Skip to main content

Full text of "Monumenta Germaniae historica. Diplomatum regum et imperatorum Germaniae"

See other formats


MONYMENTA 


GERMANIAE 


IIISTOIUCA 


INDE  AB  ANNO  CHRISTI  QVINGENTESIMO 

VSQVE  AD  ANNVM  MILLESIMVM 

ET  QVINGENTESIMVM 


EDIDIT 

SOCIETAS  APERIENDIS  FONTIBVS 

RERVM  GERMANICARVM  MKDII  AEVI. 


DirLOMATVM  RKdWM   KT  IMPERATORVM  GERMANIAE 

TOMVS  III. 

ii!:i\i;i(i  II.  i:t  .\riwixi  i>ii'lomata. 


H  ANN  I)  V  KKA  !•: 

IMPKNKIS    Bl  lil.lOl'Ol.l  I     MAIINIANI 

MI«  •(•(■<'     .MIKJCC'CIII. 


DIE 


URKUNDEN 


DER 


DEUTSCHEN  KONIGE  UND  KAISER 


HERAUSGEGEBEN 

VON    DEE 

GESELLSCHAFT  FÜR  ÄLTERE  DEUTSCHE  GESCHICHTSKUNDE. 


DRITTER  BAND. 
DTE  URKUNDEN  HEINRICHS  II.  UND  ARDUINS. 


HANNOVER 

HAHNSCHE    BUCHHANDLUNG. 
1900—1903. 


3 

MgDv 
t.3 


HAXSOVEH,    DRCCK  VOK  KRIEDUICH  CÜLEMANN. 


INHALTSVERZEICHNIS. 


Seile 

Vorrede  von  H.  Bresslau VII — XV 

Ileiiirick  II.  Einlei'tiuuj  von  IL   lircsslMii XVII — XXX 

Die    Urkunden  Heinrichs   IL  herausgegeben   von  II.  Bress/mi  inid  IL  lilixli 

unter  Mitwirkung  von  M.  Mei/er  und  R.  Iloltzmanu 1  —  692 

Anhang:   Urkunden  der  Kaiserin  Kunigunde 693 — 697 

Die     Urkunden    Arduins    herausgegeben    von    H.   Bresslau    und   II.    Iloltz- 

mann  unter  Mificirkung  rou    IL  Bloch 698 — 714 

Nachträge  und  Berichtigungen 715-725.850 

Quellen -Register  von  H.  Bresslau 726 — 741 

Bücher -Register  von  R.  Holtzmann 742 — 753 

Xamen  -  Register  von  R.  Holtzmann 754 — 831 

Wort-   und  Hach- Register  von  H.   Bresslau   und   iL    Wihel 832—849 

Vergleichungstafel 851 — 853 


SANCTVS  \^^Vi^ 

AMOR  PATRIAE  %^^^b 
DAT  I  f:^^ 

ANDIVM.  "^  ^' 


Vorrede. 


A. 


uf  der  Plenarversummlumj  der  Centrahlirection  der  Monumenta  Germaniae  vom 
Jahre  1889  wurde  der  Beschluss  gefasst,  noch  vor  VoUenduni/  der  Ausgabe  der  Kaiser- 
urkunden des  10.  die  Bearheitung  derjenigen  des  11.  Jahrhunderts  in  Angriff  zu  nehmen. 
Die  damals  gehegte  Hoffnung,  dass  Herr  Dr.  V.  Bayer  sich  bereit  finden  lassen  würde, 
die  Ausgabe  der  Diplome  Heinrichs  II.  zu  übernehmen,  so  dass  meine  eigene  Arbeit  erst 
bei  den  Saliern  einzusetzen  gehabt  hätte,  ging  leider  nicht  in  Erfüllung,  und  auch  meiner 
Bitte,  gemeinsam  mit  mir  jene  Edition  zu  bearbeiten,  konnte  Herr  Dr.  Bager  zu  meinem 
grossen  Bedauern  aus  Bücksichten  auf  seine  Gesundheit  nicht  icillfahren :  mit  um  so 
lebhafterem  Danke  habe  ich  es  anzuerkennen,  dass  er  meine  Arbeiten  später  durch  mannig- 
fache werfhvolle  Mittheilungen   und  Rathschläge  unterstützt  hat. 

So  habe  ich  seit  dem  Herbst  1889  in  Berlin  und  seit  dein  April  1890  in  Strassburg 
die  Vorarbeiten  für  den  jetzt  vollendeten  dritten  Band  der  Kaiserurkunden  zunächst  allein 
begonnen.  Am  1.  Juni  1893  trat  Herr  Professor  11.  llhich.  am  l'u  November  1894 
neben  ihm  Herr  Dr.  M.  Jlei/er  als  Mitarbeiter  ein,  der,  als  er  am  1.  Januar  1898  zum 
Archivdienst  einberufen  wvrde.  durch  Herrn  Dr.  R.  Holtzmann  ersetzt  ward.  Wie  sich 
das  Verhältnis  zwischen  mir  und  meinen  Mi'tarheifcrn  und  der  Antheil  jedes  einzelnen 
von  uns  an  dem  Werk  iui  ganzen  und  in  seinen  Theilen  gestaltet  hat,  das  habe  ich  durch 
die  Angaben   in   dem    luh<ihxrcr~ciflniis  ajiszudrücken  gesucht.  ^) 

1)  Die  l/ni  den  einzelnen  Urkunden  an  die.  Spitze  der  kritischen  Anmerkungen  gesetzten 
Namen  geben  ivie  in  den  früheren  Bänden  der  Kaiserurkunden  nur  an,  tver  die  in  unserer  Aus- 
gabe benutzten  Abschriften  angefertigt  hat  und  dafür  die    Verantwortlichkeit  trägt. 


Vm  VOKKKDi:. 

/«  der  Pieiiarrersainmtinitj  rom  April  lS!)ri  wurde,  die  FnKje  herathen,  oh  hei  der 
Wiederifalie  der  auf  Vorurkunden  heruhenden  Jiijdome  ein  tditfekürztes  Verfohreu  rathsnm 
sei.  Sie  irurde  im  allijemeinrn  rerneint.  (loch  wurde  dem  Ilenuisiieher  für  einzelne  Aus- 
iiahniefiifte  ein  lircht  dazu  nach  seinem  ErmesKen  rorheftalten.  II  //•  Indnii  den  allgemeinen 
(,'         '-  Edition.    nnhescliiiiUt    der    (ileiehfi'irniit)keit    im    ifro.s-nen    und    (/anzen. 

•  '  '  II  Gentaltunt]  de.s  Einzelfällen  Jler/innni/  zu  trai/en,  aueli  hier  nn()eiriindf, 

und  irir  hahen  aUo  ron  Jener  Iiefu(/ni.'<  in  i  inii/en  Füllen  (lehraueh  ifcmaelit,  in  denen 
eine  Fiihrhnnij  sich  nur  durch  treniii  umfnni/reiche  Infi  r/iolntion  von  einer  echten  Urkunde 
llrinrichs  unterschied.  Wir  haben  da  nur  die  echten  Diplome  f;>".  .V7V".  .HfS'^^'.  ioa") 
colUtändiij  <)rdruckt.  von  den  ijefälschten  (ö^.  31,H^.  34^".  40(i*')  aher  nur  die  inter- 
jiolierten  Stellen  in  eigenen,  ron  dem  ührigen  kritischen  Apparat  (jetrennten  Zahlennoten 
i/ri/ehen.  Dadurch  sind  zwar  diese  Spuria  von  den  im  nhriijen  hinter  den  echten  Urkunden 
i/rdruckitn  räumlich  (jetrennt:  das  Verfahren,  hat  uns  aher  zu(/leich  die  Miiiflithlieit 
(/eirfihrt,  hei  den  DD.  ,H13.  40G  die  Fähchungen  auch  für  die  Herstelliinij  des  Textes 
der  echten  Diplome  bequem  rerwerthen  zu  können,  ron  dem  sie  in  ihren  nicht  interpolierten 
Theilen  eine  z.  Th.  bessere  Ueberlieferun(j  darstellen,  als  die  uns  zur  Verfii(/nn(/  stehenden 
Abschriften  der  echten  Dijüome  selbst.  Ebenso  haben  wir  in  einigen  Fällen,  in  denen 
Urkunden  in  zwei  wenig  von  einander  abweichenden  Ausfertigungen  für  verschiedene 
Enij>fänger  hergestellt  sind  (DD.  .V.V.>.  ,')()!.  507)  nur  den  Text  der  einen  Ausfertigung 
rollständig,  ron  der  anderen  aber  nur  die  ]'arianten  in  Zahlennoten  gedruckt',  in  einem 
vierten  Falle  der  Art  (D.  332),  in  dem  die  eine  Ausfertigung  nur  in  interpolierter  Gestalt 
au f  uns  gekommen  ist.  iriirde  dies  Verfahren  die  Anschanliehkeif  nicht,  wie  sonst,  erhöht, 
sondern  beeinträchtigt  haben,  und  wir  bringen  daher  den  vollständigen  Text  beider  J£.vempl(ire. 

Unsere  Sammlung  umfasst  im  ganzen  ö.'il  Urkunden  Heinrichs  IL,  wenn  das  als 
D.  :'j7  gedruckte  Diplom,  an  dessen  Stelle,  wie  S.  722 f.  dargelegt  ist,  dnx  l>.  (i'O  zu 
treten  hat,  nicht  mitgezählt  wird.  Zwei  dieser  Stücke  sind  erst  toährend  des  Druckes 
aufgefunden  worden  und  mit  den  Nummern  290^'^^  und  ö'O-/*'*  bezeichnet;  unter  den 
Kummern  .'j.  39.  .'iS.  83.  204.  2ö6.  20.',.  •^Ull.  313.  322.  332.  33',.  406.  45'>.  :',()].  r,it7 
sind  je  zwei  mit  a  und  h,  unter  der  Nummer  34S  drei  mit  a,  h  und  c  bezeichnete  Stücke 
vereinigt.  Zu  diesen  ,5,öl  Stücken,  unter  denen  sich  zwei  Concepte  (D.  90  und  D.  322'^) 
befinden,  haben  wir  unter  n.  129  die  freilich  unbeglaubigte  nnd private,  aber  gleichzeitige 
Notitia  über  einen  Rechtsspruch  Heinrichs  V(Wi  Jahre  1007,  hinter  n.  143  das  von  einem 
Knnzleibenmten  geschriebene  (lriginalprot(d;oll  der  Frankfurter  Synode  vom  1.  November 
1007  und  unter  n.  174'  eine  mit  den  Verhandlungen  über  die  Gründung  Dambergs  eng 
ztmammenhängende  liischofsurkunde  hinzugefügt,  weil  mieh  ihre  Herstellung  durch  einen 
Kanzleibenmten  nicht  unirahrscheinlieh  erschien  und  ireil  wir  ihre  Kritik  —  ebenso  wie. 
dir  piits  Protokolls  —  nicht  unerheblich  zu  fördern  im  Stande  waren.  Im  übrigen  hohen 
wir  keine  Veran/fissung  gesehen,  von  der  tins  durch  die  üentrald irection  ertheilten  Er- 
v(ärhligung.  auch  sog.  lieichssachen  aufzunehmen,  Gebrauch  zu  machen.  An  die  Urkunden 
J/einricln  haben  wir  4  Urkunden  über  llechtsifeschäfte,  die  von  der  Kaiserin  Kunigunde. 
nach  dem  Tode  ihres  Gemahls  vollzogen  sind.  nn(p'schlossen  ^)  und  auf  diese  folgen 
10  Diplome  Arduins;  die  anderen  unter  Ardnins  Namen  gehenden  Stücke  huhrn  wir.  wie 
"  '       '  '    "IS  nachmittelalterlicher  Zeit  stammenden  Fälschungen,  von  unserer  Aus- 

Von  den  insgesammt  .508  Urkunden,  die  simiit  unser  ttuml  vereinigt.  Hegen  — 
,iie,  < higinnlconcepte  und  Urschriften  von  gefälschten  oder  interpolierten 
■immengerechneX  —   noch  373.    d.   h.   beinahe  zwei  Drittel  in    urschriftlicher 

\)   Dagegen  *ethitveriitHndlich  nicht    tlie    l/eiäen    angeblichen   Briefe  MG.  SS.  4,  822  und 
Khamm  JJierarchIa  Augujitana  3,  13. 


VORREDE.  IX 

Form  vor ;  bei  drei  weiteren  Stücken  liabtii  n'ir  die  Oriijinalitüt  (lU  zireifelliuft  bezeichnet ; 
ron  einem  anderen  ist  noch  ein  Facsimile  des  verlorenen  Originals  erhalten.  181  Stücke, 
d.  h.  nicht  ganz  ein  Drittel  der  Gesammtzahl,  liegen  in  Copien  vor  und  nur  bei  10  Stücken, 
d.  h.  noch  nicht  2  vom  Hundert,  waren  icir  lediglich  auf  die  Benutzung  älterer  Drucke 
nnqeviesen,  so  dass  es  also  um  die  Überlieferung  unserer  Urkunden  erheblich  besser 
bestellt  ist  als  um  die  dir  in  Band  1  und  2  der  Diplomata  herausgegebenen  Kaiser- 
urkunden des  zehnten  Jahrhunderts^.  Bisher  ungedruckt  und  z.  TJt.  gar  nicht,  z.  Th. 
nur  durch  kurze  Citate  oder  Extracte  bekannt  waren  unsere  DD.  (!!J  (das  an  die  Stelle 
der  modernen  Fälschung  n.  57  tritt).  209.  290bls.  HOi^iK  312.  31,'}".  348^.  .HCl.  3(>n. 
406^.  4GG.  470  und  473.  Das  D.  322°'  ist  von  Bloch  zuerst  im  Neuen  Archiv publiciert, 
das  D.  44!)  ist  von  mir  zuerst  aufgefunden,  aber  schon  vor  dem  Erscheinen  tinserer 
Ausgabe  in  einer  anderen  Sammlung  gedruckt  trorden.  Der  allein  erhaltene  Auszug  des 
D.  2(lfi  endlich  war  längst  gedruckt,  bisher  nln-r  röllig  übersehen  worden.  Auch  in  Bezug 
auf  die  Vermehrung  des  Materials  sind  loir  also  vom  Glück  —  denn  nur  davon,  nicht 
ron  Verdienst  kann  hierbei  die  Bede  sein  —  etwas  mehr  begünsfigt  worden,  als  die 
Herausfjeber  der  Diplome  des  zehnten  Jalirhunderts. 

Die  in  den  beiden  ersten  Bänden  der  Diplomata- Ausgabe  befolgten  Editionsregeln 
sind  im  allgemeinen  auch  für  uns  massgebend  gewesen;  sie  sind  von  Theodor  v.  Sickel 
in  den  beiden  Vorreden  zum  ersten  Bande  eingehend  dargelegt  und  begründet  worden, 
und  nur  über  die  wenigen  Puncte,  in  denen  icir  ron  ihnen  abgewichen  sinel,  haben  ivir 
hier  Aufschluss  zu  gehen. 

Die  Untersclieid unq  zwischen  den  Siglen  (M.)  =;  JTonogramma.  und  (MF.)  =  Mono- 
gramnia  ßrmatum  haben  u-ir  fallen  lassen.  Sie  beruht  in  der  Ausgabe  Sickels  bekanntlich 
nicht  darauf,  ob  ein  Handmal  den  Vollzieht/ ngsstr ich  aufweist  oder  nicht,  sondern  darauf, 
ob  der  Bearbeiter,  der  ein  Originaldiplom  abgeschrieben  hat,  die  Nachtragung  des  Voll- 
ziehungsstriches hat  erkennen  oder  nicht  erkennen  können,  also  auf  einem  Merkmal,  das 
von  suhjectiver  Färbung  nicht  frei  ist.  Es  giebt  nun  aber  Fälle,  in  denen  die  Frage: 
nachgetragen  oder  nicht  nachgetragen?  nicht  mit  einem  einfachen  Ja  oder  nein  beantioortet 
werden  kann,  in  denen  vielmehr  die  Nachfragung  als  wahrscheinlich,  aber  nicht  als 
sicher  erkennbar  bezeichnet  werden  niuss;  und  es  giebt  andere  Fälle,  in  denen  ein  Beobachter 
die  Nachtragung  zu.  erkennen  glaubt,  ein  anderer  ihre  Erkennbarkeit  bestreitet.  Überdies 
ist  daraus,  dass  in  einer  verhältnismässig  sehr  kleinen  Anzahl  von  Originaldiplomen 
Heinrichs  II.  die  Nachtragung  des  Vollziehungsstriches  heute  für  ti/is  nicht  mehr  erkennbar 
ist,  in  keiner  Weise  zu  folgern,  da.^s  sie  nicht  doch  .stattgefunden  habe;  und  es  ist  dem- 
nach, wenn  allerdings  die  Erkennbarkeit  der  Nachtragung  die  Originalität  eines  Diploms 
beweist,  die  Nichterkennbarkeit  durchaus  kein  Beweis  für  das  Gegentheil.  Daher  haben 
wir  auf  diese  ganze  Unterscheidung  als  für  unsere  Zeit  bedeutungslos  verzichtet,  zumal  da 
in  den  wenigen  Fällen,  in  denen  es  für  die  Entscheidung  der  Frage,  ob  Original  oder  nicht, 
auch  auf  die  Beschaffenheit  des  Vollzieh ungsstriches  ankam,  darüber  ohnedies  in  der 
Vorbemerkung  gehandelt  werden  musste.  Dagegen  erschien  es  uns  nützlich,  die  Fälle,  in 
denen  der  Vollziehungsstricli  fehlt,  die  Urkunde  also  sicher  nicht  vollzogen  ist,  besonders 
kenntlich  zu  machen.  Wir  bezeichnen  also  Monogramme  mit  Vollziehungsstrich  —  gleich- 
viel, ob  dessen  Nachtragung  erkennbar  oder  nicht  erkennbar  ist  —  mit  (M.),  Monogramme 
ohne    Vollziehungsstrich  mit  (M.  IMP.j  =  Monogrnnrma  imperfectum. 

1)  Dies  günstige  Verhältnis  wird  nainentlich  durch  die  grosse  Zahl  der  Urkunden  für 
Bamberg  bedingt,  die  —  dank  der  besonderen  Gu7ist  des  Geschickes,  das  über  dem  Bamberger 
Archiv  geu-altet  hat,  —  soweit  sie  überhaupt  erhalten  sind,  fast  sämmtlich  noch  in  den  Urschriften 
vorliegen. 

Kaiserurkunden  III.  H 


X  VOKKKDK. 

Jhis  Kitilr  ihr  n rläiiiffrlrii  Sr/iri'fl  Imlnii  irir  nach  ilriii  ]'ori/<iii(ic  Sir/:c/s  durch  ^  hc- 
srichnrt.  Ihi  ex  »her  in  Ih'ploinrii  J/eiiirichn  /lisiref/eii  rorkomiiil,  thiss  nicht  ifie  ijitnzc 
rrstr  Zeile  im  rer/iini/erteii  Jinchntnhen  (lUMi/eJ^Uhrl  /V.7.  hahiu  irir  in  .s-olchen  Fällen  auch 
tlas   Hnile  drr  rrxtin   Srhriftzri/r    ilurch  einen    ilünncn    1  'crtikalufrich    \    kenntlich  (jemacht. 

f'hrr  dir  liri  der  Aiit/iisiin>i  der  A/direriatnr  ])  (=:  Jirac-,  l)re-,  pr§-J  hcfo/i/ten 
OrMudütiUr  hol  xich  Sickrl  in  den  Vorreden  zu  lid.  l  di  r  Kaixerurkunden  nicht  tjcäuxsert: 
ich  irill  dexhalh  xai/m,  nach  welchen  llt(feln  wir  vorijeiiiiiHjen  .sind.  Wir  halten  iinx  für 
die  Anftiiniini/  dieser  AhkUrzumj  zunächst  danach  iferichtet,  wie  in  der.<ielhen  Urkunde  die 
Vorsilbe  qejichriehen  war,  wenn  .lie  nicht  nhhreciivrt  war  (wobei  aher  11  orte  wie  pretiuin, 
presbvter  »*.  di/l..  die  auch  im  k/a.sxi.ichen  Latein  c  aufweisen,  nicht  heriicksichtiijt  siml/ : 
wenn  tiöthiq,  hohen  wir  andere  Urkunden  de.>i.sell)en  Schreihers  hcrani/ezoi/en  und,  wo  auch 
die«  nicht  au.treiehte.  seine  sonstii/e  (rewidinheit  in  Jiezui/  auf  die  Schreihunif  iHtn  -ae,  -e 
und  -5  Iwrücksichtiiit.  Krijah  sich  danach,  wie  bisweilen  der  Fall  war,  dass  ein  uml 
derselbe  Schreiber,  da  wo  er  nicht  abkürzt,  rerschiedene  Formen  ifcbrauchtf  .vi>  Indien  wir 
hei  der  Auflitsumi  von  p  prae-  cor  pre-  und  prc-  cor  pr^-  berorzu(jt.  ]]'o  in  der  an- 
ifei/eheneii  Weise  ein  Aufschluss  nbey  die  (iewohnheit  eines  Schreibers  nicht  zu  ijewinnen 
war,  halten  wir  in  (hiifinalen  und  älteren  Abschriften  prae-,  in  Abschriften  l'oni  1^.  bis 
zum  J't.  Jahrhundert  pro-  auftfelöst.  Die  Form  des  ^Ibkürzunt/szeichens  ist  dabei  nicht 
heriicksichtiijt:  insbesondere  ist  nicht,  wie  Diekamp  ijefordert  hat^,  in  allen  den  Fällen, 
in  denen  als  Compendium  über  p  ein  offenes  &  oder  ein  daraus  abgeleitetes  Zeichen  gewählt 
ist,  prae-  ifexch rieben :  i/erade  unter  Heinrich  IL  kommt  es  vor,  dnss  ein  Schreiber,  der 
die  Abbreriatur  immer  durch  p  mit  überijeschriebenem  a  bezeichnet,  da  wo  er  die  Silbe 
ausschreibt,  ausnahmslos  die  Form  pre-   ifebra ucht  ■ . 

All  dem  Grundsätze  Sickels,  Orii/inale  und  Urschriften  von  Fälsch iiii(/en  so  abzu- 
drucken, wie  sie  rorlieifen,  und  auch  offenbare  Fehler  nicht  zu  verbessern,  haben  wir 
fesifiehallen :  über  seine  Zweckmässiifkeit  ist  ja  mehr  fach  (jestritten  tcorden,  und  es  lassen 
sich  frriinde  dafür  und  dawider  ijeltend  machen ;  uns  aber  schien  das  (lewicht  der 
ersteren  doch  durchaus  zu  überwiei/en  *.  Da.ss  Fehler  in  Orii/iualen  keine  Missverständ- 
nisst  herrorrufeii,  dafür  sorijen  die  Anmerkunijen^.  Unbeschadet  dieses  (Irundsatzes 
haben  wir  dann  aber  in  einiifen  Fällen,  in  denen  Oriifinaldijdorne  durch  sj}ätere  und 
unlierechtiiftf  liasuren  und  ('orrectiiren  entstellt  sind,  irenii/stens  dann,  wenn  der  ur.sprüni/- 
lirhe  M  orllaut  mit  Sicherheit  festzustellen  war,  diesen  in  den  Te.rt  aufijenommen,  die 
Correfturen  aber  in  die  Xoten  verwiesen.  Eine  solche  Feststelluiuj  war  z.  B.  miiijlich  bei 
Dl).  H4.  .y.V.»*  und  D.  /.V.S',  aber  nicht  mit  ijleicher  Sicherheit  (sondern  nur  mit  (jrosser 
Wahrscheinliehl'  >'  '•»'  I'.  .';''■':  daher  sind  die  ( 'orrectiiren  in  diesen  Fällen  verschieden 
brhnndill, 

Ih'e  Siifnumzeile  ist  stets  rnr  die  Jlecoi/nition  tjesetzt,  auch  wo  sie  im  Oriijinal  unterhalb 
da  Clin   steht:   doch    ist   in   solchen    Fällen   die   Abweichuni/   com    (Irii/iniil    vermerkt    wiu'deii. 

1 )  Hijit.  Jahrbuch  (188S]  S.  6Hlf.  2,1  Die  Abbreviatur  rccog  haben  wir  in  den  Fällen, 
in  denen  aus  da»  sonstiijrn  (Srlwaucli  des  Schreibers  nicht  ijeschlossen  werden  konnte,  oh  er 
rccopiovi  oder  ri-cupiovit  nai/en  irnlllr,  unau/yrlÖKt  ijelassen.  3)  uu,  iiv,  vu,  w  hohen  wir  in 
Eigennamen  reyrlntojigii/  der  Sclirrihuni/  der  (Iriijinale  entsprechend,  in  deutschen  Appellativen  aber 
tele  s.  B.  cidalwedon  durch  w  wieiler  gegeben.  —  Die  Unterscheidung  zwischen  u  und  v 
haben  wir  bei  Eigennamen  brnbachtet,  in  den  lateinischen  Endungen  -U8  -um  aber  aufgegebc7i 
und  hier  immer  ti  geschrieben.  4)  Wenn  aber  von  einer  Urkunde  —  wie  z.  B.  vim  D.  152  — 
ein  Factimile  vwhanden  ist,  von  dem  unser  Text  abweicht,  weil  et  ungenau  ist,  so  haben  wir 
nicht  für  nöthig  gehallen,  in  den  Anmerkungen  ausdrücklich  darauf  hinzuweisen,  //f/*.»  unser 
TrM  dat  Hichtige  bietet. 


VORREDE.  XI 

Bei  nur  alisehriftlich  Ulierliefertcn  Urkundiii  ist  dem  T'ext,  wo  nicht  ein  anderes 
Verfnhrin  in  der  Vor/>emerhiini/  ausilriicklirh  fin(/i'kiin<li</t  ixt,  stets  die  an  erster  Stelle 
ijenannte  Quelle  auch  für  die  (hthotjraphie  zu.  Grunde  (/elet/t.  IVo  wir  von  dieser  Ortho- 
graphie abweichen  —  icir  haben  z.  B.  Formen  wie  authoritas,  sylva,  canzcllarius,  die 
im  11.  Jh.  ganz  unmöglich  sind,  grundsätzlich  beseitigt  — ,  sind  die  Lesarten  der  zu 
Grunde  gelegten  Quelle  stets  im  kritischen  Apjyarat  verzeichnet.  Correcturen  in  dieser 
Quelle  —  und  in  Abschriften  id>erhnupt  —  haben  rcir  mir  dann  notiert,  wenn  sie  für 
die  Textkritik  Werth  hnbcn.  < h-thographische  Varianten  der  Handschriften  oder  Drucke, 
die  neben  der  zu  Grunde  gelegten  benutzt  sind,  haben  wir  principiell  nicht  verzeichnet'^, 
die  sonstigen  Lesarten  aber  —  abgesehen  von  einigen  Fällen,  in  denen  das  in  der  Vor- 
bemerkung ausdrücklich  bemerkt  ist  —  vollständig  notiert.  Emendationen  von  Eigennamen 
haben  wir  uns  auch  bei  abschriftlich  überlieferten  Urkunden  nur  da  erlaubt,  wo  wir 
die  Möglichkeit  eines  Schreibfehlers  schon  im  Original  für  ausgeschlossen  erachten. 

Li  Bezug  auf  die  Literpunction  haben  wir  den  allgemeinen  Grundsatz  Sickels,  keine 
durch  mechanische  Regeln  bestimmte  Gonsequenz  zu  erstreben,  sondern  von  Fall  zu  Fall 
über  die  Setzung  oder  Nichtsetzung  von  Liter punctionszeichen  zu  entscheiden,  je  nachdem 
das  eine  oder  das  andere  Verfahren  das  Verständnis  zu  erleichtern  geeignet  schien,  auch 
unsererseits  befolgt.  Im  übrigen  sind  irir  nicht  ganz  so  sparsam  mit  der  Anwendung 
solcher  Zeichen  geioesen  wie  S icke l :  insbesondere  haben  wir,  irenn  das  Ende  eines  Relativ- 
satzes durch  ein  Komma  bezeichnet  wurde  (was  bei  kurzen  relativischen  Zwischensätzen 
zumeist  nicht  geschehen  ist),  ein  solches  regelmässig  auch  vor  das  Relativpronomen  gesetzt. 
Li  einigen  Fällen,  in  denen,  die  Setzung  eines  Literpunctionszeichens  bestimmt  erwartet 
werden  könnte,  haben  ivir  sie  absichtlich  unterlassen;  dann  nämlich,  wenn  die  Setzung 
der  Interjnmction  eine  bestimmte  Literpjretation  eines  Satzes  bedingen  würde,  -während  eine 
andere  Interpretation  uns  gleichberechtigt  erschien.  So  haben  wir  z.  B.  S.  95  Z.  .34 
hinter  voluerint  kein  Komma  gesetzt-,  weil  die  Worte  ad  laudem  et  honorem  dei  et 
sancti  Abondii  confcssoris  gerade  .so  gut  wie  zu  dem  folgenden  perpetualiter  faciendum 
auch  zu  dem  vorangehenden  facere  voluerint  gehören  können  und  bei  letzterer  Beziehung 
das  Komma  nicht  hinter  voluerint,  sondern  hinter  confessoris  stehen   inüsste. 

Dass  wir  nach  Sickels  Vorgange  die  Anwendung  von  Petitdruck  auf  die  Fälle 
beschränkt  haben,  in  denen  Entlehnungen  aus  einer  Vorurkunde  derselben  Empfängergruppe 
stattgefunden  haben,  erwähne  ich  nur  deswegen,  weil  dies  neuerdings  getadelte  Verfahren 
Sickels  von  ihm  nicht  eingehend  begründet  worden  ist.  TI'/V  halten  es  für  durchaus 
richtig:  denn  die  Unterscheidung  zwischen  gewöhnlichem  und  Petitdruck  bei  Urkunden 
hat  in  erster  Reihe  den  Zwecken  des  Historikers,  nicht  denen  des  Diplomatikers  zu  dienen; 
sie  soll  also  leicht  erkenntlich  machen,  welche  formellen  oder  sachlichen  Abweichungen 
eine  einzelne  Urkunde  von  früheren  desselben  Empfängers  oder  seines  Rechtsvorgängers 
aufweist.  Wenn  in  einer  Urkunde  für  das  Domc.apitel  zu  Volterra  eine  andere  für  das 
Domcapitel  zu  Pisa  als  Vorurkunde  benutzt  ist,  so  sind  für  Volterra  alle  ihre  Bestimmungen 
neu  und  deshalb  gross  zu  drucken;  auf  die  Ubereinstimmnng  mit  dem  Diplom  für  Pisa 
ist  nur  in  der    Vorbemerkung  hinzuweisen. 

1)  Zu  ihnen  rechnen  wir  abweichende  Schreibung  der  Zahlen,  also  z.  B.  millesimo  statt  M, 
u.  s.  w.  Die  über  Zahlzeichen  stehenden  Endungen  (M,  VIII  u.  s.  w.),  die  hei  Originaldiplotnen 
deren  Schreibung  entsprechend  wiedergegeben  sind,  haben  wir  bei  Abschriften  unberücksichtigt 
gelassen,  da  unsere  Ausgabe  zwar  darzustellen  hat,  wie  in  der  Kanzlei  Heinrichs  IL,  aber 
nicht  wie  durch  irgend  einen  späteren  Copisten  diese  Dinge  behandelt  sind.  2)  Tl  ie  DD.  2, 
618   Z.  30  geschehen  ist. 

II* 


Xn  VoKKKDE. 

]'oH  der  Aiitrttuliiiui  ilrs  I\'titilriirh-i\s  /la/xii  in'r  i/n  Alislnml  iiriioiiimeii.  iro  die 
(  /HTt-iimliiHiiiuiiij  eituflncr  Worte  der  y<ic/iurkuiii/r  mit  dir  Vonirkiindv  s!rlicr  nicht  auf 
Hnltffnniiiii  Ulis  dieser  hrrnht.  So  /iiifu'it  irir  z.  IS.  in  l>.  11  dii-  Worte  nostro  sli^illo 
iin|irinii  iussiimis  nicht  jirtit  netzrn  /iijmvn,  ohirohl  oiivh  in  drr  Voriirkitnde  sigilli  und 
iu^ii^iiniis  Dtrht,  truil  die  Formil  dem  hiwinderen  Sjir<irfi<ii'f>rniic/ie  den  EA  e.ntsprirht,  der 
da«  I).  •/■/  ifrarh riehen  /uit^.  Sind  in  einer  l'rkundr  mehrere  Voriirkiinden  benutzt,  so 
halten  irir  in  den  Fiillin,  in  dnnn  diis  niöif/ieh  lenr",  uiif  die  im  einzelnen  Satz  Jeireils 
betiHtzte   Vorurkunde  durch   <llc  /linziifiii/nni)   ron  römischen  Ziffern  am  Rande  hingewiesen. 

l'm  auch  ijeriniifüqiijere  Af>irvichnni/en  der  Xochnrkunde  von,  der  Vorurkunde 
kenntlich  zu  machen,  iras  in  ijeirissen  Fällen  für  die  Entscheldunij  der  Fratfc,  wdches 
ron  meJirrren  iiahrzu  i/leichlautindcn  I>JK  als  ]\trurkunde  ijedient  hat,  wichtlij  Ist,  haben 
irir  nach  drm  in  der  Scripttires- Abtheilnnij  be^foli/ten  Uraiieh  Pe.tit.tjierrdruek  ani/eirandt. 
Wir  halten  uns  seiner  bedient,  iro  in  der  Xachurkunde  eine  andere  Form  desselben  ]\'ort('s 
irie  in  der  Vorurkunde  biifciinel.  und  iro  kleine  J'arliktln  z.  li.  et  7nid  quo  rertausehl 
sind,  daijegen  nicht  da,  iro  In  der  Xachurkunde  ein  anderes  Wort  desselben  Stammes 
'also  z.  It.  Vorurkunde:  \wi(;nW:  Xachurkunde:  jietitioncy  *•/(-///.  Doch  scheint  mir  naeh- 
triiiflich  die  letz'- '■•  /'/i-^./,.-,/,,/, //„,;  „/,/,/  -icrkiniissii/.  "iid  1,1,  inrdf  sie  In  Zukunft 
fallen   lassen. 

In  der  Fassuiuj  der  Jietjejiten  haben  wir  mehr  die  wirkliche  Bedeutuni)  als  den 
Wortlaut  einer  Frkunde  beriicksichtiift.  Wir  saijen  also:  der  Könli]  hestätiijt,  auch  dann, 
trenn  in  dem  Ih'jilom  selbst  die  Ausdrücke  donaro,  tradcre,  coucedere  u.  s.  w.  f/ebraucht 
sind,  sobald  diese  Ausdrücke  aus  der  Vorurkunde,  die  wirklich  donatio,  traditio,  con- 
ccssio  irar.  entlehnt  sind.  Die  Im  lleijeM  gebrauchte  Orthoijrajthle  der  Personennamen 
entspricht  der  in  der  l  rkuiide  begegnenden ;  wenn  aber  ein  Xame  noch  Jetzt  allgemein 
gehräiichlich  ist,  so  hahen  wir  die  moderne  Xamensform  angewandt.  Ortsnamen,  die  wir 
nicht  sicher  deuten  können,  sind  Im  Hegest  durch   Antiqua  -  Satz  hervorgehoben. 

In  der  auf  das  liegest  folgenden  iJatlerung  haben  u-lr,  wie  SIckel,  um  die  Unein- 
heltlichkeit  zu  bezeichnen,  den  Gedankenstrich  tingewandt.  Halten  wir  die  Xlchtelidieltllch- 
kett  der  Itaten  für  möglich,  alter  nicht  für  sicher,  so  bedienen  wir  uns  eines  Gedankenstriches 
mit  fi>lgendiiii  Fragezeichen.  Wallhaiisen  —  l(l(l4  März  ~i  In  D.  (!'>  besiiijt  also,  dass 
nach  unserer  Ansicht  der  König  am  'i.  März  1(10 i  sicher  nicht  mehr  in  Wallhausen  war; 
Wallhausen  —  /  ](I04  März  4  In  I).  fj4  besagt,  dass  wir  es  für  zweifelhaft  halten,  oh 
er  noch   am   4.   März  da   war. 

hie  handschriftlichen  Quellen  hahiii  wir  mieh  MöifUchkeit  durch  dieselben  Sli/leu 
Itrj^lchnet,  dir  für  die  gleichen  Quellen  in  den  beiden  ersten  Händen  gebraucht  sind ;  doch 
miisstt-n  wir  davon  büiceilen  abweichen,  wenn  neue  Quellen  benutzt  werden  konnten.  Wenn 
c.  li.  bei  einer  hmjifängergrnppe  ein  Original,  das  mit  A  zu  bezeichnen  war,  rorhim, 
HO  miisste  für  ein  In  Hand  J  nder  V  mit  A  benanntes  üoplalbuch  eine  andere  liezelch- 
nung  gehraiichl  werden.  Am  zweck  massigsten  wäre  e3  wohl  gewesen,  die  Sigle  A  überhaupt 
nur  für  Originale  oder  l'rsrhrifteii  mn  Fälschungen  zu  gehrauchen,  und  so  gedenke  Ich 
,  „   .i,„h    l„    /iilimfl  zu   hallen. 

■         •'•le    oder    nahezu    vollutHndlge    Drucke    haben    irir,     soweit    sie    zu     unserer 
Kenntnit  gelangt  »ind,  Kämmtlich    verzeichnet,   indem   wir   Ihre   Quellen   und  Ihre    Flllatton 

\,  .;.„..■,,,.,..,...  ,..,.  Worten  der  Vorurkunde  in  der  Naeliiirkinide  halten  wir  wie  Hickel 
durch  •  bnrirhnri;  dm  Dojtprlttrrn  **,  der  angeben  toll,  daim  srhon  In  der  Vorurkunde  etwas 
aut  ■!,   haben  wir  aber  nur  da  angewandt,   wo  etwas  für  den  Sinn  UnentheltrUrJtes  fehlt. 

'  lißetziinij   de»    Textes    einer    Naehtirkunilc    mm    dem    mehrerer 


VORREDE.  XIII 

in  derselben  Weise,  un'e  in  Bond  1  und  '2  aiiijejjehen  und  bezeichnet  Indien.  Dan 
Zeichen  =  vor  einem  Drucke  bedeutet  also,  dass  er  auf  dem  unmittelbar  vorangehenden, 
das  Zeichen  ,=  bedeutet,  dass  er  auf  einem  der  vorangehenden  beriiht.  Den  Anspruch 
auf  absolute  Vollsfändif/lißit  unserer  Druckangaben  erheben  wir  nicht;  wie  wir  selbst  zu 
Band  1  und  2  und  zu  allen  neueren  Begestenwerken  mancherlei  Nachträge  in  dieser 
Beziehung  liefern  könnten,  so  werden  Andere  unsere  Verzeichnisse  zu  ergänzen  in  der  Lage 
sein.  Wir  haben  uns  in  der  Hauptsache  auf  die  reichen  Schätze  der  Strassburger 
Bibliothek  beschränkt,  sind  aber  auch  aus  Berlin,  München  und  Oöttingen  vielfach 
unterstützt  worden:  ireitere  kosfsjnelige  und  zeitraubende  Bemühungen  zu  dem  Zwecke, 
noch  einen  vergessenen  Druck  des  17.  oder  18.  Jahrhunderts  zu  ermitteln,  würden  mir 
als  nutzlose  Versch Wendung  erschienen  sein.  Ebenso  haben  wir  auf  die  Ermittelung  der 
handschriftlichen  Quellen  älterer  Drucke  mir  da,  wo  jetzt  die  Originale  fehlen,  aber  nicht 
da,  ico  sie  noch  vorhanden  sind,  besonderen  Werth  gelegt,  im  letzteren  Falle  sie  nur  da 
angegeben,  ico  sie  leicht  festzustellen  waren,  wie  mir  denn  überhaupt  bei  solcher  Sachlage 
im  Verhältnis  zu  dem  Aufwand  an  Zeit  und.  Arbeitskraft,  den  sie  erfordern,  der  Nutzen 
dieser  Angaben  ein  äusserst  geringer  zu  sein  scheint. 

Kürzere  Theildrucke,  Extraete,  Regesten,  Citate  haben  wir  nur  da  verzeichnet,  wo 
sie  etwas  noch  jetzt  Beachtenswerthes  zur  Erklärung  oder  Kritik  einer  Urkunde  beibringen ; 
man  wundere  sich  also  nicht,  wenn  ein  und  dasselbe  Regestenwerk  bei  der  einen  Urkunde, 
wo  dies  zutrifft,  erwähnt,  bei  einer  anderen  nicht  erwähnt  wird.  Immer  aber  haben  wir 
die  jeiceilig  älteste  Ericähnung  einer  Urkunde  in  einem  Druckwerke,  die  tms  bekannt 
geworden  ist,  verzeichnet,  vwbei  es  natürlich  nicht  auf  die  Zeit  ankommt,  ivann  sie  nieder- 
geschrieben ist,  sondern  auf  die  Zeit  ihres  Druckes.  Auch  dies  Verfahren  bedingt  manche 
scheinbare  Ungleichinässigkeiten,  die  aber  in  Wirklichkeit  keine  sind:  so  sind  z.  B. 
Ussermanns  Citate  bei  den  Bamberger  Gründungstirkunden  bald  angeführt  worden,  bald 
nicht:  angeführt  nämlich,  wenn  es  keinen  älteren  Druck  giebt,  und  fortgeblieben,  wenn 
dies  der  Fall  ist.  Eine  fernere  Ausnahme  von  obigen  Regeln  haben  icir  zu  Gunsten  der 
Regestenwerke  nicht  nur  von  Böhmer  und  Stumpf,  sondern  auch  (seiner  grossen  Ver- 
breitung in  der  Schweiz  halber)  von  Hidber  gemacht:  diese  drei  sind  immer  citiert  und 
zwar  stets  am   Schlüsse  des  die  Drucke  verzeichnenden  Absatzes. 

Undatierte  Urkunden  haben  nur  unter  Berücksichtigung  aller  in  Betracht  kommenden 
Cresichtspunkte  da  eingereiht,  wohin  sie  am  ersten  zu  gehören  schienen,  im  Zweifelsfalle 
an  der  frühesten  Stelle,  die  möglich  erschien.  Neuausfertigungen,  deren  Daten  der  ersten 
Ausfertigitng  entnommen  sind,  also  für  die  Zeit  der  wirklichen  Entstehung  der  zweiten 
nichts  beweisen"^,  sind  wie  undatierte  Urkunden  behandelt;  sie  sind  also  zwar  da,  wo 
andere  Anhaltspuncte  fehlten,  hinter  der  ersten  Ausfertigung  eingereiht,  ico  aber  solche 
vorhanden  sind,  wie  hei  D.  104,  an  der  Stelle,  auf  die  diese  Merkmale  iceisen. 

In  dem  von  Herrn  Dr.  Holtzmann  bearbeiteten  Namenregister,  das  unserer  Ausgabe 
heigegeben  ist,  ist  zum  ersten  Male  der  Versuch  gemacht  worden,  die  in  den  Urkunden 
begegnenden  Ortsnamen,  so  iveit  das  möglich  iimr,  zu  deuten,  tvas  in  den  früheren  Bänden 
der  Dijjlomata-  Ausgabe  mit  Vorbedacht  unterlassen  icar.  Über  den  Beschluss  der  Central- 
direction,  dass  zu  diesem  Behife  grössere  und  zeitraubende  Untersuchtungen  nicht  angestellt, 
sondern  nur  die  nächstliegenden  Hilfsmittel  herangezogen  werden  sollten,  ist  der  Bearbeiter 
irohl  etu-as  hinausgegangen,  und  er  hofft,  ivenigstens  von  den  Namen  der  Orte  diesseits 
der  Alpen  die  iceitaus  überwiegende  Mehrzahl  richtig  bestimmt  zu  haben.  Viel  schwieriger 
war,    v-ie  früher   schon    einmal   Sickel   bemerkt   hat,    die   Lösung    der   Aufgabe   hei   den 

1)  Deshalb  sind  sie  in  die  auf  das  Regest  folgende  Datierungszeile  auch  nicht  aufgenommen, 
sondern  durch   Gedankenstriche  ersetzt,  vgl.  z.  B.   D.  39^. 


XIV  VORRKDE. 

italirnischeit  l'rkiiitdfit:  nhtjfjieheii  roit  Toscaua  und  Theilvn  Pi'emoiitn  fi'hlO'it  liivr  Vor- 
arfiri'tfii.  »nV  «iV  für  Ihulschloml  rric/i/ir/i  vorhoiideii  xiinl,  fast  (/'("^,'  Vl't'l  mi'lir  Namen 
aU  •'«  l)futttchlaiid  sind  al.so  liii-r  iiidustiniiiit  «di-r  zicfiff/fiaft  i/t'/dif/irn ;  auc/i  an  irrtJiiim- 
lichfH  Hfstiniiiiiiii<isrri:iiir/ifn  mai/  p*  nic/it  ftfi/t'n  ;  und  llrrr  Dr.  lloltzmaHH  wird  ijewiss 
VersU'indni»  für  dir  liittr  jindrn,  srinr  itntimirin  mü/isanir  nnd  irenii)  dankbore  Arbeit 
als  rinrii  t  rsfrn  \'rrsii4-/i  anfziifassni,  der  aber  doch,  wie  irir  hoffen,  eine  G riindlaeje 
qeschaffrn   hat.  auf  der   Andere   weiter  banen    inöi/en  '. 

/'»'«'    zur    Erläuternntj    der    l'rknnden    dieses    Bandes    ron     nns  jinb/ieii  rten     Cnter- 
aurhiinifen  sinil  die   folijenden : 
Brejishiii.    Zu  dem   antfrhlichen    Freihi  itxbrief  Heinrichs   II.    für    die  LtiUe    vun   Ber</cll: 

AitSfiifrr  für  Schireizeri.tche   (icichichte  11,  Hl^. 
Bresslau,  Zur    ( her/iefrrun)/  der  Kai.serurknnden  für  Peterlinifen:  ebenda    7,   79'. 
BresMlau,   Kr/änternn)/tn  zu  ilen   Diplomen    Heinrichs  II.    Drei  Abschnitte:    Neues  Archic 

2<i,  l'J.',  {r.jl.  csh:  Vi",  J.ST;  :ii!,  41h 
Bretmlau,    Bodo's  Si/ntti<fnia    de    coiistri/ctione    coenobii  Gandesiani    und   die    darin    ilber- 

lirfirttn    haisirnrkuuden :  ebenda   V.V.    Irll. 
Breslau,    Zirei  I>ijdouic    fhi.i'y   II J,  yur    das   Bisthurn    und  für   St.    Martin    zu    Worms: 

dmnda  äH,  Ufi. 
Brt-sslau,    1  ber  das    Todesjahr  des  Bischofs  Adalb^ro  II.  von  Metz:  Jahrbmli   der  Gesell- 
schaft für  b>t/irin(/ische   Geschichte  und  Alterthumskunde  6,  äS3. 
Bressfau.  Zur  Kritik  den  Ih'jdoms  Heinrichs  II.  über  die  Sche.nkuntj  der  Abtei  Schwarzach 
•  II  das  Bisthum  Strassburij :  Zeitschrift  für  die  Geschichte  des  Oberrheins  N.  F.  1.3,  :')4. 
Jirts.s/au.    Grandidiers    f'rkundenbehandlunii:  ebenda    14,   !). 
Bresslau,  Les  jdus  anciennes  chartes  du  iminnstire  de  Sninfe-Afm  h  Auysboury :  M''lan<fes 

Paul  Fahre  (Paris  1902)  172. 
Bloch,   Dir   Urkunden   Kaiser  Heinrichs  II.   für  Kloster  Michelsber(f  zu  Bambery :  Neues 

Arehir   19,   (,(1:1. 
Bloch,  B'-itriiife  zur  Geschichte  des  Bischofs  Leo    ron    Vercelli    und   seiner  Zeit:    ebenda 

22,  11  (besonders  S.  45  f.  S.    -,9  ff). 
Bloch.    Dil'   Entstehunif   der   Bfunberi/er   G ründunijsiirknnden :   ebenda   ^.V,   2().3. 
Bloch.   Das   Baniberi/er  General/iriri/e//  Heinrichs   II.  in  Adalberts   Vita  Ileinrici  II.  c.J5: 

pj/enda  22,  21.'>. 
Bloch,  Das   Diplom    Otto's  III.   für  das  Johanneskloster  bei  Lüttich  (Do.    III.  240)  und 

die   firünduuif   des   Adalbertsliftes  zu   Aachen:   ebenda  2H,    14'). 
Bloch,  Die    i.  herlief  er  unef  dis   Prirlh-ijs  Heinrichs  II.  für  die  römische    Kirche:    ebenda 

25,  €81. 
Bloch,    Zur    vlierlieferumj    dir  Kaiser-    und  Papsturkunden    des   Klosters  Andlau :    Zeit- 
schrift für  die   Geschichte  des   Oberrheins  N.    F.    11,  :i(/.'). 
Bloch,  Die    l'rk'nidenfi'ilschunifen   Grandidiers  ebenda    12,    4(10  (Nachtraij    dazu:    ebenda 

13,  :t43j. 
Bloch,  Die  alteren    Urkunden   dej)  Klosters   S.    Vannr    zu    Verdun:    Jahrbuch    der  Gesell- 

Bchaft  für  lothrinifische  Geschich/e   und  Alterthumskunde  lO,  338. 
ffoltzmann,   Die    Urkunden   Köniij  Ardiiins:  Neues  Archiv  2.^>,  4:').3. 

I)  Perionennamen  sind  im  liegistrr  nur  da  unter  einem  Artikel  zusammengestellt,  wo  die 
IdentiMt  der  Perton  sicher  war.  Kl  schien  ralhsam,  hier  lieber  zu  vorsichtig  als  zu  tvenig 
»■        '  '  '   '".     2)   Di«  Ausführung rn   dieses  Aufsalzes  sind  durch  die  spätere  Entdeckung 

d'  ■'     niiUilim  z.    Th.   Iiinfiillig  geworden. 


VORREDE.  XV 

Ich  mag  diese  Vorrede  nicht  beenden,  ohne  noch  ein  Wort  über  das  Verhältnis 
unserer  Ausgabe  zu  den  ihr  vorangehenden  Diplomata-  Bänden  hinzuzufügen.  Wenn  wir 
Überallan  die  Methode,  fast  überall  aurk  an  die  Editionsgrundsätze  Sicheis  uns  anschliessend, 
die  letzteren  in  einigen  nicht  eben  erheblichen  Dingen  iceiter  auszubilden  versucht  haben, 
so  bleiben  teir  uns  dabei  stets  beiousst,  dass  wir  dies  nur  vermocht  haben,  weil  Sickel 
uns  vorangegangen  ist.  Der  Erneuerer  und  der  grösste  Meister  der  Wissenschaft  der 
Urkundenlehre  hat  auch  für  die  Editionstechnik  der  Urkunden  die  feste  und  unverrückbare 
Grundlage  geschaffen,  auf  der  alle  späteren  nur  loeiter  bauen^können.  Das  meiste  und 
das  beste  von  dem,  loas  wir  auf  dem  Gebiet  der  Kritik,  der  Inteiyretation  und  der 
Edition  von  Urkunden  etiva  zu  leisten  vermocht  haben,  verdanken  wir  ihm ;  und  wenn  er 
niemals  unmittelbar  unser  Lehrer  gewesen  ist,  so  bekennen  wir  uns  darum  nicht  minder 
als  seine  dankbaren  Schüler. 

Sti'assburg,  15-  Januar  lUOH. 

H.  Br esslau. 


HEINRICH  n. 


Am  (!.  oder  7.  ■hm!  1002  —  walirscheinltcher  an  dem  zwcifeii  als  an  dem  ersten 
Taije  —  ist  Heinrich  IL  in  Mainz  zum  Köni(/  tjelcr'önt  worden,  nachdem  seine  Wahl  ron 
Baiern,  Franken  und  Oberlothringern  vollzogen  worden  war.      Von  diesem    Tage   ab   hat 

5  die  Reichskanzlei  die  königlichen  Regierungsjahre  Heinrichs  berechnet,  ohne  die  Nach- 
wahlen, die  nach  der  Krönung  in  Thüringen,  Sachsen  und  Niederlothringen  stattgefunden 
haben,  irgendwie  zu  herücksichtigen.  Schon  vorher  war  in  Pavia  am  15.  Fehruar  1002 
der  Markgraf  Arduin  von  Ivrea,  den  eine  Partei  der  lombardischen.  Grossen  gewählt 
hatte,  zum   König  des  italienischen  Reiches  gekrönt  worden.     Von  Heinrich,  der  in  Folge 

10  seiner  deutschen  Wahl  auch  die  Rechte  des  Königs  von  Tfalicn  erlangt  zu.  haben  beanspruchte, 
ist  er  niemals  anerkannt  ivorden.  Im  Jahre  1004  zog  Heinrich  zum  ersten  Mal  gegen 
ihn,  drängte  ihn  zurück  und  Hess  sich  am  14.  Mai  in  Pavia  zum  König  wählen  und 
krönen.  Auf  seinem  zweiten  Zuge  nach  Italien  icurde  Heinrich  am  14,  Februar  1014 
in  Rom  zum  Kaiser  gekrönt;  aber  erst  nachdem  Arduin  am  14.  December  1015  im  Kloster 

15  Fruttiiaria  verstorben,  war,  und  nachdem  die  Thatkraft  und  Energie  der  deutschgesinnten 
Partei  unter  Führung  des  Bischofs  Leo  von  Vercelli  die  wiederholten  Versuche  seiner 
Anhänger,  den  Aufstand  fortzusetzen,  niedergescJilagen  hatte,  konnte  etwa  vom  Jahre  1017 
ab  Heinrichs  Herrschaft  in  ganz  Ltalien  als  völlig  gesichert  und  unange.foc]i,ten  gelten. 
Die  Krönung    in.  Pavia    hat  für    die  Reichskanzlei  nur   insofern  Bedeutung  gehabt,    als 

2u  von  da  ab  in  einer  Anzahl  von  Urkunden  (zuerst  in  D.  70  vom  ."^S.  Mai  1004,  zuletzt  in 
D,  95  vom  2,  Mai  1005)  der  alte  Titel  rex  Francorum  atque  Longobardorum  wieder  auf- 
genommen icurde;  eine  Rechnung  nach  italienischen  Königsjahren,  loie  sie  in  Privaturkunden 
Italiens  nicht  selten  begegnet,  findet  sich  nur  in  einem  einzigen  echten  Diplom  D.  70,  und 
dieses  wird,  wie  man  eben  deshalb  vermuth.en  darf,  schwerlich  in  der  Kanzlei  geschrieben  sein  '. 

25  Wenn  der    Thronwechsel  des  Jahres  98S  die   Organisation  und  den  Personalbestand 

der  Kanzlei  so  gut  wie  ganz  unberührt  gelassen  hatte,  so  brachten  es  die  besonderen  Ver- 
hältnisse, unter  denen  Heinrich  IL  zur  Regierung  gelangte,  von  seihst  mit  sich,  dass  dies 
im  Jahre  1002  nicht  in  gleicher   Weise  der  Fall  loar. 

Die  Kanzlei  Otto's  III.  lear  in   dessen    letzten    Lebensjahren   einheitlich   organisiert 

30  geicesen.  Zwar  hatte  sie  nach  loie  vor  zwei  nominelle  Chefs:  den  Erzbischof  Willigis 
von  Mainz,  der  als  Erzcajjellan  für  Deutschland  und  den  Bischof  Peter  von  Como,  der 
als  Erzka7izler  für  Ltalien  in  den  Unterfertigungen  der  Urkunden  genannt  wurde.  Allein 
unter  beiden  stand  nur  ein  Kanzler,  der  Erzbischof  Heribert  von  Köln;  und  auch  die 
drei  Männer,  die  im  letzten  Lebensjahre  Otto's  allein  als  wirkliche  Kanzleinotare  begegnen : 

35  der  Italiener  Her.  D  und  die  beiden  Deutlichen  Her.  C  und  Her.  F  sind  bei  der  Bearbeitung 
soirohl  deutscher  wie  italienischer   Urkunden  betheiligt  gewesen, 

1)  Ebenso  ist  die  einzige  Urkunde,  welche  die  deutschen  Regierimgsjahre  als  anni  regni 
in  Francia  bezeichnet  {D.  35),  nicht  in  der  Kanzlei  entstanden. 

Kaisernrknnden  III.  1 1 1 


XVIII  KAISEKURKUNHEN. 

Da   Pftfi  ^»'<7^  {Irr   l'urli  i  Anhiinn  aiufesrhfos.ii'»    hntU'    iiml    vtiti    ih'esem 

nls    I  /irMtitü/t    trcnlrii     irur,    ktmiiU'    iiiifiirfic/i    keine    Ucile    Jaroii    nein,     ihiss 

/'■■■•■..,.    ~.,„,,4   Aiisjtnir/i  auf  iliv,i  Amt   anerkitiint    li/iUe;    ricfnie/ir  wurde  in    den    zirei 

II    L'rkiindrii   für  ita/iein'scfie  Empfdmjer,  die  uns  aus  der  Zeit  vor  dem  ersten  Zutje 
llrinriehs  nar/i    Italiru  heknnnt  sind  (IHK  :.^4.  41},    Wi/fiiiis  ron  Mainz,  dem  der  Köniif  b 
zu  i/ulem    TluH  seine  Krone    rerdunkte    um!    dem    er    seffistrerständfie/i    das    oherste  Amt 
in   ihr   Kanzlei  heliess,  ebenso   irie   in   den   diutsr/ien    Diplomen  als  deren  ('lief  liezeirlinrf: 
dii     VirschmeUuntj    der    beiden    Kanzleialitheiluniien.    die   Otto    III-  iniiiehnlnit    hatte,    irar 

'•ollständii]  du rchijr führt  worden;    oder,   wie  man   es  rielleicht  rivhtiifer    ausdriirkrn 

es  ifali   in   den   ersten  Jahren    Heinrichs  nur  eine  dentiche   Kamlei)    dir    amh    dir  in 

wrnii/rn   Geschäfte  für  Italien,  die  zu  erledii/en  waren,  mit  besorgte. 

Als  Kanzler  konnfe  Heribert  ron  Kidn,  welcher  der  Wahl  Heinrichs  iciderstreht  hatte 
III, li  sich   ihr  erst  im   Sf>iit.ionimer  des  .lahres  ]f)(f^  unijern  unterwarf,  eben.sowenii/  belassen 
Werden,  wie  Peter   con    Como  als  itnlimischrr  Erzkanzler:   Heinrich  übertruij  das  Amt  dem 
Egilbert,  einem   liaiern.    der  rielleicht   aus    dem    Hause    der    Grafen    von    J'Jbersjteri/  i5 
stammt,  dem    Bruder  eines  Heinrich,  den  er  zu  seinem    Truch.<ie.isen  ernannte. 

I'ii/i    den  Xotaren   Dtto's   III.  hat   Her.   C,    der    unter    Otto    eine    so    umfamireiche 
Thiitiijkeit  entfaltet  hatte,  nur  eine  einzige    Urkunde  Heinrichs   II.  geschrieben,  das   D.  .V 
für  den    liischof  Heinrich   von    Würzburg,  den  Bruder  Heriberts  ron  Köln,  der  aber  dem 
neuen   Könige  gei/enüber  eine  ganz  andere  Haltung  eingenommen  hatte  als  jener.      t}li    er  in 
dabei  als  Priratschreiber  des  Bischofs  oder  in  offciellem    Auftrage    der    Kanzlei  thötig 
gewesen   ist.  liisst  sich   nicht  entscheiden.      Hi  r.   I>   ist    u-iihrscheinlich   in  Italien   und  riel- 
leicht in    Como  geblieben;    wir  kennen  auch   ihn   aus  der  Zeit   Heinrichs   II.   nur  als    den 
Schreiber  einer  einzigen    Urkunde  (zu  der  die  Kanzlei  das  Eschatoknll  geliefert  hat)  für 
du«  von  dem  Bischof  Alberich    von    Como,    dem    Nachfolger   Peters,    begründete    Kloster  ib 
S.  Abondio  iH.  ifT.'iJ.     Dagegen  trat  Her.   F,  den    wir    fortan    als   EA    bezeichnen,    voll- 
ständig in  den   Dienst  Heinrichs   IL   über,    schon    die    erste    Urkunde    des    neuen    Königs 
zeigt  seine  Hand.    Indem  er.    wie  aus  manchen  Anzeichen  zu  folgern    ist  (er  dictiert  und 
corrigiert   Urkunden,    die  ein  anderer  geschrieben    hat),    eine    in  gewisser    Weise    leitende 
Stellung   in   der  Kanzlei  Heinrichs  einnahm,   ist  es  zweifelsohne   ihm    zuzuschreiben,    wenn  30 
/>ei'  dem    Thronweclisel  des  Jahres   lOtl'^  die   Conlinuität  des  Kanzleibrauches  gewahrt  und 
ein  Bruch   mit  der    I  herlief erung,  wie  er  ein  und  einviertsl  Jahrhundert   später,    damals 
allerdings  unter  völlig  anderen   di/nastischen    und  politischen    Verhältnissen,    eintrat,    ver- 
mieden wurde.     Neben   EA   tritt  uns  schon   in   1).  2  ein  zweiter  Notar  EU  entgegen,    der 
wie  Jener,  von  mittel-  oder  niederdeutscher  Abkunft  gewesen  zu  scheint,    und   dessen    Ur-  86 
künden   in  Schrift  und  Dictat   so  grosse    Verwandtschaft    mit    denen    des    EA  aufweisen, 
dtiss  man   ihn   nothwendig   für  seinen   Schulgenossen  oder  Schüler   halten     muss^.      Bis  in 
die  zweite  Hälfte  des  Jahres  1(K)i   haben   diise  beiden  Männer  allein  die  Kanzleigeschäfte 
besorgt  und,  wie  wir  ghich  hinzufügen  müssen,  recht  gut  verwaltet.      Doch    hat,    da    ihre 
Arbi  itskraft   für  deren    Bewältigung  wohl  nicht  ausreichte,  recht  häufii/  eine  Betheiliguiig  ¥> 
ron  Parteischreibern  bei  der  Herstellung  der  Diplome  stattgefunden.     Von  den  <i7  Urkunden, 
die  bis  zum   Beginn  des  ersten  Zuges  nach   Italien  erhalten    sind,    müssen   abgesehen,   von 
dem  schon  oben  erwähnten   D.  .H  nicht  weniger  als  H  sicher  auf  diese    Weise    entständen 
sein;  in   den   meisten   dieser   Fälle  hat  allerdings  auch    einer    der    beiden   Kanzleilieamten. 
sei  ej>  durch   Aufsetzung    des    Conceptes    (HI).   11.  Hl)    oder    durch    Eintrnifiini/  gewisser  4!i 
Formeln   (DD.  1.  !t.  in,  /iH.  HG.  üi)    oder  des    .Monogramms    (wahrscheinlich    D.    ^7    und 

1 )    II  i>  jrtzl   äriii    EA,    MO   hol    KU,    ein    ilurrhaus    iinurlljutiiiidiyer    Mann,     sielt    s/iätir  ge- 
IfgrntUch  drn   Gewohnheiten   dm   liA   und  des   EC  angeschlossen. 


HEINRICH   H.  XIX 

vielleicht  D.  :^2)  einen  Antheil  an  der  Ausfertigumj  gehabt,  und  nur  bei  vier  Di2}lomen 
(DD.  32.  33.  3ö.  41.)  ist  eine  solche  Mitwirkimf/  der  Kamlei  nicht  zu  erweisen  oder 
ijera dezii  a nsyesch lassen. 

Als  Heinrich  im  Frühjahr  1004  in  das  südliche  Königreich  aufbrach,  ward  an  der 
6  Organisation  der  Kanzlei  nichts  geändert;  auch  jetzt  noch  nmss  die  Errichtung  einer 
eigenen  italienischen  Kanzleiabtheilung  nicht  als  erforderlich  angesidien.  worden  sein.  Von 
den  beiden  Notaren  hat  EB  den  König  über  die  Aljwn  begleitet  (DD.  (17.  71.  72.  74. 
7ö) ;  EA  ist  während  des  Zuges  nicht  nachweisbar  und  wird  in  Deutschland  geblieben 
sein.    Statt  seiner  wurde  ein  anderer  ehemaliger  Notar  Otfo's  ITI.  Her.  E,  der  im  Frühlinif 

10  des  Jahres  1000  (DO.  III.  351,  vgl.  3(>2)  zuletzt  in  dessen  Kanzlei  nachiceisbar  ist, 
vorübergehend  zur  Aushilfe  herangezogen ;  er  sch-ieb  in  Paria  das  D.  68  und  folgte  dem 
Könige  auf  dem  Rückwege  bis  Cadempino  (D.  73),  verschwindet  aber  dann  aus  unserem 
(resichtskreise.  Ganz  ohne  nachweisbare  oder  wahrscheinliche  Betheiligung  der  Kanzlei 
scheint  nur  das  D.  70  entstanden  zu  sein. 

lö  Nach  Heinrichs  Bückkehr  fand  sich  EA  zu  Ende  des  Juni  1004  wieder  am  Hofe 

ein  (DD.  7S.  79),  ist  aber  bald  darauf,  spätestens  zu  Arfang  des  August  1004  (cgi.  DD. 
81.  82)  aus  dem  Kanzleidienst  ausgeschieden.  In  späterer  Zeit  zeigen  noch  zwei  Urkunden 
der  Jahre  1011  und  1015  (DD.  230.  .33!))  sein  Dictat;  und  es  ist  möglich,  dass  er  sich 
damals  vorübergehend  wieder  am  Hofe  aufgehalten  hat,  aber  auch,  dass  jene  Diplome  nur 

20  als  Nachbildungen  älterer,  Jetzt  verlorener  DD.  aus  den  Jahren  1002 — 1004  anzusehen 
sind.  Statt  seiner  traten  ungefähr  gleichzeitig  im  October  1004  zwei  neue  Notare 
EG,  wahrscheinlich  ein  Oberdeutscher  ^,  (zuerst  vielleicht  D.  84,  sicher  l>.  88)  und  ED, 
ein  Franke,  vielleicht  ein  Bamberger  (D.  8t,':  D.  .S',?''  ist  sjjäter,  wann,  u-issen.  n-ir  nicht, 
geschrieben)   in   den  Dienst  der  Kanzlei. 

26  Nicht  lange  danach  aber  vollzog  sich  ein   folgenreicher    Wechsel    in    deren  Leitung, 

indem  im  Laufe  des  Mai  1005  Egilbert  zum  Bischof  von  Freising  ernannt  und  an 
seiner  Stelle  Bruno,  des  Königs  Bruder,  zum  Kanzler  bestellt  wurde:  am  31.  Mai 
(D.  97)  wird  er  als  solcher  zuerst  genannt.  Dieser  veränderte  nun  den  Persoiudbestand 
der  Kanzlei  in  benierkenswertker  Weise.    EC  verschwindet  vollständig  und  tritt  erst  unter 

30  Bruno's  Nachfolger  wieder  auf.  ED  ist  in  seiner  Thätigkeit  sehr  eingeschränkt ;  er  hat 
unter  Bruno  ausser  der  verlängerten  Schrift  ron  D.  97  nur  noch  eine  Urkunde  vom 
November  1005  (D.  103)  geschrieben.  Und  selbst  der  älteste  der  Notare  EB  ist  zunächst 
beseitigt  und  icird  erst  Ende  November  1005  (D.  105)  wieder  herangezogen,  um  dann 
allerdings  ziemlich  häufig  beschäftigt  zu  werden.    Dafür  stellte  Bruno  einen  neuen  Notxir 

35  an:  BA  (D.  97),  jedenfalls  einen  Niederlothringer,  der  zu  Aachen,  aber  auch  zu  Lüttich  in 
Beziehungen  gestanden  zu  haben  scheint,  wie  er  denn  schon  tmter  Otto  III.  eine  Urkunde 
für  das  Johannesstift  in  Lüttich  (DO.  III.  240)  und  eine  andere  verlorene  für  das  Adalbert- 
stift  in  Aachen  (vgl.  Bloch  im  N.  Archiv  23,  146 ff.)  verfasst  hatte:  es  entbehrt  nicht 
einer  gewissen   Wahrscheinlichkeit,    trenn    Bloch    in    ihm    den   späteren  Bischof  Adelbold 

40  von  Utrecht  zu  erkennen  geglaubt  hat.  BA  führte  mancherlei  Neuerungen,  z.  Th.  im  An- 
schluss  an  den  Stil  niederlothringischer  Privaturkunden    in    den    Kanzleibrauch    ein.    die 

1)  Er  ist  vermuthlich  der  Schüler  eines  Clerikers  des  Erzhischof.f  Williffis  ron  Maitiz,  der 
schon  unter  Otto  II.  und  Otto  III.  bei  der  Ausfertigung  von  Urkunden  für  Mainz  und  einigen 
anderen  Stücken,  an  denen  Willigis  Interesse  hatte,  betheiligt  war  und  in  gleicher  Weise  unter  Heinrich 
45  sich  bethätigte  {D.  139.  177 — 180,  vgl.  auch  143).  In  der  Ausgabe  der  DD.  Otto's  III.  ist 
er  mit  der  Chiffre  HH  bezeichnet.  Es  ist  möglich,  aber  nicht  erweislich,  dass  er  mit  dem  im 
Jahre  1008  zum  Erzbischof  von  Trier  eimannten  Probst  oder  Kämmerer  von  Mainz  gleichen 
Namens,   den  die  Hildesheimer  Annalen  zum  Jahre  1008  primiscriuius  regis  nennen,   identisch  ist. 

III* 


XX  KAlSKHUUKrNDKX. 

«»VA  aber  iiir/il  (laiimul  fiiiziiliiin/irii  ri'rmochlfn.  Nehm  ihm  wurde  zu  Anfang  ifcn 
Jahre«  ]I)IH!  noch  eine  zweite  llilf-ikraft  heranifezotfeu :  ihr  einziije  Urkinufeii.sffnri/icr 
Ifriiiri'i'h.i  11.,  <hr  seinen  Nawen  xel/isf  i/iiniiint  liiil  i  IK  ^i^)  :  Erich,  ein  Sachse,  thiinals 
( 'ajteilan  des  Krzhi.^chofs  Tai/ino  ron  Miujdehurti,  seit  dem  Ende  des  Jnhres  lOOS  liisrhnf' 
Clin  llavelhrnj  und  {nlf>  afn  Mitfi/ied  der  köniii/ichen  Capelle  (jenaiinl.  Kanzleiheamter  im  0 
rti/rntlirhen  Sinnf  ist  Erich  indii  nicht  i/eiresen :  nher  vom  Januar  lOOtl,  wo  er  zuemt 
he;/e<fnet  flK  11)11),  his  zum  Amjust  ]t)]!t  (D.  tlf!)  ist  er  wieder  und  wieder,  zumeist 
nllrriliuiis  nur,  wenn  der  ll«t  in  Sachsen  weifte,  so  zu  sai/eu  afs  Hi/fsarheiter  in  der 
Kanzlei  verwandt  worden. 

Schon   im    Frühjahre    Itiiili  (/ini/  die    J.i  itum/    dir    Kanzlei    iliirch     liruno    zu   Ende,  10 
der  zwi.tchen   dem   i*/.  April  und  dem  'JS.  Moi  zum  liischoj-'  rou  ^lui/sliurif  ernannt  wurde 
( l'lK  11'J.  Uli.      Sein   Xachfoli/er  als   Kanzler  wurde   Eberhard,  nach  der  allerdini/s 
nicht  Hnhedini]!  sicheren   Anqahe  de.i   I).  :^(lS  ein  Verwandter  des  Klinii/s,   den   dieser  noch 
zu  ifräs.ieren   Dini/eu    lie.itimml    hatte.      Aliermals   zoij    der     Wechsel  im    Kanzleramt   einen 
solchen   in   dem   niederen  Per.ional  der  liehiirde  nach  sich.     BA,  der  mit  Bruno  i/elcommen  16 
war,  schied  bald  nach   ihm   aus:  das   l>.  1}'>   com    1(1.   dun!   laoil  für  Xotker  von  Lüttich 
hat    er    wohl    noch    als    Miliflied    der     Kanzlei    rerfiisst :    als    er    aher    im    Sommer    1007 
hei  der  llerstellumj  zweier  Ih'jdome   für  das   rou   dem  Lütficher  Bischof  ahhäuifii/e  Klo.Kter 
Thorn  und  für  St.  Marien  zu  Aachen  (/>/>.  I/o.  Ul/  mitirirkte,  ijehörte  er  ihr  schwerlich 
mehr  an   und  ijewiss  nicht,  als  er  im  Jahre  10'j4  ein  Dijdom  für  Utrecht  verfasste  (D.  !'t()4).  so 
Auch   EB  ziiif  sich  hald  zurück  oder  iriirde  ItMeitiift;  in  dem  I).  12:'i  vom  1.  Januar  1007 
hetfetfnet  er  uns   zum    letzti-n    Male.      Statt   dieser    beiden  Männer  wurden  nun  sofort  ED 
(IK  114)   und  spätestens    im  Dece.mher    JOOt!    E('  (DD.   I'^Ü.   V2H)    wieder    henniijezogen: 
ersterer  am   meisten  heschäftiijt   und  offenhar  in  leitender  Stelluni/. 

Auch   in   dieser  Zeit  ist  die  Zahl  der  Urkunden,  die   von  Parteischreihern  heri/estellt  a 
sind  oder  bei  denen  solche  niitf/ewirkt  haben,  nicht  klein  (DD.   79.   S7.  88.  .9.5.  104.  109. 
UH.   l'<fll.   Vjn.   ISO.   l.'iif.    1H4.  IH.'i.  IHU.  1H9.  140).    Zu  ijanz  anderen  Einrichtuni/en  aher 
schritt  mau,  als  im    Herbst   1007  die   Oründuntj  des  Bisthums  Bamherq  innerhalb  kurzer 
Frist  die  Ausfertii/unij  einer  grossen  Anzuhl  umfanijreiche.r  Urkunden   nothiij   machte   und 
die   Kanzlei  vor  eine  Aufgabe  stellte,  der    ihre    bisherigen   Arheif,ikräfte    nicht  gewachsen  so 
waren.      fh'e   Leitung  dieses  Geschäftes  wurde  dem    ED   ühertraqen,    der  dafür   ron  allen 
anderen   Arbeiten   enthuuden   wurde;  er  trat,  wie   man   es  ausdrücken  kann,   an  die  Spitze 
einer  besonderen,  nur  für  Bamberg  arbeitenden  Abtheilung  der  Reichskanzlei   und  i.it  in 
dieser  Stellung  bis  zum  Herbst  des  Jahres   1009  (D.  '^OSj  thätiij  gewesen.     Als  Mitarbeiter 
ward    ihm    zunächst    ein    Schreiher  —   vielleicht    ein    Ituliener  —  beigegeben,    der,    völlig  35 
unselbständig    arbeitend   und   anfangs    sogar    die    Hand   des    ED    nachahmend,     von    uns 
als  der  erste  der  speciell  für   Baudierg  thätiifen   Notare    betrachtet    und    deshalb    inil    der 
Uhiffre   Ba.   I  bezeichnet    wird;    dass  er  schon   int    fh-tober    1007    am   Hofe   war,    beweist 
das   /).    142  für  Cambrai,   das  einzige    nicht  für   Biimherij    ausifestt'llte,    an    dem    er    init- 
gearbeiieA    hat.      Er    schrieb    nach    dem    Dictat    des    El)    das    Protokoll    der    Frankfurter  40 
Synode   vom    1.  November   1007  i D.    Il'i)    und   d-ann    eine    ip-osse  Anzahl    von    Urkunden 
bis  zum   Herbste  lOOU:    gleichzeitig   mit  seinem   Meister    Elf    verlieren    wir    ihn    aus    den 
Augen,    ^eben   ihm   war  noch  ein   von  uns  nicht  besonders  bezeichneter  Hilfs.schreiber  bei 
der  Herstrilung  einiger  der  27  dründungsurkunden  helheiligt  (l)l>.    UIO.   Ili4.   IG').  1(17. 
ItiKJ;  endlich    ward  dafür   auch    EC  herangezogen,   der  nlnr   nur   bei  den  beiden   1>U.   H!4.  45 
V;(i   milgi-wirkt  hat. 

Auch  die  in  späteren  Jahren  bis  zum  Ende  der  Heip'erunij  Heinrichs  II.  für  Bamberg 

'i-n  zahlreichen   Diplome  sind  dann   —    uni   das  hier  ijleich  rorweq  zu  nehmen  — 

...    .,-....   tihiilicher  Weise  entstanden.     Ein  l'heil  con  ihnen  ist  von  den  ordentlichen  Beamten 


HEIXKICH  II.  XXI 

(li'i-  Beickskanzlei  f/eliefert  worden  und  bedarf  hier  keiner  besonderen  Erörtern nxj.  Die 
Mehrzahl  aber  ist  von  drei  anderen  Schreibern  hergestellt  worden,  die  bei  den  sonstirjen 
Geschäften  der  Kanzlei  nicht  betheiliijt  sind.  Nur  dürfen  loir  in  dieser  späteren  Zeit, 
nach  dem    Verschwinden    des  KD,    kaum    mehr    von    einer    eigenen    bamhergischen    Unter- 

6  abtheilung  der  Kamlei  reden.  Im  wesentlichen  sind  jene  drei  Männer  mit  anderen 
Parteischreibern  zu  vergleichen,  wenn  es  auch  einen  gewissen  Unterschied  in  ihrer  Stellung 
ausgemacht  haben  mag,  dass  Eberhard  von  Bamberg,  für  den  sie  arbeiteten,  selbst  ein 
hohes  Amt  in  der  Kanzlei  bekleidete.  Deshalb,  aber  auch,  der  Kürze  wegen,  haben  wir 
ihnen   Chiffren  gegeben,    die  sonst    von    uns    nur  für    eigentliche  Kanzleibeamte    verwandt 

10  icerden :  ivir  bezeichnen  sie  als  Ba.  II,  Ba.  III,  Ba.  IV.  Ba.  II,  höchst  wahrscheinlich 
ein  Italiener,  begegnet  vom  Mai  1009  bis  zum  November  10:if1  (DD.  195 — 4'>S;  auch 
l>.  170  ist  erst  1021  entstanden);  Ba.  III,  vielleicht  ein  Oberdeutscher,  vom  Juli  1009 
bis  zum  Juni  1020  (DD.  204^—4.32;  über  D.  150  vgl.  die  Vorbemerkung);  Ba.  IV, 
den  wir  wiederum  für  einen  Italiener  halten,  endlich  vom  Juli  1011  bis  zum  März  1024 

16  (DD.  23>) — 506).  Zweien  dieser  Männer,  dem  Ba.  II  und  dem  Ba.  IV  werden  wir  in 
Ihflomen  Konrads  IL  loiederum  begegnen. 

In  der  Hauptkanzlei  war  nach  dem  übertritt  des  ED  in  die  bambergische  Unter- 
abtheilung nur  EC  zurückgeblieben :  es  ist  daher  begreiflich,  dass  in  der  nächsten  Zeit 
die  Beschäftigung  V071  Privat-  oder  Hilfsschreibern  noch  zugenommen  hat  (DD.  171.  177 — 180; 

20  über  DD.  172.  ISS  s.  unten  S.  XXV).  Das  Kanzleramt  hatte  Eberhard  ungeachtet  seiner 
Ernennung  zum  Bischof  von  Bamberg  einstweilen  behalten,  aber  auf  die  Dauer  mochte  ernicht 
im  Stande  sein,  den  Pflichten  dieses  Amtes  neben  denen,  welche  die  Leitung  des  neuen  Bis- 
thums  ihm  auferlegte,  zu  genügen.  Daher  mochte  er  eine  geioisse  Entlastung  in  den 
Aufgaben  seines  Hofamtes  tvünschen,    während  es  andererseits    wohl   begreiflich    ist,    dass 

25  der  König  den  ihm  so  nahestehenden  Mann  nicht  gänzlich  aus  dem  Hof  dienst  entlassen 
wollte.  So  beschloss  man  auf  die  frühere  Zweitheilung  der  Kanzlei  zurückzukommen  und 
Eberhard,  nur  die  eine  geringere  Arbeitslast  bedingende  Leitung  der  italienischen  Abtheilung 
zu  belassen,  für  die  deutsche  Abtheilung  dagegen  einen  eigenen  Kanzler  zu  bestellen.  Ob 
für  diese  Massnahme  neben   den  persönlichen   auch,   sachliche  Gründe   vorhanden   loaren, 

30  muss  dahingestellt  bleiben;  aus  den  Quellen  ist  nichts  darüber  zu  entnehmen. 

Die  Veränderung,  die  so  zwischen  dem  4.  November  1008  und  dem  12.  März  1009 
in  der  Kanzleiorganisation  geschaffen  ivurde  (DD.  187.  189),  berührte  die  Rechte  des 
Erzkanzlers  nicht;  Willigis  blieb  das  nominelle  Oberhaupt  beider  Kanzleiabtheilungen. 
Der  Zustand,  der  somit  eintrat,    ist  in    merhrürdiger    Weise    von    dem    der    letzten  Jahre 

35  Otto's  III.  verschieden  :  damals  ein  Kanzler  unter  zwei  Erzkanzlern,  jetzt  ein  Erzkanzler 
über  zwei  Kanzlern.  Aber  die  Motive,  die  für  die  Gestaltung  der  Dinge  unter  Otto  III. 
mass-gebend  waren,  dürften  auch  unter  Heinrich  IL  kaum  andersartig  und  wesentlich 
persönlicher  Natur  gewesen  sein;  wie  unter  jenem  der  Einflnss  Heriberts,  so  wird  unter 
diesem  die  Bücksicht  auf  Willigis  für  die  Organisation  der  Kanzlei  bestimmend  geioesen  sein. 

40  Kanzler  für  Deutschland   wurde    ein   Thüringer    vornehmster   Abkunft,    Günther . 

der  Sohn  des  grossen  Markgrafen  Ekkehard  von  Meissen,  der  naclidem  er  unter  Bischof 
Notker  die  Schule  in  Lüttich  besucht  hatte,  wohl  schon  unter  Otto  III.  in  die  Capelle 
aif genommen  war:  es  ist  wenigstens  höchst  wahrscheinlich,  dass  ivir  ihn  in  dem  Capellan 
Günther  zu  erkennen   haben,    der   993    in   einem  Diplom    Otto's   (DO.  III.  132)  genannt 

45  wird.  EC  blieb  tinter  ihm  noch  einige  Zeit  als  leitender  Notar  in  der  Kanzlei  thätig ; 
erst  nach  dem  19.  April  1010  (D.  214)  verschwindet  er  für  lange  Jahre  aus  der  Kanzlei. 
Er  ist  dann  im  Februar  1015  noch  einmal  an  den  Hof  zurückgekehrt  und  bis  zum  Mai 
dieses  Jahres  als  Schreiber  oder  Verfasser  einer  Anzahl  von  Diplomen  Heinrichs  thätig 
gewesen  (DD.  331.  333.  334.  33.5) ;  welche  Stellung  er  in  der  Zwischenzeit  eingenommen 


XXII  KAISKIURKI'NDEN. 

oder  im  Jahre  Vll't  firk/eiJit  /int,  hiriht  1111,1  iniln'kaiiiit.  Sr/ioii  vor  seinem  pr,iten  Anstritt 
aus  der  Knnzlfi  im  Juhrfi  loltt  irar  aber  ein  neuer  Benmter  (tA  in  diese  niifi/eiiommen, 
der  in  Sr/irift  und  Stii  dnrr/itiii.s  «/.v  ein  Srhii/vr  (/e,i  EC  erscheint:  der  Iie.<]inn  seiner 
Thiitiijkiit  j'iilll  in  den  Miii  lOll!)  {!>.  ]!>.'>;  iv//.  (d>er  />.  19^).  Nach  dem  Aii.ischeiden 
des  EC  /dei/if  (iA  his  :nm  Ende  de,s  .fahres  l(tl2  der  mei,tf  beschiif'tiijte  Kamleibeamte;  5 
dir  letzte  von  ihm  eerfnsste  und  i/esehriebenc  Crkiinde  ist  das  D.  ^'i.H  ans  Pi'ihlde  rom 
V.''.  Ihccmber  1(1  J'J;  dann  cerschirindet  er  röf/i</^.  Da  nnn  Thietmar  berichtet,  duss, 
nfs  der  König  Weihnachten  1012  in  Pöhfde  feierte,  sein  Caj)ellan,  der  trierische  Cleriker 
Walker,  trkrankt.  bei  Heinrichs  Abreise  ans  Pöhlde  dort  zu rücktjehl leben  und  am 
II.  Januar  i/citorben  sei,  so  ist  die  Vermuthune),  dass  irir  in  die.tem  Manne  den  Xofnr  in 
tr^l   :u  erkennen   haben,  tjestattet   und  nahe  lieijcnd. 

Neben  OA  hat  es  einen  eitfentlichen  Kanzleinotar  der  deutschen  Ahtheilumj,  venu 
wir  von  Erich  absehen  ' rijl.  oben  iS.  A'A'^  in  den  Jahren  1010 — 101-^  nicht  (je(/eben. 
Einen  anderen  Mann,  den  man  dafür  ifeha/ten  hat,  und  der  in  den  Jahren  lOO!) — lOUt 
(D.  198 — 404}  bei  der  Auafertiejuntf  ron  Jh'jilomen  betheiligt  war,  an  denen,  teie  sich  is 
bei  ihnen  allen  nachweisen  oder  wahr.teheinlich  machen  lä.sst,  der  Abt  (Todehard  von 
Siederaltaich,  Tegernsee  und  Ifersfeld  ein  Interesse  gehabt  hat,  können  wir  nur  als  einen 
Cleriker  dieses  von  Heinrich  besonders  begünstigten  Abtes,  also  als  einen  Parteischreiber 
ansehen,  l'nd  solche  begegnen  auch  sonst  (auch  abgesehen  von  den  Bambergern),  wenngleich 
nicht  so  häufig  wie  früher,  in  diesen  Jahren  (vgl.  DD.  SlG.  284.  4?.V.S'.  :247.  ä4f<.  .2')3).  Um  »0 
so  dringender  war  es  nöthig  für  den  Verlust  des  (iA  bald  einen  Ersatz  zu  schaffen.. 
Die  Wahl  fiel  auf  einen  Sachsen,  GB,  der,  wie  wir  mit  höchster  Wahrscheinlichkeit 
annehmen  dürfen,  bisher  im  fh'en.ite  des  Bischofs  Bernward  von  llildesheim  i/estanden 
und  als  des.ien  Cleriker  im  Januar  1007  das  D.  1'2<i  für  Steterburg  nach  dem  Muster 
der  hildesheimischen  Immunitäten  rerfasst  hatte-.  Im  Herbst  desselben  Jahres  hatte  er  25 
dann  der  Kamlei  noch  einmal  hei  der  Abfassung  der  echten  Vorlage  für  das  nur  in 
interjiolierter  (ie.stalt  erhaltene  D.  171  seine  Hilfe  geliehen:  ihr  ständiges  Mitglied  wurde 
er  erst  Jetzt,  und  im  März  lOlS  tritt  er  uns  in  dieser  Eigenschaft  zuerst  entgegen  (DI). 
Ü't't ff.).  Von  allen  Wechselfällen  unberührt,  hat  (iß  dann  bis  zum  Ende  der  Regierung 
Ileinrirhs  die  Stellung  eines  leitenden  Notars  in  der  deutschen  Kanzleiabtheilung  behauptet;  30 
naidt  dem  Tode  des  Kaisers  hat  er  vielleicht  einen  Muhejjosten  in  der  Pfalz  zu  Wall- 
hausen erhalten :  wenigstens  sind  dort  in  den  Jahren  1025  und  1080  die  beiden  Urkunden 
(St.  Ifl7.5.  UUKi)  gegeben,  in  denen  wir  unter  Konrad  II.  seine  Schrift  und  seinen  Stil 
wiedererkennen.  Seine  Persönlichkeit  zu  ei-mitteln,  fehlt  es  leider  an  ausreichenden 
Anhaltsjnincten^:  ob  er  eticu  mit  dem  Verfasser  der  HilJesheimer  Annalen  in  Beziehung  ih 
gestandi'n  hat,  und  ob  auf  ihn  die  bemerkenswerthe  Angabe  dieser  Annalen  über  ein  im 
Jahre  I0I4  dem  Bisthum  Bamberg  ertheilles,  uns  nicht  erhaltenes  Pririletj  lleinriihs 
-iiriii  kzuführen  ist,  mu.ss  ganz  dahingestellt  bleiben. 

>>chon  vor  dem  Eintritt  des  GB  war  die  nominelle  Oberleitung  der  deutschen  Kanzlei 
in  andere  Hände  übergegangen.  Auf  Willigis,  der  am  28.  Februar  lOll  starb,  war  als  40 
Erzhisrhof  von  Mainz,  Erkenbald ,  Abt  von  Fulda,  gefolgt;  aber  wie  dieser  an 
jiersi'odlrher  Bedeutung  dem  Vorgänger  keineswegs  gleichkam,  so  ward  er  awdi  nicht  rüllig 
der  Erbe  seiner  Stellung  am  Hofe.  Das  Amt  des  Erzkanzlers  für  Italien,  dos  Willlgix. 
wie  wir  uns  erinnern,  gleichfalls  bekleidet  hatte,    ward  Ihm   nicht  übertragen,   sondern  er 

1)    ijl/rr  das  D.  270  vgl.  N.  Archiv  ii'J,  lü?  N.  1.     2)  Auch  die  uns  nicht  erhaltene  Vorlage  46 
de*  D.  255  ßir  inifiesheim,   die  gleichfalls  dem  Jahre    1007  angehörte,   hat  »■;•  ol/rr   Wahrschein- 
Uchkrit  narh   verfattt.       3)   AUi-r  Wahrscheinlichkeit  nach   stand  sein   Name  in   einer   Dorsualnotiz 
drj   I).   4S'J    'rfil    dir    V,,il,r,j„rhinff  dozu),  ist  aber  nicht  mehr  sicher  zu  entzißern. 


HEiNmcii  n.  XXIII 

iiiiisste  sich  mit  dem  durch  älteres  Herkommen  mit  dem  Mainzer  Erzstuhl  verbundenen 
Amte  des  Erzeapellnns  für  Deutschland  he(/nii(jen,  das  er  Ins  zu  seinem  Tode  (17.  August 
lO'^l)  behauptete.  Dann  (/in(j  es  auf  seinen  Nachfohjer  in  Mainz,  Aribo,  über,  einen 
Sohn  des  Pfalzcjrafen  Aribo  I.  von  Baiern,  aber  auch  einen  Blutsfreund  des  Kaisers 
6  selbst,  der  im  Dienst  der  Salzburger  Kirche  die  Würde  eines  Diacons  erlangt  hatte,  und 
schon  der  kaiserlichen  Capelle  angehörte  (D.  4^8).  In  den  Urkunden  trird  er  schon  zu 
Ende  des  Septembers  1021  (DD.  447.  448),  waJirscheinlich  noch  vor  seiner  Weihe,  als 
Erzcapellan  bezeichnet. 

In  der  itulienischen  Kanzleiabtheilung  blieb  das  Amt,  das  Willigis  innegehabt  hatte. 

10  zunächst  unbesetzt;  im  Laufe  des  Jahres  1012  iveisen  die  Urkunden  (DD.  24.i'.  24.').  24(1. 
2:')1)  nur  die  Recognition  des  Kanzlers  Eberhard  aif,  ohne  einen  Erzkanzler  zu  nennen; 
erst  aus  einem  Dijjlom,  das  in  den  Februar  1013  gehört  (D.  2.')4)  erfahren  wir,  dass 
Eberhard  inzwischen  zum  Erzkanzler,  oder,  wie  er  zumeist  genannt  wird,  ErzcajJellan 
für  Italien  befördert,  und  dass  das  Kanzleramt  einem  gewissen  Heinrich,  einem  Manne 

15  deutscher  Abkunft,  über  dessen  Vorleben  wir  nichts  wissen,  übertragen  war.  Dieser  ist 
spätestens  im  Herbst  lOlö  zum  Bischof  von  Parma  ernannt  worden  (DD.  .?.56" — .'i38), 
behielt  aber  das  Kanzleramt  noch  bis  zum  Frühjahr  1016  bei  (D.  .349)  und  ward  erst 
dann  durch  Piiigrim,  Gapellan  des  Kaisers  und  spätestens  1020  oder  1021  Dompropst 
von  Bamberg  (D.  440),  ersetzt,  der,   wie  Aribo,    dem  Hause    der    bairischen  Pfalzgrafen 

io  angehörte:  die  erste  von  ihm  recognoscierte  Urkunde  vom  21.  Juni  1016  (D.  ,353)  ist  für 
ein  burgundisches  Kloster  ausgestellt,  ihre  Ausfertigung  aber  der  italienischen  Kanzlei 
übertragen,  weil  es  an  einer  festen  Norm,  wie  Urkunden  für  ausländische  Empfänger 
zu,  behandeln  seien,  noch  fehlte.  Als  Piiigrim  dann  im  Sommer  1021  Heriberts  Nach- 
folger   auf  dem  Kölner  Erzstuhl  wurde,    trat  —  zuerst   erwähnt   am  6.  December    1021 

25  (D.  461)  —  ein  gewisser  Dietrich  an  seine  Stelle,  der  wahrscheinlich  mit  einem  1006 
als  königlichen  Capellan  erwähnten  qleichnamigen  Sohne  des  Graf  en  Bruno  von  Arneburg 
(D.  110)  zu  identificieren  ist.  Dietrich  wird  am  5.  Januar  1023  zuletzt  erwähnt  (D.  483); 
er  dürfte  mit  Tode  abgegangen  sein  und  ward  durch  Hugo  (zuerst  begegnend  in  D.  494 
vom  2.  September  1023)  ersetzt,  der  sein  Amt  auch  unter  Konrad  II.  behielt   und  1027 

30  an  Heinrichs  Stelle  Bischof  von  Parma  icurde.  Annähernd  um  dieselbe  Zeit  ward  auch 
das  Amt  des  deutschen  Kanzlers  durch  die  Beförderung  Günthers  zum  Erzbischof  von 
Salzburg  noch  einmal  erledigt;  es  toar  am  3.  Januar  1024  noch  unbesetzt,  und  erst  am 
').  Februar  (DD.  504.  SOö)  wird  der  neue  Kanzler  Uodalr  ich ,  ein  Mann  unbekannter 
Abkunft  \.   zum    ersten  Mal  erwähnt,  dem  gleichfalls  seine  Stellung  auch  unter  Konrad  II. 

36  belassen  wurde. 

Auf  die  Verhältnisse  des  niederen  Beamtenpersonals  in  der  deutschen  Kanzlei  hat 
der  zuieimalige  Wechsel  im  Erzcapellanat  einen  für  uns  erkennbaren  Einßuss  nicht  aus- 
geübt: GB  blieb,  wie  schon  bemerkt  wurde,  der  meist  beschäftigte  und  leitende  Notar. 
Neben  ihm  sind  —  abgesehen  von  EC  (s.  oben  S.  XXI)  —  von  den  Bamberger  Schreiberri 

40  noch  Ba.  II,  Ba.  III  und  Ba.  IV,  ferner  Erich  und  der  früher  erwähnte  Cleriker 
Godehards  von  Ilersfeld  in  der  Kanzlei  thätig  geiresen.  Auch  sonstige  Parteischreiber 
begegnen  noch  mehrfach  (vgl.  DD.  267.  268.  273.  277.  319.  324.  326.  327.  328.  340), 
aber  nur  in  verhältnismässig  sehr  kleiner  Zahl,  auch  nur  für  wenige  bevorzugte  Empfänger 
wenigstens   seit  dem    Jahre     1016  (vgl.  DD.  350.  387.  396.  412.  424.  459.  496.  501^. 

45  504.  507'')'^.    Abgesehen  von  diesen  wenigen  Ausnahmen  sind  die  deutschen  Urkunden  in 

1)  Vielleicht  ist  er  identisch  mit  den}  amabilis  capellanus  Ödahicus  Otto's  III.,  der  im 
Jahre  1000  in  dem  DO.  III.  355  für  den  Markgrafen  Adalbert  ab  Intervenient  genannt  wird. 
2)    Vgl.  auch  DD.  417.  433.  434.  445.  492. 


XXIV  KAlSKia  KKINDKN. 

tlie«er  Zeit  nur  in  der  Kaii^/ei  hfri]f«t«IU  irurdvit,  in  i/ir  nach  iler  liückkehr  Heinrichs 
roll  seinem  zirriten  Ziit/e  uns  Italien  noch  fniif  nene  Jicinnte  (iC,  (1  /),  (iE,  Gl''  und  (Kl 
einiirtrcten  sind.  ;n  denen  afs  sechster  ein  nrspriinijlich  in  der  italienischen  Ahtheilimif 
hesehäftiiiler  Xotar,    //('.  hinzn  kinn,   ron   dem    weiter  unten   die   Hede  sein  wird. 

(iV  lernen    wir  zuerst  im    Sommer    Ittif    kennen    {DIK  Ulli.   HIV);    seine    Tholit/keit  a 
fällt  hauptsächlich    in   das  Jahr    Ulli,   doch    i.it  er  noch   his  zum   duni,    rielleicht  bis  zum 
November   IDIS  nachweishar  (IHK  .V.'/,V,   rijl.  3!)li);   er  erscheint  als  ein  Manu   ron   indi- 
vidueller  Art.    mit    der    Itihel    und    den    Canones    rcrtraut:    rielleicht    hat    er,    wie    ISIoch 
rermulhet  hat,   in    lieziehunijen  zu  dem    Hiichof  liurchard  von    Worms  ifestanden,    den    er 
in    />.   .V.'/.V    mit    iim/rwöhnlicher    Wärme    jireisl.       ('1>    war,    wie    wir    für    wahrscheinlich  in 
haften,    im   Sommer    iDlt!  schon    hei   d^'r  Herstell umj    der  DD.  353.  3t'>4    betheilii/f:    wir 
constatieren  seine  Schrift  in   den    DD.    .V.».>    und   3!>ö    und   erkennen    sein   JUctat    in    den 
DD.  3511 — 3.'>S:  zum   letzten  .Male  tritt  er  also  am   V.  September   lIßJS  auf.     Jrj/end  etwas 
Xäheres  über  seine   Persönlichkeit   i.<<t  bei  der  ijeriuijeu   Zahl  ron    l'rkundeu,   an  denen  er 
Antheil  qehaht  hat.   nicht  zu   ermitteln.     (IE,  nachweisbar  <ds  Dictator  seit  dem  17.  (h-folier  i5 
Ulli;  ;  D.  3.'i;0-  oll  Schreiber  seit  Ende  1017  I D.  .'I7lj,  rijl.  372.  374)  lässtsich.  indem  er  den 
Kaiser  auf  dem  dritten  Zueje  nach  Italien  be(/leitethat,  biszum  Sommer  1022  verfolifen  (D.  474). 
Seiner  Sprache  nach  möchte  man  ihn  für  einen   Mittel  franken   halten.     Er  ist  in  die  Kanzlei 
Kourads   II.    überf/etreten   und  in   (/cv.«»»;)   ersten  dahren   der    leitende  Notar   gewesen.     (IE, 
möijlichir    Weise  schon  einmal  im   Spätjahr   1017  I D.  377),    sicher    im  Mai    lOl!)  (DD.  ao 
4ttl.  401!*.  407.  40'.))  auftretend  und  bis  zum  November  1021  (DD.  455".  45.')^)  in  der 
Kanzlei    thätit/.    ein    Baier,    hat  noch   im    Jahre    1ll25    das    D.    Ku.    .V   yesch rieben,    einen 
zu  Ilcifrusbunf  ifeschlo-tsenen    ]'ertra</  zuu'schen   der  Kaiserin  -  Witwe  und   dem   Erzbischof 
tiunther  von   Salzhnrij,    and  hat  also  damals   höchst    wahrscheinlich    entweder    im  Dienste 
Kunii/undens  oiler  in    dem    de«    früheren  Kanzlers    (/e.^tanden '.     Den    letzten    dieser  fünf  25 
Notare  endlich,  (Kl.  der  nur  in   vier  Diplomen  der  Jahre  101!)    und  1021    nachweisbar 
ist  (DD.  401^.  43!>.  447.  44s ),   möchten   wir  am  ersten  für  einen  Italiener  halten:    sollte 
rr    doch    ein    Deutscher    (jewesen    sein,    so    hat    er  Jedenfalls    stark    unter    <leni    Einßu.'is 
italienischen    lirauehes  ifeslamlen. 

Alle  diese   fünf  Notare  sind  nun   aber  mehr   (lehilfen   oder    I  ertreter  als   eii/entlich  30 
(.'»liegen  de«  (fB  gewesen.    Denn  wenn   wir  einerseits  die  von   ihnen,  andererseits  die  von 
dB   rerfassteii   und  i/eschriebenen  Diplome  chronologisch  geordnet  zusammenstellen ,  so  tritt 
uns  ein  eigenthümlichis    Verhältnis  entgegen.      In  der  Reihe  der  Diplome    des  (lli  zeigen 
sich   dann   mehrere  Male  auffallende  Lücken  —  so   vom   IH.  Mai  lOlH  bis  zum  li.  December 
1017,   vom  12.  April  Ulis  bis  zum   Mtii   lulH   und  endlich    vom  3.   Mai   1020    bis   zum  35 
,'i.    t htober    1021^)   —   die  jedesmal  eine  so  erhebliche  Zeitspanne  nrnfassen.  dass  sie  nur 
durch  Zfitweilige   .\bwesenheit  des  Notars    vom   Hofe    erklärt    werden  können,      (lerade  in 
die  Zeit  dieser   Lücken  fällt  nun  aber,    wie  die    andere  Reihe    lehrt,    die   llaujitthätigkeil 
der  fünf  anderen    Notare.       Während  der    ersten    Aloresenheit    des   (lli    treten    neben    dem 
schon    früher    angejttellten    (}('  noch   (I D,    dessen    ganze    Thäligkeit   mit    Ausnahme    einer  ^a 
Urkunde  vom  2.   Seplemlier  1018  in  die  Monate  vom  Juni  bis  October    lOlfl   fällt,    und. 
(IE  ein;  die  zweite  Lücke  in  der  Reihe  der  OB-  Urkunden  wird  ausser  durch  Diplome 
dieser  drei  Notare  und  des  später  zu  erwähnenden   HO  auch   durch    solche    des  (IE   und 
(Kl    ausgefüllt ;     diese    beiilrn    Notare    aber    werden    erst    berufen,     als     (KJ     und     (ID 

X)  Der    VertwJi,  ihn  in   Salzburger    Urkunden  der   nffclulen  Jahn:    wiederzuerkennen,    hol  16 
I  •  Ol    l'.rgrhni*   ijehaht.      2)    /'.'/«/•   vierte   ilerartiijc    [Jirke  fällt   in    die    Zeit   des   dritten    Zuges    mich 
llnlien,   den   dH   wold  nir/il   luitgemarht   hat,    während  er    auf   dem    Zmie    von     lltl'i — lOli    ikn 
Kaüer  begleitet  haUr  (I).  307). 


IIKINKKII    II.  XXV 

Vcrsi'liiriiKlcn  '.  Alliril  iitifs  .siiiil  du  im  inrlircre  lUc.ser  2\ot(iri-  diir/i  .-i'i'fircis/'  iiithcn  (I  li 
tliiitiij '-',  iilsii  iiirlil  ftirii  iliiiiii  iilliiixdl  irii'dir  hesi'itujt,  vonn  ji'ner  rin  ihn  Huf  znrUck- 
ke/irte:  nl'vr  ni'lir  rliariikti-ri.'itixili  für  ilitn  ijanse  ]  er/iiilfni's  int  es  (/i>rk.  dass  (iß.  als  er 
nach  di-r  liiirkkchr  des  Kaincrs  aus  Italii  ii  im  Herbst  ^02'^  wieder  die  (Tescliäfte  über- 
5  niininf.  sofort  diircJiaits  in  den  Vorderi/nnid  tritt,  und  da.<is  nun  irirkfirh  keiner  der 
i/ciiiinntin    fünf  ^Dinner   neben    iliin    iiiirlnrrishii r    Ist. 

Gl)  ist  ii/sii  mild/  duriii  das  ^liissc/ieidi'n  (iiintlters  iinil  die  isaelifalae  iodalrirli.t 
im  haiiz/ermiit  in  seiner  Htelliimi  nicht  heridirt  irorden.  Welche  Foli/en  dies  Ereianis 
für   das    /\iin.:'i  ijicrsonal  sunst   nach    sich    i/i::ii(/en    hat,    /ässf  steh    ans   der  iieringen  Anzahl 

10  von  (  rkunden,  die  uns  aus  il.eii  letzten  Monaten  Heinrichs  erhalten  sind,  nicht  mehr  fest- 
.stellen;  irir^constatieren  nur  noch,  dass  das  J).  ')(),S  (für  i\[ontecassinol  ron  einem  Schreiber 
herrührt,    der  später  einii/e   Male   in    l^rkunilen   Konritils  II.   beijefjnet. 

Mit  einem  erheblich  i/erini/cren  lieamte/ipersonal  als  die  deutsche  hat  sich  die 
italienische  Kantleiabtheiluni/  behelfen    müssen;  ja  es  ist  soyar  zweifelhaft,    ob   ihr  qleich 

15  nach  der  Kauzleitrenuunij  überhaupt  i\otare  zuejewiesen  sind:  drei  der  icenifjen  in  den 
■liihren  lOOi  —  lOD!)  aiisijesteltten  italienlscheu  Urkunden,  die  wir  besitzen  (Dl).  17.'!. 
Is.').  IUI:,  sind  theils  sicher,  theils  irahrscheinlich  dem.  E('  zuzuireisen^.  Erst  im 
Frühjahr  1012  lernen  v:ir  aus  den  l>l>.  24.'!.  2i;j.  24(1  einen  Mann  kennen,  den  wir 
sicher    als   i\iifar    der  italienischen    Kanzlei   betrachten    dürfen    und   also    Eb.  A    uennen; 

2(1  er  u-ar  seiner  Schrift  nach  ein  Deutscher,  seiner  Sprache  nach  vielleicht  ein  Nieder- 
deutscher. Inunerhin  ist  es  sehr  wahr.icheinlich,  dass  Eb.  A  bereits  vorher  in  der 
Kauzlei  thätiij  war:  schon  seit  der  Mitte  des  Jahres  1010  zeigt  der  Stil  des  früher 
eririihnten  iSotars  der  deiilsrlieii  Kanzlei  (lA  i/eirisse  Wendungen,  die  einerseits  dem 
italienischen    (lebraiich.   andererseits  den.   (ieirohnheiten  des  Eb.  A  entsprechen    und  zu  der 

25   T  eriuiithiiui/  jähren,   dass  dieser  schon  damals    in    den  Dienst    der  Kanzlei   cjetreten    war 

null   diiss    ( 1 .{    sich,    irir    früher   an    l'W .    so  jetzt    an    diesen    Collegen    anifelehnt    und    ron 

ihm    rrrfas.-ite  oder  i/eschnebene  l  rkundcn  als  Muster  für  .leine  eicjenen  Dietate  benutzt  hat.  In 

dl  II    l'rk linden    ist   das    Ih'ctat   des   Eb.  A    bis  zum   Mai  1014  (zuletzt  D.  :104)  zu  verfolijen. 

Er.sf  im  dahri    Uli.'!,  als  der  zireitr  Zuij  Heinrichs  nach  Italien  bereits  fest  beschlossen 

3(1  u-ar.  Zeil/t  uns  das  l>.  2-')4  die  Hand  eines  zweiten  italienischen  Notars,  HA.  der  indessen 
wohl  .ichon  eiuiije  Monate  zuror  am  Hofe  einijetroffen  war,  da  die  Datierunij  des  D.  2')l 
(oder  fielmehr  der  rerloreuen,  echten  Vorlaije  dieser  Välschinuj)  von  ihm  herzurühren 
scheint.  Mit  Eb.  J  /und  (rli)  beejleitete  dann  IIA  den  K'oniij  nach  Italieu  und  erhielt 
hier,  als  die  (ieschäfte  sich    mehrten,   noch  einen  (ienos.ieu,  HB,   dem  wir  zuerst  in  D.  27!> 

35  beijeijneu.  HA  und  HB,  beide  unzweifelhaft  Italiener,  haben  sich  aber  in  der  Kamlei 
in  sehr  verschiedener  Weise  hethätiijt.  HA  hat  nur  ein  einziges  Diplom  (D.  276)  seinem 
ijauzen  I  nijantj  nach  ijischricben :  sonst  iibir  iiiimer  nur  zu  I'rLiindeii.  ilie  ron  anderen 
Schreibern  mundiert  sind,  gewisse  l'rotokolltheih  geliefert;  zum  letzten  Male  tritt  er  uns  so 
in  dem    D.  H02  vom  Mai  1014   entgegen :    ob    er    auch,    als  Diciator    thätig    war,    entzieht 

.1(1  sij-h  unserer  Ki  niitnis.  HU.  d<_r  noch  linliii  Taije  .später  in  ]'eronn  im  (refolije 
des  Kaisers  war  (I).  .'Uli,  hat  liäufger  ijanze  l'rhunden  tje.scli  rieben:  wir  ersehen 
aus  ihnen  seine  T  nbi-holfi'ntieif  und  Sclnrerfälliifl-ill  im  Ausdruck,  seine  iibi-rinis  mangelhafte 

li  dl'  kiinute  aUerduujs  schon  etiras  früher  der  Kanzlei  angehört  haben;  doch  ist  seine 
J!ethei/ii/iing  an  D.  S7'7',  wie  seluni  oben  erwähnt  wurde,  nicht  sicher.  2)  (tD  und  OG  sind 
gar  nicht  ueheii  ( ! li  i//iich:eitii/  naehiceis/jar,  und  HC  nur  eininaf  in  D.  420.  Dagegen  lassen 
ib  sich  lue/irfach  (IC,  (JE,  GF  (und  ECJ  auch  neben  GB  am,  Hofe  nachweisen,  i)  Die  zwei  Du. 
172  (für  Creiiioiia)  und  183  (für  S.  Sisto  zu  riacenza)  rühren  von  dem  gleichen  Schreiber 
und  T  erfasser  her,  und  dieser  könnte  also  möglicherweise  der  Kanzlei  angehört  haben.  Aber 
beide   Stücke  gehören    noch   in    die   Xcit   cor   der   Kiiiz/eilreuuuui/. 

Kaiaerurkunden  III  IV 


XXVl  KAISF.HrUKl'NDK.N. 

JCriiHtiiis    ilrr    lult  iitischi  II    (S  rtimiitiilik :    iilirr    iiiivli     rmi    sii'iiiin    Stil    iiiniiiinii    irir    kiiiii' 
rrfhtt     Viiritttlluiiil.      I  /irii/iiiM  rrsvliriul   ir   sjiiHir   iior/i    liiimiil  inr   irissiii    iiit/il.   nli   ::ii 

roriilirriithiiiiltm    lulir   /lini/rr   ihiin  null  m    .liifnit/in/t  um    llofr.   ilii   rr   im   •/ti/irr    lifJO 

an  dtr  .liiiif'rrtiifiniii  ilrs  IK  -f.'Hi  für  Anz::"  mili/i'irirl:!  Iint.  In  diu  li'tsli'ii  Ziitiii  i/is 
tlattruisr/ifii  ZiiiiiH  tritt  srhiirsslirh  in  ilin  l>l>.  .SVAV.  'tui^  .'t II  norli  iin  nni  uns  iiirlil  r, 
mit  fitirr  lnsniiilrrni  C/iitf'rr  hvziirlinili'f  Ililfusi-lirfHifr  iinf\  roii  ili-ssin  llnnil  tinrli  norli 
dir  rrstr  Xrile  dm  rrxt  in  llrntsrldiind  finniffHli'lllin  IK  .'IIS  für  lliimlirri/  lierrülirt. 
^rhrii  iilliii  diiMi-n  Mönnri-n  idn'r  sind  {'iirtri-  oder  l'ririitxrlirfilnr  ii/iinins  lit'inp'ii  lii-l 
drr  lli rulvlliiiiij  drr  in    Jlidim   inini/i-firlii/tin    l'rknndin   thiiliij  i/i'in-seii. 

.1«*  den  irstcn  •lidirin  inirli  dir  /{iirIcLilir  ilis  hiii.iirs  nnrli  Dt'ntsrliliiiid  sind,  nur  lo 
iriiiii/i  l  rkiindt'ii  für  Italiin  irlinitcii.  roii  diiii-ii  zn-i'i  Irijl.  i>/K  .'l'^l.  .'l'^'Jl  roii  Liii  roii 
\  ■  i.  •  lli  ri'rfnust  sind,  dn  i  nndprr  (lIlK  HS(1 — 3>'iSi  rum  llirhsl  lol'i  iiiilir  liiiiiiidir 
niihiri  lirziilinniiin  niifiriisiii,  dir  nnnilimi  n  Inssiii,  dnss  sii'  siimmtlirh  odi'r  ircnn/s/ins 
Sirri  niii  i/iniii  diin  ifli'ivlii  n.  smist  niclit  In  kiiniili'ii  Srlimhi-r  lifiznlvijeii  sind.  Im  Fridijnlir 
Jolli  tritt  dann  ein  nenrr  Knn.zli'ilifiniili  r  Hl'  liii,  dir.  .zni'r.'it  in  dein  l>.  .'li'.i  sirlnr  15 
narhirriuhnr.  eheimo  sirlii  r  hei  dem  l>.  :-!SS,  uii.iserdvni  rielleivhl  nmli  In  !  di  n  l)l>.  .'KU.  .'l/.'! 
niili/i  irirkt  Init  und  11I.10,  iihirohl  deiitsrlier  Ahknnfl.  znersi  dir  ilid  iinisrlirii  hinlzlei 
nnifiliiirf  linl.  Im  l'ridijalir  IdlS  ist  ir  in  die  dintsrlie  Kiinzleiolitlniliinii  eiinji  trilni  und 
hat  für  diese  ziiernt  an  den  hl>.  :is!l.  .'lUfl  niitifenrlieitet:  das  ers/i-  ( hii/iniildi/dum,  uns 
dem  irir  seine  Sr/irif'l  kennen  lernen.  is>  diis  I).  .','!)■{  rniii  ]li.  dnni  TOlS.  Jh'e  li-fzle  run  20 
»einer  Hand  tfine/irieljem  l'rkniide  ist  das  />.  f'^ll  rinn  .'17.  De.cemlier  I0IH:  rielleieht 
trar  er  aber  auch  norh  hei  der  //er.itellnnii  dis  J).  i^d  für  Aqiiileja  und  dis  !>.  j.'ln 
für  f'ailerhorn  (Mai  l(>:^t)i  liet/ieiUjit.  Da  die  Mehr.zidil  dir  roii  ihm  seit  dnn  M,ii  lii/s 
qejie/iriehenen  l'rkiindiii  für  das  hliisler  Kinifniiijev  inier  in  Kiiiifnniieii  iiiisiji stellt  ist, 
Uli    liei/t   die    ]  1  rmnllinni/    nii/ie,    doss   irzn  diesem   Klnsler  hesoiidere  Hezieliiiiiifeii  ifeliidit  liat.   ^r, 

,1///  dl  in  drilti-n  Xnije  des  hiiisirs  imrli  Itiilnn  sind  i'i  rln'iltnisniiissnj  irritnjf 
i  rknnden  tfeifelien  irnrden :  leir  liriuii  uns  ihnen  nur  einen  itiilienisriien  Srhrrdiir  7.1 
kennen,  den  icir  als  Kaiizli  iheainten  nnsjirerlan  und  nun  März  his  Knde  dnl!  Itl'^'J 
Hochireineii  können  iJtJK  -ffiS.  471.  i7'i.  470'.  477);  eine  ilalie.nisehe  l'rlinide  iriilinnd 
diene*  Xnijes  (IK  474 1  hnt  (iK  ninndierl :  im  i'diriifen  hat  mnn  sieh  iiiirh  diises  Mnl  mit  :v> 
Privat«rhreihi  rn  heholfen.  Saeh  Iteiitsehliind  ist  TA,  snriel  irir  erkeiiiiiii.  diin  Kaiser 
flieht  ifefiilift:  riin  den  nirht  Ziihlnieheii  lieiirknnihinifen  f'nr  Italien  uns  Ijeiiirirhs  letzten 
I^eheUM fahren  (DD.  4s-/.  /.SV,'.  /.'//.  /.'/.;;  iiher  D.  'lOS  s.  nhen  S.  \.\'l'i  stuminiii  drei 
rnn    (lli   her. 

I  her   dii    J/iitiernni)   der    I  rknndin   sali  hii  r   iiiiht  iiiisj'nlirlieln  r    ifelnindilt    leirdin,  3.-, 
dn   nie   iheils   in    den    I  i>rhenierknni/en,   theils  an    den  Stellen    meiner  JCrliinlernin/eii    Is.  nhen 
S.  \IV),  auf  die    trir    in  den    ]'iirhpnierknni/en  rern'iesen    hnliin,    1  iiiijiliiiid  In siirmhen  ist''. 
Ich   heijniiije    mieh   dahi  r  hier   mit   ireniilen    lienierknniien. 

Die  Diitii-rnnif   heslehl   nnter  lleinrieh    irie   unter   den  <  Ittmuii  reijelmässii/  uns  .Moniits- 
datnin.    Indirtion,    Inearnatintiiijahr.    /{ei/ii-rnni/s-  I Klinii/s-,   siil    Ulli   h'i'inii/s-  und  Kaiser-/  40 
jähr,    ttrlßiinifalie.      Ahffeiiehen    rnn    Indirtiiin    und    Ineiirniiliniisjnlir,     rnn    dinen    hald    dir 
eine,   hald  da»  andere  rnranslihl     ist  dli   imm  iiil,,  1,,    f!i  :i,.„i',,l,f,    ,/,',    ,•,.,•/,,,■,»•,/,/„,/,.    jidinh 
nicht  die  allein  herrHchrniL 


,,,,•- 


1)    Vgl.   den    Saclitraij   S.   724.      'ii    llii  den   JJi/ilnmen    nm    Ende    lol'.',    im    Lmintr    nllr 
dingi    nur    allifemrin    auf    den    dritten    Abirlmitt    der    Krliiulernnijeu    fX.    .Xrrhir     'Jd.    41 1  Jl'.j  j;, 
rerwiejen   irerden,   nicht  auf  die  genauere   Seitenzahl.      Dnrh   ir'iril  imrli   hier   die    Adfl'iiulmxi   des 
einschlagenden    Ah$chnitteji   drr    l'.rUiulerungen   l.elnr   Srhieirri'i/I.ril   miirlirn. 


HEINRICH   II.  XXVII 

J>(iss  in  Jiii  tdi.ssrrliit/h  ihr  kanzli-i  tn'sclirii-hi'iica  Urknnileii  iiKinclierh'! Ahwetchiimiea 
von  i/t'r  <iii(f<ye/teiieii  .linn-i/ini/ii/  /ii(fi'(/ii<jt,  ist.  nifhl  ircitir  iin^'lilliij:  nhi-r  mich  Pinzelne. 
K<uizlciii<>t(irt'  linlifii  sir/i  ilir  iiii-ht  (iiihi-iiiii'mt.  Hclioa  KV  hat  in  e.iniijeH  Fällen  ilii- 
Diiti'cniiiii  mit  (Ii'ti  Jaliri'sdiiiiahpii  hi>(/oiiiii-ii  iiinl  da  im  dii-  l'rrtjcsniiijah''  mit  ein/eitcnfleiii 
;,  data  '•()/•  oiifr  liintir  autiim  ii<sifzt  [DD.  Il.'i.  tili.  l'^i).  IIA  hei'orziiijt  ibiim  eine  ganz 
atnlfff  (icstdIttiiHi  dt'r  Jüiriiiel :  fr  li^ht  i-s.  sii'  mit  actum  und  durauf  fnlifindiiu  Ort.inami'ii 
anheben  zu  lassen:  das  'l'ax/esdafiim  setzt  i-r  dann  in  den  1)1).  'JS.  '.)!).  lO'i.  104.  141  ror 
die  Ja/iresantjalM'H,  in  den.  DD.  10(1.  1(1 1  idier  zwische.n  Indiction  und  Beijiernnijs'jahr. 
Bpüter  iierführt  GK  irieder  anders]  er  setzt  das  Taije-tdatum,  irenn  er  es  nicht  id)erli<iiijif 

10  ireijlässt,  rfifelmüssiii  hinter  acUim  ror  den  Ort^.  DieseJhe  Htelhimj  der  Taijesannaln- 
■findet  sieh  dann  aufli  in  D.  f-'lO.  das  mäijlirhern-eise  von  HC  datiert  n-orden,  ist, 
iriilinnd  dieser  Hihreilier  in  di-n  l>lK  .','!)S.  40'^.  'lO-'l  dir  l aifisii nijidii',  die  er  rnrher 
meist  </anz  forft/elassen  hatte,  zwar  aiiek  einen  i:on  dem  iji'n-'i'ihnl irhen  ahv' eichenden,  aher 
nicht  denselben  Platz  wie   (IE  anvei.it'-. 

\-,  Dass  rerselientlich   die  Ausfüll nnij  rnn  Litrken.   iri-lrhc  für  dir  \iiihtrii(jun(f  einzelner 

Anifaben  in  der  Datienm(f.<izeile  (jelassen  waren,  iintcrhlieben  ist,  kommt  auch  unter 
Heinrich  II.  oft  f/e>ui(/  vor:  in  einem  Falle  sind  solche  Lücken  für  alle  /Wahlen  nnan^s- 
ije fällt  ifeblieben :  in  einem  finderen  ist  die  JSachtraipaii/  der  t/anzen  Datiernnii  vergessen 
vrorden  (DD.  411.  4ö^J,    in  einem    dritten   fehlen,    diesmal  aber  rielleicht  aus  bestimmter 

so  Absicht,  (die  eingaben  ausser  der  des  Tages  (D.  igT)'""'.  Sonst  ist  ron  den  Jahresanijal/en 
am  häufigsten  die  Indiction  nicht  allein  in  nnr  absch riftlich  erhaltenen  Urkunden,  u-o  das 
auf  ilett  Zustand  der  Überlieferung  zuräckt/efidtrt  icerden  kann,  sondern  auch  in  Oriqinal- 
diiditmen  der  Kotare  EG.  ED  und  (IF  (DD.  l'io.  123.  4i:-l-—41.'),  vgl.  auch  412), 
tinsqelassen  worden.  Je  einmal  fehlen,  in    Folge  des  An.sdihisse.')    an    Vorurkunden,   Tncar- 

s.-)  nations-  und  Kaiserjahr  (DD.  :i'>2.  479).  Die  absichtliche  Unter drürkung  der  Taaes- 
angabe  in  italieniscln  n  !  'rkiniden  kommt  zuerst  in  den  .fahren  1(107  und  lOOS  in  den  DD.  172. 
is.'l  ror:  sie  ist  dann  zwar  nicht  ran  Eh.  A,  aher  cun  IIA,  HB  und,  HC  geradezu  zum 
rorherrschenden  Kanzleibrauch  erhoben  worden,  dem  sich  in  der  Zeit  nach  1014  auch 
deutsche  Kotare  bei  nicht  wenigen    l  rknnden  anschlössen ,    und   dessen  KacJnrirkunqen    in 

.■10  die  Zeit  Konrads  II.  hineinreichen. 

Die  Epochentage  der  Regierungsjahre  sind  schon  oben  S.  XVII angegeben  worden.  Das 
Incarnationsjahr  ist  nach  den  DD.  2i>.H.  .126.  827.  420  am  2-'i.  Decemher  umgesetzt 
irorden.  Dass  in  dem  1>.  CO  com  2i>.  Decemher  lOO.l  noch  a.  ine.  lOO.'}  gesetzt  ist, 
spricht  nicht  gegen  diese  Regel,   du    hier    die   Tagesang(djc    nachgetraejen    ist:    daifeaen    ist 

v.ö  in  1).  02  vom  28.  Decendier  1004  mit  a.  ine.  1004  eine  solche  Kachtragung  jetzt  nicht 
zu  erkennen.  Besondere  Beachtung  verdient  die  Rechnung  nach  Marienjaliren  des  Pisani sehen 
Stiles  in  den  avf  Pisaner  Gebiet  ausgestellten  DD.  201 — 20~i.  20(1^'.  Tiber  den  Indictions- 
anfang  hat  eine  einheitliche  Komi  in  der  Kanzlei  nicht  bestanden.  Im  Jahre  1002  hat 
man  die  Epoche  des  1,   September  angenommen^:    in  den   Jahren   100.5  und  1007  scheint 

jo  die  Keujahrsindiction  beabsichtigt  gewesen  zu  sein :  ron  1008  ab  sind  die  griechische 
Indiction  und  die  mit  dem  Jahreswechsel  neben  einander  im  Gebrauch,  jene  in  den 
Urkunden   des  GA,  diese  in   denen  des  EC.   GB  entscheidet  sich   im  Jahre  KJl.'l  für  die 

])  Li  1).  3(^2  steht  der  Tag  hinter  dein  Ortsnamen;  iUms  dies  l>.  das  erste  von  GE  ge- 
lieferte ist,  halten  irir  für  inili/lich,  aljer  nicht  sicher.  2)  Die  sonstigen  Datierungen  mit  ahwcichender 
4.5  Stel/uny  der  Tagesangalte  rühren  nicht  von  eigentlichen  Kanzleiheamten  her,  D.  SIS  von  Ba.  IV 
nach  der  nhen  erwähnten  Weise  des  EC.  Doch  stand  der  Schreiber  von  l).  508  vielleicht  schon 
unter  Heinrich  im  Kanzleidienst,  s.ohen  S.XXV.  3)  Datenlos  war  wahrscheinlich  auch  rem  vornherein 
das  Pactum  mit  Rom   D.  427.     4)    Vber  das  Fehlen  der  Indiction  in  D.  14  vgl.  die  Vorbemerkung 


XX\  111  K.VISKUr h'Kl  MMN 

XeuJoJifse/uifJie :  ilat/tiirn    tat  hei  ihn    Kin/i    tol.'l   in    l'iiriii    <iiisiiri<tfllliii    l'iliiiin/i'ii,    irritii 

.«#V   I.  MV»7(inii/  ''«•()   si'iuf,    liur  ilrr    hciiirn   Srjifriit/>irij>in-/irii    (niijriioiiiiiun. 

\  ',1-1      loh      '■••■tun    (10    iSrplembrrfjiocht'l    nnil    Erich    iXfiijiihrshiilirtioii) 

■  il'l    lOli    linl'vit   nur  zirn'   l'rhinidrii    rim    (l K  innl   HC  'i/ii'  Sr/itfiii/iirrrrh- 

■ftfl,    dif    ii/tritji'ii    bieten    eine    <l<iiii    rerk^'/irlf    Xiß'vri    10 1!"^     i/i/im     mir/i     t/tia  b 

I.    Sifit' •iiliir  iJif   I>IK   .'ItK'i.  .V.''7    mit  iml.  1.  iiiiif   P.  .'IUI!   mit  iiiif.  II.  niiilir  iiH.sriiiiiinlir : 

UHil    rrsi    vom    Jahn-    tili!)    nh    hrrmviil    ilir   \rii/iilirsiiitlirlioii    f'usf    iiii.isrli/n  s.s/ifli  ;    nur 

Uli.  IJ.*  hat  »ich   im  Jolirr   Iti^l  ihr  iiirlit  niihrqiuinl. 

Im  o/ltft  Uli  iiirii   liimit  ilii    lii-richiiiiiiii  ilrr  •liihrisiiiiijoliiii  in  ili-ii  l'rkiiinliii  llriiiriili.i 
mlir    rirl    zu    iriiiinclirii,        Viir    iilliin    i/ir     /Siimhrrifrr    Srlirii/irr,    iiiitrr    iliiiiii     iiiiiiii'iillii-li  \o 
Uli.  III,    iiiiil   roii   ili'ii    Kaiizleiliiiimti  II    Kit   iiiiil  .sjnili-r  1!  IS   hiihvti    in    ihr  ('lirnnn/ihiir  nur 
«rlir  Maiiifr/Iiuftf   Kiniitiiiaiir  bfgmtiin :   riiii   IctziiTi'iii    kiiiin     laiin    i/irni/i-n    .sinjin.    ilnss    ir 
i'.  '  ../i«i/,   ilii   ir   niirli    liimlirrr    fiitir/irirliiini/  .ii'iinr    Iiiiil iifUi'it  im    ilin    lliif  .'.nriirk- 

i'ii  ilrr  Xiriurlii  iizi  il  run  xi  liiin  I  iiniix.sin  iniili.siiin  linifirinkli'  llntiirnni/  iiiif',s 
t'rniin/  ifflirnrlit  Iml.  I!<i  <!•  n  Unmlieri/rr  Itiji/oiiiin  Iml  ikiiiii  iillirii  nnrli  i;, 
ilir  lirnulziiiiii  i'i'li  Vuriirliiniili-ii,  aii.i  ilniiii  in  I  iiizi'lnrn  FiiUin  ( rijl.  /ir.sonilir.s  1)1).  V'.V.V — V// 
null  dazu  S.  Arrliir  VV.  l/.'Sfl'.i  <inii-  iiiizutriffrinlr  Aminbcii  jiiilitiikeiilo.i  iibifi'.srlirir/n-ii 
niiiil,  dir  llolitriiiiiirii  iiiluti  llt.  Im  Hbrii/in  i'rii'i'ixt  sirli  ilir  linliiiion  zirnr  iils  ilir  mii 
imiiifslru  xui'i'rUis«iili  .Ini/abr:  n/nr  ninli  Iniiirimlninx-  iniil  lii'(fiiriini/.sfiiliri-  siinl  nf'l 
filili  rliiift   brrrrhiiil    irordiii. 

hiitii  riiiiifcii.  ihn  II   Kinlnitliflihi'il  irir  hezirrifiln    oder    lir.slrcitcii    mii.s.srn.    I.innniin  ai 
■  '     im    Jnlirt     llHI.'t      l>l>.    Hl.    li.'i       ror.      Aut    liiinp'i/.ifi'n     filiili-l    i:s    sirli     iln,     ilnss    dir 
J  11111*11  luliilii    Hilf    IUI    .sinilirm    Sliidiiini    dir    lii  nrkiindiiini   i/rli/,    als    dir    dr.s  Itrlr.i':     nhrr 
,,.,,/.    ,/„j,    iiiiuirkclirti      \  rrliiiltniti.    dir  lirziiliiiml   dir  I  IrLsiini/iibr   iillr.in  iillf  dir    ]  id/zirlinni/ 

I  inr  lindere  Hjiiitr  Hciirkiiiidniii/niitiifr.  kiiiiiiiii  irir  fruLsteUrii.  zuersl  in  d,  m  I >.  Hill. 
t liv  riiir  iiorli  iiiidrrr  Art  dvr  I  iiriiilii  illirlikril.  das  Aii.sriimndrrfitHrn  Von  TiKf  nnil  •.■.> 
th't  liinr-.  itllin  .Inlirr.'iiini/iilirn  niidrrrrsril.s,  Kn  dn.i.s  jrnr  riiirni  friilirrrii,  dirsr  riiic.iii 
njiiilirin  Studium  dm  liriirkiiiidiniilmlr.srliiiflr.s  rnl.ijirrrlirn ,  ifrlirn  dir  DI),  f.'i.'l.  iij^  r.inril 
zirrifrlliiHrii  JifJeij  (ei/l.  -V.  ArrJiir  ^(l,  J(ltijf).  Itni/ri/ni  ist  unrl,  flu-  dli  Xril  llrinri<lis 
II.   kriiii    l'rkiindi    niirliziiirrinen,    in   drr  rinr    Sirlilriidiritlirlikril    ihr    Jlrzii  liinii/    für    dir 

§■1  i-^iltn  ilt  III  II  .1  iih  ,-i  ^11  iiilillii  II     miili  iiiuii  IUI  II     iri  ,-ili  II     ifiiisv/i    ■'.  ;[n 


In  lii  r  i  III  Hill'  II  r  II  inj  i  im  I 'rnlnLiill  und  I  nnli  .il  dir  I  hnlnini  llrinrirli.i  II.  .sind  nur  nrniiir 
trirlitii/eri  \i  iirrninirn  ijrijrniibrr  diiil  liriiiirli  zur  Xril  I  Illn  s  lll.xiilirmrrkr.il.  Ilrrrorxnlir.lirii 
»riirr  rttni.  ihm»  ih-r  Titel  KeillJMT  Ulipilstlls  .sirh  nirhl  nur  mrliriniils  in  ihr  Slifnnmzrih; 
<l>lt.  .V.'.Vi  .V.V''.  /•(//.  S.  7V/y.  Hiindrrn  icrnli/.itriiM  rlniniil  iinrli  in  drr  Inlilnhiliu  rinr.s  .^^ 
nnzirrlfrlhiifti n  * Iriijiiiiildljdiimii  llt.:U>i.  ri/l.  S.  /'^fl  Jlndrl:  ihi.s.i  in  dar  l'riiiauli/alliinn- 
t'iirmel  die  VtifiniMlilhiiiii  drr  futtiri  (•<>/•  dm  jiriU'scntOK,  In'x  diililn  ifiniz  nni/rwnliidlrli, 
Il     drii    SiiUir    IIA    In     dir    h'iinzirl    rlni/rfiilirl.     f'rrlli'rli     nni    srlnrn    Siirlifidijrrn    nirhl 

■ haltt  n    irlrd  ^ :     ilnuM   in   lUr   Sanrllii   dir    Andrnhnn;/   rnn  (Irldslriifrn.    in   llnlirn  srhnii 

liinijf   iddlrli.   Immrr   inibr   In    dir     l'rknndrn    ihr   ihntsrhrn    Kiinzhi  rindrlm/l :    nnd    diiM.i  ,^„ 
idierbaii/it  rtirn   xril  drm   diihrr   illllH  dim    lüinnrlirmen   drr  driitm-lirn    l'rknndrn     run   drin 
ilrr   ttalienim-hrn    ririfiirli    brtliifliiMiil   irlrd. 

Il    Vielleirtit  aurli   Itn.  IV,  rijl,  jV.   Arr.liiv   'JH,  4I)H.      2)   liri  ilrm  IK  y,  }    inijl    ,in    zirri- 
■  .ji-r  Xfilraum   urisrhen   ilirjirn  .'<tii/rn.      '.i)   Stnm/i/  Jtri/.  Ul):i  int  jrtzl  alt  miulnur  riilxrlmnfj 

'■•r  It.  au  ;/ill.  Ulli  irir  in  dm  Mnilitnii/rn    S.   722  zn    It.   r,7  lirnirrl.l  lialirn.    4)  llrsl  n 
ll.iWi    ilii     Hl,,:,  rini.i     K,,ii,iiih     ff     liniiiii-l    .:.     Jil,    ,jf,„;    ;,i    ,/,,,■    h'fin:lri   rill. 


iii:im;i('ii  ii.  xxix 

Ziiiiji'ii  iririliii  111  <li  II  I h'jilniiirii  I li  in rirlis  II.  in  iiiii-iiiiili  ii  h'iilliii  so  irciilij  i/iiiiiiiii/ 
irir  unter  seinen  l  orf/iaujern :  ilii  lJHiefferti(jiiii(ji  n  in  dnii  l'iiiliiin  mil  ih  r  loiiiisclifu 
Kirche  (D.  4'i7)  linhen  eine  andere  /iedeiitnn(j  und  kiiIIcii  diu  Consi-ns  (tii.sdrii<-l:eii :  die- 
jcnii/en  in  dem  J).  :i'i'>  sind  wohl  im  Anschltiss  an  si/noda//'  Vi'rh(iiidliin(/eii  des  Jiihre.s  1007 
b  entstanilin,  n:ie  sie  auch  in  der  Form  dm  I  nierschriften  dis  Si/n<id(djiro/(i/.'o//s  l>.  1 }.'! 
oitsprechen  und,  sieh  ron  ihm  n  mir  durch  ilie  lietheilicjimii  ireitlichir  Herren  nnterscliiidin . 
die  Zeiujen  in  JJ.  .'!.'/■'  sind  im  l.'l.  duhrhiindcrf  interjjolierf.  Oh  die  Xamen.,  die 
ron  <j/eichzeiti(jen  Händen  unter  der  halierumj  des  l>.  S'J  und  auf  dem  unteren  Rande 
der  liückseite  des  I).  4Hä  eirnjetraijen  sind.  Zewjen  aniiehören,  Ijisst  sieh   nicht  feststellen  •, 

10  und  oh  die  auf  eineui  besouderen  l'er(j(tmeu.thl,att  verzeichneten  Namen  ron  Zeugen  eines 
auf  Kloster  Ilelmarshauseu  hezihilichen  l'or<jan(jes,  die  wir  hei  dem  I).  .-171  rdn/edruekt 
haben,  mit  dieser  Urkunde  xusirmineiihäniien,  ist  gleichfalls  nicht  sicher  uuszu machen.  W<ir 
es  der  Fallf  SO  würden  sie  doch  wohl  nicht  als  Zeugen  der  Handlung  oder  der  Beurkundung, 
sondern     am     ersten  '      als     Zeugen     eines    der    Ausstelluiaj    der    Urkunde    rorangehenden 

la  Inquisitionsrerfahrens  aufzufassen  sein,  vie  solche  Inqaisifionszeugen  auch  im  Texte  des 
D.  247  für  Worms  genannt  sind  (vgl.  Mühlhochir  lieg.  Ui'.l'i.  1><).  II.  'JO'.h:  freilich  irissen 
wir  nicht,  ob,  wie  in  jenen  Fällen,  in  denen  es  sich  um  die  Kutsche idtmg  ron  <! renz- 
sfreifigkeiten  handelte,  so  auch  bei  der  Hchenkunij  des  Klo.^ters  Ilelmurshausen  au  Paderborn, 
ein    wirkliches    Inijuisitionsrerfahren   stottifcfunden    hat. 

äfi  Iläußger,  als  für   irqend  eine  frühere  Jiegieruiuisepoche  nac.Inreisbar   ist,  sind,  in  der 

Kanzlei  Heinrichs  IL,  nanicntlieh  seit  dem  duhre  1007,  lilanquets  reru-ondf  irorden.  Diese 
wurden  in  sehr  zahlreichen  Fällen  für  die  Unmhenier.  off  ober  auch  für  audere  Urkunden 
dadurch  her  (gerichtet,  dass  das  Fsclia.tokoll  oder  Theile  des  Kschiitol:olls  (namentlich  oft 
das  Monogramm,),    manchmal    auch    Theile    des   ^iiifanrjs2'r<itokolls  oder  dieses   und   Theile 

ä5  des  Conte.rtes  vorn u.f gefertigt  n'urdeu.  liisweilen  sind,  Anhaltspunkte  dafür  vorhanden, 
dass  die  lilanquets  in,  dieser  (restult,  also  cor  ihrer  Ausfüllinnj,  bereits  besiei/elt  oder 
u-enigsteus  die  Biegelschnitte  auf  den  Pergamentblätteru  angehrucht  waren:  in  einiijen  Fällen 
(DD.  26.  2)"^)  scheinen  nur  hesiegelte  Pergamentblätter  als  Dlanqueis  rerwandt  zu  sein. 
Mehrfach  haben  sich   dann  die  Urkundensch reiber,  wie  es  scheiidj  durch  Dorsuafvermerke 

30  über  den  Inhalt  der  auszufertigenden  Diplome  Notizen-  gemacht :  in  besonders  merku-ürdiger 
Weise  hat  man  aber  in  zirei  Fällen  (DD.  ,'1/10.  411)  der  Veru-endumj  schon  besiegelter 
lilanquets  zu  einem  anderen  Zweck  als  zur  Beurkundun(j  der  ron  dem  Kaiser  iienehmigten 
Bechtsgesehäfte  vorgebeugt,  indem  man  auf  der  Rückseite  der  Siegel,  ehe  das  Wachs 
erstarrt  war,  die  Namen  der  Orte,  auf  welche  sich  die  Urkunden  beziehen  .sollten,  einkratzte ; 

3-,  da  die  beiden  Urkunden,  an  denen  wir  die.ie  Beobaelitung  gemacht  haben,  für  verschiedene 
Empfänger  —  Hersfeld  und  Kaufungen  — ■  avsge,>itellt  sind ,  kann  die  Manipulation  nur 
in  der  Kanzlei  vorgenommen  sein.  Bisweilen  siml  übrigens  Blanquets  viele  Jahre  in  der 
Kanzlei  oder  in  Bamberg  aufbewahrt  worden,  ehe  sie  au.sgefüllt  wurden  (vgl.  DD.  l')0. 
170.  453) ;  ein  Blanquet  aus  der  Zeit  Heinrichs  II.  ist  sogar  bis  in  die  Zeit  Heinrichs  [IL 

if.  )ina}(sgefüllt  gebliehen   (Stumpf  Reg.  24S2)  '^. 

Die  Siegel  Heinrichs  II.  sind  von  Foltz  in  N.  Archiv  H,  41 — 4')  beschrieben   worden. 
Das  provisorische  Siegel  n"  1  i.it  nur  an  den  beiden  DD.  1.  2  vom  10.  Juni  und  1.  Juli  1002 

1)  Mit  Rieger  hl  Forschungen  zur  Deutschen  Geschichte  16,476.    2)  Vgl.  X.  Archiv  22,  199 ß. 

Ich  benutze  die  Gelegenheit,  um  hier  nachzutragen,   dass  nach  einer  gütigen  Mittheilung  von  0.  Posse 

45  das  Siegel  von   St.  248.9,   nicht,   wie  ich  a.    a.   0.   S.  200    annahm,    ein  üruchstück    des    echten 

Kaisersiegels  Heinrichs  IL,    sondern    eines   gefälschten    Siegels    (Nachahmung    von    Heinrich  III., 

Siegel  n"  4)  ist. 


XXX  KAISKUriiKINUKN. 

>/7iii//<w.  /'rtÄ  zirrilr  Kiiiiii/ssitiir/  hrijiiiiul  an  iliii  l>l\  .'!  '^i  I,  fi//.  J).  'i',  O  '.  /'(fs  ilrlllf  Siri/i  / 
iiit  irA'Arr«»/  Jer  »faii'iii  Ktiinrrzrit  ririnniift.  (llilrlizittiiji'r  (3vhroi(fh  im /irtTiT  Sti'iiijwl  für 
WiicJuinitiit/  kommt  iii  ilrr  Xiit  Utinrir/is  II.  nicht  i'ur;  trolil  hIht  ist  iiihiii  <liii  W  nchs- 
sinfr/ii  in  dir  KöniifKcit  in'r  in  i/rr  Kiiisrrziit  J/riiiriv/is  jf  fiii  Steiiljiff  f  li.  1  um/  li.  V) 
^"«V  Mrlii/tnirifi  f  rrnrniiilt  ironlni.  l>ir  KüiiiiislniUr  ist,  so  rirl  irir  irisscii.  ii/it/rsi-lieii  6 
ro»  rinrnl  Fa/ff  i/eii  Johrrjt  1007  (IK  LW),  mir  im  •lohn'  lOO.'t  <jrfirinir/it  iron/in:  lUi 
Knisir/iiiffr  hat  iiinii  /trsom/rrs  /iiiiip'<i  iiiif  ilrin  ziriitrn  ilofitiiisc/nii  Xiit/r,  tt/ii'r  itiir/i  spölir 
i/rtrifriil/ic/t  aiii/i  iruiit/t :  roii  thuturliin  Kmjiftiiiiii  rn  hulitii,  soweit  niisfri-  hiiiiitnis  reicht, 
nur  liie  K/öntrr  Michvhbrnj  (IK  sp.  .-»^/V.  iifspnhujlich  wohl  zu  !>.  .'!(>'(>  ijehöriij)  iiiul 
(rötm  »/»</  die  liisi'höfr  von  Hamherif.  l'ailerhorii-  und  Worins'^  in  der  Kniserzeit  lo 
hiiliirrte  l'rkundvu  rrhalteii.  /'/»•  Koiserhullr  ist  mich  in  liolii  nnstjepröijt  irnrdrii 
ll>.   4J.%   ,ijl.  />//.  -jSi.    IJ7j. 

1)   Xirhl  auch  an   I).  ,Häli,   wie  Folt^    sayl,   vgl.  unten   S.  412   N.  c.   —    11 7c    das    zweite 
Siri/rl  llriiirichn  an   diu  JtO.   III.   2S'J  yelowiiien   ist,   feriiiiigen    wir    nicht    :u    sayrn.   —    l'eher 
dntt  Kiiifrrsirgrl  an   D.   204^  vgl.   X.   Archiv  i>2,   IJ!)  X.   1.      2)   Dieser  auch  für  sein   Kloster  ^^ 
AMiiighof,   rgl.   die  Corroborallon   von  D.  370.      3)   Xarh  der  Corrohoralionsformel  ron   D.  39ii. 


1. 

Heinnch  verleiht  der  bischöflichen  Kirche  zu  Worms  den  Wildbann  über  den 
Forst  Forehahi  im  Rhein-  und  Lobdengau.  Worms  1002  Juni  10. 

OrigmahUpIom  im  (jrofiHh.  Staatsarchiv  zu  Darmstadt  (A). 

5  Schannat  Hist.   Worm.   2,  34  n°  40  ex   archivo   episc.   Wormat.  =  Migne  Patrol.  140, 

245  n"  10.  —  Orig.  Giidf.  4,  297  aus  C.  —  Böhmer  Reg.  892.  —  Stumpf  Reg.  1307. 

Ausser  dem  von  EA  hinzugefügten  Eschatokoll  von  einein  unbekannten,  wahrscheinlich  der 
Wormser  Kirche  angehörigen  Mann  nach  Vorlage  von  DO.  III.  43  rerfasst  und  geschrieben. 
Die  ungeicöhnliche  Stellung  des  Monogramms  am  Ende  der  Signumzeile  lä.sst  dessen  nach- 
10  fragliche   Zufügung   vermuthen   und   deutet    vielleicht   darauf  hin,    dass   seine   Form   erst 

festgestellt  wurde,  nachdem  das  D.  bereits  geschrieben  war.  —  Zu  den  angegebenen  Grenzen 
des  Wildbanns  vgl.  G.  Schenk  zu  Schweinsberg  im  Korrespond.- Blatt  des  Gesammivereins 
der  deutschen  Gesch.-  und  Alterthumsvereine  1875  n"  3 — 6. 

(C.)    I  In   nomine   sancte  et   individue  trinitatis.     Heiniricus'^   divina  favente  cle- 

15  mentia   rex.  Quicquid   pro  divino    amore  ecclesiis  dei  concedimu»   et  douamus,    id    procul    dubio 

ad  presentem  et  futuram  vitani  f,  nobis  profiituium  fore  oredimus.  Quapropter  omnium  fidelium 
nostrorum    tarn  prgsentiuni  quam   et  futurorum    sciat  iudustria,    qualiter   nos   ob  interrentum  *  Willigisi 

Mogontiiiae  sedis  veuerandi  arcliipijsulis  et  Heinrici  Wirciburgeusis   aeclesiae   illustris   anti- 

Stitis   nee    non   et   per    petitionem  *    dilecti    uepotis  *    nostri  Ottonis    ducis    fideli    nostro   Bui'chardo 
20  Wormatiensis    aeclesiae  venerabili    aepiseopo»,    pro   eo   quod  nobis   devoto  animo  sepius   servivit,    con- 

ccssimus  regium  banuum  in  forestii  Forehahi  nuncupato  a  villa  Ehueresbah  nominata  iiixta 
Kenum  sitg*,  iude  usque  ad  Heriiieldon,  hinc  etiam  ad  Bibiloz,  inde  per  rectam  pla- 
tcam  ad  Otteresstat,  illinc  rectam  plateam  ad  ^clesiam  qnae  est  in  Bezcingon''  sita, 
hinc    rectam    montanam    plateam    ad   Heberstat,    ab   Heberstat   per   rectam    montanam 

25  plateam  ad  Basinesheim,  inde  per  totam  montanam  plateam  ad  Winenheim,  ab  Uuinen- 
heim  per  rectam  montanam  plateam  ad  Scriezesheim  in  Lobotunaha,  hinc  deorsum 
usque  in  fluvium  Keccarum,  a  fliivio  Jseccaro  usque  ad  Renum,  inde  per  universa 
Reni  littora  deorsum  usque  ad  Elmeresbah.  Omnia  baec  loca  ab  Elmeresbah  usque 
ad  Winenheim    sunt   in  Rinecgouuue    sita   in    comitatu  Geningi   comitis,    reliqua  vero 

30  loca  iacent  in  Lobotungouuue  in  comitatu  ]\Iegingozi  comitis.  Hunc  prefatum  forestum 
cum  tota  integritate  et  universis  utilitatibus  ad  se  pertinentibus  concedimus  nostra  reg-ia 
potestate  ad  sanctum  Petrum  Wormaciensis  §clesiae,  ut  nulia  de  eo  forestu  persona  parva 

sive  magna  aliquam  feram  vel  bestiam  ibi  venari  vel  capere  aut  iusequi  presumat  sine  licentia  supe- 
rius  iam  dicti  aepiscopia  B.  sive  successorum  eins.  Et  si  hoc  agere  quod  absit  presumpserit,  quem 
35  regio  fisco  solvere  debuit  regium  bannum  et  pacem,  adhuc  in  earne  viventi  aepiscopo*  suisque  suc- 
cessoribus  invitus  persolvat,  et  bannus  ac  pax,  sieut  aliis  forestibus  a  regibus  vel  imperatoribus  iam 
concessum   est,    sub   perpetuo    iure    aeclesiae  AVormatiensis "^   et   aepiscoporum"    ei   presidcntium    con 

1.    [Bresslau]        a)  A  b)  o  corr.  aus  u  c)  a  sofoi-t  corr.  aus  o 

Kaiserurkunden  III.  1 


•2  KAlSEUrUKlNDKN. 

»isut.  Et  nl  h<;c  lu.strm«  coiiccMioniii  doiidtio  por  fiiliiru  Icniponnn  dirriculn  tii'iii;i  ii('r|iiiii]ii('nt.  Imiiis 
|irec«ptioui*  tcuorrm  indo  roiiacriptiim  «ifrillo  iiosiro  «ifrunrf  iussinni»  niniimiiu'  i.n.inia.  ut  iiil'ia 
vidrtur.   coiroboraviinu». 

^  Sijrnmii  doiiini  Ileinrici  regis  invictis^^illli.   ^  (M.) 

^  Egilbertus  canocUarius  vice  Uuillipsi  archiopiscMiipi  itfd^tidvit.  |1  iSI.  1.)       a 

I»atn  anno  iniarnationis  tloniinicne  MII,  indictiimc  XV,   Uli.   i.l.   iiiii.',  aiiuo  vcm 
(lomni   lU-inrii-i  rt-ps  I:   aitinn  Vvonnacie;  fclititcr. 


Heinrich  schenkt  seini'ni  Vnssoflen  P.  eine  Besitzung  in  Oesterrdch. 

Sonlheim  a.  d.  Günz  lOCI'J  Jitli  1.       in 

Origiualdiplom   im  k.   Beichxarchiv  zu  München  (A). 

HrylHigrr  Ichnographw  Jiahenh.  1,  45  unvollständig  aus  Ä.  —  Mon.  Boica  28",  293 
n"  189  aus  A.  —  Meiller  Reg.  der  Bahenberger  S  n"  4.  —  Blihmer  Reg.  898.  — 
Stumpf  Reg.  ISOS. 

Verf(t.s.<it  und  ge.<>chrielten  von  EB.  Der  Xanie  des  Empfängers  der  Urkunde  i.v<  an  den  i5 
zicei  Stellen ,  an  denen  er  vorkommt ,  mit  Ausnahme  des  Anfangs-  und  an  der  zweiten 
Stelle  auch  des  Schlussbuch.'itabens,  auf  Ru.mr  von  anderer  Hand,  die  iiir  in  der  Kanzlei 
Heinrichs  sonst  nicht  nachwei.ien  können,  geschrieben.  Auch  der  ur.ipriinglirh  hier  stehende 
Same  liegann  also  mit  P  und  endete  —  in  der  Nominativ  form  —  »«(7  *■  (Note  d) ;  ivie 
er  aber  gelautet  hat,  ist  nicht  mehr  zu  erkennen,  und  icir  müssen  auch  dahingestellt  sein  »o 
loMen .  ob  die  Correctur  von  dazu  befugter  Seite  oder  unbefugt  und  in  sp/lterer  Zeit  — 
ettra  von  einem  Nachkommen  oder  Rechtsnachfolger  des  ursprünglichen  Empfängers  — 
vorgenommen  icorden  ist.  —  Die  von  Büdinger  Gesch.  Oeslerreichs  1,  47 H  sowie  Hirsch 
Jahrb.  1,  234  mit  Bezug  auf  Fischer  Gesch.  von  Klosterneuburg  2,  21  n"  35  angenom- 
mene Deutung  des  Namens  des  geschenkten  Gutes  (Enzersdorf  oder  Lungcnenzersdorf,  ii> 
Klosterneuburg  gegenüber)  beruht  auf  falscher  Lesung  des  Namens  (Unvizinesdorf  .itatt 
Uuvizinesdorf)  und  ist  mit  der  richtigen  Lesung  ebenso  unvereinbar,  wie  mit  der  alten, 
wohl  noch  dem  11.  Jahrh.  angehörigen  Dorsualnote  De  Winestorh  (so,  statt  Winestorp^. 
Die  nähere  Bestimmung  des  Namens  muss  auf  Grund  dieser  Feststellung  den  Lokalfor- 
schem  iilierlassen  bleil>en ,  wobei  zu  beachten  ist,  icas  Meiller  Reg.  192  n"  12  schon  zu  so 
dieser  Frage  betnerkt  hat.  —  Die  Urkunde  stammt  aus  dem  Bamberger  Archiv.  —  Zur 
Deutung  des  Au.sstellorts  vgl.  N.  Archiv  20,  132,  wo  noch  zu  ergänzen  i.st,  dnss  auch  die 
Württemlterg.  Vierteljahrshefte  13,  92  versuchte  Deutung  auf  Mainsonlheim  unmöglich  ist, 
da  Heinrich  nicht,  icie  dort  angenommen  wird,  von  Worms,  sondern  von  Reichenau  nach 
Bamlterg  zog.  »5 

(C'i.   ^    In   noininf  »nnctae  et  individuac  trinitatis.      Il(inriiu>  divina   ta\riite  flc- 
tnentia  r«-x.  Notuin  «it  omnibus  fidcliljus  nnstris  ^  jiracm-ntibuH  «cilii'i't  et  t'iituris, 

(|ualitcr  no«  cuidani  milili  noHtro  nomine  Pilifjriini) "  |iiani  eins  scrvitutcni  iiitiiciitfs 
et  honest^  eiun  ]ietitiiini  adsensinii  praelicnte«  (|Uiiddaiii  nustrae  proprictatis  iiracdiiini 
in  UuvizincHdorf ''   et   in  Ostarrike    in    comitatu''    vem   Ileinrici    foniitis    .■-ituiii,    id    est  m 

1.  II.  id.  ion.  ritlleicht  nni-ltgeirngm. 

■J.  «;  iliijri'no  nuf  Hniiir  ron  amlrrer  Ilaml  \t)   \z\   auf  Ilaxur,    ol>  rnn  EJi   oder 

■r  Hatvl,    iJrt   nü-ht   firhfr   :u  enlurlieiilcn  ci  hinter  coiiiitatu   ein  liticlmtabe  aus- 


HEIXUICH  U.     1002.  3 

quicqiiiil  in  laddu  villa  IiaUirc  visi  suimis,  insuper  ctiani  de  silva  quae  proxima  est 
ad  centinu  inansos  ex  nostru  iure  per  hoc  regale  praeceptum  donavimus  sive  in  ])ni- 
prium  concossinms,  cum  oinnibus  eidem  praedio  iuste  et  Icgaliter  pertinentibus  niobili- 
bus  et  innnobilibus  arcis  aedificiis  agris  terris  cultis  et  incultis  pratis  pascuis  sive 
5  compascuis  venationibus  aquis  a(|uanun(jue  decm-sibus  piscationibus  innlendinis  viis 
et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquirendis  ac  c^tcris  qu(,>  quolibet  modo 
vocari  possunt  appendiciis,  eo  tenorc  quatinus  praefatus  Piligrimus''  liberam  de  eodeni 
praedio  deinceps  habeat  potestatem  possideiidi  hereditandi  tradeudi  vendendi  cimi- 
mutandi  vel  quicquid  sibi  pro  suo  compendio  libeat  faciendi.  Et  ut  haec  nostrae 
10  traditionis  auetoritas  stabilis  et  inconvulsa  permaueat,  hane  praecepti  paginam  indc 
conscriptara  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  iusigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

I  Egilbertus  cancellarius  ^•ice  Uuilligisi  archiepiscopi  recog. "   |  (SI.  1.) 

Data*    kal.    iul.    anno    dominicae    incarnationis   Mllf,    indictione  XV,    anno    vero 
15  ilomni  Heinrici  regis  I ;  actum  Suntheime. 


Heinrich  schenkt  der  dem  Bischof  Heinrich  von  Würzburg  gehörenden  Kirche 
Johannes'  des  Täufers  hei  Würzburg  die  Abtei  Forchheim,  die  Orte  Erlangen 
und  Eggolsheim  mit  Zubehör  und  drei  genannte  Pnester. 
20  —    1002    —    — 

Oriyhiahliplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A). 

Fries   in    Lmlewig  Wirtzh.  Geschichtsckr.  460   in   deutscher  Uehersefzung   ^=   Länicj  RA. 
17",  935  n"  8,  =  Lnmmers  Gesch.  der  Stadt  Erlangen  177  n"  1.  —  Mon.  Boica  31",  272 
n°  139  aus  einem  iciirzhurfjischen  und  einem  Hauger  Copialbuch.  —  Facsimile  in  Kaiser- 
25  tirkunden  in  Abb.  Lief.  4,   Taf.  4.  —  Stumpf  Reg.   1312. 

Veo-fasst  und  geschrieben  von  dem  in  der  Ausgabe  der  DD.  Ottos  III.  als  Her.  C  be- 
zeichneten Notar;  vgl.  X  Archiv  20,  130  f.  Die  Bmnei-kungm  Genglers  Beitr.  zur 
Rechtsgesch.  Bayerns  4,  129  sind  dem   Original  gegenüber  unhaltbar. 

(C.)    I    In    nomine    sanctae    et    individuae    trinitatis.      Heim-icvs   omnipotenti.s    de! 

30  et  sanctorum  suorum  suffragante  dementia  rex.  Si  ad  hoc  sumus  intenti  et  desi- 

derio  pleni,  ut  |  proprietates  ecclesiarum  dei  de  die  in  diem  adaugmentemus,  regnimi 
ad  hoc  nobis  commissiun  diutius  prolongari  et  in  futm-o  cum  electis«auim§  nosti'ae 
i-emunerari  procul  dubio  scimus.  Quapropter  omnivun  sanctae  dei  ecclesig  fidelium 
nostrorumque   presentium    scilicet    ac    futiu'orum    sollers    comperiat  industria.  quod  uos 

35  interventione  domni  Heinrici  sacrosanctae  Wirzlburgensis  ecclesiae  venerandi  pontiticis 
ecclesie  sug  sub  dominio  sanctissimi  martyris  Kyliani  ad  honorem  sancti  lohannis  pre- 
cursoris  Christi  constructae  non  longe  a  Vvirziburgeusi  civitate  dedimus  abbatiam 
Forecheim  villasque  Erlangon  et  Eggolueslieim  appellatas  adiacentes"  in  pago  Ratintz- 

2.   d)  iligrimu,   aho  das  ganze  Wwt  mit  Ausnahme  des  ersten  und  letzten  Buchstabens,  auf  Basur 

40  ron  derselben  Hund,    welche  die   in  Xote  a   erwähnte  Correctur  gemacht  hat  e)  da  EB  das 

letzte  Wort   der  Recoynitionszeile   stets   abkürzt,    und   wir  aho   nicht   entscheiden  können,    ob  er 

recognovi  oder  recognovit  im  Sinne  hatte,    lassen  wir  in  den  ron  ihm  geschriebenen  DD.  diese 

Abbreviatur  tmaufgelöst  f)  Data  —  sill  scheint  ron  EB  nachgetragen  zu  sein. 

3a   [Bloch]      a)  c  sofort  corr.  aus  Ansatz  zu  n 

1* 


4  KAISEnrUKl'Nl>KN'. 

gouui  atquc  in  coinitatu  Hi-inrifi  eoiuitis  sitas;  i|>.snui  juitiMu'*  !il>l>;\ti;mi  n  iimiln  diit.is 
villas  et  omnos  villns  »il>i  portinentos  cum  eeclesiis  dociniis  triljnturüs  servis  et  ancillis 
art'is  iifiliticiis  tcrris  i-iiltis  et  iiuultis  a^rris  ]»rntis  caiiijiis  pasciiis''  silvis  vonntioiiibus 
n|>uin(|iic  pasi-uis.  (jui,'  vulfjö  dii-iuitur  riilaluncidis,  !i(|uis  ai|iiariini(|ue  ili-eiirsilnis  j)isi'a- 
tioiiibus  iiioIciKliiii«  viis  inviis  i'xitibus  sivo  nditilnis  taiii  iiiixlo^'  quacsitis  (|uam  iii-  6 
quirt'iulis  |ir«'niiiuinnta«"'  »'i-eU'siat'  saiu-ti  liaptistae  loliaiinis  finna  trailitioiic  cdiifcriinus 
et  tli'  iiostro  iiirt'  in  suuiii  ins  i-t  doiuiniuin  oinnino  t^an^^t'lllHlinuls.  >>«'  ctiain  in  post- 
niodiuu  aliquis  invidus  insurfjnt.  qui  pretaxat?  ecclcsine  sancti  lohannis  baptistae*  de' 
istis  nocere  vcniat,  partim  hiipciaddinuis  pertinentias:  iioniinativf  I  niiliariuiu  snrsiuii, 
aliud  deorsum'  i)er  flunuMi  Hatoniiam,  tereium  iniliariiiin  per  flmiiou  ([uod  Suabaha  lo 
vocatur,  de  ipso  quideni  niiiiarin  ex  omni  parte  nimm  miliarinm  infra  forostum  cpii 
pcrtinet  ad  Forecheim,  aliud  in  forestum  pertinens  ad  l'ralia.  Ad  inje  (biiiius''  ecclesig 
supra  dieta«.-'  bcati''  loliannis  baptistao'  tres  nostri  iuris  prespitenis  cum  unmi  snpi"'l- 
leetile  corum :  Acemannum.  l)ii>tli<iinnn  et  Annunem ' .  co  paeto  nf  eaileni  alibatia'"  dis- 
ponatiir  et  deferatur  ad  usuni  eanouicorum,  ipii  in  prdibatn  liasilica  samt!  Ii>hannis  ib 
deo  famub^ntur.  quatinus  pro  nostra  cottidie  a])n(l  deum  intercecbuit  sospitate  et  rej^ni 
nostri  sstabilitate  atque  pro  saUitc  animi,'  diieeti  quondam  nostri  ncpotis  div(^  meniorit; 
boni  Ottonis  imj)eratoris.  Et  ut  baec  traditio  ürmior  permaneat,  baue  paginam  manu 
nostra  ünuatam  conscribi  sigilloque  nostro  iussimus  insigniri. 

^  Signum  domni  Heinrici  iM.)  gbiriosissimi  regis.  ^  "  (SI.  2.)       so 

Data"  anno  domini  M   secundo,  indictione  XV,    amin  jiriiim  f<^jrni   Iliinrii-i 

regis;  actum" 

4. 

Heinrich  schenkt  dem  Gezo,    Vassal/en  des  Bischofs  Heinnclis  von  Würzburg, 
sechs  Künigshufen  zu  Buhach.  Bamberg  1002  Juli  10.      a 

Originaldij/iniii  im  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin  (A). 

Günther  CD.  lihenoMoseU.  1,  98  n"  U  aus  A.  —  Beijer  Mitfelrhcin.  ÜB.  1,  333  v"  280 
am  A.  —  Böhmer  Reg.  894.  —  Stuwi)f  Reg.  1309. 

Verfassl   und  geschrieben    von  EB.     Die   von  Görz   Miltelrheiii.  Reg.  llöß  angenommene 
Identität  des  Orts  mit  dem  heutigen  Bubach  (Kr.  Simmern)  ist  sehr  wahrscheinlich  wegen  so 
der  Enrilhnung  den  Grafen  Becilin,  vgl.  Draudt  in  Forschungen  zur  Deutschen  Gesch.  23, 
.isiiff,.   In  Verliindnng  mit  der  Dnrsmdnniiz :  Proceptum  in   Bubach. 

(C./    jj    in   nomine    sanct«;    et    iiiilivi<biai'  trinitatis.     Ib-iin'ieus  divina  favcntc  cb'- 
mcntia  rcx.  Notum    sit    omnibus    tidelibus    misfris    ]iraesentibus    scilicet   et  futuris, 

qualitcr  nos  per  inter\*entum  |  fidelis  nostri   Ileinriei  videlicet  Uucrceburgcusis    eccle-  85 
»ine   vencrabilii»   cpiscopi    cuidam   militi    suo   nomine  Oezrini    sex   niansos  regalcs"  do 

%,  b>  ipMDi  aateni  auf  gr/liuerer  Uasur,  die  noch  in  die  U'oiie  cnnipis  pascuiH  der  foliicnilen  Zeile 

hi'  ■ '            c)    modo    auf  llngur            il)    zirifchrn    pri-iioininatac    und   ccclfHiac    Uimiir 

I:  'irr.  auf  1»           f)    hinirr  de  Itaxur,    iriihntrheinlich    ron    \>          g)   n  corr.  uhh  dr»i 

-I  ti|  «  nuf  Uiuur,  riellfichl  ron  m          i)  .1         V)  ilhcr  Iicati  KiiHur         \)  Aci;-   l» 

TT.  im  Ol  Annoncm    vt>n    i/lfirhrr  Hand   in    dnfilr   i/elnmienr  Liirke   narhr/elmi/en 

II  '    ''■■'iir  n)  lintm  und  rtrhl«    ron  der  SiijnHmzeile,    il/ter  dem  Anfiinr/ 

'/■  -    und    unirrh'illj  dm  Siri/rh    nirhl    man   :Hm    Teil    rcnriurhlc   Frdrr- 

I  .'  der   Vrkundr    in  keinem  Zutiimiiienhangt  Kielten;    vyl.   Text  zu  den 

/i  .''*fi    in  Altb.  6>f          o)  unnUKi/efilllle  LOche  in   A.                                                                 «6 

4«  [L r  tofort  exirr.,  trahrtrhtinlirh  au»  anr/efangenem  d. 


HEINRICH  11.     1002.  5 

praedio  nostri  iuris  in  villa  l{u(iflil).icli  et  in  comitatu  l'x/.ilini  c-omitis  sitos  per  lioc 
rcgale  pracceptiiiii  in  proprium  ilonaviiinis,  cum  onniibus  eidem  praedio  iustc  et  lega- 
liter  pertinentibus  mobiiibus  et  imniobilibus  areis  aediüciis  agris  terris  cultis  et  ineultis 
pratis  pascuis  sive  compascuis  silvis  a(iuis  acpiarunuiue  docursibus  piscationibus  molen- 
5  dinis  viis  et  inviis  exitibus  et  rcditibus  ([uesitis  et  inijuinnilis  ae  e(;teris  (nie  quolibet 
modo  voeari  possunt  utensilibus  et  ai)])endieiis,  eo  tenorc  (piatinus  praet'atus  Gezd 
liberam  de  eodeni  praedio  deineeps  hal)eat  |)ote.statem  hereditandi  possidendi  tradendi 
vendeiidi  comniutandi  vel  quicvpiid  silii  pro  suo  compendio  libeat  faciendi.  Et  ut  haec 
nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  permaneat,  hanc  praecepti  paginam 
10  iado  conscriptam  manu  propria  roborantes    sigilii  nostri  inpressione  insigniri   iussimus. 

I  Signum  domni  Heimüci  (II.)  regis  invictissimi.  § 

g  Egilbertus  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcliicapeUani  rccog.  |  (SI.   2.) 

Data    VI.    id.    iul.    anno    dorainicae    incarnationis  MII,    indictione  XV,    anno    vero 
domni  Heinrici  regis  I ;  actum  Babenberc. 


5. 

6".    Heinrich  verleiJd  dem  Bischof  Heinrich  von  Würzburg  die  Abtei  Selirjen- 
stadt  zuvx  Niessbrauch  auf  Lebenszeit.  Bamberg  1002  Juli  10. 

Originaldiplom  im  k.  BeichsarcJiiv  zu  München  (A). 

V.  Bezold  in  Forschungen  zur  Deutschen  Gesch.  IS,  620  n"  11  aus  A.  —  Stumpf  Acta 
ined.  680  n"  448  aus  A.  —  Facsimile  in  Kaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  9,  Taf.  IS.  — 
Stumpf  Reg.  ISlO". 

Verfasst  und  geschrieben  von  EB. 


20 


5*.     (Unecht.)     Heinrich   verieiht   der  bischöflichen  Kirche  zu   Würzburg   die 
Abtei  Seligenstadt  zu  ewigem  Besitz.  Bamberg  1002  Juli  10. 

25  Urkunde  des  11.  Jh.  in  D-lplomform  im  k.  Eeichsarchiv  zu  München  (A). 

Fries  in  Ludewig  Wirfzb.  GeschicMschr.  451  Reg.  —  Mon.  Boica  28",  295  n"  190 
aus  A.  —  Facsimile  in  Eaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  4,  Taf.  3.  —  Böhmer  Reg.  895. 
—  Stumpf  Reg.  1310. 

Nachzeichnung    von   D.  5"   mit   einem   an    zwei   Stellen    behufs    Geltendmachung   von   An- 
30  Sprüchen    auf  dauernden  Besitz   von  Kloster  Seligenstadt  gefälschten,   im    übrigen   gleich- 

lautenden Text.  Das  Siegel  ist  nicht,  wie  Foltz  in  N.  Archiv  S,  42  und  Bayer  in  Kaiser- 
urkunden in  Abb.  SS*  angeben,  das  echte  SI.  2.,  sondern  vielmehr  das  auch  an  anderen 
Urkunden  für  Würzburg  befindliche  gefälschte  Siegel,  beschrieben  N.  Archiv  3,  44.  Wir 
geben  vom  Text  nur  die  beiden  Stellen,  um  deren  Willen  die  Fälschung  gemacht  ist.  — 
35  Ueber  die  Geschichte   von  Kloster  Seligenstadt   im  11.  Jahrh.    lassen   sich   noch   über  das 

hinaus,  was  bei  Bayer  Kaiserurkunden  in  Abb.  68''  (vgl.  auch  Meyer  von  Knonau 
Jahrb.  Heinrichs  IV.  1,  33S  N.  51)  bemerkt  ist,  begründete  Vermuthungen  aufstellen.  Er- 
fahren wir  aus  dem  DH.  IV.  Stumpf  Reg.  2620,  dass,  als  im  Juni  106S  die  Abtei  für 
immer  in  den  Besitz  von  Mainz  überging,  Erzbischof  Siegfried  sich  für  seine  Ansprüche 
40  auf  DD.   Ottos  L,  Heinrichs  II.   und  Konrads  II.  sowie  ganz  besonders  auf  eine  Urkunde 

aus  der  Zeit  seines  Vorgängers,  des  Erzbischofs  lAutpjold,  berufen  habe,  so  muss,  was  hier 


6  .KAISKItlKKrNDKX. 

über  rin  DO.  I.  gesagt  icml,  l>ei  drtii  Mangel  an  Xachrifhleii  iihrr  die  Geschichfe  Seligen- 
sladttt  im  KK  Jakrh.  auf  sich  iHrithen  hleil>eti :  die  übrigen  Angaben  des  DH.  IV.  erhallen 
durch    an'  .■     t^nrllmangaben    eine   geiri.<t.ie    lieglaiiliigioig ,    und   e.i   ncheint    itn.s   kein 

(Irund   >■■'>  .   mit   Steiner   (le.irh.   der  Sladt   und  Abtei   Seligen.ftadI  il^  die  lOliS  am 

Siegfried  vorgelegten   Beireistirknnden  ohne  weiteres   für  untergeschoben   211  erkb'ircn.     War  5 
nach   I).  ö"  da.s  Kloster   l(K)'J    an   Heinrich  von  Wiirzburg    nur   auf  Lebenszeit    verliehen , 
so  muss  es  uach  dem  am  14.  Xov.  lOlS  eingetretenen  Tode  des  Bischofs  wieder  ans  lieich 
zurückgefallen  sein  ;  die  durch  ein   D.  deperd.  Heinrichs  II.  erfolgte  Verleihung  an  Mainz 
kann  also    nur   in  die  letzten  Jahre  des  Kaisers   ge.ietzt  werden.     Dass  abe)'  in  diesen  in 
der  Thal  der  Erzbischof  von  Main:  im  Besitz  von  Seligenstadt  gewesen  i.it,  srhliessen   wir  10 
aus  dem    l'm.ttand,    da.'is  Ariho  von  Mainz    hier   in  den  Jahren   lO'JS  und  lO'Jß  Conciiien 
abgehalten  hat  (Bres.ilau  in  Jahrb.   Heinrichs  II.  3,267;  Jahrb.  Konrads  II.    I,  lU'iff.): 
wir  sehen  al.so  auch  keine   Veranlassung   zu  liezweifeln,    dass  Konrad  II.    diese  Verleihung 
seincji  Vorgängers    urkundlich    bestätigt    hat.     Aber  auch  sie  ist  jedenfalls  nach  dem   Tode 
Aribo's  (gest.  6.  April  1031)    rückgängig  gemacht  worden ;   dass  Seligenstadt  nun    wieder  15 
reichsunmittelbar  war,  folgern  wir  aus  dem  Umstand,  dass  Konrad  schon  Ostern  1032,  dann 
nieder    im    März  1034    und    Himmelfahrt  103.5  (Ann.   Hildesheim.   1032.   1035.     Stumpf 
Reg.  20')3)  hier  Hof  hielt,  und  da.-is  Heinrich  III.  im  März  1041  hierhin  einen  Hoftag  berief 
(Ann.  Altah.  Iu41 ;  Stumpf  Reg.  2209.  2210);  es  stimmt  damit  iiberein,  dass  der  letztere 
am  2ö.   S'ov.   Ktlö   dem  Abt   Otto  von   Seligen.itadf  eine  umfassende  Immunitätsliestätiguug  so 
erlheilte,  welche  auf  die  Selbständigkeit  des  Klosters  .schliessen  lä.sst.     Berichtet  dann  das  D. 
von  1063,   dass   Liutpold   von   Mainz,   de)'   von  1051  — 1059   Erzbischof  war,   wiederum 
Seligenstadt  usquc  ad  finem  vite  sue   besessen  habe,   so  scheint   uns   auch  diese  Angabe, 
gegen    die   kein  Zeugnis   .'ipricht,    die    freilich    auch    durch    keines    unterstützt  wird,    glaub- 
würdig;  erst  im  Oct.  1062  (Stumpf  Reg.  2611°)  iit  der  königliche  Hof  wieder  in  Seligen-  25 
Stadt    nachweisbar,   und  dass  damals  das  Kloster   dem  Mainzer  Erzstiff   wieder   entzogen 
war,  ergiebt  sich  aus  dem  oft  angezogenen  D.  von  1063.     Erst  durch  das  letztere  i.it  das- 
selbe  abermals  —  und  nun  für    immer  —   in  den   Be.iitz  der  Abtei   gelangt:    von  Mainz 
trugen    nach   dem  Zeugnis  eines  D.  Friedrichs  II.   vom  Aug.  1237  (Böhmer -Ficker  Reg. 
2273)  dieser  Kaiser  nie  sein  Vater  und  G-rossvafcr  die  Stadt  Sciigen.sladt  zu  Lehen,  und  30 
es  hat  also  nichts  auffälliges,  wenn  wir  Friedrich  I.   und  Heinrich  VI.  im  Frühjahr  1188 
hier  Hof  halten    seheti  (Stumpf  Reg.  4489  —  91.    4628).    —   Ergiebt   sich    aus   der  Zu- 
sammenstellung dieser  Nachrichten,    dass   unter  Heinrieh   IL,    Kovrad  IL,    Heinrich   Hl. 
und   Henrich  IV.   mehrfach  Verhandlungen  am  Königshofe  über  die  Geschicke  von  Seligen- 
.<itadt    statt    gehabt    hal/en,    .so    ist    un.sere   Fälschung,    die   der  Schrift    nach  jedenfalls    ins  38 
11.  Jahrhundert  gehört,  gewiss  zu  dem  Zweck  artgefertigt  worden,  würzburgische  Ansprüche 
denjenigeit  von  Mainz   etdgegenzustellen.     In    welche  Pha.se   dieser  Verhandlungen    sie   aber 
gehört,    ist    nicht   auszumachen ;    und   es   ist    ebenso  möglieh,    da.ss   sie   älter,    wie  da.ss   sie 
junger  ist  alx  die  durch  das  IJ.   Heinrichs  IV.  von   1063  getroffene  Entscheidung. 

5°.  C;  ^   In  iioriiiiio  »aiicte  ut  iiulividuae  tiiiiiliiti».     Ilcimicu.s  fliviiia  l;i\xntf  de-  40 
incntia  rcx.  Si    rationabilcH  fideliiim  pctitioncs,    riuas  nobis  pro  »uits  neccssitatibus 

innotiicrint,  nd  »frcctuin  |)cidiieimu»,  et  vctcrem  regiim  §  in-ioruni  consuetudintni 
exfTcciliiiH  et  alioH  ad  (idclitatcni  nobift  exhibendnin  incitanius.  Proinde  notum  sit 
omnibuM  fidolibuH  nootrih  pracKontibii»  «cilicot  et  futuHs,  qualitf  r  110«  per  intcrventiim 
Cunif^iuidac  dilcctf  coniugix  nostrae  fideli  nostro  Ileinrico  videlicet  Uuercoburgensis  16 
eccleniae  epi»c'ipf<  (|iiandani  abbatiain  in  loc«  (|ni  dicitur  Sclegonostat  in  p.igo  Moimli- 
jr'oiue  et   in  rf.inii.'itii"  eomitlH  sitnni  tradidiiiius    ci    pi  r  lux-  rc-i,':ilc  jiraeccp- 

V,   [Bre»'  iina<uitjrfOUu  Lüeke  in  A. 


HEINRICH   II.     1(1(12.  7 

tum  1  potestative  tenciuhmi  coiicessiiims,  cum  iimiiil)([,s  cidcm  aMjatie  jK;rtinentibus  in 
quibuscumquo  villis  vcl  pagis  sive  teritoriis  ot  comitatibus,  id  est  mobilibus  et  immo- 
bilibus  servis  et  aiicillis  inifeiuiis  et  tiscalinis  iirois  aedificii.s  ajj^ri.s  terris  cultis  et  incultis 
pratis    pascui.s    sive    cmupa.-icuis    silvis    forestis  veiiatioiiilxis   viueis  vineti.s    aqui.s    aqua- 

5  rumque  decursibu.s  piscatioiiibus  molendinis  vii.s  et  iiiviis  exitibus  et  reditibus  qu^sitis 
et  iuquirendis  ae  ceteris  qu^  quolibet  modo  voeari  pos-i^uiit  apjiendiciis  et  utensilibus, 
CO  tenore  quatiiuis-  praefatus  venerabilis  antistes  Heinricus  liberam  de  eadem  abbatia 
Omnibus  diebus  vitae  suae  habeat  potestatem  usu  fructuario  possidendi"^  vel  quicqiiid 
sibi  pro  suo  compendio  libeat  faciendi.     Et  ut  haec  nostrae  traditionis   auctoritas  sta- 

10  bilis  et  inconvulsa  permaneat,  hanc  praecepti  paginam  inde  conscrijitam  manu  propria 
roborantes  sigilli  nostri   inpressione  in.signiri   i([ssimu.s. 

^  Signum*^    donmi  Heinrici  (M.)  regis  invieti.ssinii.  | 

§  Egiibertus  cancellarins  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  |  (SI.  2.) 

Data    VI.    id.    i((l.    anno    dominicae    incarnationis  MII,    indictione  XV,    anno    vero 
15  domni  Heinrici  regis  I ;  actum  Babenberge. 

5*.    1)  .  .  .  praeceptum  perenni  iure  in  proprium  delegavimus,  cum  omnibu.s  .  .  . 

5''.    2)   .  .  .  (juatiuus  praefatus  venerabilis  antistes  Heinricus   omnesque  sui  SUCCessores  ean- 

dem   abbatiam    in   perpetuura  potestative  possideant  teneant  et  qnicqnid  eis 

placuerit  ad  utilitatem  suae  ecclesie  inde  faciant.   nostra  nostrorumque  suc- 

20  cessorum  et  omnium    mortalium  contradictione   in  perpetuuin   longe  remota. 

Et  ut  hec  .  .  . 

Heim-ich  schenkt  dem  Kloster  Niederaltaich  eine  Hofstätte  zu  Regensburg. 

Bamberg  1002  Juli  IS. 
25  Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Greiser  Divi  Bamliergenses  65  n"  1  aus  Abschrift  =  Hund-Geivold  Mefrop.  Salisb.  ed. 
Mon.  2,  21  n"  18  =  Hund-Gewold  Mefrop.  Salisb.  ed.  Rat.  2,  15  n"  18  —  Leibniz 
Ann.  3,  809,  =  Ludewig  SS.  rer.  Bamberg.  1,  329  n"  1,  =  Greiser  Op.  10,  556  n"  1. 
—  Mon.  Boica  11,  132  n"  21  ivohl  aus  Abschrift  (h).  —  Ried  CD.  Ratisb.  1,  115  n"  123 
30  aus  Ab  =  Migne  Patrol.  140,  239  n"  2.  —  Böhmer  Reg.  896.  —  Stimjjf  Reg.  1311. 

Nachdem  EB  das  Eingangsprotokoll  und  die  Publications formet  geschrieben  hatte,  fügte  EA 
den  ganzen  Context  von  qualiter  nos  piam  bis  imagine  iussimus,  den  er  selbst  verfasst 
hat,  hinzu,  worauf  wiederum  EB  das  D.  durch  Eintragung  der  Schlussformeln  —  Königs- 
und Kanzlerunierschrifi  nebst  Datierung  —  vervollständigie.  Hofstätte  und  Urkunde  sind 
33  1485    aus  dem  Besitz   von  Niederaltaich    in  den  des  Klosters   Obermünsier   zu  Regensburg 

übergegangen,    cgi.    Ried  CD.   Ra.iisb.   1,  115;    daher   erklären   sich    die   aus  Obermüiister 
stammenden  Dorsualnotizen  des  D. 

(C.)  I  In  nomine    sanctae    et  individuae  trinitatis.     Heinricus  divina  favente  de- 
mentia   rex.  Notuin    sit    omnibus    fidelibus    nostris    praesentibus   scilicet  et  futuris, 
M  qualiter  nos  piam  §  Godehardi  abbatis  intendentes  petitionem,  quia  nobis  fideliter  ser- 
vivit    et    dignus    quem    beneficiaremur   fuit*,    quandam    nostri  iuris  aream  infra  muros 

5".   b)   über   ssicl  ein  Strich  ausradiert  c)   vor   signum   Rasur;   es  scheint   ursprünglich   beab- 

sichtigt getcesen  zu  sein,  die  Signumzeih  höher  zu  beginnen. 
6.   [ßresslau]       a)  das  t  auf  Rasur 


8  KAISKÜfKKrNnKN. 

urbis  Iladosjionensis  sitam.  liabontoni  in  latitiulino  |ic(lcs  ({iiadrngintn  et  in  longitniliiic 
jii'tlcs  oetopiitn,  (juv  «-x  uiia  parte  |>latt'a*>  i|iii;  <lurit  ail  tlumcn.  ex  altera  voro  ])arto 
nreae  oiiiiisduin  liomiiiis  lunniiio  Himzi  enlliinitat.  iiumastcrid  sancti  ilaurieii  niartyris, 
Olli  ideiii  vfiH-ral>ilis  abbns  in  loco  (|iii  dieitiir  Altälia''  j)r(,'csso  dino^si'itur,  iure  jjerjietiin 
rctineiidain  per  hm-  re;,'ale  |)raece|itimi  enntulinins.  euni  tenninis  suis  exitibus  quoquc  6 
et  reditibus  sive  ei;teris  <|iu;  (|uiilibet  innibi  vneari  iiiste  et  lofialiter  pnssunt  a])])en(li- 
cüs,  ea  ratiiine  i|uatinus  pri^latus  alibas  (iodehanbis  sivo  sueeessDres  i'ius  lihenini 
dcinccps  de  eadein  area  liabeant  putrstateni  possidendi  vel  (piiecpiid  pro  utilitatibus 
nmna.-^terii  illis  libeat  putestative  faeiendi.  Et  ut  liaee  nostrae  traditionis  auetoritas 
Ntabili.s  et  ineiinviilsa  |ieriiianeat,  manu  |iriipria  |e|aiii  roborantcs  sigillari  nostra  iniagine  lo 
itissiuius. 

^  Signum  donini  Heinriei  (M.)  rcgis  invictissimi.  ^ 

I  Kgilbertus  eaneellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

I)ata    MI.   id.   iid.''    anno  diuniiiicae    incarnationi.s  Mii,    inilietione  XV,    anno    vero 
dotuni  Heinriei  regis  I ;  actum  Babenbere.  i6 


i. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  S.  Florian  eine  Hufe  an  der  Tpf  und  was  er 
den  Brüdern  einst  zu  Lehen  gegeben  hatte.  Kirchberg  1002  Juli  20. 

Originaldiplom   im  Kloslerarchiv  zu  S.  Florian   (A). 

Kurz  Beilr.  zur  Gesch.  des  Landes  ob  der  Emis  3,  256  aus  Ä.  —   L'B.  des  Landes  ob  sn 
der  Enns  2,  70  n°  5H  zu  Juli  18  aus  A.   —    Sickel  Man.  graphica  73  aus  A  mit  Fac- 
simile  fasc.  3,   Iah.  1.    —   Slumpf  Reg.  1313. 

Verfassl  und  geschrieben  von  EB.     Ueber  den  Au.ssteUorl  vgl.  Hirsch  Jahrb.  1,  220  N.  4, 

iC.i    ^    In    nomine    sanctae    et    in<livi<luae    trinitatis.       liciiiriciis    divina    l'avcnte 
dementia  rex.  Xotum  sit  omnibus  fidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  et  futuris,  20 

(jualiter  nos  per  interventuin  |  dileete  coniugis  no.strae  ("unignndo  pro  reniedio  aniniae 
nostrae  vel  parentiim  et  antecessorum  nostronim  memoria  ciiidaui  monasterio  sancti 
Floriani  martyris  iuxta  ripani  flmninis  quod  dieitur  Ippba  constructo  quandam*  nostrae 
prf)prietati.s  bobani''  |)rope  candem  ripam  sitam''  dono  contulimus  et  insupor  quicquid 
fratribus  ibidem  deo  famulantibus  olim  jiro  bencficio  coneessimus,  cum  omnibus  eideni  m 
jiracflio  iuste  et  legaliter  pertinentiljus  mobilibus  et  iinmobilibus  areis  aediHciis  agris 
terri«  culti»  et  incultis  j)ratiH  pascuis  sive  compascuis  silvis  venationi])us  aquis  aqiia- 
nimqiie  decursilius  piseatioiiibus  mob-ndinis  portu  et  portatico  viis  et  inviis  cxitibus 
et  reditiliUH  <pi<;HitiH  et  impiinrndis  ae  ci;teris  que  quolibet  nuxb»  voeari  ))osKunt  uten- 
itilibiiH  i-t  aiqtendicÜH,  eo  tenore  (piatinus  praedicti  fratres  siiam  tantinn  et  monastcrii  36 
iiuijiiam  inde  aliqiiatenuH  rebvent  et  pro  nobis  deum  et  sanctum  Florianuni  attcntius 
cxorent.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis*^  stabilis  et  inconvulsa  permaneat,  lianc  prae- 
cepti  paginani  inde  conHcriplani  manu  propria  roborantcs  sigilli  nostri  inpressionc 
»ignari  iuAsimuH. 

6.  \r)  dtr  Acrtnt  übrr  rirm  t  «i   lll.  id.  iul.  rielleicht  narhifii ragen.  4^ 

7.  TJrcMlau)        >|  rm-r.  ou«  f|iio'iilnm  10  hnbam    —    »itnm    auf  /üiHur ;   urnjyrängUch   folgte 
auf  pr<i|iric(atu  zunäciud  da»  h'ort  pracdium  C)  aucloritaji  fehlt  in  A 


HEINRICH   II.     1002. 


Signum  (lomiii  Ileinrici   iM.)  regis  invictissimi.   H 


§  Eg-ilI)Prtus  cancollarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  |  (SI.  2.) 

Data  XIII.''  kal.  aug.   aiinn  <i()ininitae  int'arnatidnis  MII,   indictione  XV,  anno  vero 
dinnni   Hoiiiriei   regis  I;   actum   Kirichbcrge. 


8. 

Heinrich  bestätigt  der  bischößichen  Kirche  zu  Osnabrück  die  Immunität  und 
einen  von  Otto  I.  geschenkten  Wildbann  und  verleiht  derselben  Markt-,  Münz- 
und  Zollrecht  in  Osnabrück.  Merseburg  1002  Juli  28. 

Copiar  rfc.s  Donistifta  aus  der  Mitte  des  15.  Jh.  p.  17-5  im  k.  Staatsarchiv  zu  Osna- 
brück (C).  —  Neueres  Copiar  des  Domstifts  aus  dem  17.  Jh.  p.  5  ebenda  (E). 

(Fiirstenberg)  Mon.  Paderb.  ed.  IL  237  aus  einer  Abschrift  von  E,  die  irir  mit  e 
bezeichnen  =  ed.  III.  214  =  ed.  IV.  222  =  Moser  Osnabrück.  Gesch.  ed.  I.  2^  11 
n"  18  OD  =  Sandhoff  Bes  Osnabrug.  2^,  28  n°  15  (trotz  seiner  abweichenden  Angabe), 
=  Miiser  ed.  II.  2,  2H3  n"  18  =  ed.  III.  4,  30  n"  18  mit  Verbesserungen  aus  E.  — 
Schaten  Ann.  Paderb.  cd.  I.  1,  364  aus  e  =  Lünig  RA.  17",  -578  v"  5,  =  (Eckhart) 
Gründliche  Untersuchung  eines  alten  Carolinischen  Schenckbriefs  (1719)  37,  =  Schaten 
Ann.  Paderb.  ed.  IL  1,  251,  =  Leibniz  Ann.  3,  814.  —  Meyer  in  Mittheilungen  des 
hisfor.  Vereins  zu  Osnabrück  8,  360  Auszüge  nach  handschriftlichen  Notizen  Lüpkes  aus 
dem  die.son  noch  zugänglichen  Original  (L).  —  Philippi  Osnabrück.  ÜB.  1,  105  n"  118 
aus  CEL.  —  Westf.  VB.  Suppl.  94  n°  580  Reg.  —  Böhmer  Reg.  897.  —  Stumpf 
Reg.  1314. 

Verfasst  von  EA  mit  Benutzung  von  DO.  I.  20  (VU.  I)  und  DO.  I.  302  (VU.  II), 
neben  welchen  Stücken  auch  die  uns  verlorene  echte  Vorlage  der  auf  den  Namen  Arnulfs 
gefälschten  DD.  Mühlbacher  Reg.  1780.  1781  herangezogen  sein  muss,  wie  insbesondere 
im  Anfang  der  Corroborationsformel  hervm'tritt.  Aus  ihr  kann  also  auch  die  in  DO.  I.  20 
fehlende  Bestimmung  über  die  Befreiung  vom  Brückenbau  entnommen  sein.  Da  wir  indess 
den  genauen  Wortlaut  der  verlorenen  Urkunde  sticht  kennen,  bezeichnen  wir  durch  Petit- 
druck nur  die  Uebereinstimmung  mit  den  beiden  DDO.  I.  —  Für  die  Beurtheilung  "unseres 
D.  ist  sein  Verhältnis  zu  den  beiden  eben  erwähnten  DD.  Arnulfs  und  zu  dem  DO.  I.  212 
von  entscheidender  Bedeutung.  Alle  drei  Diplome  sind,  ivie  heute  woJd  allgemein  anerkannt 
ivird,  Fälschungen  ;  den  Versuch  Diekumps  Westf.  ÜB.  Suppl.  68  ff.  n"  437  für  die  Echt- 
heit von  DO.  I.  212  einzutreten,  haben  Ottenthai  in  Mittheil,  des  Instit.  f.  oesteiTeich. 
Geschichfsf.  8,  638  und  Philippi  Osnabrück.  ÜB.  79  mit  Recht  zurückgewiesen.  Bestritten 
aber  ist,  ob  jene  drei  DD.  vor  DH.  IL  8  entstanden  sind,  wie  Philippi  a.  a.  0.  XV  ff. 
annimmt,  und  also  Vorurkunden  desselben  getreten  sein  können,  oder  ob  ihre  Fälschung  erst 
später  unter  Benutzung  des  DH.  IL  8  stattgefunden  hat.  Diese  Streitfrage  wird  gegen 
Philippi  durch  zwei  Umstände  entschieden.  Erstens  enthalten  jene  drei  DD.  wichtige 
Bestimmungen  über  die  Zehnten:  um  ihretwillen  sind  sie  gefälscht  worden;  dagegen  ist 
in  D.  8  von  Zehnten  gar  keine  Rede,  tcas  unbegreiflich  wäre,  wenn  die  drei  Urkunden 
bei  dessen  Anfertigung  bereits  vorgelegen  hätten.  Zweitens  zeigt  eine  in  DO.  I.  212  mit 
D.  8  übereinstimmende  Wendung  der  Corroboratio  unverkennbar  den  Stil  des  EA,  ist  also 
in  der  Kanzlei  Heinrichs  II.  concipiert  worden  und  beiveist,   dass  DO.  I.  212,  mit  wel- 

7.   d)  XIII  in  dafür  gelassene  Lüche  tiachr/etror/en. 
Kaiserurkunden  III.  2 


10  KAISKltrüKrNltK.N. 

rMoH  Philippi  rfi>  rirrt  1>1>.  Annilß  iil<'irli:eilig  entstanden  sein  lilssl,  jünger  ist  <ils  D.  S, 
in  icflchem  (lurh  der  oiif  das  Markirerht  iHZilgliihe  Satz  vollkommen  dem  Sprachjcliranch 
des  EA  rntspriehl.  Wenn  Phili/i/ii  anf  die  ilnsseren  Merkmale  des  DO.  I,  <?/<?  Geirirlit 
leyl  und  dnssflfie  id>ereinslimmend  mit  Diekanip  im  Id.  Jh.  (le.srli riehen  (jhinht,  so  kihinrn 
wir  ihm  aneh  hierin  niehl  folgen ;  DO.  I.  212  zeigt  zwar  deulUeh  Xaeliohmung  eines  ]).  & 
»aee.  X.  (vgl.  Ottcnihal  Reg.  2S4),  aher  in.<tnireit  als  diese  Xurhahmnng  nieht  die  Srlirif't 
Urinflnsst  hat,  enlspriiht  dieselln-  riel  mehr  der  zweiten  H/ilf'le  des  H.  als  dem  1(>.  .Jh. 
—  Fiir  die  Herstellung  des  Te.ctes  halten  wir  E  zu  Grunde  gelegt ,  an  einer  Anzahl 
roH  Stellen  alter  nach  C  iK-richligt.  Die  teilwei.<!e  ganz  sinnlosen  Lesarten  des  fillenn 
Codex  rollstiindig  :n   rerzeiehnen.  schien   nicht  erforderlich.  lo 

In  noiniiu'   sam-tae  i-t  iiuUvitlnao  triiiitalis.     Hoiiirious"   divina  t'avente  ck'iiieiitia 

II   rOX.  Novfrit''  oiiiiiiiim  tiilcliiini  llOStroruill  taiii'^    priii-sfiiciimi  i|Unni   i't  futiiii>riuii*'    imlustiin,  i|iiii- 

I  litcr  vir  veiioriiliili«  Vinxlilulpluis''  U«nnlirnp<roiisis  vitlelicct  eci-lesiae  episcopiis"'  iiustennip  tidclls 
scrouilaliii  nmtry  rlomoiilinin"  ndipii»  |iostnlnvit,  ut  cidem  eci-lesie  siini»  iminiiiiitntis  iiostrae  et  lilior- 
Uti»  pnnTcptum  tieri  inandaiVIIUlS,  pi-r  niiod  rps  et  potestntes,  (lUne  siio  cpiseopin  iure  (U'liuntiir.  15 
fimiiiis'  «i-  plcniiiii  lialicre  valiiis»i't.  Ciiiu»  petitioiii  ob  nmorem  doiiiini  nostl'l  lesu  (.'liristi  ns.icii- 
snm  pniebcnt«'»  im  fieri  K  decrcviiiiii«  et  \nn-  prni-c'opliim  ]irii  voto  Ollis  «•iinsiiilii  iiissinins,  ])C'r 
OlKwl  firinitrr  praeripi  in  11  s ,  iit,  siciit  »  sniictae  eei-lesi«,-  doi''  *  per  tMtain  Kiaiiiiani  vi  Saxoiiiaiii  cl 
ininiiiiiiiMiiii  tiiitioiie  cx  antecessoniin  iiostruriim  regriim  videlieet  et  iinperatoniiii  aiicturitate '  cmifir- 
mitntiir,  ita  praefnti  pnioxilli«  »edes  saiieta  perpetiio  per  hoc  nostnim  iiraeceptiim  il<iiiiiiin  iipitiilaiiti-  so 
«tabillla  couHistnt,  00  pacto  ut  iiiilliis  iudex  publicus  iic<|Ue  nli(|Un  iudiriaria  pntestas  autl^  enniilc^ 
rcl  vicCCOinitC!«  sive  uiiHui  dimiinici  per  teniporn  diseurioutes  loea  illiu«  episenpatus  ad  plac-ita 
lutbend«  vel  freda  seil  parafrcda  exigenda  aut  panna«  faeieudas  vel  HdciusMiivs  tulleiidos  aut  .scivix 
Vcl  liljcros  siv("  li<ld<illOs'    et  eaeteros  et  eos  ijui  ceiisuni   persolvere  debeut,  <|iuid  luundseat  vncafur. 

ad  |iiiiitein  restaiiranduiii  aut  cnrrij^oiidiiin  idlo  iinquam  tempore  constnu}.Tudi>«  iiifrredi  a, 
aiirli-nnt.     Liceat  etiaiii    in    endt-iii    loco  Ossnebrufff^ensi '"    niereatinn   habere  et  monetaiii 
|iii)ilicaiii  iiiKtitiiere  et  telnncum  seu  veetigal  mniii  tempore  iiuli'  aceipei-c  lu-niine  eon- 
tradiei-nte.     Sit    fjiioque    licentia    praeiato  venerabili    epi^<cnpl■   suisi|ui'   succcsscuibu»   et   isiio 

udvoeat",    re«    praedietae  ecelesiy  cum  nniniltU!«  quae    possidet  vcl   deineeps    aeipiisierit  i|uietii  ordim- 
(■«•üidere  miajiqne  eccleitia«  iuiite  corrigcrc  et  suas  eau^as  ubsquc  ulla  eoiltranetate  urdiiiare  ati|iii'  30 

II  diüpoiiere.  liiAUper  etiaiH  »  ad  eiusdem  ccelesiae  »edeni  ijundilain  ueiuiis  vel  forestuiu  iufra  linee  loea 
•ituni:  Kaniiuuiuekel",  Hrutan«teii",  Aujrare,  0»niu|ErP,  Siuitlii'l,  IJeiTresliouef,  Drcuaiiamcii*,  Eteres- 
feld*,  Dumeri,  ctini  omni  integritate,  in  iiorcis  videlicet  silvaticis  atque  cervis  omniquo 
venatione".  quae  fiib  banno  iistiali  inore    ad  forestum  di'])iitatiir,    in  perjietuuni^'  propHe- 

tatiii    uauui  *^  diiiiavinin*,    ea  videliect    ratiouc    ut    uullua  euutuniaeiy  deditus  neniiis  praelibatuni   uiiHtro  35 
AC'ilicCt  banuo  niunitura  «ine  praedictf  sedia  cpiscopi  vcl  patttorix  licentia  studio  veiiaiiili  vel  ali<|Uiid 
huiiucemodi  iioigr"tiuin  pcragendi,  »icuti  iiostri  patres  et  antecessores  suis  praedecessoriljus 

MinXCrunt,    praeaumat    intrare.     (^uod    iii    ((uiiiquain    parvipendens    temptaverit,    Hciat    hv    tarn    diviuae 
•|(uun  et  noiitry  ultioni«  vindietani    iiieurn  u  r  u  ni    iiec  nou  del>ituin  pro  delicto    in   renalem  tiscuui  reil- 
ditnnim.     Et»  iit   lioc   verin»  credatiir  ac    jier    futiirn   tempora   dili<jentius    eonservetnr,    hoc  m 
rogine  iminiiiiitatis   inMigne   manu   jtropria   linnavimux    et   si^illn  nostro  iin|irinii    inssiniiis. 

H,     '  ■         b)  noverint  C        c)  taiu  —  fuluronim  filill  in  E        d)  Otlii- 

cpiücopuii  C        c)  «erenitat  nontram  clenicneiHui  C        f )  C  =  XV. 
'/'.•  iRcniiu«  E        (f)  ita  fieri  C  —  AT.;  InHuper  E       li)  derlei  E       i)  auctori- 
'■        l(  E  j  -VC;  litnne«  C.     Wir  ilnick-en  dir  Worte  vel   liberos  »ive  liddonen  45 
ri   iinnfrrr  Vtittriieferunii  iter  VV.  fehlen  loul  eml  iliirrli  Eiiiemliition  in  den  Text 
■  I  mind        ui  1  (KnrlMirifenxi  '''        n)'^';  Farwinckel  I'.\  Kai-iiuuinkil  VtJ.;  Farnu- 
'■niHiiHtcn  C.     Wtijrn  der  lA-minfi  rim  L  iiiifien  trir  trotz  der  ]'l'.   und 
.  niehl  zu  emendierrn,  nondecn  nf Innen  im,  dam  der  Fehler  Dciton  im 
<|l  CX;  Seiiete  A'        r)  E;  Herjri"liaud  C;  HiTt'ii»linuid  f'U.  Sl.'.  bo 
'     =   \i'.;  Kteni-«feld    IT.         u)  oinni'ni()ue  veimeionem  f         v)  in 
j.ij..    iKii     in   1  w  Hill  C         X)  dir  f'orrnboratiimuformfl  in  f  röllif/  xiinilon  rntiitcllt 


UK 1X1!  ICH  II.     1002.  11 

8ij;'iiiuii   (Idinni    ilrinriri   (M.)    rcg'is   ill\■icti.s^s^lui. 

Ej;'illii'rtus-^'   faiK'i'll;trius   vire  ^^'illio■i^^i^    .■ire-liiciiijrllaiii   rccog. 

Data    \'.   kal.   :m^.   aiiun  iliiniiiiicac   iiK'aniatiniiis   Mii'',   indictiDin'   .W,   anno''  vero 


iliinini    Ilcinrii-i   n-uis  jirinm:   actum    "Slvi 


rsci)>in-.'' 


9. 

Heinrich  bestätigt  dem  Abt  RadhahJ  vo)t  Werden  das  Recht,  die  Klostervögte 
zu  ernennen.  arone  1002  August  4. 

OriginnklipJom  im  k.  Staatsarchi r  zu  Düsseldorf  (A). 

Schafen  Äim.  Paäerh.  ed.  I.  1,  S62   dt.    — •   Kremer  Beitr.   zur  Gülch  •  und  Bergischen 
10  Gesch.  2,  198  n°  4   aus  Abschrift   tu   der  Eedinghovenscheii  Sammlung   in    der  k.  Staats- 

bibliothek zu  München.   —  Lacomblef  Kiederrhein.   ÜB.  1,  83  n°  133  aus  A.    —   TVestf. 
ÜB.   Suppl.   94  n"  581  Reg.  —  Böhmer  Reg.   898.   —  Stumpf  Reg.  1310. 

EingangsprotokiiJl  und  Context  von  einem  Parteischreiber  unmittelbar  varh  DO.   III.  1-51; 
Eschatokol!  von  EB  hinzugefügt,    so  dass   gegen   Stumpf  Reg.  131-5  (in  den  Zusätzen)  die 
15  Originalität    des  D.    trotz  des   falschen  Siegels    feststeht.     Vgl.    auch    Stumpf  Wirzb.    Im- 

miinitiifurk.    i',  19  X.  3-J    und  die  Einleitungen   zu  DH.   I.  26;    DO.   I.  5;    DO.  II.  88. 
290:  DO.   III.  17  sou-ic   Ottenthai  Reg.  31. 

[\  In''  iKiniine''  sanctae  et  inilividnaf  trinitati.s.  Henricus  tlivina  iavcnte"  cle- 
llieiltuy'    l'CX.  öi    servorum    dei    petitioiiibus,    quas    pro    aeccie  |  siarum    sibimet    commissaniui 

i'O  utilitatil)us  ii(pl>is  iiisinuavennt,  clemeiiter  annuerimus,  id  nobis  ad  iierpetuae  beatitudiuis  premia  pro- 
mereiida  liipiiili)  i)riit'utuiiiiii  esse  cii'diiiius.  yua[ii'<ipter  onniium  Hdeliiim  iiostroruni  cognoscat  in- 
diistria,  quod  tidelis  uoster  Radljald  abba  monasteni  Uiifitbineiisis  iiisiimavit  eelsitudini  iiostrae, 
4ualiter  ipsum  inüiiaehonim  eoenuliium  siln  conimissmu  a  boatae*^  niemonae  sancto  Liudgero  episcopo 
in    prnpria    eins    liereditato    t'uerit    fonstnu-tmu    m<iiuu-hi.siine    ftuitradituin    et    ü'biririsissiniorum    reg"!!!!! 

Sö  HIntluuulic'i  tilii  inag:ni  rejfis  Karuli  et  sueeessonim  eivis  pro  aeterna  ipsorum  omiiisque  geiieris  eoruni 
memoria  det'ensione  et  tuitione  acteuus  fnerit  conservatiini.  Quam  ob  rem  iiostram  imploravit  cle- 
mentiaiii,  ut  .sil)i  per  omiiem  abl)atiam  illi  a  nobis  coneessam  advooatos  pro  monasterialis  utilitatis 
causa  disponere  et  ordinäre  nostra  permitteretur  act(jritate  f .  Cuius  racionabili  et  iustae  petitioni 
asseusMui    i)rebentes  concessimus    proprietates    nionasterii    quod  in   üuertbina  situm  est    per   advocatos, 

30  nuos  abbas  *  eleg'erit,  liae  lu'csenti  actoritate  f  statuere  et  ordinäre,  et  ne  qua  iudiciaria  dignitas  eis 
iilio  modo  olisistere  presumat.  tSi  autem  aliipiisü'  de  advocatis  in\Uiliter  res  nu)nasterii  traetaverit  et 
aliis  advocatis  locum  advocature  noiuerit  evaeuare,  et  ad  reg-iam  dig-nitatem  in  long-um  tractando  per- 
venerit,  non  sohnn  in  illius  defeotu  ocourrimus,  verum  etiani  nostrao  dignitatis  gratiam  perdere  non 
dubitet.     Haec    auetoritatis   ooncessio    ut    presentibus    et    futuris    teniporibns    a   cnnetis  tidelibus  verins 

35  eredatnr,   manu   jiropria  eam  firmavimns   c      annli  nostri   inprcssione  sig'nari  inssiuins. 

y  yigmuii   diinnii   Hfinrici    iM.i   reo-is  invictissinii.  |i 
■    n  Egilliei-tus   canci'llariu.s  vice   Unillioisi  arcliieajiellani  recog.  p  (SI. ') 

8.  y)'L;  Crilbertus  E;  in  C  fehlen  Signum-  und  ßerof/niiimiszeilt'  z)  AVillegisi  L  a)  in- 
carnacionis  centesimi  quarti  C          b)  auno  —  Merseburc  in  E  heim  Einbinden  wet/f/eschnitten, 

40  ober  noch  in  e   überliefert. 

9.  [Bresslau]  a)  Chrismon  fehlt  in  A  b)  das  erste  n  auf  Rasur  c)  eii  corr.  aus  et 
d)  am  ni  corr.,  en  auf  Rasur;  es  war  zuniichst  cletitia  (fe.sch rielien  worden  e)  das  zweite  e 
corr.  aus  t  f)  ^  ")  '^i  ^"f  l^asur  h)  c  mit  Aufsatz  in  A;  statt  et  (VU.)  oder  ac 
i)   falsches   Kaisersiec/el,   dessen    Beschreibiinr/   durch    Foltz    in    X.   Archir  3,  44    ungenau   ist, 

45  indem  in  derselben  durchweg  rechts  und  Unis  rerwechttcU  sind;   dns  .'^ici/el    ist    iiho  dem  erhttn 


12  KAlSKHrUKlNnKN. 

Data   II.  non.  a\if;.  nnno  doiuinioni-  incaniatioiiis  Mii.    imlii'iiimc  xv'',    anno  vero 
«lomni  lleinrici  rotjis  1  •* :  actum  tinnia. 


10. 

Heinrich    bestütifft   dem    Kloster  Herford   die   demselben    V07i    Kaiser   Ludiciy 
geschenkten  Kirchm  in   Bheine.  Wrttrinrfen  }ind  Stocku»!  soicie  alle  ihm  sonst  b 
gemachten  od'  >•  :>'   'nachendeti  Schenkungen.  Enritte  Iwä  August  13. 

OrighialdifiluiH  uii  k.  Staatsarchiv  zu  Mihister  (A). 

Schattii  Ami.  rndtrh.  al.  I.  1,  363  wohl  aus  A  =  Lioiig  RA.  IS'',  126  ii"  14,  =  Stliafoi 
Am,.   Paderh.    t-d.   II.   1.  249,    =    Leihnii  Ann.   3,  S16.    —    Erhard  CD.    Wesif.   1,  57 
H*  76  ans  A   =   Migiie  Patrol.  140,  246  n"  11.   —    WUmans-Philippi  West  f.  KU.  2,  139  lo 
H*  123  aus  A.   —    West  f.  IB.   Suppl.  95  n"  5S4  Beg.   —  Böhmer  Reg.  899.  —  Stumpf 
Reg.  1316. 

Von   Eli  unniifti-thar  nmh    T>i>     III.  16S  geschriebni. 

iC.)   I    In  noHiine  sanetae  tt   individiiao  trinitatis.     Huinricus  divina  t'avontc  tle- 

nientia    rox.  Si    ncrolcsins    ilei    nostrn    ifjriili    |iiiteiitia    siibliiiimv  CMnaiimr.    Imr    priicul  g  duliin   16 

et  ad  |iriie»pntiii  noütri  regni  statin»  et  •  aclernne  bentitiiiliiiis   iiraciiiiuin   ii<<liis   ])i'<>l'iitnrtim  Iure   crcdi- 
miiü.     yn«|ir<i|>ter   iininilniK    ti<l<'liliiis    iiostriK    |irni'»('iitilius    scilicct    nti|ue    fiitiiris    iicitiiiii    esse  vuliiiiiu». 

quomodo  HO»  per  inten-cntiun  «lilcctt,"  coniugis  nostrae  et  roginf  Cunigunik-  una  cum  von- 
silio  UllillipM  Mogontincensis  accciesiae  archiepiscopi  lionornudi  ne  Uereiilinrdi  diicis  alio- 
ninii|uc  tideliiini  imstrorum,  votn  et  petitioiie«  domiif  Godosdlliui  Merifiinlensis  nioiiasterii  voiicrabili»  in 
abbali>!>ac  ciinctfqiic  cniipratioiiis"  saiiotae  Marine  sibi  cumiiiissae  seciiieiites,  nostrn''  reg^in  nuetnritntr 
ires  aerclosin«  iu  pafris  Uiirxibntit  et  Scoping-oii  imniiimtiü,  in  villiü  <|UO(|Ue  Hreini,  Uuadiringas  et 
Stocliheim  coiuitnict«»,  cum  oniuibns  rebus  et  dceinintionibtis  SUIS  n  Hliidmiuieo  iniperntore  ob  reme- 
diuin  niiiinae  »uac  ad  praefatiim  Herifnrtensc  inounsterinm  trnditas  eideni  nn'nnsterio  niore  anteces- 
«oniin  noniroruin  con6rmam<is,  eo  tenore  ut  iam  dicta  domnn  Godesdhu  abbntissn  omnesqnc  in  codeni  26 
hoDor«  sibi  «uccedente«  cum  prnedictis  aeeclesiasticis  rebus  aliisqnc  omnibus  n  rojnbus  et  impera- 
toribns  per  praecepti  pngriiiam  illuc  Iraditis  liberam  debinc  pntestnteni  linbeant  cum  suis  ininistris 
■ecclexiaütico  ordine  disponere  ati|nc  g'ubeniare,  remnta  omniiim  )i<iniinum  cnntrndictioue.  lusuper 
•üb  eadcm  corroboratione  concludimus,  quicquid  n  relifriosis  et  deum  tiuicntibns  personis  ad  sepe 
iam  dirtum  monnuterinm  Ilerifurtense  in  prnesenti  trnditum  est  vel  in  fiituro  trndeiidum  erit.  Kt  ut  30 
h«*c  niiütrae  repiac  donationis  cnrrobnrntio  nb  linc  bora  inantea  lirnin  et  inconvulsa  pennnueat,  baue 
noitrae  dominalinni*  coufirmntionem  inde  conscriptnm  sifrüli  nnstri  inpressinne  sigrnnre  iussiniiis  nianii- 
qae  pmpria  ut  infra  videtur  rorrobornvimus. 

i  Sipiuni  donuii  Heinriei  (M.)*   reg-is  invictissinii.  | 

^  Kgilljortu»  ennctllariws  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recog.  ^  i?=I.  2.)       .15 

I)ntn    II.  id.   nug.''   anno  doniinioac    int'aniatinnis  mii.    indictinne  XV.    anno    vfi-fi 
(lonuii   n<-inriri   n-Lri«  I :   actum  Aruitdi. 

».  .s7  l  li-iini,',.  ill.  I lifj-rhrirlirn  S.  .irrhir  Ii,  hCiTt),  ila»  niicli  ihr  Vermuthung  Sleiniiorlfii  Jtihrh. 
Ilrinrirhf  III  i",  .('•'>  iil»  .Mimter  i/r<lifnt  hat,  noch  fllinlichfr,  iiIm  dieser  annehmen  konnte 
kl   XV   und   I   scheinen   narhiittrayen  zu  »rin.  10 

10.   'Brewliu':        ■)  A  b)  dtr  ertlr  .^trieh  des  n  eorr.  nun  r;   der  Üchrriber   wollte    rermuthlieh 

zur     ■    -  1  ..-)..  .  .,   yf    „rhrint   der  VnllzirhuniiKutrieh    mit  der  Ver/tinr/erunr/  de*- 

t,  -ich  hinniiH  in  riinm  /.mif  iicmnchl  zu  nein,    wie  nelion  Firicer 

ll,,:,     ,.    ..i    .  •■ '.    /*/,    ilii    der   Vol/ziehiinr/nKirii-h    und    seine   Verli'int^eriin;/    ilie 

gleieht    Färbimtj   der    Tinir    a  11  fueium    irir    iIiia    i/anzr  M,,    rin    Hiihere«   Vrlheil  darüber    nicht   16 
„„'.jflirh  i\      M-    i'l     mlrt'     11.    ii|,    :iti'/      ir(ihfnrhfinlirlt    utirlif/rfrttffen. 


HEINRICH    H.     1002.  13 

11. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Woi^ms  den  Hof  Gerau. 

Duisburg  1002  Auguxl  18. 
Originaldiplom  im  r/ros.«/; .   Anhif  zu   Darni^/atU   CA). 
5  Woirk  ifcss.  Lamlesgesch.  2'',  -il  n"  32  aus  C.  —  Böhmer  Reg.  900.  —  Stumpf  Reg.  1317. 

Xacli  Dictat  des  EB  von  einem  Worm.^er  Privatschreiher  mundiert,  dessen  Schrift  Ver- 
wandtschaft mit  derjenigen  des  Xotars  Otto's  III.  HI  zeigt,  ohne  indess  mit  ihr  identisch 
zu  sein   (vgl.   Erben   in  Mittheil,   des  Instit.   f.   oesterreirh.   Geschichlsf.  13,  370). 

(C.)    I    In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus  divina  favente  de- 
in mcntia    rcx.  Xotum  sit  omnibus  iidelibiis  nostris  tarn   ^   presentibus  quam  futuris 
qualiter   nos    ob    intcrventum    et    petitionem  dilect§    nostrae  eontectalis  Cunigundae   et 
Uuilligisi  venerabili.s  Mogontiensis  arehiepi.seopi  nee  non  Heinrici  Wirciburgen.sis  anti- 
stitis  quandam  nostrae  proprietatis  curtem  nomine   Geraha    in  pago   qui  vocatur  supe- 
rior  Rinihgowi  et  in  comitatu-'»  eomitis,  cum  omnibus  ad  eandem  curtem 
15  iuste    et   legaliter   pertincntibus    mobilibus  et  immobilibus  quesitis  et  inquirendis  areis 
aediticiis''    terris    cultis    et   incultis    pratis    pascuis    viis    et   in\-iis    exitibus   et   reditibus 
campis    silvis   venationibus    molendinis    aquis    aquanimque    decursibus    ac  c§teris    quae 
quolibet  modo  vocari  possunt  appendieiis,   aeclesiae  sancti  Petri  principis  apostolorum 
videlicet  infra  Wormatiae  civitatis  murum  constructae  eiusque  provisori*  ac  rectori  sci- 
20  licet    Burgliarto    pontitici    ad    integrum    donavimus.      Et    ut    haec    nostrae    traditionis 
auctoritas    stabilis    tirma    et    inconvulsa  pormaneat,    lianc  precepti  nostri  paginam  inde 
conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iussimus. 

I  Signum  donnii  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  i\ 

I  Egilbertus  cancellarius  ad  vicem  Uuilligisi  archicapellani  recognov.  M      (SI.  2.) 

iö  Data  XV.  kal.  sejjtemb.''  anno  incarnationis  dominicae  MII,  anno  vero  domni  Hein- 

rici regnantis  I,  indictione  XV;  actum  Diusburg;  feliciter  amen. 

12. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Corvei  die  Immunität  und  die  Zehnten,  unter 
Vorbehalt  der  den  Bischöfen  zu  entrichtenden  Leistungen. 
30  Nimwegen  1002  August  24. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (A). 

Schalen  Ann.  Paderb.    ed.   I.   1.  363    wohl    ans  A  =  Lünig  18",  84  n"  40,    =  Schalen 
Ann.  Paderb.   ed.  IL  1,  230,   =   Leibniz  Ann.  3,  818.    —    Erhard  CD.    Westf  1,  58 
n"  77  aus  A  =  Migne  Patrol.  UO,  247  n"  12.  —  Wilmans-Philippi  Westf  KU.  2,  141 
35  )("  124  aus  A.   —  Westf  HB.  Suppl.   93  n"  585  Reg.  —  Böhmer  Reg.  901.  —  Stumpf 

Reg.  1318. 

Geschrieben   von  EB,  viellächt  nach  Diktat  des  EA.     Indem  die  Kanzlei  angewiesen  ivar, 
hei  der  Bestätigung  der  Corveier  Privilegien  das  Recht  der  Ahfswald  den  Brüdern   vorzu- 
enthalten   (vgl.    Hirsch    .lahrh.   3,  9  X.  1),    zog   sie   hei   der  Ahfa-fsung    des   D.  12    nicht 
40  die  DD.    Ottonischer  Zeit  heran,    in  welchen  dies  Recht  mit  verbrieft  war,   sondern    griff 

11.   [Bresslau]        a)   unausgefülüe  Lück-e  für  den  Grafennamen  in  A  b)  ron  hier  ab  mehrfach, 

aber  nicht  rcgelmä.ssirj,  Punkte,  über  i  später  himugefürp  c)  Sept  A. 


14  K  AISKItrUKlN  1'I:N. 

nuf  kiirolhigische  VonirhiHdni  tiiriick.  Die  Imunniiliih formet  stimmt  vielfach  mit  dem  D. 
Ludiriiis  des  Frommen  rtni  S'JH  (Miililhaelier  lieij.  7öö)  iiml  dem  iil'-irlildidemleii  D. 
Karls  III.  r«w  8S2  (Miildliiclier  lieft.  I5'>^)  iil^ereiii :  ein  Teil  der  Xarratio  ist  nelir 
veriraiidt  mit  dem  D.  Ludiriijs  des  Deid.'ichoi  von  855  (Miihlhaeher  Beg.  1H71);  die  Cor- 
roltoratio  kommt  derjenigen  von  Miildtmeher  Beg.  14H9  nahe ;  endlieh  finden  sieh  noch  5 
manehe  andere  Hlier  den  Te.vt  zerstreute  Aii.'^-driieke  in  filteren  Corveier  DD.  ineder,  ohne 
duss  sich  liestimmt  sagen  Ifisst,  irelche  der.sellien  henntzt  worden  sind,  zumal  mit  Sicherheit 
migenomme»  werden  kann,  dass  eine  oder  mehrere  nicht  erhaltene  echte  Urkunden,  darunter 
wohl  eine  die  Zehnten  Itetreffende,  der  Kanzlei  Heinrichs  II.  vorgelegen  hohen.  Unter 
diesen  Umstiinden  haben  u'ir  nur  die  mit  der  Immunität  Ludwigs  d.  Fr.  iibereinstimmeudeu  lo 
Worte  des  DH.  II.  durch  Petildruck  bezeichnet,  und  auch  diese  nicht  in  der  Narratio  und 
Corrohirittio,  welche  Formeln  sicher  auf  eine  verlorene  VU.  (wohl  Ludwigs  rfes  Deutschen) 
zurückgehen.  —  Auch  die  Uebereinstimmung  un.<ieres  D.  in  der  Xarrativ  mit  der  FtV.-<chung 
Miihltmher  lieg.  1M5  haben  wir  nicht  bezeichnet,  da  über  die  Entstehungszeit  dieser  Fäl- 
schung erst  wird  entschieden  werden  können,  wenn  alle  verwandten  Corveier  DD.  des  11.  i5 
und  IQ.  Jh.  untersucht  sind  (vgl.  Erben  in  Mittheil,  des  In.itit.  f.  oe.sterreich.  Geschichtsf. 
12,  54):  einstweilen  nniss  damit  gerechnet  werden,  da.ss  in  der  Fälschung  eben  unser 
DH.  LI.  lienutzt  .tein  kann,  eine  Möglichkeit,  die  um  so  näher  liegt,  als  dessen  Fas.wng 
an  dieser  Stelle  dem  Stil  des  EA  gut  entsjiricht.  —  Die  Handlung  dürfte  nach  West- 
falen gehören,   wo  der  König  kurz  vorher  gewe.'^en   war.  so 

fC.)    §    In   iKiminc  sanctae  et  iiuliviiliiae  ti'initatis.     Heinriciis  divina  favontc  cle- 
inentia  rcx.  Xfituin    sit    onmibus    ticlelibu.s    nostris    pracscntibus    scilicet    et  futuris, 

ijualiter  vc'iierabilis  abbas  noinino  Hosat"  §  nostrani  adiit  excellentiam  suii|)lieitor  oraiis. 
ut  nostra  luagnifica''  iiiuniKeentia  prospicerenius  inonasterin  eni  ]irni'si(l<Te  videretur. 
«jiiod  est  CMiistriictiiiii  super  tiuvium  Viiisera  in  Inen  qui  dieitiir  Nniia  Cnrbeia  in  linnn-  in 
rem  dei  et  saneti  prntnniartvris  Stejdiani,  ubi  et  sancti  \'iti  niartyris  jn-efinsa  pijiiiera 
servari  noseuntiir.  Cuius  pctitioui  ratinnabili  prnjiter  diviiunn  aninreni  et  veneratinnen» 
bcatonini    inartynini    assensuni    [»raebentes  hos    apices    serenitatis   nostrae  circa    ii)siini 

inonHkliTiiim    tieri    iuHitiniiis,    per    CplOS    (Iccpiiiinius    ntqiic  iiibemiis,    ut    niillns    iu(1(>x   jiiililieii.s   vcl   i|iii- 

libet  ex  iudiciuria  potp.iute,  nisi  solus  illius  Inci  provisor  et  advocatns  praedicti  ninnasterii,  :in 
in  fcclc«ia*  aiit  loca  vel  njfros  seil  reliqnas  possessioncs  praeiati  mcmn.ilerii,  i|ii.'is  ninib'mn  tiiiipuri' 
iuste  et  ratinnabiliter  pnssidere  videtur,    in  (|iiiliiisliliet   episcnpiis  ^,n|:U   vel   ti-iitorii»  #   vel 
<|uie(iuid  iiiiilem    prnpter   divinum    amnrem    et    illius    sancti    Inci   veneratinnem    cnllutiim 
fiicrit,  «d  causa«  •  niiiliendHii  vel  fredn  exigronila  mit   iiinii.sionc8  vel  pin'Htn.s  fH(-ien<lii>i  iiiit  tidcinüsoro.« 
toltcndos    aiit    iilla.4    reddiliilioiicti    VCJ    illieilns   iiecii.siiiiie»    rei|uii'eiidHü    mit    lioiiiines    ip.siiiN    iiiiiiiii.stei'ii   :ij 
l«m  injreiiiK'»  •(iiniii   et   Rcrvns    VCI    laton    inilistc    dUtriiiiL'eiidoN  iill»   iini(|iiHin  tcinpKie   iiif^redi   aiideiit 
vel   ea  iju?    »iipra   memorata  »unt    peiiitiiN    exipere    ant    exaetitai'e    pmesiinuil«'.     Seil    iieeiit    ibidem 
dc'O    tamillantiblis    «nli    imstme    iiiiiiiniiitntin    tllitinne    i|uietii    ordiiie    vivere    iie    residerc,    (|liatillMs 
mt'liuK    illns    ileiectet    omili    tejnpore    pro   nc.l.iH    et   Coniujje    imslni    nlijue    «tiiliÜilale    totiii»    re;4:ni 
n   deo    noliis  eoilati   domini  miKerienrdiBiii  iitteiitiiiii  exornre.      InsMjier   etiani    «lecinias    vel    dei'i-   ii 
inaleH  v*-'*^'*?*'**    '"  «piibusrpie    episcopiis    ita    teneant    atipic  dispnnant,    sicut    siil»  anti- 
ceshoribm* ''   nnotri«    refribtis  videlicet  et    im]iei-atnribns    teuere    per   praceejita  visi   sunt 
at<|Ue  diKpoiiere.      Kpi»cnpis''    vern,   (piibiis  servilinm   et   mansinnatiea   <lci)cnt,    tempnri- 
circuitiii»   sui    Hccuiiduni    )*cripta    hua    sin^^ilis  annis  persoivant.      Kt   ut   liaec    aitctnritas 
concexMinnix    «Kpn-    eniiHnnatinni.K    imstrai-    tirininr    lialieatiir   et    pi'r   f'iilura    tempnra    a  is 
Ciiiirii-    firlcilliw-    -;iii(t:i«-   ilii    ii-(|i->iai-    noHti'istpic    jirai'-intibii-   it    futuris    iiH^liiis   cre- 

li,     Bre»»iau_       «i  mil  ilimklfccr  'l'intt,  irnhrnchrinlirli  nnrlif/elmt/eii  \i)  lUm  letzte  »  auf  Hukiic 

c)  8Ul  cxaetitBre  p  ntif  IIukuv         dl  A         ei  ipiiiopis  ,|,  mit  iilKrllüxitiiiciii  Ahk-iicziinnszeichfn 


HEINKICII    II.      1(1(12.  15 

(latiir    ;iti|Uc    diligentius    conscrvctur,    inaiiu    projiria    siibter    ('jim    iiniiaviimi.s  et   sigilli 
iiiistri   iujircssidiii'  assi<;'iiari   iussiiiius. 

y  Sig'iuiHi   (liimiii    I  Ii'hirici   i.M.)  regis   iiiviftissiuii.    11 

I  Egillii'i'tiis   caiicclIaiMiis   vice   Uuilligisi  ai-cliica|icllani   rocog.  '(\  CSI.  2.) 

Data  Villi.'    kal.    scpt.    aiuKi    doininicac    iiifaniatioiüs    Mii,    indictiono  XV*',    anno 
vero  donnii  IK'iinki   reni.s  I:  actiun  NouiüuiaiiO  * . 


13. 

Heinrich    bestätigt   dem  Bisthum  Halberstadt    den  Besitzstavd,    die  Imnninität, 
den  Markt  zu  Halberstadt,  das  Wahlrecht  und  andere  Hechte. 
10  VtrerM  1002  Äugusf.  27. 

Origiiittltntiissiniiiit  K.  Adolfs  von   1293  Januar  9  Im  k.   Sfanfsarrhiv  zu  Berlin   (BJ. 

Heineccius  Kumor.   Goslariens.  sylloge  4  ans  B  oder  Ähschrlft  davon   =  Lenckfeld  Ant. 
Halhersf.  666  =  Leibniz  Ann.  3,  819,   =  Lliuig  RA.  17",  19  n"  9,    =  Lenckfeld  Ant. 
nummarine  38.   —  Leuckfdd  Ant.  Blankenhurg.  65  am  C.  —  Ludewig  Bei.  7 ,  437  n°  10 
15  aus  B.  —  Schmidt  VB.  des  Höchst i ff s  Hedherstadt  1,  45  n"  60  aus  C.  —  Böhmer  Reg. 

902.   —   Stumpf  Big.  1319. 

Geschrieben  nach   DO.  III.  104. 

In    nomine    sancte    et   individue    trinitati.s.      Heim-icus    divina    favente    clomencia 

rC'X.  Eeclesiavum  dei  curam  g:erere,  peticionibus  quoque  .servorum  de!  annuere  regibu.s   et  hounri- 

20  lifuiii  ac  sahibre  fore  CHiicti.s  tidelibus  liqiiido  claret.  Quaproijter  Omnibus  fidelibufs  nostri.s  pre.sentibiis 
.scilicet  at(iiie  fiituris  nntiim  esse  voliimus,  qnomodo  vir  venerabilis  Amoldus  sauete  dei  ecciesie 
Halberstadeusis  presul  uostram  adiens  clemenciam  pionim  anteccssoriini  nostrorum  reg'um  vidclicet 
et  imperatorum  ipsi  sedi  eoncessa  preeepta  et  privilegia  detulit,  eadem  a  nobis  conecdi  et  roborari 
depi-iscens.     Xos   veru   rili   devocionem  dilecte  COniugi.S  nostre  Cunegundis  videlieet  regine  nee  non 

25  et  interveutuni  tidelis  nostri  Willig-isi  Mog-uiitine  sedi.s  venerandl  arehiepi-seopi  »  pie  petic-ioni  eins 
benignum  a.ssensum  prebente.s  omnia,  que  niemorate  Halberstadensi  ecciesie  ab  anteceSSOribuS  nostris 
regia  vel  inqjeratoria  niiniitieencia  sive  alicirum  tidelium  collacione  sive  per  preeariam  inste  tradita 
sunt,  et  insiipor  niercatnni,  (lueni  beate  meniorie  senior  noster  Otto  tercius  videlicet  et  imperator 
augnstus    *    in    princiiiali     loco    Halberstadensi    perpetualiter    habendum    eoncessit,     Ciuemadniodum 

30  et  nns  per  lioe  iKistruni  prece|ituni  decrevinius,  quiqiie  pi'iu.s  precepto  .secuiidi  Ottonis  impc- 
ratoris  atlgUSti  in  loeo  Saligestat  voeato  habebatur,  una  cum  theloniis  ac  monetis  et  regio  banno 
in  ntrisque  locis  tenendis  et  aeeipieudis  et  regalem  lieribannum  super  milites  liberos  et  servos  eius- 
dem  ceclesie  ac*  nostre  precepcionis  regia  auctoritate  pretato  episcopo  et  eins  ecciesie  suisqtto  suc- 
cessoribus  dcnuo  donamus  atque  eontirmamns,  precipientes  firmiter  regio  iu.ssu,   nt  nnlltis  iudex'  publicns 

35  seil  qnelibet  iudiciaria  persona  eiusdeml'  sedis  litos  ac  colonos  seu  quoslibet  viros  ad  ipsam  sedem 
variis  niodis  inquisitos  vel  adliuc  inquirendos  quolibet  modo  distringere  audeat,  scd  maneat  ipsius  loci 
episcopo  facultas  propria  que  de  hiis  iuste  voluerit  faciendi.  Ad  liec  eeiam  pro  Senioris  nostri- 
quc  anteceSSOris  felici  memoria  nostraque  prospera  incolumitate  eciam  predicte  ecciesie  concedi- 
mu.s,    ut  habeant  eiusdem  sedis  clerici  canonice   atque  ecclesiastice    seu   inter  se  vel  aliunde  digne  ad 

10  hoc  et  convenienter  eligendi  episcopum  liberam  ac  propriam  facnltatem,  maneatque  eidem  loco  tarn 
hcc  concessio  quam  omnis  emunitas  umquam  ab  anteces.SOribus  nostris  illuc  eoncessa  firma  et 
perpetualiter  tenenda.  Et  ut  hoc  nostre  auctoritatis  decretum  firmius  stabiliusque  perseverct,  hanc 
eartani  iiide   conscribi_  iussinms  anuloqne   nostro  insignitam  manu  ]iro[n'ia  sulitus  (irmavimus. 

12.   f)  Villi,  .w,  I   actum  Nouioraag-o  riethkJil  naehtjetragen . 
■IS  13.   [Bresslau]        a)   K  für  hac  b)  eosdem  B 


16  KAISEKriiKrNPK  X. 

Si^nuiH  (luiniii  Hi'iiirii-i  ivjjis  inviili.ssimi  (M.K 

Kifjilljcrtus  tum-ollariiis  viio   \\'illif;isi'    airliicancollarii''   rooognovit. 

l>ata''    vT  kal.   si-]>tfmli.    ann"  dominicc    incarnationis   inillcsiiuo  socimdi),    iiulie- 
tiuno  XV,   aniui   vero  (.iniiiiiii    lli-iiirioi   regis   |irim<i:    actuiii   Traiefto;   telu'iti-r  anun. 


14.  6 

ll'iuricit  bestätigt  der  biscliößicheii  Kirche  von  Utrecht  die  Immunität,  ge- 
währt ihren  Wachszinsern  und  freien  ^Schutzleuten  die  Rechte  der  kölnischen 
und  verzichtet  zu  ihren  (jrunsten  auf  den  Nachlass  fremder  Priester. 

Elsluo  UHrj  September  3. 

Liher  donat.  aus  detii  Ende  den  l'-i.  Jh.  f.  23'  im  k.   Reichsarchiv  zu   Vlrecht  (B-).  m 

Ueda  Hi.sf.  rpixc.  i'lhaiect.  274  aii.s  Abschrift  mit  MIII  ind.  13  (H)  =  HednBiicheliiis  99 
veiiiesserl  aus  D  und  Mss.  =  Mieris  Holt.  Ch.  B.  1,  ÖH.  —  Kiederliiiidisrhe  I'eber- 
Setzung  in  der  Chronik  des  Arenl  toe  Bocop  in  CD.  Xeerland.  2.  Ser.  5,  69  mit  Uhh) 
ind.  2.  —  Müller  Hei  oiuhle  niii.  rnu  hei  stiehl  Utrecht  70  >i"  37  »us  B-.  —  Böhmer 
Rey.  9(i4.  —  Stumpf  Reg.  1321.  i5 

Während  das  Protokoll  den  Gewohnheilen  des  EB  entspricht,  geht  der  Context,  wie  schon 
mil  Riicksichl  auf  die  Fassung  der  Corroborationsformel  anzunehmen  ist,  auf  ein  ver- 
lorenes DO.  II.  oder  DO.  III.  zurück ;  da.is  in  dicion  auch  die  Be.itimmung  iiher  den 
Sachla.ss  der  fremden  Priester  bereits  enthalten  war,  ist  nach  der  Formel  deprccatus  est 
nostnini  imperialem  clemeiitiam,  mit  der  die  Bitte  um  diese  Vergünstigung  eingeleitet  so 
wird,  mindestens  wahrscheinlich.  I)n  wir  somit  die  VI'.,  deren  Benutzung  in  utt.ieretH  D. 
wir  annehmen,  nicht  mehr  besitzen,  haben  wir  nur  die  l'ebereinstimmnng  mit  den  zwei 
filieren  Vtrechter  DD.,  die  am  meisten  an  das  unsrige  anklingen,  niimlich  mit  den  Im- 
munil/llen  Ludwigs  des  Frommen  Miihlbacher  Reg.  558  O'^U.  I)  und  Heinrichs  I.  DH. 
I.  27  (VV.  II)  durch  Pelitdruck  hezeichnel,  einzelne  Worte  und  Wendungen  aber,  die  ss 
.•.iVA  III  anderen  /illeren  Vircchlcr  Königsurkunden  finden,  nicht  in  gleicher  Wei.'ic  her- 
rorgrholien.  —  Wenn  die  in  dem  Chartular,  auf  da.i  un.iere  ganze  handschriftliche  Ueber- 
lieferung  des  D.  14  zuhickgcht,  fehlende  Indictionsziffer  auch  in  dem  Originaldiplom 
nicht  vorhanden  war  (auf  die  von  H  eingefügte  Ziffer  15  i.it  nichts  zu  geben),  so 
könnte  das  D.  möglicher  Weise  kurz  vor  dem  Epochentage  (1.  Sept.)  geschrieben ,  des-  30 
halb  zunächst  für  die  IndicHon.'iziffer  eine  Lücke  gela.ssen  und  deren  Ausfüllung  dann 
unterbliil>en  sein.  Das  D.  w/ire  dann  schon  vor  dem  folgenden  geschrieben,  und  u-ir 
hallen  es  um  dieser  Möglichkeit  -/■.'//.>,.  ror  ihtn  eingereiht.  —  Ueber  den  Ausstellort 
vgl.   S.   Archiv  20.  133. 

In    nomine    nanfti;    et    in<liviiliu;    trinitati.-.       ilcimiiiis    «liviiia    fav(nt<^    clcinentia  as 
I    reX.  Xnvcrit  iiidiiiilriii  neu  nn(;nciln.i   omiiiiim  liili-liiiin   iiniitroriini   taiii   |iryHfiitiiini   i|iiaiii  et   fiitiiro- 

ram,  quU  AnHindlln  vi-ncmhili/i  vir  vctcri»  Traiccti  ycrlchi^  c-|iiiirri|>iiH,  qiiy  cot  «•oiisiriuia  in  lionorc 
unrti    Martini    nniffimiiriii    «•i/lcroriiiiH)  11  !■    Haiirtoriim,    adiit    celsitiulincm    nostraill    ili'|>rccaiis,    tlt 

conei-deremuH    |»r<;<lict<;    Hanctt;    de!    (jccleKl^    <•),  uiiinrL-iii   il<i  et  •   •.«iKii    Mariliil,   ut  iiullii» 

II  iier\'ii»    aiit    lilj<T    |ir<;libat<;    i/ecIcBi^    corani    ulln    jiresidc    aut    iiidicf    Ud.stni    nd    c-iuikh»  40 

aiidifticla«  aui  (rcda  cxif^cndn   ertactiiH  veniat,  «ed  corani  advdcalo  i|)Hiu8  ^celesi^-  )iiii:iiitMr. 

IS.   c)  ricc  canceltarii  Williirini   II  d)    H;    irohl   rerurhriefmi    für   arcliicupcllHDi  c)   dat  B, 

mm    allerdingt  in  iltr  Knn:lti  Adolf»  für  dat  um  ijcbrnurhl  icird. 


HEINRICH    II.     1002.  17 

Homines  ([uoinu-,    (Uti   ccraiii    ad  jn-rdictaiii   (jcelesiain  solvunt "    per  aniios    .siiigulos,    et 
iugeniios'',   i[ui  sul.  niiindibunlii  ut  tiiifioiie  ipsius  ecelesif  consistuiit,  tali  lege  fi'uantur,   sicut  II 
Colonieiisi   occlesii^^  conccssiiiii  est  cyterisqiie  in  regno  no.stro  constitutis.     In.super  etiam 
jjrjdictiis  honorabilis  episcopus  Aiisfridus  deprecatus   est   nostram    imperialem  clemen- 

5  tiam,    ut    res    presbiterorum    advenarum,    quos   teutisca   lingua   overmerke    iiominamus, 
post    obituin    ciiniin    nostr§    ditioni    reliet§''    supra    nominal^    §cclesi§    concederemus. 
Cuius  petitioni  per  iiiterveiitum  dilect«;  coniugis  nostrg  vidclieet  regine  Cunegund§   libenti  i 
aniino  aurein  accommodaie  placuit,    et   idcirci)  hoc  prt^'ceptum   iani    sei>o   (litte   fccicsie   confeiliiiius  II 
ol)  amorem  (lei  *   saiutiq ii c  Martini   et  pr^cipiendo  iubeiims,   iit   imllus   iudfx   puljliciis  aut  aliquis 

10  ex   iiulieiaria   potestate    in    snpra   scriptis    rebus   (^cclesi§  dei    aut    rectoribus  eins    aliquam 
calumpniani  gcrere  pr?sumat.    Et  ut  a  tidelibus  nostris  verius  et  tirmius  observetur,  hoc  i 
pr^sens    preceptum    conseribi    iussimus    et    sigilli    nostri    inpressione    muniri    manuque 
nostra,  ut  iuf'ra   videtur,   signavinuis. 

Signum  dnnini  Heinriei  regis  invictissimi. 

j5  Egilbertus  eaneellarius  vice  Uiiilligisi  arcliicappellani  recognovi. 

Data  III.  non.  sept.   anno  dominic^   incamationis  MII,   indictione''  anno  vero 

dnmini  Heinrici  I ;  actum  Elisla. 


15. 

Heinrich   erneuert   der    bischößichen   Kirche    zu    Utrecht    die   Verleihung   der 
20  öffentlichen  Gewalt  und   aller  Einkünfte   in   Bommel   sowie   des  Besitzes    des 
Poppe  in  Arkel.  eüIoo  1002  September  3. 

Liber  doDat.  aus  dem   Ende  des  12.  Jh.   f.  24  im  k.  Beichsarchiv  zu  Utrecht  (B-). 

Oronycke  van  Hollandt  (DivMe-kroniek)  CXV  Extr.  in  niedeiiändischer  Uehersetzung 
mit  MI  ind.  IL  —  Heda  HM.  episc.  Ultraiect.  275  atis  Abschrift  mit  MIII  =  Heda- 

25  Buchelius  100   vey-bessert   aus  D  und  Mss.    mit  MXIII  00   =  Miens  Beschrijving   der 

bischoplijken  munten  en  zegelen,  van  Utrecht  in't  byzonder  (Leydeii  1726)  128  in  nieder- 
ländischer  Uebersetzung,  =  Loon  Äloude  Hollandsche  histori  2,  232,  =  Mieris  Holt. 
Ch.  B.  1,  56.  —  Joh.  de  Leydis  Chron.  Holt.  117  unvollständig  mit  M  ind.  IL  — 
Bondam  Ch.  B.  van  Gelderland  1,  86  n°  63  mit  MXIII  aus  BDEh.   —  Niederländische 

30  Uebeisetzung  in  der  Chronik  des  Arent  toe  Bocop  in  CD.  Neerland.  2.  Ser.  5,  67  unvoll- 

ständig mit  1001  ind.  3.  —  Bergh  OB.  van  Holland  1,  46  n"  74  Extr.  aus  D.  — 
Sloet  OB.  van  Gehe  1,  126  n"  126  Extr.  aus  B-.  —  Muller  Het  oudste  cart.  van  het 
sticht  Utrecht  71  n"  3S  aus  B-.  —  Böhmer  Reg.  903.  —  Stumpf  Reg.  1320. 

Wiederholung  von  DO.  III.  312,  aus  dem  auch  die  Devotionsformel  und  die  Intervention 
35  des  bereits  999  gestorbenen  Bischofs  Franco  von  Worms  (vgl.  Hirsch  Jahrb.  1,  228  N.  4 

und  Ficker  Beitr.  1,  318)  übernommen  sind. 

In    nomine    sancte    et    individu^    trinitatis.     Heinricus    supenia  favente  dementia 

rex.  Si  liK-is  divino  cultiii  mancipatis  alicuius  honoris  seu  proprictatis  sublementum  prebere  stu- 

dtierimus,  in  nostr§  anime  et  caruis  felicitate  nobis  divinitus  remunerari  procul  dubio  credimus.     Qua- 

40   propter    optamus,    ut   omnibus    uostris    fidelibus    notum    sit    prjsentibus    atque   futuris,    qualiter  nos  ob 

remedium  anime  nostre  parentumque  nostrornm  nee  non   interventu  et  supplici  rogatu  Ansfridi  sanetc 

14.   [Foltz  -  Bresslau]       a)  solüt  B"-  h)  B'-  c)  die  Indictionsziffer  fehlt  in  B- ;   15  H 

Kaiserui'kunden  III.  3 


18  KAISEUl'KKUNDEN. 

Traiecleiuis  ycclMiy  venorabili«  episcopi  et  Kraiiconie  rcvcrendi  prvsiilis  nostri  |irydic'l\>  «cili  Trnicc- 
teii»i«  jcclMiy  in  honore  sancti  Martini  •  conntnicty  dcdiniiis  larpti  siimiis  ot  oninino  conccssimus 
omncm  dittrictum  «upor  villani  Kiiinola  et  super  euncta.  qiiv  ad  eniidem  villniii  jiertinent,  videlicet 
publiry  rei  siibiecta,  toloneum»  vcro  iiionctain  et  nei;iiciiim  tfeiierale  fermeiitaty  i-ervisiy,  quod  vulgo 
fruit  nancupatur,  immo  quicquid  in  iam  dictn  villn  ad  |>ulj|k'Uiii  lianiiiiin  sivo  districtum  pertiucrc  5 
ri«utu  est  tu  comitatu  Unroelii  comitis  in  pago  Tentcrbaut  dieto  situui,  atquc  eundem  distrietum  cum 
moucta  bauno  •  tebinco  et  totius  public^  rei  funetione  prylibato  eenobio  sancti  Martini  coufessuris  * 
tradimu«.  Insupcr  sibi  donavimns,  quicquid  Poppo  filius  Weiperi  liabuit  in  ministeriuin  in  eodeni 
comitatu   et   in  villa  Arclo.    (iroprietario    iure    habendum.    tali  ordine  ut   pryfatus  Ansfridus  venerabilis 

I    -iil    suique    »uccessores  easdeni   res  per  nostrani  coutirniatioiieiii    trndita»    teueat  dispouat    ordinot  et   10 
;i:riiatur,    nostra  oniniumi|ue  nostrorum   perpetualiter  reniota  (•(Hitradicliouc.     Kt  ut  »   nostry  auelori- 
t«tis  pagina  firma  pennaneat,   banc  manu  propria  corroboravinius  et  sipillare   pryecpiraus. 

Signum  domni  Ilcinriii  regis  invictissinii. 

Egilboi^us''   cancellariiis  vicu  Willogisi  archiepiscopi  recog. 

Data    III.    non.   scpt.    aiino    dominic^    incamationis   MII,    indictione   •,    anno    vero  i5 
dnmni  Hciuriii  regis  I :  actum  Eiisla. 

16. 

Heinrich  bestätigt  den  Mönchen  von  S.  Rani  zu  Reims  den  Hof  Kusel. 

Aachen  lOOä  September  9. 

Copialbuch    da-  Abtei    S.  Beini    aus    dem    Anfang    des    13.  Jli.  p.  9S    im   Stadtarchiv    zu  so 
Reims  (B)  ;  mit  Correcturen  aus  der  zweiten  Hälfte  des  14.  Jh.  (B^)   wahrscheinlich  nach 
einem  Vidimus  des  Reimser  Offidals  vom  J.  1306.  —  Copialhuch  von  Remigiberg  aus  dem 
18.  Jb.  f.  5  aus  demselben  Vidimus  im  k.  Kreisarchiv  zu  Speyer  (C). 

Marlot  Hi.it.  metr.  Remensis  2,  58   wohl   aus  B  -^  Marlot  Hist.  de  la   ville  de  Reims 
3.  695    n'  12,    =    Migne   Patrol.    140,  237    n"  1.    —    Böhmer  Reg.  905.    —    Stumpf  S6 
Reg.  1322. 

Karh  DO.  I.  286  tcahrscheinlich  geschrieben  von  EB. 

In    nomine    sanctc    et    individm,-    trinitati.s.      llenritus    divina    favcntf    clementia 
rcx.  Quoniam  reglfj*  digmitatis  officium  esse  eonstat,  ut  monasteria  dco  et  snnctis  eins  dicata  ob 

con^crvandum    »anctf    reli^oniii    utatum  novis  semper  privilc^'ü»  contra  omnes  infestantiuui   incurHioncN  SO 
manianlnr:    idcirco    noa    iiiterventu    dilcctf    coniugis    noütr;    vidclicet    l'Cgint,'    üunigundi^',    Kdclis 
etiam    uoitri    episcopi    Notgeri  ■    rcgi^   nOHtry    auctoritatiH    scriptum    «ive    preccptuni    nionacbia    doo 
iianct»(|uc  R«mi(rio  oximin  Francorum  doctori  Hub  reg'ulari  disciplina  in  suburbio  Remorum   niilitantibuK 
•   mngno    imperatore    Ottone''    olim<=    concessum    regii    ctiam    nominis    auctoritate    a    den  •    nobi» 
rollata  roborare  dccrcvimiu.     Undc  rolumus  et  firmitcr  iubcmuN,  ut  eurtem  C«8la  vocatam  cum  omni-  36 
bn*    appmdicii«   Hui»   ad  in«  et  prnprietatcm  einiidem  beati  licniiirii  pcrtincntcm  infra  rcgni  noNtri  tcr- 
mino«  ennatilulam,    quam  nmnibu«  retr«  tcmporilm»  Hub  anteceHxoribufi  no»fri»  bencficiariam   pro  »tatu 
et    inrolumitati-    rc^i    Vel    imperii    8tli    ideill    inagnus   Otto''    ad   uhumi  predicti  cenobii,    siellt   llos 
modo,   remi'it  <•!  abxilrit,  monacbi  ibidem  deo  nanetoqnc  liemifrio  famulantcH  abHquc  ulliiiH  contra- 
dirtione  teneant  et  poMidcaut,  et  quiequid   ntilitati*  exinde  prorenerit,  huIk  ut   libuerlt  uniliUH  adiungant.  40 
Xolliu  ctiam    iudex  vel  advoeaiu«    liinc   aliquid   uxi),'cndi    habeat    poiestntcm,    niHi  ijuantum    abbim    aut 

IJl.     T,  ■...T'.r. ..  ßJ  I.)  EuK.llKTtun   /<'. 

!'••  /'',  ircri  auf  Uiuur;  irnji  urgpritngikh  in  U  hinter  No  nland  M 

"•■■ ■ -.....•,.  (•         b)  Otthonr  f         r    .,lim  JVC,  fehlt  in   IS         d)  OHlio  HC 


IIEIXHICII  IT.     1002.  19 

mon.iclii  oiusiiem  cciiobii  dederint  vel  permiscrint.  Et  tit  lioe  .aiictoritatis  nostrc  preceptnm  firmuni  et 
stabile  permaneat,  hanc  cartam  conscribi  et  aiiuli  iiostri  impressione  sig-nari  iussimus,  <(Uam  et  projiria 
manu    sub  t  u  s    tirinaviimis. 

Signum  düiiiui  Henrici  invictissiiiii   regis". 

5  Egilbertus  cancellarius  vice  Vuilligisi*'   archicapellanis  i-ecogiiovi. 

Data''   V.  idus  septenib.  anno  dominice  incamationis  MII,  indictione'  I,  amio  vero 
domni   Henrici  regis  I;  actum  Aquisgrani. 


17. 

Heinrich   verleiht   der   bischöflichen   Kirche    zu   Paderborn    einen    Forst    vom 
10  Lutterbach   durch    Osning   und   Senne   bis   zum    Wege,    der   nach    Horihusen 
(Nieder  -  Marsberg)  führt,  und  bestätigt  die  Immunität. 

Boppard  1002  September  15. 

Bruchstück  des  Originaldiploms  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (A).  —  Rescripta  2>i'ivi- 
legiorum   Paderhurnensis  ecclesiae  aus  der  Mitte  des  Id.  .Jh.  p.  68  ebenda  CB). 

15  (Fürstevherq)  Mon.  Paderb.  ed.  I.  14H  angeblich  (vgl.  ed.  II.)  aus  A  =  ed.  II.  236  = 

ed.  III.  212  =  ed.  IV.  220,  ==  Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  362  =  Lünig  EA. 
17",  702  n"  9,  =  Schafen  Ann.  Paderb.  ed.  II.  1,  249,  =  Leibniz  Ann.  3,  820.  — 
Erhard  CD.  West  f.  1,  59  n"  78  aus  B  ^  Migne  Patrol.  140,  248  n"  13.  —  Wilmans-Phi- 
lijjpi   Westf.  KV.  2,  142   n"  125   aus  AB.    —   We.sff.   ÜB.    Supjyl.  95  n"  586  Reg.    — 

20  Böhmer  Reg.  906.  —  Stumpf  Reg.  1323. 

Das  von  dem  Originaldiplom  auf  uns  gekommene  Bruchstück,  toelches  nur  einen  Theil  der 
Kanzlerunterschrift  mid  die  Datierungszeile  bietet,  ist  von  EB  geschrieben,  ivährend  eine 
Wendung  des  mit  Benutzung  von  DO.  III.  387  verfassten  Contextes  (peticioni  .  .  .  ut 
oportuit  annuentes)    mit  Sicherheit  auf  EA   als  Dictator   schliessen   läs.it.    —   Ueber   die 

25  Entstehung  des  D.  hat  Rieger  in  Forschungen  zur  Deutschen  Gesch.  16,  456  ff.  gehandelt. 

Er  nimmt  an,  dass  der  Vf.  der  Vita  Meinwei-ci ,  welcher  in  cap.  9,  SS.  11,  111,  einen 
Auszug  aus  unserer  Urkunde  giebt,  zwei  verschiedene  für  Rethar  von  Paderborn  zu  Boppard 
ausgestellte  DD.  in  eine  Erzählung  zusammengefasst  habe,  von  denen  das  eine  die  Verleihung 
eines  Forstes,  das  andere  die  Ertlieilung  des  Königsschutzes  betraf.    Diese  Aneinanderfügung 

30  zweier  DD.  in  einem  Excerpt  habe  dann  den  Mann,  welcher  im  14.  Jh.  das  Paderborner 

Copialbuch  B  herstellte,  verleitet,  ein  ihm  nur  lückenhaft  vorliegendes  Original  -  D.  Heinrichs  II. 
(man  mms  annehmen,  dass  Rieger  hier  an  das  angebliche  Forstverleihungsdiplom  denkt)  mit 
Hilfe  von  DO.  III.  387  oder  DH.  II.  45  durch  einen  zweiten  sich  auf  die  Immunität 
beziehenden  Theil  zu  ergänzen.     Dieser  höchst  complicierten  Annahme,  ivelche  dem  Copisten 

35  des  14.  Jh.  ein  Verfahren  zumutet,    für  das  sich  schtverlich  in  Paderborn  oder  anderswo 

eine  zutre/fende  Analogie  finden  wird,  hat  schon  Diekamp  in  Westf.  ÜB.  Suppl.  95 
n"  586  mit  Recht  icidersprochen.  Ist  in  unserem  D.  schon  für  den  Eingang  und  für  die 
Forstverleihung  unzweifelhaft  DO.  III.  387  als  VV.  benutzt  worden,  stammen  weiter  die 
auf  die  Immunität  bezüglichen   Worte   unseres  D.  ebenso  wie  die  Schlussformeln   aus  der- 

+0  .selben  VU.,  so  ist  nichts  einfacher  als  die  Annahme,  dass  beide  Bestandtheile  zu  einer  und 

16.  e)  S;  regis  eapellani  C;  capellam  hinter  regis  nachgetragen  B' -.  offenbar  war  in  dem  Vidimus 
ton  1306  arcliicancellarii  (s.  J^ote  g)  durch  übergeschriebenem  c-apellaiii,  welches  hinter  regis  zu 
stehen  htm,  corrigiert  worden;  daher  der  Irrthum  des  Cojnsten  in  C  und  des  Correctors  in  B 
i)  Willigisi  C         gj  arcliicancellarii  BC  h)  datum  C         i)  indicioue  B. 

3* 


20  KAISEUritKl-NDEN. 

drr<irlltfH  Zril  aus  ihr  IT.  liinllnrgeiiomnitii  sind.  Dass  dabei  die  FasDioig  unseres  D. 
nicht  gut  geralhen  ist,  int  ziiziigel>eH ,  erhifirt  sich  (dicr,  irie  schon  Dieknwp  bemerkte,  eben 
ans  der  /•'  '■  ;  der  VC,  insln-sondere  aus  dem  Vmxtand,  dass  andere  in  dieser  enl- 
haKrMf  /'.  (.<."»'  Ottos  Hl.,    namentlich    die   freie   Wahl  des  Bischofs    und  die  Ver- 

leihung ausgedehnter  Grafschaflsrcchte,  zun/tchst  noch   nicht  be.itfitigt  wurden,    sondern  wei-  5 
terer  Enciiijung    vorMialten    blicWn    (vgl.    unten    zu  D.  45).     Dass   dem  Autor   der   Vila 
Meinicerci  die  Immunitiitsliestiitigung  gerade    in  der  Form    vorlag,    wie  sie  in  unserem  D. 
enthalten  ist,  darf  auch  aus  dem  Umstände  geschlossen  werden,  dass  er  den  Auszug  daraus 
fast  genau    in  diesellien    Worte    kleidete,    mit    nrlclicn    er    in  cap.  7  denselben   Passus   aus 
Dn.  III.  H87,  der  in  unserem  D.   wörtlich   wiederholt  i.it,  ejccerpieric.     Ist  es  also  unseres  lo 
Eraehtens  um  die  Zuverlfissigkeit  des  Paderborner  Copialbuchs  weit  besser  bcMlt  als  Rieger 
annahm,  so  können  wir  ebensowenig  seiner  guten  Meinung  von  der  Genauigkeit  der  Urkunden- 
l>eHut:ung    in   der   Vita  Meinu-erci   zustimmen.      Wie  willkürlich  der  Biograph   auf  Grund 
eigener  Rechnung  mit  den  Daten  der  von  ihm  benutzten  Originalurkunden  um.'ipringl .  ergeben 
schon  Riegers  Mitthälungen ,  z.  B.  über  die  Berechnung  des  Incarnalion.yahres  990  in  cap.  6,  ib 
über   die  Einschiebung   der  Pontifirat.ijahre  Silve.iters  IL    in    DO.   III.   S8~  (cap.  7):    es 
ist   klar,    dass   er   auf  Grund   eigenen    vermeintlichen    Be.sserwi.'isens    in    demselben   Cajritel 
auch  die  Zahl  der  Regieningsjahre  Ottos  III.,  nie  sie  damaligem  Kanzleibrauche  entspre- 
chend im  Copialbuch  angegeben  ist  (16),  in  die  seiner  Meinung  nach  richtigere  Zahl  (18) 
geändert  hat.     Danach  kann  es  detw  auch  keinem  Zweifel  unterliegen,  da.is  er  eigenmächtig  20 
aus    ind.   I    im    unserem  D.   iud.  XV  gemacht  hat:    er  wu.iste  eben   nicht  oder  hielt  es  für 
i-erkehii,  dass  die  Kanzlei  Heinrichs  damals  die  Indictionen  nach  der  griechischen  Epoche 
berechnete.      Unter   diesen    Umstanden    halten    wir  es   auch  für  eine    willkürliche  Correctur 
des   Biographen,   dass  er   in   dem   Au.izug   unseres  D.    auf  Grund   der  Vorurkunde   Dei- 
chana  statt  Luthera   schrieb.     In    Wirklichkeit   ist  der  in   unserem  D.  verliehene  Forst,  if> 
wie  Diekamp  a.  a.  0.  ausführt,    umfangreicher  als   der   durch    die   VU.    bestlitigte ;    dass 
eine  Vermehrung  des  ur.'sprünglichen  Besitzes  beabsichtigt  war,  dürfte  auch  aus  der  von  EA 
geici'thllen  Ausdrucksweise  (in  subplementum  .   .   .  ecclesie    in   ius  concedinius  et  .   .   . 
corroboramus)  zu  schliessen  sein. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis".     Hoinricus  divina  favcntc  cleniencia  so 
rex.         N'itiun  «it  omnibiis  -fidflilms  iiostris  presentibus  scilicet  et  fnturis,  qualitcr  nr>s 
inrcndi«   I'ndcTliiinioniiiH   ecciosic   init^erabili   oondolcntes    peticioniquc    nostri    tidt'lis    Ketharii 
veniTabili«  epiHcopi,    qui  cideni   sedi  modo   preesse  videtur,    iit  oportuit  annuentes,    in 
Mibplomi-ntnm  iani  dicte  ecclesie  in  ius  concedimus  et  ]ht  Ikh-  rcj^alc    ]pr('ci'iitiiiii  cur- 

rnlMiraniUH  forcnt  um .  <|ncpil  incipit  <1p  Lutliera  fliiniino  of  tciidit  |)or  UsnifJ  et  Sinidi  UDqiif  in  36 
»iiim  1)110  diu'it  fid  Horibusen;  et  de  linmiiiiliiis  Jin'dicti  cpisc'ipi  tarn  lilioris  <iunm  et  nervi«  iiiilln 
iadiciaria  potestate  coimtrinirendiH  niNi  c»riiin  adviicntn  i|ii>'iii  ipHc  epiMcopiiH  eleg-erit,  *  iioHtm 
omniinniiiK"  nontrorum  «iicreiiii'iruin  et  omniiini  iiiortnliiiin  coiitrndii'eione  reniota.  Kt  ut  lioc  *  confir- 
nucio  utaiiilior  ciinrtiii  permmient  temporilniH.  Iiaiip  paginani  manu  projirij!  iiirroliiiraviiniis  i't  si|>'illi 
noatri  imprnuione  iiulffiiiri  precepimnii.  in 

Signum''  domni""    Hr'Ufici  iM.i   reps  invictis»inii''. 

^  fEpibertUH  cnncejllariuH  vice  Uuiliilf;^'*'  arcliicapiliani  recog.']  ^        (SI.  2.)' 
I)atn  XVII.  kal.  oct.  an[no|  dmiiinicac  incamationis  Mii,    indiefione  I,    anno  vero 
domni   lii'inrici  regii«  I:  actum  Bociibardon. 

17.     '■  «;  rfO  in   B  frhtrnilf  Inrorallnn  Iml   li!C>I  L.  ]f'i/i/itriii'iiin    nnrlifietrnf/cn           1()  die,  16 

■V  /'■';/   r«Fi    \t'ii>iirrninnn  <n  H  nrirhi/rliiii/pn  r)  diii   H'/ji/ienixinii  in  li         (!)  corr. 

'.'■'  •' "     '* >-miinn    untftciitifilirli    r/^Mrli rie/teti  liat/r  <•)  tufii  iler  licrof/nifionssei/^ 

in  ,1  i«  iiice   Uuilli  •  .  .  ^  Ifnlmr;  ilim  illirifir  aus  li  erf/i'l»:! ;  r<;<:ogii  li,  was 

Utri  ■    I     lifnurli    ilfM    S^-/irfi/tt i'M    t/f/'/ni/rrf    iJtt  fi    SV.    V.    Itfill    hr! 


HEINRICH  II.     1002.  21 

18. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Sek  Schutz  und  Wahlrecht. 

Speyer  1002  September  28. 

OriginakUplom  im  grossh.   Generallandesarchiv  zu  Karlsruhe  (A). 

6  Lagtdlle  Hist.  d'Alsace  3,  23  ivohl  aus  Abschrift.  —  Schöpflüi  Ah.  dipl.  1,  145  n"  181 

ans  A  mit  TU.  kal.  oct.  =  Grand idier  Hist.  d'Alsace  /',  /,90  n"  3ö6  tinvollstiindig.  — 
Würdtwein  Monast.  Falaf.  4,  77  n"  28  ans  A.  —  Böhmer  Reg.  907.  —  Stumpf  Reg.  1324. 

Eingangsprotokoll  und  Context  geschrieben  von  dem,  aus  DO.  III.  77.  87.  159  bekannten 
Seher  Schreiber ;  Eschatokoll  hinzugefügt  von  EB.     Als  VU.  diente  —  auch  für  die  De- 

10  votionsformel  —  DO.  III.  79'',  dessen  in  der  Ueberliefernng  verderbter  und  mehrfach  inter- 

polierter Text  mit  Hinzuziehung  von  DO.  III.  79"  sicher  hei-gestellt  werden  kann.  Der 
Petitdruck  bezeichnet  das,  ivas  mit  diesem  hergestellten  Text  übereinstimmt.  Die  auf  die 
Immunität  bezüglichen  Einzelbestimmungen  der  VU.  sind  in  dem  D.  18  nicht  wiederholt, 
obwohl  die  Bitte  um  defensio  immiinitatis  gestellt  ist  und  im  allgemeineyi  von  der  Geiväh- 

15  rang    der   gestellten  Bitten    gesprochen    wird.     Die   durch  Verderbnis   des  Pergaments   ent- 

standenen Lücken  sind  nach  der  VU.  ergänzt. 

(C.)    y    In    nomine    sanctae    et    individuae     trinitatis.       Heinricus    d[ei     gratila 

rex.  Noscat   omnium  fidelium   sanctae  dei   eeclesiae    nostiorum  scilicet  praesentium  ac  futurorum 

industria,  ^  Ezeniannum    aD[DaJten:    uostram  devote  adiisse  clement[i]am  petentem,   rjuatinus  mona- 

20  sterium  a  aoniin[a|  Adallieida  imperati'i  c  e  augusta  in  Alsatia  in  loco  suf  proprietatis  (jui  dicitur 
Salsi  *  ad  eternam  laudem  dei  in  liouore»  apostolorum  Petri  [et]  Pauli  constrnctum  cum  Omnibus 
rebus  mobilibus  et  immobilibus  ac  familiis  ibidem  pertinentibus  sub  nostram  recip[e]re[mu]s  [im]muni- 
tatis  defensionem  atque,  (reniotja  omni  inquietudine,  semper  secnre  et  libere  concederemus  mane[re, 
ita  ut]   et  nostiis    et    futuris    temporibus    apostolice   tantum    libertati    et    nostrae    ad  defendendum   sub- 

25  iectum  sit  niaiestati ;  liceret  quoque  semper  ipsius  monasterii  monachos  iuxta  regulam  beati  Benedieti 
militantes  patre  mortuo  de  suorum  collegio  talem  pastorem  sibl  praeficere,  qualem  in  su<a  regula  idem 
pater  Benedictus  describit  eligendum.  Cuius  precibus  libentissime  ob  divinum  amorem  annuentes, 
praedictum  monasterium  abbatem  et  monachos  cum  omnibus  ad  se  pertinentibus  sub  nostram  suscepi- 
mus  defensionem,    firmissime  *    iubentes,    ut   nulla  potestas,    nulla  persona   aliquas  contrarietates  vel 

30  violentias  eideni  m[o]nasterio  aut  in  r[e]b[u]s  aut  in  quibuseumque  [p]ossessionibus,  quas  a  deo  dilecta 
imperatrice  suscepit  *  vel  ab  aliquibus  sanctae  dei  eclesiae  fidelibus  susceptura''  est,  nostris  ac  futuris 
temporibus  inferre  praesumat.  *  Ut  autem  hec  nostrae  largitatis  concessio  pleniorem  in  dei  nomine 
obtineat  firmitatem,  hoc  nostrj  dominationis  prjceptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  impressione 
signare  iussimus  manuque  propria,  ut  infra  videtur,  corroboravimus. 

35  B  Signum  domni  Heini'ici  (M.)  re[g]is  [invijctissimi.  ^ 

I  Egilbertus  caneellarius  vice  Uuilligisi  archicapeUani "^   reeog.  |  (SI.  D.) 

Data  IUI.  kal.  oct.    anno  dominicae    incarnationi.s  MII,    [ijndictione  I,    anno  vero 
domni  Hei[nri|Li  regi.s  I;  actum  iSpire. 

19. 

40  Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Lorsch  Immunität  und  Wahlrecht. 

Bruchsal  1002  September  29. 

18.   [Bresslau]       a)  an  ho  Rasur  b)  A  c)  in  der  Mitte  des  Worts  das  Pergament  zerrissen, 

so  das«  möfflkher  Tl'efisf  archicappellani  gestanden  haben  könnte;   doch  schreibt  EB  sonst  meist 
archicapellani. 


KAISERrUKl'XDEN. 

Codrjr  L<iHrr«A(i»i.   des  12.  Jh.  f.  lü  im  k.   Rfirktnirhir  zu  Miiiicheii   (A). 

Ftfher  SS.  1,  72  dt.  —  CD.  L<wns}irini.  1.  l.'iH  au.i  A.  —  CD.  ].<iiiri\^h<im.  I.  149 
H°  8i>  ans  A  =  Wilrdliniti  Monn.'^t.  Palat.  •/,  HT  iinvollultimlig.  —  Man.  Germ.  SS. 
•21.  402  ans  A.  —   liolim,r  h'aj.  9-j:<   ■••    D-<,„.h.r  •>')    -     S/»,»*;,/-  Reg.  1325. 

V,,l„^U    r„„     FJl    >i:irh     Do.     HI.    II  b 

lu   lu.iuiiu     .vauctv    ^'^    iiulivi<lii<;    iriiiitatis.      lli'iiiiicus"    diviiia    t'aveiitc    clvniculia 
rox.  Si  iTtrn    Uirn  divinis  ciiltilni»   iimiui|min    il.)i<iiii'    ili'<)    serviintilms ''     ali(|iia     iiii'tatis 

(•pera   impeiuliimis,    non  soluin    ad  regni   uostri   stabiliorom  felici<>riiii(|iic  .statuin  nobis 
jirotlessc    snpiimis,    verum    etiaiu    atl    »;'<^n>V    ^i'".'    gaii'ü»    ac'(|uir('iula    iios    iiulo    iuvari 

mininie  (lubitainus.  QuaproiHer  noverit  univcrsitas  tidelium  nostriiriiiii  tnin  prt'seiitiuni  qniiin  et  10 
luiiirorum,  ([ualitiT  •  voiurnliili»  «l.liiis  GeroUlus,  fjucm  priiiio  nostr«;  ordinationis  die  per 
ylectioiH'IU  fratruin  monnstcri»  l^urc-slinin  difto,  qimd  est  coiistructum  in  hoiiore  beatoniin  apo- 
st"l.>runi  ritri  « t  I'inili  et  ubi  sniictiis  Nnznriiis  ♦  corporalitcr  iacet.  pro  oiusdeni  Ixiiia  con- 
vcrsatione  abbati-m  prccsse  fvcimus,  obtulit  obtutibus  nostris  continiiationein  inmuiiitatis 
dilcctLssinii  senioris  ac  anU'Cessoris  nostri  bouv  memoriy  Ottonis  imperatoris  niig'usti,  in  (|iin  15 
coutinobatur<=,  qualitor  idcni  senior  iiostcr  ipsiiiii  luoiinsteriuni  ob  anioreiii  ilei  dcvotioneilKjue  fia- 
trum  ibidem  dco  SCrvientilUll  sempcr  sub  finilissillia  tiiitioiie  et  iiimuiiitatis  defeiisioiie  ab  omni 
inquictudiuc  iudiciarij  potestntis  consistere  fecissct.  InSuper  Ctiam  roga\'it  uos  idem  |)ru(Iictus 
■bba*  Geroldus,  ut  morem  senioris  nostri  scquentcs  preceptum  huiiisceiiiodi  *  ininunitntis  ob 
revcrontiam  oaueti  inartyri:!  Nnznrii  •  circa  ipsiini  monasteriuiii  fieri  ceiiseroinus.  Cuius  pctitioni  per  20 
inter\"entum  dilecty  Coniugis  nostry  videlicet  regin«,'  Cunegund«;  ac  »  Willigisi  Mog-outinc  sedis 
TcDerabilis  archiepiscopi  *  asseiisuiii  prebuimus  et  hoc  nostr;  nuctoritatis  preceptum  erga  ipsum  niona- 
Jleriuiu  et  iDODachcm  ibidem  deo  iiiilitaiitcs  iumiiiiitatis  atque  tiiitionis  *  grntia  pro  divini  ciiltiis  amure 
et  aniiDV  no»tr(  reincdio  ticri  decrerimiis,  per  qiiod  precipinius  atque  iubemu.s,  ut  niillu.s  iudex  publicus 
vcl  quülibet  ex  iudiciariii  potestate  nut  ullus  ex  tidelibus  uostris  tarn  prescntibu.s  quam  cl  futiiris  in  ä& 
fccicsiu  auf  loca  vcl  agros  seu  rcliquas  posscgsiones  predieti  monastcrii,  quas  muderno  tempore  iu 
quihualibcl  pagis  rcl  tcrritoriis  infra  ditioncm  regni  nostri  iustc  et  legalitcr  possidet,  vcl  quf  doinceps 
«  catbolicia  viris  eidem  collatf  fucriut  monastcrio,  ad  causo-s  audiendas  vel  freda  aut  tributa  exigenda 
aul  manaioDci  vcl  paratas  facienda;)  aut  tideiiussores  tollcndos  aut  bumines  ipsius  monasterii  tani  in- 
gCDUOs  quam  ser\'oa  super  terram  ijisiua  comuianentes  iniuste  distringcndos  nee  ullas  redibitioues  aut  io 
illicitax  uccasioncs  requirendas  nustritt  ncc  futuris  tcmporibus  ingredi  audeal  nee  ca  quf  supra  niemo- 
rata  aunt  pc-nitus  cxigcre  prosumat.  Liceat  Otiani  mcinorato  abbati  suisquc  sueccssoribng  res  predieti 
monaxterii  tiub  dcfensione  ininiunitntis  nostry  quieto  ordine  possidere.  Quiequid  etiam  ius  fisci  exindc 
exijrer<?  UhfjUC  Iiac  poterat,  iu  int<'|{TUui  eidem  coneessimus  monastcrio,  scilicet  ut  in  alimoniam  pau- 
pemm  et  stipcndia  roODacbomm  ibidem  dco  famulantium  percnnibus  tcmporibus  proHeiat  in  anj^mcntis.  35 
Kt  quando  quidem  divina  vocatione  aupra  dictus  abbas  vcl  successorcs  eins  de  hae  lucc  u)i|7raverint, 
quamdiu  ip«i  monacki  inter  ac  taics  invcnire  potuerint,  qui  ipsam  congregationcm  sccundum  rcfrulam 
»ancli  Benedicti  regere  valcant,  per  hnnc  aueturitatem  nostrr;  contirmationis.  siciit  jiriils  liabo- 
bant  ex  con*cn«u  OttoniH  imperatoris  augU.sti,  liccntiam  Imbeant  rliprenili  abbat  cm,  <|uatinur< 
ipiii    «crvi    dei,    qui    ibidem    dco  rnninlantur,  •    jiro    nobis    dilectarpie    conillge    nostra    ('niligllll<bl    lO 

ad  deuni  devota«    preces   efTiindniit.     Kt   ut   bec   auctoritas    nostre   confirniationis    liiiic    et 
in    pf-qietuuiil    tinna    |)emianeat.    manu    propria   firmantcs   sigilli    nostri    imprcssione    signari 


lUMirou*. 


Sigii'iio   rli.iiirii  Hcinrici''   re^jjis   invictissiini  (M.j. 

19.    ■|lr'-««lau  »)   Bhtrfitjiehrifhrn    II.  li|   A  <■)   in  qua  contincliatur  fehlt  durch  Schrcih-   \b 

fthler  r/tA  Oo/'iWra    ih   IT,    niMiu   ilnrt   aber    trg/Inzt   leeriiett  d)    Heinriei   secumli  A,   ilag 

iHiirrt  Wart  offenbar  Xiitat:  lif»  Copittrii,    der  den  Uegenttnnanten    die.  Ordnungmahlen  hinzu- 


JHEINRICH   11.     1002.  23 

Eigilbertus  cancellarius  vice  Willigisi  archicapellani  recognovi. 

Data  III.  kal.  octobr.    anno  doniinic(j    incamationis  MII,    indictione  I,    anno   vero 
donnii  Ileinrici'^    regi.s  primo;  actum  in  Bruchsole. 


20. 

6  Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Worms  den  ihm  von  Herzog 
Otto  übereigneten  Besitz  desselben  in  der  Stadt  Worms  mit  Ausnahme  von 
drei  genannten  Eigenleuten  des  Herzogs.  Bruchsal  1002  Odober  3. 

Ghartul.  Worm.  aus  der  Mitte  des  12.  Jh.  f.  31   in  dei-  k.  Bibliothek  zu  Hannover  (C). 

—  Notarielle  Abschrift  von  1360  im  grossh.  Staatsarchiv  zu  Darmstadt  (E).  —  lAber 
10  priv.  eccl.  Worm.  aus  dem  Anfang  des  15.  Jh.  f.  1  ebenda  (D^).  —  Abschrift  in  dem- 
selben Copialbuch  f.  1'  nach  Transsumpt  König  Wenzels  von  1384  December  16  (D^).  — 
Abschrift  in  demselben  Copialbuch  f.  129'  nach  Transsumpt  König  Sigmunds  von  1415 
April  14  (D^).  —  Abschrift  vom  J.  1777  des  1616  angelegten  Vidimationsbucks  f.  33 
ebendaselbst  nach  Transsumpt  König  Sigmunds  von  1415  April  14  (B). 

15  Apologia   der  Stadt  Wormbs   ed.  I.   (1694)  217  aus  B   =   Libera   imperialis  Wormatia 

3,  124  Extr.,  =  Apologia  der  Stadt  Wormbs  ed.  IL  (1761)  217.  —  Schannat.  Eist. 
Worm.  2,  35  n"  41  aus  E  (S)  =  Migne  Patrol.  140,  245  n°  9.  —  Orig.  Guelf.  4,  297 
n"  3  aus  C.  —  Boos  ÜB.  der  Stadt  Worms  1,  30  n"  39  aus  BCS.  —  Böhmer  Reg.  908. 

—  Stumpf  Reg.  1326. 

20  Verfasst  und  wohl  auch  geschrieben  von  EB. 

In   nomine    sancte    et   individue    trinitatis.      Heinricus  divina  favente''   dementia 
rex.  Si   ecclesias  dei    ex    aliquibus    divino    nutu    nobis   concessis    rebus   ditamus'' 

non    solum    ad  regni   nostri  feliciorem    stabilioremque    .statiun   nobis  prodesse  sapimus, 
verum    etiam    ad   etema"^   paradisi   gaudia   capienda   multum   nos    inde    iuvari   minime 

25  dubitamus.  Quapropter  noverint  omnes  nostri  fideles  presentes  scilicet  et  futuri,  qua- 
iiter  nos  pro  remedio  anime  dilectissimi  senioris  nostri  beate  memorie  Ottonis  vide- 
licet  imperatoris  augusti  et  etiam  pro  nostris  alionmique  nostrorum  parentum  dignis 
commemorationibus  sancte  Wormatiensi''  §eclesi§  per  interventum  Cunigunde^  dilecte 
coniugis  nostre  et  per  eiusdem  ecclesie  venerabilis  episcopi  scilicet*"  Burchardi"  dignas 

30  postulationes  totum  predium  omnemque  proprietatem,  quam  nos  per  dilecti  consanguinei 
nostri  Ottonis  quoque  ducis  firmam  traditionem  in  proprium  ius  accepimus,  sicut  ipse 
VISUS  est  habere  infra  eandem  civitatem,  hoc  est  Wormatiam,  predicte  ecclesie  in 
honore''  sancti  Petri  consecrate  et  venerabili  prenominate"  ecclesie  episcopo  eiusque 
successoribus   per  hoc    regale'^  preceptum    in  proprium    ius   tradidimus,    cum  omnibus 

36  ad  eandcni    proprietatem    iuste  et    legahter   pertinentibus,    id  est   areis  edificiis  viis  et 

inviis    exitibus    et    reditibus    aquis    aquarunique '    decur.sibus    piscationibus    molendinis 

mancipiis  utriusque  sexus,    exceptis  tribus  supra  dicti   ducis  Ottonis  servientibus  vide- 

licet  Siggilino™,   Ebone,    Hecilino "   cum  uxoribus  et  filiis  filiabusque  eorum,    eo  vide- 

licet   tenore   ut   idem   prenominatus  episcopus  Burchardus"    suique   .successores  de  his 

/ 

40  19.  e)  übergeschrieben  II. 

20.  [Bresslau]  a)  favente  fehlt  in  B  h)  dicamus  B  o)  feliU  in  D-  d)  Wormatiensis  B 
e)  CE;  Chunigundae  B;  Chimgunde  D'D^-  Chungundis  D»  f)  videlioet  D-  g)  CD'D-D'; 
Burkardi  BE  h)  honorem  B  i)  prenotate  D-  k)  CD^;  regium  BD'D^E  1)  aqua- 
rumve  C :  aquarum  D'         m)  C;  Sigelino  BD-;  Sygelino  b'ß^;  Syggelino  E        n)  C;  Hetze- 

45  lino  BD'D^D^;  Hetzilino  E         o)  CD^D'-D^;  Burcaidus  B;  Burkardus  E 


•_M  K  A  IST. i;r  itKf  N  i>i:n. 

supnt  scriptis  rebus  ad  utilitntoni  occlcsie  lihorniii  potestatem  liahcant  faciendi  qundP 
veliiit.  Kt  iit  lu'c  nostif  traditimiis  auclorita.s  stabilis  et  inconvulsa  pcrniaiipat'i.  Iianc 
prci'fpti  pafjinain  Jude  conscriptani  manu  piopiia  mborantes  sigilli  "^  iinstii  inpressione" 
sipiari  iussiinus. 

Sifrnuin  doniini  Heinrici  rcjjis  inviitissinii ' .  » 

K^C'll»'"""'"'^''   oanccllarius  ^•ic•o   Willij,'isi'    arrlii<.:i|MHani   iihhj,'." 
Data*    V.  non.    ort.    annii    d<>ininii-o    iiu'arnationi»«   MIl,    indictionc   I.    anno    vtro 
dinniii   Iloinrici  reps  1;  actum-'    liruoc-lisole*. 

21. 

Heinrich  schenkt  der  bischöfiirhen  Kirche  zu  Worms  die  Stadt  Weilburg.  lo 

Augsburg  1002  Octohrr  -iL 

Aksrhrift  aux  dem  Ende  des  12.  Jh.  in  den  Sachträgen  zum  Chartul.  Worni.  f.  46' 
in  der  k.   nihliothek  zu  Hannover  (C-). 

Orig.  Gurif.  4,  283  n"  3  aus  C*  »»7  hd.  XV  =  Moritz  Ahh.  vom  Vrapmng  der  Reichs- 
.sl/ille  221   Ertr.,  =  Kreuie)-  Orig.  Nass.  2,  99  n"  68.   —  Böhmer  Reg.  909.  —  Stumpf  i5 
Reg.  1327. 

Verfiuvit  und  dem  Protokoll  nach  auch  geschrieben  von  EB.  lieber  das  Verhältnis  der 
Urkunde  zu  DO.  HI.  386  und  Stumpf  Reg.  2614  vgl.  Schliephake  Gesch.  von  Xa-isau 
1.  306  f. 

In    iniinine    sanct^    et    indiviihu;    trinitatis.      Heinricus    divina    favente    cleniontia  äo 
rcx.  Niitum    .sit    omnibus    tidi'libus    nostris    presentibus    scilicet  pt   futuris,    qualiter 

no8  per  interventuni  dilectr;  coniugis  no8tr§  videlicet  regin^  Chmiigund<^  pi§  pcticioni 
Burghardi  Womiacien>iis  ecclesi?  cpiscopi"  (juandani  partem  predii  nostrum  ius  rcspi- 
(.-ii-ntis  a<l  altan-  sancti  apostolnrnm  principis  Petri  ])er  hoc  rcgale  preceptnm  in  pro- 
prium tradidinnis  in  pago  Ldgcnidi«'  et  in  comitatu  Gerlahi  coniitis,  id  est  eivitatcm  ss 
nomine  Wileneburg  et  omnem  dominicatum,  quicquid  regias  respieit  nianus,  cum'' 
cunciis  eunim  ui*ibus  et  pertinentiis,  lioc  est  sen'is  et  aneillis  areis  r;diHciis  terris 
culti»  et  incultit«  prati»  pascuis  sive  eonpascuis  silvis  fore.stis  venationibus  saginis 
aquix  aqunrumquc  decursibus  piücationibus  molendinis  vüs  et  inviis  exitibus  et  rcdi- 
tibu«  quesitis  et  ini|uirendiH,  cum  banno  regio  et  omnibus  qui.»  quolibct  jnoilo  rite  .'in 
vocari  pohHunt  appcndiciis  et  utensilibuf*,  eo  tenore  quatinus  predictus  Burghardns 
epincopu«  et  omnix  illius  in  futunnn  successio  liberani  de  eodem  i)redio  deineeps 
habeat  potitntatoni  quicquid  «ibi  pro  conpeudio  et  utilitatc  ecclesi^  libeat  facienili.  V.\ 
ut  b^-c  nrihtr«;  trnditinniK  auetoritas  stabilis  et  iiicunvulsa  pernianeat.  lianc  nostri  |)r(^- 
cepti   paginam   propria  nntmi  roborantes  sigilli   ncistri   inpressinne  signari  iussinnis.  36 

Kigiibertuii  cancelbirius  vice  Wiliigisi  arcliica|)enani  recognovit. 

Uatn    II.   kftl.    nov.    anno    dominic;    incarnationis   MII,    indietiune    I,    anno    vero 
domni  Ilcinrici  I;  actum  in  civitate  Uindelicorum  Augusta. 

SO.  p)  quid   W          q)  pcrmancant  D'          r)   niirni   /)'          a)   appeniiinne   BD*  t)   /)";   die 

Sh>       --'    '••■        !:rri<p'f:          a\  C;  Einffll'crtii«  ßA)';    fencillx-rtiii  ß'A";  GilheriuH  /^'  40 

*                                             /';   Willi(fy»i   E           «)  A',   uml  ko  nach  dem   Uraiich  tlrg  KU  i/nlil  rinn 

'h.; ,.;„...,   lnh'lt^t)'           X)  C/)'A";   dst   H\  datuni   D'ir          v)  acta  />'          ■/.)  C; 

Brunwl  //;  Bru)ch»ol  /»' ;  Brayichel  /)';  Bruclwel  l>';  Bnioilisale  /•;. 

tl.  [BruMJau]        B)  ein  Wort  irlr  annui'nt««  oder  amentieiitri*  ffhil  Ij)  vel  C". 


HEINRICH   II.     1002.  25 

22. 

Heinrich  schenkt  dem  Markgrafen  Heinrich  eine  Besitzung  zwischen  der  Dürren 
Liesing  und  der  Triesting  und  zwanzig  Hufen  zwischen  dem  Flüsschen  Kamp 
und  der  March.  Haselbach  1002  November  1. 

6  Originaldiplom  im  k.  k.   Haus-  Hof-  und  Staatsarchiv  zu   Wien  (A). 

Ludeivig  Rel.  4,  249  Reg.  —  Fragmentarisches  Facsimile  im  Chr.  Gotw.  2^7.  ■ — 
Schroetter'  Oesterreich.  Staatsge,Kh.  123  unvollständig  aus  Chr.  Gotiv.  —  Stumpf  Acta 
ined.  39  n°  32  aus  A.  —  Meiller  Reg.  der  Babenbei-ger  3  n"  5.  —  Böhmer  Reg.  910.  — 
Stumpf  Reg.  1328. 

10  Ausserhalb  der  Kanzlei  vei-fasst  und  geschrieben.     Das  Monogramm  scheint  in  dafür  leer 

gelassenen  Raum  nachträglich  eingefügt  zu  sein  und  wurde,  da  dieser  sehr  gross  war, 
stark  in  die  Breite  gezogen.  Da  das  Siegel  echt  ist,  Schrift  und  Protokoll  zeitgemäss 
sind,  der  Inhalt  zu  keinen  Bedenken  Anlass  giebt,  sehen  wir  keinen  Oi'und,  an  der  Echt- 
heit der   Urkunde  zu  zweifeln.      Uehei-  die  Erklärung  der  Namen  s.   Meiller  Reg.  193. 

15  (C.)    ^    In    nomine    sauctae    et    individuae  "^    trinitatis  i" .     Henricus    divina    favente 

dementia  rex.  Notum  sit  omnibus  nostris  fidelibus  |  presentibus  scilicet  et  futuris, 

qiialiter  nos  dedimus  cuidam  marchioni  nomine  Heinrico  tale  prediuni,  quäle  sub 
regia  potestate  visi  sunuis  possidere  inter  Durran  Liezniccham"  et  Triezniccham,  et 
insuper  dedimus  sibi  XX  hobas  inter  Chambam  et  Maraaho,  eligendas  ubicumque  sua 

20  desiderat  optatio,  cum  omnibus  usibus  suis  et  cum  omnibus  negotiis  suis,  qui^  l^^g*- 
liter  illis  sub[ia]cere  videntur,  una  cum  mancipiis  utriusque  sexus,  cum  §ccl§siis<' 
molendinis  piscationibus  pratis  silvis  pascuis  conpascuis  aquis  aquarumve  decursibus 
viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  qu^sitis  et  inquirendis  cultis  et  incultis  areis  et 
^dificiis  et  quicquid   in   illis  utilitati  appendet,    eo  tenore  ut  idem  predictus  Heinricus 

25  liberam  habeat  potestatem  inde  faciendi  quicquid  eum  libet  possidendi  hereditandi 
commutandi  venundandi  deo  immolandi,  seu  quicquid  sibi  placeat  potestative  taciat. 
Et  ut  h§c  ti'aditio  nostri  regalis  prgcepti  firma  et  perpetua  permaneat,  [haue]*  cartani 
inde  conscriptam  nostro  sigillo  insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

30  I  Egilbertus  canceUarius  vice  UuiUigisi  arcliiepißcopi  recognovi.   |  (SI.  2.) 

Data  kal.  novembri   mense    anno    dominic§   incarnationis  MII,    indictione  I ;    acta 
in  Hasalbach,  primo  anno  regnante*^   rege  Heim^ico.^ 


23. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster   Tegernsee  einen  Hof  zu  Regensburg. 
36  Regensburg  1002  November  12. 

Originaldiplom  im  k.   Reichsarrhiv  zu  München   (A). 

Oefele  SS.  rer.    Bote.  2,  80  aus  Abschrift.  —   Mon.   Boica  6,  156  n"  3  aus  A  =  Ried 

22.   [Bresslau]        a)  es  stand  ursprihtf/l/ch  iudiuit?  t;  das  e  wurde  zu  d,  t  zu  e  corr.  und  zwischen 

beide  ua  eingeschoben  b|  hinter  frinitatis  noch  ein  t  c)  zwischen  n  und  i  ein  liuchstabe 

40  radiert         d)  Ä         e)  durch  Loch  im  Pergament  zerstört;   die  Oberlänge  des  li  und  ein   Theil 

des   c    noch    sichtbar  f")   d^is  e   zwischen    r  und  g    nachträglich    eingeschoben  g)    in   der 

Datierung  konnten  wir  keinerlei  Nachtragung  bestimmt  erkennen,  rgl.  Ficker  Beitr.  S,  2ÖÖ. 

Kaiserurkuaden  III.  4 


26  KAISEinKKrxnEN. 

CD.   Ratisb.   1,  llti  M°  iVJ    =    Migiie  Polrol.    I4(t.   •■i40  u"  :i.    —    Farsimile  in   Kaiso- 
urk-Htidni   IN   Abb.    Lief.  4.   Taf.  5.   —   Böhmer  Reg.  911.  —  Sliinipf  Rey.  IH-Jit. 

Eingaitgsprotokoll  und  Coutext  aii.tserhalb  der  Kanzlei  verfttsftt  und  geschrieben ;  Rsrhiüokoll 
hin:Hgrfiigt  von  EH.  Angesichts  der  Thal.iache,  rf«,s',s'  in  der  von  EB  gcichrieln-nrn  Datie- 
rung die  Tagrsangalx-  sichtlich  nachgetragen  ist,  lii.ist  /tich  die  Entstehung  des  D.  auf  & 
itcirfache  HViV  erklären.  Entweder  die  Kanzlei  übergab  der  Partei  ein  Blanquet  mit 
rorau.'igeferligteni  Eichalokoll ,  in  iccichew  eine  Lücke  für  die  Tagesangabe  gela-weii  war; 
hierauf  Hess  die  Partei  Eingangsprotokoll  und  Coute.rt  ■'schreiben :  endlich  wurde  bei 
der  Vollziehung  des  D.  durch  Be.wgelung  und  Nachtragutig  de.i  Vollziehung.istrichs  im  M. 
(die  trir  auch  da  annehmen,  wo  sie  icie  im  vorliegenden  Fall  heute  nicht  mehr  zu  erkennen  lo 
ist)  da.i  Tage.'idatum  nachgetragen.  So  Bayer  in  Kai.'^n'urkunden  in  Abb.  Te.rt  68'',  vgl. 
auch  Ficker  Beitr.  'J .  l'J'J.  1'24.  Oder  aber:  die  Partei  lieferte  ein  von  ihr  bis  auf 
das  Eichatokoll  fertigge.'itellfes  D.  in  die  Kanzlei,  diesem  fügte  EB  das  EschatokoU  hinzu, 
trug  al>er  das  Tage-ydatum  erst  bei  der  Brsiegclung  ein .  nachdem  das  D.  vom  König 
gawhmigt  und  unterfertigt  war.  Mit  dem  Schrifibefund  sind  beide  Erklärungen  in  gleicher  i6 
Weise  ttereinbar.  —  Gleichzeitig  mit  D.  V.'<  ist  wahr.icheiidich  ein  D.  über  die  Schenkung 
von  zwei  Hufen  zu  Loiben  gegeben,  von  welchem  wir  nur  eine  Neuausfertigung  besitzen, 
die  wir  hinte}-  dem   D.   vom  22.   Mai  1009  einreihen :  vgl.  N.  Archiv  20,  l.'iH  ff. 

§  In*  nomiiu"  s.inctae  et  inilivülujic  triuitatis.  Hcinricus  csielicii  iii)])rrit;iiito  de- 
mentia rc'X  elt'ctuR.  Dum  cmu-tis  niortalibus  a  deo  eonccssum  sit,  .scfuiKliiin  pro-  so 
prium  ^  arbitrium  uniuscuinsquc  pri)  felicitate  et  spe  luansiira  sil)i  j)raecaven(lo  posse 
thcsaurizare  fiitura  bona,  iccirco''  notuni  volumus  esse  cunctis  tidelibus  prescntibus  et 
futnris,  fjuod  ad  prosperitatcni  rcf^ni  nostri  et  vitani  pereiincin  promorendani,  iinpe- 
trante  vcnerabili  viro  Kbarhardo  al)bate,  ad  monasterium  sancti  Quirini  dcdimiis  uiiiini 
curtUe  in  Itatisponensi  civitate  sitimi  iuxta  nHTcatiiiii  vieiniiiii  lot-d  (pii  dii^itiir  Alia-  «& 
i'birclia  in  coniitatn  Huodpcrti^'.  Et  iit  b^>c  nostra  rcjjalis  traditin  absqiic  iilla  coiitra- 
diftione  «d  i<b-ni  nioiiasti'riinn  tirinitrr  ])cnnancat,  nwv  per|n'tii(>  ]iriipria  manu  in  bac 
carta  Hubnotavimus  sif^ium  et  sigilli  nostri  inpressione  iussiinus  iinaj;iiiari. 

^  Siptum  domni  Heinrici  iM.)  regis  invictissinii.  'R 

^  Kplbcrtnti  fancellariiis  vice  UuilHgisi  arebicaiiclbiiii  rccog.  |  (SI.  2.)       w 

Dat!»    II.  id.  nov.*"   anno    dominicae    incarnationis  MII,    i[n]dictione  I,    anno  vcro 
dnmni  Ili-inrici  regis  i;  aetiini   IJadosbone. 


24. 

Hf-inrirli  fjesfätii/t  den  Herzofjcn  Petrus  und  Joliannes  von  Venedifi  die  Lrkun- 
dffji  .seiner  Vorjahrin,  injihesondere  ihre  und  ihrer  Kirchen  Besitzungen  in  der  35 
Mark  Verona  und  der  Grafschaft  Istrien  seit  der  Zeit  Otto's  L,  den   Vei'trag 
ntto's  IL,  und  was  ihnen  und  ihren  Kirchen  Otto  III.  in  jenen  Gebieten  ver- 
briejt  hatte.  Regetuiburg  1002  November  16. 

Librr   hlancu.H    aus  drr  Vittr    des   14.  .Jh.   f.  H4    im    k.   Staatsarchiv  zu  Venedig  (C).  — 
Codex   T'n'i'MfliM«   ««*  detn   Anfang  de.s   16.  .Jh.   f.  IHü  ebenda   (I)).  40 

ituraluri  SS.  12,  232  Extr.   aus  zwei  Handschriften  des  Chronicon  A.  Danduli.  —  Marin 

2S.    'HUtch]        »)  Chrijimo»  frhil  in  A  li)   A  ci  hinler  Riio<lpLTti  freier  Unitm   ron  3  cm,  so 

il/m  drr  Snmt   irrihl  nnrhgrtraijrn   iiri  i\)  II.    iti.   iiov,   ron   KU  nnrliffiiraffi'n. 


HEINRICH  II.     1002.  27 

Storia  de'  Veiiezifuii  2,  264  Extr.  aus  D.  —  Romamn  Storia  di  Venezin  1,  387  n°  16 
aus  D,  trotz  seiner  gegenteiligen  Angabe ;  ebendaher  wohl  auch  die  Verbesserungen  2,  468. 
—  Man.  Genn.  Const.  1,  57  n"  27  aus  CD  (K).  —  Böhmer  Reg.  915.  —  Stumpf 
Reg.  1333. 

5  Verfasst  von  EA,  der  den  älteren  Urkunden  höchstens  hier  und  da  einige  Worte  entlehnte, 

lieber  die  Fm-m  des  Praecepts  s.  Fanta  Mittheil,  des  Instit.  f.  oesterreich.  Geschichtsf. 
Erg.  1,  108.  Zu  dem  von  Hirsch  Jahrb.  1,  169  N.  3  angeziveifelten  Titel  des  Herzogs 
Petrus  vgl.  Kohlschütter  Venedig  unter  dem  Herzog  Peter  II.  Orseolo  (Göttingen  1868)  44 
N.  1.   —    Wie  D  für  die  Herstellung  des  Textes  in  erstei-  Linie  in  Betracht  kommt,   so 

10  haben   wir  auch   seine  Orthographie   zu  Grunde   gelegt,   die  derjenigen  des  EA,    abgesehen 

von  einigen  Eigennamen,  viel  näher  steht  als  die  von  C  gebrauchte. 

In  nomine  sanctg  et  individu^  trinitatis.  Henricus  divina  favente  dementia 
rex.  Notum    sit    omnibus  fidelibus   nostris    pr^sentibus    scilicet    et    futuris,    qualiter 

venerabilis    dnx   Ueneticoruni    et   Dahiiatianorum "    nomine    Petras    una    cum   tilio    suo 

15  lohanne*  similiter  duce  per  dilectum  nobis  lohannem''  diaconiim  et  suum  capellanum 
nostram  adiif^  maiestatem  suppliciter'^  rogitans<^  rcgium  nosti-§  confirmationis  preceptum 
super  bis  rebus,  quas  vel'  ipse  Petrus  vel  pater  suiis  seu  antecessores  duces  sub 
nostris  antecessoribus  regibus  et  imperatoribus  usque  ad  nostra  tempora  dono  Scripte 
sive  pacto  in  regno  Italico  possederunt*?.    Eorum  igitm*  ut  oportuit  petitioni  annuentes 

20  per  interventum  dilectg  coniugis  nostrg  Cunigund^  videlicet  reging  nostriqvie  fidelis 
Operti '"  Ueronensis  ecclesig  episcopi  2)er  hoc  regi§  potestatis  insigne  contirmamus  et 
perpetua  illis  stabilitate  corroboramus  omnia  a  nostris  precessoribus  facta  pr^cepta;  et 
quicquid  a  tempore  domini  Ottnnis  primi  a  suis  decessoribus  sive  a  suis  ecclesiis  iia' 
Ueronensi  "^    marcbia    sive    in  Istriensi   comitatu   hactenus    possessum  est,    nostra  dein- 

25  ceps  libertate  possideantur '  cum  confinnatione  pacti,  quod  secimdus  Otto  Vereng  sibi 
fecit.  Insuper  etiam  ea,  quae  sanct§  recordationis  senior  noster  tertius  Otto  in  pr§- 
dicta  marcbia  et  in  Istriensi™  comitatu  sibi  et  suis  ecclesiis  j)receptali  scriptione  pos- 
sidenda  concessit  sive  confirmavit,  pr^fati  duces  suique  successores  et  ecclesig  Hcenter 
in  integnim  teneant,  sive  quicquid  in  prgdicta  pro^^^cia  per  cartulam  libellarii"   nunc 

30  tenent,  sine  molestation^  teneant.  Precipientes  igitur  iubemus,  ut  niühis  dux  comes 
vicecomes  marchio  .sive"  aliqua  regni  nostri  magna  vel  parva  persona"  eos  vel  eorum 
ecclesias  et  successores  in  hisP  molestare  audeat.  Quod  si  quis  fecerit,  centum  libras 
auri  iuxta  legem  componat.  Et  ut  hec  nostra  confirmatio  inconvxilsa  pennaneat,  hanc 
nostri  preccpti  paginam  manu  propria  roborantes  nostro  sigillo  imprimi  iussimus. 

35  Signum  domini  Henrici  (M.)^'   regis  invictissimi. 

Eigilbertus  •'   cancellarius  vice  Uuilligisi*    arcbicapellani  rccognoA-i. 

Data  XVI.  kal.  decembr.  anno  dominicf  incarnationis  MII,  indictione  I,  anno  vero 
domini  Henrici'    regis  I;  actum  Radespona". 

24.   [Pertz- Rieger -Bresslau]       a)  Dalmatiorum  C       b)  loann.  D        c)  adire  D       d)  supüciter  D 
40  e)  rogitatis  C        f  I  fehlt  in  C        g)  possiderunt  C        h)  Opperti  C        i)  ecclesiis  in  fehlt  in  C 

k)    uerouensis   C,    ueroueiisia   D  1)    CD    übereinstimmend ,    so   dass   wir   den   Plural   nicht 

eniendieren  mögen ;  schon  EA  kann  hi^r  aus  der  Construction  gefallen  sein ;  liberalitate  possi- 
deant  K  m)    histriensi  C  n)   liberalii   C  o)   sive   regui   aliqua  magiia  persona  vel 

parva  nostri  regni  C  p)  D,  doch  ist  die  Lesart  zweifelhaft,  riclhicht  auch  intus ;  in  hiis  C 

45  q)  M.  hinter  signum  in  C  r)  Egilbertus,  aber  mit  einem  i-Punkt  über  der  Zunge  des  An- 

fangsbuchstabens D;  Kgilbertus  C.  Da  der  letztere  Lesefehler  leichter  zu  erklären  ist,  wenn 
im  Or.  Eigilbertus  stand,  und  diese  Form  auch  in  der  nächsten  Urkunde  des  EA  begegnet, 
haben  wir  sie  in  den  Te.rt  gesetzt  s)  üuillisgisi  C;  Vuiligisi  D  t)  Bnrici  D  u)  Radis- 
ponae  D. 

4* 


28  KAISERUKKUNDKN. 

2:). 
Heinrich  bejitätigt  dem  Kloster  Memleben  die  ImimtniUü  und  den  Besitzstand 
und  verleiht  ihtn  rechtliche  Gleichstellung  n}it  den  Klöstern  Fulda,  Corvei  und 
Reichenau  sowie  freie  Wahl  des  Abtes  und  des  Vogtes. 

lictjen.'ihiirf)  1(MV2  November  16.        5 

OritfimildiploM    im    k.   Slaatsmchiv    zu    }farhHig  (A).    —    Ahscliiift    aus    dcw    Ende   des 
IS.  Jh.  aus  dem  damals  n<wA   hesser  erludleneti   Originaldiplom  iti  Sclimineke's  Diplnmala 
rium   Hiissianim    1,111  auf  der  k.  Bibliothek  zu  Cassel  (A^). 

Wenek  Hess.   Landesgeseh.  3*.  S9  h°  il    aus  A   =    Wilhelm   in   Mittheil,   aus   dem   Gebiet 
hisloriseh  ■  antiq.   Forsehungeti  5,73.  —   Böhmer  Reg.  916.  —  Stumpf  Reg.  lH3i.  10 

Verfasst  und  —  mit  Ausnahme  eines  von  EB  nachgetragene»  Wortes  —  gesrhrielien  von 
EA.  Diesem  hat  walirsrheinlich  ein  verlorenes,  mit  Jalfi-L.  Reg.  3818.  3819  zugleieh 
ausgefertigtes  Privileg  Bemdiets  VII.  für  Memleben  vorgelegen;  mit  den  DD.  O.  II.  194. 
195.  196  stimmt  nur  eine  zu.iammenhänget)de  Wendung  von  D.  25  überein.  —  A  hat  durch 
Feurhtigkeit  sehr  gelitten,  doch  Hessen  sich  bei  wiederholter  Betrachtung  noch  au.'ireichende  i5 
Spuren  der  Schrift  erkennen,  um  die  mei.^ten  Lücken  mit  Sicherheit  ausfüllen  zu  können; 
if<iÄ  auch  so  noch  unleserlich  blieb,  ist  nach  dem  Sprachgebrauch  des  EA  und  detn  Sinn, 
unter  BerüeJesiehfigung  der  von  A^  gebotenen  Lesarten,  ergänzt  worden. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuao  triiiitatis.     Ileinflms"   divina  favente  de- 
mentia   rex.  Notum    sit    <iinni1)us    tidelibus    iioslris    praesentibus    soilicot   et  futuris,  xn 
qualiter  venerabilis  abbas  nomine  Heginoldus'*   nostrani    ^    maiestatcni  adiit  su|i|)liciter 
obsecrans,    monasterio  suo,    qiiod  situm  est   in    loco  qui  dicitur  Mimeleim    in    ii|ia  flu- 
minis  Unstnidae,  nostra  nnniiticontia  eonfirniationem  ficri  sujjer  ii)so  loco  vel  rebus  et 
loconim    iK-rtinentiis  *■    in    (K-i    nomine    ibi    collatis.      Cuius    petitioni    ]>er    interventum 
dileetae  eoniugis    nostrae  Cunigundae   videlicet   reginae    [ut   ojK)rtuit|''   annuentes    con-  « 
f[ir)''mamii8  et  per  hoc  nostrae  regiae   niaiestatis  [insigne]®   pr[efat^'|'^   dti   |aecclesi]§'' 
«■orroboranms  |i[rei-e]j)tnm'f   immunitatis  et  libcrtatis.   vel  qiiiequid   ibi  a  .sani-tae  mcmo- 
riae*"  anteiM-s^ore  iiostro  Ditom-  sceundo  dono  eoncanibio  sive  scrijito  traditiini  et   con- 
cessiim  »ive  a  c^teris  Christi  tidehbus  aliqua  fuit  aiit  erit  oblationc  (•nllatiiiii.     Statiii- 
mu»  etiam  regia  id  maicstate  saneientes,  ut  idcm   iam   dictus  locus  et   abbas  cum   fra-  30 
tribuh  iiomines({uc  iliic  habitantes  aut'    ibi  pertinentes  tali  iure  ac  stabilitate  deinceps 
perfniantur,    (|uali    utuntur  cetera    loca   nostri    iuris  Uuldensis  Corbieiisis    et  Augensis, 
sintque  üHh  per  omnia  iure  stabilitafis  similes  et  aequales  ad**   regulam  saneti  semper 
llenedicti  eonununiter  vivcntes,  t-t  nulli  umquam   nliquod  terrenum  serviciuin  debeant, 
Kcd  eunct«,    (pn;    habmt    vcl    in    jioHtenim    iialiituri    sunt,    alilmü  ouni  iii(imn-liis  »  a<l  coruni  35 
necriMria,  prout  ein  vinuni  fiiorit,  rnimtitiint   iitf|iir  lÜHpoiint.       I)i(iiiniis    cti.lMl    eis    lilx'rum    (Avv- 
tioniH    arbifrium    abbate»   per  dccessiones,    rcmota   <inniiuin   inrcstatione.    t^iigendi.     Ad- 
vocatoH  jiro  sua  «-b-ctione  constitiiant  aut,  si  inqmibi  l'ucrint,  commutancb)  et  aüos  pro 
ei«   Bubutitncndo  <b-ponant  et  eh-ctos    eine   alicuius  eontradictione    securi    habcant.     Et 
ut  haec  noKtra  coneeHsio  vcl  continnatio  Ktab|i|liK  et  inconvulsa  jiermaneat,  Iianc  nostri  <o 
|ira«cf]>li  paginam  manu  |iro|)ria   rcdirtrantes  Kigillo  nostrn  imprimi   iussimus. 

^  Signum  donnii   II.  Imli  1.!     \!      rfgis  invietissimi.  jj 

ii.     y  1      -1  b      Kl  ;,'iiiiililuN    ron     h'H    in    ilafür    flelamutif    Lücke    narhi/cl rillen 

iiuf  lltuur  A)  eeijätizl  nun  A'  e,  »o  nach  tlrn   Heulen  der  tluchstabcn 

"  •  ■     /. .   I-:a    fri/ilnzt ;    iimurifiTi-  A'  f)   rrgäml   nm-li  den  Heulen   der  4& 

/  \iT'-faii>  loco  A'  Kl  prc'cejita    A'  \\)  o  euer,  aut  c  i)  a 

rtiii     'Kl.  R     III  "111  ,  irohl  nun  tiu  oder  ni 


HEINRICH   II.     1002.  29 

I  Eigilbertus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archieapcllani  recognovit.  |        (SI.  2.) 

Data  XVl.  kal.  deeeiiib.  [indictione  l]',  anno  iiicarnationis  dominicae  MII,  anno 
vero '    domni  Heinrichi  regnantis  I ;  actum  Radespone. 

26. 

6  Heinrich  schenkt  der  von  ihm  zur  Mtctterkirche  erhobenen  und  mit  königlicher 
Freiheit  begabten  Alten  Kapelle  zu  Regensburg  den  Ort  Eining. 

Rcyensburg   1002  November  16. 

Originaldiplom  im  k.   Reichsarchiv  zu  München   (A). 

Heyberger  Ichnographia  Babenb.  1,  48  unvollständig  aus  A.  —  Ried  CD.  Ratisb.  1,  116 
10  w"  125  aus  A  =  Migne  Patrol.  140,  240  n°  4.  —  Mon.  Boica  28",  298  n"  IM  am  A. 

—  Böhmer  Reg.  913.  —  Stumpf  Reg.  1331. 

Von  EA  verfassi  und  geschrieben.  In  der  Datierung  ist  zwischen  regis  I  und  actum 
ein  grösserei-,  durch  das  Siegel  ausgefüllter  Zwischenratim.  Danach  ist  es  möglich,  dass 
dem  EA  ein  bereits  besiegeltes  Pergamentblatt   übergeben  wurde,    ivie   auch   in  D.  28   das 

iB  gleiche  Verhältnis   obzuwalten   scJieint.      Die   älteste  Dorsualnotiz   De    Ouueninga   scheint 

von  EA  selbst  herzurühren,  der  sich  auf  diese  Weise  eine  Notiz  über  den  Betreff  des  her- 
zustellenden Diploms  gemacht  hätte.  —  Die  älteren  Deutungen  des  Ortsnamens  sind  durch- 
weg von  einer  falschen  Lesung  desselben  ausgegangen ;  die  richtige  schon  bei  Lang  Send- 
schreiben an  Böhmer  11.     Die   Urkunde  über  die   Verleihung  der   libertas  regalis   an  die 

»0  Alte  Kapelle  ist  nicht  erhalfen.  —   Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular  zusammen- 

gezogen und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  I  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinrichus  divina  favente 
dementia  rex.  Si  collapsa  vetustate    aut  negligentia  sanctorum  loca  reparamus  et 

ibi  divino  cultui    mancipatis    aliqua  vivendi  solatia  devoti  conferimus,    et  in  hac  et  in 

25  aeterna  vita  |  nobis  hoc  profutiu-um  esse  minime  dubitamus.  Proinde  notum  sit 
Omnibus  Christi  nostrisque  fidelibus  pr^sentibus  scilicet  et  futuris,  qualiter  nos  ima 
cum  dilecta  coniuge  nostra  Cunigunda  videlicet  regina  intus  in  urbe  Radesponensi  in 
curte  regia  quandam  capellam,  quam  olim  Veterem  voeabant,  in  honore  sanetae  dei 
genitricis*  Mariae  a  fundamentis  in  matrem  aecclesiam  ereximus,  dataque  ei  per  pr§- 

30  ceptum  libertate  regali,  institutae  ibi  in  dei  servicio  canonicorum  congregationi  sub 
abbate  vel  pr^posito  nomine  Tagini  pro  stipendiis  inter  cetera  dono  contulimus  et  per 
hoc  regjae  maiestatis  insigne  contirmavimus  quandam  nostri  iuris  villam  nomne'' 
Ouueninga  in  Kelesgouue  et  in  comitatu  Mägenes  sitam,  cum  omnibus  eiusdem  villae 
legalibus    portinentiis    mobilibus  et  immobilibus    servis  et  ancillis   areis  aedificiis  terris 

35  cultis  et  incuhis  pratis  pascuis  sive  compascuis  silvis  venationibus  aqviis  aquarumque 
decm'sibus  piscationibus  molendiuis  viis  et  inviis  exitibxis  et  reditibus  quesitis  et  in- 
quirendis  ac  c§teris  qu§  quolibet  modo  rite  vocari  possunt  utensilibus  et  appendieüs, 
eo  tenoi'e  quatinus  pr^fati  loci  congregatio  liberam  de  eodem  pr§dio  deinceps  habeat 
potestatem  quicquid  sibi  decreto  coniinuni    pro  suis  et  pr^fate    matris  §cclesiae  neces- 

40  sitatibus  libcat  faciendi.  Et  ut  haec  nostra  traditio  stabilis  et  inconvulsa  pennaneat, 
hanc  nostri  precepti  paginam  manu  propria  roborantes  sigillo  nostro  imprimi  iussimus. 

^  Signum  domni  Heinrichi  (M.)  regis  invictissimi.  § 

25.  1)  ergänzt  nach  den  Resten  der  Buchstaben  und  nach  A',  wo  aber  amii  iiic.  domni  gelesen  wird. 

26.  [Bresslau]        a)  am  u  corr.  b)  A 


30  KAISERUKKUNDEN. 

^  Egilliortus   eftnc»'llnriu8  vice   Uiiillifri'*i   roroj^novit  archicapflljuii.   p         (SI.  2.) 

Data   \vi.  kal.  dto.'    aiiii"  iiioarimtionis  doiuinicaf   Mll.    iiidictione  I,    anno  vcid 
«lomni  Heinrichi  ivgis  I ;  actiiiu  in  i|)sa  urbe  Radespinia. 


27. 

Heinrich   schenkt   der   bischöflichen   Kirche   von  Sehen -Brixen   einen  Hof  zu  t 
Regensburg.  Begensburg  1002  November  16. 

Origimtliiiplom   im  k.  k.   Haus-  Hof-   und  Staatsairhir  zu  Wifti  (A). 

Resrh  An».  Sahion.  3,  701  n'  73  nm  A  =  Ried  CD.  Rtiti.sb.  1,  117  «»  126  =  Sinmcher 
Hfi/Irfige  2,  17-2  n'  64,  =  Migne  PiilioL  140,  241  ii"  5.  —  Böhmef  Reg.  914.  —  Stumpf 
Reg.  1HH2.  lO 

ÄMssefhalb  der  Kanzlei  verfas.fl  und  geschrieben.  Dass  der  Schreiber  am  Ende  von  zwei 
vocali.tch  endetiden  Wmien  (s.  die  Xoten  a.  e^  ein  überflüssiges  a  schrieb,  welches  erst  i\ach- 
Iriiglivh  getilgt  wurde,  deutet  rielleicht  auf  seine  iialieni.iche  Herkunft.  —  Für  die  Echt- 
heit der  Urkunde  zeugt  nicht  nur  ihre  ganz  unverdächtige  Besiegelung,  sundern  auch  die 
Xachtragung  des  M.  in  eine  dafür  gelassene  Lücke,  die  wahrscheinlich  von  EA  bewirkt  i5 
ist.  Die  Datierung  i.ft  einem  D.  von  der  Hand  des  EA  (wahrscheinlich  D.  26)  nach- 
gebildet :  daher  hier  die  Form  Heinrichi.  —  Uebrigens  zeigt  man  noch  jetzt  in  Regen.i- 
bürg  einen   Bri.roierhnf,   vgl.  .Tanner  Gesch.   der  Bischöfe  von  Regensburg  1,  443. 

(O  §  In  nomine  .sanctae  et  iiidividuae  trinitatis.     lieinricus  diviiia  t'aveiite  j^ratia 
rex.  Notuin  esse  voluinus  omnibus  nostris  fidelibiis    ^    presentibus  et  futuris,  qua-  20 

liter  no8  ob  interventum  dcvotunique  obsequium  fidelis  nostri  Sabienensis  vcnerabilis 
episcopi  Alliuuini  ad  ^a-elcsiam  saneti  Ingcnuiiuini  curtiforum  uniim  in  provincia  Haioa- 
rifirum  in  eivitate  Radospona  in  comitatu  Huotperti"  situni,  possessnm  a  tribiis  vjris 
ita  vocitati«:  Azo,  Lanzo,  Gotti'',  liabens  in  longitudine  pcrtieas*'  XI  i'i  iliiiiiiliaiii  et 
in  latitudine  sex.  in  proprium  deilinms,  eiiui  exitibus  et  reditil)us  ouniibii.scpie  relms  25 
iure  leptinieque  ad  idcni  eurtit'enun  pertineiitibu.'s,  eo  .scilicet  tenore  ut  idem  prctitu- 
latus  antistCH  oinnesque  sui  successores  ex  eodcni  curtifero  ad  usiini  ])relibattj  aeccle- 
Miae  potestateni  habeant  sine  omni  malivolorum  contradictione  habendi  coniiniitandi 
«■t  quicquid  silii  libuerit  exinde  faciendi.  Et  ut  haec  traditio  nostrae  auetoritatis,  quac 
in  dei  roluntate  et  ob  reniediiim  animae  nostrae''  facta  est,  finnior  stabilior  diutur-  so 
niorque  fiat.  hanc  pa^inam  mann  propria  corroborantes  sigiliare  iussimus. 

^  Sifj^umi  domni  lleinrici'"   (M.)  regis  invictissimi.  f, 

^  KgiljtertUH  cancellarius  vice*"   Uuilligisi   arcliicappellani  reeogiiovi.  f,     (SI.  2.) 

Oata   .\VI.   kal.   flee."   anno  incanialionis  dominicai-   Mll.    iiidictione  I,    anii"  vero 
domni   Heinriciii   regnanii^   I:   aetmn   in  urbe  Kadespona''.  »6 

26.  c)  '/iV  ron    FicJcrr  Jlcilr.  ^,  i'fe'S  ungmonmicne  yarhtrngung  den    Tagesdutumt  konnten  uir  nirlit 
rrkmnm. 

27.  'Breiwla»]  t)  »  hintrr  Kuotpcrti  auttrailirrl  Ii)  ilie  'Irrt  Xaiiien  rirllrichl  in  dafür  gt- 
loMtent  tjürk*  ntichgrtriujrn  c)  urnprilnglich  itrheint  iicrticae  gejrtanilen  zu  halten ;  man  lial 
da»  V  aiimulÖHrhrn  rrmurhl  utid  »  nnchlr/lglirh  himugffi'li/l  <\)  am  a  rorr.  ej  liinler  10 
Hcinrici  iW  rin  n  grii/gl  {)  die  Worte  vici'  l'nUiH-iHi  (ko)  ar(;liica|i|»'llHiii  rccojjfiiovi  u-aren 
zun^rltjrt  ohne  lliirlcjiirhl  auf  dan  tiachziilragende  Monogramm  gejirlirie/>en  irorden ;  um  Kaum 
für  doüArllje  zu  urltii/fen,  uurilrn  nie  gelilgl  und  dann  fo  eingetragen,  dann  vir»-  linkn  vom  ,1/. 
unter  Hi'iririii,  I.'iiilli((iiii  rerhtji  durtm  unter  rfifin  zu  stehen  kam.  /''mt  darnuf  wurde  dan  M, 
eingrMizt  u)  l'a'a  .XVI.  kal.  <\vr.  rielleiehl  nachgetragen  li)  KH(l('H|ioiia  mit  dunklerer  45 
Tinte,   irahmeheinlirh  naehgelragen. 


HEINRICH  H.     1002.  31 

28. 

Heinrich  schenkt  der  von  ihm  zur  Mutterkirche  erhobenen  und  mit  königlicher 
Freiheit  begabten  Alten  Kapelle  zu  Regensburg  den  Ort  Ober-Weiling. 

Regensburg  1002  November  20. 

5  Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  Münclien  (A). 

Geschichts-  und  rechtsverlässiger  Unterricht  128  cii.  —  Heyberger  Ichnographia  Babenb. 
1,  49  unvollständig  aus  A.  —  Ried  CD.  Ratish.  1,  120  n"  128  aus  A  =  Migne  Patrol. 
140,  243  n"  7.  —  Mon.  Boica  28",  302  n"  196  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  918.  —  Stumpf 
Reg.  1336. 

10  Geschrieben  von  EA  nach  D.  26  oder  dem  für  diese  Urkunde  entworfenen  Concept.     Vgl. 

die  Vorbemerkung  zu  D.  26;  die  Dorsuabiotiz  De  Uualehiuga  int  nicht  von  der  Hand 
des  EA.  —  Mit  Janner  Gesch.  der  Bischöfe  von  Regenfhury  1,  441  deuten  wir  den  Orts- 
namen auf  Ober-Weiling  an  der  Laber  (Oberpfalz,  Ldg.  Parsberg),  mit  Rücksicht  auch 
darauf,   da.'ts  die   in  D.  61  der  Alten  Kapelle  geschenkten  Orte  Diirrn   und  Manflach  in 

16  unmittelbarer  Nachbarschaft  liegen. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  incli\'idiiae  trinitatis.  Heinriclius  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  eollapsa  vetustate  aiit  negligentia  sanetorum  loca  reparamus  et  ibi  divino  cnitui 
mancipatis  aliqua  vivendi  solatia  devoti  ^  couferinins,  et  in  liac  et  in  aeterna  vita  nobis  hoc  profutu- 
rum  esse  niinime  dubitamns.     Proinde  notum  sit  Omnibus   Christi    nostrisque  fidelibus  praesentibus  sci- 

20  licet  et  futuris,  qualiter  nos  nna  cum  dilecta  coniuge  nostra  Cunigunda  videlicet  regina  intus  in  urbe 
Radesponensi  in  curte  videlicet  regia  quandam  capellani,  <|uam  olim  Veterem  vocabant,  in  honore 
sanctae  dei  genitricis  Mariae  a  fundamentis  in  matrem  aecciesiam  creximus,  dataque  ei"  per  prae- 
ceptum  regali  libertate,  iustitutae  ibi  in  dei  servicio  canonicorum  eongregationi  sub  abbate  vel  pr^po- 
sito  nomine  Tagini   pro  stipendiis   inter  cetera  dono''   contulimus  et  per  hoc  regiae  maiestatis    insigne 

25  confirmavimus  unam  nostri  iuris  villam  *  Uiialehinga  in  pago  Nordgoxiue  in  comitatu  Heinrichi 

sitam,  cum  Omnibus  eiiisdem  *  legalibus  pertinentiis  mobilibus  et  immobilibus  servis  et  ancillis  areis 
fdificiis  terris  cultis  et  incultis  pratis  pascuis  sive  compasouis  silvis  venationibus  aquis  aquarumque 
decursibus  piscationibus  molcndinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquirendis  ac  egteris 
que  quolihet  modo  rite  vocari  possunt  utensilibus  et  appendieiis,  eo  tenore  quatinus  praefati  loci  con- 
30  gregatio  liberam"^  de  eodem  praedio  deinceps  habeat  potestatem  quicqnid  sibi  communi  decreto  pro 
suis  et  praedictae  matris  aecciesiae  necessitatibus  libeat  faciendi.  Et  ut  haec  nostra  traditio  stabilis 
et  incouvulsa  permaneat,  hanc  nostri  praecepti  paginam  manu  propria  roborantes  sigillo  nostro  imprimi 
iussimus. 

§  Signum  domni  Heinchi'*   (M.)  regis  invictissimi.  § 

35  I  Egilbertus  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovit.  p         (SI.  2.) 

Data  XII.  kal.  deeembr.''  anno  incarnationis  dominicae  MIX,  indictione  I,  anno 
vgro ''    donini  Heinrichi  regis  I ;  actum  in  ip.sa  urbe  Radesponensi. 


29. 

Heinrich    verleiht   dem   Kloster   Niedermünster    zu   Regensburg   Königsschutz, 
40  Immunität  und  Wahlrecht  und  bestätigt  seinen  Besitz. 

Regensburg  1002  November  20. 

28.   [Bresslau]       a)  aber  der  Zeile,  nachyetrageti  b)  no  sofort  corr.  aus  na  c)  e  icohl  aus  a 

corr.  d)  A  e)  xil.  kal.  decembr.  vielleicht  nachgetragen. 


32  KAISEKURKUNDEN. 

OWyifidWiji/om  im  k.   Rt'irhsnrrhiv  zu  Münrhrn  (A ). 

Hund  Metrop.  Salisb.  254  wohl  ans  A  =  Hund  Geicold  Meirop.  Salish.  ed.  Hon.  2,  590  = 
Liinig  RA.  /S*.  174  n"  H.   =  Hund  Gewold  ed.   Rat.  2,  406,  =  Leibniz  Ann.  3,  821. 

—  Ptiricius  Allfriieiif.ilf  yarhrirht    von    den   Ri-icli.-istiftern    in   Regen.<<hiir(i  1,  16:i  «iw  A. 

—  Zimgibl  in  Hi.st.   Ahhondl.   dir  hni/y.   Akadanie  1,  H70  aus  A.   —  Ried  CD.    Rati.sb.  i 
1,  118  n'  127  <iM.s  A  =  Migne  Pohol.   140,  242  n'  6.  —  Mon.  Boica  28',  299  v'  195 
au.t  A.   —   Böhmer  Reg.  917.   —  Stumpf  Reg.  lH:i5. 

Verfassl  und  ge.-<rhriet>en  von    EA.      Be.'ilimmung  der  Ortsntiwen  bei  Zimgibl  a.  a.  0. 

('.I    §    In    nomine    sani-tae    et    individiiae    tiinitatis.      Heinrichus    divina    favente 
dementia    rex.  Insta    refjum  et    relifiiosa   cogitatio    deliet    yceiesiis    dci    iibiciinKjue  lo 

facultas  siippetit  aiitiuid*  aceDnnnodare,  iit  indo  proelivius  mercedis  aetern«,»  premia 
consequantur.  Proinde  notum  sit  omnibus  fidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  et 
futnris,  qualiter  venerabilis  §  al)ljatissa  nomine  Oda  per  interventum  dilectae  coniugis 
nostrae  Oungundae''  videlicet  retinae  nostrain  adiit  niaiestateni  supplieiter  rogitans,  ut 
monasterium  sanetinuTiiialium,  cui  ipsa  nunc  teni])ori.s  infra  Radesponensem  civitatem  i& 
praesidere  videtur,  quod  div§  memoriae  avia  nnstra  Ivditlia  olim  in  lionore  sanctae 
dei  genitricis  Mariae  a  fundanientis  in  abbatiam  eroxit  et  donis  praedinrum  inter  alia 
pro  loco  ditavif,  in  nostruiii  innndiburdinm  et  regit»  inuininitatis  tuitioiieni  recipere- 
mu8  cum  Omnibus  pertinentiis  eins.  Nos  ergo  ob  di\'inuiii  Miiuircm  pie  eins  annuentes 
petitioni  per  hoc  nostrae  maiestatis  insigne  praefatiini  inouastcrinni  iiostrae  nostronim-  «o 
que  post  nos  successoruni  rcgiae  et  iniperiali  pcrjjotuo  delensioni  sniiicinins  et  insupcr 
optima  ea  übertäte  donamus,  qua  cgtera  monasteria  regalia  ubicumque  tcrranun  nostri 
reg^i  perfnii  videbuntur.  quatinus  ibi  sanctimoniales  nionastic^  vitae  sab  regiüa  sancti 
Benedict!  mancipati,'  liberius  et  devotius  illam  quam  aggress^  sunt  vitam  absque  in- 
quietudine  regaHum  exactonim  vel  subiiitnieimtiuni  personarum  deiiinc  eonservare  «& 
valeant.  Regio  igitur  verbo  et  |)raeecpto'i  iubemus  et  firmiter  interdieimus,  ut  nulius 
dux  mlarchio)*"  cnmes  viceconies  episeopus  vel  aliquis  sub  episcopo  aut  iudex  pubiicus 
sive  regius  exactor  seu  qu^libct  iudiciaria  persona  niaior  aut  minor'  dcinceps  in  prae- 
dieto  monasterio  intus  vel  foris  et  in  locis  aut  hominibu.s  vd  umnibus  ibi  pertinentibus 
aliquam  publici  iuris  exerceat  potestatem  aut  quicquani  de  rebus  monacbarum  sibi  so 
ipsi  vel  nobis  aut  sueeessoribus  nostris  usurpare  praesumat  sine  advocato,  quem  prae- 
sens abi>atiKsa  et  qu^'  ei  succedant  in  liunc  usum  elegerint  et  eonstituerint,  qui  etiam 
in  ipso  monasterio  et  in  locis  eius  aliud  sibi  noii  imponat  potestatis  oftieiuni  aut  exigat 
<er\-ieiuni.  nisi  quod  abbatissa  cum  sacris  sororibus  illi  praeseripserit.  (Jonlinnanius 
etiam  eidem  monasterio,  quiequiii  ibi  umipiani  per  reges  et  imperatores  pracccptoria  36 
leg;e  sive  per  duces  vel  alios  Christi  fideles  in  quocumque  pago  vel  eoniitatu  aliqua 
traditum  vel  concessum  est  oblatione,  cum  curtibus  et  curtilibus  «jditiciis  maiic.ipiis 
censu»  intra  et  extra  civitatem  aqui»  aquarumque  decursibus  piscationibus  nmlendiiiis 
aquimoUs  in  utraquo  parte  fluminis  Danubii  urbem  |)raecurrentis,  pariter  cum  •iiiiiiihus 
utcnsUibtiA  et  appendiciis  loconim  il)i  pertinentium,  qnorinn  hyc  pro  parte  sunt  miniina:  40 
Schirelinga.  Linui<lorf.  Roggingun,  Biberbabc,  Linthard,  Ilerolfleslinbard''  cum  omnibus 
ajipendiciis  iiiorum,  Ilardkiridia  cmn  decimis  suis  undr'cunnpie  villarum  ronferendis, 
Salla  cum  foresto  aqua  moiendinis  vel  ceteris  |)ertinentii8,  in  Sinzingun  uniiiein  illam 
qu9    ibi    praescripto  monasterio  pertinet   utilitatem,    Deggindorf  cum  decimis  et  usibus 

29.     Bre«!»«)       •)  d  über  der  Zrilt  narhifetratien  h)  A  c)  iiit  corr.  nun  iit  d)  pcepto  A,  46 

ohnr  Ahk-irzuniiMsru-hrn  i-)  IjOfh  im  Pergnmenl ;  der  unlrre    Teil  tieg  r  und  der  obere  den  )i 

»ind  noch  nrhibar  f)  an  in  corr.  j^)    k  rorr.  aun  dem  frslen  Strich  einen  11  li)  am 

zvreilen  li  rorr. 


HEIXKICH    II.     1002.  33 

suis,  Berge  quod  situm  est  iuxtii  flumen  Philisa.  ot  Budeleshusoii  ciiiii  juiiiis  aqui- 
molis '  molendinis  ot  areis  in  Huviis'^  Ysara  et  Vualcliciicsljali  cimi  |Hiiitilnis  suis  vel 
totis  eorum  adiaffiitiis.  llabcaut  utiani  uiouaehc  potcstatciu  liboram  (kt  deccssiones 
inter  se  (.'lifiondi  ahliatissam,  quam  i>r()l)al)ilis  vitae  ot  moruni  regula  deo  projjicio 
5  composiierit,  oiiiiiiiiiu  [Kitestatiini  vel  pL'i'siniaruiii  coutradictione  rem[ota].  Et  ut  liaec 
nostra  traditio  coiitiruiatio  sive  libertas  stabilis  et  iiiconvulsa  pcrmaneat,  lianc  uostri 
praecepti  paginam  manu  j)ropria  roborantcs  sigillo  unstro  impriiui  iussimus. 

^  Sigiiiini'    Hcinrichi  (M.)  regis  invietissiiiii.  j-i 

^  Egilbertus  caiiccliarius   vice   Uuiiligisi   archicapellaiii  recogimvit.  ^         (SI.  2.) 

10  Data    XU.  kal.    decembr.    annu    iiicarnatioiiis    dominieae  MII,    iudictione  I,    aiino 

vero  donini  Heinrichi  regis  I;  actum  in  ipsa  urlic   Kadesponensi. 


30. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Würzburg  den  Oi-t  Salza. 

Regensburg  1002  Nove^nber  21. 

15  Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Fries  in  Ludewig  Wirfzb.  Oeschichfschr.  451  Reg.  —  Eckhart  Gründliche  Nachricht  von 
der  alten  Saltzhnrg  ed.  I.  43  ans  A  =  ed.  II.  54.  —  Mon.  Boica  28",  S()4  n°  197  aus  Ä. 
—  Böhmer  Reg.  919.   —  Stumpf  Reg.  1HS7. 

An  der  ron  EB   verfa.'isten    und  geschricVenen   Urkunde,    durch  icelche    ursprimglich  Salza 

20  dem  Bischof  Heinrich   von    Wiirzhnrg  persönlich,    wohl  nur  auf  Lebenszeit,  verliehen  war, 

hat  EA  eine  Reihe  von  Correcturen  vorgenommen,  durch  ivelche  die  Schenkung  in  eine 
solche  zu  dauerndem  Besitz  der  Würzburger  Kirche  verwandelt  wurde.  Besteht  somit 
eine  gewisse  Analogie  ztrischen  dieser  Veränderung  und  derjenigen,  durch  welche  in  D.  5* 
die  in  D.  5"  verbriefte  Schenkung  von  Seligenstadi  in  ähnlicher  Weise  mngeicandelt  tcurde, 

26  so  sind  dieselben  doch  durchaus  rcr schieden   zu  beurtheilen.      Während  uns  D.  -5'  als  eine 

Fälschung  gelten  muss,  weil  der  Schreiher  nicht  der  königlichen  Kanzlei  angehört  und  diese 
Nachzeichnimg  von  D.  5"  somit  jeglicher  Beglaubigung  entbehrt,  müs.sen  wir  die  an  dem 
Text  von  D.  30  vorgenommenen  Veränderungen,  weil  sie  von  einem  Kanzleibeamten,  her- 
rühren, als  authentisch,  d.  h.  als  im  Auftrag  oder  mit  Genehmigung  des  Königs  vorgenom- 

30  men  ansehen.      Und  es   ändert   an  dieser  Wertung  unserer   Urkunde   nichts,   dass  das  jetzt 

daran  Ijefindliche  Siegelbruchstilck  unecht  ist,  da,  loie  schon  N.  Archiv  3,  44  bemerkt  ist, 
auch  andere  unzweifelhaft  echte  Würzburger  Urkunden  Heinrichs  an  Stelle  des  einstigen 
echten  jetzt  ein  falsches  Siegel  aufweisen.  —  I}ie  hier  geschenkte  villa  Salza  ist  wohl  von 
der  benachbarten  Pfalz  gleichen  Namens  (vgl.  über  deren  Lage  Dümmler  Gesch.  des  ostfränk. 

36  Reichs  1-,  163  N.  2),  welche   Otto  III.  .schon  im..  J.  1000  (DO.  III.   361)  dem  Bisthum 

Würzburg  geschenkt  hatte,  zu  unterscheiden ,  vgl.   Schuttes  Histor.   Schriften  1,  124  f. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Notum  sit  omnibus  tidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  et  fatims, 
qualiter   nos    sancto"   Chiliano    ^   fidelis    iiostri  Heim-ici   videlicet    episcopi"    piam    ser- 

*o  29.   i)  es  war  zunäch.tt  noch  einmal   aquis   geschrieben  worden ;   s  wurde  ausradiert   und  molis  zu- 

gefügt k)  das  zweite  i  sofort  aus  o  corr.  1)  domni  fehlt  in  A. 

30.  [Bresslau]  a)  sancto  Clüliano  —  episcopi,  mit  Ausnahme  des  Wortes  videlicet,  durch  Ra- 
suren und  Correcturen,  die  EA  hergestellt  hat,  entstanden;  ursprünglich  hatte  EB  geschrieben 
....  fideli  nostro  Heinrico  videlicet  episcopo ;    was  am  Schluss  der  ersten  Zeile  an  Stelle  des 

45  Jetzigen  sco  Chiliano  gestanden  hat,  ist  nicht  mehr  zu  erkennen 

Kaiserurkundeii  III.  «^ 


:^4  KAISEltrKKrNDKN. 

vituteiii  *■  o<iiisi)l<>rant('s  [lor  lim-  rcfialc  |iriU'iM'|)imii  irailiilinius  imamlain  imstri  iuris 
villain  in  \>iiji*>  (iraf|ilif'lt ''  ot  in  (.■uniitatii  Dltonis*'  sitaiii  iiimiiiii'  Saiza  ruin  oiiiinl)ii.s 
|iertinciitiis  ciiis''.  lim-  est  arcis  ai-diticiis  terris  (.•iiltis  et  iiioiiltis  pratis  |ias('uis  silvis 
n<jiiis  a(juaruiii(iiu-  tli-i-iirsilms  |iisi-ati<>niliii.s  ninlrniliiiis  viis  i-t  iiiviis  cxitibus  et  rcdi- 
tibus  (jiiesitis  ot  iii(|iiirciu1is  ai-  iM;tcris  i|uil>uslil)i-t  |ii'rtiiu'iiHis,  eo  teuore  (|iialiiiiis  8 
pnii'latiis  f|)isciijius  Hi-iiirii'us  siii(|iu'"'  siu-i'ossoros  lujc  in  usus  <;ri.'lt'siac  sin,'  tciicant" 
pro  libitu  et  coiiijR-ndii)  siui.  Kt  iit  harc  luislrnc  traditioiiis  aiicturitas  stabilis  |icr- 
niaucat.  Iiaiii*  praccppti  pa^iiiaiii  iiicb'  t.-<>iisiTi|itaiii  iiianu  jin>|iria  roboraiitcs  sigilli 
nostri  iiij>r(>ssinnt'  iiisi^niri   iussiimis. 

H  Sijjmmi   (loiinii   Hciimt'i  tM.i  regis  invic'ti>siiiii.   ij  lo 

I  K-jillM'rtiis  i-aiicollarius   vic-f    riiilli;,'isi  arcliicapeliaiii   rceoi^.  §  (SI.)*^ 

l>ata    XI.    kal.    »li'ct'iiil).  i-'    aiini)    dominicai-    iiu'aniaiiniii^    Mll,    imlictiniic   i.    aiiiKi 
vi-ni  ilniiiiii    Iliinrii-i  ivgi.s  I;  ai-tiiin  Kadespoiic. 

in. 

Heinrich    schenkt  der  hischößichen  Kirche   von  Sehen- Brixen   eine  Besitzung  i6 
in    Teugn.  Regenslmni  1002  November  24. 

OrigitmJdifilnni   im  fiirstbi.schöfUiheii   Arrliir  zu  Brixen   (A). 

Resrb  An».  Snbinn.  H,  7U4  «°  74  aii.s  A  =  Ried  CD.  Rnti.sb.  1.  121  ii"  12it,  —  Sin- 
micher  Ueijhlige  2.  174  n'  «ö.  =  Migne  Patrol.  14().  244  n"  8.  —  Mon.  Buica  28",  305 
11*  198  HII.S  A.   —   Böhmer  Reg.  920.   —  Stumpf  Reg.   ]HH8.  «o 

Xiu-h  einem  von  EB  rerfftisfen  oder  heeinflu-isfen  Coneept  mundiert  ron  dem.ielben  Mann, 
der  gleirhfnih  in   Rrgen-thurg  den   ersten    Tlieil  ron   I).  öl   ge.ieli rieben  li'it. 

iC.i    Ü    In   niiniin«*  sanctac  et  individuae "   trinitatis.      Ileiuricus  diviviiia ''    faventc 
deiiH-ntia    rcx.  Nntuiii    sit  ninnibus  nostris  H(b.'libiis    presentibus    scilicot  vi  t'uturiR, 

(|iialiter  nos  §  jicr  interventiini  rlilect^  coniugis  nostr^^  Chunigiinde  videlicet  regine  ss 
tidoli  noKtro  Albiiiiinn  Sabiniensis"  ecclesii;  episeopo  quoddani''  nostri  iuris"'  in-idimii. 
id  est  r|iiic-(|uid  in  villa  'l'iginga  |>ri(  nostra  jiarte  actcniis  visi  sunui.s  piissiderc'  ,  cum 
ouinilius  ad  id  legaiilcr  jicrtim-ntibus  nmliinis''  et  inuinbilibus  servis  et  aneillis  eeclosia 
deciinis  arei«  edifieiis  terris  cultis  et  ineultis  ptatis  ]>ascuis  sive  e<)in])as|i'u|is  silvis 
aquis  aquaruinve  di-cursil(us  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibns  (juesitis  et  inrjuirendis  so 
et  tjui;  «jiioliljet  modo  rite  vocari  possunt  aii|>('nditiis  et  utensilibu.s,  eo  ten(U-e  qua- 
tinuf  jiret'atiis  venernbiÜK  episeopus  Albiniinus  .suique  siicceBsores  predictuni  predium 
deineepH  liljera  potestate  teneant  at(pie  in  |)erpctuo8  ccclesi^  nuq  uhuk  abscpie  onniium 
pen*«inarum   sive   potestatnui   <'iintradit-tioni'  eonvertant  atfjue   |iossi(b>aiit,    ba))ent(s   inde 

30.    ti    rorr.,    irahrr^rlirinlirli   ron   ICA ,    iniM    pin  eiu«  Hervitut<'in  (!)    ron    KB    in  iliifilr  ;/elnmene  3ft 

Lürkr    tfi^li'i'ii  'Hirn  <li  hinler  eiuK   /jrf  per  augrudierl  e)   Huiinu-  —   teinuiiit  auf  Kiimtr 

niirht/' ■  EA.     Am   Knrtr  nm    '/,.  4,   ilie  jetzt  mit  dm   Wctrlen  NUcriwsdre«  \t^c  nchlirmt, 

idtinii    ■  "A    t«ti«.-at;    nm  Anfant/  (Ire  folgenden  Zeile   xinil    noch    ilir.   Huchntaben    \tomv\ 

uml    uxi    zu    rrkmnnt;    aluu   uriijiriinglich    rirUeirht :    caniluiu   villaiii  (oder  etwa    mich  Annloi/ic 
ron  f>    !>"    V.V  ilii-lme  viloe  "imf>  truent  ]ioHHi(leai  nive   iisitt't  f)  <ltiH  Ilnichntilrl-  ilm  Siegeln  in 

rührt  hten  Slrmprl  her,  d«r  N.  Archir  H,  44  l/exch rieben  int  )f)  Xwhiragnng 

''"   7"  h'irk-er  Heitr.   'J,  'J5I>,  rermiichten  wir  nicht  r«  erkennen. 

.II.      H;       iauj        h;    ii   iinrl  a  der  rerl/lngrrtrn  Schrift  find  no  lihnlirh,  tliiKii  die  /.eMiing  imliviilaai^ 
./'■      -in    Vrvrhrn   drt   Srlireil^rii,    nicht  aiugenchhiKHen   int  h)    A  i:)    in    mit  Hchwfirzerer 

I  'il  il      ihm    zweite   t\    corr.    ant    t  «)   iuri»  —    powiidcre    mit   'f' 

'  .    grlajuene  iMcIcr  nachgelraffen ;  ilnl/ei  int  d<u  Sehenhini/Hverbum  »er- 

mi lu nlluh  liujiijiJii^utin  u lullen 


HEINKICH    II.      1 11(12.  35 

licentiaiii  i-iiinuuitaii(li  rt  i|uic(|uiil  sibi  lilicat  t';u'iiii<ii.  Va  iit  Ih;c-  nostra  traditio  sta- 
Lilis  et  inc'oiivulsa  pcriiiunuat.  haue  pn  ccjiti  imsti-i  |iaj;iiiaiii  iiiaiiu  [nopria  ruhorantes* 
.<:igillari  **'  preccpiuius. 

§  Siginuii   floniiii    Hcinrici   (M.)  regis   iiivictissimi.  jj 

5  ^   Egil|irrtus   eain'i'llarius    vice   Ullillig'isi   arcliica|icllani    i-cci)f^-.   j^  (SI.  2.) 

Data  \1II.  kal.  dec.  anno  domiuicae  incarnatiunis  .\I11,  indictione  I,  anno  vero 
donuii   lleinrici  regis  t;  actum  Radasbone. 

32. 

Heinrich  schenkt  dem.  Bischof  Gotschalk  von  Freising  und  nach  seinem  Tode 
10  den  Domherren   der  Freisinger  Kirche    das  Gut  Strasisch   und  seinen  Besitz 
zioischen   den   Flüssen   Libniza,    Save   icnd  Zaier. 

Regerishurfj  1002  Novenibfr  24. 

Freisingei-  Copialhuch  am  der  Miffe  des  12.  .fh.   f.  H7  iw   k.  Beirlisairhh-  zu  München  (B). 

Hund-Gewold  Mefrop.   Saiisb.    ed.  Mov.   1,  IK)  (ins  CD   =  Läniy  MÄ.  17",  221  n"  18, 
15  =  Hund-Oewold  Metrop.  Salisb.  ed.  Bntisb.  1,  95,  =  Leibniz  Ann.  3,  822.  —  Mächel- 

beck Hist.  Frishig.  1",  198  ans  D  =  Beuch  Ann.  Sahion.  3,  705  n"  75  =  Bkliter  in 
(Hormai/r)  Archiv  10,  226  unvolhfändig,  =  (Hormayr)  Beyfräge  zur  Lösimg  der  Preis- 
frage 2,  9  unvoUsfändig,  =  Lllepitsch  in  MitfheUmigen  des  hist.  Vereins  für  Krain  (1847) 
22  n"  8  nnvoUständig.  —  Mon.  Boica  Hl",  274  v"  140  ans  BD.  —  Zahn  CD.  Anstro- 
20  Friiitig.    1,  54  w"  53  aus  BD  =   Schiimi   ÜB.    des  Herzoythims  Krain  1,  22  n"  13.  — 

Böhmer  lieg.  921.  —  Stumpf  Reg.  1339. 

Von  einem  Freisinger  nach  dortigem,  Formidar   oder   niiter  Benutzung   früherer   Urkunden 
(vgl.  DO.  II.  47.  66.  DO.  III.  197.  232)  verfasst.     Das  D.  ist  vielleicht  gleichzeitig  mit 
der  Ausfüllung  des  Blanqtiets  von  DO.  III.  232  entstanden.  —  Da  der  äderte  Theil  vmi 
26  G  und  D,  loie  schon  DD.  1,  643  (vgl.  2,  892)  befnerkt  ist,  aus  B  abgeleitet  sind,  haben 

vir  sie  für  die  Textgestaltung  nicht  herangezogen  und  von  ihren  Lesarten  völlig  abgesehen. 

In  nomine  sanct§  et  individue  trinitati.s.  Heinricns  divina  favente  dementia 
rex.  Noverint  omnes  üdeles  nostri  presentes  scilicet  et  futuri,  qualiter  nos  ob  inter- 
ventiim    dilecte    uostr^    couiugis    Chunigiindg    regiue    fideli.sque    nostri    Gotescalchi  Fri- 

30  singeusis  ecclesi^  antistitis  quoddam  prediiim  Strasista  vocatum,  et  quicqiiid  intra  tres 
fluvios  Libniza,  Sabum,  Zoiu-a  in  regione  Carniola  et  in  comitatu  Vualtilouis  eomitis 
nosti-i  iuris  situm  est,  super  gremium  sancte  Mari§  semper  virginis  sanctique  Cor- 
biniani  ibidem  Frisinge  corporaliter  qmescentis  in  proprium  dona%dmus,  cum  omnibus 
ad   idem    predium    pertinentibus    editiciis    mancipiis    agris    pratis    silvis    pascuis    aquis 

35  aquarumque  deciu'sibus  molendinis  piscationibus  exitibus  et  reditibus  zidalwedon  foresto 
decimis  vineis  viuetis  venationibus  viis  et  in^'iis  cultis  et  incultis  quesitis  et  inqui- 
rendis  et  cum  omnibus  appenditiis,  eo  tenore  ut  predicta  nostra  regalis  traditio  eidem 
presuli  Gotescalco  et  post  illius  vit^  tenninum  Frisingensis  ^cclesie  canonicis  pro 
remedio    anim^   nostr^    parentumque    uostrorum    absque    omnium  contradictione  morta- 

40  lium  in  perpetuum  deserviat.  lussimus  qiioque  inde  hoc  preceptum  conscribi,  et  ut 
hoc  fiiTnius  stabiUusque  permaneat  in"  futurum,  manu  propria  subtus  tii-mavimus  auu- 
lique  nostri  inpressione  assignavimus. 

31.  i)  rantes  mit  dunklerer  Tinte  nachgetragen  g)  ri  carr.  a»*  re. 

32.  ^Bresslau]       a)  in  in  futurum  B 


36  K.MSK  HrHKlNDEN. 

Sijfimiii  diiiiuii   lU'iuru-i    iiivii-tissuni  ri-j^is. 

EfrilluTtiis  i-aiu'i'llarius   in  vice   \Villi>;isi  ari'hiciUR'clliirii   iKit.'' 

Data    viil.    kal.    (Icrcinb.     aiiiui    doiiiinioc    iiicarnatinnis    Mil,    iiidictione   i.    aiiiKi 
von)  domiii   Heinrioi  iiivictissiini  rcj^jis  I :  ai-tuin   HadasimiK-. 


33. 

Heinrich   schenkt   dem    Erzbischof  Hartwig    von   Salzburg   und   nach   seinem 
Tode  den  Domherren  der  Salzburger  Kirche  ein  Gut  im  Lungau. 

Fcfienshury  1W2  Norcmber  24. 

Suhhiirinr   KuiiiiiurbiitlK r  1hl.  1   f.  II l  nu.t  dvm   Ende  des   IS.  ,Th.   im  k.  k.   Hau.^-   Hof- 
iiiid  Staatsarchiv    :ii    Wien   (BJ.    ■ — -    Curli  r    li-ndiliuniiDi    cd/iif.   Siilislmryetisis   f.   H7'   niis  lo 
dem  Anfang  des  14.  Jli.  eltenda  (C). 

( Klrimaijni)  luvama,  Anh.  213  n"  83  aus  B  =    Koch  ■  Siernfeld  BeijfiiUje  H.  lo  u°  1.  — 
Biihmer  Reg.  922  zu  November  25.  —  Stumpf  Reg.  1340  zu  November  25. 

Wall rsrheinl ich  ausserhalli  der  Kanzlei  rerfns.il,  aber  mit  mehrfiirh  deutlich  hervortretender 
Anlehnung  an  den  Spraeh gebrauch  des  EB.  Von  den  beiden  Abschriften  kann  keine  als  15 
die  durchweg  zuverlä-fsigere  betrachtet  werden,  so  dass  wir  einen  eklekli.ichen  Text  unter 
Berücksichtigun/f  der  zeitlich  nächst.itehetiden  Urkunden  liergestellt  haben.  Für  die  Ortho- 
graphie haben  wir  —  abgesehen  von  einigen  Eigennamen  —  C  zu  G-runde  gelegt,  das 
dem  damaligen  Kanzleibraueh  näher  kommt.  —  Veber  den  Lungau  vgl.  Beitr.  zur  Kunde 
Steiermark.   Geschichisquellen  9,  49  ff.  so 

In    iiDiniue    sancte    et   iiidividue    trinitatis.       Ileiiirieus    divina    favcntc    elemencia 
rex.  Competit    regibus    di\'ina    exaltatione    subliinatis    subliniationis    sue    decretuiu 

pin  forde  attendero  et  ecclcsiaiHun  ad  se  re.si)itieutiuui  teniiitatcm  pro  diviiie  im-rcedis 
einobiinento  rebus  sibi  celitus  concessis "  relevarc.  Quapro))ter  ridelimii  no.stnirum 
preseutiuni  scilicet  et  fiitiiroriun  noticioni  jjateat,  (pialiter  nos  per  assiduam  interven-  a 
tioneni  dilecte  coniufjis  nostre  Chuiiigunde  videlicet  regiiie  Ilartwici  fidolis  nostri  luua- 
ucnsis  eeclesie  archiepiscopi  promptam  servitutein''  perpeiideiites  et  ob  hoc  |)rccibiis 
Bui«  Vota  nostra  inclinaiites  quoddain  nostri  iuris''  prediuni  in  Lungowe'',  id  est  quic- 
quid  dilectu  inater  noRtra  Oisibi"  hactenus  ibi  "^  possidere  et  j)otestative  visa  est  con- 
tinere,  nun  onnii))us  ad  id  legaliter  pertincntibus  adiaecntiis  et  titensilibiis  niobilibus  so 
et  inmobilibus  ciirtibus  casis  edifieiis  censnaiilxis  et  utriusque  sexus  mancipiis  tabcruis 
theloneis  agris  terris  cultis  et  incultis  j)ratiß  pascuis  alpibus  nir)ntibus  silvis  venationi- 
buK  a<piis  aquaruinve  decursiljus  molendinis  piseationibus  viis  et  invüs  exitibus  et 
reditibun  (juesitis  et  inquirendis  "  sive  oninibus  que  quulibet  modo  rite  vocari  possunt 
appendieiis,  nicut''  nos  et  (ntafer)'  nostra  pfissedinius  iure  imperiali'',  ad  sanctum  Petriun  85 
sanctumque  Rödbertum''  jier  lioe  regale  inoniinentuni  in'  proprictateni  concessimus, 
eo  videlicet  tenore  quntinus  jirefatus  archiepisco])us  liec  tencat  nsitet  et  potestntiv«- 
omnibus  diebuH   vito  «nc   possideat  et   post  eins  ab   hac  vita  disccssuin   in  usus  fratruni 

82.  h)  not  U. 

SS.  [Bre«laa]      m)  oommiant  C        b)  promptum  scrviciuin  B;  vr/l.  iiiiim  «ervituteiii  in  JJIJ.  II.  HO  lo 
c)  iurii  nostri  C        dj  U,  rgl.  dit  Originale  IM).  II.  i'7r,  und  Dil.  IL  :,'J;  Longowe  C         u)  Gi- 
mla  C  0  't'i   •■actciiu»  C  k)  in  li  int   nach   iiii|uiroiiiliN  Uaiim  für  etwa  20  liuchstaben 

freigthlMßtn,  tr/lhrnul  ('  Irinr.  l.xirkr  iimlciiirl ;  nach  ilrm    Worllaiil  der  fnrmel  igt  kein  (iruiul 
vorhanden,  eine  tulcht  amunehmnt  li;  Bicut  —  imperinli  fehlt  in  C        i»  mater  fehlt  in  li, 

muM»  aber  dtm  Sinnt  mich  ergümi  werden         kj  Kudbertum  C         \)  fehlt  in  C  46 


HEIN  KI  ('II   II.     1003.  37 

canoniconun  sancto  Rödbcrto'"  scrvientium  revertatur,  ea  firmitate  ([viaiiiuis  millus 
arcliiepisL'(i])us  vel  alia  quelibet  potestas  post  huius  venerabilis  archiepi.scopi  obitum 
vel  sibi  tenendo  vel  in  beneficiiim  dando  usibus  predictorum  canonicorum  subtrahere 
presumat.  Et  ut  liec  traditio  stabilis  et  inconvulsa  permaneat,  hanc  iiostri  preeepti " 
6  paginaiu  manu  propria  conürmantes"    sigilli  iinstri  iupressione  insiguiri  precepimus. 

Sigmuii  domniP   Hein (M.) rici ''   regis  iiivictissimi. 

Egilbertiis  •'   cancellarius  vice  Willigisi  archicapellani  notavi*. 

Data   \'UI.  kal.  decembr.  anno  doniinice  incarnationis  inillesimo  II,  indictione  I', 
anno  vero  domni  i'   Heinrici   I ;  actum  Radesbone. 


34. 

Heinrich  schenkt   der    bischößichen   Kirche   zu   Stra^sburg   das  Nonnenkloster 
S.  Stephan  daselbst.  Diedenhof&n  1003  Januar  15. 

Originaldiplom  im  kais.  Bezirksarehiv  zu  Strassburg  (A). 

Gallia  Christ,  ed.   IL  5*,  d66  n"  9  aus  Ä.  —  Scköpflin  Als.  dipl.   1,  145  n"  182  aus  A. 
15  —    Granäidier   in   Wiirdtwein    Xova    subs.    6,  150  n°  75  aus  A.    —    Grandidier  Hist, 

d'Alsace  i*,  191  n"  357  aus  A.  —  Wiegand  ÜB.  der  Stad.t  Strassburg  1,  39  n"  50 
aus  A.  —  Böhmer  Reg.  924.  —  Stumpf  Reg.  1341. 

Geschrieben  von  EB.  Die  Fassung  des  D.  weicht,  dem  merkwürdigen  Inhalt  entspreeliend, 
in    vielen  Beziehungen   von   dem   gewöhnlichen   Schema   ab;    in   der  Arenga   und  Narratio 

20  sind  viele  Sätze  gereimt.    Einige  Ausdrücke  und  Wendungen  erinnern  an  den  Stil  des  EA, 

andere  könnten  von  EB  stammen ;  aber  weder  der  eine  noch  der  andere  kann  mit  Sicher- 
heit als  der  Verfasser  des  Stückes  bezeichnet  werden,  dessen  Concept  wohl  nicht  aus- 
schliesslich in  der  Kanzlei  entworfen  worden  ist.  —  Die  Schlüsssätze  des  D.  sind,  wahr- 
scheinlich in  der  zweiten  Hälfte  des  12.  Jh.    und  im  Zusammenhang  mit  anderen  Strass- 

25  burger  Fälschungen  dieser  Zeit  (vgl.  Wiegand  in  Zeitschr.    für  die  Gesch.  des  Oberrheins 

N.  F.  9,  389  ff.),  durch  Rasuren  und  Correcturen  verfälscht  worden,  um  dem  Bischof  ein 
Recht  zur  Revindication  entfremdeter  oder  angeblich  entfremdeter  Pertinenzien  von  S.  Ste- 
phan zu  verschaffen.  Der  ursprüngliche  Text  Hess  sich  mit  Hilfe  der  noch  vorhandenen 
Buchstabenreste  und  des  D.  Stumpf  Reg.  1-590,  betreffend  die  Schenkung  von  Schwarzach, 

80  wo  er  benutzt  ist,  mit  Sicherheit  herstellen. 

(C.)  n  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  In  considerauda  laborum  recompensatione  iuxta  tale  tautmuque  meriti 
exsolvendiim  iubet  aeqnitas  tale  tantiimque  debiti;  sed  tarnen  non  derogatm'  ^  aequi- 
tati,  si  quid  superaddatur  liberalitati.  Si  ergo  eos,  qui  sub  quiete  ac  pacis  ocio  con- 
35  silüs  tantvim  rei  public§  satagunt  negotio,  regia  neutiquam  defrudari''  convenit  nee 
gratia  nee  mimificentia,  quomodo  non  bis  summa,  prout  res  sese  locusque  dederit, 
tam  ex  privato  regis  quam  ex  publice  legis  bonoris  et  gloriae  debetiu'  reverentia, 
ciuorum  tenacissimam  in  commune  bonura  fideUtatis  ancboram  et  honestum  cum  utüi 
proposituni,    quamquam  circumsti'ipentibus-'   undique  popularium''   seditionibus  et  prin- 

40  33.   m)  Rudberto  C         n)  B,  wie  in  DU.  II.  34 ;  preeepti  nostri  C  o)  B;  firiuantes  C.    Beide 

Farmen  kommen  bei  EB  vor  p)  dni  C  q)  domni  (M.)  Heinrici  B.     Unter  der   Voraus- 

setzung, dass  die  Stellung  des  M.  in  C  auf  das  Original  zurückgeht,  würde  wohl  an  Voraus- 
fertigung  desselben  zu  denken  sein  r)  Engilbertus  B  s)  C;  reoognovi  B.  Wir  haben  die 
Lesart  von  C  mit  Rücksicht  auf  DH.  II.  32  aufgenommen        t)  indictione  i  fehlt  in  B. 

45  34.   [Bresslau]       a)  A         b)  iu  auf  Rasur 


as  K.MSKinii  kimh:  N. 

i-iiuim   iii-^iii>ioiiiiiii>.    imiii;   IUI-   iiiiiii;    mi-   l'liiiiilitii;   ilr   >i;iiu   ^lu    ri^oris    avelloro  pos- 
.«luit    aut    |i<-llii-i'ro,    <|iii>iiiinus  contiMiiiitii    i-friiin    siiarmii    tiimlitiis    iai'tiira    .siihtcr  ipsas 
iiertiiU«;    fauros    <i(l»'i   i-ertont    luni    |i«'nli-n'    iura,      l'ruiiiilc   iinvfrit   inta   sai\i-ia   ilri   aeo- 
eli-xMi  et   in  omni   |>o|ml<i  nohtrai-  Hdt-Iitatis   intr;;;ritas  |>rat'scntiiuii  si'ili<'i>i   et  tnliirnriini. 
qiialiler  lUvae    uu-inoriaf    si-nior    noctiT  «-t    antci-essur    tcri-ius  ()tli>  viitclici'i    iiM|ii'i'ati"r  s 
aii>;ii(-tiiK  Vfnorahilfin  viriun  Uiu-riiiliariniii,    iujjc  eins   Kervitiuni  ft   Mr\  Ixmt^'  ciinstan- 
tinni  attfuden«.    divin«  ilispcnsaiitf    jjratiu    saiu-tac  Arj!;entoratfnsi   ai-oflosiac  nrdinnvit 
et    iirai'tui'it    i'|)i8c<i|(iini.     I'm*t    taiiti    itainn'    iniporatoris    al>    liac    vita    iliseessiini  votus 
hiter  jnjos  a   |nu'ris  |M-ii|iapita  tainiiiaritas  ff  t-a  (|ii<;  runi   tali  i-osare  nnhis  erat   iiarnn- 
tel^  et  coiisanginnitatis    afünitas    [iraetato    pcrsuasit    anti.stiti    cuni    i'vt<'ris.    (|M(iiiuii    in-  lo 
finitus  est   imnienis,    nustrae   inanus  ilarc  Hdclitati.   nt   <le<i    praeside   enneors   pcipuluruni 
et  principuni   nnbis  cnneedoretur  fleetin  et   iii;ri'ditaria   in   i'cgnuin  sinr  aliqua  ilivisiunc 
«uccessio.     Fecit    itacjue    miserieors    dous    pro    voto    nostm    qiind    siunii    erat,    diabulus 
auteni    uostrani    sitieiis    intertnrltarc-    lytitiani   seniinariuni  cpioddain  ermris  invcnit,    sed 
gnttias    deci    in    ipso    conatu    prostratu.s    et    nt    seniper    inet'licax    et    eonfusns    ernbnit.  15 
Nain  qnorundani    tune    teni|ions  dissidens    a    nostra   subiectione  coUe{:;iiini,    praedietaui 
vcnerandi    praesnlis    sedein    bostilUer    inenrrens  et    in    nostri    muninis    ininriani  ea   (jue 
in  tota    urbe  et   i;felesiis    intus  erant  spidia  anferens,    nostri   videbatur   provcetns  (biso- 
lari    priniitins.      Sed   |iia    nianns    dei,    fpi<;    nunKpiain    in    se  enntidcntcs  (b'serit.    eito  et 
öum  pace   bona   taliuni    rebeilioneni    sedavit   et   nostrae  doniinationi   Hcb'liter  subiufj:avit.  so 
Xe  ifjitnr  tanta   urbs  innmi   sanetae  dei  j^enitrieis  aeeelesia,    (juia  sua  ex  toto  recipere 
non  potuit,  nostm  non  suljlevaretur  auxilio,  eonniuini  tani  episcoporum  quam  et  prin- 
cipuin    nostronun  consilio   et    in    |iriini!s   llerinianui  ducis    assensu    praenoniinato    prae- 
Mili  Uuerinhario  snisipic  in  perpetuiim  successoribus  in  nostram  et  nostrorum  praeces- 
soniin  sive  sueeessoruni  nienioriani  trailidinnis  et  per  bot-  repfale  praecept\im  confirma-  is 
vimufi  quandani    abbatiani    aneilbiruni   dei    intus    in  nrbe   Argentorato  in   iionore  saneti 
Stepbnni  |irotoniart_vris  Christi  institutani,   euni  onniiljus  eideni  abliatiac    iuste  et  lejjja- 
liter    jiertini'ntibus    in   (juibnsi-uin(|ue    pagis  ooniitatibiis  et   teritoriis,    hoc  est  nmbilibus 
et    inimobilibus    areis    aeditieiis    servis  et    aneillis  terris  cultis  et    iueultis    aj^ris  ean4)is 
pratis    paxeuis    sive    eouiimxeuis    \'inei8   vel    vinetis ''    silvis    forestis   venationibus    acjiiis  3» 
aquanimque    deciirsibns    inolendinis    piseationibu.s    viis   et    inviis    exitibus    et    reditibus 
sivc  c^'teris  qu^  qnolibet  modo  rite  voeari  possunt  ntensilibns  et  appendieiis,  eo  tenore 
qiiatintiN  |»raelatus  e|)iscopu.'s  Uueriniiarius  suiipie   in  perpetuum   sueeessiu'es  libiTam  de 
eadem    abbatia  deincepi«    hnbeant    |)otestatem    absque    omni    personanun  eontradictione 
et    mo|i'f.tntione    (|)ossid]endi ''     et    in    usus    aeeclesiae    (|uic(|nid    inde    s|i|b|i    libeat]''  35 
omnibus    niodis    f]aciejndi '^.     Kt    ut    haee    nostrae    traditionis    auetoritas    stabilis  et  iii- 
coDVulsa    pcrmaneat,    haue    nostri    praccepti    ])ajj^inam    po.st  ooniiieriptuni    manu   pi-njiria 
roborantOH  sigilli  noxtri  inpreHsione  insigniri  iiissinms. 

^  .Si^iim  domni   Ffeinrici  (M.)  regi«  invietissimi.  ^ 

J  Egilbertu«  canccIlariuH  vice  Unillij^isi  archieapelhmi   reeo};.  |j  10 

I)ata    XVIII.    kul.    febr. "    ninio  dominicac    incamationis    .\lill,    indictione  I,    anno 
rero  domni   Ileinriei  regii»  i;  actum  in  l>icdcnhoua. 

(B.   D.i 

S4.   c)  3tntchrn    i  uwt   ii   Uantr  d)  poiwid    noch   erktnnixir,   übet-  durch  liasur  und  Correctur 

p^„      .- —    ..  11...  I      -;.7n//<r/    in    rcrtitu  <;)    «ibi    lihcal    ilurrh    Itnuur    und    Correctur   von  45 

jü'  1    in    »ulilntuin    erst  f)    durch   Uanur  und  Correctur    von  jänqerer 

//"...     • •  '■'■  nndi  g)  XVIM.  kal.  iclir.   rUlhicht  nnchf/ilrayen. 


I 


HK im; IC II  II.    10(13.  39 

35. 

Heinrich    bestätigt  dem  Kloster  Weissenburg   die  Imnuinität   und  die  Grenzen 
seiner  Mark.  Dkdenhofen  1003  Januar  15. 

Copialhtu'h    vom    J.   1491  p.    15    im    Besitz   des    hi.'itorisrheii    Verei.m   zu   Speyer  (C).    — 
B  Liher  priv.  Wässevhiirtiemium  vnm  .7.  1580  f.  6'  im  k.  k.  Haus-  Hof-  und  Staatsarchiv 

zu  Wien  (B). 

Eckkart  Gemura  dipt.   Cimil.  ■//   ii"  8    loivotlständiij  aus  B  )iüt   \I.   kal.  febr.    —    Mon. 
Boica  Hl",  •J~5  n"  141  aus  dem  Cod.  Rudolphinus  von  158-2.  —  Stumpf  lief/.  1H42. 

Wiederholunn    ron  DO.  IL  15   mit   einigen  Verkürzungen   namentlich   in  der  Immunitäts- 
10  formet.     Zu  diesem  von  Sirkel  Mittheil  des  Lifitit.  f.  oesterreich.  Geschichtsf.  Erg.  2,  84  f. 

besprochenen  DO.  II.  halten  irir  zireiertei  nachzutragen.  Einmal,  dass  die  Ueherlieferimg 
desselben  fa.<<t  um  ein  .Jahrhundert  höher  li inauf reicht ,  als  Sickel  bekannt  u-ar,  indem  es 
bereits  in  C  p.  13  enthalten  ist.  Sodann,  dass  auch  die  Ärenga  von  DO.  II.  15,  welclte 
nach  Sickel  a.  a.  O.  im  Stil  des  lO.  .Jh.  gehalten  sein  soll,  eben.'io  wie  die  nächst  ver- 
16  wandte   von   DO.  I.  379   für   Speyer,    bestimmt    auf  eine    karolingische  VU.    zurückgeht 

(vgl.  z.  B.  Mühlbacher  Reg.  516.  578.  681  und,  auch  in  Bezug  auf  die  Verknüpfung 
mit  der  Inscriptio  und  die  Publicatio,  Mühlbacher  Reg.  505.  550).  —  An  dem  Er- 
gebnis Sickels,  dcws  DO.  IL  15,  insbesondere  megen  der  Nennung  des  bereits  960  ver- 
storbenen Ahtes  Geilo,  als  nicht  völlig  echt  zu  betrachten  sei,  wird  durch  diese  nachträg- 
20  liehen  Bemerkungen    nichts   geändert.     Daraus  aher  folgt  noch   nicht    die   Unechfheit    auch 

der  .späteren  Bestätigungen  dieses  D. ,  für  welche  vielmehr  die  Fälschung  bereits  benutzt 
sein  könnte;  und  was  speciell  unser  D.  35  angeht,  so  sehen  wir  keinen  Grund,  seine  Echt- 
heit in  Zweifel  zu  zielten.  Sein  Protokoll  rührt  zioar  nicht  von  einem  Kanzleinotar  her, 
ist  vielmehr  sicher  ausserhalb  der  Kanzlei  entstanden,  aber  es  ist  andererseits  völlig  zeit- 
ig gemäss  und  kann  unmöglich  von  einem  Fälscher  später  erfunden  sein.  Sein  Inhalt  — ■ 
einschlie.islich  der  Beschreibung  der  Mark  —  icird  durch  die  drei  DD.  Konrads  IL, 
Heinrichs  III.  und  Heinrichs  IV.  Stumpf  Reg.  2003.  2191.  2708  gestützt,  welche 
Schöjjflin  noch  in  originaler  Ueberlieferung  benutzt  zu  haben  angiebt,  und  welche  gleichfalls 
an  und  für  sich  betrachtet  ganz  einwandsfrei  sind.  Gleichzeitige  Interpolation  der  vier 
30  DD.  des  11.  Jh.  tmd  des  DO.  IL  anzunehmen,  liegt  um  so  weniger  Veranlassung  vor, 
als  damit  die  Fälschung  ganz  nahe  an  diejenige  des  angeblichen  Privilegs  Dagoberts  (Pertz 
D.  Merov.  spur,  n"  31)  heranrücken  würde,  loelches  vor  1102  angefertigt  icorden  ist  (vgl. 
das  DH.  IV.  Stumpf  Reg.  2956).  Welche  Tendenzen  aher  bei  letzterer  Fälschung  mass- 
gebend waren,  ergieht  sich  aus  der  Urkunde  von  1102  sehr  deutlich :  es  handelte  sich  da- 
35  mals  vor  allem  um  den  Widerstatid  gegen  die  Ansprüclie  der  Klostervögte.  Davon  ist 
in  unserer  Urkunde  nicht  mit  einem  Worte  die  Rede,  und  schon  deswegen  ist  an  ihre  Fäl- 
schung in  dieser  Zeit  nicht  zu  denken. 

In    iiiiiiiine    saiicte    et    indivicliie    triuitatis.      Heiuricus    diviiia    favente    dementia 

rex.  Uiiiiiibus  epi.seopis  aljbatibus  eomitibu.s   vicariis  centenariis  accionariis  niissis  nostris  discur- 

40  rentibiis  eeterisque  fidelibus  sancte  dei  ecclesie  nostris  presentibus  scilicet  et  futuris  notum  sit,  quia, 
si  erga  loca  divino  eultui  manci))ata  tuiciouem  imperialem  inpertimiir  et  peticiones  servorum  dei,  quas 
nobis  pro  neeessitatibu.s  suis  iiinotiierint,  ad  eft'ectum  perdui'imus,  siue  diibio  ad  eteme  beatitudiuis 
l)remia  (•apeseenda  talia  nobis  facta  proHeere  non  diftidinms.  Quapropter  conperiat  omnium  vestronim 
iudustria,   quia    Lllitliarclus''    tidelis  noster    abbas  ex   monasterio  quod   dioitur  Wissenburg >>,   quod  est 

4Ä  35.    'Bresslau-Scbepps]       a)  Lintliardus  B  h]  "Weissenburg  B 


4t>  K  AISKHrUKl'NUKX. 

coiutrurluni  in  liüuore  saurti  Petri  |iriiu-i|iiti^°  a|ii>i<toloriiiii,  vciiittiis  ml  im»  iiarriivil  *.  i|U<i(l  friitros 
pr«dicli  c«uol>ii  »(Mtriini  ox|ioltueiil  ciriiipiitiiiiii  cirt-ii  rcpniii  iloiiiiviunfiii  et  circii  i|>s.Miii  luarciiiii, 
<|0«iii  Pippiiiiiii  t|iinui]niii  imperntor  iitilitnli  el ''  serriciu  (■uriiiii  Miib  uniuiiitati»  tiriiincioiic  roiitradidit 
et  poulpii  Liidwiriia '  nliiqiio  niitcresNorea  iioütri  ri>);os  .siia  aiirtoritati'  tiriiiaveriiiit.  iiiio  iiostra  tirina- 
r«lur.  (jiiod  libeoti  auiino  sU8ci|iieiite8  iiixta  |iotii'iuni>iii  i'unini  licri  ilccicviiiiiis.  I,iiiiit<'.s  luconiiiiiine  6 
noniin*  cinMimiArcncimu  srril>i  vcl  noiMiiinri  iiiHi<iiini8 :  i\ue  iicrliiioiit  ad  orieiitHlfiii  |ila|;niii  iiionaNterii 
u«<|U(>  nd  Morrochenliouenn '  et  ad  Aldciilicrdc  et  inde  ad  (ii-holdcBwcjre  et  iiidi-  »iibtcr  vadiini  l.iitro 
«t  iiido  nd  Hiiosiu^pshtinit  K  et  linde  ad  limitein,  i|ni  »tat  in  Hiininiitatc  valliü  Iiinonesdal''  noininate, 
et  inde  diieitur';  nd  ineridiniiaiii  vt-ro''  plagnm  pertiucncin  super  Waraliesparli  et  iiiile  ail  llodeine- 
loneiiütaniplie  et  inde  nd  '  Selineli  et  inde  ad  Kirkendnie  et  inde  nd  ■"  In);oMesalia  <'t  iiulc  ad  Hilvosos  10 
inonte»  ui«|ne  in  loriiin  i|iii  dieitiir  IJedelinr;  nd  oerideiitaleiii  veio  plaj;ain  iini|iie  nd  I.utenbaeli  "  et" 
Berenbnch  et  inde  nd  Kriinbneli  et  inde  nd  Grnuenprunnenl'  <!  imlr  ail  (I(leriehc88elieit  *l ;  ail  septen- 
trionnleni  verii  plai;nin  U8i|ne  nd  Kiebineberg''  et  inde  ad  rtdolucst.il "  et  inde  ad  siiiiiiiiitatoin  Hnvii 
qui  dicitnr  Otterbncb  —  nun  enni  villn,  »ient  nnten  nd  piefatum  Illiiliastcnuill  aspexisse  dinoscitiir, 
MO  muicipü*  silris  viueis  eninpi«  prntis  pnscuis  minix  ai|uaruin<|iie  decursibns  vil  i|iiantuiiicun(|ue  15 
duec  doniino  ibi  einelinrnre  potneriiit,  iiixtn  i|nnd  dilaoio  ip.siu8  abliatis  decreverit,  ab8<|nu  eninslibet' 
inpedimento  tenennt  linnissinie.  .Siiniliter  lalem  ipsi  abbnti  eofnoseite  eoiicessisse  putustnteni  »,  ut 
quicquid  iu  ipsa  innren  enutrire  mit  8n{rinnre  vel  venntu  conqnirere  boiuines  illilis  potiierint",  ex 
Dostrn  indulR'enein  no8tri8  fnturisqiie  teinporibns  bnberc  vnleant  trnditiini  *.  Inssinius  qnoque  ob 
remediuin  nninie  iiostrc  prefatu  eeiiobio  cnrtani  tuicionis  grneia  tiriiiitatiK  eonseribi,  |>cr  qnain  precepi-  üO 
raus,  nt  nulliu  index  publiciu  nut  •  episcopii»  veP'  quislibct  ex  iiidiciaria"'  putcstnte  seu  aiin  aliqun 
peraonn  quicqnam  poteatiitis  •  in  ipsu  innren  et  iu  rebus  *  mouu8terii  sine  lieeueia  abbntis  •  habere 
preaumnt,  •  »ed  «üb  uustre  eniuuitntis  firmacione  oinnia  illuc  aspiciencia  nbbns  quieto  urdino  •  pos- 
sident.  Et  ut  boe  U05tre  nucturitatis  prcceptnin  ririnuni  et  stabile  permanent,  nnuli  nostri  inpressioue 
»ignari  iusnimiu  et  innuu  proprin  subtiis  lirinnviiuus.  ib 

Signum  (iomini   Heinrici  sei-enissimi  regis  (M.)*. 

Kpilbein^U!*  >■    cniicellariiis   in    viceiii   Willifjjisi   archiepiscopi   i'ecogiinvi. 

Data  XVIII.  kal.  tV-hniai-ii  aiiiin  iiicai-nacii)iii>;  doiiiiiii  iKjstri  ^^TI  * ,  Ileinrifi  <^\o- 
riofiiKfiiini  ri'gis  n-giii  in  Fram-ia  I".  indiccinno  pi'iiiia;  actiiiii  in  DiiMleiiliiMU' '':  in  dei 
iioniine  fclii-iier  "^   amen.  so 

Heinrich   bestätigt   dem    Kloster   S.   Bavo   zu  Gent   den    Besitzstand,   die    Iiu- 
mujiitö't  und  die  Freiheit  von  (dien  Zöllen  im  Reichsgebiet. 

Aiirlivn   tOOH  Februar  5. 
Oritrinaldij>l"iii   im   Capitdsarrhiv  zu   Unit  (A).  35 

Mxi'UH  Don.  IMg.  H4    tcohl  am  Abschrift  =  Miraeus ■  Foppeiis  Op.  1,  347  (dazu  Ver- 
■  iiingm    bei    Le  Glay  Jievue   des    opera   dipl.    de   Miraeun  HH)    =  Ada  SS.   Octobris 

ti.   <:,  I'        Vü\   iii...«j.,l..runi    priii<;i.;«    Ti         \l'    Sliitnpf  Heii.   ■JHOH  d)   C         VU.    ~    KU.; 

»c  h  ei  H  r  ilii.uenB  /<;  Moirbenboren  C;  Moricbenovenn    VU.; 

M'<r. .  li>  hf.  .  aj  Buol-     ^  ■  C;  Beiocbin^teHhurst /<;  BuoBinKeHliurst  KfA;  Buüz-  40 

•I  Vt.  h)  C  --  VU.         AU.;   Inuenemlnl   H  i)  item  dncentur  C  k)  C  ^ 

'  "  W        .V^'  1^  nd  Srbarh   —   Bedebur  C,  abi/etfjten  pon  kleinen  Differemen  = 

'  '  !i  locum  qui  dicitnr  Bedebur  et   inde   ad  Sebach  et 

I'  .iiliB  li         m)   fehlt  in  C         nl  C        VU.;    Luden- 

•  ■  il>  A'f.  o,  <l  lid  J{  i>)  U;   GnineubumeD  C;   (irunenbrunnen   VU.;  46 

•'  .Vf.  q>  <■';  fldi-rricbejuicbeit  B  r)  C  -=  VU.  =■   A'(/.;    Eychenbcrg  Ji 

>'  ;   ft;  ütd.  \U.  NU.  t)  cuialibet  C         u)  potcrint  B         v,  C 

'  •   Ä         »  f-'        x)  fehlt  in  C        y)  EgtbertUB  B;  die  Jiecoffnil ione- 

:ni.   ir,ir   i„  •         z)  milleiMii"  m   '  h)  frhll  in  B        I>|  C;  Diodenhoffe  B        c)  fehlt  in  B. 


HEIN  IM  (11    II.     1003.  41 

1(1.  II.  1,  .^(JS  unvoUsfätidig  =  Ghesquieir  Acta  .S'.S'.  Belgii  2,  561,  =  Würdtwein 
Monast.  Palaf.  4,  86  uiirolisfändig,  =  Miyiie  Ptitml.  lii),  ^5^  ii"  18.  —  (Serrure)  Gart, 
de  S.  Bavon  14  n"  11  ans  A  =  Bergh  OB.  vnn  HoUimil  I.  46  v"  75.  —  Böhmer  Reg. 
i)25.   —  Sfiwipf  Beg.  lH4:i. 

6  Erste   Zeile    und    EsrhatnkdU    rini    KB:    dax    übrige    aii.i.ierfialb    der  Kanzlei   verfasst  und 

geschriehen .  —  Wenn  in  der  Karratio  von  der  Einreichung  nur  einer  Urkunde  eines  Kaisers 
Otto  gesprochen  wird,  so  liegt  hier  vohl  eine  Vngenauigkeit  des  Dictators  vor,  der  die 
betreffenden  Worte  aus  Miihlhacher  Reg.  669  entnahm.  Ein  verlorenes  DO.  III.  als  W. 
anzunehmen,  haben  tcir  niimlich  keinen  Anhaltspunkt ;  von  den  DD.  Otto's  IL  für  S.  Bavo 

10  sind  aber  in  D.  36  drei,    DO.  II.  125.  126.  148,    bestätigt  und  für  das  Dicfat  benutzt 

worden.  Ausserdem  haben  noch  die  DD.  Miihlhacher  Reg.  669  (daraus  oder  aus  DO.  II. 
125.  148  auch  die  Inrocntio)  und  Böhmer  Reg.  Kar.  1726  als  Vorurkunden  gedient. 
Welcher  dieser  fünf  l'rknnden  jeweilig  die  durch  Pctifdruck  bezeichneten  Worte  entnommen  sind, 
konnte  liei  der  mosaikartigen  Zmammensetzung  des  Textes  nicht  kenntlich  gemacht  werden. 

15  (C.)    p   In  nomine  domini  dei  et  salvatori.s    nostri  lesii  Christi.     Heinricus  diviiin 

favente    dementia    rex.  Si    ea,    quae  tideles    nostri    pro    statu   et  utilitate  aecciesiaruiii   in   locis 

sibi  t'ommissis  statiieriiit,  §  nostris  eontirmamns  edictis.  premiiiiii  nobis  apnd  deum  etprne  remmiera- 
tionis  repeiidi  iioii  ilit'tidimiis.  Idcirco  uoverit  oiiiiiiiij]i  tiib'liiini  sandte  dei  vc't'lesie  iiostroniimiiU'  pr?- 
seiitiuui   seilit'et    et  t'uturormii   iiidustria,    quia  vir  veiieraliilis    Kreuiholdus    abba    ex    nioiiasterio   CJan- 

20  deusi,  quod  est  situm,  ubi  aninis  Scaldis  flllVll  Lef^iv  Hminiii  iuiigitur,  (•onstructuni  a  beato 
Amando  pontitice  in  honore  sanoti  l'i'tri  priucipis  apostoloriini.  iilii  ctiam  HlSlgnis  JJauo  eonfessor 
Christi  corpore  requiescit,  optulit  nobis "  auctoritateni  imniunitatis  domni  antecessoriS  nostri  SC'I- 
licet  Ottonis  invictissimi  imperatoris,  in  qua  eoutinphatur  insertum,  qualiter  ipse  ob'>  anioreni  dei 
preuiio  q  u  e    etei'ne    retributionis    pi'opnetates    rer  u  ni    quorundam   tyrannica  invasione  *   iniuste  pre- 

85  reptas  eideni  numastürio  nstitu  e  ri  t  hotque  SU§  fOnfimiationis  scripto  roliora  ve  r  i  t ,  et  ([liod 
grati  a  ni  t'raterne  sotietatis  in  eodem  mouasterio  Slbl  eoncessani  habnCTlt,  vel  (jtiallter  oniniiini 
exactiones  teloueoruni  *  indniserit.  Pro  firmitatis  namqne  studio  rog'avit  nos  predictus  rjrenilxildus 
abba  eadem  renovari,  scilicet  ut  tantae''  auotoritafi  tirnütatis  g:ratia  nostrani  quiii|ue  su]ieraddere- 
mus    auctoritateni.     Cuius   peticioni    libeuter   assensum   anmientes    deci-evimus    regig   dignitatis   pr§- 

30  eeptlim  fieri,  ^^delicet  ut  idem  monasterium  *  in  ordine  monastico  constitutum  sub  regulari  disci- 
lilina  res  suas  quiete  possideat,  quaruni  hec  sunt  VOCablda :  hoc  est  in  pago  Bracbantense 
villani  Sliualuiam  cum  ecciesiis  duabus  et  omnibus  adiacentiis  SUIS,  et  villani  Holthem  cum 
ecdesia  ac   Silva,    et  Mereslieni  et   *  Fliethersele  cum   ecciesiis  ac   omnibus   appendiciis   earum,  et 

in  eodem  pago  villas  bis  nominibus  dictas :  Meren  et  Lietbeka  et  .Setleka  et  Crainliam, 

3ö  et    in   *    Kien    Bocliolt    cum    ecciesiis    singulis    silvis    et    omnibus    appenditiis    jiropriis,    quas    quidem 

villas  cum  aliis  rebus  quorundam  hostili  prgdatione  iniuste  al) reptas*  doninus  auteccssor 
noster  gloriosus  imperator  iure  ac  pie  redonavit,  et  in  Rien  \'illam  Frimethe  cuui 
eeclesia  et  appendiciis,  et  nemiis  Bunniggerotlia,  et  in  Uuilrika  ecclesiam  cum  appen- 
diciis ,     in    pago     Cjuoque    .Scaldis    possessioneni    vocal)ulo    C'rika    et    Papingalaut    cum    eeclesia    et 

40  omnibus  ajqiendicüs  propriis,  et  super  Odro.sfliet  terram,  in  (jua  possnnt  ali  oves  D.tg,  *  et 
((uicquiil  ex  ditioue  saneti  Hauonis  in  *  Beuelanda  et  in  Uualacra  et  in  Brumsela  contineri  dinoscitur, 
et  super  Depena  terram,  in  ipia  jiossunt  pasci  verveces  CCCC.te,  et  in  alio  loci»  ubi  CC'.te,  et  in 
Hostholt  super  fluvium  Lara  CCCC.te.  Hec  ergo  cum  omnium  rerum  ad  sc  pertinentium  summa 
iutegritate  conlirmamus  perhenniter  usibus  fratrum  prefati  cenobü  *   sub  perpetua  imniunitatis  *   defen- 

45  sione  ac  nostr?  celsitudinis^  factO  testamento,  per  quod  iuliemus  atque  precipimus,  ut  nullus  conie» 
aut   iudex   publiciis  *   vicarius  #   advocatus    SCU    quislibet   ex   iiiditiaria   potestate    in   ecclesias   aut    loca 

36.   [Foltz-Bresslau]  a)   obis   auf  Rasur  h)  dacor   kleine  liasiir ;   o   uahrscheinlich   aus   a 

CO»')-.         c)  auf  Rasur  d)  1  ci>rr.  aus  s 

K.'iiserurkuuden  III.  ^ 


4J  KAlSERUHKlNnKN. 

tpI  «pro«  «pii  rt'liiiiiait  iiohkcilmiuu'K  juvtati  iii.iimutiTii.  niiiis  iiiuiK-nio  tPm|iorf  1ii  <|iiiliiislilirt  piivis  lU' 
ttTritorii«  infri«  (liti<ini>iii  iin|MTii  iiiiiitri  iiistf  l\V  It-frnlitiT  |iuHsiili-t  vi'l  r(iii;  .liiiicc|i.s  in  iure  ipsiiis 
«mirti  lori  voliicril  divinn  piftns  liiifTfri,  «"I  i'iniHiis  itiiilifiidfis  vrl  iVi'ilii  i'xijri'iiilii  mit  niaiisiniics  vrl 
paniUix  fatiriidttis  nul  liilt<iilHiiorfi<  ItilU'iiilos  auf  lioiiiiiics  ipsiiis  loci  tani  iiitri'iiuos  <|iiiini  lU'  Nervus 
»uprr  Iprrain  ipiiius  ciiinmniifu((.'ii  ilistriii(,'iMi(Io8  iiee  iiIIhs  riMlililiitimics  .iiil  iuliiitiis  nceiisiniii'N  iii|iii-  5 
tvoda«  nt«lri»  UC  fiimris  l<-iii|i<iribiiK  iiigri'ili  aiuleat  vi-l  e»  i|iiv  Kiipra  iiiniioratn  sunt  pooiiitiiN  i'xijriTc 
(irvsMinnl :  snl  et  iiiiMiiurnto  inonnstOI'io  sjll'    lii-atitiiili  11  i  8  «oti-riir.   nt    ad    snhitiMii   aiiiinv   Hier    in 

t'tcriia    nnil'tc    jiri'Vi-lliat'',    f»m  •   i-mifi-ssi  s   IVimI  i  s  iiiiiiliiini   tri. III um    i\:iiticiiiis  *    iiiilultiis   cssi' 

volitiniiü  et  reiiiissns,  »irut  in  prv<-<-pto  ailtcC'OS.soris  liici  cnitiiiiliir.  it:i  ul.  i|iii.tii's  pic  utiliiMt. 
niDiiUKtcrii  ac  frntmni  •  alii|iius  iliritji  ciiiiliifiTit  per  diveisu  lora  iiiipciii  nustri,  nuitilms  cl  rcvor-  10 
tontibii«  *  nli.si|Uo  ullii  sollititaciimis  (^  iiii|iiii-tuiIiiio  iii'irotiniii  suiiiii  liccat  i-xcrccrr,  i|uateiiiis  ipKos 
■ervo«  dci  •  ibidpiii  •  fniniilant  o  s  pi"  lllr  ;lt<|ilc  sliitii  ii';.'iii  a  diu  lllilli  rmici'ssi  *  in;.'itci-  nÜ8<>ri- 
ronlinni  dfi  •  osorure  dclertot.  l't  aiitoni  liuius  *  ri-iiuvatiuiiis  et  r(inliriiiati«)ni«  am-toiifas  maioroiii 
in  doi  nomine  •  (>ptin<-at  vi^rori'ni,  niaim  iimpria  sulitcr  raiii  liriiiavi  aniilii|ni'  *  inprcssiom-  as- 
•iirnnri    iiiiNi.  16 

^  SifjiHiin   «Iniimi   lii'inrici   .M.i   ri'};is   iiivii'tissiini.    !| 

I  KfjillHTtiis  faiK'cIlarius  vii-i'   Uiiillij^isi    :n\-liif;t|)cllaiii   recoff.  ^  (SI.  2.) 

I  ^ata   iKiii.  t'fT.'^  aniKi  ildiiiinicMi'   iiu-aniaiiiiiii>   \llil,    inilictinnc   1,   aiiiui  vcni  (loiimi 
Hcilirioi   rc;;is   I;   artiiin   Aquis<,'rani    ]iahitio:   t'ilit-itiT ''. 


•W.  sin 

Ilfhirifh    bestätigt   der   öisrh'iißichen  Kirche   zu   Würzbuvf/   die  Orte  Neustadt 
und  J/timfjurg  und  die  Zellen  Aniorbarh,  Srhlüchtern  und  Mnrrhnrdt. 

Kahl   HniH  Fihninr  ii. 
< trigniiiUliplum  im  A".   JMrIisarrhir  zu  München   lA). 

Lnuij  lieij.   Hoica  54    Reg.  —  Mmi.    lioiai  äS".  808    n"  -MM)   aus  A.  —  Whiemh.   Uli.  « 
/.  2Sö  n"  2<H  aus  A.   —    IHihwer  Reg.  ftä<>.   —  Stumpf  Reg.   l-iU. 

AlHirarhni    roH  einer   von  EA  herrührenden   Citrrecliir  (Note  c)  ge.ichriehen    von    KU    iinrh 
'■    riin  EA   verfiisslen  Conrej/t,  in   irelches  aus  den  Vornrkniiden  DO.  lll.  14(1.  Hlö  und 
•  I       i'iiehrr   Reg.   ÜHH    nur  einige  M'm'le    ühergegiingen  s-ind,    die    irir,    idigesehen   viin  einer 
zii.K(tmmeiih/higenden  Stelle  der  letzleren,  niihl  lie.sonders  bezeichnet  haben.  m 

•('.I    ^    In   ti(iiiiin(^    Hftiictuf  et   imliviiliiai-   trinitatis.      I  Icinriciis   iliviiia   tavcnlr   cli-- 
inontin    rox.  Si    (|iii(l    locis    divinit    fiiltiii    iiiaiici|)alis    noslrai'    larj^itatis    staliiliiniis 

munitic<-ntin.  ilivinar'  pIctatiK   nos   iiulc  crcdiimis   et   ininiirio   f,  aiiiliij,'iimis  rcimim'fandiis 
mnpniHf'Mitia.     I'roind«'   oniniiiiii   saiu-tai'  d<'i   afccli-siai'   iin.stronmuju«'   fidcliuin   ijracsciis 
et  futur«  copuiHcnt  induHtria,  qiialitcr  vir  veiieral)ilis    11.  inriciis  IJuircohurf^onsis»   aec-  »5 
(•I»'«in<f  vidclicft    prnr'Kid    luiHtrain    per  inliTvoiitiiiii  dili'fl«;  cnniiif^iH  nostfac  f'nnif^iind«; 
virlclicet    rr-pime    Hiipplieitcr    adiit    maicKtatein ,    .(iiaiinns  »   .inydam    locn    iioinini'    Niiwn- 

(Ut    et    ilnlirnhiiri^    •■■•ltiiliuii|iii-    ali/m    Aincrbarli,    SIndiTin    i-t    Miirri-Iiart     |i<'r    rcfjCK    V(d     inipiTa- 
tnre»     Pippiniiin.     KarMlmn     et     poHtca     div«;      nirniiiriac     sfiiinnin     et     antcccsKonni'' 
nodtnim  tcrciuin   vidr-lif«'t  Ottoncin   aii;rnsluiii   ad    <iiiiiiiiin   in    Imniircin   sancti   Salvatori-i  10 
winofir|itf    Kvliaiii    pn-ci'mi    niaiivrjs   <'|iristi     in    urlx'    ruirc<d>Mr;;"    corimralitcr    rjuifs- 

•M.    •■'   j.  rini-    uiu  II  1      ,1  fi)   n.in.   tiT.    Httill  fchr.l  rUIlrirlit  mi'lii/r/riif/en  li)  fclicitPr 

rhlltiehl  HarJiz/elraj/rn ;  i/i  nm   KU  oiler  rom    TrjrlM-hreiber  i-nl  ni'hl  m'rlifr. 
87.    'Br.-"liici        aj  ir  cor»-,  nii«  i-r  li)  il'iliinter  kirint  Unnir 


11  KIM!  IC  II  II.    iii(i:i.  43 

Colitis  (loiio  Iradila  et  ilriiun  |ii'arcc|itiiruiii  tiriiiilati'  currdlMirata  nustra  rcL;ali  muiiifi- 
ccutiii  cdntiriuarciinis.  ('uius  (|niil('in  lioiicstar  |ictiti(iiii  |ii-iiiiiiiii  pi-o  aiiKirc  ilci  iiostrac- 
([iic  salutis  provci-tii  satist'acii'uti's  i)C'r  lioc  rc^iao  maifstatis  iiisigne  foiiHriiiaiiius  et 
validi.ssiiiie    coiToborauius    ad    pract'atam    saueti  Halvatoris    sanctique    Kyliaiii    iiiartyris 

5  doniuui  loca  meniorata  et  collas,  cum  niiinibus  adiaecntiis  utensilibiis  et  ai)jjf;iidifiis 
suis,  in  qiiibu.sciiini|Uc  |iagis  et  couiitatibus  iaccaiit,  et  universis  taiii  ((lu^sitis  (|iiaiii 
iiic|uireiidis,  sicut  in  prioribu.s  praccpssonini  iio.stronuii  loo-itur  scriptis,  eo  teiiore  (lua- 
tiiuis  prat'libatus  iiracsul  Hoiiiricus  suii|uc  ])rr[)ctiiii  succcssrm's  oadcm  loca  et  coilas 
teneant  usitent  et  ad''   iliviiunu   scrviciuin,   ita''  sieiit   in   aiiti(Hiis   iTi;uiH   et   iiiincraturiiiii 

10  scrijitis  foiitinetur,  (lis|Miiiaiit,  nostra  iKistriiruiiKjiie  succtissonun  CMintradictione''  rciiiuta. 
Et  iit  iiaee  iiostrae  foiitinnatidiiis  auetnritas  staliiiis  et  iiicoiivulsa  permaneat,  haue 
pagiiiaiu  indo  conscriptaiii  iiiauu  innpria  ri>li(iiaiitcs  sigilli  iidstri  inpre.ssione  insigniri 
iussimus. 

^  Sigimiii   dimiiii   Heiiiriei  (M.)  regis  invictissiiiii.  | 

In  ^  Egilbertus  eaneellaiius  viee  Uuilligisi  areliieajiellaiii   reeog.  | 

Data    V.   id.    feb.''    anno    dmninicae    ineaniatimiis    Miii,    indictiono   I,    anno    vcro 
ddiiini   Heinriei   regis  I;  actum  (Joloiiie. 

(B.   1.) 


38. 

20  Heinrich  bestätigt  der  bischößicJien  Kirche  zu  Würzhurg  die  Abtei  Schicarzach. 

Köln  Km  Februar  9. 
Originaldiplom  im  k.   Brichsarchiv  zit  München   (A). 

Luäetdg  SS.  rer.  Germ.  2,  14  aus  il/.S'.   des  Chron.   Schwarzacense.  —  Man.  Boica  28", 
HOB  v"  199  «IIS  A.    —   Böhmer  Reg.   927.  —  Stumpf  Reg.  1S4.5. 

25  Gesehriehe)!    von   EB  nach    einem   von  EA    mit  Benutzung    von  D.  H7   verfassten   Coneept. 

Einige  von  uns  nicht  besonders  bezeichnete  Worte  stammen  aus  den  Vorurkunden  von  D.  37. 

(C.)    I    In   noniiuc  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinrieus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  i|iii(l  loi'is  divino  i-iiltiii  mancipatis  ncisti-au  larptatis  .staljiliinii.s  imiiiifieeutia,  flivinae 
piefatis    iiijs    imU-    ji    crctlinuis    et    miiiiiiie    aml)ioimus    rcnimierandos    iiiaiiiiitii'cnfi:!.      Proinde    oiiiiiiuiii 
3«  saiR'tae   dci  aecidesuae  uostronimque  Hdeiiiiin  praesens  et  fiitura   eognoscat  iudustria,  cjualiter  vii"  veiie- 
labilis    Heinrieus    Uuerceburyeusis     videiieet    aeeelesiae    jiraesul    quedaiu     regiae     vel     imperialis 

jiraecepta  potentiae  nostris  praesentavit  dbtutibus,  in  quibus  habebatur  insertum,  quo- 
mndd  Hluduuidcus  plus,  intei'venieute  memorandi  nominis  Anm  pontifice,  quandam 
abbatiaui    nomine    Siiarzaha   et    monasterium    secus    hostiuin    tliimiiiis    Suarzaha    sitiun 

35  cum  Omnibus  pertinentiis  vel  adiacentiis  suis  ad  doniuiu  in  lionore  ^saneti  Salvatorls  *  preeiosis- 
simique  martyris  Christi  Kyliani  in  nrbe  Uuereeburi;"  ciiriinraliter  ijuieseentis  COnstructam  reguie 
auctoritatis  scripto  tradidit  et  in  perpetuum  olitincnda  stabilivit.  Quibus  lectis  ob- 
lata  sunt  alia  diiectissimi  senioris  et  nostri  praedecessoris  tercii  scilieet  Uttonis  impe- 
ratoris    super    eiusdein    abbatiae    vel    monasterii    coiitirmationc    praecepta    Ik^renuuardo 

■w  bone  memoriae  pontitici  tradita.  His  igitur  ita  gestis  praet'atus  veneiabilis  *  praesul 
lleiurieiis    iiostram    |>ei-   interveutnni  dileetae    eouiugis    nustrae  Cunigundg  videiieet   reginae   suppliciter 

37.  c)  ad  divinum    servicium   ita   auf  ßasiir  von  EA  d)  rfn.y  zweite  c   ron  EB   fit/er  der  Zeile 
nachgetrai/eti         e|  V.  id.  sicher,  rietleichf  auch  noch  fel>.  vachgftrayen, 

38.  [Bresslau]       a)  c  corr.  ann  b 

6* 


44  K  AISi:i{l'KKrNI»i:  N. 

(h'pn'catiis  i'!it  i-xi'rlli'Utiaiii.   ■iimtiiiiis  sihi   nustijic  (|U<ii|ii«'  fclsitmliiiis  sujici'  rrlnis   |ir;ie- 
ilicty    «lilmtia«'    ilignaroiiiiir    larj^iri    et    gratia    tinnitjitis    tradcri'    srripta.     t'nius   iiuidom 

honimlan    pelitiuiii    |>riiiiiim    pro    niiiort'    doi    snjU'ti<(lU'    Kyliaili    Iliartyris    ( "liristi    pro    ViitO    siitis- 
(«rirntcs  piT  lior   rrpinc   iiinipütutiN   iimi^iip   CDiiKriiiaiiiils    et    viili<liHKiiiii'    «(irrohoriiiiiiis''    aci't'losiac     in 

lionort'  saiu-ti  Salvatiiris  constnift\> .  nlii  i-arissiini  iioliis  )iatriiiii  Kyliaiii  inartyris  i-cirpus  :. 
re({llicsi*it .  iiicniornt  n  m  aKliatiaill  et  lininastcriuin,  i-nm  liniiiilnis  niliart-iitiiK  Mli'iisililiMK  et 
«ppfiKlirii«  miiii,  in  i|iiil>iisi-iiiiii|iii'  pniri^  <'t  coinilatilius  iHconiit'',  et  iiiiiviTKis  tnni  i|iii,'Kiris  i|iiniii  iu- 
•|aireii<li<.  »icut  in  prioriliUN  priu'ci-sunrinn  iiimtninini  lp);itiii'  |iraf ccptis,  co  teimrc  i|iintlMiis  |)rae- 
liCriptUS  prni-Kiil  ilfinrirns  sni<|iii'  in  prr|ictUUIII  siicccssorcs  ■' » n  (lein  allbatiaill  tciicaiit  iisitcnt 
i-t  seouri  perpi-tini  possidcant  onliiu'llt  at<|II<-  ili.s|><>iiant.  nustra  n<iKtrorunii|Ui'  Kiu-1-cssoriiiii  <-(>n-  10 
irailiriioni-  rfiiii>tn.  Kt  iil  lincc  iHistrai'  lontirniationis  aiirtnrita.s  staliilis  i-t  inconviilsn  pcrnuincnt,  liant- 
pafriuam  indv  rouscriptiim  mann   pnipria   rolmrantp!«  siplli   iionIiI   iniinssioiic  inmipiiri   iiiNsinins. 

I  8igiiinn  ilomiii   lli-inrici  tM.)  rejjis  iiivirtissinii.   ^ 

I  EpIlKTtns  i-aiu-cllarius  vice   l'uillifjisi   arc-liicapi'llani    rccog.  | 

l)ata  V.  id.  t'cl».''  anno  doniiiiicao  ineaniatioiiis  Mlll,   iiidictinnc  i,   aiuii)  vcri)  doinni  15 
Hi'inrii'i   rf;:is  i:  artmii  < 'nlniiic. 

H.   1.) 


Heinrirh  bestätigt  dein  Kloster  Essen  den  Königsschutz  und  den  Besitz  sovne 
das  Wahlrecht  und  die  Imviunität.  Ximwegen  1003  Februar  26.      an 

(trigiiiiildipliim  im  k.   Staalsarrhiv  zu  Berlin   (A). 

Liinig   HA.    li^ .  :VU)  n"  S  rtiis  AJixrhrifl.    —    Orig.   (iiuJf.    i,    l-tH  ans   f'linrliiliir.    nmld 
minierl  mit   D.  H9^  (G).  —   LaconihM  Mederrhein.  ÜB.  1,  8H  n'  134  aii.i  Ä  =  Funcke 
(iisrh.   roti  Kssni  a.54  ti"  8.  - — ■  Faadniile  iii  Kaiserurkundeii   in  Abb.  Lief.  4,   Tnf.  6".  — 
Wesif.  IB.  .Su/i/,!.  9H  ,1"  .lUl   Re<j.  —  Bnhiuer  lieij.  .«»VS  (muh  G).  —  Stumpf  Hey.  1346.  s5 

(iexrhriehen    und    mit    Bi-nutzung    von   IK>.    III.   114    <tmh    rerfan-st    von   EA.      Gegen   rfa.s 
Ende  rfe«  Contejcle.s  »a7  die  Urkunde  rerf/ihcht,  indem   nach  den  Wmieti  et  ut  hoc  firniius 
hal«"Httir  dpf  Srhluss  der  Ciirrohiiriilionyformel  auxrndierl    und  stall  dessen   (im   Ende   van 
Zelle  1(1,    auf  dir  ganzen  Zeile  11   und,    als  der  Baum   noch  nicht  au.ireichle,    rechts  von 
der   Signum-    und    Rfrognition.izeile   ein    Zusatz   gemacht    wurde,    um    die    Befugni.tse   des  m 
Kliislrrrftgts  einzuschränken :  an  die  Be.'<limmung  darüber  wurdest  dann  eine  (Jorroboralions- 
fiirmrl  xotrie  eine  Zeugcnlistr  und  eine  I'oenformel  angeschlossen.     Soweit  die  Schrift  einen 
Schluxs  auf  die  Zeit  der  Fiilschung  gestattet,    dürfte  dieselbe  erst  im    13.  .Jh.  erfolgt  sein  : 
dnmirh   ist  es  miiglich,   wenngleich  es  nicht   mit  Sicherheit  behaujitet   icerden  knmi,   ilass  sie 
mit    den     lirdriickungen    des    Stiftes    durch    den    Vogt,    über    welche    wir    aus  der   Zeit    vor  sä 
/«/V-1    Kunde    hiilu-n,    und    welche    der  Äbtissin    zu   Klagen    bei    Papst    und    Kaiser  Anlass 
gaben,  im   Zusammeidiang  steht  (vgl.    ('aes.    Heisterhaeensis  Vita   Engelberli   Colon.  'J.  t   bei 
Hiihmer  Faules  V.  34lti :  Chrnn.   Emnnis  Mon.  (renn.   SS,   '23,  ÜOÜ ;  Albericus  lüü.'i  ebenda 
UlT:    t'hron,    regia    Colonietuiis  /V^ö    ed.    Waitz    'Jn^tl.       Wird    in    der    Inlerpolaiion    ins- 
Itemimderr    der   AwotchlnsK    des    Vogtes    aus    der   Stadt    Essen    betont ,    so    findet    sich    in   den   i<> 
Abmachungen  der  Abtis.sin   mit  den  Vögten  erst  lüUI  eine  entsprechende  Bestimmung,  indem 
■  ' I    ■■il*   der  Vogt  anf  alle   Cierechtsnmc   innerhalb   der   Stitdl    ecrzichlili    (Jjucimdild    Sieder 
■ VH.    V.  .i</    n°  *.*()f<). 

ÄÄ,  In   iititr  m  k-ltinr  U'i-"  -nn    ^,i.:f,n    a    ./,.-,•  ,)  1   v    1.1     lichtr,    cielleidil  mi,!,   „i^l, 

'1.   mncMf/iirngtn  l'> 


i 


II  KIMM  ('II    H.     10(13. 


45 


39". 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Essen,  den  Königsschutz  und  den  Besitz,  ins- 
besondere das  von  Otto  HI.  geschenkte  Gut  Brüggen,  sowie  das  Wahlrecht 
und  die  Immunität.  —    ■ —    ■ — •    — 

Origiiuddiplom   im  k.   Staatsdrrhlv  zu  Dussdäurf  l.V). 

Lünig  RA.  18'',  8^9  n"  7  aus  Abschrift.  —  Orig.  Giwl/'.  4,  453  aus  Chartular,  ronta- 
miniert  mit  D.  39"  (G).  —  Laromhkt  Niederrhein.  ÜB.  1,  84  n"  135  Extr.  aus  AK  — 
West  f.  ÜB.   Suppl.  96  n"  ö9ä  Reg.  —  Böhmer  Reg.  9-J8  (nach  G).  —  Stumpf  Reg.  1347. 

Neuausfertigung  von  D.  39",  geschrieben  von  EA,  unter  Einschiebunf/  eines  Zusatzes,  durch 
den  die  in  DO.  III.  ii42  dem  Kloster  bewilligte  Schenkung  von  Brüggen  noch  amdrüeklich 
bestätigt  tnrd.  Wann  die  um  dieses  Zusatzes  willen  erfolgte  Neuausfertigung  gegeben  ist, 
wissen  toir  nicht;  aus  der  Beibehaltung  der  Daten  der  VU.  kann  auf  die  Zeit  ihrer  Au.^- 
stellung  nicht  geschlossen  werden;  nur  lässt  sich  annehmen,  dnss  sie  vor  April  1004  ge- 
schrieben ist,  da  EA  spater  nicht  mehr  als  Ingrossi.'it  nachweisbar  ist. 


(C.)  §  In  noinint^  s;uK-tac  et  iiidividuae 


15                                        .9.9".  39''. 
(C.)  §  In  iiiiniiiie  .sanctae  et  iudividuae               (C.)  ^ 
trinitatis.        Heinriehus  divina  favente  cle-  trinitatis.      Heinricus    divina    favente    de- 
mentia rex.           Cum  «in  *   regia  post  deum  mentia   rex.             Cum   iu  regia  post  deuni  pen- 
pendeat  CUra  de  ea    quae    apud    seculum    est  deat  cura  de   ea  quf  apud   seculnm  est   rei  publi- 

20  rei    publicae    custodia    quasi  '^    tideleni    pi'g-  cae  custodia    imasi    tideli-m    |    prepositum    in    dies 

posituni    in    dies    c-aute  *   meditari,    in  monaste-  caute    meditari.    iu    inonasteriuruni   iusto  regiuiine 

riorum    iuStO    g    regimine    vel    eoi'Um    penitus  vel  eorum  penitus  (juae  dei  sunt  vigilautia  oportet 

qu^   dei    sunt   ■sngilantia    oportet   diligentius  diligentius    horam    de    hora    suum  cui    ipse  subest 

horani    de    hora    suum    cui    ipse    subest   pa-  patrouum  uou   retortis  oculis  intueri.     Quapropter 

25  tronuni    non    retortis    oculis    intueri.       Qua-  omuium  sauetae  dei  aecelesiae  uostrorumciue  fide- 


propter  nmnium  sanctae  dei  aecelesiae  nostro- 
rumque  fideliuni  pr^sens  et  futura  coj^no- 
scat  industiia,  ijualiter  venerandi  nominis 
nostrique  sanguinis  Mathhild  Astnideusis  mo- 
30  nasterii  aljliatissa  qu^dam  prfdecessorum  no- 
stroruni    regalia    nostris  obtutibus  precepta  mon- 


lium  presens  et  futura  eognoseat  industria,  qua- 
liter  venerandi  nominis  nostrique  sanguinis  Math- 
liild  Astnideusis  monasterii  abbatissa  (|uedam  pre- 
dt'cessoruui  nostroruni  regalia  nostris  obtutibus 
precepta  monstravit,  in  quibus  erat  insertuni,  quo- 
uiodo  idem  videlicet  X'eges  prefatum  monasterium 
stravit,  in  quibus  erat  ilisertum,   quoniodo  idem       in   suae    iunnuuitatis  tuitioneni  perpetua  cum  suis 


videlicet  reges  *   prefatum  monasterium  in  suae 

immunitatis  tuitioneni   perpetua  cum    suis   per- 

zä  tineutiis  lege  tuendum  susciperent  et  sancti- 

monialibus  ibi  div[i)io   cidtix    majncipatis  li- 

Centiam    eligendae    per   SUCCessiones    abbatis- 
sae   prfceptiva  auctoritate  COnferrent,   pro  rei  * 


pertinentiis  lege  tuendum  susciperent  et  saueti- 
ijuiuialilius  ibi  divino  cuitu  niancip;itis  liceutiani 
eligendae  per  successiones  abbatissae  preceptiva 
auctoritate  conferrent,  pro  rei  firmitate  uostrani 
humiliter  rogitans  eelsitudiuem,  ut  nos  denuo  id 
ipsum   faceremus.    Huius  igitur  votum  quia  ratio- 


firmitate    [nostram    liumi]liter    rogitaus    celsitu-  nabile  erat    voinntario    per   suam    et  dilcctissiraae 

40  dinem,  nt  nos  denno  id  ipsum  faceremus.     HuiuS  contectalis    uostrae     Cunigundae    scilieet    reginae 

igitur    Votum     quia     rationabile    erat    volun-  intercessionem     complentes     effeetu,     receptis     in 

tario    per   suam   [et]   dUectissim^  contectalis  nostram    defensionem    predicti    monasterii    sauctis 

nostrae  Cimigundae  scilieet  reginae  inter-  virginibus  cum  terretorio»  Bruggelieim  nomi- 

cessionem  complentes    effeetu,    receptis    in  nato,    quod  Ottonis   imperati'ix  manus  per 

■15  nostram  defensionem    praedicti    monasterii  vei-bum  venerabilis   supra  nominate   abba- 


39".  [Bloch]       a)  a  ühe>-  tJer  Zeile  nachgetragen 


39».  [Bresslau]      a)  A' 


4ii 


.KA  isr.  ur  liK  IN  Di;  N. 


Miiu-ti.-  vir'jiiiil>ii>  omii  l...  ■-  -  ia>nilii<  ailia- 
oi-lltiis    llt•'ll.'•il,i!l>ll^'■    et    iilll)lil>US    il|i|M'liiIitiis 

vcl  <|uil>iisruini|iu>  ti<lcliiiin  ilmiis  i't  ijUi; 
ilii  trniVitHc  sunt  iiiit  uni<|iiiiiii  triiilcnilt; 
i'«iiifiT«'iitii>,  |>»T  lioc  rt-j^iüc  niiiii'>tati>  iii- 
sigllO    riMliiVllllUls    t't    (■oiiKriiinniiis    Ulis    \ct('- 

roni*"  in  nliltntUsn  |KM'  lU'i't'ssinnis  ti-iii|)i>ra 

limitiniii  cliiri'iiil  n  .    |ir^'i-!|)  i  c  ii  t  es   Krinitcr  rr^'io 

verho,    iit   iiiilliiii  iiidt-x   |iiililicii«   mit    i'xiu'lur 

r<-l  i|uililii't  <-x  iiulirinrin  potostiitc  in  locn  |iriir- 
<licti  niiiiiHstiTÜ,  ((iii'  vi't  iiniK*  |Mi.s>i>li*t  v<*l  -^  (li\'i- 
uiip  |ii<-i«ti.>  aiipiiciito  |>iissi(lcl(it.  iutiis  vol 
fori.-  ullii  UIII<|Uaill  tcinporo  iii)rr<'>li  iiikIiiiI 
Md  cAiiMi.t  Vi*l  Ilti'S  iiiicIiiMulH!'  v(>l  fri'ila  mit  tri- 
liiltii  neu  l'dllt'CUl«  Hli(|UHK  exi^'ciiilns  mit  iiiiiii- 
siuli)*«  vcl  |lHrHtll^  tneicndii»  mit  tiilfiiiHsoii'.s  ti>l- 
lendos  mit  honiiiii-ii  i|i|8iii)s  nccctesiac  u|o|ii- 
striiicviidti»  iieiinc  iilliu  iicc|n]Niuiii?8  illiriln»  ri'- 
i|uircndiut  in-qnc  tlK'ldiKMiin  siv<-  )>iiriifrt>doü  in 
aliiinihii»  ciusdcni  inoitastorü  lori»  all  Imniini- 
liiiii  sill    niris  i'xiifcro  ailt   iiiiniiiics  l|>silis  i'colc- 

»iiii'  »iTViiB  liti.K  vi'l  liliiTii»  alias  ad  placitmu 
vocaro  iircsiiiiiHt  aiit  in  militiain  sivc  hosteni 
ire  constringat,  nisi  a)>l)atissn  vel  advoL-ntuii, 

i|iieni  JililiHtis.Hii  et  l'oilgrt'gatlii  ciiiKdeni  loci  in 
lioc  ii|niii  olf)r<Tit.  Kt  nt  Imc-  «  tiriiiiii.s  liiilicatnr, 
<  |irf fipiitiii.-*.  tit  al>hatissu  (;t''  riniveiittis 
<lo  coniinii  cimsciisu  silii  cHfriint  arlvnea- 
tnin :  et  iili-ni  advocattis  nun  in  fivitate 
ahliatisse  Astnirla  M-d  foriK  cxtfa  i'ivitatc-ni 
in  indicin  |>r<'.side)»it.  t-iini  i)isiini  jn"o  nia- 
ntinni  *■  tninrationf  vi-l  arinoi-iini  |)roela- 
inalioiiy''  i-iiiitigcrit :  idciii  t.-tiani ''  advm-a- 
t«B  in  bonis  quf  «inpllatiin  K|)i'ctaiit  a<l 
ntibntiani  iiii-liil  silii  iuris  iisiit-|ia1iit.  Et 
nt  lii;<-  oiiiiiia  incMiiviilsa  )ii-i-niaiu-ant  ',>  pi'e- 
oppti  noKtin  |tapnain  iina^j^niK  nostri"'  bnlla 
<|>r<>|(rii!<  inaiiiliiis>  riiliorantes  <fiinfiniia- 
iiiuh.  'J'i-htoi»  i|iii  |iivsfnteK  adci'nnt  i*unt 
Nuhnotnti:  c«»iiii;h''  Bruno,  advot-atiis  Aki-«;- 
rifUK«.  Knino.  villiettK  Kretlitdiennis,«  Hezc- 


li-.--ai'  cidiin  niuuasti'riip  in  |iri>|ii-iiiin  tra- 
didit.  ft  lioi'  ita  nt  |ii-rnian<'at,  nostrat^ 
i'iMiiivationis  inMTi|itiii  nmil"  aftiiiiiat  -  et 
(■Ulli  aliis   I.H'ls  iMuniliiis   ad    id   iiuiii:ist<'i'iuin 

IK'rtini'ntihlls  l'nuiilils  luliiiccntiis  iitciisililms  i't  6 
iiniiiiliM>  iiiiiiiiiiliciii-  \r\  (|uiliiiHciiiii<|iii'  tiililiiiin 
doiiis  et  i|uat'  ilii  tl'aditiic  siliit  alit  iiiiii|iiam  (ra- 
di'iidnc  ronfiToiitii».  per  lioe  n-iriai'  iiiniestatiK  in- 
«ijriip  itenini  rciiovmniis  pt  hnnitor  (■oiitirinaiiniN 
ilii»  vi'tiTrin  In  aliliiiti.sx»  ])pr  dpppxsioiiix  teiii|>urn  10 
lircntiani  rlitrciid«,  iirroi]iifntf»  firiiiitcr  i'pjrio  vprho, 
nt  iinllii>  indi-x  |iiililit'iis  aiit  exactor  vpI  i|nililict 
i*x  iiidii-iarin  potpstatt*  in  Itu'a  priMlicti  nioitastrrii, 
qiiiu'  vpI  iniiip  possidi't  vpI  <liviniip  piptiitis  aiip- 
niPiito  piissidpliit ,  intiLs  vel  foris  iillu  iinii|iiniii  16 
tpinpiirp  iii^rpdi  aiidrat  ad  paintax  vpl  litcs  andipii- 
das  vcl  frpda  aiit  tiiliiita  spil  collpptas  alii|na^ 
pxij;piida.s  mit  niansinnes  vpI  paratas  farii-mlas  aiit 
tidi'iiissoi'ps  tollpiidos  mit  lioiiiinps  ipsins  api-plpsiap 
ponstriiippudo»  ni'qiip  iillas  ncpasioiips  illipitas  rp-  SO 
i|niri'ndas  iipijiip  tlipliiiipiini  ,sivp  paratVi'dus  in  ali- 
•|uilius  i'iiisdpin  nionastprii  locis  ab  lioiniiiiliiis  üui 
iuris  exigerc  aiit  liniiiinc.s  ipsiiiN  fcpicsiap''  Her- 
vos  lito»  vcl  lilicroN  alias  ad  phK'itnni  voearo 
prcsiimat  aiit  in  niilitiani  sivc  lio.stpin  iri'  pnii-  »b 
striiifTat,  nisi  aldiatiasa  vpI  advopatus,  quem  ahbii- 
tissa  Pt  poiipregntio  piiiMlciii  luci  in  1ii>p  opus  clc- 
gprit.  Et  ut  liop  tiriniiis  lialicatiii-,  liaiip  imstn 
prpcc]iti  papnani  mann  propria  rub(>niiit(t>  mpstrau 
inwififiiiis  biillii  in»i^niri   prppppiiiiiis.  (^  30 


•8*.  h)  fn  A  trhfint  li   flfrr  ilrr  Xrilt  iiachi/elru- 
f7"<    :••<•'■■  ■  -rr  Sucht  rag  jetzt 

HUI-  nrirli    '  ,.^  flau  rmif  p 

■/•••tt,   ilnt«  lief 

'  II  i*l      d )  A 

■""  '-  "(•  hat  A  tinrn 

itt  (  •■  rr/rr.  nii»  t 

'  '    "    II»  A, 

:ii  irol- 

/ ,..■.',..... /('/»i  dir 

H'ortt   ■ilvocntii«   uml  rillipuii    nirhl   zu  dm 


80*.  Ii|  (jccleiiae  nuf  Hnxur  ci  nir  ha/jen  mirh 
den  Srhlims  der  Corrt>l>iii-atiiintiformel  durch 
J'elitdriick  liezeichnet,  ohirohl  ilimer  in  der 
am  SrhliiD»  rfrfflliichleu  VI'.  nlch  jetzt  nicht  i!t 
tjanz  HO  /indft :  dann  er  in  ihr  »mpräniilich 
flfulani/rn  »wl  in  iinm-rfm  IJ.  ring  ihr  enl- 
Irhnt  int,   1,-iinn  keinem  Xireifel  unterliet)en. 


HEINRICH  n.     1003.  47 

linus,  K)i('ruiiiiius,  Liulnlfiis,  Uwidekiii, 
Hezel,  riKilkai'ilus  viri  luihile.s.  Si  quis 
riiiistitutiiini  nostry  i't  iiiuiulato  ecmtraire 
prcsuiiipserit ,  rry-ic ''  luaifstatis  (iH'cnsaiu 
6  se  noverit  iiicuiTisse.>  ' 

§  Sigiiuiu   (ImiHii    llriiiriclii   regis   (M.)  ^  Signum  domiii    Ilcinriclii   rc'j;is    Mj 

per  Cliristuin    invK'tissimi.   Ü  per  ( 'liri.stuiii  invicti.ssiiui.  S 

^   Kgilbt-rtus  caiicclUirius    vice   Uuilli-  Ij   Ki^nlhcrtiis   canccllarius    vice   Uuilli- 

g[isi]   archicapollaiii   rccngnovit.  J1  gisi  arfliieaiiellaiii  recogiiovit.  ^ 

10  Data    VII.    kal.    niart.    aimo    iiicania-  Data   VII.   kal.    martii    anno    incarna- 

tioiiis    dominicac  Mlll,    iiidictione  I,    anno  tioiiis  dominicae  uiillesimo  III,  indictiorie  1, 

vero  dnmni  Hoiiirichi    regnantis   adhuc   I ;  anno  vero  doinni   Hcinriehi    regnanti.s   ad- 

actnni  Nouinniagi.  huc  I;  actum  Nomomagi. 
(B.  I.)  (B.   1.) 

40. 

Heinrich  erneuert  dem  Kloster  Vilich  die  Verleihung  der  Freiheit  von  Quedlin- 
burg, Gandersheim  und  Essen  sowie  der  Immunität  und  des  Rechts,  Vogt  und 
Äbtissin  zu  wählen.  —  nxiH  Feh- aar  ^6". 

Orifiinalfraiissniiipt  K.   Adolfs  roii    12^2  Juli  7  im  k.   St'tafmrrhiv  zu  Düsseldorf  (B). 

20  Stumpf  Ada  im'd.  89  it"  HS  aus  B.  —  West  f.  VB.  Suppl  97  n"  593  Reif.  —  Stumpf  Reg.  1848. 

Xiicli   DO.  III.  82,  das  auch  auf  die  Devotiomfonnel  einqewirkt  hat,   nerfa.'isf  und  icahr- 
srkeiidich  auch  ijeschriebeu  von  EA. 

In    nomine    sancte    et    individue    trinitatis.      Henricu.s    divine    caritatis    munere 

rex.  Oranis  tideliiim  nostronmi  euiii.scumiiue  coudieiouis  cetus  niiocuiuque  lueonim  situs  i)ro  inaioris 

25  auctoritatis  causa  coo-no.srat,  i|iialitir  nuidani  imliilis  vir  *   Slegingfo/.  cum  religiosa  coniuge  sua  Gerbirga 

quondani  regalem''   karissimi  senioris  nostri  tercii  Ottonis  augusti  preseuciam  adierunt  et 

«luoddani  nioiiasterium,  (|Uod  dp  jiroprio  patrimonio  suo  pro  eterne  vite  premio  et  memoria  sui  iu  istn 
seculo  iam  *  pü  patris  sui  videlic6t  SCCUndi  Ottouis  imperatoris  augusti  *  cousensu  iu  loi-o  ((ui 
Vileke  dieitiir  fou.stnixeruut.  in  suas  niauus  tradideruut,  rogautes  ]iro  iliiii.s  Inci  staliilitate  et  defeu- 
30  sione  de  omni  seeulari  servicin  illud  SUa  regali  poteueia  litierari  ae  luuuiri;  CjUod  et  tactuni  est. 
Nostro  quoque  tempore  vencrabilis  eiusdeni  monasterii  abbatissa  niiniinc  Adellicyda 
per   intcrventum  dilecte   coniugis    nostre  Cünegiinde  videlicet    regine    nostra    id   denuo 

fieri  munilicencia  supplex  rogavit.  Cuius  püs  petieionibus  asseneientes  cenobio  illi  ad  legem 
et  ad  regulärem  ordiuem  ceterorum  monasteriorum  in  nostro  regno  degenciura,  scilicet  CJuiddelinburch, 
S5  Ganderesheym,  Asnitlie  libertatem  dedimus  et  ab  omni  imiuietudine  seculari.s  districtionis  iugo  absol- 
vimus,  ea  racioue  ut  uullu:i  episeopus  eomes  iudex  aut  advocatus  iu  execpiendis  causis  id"  aut  illius 
loci  servos  striugere  vel  aliquod  servicium  inde  exigere  aut  placituni  iu  memorate  eeelesie  |irediis 
agere  aliquam  potestatem  habeant,  uisi  que  divina  sunt  et  quantum  ipsius  loci  abbatisse  placeat,  et 
ut    sorores    sauete   eongregaeionis    inibi    deo    niilitantes    iu    t'utura    teuipora    iu    libero    arbitrio  habeant, 

40      39".  fohlenden,     smulern    zu    den    corangehenden 

Xamen  (/ehören  h)   A  i)   in  der  noch 

unverfälschten  Urkunde  hat  der  Schluss  von 

finnius   liabeatur   an  jedenfalls   so   yelautet 

u-ie  in  T).  39''. 
45  40.   [Bresslau]       a)  f7rt,9  Abkürzungszeichen  über  dem  zweiten  e  fehlt  in  B  b)  li\  idera    I  t  . 


4^  K  AlSKUriiKlNDKN. 

<(Ueni  Hilvocntiiiii  t-t  i|uniii  iililtiitU.Miiii  iiitiT  m>  <'li),'Hii(,  iiitixiiiir  »i  in  illiiiK  limii  viri  et  iiiatroiu'  i<ii|ira 
«lirte.  <|ii<iriiiii  Imnn  vuluiitiitc  illt-  locus  diviiui  ninii<-i|intiir  niTvirii).  parnitclii  ad  itl  oftiriiiiii  yiloiiua 
inreiiiatlir'',  sin  nuteiii,  alias  iiiDTHtiir.  Kl  iit  Inr  iioslrc  doiiaviuiiis  lilicilas  tirina  stalillisi|iii'  pi-r- 
luaucKl.  Iiuo  |irivili'piiiii  iiidi'  riiiisiriiiliiiii  iioaIiI  siplli  iiiiprcssioiic  iilSKiinii'-  |ii'i>|irlM  snhii'i'  imtaiido 
manu    corriiliorari.  g 

iSipiiiiii  doiiiiii    I  li'iirii'lii   (M.)   rojjis   invictissiini. 

I>ittii    IUI.    kal.    inarrii   aiiiiu    doiniiiicv    iiK';(rii:K'iiini>    MIII.'' 

41. 

Heinrich  schenkt  der  bischößichen   Kirche  zu  Parma  die  Abtei  Nonantola. 

Kinureijcn   liKIH  Februar  28.       lo 

l'ghelli  Italia  smrn  i'd.  1.  ?,  i'fA'i  er  cod.  iahitlnrii  Yntiniiii  (V)  =  ed.  II.  2,  161  = 
Orig.  Guelf.  1,  .576'  m"  20,  =  Beim  (e  ('tiwici)  Serie  de'  dnchi  e  marvhesi  di  ToscaKa 
1',  ISS  h"  10.  =  Leihiiiz  Ann.  imp.  H,  8S2,  =  Mit/ne  Patrnl.  I4i).  2^0  n"  l.'i.  —  Affo 
Slorifi  di  Parma  1,  H7H  n"  90  ni«  eopia  antica  (P)  =  Capjielletti  Lr  tliie.se  d' Itniia 
15,  1S6.  —   Böhmer  Rtg.  929.  —  Stnwpf  Reg.  1H49.  i6 

Xarh  Vorlage  von  Miihlharher  Reg.  l.'tT'l  irahrscheinlicli  aii.s.serlialli  der  Kanzlei  rer- 
fas.st :  durch  ungesehickte  Benuizung  der  VU.  erklärt  sich  die  Wiederholung  de.t  Xantens 
des  Petenten  im  Eingang  de.s  D.  Für  dessen  Echtheit  .spricht  nicht  nur  das  —  abgesehen 
ron  dem  Schreib-  oder  Lesefehler  im  Kanzlernamcn  —  röllig  zeilgenii'lsse  Profocoll  soivie 
die  Interrentinn  des  Markgrafen  Thedald,  dessen  Konigstreuc  ebenso  bekannt  ist  wie  .seine  m 
Beziehungen  zn  Xonantola  (er  war  G-raf  ron  Modena) ;  sondern  sie  gilt  uns  insbeson- 
dere als  verbürgt  durch  die  Bestimmung,  irelche  ron  der  Schenkung  an  Parma  das  Land 
autmimmt,  das  der  Konig  .seinem  getreuen  Bischof  Aiihert  verliehen  hat,  eine  Bestimmung, 
die  »w  einer  spdleren  Parmenser  Fälschung  unerklärlich  sein  wilrde,  in  die  damaligen  Ver- 
hältnisse  aber  aufs  lie.ste  pa.sst.  Denn  unter  dem  Bischof  Aubert  kann  nur  (tlhert  von  xr> 
Verona  verstanden  werden,  der  nach  D.  24  u-enige  Monate  zuvor  in  Deutschland  gewesen 
sein  mu.ss  und  liei  dieser  Gelegenheit  jene  Verleihung  erhalten  haben  wird,  während  wir 
andererseits  z.  B.  aus  Tiraboschi  Nommtola  2,  Hl.  95  ff.  wissen,  da.ss  die  Abtei  Besitzungen 
in  der  Grafschaft  Verona  hatte.  —  Der  von  l'ghelli  benutzte  verschollene  code.r  Vaticanus 
und  die  von  Affö  wiedergegebene  eopia  antica  durften  auf  die  gleiche  (Quelle  zurückgehen,  ao 
dif  aller  nicht  das   Original,  sondern  eine  ältere  Abschrift  a-ar. 

In    iiHiiiiiic    saiK-tni;    i't    iiidividiiae   triiiitatis.      Ilrmiiu.s    diviiia    t'aventu    ilciiiciitia 
rex.  Omniliu«    fidoliliuii  •    notuiii    ficri    volnnuis,    ijUuil    Si^jefredus "     vcncrnbiliit    snnctar    l'ar- 

nii'usi«  itcricitiac''  i-iiijicMiiun  Hdclis  nostnr  et  per  iiitervoiituiii  iiostri  Hdelis  Tlif'odaldi''  mar- 
chionii«    ndiit   noiitrnni   cli-uicni-iani    iani    dic'tu«    Sippfrodus »    (»|)i8c<)|)UK    saiictae    Paniiensi»  80 

CCcl«'»iai'.  —  iinalinus  Hniiatlls  in  Hdi'  alacritor''  di-scrvin^t  n<il)i.-*  r\  nh  ai-tcnio  n'niunoratorc, 
40!  omnibui«  baliuiidnt  huiüs,  •  ri-tril>nci»ni'ni  ni-teniai'  rcMMinorflcioniH  prrripiaiii  u  »  "',  —  ut  nos  aliha- 
«•imn  ni<ma/it<-rii  c|nod  dicjtur  N'inantula  sitam ''  in  lionoro  lii'nfi  SilvcMtri"  fiinffSMoriK  iloi  atfJUC 
Jioiltincif*  fiilii  suaci|n<-  i-c<|psin<'  l'armrniii  iure  (iroprii-tarin  cum  oninilMK  adinri'iilll«  rt  |iirrtincntiiii 
eiu*   in  inu-frruni  pi-rpctui«  tcmporibns  runcvdcrcniUH   praeter  illani    ti'rrain,   (luani  i'iinceMMiluUH  i" 

40.  c;    yi'.;  invenialur   li         d)  in   H  »leJil  die  Dalifnint/  mr  ilrr  Signumzrilr. 

41.  Bloch^  a|  Sigrifredu«  /'  bi  t'  ^--  VI.;  ven.  parni.  ecci.  Hanct«e  /'  c)  Tlieobaldi  f/ 
d'  BCnter  V  ei  «/«//  dirnrn  Woriet  in  ('  eine  Anzahl  ron  Funrttn  zur  Andeulun;/  einer 
I.ilckt          f(  fehlt  in    f.'          ^)  hnnorem  »anc-ti  .Sylventri    1' 


HEINRICH   ir,      1003.  49 

Alilicrti)''  cpisfdjKi  nii^tni  tiilrli ;  et  illa  terr;i  sita  est  iuxta  Atc^^iiii  ttiinii_-n.  Cuins  pi-e- 
cil)iis  lieni'rnitatis  iiostrae  auifiii '  jucoiniiiuilfiiitL-s  eiiisqiie  erga  mos  dwutissiniani  tidilitateiii  iiitendeiite.s 
iussiniiis  ei  suaeque  Parnunsi  eci'ltsiae  in  linuurem  sanctae  Mariae  dci  genitiieis  *  dedicatae  hoc 
iniporialis  nostnie   aiutoritatis  timsi'rilü  piaeocptiiiii,   per  (niod  c-oncedimus  ei''  donaniiis  atque  largimur 

s  piai'liiiatani  aiihai-iam  quae  dicitur  Nonantula  sancti  Silvcstri '  confessoris'"  atque  pontificis, 

nun  unmiliu»  adiacentiis  et  piM-tiiiciitiis  *  curtibus"  capellis  et»  aodifieiis  earuin  tcnis  campis  pratis 
Vincis  silvis  servis  et  aneillis  utiiusi|iie  sexus  nioliilibus  et  inimobilibn.s,  cum  *  intc^ritate  cornni  Ct 
uni\'crsis  ijuac  diri  auti*  nnminari  possuiit  ad  praedictani  abl)aciani  pcrtiiicntibus  nostra  iiiiperiali  cnii- 
ccssione,    ut    habcat    teueat    fniatui'l    pcrlicnniter    tarn    ille   ([iiani   et    successores    eins    ad  paitcm  saepc 

in  noininatae  suae  eccicsiae  faciantiiiic  cxiudc  iniic(|iiid  secundnui  aetenium  arbitiiuni  "■  melius  eis  pi'ae- 
VlSUni  tucM"lt.  Quiciuiiriue  vcro  contra  lianc  nostrarn  donaciuncin*  concessionem  sive  larg'icioneni  » 
agere  causa  ri  vel  de  potestate  »  Parmensis  ecciesiae  subtraliere  <inaesierit,  C  libras  auri  optimi  cogatur 
*  solvere,  niedietatem  palaeio  iiostro  et  medietatcm  praefato  OlgC'freciO  episcopo  suisque  «ucces- 
soribus    ad    paitem    praedictae    ecciesiae  Parmensis,    CHI    violencia    illata    fuerit.     Et    ut    liaec    nostrae 

l.T  donaciunis  conccssii.inis  larfriciunis  auctoritas  pracsentibns  futurisque  teniporilms  plt-nissimum  vi^orem 
obtineat  et  llt  verius  credatur  dilifreuciiisque  ab  umniljiis  observetnr.  manu  pr<ipria  siibtcr  tirmavinius 
et  bulla  nostra  insin-uiri  iussinius. 

Signuin   ilimiiii'    llrnri  >  .M.K'i  "    invictissiini  regis. 

EgilbiTtus^    cancellarius   vice  Vviligisi"'  archiepiscnjji  vecognovit  ^. 

äo  Data    II.   kal.    mart.    anim    incariiaeioni.s  dominicae  MIII,    indictioiie   I.    aiiuo  vero 

domni>'   Henrici  regis  I'-:  actum  Nouiomagi". 


4*> 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  MöUenbeck  den  königlichen  Schutz,   ge- 
währt ihm  das  Recht,  die  Aebtissin  unter  Einholung  bischöflicher  Genehmigung 
25  ZU  wählen,  und  bestätigt  die  Befreiung  seiner  Leute  von  der  Entrichtung  des 
Königszinses  und  von  der  gräflichen  Gerichtsbarkeit. 

Minden   1<)()3  Mirz  lu  oder  IH. 

Orighinldiplom   im  k.   Sfrntfftnrrhir  zu  Marhiiry  (A). 

Hoier  Belntio   hist.    de    fitndtttione    »lonnslerii  Mollenbecensis  (Rinteln  1626)   lOÜ  cit.  — 
30  Martene  Coli.  1,  36S  am  Ä  =  Kiichetihecker  Anal,  i/rt.s.s.  10,  .391  v"  3,  —  Micjiie  Pafrol. 

140,  ■Jöl  n"  17.  —  Gnipen  Orig.  Genn.  H,  125  au.s  Abftihrift.  —  Würdtwein  Siebs. 
6,  807  n"  97  aus  A.  —  Paulns  Gesch.  de.t  MöUenbecker  Klosters  39  aus  Abschrift.  — 
Wilninns-Philippi  Westf.  KU.  2,  399  unvollständig  aus  A.  —  Westf.  ÜB.  Sup})l.  97 
n"  .594  Reg.  —  Böhmer  Reg.  930.   —   Stumpf  Reg.  1350. 

35  Verfa.sst  und  geschrieben   ron  EA  unter  Benutzung  von  Mühlbacher  Reg.  1S7I  (VC  I)  und 

DO.  II.  189  (VU.  II).  Das  dem  EA  sonst  nicht  geläufige  Recognitiousverbum  notavit 
wird  der  Notar  in  einem  DO.  II.  oder  DO.  III.  kennen  gelernt  haben.  Wenn  es  au.s 
der  VV.   van  D.  43  stammt,  so  müssle,  da  die  Kienburger  Vorurkunden  Jedenfalls  erst  in 

41.    h)  Huberto   U         ii   1'  -  Vi'.;  aures   f  k)  PV;  et  Vi'.  li  Sylvestri   i'         m)  fehlt 

^(,  in  P        11)  r=  Vr.;  cortis  P         oi  P  =  IT.;  atque  C         p)  P  =  IT.;  et  U         q)  P  = 

VC:    et   l'ruatur   i'  n    U  =  VC;    arbitrura  P  s)   das  folgende    bis  zum  Schhi.ss  den 

Conte.rte.'i  fehlt  in  V        i)  tlonni  P:  D.  Henrici    U        ul   ,V.  fehlt  in  P;   V  i/ieht^  das  Kaixer- 
nimiogranini,   das  riel/eicht  dem  bei   ihm    unmittelbar  folgenden  DH.  II.  aus  der  Kaiserzeit  ent- 
nommen ist        T)  Aubertus  PC       w)  cancellarius  Videchi  i'       x)  recognovi  C       y)  donni  P; 
15  doniini   l'         z)  primo   i';  ni.  P,  ob  eerderbt  aus  secundi  IV  a)  Noviomagi  P. 

KaiatTurkuiidfii  III.  * 


50  KAISKUIKKINDKN. 

Miiijtifhiirtj    eiiifierfirlit  xiiirf,    iiHffnioiiinifii   irirdni,    ilnss  dir  Aiisfertufuiiy    imi    />.    />'  shh 

bis    in  dfii   .l/(i(/fW<M/v/cr   Aii/'nilh(tll  drs   h'iiiiiiis    rirz/iijirt    hatte,    die  Dnticnoi;/    ntn-r  nnf 

die  Handliitiij    211    liciifhni    wtire.    —     l'diriinns    int    die   litditrliiiii    dex    Tiuiesdiitiiw.s  vidi 
l).  4-J  zircifilliiifl,   vijL   Xule  f. 

(C.1   ^    In  noiniiu'   siinctac  et  iiulivitluac  trinitatis.     lliinriius  diviiia  laviiUo  ili'-  5 

1    inontin    rex.  Si   Im-n   iliviuo  cultui  dioiiiii    iinstiM  stiidiiriiinus    jiiii|iliHciire  siil)»iilii«,   ni>ft'rni   ropiii 

liortiolipiii    iios  ob  lioo    niic|itiiruK    ossc    lii|tiiilo  coiifidimiis.      i;ii.i|in>|it('r    Miiiiiimii    tiilcliiim    ii.isironini   5] 
|irao8riiliiiiii    Sfilirrt "    iit<|iii'    fntiiniiuiii    iKivrril    iii>liistiiii .    i|iiiililiT    ijin,iliim    YflUTaliilis     anbatissa 

iiomino  Bt-rtheid  quijtlani  iin|n.Tialia  imstris  nhtutiluis  niiiacsi-ntavit  praticiita  ixr  iiostnis 
antecessores  Anioltuin  et  Ottonein  Nccundiiin   \n-ii  iiiiiiiiinitatc  sim  collata   1 astcrio    a  m 

i(uiliu!<(lnin  nobililniK  pcrsoilis  Hildiburffn  et  *  pioshitoni  Kolcliartn  a  t°iiii<laiiii'iiti.s  olim  in  loci 
Muliulieclif  »  fonstructo  «  iiostrniiii|  mp  SUJjplicitor  prccata  CSt  tlcmciitiiiin,  ut  et  nos  ipsitni  loeuiii 
nini  Ullis  iiortineiitÜK  in  iiostriiiii  innii<li)iiiriliiini  et  (lefeii.sioiieni  pro  roniodio  aniiiine  iiostrae  «iisoipcn'- 
iiiiis  et  faill  «Mli;  in  stlis  MTilPti>  ilivcilta  l-st  conveiiieiitiani  l't  (inlatinlicill  ipistrai'  aiiitciitatis 
»rripto  e  orroliorareniiis.  Xos  ita(|lK',  iiitiTveiiieiit  i  li  u  s  pro  ca  dilcclis  vt  tiUllilialilills''  iKistl'is  1;, 
Bcnihunlo  duee  et  opiseopo  Tllifdl'ric",  in  enins  hoc  monasleiiuin  ptU'llarL'  t.'iilistrilftlllll 
est  dioccüi,  pro  divinac  mereedi«  nnpnu'iito  ipsiini  iiionasto  r  i  i  loeniii  iiiiii  suis  adiat'ciltiis  et  * 
oninibus  pertinentiis  in  noxtruni  ninndilinrdiiini  siiseopinins  et  ad  uriliiiein  |irii(riini  ]iri;i'('|ptii|-iiiii 
in  oninilius  rontirma  v  i  ni  ti  s    et    lldC    rCfjio    insig^ni    robora  v  i  in  n  s  .    lloc    tirniitcr    i'anc'icntes'' ,    llt 

sanetiinonialos    ibi  deo  devutae    per  deeessinnis  tenipora  (inaiu   niclicireiii  noverint   inter  so 
»e  pü^aiit   licenter  et   sibi  praeponant    .ibiniti.-sji  m .   ei)numinicatn  i'iiisfDpi    sui    cnnsi'iisii. 

II  Insnper  <-tiain  in  nostri  nicmoriam  noniinis  oonoessinms,  nt  ab  lioniinibns  praedictac  aeeclesiae  nsibus 
et  «ervitnti  aneillariim  dei  snlulitis  refrnli«  vel  iniperinlis  eensii»,  «pii  illde  solebat  *  per.soivi,  a 
nnllo  eoniite  vel  indieiali  sive  rej^iae  exactlOllls  persona  deiuee|)!f  oxifratiir.  et  nt  nullus  eonies 
rel  iudex  pnblirns  anl  ali(|nn  potoiis  persona  liomines  praet'ntae  aecelesiae  in  snu  indieio  liannnin  eis  25 
impnneiido  nnt  instieinni  ab  eis  nllain  alii|UHteniix  e.Niirendo  andeat  incjnietare,  exeepta  solliiminodo'' 
lepe  illn,  quain  advoeatiis  episeopi  i|iii  praesidet  eidein  aecelesiae  solito  niore  ab  eis  dciiet  reposeeri*» 
et  illa  iuris  sanetionc,  .si  iplid  nicf's.iriii  proptir  eapitali'  crinii'H  in  piisiiitia  dmis  iijUls  naljet 
liniri  illdii'iaiiter  et  detenilinari'' .  Kt  nt  liaee  nostrae  ( iimessionis  aiictoritas  linnior  *  liabeatnr, 
lioc  nostrae  iloininalioiiis  praeieptnin  *  mann  propria  rnbiiratlllU  llii!>trae  ima^illis  si<^lio  inssi-  ■.m 
miu   iiwigniri. 

I  Siffiiuni   donini   Heinriei   (M.i   rejjis   in   ("hiistd    iiiviciissinii.   fi 

^   K^ilbeitiis  eaneellarius   vier    riiilli;ri-i   Mieliica|pcllMni    imlavit.   §  SI.   D.i 

I)ata   111.'^   iil.   niart.   anno   inearnationis   doniinieae  MIII.   iiidielinnc   i.    aiiiin   vri-o'' 
diiiiini   Ib'inriei   nj^iantis   adbne  I:   aetiim    Mindae.  .-la 


4:{. 

IhinricU  h<^.M(Hi(jt  ihm  Kloster  Nieitlnirii  K!hnf/ssr/i/it:.  Inuiiniütät  und  Wnlil- 
i'trht,  nuter  Vnilulin''  'io-r  Mitieirkuuy  (/e.<<  Köni(/s  hfl  der  Besefzun;]  der 
Abtitaiirde.  Mufidthunj  Kurt  März  .^V. 

Ilriiiiimldiiiliiiii    im   l"i.     Ilmi^    inid  Stiiiilsunliir  zu   Znlifil   (A).  m 

lirrliinniiu    Anliidl      lli^'      I      >("    >•"   *    ■""      I  ],, ■',!,,, >■      I....     :<     x'A  I  lliiiiimuiiii 

4*.      ^  '•    iirnlc    c    lUiv.    aiin    1  In    ili    imr.  f/i"    111   mlrr  m  0    ,1,    ipi- 

H  i\i   A  (!)  et  <let«rminari  auf  Uiinur         f'i  oh  ill  mlir  iii         vi, 

i^f    ni'Jit    ^11    t  111"  h'  !•*'  II. 


IIKrXKKII    n.     10(1:5.  51 

AIhnilit  der  liiir  4'J8  n"  6  nun  A.  —  Heineminni  CD.  Anhull.  I,  71  n"  91  riKs  A.  — 
Böhnin-  J?«/.   !i:il.   —   Stumpf  Itoy.  JH.')}. 

Verfaxst  uiid  i/cschriebcn  ron  EA.  Von  DO.  III.  76,  dfis  als  VU.  (jed'wtii  hriheii  konnte, 
■ist    nur  ein    knrzrr  Aunznci  erhalten;    irir  halten   nho  nur  die   Uebereinstimmunfi    mit  dem 

5  1>().   IL   Ut  ihtreh    Petitdnick  hezeichnen  können.    —    Unser  D.  ist  in  zwei  Ahs/ltzen  ge- 

schrieben. Nachdem  der  üontext  einschliesslich  der  Corroboratio  vollendet  und  für  das 
Siec/el  mindestens  die  Ein.tchnitte  bereits  fiemncht  waren,  mcrde  gleichzeitig  mit  der  Nach- 
tragnng  des  Eschatokolls  ein  Zusatz  hinzugefügt,  zu  dem  die  inzu-ischen  bei  der  Ahfas- 
sunii    Clin   I).  44   benutzte  Papstiirkunde    den   Anlass   gcdj.     Dieser  Zusatz,    durch    /reichen 

10  das  nach  Maxsgabe  der   VU.  gewahrte  freie   Wahlrecht  eine  Einschränkutig  erfuhr,    musste 

wegen  der  bereits  vorhandenen  Siegelein.'ichnitte  auf  zwei  Zeilen  vertheilt  werden,  und  nun 
nöfhigte  die  Kleinheit  des  Pergamentblattes  dazu,  an  seine  letzten  Worte  in  der  gleichen 
Zeile  sofort  die  Königsunterschrift  anzuschliessen.  Dass  nicht  etwa  der  Zusatz  allein  nach- 
getragen worden  ist,  nachdem  das  Eschatokoll  bereits  vorhanden   war,    geht  daraus  hervor, 

15  da.^s  die  Signumzeile  in   ungewöhnlicher  Weise  eingerückt  ist. 

(C.)  I  In  iioininc  sanctt'  et  individiiae  trinitati.s.  lleinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Niitiun  sit  (imnibu.s  firlelibiis  nostris  praesentibus  scilieet  et  futuris, 
qualiter  venerabilis  abbas  nomine  Eggihartiis  \\  ])cr  dilectani  ■'  nobis  cDniugem  et 
reg-nonun  eimsortcni   Cunignndam  hnmiHter  mistrani    intei'j)ellavit  clenientiani,   quatinus 

20  nostroruiii  exeniplo  antecessnrum,  qiioruni  in  nianilms  nobis  portendeliat  privilegia, 
Slium  monastiriuni  regulae  nionachieae ''  iu  castello  *  Nif,'enbiug-  «■  in  lipa  tliniiiiii.s  SiUae 
jiag'fmue  Xorthuriug-ii  situm  et  per  fratres  germauos  Geru  n  e  m  videlieet  Coloniensis  aeeclesiae 
arcliiepiscop  u m  ac  Thietmar  u  m  eomitem  a  llOVO  constriutum  in  *  lionoiem  sanctissinie  et  glorio- 
sissi[nie]'^   semper   virjfinis  dei    g-enitiicis   Mariae    in    nostr  ii  ni    iimndiljiirdi  u  m    pei'petUO   iure    tiitaii- 

25  dum  recipei'eniUS.  Quapiuptor  cum  lioc  sit  *  saluberrimum  nostri  "l  *  officium  jjro  aupeudo  tuoudo- 
quo  ecclesiarum  lionore  pro  virilius  dcsudare,  piis  llblis  |ietitionibu.s  afquicscent  es .  nionacbis  supra 
meniorati  castelli  in  nostrani  imnuinitatem  eum  nionasterio  et  Omnibus  attiiu-utüs  et  uten- 
silibus  vel  possessionibus  prout  oraljat  reeeptis,  libirnm  per  deeessionis  tempora  inter 
se    eligendi    abbatis     cuiicessimus    arbitiium   «    sine    cuiu.squam    contradictione,    i|ucin    Jirobabilioris 

30  Vltae  diviuae  dispensationis  gratia  decreverit.  *  Eiusdcm  ctiam  loci  abbatps  cum  oiuuibus  ad  sui 
regiminis ^  aecclesiam  iure  pertinentibus  debito  totius  niundanac  servitutis  absolvimus,  regiae  *  maie- 
statis  auctorltate  sancientcs,  eo  (pio  cetcri  abliatcs  iure  ordinoipie  sibi  suliditis  praeesse  ncc  cuius- 
c|uc'  persouae  quicquaui  eoactl  famulatus  debere,  nisi  tantum  illius  siuodale  praeceptum  episcopi 
nspiciant,    in    cuius    diocesi    Christo    militare    videntur.       Ob     cuius    firmamenti    memoriam    haue 

35  cartam    couscribi    mauiii|  u  o    jjropria    l'oboratam    Sli;llb    nostri    iuipressioue    iussimus    signari.     ita    Ut 

nos  defensorem    appellent    et    praeeiceto    inter  sc    aliljati    nostra   eonnnciidatione   eurani 
regiminis   inqmnant. 

I  Signum   domni   llcinrit'i   i.M.i  regis  in   Christo   invietissimi.    '(\ 

y  l^giUiertus  eaneellarius  viee   Uuilligisi  arehieajielbuii  reeognovit.  p         (Sl.  1)..) 

40  Data   XI.  kal.  april.    anno    inearnatio]ns    dominicae  MIII,    indietione   I.    anno  vero 

domni   Heinrici   regnantis  adhue   I ;    aetmii  Jlagadcburg. 

43.    [Bresslau]        a)    am    (•();•(■.    an.>-    um  bi    (tas  erste  c   auf  liaxuv  c)  Loch  im  J'evf/ument ; 

e  i.sl  noch  theilwei-te  skhtljar         d)  nostri  ordinis  VV.  e,l  nus  reg-imis  rorr.,  iiulrm  EA  an 

riof  m   unten  ein   i  aithringtc  mul  n   liljersrliriel)  fl  cuius(|,   A  ■.  cuius(iuam   IT. 


52  KAlSKinKKlNDKN. 

44. 

Heinricli  hesfiftiift  dem  Xinuienlclostfi'  Alsleben  den  höiiiglirliot  Schutz,  die 
Immunität  und  die  freie  Wald  des  Vogtes  und  der  Acbtissin,  unter  Vorhelinit 
königlir/ier  Miticirkunc/  hei  der  Einsetzung  der  letzter/n. 

Maißh'huni   Uxi-i   Mör:   J-J.        5 

Unyiiiiiltiiplom  im  herz.   Huiis-  und  Staalsarrliir  211  Zerhsl  (.1). 

Schill ciiltiinj  Dl'  prifilegiis  et  jtriuTogatins  iiuliiliiiiii  »laliiiloniiti  in  GcntKiiiid  lihell.  siiigii- 
Iuris  (Fraiifof.  ad  Mociniiii  171^)  ViO  niix  A.  —  Drci/hirnjit  lifsclir.  des  Sdiil-Crci/scn 
2,  84S  n"  ö49  ans  A  =  Krosigk  Uli.  der  Fumilic  von  Krosigk  S,  4H(i.  —  Böhmer 
Reg.  932.   —  Stumpf  lieg.  1352.  10 

Verfnssl  und  gesehrielieii  ron  E.i.   —    1'««  den    Ynrnrknnden.  die  der  Xiirnitin  znfnige  der 
Kiinzlei  eingereicht   wurden,    ist   nur  eine  kai.ierlichc,  DO.   II.  190,  erhalten.      Eine  i'iltere 
Pnpsturkunde  für  Aislehen   i.s7  bisher  nicht  zu  Tage  gekommen,  dagegen  stimmt  D.  44  von 
S.  ö2  Z.  4ö  au  z.  Th.   irörtlich  mit  dem  Pririleg  Benedicts  VII.   für  Xienhurg,  .Taffi'-L. 
Reg.  3S1S,  überein.     Wtire  es  nun  auch  an  sich   möglich,  dasfi  dies  Pririleg  mit  den  Vor-  18 
Urkunden   von  D.  43  der  Kanzlei  Heinrichs  vorgelegt,  idier  erst  für  D.  44  verwendet  wor- 
den  wi'ire.  so  iä/  e-i  doch  angesichts  der  ausdriicklichen  Erwähnung  einer  Papsturkunde  für 
Alslelicn   viel  wahrscheinlicher,  dass  Otto  II.   zugleich   mit  dem  Privileg  Benedicts  für  Nien- 
burg ein   im  zweiten  Theile  damit  wesentlich  gleichlautendes  für  Alsleben  erwirkt  hube,  zu 
mal  für  das  Dictat  der  Sienburger  Papsturkunde   auch   das  Al.slebener  1)<>.    II.  h>()  als  so 
IT*,  gedieid  hat.      Wir  nehmen  aho  für  den  letzten    Theil  von   D.  44  ein   verlorenes   l'ri 
vilcg  Benedicts  VII.   von  983  als  VU.   an.    —    Die  Knappheit  des  Raumes    nöthigte   nmh 
bei  D.  44  zu  der  gleichen   Schriftvertheilung  am   Schlu.'ise  wie  bei  D.  43. 

(C.i    ^    In    ii'iinine   sanctac   et  iiidividtiac   trinitatis.      Ilcinrieliiis   diviiia   iinividontc 
dementia  rex.  Si  quid  loeis  diviiio  cultiii   niancipatis  vel  etiani  personis  ili'n  dicatis  ;.■> 

de  nostra  roj^ali  immifiei'iitia  jim  tirmainciito  (.■miteriiiuis,  acternae  vitae  j^i  pri'iiiia  iios 
inde  conseqiii  liqnidn  cniitidiimis  et  ref^ni  noliis  a  deo  conees.si  statuin  )iiaj;i>  t'clieeni 
et  diiitumuin  fore  niininie  anibipmu.«.  t^iiajji-optcr  universalis  snncta^' "  dei  §cclesiae 
noHtr^que  tidelitatis  tani  presens  quam  et  futura  cognoseat  indnstria,  qualitcr  qu(,'dani 
veneraliilis  ahitatissa  nomine''  Matliild  de  monasterjo  piiellari,  quod  ä  Ixmae  inenifu-ii;  :ici 
quondam  <>iiiiiip  (ifruiic  et  uxoris  suao  Ail.'iliic  unanimi  i'.imm'hsh  fundatum  et  predionim 
KUonnn  sive  posscKsionum  suaruni  unnii  tiTci«  purti-  dotatum''.  in  livit.Mif  •  KIi'hIcho  stqxT- 
qiie  ripam  tliiminis  Salae  in  Ininori'  »  .sancliu'  dei  fri-nitrlrls  *  »mnlii|no  Inlinnnis  liii|iliHtiii'  ae 
XII  apnstoliirum  i-nmiirnri  um  pia  Hdelium  ( 'liristi  et  regia  vel  iinperialis  anteei'.ssKriini 
noütroruni  <i|iil»UK  et  prediurum  sive  |)reeepi<iriini  iililatinniliiis''  aii\it  et  eurrolMu-avit  m, 
elemuntin.  \»-v  dileetain  nohis  eoniugem  et  regnorum  eonsortem  (Uinigiindani  n.i.iinini 
liuiniliter  interpellavit  tcUitiKliiirm,  (piatinus,  leetis  tpie  in  manilius  |jreferei(at  apostn- 
lieae  sulilimitatis  et  imperatnrjae  dignitatis  privilegiis.  n>i>iruni  iuxta  id  exenipliini 
dignnrC!inur  cidnm  moiuuitrrio  lai'giri  niiimlilinnli  mn  et  di-tViisjuni^  siijaciitm.  NU»  igitur, 
dignani  <-(fectu  prripter  deuni  illiiipi  pi-tiiinni'ni  existimanles,  mnnasterium  illud  et  lueum  u> 
v»'l  eongregationein  cMini  fllmiili«  imrir-  civitatis,  qu<;  a  t'uiidatiirilius  priniis  eidem  hikto  loci. 
eonceHKn  ect,  et  uiiiiiiiiUH  il)i  alicpio  tideliiini  dnni)  pertinentiliiis  mI  in  presens  vel 
futiiniin  cnllatis  in  luxtirn«-  »  iiniiMinitniln  det'ensionem  recepimiis,  nostra  aneloritate  de- 
eenM-nten,  ut  iin-lntum  monasteriuin  per  ea|»ut  toi'nielur.  sieuti  alia  ni'.nnsicriJi  »  f^iidi- 
liiiif»i>iirk'n  <'t  (iHniliri-alii-iin  sive  aliii  noslre  tutelai; "  joeii  saei'a.    Slatiiinuis  etiam,   ut  ai)l)a-  i'.< 

44.    'Bre»>lau^        »)   A  In  </«*  rridr  n  auf  IIukuc         o   >>  mif  Itimur  mn  il.  «o  ilimn  ziicckI  ilil, 

mihi  ah  Htginn  ron  ilitotum,  gachrieben  nur  iJi   olil»  auf  Hasnr 


II  KI  Mi  IC  II  II.    iO(i:i.  53 

tissa   cum   f(iiii;rcji-atioii(''    nulli    iiiui|U;iiii    ali(|iiiil    terrcni    taumlaiiiiiiis    cnacta    ]icrs(ilvat, 
ut  lihcriiis   mihis    t'ipiiiinuiiriii   cniii   cliristiaiiis  orationcm    iiiipciulat,    inillnsii  n  .•    i|iiscopo- 

riun  VC'l''  (•(iniitiiiii  *  vi'l  .ilimiii  iiulicijni  a  V(.'l  SCCularis  iniMiiiii  honiiiK-s  ml  ipSUlll  locillll  peiti- 
iieiites  placitis ''  ailt  nlla  rodiliitioiic  Vfl  .i]i.ri>  amlcjit  iiuniiotare,  iiisi  fjuofl*'  abbatissa  in  usuni 
5  *  accclesiae  aiit  *  urbis  sut'  iu'i.Tssitatciii  t.'t  cniij;Tcij,'atliiiiis  siiac  ntilitati-in  i-i>  iustc  lm|ii.iint 
per  adv[iicatuin|*^,  (piciu  ipsa  clcgrrit,  aut  suns  iiiiiiistL-rialcs.  Advocatum  naiiKjuc,  ubi 
eis  placiicrit,  timciitriu  donm  et  stahilitati  favcntein  scx'un?  pcrcjuirant,  lialit'utos  libe- 
raiii  i'li'ctiiiiiciii  in  iiiati'c  numastcrii  per  deeessionis  teiupiis  snhstitiienda,  rpiamcum- 
que  sibi  iiiter  se  regulari  et  eanmiieae  ivli^ioiii  ajjtissiinam  dciis  osteiiderit.  Nos  et 
10  successores  uostros  dcteusoreiu  appelieiit  et  ipsi  post  nos  preelcetae  inter  se  abbatisse 
procurationeni  connnendent.  Uti|ne  ancill§  dei  ab  omni  [uio]][e|sti[a]  sint  immunes,  hoc 
iiiistrai'  auetoritatis   pri.ii|itiim  inann   |iri>|iria   ri'lmr  a  ii  t  e  s    nostri)  siij;illo   imprimi   iussiinus. 

il  Siii'nuni   donini    Iliiuriei   M.)   reij-is  in  Cliristn   invietissimi.  ij 

I  Egilbertus  eaueellarius   \iee   Uuilliyisi  areliicapellani  niita\it.  'f\  (SI.  2.) 

V,  Data  XI.  kal.  a|n'il.''    anno    ineaniatiiniis   dominieae  MIII,    indietione  I,    anno  vero 

ilonmi  Heinrici  rcyis  adhne  primo;  actum  Magadeburg. 


45. 

He'mricJt  bestütir/t  dn-  durch  Feaershrunst   heiiugesuclden  bischöflichen   Kirche 
von   Paderborn    ade    bisherigen   Verleihungen,    init  Ausnahme    des  Rechtes   der 
io  freien  Bischofsioah/,    find   den   gcsammten  Besitzstand,    wie    sie    ihn    am.    Tage 
des   Brandes  inncgehalit  hat.  qaedlinhuni  looH  Aj>ril  2. 

()ri(/li/(il(lijjl<Jin   im   Stddtstirrhir  zu   Münster  (A). 

(Fürstenherg)  Mon.   Paderh.   cd.  I.   143   uns  A  =  ed.   11.   336  =  ed.   III.  212  =  ed. 

IV.  220,  =  Leibniz  Ann.  3,  834.  —  Schafen  Ann.  Paderh.  ed.  I.  1,  366  aus  A  =  Liiniy 

25  BA.  17",  702  n"  10,    =   SrJiaien  Ann.  Paderh.  ed.   II.   1,  252.    —  Erhard  CD.    Wesff. 

1,  Ö9  n"  79  ans  A  =   Mipie  Prdrol.   140,  249  n"  14.  —    Wilwans-PhiUppi  West  f.  KU. 

2,  143  II"  126  ans  A  mit  ind.  A'I.  —  U'estf.  ÜB.  Siippl  97  ti°  595  Beg.  —  Böhmer 
Beg.  933.  —  Stumpf  Reg.  13-53. 

Gesrhriehen   von  EB  nach  DO.   III.   387,    das  auch  für  die  Derotionsformel    benutzt    ist. 

30  Während  in  D.  17  Heinrich  dem  Bischof  Bethar  nur  einen   Theil  der  ron   Otto  III.    im 

.1.  lOOl  bestätigten  Verleihungen  erneuert  hidte,  encirkte  der  Bischof  dnrch  unser  D.  ron 
dem  König  die  Anerkennung  weiterer  Verfügungen  seines  Vorgängers;  doch  lAieb  da.s  Zu- 
geständnis des  Bechfs  der  Bischofswahl  aus  dem  Paderborner  Klerm  ihm  auch  jetzt  noch 
versagt.     Dass  in  Folge  des  Anschlu,<ises  an  die  VU.  die  Grenzen  des  bischöflichen  Forst- 

35  hannes  liier  in   minder  iceifem  T'iiifuiig  als  in  1).  17  licstininif  icerden,  darf  nicht  als  Wider- 

rufung der  umfangreicheren  Verleihung  des  Vorjahres  angesehen  werden,  da  diese,  wie  Diekamp 
Westf.    ÜB.   Suppl.  95  zu  n"  -586  bemerkt  hat,  im  Besitz  des  Bisfhums  verblieben  ist. 

(C"i.  I  In  nomine  sanctae   et  individuac  trinitatis.     Heinrieus  sujjerna  t'avente  de- 
mentia   rex.  Si    liKiini    ilivino    iMiltni    nianci|>ntiiiii    ig-nei|iie    siibitaueo   cMin   oinatu   et  oorrobora- 
10  tioniuii   pairiiiis  comTeniatimi   i'estaurai-e  fj  uniaro   et  itenini   .subliiiiari'  vitlebiiimr,   sririuis  ot  certi  sumus 
i(l  Htm  ?iolum   laude  liuiiiaMa   prafdieaiidiuii.   veniiii  c-tiaiii  ilivina   mcrtede   reiiiuueraiidum.    Ciiiicti.s   ij^itur 

44.    ei   (Ulf  lio.'iur  f)  qd  über  der  Zeile   nadiyet ragen  gl  Loch   im  IWf/ament;  ein  liest  (hx 

.ihkiir:iingszeichefts  über  u  M  noch  skhtbar  In   XI.  kal.  april.  scheint  nnrhijetraqen. 


54  KAISKinitKlNKKN. 

iii'CcIt-liiHf  lU-i  :i>lolil>iiii  iiuctriMiin'  aslaiitilnis  et  siiccfcleiitilm«  r"in|ii'rtmii'  U>rr  vhIiiiiims.  c|1i<ii1  de  iii- 
ceudio  ratcrbr.iiiiKMisiü  aocvlesiac  iiiiiiiiiiii  i'unilnlpiites  praciiiita  aiitiHcssiiriiiii  iKiNtroriini  et  (inla- 
tlolK'S  nili'liuill  iiieiiiurate  .«edi  liae  )ir»eei'|itali  iwi;.'!!!'!  reiinMiiiiilN  iteniiiii|Ue  ooiitirniaiiius,  ile  i|iiiliiii' 
uniliii  e>t  <le  e|ii»eo|>atils  statu,  •leliilie  ilo  tiiilimu'  ati|lle  inilM<lilmr<l|ii)  eiiisldein  aeerlesiae  et  ile  uiiiiii 
propriotnte  nil  caiideiii  aerelesiniii  |iertiiieiiti  •  et  dp  oiiix  liniiiiiiiliiis  taiii  lilieris  i|iiani  et  Hervis  iiiilla  A 
iudieiarin  |ier!<iiim  eoiistriii);eiidis,  iiisi  coraiii  ndviieato  quem  ipse  episeiipus  eU'ifcrit  —  iiiHiipor  roiiii- 
vaiiiii''  et  eiintiriiiHniiis  inni  liali|itM]e  .sedi  riiiiiitntiis  Hiiper  pajros  I'aterg'a,  Agn,  ThreiiereHpi,  Antra. 
Sorelitfelil  ilatiis"  pni  deeiinis  Xuvy  Ciirlieie  nd  iiiinia.-'leriiiiii  pertilielltil)iiN  —  et  <le  propiiolate  eleri- 
eiiriiiii.  -■•!  <|iiis  sine  lierede  illiiriiiii  ubierit''.  eideiii  aeeelesinc  eiincessa  et  de  trilnis  iiiaiisis  in  Tiiis- 
liure)^  et  in  TnitiiiHiinia  et  de  t'iirestu,  <|U<>d  ineipit  de  Dellinn  Hmiiine  et  ti'iidit  per  Aidennaiii  et  Siiudi  lo 
usque  in  viaiii  ipiae  dlleit  ad  Kerisi.  Ilnee  i^ritiir  omni»,  i|iiae  siiprn  seripta  lialientur  et  >|iiy  illa  <lie 
lenere  et  possidere  videliatiir.  i|iiand<i  eimiliu.-ta  fnit,  sepe  mmiinat^-  sedi  Patirliriinnen-'i  in  ins  pr.i- 
prictarimn  donanin.i  et  Kmiissinia  trailitinne  restnuranius,  ea  seilieet  serie  iit  diminnK  Ketliariiis  nienm- 
ratae  «edis  veneraljilis  antixtes  iiinnes<|iie  siii  siieeps.s<ire.s  univer.s»,  i(ne  ad  episeupiuni  aliipia  lenrali 
datiioie  pertinent,  Kecuriter  olitiiieant,  iiostra  iiniiiiiiin(|np  nostrnrum  »neee.ssornni  et  nnininin  ninrtaliiini  15 
cuiitradieti<ine  reinnta.  Kl  iit  liaee  renovatiM  et  eoiiliiniatiii  staliilixr  eiineti.-  peniianiiit  liiiipMrilius, 
hanr   patriuani  manu   pmpria  »   roli<irax'iuiu.s  et  sigilli  nostri  ii:pre!<!<iiine  iiisi)rnii'i   praeeepinins. 

^  Signum  doinni   Heinriii  (M.)  rcgis  invictissinii.   ^ 

^  Egilljcfttis  caiK-cIlariiis  vice  l'uilligisi  aivliicapcllani   n^co;;.  i1  (SI.  2.1 

Data   IUI.   nun.''   a|)ril.  aiwin  «loniinifac   incaniatimiis  Mlll,   inilictinnc  i.   annn  vcm  ;» 
(lonini   Hcinrici  rogis  1 :  actum  (^iiidilingalmri-. 


46. 

Htfinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Halberstadt  den  küniglichcn  Besitz 
zu  Ilsenbnrg.  AJhhdt  khih  April  ir,. 

OritjhialiiiploM   im  k.   Sluiitsiinhiv  zu  Berlin   (A).  ss 

Milder  Auf.  hrinis-rir.  rd.  Jl.  V"7  u"  7  nns  Ahsrlirift  =  Leiirkfe/il  Besrhr.  der  fiiildeiieu 
Aue  'J4H,  =  Heijdenreirh  l'fiilzgrafen  '^9,  =  (Bilderherk)  Siiwiiiliitin  iiniiedriivkler  Cr- 
kinide,,  V°,  H6  Erlr.  —  Leiirkfeld  Atit.  Poeld.  'Jlit  uns  Ahsrhrift  =  Lexrkfeld  Aul. 
H<dUerf:l.  fi()~  =  LihiKj  JiA.  /?*,  -JO  )i"  10.  =  Leilnriz  Aini.  H.  SH.5.  —  Liide,ii<i  IM. 
7,  460  ti"  -JO  aus  ('.  —  Srhniidl  IB.  des  H<i<lislifls  Hnlliershidt  I.  47  ii"  til  hh.s  .1.  —  :i«i 
Jartihs  l'B.  de.s  Klnslers  ll.sevhiirfi  1.  I  ii"  I  iiits  A.  —  Böliiiier  fiti/.  <i:i4.  --  Sliiiiiiif 
Heg.   l:iÖ4. 

Vrrfnssl  und  (je.irhriehrti  rnii  Eli.  l'ehrr  dd.s  Verliiilliiis  dii'ser  Vrrleiliiliui  :ii  der  in  ihr 
l'rkiilidr  des  Bisehufs  Arnulf  inn  lOlH  (Jimihs  ii.  ii.  O.  I,  V  n"  '<!)  cririihnlen  Silienkiinf/ 
(Hlii's  in.  ri/l.  .Jnriilis  ii.  n.  ().  ii,  AT  ff.  und  Ilirre  ILsenlninii-r  Annidni  (Leipzii/  :i,«, 
JNIMI)  fiU  If..  dessen  fnleriireIntiiiH  unseres  I).  irir  nns  jeditrh  nielil  iinsildie.\.'<en  können. 
Walirsehrinlieh  iriir  die  .Sifiiiikuiif/  Ollo's  111.  nnr  niiindlieli  erfiilijl  -  iinili  der  Ver 
fnsM-r  der  Gesla  e/ij).   Hnlltirsl.   Iint   eiffenhnr  keine  {'rkiinile  ilnriilirr  fiekunnl  nnil   indeni 

ihr  dexliidlß  die   mlle    lieelilsiiilliiikeil   tniini/elle,    nielit    znr   Viillzielninii   iiiliiinil.      Mil  dieser 
Annahme,    für  die    nnih    der    l'insliind    sjiriihl,    dii.\s   Arnolf   siiner    Irkiiiide    ziifulije    rrsl   i<i 
»nrh  OHo's  HI.  Titde  ron  der  llsenlinrij  Besitz  eri/riff,  -lind  smridil  der   Wnrllniil  unseres  />. 

I"j       1  Hl    in    lief   VI',    mich  iln»   CuftiiilliMih    F  ilicl'in ;    <l<irh  ililefli    innh   ilii.t   hinli   ihm 

.liiciii/    in    \'iln  Mrinwerri   riifi.  7   dato«    im  Orii/imil   i/mla nilrn    liii/>en  In    o    iure,    iiiix    ii 

Ci    IUI.  not»,    ri/ii   A'ß  nnrhi/rlrat/rn ;    ilir  .innicitl  l'lii/iii/n"',  iIiikk  ilie  .\'iirlilri"'nni/  ron  (iiiiliiii 
llaml  herrührt,  künnm  irir  nirlil  Ihtiirn.  .  i;. 


II  i;i  N  i;  ICH  ii.    11103.  55 

iric  (Icrjetilfjc  rh'r  liischiifliclini  l'rki(ii(le  vcreiubdr :  crsfcrcs  helotil  dii'  <;iiii'}//llili  rcrhisfjiltige 
Verleihung,  letztere  cnrithnt  die  erste  Srhe>il:ii)ig.  iJtujegen  ist  die  Aunirht  Herre'x,  dann 
die  roii  Otto  III.  geschenkte  Barg  zur  Grafscliaft  gehört  und  dasc  erst  Heinrieh  den  lihiig- 
liehen  Besitz  didiei  rerlirhen  hatte,  Hnhidttiar :  d((ss  die  Ilsenlmrg  königlieh  irnr.  dafür 
5  spricht  KKch  der  r)nstiiiid,  dass  Otto  III.  .'W!  hier  (Jnartier  geiminineii  hfittc  (iXt.  III.  167); 

und  die  der  Gewohnheit  des  Urkundenstils  entsprechende  Angidie,  dass  Ilsenburg  in  der 
Grafschaft  Riehperts  im  Hardegau  belegen  sei,  kann  nicht,  iric  Herre  anzunehmen  scheint, 
dahin  rerstanden   irerden,  dass  es  gräflicher  Besitz  gewesen  sei. 

(C.)    ij    In   noinhic    saiictac   et   iudiviiluac   triuitatis.      Hciiiricns  diviiia   tavcnti/  clc- 

10  inciilia    ri'X.  Si    raticiiialiilcs  üdelimii   iictitinncs.  {[uas  n<)l)is  ad   iiKTcini'ntum  dix'iiii 

sprvitii  ingeruiit,  ad  fffi'ctuni  |  pei'duoimus,  aetcrnae  retribiitioni.s  in  caelo  iiierituni 
et  j)i'ae.si'iitis  obsequii  in  saeculn  lutTiun  nobis  inde  eoniparari  liquido  confidinuis. 
Proindc  notuni  sit  onniibus  ridclibiis  nostris  pracsentibu.s  scilicct  et  futuris,  (jualitcr 
nos    [KT    intervciituni   tainiliarium    nostroruni  Bennliai'di   vidclifct  diicis,    Ilciiiiici   (|iio- 

i.j  qiic  (.'oiiiitis  et  Biirfhardi  cnniiti.s  palatini,  jtie  petitiuni  vencraldlis  viri  Arnolti  Ilahicr- 
.statcntiis  accclesiac  cpisfopi  asspnsiini  praobentes,  ad  altare  .sancti  Stephan!  [inituniar- 
tvris  partum  f[uan(buii  dr  pracdin  imstri  iuris  per  bin'  renale  jjraeccptuni  staldli  [leren- 
nitcr  dono  tradidiniiis :  id  est  (püequid  in  civitate  Eliscnabnri;-,  quao  sita  est  in  ]jag'o 
Hardegouue   et    iu   iMuiiitatu  Ricbperti,    nostro  tempore    regali    pertinuit    potestati    intra 

20  muros  vel  extra,  cum  omuibus  appondiciis  possessionibus  et  utilitatibus  eidem  praedio 
iuste  et  legaliter  pertinentilms  mnliiliijus  et  innnobilibus  servis  et  ancillis  areis  aedi- 
ticiis  terris  cultis  et  incidtis  pratis  paseui.s  sive  compascuis  silvis  aquis  aqiaarumve  '^ 
deeursibus  nioleiidini.s  piseationibus  viis  et  inviis  exitibus  et  reditil)us  (|ue.sitis  et  in- 
(piireudis  ac  eeteris  (pi^  ([uoiibet  mudo   rite  vocari    aut    inveniri   |i(issunt   utilitatibus  et 

25  pertinentiis,  eo  tenore  qnatinu.s  pract'atus  ej)ise()j)us  Arnoldus  sui(pie  in  perpetuum 
suceessorcs  liberam  deinceps  indo  habeaiit  potestatem  quicquid  sibi  in  usus  suos  et 
praedict^  aeeclesiae  libeat  faciendi,  onniium  personarum  contradictione  remota.  Et  ut 
haec  nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  pernianeat,  lianc  nostri  prae- 
ccpti    paginani    inde   cnnscrijjtam    manu    propria    rn1)orantes    sigilli    nustri ''    iupressinne 

.i»  insigniri  iussimus. 

y   Signum   dumui    Hciurici    iM.i   i-egis   invietissimi.   !■! 

I  Egilbertus  enneellarius  vice   Uuilligisi  arcliicapellani   rccog.  ^  (SI.  2.i 

Data  XVII.    kai.    mai.   anim   diuiiiuicae    inearnatinnis   Mlll.    indictione   I,    annn   vei-n 
d(inmi  Heinrici   regis   I ;  actum  Altstedi. 


47. 

Hemfic/i  n'niimt  das  Kloster  Heimarshausen  in  seinen  Schutz,  bestätigt  ihm  die 
Freiheit  von  Corvei  sowie  seinen  Güterbesitz  und  sein  Hecht,  den  Vogt  zu 
icählen,  und  verleiht  ihm   die  Immunität.  Merseburg  lOiJS  Mai  7. 

Wenck  Hess.   Landesgesch.  ä'',  4ii  n"  HH   ans    rerscholleneni   Copialbuch   (A)    =    Wilmans- 
Phili/ji/i    Wesif    Kl'.   :>.   Nr,   ,/'  liT.   —    Böhmer   Reg.  .'«.ö.    —   SInnipf  Reg.  13r,7. 

Verfasst   ron    EA.      Bei  dir  Alifassnng  ist  geiciss  das    uns    jetzt    nur   im   Auszug  erhaltene 

4C.    iBresslau]       a)  cor  ;ic|uarumve  eine  Unterlänge  radiert         Iji  hinter  nostii  Loeh  im  Pergament, 
fcefch^if  .-itrhon   ror  der  Schrift  rorhanfien  war. 


56  KAISKHl"  liKf  N  HKN. 

1»).  II l.  Höti  Htitl  riellrirhl  tiiicli  ilif  rrhlc  Vitrliiiji'  der  Ftihrhiiiui  1)().  III,  VÖW  he- 
iiiilzt  irnriini.  Aus  ccsVcrcMi  D.  sitiiiinif  jrdrii falls  ilie  ileiii  Sjinirliiirhniiivli  des  Her.  C 
eiilxprrrheiide  Currobonitio  (njl.  I>ii.  III.  H.id.  HU.').  .UKi),  so  diiss  die  VeniiKtliittKj  he- 
(jriiiidit  ist,  Dd.  III.  Hüli  sei  rnii  diesem  S'nltir  reifasst  tieirrseii.  Elieiisa  maij  die  lie- 
zeiehiiiimj  des  Willifiis  ids  itreliieiusi'opus  (slutl  itrchicapellamis^  auf  diese  VC  ZKriirk-  6 
flehen.  Iiiirieireit  dayetjeii  die  Iiiiiiiiiiiiliitsfurmel  (ds  eine  VerkiirZKiDj  der  entspreehenden, 
III  der  Aiistjidie  iiield  lienii.sldiideleii  Formel  in  DO.  III.  'J-'iH  auf  zu  fassen  ist,  lassen  wir 
dalli nye.'itellt  und  Italien  iilierhanjd  das  Verlidllnis  zu  die.iem  D.  nielil  dureli  Petitdriiek  he- 
zeirlniet,  da  eine  sirhere  Ausselieidunij  seiner  eeliten  liestandllieile  nielil  mliglieli  ist.  — 
Erselieint  die  Verleihunij  der  Imniunitlit  nach  dem  Worflaid  unseres  D.  als  erst  nm  n> 
Heinrieli  früheren  Heehten  des  Klosters  hinzugefügt,  so  ist  es  doeh  irnhl  niöglieh,  duss 
eiii  ijenau  eiil'iprerheiider  Satz  sehon   in   DO.    III.  Hö6  gestanden  hat. 

in    iiciiiiiiK-    >aiu-t<'    i't    imlividiie    trinitatis.      Ilcnrii-iis    diviiiii    t'avcntc    clciiicntia 
ivx.  Notuui   sit   iiiiinilius  tiili'lilms   iiostiMs  proscntilms   sc'ilicit  et  tiitiiris,   fjiialitci'  iios 

sii|i])licil>us "    Haulti   aliliatis  [irccilnis  jim  iliviim  anioiv  ciiiiilcsccii(liiiti>  i|ii<iilil.iin  >aucli  i5 
.Siilvatoris  nii>na.xt)-riuin  in  li>i-ii  Hclniwanli-'slnisun  ilii-tn  in  cnniitatu  mth  I  hiiliccuiis  et   in 
pafTo  Anjjira  situiii.    cui    iiloin    ablias    jircsidcre  vidi-tur.    in    nnstruni    nuindiliurdiuni  i't 
regie  iinniuiiitati.s  tuitionciii  siuscopimus,  statuentos  c-t  \n-v  Imc  [rcjjie  niaicstatis  insipie 
coiTobftrante.s]''   luonacliis    i|i!<in!-    loci    taloni  deinceps    Icgoni,    (jual<Mn  ("orljcia  [Nova]*" 
inonastc-riaquc    |iuMi('a  vidcntur  habere,    ita    ut   nee    idoni    inunastcriuni  noc  terra   eins  sn 
iiec   Imniine.s   in   ca   residentes  aliquod  secnlarc   servitinni   in   |ier|M'tnnni   alio   inviti   sivi' 
coacti   persolvant.   iminia  veni.   (piae   alii|na  liileliuni   olilaiinnr   sive   dnnn   aui   vuto   initii 
eollata ''   fuerint.   sub  eadeni  libertate   alibati  nii)naeiiis([ue  eiusdeni  loci,   reniota   onininin 
persDuaruni  contradiotione.  deserviant.      Halicnat   etiam   licentinni  flig-emli  sibi   ailvi.cHtmii, 
rpien»  suis  mnnasteriicpie  usibus  utilem  esse  perspexeriiit,    hoc   per  nostrani  nmniHeen-  »» 
tiain  "^   sujieraddit",    nt    nulliis    sive  conics    sen    alicpia  liominum   niaj,fna  scu  jparva   per- 
sona  in   iain   dieto   nionasterio   sive   in   omnibns,    ipie   ail   illnd   pertinent,   |placitarc   jjara- 
fredos    aut    aliipiani    pnblicam   tnnetioneni   exif^ere   )iresnniat   nnllnniipw   in   ei<   doniilins 
sine    abbatis    ant   eonjji'efjationis  assensn  maiisionaiieum   iialiere   pi-csuniat.      Kt   nt   liaiT 
nostra    rej^alis    anctoritas    nunc    et    in    fntnni   tirniini-    pcrniam-at,    bane    |iai;inani    mann  30 
propria   robnrantes    si;i-illare   inssinius. 

K;;ilbertii»  caiieeljarins   viee   ^^'illi<xisi '    arciiiepisenpi   i'ici);,qiiivit. 

Data  nonas  niaii  anno  doniinicae  incarnationis  Mill.  in<lietione  1,  annn  v<  ro  dnnini'' 
Ilenriei   regi«  I:  actum   Mcrseburf;''. 


4S.  3» 

/leinrif/i    .<;r/ii  n/.t   siiinui   (Idrcuen    l'ulciuar   zicdiauf    l\iiiiiij.^liul<n    im   (ichiet 
von    Ziehst.  Walheek   IIHIH  Mai  12. 

Ongiiialdijiloin    IUI    Slfidtiirrhir    zu    (roslar    (.\). 

47.    ^Blricli"         •)   «iniltlicibut    A  l>l    Lilrl-e   in  A,    uniitfflhr  en/'inzl  mich  dem  .Sjtrnchife/jnnirli 

dm  EA  ci  l.ilrUr  in   A;  Nova  rriitlmi  mil   Uitrhsirlil  auf  lllt.  III.   '■i-^iß ;  nh  noch   mehr  nun-   m 

ijtfnilen,  <lit  'i<ni:r  Stritt  rirtlrirtit  aim  Curlieia  Nova  ceti'ra"|ii«  iii<itia«t<'ria  |iiilili<'a  neilrrlil 
ist,  mMjm  tlaliinijfftflll  Ittfit/rn ;  itami  iittrh  iiwltef  Itrirltttk-tnutfr,  rltrii  trif  in  h.  ^')  I'iiltttt  uml 
Urirhfmiii,  niiMlrilrl,tirli  i/fniiniil  ii/lrru,  ij'I  mirli  Im.  III.  l'tii  uml  .hiffi'- L.  Unj.  :i!)^4 .  irn 
niirtt    nur    roii    ilrr  h'rrihtil    ron    Cnrrri   itir   Ittilr    int,    iiirhl    iralimrlifinlirli  A\    cullcctu    A 

(•>  maniu  t«n?Dtiatn   .(  I'i   Willikiiii  A  m  dni  A  In  Merxeliurifk   .1.  u, 


IIKINRICII   II.     1003.  57 

Leuckfeld  Aiit.  Halher^t.  t}(>8  n"  4:i  aus  A  =  Eckhart  Hist.  gen.  Saxon.  151  n"  26, 
=  Leihviz  Ann.  3,  8H6.  —  Ht'inccciDs  Siiiill.  94  aus  A.  —  Heinemann  CD.  Anhalt.  1,  72 
n"  92  aus  Ä.  —  Bode  ÜB.  der  Stadt  Goslar  1,  HS  n"  7  aus  A.  —  Böhmer  Rc,/.  936. 
—  Stumpf  Re<i.  18.58. 

5  Vcrf'a.'ist  und  gesckriehen   von  EB.     Der  schon   von  Leuckfeld  a.  a.  0.  322  vorgeschlagenen 

Deutung  des  Ausstellortes  auf  Walheck  haben  auch  irir  un.s  angeschlossen ,  so  auffUllig 
auch  die  oberdeutsch  gemachte  Form  des  Namens  im  Munde  des  EB  ist.  —  Von  den 
genannten  Ortschaften  tat  Uuieze  mit  Sicherheit  auf  Bios  südlich  von  Zerbst,  Liubusize 
entweder  auf  das  in   unmittelbarer  Nähe  westlich  gelegene  Leps  oder,    wie  Kindscher  nach 

w  gütiger  Mittheilung  annimmt,  auf  Lühs  im  Kr.  Jerichow  I  zu  deuten.     Der  Ort  Droganize 

kann  nicht  mit  Heinemann  (im  Register  zum  CD.  Anhalt.)  im  Köthenschen  gesucht  wer- 
den, sondern  muss  ultra  Albiam,  also  auf  dem  rechten  Ellmfer,  liegen.  Vgl.  Stenzel 
in   Mittheil,   für  Anhalt.    Ocsch.   6.  327. 

(C.)    I    In    nomine  sanctao  et  individuae  trinitatis.     Heinricus  divina  favente  clo- 

15  nipntin   rox.  Notinn    sit    omnibu.s    fidelibus    no.stris    praesentibus    .scilicet    et   fnturis, 

qualitcr    ini.s    per    interventum    ^    quorundani    tideliuni    no.stronun    Bereidiardi    videlicet 

ducis,   Arnolti  venerabilis  epi.seopi  comitisque   Geronis  quoddam  nostri  iuris  praedium, 

id  est  viginti    regales    luansos    ultra  Alliiam  in  teritorio  Zerbiste  in  eoniitatu  praedicti 

Geronis  .sitos  et  in  locis  bis:  üroganize,   Liubusize,  Uuieze,   cuidam  tideli   nostro  Folc- 

so  maro  per   boc    regale    praeceptuni    in    proprium  donavinius,    cum    nnuiibus    pertinentiis 

legalibus    areis    mancipiis    utriusqne    sexus    terris  cultis   et    incultis  pratis  pascuis   sive 

eompascuis    silvis  venationibus    aquis   aquarumque  decursibus  piscationibus  molendinis 

viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  qugsitis  et  inquirendis  ac  cgteris  que  quolibet  modo 

rite  vocari    possunt    utensilibus  et  appendieiis  .sive  reditibus,   eo  tenore  quatinus  prae- 

25  fatus    Folemarus    liberam    de    eodem    praedio    deincejis    liabeat    potestateni    possidendi 

hereditandi    tradendi    vendendi    conmiutandi  vel  quicquid    sibi    bbeat    faciendi.      Et    ut 

haec    nostrae    traditionis    auctoritas    stabilis    et   inconvulsa    pennaneat,    hanc    praeeepti 

paginam    nostri  '^    inde  conscriptam    manu    propria    roborantes    sigilli  nostri    inpressione 


p  bignuni  domni  Henirici  (M.)  regis  mvictissimi.    § 

I  Egilbertus  eanceUarius  vice  UuilUgisi  arehicapeUani  recog.  |  i^SI.  2.) 

Data   IUI.   id.    mai.^'    anno    dominicae   incarnationis  MIII,    indictione  I,    anno  vero 
domni  Heinrici  regis  I;  actum  Uualbacli. 


■'S' 


49. 

35  Heinrich  bestätigt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Cambrai  die  Immunität  sotcie 
Zoll  und  Münze  der  Stadt  und  verleiht  ihr  das  Recht,  zu  Cäteau-Cambresis 
eine  Münze  zu  errichten,  nebst  Markt-,  Zoll-  und  hnmunitätsrechten  daselbst. 

Gandersheim    1003  Mai  28. 

Originaldiplom   im  Departementalarchiv  zu  Lille  (A). 

*o  (Mutte)  Memoire  de  Cambrai,  pieces  justif.   8  n°  6  aus  A  (M)   =  Böhmer  Acta  sei.   31 

n"  36.  —  Stumpf  Reg.  1359. 

48.    [Foltz  -  Bresslauj        a)  nostri  auf  R<isur;    es  hatte  inde   da  gcitanden  b)  simus  auf  Rasur, 

die  sieh    noch   etwa   2  em    hinter  rf«.s   IVoi-iende   erstrecfct ;    EB   hatte   zuerst   insigniri    iusigniri 
geschrieben  c)  IUI.  id.  mai.  nachgelrugev. 

Kaiserurkunden  HI.  8 


58  KAISEKUHKINDK-X. 

ÖpsrArtW«"«  t-on  Eli;  das  Dictat  iHTinflimsl  roii  EA.  Für  deti  crslrfi  und  yriisseroi  Thrit 
der  Urkunde  ist  DO.  III.  7'J  (VT.  I)  iw  mittel  hur  als  Vurliuie  bciiiitzt.  iruhci  zuiifichst 
eine  Anzahl  i««  Fchlrni  dieser  Vorlaije  wiederholt  sind,  die  erst  diirrh  vaehtriiijUehe  Cm'- 
rrctur  l>eseitigt  wurde».  Dir  zweite  Theil  des  D.  leimt  sieh  an  DO.  III.  :mi  (TU.  II) 
an,  doch  wird  in  D.  JJ'  da.i  Münzreeht,  nicht  wie  in  der  VU.  das  Markirerht,  in  den  & 
Vorderiirnnd  f/esteUt.  —  A,  das  erst  neiierdiiifis  ans  der  Coltertion  Delattre  in  das  Archiv 
gekommen  ist,  war  längere  Zeit  im  Besitz  eines  l'riralmanncs,  der  das  D.  wahrend  der 
RefolutioH  unter  dem  Fussboden  seines  Hauses  verborgen  hatte.  Die  Urkunde  ist  daher 
durch  Mäusefra.ss  stark  be.ichfidigt ;  doch  Hess  sich  der  Text  mit  Hilfe  der  Vornrkunden 
und  des  Druckes  von   Mutle  überall  mit   Sicherheit  herstellen.  lo 

[In  uomiiif   snnctiif   vt    iiulividuae  trinitatis.     Hcinricus  divina  favciitc  dementia 

rex.  Niitnni    sit    oninilnis  ti(l<-li1)iis  imstris  tani  praesenfibus  (|uani  et  fiitiiris.    qiiorl 

1   ob  reniodiiini    aniina<-    nnstraf  <'t    ant<-fcss(iriiiii    imstronini    srilicft    iiii|K'rati(iMun   et  per 

interveutiiin  •  fidfliiiiii    iiostniriim  *  ooiiocssiiniis   rcimvai'i  «[Uacdani   seriptil   sniictat'   ilei    gciiitrioi» 

Mnriae    CaineracensLs    fcelesiao.    uli    ninorcm    ili'i    et]"    tiamiiiillitaU'in    (friitruiii    ibidciii    c-oimistcii-   Iß 

tium  annu)entes  pi^  pe|titi()ni  venerabilis  cpiscopi  Eileuuini,  qui  eidom  ccelcsiae  prac- 
esse    videtur.     Siciit    igittir    ipse    poHtuInvit  ♦   ejpiscoiius   pro   rci   Hniiitnrc,   roc'ipientes    pr9- 

fatani  scdi-m  in"*  nostrae  iiniiiiinitntiM  »  tuition  r  m  regio  verb<i  iiilHums,  iit  niilliis  inilcx  pulilliiis 
(«ut  aliquU  come»  vcl  quislibct  i-x  iiidiciarin  potcstato  in  eofli-sias  aiit  looa  v<'ll  affiDs  scu  ruliiiuas 
poeutensiuiics  ipsiiic  aercicsiac,  i|iias  inoderno  tempore  in  <|uiliiiKlil)et  pa^is  vcl  teritorÜH^'  inlVa  ditionem  üo 
[regni  nostri  iu«tc  et  legaliter  nieniorata  tcnet  vel  possidet  ceclesia,  vel  ea,  «piae  dciiijceps  a  eatlio- 
liris  viris  eidcni  vollst  ai)  fneriiit  aeclesiae,  ad  cansas  aiidieiidas''  aiit  freda  vel  niansiones  vel  parata» 
facienda»  [aut  HdciuKSorc»  tollendos  ant  lioniines  ipsius  eeeicsiae  tani  ing-eniiox  quam  scrvuN  Knjpcr 
lerram  ip«!»»  eonimanunte«  nvquaqnani  distringcndos  vcl  nllas  rctrilintioncs  out  inlicitas  orea»ioncR 
ruquireudas  iiostriH  et  fntnriit  temporilms  [iu]|j;[rc)di  andefat]  vcl  <|lt<.''  .s(upra  miinor.'ita  sunt  pinltiis  ^h 
cxiperp  praeunniat.  Sed  liecat]  nieniorato  prysnli  suisqiie  Huccessoribn«  res  prydifetac-  erelosiae  iMini 
cclliilis]  et  rebmt  vel  liominilms  üilii  letrnlifer  snliieetis  siili  inininnita|tis  nostrae]  tlefensione  quieto 
ordinc  [poiwidcrc  et  nostro  tid|eliter  parere  imperio  atqiie  pro  staliilitale  nosira  vel  lutiiis  rcfflll  *■'  a 
dpo  [nobi«  collati  vel  t'ouJHervainli  una  eiim  ricro  et  populo  silii  snliieeto  lilierc  dci  niisericordiain 
pxur[are],  et  qiiirqilid  exinde  liseuH  noKter  ex|igcrc  poterat],  in  liiminaria''  ipsins  aeeelexiac  eoncin-  'M 
nanda  perpetunliter  vonecitHimnH  ad  liahendnm.  InHnpcr  nostra  lar);itione  eoneediniUH  pr^-fato  episcopr) 
et  nnccciworilMK  ciim  omnc  thclonenm  eiiin  nioneta  eivitatis  8Uf  Canier|aeenHig,  oo  videjiiect  ti'nore  iit 
novein  pnrteü  epiHcnporum  niiiliiis  depntentnr,  di'einia  vcro  pars  ad  nsns  fratriini  eiusdem  eonfrre- 
trationix  perpetiialiter  in  elemoninain  mistrani  protieiat.  Pr^terea  eonKtitiiinins.  ne  qnis  |dnx|  vel 
leonie«  atqiic  vicajriu»  iten  quinlilict  ex  indieiaria  potCBtate  nostnini  *  vi.ilnri'  pn/siiniat  aiirturita-  :iri 
teilt'.  (^iiod  Hi  fceeril.  eanHi»  rej^aliliiis  l<  Hit  olinoxiiiH  et  insiiper  xolidiK '  1>('  enlpabilis  iiiilieotiir, 
iita  ut  duae  parte»  ad  areliium'"  ipiiiiiH  eec|lcitiae  adniittantur  et  terei  a  ni  tisen»  "  refraÜK  noster  reei- 
piat,  ut  nulluK  talc  quid  audere  deinecpH  pryannial.  Ilisiiper  l'Cgali  niiKtl'a  IllliniKcentia  pre- 
ll fato  Opixcopo  HIlixcilie  HlICCeKSorilillH  IroncedimUN  lieentiam  faciendi  *  nioiiot  a  in  in  *  ralstilln 
iKiVi»    nilixl    voeatur "  enni    tlieluneo    mereato    Veetigaliblis    et    idlini     pnlilieu    tiinetioni-,   lo 

adiecta  iioHtrae  iiniiinnitatii*  tiitela,   pr(;cipienteH,   qiiatiniiN  nes  iliidcni  [nepitiantes  «-  tali 

pace  et    lege    Utantlir.    qnn]li  •  C'amcraccu» c »    IllUlltlir    uejrotiatoreii.  •    l^t    iil    liare   n<iNtrn  •   aueto- 

49.    '  Hn-wilBtl"        s;  il'iK  rini/tiliimmrrtc  liier   iiiiil  im   fuli/riitirii   iiiik   M  eri/i'/tul  li)   in  iiiif    Itiimir 

.    'Ulf  llimur ;    VI',  torritorii»  d)  ilnu  zweite   a   rorr.:    t'l'.  i'ollatf  i-l  ilax    zirritr    n 

.111   .<„•,     i/ii«  ea;   vel  en  mipra    IT'.  (f)   re|;ni  niif  Uiixur ;    iinlnurlirinlirli    war  46 

II    irif  in  dir  VI',  In  ilnu  hlzlr  »  auf  Itnuiir ;    ii'ilirsrlirinlicli  war 

•rit  in  ilrr  VI'.  i|  dun  in  der  VU.  nunifrlntiKcnr  aui'lorilatcm  h/il   KU 

rr'jflnil  kl  lliiu»  mrr.  nur   Uli  ll  am  o  l'orrrcliir  in)    VI'.;  niareliiiini   M  n)   a   f 

auf  UiiMiir ;  Icrtia    VI'.  nj   IjOcke  ftlr  dm  Xamrn  in   A  niclil  aimgifillll 


HEINRICH  n.     1(103.  59 

ritas     iliconvulsa     inrinanciit,    luiiic     Uostl"!     pn;cc|jtl     ijag-iiiaiii     iiiaiiu    propria    loborautcs    sig-illari 

pr§cepinuis. 

^  [Sigiiuin  (loiiini   Ilcinrici]   (M.)  regis  invictissiiiii.  f! 

^  Egilbertiis  caiicell[arius]>'   vice   Uuilligisi  ;u-cliu'.i])cllaiii  rocog.  |  (SI.  2.) 

5  Data    X.    kal.    iuii.    anno    (luniinicao    incarnatinuis    Mill,    indictione    I,    anno    vero 

domni   Hcinrifi  regis  I;    actum   Ganderesheim. 


50. 

Heinrich  bestätigt  der  erzbischöflichen  Kirche  zu  Hamburg  für  sie  selbst  und 
für  die  ihr  tintergehencn  Klöster  den  Königsschutz,  die  Immunität  und,  jedoch 
10  mit  Vorbehalt  der  königlichen  Zustimmung,  das  Beeilt,  den  Erzbischof  zu  wählen, 
femer  Markt,  Münze  und  Zoll  zu  Bremen  sowie  die  Rechte  und  den  Schutz 
der  dortigen  Kaufleute.  Gieboldehausen  1003  Mai  25. 

Bremer  Copiar  aus  dem  Anfang  des  14.  Jh.   f.  63  im  k.   Staatsarchiv  zu  Hannover  (B). 

Lindenhrng   SS.    rer.   septentr.    ed.   I.   135    aas  C  (a)   =  ed.    Tl.   135   n"  IT,  =  Leibriiz 
15  Ann.  3,  837.  —  Fiirstl.  ertzh.  Bremischer  Nachtrab  343  n°  5  aus  dem  verlorenen  Original 

mit  MC'C'C  (N)  =  Assertio  lihertatis  Bremensis  541  n"  5  (h)  =  (Covring)  Bericht  von 
der  ertzh.  Gerechtigkeit  über  Bremen  f  mit  MIII  =  Lünig  RA.  9,  432  n"  6,  =  Con- 
ring  Op.  1,  859.  —  Staphorst  Eist.  Hamburg.  1,  322  aus  Ca  =  Pfeffinger  Hist.  des 
Braunschiveig.- Lüneburg.  Hauses  2,  88.  —  Lappenberg  Hamb.  ÜB.  1,  62  n"  56  aus  Bh 
äo  unvollständig  =  Migne  Patrol.  140,  250  n"  16,   =  Ehmrk  Brem.  ÜB.  1,  15  w"  15  Extr. 

—  Böhmer  Reg.  937.  —  Stumpf  Reg.  1360. 

Geschrieben  nach  DO.   III.   40,   vielleicht  von  EA.    —    Da  die  in  K  gebotenen,    auf  ver- 
lorene Originale   zurückgehenden  Drucke  von  Kaiserurkunden  auch  in  der  Schreibung  sich 
an  ihre  Vorlagen  anzuschliessen  scheinen,    haben  wir  N   nicht   nur  für  den    Text,    .'sondern 
25  auch    für    die   Orthographie   zu   Grunde   gelegt    und    nur  einzelne  Fehler  aus  B  berichtigt. 

C    führen    wir    mit   (Htcnthal  Heg.  49    auf  B    zurück    und    haben    deshalb    .seine  Lesarten 
nicht  berücksichtigt. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus'*    divina  favente  dementia 

rex.  Si  i)ias  petitiones    sacerdotuiii  pruiia  devotione   ad   effectum   duxerinuis,    id  procul   dubio  ad 

30  statvim  ]ii'fseutis  vite  et  aeterue  beatitudiuis  [iremia  oapessenda''  uobis  profutunim  crcdimiis.  Qua- 
propter  nimüiini  tidcliimi  nostrorum  prescutiiim  et  futnroniiii  nuverit  iiidustria,  i|ualiter  vir  venerabilis 
Liebizo  sauctf  Hamniaburg-ensis  ecciesie  aicliiepiscopus  llOStris  obtlltibus  prgsentavi  fecit  prf- 
ceptac  beate  memorie  senioris  et  antecessoris  uustri  Ottonis  tertii  imperatoris  «  augrusti,  in 
qiiibus  continebatur,  quomodo  ipse  pro  diviiio  amore  nionasteriis  in  eins  episcopio  consistentibus  im- 
35  periali  auctoritate **  libertatem  et  tuitioneni  concessiss  e  t,  rng'avitque  celsitudinem  nostrani,  ut  nos 
denuo  uustra  preceptione  eadem  monasteria  et  omnia  illiio  as])icientia  contirmarenius.  Nos  vero  eins 
iuste  et  ratioiiabili  petitioni  assensnm  prebentes,  intei'^'eniente  dilccta  COnilXge  nostra  et  regno- 
nim  consorte  Cunigunda'',  ad  lionorem  sanete  dei  gcnitrieis  Jlarie,  cni  locus  ille  Hanimaburg- <■ 
est  conseeratns,  eidem   loco  supra  dioto  conoedimus   oniues  coucessioues,  quas  concesserat  piae  memo- 

40  4tt.   p)  Beste  der  ergänzten  Biichstafien  in  A  erhalteti. 

50.    [Bresslau  -  Meyer]        a)  Heynric.  B         h)  papesoenda  ß         o)  N  =  VU.  und  NU.  Heinrichs 
rom    :iO.  Mnv.'  Iul4   (.Stumpf  Heg.  1637);   preeeptum  B  d)   autor.   JV  e)  Conigunda  B 

f)  N  =  VV.  und  XU.;  Hanimaburcdi  B 

8* 


60  KAISKKI'HKINDKN. 

ri«t>  pnii't'utlis  sOllior  noHtt-r  iiniiernlor,  cnotorlsiiui'  innniiii|orii!<  ml  liniii-  iliorcsiiii  K  |icrtiiu'iitil>iis. 
i(l  est  Hrfiiiiiii,  Kiikkiiiii'',  Iviiiiinsliiiiii,  Mircliisimiii '  ,  lla.-iiliii),''«'.  l{i|i<'Kli<ilt,  rii  viilcliri't  coiKlitiniic  iit 
semper  »ilb  tuitionc  no.itra  siiit  |itT|u'lii«liti'r.  vt  <|iiici|iiiil  mixlo  lialnaiit  **  vrl '  driiK'i'pa  iili<|iio  modo 
adquirero'"  posuliit,  eis  v<>riiiii(|iir  <>piiirupo  libore  servint,  •nniii  iiidirinria  potcstiiti"  rcinota.  Coiicodi- 
nitis  iiioiipcr  praefato  Archicpisrnpo  i>iii8(|iic  «m-cessiirilm«  liroiiliaiii  ciiiiNtnieiidi  inorcatiini  in  loco  Hre-  6 
uiiiu  luiiieiipato;  liHiiniini  et  tlicImuMini  nt>c  nun  inoiiotaiii  |miilil'i  |>iii)n('riK  et  pill'i  nr<;('ntl  totiiin- 
qiic,  quod  indc  refriiiM  rt>i  piililicni-  ßsriis  nbtiiifrt>  scii  alii|iii>  iii<id<i  ail  iioHtnini  rcfriiini  iii^  pritiiicro 
potorit,  prncliliatae  Mreiiu-nsi  rniifcriniiit  sedi.  CJiiiii  ctiaiii  iic'jjiitialurcs  ciiisdeiii  iiioola«  loci  iiostrac 
tiiitioiiis  patrociiiio  coiulonaviiniis,  prai'oipit'iiti'.s  Imc  rejfiao  aiictnritatis "  pracci'pto,  (|U<i  in  uninilms 
inli  pntrorinriitiir  tnlcla  et  pntianliir  iure.  i|iiali  ('arlorarnni  ropaliinn  institorcs  nrbinin  piT  nostmiii  10 
regiiutn  potiri  noscuutnr,  nenioqnr  inibi  ali(|iiani  Hibi  vendicct  poteiitntuni,  niHi  pracfatac  sedis  ari'lii- 
i-pUcopus  et  adrocatu«,  quem  ipüe  ad  lux-  delof^averit.  Ad  liaec  coneedinius,  ut  niillus  dnx  neqne 
marehio  vel  comes  aiit  alia  qiiaelibet  iiidieiaria  poteRtnx  in  anpra  dirtnrum  liominibu»  nionasteriuriim, 
Hammabiir^'^  videlicet.  Hremnn,  Hukkinn''.  Raninslann".  Hirohsinnnl",  Hasaling'e,  Uipc»holt,  alii|iiani 
pote8tateni  sibi  iinurpet,  liti.s  seiliect  et  enlimis  atqne  iaininidilin^iN,  vel  eos  nliqni»  eapiti»  bannti  ob  i& 
capitis  furtnni  vel  alio  quolibet  banm)  ciinstrinfrat  aut  alii|Mani  iiistitiami  eopat  facere,  nisi  advocati 
arcbicpinropi  praenoniinati,  qiios  ideni  ipne  velit  et  eonstitnnt  advocatiis;  ipsi  veio  ailvcn'ati  praedieto» 
hnmines  banno  ni>8tro  cnnHtrinfrant  nd  onineni  institiani  t'neiendam.  Donaniiis  i|iuii|ue  Ilaniniaburi^eii.tiii 
ecciesiae  praedietorumquc  UKinaiiterionini  illo  pertinentinni  clericis  poteNtatoni  eli^endi  inter  se  sive 
aliuudc,  si  necessitas  exposeat,  episcupuni,  aequo  taiueil  regis  COnseilSU.  Et  ut  hoc  repiac  to 
noütrae  auctoritatis''  pracceptnni  a  dei  nostrixqne  tidclibuH  verius  credatur  ac  per  KueeeHHura  tenipora 
inconvulxuni  dilipenfius  observetur,  lianc  eaitani  eonscribi  iiianii(|iu-  nnstia  roboratani  ■■  sifjllll  nostri 
inipreuione    llisi<;iiiri    iussimus. 

Sipiiiiiii  (loiiini*   (M.     Hi-iiirii-i  rcgis   iiivictissimi. 

Egilljcrtiis'    caiicollarius  vice   Willigisi  archicaix'llani  rccogiiovit."  «6 

Data  VIll.   kal.   imi.   ainm  doiiiiiiica)'   iiK'aniatiniiis  Mlll  *',   indictione   I.  aimo   vcrd 
(liimiiii  Heinrifi  *   rcgifi  I:   actum  Ocbeliildehuson*. 


51. 

Heinrich  verleiht  dem  Kloster  Hersfeld  deii  Wildbann  über  den  Forst  Elieri- 
neuirst.  Rohr  1003  Mai  So.      so 

Onginaldiplom  im  k.   SUmtsarrhiv  zu  Marburg  (A). 

Kurhetihecker  Anal.   Ha.ss.   12,  317  n"  1   aus   Ahschrifl    mit    anno    regis   II.    —    Böhmer 
Reg.  938.  —   Stumpf  Reg.  1361. 

Verfa.'isl  und  gexchrieben  von  Eli.  Den  Forst  nennt  Piderit  DenkwUrdigkeiten  von  Hns- 
feld  3<i  Hearings-,  Srhmimkr  Mon.  Hass.  3,  3'J4  Heurings-  oder  Ehringsiraltl.  S'aeh  .i& 
gtiligi-r  Mitlheilung  dir  k.  Forsimnslerei  zu  Hersfeld  gilt  der  Xawe  Heuriiigs  heule  nur 
für  eine  rerhlM  der  Strwise  von  Hersfeld  naeh  Eiehhof  belegene  e.  1.5  hn  grosse  Wald- 
l>nr:rllr,  dir  der  Stadt  Hersfeld  grii/irt.  Zur  Cirenzlie.itimmung  vgl.  zuletzt  Hafner  f>if 
/^',•lr/,^,;/,^l     1{ry.f,hl    I  Uri^filil    IfiSU)    (!/ 

iO.   K/    //        11'.  uHii  .\l'.;  liitMMiiu  y        \i)    IT.;  ßukkum   A";   Riickiuii  H  (iro  wir  u  imnin-  mil  lo 
im  nuflr,»r„);  Buckiun  Sr.        \)  B-^VV.;  Binbisinum  A':  Hirihninun  NU.        k)  A'       VU.\ 
halMiit  U        li  n    -   IT.;  et  A'        m)  ß     ■  VI'.;  aequirere  A'        n)  autlioritati«  N        o)  liamas- 
laam   A'        p)   H  ^  VI',  uml  NU.;  Birebainum  A'        q)  aliqua  iustitia  A'         r)  roboratum  U 
«I   Itfi.  A';  domioi   U  i)   RAIhertus  .V  u)   Kimign-  uml  Knnzleruntrmrhrifl  frhien  in   H 

V     Ml  <  <     A'  wj    H;  Hebebildehuseii    A'.    In  A'  i'jrf  rfo«  Vorhiinilfwein  fintK  Siegel»  nni/rnirrlrl.  45 


IIKINRICIl    II.      IIMIH.  (Jl 

fC'.t  jj  In  iioiiiiiif  siiiutac  it  iiiili\i(luac  tiiiiitatis.  lleiiiricii.s  divlua  favcnte  cle- 
iiH-mia  rcx.  Notuiii    sit    nimiilms  tiddibus  nostris "   praesentibus    scilicet  et  futuris, 

qualiter  iios  supplicitcr  postulanti  ^  voncrabili  viro  Bcrenhario  Ileroluesfeldensis  ccnobii 
vidclieet  abbati,    quia  nobis  et  praeccssoribus  nostris  fidelitcr  servivit,    ]>er  hoc   rofjale 

5  praeceptuiii  licentiani  eonce.ssimus  et  lioc  imiims  speciale  altario  sancti  Vuigberti  rciäa 
auctoritate  stabili  perennitcr  ddiui  contuliniiis.  (juatiims  idcm  abbas  Berenharius  liberam 
babeat  potestatem  arbores  iiiitrieiuli  et  siiifrulare  at(|ui'  doiiiiiiicale  fdi-cstuni  faciendi 
in  ipso  loco  monasterii ''  Ilerolt'est'cld  de  silva  quae  dicitur  Ehi'rineuirst  liis  tenninis 
et    hoc    anibitu:    id   est    de    acpia  Oiuielalia    siirsiun   versus   usque    ad  Montem   salis  et 

10  inde  in  ^lihneiiebacii,  inde  {pioquc  transversinn  Üiiniinis  ad  Reginf^ozesinison,  donec 
inde  perveniatur  ad  Starcolt'eshuson,  indeqiie  ad  Uuidam  in  vilhi  quae  dicitur  Boum- 
bach,  de  Boundjaeh  ad  Breidinge,  hine  ad  Soliuni  (lundjerti,  de  hoc  loco  per  mediani 
Uuidam  et  villam  qu^  dicitiu*  Vkeuordi  ad  locuni  ([iii  dicitur  inferior  Nuuuisazi,  inde 
sursuni    })er  Yubach    et    Hir/.laha    et    mediani    aipuini    (pie    voeatur    deserta    Herat'a    in 

In  Rindalia,  donec  per  eins  ascensuni  veniatur  in  Uuilphaha,  inde  in  Huviuin  Ueneni, 
hinc  ad  Ilunalia,  inde  per  Hodensasson  et  Rinaha  et  Megingozeshuson  usque  ad  ostia 
fluminum  Uuld«^  et  Ouuelahae,  eo  tenore  quatinus  in  hoc  silve  et  aquaruni  circuitu 
nuUa  regni  nostri  magna  vel  parva  persona  aliquatenus  praesiunat  venari  aut  ullo  in- 
genio  feras  insequi  sub  nostrae  tirmitatis  banno  regali,  nisi  cui  jn-aefetus  abbas  Bereu- 

20  harius  suique  per  tempora  successores  licentiam  dederint.  Et  ut  haec  nostrae  con- 
cessionis  auctoritas  stabilis  et  inconvxilsa  permaneat,  hai\c  nostri  praecepti  paginam 
inde  conscriptam  manu  propria  roborantes    sigilli  nostri   inpressioue  insigniri    iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici   iM.)  regis  in\äctissimi.  | 

^  Egilbertus  eancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  §  (SI.  2.) 

25  Data    III.  kal.    iuii.    anno    domnicae"   incarnatiouis  Miu,    indictione  I,    anno  vero 

domni  Heinrici  regis  I;  actum  in  Rore. 


52. 

Heinrich  bestätigt  der  hischUßichen  Kirche  zu  Speyer  die  Immunität. 

Bamberg  1003  Juni  11. 

30  Originaldiplom  im  nrnssli.   Generallandesarchiv  zu  Karlsruhe  (A). 

Philippus  Simonis  Hisf.  Beschreibung  33  Reg.  —  Bemling  ÜB.  von  Speyer  1,  20  n"  20 
aus  A.   —  Hilgard  Urk.  zur  Ge.sch.  von  Speyer  8  n"  8  au.^  A.    —    Stumpf  Reg.  1362. 

Unmiftelbar  »ach  DO.   III.  ö7  gesrhriehen  von  EA. 

(C.)  §  In  uoiuine  sanctae  et  inilividuac  trinitatis.     Heim-ichus  divina  favente  cle- 

35  mentia  rex.  Si  petitiouibus  saceidotum,  quas  iiostris  auribus  iiifuderint,  pro  utilitatibus    Suis  et 

aecclesianim  suarum  aliquid  accommodarerimus,  id  procul  »  dubio  §  et  ad  praesentis  vitae  statum  et 
aetemitatls  beatg  premia  capessenda  *>  nobis  profuturum  C5rediinus.  Qiiapropter  noverit  omniuni 
(ideliuni  nostrorum  taiii  praesenfium  quam  et  futnrorum  industria,  qualiter  nos  ob  amorem  dei  et 
veuerationeni   beatae  dei  gemtriois  Mariae    simulque   per  iuterveutum  Rnopperti  iidelis  nostri  Spirensis 

40  aeeclesiae  videlicet  *>    episcopi    renovari   et    rescribi   per  regalem   luistiam  munificentiam    iubemus  qiiod- 

61.  [Foltz  -  Bloch]  a)  uostris  auf  ßasur;  ursprünglich  stand  fidelibus  fidelibus  nris  b)  mo 
corr.  aus  ma  c)  A. 

52.  [ßresslau]  a)  p  auf  liasur,  auch  zieischen  o  und  c  Rasur;  vielleicht  war  zuerst  idcirco  ge- 
schrieben worden         b)  das  letzte  e  corr.  aus  a 


62  KAlSKÜf  liKlNIH:  N. 

dum  prvceptiiiii,  quoil   |>ii.'<iiiiiiiis  bcutHi>  iiifiiKirini'   soiuor   uosti-r  vi   ailte(.'t'>.sor    Otto    tcrcius    inipc- 
ralor    niii^iisliiM    .Spirciiiti    aoeelcsiao    siiii|iiu  <=    pruvisoribu«    vidviicot    cpiiicopis    doiinvit    et    SlCUt    JUU 

aiiteci'ssores  sui  rcfjcs  et  iin|}erjitori's  ronccssit,  Imc  est  nt  nullns  ilux  sivf  conii"8  vi'l   nliq\iis 

piil>licii!<    iiulfx    vel    iilliis    i-x    iiiilii-inria  iiotcstatc    mit    ali<|iia  riiiiislihct  |>i>tc'statiM   itfiiota   pcrsoiui,   iiisi 
soliiü  i'|iinru|iii9   ot   adroratiiü   i|i!iiili<  Miipra  iliclac  .S|iiri'iisis   iii'coli'.iiao,   ox    iiissii>iii'   et  i'oiicossioiu'   nostru    b 
elcilire|Mi    jioicslati'iii   linlioal   pro   c|iiik'IIIiii|IIi-   iicpiilin   vi'l    pm   aliiiu«   rr   parva   mit    iii.ij^iia   platiliiiii   ri'ti- 
iicrp    »eil    piililiciiin    iiiiliriiiin  facore    iiifra    civilatcin  .Spira    xt'ii   Neiiit-tn   vui'Htain    aiit    in  i'irciiitu  oxtra 
riviutvm,    iii  i>st    in   villa  Spira    et    in    niarcha  <|iiy    eiiloni    iirlii    adiauons    i-hI,    aut  Hlii|uid   per  rcpralein 
bnnniim    in    iisiiin    iii>.ilri    «iieees.snriimiiiie    iiKKtrnrnin  oxigore    iu'i|iie  ali<|iiid  de   praedii»   vel  de   inonetn 
neu  •   theloneu  vel    ex    ulla    re    in  fiseiiin    repnin    tran.sferre.      Nee    iilliis  linniiniini   ex  tidelilxm  .sanetae   t<i 
dei  aooelesiae    ae   nostris    in   aeceleniis  aut    loei»   vol   aj^'ris  «e»   in  relii|ui»   posHesHionihiis  praefatae   aoe- 
elcsiae,    ijuas  iuste    et    ratiinialiiliter  possidere   videtnr,    in  (|iiil>iisliliet    pa^is   vel   leritoriis,   vc-l  i|iiiei|iiid 
ibidem    prnptvr  divinum    amorem    et    venerationein    licalae   Mariac    semper    virj^iniK   eollatiuii    l'iierit,    ad 
eaiisas    aiidieudas   vel   freda  exigeiida    aut    inan»iuiie8    vel    parnlns    t'aeieiidaa    aut    tideiusNurcs    tollendcis 
aut   ulln«   reddibitiones   vel   illieitAs  uecnsionex  rei|iiirciida.s    aut   Iioinincs    ipsius  aceclcüinu  taui   iiifj^eiinus   ifi 
<|uani  «ervos   et   imiinlilingos''    iuiustc  eonstringcndos  iillu  uini|unin  tempore  inire  aiidcat   vel   la  (|U\' 
Niipra  inemorata  aimt  penitui  cxif^ere  aut     cXilCtltai'C    prnesnmnt ;    sed   lieeat    ibidem  deo  famulnntibus 
«uh  nostrne    imniiinitatis    tuitionc  <|iiict(i  urdiiie   vivero    ne   re>idere,    <iuatiiius  melius  illis   delectet   omni 
tempore    pro   nobiü    ntipie    stabilitale    totius    re^ni    a    de»  nolii»  eollati   iloiniiii    niisiTieonliani    atteiitius 
exorare.      Et   ut  ♦   uustrae  oonee.ssionis  anetoritas  Stabilis   et    iln-ciiivillsa    |ii'nii;ilicat.    liaiu-    llustri   i'ii 
praccepti    ])ngiiiniii    manu    i)fii|iria    nilinraiitps    nostfy    iinaginis  .sij;jillo   iinpriini   ius.siimi.s. 

I  Signum  domni  Hfinrici  .sccundi  (M.)  regis  iuvictissinii.   "^ 

p  Egilbfrttis  uanoollarius   vic-o  Uuilligisi   arcliic-a|icll;iiii   rccognovit.   i^  iS[.  2.) 

Data    III.   iil.   iunii''    anno    incaniationis   duniinicac   .Mlll,    iiidictiniic   i,    anim'    vcni 
domni   Hi.-iiirici   fegis   II.   secundo;   actum    liabi-ubcfgo.  a. 


53. 

Ih'nrrirh  verleiht  dem  aus  Laienlien:srhaf(  befreiten  Kloster  Elbr.anrjen  i/en 
Küuigsschutz,  die  Freiheit  vnii  Fulda  und  Reichenau  und  das  Wahlrecht  unter 
Vorhehalt  der  künifjllehen  Miticirhung  hei  der  Wahl.         Bnmherq  lOO'i . 

iJrulsch   L'ihvysrtziiHij  Dil  Cojiiiill/iicli   riiii  Elliratigeii  ans  ihm   l't.  .III.  f.  Jo:t  im   /,.  Stmils-  an 
arrhir  zu  Stidtgaii  (B). 

Khnmm   Hicrarrhin  Auquslana,    auviarinm    parlis   /'',  'J.)  <iiis   li  =    Liiiiiii  RA.    IK'\  IUI 
n'  7.  —    Wirtimh.    l'li.    I.  JHT  ii"  2(r2  aus  B.   —  Shimpf  /i'-(/.   I-WH. 

Ohiriihl  von  I).  53  nur  eine  sp/lte  drittxrhe  Uehersetzung  rrlialtni  isl,  dir  wir,  abgesehi-ii  von 
lim  Hiirhslahrn  ii  und  v,  nhnf  Amdrrung  der  firllioiiritjihir  ivicdvigrhni ,  lil.s.il  .vir//  aiirli  aus  -.ii, 
difurr,  inslir.iondere  aus  dm  Wendungni  der  I'uhlirulio  und  ('orroboratio,  mit  Sirlieiiicit  der 
Slil  dfx  EA  erkennen :  wir  Italien  deshalb  in  den  Xoten  die  Stellen  aus  anderen  von  EA 
iterfassten  DD.,  welche  der  Fassung  des  unsrigen  iihnlirh  sind,  verzeirhwl ,  ilani'hen  aber 
auch  entsprechende  Wendungen  aus  anderen  DD.  m-merkl.  Dass  aber  dir  vnn  EA  ver- 
fassle  l'rkundr  Heinrichs  dem  I'ebersrlzer  noch  in  ganz  unversehrter  fjrslall  vorgelegen  4o 
habe,  iirt  unwahrscheinlich.  Mit  annähernder  Gewissheil  lilssl  sich  zunächst  die  dreimalige 
Nennung  des  h.   Veit    als  Inlrrpalaliun   hezeirhnrn,    dir    irir  auch    in    I><>     III.    HH,    dessen 

TiS,   c;  A     -  VI'.        Aj  vgl.  iamundilini^iK  in  f>.  fiii       e)   m.   id.  iunii  nnchiietraijen       (j  auf  Uaiiur, 


IIF.INKICII    II.      HIOH.  (i'i 

Verßlschid/fi  im  midercr  Stelle  ja  f'eslslelil,  iilelil  (tis  i/eniiii)  hifniclileii  können  (vgl.  Wirtemb. 
ÜB.  2,  425;  Bosserf  in  Blätter  /".  Wirtemh.  Kirchengexch.  H,  67.  92);  enf.schekleml  ist 
dafür,  da.is  keine  ganz  echte  Urkunde  vor  1147  den  h.  Vitm  neben  Sennlianus  und  Suli».- 
cianus    ids   Patron    den  Klosters   kennt,    und    dass   dieser   in   der   selhstiindiyen    Ueherliefe- 

5  riniii  der  Weihenotiz  ron   1124  (Wirtemh.  ÜB.   1,  337  n"  281)  sowie  im  Calendariuin  des 

Klosters  zum  •')'.  (h-latier  (Wirtemh.  Vierteljnhshefte  11'',  6ö)  noch  nicht  (jenannt  u-ird, 
dagegen  liei  der  Wiederholung  jener  Weihenotiz  in  den  Ann.  Elwangenses  (SS.  10,  17J 
eingeschoben  ist.  Verdiiihtig  ist  ferner  die  zuriniidige  Eru-iihnung  der  ritterlichen  Vassallen, 
denen  ein  Aniheil  bei  der  Wahl  eingeräumt  und  Gehorsam  gegen  den  Abt  auferlegt  icird: 

10  für  beides  kennen  wir  keine  Analogie  aus  DD.  dieser  Zeit.     An  der  ersten  Stelle  scheint 

uns  die  Erwähnung  der  RitterseJiaft  kaum  möglieh,  aber  aneh  eine  Interpolation  der  be- 
treffenden ]l'iirli'  schwer  zu  erklären;  vielleicht  könnten  diesellien  hier  nur  durch  ein  Miss- 
verständnis der  Worte  moiiachi  deo  militantes  oder  etwa  fratres  Christo  militantes 
(wie  in  DO.    I.  2S::i)  in  die   Uehersetzung   gekommen    sein.     Für  die  zweite  Stelle    ist    zu 

15  beachten,    dass    in   der  XU.   Stumpf  lieg.  36.51  die    milites    nelien  den  feiiobitae  eru-ähnt 

werden ;  doch  fehlt  dort  der  Satz,  der  die  Verpflirhtung  zum  Gehorsam  ausspricht.  Im 
Uebrigen  dürfte  unsere  Uebersetzung  im  Eechtsinhalt  mit  der  von  Heinrich  ertheilten  Ur- 
kunde übereinstimmen,  da  die  Verleihung  des  Königsschutzes,  der  Rechte  'von  Fulda  und 
Reichenau   und  des  Wahlrechts  durch  die  Uebereinstimmung  mit  den  Vor-  und  Nackurkmiden 

20  (vgl.  Mühlhaeher  Reg.  502,  1)0.  I.  233,  DO.  III.  38  und  Stumpf  Reg.  3651)  sowie  mit 

dem  Dictat  des  EA  als  verbürgt  gelten  können.  Dagegen  scheinen  hier  noch  einige  Ueber- 
setzungs fehler  vorzuliegen.  S.  64  Z.  13  lässt  sich  durch  eine  leichte  Emendation  der  Sinn 
herstellen  :  Z.  10  scheint  eine  Verwirrung,  vorzuliegen,  die  nicht  ohne  tieferen  Eingriff  zu 
beseitigen    i.<it.      Wir   vermuten    vändich,    dass   das  Gerippe  der  Dispositio  etwa  folgender- 

25  massen  gelautet  hat:   quod  locum    monasterii  nomine  E.   et  abbatiam,  quae  usque  ad 

nostra  tompora  .  .  .  conqnesta  est,  quam  iugo  .  .  .  absolvimns .  priori  liliertati 
restittiimiis  atque  .  .  .  per  hoc  regale  praeceptum  .  .  .  donavimus  .  .  .  tali  liber- 
tatis  lege.  .  .  .  Der  Uehersetzer  hätte  dann  die  Worte  priori  libertati  restituiraus  zu 
den   vorhergehenden  Relativsätzen  gezogen    und  dadurch  die  Construction   in    Unordnung  ge- 

30  bracht.     Ausserdem    vgl.   auch  noch  die  Noten  r  und  f.    —    Welcher  Laienherrschaft  Ell- 

wangen vor  der  Restitution  durch  Heinrich  unterworfen  war,  darüber  fehlt  es  an  edlen 
Nachrichten.  —  Für  die  Einreihung  des  D.  an  dieser  Stelle  .statt  hinter  D.  56  hidjen 
wir  uns  mit  Rück.ncht  auf  die  mehrfache   Uebereinstimmung  mit  D.  52  entschieden . 

In    nanien    diT   heiligen    luul    ungetailten    drivaltigkait.      Hainrich  von    guust    der 
35  götliclien  miltiekait  künig.  •'  Wir  verielien  gütiklich,  glouben  ordeulich  und  haben 

offenbärlieh  bekant,  welich  künig  in  der  schar  diser  schelligen  weit  flyssiglichen  und 
sorgfellielichen  und  als  ein  getriüwer  schaftner''  von  gönnen  des  herren"^  daz  würckent 
leben  wol  ufirichten,  daz  die  in  dem  geraten  sal  und  vnllcn  tVid''  des  ewigen  kiinigs 
liilft'  der  ansehawenden  trostung  verdienen  und  daz  sie  umb  ußrichtung,  die  in  enptVilhen 
40  ist,  untödliehen  lone  gewiinien.''  llieruinb  von  gnaden  diser  hoftnung  so  hatt  euch 
geschrien  der  wyssage  in  unser  oreu :  laß  sie  ledig  die  da  zerbroclien  sint  und  zeryß 
all  ir  bürdin. '  Umb  daz  wir  icht  '■^  als  mit  tawbem  gehörde  hie  für  gen,  so  oppfern 
dann  wir,  wann  daz  ein  genenis  oppf'er  der  Vergebung  und  ablaß  unserm  schöppier 
ist,   daz  wir  die  diener,    die  er  mit  sinem  dienst  gefi'vet  hat,    eninndcn  von  dem  joch 


45  53.    [Bresslau-Stäliii]        a)  In  nomine   sanctae   ot  indiviiluai^  triiütiitis.     Heinrich us  divina  larente 

dementia  rex  D.  52         b)  vgl.  quasi  fidelem  pruijositiiiii   D.  30         c)  vgl.  diviiia  dispeiisante 
gratia  1).  34  d)   rgl.   sub  (jinete   ac  jiacis  ocio  D.  :!4  e)   vgl.    mercedis  aeteruj  preiuia 

consequantur  D.  H9  f)  lesaias  .'iH,  6:    dimitte  eos  qiii  confracti  sunt  liberos  et  omne  onus 

dirumpe  g)  vgl.  ne  igitui-  />.  34 ;  sed  ne  D.  63 


K4  KAISKlir  liKlNHi:  N. 

meiiM'lilii"ln'r  (lionstl)iTkait.''  ilmiiil  >ii'  liocliwiii-t  «arrii.  Uanimli  >ii  wi|i  die  kristcii- 
lieli  kiivlie,  die  da  alliMitlialbi'ii  diin-li  di-ii  iiiiilikrai,-i  des  crtriclis  cr^osscii  ist. '  wie 
drt/.  wir  von  clf-rliolicr  bt-tc''  dos  «'rwirdifjcii  al)ts  llarliiiaiiiis  ciniK-zirlii-li  f^i'trihcn 
sint.  da/,  wir  zu  ilfiii  erstoij  durcii  •jiitlicli  liobf'  und  uiisim-  si'11)s  und  iiinl)  iniscni 
all<"rlii-l>sti'ii  altlu-rrcii  und  vnrfarn  kaiscr  ( Mtcn  dfs  dritten  säli<(er  giMlei-iitniiii  sele  r> 
liails  willen'"  und  von  niiltes  Heliens  we^ien  der  lieili^en  sant  <Vit08>  Siilpirii  und 
Seruiliani  niartrer  für  uns  f^en  pit  zu  tiind,  so  li.-dien  wir  die  stat  des  elcisiers  zu 
tewiseli  Klwan;;en  genant"  und  <lie  alitv.  die  da  l)i,S  nU'  unser  zyt "  seiiwären  di<'nst 
dureli  Inyi'u  weltlielu-r  herseliart't  elaj^t  lial)en.  die  da  von  dem  liande  te;;:!ielier  f;eveii;^k- 
niii^  erlcdifTf  i»U^  der  wir  ir  vordem  tVvliait  widorgelien  lialien  i'  und  von  liilll''i  der  u\ 
lieilip-n  sant  <Vits>  .Sulpieii  und  Seruiliain  unil  des  oli-jenanten  alit  Hartmans  luid 
der  andern  nüt  ewifjon  «jeseezt  lurselier.  ■■  —  die  ila  iiaeii  verjj;an;;((n  zyten '  iiaili 
niilter  iTweliinj;  der  künifr^  die  <da>  einmiiti>;e<r> '  niitliidlunfi;"  der  nn'inieh  <inid 
ritter>eliafl*t  >'  bewärt  liiit.  —  durch  di|?  künj^iieli  j;-el(ot"  icenezlieli  vi'rlilien  --  mit 
••dien  <b>n  steten  un<l  zuj^ehrirdcn,^  mit  aij^en  und  mit  aij^en  leuten.  elosteniiannen  la 
und  rittern,>'  die  do.selbs  bin  ie  «gegeben  sein  worden,'-  —  inidi  daz  sie  mit  irer 
vnrebton  und  gehorsainin  dem  fürseber  dienen  und  sinem  willen  in  allen  dinj^en  und 
dureb   alle  din-j  andaebti^rlieiien   naebvoljfen.  mit  den   naelijjeseliribeu  };;eseezten  ili'r 

frvbait.  mit  «ler  die  best  abty  zu  Fulde  und  in  der  .Vwe-'  oder  ander  abty  unsrer  be- 
scbinntmj; ''  under  unsern  vorfaren  künij^'en  und  kaysern''  ie  ;;;eii;ilit  Ii.iIhm.  nnd)  ilaz  so 
daz  die  nn'inieli  under  sant  Henedieten  rejrebi.  die  fi'ot  selbs  ver|itii(lil  M'in.''  under 
unsrer  frybait  scbirm  und  {^i-rütem  frid''  zu  allen  zyten  dester  li;iß  bist  für  uns  und 
unser  lieb  geiuabeln  KunijLrund  uml  unib  festiekait  des  ryidies.  daz  uns  von  not  ^e- 
jn.'ben  ist,  darnaeb  der  lieili>;en  martrer  saut  <Vit.s>  Sulpicii  und  SerMili;ini  Imrm- 
bereziffkait  dester  andeebtiglieber  zu  bitten.'  Uuib  daz  aber  der  ji^walt  diser  küny-  a5 
lieben  frvbait  ewiglieben  unverbroeben  belyb.  so  vestigen  wir  disen  brieff  unsers  ge- 
hotte** nut  aigner  baut  und  baben  gebai.>äsen  daz  insigel  unsers  biids  clorurt'  gedruckt 
werden.  "^ 

fiS.    lii  ri/l.  dccularis  distrii-tionis  iu|ffo  absolvimuit  D.  40  (aus  VU.)\    debito  totius  muiidaime   »ervi- 
tiitiH  a)>iiolviiiiu8  I).  43  (aux  VU.)  i)   iioverit  ycolcsia  catholii;a  toto  terrariim  orliu  difiiisa  3u 

f).  li.H         kl    rf/l.   f|ualiti'r    nos    i>up]iliciliu8  Haulti    abbatis  |iri;cibu8    />.  47  1)   primuiii    pro 

ariion?  dci  IJ.  37  im  r;/l.  pro  remedio  aiiimae  dileoti  HiTiiori»  nostri  OttoiUH  videlicet  iiiipe- 
ratori»  au(;ii.sti  noo  iioii  pro  imstrae  //  ii7 ;  lieatj  memoria  sciiioris  et  aiiteccHsoris  iiostri 
(Itt'iiün  tortii   D.  HO  iiml  i'lhiiliche  WrtKhnifirn   in   D.  'JO.  .'W.  5.9  ii)  ipsiiin  iiioiiaHtiTÜ   locuiii 

/'.  4'J\    in  ipB<i  liico  inoiiasterii   h.  .'il;    ri/l.  IrM-nm  i|iieiiidam  nomine  .Spinal,    locnni   .  .  .  oiiin  as 
iniina«t«rio  O.  ii8  n\  um|Uc  ad  nostra  teinpora  It.  :i4  p)   ryl.  priori  hunoriH  loci»  rosti- 

tuon,'  f).  ßfi.    Zu  ilimrr  Strlle  rffl.  flic  Vorbtmerhunji         qi  eiwa  pro  conipendiii,  rijl.  I>.  'Jl.  'i'> 
r(  Miii|UF   in    avtcnium  sui'ceeHoroH   J>.  .1.?;    sm'ipie    in  |)cr|ictuiiin  Hiicccssorcs   />.  34;    riß.    per- 
|>etiiii  live  1>.  lil.      Im  fnlfifwlm  dilrfle    nach    verjfan^en    zyten    auf  einem   Mitu<vri-Hti'lti'liiin  iIi'm 
lalriniurli.n    inantca    Im-uhm ;    iler    Tea't  kann  etwa  ijelinilil  haben:    »iiceesHoriiin,    ipms  inaiitca   Ki 
.   .   .  'rit  Hl    rill,    praeposita    regia    clectionc    I>.  711  t)  iler   Tej-I    riiii    Ii    ixt 

hin-  ;.  if  nchmi  in   If'irletn/i.   I'H.  a.  a.  O.  rorr/egchlaf/en  ixl,  zu  emenilieren  ul  ii/l. 

II'  ■.(iiiiu  Tuodatuiii   I>.  44  vi  hierzu   r;/l.  dir  Vorbenierk-iini/  wi  per  lioe   rejfale 

I'-  ■■    H.  P.  i'l  XI  rgl.  cum  loeid  iainilÜH  adiiieentÜM   I).  39  _vi  in   iiiilitibiis,  in 

eeniiL,-  .  -  et  i(er\i>i  XL'.    Sttintpf  llrii.  30,'il  zi  ri/l.  ipi^j  ibi  traditae  sunt   aut  um-  •16 

<|uam   ■  ''.  39  ai   rr/l.   optima  ea  libertat«  donamuH.  qua  cetera  munaHtcria  reffali" 

....  p'Tir'ii  ^  idebuntur  H.  29;  qiiali  utuntur  cetera  lora  noHiri  iuris  UuldeiiKiM  OorbieiiHi» 
et  Aagnui«  D.  Uli;  iit  eandem  libertatin  legem  liabeat  i|iiam  nbtiina  abbatia  VuldeiiNiN  ei 
Aageniiü  yi'.  bi   ali«    nostri;    tut^Oa^-    loca    -tacra    l).  44  e)   Hub   nostriK    aiifeeensoribuB 

rctnbiw  et   irnp(.Tal<>ribiiii  I>.  24  <1|   njl.  niib  regiila  Bancti  liencdieti  niancipiit^-   1).   29,    i^gl.  W) 

/A  N.?  I-      ■  '    ■    -• •  V  tiütione  i)uiet/i  ordine  Tl.  ■'>2  (nun   VI'.)  )'i  cpiatiniiR 

meliui  illi«  !')  nobin  at<pie  Hijtbilitate  totiuH  re^^ni  a  deo  nobiH  i-ollati 

d-.  ..■.   •■'  .  re    /;.  r,2  (nuH  \l'.).   ri/l.  I).  12;  IT.  Milhllßtiiher  Ken.  ■>'>'^: 

<!'  dei  <|ui  ibidem  deo  raniiilare  videntnr  pro  nobi»  et  eon- 

iu;.  -ni  no«tri  attcntiun  domini  inixericordiam  exorare.     Auf-  55 

(öHkj  ml,  lUiju  in   mh--  'i   Heliel  :ii   doli   nicht  eriri'lhnl  iriril ;    riellrirht  lull  ilrr   l'tln-r- 

»itiei-  die  H'nrte  dei  •'  mi   .   ,   .  nÜNehcordiam  i'Xurari'i  cii  deinde  rerlenen  und  deiihall/ 

mit  daniHe)i  trifleriieiirlim         g)  rgl.  et  ut  noiitrae  eoiiceiwiHniii  anetoritaB  xtabiliii  et  inconvulna 


HEINRICH  H.     1003.  65 

Geben  iiacli  unser«  herron  geburt  du  niiin  zalt  tiis(!nt  jar  und  darnach  in  dem 
dritten  jaro,  in  dem  ersten  jar  der  kayscrzal  und  in  dem  jare  liern  Hainriehs  de« 
andern  künigs  in  dem  andern  Jar;   beseheiien  zu  Bomberg.'' 


54. 

5  Heinrich  verleiht  dem  Grafen  Adalbero  den  Wildbann  zwischen  Isar  und 
Loisach  auf  dessen  eigenem  und  dem  Reichskirchengut  sowie  auf  den  Gütern 
aller  der  Leute,  die  jetzt  oder  künftig  darin  einwilligen  werden. 

Regenshurg  1003  Juni  30. 

Originnldiplom   im  k.   Reichsarchiv  zu  München  (A). 

10  Zirngibl    in    HiM.    Abhandl.    der    bayr.   Akademie  1,  378    aus   A.    —    Ried  CD.  Ratisb. 

1,  122  n"  130  am  A  —  Migne  Pafrol.  140,  254  n"  19.  —  Mon.  Boica  28",  310  n"  201 
aus  A.  —  Böhmer  Reg.  939.  —  Stumpf  Reg.  1363. 

Bis  zum  Schlu.ss  der  G-renzbeschreibung  (Erklärung  derselben  s.  bei  Zirngibl  a.  a.  0.,  wo 
indessen    die   auf   falscher  Lesung    beruhende  Deutung  von  Uuinidoiiua  nnstössig  ist)    von 
15  dem  schon  an  D.  31   ihätig  gewesenen  Schreiber  mundiert    und  wohl   auch    verfasst.      Von 

den  Worten  Nostra  igitur  regali  an  Schrift  und  Dictat  des  EA. 

(C.)  §  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Notum  sit  omnibus  nostris  fidelibii-s  presentibiis  scillcet  et  futuris,  § 
qualiter   nns    fidele    per   omnia*    .servitiuni  dileeti    nobis  eomitis  videlicet''  Adalberoni.s 

20  intuentes  atque  ipsiiis  supplicationem  per  interventum  venerandi  presulis  Gotescalchi 
attendentes  sibi,  prout  ipse  postulaverat,  cpda  legaHter  potuimus,  regalis  potenti§  ban- 
num  super  agrestes ''  fera.s  eoneessimiis  inter  dnos  fluvio.s  Ysara  et  Liubasa  tani  super 
propriam  ipsius  qui  pr§fatus  est  Adalberonis  terrani  quam  super  domorum  jjontifiea- 
lium  vel  monasteriorum  in  abbaciis,    qu§   ibi   nobis  pertinent,  terras  sive  oninium  illo- 

äö  nun  hominiim  terras,  qui  in  prgsenti  vel  in  futuro  huiusmodi  rem  cum  eo  collauda- 
bunt,  in  comitatu  Frideriei"*  qui  iudicat  in  Hacbingun  in  pago  Sundergouue,  primuni 
ab  liostio  predictorum  fluviorum  Ysaram  sursuni  versus  usque  ad  Hohenberg,  inde  ad 
Huggenberg  et  Cuniizdort",  inde  ad  (.'arphse  et  Uuini<l(iuua,  seeundinn  vero  decursum 
fliiminis    Liubasg    usque    ad   Wohieradeshusun.      Nostra    igitur    regali    ut    praescriptum 

30  est  auctoritate  inter  jn-aenominatos  fluvios  et  terniinos  bannum  agrestium  ferarum  ei 
tradidimus  et  per  hoc  praeceptum  largiti  .sunnis,  regio  verbo  omnimodis  interdieentes, 
quatinus  hoc  ambitu  sine  sua  ipsius  licentia  feras  illas,  qu§  in  aliis  dominicalibus 
forestis  in  banne  sunt  positae,  nuDus  aliquo  ingenio  vel  gehere  venandi  audeat  dein- 
ceps  captare.     Et  ut  li^c  nostrae  concessionis  auctoritas    stabilis  et  incon\iüsa  perma- 

35  neat,  haue  nostri  praecepti  paginam  manu  propria  roborantes  signo  nostrae  imaginis 
imprinii  iu.ssiinus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.   | 

I  Egilbertus  cancellarius  vice  Uuilligisi   archicapellani  recognovit.  ^         (SI.  2.) 

53.  permaneat,    lianc    nostri    praecepti   paginam   manu   propria   roborantes  nostre   imaginis  siofillo 
4P  imprimi  iussimus  D.  -'rj  lii  Data  ....  anno  incarnatiimis  dominicae  Mlll,  indictione  l,  anno 

vero  domni  Heinrici  regis  ii.  seciuido;   actum  BadeuVierge  D.  Ö3. 

54.  [Bresslau]       a)  tidele  per  omnia  auf  üasur         b)  dahinter  ein  zweites  eomitis  durch  Sireichen 
getilgt  c)   -iciachen  a  und  g  ein  zweitem  g  aum-adiert  d)  das  eiste  i  corr.  aus  e 

Eaiserurkundea  III.  "^ 


66  KAISr.  Kl    UKTNOKN. 

l).ita    II.   kal.    iulii '    anno  doniinii-at-    ini-aniati<'ni>   miii.    indiciiimi'   I.    ;niii<>  vcr.i 
doiiini  Iliinrici  socuiuli  rt'trnnntis  II;  aituni  Kadcspnnt 


Ihinvirh    vevleilit    ilei'  bifc/tüftirfiPii   Kivc/ie   zu    l'rcis'nnj  J'iir  den  i'o/i  ihr  ein- 
getauschten  ( >rt  Xa\  IUI  (/' /(    ( ht  Ii'oding  nebst  dem   ]Valde  Vtinliard   /////  .1««-  t, 
nähme  einer  FörMerhuJ'e,  ferner  den  (ht  J >lrherlin</,  mit  Ausnahme  einer  vor 
der   Thronbesteigung  dem   Megingoz    verfiehencn   Hufe,    und  den   Ort  Zenzing. 

Bamberg  IVOÜ  September  9. 
OriffiiinldifilDW   im  k.   Heirhsnrrhir  zu  Münrhen  (A). 

Meichelltefk  Hisl.   Friihifi.   1",  IW  uns  .1   =   liesrh  Ami.  Snbioii.   H,  706  ii"  76.   —  Mov.  lo 
Boica  28",  311  n'  203   nun  A.    —    Wirtcmh.    JB.    I,  2:18  «°  203    (lu.s    A.    —    Biilimrr 
Reg.  940.  —  Stumpf  Reg.  i:i64. 

Da.s  Eitigniuis/irolokoll  und  die  ersten  Warlc  ihn  Cimle.rti's  liis  intcrventvini  srhrifh  Eli: 
den  giimen  übrigen  Conle.rt  fügte  EA  nnrli  eigenem  Diiint  hinzu :  setiUesulich  rollfndete 
Eli  dti.s  Diplom  durcli  Eintragung  des  Eseliatokolls.  Ein  Blanquet  des:  EH  anzunehmen,  15 
das  von  EA  (nwgefütit  irfire.  ist  naeh  dem  Srhrifilirfniide  kein  Grund  vorhanden.  ■ — 
Navua,  das  sonst  auf  Langenau,  0.  A.  Ulm,  gedeutet  wird,  ist  nach  Baumann  (Zeitirlir. 
de.f  hi.'il.  Vereins  f.  Sehwaben  und  Neuburg  2,  174  f.)  identisch  mit  den  römisctien  castra 
Navoae  an  der  Stelle  des  heutigen  Ortes  Eggenihal ,  Bz.  A.  Kaufbeuren.  I>rr  Forst 
Vtinhard   isl  irohl  der  nnniillrlbar  bei   Roding  gelrgme    IVaJd   Kisnihnrdt.  20 

(l'.i   S    I'i   nomine  saiK-taf  t-t   individuai-  trinitatis.      llcinricus  divina  iavonte  ide- 
ini-ntia  rex.  Notuni    sit  onniilms  fidtdibus    nostris  praesontibiis  scilioi't  §  et  tuturis, 

qualitcT    nos    j)or    intervcntiun    venerandi    Krisingensis    ecclcsiae    prijsiilis    Godescalclii 
niiandain  ciuii  co  concaiubii   finnitatem   fecimus  et  litteris  ob  nieninriani    niau(bu'i    ius- 
sinins.      Tradidit    ifritiir   )irac'tatus    c'])i.scoi)us    fiodosc-alchus    et   nobis    sei-iimbnn    legem  ss 
Alemannonim    rirmiter    legavit    iure   |>erj)etno  rjuandam  snae  aeeclesiae  cortem   in  Ale- 
mannia*   pago    I)uria    et    in    comitatit    Manog(ddi    comitis    sit.ini    unmine    Ninu.i    c-um 
nninibns  ntilitatib\is  a|i|iendieiis   mancipiis  et  ])ertinontiis  suis,   (|iioi|ni>niodii  voeari  sivc 
inveniri   iiossint,   sine  sua  suoruni(|ue  sueeessoruni   molestia''  aliijiia   retinondam  et  lege 
proprietatis  pro  nostro  libitu  possidendam.     Ecmtra,    sient    praefatus   episcopus  postu-  30 
lavit,    pro   ciini|tendio  suo   et    loci  vicinitate  quasdam    nostrae    projirietatis  villas    iuxta 
tiuvium   Hegino  sitas    sibi    sut;    ocelesiae    suisrpie    suceessoribus    tradidimns  et    per    lioe 
regale    praeceptum    eonfinnari    perjietuo    iussinnis,    id    est    Hi'itega''    totam,    ipiieijui<l 
Megingoz    il>i    in  niinisterio  vi«UH  est  obtinere,  exeepta   nna   t'onstarii   Iioba  (piain   olini 
Kovdalbertus''   possedit.  addentes  eidem   villae  silvani   nomine'    Vtinliard ',   Tii'eliejinga'  35 
(jiKitnie    totam,    i-xeejita    li<d(;i    propria   Mcgingozi,    i|iioinodo  eam    sibi   tempore  dneatiis 
iioHtri    tradidimns.    Ciniiziiiga  etiam  totain,   cum  relifpiis  eaniiidem"  villariiin   legalii)us 
pertineutiis    et    utilitJitibuK    niobililnis    et    immobilibns    servis   et    am'illis    areis    aeditieiis 
terri"  ciiltis  et  iiieiiltis   pratis  jiascuis  commnnilius    silvis  acpiis  ;i(piariiin(pie   deenrsibiis 
iiioleiulinis    |iii<eationibuK  viis   et  iiiviis  exitibuK  el  reditibiis  (jiiesitis  et   inrpiireiidis  seu  10 
omiiibuH    legalibiis    pertiiientiis,    eo  tenore   (piatiniis    praefatus    episeopus  (iodesealebus, 

M.    e)  n    k«l.   iulii  nnrlitiHrniirn. 

.Vi.      l'.i.'-  ..^  '  '/■'•  !•':'■    11  Hilf  Uamir         h)  ilannrh  hlrinr  llaKur         c)  t  roc»'.  «im  d  ri|  da* 

\   litt  in  '!'!•  ••  hiii'iii'Kziiiim  ei  ritllfifhl  irar  zufml  iioinc  ijetchriehtn  f»  Ti  auf  Hasur 

g)  nm  r  corr.  i.'i 


HEINRIill    II.     1003.  67 

siti  suecessores  quoque  ihm  utilitatc  siia  et  aecclesiae  suae  necessitate  quicquid  iiide 
voluerint  libere  faciant.  Et  iit  lirc  no.stra  traditio  stabilis  et  inconviilsa  pernianeat, 
liaiif  iiostri  ])raec'ej)ti  ||)a}i^iiiaiu  iiiaim  pnipria  roborautes  sigill«  nostrae  iiiiaf^inis  im- 
priiiii    iussiums. 

6  ^  Signum   ilnmiii   licinrit-i  (M.)  regis  invictissimi.   ^ 

p  Egilbortiis  eaiuM'Uarius  vice  Uuilligisi  arehicapeliani  recog.  |  Sl.   D.) 

Data  V.  id.  sept.   aniin  dniiiiiueae   iiiearnatiniiis  MIII,   indictione  I,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regis   ii:  aetuii\    i'abenberge. 


56. 

10  Heinrich  schenkt  dem  Bischof  Gotschalk  von  Freising  auf  Lebenszeit  und  nach 
seinem  Tode  den  Canonikern  von  Weihenstephan  und  S.  Veit  zu  gleichen 
TJieilen  die  Orte  Hützing  mit  Scharlau,  Fösing,  mit  Ausnahme  von  Rappe- 
renowa,  und  Frieding.  Bamberg  1003  September  9. 

Freisinger  Copialhuch  aus  der  Mitte  des  12.  Jh.  f.  28  im  k.  Reichsarchiv  zu  Miinthen  (B). 

15  llmd-Geicold  Metrop.  Salisb.  ed.  Mon.  1,  140  ans  D   mit  MU   =  Lünig  RA.  17",  221 

n"  17,  =  Hitnd-Gewold  Metrop.  Sali.sb.  ed.  Rat.  1,  95.  —  Meichelbeck  Hist.  Frising. 
1,  198  aus  CD  =  Resch  Ann.  Sabion.  8,  707  n"  77.  —  Mon.  Boica  Hl",  278  n"  142 
aus  BD.  —  Böhmer  Reg.  941.  —  Stumpf  Reg.  1363. 

Da  der  Context  von  EA  dictiert  ist,    das  Eschatokoll  —  abgesehen  von  der  Apprecation, 
20  die  wir  für  einen  Zusatz  des  Copisten  halfen,  ■ —  mit  dem  von  EB  geschriebenen  in  D.  55 

übereinstimmt,  .so  ist  zu  vermuthen,  dass  unsei-  D.  in  ähnlicher  Weise  wie  jenes  unter 
Mitwirkung  beider  Notare  auch  geschrieben  Lst.  Die  Deutung  von  Rapperenowa  »i«.9s 
der  Localforschung   üherla^sseu   bleiben. 

(C.)  In  nomine  sanete  et  individue  triuitatis.     Heini'icus  divina  favente  dementia 

25  rex.  Notiim  sit  oninibixs  fidelibns  nostris  presentibus  et  futuris,  qiialiter  nos,  inter- 

veniente  dileetissima  nobis  coniiige  et  regnorum  consorte  Cunignnda,  venerabili  Fri- 
singensis  ecclesie  presuli  Godescalco  supplicitev  postubinti  et  digne  petenti  per  iioc 
regig  maiestatis  insigne  eoncessimns  tres  nostre  proprietatis  villas,  id  est  in  priniis 
Hezinga,    que   sita  est   iuxta  flumen  Drubenaha,    quicquid  Megingoz    in    ministerio    ibi 

30  visus  est  obtinere,  cum  Searalowa,  Besinga  quoque,  excepta  Rapperenowa,  eum  vico 
Fridinga  et  omnibus  earundem  villarum  iustis  et  legalibus  pertinentiis  mobilibus  et 
inmobilibus  sive  in  Nordgowe  sub  Odalscalchi  comitatu  sive  in  Danachgowe  sub  de- 
fensione  Runpperti  sitis,  servis  quoque  et  ancillis  areis  editieiis  pratis  pascuis  sive 
coinpascuis  silvis  aqiiis  aquarumque  decursibus   molendinis   piscationibus  %Tis  et  inviis 

35  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  imjuirendis  et  omnibus  iuste  legis  utensilibus  reditibus 
et  ut  prescriptum  [est]  *  appenditiis,  eo  tenore  et  perpetue  tirmitatis  convenientia,  quatinus 
presul  Oodescalehus  easdein  jjrescriptas  villas  et  earuni  utilitates  omnibus  diebus  vite 
sug  usu  tVuctuarif)  potestative  fruatur  et  teneat,  post  obitum  vero  illius  in  usus  et 
dispensas    fratrum  Frisingensium    in    locis  Wihanstephane  et    sancto  Vito  dco  servien- 

40  tium  cum  omni  integritate  et  equa  divisione  redeant,  eo  ordine  si  aliquis  jirefati  pre- 
sulis  Cxodescalcbi  successor,  quod  futvirum  non  credimus,  prenominatas  viUas  in  suos 
usus  sine  iusta  et  eisdem  fratribus  predictis  placita  redeniptione  et  convenientia  tempta- 

öt).    [Bresslau]       a)  est  fehlt  in   ß ;  n/l.  />.  -ji  Z.  2ii 

9* 


68  KAISK  i:r  liKI    N  KKN. 

verit  avi'itcr«'.  nohtris '  licivtlilnis  >iatiiii  n^vcrtaiiiiir  vt  scrvimit.  Kl  ui  lu;o  nostn^''' 
aiicturitiis  siabilis  ot  inconvulHn  |ii-niiiiiicat,  liaiu-  iiostri  |irci'c>pti  ))aj^inaiii  manu  pro- 
pria  n>bin-niitos  nostry  iinafriuis  si^illi)  iniprimi   iiissiiniis. 

äigniiiii  tli'iiiiii   Ilfiiiric-i  ^M.)  ri-gis   invii-tishiiiii. 

EpIbtTttis  canccUarius  vice  Willigisi  arcliii-apcllani   ri'cMi<riu>vi.  & 

Data   V.  id.  fiept,  aiinn  (Inniiiiicc   iiii'üniatioiiis  MIII,   indic-tionc  I.   :nni<i  vith  ilnniui 
Ili'iiirii-i   sot-uiuli   rfgis   II;  ai-Hini    K.'ilicnlxTjjf  ■<  foliritcr  aiiicn>. 


•  X. 

Nclnric/i  bcstntitft  dnn   Kloster  rcter/iiii/eii  die  JlUJe  Colmar  imd  Uiittinheim, 
die  ('iti.<tiqm  Besitzunfjev  des  (iinitravi  im  Efsiiss  iult  Ausnahme  von  Brumath  lo 
und  t'ine  Hufe  zu   liadehbarh.  s.  Pilt  loos  Orlohn-  21. 

GrandidiiT  Ui.sl.  rf'J/.smc  l'',  193  n"  358  nach   Abschrift  Znrhiuhcns  ana  dem  dnmah   in 
Bert)  iH-fiiidlicIicn   Oriijiiinl  (a).  —  Böhmer  Reg.  942.   —  Stumpf  Rcy.  l'-idT. 

Wiederholung  von    !>(>.  II.  -'tl,   wohl  von  EA  geschrieben,  der  aus  die.<iem   ]>.   den   Anfang 
der  Areiiga  »wi   D.  .58  entlehnt  hat.     Zur  Ueberlieferiing  vgl.  Anzinger  für  Schweiz.  Gesch.  \b 
(1894)  79  ff.      Eine  Xeuau.ifertigung  dieses  Stiicke.t  ist  D.  fi9. 

In    nomine    sancUie   et    individuar    triiiitati.«.     Hcinrieiis  divina  favcnte  elenu-ntia 

rex.  Si    sniietiB    et    veni'raliililm»    loi-is    ea,    (piac    a    tidcliliiis    ipsis    c-ollata    «mit,    iiosrra    n'f(ali 

«uctorilate  coiifiniinimi»  nc  corroborniiuis,  proriil  dubio  pracsciitis  vitae  et  actprnno  sulwidiiiin  adipiüci 
non  diitdlnmim.  Idcirco  omiiiiini  »aiictac  dpi  cei-leslae  fidcliiini  tiostrniiiiiii|iic  prafsciitiiini  soilicet  ai'  20 
fiiliiroruiii  üiiverit  Hniversita»,  qiiaiitpr  veiiprahilis  al>lia.s  gaiiotni!  ccflcsiai'  sompcr  virffinis  Mariac,  f|im<' 
»ila  cat  in  l'nteniiaco,  noiniiio  Odlio  cum  cuucta  eongfro^atioiip  fratnuii  iliiilrni  di'u  Nan('tar-<|Ui' 
.Mariao  «cniper  vir^ni  devote  fanuilaiitiuni  iiostrain  adiit  eclsitiidiucn),  scripta  Sciilc'Ct  piisHlui  <•  i  ii  in 
Uttonnill  I>rinii  sccillldi  l't  tertii  cactcrorumriuo  praedepe8.suruni  iiostriiruni  rcffuiii  vcl  iinpcia- 
|i>niiii  aiictoritntiliu«  roliurata  ui>ttlrac  coiifcrpiiH  pracxcutiac,  ipinc  Iniiusinodi  xcriciu  coiitiiicliant,  qua-  l'5 
liier  inm  dicti  niiteechKorcü  iioKtri  cbh  res,  qiiao  a  noIiili.iHinio  duce  Kiiodulfo  praefatnc  eccicsiac 
•nnctitp  Marine  aonipcr  virpiiiiN  *  ad  usum  et  victum  nionaeliorum  ibidem  Kervicntiuui  c<iiiceH»a  atcpic 
donnta  fiierniit,  curte«  »rilieet  Colunilira  et  Mittinlicini  cum  omiiibiis  earuui"  pertincutÜH,  et  nontri 
iuri»  uiiutii  manduin  in  villa  Jiadcleitbacli  et  ouiuia,  qiiae  OuntrainnuN  iu  Alsatia  proprictnlis  vinu»  cut 
haiicre,  cxccplo  Pmomadt'*  cum  HUin  appertinencii»,  Bupplici  iuNlitit  pctitione,  ut  ui>va  uoslra  aiirtnri-  ;i(i 
Ute  omne»  praedict*« ''  re«  ad  eaudeni  eccIeHiani  data«  et  iuste  appertiuciites  robonire  curarcuiUH, 
«itoü  vidclicct  in  praedictü  pago  et  in  comitatu  Udoilli«  ciimitix.  (Quorum  petitioui  nox  axNcntionteN 
it«  tieri  decrovimu«  atquc  anb  iir>i*lra  tuitioniH  ininiunitatc  per  liniuii  praecepti  nuMtri  vigorcm  nnincs 
l>r«edirtAi  r>»  eanimquo  Ic^lc*  nppcrtinuntin»  concluNiniiiK.  I'c^ali  praecipientCH  auctoritate,  ut  nitjniiMii 
inqui'  •  'ad   iam  dictnui   eccieiiinm   libcre  et   »ecnriter  |ierpctiin  cimHiNtant  ac  fratruni   edrun-   .ir 

rlciii   I  '   quam  et  futiiroruiu   uniii   cntidiaiiii  Hub  abbali»  urdinationir  denerv  iaut ''  cum   uno 

noittro  man»!  in  «-illn  lladele«bncli  in  pnf;»  Miirtonuna  et  in  eoniitalii  ( 'llUonolliH  cnmlliN  *  caetera- 
qur  iimnia  in  AUnlin  et  in  comitatu  Odonin  comilix  nita  ipiae  »upra  nunt  dicia.  Kt  ut  liaec  noHtrae" 
defenainnia  nncloritA«  tinnior  ulaliiliorque  cunelin  perpetiin  credatur.  Iiniu'  ciirlain  inHirilii  iuHHimufi 
miuiiiqna  iKMlrn  •iilitii«  r<ilinrntani  '  annulu  noatro  inaHimu«  ai^rillnri.  lo 

30.    1'     /•';    rnlirnler    ini    nintry    für    iioatni    rrrM-hrirlifn,    nihr  e»  int   ein   Wort    irin  rlonationis   «w/er 

nuiuitfallm. 
57.     J  u)   n;    eomm    VI!.  In    l'nimoHdl    a;    l'ruoinad    IT'.  ij    rc»    pmcdii-tas   VU. 

dl  ":  dmciTriunt   IT.         e)  VU.;  noRtra  a         f)  VU.;  roborata   " 


HKINHICH   n.     1(»03.  69 

Siginini   (liiiiini   Ilciiu-ici   rcgis   inviftissimi. 

Egilljortus  ciuifellariiis  vice  Willigisi   archicapelhini   rccognovi. 

Data    XH.  kal.    iiov.    anno  dominicae    incarnationis  MIII,    indictionc  I,    anno  vero 
domni  Ilenrici  II.  regis  secundo;  actum  in  sancto  Hypolito. 

58. 

Heinrich  nimmt  das  Nonnenkloster  zu  Epinal  und  dessen  Besitzungen  in  seinen 
Schutz  und  verleiht  ihm  die  Immunität  sowie  das  Recht,  den  Vogt  und,  unter 
Vorbehalt  bischößicher  Mitwirkung,  die  Aehtissin  zu  loählen. 

S.  Pili  lOOH  (Mober  22. 

10  58".     Qhariular.  Spinalense  von  1779  p.  1  im  Departementalarchiv  zu  Epinal  (B). 

Calmet  Hisf.  de  Lorraine  ed.  I.  F,  564  aus  verlorener  Quelle  (C)  mit  XI.  kal.  aug.  =^ 
ed.  II.  3^  103.  —  Stumpf  Reg.  1368. 

58*.      Urkunde  des  12.  Jh.  in  Biplomform  im  Departementalarchiv  zu  Epinal  (Ä). 

Duhamel  in   Doruments  de  l'hisf.  des  Vosges  1,  13  aus  A.   —   Stumpf  Reg.  1368". 

15  Keine   der   beiden  Fassungen    des  D.  58    ist    uns    in  einer  solchen  Weise  überliefert,    dass 

dadurch  die  Echtheit  ihres  ganzen  Inhalts  verbürgt  wäre.  Von  der  weiteren  Fassung 
(D.  .5S*  =^  II)  besitzen  wir  in  A  mir  eine  etwa  zu  Anfang  des  12.  Jh.  angefertigte  be- 
siegelte Nachzeichnung,  deren  Schreibe)-  ein  Originaldiplom  roti  der  Hand  des  EB  vor- 
gelegen   hat.      Von   der   Jcnapperen   Fassung  (D.  58"  =  I)    liegen    uns   in  B  und  C  zwei 

20  Veberlieferungen  vor,    die   von  einander  unabhängig  sind,    aber  cvuf  ein£  gemeinsame,  jetzt 

verlorene  Vorlage  zurückgehen.  Diese  Vorlage  hielt  der  Schreiber  von  B,  wie  die  am 
Schlus.se  seiner  Abschrift  hinzugefügte  Bemerkung  Le  sceau  qui  etoit  plaquö  est  detachö 
und  eine  Randnote  (vgl.  D.  58"  N.  r)  zeigen,  für  das  Original;  aber  auch  sie  kann 
nicht    vor  dem   12.  Jh.    entstanden   .sein,    wie  —  ganz  abgesehen   von  dein  in   C   fortgelas- 

25  senen   Zusatz  (N.  t)  —   die  jungen.  Formeti    einer  Anzahl    von   Ortsnamen   beweisen,    die 

erst  für  das  12.  .Jh.  möglich  sind.  Dass  aber  auch  diese  gemeinsame  Quelle  von  B  und  C 
Nachzeichnung  eines  D.  Heinrichs  II.  war,  ist  um  so  u-ahrscheinlicher,  als  die  häufige 
Verwechselung  der  Buchstaben  a  und  u  (vgl.  D.  .^8"  N.  k.  o.  p.  u^  in  Calmets  Druck 
wohl  nur  daraus  erklärt  iverden  kann,  dass  in  der  Vorlage  noch  das  offene  a  der  Diplom- 

30  Schrift  des  11.  .Th.    beibehalten    war.      Gilt  es  bei  dieser  Sachlage,    nach  inne)-en  Gründen 

zu  entsclieiden ,  welche  Bestand theile  von  I  und  II  echt  sind,  so  ist  gegen  das  Proto- 
koll, das  in  beiden  Fassungen  (abgeselien  von  dem  ungeschickten  Einschiebsel  vor  actum 
in  D.  58'')  übereinstimmt,  kein  Einwand  zu  erheben ;  es  entspricht  den  Gewohnlieiten  des 
EB,  den  wir  als  Schreiber  der  echten   Urkunde,    welche  Heinrich  II.  dem  Kloster  ertheilt 

35  liaben  muss,   bereits  erkannt  hcdjen.     Verfasst  ivar  diese  Urkunde  von  EA,  dessen  deutlich 

erkennbares  Dictat  gestattet,  mit  voller  Sicherheit  als  ihren  Inhalt  die  Verleihung  von 
Königssckutz,  Immunität  und  Wahlrecht  zu  bezeichnen.  Die  Iiierauf  bezügliclten,  in  I  und  II 
übereinstimmenden  Sätze  können  auch  ihrer  Fassung  nacli  unbedenklich  für  die  echte  Ur- 
kunde Heinrichs   in  Anspruch  genommen  werden,    und  nur  das   bleibt   zweifelhaft,   ob  der 

40  König  dem  Bischof  von  Metz  allein,   als  dem  Gründer  des  Klosters,  oder  auch  dem  Diö- 

cesanbisclwf  von  Toul  eine  Mitwirkung  bei  der  Wald  der  Aehtissin  vorbehalten  hat:  die 
dürftigen  Nachrichten,  welclie  wir  über  die  Geschichte  des  Klosters  besitzen,  gestatten  keiii 
VrtJieil  darüber,  ob  zur  Zeit  der  Anfertigung  unserer  Naclizeiclinungen  den  Interessen  der 
Nonnen  die  Auslassung  des  Bischofs  von    Toul  in  I  oder  .seine  Einschiebung  in  II  hesser 


KAlSKUrUKlNDK  N. 

entsprach,  ob  iiiaii  also  die  eine  oder  die  andere  als  Ffllsrhiing  nninseheii  halte.  Etinixo 
wenig  ist  eine  sichere  Entseheidioig  dariilH'r  mi'Mjlivh,  in  wie  weit  die  auf  den  Besitz  des 
Klosters  tk'Zilylichen  At'srhnittr  roii  I  iiiid  II  dem  (h'iyinatdiplnm  Heinrichs  nmjehört  halten. 
Das  IHctiil  in  diesen  Ahsihnittrn  kann  weder  anf  KA  noch  anf  Kli  znriirkiii'fiihrt  a-er- 
den,  und  sie  enlMiren  also  jeder  Gewfthr,  kfinnen  ahrr  darum  noch  nirhl  nnhedinf/t  als  .-, 
unecht  lH-:eichnet  a-erden,  da  hirr  ni/iijlirher  ]\'eise  eine  Urkunde  des  Metzer  liischofs  be- 
nutzt sein  konnte.  Ohne  weiteres  dürfen  nur  die  Zusiitze  am  Schlüsse  von  I  und  II, 
deren  ersteren  (von  Cahnet  ganz  fortgelassenen)  wir  in  die  Noten  rerwiesen  haben,  als  fnter- 
polationen  angesehen  werden ;  elienso  sind  in  der  Besitzaufzfihlunii  diejenigen  Orte,  welche 
nur  eine  der  beiden  Fassungen  kennt,  mindestens  als  rerdtichtig  zu  bezeichnen  (iilwr  den  m 
Markt  in  Kpinal  vgl.  eine  filtere  Verfügung  com  J.  9SS  in  DO.  II.  Hl'.i).  Aber  auch 
wan  in  diesem  Theile  dtr  Urkunde  in  I  und  II  übereinslimml ,  kann  nicht  mit  Sicher- 
heit auf  das  echte  I).  Ilcinrlihs  zurückgeführt  inrdcn ,  da  in  diesrm  möglicher  Wei.ie 
jede  Aufzahlung  der  Besitzungen,  also  da'  ganze  Abschnitt  von  Quibus  etiam  bis  Cuius 
quidoin  pnicfati  praesuUs  gefehlt  hat.  —  Bleiben  uir  über  den  zuletzt  eri'irtericn  i.-, 
Punkt  in  Zweifel,  venntigen  wir  auch  nicht  mit  voller  Sicherheit  zu  sagen,  welche  der 
Iteiden  Fassungen  die  altere  ist  (denn  wahrend  I  mit  seiner  Trennung  der  Hufen  von  den 
Kirchen  in  dem  Güterverzeichnis  wohl  da.i  ursprünglichere  Dictat  bietet,  finden  sieh  in  II 
die  alteren  Namens  formen) ,  so  *.<;/  es  deshalb  auch  unihunlich,  ein  Itestimnites  Urtheil  dar- 
ülier  ahzugeljen,  ob  eine  der  beiden  Fassungen  von  der  anderen  abhängig  ist  oder  ob  beide  in 
direct  auf  die  Originalurkunde  zurückgehen.  Demgemass  mussten  wir,  indem  wir  beide 
Fassungen  neben  einander  setzen,  auf  die  Anwendung  von  Petitdruck  verzichten  und  uns 
damit  begnügen,  die  beiden  oben  erwähnten  Zusätze  als  interpoliert  zu  kennzeichnen :  diiss 
damit  keine  Anerkennung  der  Echtheit  der  nicht  so  gekennzeichneten  Theile  der  Güterliste 
ausgesprochen   werden  soll,  versteht  s-ich  nach  dem   Gesagten   von  selbst.  s6 


öS". 
('.     In   iioniino  sanctae  et  individuae 
trinitatis.      Hciiincus'   divina    favciito   v\v- 
rn)-ntia    r<-x.  Si    '-a.    ijiiar    sam-tis    ar"" 

veiKTaltililm.s  loi-ih  a  Kdi-Iiluis  sunt  rollata, 
nostra  re;;ali  auftoritatc  tirnianius,  Imc- 
regni  nostri  stahilitati  «-t  taiii  aniiiiac  (juani 
corporis  noKtri  Kuliiti  |>i-iifiitunini  fssc  nii- 
niiiic  ninbi^niiiH.  I'niin<lc  notiiin  sit  nnnii- 
buH  Kanctnf  dci  aeeclcsiac  iiostris(|iic  tide- 
lilni»  |)rn«'Sfnin)iis  Kcilin-t  «-t  t'utitris,  (|iia- 
liter  vencraiiduft  »anctui-  .Mcttcnsis''  at-cclc- 
Hiac  praeKuI  et  Kancta«.-  n-ligioni^  aniator 
nomine  Adalliero  nostram  pi-r  iiitiTv<-ntiuii 
diJectac  eontectJilii«  imstrac  et  re;^ii,,riini 
conMortin  Cunigiinde  ndüt  ei-lhitudineni  sup- 
pliciter   ro^ritant«,    iit    Irieiini  (piemdani    ni>- 


5.S''. 
(C.)  p  In  nimiinc  sani-tai'  rt  individuae 
trinitatis.       Iliimicus    divina    f'avciite    el(^- 
nientia    v)-\.  Si    ca.    fjuar    sanetis    ae 

v<'neral)ilil)us   locis  a  tiilclihns  sunt  eojiata,  :i( 
nostra  regali     auctoritate*  p  tinnannis.  Imc 
rej^ni  nostri  stahilitati  et  tani  aniinac  (piani 
eorporis  )uistri    sainti   profuturuni   esse   nii- 
ninie  andti^^iunis.    I'minde  notun)  sit  onnii- 
lius  sanctae  dei  aecciesiac  nostrisipi«'  Hdc-  x, 
iil)us   pra<-si-ntil)us  scilicct  i't   t'uturis.    (pui- 
litiT   vcniTandus   sanctae   .Metti'usis   aeecle- 
siai'    pracsul   fl    sanctae    rclif^ioni«    aniator 
nnniine  Adalliero  nnstrani  per  intervenlimi'' 
ililectae'  cont(;ctalis''  nostrae  ■'  et  rcf^noruni   m 
coiiKorti«    ('unifjuufle     adiif     celsitudineni 
sup|iliiitei-     rujjitans,     ul     ioeuni     ipuMidam 


58".  (Arndt-Sirkel-»|rK;li     ».HenricunC    J»)  et  C 


ßS*.  'Sirkel-Blnrir     ai  rtim  eenle  tt'orl  der  zice.ilen 
y.rilr    noch    in    revl/inffericr    .Schrift,    i/euiimi 
t/rjiirri/en,    tcpil   rn    in  dem    ih'iyinol    noch    in    16 
itrr   rrnlni    Xeitf    in    rcrli/nf/rrlrn    Hiirhnlalirn 
utiinit  b)   ti!r  ill>er  iler  Zeile  iniclii/elriit/en 

(•I    8    ilbee   der   Zeile    nachi/elrnr/en  (\j   et 

rielleichl  corr.  omä    et  oi  dnn  ernte   i   auf 

Unmir  M 


HKINRICII  II.     1003. 


71 


iiiinc  Spinal  in  iiustruiii  niuiKlilturdimii 
reciperemus  cum  inmiasterio,  (iiiod  divc 
iiuMiioriae  suus  antoccssor  Tlicodi-riciis'' 
videlic'ct  episcopiis  in  lionoreiii  sanctis.simi 
5  martyris  Mauricii ''  saiu-tique  Goerici  con- 
fessoris  a  fundainentis  ibidem  ercxit  pari- 
ler  et  con.'secravit.  quodtpie  oo  niortuo  ip.i^e 
operosis  ])raediis '  et  niuiioribus  ditavit  et 
auxit,    institutis    ihi    saeris    vii'f;iiiibus    .siil) 

1(1  nonua  saiieti  patris  IJeiicdicti  deo  iiiili- 
tantibu.-*  viriHter  et  Iminiliter  sfa-vieiitilms. 
Quibus  etiaiii,  ut  studiosiu.s  et  sine  qiie- 
rela  divinum  iiupiere  vab^ant  mini.sterium, 
de  loeis  episcopii  antea   sibi  fainulantibus 

1.-.  liaec  loca  tradidit  et  in  provendani  *■'  ^'terno 
iure  enneessit :  iioe  est  de  Longocampo 
octo  niansos,  de  Arenteila''  oeto,  de  Ta- 
done  decem,  de  Aventiovillaro '  .sex,  de 
Maleseivilla  sex,  ad  Fald''  manisum  nuum, 

:;n  ad  Milierei  unum,  ad  Moncels  '  inium,  ad 
Belzoncort '"  ununi,  cum  ecclesiis  manci- 
piis  quoque  utriusque  sexus  et  omnibus 
eorundein  locorum  sive  mansorum  legali- 
bus    pertinentiis    reditibu.s    et    iitensilibus ; 

2.5  adiectis  etiam  bis  ecclesiis  cum  dotalibus 
mansis  et  servitio"  suo  ac  censu  merito 
inde  redeunte :  hoc  est  ad  Acei  °  una  p,  ad 
Sarcus''  una'',  ad  Barnei  ima'',  ad  Vineei 
una  f,   ad ''  Donnnartin  una  •',   ad  Volmair- 

30  curt^  una',  ad  .sanctam  Kodewaram "  unaP. 
Cuius  quidem  pracfati  praesulis  Adalbe- 
ronis^'  digne  annuentes  petitioni  et  prae- 
sci'iptum  locum  Spinal  cum  monasterio  et 
.sanctis  "  monastice  regulae  virginibus,  qui- 

35  bus    modorno    tempore    venerabilis    aliba- 


iHuiiiiic  Spiu.'il  in  nnstruin  miindiburdium 
reciperemus  nun  monasterio,  quod  div§ 
memoriae''  suus  antecessor  Theodcricus 
videlicet  episcopus  in  honore  sanctissimi 
martyris  Mauricii  sanctique  Goerici  con- 
fessoris  a  fundamenti.s  ibidem  erexit  pari- 
ter  et  consecravit,  quodque  co  mortuo  ipse 
opern.sis  praediis  et  muneribus  ditavit  et 
auxit.  institutis  ibi  saeris  vii-ginibus  sub 
nnrnni  saneti  patris  Ik'iiedicti  deo  mili- 
tantibus  viriliter  et  liumiliter  sei-vientibus. 
Qtiibus  etiam,  ut  studicsius  et  sine  que- 
rela  divinum  implere  valeant  ministerium, 
de  locis  episcopii  antea  sibi  famtilantiVjus 
haec  loca  tradidit  et  in  provfmdam  ^terno 
iure  concessit:  hoc  est  mercatimi  in  ipsa 
villa  et  piscationem,  ad  Arenteila  octo 
mansos  cum  aecclesia  et  capella  sibi  sub- 
iecta,  ad  Uolmaricurt  ecclesia  una,  ad 
Longocampo  octo  mansos  cum  aecclesia 
et  capella  una  subieta  ^,  ad  Domnum  Mar- 
tinum  ecclesia  una  cum  capella  sibi  sub- 
iecta,  ad  Tadone  mansos  decem  ctun  aec- 
clesia, ad  Uinciaco  mansos  XX  cum  ec- 
clesia omnibusque  ad  eam  pertinentibus, 
ad  Barnei  §cclesiam  I,  in  Auentiouillare 
mansos  sex  cum  capella,  ad  Malcseiuilla 
mansos  sex  cum  ^cclesia,  ad  Sarcoaco 
ecclesiam  unam  cum  capella  una,  ad  Clu- 
sentena  mansos  tres,  in  villa  Aciaco  ec- 
clesia una,  ad  Fald?  mansum  unitm,  ad 
Milierei  unum,  ad  Moncels  unum,  ad  Bel- 
zoncort unum,  ad  Sponis  [man]sos  sex, 
ad  Euoriniuilla  mansum  unum,  cum  aec- 
clesiis    manci^iiis    quoque    utriusque    sexus 


58°.  d)  Theodoricus  C  e)  Mauritii  C  f)  feli/t 
In  C,  wo  dafür  Lücke  g)  perfruendum  C 
h)    Arautela     C  i)    Avineio  -  villare     C 

k)   Fult  C        1)   Monsels   C        m)  Velzou- 

40  cort    C  n|    fehlt    in    C  o)    Uzei    C 

p)  unum  C  q)  Sareum  C  v)  vor  ad 
sieht  in  B :  [ad  Tadonem  una  cum  eapella 
silii  subiecta  ad  Audelarevilla ,  ad  Sarcos 
una,    ad  Lonccamp   una,    ad  Arenteila   una 

i")  cum  capella  una,  ad  Dodiniacam  villam  una 

cum  capillis  (so)  sibi  subiectis  et  capella 
saucti  Piecti  (so,  statt  Praeiecti),  ad  Viu- 
ciacum  mansos  XX] ;  am  Rande  steht  dabei: 
tout  ce  qui  est  ici  entre  deux  crochets  [     ] 

50  se  trouve  par  apostille   au  bas  de  Torig-inal 

avec  cette  note  de  renvoi  ^.  Dies  alles  fehlt 
in  C  s)  Volmairecurt  C  t)  fehlt  in  B; 
unum    C  u)    sanctum    Rodevunrum    C 

V)  fehlt  in  ß 


58''.    i)  A         g)  d  corr.  aus  t 


KA  ISKi;  l    KKl    N  l»i;  N. 


tissa  Diotlturlu' "  praesidi-rt-  vidctiir.  in 
iiiistriiin  rc'rf|iiimiü  iniiiuliltimliiun,  vt  regn- 
liuin  ex  anti<|iiis  cooniibioruni  nostri  rojjni 
oi.s  librrtati'  com-essa  ro<ji<>  vitIh»  prai'ri- 
piiiius,  (|uatiniis  iiiilla  roj;iii  nostri  nia>;na 
vel  parva  pt-rsuna  prai-tati'  uionastcrii 
loca  ad  causas  niidicndas  vel  |>arata>  ta- 
ciendas  vd  niansiimos  parandas  aiit  frcda 
exijjenda  aut  lionünes  eiusdcn»  Im'i  distrin- 
gendos  aut  illicita.s  oi-easiones  rciniin-ndas 
idli»  niodii  ingrodi  andeat  aut"  aliquid  ipu; 
ad  puldiciun  jtcrtinont  indc  t'xactilaro" 
praesuniat.  excejito  advocato,  (jut/ni  liiis- 
dcni  inonasterii  abbati.ssa  ipialisruuii|iu' 
tunc  fuorit  cum  sororibus  suis  clcgcrit 
suis  usibus  act\im''  et  votis  oaniui  bcne 
obtemperantein.  Habcant  ctinm  potostatcm 
per  decossioucs  olif^rndi  intt-r  sc  al)ljatis- 
sam  si'cundum  suani  t-t  Mettunsis'  i'pisi'oj)i 
dcfinitionein,  quatinus  eas  melius  deleetet 
pro  noRtra '  sahite  doum*  cxorart".  Et  ut 
haec  nostrae  imnuinitatis  auetoritas  stabiiis 
et  inconvulsa  permaneat.  haue  nostri  prac- 
cepti  ])aginam  inde  conscriptam  manu  pro- 
pria  robr)rantes  sigilli  imsti'i  iniprosiimi' 
insigniri  iussimus. 


•Sig^ium    do)uni    Ileinrici''  i.M.i'    regi» 
invictiaHimi. 

Egilbertu«''    cnncellarius    vice    Willi- 
gisi   archieapi'IIani   reeog. " 

Data'   XI.  kal.  nov."  anno  dominica)' 
incarnationis  MIII,  indictionc  I,  anno  vcro 


i-i  iiniiiiloi.--  i'oi'undcni  locorum  sive  man- 
sorum  Icgalibus  pcrtinentiis  reditibus  et 
Hteiisilibiis,  adieetis  rtiani  bis  iii'ct'lesiis 
cum  <b>tnlibus  niansis  vt  scrvitio  siui  ac 
censu  nicrito  indc  i'i'dountc.  Cuius  ipiidem 
prai'fati  |n"ai'suli>  Aibilbfronis  dign«;  an- 
nuentes''  |ietic'ioni  et  praescriptum  loeum 
S|>inal  euni  nionastt'rio  et  sanetis  nionastie§ 
ri'gnlae'  virginibus,  i(uil>us  niodcnio  tem- 
pore veneralülis  abbatissa  IHiilnirlic  '  ]>i-ai'- 
si(b're  videtur,  in  nostruni  refcpimus  inun<li- 
burdiuni.  et  i'egidiuni  ex  anticplis  eocno- 
bioruni  nostri  regni  ii>  lilurlate  Cfiucessa 
regio  verbo  prai'ei])iinus,  (piatinus  nuUa 
regni  nostri  magna  vi'i  parva  persona 
praetati  nionaslerii  loea  ad  eausas  audi<;n- 
das  vel  paratas''  facienda«  vd  niansiones 
parandas  aut  freda  exigenda  aut  boniines 
eiusdem  loci  distringendos  aut  illieitas  oc- 
casiones  requirendas  iill<>  nioild  ingredi 
andeat  aut  aiiijiiod  qu<;  ad  jiiiblicum  per- 
tinent  inde  exactitare  pracsuniat,  excepto 
advocato,  quem  eiusdem  monasterii  abba- 
tissa, (|ualiscumque  tune  tuerit.  evnn  soro- 
ril)us  suis  elegerit  suis  usibiis  actum '  et 
VDtis  earum  bene  ol)tcnip<;rantcni.  Ilabeant 
etiam  potestateni  per  decessiones  eligendi 
inter  se  abbatissam  secundum  suam  et 
Mettensis  Tuilensisque  ej>iseoporum  d<'Hni- 
tionem.  (juatinus  eas  melius  deleetet  pm 
nostra  salute  deum  exorare.  Et  ut  liaee '' 
nostrae  innmnitatis  auetoritas  stabiiis  et 
inconvulsa  permaneat.  baue  nostri  \)rn(;- 
cepti  paginam  inde  eonseri|ii;nii  iiiaiiii  pro- 
pria  roborantes  .-»igilli  nostri  iuprcssione 
insigniri   iussimus. 

p  Signum'"  donnii   Jleinrici    M.i   regis 
invietissimi.  ^ 

^   Egilbertus   caneelJariuK    vice   Uuilli- 
gisi   arcliieapellani   reeog.'"  ^        (SI.  2.)" 

l)ata  M.  kal.  nov.  anno  dominieae  in- 
carnationis    MIII.    indietione   I,    anno    vero 


58".  w)  Dierburhe  ('  x/  exuctraher«'  C  y)  ß; 
actunim  f;  in  der  Vorlagt  nlnml  fftirüm  irir 
in  O.  5«*  actum  z)  nottnim  C  «;  domi- 
ntun  C  V»)  Henriri  ''*  c)  IH.  ffhil  in  C 
d)  Vilberiui  '"'  pi  r<T'i^niovii  Ji;  regi»  C 
f)  datum  C        gi  auf^upitj  C 


68*.  In  "'»  Irlilen  <•  ('orreiiur  i)   li   ülitr  lUr 

y.rile  niirhr/et raffen  kl  t  rorr.  aim  h  1)  A, 
Kinll  a|ituin  iii)  Kihiii/ti-  iitul  K'inzlerunler-  i.'i 
Hchrift  in  A  unntittelfmr  hinter  iuKHiiniiH  in 
i/rnirll/en  /eile  Ml  iIiik  zum  ffrilimereti  Theil 
rrhiillene,  ntiih  174»  iim  iler  l'rkun'le  nlt- 
i/eliiKte  Sief/el  liei/l   l>ei 


IIErNKiril    II.      MM).!.  i:i 

donini  Heinrici ''  .sei-uii(H  regi.s  II:   actum  in       iloiimi   llciurici   .-ccMmdi   icj^is  ii :    <  ^  ipso 
saiicti)  V|i|iolito'.  imperante   Ouingunt^^quc     regine    §    aucta 

est  ad  Dodiiiiacam "  villani  aecclosia  inia 
cum  capcllis  silji  subici'tis,  in  villa  (Jontiuen- 
tis  aecclesia  iiiia  ad  .-^aiictani  Itodeuuarani 
cum  dotalibus  mansi.s  et  .servitio,  Markes- 
uilla''>   actum  iu  sancto   Yppolito''. 


59. 

Heinrich   schenkt   dem  Erzbischof  Härtung   von  Salzburg   auf  Lebenszeit  ein 
in  €rut  im  Lvngau,   das  bisher  Hazo  zu  Lehen  gehabt  hatte,   mit   der  Massgabe, 
dass   es   nach   dem   Tode   des  Erzbischofs   an   Kloster  Nonnberg  zu  Salzburg 
jalle.  Regenshnrq  lOOS  December  I. 

Originaldiploiii   im  Änhir  des  Klosters  Konnherg  zit  Snlzburg  (_Ä). 

Mezger  Hist.  Salishurg.  1078  aus  A  =  lAinig  EÄ.  16",  950  n"  6,  =  Hamiz  GermanM 
i.ö  Sacra  ä,  164.  —  Mn„.  Boka  28",  313  if  203  aus  A.  —  Koch -Stern  fei  d  Beytriige  3,  12 

n"  2  u'ohJ  aus  A.  —  EsterJ  Chronik  von  Nomiberg  224  aus  A.  —  Widmann  in  Mittheil, 
der  Gesellsch.  für  Salzhnrgi-r  Landeshinde  35,  3  n"  1  Reg.  —  Böhmer  Reg.  943.  — 
Stumpf  Reg.  1369. 

Verfas.'tt    und   geschrieben    von  EA.    —    Das    von   Heinrich    geschenkte  Gut    wird    in    den 
20  Miracula  S.  Erendrudis  (Canisius  Lectiones  antiquae  6,  1129  =  AA.  SS.   lun.  5.  582) 

Ehrenprechtsforff  genannt,  ivo  das  Kloster  in  der  That  timfangreichen  Besitz  hatte.  Vgl. 
Hauthaler  in  Mittheil,  der  Gesellsch.  für  Salzhurger  Landeskunde  23,  88.  111.  Es  ist 
das  heutige  Unfernhe^-g  im  salzhurgischen  BA.   Tamsweg. 


(C.i    I    In  nomine   sanctae  et  individuae  tmütatis.      Heinricus  diviiia   tiivcnte  cle- 

25  mentia  rex.  Notiim  sit  omnibu.s  fidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  i-!  ac  t'uturis, 

qualiter  nos,  suppliciter  iuterveniente  nobi.^  dilectissima  contectali  nostra  et  regnorum 
consorte  videlicet  Cunigunda,  venerabili  Salzburgensis  ecclesiae  epi.'^copo  nomine  Hart- 
^^ligo  per  hoc  regale  praeceptum  tradidimus  quoddam  nostri  iuris  praedium  in  comi- 
tatii  Berchtoldi  comitis    situm,    id  e.st  quicquid  Hazo   in  pago  Lungovue    pro  beneficio 

30  Visus  est  hactenus  possidere,  cum  omnibus  pertinentiis  reditibus  et  iitilitatibus  suis, 
cum  maiicipiis  utriusque  sexus  areis  aediticiis  terris  cultis  et  incultis  pratis  pascuis 
silvis  alpibus  riuicatis  venationibus  molendinis  piscationibus  aquis  aquarumque  decur- 
sibus  viis  et  inviis  esitibus  et  reditibus  qugsitis  et  inqidrendis  sive  cunctis  quae  quo- 
libet    modo    rite    vocari    aut    iuveniri    possunt    appendiciis,    eo    tenore    quatinus    prac- 

35  scriptus"  venerabilis  praesid  ipsum  illud  quicquid  est  omnibus  diebus  vitae  suae  cum 
omni  integritate  usu  li'uctuario  liberaKter  obtineat  atque  possideat  et  post  clausimi 
vitae  huius  terminum  in  usus  monacbarum  sanctae  Eriudrudi  supra  urbem  Salzburg 
regulariter  servientium  cum  omni  utilitate  et  integritate  restituat  pro  nostra  nostrorum- 
que    debita    salute    et    regni    stabilitate    nobisque    dilectissimi    senioris    tercii    videlicet 

10  Ottonis    augusti    animae    apud  deum  commemoratiouc.     Et  ut    haec   nostrae  traditionis 

58".  h)  Henrici  C        i)  Ypolito  B ;  Hyppolito  C ;  SS*,  o)  das  erste   a   übe=r  der  Zeile   nachgetragoi 

vgl.  D.  58>>.  p)  uill  unter  der  Zeile;  vielleicht  ist  das  Wort 

nachgetragen  q)  hinter  j-p  W«.«Hr. 

59.   [Kaltenbrunner-Bresslau]       a)  A. 

Kaiserurkunden  III.  '^ 


74  K  AisK  i;  r  i;k  r  n  di.  n. 

auotoritas    stabilis  vi  iiicouvtilsn   pi'niiaiu'al.    liaiic   imsiri   (irai'i'e|ili   ipaj;iiiaiii   manu   pni- 
|>rin  robiiratam  sipfillo  nustiTi  iiu|ii-iini  iussiinus. 

^  Signum  iloinni  Heinrici  iM.t  repis  iiiviftiKsiini.  j| 

^  Ejrilljortus  canoellarius  vice   riiilli;<i>i   airliicapcllani   ri-cnginivit.   R  (SI.  2.) 

lh\Ui    kal.  dcccmbr.    indictiono   I.    aium    iiicarnationis  iloiiiiiiicai'   Mlll,    .umn   vcro  r, 
tlomiii  Hoinric'i  seeundi   rogis  II:  aotiini  Rados]>i)nt'. 


Heinrich  schenkt  der  bi^chU fliehen  Kirche  zu  Würzbiirg  ein  Gut  zu  Kirchhcim 
am  Neckar,   mit  der  Bestimmung,    dass  Bischof  Heinrich  von  Würzburg  das- 
selbe zu  Gunsten  eines  von  ihm  in  der  Burg  Laufen  zu  errichtenden  Klosters  lo 
verwende.  Pnhtdc  uxtH  Dimiih,-,-  j.-). 

Origiiiftldiplnni  iw  li.   Ri'irksnrchiv  zu  Münrhe»   (A). 

Bruschiii.i  EpUome  de  rji.   Germ.   158  rit.    —    Mdii.    Boka   28^,  315  «"  204  ans  A.    — 
Wirtewb.   LB.   t.  2Ut  n"  204  aus  A.  —  Blilimer  Jieij.  944.  —  Stumpf  Ii<<j.  1370. 

Ge-'ichnriH'ii    von   EH:  Aiv  Dirlal,  mit  Au.'-iuiliiiif  der  ('orrohi)raliii,   iruhl  von  KA.   —   Da  i5 
das    Taiti'.sdatum    uarligelraym    und    das    IiwiiriHit'wn.yahr    noch    nkhl    umge.^vtzt    ist,    mag 
das  D.  lirreits  ror  dem  25.  Deremher  gesrhrieben,  das  Tagesdatum  aher  auf  die  Vollziehung 
zu  beziehen  .leiu. 

■  C.  ij  In  niiniine  sanctac  et  iiidividuae  trlnitatis.  Heiiu-it-us  divina  tavoiite  de- 
mentia rex.  NotiUM  sit  fimnihiis  sanctae  d(M  aecelosiac  iiciNtris(|iu;  ti(lclil)iis  jirae-  i» 
sentibus  sc-ibcet  et  fiituri.-;,  (jualiter  nns  y  per  interventuni  dilect«^'  coniugi«  nostrae 
Cunigiindi,»  vidolicet  regine  j»i<'  |)etitioiii  carissinii  nobis  Ileinriei  praesulis  lluerce- 
buregenKii*  nd  votiiin  respondentcs  jn-o  regni  nostri  stabilitato  et  anima  dive  inenioriae 
carissiini  senioris  nostri  Ottonis  tercii "  iniperatoris  augiisti  scii  jiatris  nostri  Heinrici 
]iar<-ntiiin<|U>'  uostrnriiin  (|ii<iddaMi  mistri  iuris  praedium  in  pa^n  Zalicrnnginiui  et  in  :;fi 
coniitatu  A<bdbei-ti''  eiiniitis  situni.  id  i>t  <|nii-<|nid  nns  liactcinis  |ii)testative  visi  sunius 
pfissidere  in  villa  Kirilidn-ini  super  ripani  Huvii  Neccar  iaeente.  ad  eeeU^siani  jirccii)- 
sissiini  niartyris  ("iiristi  Kiliani  in  hnnorf?  sancti  Saivatoris  infra  civitateni  (|uai'  dicitur 
L'nir/.ibiirg  eonstmetani  per  lioc  regale  praeceptum  iun-  |ierenid  tradidinnis.  cuni  onnii- 
bus  ad  eandeni  cortem  cpnxpiii  modo  respicientibns  nndtililius  et  iniin(d)ilibiis  servis  et  so 
aneillis  areis  aeditieiis  agris  eanipis  terris  eultis  et  incultis  jiratis  jiaseuis  sive  ('(nn- 
pasiMiis  vinelis  silvis  venationibiis  a<|nis  a(juaruni(|ui-  denirsibus  inolendinis  pisealiipni- 
biis  vük  et  inviis  exitibiis  et  reditibtis  rjuesitis  et  inrpiin'ndis  sivr  nnniilnis  (|in;  (pio- 
libet  ntod«!  rite  voeari  anl  inveniri  |«issinit  pi'rtin<'ntiis  reditii)Us  it  ulilitatibus,  eo 
tenore  rpiatiniis  jiraefatiis  jiraesul  venera])ilis  Ileinrieus  in  eastro  quod  dieitur  Lnufon,  »6 
tibi  HAucta  H'-ginKiiintdis  \irgM  eorjiore  retpüescit.  coorteni  doo  religidse  niilitantiuni 
Mib  ea  qua  sibi  nptiitn  fnerit  iintfessifine  vigilanter  institiiat  et  pro  libitii  suo  eani  dis- 
ponat  et  suis  siirccRHdribtis  regt^ndain  derelin(|uat  et  praedietmn  loeuni  emn  reditibus 
suis  in  illiiiH  eongregalinnis  vietiialia  et  in<binu-nta  p<'r|ii'tua  stabililati-  eonvertat, 
nostm  oinninnKpie    Kuceessorum    nostrornni   eonlradietjunf   r<-niota.      Et  ut   liaec   nostrae  40 

*MI,      nn-mlair  ui    f     liurrh     i'ori'rrlur     hertttjttttlt  li.     in     tlafür     ifrtnsurtif     l.iiclie     niich- 

grlraijrn 


II  KI  \  i;  I  (■  II  II.    1001.  75 

traditioni.s    auctoritas    stabilis  ot    iiicouvuLsa  iicrniancat,    lianu   iiD.stri   [fraecopti  pagiiinni 
iiulo  foii.-iciiptaiH    iiiaim    pnijtria    rnlioraiites  .^igilli  no.stri  inprcssioiio  insigniri  iussimus. 

I  Signuui   ildiiiiü  Hoiiiric'i  (M.)  regis  invictissimi.  fi' 

I  Egillx-rtu.';  caneellarius  vice  UuilHgisi  archicapollani   recog.  p  (SI.)'' 

6  Data   VIH.   kal.   iau. ""    anno  fioniinicao   infarnatioui.'*   MIII.   indictionc   I.    anno   vuro 

ilnnnii   Heinric'i   sceumli  rogi.s  II;   actum   in  Polide. 


61. 

Heinrich  schenkt  der  Alten  Kapelle  zu  Regensburg  seinen  Besitz  in  den  Orten 
Dürm  und  Mantlach.  Wahrm  1004  Februar  8. 

in  Originaldiploin  im  k.  Beiclisarchiv  zn  München  (A), 

Geschichts-  und  Rechfsverlfissiger  Unterrichf  128  dt.  —  Heyherger  IcJinographia  Bahenb. 
1,  52  Extr.  aus  Ä  mit  ind.  II.  —  Bied  CD.  Rafisb.  1,  12S  n"  ISl  am  A  =  Migw 
Patrol.  140,  260  n"  25.  —  Mon.  Boica  28",  317  n"  206  am  A.  —  Böhmer  Reg.  946. 
—  Stumpf  Reg.  1371. 

1.^  Verfa.tst    und    geschrieben    von  EA.      Ueber    den   AuxsfeUwt   vgl.    K.   .-Irchir  20,  134    nnd 

Kmfermann   in  Neue  Mittheil,  au.i  dem  Gebiet  historiseh-antiq.   Forschungen   18'',  152. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heiurichus  divina  l'avente  de- 
mentia rex.  Notmn  sit  omnibii.s  tidclibus  nostris  praeseutibus  scilicet  ^  et  futuris, 
qualiter  no.s    ad  regiam  capellam   intus    in  eivitate  Eadesponensi    in  honorem  sacratis- 

20  .sim§  virginis  dei  genitricis  Mariae  a  mibis  reparatam  quoddam  nostri  iuris  praediuni 
in  Norgovve"  et  in  comitatu  Ovdalscalehi''  comitis  situm,  id  est  qiiiccpüd  in  duabus 
villis  nomine  Duniin  et  Mantalahi  *■  possidere  visi  sumus,  interveniente  Taginone'' 
Magedeburgensis  *"  aeccle.siae  archiepiscopo  quondam  ciusdem  capellae  praeposito,  i)er 
hoc  regale    praeceptum  perpetua  lege  tradidimus  cum  omnibus  pertinentiis  et  utilitati- 

s5  bus  suis,  hoc  est  areis  aediiiciis  servis  et  ancillis  agris  campis  terris  cultis  et  incultis 
pratis  paseuis  sive  compascuis  silvis  venationibus  aquis  aquarumque  deciu'sibus  molen- 
dinis  piscationibus  viis  et  in%-iis  exitibus  et  reditibus  qu^sitis  et  iuquirendis  seu  c^teris 
quibuseumque  pertinentiis,  in  perpetuos  aecelesiae  et  eongregationis  ibidem  deo  cano- 
nicc  militantis  usus.     Et  ut  haec  nostra  traditio  stabilis  et  inconvulsa   permaneat,  haue 

30  cartam  manu  propria   roboratam  sigillo  nostro  imprimi  iussimus. 

^  Signum  domni  Heini-ici  (M.)  regis  invictissimi.  \\ 

^  Egilbertus  canceUarius  \-ice  Vuilligisi  archicapollani  recogiiovit.   |         (ST.  2.) 

Data  VI.  id.  feb.*^  anno  incarnationis  dominicae  MIHI,  indictinne  i.  anno  voro 
donmi  Heinriei  seciindi  regis  U ;  actum  in  ^"uarim ' . 

35  60.   c)  auf  einer   ztmschcn  dem  Schluss  des  Contextes    und  der  Jetziffen  Siynuiuzeih   rurgezeichneten , 

für  die  KOnigsunterscIirift  bestimmten  blinden  Doppellinie  schrieb  EB  den  Anfang  der  Recogni- 
timi  Egilbertus  caucellarius  vice  Uuilligis,  radierte  aber,  als  er  seines  Versehens  inne  wurde, 
die  Wfi)-te  aus  und  schrieb  die  Sigiiumzeih  auf  der  für  die  Recognition  rorgezeichneten  Dopjyel- 
linie,  diese  auf  der  für  die  Datierung  bestimmten  einfachen  Linie  und  die  Datierung  ohne  Linie 

40  d)  das  Siegel  ist  das  falsche  Würzburger,   das  A.  Archic  3,  44   be.ichrieben  ist  v)  virr.  kal. 

ian.  nachgetragen. 

ttl.   [BresslauJ       a)  norg  corr.  aus  nri  i;  das  Abkürzungszeichen  ist  durch  einen  Punkt  und  durch 

Verwischen   getilgt  h)    das  v  in  das  o  hineingeschrieben  c)   in   dafür  gelassene   Lücke 

nachgetragen  d)  auf  Rasur,    rielleicht   war   zuerst  Magedeb  geschrieben  e)  das  e>-ste  g 

45  aus  (1  sofort  corr.  f)  VI.  id.  feb.  und  rielleicht  auch  Vuarim  nafhgetrageti. 

10* 


76  KAlSKUr  UKIMH:  N. 

Heinrich  schenkt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Haiherstadt  als  Entschädiginuj 
für  die  Abtretung  eines  Theils  ihrer  Diöcese  an  das  niederhergestellte  Bis- 
thum  Merseburg  hundert  Hufen   in  sechs   ( h'tsrhaften. 

Merxehurtj   UHU .        6 

Gtsla  episr.  Hnlliersladeiis.  in  Cod.  HH  vinii  J.  li'S'-i  in  iler  Giiinna.iialbibliollu'k  zu  Halhcr- 
slttdt  (dX  —  Gesta  cpisr.  HiiltMr'ilndnis.  im  <'"il.  Hisl.  Gen».  Hnö  des  17.  If^.  .Th.  in 
der  Stadtbild iothfk  zu   Hamburg  (li). 

Sagiltariiis  Hi'.sV.  Ualln-rstad.    '^H  eil.  zu  lOOö.   —   Lcibuiz  SS.   rrriiin  lirtDi-sricrns.    -J,  IW 
aus  verschollem-r  Handxrhrift  (r)  =  Hartzhiim  Cimciliii  Germ.  H,  26.  —  Schatz  Chrmi.  lo 
Halberstad.  24  am  a.  —  -I/o».  Gmii.  SS.  2S,  90  aus  abc  =   Schmidt  ÜB.  des  Horkif. 
HalbersladI   1.  4S  n"  li-J  ;u   llHiH.  —  Dobeneckcr  Reg.  60S. 

Da  in  dem  ron  dem  Verfasser  der  Halberstildter  Bisehofsgcschichle  gegebenen  An.szug  der 
ihm  mich  riirlirgetiden  l'rkuiidc  ein  Thcil  des  WorHauls  dersellieii  erhalten  ist,  loic  die 
Vergleichung  mit  DD.  63 — 66  Ichrl.  halten  wir  den  Auszug  in  diese  Sammlung  auf-  i5 
genommen,  imieni  wir  den  Te.rl  der  Monunientemiu.^gabe  wiederholen.  —  Zur  Datierung 
vgl.  X.  Archiv  20.  136  S.  1,  zur  Deutung  der  Ortsnamen  SS.  a.  a.  0.  Doch  ist 
Unsci  sicher  das  heutige  (Nieder-)  Wünsch  (vgl.  Küstermann  in  Neue  Mittheil,  aus  dem 
Gebiet  hi.flori.schanlitj.  For.sehungen  16,  282).  Die  Bedenken  Hir.ichs  (Jahrb.  1,  284) 
gegen  Heldrungen  erledigen  .sich,  trenn  unter  Seon  und  Wisserodi  die  im  gleichen  Kreis  ko 
Eckarlsherga  gelegenen  Dörfer  Seena  und  Wi.fchrode  zu  verstellen  sind.  Dorncdho  endlich, 
das  Schmidt  a.  a.  ().  .ifrj  für  eine  Wü-stung  bei  ilarienlhal  irkliirl,  dürfte  in  dem 
Dornetlien  und  Dornptli'  prope  Weuelige  des  Halbcrstädter  Lehnsregi.stcrs  von  1311 
(Riedel  CD.  Brandenburg.  1.  IT,  441.  iiö)  und  in  dem  1.564  (GQ.  der  Prov.  Sachsen 
12,   237  f.)  Dorm,   Dorue   genannten  Dorfe  Döhren   (Kr.   Gardelegen)  zu  erketmen  sein,  n, 

Anno  flomini  Mlll,  indictione  I,  aiiiiii  domni  Heuriei "  regis  u.  adiuiatis  in  Merso- 
Imrg  archiepiscopis  et  episcopis.  dueibus  et  comitibiis,  presente  bibliotecario  Kmiiiun- 
«!cclesie  Lfonc  fpiscopo.  idcm  rcx  Henricns"  de  coimmni  auxilio  oninium  ab  Arnulfn 
fpiseopo  ini|i<-travit  partcni  siie  dyocesis.  qnantum  vidolk-et  circa  Huvinm  Salani  Jli-rs- 
burgensih  tf-rriturii  protenditiir  andjitiis,  et  instinctu  sancte  sue  coniugis  Kuncgnndis  so 
regine  epi8Co|iatiini  MersbiirgcnKcm.  rjuen»  priiiK  Ott<>  iniperator  ad  honorem  bcati 
l>nurencii  niartiri»;  insfitncraf,  reforniavit  ibidem  continuo  Wibertnm  episeopum  ordi- 
nando.  Pro  r<-oonp<-n^ationi-  aiitem  liorinn  t<-rininonim  rcx  Hinricus  de  |)ro]irictatc 
sui  iuri!»  llalberstadenKi  eccletiie  tradidit  lege  per|)etua  ('  inanRos  litnnum  et  Kervorum 
in  hÜK  viilis:  in  villa  llnnci  XVIll''  et  decimam  mansonim.  in  (.'rikstide ''  .Will  mansos  sa 
et  dei'imani.  in  Ilaldrungin  XI  mansos,  in  Seon  VI  mansos,  in  Wisserodi''  et  |iroxinia 
marca  XVII  mansos,  in  Uornedhe"  XXX  mansos.  Hos  igitur  mansos  llaiberstadcnsi 
eccIoMP  datos  in   perpctuun»  possidendos  regio  jnüvilegio  contirmavit. 


Heiwich  schenkt  der  erzbisrhüßiclien  Kirche  zu  Magdeburg,  damit  sie  bei  der  lo 
von  ihm  berrirkteii  Wiederherstellung  des  Bisthuins  Merseburg  keinen  Schaden 

<L'.     Weilaiwl^       h    H    «         1.    frhil  in  I,         i-i  Siirrkatiddc  ä         <I)  r;  Wignerolii  «;  Wiicrodi  b 
ei  iMmetbc  b;  DnnicttiK-  r. 


\ 


IIKlNRU'll    II.     1004.  77 

erleide,   eine   Besitzung   im  Gau  Zcudici    und  einen   TJieil  der  Reliquie»    des 
k.   Mauritius.  Maf/dchnrn  1004  Febrmr  24  (xW  25. 

Liher  priv.  S.  Mauricii  niis  dem    Ende  des   IL  Jh.  f.  H9    im  k.  Staafmrchiv  zu  Magde- 
hiii-fi  (C).  —  Maf/dehidj/er  Ciipialhiirli   lui.f  dem   Beginn  des   15.  Jh.   f.  17  im  herz.  Haus- 
5  und  Staatsarchiv  zu  Zerhsf  (E). 

Aküzucj  in  den  Gesta  arehiep.  yinqdeharqem.  in  Meibom  SS.  ?,  283  und  in  den  Mon. 
Germ.  SS.  14,  893  n«,s  den  daselbst  370  ff.  verzeichneten  H.is.  (M).  —  Scujittarius  in 
Boysen  Ällq.  Magazin  1,  254  aus  D  mit  anno  regis  III.  —  Leibniz  Ann.  3,  854  wohl 
aus  D.  —  CD.  Saxoniae  regiae  I,  1 ,  281  n"  55  unvcdlständig  aus  C  zu  Februar  24.  — 
10  Böhmer  Reg.  947  zu  Februar  24.   —  Stumpf  Reg.  1372  zu  Februar  25. 

Verfasst  und  ivohl  auch  geschrieben  von  EA ,  der  vielleicht  schon  in  Merseburg  (vgl. 
D.  62)  Concepte  für  die  aus  Anlass  der  Wiederherstellung  des  Bisthums  anzufertigenden 
Urkunden  entworfen  hat,  deren  Reinschriften  erst  nach  der  Abreise  des  Königs  von 
Merseburg  hergestellt  wurden.    —   Eine  ganz  sichere  Reduction  des  Datums  ist  iceder  bei 

15  D.  63   noch   bei   dem   einzigen   uns   bekannten   D.    des  10.  und  11.  Jh.,    da.s   die   gleiche 

Tagesangabe  hat  (DO.  I.  207),  möglich.  Auch  die  von  TJlilirz  Geschichte  Magdeburgs  121 
herangezogenen  Nachrichten  über  die  Translation  der  Beliquien  des  h.  Mauritius  können 
die  Frage  nicht  entscheiden.  Denn  das  Magdeburger  Necrologitim,  das  V.  kal.  mart.  als 
Ankunftstag  der  Reliquien    angiebt,    bezieht  sich    zivar  gewiss  auf  das  im  Gemeinjahr  am 

20  25.  Februar  gefeierte  Translationsfest,   sagt   aher  eben  darum   nichts  darüber  aus,    wann 

die  wirkliche  Uebertragmig  im  Schaltjahr  1004  stattgefunden  hat.  Wurde  dies  Fest  tiach 
den  späteren  Magdeburger  Calendarien  (vgl.  Cf-rofefend  Zeitrechnung  des  deutschen  Mittel- 
alters 2,  110)  am  Tage  nach  S.  Matthias  gefeiert,  d.  h.  im  GemeinjaJtr  am  25.,  im 
Schaltjahr   aber   nach   der  Annahme    Grotefends   1,  167   am   26.   Februar,    so    sollte   man 

25  danach     vermuthen ,     dass     die     wirkliche     Translation     auch     im.     Schaltjahr    1004     am 

26.  Februar  stattgefunden  hätte:  dann  aher  wäre  dies  Datum  für  unsere  Urkunde, 
die  keinesfalls  am  26.,  sondern  nur  am  24.  oder  25.  Februar  ausgestellt  sein  kann,  be- 
langlos. Und  überhaupt  ist  der  Schluss,  dass  die  sollenne  Translation  der  Reliquien  am 
selben   Tage  erfolgt   sei,    wie   ihre   durch   unsere  Urkunde  bezeugte  Schenkung,   keineswegs 

30  zwingend:  sie  kann  sehr  wohl  erst  einen  oder  zwei  Tage  später  vorgenommen  worden  sein. 

—  Ueber  die  geschenkte  civitas,  deren  Name  auf  Gotha  (Er.  Delitzsch),  auf  Gautzsch  muJ 
auf  Taucha  (beide  im  Königreich  Sachsen)  bezogen  worden  ist,  vgl.  u.  a.  Böttger  Diö- 
c&ian-  und  Gaugrenzen  4,  321,  Schmeckel  Histor.-topograph.  Beschreibung  des  HocJist. 
Merseburg  55,    Posse  Markgrafen   von  Meissen  338 ;    die    von  Hey   Die   slavischen  Siede- 

35  lungen    im    Königreich    Sachsen    (Dresden    1893)    88    versuchte   Efi/mologie    des    Namens 

Taucha  ist  nach  freundlicher  Mittheilung  A.  Brückners  unrichtig.  Bei  der  UnsicJierheit 
der  Ueberlieferung  des  Namens  in  unserem  D.  —  wir  haben  die  Form  des  älteren  Copial- 
buehes  in  den   Text  aufgenommen  —  haben  wir  auf  jede  Deutung  verzichtet. 

In    nomine    sanct§    et    individu§    trinitatis.      Heinriciis    divina    faventc    cleiueiitia 
10  rex.  Noverit  §cclesia  catholiea  toto  terrarum  oi'be  diffusa  et  tarn    presens  tidelium 

nostronun  indiistria  quam  et  omiiis  eonim  postei'itas  futura,  qiialiter  nos,  uua  cum 
(lilectissima  nobis  coniuge  et  regnorum  consorte  Cunigunda  in  nostram  parcntiimque 
nostrorum  pariter  et  antecessorum  memoriam  divino  ut  crediraus  instinctu  rejjarare 
volentes  sanct^  Magdabm-gensis "  arcliiepiscopatum  et  una  suffraganeum  eius  Merse- 
46  burgensis  §celesi§  presulatum,    quo.s    pia  quondam    magni   Ottonis   soUertia    alterum  ad 

63.   [Bayer- Bloch]       a)  Magdeburgensis  E;  ecolesie  fehlt  in  CE  und  war  aUo  wohl  auch  im  Ori- 
t/hial  ausgelassen 


7>  K  A  isi:  j;i  n  K  r  .\  i>i;n. 

^lurinm  ilt-i   .Nniii-titjuc  ri-tri  aimstoli   et   prci-iosi   marivris  Cliristi  Mauririi.   alli-nmi   voro 
ud  lioiioreiii  saucti  lohikunis  bnptisty  saiictiquc  l>.uir<iitii    iiiarl\  ris   rite  (|iii(l('iii   i>nliiiavil 
et  ex  voto  bene  divisit  sinj^uloi«  singulis  providcnilo  pastmvs,  —  sed  t'is  dcccdcntilnis 
incnutn  iiiiediiin    successüniin    rovcrfiitia.    niaiori    lofo    minoren)    pro  alibatia  subiricns, 
andto.s    «•|)isoo|>atus    in    uniiiu    nsqiu'    ad    ims    non    sine    viel"    i('de<;;it    —    per   gratiani  f. 
domini  voimu   mistnini  eft'cctii  e<>ni})lovinm.s,  niortuoque  Uisilliario''   prctate  sedis  artlii 
episctipii  diiK.s  dl'   nostra   eapt-Ua  vencrabili-s   virus  inoribiis  et   ftatc   pmbabilcs,  Tagiiii- 
nuni''    sfilieet    Maj^daliurgensi ''.   Vnibbcrtuni '     vfrii    .Mcrscburf^cnsi    pret'ffinnis    (^»ei'lfsii; 
et,    presente    eiini    eeteris    rejfni    nostri    patribns    Koniane    sedis    bibliotliecario    ad    nos 
niissci    Leone    pontiHee,    utris(jiu'    snas    scparatis    parroebiis    divisimus   cum    omni    eon-  to 
eonlia  pertinentias.    Sed   ne  per  nos  eadeni   sueri   arcbiepiscojjji '   .sedes  ipiasi   immiiiuta 
dainnuni  i)ati  vi(b-rftiir.    ipiedain    nostri    servitii  et   regic;    proprietatis  lnca   iji  proviiieia 
Zeudici*-'    sita    sancto  altari    ibidem    j>cr    lioe    regi^    maiestatis    insignc    ])('rpetua   reten- 
tionis    lege    eoutuHnnis    pariter    cum    ([iiaibim    parte    relicpiianini    saneti    Maurieii,    (juy 
nobiseum  erant   reposite'',   id  est  «juaiubim   eivitateiii   nciniiiic  ( 'liut '    euni   toto   eins  terri-  15 
torio  sive  burgwardio,  marea   nuuijne  et  omnibus   |itiiiiiiiitiis  eius""  legiiimi--  iii"bilil)us 
et    inniobilibus    areis  edificiis    servis  et    aueilbs  eolc.nis   et    litis   terris    eiibis    et    incidtis 
eam)iis  j)ratis  paseuis  sive  conpascuis  silvis  venationilms  a(piis  aquarumqiie  decursibus 
in(dendinis    piseationibiis  viis  et   inviis  exitibiis  i^t  reditibns  qiiesitis  et  intjuircndi.s  sen 
omnibus  «pi<;  quolibet    modo  dici    aut    inveniri '    possunt    pertincntiis    reditibus  et  utili-  «0 
tatibus.    eo  tenore  quatinns    prescriptus  venerabilis    arcbiepiseopus  Tagini    siiique    suc- 
cessores  iUo  quiecpiid  est   utiHter  fViiaiitm-  et   sue  sedi   (juelibet   neeessaria   rite  provide- 
ant    sine  onmium  eontradietione   jtersinuuMun.      Kt    iii    liee    nostre  traditioiiis   aiictoritas 
stabilis  et    ineonvulsa    iiermaneat.    Iiaiie  nostry'"   iussionis  paginani   mann   |iriipria   ri)l)o- 
ranteiv  imaginis  no.stn;  fnnna  injirimi   decrcvimus.  so 

Signum  donnii  Heinrici  regis  (M.)"  per  Obristiini   iu\ietissiiiii. 

Egilbertus  cancellarius  vice  Willigisi  arebicapellani   recognovi. 

Data   \  I.    kal.    mart.    indictione   I,    auuo  vero  (biminici;    incarnatiiiiii>   mihi,    anno 
quoque  donini   Heinrici  secnndi   regis  II:  aetiini   Magdeburg. 


(>4.  »0 

Heinrich  bekundet  die  Einieuening  des  liisthums  Merseburg  und  die  Ein- 
setzung seines  Capellans  Wibert  zum  Bischof  daselbst^  bestätigt  der  loieder- 
herrif'j<tfUtfn  bisrh'nßichen  Kirche  ihre  Besitzungen  und  Hechte  zu  Ztoenkou, 
Merseburg,  Kgthra  und  lleljta,  verleiht  derseUjen  au,s  seinem  Eigentimm  fünf 
Ortschaften  und  restituiert  ihr  den  vom  Bisthum  Hnlberstadt  eingelösten  Theil  s5 
ihrer  Diöcese.  WnlUmuscn  --  /  l(K)i  März  i. 

Orighinldij/loiii   im   iJonixIiflsarchiv  zu  Mersehunj  (A).  — •    Oriyh)allrans.si(i>ijil    Karls  I V. 

von    1H66   Orlober   Ü?    ebenda    (A^).    —    Mersehurgcr  CupiaUntch    aus    dein    Anfang  des 

15.  Jh.   f.  «/   IM  dir  Sliflshildiolhel;  da.ielh.tl   (li).  Ah.irhrifl   in    .l/s.    lirrhisdorlfs  aus 
dnn    W.'19..Th.    '4.  ji.  9  rii/.s    ,1  ,l,ri,da   ((').                                                                                             4» 

Ü3.    Ij;  "•  iwi  "<".  ron   l>.  i>4 ;   (tinclliarin  <'\  Gj'Hillmrio  A"  ki   UaK-iuinuni  IC  'li  Majfdebur- 

(feiwi  K         e)  E  -^  I>.  64;  Wilicriuiii  C  f)  archijiidcopii  A'         k)   K;   Zuudici   C;   Zeu- 

ililz  .V       In  rcjHMita.  dueh  mit  ff/rt-rtiur  am  11   K       il  C;  (Jtuli  A';  Tuclitiini  .W       k)  »iiih  A': 
n'irh    ilrm    Siiriirhiirlniiuch    (Irr    h'A    ist    lifidtJi    möglirh  \)    IiDlninari    A';    nach    dem   Spriich- 

rff brauch  'Irr  Kanzlei   find  liridr  Aumlrilrkt   möglich  111 1   iioHlr^  nostry  f  n;  d<ui  Mono-  ij 

i/ramm  in  f  unter  der  am   llaniU  ntthrrwlen  Sijfnumzeile. 


iiKi  N  i;i(  II  II.    i(}iM.  79 

(BroiufP  Chronica  ron  de»  .hitiqiiitefeu  T  IUI  Exir.  —  LUii'kj  RA.  8,  760  n"  179  mix 
Ahschriff  =  Leiickfeld  De  bracteatin  Merseburg.  26  mit  Verhe.sserungen.  —  Po.sern  ■  Klett 
Sac]ixe)i.i  Münzen  1,  S66  n"  .50  niift  Ä.  —  CD.  Saxoniae  regiae  I,  1,  282  n"  06  unvoll- 
ständig  aus  A.  —  Dobenvckcr  Reg.  604.  —  Böhmer  Reg.  948.  —  Stumpf  Reg.  1H73. 

6  Verfassf  und  geschrieben  von  EA,    vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  63.     Von  den  uns  erluil- 

tenen  älteren  Urkunden  für  Merseburg  sind  DO.  II.  89  (Vü.  l),  DO.  I.  373"  (VU.  II) 
und  DO.  II.  200  (VU.  III)  in  der  unsriyen  benutzt.  Die  Stelle,  die  sich  auf  die 
Gerechtsame  in  Merseburg  selbst  bezieht ,  geht  vielleicht  auf  ein  nicht  erhaltenes  DO.  II. 
zurück,   von  dem   Thietmar  3,  1  noch   gewusst   zu  haben   .scheint.    —    In    unserem  D.    ist 

lu  die  Tinte    vielfach    abgerieben    oder   (digesprungen    mid    die   Schrift   an    vielen    Stellen   mit 

anderer  Tinte  von  einer  .Jahrhunderte  jüngeren  Hand  nachgezogen ,  deren  Ergänzungen  sich 
jedoch  an  einigen  Stellen  als  unrichtig  erweisen  hmsen.  Soweit  die  ursprüngliche  Schrift 
sich  nicht  noch  durch  die  hei  genauerer  Untersuchung  erkennbaren  alten  Feder  eindrücke 
mit    Sicherheit   entziffern    Hess,    haben    wir   A^  B  C   zur   Ergänzung    herangezogen,    deren 

15  Varianten  aber  nur  da  verzeichiet,  wo  Zweifel  über  die  richtige  Lesung  möglich  waren. 
Ah  einer  Stelle  nius.'ite,  da  auch  den  Verfertigern  dieser  Abschriften  das  D.  schon  nicht 
mehr  in  ganz  unversehrter  Gestalt  vorgelegen  zu  haben  scheint,  auf  die  Vorurkunde  zurück- 
gegriffen werden.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  Archiv  20,  134  ff. :  zur  Deutung  der  Orts- 
namen   vgl.    zuletzt  Küstermann    in  Xeue  Mittheil,    aus    dem   Gebiet  historisch -untiq.  For- 

20  schungen  16.  171  ff. 

(C.)  §  lu  uomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heini-icus  divina  tavente  clo- 
mentia   rex.  Notiim   habeat   catlioHca   totiiis   orbis   terrarum   ecclesia   et    pr^eipue 

tarn  presens  fideliiim  nostrorum  indiistria  quam  enrum  ^  ex  toto  posteritas  futura,  qua- 
liter  pia   in  deuni  magiii  Üttonis    iiiiperatoris  sollertia  sauctam  Merseburgensis    aeccle- 

25  siae  sedem  e2)iscopii  nomine  in  honorem  sancti  lohaunis  baptistae  sanctoiaimqiie  Christi 
martyrum  Laurentii  ac  Romani  ex  voti  debito  primitus  oniavit,  ordinatoqne  ibi  pastore 
penügili  Bosone'*  t'acultatibus  et  sumptibus  necessariis  locum  pro  tempore  sublimavit, 
additis  suo  debitis  servicio  tarn  reditibus  quam  praediis,  ut,  qu^  hie  cum  benedictione 
sibi  temporaliter  minuens  spargeret,  aeterna  coram  deo  lucrificatione  recolligens  meieret. 

30  Quibus  de  medio  decedentibus  et  Gisilhario  episcopo  succedente,  honorabile  illud  epi- 
scopii  Caput  et  nomen  in  abbatiam  flebiliter  commutatum  in  archiepiscopü  Magedcbur- 
gensis  servicium  quorimdam  ut  ita  dicamus  iucousiderata  religio  usque  ad  nostra  tem- 
pora  trausmigravit.  Nos  itaque,  di[vino  ut] ''  credimus  in.stinctu  una  cum  dilectissima 
nobis    couiuge    et   regnorum    consorte  Cuuigunda    praefatam    sedem    reparare    volentes, 

35  mortuo  Gisilhario  episcopo  votiun  effectu  complevimus^  institutoque  ibidem  venerabili 
de  nostra  capella  praesule  Uuippei-to  omnia,  que  quolibet  mod[o  ab  antecessori]bus 
nostris  regibus  et  imperatoribus  ibidem  quondam  tradita  vel  praeceptorum  scrijjtis 
commendata  aut  aliquo  modo  fuerant  inde  abalienata,  recollegimus  et  sanctae  sedi 
Uli    per    hoc    regiae    maiestatis    insigne    eontirmavimus,    id    est   iiuaudam   regii    qiiondam  i 

40  iuris  civitatem  Zueiikomia  [nuiicupatam] ''  in  regione  Sehutizi  *  sitaiu  CUm  SUO  nomiliative 
foresto  et  reliquis  pertinentiis  eius  ex  toto,  curtem  quoque  regiam  cum  aedificiis  infra 
urbeni   Merseburg   positam    et    omnia    curtilia    infra    et    extra    urbem   que    negotiatores 

64.    [Bresslau  -  Bloch]        ai  am  ersten  o  Correctur,   vielleicht  aus  v  bl  C;  in  A  hinter  di  Lücke 

von  etwa  8  mm;    itaque    ut   credimus   A^;    sinistro    ut   credimus    B.      Der    Buchstal>enrest   vor 

16  credimus  scheint  allerdings  einem  o  anzugehiiren,  ist  aber  mit  der  späteren  Tinte  überzogen, 
mul  was  ursprünglich  geschrieben  war,  ist  nicht  zu  erkennen  c)  Lücke  von  etwa  l,5cni; 
ergänzt,  da  auch  C  hier  versagt,  aus  der  VI'.  DO.  IL  89.  A^  bietet  Zwenkow  sitam  in  regione 
Schudicz  sitam,  was  unmöglich  ist.  In  B  fehlen  die  Worte  zwischen  confirmavimas  und  in  regione. 
In  A  ist  der  Buchstabenrest  vor  in  niclit  sicher  erkennlmr ;   gehörte   er   zu    einem  et,   so  wüi-de 

50  der  Raum  für  nuncnpatam  nicht  au.treichen  und  etwa  vocatara  et  zu  lesen  sein 


so  KA  ISK  Kl    i;  K  r  N  DKN. 

|ii»sii|i-iit .  iii>ii|i('r  Ol  iiit'ivatuin  inniictiiiii  lli)-li>neuin(|ii<-  i'X  intejjrd.  cl  t|ul('(piid  ihi 
■  |ii>>ii(tniii  aii  rt'-^iilrin  nsuiii  |ii'rtiii<Tc  vidcliiitur  in  iiiuidiis  aut  tVi'da  sdlMiitmeiiuc  nonjo- 
tiatoria  m-u   iustii-üs    lepilibiis    sou  «.•ytcris    utonsilibus.  i|n<;   imlilici   i-xaclorcs  in  rcf^inn 

II    ntilitatcni    |)<is»-t'l*f    toilfliant,    i-orlcsinin    (|Ui>(|Uc    rcffü    iuris    cum    rimiliTin    |su<)|    si|tiiliii    |in)"* 

in   \illa  ll<''l|ii<1i  |>r<>|i<'  ciiritMii  ro;;nlciu  •  riiiii  suis  |)crtinontiis,  villam  ctiani  noniiuo  Itra  •  cum  omni-  b 

bii»  apjifiulitiis  Plus,     liannuni  quoc^uc  iiostnnn  suju-a  res  ad  praofatani  opiscopii  sedem 

traditas  imicdii-to  antistiti   Uiiibberto  concessiiiius,    bnc    sicui   et   in   vcti  ribus  ecclesiae 

1  scri|)tis  eontinetur.    post    coti'ra    repii    vcrbi    auctnritatf    inlrrdii'fntrs.    m   huIIuk  »   coines 

III  netjue  :ilii|iiiK  rx  iiiiliriiiri»  polrstiilc  .iliii  u  o  il  ills  lialioiit  sllJMT  r|)isc'(i|)alcs  ros ,  nisi  ad- 
vocatu»,  i|iieiii  i|iAr  i'|>i»ro|)ii8  •  >ibi  prii  vnto  i'le^'i- ri  t.  A(blidiniUs  c|ni>({U<:  i'X  iiostro  lo 
quinqui-  vilhis  bas :  Tan(ii]('r<'ida ' .  IJnniviia.  l'lf'v.ifja.  Zi''bf(b'S(birt' et  item  ZL'l((_Ml|cs(b>rf| 
cum  si'n'is  i-t  aiu-inis  ri  (|nibiislib(-t  «'anini  piTtincntiis.  Pro '  ui|aio]rc  (jiHKjue  cpi- 
scopii  inantt-a  stabilitatc  et  ix-vt-rentia  partciii  parofbiae  llabicrstadensis  ab  Arnoldo 
veucrabili  ejiiscopo  i-entiiin  iiDStri  servicii  niansis  in  b)C'is  sibi  couipi-tiMitibiis  conimu- 
tataiii  pt  n-dciiiptani,  id  est  <|iiantinn  iUud  Mcrscburficnsc  burgvnardinni  citra  Sahim  ifi 
riuiupii  |»ri>tpnditur.  sanetn  altari.  pracsente  a)ii>sti)lic'"  iiiisso  Lcoiu'  vi(b'iicct  i^pisc-opo 
nostriqup  rejjni  saiictis  |)atrib)i>  ac  prinri|iiliii>.  ixTpciua  rtliiicndi  U-'^v  transi'iidinius, 
ultra   Salaiii  aiit<-ni  qua(|uar('rsuin .    sii-ut    tiTiniim.-    rins   priores   liuniana    adhitc    rocolit 

III    vetustas.  fo  tenori-  Ut,    si   ♦    quis.  quod  absit,  aliquid  de  bis    iutiiiif,a-ii;    praesumat,   siuiiiiii   «t 
aetonii  iiidicis  iraiii  saiictiquc  lobaniiis  baptist^  alinii|tu-  iiinrtTi-is  l.aurontii  niaj^nique  Roniani  so 

ibidem   corporaliter  roquiescentis   vindictam  in  cxtrpino  examinis  die  voti    sui    iiupos   inc-nrrat. 

Kt  iit  h^c  iiostra  traditio "  roiiovatio  et  eontiiinatio  stabilis  et  ineimvulsa  permaiioat, 
baue  uostri  praeeepfi  pa;;inain  manu  propria  robora|tan)|  si<;illii  nnsti-u  [iinjpriini '' 
iussiinus. 

^  tSijrinun  dumni   Heinriei   i.M.i   ref^is   p<T  < 'lirisiuni   inviotisslnii.  j;!  ,5 

§  Kfrilbertiis  eaiicellarius  vice   L'uillij^isi    arcbicapellani  '    n^en^iKivit.   Ü  (SI.)'' 

l)ata    Uli.    non.   iiiarl.'    indictiiiiie  I.   aiinn   inearnatii>ui>  doininieae  Mlill.   aiiiio  \'eni 
doiiiiii  Heinrici  seciindi   rcf^naiitis  li:  actum    Walabiisiui'". 


()5. 

HeinHcli  heknndet  die  Einifuentug  des  Bisthinns  Merseburg  und  die  Einsetzung  w 
xeines  Capellans  Wibfrt  zuin  Bischof  daselbst,  bestätigt  der  miederhergestellten 
hisch'ößichen  Kirche  ihren  alten  Besitz  und  restituiert  ihr  insbesondere  den 
mim  Bisthuhi  Zeitz  eingelösten  Theil  ihrer  Diöcese,  die  Zehntrechte  an  den 
I  h-tsrhaften  Treben  und  'ruclianuizi  7ind  die  unrechtmässig  in  den  Besitz  des 
liisthurnn  Meissen  gehnigten    Urtschnften   Wi(sscj)iicli<^  und  Lnstnu.  :,r, 

Wdllhaiispti  liMil   Mär;  ■'>. 

W.    'I     'In    Kf'jflnzuniii»  'i'ii'ii     I    I     IUI'/    (//>    VC.   Im,   I.  37!l"    i/atirliirl .      In   A    M    von  jihiijn-er 
llainl  ruf  villa  fi'llm-hlirh  ilc  i/rjirlifir/ten  triirden  e)  OÄ  die  lUicImtahrn  tili  der  «llen  Srlirifl 

'tuf/thürrn    Ofl^'    tittr    ron    der   jüngeren    Hand    niarntwn  ^     int    nicht    tiicher    *ii    entHcheiden ;    die 
.\iniiiMfiifm    wird  nlirr  ijKieniilifr  ,1'   ivilltt'i  HimtiiiwcrruJi',    wo  Ijün   fi'ilsrhlirli    zum   Sumen  ge-  in 
I...    i.i\  und  H  (Tranowf   liinlauii  durch  die    iittudriickliche  liemerkumj    in  ('   ijeifichert ,    dcixs 
im   Orir/innJ  f/clanden  hnht  f)  |pro  ülxr  der  Zeile  \i)  zwinclien  trnditi<p   und 

•  ie/leichl    Uanur  In    in   A    nur    pririii  (mit    ill>er/lilxiiiffeni    i    i7Ac/-  py  zu  ernennen, 

'•■i'i'izl  in  der  dem   F.A   i/elilufiijen  Form;  inprimi   A^C  \)  am  ernten  a  Ciirreclur         V.)  vom 

>f'irl    nur    noch    ein    k-leiner  Heul    rorhnnden  \)   lux.    non.    iiiart.    ntichgelriif/en  tn)    von   ir. 

.iüniferer  Hund  nnehejezogm ;  iih  Wiilaliiiion   wie  ('oder  Wal(Oiu«on,  int  nicht  zu  ericennett. 


HEINRICH  II.     1004.  81 

Merseburger  Gopialbuch  aus  dem  Anfang  des  15.  Jh.  f.  102  in  der  Stiftsbibliothek  zu 
Merseburg  (B). 

Strau.is  Positiones  historicac  de  Rudolfo  Suevico  anticaesare  ed.  II.  (Halae  1728)  29  ohne 
Daten  aus  B(b)  =  ed.  III.  (Ualae  1745)  30  =  Wegelin  Thesaurus  rer.  Suevic.  2,  186. 

b  —    Schöttgen   Inventarium   diplotnaticum    19  Reg.   aus   b    mit   Datierung   aus   B(c).    — 

Kreysig  Beyfräge  6,  303  dt.  aus  b  mit  Verbesserungen  aus  B  Cd).  —  Lepsius  Gesch.  von 
Kaumburg  1,  187  n"  5  aus  hcd(e).  —  Auszug  in  der  Chronica  episc.  eccl.  Merseburgens.  in 
Mon.  Germ.  SS.  10,  176  aus  der  da.selbst  162  verzeichneten  Ueberlieferung  (M).  — 
CD.  Saxoniae  regiae  II,  1,  23  n"  17  aus  be  mit  Verbesserungen  aus  D.  64  =  CD.  Saxo- 

10  niae  regiae  I,  1,  283  n"  57  unvollständig.  —  Dobenecker  Reg.  605.  —  Böhmer  Reg.  949. 

—  Stumpf  Reg.  1374. 

Verfasst  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  EA,  vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  63.    Der 
Petitdruck  bezeichnet  die  Uebereinstimmung  mit  D.  64,  mit  dessen  Hilfe  der  mehrfach  ver- 
derbte Text  verbessert  werden  konnte.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  Archiv  20, 137  f. ;  zur  Deu- 
15  fung   der  Ortsnamen    vgl.  Küstermann  in  Neue  Mittheil,  aus  dem  Gebiet  historisch -antiq. 

Forschungen  17,  354  ff. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Heim-icus  divina  favente  clemencia 
rex.  Notum  habeat  *  tocius  orbis  terrarum  ecclesia  *  et  precipue  tarn  presens  fidelium  nostrorum 

industria  quam  eorum  ex  toto  posteritas  futura,   qualiter   pia  in  deum   magni  Ottonis    inperatoris   sol- 

20  lercia  sanctam  Merseburgensis  ecclesie  sedem  episcopii  nomine  in  honorem  sancti  lohannis  baptiste 
sanctorumque  Christi  martirum  Laurencii  ae  Romani  ex  voti  debito  primitus  ornavit,  ordinatoque  ibi 
pastore  perWgili  Bosone  facultatibus  et  sumptibus  necessariis  locum  pro  tempore  subliraavit,  additis 
8U0  debitis  servicio  tarn  reditibus  quam  prediis,  ut,  que  hie  cum  benedictione  sibi  temporaliter 
minueus''  spargeret,  aeterna"   coram  deo   lucrificacione  recolligens  meteret.    Quibu.s  de  medio  deceden- 

25  tibus  et  Gisillario  episcopo  succedente,  honorabile  illud  episcopii  Caput  et  nomen  in  abbaciam  flebiliter 
commutatum  in  archiepiscopii  ^  Magdeburgensis  servieium  quorundam  ut  ita  dieamus  ineonsiderata 
religio  usque  ad  nostra  tempora  transmigravit.  Nos  itaque,  divino  ut  credimus  instinetu  uua  cum 
dilectissima  nobis  coniuge  et  regnorum  consorte  Cunigunda  prefatam  sedem  reparare  volentes,  mortuo 
Gisilhario   episcopo   votum    efteetu    complevimus,    institutoque    ibidem  venerabili  de  nostra  capella  pre- 

30  sule  Uuipperto "  omnia,  que  quolibet  modo  ab  antecessoribus  nostris  regibus  et  imperatoribus  ibidem 
quondam  tradita  vel  preceptorum  scriptis  commendata  aut  aliquo  modo  fuerant  inde  abalienata, 
recollegimus  et  sancte  sedi  illi  per  hoc  regie  maiestatis  insigne  coufirmavimus.     Unde  VCrO   et  par- 

tem  parrocliie  atque  decimacionem  civitatum,  que  Trebeni*^  et  Tuchamiizis  vocantiir, 
ab  venerabili  episcopo  Cicicensis  ecclesie  Hildiwardo  cum  tribus  vUlis   loco  sibi   com- 

35  petenti  coUocatis  et  sub  uno  vocabulo  Crozi-vva  vocatis  sua  voluntate  i-edimentes  Merse- 
burgensi  ecclesie  restituinius.  Preter  hec  eciam  duas  viUas  in  pago  Scliutizi  et  prius 
in  episcopatu  Merseburgensi  sitas  nomine  Wissepuchg''  et  Lostataua',  quas  predicte 
destnictor  ecclesie  Gisilherus  sine  concambio  ac  regalibus  preceptis  Wolcoldo  Mis- 
nensis  ecclesie  episcopo  sponte    sua  inpotens  concessit,    regali   iure  nostro  et  potestate 

40  ad  integrum  Mersebui-gensi  ecclesie  suisque'^  rectoribus  cunctis,  remota  omni  molestia, 

reddimus.  Et  ut  hec  nostra  *  renovacio  et  confirmacio  stabilis  et  inconvulsa  permaueat,  hanc  nostri 
precepti  paginam  manu  propria  roboratam  sigillo  nostro  inprimi  iussimus. 

Signum  domini  Heinrici  (M.)'  regis  j)er  Christum  invictissimi. 

66.    [Bresslau]        a)   ensu  B  h)    buens  B  c)   a'rena  B  ^^  aroliiepiscopi  B  e)  Nup- 

15  perto  B  OB,  M  cod.  5;   Tribeni  M  cod.  2.  4  g)  B ;  Thuchusi  M  cod.  2.  5  h)  B; 

Wissenburg  M  cod.  2.  5;  Wisseburg  M  cod.  4;  Wissepuig  bei  Thietm.  3,  16        i)  B;  Loscana  M 

cod.  2.  4;    Lostatawa  TJiietm.  3,  16  k)  suis  B  1)  M.  an  dieser  Stelle  in  DD.  64.  66; 

in  B  am  Ende  der  Signumzeile 

Kaiserurkunden  III.  ^^ 


»2  KAISElirKKUNDEN. 

EgJlbertHS  canoollnriiis  vicf   Willifjisi   art'hi(.';ii)i'll:nii   n't-o-jnovi '". 

Data   IM.  iion.   innrcii  iiuHctiono  I,  anim   iiu'aniat'ionis  ibniiinK'^"  MIHI,   .'iiino  vero 
domini   Hoinrici  sci-uiuH  rognantis  li ;  actum   Wnlcliusen. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kii'chc  zu  Zeitz  als  Eiitschitdigiuig  für  die  :> 
Abtretung  eines  Theils  ihrer  Diöcese  an  das  wiederhergestellte  Bisthum  Merse- 
burg die  Ortschaften  Kretzschau,   (rrei/en  und  Groitzschen. 

Gebesee  1004  M/irz  5. 
Origiualdiplom  im   Dornst ißsarrhiv  zu  Naumhiirii  (A). 

Ijcpifius  Gc.icli.    von  }\'ni(nihiirg  1,   184  h°  4    aus  A.    —    CD.   Snxoniae    irgiae  1,  1,  283  lo 
m"  58  uurollsl^Hdig  aus  A.  —  Dohnwrkcr  ftfg.  606.   —  Stumpf  Reg.   1375. 

Verfasst  und  geschriebeti  von  EA,  vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  63.  Zur  Datierung  vgl. 
N.  Archiv  20,  137:  zur  Deutung  der  Ortsnamen  vg).  Kü.'<termann  in  Neue  Mittheil,  aus 
dem   Gebiet  historisch -antiq.   Forsch.    17,  356. 

(C.)   ^    In  nomine   sanctae  et  iiKÜviduae  trinitatis.     Heinricus  divina  favente  cle-  15 
mentia  rex.  Notum  sit  nninibus  Hdflibus  nostris  pr^sontibus  scilicct  et  futuris,  qua- 

litor  nos,  una  cum  dilectiK^sima  nobis  eoiiiugo  et   rcguoi'uiii  consortc  Cuiiiguiida  diviiui 
ut    crcilimus    instinctu    repararc    et    priori"    honoris    k)co    restituere    volentes    sanetara 
Mer.sel)urgcnsis   cpiscopii    scdeni,    quam    nostra  toinj)ora  de   taiita    noininis  dignitate    in 
abl)atiae  pauperi«  hiimilitatem  deiectam''  negligenter  invcncrunt,  instituto  ibidem  vene-  m 
rabili    prysule  Uuibberto  et   recollectis    undique  qu^    per   nostros    antecessores   ibi  col- 
bita   Kunt   omnibuB   additisque    ex    nostro,    prouf  oportunitas  dietaverat,    sumptibus    et 
prydiis,    ne  quid  tanti  loci  reverentiae    minus    esset,    a  venerabili  Citiccnsis    aecclesiae 
poniificc  Hiidiuuardo  jiarteni  quandam  i>arocbiae  quondam  suae  in  pr^sentia  sanctorinn 
no^trat•  fidelitatis  patrum  et  principum   impetravimus,    pro   s\io  conipendio  sibi  prtjeep-  « 
taria    lege    redfb-ntes  et  vice  eoncambii    propter    perpetuani    gcstoriim    stabilitatcm  tra- 
•lentei*  tres  nostri    iuris  villas    in   teritorio  Tucberin  sitas,    id  est   ( 'iiroziuua,   (Jribna  et 
GrödiscAjii,    cum  omnibus   pertinentiis  nianci])iis  utriusque    sexus    areis    acdificiis  tcrris 
cultiH  et"*  incultis  pratis  pascuis  siivis  venatioiiibus  aq\ii.s  aquarumque  decursibus  molcn- 
diiii»  piscationiljUH  viis  et  inviis  exitibuK  et  reditibus  qu(;sitis  et  iu<[uirendis  seu  e<;teris  .10 
quibuhlibet  appendiciis  et  utilitatibuH,  eo  tenore  quatinus  pr^fatus''  pr^sul  Hildiuuardus 
omniHque    BUccesHor    illiun    pro  j)arte    illa   (|uani  diximus  ])arocbiae,    qug  duobua  fluviis 
Gnionavua  et  Itidobodi    distenninata    us(|\ie    in  Salaui   extendit\n",    prcscriptis  villarum 
triuni    utilitatibus    iure    pcr|jetuo    in    usus  ( 'ilizcnsis    aecclesiae    jiro   lil)itu    suo    fiMiatur. 
Kt  ut  h§c  nostra  conimutatio  sive  traditio  utrisque  e|)isco|piiii'uni   loci.s  liriiiior  li|a]b[ca-  :ift 
tur],  h(ocj  pr^eeptum  manu   |)ropria  rol)oratum  sigillo  nostro   impriiiii    iussinms. 

^  Signum  domni  Heinriei  (}tl.)  regfi«  invictissinii.  ^ 

^  Kgilbcrtus  caiiccliariuK  vice  Uuilligisi  arebicapellani  recognovit.  |         fSI.  2.) 

I)ata  III.   iifin.  mart.   indietione   i,    anno  incamationis  dominica«-  MIHI,    .•iniio   vero 
domni   Il<inrici   sf-cundi   r<<_'i^   ii:   actum   Oeuise.  m 

6.').    nu  r<'c»KTiovi  U  n)  <lümiiii  Jl,  narh  tltm  aiumnhmrlonen  Gebrauch  ilcs  F.A   rerlieiisfrl . 

M.    'Uri-"«liiii}         ■)    pr   diirrh  Corruiiir  entirtanilitt  In    n    rorr.  au»  u  c)    ut    il/>er  der  Zeile 

narhgeiragen         iXi  vi  cetrr.  niw   i   und  dem  ernten  Strich  eine»  n. 


HEINRICH  n.     1004.  83 

67. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Sehen -Brixen  das  Gut  Veldes 
in  Krain  mit  Ausnahme  des  dem  Domcapitel  übermesenen  Zehntens  und 
mit  der  Bestimmung,  dass  nach  dem  Tode  des  Bischofs  Albuin  zwei  Drittel 
5  der  Einkünfte  des  Gutes  seinen  Nachfolgern,  ein  Drittel  aber  dem  Capitel  zu- 
fallen sollen.  Trient  1004  April  10. 

Originaldiplom  im  krainischen  Landesmuseum  zu  Laibach  (A). 

Valvasor  Die  Ehre  deß  Hertzogthiims  Cruin  3,  612  tvohl  aus  Abschrift  von  A  (a)  =  LUnig 
RA.  7",  138  n°  77,  =  Richter  in  (Hormayr)  Archiv  10,  243  unvollständig  =  (Hormayr) 

10  Beyträge   zur  Lösung  der  Preisfrage  2,  34   unvollständig    =  Ullepitsch  in  Mittheil,    des 

hist.  Vereins  für  Krain  (1847)  23  n°  4  unvollständig.  —  Roschmann  De  episcopatu  Sabion. 
disquisitio  2,  47  wohl  aus  Aa.  —  Resch  Ann.  Sabion.  3,  707  n"  78  aus  A  mit  III.  id.  april. 
=  Sinnacher  Beyträge  2,  175  n"  66.  —  Mon.  Boica  28",  319  n"  207  aus  A.  —  Schumi 
IIB.    des    Herzogfhums   Krain    1,  23  n°  14    aus    A.    —    Böhmer  Reg.  950.    —    Stumpf 

15  Reg.  1376. 

Geschrieben  von  EB.  Das  Di  etat  schliesst  sich  loenigstens  zum  Theil  an  den  Sprachgeh'auch 
des  Notars  an,  der  in  der  Ausgabe  der  DD.  0.  III.  als  HF  bezeichnet  worden  int,  so 
dass  dem  EB  ein  Diplom  dieses  Notars  um  die  Zeit  der  Ausfertigung  des  unsrigen  durch 
die  Hände  gegangen  sein  muss. 

20  (C.)    I   In    nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heiniicus  divina  favente  de- 

mentia   rex.  Si    geelesias    dei    aliqiiibu.s   divinitiis    nobis    concessis    rebus    sublima- 

mus  et  exaltamus,  non  solum  humanam  f,  laudeni,  verum  etiam  divinam  remunera- 
tionem  nos  inde  recepturos  speramus.  Quapropter''  noverint  omnes  nostri''  tideles 
praesentes    scilicet    et   futuri,    qualiter   nos    pro   remedio  aniniae  dilecti    senioris    nostri 

25  Ottonis  videlicet  imperatoris  augusti  nee  non  pro  nosti-ae  et  dilectae  coniugis  nostrae 
Cimigundae  reginae  per  interventum  venerabilis  Sabiuiensis  episcopi  Albuuini  quod- 
dam  nostri  iuris  praedium  quod  dicitur  Ueldes,  situm  in  pago  Creina  nominato  in 
comitatu  Uuatilonis  supra  dieto  nomine  id  est  Creina  vocitato,  eidem  venerabili  epi- 
seopo  Albuuiuo    suaeque    aecclesiae    in  honore  sancti  Ingenuini  confessoria  et  Cassiani 

30  martyris  construct§,  tarn  sibi  quam  suis  successoribus,  in  proprium  ins  tradidimus  cum 
Omnibus  suis  pertinentiis,  id  est  aecclesiis  castellis ''  aedificiis  maneipiis  utriusque  sexus 
terris  cultis  et  inciütis  silvis  venationibus  pratis  pascuis  sive  compascuis  aquis  aqua- 
rumque  decursibus  molendinis  piscationibus  vüs  et  invüs  exitibus  et  reditibus  qugsitis 
et    inquirendis    seu  omnibus  que  dici  vel  nominari   possunt   iuste  et  legaliter  ad  supra 

35  dictum  praedium  pertinentibus,  comitibus  sive  aliquibus  iudiciariis  persouis  de  publico 
destricto"*  praeter  licentiam  episcopi  nihil  se  intromittentibus,  eo  videlicet  tenore  ut, 
cuncta  decimatione  ad  opus  fi'ati'iun  sancto  Ingenuino  servientium  reservata,  supra 
dicto  episcopo  usque  ad  finem  \ntae  suae  secundum  suam  dispositiouem  alia  cuncta 
deserviant,  post  tinem  vero  vitae  suae  tercia   pars  sujjra  dieti  praedii  ad  usus  fratrum 

40  propri§  *  pei-tineat,  reliqug  vero  du§  partes  episcoporum  istius  venerabilis  viri  Albuuini 
successorum  potestati "  subiaceant.  Et  ut  baec  nostrae  traditionis  pagina  nunc  et  in 
futvu-o  firma  et  inconviüsa  permaneat,  banc  cartam  inde  conscriptäm  sigilli  nostri  iu- 
pressione  insigniri  iussimus  et  propria  manu,  ut  inferius  videtur,  confirmavimus. 

67.    [Bloch]       a)  qua  in  verlängerter  Schrift       b)  hinter  nostii  ist  ein  s  ausradiert,  i  scheint  aus  o 
46  carrigiert   zu   sein,    so  dass   uohl  zuerst    nostros   geschrieben   war        c)  ursprünglich  castello, 

i  aus  0  corr.,  8  nachträglich  hinzugefügt         d)  ^         e)  i  cwr.  aus  e 

11* 


84  KAlSKKrHKl'NÜEN. 

^  Sigiuiin  (liiimii  llciiirici  i..M.»  ri'jfis  iuvictissiiiii.  ^ 

^  Egilbertus  <.imcolliu-ius  vico  Uuilligi^i   arcliicapullani   rcco«;.  ^  iSl.  2.) 

Data  IUI.   i<l.  jipril.'  anno  doininieao  iiicariiatinnis  MIHI,   indicliniH'   I,  auiio  vero 
domiii  Hoiiirii-i  t>ecuiuli  regis  II;  actum  Tridcntum '. 

68.  B 

Heini'ich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Salvatore  auf  dem  Berge  Amiata  den  könig- 
lichen Schutz  und  die  aufgezählten  Besitzungen.  Pavia  —  f  1004  Mai  25. 

Originaldiplom  im  k.   Staat.iarchiv  zu  .Siena  (A). 

Muratori  Ant.  ilal.  6,  19.5  am  Abschrift.    —  Böhmer  Reg.  951.  —  Stumpf  Reg.   1S78. 

Verfasst  und  ge.trhrieben  von  dem  in  der  Au.<>gabe  der  Diplome  Otto's  III.  als  Her.  E  lo 
bezeichneten  Notar :  vgl.  N.  Archiv  20, 139.  Für  einzelne  Wendungen  des  Dictats,  namentlich 
gegen  das  Ende  des  Contejctes,  dürfte  die  VU.  von  D.  70  benutzt  sein.  —  Durch  die  fest- 
gestellte Originalität  des  StHckr.<i  erledigen  sich  die  wiederholt  (z.  B.  Archiv  5,  3^6; 
N.  Archiv  3,  113:  Hirsch  .fahrb.  1,  310  N.  3;  Lirerani  II  ducalo  di  Chiu.ti  239) 
geäusserten  Zweifel  an  der  Echtheit  desselben.  —  In  dem  Güterverzeichnvi  kehren  natür-  15 
lieh  eine  Anzahl  von  Orten  wieder,  die  schon  in  früheren  DD.  für  das  Kloster  hegegiwn ; 
doch  htit,  wie  bei  DO.  III.  202,  dem  Schreiber  eine  besonders  angefertigte  Zusammen- 
stellung für  da.Kselbe  vorgelegen,  so  da.ss  von  der  Anwendung  von  Petitdruck  Abstand  zu 
nehmen   war.   —  Zur  Datierung  vgl.   N.  Arcliiv  20,  149  f. 

(C.)  I  In  nomine  sanctac  et  individiiac *  trinitatis.      I  Iciniiciis  divina  favente  cle-  m 
mf-ntia  rcx.  Si  erga  looa  divino  ciiltui   inaiK-i|iata,    |ir(cij)uc  tamoii  caciioLia,  ])iae- 

tatis*"  munu8  impendcre  studuerimus,  non  soliiin  hoc  nobis  ^  ad  tcmporalis  excellenti^ 
stütum,  vcnmi  ctiam  ad  ^temae  recompensationis  braviiim  proficere  credimus.  Qua- 
propter  omniiim  sanctae  dei  aecclesiae  nostronimque  fidclium  pr^sentium  ac  futuro- 
rum  novfrit  universitas,  qualiter  *■  domnus  Vvinizo  veni'raljilis  abbas,  qui  monastcrio ''  sr, 
doniini  Salvatoris  nostri  sito  in  monte  Amiate  pr^esse  dinosciti\r,  supplicitor  nostrani 
adiit  celKitudinera  lacrimabilitcr  postidans,  quateniis  pro  dei  omnipotentis  amore  anim§- 
qiH-  nostraf  sabitc  cidcin  monastcrio  snbvcnirc  fragarit|uo  dignarcniur  illudquc"  jicnc 
iam  ad  nichllum  redactum  rdevarc  rcdintcgrarcquc  dlgna '  cautionc  studcrcinus. 
Cuius  digni«  petitionibu»  aiirem  noHtr^  pietatis  accommodantes,  nostra  regali  auetori-  30 
täte  id  ipnum  monastcriiim  rcdintegrantes  sibi  ilhid  cum  Bua  intcgritatc  confirmamiis 
corroboramiii*  atque"  ab  omnlum  mortalium  invasionc  tuemiir  muninius  atqiic  dcCc^ndi- 
rau«,  cum  Corte  xcilicet  qu^  dicitur  burgo  de  Uultiole,  Burgoricho  qui  dicitur  llota- 
cardosa,  corte  de  Bagnio'',  corte  de  Clim  .  .  .  o ',  corte  qu^  dicitur  sancta  Maria  in 
Offina''  cum  omnibu»  Kiiis  |)i'rtiiu'ntiis,  corte  de  Ferignano,  corte  in  loco  qui  vocatur  3fi 
( -ur-igiiano,  corte  quc  dicitur  ( "anqiagnatico,  corte  de  Camposona,  corte  quy  vocatur 
Titiniano',    corte    Kancti;  Mari^    de  LamuK;    cum    castro    ipiod    vocatur  Monte  latronis, 

07.    f    IUI.   id.  Bpril.  nurhifrlrafim,  rirllfirhl  riiieh  Trulc-ntum. 

•S.    'Klocli         ni  nm  c  kirinr  llnjutr       h)  A,  rirlleicht  gollte  ntier  a  in  e  corrigirrl  tirrden        c)  ter  <1 
auf  Utuur         ■!)  öArr  i  rinr  Olierliltiije  railicrt  e)  xwiirhen  il   iiinl  <\   kirinc  Uamir         f)  da-   10 

hintrr  ritt  kUittrr   liwlmliilßf  aiixrniliert  g)  t  niif  Himur  finer  Ohcrliiiif/e  li)  a),'ii  spi'iler 

mil    nullit,-   Tinir  narhijrsoi/en  i)  liitilrr   clim   Loch   im   I'eri/nmitil ;    für  (Jliiii(iiitian]o,    (Ina 

"■  'il  i'uf  I>.  /VO  am  tn'lrhirtrn  lirifl,  reirhl  ilrr  fliiiim  nirhl ;   rif/lriflil  Klattil  ('iiintino 

'  fin   Ahk-Orzuttfißzeirlttn  Oljrr  m   int  allfi-ilini/n  nicht  tnehr  nirhlliar         k)  xwiac.tien  i 

vtiil  II    liiiMur  II    da»  zirtilt  ti  über  drr  Xfilf  nachijetragen  <[, 


HEINRICH  H.     1004.  85 

Corte  qu§  dicitur  Garmarita  cum  vineis  domnicatis,  qu§  sunt  in  loco  qiii  dicitur  Cor- 
nito,  et  cum  Omnibus  suis  pertinentiis  et  cum  omnibus  predictorum  locorum  rebus 
mobilibus  vcl  imniobilibus  f'amilü.s  utriusquo  sexus  servis  ancillis  decimis  villis  mansis 
capellis  campis  pratis  pascuis  silvis  montibus  planitiebus  aquis  aquarunKpie  decursibus 

5  molendinis  piscationibus  cunctis  appendicibus  vel  utensilibus  ad  prefatum  sanctum  et 
venerabile  c^nobium  pertinentibus,  ea  videlicet  ratione  ut  iam  dictus  domnus  Uuinizo 
venerabilis  abbas  suiqiie  pro  tempore  suscessores™  de  cunctis  superius  nominatis 
omnibusque  ipsius  monasterii  pertinentiis  in  integrum  liberam  et  absolutam  habeant 
facultatem   agere  ordinäre    atque  disponere  et  quicquid   pro  utilitate  ipsius  sancti  loci 

10  sua  libera  vohxntas  decreverit  facere,  omnium  homimim  remota  contrarietate.  Preci- 
pientes  igitiir  regali  iubemus  potentia,  ut  nullus  dux  episcopus  marcliio  comes  vice- 
comes  vel  gastaklio  nullaque  nostri  regni  magna  vel  parva  persona  prenominatura 
domnum  Uiiinizonem  venerabüem  abbatem  eiusque  pro  tempore  successores  de  pre- 
fato  monasterio  domini  Salvatoris    nostri    omnibusque    cortibus  vel   pertinentiis"    supra 

15  scriptis  inquietare  molestare  vel  disvestire  aliqua  presimiat  temeritate,  liceatque  domno 
Uuinizoni  prefato  abbati  cunctisque  f'ratribus  sii§  ditioni  commissis  libere  quiete  paci- 
fice  et  tranquille  vivere"  atque  pro  nostra  nostrorumque  parentum  oraniqiie™  fidelium 
christianorum  an[ima]bus  indesinenter  domino  suppUcare.  Si  quis  igitur  huius  nostri 
precepti  violator  extiterit,   sciat  se  compositurum  auri  pm-issimi  libras  centum,  medie- 

20  tatem  kamer§  nostr§  et  medietatem  prefato  Uuinizoni  venerabili  abbati  eiusque  pro 
tempore  successoribus.  Quod  ut  verius  et  diligentius  ab  omnibus  observetiu-,  manu 
propria  confirmantes  sigiUi  nostri  impressione  inferius  insigniri  precepimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  invictissimi  regis.  § 

§  HegUbertiis  cancellarius  vice  Uuilligisi  archiepiscopi  notavit.  §  (SI.  D.) 

o  a 

2ö  Data  vni.    kal.    iun.    anno    dominic^    Lncarnationis    millesimo   HU,    indictione   n, 

anno  vero  regni  domni  Heinrici  regis  H;  actimi  Papi§;  feliciter  amen. 


69. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Peterlingen  die  Höfe  Colmar  und  Hüttenheim, 
die  einstigen  Besitzungen  des  Gttntram  im  Elsass  mit  Aufnahme  von  Brumath, 
30  eine  Hufe   zu   Bohlsbach,   sowie   das  Recht   der  freien  Wahl  des  Vogtes  für 
diese  Orte.  j004  • 

Abschrift  von  1564  aus  einem  alteren  Rotuliis,  früher  im  Kammergerichtsarchiv  zu  Wetzlar, 
jetzt  im  kais.  Bezirksarchiv  zu  Strassburg  (F).    —  Unvollständige  Abschrift  des  16.  Jh. 
im  Cod.  Fdbarienais  XVIII  p.  33  des  Stiftsarchivs  zu  S.  Gallen  (G).  —  Abschrift  des 
35  Eschatokolls  aus  dem  16.  Jh.  in  Diplomata  ab  ürstisio  collecta  p.  245  auf  der  Universi- 

tätsbibliothek zu  Basel  (H)- 

Tschudi  Chron.  Helveticum  1,  2  Extr.  aus  G  mit  MIII.  —  Herrgott  Geneal.  2,  96  n"  156 
unvollständig  aus  G  mit  MIII. 

Neuausfertigung   von  D.  57,    yuxch  Vorlage  von  DO.  III.  273.     Die  Schlusssätze,  welche 

40  ein  in  DO.   II.  307  verliehenes  Recht    bestätigen,    verfasst  und  das  ganze  D.  wahr  schein- 

lieh  geschrieben   von  EB.     Die  Datierung   ist   aus  D.  57   entnommen   mit  Ausnahme  des 

Incarnationsjahres.     Wegen  des  letzteren  und  in  Anbetracht  des  Umstandes,  dass  ein  Auf- 

68.   m)  A         n)  das  letzte  i  über  der  Zeile  nachgetragen         o)  ve  ül)er  der  Zeile  nachgetragen. 


66  KAISERURKUNDEN. 

mthalt  Odilo's  m  Pavia  im  Frühjahr  UM  luulrruvit  iruhrscheiiilith  geiiutcht  werden 
kanit  (i'gl.  Snckur  Die  Cluniiicenser  2,  7),  haben  trir  das  D.  hier  eingereiht.  Zur  Ueber- 
lieferung  und  Datierung  vgl.  Anzeiger  für  Scktceii.   Ge^ch.  (1894)  79  ff. 

In    nomine    sanct«,'    et    individiiac    trinitatiti.      Hciirious    diviiia    t'uvontc    clcnuniia 

IVX.  Si    «nnrtiii    Ct   vcnerabilibiis   luois  eii*,    qiiHr    |iil''  tidolibiis  ipsia  collHta  Miiiit,    iioHtra    l'egali    6 

aiic-turitatt' ''  eontiriiiaiuus  ai'  corroborainiis,  proviil  dubiu  priu'soiiliü  vitac  [et]''  iiftoruac  Mil>8idiiini  aili- 
pisri  null  dubitHUiUD.  Idcirro  »iiiiiiiiiii  .sHiictau  dei ''  i'i'ciraiae  lidcliiiui  U0Htruriiiu({Uu  pracüiMitiuin  Hci- 
licet  ac  futuroruiu  uovcrit  uiiiversila.s  *.  i|iialitor  vcncrabilis''  abbaa  NHiictae  ervlctiiao  Sfiiiper  virgiuis 
Mariai-,  quau  sita  est  I'aU'rniafO ',  iiumiiic  Odilu»)'  cum  cuiicta"  uouf^ro^Htioiii'  fratniui  ibidem  dou 
tiunctae(|ue  Mariae''  seuipcr  virgini  dcvulu  famulantiiiiii  iioatram  adiit  coUitudiuem,  srripta''  vidvlicet '  lo 
piissimonim  UttouuUI  pl'iiui  secundi  et  tertü  caeterorumque  >'  pracdoccssorum  nostrorum  rogum 
vel  imporatunim  aurtiiritatibiiH*'  roborata  iiustrae  conferens  praosuntiac,  quae  buiusmodi  aericm  contiue- 
baiit.  qualitcr  auteceKüorO!«  iiustri  caK  ro8,  quae  u  nobilis»imo  duce  Kuodlllfu  '  praefatao  eveleiiiac 
saiu'tac  Mariae  »i'nipiT  virjfinis  ot  ad  U8Um  et  victuin  nuniaoborum  ibidem  sorvieiitium  coiiceHsa  atque 
dunattt  fuenint''.  curtes  seilicet  Columbra  ct  Uitiubeim '"  ciini  umnibu»  eariiin  pcrtiiieutiis,  et  nustri  ib 
iuris  unum  nianaum  in  villa  Hadelesbaeh  et  umnia,  quau  Uuutrnniu.s "  in  Alsatia  piuprie  visus  est 
habere^',  exceptu  l'ruumadi'  cum  suiü  pertinentiis,  supplici'i  iuKtitiac ''  petitione,  ut  uova  uostra  aucto- 
ritate*'  unines  res  praedictas  ad  eandeui  evclesiam  dataa  ct  iustc  pertincntes  roboraro  curareuius,  sitas 
videlicct  iu  praedictu  pago  et  in  comitatu  Vdonis  comitis.  Quorum  petitioni  nos  asseutientes  ita 
fieri  deercvimua  atque  sub  iiostra  tuitinuiN  immunitate  per  liuius  nostri  praeoepti  vigorcm  oniue»  prae-  uo 
dietax  reu  earumque  legale»  pertinentias  eonclu8iuiU8,  l'Ogall  ]iraceipieutes  aiietoritate'^,  ut  oinnium  in- 
quietudine  semota  ad  iam  dictani  eeclesinra  libcrc  et  secure  pcrpetim  consistant  ac  fratruui  <  nnuMlt'm 
tani  roaneutium  [quam]''  et  fufuri)rum  usui  cotidiano  sub  abliatis  ordinatioiie  deserviant'i  cum  uno 
uostro  man»!)  in  villa  Badelesbaeb  iu  pago  Mortauuuua  ot  in  comitatu  Cliuononis  "  eomitis  eaetera- 
qae  •  in  Alsatia  et '  in  comitatu  Odonis "  comitis  sita  quae  ^'  supra  dicta  sunt.  Liccat  etiani  ib 
pracdic-to  abbati  suisqiie  successoribus  in  pr^fatis  locis  advocatuni  quciidibct  oi-dinarc, 
ita  ut  uullam  ibidem  babeat  per  sc  potestatem  praeter  quam  i])si  sibi  cum  conscusu 
fratrum  aniiuerint.  Kt  ut  haec  nostrae  defensinni»  auctoritas''  stabilis  i-t  inconvulsa  ]K'rma- 
neat,  hanc  uostri  praecepti  paginam  manu  |irn|iri.i  niboi'untcs  sigilli  nostri  iii|>irssi(iiic" 
insigniri  iussimus*'.  30 

Signum  domim  Henrici  regia  invictissimi. 

Egilbertus  canceUarius  vice  Willigisi"  arcbicapellaui  rccognovi. 

Data   XII.  kal.   nnvomb.    anno   dominicac    incariiatiunis   MIIIP',    imlictioiic   I,    ninm 
V"T"   diMiiini    Jb-iirii-i   isccimdi  regis "  U;   actinn   in  sancto  Ypulito". 

tat.     Blocli  -  IVjlilj       a)  ea  quae  —   universitau  fehlt  in  G         h)  fehlt   in  F;  ertjflnzt  aim  V(f.  und  :i5 
yU.    .Stumpf  lieg.  lnr,2  <;)  autlior.   F  d)    VI',  und  XI'.;    douiini  F         e)  fehlt  in  O 

f)   F  —    VU.   und  St'.;    in    Pat«rniaco    d  g)  (Milus    hinter   aunifexl richenetn  Ogidilus    /''; 

Oddo  <?;   VU.  Ogdilua,    und  so   «land    rielUicht   auch   in   der   Vorlage   lon  FG  \\)    ibidem 

(lomino   sciucnlium   Mariae  F\    ib.  d.   »anctaeque  Mariae  8.  v.   G  i)  F  —  VU.  und  NU.; 

»C7..  G         k)  caetcrorumque  —   fuerunt  fehlt  in  O  1)  VU. ;  Ruodolfo  NU. ;  in  F  ist  nicht  10 

zu   rnlucheirUn,    oli  Kund'jlfo   aiu  Kuodulfo    <xUr   umgekehrt   corrigierl    int  m)   G      -   VU.; 

Hilenlieiin    F\    hinter  Hititdieini    zu    ergänzen    trie  in  VU.  etwa    coiifimiaverunt  et  Irndiderunt 
nj   '»■     -    VU.;  OuntnininuH  rorr.  aun  ({eneravimus  /•  o)   jiossidere  G  p)   Pruotnadt  G 

q)  supplici  — dcKcrviant  fehlt  in  G         r)  uo  VI'.,  rerleuen  aus  jnHiitit,  und  yU.     ll'iV  nehmen 
denhalh  an,  dam  uo  auch  im   Original  ron   />.  'i.''  i/enlandeti  hat,  und  dann  inBtetere,  dan  F  hier  i.'i 
und   in  der    rurangehrwlen  Altschrifl    ran   1X1.  Jlt.  v'7.'y    bietet,    Cnmecliir    den   Abschreibers    ist, 
rielleifhl  reranlajisl  durch  iuÄtilil  in  dem  in  F  vorher  abi/ejichrichenen  tX).  II.  .'il        8)  G    ^  l>.  .^i7; 
Cunoni«  /■';    Conradi  VU.  t)   G   ^  VU.;  fehlt  inF  ui  G     .   ü.  hl;  Vdoni»  F,  »Y>Vd 

auf  Hntur  ftehi  v)  quae  —   iunsimua  fehlt  in  G  w)  apprcBHione  /'  x)  Wclligi8i  F 

VI    FH ;    in  G    trar  gleichfalls   .mihi    gesehrie/ten,    eine   I    ist    ron    Tschudi   ausradiert  7.)  G;  50 

rcgno  F\  regni  //.     In  der  gemeinsamen    Vorlage  stami  jedenfalls  nur  reg.  a)  Ypolico  i''; 

Hypolito  O;  Uyppolito  H. 


HEINRICH  n.     1004.  87 

70. 

Heinrich  bestätigt  dem  Klostei'  S.  Sabino  bei  Piacenza  den  Königsschutz  und 
seine  namentlich  aufgezählten  Besitzungen.  Locate  1004  Mai  28. 

NdtnrieUe    Abschrift   von  1324    in    der    k.  Bibliothek    zu   Parma  (Ä).    —    Abschrift    des 
5  1-5.  ,Jh.  im  Capitelsarchiv  zu  Piacenza  (B). 

Canipi  Dell'  historia  di  Piacenza  1,  497  n°  65  unvollständig  aus  Abschrift  mit  anno  regis 
2  zu  1005  (P)  —  Leibniz  Ann.  3,  859  zu  1004.  —  Stumpf  Acta  ined.  361  n"  259 
am  A.  —  Böhmer  Bef/.  952.  —  Stumpf  Reg.  1379. 

Wiederholung   von  DO.  III.  385 ;  die   in   echten  DD.  Heinrichs   nur  hier   vorkommende 
10  Rechnung  nach  Regierungsjahren  in  Italien  lässt  auf  einen  nicht  der  Kanzlei  angehörigen 

Italiener  als  Schreibe)'  schliessen.  —  Den  Druck  diesem-  Urkunde  bei  Campi  hat  Dragoni 
für  die  Fälschung  von  Stumpf  Reg.  1403  benutzt,  wie  er  auch  sonst  neben  änderest  Quellen 
Campi's  Texte  für  seiiie  Trugwerke  verwerthete ;  die  Datierung  von  Stumpf  Reg.  1403 
componierte  er  aus  der  Datierungszeile  von  D.  70  und  der  bei  Muratori  Annali  d'Italia 
15  6",  36  mitgetheilten  von  D.  95.     Danach  ist  kein  Grund  mehr  vorhanden,  die  Einheitlich- 

keit der  Datierung  von  D.  70,  wie  N.  Archiv  20,  148  f.  geschehen  war,  in  Zweifel 
zu  ziehen.  —   Unserem  Abdruck  liegt  die  Orthographie  von  B  zu  Crrunde. 

(C.)    In   nomine    sanctae    et    individnae    trinitatis.     Heinriciis*  Francorum    atque 
Longobardorum ''    superna   dementia    rex.  Decet  regalem   excellenciam  sibi  subditomm 

20  placita  deo  petencium  avires  sue  maiestatis  precibus  inclinare,  quatinus  eorum  fulta  serviciis  temporalis 
iraperii  g^lorietiir  honore  atque  post  huius  excessum  vite  bravium  eterne  mereatur  adipisci  corone. 
Quocirca  omnium  sancte  dei  ecciesie  nostrorumque ''  tideliuni  presencium  scilicet  ae  futuronim  cora- 
periat  universitas,  qualiter  dileetissimus  noster  domnus  Sigfifredus  *  Placentine  ecciesie  veneiabilis 
presul    nostram  supplex  adiit  celsitudinem  postulans,    ut  pro  dei  amore  suaque   devota  peticione  mona- 

25  sterium,  quod  impulsu  domni  Ottonis  bone  memorie  imperatoris  suoque  favore  vel  suffragio 

fundare  et  ab  iniis  constrnere  cepit  et  pro  sua  anima  SUOl'Umque  successorum  regum  vel  impera- 
torum  seu  et  pro  animabus  omnium  christianorum  fidelium  deo  favente  vitaque  comite  perficere  dis- 
posuit,  in  sua  dioccessi  non  longe  a  Placentine  urbis  muro  in  honore  beati  Sauini  confessoris  et  ponti- 
ficis  Christi,  ubi  gloriosum  corpus  eins  "^  requiescit,  inceptum  sub  nostre  regalis  ^  protectionis  tutela 
30  ae  defensione  S  recipeie  preceptalique  auctoritate  coroborare  dignaremur.  Cuius  dignis  peticionibus 
assensum  prebentes  prefatum*"  monasterium  sub  nostra  defensione  receptum,  quicquid  a  *  donino  iam 
dicto  Sigifredo  '  episcopo  collatum  est  dicto  monasterio  nostrique  predecessoris  gloriosissimi 
imperatoris  Ottonis  precepto  confii-matum  aut  ab   eo  d  e  m  pi-eside   sive  a  quibuscunque  reli- 

giosis  l'  hominibus  conferendum  in  posterum',  nostra  preceptali  auctoritate  confirmamus  coroboramus 
35  ac  stipulamur  nee  non  iuxta  decretum  ipsi  ecciesie  ab  eodem  episcopo  factum  firmum  perpetuo  iure 
stabileque  censemus:  rillam  scilicet  que  vocatur  Fabiauum  cum  capella  et  omnibus  sibi  pertinentibus, 
mansos  quatuor  in  Breuli,  unnm'"  in  sancto  Damiano,  uuum  in  Mariano",  ununi  in  Paldari ",  du  o  s  in 
Manelli,  unum  in  capite  Caride,  in  Kuncaliis  v  unum,  cortem  que  dicitur  Turris  cum  omnibus  sibi 
pertinentibus,  braydas  in  circuitu  Placencie  eapientes  anuuatim  modios  quadraginta,  insuper  braydam 
40  sancti  Tliome  iuxta  idem  monasterium  sitam  ad  vineas  plantandum  ortosque  colenduni,  molendinum 
unum,    mercata  duo    —    unum    in  castello  Arcuato   quod  habetur   tribus  vicibus    in  anno,    alterum  Pla- 

70.    [Bloch]        a)    Henricus  P  h)   BP;   Langobardorum    A  c)    P  =  VU.;   nostrorum  AB 

d)  P;  Syghefredus  A;  Sigefredus  B;  Sj-gifredus  B  in  VU.  e)  eins  corpus  P         1)  P;  im- 

perialis  AB        g)  P  =  VÜ.;  tutellam  et  defensionem  A;  tutellam  ac  dcfensionem  B        h)  pre- 
45  dictum  P  i)  P;  Sighefredo  A;    Sigefredo   B  k)  reliosis  B  l)  P  =  ^U.;   imposte- 

rum  AB  m)  unum  —  IMontebissago  fehlt  in  P  n)   VU.;   Martano  AB,    allein  ein  Ort 

dieses  Namens  findet  .fich  jetzt  in  dei-  Emilia    nicht,    wohl  aber  mehrere  Mariano  o)  jB  = 

VU.;  Padari  A  p)  Roncaliis  .-1 


88  KAlSKiaUKlNDKN. 

Ofiitif  tiiioil  liiibetur  in  kiilviulig  augusti  — ,  inoutem  Colliiri  vuin  ■>  villii  quo  dioitiir  Turiiuliiiii  ■',  in 
Plectolf  braydam  unnni,  nivcum  Pndi  n  portii  qui  vocatur  Portatoriiim  usqiie  nd  rivuin  qui  dieitur 
Krigidu»,  vivariuin  iinuni  qtiod  vocatur  Conen  saiicti  Antoniui,  oorteni  sancti  Henedii-ti  cum  oorviirioia 
et  togulariola ',  qunliior  niaiiaos  iu  Pouticellis,  fortcm  que  voi-ntur  Villasco  »,  in  Castonoola  niausog 
quatuor,  in  sancto  Paulo  munsos  duoB,  in  Bcrlnsc»  ninnsos  duos,  in  villa  quo  vocatur  Salsc  (de  Nnio]'  6 
anDuatini  modios  duodecim,  dv  nniria  nnforox  per  tinnmqucmque  monsein  kcx",  corteni  qii«'  dieitur 
Palacium  Apiniaui  cum  plebc  CHpellin  et  decinuN  contiiiquc  suis  portincntiis,  corteui  •  quo  YOl'iltlir 
Rc^ianuni  cum  omnibus  sihi  ^  portincntibus,  niedietatom  castclli  quod  dieitur  MontebiNsaß-o"'.  Hin 
autem  n  nobis  tirmiler  coroboratis,  conredimus  cidcni  monasterio  et  por  hoc  nostrum  l'CgalC  pre- 
ceptum  lirmamus,  ut  rector  et"'  abbas  ciusdeni  loci,  qui  ]iro  tempore  fuerit,  licenciam  habeat  tluiiicu  lO 
Nuruni  aivc  rivum,  qui  vonit  per  vicuni  Ottonis".  de  »uo  curau  qnocumquc ''  volucrit  duccro  et  utili- 
tatem  monaütcrii  ex  ip.iis  perngere.  Precipientes  itaquc  regilli  iubenuis  potciicia,  ut  uuIIun  dux  epi- 
gcopUH  marchio  comcii  vicecomcs  nullaque  nostri  re^ll  magna  vol  parva  persona  abbateni  it  fratres 
in  eodom  *  monasterio  rogulariter  dco  *  militantes  de  cunctis ''  prediis  et  possessionibus  aut  quibtis- 
cumque  rebus  vcl  rivulis  superius  collatis  aut  deiuccps  couforendis  inquietaro  moicstare  vel  disvestire  I6 
prcsumat  sine  iusta  et  legali  examinatione.  Si  quis  autera  huius  nostri  precepti  riolator  extiterit, 
seist  80  compositurum  auri  obtimi  libras  centum,  medietatem  camore  <'  nostrc  et  medietatcm  eiusdcm 
monasterii  raonacliis.  Quod  ut  verius  credatur  et  diligenciiis  <)  ab  onniibu.s  observetur,  manu  |)ri>pria 
contirmantos ''  sigilli  no!<tri   inprcssione  inferius  iussimus  insiguiri. 

^  Sigiunn  domni  Heinrici '  (M.)  regis  invictissinii.   |  *  20 

I  Egilbcrtus  *■  |  cancellarius  vice  Vuilligisi '   archicappellani ''  rccognovit. 

Data  V.  kal.  iuiiias  indictione  m,  anno  ab  incarnatione  domiiii  MIHI,  aimo  vcro 
domni  Hi'inrici '  secundi  regis  in  Italia  l';  actum  Leucade  comitatu  Mediolanensi ; 
felieitcr. 

71. 

Heinrich  bestätigt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Parma  die  Stadt  mit  einem 
Weichbild  von  drei  Miglien  im  Umkreis  sammt  Zoll  und  allen  öffentlichen 
Leistungen,  sovne  die  Befugniss  missatischer  Gerichtsbarkeit  innei'hnlb  der 
kirchlichen  Besitzungen  und  das  Recht,  bischöfliche,  den  gräflichen  innerhalb 
des  Bisthums  gleichberechtigte  Notare  zu  ernennen.  n},,;  joo-i  Mai  Hl.      30 

OriginaldipUtm  im   Capilelsarchiv  zu   Pfiniui   (A). 

Murntnri    Ani.    Ital.   6,  47  aus  A.    —    Affö   Storia   di  Parma  1.  SSO  n"  91  aus  A.    — 
Böhmer  Reg.  .953.  —  Stumpf  Reg.  1380. 

Bis  auf  das  tton  EB  gelieferte  Eschatokoll  aiuiserlialb  der  Kauzlei  geschrieben.     Die  An- 
fechtung die.tes  D.  und  des  in  ihm  —  abgesehen  von  der  fortgelassenen  Oäterauf Zählung  —  s» 
wiederholten  DO.  I.  239  durch  Rieger  Immunitälsprii>ilegicn  für  italienische  Bisthümer  31  ff. 
int   angeifirhis   der   originalen    V elterlief erung    heider    Stücke    (DO.   I.  239,    seinem    ganzen 
Umfang   nach  gcschriehen  von  It.  B,    ist  jetzt    im  bischöflichen  Archiv  zu  Parma   icieder- 

70.    ■()  VI'  lind  SU.  Stumj.f  lieg.  üOM;  Cnllarium  villa  AH  r)  Tuniullum  A  b)  VU.;  regu- 

lariola  AH;    tcguliiricia    .Yf'.  t)   VC  ;    fihll    m    Ali  u)    X     /<  v)  ß  =  VU.;    suis  40 

'.TLiiiliU«  A  wi  ut  revorendu«  abbat  P  xj  PA,  in  ,1  tt  auf  liaxur;  Ontonis  Ji  y)  quanilo  P 
/  :■,-"  P  a)  /',•  domino  AU  h)  P  =  VU.  und  AT.,-  dictis  AH  c)  can-.are  AH  i\)  dili- 
t"  ii  luwjuc  HP;    diligcnt^njue  SU.  e)  confirinates  A  0  Henrici  /'  g)  verl/ingertf. 

Srhrifl  in  A   und,  »mrrit  da»  tvrnlümmrJlr  Efhalokull  Irnbrir  int,  aurh  in    li         h)   Klilicrtus  /* 
i)  P;  Willigi»  AH         k}  archcapp  A;  arcbicanccUarii  J';  wom  in  H  utand,  int  nicht  zu  erkennen  15 
1)  A;  die  Xahl  un/ubar  in  B ;  2  P. 


IIKINRIOII  11.     1004.  89 

aufgefunden  worden)  röllig  gegenstandslos.  Wir  bezeichnen  durch  I'etifdrnck  die  lieber- 
einstimmung  mit  dem  von  uns  rcrißiclienen  Or.  von  DO.  I.  2S9  auch  an  den  Stellen, 
wo  dies  Or.  jetzt  vcrst iimmelt  ist  und  sein  Text  erst  ans  unserm  D.  71  ergänzt  werden 
mitss,  da  bei  der  rollstiindigen  Uebercinstimmung  beider  Urkunden  an  den  Stellen,  wo  der 
5  Text  der  VU.  erhaUni  ist,  da.'i  Recht  zu  jenen  Ergänzungen  keinem  Zweifel  unterliegt. 

(C.)  ^  In  nomine  sancte  individuequc  trinitatis.  Heinricus  divina  Christi  pietas" 
rcx.  Ad  hoc  nos  ad    regale    culmen  subliinatos  ese''  credimus,  *   oinnium  maxiine  aeoclesiarum 

dei  utilitatibiis  |  cousulaimis,  quasi  ■=  eas  exaltaverimu»,  plurimum  iiobis  ad  rogalis''  iiOHtri  Stabili- 
täten! et  ad  eterno  remmieracioiiis  emolunientum  pioficftre  noii  ambigimus.    Quapiopter  iKJverit  omnimii 

10  sancti'  dpi  aerclcsi^;  tideliiini  nostroriiini|iU!  prescntium  scilicct  et  futiirorum  sdli'icia,  iiualiter  inter- 
ventu'i  dilecti''  et  peticione  Leonis  Uercellensis  opi.scopi  fidelis  *  nostri  Sigefredus  sanct? 
Parniensis  eoclesie  episcopus  iiostram  adiens  cleinontiam  peeiit,  ut  more  prgdecessorum  nostiorum 
ecciesiam  siiaiii  piuticiendo  auginontaremus  ex  his,  qu?  re^if  potestati  et  puplice ''  functioni  debebantur, 
et  maxiiiic  ex  liis,  miibus  eiusdem  ecclesia  lacerabatur,  ex  parte  scilicet  comitatus,    videlieet  ut  res  c^t 

r')  familias  tarn  cuuc-ti  cleri  eiusdem  episcopii,  in  quoqumqne ''  oomitatu  f  iuvente  fuerint,  quamque  et 
eunctorum  honiinuni  infra  eandem  e  civitateni  habitancium  de  iure  publice '>  in  eiusdem  ecciesif  ius  et 
dominium  et  districtuni  transfunderemus,  ut  deliheraudi  '  et  diiudieandi  seu  distringendi  potestatem 
haberet  tani  supra  dicti  cleri  res  et  familias  quamque  et  homines  infra  eandem  eivitatem  babitantes 
et   res   et  familias   eorum,    veluti ''    si    presens   adesset  nnster''  eomes  '    palaeii.     Nos  vero  coiLsiderantes 

■M  et  commodum  ducentes  ]>cr  sumpti  '^  impcrii  dignitatem  et  per  mala  omnia.  quc  acciderint  sepe  inter 
coraites  ipsius  comitatus  et  episeopos  eiusdem  ecclesif,  ut™  penitus  lis  et  sisma''  pr^terita  evelleretur, 
et  ut  ipse  pontifex  cum  clero  sibi  commisso  pacifice  viveret  et  sine  aliqua  inquietudine  oracionibus 
vacaret,  tarn  pro  salute  iiostra  et''  stabilitate  ♦  quam''  et  omnium  in  nostro  reg'no  degentium  eon- 
cedimus    et    lartrimiir    et    de    nostro     iure    et  dominio    in    eius    ius    et  dominio    omuino    transfundimus 

25  atque  delegamus  niurum  ipsius  civitatis  et  districtum  et  teloneum  et  omneni  publicam  functionem  tarn 
infra  eivitatem  quam  extra  ex  omni  parte  civitatis "  infra  tria  miliaria  *  nee  non  et  reg'ias  vias  et 
aquarum  decursus  et  onnie  territorium  cultum  et  incultum  ibidem  adiacens  et  omne  quicquid  rei 
publice  pertiuet.  lusuper  etiam  concedimus,  ut"  omnes  homines  infra  eivitatem  eandem  *  habitautos, 
ubicuraque  eorum  fuerit  hereditas  sive  adquestus  sive  familia,   tam  infra  comitatum  Parmensem  quam- 

30  que  in  vicinis  coraitatibus  P,  nulla''  exinde  funcionem''  alicui  nostri  reg'ni  persone  persolvant  sive  ali- 
cuius  placitum  custodiant,  nisi  Parmensis  eeclesif  episcO])i  i  qui  pro  tempore  fuerit,  sed  babeat  ipsius 
ecciesif  episcopus  liceuciam  tamquam  nostrum"'  eomes  paiacii  distringendi  et  diiiniendi  vel  delibe- 
randi  omnes  res  et  familias  tam  omnium  clericorum  eiusdem  epis  ejiiscopii  ■'  quamque''  et  omnium 
hominum    habitancium    infra    predictam    eivitatem    nee    uou    et    omnium'    desidenciura"    supra  prgfate 

35  eeclesif  terram  sive  libellariorum  sive  precariorum  seu  castellanorum,  et  ita  de  nostro  iure  et  dominin 
in  eius  lllS^  et  dominium  transfundimus*^,  ut  nullus  marchio  eomes  vicecomes  aut  aliqua  regni  nostri 
magna  remissaque  persona  exinde  de  predietis  rebus  et  familiis  et  omnibus  qu§  superius  leguntur  se 
intromittat  aut  aliquam  funcionem''  iude   recipere  temptet.      Ad   aufglmentum   eciam^    nostri    imperiiy, 

71.    [Bloch]       a)  A;  das  e  in  Miniiskehchrifl  :: wischen  rerlängei'tem.  i  und  t  oben  eingefügt        b)  A 

40  c)    wohl   verschrieben    für  quia   si,    wie  tiuch  in  der  VU.,    die  hier    rerstümmelt    ixt,   gestände)! 

haben    dürfte  d)    Petitdrnrk,    weil    auch    die    VU.    eine    Interventionsformel    enthielt,    von 

welcher  noch  die  Worte  coniugis (Lücke  pon  etwa  8  cm)  praesulis  nostri  karissimi 

fidelis  zu  lesen  sind  e)  hinter  dilecti  Rasur  voti  etwa  2  cm.    Die  noch  erhaltenen  Buchstaben- 

resfe  würden  zu  nri  Leonis  passen,  was  der  Schreiber  getilgt  hätte,  um  et  peticione  einzufügen 
45  f)  quocumque  co[mitatu  in] ventae  ist  auch  in  V  U.  zu  lesen       g)  n  über  der  Zeile  nachgetragen 

h)  am   b  corr.  i)   di   unter   der   Zeile   hinzugefügt  k)    so   auch   im    Original  der   VU. 

\)  CO  auf  Rasur  m)  an  ut  radieH  n)  das  letzte  i  corr.  aus  e  o)  et  VU.  p)  tibus 
untei-  der  Zeile  hinzugefügt  q)  hinter  episcopi  noch  ein  i  ausradiert  r)  A ;  noster  VU. 
s)  A ;   epis  am  Ende  von  Z.  !>,    episcopii   am  Beginn    von  Z.  10  t)   ein  Abkürzungszeichen 

50  fehlt  u)  in  VU.  Lücke;   Ughelli   liest  in  VU.  residentium  v)   ius    ühei-   der  Zeile   nach- 

getragen,   fehlt    in   VU.  w)   das   erste   n    über  der   Zeile   ncKhgetragen  x)   oder   etiam ; 

die  Stelle    ist    durch   Stockfleck   schwer   lesbar  y)   etiam   nostri  [impe]rü   auch   in   VU.,    wo 

Status  hinter  nostri  nicht  gestanden  haben  kamt 

Kaüerarkundeu  111.  12 


90  KAISi:  ÜIHKINDKN. 

qiiatiim«  cadciii  riiriiu-ii.si»  i'crli-siu  iitilliiis  sii|)|ilfinoiiti  iiulipi  viili'UHir,  pcriiiitti'iiilu  ciiiiooliiiius  ipsiiis 
lori  opUropo,  iit  lialit>nt  iiolc-ütati'iii  clicviuli  hivo  ordiiiiiiidi  xilii  iiotiirios,  qtii  ritiiHns  ipsiiis  O|iisco|mtiis 
dUruvicntc«  ubirum(|ui>  opurtiiiiiim  fiii-rit  per  pi^'dicliini  opiNcopiiiii '  scrili.iiit  Icnjitas  i-iiiiisviiiii<|ue 
Tuliieriiit  teütaiiionti.  rciiKita  proibieioiie  vcl  (•»iitrnvcrsin "  cüniitiitiiH  sivo  c-nniitcs'',  iit,  »iout  ex  pi«rti> 
cuniil«tii8  sunt  luiriim  reriiiii  exactore»,  ita  vx  parte  i-piscopü  iioslrii'  iiiipcriali  niictorltatc  iiiiiiiKido  r> 
innoten  liabcantiir,  oniiii  coiitradirtiunc  ropiilsa.  rt  iit  lii-i-[at  i>)pisc<>po ''  i|iiuli'  viviio.  l".t  si  nrcidcrit 
de  pr<,'dii'tis  rebti»  et  t'iiiiiiliis  siiic  pii);iia  li'i^nliler  iioii  pcisso  dininiri,  per  liniic  iiostii  pi(,H'cpti  pn^'nuii» 
concediimi»  •  ■■  episcopi  vircdoiniiio,  iit  sit  nonter  niissu.s  et  Imlieat  piitostatcm  dclibcriindi  et  difli- 
nicndi  atqiio  diiudiraiidi  taiiiqiiani  iiostcr '  roiii(o8  pnl|ncii.  Si  <|uis  igfitiir  liiiiiii«  iiostri  pr^copti  vio- 
lator  extitcrit,  scint  He  conipogitiinini  inillp  Übras  aiiri.  inedictatoiii  kniiicrf  oo8tr(  nosti'f  ^  ot  iiicdic-  lo 
tatoni  ipsiiis  rariiioiisis  '  orclcsif  episcopo.  (Juod  iit  veriiis  cTodntiir  dilipciitinsqiip  iib  oinnibtis''  iii- 
vitdnbilitor<|ii<-  ciiiitudiatiir,  inaiiii  priipria  roborantrs  aniili  iiostri  inprcii.sii>noiii  !Mfuriii.s  '  iiflifri  pry- 
cepimii.i. 

I  Sigmuii  (l"iiiiii   Ilciiiriii   M.'  iiivioti^siini  rcgis.  § 

§  Egilbt-rtus  i-aiu-cllarius  vice  rnillif;isi  arcliii-;i|Mll,iiii   rocog.  ^  (SI.  I).^       \i, 

I>atn    lt.   kal.    iun.    anno  diiniiiiirai'    iiK'arnatiiini.-<  MIHI,    indic-tionc   II,    anno    vcro 
donini  Hoinrici  scciindi  rogis  II;   artmii  in  IJnil". 

72. 

Heinrich  verleiht  den  Sölnicn  des  lUhaldus  im  Jiereirh  ihrer  am  Po  (jeleffenen 
Besitzungen    Zoll    und    Vferab(jid>in    ri,i,    ihr    Schijjahrt    öis    zur    Mitte    de^  in 
Stromes.  md  lü(i4  Mai  31. 

S'otarielle  Absi-hrifl  aus  dem  12.  Jh.  im  Archivio  rkf/li  ospeäali  cieili  zu  Piareiizn  (A).  — 
Abschrift  des  15.  Jh.  in  einem  Samniclhaud  Placcnliner  Chroniken  auf  der  StadlhihUolhek 
zu  Pincetiza  (B).  —  Abxrhrifl  des  18.  Jh.  in  einem  anderen  Exemplar  derselben  Chro- 
nikensammlung auf  der  Kationalbihliolhek  zu  Xeapel  (B^).  S5 

Jj'iralus  De  Plarenlinae  urbis  origine  Hi)  ril.  —  Campi  Dell'  hisloria  di  Piatnizii  1,  498 
M°  f)f>  aus  zirei  Exemplaren  der  angeführten  Clironikcnsammlung  mit  ind.  II  zu  lOOo  (P).  — 
Blihmer  Reg.  U54.  —  Stumpf  Reg.   1381. 

Verfa-tsl  ausserlialb  der  Kanzlei ;  das  Esrhatokoll  wahrscheinlich  von  EB  geschrieben.  Die 
hier  genannten  Sühne  des  Jiibaldus  gehören  dem  später  nach  Fontana  benannten  Placen-  :to 
linei'  Geschlechte  an;  zwei  von  ihnen  begegnen  uns  in  einer  Urkunde  von  1027  icirder 
(Campi  1,  503;  vgl.  1,  297  ff.).  —  Das  D.  hat  schon  dem  Copisten  des  12.  Jh.  nicht 
mehr  in  unrertehrter  Gestalt  vorgelegen,  wie  zwei  von  ihn  in  .seiner  Abschrift  offen  ge- 
lasxmr  Lürkni  liewei.ien.  Allerdings  bietet  die  noch  nicht  genügend  untersuchte  Plaeentiner 
('hronikencompHaiion  frühr.ttens  am  dem  Ende  des  14.  .Th.,  auf  welche,  abgesehen  von  35 
jener  Abschrift,  unsere  Veberlieferung  allein  zurückgeht ,  im  Eingang  einen  scheinbar  lücken- 
lii^.i,  und  weit  ausführlicheren  Te:ct.  Aber  selbst  u'rnn  ihrem  Verfasser  nicht  bloss  unsere 
.\li-ihrift  ,1,  sondei-n  noch  das  Originnidiplom  vorgelegen  haben  sollte,  ist  es  durchaus 
unwahrscheinlich ,  dam  er  so  viel  mehr  hätte  entziffern  können,  als  der  offenbar  ganz  bona 
fide  doD,    wnti  er  lesen  konnte,   copierende  Notar,    der  A    ge.<<chrieben  hat.      Du   nun    iiher-  lo 

71.   t)  A  ttall  cpitcopiuMi,  tri»  rier  Sinn  erforilerl  und  in  der  \'U.  iffuclirifben  ist       a)  A       li)  A  für 
mintti«,  irir  in  ihr  VI',  ulrttt         c)  a  rorr.  nun  i;  (\j  «o  riitrfle.  nuclt    in  (ler  VU.  fienlntulrn 

halirn,  iro    im  <>r.  ror   etv  viviT"'  rint  l.ilfkf  inl  <■)  ciii"deiii   epinoopi   Vl^.  f)  xo  aitrli  im 

ih-iginal  der  VU.  g)  A;   nostry  zicrimni  i/uchrifben,   am  Ende    ron  X.  14    und   am  Ikr/inn 

r<m  Z.  16  h)  obtenrctur  ittMl  auch  im  Or.  der  VI/,  nicht  i)  danach  Ilatur  von  l/i  cm.  I5 


HF.  im;  KU    11.      1(104.  Ol 

dies  der  Chnwikrtilrrt  niit  A  nicht  rcreiuhur  ist  und  an  und  für  sich  weder  der  Con- 
struction  noch  dem  Ausdruck  luich  hefriediql,  halten  wir  ihn  für  nichts  als  für  einen 
Versuch  des  Chronisten,  dm  rerslümmeltin  und  ihm  unrerstfindlichm  Wortlaut  seiner  Vorlage 
zu  ergänzen  und  zu  erweitern  :  wir  haben  ihn  daher  in  die  Anmerkungen  vericiesen ,  unserer- 
6  seits    aber  daniiif    rrrzichlin    müssen,    die  Lücken    in   A    auszufallen,    da  es  dazu    bei  der 

ganz  ungewiihnlichrn  und  ausserhalb  der  Kanzlei  entstandenen  Fassung  des  D.  an  jedem 
Anhaltspunkt  fehlt.  Der  Sinn  des  Einganges  der  Urkunde  ist  auch  nach  dem  verstüm- 
melten Text  klar;  die  Söhne  des  Ribaldus  müssen  in  den  Kämpfen  des  Jahres  1004  den 
König  unterstützt  haben.  —  Von  den  zahlreichen  Handschriften  der  Chronikencompilation. 
10  deren  Verhältnis  zu  einander  noch  nicht  festgestellt  ist  (vgl.  Ewald  in.  N.  Archiv  .3,  159  ff.), 

hat  Campi  zwei  benutzt;    wir  haben  noch  zwei  andere  herangezogen,  die  offenbaren  Fehler 
der  Jüngeren   (B^)   aber  nicht   rollständig  in  den   Varinntenapparat  aufgenommen. 

(C.)"  In  noiiiiiie  sancte  et  individue  trinitatis.  Heiiiriens''  doi  inisericordia 
rex.  }si)tiini    sit    ciinctis    nostris    lidelibiis    liabitantibus  nostruni   Italicuiu  regiiu|m], 

15  quod   nostri   tideles,    qui   nos  adiuvaver[unt| ''de  adquirere    .    .    .    . ''  regnum 

et  desudaverunt,'^  volumus,  ut  fideliorcs  flaut  et  siiit  in  nustre  fldelitatis  übsequio,  et '  ob 
In  IC  ut  augeatiir  illorum  substantia  est  nobis  vohmtas.  Proinde  considerantes  nos 
nostrum  dccus  celsitudinis»  et  decentie  nostre  et  illontm  fidelitateni,  qui  nos  adiuve- 
runt''  et  adiuvare  promittunt,   et  nt  exempluni  bonuni  demus  oninibus  in  regno  Italico' 

20  coiiiniorantibus  et  audientibu.s  nos  talia  facere  fldelibus  portantibus  nobis''  fidelitatem' 
et  bonuni  merituni  rcddentibiis ',  credimus  tunc  proniptos  et  sollieito.s  in  nostri  honoris 
servido'"  ülos  fieri.  Et  hac  ratione  nostre  fldelitatis  considerata,  per  interventuni 
nostri  fidelis  Teodaldi"  marchionis  concedimus  et  largimur  et  in  perpetuum  iure  pro- 
prietario  donamus,    prout   iuste  et  legaliter  possumus,    filiis  Ribaldi  de  Uico  Ualegari" 

25  seilicet  bis  noniinibus  appellatis :  Antonio  et  BumingoP  seu  Supponi''  et  etiam  Anto '' 
nee  non  etiam  Teidaldo  ^  omne '  toiloneura"  et  ripaticum^'  navigii  usque  ad  diniidiam 
aque  partem"  Padi  supra  ripam  illius  fluniinis  et  illoiiim  proprietatis  terram'';  per 
liiiigitudinem  cnntinctur  et  latitudineni  et  certis  finibus  terminatury  et  pertinere  vidctur 
tota  illa  terra  ad  castelluni  illorum^  quod"  vocatur  Superriuus *>.     Quorum  igitur  peti- 

30  cionibus  aurcs  nostre  pietatis  accomodantes  et  considerantes  predictorum  fidelitatem 
de  nostro  regali  iure  in  eorum  ins  et  proprietatem  transt'undimus '',  ut  liabeant  et 
teneant  proprietario  iure,  sicut  supra  retulimus,  et  perdonamus  et  concedimus,  ut  nullus 
dux  marchio  coiues''  vicecomes  seu  gastaldus  nee  non  aliquis  exactor  fiscalis  curie 
seu    etiam    insuper    magna    parvaque    persona    inquietare    et    molestare    et    disvestire 

35  audeat.  Si  quis  vero,  quod  absit,  quod  mininie  credimus,  temptaverit  hoc  fatiendum,  sciat 
se  compositurum  auri  optinii  libras  centum.  medietatem  camere  nostre  et  medietatem 
prelibatis  et"*  illorimi '  heredibus,  (piibus  illata  tuerit  violentia.  Quod  ut  verius  credatur 
diligentiusque    ab    omnibus    observetur,    anntdi    nostri    inpressione    iussimus    insigniri. 

72.    [Blocli]       a)  fehlt  in  B'P        b)  Henricus  BP;  Enrieus  B'         c)  vor  de  Lücke  von  1,5  cm  in  A 

40  d)   Lücke   rrm    1  cm    in  A  e)   iw   hierher    lautet   der  Eingant/   des  Contextes   nach  BB'P: 

Notum    sit    nostris    fidelibus    universis    ha})itant,ilnis    in    regno    nostro     (nostro    regno    B'P) 

seilicet   hiis,   qui   in   nostris   exerciciis   et   lalioribus  adversus  contuniaces   et   rebelles  fideliter 

adiuvaverunt    et  inquirendo  nobiscum  occupationibus  regni  desudaverunt  f)  BB'P;   in  A, 

dan   am  rechten  Rande  bescha'rlifft  ist,  fehlen  einige  Buchstaben         g)  excelsitudinis  P        h)  B; 

ii  adiuver  .  .  .  A;  adiuvaverunt  B'P        i)  )i;alico  B         k)  fid.  nostris  nobis  port.  B;  fid.  nobis 

port.  B';  fid.  nostris  port.  P       1)  redolentibus  P       m)  serv.  nostri  honoris  BB'P       n)  Theodaldi 

BP;  Thedaldi  B'       o)  Uallecarii  B;  Vallengarii  B'P      p)  Burnengo  BP;  Burnegho  B'       q)  Su- 

poni  B'       r)  A;  Atto  BB'P      s)  A;  Teodaldo  B;  TbedaJdo  B' ;  Tlieodaldo  P      t)  omnem  BB'P 

u)  toiTentera  BP;  forensem  B'         v)  ripparitium  B;  riparitium  P;  riparium  B'         w)  partem 

50  aque   BB'P  x)   terrani   illorum   proprietatis   BB'P  y)  tenninatis  BP;    terminaus  B'; 

die  ganze  .Stelle  ron  per  bis  terminatur  scheint  durch  Auslassungen  verderbt  zu  sein         z)  fehlt 

in  B'P       ai  qui  P       b)  A;  Suprariuum  BP;  Supperiuum  B'       c)  transfudimus  P       d)  comes 

marchio  BB'P        e)  fehlt  in  BB'P        f)  eorum  B' 

12* 


92  KAISKUr  KKINUEX. 

Sifjnum  «loiiini   Ileiirici  {M.)  invictissinii   rc-ris. 

Ejjilbertus«  i-nnoellnrius  vice''   ruillifrisi '   jiroliicii|icllimi'^  rocof;.' 

Data   II.  kal.   iunii  aiino  (lominico   iiu-iiniacionis'"   MIHI,   inilii'tiniu'   I",    anno   voro 
donini  Ilonriei  secinidi  regis"  II'':  actum   in  i':iiii|ni  ijiii  »lioiliir  Ivaudn''. 

1',). 

Heinrich  besd'i'titjt  dein  Kloster  .S.  I'ietro  in  dein  d'oro  zu  Pnvia  seine  Be- 
sitzungen und  Besitztitel  sowie  die  Immunität  und  (jeirährt  ihm  seinen  beson- 
deren Schutz  für  die  gefährdeten  Besitzungen  zu  Maglinso,  im  Lugano-  und 
Agnothal.  Cidempiiw  —  .'  UH)i  Jinii  I. 

(h'igimildii)lntu   im  k.   Slnntsnirliic  zu   Mnilaiid  (A).  lo 

Transunii>tiini  oiiiniiini  et  quorumcunuiuc  iarium,  artioiniiii  cl  hniitiritiii  micrdvdi  rollegii 
Ghislerioriim  Papiar  (Papiae  1598)  23S  aus  A  mit  111.  iion.  ian.  —  Robolini  Noiizie 
di  Pavin  2,  29S  aus  dem    Libro  ro.iso.  —  Hidher  lieg.   1199.   —   Stumpf  Reg.  1H82. 

Vrrfaxst  und  gesrhrieheu  von  Her.  E  (vgl.  D.  68).  Diesem  huhen  irohl  mehrere  filiere 
l'rkunden  vorgelegen,  so  DO.  1.241.  DO.  IL  17H  oder  das  diesem  unehgehildele  DO.  ib 
///.  33,  endlieh  melleirht  aMeh  das  D.  Hugo's  Böhmer  Reg.  lüir.  13SH.  Doeh  hat  er 
die  Vorlagen  ao  frei  benutzt,  do.is  irir  nur  wenige  znsammeiihäiigemle  Wendungen  be- 
stimmter auf  eine  der.ielben,  das  DO.  I.  2-il,  zurüekfiihren  und  deshalb  dureh  Petitdruek 
Itezeiehtiett  konnteti.  Anderes,  was  mit  jenen  Urkunden  iihereinziuilimmen  scheint,  Itlsst  sieh 
durch  Vergleiehung  mit  DO.  III.  362  und  Dil.  II.  68  als  dem  Stil  des  Her.  E  ent-  so 
sprechend  erkennen.  Für  die  Giiferlisle  mu.is,  u^ie  bei  D.  68,  eine  besonders  angefertigte 
Zn.'iammenstcUung  benutzt  worden  sein.   —  Zur  Datierung  vgl.   X.   Archiv   'JO.  t-W /f. 

(C.)  I  In  nomine   .sanctae    et    iiidividuac'   trinitatis.     Ileinriens  divina   t'avunte  ide- 

inentia    rex.  .*<!  circ-n    loca    dr-o    dk-iitii    iitistrnc    bciiifriiitatis    iimniticpiitiain    preborp    .studncri- 

nius,    I all    iioHtroniin    repiiorum    ^    stiitiiiii    iiip!-trari|nc  aiiiiiie   saliitciii  *   ]>riitioi're  i'ri'dinms.      Quo-   ■.''> 

cirea  nnniiuin  .«ianctae  dei  aecelcsi^  no.^trorunKjuc  Hdelimn  presentiuni  ae  futurornin 
noverit  universitas,  ([ualiter  no.'<  |iri.  dei  oninipotenti.'s  nmoro  iiostrjqiie  .luimv  .»iahite  nee 
non  inten-entu  ac  petitione  donini  Beneilini  venerabilis  episcopi  nostn(|U('  rlileetissinii 
ciineta  predia  cortes  et  posses.siones  atque  faniilias  onniestpie  res  niubile.s  vd  iniuici- 
biles  monasterio  snni-ti  Potri  qiiod  dieitiir  t'clum  aiirpiiiii  iiista  nostnini  Papiense  )ialatiiini  ao 
conKtructuni  *  per  (jiiodvi»  inircnium  pertinentes  vel  respondendentes ''  eidi-m  sancto  et  vene- 
rabili  crnoMn  ponfirmainiiH  •  rorrnl.ora  ni  ii  n  atcjne  iiostra  rejfali  potentia  delVndinnis  ci  nb 
■  ininiiiin  mortalinin  inipiictudine  liberannis:  corteni''  seilie<'t''  (jiu;  dieitur  Aljicplaiia  cnni 
universiH  eiiiH  ]iertinentiis,  eoi-tem  qu^  Flumjio  noniinatnr,  eurteni  Uillarasi-ani  nunii- 
nem*,  cortem  Larderiaeo.  Turrine,  Cresciano,  Oenenzano'',  corteni  (|u<'  dicilin-  l'aone  36 
cum  onmibus  suii*  pertinentibus,  cortes  etiam  Calauade,  Uirgonto,  Malliace,  Su.ssello 
cum  omni  omnibus '  eannn  jjertinentiiR,  omnesque  cortes  possessione«  ac  faniilias  a 
noütri«  predecesBoribu»  rcgibus  vel  imperatoribus  a  tempore  »  Lintpramli  repi«  eidcm  sancto 
loco    conces»    donatas    aiit    preceptali    aiictoritate    eonfiniiatas.      statiiinniH    insnper    et 

72.    11)    Ego   (tilliertu»    HU';    Klilicrtii«    /'  li)    viceB    Uli'  i)    Uuiligini  A ;    VuillijfisKJ    //;  « 

Viiilligini  /':   Violijn»»"  U'  k;  fehlt  in  HU';  archicariccllarii  /'         1)  A;  rccognovit  lllt'l' 

m)  iiic.  doniini  noMri  Ii;  iiic.  doinini  noBtri  Icau  Chrixti  li'I'        n)  II  /'        o)  regni  eius  /(/."/' 
p,  ffhll  in  H'I'        n)  Laudo  /<'. 

"S.    'I>tt«chit»,T- Bloch]       A)  A        b)  umpriituillch  nfspotidcndendcnt«« ;  iltu  ilrille  t]eu  ilurrb  l'iiii/.lr 
t/rlilt/t  Cl  o  (nrr.  aw»  u  di   li   KOijleifh  cnrr.  aug  Ic  e)  Ge  am  ,Srli/um  von  Zeile  l,  44 

nenzano  am  Anfani/  von  Zeile  .'»  ron   Her.  IC  nachi/etragen  fl  omni  oninibii«  A 


HEINRICH  II.     1004.  93 

modis  (ininibus  constituinuis  precimusK  ac  iubomus  et  iuxtJi  nostrorum  aiitecessorum 
regum  vel  imperatonmi ''  tirmiter  edicimus,  nt  inillns  archiepi.scopus,  nullus  episcopus,  nuUuB 
niarcliio   vel    come-s  aut  vieedominus   gastaldio  sive  cuinscuniquo  niinisterialis  iiullaque 

iiKliciaiiii    potestas    vel    rei   publice    minister  *    in    predictis    eortibus    predüs    et   pos.se.ssionibus 

5  atque  in  corte  que  casale  sancti  Petri  dicitur  et  in  Anfoningo  seu  in  aliquibu.s  eor- 
tibus  aut  c'ortieellis  vel  loeis  pref'ato  venerabili  nionasterio  pertinentibus  placitum  tenere 
vel  di.strietum  faeere  sive  f'odruni  aut  aliquain  publican»  functione"  vel  reddituni  ab 
siipra  dietoruni  locorum  liabitaturibus  vel  pertinentibus  exigere  vel  tollere,  reniuta 
imiiii  occasione,    presumat.     Inter  cetera  tanieu  lioe  specialiter    statuendum  censuimus, 

10  ut  corteni  predietam  que  Jlalliace  dicitur,  vel  (juiequid  .se})e  dictum  venerabile  mona.ste- 
rium  in  valle  Lui'iua  et  in  valle  Agno  liabei'e  videtur,  precipue  tueamur,  quoniam  h§c 
loca  inter  cetera  niaiora  et  fortiora  infortunia  atque  molestias  hactenus  sustinuenint, 
ideoqiie  precipimus  et,  qiiibiiscumque  interminationibus  valemu.s  iubere,  decernimus, 
ut  nullius  umquani  p|otestati]s    minister  vel  missus    aut  famulus  predictoiiim  [locorum| 

15  habitatoribus  sive  pertinentibus  aliquani  deinceps  molestiani  inferre  presumat,  nullani 
districtionem  eis  faeere  vel  fodrum  ab  eis  tollere  aut  e<iruni  arbores  succidere  vel 
aliquid  eorum  supellectilis  vel  peeulii  invadere  aut  de  eorum  possessionibus  aliquid 
potcstative  rapere  vel  diripere  aliqua  temeraria  prcsimiptione  aiideat;  sed  sieut  hac- 
tenus iniuste  fuenint  contriti  dissipati  et  ad  nimiam  ac  infelicem  paupertateni  redacti, 

20  ita  deinceps  iusta  deliberatione  sint  iuste  miiniti  et  tiiti  et  ab  omni  oppi-essione  ' 
nostra  regia  proteetione  defensi.  Si  qnis  vero  aliquam  querelam  super  aliqiiem  eoruni 
habet,  non  per  se  vindicare  aut  per  aUqnem  legem  i'eqiiire^  nisi  per  nos  aut  abba- 
tem  ipsius''  monasterii  presumat  vel  per  nostrum  aut  ipsiiis  abbatis  missuni.  Confir- 
matis  igitur  et  ab  onmibus  infestationibus  niunitis  cunctis  prefati  cenobii  eortibus  villis 

sö  capellis  terris  tamiliis  tamulis  et  t'amulabus  aldiis  et  aldiabus  deeimis  eanipis  pratis 
silvis '  montibus  vallibus  planiciebus  pascuis  molendinis  piscationibus  aqiiis  aquarum- 
que  decursibus  omnibnsque  rebus  iiiobilibus  et  immobilibus  iam  dicto  monasterio  datis 
concessis  et  adquirendis,  regali  auctoritate  precipimus,  ut  nullus  regnorum  habitator 
nosti'oram,  pauper  aut  dives,  nobilis  aut  ig-nobilis,  liber  aut  servus,  magnus  vel  parvus, 

30  clericus  vel  laicus,  aliquid  ex  imniibus  supra  a  nobis  statutis  et  preceptali  auctoritate 
concessis  et  continnatis  intVingere  minuere  aut  aliter  miitare  presumat.  Quiequic  * 
vero  in  munitionibus  vel  preceptis  a  nostris  antecessoribus  regibus  vel  imperatoribus 
faetis  continetur  vel  legitur.  laudamus  et  confirmamus  omnique  tempore  inconvulsum 
et  incontaminatum  permanere  et  perseverare  decernimus  et  omnino  deliberamus,   qua- 

35  tinus  prenominati  venerabilis  eenobii  monachoiaim  congregatio  liberius  et  tranquillius 
valeant  deo  servire  atque  pro  statu  regnonim  nostroram  nostr9que"'  anim§  salute  et 
parentum  nostronim  sive  omnium  iidelium  christianorum  libentius  sup[plicare].  Si 
qiiis  igitur  hoc  nostnim  regale  preceptum  [in]tringere  aut  violare  temptaverit,  sapiat 
s[e  comjpositurum   auri    obtimi    libras  mille,    raedietatem  kamer§  nostre  et  medietatem 

40  eidem  sancto  et  venerabili  monasterio.  Quod  ut  verius  credatui-  et  diligentius  ab 
Omnibus  observetur,  manu  propria  confirmantes  sigilli  nostri  impressione  inferius  ius- 
simus  insigniri. 

^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  Serenissimi  et  invictissimi  regis.  ^ 

§  Hegilbertus  eaneellarius  vice  Uuilligisi  archiepiscopi  recoguovit.  ^        (SI.  2.) 

o  a 

45  Data  pridie  non.    iun.    anno  dominice  incarnationis   millesimo   IUI,    indictione   II, 

73.   gl  A  für  precipimus         h)  ein  Wort  une  precepta  oder  definitionem  fehlt  in  A         i)  ne  über 
der  Zeile  nachyetrayen  V)  ipsiü  A  1)  am  u  non  siluis  eitie  Oberlänge  radiert         m)  nrfq, 

ohne  Abkürzungszeichen  A. 


94  KAISEIU'KKrNnKN. 

anno    vero    ri'gni    donini    Hoinrioi    rojjis    secumlo;    jictiiin    in    nüIIc  Agno    in    loco    qui 
dicitiir  Cadainpiuus;  tolioitor  iunt>n. 


Heinrich    erneuert    die    Verleihung    der    Bunj    Bel/itizoiia    <ni    die    hisrhößiclie 
Kirche  zu  Como.  Locamo  —  lixH  Juni  IJ.      t, 

Collectio  privil.  Ctimatiae  ecrlesiae  des  14.  Jh.  f.  'J  in  der  Bibliolirn  .^lllbrosi(Ul<l  :i(  Mni- 
land  (B).  —  Cod.  jmril.  Ciimnnae  ecclesiae  aus  dem  Anfang  des  Di.  .Th.  p.  :i  im  hisrhof- 
liehen  Arrliir  zu  Como  (C). 

l'ghrUi  Italio  sarra  ed.  I.  ö,  :i68  aus  C  mit  ind.  seciinda  =  ed.  II.  ö,  :iSO.  ^=  Leibniz 
Ann.   inip.   3,  861.   —   Migne  Palrol.  140,  257  n"  22.  —   Totti  Annali  di  Como  2,  S'i4  in 
aus  C  mit  ind.  secunda  =  Hidber  Dipl.  Heb:  28  n'  20.  —  Hidber  Reg.  1200.  —  Böhmer 
Reg.  P.5.5.   —  Stumpf  Reg.  1383. 

Wiederholung  des  D.  .irdniii.'i  Stumpf  Reg.  1842 :  das  Esclialohrill  ireixl  auf  Eli,  rgl. 
S.   Archir  20.  141.     Ehnidn    I'il  f.   (.s7   iil)er  die   Dalierinig  yvhtniddt. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitati.s.    llenricus  Fraiiforuni  pariter((iio  LongD-  i» 
bardorum  divina    favente    dementia  rex.  Xotum  sit  omnibus  nostris  liiielihu.s.   i|iiiii   inior- 

ventu  Euerardi  Cumani  episcopi  [pro]*  diWuo  respectu  et  romedio  gloriosissimoruin  anti'cesso- 
nim  nostronun   Nndelicet   imperatorum   et  »   propagatione  rejriii   uostri  (ledimus  in  iiitiyrniin   ae    in 
perpetuuni   saiicto  A)>oiidii>  •miiioin    illain   partein  de  Castro   Itiri/.oiia,    qiic    ad   no.sirani   piihlicani ''  perti- 
nait  tnni  intus  quam  forii*,    cum  omuibiis    appcndiciis  et    pei'tinenciis   suis,    cum    nicrcatis   teloneis  *,  •» 
cum    Omnibus    publicis    redditibus   et   funetionibus,    cum    ipsa  quoque   porta  quc   publico  iisui  hactenus 
descri-ivit,    ut    libere    seccurc    quicte    pacitico    cum    omni    potestatc    et    Idcm    tuerardus    episcoi>ns 
Cumanus    pro    iutcgritate    suc    lidei    et    puritate    sdrvicii    et  omncs    sui    successores   habeant  tcneaut  et 
qnicquid  eorum  volnntas  decreverit   ad   riiltiini   iliviiiiiiii   l'iiciant.    quia   predictuui  castruni    Kiri/.nna   cum 
Omnibus  que    ad    illud    aut    iiitus    aut    foris   pertiuueruut    a    iiustro   iure  et   doniinio  et   ab  omni   publica  'if> 
repeticiono    in    ius    et    dominium    sancti   Abondii    omniuu   traiistiidimtis    dedinius  douaviuius,    ut    absquc 
ullo    publice''  rcBpcctu  et  sine  imiui  publica  iuquietatioue  oniuin   supra  scripta  pcrtinencia  cum  scrvis 
et    ancillis    ita    teneant    iudicont  *    ordinent    sicut  cetera    loca,    quc    ante  centum  annos  ecciesia  saucti 
Abondii  acquisivit  et  tonuit.    Decct  cnim  et  regno  nostro  est  incrementuui  de  biis  que   deus  dcdit  dor> 
donare    et    ci    honorem    retribnero,    qui    g-ratis   honorat    et    a  quo  oinnis  honor  procedil.  •   Honoremns  :>« 
orgo  sanctos,    ditemug    loea  sanetoriim,    ut    ipsos  aput   deuni   adiutorcs   babeamus  et   interccssores.      I'er 
hoc  cnim    prcdeceasorc»    nostri    deo   multum''    placucrunt;    per  hoc   et   nos  sperainus  et  vife  saliitem   et 
regni    «ugmenlum  et    pacis    prnsperitatisque    honorem.     lubemns    igitur,    ut    nulliis  A\\\   marchio  coines 
vicecomes,   nullus  Latiuus.    nnllus  Teotonicns,  nulla  regui  nostri   magna   vi!   parva   persona  doineeps  de 
prcdicto  camro   itirizona    aut    de    aliqua  eins    pcrtinencia    aut    intus    aut    foris    ullo  in  tempore  per  ali-   :i.'> 
qiiod  iugcninm    ite    intromittcre  audcat  nee  uinquam  ecciusiam   sancti   Abondii  indc  disvcstire  presumat 
aut    Kticrardum     nostrnm    (idclissimum    episcopiim   Cumanum    aut    nlluni  eins"    succcHSorem    inde    in- 
quietarc    molcat«re    aut    per    nllnui    placitum    fatigarc    eontendal.     ."^i    <|uis    autem    feceril,    mille    libras 
probntiKKimi    auri    componat,    medietatem    nohis    et    saneto   Abondio    alterain,    et    hoc  precepluni   tem- 
porjliüs  Omnibus    in    sua   maneat   tirmitate.     (^uod   ut  credatur  rcrius,    conservotur  diligeiitius.    hoc   pre-  40 
ceptum  «cribi  iiuuimua,  manu  uostra  limiAviraus  et  noatro  sigillo  insigniri  precupimus. 

Signum  dnmini   Henrici  (M.i  iiivietiKKimi   rcgis. 

74.   [Rieger- Bloch- Seh walmj        ai    l't'. ;  fehlt  in  BC       b)  BC  ^  IT.;  c«  scheint  etwa  potestatem 
vtrr  partem  ?u  fehUn ;  ilnrh  riil.  f).  7.5  A'.  c       C)  ffliH  in  ('       ili  iniiltuni  dco  C      e)  eiua  nllum  C 


HEINRICH  n.     1004.  95 

Egilbertiis  cancellarins  ^  vice'-'  Villigisi''  archieapellani  rocog. ' 

Data  secundo  idus  iaiiii  anno  duniinice  incai-nationis  niillesinio  qiiarto,  indictione 
prima,  anno  vero  doniini  Ilenrici  -secundi  rcgis  tertio;  actum  in  Lacunauara;  in  dei 
nomine   t'eliciter  amen. 


75. 

Heinrich  bestätigt  dem  Clerus  der  Kirche  zu  Conio  die  Klausen  und  die 
Brücke  zn   Chiavenna.  Locarno  —  1004  Juni  12. 

Collectio  priiil.    Cmnanae  ecdesiae   des    14.  Jh.  /'.  14    in   der  Biblioteca  Ämbrosiana   zu 
Mailand  (B).    —    Cod.  privil.   Ciimanae  ecdesiae  aus  dem  Anfang  des  16.  Jh.  p.  28  im 
10  bischöflichen  Archiv  zu  Como  (C). 

Taffi  Annali  di  Como  2,  82-5   aus   C   mit  ind.  secmida    =    Fossati   in    Periodico   della 
soc.  Comensv  3,  191  n"  45.  —  Hidber  Reg.  1201.  —  Stumpf  Reg.  1384. 

Wiederholung    von  DO.   III.  207 ;    die   von   Arduin    in    Stumpf  Reg.  1843    mitverliehene 
Grafschaft  Chiavenna  ist  von  Heinrich  nicht  bestätigt.  —  Das  Eschatokoll  rveist  auf  EB, 
16  cgi.  y.  Archiv  20,  141.    Ebenda  151  f.  ist  über  die  Datierung  gehandelt. 

In  nomine  sancte  et  individvie  trinitatis.     Hem'icu.s  Francoriim  pariterque  Longo- 
bardorum  divina  favente  dementia  rex.  Si  sanctis   ac   venerabilibus  Cliristo  dicatis   locis 

deoque  servientibus  nostrc  sereuitatis  munus  ooufeiinius,  per  quod  eorum  religio  sublimetur,  procul 
dubio  crediraus  apiid  omnipotentem^  deum  undique  remunerari.    Quocirea  oraninm  sancte  dei  eeelesie 

20  fidelium  nostrorumque  preseneium  scilicet''  ac  futurorum  comporiat  industria,  quoniam  Ebei'ardus 
venerabilis  episCOpuS  sancte  Cumane  eeelesie  *  pietatis  nostre  ccisitudinem  petiit,  iit  pro  sempiterui 
retributoris  amore  et  salute  anime  nostre  omniumque  parentum  nostrorum  sancte  Cumane  eeelesie 
gregi  tarn  de  cardiue  qu.imque  omnium  sacerdotum  cunctoi-miive  ciericorum,  eui  fautore  domino  idem 
Heuerardns  *   pontifex  preesse  videtur,    elusas    et  pontem  iuris   regni   nostri    de  Clavenna   cum   omni 

25  redditu  et  exhiliitione,  que  usque  modo  ad  partem  nostre  rei  publice  inde  exigi  et  exire  solebat 
deinceps  perpetualiter  possidendum  confirmare  concedere  dignaremur.  Cuius  quia  ratam  prospeximus 
postulationenij  eins  precibus  libenter  acquievimus,  coneedentes  atque  confirmantes  iam  dicto  sancte 
Cumane  eeelesie  gregi  tarn  de  cardine  quamque  Omnibus  sacerdotibus  prefatas  elusas  et  pontem  de 
Clauenna    cum    omni    redditu    et  exhibitione,    cum  omnibus,    que    ad  public  am''    exinde    soivi   possunt, 

30  omuiaque  in  integrum  eoneediuius  ef*  perdonamus  atque  eontinuamus  eodem«  sancte  Cumane  eeelesie 
gregi  tam  de  cardine  quamque  omnibus  sacerdotibus,  sicut  hactenus  iuri  regni  nostri  pertinere  visa 
sunt,  eo  videlieet  ordine  ut  supra  taxatus  grex  ^  sancte  Cumane  eeelesie  ceterique  suecessores  sui 
potcstatem  habeant  eas  elusas  et  pontem  teuere  possidere  seu  quicquid  ex  reddibitionibus  vel  censn 
facere  voluerint    .ad    laudem   et   honorem  dei  et  sancti  Abondii  eonfessoris    perpetualiter   faciendum  ex 

35  nostra  plenissima  auctoritate.  lubentes  ergo  sanctimus,  ut  nostris  ac  futuris  temporibus  nullus  dux 
comes  aut  quislibet  rei  publice  procurator  neque  aliqua  magna  parvaque  persona  cuiuscumque  ordinis 
aut  dignitatis  ex  pretaxatis  clusis  et  prelibato  poute  censuque  *  aliquid  subtrahere  vel  minutionem  ^ 
facere  quoque  tempore  presumat,  sed  liceat  predicto  gregi  sancte  Cumane  eeelesie  tam  de  eardine 
quamque    omnibus    aliis    suisque    successoribus   qui    pro  tempore  fuerint    iam  fatas  elusas  et  pontem  in 

40  integrum    ad  suorum    usuni  quiete   et  pacifiee  possidere,    remota  omni  publica  excubia  vel  tocius  pote- 

74.  f)  canzellarius  BC         g)  vioes  BC         h)  Villigisii  B-,  Villigiisü  C         i)  rög  BC,    rerbessert 
nach  der  Geirohnheif  de.i  EB. 

75.  [Rieger- Bloch -Schwalm]         a)  fehlt  in  C        b)  Silicat  B        c)  BC;  publicum  n^  ;  fgl.D.74 
N.  b         d)  ac  C        e)  BC  =  VI'.,  vgl.  DD.  2,  618  N.  h         f)   C  =  VU.;  minuitionem  B 


9«  KAlSi:i:r  UKIN  DKN. 

•tatift  inqiiiftudin*.  Si  vero,  quod  miiiimc  i-rfiliiims,  coiitrH  hiiiiis  iiostri  procepti  .statutn  qiiisqiip  temo- 
rarius  «xtilerit,  «rint  sp  compositiiriim  niiri  piirUitimi  librnü  luillo,  iiiodictnttMii  palni'io  iioatro  et  mi>ilio- 
tat«>m  prefato  gregi  sancte  Ciimnno  ccclp«ic.  (jiioil  iit  voriiis  eivilatur  ot  dili^entiiia  ab  oniiiilius  iil>- 
»rrvetnr,  mann  propria  annotatum  sig^illi  nostri  iniprpssiono  iussiniux  si^illari. 

Sipiuim  donini   Heiiirici  (M.^  inviitjssimi  resis- 

EgilhtM-tus  ciiiicollariusf  vioo   Villifjisi "'  archifapollani   rocognovit. 

I)at«  seciindo  idus  iunü  anm>  doiuiuice  iHcarnationis  inillosiini^  Uli,  iiidictione 
prima,  amio  voro  dnmni '  Heinrici  sei-iuuli  regis  torcio ;  actum  in  Lancuuara ;  in  dei 
nomine  felicifer  amen. 


7(>. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Gal/en  die  Immunität,  das  Inquisitions  -  und 
das  Wahlrecht,  letzteres  jedoch  vorbehaltlich  der  königlichen  Mitwii'kung  hei 
der   Wahl  Zürich   lOOJ  Juni  17. 

OrigiualHiplnm  itii  Stiftsarchiv  zu  S.  Gallen  (A). 

Tschiidi  Chron.    Helreliciim   1.  S  Exfr.  au.s  A.    —    Ficker  in  Wiener  SB.   14,   164   n"  7  15 
ni«  Abschrift.   —    Wartmann   S.  Galt.    ÜB.   3,  33  n'  819  aus  A.   —  Hidher  Reg.  IW^. 
—   Böhmer  Reg.   956.   —   Stumpf  Reg.   1385. 

Unmitlelbar  nach   DO.    HI.    145  gexchriehen  von  EB. 

(C.)    I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.      licinriens   i'"r;uu''>ruin   et  Lon- 
gobardonim    divina   favente   dementia   rex.  Omnium   fidelium   nostrorum    tam    praenontium  so 

quam  et  fnturornm  %  pie  derotioni  pateat,  ({uod  venerabilis  abbas  nionosterii  xaiicti  Galli  ßurchai'dus 
nomine  ad  no«  venit,  nostris  obtutibns  iiracsentans  praecepta  beatao  memoriac  senions  et  ante- 
cessoris  nontri  tercii  videlicct  Ottonis  impcratoris  augnsti  alioruuuino  reguni  et  imporatnruni,  in 
quibuK  Hcriptum  inveniebatnr,  qiialiter  ipsi  praescriptnro  cocnobium  et  res  onines  ilinc  aspicientex  snb 
rejria»  et  imperatoriaii  omunitatea  «uae  tnitionix  »nscepissent.  Pro  rei  tarnen  iirniitate  petiit  celsitu-  S6 
dinem  nostram,  nt  no«  denuo  id  ipsiini  faoeremiis.  Ein»  petitioni  pie  nssciwnni  praebenteg  siniubine 
praAdocesaornm  no«trornm  constitiita  sub  imninnitate  aancti  loei  perpcndcntCH  praccipinins  et  statni- 
muH,  nt  praefatnm  monasterium  ea  imninnitate  anbaistat,  »ieut  eartarnm  textui«  eidcm  loeo  eun.sciipta- 
rum  ennntiat,  nt  vidclici-t  monaebi  in  ipno  monaaterio  oonveniontes  soenndnni  rcfrniam  aancti  Bene- 
dict! abba  t  i »  inter  ge  elif^endi  lirentiam  liabeant,  pracposita  tarnen  in  omniblis  regia  eleetione,  .10 
et  nt  idem  monaalerinm  cnni  peraonig  intrinaecn«  vel  forinaecu»  aibi  cohercntibn»,  trrris  i|ii'.<|iic  iiiIiIh 
et  incnltia  ad  ae  iiigte  donative  ac  lej^alitcr  pertinentibua  nogtro  noHtrornnu|ne  .lui'ci'Hsonini  post  denni 
et  aanctOK  ein»  manripatui  »nbieetnni  nullinN  »nperioris  nnt  infcrinri«  pcrHony  dil'ticultato  tnrbetnr  auf 
cainjcumque  pracccptionig  nive  digtrictionig  molegtiam  patiatur.  Sed  liceat  ipni  abbati  .sin»  iiliini« 
contradictioni«  obataculo  monachog  gnog  rcj^ularilcr  rcjE^cre,  faniiliae  praeeipero,  reg  monagtcrii  ordi-  S& 
nare,  intn«  gen  fori*  omnia  iuxta  eongilii  ani  provigioncni  dccontur  congrne  et  ntiliter  i^ubernare. 
Negotia  etiam  canifqne  monaglerii,  qnando  nceeggitag  occurrit,  por  coactum  cxigantnr  inramcntnm. 
ipgiug  monaaterii  offirialibna  et  advopatia  in  exigendia  eirrnmcirca  ciuadeni  bo'i  ri'bns  ins  gibi  a  nohi» 
eonceaaum  hahcntihna.  Iiptnr,  ut  praedietnm  eat,  gnb  noatrae  tnitionia  imninnitate  loeii»  praenotatns 
•nbaiatena  ah  omni  alienf  inqiiiailionia  gen  cxactiouia  moieatia  goeiima  permaneat,  nt  dei  gcrvitoribng  iO 
ioibi    degentibn«    pro    nobis    et    rcgni    noatri    atabilitate  aine   aliqiia  forinaeea  inqnietndine  oninipotoiiti 

76.   g)  canzellariui  H  b)  Viligifii  C         \)  dni  tt. 

7«.   [Sickel]. 


HEINRICH  II.     10114.  97 

deo  iug'iter  liceat  .siipplicnrc.  Et  ut  lioo  nostiae  concessionis  praeceptiini  per  futiiri  tciiipoiis  curri- 
cula  iiitiim  ])er3everet,  iiiami  luistra  illiu]  n.ssi|fnaiite.s  firmiivinms  sig-illi(Hlc  iiostri  iiipres.sioiie  iii- 
signiri    iussinius. 

§  Signum  <l()iiini  Hcinrici  (M.)  invietissimi  regis.   ^ 

I  Egilbertu.s  cancollarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  |  (SI.  2.) 

Data    X\'.   kal.    iiil.    anno  doniinicae    infarnationis  MIHI,    inrlictinne    I,    anno   vero 
domni  Hcinrici  secundi  regis  III;  actum  in  Zuricii;  in  dei  nomine  felicitcr  amen. 


77. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Einsiedeln  den  Hof  Riegel  mit  den  dazu  ge- 
10  hörigen  Ortschaften.  Zürich  1004  .Tum  17. 

Burkhards  -  Buch  aus  der  eisten  Hälfte  des  15.  Jh.  1,  f.  23  im  Stiftsarchiv  zu  Ein- 
siedeln (B). 

Guillitnann   Hahshuryiaca  ed.  I.  56  unvollständicj,  icahrscheinlich  aus  B  =  ed.  II.  76  =^ 
ed.  III.  73  =  Guillimann  in  Thesaurus  Hi.st.  Helveticas  18.  —  Hartmami  Ann.  Heremi  112 
lö  xvahrscheinlich   aus   B  =  Eckhart    Orig.    Habsb.  237  n°  39.  —  Placidus  Reimann   Doc. 

arch.  Einsidl.  2,  13  n"  15  aus  Abschrift  des  17.  Jh.  (G).  —  Herrgott  Geneal.  2,  97  n"  157 
aus  C.   —  Hidber  Reg.  1203.  —  Böhmer  Reg.  957.  —   Stumj^if  Reg.  1386. 

Nach  dem  Protokoll  wahrscheinlich  geschrieben  von  EB.  Wenn  wir  uns  nur  an  die  jetzt  noch 
vorliegenden  DD.  für  Einsiedeln  halten,  so  muss  angenommen  werden,  dass  DO.  I.  276  (I) 

20  —  vgl.  aber  dies  D.  Ottenthai  Reg.  371  —  für  die  Fassung  zu  Grunde  gelegt  ist,  obwohl  es  in- 

haltlich mit  unserni  D.  nichts  zu.  fhuii  hat,  dass  ferner  für  da.s  Ortsverzeichnis  DO.  II.  24  (II) 
und  für  die  Guntram  betreffende  Stelle  DO.  I.  189  (III)  hei-angezogen  wurden.  Wir  haben, 
um  das  Verhältnis  zu  diesen  drei  Stücken  zu  veranschaulichen,  was  mit  ihnen  überein- 
stimmt,   durch  Petitdruck   bezeichnet,   halten  aber   für   wahrscheinlicher   als  eine  derartige 

25  Zu.mmmensetzung  miseres  D.,  dass  dasselbe  nur  auf  eine  uns  verlorene  Urkunde,  ein  DO.  I. 

betreffend  die  Schenkung  von  Riegel,  zurückgeht.  Dass  ein  solches  DO.  I.  existiert  hat, 
ist  nach  DO.  IL  24  und  DO.  III.  4  sehr  wahrscheinlich  (vgl.  auch  Krüger  in  Jahrb.  für 
Schweiz.  Geschichte  13,  520  N.  1),  und  wenn  dieses  D.  deperd.  Dictatvorlage  von  DO.  I.  276 
war,    so   würden  sich   aus   ungeschickter  Benutzung   dieser  Vorlage   auch   die  von   Sickel 

3ii  Kaise)-urk.   in  der  Schweiz  83  f.    mit  Recht  hervorgehobenen  stilistischen  Mängel  der  letz- 

teren Urkunde  z.  T.  erklären  lassen.  Bei  unserer  Annahme  ist  die  Voraussetzung  nöthig,  auch 
in  dem  .supjwnierten  D.  deperd.  Otto's  I.  habe,  wie  in  DO.  I.  276,  in  der  Arenga  irrig 
divina  {statt  divinae)  remunerationis  premium  gestanden ;  denn  offenbar  stellt  in 
unsei'm  D.  77  divinum    remuneracionis    premium    einen    wenig   glücklichen  Versuch   zur 

35  Verbessei'ung   dieses  Fehlers   dar.     Dass  jene  Voraussetzicng  keine  Schwierigkeiten   macht, 

liegt  auf  der  Hand. 

In    nomine    sanete    et    individue    trinitatis.      Heinricus    divina    favente    clemencia 

rex.  Si  circa   loca  deo  (iicata  pro    ecclesiastice   faeiiltatis    augmento    iutendimus,   divinum  nobis   I 

prot'ecto    reraiuieracionis    premium    profuturum  credimus.     Ideo  noverit  *    tidelium    uostnjrum  tarn  pre- 

40  seucium  quam   et   f'uturorum   industria,   qualiter  venerabilis    abbas    nomine    Wirand    qui    et 

Verendus    nostre  serenitatis  excelleneiam  deprecatus    est,    qiiatenus  eccieaiam  sanete  Marie    in  cella 

Meginradi  heremite  constructam  deoque  dicatam  sublevaremus  nostrorum   exemplo   antecessorum. 

CuiUS   precibus  et  ipsius  interven  t  u  i  assensum  prebentes  *   ob  eternani  remuneraeionem  et  rcmedium 

Kaiaernrkunden  lU.  13 


98  KAISEHUUKUNDEN. 

«iiime  iiostn-  <|iinii)Inin  i'urteiU  regü  ((Uiiiulain  iuri«  iirclilmtc  occiosio  »  siTvisiiui'  doi  siTUiii  • 
por  «urcedeiicia  tcniporn  in  profntii  efllii  tlro  lul  refJllllUll  Slini'ti  HeiU'difti  militaiitilms  [KT  lioc 
II  preceptum  CnnfinnUvilUUS  et  ex  iutoirru  •  (lonnviinii.s  nun  oiiiiiiliiiK  Uli  i- jiiiiliiii  iiiitiMii  (|Ue 
Kyo|i:ol  dil'itlU'  iii8tc  i't  Ipg'nlitvr  portiiioiitibiiM  in  durHlu  AliMniiiinicu  in  coniitiitii  llri.sikf^owc.  siili- 
nomiiintU  hiU*  loci»  Kmlinj^a,  Wcneliii^H,  Clioncing'n,  Doiiin^n,  liiirclicini,  llal>Iiii|;ii,  ot  cetera  Idcu  ad  6 
prefa  t  a  ni ''  ciirtoni  Kiogol  portiiienrin,  ul)ieiinii|ue  provinciariiin  iaeere  vidonntur,  cum  omni  euriini 
nsii,  cum  ecciesiis  ot  paruni  deciiniK,  cum  umuiliu8  ceuAiliux  edificiis  maneipÜK  utriunque  kcxux  ap'is 
pratio  vinetiü  silvi.s  fiirostibns  paiicuis  a(|uis  ai|uaruni<|  u  e  docnrKil>us  pi.seacionlhus  iniileiuliniK 
cxitibuii  et  reditilius  cultis  et  incultis  ((UcsitiK  et  ini|uiri'ndis  I't  Dlllliinn  ita,  siiuli  i|iliili(l;llll 
III  Gnntrammn.'«  vistls  Ost  liabt'IV  in  stlM  Vi'stituni.  i|llilll(l»  oti  ren  I  n  m  ITgif  illtidriitatis  10 
publica  senteiicia  convictiis  extitit  ot  "iniiis  eins  pii.]irictas  iusto  iudicin  in  fogalciii  imini- 
ficeneiaiU  et  potOStnteni  loglllitor  diiiKlIeata  eat.  InssiniuK  i|iiui|ue  lioe  preccptum  indc  cunscribi, 
per  <|Uod  volumus  lirniiterque  inlienuiN.  llt  proillOlllOfati  nionachi  oiiinesqiio  siiccossofos  oofiuil 
absque    uUius    contradiotinno    porpotiialitor    libem   iudo    fruantur  ai'bitrid    sibi  liabendi 

1  aut    eoc'lcsiastie«!    moro    conillllltaildi.      Kt    ut   bec    nnctorita-s    nostra    stabilis    inrcl"ra;rabiliter    con-  16 
seiTCtur,  mann   nostra   pmprin  subtns   enni   Hrninviniiis  et   sigilli   no.stri   impresnionc  ilisiglliri  iussimus. 

Sigmini  doinni  Heiniici  (M.)  invictissimi  regis. 

EgiJbeitus  cancellariiis  vice  Willigisi  aiTliioappellani  i-ecognovi  "■. 

Data    XV.    kal.    iid.    anno    domiiiice    incafuacionis  MIHI,    indictione  I,    anno  vero 
donini  Heinrici  secuudi  regis  III;  actum  in  Zuiicli:   in  dei  nomine  feliciter  amen.  so 


78. 

Heinrich  ertheilt  dem  Cleriker  Becilin  ßir  den  Dienst  des  h.  Cyri actis  in 
Sulzburg  die  Erlaubnis  zur  Errirldunfj  eines  Marktes  zu  Kincka  im  Breisgau 
sammt  Zoll,  K'Jnitjsbann  und  Ufff-ntlichen  Rechten,  aber  mit  Ausschluss  der 
Münze.  Sirtmhurg  1(MJ4  Juni  ^5.       »5 

OngiuaUUplum  tin  Staat.sarchiu  zu  Pnintrut  (A). 

Herrgott   Geiieal.  2,  98  n"  Jö8  aus  Aburhrift  von   C.   —   TrouiUnl  Moii.  de  BMe  1,  lU 
m"  88  nu.s  A.  —  Hidl>er  Reg.  12()4.  —  Böhmer  Reg.  9-58.  —  Slumjif  Reg.  1387. 

Narh  iJirtnt  des  EA  geschrieben  von  EH.  —  Zur  Deutung  des  Namens  Rincka  vgl.  Poin- 
signon  in  Zeit.trhr.  für  die  Oench.  des  Oberrheins  N.  F.  2,  460,  Schulte  ebenda  6,  572  N.  5  so 
und    Heyrk  Ge.ich.  der    Herzoge    von  Z/lhringrn  H    Aum.   12.    sowie   ebenda    ti.  7.   9    iilier 
die  l'er^on  des  derikers   Becilin. 

<C.)  ^   In  nomine  sanetae  et  individtiae  trinitafis.     lioinricu.s   Franonnim  paritor- 
que  Longobardornni  divina  favente  dementia  rox.  Hogiao    est    iiimiitieontiac    ti(b'- 

libns  Rui»  modcKtc  ^  postiibitn  concedero.  I'ndndc  notuni  sit  omnil)iis  tidolil>us  nostris  «6 
j)raet!(mtibiis  seilieot  et  ftituris,  (|iialitor  nos  siip)iliciter  |ietcnti  olorieo  IJcoilino  per 
interventtim  dilecti  nidjjs  ueceicsiai-  liasilion.sis  cpiscopi  Adalbonniis  in  aiigmentum 
Hervicii  »anetiHKinii  inartyris  Cyriaoi  p.r  li.ie  rogiae  maientatis  inKigno  licentiain  dedi- 
mu»  faeiendi  inoreatiim  »ive  emporiiiin  in  loco  qui  dieitiir  Kinel<a  in  |>agit  lirisiligoiiiii 
in  comitatu  Hertdoldi  cnui  thtdoneo  sive  veetigali  regioquo  banim  ot  oinni  piiblioa  4o 
fiinctione,    execptii    iiioneta,    liabeantque    ibidem  negotianto«  pacom  nostrae  auctoritatis 

77.    ■Hr<-««lati-Rini{li"l!'.        a;  hiii  hiis  U  ]>)  prefatnm   /<  >■)   rci.infui   fl. 


I 


HEINRICH    H.     1004.  99 

et  defensionis  sieut  in  maioribus  iiostri  regni  locis  et  civitatibus,  omnium  persoiicarum 
contradictione  reiiiota.  Et  ut  haec  nostri  praecepti  auetoritas  super  oodem  niercato 
stabilis  et  inconvulsa  pennaneat,  haue  pagiiiam  manu  propria  roboratani  »igillo  nostro 
imprinii    iussimus. 

^  Signum  domni  Hcinrici   (M.i   invictissimi  regis.  § 

I  Egilbcitus  cancellariiis  vice  Uuilligisi   arebicapellani  recog.  §  (SI.  2.) 

Data  VII.  kai.  iul."   anno  dominieae  incarnationis  MHIJ,    indictione  I,   anno  vero 
domni  Hcinrici   secundi  regis  HI;    actum  Argentin^";    in  dei    nomine   feliciter   amen». 


79. 

10  Heinnch  verleiht  der  Aebtissin  Brigida  von  Andlau  die  Erlaubnis  zur  Er- 
richtimg eines  Wochenmarktes  daselbst  sammt  Zoll  und  öffentlichen  Rechten, 
aber  mit  Ausschluss  der  Münze.  Mainz  1004  Jxli  1. 

Notarielle  Abschrift   von  1758   eines   verlm-enen   Vidimus   von  1686  nach  dem  verlorenen 
Salbxch  ron  Andlau  im  kais.  Bezirksarchii:  zu  Sfrassburg  (B).  —  Abschrift  des  17.  Jh.  eines 
15  Transsiimptes  K.   Sigmunds  von  1437  Juli  13  ebenda  (C^).    —    Notarielle  Abschrift   von 

1758  desselben  Transsiimptes  ebenda  (C-).  —  Abschrift  des  16.  Jh.  desselben  Trans- 
sumptes  ebenda  (G^).  —  Abschrift  eines  Tramsmnptes  K.  Friedrichs  III.  von  1442 
Juli  13  in  dessen  Registe)-buch  N  im  k.  k.   Hans-  Hof-  und  Staatsarchiv  zu  Wien  (C^). 

Lünig    RA.    21'',    119  n"   112    aus   dem    Vidimus   von    1686.    —    Schoepflin    Als.    dipl. 
üo  1,  148   n°  185   aus   dem  Salbuch  (S).    —    Grandidie)-  in  Würdtwein  Nova   subs.  6,  154 

n"  76  mit  ind.  seeunda  ebendaher,  trotz  seiner  gegentheiligen  Angabe  (G^).  —  Grandidier 
Hist.  d'Alsace  i*,  197  n°  361  ebendaher  mit  ind.  11  (GV-  —  Böhmer  Reg.  960.  — 
Stumpf  Reg.  1388. 

Geschrieben    nach   einem  Concept   des  EA,   abgesehen   vielleicht    von   der  Corroborafio,   die 
85  dem  Concept   gefehlt   haben    mag   und  durch   ihre   ungewöhnliche  Fass^ung  die  Vermuthung 

nahelegt,  da-'is  der  Context  von  einem  dei-  Kanzlei  nicht  angehörenden  Schreiber  mundiert 
ist.  Das  Eschatokoll  entspricht  den  Gewohnheiten  des  EB.  —  Da  der  Text  des  Trans- 
sumptes  Sigmunds,  auf  welches  dasjenige  Friedrichs  III.  zunickgeht,  durch  die  Ueberein- 
stimmung  von  G^C^  feststeht,  haben  wir  von  den  Lesarten  der  schlechteren  Ueberlieferungen 
30  C^G*  (ebenso  icie  von  denen  der  Drucke)   nur  einen    Theil  verzeichnet. 

In   nomine    sanctae    et    individuae    trinitatis.      Heinriciis*    Francoriim    et   Longo- 
bardormn    divina    favente    dementia    rex.  Regalis    est    decentiae''    fidelibiis    suis 

modeste  postulata  concedere.  Proinde  noverit  cunctoi-um  iidelium  nostrorum  tam 
praesentium  quam  et  futurorum  industria,  cpialiter  nos  humiliter  et  devote  petenti 
35  sorori  nostrae  Brigidae ''  videlicet  abbatissae  per  hoc  regiae  maiestati.s  nostrae  in- 
signe'*  licentiam  dedimus  constituendi  mercatum  sive  emporiuin  et  qualibet  quarta 
feria  in  publica  potestate  mercimonia  stabilia "  ventilandi  in  pago  Alsatia '  in  comitatu 

78.  [Bresslau]       a)  vn.  kal.  iul.   (oder  rielleicht   nur  vu)   und  Argenting   —    amen   nachgetragen. 

79.  [Bresslau  -  Bloch  -  von  Györ)']        a)  Henr.  6"  C^  b)  C,  dessen  Lesai-t  wir  mit  Rücksicht  auf 
*o                     decet    in  dei-  Arenga    ron  D.  80  gefolgt   sind;   clementiae  BGS  c)  Brigitae  C  d)  in- 

signem  C  e)  scibil.  BSG  und  C;  stibil.  CT*,  so  dass  in  dem  Salbuch  scibil.,  »"»i  Original- 
transsumpt  Sigmunds  scibil.  oder  stibil.  gestanden  haben  niuss;  stabil,  in  C^  ist  also  nur  — 
freilich  richtige  —  Emendation  des  Abschreibers  f)  SG ;  Alsatiae  BC 

13* 


100  KAISEia'KKUNDEN. 

Kberhardi  in  ij>.sn  villi»  inonniiti'rii  i[\un\  dii'itiir  Autilalia",  cum  tiicluiu'o  et  vfi'tiifali 
et  universa  juiblica  funotioiu',  exccpta  moneta,  et  cum  totius  stabilitatc ''  iuris,  ita  ut 
non  sit  in''  t«ta  Alsatia  stabilius"  mercatuni  hactcnus  a  rogibus  sivc  ab  imperatoribus 
permissuni  <|uam'  ilbnl  a  nobis  jicrpctualitcr  concossiim  in  snblcnicntum  scrvitii  mona- 
cliaruni  ibidem  sub  rc-jula  sancti  Hcncdicti  den  scrvicntiuni,  jirat'ci|(icntcs  itaijue,  ut  t> 
oiiines  boniincs  in  ciusdoni  loco  morcali  invicom  ncgotiantcs  paceni  et  sccuritateni 
in  circuitu  per  spatium  miliiarii  tam  certani  nostri  banni  et  «lefensiimis  teneaut,  ipiani 
in  aliis  civitatibus  opidis  castellis  vicis  villis''  tenuerunt  et  tonere  debuerunt.  (piot- 
«piot '  pnblicuni  petierunt  mercatuni,  junge  remota  contradictione  tota.  Et  ui  liaec 
nostrae  ooncessionis  auct<n-itas  stabilis  et  firma  vincat  saecula,  banc  cartani  praecepti  lo 
nostri  in  testinmninni  scriptam  nostnxpie  sigiild  impressam'"  propriM  niaiui  attcstantos 
linca  subtns  tirmavinuis. 

Signum  doniini  Heinrici "  regis  invictissimi. 

Egilbertus  cancellarius  vice  Uuiliigisi"  arcbicajjellani  recognovit. 

DatA"  kal.  iulii  anmi  dominicae  incarnationis  millesim<i   Uli,    indictiono  !•',    aiinci  ih 
vero    domini    Heinrici"    secundi    regis''    III'';    actiiiii    Mi)gimtiae";    in    dei    iKuniue    f'eii- 
citer  amen. 


80. 

Heinrich   verleiht   dem  Bischof'  Adalbero   von  Basel  den  Wildbann   nhev  den 
Hardtwald  im  Elsass.  Mainz  1004  Juli  1.      so 

Abschrift  von  1513  im  Basier  Diplomatarium  Ä  p.  2  im  Staatsarchiv  zu  Pruntrut  (B). 
—  Al/si'hrift  aiis  dem  Anfang  dcft  14.  Jh.  im  (Jhartid.  Bnsiliense  f.  17'  im  Staatsarchiv 
zu  Bern  (C). 

Wurslisen    Ba.tsler   Chronick   W    rit.    —    Herrfi'ilt    Geiieal.    2,  98    n"  159    aus    Abschrift 
von    C   ^    Grandidier   Hist.    d'Alsace   i*,   196   n"  360    unvoUstilmlig   mit    ind.  II.    —  n 
Memoire  pour  les  hiritiers  d'Hervart  contre   l'Etaf  et  les  communes  intervenantes  (Paris 

0.  J.,    wohl  1847/48)  32   aus  C  =  Zöpfl  AUcrthiimer  des  deutschen  Reichs  und  Erchls 

1,  330.  —  Trouiltat  Mon.  de  BAle  I.  145  n"  89  aus  BC.  —  HIdhcr  Reg.  1205.  — 
Stumpf  Reg.  1389. 

Indem  die   verlängerte  Schrift  des  dem  Schreiber  von  B  vorliegenden  Originals   in  dieser  so 
Abschrift   recht  gut    nachgezeichnet   ist,   lä.ist   .lieh   feststellen,   dass  unser  D.  von  EB  ge- 
»chrieben   war;  dieser  hat  wohl  auch  mit  Benutzung  von  D.  79  das  Dictat  geliefert. 

C.i'  ^  In  nomine  sanctae  et  individue  trinitatis.  Ileinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Decet  enim*  regakin  exeeliciitiam  suis  fideJibuH  modcste  §  posttdatii 
concedere.  Proinde  noverit  cuiictiirum  tidcliuni  nustrorum  tarn''  j>resentium  fpiam  *"  36 
et*  futuronim  industria,  fpiaiiter  uok  bumiliter  t^t  devote  pctenti  dilectissimu  nnbis 
dnmino  Adalberoni  Ba-siüensis  aecciesie  veneral)iilimo  pr^suli  dedimus  rpieudam  iuris 
DM-tri    in    Al-.'i<i.i  '    ■•.•dtnni   rii-.-idi-uti-in   versum    iuxta  Henum    in   comitatu   Utonis"  con- 

711.   «(  tiC'C'i   AiiUlolm  C;    AiiililHlm  USC  hl  H.SO ;   nit  et  in  C         i)  qua  fl  k)  BSO ; 

vici»  et  villi«  C  \i   >|uot>|uocl  H  m)  HSG ;    imprcngo   C'C^C;   imi)rcH».  C  n)  .S',-  40 

Willi^iii    nffC'CU";  Willitfi  (•>  n)  HSG;  «latum  C  p)   ind.  II  «';    in<l.   «ecunda  G' 

Hl  S(i ;    rcjpii  HC;    inihrm-hfinlich  ulanil  im  Oni/innl  rc«  r)  .'t""    U         9)  Maguntic  C". 

XO.   [BrciwUu,       a;  fihU  in  r         In  tum  ß         c)  <|uu  H         il)  Alsatia  C         e)  Vttoni»  C 


IIKlNRIC'll    II.     lOUl.  101 

situm  et  per  hoc  vegic,^  iiiaicstatis  imsti-e''  pryocptuiii,  as.senciente  omni  popiilo  ciiisclem 
saltiis  actcnus»  usuiii  liabente,  in  proprium  et  in  perpetuum  condonavimus,  co  tenore 
ut  nemo  virorum  deinceps  potestatem  habeat  extra  volimtatem  et  licentiam  predicti 
episcopi  et  successorum   suorum  in  eodeni  saltu  —  de  Basil^a''  civitate  deorsum  ver- 

6  siuii  sccus  Hrenimi'  usquc  Bveliolieira''  et  de  Bvohciieini '  nsqno  ad  Ruluiniouiia"'  et 
de  Ruhuiileuua'"  tenus  Herinlmson  et  exinde"  usque  ad  ]\Iu(itlieresiieini  et  de  hoc 
usque  ad  Kudinisheim,  deinde  tentis  flumcn  quod  dicitur  liiila"  et  sie  per  liinitem 
usque''  Ilahuhunisheinri,  deinde  tenus  IMatisheim''  et  sie  usque  ad  Binningun  %  ubi 
aqua  Bersili '   vocata  dceurrit   in  Hr^'uum '   —  de  genere  eervorum    sive  eapreolorum" 

10  aut  aprorum  aut  ursorunP'  aut  fibroriun  agitare,  nostro  banne  interdicente  *",  marem 
seu  feminam  vel  saltem  aviculam  inquietare  qu§  dicitur  parix  sive  capere  presumat. 
Et  ut  hec  nostrae  concessionis  auetoritas  stabilis  et  inconvulsa  permaneat,  hano"  nostri 
precepti  paginam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  impressioue 
iussimus  insigniri. 

ifi  ^  Signum  >"  domini  Heim-ici  (M.)  regis  invictissinii.   | 

I  Egilbertus  cancellarius  vice  Umlligisi  arehicapellani  recog.  ^  § 

Data  kal.  iiü.  anno  dominicae  inearnationis  MIHI,  indictione  I,  anno  vero  domini 
Heinrici  secundi  regis  III;  actum  Moguntiae'';  in  dei  nomine  feliciter  amen.* 


81. 

20  Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  Fischbeck  Schutz,  Immunität,  Wahlrecht 
und  Reichsunmittelbarkeit.  Ohsen  1004  .Mi  20. 

Urkunde  in  Diplomform  im  Stiftsarchiv  zu  Fischbeck  (A). 

Mader  Ant.  Brunsvic.  209  n"  8  aus  Abschrift  =   Pauliini  Hisf.   Visbecc.  7  =  Leibniz 
Ann.  3,  862.  —   Wilmans  -  Philipjn   Westf  KU.  2,  146  n"  128  aus  A.    —    Westf   ÜB. 
S5  Suppl.  97  n"  597  Reg.  —  Böhmer  Reg.  961.  —  Stumpf  Reg.  1390. 

Wie  die  Urkunde  heute  vorliegt,  ist  sie  im  12.  Jli.  (schwerlich  noch  im  11.)  auf  einem 
Pergamentblatt  geschrieben,  dessen  ursprüngliche  Schrift  durch  Rasur  oder  Abreiben  ge- 
tilgt war.  Dies  Blatt  enthielt  ein  Originaldiplom  Heinrichs,  dessen  Siegel  an  seiner 
ursprünglichen   Stelle   belassen,   aber   durch   Anbringung   eines   zweiten   Rapides   von   eticas 

30  dunklerem  Wachs  neu  befestigt  ist.    Während  die  Jetzige  Schrift  —  bis  zum  Eschatokoll  — 

auf  8  Zeilen  (auf  deren  letzter  nur  das  Wort  iussimus  .^teht)  vertlieilt  ist,  füllte  die 
ursprüngliche  Schrift  bis  dahin  nur  6  Zeilen  und  einen  Theil  der  siebenten;  das  Mono- 
gramm stand  eine  Zeile  höher  als  in  der  jetzigen  Anordnung.  Der  jetzige  Text  gehört, 
wie  die  Vergleichung   mit  der  VU.  DO.  I.  174   und  der  NU.  Konrads  IL    Stumpf  Reg. 

35  1868  (beide   im   Or.  erhalten)  lehrt,    abgesehen    von   zwei  Inferpolatione)i,    dem   nach    dem 

Protokoll  wahrscheinlich  von  EB  geschriebenen  D.  Heinrichs  II.  an.  Die  erste  Inter- 
polation umfasst  nur  die  beiden  Worte  vendere  aut  in  der  Immunitätsformel ;  durch  die 
zweite  wird  dem  Kloster  die  freie  Wahl  des  Vogtes  verliehen.    In  der  VU.  hatte  sich  der 

80.   f)  fehlt  in  B        g)  B;  hactenus  C       h)  5;  Basilea  C        i)  B;  Renum  C        k)  C;  Bounheim 
40  oder  Boiniheim  ß;  NU.  Stumpf  Reg.  2174  in  der  Abschrift  in  B  Buoheheim         1)  C;  Buon- 

heim  B;    NU.   auch   hier   Buoheheim  m)   Ruliunlewa  C  n)    deinde  ('  o)  Hylla  C 

p)  ß  =  NU;   usque  ad  C        q)  Habichesheim  C;   Habuchinisheim  NU.         r)  Blathzheim  C 
s)  Binningen  C  t)  Bereich  C  u)    eapreolarum  C  v)   ß  =  NU;    aut   ursorum    aut 

aprorum  C         w)  B  =  NU;   interdicentes  C        x)  hunc  B        y)  Signum-  und  Recognitiom- 
45  seih  fehlen  in  C         z)  Moguneie  C        a)  eitie  Abbildimg  de.i  Siegeh  (SI.  2)  in  B. 


102  KAISKWr  HKT  NDEN. 

Kifiiig  sflhst  rfiV  Voijtfi  vorlH'hallrii :  in  (Irr  NU.  fehlen  iirar  die  beziliilichen  Wortf  (n/l. 
Sote  g).  iilnf  dtiss  die  Voylei  kfiniylich  trnr,  ersieht  sich  aus  den  iihfr  die  Zeit  Kon- 
rads  III.  vorliegenden  Nachrichten,  denen  zufolge  sie  s-ich  damals  als  Meichslehen  in  den 
H/fHdeii  Heinrich-t  des  I^irn)  Itefand  (vgl.  Kehr  in  A'.  Archiv  lü,  H72  ff'.).  —  Das  in 
die  VI',  und  die  NF.  aufgenommene  Giiterveneichnis  kann  in  dem  echten  DH.  IL  den  t> 
Raumverhdllniiisen  nach  nicht  gv.<<tanden  halten :  schon  um  für  die  Interpolation  Raum  zu 
schaffen,  mu.'iste,  abgesehen  von  der  Verlfingerung  des  Contertes  um  eine  Zeile,  die  ursprüng- 
liche CorrolHtrationsfonncl  gekürzt  werden  (vgl.  Noten  h.  \).  —  Das  Dictat  der  drei 
Stücke  D.  81 — S:i°  entspricht  in  manchen  Wendungen  den  Gewohnheiten  ihres  Schreibers  EB, 
in  gewissen  aiulereti  mehr  denjenigen  des  EA ;  u^r  müssen  es  unentschieden  lasseti,  ob  EA  lo 
^«•1  ihrer  Ahfa.viung  noch  mitgewirkt,  (dso  sich  noch  einige  Wochen  länger  als  wir  N.  Archiv 
<?0,  JöV  f.  angenommen  hatten,  an  den  Kanzleige.'ichfi ften  beiheiligt  hat,  oder  ob  jene  Er- 
scheinung dadurch  zu  erklären  ist,  dass  der  leicht  zu  beeinflussende  EB  sich  einige  Wen- 
dungen seines  Collegen  angeeignet  hat.  —  Die  Aebtiisin  Alfheid  wäre  nach  dem  Fisch- 
becker Nekrolog  (Böhmer  Fontes  4,  498)  die  aste  Vorsteherin  des  um  955  gegründeten  i5 
Klo.iters  geicesai  und  müsste  also  sehr  lange  regiert  haben,  troran  Diekamp  in  Westf.  ÜB. 
Suppl.  a.  a.  O.  Ansfo.^'i  getwmmcn  hat :  allein  die  Angabe  des  Nekrologs  wird  durch  den 
Wortlaut  unstres  D.  nicht  gestützt  und  bewei.st  7iur,  dass  man  im  l'.i.  ,Th.  von  keiner 
älteren  Aehtissin  mehr  icnsste. 

(C.)  §  In  nouiiiK-    .sancte    et    iiulividuc    trinitatis.      Ilcnrifus"  diviiia    favoiite    cle-  so 
Ilieutia   rcx.    8        Nntum  »it  Kiiniilius  (i(li'lil)iis  * '•  taiii  pn-soiitibus  iiumii   et  futiiris,   qualitei"   per 
intcrventum  dilectissbiie  coniugis  nostre  |  Cunigundc  videlicet    regiiiy  quoddaui    mona- 

StCriuill    in  villa  (ju^  dicitur  Uisbeki    COnstl'UetlUll    est ''    eanoiliea   saiu-tiinoiiialiiiiii  ooiig-re(,'iiti  o  n  o 

a  vcueraliili  matruua  tioiiiiiic   Hclmliurpa  quoiidaiii  iustitutiiin,  ul)i  nunc  temporis  religiosi 
nominis  abbatissa  Alflieid  preesse  videtiir,  in  nostrum  nnindibiirdiuni  esf  defensioneni  Ü5 
cum  oninibus  ibidem  eollatis  aut  conferendis  per  hane  rcgiaui  auetoritatem  recei>iniu.s. 

l'ri-c-ipieiite»    igitur    iubcnius,  iit  iiiilliis   iudex  piiblicus   iicquc    ali(]Ul.S    i-x   iiidiciaiia  potcstafe  lioiiiiiic-s 
(iredicte   ecciesio    libero»   seil  coloiio»   iitus   aut  »ervoa    <vendere     ailt  >    »   alii|ui]   iniusto''    iiegotio 

dütrin^cre  preournat«  ».    Presertiin  cuuci-diinuN  insigni  potestate  regali,  nt   liabeant  sanctinio- 

niales  ille  liberum  •  potestatem  per  SUCCessiones  temponini  inter  se  sivy  f  aliuude  abbatiasani  30 
cligeudi,  •  Dullius  «eculari  dumiuio  •  subiccte,  cxceptu  iiotttro,  ijui  eariini  *K  defensor  dcu  aiiiiuente 
ewe  volumu».  <Sit  et  in  potestatc  eiusdem  bici  abbatissc  una  cum  congregatione  illi 
subiecta  bec  stabilis  et  incon>id8a  libeitas,  quatenus  advocatuni  eligant,  (jui  boniines 
ecclesie  di.-stringat,  si  redditu«  siii  iuris  experti  fuerint  rebelies.  >  Et  ut  bee  nostra 
eonfiniiatio  pennancat  ratji,''  baue  noetri  preeepti  jiaginain  indc  conscriptani  manu  sb 
propria  roborantes '   inKigniri  iussimus. 

^  Signum  donmi  Ileinrici  (M.i  regis  invictissiini.   \\ 

EigelberguH  |  caneellarius  vice  Willegisi  arebieaj)ellani  recogn.  ^  (SI.  2.) 

Data  XIII.  kul.    aiigusti    anno  milleKinm   UM    incarnationis  dominice,    indietione  I, 
domni  Heinrici  »ecundi  regis  III;    actum   in  villa  Ösen:    in   di-i   nnniinc  i'(ru-it<T  aiiicn.  4" 

Hl,     Brcmlau]         a|  N  und  R  ligitrl  li)   VI',  urul  A'f.  fidelibus  nostris,  uml  so  wohl  auch  im 

l>r.  ururrt»   J).  c)  A,  revKchrifben  ft7r  et  dj    Vi',  umi  NV.  in   aliquo    nenotio  iuiuste, 

und  Ml  tnihl  auch  im  Or.  unnertji  I).  e)  danach  in    VI',    und    XU.    iiini    tautuni    adviicatus 

loci  illiuD,  unfl  »o  fjeiriim  auch  im  (h\  unurre»  I).  f)  A         g)    W.    advocatuH  ac  defensor; 

abtr  in  St',  fthtm  irie  in  unntrnn   I).  die  Worte  advouatus  ac  h)  A'f.  conKrniatio  stabili«  *■< 

et  inconvalw   |>cnnaneat;    ditne    dem    Hli    ijel/lufiye    Formel    hol   f/ewimi   auch    im   Or.    unseren 
O.  geslamltn         i)  dnnuch  in  AT.  BJgilli  iio«tri  iiiipri-asionc,  und  ho  ffeuiim  auch  im  lh\  untere«  D. 


HEINRICH  IL     1004.  103 

82. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  Dr'dbeck  Schutz,  Immunität  und  Wahl- 
recht. Magdeburg  1004  August  1. 
Originaldiplom  im  fiirstl.  Stolbergischen  Archiv  zu  Wernigerode  (A). 

B  Bresslau  DD.  centum  31  it"  21  am  A.    —    Stumpf  Acta   ined.  HHS  n"  260   aus  A.    — 

.Jacobs  Drübecker  ÜB.  4  ti"  5  aus  A,  nebst  Facsimile.  —  Stumpf  Reg.  1390". 

Geschriebeil  von  EB  (iitier  das  Dictat  vgl.  D.  81)  unter  Benufzumj  eiitircder  des  DO.  IT.  22ö 
oder  irahrscheinUcher  des  uns  jetzt  nur  in  kurzem  Auszug  erhaltenen  DO.   III.  167.     In- 
dem   ivir   die  Uebereinstimmung    mit    der   ersteren  Urkunde   durch   Petitdruck    bezeichnen, 
10  müssen   wir   dahingestellt  sein   lassen,   inwieweit   die   Abweichungen   des   D.  82   von   dem 

DO.  IL  auf  das  verlorene  DO.  III.  zurückgehen.  —  Ob  und  in  welcher  Weise  die  beiden 
unterhalb  der  Datierungszeile  wohl  von  anderer  Hand  hinzugefügten  Namen  (s.  Note  ä)  zum 
Inhalt  der  Urkunde  in  Beziehung  stehen,  oder  ob  deren  Träger  bei  ihrer  Erwirkung  oder 
Ausfertigung  eine  Rolle  gespielt  hidien,  ist  nicht  zu  entscheiden. 

15  (C.)   I   lu  nomine  sanctiie  et  inclividuae  trinitatis.      Heinricus  divina  favontc  de- 

mentia  rex.  Ndtuni    sit   omnibus  tidelilms    nostris;    praesentibus    scilicet  et  t'uturis, 

qualiter  iios  per   interventxim  dilectissimae   ^   iiobis  coniugis*  nostrae  Cimigundae  vide- 

licet   reginae    quoddam    monasteiium    in  honore    sanctae  Mariae   sauctique  Uiti    martyris    in   loco  qiii 

difitur   Drubiki   moderno   tempore''   constnictum  *    in    nostr^  •>    tnitionis    detensionem    suscipientes, 

80  [pjetente  vero  ac  consentiente  Arnolde  episcopo  in  cuixis  episcopio  situm  est,  *  ab  omni 

human^  infestationis  dominio  per  Iioc  nostrae  auctoritatis  praeceptum  perpetnaliter  absolvimns,  ea 
videlioet  ratione  •■  ut  nullus  episcopus  comes  vel  iudex  aut  exactor  neque  aliqiiis  oninino  in  prai't'ati 
mouasterii  rebus  iudiciariam  praesumat  deinceps  exercere  potestatem,  nisi   quem   praescripti  monasterii 

abbatissa,   ubi    nunc    praeesse  videtur   aut  qu(j    sibi    successerit  in  re,  publicis  utilitatibus, 

25  eonlaudautibus  sororibus,  uleg-erit  advocatum.  Et  quotiensenmque  iuevitabilis  sors  mortis  abba- 
tissani  deleverit,  SOrores  quidein  liberam  inter  se  vel  aliunde  habeaut  potestatem  eligendi 
abbatissam  sine  ullius  contradietione,  dumtaxat  non  sit  minor  persona  dignitate,  talique  prorsus 
iure  perlVuantur,  quali  vel  Ganderesheim  vel  Quidilingoburg-  moniales  deo  servientes  uti  videntur.  Et 
ut  hoc  nostrae    regalis    auctoritatis   praeceptum   firmum   et   stabile   permaneat,    iiissimus  hanc  cartam 

30  conscribi    et    sigilli    uostri   inpressione  signari,  quam  et  manu  propria  subtus  firmavimus. 

I  Signum  domni  Heiuriei  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

^  Egilbertus  canceUarius  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

Data  kal.  aug.  anno  dominicae  incamationis  MIHI,  indictione  I,  anno  vero  domni 
Heinriei  sec-undi  regis  III ;  actum  Jlagadaburg ;  in  dei  nomine  feliciter  amen.  '• 

35  oO» 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Nienburg  Besitzungen  in  der  Lausitz. 

Nienburg  1004  August  8. 

83".     Originaldiplom  im  herz.  Haus-  und  Staatsarchiv  zu  Zerbst  (A). 

Knaut   Ant.    Ballensted.  94  dt.    —   Heinemann   Albrecht  der  Bär  430  if  8   aus  A.    — 
40  Heinemann  CD.  Anhalt.  1,  74  n"  94  aus  A.    —    Stumpf  Reg.  1392. 

82.  [Bresslau]  a)  couiugis  n  auf  Basier  b)  tempore  —  nostrj  auf  Rasur  c)  dahinter  Rasur 
d)  unten  am  Rande,  6  cm  unterhalb  der  Wmie  nomine  feliciter,  wohl  von  anderer,  aber  gleich- 
zeitiger Hand:  Giselbret.  Herolt. 


104  KAlSEKl'KKrNDEN. 

GeschrirlieH  t-on  EB  (iilter  das  Dirtat  vgl.  D.  Sl):  datiert  nach  der  Handlung,  die  ans 
Anlass  der  Kirrhreihe  erfolgte,  welcher  der  König  rt>r  seinem  Polenfeldzug  h-iirohntv  {vgl. 
K.  Archir   -JO.  ItiSf.). 

8^.     Originaldiplotn  im  herz.   Haus     nnd  Staatsarchiv  zu  Zerhst  (A^). 

Beckmann   Anhalt.    Hisl.    l,   tHt   n"  S  ans  A  =  Eckhart   Hist.  gen.  Saxon.  irü  n"  ^7,  =  6 
lA^hnii  Ann.   H.  863.    —  Heitwnwnn  Albrecht  dei-  Biir  ■i-J9  n"  7  aus  A.  —   Heinrmann 
CD.  Anhalt.  1.  73  n'  93  ans  A.  —  Böhmer  Eeg.  962.  —  Stumpf  Beg.  1391. 

Neuausfertigung  von  D.  83",  ge.'ichriehen  von  ED,  mit  Hinzufügung  einer  Reihe  von  Be- 
satzungen. Dahingestellt  muss  bleiben,  oh  durch  den  Zusatz  die  urs]>riingliche  Schenkung 
enreitert  wurde,  oder  ob  nur  die  zu  den  beideti  Burgwarden  gehörigen  Pertinenzien  ge-  lo 
nauer  aufgeführt  irerden  sollten ,  letzteres  (vgl.  Ficker  Beitr.  1,  297)  ist  allerdings  nach 
dtr  Ausdrucksweise  in  JafftIL.  Reg.  4059.  134:21  wahrscheinlicher.  —  Die  ans  D.  83° 
ül>ernommene  Datierung  giebt  keinen  Anhaltsputikt  für  die  Zeit  der  Neuausfertigung.  — 
Zur  Deutung  der  (htsiianien   vgl.  die  bri  Hirsch  Jahrb.  1,  316  N.  3  verzeichnete  Liltenilnr. 

s:r.  83''.  15 

(O  ^  In  nomine  sanctac  et  iudividuae  (C.)  ^  In  uniiiinc  siiiutac  et  individuae 

trinitatis.      Ileinricus    divina    favente    cle-      trinitatis.      Heinricus    divina    favente    de- 
mentia rex.  Si  Idco"  sam-tnnini  muni-      niontia    rex.  Si  lof«"  siuictormn   munili- 

ficentiae    repfJllis    larfjitate    silblinianius,    lioc  ccutiiii'    roffnlis    larg-itatc    sulilimimui.s,    hoc    uobii 

nobis    tani    ill    liraescntis    vitae    ^    dccursu  tnm  in  prcsentis  vitac  dccursu  ^  ij  11.1111  in  l'iitiirae  ») 

quam     in     futurae     {ijliiriac     statu     prodesse  glorine  statu  jirodesse  liquido  profitemur.    l'iciimic 

liquid))    projitemur.      Proindc    noverit    om-  noverit   omuium   sam-tae   dei    eclesiae    iiostruruiii- 

niitm  sanctae  dei  aecclesiae  nostroninique  tjuc  fidelium  industria,  qualitor  qitidam   venera- 

fideliuin    industria,    qualiter  quidani    venc-  liili»   et   nostri   sanguinis   abliaa    nomine  Kggiliar- 

rabilis    et    mistri    sanguinis    al)ltas    nomine  dus,    aedificato    a    se    regulari    monasterio    i-t    in  »6 

Kggiliardns,   aeditieatu   a   se   regulari  mona-  lionorciu    sanrtac    dei    gonitricis  Mariae    sanctique 

Bterio  et   in  honorem  sanctac  dei    genitricis  Cypriani  '•    martyris    consunmiato    in    eivitiiti^    i|uv 

Mariae    sanctique   f'y|triani    martyris    con-  dicitnr   Niuuenbure   inxta   Muvium   .Sala.   8up])lex 

summato  in  civitate  quae  dicitur  Nuuuen-  nostram  depreeatus  est  celsitudinem   pro  amore 

bürg   iuxta   flu^'ium  Sala,   Slipplex   nostram  loci    in   perpctnum   *    suae    interesse    dcdicationi.  .lo 

deprecatUH     est     celsitudinem     pro     majore  No»  igitur  suae  quia  dignn  erat  obseqnontes  poti- 

loci    in    perpetumn    reverentia   suae   inter-  cioni,   et  quia  oa   tcmpcstate   proxima   nohi«   in 

e8»C     dcdicationi.       Nos     igitur     suae     quia  .Sclannniani  instabat  cxpeditio,  pro  cercioi-is  gratia 

digna    erat    obsequentCS    pctitioni,    et   quia  triumpbi     ad     prefatiim     religionis     Mnciac     loiiiiii 

ea    t<-miicstatc     proxima    nobis    in     iSciauo-  cum     episcopis     nostri«     Hildcrico    llaiielbrrtfcnsi,  85 

niam    instnbat    ••xpciiitiu,    J)ro  certioris  gra-  l'uidone    lirandenburgensi,    Ilildiuiiardo   Citlcensi, 

tia  triumphi  ad  praefatum  religionis*' sacrac  Unipperto   Mcrscbnrgensi ,   I'naltbcro   .Spirensi   et 

locum     cum     e|»isco]iis      nostris     Hildfriciio  Taginone  Magedcbnrgcnsis    ecclesiac    arclüpresulc 

Hnuelbergensi,    Uuiflone   IJrandciiburgensi,  divcrtcntc»,    conKummatis   ibi    rite    in    dedicatione 

Hiidiuuardo     C'iticcnsi,     UuijjpcrtO     Merse-  templi  divini»  officiis,  in  pcrpituum«'   nostri  nonii-  40 

burgensi,     Uuaitliero    Spirensi    Ot   Taginone  nis  et  dilectv  coniugi«''    nostrae  (Minigundai-    nie- 

Magedcburgensis    aecclesiae    archipraesule  moriam  parcntninqiK!  nostronmi  et  karisHimi  scnio- 

di verteiltes,    consummatis    ibi    rite    in    dedi-  ri»    et    antecessoriH    nostri    tiTcii    vidolicet  Ottollis 

catione  tcnipli  divini«  officiis,  in  perpetimni"  impcratoriN  auguati  commcmorationeni  ad  aiignien- 

nostri   nominis   et  dilectae  conitigis   nostrae  tnni  loci '-et  fnitnnn  ibidem  dco  sub  rcguln  sancti  45 


H8".    KreMlaa]       n)  A  ii]  aber  io  ein  Strick         H8''.  [Brcsslau]     h)  acorr.  aim  o       \t)an  ia  corr. 

autrorlirri  c)  A'      A)  iugis  auf  Uamir     c)  o  co)-r.  aus  u 


UKINÜICII    II.     IIMU. 


lOf) 


(Juniyiiiiiliii-  iiH-iiiiiriuiii  |iai'('iitiini(|ii<'  iiDstni- 
nim  et  kjirissimi  scnioris  ot  anteccssoris 
nnstri  tcrcii  vidclicet  Uttoiiis  iiiiperatoris 
luijjusti  coiiunfinDratiiiiii'ni  ad  au;rtiwiitiini 
s  Im-i  et  rratniin  iliidiiii  dco  sid»  n  i,^iila 
saiU'ti  r>i'iii'di('ll  iiillilaiiliiuii  \i<'tualia  diias 
iiDstri  iuris  (.•ivitates ,  id  rst  'li-iclnis  et 
Liu))i>cli<ili,  rmii  tcritoriis  suis  in  iiaf;ci 
Liisici  et  in  Gcronis  foniitatu  sitis  sanctu- 

10  rum  altario  per  lioc  rej^alc''  iiracrrptiim 
ad  interoessiDucni  j)ra{'dicte  eontcetaiis 
nostrao  et  eornndeni  eiiiseiipornni  eontnii- 
iinis,  nna  eiini  (ininilnis  cariini  l(?j;'alibus 
])fi-tinrntiis  et  ntilitatilms  niobililins  et  ini- 

15  nioliililms  areis  aeditieiis  servis  ei  aneilli.s 
terris  eidtis  et  ineultis  pratis  paseiiis  sive 
eonipascuis  siivis  veiiaticmibiis  atpiis  aqua- 
runuiue  decur.sibu.s  piseationibns  inolendinis 
viis  et  inviis  exitibus  et  reditibns  qu^\sitis 

so  et  inqmrendis  ac  eeteris  quc  qiiolibet  modo 
rite  voeari  possunt  utensilibus  et  appcn- 
dieiis,  eo  ten<iri>  qiiatimis  praefatus  vene- 
rabilis  Eg<:fiiiar<lus  abba.s  suiquc  in  aoter- 
num  .sueeessores  liberani  inde  liabeant  per 

25  onniin  potestatcm  pro  coenobii  sni  usibus 
et  monaehonuu  oportimitatibiis  quiequid 
sibi  libuerit  faciendi.  Et  ut  hacc  nostrae 
traditionis  anetoritas  stabilis  et  incon- 
vnlsa    penuaneat,    hane    iiostri    praeeepti 

30  pag^nam  inde  conscrijjtani  luaini  propria 
roborantes  si<;illi  nostri  inpressione  in- 
signiri    inssiinns. 

^    Signum    donini    Ileinrici  (iM.)    rcgis 
invictissimi.  ^ 

35  §  Egilbei-tus  cancellarius  vice  Uiiilligisi 

archicapellani  recog.  |  (SI.  D.) 

Data  VI.   id.  ang.  anim  dominicae  in- 

carnationis   MIHI,    indicti<nie  I,    anno  vero 

domni    Heinrici    .scciuidi    rcgis  lll;    actum 

40  in    Kiiuuenburg;    in    dci    nomine    feliciter 

amen. 


lk'iii.'clK'ti  iiiililiiiitiiiiii  vic-tiinliii  (Iiiax  iHiatri  iuris 
i'ivitatCH,  id  vat  Tric-him  et  [..iiilioclioni,  MroKcina, 

Orotiiisti,  Linbsi,  Zloupisti,  (Jozteuuissi 
iiiin  iiritiiiii»  sui»  —  ae  iinnie  qiiiefiuid 
Dieliieri    in  beneticimn    bal>uit  —    in  |in(f.i 

l.iisici  et  in  (ii'i'niiis  ciiinltatii  xitls  Haiicluriiiii 
altariii  per  lido  rc^fale  |iri'fc|itiini  ail  iiitcrei-H.iioMfin 
|iiC(Iirtao  foiitci'tali.s  iiostra«  et  vuriimlcin  cpiNCO- 
|>oniin  c-oiitiiliniiis,  nna  ciim  oinniliiiH  i-aniin  ' 
ic^'aliliiis  K  iiertiiientiis  et  ntilitatiliiiN''  inoliililjiiii 
et  iiuiiobilibu.s  arci»  aeilitiriis  Nor\-i.s  et  aiicillis 
terris  ciiltis  et  inciilti!«  pratis  pasonin  sive  coii- 
pascni.s  !tilvi.s  rcnatioiiilin.s  a<|uiH  ai|uarMnn|Mi'  ilc- 
(•nr.-(iliii.s  jiiseationilin.s  niolcnilinis  vii.s  *  invii«  exi- 
tibus et  rcilitibus  (|ne»iti.s  i-t  imiuireudi»  ae  eetcrin 
<|ue  i|UMlibot  modo  rite  voeari  possunl  utcnsilibiiM 
et  appeiulieiis,  eo  teiiorc  i|Uatiiius  prefatua  vene- 
rabilis  Enfgihardus  '  abbns  suirjue  in  netenuini 
.suecessores  libcrnm  inde  hnbcnnt  per  omnia  pote- 
statem  pro  eoeiiobii  sui  usibus  et  monaclionnn 
O]iortuiiitatibn.s  ijniequid  sibi  libuerit  faeiendi.  El 
ut  haee  nostrae  tradieionis  anetoritas  stabilis  et 
iueonvulsa  pernianeat,  liaiu-  jirerepti  imstri  pagi- 
naui  inde  eonscriptam  inaim  propria  roborantes 
sigilli''  uostri   in]ii'Cssione  iusigniri  iussimus. 


{;!  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis 
invictissimi.  ^ 

§  Egilbortus  cancellarius  vice  Unilli- 
gis*^  archicappellani  recog.  ^        (SI.  D.) 

Data  VI.  id.  aug.'  anno  dominicae  in- 
carnationis  .MIIII,  indietione  I,  anno  vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  III; 
actum  in  Kiuuenburc;  in  dei  nomine  feli- 
citer S  amen.  i\ 


88".  c)  über  dem  leiten   c    üt   tiimter  ein  Ahkür- 
ziings^eichen  von  anderer  Iland  hinzugefügt. 


88*.  f)  über  T  eine  OberWnge  radiert  g)  legali- 
bus  aus  legabus  sofoti  con:  li)  über  dem 
dritten  t  eine  OberMnge  aitsradioi  i)  h  auf 
Kasiir  einer  Unterlänge  k)  «<ic7i  si  eint 
Oberlänge  getilgt  \)  u  auf  ftasur;  irahr- 
scheinlich  aar  zuerst  g  geiirhrieben. 


KaUtrrurkunden  ll(. 


14 


106  K  AISI   IMliKlNUKN. 

84. 

Heinrich    bestätigt   der  bischVtßichen  Kirche   zu  Cremona    die   ihr   von   seinen 
lo)'  '    rrt/ieilten   Jicchtc:    den  Jiesif:    des  FhissKj'ers,    den  Zoll  und  die 

lid\u.~.  ,.'    itcirnJt    hm- )hiiU,    der   iStadt    und    in    i'inein    (')idireis    von    fünf 
Miglien.  M,i<iiMiir<i   lt)<)4  Ortoher  9.       6 

Codrx  SiVflrrfirtii«'«'    ""<  '''»'   Anf'nini  ilis   l:i.  .Jh.  /i.  'I'J    in  dir   Hililinliiii    iiiivvninlivii    zii 

l'ghelli  Itiilia  siicra  cd.  I.  4.  804  eil.  mit  S.  k:il.  oct.  —  Miiruluri  Aul.  lud.  6,  tiH 
HnvoUsliiudig  aus  A.  —  Saiicleiiientiii-i  Seni'.'<  episc.  Crenioii.  ^:^S  n"  14  aii.s  A.  —  Hühmcr 
Reg.  963.  —  Stumpf  lieg.   1S9S.  lo 

X^ten  DO.  III.  2'J2,  das  ah  Haupirorurkunde  diente  und  itiirh  die  Fonntdieniiig  der 
Sigtium-  utid  Reeogiiiliotii^zeile  beeiuflustile,  haben  hei  der  Alifa.isuiig  coii  D.  84  noeh  andere 
Cremiinexer  DD. ,  inshviondere  DO.  III.  204 — 206.  vorgelegen,  an  welche  aber  nur  hier 
und  da  einige  von  uns  nicht  durch  Pelitdnick  bezeichnete  Worte  anklingen.  Ist  nun  auch 
die  Moglichkeil  nicht  au.<ige.ichlo.<;sen,  dass  der  Cremonese,  welcher  die.ie  und  andere  Stücke  15 
(vgl.  die  Vorbemerkung  zu  DO.  III.  198)  hergestellt  hat,  auch  D.  84  dictierte,  so  kann 
doch  namentlich  mit  Miick-whl  auf  die  Arenga  mit  einer  gcwi.'<sen  Wahrscheinlichkeit  EU 
als  Verfa.'i.ier  unseres  D.  angesehen  werden  (vgl.  N.  Archiv  20,  159  f.).  Die  Fassung 
der  Daiiernngszeile  giebt  in  dieser  Beziehung  keinen  Anhalt.tpunkt :  ihre  Wiederkehr  in 
D.  86  kann  ebensowohl  als  Entlehnung  aus  un.ferem  D.  betrachtet  wie  durch  die  An-  20 
nähme  erklärt  werden,  da.is  ED.  der  Schreiber  von  D.  86,  die  Datierung  in  un.ier 
Cremoneser  D.  eingetragen  habe.  —  Es  ist  bisher  angenommen  worden,  da.ts  D.  84 
dem  Bischof  Landulf  gegeben  und  damit  das  erste  Zeugnis  für  seine  Waltung  sei  (so 
zuletzt  noch  von  Bres-<ilau  .Jahrb.  Konrads  II.  2,  205  N.  6).  Doch  ist  es  .tehr  auffällig, 
rfrt.w  in  unsenn  D.  der  Name  des  Bischofs  nicht  genannt  wird.  Die  Vergleichung  der  25 
Strafformel  mit  derjenigen  der  117.  kann  den  Gedanken  nahe  legen,  da.'is  seine  Nennung 
absichtlich  umgangen  sei.  Nun  wird  einerseits  Landulfs  zu  Arduin  haltender  Vorgänger 
Odelrich  noch  am  26.  Februar  1(H)4  in  Cremona  erwähnt,  andererseits  ist  in  Heinrichs 
Urkunde  von  1007  (Stumpf  Reg.  1486),  in  der  Landulf  zum  ersten  Mal  genannt  icird 
(eine  Urkunde  angeblich  von  lOli.i  im  Arrhirio  stör.  Italiano  5.  .ler.  14,  809  f.  gehört  so 
vielmehr  ins  Jahr  101.5;  vgl.  N.  Archiv  20,  677),  davon  die  Rede,  dass  erst  vor  kurzem 
(noviter)  das  Cremoneser  Bislhum  durch  den  Tod  seines  Bischofs  erledigt  worden  .sei. 
l'nler  diesen  Cm-itänden  teird  zu  erwägen  sein,  ob  nicht  zur  Zeit  der  Ausstellung  un.<ieres  D. 
Odelrich  noch  gelebt  hat ;  er  mü.^ste  dann  natürlich  bei  Heinrichs  Zug  nach  Italien  aus 
Cremona  vertrieben,  und  die  interimisti.iche  Verwaltung  des  liisthums  konnle  vom  Capitel  über-  a» 
noHimrn  worden  sein.  Sollte  nun  etwa  unsere  Urkunde  ebenso  wir  eine  Verfügung  in 
Betreff  des  Laurent iusklosters  (vgl.  D.  S.'i)  vom  Capilel  erwirkt  worden  sein.'  Bei  einer 
derartigen  Anniüimc,  die  allerdings  nur  Hi/pothesr  ist  und  nicht  bewie-ven  werden  kann, 
icürde  «ich  die  Fortlassung  des  Namens  des  Bischofs  in  D.  84  und  die  uneinheitliche 
Datierung  in   D.  8.'i  am  einfach-^ten  erklären.  to 

^    In    iioininc    Kuiictc    d    iiulivifliu»    trinitntiH.      Honricus    divina    fn^vonte    iniHori- 
conlin  Kraiicinmi  i-t  Lungohanloniiii  rt-x.  C^iinniniii    luistniiii    ost    (.'fclesiaruin  <h-\ 

nirnm    millifiK-    pfrcn-    et    in  cMinctiK    iitilitatihns    cisdini    vi;;il!mtiiis    siibvcnirf,    iiiodis 
((uibos    poHHiiiniiH    hniiiMniodi    «»'rnjicr    volmniiK    r-t    optanniK    in-ccipuc    officio    deKudari'. 

fi\\ll]ir<i^)UT    ii"itiiin     mil    ritnniliiu    iionlri«    liilililiii«    |ir('«>'iitiliim   ♦    ft    fiitiiriH,    nriH     kai'itatc     dci    ft    i& 

ilil<-c't<'  rcgni   iioxtri   fonnr)rtiK  ('iini^iindc  p'atiHKinio   intcrvfntu    «pu-fjue  iircicptn,   ([uc  ali 
aiiteceMoribuH    noHtri!«,    inaxiirw    prinio    »fcundo    et    tcrcin    KanctiKHimi»    r-t    invictitisiniis 


HEIXIJICII   II.     in04.  107 

JUl^-Ustis  Ultiiuiljus,  oi-ck'sii;  rrcinunonsi  lai'gitiUi'  cuncessa  et  coiifiniiiita  Sllllt,  CUIU  olllllibus 
([ue  *  coutiiu'iitur  in  illis,  cum  ripa  videlioct  C't  curatiiia  teloneo  et  distriefioiie  eiusdeiU  civitatis 
iufia  et  extni  \m  (Hiininie  iiilliaiiiiniin  spacia  «,  nostri  prcccpti  auctoritatc  COncedeildü  pret'ate  * 
ecclisic     doiiasse     c'outir  m  a  s  s  e    et    loborassc,     ea     vidclicct     ratioilC     iit    nulliis    (lux    marcliio 

6  ai'C'liie])isc(ipus  episcopvis  comes  viceeomes  sculdasio  *  ailt  alifjlia  mag-iia  sive  parva  i)ersoim 
(.•uiiiscuiiii|iU'  onliiiis  SUpra  dlC'tC  ccclesie  *  de  prcMÜetis  mimihiis  alii[iiaiii  *  inolestiani  aiit  Vlolcn- 
tiaiu  intVrra  presiimat.  Si  (|Mi,s  vero,  ijuod  noii  crediuuis,  Imius  iiostii  precepti  doiiatioilis  et  Con- 
tinnationis  tcmerariiis  violator  cxtitorit,  sciat  se  composituruin  auri  optimi  liliras  c-entmii,  iiiedic- 
tatiiii   campio  iiostiu    et    piediete   peelesi^  *   episeopo  suisqiie    suceessonljus  nu^dietatom.      Quod    ut 

10  verius  credatur  *,   inaiiii  propria  *   roborantes  *   sig-illi  nostri  inpressionn  ins.siimis  iiisijrniri. 

§  Sigmini  domni  Henrici  (M.)  serenissinii  et  invietissiini  i-egis.  | 

§  Egilbertus  cancellarius  ■s'ice  Uiiiligisi  archiejjiscopi  et  arcliieaneellarii  recognovi.  ^ 

Data  VII.  idus  octubris  indictionc  II,  anno  ab  incaniatione  domini-''  MIIII,  anno  vei-o 
donnii  Henrici  secundi  regis  111 ;   actum  Magideburgo ;  feliciter  amen. 

15  85. 

Heinrich  verbietet  dem  Abt  des  S.  Laurentiusklostevs  bei  Cremona,  ohne  Ein- 
willigung des  Bischofs  Theile  des  Klosterguts  zu  veräv^seim,  und  erklärt  solche 
Veräusseningen  für  nngiltig.  Magdeburg  October  9  —  1009. 

Codex  Sicardimms   aus  dem  Anfang  des  13.  Jh.   2>-  33    in  der  Bihlioteca  governativa  zu 
20  Cremona  (A). 

Ughelli  Italia  Sacra  ed.  I.  4,  804  aus  A  ==  ed.  II.  4,  594,  =  Zacharia  Cremon. 
episc.  series  92,  =  Migne  Patrol.  140,  385  n"  50.  —  Stumpf  Reg.  1523. 

Zu  Zweifeln  an  der  Echtheit  des  von  Stumpf  Reg.  1528  verdächtigten,  von  Astegiano 
Cod.  dipl.  Cremonae  1,  93  unter  die  Documenti  ^mrii  eingereihten  D.  85  scheint  uns  kein 

25  ausreichender  Crrund   vorzuliegen.     Der  imbedenkliche,   in  dem  D.  Heinrichs  III.    Stumpf 

Reg.  2163  fast  wörtlich  wiederholte  Context  ist  wohl  ausserhalb  der  Kanzlei  mit  Be- 
nutzung des  D.  Rudolfs  IL  Böhmer  Reg.  Kar.  1494  verfasst  icorden;  einige  Ausdrücke 
der  Arengn  und  der  Corroboratio  erinnern  noch  an  andere  filtere  Cremoneser  Urkunden, 
z.  B.  Mühlbacher  Reg.  Iß29  und  DO.  III.  205.  —  Das  mit  D.  84  nahezu  ühereinstimmende, 

30  zu  1009  nicht  imssende  Protokoll  mit  uneinheiflicher  Datierung,    in   irekher   Tag  und  Ort 

zu  1004,  die  Jahresmerkmale  zu  1009  gehören,  weist  darauf  hin,  dass  im  October  1004 
zu  Magdeburg  auch  über  die  Stellung  des  Laurentiusklosters  zum  Bisthmn  verhandelt  worden 
ist ;  da  das  Kloster  bekanntlich  eine  Gründung  Bischof  Oddrichs  war,  können  nach  seiner 
Beseitigung  Ma.isregeln  gegen  dasselbe  nicht  auffallend  erscheinen.     Entweder  ist  nun  ein  im 

56  .7.  1004   zugleich    mit   D.  84   hergerichtefes   Blanquet,   tvelches   das  ganze   Protokoll,   die 

Datierung  jedoch  ohne  die  .lahresmerkmale  enthielt,  im  .7.  1009  durch  Eintragung  des 
Context  es  und  der  Jahreszahlen  fertiggestellt  worden.  Oder  es  ist  im  .7.  1004  ein  nur 
mit  Tag  und  Ort  versehener  Akt  aufgenommen  und  erst  1009  von  dem  Bischof  Landulf 
die    Ausfertigung   einer  Urkunde   erwirkt   worden,    zu    deren  Herstellung    man    au,sser   auf 

40  d^n  Akt   auch   auf  das   gleichzeitig   mit  diesem  ertheilte  D.  84  zurückgegriffen  hat.     Die 

Verzögerung  der  Beurkundung  Hesse  sich  aus  den  bei  D.  84  dargelegten  Verhältnissen 
im  Bisthmn  Cremona  hinreichend  erklären.  —  Die  Vollendung  des  D.  muss  im  J.  1009 
vor  dem  7.  Juni,  dem  Krönungstage,  erfolgt  sein. 

84.   [Bloch]         a)  dl  A,  rf/J.  D.  S(i. 

14* 


lOS  KAISKKrKKrNlU.X. 

^    In    nomiiii'    sam-tc    i-t    imliviihu-    triiiitJiiis.     llrmkus  diviua   ^   faviiit«'    iniseri- 
cordia  Kranconun  et  Limgobanloniin  rex.  Si    samtarmn  dci  «.'ci-li-sinnuii    iiiiscriis 

et   opprvRsionibiis    stiuliu-riiiiuii    siibvt-niri'  et   Jiostr»,'    uiaiestatis    suhlevaiiicn    lahmaveri- 
imis  iii|ieii«lere.  j)r<>ctil  iliibin  regriii  iiostri  statuin  stabiliri   et  ctiTne  remuiuTatiimis  pro- 
iniiini  II. (bis   n-peiuli    ni>ii    aii)l)ifrimus.      (.^uaproptiT  imiuiii  sit   ()lllllibll^s  iiostris  tidelibiis  ^ 
laiii   pn>sentibu8  niiniii  t'uturis.  ((iiinl   vir  vciicrabilis   Lniulultus  sniicty  ('reiuouiMisU  oiTU'siy 
i-t    |>iT  ouiiiin    iii'Mt'r    liilcli.s.-iiiiiu.s  •    iiiiiili'!'ll<'    iiostn;    nullit.    (jlKid    i|ii('daill    altbatia    .s\lo 
■  ,.       ,  .•■  stibdita  et    in    luMioiv   saneti   Luiirentii   dedieata  vt   iuxta  eivilatcin   siiam   sita 
a  ipiodnm    abbate  Lainpertn    imiiiiiu-    diniinueri-lnr    in    lirm-tü-iuiii  daiubi    et    malus    iii- 
seriptiones  facieiido  et  hae  oecnsione  vietuaHa  tVatniin  siilitraliebautur,  et  sie  nratioiies  lo 
et  heleiiiDsiiie,  (pie   pro  aninia  illius  qiii  eaiii  eonstnixit  et  pro  aniinabiis  ninniiini  cliri- 
stiaiionnn  fieri  debebant.    diniiiiui   vicb'bantiir.     Ciiiiis  rei   eansa  (bdon-   enrdis  tacii   in 
triusecus,    ipiid    iude    H<'ret,    cogitarc    cepiiniis.      l>ivina    iiaiiKpic    ^ratia    insiiirante    et 
dib-etissiine  eniiingis    iinstiv  Obunirliuiide  «•niiscilici"    salubcrinm "    iiitiTvcnicnte,    nustrc 
rejinlis  auetoritatis  preei-ptum.  (pmd   iiivii>labili'  perpetiiaiitcr  teneattir,  tii'ri  prec('i)iimis,  15 
ea  videlieet    rntione    ut    laiii    presens    abbas    (piaiii    l'utnri    nidiam    pntcstatem    dciiiceps 
liaboaiit  de    rebiis    ad    |iredietaiii    abbatiam    pertineiitibus  diiniimere    nee    in  benefitiuni 
daiubi    ni'c  eonuinitationes    seu    jirecarias    atfpie    liljellaria.s    taeientbi  sine    lieentia    ]irc- 
.»entis  f|iisc<>|ii  et  sueccssonim  eins  <nii   pro   teniporc  fucrint.     Si  qiiis  ver<i  abbas  enntra 
hanc    nostrani    nuctiiritateni  et   preceptioncni  deinceps    facere   presninjiM  rit.    scripta    et  20 
investitura  «pn-    fVeerit    irrita  et  vaena   et    sine    robnre    perniaiieant,    et    ald>as    jji-oprio 
honiire  c-t  diynitate    privctur,    et    illi,    <pii    investituram    aut    alitpmd  scriptum  suseipere 

prosuinpserint,    sei  mit    »c    conposituros    auri  optiiiii    libras    ceiitiim,    uu'dietati'iu    canicic  iiostro    et 

nir<liptAt<-ni  al)batie,  eiii  dampnuni  et  diniinutionem  inf'erre  tenqitaverint''.    (^m«!  ut  veriiis  cre- 
(l«tur  diligx-iitiusi)  uc   ab   Oiuuibuü   uljscrvctur,  mnim  proprin  roboraiitcs   sigiili    iiostri    inpressionc  «6 
iiMsimu«  insig'mri. 

^  Sigiuini  donuii  Henriei  iM.i  gloriossissinii ''  et  invietissimi  regis.  | 

^  KfjilbertUR  eaneellariiis  viee ''  Uuiligisi  archiepiscnpi  et  areliieanceiiarii  rei-ci^xnnvi.  j^ 

Data  vn.  id.  netnli.  aiuin  ab  iiiearnatione  dimiini''  .\I\1III.  aniin  vrm  clmiini   Henriei 
sectindi  regis  Vll:  aetiun   Maidebtirg;  feliciter  amen.  -m 


80. 

Heinrich   schenkt   der   bischößiclien  Kirche  zu  Würzburg   die  Knechte  Gerold 
und  Iriiuf.  Frone  UM  Odobrr  1',. 

Origiiialdiploni  im  k.  Rcirhsarchic  zu  Miinriien   (Ä). 

Jjnnij  Reg.  Boira  1,  .5.5  Reg.  mit   III.   id.  oetobri«.  —  }foii.  Buica  28",  H20  n"  208  mis  A.  ;i6 
—  Böhmer  Reg.  964.    —  Stiimp/'  Reg.  l:M. 

Yerfii.'iti    und    grsrhrieliru    von   ED.    —     Vet>er   die  Fa-isiinij    dir   l)i(lirriiiiiis:illr    njl.    die 
Viirliniiirhiiig   zu  I).  Hl. 

V.,    ^    In   nomine   nanetae  et   indivicbiae  tiinitalis.      lic  imiens  divin.i   lavcnte  cli- 
mentia  Franconiiii  et  Lnngobunbtnini  rex.  Si  fidelinm  nostnninn   piis  |  petitionibus  i" 

nMicnMini  pri;beintiit,  inagiiiini  in(b-  iinime  no»tnie  jirovenire  gaudiinn  mininie  disfidimuH*. 

Nfi.  [Bloch]      ai  A  b)  tempUvit  A  c)  vic«  A  A)  «1'  .1,  ryl.  D.  bC. 

Mt.     BresiUa;      ■)  A 


HEINUIOH  II.     11MI4.  109 

Idcirco  <iiiuiiuiii  samtae  ilci  occlesi.ie  ridclium''  novcrit  iiulustria,  quoniam  inten'entu 
ac  sii[iiilii',uniiu'  dilrctissiiiiae  iiobis  coiiiiii^is  xidelicot  Cnniguntlao  rcginae  ncc  non  et 
Hecilini  \'iiircilnirgoiisis  yc•c•I(^siae  cpiscopi  pia  Hagitatioiic  (jiiosdam  nostrae  proprietatis 
servos  Gerolduin  videlicet  et  Iringuiu  dictos  ^celesiae  sancti  KUiani    in  Uuircibiirc  in 

6  proprium  donavimus  dcdinius  atcpie,  oniniuni  contradictione  rcniota,  prout  ünnissinie 
potuimus,  (.•ontirmavimus''.  I'r^cipientes  igitur  regali  maiestatc  edicimus,  ut  nee'' 
parva"  quornnilibet  vcl '  magna ^  persona  cundem  prt^scriptum  episcopum  Ileeilinum'' 
suosqne  sneeessores  de  iam  dictis  servis  eorumquc  possessionibus  '  liercditatÜMis  mo1)i- 
libus    et    imiKiliilibus    seu  ([uestibus    ali([Uo    modo    iusta    ae([iiisitione    Ulis    adliorentibus 

10  inquietarc  niolestare  vel  disvestire  presumat.  Et  ut  hacc  nostrae  tradicionis  aucto- 
ritas''  stabilis  et  inconvnlsa  in  etcrnum  permaneat,  hanc  cartam  indo  consciüptam 
mann  propria  roborantes  sigillique  nostri  inpressionc  insigniri  iussimns. 

^  Signum  donini  lleinriei   (M.) '   regis  invictissimi.  Ü 

§  Egilbertus  cancellarins  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  ^  (SI.  2.) 

15  Data  in   id.   oetub.   indictione    II,'"  anno  ab  incarnatione  domini  MIHI,   anno   vero 

ibnnni  Ileinriei   seeundi   regis  III;  actum   Fnisae;  feliciter  j-i  amen,   j-j 


87. 

Heinrich  nimmt  das  von  den  Schwestern  Frederima  und  Imma  mit  Hilfe  des 
Grafen  Gero  gegründete  Nonnenkloster  Kemnade,  dem,  die  Grün(^erinnen  ihre 
20  aufgezählten  Besitzungen  geschenkt  Jiaben,  in  seinen  Schutz  und  verleiht  ihm  die 
Freiheit  von  Gandersheim,  Quedlinburg  und  Herford  mit  dem  Vorbehalt,  dass 
das  Kloster  bis  ziim  Tode  der  Stifterinnen  in  deren  Besitz  bleibe,  sowie  die 
Immunität  und  das  Wahlrecht.  Magdeburg  1004  November  2. 

Originaldiploiii    im    k.    Staatsarchiv    zu    Munster    (A).    —    Corveier    Copialbuch    aus    der 
ää  Mitte  des  13.  Jh.  p.  147  eljenda  (C).  —  Corveier  Chartular  des  17.  Jh.  p.  82  ebenda  (D). 

PauUini  Ann.  Corbeiens.  383  cit.  —  Martene  Coli.  1,  865  aus  A  mit  Lücke  für  das 
Regierungsjahr  =  Grupen  Orig.  Pyrmont.  (Göttingen  1740)  10,  =  Migne  Patrol.  140, 
2Ö6  n"  21.  —  Falke  Cod.  trad.  Corb.  903  n"  409  aus  A,  nebst  Facsimile.  —  Erhard  CD. 
Westf.  1,  60  n"  80  aus  AD  =  Migne  Patrol.  140,  255  n"  20,  =  Heinemann  CD.  Anhalt 
30  1,  73  n"  93,  =  Dürre  Orig.  Kaminat.  4  n"  1  und  5  n"  3  unvollständig.  —   Wilmans- 

Philippi  Westf.  KV.  2,  147  n"  129  aus  AC.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  97  n"  598  Reg.  — 
Böhmer  Reg.  965.  —  Stumpf  Reg.  1395. 

Obwohl    u-ir  die  Schrift  der   Urkunde    keinem  Kanzleibeamten   zuweisen  können,    also  ihre 
Herstellung  durch  die  Partei    annehmen    müssen,    zweifeln  irir  doch  nicht  an  ihrer  Origi- 
35  nalität,    für  welche  der  zeitgemässe,    in  einzelnen  Formen  an  EB  erinnernde,  aber  keines- 

wegs auf  ängstliche  Nachzeichnung  einer  Urkunde  dieses  Notars  zurückzuführende  Schrift- 
charakter, die  Nachfragung  des  Vollziehungsstriches  im  Monogramm  und  der  Tagesangabe 
in  der  Datierungszeile,  endlich  die  tmverdächtige  Besiegelung  sprechen.  Der  Inhalt  der 
Urkunde   ist   unbedenklich:    was  sie   mehr  lud  cds  die  Bestätigungen  Heinrichs  IL,   Kon- 

■»0  86.    li)  über  der  Zeile  nachgetragen         c)  irma  auf  Rasur         A)  ilahinter  vel  ausradiert         e)  da- 

nm-h  Rasur  f)  am  ersten  Strich  des  u  eine  Unterlänge  getilgt  g)  n  über  der  Zeile  nach- 
getragen h)  dahinter  ein  Strich  radiert  i)  in  ess  ist  das  eiste  s  nachträglich  eingeschoben 
k)  o  corr.  aus  a  1)  am  Monogramm  mehrere  Rasuren  ra)  id.  octob.  indiction.  n  »tacA- 
get  ragen . 


110  KAISKIUKKINDKN. 

md\  11..  Heimichs  III.  (Stumpf  Rttj.  liiSl.  187:i  Oi:  214-J).  die  ührigi-n.s  sämmtlirh 
rinfH  Frhirr  Hnstrfs  D.,  vgl.  Kote  f,  uiederhoten ,  —  die  Aiignhe  der  Gniie,  »m  denen  die 
von  rf«  Griiiideriiinrii  geschenkten  (hte  liegen,  die  gemnie  Bezeichnung  der  KlUster.  denen 
Krnimidr  gleichgestellt  wird,  endlich  der  Vorhehnll  der  Eechte  der  Griinderinncn  an  dem 
Klitster  fiir  die  lA-Inn.'iieil  der  beiden  Frauen  —  ist  rollkoninien  unverdächtig ,  zumal  ß 
nichl  abrusthen  isl,  aus  irelchem  Grunde  dieser  VorMinIt  in  ein  DH.  //.  von  1(H)4  — 
dass  Kemnade  ein  solches  erhalten  hat,  i.il  aus  dem  unanfechtbaren  Protokoll  mit  Sicher- 
heit zu  folgern  —  .\'j>iiter  hätte  interpoliert  werden  sollen,  da  er  ja  mit  ihrem  Tode 
jede  Bedeutung  rerinr.  —  Ai.v  Dictal  erinnert  in  einigen  Ausdrücken  an  EC,  aber  auch 
an  andere  DIK  U.  II.  dieser  Zeil,  ;.  B.  an  D.  70  (vgl.  die  Publiratio),  das  freilich  lo 
srineraeHs  auf  eine  Vorlage  (Itlo's  III.  zuriickgcht.  l'nd  dass  auch  unserm  D.  eine  ver- 
lorene Ottonische  VI',  zu  Grunde  liegt,  isl  wenigstens  nicht  ausgeschlossen:  auf  ein  DO.  I. 
für  Ketnnade  scheint  .tich  der  Ann.  Sojco  967.  970  zu  beziehen,  und  auch  das  Pecognitions- 
verbum  könnte  auf  die  Vennulhung  führen,  da.is  ein  D.  Otto's  IL  oder  Olto's  III.  benutzt 
wfire :    doch  ist  es  uns  auch   achon   unter  Heinrich   begegnet,   vgl.   D.  S'i.  SS.  4'i.  -i-i.  is 

(C.)    ^    In    iiiiiniiu'    saiicty  et   iiulividiu-  triiiitati.'*.      Ilciiiriciis   |ilivijn;i   t'iivcnt "   cK'- 
uiencia    ri-x.  Omniuin    saiictg  dei    acclosiae    nostroruinque  fidclimn  presencium    ac 

futiirunini    coinperiat   ^    universitär,    «lualitor   dninna    Frcdenina    veiierabilis    abbatissa 
eiusfjiie  snror  Iiiuiia  i-omitissa,  (iorone  coiiiito  adiuvantc,  constnicsennit"  (|U(>ddain  moiia- 
xtoriuin    ad    lioiitirfiii    saiii-t«;   dei    geiiitricis    et    i)eri)Ctuc  virj^inis  Jlarii,'    dedii-atiiiii,    ad  20 
quod  omncni  licriditatciii ",    hoc  est:   Koininetaii.  IIt;}j;cii,  Barigi,  Tiimliriun,   ( »tliore  — 
h^c  sunt  in  Tilitiii   — :    Uarstan  in  Anj,';i:    Iviitlii-  in   Uiiikanaiidde :    H.-udt  iiuiiie,    Hot- 
uiauucsüuii,    LuittliiTj),    Britlinj^i,    ]iia)i;;ilnidibury.    Adduiicstliorp,    llatlicrbiki,    Uudan- 
buson,    Sutlicrburg    in  Bardanga:    Cianiki    in  Drenani;    Uuiginannesburstal,    Benncdes- 
tliorj)    in    Mosidi:    Uuidila,    Uualdc"r.s|i)di'',    Kokerbiki    in    Ileilanga"^;    Hi)la[naJ,    Ann,  25 
Si-tila"'    in    llnglninga:    H<-])stidi.    Sinigas    cunctaque    eannn    iiio    prcnii-nKirata    jn'cdia 
grati.ssinia    viduntate    tradid(;nn)t ",    (ju«;    vorn    sita    siuit    in    i-<iniitatii    Bcrnliardi    ducis. 
Undc  nostrani  regalcni  aggi'osst;  niaiystatyni *  supliccs    ntgavoniut.    iit    ipsnni    nmnaste- 
rinni    in    n<»tn    nnnidibin-dio  su.si-i|ifrcnius    tabsqno    Hlx-rtatis    ae    legis    |iriniatiini    eon- 
cedorenni«,    ipialeni    ( iandi-slieini,    <,^iiitiliul)urg,    Heriuurti''    teuere    videntnr,    (juiid    nos  30 
peticionc  Tlieodriei   MinddnneiiNi.s  episcopi  fecisse  onniiuin    noseat  universitas  tideliuni. 
Ad    hoe    Htatuiniu.s,    ut    in    prefat«;    abbatisse    suffpic    sororis    comitisso    potestate    j)re- 
dictiiiu  nn>nast<;riuni"  et  abbaeia  nustro  persistat  eoncessu  diebus  vitc  earuni,  post  obi- 
tum  vero  utrarunitpie  earuni  ad  nostnini   publieinn  eadem  al)ba|ei|a    ins   in  per]ietuiini 
pertineat.     Innuper  autcni  voluinuK,   ut  nnlla  niainr  sive  minor  regni   nnstri   jicrsona   in  »> 
eadem    abbaeia    |dacituni    faeere    aiid"    aii<|uani    sibi    nmlcsliani    intVn-e    vel    pidilieani 
fmiceioneni  ex|i|ge(r)e ',  nisi  advoeatus  abbatis.sc  .sanetarunupie  ninnialiinn.     Iloe  etiani 
nostra   regaii    auctoritato    |ad  lioc"  conjcedinniK    [abbajoie,  ut  sanett;  nmniaics  ciiisileni 
nionaMtcTÜ.  abbati^^(a  def|nneta.  lieeneiani  liabeant  eligendi   |a|liani    ad  lioe  idonea|)n{. 
Kt  ut  liuius  n^l^tr|e|  aueturitatis  prece|i)t|uni  Hiinius  onnii  (t)eni||Mi|re  perseverct,'  li(a|nc  i" 
pag|inani  manu]  propria  roborantf^»  silgillo''  nostrjo  iussinnis  insignijri). 

^  Siginini  donini   ileinriei  (M.)  re|giK  invietiKsimi).   § 

^  KgilberlUH  cnnc-elJariuH  vie«;   UuilligiHi  areliicappliani "   iiutav.  '(\,  (SI.  2.) 

87»    fBrtwlliU  a)  A  b)   A    hirr    uml    in  ilev  Foli/e    mthvfnch    rcCKliliumrll ;    dir  h'rgilniiint/iH 

an*  Cli  ri   rfn*  fruit   b    rirllrii-hl  corr.  mm   i  <1;   c  corr.  uns  i  cl   in  A   war  zuerMl  M> 

bcriuuri  grtchrieltm;  ilnnn  triiiilr  c  in  t  ctwr.   und  ilaror  T  ciniieurlwllrl  f)  (';  und  no  munH 

»arh  dm  rorhnndenen  SrhviftrtMen  in  A  geltten  werden:    excroeri-  D;  dahinter  ffhil  ein   Wort 
trif    pr>-*uniat  iii    ud    lioo    (';    liuic  />;    nach    den  SrliriflrCKtrn    i»l  die    ernte  Lemtuy  iralir- 

»fhrinlirlifr  h)  /';  «igno  C 


HEINKK'Il   II.     1IMI4.  111 

Data  IUI.  non.  novomb. '   anno  (Ljminice   infuniacinnis  MIIII,   indiccinnf   II,    anno 
vero  (loinn[i  IK'inriti   II.   i<gis  III;  actum  Magjadeburc. 

88. 

Heinrich   bestätigt   dem  Kloster  des  h.  Johannes   in  Magdeburg   den  Zehnten 
5  vom  Honigzins  im   Gau  Nizizi.  Magdehim/  1004  Xovemhcr  13. 

Originaldiplom   im  />•.   Slaatsnirliiv  zu  Berlin   (A). 

Höfer  Zdtsrhr.  2,  187  n"  32  (oic  A.  —  Jaffv  DD.  quadraginta  25  n"  21  aus  A.  — 
Heinemann  CD.  Anhalt.  1,  7.5  »"  96  aim  A.  —  Höht  ein  ÜB.  des  Klosters  Berge  7 
n"  10  ans  A,   nebst  Facsimile.  —  Stumpf  Eeg.  1396. 

10  Ausserhalb  der  Kanzlei    mit  Benutzung  von  DO.  I.  446  verfassf   und  —  mit  Ausnahme 

der  von  EC  hinzugefügten  Worte  actum  Magadaburch  —  auch  geschrieben.  Auch  die 
ungewöhnliche  Fassung  der  Becognitions formet  und  dir  irrige  Bezeichnung  des  Begierungs- 
jahres als  ann.  imperii  gehen  auf  die  VU.  zurück,  aus  deren  Signumzeile  endlich  noch 
einige  Worte  in  Z.  36  unseres  Textes  stammen.  — -  Das  von  Holstein  noch  gesehene  Bruch- 

16  stück  des  SI.  2  ist  jetzt  nicht  mehr  vorhanden.  —  Durch  die  Feststellung  der  Thatsache, 

dass  ein  Kanzleiheamter  an  der  Herstellung  des  Stückes  Antheil  gehabt  hat,  ist  dessen 
Originalität  (für  die  übrigens  wie  bei  D.  87  auch  die  Nachtragung  des  Vollziehungs- 
striches im  M.  und  der  Tagesangabe  in  der  Datierung  geltend  gemacht  werden  könnten) 
und  damit   seine  Echtheit   entgegen  den  Ausführungen  Sickels  zu  DO.  I.  446   ausreichend 

20  verbürgt.     Wie  immer  es  also  auch  um  die  Echtheit  des  DO.  I.  (vgl.  Ottenthai  Reg.  379) 

hestellt  sein  mag,  jedenfalls  muss  dasselbe  im  J.  1004  schon  vorhanden  gewesen  sein.  Die 
Intervention  des  Erzbischofs  Tagino  in  unserem  D.  beweist  bei  dieser  Lage  der  Dinge, 
dass  dieser  .li.ch  den  Ansprüchen  des  .Johannesklosters  auf  den  Honigzinszehnten  im  Nizi- 
zigau  nicht  widersetzt  hat. 

25  (C.)    ^   In   nomine    .saiictae  ■''    et   individiiac    trinitatis.      Heinricus    dei    cooperante 

gratia  invictus  et  pacificius''  rex.  Divinae  dispensationis  largitione  f,   lei  publicae'^ 

prefecti  regendae,  debitores  sumus  pro  acqiiirendo  animae  iio.strae  lemedio  venerabilium 
antecessorum  nostronini  d(inativvim  potestative  atque  imperatoria  auctoritate  futmac  mei- 
cedis    caiusa    larn-itum    finuare    .Stabilire    et    augere.       Ideo     omnium    sanetae    catbolicae 

30  aecclesie  Universität i  fidelium  nostraeque  aetatis  contemporanei.s  nee  non  posteritati''  cunctae 

sit    COgnitum ,     qualiter    nos    pro    dei    amore    sanetique "    lohannis    baptistae    et    pro    acquirenda 

patris  nostri  nostraeque  animae  venia  nee  non  dileetg  contectalis  nostrae  Cunigundac 
nostrique  amantissimi  Tegenonis  Parthenopolitani  ai'chipr^suli.s  petitione,  et  insuper  quod 
illi  cunctisque  caenobiis  iuste  debet  di.sponi  a  nobis,    ad   monasterium   praelibati  preciu-- 

35  SOl'is  Christi,  quod  in  suburbio  Magadaburch  construetum '  noliiliter  collegio  pollet  nionaclioruni, 
invictissimi  aug-usti  niagni  Ottonis  nostri  antece.S.SOri.S  donatione  largitam  omnem  mellis  quod 
eiUS  pertinuit  servitio  decimam  de  Sclauorum  provintia  Nizizi  noniinata,  cum  subscriptis  urbibus: 
Siiisili,  Vuerlazi,  Grodisti,  Usizi,  Brot,  Roehutini,  Neszvc,  Sipnizi,  Turgua,  Pretimi,  Olsnic,  Dumuz, 
Tribaz,    Prietozina,    Clotna,    Uuazgrini,    Zuetna,    tunc    temporis    in  comitatu  *  Hodonis,  nunC   VerO 

40  Geronis,  scriptis  litteris  proprii  sigilli  inpressione  signatis  per  huius  nostri  praecepti  stabili- 
vimiis  cartam,  hoc  scilicet  tenoris  pacto  quatinus  *  ipsius  coenobü  provisor  vcl  illius 
qiiivi.?  .sncces.sor  cixm  sibi    snbiectis  regulari  b  u  s   den    ibidem    militantibu.s   n.sii  frnctuario 

87.  i)  IUI.  non.  noub.  nachgetragen. 

88.  [Bresslau]      a)  am  c  Ba.^iir        h)  A        c)  rei  publi  auf  Ra^ur       d)  st  corr.  ans  te        e)  que 
45                     auf  Basur  f)  um  auf  Rasur 


112  KAISKKIKKI'NDKX. 

eiiiKloiii  .rnsum  anmin  revolutioiu- "•■  utiitur.  Sid  (|ui!i  ji  ()iiiliiis(liini  «liviiuis  tiiimr  p.uvi 
{•oiiilitur,  iiisi  Imiiiaiius  sulisccjuatiir,  doi-reviimis  finuitt-niuc  statiiimus,  iit.  si  i|ui.s  im- 
lu'riiUo  nostruin  in  lioc  transgivili  incsuiniisorit  profcimim,  Nit  tlcbitor  ad  re^ijale  aora- 
riuin  <lociMn  auri  talciitunun  im-dii-tiiiiu'  sancti  riu'iioliid  rostitiiatur  in  ilofii]>linn  ciiis- 
ilciii  (U-i-iinati<ini.<  (U'triiiu'iitiin).  6 

^  Sipiuin  dniiini''   lltinriri   iM.»'   ivps  inaf,nii   et   paiitiii.  i| 

I    Eilbcrtus    faucollarius    ad    vioeiii    Uuillit^i^i    arcirK-piscdpi    suiiiini(|ue    taixllaiii 
recognovi  et  subsi-rii»!.  ^  (SI.  D.) 

Data''  die  iduiini  novcmbrium '   anno  doniinicae  iucaniationis  milli-siiiio'"  IUI,  iii- 
dictiont'  H,  anno  autt-ni  iniperii  rcjris  Iloinriii   III:    aitiuii   Mnü:a(lalmr(.li".  lo 


89. 

Heinrich    schenkt  dem  Domcajiifel  zu  Merseburg  eine   ihn  aus  dem  Nachlass 
des  Grafen  Ksico  zugefallene  Besitzung  zu  Kuckenburg  und  Ubhausen. 

Merseburg  10(l4  Xorember  2'i. 
Oriffinaldiplom  im  k.  Slnatnarcliir  zu  lierliii   (A).  i5 

(Bvotnff)   Chronica   von   den  AvtiqiiHefen  H  I'  rit.  —  Hafer  ZeitseJir.  2,  ISi)  n"  'SH  aus 
A.  —  Stumpf  Reg.  1397. 

Vcrfassf  und  grsrliriehe»  ron  EB.  —  Da  Crraf  Esico  erst  am  22.  November  gestorben  war 
(vgl.  S'errol.  Mer.icburg.  in  Neue  Mittheil,  aus  dem  Gebiet  histori.ich-antiq.  Forschungen 
2,  2ri7),  so  wird  die  Urkunde  über  die  aneh  von  Thietmar  6,  16  (12)  und  im  Chron.  so 
Mersetmrg.  SS.  Kl,  172  (wo  .vtatt  Tutimberg  die  Lesart  des  Cod.  1  oder  4  in  den  Te.rl 
aufzunehmen  war)  erwähnte  Schenkung  aus  seinem  Nachlass  nach  der  Handlung  daliert 
sein.  Eine  im  Chron.  Merseburg,  bei  dieser  Gelegenheit  erwähnte  Urkunde  Heinrichs  für 
Esico  hat  sich  nicht  erhalten  (vgl.  Vsinger  in  Hirsch  Jahrb.  1,  288  N.  2) ;  vielleicht 
beruht  aber  die  Angabe  des  Chronisten  nur  auf  einer  Verwechselung:  die  Schenkungsurkunde  ab 
Otto's  in.  für  Esico,  Dd.    III.   :i20,  liegt  noch   vor. 

rc.i    ^    In   nomine  sanctae  ot  iiidividiiac  trinitalis.     IToinricus  divina  favcnto  do- 
nientia  rcx.  Si  ioca  sanctoruni  vcl  aciclcsias  niiniitirciitiac  icf^alis  largitatt;  «iibli- 

nianiUK,  hoc  ntibis  lani  ^  in  pracscntis  vitiie  docursu  ({uanKpic  in  futurae  gloriao  statu 
prodi-Hse  liqiiifbi  iirofitoniur.  Proindc  noverit  omniuni  sanctai'  dci  accclcsiae  nostro-  so 
rnmquo  fidf^liuni  infbistrin,  (|ualitcr  no»  ol»  anioreni  dei  nostraeque  aniniac  seu  con- 
iupB  nohtrao  (Jiini;^n>rlao  vidt-lic<;t  rojjinac  xfn  antocessonun  nostronun  sivf  successo- 
runi  aninianini  r<-ni<'diinii  at(|iK-  jiro  memoria  Ksiconis  comitis  aniniac  jiracdiiim,  ((uod 
ItracfntiiH  EhIco,  dum  vixit,  tcntiit  in  Cuciidiurj,'  et  in  Ubhuson  et  nunc  iiustrac  n-'^nVi 
jintcHtati  ■  |><Tlinct.  ^ilum  scilicf-t  in  romitatn  Hurclianli  comitis  in  loco  (pii  noniinattn'  :ir> 
linHxnga,  ••j(ii*coj(utui  <t  accci'siac  nancti  loiiannis  bajitistr,  (,'iiiisti  aufcm  cxiinii  jjiac- 
cureoris  ncc  non  ccIelK-rrinii  ninrtyriH  Laurentii  in  |)ro|)rinm  (bmius  r('gaii(juo  auctori- 
tatc  largimur,  <'a  vidclici-t  rationc  ut  ]»ractaxati  pontificatus  canonici,  incNbytcii  dia- 
.-..i.,..   ,.i    r.)'<i>'"-   ■•IcniM,    qui    pro  tompon-    ibi    ib-o    sorvientrs    fncrint    onlinati,    jirao- 

W.    «1  ''"  IrUlrn  lUirhitnUn  auf  llatur  li)  iiriurhfn  cjniiiiii  und  Heiiirici  Hdmir        i)  einzelne  'Ptrih  in 

rf«   Mimniiiammf  auf   llanur  k)  zirixfben    ii    iinil    t     Utisiir  \j    dHtn    —    lioveniliriuni 

roH    f/lfirhrr    llinirl    nwhi/rlroffrn  mj    fiiiii    niif  füiKiir  n)  actum  Magadahurch  ron  EC 

narhflHrngtn. 

H9.    ^BreMlau]       a;  i  rorr.  aui  v 


HEINRICH  n.     1004.  113 

noininatniu  praciliiiin  lial)ftant  ad  eonini  usuiii  et  siiiii|itum  toiioant  firiuitorquc  ])c).s8i- 
deaiit,  oiiiiiiiini  lioiniiuini  incjuietatioiH'  rcniota.  Ut  aiitviii  iiaee  nostrae  traditioiii.s  coii- 
cessio  rinna  et  incon\nilsa  permaneat,  lianc  paginani  inde  conscriptam  manu  propria 
corroborantcs  sif^illi  nostri  inprcssione  insiu^idri  iussimus. 

§  Signum   dimnii   Ilcini'iti  (M.)   rcgis    invictissinii.  | 

§  Egilbcrtus  caiiccllarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

Data  Vlin.  kal.  dceembr.''  anno  doniinicae  incarnationis  MIHI,  indictione  II,  anno 
vero  dnnini  Heinrici  secundi  regis  III;  actum  Merseburg  in  eodem  cpiscopatu;  in  dei 
nomine   t'eliciter  amen. 


90. 

Enticurf  zu  einem  Diplom  Heinrichs  für  das  Kloster  Niederaltaich,  betretend 
die  Bestätigung  einer  Anzahl  von  Orten  im  Besitz  des  Klosters,  deren  Ueber- 
tragungsiirkunden  vermisst  wurden.  —    

Aufzeichmng   aus   den  Jahren  1002 — 1004    auf  der  Rückseite  des  Originaldiploms  Lud- 
15  xrigs  des  Kindes  Mühlbacher  Beg.  1974  im  k.   ReichsarcMv  zu  München   (A). 

Redlich  in  Mittheil,  des  Instit.  f.  oesterreich.  Oeschichtsf.  5,  404  n"  22  aus  A.  —  Stumpf 
Reg.  1828"  zu  1002—1014. 

Da.is  wir  in  der  hier  vorliegenden  Aufzeichnung  nicht,  icie  bisher  angenomme^i  worden  ist, 
die  Ab.'ichriff    einer    von  Heinrich   II.    dem  Klostei'    tvirklich    ertheilfen    Urkunde,    sondern 

20  vielmehr  den  in  Niederaltaich  aufgesetzten  Enticurf  zu  einer  solchen  vor  uns  haben,  kann 

keinem  Ziceifel  unterliegen;  es  ergiebt  sich  mit  voller  Sicherheit,  wenn  man  bei  der  Ver- 
gleichung  mit  dm-  VU.,  dem  D.  Ludwigs  des  Deutschen  Mühlbache)-  Reg.  1302  (aus  dem 
auch  Invocatio  und  Devotionsformel  stammen),  die  Gorrecturen  beachtet,  die  wir  in  den 
Anmerkungen  a.   b.  c.  g.  1.  m    verzeichnet  haben.     Hätte  dem   Schreiber  von  A    ein   Ori- 

25  ginaldiplom  Heinrichs  II. ,  das  er  copieren  wollte,  vorgelegen,    so  wären  diese  Gorrecturen 

ganz  unbegreiflich :  war  seine  Vorlage  das  D.  Ludwigs  des  Deutschen,  das  zu  einem  DH.  II. 
ittngearbeitet  werden  sollte,  so  erklären  sie  sich  auf  das  einfachste.  Von  der  VU.  (neben 
welcher  für  einige  Worte  der  Gorroboratio  D.  6  benutzt  worden  ist)  besitzen  wir  eine 
Abschrift    auf  der   Rückseite   des   D.    Arnulfs   Mühlbache)-   Reg.  1878;   zwei   graphische 

30  Eigeiithimlichkeifen    diesei-  Abschrift    (vgl.    die    Noten  e.  g)    kehren   in   unsei-)u    Entwurf 

loieder,  und  auch  der  Schrift  nach  kann  es  als  sehr  wahrscheinlich  bezeichnet  wei-den, 
dass  der  Schreiber  des  Entwurfs  die  Abschrift,  die  er  als  Vorlage  benutzte,  selbst  ange- 
fe)-tigt  hat;  möglicherweise  hat  gerade  die  Anfertigung  der  Abschrift  zu  dem  Wunsche, 
eine  ähnliche  Vergünstigung  von  Hei)irich  zu  erhalten,  und  daniit  zur  Herstellung  des  E)it- 

35  Wurfs  die  An)-egung  gegeben.  —   Ob  der  Entwurf  de^-  Kanzlei  Heinrichs  eingereicht  icorden 

ist,  ver))wgen  tcir  nicht  zu  sagen :  ein  DH.  IL,  das  auf  ihn  forniell  zurückginge,  ist  uns 
nicht  bekannt.  Dagegen  erhielt  das  Kloster  durch  D.  91  einen  imanfechtba)-en  Rechtstitel 
für  zehn  von  den  dreizehn  in  dem  Entwurf  genannte^)  Ortschaften ,  woraus  zugleich  ge- 
folgert  wei-den  darf,    dass  de>-  Entwurf  älter   ist   als  D.  91,  )Mch  dessen  E)npfang   seine 

40  Anfe)-tigung  zwecklos  gewesen  wäre.     Ein  elfter   Ort,  Mi>it)-aching,  uird  in  de)n  DH.  II. 

Stumpf  Reg.  1527  vo)n  6.  April  1010  erwähnt,  aber  die  dort  verbrieften  Besitzungen  in 
Mintraching   scheinen    e)-st   von    Heimlich    vei-liehen    zu    sein,    während   das  Kloster   sicher 

89.   b)  villi,  kal.  decemr.  (so  A)  viellekht  nachgetragen. 
Kai^erurkunden  III.  15 


114  KAISKUr  KKINUKN. 

«-*</«  /t  1111,1  (iii^fllisl  fn-t/iilirt  «vir  (rijl.  :.  li.  Moii.  lioini  11.  l>i).  Zwei  Orlxvhaflrn 
mimrrs  Knltrurfs,  Miihlh4iin  und  Tliiiiidinf,  iiTrtlfii  in  UrkuHdeii  Heinrichs  oder  seinir 
nOcMiirH  Sarhftdgrr  für  das  Kloxtrr  itherhaupt  nicht  enciihnl :  für  beide  bexa-is  itimi  aller- 
dings  srhoH  liHrrr  Rnhl^titel.  rgl.  Miihlhncher  Reij.  til4.  IHll.  Doch  ktinn  intin  nicht 
tichanpfm,  dusx  um  des  letzteren  rnist<index  leillen  die  beide»  Sitnien  in  I).  Hl  fartgelnssen  t> 
teärm ;  im  jenen  soimhl  irie  in  nndereii  1)1).  des  KUiülerarchirs,  die  irir  »och  besitzen, 
icrrdrn  itiirh  nndere  der  in  unserem  Entu-urf  iieiiiiiinten  Of'tseluifte»  erict'ihnt,  deren  Auf- 
:ithluHi)  IM  dem  D.  Hl  nicht  unlerblielH-n  ist.  ]\'esh<db  also  von  den  dreizehn  (hien  unseres 
Enltrurfs  in  dem  D.  91  drei  fortyelassen  und  dafür  zwei  andere  hinzugefügt  sind,  mitss 
ganz  dahinge-itelll  bleilien.  lo 

In    iioniinc  duniini    iiostri    Icsii   ("liri.-ti    di-i    i>iiini|M)tcntis.      Heinrirus   <liviii;i   |l|.ir- 
{jiciitf     ^rntia     ri-X.  Si»    vrgn    Im-n    «livinis    rultilpiis    iiimii-ipatii    flcillcnliT     enj^itcimis     et'' 

pr«pt<T  Hiiixrriii  ilri  •'"in  oindeiii  Inci«  sihi  fHiiiiilaiitiliiiN '*  Ix'in'ticia  «iiinrtmiii  lar(;ii>nir,  |iiciiiiiini  n  o  n 
.i|iii<l  duminum  in  vtcr»«<^  bt'atitiidine  rccipere  vonK<liiiiiiN.  I'ruindt'  iiutiiin  »it  DuiiiibUH  Hdi-Iilms  saiu-tf 
d«i  ecrlexiae  uoütriiniuo  presentihiui  srilivrt  i-t  fiitiiriM,  qUilliter  vir  veiierabilis  Ciotahai°(llliS  abba  16 
moimstrrii  <]iiod  dicittir  Altnlia,  qiiud  cNt  constriirtiiiii  in  lioniin-  snMi-ti  Maiirioii  niartiris  C'bri.sti,  adicnH 
fXrfll<-nti«ni  mnitrani  iiinotiiit  i-leini'ntiv  iiostri,",  quia  »  i|iii,-dain  res  ♦  esseilt,  CJU(J  ex  repia  potu- 
8tHte  cidoin  niimaoterio  collllat^-  fnisscnt .  (|iias  ctiani  naijno  Miini'  jiredictum  pusHcdil  iiL'>ii;i>ti'i'iiiin. 
<Spd  qui«  anrUirita.i  traditionis  i'xindc  niininii'  appari'bat ',  dcprct'atii»  i'st  idcni  (xitahai'dus  ablia,  iit 
iiofftry  nnctoritatiti  larffitionrni  atqne  etintiriiiationfiii  «'idetn  darrnius  ni(>nast('i'i<i,  jicr  (piain  ipsas  rus  ^ 
in  po»tini>duin  prcdirtum  nionatiteriuni  piniiquL-  roctoros  al»(|iu'  cuiiisliln't  iuipediiniiitK  aiit  coiilra- 
dictionr  pott'StatlVf  teuere  •  poluigscnt*.  Cuius  deprceatiuneni  projiter  divinum  amornn  et  reve- 
rcntiani    ipKiuK    xant-ti    loci    libenti-r    aimiiiniii8    et    ipsas    res  i)erpetiio  possidenda»  sollenmi    donatione 

eidem  c<inc-egi<imu»  munastvrio.  ipuinini  noniinn  subter  notata  sunt:   Israhof,  Puochof,  Muli- 
lieni,    Quinoina,    Tuonidorf,    ( lt;ilin<;a'',    Paltheringa,    Ojjarunhusa,    Cozoltinga,    Muntri-  aa 

(.■hinga',  Sliarzalialiof,  ("clla,  HiiOlt-resdort".  Haj<  itaqiie  res  cum  manoipüs  domibus  cetcris- 
IIUC*  edilicii»  *  terrii«  C'ultls  ci  incultls  silvis  pratis  pascuis  [a]qui|sj  aqiiarunive  decursibus  et 
■  ininibuK  eoriini''  appc-ndiciis  ex  intef^ni  in  ius  et  dumiuationem  predicty  ecciesij  perpctualiter 
babendas  conferiniiis,  ita  vidclicet  ut  quieqnid  de  ijisiN  vel  in  ipsis  rectores  et  ministri  supra  nicmo- 
rate  «ediii  ob  utilitatcm  et  conimoditateni  ipsins  ecclesiy  faecrc  vel  iudicare  volueriut,  libcrani  in  .10 
omnibu«  habeant  p|o]te«tatCMi  •.  Et  ut  bfc  Hnctr>ritn.s  lar^itionis  ntque  contirniatiunis  nostrv  )>er 
KUCCcdlMltilt  annuruni  '  enrricnia  inviulnbilein  et  incouvulsaiii  uptin[cat]  tirniitatem,  manu  |ir>>prl.'t 
subter  tirniaviinuti"*  et  nufttra  "  imaffiiie  si^''itlari  "   inssimus. 


91. 

Ueinri'h   hu, mit  d<i.<i  K/ostf-r  NiedertdtairJt    und  dessen  Besitzungen    in   seinen  35 
Srhiit:.  Allstedt   ItKt-i  —  .fanunr  -27. 

Driginiddijdom   im   k.    lieiclisardnv  zu  München  (A). 

W,      Hr"-^1au]        ai  Si    in  A    ührr    rtre  Xeilr    narhiietriii/en ;    in    ilee    »««    crhallrnen   KinseldliKilirifl 
•In-  l'l'.  frhil  <ta»  M'ort  bl  clenii'nt«r  i(iKit«muN    illier  iler  /.eile   narlii/elraifen ;    et    ;iriV/ir(i 

rnaiicipMta    unti    propter    nnchlriliilich    rini/ffili/t  c)  zicijtchm  ilei   uml  in  i«t  uorumquc,    '/««  40 

rurcßl  ilrr  VI',  enlßiirrfhrnil    t)rM'hrirlirn  nur,    ilurrh    Vntemlreiclirn    (irlilgt  d)  fainulanlilpus 

rorr.  nuß  fHiiiulantiuni :  ilir  Crn'C.  t/emarhl.  niichilem  eorumqui*  ijelittß  war  o)  an  t/ir  Litfufiir 
für  el  <&)  ijrf  ilir  rauilii  fint»  e  ant/rhiiniil ;  iliftuiii  ixl  iltia  Wort  in  iler  iin«  erlttillrnrn  Kiiuil- 
■'-  hfift  ilri-   VI',    iirjtrhrirlifn  f    Imt   <■/»•;•.   nun   liit  jf)    iVV/r;-    ilie   Liijnliir   für  et,    ilurili 

...    H-if    in  dtr  u«*  rrhullemn    l'.inzrlnhHclirifl  ilrr  VU.,    die  letzte  .Sillie    itm    potuisset  «im-    ib 
■  ki  ita,  hat  der  .SrhreiU-e  narhlrflijUrh  ein  n  i/ejielzt       h)  II   ilher  i  norlif/elrrii/en       i)  r  enrc. 
VA  \i  Olirr  der  Zelle  narlii/rlrrit/rti  in )    hinler  tirniaviniUH  ic'iren  zuerst  die 

'I       '-    et  anull,    dit    >n  der  VI',  nlehen,    yejx-tirirljrn    und    «ind    dnnn    inliliil    ininleu  11  >    die 

H'orl*  noftra  ima^ne  ligillari   »ind  aum  h.  n  mtlehnt. 


.   IIKIMÜCII    II.      IIMI4.  115 

Huvd  Metrop.  Saiish.  17')  Req.  zu  KMM).  —  Greiser  Dii-i  Ba»ihergeme>i  66  n°  2  auf:  Ab- 
schrift =  Hund  -  Getvold  Metrop.  Salisb.  ed.  Mm.  2,  22  «°  /9  =  Hinid  ■  Gewold  Metrop. 
Salish.  ed.  Rat.  2,  75  n"  19  =  Leuckfeld  Hist.  Besckr.  de>-  güldenen  Aue  247,  =  Mager 
Adrocatia  armata  1.54,  =  Ludeirig  SS.  rer.  Germ.  1,  .330  n"  2  =  Migne  Patrol.  lU), 
B  2H9  n"  24,  =   Gretser   Dp.  10,  nH6  n"  2,  =   Leihniz  Ann.  S,  852.  —  Mon.  Boira  11, 

133  n"  22  aus  A.   —  Böhmer  Reg.  945.  —  Stumpf  Reg.  1399. 

Verfasst  und  geschrieben  von  ED.     Indem  gegen  das  Ende  des  Jahres  1(K>4  die  Kanzlei 
sich    mehrfach    mit    italienischen  Angelegenheiten    zu   befassen  hatte,    sind   aus   italieni.schen 
Urkunden,    nie   sie  dabei    eingereicht   wurden,    einzelne    in  diesen  gebräuchliche  Wendungen 
10  und  Atisdrücke  auch  in  Diplome  für  deutsche  Empfänger  Ubergegangeti ;  so  entsprechen  in 

unserem  D.  die  Foiinel  ut  nullus  dux  «.  s.  w.  und  die  Corrobm-atio  mehr  italienischem 
als  deutschem  Brauch.  —  Die  Handlung  gehört  in  den  Allstedter  Aufenthalt  vom  Decembe}- 
1004  (vgl.  Thietmar  6,  46  [31])  :  das  nachgetragene  Tagesdalum  bezieht  sich  auf  die  im 
Januar   lOOö  erfilgte  Vollziehung,  vgl.   N.  Archiv  20,  171. 

15  (C.)    p   In   nomine  saiictae  et   individuae  trinitatis.     Heinrieus  diviiia  favente  de- 

mentia rcx.  C^iiia,  si  piis  dei  famulantium  flagitationibus  aecommodamus  benignum 

audituni.  sunimaf  |  salutis  inde  provenire  nobis  incuiictanter  credimu.s  remedium:  id- 
circo  onniium  sauctae  dei  eoclesiae  fideliuni  presentium  scilicet  et  fiituionim  uoverit 
religiositas,  quoniam  tarn  animae  nostrae  coiisulentes  quam  etiam  dilecti   nobis  Gothe- 

20  liardi  abbatis  peticioiiibiis  obtemjjerantes  venerabilem  sancti  Mauricü  martyris  abba- 
tiam  Altaha  nuneupatam  siib  nostrae  detensionis  mundibiu'dium  reeepimus  ac  tuicio- 
nem,  cum  omnibus  eidem  prefatae  abbatiae  aliquo  modo  adhgrentibus ,  villis  vero 
Iserahof^,  Suarzaha,  C'ella,  Cunzina,  Munichodorf,  Pochof,  Oberanhus,  Usterlingun, 
Gozoltingun,   Otilingun,    Riberisdorf,    Baldheringa  •''  nuncupatis   seu  etiam  ceteris  cuius- 

25  übet  utilitatis  commoditatibus  tamiiiis  tributis  tributariis  rebus  mobilibus  et  inniobilibus 
viis  inviis  silvis  saginis  aquis  piscationibus  molis  molendinis  paseuis  conpascuis  sive 
apium  paseuis  qu§sitis  et  inquirendis  nee  non  iusta  aequisitione  eidem  prefatae  ab- 
batiae pertinentiis.  Precipientes  igitur  regali  summitate  edicimus,  ut  nullus  dux  mar- 
chio  comes  vicecomes    sculdasio    scapio   seu    aliqua  magna  vel  parva  persona  eundeni 

30  iam  dictum  abbatem  suosque  successores  de  prescriptis  rebus  inquietare  molestare  vel 
disvestire  presumat.  Si  quis  vero  huius  precepti  nostri,  quod  absit,  violator  extiterit, 
sciat  se  compositunun  auri  optimi  libras  C  Quod  ut  verius  credatiu-  diligentiusque 
ab  Omnibus  observetiu',  lianc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli- 
que  nostri   inpressione  iussimus  insigniri. 

36  ^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  S 

§    Egilbertus  cancellarius  vice  Uuiliigisi  archicappellani  recognovi.  '^       (SI.  2.) 

Data   in   VI.   kal.    feb.*"    indietione  II,    anno   dominicae    incamationis  MIHI,    anno 
vero  domni  Heinrici  secundi  regis  III;   actum  in  Altsteti ;  feliciter  p  amen.  S 


92. 

«  Heinrich  schenkt  der  bischößichen  Kirche  zu  Wo7niis  eine  Besitzung  in  Pepin- 
'^11^-  Dornburg  1004  December  28. 

91.    [Bresslau]       ai  es  scheint,  doss  alle  Ortsnamen  nach  vero  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen 
wurden  b)  vi.  kal.  feb.  nachgetragen. 

15* 


1  H;  KAIS  K  1{  V  K  K  U  X  1)  E  N, 

OrigitialiiiploM  im   Shmlsarrliir  zu   Liuern   (A).    —    Cluniiil.  Woniiiit.  aiui  <Ur  Mitti-  drs 
IJ.  Jh.   f.  :rj  in  ilrr  k.   liihlwllu'k  zu  Hininorer  (C). 

SchttHuat  Hist.  ^'ormal.  i>,  :i(i  »"  4^  aus  A  =  Mit/iif  Palrol.  NO.  258  ii'  2S.  —  Böhmer 
Beg.  UH6.   —   Stumpf  i?«v/.  i:i98. 

(resrhrielfu  roii  EU:  das  DirUii  scheint  von  EC  mindestens  }>eeinflus>tl  i«  mih.  —  Wahrend  & 
hier  nur  ein  k/iniylirhes  priiodiiini  im  l'ejiineille  an  Worms  (lesihenkt  wird,  svll  der  ganze 
(irt  schon  im  ./.  99H  durch  D<).  III  l'Jd  als  Perlinenz  und  antiqua  ]iro])rictas  des 
Klosters  Weillnirii  mit  diesem  an  ]\'ornis  rerfiahl  irorden  sein.  Jenes  ])().  III.  ist  jediich 
nur  durch  ('  iiltrrliefert ,  und  indem  hier  die  Worte  et  nominative  villani  Fippinesdorf 
vocatam  ipsius  ecclesie  antiqiiam  proprietat^ni  /»  nnyeiröhnUcher  und  umieschickter  lo 
Weise  innerhalb  der  Pertinenzformel  zwischen  die  Worte  villi»  vineis  silvis  und  cunctisque 
aliis  iit«»nsilihus  eingeschohen  sind,  halten  nur  für  -lehr  u'ahr.tcheinlich,  dass  sie  dem  echten 
]>(>.  III.  nicht  angehörten.  AIhrdings  ist  kurz  vorher  das  Wort  Poparte  in  i'ihnlicher 
Weise  eingeschoben :  alter  auch  dies  Wort  erscheint  uns  (entgegen  dem  in  der  Vorbemerkung 
zu  DO.  III.  428  darüber  gcfiiUten  Vrtheil)  als  der  Interjiolation  verdächtig.  Denn  dass  i5 
Kloster  Weilburg,  welches  unseres  Wis.'iens  nur  von  Konrad  I.  dotiert  worden  ist,  je 
ehemaliges  KOnig.'<gut  in  lAithringen  Imse.tsen  habe,  ist  an  .lich  unwahrscheiidich.  Und  die 
Kirche  zu  Bo/ijiard  hat  thatsächlich  dem  Wormser  Martin.'istift  gehört  und  iit  nur  vor- 
üliergehend  am  Ende  des  12.  Jh.  mit  dem  Stift  au  den  Bi.^chof  vergabt  worden.  —  Zur 
Datierung  vgl.  X.   Archiv  20,   IH2  N.  2.  üo 

(C.)    ^    In    nomine  sanctac  et   individuae   trinitatis.      Ilcinriens   divina   l'avciiti-   cle- 
nientia    rex.  Si    loca    sanctoniin    iminiHcentiap    regalis    largitate    suhlinianius,    hoc: 

nobis  tain  in  praesentis  \-ite  |  decursu  (|nani  in  futurae  ji^ioriae  .statu  jjrndcssc  li(|iiidii 
|)r<>fitenHir.  l'rninde  noverit  omniuin  sanetae  dei  aecclesiae  nostrorunuiuc  Kdeliiini  in- 
dtiKtria.  qualiter"  Hurcliardus  sanetae  Uuorniatiensis  aecclesiae  venerahilis  praesul  s& 
noKtram  rf}nain  adiit  liuiniliter  «ibseerans  excellentiani,  ut  |irac<linni.  (|iiinl  lia1iii-c  in 
villa  nuneMpaiiti'  I'ipinesdiiH'  videmur,  suo  episcopio  ac  sanctae  üiuinnaticnsi  acccic- 
-iae  in  Iioiku-i-  sancti  I'ctri  aiiostoloruni  principi''  dedicat^'  largiri  nastrac  |irii  rcnicdin 
aniniae  dipiarenmr.  < 'uiiis  itarjue"  petitinni  per  inten'enttnii  Cunij^'iUMJai'  ncisti-ac 
dilectae  coninps  videlieet  ref^inae  ae  pro  futurae  renuinerationis  auj^inento  asscnsuni  so 
praebentes  praetatiiin  iirai-diuin,  (piod  est  sitnni  in  villa  l'ij)inesdorf  in  Jiago  Musel- 
<;ou\iae''  in   coniitatu   vero '"  ,   intej^re   cum   eunctis  suis  portiiuMitiis,  hoc   est 

areis  aedificiis  «erv'is  et  ancillis  terris  cultis  et  incultis  pratis  pascuis  silvis  vciiMtiiiuiliiis 
piseationibus  niob-ndinis  aipiis  a<|narumi|iie  decursibus  exitibus  et  reditibus  «luesiiis  et 
incjuirendis,  iam  jiraeniemoratae  aecclesiae  sancti  I'etri  eius(|ne  rectoribus,  (jui  pro  tem-  35 
pore  ibi  ordinati  fuerint,  rej^ali  et  praece])tali  liac  ita^^ina  concedimus  i't  lii'  iinstru 
iure  in  eins  ins  et  d|oininiinii  transf'un|d|iin|us''.  Et  ut  liaec  auctoritas  nostra  inviola- 
biieni  in  dei  nomine  obtineat  stabilitateni,  iiianii  nostra  roborantes  eam  sigillo  nostro 
Hubter  iutisiinuH  insipiiri. 

^  Sif^inun  «lonini   Ileinrici  (M.)  invictiHsiini  rej^i«.  §  w 

S  KffiibertUH  cancellariuK  vice  Uiiilligisi  arcliica|)ellani   reco;,'.   ^  (SI.  !).) 

l>ata   V.   kal.    ian.    anno    duniinicai'    incarnationis   Miili.    iniliitinMc    II.    anno   vero 
doiiini    Heinrici   «ecundi   refjin   III:   actum   Diiornbur^;:   in   dei    nnniiin'   t'ejjeiter  aniiii. 

\*i.     Brcmlau]       8|  •|aHlit4!r  Burrhanliiii  iianci«!  Wonnatieiiüi*  cpincopus  noHtrain  ]>reHcntiniii  pi-ciit 

H    nobiii,   (|un1it«r  c]iiic»|ii<>  fiii»  prcdiiini    nontruni    In   I'ippinpiidorf  lnr)(iri  (li(^iHriMiiiir.  CuiiiH  46 

it«<|ue  (':   'tir  Worte  opiii'-'ipua  —  cli(|riiar<-mur  auf  Kagur  bl  A  v)  umitintiefiillle.  IMeke 

in   .1  '1)  ilir  Lücke  in    ,1   iiiu  ('   rrgänsl ;   einir/e  Hurhutrihenrculi'  noch  in  A  Htrhlliiir. 


.  HEINRICH  H.     1005.  117 

93. 

Heinrich  bestätigt  die  Gründung  des  Stiftes  S.  Crucis  zu  Lüttich   durch  den 
Bischof  Notker  und  überweist  ihm  namentlich  aufgezählte  Besitzungen. 

Aachen  1005  April  5. 
5  Chartidariim  S.  Ci-kcIk  aus  dem  Ende  des  14.  Jh.  f.  19  im  k.  Staatsarchiv  zu  Lüttich  (B). 

Fisen  Hi.st.  Leod.  ed.  I.  273  imvollstäudig  irohl  ans  B  =  ed.  II.  1,  170,  =  Miraeus- 
Foppens  Op.  2.  SOS.  —  Ritz  in  Ledehur  Archiv  10,  ß9  n"  10  wohl  aus  Abschrift  von 
B.  —  Böhmer  Beg.  967  zu  April  3.  —  Stumpf  Reg.  1400. 

Mit  Benutzung  karolingischer  Urkunden   und    icnhl  auch  einer  Urkunde  Notkers  ausserhalb 
10  der  Kanzlei  verfasst.     Die  Datierungszeile  entspricht  den  Gewohnheiten  des  EB. 

In    nomine    saiicte   et    iudividiie   trinitatis.     Henricus  divina  disponente  dementia 
rex  a  deo  coronatiis  et  ab  omni  plebe   in   regnum   glorilice   exaltatus.  Qiiicunque 

catholicorum  ad  famulatiun  divinum  et  ad  honorem  et  laudem  sanctorum  dei  res  ecdesie 
devote  maiorare  ■'  studuerit,   id  sibi   a  deo  omnipotente  in  perhennis  vite  sorte  retribui 

15  non  difüdat.  Quapropter  notum  esse  eupimus  omni  sanete  dei  ecclesie  gradui  onniium- 
qiie  primatum  sub  nostra  ditione  dignitati  manentium  tarn  jjresentium  quam  futiirorum, 
qualiter  vir  magne  sanctitatis  et  satis  digne  reverentie  dompnus  Nothgerus  episcopus, 
ecclesie  sanete  Marie  sanctique  Lambert!  martiris  provisor  et  custos,  studio  divini 
amoris  succensus  ecclesiam  quamdam  in  urbe  Leodio  a  fundamentis  extruxit  in  memo- 

20  riam  videlicet  et  laudem  ligni  sanete  crueis  et  canonicorum  cenobium  ibidem  instituit 
et  pro  promerenda  eterna  vita  ex  sumptibus  suis  in  eodem  loco  deo  militantibus  sti- 
pendia*"  decenter  ornavit,  ut  sanctorum  patruia  instituta  sequentes  die  noctuque  ser- 
■\nant,  pro  pace  regni  nostri  et  incolumitate  nostra  et  dilectissime  coniugis  nostre  et 
pro   unanimitate    Christiane    tidei    ad    deum    indesinenter    preces    fundant,    una    cibum 

25  capiant,  pariter  donniant  totosque  se  divino  cultui  mancipent.  Quare  idem  prefatus 
antistes  adiit  presentiam  dignitatis  nostre  humiliter  supplicans,  ut  id,  quod  industria 
pontiticalis  sagaciter  disposuerat,  regalis  manus  ürmitate  inconvulsum  et  indissolubile 
permaneat.  Assignavimus  autem  eidem  ecclesie  per  interventum  eiusdem  presulis 
loca  quedani  congregationi  j>ro  opportunitate  administraria :  videlicet  in  pago  Ardenne 

30  Berthoniam  villam  cum  ecclesia  et  aliam  villam  que  dicitur  Hadeliuia  et  ecclesiam 
que  sita  est  in  villa  Sureya  cum  silvis  agris  pratis  pascuis  aquis  piscatoriis  exitibus 
et  redditibus  et  cum  usibus  fructuariis  ad  pretata  loca  respicientibus,  in  pago  etiam 
Condustriense  in  villa  que  vocatur  Mella  ecclesiam  cum  quatuor  capellis  eidem  ecclesie 
subiectis,    in    pago   vero   Hasbaniensi    cmtes    duas  Halteriuia''    iuxta   litus  Mose    et   in 

35  Bonnas*  super  ripam  Gayre,  ecclesias  duas  unam  in  vUla  de  Freres  et  alteram  in 
villa  Fies  cum  quinque  mansis  ad  eandem  ecclesiam  pertinentibus,  in  pago  Ribuariensi 
mansuni  unum  cum  \änea  et  terra  arabili  et  familia.  Et  ut  hec  coUacio  divine  servi- 
tuti  addicta  seeundum  pret'atam  difhnicionem  inviolabilis  et  indissolubilis  iure  per- 
maneat,   edicto  banni   nostri  confirmari    iussimus  et   hos    apices   maiestatis  nostre   inde 

40  fieri  precepimus,  per  quos  decernimus  atque  iubemus,  ne  quis  imposterum  aliquo  sti- 
niulo  "■  malicie  tactus  huic  precepti  nostri  tradicioni  audeat  contraire,  sed  sicut  a  pre- 
tato  presule  seeundum  dei  placitum  est  ordinatum,  sie  in  omni  succedente  posteritate 
indiscussum    et    inmutilatum    decreto    ürmitatis    nostre    perpetuaHter   roboretur.     Et    ut 

93.    [Arndt  -  Bresslau]       a)  B;  vielleicht  ist  meliorare  zu  lesen  b)  stipendam  B         c)  die  in  B 

«  zweifelhafte  Lesung  wird  gesichert  durch    die  Bestätigung   K.  Adolfs   von  VJ93   August  ö,    wo 

deutlich  Halteriua  geschrieben  ist         d)  oder  Bouuas ;  u  und  n  sind  in  B  nicht  zu  unterscheiden 
e)  zxvischen  m  uiul  u  noch  ein  überflüssiger  Strich  in  B 


11>5  KAlSKKURKrXDEN. 

hec  auctoritas  finiiitatis  nostre  inrovoiabilein  in  dei  nomine  dhtinoat  stabilitatem,  dex- 
tera  regali  cousij;navinuis  et  sipilli  nostri  inipressione  iussinms  insiofniii. 

l)«t«  nonas  aprilix  anno  dominice  inc-arnatinnis  M  qiiiiito.  indieeioiio  tiMH-ia.  luiin) 
vero '  doniini  Henrici  »eciindi  regis  tercio";  aituni  Aquisgraiii:  in  (i<i  nuniiin'  t'eli- 
eiter   amen.  s 

94. 

Heinrich    bestätifft   dem   Kloster  6.  A/a.rimlii    bei   Trier  die  Privilegien   seiner 
Vorgänger.  Aachen  llX).')  April  9. 

Copialhiith    ron    S.   Mn.rinii>i    niia   dem   Anfang  des  IH.  Jh.   f.  H4    im    k.   Staatsairhir    z» 
CoNrtu   (B).    —   Maximine}-  Dijdomatar  ans  dem   Ende  des  17.  Jh.  p.  89  in  der  Stadt-  lo 
hildiothek  zu  Trier  (C).  —  Originaltran.isiimpt  Karls  V.  von  1523  Decemher  t  f.  1 1'  "°  ^-5 
im  Cod.  lal.  9268  auf  der  Nationalhihliofhek  :ii  Paris  (E). 

ZyUf.iius  Defen.sin  2,  28  n"  19  wohl  aus  Tran.^-snmpt  Karls  IV.  =  Lihiig  BA.  20,  128 
«•  5.5.  =  Berthnift  Hi.st.  de  Lii.remhonrg  H*" ,  14.  —  Zyllesins  Dcfensin  2.  Hfi  »"  42  un- 
rollständig  aus  Transsunipt  Wenzels  von  1H84  August  8.  —  iJinig  RA.  Ui" .  287  >i"  124  la 
ebendaher.  —  Hontheim  Hi.st.  Trerir.  1,  S50  n"  215  ans  dem  rnsrholleiie»  Original  mit 
ind.  III.  (U)  =  Migne  Patrol.  140,  266  «»  30.  —  Beyer  Miticirhein.  ÜB.  1,  334  n"  281 
aus  CH.   —   Böhmer  Reg.  968.  —  Stumpf  Reg.  1401. 

Xach  Do.  II.  42  geschrieben,  irahrsrheinlirh  von  ES.  —  Das  Originaldiplom,  welches 
sich  im  Anfang  dieses  Jahrhunderts  in  Privatbesitz  befand  (vgl.  Westdeutsche  Zeitschr.  so 
.5,  22),  hat  sich  nicht  wieder  auffinden  la.ise»  :  die  bei  den  Nachkommen  des  damaligen 
Besitzers  angestellten  Nachforschungen  danach  sind  vergeblich  geblieben.  —  Wir  haben 
den  .ticher  auf  das  Original  zurückgehenden  Druck  Hontheims  zu  Grunde  gelegt  und  nur 
seine  Fehler  aus  BCE  berichtigt.  Bei  dieser  Gelegenheit  .sW  bemerkt,  dass  die  auf  Zi/l- 
lesius  verweisenden  Randbemerkungen  Hontheims  nicht,  wie  in  DI).  Bd.  1.  2  an  einigen  tt, 
Stellen  angenommen   worden   ist,  die  Quelle,  aus  der  H  geschöpft  hat,  bezeichnen  sollen. 

In  nomine  nanctae  et  individuac  trinitati>.  Ileinrieiis"  (li^•ina  favente  i'leniontia 
rex.  (^iioniam    r<>f;aliii    antpccitdoriini    iiOMtroruiii    |iriividriilia    et    sollicitiido    in    <-i)iisfniPii<lis    ci^ii- 

»tructiuve ''  »taliilieiiHi»  dei  crclcjiii»  pic  inpiler  imifrilavil,  idcirco  lir'iii),'iiihHinin  *  f'liiisti  nii.s(>riitir>iie.'"  in 
rujuj    manu    rcfptm  corda  vcl    iura    romiiKtunt,    rc^i    illormn  dintiiniitii»   pni'itii'ntH   vi£;nit   et  ofriornit.  30 
l'nde  not  pic  lalubritprquo  de  noiitri  statu  reg-ni  tractantox  devotamipip    ilinrnni  Kollioitndini>ni    iniit.iri 
eapienton    imTilpgin    anteee«8onim    nostrorum    reguui    SIVC    imporntorum  »    roenobio    snncti    Maxi- 
mini,    qui*    iu    «utiurliio  Treviroruni    requiencit,    coiicesiin   vcl  attriliiita  oli  intprventnui     diloetissimae 
coniuin«    noKtrac    Clini^nidae "    videlieet    reginae    nft«trn    ptiam    nuclorilnto '    roliornre  dpcTPviinns, 
iil   pt  ant«cp«*orum    nnntromm   bpnivola '  pipta«  non    n    nobis  neglceta  dpliilitptiir  Pt   ni<inai'li<iriiin   inilii   36 
deo   ncrrientiiim   tranqnillit«K    ali  aliiinn    >inbintr<>diii:pn<la   pc-rHona   nnn   inriniptptnr,    pa  Nl(|nidpni   rntionp 
ut    idpm  POPnnbiiim,    nbi    prapnotatu»  1*  xnni'tuH  poiitifpx    rpquipHPit,    rni   rpuprandun  ahbns    ()fdi>ratll 
nunc    prappMp   videtnr,    aicut  niib  antpppitiinrum  noHlrnrnni,  »ic  Hub  nontpi  i|ni>(|iii'  iiirp  ninndihurdio  pt 
defeniionc  ponaialat   ncr  alicni  »pdi   auf  pri'lpiiiap,  excppto  miNlrnp    regali   potestate ''    HnpcpHHoruniqup 

M.   f)  MCODdo  B;  im  (fr.  irini  A  gfutamtm  tiahrii  f/;)  tercii  ß.  ^„ 

M.  ''BrwwUu  •  .Sauprltiid  -  Molinier^  »1  Hcnricofi  UCK  li)  conHtrurli»f|np  A'  c)  HC  ^  l'fA; 
mi»,  fhr  l<«n.  K\  ITir.  t>pn.  mi».  //  d;  \i  K  e)  Ctincifuu'lp  /*;  ''nnejfundae  C  f)  au- 
tlifint.    //  \i)   beneroU    //  h)    KU  I'C. ;    prcnominatuN    IfC.    in    II    rrm   jiinqerd- 

llnnH  rorr.  in  prcnntatu«  il  CU;   Ofdpridit  HE,    in    H  idit   rmi  jüngcrfr  Hand  auf  Hamir 

Ici   UFII.  in   II  «ir-  nm    lliintte ;  potpalati  C  lA 


HEINUICH   II.      HKtä.  119 

nostrormn,  faniiilum  aut  appeiuiex   vel '    benetiriaiiuiii   »iibiaceat.     Coiiccdinius  etinin   eis  liberum'"  arbi- 

triuin  inter  se  eligendi  abbateiii    tali  honore  dignuiii  et  ad  id  ofticiuin  idoiieum,   ut  eo  secu- 

rius  divinum  ab  illis  im|iltatiir  luinistenuill  siiimiiai'ijiic  |iiMjjeiisiiis  iiiaiestatiN  pro  iiubis  iiiiplnrent 
auxiliiim.  Insiiper  ctiam  ccnicediimis,  ut  idf-m  abbas  sibiquc  c'oinmis.sa  coiigregatin  (.'orunic|ue  succes- 
5  sores  potestatfiii  babeaut  advucatias  moiiastcrii  sui  cui  vidiiit  dandi  i  iiique  veliiit  tulleudi,  ^■,t  ut  iiulla 
cuiuslibet  iudiiiariae  di^nitatis  persona  in  enrtibus  eoruui  placituui "  habere  praesumat,  theloniuin  a 
navibus  eorum  uullii»  exigat  t'amiliaque"  eorum  bauuum  et  fredas  1'  nulli  nisi  abbati  persolvat  uullius- 
que  nisi  abbatis  vel  ab  eo  coiistitutorum  plaeitum "  atteudat,  et  in  singulis  eivitatibus  regalibus  vel 
praefectoriis  liberani  potestatem  habeant  intrandi  et  exeundi,  vendendi  et  emendi,  pascendi  et  ad- 
10  aquandi.  ('ii|Ue  opera  regalui  vel  eomitialia  funditus  perdonamus.  Et  ut  hoe  auctoritatis  f  nostrae  1 
praeee|itum   tirmuni    et    stabile    permaneat,    IIIJUIU     propriil    C'iilToboi'anteS     sigüli     llOStri     illiures- 

si(.)ue  iusigniri ''   iu.ssiuius. 

Signum  (M.)*  doiimi  •    Hciiirici"  ix'gis  invictissimi^. 

Egilbertus  ^^  caiicellarius  vice   Willigisi"  archieapellani   reeogiiovi™. 

15  Data  V.  id.  april.  amio  dominicae  incarnationis  MV,  iudictione''  IV'^,    anno  vero'' 

domni''^  Heinriei"  secundi  regis  III;  actum  Aquisgrani;  in  dei  nomine  feliciter*  amen.* 


95. 

Heinrich    bestätiijt   dem   Ambrosiaskloster    zu    Mailand    vier   Höfe    und    zwei 
Hufen  an  genannten   Orten.  Utrecht  1005  Mai  2. 

20  Onyinaldiplom  im  k.   Staatsarchiv  zu  Mailand  (A). 

Puricelli  Amhros.  moiiaxt.  mon.  333  aua  A  (a)  =  Puricelli  in  Graevius  Ant.  ifal.  -i",  133. 
—  Aresiiis  Coenob.  s.  Amhr.  abbatum  series  57  aus  Aa.  —  Böhmer  Reg.  969.  —  Stumpf 
Be;/.  1402. 

Verfa,^st    und   nesch rieben    ron    EC ,    der    die  rier  DD.  0.  I.  138.   0.  III.  236.  263.  266 
25  au.^giebif/  benutzt  und  so  mosaikartig  in  einander  gearbeitet  hat,   dass  wir  zwar,    was  aus 

ihnen  entlehnt  sein  kann,  durch  Petitdruck  bezeichnen,  die  Art  der  Zusammensetzung  aber 
nicht  veranschaulichen  können.  —  Den  sonst  nur  im  Jahre  1004  vorkommenden  Titel 
hat  EC  wohl  der  erstgenannten  VU.  entnommen.  —  Die  Handlung  ist  in  Dornburg  erfolgt, 
wo  der  König  Weihnachten  1004  gefeiert  hat,   vgl.  N.  Archiv  20,  148  N.  1. 

30  (C.)    I    lu    niiinine  sanctae  et  individuae  triiiitati.s.      Heinricu8  divina  faveute   de- 

mentia   rex  FraiR-orum    atque  Langobardonuii.  Seniper  enini   iiistiun  nobis  esse  M 

videtiu-,   quatinus    iustis    petitionibus   uostroniiii  tideiiuni    aures    benignas*    accomodare 
non  difteramus,    pro  quibus    eos  fideliores    esse   nobis   nulle   modo   dubitamus.     Unde   fore 

notum  volumus    oninibus    nostris  *   tidelibus    sub    nostro    iure    et    reg-iraine    degeutibus,    lohan- 
35  nem   abbatem   abbatiae   sanctl   Ambrosü    sauctorumque  *    raartyrum   Protasii    atque   Geruasii,    ubi 
eorum  eorpora  reciuieseunt  uobiliter  tuniulata,  nostram  Dorinburg  petisse  clementiam,  qua- 
tinus cortes    supra   dictae    [a]bbatiae    pertinentes    cum    omni    sua    iutegritate    per   huius    nostri 

9i.  \)  H  =  VC.  und  XU.  Stumpf  Reff.  ^»J74;  aut  BCK  in)  liberum  eis  E  n)  pkcidum  H 
o)  EH;  familia  BC  p)   fraeda  i/_         q)   nostrum  H  r)  signiri  H  s)    if.  fehlt  in 

40  H;  in  BE  am  Ends  der  Zeile        t)  dni  BE        u;  Henrici  BCE       v)  fehlt  in  C,  nachf/et rayen 

in  B  \v)  Recognitionsseile   fehlt   in    (',  nachgetraffen  in  B  x)  Wiligisi  E  y)  lll  H 

z)    doniini   H  a)    nach   einer   Beschreibung   des   Siegels    in   U  (vgl.   auch   den    in    U^estd. 

Zeitschr.  ö,  22  mitgetheiUen  Eintrag  in  B)  war  SI.  2  vorhanden. 

95.   [Laschitzer  -  Bloch]       ä)  hinter  be  ein  g  aultradiert 


120  K  AISKIUKKINDKN. 

precspti''  pHj^nam   ronfirninndo  conreilertMiiiis.       HaiU'    igittir    iustnill    pptitio  ii  «>  in    oonsidcriiutea 

et  di(rnam.    ni>ii   eins   petitionis    pr^'oes    tnrbavinuis,    sed    pro    nniniao    reniedio    nostrae 
statini    (.•onoessimus    et    hac    pngina   nostri  preoepti  oonfirniarp   non    tardaxHinus.      Quoeirca 
iiuUateiius  predicti  ftl)hatis  renuiR'iata  petitione.  lins   corto».  quas  püssimi   ropo»  \'go  et 
lA>thii  ri  ii!<    prcdec-esM«  r  I' s    nostri    pro    sallltc    niiiinnrmu    siianun    supra    dietao   ahhatiae    dede-   6 
runt  c\'terique  tain  reges  (pinin  imperatores  concodi'niio   coiifirmii  vrr  mit .  vidolirct  l.eiimn- 

tum,  KeliciiHitim,  Pnsiliaimm  et  Monleni,  eoiicod  e  n  d  o  rniifinn  n  ni  ii  s  et  ei>rrol)OnUlUl8  miprn  dieto 
monasterio  cmii  oniuibiis  nd  »e  pertiiiontiliu«,  eiini  •  »Mperior[i]t(iis  SciJieet  et  iiiferioribu»,  #  eiim 
servi«  et  Hnrillix  aldiouibuji  et  nldialiiis,  CUIIl  capellis  castris  viiieis  i-anipis  pratia  paüoiiis  silvis  inoii- 
tibus  alpibus''  nqnix  nqiiarumque  decurüibus  molpii[diiii|ii  piscntioiiibiis  ae  ciini  omnibus  eisdeni  per-  lO 
tineiitibus.  Insnper  eoiicedendo  coiitiriimiinis  per  haue  iiostri  precepti  png^iiiniii  eidem  moiiasferio 
sanoti  Ambrosii  atfJUO  Slipra  dll'tae  abl>atiae  »nnetonnn  »  iiiartiriim  Protnsii  et  Geriuinii  inaiisoa 
diio»,  iiiium  in  Meb>nioo,  aliiini  in  villa  Clcpiate.  q  u  o »  preeessor  noster  Karolu8  predic  t  a  e  abba- 
tiac  rontirniavit.  His  itnqiie  prelibatis.  Hniia  ac  st:)1)ili  llieiltis  illteiltione  onmia  supra  ilicta 
continnamus  •  in  iutefrriim,  ea  videlicet  ratione  ut  nbbatia  per  Oinnia  beati  »  Anibroaii  at(jUe  I6 
beatoniin  martirum  Protasii  atqiie  Geruasii  Supra  dictas  cortes  Leniuntam,  Felieianuni,  Pasilia- 
num  et  Moutem  nee  Iion  SUpra  seriptOS  duos  »  in  •  Clepiate  manso»  habeat,  itii  Hl  imlliis  ♦ 
dm  marchio  comes  vicecomes  paxtaldin  nulliisqiie  episropns  iinllnqiie  nostri  rejrni  ina);na  parva 
mediocris  vel  minima  persona  contra  hoc  nost  ru  m  preceptuill  de  supra  dietis  rebus  afrerc 
preiumat.  Si  quis  anteni  illtelioi  anilllO,  qnod  absit,  eorreptus  contra  lioc  nostruni  prccep  t  ii  ni  20 
agere  temptaverit  aut,  quod  seiliel  a  lldbis  preeeptuiU  est,  infrinpere  voliierit,  *  sciat  se  coni- 
positurum  aiiri  •  optimi  libras  niille.  medietatem  kamerae  uostrae  et  niedietatem  predic  tae  abbatiae, 
cui  violentiam  intnierit.  C^uod  ut  verius  iiriniusque  credatur  diligentiusque  ab  omnibna  *  obser- 
vetiir,  mann  propria   c  o  rrob[o]rantes   sigilli  nostri  inprcssione  subtus   inssimus  insiguiri. 

I  Signum  donini  Heiimci  regis  in  (M.)  vietissinii.  ^  25 

I  Egilbertus  caiieellarius  vice  Uuilligisi  arehicapellani  recogno^^t.  |         (SI.  D.) 

Anno  doniinicac  incaniationis  niillesinio  V,  indietione  n,  anno  vero  domni  Heinrici 
secundi  regis   in,  data  VI.  nun.  inai.'';  actum  Traiectuin;  feiiciter  amen. 


96. 

Heinrich   gemattet   dem  Kloster  S.  Medard  bei  Soissons   die  Eniehhiiig  eines  «o 
Marktes  zu  Donchery.  Utrecht  M).')  Mni  .5. 

Charliilnr  von   S.   Midard    nus  dem   IH.  Jh.   f.  14    im   Dej)artenientnlnrchh-  zu  Lmni   (A). 

Marlot  Hisl.  Remensia  1,  509  aus  Abschrift  irohl  vach  A  =  Marlot  Histoirc  de  In  mlle 
de  Reim.s  '2,  826  n"  34  =  Jenntin  Chroniqites  de  l'Ardenne  1,  272  w"  2  mit  ind.  11.  — 
Böhmer  Reg.  970.   —  Stumpf  Reg.  14()4.  »5 

Verfasst  und  u-nhrscheiulich  auch  geschrieben  von  EC,  der  auch  hier  die  italienische  Cor- 
rolxiralionn formet  anwendet. 

In    nomine    sancte    et    individue    trinitatis.      Henricu«    divina    favi-ufe»    dementia 
rex.  NoRcat   omnium  tidcbuni  nostroruni  presentium   scilicet   ac  futuroruni   industria, 

rpiaiiter    no«    infen-entu    Frederici    dilectisHimi    comitis    ac    ])ro    nostre    remedio    aninic  lo 

9h.    hl   aber  Hrr  Zril'  nnchfirtciifirn  cl  p  rnrr.  nun  \i         d)   ma  riflleirhl  rnrr.  au»  mi ;   VI.  non. 

mai.   ritllfirhl  na^hf/etragm 
W(.   [Arndt  -  Knuch  -  Pnlaczek]       ai   fruent«  A 


II  KlXincil    II.     1(1(15.  121 

Bosoni  .•ihljati.  i[in  siincti  iMcihirdi  cciuiltio  iiuin,'  proesso  vidctur,  ccterisque  fratrihus 
ibi  dcd  (Icsci-viciitiliiis  cipruiiujuc  ctiaiu  suc'ccssnriljus  lieeiitiaiii  conccdinius''  liac  iio.stra 
pi'cceptali  [laiiiiia  iiuri-atiiiii  cilificandi  in  villa  (|ue  mincupatur  Duuclierio  sita  in 
comitatu  jirodicti  Frederiei  couiitis  qui  vocatiir  ( 'astriiisis,  ea  videlicet  ratione  ut  milliis 
diix  ciinu'.s  vieeconios  iudex  vcl  aliqua  nostri  regni  maior  seu  minor  persona  iani 
ditiiuii  abbateni  aut  fratres  inde  inqui(;tare  vel  inolostarc ''  aiideat.  Et  iit  lioc  verius 
credatur''  dilii;ciitiiis(|uc  ab  cniinibus  nbsfM'vctiir.  manu  prnpria  eorrnlnprantes  sigilli 
mistri   ini|in'ssii)nc  subtus  insiü,rnri   iussinius. 

Sii;'nnni   dnnnii'    llenrici   rc'i;'is   inxii-tissinii. 

Ki;ilbcrtus  canccllarius  vice'    Vuilligisi   arcliicaiicllaui  -   recognovit. 

Anno    doniiniee    inearnationis    MV,    anno    vero  donmi''  Ilenriei    seeundi    reiris   lll, 
indit-tiiinc  11;    actum  Traiectuni;   (bita   III.   nun.   maii'';   t'eliciter  amen. 


97. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Echternach  Königsschutz  und  Wahlrecht,    letz- 
16  teres  jedoch  unter  Vorbehcdt  der  königlichen  Zustimmung. 

Utrechf  1005  Med  31. 
OfiginaMiploni  in  der  Stadthihliothek  zu  Trier  Ca). 

MeiUer   w  Kofizenhlaff  1,  114  n"  2    unvollständig  aiis    vidimierter  Ahsrlirift  eines   Trans- 
snmpts  Enrh  V.  —  Bei/er  Mittelrlmv.  ÜB.  1,  335  n"  282  aus  A.  —  Stunqjf  Reg.  1405. 

20  Oeschriehen    nach  DO.  II.  217,    die    verlängerte  Schrift    (Zeile  1  sowie  die  Königs-    md 

Kanzlerunterschrift)  von  ED,  alles  iihrige  von  BA;  vgl.   K.  Archiv  20,  163  f. 

(C.)    11    In    nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricn.s  divina  favente  cle- 

nientia    rex.  Quiniiniii    in  l'undmido  vel    renovaiulo   aecclesias   dei    per  antecessonim    nostronim 

regitni  scilieet  vel   iiniieratonini   tenipora  cognovimus  ^  amiilificata  es.se  regalia    iura,    nostram  i|Vioque 

äö  iiidiistriani  dilectione  dei  provocatam  nee  non  'fideliinn  nostronim  .suasionibius  incitatam  oportet  pro 
amplianda''  regall  nostri  pace  iure  .similibiis  invigilare  .studii.s.  Fidelium  itaque  nostronim  relatioue 
coniperinius,  monasteriuni  esse  in  regiio  uostro  Aesternaeus  "^  dictum,  in  quo  beatus  requiescit  Uuilli- 
Ijrordns  arcliiepiseopus,  qnod  ipse  venerabilis  a  fnndamentis  construxit,  datis  sibi  a  pii.ssimo  rege 
Pijpiiio    prediis;    hoc   etiani    ab  ipso    principe    filioque   eins  Karolo   uec  non  Chlndonnico    imperaturibus 

30  scrijitis  privclogiis  "■  snb  nnindiburdio  et  defensione  .snccedentium  regnm  vel  imperatorum  dclibcratiim 
est  niansurnni  ac  ninnachicuin  ordinem  secundnm  regulam  sancti  Benedicti  ab  iuliabitantibus  i!)i  ])er- 
petualiter  conservandum.  Quod  pravitate  cuinsdam  Karlonianni  invasoris  et  tyrannidem  exerccntis 
vlolatum  est,  raonasticae  videlicet  vite  norma  destructa  et  clericis  saecularibus  intromissis;  sed  rursuni 
a  donino  *   boue  memorie  (Jttone    magno    serenissimo   angusto  instinctu  illustris  viri   Sigit'ridi   coraitis 

35  seciindmn  decrcta  snpra  dictorum  imperatorum  impriorem''  statuni  est  reparatum,  eonstituto  ibidem 
.nbbate  Rauengero  nomine.  Qui  adiens  serenitatem  culminis  nostri  obtulit  uobis  jirivilegium  prefati 
magni  Ottonis  ailgusti,  obsecrans  ut  tirmitatis  gratia  imperiali  auctoritati  nostram  quoque  super- 
addcremus  auctoritatcm.  Cuius  ]U'ecibus '•  ob'"  amorem  dei  et  reverentiam  ipsius  loci  libenter  assen- 
suni  brcliuiunis '■,   at(|iic  lioc  nostre   rcgalitatis  preceiitum   erga   ipsum   nionasteriiim   tieri   libuit,   per  quod 

*o  9ß,   b)  cocedimus  A        c)  inquietare  molestari  vel  A        d)  ut  verius  credatur  lioc  A        e)  donni  A ; 

EC  wendet  diese  nur  bei  romanischen  Schreihern  rorkimtmemle  Form  nicht  an         f)  fehlt  in  A 
g)  Vuilligiuus  archicapellanus  A  hl  maiy  A. 

97.   [Bresslau]       a)  dahinter  ein  Buchstabe  radieii  b)  A;   VU.  imperii  e)  A  d)  b  corr. 

aus  p         e)  o  corr.  aus  a 

Kaisernrkunden  III.  ID 


122  KAisKwr  i!K  r  \  i>i;\. 

iiiiiu-  ivgiili  ii.i»tr"  <li'iriiii  <•!  iiiirtoritnte  ilrreniiniun  iiii|iif  iiiliciiiiis,  nt  inxla  pii  rcdi'iniiiiii  (UtioIii 
rcgiiin  vt-l  iiii|ifr«liiniiii  ob  aiiioroni  <U<i  '  triuii|iiillitiit(.-iiic|iic  iVatriiiii  iliidi-iii  siili  ri'frulii  snmti  lli'iuilii'ti 
raiminilrnliiiiii  cum  omnibiiM  *  ml  ti'  iiisli'  ns|iici<-iitilius  vrl  iurliiKutiUiis  snl>  plriiiKsiiiiii  «li'tViiüioiii- 
niiKlrn  nv  iiiiiiiilibiir^ii  •'  luiKlrii  niiil  itt<|iic  siicoosKoriiiii  ikisIiuiiiiii,  ca  <'iiiiilititiiii'  iil  iiiniiacliicc  euu- 
rcrMttioiiiii  unlo  ibidem  iii|riti-r  ruii.si'rv4'tiir  iiiillii.si|iif  <-is  aliipiani  vinlciitlinii  vrl  siil>ri'|itii>iii>iii  imsscs-  r> 
■ioiiiim  ml  moimchonim  sli|it'iiilin  iiorliiiriitiiiin  iiift-rrc  |ii'vitiiiiiat ".  Kt  iit  iiii'liiis  cos  dclictct  |irii 
iiostm  lufobiiiiilntf  (li'lUII  cxurarc,  roiK-piliiiiiiK  iiioiiachiM  oli-i-liiiii(.-iii  liliiTaiii  Niilii-eitiii'iKli  ex  si-iiirt 
i|iüii<  «bbntfiii,  l*(JUU  re^is  collseilSU,  ■iiiciiiciuiuiik'  rcliposy  vity  fnii^ruiiiii  sili!  iiivi'iiirc  valiicriiit. 
Hnnc  itai|tle  niifluriUttvm,  iit  plenioriMii  in  dci  noiniiu'  nbtiin-at  vi^'nii-ni  i't  a  ti<lcliliiis  .'<aiii-tni'  did 
ncripsif  et  nostrin  vpriiis  rrodatiir  et  dilij^cntiii!«  riiiiservcliir.  iiiaiiii  |irii|ii'ia  siilitir  Hniiaviiniis  i't  si<;illi  lo 
iiodri  iupro88i<mo  sipinri  iiissiimis. 

^  Sipnini  ilimini  Ifrinrici  (M.i   rt'j^is  iiivii'ti>siiiii.  ij 

Ü  l?ruii<>   c'oiii'clliirius''  vii-c   l'iiilli^isi   ari'liif:iii|ii'll;uii    rccn^nnvi.   ij  iSi.   "J.i 

l)nt«    II.    kal.    iiinii    intlii-tiono   U,    juiiki    (InniiniciK'    iiu-aniatiniiis   M\',    aiiiiip    vcrii 
ilotniii  Hcinrici   scfiimli   r('>5naiiti.s  tercio;   actum   in  dci   iiiniiiiic  Trairc-to;   li-lieittT  aimii.  u. 


98. 

Heinrich  bestimmt,   dass  das  Marienstift  zu  Aachen  durch  die  Gründung  dei' 
Klöster   des   h.  Adalbert   und   des  h.  Nicolai!^   daselbst  in  seiner  Würde  und 
seinen  Zehntrechten  nicht  beeinträchtigt  werden,  sondern  den  Vorrang  cor  ihnen 
behaupten   und  deshalb    von  jedem   der   beiden  Klöster  jährlich  ein  Mahl  er-  so 
halten   solle.  Dorlmuml  lOOö  Juli  n. 

Lib.  privU.  S.  Mariae  AquensLi  ans  dem  Ende  des  1'-^.  Jh.  /'.  /.V  /;(  der  k.  Hihlinlhek 
zu  Berlin  (A).  —  Coiiüdhurh  au.i  der  ersten  Hfilfte  des  l-i.  Jh.  /'.  -id  im  Sladlarehir 
zu  Aachen  (B). 

Betrk  Aiinisfiranum    W.5    Exir.   —  Ritz    in  Ledehur  Arclrir    J<ß,  tl   n"   11    nnrnUsläiidifi  th 
itu->i  AB.   —    ^ni-r    CD.   Aiiiiens.   1,    14    n"  20   aus  B.    —    Laromldet    Xiederrhein.    IIB. 
1,  88  h"   142  aus  B.  —  Stumpf  Bey.   IKlU. 

Verfasst  und  irahrschehdich  auch  geschrieben  von  BA.  —  Die  Intitnlatin  stimmt  mit 
DO.    f.    4'4    iiherein.  —    Zur    Dntierungszeile   dieses    und   der    folf/enden    Stiirkv    njl.    ,V. 

\,:h:,      In      lin  :;a 

in    noiiiiin'   >aiict<'   et    iiiiiiviclii<-   triiiitatis.       I Ifinricus    n-x    diviiia    in-niiiciantc  cle- 
inviiün.  Si   conei.'KH«   iiobis  rationaliilitiT  et    Hdflitcr  «inlinavi-i-iiims  et  ex   rniircsKis 

eonc«(lciiUMii *  honoravcriiiniH,  ipsiim  imliis  citiK'ilialiiiniis,  i'X  i|ii"i  ii'iii  ncislra  tanluiii 
«ed  ot  noK  IjiiiMH  ita''  KiihccjiiimiM,  et  <'tiaiii  rcj^ic  lilicrtatis  inndcstiani  i'x<'<|u<iiti/s 
<{uic(|iii(l  fjfcriiiiii»*  liac  ralinnc  ^ita1lilillK  (•^'Sl■  piitaiiiiis.  (^uoeiri'u  iiotiini  i-ssc  vnlmniis  :).'■ 
i'uncti)»'  taii)  futiiriH  <|iiaiii  |irf>K«-iitibiin.  (jiiorl  A(|uisf;raiii  duo  iiionasteria,  uniiiii  scilicct 
in  honorc''  ttniicti  AdclInTti,  alteniiii  in  lionoro''  sancti  Nidiolai''  cnnsilio  rt  funsi-iiKU 
|irin('i|Mini.  «liiciini  vidclicot  r"|ii.scii]((inmi  rf  ('(utiitinii.  stnixiniiis  <■!  iinniiii  ciiiiiui'  siiaiii. 

•7.    f(   Utirr  iler    '/.tili  ii  i  y^l  um  ii   ('»rrrcliir. 

9S.    'I!r<-'.ici]       ni    rix  11  bi    A;    ipsos  .1.  (o/Irr  .1.)    H.     Sollte  rirlleirlil    im    Oriiiintil    I    1" 

-'    '/.firlirn  für  ilif  h'n'liint/    i/tjilnn'lrn  IiiiIh-ii,  hii'I    priniiiiii    mler    priiiio    c"   legen  nein  f 
1«  notum  c<itc  voliimii»   //  cl)  ,!/<,•    /»   /<  nuelilri'iijlieh  ein  .llihil rzuntiiiil rieh  illirr  e 

itittsuf/rfilgt  f)  Nikolai  U 


IIKIN  Kicii   II.     nmö.  123 

ucc'cssariis  ad  Iidc  cxliihitis,  ci)iij;rcf;atii)iu;iii  docrc'viiiiu.s,  ut  il»i  in  nniiiiiriaiii  iiiagiii 
Karnli  seniorisque  iiiei  tercii  üttonis  spceialiter,  antecessonim  (|un(|iic  et  parentum 
meorum  nostriquo  (itiam  et  nobis  successunn'um '  illi  soli  serviant,  a  quo  reinissionem 
peccatonun  j)cr  Imiiisiiiodi  decreta  spcrainiis.     Heo  tarnen  non  liac  ratioiie  disponimus, 

5  iit^'  inaicstas  iiKniasteiii  sanete  dei  fiOiiitricis  cum  dociina  depcrcat,  sed,  ut  acteiuis'' 
in  cndcni  lin'o  ]iriiici|i,'itiiiii  nlitiiniit.  sie  al)s(j\u'  uila  a)ul)iguitatc '  in  futurum  uljtineat, 
et  singulis  annis  c(ini;i-cf;atiti  sanete  ^larie  in  t'estivitate  sancti  Adelberti  ^  a  cM)ii;irega- 
tione  .sua  et  in  t'cstivitatc  saneti  Nicliolai''  a  e<ini;Tegatione  .sua  ret'eetioneni  unam  in 
respeetnm  liabeat.      Kt    ut    bot-    uostre  auetoritatis  preeeptum  })er  suceedentia  tenipora 

10  inviolabilem  ineunvulsannjue  oliiiueat  tirmitatcni  et  a  fi(b'libus  sancte  dei  ecelesie 
nostris(pu'  verius  et  certius  eredatur,  et  niauu  propria  subtcr  ünnaviimis  et  sigilli 
nostri  impressionc  designari  iussimus. 

(M.)  Signum  regis  gloriosissinii   Mciui-iei. 

Hruuo  eaneellarius  vit'e   A\'illegisi  '   areliieajiellani   reeugnovi   et  subscripsi. 

15  Actum  est  Trutmannie'";  recitatum  pubbce  pridie  non.  iuiii  anun  ab  iucarnatione 

domini  MV",   indietinue   III,   auu"  vero  Hciuriei  regis  secundi   rcgnantis   Uli'. 


99. 

Heinrich   schenkt    dem    von    Otto   III.    begründeten,    aber    nicht    vollendeten 
S.  Adalbertstift  zu  Aachen  den  Zehnten  von  allen  höniglichen  Einkünften   zu 
20  Walcheren,  Goslar  und  Dortmund,  ferner  die  Kapelle  zu  Ingelheim  und  das 
Kloster  auf  dem  Luisberg  bei  Aachen.  DortmuncI  1005  Juli  7. 

Abschrift    des    12.  .Th.  im  k.   Staafsnrchiv  zu  Düsseldorf  (A).  —   Vhartul.   S.    Adcüherti 
Aquensis  aus  dem  IS.  Jh.   f.   1'  im   Stadtarchiv    zu  Aachen   (B).  —  Extractum  archirii 
S.  Adalberti  Aquensis   aus  dem   18.  .Th.  ji.   2  im  k.   Staatsarchiv   zu  Düsseldorf  (C).  — 
»5  Abschrift   eines  Trcmssumpts   Friedrichs   III.   von  1475    in    demselben  Extractum   p.  326 

CC'9.  —  Dusselsches  Copialbuch  von  S.  Adalbert  am  dem  18.  Jh.  p.  99  nach  demselben 
Transsumpt  im  k.   Staatsarchiv  zu  Düsseldorf  (D^). 

Qui.r  Die   käu.   Kapelle    auf  dem    Salratorsberg    78   n"  3  aus  C.  —    Quix  CD.  Aquens. 
1,   40   n"   55    aus   B.   —  Lacomblet    Niederrhein.    ÜB.   1,   88    n"  143    wohl    aus   AC  = 
30  Berf/h    OB.    van    Holland    1,  47  n"  76,  =    Bode    ÜB.  der    Stadt    Goslar    1,    115    n"  8 

Fraqm.  —  Stumpf  Beg.   1407. 

Verfasst  und  wahrscheinlich  auch  (jesehriehen  von  BA.  —  In  einem  Briefe  des  Barons 
von  Spaen  an  Wedekind  Cgednickt  in  Neues  vaterl.  Archiv  15,  114)  envähnt  Spaen  eine 
in  seinem  Besitz  befindliche   »Charte  originale   de  Ottern  II.  (muss  heissen:  III.)  997,  par 

35  laquelle    il    donne    ä    Veglise    de    S.  Adelbert    h    Aix-la-Chapelle    decimas    in    Goslar, 

Trutmannia  et  Walacria  outre  plusieurs  autres  terres  en  Hollande«.  Bisher  ist  es  zwar 
den  Nachforschungen,  welche  Herr  S.  Müller  Fz.  im  Haag,  wohin  der  Nachlass  von  Spaen 
gekommen  ist,  und  anderweit  auf  unsere  Bitten  angestellt  hat,  nicht  gelungen,  irgend  etwas 
darüber   zu  ermitteln.      Doch   ist    Spaens  Mittheilung    insbesondere   deswegen    zu    beachten, 

*»  n-eil    das    gleichfalls    997    in    Aachen    ausgestellte    DO.    III.    240,    das    deutliche   Spuren 

ttS.   f)  successurum  AB;    in  A  von  jüngerer  Hand  corr.  in  successorum  g)  corr.  von  jüngerer 

H'iiiil  in  iie  AB         h)  AB;    in  A  van  jüngerer  Hand  li  rorgeschrielen  i)  ambing-uitate  B 

k)    Adalberti   B            1)  Wilseg-isi   AB            m)    Trotmannie   B            n)  MCV,  dahinter   wie   es 
acheint  I  aiixradiert  B         o)  quarti  A. 

16* 


124  K  A  IS  i;  Uli;  KUX  DEN. 

(itx  Dirltilffi  ii'ii  BA  iiiifirfisl  (rgl.  X.  .4»fAii'  'JO,  176),  mmutitliih  in  seinen  Schlusx- 
formrln  mit  den  DD.  H.  II.  .''f.  I(KI  nfith.it  irriinniU  i.il.  Die>iv  eniitn  Bczithunflen 
/<l«ww  sich  iinf  litis  riM/'iirh.vle  erkli'irni.  irnin  im  J.  9tl7,  ziuiliich  niil  DO.  111.  '.^40 
otler  srinei-  trhfeH  Vorlaye.  ein  zum  i/ros-seti  Theile  gleirhlaiileniles  DO.  lU.  für  das 
Adiilltritslifl  von  BA  veißssl  und  Min  der  Kanzlei  vorgelebt  worden  ist.  Diese.t  rer-  & 
Schollene  DO.  III.  hatte  dann  nicht  nur  für  unser  D.  ?'.''  ah  177.  gedient,  sondern 
icärt  wn   BA  auch  für  dm   Contcrl  des  D.    Um  für  Mtigdfliuri/  lienutzl   inirden. 

iC.)"  In  iiomiiu'  sniu'li,'  et  iinlividiii;  Iriiiitatis.     llcinrii'iis''  diviiiii  t'uvcntc  i-li;iin'iili:i 
rox.  In  ilouui  dei''  lar;^iriu;i   siininios''  disjieu.satorcfi    nus    i-ssc    sriuuis:    si    ridclitiT 

disijonsaverüntis,    beati  friinus  i't  in    ^nudiuni  dumini    intrantcs  bona  ijisius  pos.sidi-bi-  m 
mus,    81  infidelitor,    in  tortoriuni  dftnidoniur   et  usquc  ad  novii^sinnini  ijiia(b'antoni  tor- 
qiu'bininr.     CjlnaproptiT  et  jicna"  t-xterriti  ot  prcinio  invitati,  eimsilin  (|U(>(juc'  ]iriu(.'ii)iini 
no.stroruni  subnixi  Uli,    \\\\\  lotiini  dcdit  et  totuni  nun  i'xijj^it,    sod  ex  totn  «b'ciniam   ad 
dovotioneni  boininuni  sHscitandani '  repetit.  deciinani   ex   Ijualacr^"  ot  Ooslar  ci   Triii- 
inannii;  rcditibiis   in   (innii   n-.  (|U(; ''    n-f^alibus   nunr   iiscjuc   subiai-cbat   usilms,    ad  iisinn  la 
fratnun  Aquisgrani    in    i^fclesia    sancti  Adalbt  rti '   iiabilantiiuu   iciiKodiiniis  t•(lnc■e^*sunl- 
cjiu'    in    perjictuuni    esse    volumus,    eapellani    nncique  in   Inj^illicni'^  sitani .    Luuesberg' 
ctiaiu  cum  onniibus,    cjin;    per   preceptum    senioris    et  antecessoris    ni)Stri  tertii   Ottonis 
illo"    coucossa    fiierant,    quatinus    bis    iitcndn    seniorisque    nostiü    Ottonis    iiu-moriani 
habon(lr>,    qui  eundcm  loeuni    incepit    iniperfeetunique    ad    pei-Hcionduni    nobis    rcliquit,  sn 
nostri    quiique    nostroruuKiue    antecessoruni    ni>n    oldiviscendo"    et    ali    ii(si>    audiantiir, 
eni  eiineta  ib-bentur,  et  (Hiod  (juerunt  se   inqu'tra.sse  letentnr.      Kt    liane    eoneessioneni 
sie  stabilem,    sie  esse  V(diiinus  inniiidjüeni,    ut,  si   quis  eani   inlrinj^ere   vobierit,    et  pro 
conatii  regis    regiim    offensam    ineiu'rat    et    quod  (pierit    adij)isei  nullatenus  valeat.     Ut 
autem"  ineiinvnilsa  permaneat,  et''  manu   pnqiria   linnajnus  et  sigilli  nostri  imprcssione  w 
signari  iulienius. 

Signum''  domni  ■■   lieinrici''  i.M.j"   regis  invietissinii. 

Ilnmo  caneellarius  vice  Uuillegisi '   areliicapelhmi  recngnovi. 

Actiun  Trutmannie"    non.  iuHi    anno    a)i    incarnatione   doniini  MV,    indictione  lll. 
anno  vorn  Helnrici''  regis ^  regnantis   IUI''.  .m 


10(1. 

Heinrich  liestütigt  der  erzbischößichen  Kirche  z>h  Miujdebtir<j  den  Ort  ScJdeder 
sammt  Pertinenzien,  unter  Verbriefunfj  der  Immunität  für  denselben. 

Paderborn  — .''  l(K)ö  Juli   17. 

Oritfinnidijdom  im  k.   Staatsarchiv  zu  Berlin   (.1).  3t> 

T,,;l,.r„,    j;.l      I'     C.N    „■    (,/    „.,.7,;    „„s    A    mit    XIII.   kalcnd.    au«.    —    Gcnlau    CD. 

'■f.<.  .11        11)  lilill  in  ACC'll^         l)j   Heuric.   A>'  c)  ilorniiii  /{('CD  d)  sumiiB 

."';    fiuinmi  C<"  ;    cIeJIfirhl  war  urhon  im   (h:  mix  Versehen  »miimu«  HtfiH  RUiuinos 

j^i^iiiiiUn       u)  fehlt  in  ir        f  i  HiiHtjtaiidaiii />'       g) 'Waiccre  lU'lJ' ;  Walecrii  ("       In  re<niic 

n/r  i,  All«rti   n  k;   IpKflhfiiii   tlCCD'  I)  in  Lcuclicrj:  /< ;  in   Lcucnlit-rjr  CCf»'   i» 

m)  illi  IJ';    illo  ron  miflerncr  llnml  rorr.  in  illi   H  ii)  olilivcrciulo  <■»/•;•.  in  obliveceinli)  H 

o)    etiam    D'  fii    ac    />'  i|)    f/a»    iianzc    F.Krholok-oll   fehlt  in  A  ri  dorniiii  f'C'l)' 

''    '      '      ■       !  <'ntir  Si)riiain    in  ('(";    ;«  Anfanif    tier   l.'rhinile    um   lliimle  in    D' 

"irr.    nun    iiiilffeauiii    It;    WilpfCBiisi    !>'  ii)    Triilmammi'    /'' 

i'''fc';"    it  'jn.m'ii  iirii     i,>  *■    J*  .  If* 


HEINMUCll   II.     1005.  125 

Ihamknhury.  S,  45  n"  5  aus  A  ohne  Daten.  —  Höfer  ZcU.ichr.  2,  1-iO  n"  H4  aus  A  mit 
XIII.  kal.  aiig.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  98  n"  603  Reg.  zu  Juli  20.  —  Stumpf  ßeg.  1410 
zu  .Juli  20. 

Vcrfasüt  und  geschrieben  von  BA,  der   sich   an  die   VU.,  DO.   III.  245,    nicht    hielt.   — 
&  Übet-  etiraige  Benutzung  eines  DO.  III.  für  S.  Adalbert  zu  Aachen  vgl.  die  Vorbemerkung 

zu  D.  99,  zur  Datierung  N.  Archiv  20,  172. 

{(-'.)  I  lu  iiiiiuiiic  sciuiftc''  et  iiulividui^^  triiiitatis.  Heinricu.s  diviiui  propitiautc 
dementia  rex.  Intcr  oiimia,  qu^  regenda  siiscepinms  et  nobis  a  rege  regiim  com- 

missa  ^  tenemus,  eclesiaruin  facidtates  et  augere  vohinms  et  avietas  ab  antecessoribns 

10  no.stri.s  asseii-sus  iiostri  astipulatione  corroborare  deeeniimus  corroboratasque  vigilaiiti 
studio  .semper  et  ubique  defendere  cupiiiius.  Qiiapropter  notum  voln  ticri  omnibu.s 
tani  t'utuiis  (nuiin  presentibus,  qualitor  iusta  dunini  Tai;aii(iiii.s  pctitioiu^  archiepiscopi 
Magadclmrgcnsis  eclesiy  civitatem  Sciderc  cum  oiiiuibus  appendciitiis  suis  in  pagis 
Gesiiu'gauuue,    Uuctego,    Thilethe'',    Linigauuue,    Saretliueith,    Tictuiolle,    Lethgaiuiuc 

i-i  sitis,  l'orcsti  scilioet  bis  tribus  Huvialis'':  Hambrina,  Nisa,  Vvermana  detenninata  et 
ceteris  cuique  loco  neeessariis,  pratis  videlicet  molendinis  canibis''  cultnris  niansis  servis 
libeins  (pioque,  qui  regie  iana  potestatis  erant,  a  scniore  et  antecessore  meo  tertio 
Ottone  eidem  eclesicj  concessam,  ea  videlicet  ratione  ut  nullus  dux,  nulhis  comes, 
nulla   i)ersona,  preter  ([uani  ipse  archiepiscopus  elegerit'',  quicquam  iiiditiarie  potestatis 

20  in  ca  agere  audeat,  assensu  nostro  linuare  velimus,  ea  conditione  ut,  quc  antecessor 
noster  statuoraf,  nulhis  pervertere  audeat.  Et  hanc  corrobarationem"'  sie  inmobilcni, 
sie  per  regalem  nostrani  sententiam  *  volumus  esse  stabilem,  ut,  si  (piis  eam  lacessere 
temptaverit,  et  conatus  eins  iudiciaria  potestate  reprimatur  et  id  quod  querit  nullatenus 
adipiscatur.    Et  ut  secundumf  votum  nostrum  inconvulsa''  permaneat,  more  antecessorum 

25  nostroram    et   manu  propria  firmamus  et  sigilli  nostri  inpressione '   designare  inbemus. 

I  Signum   donnii  Hcinrifi   (M.)  regis  invietissimi.  i) 

I  IJrund  caneellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovit.  ^  (SI.  2.) 

Actimi  Paterebrunne ;  recitatum  publice  anno  ab  incarnatione  domini''  MV,  in- 
dictione  III,  XVI.'  kal.  aug.,  anno  vero™  Heinrici  regis  secundi  regnantis  IUI. 


lOJ. 

Heijirich   bestätigt   dem   Kloster   Schildesche   den  königlichen  Schutz,   die  Im- 
munität und  das  Recht,  die  Äbtissin  und  den  Vogt  zu,  ivählen. 

Corvei  1005  .Mi  18. 

Verstümmelte   Abschrift  aus   dem    15.  .Th.  im  k.  Staatsarchiv   zu   Münster  (A).  —  Ab- 
35  Schrift   aus   dem   17.  .Jh.  in    v.  Redinghovens   Handschriftensammlung  t.  48",  p.  371  in 

der  k.  Staatsbibliothek  zu  München  (E).  —  Meinders  in  Abschrift  der  Vita  Marcswidis 
vom  .J.  1707  f.  114  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (B).  —  Abschrift  des  18.  .Jh.  in 
Gulemanns  CD.  Ravensbergensis  f.  3  f.  44  ebendaselbst  (F). 

100.    [BresslaUj     a)  .1  liot  nur  scanct,  itudi  ixt  die  cauda  des  e  unten  an  das  t  an(/ehänf/(       b)  das 
40  zweite  h  über  der  Zeile  uachyetrayen         c)  A         d)  i  carr.  aus  e         e)  urnprünf/lich  statuerit, 

a  ist  über  dem  i  nachgetrayen,  das  i  aller  nicht  (/etilf/t  f)  ten  über  der  Zeile  nachgetragen 

g)  über  der  Zeile  nachgetragen  h)  s  sogleich  carr.  aus  1  i)  p  corr.  aus  p  k)  dofii  A, 
zu  (lomiiii  aufgelikt  mit  Mck.iicht  auf  die  übrigen  DD.  des  BA  1)  UI  auf  Rasur  \  XDI.  kal. 
aug.  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen         m)  daliinter  kleine  Rasur. 


12(5  K  AlSI-iaKKlNDi;  N. 

LoHirii    C'-h     roH    Bormsltrni    Cl>.    (i  )i"  4    aus    E   (n).  ]\'iliii(iii}>    l'hilijiiii    Wrsif. 

AT.   V  ISO  ans  AliF.i.  —  Ufihm-r  Neg.  973.  —  Stumpf  li,;/.   14(H). 

11  i'i'rAu/MHj;  fOH  DO.  in.  i:i  mit  geringfügigen  Vernndermigrn.      Die  Datierung  stammt 
nt»   HA  her. 

lii   iiiiiiiino    saiictc«    vt    imlividue    trinitatis.     llciiii-iriis-'  diviiia  l'avciitc  clcmoiitia''  r> 
rox.  Si  rogin  iti^iiitiu  oci-lmiiaii  Hoi,  ipiuil  «iii  oflirii  est,  rxiiltat,  «   ii<l  prcsoiis  sriiilinn  it  rntnriiiii'' 

iil   li<|<iido  »ilii  |irofiitiiriiin ''   nun  i1nl>itnt.     (/iiii|iri>|iti'r  uniniiini  liilcliiini   nustiiiruni  iircsontiiini  »ei licet'' 
1-1  fntururniii  '  |>iiti>iit  iiitlnütrii',  «inin  vir  vcnpriiliili.s  Kulliiiriii!«  »luioto  l'iitli'i-liiirncMsiK  oi'clc.sii'  i'iiiKcupnN 
Uli    nuit  vciiit  <    rogaiis    huuiiliter   ot    (ifton»,    iit    i|m>i]dnin    mnnn.stcriiuii    •ScIiiliK-sflu'*'    iiunriipntiini    in 
lem|iorikiu  nntecessoris'    U0!<tri  honte  meniorie  Ottonis  iniperatori!«  nu^nsti  i-ius  couKnltn    et   liii'iirln   in 
in  lionoro  ^  snurte  i!ei   pcuilricis    Miirir    novitcr    rnuslrnftiini    et    fonsoiintnin,    Hini  *   iirp<i"|>iiiini'    inni 
»mU  |iiTtini'noii»  '    cnnfiriniitnni    vt  ii1>  ein»    sili-ces.s(»fibus  et  equivo  t- i  s "'  sc'ilici't  set'Ululo  OttolK! 
et   tprcio  cum  oronibn«"  rebns  illiu-  iispieicntibns  per  siiiuu  pi't>t'('|)i'ii>ni'ni  ilcniio    ciin'iilHii.'itnni    iiixtit 
morcni  ot  cxtfuiplnm"  ooruni  ■'  »»\)  noistro  oniunitiitis  tnicinnom  susoipori^niiiM.       NUs   vcrci    pic  iiiticiiini 
illinü'i   beiiigmiui ''    ns8cnt<nm    probontoy    iileni   niona.storinni   in   sua  dyooosi  ooiiHtnu'tnni  ot  ninniii   Icica  16 
n  rolig-ioNis "  viri»    illiic    trnditn    sub    nostrnni    tlofonsiononi  giisccpinnis '    et  iiostro  nnotoritnti»  prooi-pln 
nd  intc^iim  vonfirmamiis ",  sanctinioninlibns  doo  snucto  Mnrioi|iio''  virgfini  picilictn  "    Imo  Scliildosolio* 
die    nootoqiie    fauiiiinntiliiis    eonsnitn    ot    preoatn    ))rofiiti    l'ndorbornensis    oiolosio    licinonindi    prosulis 
licontiflni  oonoodontos  intor  so  olijrondi   nblmtissinn,    (inofiesonncino   opus   ot    nsns    ovoui-rit,   piooipiouto» 
ofiani  re^in  pntei<tnte  finnitor,    nt    niilliis    diix   vol   coinos  aiit  alia   i|iiolili('t  >     indioiaria    poi-Miua   iiia;;na  ÜO 
Ken  parva   in  ei>deni  nionnNterio  vol  '-    loois    illiic    datis  ant   dandis  aliijnain   doliinr   potostatoni  oxoiooro 
presumat  vol   de  fnniilia  oinsdoni  niüuastorii    alioiiin.s    oau.sc    rntiononi    cxi^'oro    auiloat.    nisi    ndvooatiiH, 
qnem  abbatiwia  pretieiis  et  futnra*  ad  hoo  0]ius  eunstitnenduin  elegerit  et  ooni]>rid}avi-rit.''      Kt  nt  Iioo 
nostre  eonfirniatioiiis  nnetoritas  firuiiur   et   stabilior""  iiostris    et    fnfnris    tomporibns    a   ounotis  tidililiii.s 
liabcatur'',  linins  preoopti   tenorom  inde  oonsciiptiiiu  sig-llli  imstri  inipiossiono  siifnarc'"   iussiiniis   inaiiii-   s5 
■|ni-  pruprin,   ut   infrn   videtiir,  roboravirnns '. 

Si^iiiiii  iloniiiii  Henrici"  regia  invictissimi. 

lifuiii)  caiK-cllai-iiis  vice   Willi>!;isi ''  arc-liit-apellani  rccopinvit '. 

Actum''    CrtfUfie    anno    ab    incaniationc    douiiiii    M    quiiitn,   iiulictiiDic    Ul,    (juintti 
deciiiio  kal.  augusti,  anno  vero  domini  Heiirici  i'cgia  seeundi  regiiantis  qiiarto.  ao 


101.   jBrewilau  -  Bloch]     a)  A;  Henricus  HEF         \>)  einentia  rex.     Si  re  fehlt  in  A         c)  Int.  id 
liq.    »ibi    frhtt    in    A  d)    prof'uturo  /'  e)   fflill    in    F  f)    lut.  pat.  Ind.  frlilt  in  A 

gl    veu.  rog.  hum.  frhil    in    A  li)    .Scliildecense   li  i)    ant.  noat.  beate  fihll  in  .1;    ant. 

nostri  fthll  in  It         ki    hon.  g.  d.  gen.  fehlt  in  A\    honorem  /•'  1)  tinein'iis  onnl'.  ot  frhll 

in  A  m)  K;  Cfpiivoc  A;  aeipiivoco  li;  et  c<j.  fehlt  in   F         n)  iniiibus  rel>.  ill.  asp.  fehlt  35 

IM   A  o)  luni  cor.  b.  n.  omu  fehlt  in  A  p)   li  ^  1''.;    ei|UO   FF;   )(c\\v\l  in  einer  Ini  A 

linjrnilrH  ilrutuchen  I  /x-melriini/  niiii  dem  Anfantj  des  iH.  Jh.  i|i   eins  H         n   ben.  ass.  [ireb, 

fehlt  in  A  »i  A  Itriehl  mit  rolij;  nh  t)  UEF;    auch   in  der   IT.  ililrfte  nn  :u  lesen  sein 

\ii   ISF;   confinnamuH    enrr.    in   oontirmavimuH    F         v)    /•'       VI'.;   Mariae  (|UOi|iie   l<:    sanoto 
Maric<|ue    eorr.   in  iu>nctci|ue  Marie  F  \vl   FF;   in  praodicto   H;    mieh  in  der   VI',  dilrfli   40 

in  nur  XiunU  nm  Meindfm  »ein  xi    HF;   Soliildesche  rtirr.  in  Sohildosclii   /•,'         y)   <|iiao- 

run«|Uo  /<         t)  »eu  ll        ai   /<       IT.;  fnturo  FF        li)  H;  eleRorint.  Kt  nt  EF\  irir  nehmen 
die  l/>»nrt  ron    ll  mit  llileksirlil  darauf  auf,   dass  die  in  Sute  p  e.rwilhnle,   rnn   li  iiniilthr/ni/itje 
l'ehrfßet: II nr/  hier  Iniitel :  diir  tlio  keion  niidt  proben         <•)  HrmiuH  ot  slabilins  FE        d)  li 
VI'.;  babori'tur  F;  haberolur  cwr.  in  liaboatur  K  C)  sif^nari  F         f)  corrolinravinins  EE  «.'■ 

gl    »II   //  hinter  dimini :    (L.  8.);    ol>  auch  die  Vorliiije    rem    H   das    M.  an    dieser  .Stelle   t/ehtihl 
hat,  ift   ■  Hinrii-i    rojfi<   iniperRtririü    inviitlKHimi  F;    in  F   iniperal<^priM    hinter   rojfi» 

gttilgt  .lii  li  lind  die  in  \itle  p  eiir/lhnle   l'eliersttzunii;  Wiliijfili   FF         i)  recojr- 

n'ivi    KF  1.      in    li  Inulrl    die   f>atieriini7.    uffenlinr    ron    Meinders    (irohl  narh    Musirr  des  hei 

ihm    rnrhfrijrhrnden    IJO.   III.   1.1)    iinit/ettnltrl :    data   V.  kalond,   aug.   anno    d-iniinioao  ino.  MV,  50 
indict.  Ill,  «nno  vero  Henrioi  ll.  rcgtiantia  IV;   actum  Corbeiae;    l'elicitor  amen. 


HEINRICH  H.     1005.  12.7 

102. 

Heinrich  bestätigt  dem  S.  Adalöcrtstift  zih  Aachen  den  Zehnten  von  den 
königlichen  Einkünften  zu  Walclieren^  Goslar  und  Dortmund  und  verleiht 
ihm.  Besitzungen  in  vier  lothringischen  Gauen. 

5  Nieiilmnj  10()ö  Aiujmt  IH. 

Vliiirliddr.  S.  Adidbcrti  Aqutn.sis  ans  dem  Vi.  Jh.  /'.  S  (B)  and  aus  dein  Aii/'aiuj  des 
lö.  JIi.  f.  I  i  (B^),  beide  nach  Transmmpt  des  Erzhischofs  Engelbert  von  Köln,  im 
Stadtarrhiv  zu  Aachen.  —  Extractum  archivü  S.  Adalbeiii  Aquemds  aus  dem  18,  Jh. 
j>.  4  nach  demselben  Transsum^^t  (C)  und  p.  H22  nach  Transsumpt  Friedrichs  III.  von 
10  I  I7ö  (C^)   im  k.   Sfanfsiirchiv  zu  Düsseldorf.  —   Diisselsches  Copialbuch  von  S.  Adalbert 

aus  dem    tS.  .Ih.  ji.   2  (D)   und  p.   9S  (D^)   nach  denselben   Transsumpten  ebenda. 

Ritz  in  Ledebur  Archiv  10,  72  h"  12  angeblich  aus  dem  jetzt  verschollenen  Original  (R).  — 
()uli-    CD.   Aqaens.    1,  40  n"  5>i  aus  B  und   l,  Ö2  n"  77  aus  C  mit   Verbesserungen    aus 
R.  —  Ernst  Hist.  de  Limbourg   6,  99  n"  IS  aus  der  Quelle  von  R  (L).  —   Lacomblet 
15  Xiederrltein.    ÜB.   1,  89    n"  144   aus    C  =  Bergh    OB.  van   Holland   1,  48    n."  77,  = 

Bode   ÜB.  der  Stadt  Goslar  1,  ll.j   n"  9  Fragm.   —  Stumpf  Reg.  1411. 

Mit  Benutzung   von  D.  99  verfasst  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  BA,   der  in 
die  Signumzeile  einen  dem  EA  geläufigen  Ausdruck  aufgenommen  hat.    Die  Urkunde  .stellt 
eine  Neuausfertigung    von    D.   99  dar,    in    der   auf  der   einen   Seite   die    Schenkung   der 
20  Kapelle  zu  Ingelheim    und  des  Klosters   auf  dem  Luisberge   ausgelassen,   auf  der    andern 

eine  Anzahl  von   Gütern  hinzugefügt  sind. 

((,'.)"    Ih    iKimiiii'    saiicte    et    iiulividue    trinitatis.      Heiiirieus''    clivina    jiropieiante 
elementia  rex.  locimda  patcniitas  et  patrnia  eiusdein  dei  pietas,  que   luulta  noliis 

conccssit  f't  ex  multis  pauea  a  iiol)is  reqiiirit,  non  iit  indigeat,  sed  ut  pro  pauei.s 
2ri  iiinlta  rt  iiitiuita  ricoiipt'usare  possit,  dum  qiicrit  diiimiii,  et  ad  premium  invitat  et  ad 
reiiiuiUTaiiduiii  t'estinat.  Feneratio  dulcis,  in  (pia  niulta  j)aiicis,  eterna  mercantiir" 
cadxicis!  Nam  liuic  darc''  debemus,  qui  nosniet  ipsos  nobis  dan.s  a  suiü  sua  non 
recipit,    iit    habeat,    sed   ut    centuplicata   remittat.      Huins  spei  gratia  invitati  *  decimain 

i!X  Walecre'^   et  Gi).slar'   et  Trutmaunie  re(litil)us    in    onini    CCn.'^U,    qui    lefralibiis  »   suliiacet  usibus, 

30  villas  quoquo  Soroii  et  Sohuaniam^'  in  pago  Lewa''  in  eomitatu  '  sitas,  Heroldes- 

husen''  eeiani  sitam  in  pago  Natre.sgauwe '''^  in  comitatu  Wideloni.Sj  Horchcm'  insnper  in 
pago  Colingauwe  et  comitatu  ',  Kluenliem'"  quoque  in  pago  Meinuelt"  et  comitatu 

Betheiini*'  ereatori  et  ditatori  nostro  ad  usum  fratrum  Aquisgiani  in  capella  sanctorum 
martirum  Adalbeiti  et  HermetlS  liabitantium  coucedimu.s  eoucessaque  in  perpetuum  esse  volumus, 
35  terram  eciam  eidem  capelle  cum  uno  molendino  circumiacentem ''.  Et  ut  hec  concessio 
secundum  votum  nostrum  et  iinna  cousistat  et  inconvulsa  maneaf,  scrijjtum  hoc  more 
antecessorum    nostroruin    et    mann    pnqiria  roboravimus    et  sigilli  nostri   iiipressione  in- 


10'2.   [Fültz  -  Bi-esslau]       a)   fehlt    in   D' R  h)  Henr.  /)';   Henr.  corr.   in    Heiur.  D  c)   me-. 

reantur    CC^  DD'  d)   olare    li'  e)   Waleere    CD';    Waleere    corr.    in    Walecre    D 

f)  Gozlar  B'  g)  CD'  EL;  Sdlmanniam  Bli'  ("  I>  h)  HL,  «//.  Stumpf  Reg.  'byi;  Lunva 
CCD';   Lyrwa  BB';   Lurwa  corr.  aus  Lyr.a />  i)  keine  Lüche  aiigciteiitet   in   BB' C  D' 

k)  BB' ;  Neroideshausen  C<"  RL;  Neroldesliawsen  D' ;  Neroldeslrasen  corr.  in  Neroldeshausen 
D  kk'i  so  alle;  rlennoch  i.tt  rielleicht  Hatresjj.  (=  pagus  Hatternn)  su  lesen  1)  RL;  Horehem 
BB';   Horcheim  ('("DD'  m)  Kiuenheim  CC"  D  RL:    Kuienheim   D'  n)    in  Meimuelt 

(papo   fehlt)   D'  o)   Beehelim    D'\    Beclielim  corr.  in  Betheiini  D;    rielleicht  stand  im  Or. 

Betzelini  p)   circumiacente   alle;    rielleicht    hat    also    im    Or.   der   Ahkürzungsstrich   gefehlt 

())  permaneat  B        r)  RL,  yemäss  dem  Gebrauch  des  BA ;  iussimus  insigniri  alle  übrigen 


12S  KAlSKKlKKlNDr.N. 

Signum*  «loinui '   I  K-iiirici '"  (M.)"  |>t'i"  rluistmii   iiiviitissiiui. 

Hninn*   caiti'ollariu.s  vice"   Willo{ji>i  arclii(.'ii|i|*cllani  rt'c'üfjiuivi". 

Aetiiiii  ost  Nuonbure*   idiis  nn^.  tmu»  al>  iiicarnationü  doiiiini  .M\ ,   rtf^iiaiiti'  rege 
Hfinrie«''  secuntlo,  anno  rcgiü'  eins  im. 


10:3. 

ffrinrirli   ri stit/iitj-f  ihm   Klnsttr  Niederaltnicli   den    Ort  Flititsbcich. 

W'iilii   loiirt  Koretiiher  ö. 

*  ti'iijntitiiiijiitoii    IUI    /..     Uriin^inihif    .11    Mttiiilirii    {.'1^. 

Hund  Mrlrop.  Siili.sb.  175  lieg.  —  Gretser  Diri  liamhcrgeiisex  67  11°  H  itiii>  Ahsthnft  = 
Hiihii  •  Oeirold  Metrofi.  Salixb.  ed.  Mon.  2,  ÜÜ  v°  20  =  Hund  ■  Oeirold  Melroji.  Salinh.  in 
cd.  Rat.  2,  15  n°  20  =  Leibniz  Ann.  H,  87H,  =  Ludt'irig  SS.  rcr.  Btimhcrg.  I,  SHl 
„'  H  =  Migiie  Pahol.  140,  265  u"  29,  =  Greiser  Op.  lO,  536  11"  H.  =  Kmmimihmix 
Corpus  iuris  gerni.  ed.  IL  1,  16  n"  40  iinrullstiimlig.  —  Mun.  Boira  11,  1H4  11"  23 
<j«.v  A  mit  anno  regis  III.  —  Bfihnier  Beg.  976.  —  Stumpf  Reg.  1413. 

Verfassl  und  geschrieben    von  ED;   die  Arenga    zeugt   auch   hei   diesem    D.  (rgl.  ]>.  91)  ir. 
ron  dem  Einfliiss  itidienisrher  Vorbilder  auf  den  Stil  de.s  Notars. 

c.     (i    In    nomine    sanetao    et    inflivi<hiae    triuitatis.       I  Iciinicus    ilixiiin    ("jivcnte 
dementia    rex.  Kegali.s    enim    exei'llcntiae    <leeet    maicstateni    ratiiinal)ililms    ^il)i    a 

(loniinti"    sujjplicationibuis   niiserieonliter   eoneedere   jjei-j)etrati<>neni   §,    (|iiatinu.s   eurum 
lus.siduii«  precibus  et  seculariter  trantjuillitetur  et  aeternaliter    celcsti»    Lravii  diadeniate  --'o 
eoronetur.     (juoeirea  universal]«   tidelium    mistrorum    jire.'<entiam    et    futurorum    ntiverit 
indu.'itria,    <|ualiter    tjuidam    venerabili.'i    (ioteliardus    abba.<,    ijmvisor    vero    Altaliensis 
in<>na.>^terii,  celsitudinem  jmtentiae  nobis  a  deo  eoneessae  siibiit  Immiliter  inploran.-*,  uti 
MO»    quanilam    villam    Flin.'*l)a(li    dictam    in    ]>agii    SueiniiigDUui    sitani    et    in    eomitatu 
Tienionis  eomitis  ulim   jircdietu  mona.-iterio    nuo  ]>ertinentcm,    dolore   non    |)arvo    taetus  ^s 
|»erdere    quod    iuste    visus    est    liabcre    debere,    eö    restituere    dignarennu'.      Cnius    nos 
condigiiae  petieioni  a.-'sentiendiun  f'ore  existimantes    eandeni    iani  dietain  viliani    nostra 
regali  traditione  atque  |>agina  ad    ante    dietum    saneti   Maurieii   monasterium   in   Altalia 
constnietum '■    concedentes    restituimus    restain-avinms    donavinnis    ae    tiiniissinif    sub- 
(•cribentcs''    cö    consolidavinnis   ad    <;'ii'i*^'*>>*(lii'»    restain'andum    maeeriamhnn    pretatum  m 
nionaKteriuin  cum  alii»    ecclcsüs    coenobiumque  fratnnn.    <|ui:i   ol)  lioc    iircdictiis    abba» 
requisivit.  (|Uoniam  terrji  barenosa  est   maeeriaecjue  utilis,      -   tradentcs   igitiir''   in   pro- 
prium  saneto   Maurieio  subseri|if<iqne    alibati    nre    non    et    suis   sueee.ssoril)us.    quiiMpiid 
inter  Uuineira  et  Hofakiricbun  videtur  iaeere  vcl  i-tiam  ad  anti-  seriptuni '    nioii;ist<Tiiim 
inibi  respier-re,    eum    omnibus  re))us   niobilibiis    et   inmobililius    tt-i'ris    cultis    et    ineidtis  »!> 
vinei.s  vineti»  nudendini«  vii«  invii»  aeditieiis    cxitibus    et    redifibus    silvis  venationibus 
pratiH  pHKCuix  eoiipaHCuix  xivc  npium  paseuix  aquis  aquarumque  ileeursibiis  ])iseationibus 
familÜH    utriuHquc    «exu«   qu^nitis    vel    inquirendis    seu    iimnil)us    (jnar    ib<'i    vel    seribi 

lirj.  iifuin  W  t)  (loiiiiui  CC  DU'  II         11)   m  ilit  Slelliin;/  iles  .M.  in   IV  iitul   mich   ll ;    M. 

hiiiUr  dorn  in   H;    hintrr   Hifniuiii    in  Cf;    liinler   <l»iniiii    in  IJ\    n/   Anfang  iter    l'rliiinile  am   V> 
llnivlr  in   l>'  v|  priitin   /<'  W)  fflill  in   HH'  !>' ;   niirlii/eh-ni/fn  in   I)         XI  recoTijfiiovi   li 

yi  Xuilmrc  /';  Xuenlic  II';  Xueal-e.  '";  Xuenl».  <"  IHt'\  Xiiiinl)U  .  .  .  ItL         z)  feltll  in  !>'. 

lOS.    'Br<-»«1»u;        b(  «11  Wm-t  >rit  clirn  nulKlitonini  (ri/l.   IJ.  70)  urheinl  :ii  fehlen        b)  ziiiiu-liim  h 
Hnd  t  Itntur  <•)  in  tub  int  \>  eure,  nun  1  <1)   ur  eorr.  nun  ir  C)  tu  mo  iinf  lUiintr. 


HEINRICH   II.     1005.  129 

intrinsecus  sive  extrinscciis  possunt  pertinentiis  et  utilitatibus.  Et  iit  liaee  nostrae 
traditiüiiis  aiR'turitas  stabilis  vt  inconvulsa  priniancat,  liaiu-  cartam  inde  coiiseriptani 
inaini  prupria   roborantes  sigillique  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

^  .Sigiiuiii  ilomni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

5  p  Brunn   faiu'cllarius  vice  Uuilligisi  arcliicappellani   recognovi.  ^  (SI.   2.) 

Data  nun.  iii)\eiiib.  indictione  I,  anno  donünicae  incarnationis  MV,  anno  vero 
doniiii   Ilfinrii'i  scciindi  regis  IIII;  actum  Uveralae;  feliciter  amen. 

104. 

Heinrich   urkundet  für   das   von   dem   Bischof  Adalbero   von    Metz  mit  auf- 
10  gezählten  Besitzungen  dotierte  Kloster  Neumünster. 

Duisburg  1005  November  22. 

Abschriften  eines  Transsmnpts  von  1329  im  Copialbtiche  des  Klosters  Neiimiinsfer  aus 
dem  16.  Jh.  n°  3  (A),  aus  dem  Anfang  des  17.  Jh.  n"  56  (B)  und  aus  dem  18.  Jh. 
71°  39  (C)  im  k.  Staatsarchiv  zu  Coblenz. 

15  Kremer    Geneal.    Gesch.    des   Ardennischen    Geschlechts    CD.   285    n"  4   aus   B    (a).    — 

Beyer  Mittelrhein.  ÜB.  1,  836  n"  283  aus  Aa.  —  Gik-z  Mittelrhein.  Reg.  1165.  — 
Stumpf  Reg.  1414. 

Dass  D.  104  nicht  wegen  der  Erwähnung  des  Bischofs  Adalbero  als  Petenten  verworfen 
werden  darf,   ist   im   Jahrb.   für  lothring.   Gesch.    und  Alterthumskunde  6,  283  ff.    dar- 

20  gethan  worden.      Seine  Datierung   rührt   zweifellos   von   BA   her.      Dagegen   entbehrt   die 

ungeschickte  Fassung  des  Coydextes,  in  welchem  zwar  eine  Bitte  des  Bischofs  um  Be- 
stätigung des  Klosters  ausgesprochen,  deren  Erfüllung  aber  nicht  erwähnt  wird,  sondern 
auf  die  Aufzählung  der  von  dem  Bischof  verliehenen  Besitzungen  sofort  die  Corroborations- 
formel  folgt,  jeder  Gewähr.      Der  Context  kann   daher   nur   unter   der  Voraussetzung  als 

25  echt  anerkannt  werden,  dass  er  ganz  ausserhalb  der  Kanzlei,  vielleicht  mit  Benutzung  der 

bischöflichen  Dotationsurkunde  (vgl.  Mon.  Germ.  SS.  4,  662),  entstanden  sei.  —  Von  C, 
das  sehr  fehlerhaft  ist,  haben  wir  nur  einige  Lesarten  verzeichnet. 

In  nomine  sancte  et  individug  trinitatit*.  Heinricus'^  diviua  favente  dementia 
rex.  Notum  esse  volumus  omnibus    üdelibus  iiostris  presentibus  seilicet  et  fiituris, 

30  qiialiter  Adelbero  Metensis  ecclesie  episcopus  nostram  adiit  dorainationem  rogan.s 
humiliter,  quo  locum  Nouimonasterii  dictum  in  honore  sancte  trinitatis  et  sancti 
Therencii''  cousecratum,  qund  tempore"  antecessorum  suorum  in  beneficium  coneessum 
atque  neglectum  fuit,  ut  pro  remedio  anim^  nostre  et  sui  stabiliremus  in  dei  servitio"* 
et    in    vita    monastica,    ne    aliquis    nostrorum    aut    suorum    successorum    illud    delere 

S5  presurapsisset.  Verum  quia  vita  talis  nou  potest  duci,  nisi  habeatur  sufficientia, 
quasdam  res  suo  subduxit  victui,  seilicet  in  ipso  loco  integrum  mansum,  quod  antea 
dotalicium  altaris  fuit  sancti  Therencii'',  et  unam  ecclesiam  sancti  Aniani  cum  omni- 
bus suis  appendiciis,  que  ante  fuit  beneficiata '',  et  aliam  ad  Marsal '  cum  omnibus 
suis  utique  appendiciis  in  ten-is  ac«  pratis,    eeiam  duas    patellas    et    duo    farinalia'',    V 

40  mansos  ad  villam  Puteos,  VIII  in  Celleiris  cum  pratis  et  silvis  ac  omni  aqua  in  girum 
fluente    iuxta  fluvium '    Oma,    in    villa    Uualisgas ''    duos    mansos    et   semis ,    in    Bredal 

104.   [Foltz  -  Bresslau]  a)   Henric^us   B  bl    Therentii   BC  c)  q.  t.   fehlt   in  C:    quae    in 

tempore  B       d)  BC;  officio  A       e)  beneficata  AB;  fehlt  in  C      f)  BC;  MarsaU  A  '     g)  BC; 
et  A         h)  famialia  AC        i)  flumen  B         k)  A;  nnalisgas  B;  Iraalisgas  C 

Kaiserurkuaden  III.  IT 


130  KAlSKiniiKl' NI>F,N. 

(loimun  Bcrtonis  cum  «imni  sua  iiosücssiono  in  aj;ris  et  viiiris.  ad  Honst-cit  '  X  inimsos 
cum  Silva  «•!  «d  Hostrncia'"  (limidiiim  maiisuin.  in  W'ilndskirpi "  diniidinni  mansuni. 
in  Lon};auilla  vinctn  nd  c-aradas  VI  et  in  viila  Landrndorl"  niatrcni  »'ccli'siani  cum 
cnjK'lla  et  lonniljus  suis  jicrlincnciis.  Her  (inniia  et  (|uc  anti'a  tiicnint  jifndicia  sancti; 
trinitati  eiusque  confessori  sancto  Tlicn-ntiu  cx  bcncticiis  rcdcmjita  contulit.  \it  in  & 
loci»  Kcrvicntibus  victus  et"  vcstitus  iiou  di-sit.  Et  ut  licc  nostrc  auctoritatis  in<;fnuitas 
stabilis  et  iuconvulsa''  jicrmauoat.  haue  cartain''  conscriplani  sujitcr''  tirniavinnis  et 
si|;illi  nostri  imjircssionc  insifjniri   iussiinus. 

Actum    Tuisiburj;"    X.    kal.    dccembris,    indictioiic    III.    amio    vcni    incaniatiunis 
dominic«,» '   MV.  anun  vcrn  diunni"  llcnrici  regis  sccundi  roguantis*    im.  lo 


lo:). 

Heinrich  schenkt  seinei'  Gemahlin  Knnigunde  eine  Besitzung  Iv  Boppard. 

Diirlniund  1005  November  27. 

Origiiinldiploin   im  k.   Staatstirrhii'  zu   Berlin   (A). 

Erath    CD.   Quedlinh.  59  n"  2  aus  A,  neb.it  Fae.nmile-  Fragment.   —    Bei/er  Miltelrhein.  i6 
ÜB.  U  337  n"  284  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  977.  —  Stumpf  Reg.   /i/ö. 

Verfits-it  und  gesetiriehen  von  EB.      Eine  DorsuaJnotiz  beweist,   dass   f/d.s  D.  dem  Archiv 
des  Klosters  (Quedlinburg  angehört  hat. 

(C.i    i^    In    nnmine    »anctac    et    iudividuae    tmiitatis.       Ilcinricus    divina    iavcntc 
dementia  nx.  Notum  sit  omnibus  Hddibus  nostris  pracsentibus  §  scilicet  et  tut\iris,  so 

iiualiter  ni).s  carc;  nostrae  cnntectali  ('uni;,'inidi;  vidcliccf  rej;inac  donavinnis  talc  |)raedium, 
i|Ualc  nos  vi.si  .sunnis  habuis.se  in  Uoclibardon  in  coniitatu  IJecilini  coniitis  in  jiago 
Urikeriiijjjon  muicu|iat(i,  continnantcs  illud  sibi  per  liaiic  paginam  praccepti  nostri 
cum  omnibus  pertinentiis  suis  villis  ydiHcii.s  areis  terris  cultis  et  incultis  pratis  pascuis 
sive  compascuis  silvis  veinitionibus  aquis  arpiaruinque  decursibus  molendinis  piscationi-  s6 
bus  viis  et  inviis  exitilius  et  redifil)us  (jn<;sitis  et  incpiirendis  ac  ceteris  rpt^»  quolibet* 
rite  vocari  jjossunt  uteusili])us  et  appendiciis,  en  tennrc  ut  jjraelibata  Cunigunda 
rejjina  ib-inceps  liberani  liabeat  putestateui  habendi  tradendi  cnnnnntandi  vemb-ndi  et 
i|uicquirl  lib<'t  <minilius  niodis  inde  t'aciendi.  Et  ut  haec  nostrae  traditiniiis  ;uict<n-itas 
stabilis  et  inconvulsa  permanent,  hanc  nostri  ])raecepti  paginam  inde  conscrijitani  so 
manu  pmjiria  roborantes  sigilli  nostri  inpressionc  insigniri  iussimus. 

^  Signum  donini   Heinrici  iM.j  regis  invictissimi.  i| 

^  linino  cancelhiriuH  vice  Uuilligisi  archicapellani   recog.  ^  (SI.  2.) 

DatJt   V.   kai.    dec.    ainin    <biminiea<'    incarnationis    MV,    indictiime    in,    anno    vero 
diunni  Heinrici  secundi  regis  IUI;  actinn  'I'hrotmanniae.  S5 

IUI.  1  li;  llonatuit  AC  iiii  A;  Hnatralin  li;  Hnntratvn  ('  ii)  /((',•  WihylBkirpa  A  o)  bc  li 
y  incoiiiilM  /'  n)  hinter  cartam  iVrf  rirllrirht  inile  :u  rrt/flmen  rl  auMiia  IS  »)  Tuis- 
liorg  /«'  ti  domini  lif  u^  dni  ,1;  •loinjitii  IS;  Lücke  in  C  \)  rcj^nan  A;  regni  IS; 
rcgiiantc  ('. 

l<»o.     Brenlaa]     ai  mixlo  ftlill  m   ,1  40 


HEIN  U  IC  II   II.   1006.  131 

106. 

Heinrich   schenkt   der  bischUßichen  Kirche  zu  Merseburg   eine   ihvi   von    dem 
Edlen  Erkanbald  übertragene  Besitzung  zu  Gottfriedsroda  sammt  der  Nutzung 
des  dort  gefundenen  Silbers  und  den  königlichen  Gerechtsamen  daselbst. 
5  Merseburg   lOdli  Januar  2ö. 

OriginnldipJom    im  Domstiftsarchiv   zu   Merseburg    (A).  —  Merseburger    Cojnalbuch    aus 
dem  Anfang  des   //),   ,//(.   f.   98  in  der  Stiftsbibliotliek  daselbst  (B). 

Chronica  episc.   eccl.   Mersdnirgens.   bei  Ludewig  Bei.  4,  348  und    in  Man.   Germ.  SS.  10, 
172  cit.  —  Höfer  Zeitschr.   1,  1.57  n"  6  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1416. 

10  Ve)-fasst    und  gvschriehen   von  Erich.      Zur    Deutung   des  Ortsnaynens  vgl.  Försteinann  in 

Neue  Mittheil.   aus  dem  Gebiet  hist.-antiq.  Forsch.   1,15  vnd  Küstennann  ebevda  17 ,  366  f. 

(C.)  ii  In  nomine  sanct<ae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Onniiuni  tidclium  nnstronnn  |  tarn  praesentium  quam  futuronim  in- 
dusti'ia  noverit,  quouiodo  no.s  interventu  tidelis  nostri  archiepiscopi  videlicet  Daginonis 

15  praedium  quoddam  quod  Godefridesrod'^  nominatur  in  Bennaggero  marclia  situm  cum 
Omnibus  finibus,  quos  episcopiis  Uuicbertus  cum  aliqua  signorum  notitia  suo  attitidavit 
dominio,  unä  cum  inventi  ibidem  argenti  utilitate  et  cum  omnibiis  que  eideni  loco 
aliquo  iure  adberere  videntur  seu  modo  inventis  seu  etiam  deincejj.s  inveniendis,  ban- 
num  etiam  nostrum  super  eundeni  locum  et  quaecumque  potestas  ad  no.s  iure  respicere 

äo  videtur,  pro  cotidiana  nostri  memoria  et  futuro  animae  nostrae  refrigerio  ad  servitium 
dei  sanctique  Laureutii  aecclesiae  Merseburgensi  in  proprium  donavimus.  Quod 
videlicet  praedivim  a  quodam  nobili  viro  nomine  Erkanbaldo,  consentiente  patre  ipsius 
Siddigero  et  eiusdem  praedii  berede  episcopo  Uuicberto,  nobis  traditum  atque  conces- 
sum  praefatae  aecclesiae  Merseburgensi    ea  ratione    ti'adidimus,    quatinus    eiusdem  loci 

25  episcopus  cum  suo  advocato  liberani  habeat  potestatem  idem  jn-aedium  vendere  com- 
mutare,  si  tarnen  pro  utilitate  et  augmento  ecclesiae  fiat.  Et  ut  liaec  nostra''  traditio 
nunc  et  in  perpetuum  iirma  et  inconvulsa  permaneat,  Iianc  cartani  inde  conscriptam 
sigiUo  nostro  insigniri  praecepimus  et  more  parentum  [et]  "^  praedecessorum  nostrorum 
regum  videlicet  et  imperatorum,  ut  subtus  apparet,  manu  propria  roboravimus. 

30  §  Signum  domni  Heinrici  secundi  (M.)  gloriosissimi  regis.  ^ 

^  Brvno  cancellarius  vice  Uuilligisi  arebiepiscopi  recognovi.  il  (SI.  2.) 

Data  VIII.  kal.  februar.  anno  dominicae  incarnationis  MVI,  indictione  III'*,  anno 
Heinrici  regis  secundi  IUI;    actum  Merseburg. 


107. 

35  Heinrich  bestätigt  dem  dem  Bisehof  von  Verden  unterworfenen  Kloster  Olden- 
stadt  seine  Besitzungen,  das  Wahlrecht  vorbehaltlich  des  Raths  und  der  Zu- 
stimmung des  Bischofs  und  die  Immunität.  Merseburg  1006  März  2. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

Chron.   epp.  Verdensiimi    in  Leibniz  SS.   Brunsvic.  2,  215  cit.  —  Pe)-tz  Probedruck  9  n" 
40  5   aus  A.  —  B.  v.  Hodenberg   in   Zeitschr.    des   hist.  Vereins   für  Niedersachsen  (1852) 

106.    [Bresslau]        a)   das  erste  r  corr.  b)    an  nr  Correctur  c)   ZMch   in  A;    ergänzt  aus  B 

d)    I   hinter  lli  ausradiert,  rgl.  N.  Archiv  HO,  167. 

17* 


132  KAISEUUHKUXDEX. 

25  n*  3  aus  A.    —    11'.   v.  HudenfHTij    Yrrdfiur    GeschirhtsqitelleH    'J,  lill  ii"  5    aus  A.    — 
Stumpf  Reg.   1417. 

Bis  auf  die  Daturnzrile  und  einige  Worte  des  Contextes  (vgl.  Note  g),  welche  EB  hin- 
zugefügt hiil.  geschneiten  (•<>»  Erich.  Wieireit  .lich  die.ier,  der  dii.s  D.  auch  verfiisst  hat, 
daliei  an  die  VI'.,  Du.  II.  HH,  an.ichloss,  It'tsst  sich,  da  wir  von  dieser  nur  ein  kurze.'i  & 
Regest  Itesitzen,  nicht  lieslimmt  entscheiden ;  die  Worte  des  Regests  kehren  in  D.  107 
grösslenihrils  wieder,  und  einige  Wendungen  des  letzteren  enl.sprechen  dein  Stil  des  in 
DD.  Band  1  und  'J  WB  genannten  Notars,  der  rt/.w  wohl  als  Verfasser  der  VI',  vermulhet 
werden  darf.  —  Zur  Deutung  der  (hi.'cnanicn  vgl.  auch  r.  Hamtnerstcin  Bardengau  7 .  lU^  f. 

,1'.    Jj   In   iiiiiiiiiu-  saiH'tiU-  ft   iiidividua«.-   trinitatis.       llciiiricus   iliviiia    tavciitc   i'k--  lo 
inontin  ri»x.  Novcrint  oiniics  tidcK-s  nostri  |  taiii  )(racsc'ntc's  scilifft  <iuaiii  et  futuri, 

qualitvr  ncriiliarius"  sanetao  Fnrdensis  accc-lesiae  vpnerabilis  episcnpus  nostram  adien.s 
exi-flK-ntiani  |ilurimuin  rojritavit.  <(uatiiiiis  jmi  aeternac  iiicrfodis  remiuieratione  moniiHtcnum 
<|u>>ddaiii  iiMiuiiH-  rilisliiiMiii  in  i|i.sius  i'|iiscn|ii<i  situni,  jiii  parcntis  |iracdoccss(iris(jiu' 
nostri  ina;;ui  vidflii-ft  ^  Ottunis  ^  iniperatoris  aiigusti  aucturitatf''  rulmratuni  iiostrae  is 
<mii(nn' aurtoritatis''  rohcirationo  t-nntiniiamnus.  Quem  vidi-licet  locuni  ünm  vcnoraliilis 
fiusdi'Ui  l'unloiini»  ccflesiae  c-piscoims  iuri"  liorcditario  pos.sidc-ns  dei  servitiii  tradidit  atque 
difavit  i)>ideni<|ue  inonasterium  in  honorem  sanctae  Mariae  virgfini»  sauctiiiue  loliannis 
liapdstae  tam  pro  suat-  aniniac  rodemptimio  quam  pro  eorum  qui  eandoiii  rocturi 
sunt  scdoin  aninianini  riMnedio  in  pa;:..  üiuilantra  per  se  iniasi  a  fundanicnt"  conKtnixit  so 
iliicpu-  ciinjri'fj^atiiinfni  sanctinKinial'mni  f<illi-;;it,  in  ({uanuu  usuin  mtidianuni  XXXir' 
nian^os  in  villis  sie  imniinatis :  in  Enimantliorpe  inansos  \',  in  IIlutlKTun  niansos  \', 
in  Hristcdi  niansiiin  nnnni.  in  Haru'itlicirpa  niansiini  ununi,  in  Iiiidinsula  niansos  Will, 
niansi  XXXIl ''.  et  eentiini  aratra  in  aliis  lueis:  Ennnantliorp,  Todanllnirp,  \  iii^^antliorp, 
Riitliuiiardesth<ir|>,  Krungantliorp,  Hroehindbergun,  Hauuohurst,  Krotillanthnrp,  Hristedi,  85 
Illitiieriiii,  Xitileanipnn.  Vurestedi,  C  aratra''.  Unde  ergo  nos  supra  dieti  episcopi 
lli-rnliarii  )«'titif>ni  assentientes  nun  tantuni  haee  loea  eum  utensilibus  noniinatis  ad 
iitilitateni  <-iiisd<-ni  numasterii  eorniboranuis,  verum  etiani  totuni  jn-aedinni,  (piod 
Aetlieluui  eins  loei  abbatissa  eum  sororc  sua  \'ualtburf;a,  eonsentiente  advoeain  cai-iuii ' 
Hiidnn»'  atque  patrnno.  "•■  cicb-ni  eeelesie  tradidit  atqui-  dunavit,  vcl  (piieiiMiit  dcineej)s  3o 
illue  ab  aliquo  dnnari  videatin*,  nostrae  renalis  potentia  auetoritatis  tirinavinnis,  ea 
lege  ut  eandeni  in  oninibus  obedientiam  eandenupie  orationum  instantiani  quam  sanctae 
Fardensis  eeelesiae  congrepatio  suo  ]irout  nnrint  exhibeant  episef>po  scilicet  eiusdem 
sedi»  patnino.  ae  ne  quid  in  liis  (pie  Hrniavimus  ulhis  eiusdem  sedis  ejiiseo]ius  vel 
eiinu-s  vel  alieuius  |jcrsnna<-  laieus  alicpiatcinis  in  rebus  suis  minuere  vel  eensuni  inde''  as 
r-xigere  vel  suae  potestati  aut  tisui  usnrjiare  audi'at.  Insuper  <'tiain  cidi'ni  cati-rvac 
Manetimonialiuni  ecineessinnis,  ut,  <|\iandiieuniipie  neeessc  fuerit,  arbiti'iuni  iialieant  inti-r 
ne  eum  eiinsiii«!  et  eonsensu  episeojii  abbatissas  eligendi;  sin  antein  intri-  sc  in  clcetione 
dinsenserint.  in  episeopi '  potestate  consiKtat.  Insuper  coneedinnis,  ut  nuiliis  conics 
vel  alitpia  iudieiaria  pot<-sfas  banmun  aut  alifpiam  potestalem  in  rclius  pracdieti  40 
monasterii  exereeat,  exeepto  advoeat"  ab  episcnjio  electo.  Kt  ut  lioe  nostri''  |)racce])- 
tum  tinnuni  permaneat.  Iiani-  eartam  inde  conRerijitam  nostraeqiK-  imaginis  impressione 
signatam   propria   manu,  ut   subtus  a|ipar<'t.   e'irmboravinuis. 

lOT.      Hremlao]     •)  zuer»!  icnr  Ben  i/tuchritlttn ;  iliinii  int  ilm-ili  l'orrectur  niig  i/em  ernten  ■'^Irirh  den 

II  rin  r  gtmnrhl,    iltr  lutite  aber  niettt  tjetili/l,  mi  iIiimh  auch    Iti'rinhnriuB  iielrnrn  uvrdrn  künnle  <& 
h.  «I>>  <■«»■>-.  aut  ttTf  <•!    o  (orr.  nun  n  <1)    flie  .Summe  iltr  Mnnnen  Ktimml  nicht  zu  Jen 

■'II  ei    ein  Vtrbum    irir    tradiilit    mlrr    'loiiavit    fehlt    in    A  fi    a   ritrr.  aus  o 

at<|iie  [ittroiio  ron  KU  in  einr  für  tlrn   Samen  grlnKiiene  Lilrlce   rint/etrugen  h)  i 

«■-.*  r    nii'  f-  \t    in  eyi  nrh^int  dag  i  /tun  c  roerigiert  :u  nrin  Vf    A 


II  KINUKMl    II.      1(106.  133 

^  Signum  (loiiiui    lli'iiirui  stcniuli   i.M.)  gloriusissinii  regis.  | 

§  Bruno  euiicellarlus  ad  vifi-ni  Vuilligisi  archiepiscopi  recogmivi.  §         (SI.   2.) 

Data  VI.  nou.  mar.'  anno  dominicae  incaniationis  MVI,  indictione  im,  anno'" 
viTo  donnii  Heiiirici  secundi  regi.s  regnantis"  IUI;    actum  Merseburg. 

108. 

Heinrich  bestätigt  dem  Bisthum  Verden  die  Immunität. 

Frose  1006  März  12. 

Origiiialdiploiti  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

Crantz  Metrop.  99  dt.    —    Hodenberg  Verdener  Geschichtsquellen  2,  22  n"  6  aus  A.  — 
10  Stumpf  Reg.  1418. 

llnmittelhar  nach  DO.   II.   ll:>  geschrieben  von  EB. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  iudividuae  trinitatis.  Heinricns  divina  favente  de- 
mentia rox.  8i  sacerdotum  servorumque  dei  iiistas  et  ratiouabiles  petitiones  ad  optatum  effectum 
peidiiuinuis.  iion  solum  regalem  exei'cemns  |  consuetudinem,  sed  etiam   eosdem  pro  nostris   exce.ssibus 

15  duiiiiiii  misericoi-diani  exorandos  devotiores  promptioresque  t'acimus  ae  per  hcpc  inmensam  doinini  riiiseri- 
cordiaiu  t'acilius  uobis  eoucilianda  m^  esse  conüdimus.  Idcirco  noverit  omiiiuni  sanctae  dei  aecciesiae 
uostrormnque  tidelium  tarn  praeseutiiira  quam  et  fiituroram  sag-aeitas,  qnia  Berenharius  venerabilis 
episcopus  nostraiii  adieus  celsitudiuem  postulavit,  ut  aecciesiani  episcopü  sui  sitani  in  pago  qui  dicitur 
Sturmi,   constructam  in  loco  qui  vocatur  Ferdiun    super    tiuviiim  Alera    dieatamque    in    honore    sanctae 

20  dei  genitrieis  Mariae  et  sancti  Andreae  apostoli  et  niartyris  Christi  cum  rebus  omiiibus  vel  hominibus 
ad  se  pertiuentibus  sub  nostro  muniminie''  et  defensione  consist[er]e  t'ecissemus,  qua[ti]nus  nostra 
auctoritate  ab  [i]ni(uietudiue  iudieiariae  pot[e]statis  eadem  a[ecc]lesia  cum  omnibns  sibi  subiectis 
munita  et  det'eusa  fuisset.  C'iüiis  petitioui  assentieutes  hoc  uostrae  auctoritatis  praeceptum  erg-a  eandem 
ecciesiam  atque  episcopium  immuuitatis  atque  tuitionis  gratia  pro  divini  cultus  amore  et  animae  nostrae 

25  remedio  tieri  decrevimus,  per  quod  praecipimus  atque  iubemus,  ut  nullus  iudex  publicus  vel  quislibet 
ex  iudiciaria  potestate  in  §cclesias  aut  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones,  quas  moderne  tempore 
in  quibuslibet  pagis  vel  territoriis  infra  d[i]etionemb  regni  nostri  iuste  et  legaliter  memorata  tenet 
vel  possidet  ecciesia,  vel  ea,  que  deinceps  in  iure  eiusdem  aecciesiae  voluerit  divina  pietas  augeri,  ad 
causas  iudiciario  more  audiendas  aut    mansiones   vel    paratas    t'aciendas    aut    fideiussores    tollendos    aut 

30  hiimines  eiusdem  ecclesiae  tarn  ingenuos  letos  quam  servos  super  te[r]ram  ipsius  commanentes  distrin- 
gendos  nee  ullas  redibieiones  aut  illicitas  occasioues  requirendas  nostris  nee  futuris  temporibus  ingredi 
audeat  nee  ea,  iiuae  supra  memorata  sunt,  penitus  exigere  praesumat.  Sed  liceat  memorato  praesuli 
res  praedicte  ecclesiae  suae  cum  omuibus  sibi  subiectis  et  rebus  vel  hominibus  ad  se  asspicientibus'' 
vel  pertiuentibus  sub  tuitionis  atque  immuuitatis  nostrae  defensione,  remota  totius  iudieiariae  potestatis 

35  vel  alterius  cuiuslibet  ordinis  inquietudine,  quieto  ordine  possidere  et  nostro  fideliter  parere  imperio 
atque  pro  nOStra  nostrae  q  u  e  eoniugis  incolomitate  seu  etiam  totius  regni  a  deo  nobis  collati  una 
cum  clero  sibi  subiecto  inmensam  dei  elementiam  ingiter  exorare.  Et  ut  haec  nostra  auctoritas  in 
dei  nomine  pleniorem  optineat  vigorem  et  a  lidelibus  sanctae  dei  fcciesiae  nostrisque  verius  credatur 
et  diligentius  conservetur,    manu  propria  subter  eam  tirmavimus   et   Slgllli   nostri    inpressione    assignari 

40  iussimus. 

107.  I)  VI.  n.  mar.  auf  Hasur  pon  EB,  dem  Schreiber  der  Datumzeile,  nachgetragen  m)  statt 
anno  stand  ursprünylich  noch  einmal  indict,  das  theils  ausradieii  theils  ausgewischt  ist  n)  regis 
reg.  A,  ebenso  in  DD.  108.  109;  die  Auflösung  von  reg  ist  nicht  sicher. 

108.  [Bresslau]      a)  conciliandum   VU,;  obwohl  in  DO.  I.  297  conciliandam  steht,  ist  doch  nicht  an 
■tö  Benutzung  dieses  D.  zu  denken;    EB  hat  den  Fehler  der  VU.  selbständig  berichtigt         b)  A 


l.U  KAISERURKUNDEN. 

^  Signum  domni  Ht'inrici   ;M.)  regis  invictissimi.  ^ 

I  Hruno  canoellarius  vice  Uuilligisi  arfliicapellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

I)«tJi   IUI.   i<l.   mar.''  anno  «iominioae  incarnationis  Mvi,  indietiono   Uli.  anim  v(M'o 
domui  Heinrici  secmuli  regi.-»  rognanti.«  IUI;    aotiiin   Fro.so. 


101). 

Heinrich  bej^tö'tiijt  ilev  bischöflichen  Kirche  zu  Verden  Markt,  Münze,  Bann 
und  Zoll  daselbst,  sowie  die  Uirschjagd  im   Gau  Sturmiun. 

Pi-ose  1006  März  W. 

Diplom  ureifelliiiffir  OriginaJitiif  im  k.  Staatsarchit^  zu  Hannover  (A). 

Prnlje   Bremeti    und   Verden    1.  19    n"  1    aus  Abschrift    Danckers   von    A    mit  XIIII.   kal.  lo 
april.  —  Stumpf  Beg.  141'J. 

Verfasst  von  Erich  unter  Benutzung  ron  DO.  III.  23:  das  E.ichnfokoll  entspricht  den 
Geirohnhciteti  des  EB.  Die  Echtheit  des  D.  kann  seinem  ganzen  Inhalte  nach  ats  ge- 
sichert gelten,  weil  die  darin  der  Kirche  zugestandenen  Rechte  nicht  über  die  VU.  Ottos 
III.  hinausgehen :  einige  von  die.ier  aliweicliende  Wendungen  erhalten  dadurch  Gewähr;  dass  it 
sie  in  der  im  Original  erhaltenen  NU.  Konrads  II.  Stumpf.  Reg.  1869  wiederkehren, 
und  da.'is  gerade  .v/V  dem  Stil  Erichs  entsprechen.  Als  zweifelhaft  mii.^.ien  wir  dagegen 
die  Originalität  des  uns  vorliegenden  Stückes  bezeichnen.  Seine  Schrift  ist  in  der  ersten 
Zeile  der  des  Erich,  im  Eschatokoll  der  des  EB,  im  Context  dagegen  theils  der  einen 
theils  der  andern  nachgeahmt.  Bei  diesem  Befund  .vnd  zwei  Annahmen  möglich.  Ent-  so 
weder  D.  U)9  ist  als  ein  au.tserhalb  der  Kanzlei  geschriebenes,  aber  t'o«  dieser  aner- 
kanntes Originaldiplom  zu  Mrachten,  dessen  Ingrossist  D.  107  (von  Erich  und  EB) 
und  D.  108  (von  EB)  als  Schreibmuster  benutzte.  Oder  es  i.<tt  Xaehzeiehiiung  eines 
verlorenen  Origiiialdiploms,  an  dessen  Mundierung  sowohl  Erich  wie  EH  beiheiligt  war. 
Da  einerseits  die  Besiegelung  unverdächtig  erscheint,  andererseits  nlier  im  M.  die  Xach-  a, 
fragnng  des  Vollziehungsstrichs  nicht  zu  erkennen  ist,  wagen  wir  nicht  zu  entscheiden, 
welche  der  Mden   Annahmen  zutrifft. 

(C.)    ^    In    nomine    sanctae    et    individnao     trinitatis.        lliinricus     d(ei     gralia 
rex.  Omnibus]'  nottrU    tidclibus    presoiitibus    scilicct    et   futuris  iiutiiiii  tlcn  oiipimiiK,   qiiunioilo 

Bemharius  vcnerabilis  episcopuii  quoddam  nobis  ostendens  preeeptuni  siio  pjrecessori  3o 
Erph  Fardcnni»  «ocelo»iae  presujli''  ab  Ottone  imperatore  augiisto  nostro  videlicet  ^  antecessore 
datum  et  rcgali  more  continnatum  no.stri  jctiam  auctoritate*'  pjrecepti  .-«ummciijoiv  deprccatii.'« 
fhl  roborari.  l^uo  inspecto  et  reeitato  invenimus,  quia  idem  Imperator,  interveiiiente 
^etütrir«  HUU  Tbeo)p|b]aiiu  •  imperatrice  aiigiistii,  quasdam  res  ad  rcgale  negotiiiiii  jicr- 
tincntct«  prefato    epiücopo    f^xm    niunitieentia    contulit,    Iie|enti|ani    ci   conopdeuN   iiicrcntiiiii  .i& 

et  monctam  faccrc  in  •  Inco  qui  dicitlir  l' erdjlin,  iibi  jirini'ipnlis  est  »viU-n  *  epi.'<eO|iii.  h.'iiinnni 
quoquc  ac  teloneum  et  omnia  huiuKinodi,  qiiae  a  •  mercato  et  inoiicta  Jiertinent  a<l  |iiil)lirnin 
iiu,   a    HUn   iure   et   polotalr    in   ditionem   Rii|irriiiit    inin    dicti    cpiscopi   8[llJece88oruiiiijiii'    illiiis 

108»   c;  IUI.  id.  mar.  nachgrtragtn. 

109.    'Bri-Mlau]        a;    rfiVflr  wnrf  Hü  fnli/riirlen   l.ilrkni  in  A,    itns  ifurrh  ein  tiroHnrn  Loch  remtllniiiieH   jo 
ij<,  »i>irf  th*ih  nach  dm   rorhiiiirinirn    Iiurhntal>fnre'teti,  tlirily  nach  ilrni  Sinn  rrqfinzi  ti)    li 

noch    trkmnbar ;    im    Obrii/r»    int    ilif    Kvfi/In:unii    iinm'rhfr,    enliipfiihl    alirr    rlira    (Irr    (irönKr 
drr  Ladet  cj    «o   rrg/inzi    mit  Ußck-nirht    auf  ilcn  Sprnchitehrdii'h  Krirhii;    uilditamento    et 

•uctoritato  XI'.,  itvzii  in    /'.    /"'*  ''"■   Unnm  nicht  nuurrichl. 


11 1;  im;  IC  11  II.    1006.  135 

atque  aecclesim-  Ulis  comniissae  ;ul  iutc^Tum  tiiinst'umlf  II s.  Insuper  etiam  et  huic  libera- 
lissimae  donationi  aliain  vidiimis  julhiiK- 1  a  m,  qua  iioiiiinato  ciiiscopo  sivc  omnibus  illi- 
US  sedis  futuris  piovisuri  b  u  s  venatioiiem  cervorum  cervnniin<|iic  per  totum  pagmii  Stiiriniun 
vocatum     reg-ali     niuiieio   *    donavit    firini  s  s  i  m  e     iubens ,     ut   millus,     CuillSCUmque     COnditionis 

5  esset,  in  illo  meicato  *  nioneta  banno  vel  teloneo  quicquam  sibi  potestatis  lisurpare  et  absque 
licentia  eiusdem  *  episc-opi  sive  successorum  eins  in  illis  locis  venari  aut  eiiismodi  feras  capere 
presumeref.  Uiide  et  nos  propter  divinum  amorem  nostraeqiie  dileetissimae  coniugis 
Cunigundae  intercessionem  simulque  etiam  propter  lioc,  quia  Bcrniiarii  opiscopi  peti- 
tionem  iustam  r[ationabi]lemque    esse    cognovimus,    voluntati    eins    assentientes    pristini 

10  datoris  piissimam  benivolentiam  nostrac  dationis  innovatione  rcparamus  et  per  presens 
preeeptiuu  nostra  iussione  conscriptum  et  per  nosmet  ipsos  munitum  istum  eundcm 
episcopum  Bernliarium  atque  onines  dei  iussu  et  ordinatione  futuros  Fardensis  aeeclesiae 
pastores  non  solum  donata  permittimus  habere,  verum  etiam,  ut  libero  et  quieto 
ordine  donata  valeant  possiderc,  possessa  quocumque  modo  placeat  disponere,  omnem 

15  ab  eis  vim  et  inquietudinem  iudieum  publicorum  amovemus  et  expellimus,  eo  modo 
quii  ab  iniperatore  factum  esse  legimus,  et  idcirco  nostri  regalis  edicti  severitate 
iubemus,  ut  ncque  dux  neque  comes  vel  *  alia  quaelibct  iudieiaria  persona  aliquam  ex  lioc 
vel  ia  posterum  liabeat  vel  exereeat  potestatem  in  predicto  inercato  *  moneta  banno  seu 
teloneo,    uisi  *    modo   jiresidens    aeeclesiae    episcopus    snive    suceessores    aut   proeuratores   ad    illud 

20  officium  elpcti.  Et  ut  haee  omuibus  liarum  litterarum  iuspectatoribus  vel  auditoribus 
appareant    vera    semperque    deo    adiuvante    rata    permaneant    firmitate,    hane  nostrae 

doniinationis  pag'iuam  inde  tallter  exaratam  nostrique  sigilli  impressione  signatam  manu  * 
propria,  ut  infra  videtur,  eorroboravimus. 

I  Signum  domni  Heinrlci  (M.)  regis  invictissiuii.  \\ 

25  I  Bruno  eancellarius  vice  Uuilligisi  archi[ca]pellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

Data    XVII.  kal.    apr.    anno    dominicae    incarnationis    m[vJi,    indictione    IUI,    anno 
vero  domni  Heinrici  secundi  regis  regnantis  IUI;    actum  Frose. 


110. 

Heinrich  schenkt  seinem  Capellan  Dietrich  Besitzungen  zu  Rodensieben,  Älten- 
30  Weddingen,  Burnacchemin   und  Dorfmark   mit  dem  Vorbehcdt  des  Rückfalls 
bei  seinem  Tode  oder  wenn  er  ein  Bisthum  erlangt. 

Frose  1006  Anfang  April. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin  (A). 

Gerckeu    CD.    Brandenb.    3,  48  n"  6   aus  A.    —    Böhmer    Reg.    98.2    zu   April   00.    — 
35  Stumpf  Reg.  1420  zu  April  1  (2). 

Geschrieben  von  ES,  dessen  Dictat  hier  stark  unter  dem  Einfluss  des  BA  steht.  Das 
Tagesdatum  ist  fehlerhaft,  und  wenn  auch  möglicher  Weise  der  Fehler  in  der  zu  DO. 
I.  240  vorgeschlagenen  Art  erklärt  werden  kann,  so  lässt  sich  mit  Sicherheit  doch  nur 
sagen,  dass  einer  der  ersten  Tage  des  April  gemeint  ist.  —  Zu  den  durdi  die  DD.  110 
40  und  111   verbrieften  Verleihungen    vgl.  den  Bericht   eines  Magdeburger  Geistlichen,    der    in 

der  Deutschen  Zeitschr.  f.  Geschichtswissenschaft  11,  134  ff.  zuletzt  herausgegeben  ist, 
mit  den  zugehörigen  Erläuterungen  wn  Bresslau.  —  Wenn  Buruaccherun,  ivie  u.  Hamtner- 
stein  Bardengau  8  und  Böttger  Diöcesan-  und  Gaugrenzen  3,  197  annehmen,  mit  Börnecke 


1 36  KAIS  F.  lU'  R  K  V  N  P  K  N. 

im    braiiHSciiireig.    Kreis    Blanke)ihiirg    identisch    ist,    s»  wiiss   der  tTniinaitie  Bardaga   ouf 
einem  Schreibfehler  für  Hardaga   l>cn(hen.    (•<;/.   ntuii   Zrilarlir.   des  Hiv:rerei>is  ä'' ,  80  f. 

(C.)    ^    In    nomino    saiictao    t>t    iiuUviduao    triiiitatis.      noiiiritus    ilivina    tavinto 
dementia  rcx.  Notun»  sit  oninibus  fidelibus  ni>stris  praesontihus  scilieet  et  futuiis, 

qnaliter  nos  per  interveiitinn  ^  tideliuni  nostrornni  Ta-jinonis    scilioet    aroliiopiseopi    et  s 
Bennonis  episcopi  caeteriiruin(|ue  tid<-liuni   i'uidani   oaprllano   nostro  nomine  Tiiiederieo 
Rodcnesleuu    in    pago    Nortturijj;gia  in  eitniitatn  Uuerinzonis    niarohionis    cum    omnilms 
pertinentiis    et   in  villa   Unaddinga    XU    man.~<iis    cum    mani'i])iis    utriiisqui'    soxus    et    in 
Burnaccheriin,    qiiod    est    in    pago    Hardaga"  et    in    ooniitatn    Foieniaii    eomitis    situni, 
duos  mansos  cum  manoipiis,  in  pago  quoque  Lainga  curtem  quae  vocatur  'i'liormarea  lo 
cum  oninibus  pertinentiis    eoueessinnis,    ea    videlioet    rationc    nt,    (]\iandiu    absquc    epi- 
scopatn  vixcrit,  fniatur  et  teneat.     Si    auteni    aut    epise<ii>atuni    adeptus    t'uerit    aut    ex 
hac    vita    migraverit,    cuncta    redeant    aut    in    manus    nostras    aut    in    illm-nm.    quibus 
hereditario  iure  concedere  vohimus.     Et  nt  iiaec  nostra  eoncessio  stabilis  et  inci)n\ulsa 
pennaneat,    paginain    liano  niore  antceessunnn  nostnn-nni    et  manu   pnijiria   lirmavinuis  ift 
et  sigilii   nostri   inpressione   insigniri   iussinnis. 

^  Signiun  domni   Ileinrici  (M.)  regi.s  invictissimi.  ^ 

^  Bruno  caneeMarins  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  ^  (SI.  2.) 

Data    VI.  uon.    april."    anno    domini[cale    incarnationis    MVI,    indictione    III,    unno 
vero  domni  Heinrici  .'«ecundi  regis  im ;    actum  Frose.  so 


111. 

Heinnck  schenkt  der  evzbischößichen  Kirche  zu  Magdeburg  den  Ort  Aimeburg 
mit  160  Mansen,   welche   Besitzungen    er   von   dem    Cleriker  Ziazo   und  dem 
Grafen  Vneco  encorben  hat,  verleiht  ihr  die  königlichen  Gerechtsame  zu  Arne- 
burg und  giebt  dem  Erzbischof  das  Recht,  den  Propst  des  dortigen  Stiftes  zu  s» 
ernennen.  MüMhausen  1006  April  7. 

Originaldiplom   im  k.   Stnatsarchir  zu  Berlin  (A). 

Jjeuber  Disquis.  stapulae  Saxon.  w"  16'21  aus  A  =  Liinig  HA.  lO*",  Sö2  n"  32,  = 
MeilHim  -  Abel  Walbeckische  Chronik  202  if  8,  ^  (Bilderbeck)  Urkunden  zur  nieder- 
sächsischen  Gesch.  2,  34  itnvollstfindig.  —  Kolten  Diatribe  de  illii.^tri  Veltheiniiorum  so 
fnmilia  (Helmneslndii  1727)  50  aus  Abschrift.  —  Beckmann  Beschreibung  von  Branden- 
burg 2^,  ')'  unvollstilndig  aus  D.  —  BuchhnUz  Ycruwh  einer  Brandenb.  Gesch.  1,  4<iS 
n'  5  ex  collect.  Gundling.  —  Sagittariiis  in  Bogsen  Allg.  Magazin  1,  257  aus  D  = 
Hirsch  .Tahrb.  1,  372  K.  1  Ertr.  —  Riedel  CD.  Bnindcnburg.  I.  (>.  /««  »"  2.50  aus  C 
mit  anno  reg.   II.   —   Böhmer  Reg.  983.  —  Stumpf  Reg.   1421.  86 

Verfa-ssl    und    geschritben    von    Erich.    —    Zur    Sache    vgl.   I).    IIa  und   dm    in  der  Vor- 
bemerkung dazu  angezogenen   Bericht. 

(C.)  0  In  nomine  Hanctac  et  indi\'iduae  trinitatis.  Heinricus  diWna  favente  de- 
mentia rex.  Ex  quo  regiminis  huius  curani  den  ^  annuente  suscepinius  et  pia  salvato- 
riB  noHtri  admonitione  edocti   in  ecclesia  Magadaburgenni".    quae    )iarentinii    uostroruni  w 

110.  "BreüUu]       t)    A;  rgl.  die  Vorlitmtrhing. 

111.  'Bre»»l»u]      •)   am  A  eine  I'nirrl/Ingr  auitrniiiert 


II  KIXKICII   II.    lOOG.  137 

laborc  et  dcvötioiie  i.uii  tinri-t  a<Iulta,  iKismct  ileo  sanctotjuo  martyri  Mauricio,  cuius 
suffragio  et  iniM-itis  ali  int'aulia  susteiitaiimr,  in  s(>i-viim  obtiilimus  et  no.s  eins  stipen- 
diarinm  feciniiis,  frefiuciitis  scrvitutis  et  utilitatis  obsequiuiii  ex  eodciii  loco  eiusque 
dignissimo  jirovisore  Tagiiione  liabuiums.    Iluiu.s  ergo  taiu  niagiii  boiieticii  non  iiurae- 

s  mores  iieque  ingrati  praecordiali  nioerore  tain  diu  suspendisse  doleinus,  quod  locum 
ilhini,  quoiii  tnto  eorde  diligiiims,  aliquu  proprietatuni  nostraruiu  carismate  non 
ampliiicavinms.  Quapropter  omnibus  fidelibus  nostris  praesentibus  scilicet  et  futuris 
notuni  esse  voluniu.s,  quod  nos  ob  interveiituni  dilectae  coniugis  et  conteetalis  nostrae 
Chuniguudae  et  propter   strennuissimae  servitutis  officium,    quod    fidelis  nostcr  Tagenl 

10  pracdietae  ^lagadaburgeusi.s  ecclesiae  arcl)i])raesul  uon  tantuiu  nunc,  verum  etiam 
antequain  ad  istum  ordinem  promoveretur.  exhibuit,  projjter  iioc  etiam  ne  inutilis 
servi  fiagitium  subeamus  beneticia  domiiii''  siii  sine  recompensatione  numeris  aiit 
servitii  consumentis,  eivitatem  Aernaburg  totam  in  pago  Belcsem  in  comitatu  aiitem 
Werinzonis  "^    .sitam    cum    omnibus    pracdiis    sive    pertinentüs,    que    abbatiam    ibi  prius 

15  constructam  respiciebant,  hoc  est  areis  villis''  pascuis  pratis  campis  silvis  venationibiis 
forestalibus  terris  cultis  et  incultis  aquis  aquarumve  decursionibus  piscationibus  mo- 
lendinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquirendis,  ad  servicium  dei 
sanctiquo  JMaurieii  ecclesiae  ilagadaburgeusi  pro  animae  nostrae  redemptione  tradimus 
atque    donanuis.      Insuper   autem    tradimus    eidem    ecclesiae    metropoli    centum    et   LX 

20  mansos,  quorum  centum  de  Ziazone  clerico  oostro  filio  Brunonis  comitis  cum  medietate'' 
civitatis  Aernaburgensis,  LX  autem  cum  medietate  alia  eiusdem  civitatis  ab  Unecone  ^ 
coniite  aequisivimus.  Istam  autem  traditionem  in  eodem  pago  et  in  comitatu  Werin- 
zonis s  sitam  cum  priore  eo  pacto  facimus  et  confirmamus,  quatinus  fidelis  noster 
archiepiscopus  Tageni,  qui  haec  apud  nos  et  maiora  promoruit,    omnesque   sui   succes- 

25  sores  sine  alicuius  contradietione  liberam  babeant  potestatem  in  supra  dicta  civitate 
Aernaburg  canonicorum  congregatione ''  collecta  praepositum,  quem  sibi  placuerit,  ad 
providendum  ecclesiae  eidem  constituere  atque  coUocare.  NuUam  ibi  dux  aliquis  aut 
comes  aut  aliqua  persona  iudiciaria  potestatem  exerceat,  excepto  advocato,  quem 
archiepiscopus  Tageni    suique    successores    elegerint.      Bannum    etiam    nostrum    super 

30  eundeni  locum  omnemque  utilitatem,  que  ad  nos  inde  iui-e  pertinere  videtur,  deo 
sanctoque  Mauricio  su§que  sedis  archiepiscopo  Taginoni  eiusque  successoribus  con- 
eedimus  atque  donamus'.  Si  quis  autem  praesumptor  hanc  traditionem  nostra  iussione 
conscriptam  nostraque  imagine  sigillatam  ac  secundum  consuetudinem  manu  nostra 
roboratam  infringere  vel  incpiietare  aut  etiam  penitus  a  sancto  Mauricio  auferre  temp- 

36  taverit,  in  die  iudicii  perpetuo  anathemate  constrictus  cum  luda  proditore  aeteruis 
suppliciis  deputetur. 

I  Signum  domni  Heinrici  secundi  (M.)  gloriosissimi  regis.  ^ 

I  Bruno  cancellarius  vice  Uuilligisi  archiepiscopi  recognovi.  |  (SI.  2.) 

Data  VII.  id.  apr.  anno  dominieae   inearn.itionis    MVI,    indictione    IUI,    anno  vero 
•10  domni  Heinrici  regis''  secundi  regnantis  IUI;    actum  Mulinhusun. 

112. 

Heinrich  bestätigt  der  hischüflichen  Kirche  zu  Utrecht  den  Wildbann  im  Gau 
Drenthe.  Ingelheim  1006  April  24. 

111.   b)  o  corr.  ans  dem  ersten  Strich  eines  n  c)  Werinzonis   in    dafür   gelassene    Lücke   nach- 

getragen d)   vor  pascuis   ein  Wort,   wahrscheinlich  ein  zireites  villis,  ausradiert  e)  cum 

•46  medietate  auf  Rasur         f)  one  corr.  aus  om  g)   Nachtragung   des   Namens    ist  auch  hier 

uahrsclieinlich  h)  am  a  Cmvectur         i)  na  corr.  aus  m         k)  regis  sofort  corr.  aus  regn. 

Kaiserarkiindea  111.  IS 


138  KAISEKrUKlNDUN. 

Liixr  ihmnt.    f.   ^4     uns    dnii    Kinlt    i/o    ;;'.   .//(.    (JiV   ii»d  f.   64  aus   dem    II.   Jh.    (B^) 
im  k.   Efirhsiitrhir  :ii    l'trrrlit. 

Hahi  Hht.  fpisc.  lUraifct.  276  aus  Ahsrhrift  mit  iml.  IUI.  anno  iv;l;.  V  =  Heda- 
Biirheliu.t  101,  iffln-sfurt  (im.v  D  und  Mss.  —  Xifdcrl/Imlische  Udursetzung  in  der 
i'hf'iiik  des  Areiit  loe  Bocof  im  CD.  Xirrlmid.  2.  Ser.  5,  70.  —  Sloet  OB.  ran  s 
(.,,>,  /,  ISl  h"  IHl  (JMS  B*.  —  ^fld^er  H,t  oudste  rart.  ran  het  »tirht  Vtrerlil  7>  n"  S9 
aus  B- B^  =  OB.  van  Gronititjen  en  Drenth  I.  II  >i"  11.  —  Böhmer  Hey.  984.  — 
Sliimi'f  Prg.  WJJ. 

Stich  der  in  die  Anmirkungm  ririricsemn  Fa)>snn<i  ran  DO.  I.  ti2  inihr.sihiiididi  ije- 
srhrielt^n  roii   EB  ndrr   ED.     Zur  Datiennui  njl.   X.   Anhir   '30,  I7H.  lo 

In    iiiiiniiu'    saiict«;    i't    individiii;    trinitutis.       Hfinrious    ilivina    l'iivi'ntc    cleiiicntia 
rt'X.  Noveril  onniiuiii  tidfliiiin  nostrorum  liini  pryseiifium  <iiiiiin    et    fiitiirm-um    iiiiliiMtri».    i|iiiiliter 

no»  inicrventni»  •  vpiuTnliilis  Ej.jilbf'rti  iir^siili.«  obtciiipernntes  IICC  niillUS  et  volmitnti  AnslViili  # 
Traieclensi»  9rcU'Kiy  antistitis  afconuilttclantes  ex  lioc  iimiiten  |ir(,>seiiti  rcpi^  aiicturitatis  inyrepto 
iutcrdictmiii«,  ut  imllii«  oomitum  aliuriniive  <|iioniiiioiiiiic|Uc  lioiiiiiiiiiii  in  pngo  Tlirient  ^  lioiuinnti),  i6 
quod  est  in  comitntii  linldl'ici,  rri-voK  iirsos  nut  npros,  insiipur<^  beatins,  qii<^  teiitonice  elo  et 
»relo  appellaiitiir,  vcnnri  absi|iic  prylibnty  pasturis  Cathedl'e ''  perinissii  prysiniiut.  Voluinus  qiiot|iU' 
tirniitiT<|Uc  repnli»  editt«  miiiiiticentio  pr^cipiontes  iiibemus,  ut  in  eodeni  pago  *  univerHisque  Hnibus 
eiu»  ndnsque  ndiacente»  cyteras  regioucs  pryfat^  Traiettensi  jcelesij  ins  servetur  forestense,  utputi' 
nobis  in  nostris.  Et  nt  li<,>c''  traditioni»  nostry  concessio  ünninrem  *  obtineat  vigoreni  veriusque  per  so 
succodcntiuni    ciirrieula    triupurnm    ab     oninilpus    credatur    lUConVulsiUSfjue     m     ^teriiuni    nbserve- 

tiir,   haue   cartain   inde   eonscrijitain  manu  )>ro))ria  roborantes    sigilli    nostri  inipressioiie 
insigiiiri  iussinius. 

.Sipuim  dninni  Hi'inrici  legis  invictis.siini. 

Bruno  cancellarins  vice  Uuilligl.si  arehicajjellani  rccognovi.  25 

Data  Vlll.  kal.  niai.    anno  doniinic'v  incaniationis  MVI,    indictionc  III.  anno  vcro 
donini  Heinrici  secundi '   rcgis  IUI:    actuni   Inglinelieini  *■'. 

Heinrich  schenkt   der   hischüßichen  Kirche  zu  Como  die  Hälfte  der  Vicegraf- 
schaft  des  Veltlin.  30 

—  1006 . 

(.'ijUiiiin  jinnl.  f'umiiniie  errle.sKii^  des  14.  .Ih.  f.  H'i'  in  di-r  Bihliolern  Anihrosiniia  7« 
Mailand  (B).  —  Oid.  privil.  Cumamie  enlesinc  an.i  dem  Anfaiii/  des  16.  .Jh.  !>.  71  im 
bischlifliehen  Archiv  zu  Como  (C). 

Ughtlli  Ilulia  sacra  ed.  I.  5,  269  aun  C  =  ed.   IL  r,,  281  =  Migne  Patrol.   140,  267  36 
w*  3t.    —    Tatli    Annali   di    Como    2,  827   aiia    C    =    Fo.i-sati    in    Perindico    della    soc. 
r-„„„„>,  ;;    /.'/.■(  ,,-  46.  —  Stumpf  lieg.  14:i2. 

IIS.    .h'.iiz- hn-Miin      :.     jiit.  rventii /J'        b)  /<',-  Thrcntc  «';  TJiriente  IT.;  (/ic -Yf/.  .SY»»)/«/" /fp;/. 
Js'.iii    hiil    in    II'  Thriente,    in    It'    Thrient  <;)    II';   inanper    et    11';   aneh    in    iler    .V/'. 

Sliimiif  ll'ii.  I^'ii'i  zirfirn  II'  iintl  IP  hier  in  i/leirher  ll'ciV.  KV»"  fnlgcheiilm  uni  l»i  ilirser  40 
pirrcffrn:  ilec  Cehfcliffrcnnti,  dir  in  tinent  ztrciten  Ftitt  t Xntf  t\}  in  f/*fnz  ijtiichic  Wfittc  tcirjileC' 
Icrbrl,  für  H^  niil  llilcluirlil  auf  Stumpf  Uci/.  i'.'>c(.9'l,  ilan,  nur  in  II''  ilhclirfcrl,  in  /meiden 
Filllrn  ilit  IjtMirttn  liirtrl,  dir  fSr  die  J)l>.  lleinricIiH  II.  und  l\onriidii  II.  In  II'  </t;/i'tjen 
ufnUn  <l;  fccle«!«/  H' ;  rgl.  Mote  c;  niiii/lichfr  Weife  hat  <;atlic(lre  auch  in  der  17.'.  i/i- 
ftnnileii  und  iict  fiuc  in  If',  irir  in  Himeretn  l>.  und  der  SC  Konradn  II.,  zu  {(xlesif  uinije-  46 
ütatlrl  p.  frhit  in  der  W.  rirllrictit  nur  durch  Verliehen  de«  Copigicn  {)  II.  B'  g;  In- 
iiliiiheim  U'. 


HEINRICH  11.     lOOG.  139 

Da  die  au.iserhnlb  der  Kanzlei  rerfasste  Urkunde  die  Kanzlerrecognition  vermissen  lässt, 
da  dnft  im  übrigen  (jetreii  nachgezeichnete  Monogramm  in  unsern  Abschriften  des  Voll- 
ziehiingsstrichs  entbehrt,  da  endlich  die  Datierung  in  B  ganz  fehlt,  in  C  auf  das  In- 
carnationsjahr  beschrankt  ist,  so  haben  wir  es  wahrscheinlich  nur  mit  einem  (vielleicht  von 

6  Säten    des   Bischofs   hergestellten)   Urkundenentwurf  zu    thun,    der   die    Genehmigung    des 

Königs  nicht  erhalten  hat.  —  Bischof  Egilbert  von  Freising,  der  als  Intervaiient  ge- 
nannt wird,  ist  am  26.  August  1005  geweiht  (vgl.  N.  Archiv  20,  161);  Eberhard  von 
Conto  muss  vor  dem  1.  November  1007  gestorben  sein,  da  das  Frankfurter  Synodal- 
protokoll von  diesem   Tage  von   seinem  Nachfolger  Alberich  unterzeichnet  ist.      Muss  dem- 

10  nach  D.  113  in  die  Zeit  zwischen  beiden  Daten   fallen,  so  ist  kein   Grund  vorhanden,  da.s 

in  C  angegebene  Jahr  1006,  obwohl  es  in  B  fehlt,  in  Zweifel  zu  ziehen.  Für  die  Ein- 
reihung innerhalb  dieses  Jahres  haben  wir  keinen  anderen  Anhaltspunkt  als  den,  dass  wir 
aus  D.  IIa  von  der  Anwesenheit  Egilberts  am  Hofe  erfahren ;  wir  lassen  das  Stück 
daher  auf  diese  Urkmide  folgen. 

15  In    iioniiiic-    sancte    et    iiulividue    triiiitatis.      Hemriciis    divina    favente    dementia 

rex.  ('iiiii  niistrnnim  tidelium  peticioiiibus  ad  aiigmeiituni  nostre  tidelitatis  pietatis 

nostre  aiu'es  acemu<idamus,  multn  melius  esse  inducimiis,  si  dei^  ecclesiis  aliquid*" 
ex  nostris  libeneiiis  doiiaverimus,  quarum  iuvamine  malus  nobis  inci'ementum  prestatur 
iiostrique  regni  celsitudo  solidatur.      Noscat   itaque   omniixm  tidelium  preseus  et  futura 

20  eollectio,  nos  pro  i-emedio  anime  nostre  nostreque  coniugis  ac  regni  nostri  stabiiitate 
interventu  Egilberti  Frisiensis  episeopi  donasse  Eberhardo "  Cumano  episeopo  siiisque 
succpssoribus  ad  partem  sancte  Marie  et  sancti  Abundii  omnem  medietatem  vice- 
comitatus  de  Valletellina  et  onniino  transfudisse  ■*,  quicquid  ad  illam  medietatem  per- 
tinet  aut  citra  lacum  Cumanum  aut  Bellasium  •"  ab  omni  nostro  publice,  et  dedisse  ad 

25  proprietatem  supra  dieto  episeopo  et  suceessoribus  eius  tarn  in  districto  quam  in 
precaria  et  erimaunis,  atque  in  omni  pertinencia,  que  nunc  ad  nos  attinere '  videtur, 
trausfundimus  et  largimur  Eberhardo  •"  Cumano  episeopo  suisque  suceessoribus  a  nostra 
parte  ad  partem  sancte  Marie  et  sancti  Abundii.  Precipientes  ergo  deliberamus,  ut 
nuUus    nostre    potestati    subiectus    aut    subiciendus,    scilicet'''    dux    marchio    episcopus 

30  comes  vicecomes  nuUaque  maxima  vel  parva  persona  audeat  inquietare  vel  molestare 
aut  disvestire  prefatum  episcopum  vel  eius  successores.  Si  quis  vero  facere  presum- 
pserit,  sciat  se  compositurum  auri  probatissimi  libras  centum,  medietatem  nostre  paiti 
et  medietatem  supra  dicto  presuli  suisque  suceessoribus.  Quod  ut  verius  credatur 
fiimumque  et  inconvulsum  ab  omuibus  observetur,    manu    propria  corroborantes  nosti'i 

35  sigilli  impressione  signari  precepimus  haue  paginam. 

Signimi  domni  Heinrici  regis  invictissimi.     (M.  IMP.) 
Anno  dominic§  incarnationis  MVI.'' 

114. 

Heinrich   bestätigt  der  bischöflichen  Kirche   zu  Chur   die  Verfügungen    seiner 

40  drei  Vorgänger  betreffs  des  Hofs  Zizers   soioie  sonstige  Schenkungen  früherer 

HeiTScher,  ferner  den  königlichen  Schutz,   die  Immunität  und   die  ihr  sonst 

in  Stadt  U7id  Grafschaft  Chur  soide  im  Thal  Bergell  zustehe7iden  Gerechtsame. 

Erstein  1006  Mai  28. 

113.   [Rieger  -  Bloch  -  Schwalm]     a)  fidei  C        b)  aliquod  C        c)  Eberardo  C        dl  tranduxisse  B 
4ö  e)  Belasium  C      f)  pertinere  C       g)  silicet  B      h)  anno  —  MTI  fehlt  in  B,  ist  in  C  nachgetragen. 

18* 


140  KAisr.  i;r  KKT  N  iii;n. 

Jaffi's  Cdlation  dts  Druckes  liei  Mohr  mit  dem  früher  im  bu<chiif{irheii  Archiv  zu  Chiir 
rorhiiiideneH.  jetzt  lersehidleiien  Orinitmldi/ilom  (.4').  —  ('h(trtidtiriitm  winjuum  aus  der 
Mitte  des  15.  Jh.  f.  6>>  im  hischöftichen  Archiv  zu  Vhur  (V). 

SlHiupff  Chronickirirdigtr  Thaateii  Be.iehrci/hiiHy  2,  HlH'  Heg.  —  Mohr  CD.  /üi<7.  7.  IdH 
u'  74  .i«Ä  .4  ZH  1005.  —  Hidher  Reij.   1208.  —  Stumpf  Reg.  142S.  6 

Eine  Wriiduiiij  in  der  Petitiotisformel  und  die  Corroborntio  des  nach  Vurliifie  von  DO.  III. 
48  henie.ytellten  D.  sowie  doK  Protokoll  lausen  mit  Sicherheit  .schlic.isen.  da-is  ED  da.i 
jetzt  nicht  mehr  auffindlxire  Original  geschriehen  hat.  Zur  Datierung  vgl.  X.  Archiv 
20.  167. 

(C.)'    ^    In    noiiiim-    saiictae    et    imlividiuu'    Irinitati.s.       llciiiricus    diviiia    i'avoiite  lo 
eleiueutilt    reX.  Si   pü»  »noorclotum  petii-ionibus,    «piod    nd   iiostruiii    rcgiiiiii   in»  pertiiiet,    nli(|iiid 

nccnmroodKvrrimus,  indo  iiolii»  neternnni  bontitudiiuMii  liqiiido  proveiiire  confidiiiiiiii.  yunpropter 
»■nuhiin  sani'tne  dei  ecclcsiae"  p  uostrorimi  (|  u  o  tideliiim  tniii  proHciitiiim  quam  el  futiironim  no- 
Tcrit  iudiiKtria,  (|iioiiu>d<>  vir  vciiernliili«  Oudalric'Ut-  «niictne  C'iiriciisis  noci-lesiiif  cpisfopiis  ad  uos 
venit  ■eciini  dcfrroiis  prei-opta  lirntae  iiirmoriao  lliaglU  Ottouis  noc  min  et  riiis  eqiiivoci,  llisuper  16 
etiani  et  torcii  Ottoilis  autCCCSSOns  nostri,  iinperatonun  videlioet  aiigiiHtunini.  in  qiiibus  con- 
tinebatur,  qualiter  ipse  prciiotatns  lliagiuis  vidclicct  Otto  loeum  Zizuris  vocatiim  funi  onuiibiis 
utensilibuA  «ui«  ad  Ciirieiucni  ecciesiam  tradidit  ai'  siia  prcceptione  eandem  curtem  cum  suis  appenditiis 
aliUque  omuibus  rebus  illuo  a  regibus  vel  iniperatoribus  traditis''  confirinavit,  atque  equiV'OCU.s 
eilU»     nt'l'     noii     et     tcrcius     Otto     per  snum  prfceptum    baec    cadcni    UtcrrjUC     corroboravit,      Sed  80 

p08t    luagiii  Ottollis    |iriiiiaiii    prcdii    ti'aditionein    prefati   «niidam   Arnaldus   Oudalrici  ^   lilius 

eiun  adiit  querelaudo,  tirniiter  profesttuü  contra  ius  locum  eiindem  sibi  fuinse  subtriuHnii  iniiltuque 
acquiu«  ad  suam  aocclesiam  •Sclienuincs  dictani,  quam  cui  ipse  tradidit,  attincre.  Ille  autcni  viroH 
uptimatcs  C'urienois  comitatus  cum  districtione  banni  Cunstanciam  ad  se  urbem  venire  iussit  pro 
inda^anda  rei  veritatc.  (^uibus  ibidem  cong'regatid,  iuramenti  attestatione  diligeutissime  ab  eis  rei  26 
veritatem  quaesivit,  »i  iam  dicta  cnrlis  tunc  temporis,  quando  cum  ad  prcdictum  locum  tradidit,  sui 
pMet  iuris  ac  potestati«  cam  tradendi  an  non.  Peracta  qnippc  coniurationc,  cuncti»  isimtil  attcstantibus 
eam  »ui  fuissc  iuris  dandi  cui  vellet,  dcnno  Kui  aiictoritntc  prcccpti  cam  Curiensi  ecciesie  triididit  ac 
corroborarit,  ca  videlicet  racione  nt  iam*'  dicta  curtis  cum  omnibus  ad  sc  pcrtinentibus  porcniiiter 
cidem  acccicsiao,  umninm  iuquietudinc  »emota,  consistcret.  I'ro  rei  tarnen  tirmitatc  peciit  nos  preli-  30 
batn*  episcopus,  ut  aulc  dictum  Zizuris  curtem  ab  Ottone  magno  eideni  accciesiae  truditam  et 
iterationp  »ui  prercpti  iiec  non  et  preceptis  Ottonuni  imperatorum  augustorum  corroboraiam " 
cum  oniiiibua  ad  snnm  cpiscopatnm  iuste  pertincntibus  sub  nostrae  defeusionis  Hianiini  rcciporomu« 
ac  no»tra  pagina  •  curroboraremu».  Cuiu»  ♦  petieioni  consuitu  dilectae  Contectalis  nostre 
Cunigundue  »  ajtsensnm  prcbciiteii  preccpta  imperatorum  preiatoruni  de  prcdirtn  ourte  *  Curiensi  J6 
eccieaiac  conscript«  aliorumque  antecessorum  uostrorum  «  donatione»  inni  iani  '  dictae  renovuri  de- 
rrerimiM  accciesiae,  suscipiente»  »üb  nostram  re^am  tuicioneni  ipsam  ('nrien»em  civitatem  cum  tali 
districtiiinc  et  iure,  aicut  antiquitu»  ad  rcgfiam  pertinebat  potestatcm  et  sicut  bomines  ipsius  tuciu» 
proTinciac  coosnalei  ac  üben  sunt  dcbitores,  cum  aediflciis  in  muro  et  assiduis  vigiliis  et  custodiis  " 
iotiu  et  fori«  •  omnibusqnc  ad  eaudem  civitatem  pcrtinentibus  in  tcloneo  moneta  et  banno  et  cum  40 
omni  censu  a  tibcris  hominibus  »oircndo  in  ipno  comitatu  Curiensi,  scilieet  a  cpiartani»  et  quadrariis  •» 
terri*  eenxualibus  omnibus  in  montnnis  et  plani»  et  hostisana,  cum  tota  exactione  intetrri  cen»U8  et 
bannita  districtione  pontis  tociusquc  vcndicionis    et  negociatiunis    ipsius  bici  et  procuratione  falconnni 

114.    |.Iaff# -  Ottenthai)     a)  C'hrijimnn  fthll  In  ('.     l»  A'  inl  nur  ilan  Kmle  der  ernten  Zeile  bezeichnet, 

aber   nirht    nni/riftbrn,    ilaiui    dieM    in    rerUlnfiertcr  Scitrift    iimrlirieben  war;    ilnch  riarf  flau  niil  46 
Sirherhril  für  ilimr  /,rilr  irie  für   ilir  Sii/num-    iiwl    ilif  Urcnf/nitionMzrile    (ini/enoinmen    wenlen 
li/    Vdalr.   <■  •'«■lidi»  A'\    leohl  nur  r<tn  Jaff/  bei  der  Collation  ilberiielicner  Ih-uckfeliler 

d;  fthlt  in  '  rridx.nita  ('        f|  A' C         g)  custodilius  C 


IIKlXincll    II.    KKIG.  141 

cum  Dviiio  p.nstu,  iiisupor  Herj.'-alliiiiii '■  valloiii  cmii  castcllo  et  decimnii  t-celesia  oiniiique  districtione 
pinciti  et  banni  et  teloiu-o  et  forestis  ac  iiu|uisicione  tocius  census  tarn  in  inoiitib\i.s  <iuani  in  planis 
ad  ipsam  vallem  pertinente,  ea  videlicet  racione  ut  niillus  diix  *  comes  vel  iudex  publicus  seu  regius 
exactor  sive   aliquis    ex   iudiciaria   potestate    dehinc    ali<iuani    habeat   potestateni    in    locis  »    villis    aut 

5  possessionibus  antiquitus  sive  moderno  tempore  ab  iUlteucssoribus  nostris  cidem  ecciesiae  eoncessis 
(ilacit/i  babciida  seil  bainins  tollendes  aut  freda  exigeuda  vel  ullas  inlicitas  occasiones  aut  paratas 
faciendas  aut  telonea  exiffonda  aut  limnines  ipsius  aecclesiae  cunsuales  liberos  aut  servos  aliquo  modo 
distriu{>-ere  in  aliquibus  negotiis  ad  eaudem  ecclesiam  pertinentibus  vel  inquietare  presuniat.  Sed 
omnes  propter  eclesiastica  servieia  et  census  tantuiii  ad  |ilacituiii  advocati,  quem   episeopus   et  presens 

10  et  futurus  ad  lioc  opus  elegerit,  sicut  mos  est  in  aliis  episeopiis  regni  nostri,  eonstrinjfantur ;  et  propter 
eensualem  terram  liberorum  et  fiscalium  et  colonorum  hominum  ad  prefatam  aecclesiam  pertinentem 
nou  in  ciiiuslibet  ducis  vel  comitis  aut  alicuius  iudiciariae  personae  placito,  nisi  in  advocati  solummodo 
eiusdem  ecciesiae  placito,  deinceps  constriugantur.  Et  ut  haec  nostrae  renovacionis  et  confirmacionis 
auctoritas  stabilis  et  inconviilsa  permaneat,  hanc    cartam   inde  conscriptam  manu  propria 

15  roborantes  sigillique  nostri  inpressione  insig'uiri  iussimus. 

§  Signum''  doiiini  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

§  Eberiiardus  cancellarius  vice  Uuilliü'isi  archicappellani  recognovi  ^.  |  (SI.) ' 

Data    V.  kal.    iun.    indictiuiie    III,    anno    dominieae    incarnationis    MV,    anno    vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  IUI ;    actum  Erstein ;    feliciter  amen. 


115. 

Heinrich   bestätigt   der   bischöflichen  Kirche   zu  Lüttich  und  den  von  ihr  ab- 
hängigen Kirchen  die  Immunität.  Erstein  lOOß  Juni  10. 

Abschrift  aus  dem  Anfang  des  13.  Jh.  im  Liher  cartarum  eccl.  Leodiemis  f.  72'  im  k. 
Staatsarchiv  zu  Jjiittich  (B).  —  Vidimiis  des  Notccrs  Johannes  Gerardi  dicfiis  Asson  vom 
J.  1333  ebenda  (C). 

Chapeaville  Gesta  pontif.  Tungrensium  1,  212  wohl  aus  dem  jetzt  nicht  mehr  auffindbaren 
Liber  primus  privil.  ^=  Lünig  RA.  17",  490  n"  18,  =  Miraeus  ■  Foppens  Op.  3,  11  un- 
vollständig =  Mig)w  Patrol.  140,  269  n"  33,  =  Vos  Lohbes  1,  441  n"  13.  —  Bormans 
Becueil  des  ordonnances  de  Liege  1,  4  ans  BC.  —  Bormans  et  Schoolmeesters  Cart.  de 
S.  Lambert  1,  25  n"  18  aus  BC.  —  Böhmer  Reg.  985.  —  Stumpf  Reg.  1424. 

Verfa.'ist  von  BA.  —  Die  zum  grossen  Theil  iröriliche  üelereinstimmung  des  D.  115  mit 
Urkunden  Liuhcigs  des  Frommen  (vgl.  namentlich  Mühlbacher  Reg.  508.  522.  638)  erioeist, 
da.'is  ein  D.  dieses  Kaisers  oder  eine  spätere,  wesentlich  gleichlautende  Bestätigung  davon 
cds  Dictatvorlage  gedient  hat.  Neben  dieser  nicht  erhaltenen  VU.  benutzte  BA  das  DO. 
IL  210;  ivas  mit  diesem  übereinstimmt,  haben  wir  durch  Petitdruck  auch  an  solchen 
Stellen  bezeichnen  müssen,  an  denen  schon  in  DO.  IL  210  die  verlorene  Uauptvm-urkunde 
benutzt  ist.  Auf  letztere  werden  auch  die  Wendungen  von  DO.  III.  45  zurückgehen,  die 
in  D.  115  wiederkehren :  Benutzung  des  DO.  III.  45  durch  BA  braucht  nicht  an- 
genommen zu  werden.  —  Für  die  Herstellung  von  C  ist  nicht  nur  das  Original,  sondern 
)  auch  B  benutzt  worden. 

114.   hl  Pergalliam  C         i)  in  A'  ist  nur  gesagt,  dasx  das  Siegel  gut  erhalten  sei;   es  ist  jedenfalls 

SI.  2  anzunehmen. 


142  KAISKKr  KKlNltK  N. 

d'.  '    In  mnnine  sam-te    et    iiulividuo    trinitatis.''      lliMiiriois    divina    t'Mvciito    i-lf- 
meiitia  rex.  Nobis  iirofufunini  ot  ad  \  itaiii  incsoiitom   iransi-rendam   it   ail   t'iiiiuain' 

felk'it(M-  obtincndain    erodiiiuis    et    scimns,    si    scciindiini   tidcliiim    iiostronim    iiisias    po- 
tioiiiiuvs  «•i-flosiastii-as    facultatos    et  a  i'iiiusijuc    poti'statis    iudiciaria  distriotionc  lilicra- 
verinuis  ot  liberatas  aiignuMitavcriiiuis  et  auginentatas  renalis  iircoopti  inuiiimiiu'  tuendas  5 
esse    Hrinaverimus.      Quapmjiter    iiotuin    esse    volumus    omnibiis    iiostris    tidelibiis    taiu 
futuris  quam  proseutibus.  quia  vir  roncraliilis  Notkcms  Tun<rrensis  scu  Li-oiiio  n  s  i  s  ecelesie '' 

epiisropus  tj  11  o  d  dam  procep  1 11 111   noNtris  ulitiilit  nlitiitilms,  q\iod   erat  seeuildi  Ottoilis  illiperatiiris 

et  consangiiinei  nostri  et  iiiaiiu  tiniiaimii  et  sij,'illit  siLrnatiiiii,  in  i|iiii  dieebatiir,  i|iiiid 
non  soliiin  ipsc  et  p«tvr  saus,  priums  videlieet  Ott««  impora  t  o  r  virtute  et  nomine,  sed  10 
et  aiHoi'csso  r  !•  s  eorum  ropc»  scilieet  Kram-ormii  Pipiniis,  Karo  I  u  s  ,  Liidowi  c  u  s '".  Kotliariiis 
et  item  Karo  Ins  ot  otiam  eeteri  reges  antecossores  et  sviccessorea  eorum  cideni  icolosio 
sanrtc  Marie  et  »amti  Laiiiborti.  eui  auetoi'e  deo  idem  episeopus  preest,  per  auetoritatis  sne 
proccpta  ront  11 1  i-ra  nt .  tit  et  ipsa  et  siie  appenditie  —  que  sunt  videlieet  Luln  is  et  in 
loco  qui  dieitur  ad  sanetum  Hubertum.  Bronio,  (lembluos,  Fossis.  in  Malonia,  Nainuen,  10 
Dionanto ',  Ccunaeo«,  Cella,  Tiinsris .  Iloio'',  Traiecto.  Mai^linas'   vil   in  ccii'iis  locis  — 

cum    Omnibus    rebus    vel    hominibiis    ad    8e    pertinoutibu.s    libere    ])er   se    ciiiisistir  iMit    et    ab    omni 

inquietudine  iudiciarie  potestatis  defense  et  seeurc  manerent.  Huius  seenritatis  aue- 
toritatem  sie  ab  antecessoribus  nostris  promul<!;atani  ut  oli  annir<'in  dii  et  reverentiam 
eiusdem  ceclesie  assensus  nostri  adieetione  tirmareniiis,  petiit  predietus  venerabilis  so 
episeopus.  Cuius  iustc  et  rationabili  peticioni  aurem  libenter  accommodavimus  et  Ime 
nostre  auetoritatis  preceptum  erga  ipsam  ecciesiam  tuitionis  gratia  pro  divini  enlius 
amore  et  anime  nostre  salute  fieri  deereNnmus,   per  quod  tirmissime  iubemus,  ut  dein- 

Ceps    nullus  comes,    nullus  iudex,    iiiai    cui   episeopus    eoiiiiiiiserit .    in    predieta    loea  vel    in     Corum 

territoria,    que   in   quibuslibet   pagis   infra  regni  nostri  tlitionem  et  uune  habeutur''  et    in  25 

futuro    habenda    sunt,  ad   eausas    audiendas    vel    ad    tVoda  aut   bau  na  aut    tributa  aul   di'  Station» 

navium  vel  dc  qualibet  alia  re  tebmea  oxipenda  aut  ad  aliqua  distrietionis  negoeia  super 
liomines  tarn  ingenuos  quam  sen'os  in  eis  manentes  exi-rcenda  nostris  et  futuris  tem- 
poribus  ingredi  audeat  vel  quiequain  in  eis  contra  voluntatem  episeopi  successorumque 
cius  attemptare  audeat,  sed  ipsi  presuli  successoribusrpie  suis  et  nunc  et  semper  30 
liceat  res  predicte  ecelesie  et  illi  subditarum  sub  tuitionis  atque  innnunitatis  nostre 
defensione,  remota  totius  iudiciarie  potestatis  inquietudine,  quietas  possidere  et  iiostro 
imperio  fidcliter'  parere  atque  pro  incolumitate  nnstii  et  nnstre  eoniugis  et  pro  statu 
ac  diuturnitate  regui  uostri  una  cum  elero  et  iiojiulo  sihi  subieeto  eleuuMitiani  clei 
iugiter  exorare,  ot  (juicquid  de  prefatis  rebus  ecelesiaruin  ins  tisei  exigere  ]ii)terat,  .i6 
predicte  ecelesie  esset,  ut  deinceps  ad  peragendum  dei  servitimn  augmentuni  et 
supplementum  fiat.  Huiu»  itaq>ie  j)recepti  auetoritaiem,  ut  in''  nomine  ipsius,  ipii  nobis 
prccipiendi  concessit  potestateni,  plenioreni  obtineat  vigorem  [et]'"  a  Hdelibus  sancte 
dei  ecelesie  ac  nostris  diligeutios  couservetur,  et  manu  prupria  tirmuvimua  et  sigilli  nostri 
imprcMione  signari  iussimua.  40 

^  Signum  domni"  Heinrici  (M.)  regis  invictissinii.  §" 

?>berhardu«  canccllarius  vieei'  Willigisi  arcliiepise<q)i  rccognovit. 

Data''  IUI.   idus  iunii  ainio  dominiee  inearnationis  MVI,   indietioiic   III,   anno   vero 
domni"  llciurici  sccundi  regis  V:    actum  Erstiin :    feliciter''  amen. 

116.   [Foltz  -  Brewlau]     a)  fihlt  in  C        b)  In  noninie  »ancte  et«.  B         c)  futurum   nC        d)  frlill  I6 
in  U         e)   Lodewieu»  /*  f)  Dyonanto  ('        g)  BC,  u-o  aber  atieh  Ceimaco  oder  Ccnnaeo 

gfle*m  ireiiien  künnlt  h)  Hojo  C  i)  Mailinn«  li  k)  VU.;  liabent  BC  \)  fehl!  in  H; 
nnrhi/rlriiiim  in  C  Tn>  fehlt  in  BC  n)  domirii  C  n)  rerUlniiertr  Schrift  der  Si./nu»izfile 
und  M,  am  Hmle  dtrteUten  In  B       p)  vici  B       i|i  dat.  HC      r)  fidelitcr  C,  dnror  in  HC  cxplicit. 


HEINRICH  IT.     1006.  143 

IIG. 

Heinrich  schenkt  dein  Kloster  Niedermünster  zu  Regensburg  eine  Besitzung 
im  Bezirk  von  llegensburg.  Boozheim  1006  Juni  10. 

Originaldiplom  im  k.  Eeichsarchiv  zu  München  (A). 

5  Zirnqihl  in  Hist.  Ahh.   der  haiji:  Äkiulemie  (1807)  385  vielleicht  aus  A  zu  1005.  —  Ried 

CD.  Jiatisboii.  1,  12-1  n"  132  aus  A  zu  1005  =  Migne  Patrol.  HO,  260  n"  26  zu  1005.  — 
Mou.  Boica  28",  322  n"  209  aus  A  zu  1005.  —  Böhmer  Reg.  971  zu  1005.  —  Stumpf 
Reg.  1425. 

Verfa.'iSt  und   ge-'nh rieben    von    ED.      Was    an    Stelle    der    von    wenig   geübter    Hand   auf 
10  Rcmtr  nachgetragenen  Worte  quod  Macelinus  —  Radesponensis   (s.  Note  c)  ursprünglich 

gestanden  hat,  ist  nicht  zu  erkennen,  und  tvir  müssen  es  dahingestellt  sein  lassen,  ob  die 
Correctur  von  autorisierter  Seite  oder  in  der  Absicht  zu  täuschen  vorgenommen  worden 
ist.   —   Ueber  Datierung  und  Aus.^tellorf  vgl.  N.  Archiv  20,  167.  174  f. 

[C.)  ^   In   nomine    sanctae    et*    inclividuae   trinitatis.      Heinriciis    divina    favente'' 

15  dementia  i'cx.  Si  piis  dei  famulantimn  peticionibus   preberans  assensuni,    aeternae 

remunerationis  procul  dubio  inde  oboriri  |  nobis  speramus  remedixun.  Idcirco  oni- 
nium  sanctae  dei  aeeclesiae  lidelium  presentium  scilicet  et  futurorum  noverit  industria, 
qualiter  nos  tarn  pro  animae  nostrae  consuitu  cpiani  etiam  pro  dilectissiniae  contectalis 
nostrae  Cunigundae  videlicet  reginae  diilci  appetitu  nee  uon  venerabilis  Radesponensis 

80  abbatissae  Ötae  videlicet  nxmcupatae  sedulo  interventu  qiioddam  nostri  iuris  predium, 
quod"^  Macelinus  clericus  vivens  in  curtibus  Eadesponensis ''  et  in  villa"'  G.  dicta 
et  in  comitatu  Rodberti  eomitis  visus  est  in  vestitura  potestatis  possidere,  Radesj)onensi 
sanctae  Mariae  inonasterio,  quod  differenter  inferius  dicitur,  tradentes  in  proprium 
donavimus    atque    in    augmentiun    victus    sanctimonialium    inibi    degentium    sub    regula 

S5  sancti  Benedicti  flrmissima  donatione  proprietavinuis,  cum  omnibus  eiusdem  predii 
uteusibilibus "  et  appendiciis  rebus  scilicet  niobilibus  et  inmobilibus  familiis '  utriusque 
sexus  areis  aedifieiis  ten'is  cultis  et  incultis  pratis  pascuis  sive  compaseuis  vüs  inviis 
exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquii-endis  aquis  aquarumve  decm-sibus  seu  cum 
Omnibus    quae  rite  dici  vel    seribi  possunt    quoquolibet   modo  utilitatibus,    eo    -vndelicet 

30  donantes«  tenore,  quatinus  iam  dicta  abbatissa  eiusque  succestrices  liberam  dehinc 
habeant  potestatem  possidendi  commutaudi  colendi  precaricandi  seu  quicquid  sibi 
libeat  omnibus  modis  de  eodem  predio  ad  utiütatem  sanctimonialium  faciendi.  Et  ut 
liaec  tradicionis  aixetoritas  stabilis  et  incon^'^xlsa  in  aeternum  peniianeat,  hanc  cartam 
inde    consci'iptam    manu    propria    i'oboi-antes    sigilliqxxe ''    nostri    inpressione  *"    insignii-i 

35  iussimus. 

§  Signum  domni  Heinrici  (Sl.)  regis  invictissimi.  ^ 

^  Ebei-hardxxs  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  reeognovi.  ^       (SI.  2.) 

Data  IUI.'  id.  iun.''  iudictione  III,    anno  doixiinieae    incamationis  MV,    anno  vero 
dümni  Heim'ici '   secxmdi  regnantis  [v]'";  actxxm  Puozinesheim;  feliciter  amen." 

10  116.   [Bresslau]    a)  zwischen  e  und  t  Easttr         b)  das  zweite  e  zum  Theil  auf  Ra^ur,  dahinter  ein  a 

aiixradiert ;  vielleicht  stand  zuerst  t'aventia  c)  quod  Macelinus  —  Radesponensis  auf  Rasur  ■. 
vgl.  die  Vorbemerkung  dj  i  übergeschrieben;    über  u,   wo  jetzt  das  i  steht,  Rasur  e)  A 

f)  über  \is  sind  siiäter  i-Striche  hinzugefügt  g)  o  corr.  aus  a  h)  über  li  und  in  sind  später 
{-Striche  hinzugefügt        i)   unterhalb  des  letzten  Striches  von  Uli  Rasur        k)  IIII.  id.  iun.  xvahr- 

46  scheinlich   nachgetragen  1)   am  r  Correctur  m)  zicischen  regnautis   und  actum   ist  das 

Pergament  abgerieben         \\)  Puozineslieim  feliciter  amen  wahrscheinlich  nachgetragen. 


144  KAISKRrKKrNPKN'. 

117. 

Heinrich   srhf)tkt   lifio  Pyopat  ( ttim   ron  Basel  eine  Besitzuni]  zu   llasehi    und 
Bellingen.  Basel  10<)6  Juli  14. 

Alischrift  ans  dem  Avfmig  des  14.  Jh.  im  Clitirtiil.  Biisiliciise  f.  19  im  Staatsarchiv  zu  Bern  (C). 

Herrgott   Geneal.   'i,  9fi  «"  KiO  ai(s  .Ahsrhrift   loii  C  zu  100.').  —    Troiiillat  M<m.  de   Bille  6 
1,  146  m"  90  aus  C  zu   /(*«.  —   Hidher  Ret).   1209.  —  Stumpf  Beg.  1427. 

Verfasst  von  ED.     Zur  Datierung  dieses  und  der  ('tilgenden  DP.   vgl.   X.  Archiv  20.  167. 
—  Hasela  A-awM  Hasel,  Kr.   Lörrach,  oder  Haslarh.   Kr.    Freihurg,  sein. 

In    nomine    sancto    et    individuc    trinitatis.      Hcinrioiis    ilivina    tavontf    i'lonuMU'ia 
rex.  Uninibus    sancto    doi    eeclesie    fidelibus    preseiitibiis    scilieet    et    futuris  notuni  lo 

fieri*  volunuis.  <]naliter  ni>s  intorviMitn  Odalric-i  voncrahilis  anialiiliMHic  Ouricnsis  ciiis- 
copi  quoddani  prcdiuni  iiidiciaria  ariiiiisu'ioiio  iuri  nustm  (Icpiitatiiin  \c\  acciuisituni,  in 
villis  Hasela  et  zo  Bellinkon  sitinn.  in  i>a<;ii  autcni  Hiysieiifjnwo  ot  in  Cdniitatii  Adcl- 
beronis  eomitis,  euidam  tidrli  nustm  Hasiliensi.s  ecciesio  proljondario  atque  preposito 
Otim  nuncnpato  in  proprium  donavimus,  eum  omnibus  eidcni  predio  in  ante  diotis  villis  is 
»ito  iuste  et  legaliter  pcriinentibus  et  appcndieiis,  tarn  rebus  mobi!iI)ns  quam  inunobi- 
libus  ediiicüs  viis  et  iiiviis  exitibus  et  redditibas  quesitis  et  inquiremlis  trrris  culti.s 
et  incultis  pratis  pascuis  sive  eonipascuis  aquis  aqnarumve  deeursibus  .scu  omnibus 
que  vel  diei  vel  seribi  possunt  ipioquolibet  modo  utilitatii>us  oiusdem  predii  vel  ad- 
herenciis''.  Precipientes  igitur  regali  maiestate  iubemus,  (jii:itiiiu>  idmi  |)refatus  Otim  w 
libcram  dehinc  babeat  potostatem  possidendi  vendondi  connnutandi  lioroditandi  seu 
quicquid  sibi  libeat  de  eodeni  predio  onniibus  modis  faciendi.  Et  ut  liec  nostre 
tradicionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  pennaneat,  hanc  cartani  inde  conscriptam 
manu  propria  roborantes  sigilliquc  iiostri  impressione  iussimus  insigniri. 

Data"^  II.    id.    iul.    indictione    III'',    anno    doniinice    incaraacionis    MV,    anno    veio  ss 
domini  Ilcönriei  socundi  regnantis  V:    actum ■'  l^asili'O:   folicitcr  amen." 


118. 

Heinrich  schenkt  der  hischüßichen  Kirche  zu  Basel  eine  Besitzung  zu  Opßngen. 

Basel  1006  Juli   1.',. 

Abschrift   aus   dem   Anfang   des  14.  ,Th.  im    Chartul.  Ba.^lien.'se   f.  28'    im   Staatsarchiv  so 
zu  Bern  ((').  —  Abschrift  ans  dem   7.5.  Jh.   im   Dipinmatnrinm   B  p.  27  im   Stniilsnrrhir 
zu  Pruntrut  (D). 

Herrgott  Geneal.  2.  102  n"  162  aus  Abschrift  von  0  zu  lOOö.  —  Tronillat  ^fon.  de 
BMe  1,  147  n"  91  aus  CD  zu  1005  =  Gallia  chri.'<t.  i5*,  192  n'  9  mit  MC.  —  Hiilher 
Reg.  1210  zu  100.5.  —  Stumpf  Reg.  1428.  3b 

Verfa.sst  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben   von   ED. 

In    nomine    Kancte    et    individue    trinitatiK.      Heinricus    divina    lavi'uti'    cli-mi'iicia 
rex.  Quamdiu  piis  saecrdotum  peticionibus  superaddcndo  quid  venerabilibus  illoiuiii 

117.   ''BrcMiUuj     a)  feri  C       b)  oder  «dhcrcntii«,  rgl.  D.JISN.  b       c)  dai  C       d)  3  C      e)  datiim 

Baiilcc  etc.  C;  dat  etc.  hrrechtiijl  imn,  ittm  Orttrniirh  de»  EI)  rntuprerhcnd.  fei.  nm.  zu  ergänzen.  40 


HEINRICH   II.     1006.  145 

lücis  sive  epi.scopatibvis  prebeiuus-'  au^mcntum,  eterne  roniunerationis''  procul  dubio 
inde  nobis  provenire  credimus  remedium.  Quapropter  omniura  sancte  dei  ecclesie 
fideliuni  jirosencium  scilicet  et  futuroniin  noverit  industria,  qualiter  nos  intervontu 
A(lell)oronis  dilccti   nobis   Basilionsis  cpiscupi   qu<>ddaiii   prodium  iudii'iaria  aequisiciont! 

5  iuri  iiostro  ascriptuiii  vol  acquisitum,  in  villa  <jue  vocatur  Obphinga"  situm,  in  pago 
vero  Brisiliriowi ''  nuncupato  nt  in  comitatu  Adelberonis  comitis,  sancte  Basilicnsi 
ecclesie  sub  iionore  sancte  Marie  constructe "  eterna  ac  inenodabili  tradicione  accom- 
modantes  proprieta\'imus,  cum  omnibus  eidem  predio  iuste  et  legaliter  pertinentibus 
et  appendiciis  tarn  rebus  mobilibus  quam  inmobilibus  "^  quesitis  et^  inquirendis  edificiis 

10  areis  terris  cidtis  et  incultis  aquis  earunive ''  decursibus  viis  et '  in\'iis  exitibus  et 
reditibus''  scu  cum  omnibus  que  vel  rite  scribi  vel  vocari  possunt  quoquolibot  modo 
utilitatibus  et  adherenciis.  Precipientes  igitur  regali  auctoritate  iubemus,  quatinus 
idem  jiretatus  e])is('npus  Adelbero '  suique  successores  liberam  dehinc  habeant  pote- 
statem  possideudi  edificandi    commutandi    precariandi    seu    quicquid  sibi™  libeat    omni 

15  modo"  ad  utilitatem  monasterii  de  eodem  predio  faciendi.  Et  ut  hec  nostre  tradi- 
cionis  auctoritas  stabUis  et  incon\T.dsa  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam  manu 
propria  roborantes  sigillique"  nostri  inpressione^  insignirii  iussimus. 

iSignum ''  domni  Heinrici  regis  invictissimi. 

Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicancellarii "  recogno\a.  "■ 

so  Data'  id.  iulii  indictione  UI,  anno  dominice  incamacionis  MV",  anno  vero  domini 

Heinrici  secundi  regiiantis^  V;    actimi  in  BasUea;    feliciter  amen. 


119. 

Heinrich  schenkt  dem.  Kloster  Lorsch  seinen  Knecht  Benzo. 

Bingen  1006  Juli  28. 

25  Codex  Lauresham.  des  12.  Jh.  f.  19  im  k.  Beich.sarchiv  zu  Mimeken  (A). 

CD.    Laurisheim.  1,  135  aus  A.  —  CD.  Lauresham.   1,  151  n"  90  aits  A  zu  1003.  — 
Mon.   Germ.  SS.  21,  403  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  974  zu  1005.  —  Stumpf  Reg.  1429. 

Verfa.sst  und  walirscheirüich  auch  geschrieben  von  ED. 

In  nomine   sanctf    et    individiig    trinitatis.      Heim-icus^    divina    favente    dementia 
30  rex.  Omnibus    sancte   dei    ecclesi§   fidelibiis    presentibus    scilicet    et   futuris   notum 

fieri  volumus,  qualiter  nos  venerabilis  Geroldi  abbatis  pio  interventu  queudam  nostri 
iuris  servum  nomine  Benzo  una  cum  filiis  suis  nee  non  et  omni  acquisitione  vel  in- 
quisitione  sua  Laiu-esbamensi  ecclesi§  sub  honore  sancti  Nazarii  dedicat§  §terna 
traditione  accommodantes  proprieta%-imus.  Proinde  per  nostram  regalem  iubemus 
35  potentiam,  quatinus  Laurishamensis  abbas  presens  sive  succedens  liberam  dehinc  habe- 
at  potestatem  tenendi,    in  vestituram  monasterii  accipiendi  seu  quicquid  sibi  libeat  de 

118.  [Bresslau]  a)  prebemus  C  b)  oder  remuneracionis ;  c  und  t  sind  in  C  »yielfai'h  nicht  sicJier 
ZV  unterscheiden  c)  Ophinga  C  d)  pago  Brysichgowe  C  e)  constitute  C  f)  immo- 
bilibus  C        g)  yel  D;  beides  ist  mOglich         h)  aquarumque  C;  earumque  ve  D\  vgl.  D  121.  122 

40  i)  C;  fehlt  in  D;  beides  ist  möglich         k)  redditibus  C        1)  Adalbero  hier  C        m)  fehlt  in 

C  n)  omnimode  ('  oi  sigilli  C  p)  impressione  C  q)  iuss.  insign.  C  r)  Signnm- 
und  Becognitionszeile  fehlen  in  C  s)  D;  uahrscheinlich  cerlesen  für  archicapellani  t)  in 
C  lautet  die  Datierung  nur:  Actum  Basilee  auno  domini  MV  u)  millesimo  Vi»  D  v)  regni 
D;    uohl  irrig  aufgeliist  aus  regn. 

45  119.    [Bresslau]      a)    übergeschrieben   II 

Kaisenirkundeu  III.  19 


146  KATSERrKKrXDF.X. 

eodeni  servo  einsqm-  filiis  eonnnqiu'  nc(|uisitiont"  vcl  iiu|uisitionc  (niiiiilms  niodis  fa- 
fiondi.  Et  ut  hoc  iiostr»;  traditioiiis  aiu-tnritas  stnbilis  et  iiu'oiivulsa  jicniianeat,  liaiic 
cartani  inde  coiisiTijitaiii  luaiui  pnipria  roburantos  i>ij;ilkiiiii<'''  ncistro  insigniri  iussimus. 

Sigimin  iloiimi  Heiiirici  rcgis  iin-ictissiini.  (M.) 

Eberhariliis  cancellarius  vii-e  Willigisi  archicapollaiii  rocognovi.  6 

Pata    V.    kal.    aiig.    iiulictione    IIl,    anno    doniinii-?    incarnationis    MV,    anno    vero 
ilonini  Hcinrici  secundi  regnantis  V ;    act\iin  in  Pinga :    i'i^licitcr  ainun. 

120. 

Heinrich  nimmt  das  Kloster  Fruttuarin  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  ihm 
seine  Besitzungen.  Aachen  1W6  AmiusI  31.      lo 

Originaldiplom   im  k.   Slaatsarrhir  zu  Turin   (A). 

Mon.  patriae  chart.  1,  362  n"  211  aus  A  =  Provana  Studi  critici  380  «»  3^.  —  Stumpf 
Jieg.  1430. 

Vcrfa.^sf    von   ED  mit    Anlehnung    an    den    in    italienisrhen    Urkunden    gcbraurhlichen   Slil. 
ED  mundicrte  zun/lehst  die  erste  Zeile,  überliefis  dann  die  Reinschrift  dex  Contextes  nach  )5 
seinaii    Coneepl   einem   anderen ,    u-ahrscheinlich    welschen   Schreiber   und   fügte  schliesslich 
das  Eschalokoll  hinzu. 

(C.)  p  In  nomine  sanctae  et  indivifluac  trinitatis.     Hoinricus    divina    favcnte  cle- 
nientia  rex.  Omnibus  sanctae  dci  aeccii'siae  tidflibus  presentibus  scilicet  ot  fiituris 

nohim  i^it.*  qualitcT  p  vcnorabilis  abbas  Willehnus  nostram  adiit  clenK-ntiani  buniilliinc-  so 
postulans.  (juatinus  monasterium  Fructuaria  dictum   in   iionore  sanctae  Mariae  sanctique 
Benigni  niartvris  constnictum  ac  dedicatum  sab  nostrae  tuitinnis  mundiburdium  susci- 
percmus  pr<;ecptaii(pU'  ]iagina  nostra   contirniarcmus.      Cuius  rogatus  pios  cognoscentcs 
iam  dictum  in(masteriiun    sub    nostr^  defensionis  niaimiii   reccpinuis    ac    nostra  aiictori- 
tate.  j)rout  tirmissime  potuinnis,  corroboravinuis,    cum  curte  etiam  Obiani  dicta,    quam  «6 
Berta    filia    Ilamcdci    loco    ante    dicto    proprietavit,    et   aecclesia    in    cadcin    coite    sita, 
cum  omni  utilitate  eidem  conti  et  aecclesi§  adh^rente  nee  non  cum  nnniibus  monastcrio 
Fnictuaria  dicto  appeiidentibus   tam    qm^sitis    (luani    inquirendis    datis    vel    dandis   viis 
invÜK  exitibus  et  rcditibus  areis  acdificiis    tcrris  cultis    et    incultis    mancipiis  ntriusque 
sexus  aldionibus   vel  abiiabiis  vincis   vinctis  aipiis  jiiscationibus  molendinis  pratis    pas-  30 
cui«  sive  compascuis  seu  omnibiis  (|u<;    dici    vel    scribi  queunt  quoquolibet  modo  utili- 
tutibus,    pr^-cipienti's    igitnr,    ut    nuilus    diix    arcbiepiscopiis    episcopus    marchio    conies 
vicecome»  ncuUlasio  gastaldiu  castellanus  seu  ali(|ua  magna  vel  jjarva  persona  eundem 
j»re8criptum  abbaten!  «uosque  successores  de  pr^fat^-  ^-cclesig  rebus  a  Guntiuirdo  Tau- 
rinensiB    aecclesig    arcliidiacono    iudiciali    lege,    quod    iudicatus    a))pellant,    traditis    et  35 
addicatis  inquietare  molestare  vel    disvestire    presumat.      Si    qiiis    ergo    buius    pr^cepti 
paginam   violare   temj)taverit,    sciat   se  eonqtositunim    auri    r-xcocti    libras    eentuni,    nie- 
dietatom    camer«;    nostrne    et    medietatem    prelibato    abbati    suisque    qui    tune    temporis 
erunt  «uccesKoribuH.      Quod    ut  verius    eredatur  dili;;enlius(nie    ab  onniibus    obsr-rvetur, 
lianc  cartam    itide    i'iiii>(i-!|it;iiii    in.iiiu    pr<i|iri:>    rolidi-.-Lnl's  sigillique    nosiri   impressione  40 
inHigniri  iusnimuM. 

119.   t>)  »itrillo   qiioi|Ue    A;   drr  CopM   hat   nffml/nr   die   unt/rammaligche,   aber  gerade   für  EI)  be- 

XtUhnrndr  Wfndiin;/  rmmdirrl. 
liO,    'Hiegcr  •  Hlo'*li       =*'  ii"i"iii    '-il    ührr  drr   /.liU   nfu-lit/rfrniiin. 


HEINRICH  n.     1006.  147 

I  Signum  domni  Heiiiriei  iM.)   regis  invictissimi.  ^ 

I  Eberh.ardus  cancellarius  vice  Uuiliigisi  archicappellani  recognovi.  ^     (SI.  D.) 

Data   II.  kal.  septemb.  anno    al>    incarnatione    doniin[ica   MJV,    anno    vero    domni 
Heinrici  secundi  regnantis  V;    actum  Aquisgrani;    feliciter  amen. 


121. 

Heinrich  schenkt  eine  ihm  von  dem  königlichen  Capellan  Meiviwerk  übergebene 
Besitzung  zu  Bökenfürde  an  den  Bischof  Rethar  von  Paderborn  mit  der 
Bestimmung,  dass  sie  nach  dessen  Tode  an  das  Domcapitel  falle. 

Corvei  1006  Octoher  24. 

10  Verfifümmelfes  Originaldiplom  im  k.   Stantsnrchir  zu  Münster  CA).  —  Ahschriff   am  der 

Mitte  des  14.  Jh.  in  Eescripta  privilegiorum  Paderhurnensis  ecclesiae  p.  66  (B)  und  aus 
dem  15.  Jh.  ebenda  p.  90  (F)  in  demselben  Archiv. 

Crantz  Metrop.  ed.  I.  103  dt.  —  Schoten  Ami.  Paderb.  ed.  I.  1,  374  wohl  aus  AF  mit 
a.  reg.  IV  zu  1005  (a)  =  Lmiiq  RA.  17",  703  n"  11,  =  Schaten  Ann.  Paderb.  ed.  IL 
15  1,  257,  =  Seibertz  Westf.  ÜB.  1,  23  n"  20  Extr.,  =  Leibniz  Ann.  3,  872.  —  Falke  CD. 

trad.  Corb.  636  wohl  aus  Aa  mit  a.  reg.  IUI.  —  Wilmans  -  PhiUppi  Westf.  KU.  2,  150 
n"  131  aus  ABF  zu  1005.  —  Westf.  ÜB.  Supjil.  98  n"  605.  —  Böhmer  Reg.  975  zu 
1005.  —  Stumpf  Reg.  1433. 

Verfasst  und  geschriebm  von  ED. 

20  [(C.)]*  I  ^^^]  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.    Heinricus  divina  fav[ente'' 

clemencia''  rex.  Om]nium    sanctae    dei    aecclesiae    fidelium  presentium  scilicet  e[t] 

futuroi-um  noverit  industria,  qua[liter  1"  nos  pio  admonitu  venerabilis]  episcopi  R[etjharii 
felicis  memoriae  patris  nostri  memoriam  f[acientes  nee  non  e]t  tam  nostrae  quam  etiam 
dilectissimae  contect[alis]  nostrae  Cunigundae  videlicet   reginae    a[mme  consulentes  ad 

25  monasterium  iu  lionore  *^  sancti]  Li[bJorii  Podr[ajbr[unuen «  dedicatum,  quouiam  pre- 
taxata  a]m[a]bilis  coniunx  [nostra]  regiae  consecrationis  inibi  adi[nvenit]  dominium, 
tale  predium,  quäle  nobis  [Meginwerc''  capellanus  noster  dedit,  iu  proprium  dona]^^raus, 
situm  in  villa  Puochine[f[irti '  dicta]  et  in  comitatu  L[iutolfi''  comitis],  cum  omnibus 
eidem  predio  iuste  [et  legaliter  adherentibus    et  appendiciis  mancipiis  utriusque  sexus 

30  areis  edificiis  terris  cultis]  et  [incjidtis  viis  [et'  inviis  exitibus  et  r]edi[ti]bus  [silvis 
venacionibus  aqui]s  earurave  decursibus  molendinis  piscation[ibus  se]u  omnibus  quae 
dici  vel  scribi  possunt  [quoquolibet  modo  utilitatibus,  ea]  vädeflicejt  r[atione]  ut  pre- 
dictus  episcopus  in  sua  habeat  potest[ate  atque  servi]tute,  quamdiu™  deus  sibi  coucedat 
dies  secularis  v[it]ae;    finitis  vei'o"  suis    tem^joribus   ad    [stipendia   fratrum    in  prefato] 

35  monasterio  deo  sanctoque  Liborio  famulantium,  omnium  con[tradictione  remota],  deter- 
minamus  douamus  consecramus  atque  o[mni  iu]re  proprietario  confii-mamus,  ut  h[abeant 
teneant   fii-miterque    pos]s[i]deant    et    quicquid    sibi    libeat    inde    ad    communem   usum 

121.  [Bresslau]  a)  ergänzt,  obwohl  in  BF  fehlend,  nach  dem  st<indigen  Gebrauch  des  ED  b)  er- 
gänzt aus  F;    in  B  fehlt  die  Inrocation  c)  diese  und  die  folgenden  Ergänzungen  aus  BF, 

40  deren  Lenuiig  mehrfach  durch  noch  vorhandene  Buchstabenre^te  gestützt  irird  d)   F;  gra  B 

e)  qua  in  A  noch  rer/nngert ;  it-ie  weit  die  verlängerte  Schrift  reichte,  i.it  nicht  zu  entscheiden, 
da  sowohl  das  Ende  cmi  Zeile  1  wie  der  Anfang   von  Zeile  2  in  A  verstümmelt  ist  f)    B; 

honorem  F  g)  Podrabrunneu  F;  Paderb  B  h)  F;  Meinwerc  B  i)  B;  ßochinefurte 
corr.  aus  Puochinefurti  F         k]  F;  Liudolfi  B  1)  et  fehlt  in  F         m)  quadiu,  ofitte  Ab- 

45  kürzungszeichen,  A         n)  r  scheint  aus  o  corr.  zu  sein 

19* 


148  K  Als  i:  KT  i:  KUNDEN. 

(iiunib[us  inodis  fftoiemli  agant].  l^liuul  (iit  vcri)us  crcilatur  (iiiconvulsiusque  ab  Omni- 
bus observc'Hir,  hanc  cartam  iiuU-  lon-siTiptani  manu  projnia  mborjantt's  s[i]g[ijll[ijque 
nostri  inprt'ssiono   (insigniri  iussimus]. 

^  [Signum"  donijni  Heinrici  (,>I.)  regis  invict[iesimi].  ^" 

I  nEborhanlus]  canfellarius  vici-  Uuilligisi  ai'iliiia|irllaiii   iconj^novi.  ^  & 

[Data  IX.  kal.]  uov.  [injdictione  III,  anno  dominicae  inraniationis  MV,  anno  [vero 
diimni'"  Ili'inrii'i  sccundi   rcgnantis  V;    actum  Oorplieic'i :    t'elicitiT  amen].'' 

Heinrich  schenkt  der  erzbischößichen  Kirche  zu  Salzburg  das  Gut  Schlierbach. 

Merseburg  1006  December  7 .       lo 

Origimldiplom   im  k.  k.   Haim-  Hof-  und  Staatsarchir  zu  Wien   (A). 

(Kleinmyrn)  Juvavia,  Aith.  all  n'^Sl  aus  B  zu  1(K)5  =  ÜB.  des  Landes  ob  der  Enns 
2,  71  n'  54.  —  Facsimik  in  Kaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  6",  Taf.  1.  —  Böhmei-  Reg. 
978  zu  1005.  —  Stumpf  Reg.  1435. 

Das   in  DD.  1^2  und  123  bis  zu  den  Einzelangaboi  der  PeriinenzfurmA  im  wesenUiihen  \b 
überein.ilimnicnde  Dictat  scheint  auf  gemeinsame)-  Arbeit  des  EC  und  des  ED  zu  beruhe». 
Der  zweite  Theil  von  D.  122  ist  ron  ED  verfasst,  der  die  ganze  Urkunde  mundiert  hat. 

(C.)  I  In  nomine  sanctai-  et  individuae  trinitatis.      Heinricus    divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  de  terrestrium  rerum  facultatibus  nobis  divinitus  §  ei'llatis  aecelesias 
dei  locupletare    sub  obtentu  futurae    reniuueratlonis    studuerinuis,    decur.so    liuius    vitae  so 
agonc  bravio*  imb^ficienti  nos  eoronari  non  difüdimus.     C^tiiapropter  generaliter  onniiinn 
pateat  industriae,  cjualiter  uos,    intei-veniente  dilecta''  coniuge  nostra  Cunigunda  vide- 
lieet  regiiia,    (|uiiddaiii    nostri    iuris    predium  Slierbacli  dictum    in  comltatu  Kadjuitunis 
liittmi,  in  l>ag(i  vem  (  Miupestale '.  lubensi''  aeelesiae'',  ubi  sanetus  Rüdbertus  eorpuraliler 
requiescit.  pro  redemptione  animae  nostrae  dilectaeque  coniugis    per  Ime  regale  testa-  a 
nirntum  dunando  tirnianuis,  eum  omnibus  appendieiis  et  utilitatibus  eideni  predin  adia- 
eentibus,  cum  tamilia  utriusque  scxus,  cum  areis  aediticiis  terris  cuUtis''  et  incultis  vli.s 
inviis  exitibus    et  reditibus    aquis    earumve    decursibus    molendinis    piseationibüs    silvis 
venationibus  pratis  paseuis  conpasctiis  sive  apium  pascuis  nee  non  cum   uninibus  quae 
dici  vel  scribi  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus.      l'recipientes    igitur    regali    auc-  so 
tfiritate  iubennis,  (piatinus   lubensis"'  acclesiae''  veiierabilis  archiej)isco|)us ■■  Hartuuicus 
Kuique  succesBores  liberam  dehine  habeant  potestatem    possidendi    aediticandi    ciimmu- 
tandi    precarieandi    seu    quicquid    sibi    libeat    omni    nnido   ad    utilitatem    moiiastcrii  de 
eodem  predio  faciendi.    P2t  ut  liaee  nostrae  traditionis  auctoritas  sUibilis  et  inconvulsa ' 
permaneat,    lianc    cartam    inde    conscriptam    manu  projtria  roborantes    sigillique   nostri  36 
inpresHione  ini*igniri  iussinuis. 

^  .Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissinii.  j] 

^  Ebcrbardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcliicain'llani   rccognovi.  §        (,SI.  2.) 

Data  VII.  id.  decembris    indictione    lll,    anno    duminicae    incarnationis    MV,    anno 
vero  domni   Heinrici  Kceundi  regnantis  V:    actum  Merseburc;    feliciter  amen.  4o 

121.  '•!  .s'ti/niimzeilr  fflill  in  li  \>i  F;  (lomini  B  <\)  Corjjheia  F  r)  fei.  am.  fehlt  in  K.  — 
Itit  .'>Ullf,  an  (Irr  ilat  Sif(/fl  j/rsfJ>iicH  haben  »iit««,  int  in  A  niuitierixten. 

123.   '  WttU-nl'acli-BreBuliiu^     Bi  b  corr.  niin  )>  \i)  hinter  a  int  e  auHradiert  c)   in  dafür  t/e- 

liunmt  Lilckr  nachgrirai/tti  d)  A  ej  archieps,  ohne  Abkilrzungszeichen,  A  {)  uuU  auf 
lla$ur.  <5 


IIF.INRICII  n.     1007.  149 

123. 

Heinrich  schenkt  dem  Erzbischof  Hartivig   zu  Salzburg   das  Gut  Admont  mit 
der  Bestimmung,  dass  es  nach  seinem,  Tode  an  das  S.  Peterstift  daselbst  falle. 

Merseburg  1006  Decemher  7. 

6  Originaldiploiii  im  Stiftsarchiv  von  S.  Peter  zu  Salzburg  (Ä). 

Mezger  Hist.  Salisburg.  304  cit.  zu  1005.  —  Hansiz  Germania  Sacra  2,  933  aus  A.  — 
(KleimaijriO  Unparthei/ischc  Ahluiwllung  262  Extr.  aus  Cod.  M  von  S.  Peter.  —  Novissi- 
mum  chroiiiron  »ton.  ad  S.  Petram  (Augustne  Vindelic.  et  Oeniponli  1772)  178  aus  A  = 
(Kteimayrn)  Iiivavia,  Anh.  215  n"  85  mit  Verbesserungen  aus  A  zu  1005  ^  Wichner 
10  Gesch.  von  Admont  1,  225  n"  3.  —  Mon.  Boica  28",  324  n"  211  aus  A  zu  1005.  —  Chmel 

in  Notizenblatt  6,  17  aus  Cod.  M  von  S.  Peter.  —  Zahn  Steiermark.  ÜB.  1,  41  n"  34 
aus  A  zu  1005.  —  Fragmentarisches  Facsimile  im  Chr.  Gotw.  1,  229.  —  Böhmer  Reg.  979 
zu  1005.  —  Stumpf  Reg.  1434. 

Verfasst   und   geschrieben  von  EG,   der   für   den   ersten  Theil   der  Urkunde   (bis  zu   den 
15  Einzelangahen  der  Pertinenzformel)  das  dem  ersten  Theil  von  D.  122  zu  Grunde  liegende 

Concept  oder  auch  diese  Urkunde  selbst  als  Dictatvorlage  benutzte. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricns  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  de  terrestrium  rerum  facultatibus  divinitus  nobis  collatis  aecclesias  dei  g  locu- 
pletare  *    studuerimus,    decurso    huius    vitae    agone    bravio    indeficienti    nos    coronari    non    diffidimus. 

so  Quapropter  generaliter  omnium  pateat  industriae,  qualiter  nos,  interveniente  dilecta  coniuge  nostra 
L'unig-unda  videlicet  regina,  quoddam  nostri  iuris  predium  Adamunta  dictum  in  comitatu  Adal- 
bei'Onis  COmitis  in  pago  *  Ensitala  situm  lubensi"  aecclesiae,  ubi  sauetus  Rödbertus  corporaliter 
requiescit,  pro  redemptione  auimae  nostrae  dilectaeque  pi'efotae  coniugis  et  amore  Hartuici  eius- 
dem    aecclesiae    Jjastoris    per    hoc    regale    testamentum    douaudo    firmamus,    cum    Omnibus    appen- 

25  diciis    et    ntilitatibus    eidem   predio    adiacentibus.    Cum     patellis     scilicet    patellarüsque     locis    et 

cum  familia  utriusque  sexus,  proiit  iiiste  ac  legaliter  possumus,  eo  videlicet  tenore  ut, 
dum  predictiis  Hartuicus  archiepiscopus  vixerit,  ad  suum  servicium  habeat,  post  vero 
obitum  suum  ad  usum  fratrum  in  monasterio  sancti  Petri  sub  regula  sancti  Benedicti 
servientium  succedat.  Et  ut  haec  nosti-ae  auctoritatis  pagina  stabilis  et  inconvulsa  in 
30  aeternum  permaneat,  hanc  cartani  inde  conseriptam  manu  propria  eorroborantes  sigilli 
nostri  inpressione  insiguiri  iussimus. 

§  Signum  domni  Heinriei  (M.)  regis  invictissimi.  | 

I  Eberhardus  caneellarius  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovit.  |       (SI.  2.) 

Data    VII.    id.    deeembris    anno    dominicae    incarnationis    MV,    anno    vero    domni 
35  Heiiu'iei  seeundi  regis  V;    actum  Merseburc;    feliciter  amen. 

124. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Meissen  die  Burgen  Ostro,  Dreb- 
nitz  und  Goeda.  Pöhlde  1007  Januar  1. 

Originaldiplom  im  k.   Haupt-  und  Staatsarchiv  zu  Dresden  (A). 

■w  Köhler   CD.  Lusatiae  sup.  ed.  I.  2,  6  u"  5  aus  A  zu  1006  =   ed.  IL  1'',  6  n"  5.  — 

CD.  Saxoniae  regiae  II,  1,  24  n"  18  aus  A  zu  1006.  —  CD.  Saxoniae  regiae  I,  1,  284 

123.   [Sickel-Bresslauj     a)  A. 


150  KAlSKUrHKl'NnEN. 

H*  59  uHtvtlsliiHiiig  ans  A.  —  Facsiinile  in  Neues  LausiUisches  Magazin  (1853)  30,  Taf.  3. 
—  Stumpf  Reg.  1437. 

Verfassl  und  gesfhriel>en  von  EC.  Die  Xnchlragiiiig  eines  vierten  Oii.ituimens  Ghoimiiu 
ist  fiiUchettde  Ziithat,  detm  Zeit  sich  bei  detn  Bestrebet),  die  Schrift  der  Urkunde  nach- 
zuahmen, nicht  sicher  bestimmeti  l/issl.  Da  auch  eine  dem  /.').  Jli.  ongehörige  Dorsual-  b 
notiz,  welche  sich  auf  die  Eintragung  des  D.  in  den  jetzt  verlorenen  Liber  priniiis 
privilegioriim  befiehl,  als  Inhalt  de.'%sclbcn  nur  die  Schenkung  der  drei  im  Regest  genannten 
Burgen  angiebt,  so  ist  die  Interpolation  vielleicht  sogar  jünger  als  diese  Notiz. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctne  et  individiiae  trinitatis.      Heinrieiis   divina  favente  de- 
mentia   rex.  Si    aecclesias    dei    alicuins    doni    incremento    nieliorare    studucrimus,  lo 
hoe|nobis  profutiiriini  esse  mininie  dubitamus.    Quapropter  oniniuni  fidoliuni  nostrm-um 
presentiuin  seilicet  ac  t'uturonmi   noverit   iiulustria,    qualiter  nos  pro  iiitorvcntii  Cliiuii- 
gundae  reginae  coniugis  videlicet  nostrae  ac  aniniae  nostrae    reniedio  tria   nostri  iuris 
castella    cum    omnibus    eonuu    j>ertinentiis,    eiini    exitibus    et     roditibus    silvis    aipiis 
aquarumvc    deciirsiljus    niulendiiiis    piscatiouibus    eunctisque    utilitatibus,    adiacentia    in  a 
pago   Milzani    in    comitatu  Herimanni    eomitis,    quorum    nomina    haec    sunt:    üstrusna, 
Trebista,    (»[odijbi*.    Misnensi*"    aecclesiae    in    honore    saiieti    lohannis    ewanstelistae " 
dedicatae,  cui  nunc  venerabilis  episcnjuis  Ilcieo  preesse  vidctur,  bac  prec^ptali''  pagina 
donando  couHrniainus,  onniium  lioniinuni  contradictione    reninta.      Et    ut   baec    nostrae 
donationis  auctoritas    stabilis    et    inconvulsa    omni    permaneat   tempore,    banc    paginam  «o 
inde  conseriptani.   pmut   iuste  ac  begabter  possumun,  inaim  propria  corroborantes  sigiili 
nostri  inpressione  insigniri  iussiums. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  inxnctissimi.  § 

0  Ebcrliardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovit.  g       (SI.  2.) 

Anno    dominic^    incarnationis    millesimo    VI,    iudictione    III",    anno    veni    (loiiini  ss 
Heinrici  secundi  regantis''  v,  (bita  kal.  ian.'';    actum  PlioHda;    feHcitcr  amen. 


J2:). 

Heinrich    schenkt   dem    Domcapitel  zu   Speier   eine    von    dem  Freigelassenen 
Lanzo  ererbte  Besitzung  zu  Gleisweiler,  Hochstadt  und  Wollmesheim. 

Pöhlde  1007  ./nnuar  1.       .lo 

Originaldiplom  im  grossh.   Gtnerallandesarchiv  zu  Karlsruhe  (A). 

Eysengrein  Chronologicarum  rer.  libri  177  dt.  —  Lamey  in  Ada  Palat.  3,  269  »i"  6' 
aus  A  zu  lOttf).  —  Rcmling  l'B.  von  Speyer  1.  '2'J  n"  22  aus  A  zu  1006.  —  Böhmer 
Reg.  980  zu   1(M}6.   —  Stumpf  Reg.   1436. 

Abgesehen    von    einer    wahrscheinlich    von   EC   vorgenommenen    Correctur    (s.  Note  o)    ye-  si 
sehrieben    fon    EB    nach    einem    von    ED  verfassten    Concept.      Durch    eitie   Reihe    von 
(hrrecluren ,   die  EB   gemacht   hat,   als   das   D.  bereits  fertig  mundiert  war  (s.  Note  b. 
c.   d.   t),    ist    die  ursprünglich    wahrscheinlich    zu  Gunsten    dir    bischöflichen   Kirche   (Jm.s- 

134«    [Brewlau]         a)    ixlrr   (io<lol)i    iftrr   (ioihihi.      In    A    iil   </<•;•    S'anir    rerKtiimmelt.     Da  einer  der 
fehlenden  ßuchntnbni   eine  Obrcliintje  hiitte,    int  mit  Iliichmchl  auf  <lie  DorKuahiiile  (ioiliuiii  <tie  to 
Kriii'inrunii  nm  «il  riclier.     Ob  cor  ilem  h  eilt  i  inlrr  n  nilrr  u  Ktand,  igt  nach  ilrn  ruchnndenen 
tlrjilm  lim   Hurhüloltrnr  nirltl  mit  Sicherheit  ru  enluchriilcii  li)   rtm  iilnr/rrcr  H'iii'l  ill>cr  iler 

Xrilr    narhijrlfiiiirn  ütiuuaiiri  c)  A  <\)   111    rielleicht    nachgetragen  ei    ilata  kal.   ian. 

nafhijeiratjFn. 


HEINRICH  n.     1007.  151 

gestellte  Schenkung  in  eine  zu  Guiiaten  des  Capitels  lautende  umgewandelt  worden.  Oh 
mit  dieser  Änderung  die  doppelte  Correctur  des  einen  Ortsnamens  (s.  Note  e)  zusammen- 
hängt, oder  oh  durch  sie  nur  ein  Schreibfehler  hcrichtigt  wurde,  muss  dahingestellt  hleihen. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.      Hcinricus    divina  favente  cle- 

5  niontia  rex.  Notum  sit  omnibus  sanctae  dci  aecclesiao  üdelibiis  pr^sentibus  |  scilicet 

et  tuturis,  qualiter  nos  tarn  pro  animae  nostrae  remedio  quam  ctiam  pro  venerabilis 
Uualtheri  sanctae  Spirensis  aecclesiae  episcopi"  pio  interventu  tale  pr^dium,  quäle 
Lanzo  manumissus  tenuit  atque  posscdit  in  iiosquo  iudiciario  iure  liercditavit,  eiusdem'' 
aecclesiae  fratribus ''   sanctae  Mariae    inibi   servientibus''   hac  pr^'ceptali   pagiua  in  pro- 

10  prium  donavimus,  situra  vero  in  pago  Spirihgouue  nuncupato  et  in  comitatu  Wolf'rammi 
comitis,  in  villis  autem  Glizenuuilere  et  Hohenstat  ac  Wolmodesheim "  seu  ubicumque 
videtur  situm  esse,  cum  omnibus  eiusdem  pr§dii  utilitatibus  et  appendiciis,  nominatim 
mancipiis  uti'iusque  sexus  areis  aedificiis  terris  cultis  et  incidtis  pratis  pascuis  sive 
compascuis  seu  apium  pascuis  vineis  vinetis  silvis  aquis  aquanimque  decursibus  inolen- 

15  dinis  piscationibus  qu^sitis  et  inquirendis  seu  omnibus  qu^  dici  vel  scribi  possunt 
quoquolibet  modo  utilitatibus,  prgcipientes  igitur,  ut  pr§fatus  Uualtherus  venerabilis 
episcopus  suique  successores  liberam  dehinc  habeant  potestatem  idem  pr^dium  tenendi 
possidendi  commutandi  pr^caricandi  seu  quicquid  sibi  libeat  omnibus  modis  de  eodem 
pr§dio  ad  usum  fratnun '  faciendi.      Et   ut   haec    nostrae    traditionis  auctoritas  stabilis 

so  et  inconvidsa  permaneat,  lianc  nostri  prgcepti  paginam  inde  conscriptam  manu  propria 
roborantes  sigilli  nosti'i  inpressione  insigniri  iixssimus. 

§  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

I  Eberhartus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recog.  p  (SI.  2.) 

Data  kal.  ian.  anno  dominicae  incarnationis  MVI,  indictione  III,  anno  vero  domni 
25  Heinrici  secundi  regis  V;    actum  Polide;    feliciter  amen. 

126. 

Heimweh  nimmt  das  von  der  Frederunda  gegründete  und  dotierte  Nonnen- 
kloster zu  Steterburg  in  seinen  Schutz,  verleiht  ihm  das  Recht,  Aehtissin  und 
Vogt  —  erstere  vorbehaltlich  der  Mitwirkung  des  Bischofs  von  Hildesheim  — 
30  zu  icählen,  und  unterstellt  alle  inneren  und  äusseren  Angelegenheiten  des 
Klosters  der  Prüfung  des  Bischofs.  Mühlhausen  1007  Januar  24:. 

Chron.  Stederhurgense  aus  dem  Anfang  des  14.  Jh.  im  herz.  Landeshauptarchiv  zu 
WolfenhUftel  (A). 

Leihniz    SS.  rerum   Brunsvicens.    1,  8.51  aus   Ä    =   Rehtmeier   Braunschweig -Lüneburg. 
35  Chronik  1,  255.  —  Mon.  Germ.  SS.  16,  201  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  987.  —  Stumpf 

Reg.  1438. 

125.  [Bresslau]  a)  zwischen  episcopi  und  pio  scheint  ein  Strich  getilgt  zu  sein  b)  eitlem  A; 
u-ahrscheinlich  war  zuerst  eidem  beab.iichtigt,  und  das  Abhiirzungszeichen  für  us  i.it  erst  nach- 
träglich mit  den  in  den  Noten  c.  d.  t'  ertviihnten  Correctiircn  zugleich  eingesetzt  uordei^       c)  fratribus 

■lo  von  EB  auf  Rasur  geschriehen ;    ursprünglich  stand   wahrscheinlich   in   honore;    Reste  des  h, 

(/«.«  r  und  des  e  sind  noch  erkennbar  d)  ursprünglich   stand  hinter  Marias   wahrscheinlich 

construotae  (ein  Rest  des  st  ist  noch  zu  erkennen);  dies  hat  EB  radiert  und  dafür  inibi  servi- 
entibus geschrieben  e)  ac  Wolmodesheim  auf  Rasur;  sheim  ron  EB;  ac  Wolmode  von 
anderer  Haml,    wahrscheinlich   ron  EC,    der   also,   was  EB  auf  Rasur   gescliriebcn   hatte,   zum 

*^  Theil  nochmak  ausradiert  (daher  die  Rasur  im  ersten   Theil  des  Wortes  tiefer  greifend  als  im 

zweiten)  titid  rerbessert  hat  f)   fratrum  von  EB  auf  Rasur  geschrieben;   dass  ursprünglich 

monasterii  dagestandeti  hat,  ist  noch  erkennbar. 


15-2  KAIS  F,  1?  V  n  K  T  N  O  K  N. 

Bri  der  Ahfiissung  voh  D.  136  hal  ein  uns  nicht  erhaltenes  karolingisrhes  Immufiitäts- 
pririUii  fiir  lUts  Bisthiini  Hildesheim,  dns  aiicli  in  den  Hildcsheimer  Iniitiuuitfitsbesti'iliiiiDujcn 
t-oiH  Miir;  li>Li  heniil:t  worden  ist,  als  Vorlaije  (jrdifnt.  Wiis  sich  in  D.  l'3(i  nicht  nnf 
diese  Vorlage  zurückfahren  l/isst,  erinnert  in  nvinnigfacher  Beziehung  an  den  Sprach- 
gebrauch des  GB,  der  jedoch  erst  vom  M<ir:  lOt'.i  ab  als  Kii»:lcini)tar  nachweisbar  ist.  » 
Vermuthen  irir  also,  dass  D.  laß  von  ihm  rerfassl  sei,  so  nehmen  wir  an,  dass  er  bis 
zu  seinem  Eintritt  in  die  Kanzlei  im  Diettste  Bernwards  von  Hildesheim  gestanden  und 
in  dieser  Eigenschaft  dax  der  Kan:lei  eingereichte  Concept  von  D.  126  hergestellt  habe. 
Die  Con-oboratio  muss  diesem  Concept  noch  gefehlt  haben :  da  sie  von  EC  stammt  und 
dessen  Oewohnhcilen  auch  das  Protokoll  cnttpriclit ,  i.<tt  daj^  D.  wahrscheinlich  von  ihm  lo 
mundin-t  worden.  —  In  einem  kur:  nach  dem  Hildesheimer  Brande  vom  Januar  1018 
aufgestellten  Verzeichnis  verlorener  hilde.sheimischer  Vrkiinden  ist  an  vorletzter  Stelle  ein 
D.  de  tradicione  oouimendacione  tuiciono  pauperrime  abbaciuncule  Stodorburg  er- 
wähnt (Hildesheimer  ÜB.  1,  52  w°  60).  Wir  beziehen  diese  Erwähnung  nicht  auf  D.  126, 
dessen  Or.  sich  in  Sieterburg  erhallen  haben  mu.ss,  .'iondern  auf  ein  verlorenes  DO.  HL,  i6 
wahrscheinlich  vom  J.  1000,  das  die  Stcterburger  Geschichtschreibung  als  Griindungsjahr 
des  Klosters  bezeichnet.  Oh  diese  1007  jedenfalls  noch  vorhandene,  in  D.  126  nicht  er- 
wähnte VU.  hier  benutzt  ist,  lässt  sich  nicht  entscheiden;  ist  es  nicht  geschehen,  so  würde 
das  damit  zu  erklären  sein,  da.fs  Steterburg  1007  nicht  bloss  Königsschulz,  sondern  auch 
Immunität  erhalten  sollte,  und  dass  man  deshalb  nicht  auf  das  DO.  HI.,  .iondern  auf  so 
ein  Hildesheimer  Immunitätsprivileg  als  VU.  zurückgriff. 

In    nomine    sanete    et    imlividiic    trinitatis.      Ilcnrii-us    liivinu    f'avcntc    i'lcini'iu'ia 
rex.  Si  cpiscoporuni  et  servoruni  <iei   petifiones  pro  suis  desideriis  et  precipue  in 

divini<    quas    nobis    innotuerint   ad    efteetmu    pcrducinins,    non    sohun    iT<jium    ins    ad- 
inipleniiis,  venun  eciani  ad'  utrivisque  ielicitatis  <;audia  siisciiiienda  id  nobis  prof'utiii'um  aa 
liquidn  cognoscinius.     Quapropter    oninimu    tideliiini    nostronun    taiii    presenciuni  quam 
et  futurorum    sciat  industria,    qualiter    vcnorabilis  Bi-rnwardus  sanete    occlosic   |Ilild<'ii- 
semensis    episcopus]''    cum    quadam    matroua   domina    videlieet    Fredcrunda,    Altinanni 
filia  comitis,  ad  nos  veniens  nostram  celsitudinem  deprecatus  est,  ut  prefatam  dominani 
eum  parte'  suc   proprie    heredit;itis.    quam    pro    remedio    sue    anime    ac   utriusque    sui  30 
parentis"'  omniuinque  suorum  tarn  viveneium  quam  et  defunetonim  salute  ad  prineipale 
sanete    Hildensemeusis    ecclesie    altare    eoutradidit.    in    nostruni    minidibui'dium    susci- 
percmus,   id  est  quiequid  in  opido  Stederboreli  nouiiuato  liabuit,  undecim  ac  diu'cntos 
mansos    in    louis    et    vicolis''    sie    nominatis:    Lindim '.  Thidlii,    in    alia    vilia    .StediTO, 
Nnrtlieni,  Stokk<'m.    Mfinoluesrode,    Hi'jrindcjrcsrodc.    H<Tikesgebutlt'.  Tlnirin{^cs<j;ibutl(',  35 
Theletunnum,  Kindum,  Wagken,  Meginsnichejijibutle,  Winnenrotli,  Brenliorst,  Heeliorst, 
M<-_vnum.    Smeliki',    Onliorst,   W'cndcbutlc,    I)(Mianf;fl>utle,    Bokele,    ZmiliUc.    O/.tnio, 
Mi»»ike,  iJoliirunkf.   Ki))pli.   Mildanliouedi-,   Klcstenikc,    Palemke,    Starljunde,   (josikes- 
torp,   Majtanttorp,    Slilitanuflt,    liii-baldcsj^cbutle,    Daliicm.    areas  dnas    et  panstel  duas, 
ca  namque  racionc  ut  in  prefato  opido  Sted('rl)orcli  .ib  illn  predio  eatervula  |iucllarum  40 
quantulaeimique  conjrrejrari   posset  alt-retur,    <|u<'    pro    nostra    sospitatc    toeius(|U('   ri';;ni 
noritri   »tabilitate  eottidiana   instaiu-ia  divinam  niiscrieordiani  di'proearctur.      (Juius  pi'ti- 
cionem    quoniam*    iuntani    ae    salubn-m    esse    cof^novinius,    assensum     li    lllx-ntissime 
|ir<-huimuh.      Precipii-ntes  erpo  iubeuuis.    ut   nullus   iudex   publieiis  ii('<|ui'   (|uisi|uain   i'x 
iudiciaria  potCHtalc  villas  »ivc  ajjros  seu  reliipias  possessiones  ad  illam  eeek-siani   per-  1» 
tin''nte»,    qua«    iu*te    et    racionabiliter    habere    videtur,    vel    quiequid    ammodo    propter 

120.    [HrcMUu]      a)  «b  rorr.  in  >d;    rfiVw    imrf   </f>  folgendtn  Corredurm  ron  jünf/rrcr  llanil,    imlit 
nach  dem  Oriifinnl  In  Hild.  i-piii-.  frhit  in  A  <•)  per  te  corr.  in  parte  «1)  pari  19  A 

e)  iDcoli*  A         fi  A;   rielleirhl  cu  rerl/fiucrn  in  Lindun         g)  quam  A 


iiF. iXKifii  ir.    1007.  153 

divinum  anioreni  il)i(lriii  follatuui  t'iierit,  iiltcrius  iiivadcn-  aiit  in(|iiietare  |)rcsumat. 
Sed  liceat  illo  Cliristn  famulantiljiis  ancilhilis  sub  nnstra  dofriisiimf'  o(nic  ac  ([uict(,' 
residore,  dcuiu  nt  dixiinii.s  cxcu-are  ot  ])r('dicti  cpiscDpi  inssiouiljus  (il)t(;m))crare.  Si 
auti'iii   ali(|iia   persdiia   se   indr   aliusivc    iiitroiuittcrc   vdlucrit,    nos    illis    luri'   tiitorem  ac 

5  deieiisoreiu  ccrtissiiiu'  sciat.  liisiijxT  efiaiii  ecclcsie  Cliristi  aiicillulo  cniiii  aucturitati' 
pret'ati  aiitistitis  plenariaiu  liabeaiit  iutra''  se,  si  digiia  inveniatur,  elif^cndc  abbatisse ' 
potestatem.  Si  autem  huiusmodi  inter  illas  soror  iion  iiivenitur,  coiisilio ''  sepe  dicti 
episcoj)i  aliunde  ad  hoc  idniica  '  clig-atur  abbatissa'.  Et  ut  licenciain  cligendi  advo- 
catum  liabeant,  vohnmis;  iuboiiuis'"  (juoque,  ut  cuncta  prefViti  monasterii   intus  et  foris 

10  iuxta  aui'toritateni  Bornwardi  ppisfopi  eiiisque  succcssoruni,  qui  pro  tempore  ibi 
(irilinati  l'iicrint",  cxaniinentur.  I'>t  ut  hec  nostre  auctoritatis  jiagina  stabilis  ac  in- 
convulsa  perpetualitcr  }i('rnianeat ,  haue  |cartam]"  inde  cnnscriptani  manu  ])ropria 
corroborantes  sigilli   nostri   injiressione   insigniri  iussimus. 

Signum   domini   lienrici   rogis  iuvictissimi. 

1.)  Enerliart  cancellarius  vice  Willigisi  archicapellani  recognovit. 

Data   IX.   kal.    febr.   anno    dominice    incarnacionis    millesimo  VII,    indictione''    III, 
anno  vcro   domini   Henrici  secundi  regnantis  V;    actum  Mulihu.sen;    feliciter  amen. 


127. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Heimarshausen  eine  von  dem  Presbyter  Adilger 
20  ererbte  Besitzung.  Mühlhamen  1007  Januar  SO. 

Wenck  Hess.  Lamlesgesch.  2^,  42  n"  34  aus  verschollenem  Copialbuch  (A)  =  Wilmans- 
Philippi  West  f.  KU.  2,  152  n"  132.  —  Böhmer  Beg.  988.  —  Stumpf  Reg.  1439. 

Verfassf  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  EC.  —  Werni  nicht,  ivie  wahrscheinlich 
iif,   hinter  dem  Worte  viculis  eine  in  A  freilich  nicht  angedeutete  Lücke  anzunehmen  ist, 
2ö  so  niuss  darin  der  Name  des  Orts  enthalten  sein,  in  welchem  das  geschenkte  Gut  gelegen  war. 

Doch  kommt  ein  entsprechender  Ortsname  in  späteren  Helniarshausener  Urkunden  anscheinend 
nicht  wieder  vor:  auch  haben  mis  M'kundigungen  in  den  Staatsarchiven  von  Marburg  und 
Münster  keinen  ausreichenden  Anhaltspunkt  zu  einer  sicheren  Deutung  desselben  gegeben. 

In  nomine  sancte  et  individue    trinitatis.      Henricu.s    divina    [favente]  =*    dementia 
30  rex.  Si  ecclesias  dei  alicuius  rei  dono  ampliticare  vel  meüorare  studuerimus,   hoc 

nobis  profuturum  esse  minime  dubitamus.  (^uaproptev  noscat  omnium  fidelium  nostro- 
rum  jiraesentium  videlicet  ac  futurorum  industria,  qualiter  nos  interventu  Brunonis 
dik'ctissimi  Augustcnsis  cpiscojd  fratris  videlicet  nostri  nostreque  animae  remedio 
totum  predium  cum  familia  utriusque  sexus  in  eodeni  prcdio  resi<lente,  (piod  hcredi- 
35  tario  im'e  ab  Adilgero  beate  memorie  presbitero  nosti-o  regali  ])otestati  successit,  sito 
in  vicuHs''  ,    in    comitatu  vero  Hermanni    comitis,    cenobio    et    mona.sterio  in 

honoi'e  sancti  Petri  apostolorum  principis  coustructo  ac  dedicato  in  lüco  Hehnwardes- 
husen  nominato  hac  no.stra  preceptali  ■■  atque  regali  pagina  cum  omnibus  eins  pertinentiis 
ea  videlicet  ratione  concedimus,  Tit  nulla  regni  nostri  persona  prefatnm  cenobium  eiusque 

-10  12G.    h)  inter  corr.  in  intra;  ob  das  folgende  se  in  sese  corrigiert  ist,  lässt  sich  nicht  sicher  erkennen 

i)  priorisse,  priorissa  corr.  in  abbatisse,  abbatissa       k)  consilii  A       1)  ydonea  A       m)  liberum 
cmi'.  in  iubenius         n)  fuerunt  corr.  in  fuerint         o)  fehlt  in  A         p)  indictionis  A. 
127.    [Meyer]     a)  fehlt  in  A         bl  oder  Viculis,  in  com.,  vgl.  die  Vorbemerkung        c)  perpetuali  A, 
vgl.  z.  B.  D.  f)^. 

Kaisenirkundeii  III.  20 


154  KAISKiaKKTNMKN. 

iihbatcs  sive  n-oton-s  iiuiui«>I«rf  vcl  molt'stiiro  audciit.  Kt  iit  licc  nostro  doiintinnis 
papna  stnbilis  et  iiu-nnviiisa  pt>rmaiifat  «inni  toinpoif,  lu>f  picocptuin  indc  coiisfriptmii 
manu  jirnjiria  i-<in-i>lj<>rantc's  .sifrilli  imstri  im|ir«'ssii)iu'  insijjniri  iMssimus. 

Sipiiiiii  tlitinini   Ilonrii-i  ri'<ris  Iiivii-tissiini. 

Kverlianlns  caiu-cllarius   \u-r  \Villijri>i   ari-liü'iiisc-iipi   rccii>i;ii(ivit.  fc 

I  lata    II!.    kal.    (vhv.    anno    itiiniiiiK'c    ini'arnati<inis    niillcsinin    \'ll,    imlii'tionc    III. 
aium  iloniiiii   Honrici   soi-unili   n'^nantis   V;    actmn    Mnlinlniscn:    trliciti-r  amen. 


r2s. 

Ihiurich  bestätigt  (h-r   liischi'ißicln.ii  Kirche  zu  Worms  seine   und  seiner  lo?-- 
gönger  Verleihungett  und  schenkt  dem  Domcapitel  zwei  Kirchen.  w 

Ludeiibiinj  1(X)7  März  (i. 

Chnrliil.  Wnrm.  uns  ihr  Mill)  r/<s  JJ.  Jh.  f.  H'^  in  (h r  I;.  Bibliothek  zu  Hannover  (('). 
—  Lilm'  i>rir.  inl.  Wurm,  aus  dem  Anfanij  des  /ö.  .Th.  /'.  71'  im  (/rosah.  Sinal.'iarehiv 
zu  Darmstadl  (D). 

Srhaniiat  Hist.   Worm.  2,  36  n"  43  es  arrhiro  eirl.   Worin,  zu  1006  (S)  =  Miyne  Patrol.  \b 
Un,  268  ti"  32.  —    Boos    ÜB.  der    Sladf    Worms    1,  31  u"  40    aus    CDS.  —    Böhmer 
Reg.  981  zu   1(K)6.  —  Slumi>f  Rei/.  1440. 

Verfa.isf    (wohl  unter  Milirirkunif  Eriehs)    und    wahrseheiidieh   aurh   geschrieben    roii   Kl). 
Dem  Zusatz  hinter  der  Cnrroboralionsformel  (Et  ex  proprio  —  contradidinius)  eutsiirirhl 
ein  ähnlicher  in  Stumpf  Reg.  2263,  wo  jedoch  die  Kirchen  nicht  genannt  sind,  vgl.  Note  ii.  —  tu 
Da  S  wahrscheinlich  auf  das  Original  zurückgeht,  haben  wir  .leinen   Te.rl  zu  Grunde  gelegt. 

In   niiniinc  sanctae   et   individuae    irinitalis.      llcinrimis    clivina    t'avcnti'    i'li'nicntia 
rex.  Nihil  eonnmidius  ad"  nustrae  subliniitatis  lionureni  nostricjue  rcgiininis  t-orfo- 

htirationem    jiosse    faccrc    cfedinuis,    (piani    si    sanctarnni    dii    uci'flcsiarnni    lialifiitcs 
sollicitiidineni  eanini  dotes  incimvulsas  scrvarc   studuerinnis.      (Ili   lioo   oinniuin   sanctae  sj 
dei  accfli-siae    Hdcliiini    n'iverit    indiistria    i>rai'scntiuni    scilicct    et    tnturornni,    (|uatinuK 
divinae  reconipensationis    cnKilnnientn    nee    mm    beatissinii   apnstolnnuii    priiuipis    l'ctri 
veneratione"',   in    enius    hiniore''    \'iii>riiiatiensis''    ejtiseopatns    f'iuidalus    esse    dinnseitin', 
(<ive    ndiunnitione''  et    petitione'   Jiureliardi    <'insdeni    sedis    deviitissimi    praesiilis    prae- 
noiiiinatae'    nccelesiae    per    Iniitis    nostrac    eoneessionis    pafjjinani    eonfirinaintis    imniia,  :» 
<|iiae  rogcH  et    iniperatores    nustri    (pi(i(|ne  antecessores  sive  nos  eidoin  aoeelesiae  eon- 
tiüenint'',  ea  vi<|elieet   ratione  nt  jiraetatiiH  episeopus  siiiqne  sneeesnoreB  iiniversa  siia«- ' 
eccietiiae   iit  dixiinns  eollata   halieant  teneant   tirniitenpie   possideant,    oinniuni   liixninuni 
ninleKtationo   ot- contradieti«»ne    reniota.      Qnnd    nt    \crius    ercdatnr    dilige)itins(|ue    alt 
onniiliUK  «>l(hervi'tur,   liane   eartain   ind«-   emiseriplani   mann   |iriipria   i-nlmrantes  sigillicpie  35 
n<»»*tri  inpre.shiiine,  nt  .Hulitii«  vidi-tur,  insi^niiri  ius.'^imns.     Kt  i-x  |>rii|irii)  tu'clesiam''  silam 
in   Kiihnrltio,  alteram'    I"'"  ali  nrlie   miliai'ii)  san<-ti"  Aniandi"  <•!   <  llipenlieim''  preposito" 
ad  iiMuni   praiditMidai-   tVatnini   e<>ntradi<limus'i. 

ÜH,   'Rrrnaiau]     b)  vel  ('        b)  vciienitioncni  S        c)  honorem  .S'         <l)  WorniHtienBis  C;  Wonna- 

f>  c)  all  mouitioncm  .S  f)   pctitiononi  .S'  g)  praom<!nionitne  S  li)   ron-   10 

/»  i)  «cc  C  k)  ccriii  I)  1/  S;  alturam  (eram  imf  Uitnur)  C;  alt«  ohne  Al/- 
:■•,  .■.••.i'irkhen  I>  m)  CD;  tino  S  vt)  «aiicti  —  prepoHito  fehlt  liti  .S,  iler  hier  eine  Lücke 
tiH'ltMlH;  litt  Wortt  »ind  nicht  unlte'lenklieh      o)  «ci  A.  D      p)  C;  Oppehem  />      ij)  contradiaiufi  .S' 


liKiNKTCH  ir.    1007.  155 

Si.uiniin  '    (liiiniii'    I  Iciiirii-i    iVi;is   invictissimi.'' 

l']l)frli,u-(lus  caucollai-ius   vice  VuilHgisi '   arcliicaprllani   rccognovi. 

Data"    II.    iKui.    martii    iiiilic'tii)iic    III,    anmi    ilimiiiiicae    incarnatioiiis    MVI,    anno 
veni   (Idiiinr    Ilcinrii-i   sccnuidi   r('i;iiantis  ^    V;    actum    Laudenburc" ;    tolicitcr  amen. 


121). 

Heinrich  spricht  den  Klöstern  S.  Salvatore  avf  dem  Berge  Amiata  und 
S.  Antimo  die  von  dem  Bischof  von  Chiusi  beanspruchten  Zehnten  im  Gebiete 
der  Abteien  zu  und  verpßichtet  den  Bischof  die  Kirchen  daselbst  ohne  Ent- 
gelt zu  weihen.  Neuhimj  1007  April  2. 

10  Aufzeichnung  aus  dem  Jahre  1007  im  k.  Staatsarchiv  zu  Siena  (A). 

['(/hclli  Ilalia  Sacra  ed.  I.  '6,  716  aus  A  =  ed.  II.  H,  622.  —  Böhme)'  Reg.  986  zu 
1006  August  2.  —  Stumpf  Reg.  1441. 

Geschriehen  von  einem  unbekannten  Mann  italienischer  Herkunft,  der  auch  D.  130  mit 
Au.'snahme    des    Eschatokolls    mundiert    hat.    —    Die   Jedweder    Beglaubigung    entbehrende 

i:.  .Aufzeichnung    ist    iceder   ein   königliches   Diplom    im    eigentlichen   Sinne   des  Wortes,    noch 

kann  sie  streng  genommen  mit  Seeliger  in  Mittheil,  des  Instit.  für  oesterr.  Geschichtsf. 
11,  405  als  notarieller  Gerichtsbrief  (Placitum)  angesehen  werden,  da  in  ihr  von  den  für 
ein  solches  Document  erforderliclien  Requisiten  (Beurkundungsbefehl  des  GerichtSj  Fertigungs- 
formel   des    Notars,   Unterschriften    der    Gerichtspersonen,    vgl.    Ficker    Forsch,    zur   ital. 

äo  Reichs-  und  Rechtsgesch.  1,  28)  keines  zu  finden  ist.     Auch    ist   ihr  Schreiber    schwerlich 

italienischer  Notar,  sondern,  wie  aus  .meiner  Betheiligung  an  der  Herstellung  von  D.  130 
geschlossen  werden  kann,  aller  Wahrscheinlichkeit  nach  ein  Geistlicher  aus  dem  Gefolge 
des  Abts  von  Montamiata  gewesen,  der  allerdings  in  seiner  Ausdrucksweise  sich  in  manche)} 
Beziehungen   an   den  Stil   italienischer  Gerichtsurkunden    Cromag)iolisch€n    Formulars)    an- 

25  schloss,  ohne  jedoch  diesen  vollkominen  zu  entsp)-echcn.     Wir    haben    also   nur  eine  private 

und  uräieglaubigte  Notitia  ad  memoriam  futuri  temporis  vor  uns,  die  aller  rechtlichen 
Beweiskraft  darbt,  der  tvir  aber,  da  sie  ci)ie  gleichzeitige,  wenigstens  z.  Th.  in  Vrkundoi- 
fo)-m  gekleidete  Aufzeichnung  über  ei)ie  vom  König  vollzogow  Regierungshandhmg  daistellt, 
die  Aufnahme  in  diese  Sa)n»dung  nicht  versagen  durften. 

31  Anno    incai-nationis  dominicae    millesimo  VI,    indictione  IUI,    quarto   nonas    aj)ril., 

dum  rcsideret  domnus  Hcinriclms  rex  in  caminata  sua  in  castello  liaereditatis  siiae 
quod  difitnr  Xouuniburgum,  in  presentia  episcoporum  Brunonis  scilicet  fratris  sni 
Augustanac  ciA-itatis  episcopi  et  Wizelini  civitatis  Argentinae  et  Lamperti  Constan- 
tiensis    et    Odelrici    Curiensis    et    itenim    Odelrici    Trientini    et    in    presentia    abbatiun 

35  domni  Udilouis  Cluniacensis,  Liuzonis  Leonensis,  Ugonis  Farfensis '',  Boni  Eauennatis, 
Giselberti  Senensis,  loliannis  Lucani,  Attonis  Amorbacensis  nee  non  in  presentia 
comituni  Ildebrandi  et  Rainerii  et  Ardingi'',  Uuidonis,  Petri  Trauorsarii  et  nimtii 
Aretinonsis  episcopi  Ingezo  presbiter  nominati  et  nuntii  episcopi  Senensis  aliorunKpio 
bonorum  cbristianonun,    bimentati  sunt    ante    ipsum  regem  Heimichiun  Uuinizo    abbas 

40  doniini  .Salvatoris  de  nionte  Amiate  nee  non  et  Boso  abbas  sancti  Antimi,   quod  nullo 

128.  r)  Signumzeite  felilt  in   C       s)  dui  I>       t)  Willigisi  CD       ul  dat.  5       v)  S;  regn  C;  regni  1) 
w)  S;  Laudenl>urg  C;    LaudiTiibg  I>. 

129.  [Lascliitzer- Bloch]     a)  con\  aus  Faruensis  oder  Farnensis         b)  di  co)^r.  ans  da 

20* 


156  K  Aisi.  i;r  KKiNiu:  \. 

rnciounbili  orilim-  rognre  ;uit  iiivitan-  [mssi'ni  Arialiluiii  ('liisiiuim  (•|iisi'(i|niiu  ilc  i-dii- 
i»i'crati»ne  oi'i'k'siuniiii  suanini  in  }i!U'i°<ii'liiu  sui  rjiisi'<i|iii  iiiiinoiitiuiii.  Aiuliciis  luitciii 
idem  doninuK  rex  IJcinrii'lius  liuiiisinixii  laincntiitioiu'ni,  iniiu'io  coiit'i'stiin  (lii-iilo,  vncari 
ad  se  proccpit  eundi'iii  i'pisc'(>|)iuii.  Krat  iiain(|iu'  in  fculcni  casti'llo.  ('uni  uuiciii 
veniret  et  rox,  cur  eofli'sins  jijirnioliiat'  siii\i>  bcncdiccre  et  coijsecrnre  noilet,  studiosc  6 
intorrofiaret,  rosjiondit,  <|uift  ahliatcs  snpra  srripti  ilci-inias  in  abl)aciis  snis  sibi  snis(|ue 
canonit'is  ciiiitradiciTi-nt.  Tnni'  r»'X  inlt'rnij;avit  abi)atcs  ipsiis,  si  alit|uain  auctoritalcni 
ImbiTi-nt,  linde  ecinim  nionasteria  «U'cinias  ilias  ad  siiani  ]iartrni  dcfondirc  et  \ ciidicari' 
|Mituiss»'nt.  Tune  nstcndi'ntibns  illis  aMti(|nissinia  nionastcrii  soripta,  ri'jpcrtnni  est  et 
probatiini  per  testinioniiun  eirenni  a^tantiuni,  ([\iiiniani  ab  inieio  nuniaslerii  et  tenipui'i-  lo 
bue  donini  rcgis  KaroH  mngni  et  ninniuui  suornin  .siieeessunmi  alibates  et  nionaclii 
decinias  iUas  hnb\u-runt  et  omnes  «nteeessores  episeopi  Ariahli  euni  omni  paee  lial)ere 
eos  pennisenint.  Kt  (piia  (inines  hoc  seniper  stabile  debero  esse  hin(bivenint,  idcni 
doinniis  rex  Ileinrielnis  huidavit  et  eontirniavit  et  eitiseopuni  contentuni  et  faeitnni 
esse  fecit.  Et  iit  nemo  sit,  <|in  nllani  iteniin  (|iiacri'lani  i'emoveat,  ail  iiLiiiiniiaiii  l'iiiui'i  i5 
teinporis  haee  seripta  snnt  et  oribnata.  Kt  proniissioneni  i'eeit  ipsr  fpisi'opiis  aiili' 
ipsuni   re^^eni  de  eonseeratione  aeeelesiaruni   sine   omni  }>eennia''. 

Breve''   reeordalionis  de  (beinia  (pie   I'eeit   lleinrieiis  lex.'' 


130. 

Heinrich    bestätigt   dem    Kloster   S.  Salratore   auf  dem    Berge   Amiata    seine  ao 
Besitzungen  tind  Rechte.  Regensburg  1007  April  U). 

Origiudldiploni   im  k.   Stitalsarrhiv  zu  Siena  (A). 

Böhmer  Acta  seleiln  32  n"  37  aus  A.   —  Stumpf  Reg.  1442. 

Mit  Ausmihme  des  vov  ED  hinzugefügten  Esctiutol<olls  roii  demselben  Prival.vhreiber  muiidierl, 
der  D.  129   hergestellt   liat.      Dieser    benutzte    DO.  I.  237  unmittelbar   als   Dicfalvorlage,  S5 
bediente   sich   aber   für   die  Aufz/Üdung   der  Besitzungen   wiederum    eines   eigenen,   sowold 
von  der  VU.   irie  von   D.  GS  abweichenden,    wenngleich    mit    beiden   und  anderen  DD.   von 
yiiiulamiata   mehrfach   iibereinslimmendrn  Yerzcirhnisxes. 

if.)  ^  In  iiomini-  sunctae  et  individuae   trinitatis.      lleinrieus    diviiia  t'avonte  cle- 
ineiltia   rex.  .Si    HiinctU    ae  venuraliililm»    lociH    eo'*,    i|iinc    ah    niitcpccnsorihus    nostris    collntii''  30 

mint,  corroliorare  »tii<lu<Tiinii«  et  de  lii»,  qiif  iinstri  iuris  sunt,  coiu-ederi»  ttatag^iiiiis,  ncteriiy  vity 
«■molumciitiiin  adipinri  nv  |>ri>HontiN  KtatiiH  iKiliditatem  |iri>poiii*iiiH  aiipiiriiliiri  iioii  titiiliiuniiH.  Idcirco 
■iiniiiiiiii  fidclitiin  «anctao  dci  aoi-cluniae  iioHtroriini<nie  prf»eiiliiiin  ai'  fiitiironiiii  iiidiiHtria  nmcrit,  Vv.'' 
nlibati-m  et  inonachon  in  c-iir-noliin  dumini  et  xalvntoris  noxtri  Icku  ChriHti  niilitantex  in  iiioiiti'  Arnittu'' 
nolii«  lacrimabiliter  protulixKc,  quod  famis  ac  niiditatis  indif^cntia  ibidem  dco  Hvrvirc  nnn  puHxent,  or>  3f> 
(|Uod  cortcf  et  ccllc,  quac  a  precenHoribnH  ad  suniptiini  curiun  eonInte  Hiint,  a  praviH  fuisiicnt  distractf 
liominibiu.  No*  i|nidem  pro  dci  nmoro  animarumqiic  nOHtrariini  rcmcdio,  quoniam  idom  cocnobiiim  in 
nontram  devciierat  potculnteni  ac  proprietatem,  reu  et''  prcdia,  qiiae  a  noHtrin  preecasoribiiH  collata'' 
■nnt  et  ronfirmata  ae  rorrnbiirala,  iMinfirinarc  et  rorroborarc  HtiidninniH  et  de  nogtri» '  iiiri»  pmprii'tate 
in  ninnarlioriim  «timpliiin  •'ortex  et  rellnx  enntiiliiniix.  qnatiniiN  himIiiIo  oratinneH  pro  nobin  e<>iiiii^ei|iiR  10 
noiitr«    Clini^llldn    re^llia     ibidem    ad    dnniiniim    diriirntur'*.      I^'itiir    enrteH    et    ccllni«,    niaaiiarieia    et 

139.    I)   c  rorc.  au»  cc  d)  Breve  —  rex  im  Mfijiinieln  m»  i/leirlueilii/ec,   rietleicht  gleicher  Hand. 

ISO.    [Lm»cliil/,er-mf>chj     bI  A,  rergcitrielirn  xlnit  ea  \t)  das  erste  a  corr.  «im  o  c)   Vv.,  wie 

et  »chfini,  auf  Itatur         A)  A         c)  e  corr.  aus  q         ()  A   —  VU. 


HEINRICH  ir.     1007.  157 

softes  f;iniili;iim|iie  iifiiiisiiiie  scxiis,  qiiae  in-tomis  tfuiierunt,  iiiniiiai|iU'  |)retL']itii  iilj  aiitccessoribus 
uostrisK  iiiiil.it.i  <iinniiic|iie  instnniipnfa  ciinfirinainus  pleniterque  eorroboramus,  et  quuiiiam  prefatum 
c'opiKiliiuni  Im  imstram  (Ipvi'iiit  potestateiii  et  pioprii'tatein ,  et  quae  a  pravia  iiblata  sunt  liOmiiiibiis  et 
alia,    quiliiis    imlitrentia''    explere    valoaiit,    in    iisiiiii    fiatruni    per    hoc    iiostriim    preeeptiim    eoncedimiis 

5  donaiinis  at(iiie  laig-imus '',  videlicet  Hotaiii  ciirdosaiii,  cjuae  nunc  Burgoriclio  nuiiciiijatur,  et 
nioilict.iteni  carte  sancti  Sebustiani  et  burgo  de  Uultiole''  et  curte  de  Cliiiiiiitiano  et 
Koeka  de  Senzano  cum  suis  pertineiitiis,  curte  de  Fereniano,  curte  in  ('nrsiniano, 
casis  et  terris  doniiiicatis  in  Cingona  et  iiixta  Huiiicn  qui  vocatur  Urcea,  et  curte  in 
Titiuano,   curte  et  cella  sanctae  Mariae  ([ui  vocatur  Laniuie  cum  suis  [jertinentiis,  curte 

10  in  Cann)agnatic(i,  cella  et  curte  in  Ciannarita  cum  suis  vineis  qui  vocatur  Popuae  in 
Cornito,  curte  sanctae  Mariae  in  Uaicriano  cuin  ipsis  rebus  de  Cortitiano  cum  Omnibus 
adiacentiis  et  pertinentiis  earum,  cella  sancti  Sauini  nee  non  et  sancti  Stephani  et 
sanctae  Restitutae  in  Terquino,  seu  etiam  curte  sancti  Seueri  super  lacum  cum  ipsa 
corticella  de  Bisentio,  cellam  etiam  sancti  Miniati  nee  non  et  cellam  sancti  Salvatoris 

15  in  valle  Rilcana,  curte  sancti  Fetri  in  Ceruaria  cum  corticella  in  Capago '  cum  omnibus 
rebus  et  faniiliis  ad  eas  iu  intej.'rum  pertinentibus  vel  respicieutibus.  Deuique  etiam  eoncedimus  ad 
predictum  eoeuobium  omnia  decinia^  frea^  et  iudieiaria  et  omnem  conipositiuiiem  et  exibitioutni 
pu[b]lieam  ex  omuibus  mauentibus  predicti  monasterii  ob  remcdiiini  a[ni]marum  nustrarum  in  usum 
peregrinorum  ad  portam  monasterii  clamantium.    Precepimus  etiam  et  statuimus,  ut  deinceps  in  futurum 

20  haec  nostra  confirmatio  atque  donatio  a  posteris  nostris  inconvulsa  maneat  et  inlibata,  et  ut  nullus 
dux  marcliio  comes  vlcecomes  aut  ulla  rvgni  uostri  magna  parvaque  persona  in  domos  vel  res 
predicti  monasterii  violentiam  iuferat  aut  fauiulos  (lagellare  vel  affgariare  presumat  nequc  de  predietis 
rebus  ullam  minorationem  facere  satagat,  sed  lieeat  abbaten!  sanetamque  congregatiouem  predietas 
cortes  et  eellas  cum  eorum  iutegritatibus  teuere,   omnium  inquietudine   remota.      Si   quis  hoc  nostrum 

25  preceptum  violare  temptaverit,  *  *  '  se  conipositurum  auri  optimi  liliras  centum,  medictatem  kamere 
nostrae  et  medietatem  sanctae  cougregatioui  predicti  coeuobii.  Quod  ut  verius  credatur  et  diligentius 
observetur,  manibus  propriis   corroborantes  anuli  uostri   injiressione  subter  iussimus  insiguiri. 

^  Signum  domni  Heinrici   (M.)  regis  invictissimi.  § 

I  Eberliardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovi.  | 

30  Data   IUI.    idus    april.    iudictione    IUI,    anno    doininicae    incarnationis    MVI,    anno 

vero  doiuui  Heinrici  secundi  regnantis  V;    actum  Radesbonae. 

(B.  D.) 


131. 

Heinrich  schenkt  dein  Nonnenkloster  Bergen  die  einstige  Besitzung  des  Grafen 
35  Ernst  zu  Dollnstein.  Begensburg  1007  April  15. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (Ä). 

Brusch    Chronol.    97'  dt.    —    Nagel    Origines   dorn.    Boicae   255  rf  3   aus   B.  —   Mon. 
Boica  28",  326  n"  212  aus  Ä.  —  Böhme)-  Reg.   989.   —  Stumpf  Reg.  1443. 

Verfasst  und  geschrieben  von  ED. 

40  130.   g)  nris,  ohne  Abkürzungszeicheu,  A        h)  am  zweiten  u  corr.  i)  Capago  corr.  aus  Cäplano 

k)  vicecomes   fehlt   in   der  VU.,   steht   aber   in   deren  VU.,    dem  I).  Hugo's    und  Lothars   vom 
5.  October  937         l)  sciat  fehlt  schon  in  der  VU.  vor  se. 


!."»>  KAlSKIUKKlNnKN. 

((".p  ^   In   notniiip   sanctai'  ot    individuac   lriiiit:itis  ■'.     lU-inrit'Us  diviiui   iavont«>   clo- 
niontin    n-x.  Si    lU'i-li'sias''    dei    inauj^cniln    i-xaltnvcriiiius.    jiotoniac    roinuinM-atioiiis 

oinniunientitni    noitis    iiul*-    |iri>|'utuniin    ^    iiriiii(|iia)n    ilit'Hiliiiiiis.      (.^)iia|)i'o|>tcr    oiDiiiun) 
Ranotne    iloi    acelcsiao''    tidfliuin    prosontimii    si-ilii-i-t    in-    tuturoruin    iiovorif    industria, 
<)iialit('r  Ulis  taiii  |)ro  luistraf    (|uaiii    pi-ii    dilci-tis>iniai'    conii-ctalis    nostrac  ( "miifiuiida»'  r 
vidflii'fi    ri'jriiiuf  aiiiiiiac   rcnu-dio  saiiclac  Harififiisii-iisis  acfclcsiai«  snnirilxi.s  siili  saiicii 
Benodii'ti    rojjida    dcp-nliliiis    (|iiiiddani    imslri    iui'is    ini'dimn    i.ilili  r    d'iiiantcs   |irii|irii-- 
taiims  in  adi^incntum  sli|ii'ndii>ruin,  (|iialit<'r  Kniitst  i'unics  visiis  fst  imsscdissc  id  i|»sum. 
Tollunstpin  <licliiiii   in   |>ap(  Snalciicldiui   sittnn   et   in  coniitatu   Weriiiliarii   eoniitis,   riini 
oninibus    ciusdcni    prcdii    adlu'n>ntil>ns    et    a|»|)ondifiis    vididieet    villis    aivis    at'ditit'iis  lo 
mancipii«  ntriusquo  soxus  torris  t-ultis    et    inonltis  (|naesitis  vt-l    inijiiiroiidis  viis    inviis 
exitihus  et   reditihus  pratis  pasouis  eoni>nsc-nis  sive  a|iiuin    pascuis    silvis  safjiiiis  arpiis 
nxdendini.--    piseaeiimiltiis    eet<'ns(iue    nmnilMis    cpiae    rite    iliei    vel    sciilii    possimt    (|iiii- 
qunliliet  nuulii  utilitatiltus  et  api»endieiis.     l'reeipientes  ii;itnr  rejjfali  .•uicinritate  inbennis, 
ipiatiniis  lienrdieti    sem|ier    nn'jjis  nioderatrix    sive    alil>atissa   tani   presciis   quam   etiani  i5 
prot'utura'    liberani   fleliine   liabeat   poti-stateni    ante   dietiini   prediinn    toneiidi    possidiMidi 
colendi    aeditieandi    advneatuni    .-.uperininendi    seil    <|uic'(juid    silii    liln-at   iiiodis  (iiiniilnis 
(a]d   |u|suni   sanetininnialimn   in   pi'elilil)ala''   Barjjensi   aeeelesia   deo   nionaeliiee  stu'vien- 
tiinn  faciendi.      Kt   nt  liaee  nostrae  traditinnis  sive  donationis  maiestas  staliilis    et    in- 
conviilsa    pennaneat.    liane    eartani    inde    eonseriptani    manu    |ini))ria    rDburantes    si^illi  so 
nostri   inpressione  insipiiri  iussimus. 

I  Signum  dimini   Heinriei  (M.)  rcjjis  invii'tissinii.  f, 

I  Eberhardus  eancellarius  vice  Uuilli;;isi  areliieaiiellani  reeog^novi.  ^        iSI.  2.i 

1  >ata   XVII.   kal.   mai.   indietione   V,   annii   duniinieae  inearnationis  MVII,   aiiii"   vero 
doniiü   Ileinrifi   seeundi   rei^mintis   V:    actum    Uadesbone;    toliciter  amen.  ss 


i:j2. 

Jlehirirh  fjist<i/i</t  der  hisvhößichcn  Kirche  zu  Vii'ceUi  avj'  (jruiid  von  Ur- 
kunden Karls  HI.  lind  (Jito's  111.  vaineidlich  mifgeßihrtc  Besitzungen  im 
Gebiet  von  Ivi-ea,  Norara  und  Vercelli.  Bi'fienshinq  1(H)7 . 

.Misihrifl  dts   12.  Jh.   im   CapilehniThir  zu  Vrrrrlll  (li).  no 

Frrrcro  De  rila  s.  Eu.telni  H58  aii.i  li.  —  Uiisaiio  Di.scor.ti  tiixlorinli  oö(i  Jify.  aii.s  B.  — 
Provana  Sludi  crilici  H81  ii"  Hä^'*  (iit.>i  Ms.  Trrronci.  —  Gahollo  in  Arrh.  stör.  Ilnlifino  V, 
17,  H'JO  ««.v   li  als  iiiurlit.   —   Stiiwjtf  lieg.   1 1 1.'^. 

VfrfitKut  i-oii  Hitrliuf  Leo  von  VcrreUi,  vgl.  K.  Arrhir  22,  6U  ff.  Gnhotto's  Bfdvniicii  (jcgen  dir 
Erlilhril  sind  iinlK'gründrt.   —  Zur  Deutung    der  (hisnamen   vgl.  Cipidln  in  Alli  drlln    It.  ;if, 
Araul.   di   Torino  2H,  672  /f.  HHH  f.   und  Dnrmsliidlrr  Urirhsgul  -Jo? .  -J-JJ  f.  227. 

In  nomine   Hancte   <•!    indivi(hie    li-inilati>.      Ilcni-ieu.'-    di'i    ^ratia    rcx.  NmIiuii 

«it  oinnibuH,  [quin]*  cortom  repam  que  dieitur  Oreo  et  vallem  Cjeui  it  onniia  «ins 
pertinentia  sanetn  Kimebio  donavimns  in  perpetuum  seeundum  preeeptum  donnii  K:tridi 
imperatoris   tenqiore   Liutuardi    episcnpi    emieesKum''.    qimd    bene    eredidinnis   et   melius  lo 

1X1.    'Hrewlmij     a)  ta  Olirr  der  Xrilr  nnrlii/rlrngen         h.   A  ci   .(,   irohl  xlall  |>uatfiitui-u. 

ISS.    [Kicucr-lJloclij     a)  frlttl  in  H;  rri/iiml  nach  dem  rorin'ei/mdrn   (iehrnnrh   Ia'h'k  \i)  danrnh 

Lfitit  ron  I  rm  in   B;   dnn  Sinnt  nur/,  In-aurhl  nichiK  zu  fehlen 


HK  I\  Kl  (11    II.      1007.  159 

feeiiuMs,  (|ui,i  i|isuiii  iinvi|)iiiin  iiianilms  |)io|iriis  tciiuiiniis,  (iciilis  vidinius'",  dci  f^ratia 
le<;imus;  et  jux'c-i'ptiiiii  etiaiii  Icüiiiiiis  de  valle  Cleui  a  .scniore  iiostro  Ottoiic  ini- 
peratitre  saiicto  Ktiscbio  i'diict'ssmii.  Dniiius  et  reddinuis  sancto  Kiiscljiu  (•(n-tciii 
Koinaniamiiii  in  intcf^nim  iuxta  doinnii  Kanili  iiiipcratoris  et  Sestigniiiii,  Px'doliuni, 
5  Clauazani,  Podroriini,  Cansado  in  iiitcgniiii,  Moutcni  Uictiiiii)li.  Si  quis  de  hh  oniiiiiin 
Uerecllensem  ecelesiaiii  disvestierit  vol  nidlestaverit,  millc  libra.s  auri  coniponat,  niedii;- 
tatein  uobis  et  occlesie  alteraiii,  et  ecclesia  siia  retiueat  iiiiijerpetuuiii.  QikkI  ut  erc- 
datur   et   conservetur,    lioe   jirri-rptmii    iiianii    imstra    liniiaviiims   et   iiissiiinis   sigülari. 

Sigmmi   (Innni'   lleiirici   i.M.i^"  regis  invictissiiiii. 

10  Kluiliardus  caiieellarius   \ice'  aiTliifanoellarii   recognovit. 

Aiiiu)  ddininiee  iiieaniaticuiis  M\1I,  iiidietiniu^  V,  anim  dninii*-'  Ilciirici  regis  V; 
actum  Kadaspone. 

133. 

Heinnch  vertauscht  an  die  bisrhUßiche  Kirche  zu  Passau  seine  Güter  Ehrns- 
16  dorf  und  Albern  gegen  das  Gut  Treffen. 

See  1007  April  17. 

(>ri(iiii(ildij/Iom   im  k.  Bcichsarchiv  zu  München  (A). 

Hund  Metrop.  S((Iisb.  12ö  Eeg.  —  Hormayr  in  Wiener  Jahrbücher  der  Literatur  44'',  12 
n"  28  wohl  aus  D.  —  Mon.  Boica  28",  327  n"  21H  aus  A  =  Ankershofen  Handbuch  der 
20  Gesch.  Kärntens  2'',  8-5  n"  41    unrollsfändiy    mit  XV.  id.   mai.  —  Böhmer  Rag.  991.  — 

Stumpf  lieg.  U4ß. 

Vcrfasst  und  geschrieben  coii  ED.     Zar  Deutung  des  AusstelJnrtes  vgl.  N.  Archiv  20,  175  f. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individiiae  trinitatis.  Hcinriciis  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  sanetae  dei  aecclesiae  venerabilia  augendo  meliorare"  s^tuduerimiLs 

25  li)ca,  supernae  |  recompensationis  acm(dumpnta  nequaqnam  diftidimus  inde  nobi.s 
pnifutvira.  Quapropter  omniuni  sanetae  dei  aeeclesiao  iidelium  pre.sentium  ae  futnroruni 
iioverit  indnstria,  qualiter  sanetae  Patauiensis''  aecclesiae  episcopus''  Cristianus  niin- 
cupatns  nostrain  hiunillimae''  postiilando  adiit  clementiam,  quo  quedam  nostrae  pro- 
prietatis  predia  Erniistesdort'  et  Albarin    dicta    in    pago"  sita    et   in    comita- 

30  tu"  eomiti.'^  erga  predium  Treuina  dictum  sibi  accclesiaeque  suae  eomnnitantes 

nostra  auctorali  traditione  conlinnaremus.  Cniiis  precibus  advueatique  sui  legitind 
Gumponis  nnmine'  ceterorunupic  tam  eliTienruni  quam  laicDrum  sibi  subtiturum''  ob- 
oedieutes  nuper  dieta  jn-edia,  prout  iuste  et  Icgaliter  potuinuis,  ecclesiae  Patauiensi  in 
concand)iuui  pn-dii   Treuina  voeati    aeterna    contirmatione  proprietantes  contirmavimus, 

iä  cum  Omnibus  eorum  adiaeentiis  et  utensilibus  videlicet  rebus  mobilibus  et  inmobiiibuss 
quaesitis  vel  inquirendis  areis  aediticiis  familiis  urriusque  sexus  terris  eidtis  et  incultis 

132.  c)  danach  Lücke  nm  i"  cm  in  li;  auch  liier  bedarf  der  Text  einet-  Ert/äti:: nnf/  nicht  d)  B 
e)  das  M.  steht  in  B  zwischen  Eberliardus  und  caucellarius  f)  unausgefültie  Lücke  in  B. 
Da  uir  nicht  wissen,  ob  das  D.  rou  eineni  Kanzt-eihcamten  oder  einem  Privatschreiber  mumliert 

40  ist,    müssen    wir   auch   dahingesteltt  sein  lassen,    oh   im  Or.  Uuilligisi  stand,   dem  Copisten  aber 

unleserlicli  blieb,   oder  ob  der  Ingrossijst,   mit  rler  Kanzleiorganijiation  nicht   (/enügend  bekannt, 
den  tarnen  des  Erzkanzters  auslicss  und  nachzutragen  vergass         g)  doiii  B,  rijl.  Zeile  9. 

133.  [Bresslauj  a)  über  dem  a  Rasur  1)1  dtm  zweiten  a  fehlt  ein  Strich  c)  dahinter  scheint 
radiert  zu  sein        d)  A        e)  unausgefüllte  Lücke  für  den  Gau-  und  Grafennamen       f)  J^.  A 

Ja  g)  inniobilibv  A,  mit  einer  elgenthümlicJitn,  wohl  das  s  einschliessemlen  Form  des  letzten  Zeichens 


UiO  KAISKKlK'KrNDKN. 

cetcrisque  oinnibus  qu(^  dii-i  vel  ritp  srribi  possuiii  utilitatihiis,  oxci'jitis''  ii  itincraiis'' 
Cristano  ot  Enffilhorto '  oiiriinK|iio  n{jri»''.  |iri'i|>iiMit<'s"'  iijiliir.  ut  [nvlatus  opi.st'<)|ms 
siiiquo  siK'cossoros  lilioniin  di-liiiic  lialx-ant  |Mitcstat«-iii''  oadfiii  prfilia  tiMiondi  possitltMitli 
vel  quicquid  sihi  libeat  «d  usuin  iimnaslfrii  nuxlis  ciniiiiltus  indi'  rariciidi.  l".i  ul  liacc 
nostrao  am'ti>rilati>  papna  sinbilis  i-t  iiicoiiviil.-a  |ii'niiaii<'at ,  liaiii-  fari.-tiii  iiulc  vou-  h 
sori|)Uiiii   niaiiu   ])r(>|iria   rolmraiilos  sifjilli   nuslri   iiiiu-rssiinu'   iiisi>^niri   iiissiiiius. 

^  Sifjuiun  dmiini   IIoinrii-i   (M.)  vv^U  invictissiini.  ^ 

^   Eborbardus  i-aiu-olbirins  vic-o  l'dillijrisi   aivJiii'aiicllaiii    rci-n^jniivi.   ^         (SI.  2.) 

Dala   XV.'    kal.   mai.    indii'lionc   V,   aimo  (b>iniiii<'ao   iiuviniatiniiis    M\l!.    aniid   vcn» 
domui  Ileinrii'i  socundi   rcffiiantis  \';    aclum   Sc;    tVlicitiT  aiii'n.  lo 

VM. 

Heinrich    schenkt    der  Kirche    zu  liamhcrfi   sein   Gut  Ilalhtadt   und  seine  ge- 
sonviiten  iibrifjen   Besifziingen  in  der  Clrnfschnft  Adalberts  im   Rednifzqan, 

Bintihn-f}    t(K)7  Miii   Ii. 
Orightaldiploiii   im  k.   Reirh.iairhiv  zu  München.  is 

Unjlierijer  Irhnographia  Bnlienh.  1,  58  unvolhtlindu]  am  A.  —  ( Hei/lm-fie-r)  LandeshoheU , 
prob.  H°  3  (JIM  .4  =  SchuUea  Hist.  Schrifteti  2'26  n"  2  iinvnUslHnduj.  —  Schmdamnd 
Besrhrähunci  lidnihrnjn  2.  KU  n"  IT  irohl  ans  A.  —  Mon.  lioica  28",  XU  ii"  21.'>  ans 
A.   —  Böhmer  Reg.  992.    —  Stumpf  Reg.  1U7. 

Auf  einem  von  ED  durch  Eintragung  des  ChiHsmons,  dann  der  h'iinifis-  und  Kanzler-  so 
Unterschrift,  endlich  des  Anfangs  der  Datierungszeile  bis  regnantis  (ausschliexulich)  her- 
gerirhtetrn  Blangucl  schrieb  ein  zweiter  Schreiber,  der  auch  bei  der  Volloidiniti  von  D.  135 
ttiiitig  getccsen  i-il ,  das  Eingangxprolokoll ,  den  Conte.rl,  dessen  Dictat  ähnlich  wie  bei 
D.  122.  123  auf  gemein.iamer  Arbeit  des  EC  und  ED  beruht,  uud  den  Schlu.<is  der 
Datierung.  Die  Schrift  die.<ic.s  Gehilfen  erinnert  in  einiger  Hinsicht  an  die  Schreib-  s5 
gewohiihrilen  des  Ba.  III,  doch  nicht  in  solchem  Grade,  da.is  irir  ihn  mit  Sicherheil  mit 
diesem  Mann  identificicren  dürften.  —  Das  Tagesdalum  ist  vielleiclil  ganz  zuletzt  von  ED 
nachgetragen   worden. 

(C.)  ^  In   nomine  sanetae    et    individuae    trinitatis.      Ileinrieiis   divina   t'axciitc   clo- 
nientia   rex.  Si   aeelesias   dei   alieiiius   rei   (bino   iirovclicrc   vel   ditare  stiidiici-iniiis,   ^  m 

id  nobix  j)rofutuniin  ense  niininie  dtiltitainus.  Qnapropter  iinniiuni  sanctue  dv'i  acciosiae 
fidclium  |)rae»ontiuni  scilicet  atque  fiitiironiiii  noverit  inchistria,  ijiialiter  nos  tani  pro 
noBtrae  quam  j^enitoris  nostri  ceteronimque  ]>arcntiun  nostronini  aniinai'  rcmcdin 
qnoddam  praediiim  Halstat  dictum  in  eomitatu  Aib-Ibcrti  coiuiti.s  et  in  ]>aj;ii  I{alcn/,- 
gouiie*  di<-to  situni,  additis  insupcr  i't  adiuiictis  nostri  iuris  universis  prac(liis  cpit;-  35 
cumque  vel  ub|icum|que  in  eodem  pago  vel  nuper  dieto  eomitatu  lialiianliir,  cimi 
cnmm  jjertinentiis  et  adlierentiis  quesitis  vel  iiiquireiulis  saiictai-  liabenlierj^rnsi  aelcsiar'' 
in  boiiore  sanetae  dei  genitrieis  virginis  Mariac^  sancti(|U(,'  l'eiri  apostoioruni  priiieipis 
coni»tnietao  ac  dedicatae  hac  nowtrae  auetoritatiH  jjraeeeptali  pagina  larginiur  at<|uc 
COnccdiliiUH  et  de  nostn»   iur«'    in    eins    ius    ae   dominiuin   transfundimus,    videlicet  vieis  lo 

153.  Ii|  cxccpti«  —  uiiri».  uohrgchritiliili  nin  i/leichrr  lltinil,  illifr  ihr  '/.tili-  narhiiflmiim  i)  rt 
ligirrt  in  rinrr  ilmi  «t  urlir  i'Ihnlichm  Form,  mo  iUikm  ilir  l^fKiiiiri  ureifrlhnft  1.1I  kl  iilirr  und 
unirr  dcliini'  lial>"iiti(  p'iti'iituti'iii  Aluhurh  iiirhrrrrr  liuihitiihni,  ilic  tinrm  inif  ilrm  firijaiiient 
ijel'i/trn  ISIatIf  entutamtnni,  i/rhufu  Scbrifl  uinh   nirhf  tri»  hm   irnr          ])  W   nnrhi/clriii/en. 

154.  (Brenlnul     ■)  go  auf  Itn^ur         li)  A  Vi 


HEINRICH  II.     1007.  161 

villis  f;imiliis  utriusque  sexus  areis  aedificiis  ccnsualiljus  \iiHis  vimtis  silvis  silv.aticis 
aquis  aquarumque  docursibus  niolis  molendinis  piscationibus  viis  inviis  cxitibus  et 
reditibus  rebus  niobilibus  et  iminobilibus  terris  cultis  ot  incultis  pratis  pascuis  eon- 
pascuis  ac  ceteris  qiiae  rite  dk-i  vel  scribi  possunt  qiioquolibet  modo  iitilitatibus,  eo 
5  videlicet  doiiaiitis'^  tonore,  iit  praedicta  aeelesia  eiiisquc  rcctores  sive  provisores,  oni- 
nium  c'ontradiftiono  rcniota,  habeant  toneant  iirmitorque  possidcant.  Et  iit  haoc  nostrae 
traditionis  auctoritas  stabilis  ot  iiiconvulsa  peruianuat,  lianc  cartam  inde  cünscriptain 
manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  impressione  insigniri  iiissinms. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

10  I  Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcbicapellani  recognovi.  |        (SI.  2.) 

Data  II.  non.  mai.''  iiidictione  V,    anno    dominicae  incarnationis  MVII,    ainio  vcn-o 
donini  Heinrici  II.  regnantis  V;    actum  Babenberg;    feliciter  amen. 


135. 

Heinrich  schenkt  der  Kirche  zu  Bamberg  seine  gesammten  Besitzungen  in  der 
,5  Grafschaft  Dietmars  im  Gau  Volkfeld.  Bamberg  1007  Mai  6. 

Originaldqüom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Rechtsgegrändete  Prüffung,  Beiß.  241  n"  1S3  aus  A.  —  Heyberger  Ichnographia  Bahenb. 
1,  58   unvollständig   aus   A.  ■ —    (Heyberger)    Landeshoheit,  prob.  n°  2  aus  A  =   Usser- 
mann   Ep.   Banib.,  prob.  7  n°  5.  —    Mon.  Boica  28",  329  n°  214   aus   A.  —  Böhmer 
20  Reg.  993.  —  Stumpf  Reg.  1448. 

Mit  Benutzung  von  D.  134,  dessen  Text  er  durch  einige  ihm  geläufige  Ausdrücke  veränderte 
und  enceiterte,  hat  ED  die  erste  Zeile  und  den  Context  bis  firmiterque  (S.  162  Z.  6) 
mundiert.  Dann  hat  der  auch  bei  D.  134  betheiligte  Hilfsschreiber  den  Vontext  vollendet. 
Signumzeile  und  Recognition  rühren  wiederum  von  ED  her,    die  Datierung   aber  von  dem 

äö  Zweiten  Schreiber.      Nach   diesem  Schriftbefund   ist   wohl   anzunehmen,   dass,   ähnlich   wie 

bei  D.  134,  ED  zunächst  ein  Blanquet  durch  Eintragung  der  Königs-  und  Kanzlerunter- 
schrift hergerichtet  und  dann  die  Ausfüllung  desselben  begonnen,  die  Fertigstellung  aber 
seinem  Gehilfen  überlassen  hat.  Wie  dort  ist  auch  hier  schliesslich  vielleicht  das  Tages- 
datum  für  sich   nachgetragen   worden.  —  Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular  zu- 

30  sammengezogen  und  so  in  seilte  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  ^  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.      Heinricus   divina  favente  de- 
mentia  rex.  Si  aecciesias  dei  restaure^  vel   alicuius  rei  dono  g  ditare    studuerimus,    aetemae 

recompensationis  aemolumentum  nobis  inde  piofuturum  *   mimme  diffidimus.      Quapiopter'' 

onmium  sanetae  dei  aecclesiae  fidelium  presentium  scilicet  ac  futurorum  noverit  industria,  qualiter 
35  nos  tarn  pro  nostrae  quam  pro  genitoris  nostri  animae  remedio  eeterorumque  parentum  nostrorum 
aeternali  tripudio  «niversum  nostri  iuris  predium,  (j  u  o  cumque  locorum  iu  eomitatu  Dietmari'^ 
coniitis  et  in  pag-o  \  olcielt"  dicto  habeatnr  situra,  sanetae  B.abeul)ergensi "^  aecclesiae  in  honore 
sanetae  dei  g-enitricis  *  Mariae  sancto  r  um  que  apostolorum  principis  beati  Petri  constructae  sive 
dedicatae  hac  nostrae  auctoritatis  preceptali  pagiua  proprictantes  largimur  *  concedimus  ac  de 
40  nostro  iure  in  eins    perpetuum   ius    ac    dominium    donamU.S  ^   atque   transfundimus,    cum   omnibuS 

134.  c)  A  sfnff  donantes         d)  II.  iin  mai.  oder  nur  II.  iin  melleicht  nachgetragen. 

135.  [Bresslau]      a)  A  b)  propter  o  auf  Basur  c)  G-rafen-  und  Gauname  wahrscheinlich  in 
dafür  gelassene  Lücken  nachgetragen         d)  Ba  auf  Rasur        e)  auf  Rasur 

Kaiserurkunden  IU.  21 


lt;2  KAisKKi  i;k  r  Mn; N. 

eilisdoni  lirodü  iiertinciilii»  sivo  nilluTPiitiin  Vcl  lltensililius  viiU'lioi't  vicis  villi«  fainiliis  iitriusquo 
«rxiis  •  rfbiiK  nuibililMis  et  iiiinobililiiiH  i]Uf8itis  vol  iiii|iiiroiKlis  vün  iiiviis  cxitilois  et  rcditlliiis  terriN 
cnitiii  et  inriiltis  prnti»  piisriiis  81V(>  coiiimgriii«  tii|iii8  ni|iiiiriiini|iK'  tlocursiliiiH  |ii.scntioiiil>ii8  inolis 
molondini«  «iivi»  snfjiuis  venationiblis  «c  cotori«  oinnjblis  <|iiiii"  •  dici  vcl  siTÜii  <|iioquolibot  modo' 
liuuiint  iilililatibii.i,  eo  •  donnntPK  foiiorp,  iit  Jircfat«  ncecU-Hia  oiiisquo  rcotore»  nivo  provisorcs  idcni  6 
prodium,  oniniinn»  contradictione  romota,  )inlicniit  tciicant  liriiiiloiqno  possidoant.  Kt  ut  liapo  iiostrae 
trnditiuiiis  aiirturitns  stabilis  et  incuiiviiUa  piTiiiniirnt,  haue  i-nrinin  iiido  cuiiscriplani  ninuu  propriii 
roboraiilpii  siplli  nosiri  improsaiono  iiixipniri  iiinNiniiiH. 

I  Sij^miin  dciiinii   Hciiirici  ^M.1  rcgis  invictissinii.  ^ 

^  Ebfiliiirdiis  fiiiK-i'llarius   vice   Uuillifri'^i   artliitapcllani   reeofjiKivi.   ^        (SI.  2.)       lo 

Data   II.   non.   inai.''   indirtioiu'   \',    aiiii"    (li>iniiiu-ao    iiu'aniatiiinis   M\ii.   .-miKi   vcro 
doinni   Heiurici  II.  rej^iiaiitis  V;    actum  iiabcnbiTg;    tVlicitiT  aniiMi. 


lao. 

Heinrich  schenkt  der  bisch'nßirheti  Kirche  zu  Freising  sein  Gut  Katsch. 

Bamberg  1007  Mai  10.       i6 

FieixiiKjcr   Cojiialbiirli    aus   der  Mitte   des  12.  Jh.  f.  4'  im    k.  Reich.iarchiv   zu  München 
(B).  —   LUht  ruher  au.<<  dem  Anfang  des  14.  .Jh.  f.  8'^'  ebenda  (C). 

HundGewold  Melrop.  Sali.ib.  ed.  Mon.  1.  141  aus  D  —  Lünig  RA.  IT",  222  n"  19,= 
Hund  Geirold  Metrop.  Sati.sb.  ed.  Rat.  1,96.  —  Meichelbeck  Hisi.  Frising.  1",  206  aus 
CD  =  Re.trh  Aetas  millen.  6H  n"  31  =  Eichhorn  in  (Hormaijr)  Archiv  11,  241  n"  .'iH  »o 
unvollständig.  —  Mon.  Boica  31",  280  n"  143  aus  BD.  —  Zahn  CD.  Au.itroFri.fing. 
1,  56  n'  55  aus  BCD.  —  Zahn  Steiermark.  ÜB.  1,  42  n'  35  aus  BCD.  —  Böhmer 
Reg.  994.  —  Stumpf  Reg.  1449. 

Wahrend   das  Eschalokoll    und   die  Corroborationsformel   durchaus   den    Gewohnheiten    des 
ED  entsprechen,    scheint    der    übrige  Vontext    (vgl.  zu  DO.  III.  232)    in    ähnlicher  Weise  26 
wie  D.  32  aus.^erhalb  der  Kamlei  verfa.i.it  zu  sein. 

(C.)  In  nomino  sancto  et  individue  trinitntis.  Heinriciis  divina  favonte"  cle- 
mentin rex.  Nfivcriiit  omncs  Christi  noKtriqiie  fidoles  tani''  futuri  (|iiaiii  |)resentes'', 
f|ualif(T  nfiK  ]irf>  nustn;  s<-iiionsf|Up  nostri  Ott<niis  iin]>craf<iris  aiiiiiic  ci>iisidrntia  iiarcn- 
tinnve  n«istr<)rmn  l'clici  memoria  et  j)er  interventum  dilecte  coniugis  nostri,^  ('uniguiidc^"  30 
regin^'''  I'artlienopolitaniqiie ''  archiepiscopi '  Taginini"  dicti  ac  pro  indulgentia  bon9 
memori§  Abrahi,-  episeojji,  in  euiu»  laribus  eis  qu<;  sanct«,^  Marie  .sanetique  Corbiniani 
erant  bnnis  pleniter''  ut<'ntcs  patenio  leniniine  benigne  nutriobaniur,  ac  ])ro  i-equie  jiii 
jirehulin  fiotescalcbi '  iam  defuncti,  et  (juia''  nostrum  tidclcni  i'",igilbcrtiini '  anlistitcin'" 
de  jir'ipria  quat<i  cnmera  ad  tale  dispendium  superanduni  vix  nostr^  assiduitati  sub-  36 
traxiiiiiis,  (|iHiddam  lui.-lri  iuri«"  jtn'diiim  Chatsa  vulgo  noniiiiatiim  in  proviiicia 
Knrinthia  sitiini  cum  i'amiiii«  utriusque  sexus  curtiferis"  «jdiHciis  tenis  cultis  et  incultis 
qncfitif*    et     inquirendis    rebus    mobiiibus    et    inmobilibus    viis''     inviis    exitibus    et'' 

IK.    fi  dahinter  ein  n<irhmali<jtj)  dici  vel  »crilii  nuMi/ejilricJini  g)  o  auf  Itanur        \\)  II.  iion.  mai. 

ritHtirht  nachifrlrnt/rn.  40 

IM.    [Brewlau]      aj    favrniv    fttvciite    II           1»;    tum  —  prcscntcs    fehlt    in    II  c)   Chniiiffiiiiilo  (' 

d)  frtiU  in  (.'         e)  l'arU-nolfipniiique  C         f)  arehiepi  U          g)  Tagenini  C         h)  piiriter  II 

i)  Cotejcalci  C          k)  aUjup  Ktnll  et  quia  C           I)  C;  Eis^ilbertum   H,    abei-  mit  ^iachlriiiiiiny 

tintM  Stricht*  ztrijK-hm  K  und  g          m)  antistem    11  ni    iuri»  nostri  C          o)  cortiferi»  B, 

rgl.  l>.  131         p;    vii«  et  iiiv,  Jj,   rgl.  Ü.  IHl  46 


HEINRICH  Tl.     1007.  163 

reditibus  aquis  a(iu;iruinve''  decursibus  molcndinis  piscationibus  silvis  vciiationibus 
sagiiiis''  zidalwciilis  alpibu.s  vallibiis  paludibus  (uniiilmsqiif  cidcni  prt^dio  iuste  vel 
legaliter  [jertiii(iitil)U.s  ad  ccclcsiani  saiicte''  Marie  matris  domiiii  fiiiscjue  saiicti  con- 
fessoris  Corbiniain  in  iiropriiim  donaviinus,  cd  naiiii|U(!  tnnore  iit  iam  dictus  Eigilbertus' 

5  Frisingensis  opiscupiis  suiqiie  successores  absque  contradictione  (ininiuni  nostro  doniinio 
subditonim  liberaui  exiude  habeant  potestatem  tenendi  ])ossidendi  coinmutandi  vel 
quicqiiid  in  usuni  (^ccle.si^  libuerit  faciendi,  precipientes  igitur,  iit  nullus  dux  aliquisve 
comes  iugiuii  aut  aliquam  districtionem  servis  libertisque  in  eodeni  predio  habitantibus 
iiiponere    ins    habeat,    sed    advoeatus    eideni    corti"  ab    episcopo    iiqujsitus,    quieqiiid  in 

10  eadeni  enrte  rcgendnm  eniendaniUinive  sit,  iuxta  leges  ac  instituta  luaiurum  jjotestativc 
difiniat.  Et  ut  hec  iiostrc;  traditionis  auctoritas  stabili.s  et  inconvulsa  pennaneat,  hanc 
nostri  precepti  paginani''  indo''  conscriptani  manu  pnipria  roborantes  sigilli  nostri 
inpre.ssione  insigniri^'  iussimus. 

Signum"  domni  Heinrici  (M.)"^  regis  invictissimi. 

15  Eberbardus  canceHarius  vice  Willigisi  archicapellani  recognovi."' 

Data>'  VI.  idus  mai.  indictione  V,    anno    dominice    incarnationis  MVII,  anno  vero 
dnmui'^  llt'ini'ici  secundi  regnantis^  V;    actum  Babenberg''     feliciter  amen. 


137. 

Heinrich  schenkt  der  biscliüßiclien  Kirche  zu  Freising  seine  Güter  Wülz  und 


«0 


Lind.  Bamberg  1007  Mai  10. 

Originaläiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A).  —  Abschrift  aus  dem  Ende  des 
12.  Jh.  auf  einem  zwischen  f.  29  und  30  des  älteren  Freisinger  Copialbuchs  eingehefteten 
Blatt  ebenda  (B). 

Hund   Metrop.  Salisb.  41  Heg.  —   Meichelbeck   Hist.  Frising.  1",  206  aus  Ä  =  Resch 
iö  Aetas  niillen.  62  n"  30  =  Eichhorn  in  (Hormayr)  Archiv  11,  241  n°  32  unvollständig.  — 

Mon.  Boica  28",  332  n"  216  aus  AB  (a).  —  Zahn  CD.  Austro- Frising.  1,55  n"  54 
aus  ABa.  —  Zahn  Steiermark.  ÜB.  1,  43  n"  36  aus  ABC.  —  Böhmer  Reg.  995.  — 
Stmnpf  Reg.  14.50. 

Mit  Be)iutzung  von  D.  136  verfasst  vnd  geschrieben  von  ED. 

so  (C.)  I  In  nomine  sanctae  et  indi^äduae  trinitatis.     Heinricus    divina   favente  de- 

mentia rex.  Omnibus  sanctae  dei  ecclesiae  fidelibus  presentibus  et  |  futuris  notum 

fieri   vohimus,    qualiter  nos  tam    pro  nostrae  *    remedio    animae    quam  pro    dilectissima  e    COn- 

tectalis    nostrae   Ciinig-mide    videlict't    reg-inae    peticione    nec    non    et    familiarissimi    nobis 

Eberbardi  canceHarii  pia  interventione,  insuper  amabilli[mij-^  nostri  Egilberti  [e]piscop[ij 

36  assid[u]a  obsequ[iali]''  admonitioue  quedam  nostri  iuris  predia  Uueliza  et  Linta  vocitata 

in    provincia    Karinthia    et    in    Co[mitatu    Adejlbei'Onis'^    Sita    [elum    tamilüs    iitriusque    sexus    et 
cum    ourtiferis    areis    aedificiis    terris    cultis    et    incultis    viis    inviis    exitibus    vel   reditibus    quaesi[tis 

136.  q)  aquarumque  B,  vgl.  D.  137  r)  saginis  venacionibus  C  s)  fehlt  in  B  t)  Egilbertus  B 
uj  com  B         V)  consignari  C         w)  Königs-  und  Kunzlerunterschrift  fehlen  in  C         x)  das 

-40  M.  steht  in  B  am  Ramie       y)  datum  C      z)  dni  C      a)  regn  B;  regno  C       b)  Babenberch  C. 

137.  [Bresslau]  a)  diese  und  die  folgenden  z.  T.  durch  Schriflresie  ge.sicl>erteu  Ergänzungen  nach  B 
b)  B;  in  A  ist  der  Schluss  des  Vorfes  von  neuerer  Hand  zu  obsequendi  ergänzt,  doch  sind 
unter  der  neueren  Schrift  die  Buchstaben  ali  noch  theilweise  zu  erkennen  c)  Lücke  nach  B 
ergänzt;  die  Schriftreste  in  Ä  lassen  jedoch  vielleicht  eher  auf  Adalberouis  schliessen 

21* 


164  K  AISi:  KIKKL'NDKN. 

PI  in]quir<<iidU  ifliu«  niobilibil«  seil  imiiiohililni«''  n<iui»  OnniinVC  doi-ursilms  Iliolis  inoloiiilinis  jiis- 
ralioiiibiia     »ilviii     «apiiiii     vr-nntioiiibils     ajium     ])asiniis    pnliiilibus"    iilpibii«    vnllibiis"    plilllil-icbus 

•  •miiibiis  •  r»'l)US  iintp  vol  li'pilitor  U(l  ciindom  Ciirtim  respiciontibus  ml  occlcsinm  snnctno  (lei 
grnitriris  Miirtiqiio  Corbininni  t'liristi  conroHsoris.  omniiini  roiitriulictioiie  niimtil,  liac  nostrae 
HuetoritntiH  jn-cccptali    j)aj:;iiia  >{<>iiii  n  i « s  jn-oprii-taviimis,  oo  scilicct  tfunrc  ut   iirrlibatus '  6 

•  p|iiiir«|>ii»  9ilii|iH'  »iioroMorc«  liberniii  llcllilU"  IwibranI  imlrütntciii  CatU'lU  ailtC  il'u'ta  [ilcdia 
trn«iicniliK  |mmi<l<>iiili  comnuitiimli  v<>l  iniii(|iiia  sibi  libviit  modis  ((iniliblis  iiulc  fiiiiiiidi.  Kl  ut 
hure  moirno''  tritiliciiini«  «uctori»<us  RtnbilU  et  iiiconviilsa  |iornmiiPiit.  Imiic  oartaill  »  iiiuiiii  iiropiiH 
roboraiiU'ii    «ifrilli    iinstri   iiiprcimioiic    in!<i|]r>>><'i   iussiiniis. 

I  Signum  ilonini  Ibinrici  (M.)  regis  iiivicfissimi.  ^  lo 

^  Eborliardiis  fnncelhirius  vice  Uuilligisi  anliicaixlbuii   rccogiiovi.  |        (SI.  D.) 

Data   VI.  iil.    iiiai.  iiulictiimo    v.    aiiin)    (btiiiinicac    incarnatioiiis    M\ii,    amio    vero 
doinni   Hcinrici   sociindi   rt-giiaiilis   V;    actiiin   Babcnberc;    feliiitcr  aimii. 


138. 

Heinrich  schenkt  dem   Grafen  Ascivin  sein   d'ut  Erinrj.  15 

liiimherfi   UM)7  Mai  J:i. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Hn/Itergif  Ichniigrit/ihia    Bnhcnh.   1.  rifl  iinvf)Usfihi(lig  aus  A  mit  idus  maii   =   Schollincr 
in  Xcite  hist.  Abhaiidl.  der  Imi/r.  Akademie  -i  (17^2),  116.   —   Oeslerrrirhcr  in  Gcii/fHete 
Archire  V,  374  n'  1  aus  A.  —   Mon.  Boica  28",  334  n"  217  aus  A.  —    Böhmer  Reg.  ko 
996'.  —  Stumpf  Reg.  II öl. 

Verfa.'ist  und  ge.<irhriehen  von  ED.     Die  Urkunde  stamtnt  aus  dem  Bambergischen  Arrhir. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuac  trinitalis.  Ilrinricus  diviiia  tavi-ntc  de- 
mentia rcx.  Oninibns  sanetae  dei  ccclfsiac  fiddibus  presentibus  scilicct  <■!  t'iituris  ^ 
nntiini  ficri  volumus,  (|ualiter  nos  intcrvcntu  dilcctissiniae  contcctalis  nostrae  ( "uniguiidae  tb 
videlicet  rcginae  <{ii<iddam  nostri  iuris  ])rediuni  Eringa  dictum  in  pago  Rötgouue  et  in 
comitiitu  Geroldi  comitis  situni  cum  ouuiibus  eins  j)ertinentiis  et  utensilibus,  videlicet 
rebus  niobilibus  et  inmobilibus  quesitis  vel  imiuircndis  ecdesiis  deciniis  faniiliis  utrius(|iie 
sexus  cortifcris  aediliciis  arcis  terris  cuitis  et  incultis  viis  inviis  cxitiljus  vd  rciliiibus 
pa«cuiK  com]ia8CUt8  pratis  silvis  saginis  vcnationiijus  incisuris  acpiis  caruiiivc  (b'cursibus  ao 
molis  niolendinis  piscatinniljus  ac  cum  ci-tcris  rebus  onniibiis,  (piac  rite  dici  vd  scribi 
possunt,  Ascuuino  comiti  nD.stnKjuc  fideli  iiac  nostrae  auctoritatis  prcceptali  pagina, 
prout  fimiissinie  potuinuis*,  in  eius  ius  affpie  dominium  donantes  pro|)rietavimus,  eo 
videlicet  tenore  ut  prefatus  conies  Ascuniiius  iiberam  deliinc  liabcat  potestatcm  idem 
predium  tenendi  possidendi  conmiutandi  dnnaiidi  seu  (piicquid  sibi  libeat  nuxlis  f)m-  34 
nibus  inde  taciendi.  Et  ut  liaec  nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa 
pcrninneiit,  linnc  cartam  indc  conBcri|itam  manu  j>ropria  ndinrantes  sigilli  nostri  in- 
prcHHionc  insigniri  iussimus. 

1S7«    d)  H;    utui  »n  Jrt:t  rnn  nrurrrr  Unnti  narhijamjnt  auch  in   A;    iirspn'lniflirh   mihi    inmobilibus, 

trit    KI)    :umriiä    urhrrilit  e)    pnludiliiiH    —    vallibus    in   Ä    nur   rnn   neuerer  llnnil,    ohne.  40 

norh  trlcennhorr  Spurm  aller  Sfhrift ;   dir.  I^mmg  int  durch  li  ijtJ<irhtrt  fi  am  a  f'orreclur 

g)   A         h)  Dpae  auf  tiasur. 

IV*.   ißreialaa]     •)  t  loforl  eorr.  aiu  • 


HEINRICH  II.     10(17.  165 

I  Signum  (Iniiini   Hiimici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

§  Ebcrliardus  faiurllarius  vice  Uuilligisi  arciiicapellani  recognovi.  §        (SI.  2.) 

Datii   III.   iil.   iiiai.    imlirtimic    V,    aniKi    dominicac    incarnationis  >IV1I,    anno    vcro 
(lonuii   Hcinrici  seeundi  regnantis  V*";    actum   Pialx'nberg;    fclicitcr  amon. 


139. 

Heinrich  bestätigt  de)'  erzbischößichen  Kirche  zu  Mainz  ihre  Besitzungen  und 
Rechte.  Mainz  1007  Mai  27. 

Forwidarhiirli  WlnJrichif  von  Bamberg  in  cod.  398  f.  46'  au.i  der  Mitte  des  12.  Jh.  in  der 
k.  /;.  HoflnhJidthek  zu  Wien  (V)  und  in  cod.  283  f.  74  aus  dem  12.  Jh.  in  der  Bibliothek 
10  des    Klosters    Zwettl    (Z).    —    Auszug   ex   vetusta    copia   archivali    unter    den   Papieren 

Schuniks  in  der  Stadtbibliothek  zu  Mainz  (S). 

Eccard   Corp.  hisf.  2,  109  n"  120  aus  V.  —  Jnffu  Bibliotheca  5,  25  n"  6  aus  VZ.  — 
Stumpf  Reg.  14-52. 

Mit  Benutzung   von   DO.  IL  9-5    (cgi.  Böhmer  Willigis   von   Mainz   122   N.  5)    verfasst 

15  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  einem  Cleriker  des  Erzbischofs  Willigis  von  Mainz, 

der   in    der  Ausgabe   der  DD.  0.  III.  mit   der  Chiffre  HH  bezeichnet  ist.  —   Aus   dem 

dürftigen  Auszug  S,   dessen   icörtUrhe  Treue   dahin-^teht,   haben   wir   nur   eine  Lesart   des 

Contextes   und   diejenigen   des  Eschatokolls   verzeichnet.    —   Die   Datierung,   die  wir   aus 

VZ  entnehmen,   entspricht   der   dem   HH  sonst   gewöhnlichen  Formulierung   nicht.      Wenn 

äo  man  statt  anno  V.  Heinrici  glor.  regis,  VI.  kal.  iunii  lesen   ivollte  anno  vero  Heinrici 

glor.  regis  VI,  kal.  iiiuii,    würde  die   Urkunde  zum    1.  Juni  1007  einzureihen   sein.     Da 

der  König  nach  D.  140  noch  nm  4.  Juni  in  Mainz  war,  würde  das  an  sich  möglich  sein, 

und  auch  die  Anticipierumj    des  ann.  regni    um  wenige  Tage   ivürde    bei    einem   nicht   der 

Kanzlei  angehörigen  Schreibe)-    nicht    auffallen.      Aber    HH  pflegt    an   dieser  Stelle   nicht 

25  anno  vero,  sondern  anno  autem  zu  sagen,  so  dass  uns  die  Emendation,  zumal  leicht  die 

ursprüngliche  Form  der  Datierungszeile   im  Cod.   üdalrici  verändert  sein   kann    und  auch 

S  anno  qninto  regni  bietet,  nicht  räfhlich  erscheint. 

In    nomine    sanctg    et    individuo    trinitatis.      Hcinricus    divina    fovente    dementia 
rex.  Cum  regit;  dignitatis  hoc  ins  velut  jjri^rogativa  meritorum  constet  eeelesiarum 

30  dei*  commodis  pr§  Omnibus  rebus  officiosius  inservire  earumque  rectoribu.s,  prout 
opus  fuerit,  ipsarum  causa  stabiliendarum  subvenire,  inde  etiam  nos  secundum  con- 
sultum  et  consensum  nostrorum  fideliuni  animum  nostrum  eodem  inducendo  formare 
nutu  divino  cooperante  disponinms  ac  2'i'vclecessores  nostros  equiparare  hac  in  re 
inaxime  satagimus.     Unde  tideHi)us  nostris  quibusque  per  hanc  cartulam  pateat,  rogatu 

35  et  interventu  Willigisi"'  *  archiepiscoiii  erga  nostram  fidelitatem  pro  Omnibus  tidcliter  ex- 
tantis   oinnia   re  g- u  m    et   Imperator  um    ecclesic    sue    archiepiscopali    MogUütine     data    tradita 

et  concessa  nos  more  regio  iterum  ruljorando  dedisse  et  ürmissiine  concessisse:  monastcria 

abbatias  tarn  eanouicas  quam  monacliicas  atque  alias  sitas  ubicunque  ecciesias  CUm  earum 
Utilitatibus,  monetas  Cum  theloneis  integre,  villas  etiam  in  quacunque  regione  sitas  eidem 
JO  metropolitan^  sedi  appertinentes,  colonos  libcros  ac  servOS  eiusdem  putestatis  quacunque  ter- 
rarum  parte  habitantes,  cum  omnilms  rebus  ac  possessionibus  illuc  iure  legaliterque  respicien- 
tibus.      Ad    hec    antecessorum    nostrorum    pie    concessa    contirmando    iubemus,   quatinus 

138.  b)  V   rielleicht  nriclii/et raffen. 

139.  [Taugl-Hammerl-Velke]     a)  fehlt  in   V        b)  SZ ;  N.  V 


166  K  \isri;r  k-ktnukn. 

uulliM  iuilci  eoines  iidvocatus  vtl  aliiis  «j  u  i  lihet  iiuliriarir  poti'stntis  sine  licentia 
archifiiisco|ii  ^kiogtintini  seu  suoniiii  aliciiiiKs  occlesias  jiarnii'liias  ci-llulas  ««jms  slvc 
reliquas  imssossioiios  iiivadcre  pr^suniat  vpI  suis  ouiuslihi't  ])orsoiu;  fainiliis  nliiiuiiin  ininri- 
aruni  niulcslUni  inferro  •  niidvnt.  Si  quid  autlMU  in  iHis  ab  alicpin  cxigatur,  cornm  archi- 
opiscojio  vol  «ilvoonto  suo  aut  aliis  ininistcrialil)us,  jinnit  res  l'ucrit.  im-ipiatur  et  5 
dcteniiinando  iiro-jri'ditMidi)  a<l  fiiu-ni  usquc  pcrorctiir.  Iiisii|H'r  in  umnilius  alis  qui>- 
libot  cidcin  sodi  arcliiejiiseoiiali  iain  attributis  vi'i  adlnu'  tribuiMidis  onninitatis  ins 
archiejiisc'njms  (jui  ]>r(;sit  vA  qni))ns  ijiso  conci'ssL'rit  ]>iit('stativo  liabcant  et  |>(issidt'ant, 
et  sui,  euiuseunque  eondic-ionis  sint.  eansas  sinis  aiionis  andicndas  non  di'nt,  tVcda 
scu  tliclonca  non  sine  suo  advocati»  ab  aiicjno  exigantiir  aut  nmnsioius  aut  ali(|ui;  m 
rc'dibitioiies    illicity    roqniiantur.     Et    ut   tuicio    illins    eininiitatis    tradieionis    vil    jioiiiis 

rcnovntionis  «   iic    itornt^'  onnliriniiliimis   auctoi'ltas    rata   lirinii    stabil  i  8  qiic  »    iierpeliiii    maneat    iii' 

diligoutpr  ohscrvata  in  ])iisteruni  constet,  iioe  ])r9C'e])tnm  iussu  nostro  seeunduni  con- 
snltuui  (juorundain  prinifiruin  nostnuMini  anctoritativo  eonsciiiituni  iiusn-<>(|iic  sigillo 
«i^atum    iiiaini  •    iiostra   subliis    hrniatuni    *  roboravinius.  15 

Eborbardus'"  cancellarins  ad  vicoiu  Wiiligisi  arcbicanccilarii''  sipjnavit'". 

Data'  anno    doniiniet,"    incarnationis  MVII,    indietione  V,   anno  V.  lleinrici  giorio- 
»issiuii  regi»,  VI.  kal.  iunii;    actum  est  autein   Mogunti(,^;    feliciter  amen/ 


140. 

Heinrich   verleiht   dem  Nonnenklostei'  zu  Thom  Marld-   und  Zollrecht  sowie  »o 
die  Gerichtsbarkeit  daselbst   und   bestätigt  ihm  drei  von  dem  Bischof  Notker 
von  Lattich  gesclienkte  Kirchen.  Mainz  I(X>7  Juni  4. 

Originaldijilom  im  k.  Reichxarrhiv  zu  Maasiricht  (A). 

}fiiarus  Don.  Belg.  381  ans  Abschrift  ^  Miraeiis  Xot.  eccl.  Belg.  J-lO  itnrollslnndiij,  = 
Kuipi>cnbefgh  Hi-sl.  eccl.  ditralus  Oeldriae  (Bni.rdlis  1719)  67,  =  Miraeus  ■  Foppcns  85 
Op.  1,  507  mit  XI.  nonas  iunii  (a)  =  (Wolters)  Not.  hi.it.  sur  Tliorn  87  n"  6,  = 
Migne  Pnirol.  NO,  1*7.')  n'  38,  =  Sloet  OB.  van  Gebe  1,  133  n"  134  mit  Verbciseruncien 
ans  b.  —  Liinig  R.A.  18'',  354  «»  3  aus  Abschrift  (b).  —  Bondam  Ch.  B.  van  Gelder- 
land  1,  91  h°  6-5  au.<t  ab.  —  Habeis  De  Archieven  van  Thom  7  n"  4  aus  A.  —  Böhmer 
Reg.  998.  —  Stumpf  Rtg.  1453.  m 

Auf  einem  von  ED  hergerichteten  Blanquet,  auf  welches  dieser  Anfangs-  und  Schlu.ts- 
protokoll  (doch  vgl.  tregen  der  Datierung  Kote  k)  eingetragen  halle,  aus.'icrhalb  der  Kanzlei, 
irahrsrheintith  von  einem  Cleriker  Notkers  von  Liittirh,  gcsrhrieben.  Da.s  Cinirejit  hat  BA, 
tcohl  mit  Benutzung  von  1).  ll-'i,  verfa-sst,  denn  nur  von  ihm  können  die  in  D.  It-'i  fehlen- 
den Worte  more  anteroHsoruni  nostrorum  (vgl.  D.  JIM»,  lirj)  herrühren:  die  S.  ,\nhiv  'M,  .i5 
105  X.  4  geäusserte  Yermuthung,  da.ss  sie  in  dem  Original  von  D.  115  gestanden  haben 
und  nur  durch  ein  Versehen  in  unserer  Ueberlieferung  desselben  au.igefalleti  .lind,  lässt  sich 
nicht  mehr  aufrecht  erhaltni,  da  dieselben  Worte  auch  in  dem  neuerdings  zu  Tage  gekommenen 
D.  von  1018  für  Florennes  fehlen,  urlehe.i  gleichfalls  auf  D.  115  zurückgeht  und  in  der 
('orrolmrnlio  ir^irllirh  damit  ülfcreinstimmt.  'o 

18tt.  </  ">'  i.tfiiniifin  ifi  nur  in  S  fl/irrlifferl  fl)  daliinter  rpiris  .S,  ijetcim  nur  Zusal:  Schunrk-g 
e)  .•»,  »rfihl  mn  Srhiinik  rini/mrl:! ;  ilrr  Srhreihrf  /ifnirziii/t  minul  il(iK  KrrminUiimKrerbum  vow- 
iM-ri j*» t )  i}  In  ,S  lauM  ilie  Datierung:  clutiiiii  Moi^uiiliue  VI.  kak-iid.  iunii  anno  doiiiini  10((7, 
aiiiio  (fuinto  rcgni. 


HEINKICII  ir.     1007.  167 

(C.)  ^  In  iiinnine  sanctac  et  individuac  trinitatis.  Ileinricus  divina  favcntf;  de- 
mentia rcx.  Nobis  profuturum  et  ad  vitam  presemtem"  transiendam''  et  ad  fii- 
turam  p  feliciter'^  obtinendani ''  crediiims  et  sciimis,  si  socunduin  fidelimu  nostroruin 
iustas  jjetitiones  aecclesiasticas  iacndtatcs"  et  aumeiitaveriiims"  et    auinentatas"  renalis 

5  pr§cepti  inuniinine  tuendas  esse  firmaverimus.  Qiiapropter  notuni*^  esse  voluniiis  om- 
iiibus  iiostris  fidolibus  tarn  fiituris  quam  presentibus,  cpiod  per  intcrcessioncm  venera- 
bilis  viri  Notkeri  Tungrensis  seil  Leodicensis  aecelesi^  episcopi  Tornensi  raonasterio 
eiusdem  episcopi  episcopatui  subiecto  mercatum  eiusdem  loci  teloneum*'  et  districtum 
comccssimiis ".     Insuper   aecclesias    de  Britte''    et  Ilamcritte    et  Auesaze,    quas  isdem* 

10  episcopiis  in  ampliticationera  falcultatis  "•  aecclesiastic^  et  exaggerationem  reraune- 
rationis  supern^  eidem  monasterio  concessit,  per  interventum  eiusdem  venorabilis 
episcopi  ad  pertinentiam  dicti  monasterii  auctoritate  iiostri  consensus  assignavimiis '. 
Hiiiiis  precepti  aiictoritatem,  ut  in  nomine  ipsitis,  qui  nobis  procipiendi  concessit  pote- 
statem,    ploniorem  obtineat  vigorem    et  a  fldelibns  sanete  dei   ecclcsi«;    ac    nostris    dili- 

15  gentius  conservetiir ,  more  antecessorum  nostroruin  et  manu  propria  firmavimus  et 
sigUli  nostri  inpressione  signari  iussimus. 

^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

I  Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  ^        (ST.  2.) 

Data''  II.  non.  iiin.  indictione  V,    anno    dominicae  incamationis  MVII,    anno  vcro 
20  domni  Heinrici  secundi  regnantis  V;    actum  Mogontiae;    feliciter  g  amen.''  § 


141. 

Heinrich  urkundet  für  das  Marienstift  zu  Aachen. 


Aachen  1007  Juli  8. 


Liher  privil.   S.  Mariae  Äquensis  aus  dem  Ende  des  12.  Jh.  f.  16'  in  der   k.  Bibliothek 
25  zu  Berlin  (A).  —  Copialbuch  aus  der  ersten  Hälfte  des  13.  Jh.  f.  7  im  Stadtarchiv  zu 

Aachen  (B). 

Ritz   in    Ledehur    Archiv    10,  74  n"  13    aus    A.  —  Quix    CD.  Aquens.    1,  15  n"  22    aus 
B.  —  Stumpf  Reg.  1454. 

Corroborationsformel,    Signumzeile    (vgl.  D.  102)    und   Datierung    stammen    von   BA    und 

30  beiveisen,  dass  eine  echte  Urkunde  Heinrichs  für  das  Marienstift  der  unsrigen  zu  G-runde 

liegt.     Aus  dieser  muss  auch   die  einem  DO.  III.  vom  J.  1000  entlehnte  Devotionsformel 

übernommen  sein;  gerade  bei  BA,  der  schon  unter   Otto  III.   für  die  Kanzlei  thätig  tvar^ 

ist  eine   .wiche  Entlehnung   leicht    begreiflich.      Der    Context    ausser   der    Corroboratio    ist 

iceder  formell  noch,  inhaltlich  haltbar.     Der  zweite  Theil  von  Venerunt  etiam  ad  me  an, 

35  der  auf  Grund  einer  Privaturkande  gefälscht  sein  mag,    zeigt   sachlich    und    formell  nahe 

Verivandtschaft  mit  der  Fälschung  Stumpf  Reg.  1431.    Der  eiste  Theil  entbehrt  jeder  echten 

Gnindlage;  dass  das  Marienstift  auf  seiner  Besitzung  in  Traben  jemals  Zollrechte  besessen 

hätte,   ergiebt  sich   aus   keiner  uns   bekannten    Urkunde;    nach  gütigen  Mittheilungen   der 

Herren  Stadtarchivar  Dr.  Hansen   in  Köln   und  Stiftsarchivar  Viehoff  in   Aachen   bieten 

w  auch  die  späteren   Urbarien,    Register    und    Rechnungen    des    Stifts   keinerlei  Anhaltspunkt 

140.    [Foltz-Bresslau]     a)  A         b)  nach  transi  ein  Buchstabe  mit  Oberlänge,  melleicht  d,  ausradiert; 

am  corr.  aus  um         c)  ci  über  der  Zeile  nacJigetragen        d)  am  corr.  aus  um        e)  das  erste 

t  corr.  aus  c  f)  t  corr.  aus  1  g)  das  ziveite  e  corr.  ans  i  h)  am  ersten  t  khine 

Rasur       i)  dahinter  der  Rest  der  Zeile  leer  gelassen        k)  die  ganze  Datierung  von  ED  vielleicht 

if>  nachgetragen. 


168  K  A 1  s  E 1!  r  i:  K  r  x  n  i:  x. 

dafür,    dass   ihm  je  ZoUeinkünpe   aus   Tralu-H  zugeflossen    trfireii.  —  Müglirhenrrisf   hui 

die    rihlf    Vrkunde    Heinrichs,    welche    für    die  Fillschum/  lieinilzt  ist,    die    Sche»l,iiii<j    roii 

(iulifcn    und  Mhrrr    iH-lroffcH.    die    in    dem    D.  Friedrichs    IL    litihmcr  ■  Ficker  Hey.  Iti45 
auf  Heinrich  iurückgefilhrl  wird. 

In  noiniiu'  saiK-tc    et    iiidividiu'    trinitatis.      llciiiricus    rox    sccuiiihiiii    Miiuntnlcin  .i 
tlei  et  snlviitoris  nustri  losu  Cliri.sti.     <  Notuiii    sit  oiniiibus  Cliristi  Hdflilms  taiu   \n-i'- 
sentib\is    (juaiii    nbsciilibus,    <|iiiiliti-i'    fratrcs    Aqueiisis    ecelesie    ail    iiu'    fonvciiiTiiiit 
tlcprecantos,  nt,   (juml  toinimrc  autcci-'ssorum  no.stroruin  impt'ratonun "  liabiioniut,    iiioa 
prescntin    rcnovaretur.      Qiiapropter    tclontMim    de    Trauena    et    bauniiiu    eis    eonccdn, 
siciit    et    ceteri    aiifocossores    mei.     VtMierimt    etiaiu    ad    nie    incole    loci    illiiis,    servi  in 
81'iiicet    oeclesie    sancte    Marie    Aquisgrani,    Gizclo,    Anno,    Guntbret,    Huno,    Liiiezo, 
Meinbolt.  Huczelin,  Ilunzel,  Gislebret  cum  aliis,  quns  lunjinni  est  enarrare,  et  eeelesiani 
de  Trauena  eonun  bereditario  bono  eonstructani  cuni  oniuibns,  que  ad  ciini  pertinent, 
vineis  seilicet    et  deeiniatinnibiis    ad    iisuni    fratruni  A(iiiisgrani    ad    aitare    beute  Mario 
in  niea  jiresentia  Iradidenint,    eo    tenm-e  iit  singuiis    aunis    pro    eadeni  ecelesia  dentur  i."* 
eis    qnatnor    karrade    vini.  >     Et    nt    lirc    tradicio    tirnia     et    inconvulsa    perinanont, 
scriptun»''  boc  niore  anteeessornm  noslrornin  et  manu  propria  corroboravinnis  et  sigilli 
nostri  inpressione  insipniri  inssimns. 

(>!.)'■  Signum  donini  Heinriei  regis  per  Cristuin  invietissimi/ 

Actum  Aquisgrani  pabitii  VIII.  idus  iulii  anno  ab    incarnationc  doniini  M\1I,    in-  so 
tlictione  V,  rege  Heinrico  regnante,  anno  regni  eius  VI. 


142. 

Heinrich  verleiJit  de?-  bischUßichen  Kirche  zu  Camhrai  die  Grafschaft  Cambrai. 

Aachen  1007  (Mober  22. 

OriginaldijAom  im  Dcjmrtenicnlalarchiv  zu  Lille  (A).  :6 

ChroH.  Camerac.  ed.  Cohener  495  aus  A  =  Miraeus  DD.  Belg.  ö5  (a)  =  (Beruard) 
Eecueil  des  traitez  1,  14  n"  15  =  Dumont  Corps  dipl.  1",  41  n"  60,  =  Miraeus ■  Fnppeus 
Op.  1,  148.  —  Miraeus  Not.  eccl.  Belg.  141  unvolhtändig  aus  a  =  Gallia  chrisliana 
ed.  I.  1,  2:i(i,  =  Carpenlier  Hi.^toire  de  Cambray  2^,  5,  =  Gallia  chrifit.  ed.  II.  3'', 
1  n°  2  =  Migne  I'alrol.  140,  272  «°  36,  =  Balderici  Chron.  Camerac.  ed.  Le  Glaij  4S'.>.  m 
—  I.^galus  ecd.  Cameracens.,  preuves  64  unvollstündig.  —  (Mutle)  Memoire  de  Cambrai, 
piices  justif.  10  n'  7  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  999.  —  Stumpf  Reg.  1455. 

Mit  Ausiinhme  des  Anfangs   der   ei.iten  Zeile  (bis  presen^,    welcher   von   Bit.  I  herrührt, 
ferfasst  und  geschrielfen   von   ED. 

(C.)   ^    In    nomine    «anetae    et    individue    trinitatis.     Heinricus    divina    dementia  36 
favente  rex.  0nini))us  «anetac  dei  eecleKiae  tideiibu.s  prescntibus  seilieet  et  f'uturi« 

notum  ^    fieri    volunuiK,    qunlit<-r   no»    tam    animae    nostrae    eomsultu    (piani    venerabilis 

Heribcrti    arehicpiKcopi    Coloniefnjsis    interventu    Chamcracen|Ki]     ^clesiae    in    1 «v 

fanetae  Mariac  eonstruetae  coniitatum  Cbameracensrni   bae  nostrae  auct'iritatis  pncep- 
tali    pagina.    protit    finninsinie    pottiimuH,    in   pnijirium    di(nav(ini|us,    preeipieiites    igitiir.  m 

141.    iLtrcjnlau)     b)  )thlt  m   II  h)  acriptum  e»t  AU         c)  M.  und  Signumzeite  in  AU  hinler  do- 

iMtitrung. 


IIKINRICH  II.     1007.  169 

ut  prelibataje]  sedis  vcnerabilis  Eraluuinus  episcopus  suique  successoreres"  liberam 
deliiiu;  liabeaiit  potcstatcin  punrlcin  |i'o]mitatuin  in  usiiin  |a]ccclcsiae''  supra  dictae 
tenendi,  eoiiiiteiii  elijji'iidi,  paiinos  habendi  sou  quiccpiid  sibi  libc|atj  iiiodis  oinnibus 
finde]  faciendi.  [Et  ut|  liacc  nostrae  traditionis  auctoritas  stabiliis  et  in[con]vulsa 
.■i  pernianeat,  lianc  cartaui  lüde  [e]on.s[c]riptani  manu  propi-ia  roborantes  .sigilli  nostri 
inpro.ssiono   in.sipiiri  iussinms. 

^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invicti.s.simi.  | 

§  Eberhardus  cancellariiis  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  |       (SI.  2.) 

Data  XI.  kal.  uov.  indiotinno  V,  anno  dominicae  incarnationis  MVII,  anno  domni 
10  Heinrici  secundi  regnantis  VI:    actum  Aquisgranensi  palatii'^;    feliciter  amen. 

143. 

Die  Synode  zu  Frankfurt  bestätigt,  gemäss  päpstlicher  Anordnung,  das  von 
Heinrich  nach  Abschhcss  eines  Tauschvertrages  mit  dem  Bischof  Heinrich  von 
Würzburg  gegründete  Bisthum  Bamberg.  Frankfurt  1007  November  1. 

15  Originalprotokoll  im  k.  ReiclisarcMv  zu  München  (A). 

Auszug  in  Ackdberti  Vita  Heinrici  II.  in  den  Drucken:  Crretser  Divi  Bambergenses  14 
mit  III.  kal.  nov.,  a.  regn.  VII  =  Surius  Hisforiae  Sanctorum  lulii  192  mit  ind.  VIII, 
kal.  nov.,  =  Ludewig  SS.  rer.  Bamberg.  1,  276,  =  Greiser  Op.  10,  510;  Acta  SS.  Itdii 
3,  757  mit  III.  kal.  nov.,  a.  regn.  V^II;  Mon.  Gei-m.  SS.  4,  795.  —  Labbe  Concilia  ed. 
20  /.  9,  784  aus  A  zu  1006  =  Harduin  Acta  covcil.  6,  769,  =  Labbe  Concilia  ed.  II.  11, 

1054  =  Mansi  Goncil.  nova  coli.  ed.  IT.  19,  285.  —  Eccard  Corp.  hist.  2,  60  n"  57  aus  V 
(a).  —  (Heyberger)  Landeshoheit ,  prob.  n°  5  aus  A  =  Ussermann  Ep.  Bamb.,  pirob.  13 
n"  9  (b),  :=  Jaffd  Bibliotheca  5,  27  n"  7  mit  Verbesserungen  aus  VZG.  —  Mon.  Germ. 
SS.  4,  795  X.  11  aus  ab.  —  Mon.   Germ.   Const.  1,  59  n"  29  aus  A. 

25  Das  vorliegende  Schriftstück    ist   von  dem  Kanzleibeamten  ED  verfasst  und  von  dem  für 

die  Herstellung  der  Bamberger  Diplome  vielfach  beschäftigten  Schreiber  Ba.  I  mundierf ; 
auch  hat  man  es,  wie  die  noch  dem  11.  Jh.  angehörige  Dorsualnote  Privilegu  (so  A)  Heinrici 
iinperatoris  heiveist,  in  Bamberg  geradezu  als  eine  königliche  Verfügung  betrachtet.  Es 
darf  deshalb,  obwohl  nicht  eigentlich  eine  Königsurkunde,  auch  von  diese}'  Sammlung  nicht 

30  ausgeschlossen   icerden,  zumal  alle  bisherigen  Drucke  die  diplomatischen  Eigenthümlichkeiien 

dieses  einzigen  uns  erhaltenen  Originalprotokolls  einer  Reichssynode  des  11.  Jli.  nicht  aus- 
reichend berücksichtigen,  und  auch  in  Mon.  Germ.  Const.  1,  735  die  von  uns  gemachten 
Beobachtungen  übe)'  die  Art  der  Unterschriften  nicht  vollständig  wiedergegeben  worden 
sind.      Mit  diesen    steht   es   nämlich    so.      Nachdem    von   Ba.  I  der    Text    der    Urkutide 

35  geschrieben  war,   wurde   dieselbe   zunächst  dem  Erzbischof  von  Mainz  zur  Uiiterzeichnung 

vorgelegt.  Dieser  Hess  die  Formel  seiner  Unterschrift  durch  den  bei  D.  139  erwähnten 
,  Cleriker  herstellen,  der  in  der  Ausgabe  der  DD.  0.  III.  mit  HH  bezeichnet  ist,  und  fügte 

dann  derselben  eigenhändig  ein  Kreuz  Jtinzu.  Darauf  schrieb  Ba.  I  die  übrigen  Unterschrifts- 
formeln und  Hess  jedesmal  vor  denselben  Baum  für  ein  Kreuz.     An   diese  Stelle   setzten 

40  denn  auch  die  Bischöfe  von  Paderborn  und  Eichstädt  ihre  Kreuze.    Bernward  von  Hildesheim 

aber  schrieb  dasselbe  hinter  statt  vor  die   Unterschrift s formet.     Diesem  Beispiele  folgten 

142.   [Bresslau]     a)  A       b)  am  Anfang  des  Wmies  ist  ein  a  zu  ergänzen,  dessen  Tinte  abgenprungen 
ist         c)  tii  über  der  Zeih  (/eschrieben;  granensi  palatii  mit  hellerer  Tinte  nachgetragen,   iiahr- 
scheinlich  von  anderer  Hand.     Vielleicht   war  ursprünglich    nur  Aquis   in   eine  dafür  gelassene 
45  Lücke  eingesetzt,  ohne  dieselbe  ganz  auszufüllen. 

KaisenirkuDden  III.  22 


i;n  K  AI  SKR  11!  KINO  KN. 

—  mithtcniiiigfr  ir«i.vf.   ir«i7  nun   vor  den  Samai  kein  Üauni  mehr  vorhanden  uttr  —  die 
ßiaehiife  von    Cimsttim  und   HiinH-rsladt.      Aher  iiiieh  ii/v   Oudtilrieh   roi/    Chnr,    mit  dessen 
l'ntersehrifl  eine  neue  Zeile  lieginni,  vor  seinem  Stimm    leieder  Platz  genug  für  das  Kreu' 
grhahl  h/ttte.    ahmte  er  das  Verfahren    der    vor    ihm    unterzeiehnenden  Bischöfe   nach    und 
n/ithigte  dadurch  die  Herren  von  Worms.  Strasshurg,  Spetjer  sieh  ihm  anzuschliessen ;  liriin  b 
(•«»(    Aiigshiirg    musste   demnach,    da    am    Ende   der    Zeile   der    Hanni    fehlte,    das    Kreuz, 
ül>er   diesell>e   setzen.      El>en.io    unterfertigten    mit    nachgestelltem    Kreuz   in    den    folgenden 
Zeilen  der  Erzhisehof  von    Trier,  die  Bischöfe  von    Toul  und  Verdun.  der  Erzbischof  von 
Salzburg   und   die  Bisehöfe  von   Pas.iau,  Begen.'iburg.  Freising  und  Bri.ren :    Hartwig  von 
Salzburg    hat    die    Correctur    seines    Titels    ('episcojnis    in    arfhiopiscopus^    dabei    wohl  lo 
selbst  beirirkt.     Heribert  von  Köln  hat  überhaupt  kein  Kreuz  hinzugefügt,  also  das  Si/nodal- 
l>rotokoll,    des.'ien    Inhalt    die  Interessen    seines  Bruders  von  Würzburg  verletzte,   .itreng  ge- 
nommen  nicht  unter.'ichrieben :  von  ihm  sind  eigenhändig  die  Worte  ad  votuni  sinodi  hinter 
jnterfui  nachgetragen,  welche  also  nur  seine  Anwe-ienheil  bei  dem  Synodalbcschluss  bekunden. 
Da  er  mit  diesem  Xaehlrage  den  Raum  vor  dem  Namen  des  nächsten  Unterzeichners  aus-  i6 
gefüllt    hatte,    setzten    die  Bischöfe  von  Münster,   Utrecht,  Minden,   Osnabrück   die  Kreuze 
wieder  an  den  Sehluss  ihrer  Unterschriften,   wöhrend  der  Erzbischof  von  Magdeburg  einen 
anderen  Ausweg  ergriff  und  das  Kreuz   über   seinen  Namen  schrieb.     Dadurch   blieb    vor 
dem   Namen  Hildiwards  von  Zeitz  Baum  genug,  um  die.iem  zu  ermöglichen,  sein  Kreuz  an 
die    von  Ba.  I  dafür    in  Aussicht   genommene  Stelle   zu    setzen,    und   auch    Burchard    von  »o 
Lyon  hätte  so  verfahren  können,  schrieb  es  aber  trotzdem  hinter  seine  Unterschrift.     Ihm 
schloss  sich  dann  der  Erzbischof  von   Tarentaise  an,    wlihretid   der  von   Ungarn  dem  Bei- 
spiel des  Magdeburgers  folgte.     Zu    den    beiden  Namen  des  BLichofs    von  Basel    und   des 
Bi-ichofs  von   Genf  gehört   nur   ein    zwischen    ihnen    stehendes  Kreuz;    welcher   der    beiden 
Herren  nicht  itnlerzeichnet    hat.    ist    nicht   zu    entscheiden;    Heinrich   von  Lausanne   setzten 
das  Kreuz  ans  Ende  seiner  Unterschrift,  Eckehard  von   Schle.twig  über  den  Namen  .seine?- 
Diörese.     Die   beidai  letzten    Untaschriften    sind    nicht  von  der  Hand  des   Ha.  I,  sondern 
riihreti  von  zwei  von  der  Schrift  des  letzteren  und  untereinander  verschiedenen  Hflnden  her: 
sie  sind  also  entweder  von  den  Bischöfen  von  Como  und  Triest  .selbst  oder  von  Clerikern 
dersellien   hinzugefügt :    die  jedenfalls   eigenhändigen  Kreuze   stehen    bei    beiden    hinter   den  30 
Unterschriften. 

(C.)  Anno  dominit-nc  incarnationiH  .M\'II",   iiulictiono  \',  kal.  luiv.,  rofjnaiite  piissimo 
HC  serenitiKimo  Heinrieo   secuudo,    anno    rcgni    sui  VI,    pro    statu  et  augmento    sani-tae 
mntriH  ai-ci-lpniac  in  locn''  Frankonot'urt  dicto  magna  isynodus  liabita    est   et  celebrata. 
Nani  idc-ni  r<-x  Ileinricus  niagnus  et  pacifieus,  nt  in  tlouni  erat  credulus  et  in  lioniines  35 
piuK,    dum  alt«  mentis  deliburatione  sejK.'numero  cogitaret,    in    <|U(i  denni    sihi  niaxinic 
placaret.  Hununa  inspirante  divinitate  cogitando  disjinsuit,  ut  deum  silji  iiercdcm  cligrrel 
et  conHeriberet   et  epi>c'iipatum  in   lionorem  uancti  Pctri   principis  aptistolorMm    in  (pio- 
dam  Nune  pateniae  hereditatis  loeo  Habenberc  dicto  ex  onniibus  suis  ri-lius  licnMÜtariis 
conntnieret,    ut   et    paganismus  .Sfiauornm    destrueretur   et  tdn'istiani   nominis  memoria  10 
perpetualiter  inibi  celebris  liaberetur.     Sed  dum   paiTocchiam  ad  eundem   loemn   rcspi- 
cientem  non   baberet  et  nanetuni   pentecosten    in    eodem    sui    regni  anno  \  I.   .M(igontia(? 
celebrarct,  quandam  partem  N'uireiburgensis  dioeeseos,  comitatum  videlicet  Katenzgouui 
dietum  et  f|inindam    partem    pagi  \'olefelt    dicti    inter   fluvins  N'ralia    et   Hatenza    sitani. 
ab  Heinrieo  Vuirciburgensi  episeo|i(i  linna    ac    legaii   eoiiimnlatione  aecpiisivit,    tradens  u 
econtra  Vuirciburgeni«i  accclesiae  TL  mansoH  in  vico  Meinungun  dieto  et  in  adproxime'' 

I4:t.      lircgiiliia]     «)  Olttr  dem  letzten  Strich  de»  M  eine  (tberMn/fe  nujtrndfert  h)  zwinchen  locO  und 

Krtiiikonofurl   lla*iir         c)  z)ri»rhfn    x    uwl  i  llnxur;   hinirr   prnximc   zicei  Buchstaben,   ivahi- 
-hrinli'-h   B'l,  aimrndirrt 


HEINUrCII  n.     1007.  171 

iacentibus  locis,  hoc  consentientibus  et  perspicientibus  venerabilil)iis  patribus,  inprimis 
\adelicet  Vuirciburü;cnsi.s  accelosiae  episcopo  Hcnnrico  et  Viiillif^iso  revtn'cndo  arclii- 
cpiscopo  Mogontiiio  vt  ßiirchardo  N'uurmacicn.si''  et  Vualtliero  Spireiisi  et  Vucriiiliario 
Strazburgensi ''  et  Adalberone  Basilensi  et  Lanberto  Constantiacensi  et  Odalrico  Curi- 
5  ensi  et  Liiidfilfn  andiiopiscopo  Trcuerensi  et  Tlieodorico  Mettensi  et  Bcralitoldo  Tollensi 
et  Hcimone  Virduueusi  et  ilereberto  archlcpiscopo  (Jolonionsi  et  Notkero  Leodicensi 
et  Eraluiiino  Kameracensi  et  Daginino  archiepiscopo  Magideburgensi  et  Hildolfo  Man- 
tuano^.  (jloriosisimuss  vero  rex  Heinricus  tunc  voti  compos  ofFectus  pari  siipra 
dictoruin  patruin  ennsultu  diios  suis  ex  capollanis,  Alboricum  videlicet  et  Ludomiikuin, 
10  adiunctis  llcijirici  ^'uilTiburgellsis  episcopi  literis,  Romam  usquc  direxit,  quatinus  hie 
l)onc  inccpta  in  melius  prolicerent  au'ctoritate  Romana.  Romanus  vero  pontif'cx  et 
universalis  papa  lohannes  jjroeatorias  predicti  Ilcinrici  episcopi  litcras  inspiciens  et 
piissimi  regis  Heinrici  devotif)ni  congaudens,  habita  in  sancti  Pctri  basilica  sinodo, 
pro  confirmando  Babenbergensi  episcopatu  pruilegium»  fecit  conseribi  et  apostolica 
15  auctoritate  corroborari,  universis  Galliae  et  Germaniae  episeopis  rescribens,  ut  et  ipsi 
pari  communique  auctoritate  eundein  episcopatum  corroborarent  et  confirmarent.  Quod 
videlicet  privilegium  venei-abiles  patres  in  supra  dicto  Frankonofurt  habito  generali 
coneilio  consistentes  summa  veneratione  legendo  suscipientes  et  apostolic§  auctoritati 
obendientes^  devotis  mentibus  subscribendo  unanimiter  laudaverunt  conimunitcrque 
20  corroboraverunt. 

f  Willigisus  sauctg  Mogontiensis  aecclesiae  archiepiscopus,  qui  eidem  synodo  ^dcc 
Romanae  aecclesiae  presidebani,  conlaudavi  et  subscripsi.      f  Radlierius  Podelbrunnensis 
aecclesiae  episcopus  interfui  et  subscripsi.       f  Megingaudus  Eihstateusis  episcopus  inter- 
fui   et   subscripsi.      Berenuuardus   Hildinisheimensis    episcopus    interfui  et  subscripsi.  f 
25  Lambertus  Constantiensis''  episcopus  interfui  et  subscripsi.  f      Aniolfus  Halberstatensis 
interfui  et  subscripsi.  f     Odalricus  Curiensis  episcopus  interfui  et  subscripsi.  f      Burc- 
hardvis  Uuoraiaciensis    episcopus    interfui    et  subscripsi.  f      Uuerinharius  Argentinensis 
episcopus  interfui    et    subscripsi.  f      Uualtherius '   Spirensis    episcopus    interfui    et   sub- 
scripsi. f      Bnin  Augustensis  episcopus  interfui  coUaudavi  et  subscripsi.'' f      Liudolfus 
30  Treuerensis    archiepiscopus    interfui    et    subscripsi.  f      Berahtoldus  Tollensis    episcopus 
interfui  et  subscripsi.  f      Heimo  Uuirdunensis  episcopus  interfui  et  subscripsi.  f     Hart- 
uuigus   luuauensis    archiepiscopus'"    interfui    et   subscripsi.  f        Cristianus    Patauiensis 
episcopus  interfui  et  subscripsi.  f"       Gebehardus"  Radesponensis    episcopus  interfui  et 
subscripsi.  f      EgilbertusP  Frigingensis  i   episcopus  interfui    et  subscripsi.  f      Adalbero 
35  Brixiensis''  episcopus    interfui    et   subsciipsi.  f      Heribertus    ai-chiepiscopus  Coloniensis 
interfui  ad  votum  sinodi*  et  subscripsi.      Suidgorus  Miraigarduordensis  ej)iscopus  inter- 
fui et  subscripsi.  f      Ansfridus  Traiecteusis    episcopus    interfui    et    subscripsi.  f      Teo- 
di'icus  Mindensis  episcopus  interfui  et  subscripsi.  f      Thietmarus   episcopus  Osneburc- 
gensis    interfui    et    subscripsi.  f      f  Dagino '    archiepiscopus    Magedebui'cgensis    interfui 
40  et  subscripsi.      f  Hildiuuardus  Citicensis"  episcopus  interfui  et  subscripsi.      Burchardus 
archiepiscopxis  Laudunensis  interfui    et  subscripsi.  f      Baldolfus    archiepiscopus  Taren- 
WS.   d)  an  Stelle  von  Vuormaoiensi  stand  tirnprünglkh  Spirensi,    welches   getilgt    /st         e)  dahinter 
eine  Unterlänge  ausradiert         {')    das   erste   a   corr.  aus  o         g)  -^         h)   das  zweite   i   nach- 
träglich eingeschoben        i)  das  h  über  der  Zeile  nachgetragen        k)  et  ss.  unter  der  Zeile  sofort 
4fi  hinzugefügt        1)  das  Kreuz  über  coUaudavi,  da  am  Ende  der  Zeile  der  Platz  fehlte        m)  archi 

ron  anderer  Hand  über  der  Zeile  nachgetragen  n)  da  ein  erstes  Kreuz  hinter  ss.  reririscht 
war,  setzte  der  Bischof  ein  zweites  darüber  o)  b  sofort  corr.  aus  u  p)  das  1  aus  Verseilen 
zuerst  durchstrichen,  statt  des  h,  welches  durchstrichen  werden  sollte,  um  die  Silbe  ber  darzu- 
stellen q)  A;  Dg  corr.  aus  n  oder  g  r)  urspi-ünglich  Bricxinsis,  c  getilgt,  e  über  der  Zeile 
50  nachgetragen         s)    ad   votum    sinodi   von  anderer  Hand  z.  T.  über  der  Zeile,  z.  T.  hinter  ss. 

nachgetragen;  die  Stelle,  wohin  es  kommen  sollte,  durch  Punkte  bezeichnet       t)  das  Kreuz  über 
dem  liiamen         u)  das  ztveite  i  corr.  aus  o 

.22* 


172  KAISEIUHKINDKN. 

tasiensis  iiiterfui  ot  subsc'ri|)si.  f  fAnustiisius'  Unffronim  aroliii']iisi'(>])us  iiitcrful  et 
siibsi-ripsi.  Adalbero  IJasilensis  interlui  et  subsi-ripsi.  f  lliijjo  tienuensis  subscripsi. 
Heinricus  Lausoiicnsis  subscripsi.  f  *  Kokehardus  Slcsuuigcnsis  subscripsi.  f  *  Albe- 
riciisy  Cunianus  cpiscopus  intortui  et  subscripsi.  f  Richolfus  Tcrgostinensis  cclesi§ 
cpiscopus  f '.  6 


144. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Schambach. 

Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom   im  k.  Iteirhsarchir  zu  München   (A). 

Geschichts-  und  rechtsverlässiger  Unterricht  128  cit.  —  Oesterreicher  in  Oetiffnete  Archive  lo 
S.  iH   n"  2  aus  A.  —  Mon.  Boira  28",   357  n"  230   ni«   A.  —  Böhmer  Reg.  1011.  — 
Stumpf  Reg.  1468. 

Bis  auf  die  von  Ba.  I  xpäter  nachgetragene  Datierungszeile  verfasst  uttd  ge-ichriehen  von 
ED.  —  üeber  die  Entstehung  der  Bamberger  Urkunden,  ihre  Ableitung  aH.t  einander 
und  die  Gründe  der  in  un.screr  Ausgabe  getroffenen  Anordnung  vgl.  N.  Archiv  22,  203  ff.  i6 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuao  trinitatis.     Heinricus   divina  preordinante 
dementia  rex.  Sahiberriniis    igitur   saeri    eloquii    institutiimibus  erudimnr  et  ^  ad- 

raonemur,  ut  temporalia  relinquentes  bona  et  terrena  pustponentes  connnoda  aeterna 
et  sine  tine  mansura  in  celis  studeamus  adipisci  consistoria.  Quapropter  nos  doniinicis 
non  surdum  auditum  prebentes  preceptis  et  deiücis  obtemperando  intendentcs  suasionibus  jo 
quendam  nostrae  patemae  hereditatis  locum  IJabenbcrc  dictum  in  sedem  et  cubiien 
episcopatus  sublimando  provexinms  et  Komana  auctoritate  atquc  venerabilis  Heinriei 
Vuirciburgensis  episcopi  conscnsu  ac  pari  communique  omniiun  iiostri  fideliuni  tani 
arcliiepiscoponun'  quam  episeoporum  abbatunique  nee  non  ducuni  et  eoniituni  eonsnltu 
decretoque  in  lionorem  sanctae  dei  genitrieis  Mariae  sanetonnnque  apostolorun»  l'etri  «6 
et  Pauli  nee  non  martirum  Kiliani  atque  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et 
inibi  nostruni  parentumquc  nostrorum  celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro  omnibus 
ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit  omnium  nostri  tidelium  tam 
presens  etas  quam  et  successura  posteritas,  quia  nos  nostrae  quendam  projjrietatis 
locum  Sciimbah  dictum  in  pago  Nortgouue  et  in  comitatu  Berangeri  comitis  situm  so 
ad  eandem  supra  dietam  <'piscopaIem  sedem  Rabenbere''  dietam  cum  omnibus  eins 
pertinentiis  .»ive  aiUierentiis,  videlieet  vicis  villis  aeeelesiis  eapellis  servis  et  anciilis 
areis  aedificiis  teixis  cultis*^  et  ineultis  viis  inviis  exitibus  et  rcditibus  quacsitis  vel 
inquirendis  silvis  forestibiis  saginis  venationibus  aquis  j)iseationibuK  moii.s  molendinis 
n-bufi  mobilibus  et  inmobilibus  ac  eeteris  onmibus  quae  rite  scribi  vel  appellari  «6 
poHsunt  quo(piolil)et  modo  utilitatibus,  hac  nostrae  auctoritatis  preceptali  jjjagijna,  prout 
tinniuM  possumus,  donamus  atquc  proi)rietamuH,  omnium  contradictione  remota,  preci- 
pientes  igitur,  >it  in  deo  dilectus  nobis  sepe  dicte  sedis  Eberhiirdus  episcopus  liberam 
dfliine    habeat    potestatem    suique    successores    eundein    locum    Seainl)ali    dictum    cum 

IW.    V;    <ih    tliv  hiiitfi-   rlrr  l'ntrrHchrift   dm  HinehtifK  ron   lUmel  Htehenilr  Kreuz  iu  ihr  oder  zu  der-  *o 
jntiijen    dm   llifrhofii    ron    firnf   t/ehört,    int    niehl   Kicher   zu    enlxcheiden  w)   das  Kreuz  rer- 

iriM-hl,  alßtr  nnrh  tirhrr  erkmniiar        x)  dax  Kreuz  ül/rr  .Sle»uui(^enBi()        y)  1  zwischen  A    und 
\)  narhlr/lglirh  riniitfügl         i.)  eclesig  cpinopus  f   über  der  Xeile. 

144.    [Bnawlauj     a«  arch  auf  llcuur;  t»  tchrint  zueral  epincoporum  geschrieben  zu  nein        )>)  ii  über 

drr  y.tilr  nnrhgttragen  v)   t  corr.  auM  1  U> 


HEINRICH  H.     1007.  173 

Omnibus  appendiciis  suis  tencndi''  possidendi  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  oranibus 
in  usum  opiticopatuis  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  huius  nostrae  donationis 
muniticentiaiii  destruere  sivo  violare  presumet,  in  novis.sinio  die  torniento  inextinguibili 
corani  oeidis  dei  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  haec  traditio  nostra  ab  omnibus  incorrupta 
6  pcnnaneat,  lianc  cartam  indc  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  in- 
pressione  insigniri  iussinnis. 

§  Signum  donnii  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

^  Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  §        (SI.  2.) 

Data"  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominice  inearnationis  MVII,  anno  vero  domni 
10  Heinrici  seeundi  regnantisVI;    actum  Frankonofurt;    feliciter  amen." 


145. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bambei^g  den  Ort  Nittenau. 

Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  Miinclien  (A). 

15  Ussermann  Ep.  Bamb.,  proleg.  29  dt.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  3,  448  n"  4  aus 

A.  —  Mon.  Boica  28",  365  n'  234  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1015.  —  Stumpf  Reg.  1472. 

Unmittelbar   nach  D.  144  geschrieben  von  Ba.  I,   der,    noch    ungeübt,   sich   mehrmals  ver- 
schrieben hat.     Die  in  den  Anmerkungen  i  u?>d  n  vermerkten  Correcturen  und  wahrscheinlich 
auch  die  Nachtragung  des  Gau-  und  Grafennamens  rühren  von  ED  her.    Das  Eschatokoll 
20  ist  von  Ba.  I  später  nachgetragen. 

(C.)   §   In    nomine    sanctae    et    individuae    trinitatis.      Henricus    divina    dementia 

preordinante    rex.  Saluberrimis''  igitur  sacri   eloquii  institutionibus  erudimur  et  admonemur,  iit 

temporalia  relinqujntes''  bona  et  terrena  postponentes  commo^da  eterna  et  sin^''  fine  mansura  in  cglis 
studeamus  adipisci  consistoria.     Quapropter  nos  dominicis  nou    surdum    auditum   prfbentes    preceptis*^ 

*5  et  deifieis  obtemperando  intendentes  suasionibus  quendam  nostrae  patem?  hereditatis  loeum  Babinberc 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus'*  suplimando''  proveximus  et  Romana  auetoritate  atque  vene- 
rabilis  Heinrici  V'uireiburgensis  episcopi  consensu  ac  pari  communiqiie  omnium  nostri  fideliuni  tarn 
arcliicpiscoporum  quam  episeoporum  abbatumqne  nee  non  ducum  et«  comitum  consultu'  decretoque 
in  honorem  sanctae  dei  genitricis  Mariae  sanctorumque   apostolorum  Petri    et  Pauli  nee  non  martirum 

30  Kiliani  atque  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et«  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum 
celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro  omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  sahitaris.  Proinde 
noverit  omnium  nostri  fidelium  tam  presens  etas  quam  et  suecessura  posteritas,  quia  nos  nostrae  quen- 
dam proprietatis  locum  Nittenouua^  dictum  in  pago  Tonohkoa''  et  in  comitatu  Rodpei'ti''  comitis 
situm  ad  eandem  supra  dictam    episcopalem    sedem   Babenberc    dictam  unä'    cum  omnibus  eius    perti- 

36  nentiis  sive  adhcrentiis,  videlicet  vicis  villis  aecciesiis  *  servis  et  ancillis  areis  aedifitiis  terris  cultis 
et  incultis  viis  inviis  exitibus  et  roditibus  quaesitis  vel  inquirendis  silvis  forestibus  saginis  venationi- 
bus  aquis  piscationibus  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  ac  ceteris  omnibus  qnae  rite 
scribi  vel  appellari  possunt  quoqnolibet  modo    ntilitatibus,    hac  nostrae   auctoritatis    pryceptali    pagina, 

144.   d)   rar  teuendi  ein  Buchstabe  ausradiert       e)  die  ganze  Datierungszeih  von  Ba.  I  nachgetragen. 
40  14Ö.    [Bresslau]     a)  rex  saluberrimis  auf  Rasur;    in  saluberrimis  durch  eine  zu-eite  Rasur  das  letzte 

i  corr.  aus   u  b)   ,-1  c)   pr^bentes   prjoeptis,   vielleicht    auch   noch    et   dei,   auf  Rasur 

d)  am  zweiten  p  Rasur  e)  corr.  aus  est  f)  dahinter  ein  Buclisiabe  ausradiert  g)  a 

corr.  aus  i  h)  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen,  wohl  von  ED  i)  unä  auf  Rasur, 

an  Stelle  eines  längeren  Wortes,  nachgetragen  von  ED 


174  KAISi:  KlUKlNDi:  N. 

pruul  tirmiuii  posmimii»,  donnmiui  atniio  proprirtaimis.  oiiiiiiiiin  coutriulictioiu"''  leiiiot«,  prycipionte» 
ifrilur.  iit  iii  dco  diloftii»  iu>l>is  «epo  diety  stMÜs  KluTliiirdiis  cpisropiis  liliorniii  di'liiiii'  liaticiit  potestatom 
•iiique  aacevssores  eundoni  Inciini  NittenouUll  diotiim  ciiin  oiiiuibiia  n)ipt'iuU('iis  .suis  Icniiidi  possi- 
di^ndi  neu  quirquid  sil)i  libciit  inodi.i  omniliiis  iii  itsiim  opiscupiitUH  iiidv  fntioiidi.  •Si  qiiis  if^itiir,  quod 
iibait,  hiiiuR  iiostry  dunationia  muuitieoDtiam'"  dostriicrc  sivo  vioinrc  prysimiot,  in  iioviiiitiiiin  die  tor-  & 
moiito  iiu'xliiigiiibili  coram  oonli»  dci  luat".  Qiiod  ne  fint,  »od  liaec  traditio  noatra  ab  omnibus 
incorrupta  pennaiieat,  haue  lartam  iiidc  conscriptam  manu  propriu  ruboraiitcs  i<ig;illi  ni>äti'i  inpn'Hsioiiu 
insifiiiri  iussiiuus. 

^  Signum"  ilonmi   Heiiriei  i,M.)  regis  invictissimi.  jl 

^  Kberhnrdus  cnnccllai-ius  vico  Uuilligiei^  arcliicapilhmi  lecogimvi.  ^        (SI.  2.)       lo 

Data  kal.  nov.  indiftii>nt>  V,  anno  doniinice  incarnationis  MVIl,  anno  vero  dinmii 
Hoinrici  sccundi  regiiantis  \'I :    actum   Fiankondt'urt ;   felicitiT  amen." 

14(). 

Heinricit  schenkt  dem  von  ihm  gegrilndeten  BistJium  Bamberg  deii  Ort  Abhach. 

Frankfurt  1007  Novemhir  1.       is 

Originaldiplom  im  k.  Eeichsmchif  zu  München  (A). 

Armtini  Ann.  Boiorum  ed.  Ziegler  111  cit.  —  Oc.sierreicher  in  Geöffnete  Archive  3,  442 
n'  1  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  363  n'  233  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1014.  —  Stumpf 
Reg.  1471. 

ünniitlelliar  nach  D.  14^'i  <ies<hricl)en   von   Ba.  I,  der   da-i   ganze  Eschatokoll   sp/iler   nach-  20 
getragen  hat.     Die  Datierungsformel  ist   verkürzt,  da  rfrt.s  Perganienihlatt  auf  der  rechten 
Seite  schief  beschnittett   u-ar   und   in   der   letzten  Zeile   dadurch   weniger  Raum   zur  Ver- 
fügung .<tfand. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  indi%'idiie   trinitatis.      llciiiiiciis    (li\iiia    prcordinantc 

dementia    rex.  Salubcrrimis    iyitur    sacri    cloqiiii    institutiniiibus    «rudiiunr    ot    aduioiicmur,    ut  i& 

tmiporalia  rcliiiquciitc«  bona  ^  i't  terrriin  postponentes  commnda  aetcnia  et  sine  linc  mnnsura  in  cylU 
Ktndeainns  adipUci  consiotoria.  Quaproptcr  nos  dominicis  non  surdum  aiiditum  prcbontes  prcccptiH  et 
deiBcii*  obtompcrando  intcndontcs  suasionibus  quendani  iiORtr;  patcrny  licrcditatis  locuni  llabunbcrc 
dirtnm  in  scdcm  »t  culnicn  epiacopatuH  aublimnndo  provcximus  et  Komana  auctoritate  atquc  vonerabilia 
Ileinrici  Vuirciburgonaia  epiacopi  conaenau  ac  pari  communique  onmiuni  nostri''  tidolium  tain  arclii-  90 
cpiscopomm  quam  epiacoporiim  abbatuniqiie  ner  non  ducuni  et  coniituin  conaultu  dccrctoi|Uc  in  bonoreni 
nanctac  Art  (rcnitricia  Mnriac  aanctoruinqiie  npoKloloruni  Petri  et  Pauli  neu  non  ninrtiruni  Kiliani  atijua 
fiporii  «labilivimua  et  corrobnraviniUH,  ut  et  inibi  noatrum  parentunique  noatroruiii  celebre  liaberetur 
■ncmoriale  et  iug^a  pro  omnibua  ortodoxia  hoatia  mactarclur  aalutaria.  Proindo  novcrit  onniiuiii  nustri 
Hdeliiitn  lam  prfacna  etna  quam  et  aucceaaurn  poateritaa,  qiiia  noa  noatrae  quendani  proprirtatlH  lociini  B6 
Ahnbail   dictnni  in  pago''  et  in  comitatn'  coinitia  aitum  ad  eandeni  anpru  dictam  opi- 

«copatom  aedcm  Babenbcre  dirtnm  <ina  cum  omnibua  cina  pcrtinentiia  aive  ndhcrontii«,  videlicet  vicia  villia 
aeccieaii*  acrvU  et  anoillia  areia  aodifieiia  torria  cultia  ot  incultia  viia  inviia  exitibua  et  reditihua  qu^aitia 
Tel  inquirendia  allvia  foreatibna  aairinia  venntionilnia  aquis  piaralionibua  nioÜN  mob'udinia  rcbua  ni»b!libua 
et  imnubilibiia  nc  eetcri»   omnibua  ipiae   rite  aeribi   vr-I  nppellari   poHMunl  quoqiiolibi't  modo   utilitatibua,  40 

14&.    k)   di  auf  Uojnir  I;   am  ü  llnuuf  rn)  t  corr.  nun  <•  n)  a  iiuf  Jiiinur  von  KI)  nach- 

getragen        o)  doM  ganze  /■Jtchalolcoll  ron   ha.  I  tiachgrirar/m. 

146.  Breaalau]  a;  am  f  Uojmr  b)  1  auf  Hagiir,  die  noch  ettca»  weiter  gehl  c)  unauagr.füllle 
LCekm  fOr  den  Gau-  und  Grafennamen 


HEINHK'II   II.     10117.  175 

hac  nostrac  iiuotoritatis  iirfccptali  |iiifriiia,  i]r(jiit  tinnius  pos.siiimis,  <l(jiiaiiuis''  atqiK;  proprietanius,  oni- 
nium  cinitradictionp  rcniota,  pryuipientes  igitur,  ut  in  deo  dilectus  nobis  sepe  dict§  sedis  Kberliardtis 
episcopus  libcram  dehinc  habeat  potestatem  suique  »iiccessorcs  eundcm  locum  Ahabah  diotum  cum 
omnibvis  appeiKÜtiis  .suis  tenendi   possidcndi  seu  quicqtiid  sibi  libcat  modis  Omnibus  in  usum  episcopatus 

b  iiiilc  faticndi.  !Si  quis  ifritur,  quod  alisit,  buins  nostrac  donatiunis  munificcnciam  destruere  sive  violare 
prjsumet,  in  novissimo  die  tormento  inextinj^iiibili  coram  oeulis  dei  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  haee 
traditio  nostra  ab  oninibus  incorrupta  peniianiat,  lian«  cartam  inde  couscriptam  manu  propria  robo- 
rantes  sig'illi  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

^  Sigiiuin''  (lomui  lleimici  (M.)  rogis  invictissimi.  ^ 

]o  I  Kberliarilus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  |        (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominice  iucarnationis  MVII,  anno  vero  Heinrici 
secuncli  VT ;    actum  Frankonofnrt :   fclicitor  amen." 


147. 

Heinrich  schenkt  dem  von   ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Sont- 
16  heim  a.  d.  Günz.  Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (Ä). 

Vssermann  Ep.  Bamh.,  proleg.  30  cit.  —  Mon.  Boica  28",  386  n"  245  aus  Ä.  —  Böhmer 
Reg.  1026.  —  Stumpf  Reg.  1483. 

Bis  auf  die  von  Ba.  I  später  nachgetragene  Datierung  geschrieben  von  ED,  entweder  nmh 
20  dem  von  ilim  corrigierfen  D.  145  oder  nach  dem  daraus  copierten  D.  146.  —  Zur  Deutung 

des  Ortsnamens  vgl.  N.  Archiv  20,  132. 

(C.)  I  In  nomine  sanetae  et  indi\'iduae  trinitatis.      Heinricus  divina  preordinante 

dementia   rex.  Saluben-imis   igitur  sacri    eloquii    institutionibus    eriidiiuur    et    admopnemur,    Vit 

temporalia  relinquentes   bona  et  terrena  postpouentes    commoda  aeterna  et    sine  fine    mausura    in  celis 

S5  studeamus  adipisci  consistoria.  Quapropter  nos  dominicis  non  surdum  auditum  prebentes  preceptis  et 
deifieis  obtemperando  intendentes  suasionibus  quendam  nostrae  pateniae  hereditatis  locum  Babeberc* 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimando  proveximiis  et  Romana  auctoritate  atque  venerabilis 
Heinrici  Vvirciburgensis  episcopi  consensu  ac  pari  communique  omnium  nostri  fidelium  tarn  archi- 
episcoporum   quam    episcoporum    abbatumque     nee    non     ducum    et    comitum    consultu    decretoque    in 

30  honorem  sanetae  dei  genitrieis  Mariac  s.inctorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  uec  non  martyruiri 
Kiliani  atque  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  nostrum  ])areutumque  nostroruni  celebrc 
haberetur  memoriale  et  iugis  pro  Omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit 
omnium  nostri  tidolium  tam  presens  etas  quam  *  successura  posteritas,  quia  nos  nostrae  quendam 
proprietatis   locum  Suntheini''  dictum  in  pago  Durihin''    et   in  comitatu  Riwini*"  comitis    situm    ad 

35  eandem  supra  dictam  episcopalem  sedem  Babenberc  dietam  una  cum  Omnibus  eins  pertinentiis  sive 
adherentiis,  videlicet  vieis  villis  aecclesiis  servis  et  ancillis  areis  aedificiis  terris  cultis  et  incultis  viis 
invüs  exitibus  et  reditibus  quaesitis  vel  inquirendis  silvis  forestibus  saginis  venationibus  aquis  pisca- 
tionibus  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et  immobilibus  ac  ceteris  Omnibus  quae  rite  scribi  aut 
appellari  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus,  hac  nostrae  auctoritatis  preceptali  pagiua,  prout  finnius 

40  possumus,  donamus  atque  proprietamus,  omnium  contradictione  remota,  precipicntes  igitur,  ut  nobis  in 

146.  d)   über   und   unter  possumus    und  ztvisclien  o  und  n  «o«  donamus  Rasuren  e)   das  ganze 
Eschatokoll  von  Ba.  I  nachgetragen . 

147.  [Bresslau]     a)  Ä         b)  in  dafür  gelassene  Lücke  von  ED  nachgetragen 


176  KAISKIUKKINDKN. 

dfo  dileclus''  «cp*  diotac  sodis  Kl>i>rhnrdiis  i'|)isi'ii|iMii  suii|iu'  »uci-i'ssorea  liliornni  deliiiic  lialioiit"'  pote- 
stalem  oundcni  proscriptuiU  loi-iim  Svntlu'ill)''  dicliiiii  ciiiii  omiiibus  itppi>udii'iis  suis  tmciidi  posai- 
dendi  scu  quicquid  sibi  libent  inodia  oniuibiia  ii>  iisiiin  i'pisoopntiis  iiidc  raciendi.  Si  quin  i};itiir.  qiiod 
aböt,  huiiM  uostrae  doiintionis  miiniHrriitiani  doatriiore  sivo  vioinrc  proaumot,  in  novisaiino  die  voram 
Aciilis  di>i  torincnto  iiiextingtiibili'  liiat.  Qiiod  iie  tiat,  scd  liaci-  traditio  noatra  ab  oiniiibus  iiu'orriipta  6 
pemiaiipal.  linue  cartain  iiido  roiist-riptam  nianii  propria  roborantoa  si^illi  tiostri  iiiprcaaiono  insigniri 
iussimus. 

^  Signum  domni  Heiiiriei  (M.)  regis  invictissinii.  j^ 

^  Eberhardus  caiu-cllarius  vice  Uuilligisi  archicapollani  rct-ogiiDvi.  ^        (SI.  2.) 

Data'  kal.  nov.  indietione  V,  anno  dominico  incarnationis  MVII,  anno  vcio  domni  lo 
Hcinrioi  secundi  regnantis  vi:    aetinii  Frank<iniifurt:    fVlicitor  amen.' 


US. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Atcrnluii'. 

FrankfurI   UH)T  November  1. 

Originaldiplow   im  k.  Beich-tarchir  zu  München   (A).  i& 

üssermami  Ep.  Bamb.,  proleg.  SO  cit.  —  Mon.  Boica  28",  371  n"  237  ans  Ä  =  ÜB.  des 
Landes  ob  der  Enns  2,  73  «"  Ö6.  —  Böhmer  Beg.  1018.  —  Stumpf  Reg.  1475. 

Bi'.v  auf  die  von  Ba.  I  .ipäter  hinzugefügte  Daticrungszeile  unmittelbar  nach  D.  147  ge- 
schrieben von  ED.  —  Ein  Ort  Attorhof  c.ristiert  heute  nicht  mehr;  es  i.st  wohl  der 
Hauptort  des  Attcnmue.^  gemeint.  ia 

(C.i  I  In  nomine  sanetae  et  individuac  trinitatis.     Heinrieus    divina   favento  ele- 

nientia  rox.  •Saluln-rriinia  ig'itur  ancri  eloquii  iiistitiitioiiiljiis  cnidiiniir  et  adnionciniir,  iit  tonipo^ralia 

relinqupntos*   bona  et  tcrrcna  postponentea  commoda  aeterna   et   sine  Hnc  mnnNiira  in  eelis  studvnniiis 
adipiüci  conaiatoria.     Quaproptcr   nos    doniinicia    non    surduin    nndituin    iirebentes    preceptis    et    deifieis 
oblempcrando  intenduntes  auasionibus  qiicudani  nostrae    paternac   liereditutis    locutn   Babenberc  dictum  26 
in    aedcni    et    culinen    episcopatUH    snblimando    provcximns    et    Koninnn    anctoritatc    atqne    venerabilis 
Heinrici  Vvircibnrpensis    episcopi    consrnan    ne    pari   conimiiniquc    nninium    noatri    fidelium    liini    .'irclii- 
epiaroporuni  quam  opiseopornni  abbatuniqne  nee  non  duonm  *  coniitniii  eonaultn  decrctoqne  in  bonorom'' 
aanrtac    dei    (fonilricia    Mariae    aanctoruniqne    a]ioatoloruni    Pctri    et   Panli""    nee    non    martiriini   Kilinni 
atqao    Oeorii    atabilivimua    ot    corroboravimna,    nt    et    inibi    noatrnni    parontnmque    nostrornni    celebre  3» 
habcretur  nieniorinle'l  et  ing-ia    pro    omnibua    ortodoxia    hoatia    niactaretur    aalntaria.     I'roinde    norerit 
omoiuin  noatri  fidelium  tam  prcaena  ctua  qnani  Cf  aucecaanra  postcritaa,  qnia  noa  noatrae  proprietatia '^ 
queodam  locum  Aterahof  dictum  in   pago   Atcragowi*   et   in   comifatii    Ocbohardi"   eoniitia   aifum 
ad  candrm  •   epiacopnlem  »edcm  Bnbenberc  dictnni  nna  cum  omnibua  eins  pertinentiia  aive  adbcrcntiia, 
videlicet  viciit  villi«  aoccieaiia  «ervia  et  ancillia  arcia  aedilieiia  terrla  enltia  et  ineultia  viia  inviia  exitihna  8* 
et  ri-ditibuA  qnar'lti«  vcl    inquirendi«    silvia    foreatibna    aa),nnia    vcnntionibua    ai|iii»    piscationihna    molia 

147.    r)  IT.   jii    de«,   ciiiectwa   iiciiiii»  eil    A;    rC.    Eberhardus    episcnpus    lihernni    di-liinc    habest 

poto«tat«m  auiquc  aucoeaaorca        c)  l'U.  torm.  inext.  cor.  ocuüb  dei         f )  rf»>  (/rtiizr  /lalienitifjs- 
zeiU  ron   Ba,  I  nnchi/rtraffen. 

H"«.     BrcMlauj      a;  nn  dm  Ilufhulalien  nt  C-orredur  h)   e  oder  re  Kcheint  nachgelrayen  zu  nein;  i« 

vohmrhemlich  irnr  urt/trilniflich  rrmthenlUrh  nur  in  lioiior  oder  in  hono  rifxelirMieii       c)  über 
u    ein    Ihfilii   awrtidirrtrr,    Ihrlh  nimijnrinelilrr  SIrirh  d)   da«  rrsir  e  scheinl  aim  o  r.orr.  zu 

tein  c/  daji  in  der  VI'.  nutgrlaiiHfnc  et  Itat  EI)  hier  irieder  eingefügt  1)  rnn  EI)  über 

der  Zeil*  nachgetragen         jfi  in  dafür  gtlamtme  Lücke  ron  El)  nachgetragen 


TIKIXUICII   II.     1007.  177 

molendiiii.s  relms  moliililju.s  t-t  iiiniolMliijiis  ac  ceteris  rcbus  miinihus  qiiao  rite  dlCl  vci  srrilii'* 
possuiit  *  utilitatibus,  liac  nostrae  aiutiuitatis  prcceptali  (lafrina,  proiit  Kmiissiiiio  possinniis,  donninus 
atque  proinietaimis.  (iiiiiiiiim  contradictionc  reinotii.  prfcipiciites  iifittir,  ut  nobis  in  deo  dilectiix  »cpe 
dic'te  SITUS  Elu'fhardus  opiscopiis  lilicraiii  dcliiiK-  lialicit  potcstatem  HC  »iii  successorcs '  i'iuidfin  pre- 
5  sciiptiiiii  lociim  Ateraliof  dietum  cuni  unuiibiiä  ap|)biidk'ii.s  suis  tenendi  possidendi  sen  quicquid  sibi 
libt'at  iiiodis  oninibus  in  usuni  episcopatus  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  liuius  nostrae 
donationis  ninnificentiam  destriiere  sivc  violare  pre.sumet,  in  novissinio  die  coram  ocnlis  dei  inextingui- 
bili  t'innento'^  liiat.  (^iiud  ni'  liat',  si'd  haci-  tiaditici  nostra  ab  nimiibus  inc(jrnipta  pennaneat,  hanc 
taitani   inde  conscriptani  manu  propria   loborantes  sigilli  nostri   inprcssionc  insigniri  iussinius. 

10  ii  .Signum  rlnmni  Hcinrici  (M.)  regi.s  invicti-ssimi.  jl 

ii   Klj(n'liardus  ciima-llarius  vice  Uuilligisi  archicapeilani  recognovi.  ^        (SI.  2.) 

Data'"  i<al.  iiov.  iudictioue  V,  anno  floininice  iiicaniationi.s  MVn,  anno  voro  domni 
Heinrici  .secundi  rcgnantis  VI;    actum  Franivonofurt";    lolicitcr  amen.'" 


149. 

15  Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Seedorf. 

Frankfurt  1007  November  1. 

OriginaMiphmi   im  k.  JteicJisarcliiv  zu  München   (A), 

['ssermann  Ep.  Bamh.,  proleg.  30  rif.  —  Mon.  Boica  28",  377  n"  240  aus  A  =  Wirtemh. 
T'B.  1,  247  n"  209.  —  Böhmer  Reg.  1021.  —  Stumpf  Reg.  1478. 

20  Bh  auf  die  von  Ba.  I  später  hinzugefügte  Daiierungszeile  nach  D.  147  geschrieben  von  ED. 

(C.)  1  In  nomine  sanctae  et  iudividua(f  trinitatis.  Heinvicus  di'säna  favente  de- 
mentia rex.  Salubemmis  igitur  sacri  eloquii  iustitutionibus  erudimui-  et  admouemur,  ut  tem- 
poralia  reliiiquentes  bona  et  |  terrena  ])Ostponentes  eomraoda  aeterua  et  sine  fine  mansura  in  celis 
studeamiis  adipisci   consistoria.     Quapropter  nos  dominicis    non  surdura  auditum   prebentes  preceptis  et 

23  deificis  obteniperando  intendentes  suasionibus  quendam  nostrae  pateruae  hereditatis  locum  Habenberc 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimando  proveximus  et  Komana  auetoritate  atque  venerabilis 
Heinrici  \  iiirciburgensis  episcopi  consensu  ac  pari  comniuniiiuc  onmiuni  nostri  tidelium  tarn  arcliiepi- 
scoporum  quam  episcoporum  abbatumque  nee  non  ducum  et  comitum  consultu  decretoque  in  honorem 
sanctae  dei  g-enitricis  Mariae  sanctorumque  ai)Ostolorum  Petri   et  Pauli   nee  non  martyrum  Kiliani  atque 

30  Georii  stabilivimus  et   corroboraviinns,   >it  et  inibi  nostrum  parentumqtie  nostrorum    et   Ottonis   tei'Cli 

videlicet  imperatoris  antecessoris  ac  senioris  nostri  celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro 

Omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit  oninium  nostri  fidelium  tarn  presens 
etas  quam  et*  successura  posteiitas,  quia  nos  nostrae  quendam  proprietatis  locum  Sedorf*"  dictum 
in  pago  Para"*  et  in  comitatu  Hiltiboldi''  comitis  situm  ad  eandem  supra  dictam  episcopalem  sedem 
35  Babenbcrc  dictam  una  cum  Omnibus  eins  pertineutiis  sive  adherentüs,  videlicet  vicis  villis  aecclesils 
servis  et  ancillis  areis  aediticiis  terris  cultis  et  ineultis  viis  inviis  exitibus  et  reditibns  quaesitis  vcl 
iuquirendis  silvis  *   saginis  venationibus  aquis  ])iscationibus    molis    molendinis    rebus    mobilibus    et   in- 

148.  h)  ED  hatte  zuerst  sei  (ohne  t)  geschrieben,    corrigierte  dann  das  i  hi  r  und  tilgte   die  bereits 
angefangene  Oberlänge  des  b         i)  hinter  dem  Wort  kleine  Rasur;   VU.  Eb.  episc.  suique  suc- 

40  oessores  Hb.  deh.  habeat  potestatem  k)  VU.  torm.  inext.  1)  dahinter  ein  Strich  getilgt 

m)   die  ganze  Datieriingszeile  von  Ba.  I  nachgetragen  n)   hinter   dem    zweiten  (  ein  Strich 

ausradieii,  wahrscheinlich  der  Anfang  des  aus  Veisehen  zuerst  geschriebenen  r,  igl.  D.  149.  läO. 

149.  [Bresslau]      a)  das   in   der  VU.  ausgelassene  et  hat  ED  hier  wieder  eingefügt  h)  in  dafür 
gelassene  Lücke  von  ED  nachgetragen 

Kaisenirkunden  III.  23 


178  KAISKUIKKINDEN. 

mobilibiis  ao  rrtoris  onmiliiis  411111'  liic  mtüm  aiii  ii|<|>('llni'i  possunt  quoquolibct  modo  iitilitntilius,  linc 
nostrae  aiictorilnli.t  prci't-ptnli  pa^iiiii,  prout  tiriiiiuK  posHUiiiiis,  tUuiiiniius  nt(|iic  )iroprietiiiiiU8,  oiiiiiium 
ronlradirtiono  rt-inota,  prcripicntcs  ig'itur,  ut  nobi«  in  deo  dilectus  sopo  dietnc  sedis  Kberliardiis  i>)ii- 
»copus  giiiipir  »liccossorcs  lilpcrnin  dcliiiic  liiibonnt  (»otcsliitiMn  i'Hndeni  pii'scriiitiim  looMiii"'  Sl'llori 
dk-tuui  cum  oiimibiiB  appnidiliis  suis  tciioiidi  possidi-iidi  CUinilUltUluli  ücii  i|iiic<|iiid  silii  libent  iiuxlis  6 
Omnibus  in  usum  ppiscopntus  inde  faciendi.  Si  quis  ifritur,  quod  iilisit,  liuiiis  nostrne  donntionis  iniini- 
tirentiam  dcslnioro  sive  violare  prcsiimct,  in  die  iudil'ii  conim  uciilis  dci  tormcnto  inoxtinguibili 
lual.  (^uod  nc  CVeniat,  (icd  hnpc  traditio  nostra  nb  oninibus  |iei'|)etllillitor  iliviolnbilis  permanent, 
hanc   cHrtnm  indc  ron.scriptnm  mann   propria  rubornntcs  xiplli  nostri   inpressionc  insi<,nüri  ius8imu8. 

^  Sif^miiii  domiii  Hoinrici  (M.)  rcgis  invictissinii.  H  10 

S  Kborliarilns  faiicellariiis   vice   Uuillii^isi   arfliicajnllaiii    ncn^'iKPvi.   p         (Sl.  2.) 

Data''  kal.  iiov.  iiidictioiie  V,   annn   (linniiiicr   incarnatioitis  M\  11.   anno  v(  ro  ddinni 
Hfiiirii-i  sct-iindi  rognaiitis  VI;    actum   Ki-aiikonoi'riit'";    tolieitor  aiurn.'' 


i:)0. 

Heinrich  schoikt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Holz-  i& 
gcrlingen.  Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplotii  im  k.  Reichsarehiv  zu  München  (A). 

Ussrrmann  Ep.  Bnmh.,  proleg.  30  eil.  —  Mon.  Boiea  28",  379  m*  241  am  A.  —  Wirtcmb. 
rii.  1.  243  n"  206  aus  A.  —  Böhmer  Btg.  1022.  —  Stumpf  Reg.  1479. 

Auf  ein  PergamentblatI ,  da.i  bereits  EA,  wahrscheinlich  in  der  ersten  Zeit  seiner  Thfitigkeit  «0 
IM  der  Kanzlei  Heinrichs,  für  ein  Diplom  hergerichtet  und  auf  dem  er  die  drei  ersten 
Worte  da-  Signumzeile  und  das  Monogramm  angebracht  hatte,  .schrieb  ED  nach  D.  149 
die  erste  Zeile  und  den  Te.rt  unserer  Urkunde.  Später  fügte  Ba.  I  die  Datierungszeile 
hinzu,  und  irohl  erst  nach  längerer  Zeit  (vgl.  K.  Archiv  22,  143  f.)  vollendete  Ba.  III 
das  D.  durch   Eintragung  der  zweiten  Hälfte  der  Signumzeile  und  der  Recognition.  sa 

(C.)  ^  In  imiiiine  sanctae  et  individiiae  triiiitatis.     Ilcinrifus    diviiia    favonte    clo- 

incntia    rox.  Salubcrrimis  ig-itur  sacri   eloquii   institiitiunibus  erudiniur    et   odiuoneniur,  ^  ut  tem- 

pnrnlia  rclinqucntcs  bona  et  tcrrcna  postponcntcs  commoda  aetoma  et  sine  finc  mansura  in  celis 
studeamus  ndipiMci  consiatoria.  Quaproptor  nos  dominicis  non  snrduni  aiiditiini  probentca  prcceptix  et 
deifici»  nbtemperando  intendentp»  üuniiionibus  (|uendam  nogtrnc  patornae  hcreditnti»  locum  Hnhenl)ere  80 
dictum  in  »edcm  it  culmen  cpiHcopatus  »ubliiimudn  |)rovpximn8  et  Itomana  auctoritnte  atque  vcncrnbilis 
Hcinrici  Wirciburgcn»!*  e|<i»copi  consensn  iie  jinri  eiimmunir|iie  oninium  nostri  (iililluiii  taiii  arclilcpi- 
scoporum  quam  cpiHroponim  abbalinnque  nee  non  durum  et  eomitum  eonsultu  decreloiiue  in  hunorem 
aanctac  dei  gcnitricia  Mariac  »nnctorumque  npostolorinn  l'etri  et  l'auli  neo  non  uiartyrnm  Kilinni  atque 
(ieorii  atabilirimus  et  rorroboraviniU8,  ut  et  inibi  nostrnm  parcntumquc  noatrornni  et  Ottonis  tcrcii  ab 
vidclicct  imperatori«  antcrcMori"  ae  acniori«  nostri  cclebro  liaberctur  memoriale  et  iugig  jiro  omnilms 
ortodoxis  boKlia  miictaretur  HHlutariH.  l'roinde  noverit  omnium  noatri  fideliiim  tnm  presens  etas  quam 
et  KueecKKUra  ponteritiiK,  qnia  nos  noKtrae  queiidam  proprietatiH  locum  llol/.gi'niill^a"  dirtum  in  pago 
(•Iclllllltm*  et  in  comitatn  Iltl^OlliK*  comiti»  nitum  ad  candem  8upra  dictam  opiscopalem  Ncdem  • 
una  cum  omnibux  ein«  pertinentiis    »ivc    adliacrentüa,  videlicct    vieis  villi«  accelesiis    Hervis    et    aucilli»  4» 

1411.   c)    loci»,  ohne  Abk-ürzungiizticlien.  A  i\)   die  ganze   hatierungazeile   rim    Ha.  I  tinrlii/clrar/cn 

e)  A. 
l.'jO.    ''BrcMlauj     a)  in  dafür  geUimcnt  Lücke  ron   Kh  nadiyctragtn 


HEINRICH  II.     1007.  179 

• 

areis  edificiis  terris  ciiltis  et  incultis  viis  invii.s  cxitilius  et  reditibun  quncsitis  vol  iii(|iiircmlia  silvi.s  ♦ 
veiiixtionibus  aquis  pi.scatioiiibus  inolis  nioleiidinis  rebus  iiiobilil)us  et  inmobilibus  ac  ceteris  oiiinibu.s 
quae  rite  acribi  aiit  nppcllari  possuut  quoquolibet  modo  utilitatibu.s,  liac  nostrae  auctoritatis  preceptali 
pagina,  pruut  finiiius  po»smnu.s,  doiiamus  atque  ))roprietamus,  omniuin  contradictione  remota,  preci- 
6  pioiite.s  igitur,  ut  iioliis  in  doo  dilei'tiis  ne\te  dietae  sodis  Kbcrhnrdus  eplscopus  8iii<|iie  successores 
liborani  ilidiiiic  liabi-ant  potestateiii  eundem  *  locum  llolzjijerninga'*  dictum  cum  oiniiibu.s  appendioiis 
suis  teiieiuli  possidciidi  *  seu  quie<iuid  sibi  liboat  modis  oinnibus  in  usum  c])i.scopatus  indo  faeiimdi. 
Si  ([uis  i^^'-itur,  quod  absit,  iuiius  nustrao  donatioiiis  muniticentiam  dustruere  .sive  violart!  |>resumet,  in 
die  iudicii  eoram  oculis  dei  tormento  iuextiiiguibili  aetcrnaliter  luat.  Quod  ne  eveniat,  sed  haeo 
10  traditio  uostra  ab  omnibus  perpetualiter  inviolabilis  permaneat,  haue  cartam  indc  conscriptam  manu 
propria  roborantes  sigilli  uostri  inpressione  in.sig'iiiri  iussimus. 

^  Sigmiiii''  (lomni  Heinrici  (M.)  regis"  invictissinii.  fj 

y   Eberhardus  cancellarius ''  Uuilligisi  archicappellani  notavi.'  |  (SI.  2.) 

Data''  kal.  nnv.  indictione  V,  anno  dominice  incarnationis  MVII,  anno  vero  domni 
j5  Heinrici  secundi  regnantis  VI ;   actum  Frankonofurt  "^ ;    feiiciter  amen.® 


151. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcapitel  zu  Bamberg  den  Ort  Pfürring.  Ein  Nach- 
trag von  zweifelhafter  Geltimg  fügt  die  Schenkung  von  sieben  Hofstätten  in 
und  bei  Regensburg  hinzu.  Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiploni  im  k.  ReichsarcMv  zu  München  (A). 

Gesrhichts-  und  rechtsverlässiger  Unterricht  129  cit.  —   Heyberger  Ichnographia  Babenb. 

1,  74  unvollständig  aus  A.  —  (Heyberger)  Landeshoheit,  prob,  n"  11  aus  A  =  Schuttes 
Hist.  Schriften  27  n"  4  Extr.,  =  Ried  CD.  Ratisb.  1,  125  n"  133  Extr.  —  Migne  Patrol. 
140,  277  n°  41.  —  Oestei-reicher  in  Geöffnete  Archive  5*,  81  n"  1  aus  A.  —  Man.  Boica 
28",  359  n"  231.  —  Böhmer  Reg.  1012.  —  Stumpf  Reg.  1469. 

Mit  Ausnahme  der  von  Ba.  I  voraufgefertigten  ersten  Zeile,  der  von  demselben  später 
nachgetragenen  Datierung  und  des  Zusatzes  am  Schluss  des  Contextes  geschrieben  von  ED, 
der  D.  150  ats  Vorlage  benutzte.  — ■  lieber  die  Echtheit  jenes  Zusatzes  ist  schwer  zu  ur- 
theilen.  Sachlich  hat  eine  Schenkung  von  Hofstätten  in  und  bei  Regensburg  an  dcus  Bam- 
berger  Capitel,   wie  sie  darin  verfügt  7cird,  nichts  unwahrscheinliches,  vgl.  Hirsch  Jahrb. 

2,  129;  formell  aber  entbehrt  der  Nachtrag  in  den  Urkunden  für  Bamberg  der  Amilogie, 
denn  in  D.  152  ist  der  Zusatz  hinter  der  Datierung  seinem  Inhalt  nach  sicher  als  unecht 
zu  betrachten.  Wenn  er  nun  in  D.  131  von  der  gleichen  Hand  herrührte  ivie  in  D.  152, 
so  würde  damit  seilte  Unechtheit  feststehen;  dies  aber  lässt  sich,  da  in  dem  Zusatz  zu 
D.  151  die  Schrift  des  ED,  in  dem  Zusatz  zu  D.  152  diejenige  des  Ba.  I  nachgeahmt 
ist,  nicht  mit  Sicherheit  behaupten;  nur  eine  gewisse  Schriftverwandtschaft  ist  in  beiden 
Zusätzen  bestimmt  zu  erkennen.  Bei  dieser  Lage  der  Dinge  halten  wir  den  Nachtrag  in 
unserem  D.  zwar  für  durchaus  unverbürgt  (vgl.  Ficker  Beitr.  2,  52),  betrachten  aber  anderer- 
seits die  Möglichkeit,  dass  er  mit  Genehmigung  des  Königs  hinzugefügt  sei,  bei  der  eigen- 
thümlichen  Entstehungsart  dieser  Bamberger  DD.  doch  nicht  als  völlig  ausgeschlossen. 

150.  b)  rar  Signum  ein  tiefer  stehendes  a  ausradievt;  sigüum  domni  Heinrici  (M.)  von  EA  vwauf- 
gefet-tigt  c)  regis  —  notavi  von  Ba.  III  zuletzt  nachgetragen  d)  dahinter  fehlt  vice  e)  die 
ganze  Datierimgszeile  von  Ba.  I  nachgetragen         f)  i'urt  auf  Rasur, 

23* 


180  KAIS  i:  K  r  K  K  r  M )  k  n. 

1,0.1  ^  In   nuniiiu'  saiirt««^    et    imlividiu-    trinitatis.      Hfinriciis    diviiiM    tavciito    clo- 
liii'iillit    rt'X.  SBliibcrrinii»   iptiir  sHrri   olmuiii   iiistitnlioniliiiN  (•i-ii<liniiir  et  rxliiiMiiiiMin'.   iit   tonipo- 

rali«  r(-liiii)iipiiles  bona  ol  lt>rri-nn  J  |>oiit|>i>iii-iitrH  <'iiiiiiii<i<ln'*  Ht'ti>rnn  et  »iiip  liiir  iiiaiisiirii  in  oolis 
ittiiiloauiu«  ndi|<ifiri  roiisiiiloriA.  (^iiniiroptvr  noH  ilominiriti  iioii  siiriliiin  aii<liliiiii  prolioiitrs  |)i'ft'(')itis  ot 
dfilirin  olitempiTniiilo  iiiti-iul<>iites  minxioiiiliiiN  qucndniii  iioslrni'  patcriuu'  IicrcdilatiK  locum  llaliclicrc''  5 
dirtnin  in  scdem  et  ciilineii  opiKcopntui«  siibliniuiidi<  provi'xiiiiiis  ot  l{i>inaiin  niirtoritatc  nt<|ii('  vciuriiliilis 
iirinrici  Vrirribiirfrnnsi«  cpUcopi  congeiimi  nv  pnri  coiiiniimitiiio  oiuniiim  iinstri  tideliiini  taiii  arc)ii- 
episcoporiiin  i|uiin)  ppiscopiiriini  nbbntunii|ui<  n<>r  nun  diu-iim  t>t  roniitiiui  consnltu  docrotoiiuo  in  biinorcm 
«anotue  doi  )^-nilricis  Marino  sunctoninninp  npo.ilnlornni  l'i-tri  t't  Pauli  ncc  non  martyruni  Kiliani  ntqiio 
(ii-orii  »labiliviniuii    et    porrobornvimiui,    iit    et    inibi    noNtriini    pnrpntuin<|iie    Mustrornni    et  OttuniN  li-rrii  10 

vidolicet  iinpcrntoris  nntcccssori»  nr  seiiioris  nostri  ccicbro  hnborotur    niomurialc    et    inj,'!«  pr iniliii.s 

i<rtud«xiii  boKiin  niactjirrtur  snhitaris.  Pruindp  iinvcrit  onininni  nostri  lidi'liiMii  lani  prcBpns  cta»  <|Uaiii 
i't  sui-ccMurn  posterita.",    ijnia    nos    nn^t^al'    iinondani    proprirtatis    lociini    l'toriuj^mi    dictum    in    papo 

C'helsgouiie'"  et  in  roniitatii  Nortpotiiu'  Herengeri ''  comitis  Kitiim  ad  stipcndimvi  kanonicitruiii 
in  eadi-iM  Hiiprn  dicta  cpiocop  a  I  i  scdv  COCllobitC  deo  sei'vicntilllll''  iina  oiim  onmibuK  eins  16 
pcrtincntÜN  xivc  adbcnmtÜK,  vidclicct  vicis  villis  acelcsiia  survis  et  ancillis  anis  aedifii'iiü  ^  tcrriH  eiiltin 
rt  inmltiü  viis  inviis  exitibus  et  reditibns  quaesitiü  vol  inquireiidis  silvis  titrcstlblis  Sllf^flllis'-'  venatio- 
nibus  aquis  piM-atiimibus  molis  nndciidiniH  rebus  niobilibuH  et  iuniobilibus  ac  cetcr!»  ouinibuN  i|uac  rite 
!<(-ribi  niit  nppellari  possunt  quo<|iiolibpt  modo  utilitatibux,  bar  no.strae  aiirtoritatis  preeeptnii  paffina, 
prout  lirmius  posDUinus,  donnnius  alque  proprictninus,  nniniiini  eontradietione  reuiota,  preeipicnte.«  iu-itiir,  in 

ut  dilectissinii  in  Christo  Babonbcrgcuses  fi-atros  nostri  ox  nostro  iure  libcraui  ilihine 
habeant  potcstatem  oundem  locum  PioringUll  dictum  cum  umnibus  appcndicüs''  suis  tcnendi  possidendi 
vcl  etinni  sibi  commoduin  advocatmn  ipsi    loco    niiper  dicto    siipereligendi  8>-u   (|uici|niil 

illis  libeat  miidis  Omnibus  in  usuni  foflluliitalis  '  tratcrilitatis  iude  faciendi.  Si  quis  ijjilur.  quocl 
abitit,  Iiuius  mistrae  donationis'^  munificentiam  destruerc  sivc  violare  prcsumct.  in  die  iiulicii  ciirnm  i!> 
oculi.i  doi  tiirniento  inoxtin),'uil>ili  aetornaliter  luat.  Quod  nc  evenini,  sed  haec  traditio  nostra  ab 
omnibu.i  perpctualitcr  inviolabilis  permaneat,  lianc  cartani  inde  conseriptam  manu  ]iroprin  roborantcs 
i4i(.HIIi  nostri  inprcssione  ■  iussimus  insigniri.  InBU])Cr  Knti.'^pOllC  tres  arca.*«  infl'n  (irboni  iuxta 
I)aniibiuni,'du«s  Hrunnclaite,  dua.s  Hoginbuscn  dodinni.s  et  cniifinnaimis  in  ii-<niii  fV.iiriiiii.' 

^  .Signum  domiii  llcinrici  (M.)  rcgis  invictissiini.  [i  i. 

I  KboHiardus  canei-llarius  vice  Uuilligisi  arcliieapcllaiii  recognovi.  |       (!>I.  2.) 

Data'"  kal.  iiov.  iiKncfioiif  V,   anno  dominifo   incaniatioiii.'*  MVII,   anno  vfrn  domni 
Ileinrici  ^et•undi   regnaiiti.s  vi;   actum  Frankonot'iirt:    fcnfitcr  amen.'" 


152. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcajjitel  zu  Bamberg  den  Ort  Fürth.  36 

Ffankfinl  IfX)/   November  1. 

I.'il.      UrcK^ilau       a|  Ha»  zirtilt  o  rurr.  aus  a  h)    .1;    unter  ilem  zweiten  e  eine    L'iiteyMni/e  rmliert 

II   Kh  in  iltifilr  iifltiKK'nr  Lücke  nachi/itrai/i'n,    aber  auf  liasur,    so  daiis  iimprihii/lirh  ein 
■  ■1.,-rf  Gaunnmr  (ri.ll.i.l,'   Vorifi'iuuey  narligelrur/en    sein    muss  d)    Nortgöiiuc    Hcrcnjferi 

rwn   fJI)  in  rinfilr  </•  he  nachffeJraf/eti,    nliei-   auf  liasur.     Zuerst  trar  nur  ein  Xanie,   U> 

mihi  <ler  lUs  llrnfei:  n/en  ei    um   auf  Uasiir  f)   aedifieiis  am  Km/e  ihr  7.  und 

am  Anfanr/  der  K.  Sflnifiznh  ran  El)  naehffetraf/rn,  Jedenfalls  erst  narliileni  I).  l't'J  (eefl.  daselbst 
Sole  tr »  •>"'  fi.  /.'•/  abf/esrhrieben  war  ut  die  in  der  IT',  fehlenden  Worte  t'orestilmg  »aginis 
hat   I  "drr  rini/efüiit  In   illier  drm  ersten  p  eine  ()kerldn;/e  aasi/elöseht  i|  eorr. 

nus  irohl  rnn   Ha.  I.     hie  Corrertur  ist  erst,  nachdem  die  DD.  J.'t'J.  I.'i3  aus  D.  Ifit  <•'> 

ti    fcarni ,    rori/ennminen    trarden  ki    das    letzte    i    corr.   aus    e,    eijl.   D.    t^>2    \.  k 

'-  Ire»  auf  liasur  rnn   anderer  Hand,    urlelu   auch  die  folgenden  Warte  l/is  in  usum 
/■   ■  liri'lien  hat,     l'rs/irünt/lich  stand  inpresxionc    initigniri  iussirnus,    womit  iler  Conlcrt 
i,l..  'Iir  i/anzr    Dalirrunijszeile   ron    Ha.  I  nachijetraijen. 


HEINRICH  II.    1007.  181 

Originakliplom   im  k.  Reidixurrhir  zu  München    (A). 

Replicae  et  AupUcae  der  Sfatf  Nuennherg  contra  Brandenburg  (Spirae  1569  =  Holzschiher 
Deductionsbibl.  n°48-i)  6S  eit.  —  Kiirtze  doch  .gründliche  Vorstellung  des  Hauses  Branden- 
burg -  Onolzbach ,    Beijl.  1  n°  1    ans  Abschrift  (a),   die   auf  ein  Yidimus  (b)  des  Abts  von 

5  Michelsberg   aus   dem    16.  .Jh.  zurückgeht  und  1697  mit  A  collatiomert   wurde  =  Faber 

Staatscantzley  31,  1S2  n"  1  =  Falckenstein  Nürnb.  Urk.  17  n"  8,  =  Lünig  JRA.  19", 
480  n"  1.  —  Ludewig  SS.  rer.  Bamberg.  1,  1281  n"  46  ohne  Eschalokoll  und  Zusatz  wohl 
aus  b  =  Wülckern  Hisl.  Xorimberg.  ilipl.  H20,  =  Migne  Patrol.  140,  276  n"  40.  —  Kurtze 
doch    grüiiilliche  Vorstellung,    was   mr  Varlhril  eine    l.  Domprobstei/   zu    Bamberg   gezogen 

10  (1720  =  Holzschuher  Deductionsbibl.  n°  147H),  Beyl.  1  n"  1  aus  b.  —  Geschichts-  und  rechts- 

verlä.'isiger  Unterricht  125  n"  1  aus  A  und  S33  nP  69  aus  Transsumpt  von  1699.  —  Ab- 
haudlung  von  denen  landesherrlichen  Gei'echtsamen ,  Urk.  3  n"  3  aus  a  (c)  =  Saueracker 
Gesch.  des  Hofmarks  Fürth  1,  105  =  Saueracker  Nordgauische  Staatengesch.  1,  105  = 
Fronmüller  Chronik  von  Fürth  368  mit  Verbesserungen.  —  Hegberger  Ichnographia  Bahenh. 

16  1.  73  unvollständig  aus  A.  —  Schönemann  Cod.  1,  84  n"  46  aus  d.  —  Ihsermann  Ep.  Bamb., 

prob.  16  n"  12  unrollstäudig  aus  d.  —  TW.  zu  der  bestbegründeten  Ausführung  1^,  125 
n"  1  aus  cd.  —  Mon.  Boica  28",  353  ii"  228  aus  A.  —  Facsimile  in  (Heyberger)  Landes- 
hoheit, prob,  n"  9  (d).  —  Bijhnwr  Reg.  1009.  —  Stumpf  Reg.  1466. 

Unmittelbar  nach  D.  151  geschrieben  von  Bu.  I,    der   das  ganze  Eschatokoll  später  nach- 
äo  getragen   hat.     Der  hinter  der  Datierung  iingefügte  Zusatz  (Note  n)  ist  unecht;   die  Zeit 

der  Nachtragmig  ist  nicht  sicher  zu  bestimmen,  da  der  Fälscher  sich  bemüht  hat,  die 
Schrift  des  Ba.  1  tcenigstcns  theilweise  nachzuahmen,  doch  dürfte  sie  dem  12.  .Jh.  an- 
gehören. 

(C.)  ^  In  iiüiniiie  sanctae   et    imlividur    trinitatis.      Heiuricu.s    diviiia    faveute    cle- 

85  llientia   rex.  Saluberrimus*    igitur    sacri    clumiii    institutionibusl'    erudimur    et    .idmonemur,    ut 

teniporalia  ruliiiquentes  boiui  et  terreua  |  ]iostiioneiites  coiiiinoda  aeterna  et  sine  fino  mansiira  in  cclis 
studeainus  adipisci  coiisistoi-ia.  Quaiiropter  iios  doininicis  non  surdum  auditum  i)rebcutes  preceptis 
et  deificis  obtemperando  ititendeutes  suasionibus  quendam  nostre  paterne  hereditatis  locum  Babenbero 
dictum  in  sedem  et  culmen   episcopatus  suldimando  proveximus  et  Roinana  auctoritate  atque  venerabilis 

SO  Heinrici'"  Vvirciburg-ensis  episcopi  eonsensu  ac  pari'^  communique  oninium  nostri  tidelium  tani  arclii- 
episeoporum  quam  episcopornm  abbatmnque  nee  non  diicum  et  comitum  consultu  decretoque  in  Iionoreni 
sanctae  dei  genitricis  Mariae  sanctorumque  apostolornra  Petri  et  Pauli  nee  non  martirniu  Kiliani  atque 
Georii  stabilivimus  et  corroboravinius,  ut  et  iuibi  nostruni  parentnmque  nostidium  et  Ottonis  teitii 
Wdelicet  imperatoris  anteeessoris  ac  seuioris  nostri  celebre  haberetnr  memoriale    et    iugis  pro  omnibus 

35  ortodoxis  hostia  niactaretnr  salutavis.  Proinde  noverit  omnium  nostri  tidelium  tam  presens  etas  quam 
et  suceessura  posteritas,  qnia  nos  nostrae  quendam  proprietatis  locum  Furti''  dictum '"  in  pago  Nofd- 
gOUUUe"  et  in  comitatu  Berengeri"^  comitis  situm  ad  Stipendium  kanonicoium  in  eadem  supra  dicta 
cpiscupali  sede  coenobite  deo  servieutinm  una  cum  Omnibus  eins  pertinentiis  sive  adherentiis,  videlicet 
vicis  villis  ecclesiis  f  servis  et  ancillis  areisS  *   terris  cultis    et   incultis  viis  inviis  exitibus  et  reditibus 

40  quesitis  vel  inqnirendis  silvis  Ibrestibus  sag-inis  venationibus'  aquis  piseationibns  molis  molendinis 
rebus  mobilibus  et  inmobilibns  ac  ceteris  omnibus  quae  rite  scribi  aut  appellari  possunt  quoquolibet 
modo  utilitatibus,  hac  nostrae  anctoritatis  preceptali  pagina,  prout  firmius  possumus,  donamus  atque 
proprietamns,  oniniun]  contradictione  remota,  precipientes  igitui',  ut  dilectissimi  in  C'luüsto  Baben- 
bergenses  fratres  nostri    ex    nostro    iure    liberam    dcliinc    liabeant    potestateni''    eundem    locum    Furti"^ 

•ts  152.   [Bresslauj     a)  A         b)  insti  auf  Rasur         c)   nach    He   ein  Buchslabe,    wuhrscheinUch  ein  u, 

ausradiei-t  d)    nach    pa   Rasur  e)    in   dafür  gelassene   Lücke   von   Ba.  I  nachgetragen 

i)  vor  dem  ersten  e  ein  Bvchstahe  ausradi«rl       g)  edificiis  fehlt,  vgl.  D.  l.öl  X.  f       li;  a  corr. 
aus  e 


182  KATSF.  nrnKUNDEN. 

nuncupatuin''  cum  omnibus  appeiidieiia  suis  tenendi  possidendi  vel  otiaiii  silii  vummnttum  iidvoontum 
ip»i  loco  mipor  diclo  stiperolifrondi  m>»  qnioipiid  illis  libonl  modis  omiiibu.i  in  ii.ium  eocnobily'  fra- 
temiUli«  iiid«  faciendi.  Si  quia  igitur,  (luod  absit,  Iiuiu9  no:itrae  donatioiiis''  iniiniticuiitinin  dostnirro 
sir«  violare  presuiuet,  in  die'  iuditii  coram  oculis  doi  tormento  inextinguibili  aetemnlitcr  Itiat.  Qiiod 
ne  eveniat,  aed  haee  traditio  nostra  ab  omnibus  perpotualiter  inviolnbilis  pormancat,  hniu'  riirlani  iiulo  t> 
coiucriptam  manu  propria  ruborantes  aigilli  nostri  inprosaionr  insif^iiiri  iussimus. 

^  Signum"  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

^  EhorIiard(js  cnnoellarius  vice  Uiülligisi  .ircliioapellani  riH-ognovi.  ^         iSI.  2.) 

Data  kal.  uov.  indictionc  V,  anno  doniinit."  incarnationis  MVll,  ainiu   vero  douini 
Heinrici  seeundi  regnantis  \l;    actnm  Frankonofurt;    feliciter  amen.™"  lo 


153. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcapitel  zu  Bamberg  den  Ort  Holzheim. 

Frankfurt  1007  Xavemher  1. 

Originaldiplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  CA). 

Heyberger  Ichnographia   Babenh.  1,  74  unvoUstiindig  aus  A.  —  (Hci/bcrger)  Landeshoheit ,  i6 
prob,  n"  10  aus  A.  —  Oesterreiclier  in  Geöffnete  Archive  3,  45i   n"  7  aus  A.    —    Mon. 
Boica  28",  361  n'  232  aus  A.  —  Böhner  Reg.  1013.  —  Stumpf  Reg.  1470. 

Bis  auf  die  von  Ba.  I  später  nachgetragene  Datierung  unmittelhnr  nach  l).  151  geschrieben 
von  ED. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctac  et  individuae    triuitatis.     Hi'inricns    divina    tavente    fl<'-  20 

mentia    rex.  Salubcrrimi«    i^itur   sacri  eloquii   institutionibus    erudimur    et    admoncmur,    nt    tem- 

poralia  rclinquentcs  bona  et  terrena  ^  postponentes  comnioda  aeternn  ot  8inc  finc  niausura  in  cclis 
studcamus  adipisci  consistoria.  Quaproptor  nos  dominicis  non  surdum  auditum  prcbentos  prcooptix  et 
deifici«  obtcmperando  intendcntes  suaaionibus  qucndam  nostrae  |iHtoriino  bereditatiH  Incum  Habenbcrc 
dictum  in  ücdcm  et  culmen  episcopatus  «ublimando  proveximiis  et  Hnnian.i  auctnritate  ntqup  vonernbili»  ü.s 
Heinrici  VvirciburgenHi«  episcopi  consensu  11c  pari  coniiiiunique  omniuiii  iiostri  lidplium  (am  .irihii'pi- 
■coporum  quam  epiacoporum  abbatumque  nee  non  ducum  ot  comitiiin"  fonsnltii  ilicrptoque  in  liiMKnem 
sanctae  dci  ^cnitricin  Marine  nanctorumquc  apostoloruui  l'oiri  et  Pauli  nee  nnn  martvrum  Kiliaiii  atquo 
Georii  atabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  noittrum  |>arentumque  nostrorum  •  videlicct  Ottoniü 
tercii  imperatori»  antcceitiioris  et  Kcnioris  nostri  colebre  haberetur  mcmoriale  et  iugi«  jirn  nmnihus  30 
ortodoxis  bostia  mactarctur  sahitaris.  Proinde  nuverit  nninium  nostri  fideliiini  tnni  presens  etas  qiiiuii 
ot  Bucceasura  pnsteritas,  quia  no«  nostrne  quendam  proprietatis  locuiii  llolzlioim  dirluni  in  papn 
Horevun''  et  in  comitatu  Vlonis**  coniitiH  situni  ad  Hlipendium  kanonioornin  in  eadem  supra  dict« 
«piscopali  Rcde  cocnobilc  deo  servientium  una  cum  omnibus  eins  pcrtinentÜH  Hive  adlieri'ntiis,  videlicct 
vicii  rillis  aoccieaii*    »ervi«    et    ancillis    arei»    ncdificiis    terri»    ciiIiik    et    iiiciillis   \\]h    inviis    exitiliUH  et  3li 

\&2,    i)  rgl.  l>.  tat  S.  i         k)  '/«/»  Irlzir  i  corr.  au»  0,  r«//.  /'.  l.'il  S.  k         I)  i  über  'Irr  Zrilf  iiticJi- 
ffrlraifen  ni;  das  ifanzr  Enrluiliihill  ron   lia.  I  nnrlii/elmt/rn  n)   unter  der  Diitirninr/  rtm 

np^lerrr  Hand  drr  folf/mdf,  o/fenlMir  utifchlf  ZiiHnl::  advocatun  phicitiim  iiahcnt  ante  fcHlum 
sani'ti  Micbahclis  et  ante  XLniani,  et  tunc  ilctur  ei  »erviciuin:  dun  modii  trilici,  niodius  Hilitfinis, 
porcus  induetilis,  ]>orcuR  lateralis,  porcellus,  VI  casoi,  ('  ovn,  VIII  (ralline,  una  unia  vini  vcl  40 
medonis  —  et  uma  oonslct  ex  XXX  HtAupis  — ,  du<;  (iil>fr  lUm  ^\'oli  Uatiurj  unn-  cervisif 
ciusdem  meniur^,  diio  «cobri  avenv,  nindiuit  avcnv  trituratue  (no  »cheinl  gcirxrn  irerdm  zu 
müiiMn).     Siniilitcr  flat  de  aliiii  principalilius  Imnis  sancli  (ieorfrü. 

158.      Brt*«<lau        aj  mitum    i"on    ron    tiruern'  Hand    narhr/fnir/cii,    da    die    allen  SIriihe    n  11  si/rbliflie» 

iraren.     Aiieh   Uatur  an  diener  .'<le/le         I))    in  dafür  ffflasKrne  Lileke  von   ICD  mirhf/elrai/cn        ii 


IIKINRICH  II.     1007.  183 

reditibus  quucsitis  vel  iiiquirendis  silviH  forestibus  siipnis  venationibiis  nquis  piscntionibus  molis  molen- 
diiii.s  rebus  mobilibus  et  inuiiobilibus  ac  ceteris  oninibus  quae  rite  scribi  Vel  appellari  possunt  quo- 
quolibet  modo  utilitatibus,  liae  nostrae  auctoritatia  preceptali  pagina,  prent  firmius  possumus,  donamus 
atque  proprietamus,  oiiiiiiiim  coutradictione  remota,  precipientes  igitur,  ut  dilectissimi  in  Christo  Babcn- 
fi  bergeiiscs  fratres  iiostri  ux  nostro  iure""  liberam  dehinc  habeant  potestatem  eiindem  locum  Holzheim* 
diitiim  cum  omuibus  appcnditiis  suis  teiiendi  possidendi  vel  etiaiu  sibi  eoinmoduni  advocatum  ipsi" 
loco  uuper  dicto  supereligendi  seu''  quicqiüd  illis  libeat  mudis  omnibu.s  in  usum  coenobitac''  fratenii- 
tatis  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  huius  nostrae  donationis  niunifieentiam  destruere  sive 
violare  presuniet,  in  die  iudicii  corani  oculis  dei  tormento  inextinguibili  aeternaliter  luat.  Quod  ne 
10  evcniat.  sed  haec  traditio  nostra  ab  oninibus  perpetualiter  inviolabilis  permancat,  hanc  cartamS  inde 
conscriptam  manu   pro|iria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  inssimus. 

§  Signum  doiiini  Hpiiirici  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

I  Ebcrhardus  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  ^        (SI.  2.) 

Data""  kal.'  nov.  iiulictione  V,  anno  dorainicf  incarnatioiiis  MVII,  anno  vero  domui 
16  Heinriei  secuiidi  regiiaiitis  VI;    actum  Frankonofurt;    Icliciter  amen.'' 


154. 

Heinrich  schenkt  dem,  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Nagold. 

Frankfurt  1007  November  1. 

Originahliplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A). 

20  TJssermnnn  Ep.  Bamh.,  proleg.  29  cif.  —  Mon.  Boica  28",  381  n"  242  aus  Ä.  —  Wirtemh. 

ÜB.  1,  244  n"  207  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1028.  —  Stumpf  Reg.  1480. 

Mit  Ausnahme  der  von  ED  gemachten  Nachträge  und  Correcturen  unmittelbar  nach  D.  147 
geschrieben  von  Ba.  I,  der  das  ganze  EscMtokoll  später  hinzufügte.  Die  Erivähmmg 
Otto's  III.,  die  in  der  VU.  fehlt,  hat  Ba.  I,  dei~  wahrsclmnlich  unmittelbar  vorher  D.  152 

25  geschrieben   hatte,    aus   dem  Gedächtnis  in   ungeschickter  Formulierung   eingesetzt.      Gegen 

das  Ende  des  Contextes  hat  Ba.  I  wie  in  D.  158  eine  Zeile  der  VU.  übersprungen. 
Entireder  irar  nämlich  die  ganze  14.  Schriftzeile  der  VU.  ausgefallen  und  Ba.  I  hatte 
also  geschrieben :  Si  quis  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  haec  traditio  nostra  ab  Om- 
nibus incorrupta  permaneat.      Oder   er   hatte  geschrieben:    Si    quis    igitur,    quod  absit, 

30  huius  nostrae  donationis  munificentiam  und  ivar  dann  zu  dem  in  D.  147  in  der  folgenden 

Zeile  unmittelbar  unter  munificentiam  stehenden  Wort  incorrupta  abgeirrt.  ED,  der  bei 
Nachtragung  der  Orts-  und  Grafennamen  das  Versehen  bemerkte,  besserte  es  durch  eine 
Correctur  aus:  so  ist  die  von  der  VU.  abweichende  Formulierung  der  Corroborationsformel 
unseres  D.  entstanden. 

36  (C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    dirina  preordinante 

dementia   rex.  Saluberrimis    igitur    sacri    eloquü    institionibus "     erudimur    et    admonemur,    ut 

temporalia  rolinquentes  l)ona  et  terrena  postponentes  commoda  aetema  |  et  sine  fine  mansura  in  caelis 
studeamus  adipisci  consistoria.  Quaprojiter  nos  doniinicis  non  surdum  jinditum  prebcntes  prjceptis  et 
deiücis  obtemperando  intendentes  suasionibus  quendan»   nostrae    pateruae    hereditatis    locum  Babenberc 

40  1.53.   c)  iu  ron  iure  und  eu  von  seu  von  neuerer  Hand  iiachgezoffen       dl  1  corr.  aus  einem  Buchstaben 

7)iit  Unterlünf/e       e)  über  p  ein  Strich  ausradiert  und  ausgewischt        f)  t^gl.  D.  151  N.\ g)  über 

der  Zeile  nachgetragen         b)  die  ganze  Datierungszeile  von  Ba.  I  nachgetragen         i)  kk  A. 
154.  [Bresslau]     a)  A 


184  K.VISi:  in'KKlN  DKN. 

dictum  in  .sriiiMii  il  riilini'ii  t>|ii!iro|iHliis  )iul>liiniui<l<>  iirovcxiniiis  et  Ki>iiiaiia  aiirtoritnti'  at<|ii('  voni'iitbilis 
Hcinrici  Vllir^■ibu^{rl•n*i^  r|ii>ro|ii  roiiRciiNii  «r  pari  ('oiiiiiiiiiii<|iio  (iinniiini  iioslri  tideliiim  laiii  iiiiliiopi- 
seoporiini  qunin  p|>iiicoporiiiii  abbntiiniqiiv  nvr  iion  iliit-inn  et  roniitiim  coiisiiltii  deeretoqiio  in  boiiorcm 
sanrtae  dci  pcnilririü  Mnriae  saiirlorum<|ii(<  npustoloriiiii  l'ctri  rt  Pauli  iirc  nun  niartiriini  Kyliani  al(|iio 
Ornrii  »ijibilivinin.H  i't   rorrolioraviniiis,   ut   <>t   inibi   noülriiin   par(>ntnmi|UP    noüfroruiii   VKlolil'Ot    (.)ttunis    6 

tercü''  videlicet  iiii|i<'rati)ns''  nutocessoris  vi  senioris  nnstri  oelcl>re  halicroitir  moniorialc  et 
in^s  pro  omuibiis  ortodoxis  hostin  ninctnrotur  ünliitariü.  Troindo  novorit  oniiiiiiin  mistri  tidi'liiiiii  taiii 
prt>«<>nii  Pins  i|iinui  snoccwiiirn  postrrita.»,  <|iiia  nos  nosirac  <|U('iiilniii  pinprictatis  lncnni  Nü^alta''  dictum 
in  pnjru  NilJJjalfJOmie"'  rl  in  foniilatti''  \\  Cfilllicrii ''  riiniitis  sitiiiii  ad  oandoiii  siiprn  diclani  rpisco- 
paloin  sedoni  Uabonbprc  diclnni  mia  ciini  oninibus  eins  piTtinenliis  sivc  adbcrcntiis,  vidclint  vicis  villis  10 
nccrlrKÜs  »i'n'i»  et  nncilli-i  arci»  ai'dititii»  terris  cnltis  ot  ini-iiltis  vüs  ot  iiiviis  pxilibiis  et  rcditiliiiü 
qtiaPKitis  rt-l  iiiquin-iidis  silvi»  t\ir<<iitibui>  snfönis  veuntionibu»  aquis  i)iK('ati»iiibnN  iiiolis  uiolondiuis  rebus 
niobilibu«  «t  ininiobilibns  ac  ccteri»  oinnilms  qunc  rite  scribi  aiit  nppellari  possnnt  qnoquulibct  modo 
iitilitalibus,  bac  nostrne  nuctoritati«  preceptnli  pnj^inn,  pront  Krmiiis  possumiis,  donniiiiis  atqno  proprictaniiis, 
omnium  contrndirtioni-  rcmotn.  pryoipientes  ifritnr.  ut  nnbis  in  deo  dilectus  sepc  dit'tac  spdis  Kborhardiis  15 
rpisi'opu»  suiquc  »ucci-ssciros  libernui  dcliinc  habeal"  potcslatoni  rumloui  presoriptum  loetini"  dictiini 

cum  oinnilms  npppudiciis  suis  tciiendi  possidendi  svu  (|uici|uirl  sihi  libcat  inodis  iniiiiibus  In  msumi 
episcopatus  ind<>  fnoirndi.  Et'  Ut  liace  nostrac  tfaditinnis  aiietoritas'^  Inrorrupla  ixTuianent, 
hanr  cartniii  inde  cousfriplain   uiauu   pmpria   robornnics  higilli   iioslri    iii|iris>iiiiii-   insiL'iiiii   insslniiiN. 

^  Sijjiiuiii "  doiiini  Hoiurici  (M.)  regis  invictissinii.  jl  so 

I  Eborliardus  caiu-cllaiius  vice  Uuilligisi  ariliicaiicllani  roeogiiovi.  ^       (SI.  2.) 

Data   kal.   nov.  iiulictioiic  V.   anno  ddiiiiiiiee  incaniationis   M\  II.   anno   vci-o  donnii 
Heinrici  spcundi  rognanlis  \'l :    actum   Krankonufurt ;    fclicitcr  amcn.'^ 


155. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihvi  gegirnndeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Deggingev.  s5 

Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldijiloiii  im  k.   Beiclisarchir  zu  München  (A). 

l'ssermann  Ep.  liamh.,  prolep.  ^9  dt.  —  Srhultex  Hust.  Schriften  336  n"  4  Knvollsiftndig.  — 
.1/0.1.   Boica  28",  375  v'  239  am  A.  —  Böhmer  Reg.  1020.  —  Stumpf  Reg.  1477. 

D.  i5/5  ist  das  ernte  Stück  einer  Serie  von  lilanipicis,  auf  denen  Bn.  J  die  Königs-  und  30 
Kanileruulcrschri ft  voran fgc fertigt  hat.  Er  hat  dabei  wohl  D.  149  ah  Schrcihmuster  be- 
nutzt, eine  Urkunde,  in  welcher  ED  am  Raummangel  beide  Formeln  in  eine  Zeile  gebracht 
hatte,  und  sich  ihm  darin  durchweg  nngeschlossen,  leifwohl  ihm  nelb.it  die  Raumrerhdltnisse 
dazu  keinen  Anla.ss  gegelten  hätten.  Auf  dicsetn  Blampiet  trug  er  dann,  D.  l.'iO  ah 
Vorlage  iH-nulzcnd,  das  Eingangsprotokull  und  den  Conte.rt  ein,  bis  auf  die  von  ED  nach-  36 
getragenen  Orts-  und  Grafennamen.     Die  Datierungszeile  hat   lia.  I  später  hinzugefügt. 

(('.!  ^  In  nomint'  t»anctao  ot  individuao  trinitatiH.      Ileinricus  ilivina   t'aviiiir   Av- 

incntin    rcx.  .Salnbirrimi«  ifnlur  »arri  oloqnii  inKtitutionibns  ■•rudimiir  et  ndmonemur,  111  tciiipnralla 

relinqiiente»  bona  S  '"'  lerrenn  po»tpiincnt<'»  cuminoda  neternn   et    sine    tiiie  inauHUrn  in  celi*i  stucliMiinus 
adipiiK'i    roiuiatoria.      Quapropter    nos    doniinieis    iiou    '.nrduni    nuditum    prcbenles    preeeplin    et    deificis  40 

^'A.   M  t<>rcii  videlicct  imperatnri«  auf  Hn»ui         .     .»  ilnfdr  gelaiume,  LOcke  ron  KI)  nnrliijelrufirn 
A)  lia.  I  hatif  zurrKl  cninitu  iiturhrirlirn,    iran   EI>  in  i-omitatu  corriffirrlc  v)  umiu.it/ifill/tf 

LOrkt  für  dm  OrUnamm  f/  et    -      unctoritnji  auf  Hamir  ron   KD  i/Mchriehen,   r;;l,  tlie   l'or- 

brmrrk-uni)         g)  da*  ganze  Ktrhnloknll  ron   lia.  I  nachpetrar/en. 


FI  i:  IM!  IC  11   II.     1007.  185 

obtempeiaiiilu  iutiiulciitea  sunsionilju.s  ipu  lul.uii  •'  uustiMi'  (iiitermio  hcrcditatis  locuin  Hiibenberf  dictum 
in  sodeni  tt  ciilnioii  episcopatiin  sul>liiiiuM<t<i  |piiivixiniu.s  et  Hninaiin  aiictoritate  ati|ii("  vciierabilis 
Heiuric'i  Viiirciliiirj^ensis  oiiisuopi  eoiisensii  hv  iiari  cciiminmiiiiu'  iiiiiniiiiM  iiostri  Kdcdiiiiii  tani  arcdiiopi- 
si'opnriiiii   ({"am    (■[■i.st.-oporiini   al>IiaTiiini{iic   iicc    imiii   diu-mii    vX   (-(iitiitiini    (-uiisiiitii   dc('rrto(|ii('    in    limiort^iii 

5  sanctao  dci  {fcnitiii-is  Mariae  saiietoriinuiuc  apostoluiiiiii  l'eti'i  et  l'aiili  uuc  nun  inartinnii  Kiliani  at<iue 
Ooorii  stabilivinuis  et  oorroboravinius,  ut  et  inihi  lutsti-tim  ])ar('iituiiH|<[e  uostronini  et  (Utoiiis  tertii 
videlicft  iin|M'ratiii-is  anteeessoris  ac  scniorüs  iiostri  ci'li'hri'  haiM-ri-tiir  itieiimriab-  et  iiij^is  pro  (jiiiniltus 
(Htodiixis  huütia  iiiaetaretur  salutari».  Troinde  noverit  oimiimii  no.stii  lid<dium  tarn  preseiis  etas  quam 
et  .siieeessiira   posteritas,    (piia  iios  uostiae   iiueiulam   pnipiictatis    Icieuiii    lecginguil       dietuin    in    pago 

10  KioZüin''  et  in  edmitatu  Sigfiliardi **  eoiiiitis  sitiim  ad  eandem  sii|jia  dietam  episcopaleni  .scdem  una 
eiiiii  «itiiniliMs  eins  pertinentiis  si\-e  adliaerentiis,  viilelieet  vieis  \illis  aeeelesiis  servis  et  aneliiis  areis 
ediKeiis  terris  eiiltis  et  ineiiiti.s  viis  iuviis  exitibns  et  reditiliiis  ([uaei-itis  vel  inniiireiidis  silvis  veiiationibus 
a<|iiis  piseatioiiibiis  luolis  nioleudinis  rebus  iiud>ililiiis  et  iiiiiiobilil)Us  ac  ceteris  oiiinibus  quae  rite  scribi 
ant   appellari   pussniit   qiiiM|inilili<-t    iimd"     iitilitatihus.    liac-    leistrai'    atietoritatis   iiroceptali   paffiiia,    prout 

13  tinuiiis  |i(>ssumiis,  douaiiius  at<iue  proprietanms,  onininiu  eontradietioiie  remota,  ])reeipieutes  i^'itur,  ut 
iicibis  in  deo  diieetus  sepe  dietae'sedis  Eberbardus  e])iseo]ins  suique  successores  lil)eram  debinc  liabeant 
]iotestateni  cuiideni  ioenni  Tccgmgun'^  dietnni  eum  onniibus  appendicüs  suis  tenendi  possidendi  seu 
iHiie(iuid  sibi  libeat  nnxlis  .mniilins  in  nsiini  episeiipatux  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  qnod  absit,  huius 
nustrae   donatiniiis  nninitieentiani   destruere  sive  violare  prosnniet,    in   die  iudicii  coram    oculis    dei    tor- 

20  mentii  inexting'uibili  acterualiter  luat.  Qnod  ne  eveniat,  sed  liaec  traditio  nostra  ab  Omnibus  perpetu- 
aiiter  invinlaliilis  permaneat,  lianc  eartani  inde  emiscriptani  manu  prnpria  rnborantes  sif,'-illi  Udstri 
iiiprcssione  iusi<>"niri   iussinnis. 

I  Sigmuii  domni  Hcinrici  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

I  Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligi.si  archicapellaiii  recoguovi.  |        (SI.  2.) 

s.i  Data''  kal.  iiov.  indictione  V,  anno  dominice  incarnationi.s  MVII,  anno  vero  doinni 

Heinrici  secundi  regnantis  VI;    actum  Frankonofurt ;    feliciter  amen.'' 


156. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Nusshach. 

Fniiikfini  1007  November  l. 

30  Originaldiplom  im  k.  Reichsarehiv  zu  München  (A). 

üssermami  Ep.  Bamh.,  proleg.  29  eil.  —  Müik  Boica  28",  38H  n°  243  aus  A.  —  Böhmer 
Reg.  1024.  —  Stumpf  Reg.  1481. 

Auf  einem  in  der  Weise  von  D.  155  hergerichfefen  Blancfuet,  in  icelchem,  tcie  hier  deutlich 
zu  erkennen  ist,   auch   das  Siegel  oder  icenigstens  die  Einschnitte  für  dasselbe  bereits  an- 
35  gebracht    icaren,    trug   Ba.  I  das    Eingangsprotokoll   und    den    Context    ein.      Ob    er   die 

Datierung  gleich  in  einem  Zuge  mit  dem  Confexf  geschrieben  oder  später  hinzugefügt  hat, 
ist  nicht  mit  voller  Bestimmtheit  zu  sagen:  ebenso  müssen  wir  dahingestellt  lassen,  ob  die 
Nachtragung  des  Ortsnamens   an  der  ersten  Stelle   von   Ba.  I  oder  von  ED  herrührt;   die 

155.    [Bresslau]     a")  en  auf  Basur         \\\   in  dafür  (/etassene  Lücke  von  ED  nachr/clragm  c)   die 

40  yanze   Datieriingazci/e    i'on    IIa.  I   nachgetraf/en.     Etwas   oberhalb   (kr  jetzigen    Dat ierunggzeile 

hatte  er  zuerst  eine  blinde  Linie  gezogen  und  darauf  data  geschrieben,  hat  dien  n'ort  aber  nach- 
her ausradiert. 


Kiiiserm-kunden   111. 


24 


186  K  AISKUrUKl'XDKN. 

ühri{t<'n  imchiirlrniirufu  Xaiiifii  sind  sirhrr  roii  Ha.  1  ijcsrhricbfii.  Als  Vorlitiir  hat  li.  144 
gedient.  FnUs  dir  liiiliening  iiarhgetrayni  ist,  was  wir  nirlil  sicher  feslstellni  kiiinwti, 
trSre  D.  1S6  als  das  spfltest  geschriel>cne  Sliick,  im  dem  wir  diese  ErscheiHung  hcoharhtcn 
künum,  auzHueheii.  demgemttss  also  auch  die  Iel2le  der  rom  1.  November  1007  dallerleii 
erkunden,  deren   Vonterl  schon   vor  dem   1.  Xoveniher  geschrieben  ist.  ,, 

{('.)  p  In  iioiiiiuf  saiii'tai»  et    iiulividuc    trinitatis.      Hcinrii'us    diviiia    t'avciiti'    ilo- 

lllOntia    IVX.  SiiliilnTriimis"  i^ritur  snrri   <-l<)<iiiii    iiislitiitiniiiliiis  iMiiiliiiiiir  rt   iiiliiiniu'imir,    iit   tciii- 

puralin  ri'liii(|iiciitos  bona  «-t  ti-rrma  |ioist|ii>ii(>iiteK  i-oiiiiiioda  ^  notonia  t-l  sine  liiu'  iiiiiiisiiia  in  rylis 
»Kidi-aiiiii»  ailipisfi  rimsistorin.  yiia|ii<>|ilii'  iii«s  ilKiiiinicia  mm  siinluin  Hiiditiiin  pirlii'iitt's  |iriM'('|vtis  i't 
ik-iticis  olil(Mii|ioramlo  intoiuli'iitt's  »iia.sioniltiis  i|iifiuliiiii  uostrao  patonini'  lirroiliialis  loniin  Halpoiilx-rc  lo 
ilictuin  iu  spdein  et  ciiIiiumi  cpiscupatiiN  Biibliiiiaiulo  provrxiiiiiis  et  Kuinaiia  aiiclDrituto  atipio  vi>iii>i'al>ili>i 
Heiurici  Vvirciliurpciisis  episoopi  cuiisciihu  ac  pari  cuniiiiiiiii(|iio  oiiiniinii  iiuNtri  lidcliiini  taiii  arclii- 
rpiscopuriiiii  <|iiaiii  episcnpnruiii  al>liatiiiiii|M(-  ncc  noii  diu-iini  et  comitiiin  cuiiHiiltu  (lfcrt>to<|iic  !ii  lioiinri'iii 
>aiirtae  «Ici  f^ciiitririK  Mariac  »aiicti>riiiii(|iii'  apoxtoinriini  Pptri  et  Pauli  nee  noii  niarliriiiii  Kylinni  at(|iit' 
(icorii  stabiliviniiiK  et  ('(iiTiibiiravinins,  iit  rt  iiiilii  Mustriiiii  pairiitiiMii|iii'  nnstrnriiin  ci'li'brc  lialieiitiir  i;i 
nicniiirialc  et  iiips  pm  ••iiinibii.s  urtoiloxis  bostla  nwu'tari'tur  .salutanx.  I'roinilc  novorit  oniiiiiiin  iioNiri 
liitflinin  taiu  pn'scns  etns  (luani  et  succcssura  posterltas,  ipiia  mos  mistrae  i|iii'Milaiii  proprietati»  Iikmiiii 
Nuzpach''  ilietiini  in  pago  Jlortenoviia *■  et  in  eiiuiitntu  Hessini''  eoniitis  sitiiin  ail  eanilein  .sii|iia 
(lictam  ppiscopaieni  srdem  Habcnbcrc  dictam  eiini  omnibnis  eins  pcrtinentiis  sivo  adhercntiis,  videlicrt 
vieis  villis  aeeelesiis  caiicllis  servis  et  ancillis  areis  aeditieii.s  terris  ciiltis  et  ineulli.s  viis  inviis  exitibns  äo 
et  rctUtibuij  ipiaesitis  vel  in(|uirendis  silvi»  forestibun  üairinis  venati<>nil>iii<  a(|iiii<  |ii.seaeiunibn8  niulis 
inolendinis  rebus  inobilibus  et  inmnbilibns  ae  eeteris  oninibns  «[nac  rit<'  seribi  vel  appellari''  possinit 
<|no<|nolibet  modo  utilitatilms,  hae*'  uostrae  auetoritatis  preeeptali  pa^'iiia,  prnut  tirniiiis  poDsiinuis, 
donamus  atque  proprietanius,  uinninm  eontradietiunc  reniuta,  preeipicutes  ig-itiir,  ul  in  deu  dileetiiB 
nobi«  sepe  dict^  sedi«  Eberhardus  episcopus  liberam  dehinc  babeat  potcstateni  sninue  suceessnreK  f  ii 
eundpin  loeuni  ^UZpaeh''  ilietiim  eum  oinuibus  nppcudieiii«  Kuis  tcuendi  possidcudi  seu  ({uici)nid  sibi 
libeat  niodis  oaniibns  in  iisuni  episcopatus  inde  faeiendi.  Si  qiiis  ifritor,  qiind  absit,  hiiins  nostrae 
douationiH  munitieeuttani  <lestruere  sive  violjire  presnniet,  in  noviNsiino  die  torniento  ine\tin;^uil>ili 
eiirain  oeiilis  dei  hiat.  (/ii'mI  ne  liat,  sed  liaii'  traditio  nusira  ali  onniilmN  ineornipla  piTiiiaiK-at.  bane 
eartani   inde  conHeriptani  mann  propria  ruliorantes  »igilli   nostri   inpressione  insipiiri   inüMinniN.  30 

?i  .Si<niiini  (Inuini   Hoinrit-i  tM.)  rcKis  invietissimi.  H 

^   Kliorliardiis  oanecllarins  vici'   l'uHli^isi   areliicajM'llani  reeognovi.  jj        iSI.  'J.i 

l)ata  kal.  nov.  indietione  V,  annu  doniinicc  inearnat|ii)nis]  MVII,  (anmi  veni|  (Imiini 
lleinrici  seeiindi   rej^nantis  vi ;    actum  Frankonofurt ;    feiiciter  amen. 


157.  3i 

Heinrich  schenkt  dem  con  ihm  (jef/riindeten  Bisthuni  Bamberf)  seine  theils  von 
seiner  Mutter  ererbten,  tlieiU  von  der  Rilint  empfangenen  Besitzungen  zn 
ReichenhnIL  Frankfurt  UH)7  Nuvemhrr  I. 

(triginaldi/ilom   im   k.   lieiehsarrhir  zu  Münrheii   (A). 

L'ssermann  Kp.  Hamh.,  proleg.  HO  dt. —  Ocstcrreicher  in  (ieiiffnele  Archive  /'',  HH9  n"  I  aus  i.i 
A.   —  Mon.  Hoira  2ff ,  S/H  n'  538  aus  A.  —  liiihmer  Reg.  1019.  —  Stumpf  Reg.  ItTH. 

IM.  '^Breatlan]  «'  ,1  >ii  1«  dafür  iiehminie  lAIcke  nnchijeiroqcn ;  oh  ron  ED  (»Irr  lin.  I,  ist  nicht 
tifher  tu  nilurltri'lm  cl  in  dtifOr  t/elaiumf  Lflclre  ron  Ho.  I  nachf/ctroffcn  <1)  '/««  rmlt  p 
rorr.  Oll»  b  ei  r  rorr.  aiu  e  f;  ciriurhrii  firm  ureilrn  iinil  ilrm  ilrillrn  h  kleine  Rasur. 


IIKFNRKMl   II.     1007.  187 

Auf  ein  in  (Irr  Weise  von  D.  loö  herijcriditetrs  Bliniqiwt  srhrich  lin.  T  iiiiniitfi'lhur  nach 
D.  14.8  (YU.  I)  das  FÄnyangsprulokoU  und  den  Confext  soivie  die  Datierung.  Für  einen 
in  der  Dispositio  abweichend  forniiilierlen  Satz  benutzte  er  ein  von  ED  verfasstes  Dictat, 
welches  in  der  Pertinenz formet  nirh  (dt  1).  147  (VU.  II)  oder  ähnliche  Stücke  anlehnt. 
5  Den  Gra/ennamen,  melleirht  a/nh  dm  Gaiinamen,  hat  Ba.  I  Kclbsf  spriter  nachgetragen.  — 

7)rt.s-  DO.  I.  431  über  die  Schenkung  der  Saline  Reiehenhalt  an  Heinrichs  Gro.ssmutter 
.Judith  steht  ZH  D.  157  in  keiner  Beziehung.  —  Ob  D.  157  früher  oder  später  als  D.  158 
entstanden   ist,  liisst  sich   nicht  entscheiden. 

(C.)  I  In   iiiiniiuo   saiictue  et    indivifluu    trinitatis.      lieinricus    diviiia    prcordinantc 

111  t'leuieiltia    rox.  Salulienimis    ijritui'    sacri    cloiiuii    institutioniljiis    ermlinuir    et    ailnioneiiiur,    iit  I 

teni])iiralia   i rliiuiui'iitcs   Ikiiiu  et  terrona   postjjoiu'iites  conmioda  aetcnia  K  et  sine  fino   inansiii'a  in   cflis 

stiuloanuis  adipi»ci   consistoiia'''.     Quapvopter  nus   ilominieis    non    surdiim    anditum    prebentes    preceptis 

et  deitieis  obtenipcrando   intcndentes  snasionilms  <|Mendaiii  nostrae  ])atenic  hereditatis   locum  Babenberc 

dictum  in  scdem  et  eulnien  episcopatus  subliniand"  provexinins  et  Komana  auctoritate  atqne  venerabilis 

15   Heiurici  \'uircil»ur;^'t'nsi.s   episcopi   eonseusu   ae   pari   eoniinuniijiie   oniniiiiri    nostri   Hdelinni    tain    arciiiepi- 

scopuruin  quam   episcojnnaim  abbatumque    iiec    non    clucum    comitum    eonsiiitu    decreti)(|ue    in  honorem 

sauctae    dei    genitrieis    Mariae    sanctorumc|Ue    apostolorum  Petri    et  Pauli    nee    non'^    martirnm   Kyliani 

atque    (ieorii    stabilivimus    et    eorrol>oravimus,     ut     et    iiiil)i    nostrum     jiarentumque    nostrorum     etdebre 

halxMctnr    nieiuciriale    et    iugis    pro    Omnibus    ortodoxis    hostia    mactaretur    sahitaris.      Proiude    noverit 

::ii  onniiuiii   nnstri   üclclium   tarn  presen^'   etas   quam   et  successura  posteritas,    qnia  nos    talia   boiia   atquc 

prcdia,  (|ualia  beatae  luemoriae  inater  nostra  in  loco  Halla  dicto  et  in  pago  Salz- 
burcgouui''  in  comitatu  vero  Thiemonis*  comitis  visa  est  proxime  vivens  possedisse, 
insiiper    et    talia,    qixalia   in   nuper    dictis    locis    nobis    proprietavif    domna   Rilint,    ad  u 

candeui  *   episoopalem   sedem   iJabenberc  dictani  una  cum  omuibus  eorum   pertinentiis  sive  aderentiis, 

■>ö  videlieet  *   servis   et  aucillis   coftilocis  sive  patellaruiii  liicis,    quae  vulgariter  pfansteti  vo- 

Cantur,    ac    aediticiis  terris  cultis  et  inoultis  viis  inviis  exitibus  et   reditibus   (incsitis  vel   inquirendis  * 
rebus  mobilibns  et  inniobilibus  silvis  COHlUlunitatlbus  ac  eeteris  omnilius  quae  rite  scribi  aut  appeilari 
possunt  *   utilitatibus,   bac  nostrae  auetoritatis  preceptali   pagina,    prout   tirmissime  possumus,    donamus  I 
at<|ue   proprietamus,    omnium   contradictione  remota,    precipientes  igitur,    nt  nobis    in  deo   dilectns  sepe 
30  dicte  sedis  Eberhardus   episeopus   liberam  dehinc  habeat  potestateni  ac  sui  successores  eadem   prcdia 

atque  bona,    euiuscumque    noniinis    vel    ixtilitatis    sint,    in    supra   dicto    loco  Halla    sita 

teuendi  possi<lendi  seu  quic-i|uid  silii  libcat  inodis  omnilius  in  usum  ('|iiseo)iatus  iiide  faciendi.  tSi  c|uis 
igitur,  (piod  absit,  huius  nostrae  donationis  munificeuciam  destruere  sive  violare  presumet,  in  novissimo 
die  coram  oculis  dei  inextinguibili  torniento  luat.  C^iiod  n(^  6at,  sed  baec  traditio  nostra  ab  onniibus 
35  incorrupta  permaneat,  lianc  cartairi  inde  C(.»nserij)tam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione 
insigniri   iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.i  regis  iuvictis.simi.  ^ 

y  üjjerliardus  cancellarius '   vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovi.  \\      (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominice  incarnationis  MVII,  anno  vero  donnii 
40  Heinrici*^  secvmdi  regnantis  vi;    actum  Frankonofurt;    feliciter  amen. 

157.  [Bresslau]  a)  das  erste,  s  sofort  corr.  «».■.  st  li)  on  corr.  aus  ec  c)  A  d)  Thiemouis 
in  dafür  gelassene  Lüche  ron  Ba.  I  iuicli;/cti-<i(/en;  ol>  auch  der  (rauname  nachgetragen  M,  lässt 
sich  nicht  bestimmt  entscheiden  c)  proprietavit  auf  Rasur         f)  am  n  Correctur        g)  am 

ersten  i  Correctur. 

24* 


188  K  AlSr.  Kl'ÜKl'MtKN. 

158. 

Heinrich  srlifukt  dem  von  ihm  gegründeten Bisthum  Bamberg  den  Ort  MuUighofen . 

Fniiik/iirl  lOOT  Noremhtr  1. 

Originaldijiliim   im  k.   Hrirlisurrhir  zu   }tii»rhni   (A). 

l'ssertmim  Ep.  Bnmh..  proleg.  •J9  rit.  —  .1/«»/.  Hnirn  :28",  369  u' 236  aus  A  =  Vli.  dis  ■, 
LoHiies  oh  (hr  Efiiis  i>.  7-J  n"  55.  —  Biihmrr   linj.  1()17.   —  Sliinipf  Reg.  1474. 

Auf  ein  in  der  Wrisf   von  D.  l-')ö  ht'njerichMes   lilamiufl    sihriili   Hu.  l    im    vugxton   An- 
schluss  an  D.  //.■>  und  in  nnnn  Ziii/r  das  l'Aiitinnfisprntiikrdt ,  dm  Cnulixl  und  die  Ddlicniii;/. 
l)ic  ausgeliisxcncn   Orts-  und  (irnfmmimni  hui  vr  selbst  später  mieligelrdtjeii ;   er  hui  tuult 
dabei    nicht    betnerkt,    duss    er    beim   Copieren    der  Vü.  ähnlich    wie   in  D.  154  eine  ganze  w 
Zeile  iil)erxprungen  halte. 

(C.)    i|    In    nomine    sanotao    et    indiviihic    trinitatis.       Heinrieus    divina    rlcmcnlia 

prcorninnntc    rcx.  .Snluliorriinus*    ifritiir    siioi'i    ('liM|iiii   iiistitiitioiiilius    onidimiir    et    ailiiiiiiiininr, 

nl  tcmpornlia  roliiic|iieiite.s''  lioiiii''  i't  trrrriin  |insf|iuiioiiti'8  cuiiiiiKKln  at-toriin  S  et  siii<;"  liiic  iiiniisiira 
in  rrlis  NtiKiciiiiuis  nilipisri  coiisixtoi-in.  (^iiii|irii|iti-r  iio.s  (liiiniiiifis  iiiin  siiriltini  niKlitiiiii  pri'lienti's  |ir<'-  ir> 
ci>|ili»  et  dcificis  iilitoinporniiilu  intendentcs  8iin.siuinlju.s  i|Ucni1nMi  iKistr.ir  |i«lirnac  liirrditiitis  Im  iim 
KaliiiilxTc  dirtiiiii  in  .sod)'!))  et  enlinon  rpis('0|intns  snhiiniiiiido  provc\!niiis  et  Koiiiiuin  aiiolnritiitc  nti|iic 
vcnerabilis  Heinrici  Vuirciburjrensis  epi.scopi  conscuisu  ac  pnri  ciininiunii|tic  omniiiin  nostri  tidvliiiin  tum 
nrchiepi.HCoponini'l  qnani  episcoponini  ablintiiniijuc  ncc  non  diu-iini  et  roniitum  oonsultii  decret<>>|iie 
in  honorem  «anctao  dei  penitrici»  Marine  8nnctoriinii|iii'  apdHliduriiin  l'etri  et  Pauli  noc  non  inartirum  so 
Kvlinni  atipie  fJeorii  Ktnhilivinins  et  eorrohornviiniis,  iit  et  iuilii  nustniin  pnri'utiiinc|ii(>  nostrorum  ccleliro 
lialierftnr  nicnioriale  et  iufris  pro  iminiliiis  ortodoxis  liostia  iiiaetarctur  saliitaris.  I'ri>inde  novcrit  f>nt- 
niani  no8tri  tidelinni  tnni  presens  etas  ijuani  et  siiecessurn  po.stcritas,  ijuin  nos  iiostrae  i|M>'Milai]i 
proprietnti.«  locnni  ^[atllf;llof '"  dictum  in  pafr<i  Matlljlf^outmc"'  et  in  eoinitatu  Gebeliardi''  i-omiti.i 
«itnm  nd  enndcni  .iiipra  dictnm  episcopnieni  sedeni  Ilabenlierc  dictam  una  cum  omniliii.s  eins  pertinentiis  :!.'i 
»ITC  adlicrentÜR ,  videlicct  vici»  villi«  nccclcsiis  servis  et  ancillis  nreis  aeditieÜM  terris  cnltis  et  iucnltix 
vii»  iuviiü  cxitihnK  et  reditiliUH  quaexitiK  vel  inquirendix  »ilvi«  forcRtilins  snginiH  venntionilms  ai|iiis 
piücationiliUN  mnlix  niolendiniK  rcbu»  moliililins  et  inmuliilibus  nc  ceteris  omnilius  iiune  rite  scrihi  vil 
nppellari  powinnl  quoqiioliliet  modo  iitilitntil)us,  line  nu.strac  nueforitatis '  preceptali  pn^'ina,  proiit 
finniu«  poMunniN,  donamui;  ntque  proprietnniu.s,  <ininium  coutradictione  remofa.  precipientes  iffitur,  ut  .10 
in  deo  dilectn»  noliis  »epc  diete  «eili«  Klierhnrdus  episcopuH  lilieram  deliiue  lialieat  pote«tatem  Huiipie 
«neceiw<ire»  eiindem  loeum  Matllghot"''  dictum  cum  nniniliux  appenditiis  suia  tenendi  jidHsiili^ndi  seu 
quicquid  *ibi  libcat  niodin  omnibiiB  in  tisum  epiaeopatUH  inde  fatiendi.  Si  ipiiM  iffitur,  quud  absit.  Iiiiiun 
noKtre  donati<ini»  muniticenciam  dcHtruerc  nive  violarc"  »  conscriptaiii  manu  propria  ro)>orante>i  sihriili 
no-ilri  inpre»«ione  inoiipiiri  iiisHimnH.  35 

^  >Sigiinin  rlonini  Heinrici  (M.)  regis  invietishinii.  f, 

I  F]berliariliit*   i-ancfllariii«   vice   Uiiillif^isi   .•ircliic.i|)cllani    ri'cii;,'iiiivi.   f,        (SI.  2.i 

Data  kal.  nov.  indielinnc  V,    anno  (loininii'i'    incnrnationis   M\  II,    anno   nito   dunnii 
H<-inriei   xcciiiiili   refrnanlis  vf:    ailnm    l'i  ankonofint :    lilicitcr  amen. 

lö"«.  ai   A       l)i  r  rorr.  hiik  1  w/cr  li       ci  bona  auf  Hnnur       A)  archieporiiiu,  ohne  Ali-   in 

richrn.   A  ttj    in    dafür   ijelniuirnr  Lilrhe    ron   IIa.  I  nachgetragen  f)   u   ii/irr  ihr 

/.nU   nii<hge/rat/fn  (;)    r«    ergflnzm:    pryHuniet,    in    novisaimo    die    t.orinento    inextiui.'uiliili 

coram  oculia  dei  luat.  (^nod  ne  fiat,  ned  liaeo  traditio  nontra  ab  omiiibuR  incorrupta  |ier- 
Inaneat,  lianr  cartani  inde,  l>irAr  Worte  hililrn  in  ihr  VI',  ilir  rifir  Srhrifl:iilr,  iirkhr  nni 
IIa.  l  lifim  AliKchrrilien  ülirrßprniigrn  trurtlr.  i.. 


H  K ixitrcii  II.   UNIT.  189 

I.V.). 

Heinrich  schenkt  dem  ron  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Beilngries. 

Frankfurt  1007  November  1. 
Orii/iiiiildiploni  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A). 

s  Geschichls-    und   rechtsverläsdger   Unterrieht  128  cit.  —   (Hei/berger)  Landeshoheit,  prob, 

n"  7  aus  Ä.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  3,  446  n°  3  aus  A.  —   Mon.  Boica 
28",  3Ö5  n"  229  ans  .1.  —    Bühnnr  Reg.  1010.  —  Stumpf  Reg.  1467. 
Von   Bd.  l  auf  ein    in   der  Weise  von  D.  105   hergerirhteles   Blanquet    in    zwei  Absätzen 
geschrieben,    indem  alles,    weis  auf  locnim   (Z.  28)   folgt  (abgesehen   natürlich  von  der  vor- 

10  aufgefertigten  Zeile  der  Königs-    und  Kanzlerunterschrift),    mit   tnel   spitzerer  Feder  her- 

gestellt ist.  Bis  zu  jener  Stelle  isY  D.  152,  von  ihr  ab  D.  154  als  Vorlage  benutzt.  Die 
Unterbrechung  hat  ihren  Grund  darin,  dass  Ba.  I,  als  er  bis  zu  jener  Stelle  gelangt  war, 
bemerkte,  da^s  er  eine  Vorlage  gewählt  habe,  welche  eine  Schenkung  an  das  Cajntel  enthielt, 
während    er   eine    Urkunde    für   das    Bisthum    schrcihen    sollte;    er    musste    also    für    die 

16  Dispositid  eine  andere  Vorlage  suchen  und  folgte  dieser  dann  bis  zum  Schluss. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individiie   ti'initatis.      Heinricus    clivina   favcnte    cle- 

Hientia   rox.  Salulicn-iniis-'»    ig-itiii-    siit-ri  oloquii   iustitutioiiil>us   eiudimur  et  adnioiieimn-,   iit  tem-   I 

pui-ali;!   i'i'liiiiinontfs   Ijoiwi    et    tcrrciKi  |io.st|iniiintc.s  y  ciiiiinuija    iu^ttn'nii    vX    sine    liiK!    man.siirn    in    c^lis 
studeamus   adipisci   consistoria.      Quapiuiiter  iius  doniiiiicis  uon  surdum  audituiii    prcbentes  prcceptis  et 

so  deitiois  obtemperando  iuteudeutes  suasionilms  imendam  uostrae  patern^  liereditatis  locum  15abcnbei'c 
diitiini  in  sedem  et  culinen  episcopatus  .suliliniando  provexiraus  et  Komana  auctoritatc  atque  venerabilis 
Urinrk'I''  N'virciljui'gensis  episco]u  i'Onseiisu  ac  pari''  eoninniuiiiue  omuiiini ''  iiostri  iididiuni  taiii  arclii- 
ei)i.scopovum  (luani  opiseoponiin  abbatmiKiiu*  nee  nun  ducuiii  et  eoniitum  consultu  deeretoque  in  honorem 
sauetae  dci  f^cnitrieis  Mariae  sauetorunique   aijostolorum  Petri   et  Pauli  nee  non  martirum  Kyliani  atqne 

25  Georii"'  staliiliviiiins   et  eorroboravimus,    vit    et    iuilii    uostruni    parentinmiue    nostrornni   et  Ottonis  tertii 
videlieet  inip(M"atoris  *    anteeessoris  ae  seuioris   nostri   celebre  baberetur  nieinoriale  et  iugis  ])ro  omuibus 
ortodoxis  bostia  maetaretur   salutaris.     Proiude    noverit    onmiuni    nostri  tidelium  tarn  prgsens   etas  quam 
et  .suecessura  posteiita.s,    ()uia    nos    nostrae    quendani    proprietatis    loeum    Bllmgriez    dictum    in    pago  II 
NordgOUue *"'  et  in  eomitatu  Beringen   comitis  situm    ad    eaudeni    supra    dietani    episeopalem    sedem 

30  Babeubere  dictam  una  cum  oniiiibus  eius  pertinentiis  sive  adberentiis,  videlieet  vieis  villis  aeeelesiis 
servis  et  aneillis  areis  aedifieiis  terri.s  eultis  et  inenitis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quaesitis  vel 
inquirendis  silvis  t'orcstihus  saginis  venationibus  aquis  |iiseatiipiübus  uiolis  niolendinis  rel)U.s  inobilibus 
i't  immobilibus  ai'  oeteris  omuibus  quae  rite  seribi  aut  a])pellari  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus, 
bac    nostrae    auctoritatis    preecptali    pagina,    prout    firmius    possumus,    donamus    atque    proprietamus'', 

35  omnium  eontradietione  remota,  jjreeipientes  iyitur,  ut  nobis  in  deo  dilectus  sepe  dictae  sedis  Eberhardus 
episcopus  suique  successores  liberam  debinc  habeat'  potestatera  eundem  prjscriptum  locum  Bllingnez 
dietum  cum  oumibus  appenditüs  suis  teneudi  possidendi  seu  quicquid  sibi  liheat  modis  omuibus  in 
usum  f-piseopatus  inde  faciendi.  Kt  ut  haec  nostrae''  traditionis  auctoritas  incorrupta  perraaneat,  haue 
cartam   inde  eouscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

tu  B  Signum  donmi  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  f, 

^  Eberhardus  cancellarius  vice  Uuilligis'   archicapellani  reeognovi.  |        (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominice  incarnationis  MVII,  anno   vero  domni 
Heinriti'   secundi  regnantis  vi;    [actum]   Frankonofurt;    felicitor  amen. 

159.   [Bresslau]     a)  saluberrimis  auf  liamir;  wahrscheinlich  war  zuerst  wie  in  der  Vü.  saluberrimus 

45  ijCKchriehin         b)    zwischen  e  imil  i  ein   Biiclidai>e,   irahrscheinlich  n,  aii.'<rafliei-t  c)    ac  pari 

auf  Easur         d)  ü  ror  nosti'i  nachträglich  cinr/cicho/jen         e)   ii  auf  I{a.iur;  es  scheint  zuerst 

georg  gestanden  zu  haben       1)  dahinter  at  ausradiert       g)  das  zweite  o  corr.  aus  u       h)  zwischen 

a  und  m  Ka.iur         i)  A         kl  dahinter  ein  n  ausradiert. 


190  KAI;^l.  KT  UKLNDKX. 

lleinrirh  srhnikt  ileiii  rnn  ihvi  (/egrü  mieten  liiMlimn  Hdiiiftiiu]  den  Ort  Ercjoldinc]. 

Fiiiiikfiirt  ItioT  Xorewhrr  1. 
Oriffiiialdiptom   i»i  k.  Reirhxtirrhiv  zu  MünrhfH   (A). 

( Hrijherger)  Landeshoheit ,  jiroh.   n"  S  tinx  A.  —   Oexlcrrriihrr  i»  Geliff'inif  Anhire  :1.  4ü'-i  & 
m"  6  ans  A.  —  ilon.   Boica  28".  H67  n"  -JSS  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1016.  —  Slumpf 
Heg.  1-173. 

Auf  ein  in  der  mihrfarh  erirahnten  HVwc  hergcriehtetes  und  mit  dem  Sieijel  oder  Ein- 
xchnilten  für  dasselln'  versehenes  litanquet  gesehriehen  von  Bn.  I  unmittelbar  naeh  D.  /56', 
mit  ungesehiekter  Einfügung  der  in  der  VI',  fehlenden,  dem  Notar  aber  aus  früher  ge-  ii> 
xehriehenen  Ausfertigungen  geläufig  geu-nrdenen  Erwähnung  (ttto's  III.  Für  Orts-,  Gau- 
und  Grafettnamen  lir-vs  der  Srhrrihrr  hier  u-ieder  Liieken :  diejenige  für  den  Gnunamen 
ist  unausgefiHlt  gehliehen,  in  die  drei  anderen  trug  ein  anderer,  auch  hri  1)1).  Kit.  IHn. 
ItiT.    ins  :ur  Au.'ihilfe  herbeigezogener  Sehreiber  die  Kamen  ein. 

(C.i"  ^  In  iinininc  sanctae  et  indi^^duc  trinitatis.      Ileinricus    divina    favciite    clc-  is 

incntin    rCX.  SHliilirminii«    ifritiir    liiicri    <>loqnii    institiitioiiibiis    eriulimiir    et    ndninnemiir,     iitem- 

pornlia ''  relinquentcs  bona  Pt  terrena  ^  inistpoiientcs  coinmoda  notcriia  ♦  sine  fiiip  inansiira  in  cyli.s 
studeanins  adipisci  consiKloria.  Qnn|iro|>ter  nos  doniinicix  non  siinliiin  aiiditnni  prybpntcs  prfocptiR  et 
deificis  olitcmperando  intcndontes  suasiimilnis  iiupuilnni  nuatrac  pateriie  liorcrtitatis  locum  Babcnborc 
dictum  in  »odom  et  ciilnicn  ppi«coi)atiis  subliinnndo  jirovcxiinn.':  pt  Hoinann  auctoritatp  atipip  vencrabilis  so 
Heinrici  Vvircibnrgonsis  ppisoopi  consensu  ao  pari  comniuniiiup  oinnium  nostri  tidcliiim  tani  arcbii-pi- 
Hcoporuni  qnnni  episcoponini  Bbbatnnii|Ue  nee  non  diicum  et  comitnm  eonsiiltu  deiTetoqnp  in  honorem 
saiictne  dei  i^enitricis  Mariac  Kanrtonimqne  apostoloruni  Petri  et  Pauli  nee  nnn  inartirum  Kylinni 
ntqnc  Georii  HtabiliviniUR  et  eorruboravimus,  ut  et  inibi  nostruni  parcntumque  nostrornni  Ottonis 
tertü  impcratoris  antCCOSSoris  l-t  senioris  nostri  n-lebro  baberptur  memorialp  Pt  int^is  pro  SJ 
omnibnx  ortodoxis  bostia  maptaretur  salutariü.  Proindp  noverit  omnium  nostri  tidpliiini  tani  pryspuH 
ctas  quam  et  «upppssura  postpritas,  i|iiia  nos  no.strac  iincmlani  pnipriptatis  lucuni  Krfjfaltillgin''  iliptiini 
in  papo**  Pt   in   pomitatu   AltinaniU'    poniitis  situni   ad  eandeni  siipra  dictam  ppiscopaleni  scilpm 

Babonherc  dietam  euni  oninibiui  ein»  perlinentiis  sive  adberentÜH,  videlicpt  viei«  villis  aecelcsiis  eapelÜK 
■crt-is  et  ancilliK  nreiA  apdiKcii.i  terris  cultis  et  ineulti»  viis  inviis  cxitiltuti  et  rcditibu»  quaositii«  vel  .10 
iuquirendiH  Hilvi«  »  Ka^niiiK  venationibn»  aquiü  pigcntiniiibnti  niolis  molendinis  rcbux  mobilibu»  et  in- 
raobilibiiA  ap  peleri«  omnibu»  quae  rit^''  spribi  vel  a|ipp|lari  pn.ssiint  iiU(ir|iiidibct  nioibi  utilitatibus,  bae 
U'iHtrae  anptoritali!«  pr^cpptali  papna.  jirout  lirniins  possnmus,  donamus  atc|Up  proprietaniu.s,  onniinin 
contradiptione  remota.  pr^pipipntps  ipilur,  ut  in  <b'<i  dilertu»  nobis  si'pe  diit^'  «pdis  Kbi'rliarduK  ppi- 
■copus  liberam  dehinp  hnlieat  potentatem  »niqui'  Huppossorcs  piindeni  bn-iini  Krj^altinj^in ''  iliptuni  puni  3.'> 
omnibu«  iippenditÜK  RniH  tenendi  poK^idendi  »en  qnipquid  sibi  libeat  mudis  omnibni«  in  u.huui  ppiKPopatu« 
indc  fntipiidi.  -Si  quin  iffitur,  qnud  abxit,  biiiun  nuHtrac  (bmatiimiN  ninnilippiitiain  dpstruere  sivp  violare 
prf!>nmet,  in  novinnimo  die  torniento  inpxtinfrnibili  poram  opuMh  dei  luat.  l^uoil  up  bat,  sed  bai-c 
traditio  nonlra  ab  omnibnii  inporrupta  pernianeat,  baue  cartaiii  imb'  rniiNcriplain  ni.'iiiii  pnipria  rnburautPH 
hif^ili   nostri    inprpHNionp   in^i^^'niri    iuüHiniuH.  40 

H  Si;^iuni  doiiini  Heinrici  (M.i  fegis  invii-iissinii.  \\ 

^  KlicrIiardnH  canci'llariii«  vice   l'nillijfi.si  an-liica|ii'llani   rccopidvi.  ^        fSI.  'J.i 

I)ata   kal.   nov.   iiidictioiic  V,  anno  dimiinirc   incarnatinnis   M\ll.    anno   vlth  ilnnjiii 
Heinrici  secundi   rcj^iiantis  vi ;    at-tuin   KranknnoCuft :    fV-licitcr  anifn. 

IflO.     Bbich)     b)  am  oliern»  Verlienisirirh  iltji  Chriiimnn»  UaKur       1>)  A,  utall  ut  temporalia       <i  in   !■ 
ilafSr  getammr  Lilrkr  ron  undrrtr  llnnrl  ndrlifirlrnr/rn         ill  unnu.-'i/rffi/ltc  l/iirhr  für  di  ii  <!nu- 
namtn       k)  A. 


nr.  1  XHH'H  II.  1007.  191 

161. 

Heinrich  sche7ikt  dem  von  ihn/  f/egründeten  Bisthum  Bamberf/  den  Ort  Klrili- 


licnii. 


Fraiihfioi  KlO'/  Xoveinhcr  J. 


Orujinaldiplom   im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

6  UssermcDiu  Ep.  Bdinh..  j/nilc(/.  29  rif.  —  Mon.  Boica  28",  385  n"  244  aus  A.  —  Wirteinh. 

ÜB.  1,  246  n"  208  aus  A.    —  Biihmer  licq.  1025.  —  Stumpf  Hey.  1482. 

Indem  wir  dieses  D.  als  letztes  in  der  Reihe  der  Stärke  einordnen,  welche  auf  ein  nach 
Art  von  D.  155  von  Ba.  I  hergeriehtetes  Blanquet  geschrieben  sind,  soll  damit  kein  Urtheil 
über  seine  relative  Entstehnngszeit  innerhalb  jener  ürkundenreihe  abgegeben  werden ;  es  fehlt 

10  vielmehr  an  allen  Anhaltspunkten  diese  zu  bestimmen.    Ausgefüllt  ist  es  von  ED,  der  da- 

bei recht  flüchtig  arbeitete  und  die  Vorlage,  deren  er  sich  bediente,  freier  als  sonst  be- 
handelte. Wir  hid/en,  da  die  Te.rtgcstaltung  unseres  D.  dem  D.  149  am  nächsten  kommt, 
was  mit  diesem  übereinstimmt,  durch  Petitdruck  bezeichnet;  doch  ist  bei  der  Be.icha/feyiheit 
von  D.  161  auch  die  Benutzung  einer  anderen  VU.   nicht  ausgeschlossen.  —  Kiriliheim  itf 

la  ein   Theil  der  heutigen,  aus  zwei   Orten  zusammengewach.senen   Gemeinde  Kirchentelliitsfurt , 

vgl.  Beschreibung  des  Oberamts  Tübingen  (Stuttgart  1867)  414  und  Bessert  in  Württemberg. 
Vierteljahrshefte  N.  F.  1,  298  ff. 

(C.)  I  In  niiiuiiR'  .siinotae  ot  iiulividuar  tr'mitatis.  Heinricus  divina  faveiite  de- 
mentia  rex.  Saluben-iniis  igitiir  sacri   eloquii  iiistitutionibus   enulimur  et  admonemur,   ut  tempi)- 

20  ralia  relinquentes  bona  ot  terreua  |  postponetites  cummoda  aeterna  et  siue  fine  iriansnra  in  celis 
studeamus  adipisci  consistoria.  Quapropter*  nos  dominicis  optemperaudo  inteadentes  suasionibug  ot 
deiticiii  nou  surdum  auditiini  prebentes  preceptis"  qneudam  nostrae  paternae  hereditatis  locum  Habenbei«- 
dietnm  in  sedeni  et  culmen  e])iscopatus  subliniando  proveximiis  et  Romana  anetoritate  atque  venerabilis 
Heiuriei  Wireiburgensis  episcopi   consensu   ae  pari    comninnique    oniuium    nostri    fideliiim    tain   archiepi- 

25  seopurum  (luaiii  episeoiioruin  abbatuiiique  nee  nou  eomitum  et  dueuni  consiiltu  decretoque  In  lionoreni 
sanetae  dei  genitiicis  Maiiae  sauctornmque  apostolornni  l'etri  et  Pauli  et  niaityi-uni  Iviliaui  at(|ue 
Georii  stabilivinius  et  conoboravimus,  ut  et  inibi  nostnnn  pareutumque  nostronim  *  c^elebre  liaberetur 
uiemonale  et  iugis  pro  oninibus  ovtodoxis  hostia  luactaretur  salutaris.  Proinde''  *  onmiuin  nostri 
fideliiirn  taui  ])resens  etas   quam  et  successura  posteritas,  quia  nos  nostrae  quendam  jiroprietatis  locum 

30  Kiriliheim  dictum  in  pago  SulichgOUUe  et  in  eomitatn  Hessini  comitis  situni  ad  eandem  sui)ra 
dictam  episcopalem  sedem  P.abenberc  dictani  *  cum  oninibus  eins  pertinentiis  sive  adherentiis,  videlice'^ 
vicis  villis  aeeclesiis  servis  et  aneillis  areis  aediticiis  terris  cnltis  et  iueultis  viis  inviis  exitibns  et 
reditibus  quaesitis  vel  inqnirendis  rebus  mobilibus  et  ininn)i)ilil»us  silvi.s  .sag-iiiis  venationiljus  aquis 
piscatiouibns  molis  molendinis  ac  ceteris   omnibus    quae    rite    seiibi    aut    apjiellari  possunt  quoqnolibet 

35  modo  utilitatibns,  liae  nostrae  auctoritatis  preeeptali  pagina,  |)rout  firmins  possunins,  donanius  ac 
proprietamus,  umuiiim  contradietione  reraota,  precipientes  igitur,  ut  iiobis  in  deo  dilectus  sepe  dictae 
sedis  Klierliardns  episcopus  suique  suecessores  liberam  dehinc  liabeant  potestatem  euudem  *  locum 
Kiriliheim  dictum  cum  omnibus  appendiciis  suis  tenendi  possidendi  commntaudi  seu  quicciuid  sibi 
libeat  modis  omnibus  *   inde  faciendi.      8i  ipiis  igitur,    quod  absit,   liuins  nostrae   donationis  iniinificen- 

40  tiam  inirillgere  vel  violare  presuraet,  in  die  iudicii  *  tormeiito  ine.xtingiiibili  aeternaliter  luat. 
Quod  ne  eveuiat^,  sed  hai'c  traditio  nostra  *  inviolabilis  permaneat,  haue  cartain  inde  conscriptam 
sig-illl    nostri    inpressione    manu  eine    propria    ruljoratam    insifruirl    iiissimus. 

^  Signum  domni  Heinrici  (M.i  regis  invictissimi.  y 

Ktl.    [Bresalau]     a)  in  der  Wemhini/  t\usi\ivtt\,tev  —  preceiitis  steht  D.  101  unter  rillen  DD.  vom  1.  Nov. 
46  1007  durch  die  Vei-tauschimri  der  Anordnung  der  Iteiden  PaHicipialsätze  allein  b)  dahinter 

noverit  aitxrjelassen         c.)  A         ä)  der  erste  Strich  dc.f  a  irrir/  mit   Unterlänge  versehen. 


s 


192  K  A  ISI.  Ur  HKl"  N  DKN. 

^  Eberhnrdus  oancollaiius  vico   Uuillijjisi  ariliii'.iju'lliuii   rotoj^novi.  ^        ^S1.  2.) 

Data  kal.  iiov.  iiulictioni*  V,  anno  iloniinlrac  ini'arnatiimis  MVII.  anno   voi'o  ilonnii 
Hciuriri  M'finuli  ivyrnantis  \| :    ai-iiiui   Frankonoruii ;    t'i'liciltT  anu-n. 


H)2. 

Ilrinvirh  srheukt  doiti  von  ihui  iiri/riiii(/i ttn  Ji/sflniin  ßamöerg  die  Ahtei 
Hasclhadi.  Frank fini  1007  Xovemhir  1. 

(higitinldiploin   im  k.  Jirirlisnrrliir  :ii  Mihirlmi   (A). 

HcijlHrgcr  liJniogrnphia  Babeiib.  1,  6it  eil.  (ins  A.  —  Sdiultvs  Ilisl.  iicliri/hii  a.'i'j  it"  H  im- 
volhtifndig.  —  .V«».  Boiai  üS",  SU  n"  'J'JH  aus  A.  —  liiihnur  Ery.  liMJi.  —  Sliimi>f 
Rrg.  Ntil.  1» 

VtffiiiUit  Hud  gesrhrii'licu  van  ED,  dt-r  sich,  sairrit  dn.s  der  nhreirhende  snrhiiehe  Inhalt 
zuliess,  eines  der  früher  gesrhrieln-nen  DJ).,  elira  des  IJ.  InO  aJs  Vorlage  bediente;  ira.s 
mit  diesem  iibereinslinimt,  ist  durch  PelUdruek  gekennzeichnet.  —  Mit  D.  I<i2  beginnt 
eine  letzte  Serie  unmittelbar  nach  der  Sgnode  vom  1.  November  1007  hergestellter  Urkunden 
für  Bamlierg :  zu  ihr  gehören  die  DD.  W'J  —  167 ,  durch  die  dem  liislhum  sechs  Kliislcr  i6 
ge.'ichenkl  rrerden.   —   Hasc^Uiat'h   irird  wei.'il  als  Jlaslach   i.  E.  erklärt. 

(C.i  I  In  nomine  sani-tao  et  indivitluao  trinitatis.     lleinricu.s    tlivina    l'aventc    clc- 
lUCUtia    rex.  hacris  iptur  sacri  (■loquii  iiistitiitiuiiibus  oriidimur  et   adiiioiioiiiiir,  ^  iil   tPiii|)nrHliii 

rclinf|uentp<<  Ixma  et  tcrrcnn  postponciitvs  coinnKida  neternii  et  siiic  tiiie  iniiiisiini  in  ci'li.i  8tii(li'uiiiii.s 
ndipUci  coiiMstorin.  Qiinpro|itpr  hon  domiiiicis  noii  siirdiim  niiditinii  prrliciitc.s  pri'ci'iitia  et  dcitieii*  ::<> 
nlitemperando  intendentex  siiasioiiiliiis  qiieiidain  iiostrae  pateriine  licrcditalis  I<iimiiii  Maliciilieiv  dietiiiii 
in  sedeni  et  ciilmen  episropatiis  siililiniandu  provexiniiis  et  Koniaiia  aiu-toritatc  ae  venerabiliK  Ilciiiriii 
Wirribiirgcnfiiii*  •  ac  pari  roniiniiiiiqiic  omnium'*  iiOHtri  lideliiiiii  taiii  areliiepiseuporiiiii  i|Uaiii  epi- 
»roporiini  •  nee  iioii  diieiiin  et  comitiini  coiisultii  dceretoqiie  in  lionorein  sauetae  dui  genilriri»  Marine 
«Aiietoriitnquc  npnatnluriiin  l'etri  et  Pauli  at(]UC  niartyriiin  Kiliaiii  •  (ieurii  staliilivimtis''  et  eiirrn-  i':' 
lioraviiiiUH,  iit  et  iiiilii  nostriiin  parentiini(|iie  ii08trorum  ot  Ottoiiis  tereii  videlieet  impcratoi'is  aiiteeeHSoris 
et  acnioriii  iiontri  eclelire  lialieretiir  iiicmoriale  et  iiigis  pro  oinnibiis  ortodoxis  liostia  inaclarettir  salii- 
lari*.  I'roiiide  iioveril  oinniiim  iiOMtri  fideliiini  tatn  preseus  ctas''  quam  et  Mioeessiira  posterita-s,  qiiia 
iios    noAtrae    qiiaiidaiii    prnpriciatiii    ab))atiani     in     loeo     Ilaselljacil     in    yngn    vei'n''  et    in 

roinitntii"  cuniitiii    Hitani    ad    eandem    üupra    dietani    epi.seopaleMi    .»edeni    »    enni    nniniliuN    eius   J" 

pertinenliiii  •  proprie  t  a  n  I  e  8  donn  v  i  ni  ii  »  ac  pei'|)OtliaviniIlS,  noiuinatini  ruiois  nioliilihiiH  et  in- 
niobilibiM '  vici»  villiii  aceclpKÜi)  dccilliatlOltiblls  <|uaei<iti8  ac([UlStis'^  vel  inqnirendis  vüh  invÜH 
cxitibti«  et  reditibiiH  KCl!   oninibn«  qiiafK  rite  (lici    Vel    serilii    |iii88init    ipioquoliliet    nnido    ntilitatiixis. 

♦  precipicntc«''  icitnr,    iit    iiubi«  in  ileo  dileetn»    Habcilbergensls    aocelesiae     l'J»  rliardiis    rpiscdpii» 
«niqiip    KueeeMoreii  I     libernin    debine    bnbeaiit    pdteNtatein    e  a  n  ileni    ante    (lietam    aboatiani    tiiii'ndi  '>' 
orilinaiti'    8tabiliell<li    Neu   qniequid  xibi    libeat  •   in   UHnni    aetei'nai'    i'oinnioditatis    inde    iVuiendi. 

•  Kt  llt  liacc  no«trne  Iraditinni»  ailCtoritaH  stabiÜK  et  inC'onvul(<a  pernianeat,  hunc  eaitani  inilu 
coiuK-riptani   innnu   proprin   riibr>rnnte.i  ni(,'ii|lli   nontri   in|ireHHi(>ne  inni^'niri   iunninuiH. 

^  SijjfiMiiii  «loiiini   Heiiiriei  (M.)  repis  invietiKKJini.  'i\ 

5  EberharduK  eaneellarins  viee  L'nilli^^isi  areliiea|iellani   reeojjnovi.  ^       (SI.  2.1       lo 

M't'X.      I''     -'■•••I     a) '/ri/iin'«''' cpiiic-iipi  con^ienHn  (iin<rifJaiuirn       lii   m7«c  n  liii  Slriih  (iiinniilirri       r.)  iU»>' 

''    tj    fin    Sh'irh    mttii'tuth et         d/    um    t    ein    üöfr/tihHiffcr  Strich          e;    itntiuntfcfiilUp 

: ..   ,,>,■  dm  fiau-  unil  (irafeniiamrn       ii  li  euer,  nun  \\       >> )    A  In   iilipy  tlftn  vrfiin   j>  rin 

Slrieh  aiitrnriirri       i)  dahinl«r  ein  Strich  nimrailierl 


HEINRICH    n.   1007.  193 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominicae  incarnationis  MVII,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnanti.s  VI;    actum  Frankonofurt;    feliciter''  amen. 


163. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegnindeten  Bisthum  Bamberg  die  Abtei  Neuburg. 
B  Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Heyherger  Ichnographia  Babenb.  1,  69  unvollständig  aus  Ä.  —  Schultes  Hist.  Schriften  335 
n°  2.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  3,  457  n"  9  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  341 
n"  221  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1002.  —  Stumpf  Reg.  1459. 

10  Geschiieben  von  ED.     Als  Vorlage  für  D.  163   und   das   folgende  D.  164   hat  jedenfalls 

eine  uns  vet'lorene  Urkunde  gedient,  die  aus  D.  162  abgeschrieben  war  und  daher  siclier 
auch  die  Schenkung  einer  Abtei  enthielt:  vielleicht  ist  als  das  jetzt  fehlende  Mittelglied  die 
nicht  mehr  erhaltene  Urkunde  über  die  Schenkung  der  Abtei  Ostei'hofen  an  Bamberg  an- 
zusehen.    Wir  haben  bei  dieser  Lage  der  Dinge  in  beiden  DD.  nur  die  Uebereinstimmmig 

15  mit  D.  162  durch  Petitdruck  kenntlich  gemacht;  die  ihnen  gemeinsamen  Abweichungen  von 

diesem  D.  müssen  in  dem  verlorenen  Zioischengliede  gestanden  haben. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  tiiaitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Sacris  igitur  Sanctl  eloquii  institutionibus  erudinmr  et  admoneniur,  ut  tcmporalia^ 
relinquentes  p  bona  et  terrena  postponeutes  comoda  aeterua  et    sine   fine    mansura   in    celis  studeamus 

SO  adipisci  eonsistoria.  Quapropter  nos  dominicis  non  surdnm  auditum  prebentes  preceptis  et  deifieis 
obtemperando  intendentes  suasionibus  quendam  nostrae  patemae  hereditatis  loenm  Babeuberc  dictum 
in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimando  proveximus  et  Romana  auetoritate  ac  venerabilis  Heinrici 
Wirciburgensis  epiSCOpi  ac  pari  communique  omnium  nostri  fidelium  tarn  archiepiscoporum  quam 
episeoporum  nee  non  ducum  et  comitum  consultu  decretoque  in  honorem  sanctae  dei  genitricis  Mariae 

25  sanctorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  atque  martyrum  Kiliani  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus, 
ut  et  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum''  et  Ottonis  tercii  *  imperatoris  antecessoris  et  senioris 
nostri  celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro  Omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.  Proinde 
noverit  omnium  nostri  fidelium  tam  preseus  etas  quam  et  successura  posteritas,  quia  nos  nostrae  quan- 
dam  proprietatis  abbatiam  in  loco  ^iuenblU'C    in  pago  vero<^  et   in   comitatu"'  comitis 

30  sitam  ad  eandem  supra  dictam  episcopalem  sedem  cum  omnibus  eins  pertineutiis  proprietantes  donarimus 
ac  perpetuariraus,  nominatim  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  vicis  villis  aecciesiis  decimationibus 
quaesitis  acquisitis  vel  inquisitis  viis  inviis  exitibns  vel  reditibus  seu  omnibus  quae  rite  dici  vel'' 
scribi  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus,  precipientes  igitur,  ut  *  in  deo  dilectus  Babenberg-ensis 
aecclesiae  Eberhardus  episcopus  suique  successores    liberam    dehine    habeant    potestatem    eandem   ante 

35  dictam  abbatiam  teuendi  ordinandi  stabiliendi  seu  quicquid  sibi  libeat  in  usum  aeternae  commoditatis 
inde  faciendi.  Et  ut  haec  nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconviilsa  permaneat,  hanc  cartam 
inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

§  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

I  Eberhardus °  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi.  ^      (SI.  2.) 

40  162.   k)  ic  corr.  aus  it. 

163.  [Bresslau]  a)  das  erste  a  sofort  con:  aus  o  b)  nrorum,  ohne  Abkürzungszeichen,  A  c)  un- 
ausgefülHe  Lücken  für  den  Gau-  und  Grafennamen  in  A  d)  vel  zwischen  dici  und  scribi 
nachträglich  eingefügt         e)  zuerst  nur  Eberhard,  us  nachträglich  angehängt 

Kaiserurkundeu  III.  25 


1 94  K  A I  s  i:  i;  r  K  k  u  x  i>  i:  n. 

1  >ata  kal.  nov.  indK-rionc  V,  jinim  duiniinciie  inoariirttionis  MVII,   anno  ver<i  «limmi 
Hehirioi  sioiuuli'  ro-jnantis  vi:    notiun   Fijinki>n<il'iirt :    fi'lititer  anuii. 

I()4. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  die  Abtei  Bergen. 

Frankfurt  1007  November  1.       s 

Originaldiphim  im  k.  Reirhsnrrhiv  zu  Mihirheti   (A). 

Gesrhichh-  und  rechtsverliissiger  Unterricht  129  cit.  —  Srhuttes  Hi.^t.  Schriften  26  n"  3.  — 
OeslerrrichiT  in  Geiiffnete  Archive  3,  436  n"  8  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  339  n"  220 
aus  A.  —  Böhmei-  Reg.  1001.  —  Stumpf  Reg.  14.58. 

Ge.trhriel>en  von   EC  unmittelbar  nach    einer  verlorenen,  aus  D.   162  abgeleiteten   Urlanide,  lo 
vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  163.      Gau-  und  Grafennamen  hat  der  in  der  Vorbemerkung 
zu  D.  160  erwfihnte  Hilfsschreilier  nachgetragen. 

(C.)  p  In  nomine  sanctac  et  individuac  trinitatis.     Heinricus   divina   favente   cle- 
nienba   rex.  Sncris  igitiir  sanctl   il(M|iiii  institutionibus  crudiimir  et  ndiiionoiniir,  iit  toni|ioriilin  ^ 

ri-linqiiente»  bona    et  terreiia  postpouciite»  toiiioda*  »   et  sine  fine  iiDiiistira  in  celis  .studeaniiis  n<li|ii8ci  16 
c-oni>isturia.     yuaproptor  no»  doininieis  nun  siirdiini    aiidituni    prcccptis    prebontes    et    deitieis    obteinpe- 
rando  intcndentcs  siiaxionibiis  qucndam  nostrae  paternae  hereditatis  lociim  Babenpcre  dietiini  in  Hedcni 
et  culnieu  epiKcopatiis  snblimandn    jirovexinins    et    Koinana    anetoritnte    ac    venerabilis    Heinriei  Wirci- 
burgensis  cpiscopi   ac   pari   cominunii|iie   omniiim   nostri   tideliuni   tani  archiepiscoporum  quam  episco- 
porum    ncc    non    durum    et    eomitum    consultn    decretoque    in    honoro    ganetac    dci    genitricis    Mariac  20 
aanctorumque  apostolorum  Petri  et  Pattli  atquc  martyrum  Kiliani  Gcorii  stabilivimus  et  corroboravimus, 
ut    et    inibi    noxtnim    parentumquc    nostrorum    et  Ottonis  »   ini|ieratorig    antecessoris    et    senioris    nostri 
eelebre    haberetur    nieniuriale    et    iupis    pro    oninibus    ortodoxis    hostia    maetaretnr    sahitaris.       Proinde 
liovcrit  omnium  uostri  Hdelium  tarn  prcscns  etas  quam   et  successura  posteritas,  quia  nos  nostrae  qunn- 
dani    proprietatis    abbatiam  •    Barigin    dictam    in    pago  *   NortgOUui''    et    in    eomitatu    Peringeri''  86 
c-omilis  liitam  ad  candeni  siipra  dictam  episcopalcm  scdem  cum  Omnibus  oius  pertincntiis  proprietantes 
dnnavimns  ac  perpetuavimuH,  nominatim  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  viris  villis  aecclcsiis  decimaci- 
onibu«  quesitia  artiuinitis  vel    inquircndis  viig   inviis    exitibus  vel  rcditibus  scu    omnibus  quae  rito  dici 
vel  scribi  possunt  quoqiiolibet  modo  titilitalibus,    prccipientes  igitur,    ut    nobis    in    deo  dileotus   Haben- 
pergeniiis  aeceleniae  KlierharduN  cpiscopus  suique  «ucccssores  liberam  deliinc  )iabeant  putestatem  eandem  M 
ante  dictam  abbatiam  tenendi  ordinandi   stabiliendi   Neu  <|ui('i|uid    sibi    libeat    in    iisiim    iietemue    como- 
ditatis  iiide  faciendi.      Kt   ut  haec    nostrae    traditionis  auetoritas  stabilis  et   ineonvulsa   permanent.    Iianc 
rartnm  in<le  o<in.'<eriptani  manu  propria  roborantcs  siffilli  uoHtri  inpressione   insitrniri   inssipiuN. 

§  Signum  domni  Heinriei  (M.)  regis  invicti.ssinii.  ^ 

I  EbcrliarduK  canccllarius  vice  Uuilligisi  archicaj)|)i-lliirii  recognovit.  |     (SI.  2.)       »& 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anim  doniinicae  inearnationis  M\II,  annn  vero  domni 
Heinriei  seeundi  regnantiHVl;    actum  Frankonofurt;    feliciter  amen. 

105. 
Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  die  Abtei  Kitzingen. 

Frankfurt  1007  Novetnher  1.       m 

KtS«    1;   »ciii,  ohnr   AhhüizuniiHirirhrn,   A. 

104.    'BrcMlau]     aj  dahinter  actcma  aufffetamcn         \))  ron  anderer  Hund  in  dafür  gelasaenc  Lücke 
nofhgtlragen. 


HEINRICH  H.   1007.  195 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  Miinchen  (A). 

Bruschius  Chrono!.  77'  cit.  —  Acta  in  Sachen  Wiirizhurg  contra  Brandenburg  499  n"  288 
aus  Abschrift  =  Lünig  RA.  17",  9  n"  2  =  Ludeteig  SS.  7-er.  Bamberg.  1,  1112  n"  1  = 
Migne  Fatrol.   140,  275  n"  39.   —  Mon.   Boica  28",   337  n"  219  aus  Ä.   —   Böhmer 
5  Reg.  1000.  —  Stumpf  Reg.  1457. 

Nachdem  ED  den  Eingang  der  Urkunde  bis  admonemur  geschrieben  hatte,  überliess  er 
die  Fortsetzung  des  Contextes  dem  in  der  Vorbemerkung  zu  D.  160  erwähnten  Hilfsschreiber, 
der  D.  160  bis  parentiimque  nostrorum  Ottonis,  ivelche  Worte  Zeile  5  von  A  beschliessen, 
copierte.  Hier  setzte  dann  ED  wieder  ein  und  vollendete  unter  freiei-er  Benutzimg  der- 
10  selbmi  Vü.,   die  ja  schon  wegen  der  Verschiedenheit  des  Inhalts  nicht  einfach  bis  zu  Ende 

abgeschrieben  werden  konnte,  das  Diplom. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Salubeniinis  i^tur  sacri  eloquii  iustitutionibus  enidimui"  et  |  admonemur,  ut 
temporalia   reliiKiuentes   bona   et   terrena   postponentes    commoda   aeterna    sine    fine   mansura   in   c^lis 

15  stiidoamus  adipisci  consistoria.  Quapropterb  nos  dominicis  non  siirdum  auditum  prelientes  preceptis 
et  deificis  obtemperando  intendentes  suasionibus  qnendam  nostrf  paterne  liereditatis  K)cum  Babenberc 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  snblimando  proveximus  et  Roniana  auctoritatc  atque  venerabilis 
Heinrici  Viürciburgensis  episeopi  consensu  ac  pari  communiqiie  oranium  nostri  fidolimu  tarn  archi- 
episcoporum  quam  episcoporum  abbatumque  nee  non  ducum  et  comitum  consnltu  decretoque  in  honorem'' 

20  sauctaf''  dei  g'enitricis  Mari^  sauetorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martirum  Kiliani  atque 
Georü  stabilivimus  et  corroberavimus  •*,  ut  et  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum  Ottonis  *  senioris 
nostri  celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro  oranibus  ortodoxis  bostia  mactaretur  salutaris.  Proinde 
noverit  omnium  nostri  fidelium  tarn  presens  etas  quam  et  suceessura  posteritas,  qiiia  nos  nostri^ 
quandam    iuris    abbatiam    Kitzingun    die t am    in   pag-0    Gozfelt   *  sitam    ad  eaudem  supra  dictam 

25  episeopalem  sedem  *  cum  Omnibus  eius  pertineutiis  sive  adherentiis,  videlicet  *  aecclesiis  decuna- 
tionibns  *  silvis  *  venationibus  *  seu  Omnibus  quae  *  quo  übet  modo  dici  vel  scribi  possunt  utilitatibus, 
hac  nostrae  auctoritatis  preceptali  pagina,  i)rout  firmius  possumus,  donamus  atque  proprietamus,  omnium 
contradictione  remota,  precipientes  igitur,  ut  in  deo  dilectus  *  sepe  dictae  sedis  Eberhardus  episcopus 
liberam   dehinc  habeat  potestatem   e  a  n  dem   abbatiam   cum   omnibus   eiuS   appenditiis   tenendi  possi- 

30  deudi  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  omnibus  *  iude  faciendi  a  c  s  u  i  successores.  Si  quis  ig;itur,  quod 
absit,  huius  nostrae  donationis  munificentiam  destruere  sive  violare  presvimat,  in  novissimo  die  tor- 
mento  inextinguibili  coram'oculis  f  *  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  haec  traditio  nostra  ab  omnibus  incorrupta 
permaneat,  liane  cartam  iude  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilü  nostri  inpressione  insigniri 
iussimus. 

35  I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  in%'ictissimi.  | 

I  Eberhardus  cancellarius  \'ice  Uuilligisi  archicapellam  recognovi.  |        (Sl.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominicae  ineamationis  MVII,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  VI;    actum  Frankonofurt;    feliciter  amen. 


166. 

40  Heinrich  schenkt  dem  von  ihn  gegründeten  Bisthum  Bamberg  die  Abtei  Stein. 

Frankfurt  1007  November  1. 

165.   [Bresslau]      a)   über  (hm   letzteti  r  eine  Oberlänge  ausradiert  b)   ppt  A ,   ohne  die  pro   be- 

zeichnende Schlinge  am  ersten  p        c)  in  hon  auf  Rasur        d)  A        e)  i  auf  Basin-        f)  da- 
hinter dei  ausgelassen. 

25* 


196  KAISKKUKKrNOEN. 

Originaldiplotii  im  k.  Beickiarchiv  tu  München   (A). 

Heylhrger  Ichnogm/ihin  Balienb.  1,  69  cii.  aus  A.  —  Schultes  Hisi.  Schrifieti  337  »"  5  unvoll- 
slfindig.  —  Mon.  Boica  -i?8",  346  n' 22-1  aus  A  =  Vetter  in  Schriften  des  Vereins  für  Gesch. 
des  Bitdensees  IH.  6L  —  Hidhr  Reg.  1220.  —  Böhmer  Heg.  IDOü.  —  Stumpf  Heg.  1162. 

Unmittelbar  aus  D.  165  copiert  von  EC;  die  Name»  der  Abtei  und  des  Gaues  .iowie  das  t 
Tagesdatum  hat  ED  nachgetragen.  —  Die  eigeiüiändige  Vollziehung  des  D.  durch  den  König, 
ipelche  durch  Xachlragung  eines  Striches  im  Monogramm  zu  erfolgen  hatte,  ist  unterblieben : 
doch  ist  das  wohl  nur  auf  ein  Versehen  zurückzuführen,  die  Bechl.'igiiligkeit  der  Urkunde, 
trelche  mit  echtetn  Siegel  verschen  und  an  Bamberg  aiutgch/tndigt  wurde,  desacn  ungeachtet 
nicht  zu  bezweifeln :  es  steht  völlig  fest,  dass  Kloster  Stein  dem  Bisthum  unterworfen  war.  —  lo 
EC  hat  für  das  Tagesdatum  eine  Lücke  j/c/d.we»,  indem  er  voraussetzte,  dass,  wie  oft 
in  dieser  Zeit,  da.iselbe  bei  der  Vollziehung  tuichgclragen  werden  sollte;  ED  hat  dann 
—  wohl  bei  der  Besiegeluny  —  das  Datum  des  1.  November  eingefügt,  mit  dem  alle 
diese  ersten  Baml>erger  Urkunden,  gleichviel  watin  sie  vollzogen  wurden,  verseilen  werden 
sollten,  vgl.  N.  Archiv  22,  214.  i6 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individiiae  trinitati.s.     Heinricus   divina  favente   cle- 

mcntia    rex.  Snliiberriinis*    ig-itur    sncri    el()(|uii    iiistitiilinnibiis    eriidiimir    vt"'    adinonomiir,   ^    iit 

tfmpornlii»    relinqucntos    bona    i't    tcrrenn    postiioncnfps    cominodn    aotoriia    sine    fine    inniisiirA    in    cjlis 
stadcamiif)  adipisci  consutoria.     Quapropter  nos  dominieiü  iioii  siirdtiin   aiiditum   prebentcs   prcccptis  et 
dcificis   obtempcrando   inteudentes   siia^ionibus  quendam   nostrae   patemao   hcreditatis   loeura  Habenperc  so 
dictum  iu  sedcm  et  cnlmen  episcopatiiü  subliniaiido  provoximus  et  liomaiia  aiictoritatc  atqiic  vencrabilis 
Ucinriei  Wircibiirgensis  episeopi  cousensu  ar  pari   coinmiiniqiic    omniiini    nostri    tideliiim    tarn    arcliiepi- 
acoporum''  quam  cpiKcuponim '  abbattimqiie  nee  iioii  duciiin  et  comitiim  consultti  decretoqiie  in  honore 
sanctae  dci  penilricis  Mariae  saiietoriimquc  aposlnloriim  Pctri  et  Pauli  ncc  non  martiriim  Kiliaiii  atqtie 
Georii  Ktabilivimus  et  eorroboraviniu»,    iit  ♦   inibi    nostrum    parcntiimque    nostronini  ac  Ottonis  eclebre  ib 
haberctiir  meniorialc  senioris  nostri  et  iu^s  pro  oninibiis  ortodoxis  hostiu  mactnretiir  saliitaris.     Proindc 
noverit  oniniiini  n<>8lri  fideliiim  tarn  prescns  etas  quam  et  siieecssiira  posteritas'',  qiiia  nos  nostri  qiian- 
dam  iuriit   abbatiam  Stein''  iliclani   iu   pago   HegOllUC"   .sitara   ad   eandcm   siipra   dictani   cpiscupalcni 
(cdcm  cum  Omnibus  eius  perlinentiis   sivc   adhercntiis,   videlicct    aeccicsiis   dceimationibns   silvis  vena- 
tionibna  seu  omoibus  quae  quolibet  modo  diei   vei  seribi    posaunt    utilitatibiis,    liac    nostrae  auctoritatis  80 
preceptali  pa^nna,  prout  firmius  possumus,  duiinnius  atquc  proprietanius,  oinnium  eniitradiotione  rcmotn, 
precipientc«  igitur,  ut  in  deo  dilectus  sepe  dictae  »cdi«  Kberliardus  i-piseopiis  llberain  ilehiiic  liabcant' 
potestatem   eandem  abliatiani   iiiin  oinnibiiH   eins  appendiciis  tenendi  possidendi  .soii  (|iiiri|iiiil  hilii    libcat 
modis  Omnibus  inde  faciendi  ac  sui  successores.     >Si   quis  i^'itiir,    qnod    absil,    hniiis    nusirae  donationis 
munificentiam  destruere  sive  violarc  prcsumat,    in    novissiino  die  tormento    inextinguibili    enram  oculis"  tft 
•  •  luat.     Qnod  ne  fiat,  ned  liaec  traditio  nostra  ab  omnibns  incorrupta  permancat,    hanc  cartam  indc 
conscriptam  manu  propria  roborantcs  sigilli  nostri  inpressione  in8ig:niri  iusaimus. 

^  Signum  domni  lleinrici  (M.  IMP.)  rcgis  invictinsiini.  ^ 

^  EborliarduK  canccilainus  vice  Uuiliigisi  archicappeliani  recognovit.  ^     fSI.  2.) 

Data   kal.'    nov."  anno    (Inniinic-a)'    ineaniationis    niillcsiiiid  Vli,    iiidictiono  V,    anno« 
vero  domni  Heinrici  Hecundi  ngnantis  VI;    actum   Frankonofurt;    feliciter  amen. 


Ifl«.    [BrcMlau]      a)   äbtr   ihm    Wort    Uanur  h)    il//fr   1    KcheinI   eine   OberMnge   radieii   zu   Kein 

c)  cporum.  beide  Malt  ohne  AbHlrzuniiiizeichen,  A         (1)  am  eridtn  «  Correctur         e)  in  ilfifiir 
gtUimene  Lücke  ron  KI)  nacht/iiraifrn       {)  A         g)  dahinter  fehlt  leie  in  der  VU.  dei. 


HEINRICH  II.     1007.  197 

167. 

Heinnch  schenkt  dein  von  ihm  gegnindeten  Bisthum  Bamberg  die  Abtei  Gengen- 
bach. Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

5  Gallia  Christ,  ed.  IL  5*,  507  n"  49  aus  Abschrift.  —  Qrandidier  in  WUrdtwein  Nova  subs. 

6,  164  n'  78  angeblich  aus  Abschrift.  —  Grandidier  Eist.  d'Alsace  1'',  202  n"  364  Extr.  — 
Man.  Boica  28",  342  n"  222  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1003.  —   Stumpf  Reg.  1460. 

Nachdem  ED  das  Chrismon  und  die  Invocatio  geschrieben  hatte,  vollendete  der  in  der 
Vorbemerkung   zu   D.  160   erwählte   Hilfsschreiber   das   D.  mit  Austiahme   der   von  ED 

10  nachgetragenen  Gau-  und  Grafennamen.    Die  Vorlage  ist  nicht  einfach  zu  bestimmen.    Am 

nächsten  steht  D.  160  unserem  D.,  doch  dürfte  dessen  Schreiber  entweder  daneben  für  einige 
Worte  der  Sanctio  und  der  Corroboratio  auf  ein  Stack  einer  anderen  Serie  (z.  B.  D.  149) 
zurückgegriffen  haben,  oder  er  hat  überhaupt  eine  uns  nicht  mehr  erhaltene,  sowohl  mit 
D.  160  wie  mit  D.  149   verwandte  Urkunde   als   immittelbare  Vorlage   benutzt.      Um   das 

15  Verkältim  zu  D.  160  klar  zu  veranschaulichen,   haben  wir  nur,   was  mit  diesem  überein- 

stimmt, durch  Petitdruck  gekennzeichnet. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitati.?.      Heinrieus   divina  favente   cle- 

mentia   rcx.  Salubemmis  igitur  sacri   eloquii  institutioiiibiis   enulimur  et  admonemur,   iit  terapo- 

ralia    lelinquentes    bona   |    et    terrena    postponentes    commoda    aeterna    et    sine    fine    mau.suia    in    cjli.s 

20  studeamus  adipisci  cousistoria.  Quapropter  nos  dominicis  non  surdum  auditum  prebentes  preceptis  et 
deificis  obtemperando  intendentes  suasionibus  quendam  nostrg  patem^  locum  hereditatis  Babenberc 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimando  proveximiis  et  Eomana  auctoritate  atque  vencrabilis 
Heinrici  Vuirciburgensis  episcopi  consensu  ac  pari  commimirnie  omnium  nostri  fidelium  tarn  archiepi- 
.seoponim  quam  episcoporum  abbatumque  nee  non   ducura   et  comitum   consuitu  decretoque  in  honorem 

25  sanctae  dei  {fenitiicis  Marie  sanctorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martiium  Kiliani  atque 
Georii  stabilivimus  et  corroboravirnus,  ut  et  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum  Ottouis  tertii  im- 
peratoris  antecessoris  et  senioris  nostri  celebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro  omnibus  ortodoxis 
hostia*  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit  omnium  nostri  fidelium  tam  presens  aetas  quam  futura 
et  posteritas,  quia  nos  nostri  quandam  iuiüs''  abbatiam  Genginbah  dictam  in  pago  Mortenoua" 

30  sitam  et  in  comitatu  HeSSini''  eomitis  ad  eandera  supra  dictam  episcopalem  sedem  Babenberc  dictam 
cum  Omnibus  eins  pertinentiis  sive  adberentiis,  videlicet  vicis  villis  aeclesiis''  capellis  .servis  et  ancillis 
areis  aedifitiis  terris  cultis  et  incultis  viis  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  Tel  inquirendis  silvis 
saginis  venationibus  aquis  piscationibus  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  ac  ceteris 
Omnibus    quj  rite   scribi  vel   appellari    possunt    quoquolibet    modo    utilitatibus,    hac    nostre    auctoritatis 

35  preceptali  pagina,  prout  firmius  possumus,  donamus  atque  proprietamus,  omnium  contradictione  remota, 
precipientes  igitur,  ut  in  deo  dilectus  nobis  sepe  dicte  sedis  Eberhardus  episcopus  liberam  dehinc 
habeat  potestatem  suique  successores  e  an  dem  abbatiam  Genginbah  dictam  cum  omnibus  appen- 
ditiis  suis  tenendi  possidendi  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  Omnibus  in  usum  episcopatus  inde  fatiendi. 
Si  quis  igitur,    qiiod  absit,    huius  nostre  donationis    munificentiam  destruere    sive  violare    presumet,   in 

40  die  ludltll  coram  oculis  dei  tormento  inextinguibili  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  hec  traditio  nostra  ab 
omnibus  perpetualiter  in\äolabilis  permaneat,  hanc  cartam  inde  conscriptam  manu  propria  roborantes 
sigilli  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

167.    [Bresslau]     a)  ia  auf  Basur        b)  u  ai(f  Rasur        c)  in  dafür  gelassene  Lücke  von  ED  nach- 
*5  getrageti         d)  A 


198  K  A 1  s  K  ij  r  u  K  r  N I )  i:  n  . 

^  P'berhartlus  cniu'i'llarius  vicf  L'uilligisi  nroliii-n|)ellani  rooo'jiiovi.  |        (SI.  2.) 

Data  kal.  nov."  iiulictioni*  V,  aiiiu>  (loiiiiniot'  incarnatidiiis  MVII,  iiium  vrro  iloiniii 
Ileinrioi  socuiuli  n-fjnantis  vi ;    actum   Fraiikinmt'urt ;    tVlicitfr  anuni. 

168. 

Heinrich  scheuht  dem  von  ihm  geijniudeten  Bistlium  Bamberg  seine  gesammten  b 
Besitzungen  in  der  Grafschaft  Dietmars  im   Gau  Volkfeld. 

Frankfurt  1007  Nuvcmber  1. 

Originaldiplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München   (A). 

Dcdiictio   iuris   et  facti  SO  aus  A.  —  Rechlsyegründete  PrUffung,   Beyl.  242  n"  134  aun 
A.  —  (Heyhcrgcr)  Landeshoheit,  prob.  «•  6  aus  A  ^   Ussermann  Ep.  Bamh.,  prob.  14  lo 
H°  10.    —   Mon.   Boica   28",   .347  n'  225  rti/s   A.    —    Böhmer   Reg.   1006.    —    Stimpf 
Reg.  1463. 

Mit  Au.<ttiahme  des    von    ED  hinzugefügten    Ksrhatokolls    mundierl    von    dem    in    der  Vor- 
lietnerkung   zu   D.  160  erwähnten  Hilfsschreiber.    Als  Vorlage  hat   uahrscheinlich  D.  154 
gedient :  auf  die  von  diesem  etwas  abweichende  Fa.'isung  der  Corroboratio,  die  sich  übrigens  i6 
auch    in  D.  164    findet,    könnte   möglicher  Weise   D.  135   Einfluss   ausgeübt   haben.     Das 
letzlere  D.  verbriefte  zwar  die  gleiche  Schenkung  wie  D.  168,  war  aber  vor  der  Gründung 
des  Bi.^thums    und   nicht    auf  dessen  Namen,    sottdern    allgemein    auf  den    der  Kirche   zu 
Baml>erg   au.igeslelll   irorden,    an  da.^s  bei  der  grossen  Wichtigkeit    dieser  umfassenden  Ver- 
leihung  eine   ausdrückliche  Erneuerung  zu  Gunsten    des  Bisthums   erwünscht   sein  mochte,  «o 
Diese  erhielt   die  Datierung   der  Grü7idungsurkundeti   und   ist   deshalb   von   uns   hier  ein- 
gereiht worden.     Freilich  können  die  Erwähnung  der  Königin  Kunigunde  im  Context  und 
die  Bezeichnung  Eberhards  als  Bischof  in  der  Recognition  —  beides  Dinge,  die  in  keinetn 
der  übrigen  DD.  vom   1.  Nov.  1007  begegnen,    die   sonst  erst  in  Stücken  der  Jahre  1008 
und  1009   vorkommen   —   zu   der  Annahme   führen,   dass  D.  168  erst  später   entstanden  a 
sei   (vgl.  Ficker  Beilr.   1,  167):  jedoch    ist    es    auch    möglich,    driss   gerade   der  Schreiber 
dieses  D.  solche  Neuo-ungen  schon   früher  und  hier  zuerst  aufgebracht  hat. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae   et    indiuduc*  triiiitatis.     lleimicus    divina    t'aveiitc   clc- 
inentia   rcx.  SaluhemniU  i|;itur  Macri  cloqiiii  institiitioniljus''  crudiiniir  et  admoncinur,  ut  tempo- 

ralia  ^  *    bona    ot    tcrrvna    poHtpoiicntCH    (.'oniniodn    iirtrnm    et    »iiip    tiiip    iiiaiisurn    in    i'yli«    »tiidcanius  tO 
adipiüci  conAixtoria.      Cjiinpruptfr    no»    doniiniei»    nun    siirdiini    aiiditiini    prcbentuM    picccpti»    et    deilicis 
obtempernmlii  iiiteinIcnteH  fiunxiiiniliiiN  ((neiidam    nontrae    pnteriiy    licieditntiM    loeum    Hnbciiberc    diitiim, 

conscntiente    atque    rogante    dilectis«inia    eoniugc    nostra    Cliuniginida    videlicot   rcgina, 

in    »vih'tn    et    riilnien    epiiroliatUK*    Kniiliniandn    provcximii!*    et    Komann    niietoritate    iiti|UO    venernliiliH 
Heinrici  Vuin:ibiirgcni<iit  epiacopi   cuniienHii    ac   pari  coinmunii|uo  oinniuin   iioatri    lidcliiun    tum    arcliiepi-  at 
■coporum  quam  epUcoporum  abbatuin<|iic  ncc  non  diicum  et  comitum  conaultu  decretoquc  in  honorem 
■•nctoe'  •  g^cnitriciii  Mari;  Hanctoruniijnc   apontolornin  Pctri  ot  Pauli  ncc  non  ninrtiruni  Kllinni  atipic 
Georii  NtabiliviniUH  et  corroboraviniu«,    ut    et    inibi   nustrum  pnrcntuniqnc    noHtrornni    et    ainailtlssimC 

contcctaÜK  noHtrf  Clivnigundo  videlicet  rcgin^  nee  non  et  OttoniM  tertü  »  imperatuiU  nntc- 
ceasoris  et  ncniori*  noiitri  celcbrc  habcretur  mcmorialc  ot  tu);^i«  pro  uninibux  ortodoxii*  hoHtia  niactaretur  40 
iialiitariK.     Proindc  no»'erit  »mninm  iioHtri   tideliiim  tain   preHcn»  acta»  quam   Huree»j<urn   |)iiHtiTitim,    quin 
iKn   oniliia    n"»try   pniprietatin    Inen    in   pniro   Vllolkfi'lt    » i  t  a    et   in   roiiiitnlu    Dictinari    coiniti»    ad 

|(i(.    ■•!  V  rorr.  au*  X. 

\(\>*.     Kremlau]     ■)  A         \>)   it  ron:  nun  u         e)  tlnhinler  dei  atitgelanten 


HEINRICH  n.     1007.  19!) 

enndem  supr«a  dicfam  episcopalem  sedom  Haljeiibert*  ilictaiii  uiin  ciini  omnibiis  (;oriiiii  pcrtiuentiis  «ive 
adheientiis,  videlicct  vicis  villis  *  ^lervis  et  ancillis  *  terris  cultis  et  iuculti»  viis  et  inviis  oxitibus  et 
reditibiis  quesitis  vel  iu(|uirendis  *  ac  ceteris  omnibu»  quf  *  scribi  aut  appellari  posaunt  quoqiiolibet 
modo  utilitatibus,  liac  nostrj  auctoritatis  preceptali  pagina,  prout  firmius  pussumus,  donamus  atquo 
6  proprietamns,  oniiüum  contradictione  reraota,  precipientes  igitur,  iit  nobis  in  deo  dilectns  sepe  dict? 
sedis  Eberliardus  e])iscopns  suiqne  successores  liberam  dehinc  habe  an  t  potcstatem  eadem  *  loca 
cum  Omnibus  apiiendifiis  eoruill  tenendi  possidendi  seu  (Hiic(juid  sibi  libeat  modis  Omnibus  in  usnm 
episcopatus  iude  t'atiendi.  Et  ut  lifc  nostre  auctoritatis  traditio  stilbilis  et  inCOnvulsa  pcrmancat, 
lianc  cartam  inde  conscriptam''  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insig'nin  iussiinus. 

10  §  Signum  clomni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

p  Eberhardus  episcoptis  et  caiicellarius  vice  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovi. ^  (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  anno  dominicae  incarnationis  MVII,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  VI;    actum  Frankonofiirt ;    feliciter  amen. 

169. 

15  Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  die  zu  Forch- 
heim gehörigen  Ortschaften  und  Eigenleute  mit  Ausnahme  der  in  Forchheim 
selbst  tvohnenden.  Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Heyberger  IcJinographia  Bdbenh.  1,  64  unvollständig  aus  Ä.  —  Oesterreiclier  in  Geöffnete 
20  Archive  1'',  34  n°  1  aus  A.  —  Oesferreicher  Neue  Beifr.  2,   Beil.  7  n"  7  aus  A.  —  Mon. 

Boica  28",  349  n"  226  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1007.  —  Stumpf  Reg.  1464. 

Geschrieben  von  Ba.  I,  dei'  entweder  eine  der  älteren  Bamberger  Urkunden,  etiva  D.  149, 
oder  das  damit  zusammenhängende  D.  200  als  Vorlage  benutzte;   der  Petitdruck  bezeichnet 
die  TJebereimtimmung  mit  beiden.    Der  Satz  Ad  ultimum  u.  s.  u:  (S.  200  Z.  6)  klingt  in 
25  einigen  Ausdrücken  an  D.  203  an,  und  unser  D.,  das  wegen  der  Recognition  vor  Ende  1008 

ode)-  Anfang  1009  nicht  geschrieben  sein  kann,  ist  vielleicht  erst  gleichzeitig  mit  den  DD. 
200 — 204  entstanden;  im  übrigen  vgl.  über  Entstehungsvei-hältnisse  und  Datierung  der  Ur- 
kunde N.  Archiv  22,  162  ff. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individue   trinitatis.      Heinricus    divina   faveute    cle- 

30  mentia   rex.  Salubenimus"     ig-itur     sacri     eloquii     institutionibus    erudimur    et    admonemur,    ut 

temporalia  relinquentes  bona  et  terrena  postponentes  ^  comnioda  aetema  et  sine  fine  mausura  in  celis 
studeamus  adipisci  consistoria.  Quajiroptei'  uos  dominicis  non  surdura  auditnm  prebentes  preceptis  et 
deificis  obtemperando''  intendeutes  suasionibus  (juendara  nostrae  paternae  hereditatis  locum  Babenberc 
dictum  in  sedem  et  culnien  episcopatus  sublimaudo  proveximus  et  Romana  auctoritate  atque  venerabilis 

35  Heinrici  Vvireiburgensis  episcopi  eonsensu  ac  pari  communique  omniuni  nostri  fidelium  tarn  archiepi- 
scoporum  quam  episcoporum "  abbatumque  uec  non  ducum  et  comitum  consuitu  decretoque  in  honorem 
sanctae  dei  genitricis  Mariae  sanctorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martirum  Kyliani 
atque  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum  et  Ottonis 
tcrtii  videlicet  impcratoris    antecessoris    ac    senioris    nostri    celebre    haberetur    memoriale    et    iugis    pro 

40  Omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit  omnium  nostri  fidelium  tam  prcsens 
etas  quam  et  successura  posteritas,  quia  nos  q  u  a  e  dam  nostri    iuris   loca  ad  Forhheim  pertinen- 

168.  d)  ri  sofort  corr.  aus  pt. 

169.  [Bresslau]     a)  A         b)  do  corr.  aus  da         c)  quam  episcoporum   über  der  Zeile  nachgetragen 


200  KAISKlUKKlNDliN. 

tili  his  noiuinibus  dicta:  VvitlnHV'sluma'',  Tniolmlin,  TucisibnmiKi'',  Ili'i-ilcsdorf ',  Ari- 
liiiibaeli.  item  Arihinbaoh,  Vvaldriilu-sbach.  Seuualia,  JlcrdiiKloii",  Husa,  llerigoldes- 
bach,  Vviiiibilibach.  itcni  Viiimbilibai-h.  Sliorbaob  ml  eiusdem  ci)isc'oj)atus  «edcm  Unben- 
berc  ilictnin   lagitor*  tiniutcrque  donavinms,  eo  viili'licet  tenore  ut  eiusdem  sodis  priinus 

i'piscopu»  iiiibi»  •   diU'ftisÄ  i  in  11  a  Kborlmrdiis  dil'tus  »uii|m>  «iicrossores   liborniii  SCCUramqiK'  debiiic   S 
haboniit    potoslntoni  •    possidendi    oadom»    I  m- n    et    Utendi.      Ad    ultilllUll)    etiaill    «Ulllliil    loca 

eiilta  et  iucidta  et  oiniiia  utriusque  sexus  inanoipia  (|iioc'unique  locorum  luiliila  vel 
babitantia  ad  eundi-ni  bn-uin  Forldieiiii  dietuiiiK,  cxceptis  .solumniodo  in  eadeiii  villa 
inodu  habitantibus,  in  pago  lladinzgune"  dicto  et  in  comitatn  Adalberti  cumitis  sita  *  c-nm 
Omnibus  •  (juf  rite  scribi  aut  nppcllari  posaunt  quoqiiulibct  modo  utilitatibus  hac  nostrac  auctoritatis  lo 
praeccptali''  pagiua,  prout  timiius  possumus',  donamus  ntquc,  omniiun  contradictiono  remota,  proprie- 
taniUK.  Et  Ut  huius  nostr^  tradicionis  auctoritas  ab  omnibus  perpcfualiter  invioinbilis  ]icr- 
mancat,  hnnc  cartani  indc  conscHptam  manu  propria  roborantcä  Nigilli  nustii  inprcssiuuc  intiigniri 
iussimus. 

I  Signum  domiii  Heinrici  rcgis  (M.)  invictissimi.  |  i6 

^  Gunzelinus  canceUarius  vice  Uuilligisi  arcbicapcUani  reeognovi.  |         (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  V,  amio  douiiniec  incarnatioiiis  MVII,  anno  voro  donini 
Heinrici  seoiuidi  rcgnantis  VI ;    actum  Frankonofurt;    tcliciter  amen. 


170. 

Heinrich   schenkt   der   bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg   das  Gut  Forchheim,  m 

Frankfurt  1007  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  ReicJisarchiv  zu  Müncheti  (A). 

Heyherger  Ichnographia  Babenb.  1,  64  cit.  aus  Ä.  —  Oeslerreicher  Neue  Beifr.  2,  Beil.  6  n"  6 
aus  A.  —  Mon.  Boica  28',  351  n"  227  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1008.  —  Stumpf 
Reg.  1465.  tb 

Auf  einem  noch  von  ED  hergeriehteten  und  mit  Signumzeile  und  Monogramm  versehenen 
und  lie.tiegelten  Blanquet  7iaeh  eigenem  Concept  geschrieben  von  Ba.  II.  der  für  die 
Datierungszeile  D.  169  als  Vorlage  benutzte.  Dieser  hat  den  ersten  Theil  des  D.  (bis 
predium  tenendi  S.  201  Z.  21  einschliesslich)  früher  geschrieben,  den  Schluss  später  mit 
hellerer  Tinte  nachgetragen.  Der  zweite  Theil  ist  wahrscheinlich  erst  1021  gleichzeitig  mit  30 
Stumpf  Reg.  1772.  1774,  die  auf  D.  170  als  Vorlage  zurückgehet! ,  hinzugefügt;  wann  der  erste 
Theil  ge.iihrieljen  ist,  1/l.sst  .siV//  nicht  genauer  bestimmen,  doch  ist  es  geiciss  nach  dem 
26.  OrtolH-r  1017  geschehen.  Über  Entslehungsverhältnisse  und  Datierung  des  D.  170  vgl. 
im  übrigen  N.  Archiv  22,  162  ff.  und  Ficker  in  Mittheil,  des  Instit.  für  oesterr.  Oeschichtsf. 
6,  22a  ff.,  wo  auch  der  Titel  Komanorum  rox  zutreffend  erklärt  ist.  Nur  das  ist  den  n 
Ausführungen  Ficker.s  a.  a.  ().  2i')  in  letzterer  Beziehung  hinzuzufügen,  dass  der  Schreiber 
allerdings  auch  in  der  Königszeit  Heittrichs  schon  für  die  Kanzlei  gearbeitet  hatte  und 
also  an  sich  hätte  ivissen  können,  dass  der  Königstitel  nicht  invictiHsimus  rex,  sondern 
einfach  rex  gelautet  hatte;  er  wird  sich  dessen  nicht  mehr  erinnert  und  sieh  lediglich  an  den 
Titfl  (jf hallen  liahrn,  den  er  in  der  Signumzeile  des  Blanquets  vorfand.  —  Im  Text  sind  10 

169.    <i,i  ririirirht  iriir  :iimit  VvithoIfcJiliona  txlrr  Vvitliolfcsboim  i/ewkrittien  e)    ein    n    illier   der 

Zeil*  nachffrtroifni  (i  da»  zireitr  e  corr.  nun  i  g)  ein  Wort  irie  pertinontia  iil  auKgclaHHen 
h)  acc  eml  durc/i  f'orrrrliir  und  Hnnir  enlnlnnden,  datier  ron  uns  für  die  Auflüiiung  der 
Abf/reciatur  j)  nicht  alu  mtmgeiend  Ixtrachtel;  Ha.  I  «chreibt  sonnt  prc  oder  \)rq       i)  p  corr.  aus  f. 


II  KINKICIl   II.     10(17.  201 

einige  Worte  (Ie>i  (ilfcini  DD.  ßr  Bumhery  entnommen ;  icir  hnhen  sie  nicht  hesonder.i 
hezeichnet,  da  sich  nicht  ermitteln  tiixfit,  welches  D.  Ba.  II  ah  Vorlaye  benutzt  hat: 
möglicher  Weise  sind  sie  auch  ganz  ohne  Vorlage  lediglich  ans  dem  Gedächtnis  in  das  im 
■übrigen  selbständige  Dictat  eingefügt. 

b  (C.)  !j  In    iiDiiiinc    sanct^    et    iiuli\iiliic    trinitati.s.      Ifcinricu.s    divin;»    i;iv(;iite    elc- 

jucntia  Komanorum   iiivlotissimus  rox.  Notiiin  sit  omnibus"  sanctg''  clei  ^  aecclesi^'' 

Hdelibu.s  jn-cscntibu.-*  scilicot  et  futiiri.s,  (lualiter  no.s  divine  rotributionis  spe  (jiiciKlain 
nostre  |)r(i|)rictati.s  locuin  IJabenberc  dictum  ad  boiiorciii  dei  omnipotcnti.s  et  saiict«; 
Marie    iiiatris    ildiniiii    ii<it;tri  lesu  Christi    .saiietiiruiii(|uc    a])()stiiliiruiii   l'etri    et  l'auli   et 

ifi  iimniuni  saiictüruiii,  e(in.seiitieiite  dileetisima''  enngu^e''  n^stra  (Jvnigunda  et  oniniuiii 
regni  nostri  prineipuiii,  in  euhueu  et  sedem  episcopatus  proveximus,  ut  et  ibi  iugiter 
liostia  deo  mactaretnr  sakitaris  et  nostra  nostrorumque  antecessorum  salus  haberetiir 
uiemorialis.  Ad  cuius  episcopatus  augmentum  pia  birgitimio  quoddam  iiostrg  doniina- 
tionis  contulimus  prediuiii  Vorliciienr"  dictum  in  pago  Ratenzgiiuni  situm   et  in  comitatu 

15  Adelberti  comitis,  cum  (unnibii.-^  eins  adiacentibus  vicis  villis  servis  ancillis  rebus 
niobilibus  vel  inmobiiibus  terris  cultis  vel  incnltis  cxitibus  et  reditibus  et  onniibus 
que  ullo  modo  sci'ibi  vel  nominari  possunt  utilitatibus,  ea  in  liac  (bmationc  usi  potcstatc, 
qua  nostri  antccessoi'es  reges  videlicet  et  imperatores  antebac  sunt  usi  in  sanctarum ' 
aecelesiarum    ditatione.      Quapropter    per   nostram*-'    regalera   inviolabiliter   i)recipinuis 

20  potentiam.  ut  nobis  in  deo  dilectus  Eberhardus  primns  pi-edicte  sedis  episcopus  liberani 
dehinc  babeat  potestatem  eiusqne  successores  prefatum  predium  tenendi  possidendi 
commntandi  seu  qnicquid  sibi  libet  niodis  omnibus  in  usmn  episcopatus  inde  faciendi. 
Ut  igitiu'  b§c  nostre  donationis  muniticentia  nunc  et  in  posterum  stabiHs  et  incon- 
vulssa''  pcrmaneat,  boc  preceptum  inde  ciinscrijitum  manu  pvoj)ria  corroborautes''  sigilli 

25  nostri  inssinnis  impressione  insigniri. 

I  Signum  domni  Ileinrici  (M.)  regis  invictissimi.  .^ 

ö  Guntherius  cancellarius  ad  vicem  Uuilligisi  archicappellani  recognov.'  fi    (SI.  2.) 

Data  kab  nov.  indictione  A',  anno  dominice  incarnationis  MVII,  anno  vero  donnii 
Heinrici  seeundi  resrnantis  \i ;    actum  Frankonoturt :    feliciter  amen. 


171. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Stein,  ivelches  er  dem  von  ihm  fiecirihulrten  Bis- 
thum  Bamberg  unterworfen  hat,  den  Ort  Kirchen. 

—  1007  Kovember  1. 

Urkunde  de.i  Vi.  .Th.  in  Diplomform  im  Staatsarchiv  zu  Schaff'hausen  (A).  —  Abschrift 
Ulis  dem  15.  Jh.  im  Urbar  Steiner  Gerechtigkeiten  p.  2  ebenda  (B). 

Lüiiig  BA.  18",  427  n"  2  in  deutscher  Uebeisetzung.  —  Neugart  CD.  Alem.  2,  23  if  819 
aus  A  mit  anno  [reg.]  II  =  Us.sermann  Ep.  Bamb.,  prob.  17  n"  13,  =  Migne  Patrol. 
IAO,  271  n°  3.5.  —  Vetter  in  Schriften  des  Veräns  für  Gesch.  des  Bodensees  13,  65  aus  A.  — 
Hidber  Reg.  1219.  —  Böhmer  Bcg.  1028.  —  Stumpf  Reg.  U85. 

I  170.   [Bresslau]    a)  oiiiilius,  ohne  Ähkürziingszekhen,  A       h)  sc^.  ohne  Abkürzungszeichen,  A       c)  ein 

c  (Hier  der  Zeile  nachgetragen        d)  A        e)  das  erste  h  über  der  Zeile  nachgetragen        f)  das 
Abkürzung.'izeichen    über   u   fehlt  g)   dahinter  ein  TT'oi'«,    icahrsclieinlich    imperialem,    aus- 

radiert       h)  da  das  n  von  con'oliorantes  fericischt  icar,  trug  der  Schreiber  ein  zweites  n  über 
der  Zeile  nach         i)  dies  Wort  ist  in  den  DI),  des  Ba.  II  nie  au.<igeschrieben. 

Kaisernrkun-len  IH.  26 


•Jdli  KAlSKlil"  IvKlN  l>r.  N. 

H'iV  im  X.  Archiv  i?i'.  lU'J  ff.  fimjihvnd  (hiryflqil  ist,  iiniss  KlosUr  Stein  t-in  fehles  D. 
Hriiirichs  erhallen  huheit,  das  mit  lieiiiilziiii(i  eines  oder  mehrerer  der  liamhenjer  DD.  row 
1.  Sufeml>er  l(Xt7  (iiameiillich  wohl  des  D.  166)  und  yleiehzeitig  mit  ihnen  von  GB,  der 
aller  damals  noeh  nicht  Kanzleiheamler  war,  rerfa.isl  war.  Auf  die.\e  echte  Vt>rla<jc  ijehl 
dir  Fa.i.tiiiiti  unseres  D.  171  zurück,  wieweit  sie  alicr  dessen  Wortlaut  (jenaii  wiedeniieht,  f> 
ist  nicht  mit  Sicherheit  aiiszumaehen.  Ueziichnrn  wir  nur  das  Wort  v''<-'l<"siis  im  der  Per- 
tinrnzformel,  obwohl  es  auch  In  D.  Kit!  steht,  aus  den  a.  a.  O.  dariieleijten  Gründen  als 
Inlerpolalion,  so  kann  doch  auch  dei-  iilirif/e  Inhalt  der  Urkunde  nicht  für  in  allen  Theilin 
rerbürgf  gelten,  wenn  auch  kein  Grund  rorlieijt  zu  bezweifeln,  da.is  rfd.s'  Kloster  urinen  im 
1;'.  .1h.    nachweisbaren  Besitz  zu    Kirchen  durch   eine  Schenkung  Heinrichs  erhalten  hat.        n> 

(C.)  p   In   iiiiiniiH'  sanctiU'  i-t   intlividuac   ti'iiiit;ilis.      Ilciiiricus    divina    ravcntc  i'lc- 
inentia  n-x.^  Saliitariltus  !*nt'ri  t'l(i(|nii   iiistitutiiniilms  cruiliiimr  i't  aiinKiiiciiiiir.    iil 

t<-iii)iiira  li.'i  ]iarvi|K'iulfiiti's  oDiiininila  actcrna  ft  scniinT  inansiira  in  ci'lis  stinlcannis 
a<lijiisi-i  iMinsistiiria.  <^iiaj)riij(t(-T  nos  iluminicis  ni>n  >ur(lnni  aiulitnni  jirrlicnlcs  |iri;- 
ffptis  Im-nni  qucndani  nostri;  liorcditatis  Italiinln-rcli  ilic-tnm  in  scilcni  i'|iisfM|)atus  iä 
>ul>linianil<>  iiniv<'xinins  |>ivtliisi|uc  <'t  variis  rcruni  dunatioiiilxis  nia;;iiitiii'  suliliniavinnis. 
Iniunxinnis  (|iiiii|U<-  jinjdirtt;  «'dis  |iiintitici  j^iduTnatinncs  et  nKMlcianiiiia  (lunruindani 
inoiiastfrionuii,  intcr  (pii;  uniun  ([Unddani  in  Alemannia  inxta  lipani  llluni  situni  Steine 
vofitatmii  nostra  dis|ii>.siti()ne  fimstruetnni  et  nindei-atiim  eins  eunniiendatiitni  volnnnis 
ossf  »iibiectuin.  Huins  ij;itur  UKinasterii  iinieiiratitre.s  et  ]iri,'lati  serenitatis  nostre  jire-  in 
äeiitiniii  adierc  ot  de  jtredicti  loci  inoi>ia  ae  possessioiuini  illtic  j)ertinentiuni  jiarvitate 
coluiuerentes  nliqiind  sublenieiitiini "  et  auetioneni  predioruni  illue  cdneedi  et  superaddi 
sU|i|ilieiter  ])ostiUavere.  Ipsoruni  (iniK|iie  (d)nixe  jietitinni  enin  tideliiini  nostroruni. 
eiiiseii|ioniin  videlieet  et  al)liatnni  clneuni  et  enniitnni.  favdi-  et  >nadi'la  aeeessisset, 
nos  Vota  illonini  beiiif^ne  siiseepinius  et  i)etiti(ini"  eumni  oli  divine  mei-iedis  aM;;iiienluni  j;. 
adinijderi  <leerevinnis.  l'roinde  noverit  onniiuni  nostri  tideliuni  jiresenliinn  ^eili^•et  ae 
t'iiturnniiii  industria.  ([uia  nos  (|U('nidani''  nostri  iuris  ae  |iro)irietatis  lueinn  ( 'iiilielieini 
dietnni  in  pafjo  Prisieiipiwe  et  in  eoniitatii  Adalheronis  comitis  siinni  tradinins  ad 
sii|>ra  dietmn  nionasteriuni.  fjiiod  est'"  eonseeratuni  lionori  sanetae  dei  genitricis  nc 
sanefi  (ieorjiii  et  ("vriiii  niartvrnni,  enni  onniilms  eins  jiertinentiis  videlieet  <  ^eelesiis  ;■  :„> 
villis  servis  et  aneillis  areis  edifieiis,  euni  lioniiniliiis  terris(|ue  eensualii)ns,  enin  trilintis 
et  teloneis  de  navihns  per  Hlienum  disi^urrentihns,  vel  nndeennii|ne  noster  tiseus  eir- 
enin<jna(jHe  illie  alii{iiod  ins  exi;,'ere  aut  sperare  dehei-i't.  Hee  i;:;itur  enni  onniilius 
cyteris  appendieiis,  (pie  adlnie  diei  possent'',  peri)etna  tii-niitate  ad  ideni  nionastei'iuni 
contradiiiius  et  traiisfundinnis.  nt  (piililiet  ablias  ibidem  suecessurns  alisijue  eontra-  3.'> 
dietione  hnbeat  c-a  in  sua  jiotestate,  nee  ipsi  lieeat  enif|nani  libero  lioniini  potenti 
aliijuain  exinde  ]iarteni  |iro  benefieio  eoneedere  vel  idlo  modo  al)  nsn  l'ratiMim  deo 
iilie  servieiifiiini  alienare.  Et  nt  iiaee  auetoritatis  nostre  iai'fiitin  Hi'niiiir  liabeatin'  et 
ab  oninibus  tiilelibus  nostris  verins  eredatiir  et  <lili<ri-ntins  eonservelnr,  niami  |Miipiia 
nostra  mibter  i-ani  eonfirmavinnns  et  sigillo  uosti'o  sigillari  inssinnis.  .Si  (piis  anteni,  lo 
«|Uod  abKit.  liiiie  nostre  sanetioni  contrarius  extitei-it  et  ijiie  donavinuis  vi  abstulerit 
vel  trmide  alifpia  detraxerit,  ludv  proditorix  Concors,  nisi  resijiiseat,  igne  inextinguiltiii 
peqjetualiterjjardeat^. 

^  Sij^iuni  doMMM   '.M.>   llejnriei   rcf^is   invietiss|iiMi{.  jj 

'^  Kberliardu«  cancellariiis  vice  Willejfisi  recof^novi.  [{''  m 

171.  [Br<-«»lB<il  a,  A  h)  ein  rnrr,  aim  vn  mite  oii  cj  ilahintrr  lii>  f/efilf/l  il)  A,  »lull  poHsiiut 
i"  iniltm  refhtf  ein  Theil  ilm  l'frijiiuirnlljl'illeit  uuHycmhnillrn  int,  IiIhmI  m'ch  ill/er  die  llejiieiifliiiif/ 
litt   I).   nicht  mlm-hfiilrn 


rir. IN  unir  ii.    ioot.  203 

Dilta  kal.  imv.   iiidic-tioiic  V,   aiiiio  (loiiiiiiirc  iiu'aniationi.s  JIVII,  aiiuo   vcro   doiiini 
Heinriei  se[ciindi  regiiantis  '  sexto ;   folicitor  aincii'j. 


172. 

Heinrich  nimmt  den  Bischof  Landulf  und  den  Clerns  von  Cremona  in  seinen 
5  Schutz  und  verbietet,  nach  des  Bischofs  und  seiner  Nachfolge}-  Tode  die  Kirche 
von  Cremona  zu  schädigen.  Paklde  1007 . 

Codex  Skardhiniis  ans  dem  Anfang  des  13.  Jh.  p.  32  in  der  liihliotcca  yoveniatim  zu 
Cremona  (A). 

l'ijlwUi  Italia   Sacra  ed.  l.  i,  804  elf.  —  Mnratori  Anf.   Jfal.  1,  991   unroUständifi  ans  A 
10  =  Migne  Fatrol.  140,  271  n"  84.  —  Böhmer  Reg.  1029.  —  Stnwpf  Reg.  1486. 

Yerfa-fst  und  jedenfalls  anih  gcschrirlicn  rnn  demselben  Manne,  der  anrh  1).  183  hergestellt 
hat.  Der  Te.rf  klingt  mehrfach  an  ältere  Cremoneser  Künigsurkunden  an,  jedoch  nicht 
der  Art,  da-fs  deren  unmittelbare  Benutzung  angenommen  icerden  könnte;  auf  die  Amvendung 
von  Petitdruck  irnrde  daher  verzichtet.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  Archiv  22,  175  f. 

15  I  In  ii( inline  sancte  et    individue    triuitatis.     Henri mas  divinae  dignationis  p  Pro- 

videntia rex.  Regalis  dig-nitatis  providentiain  semiier  oportet  eeclesiaruni  dei  pro- 

t'ectui  consolare''  earnniqiio  dejiredatoi'es  violatores  devastatores  digne  severitatis  eensura 
eohercere.  Qnoeirea  oinuium  tidelium  nostroi'um  presentium  scilicet  ac  futurornin 
noverit    niiiversitas,    quod   nos,    comperientes    in  Italia  ecclcsiarnm  facnltates  dcfuneto 

20  earuni  presule  depredari  sanctamque  Crenionensem  ^cclesiani  hoc  quoque  noviter 
jiassam  defiincto  pastore,  snb  nostri  mnndiburdi  defensione  recepimns  domnmn  Lan- 
dulfum  venerabilem  presuicni  eiusdem  sancte  Cremononsis  ecclesig  nostrumqne  dilec- 
tissinium  eapellanum  enni  (juniibus  clericis  snis  ac  famulis,  precipientes  insnper,  nt 
nulla  nostri  regni  magna  parvaque  persona  post  obitiim    eins    suoruniqiie   successornm 

25  predietam  §cclesiam  clericos  et  famulos  inquietare  vel  molestare  aiideat.  Si  quis  voro. 
qnod  non  credinius,  liuius  nostri  mnndiburdi  violator  extiterit,  si  miles  ipsius  ecclesi(^ 
fuerit,  omni  benefitio,  quod  ex  parte  ipsius  ecclesi§  tcnuerit,  ipse  et  eins  lieredes  in 
eternum  priventur  et  C  libras  puri  argenti,  medietatem  nostre  rei  publice  et  medietatcni 
prenominate  ecclesie,  se  compositurum  procnl  dubio  cognoscat;    si  vero  civis  aut  sub- 

30  urbanus,  sciat  se  perditurum  omnia  predia  et  possessioues  suas,  medietatem  a  parte 
publica''  et  medietatem  predicte  ecclesie;  si  vei'O  aliqua  regni  persona  fuerit,  centum 
libras  op.timi  auri,  medietatem  nobis  et  medietatem  prefate  ecclesig,  procul  dubio 
componat.  Quod  nt  vcrius  credatur  diligentiusquc  ab  omnibus  observetur,  sigillari 
iussimus. 

35  I  Heuerardus   canccllarius  vice''  Villigisi  arciiicapi-llaiii''  recognovi.  jl 

Anno  dominice   incarnationis  MVII,  indictioue  V,  anno  vero''  donini  llcurici  regis 
secundi  regnantis  VI;    actum  Polede;    feliciter  amen. 

171.    f )  erynnzt  ans  B,  n:o  aber  Heinriei  regni  sexto  steht.    Doch  ist  in  A  noch  se  unmittelbar  nach 
Heinriei  ^»  lesen  und  regni  ist  in  B  jedenfalls  irrige  Auflösung  von  regu. 

40  172.   [Blocli]     a)  A,  u-ohl.  statt  consulere      b)  A,  statt  ad  partem  publicam      c)  viee  .-1       d)  arci- 

capellani  A        e)  reg  A,  lerbessert  mit  Rücksicht  auf  D.  183. 

26* 


•Jim  KAisr.  ur  ukindkn. 

l/diti'ich  bestätigt  der  f/iscfiüf'/ichen  Kirche  zu  Vicenza  de»  Erlass  des  Fodrunis 
ro)i  den  mifgezählten  Besitznnym  und  den   Leuten   der  Kirche. 

}fiilllllillisril    J(l(»^  — . 

Absiliiif'l  ilis  I7..II1.   im   Cixl.  Atlilil.   Miiiiiisiriiils  SiUrj  /'.  /•/.'<'  ihn  BrUlisihcn   MKxmms  b 
zu  London   CA).  —   Ahsrhrlft    mm  J.  I67(i    aii.s  Cotl.   A    di's  Arrhirio    Mitiizn   Carnlrnhi) 
foH  1564    in   einer  Deduelion  der  Brüder  Fraconzoni  E.  I/ihro  d'in.ih'umenli  />.  1  In  dir 
Sladlhihliothek  zu  Vieenza  (C).  —  Ahachrifl  des  18.  .Jh.   uns  demsrlhen  Cod.  Carcdeabi)  int 
Cod.  di/d.  Vieenl.  des   P.  (.'.  }f(irrfi    Bd.  1  ehemhi   (D). 

Vghelli   Itidia  saera  ed.  I.   '>,  llOli   uns  Ahsrhrift    mit  Datum   XXX.   .   .   //*/(/  iiuliot.  VI   11 
(D  =  ed.  II.  ö,  103<i  =  Ciistellini  Storia  dt  Vieenzii   .5,  ö.V  Friif/ni.,  =   Migne  l'utrul. 
140,  'J8ü  n"  45.  —  Barharuno  Hisloria  eeelesia.iliea  di  Vicenza   .'>,  67  aux  demelben  Ah 
schrip    mit  Datis  XKT.   .   .   .  anno   und   iudict.  VI   (H).  —  Lampcrlivo  Srrilti   slorid 
2,  HHfi  aus  Ahsrhrift  von  C  zu  .Juni   'J'2.   —  Stumpf  Reg.  1487. 

Verfa.sst  nach  Vorlage  von    l>i).  III.  M9  unter  Fortlassung   eines    auf  die  Srhenicnny  des  ib 
Theaters  am  Flusse  Beirone  heziiglichen  Stjizes;  das  Eschatokoll  kann  ron  EC  herrühren.  — 
Un.tere   l'elierliefi-rung  ron  D.  173  hernlif  in  letzter  Linie  auf  einem  rersrhnllenen   Copinl- 
bueh    des  Domeajiilels  zu  Vicenza  (rgl.  X.  Arrhir  S,  93).     A   ist   wohl    unmittelhar  daraus 
allgeleitet,    triihrend  unbeslinnnt  bleibt,  ob  auch  der  von  C  und  D  benutzte  Cod.  (Javalcabo 
soicie  die  gemeinsame  Vorlage  von  U  und  H  direct  und  .telbständig  daran.i  geschöpft  haben,  -m 
oder  ob  Iteide  jetzt  verlorene  Mittelglieder  auf  eine  Abschrift  jenes  Copialbuehs  zurückgehen . 
Wie  sieh  das  aber  auch   verhalle,  so  kann  doch  keincticegs  in  jenem   verschollenen   Copial- 
buch  die  nur  durch  U  und  H  überlieferte  Indictionszi/fer  VI  gestanden  haben,  statt  deren 
A   und  CD  eine  Lücke  andeuten;    man  icird  um  so  eher  annehmen  dürfen,    da.<is   sie  erst 
in    der  Vorlat/e    von    l'    und  H  eingesetzt    ist,    als   sie   zwar   zum  Incarnationsjahre  1008  n:, 
pa-tsf,    aber  elien  deswegen  mit  der  damals  üblichen  Rechnung   in  der  Kanzlei   nicht  über- 
einstimmt: EC  nümlich,  der  in  jener  Zeit  allein  Ihfilige  Notar,  hat  bei  Beginn  des  Jahres 
1008  die  Indielion  V   umzu.ielzeu    vergrssett    und   den  Fehler  erst    im  .Tuli   bei  D.  184  be- 
richtigt:  vgl.  K.  Archiv  im,  KU  X.  3.     Bei  die.iem  Verh/iltnis  der  Abschriften  konnten   wir 
davon  ab.iehen,  die  offenbaren  Fehler,  die  nur  in  einer  der  Ueberlicferuvgen  C,  I),    I'.   II  m 
begegnen   und  die  daher  für  den  Te.rt  ganz  ohne  Bilang  sind,  zu  verzeichnen ;  nur  hei  den 
Xameu  .tind  die  Lesarten  voUstiludig  aufgeführt.  —  Zur  Datierung  vgl.  X.  Archiv  '2'J,  17h'. 

In  nomine  sanctiie   et  individuac    trinitatis.     llcnricus"  divina   favonte    elonionti;i 

ri'X.  Si    cerlcitinriini    dei    curiiiti    |,'(>riinii/<    riiK<|iiu   *    (tilntnre    Ktiiiliioriiiiii!«,    iiostri    I'C^ni    stiitiiiii 

niilf iirariitAri ''  iiiiiiinu-  iliiliiUiliiiniiH''.  (^luioirra  oniiiiiiin  Kaiictnn  dci  ccclosinir  |liilcliiim| ''  pracxeiitiiiiii  i.j 
iirilic'ct  ae"  fiitiiroriiiii  ii'i«cnt  ninvürsita«,  «(UülitiT  lliiTonyiiHi»'  saiictai'  ViiTiitinac"  frclpsiiie  episcupiis 
noiitcr<|Mc''  fnmilinriM  noNtrani  a<liit  ■'IciiiiMitiniii  postiilaiiii,  iit  pro  doi  niiKirc  iiiiiiiiiiiM|iic  imstrac  rcinedio 
rnxtclla  Uli  cpUcopii  Virciitiiii*'',  c|tini.'  tudri  (Ictriinciito  MH(|iie  modo  viiNtaliaiitiir  et  conculcnnaiitili'. 
iioütrac  ref>;iac '  aurtoritali«  larifilatc*^  Inilii  giiinqiie  micccHsoribiiH] <'  pc-rdonarcniiis  et  conccdvrciiiii.s. 
fiiiii«  iietilionibim  aiiiiii'-iit''K,  prout  iimti-  ft  lo^alitcr  po»tiiiiniiK,  iaill  (lic'to  llioroiiynio  f  opi8('o]iii  10 
riuiii<|iic  ■HccMKoribim,  hictlt  silii  roiiccn  s  11  m  CHt  ac  perdniia  1 11  ni  a  bimae  liicmoriac '  dolilinn 
Ottonc"*  C'flC'Haro  nil^^llKto,   •  piTdoiiamuH,   nl  ili<  oinniliiM  caRtcIliit  ad  hiiiiiii  iaiii  dictiiiii  epUcopatiiiii 

173.    'IVHr-Sfevon-on-BrpMlau]    b)  Enric.  C       b)  CU  ^VU.;  au^pimentarc  A        c)  dubiamus  t'\ 
II  ffhil  in  al/ni,  rei/ilml  iin»  VU.        c)  i-t  C'Ult        f)  HiiTonini.   ('       k)  Viii- 

f'U.;   ii(.it(lrii|ncf  f>;   iiuHtcr  AUll,  und  m  wohl  tiiuli  i/ir  allen  i/emeineanie  i:, 
I  'n  iiiijc;  ^|l•^\t■T^^'l•:  ilahrr  nur  rirhtiije  Enifnilalion  der  Quellf  ron  CO       i)  regiii  .1       k^  largi- 
tatione  C/';  larj/itioii"   l.'ll        1)  bona  na-iiioria  CO        n\j  D;  Ollioni; -1 1'//,-  Ottlione  C 


II  kim;I(' II   II.     inii.s.  20") 

j)i'i'tiiiriitil/iis,  viclcliiut"  Ii(irli;iiiaiiii",  S;ilv,iti;inol',  Novuuta'i,  Albctoiit' '',  Aiireliaiii),  Ciist'xliii ",  Gran- 
conii',  (iriinuilo",  Vicontia''',  liniidiila  "",  Alt;ivili.i,  Mc)iite(li{riio,  Coniodo'',  C'liisey,  Malado,  Scrccdoy- 
et  de  VilUo  Cuntlirnica",  C'ucnllo'',  Villo'',  Aiserio'',  seu  de  omiiihiis  t'aimilis'"  *  suilCr  terram'' 
iaiii  dicti  ej)iscoiiatns  lialjitantibiis  vel*-'  rcsidcntibii.s  iion  nliiMii  homliii,  taiii  diioibu.s  (jiiain  inarchioiiibus 
6  coiiiitibns  soll  alii'ui  iii.-iyiiac  iiai-vaeque  personal',  tuilriini  piTsulvatur  vel  i'oiicedatur.  .Seil  lieeat  per 
hoc  *  iiraeceptuiu  *  iam  dicto  Hierouymo'' ciiiscopo  »uisi(iu!  sueeessoribus,  sicut  Sllporilis  sc'ri|)t;l 
habcntur',  i|iiiote  et  pacitice  Oninia  praenominata  castella  eoniniiiue  habitatore»  ad  iaill  dictum 
episcopatuni  piTtilientes  vel  supva'^  tcn-am  oius  residentes'  de  oinnibus  fodris  defendere  et  prote- 
gere,  omni  coiitradictione™  remota.     Si   vero   eontigerit,   ut  nos  in  eas  ]iartes  veniaimis,   ipsi;  iaiii  ilictlis 

111  Hievonymus"  episcoiius  vel  sni  suecessores  per  se  vol  cornin"  iiiissos  Hdcles  t'odnini  colligant  nobisiiue 
servitial'  seeiindiim'i  posse  pracparent,  *  eo  Vldelicot  uriliiie  iit  niilliis  diix  |)atriari'a  niarcbio  comes 
vieecoiiics  seublasiiis'  f;astaliliii  llull;ii|Ur  iinstri  rrfjiii  iiia;,'-iia  p/irvaiine  persona  praeilietinii  Ilioronv- 
nuiniä  e]iisoopiim  siiosque  siiecessores  de  perdonatione  et  eoneessione  fodri'  supra  scrijjtoruin 
castrornm  *    imiuietare    molestare    fatigave    aildeat   vel    praesuniat  *.      Si    [ipiis]»    vei'O,    quod    non 

15  creiliiaus,  boe  iiostnnii  praeeeptiuii  «  infring-ere  toniptaverit,  seiat  se  compositnrum  anri  ]mrissiini  liliras 
quingeiltas,  medietatein  eainerae  nostrae  et^  medietatem  praedicto  Hierouymo"'  episeopo  suisiiuc 
sueeessoribus.  C^uod  ut  veriiis  liabcattU"''  *.  mann  jirnpria  baue  |)a},nnain  robm-antes  *  sigillo 
nostro  *   eam    lUSSiimiS   *  insigniri. 

Sigmuii-'  diiiiiiiii  Henrici '■  (M.)*  regis   invictlssimi. 

2,1  Eborardu.s''   |caucellarius  vice]"^  Vuilligisi''  arcliicaiicllaiii''  recognovit ''. 

Data"  X.  kal ''  anno  dinuiiiicae  incaniationis  niillosiino  VIII,  indictionc  ....'. 

anno  vero'"    ilnmiiii    Ilriirici '    |si_'cuii(li| '"  regnantis"  VI;    actuiii  Mulinliusun";    fclicitcr'' 
amen. 


174. 

25  Heinrich  tritt  an  die  bischöfliche  Kirche  zu  Würzburg  die  Orte  Meiningen  mit 
der  Meiningermark  und  Wcdldorf  ab,  ivofür  er  von  ihr  einen  Theil  ihrer 
Diöcese,  den  Rednitzgau  nnt  Ausnahme  von  drei  Pfarrkirchen  und  einen  Theil 
des  Volkfeldgaues,  zu,  Gunsten  des  Bisthums  Bamberg  eintauscht. 

Wärzhury  1008  Mai  7. 

311  Originaldijilom  im  k.  Eeich.iarchiv  zu  München  (A). 

Gilth  Poligraphia  Meiningensis  (Gotha  1676)  59   in  deutscher  Ueher Setzung  aus   dem  Ms. 
von  Fries  ^  ed.  II.  (Meiningen.  1861)  -17.  —  Fries  in  Ludewig  Wirtzh.  Geschichfschr.  45ö 

173.  n)  scilieet  (IE  o)  Barbarano  UH  p)  UH;  Salvaciano  A;  Selvatiano  CD  q)  Norceta  U 
r)  Älbettone  C;  Albetine  U       s)  Custodia  —  Brendnla  feli/t  in  C       t)  Groniona  D        u)  Gru- 

35  modo  If;   Grumolo  A         v)  V'incentia  DE        w)  Brendule  D;  Brendulis  U        x)   Coruedo  C 

y)  Clusa  E;  Cluse  —  Sercedo  fehlt  in  U  z)  Sarcedo  E;  Cereedo  CD  a)  C;  Conturnica  D; 
cum  Turrica  A;  Coturnica  C;  Ceturnicha  E  h)  Cuculo  A  c)  et  Velo  C  d)  Arterie  A 
e)  lamiliis  CD  f)  terra  CD  g)  et  A  h)  Hieronimo  C  i)  CD;  häbeänt  A;  scriptum 
habetur  U;  hactenus  //       k)  super  AU       1)  reddentes  A        m)  eontraditione  A        n)  Nico- 

■10  laus  C      o)  vel  per  eorum  ^jtf       p)  servizia  ^        q)  pro  .1        r)  sculdarius  A;   scaldasius  CD 

s)  Hierouimum  C  t)  fodrum  CDU  u)  fehlt  in  allen,  erymizt  mit  Bücksicht  auf  die  VU. 
\)  fehlt  in  A  w)  Hieronimo  C  \)  habeant  A  y)  Signi  A  z)  Enrici  C  a)  M.  hinter 
am  in  A  b)  Ebrardus  C;    Eb  .  .  ardus  D         c)   fehlt  in  allen;    vielleicht  int  auch  (wie  in 

DD.  174.  177  —  ISO)  episcopus  et  cancellarius  zu  ergänzen        d)  fehlt  in  CDUE        e)  archi- 

*5  cancellarius  .4 ;  archicapett  CiET;   archicapellanus  jOf/       f)  recognovi  .-1       g)  üa-t.  ACD;  datum 

XXX  V\  datis  XKT  //  h)  der  Monatsname  fehlt  in  allen  i)  indictione  Tl  l'll;  doch  vyl.  die 
Vorbemerkung  k)  quinto  UE  1)  Enrici  C  m)  fehlt  in  allen,  aber  Lücke  dafür  angedeutet 
in  AD  n)  regni  ACDU;  regn.  E  o)  Muliimissum  .1;  Mulimh  .  .  .  C;  Mulind  .  .  .  un  D; 
Mulind  .  .  .  UE        p)  foeliciter  J. 


•20«  K.Msr.  iM"i!Kr\nr.\. 

(«  deiilsrlier  T'fhrrxrhinig  =  Liiiiig  HA.  17".  .''.iT  n"  II.  —  Sriiiilleii  Gesch.  drs  liniiics 
Uinneh-rg  /,  77  ti"  1  irohl  aii.s  VUJiuiiis  von  löi'2  =  l'imennann  Ep.  Wiirvh.,  prob.  IG 
„0  l't  =  Migvc  Pahol.  NO.  J?!!  ii"  44.  —  Moii.  Boira  "JS".  mj  u"  317  ans  .1.  —  Srhüiiixicli 
Heniieh.  l'B.  1,  3  »"  2  aiix  Viiliiiiii.s  rmi  l'>l'J.  —  Dolieiiirker  J}i'(j.  li]8.  —  li/ihwtT 
Reg.  1031.   —  Stumpf  Reg.  1IS!>.  i, 

Verfassl  iinil  gesrhriehen  ron  KV.  In  den  Eingnng  rfc.s  Co»te.cles  sind  einige  Worte  uns  den 
Hiimlirrger  (Ihindnngsnrkunden  vom  1.  NoremlnT  UHtT  übergegangen :  die  G renzbesehreibnng 
stimmt  sncMich  nnd  z.  Th.  a'örtlicli  mit  J).  171"  idierein.  —  Dieselben  Orte  waren  durch 
Do.  11.  284  an  die  Kirche  des  h.  Petrus  in  Asehaffenlnirg  geschenkt  worden  nnd  müssen 
also,  insoweit  diese  Schetikung  zur  Ausführung  gekommen  i.il,  von  Heinrich  liehnfs  der  mit  i« 
der  Au.'istdttung  liandiergs  znsamnienhfingenden   Geschiiflc  wiedererworben  sein. 

(C.)  ^  In  iminino  sanotac-  et   imlividuac    triiiitatis.     llrinricns    divin.i    l'uNriilc    clc- 
nientin  ivx.  Omnibus  Cliri.-li  üik'lilius  in-cscntilius  sfilici't  at«|iic  liituris  notinn  esse 

vohunus,  fjuia  nus,^  ob  ilivinae  rcnumriatinnis  sponi  dfuni  imbis  iiistitinMitcs  licrcdcin 
et  ex  nostris  rohns  liercilitariis  (|U)'U(lnni  nnstri   iuris  Uiouni  Haliciiiicre  ilictiiiii   in  cul-  U) 
men  et  faj)Ut  <'|ii.scii]>atus  iiondiv  sanc-ti  Pctri  principis   a)i()stol(iruni  insiirniti  crijji'ntes 
et  snbliniantos,  <|iinn<lani  Wiiv.iburgcnsis  dim-fsi'i'is  partoni":  cdniitatitin  vidrlifi-t  IJatcnz- 
gouui    dictum,    excrptis    tribiis    (;rc'lr'siis  \\  abhaun'id    et   Mulinliiismi    ac   Limorstat    cum 
cappcllis  ad  easdeni  aoeolosias  rcspicicntibus,  et  (|uandaiii  iiaili-m  pa;;i  NnlctVIt  dicti 
vidclicc't  a  Inc-n,   nlii  flunion  Vralia  dictum  iiiHuit  Hatcnzam,  et  per  ib-sccusum  h'alcu/.ac  so 
usque  in    iluvium  Moin    et    per    descensum  Moiii    us(jue    in    locum   l-Mlu-riet''  dictum  et 
per  aseonsnm   rivuli.  (jui  eandem  villam'    dividendn  prctertluit,  us(|uc  in  eiusdcm  rivuli 
ca]iut  et  nrtuni  et  a  capite  illius  rivuli  seciindum  (jnod  rcctius  et  vicinius  potest  veniri 
in  supra    dictum    flumen  \'raiia  ab   lleiuricci    ciusdem    accdosiae    episcnjin,    consen- 

tiente  et  oollaudaute   eiern  et  jinpuln,    lii-nia   ac  U'j;ali  coinnuitatione  ad(juisivimus,  tra-  i» 
dentes  econtra  ei(b'm  lleiurico  episcnpo    suac(iue    aecciesiao    nostrac    jU'oprietatis    loca 
in'"    pago    (Irapfelt    in    crnuitatu    vern    üttouis    comitis    sita'"    Meiuinga    et    ^Iciiiiugeri)- 
niarchani  et  \\  alaiidiirf  dicta  cum  unniibus  eiunun  pertinentiis,   villis  seiiieet   et   utriuscpn; 
sexus  inancipiis  aecelesiis  dccinnitionibus  siivi.s  venationibus  aquis  aijuarumvc  decursibus 
piscatjimibus  mideudinis  pratis  pascnis  tcrris  cultis  vcl  iiioultis  (jui'sitis  vel  incpiirendis  .«i 
viis  et  inviis  cxitibus  et    reditibus    et    cum    onmilms    quae    dici    aut    imminari    pitssunt 
utiiitatibns.   iure"  nostro  in   ins  predictae  aecclesiae   transi'undendu,  ea   videlieet   ratinue 
ut  prefatUK  e|)iseiipus  Hr-inricus  snique  successores  de  pn-uomiiiatis  locis  (b'liiuc  iiiieram 
liabeant   piitestat<-m   possideudi   cnumMitandi   vel   (piicquid  eis   iii<le    libitum    .••it  taciendi, 
(innii   onniinm   cnntradictiiuie  n-mota.     Kl  nt  liaee  iinstrae  crnnmutationis  .sive  ddiialinnis  :if> 
anctoritJis    stabilis    et    ineonvuisa    omni    pennancat    tonqiore,    lioc    preceptum   lüde  enu- 
scriptiim  manu  jimpria  ciirnibnrantes  sigilli  nostri  inpressinne  iusigniri   ius.--inms. 

^  Sigmnn  dunmi    lleiurici   (M.i  regis  iuvictissimi.  ^ 

f!   Kl»erliardiis  ej)iseii|nis  et  cancellariiis  vice  l'uHligisi  arcliicappellani   recognovit.  [l 

(SI.i'         in 
l)ata   nun.   mai.'-'  anno  dnminicae   incarnati>>ni.-'  millesinm  \'III,    iudictione  \',    annn 
vero   iliiiiini    liciiii-ici    .-tcnudi    re;.'-nauti>  \"l:    actum  W  ir/ibiirc:     f'ilicilcr   amen. 

174.    [Bnaalauj      a)   illirr  »ml   unlrr  i;  ein  .S7ciV-A  j/füli/t  li)  li  rorr.  «kx  li  c)  a  rorr.  aim  i 

<1 1  in  —  Mta  über  ilrr  Xeilf  nachf/elrngen  c)  ilaror  fehlt  de  oder  a  f)  da»  .Sicr/cl  igt  daii 

faltchr  ft'ürshuriirr,  ilat  S.  Arrhir  3,  44  beitchrie/ten  ixl  g)  iion.  iiiai.  wahriicheinUch  nach-  •»•'' 


II  Kl  N  i;  ICH  II.    1008.  207 

174". 

Bischof  Heinrich  von  Würzbnrg  tritt  au  Köiilfj  Heinrich  zu  Gunsten  des  Bis- 
thums  Bamberg  einen  Theil  seiner  Diöcese,  den  Iiednitzgau  mit  Ansnrdime 
von  drei  Pfarrkirchen  und  einen   Theil  des  Volkfeldganes,  ab. 

WiirzJmrfi  liios  Mai  7. 

2'mii.isumpl  Im  OrKjiimlprivih'fi  Lco'x  IX.  ron  lOö'J  Xoirmhcr  6  (.Tn/fc-L.  Rcf/.  -i^iS'.i)  im 
k.  Reichsairhir  zu  München  (B).  —  Xiifluiliniiiiaj  einer  OrifiitKilnrhiitidc  iroh!  ans  der  Mitte 
lies   IL  Jh.   chcmla   (C). 

In  der  Gestalt  von  B.  UnvalhtüHdiii  in  AiJalherti  Vita  Heiiiriei  11.  c.  18  in  den  Dnieken: 
Gretaer  Divi  Bamhergeunes  '27  =  Siirins  Historiae  Sanetonun  Iidii  19.~),  =  Lilnig  RA. 
17",  16  n"  1-J,  =  Ludeirifi  SS.  rer.  Bamberg.  1.  291,  =  Gretner  Op.  10,  r>]6,  =  Hartz- 
heim ConciUa  Germ.  3, 122;  Aeta  SS.  lulii  ß,  773  =  Cocquelines  Bullar.  Rom.  pontif.  ampl. 
coli.  (Romae  1739)  1,  384  n"  39;  Mon.  Germ.  SS.  4,  802  =  Mlgne  Patrol.  143.  698  n"  7--).  — 
Eceurd  Corp.  hisf.  2,  92  n"  lOO  aus  V  =  Mansi  Concil.  nova  coli.  ed.  f.  1,  1281  =  ed. 
IL  19.  689,  =  ed.  IL  19.  69i.  --  (Hegherger)  Lande.shoheU,  prob,  n"  .'>3  ans  B  (a). 
In  der  Gestalt  ron  C.  Unvollständig  in  Adalberli  Vita  Heinrici  IL  r.  13  in  den  Drucl,-en : 
Gret.'^er  Divi  Bambergenses  17  =  Snriiis  Historiae  Sanetorum  Iidii  192,  =  Liinig  RA. 
17",  936  n"  9,  =  Lndewig  SS.  rer.  Bamberg.  J.  -.^SO,  --=  Gretser  Op.  10,  512  (10 ;  .Ma 
SS.  Iidii  3,  7.iS ;  Mon.  Germ.  SS.  4,  797  mit  Varianten  aus  cd.  —  Ec.card  Corp.  hist. 
2,  62  n"  ö8  unvollständig  aus  V  (c)  =  Falclienstein  Auf.  Xordgav.  2,  159,  =  Mansi  Concil. 
nova  coli.  ed.  I.  1,  1222  zu  1006  =  ed.  IL  19,  291.  =  Hartzheim  ConciUa  Germ.  3,  32 
mit  Varianten  aus  b  zu  1006.  —  Hegberger  Ictinographia  Bahenb.  1,  76  unvollständig  aus 
C.  —  (Hegberger)  Landeslioheit .  prob,  n"  12  aus  (J  =  Ussermann  Ep.  Wirceb.,  prob,  l-'i 
n"  14.  =  Ussermann.  Ep.  Bantii.,  prob.  IS  n°  14  mit  Varianten  aus  a  (d).  —  Stumpf 
Wirrliurger  Imm.  1.  7.5  aus  C.  —  Looshorn  Gcseh.  Bambergs  1.  121  in  deutscher  Ueher- 
Setzung  aus  C  —   Stumpf  Reg.  1489". 

Dnss  C  nicht,  wie  bisher  allgemein  angenommen  wurde,  eine  Originalurkunde  vom,  .7.  1008 
sein  kann,  daran  las.sen  der  Charalder  der  Sclirift  und  einige  Abbreviaturen  keinen  Zweifel; 
das  Schriftstück  ist  nach  dem  äusseren  Befunde  nicht  vor  der  Mitte  des  11.  .Jh.  entstanden. 
Datier  kann  es  niclit  Wunder  nelimen,  dass  in  C  einige  Eigennamen  jüngere  Formen  zeigen 
als  in  B  und  dem  D.  174,  dass  die  in  B  wiedergegebenen  Kreuze  hei  den.  Unterschriften 
des  Bischofs  Heinrich  und  des  Presbyters  Azzo  in  C  fehlen,  dass  endlicli,  edle  Unterschriften 
in  C  ganz  von  der  Hand  des  Contextsctireibers  herrühren  und  keine  Spur  eigenlmndiger 
Betheiligung  der  unter.'<c]i reibenden  Geistlichen  aufa-eisen,  während  docli  mindestens  die  in 
die  Form  eines  leoninlsehen  He.rameters  gekleidete  Untersclirift  des  Azzo  einen  so  individuellen 
Charakter  trägt,  dass  man  annehmen  muss,  sie  sei  in  der  verlorenen  Originalurkunde  des 
Bischofs  eigenhändig  ausgefülirt  worden,  wie  sie  denn  auch  noch  in  B  graphisch  besonders 
hervorgeJioben  i.tt.  Haben  arir  demnach  in  C  ein  Schriftstück  vor  uns,  das  wir  als  eine 
formale  Fälschung  bezeichnen  müssen,  insofern  es  wegen  der  Besiegelung  mit  dem  —  ivir 
wisien  nicht  ob  ecliten  oder  unecliten  —  Siegel  des  Bischofs  als  Original  gelten  soll,  olme 
doch  wirklich  Origintd  zu.  sein,  so  liegt  der  Verdacht  nahe,  dass  bei  der  Anfertigung  dieser 
Fälschung  auch  eine  Täuschung  in  bezug  auf  den  Rechtsinhalt  beahsiehtigt  war.  Sotveit 
nun  der  Context  der  Urkunde  in  B  und  C  übereinstimmt,  wird,  er  durch  D.  174  verbürgt, 
und  .soweit  kann  seine  EcJitlieit  also  niclit  bezweifelt  werden.  Um  so  wahrscheinlicher  ist 
es  aber,  dass  der  in  B  fehlende,  aucli  durch  D.  174  niclit  verbürgte  Zusatz  hinter  der 
Datierung  prgsente  —  commutuato  (s.  S.  209  N.  o)  als  gefälscht  anzusehen  ist,  und  da,ss  eben 
um    dieses  Zusatzes    icillen   C  angefertigt    irurde.     Allerdings    ist  B   im   Eingang    verkürzt 


20S  KA  isKKi  i;ki  N  i»i:n. 

i/ii(/  hat  niirli  riiirii  Thril  der  l'iilrisiliriflni  nicht  iiii/iiriiiniimrii,  lihrr  difsi'  Kürzioifim 
Mreff'fH  lettiylicli  fornuile  Thcilf  </<•»•  l'rkiiiidf;  dtixs  iiKtn  im  J.  Ulö'i  eine  iiintiriillf  liv- 
sthnmuHji  i-on  solcher  Wirhiiykril  für  Utiiiihrrg,  irif  sie  jciicr  Zirnntz  fiiihfllt,  hti  dfr 
Tnwssiimirnnui  durch  die  ptiji>illichr  Kanzlei  fortfiilasscii  hatte,  ist  so  iDiieahrxcheinlich, 
daxs  man  vielmehr  mit  Beslimmiheil  annehmen  darf,  die  der  pilj/silichen  Kanilei  ruriiclegle  t> 
Urkunde  halir  jene  nicht  enthalten.  Ist  nun  in  der  Bamheryer  DiOcesansi/node  von  /f'.iS 
(Hartilieim  Conrilia  Genn.  H,  t'26),  in  welcher  der  Vofil  von  Wiirzbiirij  für  seine  Kirche 
Xovahehnlen  auf  Bamherijer  (icliiet  heansiiruchte ,  dieser  Ansiiruch  nl/fiewieseii  icordeii , 
nachdem  der  Bischof  (iunther  ran  Bandierij  eine  carta  tU*  i'adein  ro  halle  rerle.vn  lassen, 
.so  liegt  die  Annahme,  da.'is  diese  carta  eben  unsere  gefiilschlc  Urkunde  war,  um  so  näher,  m 
fi/.v  die  letzten  Worte  des  Si/nodalakls  auch  im  Ausdruck  an  den  Schluss  des  oben  bc- 
s/irocheiien  Zusatzes  anklinffcn :  die  Fälschung  würde  dann  in  den  .Jahren  l(l.i:J  — 1058 
erfolgt  sein.  —  7m  dem  echten  Texte  enl.iprechen  einige  Äu.sdrücke  dem  Diciat  des  EC, 
der  D.  174  rerfasst  und  geschrieben  hat.  .10  da.^s  auch  die  bischöfliche  Urkunde  riellei<hl 
von  ihm  concipiert  wurde.  —   Un.icr  Abdruck  giebl  die  Orthographie  ron   C  wieder.  lu 

(C.)"  In  nnniiiip  snnot«;  ot  ijidividm;  trinitatis.  Onmiuiii  saiioti;  dci  ofi-lcsiao  Hde- 
liuin  t«in  |(r\»sciitiiiiii  (juani  futururiiin  noticiain  imu  lateri'  dcsidoraiiius,  (|iialit(>i'  {^lorio- 
sisiiniis''  rex  Heinrifiis  diviiu;,  ut  iTcdiiiius.  adiiiiniilii'iiis  stiiiiiilo  i'i)ii|nnu'tiis"  dt-  prt'diis, 
ijU«,'  dei  fjratia  licrcditan(>i|UO'  iuiv  |ian'iitiiiii  in'  suao  jxisscssiniiis  doiniiiiiiiii  pci'vciicrant'', 
dci  servitiuiu  adaujjciv ''  e|iisfii[)atiiiii  eonstriu-ndi)'  atque  ordiiiaiidi»  dcsidcraiis,  (Hid  id  ü" 
li'pitiiiu-  raticmaltiliterqdi'  tieri  potiiissct,  neinrifuiii'-'  vciicrabilcni''  Wirziburfjcnsis' 
rcelosiac  jn-oviscircm,  r|uatiinis  ([iicndam''  locuiii  liabcnbürg'  nniu-iiiiatinn  c-iiiii  pa^'o 
c|iii  Kedoiizcf^cwi'"  dicitur.  (|uia  ad  suae  dioccscos  statuiii  ijortinerc  vidfl)atiir",  de  siin 
iurf  in  riuiini  ius  id  ad  |ii'rHcii.'ndiini  transt'iindori't,  .■studinse  C(;pit  Hajritaro.  Qiii,  (|uip- 
niam  instao  at<|iu'  rationaliilos  vidobantiir  causac,  eiusdoni  augustinsinii"  attjuci'  in-  ss 
viftissinii  rcf^is  )ii'tili<inilius  ac-<[uiescous,  cum  cunnmini  rli-ri  sui  ati|iu'  niilituni  ncc 
Will  totins  |i<i|)uli  cnnsilio  et  f<inf;fnsu  jn-rt'atuni  luouni  ciini  prc^dicto  ])aj^o,  tnbiis 
|iarriii-hianis  acelcsiis''  cum  suis  adiacentiis  cxceptis  (|uanini  liacc  uoiuina  .sunt: 
Waclienrod'',  Loncrstaf,  Mulinlnisun",  nnnii  ixistnuxUnn  rcnmta  cnntradictionc,  suac 
potcstati  tradidit.  altcrius  autcm  pajji  qui''  ^'l)lgfcld  noniinatm',  in  (|U<>  prcfatus  locus  30 
sitiii«  est,  partcni  ciilcni  rc^i  conccssit,  quantum  est  de  J5abcnlu'r;jf '  usf|uc  ad  flinnen 
Vralia,  de  Uralia  in  Hatcn/.am"  fiuinen  et  sie  iuxta  deciu'suni  ciusdim  lliiiiiiiii>  in 
M'iin  et  iiule  ad  rividiun  l'iliirit|ialic*.  deinde  ad  caput  eiusdem  rivuli  sic(pie"  (pia 
citissime  ac  proxinie  pervenii'i  pntest  ad  Uralia.  Et  ut  liacc  traditio  finna  et^  incun- 
vul.sa  ponnaneaf,  i|>se  pr^.snl   Ileini'icus  cornibnravil   et  subscripsit.  35 

SifrniMn   Ilcinriei'  \\'irzil)urf;ensis  ejiiscopi" -f.'' 

Hildelinus  \\'ir/.iburgensis''  aecclesia<'  pre|)ositus  coHandando''  sul).scrip.-;it.  l'ridiiii' 
decanus  subscripsit.  I{e;:;enliardus'  jiresbyter  subscripsit.  f"  Azzo''  jiresbyter  inilif^nns 
subscripHi  Cfirrle  b<iii;oi'"*''-  Itepl  preslnter  snl)scri|)s.  Dieto'  presbytcr  subscripsi. 
•  icmb  Jiresbyter  sul(scri])s.     Kn^^ilbard''  jircsliytcr  subscrips.     Albiniiniis  presbytei'  sub-  m 

174".  a)  ttaJt  ((".)        con\muclua  laulel  der  Anfang  in  li:  l'iim  Hciiricus  priinUM  in  iiiipcrio, 

11  r"'(fii"i  «liviiii  HiiioriH  ijfiie  kiiccciiku«       li)  C      c)  luTnlitario  (ilahinter  rielleicht  f|iie 
titiil'  l'ire  in  li        il)  provrnorant  C        ci  augerc  H         i'i  constr.  ep.  /*         «;  H.  B 

\il  \-  ui  ('      \)  uiiur7.itMirjr(>n''iN  li       V)  predicluni  ü       \)  lialienberc,  n  corr.  ans  r,  B 

IUI  '  ,  ||^l'  <i--ir  0  auf  lluHiir;  Ho<lf iiZ(;iMiui  B       w)  viili'hantiir  C       o)   frlill  In  B;  t  rm-r.  nun  h  ('  1,1 
pi  felill  in   It  .11  <V  Wailiijnrorl   li;  Walilmnr.'.d   /».  /;/  r)  B         IK  171;    LoniTHtarl  (' 

«,  <o  III  I).  114;   Mullhumin  B;   MulinhiiHon  C       t)  Ualienlicrc  B        u)  mi  I).  174;  Hati'iiza  H; 
l>:it('nn;itn  C       V)   B;  Virlii'liali  (';  ri/l.  KiliiTii't  I).  174        w)  ctirr.  nun  »iipie  111  C       xi  iidino  f 

•     ■    ' ■'•.Tel  B       r.)  H.  C      H)  1,'p.  Wir/.liurfri'ii'-i-  II       In  rinn  Kreuz  fehll  in  C      c)  eiiiHiluin  B 

B        (■)   Frideiii  B        f)   Ki'trinliardii«  B        f()  fehlt  in  C        U)  in  B  nur:   -{-  .\/,/,o  ■•< 
j.     ... ;  i   .luli,  der  Kamt  ihirrli  ffröimcrr  Biicliiilal}cn  hercorffeliobcn         i)  Diedo  B        k)  Engil- 
lirnduM  /f,  (/f>«c  Unter rrhrifl  hinler  ihr  Atbiein» 


HETXRTfir  n.     1008.  209 

scrips.'  Drusingus  presbyter  subscrips.  Beringeriis  presbyter  subscrip«.  Winizo 
presbyter  subscrips.  Ltizo  presbyter  subserips.  Gozbertus  presbyter  subscrips.  Dintba- 
linus'"  presbyter  subscrips.  Ileribaldus  presbyter  colbiudantc  asscnsumque  pr^>beiite 
toto  clero  sanetae  Wirziburgensis  aecclesiae  subscrips.  Albuuinus  diaconus  subscrips. 
5  Scripta  autem  est"   haec  cartula"  anno  iiicaniatioiiis  doniinicae  niillesinio  octavo, 

indictione  VI,  uon.  mai.;  actum  in  civitate  Wirziburg". 

^SI.)" 


175. 

Heinrich  schenkt  der  bischößichen  Kirche  zu  Würzburg  den  Hof  Altechendorf. 
10  Würzburg  1008  Mai  7. 

OriginaläiiTilom  im  k.  RdchsarcMv  zti  München  (A). 

Lann  Beg.  Boica  59  Eeg.  —  Mon.  Boica  28",  888  n"  246  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1030.  — 
Stu7n2}f  Beg.  1488. 

Verfasst  und  geschrivhen  von  EC.  —  Eine   sichere  Deutung   des  Ortsnamens   ist  hei  dem 
IS  häufigen  Vorkommen  von   Orten  des  Namens  Alfdorf  oder  Altendorf  nicht  möglich. 

(C.)  ^  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  aecclesias  dei  alicuius  rei  dono  sublimare  studuerimus,  nobis  id 
profuturum  esse  minime  diibitamus.  |  Qiiapropter  omnium  fidelium  nostrorum  presen- 
tinm  scilicet  ac  futurorum  industriae  uotum  esse  A'olumus,    qualiter    nos    ob    remedium 

so  beatae  memoriae  tercii  Ottonis  imperatoris  senioris  videlicet  nostri  aniniae  nee  non 
patris  nostri  seu  nostrae  atque  Cunigundae  contectalis  nostrae  sive  ceteroi'um  parentuiu 
nosti'onim  vivorura  scilicet  ac  defunctoruni  remunerationeni  quandam  nostri  iuris  cortcm 
Alteebendorf  dictam  in  coinitatu  vero  Herimannini"  comitis  sitam  cum''  omnibus  eins 
pertineutiis  sive  appendiciis  atque  utilitatibus,  hoc  est  villis  pratis  pascids  silvis  vena- 

25  tionibus  aqiiis  aquarumve  decursibus  molendinis  piscationibus  viis  in\Tis  terris  cultis 
et  incultis  exitibus  et  reditibus  quesitis  vel  inquirendis  sive  cum  omnibus  quae  dici 
vel  nomiuari  possunt  utensilibus,  ^Mrciburgensi  episcopio  et  aecclesiae  in  lionore  sancti 
Kyliani  martiris  constinictae  ac  dedicatae  per  hanc  nostram  preceptalem  paginam  con- 
cedimus   atque    largimur    et    de    nostro    iure    in    eiusdem  "■  aecclesiae    ius    ac  dominium 

30  transfundinuis,  ea  videlicet  ratione  ut  prescriptae  aecclesiae  pastores  vel  rectores,  qui 
pro  tempore  ibi  ordinati  fuerint,  de  prenominata  corte  sive  eins  pertinentiis  dehinc 
liberam  habeant  potestatem  possidendi  commutandi  vel  quicquid  eis  libitmn  fuerit 
faciendi,  omnium  bominum  contra dictione  remota.  Et  iit  baec  nostrae  donationis  auc- 
toritas  stabilis  et  inconvulsa  omni  permaneat  tempore,  hoc  2)re[ce]ptum  inde  conscriptum 

3ü  manu  propria  corroborantes  sigilli  nostri  injjressione  insigniri  iussimus. 

lli'^.  1)  die  folgenden  Unteriichriften  fehlen  in  B  m)  C,  ivohl  verschrieben  für  Diothalmug  n)  haec 
confii-matio  est  B  6)  Wirzeburc  S;  dahinter  steht  in  C  der  folgende,  in  B  fehlende  und  in 
de)-  Vorbemerkung  als  unecht  erwiesene  Zusat:::  präsente  serenissimo  rege  Heinrico,  ea  couditione 
ut  decimam  in  novalDjiis  iam  iucisis  et  ad  mansos  meiisuratis  cum  veteri  decima  non  coramu- 

40  tuata  Wirziburgensis  aecclesia  retineat,    in  novalibus  vero  posthinc  excoleudis  decimam  Baben- 

bergensis  aecclesia  possideat  cum  termino  commutuato       p)  in  C  Siegel  (Durchmesser  59  mm) 

mit  dem  Brustbild  des  Bischofs,  der  in  der  rechten  Hand  den  Stab,  in  der  linken  ein  geschlossene^ 

Buch  hält,  und  mit  der  Umschrift:   -j-  HEIXRICVS  VVIRCEBVRGENSIS   EP— S. 

175.    [Bresslau]     a)  A,   ni   au.^  Versehen   am  Anfang  der  vierten  Schriftzeile  wiederholt,   obgleich  am 

15  Schluss  der  dritten  sclton  Herimanni  geschrieben  war        b)  dahinter  kleine  Basur        c)  s  über 

der  Zeile  nachgetragen 

Kaiserurkunden  III.  2  ( 


210  KAlSKUrKKTNItKN. 

I  Sipimiii  «loiimi  Hrünrici  rojris  (M.)  iiiviotissimi.  ii 
jj  Klu-rliariliis  cpi^coiuis  et  i-iUK'i'llariiis  vice  iirclii(.-a|i|i<Hiuii  rcciii;iiiivit  L'iiillif;isi.  [j 

1  »ata  nun.   inai.   amio    (lominicat'''    niillr>iinii  \ m .    iiuliciinni'  \  .    aiiiin   \cri)   (lniiini 
lleiiirii-i   seeumli  rcpmntis  VI;   nctiiin  ^Vi^TillUl•l•;    lelioitiT  aincii.  r> 


176. 

Heiitrk'h   schenkt   dei-   bisvlii'ifiichcn  Kirche  zu  Wornis   dd.t  LfJie»  des  Grafefn 
Berilin   im  Lahuijau.  Tnhur  lOOS  Mai  II. 

Originaldiplom   im  (jroi'i'h.  Sldiils-iirliir  :it   Duniisliidl   (A). 

Liinig  RA.  Ql",  1395   n"  Jßil  <(»>  .4.  —    Srlmnnat  HixI.   IWuni.  J,  :i7  n"  44  ex  archiro  in 
episr.   W'oim.   =    Migw  Pnlrol.  140,   278   if  43.  —    Orig.  Gitelf.  4,  'J98  n"  5  mi.i  C  = 
Kremvr  (hig.  Xa-ifi.  •^,  hfU  ii"  ö'.V.  —  Böhmer  Reg.  1032.  —  Stumpf  Reg.  I  Ifio. 

Verfii.txl   iinil  ge.trhrifbni   roit   EC. 

i_(.'.}  g  In   imniiii*'   sanrtat'   et   iiidividiiac   Iriiiitalis.     Hciuritnis    diviiia    l'avcntc    v\v- 
iiu'iilia  rc'X.  ."^i   aruflosianiin-  dci   l"t"i   aliciiitis  i'unimiiditalis  iiicTciiicntn  !]  niolinrarc  i:. 

studucrinuis,  nobis  lioc  pmlict-ro  ininiinc  diftidiiiiiis.  (^>\i,i|irii|itrr  iiiniiiuni  Cliiisti  tidiliuiii 
prcscntium  .seilicct  ac  fnturoruiii  luivcrit  uiiivcrsitas,  (|iialilrr  ims  nl)  n-nic-diiini  aiiiiiiae 
tcrcii  Utt'iiiis  iinpcratoris  noe  nun  no.^trao  paiviituiiKnu-  nnstrin-iiiii  soii  Cmiijj^undac 
dileetissiinaf  coiitectalis  iu»strae  <.'iiisdoni(iiic'  intorvcntii  at((iic  |)clitii)iH'  l.iiiTliardi  venora- 
liilis  cpisropi  VWmiiai'ien.si  cpiscopio  et  accclesiac  in  Iioikht  sancti  l'i'tri  ai)i)st<il(iruni  .•■ 
|irin(-i|iis  constriictac  ac  dcdicatac,  (|\ii<'r|uid  IJcciliinis  (.•oiiics  in  licncricinni  mistri  ex 
pailf  liai't<'nii.-<  lialiuit  et  tcnnit,  cinn  onniilms  eins  j)crtincnciis  sivc  a|i|ii'ndic-iis  vcl  ([uaf 
riiuililfct  niiido  diei  ant  scrihi  jiossnnt  utilitatilxis,  situni  in  paj;«»  Lii<^inaiii  in  ooniitatu  vcrn 
Gerlai  coniitis,  liac  iinstra  prfci-ptali  i)a;;ina  intc^ro  foni-cdiiutis  atfpic  larjfinnir  ac  de  nostrii 
iure  in  eiiii>  im»  et  dominium  omnino  transi'undiinns,  ea  viddicet  ratione  nt  prcscriptus  i':> 
IJurdiardus  sanctae  Wonnaciensis  sedis  antistos  d(;  preniiniinato  prt'<li(i  ciusfpic  ])pr- 
tiiientiis  ip«e  siiique  sucecsKores  dcliinc  lilji-ram  iialioant  potcstatcni  iiabcndi  possideiidi 
vcl  (piicrpiid  ois  liliitiini  luerit  faciendi,  onnii  omniiini  cnntradictiitne  reninta.  10t  ut 
haec  nostrae  donationis  aucturifas  stal)ilis  et  inconvidsa  omni  pei'niam-at  tem|Hir'e,  liDC 
prcceptum  |in|<le  conKcriptum  mann  prujiria  currol)orantes  sif^illi  nostri  inpressione  in-  .10 
higiiiri  iiihsiniUK. 

^  Signum  domni   Hi-inrici   iM.)  regis  invietisKinii.  ^ 

!j   Klierliardus  cancellariiis  vice  Unillij^ihi   arcliic;ip|"ll.nii   reco^rimvit.   i^     (SI.  2.) 

l>atnV.  iduK  mai.  anno  dominicae  inearnationis  millesinio  VIII.   indictiiUK'  \',  anno 
veru  donnii   Heinrici   «ecuiidi   regnantis  vi:    actum  'l'riljuri;    feliciter  amen.  .1:, 

17Ö.    il)  (/<«  Sitgrl   itl   das   fii/.-ilii    i\  üizhiirycr,   iln^   ,\.  Aixhir  :i,   11    1« mhrielien    i'kI  "■;  ilahinter 

ffhit  iocamHtioiiin. 

1 7(1.     Bretnlaiil. 


.11  EIN  nie  H  11.     1008.  211 

177. 

Heinrich  überträgt  in  Folge  eines  Tausches  mit  dem  Erzhischof  Willigis  ron 
Mainz  den  Brüdern  der  Kirche  des  h.  Stephan  daselbst  für  den  von  ihnen 
abgetretenen  Hof  Büchenbach  sein   Gut  zu  Dillich. 

5  Mainz  1008  Mai  18. 

Originuldiplom  im  grossh.  Staatsarchiv  zu  Darmsfaät  (A). 

loannis  SS.  Mogunt.  2,  517  aus  A  =  (Ht'ijlifrger)  Landeshoheit ,  prob,  n"  18.  —  Böhmer 
Reg.  1084.  —  Stumpf  Reg.  1492. 

Von  (teil  drei  Schreibern  der  DD.  177 — ISO  für  die  S.  Stephanskirche  zu  Mainz  ist  uns 

10  nur  derjenige  von  D.  178  als  der  in  der  Ausgabe  der  DD.  Ofto's  III.  HH  genannte  Notar 

bekannt  und  bereits  in  D.  139  sowie  in  der  Unterschrift  des  Willigis  in  D.  143  begegnet. 
Aber  auch  die  Schrift  der  drei  anderen  DD.  ist  gleichzeitig  und  ihre  Besiegelung  ganz 
unverdächtig,  so  da.ss  zu  den  ron  Erben  in  Mittheil,  des  Instit.  f.  oester reich.  Geschichtsf. 
13,  568  iV.  o  angeregten  Zweifeln  gegen  die  Echtheit  oder  OriginaUtiit  derselben  kein  Grund 

u.  vorhanden   ist.     Wie  HH  (vgl.  N.  Archiv  20,  160  N.  2)  so  sind  jedenfalls  auch  die  beiden 

unbekannten  Schreiber,  deren  einer  D.  177,  dei'en  andrer  die  DD.  179.  180  mmidiert  hat, 
Mainzei-  Cleriker.  Der  Sachverhalt  ist  danach  offenbar  der,  dass  S.  Stephan  für  die  Ab- 
tretung von  Büchenbach  durch  die  Ueberlassiing  der  vier  in  den  DD.  177 — 180  erwähnten 
Orte  entschädigt  ivurde,  und  dass  darüber  vier  Urkunden  ausgefertigt  wurden,  weil  Willigis 

20  oder  die  Brüder  von  S.  Stephan  für  jeden  der  ihneti,   überlassenen   Orte  einen  eigenen  Be- 

sitztitel zu  haben  wünschten.  Ohnehin  können  die  DD.  177.  179.  180  weder  nach  graphischen 
noch  nach  stilistischen  Gesichtspunklen  lediglich  als  Nachahmungen  von  D.  178  betrachtet 
werden;  vielmehr  zeigen  sie  ganz  individuelle  Schriftzüge  und  in  ihrer  Fassung  vielfache 
Abweichungen  von  D.  178.     Wo   sie   aber-   im   Text    oder  Protokoll  von  diesem  abweichen, 

■ib  stelten   sie  theils  zu  seiner  Vorurkunde,  DO.  III.  189,  theils  untereinander  in  solchen  Be- 

ziehungen, dass  es  überhaupt  unmöglich  ist,  sie  durch  irgend  eine  Combination  direet  aus 
jenem  D.  abzuleiten :  HH,  de.r  D.  178  verfasst  und  geschrieben  hat,  nmss  vielmehr  die 
drei  anderen  Urkunden  ihren  Schreibern  ganz  oder  wenigstens  zum  Theil  in  die  Feder 
dictiert  haben.     Diese  Lage  der  Dinge  berechtigt  indessen  noch   nicht  dazu,  D.  178  als  das 

30  zuerst  entstandene   der  vier  Stücke  anzusehen.    Denn   es   spricht   einiges   dafür,   dass  HH 

zunächst  einem  seiner  Genossen  das  D.  177  ganz  dictiert  hat,  indem  er  DO.  III.  189  als 
Vorlage  benutzte,  mehrere  Wendungen  aber  auch  aus  der  Bestätigung  dieser  Urkunde,  dem 
DO.  III.  249,  entlehnte.  Indem  er  dann  das  im  WesentlicJien  mit  D.  177  gleichlautende 
I).  178  selbst   mundierte,   würde   er   daneben   atwh    noch    auf  das   DO.  III.  189  zurück- 

35  gegriffen    haben.     Einige   diesem    entnommene   Worte    begegnen    auch    noch  in  dem  D.  179, 

von  dem  der  erste  Theil  xmi  HH  dictiert  worden  ist  und  dessen  Text  im  übrigen  auf 
D.  178  zurückgeführt  iverden  kann.  Nur  bei  D.  180  braucht  eine  direcfe  Benutzung  der 
DD.  0.  HI.  nicht  mehr  angenommen  zu  werden;  .sein  erster  Theil  kann  nach  dem  Dictat 
des  HH  unter  Anlehnung  an  D.  178  geschrieben,   .sein  Schluss  von  Z.  40  ab   aus  D.  179 

40  copiert  sein.    Halten  wir  es  nun  auch  für  wahrscheinlich,  da.ss  die  vier  DD.  in  der  hier 

angegebenen  Weise  entstanden  sind,  so  sind  doch,  da  HH  an  ihrer  aller  Herstellung  be- 
iheiligt war,  ihre  Beziehungen  unter  einander  nicht  so  sicher  zu  bestimmen,  dass  es  angängig 
nitre,  die  eine  geradezu  als  VU.  der  andei~en  zu  behandeln.  Mit  Rücksicht  darauf  haben 
wir  bei  allen  vier  DD.  nur  die  Ueber einstimmun g   mit  den   in  einander  gearbeiteten  DD. 

•lo  O.  III.  189    und   249    durch  Petitdruck    bezeichnet.  —  Aus  den  Vorurkunden  nahm  HH 

auch    den    1008   nicht    mehr  passenden   Namen    des    Grafen    (vgl.  D.  181),    so    dass   kein 

27* 


'JIJ  KAlSERrUKlNDKN. 

iiniml  foiiuwdeii  l.^^  ((/;(  ilitsfs  y»meiis  irilleti  die  JdfiiliUV  des  in  den  1>D.  177 — ISO 
rnriihiiti-ii  BiicIindHich  mit  dem  in  D.  181  tili  Buiiibeni  fitsilienkteii  Orte  zu  bezweifeln; 
egl.  ErWn  ti.  a.  O. 

(C.)  ^  In  iioinino  suiictju'  i't   iiuUvidiini'  trinitjuis.     Hoinrii-us    diviiia    tavciitf    i-le- 
incntiii    rex.  Omiiiiiiu    Hdcliinn    nostroniiii    tarn    |irfsciitiiini    <iuaiu    ot    tiitiirormn    ^  b 

iioverit  industria.  (lunlitcr  inter  nos  ot  \\'illifiisuin  Mii'^nntinaf  sedis  arclnopisoopuiii 
coininiiiii  unaniniitiiti'  convfuit  (|Uiiddniii  farerc  roiu-anibiinn  imstro  usiii  coiigniuiii,  <•<) 
vidl'licct  pacto  Ut  nos  no-cleNiae  siuu'ti  Stepliinii  iirotoiiiaitiiis  iiilVu  luiiriim  IMogontinae  civitiilis 
citiistructnt'   in  ftliitontlinriniii   rt   aiititiunin   rratrihiis  (U'ti    ilndcin  sorvitMititiiis    oiiiiio    pri'diuiii,    (piod    Hos 

haltiiinnis    in    loco    Tlii('ll<'ic-lii    diclo,    i-t    quici|uid    ad    illain    curtoni    pertinft    in    paj;o  lo 
Pliirnihgouuf  in  contitatu  Friderici  ooinitis,  per  kaitani   ncistrani  inn   tali   (■luimuitationc^ 
tradorcmiis,    quntinus    nos    piT   advocatuni    ipsiiis  aeccK-siae  Ezzonoin  coniitcni  eurtcni 

lliuirliinobniic  noiinnii  t  n  ni   cnni  onuiibus  eius  J)t'rtinentiis  in  pnp"  Uanfjiiuiie»  •  in  onniitntn  Ailal- 

linrti  comitis  iaconti'in  ad  aecclcsiani  snncti  Pctri  principis  apos<ti>loruni  saiictiquc  (icorii 
niartiris  Christi  liabenberf^c  constnictani   in   proprium  suscipercnius.     l'ndc   pm  conuim-  i5 

tationc  supcrius  mmiinata  idcni  J)ivdiuni  TllidliidlO  nostrac  pofostati  iustc  mancipatnni  aecrlcBine 
Kancti  Sti'pliani  prntumartiriü  iniVa  murum  M<);j;i'Utinat'  civitatis  c">n»tnu-tac  Ot  fratribns  dco  ibidoin 
«cn-ientibus  ciuii  omni  utilitatc  aecclesii«  cleoinmtionibns  «  ufrinsnuo  scxus  mancipiis  areia  cdificiis 
jirntis  cainpis  pasciiiB  torris  ei'iani  ruitis  et  inoultis  silvi.s  <>mnii|nc  silvatica  utilitatc  ai|uis  ai|uarunii|no 
derursibus  piscationibu»  niolcndiniH  *  vüs  et  inviis  oxitibns  et  reditibus  qucsitis  vel  adhuc  ({uoino-  so 
(lulibct  aequircudifi  *  cum  omni  intcgrritate  douavimuii.  Kt  nt  hiiius  reg-alis  nostrae  maucipationis 
aurtoritaü  finna  Ktabilis  et  incoiivulsn  perpctunliter  consiütat.  Iioe  precfptum''  conucribi  iuHsimus  et 
Hifrilli   niintri   iinpressioue  •   roboratum  regali  *  manu  nostra  gubtus  HrniaviniuN. 

I  Signum  donnii  Heinrici  (M.i  rcgis  invjctissimi.  § 

I  Eberhardus  episcopus  et  cancellarius  vice  Uuilligisi  areliicaiJillaiii  (.:i)ni;frip.sit.  g  s5 

(SI.  2.) 
Datimi  XV.  kal.  iunii  anno  doniinico    incarnationis   millcsimo  VIII,    indictionc   |\'l, 
anno  antcni  Vi.  regnil'^  Hfinrit-i  rcgis  seciindi;    actum  ilogontie;   folicitci*  amen. 


178. 

Heinrich  iibertn'üjt  in  Folge,  eines   Tausches    mit  dem  Erzbischof  WiUigis  von  so 
Mainz   den  Brüdern    der  Kirche   des  h.  Stephan  daselbst  für  den  von  ihnen 
abgetretenen  lUf  liächenbach  sein  Gut  zu  Niederohmen. 

Mainz  1008  Mai  18. 

Oriffinaldijdom  im  groHsh.  Staatsarehiv  zu  Darmstadt  (A). 

loanui.i  SS.  Mogind.  2,  ülH  aus  A  =^   (Hei/berger)  Landeshoheit .  //roh.   n"  l'-i  =  Kremer  .i& 
Oriij.  Xn-vi.  '4,  lol   n"  70.  —  Böhmer  Reg.  lO-iS.  —   Stumpf  Hey.  1-191. 

Vgl.  dir  Vortiemerkung  zu  I).  177. 

(C.)  ^  In   nomin«'  sanctae    et    individua«-    trinitatis.      Hcinricus  divina   f'avcnfc  clc- 
inc-ntia    rex.  Onniiinn    noslroriim    HdcliuMi"    tani    |in;scntiuni    (juani  ^  et    futuroruni 

iioverit  induHtria,  «jiuilitcr  i>ii«r  nn-.  «i  \'\  illi;.nvuiii  sanctai'  Mogoncicnsis  acclesiac  nrclii-  i» 

177.    'UreHnlaul     B/  um  ziidlin   u  lUlki'lit  i'uneiiur         Iji  A         c)  dir  ErifSnsunfi  ist  ijnrcli  uniii/e 

nrjfh   rorhanileiif  Srhriflrrnlr  i/michrrl. 
llh,     UrcMlau]     Bj  ilahinler  ein  Huch«lahe  mit  i'ntfrlilngf  l>tyotineii,  iilm-  nicht  rntlendel 


HEINKICll    II.      1(M)8.  218 

cpiscopum    coiiiuiuiii    unanimitate    convenit    (|iiiKl(l;ua    taecrc    i-iincaiiibiuiu    ucistiD    usiii 

COngnmm,     CO     videlicet     pactO     Ut     nos     aeclesiae     s.iiuti     Stcplmni     pri.toninrtiris    iiifia     iiiiinim 
Mogontinac    livitatis    <'oii.stiiirt,u>    in    stipiMidiaiiiim    et   aimoiiam    l'iatiilms   iliio   iljidiMii   i:mnilailtil)lis 

omni'  pri'diuni,  iiunil  nos  liahiiiiiius  in  loeo  Aniena  dicto,  et  quicquid  ad  illaiii  curtcin 
5  pertinet  in  paj^o  Oberenlogenalie  lunnin  atc  in  coinitatu  Gisonis  comitis,  per  kartam 
nostrani  [n-n  tali  fonniiutationo  traderonius,  quatinus  nos  per  advoeatum  ipsius  aeclesiae 
Ezzoneui  eoniitem  curteni  ituoiliinebah''  dictain  cum  omnibus  eins  ajipeiiditiis  in  pngo 
Rangouue  *  in  ooniitatu  Adalharti  eoniitis  iacentciu  ad  aeclpsiani  saiifti  Petri  apostoii  Haben- 
berge construetam  in  proiniiun  snseiperomus.    Undc  pro  iMinnmitatioiio  superiiis  nominata 

10  ideni  prcdium  Amena  iani  dictum  nostiao  potcstati  Inste  mancipatnm  acflesiae  sam-ti  «tepliani 
pnitonuirtii-is  infra  nmrnni  Mof^'ontinae  civitatis  consti-nctae  et  tVatribus  den  ibidem  serviontibns  enni 
omni  ntilitate  aeclesiis  deciniatlunibns  «  etlam  ntrinsijiip  sexns  niancipiis  arels  aedificiis  i'am])is  pratis 
pasciiis  tenis  qiudem  cultis  et  incnltis  silvis  omniinie  silvatica  ntilitate  aiiuis  ai|ii:nuninne  deeursibus 
pisoatiouibns    molendinis   »    viis    et    inviis    exitibns    et    ledifibns    quaesitis    et    adlmi;    quomodolibet    ae- 

15  qnirendis  *  tum  omni  integiitate  donavinuis.  Et  nt  hnins  nostrae  regalis  anctoritas  mancipationis 
Unna  stabilis  et  ineonvnisa  perpetnaliter  oonsistat,  hoc  preceptuni  conscribi  inssimiis  et  sii^illi  nusfri 
inpressione  corroboratnin   regali  *   nostra  manu  subtns  tirmavinins. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  rcgis  invictissinii.  H 

I  Eberhartus  cancellarius  et  episcopus  vice  Uuilligisi  arclücapfllani  couscrip.sit.  | 
20  (SI.  2.) 

Datnra  XV.  kal.  iunii    anno  dominicae    incarnationis    millesimo  vill,    anno    auteni 
Heinrici  regis  secundi  VI,  indictionc  VI;  actum  Mogoncie;  feliciter  amen. 


179. 

Heinrich  überträgt  in  Folge   eines  Tausches  mit  dem  Erzhischof  WiUigis  i:on 
23  Mainz  den  Brüdern  der  Kirche   des  h.  Stephan  daselbst  für   den   von   ihnen 
abgetretenen  Hof  Büchenbach  sein  Gut  zu  Beil. 

Mainz  10U8  Mai  18. 

Origiimldiplom  im  (jrossh.  Staatsarchiv  zu  Dannstadt  (Ä). 

Stumpf  Acta  ined.  40  (v(jl.  S.  879)  n"  34  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1494. 

30  Vfil.  die  Vorbemei'kung  zu  D.  177.  —  D.  179  ist  nicht  in  einem  Zuge  hergestellt  worden; 

nachdem  die  ersten  beiden  Worte  der  Corrohorationsformel   geschrieben   waren,   ward  eine 
Pause  gemacht  und  alles  Übrige  erst  später  hinzugefügt. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctao  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    divina    foveute  de- 
mentia   rex.  Onniium    no.sti'oruni    fidelinm    tani    presentium    quam    et    H    futurorum 
35  noverit    industria ,    qualiter    inter    nos    et  Willigisum   Mogontine    .sedis    archiepiscopiun 
commimi  unanimitate  convenit  quoddam  facere  concambium  nostro  usui  congruum,  eo 

videlicet   pactO   ut   nos    aeclesiae    sancti  .Stephan!    piotiunartiiis    intVa    muruni    MogOntin^    civitatis 
coustructg    in    stipcndiarinm    faniulitinm    tVatribus    deo    ibidem    servientibus    omnc    |)i'ediuiu,    qiiod   nos 

habuim[us]    in    [loco    Rigala    dicto]",    et    quicquid   a[d   illajin    cui'tem   pertinet   in   pago 
•40  Meineueld  nomlna[tol  in  co[mita]tu  Becilini  comitis,  per  kartam  nostram  pro  tali  com- 

178.  b)  das  letzte  h  und  der  zweite  Strich  des  vorhergehenden  a  auf  Rasur. 

179.  [Bresslau]     a)  diese  und  die  fnlyenden  Lüchen  nach  den  DD.  177.  178.  180  und  dem  Sinn  unter 
Berücksichtigimy  der  noch  vorhandenen  Schriftreste  ergänzt 


■j\  \  K  Aisr.  Kf  UK  r  N  ni'.N. 

iiiiil;iii"iu'  tniil<Teinu>.  t|niitiini>  iii«.-  |iit  ;ulviicalii(iii|  i|isiii>  afi'l|fsi|;ii'  K/,/.om-|in|  ciiniito|in| 
(i-jurU'in  (itiiociiiinljuli  (lii'tain  cn]in  |i>|nuiibiis  cinjs  a||)|i<MiiUtiis  in  [>»);,>  K'imj,'..iiii.''  *  in  i-,.iiii- 
laiii  Adulliarti  rdiiiiiU  iacfiiti'iii  lul  afi-lcsiain  saiic-ti  l'i'tri  a|i<isti>li  HabonluTjjc  r<iii>tnu'laiii 
in  iinipriiiiii''   snsci|u'rciniis.     Uiulc  |iri>  iMiminutationo    supiTius    noiiiiiiata    idi-in  |irotli(iiii 

Ki;;ala  iaill  dii'tuin  nosinic  (Milivstnti  iuMr  iniiiK'iinitnni  ncli'Kiiic''  NOiii-li  Sl<'|iliani  |n'i>t<>iuai'tiris  intVii  r> 
iiiiiriiiii  Mii^ontiliao  i-ivitnlin  cniiiitriirtiio  Ct  t'^llril)ll^  di'o  iliidciii  servioiitiliiis  i-nin  oiiilU  iitilitatr.« 
iiiiilici|>iis  ulriil»((uc  ki'XIim  iirois  iictlitifüs  i'Hni|>is  |lrllli^<  iiiisiiii:«  tcrrix  i|UI<l*'lll  iiiltis  et  imiiltiK  nilvis 
tiniiiiqiio  «ilvnlii'n  iiHlitiilo  iii|iiis  iii|iini'nnii|iii-  ilcnirsiliii.'«  iiisciitliiiiiliiis  nioli'ncliiiiK  *  vüm  i-I  inviis 
(•xililiiM  ot  ri>ilitiliii->  i|iiiior<itii>  ot  ailliiit'  i|n<>nic><l(ililict  iiniiiiiiniilin"*  nun  nnini  intr;,'rilatr  donaviiniiK. 
Kt  iil  liiiiii«  noütrni-  rrf^iilis  aut-loritnii  iiinm'i|intiiiiiis  lirina  slahilis  et  imunviiUa  |ii'i'|i<:tnalil(  r  ('<in>islat.  i» 
luK-  |irc('f|iliini  ronscrili!  insniniiiK  i>t  siplli  iioNlri  ini|irt'i>sioii<'  i'oniilMiratnni  ri'f^ali  *  n<»tni  inaiMi  miIiIus 
tiniinviinii». 

^  Signum  domni   llcinrici  (M.i  re<;is  iiivictissinii.  j] 

I   Klierliaiiiis  i'|iisr<i]ius  et   camM-llarius  vici-  ruillitjisi  ari-liii'a|K'llaiii  cinisi-riiisit.   H 

(Sl.  2.)    '■  >:, 
l)atiiin   .W.   kal.   iiiiiii    aimn    iluiniiiicac    iiu-aniatioiiis    niillt^sinin  \lll,    ainm   aiiti'iii 
n<  iiiriii    ri'Lris   .-.iiiindi  VI.    iiidiftioii«'  \I :    artllin    Miij;(iiitic:    t'clicitcr  aincii. 


180. 

Heinrich   übei'träijt  in  Fol  (je  eines  Taiisches  mit  dem  Erzhiscliof  Willi  ijis  ruii 
Mainz  den  Brüdern  der  Kirche   des  h.  Stephan    daselbst    für  den   von  ihnen  i-n 
abgetretenen   llof  Büclienbarh  sein  Gut  zu  Eschborn. 

Mii'iii:  ItioS  Mai  IS. 

t iriijiiKiiiiijiliiiii   1)11   (//iiss/V.  .Shiiilsiinliiv  zu   DnrntsliuU   (A). 

loavni.s  SS.  Moqiint.  'J,  517  nii.1  A  =   (Heijhergcr)  Lmide.slioht'it ,  prob,   n"  Vi.  —  Sinn-r 
CD.  Xa.i.s.  1.  .'><)  ti"  lOH  aii.s  A.  —  Böhmer  Reg.  1()H.5.   —  Stumpf  Reg.  1493.  ;.. 

Vgl.  die  Vorliemfrknng  zu  J).  177. 

(C.)  %  In   niiniiiK*   snnctao   et   individiiac   triiiitatis.      llriiiririis    divina    favcnti'    flc- 
inentia  rex.  Onniiiini    nostrormn    tidi'liinii    |tain|    jn-csentiuni  iiuaiii    i-t    tiituriii-iiiii  [i 

novcrit  indiistria,  <jualitiT  intor  no«  et  W'illi-^'isnin  sanftae  Mnjjjonticnsi.s  accicsiac  arcdii- 
opisfopuin    connniini    luianiiiiitat)*    convonit    quoddani    iacen-    concandjinni   nn.sti'n    usui  .xi 

fonffriiuni,  (oo  \'i|dL'lifCt  paet«»  Ut  nos  uccIcMiHC  »mu-ti  Stciilianl  iirntumartiriK  iiitVa  ninrnni 
Mof;i)ntinao  rivitati»  roimtnirtnc  in  Htipcndinriuin  cl  annonani  tVatriliUH  den  iliidcni  ianiulailtihlls 
«.miM-  |ircdinni.  <|niid  noK  hahuiniUN  in  loco  Asclio))nuin<'n  dicto,  ot"  quic'r|iiid  ilii  ad  uns 
itertinot  in  |ia;;<i  Nid<'li};<iinii'  nominaio  in  (■•■mitatii  Hundnlti  roniitis '.  inr  cartani 
noKtrani  |ir<>  tali  coinnnitationi-  tratU-rfnuis,  i|iiatiniis  mhs  |ii*r  advncatuni  ipsiuH  acclewiai'  nr. 
K/./.onc-ni  eoniitf-ni  t-iirti-ni  ItncrliiMr-ltHli  dictani  cum  omnihu.s  eins  |icrtini-ntiis  in  |)af,'ii 
Knntroniii'  •    in   cmnitalit  Adniliarti  coniiti.s   iucoutcm    ad  accU'Riam  Kancti   l'l-tl'i    apiiKtoli    .sancti- 

»jiie  f«<"<»rii  niartiris  llalx'nJnTfjo  conKtnjctam  in  iiruprinni  suscipcrfunis.     Undc  jn-o  c<im- 
niutationf  Hii|>eriuii  noniinuta  idi-m  prcdiuni,    quod    nos,    ut    dixinnis,    in  Asciudjrunncn 

linliuinniK,    nrlcninp''    nnm-ti  Sli'pliniii    |ir<>tiiniartiri«    infra    niniinn     M<i;(i>iitina<'    civilAti»    (■(nistiiictni'   lo 

I7!t.    Iii  (I  corr.  aun  ti         C)   u  nuf  Kamit         ij)   A. 

I*«<t.      Brconlnuj      n/   ct  quic<juid   —   RuoJolli   comitm  ron  glricher  Utiml,    iilnr    in    l.leincrcr  .^ilnift, 
•o  dan  ditM  Wwrtt  irnhl  in  rine  dafür  ffelanAftie  IjOrk-e  nachgetragen  nind         \>)   A. 


tnVlSMMcn   IT,    Tons.  215 

CT  tVatriLiiis  (li'o  iliicli'iii  scrviiMitil)!!^  ciiiii  iiliilU  ulillt;itr  *  ni.imi|iiis  iiiiiiiscpic  «cxiis  Hrcis  licililiciis 
CMiii|iis  prntis  |i.isciiis  tcrris  quiiu'lll  rulti^;  rt  iiii-iiltis  silvis  (piininiuc  silvjitii-a  iltilitiitf  iii|iiis  .•ii|iiMnii]i- 
i|iu'  iIi'ciirsibMs  pisc'.'iticiiiilms  ninliinliiiis  *  viis  et  iiiviis  ('xitibu.s  et  ri'ditiljiis  qiiesitis  et  adimc  iiuo- 
nunloliljot  ac(nnr('n(li.s  *  ciini  (jiiiiii  iiitefrritiitc  (loiiaviinus.  VA  iit.  Iiuiiis  UDStnic  rcfralis  lUU'toritas 
f)  inaiK'ipatitniis  riniia  staliilis  rT  im'i.ii\'iilsa  inTiictiiaüliT  t•(^u^sistat ,  hoc  prci'rptinti  t'cinscribi  iussiniTls  et 
sl^i'Illi   imstri   impri-ssimu'   (■(irrnlmi-atma    rc^'ali  -^  .uostra    inauii   siiliriis   liniia\'iiiiiis. 

\\  Sifi'nuiH  (loiiini   llciiirici   (M.)   rcgis  iuvictissiiiii.  | 

I   Kl)rrliartus  cjiisc-opiis  et  caiiccllariiis  vice  Uuillif;isi  fircliicaijcllaiii  fiiiisLTij)sit.  jj 

iSI.  2.1 
,n  l)atmii   W.   kal.   iuiiii   anim    (loiinuicai'    incarnatiniüs    iiiillcsiiiui  \III ,    anno    aiitcni 

llcinriri  rogis  .secuiuli  VI,   iudictiono  VI;    actum  Mogoutio;    lolifitci-  amen. 


181. 

Heinrich  scheuM  dem  von  ihn  gecjründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort 
Büchenback.  Mainz  1008  Mai  19. 

15  Or'Kjinahliphiiii   im  k.  Reichsarchiv  zu  München  0\). 

Lang  Reg.  Boica  57  Reg.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  'S,  450  n"  5  aus  A.  — 
Mon.  Boica  28",  335  n"  218  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  997,  alle  zu  1007.  —  Stumpf 
Reg.  1-195. 

Geschriehen,  mit  Ausnahme  des  Tagesdatums,  von  Ba.  I,  der  D.  149  als  Vorlage  henutzte.  — 
20  Zur  Datierung  vgl.  Ficker  Beitr.  1,  S3H  und  N.  Archiv  22,  150  f. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  indlviduc  trinitatis.  Ilenrieus  divina  t'aveuto  cle- 
luentia    rex.  Saliibm-iniis     igitnr    olo(inii     sacii     iustituticüiilins     L-nulimus"     et    admoiieinur,     nt 

teinporalia  reliiuineufcs  bona  et  terrena  postponeutes  eommoda  |  aetenia  et  sine  fiiie  inaiisara  in  caelis 
stiuleaiiins  ailipisoi  eonsistoi'ia.     Qnai>riipter   nos  doniinicis   noii  surdum  aiiditum  prebentes  preceptis  et 

2.1  deiliiis  oliteniperando  intendentes  suasicinilius  (piendam  mistrae  patenie  liei'(^ditatis  loeuui  Babenbere 
dietiini  in  sedeni  et  etilmen  episcopatus  subliniando  pioveximus  et  Roniana  auctoiitate  atque  venerabilis 
Hcniici  Uiiireiburgensis  episcopi  COncessu  ae  pari  eonimnnique  onininni  nostii  fidelinni  tarn  archi- 
i'pisenpdrnm  qnam  episcopornm  abbatumqne  nee  mm  diicnni  et  euinitiuii  eonsiiitu  deei-etiKjno  in  lionoreni 
sanete  dei  genitiieis   Mariae   .sanetorumqne   apiistiib)nini   Peti'i   et  Panli   nee   nun   iiiaitii  iiiii  Kyliani   atqne 

30  (Jeiirii  stabilivinnis  et  eoiToboravinins,  ut  et  inibi  nostiann  parentnnique  iiostiornm  et  Ottouis  tertii 
videlieet  im])ei'atoris  anteeessoris  ac  senioris  nostri  eelebre  liaberetni'  menioriale  et  iug:is  pro  omuibns 
urtodoxis  hostia  niaetaretnr  saliitaris.  l'roinde  uciverit  (iiiininiii  no.stri  tidcliiiiii  tani  presens  etas  quam 
et  sucee.ssura  jinstiTitas,  cpüa  nns  nosti-ae  i|nendani  proprietatis  loenni  Buochinebacll  °  dietnm  •»  et 
in  eomitatn  Ivuodbei'ti      eoniitis  sitnin  ad  eandeni  epise<)])aleni  snpra  dietani  sedeni  Babenbere  dietnm" 

3ö  nna  eum  unmibiis  eins  pertinentiis  sive  adlierentiis,  videlieet  *  silvis  servis  et  aneillis  *  terris  enitis 
et  incnitis  viis  et  inviis  exitilms  et  reditibns  (pu'sitis  vel  inniiii-endis  sajjinis  venatiKnibiis  aqiiis 
aquai'unive  Clirsionibus  piseationibns  mrdis  nnilendinis  reljiis  niobilibns  et  innnjbilibns  ae  ceteris 
omnibns  qnf  rite  seribi  ant  ap]ieliari  possiint  qnoijnolibet  modo  ntilitatibns,  bae  nostrae  auctoritatis 
l)reeeptall    jia^-ina.    ])r(inf    tirniins  jKissumns,    donamus   ae    prtqjrietamns.    (unniiiin    cuutradietione  remota, 

40  preeipicntes  iyifnr.  nt  *  in  deo  dilectns  sejie  diete  sedis  Eberliardas  cpiseopns  snique  suecessores 
lil>erani  dehine  habeant  potestatem  eundem  prf.seriiitnm  loeum  Buochinebacn"  dietnm  cum  omnibns 
"ppendiliis  snis  tenondi  possidendi  eommiitandi    sen    qniequid    sil)i    libeat  niodis  omnibns  in   nsnm  epi- 

181.    [Bresslau]     a)  A         b)  ran  Ba.  I  In  dafür  gelttxsene  Lücke  nachgetragen 


216  KAISERrRKlNnKN. 

»CMiuilus  üide  l'atieiiili.  Si  quis  igitiir,  i|iiod  iibsit,  hiiiiis  iiostriit'  (Imintioni.s  intiiiitu'oiitiaiii  ilistnuMe 
«ive  Tiolnrc  pr^iiimef,  in  die  iuditii  corHiii  ociilis  d»>i  tormeiito  incxtiiigiiibili  Imit.  Qiunl  iio  Hat, 
srd  haec  traditio  no<trn  ab  omuibus  porpoliialitor  invioinbilis  poriiiaiii'al,  Iiiiik'  iiiitHiii  iiiili'  coiisi  riptain 
manu   propria  roboraiitrs  .sli'-illi   noütii   iiiprr.sxiunr   iiisi^niri   iiisiiiiiiii.4. 

^  Signum  (loiniii  Hoinrioi   rcgis  (M.v'  invictissiini.  ^  & 

^  Eberliardiis  cancollarius  vii-o  Uuilligisi  arcliioain-llaiii  rofogiKivit.  §       (SI.  2.) 

Data"'  XIIII.  kal.  iim.'"   indii-tinnc  V,  anno  doniinici-   incarnationis  MVII.  anno  voro 
(lonini  Heinrici  seciindi  regnantis  sfxto;    actum   Mogontiae;    feliciter  amen. 


182. 

Heinrich  schenkt  seiner  Gemahlin   Knnif/iinde  den   Hof  Cassel.  lo 

Iiigelhriiii  lixiS  ^f<^i  24. 

L'rkunde  <ks  IJ.  Jh.  i»  Diplom  form  im  k.  Sfaat.'iarchiv  zu  Marburg  (A). 

Sriiminckr    lif-scli reihung    ron    Ca.ssel,    Bci/I.  ■'<    n"  2    aus    A.    —    Biihmer    Reg.  1036.  — 
Stumpf  Reg.  14ii6. 

D.  182  geht  auf  ein  von  EC  verfasste-t  und  geschriebenes  Originaldiphm  zurück:  doch  iü 
ist  bei  der  Anfertigung  der  Nachzeichnung  nicht  bloss  diese  uns  nicht  erhaltene  Urkunde, 
sondern  auch  die  Schrift  eines  Notar-f,  der  in  den  Jahren  1018  und  1019  mehrere  DD. 
für  Kloster  Kaufungen  mundiiTt  hat,  muhgeahmt  tcnrden.  Die  Nachzeichnung  ist,  wie 
schon  Hirsch  .Tnhrb.  H,  7'.i  N.  H  (vgl.  auch  Rieger  in  Zeilschr.  für  die  oe.sterr.  Gymnaitien 
(1875)  776:  die  entgegenstellenden  Bemerkungen  von  Bresslau  in  Hirsch  .Tahrb.  H,  H18  «o 
können  nicht  aufrecht  erhalten  werden)  erkannt  hat,  in  Kaufungen  angefertigt  worden, 
um  den  Satz  H?c  vero  coutoctalis  —  iuris  erant  in  Hassia  zu  interpolieren.  Mit  Au.i- 
nahme  die.sex  Satze.<i  kann  die  Urhmde  als  vlillig  echt  gelten. 

(C.)   ^    In    nomiuo    .sanctc    et    individuc    trinitatis.      Huinricus    divina    favontc  de- 
mentia rex.  Noscat  omnium  fidi-liimi  iiostroruni  §  pr^sentiuni  scilicet  ac  futurorum  ss 
industria,    ({ualiter  nos    intcrvcntii  atque  poticione  dilectissimae  coniugis  nostrae  Cuni- 
gundae  vidcdicct   rcgin^    sibi    f|uandam    nostrae    ])riipriotatis    fortcm  CassoUam    dictani, 
sitam   in  Jiagn  llessia*  in  comitatu  voro  Kriderici   c-oniitis,   rnin  oninibus  eins  portincn- 
tiis  vel  ap|KMiditii»$  arcis  aodificiis  villis  pratis  pascuis  silvis  vcnationibuK''  arpiis  ;i(|ua 
ninirpio  dei-ursibu«    piscationibns    niolcndinis    viis    inviis    ('xilil)us    et    rcditil>us    quesitis  :io 
Hive  inquirendis  «eu  cum  oiiinibus  (juy  (juolibct  modo  dici  vel  Mcribi  possunt  utilitatil)us 
ac'  nostra  pr<^ccptali  regalique  ]>agina  concedinnis  atquc    largimur    et    de    nostro    iure 
nc  df»niini<>  in    eiu»    ins    et    dominium    omninn    transfundimus,    ea    vidclicet    ratione    ut 
preseripta  f'unigunda  dilcctissima  contoctalis  nostra  de  ])ri;noniinata  corte  eiusque  per- 
tiiK-ntiis  ac   utilitaliliUK    di-liinc    libcram    lialx'at    pntestatcm''  iiabcndi    frucndi   vendcndi  m 
<lonandi  commutandi   vel  quicquid  xibi   liliituni  t'ui-rit  faciendi,  omni   niiniiniii   con|t]r|a|- 
dictione  neu   in(piietudin<-  atrpie  molestalione    procid    rcmota.     <  H^c    vi'ro    contcctalis 
no^tra  Hanctimoniali'.H  arbniavit   in   ('h<iupbun;;ia    iliiipii'    vitale    ligmnu    (bmiinici;    crucis 

l*«!.    'I   c  Ofßfr  i/etili/fnn  a  nncht/rlrof/en  d)   (im   ^f.  l'er:ieriinr/eii   mil  diinhlecrr  Thitr,  ilie  watir- 

rhfinlirh   h'll  liinzugefilf/t  linl        o)  data  —  iuri.   ron   Kit  rnnuiii/eferlii/t  oder  walnKcheinliiher  10 

'  "/'   Salt  A)  nnrhi/etragni. 
!>>:.'.      t    ,U. ■  UUirh]     »I  a  an  i   unten  anf/efilr/t       b)  dahinter  kleine  Uaxur        c)  A  stall  liac         d|  iir- 

t/irflnfflich  |Mitc»'aU:iii,  lenn  der  Schreilfer  unrollhniimen  in  pntestatem  corrigiert  hat 


in:  INI!  IC  II  11.    1008.  217 

collocavif  eaiiflenirjue  .saiictisisiiimin  cnicriu  ddt.ixil  cinii  ijrinlifta  Corte  CassaLa  et 
c^tcris,  qiiae  .'fui  iuris  crant  in  Ila.s.sia.  >  l!t  iii  lirr  iici>tn;  (Innationis  auctoritas 
stahilis  et  iiicoiivulsa   (iiiini   |iiTinaiii'at  tempore,   Ime  |ireee]ituiii  iiulc  c'Oii.scriptum  luaiui 

|iro|ii'ia    riirrolxii'aiiti's    si:;illi    iidslrl    in))re-<sioiie    in.--ii;'nir)    iussinili.s. 

6  li   yi^'iniiii    (Iniiiiü    lieiiii-iei   (M.)   rei;is    iiivietissiiiii.   j'! 

i|   Kl)erliarclus   eaneellariu.s'  vice  Uuilligisi  arrliica|ic'llaiu   recognovit.  }1    (SI.  I).' 

Data  \  IUI.    k:i\.  iun.    iudictiones  \,    anno    doininicy    incaniationis    miilcsimo  \lli, 
anno   vcro  doniui    lleiniiei   .-ecundi   repiantis  \'i;    actum    Ini;ilinlieim;    feliciter  amen. 


18:]. 

10  Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Sisto  zu  Piacenza  seine  Besitzungen  und 
verleiht  ihm  Zollfreiheit  und  Immunität.  Ingelheim  looS 

OrifiinaJcliplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Purmn   CA ). 

Campi  Deirhistorid    di  Fidcenza  1,  39S  Fragm.  mis  A.    —    Muratori  Ätit.   Itnl.  5,  949 
aiifi  A.  — •  Poggiali  Mvmarie  di  Piacenza  o,  260  Extr.   aus  A  mit  a.  reg.  V.  —  Böhmer 
lö  Reg.  10S7.  —  Stumpf  Peg.  1497. 

Geschrieben  mid  unter  Benutzung  des  D.  Brrengars  Böhmer  Reg.  Kar.  1430  und  des  DO.  I. 
141   rerfasst  von  äemseJhen  Manne,  der  D.  172  hergestellt  hat. 

(C.)   |;|    In    nomine    .sancte    et    individue    trinitatis.     Heinricus    divin^    dispositioni.s 
Jil'ovidentia    l'ex.  8i    sacris    ac    veiiorabilibus    loci.s    teniporalia    atque  jjtrausitoria    concediinus, 

so  inaj,'iiam  aiuul  deiim  remxuierationera  *  habere  c o n fi Jinui-s.  Quocirca  oninium  fidelium 
pre.sentium    .scilicet    ac   futurorum    noverit  univers[i]tas,    quod"  nostiam  adiit  celsitudinem 

Cunigunda  regina  dilectissima  coniunx  no-stia,  quatenus  pro  amore  superne  remiinerationi.s  por 
nostri  pvecepti  pagiiiani  qunddain  moiiasferinm  infra  civitatem  Placentiam  a  böat§  Scilicet  ineniorit' 
Ano-elberga  iiui)eratric5''  constnu-tum  et  in  liüuore  sancte  resurrectionis'^   et  beati  Sixti  martyris 

S6  (.  Iinstl  dcdicatum  ItC  <r  abbatisse  *  cum  Omnibus  .suis  pertinentiis  fonfinnare  atque  oorrolmrare 
dignarcmur.  *  t' u  i  u  .s  petionilms''.  ut  lUStlUll  est,  *  annuentcs  per  liaue  nostri  jireocjiti  pagi- 
liam  eidem  Ite  abbatisse  »  contirmamus  omnes  res  et  possessiones  taiU  mobiles  quam  immobiles, 
(JU^  ad  partem  ipsius  mona.steril  donatione  vel  cartarum  iuscriptione  legibus  ndquesite"^  vel 
COntradlt^    sunt,    seu    quiequid    jior    regum    vid    imperatorum    antecessorum    nostrorum    precepta    ad 

30  cundem  .sacrum  loouni  collatuni  est.  *  familias  quoque  utriusque  sexus  *  cum  cortibus  et  cajjellis 
eanimque  a])iienditiis,  cum  omnibus  castellis  casis  vineis  campis  pascuis  pratis  silvis  salectis  *  paludibus 
aquis  aquarunnine  decursibus  molendinis  *   piseatiouibus,  *    Ollinem   etiam  destrietionem''  et  reddi- 

tionein   per    singula    loca    et    comitatus  de    omnibus    rebus  et    possessionibus "    eiusdem 

nionasterii,    que  ad  partem  publicam  pertinere  videntur,   et  cum  omnibus  rebus  ad  pre- 

35  dictum   monasterium    iuste    et    legalitor    respitientibus    in    integrum    coufinnanius    et   COlToboramus. 

Pr^ter  h§c  etiam  decernimus  atqxie  sanccimus,  ut  nuUus  dux  comes  vel  aliquis  rei 
public^  minister  aut  aliqua  regiii  nostri  magna  pars^aque  jjersona  in  pr§scripto  mona- 
sterio  et  in  possessionibus  eins  aliquam  contrarietatem  vel  inquietudinem  facere  pre- 
sumat  nee  non  ab  hominibus  liberis  in'  potestate  eiusdem  nionasterii  residentibus  aut 

■'o  1S2,    e)  scheint  auf  Rasur  zu  stehen         f)  das  erste  a  cwr.  aus  u         g)  hinter  indict  liasiir. 

183.   [Bloch]      a)  od  auf  Basur;   es   war   zuerst    qualiter   geschriehen  h)  A         c)  c  corr.  aus  o 

dl  d  corr.  aus  t       e)  zuerst  war  jiosseonibus  fieschriehen,  dann  wurde  s  zuischen  e  und  o  und 
si  (Vier  der  Zeile  nachgetragen         f)  in  corr.  aus  cu 

Kaiserurkunden  III.  28 


218  K  A  1  S  i:  K  r  K  K  U  N  D  K  N. 

n  tainiliis  i|)siii.s  loci  ulluin  portonatirimi  iulcini'iiiii*''  iuii  i-ipalioiiin  vfl  ([iirlilict  vocti^nli« 
reqiiirat  «'xifiat;  si-il  sit  taiituin  jtlai-ituni  <lc  rdius  i-iusiK-in  lori  in  prosciitia  advciiMti 
Vcl  UUStri  Ulissi.  Si  i|iiis  vero  liyr  IIOII  u^si-rv  n  v  e  r  i  t ,  soint  st-  i'oiii|iusiliiriuii  iiiiri  <i|itimi  librii» 
ccnliim,  iiiiHliotAloiii  canu-r^'  iiontry  i't  iiu-divlntfin  Jiivdicto  inoiiasti'rio.  Kt  >it  lioc  certius  croilii- 
tur  •,   iiiMiu  •    pruprin   roborHnU'»   si^illai'i    iiiiiKiiiiiiK. 

I  Sigiiiiiu  douini  Ileinrici  i.M.)''  rcj^is  invictissiiiii.  ^ 

^  Klu-rlianliis  canoellariiis  vii-o   ruilli;;isi  ar(.-liica|iollani  retM){i;novi.  ^       (SI.  D.) 

Anno    (Ininii)ii'('    iiu'aniatiniiis    niilloiiiiii    nctmo .    iiulicliciiic  \',    aiiim    viru    clnnmi 
Heiiirici   si'c-iimli   iVfjis  i\'j;iianlis  vi:    aciiim   in    iiij^illioiin;    it-lii-iter. 


184. 

Heinrich    schenkt    der  bischößichcn  Kirche  zu  LUttich  einen  l-\)rst   rechts  von 
der  Maas  samnit  dem   Wildbaun  darüber.  Köln  1008  Juli  1. 

Ahxrhrift    aus    dem   Anfang  dis  IH.  Jh.    im   Lihcr  rarUiriim    ctrl.    Laittiensis  f.  7H'   im  k. 
Sliialsdirhii'  zu   Liillicli   (H). 

Chaprarille  Gesla  pontif.  Tuniinnsimii  1,  'J'Ji  aus  dem  jetzt  nicht  mehr  auffindbaren  Liher  \b 
primus  privil.  =    Liinig   EA.  17",  491    n"  19.  —  Bormans  et   Schoobneesters  Carl,  de 
S.  I^imbert   1,  -JS  n"  19  aus   li.  —  Böhmer   Reg.  1038.   —  Stumpf  lieg.  1498. 

Vcffasut  voti  EC.     Topographische  Erläuterung  bei  Bormans  et  Sehoolmeesters  inlmd.  ■'>  //'. 

(C.)    In    nomine    sanctt'    et    individuc    trinitatis."       Ili-inricus    diviiia    lavcntc    cli'- 
mentia  rex.  Si  ecclesias  doi  uiicuiiis  d<ini  inerenn-ntd  iiii-liorare  studueriums,  nobis  -jn 

id  jirofiitnruni  cssp  niinimc  dubitanius.  (^uaprojiter  luiiiiiiiiii  tidcdiuni  nnstnirinii  prc- 
scntiuni  si-iliccf  ae  luturnruin  indiislrii-  nciliun  esse  vkIhiiuis,  f|ualitcr  uns  diviiii  aiiiDris 
instinetu  nee  non  llcinionis  sanete  ^'i^dllnensis  sedis  presulis  at([iii'  li(,■/.l•|(>lli^  •"  eniiiitis 
interventu  (|iiandani  iuris  regni  nostri  iiircstini  iniVa  istus  tines  adiaccntcui  liis(|Mc 
tenuinis  precinctaui :  ex  uno  iatere  Huvioli  l'oieia  et  Kdera,  ex  aiio  Sininiia  tliivi-  ü6 
oluK,  ex  tercio  straU»  ini|ienalis  quo  a  Siinuna  tendit  usfjiie  ad  viilain  quc  iiiiininatiir 
Pons  iniperii,  ex  quarto  Mosa  et  inter  ortnni  Poieie  et  Summe  .silva  (jue  dieitur  lleira  — 
cum  banno  nostro  eeterisque  eius  ])ertiucntiis  scu  euui  omnibus  (jue  (|uiilil>ct  iiiorlo 
diei  vel  scribi  possunt  utiiitatibus  sceuuduni  eollandatioucm  etuiprovineialimn  iiiilii 
predia  lialientium  sauete  Leodicensis  ecclesie  episeopio  eius(|ue  reelnri  lialdrieo  \  idilicit  m, 
antir^titi  \»-r  luiuc  nostram  ]>receptaleni  paicinaiii  eoiiecdimus  atquc  lar>^iniur  et  de;  iins:io 
iure  ae  rlomiuio  in  eiu.s  ius  et  douiiiiiuni,  pniut  iuste  et  le^^^aliter  possunius,  omiiiuo 
traiiKfundinnis,  ea  Kcilicef  rationc  ut  jjredietus  lialdrieus  episcopus  suique  successoreH 
de  iam  nominata  forehti  eiusque  pertinentiis  liberaiii  (b'liiiic  liabeaut  ])otestatem  tenciidi 
fruendi  vel  quiecpiid  eis  liliuerit  faeieiidi,  oninium  iioniinum  eontradietioiie  reiiiola.  .i» 
Et  ut  licc  nostre  douationis  auetoritas  stabilis  et  ineonvulsa  omni  |iermaneat  tenqiore, 
hoc  preceptum  iiide  conscriptum  manu  propria  corroliorautes  sif^^ilii  nostri  imprcssioiie 
insi;n>iri   iuHhiniUH. 

18Sa    g)   uHttr  c  kleine  Uamir         li|   am  M.  llamir. 

184«    (F'illJt-HrciwUUj     n)  In   iininiiic  »niicto  ftr.   li         b;   ziriirlien  v  iinil  7.  halte  der  SrliicilM'r  von  40 
H  ein  I  eintUMetitn  Ijrgimtifn,    hat  ilni   Hiirhflaben  alicr  nirht  rnlliwlel  c)   rietleicht  zu  ver- 

btntm  in  viddicet,  </a*  A'C  an  iliejirr  StrlU  rrr/rlmt'ltiiiiff  i/rhraurhl 


I 


HEINRICH  n.     1008.  219 

_^  Siginiiii   (Idiniii   llciiuici  regis  (M.)  invietissiini.  \\ 

Ehcrlianlus  ciiiscdims  et  fanccllnrius  vice  Willigisi  ari-liieappelliiiu  recognovit. 

l);it;r'  kal.   iul.   iiiilictidiii'  \1,    ainin  ilnininicc  incaniationis  MVIII,   anno  vero  dnniini 
Hciiniii   sccnnili   r'ijnaniis  \'ii:    aitnm   ('nlunic;    feliciter  amen. 


185. 

Heinrich  bestätitjt  dem  Kloster  der  hh.  Hilaiius  U7id  Benedict  zu  Venedig 
bezeichnete  Besitzungen  und  die  Immunität  und  schenkt  ihm  zwei  Höfe  in  der 
Grafschaft  Treviso.  Forchheim  1008  Juli  15. 

Ahschrif/  Ulis  dem  II.  Jh.  im  Jjibcr  Paclunim  1,  .39  im  k.  Staatsarchiv  zu,  Venedig  (B).  — 
in  Alisilirift  <uis  dem   li.  Jh.   im   Liber  XIV  (S.  Gregorio  di  Venezia)  f.  3'  ebenda  (C). 

Miirnlcri  SS.  12,  2SH  Fnigm.  aus  Ahsrhrift  rmi  B.  —  Minotto  Acta  et  DD.  IT,  1,  155 
ans  B.  —  Gloria  CD.  Padovano  118  n"  87  aus  Abschrift  von  G  mit  Datierung  aus 
B.  —  Stumpf  Acta  i»cd.   368  n"  263  aus  B\  —  Stumpf  1505. 

Tn  der  Vurbemerkung  zu  DO.  II.  240  ist  die  Ansicht  ausgesprochen,  dass  der  erste   Theil 

15  di(Se.'i  D.  nach  dem  D.  Karls  III.  Miihlbacher  Reg.  1616  geschrieben  und  dann  in  unserem 

DH.  IL  n-iiderholt  icarden  sei.  Letztere  Annahme  kann  indessen  nicht  zutreffen,  da 
D.  185  —  von  einem  unten  zu  besprechenden  Einschab  über  die  Schenkung  ziceier  Höfe 
in  der  Grafschaft  Treviso  abgesehen  —  vielmehr  im  Wesentlichen  mit  dem  D.  Karls  III. 
iibereinslimnil  und  nur  in  einzelnen.  Wendungen  sowie  in  der  Devotionsformel  dem  DO.  IL 

30  340  näher  kommt.     Wäre   es    nun    auch    an  sich  möglich,    dass  diese  beiden   Urkunden  in 

nnserm  D.  zusammengearbeitet  worden  sind,  so  wird  doch  eine  andere  Erklärung  dadurch 
nähe)-  gelegt,  dass  unser  D.  sich  nicht  nur  als  eine  Bestätigung  dieser  beiden,  sondern 
auch  noch  zweier  anderen,  uns  vicht  erludtenen  DD.,  eines  DO.  I.  und  eines  DO.  HL, 
darstellt.     Man  wird  danach    als   höchst    irahrscheinlich    bezeichnen    dürfen,    dass   die   ver- 

S5  lorene  Urkunde  Otto's  I.  unmittelbar  nach  Miihlbacher  Heg.  1616  geschrieben,  diese  Vü.  dabei 

aber  nur  an  den  wenigen  Stellen  abgeändert  worden  ist,  in  denen  jetzt  DO.  IL  24(1  mit 
un.ierm  DH.  LI.  gegen  das  D.  Karls  III.  übereinstimmt,  und  dass  DO.  IL  240  in  seinem 
ersten  Thcile  aus  diesem  DO.  I.  abgeleitet  ist.  Ganz  unbestimmt  bleibt  aber,  ob  das  un- 
bekannte DO.  III.  auf  das  im  zweiten  Theile  neu  formulierte  DO.  IL  240  oder  auf  das 

30  DO.  L.  zurückging;    in   jenem  Falle  hätten  tvir  D.  185  auf  das  DO.  L.,  in  diesem  n-ahr- 

scheinlicher  auf  das  DO.  III.  zurückzuführen.  Wäre  letzteres  die  Vü.  unseres  D.,  so 
könnte  vielleicht  auch  der  oben  erwähnte  Einschub,  dessen  Dictat  tvir  keinem  der  Notare 
Heinrichs  IL  zuzmveisen  vermögen,  und  der  mit  einigen  Zusätzen  auch  in  der  XU.,  dem 
D.  Konrads  IL  Stumpf  Beg.  1899,  wiederkehrt,   schon  der  VU.   angehört  haben.     Obwohl 

3i  wir   also    weder   das  D.  Miihlbacher  Beg.  1616   noch   das   DO.  IL  240   als   unmittelbare 

Vorlage  für  D.  185  betrachten,  haben  wir  doch  alles,  was  mit  einem  die.^er  beiden  DD. 
übereinstimmt  und  icas  daher  in  dem  verlorenen  DO.  L.  gestanden  haben  ivird,  durch 
Petitdruck  gekennzeichnet.   —  Das  Eschatokoll  entspricht  den  Gewohnheiten  des  EC. 

In  nomine  sancte  et  indivicliie  triuitatis.     Henricus    siiperna   ordinante  providen- 

•10  cia   rex.  8i   ecelesiamm   opes   nostra  regali   iiotpiuia  nccumulanuis,    rcgi    üt    g-ubernari    ab    omni- 

potente (Jpo  nos  hie   et  in  fiitiua  vita  rcmedium  auiiiie   iiostre   recipere  proenl   dubio  erediinus.      Igitur 

184.   d)  dat  B. 

28* 


220  KAISKIM    UKINDKN. 

oniuiuiii  saiicle  >!<■!  (rtli'üic  ii<>slri>riiiiii|iii'  liililiinii  niiiiilniii  |iri'?«('iitiiiiii  scilici'l  t>i  t'iitiiroriiiii  eompi-riat 
uuivcnitJU,  (iimlitcr  <Iomuii8  ot  vi-iicrabilin  nlilia"»  \  UiIIk'IiiiUS ''  iKiiiiiiio  siinctarinii  iloi  cfclcsianiin 
Hilnri  vt  UtMieilifti  ilt-  |inrtibiis  WiU'tio  in  fiiiiliitn  Kiiumlt  ■■  n  s  i*'  iiixKi  tliiviiim  Viio  noliis  siiiini  i'nclcni 
nioilii  •  mitiit  l<-);ntuni  InllilDUOlU  OU'rU'Uin  luiKlri  rcg'iiiiiiii.s  iiiiiiriiitiKÜiit'iii  pi'tciitciii  nti|iii'  ili'iin'caiitciii, 
quatcniiü  lUMi  |ir<i  (loi  nmorv  aiiiiii>-i|iio  iiostrv  roiiK'ili»  et  iiostri  ri-;;iii  slaliililnti'  |>i>i'  inistn'  niictDiitalifi  !< 
|irfrrp(iiiii  i-iiidcni  «anrtis  cocIesiU  iil  currdlmrnrf  vt  i'<iiilirnian>  (lipinrciiiur,  i|iiii<l  a  Kamlo''  vctiiMtissiinn 

iniperatorc,  sed  ft  pi'iinu   et  soc'undo   vt   torcio  Dltdiit'    im|i('rntore  luistriK   prci-ossoii  li  us 

lic  rcili'iii  orclcaie  ii!><|iio  a<l  iiosiriiiii  triiipiix  toiiiii'riiiit.     Ipso  rtiaiii  illuntris  li>);atiis  iil  ipsiini  priMcptiini 
aiilc  UKKtraiii  iloliilit  prosi-iitiaiii,  in  ipio  i-untini'liatiir.  •|iialllor  iilciii  Sillll'tlssilill   iiiipt'iato  r  i' s,   KainliiN 

scilicot  et  |iriimis  et  seemulus  et  tereius  Ott",  «Isili-m  itcIi-süs  f(nico«8i' in  nt  icildims  (Inixirciiii,  lo 

ex  ipiiliu»  alii  kuiiI  •  l'cro^nri'a''  cl  alii  in  I'ladano,  siniiil  cinn  cnpclla  in  ipsn  l'lailann  in  iKinnn' 
«nni-ti  l'etri  fundata  t-t  ilvc-imn  du  predina  l'fri>saria''  i't  l'latano  ^  ad  ipsani  pi'itini-ntc  cnpcllam  sive 
cnni  riitoi«  torriii  üilvis  rainpis  pratiü  pasonis  palMililin»  portubuH  in  prcdicto  l'ladann  coiistitiitis,  runi 
ripatibu«  toloiici*  (Jlinrnntesiinis,  •  cum  nmnibns  ad  prc<li<'ta  loca  pertincntibns.  Le|;fcbaliir  ati|iii'  In 
eodeni  preccpto,  i|Uod  idoni  Karolus  •  licc  oadcni  loc-a  ppr  coninintntionpni  arcopisNpt  a  Haiicti'  Tar-  l.'i 
uibiane  ocrU'sio  nntinliti-   I.andubi   nmnino    et    fisdeni  ei'fli'sii»    in    ulilalicinoni    «b-lnl  i»  m  c  t".       llisiipcr 

etinin    lefjeliatiir    in    endciii    j)rfec|itii,    <|uiiil    i|i.s;iiii  a   Karolci  lartam  Miilaii.miMn   ]iriiims 

et  seeiindlis  et  tereius  Otto  «npra  nnminalis  n-di-siis  piM-  sni  prm'cpti  (•»nliiiiiatiiiiirni  dcil  <■  r  i  n  I '' 
al<]Uo  inipcriali  potcncia  liabi-nduni  i)ivi<dabiliter  routirinav  o  ri  n  t '.  Noh  autciii  dciini  tiincntcs  iM 
ipsnm  ilhistreni  li-(^ntiini  iuRto  pptcntrm  coniciitos  et  prcecpta  angUKlo  i  ii  in  *  obscrvanleH  ciinlirinaniiis  in 
et  rorroborainns  per  hoc  noxtrc  renalis  nnetoritatix  proccptnm  cisdcin  ccolesiis  rrcturibiisquo  L-ainni 
prcnuminata  lorn  cum  ouinibnH  olini  prrtincntibux  nd  iura  ip.sarnni  et  senodoeliii.s  beatissinii  rclrl 
apostoli  et  Viti  niarliris,  «piod  est  in  eivitnte  Tarnisio,  et  ex  onniibns  rpie  ad  prerlieta''  b>ca  Ceresaiia' 
et  Platano  pcrtiuent  eiini  suprn  noniinntn  eapelln  et  inni  predieta  ilii-iuia.  ciini  ilesi^rnatis  atcpie  de- 
»cripti«  Interibns:  Imruni  nu"  hiten-  tirniante  insnln'"  «pie  dieitur  riseniffa",  alio  latere  in  Tereola,  a  S& 
tcrcio  Intere  in  straln,  «inarto  vem  latere  in  ipHo  vieii  IMatano.  Ilue  uinnia  in  ipsis  eeeli'siis  contii- 
manioa  et  rorroboramug  cum  terris  viiieis  pratis  pasonis  oampis  silvis  venationibus  aiinis  a(|naniini|iii' 
deciireibuH  palndibns  nuibMidinis  ripis  iiortnbns  ripatibns  toloneiü  (|UnrniltesiIlll$  deeiinin  eiinetisi|iie 
ad  üUpra  »eript«  loca  pertinentilins.  Inbenten  ei'f^O  terribiliter  |H'eripiinns,  nt  nnlliis  episeopnH  'I'erni- 
»iiiu«"  ant  ali<|ua  alia  permna  magna  sive  parva  predietis  ccelesiis  niinistraiitis  in<|nii'tare  niolestare  30 
et  de  «upra  dicfi»  loci»  disvistire  sine  regali''  iiiilicio  |iresuniat.  lli.s  igitiir  siijira  iininiiialis 
loeis  a  imliis  liis  ipsis  ceelesiis  concessis  et  per  luistri  procepti  eDiiHriiiatiiniciii  iiivin- 
laltilitt-r  emitiniiatis,  Karoli  et  OttDiiuiir'  pfedeeossoniin  iiostroniiii  iiia^iiuniin  iiiipiTa- 
toniin  faeta  per  rtiniiia  efpiiperantcs ,  pr-i  aniiin-  iinslri'  ri'iii('(lio  iKistriqtie  rcj^'iii 
Ktnliilitate  ae''  jictilioiif  siipra  seripti  lej^ati  per  presenteni  [laf^iiiain  preee|ifi  cisdcm  s5 
ecclesiis  cDiieedinnis  et  ctinfirinainiis  liabcndinii  curtem  nnaiii  (pie  noiiiinatiir  'rrcscf^ido' 
et  nlinin'  rpie  dieitur  Aureliaeo,  sifns  in  eonnt.itu  Teriiisiano",  euni  omiiilxis  ap|ieii- 
deneiis  suis"  et  euin  universis  ad  easdeni  iure'''  aspieientiljus  eunetas(pii'  ali.is  icri'ns 
n    quil)ui*cuniqiie    \'iris    preseriptis  sanetis    eeelesiis    le<]faliter    attrihutas,    lu.r   pre<ipii>nie» 

Bc  reg-ali  iniperio  eonfinnnnte«,   ul   iinlhH  deliine  dn.\   mareliici    conii's  patriarelia  an  liiepiseopn»  ant  liie  *" 
cpiRCopiiii  Teniiainntin  vel  ali<|niii  itiiccemor  ein«  de    cnnetii    Hupra    per    ordinem    nunilnatis    faniulanli'H 
prediclin  cccleniiit  in'|iiielare  vel  de  alii|nibiiK  dixviitire  silie    regali"'    iudieio    presnniat.     Contradici- 
inn«  ptiani  liomiiie«  «nprn  dictariim  cceb-i  .nn.i   i.  iim,  -    l,Mi.if,,it....   iinivcrtiiii    indieialibn«  perHoni«,    itu 

1H5.   [Itremilaa]     a)  Vilielnin«  C      li     /n         .\  i     i>iiii„j,;   linj.  ls:ia);  RivoallenHibuH  Vi'.       c)  Ka- 

nilo  <!  i\)  riellrirlil  i»l  iinror  ilim  in   HC  fehlrmU  in  (iii.i  ihr  VV.  zu  en/iincrn  u)  f'ere-  46 

'■       f)  I'ladano  C      gi  i'ontnliHnet, '"        In  (';   dederit,  /<,•    dedornnt   XU.        i)   C       A''/.,- 
:t   H  kl  C  —■  VU.;   dieta   H  I)  Cerennrio  /<;    f'ernHaria  C  in)  in  insiila  H 

,.     i  .-■  ,...ra  ß  Ol  Taruiit.  C         \>)  HC  uiul  fl>fn»o  C  iii  iln-  VU.  »lall  lo);ali,'   da  der  Fihhr 

nimt  rielleiehl  nchim  auf  da»  Itr.  (Irr  VV.  iiirileii/rhl,  icar/ni  irir  nicht  in  emendieren;  ri/l.  iiiirh 
X.  w        qj  Olloni  C         T)  hiic  li        »)  Trcicculu  C        t)  alia  li        u|  C  ^  NU.;  Hiianini  It  m 
V)  itirai  U        w)  liC;  rgl.  y.  |i 


Hi: im; IC II  II.    1008.  221 

iit  ili^  ipsis  liuMiiniliiis  |il.'icitinii  iiullinii  faciant  seil  aliiinid  ]iiililiri  all  eis  exifjaiit  aiit  Indiiini  tiillaiit 
niillaiiLi|iK'  Ulis  iiHiIcstiaili  iiilVraiit.  siil  In  potcstatc  ablnitis  [in-dii'ti  permnnoaiif.  Si  ipiis  aiitrui,  (piml 
non  i-iediiiiiis,  luiiiis  imstri  precepti  violutur  extitei'it,  sciat"  sc  coinpositiiriiiii  auri  jimi  liljias  nilllc. 
ni(  iliifatini  caiiiirc;  imstrc  et  nirdietateni  predietis  ccciesiis  et  iiiinistiantiliiis  eis.  (^iiod  ut  verius 
6  ircilatnr  dili'ji'ntiiisciiic'  ali  oiniiiliiis  observetuiX,  hoc  precoptuin  iiiaiiu  propria  roborantes  sigillo  iiostro 
insijLTniri   iiissimus. 

.Sii;-nuni   dninni    Ilciirici    (M.l   rcg'is   inviftissiiiii. 

ElH-rarihis  caiiccllai-iiiÄ  vice  A'uilli;;'ir<i'-   arcliicaiiccllarii  recoo-novi. 

I)ata'   idiis  iul.  iiidiftiono  VI,  anno  doniinice  incarnatinnis  millcsinio  octavo,  anno 
10  vorn''  doniini  lienriei  secundi  regniVII;    actum  Voi-oldieini'' ;    l'elicitcr  amen. 


186. 

Heinrich  rerleiht  dem  Bischof  Balderich  von  Lüttich  und  dem  Grafen  linl- 
(leric/i  den  Wildbann  innerhalb  ihres  eigenen  Waldbesitzes  im  Waverwald. 

Trier  1008  Sepfrwher  12. 

15  OriginaUliphm  im  Departementalarckiv  zu  Lille  (A). 

Chapcaville  Gesfa  pontif.  TurKjrenaium  1,  225  aus  dem  jetzt  nicht  mehr  auffindbaren 
Über  primu!;  privil.  =  Liinig  RA.  17",  492  if  20,  =  Sollerius  Acta  S.  Eumoldi  (Ant- 
vcrpiae  1718)  172,  =  Gallia  Christ,  ed.  II.  3*,  149  n"  7.  —  Miraeus  Cod.  don.  piarum  144 
cup.  44  aus  demselben  3/s.  =  Miraeus  Not.  eccl.  Belg.  142  unvollständig  =  Butkens  Trophees 
20  de  Brabant  1'',  22,  =  Le  Bog  Nntitia  marcMonatus  17,  =  Miraeus -Foppens  Op.  1,  53 

(dazu  Verliesserungen  bei  Le  Glaij  Revue  des  opera  dipl.  de  Miraeus  12)  =  Migne  Pafrol. 
140,  281  n"  46.  —  Bormans  et  Schoolmeesters  Carl,  de  S.  Lamherl  1,  29  n"  20  aus  AB.  — 
Rcuseiis  in  Analectes  de  l'hist.  eccl.  de  la  Belg.  25,  144  n"  '■>  aus  A.  —  Böhmer  Reg. 
1045.  —  Stumpf  Reg.  1508. 

äf)  Vcrfa-sst  und  geschrieben  von  EC. 

(C.)  p  In  nomine  sanctae  et  individnae  trinitatis.  Heinricus  divina  f'avi'iiti'  ele- 
inentia    rex.  Notum    sit    omnibus    nostris    fideliljii:^    presentibur-    scilieet    ac    fiituris, 

qu.ditri-  ii  nos  interventii  atque  petitione  Heribert!  Coloniensis  archiepiscopi  lianninu 
niisti'inn  bestiaruni  Baldrico    sanctae  Leodiecnsis    aecclesiae    presidi   nee    non  Baldrieo 

30  comiti  super  eoruui  proprias  silvas,  quae  sunt  inter  illa  duo  flumina  quae  ambo  Nitae 
vocantur  et  tercium  quod  Thila  nominatur  sitae,  et  qnae  pertinent  ad  illas  villas 
Heiste  et  Heinsteti  ac  Badfrido  nee  non  Maehlines  nominatas,  quod  tamen  totum 
Waiierwald  appellatur.  in  comitatu  vero  Gotizonis  comitis  qui  Antwcrf  dicitur  situni, 
per  hane  nostram  preceptalem  paginani  concedimus  atque  birgimnr   et    de  nostro  iure 

35  in  eoruni  ins  ac  dominium  transfundimus ,  ea  videlicet  racione  ut  preseripti  Baidrici 
de  prenoniinato  banno  eiuscpie  utilitate  deliinc  liberam  habeant-'*  quicquid  sibi  placuerit 
potestatcm''  faciendi,  omnium  bomiiuuu  contradictione  remota.  YA  iit  haec  donationis 
nostrac  auctoritas  stabilis  et  ineonvulsa  onnii  peiinaneat  tenqjore,  boc  prec^ptum'^  inde 
con.scviptum  manu  propria  coiToborantes  sigillo  nostro  insigniri   iussinuis. 

lo  18.5.   X)  sciant  C        y)  fehlt  in  B        z)  Vuisliscisi  BC        a)  die  Datierung  fehlt  in  C,  steht  in  B  vor 

de)-  Signumzeih,  die  wie  der  Schiuns  de.s  Contextes  und  die  Recognition  rnn  anderer  Hand  nach- 
getragen ist        b)  quinto  B        c)  vor  V  ein  überflüssiges  und  nicht  zu  deutendes  Schriftzeichen. 
186.   [Bresslauj     a)  h  corr.  aus  p         h)  otest  auf  Ra.iur         c)  A 


KAisKur  UKiN  i»i:n. 


^  SifTiumi  (loinui   llcinrii-i   i.M.i   irj;is  iiivicti»isinii.  Ü 

^  Elirrliardiis  caiu-i-llarius  vioo''  l'uüli-^isi''  aivlii('a))|K'llnni  rciMijjfiiovii.  ^     (SI.  2.) 

l>ata  jiriilii''   ithis  scptfiiili/   indirlimic  \l,  aiiini  (linniiiii'ai'  iiiranialiniiis  niillcsiniii 
\lll,  anno  vcr«i  ilonmi   Hi-inrii-i  si'cumli   rof^nanli.s  Vll;    arliini   Trciicris;   J'olicitiT  amen. 


1S7. 

I/tiiirlch    ertlu'ilt   dem    Kloster   Jm/sc/i     die   Erlaubnis    zur    Plrriclituuij    eines 
W'uchcninarktes  in   ( fjipe)dieini  saminl  Bann,  Zoll  und  öß\ntiichen   Rechten. 

Trier  1UU8  November  4. 

OhIix  Ltiiiretilinin.  des  l'J.  Jh.  f.  lU'  im  /,.  liciclisnrrhir  zu  München   ^.1). 

Freher  SS.  1,  72  eil.  —  CD.  Lniiri.slieim.  1,  156  «m.«  A.  —  CD.  Laitn.shmii.  1,  l.'yj  u"  Dl  lo 
rtMÄ  .1.  —  Mnn.  Genn.  SS.  21,  IdS  iiu.i  A.  —  Biihiiier  Reg.  1047.  —  Sliiiiipf  lieg.  lölo. 

Verfa.'i.'il   und  irirhrKi-heinlieh  tiiirli   (leKchriehen   ro»   EC. 

In    nomine    sanct«;    ot    indiviiliic;    ti'iiiilatis.     Ilrini-iciis-'    divina    t'avrnU-    c-leim'ntia 
rcx.  Notimi  sit  oninilins    nostris    fidelilms    presciitilius    sciliect    ao    t'utiiris,    (jualitcr 

iios  intLTventu  atque  pt-titionc  Bobbonis  Lorcshcinicnfis  abbatis  in  ijuodain   Inco  nidiia-  i:. 
steril   .--ivc  abbatit;  sui;  in  honore    sancti  Xazarii    niartyris    constnicti;  ()|i|ienlii'ini  diclo 
•■t  in  paf^o  Wornicsvcld  in  comitatu  voro  Zcizolti   condlis  sito  sil)i  suisipR'  sufi-cssoribus, 
qni   il>i   |iro  tc-mpore    ordinati    tuorint,    licenliani    nuicalmn    eon^tniendi    et    nii-rciiii<inia 
oxorfcndi  in  omni  sabbatonnn    die    cum    bainio    et    theloneo  sivc  cnnria   |inl)li('a  finii'- 
tioiie  i'ius(|uc  utilitate  jior  haue  nostrani  j)recej)talom  pa^inani  iicriictuo  iure  c-onecdimus  s» 
at(iue  larj^inun-  ac  de  nostro  dominio  in  eorum  donnninm  et  poicstatem  onniino  trans- 
fundinuis,  t-a  videliiet  ratione  nt  prodictus  Bobbo  abbas  eiusquo  suecfssorcs,  jnosiript«,' 
seilicet  abbatii;  provisoros,  de  jircnoniinato  niercato  banno  thclonoo  scu  eins  nfilitalibus 
debinr   li))i'ram   liabcant   |iot('stati'ni   (|u!c'quid    eis    jiblrnorit   rai-iciidi,    onniiiini    lioniiniini 
oontradictionc  reniota.      Kt  iit   liee    nosire    ilonalioiii>-    aiictoi-iias    stahilis    et    ini'>in\iilsa  sfi 
omni   jKTmancat  tempore,   iioe  j)recei)tum  inde  eoiiMii|iliini  iiiuiiii   propria  corroborantes 
.-igillo  nostro  insij,'niri   inssimus. 

iSij^num  donini   Heinriei   n^gis  invielissimi  (.M.i. 

Kberliardns  cancellarins  vice  \\'illij^isi  arebiea)iellani   rl'eo^no^  j. 

l)ata  |iridie  non.  novend>.  indielione  \\.   aiiiio   ilmiiinici;   iiiearnatinni^   M\  III.  anno  m 
vcru  doinni   Ileinriei   seeiindi   regnantis  VII;    aetiun  Treueri»;    iV'lieiter  amen. 


188. 

lleinrirh  verleiht  der  bisrltnßichen  Kirche  zu  Basel  einen  Wildhann  im  Brei.igau. 

Trier  11)1)8   —   — . 

Ah.scJirifl    ""s    il,m  Anfang   dis    II    .lli     im    ('Innhil.    Ilif-ilinisr   /'.  :>T   im    Slniilxnirliie  :ii  j» 
Hern  (C 

IHIJ,    «1^  am  c  Corrrrtur         v\  Uuil  (orr.  mm  l'il         f)  priilic   idus  BC|>tLMiili.   rielleichl  narhgelragcn. 
IM.    (BreMlau]     a)  ahei-yrm-hrirlmt  II. 


irr.  [\i;  TP  TT  n.    loog.  223 

WursHsen  Bassler  Chronkk  !i(>  lit.  —  Schüpflin  Hist.  Zaringo ■  Badensis  CD.  1,  18  n"  8 
aus  C.  —  TrouiUal  Man.  de  ßälc  1,  JöO  u"  94  am  0.  —  Hiiihet-  Reg:  1225  zu  Sep- 
tember 12.  —  Buhnvr  Reg.  Kilfj.  —  Stumpf  Reg.  Iö09. 

Verfasxt  von  EC. 

5  hl    iimainc    suncte    et    iudividiu'    trinilatis.      lluhiriini.s    divina    favuiite    cloiiieiicia 

rex.  Si    ecclesias    de!    alicuiii.s    doiii    incTeineiito    melioraro    studucrimus,    iioljis    id 

prot'uturum  esse  iidiiinie  dulntaiiius.  Quapropter  nimiiiiiu  fidelium  nostroniin  pre.sen- 
eiuiii  scilieet  ac  fiituroruiii  uuxcrit  universitas,  qualiter  iios  interventu  atqiie  poticione* 
Adallieriinis    Basilieiisis    ejjiscdjii    sil)i    sueque    ecelesie    in    lioiiore''    sanete    Marie    con- 

III  stnietc  ae  dedicatc''  baiiimm  iinsti'uni  licstiaruiii  super  illas  silvas  liiis  ti-niiiiiis  ac 
Hniltus  siiceinctas:  a  viila  T(ii;iiiguii  iisqiie  ad  villaiii  ( X'liusen  et  ad  Adeieidiusiin 
et  inde  Worin,  inde  vero  us([ue  ad  l[arder(;ii  et  inde  ad  Zarinnen  et  inde  ad  Gondal- 
uingen'' et  inde  ad  Wersteten  et  de  illo  loco  ad  Thiennondingen,  inde  vero  ad  llutiitin 
ae    postea   ad  IJezseingen    et    inde    per   ascensum  Treisame  fluminis    usquc    ad  locura, 

15  ubi  Kamosalia  fliivius  intrat  in  Treisania,  et  inde  per  ascensum  Raniesahae  usquc  ad 
prescriptani  villani  Togingnun  —  seeundum  eoilaudationem  cuniprovineialinm  inihi 
pre(lia  liabeiuium  per  liane  nostram  regalem  pagiuam  concedimus  atque  largimur  et 
de  uostro  iure  in  eins  ius  et  dominium  transfundiinus,  ea  videlicet  racione  ut  ])rcdietus 
Adalbero   episeojius  suique  suceessores    de  preiiondnato    banno"  et  eins  utilitatibus  de- 

20  Inne  liliei-am  habeant  potestatem  tpiiequid  eis  plaeuerit  faciendi,  omnium  lioniimuu 
eoMlradictione  remota.  Et  ut  hec  nostre  donaciouis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa 
onnii  permaneat  tempore,  hoc  prcceptum  inde  conscriptum  manu  propria  corroborantcs 
sigillo  nostro  iusigniri  ius.simus. 

Actum  Treveris  anno  dominice  incarnationis  MVIII. 

S5  1 0  J  . 

Heinrich  bestätigt  der  bischößichen  Kirche  zu  Minden  die  Immunität,  die  ihr 
»on  Otto  II.  i^erliehenen  königlichen  Gerechtsame  zu  Minden  und  das  Wahlrecht, 
letzteres  jedoch  vrit  Vorhchnlf  der  lo'miglichen  Zustimmung. 

1009  März  12  —  Vortnnml. 

30  Ahsrhriffrn   Biinemanns  vom  J.  1718  f.  21'  im  k.  Staatsarchiv   zu  Münster  (C).   —  Be- 

glaubigte Abschrift   vom,   gleichen  Jahr  im  k.  Staatsarchiv    zu  Berlin  Repos.  32.  22  (C^). 

Pistorim  SS.  rer.  Germ.  ed.  I.  3,  734  aus  Transsumpt  vom,  J.  1530  =  ed.  III.  3,  820  n"  2.  — 
Goldast  Constitut.  imp.  ed.  I.  3,  311  unvollständig  und  willkürlich    verändert   (wie  in  den 
fipUteren  Auflageyi)  =^  Palafius  Aquila  sancta  33,  =  Lünig  RA.  15,  140  n°  49.  —  Lünig 
35  RA.  17'',  105  n"  6  wohl  aus  Transsumpt  von  1530.  —  Wilmnns-Philippi  West  f.  KU.  2,  153 

n"  133  am  C.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  101  n"  612  Reg.  --  Böhmer  Reg.  1048.  —  Stumpf 
Reg.  1511. 

Wahrscheinlich  geschrieben  von  EC.  —  Da  ein  Immunitätsprivileg  Otto's  III.  für  Minden, 
das  ah   unmittelbare  Vorlage  des  D.  189   gedient    haben    könnte,    sich    nicht   erhalten    hat, 
40  haben  wir  die  Übereinstimmung  mit  den  DD.  0.  IL  48  (VU.  I)  und  147  (VU.  II)  durch 

Petitdruck  bezeichnet.  —  Zur  Datierung  vgl.  X.  Archiv  22,  177  f. 

188.  [Bresslau]  a)  posioione  C  b)  sueque  in  hon.  eccl.  C  c)  edificate  C,  verbessert  mit  Rück- 
sicht auf  dm  rerjelmässigm  Gebrauch  des  EC,  vgl.  z.  B.  DD.  i75.  176  d)  Grondaliugen  C 
e)  bono  C;   die  Emendation  tcird  durch  die  entsprechefide  Sielle  in  D.  IHG  völlig  gesichert. 


2l»4  KAlSKUriCKlN  DK  N. 

In   noiniiio   fiiiiictac    vi    iiulividiiiu-    triiiitiitis.      Ilciiiriciis    dixiiia   t';i\i'iit<'  i'liiiii'ntia 

I    rt'X.  Onilliuin    rulfliillii     li<iiilri>riliii     lain     iirni'M'iitiiiiii"     •|iiiilii     cl     fiitiirnriiiii     >'ii<;iiosrat     iiiilnsii'i.i, 

((ualilor  •  'rilifilricils  0|iiM-(>|iii8  •  saill'tlU'  MillilolU'Dsis  nt'i-i'li'siiii'  in  liniioit'  simcti  l'i'Iri  iipiistiiloriiin 
|iriiici|ii»  countriirtJU'  in  iiostrniii  iiltiilil  |iriii<si'iitiaiii  iiii.sxiiii » r  ii  in  •  iinti'ic.ssurimi  uustroiiun  i'i';,''nin 
vrl  iin|irrulurlini  •  scri|ilJi,  in  i|uiliiiTi  ftintini'linntnr''.  i|ualili'r  ipsiui-  piai'ratac  aocclcxiait  ri.s  cum  b 
umnibiiü  in  i|uii«  rebu8  coiiKUti>nlil>n.s  siilt  illornin  rocoiirriint  ninnililinidlo  ac  (k'ionslonc,  pn  ranisc|iic 
i'.«l  apri'uilnti'in  iioHtrani,  ut  lioc  ipHuni  n  iioNirac  renalis  piilcstati.s  ninscnsn  liuii  inm  )'i'('n>aivniii.s. 
Nu.t  auliMii  oll  nmurcni  doi  iinNtrn(M|  ii  c  aniniao  rciiii-iliiini  iiou  nun  *  pro  rt'fj'niirniii''  staliilitatc 
|»rtU'defP8Soniin  nustnirillll  iimri'S  i<c<|iicnlos  ot  eins'  bcniirnitati  assi'iilii'iili'»  ila  lii-ri  il><Tiviiiiiis, 
prniH'ipicntoii  Ol'gO  ,  ut  nnlliis  iudex  piililicuK  vol  i|uisliliet  ex  iudiciaiiii  pnlrstati'  in  aoci'li-sias  tiiil  lO 
liii-n  vcl  n^rns  »i'U  r<'lii|UnK  pusseitnioncM  iuni  dicinv  nvi-t-lcsinr,  <|naK  nunc  infrn  ditioiifin  ri'^'ni  ixiKlri 
li'iriliiis  poü."!  li  I' t '  rcl  i|iuK-  ilvinccpH  in  iura*'  eiin«  divinn  jiictas  viiluorit  au^Ti-i,  nd  cansas  aiidioiidas 
Yi'l  frodn    cxi^'x'ndn    niansiiinvs    vcl    paratln-i '    faciondns    aiit    lidciiisHorox    tiillpiidii.s    aiil    limnini'S    ipsiuN 

niTi-Icsiai'  Fraiieiis  libiM'ns  et  aecclesiasticds  liinnrs  inaalnian  vcl  »orvi.s  cuiiixlllict  c-nniiitioniii 

suu  eoliiniis  roiltra''  latiunt'iu  cii.strin;.''i'nil>>s  IK'C  ullas  icililiiti.nics  vi-l  inliiitas  iicfasioni's  r(M|iiiiciiilas   I6 
iillu   nni<|iiain  timiporv  iii;:r<-di    auilcat    ailt    bailliuni    kIvc    lici'ilinnillllll    seil    ra    <{iiar    siipra    iilciihi- 
rata    >>unt    all    lllis    pi'nitiia    oxi^'cio    prnoKUinal.      Iloniiiiiliiis    iiikhiiio    faniulatiini    i'iuscli'iii    ai'Cl'k'siiU* 
facicntibns  prai'dirtuin  niniuliburdiuiii  •   i-unstltuiiniis,  iil  oi'iam  corani  nulla   iudiiiaria   piitr?<tati'  i'xaiiii- 
iiontiir,    nini  coraiii  upiNropn  rt  ndvocntis    CIUK,    <|iiu!*    eiiisdoin    lix'i   opiM'npns    idi^rrit  <^.       lnsil|i('r 
II  otuiltl   Imnnuni  nnstruin   et   nionctam  tolononm <|  u e    SIVC    luacelltim    ]inblii-iiiii    ilii     ronntriii     lii-oro    et  20 
I  <|uif(|nid  *   ad  miKlrain   potestntoni   prrtinore  vidobatur.    Cldom    acfclcsino    doiiaviiiiiiii.      (^uicijuid    vero 
Hnoii«  i'xindo  spcrarc  piiliicrit,   pro  notiTiin  rcniuncrationc  prai'dii'tae    nccflciiac"  ad  slipciidia   pauporiini 
et  liiiniiiaria  fonc-inuanda  i'uncosniniiii.      Kt   jut''  so  i'pisci.piis  cum   oniiiibns   rebus  .sui>   iinstm   liililiter 
parenl   imperio  et  unb  nostra  onsicl   di'fiiisinne   Uli   caelcrae  re^ruoruui  uoslrnnini  aeccie.-iae  et  i'pisi'upi, 
•luatonns  ipsuni   fratrcM|Uc  ciutidein   b>ci   pru  nobis  doniinuiii   melius  et   iiij;iler  *    orari'    ileleitcl.      ('(jii-  ib 
c-esiiiinus  qiioqiic  cindein  fratribiis  liceuliain  clig'ondi  inter  »e  pnstorcni  (lif^nuill   cl    iil"liiiuii.   salvii 
tnilicn  regis  sivc  illlperatoris  coiisensu.     Kt  ut  lioc  nostri   inundiburdü  et  conccssioni«  precoptiiiii 
linnius    maifisqne    iucunviilsuni  cniictiH  eredatur,    lianc    cartam   iiis<ribi   iiissinnis  si;;ill((inii'  luistiu  si;;- 
nalain   manu   propria  »iiblus  tiriiiavimns. 

SigiiiiiM  «lidniii   llciiirifi  (M.)  re};i.s  invictissinii.  so 

Guiitlicrins  i-aiiei-llariiis   vice    riiilli^^isi   aroliiraii|ii'llaiii   recrif;ii'i\i. 

I)ata   IUI.   iil.   iiiart.   iiiili<'tiniii'  \||.    aniiu    iluininicai'    iiicaniaticinis    iiiilli'.siiii'>  \  IUI, 


11)0. 

Heinrich  bestätigt  der  hischößichen  Kirrhe  zu  Speier  das  Mnrk/rcr/it  zu  May-  js 
hack  sannnt  Bann,  Zoll  und  üßentlidieii  Hechten  und  gestattet  ihr  die  Errifhlini;/ 
filier   Münze  da.srfLst.  uxin  Mar:  17  —  Diiishuni. 

Otd.   minor  Spin-nsis  aus  dnii   Emir  fies  IH.  Jh.  f.  47  im  grossh.  Gnirrttlliindcsiurhiv  zu 
K<trlsnihr  (H).   —    Cint.   mainv  Sjiimisi.i  uns  ilmi    /ö.  .///.    'J,  Hl  chnirhi   CO. 

IWt,      Urosliiu)      Ol    CC,    ilrrm  Orllwr/niphif    irir    folf/en,    ohirnhl    im    Or.    hiir    iiinl    im    lüiiiieiidm  M 
imhr/^Jirintirh  fi    f/rjirhrif/ttti    iror    titui    tlirn    nach    tteni   (ifhraiirh    (hu  KC  jire  aitf^itiiiseii  wi'ire 
l>|  CC         Vf.  I        c;   CT"         VU.  I,  Ktnit  coriiin,   irir  in  Fulije  der  rornni/rlifnilni  .ihiifichinui 
nm  dtr  VV.  hänt  ijtjirhritbm    irniltn   tollen  ill  CV    -~  IKI.  I.  'J27 ;    in  VI'.  I  linjl  tiillrirlil 

Hill-  «Ai  VrrMhm  ihn  Coiiixlm  rnr  e)    (",'    posaiiict   rorr.  niig  ptis»lileal    (';    pos'<ide«t  VI'.I 

f|  C  (mit  ilrr  llimrrk-iinfi,  iIhm  »o  du»  (tr.  habt.)  C       a)  rcKiii   CC,  wolil  durch  fuluchr  Auf-  4( 
lümunii  roll   nifli  li)  nii'    Ufuclirrihiint/  drn  Siri/ch  ^.S'/.  '..')  itil  in   C  licii/rfiifil. 


iir.iXKiCll  II.    1000.  225 

Eysengrein  Chronologicarum  rer.  libri  177  dt.  —  DUmgi  Reg.  Beul.  97  if  38  aus  BG.  — 
Wirtewh.  ÜB.  1,  248  n"  210  aus  B.  —  Bemling  ÜB.  von  Speyer  1,  2H  n"  23  aus  B.  — 
Stumj'f  Reg.  1512. 

Verfas.it  u»d  n-nhr^rhrhtlirh   auch  geschrieben    von  EC.  —  Zur  Datierung  vgl.  X.  Archiv 
5  22,  177  f. 

In  III inline  siinete  ut  individue  trinitatis.  Heinricus  divina''  favcnto  clcmencia 
rex.  Si  ecclesiaruni  dei  loca  alicuins  incrementi  dono  sublimare  studuerinm.s,  iiobi.s 

id  profiitiinini''  esse  niinimc  duhitanius.  Qnajiroptcr  oinnium  nostrortini  fidelium  tarn 
prescuciura  quam   cf   futurdruni   Industrie  notuni  cs.se  volunuis,   (|ualiter  no.s  per  inter- 

10  vciituin  Burchardi''  AN'iinüarien.^is  opiscopi  iidbis  dilecti  oli  anime  nostre  remedium  et 
ad  rclevandain''  ex  parte  Spirensi.s  ecclesie  inopiam  Waltliero  eiusdem  sedis  episcopo 
regia  et  preceptali  auctoritate  confirmamus  mercatuin  in  pago  Murrensi  in  comitatu 
vero  Adalberti '  eoniitis  in  villa  Marcbach  cum  banno  nostro  et  omni  publica  functione 
sive  vectigalium  exactione,    tradentes    ei  insuper   cum  banno  nostro  licenciam  ac  libe- 

15  ram  potcstatcMii  in  eadem  villa  faciendi  monctam  forma  pondere  et  puritate  Spircnsium 
.-iive  ^\'(lrlllaciensiuHl  denariorum  ad  dcstruendas  in  circuitu  falsa.s  munetas,  ea  quippe 
racione  ut  prcdietus  Waltheru.s  Spiren.sis  episcopus  suique  successorcs  de  prenominato 
mcrcato  banno  sive  publica  functione  atque  moneta  ceterisque  eonim  utilitatibus  deliinc 
liberam  habeant  potestatem  quicquid  eis  placuei'it  faciendi,    omnium    hominum  contra- 

20  dictione  remota.  Et  ut  hec  nostre  confirmacionis  sive  donacionis  auctoritas  stabilis 
et  inconvulsa  omni  pcrraaneat  tempore,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  manu  propiia 
corroborantes  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domni  Heinrici^  regis  invietissiini. 

Guntherus  cancellariu.s  vice  Willigisi''  archicappellani '  recognovit'^. 

25  Data  X\  I.  kal.  ajirilis  indictione  YII,  anno  dominice  incarnacionis  millesimo  Villi', 

anno  vero   domni  lloinrici    soeundi'"  regnantis  VII;    actum  Duisburc;"    feliciter   amen." 

191. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Apollinare  irt,  Classe  bei  Ravenna  seine 
Besitzungen  und  die  Immunität.  Xeuburg  1009  April  25. 

30  Originaldiphnn  in  der  BihJiotheca  Classensis  zu  Ravenna  (A). 

Miftarelli  Ann.  Camald.  1'',  190  n"  80  aus  A  =  2Iigne  Patrol.  140,  286  n"  51.  —  Böhmer 
Reg.  1049.   —  Stumpf  Reg.  1513. 

VnmitteUmr  nach  DO.  III.  400  geschrieben  imn  EC. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.      Heinricus    divina    favente  cle- 
35  nientia   rex.  Si  nostrorum  fidelium    petitionibus    aures    nostrae    serenitatis    accommodaverimus, 

promptiores  ac  devotiores  eos  in  nostro  obsequio  fore  f,  nullatenus  titubamus.  Omnium  sanctae  dei 
igitur  ecciesiae  nostrorumque  fidelium  presentium  scilicet  ac  fntuiorum  noverit  sollertia,  Bonum 
presbiterum  et  mona[cbum] '^  atque  abbatein  Kaueunatem  mouasterii  saucti  Apollinaris,  qiiod  as.serunt 
fundatum  dudum  in  civitate  cognoininata  Cl.issis,  no.strumque  devotissimum  fidelem  nostram  in  Omnibus 
40  e.'corasse    celsitudineni,    quatinus    pro    dei  amore    aniniaeque    nostrae    [perpetua]    salute    corroboraremus 

190.    [Bresslau- Bloch]    a)  diuna  C    b)  profutrum  C     c)  fehlt  in  C    d)  Burckharti  C    e)  revelaudam  B 
}■}  Adelberti  B       g)  Lücli-e  für  das  M.  in  C      h)  Willegisi  B        i)  archicapell.  B        k)  recog- 
novi  C        1)  MVIIII  B        m)  II  B        n)  actum  est  in  Diusljurge  (oder  Duisburge^  B         o)  fei. 
in  dei  nomine  am.  B. 
<ä  191.    [Bresslau]     a)  diese  und  die  folgenden  Ergänzungen  nach  der  VU. 

Ealserurkanden  III.  29 


226  K.MSKKrKKrNDK  N. 

atqiip  HriiiNmiiiis  cl  ex  iiKxIrn  beiiiinüx^iiim  Inr^ilioiio  fniulorcniiis''  et  (li-libcraromiis  in  |>er|iotiiiini 
coiitirninudum  per  hoc  iio«tri  prcoe|iti  nti|iie  prn)>'iiiiitU-i  sciii|icr'°  iiiriolnhileiii  iian-iiiuiii  oiiiiies  res  et 
pouc«»ioiies,  i|ua8riiiii(|iu>  prcrHlH  aei-rlosin  prolibnti  nio|iiiiHtt'ri!  i|iiil>iisi-iiiiu|U<>  oniitiuiiibiis  vol]  doli- 
lierntionibus  visiini  ext  |u>!i.sitli're  in  inte(;riini.  C'iiiiiN  sncriü  pvtitioiiibiis  iii!<lisi|ui-  desideriis  dovoto  rt 
libentcr  nnmuMitc»  et  nxsoii.siini  probrnti'»  rorroburn  iii  ii  it  iitqiio  confirni  ii  ni  u  a  ot  p\  nostrn  iure  et  b 
doniinio  in  ein«  ins  HC  doniininm  triinüfundinins  [videliret  i|nnecumqne  cunineent  res)  nioniustcrii  tnm 
in  nionnrrliin'^  qnnni  t|  n  e  per  itinf^nlii  loea  noKtri  rej^ni  in  eumilntii  Fnnenxi  et  l'enüniirensi  8cu  Arinii- 
nensi,  villam  qnae  dirilnr  Saln  cnni  suis  nppendiriis  in  inle|,'rnni  et  titninni  iiceelesine  ipsins  nionn- 
Ktorii  in  Intere  pnrietis  iiituni  in  honore  sunelac  Kelienlno  et  [iianetornin  ninrtvriini  Mnrei]  et  Mnreclli- 
ani  et  aecciesinni  snnetae  Mnriae  dei  ^enitrieis  in  prediela  villa  et  enrtieclla  Salae  et  »ccrlesiam  lO 
sanrti  Martini  qnae  nuniinatnr  in  Aipialonpa,  liaec  oinnia  in  inte)rrnm  enni  oninibus  sxiin  pertincntiis 
et  eolierentiis  nti|ne  »nbiaeentÜN  —  oni  pretnxatae  Salae  eoherentes  8ii|nt  iinilIii|iiosec|nN] :  priino 
latere  Hurins  <|ni  dieitnr  l'iBciatellns,  sernndn  Interi  Vedrcta  et  I'aiiirianus,  teicin  lateri  liiiirs  ipu 
dicitnr  Arxer  pereurrens  a  l'aneriano  nsque  in  stratellani''  et  rivns  qni  voeatnr  de  Fabrica  delinii'iis  ac 
deriven«'  nsqiie  in  inare  et  ipünni  litns  maris  — ,  qnanluhinienniquo  inibi  pertinero  vidctnr  in  inte^rrnni.  16 
Conredinius  eriam  Salain  novam  in  intefi^rnni  cum  Omnibus  appendieiis  suis  et  qnicqnid  renale  ext  in 
Ca.itaneto  et  in  llul^-'aria  et  Uranchisi.  Iteruui  concedimus,  ut  liceat  sibi  in  civitatc  fncere  quae  dieitnr 
l'hano  posterulam  in  publieo  miiro  in  loco  illü,  ubi  propriam  tcrrnm  infra  et  extra  habeant,  et  iiixla 
mumm  qui  rocalur  Dapenna  aecclesiam  ediliearc.  ConcidimuH  eeiam  preeipientes  q  u  e  statuimus,  iit 
nullns  dux  aut  arehicpiscopus  marehio  conies  vieeconies  sculdntio  jEfastaldio  aiit  aliquis  piiMiciis  ex-  io 
actor  in  aliqnibus  prediiü  et  po.isessionibns  per  qnaeenni(|iic  nostri  re^ni  loea  eoniarentilnis  et  resi- 
dentibuH  aut  huminibu»  .suprasedcntibui)  Tel  inliabitantibu-s  tlieloneuni  aut  aliquam  publicam  funetioncni 
per  alicuius  tiluli  districtioncm  audcat  exigerc  vel  exquirere  ncc  aliquam  invasionem  vel  diniinurationem 
aut  temcrariani  |irc8nmptioncni  rel  depred|ationem  quo]qun  modo  agore  vel  iufcrre  presunicndo  per- 
tcniptet.  |Si  quis]  ig-itur  lianc  noütrae  senipcr  et  nbiipie  inviolandac  cantionis  lir(ma]tionis  deliberationis  i& 
et  couccssiouiH  et  voluntarinc  distributioniü  pa^'inani,  quod  absit,  qnnqiio  modo  temerario  ausn  infringero 
conatus  fucrit,  aciat  8c  conipositurnm  centnm  libra.s  niiri  aut  mille,  mcdictatem  camerac  nostrac  et 
mcdietatem  prelibat»  nionaRteriu  saneti  Apollinaris.  (jund  ut  meliu»  ercdatiir  diliffentiusqne  ab  (ininibUH 
obuer^-etur,  manu  prup  r  i  a  presentcm  pa^rinani  r>il>orautcs  nostri  si^'-ilii  inprossiimc  inferiu.s  iiiHsimu.s 
insiguiri.  30 

§  Sipiuiii  tloiiiiii   Ilciiirici  (M.)  regis  invictissiini.  jl 

§  Kbcrhafdiis  canccll.irius  viec  l'iiilligisi  arcliicaj)i)ell;»ni  recoj^novit.  §    (S[.  D.) 
l)ata  VII.  kal.  iiiai.  indictione  Vll,    anno    doniiiiicar    inearnationis  niillesinui  Villi, 
anno  vero  domni  lleinrici  secundi  reguantis  VII;    actum  Niiioiililiirc)";    felicitcr   amen. 

192. 
Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Prühl  eine  Hufe  zu  Genstal  im  Donangau. 

Begenshurg  —  1UÜ9  Mai  HO. 

Trnn.vnimiit    des  Bisrhufs    AIhvrl    von  liegenshnrg    vom    .7.   J-lli    int    k.   lirirhxarrhiv    zu 
Miinrhm    (A). 

191.    b)  A,  rrriiehrifbm  fOr  concedereniufi,   wie  die  VU.  hat  c)    Bcp  A,    trau  jedcnfall*  fUr  »ep  M 

rtTKlirirben  ijtt.  In  (Ur  \'l'.  iM  nn  ditser  SItlle  eint  iJIcke,  aber  mich  hin-  itil  Hcmpcr  Ktiitt 
soripti  zii  ergfinzm,  zumal  die  Yrrhindunii  prn^rmaticum  Hcri)ituni  in  IM).  (Ilto's  III.  snnnl  nicht 
zu  Ittlriicn  itl,  pnii,'ni»tieuin  nilein  ulirr  iifl  riirk-ommt.  In  der  MI'.  Slunijif  Keij.  if()S7,  ico 
MiHnrrlli  Mripli  drucki,  ixt  mich  Collntiim  llrlhmannn  i/lrichfiilln  Heinper  zu  liwn;  zu  nempiT 
inviolaliilcni   ryl.  auch   unim  X.  '■!'<  Beniper  et  ubique   inviolandac  dl  niihl   Kiijcnniime,  \rie  4t 

im   hrurk  der  VI',  rini/mommm  int,    nondern  marcliia,    iric    numenilich   l'cirus  Ihmiinni  da» 

W'nrt  mehrfach  gebraucht,  njl.  Miltnrclli  Ann.  (.'amald.  1,  ^■l.'i  f.  ei  nicht  (h-tnnawc,  ximdcm 
Hfzeichnunij  der  Slraiwe  ron  Uarennn  nach  Uimini,  ri)l.  ( l'finluzzi)  Mein.  liar.  li,  iiroHpello  C3 
f)  A  Sl'.;  I'A'.  derivieni  g)  Niiionb  .  .  .  (xler  rielleicht  Xiuenl)  .  .  .  A;  ilie  Erc/ilmung 
urc  »ehr  trahritcheinlich,  aber  nicht  ganz  »icher;    der  (Msnainr  irahmcheinlich  nachgetragen.        U 


HEINRICH   ir.     1000.  227 

Pez  Theti.  6",  147  n"  S6  aiin  A.  —  Mon.  Boica  lö,  158  n"  8  aits  A  =  Ried  CD.  Eatisb. 
1,  128  n"  136  =  Migne  Patrol.  140,  28S  n"  48.  —  Böhmer  Reg.  lOöl).  —  Stumpf 
Reg.  1514. 

Verfasst  und  wiihrscliciulirli  aiicli  geschrieben  von  EC  oder  GA,  vgl.  N.  Archiv  22,  i-;6'.  — 
6  l'her  die  Lage  des  Orts  Genstal,   dessen  Nanie  schon  1036  als  veraltet  bezeichnet   wird, 

vgl.  das  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  2072 ;  nach  Zirngihl  in  Hist.  Abhandl.  der  bayr. 
Akademie  2,  214  Note  c  galt  er  für  das  heutige  Dorf  Knmpfmühl,  sws.  von  Regensbvrg.  — 
Zur  Datierung  vgl.  N.  Arrhii:  32,  168. 

lu    nomine    s;uict(.'    et    indhiilnc    trinitatis.      Hcinricus    divinji    favcntc    clcincncia 

10  rex.  Si  ecclesiai-nni   dri   lnca  alicniiis   doni  inerenicnto  subliiiiarc  studuerinui.s,   nuljis 

no.stri([ne  regni  statui  id  proticon^  minimc  diftidiiuus.  (iuapn)i)t('r  (iiiiniiun  Christi 
fidcliuui  prosenciuiii  scilicet  ac  futiiroruui  noverit  univcrsitas,  qualiter  no.s  divini  amoris 
instiuctii  pro  remedio  anime  nostre  ob  intervcntum  et  peticioncm  Bonitatii  Prulensis" 
abbatis  sibi   suoipic   nionasterio  in  honore  sancti  Bartholomei  apostoli  coiistriicto  atipie 

15  dedioato  unum  ref;alc  niansiiin,  qiind  antea  Waltrico  concessimi  babuimus,  in  villa 
Genstal  dicta  in  ]>ngo  Tunliehaw'^  in  eomitatii  Kupcrti  situm  cum  Omnibus  eius  appen- 
diciis  viis  et  inviis  cultis  atit  incultis  exitibus  et  redditibus  quesitis  sive  inquireiidis 
seu  euin  omnibus  que  quolibet  modo  utilitatibus*^  dici  aut  scribi  possunt  per  baue 
nostram  regalem  paginam  coucedimus  atquc  largimur  et  de   nostro  iure  et  dominio  in 

20  eius  ius  et  dominium  omnino  transfundimus,  ea  videlicet  racione  ut,  si  quis  Ratis- 
ponensis  ecclesie  episeopus,  quod  absit,  idem  monasterium  destruere  vel  monacbicain 
vitam  inibi  violare  presumpserit,  prescriptus  mansns  iterum  ad  regales  redeat  manus; 
sin  autem  finnum  et  inviolatum  prescriptum  monasterium  jiermanserit,  iam  dictus 
abbas  Bonifacius  suique  suecessores  liberam    potestatem    habeant    exinde    quitquid    eis 

25  placuerit  faciendi  ad  eorum  utilitatem  ecclesie,  oninium  videlicet  bominum  contradictione 
remota.  Et  ut  liec  nostre  donacionis  auctoritas  stabilis  et  incouvulsa  ita  permaneat, 
hoc  preceptum  indc  conscriptiun  manu  propria  corroborantes  sigillo  nostro  insigniri 
iussimus. 

Signum  domini  Heinrici  regis  invictissimi. 

30  Guntiierus  cancellarius  vice  Willigisi''  archicapellani  recognovi. 

Data  XIII.  kal.  iunii  indictione  VII,  anno   dominice  incarnacionis    niillesinio    nono, 
anno  vero  domini  Heinrici  regis  secundi  regnante"  VII;  actum  Ratispona;  feliciter  amen. 


193. 

Heinrich  restituiert  dem  Kloster  Tegernsee  den  bisher  an  den  Grafen  Filgrim 
35  verlehnten  Hof  Warngau,  bestätigt  ihm  seine  Besitzungen  und  nimmt  sie  in  den 
königlichen  Schutz.  Regensburg  —  1009  Mai  22. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Hund-Gewold  Metrop.  Salisb.  ed.  Mon.  3,  405  wohl  aus  A  =  Hund-Gewold  Metrop.  Salisb. 
ed.  Rat.  3,280.  —  Mon.  Boica  28",  408  n°  257  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1051.  —  Stumpf 
*o  Reg.  1515. 

192.  [Bresslau]  a)  hier  und  in  einigen  folgenden  Namen  ztvei  Punkte  über  u  b)  über  w  zwei  Punkte; 
aus  welchem  Buchstaben  das  verkehrte  1  entstanden  ist,  bleibt  dahingestellt  c)  wir  ändern  die 
auffallende  Wortstellung  nicht,  da  sie  auch  in  der  freilich  nur  durch  die  gleiche  späte  Über- 
lieferung bekannten  XV.  Stumpf  Reg.  207'J  wiederkehrt       d)  Willigisini  A       e)  A,  vgl.  D.  205. 

29* 


228  KAISEUI'KKINDEN. 

Verfasst  und  gfSchrielHii  loii  EC.  —  Zur  äk/ic  r<i!.  Hirsrli  ,l,ilirh.  'J,  'J'J'J :  :ur  IhilicnitKj 
y.  Archiv  ä:i.  16S. 

(C.1  §  Iii  nomine  snncUie  et  intlividuno  ti-init:itls.     llciiiru-us   divina    favente    clo- 
montia  ivx.  Si  accciesiis    doi   eisquo    fainulantibus    ali(|nid    boiii    vd    oomnioditatis 

injicndert'  ^  ouravcrinius,  noliis  hie  et  in  futum  niaxinic  ]>r()Het'ri'  |inK-ul  dul>ii>  spcranius.  5 
t^'iiaj»ri>j)tor  oinniuni  Ciiristi  tideliuin  novorit  imivorsitas,  (|iialiter  nos  divina  iiis|>iratii)ne 
eonpuneti  nee  uon  pro  reuiedio  aniniac  nostrae  j)arontirin(|nt<  nnstrornni  Oitmiis  sciliect 
penioris  nnstri  tereii  inipcraturis  aupisti  ae  alionnii  sivc  riiunifrnndac  oontcetalis 
nttstrae  nionastorio  in  lueo  Tegrinsce  odustnictn  at(|iu'  in  li<in4iro  sancti  l^hiirini  marlyris 
dedieuto  quandain  eorteni  Worngowe  dietani,  (|\iani  I'ilij;rini  conios  actcnus  in  bi'nc-  in 
fieinni  lialmit,  quae  eeiam  cideni  monasterio  antea  dotaliter  jicrtinnit,  eun«  onniilms 
eins  appendieiis  sive  pertinentiis  an-is  edificiis  eanipis  pratis  pascnis  silvis  aquis  acjua- 
ninive  decnrsibus  eultis  vel  incnltis  quacsitis  aut  iiKniirondis  viis  vel  inviis  exitibus  et 
reditibus  seu  eum  cnnctis  (jnae  (piolibet  modo  dii'i  vel  seribi  possunt  ulilitatibus  per 
lianc  nostrani  preccptaleni  pa^iiiani  eoneedinins  at(|nc  larj,'iinnr  et  intejjre  in  eins  ins  i6 
et  dominium  tran.-iundimus.  ea  quippo  ratione  ut  preseripti  nnmasterii  alibales  de  iain 
dieta  eorte  eiusqne  pertinentiis  dehine  liberan»  Iiabeant  potesta;teni  i[uici[iiiil  eis  ad 
utilitatem  tamen  eiusdem  aeeelesiae  plaeuerit  faeiendi,  onniium  hoininum  eontradietione 
rcmota.  Si  qnis  antem,  quod  absit,  hanc  nostrae  donationis  auetoritatem  infregerit 
vel  molestAverit,  anatliemali  pereussione  in  perpetuum  feriatur.  Insuper  vcro  onmcs  so 
eiusdem  monnsterii  res  mobiles  ant  inmobiles  confirmamus  atque  corroboranius  et  sul) 
nostrae  defensionis"  mundil)urdio  firmiter  reeepimus.  Et  ut  haee  nostrae  donationis 
sive  eontirmationis  atque  deiensionis  auetoritas  staliilis  et  inconvnisa  omni  pcrmaneat 
tempore,  hoe  preeeptum  inde  conseriptum  manu  pi-opria  enrrnburautes  sigillo  nostro 
insigniri  iussimus.  n 

I  Signum  domni  Ileinriei  (M.)  regis  invictissinii.  f, 

^  Guntherius  caneellarius  vice  UuiUigisi  archieappellani  reeognovit.  §    (SI.  2.)'' 

Data  XI. '  kal.  iun.  indictionc  VU,    anno    dominieae    incarnationis    millesimo  villi, 
anno  vcro  domni  Ileinriei  secundi**  regnantis  VII;    actum  Katisboue;    telieiter  amen. 


1.'4.  so 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Tegernsee  zwei  Hufen  zu  Unter  -  Loiben. 

Originaldiplom  im  k.  lieirhsarchiv  zu  München  (A). 

Hund  Milro}).  Sidinh.  303  dt.  —  Oefile  Sf>.  rcr.  Boic.  2,  80  aus  Abschrift.  —  .I/o«.  Boica 
6,  l')~  u°  -i  atvi  A.   —    Meiller  Reg.  der  Bubenhcrger   3  n"  6.  —    Böhmer  Reg.  i)12.  —  st 
Slumjif  Reg.  1330,  alle  zu  1002  November  12. 

Mit  Benutzung  des  D.  1U3  verfas.it  und  geschrieben  von  EC.  —  Wie  im  N.  Archiv  20, 153  /f. 
dargelegt  ist,  betrachten  wir  JJ.  1U4  als  Xeuausferligung  eines  nicht  erhaltenen  D.  gleichen 
Jiecht.nnhalls  vom  12.  November  1002  (vgl.  D.  23),  dessen  von  Eli  geschriebene  Datierung 
in  der  Neuaiv/fertigung  beibehalten  wurde,  obwohl  diese  wahrscheinlich  erst  im  .Jahre  100'.>  w 
gleichzeitig  mit  IJ.  193  hergestellt  u-urde.  —  i'ber  die  Lage  des  geschenkten  Gutes  vgl. 
MeUIrr  a.  a.  0.  193. 

ItKJ.  'Im'mJi'  a)  dahinttr  Uanur ;  m  fchrint  Imi  tiinlnndrn  :u  hulirn  \>)  duH  ri/,(/rfiillrtir  Siri/rl  lirr/l 
!'■  lil  rrhallen  Itfi  C)  XI.  cor  kni.  iun.,  nini/lirhrr  ff'eine  alirr  tiiirh  (lau  iinnze  'l'ai/rj<iliilinn  tuirb- 
ijilrai/rn      i\    Bcdi  cirrr.  au'  nilj.  inilrm  auf  ilif  lliin'liiti'j  ilex  '\  ein  Auf  salz  icie  für  u  genetzt  wurile.  «t 


IIKINRICH  II.     1009.  229 

(C.)  p  In  nomine  sanctae  et  indiviiluae  trinitatis.  Heinricus  flivina  favente  de- 
mentia rex.  .Si  aecciesiis  p  dei  eisque  famvilantibus  aliquid  boni  vel  coiniiioditati.s  iiipendere  cura- 
verinuis,  noljis  Iiic  et  in  fiituio  ninxlme  profieerc  procul  dubio  sppniinu.s.  Qiiaprojiter  oiniüiim  Christi 
fideliuin  uovurit  uiiiversitas,  qualiter  nos  divina  inspirntione  coiipiiiu'ti  nn<:  non  pro  remedio  animae 
5  iiostriK'  i)arontiim(|Ui'  iiu.sti'oriiin  ()tt(jiu.s  scilicet  seuioris  iiostvi  tcrtii  iiiipcratori.s  augu-sti  ac  .'ilioriiin 
sive   Cliiinifjundue   coutectalis  uosirae  nionasterio  in  loco  Tegrinsei,'    lonstnicto    at((iir    in  lionori-  sancti 

Quirini  niartyris  dedicato  duas  liobas  in  Oriente  in  loco  Liupna  nuncupato  iiixta  Danubiuni 

in   roniitatu  Hcilirici  *  per  liauc  nostram  preceptalem  ])ajriMaiii  coneodiniiis  atquo  largiiniir  in   nianus 

Kbarlianli  abbatis  supra  dicti  nionastorii,  ea  quiiipc  ratione  ut  suecedente.s  abl)ates  eiusdem 

10  niouastorii  de  iam  dictis  noblS  *  dclüiic  liberani  liabcant  potcstatem  quicquid  eis  ad  utiiitatem  tarnen 
ciusdeni  aeccicsiae  placucrit  faciendi,  oiiniium  lioniiniini  contradictione  remota.  *  Et  ut  liaec  nostrae 
donatiunis  »  auctoritas  stabilis  »  permaueat  *,  Iioc  preceptuni  inde  conscriiituni  riianii  propria  eorro- 
borantos  sijrillo  nn^ifrn   insigniri  iussimus. 

p  Signum  (b)nuii  Heinrici  (M.)  regis   invictissinii.  p 

15  p   Kgilbertus  cancellariiis  vice  Uuilligisi   arcliicappclhini   rccognovit^.  p     (SI.  2.) 

Data  II.  id.  iiov.  anno  domiuicae  incarnationis  MII,  indietione  I,  anno  vero  (biunii 
Heinrici  regis  I;    actum  Radesbone. 

195. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  den  Hof  Salza. 

80  Allstedt  1009  Mai  25. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München   (A). 

Heyherger  Ichnographia  Babenb.  1,  78  unvollständig  aus  A  mit  MVIII,  a.  regn.  VI  zu 
1008.  —  Mon.  Boica  28",  392  n"  248  ans  A  mit  MVIII  zu  1008.  —  Dohenecker  Reg. 
619.  —  Stumpf  Reg.  1516. 

25  Auf  eine>n  von  GA  hergerichteten  Blanquet,  welches  die  Signumzeile  mit  dem  Monogramm 

enthielt,  geschrieben  von  Ba.  II,  der  die  Urkunde  selbständig  verfa-^st  und  nur  wenige 
Worte  dem  Formidar  der  Griindungsurktmden  entlehnt  hat.  —  Der  geschenkte  Hof  muss 
dem  Namen  des  Grafen  zufolge  in  Thüringen  gesucht  icerden;  über  die  nicht  mit  voller 
Sicherheit  zu   gehende   Deutung   des    Ortsnamens   vgl.  zuletzt  Dobenecker  a.  a.  0.  —  Zur 

30  Datierung  dieses  und  des  folgenden  D.  vgl.  N.  Archiv  22,  152. 

(C.)  '\\  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  cle- 
metia^  rex.  p  Divinis  et  salutaribus  sanctaiiim  scripturarum  admonemur  documentis 
et  erudimur,  ut  aecciesias  dei  cum  larga  benivolentia  ditemus  et  summa  devotione 
amplificare  non  ces.semus.    Proinde  noverit  omnium  Ciiristi  nostrique  fidelium  industria, 

35  cpiia  nos  per  intei-ventum  nostrae"  dilectissim§  coniugis  Ciuinigundae  reginae  quandam 
nosti-i  iuris    curtem  Salza   dictam    in''    pago "=  et    in    comitatu  WiUihebiii    comitis 

sitara  sanctae  Babenbcrgensi  aecclcsi^  in  honorem  beati  Petri  principis  apostolorum 
et  sancti  Georgii  martyris  constructae  et  consecrate  cimi  omnibus  appenditiis,  sciHcet 
foresti  x-illis  agris  pratis  pascuis  aquis  aquarunu(iie  decursibus  piscationibus  molendinis 

40  areis  aedificiis  utriusque    sexus    mancipiis  exitibus  et  reditibus  terris  culti.s  et  incultis 

194.  [Bresslau]     aj  am  g  corr. 

195.  [Bresslau]    a)  A       b)  dahinter  zwei  oder  drei  Buchstaben  durch  Auswisclien  getilgt       c)  unaus- 
gefüIUe  Lücke  für  den  Gaunamen 


230  KAISI.  KlKKlNnr.  N. 

cum  oinnilMis  iitililatil)us  <|tiac  iillo  iiiiuln  itut  scrilti  aiit  |iii>Miinai'i  |ici>siuit {'*,  stiiinno  i't 
liliiTali  tlevinionjs  studio  in  |)r<>jirium  foiiiMMlimus  at(nic  (Idnaiiius,  ca  vidcliix't  i-on- 
(litioiH*  qunliims  i'-iusiU-m  siiprii  «liotai-  sani'tiu'  llalii'iilM'rfjciisis  aci-closlae  voncrabilis 
episcii|>us  El>i'[rlianlu.s  ,siiiqiu>  siu'i'<'|sst(res  ilt-im-fiis  liborain  cxiiulo  liaheant  jiDtcstiitcin 
toiieiuli  j)i)ssi«lfii(li  et  c|iiic-i|iii<l  lul  usuin  pracdictar  aocclosiao  jx'rtincat  facifiuli.  cmi-  6 
niiiin  remuto  (■(uitradiotionis  ohstai-ulti.  Kt  u|t  liuius  ii(>str|ai>  donationis  auotoritns 
stabilis  et  ini-<iiividsa  |n'riictualitiT  inaiieat,  Imc  |iracri'|iluni  iinlo  i'(iiis<.'ri|iliiiM  )iiii)iria 
manu  formbnraiites   ^ii^illi   iiii>tri   iin]>ri'>siniic   iiitoinius   ^ifJ^a^i   et    insij^niri. 

I  Signum   doiiini   Ilciiiriri   iM.)   rr^'i--   invirtissimi.  ^ 

I  (iiintlicriiis  caiircllarius  ad   vicfiii  riiilli;,'isi   arfliicaii|icllaiii   rcccijrnov.  ^    iSl.  "Jj  lo 

Data  VIll.   kal.    iiiii.''   iiidictioiu'   VI.    ainm    duniinicao    iiicaniatinnis    millosimo   \i'. 
anno  domiii   liciiiiii-i   scuundi   rcynaiitit*  VII;    aftum   .Mtstfti:'-'    t'clieiirr  aincn. 


196. 

Heinrich    sclicnht    der    hisc}t">t1ich(n   Kirche    zu   Ihnnfxrg    die  Alte  Kapelle   :n 
Regeiuburg.  Mersdm-g  1009  Juni  I.       \b 

Originaldiplom  im  k.  Reiclimrcliic  zu  München  (A). 

Hryhrrger  Ichnographia  Bal)enh.  1,  79  unrollsl/indig  ans  A  zu  1008.  —  A.  Mnijer  Thes.  nor. 
iur.  tccleifiasl.  (liatisponac  1794)  4,  145  n"  26  aus  Ahschrifl.  —  Hied  CD.  Jiali.sb.  1,  136 
«"  ;*/  aus  A  zu  1008  =  Migne  Palrol.  140,  278  m"  42.  —  Mon.  Boica  28",  393  n'  249 
aus  A   zu  1008.  —  Stumpf  lieg.  1517.  «o 

Auf  einem  durch  Vorausfvrtigung  des  Monogramms  hergerichleten  Blanquel  mit  Benutzung 
von  D.  195  gcichriebni  von  Ba.  IT.  —  Von  Udalrirh  fon  Bamberg  zkiii  Formular  zu- 
sammengezogen  und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  §  In  iioiniiic  .sam-tae  et  individuae"  trinitatis.     Hciiiricus  di^^na  faventc  de- 
mentia   rox.    p  lliriiiis  i-t   .saliitnriliiiK  .snnrtariiin  scri|>tiirHriini    ndiiionciniir  ilocuiinntis  et  iTiidi-  ib 
mur,   ut  accflonia«  doi   c-iiin    lar^a  l(cniv<ilciitia   ilitonuis    et    summa    dcvotioiic  ain|)liH<'aro   iioii   coshi'hhis. 
Proindo  iiovcrit  oiiiiiiiini  Christi  iioiitrii|iic  fidcliiiiii  iiidiistria,  <|iiia  nos  per  iiitcrvciitiiin  iioNtrao  dllcrlisNiiiino 

couiiifps  Chuiiiiriindao  *  quandam  nostri  iuris  eajicllani  sivc  abaziaiii  intVa  iii'beiti  l{ad);.sponani'' 
in  papo  Tuonocgoiive  "^  et  iu  comitatii  Kliodperti  "^  eomiti«  sitam  sanctac  i<alipiil)erf;ensi  aci-clesiy 
in  honorem  lioati  I'etri  iiriiiripis  apostolorinn  c-f'  xmicti  rJeorfrii  iiiarliriH  »  oonscoratf  iiiiii  (Hiniilni.s  30 
appenditiis,  M'iliot  •  cxitilniti  vt  rcditilniN  li-rris  dilti»  i-t  iiiriiltis  et  cum  oiiiiiibns  iitililatilni.s  i|iii^  iillo 
modo  aiit  norilii  aut  luiininari  posaunt,  siiiiimo''  et  ^  lilicrali  dcvotioiic  *  in  proprimii  *  duiiamiis,  ca 
vidclicet  conditionc  <|iialiniiH  ciimdem  siipra  dirtf  •  aeclesiar  Halicnljcrf^on.sis  roneraliilis  cpiscopiix 
Kl>rhardiin''  siiiquc  sticec«sores  deiiiccp»  lilicraiii  cxiiide  liahoaiit  pntestatcm  teiirndi  possidi-iidi  et  ijnic- 
quid  ad  iisum  praedicty  aet-clesif  perliiioat  faricndi,  oiiiniiiin  i-oiitradicti  on  e  »  rem  o  t  n.  Kt  ut  liiiiiiH  sä 
nostrf  donationia  nuctorilas  staliiliii  et  iiiciniviilsa  •  permaneat,  pracreptiim  istlld  iiidc  eoiiscriptiim 
propria  manu  corroborantes  ai^lli  nostri  impressioiic  inssimus  •  insipiiri. 

195.  <1)  dietf  und  tlit  ftili/rmlni  Krgfimiiniien  nach  0. 19t!      e)  VIII.  kal.  inn.  irnhrsrJieinlich  nachgetraqtn 
fl  dnhintrr  niml  in  ttrurrrr  Xril   noch    zitei  Striche   ziiflrfilifl    worden,    nn   dann  jetzt    iiiillesinio 
VIll    in   A    ntfhl,    ryl.   darüber   .V.  Archic    '^4,  li>l    S.  it  g)    actum    Altslcti    uatirncheinlich  «* 
nach(irtra(ien. 

196.  BrfMlau)     ai  iv  rifl/eirhl  rorr.  aiit  iii         li)  A         ci    »m    dafür   ffelamicne  Lück-t   nachf/etragen 
d)  t  eorr.  au»  dem  Anfang  eine»  »         v)  A,  rijl.  die  ]'!'.         {)  et  corr.  auH  ent 


II  F. IX  i;i(  II  II.  1009.  231 

I  Signum  (loiinii   (M.)   Ik-inrici   ic^is   iiu-ictissimi.   ^ 

§  Guntlu  rius  faiicclliiriiis  ad  vici'iii  l'uilligisi  airhicappellani  recognov.  §     (SI.  2.) 

Data*-'  kal.  iiiii.  iiulictinui'  \l.  ainm  ilniiiiiiii't,'  iiiuaniatii)iiis  .M\'III.  anno  vvV'i  ilonnii 
Heinrici  sccundi  rcgnantis  VII :    actum   MtTscliur^-;    t'cliciter.'«' 

197. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Gei^au. 

—  —  Juni  1. 
Originaldiplom  im  k.  Bcich-sarchiv  zu  Manchen   (A). 
Mon.  Boica  28",  395  n"  250  aus  Ä  zu  1008.  —  Slumjjf  Recj.  1518. 

10  Geschrieben    von   GA   auf  einem    von    ihm    selbst   durch  Voraus ßrticjung    des    Eschafokolls 

hergerichtefen  Blanquet.  Als  Vorlage  diente  eine  verlorene,  von  Ba.  II  mit  Anlehnung  an 
die  G-ründitngsurkunden  verfasste  und  auch  für  das  D.  Stumpf  Reg.  1723  benutzte  Urkunde. 
Darüber  sowie  über  die  unvollständige  Datierung,  welche  ihren  G^-und  darin  haben  mag, 
dass  die  Schenkung  des  Orts  an  Bamberg  nicht  pcrfect   icard,   und   über   die  Einreihung 

15  zu  1009  vgl.  N.  Archiv  22,  143  und  155  N.  2.  —  Obwohl  die  VU.  von  D.  197  verloren 

ist,  lässt  sich,  loas  in  ihm  mit  Stumpf  Reg.  1723  übereinstimmt,  mit  Sicherheit  auf  die- 
selbe zurückführen  und  i^t  daher  durch  Petitdruck  bezeichnet. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinrieus  divina  favente  de- 
mentia   rex.  Noverit    omnium  Christi    fideliuni    ^i'^escntinni  g  scilicet  ac  futurornm 

20  industria,  qualiter  uos  aeternae  heriditatis^  mcmoies  cjuenclam  nostre  proprietatis''  locum 
Biibenberc  dictum  auctoritate  ^^  apostolica''  firmatum  nee  non  dilecta^''  contectalis  nostr^  C'hvnigundae 
et  venerabilis  •-'  Heinrici  Wirciburgensis  episcopi  ac  omnium  fidelium  nostrorum  *  totiusque  regni  nostri 
priucipum  concordi  devotione  eollaudatum  in  culmen  et  sedem  episcopatus  proveximus,  ad  honorem 
videlicet  omnipotentis  dei  et  beatae  Mariae  semper  virginis  sanctorum(|ue  a])iistolorum  Pi'tri   et  Pauli  * 

äs  et  omnium  sanctorum  pia  veneratione  fundavimus,  ut  inibi  tarn  pro  antecessoris  nostri  tereii  videlicet 
Ottonis  imperatoris  quam  pro  omnium  fidelium  vivorum  atque  defunctorum  memoria  iugiter  liostia 
maetaretur  salutaris.  I'roinde  noverit  onuiiuni  dei  nostrique  fidelium  tam  i)resens  aetas  quam  succes- 
sura  posteritas,  qualiter  nos  pro  dei  amore  nostr§r(ue  salutis  acquisitione  prcfatg  sedi  tot  vcnerabilium 
virorura  attestatione  fundate   quendara  nostri  iuris   locum  Gerana  dictum  in  pago  f  dicto  et  in 

30  eomitatuf  coraitis  situm  *   cum  omnibus  rebus  ibidem  pertinentibus  mobilibus  vel  immobilibus 

cultis  vel  incultis  et  cunctis  que  ullo  modo  scrilji  ant  iiominari  possnut  utilitattlius,  prout  Hrmius 
possumus,  concediuius  douamus  et  proj)rietamus,  omnium  eontradictione  remota.  Precimus^  igitur,  ut 
nobis  in  deo  dileetus  Eberhardus  eiusdem  scdis  primus  episcopus  eiusqne  suceessores  liberam  dehinc 
habeant  potestatem   de    SUpra    di  c  t  o    loCO    Geralia   noillinato    tenendi    jiossideudi    eommutandi    seu 

35  quicquid  sibi  übet  modis  omnibus  in  usum  episcopatus''  faciendi,  l't  antem  haec  nostrae  ingenuitatis 
traditio  stabilis  et  inconvulsa  nunc  et  in  futurum  permaneat,  haue  paginam  inde  conscriptam  manu 
propria  roborantes  sigilli   nostri  inpressione  iussimus  insigniri. 

I  Signum  donnii  Heinrici  i.M.)  regis  invietis.simi.  p 

f,  Guntherius  cancellarins  vice  Uuilligisi  notavit.  |         (SI.  2.) 


Data 


v.il.   lunn. 


196.  g)  die  ganze  Datierungsseile  von  Ba.  II  spriter  nachgetragen. 

197.  [Bresslau]  a)  A  b)  tat  cwr.  aus  ti  und  dem  Anfang  eines  s  c)  u  corr.  aus  c  d)  p  c<»'r. 
an.i  u  e)  n  can:,  wolil  aus  Ar.fang  von  r  f )  unausgefillHe  Lücken  für  den  Gau-  und 
Grafennamen         g)  A  statt  precipiuius         h)  am  t  Correctur. 


232  KAIS  i;  Kl  üKT  N  iii;n. 

19S. 

Heinrich    rerltiht    dem    Kloster  Niederaltaich    das   Markt  -    und   ZoUredit  zu 
llengersberi/.  Mcrsvhimj  loou  Juni  7. 

Oriifinaldiplom  im  k.  lieirhsarchiv  zu  Miiiirlim   (AJ. 

Hund   .\hliop.  Salish.   IT.'i    lict/.  :u   KMKt.    —    Girlsa'   Divi    Bnwhergrnscs   71    n°  .5   um  r. 
Ahsrtiriß  =  Hiimllltiiold  Mttnui.  Salixh.  ed.  Mnv.  V,  ^3  n"  'Jl  =  Iluiid ■  Gcuuld  Mvtrop. 
Satixb.  ed.  IM.  U,  10  n'  :il,  =  Ludnriij  SS.  nr.  Jidniliirg.  1,  383  ti"  5  =  Migne  Palrol. 
140.  Si88   «•  53,  =   Grfl.-nr  Dp.  10,  537  n'  5.  —  Man.   ßoira  11,  136   »"  24    imlil  mt.s 
A.  —  Stumpf  lieg.  15  lU. 

IV/ihrvnd  dif  Echthril  des  J>.  1!)8  kriiitin  Zirafrl  iiutrrtiigr»  laniti,  IkiIkii  wir  Imigr  gc-  lo 
sihiniiikt ,  üb  irir  die  mh.s  trliallaie  Aiis/Wligiiiig,  die  schon  im  J.  lU-iil  der  Ktitizlei 
Heinrieh.i  III.  vorlag  und  in  Stumpf  lieg.  2364  wörtlich  medcrholf ,  ja  z.  Th.  michge- 
zeichnet  worden  ist,  ah  Originaldiploni  an.schcti  dürfen.  Wenn  nfimlirh  Bayer  (Kai.fer- 
Urkunden  in  Abb.  68'')  ihre  Origimdilt'it  in  Abrede  stellt,  .10  hat  ihn  dazu  offenbar  der 
l'mxtiind  reranla.'ist ,  da.is  in  der  That  die  erste  Zeile  und  der  Context  dem  D.  6,  das  15 
ganze  E^chatokull  alur  einem  D.  von  der  Hand  des  EC  nachgezeichnet  sind.  Nun  i<it  aber 
die  Cbirein.tlimmuvg  der  Schrift  von  I).  lUS  mit  seinen  Vorlagen  keine  volhtändige:  und 
wo  .vi>  von  ihnen  abweicht,  zeigt  sie  durchweg  solche  Eigenthümlichkeiten,  welche  den 
Schreibgeicohnhciten  eines  Mannes  entsprechet),  der  in  den  Jahren  lOlV — 1019  eine  Anzahl 
von  l'rkundeti  ge.ichrieben  liat,  In-i  deren  Ausfertigung  der  Abt  Godehard  von  Niederatlnieh  »0 
beiheiligt  u'ar.  Da  nun  von  die.'iem  Mann,  den  wir  als  einen  Clerikcr  Godehards  an.'tehen 
(vgl.  X.  Archiv  22,  157  f.),  auch  das  Dictat  von  D.  198  herrührt,  das  sieh  nur  gegen 
den  Schluss  des  Contextes  in  einigen  Wendungen  an  D.  6"  anlehnt,  so  nehmen  wir  an.  dass 
die  uns  vorliegende  Ausfertigung  auch  von  ihm  geschrieben  i.st.  Bei  dieser  Annahme  be- 
greift .sich  leicht,  dtiss  dir  Schreiber,  als  er  zum  ersten  Mal  eine  Königsurkunde  herzu-  H) 
stellen  hatte,  aus  den  alteren  DD.  seines  Klosters  eine  Schreibvortage  wühlte,  für  das 
Eschatolioll  aber,  das  aus  jener,  der  geänderten  Kanzleirerhältnisse  halber,  nicht  mehr 
zu  entnehmen  war,  sich  an  ein  anda'es  Schrcibmu.stcr  anschlo.is,  das  ihtn  aus  der  Kanzlei 
geliefert  sein  tcird.  Halten  wir  demnach  die  Originalität  des  D.  198  gerade  durch  seinen 
Schriftbefund  für  gesictiert,  so  verschlägt  es  nichts,  do-is  das  jetzt  auf  demselben  befindliche,  ao 
wahrscheinlich  später  darauf  befestigte  Siegelbruchstück  nicht  echt  ist.  Es  i.sl  nämlich 
sehr  glaublich,  dass  das  ursprüngliche  und  echte  Siegel  des  D.  198  von  deni-tellicn  abgelöst 
und  für  die  Fälschung  vom  gleichen  Datum  Stumpf  Reg.  1520  verwandt  worden  ist ;  zum 
Ersatz  mag  dann  später  ein  unechtes  Siegel  oder  Siegelbruchstück  an  D.  198  befestigt 
worden  sein.  »6 

CC.I  ^  In   iioiiiiiM-   saiiftae   t.-t  iiulividnar   triiiitatis.      Ileinrifus    divina    favcnfc   cle- 
tncntin  rex.  .Si  ijiii«!  iios  aeeolesias  dci  p  vi'l  in  «•isdcm  sorvicntcs  de  iiostri.-!  ditare 

KtuducriinuK,  proeul  dubio  inmarcfHcihile  ])r('miuin  in  tniiirn  capessere  crediiinis.  Qua 
de  rc  cunctis  fideülju«  nuKtris  prt'Ki'ntiljus  scilicct  atque  futuris  notuni  esse  vulunnis. 
ijunliter  nos  netcniae  viUic  deHiderio  inHaiiiniati  tani  prn  rcmcdio  aniniae  uostrac  (piani  40 
|iarcntuiii  nohtroruiii  nee  noii  et  inten'entu  dilectae  contectalis  nnstrae  <Jliuni;,oindae 
et  pro  dilectiHxitiii  AlilalieuHiH  alihatiH  <>i(dcliardi  j^ralissinio  cdiserjuio  cidou  aecciesiae, 
i'ui  i|iKi-  preesKe  videtur,  in  ukuui  inonaciinruni  inilii  den  f'aniulaiiliuni  in  coniitatu 
'Diienionih  jtrehidi«  prope  iiionabt<'i-inni  in  villa  llidni;;iTis|ierk  dit-la  nicreatuni  lial)rnili, 
thcloneuni  tjiiii  viantiuin  <|uawi  navipuitiuni  exigeiidi  iuH  per]iotuuni  per  luic  regnli;  prccoptum  <5 
contulimuii  attjuc  concei*»iniu«.     (^uod    hi    ipia    persona    eidoni    loco    abstiderii,    in    ('iitiini 


HEINKICH  ir.     1009.  233 

iudicio    examinanda   orit.     Kt  ut  h^c  nustiau  traditiouis  aiutoritas  stabilis  et  iiuunvulsa  iieniiaueat, 
manu  projiria  eaiii   loburaiites  sigillari  uostra  imagiue  iussinius. 

I  Signum  donini  Heinrici  (M.)  regis  invietissimi.  Ö 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  recognovi.  ^         (SI-)" 

6  Data  VII.   idiis  iim.   iiidictidiic'  VII,    anno    doniinicae    incarnationi.s    niillesimo  Villi, 

anno   vero    donnii  Heinrici    secundi    regnantis  vill:    actum  Merseburg;    feliciter    amen. 


199. 

Heinrich  vei'leiht  der  erzbischöflichen  Kirche  zu  Magdeburg  für  ihre  Besitzungen 
in  Thüringen  oder  anderen  Landschaften  den  königlichen  Bann  mit  Vorbehalt 
10  des  Rechtszuges   an    das  Hofgericht   bei  loiderrechtlichen   Entscheidungen   des 
Kirchenvogtes.  Merseburg  1009  Juni  9. 

Originaldiiüom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Magdeburg  (A). 

Höfer  Zeitschr.  1,  159  n"  7  aus  A.  —  Dohenecker  Reg.  620.  —  Stumpf  JReg.  1521. 

Verfasst  und  geschrieben  von  EC.  —  Die  Urkunden  DO.  IL  29  (Bestätigung  des  Königs- 
16  hanns  für  die  Stadt  Magdeburg  und  ihr  Gebiet)  und  DO.  HL  10  (Verleihung  der  Immunitat 

für  alte  erzbischöflichen  Besitzungen)  sind  nicht  benutzt. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricu.s  divina  favente  de- 
mentia rex.  Si  aeccle.siarum  dei  loca  alicuiu.s  doni  incremento  meliorare  vel  .subli- 
mare  ^  studuerimus,  id  nobi.s  regnic[ue  nostri  statni  in  cunctis  maxime  esse  profuturum 

so  niinime  titubamus.  Quapropter  omnium  Christi  fidelium  tam  presentium  quam  et 
futurorum  noverit  universitas,  qualiter  nos  divini  ainoris  instinctu  atque  ob  remedium 
animae  nostrae  coniugisque  nostrae  Chunigundae  scilicet  reginae  morem  predecessorum 
regum  sive  iraperatorum  sectantes  sanctae  Magedeburgensi  aecclesiae  in  honore  sancti 
Maiu-icii  martyris  constructae    ac    dcdicatae    et    suo    pastori  Dagenoni   videlicet   archi- 

25  epLscopo  eiusque  successoribus  nostrum  regalem  bannum  super  omnes  eiusdem  epi- 
scopii  proprietates  in  Duringia  seu  in  caeteris  cjuibuscumque  regionibus  sitas  per  hanc 
preceptalem  paginam  concedimus  atque  largimur,  ea  quoque  ratione  ut,  omnium 
coniitum  contradictione  remota,  prescriptae  aecclesiae  advocatus  inibi  placitum  ad  leges 
et  iusticias  facienda«  habeat.     Et  si,    cpiod  absit,    isdem-^  advocatus  aliquid  ibi  iniuste 

30  aut  presumptuose  contra  legem  fecerit,  in  nostro  palatiuo  coUoqido  id  deducatur  ibique 
iusto  examine  diffiniatur.  Et  \\i  haec  nostri  banni  donatio  stabilis  et  inconvulsa  iugiter 
permaneat,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  manu  propria  corroborantes  sigillo  nosti'O 


I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invietissimi.  | 

85  I  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  recognovit.  |      (SI.  2.) 

Data  V.  idus  iun.  indictione  VII,  anno  dominicae  incarnationis  millesimo  Villi,  anno 
vero  domni  Heinrici  secundi  regnantis  VIII;    actmu  Mersebui-g;   feliciter  amen. 

198.   [Bresslau]     a)  das  Skgelfragmeni ,  welches  nur  einen  Thei!  der  Gestalt  des  sitzenden  Königs 
auf  iceist,  gehört  keinem  echten  Siegel  Heinrichs  II.  an. 
■10  199.   [Bresslau]     a)  Ä. 

Kaiserurkunden  UI,  3o 


234  KAISEKIKKINDEX. 

200. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthim  Bamberg  den  Ort  Gati- 
künigshoftn.  Frmkfmi  —  lan)  Juli  6. 

Originaldiplom   im  k.  Hdchsnrchiv  zu  Miiiirlien   (A). 

Long  Reg.  Boica   1,  61  Reg.  —    Mmi.   Boicu  28",   40 1    n"  2öH  nus  A.  —   Oesterreicher  6 
Denkiriiidigkfilen   3.  Sl  u"  1  aus  A.  —  Böhmtr  Reg.  1041.  —  Stumpf  Reg.  1502,   ullr 
zu   lOOS. 

Auf  einem  von  ED  herijerirlttcten  Blnnquet,  auf  welchem  tlie.ier  das  (liri.tmon  und  die 
Signumzeile  mil  Mmingnimm  eingetragen  hatte,  geschrieben  ron  Ba.  I,  der  sich  unmittelbar 
au  das  ron  uns  als  TU.  Muindelte  D.  14H  oder  an  ein  verlorenes,  diesem  sehr  nahe-  lo 
stehendes  D.  angeschlossen  hat.  —  Zur  Datierung  rfiVws'  und  der  folgenden  DD.  vgl. 
K.  Archiv  22,  149  ff.  167;  zur  Ortsbe.ttimmung  Hirsch  Jahrb.  2,  124.  —  Von  Udalrich 
von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen,  in  seine  Sammlung  aufgenommen  und  in 
dieser  Gestalt  mehrfach  gedruckt. 

(C.)  ^  In  noiitinc  sanoUic  et  iiulividuae  trinitJitis.     Ilriiirifus   diviiiii  jiri-ordinante  i6 
clcilieutin   rox.  Snliilivrrinnia*  igitiir  xncri   cloqiiii    iiistitutioniliii»    eriidiiiiur    et    ailmniiemur,    iit 

teni|ioriilia  relinijiicntcs  bona  et  terrena  posti)Ouentc.s  coininoJa  netenin  et  sine  tine  niansura  in  eaeiis 
8tudeamu!<  ^  adipisci  consistoria.  Quapropter^'  no8  dominicis  non  siirdum  auditnm  prehcntcs  pr^ccpti« 
et  deificis  nbteniperando°  intendentcs  sunsionibus  ([ucndam  no8trac  patcmae  licrcditatis  loeiim  Itabcnborc 
dictum  in  «edeni  et  cnlnien  episcopatus  gubliniando  proTexinins  et  Honiana  auctoritate  atqnc  vencrabilis  M 
({oinriri  Vvirciburgensis  episcopi  eouscnsu  ae  pari  eonininniiine  nmniiini  nostri  (idelium  tani  arelii- 
episcopornni  qnnni  epixrupornm  ahbatnnii|Uc  nee  non  diicnni  et  cuniituin  ciinsultu  doerctu(|no  in  Lonorcm 
«anctae  dei  ^enitricix  Mariao  «anctorumquc  apnstoloriini  I'ftri  et  l'anli  nee  non  niartirnin  Kiiiani  .'it<|ii(' 
Georii  «tabilirimn«  et  corroboravinuiü,  ut  et  inibi  nontrum  parentumqnc  noHtrornm  et  Ottonis  tertii 
vidclicet  iniperatori«  anteeesNorix  ae  «enioriü  no8tri  eclcbrc  haberctnr  niomorialc  et  iii^^is  pro  oninibu»  ib 
ortudoxia  hontia  mactaretur  »alutaris.  Proinde  noverit  oraniuni  nostri  fidelinm  tarn  prfscns  eta»  (|uani 
et  succetunra  pnsterita«,  quia  no8  nostrae  qucndam  ]iroprietati8  loeum  Cliuniggcslinf''  dictum  in 
pago<^  et  in  romitatu''  eomiti»    sitnm    ad    candcni    suprn    dictnm    epiNcopaleni    sedcni 

Uabenbere  dictam  nna  cum  omnibus  ciuH  |>ertincntii><  sive  adli^rcntiis,  vidclicet  vicis  villi«  aeccIeMÜH 
«crvij  et  anrillis  areis  nediticÜK  torri«   cnitis    et    incultis    viis    inviia    exitibus    et  rcditibus  quaesitix  vel  SO 

■  nquireudia  ailviH  »afrinis  venati<inibu8  aquis  piscationibuK  nioÜK  niiilendini»  rebus  ninliilibus  et  inniobilibnx 
ac  ceteri«  omuibu»  qiif  rite  8cribi  ant  appellari  pii88unt  quoquolibet  modo  utilitatibus,  huc  nostrae 
auctoritatia  praeccptali  pa^na,  prout  (irmius  pogsumus,  donamus  at(|ue  pro^iriotamus,  omninni  contra- 
dictionc  remota,    prfcipicntcg  igitiir,    ut    nobiH    in    deo    diicctus   sepe    dictf  8cdis  KberliarduH  cpiscopiu 

■  uiquc  »ucccMorcÄ  liberam  dehinc  babeant  potestatcni  cundcni  |irae8cri|)tum  locum  Chuninggcslioi  U 
dictum  cum  omnibuK  appenditiis  Kuin  tenendi  poHiiidendi  *  Heu  quici|Mid  8ibi  libeat  modiH  i>ninibu8  in 
■uum  epiücopatuii  inde  faciendi.  Si  qui«  igitur,  cpiod  abttit,  buiuN  nostrae  donationis  inunificentiani 
dcDtnicre  »ive  violare  prcMuniet,  in  die  iudicii  corani  oculi«  dei  tonncnto  inextin^'uibili  af'tfl'liallter 
luat.  (juod  nc  cvrnint,  ued  haec  traditio  nomra  ab  omuibuH  perpetualitcr  inviolnliilis  pi'rmani'iit,  lianc 
lartam  indo  coniicriptam <  manu  propria  roboranteg  «ipili  noatri  inprcmlone  inHi^iiri  iu8Himu8.  t« 


HIO,    'Breiwlau^     a|   A  b)   ijuappt,  um  cntifti  p  fehlt  ilie  ttnti  pro  tiezriihmnilf  .Scli/ini/r         c)  (/n« 

Ifiztf  o  rorr.,    irohl  au»  a;    r«//.   /*.  2111    .V.  b  d)  in  ilfifHr  fif/aineiic  Lllckf  ron   liti.  I  nnch- 

ffHrafjtn  el  utuiiuii/rfillllr  I.ilrk-en  für  ilert  (lau-  unrl  (irnfenii/imrn  f)  in  ilnfOr  ifflamiene 

LOckt    ron   Ha,  l  nafhi/firnt/ni ;    iln»    tridt   )i    corr.  aiiK  rlem  An  fang   eines  u  g)  coHBcri  auf 

HoMur;   leahrnchtinlich  irar  zutrM  acriptam  gtJichritlien  icnnlen 


HEINRICH  II.     1009.  235 

S  Signum  domni   Hciiirui   (M.)   rcj^is   invk'tissinii.   il 

§  Gunthemis  caucellarius  \'ice  Uuilligisi  iirchicapellani  recognovi.  §  (SI.  2.) 

Data  II.  non.   iul.''  indictione  VII,    anno   (li)niinico  incarnationis  MVIII,    anno  vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  VII ' ;    actum   Frankonoturt'';    felicitcr  amen. 


201. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort  Sonder- 
hof en.  Frankfurt  —  1009  Juli  6. 

OriijinaliUplüm  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  CA). 

Heyherger  Ichwgraphia  Babenb.  1,  85  dt.  —  Mon.  Boica  28",  405  n"  255  aus  A.  — 
10  Böhmen-  Reg.  1043.  —  Stumpf  Reg.  1504,  alle  zu  1008. 

Umnitfelbar  nach  D.  200  geschrieben  von  Ba.  I,   der   sich    icahrscheinlich   eines   von   ihm 
selbst  durch  Eintragung  des  Monogramms  hergerichteten  Blanqiiets  bediente. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae    et   individue    trinitatis.     Heinricus   divina  preordinante 

dementia   rex.  SaluInTrimus-'  igitur  sacn    eloquii    iiistitutionibus    crudimur    et    admonemui-,    ut 

15  temporalia  relimiuentes  bona  et  terrena  postponentes  commoda  g  aeterna  et  sine  fiue  mansura  iu  caelis 
studeamus  adipisci  consistoria.  Quaproptor  uos  dominicis  non  surdum  auditum  prebentes  prfceptis  et 
deificis  obtemperando'^  intendeutes  snasionibu.s  qnendam  nostrae  paternae  hereditatis  lociim  liabenberc 
dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimaudo  proveximus  et  Romana  aiictoritate  atque  venerabilis 
Heinrici  Vvirciburgensis  episcopi'"  couseusu    ac    pari   commuuique    oranium    nostri   fidelium  tarn  arclii- 

20  episcoporum  quam  episcoporum  abbatumque  nee  non  ducum  et  coniitum  cousultu  decretoqiie  in 
honore  sanctae  dei  genitricis  Mariae  sanotorumque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martirum 
Kyliaui  atque  Geurii  stabilivinius  et  corroboravimus'*,  ut  et  inibi  nostruni  pareutumque  nostrorum  et 
Ottonis  tertii  videlicet  imperatoris  antecessoiis  ac  senioris  nostri  celelire  baberetur  memoriale  et  iugis 
pro  Omnibus  ortodoxis  liostia  maetarctur  salutaris.    Proinde  noverit  oimiiuni  nostri  fidelium  tarn  prfsens 

25  etas  quam  et  suecessnra  posteritas,  quia  nos  nostrae  quendam  proprietatis  locum  Sundei'ahof  ^  dictum 
in  pago  DuuerehgOUUe "  et  in  comitatu  Heinrici''  eomitis  situm  ad  eandem  supra  dictam  episco- 
palem  sedem  Babenberc  dictam  una  cum  Omnibus  eius  pertinentiis  sive  adhjrentiis,  videlicet  vicis  villis 
aecciesiis  servis  et  aneillis  areis  aedificiis  terris  cultis  et  incuitis  viis  inviis  exitibus  et  reditibus 
quaesitis  vel  inquirendis  silvis  saginis  venationibus  aquis  piscationibus  molis  molendinis  rebus  niobilibus 

30  et  immobilibus  ac  ceteris  omnibus  que  rite  scribi  aut  appellari  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus, 
hac  nostrae  auctoritatis  praeeeptali  pagina,  prout  firmius  ])ossumus,  donamus  atque  proprietamus, 
omnium  contradictione  remota,  prccipientes  igitur,  ut  nobis  in  deo  dilectus  sepe  dictf  sedis  Eberhardus 
episcopus  suique  suceessores  liberam  debiuc  babeant  potestatem  eundem  praescriptum  locum  SlUldera- 
hof'  dictum  cum  omuibus  appeuditiis  suis    teuendi  possidendi  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  omnibus 

35  iu  usum  episcopatus  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  huius  nostre  donationis  munificeutiam 
destruere  sive  violare  praesumet,  in  die  iudicii  coram  oculis  dei  tormento  inextinguibili  aeternaliter 
luat.  Quod  ne  eveniat,  sed  haec  traditio  nostra  ab  omnibus  perpetualiter  inviolabilis  permaneat,  haue 
eartam  inde  conscriptam  manu   projiria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insiguiri  iussimus. 

200.  h)  II.  non.  iul.  ton  Ba.  I  nachgetragen  i)  VII  vielleicht  nachgetragen  k)  die  von  Fiaker 
■*o                    Beifr.  2,  306  angetiommenc  Nachtragimg  des  Ortsnamens  vermochten  wir  nicht  zu  erkennen. 

201.  [Bresslau]  a)  A  b)  das  letzte  o  auf  Rasur;  vgl.  D.  200  JV.  c  c)  in  epi  ist  zwischen  p 
imd  i  ein  Buchstabe  ausradiert  d)  über  dem  ersten  u  eine  Oberlänge  getilgt  e)  in  dafür 
gelassene  Lücke  imn  Ba.  I  nachgetragen 

30* 


236  KAISEKlKKrNnKN. 

^  Sigiiiun  doiuni  Hcinrici  roj^is  (M.')  iuvictissimi.  ^ 

§  CTiuithenis  cniK-i'Harius  vice  Uiülligisi  iiroliioaitoUnni  recojjfnovi.  ^  (SI.  2.) 

Data  11.  non.   iul/  imlietione  VlI,    anno  doniinicc  inoarnatiunis  M\lll.    auii<i  voro 
(lonini  Iloinrici  secnndi  rcgnantis  Vll;    artuni   Frankonofurt ;    tVliciter  anicn. 


202. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Barnberg  den  Ort  Biddcrs- 
heim.  Frankfurt  —  1009  Juli  6. 

Origiixildiplotti   im  k.  Utiilisurrliiv  zu  Miiiichen  (A). 

Mon.  Boica  2S",  403  u'  304  aus  A.  —  Bnhimr  Raj.  Ju42.  —  Stuiii/if  licij.  1503.  alle 
:u   lOOS.  10 

Auf  einem  in  gleicher  Weise  wie  bei  D.  200  ron  ED  hergcrichlelen  Blanquet,  welches 
Chrismon  und  Signumzeile  mit  Monogramm  enthielt,  unmittelbar  nach  D.  201  geschrieben 
von  Ba.  I. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctao  ot  individuae  trinitatis.     Heinricus   divina   favente   de- 

nicntia    rex.  Sahiborrimus'''  i;,'itur  siieri  elmuiii  institutioiiibiis  eriidimur  ot  adiiioncmur,  ut  tc-mpo-   16 

riklia  rclinqiientcs  bona  et  terreiia  |iost|ioiicntes  uoiiinioda  ncterna  ^  ut  s!iiu  fiiic  niiiusuru  in  caclU 
stiideaiiiiis  adipisci  consistona.  Qiiapropter  nos  domiiiicis  non  snrdum  aiiditiim  pr^bcntes  prjceptis  et 
dei6ci8  obtomperando  intcudentes  sunsionibiis  qiicndam  nostrac  paternae  Iicrcditatis  locum  nabenberc 
dictum  in  «edem  et  cahiicn  opiscopatu»  8ubliniando  provexinius  et  Komana  auctoritate  ntqiie  vencrabills 
llviurici  Vuirriburgensis  epi.scopi  consciisii  ac  |>ari  eoninmniquo  omniiiiii  iiostri  6dcliuiii  tarn  arcbi-  M 
cpiscoporum  quam  opiKcoporum  abbatumque  nee  nou  dueum  et  comitum  consuitu  decretoquc  in  lionoro 
sanetae  dei  (.'euitricis  Mariae  sauctorunique  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martirum  Kyliani 
atque  Georii  stabilivirouN  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  uostrum  pareutumquc  nostrorum  et  UttuniH 
tcrtii  videlicct  iniperatoris  antcceiisori»  ac  genioris  nostri  eelebre  haberetur  memoriale  et  iugis  pro 
omnibud  ortodoxis  hostia  mactaretiir  salutaris.  Proindc  novcrit''  omnium  nostri  tidelium  tain  pryKons  tb 
et««  quam  et  »uccexsura  posteritaD,  quia  nos  nostrac  quendam  proprii-tatis  locum  Paldollosili'iin'" 
dictum    in    paf;o''  et    in    comitatu''  comiti.s    situm    ad    candem    supra    dietam    episcopaleni 

«cdcm  Babenberc  dietam  una  cum  omnibns  eins  pertincntiis  »ive  adlifrentiis,  vidclicet  vieis  villis 
«ecciesii«  servis  et  aneillis  arei»  aeditii'iis  terris  cultis  et  ineiiltiK  viis  invii«  exitibuH  et  reditibus  ipi^- 
sitis  vel  inquircndis  silvis  saginis  venatioiübus  aquis  piseationibus  molis  molcndinis  rebus  uiobilibus  80 
et  inmobilibns  ac  cctcrit  Omnibus  quae  rite  scribi  aut  appellari  poggnnt  quoquolibet  modo  utilitatibuM, 
bac  nostrac  auctoritatis  praeceptali  pagina,  prout  lirmius  possumus,  donamus  atque  proprictamus, 
umnium  cuntradictiono  rcmota,  pr^eipiontes  iptur,  ut  nobis  in  doo  dilectus  scpe  dict(  sedis  Kborliardiis 
cpiiicopu*  suiquc  successores  liberam  debine  habeant  potcstatcm  eundcm  pr^'scriptnm  locum  I'aldolfcB- 
hcim''  dictum  cum  omnibus  appcndiciig  suis  tencndi  possidoudi  scu  quicquid  sibi  libeat  modis  omni-  M 
biu  in  UHum  episeo])atus  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  ipiod  absit,  huius  nostrae  donatinuis  inuni6ceiitiam 
dc«truerc  sivc  violarc  prysnmct,  in  die  iudicii  i-oram  uculis  dci  formentn  iuextin^'uibili  aeternalitcr 
Inat.  Quod  nc  evcniat,  scd  baec  traditio  nostra  ab  onuiibus  perpetualiter  inviolabilis  ]icrmancat,  linnr 
•'Artam  indc  eunacriptam   niauu   proprin  roborauteg  nii^nlli   nostri   inprcgsione  insigniri  inssimus. 

soll    f  I  otMcohl  k-rine  /lusutrrn  Anhtilti<i>unklt  ilafür  trktnnimr  Html,  ist  auch  hier  II.  non.  iul.  jeden-  40 
fallji  nofhgtiragm,  rffl.  A'.  Archir  i';',  ir,7  y,  -j, 

202.   [Brc»slau)    a)  A        b)  t  corr.  au»  a         <•)    in  ilafilr  gelassene  Lücke   con  Ba.  I  nachgetragen 
i\,   unnungrfaille  L/lrkrn  für  firn  Onu-  iiiul  f!rnfennnmrn 


HEINRICH  II.     1009.  237 

1  Sigmuii  ilonnii  llcinrici  (.M.)  royi.s  iiivictissimi.  § 

I  Gunthenis  caiicellariu.s  vice  Uuilligisi  archicapellani  recognovi".  g       (SI.  2.) 

Data  II.  non.  inl.''  indictioiic  VII,  anim  ddininice  incarnationis  MVUI,  anno  vero 
Heinrici«  secundi  rcgnantis  VII;   actum  Frankonofurt;   feliciter  amen. 

203. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  die  Orte  Velden, 
Kunbach  und  Kemnath.  Frankfurt  —  1009  Juli  6. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (Ä). 

Geschichts-  und  rechtsverlässiger  Unterricht  129  cit.  —   Oesterrächer  in  Geöffnete  Archive 
10  2\  16i  n"  1  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  399  n"  252  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1040.  — 

Stum2)f  Reg.  1501,  alle  zu  1008. 

Auf  eine)n  von  ihm  selbst  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms  hergerichteten  Blanquet 
geschrieben  von  Ba.  I,  der  seine,  eine  Schenkung  im  Nordgau  an  das  Domcapitel  verbriefetide 
Vorlage  D.  152  zu  einer  Urkunde  für  das  Bisthum  —  nicht  eben  geschickt  — ■  umgestaltete, 
15  ausserdem  aber  noch  eine  Bestimmung  in  Betreff  der  zu  den  geschenkten  Orten  gehörenden 

Eigenleute  einfügte.  —  Runbach  erklärt  zuletzt  v.  Oefele  in  SB.  der  bayer.  Akademie  (1892) 
123  als  Kirchenreinbach  (BA.  Sulzbach). 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  indiviclue  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia  rex.  Salubenimus»    igitur    sacri     eloquii    institutionibus    erudimur    et    admonemur,    ut 

20  temporalia  lelinquentes  bona  et  terrena  postpouentes  commoda  aetenia  et  sine  fine  mansiira  in  caelis  § 
studeamus  adipisci  consistoria.  Quapropter  nos  doniiuicis  non  surdum  auditiim  prjbentes  pr^ceptis  et 
deiiicis  obtemperando  inteiidentes  suasionibus  quendam  nostrae  paterne  hereditatis  locum  Babenbere 
dictum  in  sedem  et  culnien  episcopatus  sublimando  provcxinius  et  Roniana  auctoritate  atque  venerabilis 
Heiurici  Vvirciburgensis    episcopi    consensu    ac    pari    eommunique    oninium    nostri    tideliuni    tarn    archi- 

25  episcoporum  quam  episcoporum  abbatumque  nee  non  ducum  et  comitum  consultu  decretoque  in 
honorem  .sanctae  dei  genitricis  Mariae  sanctoi'umque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nee  non  martirum 
Kyliani  atque  Georii  stabilivimus  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  nostrum  parentumque  nostrorum  et 
Ottonis  tertii  videlicet  imperatoris  antecessoris  ac  .senioris  nostri  celebre  haberetür  memoriale  et  iugis 
pro  Omnibus  ortodoxis  hostia  mactaretur  salutaris.    Proinde  noverit  omnium  nostri  tidelium  tarn  presens 

30  etas    quam    et    successura    posteritas,     quia    nos    peticione    et    COnsensu   dilcctissime    COngUgis"' 

nostrae    Kunigund^    videlicet    regin§    nostrae    quedam    proprietatis    loca  Velda,    Runbach, 

Keminata''  dicta  in  pago  Nordgouuue"^   et  in  comitatu  Heinrici  comitis   sita  ad  *   e  an  dem  supra 
dictam  episcopalem  sedem  *  uua  cum  omnibus  eorum  pertinentiis  sive  adherentiis,  videlicet  vicis 

villis  aecciesiis  servis  et  ancillis  de  quocumque  alio  nostri  iuris  loco  oriundis  et  inibi  modo 

35  nabitantibus  ac  areis  terris  cultis  et  incultis  viis  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  vel  inquirendis 
silvis  fbrestibus  saginis  venationibus  aquis  piscationibus  raolis  molendinis  rebus  mobilibus  et  inmobilibus 
ac  ceteris  omnibus  que  rite  scribi  aut  appellari  possuut  quoquolibet  modo  utilitatibus,  hac  nostrae 
auetoritatis  preceptali  pagina,  prout  tirniius  possuraus,  donamus  atque  proprietamus,  omnium  contra- 
dictione    remota,    prfcipientes    igitur,    ut    dilectissi  m  u  s    nobi.s    in    Christo   Heberhardus   episcopus 

10  Suique    SUCCessores    ex  nostro  ^  iure  VolumUS    liberam    dehinc    habeant    potestatem    e  a  dem    loca* 

202,  e)  rec  auf  Rasur  f)  II.  non.  iul.  tcahrscheinlich  nachgetragen  g)    domni  vw  Heinrici 
fehlt  in  A. 

203.  [Bresslau]     a)  A         b)  obwohl  yachtragung  der  Ortsnamen  nicht,  wie  in  DD.  200  —  302.  204, 
zu  erkennen  ist,   ist  sie  doch  wahr.icheinlich;    vgl.  N.  Archiv  22,  149  X.  1  c)   das   zweite   o 

*5  über  g  yiachgetragen         d)  das  letzte  o  auf  liasur 


238  K  A I S  E  U  U  R  K  r  N  n  E  X. 

cum  Omnibus  n|<|>pn(liciis  suis  tcncndi  |iosidendi'  w  mh  i|iiii-i|ui<i  illus  lilieiit  iiioiUs*'  umuibus  »  iude 
faciendi'.  Si  quls  ipitur,  ^^\\od  nlisit,  huitis  nostrae  di>uatiouisK  luuuiHceuoinm  dostruoro  sivp  violare 
presumseri  t"",  iu  die  imlic-ii  t-nrnm  oculi»  dei  tornieiilo  inextin|.r<"l>>li  n(c]tcniuliti'r  luat.  (Juod  iie 
ereniat,  »cd  haoc  traditio  uostrn  iili  omniliiis  porpctuiilitor  iuvioliibiliü  )ii'riiiiiiienf,  haue  cartnin  iudi- 
coiurri|itaiu  manu   prnpria  roborantos  »iplli  nostri   inprosüiout*  insipiiiri   iu.sslinus.  6 

^  Signuin  domni   Heinrici  (M.)  lej^s  iiivictissinii.  ^ 

^  Uuiitliurius  lancellaiius  vire  Uuilligisi  architajicllaiii  rccognovi.  ^         (SI.  2.) 

Data  11.  null.  iul.  \ii.'  :inw<  (li)iuiiiice  incaniationis  .M\  ii).  .•iiiiici  vorn  domni  Heinrici 
secuiidi  roj^iiantis  \ii:    actum   I'iaukonofurt ;    folicitcr  auieu. 

204. 

Ikiiirirli  schenkt  dem  von  ihm  rjegnindeten  Bisthum  Bamberg  den  Ort 
Machendorf. 

204".     Originaldiplow  im  /.•.  Reicltsarchif  zu  München  (A). 

Mainz  1009  Juli  6. 

Oeschichls-  und  rerht.tverlässiger  Unterricht  129  cit.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  i5 
3,  461   n'  11  aus  A  mit  indict.  VI.  —  Man.  Boica  31",  282  «"  144  aus  A.  —  Stumpf 
Reg.  1499,  alle  zu  1008. 

Auf  einem  von  GA  hergerichteten  Blanquet,  auf  welchem  dieser  das  Chrismon,  die  Worte 
In  nomine  der  eisten  Zeile  und  das  Monogramm  eingetragen  hatte  uttd  auf  welchem  wohl 
auch  die  Einschnitte  für  das  Siegel  schon  vorhanden  waren,  geschrieben  von  Ba.  III,  der  w 
bis  zu  den  Worten  destruere  sive  in  der  Poenformel  das  D.  15S  (VU.  I)  wiederholte, 
den  Schluss  aber  wegen  der  durch  Cher^pringen  einer  Zeile  in  der  Vorlage  entstandenen 
Auslassung  aus  D.  203  (Vü.  II)  hinzufügte. 

204''.     Originaldiplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A^). 

Frankfurt  —  1009  Juli  6.       a 
Geschichts-  und  recht.iverUi.i.<figer  Unterricht  129  cit.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive 
3,  459  n"  10  aus  A^  mit  indict.  VI.  —  Mon.  Boica  28",  397  n"  251  aus  AK  —  Böhmer 
Reg.  1039.  —  Stumpf  Reg.  1500,  alle  zu  1008. 

Mit  Attsnahme  des  Ortsnamens  von  Ba.  I  unmittelbar  nach  D.  203  geschrieben,  wahr- 
scheinlich auf  einem  von  ihm  selbst  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms  hergerichleten  so 
Blanquet.  D.  2(^4''  üt  jedenfalls  gleichzeitig  mit  den  DD.  200  —  204"  entstanden,  aber 
damals  nicht  ganz  fertiggestellt  worden.  Wohl  erst  einige  Jahre  später  hat  derselbe 
Mann,  der  die  ältesten  Dorsualnotizen  auf  D.  204"  und  204''  geschrieben  hat,  den  Ortsnamen 
Machindorf  eingetragen:  vielleicht  war  es  aus  irgend  welchen  (iründen  erwünscht,  die 
nähere  Bestimmung  über  die  zu  dem  Gute  gehörigen  Eigenleule,  welche  in  den  DD.  201''  x> 
und  203  stand,  aber  in  D.  204"  fehlte,  gerade  auf  Machendorf  auszudehnen.  Erst  bei 
dieser  Gelegenheit  ist  dann  D.  204''  nachträglich  mit  dem  Kaisersiegel  versehen  worden. 
Vgl.  darüber  X.  Archiv  22,  149  X.  1. 

208>    e)  modi»  auf  Hamir  f>  di   ilureh  llaniir  und  Vurrecliir  rnMaiulen ;   tu   war   wohl  :un(1ehst 

fat-ientibuH  gtDchritben       f[)  dag  letzte  i  rorr.  aun  e,  rr/l.  I>.  I.'i2  X.  k       ]i)  corr.  intn  prcsiiiuet,  *" 
indem  »  ülier  m,  ri  Oher  r  narhfffirrirjfn  irurde         \)  olnrohl  dir  Snchtrai/unii  des  7'ti</ejidriliimi' 
jetzt  nicht  zu  erkennen  int,  iul  nie  dnrh  mit  ItilrkKicht  auf  die  IH>.  :iO(l  —  :i<>J,  '^ilf  uahrurheinlich. 
iJaji  fehlen  de«  Worte»  iiidictionv  IflKst  Ktch  durch  die  .innnhme  crklilren,  dimg  /iu,  I  urnjirihifflich 
nur  data  anno  ijfxchrieljen  hiVtr.      Indem    <r  dann  n/uiler  II.  nou.   iul.   in  dir  dufilr 

grJatttnt  LUckt   eintrut/,    mag   er   da»  fehlen   der    Indictiun    bemerkt    und,   da   der    Itaum    für  ** 
indict.  VU  nicht  ausreichte,  »ich  mit  der  Nachtragung  der  Ziffer  VII  begnügt  haben. 


HEINKICII  II.     1009. 


239 


(C.)  ^  In  nomine  .'^anctae  et  indivicluae 
trinit.atis.    Hi'iiiricus  tlivina   ordinantc  cle- 

I  mentia  rox.  S.Tlulienimis    iptur    siicri     elo- 

6  unii  iustitutionibus  enuliiniir  et  ailmonemm-,  ut 
teinporalia  relinquentes  bona  et  terreua  postpoueM- 
tes  commoda  aeterna  et  sine  |  fine  mansura  in 
caelis  studeamus  adipisci  constoria".  Quapropter 
nos  dominic'is  nou  surdmii  auditnm  preljentes  prc- 

10  ccptis  et  deiticia  oliteiiipcrando  intendentes  sua- 
sionibus  quendain  nostrae  paternae  liercditatis 
locuin''  Uabinberc  diotuni  in  sedem  et  culmcii 
epi.seo])atus  siililiniandn  prove.ximus  et  Kuniaiia 
auctoritate  atque  venerabilis  Heinrici  Wiicibiirgeu- 

15  sis  episcopi  consensu  ac  pari  communique  omnium 
nostri  fidelium  tani  archiepiscoporum  quam  epi- 
sooporum  abltatmnqiie  nee  non  ducum  et  coniituni 
consultu  (lecretoque  in  honorem  sanctae  dei  geni- 
triois    Mariae    sanctornmqne    apostolornm  Petri  et 

20  Pauli  nee  non  niartii-nni  Kyliani  atque  Georii 
stabilivimus  et  corroboraviraus,  ut  et  inibi  nostrnm 
parentumque  nostrorum  celebre  haberetur  memo- 
riale  et  iugis  pro  Omnibus  ortodoxis  hostia  mac- 
taretur  .salutari.s.     Proinde    noverit   omnium  nostri 

25  tidelium  tam  presens  aetas  quam  et  suceessura 
posteritas,  quia  nos  nostrae  quendam  prorietatis" 
locnm  Mahanclorf''  dictum  in  pago  Nürtgouue 
et  in  eomitatu  Heinrici  eomitis  situm  ad  eandem 
supra  dietam  episcopalem  sedem  Babinberc  dictam 

30  una  cum  omnibus  eins  pertinentiis  sive  adherentiis, 
videlicet  vicis  villis  aecciesiis  servis  et  ancillis'^ 
areis  aedificiis  terris  cultis  et  incultis  viis  iuviis 
exitibus  et  reditibus  quesitis  vel  inquirendis  silvis 
tbrestibus  saginis  venationibus  aquis  piscationibus 

36  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et  inmobilibus 
ac  ceteris  Omnibus  quae  rite  scribi  vel  appellari 
possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus,  hac  nostrae 
auctoritatis  preceptali  pagina,  prout  firmius  possu- 
mus,  donamus   atque  proprietamus,   omnium    con- 

■10  tradictione  remota,  precipientes  igitur,  ut  in  deo 
dilectus  nobis  sepe  diotae  sedis  Eberhardus  epi- 
scopns  liberam  dehine  habeat  potestatem  suique 
successores  eundem  lociim  ^lahandoi'f'^  dictum 
cum  Omnibus    appenditiis    suis    teneudi  possidendi 

45  seu«  quiequid  f  sibi   libeat  modis  omnibus  in  usum 

204°.   [Bresslau]    a)  A     b)  o  twr.  aus  u      c)  von 

Ba.  III  oder   von    GA    in   dafür  gelassene 

Lücke   nachgetragen        d)   das  erste  1  corr. 

aus  dem  Anfang  eines  s       e)  e  auf  Hasur 

60  f)  das  zweite  q  corr.  aus  d 


204''. 
(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae 
trinitati.s.      Ilenricus    divina    favente    ele- 

inentia    rex.  Sainberrimus"   igitur  sacri   elo- 

<iuü  institutioniljus  erudimur  et  admonemur,  ut 
temporalia  relinquentes  bona  et  terrena  postponen- 
tes  ^  commoda  aeterna  et  sine  fine  mansura  in 
cjlis  studeamus  adipisci  eonsistoria.  Quapropter 
nos  doininicis  non  surdum  auditnm  prjbentes  pre- 
ceptis  et  deiticis  obtemperando  intendentes  sua- 
sionibus  quendain  nostrae  pateruf  hereditatis  locvim 
Uabenbere  dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus 
suliliniando  proveximus  et  Koniana  auctoritate  at- 
qtie  venerabilis  Heinrici  Vvirciburgensis  episcopi 
consensu  ac  pari  communique  omnium  nostri  fide- 
lium tam  archiepiscoporum  quam  episcoporum 
abl)atumque  nee  non  dueum  (!t  e(_)mitiini  consultu 
decretoque  in  honorem  sanctae  dei  genitrieis 
Mariae  sanctorumqiie  apostolornm  Petri  et  Pauli 
nee  non  martirum  Kyliani  atque  Georii  stabili- 
vimus et  corroboravimus,  ut  et  inibi  nostrum 
parentumque  nostrorum  et  Ottonis  tertii  videlicet 
imperatoris  antecessoris  ac  senioris  nostri  celebre 
haberetur  memoriale  et  iugis  ))ro  omnibus  orto- 
doxis Iiostia  mactaretur  salutaris.  Proinde  noverit 
omnium  nostri  fidelium  tam  presens  etas  quam  et 
suceessura  posteritas,  quia  nos  peticione  *^'  con- 
sensu dilectissime  congugis''  nostrae  Kunigunde 
videlicet  reging  nostrae  quendam  proprietatis 
locnm  Machindorf''  dictum  in  pago  Nord- 
gouui  et  in  eomitatu  Heinrici  eomitis  si  t  u  m  ad 
eandem  supra  dictam  episcopalem  sedem  una  cum 
omnibus  eins''  pertinentiis  sive  adhereneiis,  vide- 
licet vicis  villis  aecciesiis  servis  et  ancillis  de 
quoeunuiue  alio  nostri  iuris  loco  oriundis  et  inibi 
modo  habitantil)us  ac  areis  terris  cultis  et  incultis 
viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  vel  in- 
quirendis silvis  forestibus  saginis  venationibus  aquis 
piscationibus  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et 
imraobilibus  ac  ceteris  omnibus  quae  rite  scribi 
aut  appellari  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus, 
liac  nostrae  auctoritatis  preceptali  pagina,  prout 
firmius  possumus,  donamus  atque  proprietamus, 
omnium  eontradictione  remota,  precipientes  igitur, 
ut  dileetissimus  nol)is  in  Christo  Heberhardus  epi- 

204*.  [Bresslau]  a)  A'  b)  et  feJilt  in  A'  c)  in 
die  für  den  Ortsnamen  gelassene  Lücke  von 
anderer  Rand  eingetragen,  vgl.  die  Vorbe- 
merkung d)  eius  auf  Basur;  jedenfalls  war 
zuerst  eorum  wie  in  der  VU.  geschrieben 


240 


K  A  IS  r. lir  UKv  N  i>i: N 


epixcoiiAlus  iiide  ("m-ioinli.  Si  niii-.  iy^itur,  i|11'h1 
abail,  huiiu  nuütrao  iloualiuiii»  nniiiilii-cntiani  de- 
II  struorc  uro  iiirioUrp  prcsum|i»erit,  in  die  iiidicii 
cornni  uriiliti  dvi  turmeiito  iuextiu^riiiliili  iiotcniii- 
litrr  lu«t.  (juod  110  oroiiiat ,  »cd  lincc  trnditi» 
oostrn  iib  oimiibu!«  perpptualitor  iiiviolnliilis  per- 
mancat,  haue  vartnin  iiidc  coniicriptiiiii  manu  pm- 
pria  rohorantos  si^illi  nostri  inprcssiuui'  iiiai^uiri 
iussimus. 

^  Sijjiiuin  duuiui  Ilcinrici  ivjris  invie- 
tissiini.  ^  (M.) 

I  Gutherius»  canccllanus  vice  Uuillipjisi 
!iruliicn|i|iellaiii  recognovi.  |  (SI.  2.) 

Data  II.  non.  iul.'-'  indictioiie  V,  anno 
(lominieac  iiicarnationis  MVIII,  anno  vero 
dumni  Hcinrii-i  sccundi  fcfrnantis  VII;  ac- 
tum Magontiac:    fclu-itcr  amen. 


MHi|m>  !<iii<|iii'  siu'cesaori's  ex  nostro  iure  voliimns 
lil»-raMi  deliino  liabeniit  potestatom  eundem  lo- 
f  n  in  ciini  umnilius  a|ipendifii8  suis  toiiondi  possi- 
di'iidi  Ken  <|iiio(|uid^'  illuM  lilioat  niodis  immibus 
indc  faciendi.  Si  qiii.s  i{ritiir,  ipiuil  nbsit,  huiua  6 
uostrae  donntiuiü»  iimnitioentinm  dostriiere  sivo 
viohii'c  prfNiimitcrit,  in  dii'  iiidicii  oirani  oculUi 
dei  lornieuto  inextiu^^nibili  nctcrniiliter  liiat.  (^iiod 
no  eveniat,  »ed  hace  traditi<i  nostra  ab  dninibus 
perpetualitor  iuviidabili.s  permanent,  Imnc  laitani  10 
inde  eonseriptain  manu  propria  robornutes  aigilli 
nostri  inprexsioiie  iiiüif^iiiri   iiiHsimus. 

p  Signum  domni  lieinric-i  (M.)  regia  iu- 
victissinii.  ^ 

^  Gimtlierius  canccllarius  vice  Uuilligisi  i& 
ardiieapellani  recognovi.  ^  (SI.  3.)^ 

Data  II.  non.  iul.'-'  indictiont'  VII,  anno 
«lominife  incarnationis  JiviII,  anno  vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  VII;  ac- 
tum Frankonofurt;    feliciter  amen.  so 


205. 

Heinrich    vertatischt   an   das  Kloster  Gandersheim  für  die  Orte  Balderslieim, 
(jauküniijshofen  und  Sonderhofen  seine  Höfe  Derenburg,  Bodfeld  und  Reddeber. 

Ingelheim  1()U9  Septemhcr  H. 

Origiiinidiplom  im  herz.  Landeshauptarchir  zu  WoIfeiibiUtel  (A).  tb 

Leurkfeld  Ant.  Gandasheim.  HS  wohl  am  A  =  Liinig  RA.  18\  28  ti"  20.  —  Leuck- 
feld  Ant.  Ufdd.  (Quedlinburg  1709)  219  no)d  aus  A.  —  Leibniz  SS.  Brunsvic.  2,  H77 
unvoUst/indig  mw  Ms.  —  Harenherg  Hist.  Gandersheim.  656  n"  1  aua  A.  —  Böhmer 
lieg.  1044.  —  Stumpf  Reg.  1506,  alle  zu  lOOS. 

Verfasst  und  geschrieben  von  OA.  Zur  Datierung  vgl.  X.  Archiv  22,  153  ff.  —  tjl)er  so 
die  Gründe,  welche  die  Ent.schi'ldigung  Gfnidershcim.i  für  die  Abtretung  der  drei  schon  im 
.Juli  (DJ).  200 — 202)  an  Bamberg  übcrlassenen  Orte  Buldersheim,  Gaukiiiiigshofen  und 
Sonderhofen  verzfigert  haben  mögen,  s.  die  Vorbemerkung  zu  D.  2<i6.  —  Über  die  Lage 
von  Bodfeld  u)id  den  Umfang  des  Gandersheimischen  Besitzes  daselbst  vgl.  Höfer  in 
Zeitschr.  des  Harzvereins  29,  341  ff.  ss 

(C.)  ^  In  nomin«'  nanctac  et  individuac  trinitatis.  Ileinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  Notuin  sit  omniljiis  nostris  fidclilnis  pre.sciitibu.s  .scilicet  ae  i|  futuris, 
qualitcr  nos  interventu  ac  jieticione  dilectae  «ororis  nostrae  Sojihiae  aljbafi.ssae  sibi 
ac  Buo  monasterio  Gandeslicim  *  dict"  in  lionm-f  Kanetorum  Anastasii  vidcliect  et  Inno- 


SOi*«   g)  U.  non.  iul.  ron  IIa.  II!  iiaclit/etragrn. 


SOS.    rBrealau}     a)  tteitrhrn  k  und  li  Itanur 


2W'.    c;   qni<-q.id  A',  mit  üliertHiiisiyem  i      f)  iVier  in 
die    Jletiiet/eliinr/   mit    dem    KaiKerniegcl  rgl. 
die  Vorliemtrlcunii       p)   II.  noii.   iul.   wahr- 
gcheinlirh  nartifielrufien. 


iir, rNKicH  ir.    Kum.  241 

coiitii  coiisccrato,  scd  et  pro  concanbii  coumiutatione''  Halfloluesli<'iiii  et  Cliunincgislinuiiii 
nee  mm  et  Sondercnhouon,  t[uaiul;uii  ciu-tem  quae  dicitur  Darneburc  in  ])ago  liartliega 
in  conunitatu'"  I])ponis  comitis  seil  et  ]5adfcldun''  cum  fbresti  et  venatione  et  Kediborun 
cum  nnmibus  ad  eadeni   tria  loea   pcrtincntibiis    fiirtiticiis    editiciis    ac    utriusque   sexus 

6  ianiiliis  aecclesiis  vieis  agris  pratis  pasoui.s  a(piis  aipianumpie  decursibus  molendinis 
piscaticinibns,  cum  vii.s  vel  inviis  cnltis  aut  ineiiltis  exitibus  et  rcditibus  quaesitis  sive 
iuqnirendis  seu  euni  omiiibus"^  quae  qiiolibet  modo  dici  aut  .scribi  possunt  utensilibiis 
per  hanc  nostram  regaleni  coneedinms  atque  largimur  et  de  nostro  iure  ac  dominio 
in  eins  ins  et  dominium  omnino  tranfundimus  ^'  paginani,    ea    videlicet    ratione    nt  pre- 

10  fata  abbatissa  eius(pie  suecessores  prescripto  nionasterio  presidentes  de  prenominatis 
trib\is  eurtibus  pote.statem  liabeant  exinde  quicquid  eis  placuerit  faciendi  ad  eiusdem  ^ 
utilitatem  aecclesiae,  onniium  videlicet  cnntradictione  sive  inquietiidine  reninta.  Va  ut 
haec  nostrae  donationis  »ou  coiitirmatioiiis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  omni  per- 
maneat  tempore,    hoc  preceptum  inde   conscriptuni  manu    propria    corroborantes    atque 

15  continiiautes  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

y  Signum  ilunini  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  H 

!!  ( huitlierius  caiiccilarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  reeognovi.  [j      (SI.  2.) 

Üata  III.  non.  sejitemb.  indictione  VIII.  anno  doniinieae  incarnationis  miliesimo  \'III, 
anno    vero    domni    jj  Heinrici  fj   secundi    regnante''  \ll:    actum    Incgele.-ilieim;    feliciter 
20  I  amen.  i| 

206. 

Heinrich   überträgt  dem  Kloster  Gandersheim  für   den   von  demselben  einge- 
tauschten  Hof  Belecke   den   Hof  Dahlum.,   nebst   dem  zu  Dahluvi  gehörigen 
Widderzins  von  den  Freien  des  Ambergmies,  und  bestimmt,    dass  diese  Freien 
äö  sich  nur  dem   Gandersheimer  Kloster  untergeben  dürfen. 

Lujelheim  1009  Sej) fernher  S. 

Bodnnh  Si/iifagnia  (Je  consfructione  coen.  Gavdesiani,  Ms.  vom  J.  1532  f.  48  in  der  herz. 
Bibliothek  zu  Wolfenhiitfel  (C^)  und  Abschrift  Meihonis  ans  dem  Ende  des  16.  Jh.  p.  90 
in  der  k.  Bibliothek  zu  Hannover  (G-). 

80  Meibom  SS.  ä,  499  ans  C'-'  =  Leuckfeld  Ant.  Gandersheim.  114  (a)  =  Libiig  EÄ.  18'', 

29  n°  21,  =  Leibniz  SS.  Brnnsvic.  S,  717  mit  Varianten  aus  C^  (b).  —  Harenberg 
Hist.  Gandershem.  657  n"  2  wohl  aus  ah,  mit  Ergänzungen  aus  D.  205  =  Buchholz 
Gesch.  von  Bockenem  (Hildesheim  1843)  127  n"  2.  —  Böhmer  Reg.  1053.  —  Stumpf 
Reg.  1507  zu  1008. 

35  Verfasst   von    GA;   zur   Datierung   vgl.  K.  Archiv   22,  153  ff.  —  Die  Lesarten   von  C^ 

hahen  wir  verzeichnet,  messen  ihnen  aber  auch  in  den  wenigen.  Fällen,  in  denen  sie  das 
richtige  treffen,  nur  den  Werth  von  Emendationen  hei,  die  entweder  Bodo,  als  er  die  C- 
zu  Grunde  liegende  zweite  Becension  seines  Syntagma  dbfasste,  oder  der  ältere  Meibom, 
als  er  dieselbe  copierte,  vorgenommen  hat.  —  Dass  der  Hof  Badilicka  unseres  D.  mit  dem 

40  Patelecke  von  DO.  II.  202  identisch  ist,   unterliegt  keinem  Zweifel;   tcenn   wir  zu   einer 

von  der  bisherigen  abweichenden  Deutung  dieses  Namens  gelangt  sind,  so  beruht  das  darauf, 
dass   wir   zu    dem  Mon.   Germ.  DD.  2,  229  gedruckten,    auf  C-    und  Harenberg   zuräck- 

205.    b)  ta  über  der  Zfile  nachgetragen         c)  A         d)  dahinter  Sanur,   auch  das  folgende  cum  auf 
Basiir         e)  omibus,  ohne  Abkürzungszeichen,  A         f)  us  auf  Rasur. 

Kaisenu-kundeu  III.  31 


242  K  Aisr.  i;ri;Ki'Ni>i:N. 

geht-Htleii  Trxie  i\i»  DO.  IL  V<'^  kfiii  Veiirniifii  luibni.  Demi  in  ilvr  hislirr  iiiibckdiniit'ii, 
in  C  iitlxiltiwH  Cbcrliefvnniy  »fivsts  D.  fehle»  irie  in  DO.  IL  ^OÜ"  für  Patolecke  Gait- 
iiiid  GnifeiiHiiHieii :  tltt.ix  ,viV  mmm  in  ('-  Worfo  mler  Meilnmi  Irtliiilirli  uns  idi.'iereiii,  »ii'.s'.s- 
iTrsliliidlich  iiiif\ief<i.\steH  DH.  IL  'J(Hi  enjittizl  hat,  du  für  sjirielil  luiiiieiillivli  die  iinr  in 
C*,  sxiiiDt  uirijeiids  iH'yeffneiide  yamen.tfurm  Ambra^ja  (njl.  X.  h>  sowie  der  l'ni.sUiHd,  dnxs  5 
der  Tr.rt  ro«  DO.  IL  'JO'.i''  in  C-  aiieli  andere  srlin-erlich  uns  irtjend  einer  Uandsvhrifl- 
liehen  Quelle  sttwimende  Ahweiehnngeu  von  dem  Ter!  run  C  nnd  dem  mn  DO.  IL  'Jd'J" 
aufireist.  Die  Mon.  Germ.  1)1  >,  'J,  'J'JH  tintjenummene  C herlief eriimj  li  vim  l)(l.  IL  'JU^J'' 
hiil  (d>er  unseres  Erachteiis  iilierhtinjil  nieht  e.rislierl ;  rielmehr  scheint  nns  der  Te.rt  Huren- 
lierys  (Inf  funliiniimtlion  von  1)0.  IL  'JO'i"  mit  henekfelds  (uns  Meihuni  iilifirleileleni)  in 
Drnek  vnn  1)0.  IL  'JOl  :n  hernhen :  er  ist  iiln-rdies  wie  der  von  DO.  IL  :J()1  willkiirlieh 
verändert:  die  Daten  idxr  hat  Harenherg  aus  DO.  II.  2(Jl  hinzHijefügl,  wie  in  uii.iereni 
D.  Wti  die  Klinigs-  und  die  Kanzleruntersehri ft  ans  D.  20ö.  Hei  dieser  Sachlnge  ist 
kein  Grund  mehr  vorhanden  Hadilieka  im  Amhergan  zu  suchen  und  zur  Erldilrumj  dir 
weil  ahlieijenden  Samen  liilderldw  (so  Mon.  Germ.  DD.  2,  <?VS)  oder  l'idel  (so  z.  li.  ii 
Böttger  Gau-  und  I)iöcesangrenzeH  Ü,  364)  heranzuziehen :  man  wird  jetzt  vielmehr  ohne 
licdenken  den  Ort  mit  dem  aus  der  Geschichte  (ttto's  I.  hrkannlcn  Hadiliki  <  W'idnkind  'J,  11), 
Badalikki  (t'ont.  lieijinon.  i>SS),  Baduliki  (Hrotsrilhue  Gesta  Oddonis  v.  ]Sl),  dem  heutigen 
Belecke  (Kr.  Aru.iberg),  identificieren  dürfen.  —  Daldum  war  von  Otto  lll.  summt  den  da- 
zu gehörigen  Abgalten  der  Freien  im  J.  ICHJl  durch  DO.  III.  HW  an  das  Bislhum  Hildes-  so 
heim  vergabt  worden;  Bernward  hat  es  also  an  Heinrich  wieder  iditreten  müssen.  Er 
wird  damit,  wie  so  viele  andere  Bischöfe,  Klöster  und  Stifter,  .seinen  Beitrag  zur  Ans- 
sfaltung  von  Bamberg  Iteigestcuert  haben,  in.sofcrn  der  durch  D.  'J06  vollzogene  Tausch 
wohl  noch  eine  weitere  Entschädigung  (^andersheinis  für  die  Alitrctnngen  bildete,  welche 
das  Kloster  zu  Gunsten  Bambergs  machte,  und  für  welche  es  mit  der  in  D.  'Mn  ihm  ge-  ss 
w/Ihrlen  Gegenleistung  nieht  genügend  befriedigt  sein  mochte.  Wenn  ^'erllandlungen  über 
eine  solehe  weitere  Entschädigung  stattgefunden  haben,  so  erkltirl  sich  damit  am  einfachsten, 
weshalb  Gandersheim  die  Gegenleistung  erst  im  September  em/ifing,  wahrend  über  .seiiw 
Abtretungen  schon   im  Juli  verfügt  war. 

1)1   noniiin-    sanctr    vi    iiidiviilm-    li'iiiitatis.      Ilinriuns'    ilivina''    lavciitc    ck'iiuiifia  :i" 
rex.  Noveril  <iiiiiiiiun  Cliristi  rideliuui    prcsfiitimii    si-ilieet    et   fiiturnruni    imlnslria. 

qualiter  nos  pro'"  concanilfio  eonninitacionis  curtis  Badilicka''  noiiiiuate  ({uandaiii  iuris 
no^*tri'■  curteiii'"  1  •alflieyin '  dictani'"  [in  iia^ol"  Ainberga''  in  foniitatii  vcro  Widmianni 
coniilis  sitnni  i-uni  oninibus  suis  iicrtinciu'iis  sive  aiiju-ndic-iis  villis  cdiiic-iis  jiratis 
|)ar<eiiis  filvis  vcnationilms  a<|iiis  aciiwiruinvc  dn-ursibiis  uir>|i'nc1inis  iiiscacionibus  oxitibiix  a.> 
«•t  ^(•<litillll^  i|Uf.-itis  et  in«|uirendis  viis  et  inviis  ciiltis  et  incultis  scii  t-iini  oiniiiixix 
i|iK'  <|Uo|ilict  modo  dici  aiit  noininari  possuut  militatibus  saiK'tr  (■cclcsii'  (iandos- 
iK'iiK.Misi '  con>iiio  et  eonsensii  Sojiliie  sororis  nostre  et  eiusdcni  innnasicrii  aldiatissc 
per  linnc  nostrnni  re^-ilem  pa^'iiiani  conccdinius  et  de  iiostro  iure  et  doniiiiin  in  eiiif^ 
iuK  ac''  d'iiiiinitnn  oninino'"  tran^ffriniiis'.  Insu|ii-r  «-eiani  i-ideni  ecclfsic  <  iandcne»-  « 
lii-ineiiiii '  banniini  ad  «o>tra»  uianns'"  «peeialitfr  pi-rtinenteni  in  jireilifto  pa;;«! -\nil(cr;fa'', 
iniingcntoH  arieten,  (pios  ex  «b-bitn  liberi  boniiix-s  nune  vcl  anti'ccssuruni  n".>-ii'<>runi 
teiniioribtif-  ipsi  i-t  |inr<-nt<-N  ipsoruin  ad  siipra  ilietuin  ineuni  s<'ni|ii'r  snlviTinit.  iina 
i-iini   pri'»<Ti|ila   curlf  I  )ab'b<yni '  citnetistpie"  ntriii^c|ur   m-xus  tamiliis"  i-o  )icrtini-nliliii.'> 

SO«.     Brci.'.lauj     a)   Hciiric.  C '        li,  ilei  C  ('•'        ci  fehlt  in  C        il)   Hail.licka  C"        e)  iidstrui- C"   i.'i 
f,   r*nl""h">ni  f         gl  fehlt  in  C ;   in  C,    leit  leir  annehmen,    eim    Ilailn  tulir  Mrilmni  rrij/lml 
hl  .\  '■'  i(   (tBiHli-dhfirn.  f  k)  et  C  li   rielleichl  in  tiiiiisriiniliiiiUH  :n  ver- 

Af»--  l.-omml   bei  HA    an   ilieter  Stelle  auch  traiismittiniiis  cor  iii)   innii.   nontr.  C' 

n,   iiiLi''."   '  O)   fnmulil  C,  njl,  ilit  \'ocl)tnieehnng 


in: iXKicii  II.    UMio.  243 

seil  i'iiiii  leteris  eins  iiton.silibu.s''  simili  modi)  i-cf;;ilitcr  liirgimur,  Imc  ([iKiqiic  regia 
aiictoritate''  statiientes,  ut  luillus  prcdictoriim  libororum  aliciii  preter  (iandunesheniensi ' 
sc  subdat  eccle.sie.  Et  ut  hec  nostre  donationi«''  auctoritas''  stabilis  et  inconvulsa 
permaneat,  lioc  preceptuin  inde  conscriptuni  manu  propria  corroborantes  sigillo  nostro 
5  insiuiiiri  iussiiiuis. 

l)ata~  III.'  11(111.  septenibris  iudiftioiiL'  \'ni',  auim  ddiiiiiiicr  iiicaniiitiuiiis  iiiillcsinio 
\IIII'.  aiinn  viTd  ddiniiii'  TTiiirici  •'  scfiuidi "  \'II1':  .-irtuiu  Ingilciilifviii ' :  t't'lit'iter 
aiiicii. 


207. 

1"  Heinrich  verleiht  der  bischöfiichen  Kirche  zu  Würzburg  eins  Marktrecht  zu 
Wertheim  mit  allen  'öffentlichen  Gerechtsamen.  Stras^hitrcj  1009  Ocfoher  2:i. 

OrlginahUplom  im  k.  Bfichsarchir  zu  München  CA). 

Fries   in  Liideirifi  Wirtzb.  Gesell  iclif sehr.  456  Beg.  —  Moii.  Boica  28",  412  n"  260  aus 
A  mit  MVIII.  —  Asrhhaeh  Gesch.  der  Grafen  von  Werfheim   (Frankfurt  a.  M.  1843)  2, 
15  1  n"  1  aus  A.  ■ —  Böhmer  Beg.  1054.  —  Stumpf  Beg.  1524. 

Verfasst  und  geschrieben  von  EC 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitati.s.  Heinriciis  divina  favente  de- 
mentia rex.  Notiun  .sit  omnibus  11  nostris  üdelibus  pre.sentibus  .scilicet  atque  futuris, 
qualiter  no.s  divini  ainoris  in.stinctu  ac  petitione  Heinrici  Wirzburgensis  episcopi  suum 

20  iiige    dovotumque    servitiiim    inspieientes   in    loco  Werdheim    dicto    in   pago-''  in 

comitatu  vero''  sito    mercatum    fieri    jtermittiuui.s    ibiqne    factum    cum   omni  sua 

utilitate  et  publica  functione  ad  aecclesiam  sancti  Salvatoris  in  Wirzburg,  ubi  precio.'ii 
Cliri.sti  martyris  Kyliani  corpus  requiescit,  more  predecessorum  nostrorum  regiim  sive 
iinperatonim    per  baue    nostram    regalem    paginam    CDncedinuis    atque    largimiir    et    de 

sö  nostro  iure  et  doininio  in  eins  ins  et  dominium  omnino  transfundimu,s,  ea  quippe 
ratione  ut  predictus  Heini-icus  Wii'zburgensis  episcopus  suique  successores  de  pre- 
nominato  mercato  eiusque  utilitate  deliinc  liberam  habeant  potestatem  quicquid  eis 
placuerit  faciendi,  onniium  bominum  contradictione  remota.  Et  ut  haec  nostrae  dona- 
tionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa    omni    perinaneat   tempore,    hoc  preceptum  inde 

311  eiinscriptuin  manu  prnpria  cnrrnborantes  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  ^ 

I  Guntlierius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  recognovit.  jl        (SI.)'' 

Data  XI.  kal.  iKivemb.""  indictione  VII,  anno  dominicae  incarnationis  millesimo  Villi, 
anno    vero    dumni  Heinrici    secundi    regnantis  VIII;    actum  Strazbiirg'';    feliciter    amen. 


206.  p)  uteiisiliis  C-  q)  autorit.  C  r)  doii.  nostr.  C'  s)  dat.  C',-  datum  C-  t)  3,  8, 
1009.  8  C-  C-  u)  (lahinier  leohJ  regnantis  oder  regnante  (t'ffl.  D.  205)  zu  erffönzen  v)  in 
Gilenheym  C',-   in  Gelenheim  ('-. 

207.  [Bresslau]  a)  unausgefülUe  Lücken  für  den  Gau-  und  Cri-afennamen  b)  dri.^  Siegel  ist  das 
falsche  Würzburger,  das  X.  Archie  3,  44  beschrieben  ist  c)  data  —  novenib.  uahrscheinlich 
nachgetragen,  rgl.  X  Archiv  32,  178  K.  1         d)  der  Ortsname  nachgetragen. 

31* 


•_M4  K.\isi:Kri!KrMn:N. 

208. 

JIfi)ivich  achetikt  dem  Stift  S.  Stephan  zu  Bdiiibcvi/  den  (.>rt  Krinif,  mit  der 
Mossyabe,  dass  der  Bischof  von  Bamberg  das  Hecht  habe,  darüber  zum  Nutzen 
jtfties  Stiftes  zu  verfügen.  Slnistthury  10()H  Ochlnr  •.'.'». 

Origiiialdiploiii  im  k.  Bfichsarrhir  :ii  Miliicheii   (A).  » 

Hei/heryrr  Ichiitigrapliia  BalH-iih.  l.i>l  uiimlliili'hitliii  (ins  A  mit  111.  k;il.  iiov.  um!  a.  reg. 
^"III.  —  (Ueyherger)  iMndfshuheil,  prob,  n"  14  aus  A.  —  Oexterrcifher  in  Geü/fiiete  Airhife 
r,  37Ö  ii"  -J  aus  A.  —  Mou.  Boica  ^S",  41H  u"  l'ill  aus  A.  —  Büinmr  /?.■</.  ]().',.',.  — 
Stumpf  Reg.  l.iJ5. 

Gesrhrifbeu   rou  Ba.  I  auf  eiunii   rnu  ED  durrh  Eintragung    ihr   drti    frsitn    Worte   il>r  w 
SigmniueHe    und   des  Mon(M/ramms   hergcricfiteten   Blanijnei.     Die  ganze  Dalirrung  ist   ron 
ED  nachgrtragen    icordni.  —  Für   den   Conte.rl    hat  D.  152  (VV.  I),    eine   l'rknnde  für 
das  Domcapilrl ,  als  Vorlage  gedient,  auf  die  man  :urüclcgriff,  weil  es  sieh  aueh   in  D.  'Jti8 
lim  eine  Schenkung  nicht  an  das  Bisthmii,   sondern  an  ein  CoUegiatstift  handelte;    mir  an 
einer  Stelle  wurde  diese  Vorlage  verlassen  und  D.  149  (VU.  II)  benutzt,   iceil  abweichend  i6 
CO«    den    Bestimmungen   der  DD.  fiir   das   Dunislift   das  Verfügungsrechl    üticr   das  dem 
Siepliansslifl  gesehenkte  Gut  dem   jeweiligen    Bisvhuf  überlassen    bleiben  sollte.   —  Dieselbe 
Vorlage    wie    für  I).  'JUS  i.it,    wie   oben    erwähnt,    aueh   für  D.  '20H  benutzt  worden,      hf 
ihre  Wahl  bei  D.  'JOS  leieht  begreiflieh,    so    lag  dagegen    bei  D.  'J03  an  sieh  kein   Grund 
cor,   gerade   eine    Urkunde   für   das    Domslift    als    Musler   zu    nehmen :    doch    würde   sieh  to 
ihre  Benutzung  auch   in  D.  'JOS  sehr  einfach  erklMren,    wenn   etwa  D.  lö'2  schon  im  .Juli 
10IJ9  am  Hofe  war,  um  für  D.  '2U8  verwandt  zu  werden ;   auch   ist   es  bei  dem  Schrift- 
liefund  von   D.  2t.)S  (vgl.  X.  tO  "<'/"■  gid  möglieh,  da.<!s  sein  Context  schon  damals  mundiert 
worden  m7   und  nur  die  Vollziehung    und  Datierung  der   Urkunde   .wh  aus  irgend  welchen 
Gründen    bis    in   den  Herbst    verzögerten.    —    D.  208    ist    das   einzige    Zeugnis    für   eine  S6 
Venrandl.schafl  Elierhards  ron  Bamberg  mit  dem  König  und  daher  oft  besj/roehen   worden. 
Doch    ist    für   die  Beurtheilung   der    bezügliehen    Stelle    unseres  D.  zu    lieaehten,    dass   die 
Worte  dilectissimus  Babenbergensis  aecclesiae  nepos  noster  Eberhardus  episcopus  an 
die  Worte  der  VU.  I  dilectissinii  in  f 'liristo  Babenbergenses  fratres  uostri  sich  anlehnen. 

(C.)  §  In   nomine    snnctac    et  iiidividuc  trinitatis.     Hrinricus    divina    faventc   cle-  so 

I  mentia    rex.  SnlnlR-rriinis    igitiir   »>n:n    cloi|iiii    ii)stitiitioiiibii8    erudiiiiiir  i?t  ndiiiniicniiir,    iit  tciii- 

poralia  reliD<|ueutcs  limia  ut  terrenn  ^  |i<ist|iuuciiti-M  cuininoiln  aotcrnu  et  sine  tiiiu  niitiisiira  in  cni'lix 
stndeiiinnii  «dipiiici  cotuiMtoria".  (Viin)iropter  iios  iloniinii-ia  non  simbini  niiditiiin  |)r(,'lioiitc8  prccc|itis 
c-t  dciricid  olitcinpcrniiilo  inteiidentes  ttiiimionihiiH  i|iu-iHlain  luistriie  pntcriiae  lii-reilitntiH  lociiiii  llnbc-iiberu 
dictum  in  xcdcni  et  ciilnieii  epiKvopatiiH  giibliiiiando  provcxiiiiiis  et  Koiiiaiia  aiicloritalo  atipic  vuiiernbilis  &6 
Heinrici  Viiircibiiri^oiiüiii  i-pini'npi  coiigeii»!!  nc  pari  coniniiiiiir|iie  iininiinii  iiostri  tidoliiiiii  tani  archicpi- 
«copurum  i|<inm  epincoporum  nbbntunii|iic  iicc  non  iliiciini  et  ctmiitiun  consiiltti  ilrcritoiini'  in  bniiori'in 
•aDctJic  dcl  tr^'nitrii-'iii  Mariae  iianc'tornni<|n(>  apoiitobiriini  IV-tri  i-l  I'aiili  nuo  nun  iiwirtinnn  Kyliani 
al<|Uc  Georii  «tnliilivininii  ot  corroboravirnu«,  nt  et  inibi  nriKtruni  pai'i-ntnni(|Mo  nnstrurnni  et  i  iltoniK 
•ertii  videlicot  imperatoriii  nnteccMori«  nc  itcnioriM  noRtri  cclebrc  liaberelur  nirmoriiilc  it  iii;rin  \>t'>  *" 
■iranibnii  ortodoxi*  lioiitia  ninctarptnr  aalutari».  I'roindc  noverit  oniniiini  noNiri  lidclinni  tnni  pri-Ncni 
etnii  '(nam  et  «uccciiaura  p«KtcritA.-i,  iinia  noH  uontrac  i|iicn(lnm  proprictatiH  loenni  Kl'in^lin  ilicliini  in 
pfl^ro*'  et  !u  coniitatn''  cimiti»  »itnni  od    acccIcHinni    in   llonoi'C    Nancti  >Sti'|>liaili 

Haltcnberc   confttlictani '    mm    cnm    uninibn«    i-inii  pertinonliiit  xivc    ndlicrentÜN,    videlicct  vicin  vilÜN 

■JOS.     Brevlau]     •)  consintoria  auf  Jltuiur        li|  imnu/ii/efill/tc  Lücken  für  den  Gau-  iiml  (inifenniimen  it> 

r,    A 


II  KINKK'II   II.    1009.  24.") 

aecc'lesiis  servis  et  aiicillis  ;ireis  ten'is  oultis  et  inciiltis  viis  imiis  exitilms  et  reditilins  «lunesitis  vcl 
iiuiiüiL'uilis  silvis  l'orcstibus  sayiuis  veiuitiouihiis  a(|Mis  piscaticmilms  molis  irKileiidinis  rebus  innliilüiiis 
et  iiimobililins  ao  ceteris  omiiibiis  .([uae  rite  seribi  mit  appollari  possunt  quoiiuolibct  modo  Htilitntibus, 
hnc  nostrae  aiicturitatis  pr^ceptali  pa^riiia,  pruiit  tirmius  pcsiiiiius'',  doiiaimis  iitque  proprietaniu.s,  oiii- 
5  niuiii  coutradictione  reniota,  prec'ii>ieiite.s  iyitiir,  ut  diloetissi  in  u  s  *  Habenberge  n  s  i  s  acfclesiae  ncjJOS 
noster  Kberliardiis  episeupiis  suiinie  siiecessores  liberain  di  liiiic  baljeant  ijotestatcin  i'iiiidcin  *  bjriuii  ii 
Eringun  dietum  cuiii  iiiimibiis  aiipeuditüs  suis  tciiciidi  possi(b>iidi  eiminiiitandi  seu  (iiiicciuid  sibi  libeat 
modis  imniibus  in  ii.siuu  J)retlicti;  sailfti  Ötejllliini  accclesiao  inde  faciendi.  .Si  iiuis  ijfitur,  quod  I 
absit.  liuins  uu.^trae  donationis  inniiiliceiitiain  destruere  sive  viciiarc  pn^siiiuet,  in  die  iudic-ii  coraiii  oeulis 
10  dci  tormeiito  iuextiiiguibili  aeternaliter  luat.  Quod  iie''  oveniat,  sed  haee  traditio  uostra  ab  oninibus 
perpetualiter  inviolabilis  permaneat,  liaiic  oartam  inde  eoiiscriptani  manu  propria  rol)orantes  .sigilli 
nostri  inpressione   insijfuiri  iussimus. 

§  Sigmuii   iliiiiiiii   Hfinrici  (M.)  rcgis  iiivictissiiiii.  p 

ij  ( huitlieni.s  eaneellarius  vico  Uuilligisi  arcliicapellani  recognovi.  ij  (SI.  2.) 

15  Data''  IUI.  kal.   imv.  iiulictionc  VII,    ainui    ddininicae    incaniationis    MVIIII,    anno 

vcro   (loiinii   Heinriri   socunili  regnantis  VII;    .■ictuiu   Strazburc;    feliciter  amen/' 


209. 

Heinrich  erneuert  die  Verleihung  des  Wahlrechts  und  der  Immunität  für  das 
Kloster  Schuttern.  Worms  1009  Xovemher  3. 

20  Copialhiich  von,  Schuttern  uns  dem  IS.  Jh.  p.  1S7  im  grossh.  GemrallaHdesarchiv  zu  Karls- 

ruhe (F). 

Auszüge  in  den  verschiedenen  Redcu'tionen  des  Chron.  Schutteranum  hei  Coccius  Dagobertus 
rex  76;  Schannat  Vindemiae  litt.  1,  19;  Mone  Quellensamnilung  3,  86;  May  in  Zeitschr. 
für  die  Gesch.  des  Oberrl/eiiis  X.  F.  8,  270. 

25  Da  der  irrige  Titel  der  Königsnuterschrift  Komanorum  rex  in  F  und  im  Chron.  Schuttera- 

num begegnet,  st  haben  beide  nicht  aus  dem  Original,  sondern  aus  einer  Ahschrift  ge- 
schöpft, die  indessen  nach  Angabe  der  Chronik  mit  einem  anhängenden  Siegel  versehen 
und  also  vielleicht  ein  .yyäteres  Vidimus  war;  die  ganz  ungewöhnliche  Form  des  M.  in 
F  lässt  eine  sichere  Bestimmung  der  Vorlage  nicht  zu.   —  Die  bisher  unbekannte  Fassung 

30  unseres  D.  geht  zwar  hauptsüchlich  auf  das  DO.  IL  122"  —   die  Uebereinstimmung   mit 

diesem  ist  durch  Petitdruck  gekennzeichnet  — ,  daneben  aber  an  einzelnen  Stellen  auf  dessen 
uns  nicht  erhaltene  VU.  zurück.  Das  nach  Sickel  im  ersten  Theil  von  FA  frei  stilisierte, 
in  der  Immunitätsformel  aber  sich  den  gebräuchlichen  Wendungen  anschliessende  DO.  IL 
122"    lautet    nämlich    vom    Beginn    dieser  Formel    an.   ziemlich   gleich    dem  D.  Karls  III. 

35  Miihlbacher    Reg.  lö-iO    für    S.   Gallen,    und    noch   genauer   stimmt    mit   eben   diesem   ins- 

besondere im  ersten  Theil  der  Corrohoratio,  aber  auch  in  einigen  andern  Worten  (vgl.  N.  e) 
D.  209  überein.  Da  nun  überdies  auch  der  Schlu.ss  der  Corroboratio  sowie  die  Formel 
der  Datierung  unseres  D.  209  in  Urkunden  Karls  III.  aus  den  Jahren  877 — 880  ihr 
Gegenbild  finden,  so  darf  als  sicher  gelten,  da.is  dieser  dem  Kloster  Schuttern  eine  z.  Th. 

*o  mit  Mühlbacher  Reg.  lö-iO  gleichlautende  Immunitätsurkunde  verliehen  hat,  welche  für  den 

zweiten  Theil  von  DO.  II.  122"  und  —  neben  dem  Ottonischen  D.  —  für  DH.  II.  209 
als  VU.  gedient  hat.     Dadurch  wird  die  Echtheit   des  Gontextes  unseres  D.  gesichert.  — 

208.   d)  corr.  aus  nee,  indem  o  durch  Punkte  getilgt  wurde         e)  die  ganze  Datierungszeile  lon  ED 
nachgetragen. 


•J4ii  KAisi:  i;r  ukinukn. 

I 'iiirfini  isl  dir  M  Shimi'f  Key.  l.'i'ja  rtriritlimlf  rrhiiidf  für  Sriniltt'ni  eine  modiTiie 
FiilMhiiiig  (vgl.  Xrilsrhr.  für  die  Oesrh.  dex  Olierrlieitis  N.  F.  l'J,  tHO  If.)  und  deshidh 
von  unsefer  Aiistjidie  niisziisrhliesseii. 

In    iiiviniiu-    saui'tae    vi    imlivitliiao    triiiitiili.-i.     ll«'nrii-us   (livinii    lavciiti'  i'lciiicnii;i 

It'X.  Novirit   oiiiiiimii    tiilcliiiiii    iioütroriiiii    priii'.si'iitiniii    Nrilioct    t-I    tiitiirnniin    iiuhistiiii.    i|uiilili'i'    6 

i|ui<lHiii  VfUornl'ili'S  viri  kiiIi  inDIlUl'llk'O  )ialiitii  ili'<,'fiit<'N  in  riirii<>lii<i,  i|iiO(l  vucntiir  OtlViiiisnilnro  ot 
vst  roiislnicliiin  in  yuptt  M<>rtnnniipMi!>o  Sllj)i'r  tiuvilllll  Scliuttcrii  in  lii>ni>i'i>  siincto  ilci  ^rcnitrii-is  «- 
et  npiiMoloruni  l'riri  Ol  riinli  i-n('tt>roninn|n(>  üiinctornni.  niiscrici.iriliHni  ro^ltailtcs  nuNtris  )i8|ic('tibn!< 
|irv!iontati  |.«nut|*.  Hirn*  ilcuii|UO  tiilrliuin  no.itronini  Imrliuncntis  noljis  pro''  itivinn  rtMiiiiiKM'aliuni' 
oom|>lncnil  iMMloni*"  |ir<'Ulotls  frntribnK  riinrt'ilrro  |>ri\  ilcpiiui  («'li-ctionis]"  i|iKiii'uni,  siciit  iinti>  liiilinc-  iii 
rnnl  ii  rrjrilm»  vfl  iin|irriiliiril>nK  Frani'oniin,  (iin  riMlrniiilionc  aninini*  nosfrac  ner  nun  |>nii'cv(Ifntiiini 
nostroruni  voncrnliilinui  nntfcrAsorun)  ntiinc  inlliuc  suprina  <lis|ii)sitione  ail  rcpii  !,'iilii'riiai'Mla  Intiuii- 
rinn,  qnntonUK  diviiia  wo»  )liN|iensati<>ne  niuniti  oliriKtit'olarnni  siatus  niillis  pi'rtiili>rnni  palcat  tcntanicntis. 
Nnnr  iptnr  iuboinns  (idplinm  noKlnirnni  cunNiiltn.  |<|ualfnns)"  Kebcrtlis  praoilicli  nionastcrii 
vrniTaliilis  ablias  frnircsqur  ibidoni  dnillino''  faninlantcg  KrniiMninm  uuistra  auetoritatc  ri>n<'(>s.siun  |.'> 
bnbcnnt,  ut  nullns  publicns  inilrx  aul  iinclibct  >in|iori<ir  inferiorve  persona  in  im'cIcsüs  .sivi>  villix  btcis 
vcl*"  airri»  finsdcni  uumasliTÜ  ininst  nni  aliqnid  afrori'  prni'snnnit '  nee  lioniinos  tani  in^ri'nnos  <|iiani 
ot  servos  »nper  tirrniii  lllllls  CM'llouil  connnanrntos  per  vini  strinjrero  vcl  irratimialiilitor  amU'at 
inqniotnrc;  et  qiinndoeiinqnc  nienioratns  abbas  divina  vncationc  ex  bac  Imci'  nii^'ravi'rit.  llK'llloratl 
fralrr.«  potcstntoni  babcant  inter  .sr  olijronili  nbbatrni,  c|naniiliii  intor  illos  talis  invonitnr,  ijni  i'nrnin  ji) 
propiisiinni>-'    soc-nndnni   rc};nlnm  »ancli   llonoilii'ti   bcn«'    valral    rejrfre.      Nus    i|U(>(|no    nioninrati    aliliatis 

postiilatione"   provoi-ati*'   bcf    oiiinia    nostra  auftoritatf   tirniissiuie   roboramus    et    pr.>|iria 

lannn    Hriliainiis    annuloqui.-    niistro    iu.ssilnu^^    si<;illai'i. 

SipiiHin  doinini  llcnrifi  <  Hiiniaixiruni  >  regis.     yi. 

l)ata'    in.  Ilonas  novcinbris  anim  ildiiiiiiicai-  inearnatiniiis  MX'IIII.  aiiiin  vcro  rf-^ni  ss 
gloriii!«is.siiiii  Ilfiirici  rcgis  VIII:    ac-liiiii  Waniiaciai-:    in  dei  nonnne  telicitci'  amen. 


Heinrir/i  bestätigt  das  Erzhisthum  Magdchurcj   tnid  rerhrleft   ihm   in  erneuter 
Tradition  seine  Besitzungen  und  Itechte,  insbesondere  die  Imnnmität  und  den 
Zins   dii'  zu   den  Orten  Scfiieder   und  Engern  gehörigen  Freien   sowie   einen  au 
Forst  jenseits  dn-  F.lhe.  KinUmi  limu 

L  iii'olhi'ili  lies  Oniiiiiiililijihini  iln  Ii.  Stiiiitsdnliii'  iii  Jiei'lili  (AJ.  —  Lihir  jnir.  s,  Mminni 
ans  dem   Ende  des   11.  Jh.  f.  -iil  im  k.  Stnoisorrhiv  zu  Miujdfhiirg  (('■). 

Schalen    Ann.   l'ndeih.  ed.   I.   1,  HVl  =   Liinig  JiA.  lU'',   -JS    n»  78    mit    indict.  V]I,   = 
Schalen  Ann.  I'aderli.  ed.  II.   I.  'J68.   —  Sagillarius  in  Boi/sen  Allg.  Magazin   1,  2a(>  aus  tu, 
I)  ohne  iMIientng.   ■ —   Doheneeker  Reg.  621.   —   Stumpf  Reg.  l-'H/i. 

Vtrfn.\.sl  und  i/isihrielHn  ''""  Erieh.  Bei  den  niihin  Beziehungen,  in  irclrheii  liiisrr  zum 
Erzhi.slhum  Mugdrlmrg  .stand,  i.sl  es  niehl  unirnhrselieiidieh.  da.s.s  er  J).  21(1  im  Auftrage 
den  Erzbischofs  Tagino  ctdtrorfm  und  mundirrl  hat,  um  es  dem  KUnigc  zur  Genehmigung 
rorzulegen.     [JieM   scheint    inde.s    niehl    erlheill    worden    zu    sein,    da  die  Kaehlragung  des  v> 

SOB.  [Bloch]  ■)  frhll  in  F,  rri>i1mt  au»  IT.  h)  p  /'  c)  ut  i-jgdeni  /•'  il)  JlcbernJH  /•'  v)  dimr  in 
der  VttmrUefertHuj  der  VI',  uligr^nilerlen  M'orle  irerrlen  durch  die  Ve/iereinittimninni/  mit  Miihl- 
Imchrr  Hnj.  I.'i40  iitrichrii       1',   psnniHt   /•'      (ji  ppn'-itnin  F      b)  jivociiti  /■'       i)  «lat  /■'. 


!i  i:i  \  i;  I  (11   II.  1009.  247 

VollzivhiiiHjs.sfrichv.s  im  Moiiufiramm  soiric  des  Tiu/csdalHms  itml  die  Bcxieydung  imterhlieheii 
sind.  D.  210  scheint  also  nie  RechtsgiUigkeif  erhalten  zu  haben.  —  Zur  Erlilnterunq  der 
Forstgrenzen  vgl.  Wiggert  in  Mngdchnrg.  Geschirhtshl .  5,  -l'^l  fj. ;  zur  Datierung  N.  Archiv 
23,  178. 

b  iC.)  §  In   iKPiiiiiic  .saiR-tao   vX  iiulividuac   Iriuitatis.      llciiiricu.s    diviiia    taveiite  cle- 

imiitia   rex.  IHectojri"  regiim   ojratulantes  et  remodio  animae  nosti-ae  §  consulendo 

tidcliiuii  iiiistripruiii  ]>ctiriiiiiil)us  auri-iu  |iiain  acconimodantes  ;<tatuiii  et  iirdineni  oin- 
iiiiim  aecfk'sianuu  tiniiarc  atque  nil)|iirarL'  crtn|};-[nmiii]  et  salubru  diiudifaviinus, 
maximc  auteni   ea    Idca    sacrata,    (juae    ab   |aiite|co.ssoribns    rcgibiis    parcntibus    seilieet 

10  iiiistris  t'uiKbita  coiistnicta  et  peiiitus  aedii]icataj  liue  iis([ik'  vii^cn^  uiiseiiiitur,  iKistri 
inundibunl|i|  mtaiiiine  si^illaro  deereviimis.  (^hiajirojjter  caritativa  imstrae  dilcctissiinan 
contectalis  Cliuii[igundeJ  adiiionitioiie  circuinveuti  ae  iideliuin  uostrormu  venerabili.s 
videlicet  Heriberhti  archiepiscopi''  Colonicnsis  aecelesiae  et  IJcndiardi  ducis  supplici 
postulatidiie  in.stigati  Jlagadaburgenseni  archiepiscopatum,  quem  Taginoiii  archiepiscopo 

15  servitii  iiostri  devotio[iie]  miinqiiam  devicto  giibemandiiin  coniinisimus,  .sicut  antecessores 
nostri  reges  videlieet  et  iiiij)eratcires  ante  feceruiit,  iteniin  eiini  rol)(irare  omni  devotione 
studciiuis.  Ideirco  onuiibus  tidriibus  nostris  notum  esse  vuluniiis,  (piod  omiiia,  (piae 
plus  parens  noster  magnus  et  paciticus  Otto  imperator  angustus  suique  siiccessores 
vel    eiiiuseumqiie    digiiitatis    personae    deo    et    principi    apostulorum    Petro    sanctis(pie 

20  martiribiis  ^Iaur[iei]o  atque  Innoeentio  socüsque  eorundem  tradidenuit  vel  iiosmet 
ips[i|  tradidimus,  sive  iam  in  potestate  supra  dietae  aecclesiae  liabeantnr  seu  etiam 
ad  nos  aut  ad  alimii  aliquem  nostronim  lidelium  aliquo  modo  rcspiciat",  reiterata 
at'tirmatione  deo  et  supya  dictis  sanctis  tradimus  et  manns  nostrae  gratnito  iiumere 
roboramus,    regalis    pvecepti    pessulura    opponentes,    ne    nunc    ant   in   postenim  alieuius 

ä5  dignitatis  persona  res  eiiisdem  aecclesiae  cum  aliqua  temeritate  intirmare  |aut  mijnuero 
[vejl  aliqua  inq[uiet]udine  [inv]adere  praesumat,  sed  cum  tanta  plenitudiue  siiit  ubi- 
cumque  loeorum''  sive  provineiarum  sub  jiotestate  Magadaburgensis  §celesiac  arclii- 
episcopi  Taginonis  et  successorum  eins  sive  advocatorum,  quos  ipsi  elegerint,  sicut 
senior   noster    ac    parens    maximus    imperatorum    Otto    eas    possedit    tradidit   roboravit 

3ii  ac  deinde  successoribus  suis  et  nobis  pro  remedio  animanmi  nostrarum  ad  utilitatem 
supra  memorat?  [eccjlesiae  roboi-andas  reliquit.  Insuper  autem  regia  potestate  praeci- 
pimus,  ut  iiberas  fomilias  ad  civitates  Schideri  et  Angeri  pertinentes  nullus  comes 
aut  aliqua  iuridicialis  persona  inquietare  aut  suae  servituti  [a]liq[uo]  modo  subigere 
praesumat,    sed    cum    tanta    plenitudiue    numeri    atque    tributi    serviant    archiepiscopo 

35  Jlagadaburgensi  [supra]  dicto  successoribusque  eins  et  liis  advocatis  obediant,  qui 
voluntaria  electione  eoram  eis  aliquo  modo  praeponantur,  sicut.  fecerunt  magno  impe- 
ratori  pioque  parenti  uostro  Ottoni  et  advocatis,  quos  super  eos  ipse  constuit".  De 
forestis  autem  theloneis  maneipiis  decimis  proprietatibus  et  terminis  ubicumque  locorum 
aiTt  provineiarum  positis  ad  praefatam  aecclesiam  Magadaburgenscra  pertinontibus  tam 

■10  iirmam  deo  et  sujira  nominatis  sanctis  faciuins  roborationem,  ut  unusquisipie  fidelium 
liaec  cum  aliqua  temeritate  invadere  pertimescat  ^ .  Et  ut  haec  nostrae  roborationis 
auctoritas  nunc  et  in  posterum  tirma  et  inconvulsa  permaneat,  sigillo  nostro  hanc 
cartam  fecimus  sigillari  manus  propriae,  ut  infra  videtur,  notam  addentes.  Forestiim 
quoque,    quod   ultra  Albiam   fluvium    iacet,    de    quo    superius    spccialiter   non    fecimus 

45  mentionem,  —  bis  terminis  aquarum  silvarumque  desigiiatum,  hoc  est:  in  occidente 
cum  Albia  tlumine,  in  septentrione  cum  Naetanhä  et  Durn  et  Uin;ir  silvis,    in  Oriente 

210.  [Bresslau]  a)  diese  und  die  foh/enden  Ergänzungen  aus  C  b)  arcliiepisoopi  über  der  Zeih 
nachgelragen  c)  A  d)  co  co>t.  aus  cu  e)  A  für  constituit,  wie  C  verbessert  hat 
t')  pertimescat  auf  Rasur 


248  KAISl.  i;r  ÜKINDKN. 

cum  C>r(ib[i(inj   tiiuiiiito  vi  Cliiibiia  iiKHitiltu.s.  ail  iiu-ritlii'iii  i-iiiii  Niul  liiiiiiiin.'  —  tMuleiu 
si^illu  iiiistro  i\(\  Mufradflmrjji'iist'in  «ci-i-li-sinm  ••'   rtili)iraiini>. 

^  Sij^imin  (lonuii   Hoiiirici  f^lnriosissiini  ivps  sofuiidi.  ji     i.M.  IMI'.) 

I  (Jvntlieri '"  cnnci-llarins  vice  Vvillijjisi  airliii-a))|ii'llaiii  rfCM^^iiuvi.  ij 

Data''  indii-tionr  VIII.  aiiiin  ilnininii-ao  iiR-arnatinnis  niilli'siiiin  \llll.  aiinu  0 

VIT«)  (loiniii  IK'iiu'ifi  sccuiuli   roj^isVlll:    ai-tuin   Kiriulibcir;    fdicitcr  aiiifii.'' 


211. 

Jli-iuriclt  svlunht  dem   Kloster  Kiederoltaich  Bcsifzitnqe»  zu  MnitrarlihKj.  Si/f- 
kofen  und  Manfjolding.  JRcuenshion  loln  Ajinl  d. 

OnijiiKililiji/iiiii  im  k.  Reirhsarchiv  zu  ilüiichen  (A).  \u 

Hund  Milmii.  Sniish.  ITfi  Bvy.  zu  KHK).  —  Gifl.sir  ]>iri  Hanibcrfinises  7^  11"  ')  aus 
Ahsrhrift  mit  indict.  VII  =  Hund  ■  Gciiold  Mrliuj).  Salixh.  ed.  Moii.  ^.  23  v"  2ä  = 
Hund ■  Garold  M,lioj>.  Snii.sh.  td.  Rat.  2,  16  n"  22,  =  Lvdeieig  SS.  rei:  Bamberg.  1,  333 
n*  6  =  Migne  I'afrol.  Uo,  287  n' 52  zu  1(K>9,  =  Fahkcn.ihhi  Ant.  Xurdgav.  2,  170,  = 
Grcher  Op.  lO,  .^38  11"  6.  —  Mon.  Boira  11,  137  v"  2ö  aux  A  zu  1009  =  Riid  CD.  l^ 
Ratiih.  1.  127  n"  13ö  =  Migne  Palrol.  140,  282  n"  17.  —  Böhmer  Reg.  1057.  — 
Stumpf  Reg.  1527. 

Xatlidem  GA  hi.s  studuerimus  gcictiricben  lialte,  irard  das  D.  dureJi  den  bei  D.  198  eruiihntvn 
Cleriker  nacli  Diciat  des  EC  oder  GA  vollendet.  —  Zur  Datierung  vgl.  X.  Areliir  22.  IHd  f. 

(C.)  ^  In  HomiiU'  saiietac  et  iiidividuac  trinitatis.     lieinricus    diviiia    favente  cle-  so 
inontia  rcx.  Si   crclcsias  dri   aliuuiiis  f,  doni    iiuTciiientii    ditarc  vel  subliinarc  stii- 

dueriiims,  iiobis  id  profutunmi  osso  niiniino  diibitaiiiiis.  Qnaj)rii|)tf'r  noverit  uniiiiuin 
Chrisili  fidclium  iKistroniiiiqm-  industria,  qualiter  ims  ob  reinediuni  anin!<;  ii(istr§  et 
intcr\'fiitimi  dilcc-ti  abbatis  nnstri  Godcliarti  siiuiii  iiige  devotuintjiK'  scrviciuin  insjii- 
cient<'s  niniiastfriii  sun  Aldaha  dit-to  ad  scrviciiiin  et  ad  ^l^slllH  fratniin  deo  ibidem  «» 
8cr\Meneiiim  in  villa  Mnn<h-i<'bin;;a  dieta  unam  aecelesiam  enm  di)tali  manso  et  duabus 
|inrtibns  deciniaeiimis  ad  candem  aecelesiam  pertineiitiljns  et  in  villa  eadeni  aliiini 
niansnm  enm  maneipüs  Krndnn  et  nxure  i]isius  et  filiis  ccirnm,  in  Siftinelmniin  antem 
III  mansris  enm  maneijiiis  in  bis  babitantibns,  in  Manaydldinj^im  vero  snjierins"  nm- 
lendinariuin  cum  mcdendiim,  in  papi  Duonacgouue  in  comitatn  vero  Huotbehrti  eoniitis  an 
»hin  cum  nmnibuH  a]i|iendiciis  sive  ntilitatibus,  qne  diei  ant  nominari  possunt.  per 
liane  nontri  precepti  ])aginam  eoneedinnis  atcpie  larginnu'  et  de  nostro  iure  ac  dominio 
in  eoruni  iu»  nc  dominium  onniino  tranKfundimus,  ea  (juip])e  raeione  ut  prodietus  abbais 
Kuiquc  BucccHsores  una  cum  IratribuK  iniVii  deo  fanudantibus  de  prenominato  bcmo 
eins''  utenNÜibuK  deliine  liberam  babeant  potestateni  ad  connninem  iisum  fratnim  quic-  »» 
quid  ei»  plaeuerit  faciendi,  onniium  Imniinnm  eontra<lieeione  reniota.  Va  nt  li<;e  nostr«; 
dnnationi»  auctoritaH  xtabilis  et  inconvulsa  <imni  j)ennaiu'at  tempore,  lioe  jjreeeptuni 
inde  con«criiitum  manu  jiropria  cnrroboranten  nigilli  nostri  inipressione  imsigniri  iuHHinmH. 

210.    K)  ^«■«■"«"AfH  c  un'l  1  ein   Iturhutiiltr  riiilirrt  In  die  gnn:f  DatiftiiiigKieile,    in    <ler   die  Lücke 

fOr  (Ifu   'J'ar/fjKlatiini   ini'iiinrji filllt    hlitli,    in    ffriinurrer  Srlirifl    rim   Erich    narlii/clfof/ni.  —   f>ie  1" 
L'rkunilf  tinir  »»>  liffitrielt. 

Sil.    [Bloch]     ■)  am  t  llrmur         h)  A;  et  rw  oder  quo  hinter  eiu»  fehlt 


II  EIN  HU' II  II.     1(110.  249 

y  Slgiunn   (liiiniii   lleinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

I  Guntlifrius  rancellarius   vice  Uuilligisi  art-liicappfllani   rccognovi.  |  (SI.  2.) 

Data  \  III.   idiis'^   aprilis    indictione  VIII ,   aiiiu)    ah    incarnacionr    ildiiiiiii  iiiillcsiino 


Villi,    aniui    \cr()    (luniui    HciiiriiM   sccundi    rcguaiitis  \iii;    actniii   I\cg(nicsl)urf 


.,..1. 


amen. 


212. 

Heinrich  restituiert  dem  Kloster  Fölling  seinen  einstigen  Besitz  in  Fölling  und 
sieben  benachbarten  Orten.  Regenshurg  1010  April  16. 

OiigiiHildiplom   ini  k.  Ecichsairhii'  zu  München  C-i). 

Hund  Metrop.  Salish.  270  unvollständig    =    Hund-Gewold   Metrop.  Salish.  ed.  Mon.  3, 
10  113  =  Hund  -  Gewold  Metrop.  Salisb.  ed.  Rat.  3,  78.  —  Meichelbeck  Hist.  Fiimig.  1^, 

48(>  n°  11.54    wohl    aus  A.  —  Francisctis  (Töpd)   Sucrincta    informatio    de    can.  Fölling. 
(Ginzhurgi  1760)  3  aus  A  =  Franciscus  (Töpsl)  in  (Kuen)  Coli,  ü" ,  155,  =  Mon.  Boica 
10,  37  n"  1.  —  Böhmer  Reg.  1058.  —  Stumpf  Reg.  1528. 
Verfasst  und  geschrieben   von   GA. 

15  (C.)  ^  In  nomine  sanetae  et  individiiae  trinitatis.     Heinriciis    divina    favente  de- 

mentia rex.  Si  eccle.siarum  dei  loca  alieuius  doni  J1  incremento  nieliorare  vel  ditare 

.studuerimiisi,  nobis  id  profuturmn  esse  rainimo  dubitamus.  Quapropter  omniiim  Christi 
fidelium  presentium  sciHcet  ac  futurorum  noverit  nniversitas,  qualiter  nos  divini  amoris 
instinctu  ac"  remedio  aniniae  nostrae  sive  interventu  atque  petitione  Egilberti  Frisin- 

20  gensi.s  ecclesiae  episcopi  tale  prediuni,  quäle  in''  villis  Pollinga,  Wilhaim,  Ubiugun'^, 
Rieden,  Antissteti,  Ascherigun'',  Hunenwanc,  Phafenhouen  nominatis  monasterio  in 
honore''  .sancti  salvatoris  domini  nostri  lesu  Christi  in  eädem  villa  Pollinga  constructo 
priiis  pertinere  videbatur,  situm  in  commitatu""  Adalberonis  commitis  "^  in  pago  vero 
Hosi,    et  postea    in    beneficium  multis  datuni  fuit,    nunc  etiam  cum  omnibus  eius  per- 

25  tinentiis  seu  appenditiis  areis  aedificiis  pratis  pascuis  silvis  venationibus  aquis  aqua- 
i'umve  decursibus  molendinis  piseationibus  exitibus  et  reditibus  viis  vel  inviis  quesitis 
seu  inquirendis  atque  cum  lamiliis  utriusque  sexus  sive  cum  omnibus  qug  quolibet 
modo  dici  aut  nominari  possunt  utilitatibus  atque  cum  cortalibus'^  decimationibus  in 
illis  duabus  villis  Ubingun  et  Asskyringun    dictis    per  hanc  nostram  regalem  paginam 

30  eorroborando  et  confirmando  cidem  monasterio  ad  usum  et  stipendia  fratrmn  inibi  deo 
fanudantiuni  integre  concedimus  atque  largimur  et  de  nostro  iure  ae  dominio  in  eius 
ius  et  dominium  omnino  transfundimus ,  ea  qvxippe  ratione  ut  prescripti  monasterii 
provisores  et  fratres  ibi  Christo  servientos  de  iam  nominato  predio  et  decimationibus 
sive  eorum  utensilibus  dehinc  liberam  habeant  potestatcm  ad  utilitatem  tarnen  ecclesig 

35  quicquid^  eis   placuerit    faciendi,    omnium  hominum  contradictione  remota.     Et  ut  hec 
nostre    corroborationis    seu    coutirmationis    auctoritas    stabilis    et   inconvulsa    omni   per- 
maneat  tempore,    hoc    preceptum    inde   conscriptum  manu  propria  corroborantes  atque 
confirmautes  sigiUi  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 
^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  p 

40  I  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  notavit.  jl  (SI.  2.) 

Datum  XVI.  kal.  mai.   indictione  vill,    anno  dominice  incarnationis    millesimo  x, 
anno  vero  domni  secundi  Heinrici  regnantis  VIII;    actum  Regenesburg;  feliciter  amen. 

211.  (■)  Till,  idus  nachgetragen         d)  am  u  corr. 

212.  [Bresslau]    a)  dahinter  fehlt  pro        b)  das  auf  in  folgende  bis  honore  grossentheih  auf  Ba^ur 
•»6  c)  Ubing  A,  s.  Zeile  29         d)  Asoherig  A,  s.  Zeile  29         e)  A         f)  quioqd  A. 

Kaiseri^rkunden  III.  32 


250  K  \  1  S  E  R  U  K  K  l"  N  D  K  X. 

213. 

llvinrivh  schenht  dem  Kloster  < lötviiiüiislir    :u   L'<<]eiis/ii(rg   den  llof  Sallach. 

Nifictishiini  lOlO  April  17. 

Originaldiplom  im  k.  Riichsarchiv  zu  Miinrhtti  (A). 

Hund  Milrnp.  Salish.  :iö8  ohne  Eschiitukull  u-ohl  aus  Absein  ifl  =^  llund  ■  diirold  Miirop.  i, 
Salish.  cd.  Mon.  3,2  =  Liluig  HA.  1S'\  179  n'  i,  =  Hund ■  Lunnld  Mtlrop.  Scdinh.  «/. 
Hai.  H,  2  ^:=  Pariciiis  Kurtnjrfa.'iie  liist.  Saclirichl  von  alten  in  licyeii.'iburg  ffelegcnen 
Beich-wliffieiti  (Regeti.ib.  1720)  210  zu  Mai  lü  =  Paricius  Alle>iwue.<tit'  Xarhrichl  ron  den 
Rfirh.'i.tliffUTn  in  Hiijm.tbunj  'j:il.  —  ZirngibI  in  Hist.  AbhandL  der  bai/r.  Akademie  1,  :ii)7 
aus  A.  —  Ried  CD.  Jiali.sb.  1,  IW  n'  ;.W  «m.s-  ,1  —  Migne  Palrol.  llV.  2S!)  h°  0.5.  —  lo 
Man.  Boica  28",  4Ui  n"  263  aus  A.  —  Blihmer  lieg.  1059.  —  Stumpf  lieg.  1529. 

Verfa-ssl  und  geschrielien  ron  GA.  —  Wiilirpnd  Ficker  liritr.  1,  175  aus  der  Wendung  per 
lianc  nostram  regaloin  papinam  .  .  ,  concessimns  at-qui'  tradidiiiiiis  .leliliessl,  da.fs 
dureh  die  vorher  vorbereitete  Urkunde  am  Tage  der  Weihe  des  Klosters  selli.st  die  Sehenkung 
vollzogen  sei,  glauben  tcir  auf  diese  dem  Notar  GA  ganz  gelUufige  Wendung  kein  Geirirhl  i& 
legen  zu  dürfen.  Wir  nehmen  vielmehr  bei  D.  213  ähulieh  wie  in  dem  entsprechenden 
Fall  des  D.  83  Datierung  nach  der  Handlung  an,  und  wir  halten  es  daher  für  sehr 
wohl  möglich,  da.ss  die  Au.'<ferligung  der  Urkunde  erst  einige  Tage  .spfiter  erfolgt  i.st  und 
dass  damit  ihre  gros.>ienthcils  wörtliche  Ucbereinstimmung  mit  D.  218  zusammenhangt. 

{('.]  I  In  iiKiiiine  sanctao  i/t   iiulividxiao  triiiitatis.     Heinricus    diviiia    t'avoiito  elf-  20' 
nu'iitia    rcx.  Si    ecclcsianuii    dei    loca    alicuius    dnni    iii|crenient(i    sublimarc    vcl 

mclinraro  stiulucrinui.^,  n<il)is  iidstriijuc  rcpii  .»^tatni  id  prnfii'crc  ininiinc  diftidimus. 
C^iiapropter  oinniiiiu  Cliristi  iidcliimi  jircsciititiiii  scilicft  nv  tnturonim  ai^iiosrat  indiisiria, 
qualiter  nos  tliviui  ainori.«i  instinctu  pro  remedio  aiiinu;  imstn;  ae  scninris  nostri  vidclicet 
Uttonis  iiiiporatoris  dilccti^que  coniugis  no.stri,^  Cluiiiij^und«;  regiiu;  scu  |iai'cntmii  iio.-itro-  25 
mm  iif'c  iKiii  et  jiro  regni  nostri  statu  niona.sterio  üattis^poncnsi",  (juod  ibi  vocatur 
(Jbcrcnnuinester,  in  lionore  sancto  dei  genitricis  seniperque  virgini.'*  Marie  dedieato 
ipsa  die.  quo  illiid  per  nos  a  fundaniento  perfectuni  in  presentia  nostri  XV.  kal.  iiiai. 
consoerari  feeiniiis,  (piandani  nostri  iin'is  eurteni  nomine  Salalit  in  eoniitatii  KiintpiTti 
comitis  in  pago  Dnonoeligovve  euni  onniibus  suis  pcrtinentiis  seu  appi'iidieiis  villis  30 
vicis,  cum  familiis  uti-iusque  sexus  areis  ^difieiis  cainpis  pratis  paseuis  silvis  venationibus 
acpiis  a<|uanimve  deeursibus  piseationibiis  molendinis  exitibus  et  reditil)us  viis  vei  in- 
viis  quesitis  sive  inquirendis,  euni  onuiibus  qui;  quolibet  modo  diei  aut  noniinari 
poRHunt  utilitatibuK  per  bane  nostram  regalem  paginam  cidem  monasterio  ad  usuni  et 
stii)endia  sanctimonialium  inibi  deo  fannilantium  integre  eoncessimus''  af([ue  tradidinuis''  35 
et  de  nostro  iure  ac  dominio  in  eins  ins  et  dominium  oinnino  tranfundinms",  ea  qiiippe 
ratione  ut  abbatissa  Vviepnrg.  rpie  ininc  j)refato  monasterio  preesse  videfnr,  eique 
succedentes  abbatisse  de  eadem  proprietate  :»]  ii>mii  lanicn  monasterii  et  sanciiniuni- 
abum  ibidi'in  «ieo  scrvientinm  deliinc  lil)erani  lialMinit  poicst:item  (piie(piid''  eis  iilacucrit 
faciendi,  onniium  bominum  eontradietione  sive  inqitietudine  reinota.  Kt  ut  liee  nostr(,>  40 
donatinniK  neu  eonfiiinati<inis  auctorita»  stabüix  et  inconvuisa  omni  pcrmancat  ti'mpore, 
boc  preeeptum  inde  eonseriptum  manu  projiria  eorroborantes  atqne  eoniirmantes  sigilH 
nostri  inpressione  insigniri   iussimus. 

^  Signum   domni   Ili-inrici  (M.)  regis   invietissimi.   j] 
31S.    [Hioch)    B)  A       \>)  )ler  SrhluMK  flm  Woiim  auf  Unnur      c)  tmiMiVunuv  auf  liimm-      <i)  quicqd /l.  ift 


HEINRICH   H.     1010.  251 

i;i  (iiiiitlii'rius  cuu'oUarius   v'ur   Uiiillif;isi  arcliicappcUani  imtavit.   i-j  (SI.  2.) 

Data  X\'.  kal.  iiiai.   iiulicliiiiic  \11I,   aiiiio  iloiiiinic^^  incariiationis  iiiillrsiinn  X,   anno 
vero  (liinini   scmindi    llrinrid   rc^naulis  vill :    actiini  l\egenesburg;    felicitcr  amen. 

214. 

5  Heinrich  verleiht  dem  Kloster  Niedernburg  zu  Passau  seinen  Antheil  an  dem 
Zoll  daselbst  mit  dem  ganzen  böhmischen  Zoll,  ferner  den  Bann  über  den  auf 
dem  Gut  des  Klosters  errichteten  Fleischmarkt  mit  dem  Zoll,  endlich  die  Ge- 
richtsbarkeit und  alle  öffentlichen  Rechte  über  die  auf  dem  Gut  des  Klosters 
in  Passau  angesessenen  Freien  und  Knechte.  Regensburg  1010  April  19. 

10  Originaldiplom  im  k.  Beiclisarchiv  zu  Iliinchen   (A). 

Siipplem.   Briischiaiium    ed.  Xessel  112  cit.  —    Mon.  Boicn  28" ,  418   n°  264  aus  A.  — 
Böhmer  lieg.  1060.  —  Stumpf  Reg.  1530. 

Virf'a.'ist  und  geschnehen  von  EC,  der  das  Eschafokoll  nachgetragen  hat. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    divina   favente  clc- 

15  nientia   rex.  Si    aecclesiarum    dei    loca    alienins    doni    incremento    meliorare    ^   vel 

sulilimare  stndiierimus,  nobis  tarn  animae  ((uani  corpori  id  prof'uturum  esse  minime 
titubannis.  Quapropter  oniiiibu.s  Christi  presentibus  scilicet  ac  futuris  tidelibus  notum 
esse  voKimus,  qualiter  nos  diviui  amoris  instinctii  atque  ob  remedium  animae  nostrae 
parentumqne    nostrorum    nee    non    interventii    Chunignndae    dilectae    eoniugis    nostrae 

20  atque  Eilikae  carae  abbatissae  petitione  sibi  suaeqiie  abbatiae  in  honore  domini  sal- 
vatoris  nostri  ac  sanctae  genitrieis  suae  Mai'iae  dedicatae  atque"  in  Patauiensi  urbe 
coustructae  partem  thelonei,  quam  in  eadeni  videmur  eivitate  liabere,  cum  toto  tamen 
Boeniiensi  theloneo  eiusquo  utilitate  in  integrum  regali  potestate  concedinuis  et  corro- 
boramus.    Insuper  etiam''  bannum  niacelH  in  proprietate  eiusdem  monasterii  facti  cum 

sö  omni  theloneo  sibi  similiter  Uu'gimur;  ad  lioi'  qwxpie  districtum  vel  placitum  seu 
cunctam  publicam  f'unctionem  super  liberos  et  servos  in  prefatae  abbatiae  terra  resi- 
dentes in  eadem  scilicet  eivitate  sibi  simili  modo  donamus,  ea  quippe  ratione  ut 
nullns  dux  marchio  ejjiscopus  coraes  vicecomes  vel  aliqua  regni  nostri  magna  parvave 
persona  deinceps  se  inde    intromittere    absque    conseusu  et    voluutate    abbatissae  cius- 

30  dem  monasterii  ceterarumque  sororuni  inibi  deo  famulantium  audeat.  Si  quis  auteni, 
quod  absit,  contra  huius  nostrae  traditionis  paginam  et  iussum  aliquo""  ingenio  fecere 
temptaverit,  inimicus  dei  et  regis  ä  cunctis  habeatur  et  cum  Inda  Christi  traditore 
infernalibus  incendiis  enxciandus  tradatur.  Volumus  quoque  tirniiterque  iubemus,  ut 
prescripta  Eilika  seque  subsequentes  abbatissae  de  prenominata  nostra  donatione  eius- 

35  que  utilitate  dehinc  liberam  habeant  potestatem  quicquid  sibi  ad  utilitatem  tamen 
aecclesiae  placuerit  faciendi,  omnium  hominum  eontradictione  remota.  Et  ut  haec 
nostrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  omni  permaneat  tempore,  hoc  pre- 
ceptum   inde   conscriptum  manu   propria  corroborantes  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

p  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

40  ii  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  recognovit.  |     (St.  D.) 

Data   Xin.  kal.  mal.  indietione  viii.    anno    dominicae    incarnationis    millesinio  X, 
anno  vero  donini  Heinrici  secundi  regnantis  VIII;  actum''  Regenesburg;  feliciter  amen. 

214.    [Bresslau]      aj  dedicatae  atque  riel/eicht  auf  Rasur         b)  A  c)  uo  in  n'eltcicht  auf  liasur 

d)  icnter  actum  ein  d  als  Federprohe. 

32* 


252  KAISKKUUKrNDKN. 

215. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Niedembi(ri/  :ii  l'assoii  eine  ihm  durch  liichter- 
spruch  zugefallene  Besitzung  zu  Wiitdurf.  Pegvntihing  1010  April  19. 

Oi'iffinnldiphmi   im  k.  JifirhsniThii'  m  ^fiincllt'll  (A). 

(Honuayr)  Taschenbuch  3.  28  Exh:  —  Mo».  Boica  28",  420  ii"  265  aus  A.  —  Biihimr  i> 
Bcg.  1061.   —  Stumpf  Rtg.  löHl. 

Mit  Benulzumj  ron  D.  214   tvrfassl  uml  geschrifhen   roii   (lA. 

(C.)  I  In  noininc  sniictno  vt  indivitluac  triiiitntis.     Hcinrifiis    diviiia    iavciite  de- 
niontia  rcx.  Si  ecclcsins  doi  cisquc  t'aimilantes  iiliqiin  niuiierc  ^  ditavoriimis,  iicihis 

id  quam  niaxinic  iiroficerc   crediimis.     (^uaprojdcr    Diiiniuin  Christi    tidclimn    taiii    prc-  m 

scntiuni  (Jliain  i'utlironilll  liovcrit  Ullivfrsitas,  iimililcr  ims  ob  iliviiinin  ninorom  nostrci)  11  (• 
nninif  roniediiim  •  iicc  nun  iiitorvoii  t  ii  in  •  Kilikai"  diU'ctat'  iililmtissap  silii  su(m|iic  llKinastcriii 
in  lionorp  iluniini  snlvnt'iri»  ncistri   iir   sancta«'  frcnilncis  suac  Mariac  rDn^tru  c  t  <>  at<|Uo   in   l'atauiiMiso" 

civitate  ftinduto  oiiiiie  illud  prediuni,  quod  nostrij  rogi«j  potestati  secundum  iudicum 
iudii'iiini  et  luanifostationcni  Icgaliter  successit,  cum  omnibus  eius  pertincntiis  sive  i5 
appi'iulifiis,  situm  in  villa  Vvinidorf  in  cnniitatu  Adalberti  comitis  in  pago  vorn  Swcini- 
govvo  dicto.  per  lianc  nostram  preeeptaicni  paginaiii  eoneodimns  atque  hirgimur  et  de 
nostro  iure  ac  doniinio  in  eius  ins  et  duniiniuin  "ininino  trant'undinius",  en  unippe  rntiono  * 
iit  predieta  abijatissa  8c<iuo  subseipientes  aUbatissf  de  prenoniin  .1 1 '■  [inilio  ciiisciiic  iitilitat  i  li  11  s 
dcliinc  liliornni  Imlioaiit  iiotcstatmi  <|uio<|niil''  eis  »  pinciierit  faciendi,  oniniuin  lioiiiiniini  contradiitiune  so 
remotn.  Kt  lU  ln'C  nostry  donationis  auctoritas  stabilis  et  iueouvulsa  omni  permaneat  tonipoie.  hoc 
preceptum  indo  conscriptum  manu  proprin  corroborantes  sigillo  nostro  insigiiiri  iiissinius. 

I  Signum  domni  Heinriei  (M.)  regis  invictissiuii.  fi 

^  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcbicapinll.iiii   noiavii.  ii  iSI.  2.1 

Data  XIH.  kal.  mai.  indictione  VIII,  anno  dominicg  incarnationis  millesinio  X,  anmi  sr> 
vero  domni  Hi-inriei  scoundi  regnantis  viii:    aetuni  Hoj^'onesburc :    felieitrr  nnicn. 


21«. 

Heinrich   srhcnhl   dem    Kloster  Kiedernburg   zu  Passau   die    Orte  Aufhansen, 
Uuflioven  und  Irching.  Rcgenslmrq  Kilo  April  1!>. 

Abschrift    aus    dem    13.  Jh.    im    Xiedernburgcr  Copialbnch    f.  96    im    k.   lüichsarchiv    zu  so 
München   (Ii). 

Buchinger   Gesch.   von   Passau    1,  12(1  ril.    —     }fo„.    liuin,    M" .   2S.',  „"  116   hiik  B.   — 
Stumpf  Reg.  l^HU. 

Indem  die  Urkunde  bis  auf  den  gross  gedruckten  Theil  der  Dispositio  lediglich  Xach- 
bildung  von  IJ.  215  ist,  dieser  selbständige  Theil  aber  seiner  Fassung  nach  weder  dem  96 
GA  noch  einem  anderen  uns  bekannten  Kanzleibramten  mit  irgendwelcher  Sicherheit  bei- 
gelegt werden  kann,  entliehrt  die  Echtheit  von  IJ.  216  voller  Qeiclthr.  Doch  kann  wenigstens 
der  Umstand,  dass  in  DO.  II.  167"  und  in  den  DD.  Stumpf  lieg.  24.32  und  26:{H  dem 
Bisthum  Passau  eine  villa  UfhuHa  bestätigt  wird,  nicht  als  Zeugnis  gegen  die  Kchtheil 
unseres  I).   anfiefiihrl    werden.      Denn    das    in    letzlerem    genannte  Aufhausen    ist    das    am  t» 

215.    [UrcMlauj     »;  A  b)  cjuicud  A. 


HEINRICH  n.   lülO.  253 

l)iH  (BA.  Griesharh)  gelegene  und  zu  unterscheiden  von  zwei  im  Besitz  des  Bisthums  nach- 
weisbaren Orten  gleichen  Namens  an  der  Vils  im  BA.  Landau  und  an  der  Grossen  Laher 
im   BA.  Eegensburg. 

In    nomine    sanctc    et   individue    trinitatis.     Ileinriciis"  divina    favcnte    clemencia 

5   rex.  f<i   ecilesins  dei  eisque  faimilaiitcs  aliinm   munere  ditaveiiiinis,    nohls    iil    quam  maxinie  pro- 

ficere  fi-odimus.  (^iiapropter  omnium  Christi  fidelium  tarn  pi-osfiiKiiiiin  iinani  l'uturünim  luiverit  universitas, 
iliialitor  uos  iili  iliviiiiiin  ainiironi  iH)stiei|ue  aiiime  riMiiedium  nee  non  interventii  Heiice  dilecte  ab- 
batisse  sil)i  suoihk!  inonastcrio  in  honore  dumiiii  salvatoris  nostri  ae  sanete  {renitrieis  [sue]''  Marie 
constnicto   atquo    in  l'ataniensi    civitatc    i'undato    vilhlS    nostras    OufllOUSnn,    OufllOven,  Vrching 

1"  funi  (inniilins  eis  adiacentibus  cultis  et  incultis,  piscaciones  a(juaruni  prata  neniora 
pleno  iure  contidinuis  in  integrum  possidendas  et  de  nostro  iure  ae  dominio  in  eins  ins  et 
dominium  omnino  transfundinius,  ea  iini|)pe  racione  ut  i)redieta  abbatissa  seque  subseciuentes  abbatisse 
de  prenoniina  t  is  villis  e  a  r  u  nuiuc  utilitatibus  deliine  liberam  habeant  potestatom  quicquid  eis  pla- 
eucrit    faciendi,    omnium    hominuni    eontradictione    reraota.     Et    ut    liec    nostre    donacionis    auctoritas 

15  stabilis  et  incouvulsa  onnii  tempore  |)ermaneat,  hoc  preceptum  inde  conscriiitum  manu  (iropria  corrn- 
borantos  sipUo  nostro  insigniri  iussimus. 

Signum  domini  Heinrici  regis  invictissimi.    (M.) 

G\Titlierius  eancellarius  viee  AVilligisi  archicapellani  notavit. 

Data  XIII.  kal.  niaii  indicione  VIII,    anno  dominiee  incarnacionis  MX,    anno  vero 
20  dnniini  Heinrici  seeundi  regnantis  VIII;    actum  Regenesburch;    feliciter  amen. 

217. 

Heinrich  macht  dem  Kloster  Niedernburg  zu  Passau  eine  Schenkung,  wahr- 
scheinlich eines  Theils  des  Nordivolds.  Die  angegebenen  Grenzen  sind  un- 
verbürgt. Regenshurg  1010  April  —. 

25  ZJrkunde   in    Diplomfurm    aus   dem    Ende    des    11.  oder    dem   Anfang    des    12.  Jh.  im  k. 

Beichsarchiv  zu  München  (A). 

Hund  Metrop.   Salisb.  252  Reg.   mit  XIII.  kal.  maii.  —   (Hormayr)    Taschenbuch   3,  29 
Exir.  —  Buchinger  Gesch.  von  Passau  2,  498  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  421  n"  266 
aus  A  zu  April  28  =  ÜB.  des  Landes  ob  der  Enns  2,  75  n"  57.  —  Böhmer  Reg.  1062 
30  zu  April  28.  —  Stumpf  Reg.  1533  zu  April  (19). 

Wie  bereits  im  N.  Archiv  22,  178  f.  dargelegt  ist,  haben  wir  in  A  kein  Originaldiplom, 
sonder7i  nur  eine  Nachzeichnung  eines  solchen  vor  uns.  Die  verlorene  Vorlage  rührte  von 
der  Hand  des  bei  D.  198  erwähnten  Schreibers  her,  dem  auch  das  Dictat  entspricht.  Da 
dieser  sonst  mir  in  .solchen  Fällen  für  die  Kanzlei  gearbeitet  hat,  in  denen  ein  Literesse  des 

35  Abtes  Godehard  von  Niederaltaich  nachweisbar  oder  wahrscheinlich  ist,  so  ist  zu  vermuthen, 

da&f  Godehard  auch  Im  den  Verhandlungen,  welche  der  Ausstellung  der  Vorlage  von  D.  217 
vorangingen,  irgendwie  betheiligt  war,  und  es  ist  deshalb  icohl  glaublich,  da.ss  auch  die 
verlorene  Urkunde  eine  Schenkung  im.  Nordicald  betraf.  Denn  nachdem  im  J.  1008  der 
Eremit  Günther   von  Niederaltaich    aus   sein    Colonisationswerk   im    Nordwald   in  Angriff 

40  genommen  hatte,    konnte  es  leicht  zu  Auseinandersetzungen  darüber  zwischen  dem  Passauer 

Kloster  und  Niederaltaich  kommen,  deren  Ergebnis  dann  die  unter  Betheiligung  Godehards 
ericirkte  und  deshalb  von  einem  .seiner  Cleriker  verfasste  und  geschriebene  Vorlage  unserer 

216.    [Bresslau]     a)  ursprünglich  Hainricus,-  e  über  a  con  anderer  Hand  übergeschrieben        b)  fehlt 
in  B;  ergänzt  aus  D.  210. 


254  KAISI.  Ul-UKINDKN. 

Sinli:richnung  geiresni  ir/ltr.  Zweifeln  >rir  aho  hisowrif  auch  den  Inhalt  der  letaleren 
nieht  (III.  .«»  ist  damit  natürlich  noeh  nieht  genagt,  dass  die  Schenkung  rani  J.  lOlO  genau 
den  Umfang  gehabt  habe,  den  die  Xachzeiehnitng  ihr  zuu-eisl.  und  dass  aho  der  durch 
D.  '317  verbriefte  liexitz  in  diesen  Grenzen  auf  eine  Schenkung  Heinrichs  zurückgehe. 
Denn  dass  an  dem  Tcrt  der  Vurlage  Veränderungen  rorgenoniwen  sind,  beweist  die,  irie  t> 
schon  Hirsch  Jahrb.  '2,  'J46  geseheti  hat,  für  die.ie  Zeit  unmligliche  Interrention  ciiws  tiiix 
Hozilinus,  im  dem  wir  mit  Riezler  Gesch.  Baitms  I,  U?  K.  1  nur  den  Herzog  Heinrich 
ron  Baiern  erkennen  können.  Diesnt  würde  so  kurze  Zeit  nach  seinem  Sturze  auch  ein 
nicht  der  Kanzlei  angehörender  Schreiber  gewi'is  nicht  als  dilectissinius  dvix  bezeichnet 
haben,  selb-sl  wenn  er  früher  an  den  Verhandlungen  über  diese  Angelegenheil  beiheiligt  ge-  lo 
Wesen  wäre.  Indem  wir  deshalb  die  Worte  ducis  Hozilini  als  unecht  betrachten,  rer- 
muthen  wir,  da.'ts  an  dieser  Stelle  ein  anderer  Inlerrenient  genannt  war:  ricileicht  war 
es  eben  Godehard.  so  dass  lediglich  al)batis  Godeliardi  statt  der  zwei  verworfenen  Worte 
einzusetzen  wäre:  das  Prädieat  dilcctissimus  gab  derselbe  Schreiber  diesem  Abte  .schon 
in  D.  198.  Später  mochte  man  in  Passau  Interesse  daran  haben,  die  Verleihung  als  i5 
unter  Zustimmung  des  Herzogs  erfolgt  darzustellen.  —  Weshalb  wir  das  Tagesdalum  nicht 
aufl/isen.  i.it  im   \.  Archiv  a.  a.  0.  au.feinander  gesetzt. 

(C.)  I  In  nuuiinc  saiictao  vt  individuai'    triiiitatis.     Ileinricus    divina    favente  cle- 
moiH'ia   rox.  Si   (|iiiil  nos  aorflesias  tloi  vel  in   cisdeni  scrvicntcs  de   nostris  ditarc 

studuoriinus.    ihmouI    dul)ii)    ininaiTesfibilc    prciniuin    ^    in    t'iituro    eaiiosiscrc    ci-rdiiims.  20 
Qua    de    re     cunctis    Hdclibiis    nustris    presentibus    seilicot    atque    futuris    luituiii    cssr 
voluiuus,  qualitcr  nos  aeterno  vit^'  desidcrio  iiiHaniniati  tani  pro  renicdin  aniui«;  nostrac 
quam  parontuni  nostrorum  noc  non  et  intervontu  dilecty  contectalis  nostri,'  Cluini<;undi; 
et  Hdeli  rogatu  dilcctissinii  <  ducis  llezilini  >  et  devote  obsequio  Eiliko  oidoni  aocrlcsii; 
sanet^  dei  genitricis  Marie,    eui    ipsa    preesse    videtur,    in    iisuni    sanetinmnialinin   iuilii  s.'i 
deo    fanndantiuin    portiimeni    .silvi;    (pu;    voc-atur  Nortuualt    in    eoniitatn  Adalbenmis    - 
in  longiludini'  a  fi)ntc  Huniinis  quod  dieitur  Il/.isa  .-^ursuni  usquo  ad  toniiimini  prcdieti; 
silv^,  qui  separat  duas  terras  Baioariani  vid(>lic'ct  et  lioeniiani,  i't   ita  u>(pu'  ad  tontcni 
Huvii  qui  dicitur  Kotala.    in    latitudine  vero    jior  decursns    eorundeni    tiiuiiiimni  seilicet 
Ibsise  et  liütile  u.sque  ad  tluviuni  I)anubii   — ,    ipiietjuid  ciusdem    .silve    Wia    tinibus    in-  .w 
clusuin  est,  per  hanc  regalis  preeepti  nostri  paginani  coiieedimus  atque  larginuir.  i-uni 
Omnibus  appendicii.s  ad  eosdeni  terminos  pertinentibus    areis   aedifieiis    terris    eultis  et 
ineultis    et    pratis    pascuis    aquis    aquarunive"  doeursibus    niolendinis    piscationibiis   vo- 
nationibus  silvis  exstirpatis  vel   adbue  stirpandiis  sou  cum  oninibiis  qui;  dici   vi'I  nnnii- 
nari  possunt  utensilibus,  et  de*"  nostro  iure  ac  dominin  in  eins  ins  ac  doniiniuni  onmiiii)  35 
transiundimus.    oa    qiiippc    racionc    iit    ]ii'i'dicta    abbatissa    suicjuc    succcssorcs    cxindc 
liberam  babcani    potcstatcm  tenendi  connnutandi   vel   iiuicijuid  eis  in  usuni  predii-tarui  i 
soronim    agerc    libuerit.      Et    ut    h^c    nostr^    donationis    auctoritas,    nnniiinii    honiinuifi 
contradictione  rcniotu,    stabilis    et  tirma  constet,    baue    cartam    ex   nostra  iussionc  con- 
scriptani    ac    tirmatnni    projn'ia    manu    signaviinns.     Si    quis    autcni,    quod    absit.    baue  m 
tradicioiiciii   viobirc  ;(Mt   ininucre   jiri-sumat.  aetcrnas   pc_n;is  cum   luibi   tradittn-c   bial. 

I  Signum   domiii    iliinrici   regis  (M.)  invictissinii.  ^ 

^  GuntlieriuK  cancelbiriiis  vice  Uuilligisi   aichicappclbini   n-cognovi.  H  iSI.i' 

])ata  IUI.  kal.  maii    indictione  VIII,''   anno    donilnicai'    iiicarii.-itioiiis    niillcsimo  X, 
anno  vcro  domni  ITeinrici  sccundi  regnantis  viii:    actum   Ifi'gi'ucsburc.  4;) 

äl*.    ^Hrfsulaii]     a)  «'(Uiirumvc  auf  Hamir  b)  utcnHililuH  i't  ile  auf  Hiihiic  i;)  ilritie   llriich- 

tlOcke  einfs  Sirgtl»,    deitiien  Ectttheil   «ich    nicht    l/rnlinitncn    Ii'IhkI         di  Xarhlriii/iing  ilt«  Tfii/m- 
dalum*  und  der  Indictitm  rermochlen  wir  nicht  ftulzuKtellen,  rgl.  \,  Archiv  T.i,  17!)  X.  H. 


HEINRICH   ir.     1010.  255 

218. 

Heinrich   schenkt   der   bischöflichen   Kirche    zu  Bamberg   eine   ihm    von   dem 
Markgrafen  Bernhard  abgetretene  Besitzung  zu  Schierstedt. 

Bamberg  lOlO  April  28. 

6  Originaldiplom   im  k.  ReichsarcMv  zu  München  (A). 

Heybo'ger  Ichnograpkia  Bahenh.  1,  92  unvollständig  aus  A.  —  Oesterreicher  Neue  Beitr. 
4,  84  n"  1  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  423  n"  267  aus  A  =  Heinemann  CD.  Anhalt. 
1,  77  71°  99.  —  Böhmer  Reg.  1063.  —  Stumpf  Reg.  1334. 

Verfa.fst    und   geschrieben    von  GA;    vgl.  die  Vorbemerkung    zu   D.  213.  —  Von   Udalrich 
10  von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen    und   so    in    seine  Sammlung   aufgenommen. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctiie  et  indivicUuic  tiinitatis.  Heiiiricus  divina  fovente  de- 
mentia i'cx.  Si  ecc'le.siaram  dei  loca  alicuius  doni  inercuiento  p  siibliinare  vel 
meliorare  stiulucriinus,  nobis  nostrique  regni  statui  id  proficere  niiniiue  diffidimns. 
Quapropter  omniuni  Christi  fidelium  presontium  scilicet  ac  futuroriim  agnoscat  iiidustria, 

15  qualiter  nos  divini  amoris  iustiuctu  pro  remedio  anime  nostr^  seu  parontum  nostrorum  ol) 
intervcntum  et  petitionem  Ebei'hardi  sanetae  Baiienbergensis  ecclesiae  episcopi  sibi 
suoque  monasterio  in  honore  sanetae  Mariae  semper  virginis  et  saneti  Petri  apostolorum 
princijiis  sanctonimqne  martyrum  Georgii  et  Kyliani  consecrato  tale  predium,  quäle 
lU'rnhardus  marchio  nobis    logali  traditionc    dedit,    in  Scerstedde    in    comitatu  Geronis 

20  in  pagis  Svvaua  et  Hassega  cum  omnibus  eins  appenditiis,  cum  fivmilia  utriusque 
scxus  areis  aedificiis  campis  pratis  pascuis-*^  silvis  venationibus  aquis  aquarumve  dc- 
cursibus  piscationibus  molendinis  exitibus  et  reditibus  quesitis  seu  inquirendis  sive 
cum  Omnibus  que  quolibet  modo*"  diei  aut  scribi  possunt  utilitatibus  per  hanc  nostram 
pagiuam  potenti  mami  concessinms  atque  tradidimus    et  de  nostro  iure  ac  dominio  in 

26  eius  ius  ac  dominium  omnino  transfudimus,  eo  videlicet  rationis  tenore  xit  iam  dictae 
ecclesiae  episcopus  suique  successores  de  prenominato  predio  potestatem  habeant  ex- 
inde  quicquid  eis  placucrit  faciendi  ad  utilitatem  prefate  ecclesiae,  omnium  hominum 
contradictione  sive  inquietudine  reniota.  Et  ut  haec  nostrg  tradititiouis  "^  seu  con- 
tirmationis  auctoi'itas  stabilis  et  inconvulsa    omni    permaneat   tempore,    hoc    preceptum 

30  inde  conscriptum  manu  propria  corroborantes  atque  confirmantes  sigilli  nostri  inpressionc 
insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  ITeinrici  (M.)  regis  invictissimi.  \\ 

'^  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  notavit.  |  (SI.  2.) 

Data  IUI.  kal.  mai.  indictione  VIII,  anno  dominico  incarnationis  millesiino  X,  anno 
35  vero  donnii  secundi  Heinrici  regnantis  VIII;    actum  Bavenberg;    feliciter  amen. 


219. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  das  Qut  Theres. 

Mainz  1010  Juni  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

40  218.    [Bresslau]     a)  a  corr.  aus  i         b)  quolibet  und  modo  durch  einen  Bogen  verbunden,  wohl  von 

GA        c)  A. 


256  KAISKIIIKK  INDEX. 

Hrijbrrger  Ichnographia  Hubtiih.  I.  iKi  inivnlluliiiKliii  aus  A.  —  (.Heyherger)  Lamhshuhäl , 
prob,  m"  70  aus  A  =  VssiTnian»  Ep.  Wiinh.,  prob.  16  n"  16,  =  l'ssvrmann  Kp.  liaiiih., 
prob.  20  n'  16.  —  ifon.  Boica  äS",  -iäö  n°  368  aus  A.  —   Oinlareichtr  Deiikiriirdighrite» 

•J.  i.5.^  H-  3  aus  A.  —   li/ihmn-  lifg.  1061.  —  Stumpf  Reg.  l.'iSS. 

Geschrid>eH  von  GA.     Detn  Dirtal  liegt  fiur  dtr  illteren  Bamhergcr  Urkunden  zu  Grunde:  t, 
wir   haheti    durch    den  Druck   die  Uehereinstinimung    mit  D.  167,    das    am  v/ich.iten  stellt, 
herenrgehubett.      Die    von    diesem    al>u-eichenden    Wendungen    des    D.  219    entsprechen    fa.il 
sämmtlich  den  Gewohnheiten  des  Ba.  III,  so  d(Uis  man  zuniich.'it  meinen  könnte,  dass  D.  219 
aus  dem   von    Ba.  III  mundierten   D.  220  abgeschrietien   u-ilre,    zumal  da  .tich   uns  dem   ge- 
meinsamen   Fehler    in    der    Becognilionszeile    ergieht,    da.ts    beide    Stücke    in    unmillclliarem  lo 
Zusammenhang  .itehen.     Dennoch    ist  eine  solche  Annahme  ausge.ichlossen ;   die    hei  D.  220 
Note  d    verzeichnete  Correctur    und   das    fehlerhafte   situm   (S.  257  Z.  18)  lieireisen    viel- 
mehr, dass  D.  219  die  Vorlage  von  D.  220  gewesen  ist,    während    der    fehlerhafte  Plural 
ooruiii    iH   D.  219   (S.  256  Z.  28)    nicht    für   die   umgekehrte   Annahme   geltend  gemacht 
werden  darf,   da  das  Versehen  sehr  wohl  durch   die  vorangehende  Nennung  zweier  Namen  i'i 
für  densrlln^n   Ort  veranlasst  n-orden  .tein  kann.      Ob    nun    aber  (^A   für  das  D.  219  eine 
andere  uns  verlorene   Urkunde  des  Ba.  III.  mit  Aenderung  der  Pnimulgulionsformel,  oder 
ob  er  ein   Concept  desselben    benutzt    hat,    lH.<isf    sich    nicht    cntscheideti.  —  Zur  Datierung 
vgl.  N.  Archiv  22,  168. 

(C'.i    §    In    nomine    s;uictap    et    individuae    trinitatis.      Ilcinrii-us    divina    dnlinaiilc  so 
Providentia  rcx.  Notuni  sit  omnibus  Christi  Hdolihus  ])resontibus  seiliect  ^  ae  t'uturi.s, 

•|iiia,  posKiiiam    noK  divina  ins])irante  pratia    et    Hinnann    auctorante    potentia   oniiiiiinii|ui' 
nostri  tidoliuni   in  inediuni  consulente  concordi  sentia"  nostr^  projjrietatis   locum   Ifaiicnlicrc 
dictum  in  scdcm  et   culmen   cpiscopatiis  •  provcximiis,    eonsensu   et   petitione   nobis   dilectissim(^ 
conitipis  CunifTundae    vidclicet   reginae    quoddajii    predium,    quod    a    nio<lernis  Tarcisa  S5 
ab    anti(pii<iribus    vero    Sintlierishüsun    est   nuncuiiatnni,    in   papci  Volefelt    i't   in   comitat» 

Tietmari  romitis  sitnm  ad  i'andrni  snpra  dictani  ppiscnpaloin  sedeni  I{aiirnl>i'i'<'  *  <'niii  niniiilnis 
cor  lim''  ap  ptTtinentii«  »,  videlicet  villi»  vicis  ycclo.siis  capellis  servi»  et  ancillis  areis  ediliciis  tciri» 
calti«  et  inciiltis  vii.s  iiiviis  exitilm»  et  rcditilius  ipiesitis  vel  inrguirendis  silvis  sag'ini»  renationilms 
aqui«  pincationibiiK  niolis  molendinis  rebus  mobilihiis  et  immobilibii.s  ac  eoteris  omniiiiis  quae  rite  an 
»eribi  aut  appelinri  poxsiint  c|UoqMolibct  modo''  utilitntibus,  bar  nostr^  auctoritati»  preeeptnii  papna, 
proiit  firiniiiii  poimuinii.s,  donamns  atque,  omninni  ecuitradictinne  reniota,  proprietaniiis,  precipientes  • 
ilt  in  deo  dilectii»  nobis  «epe  ilietae  sedis  ICberbardiis  prnnus  episeopiis  libeiani  debine  balieat  iiote- 
Htatem  saiciue  siicccsgoreft  idcm*'  Sllpra  die  tum  |)redilini  einii  unmibiis  suis''  appcndiciis  tcnendi 
posüidendi  neu  qiiiequid  sibi  libeat  miidis  <iiiinlbns  in  UHuni  episeopatus  inde  faciendi.  Si  qiiis  ifrilur,  86 
qu«d  nbsit,  buiuii  noittrf  donatinnis  niuniKecntiani  de.struerc  seu  violare  presu  m  i  t '^,  in  die-  inilicii 
curnm  oculia  dei  tormcnto  inexlinpuibili  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  bacc  noatra  traditio  •  perpetualitir 
in%'i»labiliK  permancat,  bnnc  eartani  inde  ennscriptani  ni.'iiiu  prupria  ndiorantes  »ifj'illi  nostri  iiiiprcisione 
insi(.'niri  iussimn«. 

E  Signum  doinni  seciinili    Ilcinrii-i   i.M.)  rcgi.-<  invicfissinii.  'f\  m 

^  fiuntlicrius   c-anecllarius    viec   viee'  Uiiillifjisi   arcliic.i|i|i(llani   notftvi.   ^  CSI.  2.i 

Data   kal.   iiinii    indirtinni'  VIII.    anno    dnniinici;    incaniationis    niillcsiinn   .\ ,    anno 
vero  doinni   heeiindi    Ileinriei    ri-gnantis'''  VIII:    acluiii    M<i;.'oiitic:    rcli<Mtcr  amen. 

SI9«    [Brcwlsu       a)  A   für  sententin         b)  i-n^,    mil  il/>rr/liiKtiigrni   Alihiirzungii:eirhrn,  A         c)  ipio- 

•|Uolibct  und  modo  durch  einen  Uogen  rrrlninden,  rijl.  I).  'JIH  S.  b        d)  i  auf  liasur       e)  am  U 
zweiten  t  Hamr         f)A         g)  i  über  der  Xeile  narhgiirntien. 


HEINRICH  II.     1010.  257 

220. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  die  Güter  Eichenhausen 
und  Streu.  Mainz  1010  Juni  1. 

OriginaldiphnH   im  k.  Beichsarchiv  zu  München   (A). 

6  Heybergir    Ichnoyraphia    Bahenh.   1,  94    unvollständig    aus   A.    —   Mon.   Boica   28°,  427 

ii"  31)9    aus  A.    —    Oesterreicher    Gesch.    von    Banz,    VrknndensammL   8  n"  1  aus  A.  — 
Dohcnecker  Reg.  622.  —  Böhmer  Reg.  1065.  —  Stumpf  Reg.  1536. 

Auf  einem  durch  Yorausfertigung  der  Signumzeile  von   ihm   selbst  hergeHchteten  Blanquet 
von  Ba.  HI  immittdhar  nach  D.  219  geschrieben;  vgl.  die  Vorbemm~kung  zu  jenem  D.  — 
10  Ton   Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen    und   so    in    seine  Sammlung 

aufgenommen.    —   Zur  Deutung    der    Ortsnamen    vgl.  Dobenecker  a.  a.  0.,  zur  Datierung 
N.  Archiv  22,  16S. 

(C.)  I  IiKiiiiine''  s.inctac  et  iiulividiiae  triuitatis.  Heinricus  clei  gratia  rex.  Notum 
Sit  Omnibus  Christi  fidolibus  presontibus  sciücet  <\e  futuris,   (juia,  postquani  nos  diviiia  iiispirante  gratia 

16  et  ^  Küinaiia  auctorante  poteutia  omniiiincnie  nostri  fidelium  hi  medium  consulentc  foncordi  sententia'' 
nostrae  ]iroprietatis  locum  Uabenberc  dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  proveximus,  consensii'^ 
et  petitione  nobis  dilectissimae  eoniug-is  Cunio^undae  videlicet  reginae  QUO  pre  d  i  a  IliglllinllU.S.a  et 
Strewe  in  pägo  Gräpfelt  et  in  comitatu  Gebehardi  comitis  situm"  ad  eandem  supra  dictam  epi- 
scopalcm  sedem  Babeubere   cum    omnibus  eorum    appeilultllS,    videlicet  villis  vicis  aecciesiis  cappellis 

20  servis  et  ancillis  areis  aedifieiis  terris  cultis  et  incultis  viis  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  vel 
imiuirendis  silvis  saginis  veuationibus  aquis  piscationibus  molis  molendinis  rebus  mobilibus  et  in- 
mobilibus  ac  ceteris  omnibus  qu^  rite  scribi  aut  appellari  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibus,  liac 
nostrae  auctoritatis  ])receptali  pagina,  prout  firmius  possumus,  donamus  absque  oinnium  contra- 
dictione  proprietamus,  precipientes,    ut  in  deo  dilectus  nobis  sepe  dietae  sedis  Eberhardus  jirimus  epi- 

S5  scopus  liberam  dehinc  habeat  potestatem  suique  successores  eadem  supra  dicta  predia  cum  omnibus 
eoruiu  appenditiis  tenendi  possidendi  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  omnibus  in  usum  episcopatus 
inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  huius  nostrae  donationis  mnnificentiam  destruere  seu  violare 
presumit^,  in  die  iudicii  coram  oculis  dei  tormento  inextinguibili  luat.  Quod  ne  fiat,  sed  haec  nostra 
traditio  perpetualiter  inviolabilis  permaneat,    lianc   cartam    inde    conscriptam    manu    propria    roborantes 

30  sigilii  nostri  impressione  insigniri  iussimus. 

I  Guntherius"  cancellarius  vice  vice'  Uuilligisi  archicappellani  notavi.  ^ 

^  Signum  dimini  .secundi  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi."  |  (SI.  2.) 

Data  kal.  iuiiii  iiidictione  VIII,  anno  dominicae  incarnationis  MX,  anno  vero  domni 
secundi  Heinrici  regnantis  VIII;    actum  Magontiae;    feliciter  amen. 

221. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Merseburg  zivei  liörige  Familien 
von  jedem  Königshofe  in  Sachsen  und  lliüringen  und  die  Hörige  Ezeka. 

Merseburg  1010  Juli  28. 
Originaldiplom   im  Domstiftsarchiv  zu  Merseburg  (A). 

40  220.    [Bresslau]     a)  A       h)  das  erste  n  über  der  Zeile  nachgetragen       c)  u  scheint  erst  nachträf/lich 

eingefügt  zu  sein  d)  aus  atqiie  durch  Rasur  und  Correctiir  verbessert,  als  Ba.  III  bemerkte, 
dass  er  hinter  contradietione  rersehentlich  remota  ausgelassen  hatte  e)  die  Recngnition  (hier 
wie  in  mehreren  anderen  DD.  des  Ba.  III)  über  der  vorausgefertigten  Signumzeile,  in  der  das 
M.  wohl  zu  allererst  geschrieben  war         f)  Ä,  vgl.  D.  '^19. 

Kaiserurkunden  III.  33 


258  K  Aisi:  i;ri!Kr  n  i>i;  n. 

Thirlmar  ed.  Eriiurriiis  S4  und  <</.  Kiir:r   liK'  eil.  —   //<-/<;•  Zrilsrhi:  I,  UiO  11"  S  aus  .1 
=   SchtifW  Saihse)irhroiiik  Ü,  17.   —  Dobeiurker  lieg.  6'JH.  —  Sliinipf  liei].  loHS. 

Verfiisst    iiiul   yrschrielH-n    von    GA.    —    Für   den    Gehraueh    der    KoKeiiatiieii    hi    Kiiiiif/s- 
urknndm  sind  die  in  X.  a   verzeichneten   Correclitren  zu  hedclilen. 

(C.)  ^   In  nmiiiiH'  sniictai'  ot  iiidividuac  trinilatis.     llciiirioiis  diviiia  cinliiiaiitc  [irn-  5 
vidi'iitin  rox.  Si   oci-lcsiaruin  dci  Kii'a  aliriiiiis  doiii  ^i'.uTonu'iitd  iiiflinrari'   vcl   ditarc 

studui'riinus.  ludiis  iiiislri<|U('  n-j;iii  statui  id  iinitii'crc  iniiiiinc  dii'Hdiinns.  (.^napniiitcr 
oiiiiiiiini  t'liristi  tidcliuiii  prosciitiimi  si-ilii-ct  ac  l'utuniriim  mivcril  |iii|diislria,  i|iialitiT 
nos  diviiii  aumris  iii»itinctu  |iri>  niiicdi"  aiiiinac  iiDstri;  scu  parciitmii  iinsironiiii  nl) 
interviMituiii  etiaui  et  |K>titiiiii)'iii  Tliii-tinari"  Morscljurgcnsis  cjiisoopi  sibi  siidiiuo  um-  10 
nasterio  in  honore  sani-ti  Laurcntii  niartvris  fuiistructo  duas  faniilia.-<''  i-uni  onniibiis 
suis  acqui.siüonihus  de  unatjuaqiio  nostra  regia  ciirte,  quas''  in  Saxonia  et  Turiuf^ia 
habere  videbaniur.  insuper  etiam  quandani  nostri  iuris  aneiliani  E/.eka''  vocatani  euni 
suis  filiis  et  tilialuis  eidcni  Thietmaro"  episenpa  suac(|Uo  ]>rolatae  oeclcsiac  per  lianc 
nostrani  rejraU-ni  jintcntiani  eonecssinuis  alqiic  tradidiniiis  et  de  nostro  iure  ac  doniinio  ift 
in  eins  ins  et  dnnnnium  unininu  transniisinuis,  eo  videlicct  raliunis  temn-c  ut  iircdictiis 
Thiftnianis''  episeiquis  siiique  sueeessores  de  pn'noniinatis  iiianeij)iis  corunuiiu'  pcistci'i- 
tatibus  dehinc  liberaui  habeant  ixitestatem  (juiequid  eis  placuerit  faeicndi  ad  i'nriini 
taincn  ecelesiae  utilitateu),  onuiiiim  videlicet  lioniinuni  eontradietione  reniota.  F.i  11t 
haec  nostrae  traditionis  auetoritas  stabilis  et  inconvidsa  onin[i]  permaneat  tenq)ore,  so 
hoc  preeeptuni  indc  conseriptiiin  mann  propria  eurrnborantcs  atquc  confirnianfcs  si;.'illi) 
nostro  insijxniri   iussiinus. 

I  Signiun  donini  Heinrici  (SI.)  regis  invictissimi.  | 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  arcdiicappellani  notavit.  ^  (SI.  2.) 

Data  V.  kal.  ang.  indictione  VIII.  anno  doniinice  incarnationis  niillesinio  X,   |ainiJo  s5 
vero  donini  seeiindi    Heinrici   regnantis  Villi ;    actum   Merseijurg;    feliciter  amen. 


222. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  des  h.  Johannes  in  Magdeburg  die  Hörige 
Mazzeka  zu   Wii-la.  Prose  1010  Augii.sl  Iß. 

Origiualdiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin  (A).  30 

Hafer  Zeitschr.  2,  141  n"  36  aus  A  mit  a.  regii.  XIV  =  Srhfifer  Sach.ienchronik  l\  19.  — 
Holstein  VB.  rf«  Klosters  Berge  8  n"  12  aus  A.   —   Stumpf  Reg.  1.139. 

Verfasst  und  geschrieben   von   GA. 

(C.)  I  In    noniin«'    sanetae"    et    individuae    trinitatis.      Ileinrieus    divina    urdiiiante 
Providentia    re[x].  Notuni    «it    onniibus    nustris    g    tidclibiis    presentilius    .-«cilicet    ac  :i'' 

fiituris,  qualiter  nos  divini  nnioris  instinetu  pro  rcmedio  aniniae  nostrae  atqne  inter- 
vcntu  ae  petitione  Sigifridi  abl)atis  sibi  ac  suo  inonasterio  in  bonore  saneti  bdiannis 
bapti!<tae  eonseerato  (pi.-mdam    ancillam    nomine   Mazzeka    cum    suis  lilüs  et   fili.'dins  in 

221«    [Brcwlau]      a)   Tliiftmari,    TliicliiiiirK,    Tliictiiinriii*    rorr.   uhk   Tliiumoiii».    'Diiciiioni,    Tliii-ino 

r»)  «»  fiimilia»!  auf  UuKur;    nln»  uar  iirKprihif/licti  irohl  fliio  oder  <liiri»  iieiiclirielifn,    irnroiif  ein  40 
andtrff  H'orl  fiitglf        c)  »  nuf  Uaiiur;    ursiirilni/lirli   war  rielleiclit  (iiiniii  gcHchrieben        i\)  iJer 
Xamr  nettfinl  in  dafür  gtlannrnr  Lilck-n  miclit/rtrar/nt  zu  nein. 

232«   (BrowlBu)     aj  das  AtihlrzuHf/tizeichen  über  Bpae  jetzt  rerxclnrii tuten 


II  EIN  i;  ICH   II.     III  Hl.  259 

villii  Vvcrcia  dit-ta  in  t'diriitatu  \'iüi.-(iiiis  coinitis,  i|iiaiii  .anteccssor  iio.stcr''  ilivar  nicmnriae 
Otto  videlicet  iinperator  augii.stus  antca  ad  idoni  nionastorium  tradidit.  nunc  nitd  nos 
per  liaiic  nostram  rt'galein  nc  prf'c'üptah'iii  pagiiiam  iirniit^r  doiiando  corroljoranni.s  et 
coutirnianms    et    de    nostm    iuri'    ;iv    diiniiiiio    in    eiu.s    ins''  et  doiiiiniimi   omnino  traiis- 

5  f'iindinius,  ca  vidt'liert  rationi'  iit  prcfatus  abhas  siiique  successores  preseriptu  nKniasti-rio 
pri'sidrntfs  de  prcdicta  ancilla  suacpie  jio.^tcritati'  deliiuc  liberam  liabcaiit  pntestatcm 
(jui('(piid  eis  placucrit  faciendi  ad  ctirum  utilitatein  ccclesiae,  oiniiium''  vidolicct  in- 
quietiidine  renmta.  Va  \it  li.icc  nustrae  donatimiis  seil  eonfirmatioiiis  auctoritas  stabilis 
et    inconvulsa    omni    pcrn)a|ncat    teniporje'',    boc    preeeptiun    indc^    coiiseri|ptuni    manu 

10  propria  corrol)orantes   [atjque   eoiif|iniiaiites  sigiUo  nostro  iu]s|igui]ri''   iussiinus. 

I  Signum  domni  H[eiiirici|   (M.)"  regis  iuvictisslmi.  | 

§  Giintberiiis  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  nutavit.  y  (SI.  2.) 

Datum  X\"II.  kai.  septcmb.  indictione  A'III,  amio  dominicae  incarnationis  millesimo 
[x] ',  anno  vero  (bimni   s[ecund]i  Heinrici  regnantis  Villi;   actum   Frosa:   l'cliciter  amen. 


15  HO, 

Heinrich  nimmt  die  bischöfliche  Kirche  zu  Brandenburg  in  seinen  Schutz  und 
verleiht  dem  Bischof  Wigo  und  seinen  Nachfolgern  dieselbe  Freiheit  in  der 
Wahl  der  Vögte,  loelche  die  sächsischen  Bischöfe  haben,  sowie  das  freie  Ver- 
fügungsrecht über  die  Zehnten  des  Bisthums.  Oschersleben  lOin  Ocfober  27. 

20  Originaldiploni   im  Domstiftsarchiv  zu  Brnndenhurg  (A). 

Eckhart  Hist.  (jen.  Saxon.  131  n"  3  aus  A.  —  BuchJwltz  Versuch  einer  Bravdenh.  Gesch. 
1,  409  n"  6  ex  collect.  Gundling.  mit  ind.  VII  u7id  a.  regn.  octavo.  —  Gercken  Stiftshist. 
von  Brandenburg  339  n"  3  aus  A.  —  Ei  edel  CD.  Brandenb.  I,  8,  100  n°  10  aus  A.  — 
Bresslau  DD.  cenlum  3d  n"  23  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1066.  —  Stumpf  Beg.  15-10. 

25  Verfasst  und  geschrieben  von   GA. 

(C.)  j;i  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinriciis  divina  favente  de- 
mentia rex.  Divinae  bonitatis  clemontia.  qiiae  nos  ad  culmen  p  regiae  maiestatis 
evexit,  ad  hoc  nos  regnare  voluit,  ut  subiectoriim  nobis  populoriim  ciiram  maxime- 
que    sacerdotum    Christi    congriia    dispensatione    adhibeamus,    quoriim    orationibus    et 

30  terrena  credimiis  felicitate  cumulari  et  eternam  quoque  beatitudinem  promereri.  Haec 
quidem  nos  soUicita  consideratione  pensantes  digniim  diicimus  et  sahitiferum  iudicamiis^ 
ccclesias  dei  siib  nosti'o  regimine  po.sitas  ac  presertiiu  eas,  quae  ab  iniquis  hominibus 
opprimiintur,  siib  nostrae  tuicionis  munimine  defendendas  siiscipere  et  eariim  paupertati 
regali  munificentia    siibvenire.     Proinde    omnium    hdeliiim    nostronim    jjateat    Industrie, 

35  qualiter  nos    pro    dei    amore    nostreque    anime  rcmedio   eeclesiam  lirandebiirgensem  in 

honore  beatissimi  Petri  apostolorum   principis  t'undatam  siib   nostri   mundibiirdii  defen- 

sione  suseepimus,  eoncedentes  ciiisdem  eeclesie  episcopo  Wigoni  snisque  successoribus, 

ut  habeant  candein  Hbertatem,    quam    episcopi  Saxonici    habent,    videlicet   in  eligendo 

•  advocatos    in   toto    siio    episcopatu ,    jjroiit    eis    oportunum    fuerit ,    habeantque    liberam 

*0  222.   b)  über  der  Zeile  nachgetragen        c)  omiü,   ohne  Abkürzungszeichen  über  om,  A        d)  die  Er- 

gänzungen nach  D.  '221         e)    vom   M.  mir   noch    ein    kleiner  Theil   erhalten         f)   der   untere 
Theil  des  X  und  das  übergeschriebene  mo  noch  erhalten. 
223.   [Bloch]     a)  der  letzte  Strich  des  m  und  der  Anfang  der  Ligatur  us  auf  Ifasur 

33* 


260  KAISERURKUNDKN. 

iucultatein  de  dccimis  sui  episcopatus,  in  provincia  scilicet  Hi'vcldon  et  in  aliis  j)ro- 
vinciis  uliicuiuque  parrochia  oiiisdoni  opiscopatus  est,  sicut  sui  antocessoros  tcnucnuit. 
faciendi  ad  utilitatcni  supra  dictae  ecclesi«;  «juicquid  vohioiiiit.  oinniiini''  lioniinum  regni 
uostri  contradictione  reniota.  Prceipiontot«  itaquc  iiil)('inus ,  ut  nulius  ilux  ninreliio 
coiues  vieecoines  vel  aliqnis  roi  publioi;  i'xat'tor  pivt'aliini  cpiscupmn  aut  suos  succi's-  5 
sores  de  snpra  scriptis  oninibus  divestire  inquietarc  vi-l  nmlcstarc  prcsuniat.  Kt  ut 
haec  nostr<,>  oorroborationis  sive  i-diifiniiationis  aiu'toritas  stahilis  et  inconvnlsa  omni 
perniancat  tempore,  hoc  preceptum  inde  conscriptiun  manu  propria  corroborantes 
sigilli  nostri  injiressionc  iussimus  insigniri. 

^  Signum   domni   Hcinrici   (M.)  regis   invictissinii.  ^  10 

I  Gunthcrius  cant-dlarius  vit'o  Unilliirisi   arcliicappcllaiii   iiotavit.   fj  (SI.  2.) 

Data  VI.  kal.  novomb.'"  indictione  Villi,  anno  doniinieae  inearnatinnis  millesinui  X, 
anno  vero  domni  secundi  Hcinrici  regnantis  Villi:  actum  |iulilicc  Oskcresleuo'';  filiciti  r 
amen. 

224. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcajntel  zu  Magdeburg,  in  dessen  Brüderschaft  er  auf- 
genommen ist,  die  Hufe  Hiddeshuson  mit  der  Mark,  Ehrsten  und  Desingerode. 

Magdeburg  1010  November  2. 

Originaldiplom  i»i  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin  (A). 

Höfer  Zeilschr.  2,  146  n'  37  aus  A.  —  Dobenecker  Reg.  624.  —  Stumpf  Reg.  1541.       «0 

Verfasst.  mit  Benutzung  i-on  DO.  I.  163,  und  gc.ichrieben  von  GA.  Die  Fa-snung  der  DD. 
22s.  224  /('wiY  darauf  schliessen,  dass  dem  Notar  damals  ein  italienisches  D.  durch  die  Hände 
gegangen  ist;  die  wohl  aus  dieser  VU.  entnommene  Wendung  propriis  manibus  wendet  GA 
auch  noch  ■'später  (vgl.  DD.  226.  227.  237)  an.  —  Die  in  D.  224  dem  Domcapitel  ge- 
schenkten Orte  hatte  Otto  I.  nach  DO.  I.  1.52  durch  Tausch  von  Billing  erworben,  und  S6 
sie  gehören  zu  denjenigen,  welche  er  953  durch  DO.  I.  165  dem  Moritzklosler  übergeben 
hafte.  Da  dies  D.  als  VU.  für  D.  224  gedient  hat,  mu.is  bei  den  Verhandlungen  über  die 
Vergabung  von  1010  auf  die  frühere  Schenkung  Bezug  genommen  worden  .lein.  Jener  Tausch 
ist  jedoch  zufolge  DO.  I.  329  rückgängig  gemacht  und  da.-i  MorUzkhister  anderweit  enl- 
schädigt  worden.  Auf  Grund  welcher  späteren  Vorgänge  ttun  Heinrich  die  drei  Höfe  in  so 
D.  224  als  iuris  nostri  cortes  bezeichnen  konnte,  vermögen  wir  nicht  zu  sagen.  —  Hin- 
sichtlich der  Erklärung  der  Ortsnamen  stimmen  wir,  abweichend  von  SIckel  zu  DO.  I.  165 
und  Vhlirz  Gesch.  Magdeburgs  22  N.  2,  um  so  mehr  den  Ausführungen  Dobeneckers 
Reg.  387  zu,  als  noch  eine  Wüstung  Hiddesen  unweit  Eisungen  nachweisbar  ist,  vgl.  Landau 
Beschreibung  der  wüsten   Ortschaften   im   Kurfürstenthum  Hessen   (Cassel  1858)  46.  >* 

(('.)  ^  In  nomine  sanctac  et  individuac  trinitatis.  Ilcinriciis  dci  ordinante  prt)- 
vidcntia  rex.  iSi  ecclcsias    dei  rcgali  miiniüccntia  ditavcrimus,    fructum  ^  aeternae 

retributioni«  rccepturos    nos    ex  divina  pietate  conlidiniu.s.     Quocirca    omnium    sanctae 
dei  aecclcHiae  nostnirumque  fideliiim  noverit    universitas,    qualitcr    nos    deo    instigante 
pro   rcniolio   nninine   noxtriK-   ac    antcccpsoris    nostri    magni    et    pacirici   impcratoris  Ottonis  «0 
fliloetncquc   roiiiii^i«    noKtrac    Cuniguiidac    8CU    parcntum    nostronini    nioMuHtfirio   Mii),'<'ilf' 
l>iir)^cniii    in    liniiorc    iloniini    noHtri    Icxii    Christi    et    Haiicti    l'etri    npontoloriiin    principia    ncc    iion    et 

S28>    •))   "tniu.   ohne   AbkOrzungnxfichm    ilher  om,   A         c)  VI.  kal.  novemb.    vielleichl   nachgetragen 
dl  iirr  Orijniame  iriihriu-heinlieh  nachgetragen. 


HEINRICH  II.     im  1.  261 

süiiLtoiiim  m.iriyriuii  Mauricii  *,  Innocentii  COnsecratO  ad  iisiim  tratruiii,  (lui  il)i  pro  tuturi.s 
temporibus  lUu  servituri  sunt,  et  pro  fraternitate,  qua  in  eorum  prcbondani  et  per- 
petuani  orationom  suscepti  sumus,  tres  iuris  ncjstri  cortcs,  quae  vocatitur  iliddeshuson 
cum  tot:i  m;irc'.i  et  »  Heristi,  Uasingarod,  videlict't  cum  Omnibus  suis  pjertinentüs  pratis  pascui» 
6   agris  silvis  aquis  ])iscationibus  molendinis  vüs  et  inviis  exitiljiis  et  reditibus  cultis  et  incultis   mancipiis 

edirii-iis  luitilibus  iure  perhenni  donamus,  eo  videlicet  rationis  tenorc  ut  prepositus  Duodecho, 
([ui  luinc  prefato  monasterio  preesse  videtur,  eique  succedentes  prcpositi  de  eisdem 
villis  suisque  utilitatibus''  ad  usiim  tarnen  monasterii  et  canonicorum  inibi  deo  ser- 
vicntiuni  dehinc  liberam  habeant  potestatem  quicquid  eis  placuerit  faciendi,  oniniuin 
10  lioniinuui  contradictione  remota.  Quod  ut  verius  credatur  diligentiusque  ab  oinnibus 
observetur,  hoc  preccptuni  inde  conscriptum  propriis  manibus  roborantes  atque  con- 
firmantes  sigillo  nostro  subter  insigniri  iussimus. 

I  Signum  donini  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Uuilligisi  archicappellani  recognovi.  |       (SI.  D.j 

15  Data  IIU.  nonas  novembris  indictione  Villi,  anno  dominicae  incarnationis  millesimo 

X,  anno  vero  domni    secundi  Heinrici    regnantis  Villi;    actum  Magedeburg'';  p  feliciter 


225. 

Heinrich    verleiht   der    bischöflichen  Kirche   zu  Paderborn  die  Grafschaft  des 
20  verstorbenen  Grafen  Hahold.  Trebur  1011  April  10. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin  (A). 

(Fiirstenherg)  Mon.  Paderb.  ed.  I.  40  dt.  —  CFürstenberg)  Mon.  Paderb.  ed.  II.  46  aus 
A  =  ed.  in.  42  =  ed.  IV.  44,  =  Schdten  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  394  =  Lünig  RA. 
17",  704  n"  13,  =  Schafen  Ann.  Padei-b.  ed.  IL  1,  270,  =  Seibertz  Westf.  ÜB.  1,  23  n"  21 

25  Extr.    —    Kleinsorgen    Kirchengesch.    von   Westphalen    1,  466,    Text   in    deutscher   Ueber- 

setzung.  —  Erhard  CD.  Westf.  1,  61  n"  82  aus  A  =  Migne  Patrol.  140,  293  n"  60,  = 
Altmann  und  Bei'nheim  Ausgeivählte  Urkunden  ed.  I.  201  n°  50'  mit  ind.  8  =  ed.  II. 
271  n°  122  mit  Verbesserungen.  —  Wilmans  - Philippi  Westf.  KU.  2,  154  n°  134  aus  A 
mit  ind.  VIII.  —  Westf  ÜB.  Suppl.  103  n"  623  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1067.  —  Stumpf 

30  Reg.  1542. 

Verfasst  und  geschrieben  von   GA. 

[C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  ordinante 
Providentia  rex.  Divinae  pietatis  dementia,  |  quae  nos  ad  culmen  regiae  maiestatis 

perduxit,    ad    hoc  voluit  regnare,    ut  ^cclesiarum  ordini  firmando   atque  corroborando* 

35  subveniamus,  his  autem**  maxime  locis,  quae  ab  antecessoribus  nosti'is  regibus  im- 
peratoribus  fimdata,  sed  iam  peccatis  exigentibus  pfne  videbantur  annullata.  Quapropter 
omnium  fidelium  nostrorum  presentium  scilicet  ac  futurorum  industriae  notum  esse 
volumus,  qualiter  nos  divini  amoris  instinctu  pro  remedio  animae  nostrae  seu  parentum 
nostrorum  nee    non  et  tertii  Ottonis   bonae    memoriae    imperatoris    dilect§que    coniugis 

40  nostr§  C\Tiigvndae  reginae  interventu  atque  Meginvverc  sanctae  Podrebronnensis 
ecclesiae  venerabilis    episcopi   rogatu    sibi    sanctaeque    suae    ecclesiae  a  Karolo  magno 

224.  [Bresslau]     a)  b  auf  Rasur        h)  der  Ortsname  vielleicht  nachgetragen. 

225.  [Bresslau]     a)   corrobo  rando,  mit  einem  Verbindungssfrich  dazwischen,  A       b)  v  über  a  nach- 
getragen 


■2G-2  KAIsr.  KIKKINOK  N. 

inuitTiitoro  nlhu  t'umlatiU',  iiostris  vcm  tcuiimiihu.s  iiu-oiulium  |);iss;u',  in  lioiKirc  fiiim 
saiietae  «lei  goiiitricis  8Pinpor<]ue  vir<;iiiis  Mjiriao  et  ^aiu'ti  Kiiiani  martiris  Libnriique 
contVssoris  ilcdioata»'  eoniitatum,  imtMii  llaliolrl  imuiu's.  dum  vixit,  ti'iuiif,  sitimi  scilict't 
in  loi-iü  ll;ni<rj;a.  l.iinj;a,  'riiiaimalli.  A;;a.  rallurga.  'riciUTcsf^a,  l^aiifjaiu'ka,  Krpes- 
feld,  Sili>iki.  Mattclil,  Nilitcif^a.  KSiiiatiVlil,  15all«naii  propr  Si)i-iaila.  Oaiuliiki.  (ii-ssion,  t. 
SinnianU'sliiisuii,  cum  umni  Iff^alitalf  in  iii-<i|irium  riiiu-cdimus  attiuc  larnimur  [lor  liani^ 
nostraiii  n-galom  }ia;i;ii)ain.  (.-o  viiK'licet  ratiouis  tcuorc  ut  prclatus  ciiiscopus  Mcgin- 
vverc  suiquc  successores  j)resi'rij)tar  acoi-lesiat'  presiilcMites  iK'hine  lilifi-aui  haboant 
potostatem  de  eodoin  (.-oinitatu  i>ius<[U»'  utilitatibus  i|uic(iuid''  fis  plafucrit  iaciendi 
ad  eonim  tatnon  utilitatom  rrclosiac,  nmuium''  vidolin-l  in(|uictudin('  rcmota.  Et  ut  lo 
baeo  nostri;  traditinuis  scu  contirnuitiiuiis  aurturitas  stabilis  et  iiuMinviilsa  (luini  baboaiur 
tempore,  bne  precejitum  iiiib»  couseriptuni  manu  propria  tinuarc  i'Ui'avinuis  et  sigillo 
nostro  insigiiiri  iiissimus. 

^  Signum   dnmni   Hcimiei  (M.)  rogi.s  iuvietissimi.  f, 

^  (Mintbcrius  eani-<'llariiis  ad  vieom  Erkauibaldi  arcbicajiiiillaui  i-ci-ognovi.  ^  (SI.  2.)  la 

Datum  im.  i<his  ajiril.  iudietioiu'  Villi,  ;inn<i  (lnmiiiieac  ineaniationis  millesimo  XI, 
aimo  vero  domni  seeundi  Ileinrici  regnaiitis  villi:  ai'tum  'I'ribura  n'gia  villa;  l'dieiter 
amen. 

226. 

Heinrich  verleiht  dem  Bischof  Burchard  von  Worms  die  Grafschaft  im  Gau  «o 
Wingarteiba  und  das  einstige  Lehen,  des  Gräfe»  Bobbo  in  Jlassmersheim. 

lidwhinj  loll  Mai  9. 

Charful.  Wonmf.  aus  der  Mitte  des  12.  .Jh.  f.  n:i'  in  der  /;.  nihliolliek  zit  Huniiorrr  (C). 

Orin.  Gitelf.  4,  298  n"  6  aus  C.  —  Böhmer  Reg.  1068.  —  Stumpf  Keg.  I5i:i. 

Vrrfassf  und  wahrscheitdich  auch  geschrieben  von   GA.  n 

In  niiuiinc  sanete  et  inilividue  trinitatis.  Heinricus  divina  unlinanie  providciitia 
rex.  (Ininiiini   itaquc  sancte  dei  ecciesie  utriusque  sexus  fidclium  sub  regni  nostri 

ditione  degi'ntiinn  iiosse  volumus  soUertiam,  qualiter  Burcliardus  venerabilis  episcopus 
sancte  dei  cccb'sic  Wnnuatiensis  nril>i.s  in  omnilxi.s  Hdeli.-isimus  dumiiiatinncni  uostram 
adicns  rogavit,  ut  fidditatis  variique  hibori.s  .sepe  pro  nostra  dilcetione  impensi  reeur-  :io 
daremur.  Cuius  vero  petitioni  no.s  anscnsum  prcbentes  rtdeiquo  sibi  proniisso  memoriam 
tenentet*,  intcrventu  vidolicrt  ai-  petitiouo  dileetc  eoniugis  nostro  Ciuiiguude  rcginc, 
eomitatum  in  W'ingartciba  et  tab'  Jir'uctitium,  qiialc  comes  Hobbo  apud  llasmarcsiicim 
liabucrit  in  ecelesia  et  dccimatium-  it  imniibus  illuc  portinentibus.  per  liane  nustrain 
regalf-m  paginam  conee.ssinnis"  et  de  no.strn  iure  ae  (biminio  in  sue  ditionis  nianuin  3» 
tranMmi.sinms,  co  videlicet  rationis  tenore  nt  iani  dietus  episeopu.«  di-  predicto  comitatu 
et  ciuH  utilitatibus  deliine  liabeat  potestatem  f'ruendi  liabendi  vi'l  quie([uid  sibi  pla- 
euerit  faciendi,  onniium  bominuni  eontradictione  remota.  (^uod  ut  verius  credatiir 
diligentiuK(jue  obser\-etnr  ab  nmnibus,  prii))riis  manibus  niboi-antcs  sigillo  nostro  subtcr 
insipiiri  iussinnis.  10 

(iuntberiuK  cancellarius  ad  viecm   Krkamli.'dili   arcbicap<'llani   untavit. 

I>atavil.  id.  maii  indictione  villi,  anno  dominici^  ineaniationis  MXI,  anno  vei'o 
•lonnii    M<-inri('i   regnantis  villi;    jictum    Mauenbcre;    ("cliciter  amen. 

22«.    c;  c  corr.  aus  d         d)  otniu.  nhnr  AbhOr:iingii:eictim  iilirr  om,  .1. 

3S6.   [Brewlauj     a)  ilaror  fehlt  i-i  inler  ein  ähnlichen  \l't>rl.  46 


IIKINUICII   II.    um.  268 

227. 

Heinrich  verleilit  dem  Bischof  BurcJiard  von  Worms  die  Grafschaft  im  Lob- 
dengau.  Bamberg  1011  Mal  .9. 

Chart uL   Worniaf.    aus   der   Mitfe   des    12.  Jh.    f.  S.3   in   der  k.  Bibliothek   zu   Hannover 
5  (C).  —  Liher  privil.  eccl.  Wort»,  aus  dem  Anfang  des  15.  Jh.  f.  291  im  grossh.  Staats- 

archiv zu  Darmstadt  (D). 

Frehcr    Commetit.    de   Lupoduiio    IS    aus    D  =  ed.   IL   In    Clemm    Xov.   amoenitates    llt. 
(Stutgardlae  1762)  265.  —  Schannat  Hii^f.  Worm.  2,  .38  n"  45  e.v   archivo  episc.  Worin, 
mit  a.  regn.  X   (SJ    =   Migne  Pairol.  MO,  293  n"  .5.9  mit  ind.  VlII.  —  Orig.  Guelf. 
10  4,  299  n"  7  aus  G.  —  Böhmer  Beg.  1069.  —  Stumpf  Reg.  1544. 

Verfa.i.^t  und  nahrsclieinlich  auch  geschrieben  von  GA.  Wir  bezeichnen  die  fast  wörtliche 
TJebereinstimmung  mit  D.  226  durch  Petitdruck,  obtcohl  es  nicht  sicher  ist,  dass  D.  227 
aus  D.  226  abgeleitet  ist;  auch  das  umgekehrte  Verhältnis  wäre  möglich.  — ■  Wir  hohen 
für  die  Orthographie-  den  ivahrscheinlich  auf  das  Original,  jedenfalls  nicht  auf  eine  der 
15  uns  erhaltenen  Abschriften  zurückgehenden  Text  von  S  zu  Crrunde  gelegt. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.    Heinricus  divina  ordinante  Providentia 

rCX.  Oninium  itaque  sanctae  dei  ecclesiae  utiiusque    sexu.s  fidelium    sub    regni  nostri  ditione  de- 

gcntium  nosse  volumii.s  sollertiam,  qualiter  Burch.ardus  venerabilis  episcopus  sanctae  dei'^  ecclesiae 
Vvormatiensis''  nobis  iu  oranibus  fidelissimus  dominationeni  nostram   adiens  rogavit,  nt  fidelitatis  varii- 

20  que  laboris  sepe*^  pro  no.stra  diiectione  impensi  recordareiniir.  Cuius  vero  petitioni  nos  assnusnin 
jiraebentes  tideique  sibi  promissae  nienioriam  tcneiites,  iiiterventn  videücet  ac  petitione  dilectae  con- 
iug-is  nosti-ae  C'unig^undae '•  retinae,  coiiiitatuni  in  pag'O  Lobedenf;;ouiic''  situm  »  cum  Omnibus 
.sibl  pertinontii^us  per  liane  nostram  rog-aloni  j)ao;inani  conces.simus*^  et  de  no.stro  iure  ae  f?  doniinio  in 
suae  ditionis  m.anum  transmisinius,    eo  videücet  rationis^  tenore    ut    iam  dictus   episcopus  de  praedicto 

2ö  comitatu  et  eins  utilitatibus  debiuc  liabeat  potestatem  Iruendi  habendi  vel  quidquid  sibi  placuerit 
faciendi,  omnium  liominum  contradictione  reniota.  Quod  ut  verius  credatur  diligentinsqne  observetnr 
ab  Omnibus,  propriis  manibus  roborantes  sigillo  nostro  subter  iusigniri  iussiuius. 

Signum'   domini  Heinrici  regis  invictissimi. ' 

Giuitherius''  caneellarius  ad  vieem  Erkambaldi  archicapeilani  notavi.'' 

so  Data'  VII.  idus  maii  indietione  Villi,    anno   dominicae  incarnationis  millcsinio  XI, 

anno  vero  domni'"  secundi  Heinrici  regnantis"  Villi":  actum  Bavenbere";  feliciter  amen.'' 


228. 

Heinrich   schenkt   der   bischößichen  Kirche  zu  Sehen -Brixen  die  Burg  Veldes 
und  dreissig  Künigshufen.  Regensburg  1011  Mai  22. 

35  Originaldiplom  Im  k.  k.  Haus-  Hof-  und  Staatsarchiv  zu  Wien  (A). 

Roschmann    De   episcopata    Sablon.  dlsquisltlo  2,  54  dt.   —   Hormayr  Bei/fr.  zur  Gesch. 
Tirols  2,  26    n"  8   aus  A    zu  Mai  21.  —   Richter  in  (Hormayr)  Archiv   10,  243  Extr. 

227.   [Bresslau]     ai  fehlt  in  S        b)  Worm.  CD        c)  OD;  semper  .S         d)  Coni.arunde />        e)  5; 

Louedungouue  C;  Lobedengauwe  D       i)  C  ^^  l>.  :^3(J;  cessimus  DS,  wan  vielleicht  schon  Fehler 

40  (Us  Originals  uar;  daror  fehlt  ei  mler  ein  ähnliches  Wort       g)  et  D       li)  raeione  D       i)  Signum^ 

Zeile  fehlt  in  CD       k)   Guntherus  i';  die  Recoijnitinnszeile  fehlt  in  D        \)   Dat.  S       m)  domini 

DS       ui  X  .s'        o)  Bauenlierc  C\  Bauenberch  D        p)  fei.  am.  fehlt  in  C. 


264  KAISEKLUKINUKN. 

=  EichliT  in  (Honmiijr)  Beijträge  zur  Losung  d<r  riri.'ifiiigc  V.  :i5  =  UUfpilsch  in  ^fit■ 
(heil.  iUs  hixt.  Vereins  fär  Krain  (1S47)  V6"  «"  5.  —  Sinnaclur  Beylräffe  L>,  36:l'  n"  72 
und  in  deutscher  Ueberselnoig  2,  191  aus  Abschrifl  nm  Jiesrh.  —  Schumi  VB.  des  Herzog- 
Ihunis  Krain  1.  34  n'  15  aus  A.  —  Facsitiiile  in  Kaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  (>.  Taf.  2. 
—   Böhmer  Reg.  1070  2u  Mai  31.  —  Stumpf  Reg.  1545.  b 

Verfasst  und  geschrielien  von  GA  auf  einem  ron  ihm  selbst  durch  Eintragung  des  Mono- 
gramms herge.<<telllen  Blanguet.  —   Vgl.  D.  (u. 

(C.1   ^    lu    nomine    sanctae    et    individuae    trinitatis.     IK-iiiricus    diviia"    urdinante 
Providentia    ri-x.  Si    sanctoruni    iloi    loca    alicuius    doni    ineremento    sublimare    vel 

uieliorare  studiierinius  ^,    nohis    n()Ntrii|Ui'    rc<jiii    statiii    id   pruticcro  mininie  duhitaniiis.  lo 
Qnajirojiter  uniniuni  Cliristi  Hdeliuin   presentiuni  scilicet  ac  tuturorum  noverit  iiidustria, 
«jnaliter  nos  divini  amnris  instinctii  pro  renicdio  anini^  nostrae  seu  parentuni  nostroruni 
intei'\-entu    et    petitiune    diloctae    coniugis    nostrae    Gvnif^vndae*    reginae    nee    non    i't 
Adalberonis  sanctac  Sabiniciisis    occlesiae    episcopi''  rogatii    sibi    suacque    occlesiao    in 
hoiiorc  sani'tornni*  Oassiani    inartiris    et    saneti    Ingcnuvvini    confessoris    dedieatae    i-a-  is 
stelhun''  Veldcs''  vocatuni  regalesque  mansos  XXX  in  pago  Creina''  in  eoniitatu  Odah'ici'' 
sitos,  videlicct   iiitcr  diios   (bivios  niaioris  et  nüimris  Sciwa.   per  lianc  nostram  pajjinam 
potenti  manu  cineedimus,    ijuod  si  vem  de    eis  inibi  defiierit,  in  codem  eomitalu  ubi- 
euinque  habere  noseinnir  ad  eorinn  subpletionem  quantum  sufficiat  siraili  modo  largimin-, 
cum  Omnibus  pcrtinentiis  ecclesiis  deciniationibus  areis  aedificiis  campis  pratis  pascuis  m 
silvis  venationibus    aquis    aqnarunive  decursibus  j)iseationibus  molondinis,    cum  faniilia 
utriusque    sexus    cultis    aut    incidtis  exitibus  et  reditibns  quaesitis  sive  inquireiidis  seu 
cum  Omnibus  quae  quolibet  modo  dici  aut  scribi  possunt  utilitatibus,  et  de  nostro  iiirc 
ac  dominio  in  eins  ius  ot  dominium  onmino  transfuiidinius,  eo  vidclicet  rationis  tciiore 
ut  prefatns  episc-opus  suique  sucecssores    de  prenoininatis  prediis  et  eoruni   utilitatibus  » 
dehinc  liberam    baboant    potestatein    quicquid    eis    placuerit    faciendi    ad    iMii-uni    fanicn 
utilitatem   §ccb'siac,   nmnium   bominum  inquietudine  remota.     Et    \\\    licc   nostrae  tradi- 
tionis    auctoritas    firmior    omni    habeatur    tempore,    hoc    preceptum    iude    eonscrijitinu 
manu  propria  firmare  curavimus  et  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

§  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invietissimi.  |  »o 

^  Cuntherius  cancellarius  vice  Erchambaldi  archieappellani  notavit.  |      (SI.  2.) 

Data  XI.   kal.   iunii    iudictione   \IIII.    anim    douiinicae    incarnationis    milicsimo  XI, 
anno  vero  domni  secundi   Hi'innci   rcguantis  'Viiil:  actum   Kogenesburg;  felicit(rr  amen. 

229. 

Ifeiiirir/i    schenkt    dem    Kloster    Niederaltaich    zclw    KUnigshxfen    bei.    Ober-  » 
Absdorf.  Regensburg  —  lOtl  .Juni   «. 

Originaldiplom  im   Germanischen  Museum  zu  Kiirnberg  (A). 

Greiser  Divi  ßamlurgensis  73  n"  7  aus  B  =  HundGeirold  Meirnp.  Salisb.  cd.  Man.  3,  24 
n"  2H   =    Hund   Gcuold   Melrop.    Salisb.    ed.  Rat.    3,   Ui   n"  33,    =    Ludewig    SS.    rer. 
Bamberg.  1,  334  n"  7  =  Migne  Palrol.  140,  391  n'  57,  =  Gret.ier  Op.  10,  538  n"  7.  —  «o 
Mon.  Boica    11,  140    n"  27  aus   B.    —    Mcillcr  Reg.  der    Babcnbcrger   3   n"  7  Reg.  - 
Böhmer  Reg.  1073.   —   Stumpf  Reg.  154S. 

228.    [Brculau]     B)  A         li)  ül>er  der  ZHIe  nathgrlragfn         c)   rielleicht  nachr/elragni. 


HEINRICH  II.     1011.  265 

Geschrieben  von  dem  bei  D.  198  erwähnten  Glei-iker;  das  Dicfat  schliesst  sich  an  die  DD.  198. 
217  eng  an.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  Archiv  22,  170  /f.,  über  die  Orte  Meiller  a.  a.  0.  194. 

(C.)  §  In  iiciinine  sanctae  et  individuac  trinitatis.  Heinricus  divina  faventc  cle- 
mencia  rcx.  Si  quid  nos  aecclesias  dei  vcl  in  eisdem  servientes  de  nostris  ^  ditare 

6  studuerimus,  ])n)fid  dubio  inmareescihile  preniiuni  in  futuro  capessere  ci'ediniiis.  Qua 
du  re  cunc'tis  tidelibus  ut)sti'is  preseutibus  scilit-et  atque  f'uturis  notuin  esse  volumus, 
qualitcr  nos  aeterno  vite  desiderio  inflammati  tani  pro  reniedio  aninuj  nostrae  (piani 
parcntum  nostrorum  ncc  non  et  interventu  dilecto  contectalis  nostrej  Cunif^undt;  et  pro 
dilecti  Aldahensis  abbatis  Godehardi  nomine  gratissimo  obscquio  cideni  accclesi§,    cui 

10  ipse  preesse  videtiir,  in  usum  monachoruni  inibi  dco  famulancium  in  marca  et  coniitatu 
Heinrici  marchionis  X  regaics  mansos  —  inter  hos  terminos  sitos :  id  est  in  orientali 
plaga  de  illo  vallo  et  duabus  arboribus  vulgo  Feleuun  dictis  subtus  villam  Abbatcsdorf 
dictam  usque  in  fluviuni  Dauuuii  et  inde  sursum  in  latitudine  usque  in  occidentaleni 
plagani    ad    terminura   ministcrii    Sigimarcsuueride",    in    longitudine    ^ci'o    <le    Danuuio 

15  usque  ad  Uuagreini  ad  aquiloneni  terminantur  —  per  hanc  nostri  preoepti  paginani 
concedinius  atque  larginiur,  cum  omnibus  appendiciis  ad  eosdem  pertinentibus''  areis 
aedificiis  terris  cidtis  et  incultis  et  pratis  pascuis  aquis  aquarumve  deeursibus  iiiolen- 
dinis  piscationibus  venaciouibus  silvis  exstirpatis  vel  adhuc  stirpandis  seu  cvmi  omnibus 
quo  diei  vel  nominari'^  possunt  utensilibus,    et   de    nostro    iure    ac  dominio  in  eius  ius 

80  ae  dominium  omnino  tranfundimus'',  ea  quippe  racione  ut  predictus  abbas  suique 
successores  exiude  liberam  habeant  potestatem  tenendi  commutandi  vel  quicquid  eis 
in  usum  pretliotorum  tVatrum  agere  libuerit.  Et  ut  h^c  nostre  donatioiiis  auetoritas, 
omnium  liominuim''  contradictione  remota,  stabilis  et  firma  constet,  hanc  cartam  ex 
nostra  iussione  conscriptam  ac  signatam  propria  manu  subtus  firmavimus. 

-°  I  Signum  domni  Heinrici  regis  (M.)  invictissimi.  | 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Erkanbaldi  archicappellani  recognovi.  11   (SI.  2.) 

Data  VII.  kal.  iulii  indictione  Villi,  anno  dominicae  incarnationis  millesimo  XI,  anno 
vero  diimni  Heinrici  socundi  regnantis  X;    actum  Regenesburc. 


230. 

30  Heinrich  verleiJit  dem  von  dem  Grafen  Adalbero  gegründeten  Nonnenkloster 
Kühbach,  das  dieser  dem  König  tradiert  hat,  die  Immunität  und  das  Recht 
Äehtissin  und  Vogt  zu  erwählen,  unter  Vorbehalt  der  Vogtei  für  den  Grafen 
loährend  seiner  Lebenszeit.  Regensburg  —  1011  Juni  26. 

Abschrift  aus  deni  Ende  des  11.  Jh.  im   k.  Reichsarchiv  zu  München  (B).  —  Abschrift 
35  ans  dem  17.  Jh.  in  Cod.  9031  f.  7S  in  der  k.  Hofbibliothek  zu  Wien  (C). 

Hund  Mefrop.  Salisb.  202  aus  Abschrift  (H)  =  Hund-Gewold  Metro]).  Salisb.  ed.  Mon. 
2,  248  =  Hund-Gewold  Mefrop.  Salisb.  ed.  Rat.  2,  172  =  Orig.  Guelf  2,  256  n"  15,  = 
Mon.  Boica  11,  529  n"  1  mit  Verbesserungen  aus  B  =  Steichele  Das  Bisthum  Augsburg 
2,  201  Extr.  —  Böhmer  Reg.  1074.  —  Stumjjf  Reg.  1549. 

10  229.   [Bresslau]     a)  da  hinter  diesem  Namen  etwa  2^l„  cm  leer  gelassen  sind,  ist  zu  vermuthen,  dass 

er  in  eine  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen  ist,  obwohl  die  Nachtragung  selbst  sich  im 
übrigen  nicht  feststellen  l(is.^t  h)  zwischen  i  und  b  Än.s-»/-  c)  ursprünr/lich  nominapi;  dann 
ist  am  p  corrigiert  worden,  doch  ist  die  Correcitir  nicht  vollständig  ausgeführt         d)  A. 

Kaisernrkunden  III.  34 


2«6  KAISElMltKlN  OKN. 

/.'  i^t  nullt,  irie  in  ilfii  ilfii.  />'(.«■((  :il",  •'><    n"  llfi  unfifiiomiiien  ixt.  iinrollzofinieii  Oriiiiiial, 
-<iiilrnt    lidiylich    eine    Almclirifl    tiiis   dem    Kmlr   äfs    lt.  Jh.,    irir    IhtcUs    r.   Ocfclc    in 
Siltumisltt-r.  diT  philos.-philol.   und   der   bist.   Cla.ise   der  hnijer.  Akademie  (1894)  274  f. 
lH-»ierk(  hiil :    erst  in  spfiterer  Zeit  hat  man    in  der  Absieht,    ein   Siegel   anziihfiiifien,    drei 
Ijieher    in  dn.<  Pergament  eingeschnitten.     Aber  auch   CH   gehen    nicht    auf  dan  Original,  5 
sondern,    wie    mehrere   gemein.iame  Fehlei-   zeigen,    auf  eine  Abschrift    zurück:    wenn    sich 
auf  rfiVw  Quelle  von  CU  die  von  r.  Oefele  a.  a.  0.  275  niitgetheilte  Dorsualnofiz  ron  B  Ist 
tlossen  gleiichlauttcndt^r  briof  mit  anhariKeiuloin  sigil  bezieht,  würden  n'ir  an  ein  sjii'itercs 
Vidinius  zu  denken  hah<n.  —    Wi'ihrenil  da.s  Eschalakoll  mit  Sicherheit  auf  (lA  ah  Schreiber 
des  D.  2H0  schlicvien  l/lsst,  kann  als  Va-fasser  der  Urkunde  mit  ebenso  gros.'ier  Bestimmtheit  10 
EA  bezeichnet  werden,    der  bis  zum   Herbst  1(K)4  Xntar  Heinrichs  war.      Ob  die.ier,  der, 
wie  schon  X.  Archiv  20,  153  bemerkt  wurde,    noch    einmal   im  ./.  lOlö   ein  D.  Heinrichs 
irr/Viss^  und  geschrielien  zu  haben  scheint,  ebenso  auch  im  J.  lOll,  vielleicht  bei  einer  vor- 
Ubergehetiden  Anwesenheit  am  Hofe,   für  die  Kanzlei  beschäftigt  worden  ist,   oder  ob  nur 
ein   von  ihm    herrührendes  Dictat    oder  Formular   älteren    Ursprungs,    das  in  der  Kanzlei  16 
zurückgebt ielien   wäre,    als  Vorlage    für  D.  2H()  benutzt   worden    ist,    können   wir  nicht  ent- 
scheiden.   Kehrt  nun  das  gleiche  Dictat  sowohl  in  dem  D.  Heinrichs  II.  ron  1020  für  Giiss, 
Stumpf  Reg.  1747,    welches    wir    später   zu  erläutern  haben  werden,    als   auch   in  dem   D. 
Heinrichs  III.    Stumpf  Beg.  2101    für   Kloster   Ebershcrg   wieder,    so   hat   Hirsch   .Jahrb. 
2,  236   die.ie  Er.icheinung   hinsichtlich   des  DH.  HL  durch   die  Vermuthung   zu   erklären  so 
gesucht,  dass  der  Graf  Adalbero,  der  1040  die  Urkunde  für  Ebersberg  erwirkte,  mit  dem 
Grafen    Adalbero,    der    unser    D.  230   auswirkte,    identisch    sei.      Inde.isen    hat    v.   Oefele 
a.  a.   0.  269  ff.  erhebliche  Einwendungen  gegen  jene  Vermuthung  Hirschs  vorgetragen  und 
auch  die  Uebereinslimmung  der  DD.  ron  lall  und   lolo  auf  die  Benutzung  eines  in  der 
Kauzlei    Heinrichs    III.    vorhandenen    Conce/iles    vder    einer    Abschrift    der    Urkunde    für  ib 
Kühbarh  zurückgeführt.     Aber  hier  bietet  sich  noch  eine  andere  Miiglichkeit  der  Erklärung. 
Wie   wir   aus   der    Urkunde   Mon.  Boica    6,  10   (vgl.  v.  Oefele    Gesch.  der   Grafen    von 
Andcehs  108)   wissen,    war   auf  dem   Begensburger  Tage,    auf  welchem  D.  230   ausgestellt 
ist,    netten  Adalbero    de    Chuopach,    der   die.ie   Urkunde   erwirkt    hat,    auch    Eberhardus 
comes  de  Eparesperc  anwesend.      Wenn    nun  etwa  dieser  gleichzeitig  mit  der  Aus.sicllung  so 
des  D.  230  ein  gleichlautendes  D.  für  Eber.ihery  im  Auftrage  seines  Vaters  erwirkt  hätte,  so 
könnte    dieses    als    VU.    für    Stumpf  Reg.  2151    benutzt    sein.      Allerdings    scheitit    gegen 
eine    solche   Annahme    zu    sprechen,    dass    die    ältere    Ebersberger    Chronik    (Mon.    Germ. 
SS.  20,  lo  ff.)    keine   Königsurkunde    für   das    Kloster    kennt,    die    älter    wäre   als    das 
DH.   III.     Aber    dieser    Umstand    beweist    doch    nur,    dass   zur    Zeit   der   Abfassung   der  35 
Chronik  eine  solche  ältere  Königsurkunde  nicht  mehr  vorhanden  icar.     Man  könnte  geradezu 
vermuthen,    dass   sie  1040  vernichtet  worden  wäre;    wenn  nämlich   damals   die  in  D.  230 
und  also  auch   in  dem  zu  supponierendeu  D.  von  1011    für  Eber.iberg   dem  Gründer  dei 
Klosters    nur    für   seine    Lebenszeit    verliehenen   Vogteirechte    in    Abänderung    der    früheren 
Bestimmung  auch   noch  seimti  Söhnen,  den  Grafen  Adalbero  und  Eberhard,  für  die  Daner  lo 
ihres  Ix'ltens  gewahrt    bleiben    sollten,    aurdr   dadurch    das   supponierte  1).   von    Idll  unf 
gehoben   und  ungültig.      Für  diese  Vermuthung  fallen   nun,   irie  uns  scheint,  zwei  Umstände 
im  Gewicht.     Einmal    dass    in    dem  Dil.  III.   von    1040    Graf   Adalbero    und   seine  Ge- 
miildin  liihelinda  als  die  Gründer  des  Klosters  Ebersberg  genannt  werdet!,  was  keinesfalls 
der  Walirheit    entspricht:    aus   der  Benutzung    von  D.  230  kann  diese   falsche  Darstellung  46 
der  Verhältnisse    nicJit    erklärt    werden,    da    in    ihm    von    einer  Gemahlin   des  Stifters  von 
Kühbach   nicht  die  Rede  ist;   dagegen   wäre  ■•<ehr  wohl  möglich,  dass  in  dem  von  uns  ver 
mutlieten    D.  von    lOll    für   Ebtrsherg    Graf  Udalrich,    dir   Vater  Adallierris,    und   seine 
Gemahlin   liirhardis   als  Gründer   des  Klosters  bezeichnet    und   dass    1040    statt    der    ver- 


HEINRICH   ir.     1011.  267 

storbenen  dir  (hnnals  labenden  Ehegatfeti  eingesetzt  worden  wären.  Sodann  aber  bezeugt  die 
Chronik  von  Ebersberg  (a.  a.  0.  IS),  dass  1018  nach  der  Berufung  des  Abts  Beginbold 
von  Ebersberg  nach  Lorsch  sein  Nachfolger  vom  Kaiser  eiinannt  worden  ist;  wäre  das 
Kloster  erst  1040  an  Heinrich  III.  tradiert  worden,  so  hätte  1018  Heinrich  IL  ein 
6  solches  Ernennungsrecht  nicht  zugestanden;  dagegen  besass  er  es,  wenn  Ebeisberg  wie  Küh- 

bach seit  1011  Beichskloster  war.  Wir  halfen  aus  diesen  Gründen  die  Ausstellung  eines 
mit  D.  230  wesentlich  gleichlaufenden  D.  für  Ehersberg  durch  Heinrich  IL  im  J.  1011 
für  nicht  unn-ahrscheinlich.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  .Irrhiv  22,   170  ff. 

(C.)"  I  lii  iiiiinine  sanctae  et  imlhichi.ic  trinitiitis.     Ilcliirifus''  divina  f'avente  cle- 

10  mcntia  rex/  Notum  sit  omuibus  sanctae  dei  ecclesi§  nostrisque  üdelibus  presentibus 

scilieet  et  t'uturis,  p''  ([ualitcr  ([uidani  fidelium  nostrorum,  coines  uftieio  nomine  Adalbero''. 
cogitans  cum  traiisitoriis  suis  etiniia,  cum  terrenis  mereari  cclestia,  quoddaui  monasteriiim 
piiellanim  ad  re<;ulam  .sancti  Benedicti  in  honorem  vero  .saneti  Magni  confessoris  in  loco 
nomine  Cluiibacli"  in  comitatn  Herteshusa^  de    predio    et    collaborato    suo    fundavit  et 

15  pro  suü^  libitu  deo  asspirante  perfeetum  sanctique  Magni  ministerio  et  nomini  dcdi- 
catum  in  nostram  potestatem  libertandi  gratia  transfudit  et  su^  suorumque  proprietati 
ac  potestati  deinceps  in  futm-nm  eo  tenore  abalienavit,  quatinus  post  aceeptam  nostr^ 
lumunitatis  cartam  idem''  ipse  prcfatus  comes  Adalbero  ins  advocati  legitimum  onmibus 
diebns  vitae    sne    in    eodem    tantum  monasterio  retineat,  post  obitum  vero  suum  idem 

so  monasterium  ex  integro  in  potestatem  abbatiss^  et  sanctimonialinm  ibidem  deo  snb 
regnla  sancti  Benedicti  connnilitantium  rovertatur,  quatinus  abbatissa  eiusdem  loci  sub 
nostra  nostrormnque  successornm  muniticentia  liberam  habeat  potestatem  advocatum 
quem  sibi  necessitas  et  utilitas  dictaverit  subrogandi;  congregatio  autem  monasterii 
per   successiones    tempoi'um    liberam    habeant'    electionem    abbatissas    reguläres    iuxta 

25  decretum  sancti  Benedicti  sine  omnium  hominum  contradictione  substituendi  —  hoc 
addito:  si,  quod  absit,  aliqua  jjotestas  iniusta''  idem  monasterium  vel  res  sua's  alicui' 
alteri  monasterio  vel  persone  inbeneficiare  vel  in  proprietatem  donare  voluerit  et  hoc 
ingenio  effecerit,  predicti  comitis  Adolberoni.s™  proximu.s"  heres  in  sua  potestate  habeat, 
quousque  nostro  successorumque    nostrorum    adiutorio  ad  statuin  monasterii,    unde    ab- 

30  latae"  fuerant,  iterum  reducat  et  in  pristiuam  libertatemP  stabilitatemqiie  restituat. 
lustis  igitur  predicti  comitis  petitionibus  annuentes  eo  quo  rogaverat  tenore  prefatum 
monasterimn  cum  monachabus  et  omnibus  ibidem  in  presens  coUatis  vel  in  posterum 
conferendis  in  nosti'am  inmunitatem  recepimus  et  hoc*  regia  precepti  nostri  libertate 
donatum  et  perpetuo  confinnatum  nostrae  manus  subscriptione  robora^nmus  et  in  aeterne 

35  memoriae''  testimonium  sigilli  nostri  impressione  insigniri^  iussimus. 

I  Signum^"  domni'^  Heinrici  (M.)''  regis  im-ictissimi."'  | 

^  Guntherius •'''''  cancellarius  vice  Erchanbaldi^  archicapellani  notavit.''  | 

Data  VI.  kal.   iulii    indictione  Villi,    anno    dominicae    incarnationis   millesimo    XI, 
anno  vero  doiuni''  Heinrici''  secundi  regnantis  X;  actum  Regenesburch  ^ ;  feliciter  amen. 

40  230.   [Bresslau  -  ;\Ieyer  -  Hampe]      a)  Chrinmon   und   verlängerte  Schrift  nur   in  B  b)  Henric.  H 

c)  rex  etc.  H  d)   Adelbero   C  e)  B;   Chueliach  H;   Kuepaoh  C  f)  Herzhvisa  CH 

g)  B  =  Stumpf  Reg.  2151;  fehlt  in  CH  h)  CH  =  Stumpf  Reg.  2151;  ipse  ipse  B  i)  J5  = 
Stumpf  Reg.  2151;  habeat  CH  =  Stumpf  Reg.  1747  k)  BCH  und  also  gewi-fs  das  Original; 
iniuste  Stumpf  Reg.  1747        1)  B  =^  Stumpf  Reg.  1747 ;  fehlt  in  CH       m)  HC;  Adalberonis  IT 

••5  n)   proxirnive   C  o)  abbate  C  p)  libertatem,    mit    üherßüssigem  Abkürzungsseichen,  B 

•q)  hac  C  r)  CH  =  Stumpf  Reg.  1747.  2151;  memoriae  aeterae  B  s)  insignire  CH  t)  die 
Signumzeile  fehlt  in  H  u)  domini  C  v)  das  in  B  incorrect  wieder  gegebene  M.  ist  in  C  richtiger 
gezeichnet,  wodurch  sich  die  Bemerkung  bei  Ficker  Beitr.  2,  66  erledigt  w)  Cmitherius  B 
X)  Ercbanbuldi  CH        y)  domini  C;  dominici  H        z)  B;  Regenspurge  C;   Regenesburg  W. 

50  im   Original  dürfte   icohl  Regenesburo  gestanden  haben.  —  Das  Siegel  (SI.  2)  ist   in  C  unter 

dem   Te.rte  abgebildet. 

34* 


26S  K  A  1  S  r.  1!  r  K  K  r  M  >  k  n  . 

231. 

J/einrich  t'e)-tai(scht  an  das  K/oKtcr  'Jet/enisee  sechzig  Künl<islnifei\  im  Enns- 
u-a/ii  bei  Kroisbach  ffcgeu  die  don  artitVx  Perangariiis  i'oii  Otto  III.  in  Franken 
und  Tliiiringen  (jesrhenkten  Btsitzuntjen,  die,  rveil  jener  ein  Knecht  des  J\/oftcrs 
war,  letzterem  zustanden.  ihmspau  lull  Jum  18.      t 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  ^fi^nchen  (A). 

MabilloH  Ann.  4,  219  cit.  —  Pez  Thes.  6",  149  n"  37  e.r  hihi.  Tegems.  =  Migne  Pairnl. 
141),  292  n'  .58.  —  Oefele  SS.  rer.  Boic.  2,  80  au.t  Abschrift.  —  Moti.  Boica  6,  1.58  n"  ö 
aii.1  A.  —  Meiller  Reg.  der  liahetifierger  3  >i"  7  Reg.  —  Dolienecker  Reg.  62.5.  —  IVihmir 
Reg.  1071.  —   Stumpf  Rm.  1.516.  lo 

Verfa.'ist  und  geschneiten  ron  dem  bei  D.  198  ericähiiten  Cleriker.  —  Zur  Deutung  des 
Ausstellorles  und  zur  Datierung  dieser  uvd  der  folgenden  Urkunde  vgl.  N.  Archiv  22, 
170  ff. ;  zur  Sache  vgl.  Meiller  a.  a.  0.  194. 

(C.)  §  In  nomiuc  sanct?  et    individiiac    trinitati«.      Iloinricus    divin.a   favente    clo- 
mencia  rex.  Cunctis  nostris  fidelibiis  nutiun  cnsc  vdliumis  presentibu.s  seilieet  atquf  i& 

fiitiiris,  qualitcr  nos"|iib  nostnu'  aniniac  nostronunqiu'  iiarontuin  reniediiini  aeternaequc 
vitac  desideriuni,  interventu''  quoqiic  dilecti  nostri  t^odehardi  Aldahensis  aldiatis  prcdia 
qiiai'dam  cuiiisdani  arlificis  Poranji^arii,  quae  ad  mona.storium  saiieti  Quirini'"  niartiris 
ad  Dcgcrense  j)ertiiicbaiit,  co  quod  i<b-m  sorvus  eiusdoin  esset  accclesii;.  ab  iiniicratDre 
Ottone  nostro  antecessore  in  Francia  et  in  Turingia  sibi  concessa''  in  nostrum  ins  so 
eanibiando  recepimus;  econtra  vero  nitra  Huviuni  Anisina  in  coniitatu  TIeinriei  niareliionis 
in  oportuno  b>e<>  iuxta  predinn»  eiiisdcni  aeeelesiae  Crebexbal:  dietnm  in  nieridiana 
jilaga  interiacentis  stratae  public^,  qui'  liobstraza  viilgo  nnnenpatur,  parteni  silvcj 
Enisiuualt  diete  liobas  regales  LX  ad  supra'"  dietnm  CDenobinin  Dcgerense  in  usnni 
nionacbiiruni '  inibi  deo  fanndantiuni  ]i<t  liane  mistri  preeepti  jiaf^inani  eoneedinuis  et  ss 
de  nostrf»  inre  in"  ins  ac  dnniininni  connn  enin  nmnibns  ntcnsilibns,  qiu;  il)i  invcniri 
vel  ai)tari  possunt,  prorsus  transfundinins,  et  si  ilji  in  integnnu  invent^  non  fnerint, 
in  proxinio  loeo  nostro  snppleantur,  ei>  vidclicet  tennre  ut  illiusif  loei  abbates  exinde 
liberani  habeant  potcstateni  in  nsum  emnindem  nionachorum  quicquid  eis  inde  faeicndi 
plaenerit,  onniinni  hominnni  eontradietitnie  reniota.  Et  ut  li^c  nostr^  donationis  ane-  3o 
toritas  firma  et  stabilis  constet,  liane  eartam  ex  nostra  inssione  scrij)tani  ae  signat;iiii 
manu   proprio  linnaviinns. 

^  .SigiHun  domni  Heimici  (M.)  regis  invictissimi.  | 

p  (inntheriuH  eaneellarius  vice  Erkanbaldi"  arebieappellani   i-ceognovi.  |  (Sl.  2.) 

Data   MIII.  kid.   iidii   indietione  \'IIII,  anno  ib)nnniei;   ineaniatiimis   niillcssimo''  XI,  n 
anno  vero  dunnii  Ileinriei"  secundi   regnantis  X;    actum   Kandesliurc. 


881.    'Br<-H«lnu]      H]  ilahlnler  Itamir  li)    drui  frtzle  n   unrl  n  auf  Haxur  c)    dahinter   ein    txlfc 

sirri  Hurtutalim    aiurndirri  il|    hinter   ron    am   Ende  der  Zeile  Rasur  e)  nm    u    Uanuc 

fi   II  duffh  Correciur  tnttlunden  «i   unter  ut  illiu»  lianiir         h)   A. 


HEINRICH   II.     1011.  269 

2;J2. 

Heinrich  schenkt  seinem  Kämmerer  Odelgis  eine  Königshife  zu  Perbing. 

Mamspau  loll  Juni  lil. 

UnvoUzogenes   OricjinahUplom   im  k.  Staatsarchiv  zu  Marhuvy  (A). 

5  Wenrk  Hess.  Landesgescli.  5*,  41  n"  43  ans  A.  —  Böhmer  Recj.  1072.  —  Stumpf  Rey.  1547. 

Verfa.isf  toxi  geschrieben  iwi  dem  hei  D.  198  erivähnten  Mann,  den  wir  für  einen  Cleriker 
des  Alifcs  Godehard  halten.  Ist  schon  danach  anzunehmen,  dass  Godehard  bei  der  Aus- 
fertigung von  D.  232  betheiligt  war,  so  erhält  diese  Annahme  eine  erwütischte  Bestätigung 
durch  den   Umstand,    dass  das  D.   uns  durch  das  Hersfelder  Archiv   erhalten  ist.     hulem 

10  es  nämlich  weder  vom  König  unterschrieben    noch    besiegelt   wurde   und  cdso  keine  Rechts- 

giltigkeit  erlangte,  ivird  Godehard  oder  sein  Cleriker  es  behcdten  und  im  Archiv  seines  Klosters 
niedergelegt  haben.  Ueber  die  Ursachen,  ivegen  deren  die  Urkunde  nicht  vollzogen  wurde, 
hat  vielleicht  eine  ziemlich  umfangreiche  Dorsucdnotiz  von  gleichzeitiger  Hand  Atifschluss 
gegeben,    von  der  wir  leider  nur  noch   einige  zusammenhanglose  Buchstaben  lesen  konnten. 

15  Ueher  derselben  steht,  ebenfalls  von  gleichzeitiger  Hand,  der  Name  Mazelin.  —  Die  Deutung 

des  Ortsnamens  nach  Förstemann  Namenbuch  2,  271  und  Mittheilung  v.  Oe feie's. 

(C.)  I  In  nomine  sancte  et  individiig  trinitatis.  Heinriciis  divina  favente  cle- 
meneia   rox.  Si   nostris    .servitoribns  nobis  sti'enue   in   aiila  militantibiispt'ondign^* 

retribiitionis    beneficia''    impendimus'',    procul    dubio    ab    oninium    bonorum    rotributore 

2(1  multiplicem  mercedem  nos  hie  et  in  futui'o  percepturos  e.sse  häuf"  diffidimus.  Qua'^ 
de  re  noverit  industria''  omnium  fidelium  nostrorum  presencium  scilicet  et  futurorum, 
qualiter  nos  reminiscentes  gratuiti  obsequii   camerarii  no.stri'  nomine    unum 

regalem  mansum  in  villa  vidgo  dicta  Berlicbuoljingon  pro  rivo  8unninbach  in  pago 
CunzingouiTui  in  comitatu  voro  Adelberti  coraitis  per  hanc  nostiü  precepti  paginam,  eo 

25  modo  ut,  .si  quid  ibi  defuerit,  in  proximo  loco  nostro  .suppleatur,  [ei]'='  concedimus  atque 
largimur,  cum  omnibu.s  appendiciis''  arei.s  aedificiis  mancipüs  ad  eimdem  pertinentibus 
agris  pratis  cultis  et  inciüti.s  quesitis  et  inquii-endis  aquis  aquarumve  decursibu.s  pisca- 
tionibus  vivariis  molendinis  silvis  exstirpatis  et  adhuc  exstirpandis  pomeriis  exitibus  et 
reditibus  seu  cum  oranibus  que  ad  eundem'   dici  vel   nominari  possimt  utensilibus,    et 

30  de  nostro  iure  ac  dominio  in  eins  ins  ae  dominium  oninino  transfundimus,  ea  quippe 
ratione  ut  predictus  üdelgisus"*  exinde  liberam  habeat'  potestatem  tarn  ipse  quam  eius 
heredes  habendi  tenendi  vendendi  eommutandi  dandi  vel  quicquid™  sibi  inde  agere 
libuerit,  omnium  hominum  contradictione  remota.  Et  ut  haec  nostr^  donationis  auc- 
toritas  .stabilis  et  ürnia  constet,    hanc  cartam  ex  nostra  iussione  scriptam  ac  signatam 

35  manu  projiria  .subtu.s  firmavimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  regis  (M.  DIP.)  invictissimi.  | 

I  Guntherius  caneellarius  vice  Erkanbaldi  archicappellani  recognovi.  | 

Data  XIII.  kal.  iulii  anno  dominicae  incarnationis  millesimo  XI,  anno  vero  domni 
Heinrici  seciindi  regnautis  X,  indictione  Villi;    actum  Randesbure." 

•io  232.   [Bloch]      a)   ondie   auf  Rasur  b)   b  scheint  aus  p   C(yrr.  zu  sein  c)  imp  corr.  aus  iap 

d)  A  e)   ua   de   re   —   industria  auf  Rasur  f)   dahinter  unaHsgefülUe  Lücke  für  den 

Tanten  g)  ergänzt  nach  dem  Sinn  und  einem  Schriftrest  h)  pp  auf  Rasur  i)  em  auf 
Rasur,  die  efu-a  1  cm  u-eiter  reicht;  ein  correcter  Ausdruck  ist  nicht  hergestellt  worden  k)  in 
dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen        1)  t  corr.  aus  n        m)  am  ersten  u  Correctur        n)  die 

iä  Urkunde  war  nie  besiegelt. 


270  KAlSi:  Ur  UKIN  DKN. 

233. 

IL'nirich  .«-liiuht  ihm  viu)  ihm  gegründeten  Bisthuni  Bambeiuj  den  Urt  Lintach. 

hrgdheim  —  lUll  Juli  ^. 

Oritfiiialdiplom   im  k.  Reirhsarchiv  :ii  Miiiichrii   (A). 

Geschichts-   und   rechtsverlässiger  Uiilerrirht  129  dt.  —  Heijhergef  Ichnogrnphia  Bubenh.  t> 
J,  90  Ech:  aus  A  mit  indict.  XU  und  a.  reg.  VIII.  —  Ried  CD.  Ralish.  1,  129  m»  137 
aus  A  mtl  indict.  VIII.   —   OeKtcnrichcr   in   Gvoffnflv  Arrhire   3,  463   n"  12   aus  A.  — 
Mon.  liüiai  28",  410  »i»  259  au.s  A   mit  M\'I1I.  —    Böhm,,-  Reg.  1052,  alle  zu  1009.  — 
Stumpf  Reg.  1537  zu  lOli). 

Ge.>irlirieben   von   Ba.  IV  auf  einem  duirli   Eintragung  des  Monogramms  hergestellten  Blau-  lo 
quet.  unter  Benutzung  des  noch   nieht  vollendeten  D.  234,   vgl.  N.  Archiv  22,  170.  —  Zur 
Datierung  vgl.  ebenda  169  ff'. 

(C.)  ^  In  nomine»  sanctae"  et  indiviiluae  triiiitatis.    Ilenricus  divina  faveiite  de- 

ineutia    rex.  *   Uominiiis''   nou    siirdiiiii    iireboutcs    au<litiiiii    preceptis    i't    deitifis    optcinporiindd 

•  siiavionibii.s  1^   qiiendam  ^  iiostrnc  piiternac  licrcditntis    lociiiii   Kabplibcrc    iliiluni    in    scdpin   et   c-ulmen    I6 
episcopntus  »  provoxinuis  et  Kuniann  nuetoritate  *  in  Imnore  sanotne  dei  {;enetrieis  Marine  sanctorunui  iic> 
apostolorum  I'etri  et  l'auli  ♦  stiibiliWiniis  et  eorroboruviniu»,  nt  «  iiiibi  nostruni  nüstroruimnie  pareutum 
et''  Ottonig  tercii  vidolicet   imperatoriä  Ct  antecessoris  *   nostri  eclcbrc  nomcn  liaberctur  et  iugin  pro 
Omnibus  orludoxis    lioütia    mactnretur  *.     Proiude    uovcrit    oninium    nostri   fidelium    tarn   presens    aotas 
quam  et  futura  posteritas,  (jualiter  no»  *   quendam  nostrae  proprietatis  locum  Lintowa"   dietuni  so 
in  pago   Nortpovve  et   in  comitafu   Henriei   eomitis  situm  ad  caudcm  supra  dietam   episenpaleni  sedeni 
una  eum  Omnibus  eins    appeildifüs  .xive  adhcrentibuR,  videliect  *   rebus   nioliilibiis    et    inmobililnis 
ac    coeteri«  uninibus    quf  scrilii    aut    nppellari  possunt    quoquolil)et    modo  *,    liae    nostra  *    preceptali 
pag-iua,  prent  firmius  po^sumus,  donamus  atquo  proprietnmus,  omnium  eontradietiouc  remota.  *   L<t  llt 
nostrae    haec    anctoiitatis    traditio'    filTlia   et   inConvuLsa    pcnnancat,    baue   paginani     inde    eon-  s.') 
scriptam  »igilli  nostri  iuprcssione  niauu  propria   roborautes  iussimus  iusig'uiri. 
^  Signum  domni  Henriei  .secundi  regis  (M.)  invictissimi.  ^ 
^  Guntberius  eancellarius  vice  Ekenbaldi*f  arcliicancollarii  recognovit.  ^  (SI.  2.^ 

Uata  VI.  non.  ml.  indictione  Villi,  anno  donnnicae  incarnationis  MVIllI,   aini"   II" 
domni  Henriei  regnanti.s  Villi;   actum  Hiugelenbeini ;    feliciter.'  -j,-, 

234. 

Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Ei sthinn  Bamberg  sieben  Orte  im 
Nordgau.  Mainz  1011  Juli  2. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Geschidtts-   und  recht.tverldssiger  Unterricht  129  eil.  —    Hegberger  Ichnograpliia  Babenh.  -.o 
1,  94    E.rtr.  aus   A   mit  VI.   id.  inl.  —    (Waldan)    Gesch.   von    Hersbruck,    Anhang  ii°  1 
aus  A  mit  indict.  VI.  —  Ocsterrcichcr  in  Geiifffnete  Archive  3,  464  n'  13  aus  A,  alle  zu 
1010.  —  Mon.  Boica  28".  429  w»  271  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1075.  —  Stumpf  Reg.  1550. 

238.    'Hresülau       a)  Inn   uiul  ic  auf  llamir       li;  n  corr.  aim  c       e)  A        i\)  corr.  aus  ewt       o)  o  auf 

Hanur;    oh  J^INTOWA   mter  LiHTiiWA  :n  Icnen  int,    kann  zirrifelliiift  nein,    icir    pntsrheiilen    uns  l" 
für    ilif    einlrrr    Ltsiiufi    mtl    [ii7cknirht    auf   die    l)orHU<i/n<iliien  ,\>e    Lititovva     und    I<intaw 
f )  mditio  auf  Uanur        gl  A,  rorr.  aun  Eberhard!         lij  i'i   mlrr  ji  A,  no  diiKn  jrdenfnÜK  nicht 
vcH),   nondern   Becundi   r«   ntrittthrn   int  i)   (liier  die  Xachlraf/ungen  und  Correclurtn  in  der 

Dutiernngiizrile  rr/l,  X,  Archir  22,  167. 


HEINRICH  n.    inn.  271 

Mundierf  von  einem  sonst  nicht  wieder  vorkommenden  Schreiber,  der  sich  sehr  oft  ver- 
schrieben hat.  Als  Vorlage  kann  D.  äOS  oder  D.  201^  gedient  haben;  der  Petitdruck 
bezeichnet  die  Vehereinstimmung  mit  jenem.  Ueber  die  Wahrscheinlichkeit  der  Nachtraguvq 
des  Eschatokolls  vgl.  N.  Archiv  22,  172.  —  Die  Einreihung  zum  Jahre  1011,  auf  welches 
6  das  Königsjahr  weist,  ivird  durch  den  Namen  des  Erzkanzlers  gesichert. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuac  trinltatisi.  Heinricus  divina  jiraordinante-'' 
dementia   rex.  Saluberimis"    igitnr   sacri    eloquii    institucionibus    erudimur    et    ndmonemnr,    nt 

temporaliii  pielin((uentes  bona  et  terrena  ])ostpoiientes  commoda  aetenia  et  sine  fine  mensura"  in  celis 
studcmuis  adipisci  consistoria.     Quapropter    nos    dominicis    non  surdum    auditnm  praebentes  praecepti.s 

10  et  deitic'is  obtcmperando  intendentes  suasionibu«  ((naendani  •''  nostrae  pateniae  hereditatis  locuni  Haben- 
pcrc  dictum  in  sedem  et  culmen  episcopatus  sublimando  pruveximus  et  Uomana  auctoritato  ac  venerabilis 
Heinrici''  Vvirciburg'ensis  episcopi  c<insensu  ae  pari  conimunique  omnium  nostri  tidelium  tarn  arelii- 
episfoporuiii  cjuaiii  episcoporuni  apiiatunniue"  nee  non  «lucuni  et  comitnm  cunsuitu  decreptoqne-''  in 
lionore    sanctae "^  dei   genitrieis  Mariae    sanctorum''  *  a|)Ostoloruni  Petri    et  Pauli    nee   non   martirum 

16  Kiliani  atque  Georii  stabilivimns  et  corroboravimus,  ut  et  inibi  nostrum  parenturaque  nostrorum  et 
ottonis  tercü  videlicet  imperatoris  antecessoris  ac  senioris  nostri  eelebre  haberetnr  memoriale  et  iugis 
]iro  nnmibiis  ortodoxis  liostia  niactaretur  salutaris.  Proinde"  noverit  omnium  nostri  fidelium  tarn 
praesens  etas  quam  et  successura  posteritas,  quia  nos  peticionae"  esf"-  consensu  dilectissimae  eoniugis 
nostrae  Kunigundae  videlicet  reginae  quaedam   nostrae  proprietatis  loea  r  uriluncbaell,    Hadei'ihes- 

L'<i  jirucga,  Foreliun,  Crumbiinbach,  Sneitäha,  Ristilibach,  Vttilingun  dicta  in  pago  Nortgöuue 
et  in  comitatu  Heinrici  comitis  sita  ad  eandem  supra^  dictam'  episcopalem  sedem  una  cum  oranibus? 
corum  pertinentiis''  sive  adherentiis ',  videlicet  vicis  villis  aecciesiis  servis  et  ancillis  de  quocumque 
alio  nostri  iuris  loco  oriundis  et  inibi  modo  habitantibits  ac  areis  aedlfficilS^  terris  cultis  et  in- 
cultis  viis   et   inviis    exitibus    et    reditibus    quesitis    vel    iuquireudis    silvis   *    saginis   venationibus  aquis 

25  piscationibus  molis  raolendinis  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  ae  ceteris  omnibus  quae  *  scribi  aut 
appollari  possunt  qnoquolibet''  modo  utilitatibus,  hac  nostrae  auctoritatis  praeptali*  i)agina,  prout  tirmius 
possuraus,  douamus  atcjue  proprietamus,  omnium  coutradictione  remota,  praecipientes  igitur,  ut 
dilectissimus  uobis  in  Christo  Eberhardus  episcopus  suique  successores  ex  nostro  iure  *  liberam  dehinc 
habeant  potestatem  eadem   loca  cum    omnibus    appendiciis    suis    teuendi    possidendi    seu    quiequid    illos 

30  libeat  raodi'*^  omnbus''  iude  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit,  huius  nostrae  donationis  minificentiam* 
destruer»  sive  violare  praesumat,  in  die  iudicii  coram  oculis  dei  tormento  inextinguuibili''  aeternaliter 
luat.  Quod  ne  eveniat,  sed  haec  tradicio  nostra  ab  omnibus  *  inCOriTipta  permaneat,  hane  cartam 
inde  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  secundi  Heinrici  (M.)  regis  invictisimi ".  § 

35  f,  Guntherius  caneellarius  vice  Erkanpalldi*  archicappellani  recognovi.  ^  (SI.  2.) 

Data  VI.  non.  iul.  indictione  XI,  anno  dominice  incaraationis  MX,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  X;    actum  Mogontiae;   feliciter  amen. 

235. 

Heinrich   verleiht  dem  Bischof  Berthold  von   Toul  den  Wildbann   über  einen 
40  Wcdd  an  der  Maas.  xrebm-  1011  Juli  18. 

Abschrift  eines  Transsumptes  K.  Ferdinands  I.  von  1361  Sept.  11  in  dessen  Registerbuch 
cod.  XXIII  f.  207  im   k.  k.  Haus-  Hof-   und  Staatsarchiv  zu  Wien  (E).   —   Abschrift 

234.   [Bresslau]      a)  A         b)   da^   erste  i    über  der  Zeih  nachc/etragen         c)  am  s  Basur         d)  da- 
hinter fehlt  que  in  A       e)  proin,  wie  es  scheint,  auf  Basur       f)  supädicta,  ohne  Abkürzunys- 
*ö  zeichen  über  dem  zweiten  a,  A       g)  omibus,  ohne  Abkürzungszeichen  über  om,  A       h)  is  si  auf 

Basur;  vorher  irar  wohl  Y>ertuient\^ms  geschrieben,  rg/.  X.  Archiv  32,  170  X.  1       i)  berentiis  auf 
Basur,  vorher  wohl  herentibus,  vgl.  ebenda         kl  b  corr.  aus  li. 


•2T-2  K  AlSKinitKlNDKN. 

df.i  l(i.  Jh.  in  den  Reirhsjiofiitllisu,  Im  (_A<lii  find.  Int.  i:rji.  /,isr.  Tiill.)  clicnda  (F).  — 
AlKivhriff  des  IS.  Jh.  in  Coli.  Ih-tnmps  vol.  li'J  f.  rü'  aus  rcrlorciicm  Chnrtidar  iti  der 
Nalionalhihliothek  zu  Paris  (D).  —  Lesarten,  handschriftlich  eingetragen  nach  Collafioti, 
rielleicht  mit  dem  venneintlichen  Orif/inal,  in  das  Exemplar  ron  Benoil  Hisl.  de  Toni  in 
der  iiffentlichen  liihliothek  zu  Xanci/  (d).  5 

Henoil  Hist.  de  Toul,  prob.  24  aus  vermeintlichem  Original  (C).  —  Le  Maine  Dipl.  pnit. 
pl.  12  Facsimile  ■  Fragment  (A)  und  '-idii  n"  li  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1076.  —  Stumpf 
Reg.  lööl. 

Da.ss  die  licnoit  riirlirgcmie  Ausfertigung  von  D.  2S!j,  ehcn.'io  wie  die  mn  DH.  I.  21, 
nicht  ein  Originaldiplom  gewesen  sein  kann,  zeigt  .tchon  die  falsche  Intilulalio  (ihr  ent-  lo 
spricht  im  Conlert  Z.  46  imporiali),  die  auch  in  einer  Urkunde  aus  der  Kaiserzeit  nicht 
richtig  sein  würde.  Auch  die  Schriftzüge  des  von  Jjc  Maine  milgctheillcn  Fac.<iimile- 
Fragments  la.'isen  dessen  Vorlage  ah  eine  im  12.  Jh.  entstandene  Nachzeichnung  und  zwar 
nach  einem  wohl  von  GA  geschriebeneti  DH.  II.  erkennen.  Diesem  Befund  entspricht,  dass 
nicht  nur  das  Protokoll  der  uns  erhaltenen  Fas.iung  dem  GA  angehört,  sondern  da.is  auch  15 
einige  Au.'id rücke  des  Confejctes  in  spi'iferen  von  GA  ge.'ichriebenen  Stücken  (DD.  237.  244) 
wieda'kehren.  Dass  aber  GA  den  Contc.rt  nicht  .vlbst  verfa.tst,  .'iondern  ein  von  der 
Partei  eingereichtes  Concept  benutzt  hai,  zeigen  mehrfache  Berührungen  mit  alteren  Touler 
Urkunden,  wie  mit  den  DD.  Mühlhacher  Reg.  ISSH.  1912  und  dem  DO.  II.  62,  sowie 
einige  dem  Stil  des  GA  ganz  fremde,  aber  an  sich  unverdächtige  Ausdrücke.  Ob  vnd  so 
inirieweit  der  Inhalf  unserer  Urkunde  bei  der  Anfertigung  der  Nachzeichnung  geändert 
icorden  ist,  dafür  giebt  die  Fassung  selbst  keinen  Anhaltsjyunkt.  Aber  aus  dem  von  Le  Moitw 
verfassten  Inventar  der  Urkunden  des  Touler  Archivs  (jetzt  Ms.  G.  1384  des  Departement al- 
archivs  zu  Nancg)  p.  113  erfahren  wir,  dass  noch  im  18.  Jh.  in  jetzt  verschollenen  Chor- 
tularen  der  Text  eines  anderen  DH.  II.  gleichen  Datums  erhallen  war,  der  von  dem  25 
nn.trigen  .tich  dadurch  unterschied,  'quc  Henry  donne  le  droit  de  cha.sse  seulement  a 
l'iveque  (also  nicht  der  Kirche)  et  que  suivant  les  limiles  il  pari  de  la  Meuse  et 
retourne  h  la  Meuse'.  Hätte  diese  Fassung,  was  Le  Moine  leider  nicht  angemerkt  hat, 
in  der  Intitulatio  nicht  den  irrigen  Kaiser-,  sondern  den  richtigen  Königstitel  aufgewiesen, 
so  würden  wir  auch  hinsichtlich  jener  beiden  von  Le  Moine  verzeichneten  Abweichungen  30 
den  verlorenen  Text  wohl  als  den  echten,  den  un.irigen  als  verfälscht  zu  befrachten  haben : 
da  wir  indess  darüber  nichts  wissen,  müssen  wir  uns  damit  begnügen  darauf  aufmerksam 
zu  machen,  da.<is  Inhalf  und  Fa.'isung  unseres  D.  nicht  als  in  allen  Theilen  verbürgt  gelten 
können.  Der  kurze  Auszug,  den  die  Gcsta  episc.  Tullens.  c.  36  (Mon.  Germ.  SS.  8,  642) 
aus  dem  D.  Heinrichs  (und  aus  einem  andern  Actum  deperditum  desselben)  geben,  trägt  35 
für  die  Entscheidung  dieser  Frage  nichts  aus.  Dass  auch  in  diesem  Auszuge  Heinrich 
als  imperafor  bezeichnet  ist,  beweist  natürlich  nicht,  dass  der  Verfasser  der  Gesta  schon 
unser  D.  benutzt  hat :  als  Empfänger  der  Urkunde  bezeichnet  auch  er  nur  den  Bischof.  — 
Für  die  Orthographie  haben  wir  un.^erer  Ausgabe  C  zu  Grunde  gelegt;  nur  an  den  durch 
das  Facsimile  überlieferten  Stellen   folgen   wir  diesem.  40 

In  nomiiK-  sanctae  et  indivifluf  trinitjitis.  Hcinriciis"  <liviiiii  iiropitiantc  cIcmiMitia 
<  impfrator  aufjiistiis  ,  .  Si  tiil<Tuiiii  ii<isti'r>niiii  |ii-titiiiiiilju.s  inaxiiiio  in  au^niciilantli.s 
^cck-siastic'is  facultatihns  annuinms,  ook''  ferventiore«  et  devotiores  circa  fidclitatem 
noi<train  cfficimuH''.  Qua  de  rc  noverit  tani  praescntiiini  (|iiani  fiiturorum  iiidustria, 
cjuod  adierit''  imstrani  screnitatfin  vcnfraliilis  lU-iilmldnM''  TulIciiNis  occlesiae  praosul,  ir, 
pff'nR  si})i    ^  ini|H'riali '^    daiü   auctoritatf ',    «juod  ad   ins  difpositionis  noHtrac  ]HTtin<!rc 


cimur  D 


iv-.Schcily-I.)o|woli- Bloch]     a)  A;  HeuricuH  CUKF      \>)  JJI''(i;  nos  C;  et  I)      c)  cfli- 
D        d)  adivit  D        e)  Bertolclu»  JCF        f)  F;  author.  CUE 


HEINRICH  ir.     1011.  273 

videbatiir,  forestom  videlieet  et  bannum  venationis  ex  silvis«  iniVa  nnmiiiaiulis,  ([uae'' 
his  usqiic  qnaqtio  torininantiir  finibus  et  cingnintur '  aquis'':  siciit  Mosa  fluvius  deeurrit 
a'  Vcdovilla'"  usque  Trociaeuni  et  de  Trociaeo  usque  Urchadis,  inde  ad  Ablienivilla", 
dehinc  ad  Unniacum",  sie  tendens  usque  TuseumP,    tunc  ad  Novamvillam,    deinde  ad 

6  Jlontiiiiaeuiii,  hinc  ad  Malvag'iam'',  de  Malvagüa  sicut  Mohola  rivulus''  deeurrit  u.squo 
ad  Vuacon%  de  Viiacon  per  Marimvallem'  inter  Fraseiani"  et  Veriolum  usque  ad  Ama- 
sonam^',  de  Amasona'"  iterum  redire  ad  praenoniiuatuin  Vedum''.  Cuius  petitiDuibus^ 
libenter  annuentes  eandem  foresteni  et  bannum  venationis,  sicut  particulatum  ^  est,  in 
ins  propriac  possessionis  aeternaliter''  liabcndani    eideni    eeelesiae    suoque    reetori    fixa 

10  auctoritate''  eonccssinius,  uf  nulla  deineeps  nobilis  aut  ignobilis  persona  cuiuseuinque 
conditionis  potestatem  habeat  in  ea  foreste  stirpandi  aut  venandi  seu  aliquid  operis 
exercendi  sine  licentia  et  pennissu  episcopi  Tullensis  eeelesiae.  Si  quis  autera  hoc 
infringere  aut  removere  temptaverit'',  quod  non  credimus,  auri  libras  tres  episcopo 
persolvat  et  fiseo  regio  auri  libras  decem.     Verum   ut   haec^  nostrae  auctoritatis  "^  dis- 

15  positiu  inviolabilem  obtineat*'  finnitatis  vigorem,  manu  ]jropria  eorn^bdravinius''  et 
annuli  nostri  impressione  subter  insigniri  iussimus. 

•  Signum  domini  secundi '  Henrici'   (M.)''  regis'   invictissimi.' 

Guntherius"  caneellarius  vice  Ai'chambaldi  archiepiscopi  notavi.'" 

Data  XV."  kalendas"  augusti  indictione  Villi p,  anno  dominie^  incai-nationis  millesimo 
ao  XI '1.  anno'  vero  domini  secundi  Henrici   regnantis  X'*;   actum''  in  Tribura  regia  ^-illa; 
feliciter  amen. 

230. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Hersfeld  die  Höinge  Willicuma. 

Kaufiingen  1011  August  10. 

25  Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Wenck  Hess.  Landesgesch .  -3',  42  n°  44  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1077.  —  Stumpf  Reg.  15-52. 
Yerfassf  und  geschrieben    von    dem    hei  D.  198  hesprochenen  Cleriker  des  Abtes  Godehard. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  cle- 
mencia  rex.  Cunctis  nostris  ^  fidelibus  notum  esse  voluinus,  quaiiter  nos  interventu 

30  ac  petitione  dilcct^  contectalis  nostr§  Cunigund§  nee  non  Godehardi  Heresfeldensis 
abbatis  nostri  fidelis  sibi  suoque  monasterio  in  honorem  sancti  Wigberhti  constnicto 
quandam  nostri  iuris  ancillani  nomine  Uuillicuma  cum  filiis  suis  omnique  posteritate 
per  hanc  nostri  precejjti  paginam  eoncedimus  atque  largimur  et  de  uostro  iure  ac 
dominio    in    eiusdem    abbatis"  et   monasterii    ius    ac    dominium    oninino  tranfundimus ''j 

35  ea  videlieet  raeione  ut  predictiis  abbas  suique  successores  eidem  monasterio  presidentes 

235.  g)  sylv.  CEF  h)  fehlt  in  D  i)  iunguntur  E  k)  DEFG;  fehlt  in  C  1)  EF;  ad  CD 
m)    G;  Vadovilla  C;  Verovilla  D;    Badovilla   EF  n)    Ablienuilla   D  o)   Nouiacum   D 

p)  Tuseyum  D  q)  Malvageam  F  r)  DEFG;  rivulo  C  s)  Voacum  D  t)  CF;  Miram- 
valem  D;    Marimballem  E  u)   Frasicam  E  v)    C;   Amazonam  D;   Amasenam  EF 

40  w)  Amasena  EF         x)  D,  vgl.  Vedovilla  Z.  3;  Vadum  CEF  y)  petitionis  D  z)  DG; 

particulata  CEF  a)  actualiter  D  b)  F;  author.  CDE  c)  et  D,  was  an  sich  auch  möglich 
wäre  d)  F;  tentaverit  CDE  e)  hac  F  f )  F;  author.  CE;  autor.  D  g)  obtineant  D 
h)  corroboramus  D  i)  Henrici  2  D  k)  AD;  fehlt  in  CEF  1)  fehlt  in  D  iii)  die 
Recognitionszeile  fehlt  in  D         n)  15.  C;  XVI  E       o)  calendas  CE         p)  9  C        q)  AF,  ent- 

45  sprechend  dem  Gebrauch  des  GA;  millesimo  uudecimo  C        r)  statt  anno  —  actum  hat  D  nur 

et  regni  X        s)  decimo  C. 

23G.    [Foltz- Bloch]     a)  at  sofcn-t  corr.  aus  ti        b)  A 

Kaiserurkunden  III.  35 


•_'74  K  A  1  S  E  U  r  H  K  T  N  DK  \. 

de  jirt>n<»miiiata  aiu-illn  i-iusquc  prucivationc  oxiiulo  libenun  liaboant  potestatciii  in 
usiim  nionasterii  ctuninntaiiili  tencmli  vel  C|uic'(|in(l  ois  (ilai-ucrit  inde  faciendi.  Et  ut 
liaoi-  nostrac  dniiatioiüs  atu'toritas  stalülis  ot  iiiroiiviilsa,  i>ini)iuiii  lioiniiniin  i'nntriidicfiinu' 
rt'iiiot«,  pcnnancat.  Ii»>i'  |Hvoe]>ttiiii  iiuli-  fimst'ri|itiiiii  iiianii  ipro|iri:i  tinnaviiims''  sijjilli 
imstri  inipi-essione  iiisi<>:iiii-i  inssiinus.  6 

^  Si-rimui  doiiini   llcinrii-i  iM.)  rogis  invietissimi.  § 

^  (luiitlioriiis  rniu'fllarius  vico  Erkanlialtli  aiTlucainiclIani  rocognovi.  f,    Sl.  2.) 

l)ata   IUI.  id.  auir.  iiidivliiuii'  Villi,   anno  doniiiiicac   iiK-ariiaticmis   i   \1,   aiiiiK  vcrn 
ilmnni  Ilcinrici  sot-undi  n-gnantis  X:    actum  Coufungon"'. 


2:m. 

Heinrich    schenkt   de?'   erzbischüßichen  Kirche   zu  Magdeburg    den    Burgward 
Dretzeh  Kaufungeu  lall  Amin.sl  M. 

Öngiiinldiplom   im  k.  StaatsHirliir  zu  Berlin  (A). 

Ge.ila  archiep.  Magdeburgen-s.   in  ^{eibom  SS.  2,  283  inid  in  de»   Mon.  (lenii.  SS.  11.  :ii>H 
cit.  —  Höfer  Zeitschr.  2,  U7  n'  38  am  A.  —  Stumpf  Reg.  1553.  i5 

Vcrfn-inl  und  geschrieben   rou   '>'.■!. 

(C.)  ij  In  nomine  saiictac  et  iiidividuae  triiiitatis.  Heiiiriciis  divina  t'avciite  eli-- 
mentia  rex.  Si  rideliuin  nostninim  jx'ticiimilms  aurcm  nostrae|.serenitatis  stibmittimiis 
niaxime  in  ecelesiasticis  taeidtatibus  aiu-mciitaiidis,  divinum  !!U])('r  nos  respcctuui  inagis 
ati'uturum  credinnis.  Qua  de  re  novcrit  omniuni  (Jliri.-^ti  Hdelium  pre.sentiuni  .scilicet  so 
ac  futuriinnn  industria,  (jualiter  nos  divini  anioris  instinctu  atque  Dagenonis  sanctae 
Magedeburgen.sis  ecclesiae  archiepiscopi  mgatu  suum  iuge  devotinnque  servicium  iii- 
spicientes  sibi  ac  suae  ecele.siae  in  bonore  beatissinii  Pctri  apostokuMun  ]iriiic'ipis  ac 
sanctiirum  niartirum  Mauricii  socifinim"  eins  fmulalar  burgwardinni  Dric/.cli'  dictum, 
(|U<)d  Sigifridus  Znibonis  Hlius  obtinuit  in  pago  Mrozaui  in  luarca  I'xiiilianli  ni.ircliinnis,  js 
per  lianc  unstram  rcgab-m  paginam  cum  omnibus  suis  appciidiciis  in  prnpi-imii  con- 
ccdimus  et  de  nostro  iure  ac  dominio  in  eins  ius  et  dominium  oinniuu  transmittiunis, 
ca  videlicet  ratione  ut  predictus  Dageno  arcbiepiscopus  suique  succeesores  de  iam 
diclo  burgwardio  .suisque  utiiitatibus  potestatcm  babeant  exinde  quicquid*"  eis  placuerit 
faciendi  ad  usuni  tarnen  jn-efate  ecclesiae,  onmiinn  Itominum  contradictionc  rcmota.  jo 
Quod  ut  veriuK  cre(bitur  diligentiusque  ab  onmibus  (djservctur,  pmpriis  manilms  iianc 
cartam   niborantes  sigiilo  nostro  subter  iussimus  insigniri. 

^  Signum  dnmni  sccundi   Hcinrici  (M.)  regis  invietissimi.  ^ 

I  Giintbeinns  cancidlarius  vice   Krkambaldi  arcliicappellani   notavi.  ^         iSI.  2.) 

I  )ata   Xlll.   kal.  sepicinl».   indictione  Villi,   aimo  (btminice  incarnatinnis''   millesimo  t6 
XI,    anno    vero   <b)mni    secundi    lleinrici    regnantis''  T;    actum    Coufungon'";    ^  feliciter 
amen.   ^ 

286.  c)  rlahinttr  et  niMf/c/o*««!         <1)  <lfr  Ortsname  rielUicht  nachi/tiraf/en. 

287.  'Brewlau^     al  ilarfir  igt  ri  oder  ilahintrr  nw  niijii/elaiuien        li;  i|iiic(id  A        i;(  '/«»  /rirtf  i   tl/ifr 
der  Xfile  mirlu/rtrnr/en         <li  a  un<l  i   iWr  ilrr  /.eile  n<irhi/elrar/en        e)  iler  Ortunnmf  rifllrirht  4o 
nnchiiftriiqrn . 


II  KINUICII  II.     101 1.  275 


Heinrich  bestätigt  auf  die  Bitte  des  von  ihm  eingesetzten  Abtes  Bertram  den 
Mönchen  von  Stablo  -  Malmedy  das  Recht  der  freien  Wahl  des  gemeinsamen 
Abts  aus  ihrer  Mitte  unter  den  von  Otto  II.  festgestellten  Modalitäten. 


Chartidar  von  Stablo  ai(s  dem  Äiifcnif/  des  Vi.  Jh.  f.  4(1  im  /r.  Staatsarchiv  zu  Düssel- 
dorf (C).  —  Chartidar  von  Sfahlo  aus  dem  Ende  des  15.  Jh.  f.  58  im  k.  Staatsarchiv 
zu  Brüssel  (D).  —  Cod.  Sfabideto  ■  Malmundarius  des  Fi:  Villers  vom  J.  1778  f.  70'i 
ebenda  (H). 

10  Marlene  Coli.  2,  54  Ca)  aus  jetzt  nicht  uichr  auffindbarem  Ms.  von  Malmedy  zu  c.  1005 

=  Bertholet  Hist.  de  Luxembourg  3'',  13.  —  Polain  Mecueil  des  ordonnances  de  Stavelof 
13  am  Ha  zu  1005  oder  1009.  —  Stumpf  Beg.  1827  zu  1006  —  1007. 

Verfasst  mit  Benutzung  des  DO.  II.  219,   wohl  ausserhalb  der  Kanzlei.     Wenn  die  Wort- 
stellung der  Intitulatio  in  unsere^'  Überlieferung  nicht  verderbt  ist,  würde  auch  Mundierung 
15  ausserhalb  der  Kanzlei  anzunehmen  sein.  —   Über   die  Einreihung   zum  ./.  1011   vgl.  K. 

Archiv  22,  179  f.  Doch  ist  noch  zu  bemerken,  dass,  wenn  die  Einsetzung  des  Abts 
Bertram  in  diesem  Jahre  stattgefunden  haben  nmss,  damit  nur  der  terminus  ante  quem 
non  für  die  Ausstellung  unseres  D.  gegeben  ist.  Seine  Ausfertigung  in  den  .fahren  1012 
und  lOlS  ist,   icenn  auch  nicht  sehr  wahrscheinlich,  .so  doch  nicht  ausgeschlossen. 

äo  In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.    Divina''  favente  dementia  rex  Heinricus.-' 

Dum  regie  serenitatis  dignitas  jiiotatis  consultu  abbatum  vel  monaobonim  deo  famulantium 
♦  necessitatibiis  subvenit,  dilatari  gloriam  sui  imperii  credat  ac  presertim  superni  per- 
petuitatem    regni    pro    huiuscemodi    dignis    operibus    acquirere    sibi    non   ambig-at.     Qua- 

propter   fideliuni   *    nostrorum    tarn    et   presentium  quam   et  fnturoruni   industriani    animadvertere 

ib  volumus,  quia,  Stabulensis  et  Malmundariensis  cenobii  abbate  Rauengero  humanis  rebus 
exemto,  fratres  uti-iusque  loci  successoris  iniere  electionem,  sed  nostri  culminis  aures 
mala  ipsorum  opinio  turbaverat,  annuere''  omnimodis"^  denegavimus,  sed  sub  cura 
alterius  cuinsdam  abbatis  eadem  loca  pro  tempore  connnisimus,  donoc  super  buius  rei 
certam  indaginem  consiUuin  haberemus.     Denique    iudigne    illos    pati    ofl'ensam    nostre 

80  maiestatis  comperientes  cum  consilio  procerum  et  eonsensix  presuhim  presentem  abbatem 
Bertrannum'',  (juem  electione  regulari  antea  elegerant,  constituimus  ac"  utrique  loco 
regendo  digne  prefecinius '^.     Quatinus  ergo  tante  perturbatiouis  procella  in  perpetuum 

sedai'etur,  adiits  predictus  venerabilis  abba  celsitudinem  mansuetudinis  nostre  postulaus 
a  nobis,   Ut    electionem    regulärem,    quam    predeeessorum    nostrorum    regum   *    et    inij)eratorum    COg- 

S5  natorum  scilicet  nostrorum  ti'aditione  et  privilegiis  apostolice  sedis  actenus"  habuerant, 

eis  concederemus,  quod  et  fecimus.  Et  tjuia  monacliis  alterius  cenobii,  id  est  Jlahnundarii,  solet 
dlSCOrdia  oriri,  mansuetudinis  nostre  edicto  sancimus,  ut,  defuncto  per  successionem  abbate,  ex 
utrisque  in  unum  UlOnasterÜS  eonfluentibus  monacliis,  liabeant  unauimi  COllCOrdia  sine  exceptione 
persone,  sine  obcecatione  pecunie  secundum  sancti  Benedicti  regulam  abbatem  eligcndi  liberrimam 
40  obtionem,  ea  tarnen  preponderante  ratione  *,  ut,  quia  beatus  Remaelus  utriusque  loci  constructor  et 
Tungrensium  antea  episcopus  et  pastor  maluit  in  altero  eorum,  id  est  Stabulaus,  loeum  sepulture 
sibi  eligere,  ipsi  primam  electionis  optineant  vieem'',  si  apud  eos  quidein   melior  meritis  et  instructior 

238.    [Bresslau]     a)  so  alle         b)  eine  Vevbindimgspartikel,  die  man   hier  oder  hinter  sed  Z.  26  er- 
wartet, fehlt         c)  omnimodo  H        d)  Brertrannum  D;  Brert.  cm-r.  in  Bert.  C        e)  hac  CD 
*6  f)  perfceimus  alle        g)  If;  at  ut  C;  ao  ut  D        h)  VC;  vocem  CDH;  die  Emendtition  ist  um  so 

unbedenklicher,  als  nach  Potains  Druck  D  auch  in  der  VU.  vocem  statt  vicem  des  Oviyinah  bietet 

35* 


276  KAISERURKUXDEN. 

littorU  iiiveiiiatur;  si  auti'm  iion  illit-  seil  Mnliiuiiidnrii  iiiclior  ri'piioriatur,  utriiiue  lixo  iurliiuiiiliis 
|iotiii8  quam  ab'  externis  nssiimptus  iiitromittatiir.  ItiKjllc  iit  lii'c  iiostre  i'oncossionis  *  iiuitoiitns 
plcuiurpin  in  <loi  nomine  obtincat  vig-orom,  hoc  preceptiini  inde  couscriptuni  niaiiii  pinpria  subtiM-  lir- 
mavimiiii   nniili(|iu'  iiostri  iniprpssione  insipiiri  iiissimus. 

231).  6 

Heinrich  schenkt  dem  ron  ihm  gegründeten  Blsthin)i  Bamberg  sein  Erbgut  in 
elf'  irrten   im  Gau  Sin'Iitrein.  —  loil  oder  1012 . 

Oriyuialdipliini   im  k.  licichsairhiv  zu  München   (A). 

Heylwrfier  Irhnogrnpliia   Bahenh.  1,  95  cif.  —    Oesterreicher    in    Geliffnele  Anhice  3,  375 
«"  /    (iM.s    A.   —    Mon.   lioica  2S",  4SI    n°  272   aus   A.  —    Biihmr  Reg.  1078,    die   zu  lo 
1011  Xovember  1.  —  Stumpf  Reg.  1566  zu  1012  November  1. 

Auf  einem  durch  Voraus fertigung  des  Monogramms  von  ihm  selbst  hergerichteten  Blanquet 
ge.ichrielieu  ron  Ba.  III.  Über  das  Verhältnis  der  drei  DD.  239  —  241  zu  einander  ist 
nicht  leicht  mit  voller  Sicherheit  zu  entscheiden.  Bei  dem  fast  gleichen  Wortlaut  von 
D.  240  und  241  ist  für  unsere  Annahme,  dass  D.  240  als  Vorlage  für  D.  241  gedient  habe,  \i 
der  Umstand  ma.'<sgebend  gewesen,  da.ss  dieses  an  mehreren  Stellen  (vgl.  S.  278  Z.  28  /}'.)  der 
Vü.  ferner  steht  als  jenes.  Dagegen  kann  von  den  DD.  239  und  240  keines  unmittelbar 
aus  dem  andern  abgeleitet  werden;  es  muss  vielmehr  dahingestellt  bleiben,  "b  beide  selb- 
.^findig  von  Ba.  III  unter  Benutzung  derselbeti  älteren  Bamberger  Urkunde  verfasst  .tind, 
oder  ob  beide  auf  eine  gemeinsame  Vorlage  zurückgehen,  die  etwa  als  ein  von  Bd.  HI  w 
im  Anxchlu.ss  an  jene  ältere  Urkunde  hergestelltes  Concept  angesehen  werden  dürfte.  Hei 
die.ier  Sachlage  hohen  irir  in  D.  239  und  D.  240  nur  die  Uebereiiistimmuiiy  mit  D.  144 
als  der  näch.st.stehenden  Bamberger  Urkunde  durch  Petitdruck  hervorgehoben.  —  Zur  Da- 
tierung der  drei  DD.  239 — 241  vgl.  N.  Archiv  22,  173  ff.;  über  den  Gau  und  die 
Wiederkehr  zweier  Ortsnamen  in  D.  241  vgl.  Riezler  Gesch.  Baierns  1,  848  X.  1.  u 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  e*  trinitatis.     Heinrieus  dei  gratia  rex.  Noveril  om- 

ninm  nostri  tideliiiiii  tani  presens  acta«  quam  et  siicoessura  postcritas,  qiialiter  nos  (liviiia  iiisirailte'' 
C'lt'incntia   quemlam  noKtrac!  proprietatis   locum  ^  Habcnperc    dictum    in    spdem    et  oulinen  i'pisci>pat»8 

sublimando  proveximus  conscusu    et   petitione    dilectissiuiae    coniugis   nostrac  Cunigundae 
videlicet    reginae    nee    non    et    Hcinrici    l'uirzburg-ensis    cpiscopi    consensu    ac    pari    communi(|ue  10 
omnium    noslri    fidclium    in    medium    consulente   sentontia   q  u  ?  dam    nostrae    paternae    licrcditatia 
l.ica  Enniiicliounn.  Luzzilunehirichnn,  Ooigingun,  Pah,  Phistarlioim,  Satalarun,  Piinnalia, 

V 

Tuntuiiisjiali,  Hasal)iali.  Zigiriuti,  Chirilisteti  in  pago  Spclitrciiio'"  et  in  comitatu  Odaliici 
c'oniitia  *  ad  candcm  «upra  dictam  cpiscopalcm  sedeni  Babenperc  »  cum  «ninibus  e  o  rii  m  pcrtincutii.*'' 
»ivc  adhcrentiiii  *  cultiH  et  incultiü  •  qucHitis  et  inquircndis  «  mobilibii»  et  inmobilibus  ac  coteris  U 
■  imuibuii  qu(  rite  Rcribi  vel  apcllari''  posNunt  quoquolibct  modo  utilitatibus  Lac  nostrac  iict<iritatiH'' 
preceptali  pag-ina,  prout  firmiue  posBumux,  donavimua  atque  proprietamus,  omnium  contradictiono 
remot«,  prcripientcit  igitur,  ut  in  dco  dilectUü '  •  eiusdem  scpc  dictao  scdis  opiacopus  Kbcrhardua 
atrilie  eucceHHoreH  Hui   liberani  dehinr  liabeant   potestatcm  eadcm  supra   dicta    lo  c  a    ad   nostrani 

i'anieram    pertinentia    in    viliis    tsujira    noininatis    iacfntia   cum   omnibuH   appenditü«   oorum  40 

tenendi    pnwiidendi    M\('    comnilltandi    neu    quicquid    «ibi    libcat  modig  omnibuH  iu   uxiim  epiHCopatuii 

288.  i)  //  -  Fr.;    ffhll  in  eil. 

289.  [Hn-iwlau]  b)  Ktall  ft  in  A,  iro  auch  individuac  fttill  h)  A,  »talt  inspirante  C)  in  ilrifilr  gr- 
loMitnt  Lackt  naehyrtrayen  d)  ilber  \>  eine  (tljtrlilnye  aunrailierl  e)  A  f)  daliinler  ein 
cireiU-t  •lilectun  ilurrh  l'ntemtrtiehen  'jelili/t  4* 


HEINRICH  n.     1011  —  1012.  277 

inde  tacieudi.  Si  ijuis  igitiir,  <[iiod  absit,  liuius  nostrae  donationis  muniticpntiam  destrucre  sive  violare 
presnmet,  in  die  novissimo  tormento  inextin^uibili  coram  ooilis  doi  liiat.  (^uod  ne  tiat,  sed  haec 
traditio  nostra  ab  Omnibus  inconiipta  permaneat,  lianc  rartaiii  inde  oonscriptani  mann  piojnia  roborantes 
sigilli  nosti'i   inpressione  iussimus  insigniii. 

5  I  Guntharius  cancellariixs  ad  viceiu  Erchanbaldi  archicappellani  notavi.  § 

§  Signum«  domni  Heinrici  (M.)  regis  iiivictissinii.  |  (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  VI,  anno  dominicae  incarnationis  MXI,  anno  vero  domni 
Heinrici  s(>cundi  regnantis  XI;   actum  Franchonafurt. 

240. 

10  Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  sein  Erbgut  in 
siebzehn  Orten  im  Rottgau.  —  loii  oder  1012 . 

Originaldiplom  im  k.  Beichmrckiv  zu  München  (A). 

Heijherger  Idmographia  Bnhenh.  1,  95  dt.    —    Oesterreicher   in  Geöffnete  Archive  3,  376 
n°  2   aus  A.    —    Man.  Boica  28",  483   n°  273   aiis  A.   —   Böhmer  Reg.  1079,    alle   zu 
15  1011  November  1.  —   Stumpf  Reg.  1567  zu  1012  November  1. 

Geschrieben  von  Ba.  III  auf  einem  durch  Vorausfertigung  der  Signumzeile  und  des  Mono- 
gramme von  ihm  selbst  hergericliteten  Blanquet,  welches  ausserdem  schon  das  Chrismon 
und  die  erste  Zeile  bis  nos  enthielt.  —  Über  das  Verhältnis  zu  den  DD.  144.  239.  241 
vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  239. 

20  (C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    divina   favente  de- 

mentia rex.  Noverint  omnes  nostri  tideles  presentes  scilicet  atque"  futuri,  qiialiter 

nos  divina  inspirante  gratia  |  quendam  nostrae  proprietatis  locum  Babenberc  dictum  in  sedem 
et  eulmea  episcopatus  sublimando  pioveximus  consensu  et  petitione  dilectissim§  coniiigis 
no.sti'ao  Cunigimdae  videlicet  regin^   q  u  e  dam   nostiac   paterne   hereditatis    lo  0  a  ad  nostram 

SS  canieram  pertinentia  in  villis  liic  subnotatis  iaeentia:  Apinheim,  Meiarespah,  Habulipali, 
Hamimtespah,  Tiufstat,  Zilitim,  Biittingan,  Durriu  -  Grasmarasaha,  item  Grasmarasaha, 
Holzhc'im,    Riscah,    Goldaraperc,    Uuisagartadorf,    Lanzinperc,    Uzbouara,    Palmiannun, 

Elsanpah  in  pago  Rottgouui''  et  in  comitatu  C'iiadalhohi  comitis  *  ad  eandem  .supra  dictam 
episcopalem  sedem  Babenberc  *   cum  omuibus    eorum  pertinentiis  sive  adherentiis  *   cultis  et  incultis 

30  *  quesitis  vcl  inqnirendis  *  rebus  mobilibus  et  inmobilibus  ac  eeteris  oranibus  que  rite  scribi  vel 
apellari'  possunt  quoquolibet  modo  utilitatibns  hac  nostrae  auctatis""  preceptali  pagina,  prout  tirmins 
possumus,  donavimus  atque  proprietamus,  omnium  coutradictione  remota,  preeipientes  igitur,  ut  in 
deo  dilectus  »  eiusdem  sepe  dietae  sedis  episcopus  Eberbardus  atque  successoi'es  sui  liberam  dehine 
habe  an  t    potestatem    eadem    supra   dicta   loca   cum  omuibus  appeuditiis   eorimi  tenendi  possidendi 

36  seu  quicquid  sibi  libeat  modis  omnibus  in  iisum  episcopatus  inde  faciendi.  Si  quis  igitur,  quod  absit, 
bnius  nostrae  donationis  munificentiam  destruere  sive  violare  presumet,  in  die  novissimo  tormento 
inextinguibili  coram  oeulis  dei  luat.  Quod  ue  fiat,  sed  haec  traditio  nostra  ab  omnibus  incorrupta 
permaneat,  hanc  cartam  inde   couscriptam  *   sigilli  nostri   impressione  iussimus  insigniri. 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Erchanbaldi''  archicappellani  notavi.  | 

«  I  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  ^  (SI.  2.) 

Data  kal.  nov.  indictione  VI,  anno  dominicae  incarnationis  MXI,  anno  vero  domni 
Heinrici  secundi  regnantis  XI;    actum  Franchonafurt. 

239.  g)  zum  Theil  auf  Rasur. 

240.  [Bresslau]    a)  daror  Basur       h)  in  riafür  gelassene  Lücke  nachgetrageti       c)  A       d)  vor  1  Rasur. 


278  KAlSKiaUKlNDEN. 

241. 

Heinrich  scheiilcl  dem  von  ihm  gegrUudcien  Bisthtim  Bamberg  sein  Erbgut  in 
achtutiddreissig  Orten  im  Isengan.  —  ja]]  „der  lOV-i . 

üriijiiKildiploiii   im   k.  Itcirhsarchiv  zu  Miimhcn   (A). 

Heybergfr  Ichnographia   Babenb.  1,  ft/5    eil.   —    Oeslerreichcr    Neue    lieitr.  4.  Hl  w"  /  aus  b 
A.  —  Moii.   Buica  \?8",  435    n' 274  aiix  A    iiiil    ann.   incarn.   MX,    beide   :it    101 1  Xo- 
veinber  1.   —  Stumpf  Reg.  156S  :n   lOl'J  Xorember  1. 

Auf  einem  durch  Vorausferligutig   der  Sigiiumzeile   und   des  Monogramm»   von   ihm   selbul 
hergeriehteten  Blanquet,  in  da.i  er  sogleich  das  Chrismon  und  die  erste  Zeile  bis  nos  ein- 
gelnigeti  halte,  mit   Benutzung  ron   D.  240  geschrieben  von  Ba.  III ;  vgl.  die  Vorbemerkung  lo 
zu  D.  239. 

(C)  ^  In   nuniiiic  saiictau   et   iiidividiiau   triiiitatis.      lloiiiriciis    divina    laveiiU'    i'lo- 
inontia   rex.  Notum    sit    omnilms    tideli)>us    iiostris    praesenti  li  u H    «cilicpt    ntipio    fiititriii, 

(|iinliter  iios  dirioa  inspirnnto  grat!»  ^  quenilnm  nostrae  proprietntis   locum  Unboiiljeic  clktnin    in  Krilciii 
et    riiliiicn    rpisropatiis    siiUliinaiiil»    pnivcxinni.s    coiisciisii    et    petitioiic    dilcc.tiitsiinno    coiiiii^is    iiostia«  16 
Cimigundae  vidi-liret  rcgiuao  <|iiaodniii  nostrae  propru'tatis   loca  ad    iiostraiii    i'aiiicrain    iicrtinciitia  in 

villi»  hie  Biibuotatia  inceutin:  Diiigoluinj^a  superii)r,  Cioldaruii,  FrocliiliiR-liiiiimi,  Tagaproli- 
tasdorf,  Trifliiliiigim,  Pilifritiiicliminn.  lIii}ri|irclitiiK-liiiuun.  l'iriliciiii,  .Maininingim.  l'ali- 
husuu  ,  Paldacliaresperc  ,  C'lmpj)iiic'lii)iiuii .  Sinidiliiiflioiiun  ,  Adaldltiiiclioiiuii .  IIitIiic- 
hoiiuii.  Grfuiilincliouun ,  Nantirinchonun ,  (Jriezpali,  Uapilinchoiiun ,  (iiinxinchouuii,  m 
Kiclifrisdorf»,  \'faiigisceita,  Hohgo/zincliouuii.  Vak-lionaperc,  Höfta.  Pliistarliiin,  Volchi- 
nisdort'.  Husipi-flitincliouun,  Vuisaiiti'sdi>rf,  Egilasjiali.  Espilaiiali.  ^Iurzilasalia,  (iogiiiiiu'- 
hcKDiii.  Punnalia,  Chazapali ,  Palilioim.  Tüparadort".  Zifliurbliciiii  liobas  vi  et  scinis 
iu  pago  IsinillCgOllua''  et  in  coinitatii  Geroldi  comitis  ad  eandeiu  .snpra  dictain  episoopalcni  sedcni 
Uabenpirc'"  cum  «ninilnis  pornni  pertinentiis  sive  adlicrentiis  (|iie.s!tis  vel  in<|iiirendis  cnitis  et  incultis  SS 
rebus  niobilibus  et  inmubilibus  ac  cetcria  omnibus  qtie  rite  scribi  vcl  appcllari  posstint  quocpiulibut 
modo  utilitatihns  liac  nostrae  anctoritatis  praeccptali  pagina,  prout  firniius  possuinus,  donavinius  atqiic 
proprietamiiH,  oiuniuin  contradictione  remota,  precipientes  igitur,  ut  in  dco  dilcctus  eiiisdein  SUpra 
dietae  sedis  episeopus  Eberhardiis  atqnc  «iiccessores  GIUS  liberam  dehiuc  habeant  potestateni  eadvin 
suprn  110I1linat<l  luca  cum  omnibus  appundiciis  eorum  tencndi  possidcndi  seu  qnieipiid  sihi  libent  n 
modis  Omnibus  in  usum  episcopntus  inde  faciendi.  Si  qiii.s  ii,Htur,  qiioil  nbsit.  Iiuius  no.strnc  donationis 
munilirentiam  destruere  sive  violare  pracsumct,  in  die  mivis.simu  coram  oculis  dci  toriuento  ini'xtiu- 
guibili  luat.  C/uod  ni-  liat,  scd  baec  traditio  nostra  ab  omnibus  incorrupla  porniaueat,  haue  cartiuii 
inde  conscriptam  IliailU  ])l'Opria  roborailtCS*'  sifHIli  nostri  inpressione  insig-niri  iussinuis. 

I   (Juntliarins  canccllariiis  vice  Erdianbaldi  archica|iiiillaiii   imtavi.  f;  u 

I   Signum   dimnii    Ilcinriei   rcgis  (M.)  invictissinii.   |  (SI.  2.) 

Data  kal.  nnv.  indictinnf  VI,  anno   doniinicae   incaniationis  MXI.   anno  vf-ri)  dninni 
H<äniici   sccundi   rognantis   XI:    actum    Franciioniit'urt. 


341.    [Breiwlau]     8)    <•    ii/ier   tier    /Ceilf    ytiichijctragen  \>)    in    dafür   r/eJamienr  Lürhe   narlif/rlnif/fn 

ci   dan   ernte   <•   ü//rr  der  Zeile   iiafli;/elrat/ett         <1)  (iie*e  in  der  VU.  rerurlienllich   aumjelamenen  «• 
Worte  hat  lia.  III  hier  wierter  einf/efügt. 


HEINRICH  IT.     1012.  279 

242. 

Heinnch  schenkt  der  erzbisch'Oßichen  Kirche  zu  Magdeburg  den  Königshof 
und  die  Stadt  Frose.  Magdeburg  1012  Januar  21. 

Originaldiplom    im    k.  Staatsarchiv   zu    Magdeburg  (A).   —  Liber  priv.   S.   Mauricii    au,i 
b  dem  Ende  den  11.  Jh.  f.  48'  ebenda  (C). 

Meibom  SS.  2,  376  ««.9  F  =  Liinig  RA.  16'',  29  n"  79,  —  Tjeuckfeld  Ant.  Praemou- 
fftrat.  6  =  (Hugo)  Ann.  Praenwn.^t rat .  2'',  107.  —  Sagittarius  in  Boijsen  Allg.  Magazin 
1,  261  aus  D.  —  Facsimile  in  Kaiser  Urkunden  in  Abb.  Lief.  4,  Taf.  7.  —  Dobenecker 
Reg.  626.  —  Böhmer  Reg.  1080.  —  Stumpf  Reg.  1.5.54. 

10  Vcrfa.'oit  und  geschrieben  von  Erich,  der  sich  hier  selbst  als  Schreiber  nennt. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  [individu|ac '  trinitatis.  Heinricus  diviiia  lavente 
dementia  rex.  ^  Onniibus  fidelibus  no.stris   praesentibus    scilicet    ac    iutiiris  notum 

esse  volumus,  qualiter  nos  pro  remedio  vitae  perj)etiiae  feliciter  cum  sanctis  ae  iidelibus 
adipiseendo  ac  pro  memoria  patris  nostri  et  omnium    parentnm    nosti'onim    curteiii   re- 

16  galem  seu  etiam  civitatem  Frasa  cum  omnibus  quae  ad  eam  pertinent  quesitis  in- 
quirendisque  villis  areis  aedificiis  mancipiis  utriusque  sexus  terris  cultis  et  incultis 
silvis  venationibxis  pratis  pascuis  aquis  aquarumve  decursionibus  piscationibus  molcn- 
dinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  interventu  contectalis  nostrae  dilectissimae'' 
Chimigimdae    reginae    ac    sororum   nostrarum    Aedellieidae    abbatis.sae    atque  Sophiae'' 

so  abbatissae,  immo  etiam  pro  strenniiissima  ac  fidelissima  Servitute  arcbiepiscopi  Tagino- 
nis''  tercii  [deo  sanctoque  martjyri  Mauricio  in  proprium  donavinnis,  nosti'o  videlicet 
speciali  pati-ono,  ea  scilicet  ratione  quatiniis  fidelis  noster  praedictus  arcliipraesul 
suique  successores  liberam  h[abeant  ibi  advocatujm  cligendi,  praedietam  cm'tem  possi- 
dendi    seu    etiam   in   usum   aecclesiae    ilagadaeburgensis    commiitandi    potestatem.     Si 

25  quis  autem  in  postenim  banc  nostram  traditionem  inq[metare  presumpserit,  s]ummi 
iudicis  vindictae  pnniendus  subiaceat.  Sed  iit  haec  nostra  traditio  nunc  et  in  fiitmiim 
ineouvulsa  pormaneat,  banc  cartam  per  manum  Erici  [episcopi  nostra  iussione  c]on- 
seriptani  nostra  imagine  sigillari  praecepimus,  insuper  etiam  more  parentum  nostrorum 
regum  videlicet  et  imperatorum  manu  propria,  ut  infra  videtu[r,  corroboravimus.] 

30  ^  Signimi  domni  H[enrici  injvictissimi  regis  secundi.  |  (M.) 

I  Gvntheriu[s  canc]ellarins  vice  Hercanballdi "  archicappeUani  i-ecognovi.  ^  (SI.  D.) 

Data  XU.  kal.  februarii,  anno  [dominice  incarujationis  Jrxil,  indictione  X,  anno 
Jiutem  gloriosissimi '  regis  Heinrici  secundi  regnantis  X;    actum  Magadeburg. 

243. 

35  Eeinnch  bestätigt  der  Kirche  von  Aquileja  die  Städte  Pedena  und  Pisino  in 
Istrien  und  verleiht  ihr  verschiedene  Gerechtsame  über  und  für  die  dort 
wohnenden  freien  Leute.  Bamberg  1012  April  30. 

Abschrift  aus  dem  15.  Jh.  im  Registro  antico,  diplomi  imperiali  alla  chiesa  d'Aquileia 
f.  5  im  k.  Staatsarchiv  zu  Venedig  (C). 

<0  242.     Blocli-Bresslau-Pertz]     a)  diese  und  die  folgenden  Ergänzungen  des  durch  mehrere  Löcher  in 

A  reratiimmelten  Wmilautes  nach  C        b)  tissimae  sofort  corr.  aus  talis         c)  dahinter  Rasur 
i\)  g  con:  aus  t         e)  ^         f)  zwischen  o  und  s  ein  zweites  a  ausradiert. 


280  KAISEKURKUNDEN. 

Palladio  Historie  della  proviucia  del  Friuli  1,  147  cit.  —  Joppi  in  Mittheil,  des  luslil. 
f.  oeslerreich.  Geschichtsf.  1,  'J9ä  n°  14  aus  C  =  Schumi  ÜB.  des  Herzogthnmx  Knün 
1,  25  m"  16,  =  Monumenti  storici  Venel.  Sei:  4,  Miscell.  .S*,  Sl  n"  14.  —  Stiinipf  Arln 
itied.  718  n'  515  aus  C.  —  Stumpf  Reg.  1554"  (2u  Mai  30)  und  1562. 
Verfasst  und  detn  EschalokoU  nach  auch  ge.ichrieben  von  Eh.  A.  Die  in  D.  248  erwähnte  6 
Fr.  Otto's  III.  ist  verloren,  mu-is  alter,  wie  die  Vtrgleichnng  mit  dem  DO.  III.  102  er- 
gieht,  diesem  nahe  verwandt  gewesen  sein  und  i.st  in  D.  243  ausgiebig  benutzt  worden. 

Hcnriciis  divina  favento  cloniontia  rox.  Si  ccelcsias  dei  nostro  lar^itatis  iimnorc 

sublimaro  stiuliU'riimis,  id"  ad  .•itatiiin  lui.stri  rcgni  jirotifcri'  noii''  duhitaiiuis.  (^tiincin-a 
noverit  oniniuin  iiostroniin  in-oscntium  .scilicet  ac  futuroniin  industria  iiililium,  cjualitor  lo 
nos  diviiio  coiipiuu-ti  aiiiori'  sancto''  Acniilcifiisi  ci'clc.^ic  et  loliaiini  ijatriarohc  ructori 
eins  coroboranius  et  fonHrmaniu.s  (attjuc]''  largiiiiur  dua.s  civitatis  in  coniitatu  Hy.strieusi 
sitas,  qiiarum  uua  dicitur  Pomia,  in  qua  iiim  duduni  i-piscopatus'"  ad  honorem  dei  et  sanc- 
tonun  eins  constnictus'  esse  videtur,  altera  vero  Pisino,  cum  j)lac'ito  et  decimis  atque 
.sutiVagio  et  districto  vcl  omni  publica  functionc  liberorum  luMiiiimm  in  eis  habitaiitium,  i6 
prout  Otto  divc  mcmoric  inipcratur  cidem  ecdesie  d  iciliaiiiii  patriarchc  per  tria 
niiliaria  eisdem  civitatibus  ex  oimii  parte  adiaccutia  ])it  imperialem  paginam  largitus 
est.  Ilanc*'  denique  eins  largitinueni''  confirmantcs  iam  dicte  sancto  dei  ecciesit?  et 
lohanni  patiiarchc  addimus  atque  hac  uostri  pagiua  regali  concedentes  larginnir  omnoH 
terras  Silvas  et  pascua  tarn  vineta  et  oliveta  quam  etiam  campe.'^tria  arva  prata  pabu-  so 
latica  escatica  vcnationes  piscationes  et  onines  necessarias  functiones,  quas  liberi 
liomines  in  prcdictis  ci\'itatibus  habitantes  autca  tempore  Poponis  [et]*"  Sizonis  comitum 
tenuerunt  vel  adhuc  necessarii '  ad  ea  tenenda  vidcntur.  Concedinnis  etiam  sepe 
dicte  ecclesie    jirata    et    pascua    atque    capula    iuxta    lluviuiu    (jui''  utrisque' 

partibus  rippe  adiacentia  et  portum  de  Fiaona,  ut  pnilieli  limiiines  in  cd  naves  liabentes  » 
uavigandi'"  atque  per  nostras  pmvintias  in  quaineunque  partem  voluerint  tran.st'retandi 
liberam    habeant    potestatem,    (.mini    nostra    nostrorumque    iidelium    ducis    et    comitimi 
onuiiumquc  hominum  contradietione  reraota.     Largimur  quoque  exarate  ecclessie,  ut  pre- 
dieti  liomines    in    iam    dictis    civitatibus    conmorantes   largam  et  ])ienam  omni  tempore 
habeant  potestatem   [et]"*  licentiam    eorum   peccora  et  anneuta  atipie  iumenta  ad  mare  «o 
menandi  et  quandocunque  necesse"  fuerit  adaquandi.    Precipientes"  firmiter  iubenius,  ut 
nidlus    (lux    inarchio    comes    vicecomes    seu    magna    parvave    regni''    persona    eundeiu 
loliannem  patriarcliam  vel  liomines  eius  in  prcdictis  loeis  liabitantcs  de  omnibuK  supra 
dictis  rebus  et  terris  disvestire  vel  molcstare  presumat.     Si  (piis''  haue  iiDstram  donati- 
oneni   infringerc    temptaverit,    sciat    se    comjjosituruni    centum    iibras    auri,    mcdietatem  S6 
camere  nostrc  et  medietatem  Arjuilciensis  ecclesie  i)atriarciie.    Quod  ut  verius  credatur  et 
diligeutius  obscrvetur  ab  omiiibus,  manu  j)ropria  confirmantcs  sigilli  nostri  impressione 
subter''  iussimus  insigniri. 

Signum  doniini  Henrici  regis  iiivictissimi. 

Euerardus"  episcoj)us  et  canccilarius  recognovi.  «o 

Datum'    pridie    kalendas   mad.   anno    dominice    incarnationis    M.MI.    indictione  X, 
domini  vero  Henrici"  X;    actum  Pauenbere*';    feliciter  amen. 

248.  [RieiftT-Bresslau]  a)  vel  C  b)  no  C  r)  8nm(-te  C  tl)  fehlt  in  C  c)  ep»  C  f)  con- 
8trictufi  C;  auch  die  Verl>eiuierung  in  constitiitus  ixl  miir/lich,  ri/l.  DP.  2,  Ci'JO  Z.  41  g)  lio»  C 
hj  largitimie  ('         i)  nccii  C,  rgl.  unten  jV.  ii  k;  dahinter  in  C  Lücke  für  den  Nanirn  dtM  4» 

FluHueK;   auch  ein   Wort  wie  «licitur  »der  vocatur  fehlt  1)  ueriHijue  C  m)  niivi){iiMt(i8  C 

ni  nccce  C  o)  dahinter  dürfte  ila<|ii(!  fxler  ein  ilhnlichcH  Wort  nutir/elaiuien  «ein  p)  dahinter 
dürfte  nostri  auKi/elasKen  nein  <])  dahinter  dürfte  vero  oiler  ein  ähnlichen  Wort  auHyrUmiien 
nein  r)  Bul)t4  6',  wnH  auch  in  sulitUK  aiifi/clÖHt  werden  könnte  8)  Gueranhi»  C  t)  dat  C, 
aufgelöst  mit  Hückiiicht  auf  Dl).  'Ji.''t.   'JUi  u)  dahinter  dürfte  rcgis  Bccuiidi  rcgnautiH  (vgl.  M 

DD.  24!>.  246j  ausgela»aett  nein         \)  I'auobrec  C. 


II  KIMM  eil   II.     1012.  281 

244. 

Heinrlfh    r(:rl''iltt   dem    Khister  Lorsch    den   Wildbann   über   einen  Bezirk   im 
Odenwald.  Bamhenj  1012  Mai  12. 

Codex  Lauresham.  des  VJ.  Jh.  /'.  19'  im  />■.  ReichsarcMv  zu  München  (A). 

Freher  Ori;/.  Falat.  ed.  I,  app.  50  aus  A  =  ed.  II.  1,  a/ip.  43  =  Helwich  Ant.  Laurisli. 
93  =  Freher  SS.  rer.  Germ.  ed.  HI.  1,  122,  =  Helwich  in  loannis  SS.  Moyunf.  3,  49  ^ 
Dahl  Besclireihung  von  Lorsch,  VB.  35  n"  2  uvvollsfündig,  =  Freher  Orig.  Pulat.  ed.  HI. 
1,  185  =  Tulner  CD.  Pulat.  21  n' 26  =  Schneider  Erbachische  Historie  (Frankfurt  1736), 
rrkunden  493  n°  2,  =  Freher  in  Reinhardus  SS.  rer.  Palat.  478.  —  CD.  Laurisheim. 
10  /,  1.57  aus  A.  —  CD.  Lauresham.  1,  153  n"  92  aus  A.  —  Mon.  Germ.  SS.  21,  104  aus 

A.  —  Böhmer  Reg.  1081.  —  Stumpf  Reg.  1.555. 

Yerfasst    und    uahrscheinlich    auch    geschrieben    von  GA.  —  Zur  Deutung  der   Ortsnamen 
vgl.  Huff'srlimidf   in   Zeitschrift   für    Gesch.  des    Oberrheins  N.  F.  6,  107   und   Schreiber 
im  Programm  des  Gijmnasiums  zu  Schleusingen  (1896)  5  ff.;  über  das  Verhältnis  zu  D.  247 
15  vgl.  X.  Archiv  22,  185  ff.  —  Yon  üdalrirh   von  Bamberg  zum   Formular  zusammengezogen 

und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

In  iiiiuiiiR'  .saiicte  et  iiidiviiUu'  triiiitatis.  Heinricus"  divina  favente  el(,'iiieiitia 
rox.  Si  nostre  pietatis  aiircm  niaxime    in    ^cclesiusticis    rebus    augcndis    prebemus 

pt'titinnil)us  uosti'onun  tideliiim,  divine  pietatis  super  nos  i-espectuui  magis  inde  credimus 

ao  alVuturuni  eosque  circa  nos  sagatiores  serviendo  et'iicimus  ac  devotiores.  Quuproptcr 
onniiuni  tani  presentium  quam  futurorum  noscat  industria,  quod  Bobbo  saneti  Laures- 
hamensis  cenobii  venerabilis  abbas  nostre  celsitudinis  adiit  culmen,  sibi  sugque  ^cclesie 
in  honore  sanctorum  niartyram  consecrat§  Kaboris  et  Nazarii  exorans  foresteni  ban- 
numque  silvarum  concedi.     Cui    pium    prebentes    assensum    forestem    cum    banno  con- 

25  cessiuuis  —  ab  aquilone  in  Cuntbichun  tendentem,  et  inde  sursum  in  longitudine  in 
orientalem  scilicet  plagam  per  medium  saltum  Nobbenhuson  dictum,  et  inde  se  babentem 
ad  rivum  qui  dicitur  Branbacb  usque  ad  arborem  Lacbluiocha  dictam,  inde  vero  in 
nicridianam  plagam  ad  Ivtram,  atque  inde  deorsuni  usque  in  fluvium  Nekar  dictum, 
inde    autem    usque    ad    viUara    Xiwonhchn,    binc    vero    deorsum    ad    villam  Bickinbacli 

30  dictam,  istinc  autem  ad  aUam  viUam  Eichinbach  vocatam,  et  sie  quidem  per  deor- 
sum usque  ad  locum  Cuntbichun  primitus  dictum  — ,  eo  rationis  tenore  ut  ipse  prc- 
dictus  abbas  sibique  succedentes  in  pcrpetuum  ha1)eant  atque  possideant,  nulkisque 
in  ea  sine  ipsius  licentia  venandi  aut  capiendi  aliquid  potestatem  babeat.  Hec  ergo 
quo    firniius    atque    inconvulsius    per   futura    tempora  possint  persistere,    propria   manu 

35  finnantes  insigniri  iussimus  sigilli  nostri  irapressione. 

Signum  diinini   secundi''  Heim-ici  regis  invictissimi.   fM.) 

Guntlierius  eancellarius  vice  Ercharabaldi  arcbicapellani  recognovi. 

Data  im.  id.  mai.  indictione  X,  anno  dominice  incaruationis  MXII,  anno  vero 
domni  secundi  Heinrici  rcgnantis  X;    actum  Bauonberg;    feliciter  amen. 

40  An  dies  Diplom  schHesst  sich  in  A  die  folgende  eingehendere  Grenzbeschreibung: 

Si  quis  vero  scire  desiderat  ^videntius,  quorsum  tendat  forcstis  bannus  in  silva 
Ottenewalt  Laureshamensi  ecclesig  regia  auctoritate  conces.sns,  subdeterrainata  loca 
vallium  montium    saltuum    rivulonnn    tluminum    arborum    diligenter   consideret.     Tenet 

244.   [Bresslau]     a)  übergeschrieben  II         b)  hier  nicht  Zusatz  des  Copisten,  vgl.  D.  237. 
Kaiserurkundeii  III.  36 


282  KAIS  K  i;  r  K  K  r  N  n  i:  n  . 

iinniqiie  baiinuni  in  loco  ([ui  ilicitur  (ii'twinr,  iiuli^  ad  numli'iii  Malscuni.  imlr  ixti^ii- 
(litur  lul  Vflislici-'T.  tU-iniU-  ad  lU'ti'nkirii-lin,  jinsti-a  ad  Lüddfra,  drimlr  in  W'iiilrn-asto, 
didiiiio  in  Lütonliaha.  indi-  in  Kl)i'rl)ai-li.  pust  in  (iasponza,  indc  in  Alil)atisl)acli.  di'indc 
nltra  Cuninj^fsliaoli,  jiost  in  Hirknnliart.  linic  in  Kinoirlia,  di-indc  ultra  Hnviuiu  Mini- 
nünpilin,  jiost  in  Widflabarii.  dciiule  in  HrAnl>ai'ii,  lunf  in  Aiaiiliacli,  iiulf  in  W  allimlcn-  t> 
brnnmi,  di-indr  ad  nia<;nani  (|UiTi-Mni,  dfiiidf  piT  drsccnsuni  ilrauialia.  jut  \\  lluncihafli 
ascensnni  et  |«t  (K-strni-tani  Wllnnidnirg,  inde  in  lluviuni  KuliTalia.  tiuic  per  i'ius 
descensmn  in  Hinnini  Nokar.  indc  pc>r  dpsi'onsuni  Nidvar  ustiui'  Nuinliiim ,  imli-  in 
jilatoani  niontiuni  et  per  hanc  nsquo  ad  sujn-a  dictum  locuni  (ü'twini-.  (^)uis(piis  if;iinr 
in  liis  loc'is  xv\  infra  ln)s  tcnninns  rpiippiani  vcnationis  seu  pisi-atioiiis  al)S(pu'  lit'ciitia  lo 
Laurcslianiensis  alibatis  cxercfft-  prosunisi-rit,  si-iat  sc  ipsi  nbbafi  coinjiDsituruni  ini- 
]icrialcni  bannum. 


24:). 

Heinrich    bestätiijt   dem   Marienkloster  zu  Florenz   seine  Besitzttnqoi    und   die 
Immunität.  Bamhnij  KU:'  M<ii  II.       15 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Florctiz  (A). 

Piircinetli  Croiiira    fielt'  nhhaflin    tli   Fiorenza    '24ii  h"  45  aus  Abschrift   ron  Ciiielavus  = 
Lami  Moii.  ecci.    Flor.   t.  HO.  —  Bühmvr  Reg.  11)83.  —  Stumpf  Reg.  J.'iniJ. 

Unmittelbar  nach   DO.  III.  423  gesehrieben   von  Eb.  A.  — -  Zur  Deutung  der  Namen   rgl. 
David.sohn   Gesch.  von  Florenz  1,  11-')  f.  jo 

<C.)  §  In  nomine  sanctac  et  individuae  trinitatis.     Hoinricus    divina    favente    nii- 

Rcricordia    rex.  Notuni  sit  onmibus  lidelilius  ^  niistris  |)resi'iitil)ii.s   scilicct  ct  fiituri«,  qualitcr 

no8  |iro|itcr  (loi  oninipotcntis    niiiorcni    et    oli    reincdiuni  niiinic  iiiarcliioiiis  ]|iij,'onis  iiioniisterii>  siUK'tnc 
Marif,   quod   iiiater   siia  Viiilla    coiistriixit,    oninin,    <\unr    illn   collata  esse    iioscuiitiir.    per    Imc    mistniiii 
preceptuin   corrubiiraiiins,    in    quo   jirycst   donimi»  Maniiiis  ulilias.     f'oiifirniniiiiis  itaquo  iaiii  diclo  iiioim-  85 
steril!  in  civitatp  Florenfinn  sito   iinivpisa  predia  illiic   per   cartaruni    iiiiiiiitioncs  portincutia,  noniiiiativu 
eastolluni  de  Sepna,   Greue,  Vi<lo,    Sianii,    liibiaiio,    Liico,    C'cdecn    iiiiii    oniiiiliiis    coriiin    prrtincntiia, 
iiisiiper   curtes  Moiiti-m   doiniiii,   Haddn,  in    COinitatu   Uultcrancnsi   i-uiIch  dna«  CUm   castclüs,    una 
fiU<J   dicitur  Casalia,   alia   vero   Kusei,  Hibiune,  l-'rancilione,  nionte  Molinario,  Fnjfisu  —  oninia  isla 
ct  cetera,  quf  pertincnt  nd  eandcin  abliatinni,  predicto  abbat!  Marino  snisquc  sncocssoribiiB  et  monacliin  10 
in    eodcm    cocnobio    scciindiiin    sniicti     licncdicti    rcffulain    dcf^cntibuH    tirnia    corroboraiiiiis    traditiono. 
Precipinins  i|L'itiir,   nt  nnlhiH  diix   marcliio   episcopus  conics  vicfcomcs    seu    alic|iii.s  hr)nio  maffiuiH  »ivc 
parvuH   candem   abliatiain   KOii    abbatcm    et  inonacliDS  ibi(b-m   in  tempore  degentes   de   rcbii» 
iain    dicti    nioniU>tcrii    inquietarc    moIcKtarc    vcl    dittvcstirc    ])rcKuniat;    ipna    vcro    abbatia    regaÜH    vel 
inipcrialis    libcra   actemaliter   pcrmancat.     ISi    quis    igitiir,    (jHod   minimc    crcdimus,    hoc    precoptiim  ti 
fregcrit,  componnt  centiim  librax  aiiri  optinii,  mcdictateni  kanicrf  nuntrf  ac  mcdictatcm  predicto  monn- 
«tcrio.     (juod  iit  verinH  crcdatiir,  lianc  papnam  manu  iiostra  roboratam  itigillarc  iunsiuiii». 

^  Signum  ibmnii   lliiiiriei   iM.)  regis  invictitssimi.  | 

^  Eucrurdus  episeopu«  et  eaneellai-ins  fccognovit.  ^  (SI.  D.) 

Datum   pridie   idiis  niai.  ainio  dominier   inearnationis  milleKiiim   \il,   indietione  X,  40 
«lomni  vero  Ileinriei  regis  Hcciindi  rcgnantis  X:    actum   l'aucnbere;    felieiter  amen. 

246.   ^.aiKhitzer- Bloch]. 


IIKINKini   U.     1012.  283 

246. 

Heinrich  bestätigt  dem  Marienkloster  zu  Florenz  die  ihm  von  dem  Markgrafen 

Bonifaz  qeschenkten  Besitzunqen.  -  „     ,       ...„.., 

■^        ^  -J  Bamberg  1012  Mai  14. 

Originaldiplom  im  1;.  Staatsarchiv  zu  Florenz  CA). 

5  Pmrim'lli  Cronica  delV  abbadia  di  Fiorenza  243  n"  46  aus  Abschrift  von  Caietanus  (a).  — 

Margarini-  Bull.  Casinense  2,  70  n"  76  am  A  (b).  —  Rena  (e  Camid)  Serie  de'  duchi 
e  marchesi  di  Toscana  1'',  31  n"  6  aus  ab.  —  Stumpf  Reg.  1.557. 

Geschrieben  von  Eb.  A.     Für  das  Dictat  ist  D.  245  benutzt;  aus. der  Schenkungsurkunde 
des  Markgrafen  Bonifaz  vom  ./.  1009,  die  bei  Puccinelli  241  n°  44,   üghelli  Ifalia  Sacra 
10  ed.  I.  3,  60,  Rena  (e  Gamici)   1'',  4  in  stark  abweichender  Gestalt  gedruckt  ist  und  nicht 

alle  Namen  unseres  D.  enthält,  sind  nur  tvenige  von  uns  nicht  besonders  bezeichnete  Worte 
übernommen. 

(C.)  ^  In  iiomiue    sauctae    et   inclivicluac    triuitatis.     Jleiiiricus    divina    disponente 

dementia   rex.  Notmn    sit    omnibus  §  fidelibus    nostris    presentibus   *    et    futiiris,    qualiter    iios 

15  iiitcrvciitu    ac    petitiono    Euerhardi    sancte    Pauenbergensis    Qcclesig    episcopi    jier  baue 

uostri  piiccpti   pagiliam  COncodimus  donamus   ot  conoboraimis  mDnasteiio"  saiictc  Marie,   cjuod 
infra   Florcntiua  m    civitatein    sit  um    est,     tpiasdain    COl'tes    et   proprietates,     qiu^    uoiniuativ?'' 

vocantur  Broiln,  Toso  et  sanctus  Regulus",  Pesella,  Buiaimla,  Tignano,  Malliano  cum 
i-astellis  et  capellis  et  cum  omnibus  rebus  ad  easdem  cortes  jjertinentibus,  quas'' 
20  cpiondam  Bonefacius  marchio  per  cartulas  offersiouis  eidem  tradidit  monasterio  pro- 
prietario  iure  habendura,  ea  videlieet  ratione  ut  abbas  predicti  monasterii  Marinus'' 
vidclicet  nomine  amodo  inantea  omnesque  eius  successores  qui  pro  tempore  fuerint 
prnpriotario  iure  ad  partem  ipsius  monasterii  habeant  teneant  firmiterqiie  possideant, 
onmium'  hominum  contradictione*  reraota.    Pieoipi entes  denique  iubemus,   ut  imllus  dux 

25  episfopiis    iiiari-liio    conies    vicecomes    seu    aliquis    Ikuho    inagnus    vel    parvus    *    predictUUl    abbatcMii 

eiusque  successores  qui  pro  tempore  fuerint  de  iam  dietis  cortis*"  et   earum  pertinentiis 

iuquietare  molestare  vel   disvestire  presumat.     *  Si  quis  igfitur  hoc   nostl'um  preceptum,    quod  minime 
credimu8,   fregerit,   SCiat  se    compositurum    centum    libras    auri  o|itimi,    mediotatein   karaerf  nostrj 
et  medietatem    iam    dii-to    abbati    eiusque    SUCCesSOribuS.       Quod    ut    vorius    credatur    et   firmius 
30  Observetur,    liauc   ijaginam  manu  uostra  roboratam  sigillare  iussinius. 

I|  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  g 

S  Euerliardus"  caneellarius  recognovit.  H  (SI.  D.) 

Datum  pridie  idus  mai.  anno  dominic^  incarnationis  millesimo  XII,  indictione  X, 
donmi  vero  Heinrici  regis  seeundi  regnautis  X;    actum  Pauenberc;    feliciter  amen. 


">  24<5.   [Laschitzer- Bloch]      a)  na  corr.  aus  m         b)  ^         c)  1  corr.  aus  dem  Anfang  eines  r  oder  s 

d)  dahinter  kleine  Basur       e)  in  d-er  Mitte  des  Wortes  Rasur,  vielleicht  war  Martinus  geschrieben 
f )  um  hominuui  contra  auf  Rasur  g)  vor  Euerhardus  etwa  3  Buchstaben  ausradiert,    von 

denen  noch  die  beiden  letzten  er  kenntlich  sind. 

36* 


284  KAisr.  iMKurNui:  \. 

247. 

Heinrich   bestütiyt   dei'   bischößivhen    Kirche   zu   \\'ur>iis   die  Biin/  Lndotbitrij 
und  die  dazu  gehörigen  Xiitzungsrechte  im  Odentca/d  sotüie  die  zur  Schlichfitng 
ihres  Streites  mit  dem  Kloster  Lorsch  nnf  seine  Anurdninig  roti  dem  Grafen 
PojifK)  nnd  den  Schöffe}}  des  Lobdc}igaiies   be}ri)'kte  Abgrenzung  ztcischcii  de}'  b 
Lade)ibu}-ger  und  der  I/ej)penhei)iier  Mark.  Xicrslrin  —  UU-J  Aniinxl  /,«(. 

Orifiiiitildijilom  im  groxsli.  Sliialsarrliir  zu  Daniislndl  (A).  —  Chioinl.  Worm.  aus  der 
Mitte  des  l'J.  Jh.  f.  34  in  thr  k.  Bihliolhrk  zu  lidiiuoier  (C).  —  Libcr  priv.  irrl.  JI'o;»;. 
rti/.s'  thiit  Anfang  des  Li.  .Jh.  f.  '29H'  im  f/rosuh.  Slaut.iarchit>  zu  Darmsladt  (D). 

Freher  Comment.^  de  Liipodnno  '2:i  eil.  —  Schannnt  Hi.it.  Warm.  'J,  HS  n"  4<i  ex  anliim  lo 
epise.  Worm.  =  Migne  Palrol.  140,  297  n"  64.  —  Lameij  in  Ada  Palat.  7,  6'.5  «"  •/  aii-i 
C  mit  a.  reg.  XI  =  Dahl  Beschreibung  von  Lorsch,  Uli.  W  n"  4  unroUstiindig.  -     BuhnKV 
Reg.  IIISS.  —  Stumpf  Heg.  l.jöi). 

Mit  Benutzung  des  D.  2-i6  oder  227  O'V.  I).  des  Do.  I.  h;)2  (VU.  II)  und  ,n,j,l  „urh  einer 
nicht  erhaltaien  Aufzeichnung  über  das  Inquisitionsverfahren  (vgl.  DO.  11.  .'(lil)  ausserhalb  i6 
der  füinzlei  rerfa.^st  und  ge.iehrieben.     liier  die  OriijinaJilät,  den  Inhalt  und  die  Dnticniiig 
des  D.  vgl.  N.  Archiv  22,  184  ff.:   iiler  den  Hitler  UWmr  ebenda  2<.HI  X.  1. 

yV.)  ^  In  imniinc  sanctc  et  iiuliviiliie  triiiitjiti.s.     lleinrii-iis    diviiui    urdiiiaiitf  vV:- 

I  inentitl   rCX.  Onuiinni    itmino    .saiKle    «lei    nccclcsii;    *    tidcliuin    111     lefriio    iinstrii    clegcnliiiin 

.11  nossc    volumus    sollerli.ini,    i|iiciiiiii(l(>    vir    vpiii'r:il>ilis    vX    imliis    in    ciiiinjlms   tiilclis  j)lir:^liar<llis   liim-  20 
maeionsis    ecclesi^     e|>isco|Mis    (loininatioiicin     luistrnni     adiit     .sese     rcH'tain.'ifnJdo     uli     tVi'i|iuMiti'ni     t'<iii- 
II  tcntioneni  c|iint.iiiiiis  )iabitaui  inter  äiiniii  aecclusiuni  et  Laiiiosliaiiieiisis  avcolesi^-  abbatcin  du  iiitibiixilain 
iitiÜtatibiis,  iiiic,>  Niiiit  in  ]ingo  Lobedun^oiiuc,  eo  quod  |ii-ai>tatus  abbas  l'iioriiincicnsi   neccicsino  oiii  ii  o 
silraticnni    in    silva    Otoiiouiiald    fiotestaliva"    iiianii    vt'lit    abdicarc    i>ii9<|uc    per    intogriiin    vciidioarc. 
Ob    lijiiic    ijj'itiir    altcrcationem    iio.strao    exn-llentiae    ]ii>rrexit    |>racco|itiiiii   Da^'oberti    faniosi.siiiii ''    rotfis  :!() 
Franeoruin    relefrciidiim,    in    cino    scri|)tinn    babotur,    (|ualit<-r    ipse  Dagobcrtiis    rcx    ad   basilioain  saiwti 
I'etri    apostoli    lliiorniaci  ae    *    constructam    tradidit    castclluill    Lnbcdiinbiirg;    in    paj^o  L(ibed»n(,'iiiiiir 
»i  t  II  ni  cum  oninibiis  iitonsiiibiis  illiic   pi'rli[iifiUi]biiM''  »    [ct  oin]iii  silvalioi  in  si  I  va  Ot:'iicnuald.     *  .\d 
hoc    etiaiii    noKtris    viKibiLs    obtiilit  prai'ccpta  .tiic'Ci'S.soriun  illiti.'«,    vidcliccl  Pippini,    Karoli,    llliidoiiiiici, 
OttOlli.s  ]>rillli  clarissiiiior[um]  scilicet  regiiin  vel  iniperatoriini  Francoriiiii,  in  ipiibiiH  srriptiim  invciiitiir,  90 
quo[mo]do  ipiii   traditioiicin  ac**  conlirniationcm   praescripti  reg;iM  üag(>l)crti  suis  prao-rptioiiiliUK  a  novu 
fonfirniaverunt.     iSed  pro  rci    firinitatc    prccntns    est    nostrain    clenieiitiani,    iit    froqucnti    liiiffio    l'|i]nc>in 
KtntufreiiiUM   •.       Clin«"    peticionibiis    ob    dci    ainorciii     iMHsi|nr>    hdi'lo    st'rv(ilti'im    iilKiitcr    aniincntes 

l'opjioiu'ni  siipra  ilicti  \^i\\i\  coniiteiu  a  ciiliiiiin'  iinstri  iiii|icrii  .iil  ilcstriiciulaiii  litoni 
vetiistaiii  niisiiuus  t-t,  ut  Sij^ibodo  Uiuiniiaticiisis  inilcs  et  L'iiri-iiilicr|ii|s  ^  (Lauri'|sli|a- .i* 
iii]('iisis  iiiiles  iie[e]  imii  scalihiii  |)rae(ii|i(iiiiii|a|ti  cniiiifis  ciiin  iiiranK'iilii  marclmiii 
Loljoduburgensein ,  jiro  qua  fontcndcruiit ,  a  inarclia  «niac  rcs])i(it  .nl  |-",|iliiiilMiiii 
distiiiffuerent,  ]irac'C'c|iiiiiu.'«.  Isti  sunt  <|iii  ))fn'-'  t-adciii  marclia  iiiraviTiint :  ."^i;^!!)!»!!!, 
Si^iiiuiii,  Uua/.zo.  Altdiinni,  [Rimlf'',  l{cgin|^c'r,  itt-iii  Sijfiiniin,  Ilarduaii,  Ilc/./.il, 
Esj^(e|r|i|li ';  et  i.stis  ti-niii|iii|N  su)ira  dietas  niarclias  distiuxcniiit :  llcj,n  siir.sum  us(|ii(!  in 
in   FlueluMibali''  et  sie  usf|ii('  in  jiosscsHain  Steinaliaiii    et    sie  sursuiii   possessaiii   ii>i|iic 

247.  [BreMdlau]  a)  h  tcheinl  inm  l  riirrl;iierl  zu  nein  b)  A  c]  iliem  und  die  frtli/enJen  I:'r- 
riflnzungm  nun  C,  uiilrr  Urrilr/,'Kirhlii/iini/  rim  f),  in  cinii/en  Fflllen  diiicli  Scliriflrenlr  in  .i 
f/eidiilst         il)  am  s  KrIitinI  cnrrii/irrt  zu  nein  (?)  A  ntnlt  cuiiiH  fi  Wi-rinbiTiiiH  (!;  WiTii- 

bt-ru»  //;   den  Uaumrerliilllniioirii    ntirli    int  die  von   unn   aufgmumniene  fAi.tiinr/    irrilinichrinlicher  4* 
fl)  eorr.  auti  pro       \>)f';  W'dll  /'       i;  P;  Kftrcrii'b  (';  nlii-r  für  ilim  c  iM  l.rln  Hanm  rorliunden 
k)  da»  ernte  \\  nirlit  nielter;    Khicbi-iibach   <';    Fliickfnbacb   I) 


iiKixiMcii  rr.    1012.  285 

ad  Enelu'k'ii  Uuihsilstein,  iiulc  ad  Sidiliucsbnuiiioii,  iiidt;  ad  sp[u]mosiiin  .stagiuiiii  rt 
sie  in  Uliiiciiani  ot  inde  us(iuc  in  tcniioni  Ki;-,i;;un,  indo  ad  DiiiTfn-Unitlicndal,  indc 
in  orientalcm  Uinionani  et  sie  iis(nic  ]>*ilinci-cssncidani,  indo  in  ( Janienesbali  et  sie  in 
Moresberg  et  sie  direete  in  nicdiiim  liulrani,  indc  in  Neeearein  et  sie  Neccarem 
5  deorsnm  nsque  in  Nmiucnheini ;  et  in  ca  niiiii  sjieeiale  dixeriint,  exeepto  Colegenberg 
et  forestem  quae  Engizunt'urst  mnninatiii'.     (,»ua{jro|jter  hoc  nostrao  auctoritatis  iiraeceptum 

eidem  aecclesine  fieri  deci-eviimis,  per  nncnl  iiiljciiuis,  iit  piaefato  episcopo  liurghardo  *  aut  suercs- 
soribiis  .sii|i)s  iuill|ii]iii  iiipodhiiciitiiiii  praedictis  aecclosiae  facultatiljus  alj  alii|iia  pcrsima  <ic|cii]iTat.  * 
Et  !ioe  adieianins:  si  quis  sujterbinnd"  istud  pactum  vel  praeecjituin  violaverit,  tres 
10  libras  auri  ad  eamerani  nostrani  \-el  sueeessoris  [njostri  tribiiat  et  (piod  inee[p|erit 
irrituin  liabraliir.  Hf  nt  lioi-  aiK-ton[ta]s  [nostre  c'on]firm[a]tion[ils  tirina  Stabilisquo  *  per- 
niancat,  aii|ii|li   luistri   [i]iipi-cssioiie   cam  insignire  iiissinuis  maniKiue  propria  suljtiis  anuotaviiiiiis. 

!•!  Signum   donmi    H<'inriei   (M.)  regis  iuvic'tissinii.  ji 

i!  (Juntiu-riiis  eanecllarius  ad  viccm  i'".rkanlialdi  areliieappcilani  recognovi.  fS  (SI.  2.)' 

15  Data   W.   kal.  septembris  anni>  inearnationis  doniini  millesimo  XII,    indictione  X, 

anno  ven>  dnmni  Heinriei  seeundi  X;    aetnm   Neri>;tcin"':    felieiter. 


248. 

Hffinriclt  bestätifjt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Würzburg  die  Immunität. 

Fnnikf/irt  1012  September  10. 
(Jrlll/iiiiJdij/Ioiit   im  /,-.  EeichfKirhiv  zu  München   (A). 

Seiz  Analijsis  176  aus  Abschrift.  —  Mon.  Bolen  28",  437  n"  27ö  aas  A  =  Br esslau 
DD.   ceiititm  92  h"  66.  —  Böhmer  Rey.  1084.  —  Stumpf  Beg.  1563. 

Obgleich  D.  248  von  einem  nicht  der  Kanzlei  angehOrigen  Schreiber  munäiert  ist  und  icir 
auch  die  Xachtraguiigeii  in  der  Datierungszeile  keinem.  Kanzleibeamten  Heinrichs  mit 
Sicherheit  beilegen  können,  zweifeln  ivir  doch  in  Anbetracht  eben  dieser  Nachtragungen  und 
derjenigen  des  Vollziehungsstriches  im  M.,  der  völlig  zeitgemässen  Schrift  und  der  ganz 
unverdächtigen  Besiegelung  um  -so  weniger  an  der  Originalität  der  Urkunde,  als  gerade 
in  dieser  Zeit  —  vielleicht  in  Folge  einer  Behinderung  des  wahrscheinlich  wenige  Monate 
darauf  gestorbenen  Notars  GA  —  Mandierung  von  DD.  durch  Parteihand  mehrfach  vor- 
kommt. Die  Echtheit  von  D.  248  ist  iiherdies  durch  seine  Wiederholung  in  dem  in  einer 
unzweifelhaften  Kanzleiausfertigung  erhaltenen  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  1888  verbürgt. 
Für  das  ivohl  von  Eb.  A  verfasste  Dictut  ist  eine  verlorene  Immunität  eines  der  drei  Ottonen 
benutzt  (die  DD.  0.  I.  454  und  0.  III.  432  kommen  hierfür  nicht  in  Betracht,  da  sie 
ungeachtet  der  Ausführungen  Meyers  in  Deutsche  Zeitschr.  für  Geschichtsivissenschaft  N.  F. 
1, 182  ff.  mit  Sickel  als  gefälscht  angesehen  werden  ynüssen).  Wir  denken  um  so  eher  an  ein 
DO.  III.,  als  tvenigstens  einige  Ausdrücke  in  unserm  D.  deutlich  an  den  Stil  der  in 
Otto's  III.  Kanzlei  beschäftigten  Notare  HB  und  HF  erinnern.  In  dieser  verlorenen  VU. 
wiederum  ist  mittelbar  oder  unmittelbar  das  DH.  I.  7  und  daneben  noch  eine  verlorene 
karolingische  W.  benutzt  gewesen;  wir  haben,  was  in  D.  248  mit  dem  DH.  I.  7  und 
dem  D.  Arnulfs  Mühlbacher  Reg.  1785  übereinstimmt,  in  übliclver  Weise  bezeichnet. 

-47.    1)  lie.ite  des  abgefallenen  SI.  4  werden  yesondeii  anfieiralirf  in)  das  zweite  i  über  der  Zeile 

iiachf/ei  ragen. 


286  KAISKUrHKrNDKX. 

(C.)  ^  In  nomine"  sanctiU'  et   indiviiluae    triiütatis''.     Uc'mrinis    ili\iiia    unliiiante 
proviilontia  rex.  Si  potitiouil)us  saeerdotum  di'i  de  liis,   quae  ad   Inca  sanetoruni  iusti- 

pertiiii-iit,   iiost  ris  niirilius  ^  iirolatis  ail(|uiesc-iinus.    rejriani    eonsiiftudiiieni  oxercenms  et 
lioe   nobis   ad    landen»    et    stabilitatcni    reijui    iiostri    in    dci    nomine    pertinero    confidimiis. 
<.^iioeirca    onuiium    üdelinm    nostfonun    praesentiinn    seilieet    ae    i'uturonuu    industriae  5 
jiateat.    ((nod  nos  Ileiurieus   sanetae  Win'clmifri'nsis  »oi-lesiiio  veiieialiilis   cpisiMipus    liumilitor 
adii'ns  eiaementiae  nostrae   dominationis   iimotnit,    ([Uod    jiraedeeessores    nostri    lo^os  et 
inipornto  r  I' >   divae   memoriae  Karolus.  l,M(lo\vi  (■  MS.  Ai'uolt'ns  trcsquc  idldiics  (iiinus  eiirtes 
villas    terras    teiTarum(|\ie    enltores,    sen  ([iiieijuid   in   etinetis  rel)ii.s  ad  aeelesiam  sancti 
J?alvatoris,    in  qua  iireeiosus  Ciu-isti  martvr  l'Ciliaiuis  soeiique   eins  eorporaliter  requic-  lo 
scunt.  piTtiiiero   dinoscitur.  seu  quod  inantea  ad  casancta  loca  lejjfitime  traditum  fuisset 
]>er    univorsos    comitatus    pa^us    ac    tcrritorin,    siib    integrae    defensiu  i>  i  s    iiiiniunita  t  u    per- 
nianere  suaeque   tiiitionis  elipeo  nnniiri  concessissent,  hoc  etiam,  qiiod  in  eisdeni  prao- 
eeptis  veraoiter  serii)tum   cnitiiio  t  n  r,   nostris    conspeetibus   praesentans,  jn-aedietos   leyes 
seu    iinperato r e s    per    suae    auetoritatis    praedictac    aeclcsiac    prace<'j)ta    eoncessisse    et  ib 
enntirmasse,   quatiints   nullns  indi-x  pulilicus  scrvos  Sciavos   sive   accolas    pro   libei'is   liominihus 
in    aet'lesiae    praediis    manentibus''    ad    causas    audimidum    et    fredas    exiKcn  d  m  m    et    inausium-s 
aut   parataji  fafieiid  u  m  et  fidciussores  tollend  um  et   liomines  ipsiiis  aeclesinp   lani    l'raneos  quam 
servos   et   Sciavos    d  i  s  triu-ren  d  u  m    et    idlam    rcdibitionein    requircn  d  ii  m    aut    aiiquid    de    bis 
exactitare    per   aliquam    iudieiariam  pntestatem   ullo   umquam   teinpuic  *   piacsuiiiat.     Unde  20 
etiam    idem    veuerabilis    episeopus    Ileiurieus    nostram    jietiit    niaiestatem,    ut   eandem 

dcfensionem  per  nostrae  anctoritatis  imniunita  tcni  cina  ipsa  |l(iea  v|(l''  liumilKS  prae- 
fatae  aeclesiae  confirmarennis.  ("uius''  pctitioni,  quoidam  rati()iial>ilis  vidihatiir,  lioe 
deuegare  noluiunis  ac  i)er  hoc  oumia,  quae  siuperius  contiuentur,  jier  liane  nostri 
praecepti  paginani  eonfirmare  studuinuis.  Idcirco  etiam  praeeipientes  sanetimns,  ut,  sä 
(pücquid  ad  ipsain  praenominatam '  aeelesiam  tarn  in^  servis  Sclavis  et  accolis  quam 
aiiis  rebus  inste  et  legaliter  hactenus  peitinere  visum  est,  sieut  in  autecessornm 
uostrorun»'',  ita  etiam  sub  nostrae  imnnuiitatis  nomine  in  modo  datis  rebus  et  adhuc 
dandis  tutuni  et  defensum  penmaneat,  nee  (]uis(pwuu  de  fidelibus  nostris  sive  eomes 
sive  index  pnliliciis  in  parte  aliqua   aut  ullo   unKniam   tempore  j)raefatae'   aeclesiae    res    in- .so 

quietare    aude.-it,    cpiatinns    rcctorcs    ip.sins   *    aeclesiae    pro    incoloniitale    nostra    reffui  q  u  c    nostri 

stabilitate  iug-iter  diNnnam  claementiam  .studeant  exorare.  >Si  (piis  vem,  (piod  futurum 
non  crediraus,  buius  no.str^  innnunitatis  jjraeceptum  aliquando  infVingere  temi)taverit, 
noverit  se  conij)onere  auri  optimi  libras  C,  medietatem  camerae  nostrae  et  ad  j)raefatani 
aeelesiam  partem  alteram.  Quod  ut  vaerius  credatur  diligentiusque  observetur,  boc  86 
praeceptiim  inde  conscriptum  manu  ])riipria  i-uborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussi- 
mu8  assignari. 

I  Signum  domini  Heinrici  (M.)  regis  invictissiuii.  f, 

S  Guntberius  cancellarius  vice  Ercbanbaidi   aiebieapcllani   nco^novi.   \\    (SI. 


o 


1  lata  IUI.  idus  septendi.''  anno  dominieae  ini.uu.itinnis  niillisinii>  .MI,  indiciionc  X,  40 
anno  vero  domni  secundi  Heinrici  regnantis  XI;  actum  Franciioiievord''  regio  palacin: 
felieiter  amen.'' 


24h.     Bre.Hslau]     al  flnhhilrr  rin  unr/rfdiii/rnrr  Strich  yclUi/t       \>)   at  auf  Uasiir       c)  A  für  manentes 
ili  rniilnzl  au»  der  SU.  Stumpf  ltf(i.  I8KH         e)  C  auf  Uanur  f)  iint  auf  liamtr         (f)  in 

auf  ICngur       li;  dahhiirr  Kcheinl  etwa  praeccptis  coutinetur  auggetasHen  :u  sein        i)  das  dritte  16 
a  auf  Uanur         k)  IUI.  idus  Heptenib.  und  Franclioncvord  —  amen   von   anderer  Hand  narh- 
gelraijen. 


iii: ixiMiii  II.    im-.'.  2S7 

Heinrich   schenkt   der   bischößichen  Kirche   zu   Würzhurg  den   Knecht  Gonzn. 

G-rone  1012  Septemlii-r  17. 
Originaldiplom  im  /«•.  Rnchsarchir  zu  München  (A). 

5  L((ii!i  Reg.  litiint  1,  6'.»  />></.  mit  XI.  kal.  oi'tobris  iiul.  X.  —  .Umi.  Hoim  28",  439  n" 27<> 

mix  A.   —   liiihmcr  Bvij.  1US3.   —  Stumpf  Rey.  löfJl. 

Vri/'iisut  und  geschrieben  von  GA,  der  s-ich  einen  ron  ihm  seihst  hergericlitetni  Blanquets 
licdient  zu  haben  scheint,  auf  welchem  zunfichst  nur  die  erste  Zeile  und  das  Eschatokoll 
eingetragen  waren. 

10  (('.)  I  In  iKiiiiiiu'  sanctae  et  iiidiviiluai'  triiiitati.s.     Hciiiricus    diviiia    tavcntc  i-le- 

iiH'iitia   rex.  Nostninim    jircccdcnthiin    patruiii    <lev()te  |  iinitaiitcs'    ('xciii|)la    larj^i- 

tatis  iiDstrae  •^ratiaiii  scrvitdiilms  nustris  iiiiiicii(liiiiiis,  et  iie  (Hii<l  iiicoiiiiiKKlitalis  in 
IKistcruni  sulnx'jiat,  liani'  tirniissinm  iure  staliilrni  inrnianore  volunius.  Unde  ad  fideliiiin 
nostiMnini  [ji-esentiiini  scilicet  ac  t'ntiiroruni    jiervt'neniat''  iiotifiani.    ([ualitor    nos    inter- 

15  vi'ntu  dilcL-tissinio  coningis  nostrae  Cvnigundao  reginae  sanctae  W'irciburgcnsis  aeclesiae 
vcneral>ilis  episi-opi  Ilcinrici  petit'ionihus  piam  aureni  prebonius  et  sibi  siiaeque 
acdcsii;  in  luincindre''  inartvruni  Kvliani  et  siicidniui  eins  constriictae  et  consecrat§ 
((uondain  nostri''  iuris  .serviun  ndniint-  Vunv/.o  tradinius,  cd  videlicet  ratiunis  tonore  iif' 
Imc  dcbito  et  hac    legi',    (jua   part'ntes  sui  vvl  ipse  nnbiscuni   hactcnus   vixi'rat,    cadcni 

üo  etiam  lege  ipse  vel  posteri  sui  apud  Vd.s  et  vpstris  successoribus  liinc  inantca  prr- 
inaneat.  Kt  xit  haec  nostrae  tradicionis  carta  stabilis  et  inconvulsa  onnii  perniancat 
tempore,  haue  paginani  inde  conseriptani  manu  nostra  firmantes  sigilli  nostri  impressione 
insiji-niri  iussimus. 


p  Signum  (liinuii   Ilciin-iei  (M.)   regis   invictissimi.  | 

p  (luntlurius  caueellarius  vice  Ercliambaldi  archicappellani  recognovi.  |    (SI.  D.) 

Data  XV.  kal.  octobris  indictione  XI,  anno  (lominic§  incarnationis  millesimo  XII, 
anno  vero  donini  srcundi  Ileinriei  regnantis''  XI;  actum  (iruona  regia  villa;  in  dei 
nomine  amen. 


250. 

30  Heinrich  bestätigt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Merseburg  die  ihr  von  seinen 
VorgängeiTi  geschenkten  Besitzungen,  über  tvelche  es  an  einem  urkundlichen 
Besitztitel  fehlte,  und  erneuert  der  Kirche  des  h.  Peter  in  der  Altstadt  die 
ihr  von  ihm  selbst  durch  den  Pfcdzgrafen  Burchard  verliehene  Schenkung  des 
Ortes  Zöllschen  und  eines  Weihe7's  bei  Merseburg. 

Jö  Merseburg  1012  October  17. 

Üriginaldiplom    im    Domstiftsarchiv   zu    Merseburg    (A).    —   Merseburger  Copialbuch   aus 
dem  Anfang  des  13.  .Th.  f.  98'  ebenda  (B). 

Chronica  episc.  eccl.  Merseburgens.  bei  Ludeicig  Ret.  4,  S48  und  in  Mon.  Germ.  SS.  10, 175  dt. 

Höfer  Zeifschr.  1,  161  n"  9  aus  A  =  Schäfer  Sachsenchronik  1,  280  unvollständig.  —  CD. 

<o  Saxoniae  regiae  I,  1,  285  n"  60  Extr.  aus  A.  —  Dobenecker  Reg.  627.  —  Stumpf  Reg.  1565. 

249.   'Bresslau]     a)  davor  am  Anfang  der  Zeile  Rasur        h)  A        c)  i  auf  Rasur        d)  cor  nt  ein 
Buchstabe  mit  Oberlänge  ausradiert         e)  i  ül>er  der  Zeile  nachgetragen. 


288  KAlSi:  UriiKlN  I>KN. 

Vtrfasst  und  ijrschriebeti  roii  (r.-l.  —  Die  Aiiqahe,  dass  über  die  iii  1>.  >!Ö0  hrstitligten 
Orle  iirkittidUrhe  Besilztitfl  iiirlil  ai(sijislrllt  arini.  isl  UTiiigsteiix  in  Beziig  auf  J'riessiiih 
iiii'iilir/l'rnd :  das  1>0.  II.  IUI,  irvlchcs  dirnt'  Sciu'iikiiiig  rcrhricft,  ist  uns  erhalten:  es  irar 
M  der  Xeiifiriindiniij  des  liisthiiws  im  Mai/deburiier  Areliir  (riy/.  DD.  2,i>U7)  rerblieben.  — 
Zur  Erh-Uiriiiiti  der  Oiisnaiueii  rgl.  Kiisterimiuii  in  Neue  Milllieil.  aus  dem  Gebiet  liistoriseh-  6 
antiq.  Forscliuiiyeu   17,  H-ili :   lif,   '^35;   18'',  Tö. 

(C.)  ^  In  iiomino  sanetne  vt    indiviiluac    triiiitati.s.     Ilcinrifus  (livin.-i   t'avcntc    olc- 
iiientia  ri'X.  lioj;alis  dij^nitalis    ilci-ct  i'Xi'rllfiu-iam   sil)i  [{  fanmlauliiiin   piani  aurt'ni 

prolierc  potitionilius  in  liis  niaxinur  i-ausis.  »juae  iicrtiiuTo  vidi'iitur  ad  i>li,s(M|uiuni 
diviui  cnltiis,  nt,  dum  circa  snbditns  niaicstatcni  sui  oxliibct  luMiijijnani.  iiidr  siiji  [ki-  m 
eins  et  niorito  conciliot  divinani.  Qnaproptcr  (inniibus  sanctae  dci  aecclcsiac  utrius- 
qno  spxiis  fiilclibus  jircscntihns  scilicet  ac  fntnris  nossc"  vohinins.  (|nalitcr  f,  Tiiictniarns  il 
sanctae  Mcrscliurp-nsis  accdosiac  e])i;<c<ij>ns,  (|uoni  dco  anctore  uns  ))r(>t"('cinnis,  donii- 
nationoni  ncistrani  adiil  indicans  nol)is  ac  niiiltnni  ci'mcjuercns,  rjuml  ciuicla,  (|nac  al) 
antf'ccssorilius  nostris  Ottunc  scilicct  niajjjno  inipcrat'irc,  (|ni  jnMinus  locuni  a  fnndaniontii  i6 
erinstruxit  et  in  sedcni  e|iisci)iialeni  lionori  sancti  Lanrcntii  niartyris  jirovcxit,  nee  iion 
et  a  ceteri.s  Christi  Hdelibus  ad  ecelesiani  sibi  eunniiissani  fuerint  tradita,  antecessoruni 
suorum  incuriositate  nniia  sint  regali  auctoritate  conunendata.  Propter  (juod  ergo, 
nt  predixinms,  nc  per  tutura  tenipora  aliqnam  jiateix'tnr  iniuriain  vel  in(|nietndiiieni 
in  bis.  niistra  ancturitatc  ea  cDmiburari  snppliciter  preeiljns  exoravit  jjrot'usis.  ("uins  .. 
petitioni.  «piia  rationaltilis  vidcbatur  et  iiista,  prebentcs  assensum  eideni  episcojx)  sibi- 
que  conunisse  aeeelcsiae  enncta,  (piae  ab  antecossoro  nostro  Ottune  niagim  inipi'i'alore 
vol  a  ceteris  sibi  succedentibns  Ottonibus  fuerant  tradita,  —  villani  scilicct  ( 'luniazis 
et  quae  vocatur  Nova,  KotHzi,  Rossini,  Kibzi.  Boian  villani,  in  (iwsnua  III  inansos  et 
diinidinni,  W'iribeni,  Zladebi/.a,  Cozini,  Tnrnuuna,  in  Jliiscana  111  inaneos,  in  Spirga  I.  :^. 
Pisciui ,  Batuellon.  Ciiianua'',  Paszini .  Rresnizi ,  villani  Boliboris,  ad  aeeclesiani  in 
Sciitibiire  rogalcni  niansuni  I,  alinni  ad  Cnisecsburg,  Tranarda  uiinoreui,  (Jostna  cnni 
Omnibus  oorum  appendiciis  —  nos  qnoque  eadem  per  regiam  nostrani  potcstatcm 
prefatae  accelesiac  concedinnis  ae  perpetnaliter  eiintirinanuis.  Atque  etiain  ([iiandani 
uostri  iuris  villam  (.'dizini''  dictani  in  burgward"''  Cnisecsburg  in  cmnitatu  llcrinianiii  :in 
comitis  et  vivarium  mnini  iuxta  Merseburg,  quae  oninia  cum  imhiuh  ajipcndiciis  iani 
olim  per  advocatnm  nostrum  ]>nrchardinn  jjaiatinnm  eomitem  ad  aeeelesiam  in  anti(iua 
urbe  sitam  et  in  linnore  sancti  I'etri  prineipis  apostolormn  eonsecratam''  tradi  t'ccinnis, 
nunc  quoque  eadc[m  injnovando  "^  ]>er  presentem  nostrae  regiae  potestatis  j)aginam 
corroboranms,  eo  rationis  tcnore  nt  tani  prcsens  episcopus  Tliictniarns  «piani  alii  sibi  aa 
sueeedentes  [de|  onuiibus  snjierius  cipm])rcliensis  libcram  potcstatcm  (b-iiinc  liabcant 
quicqnifl  sibi  jilacncrit  inde  faciendi  ad  nsum  tanicn  accdesiae,  onmiinn  liomiiium 
remot(a  eont|radiclionc.  Ilaec  ergo  nostrae  maiestatis  concessio  et  traditio  ut  stabilis 
et  ineonvulsa  onmi  permancat  (tcjmpnre.  manu  propria  presentem  paginaiu  priiin|de 
consijgnantes,  sigilli  nostri  inq)ressi(n)e  eam  insigniri  iussinms.  40 

fi  »Sigimm  donnii   licinrici  i'Sl.)  rcgis  invictissimi.  f, 

n  f iuntlici"ins  canccll.arins  vice  Erclianib.-ddi   arcliicappcllani   rcognuvi.  ?,     (SI.  2.) 

l)ata  XVI.  kal.  novcndiris  inilii-tionc  XI,  anno  dnminicac  inc.arnationis  nn'llcsimo  XII, 
anno  vero  donnii  scciiihH  Ib-inrici  rcgnanlis  XI:  acliini  Merseburg:  in  dci  iKmiiiic  amen. 

iaii.    [UrijwtliiU        u|  A,    xlatl  notiiin   fsse,  leir  ilir  Ciinslnirliim  rrfi/rilerl  hiillc  li    der  ernte  SIrirh   15 

(/«i  ernten  a  corr.  au»  c       <•)  zieinclien  i  hm//  z  imI  ti  iielilflt       il)  p  ilber  der  Zeile  iiiiclif/etriii/iii 
ej  fonnecrata.   ohne  AI/Hlrzuni/meirlini,   ,1  f     «/iVw    und  die  folf/endeti  Krif/Imiinifcn  au«  II. 


11 1;  im;  IC  II   11.    UM  2.  2«!» 

251. 

Heinnch   hestütifit   dem   Kloster  S.  Pietro   in  C'ie/o   doro   zu  l'avia   seine  Be- 
sitzuntjen.  Mainz  1U12 . 

rrkiimlc  des   l'J.  oder  /•'{.  .//;.  in   Diplomforni  im  h.  Slaaisarchiv  zu  Mailmtd  (A  ). 

6  Rohdliiii  Xotizie  di  Pavia  2,  396  am  dmi    hihro  rosso.  —  Stumpf  Reg.  l'yfi]. 

Wie  selidii  hei  DO.  I.  460  bemerk!  irurde,  ist  D.  2^1  ungefähr  gleiehzeilig  mit  jenem  I). 
gefiihehl  worden,  doch  i.tt  die  Fiilsehnng  weniger  umfimsend  (iIk  hei  dem  angehliehen  1>().  1. 
Dem  Fillsvher  lag  nämlich  ein  echtes  DH.  U.  vor,  dessen  den  DD.  245.  246  verwandten 
('ontext  Eh.  A  verfasst  und  dem  HA   die  Datierung  hinzugefügt  hatte;  diesem  D.  hat  der 

10  Falscher  den  Eingang  der  Urkunde  his  alpem  uiiam  (Z.  27)   und  den  ganzen  Schluss  von 

Procipientes  igitur  (Z.  5)  an  entnommen,  wobei  er  allerdings  den  Titel  des  Königs  ent- 
stellt und  die  Cor roborations formet  am  Ende  durch  die  Hinzufügung  von  drei  Wm-ten  ver- 
nnstaltet  hat.  Sind  al.w  jene  Theile  der  Urkunde  echt,  so  ergiebt  .sich  aus  ihnen,  dass 
die  verlorene  Urkunde,  der  .s-ie  entnommen  sind,  eine  Besitzbestfitigung  betraf.     Das  jetzige 

15  Verzeichnis    der    Besitzungen    aber,    welches    fast    wörtlich    gleichlautend    in    den    unechten 

DD.  0.  1.  460  und  H.  III.  Stumpf  Reg.  2221  wieda-kehrt,  ist  mit  Benutzung  desselben 
echten  DH.  III.  Stumpf  Reg.  2220  hergestellt,  rfrt.s  auch  für  jene  Fälschungen  verwerthcl 
ist;  wir  haben  die  Entlehnungen  durch  Petitdruck  bezeichnet  und  durch  diesen  auch  den 
Satz  volumus  et  iubemus  —  ortos  monasterii  (Z.  35  —  Z.  38)  hervorgehoben,  obwohl  er 

so  sieh    Schon    in    dem    echten    DO.  II.  173   findet,    denn    der    Fälscher   hat    ihn    an.i    diesem 

nicht  direct.  sondern  erst  durch  Vermiffelung  jenes  DH.  III.  Stumpf  Reg.  2220  entlehnt.  — 
Zur  Datienaig   vgl.  X.  Archiv  2-J.  IUI   N.  3. 

p  In  uniiiiur  sanc'to  et  iiiitixiiluc  triniiali>.  lIciiirR'Us  diviiia  favcnto  dementia 
<  imperator  >  ^.         Notiiin  sit  oiiinibus  tidolibus  nostris  prcscntiljus  .scilicet  et  futuris, 

»5  quod  nos  intorvontu  ac  peticione  domni  Odcllonis  venerabilis  abbatis  jier  hano  iiostri 
proeepti  paj^inani  continuainus  et  corroboranius  monastcrio  sancti  Petri  ([uod  vocatiir 
Celum  aunnun  situiii  iuxta  civitati'iii  l'a|naiii  <;i1iiimii  uiiani  (|iii;  duittir  Pinna  ^  per  do- 
sifinata  Uwn:  id  est  tiiies  serra  de  alp(>  que  dieitiir  Ldiiga,  qua  diseeniitur  iiiter  tiiies 
saiieti    (iaudentii    et  Tebdlaria,    deseeiideiite    in    rivo    Uramiciola    et    in    Hiivio    Trebia, 

80  montante  pre-'  tluvio  Trebia  ad  eostain  tiiialem  et  exinde  per  summuni  iugum  exiente 
in  cruce  ferrea,  compreliendento'^  tincs  sancte  Mari^  usqvie  in  tluviiim  Auanto: 
duas  qunque  domnicales  cortes  l'illaiii  Hase  am  seilicet  et  Lardiriacum  cum  omniVms  suis 
massarieiis  apendieiis  piscacionibus  nudendinis  silvis  cultis  et  ineultis  omnibusque 
rebus  ad  easdem  eortes  pertincntibiis   in   inti'gruni;   jmrtuni  eliani   in  Oidune  tbivio  sine 

35  omni  eontradietione  discurrere  concedimus.  Volmnus  et  iubemus,  ut  molendina,  que  in 
Cateroiia  sru  in  aliqiiiltus  Huniiiubns  j)re(lictuni  nionastoriuni  possidet,  habcat  tani  ahlias  fjviainquo  et 
moimchi  pntcstatcni  U'\aniH  atqiip  ileponciidi.  qiiousiiue  v<d  (jiu)niodo  eoniin  dccreverit  vulimtas.  et 
aqiieductus  qiii  Baiiga  Liiidprandi  dicitur  in  eoiiini  sit  potestate  ad  irrigandos  ortos  monasterii. 
Insuper   etiam    preceptali  auetoritatp  confirnia  m  u  s   et  oorrol)ora  m  us    omnem    terra  in  in  cainpania 

40  Papiensis  urbis  iaccntem  et  a  beat§  nicniorie  Liudprando  rege  eidem  monastcrio  datam 
et  legaliter  terminatam :  primum  scilicet  terminum  liabet  in  costa  vcl  ripa  illius  vallis 
que  dicitur  vallis  Kanasca  in  confinio  terry  sancti  Salvatoris,  indc  descenden.s  cf 
ipsum  ierbum  seu  paludem  transiens  tendit    ad    secundum  terminum,    id  est''  fossatuni 

251.    [Lasohitzer  -  Bloch]    a)  A,  nicht  alineküvzt,  so  dass  auch  an  der  entsprechemlen  Stelle  in  DO.  I. 
*6  460  .s'.  y:^/  Z.  21  pre  und  nicht  per  zu  lesen  ist       h)  d  corr.  aus  te        c)  A   -  Stumpf  Reg.  ä221 ; 

per  DO.  I.  460         d)    id,   ohne  eigentliches  Abkürzungszeichen,  A;   doch   ist   dies   ohne  Zweifel 
clurch  einen  auch  sonst  die  Abkürzung  mitbezeichnenden  Schnörkel  ersetzt. 

Kaiaerurkunden  III.  3* 


•2!iO  K  Aisr.  i;r  m<rN  m:  x. 

i|ui  est  in  jirctatn  vullc  Kanasca  i'imstitutiuii.  iliiiulc  ;\il  ii|i:uii  'l'iiiui  ul>i  :icl  lluiciin 
Hixlolosi  (lii-ilur  sr  jxirrifrit,  ileliim-  ([Ikkuu-  ultra  i'itraqiic  'ricliinin  transious  t'crtis  et 
|iivortlinatis  tonninis  jtrctatani  tcrrain  firciiiuciua(|iR'  (.■oniioi.-tit.  »Mim  ninnihus  pratis 
pascuis  aqiiis  a(|naruin((uc  dooiirsibufi  piscacioiiibus  silvis  tcrris  cultis  vcl  im-ultis 
nii>ibus  ripis  iiinnibusqiu'  ooriim  pertinentiis  in  intofjnim.  >  Prccipientes  iyitur  iubo-  a 
inus,  ut  nnll\is  dux  niaivbio  i-onios  vicccomes  aiit  ali(nia  rof^ni  iiostri  niajjiia  parvaiiuc 
persona  pivdiotinn  inonastcriuni  de  onniibus  rebus  ad  ipsuui  nKuiasteriuni  pci-tineutibus, 
sieut  suporitts  ooniprehensuni  «>st,  disvcstire  nmh'starc  \ cl  in(|nietare  presuniat.  Si  ([iiis 
veri>.  (|U>>d  futurum  uon  erediuius,  liuiiis  uiistri  |)reeepti  vidlator  extiterit,  imverit  sc 
(•iinipiisitunini  auri  optiini  libras  eentiiui,  inedietateni  eauiery  uostre  et  parti  uKiiiasterii  ki 
alterani.  Quod  ut  veriiis  eredatiir  et  diligentius  obscrvetur,  Ime  |ireeeptuni  inaiui 
pmpria  ecirroborantes  sif^^iHari   iussinius  <et  iiisi^iiiri  iMiViiii.s.> 

S  Sipuini  dnmni   Hoinriei   iSI.  D.)  invictissinii.  ^  ^M.) 

p  Euerliardus  eauc-ellarius  rcco{j;novit.  S 

Datum  anno  incarnationis  doiuinice  MXII,   indieliune  \1,   aniup  vero   dnnini  lleiuriei  i,-, 
regis  seeundi  rej^nantis  xi;    aetum   Maguuci§;    iclieiter. 


Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Seligenstadt,  icas  ihm  von  der  Matrone  Wil- 
dnulis  in  den  Marken  ron  Diez  und  Bratiharh  und  in  Lahnstein  geschenkt 
tcorden    aar.  Mainz  1012  —  Januar  SO.       ^a 

Sefies  fadi  cum  (Udnrtiinw  iuris  contra  (/racanien  conlinnuin  nnJiiii  Bciicdicfino  et  coti- 
(jregatinni  Cassiuo- Bursfeldemi  illatum  (s.  I.  1778)  58  (S).  —  Wenck  Hess.  Lanih'sgexrh. 
/*,  280  n"  SßS  wohl  aus  S  mit  Vcrhcs^crinuiev  =  Sauer  CD.  Xasn.  1.  .5/  n"  Utr-,.  — 
Stumpf  Heg.  l-JtiO. 

Mit  Benutzung  der  Schenkungsurkunde   der  U'ildrudis  ( ]Venck  Hess.   Landesyesch.  1'',  279  s5 
/("  H67)  und  eines  verlorenen  karolingi.ichcn   T).   (wohl  von  Ludwig  dem  Frommen)  ausser- 
halti  der  Kanzlei  verfa.'i.st    uml  jeden ftdh    auch    geschrieben :    über  Echthcil   und   Dalicrunq 
vgl.  ,V.  .\rchiv  22.  189  //. 

In   nomine   sanete   et    iii(li\idae   triuiiatis.      li'Mnrieus    divina    t'avenlc   cliiiicutia   ae 
ordinanto    provideneia    rex.  Si    ecclesiarum    dei    sanetorumque    trainim    in    iloniini  m 

obsecjuiis  fanndanciinn  utilitatibus  eonsulorc  di;,nium  diixerinnis,  ad  eterne  reniunera- 
eionis  augnieutuni  profuturum  n(d)is  minime  duliitanius.  (^iiajiroptcr  notum  esse  vohi- 
nius  cunt'tis  sanete  ccdesie  ti(b'lil)us  nostris(|ui-  p^eselltibu^  seilicet"  i't  t'uturis,  quod 
venientes  ex  monasterio  Seigenstat  tVatres  iniMitiniiiiii  dominaeioni  iiostro,  c|imliicr 
quasdam  res  et  possessiones  liaberent  ex  donaeione  euiusdam  veneral)ilis  matrone  .i» 
Wililriicli«  et  C'onrndi  tili!  »iii:  c.iiiiicMii  videlicet  ileciiiiacioin'ni  suam.  (|Uam  iialiuerit  In  Dissi-nnnrk 
<'t  in  Itnibcchcriimrk,  i'l  in  l.nnstcyn  niiuLsiun  unillll  et  vincniii  llHaill  i't  arculaiu  iiniuii,  et  Ml  snva 
•miniMii  ilptinmi-ioMcni  sive  ex  poreorum  preeio  sive  ex  novalibus  sivc  quid((uid  inde 
iitilitatiH  in  rpiolibet  usii  |irovenire  poterit,  et  f\  eurte  dominieata  sive  in  agris  sive 
in  vineis  ])arteni  deeiniam'':  Hagitantes  noHtraiii  elenieneiam,  ut  nos  etiani  regali  auc-  « 
toritate  noKtru(|Ue  jireeepio  id  ijisum  eouürmaremus ,  quatinus  eontiimis  diuturnis'' 
tempori))Us   Hnnuni   eonstare'   potuisset.      (||uam    monasterii    submissam    diprceatinnem'' 

'ibi.    [BrcwlaUj     n)  dicut  .S        h)  parte  deciina  .S'        <•)  <liutoruii<  S        d)  riciltklit  :u  rerbesneni  in 
cmniU-ri;         v)  <lepntationein  .S' 


II  KI  N  I.MCII    II.     loll'.  291 

|irci  iliviiiii  ;iiiii(iT  flcnieuttM-  .suscipientcs,  lior  iiia<>'niturliiiis  ac  precellfiitic  iiD.strc  |iri- 
vilcfiiiiiii  iiiciiiiiriitis  fVatrihiis  ticri  daricjuc  iiissiimis,  per  <|U(kI.  (|ui(l(|itiil  in  |ii-f(licli.s 
lofis  |>iissi(lcrc  vicU'iilur  i'tiiii  uimii  iiitc'^ritatc  ili-ciinaniiii  sivf  in  1  )i.s.scnniirk  sivc  in 
Hnibt'flit'rniJirk  sivc  in  Lnnsti  vii.  (|uiil(|niil  .id  iiirtini  |]ic(liftani  '  sivf  in  «.'anipis  sivc 
6  in  vincis  sivc  in  silvis  pcrtincrc  vidctiw,  ad  su|)])icnd<is  ciirnni  ncccssarins  usus  ciin- 
firniando  dclcpuniis  et  seciinduni  consiictiulinom  prisconini  tcnipormn  intcj^crriinc  et 
abstpic  c'uiiispiani  innninueionc  perpctualitcr"  iloservienda  anniiiinus.  Et  ut  licc  nostrc 
auctnritatis  prcccptio  plonii)rcin  in  dci  nnniinc  habeat  firinitatcin,  manu  pni|n-ia  sulitii> 
cani  tinnavimns  et  si^illi   nostri   iin|)rcssi(inc  insifjniri   iiissimus. 

iii  Sij;inini   doniini    Ilcinrici   ri'uis   iiivictissinii. 

( inntiici'u>   canccllariu.-    \i('c    i'',ri\anlialdi   arcliica|icllani    rccognovi. 

1  )ata   III.   i-ial.   tcl)r.   ( 'Inisto   propicin    annu    dnmini   lleinrici  sccundi   regnantis  XI, 
indictiiinc   X;    ai-tuni  apud   Magunciam;    fclicitcr  amen. 


253. 

15  Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Fulda  einen  rings  um  dasselbe  belegenen  Königs- 
forst  mit  angegebenen  Grenzen.  PöJihk  1012  December  39. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Schiniiinl  Trad.  Fidd.  244  n"  594  aus  A  zu   lOlH  ^=  Schneider  in  Anh.  für  hcss.  Gesch. 
2,  .510.  —  Dronke  CD.  Fnld.  343  n"  730  ans  A   —   Migne  Pafrol.  140,  2Uö  n"  62.  — 
so  Böhmer  Heg.  1087.  —  Stumpf  Reg.  1570. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GA,  der  sich  wahrscheinlich  eines  bereits  besiegelten  Blanqnets 
bediente,  auf  dem  wohl  auch  nicht  ganz  .'iicher  zu  bestimmende  Theile  des  Protokolls  schon 
eingetragen  waren.  —  Zur  Bestimmung  dir  Ortsnamen  cgi.  Landau  Beitr.  zur  Gesch. 
der  .Tiigd  (Ca.-<ficl  1849)  44  f.  —  Der  geschenkte  Forst  wurde  in  einer  Dorsunlnoliz  des 
S5  11.  Jahrhunderts  cds  forestis  Braniiirsl  bezeichnet ;  eine  wenig  jüngere  Hand  hat  das  letztere 

Wort  ausgestrichen  und  dafür  Zunderenharth  geschrieben. 

(C.)  ^  In  nnniinc  sanctac  et  individiiae  trinitatis.  Heinricus  divina  t'avento  ele- 
nientia    rex.  Si    eelesiaruni    dci    loca    alicuius    dnni    incre|ment(>    subliniarc    vel 

nieliorare    studuerimus ,    nobis    nostriiiuc    regni    statui    id    proficero    niininn'    dubitanuis. 

so  <^iiapnipter  omniuni  tideliuni  nostrornni  prcsentinm  scilicet  au  iutnrornni  indtistriac 
notiini  esse  volumus,  qualitcr  nos  divini  aninris  instinct\i,  interventu  cpioque  ae  peti- 
cionc  liranthiiy  abbatis  quancbmi  iuris  nnstri  regni  torcstim  —  infra  istos  fincs  adia- 
ccntem  hisque  tenninis  prcciuetam:  de  ßiberahu  scilicet  usque  ad  Uuolf'eshart  ac  indc 
recte   transcurrendo    Rodenmannun    et    Byochineberge   usque    ad  Calbaho    et  Fliedenu, 

»6  hinc  autem  ad  Langenaho  et  Widenabo,  hinc  vero  in  Guncenaho  et  in  Mosebrunnen 
et  indc  sie  recte  transiendo  loca  ufe  Creginfclt",  Wamiuntessneida,  Iliuuineshusun  a** 
Ileribralitlieshusun  nee  non  Slierefa  deorsum  in  Slide.sa  et  sie  per  deorsum  usque  in 
Kuldaui  —  sibi  suaeque  sanctae  aeclesi[aje  in  honore  dei  genitricis  sanctique  Bonifacii 
areliiepiscopi  et  martyris  consecratae  ac  constructae    cum    bann«)  et  cum  s\iis  cinniibus 

40  pcrtinentiis  per  liane  nostram  regalem  paginam  in  pnqiriuni  cnncedimus  atque  largimur 

252.  f)  pulilicam  S        g)  personaliter  .9. 

253.  [Foltz  -  Bloch]  8)  TJfccregiufelt  .1;  iloch  ist  wohl  sicher  so  zu  trennen,  der  Ort  heisst  heute 
Crainfeld  und  im  Cod.  El>erhardi  lieisst  es  an  der  entsprechenden  Stelle  usque  Cregenlelt 
b)  A,  für  ac  oder  et 


292  K  AISF,  UrKKrNDKN. 

ft  lU'  nostnt  iure  lU"  (loiiiii)iti  in  oiiis  ins  ri  (lominimii  (iniiüiio  iraiisl'aiuliiiius.  vn  scilii'i't 
ratione  ut  prodictus  nbbas  Brnntlio  suiinu'  suoccssores  Ao  predieta  t'orosti  et  i'iiis  jut- 
tiiifiitiis  lilifram  doliinc  iHitcsfatfin  lialivaiif  (|iiii-(|iii(l  sibi  indi-  idai-ucrit  tariciidi  ad 
iisniu  taini-n  aooli'siao,  iiniiiiitni  liomiitiiiii  roiilradii'tiniic  rcnuita.  Kt  ut  liact'  iiostrac 
tniditionis  auctoritas  stabilis  ot  im-onvulsa  \)or  t'iitura  jxTiiiaiu'at  ti'iii|i(ira.  Ikk-  |iii'cc[iiiini  ,. 
indi'  conscriptuin   luaim  iir<i]iria  i'orroborantes  (iijrillo  nostm  iu.sijifniri   iiissinuis. 

i|  Signum  domni   lleiurioi  iM.)  rrf:;is  invictissiini.   \] 

ij  (iunthin-ius  (.•aiicfllarius  vii-c  Erchambaldi  ardiicapcllaui  rccognnvi.  ii       iSI.  l'.| 

Data  IUI.  kal.  iauuarii   indiftioni'  X,    auno    douiiiiioao  iucaruationis  uiillcsiiuu  XIlI. 
anno  viTt»  donini   sccundi   Ilciiwici   roy-uantis  M:    actum   l'olida;   S  tolicitiT  amon.  K  lo 


254. 

lleinricli  hestähyt  den  von  dem  Bischof  Uefjinfred  und  Anderen  gesch('idi</tcn 
Canonikern  von  S.  Vincenz  [und  von  S.  Alexander]  zu  Bei'garno  iltre  Be- 
sitzungen. Magilehurtj  lUlS . 

Oriffimildipluni   in  der  Staäihihl'wthek  zu   Beryaiiio   (A).  k 

Cvlvstiiio  Historifi  di  Beri/omo  2'',  414  ans  A  =  Ughelli  Halm  navra  ed.  I.  4,  626  = 
<■(/.  II.  4,  4H8  =  Miijne  Patiol.  140,  302  n"  68.  —  Liqn  CD.  Benjom.  2,  455  au.s  A.  — 
Böhmer  Reg.  1089.  —  Sfiniipf  Reg.  1573. 

Diciat  de.s  Eh.  A.    Zeile  1  und  Enchaiokoll  geschrieben  ron  HA,  der  übrige  Text  ron  einem 
iinhekainiten    irüLirhen    Schreiber.     Die    in    den    Noten    h.  c.  d.    g   erirähnleu    Corrcclitren  so 
sind  in  späterer  Zeit  gemacht,    um  den   h.  Alexander    aus    dem  D.  zu    entfernen    und  die 
Verfügung    des    Königs   auf  das    Stift    von   S.   Vincetiz   zu    beschränken.    —    Das    Stift 
von  S.  Alexander  hat   im  J.  1014   auf  Bitten   des  Bischofs  Alcherius    ron    Heinrich   als 
Kai.^er  eine  mit  BleihuUe  besiegelte   Urkunde  erhalten,    durch  die  ihm  das  Recht  rerliehen 
wurde,    ahne  Wi.s.'sen    des    Bischofs  Kaufs-  und  Verkaufsgeschäfte    vorzunehmen.      Wir   er-  S6 
fahren    von   dieser  jetzt   verlorenen   Urkunde   durch   ein    von   Lupi   2,  4(>7  /'.   mitgetheiltes 
Bruchstück  aus  Processakten   von   1187 :   die  Echtheit  der  Urkunde  ivnrdc  damals  ron  den 
Canonikern   ron  S.  Vincenz  u.  a.  deswegen  angefochten,    weil  dieselbe  das  lucarnation.sjahr 
1013  aufwies,  aber  dieser  Um.stand  spricht  im  Hinblick  auf  DD.  283,  284  nicht  gegen  ihre 
Echtheit.    Erhalten  ist  dagegen  die  zweite  dort  erwähnte  Urkttnde  Heinrichs  für  S.  Alexander  so 
mit  den  Daten  1015.  a.  imp.  T,  a.  regn.  XII.;   es  ist  unser  D.  293.  — •  Wie  Lupi  2,  461 
zeigt,    war    Bischof   Reginfrcd    Ijereits    am    28.   Decemlier  1012    gestorben,    wcus    man    in 
.Magdeburg    noch    nicht    erfahren   haben   u-ird.   ■ —  Zur   Datierung  vgl.  X.  .-Irchiv  22,  192. 

(C.)  ^  In  nomine  sanetc  ot  inclividuai'  triuitatis.  1  Idurifus  diviua  t'avcnti-  de- 
mentia rex.  f'ongniit  exci-llentiac  uostrac  venerabilia  sanctuiuni  Inc.i  iiilnitu  pii'-  ih 
tatis  ^  res|)icere  atquc.  nc  ibi  deo  servientcs  alii|uam  iniuriam  jiatiautur,  sullicita 
«•(insidcratinne  jjrovidere.  (^uocirca  onniiuni  sanct«;  dci  ceclcNii;  iiostroniiiKjuc  tidrliuni 
nrcHentium  neilicet  ac  futuroruni  vnlunius  patcat  industri^,  i|u.iliic  r  'riirodcruICus  arclii- 
diaeoniiK  Perf^aniee  civitatis  nee  non  Petrus  et  Ardemannus  eoiioviti;  ipsius  jn-o  «e  d 
jn"o  eeteris  onniibus  eideni  eeelesic^  servientibus  prcKentiam  nostram  tristissimi  adicruiit  4o 
et  nuneiantes   nol)ih  adversa,    «pn;  de  territoriis    reljus    eanonie«;   sue  a   Hef^intVi-do  epi- 


258.    r.)  liBlitiiiit   ii//fr  ilfr   '/.lili'  iiiirliiitlriiijen. 


II  i: I  N  i;  I  (11  II.    mi.t.  293 

scopii"  iiliis(|iic  iiialis  linniinllxis''  passi  t'tn'i'iuit ,  inisoricDriliani  nostraiii  siipplicfM 
(iraviTiiiit,  ut  iiroptcr  roiiu'dimii  et  saliitciii  ;iiiim«;  nf)stre  iiniversa  priMÜa  et  res  i-aiiu- 
nicM-  f'acMiltalis  hcati''  iiiartyi'i ''  l'iiu'ciitii'',  (lim  scilicct  iiiiTcata  ab  A<lcll)iTti)  rcvcri-ii- 
tissiiiid   pastiiri'   cnllata  rt   (|iii;i'imi(iiic  alia  sunt  ah  i|)si(    (Imiata   iicc   imii   et  oiniiia  ijin;. 

6  al)  A/.mii'  vciiiTaiiiln  iumtiticv  soii  cetcris  viris  di'uni  |ti|iiii'iitiliiis  siml  conccBau,  ko- 
cuikIuiii  Vdlmitatfiii  et  oriliiiationcni  (iDiiatoriiiii  per  auctoi-itatciii  iiMstn-  tlr-ff-nsicmis  et 
pri'ffpti  iiiistri  pa<^iiiaiii  eis  Ik-eat  oWtini'i'c.  (^imi-mii  pctitiiMiiliiis,  ut  iustuni  pst, 
iiiiserifonlitcr  aniuii-ntes  per  haue  iiostri  ])ii(i|iti  pa;j,iiiain  iiiiiliriiiamus  et  eorrolKU'aiiiiis 
eis,    salvi»  lionorc"  episeoitl,    iiinnes    res  et  tacultates  pnHÜcte  candiiiee,    sicut  superius 

M  eoiiiprohense  sunt,  eo  vidolieet  orrline  ut  ainodo  inantea  ad  usiim  ot  utilitateni  sancte 
ceelesit^»  sorvieutiuni  tnui  ipsi  (piani  et  suei'essores  eorum  liabeaiil  teneaiit  tirniiter<pie 
possidcant,  (iiniiium  lioniiiiutii  cinitradictione  et  repetitione  remota.  Procipientes  ita- 
<|ue  sanceinuis,  ut  uullus  dux  areliiepiscDpiis  episeopus  niareliio  comes  viceeoines 
};asfal<li()  uec   ullus  rei   publict;'    exactor  seu  aliiiiia    reyiii  nostri   magna  parvaque  per- 

16  sonn  predictos  canonicos  vel  successores  eorum,  ipii  pro  tempore  ad  pretata  venerabili'' 
sancti"  loea  doo  servituri  sunt,  de  suprji  scriptis  rebus  disvestire  iiiolestare  vel  in- 
quietare  presumat.  Si  quis  vero,  quod  futurum  iion  eredimus,  luiius  nostro  precnptionis 
violator  extiterit,  seiat  sc  libras  oentum  auri  (i|)timi  eompositurum,  medietatem  seiiieet 
caraere    nostr^    et''    meninratis    eammieis    vel    enrum    succesoribus '    altersini.      Quod    ut 

»0  verius  eredatur  dililjentiuscpic  ab  (inuiibus  observetur,  hoe  jireeeptum  inde  conseriptum 
inauu   |)ropria   cnntirniantes  siyilli   nostri   imprcssione   iussinuis   insigniri. 

§  Signum   dduuii   Hcini'ici  regis  (^M.)  invictissimi.  | 

y  Heinricus  viee   Euerardi  episcopi  et  areiiieapeiiani  recognovit.  |  (Sl.  D.i 

Datum  annii  incarnaeidnis  doniinieae  MXIH,  indicione  XI,  iumo  vero  donini  Heinriei 
»5  regis  seciindi  regnantis  Xl:    aetuni   ilagedebureh'^;    t'elieitcr  amen. 


Heinrich  erneuert  seine  Urkunde  von  loo?  über  die  Beilegimg  des  Ganders- 
heimer  Streites  zioischen  dem  Erzbischof  Willigis  von  Mainz  und  dem  Bischof 
Bermvard  von  Hildesheim.  Werkt  lOlH . 

Originaldiplom   im   k.  Staatsarchiv  zu  Haimoirr  (A). 

Harenberg  Hist.  Gandershem.  526  aus  Abschrift.  —  Hartzheim  Concilia  Germ.  S,  40  aus  Ab- 
Schrift  Eckharfs  mit  X.  kal.  febr.  indict.  VI,  a.  ine.  MVIII,  a.  regn.VI.  —  Koken  in  Neues 
vaterl.  Archiv  Vi,  268  n"  4  aus  Ms.  von  Ho/fmann  Ant.  Hildesheim,  mit  X.  kal.  febr.  — 
Schaumann  Gesch.  des  niedersäcJis.  Volks  (Göttingen  1839)  343  ebendaher  mit  X.  kal.  febr.  — 

254.  [Laschitzer-Bresslau]  a)  episcopo  aliisi|Uo  inalis  homiuil)us  von  i/leirher  Hand  mit  dunklerer 
Tinte  auf  Rasur;  der  nrspriinf/liche  Text  ist  nicht  lesbar  b)  dahinter  Uasur,  urtprünf/lich 
wohl  beatiirum  c)  am  h'.nde  des  Wurtes  liasur;  ursprünglich  stand  sicher  inartyru  d)  cor 
Uiiicentii  r/rösse>-e  Uasur,  so  dass  Jetzt  ein  leerer  Haum  für  etwa  10 — 1:^  Biichslahen  corhanden 
ist;   es  staiul  höchst  n-ahrscheinlich  Alexandri    atiiue;    eine  Unterläni/e,    dem    q    con  at<|ue  ent- 

'  sprechend,    i^l    noch    erkennbar.     Eine  dem   I>.  beiliegende  Copie  des  13.  Jh.  liest:    beati  Christi 

martyris  invictissiiiii  Vincentii,  was  sicher  nicht  //estanden  hat;  auch  die  con  Lupi  2,  4.'i7  mit- 
qetheilte  Lesung  einer  anderen  jüngeren  Abschrift  beati  Christi  niartiris  Alexanilri  et  Vincentii 
entspricht  dem  Schriftbefund  nicht  riillig  e)  salvo  liniiijri'  con  gleicher  Hand  mit  dunklerer 

Tinte  auf  liasur;  der  ursprüngliche  Text  ist  nicht  le-ibar;  in  der  SU.  Stumpf  Reg.  HUI  fehlen 

'<  die  M'ortc  salvi>  lioii.  episcopi        t'i  b  corr.  aus  \i        <;}  hinter  venerabili    und   sancti  Rasuren; 

ursprünglich  stund  vi'iierabiliuiii  sancti iruiii;  die  con  den  beiden  in  X.  il  erwähnten  Abschriften 
an   dieser   Stelle   gebotenen    Le.<tungen    sind  ganz    unbrauchbar  hl   et   auf  Rasur  i)  A 

k)  der  Ortsname  cieJleicht  nachgetragen. 


294  K  Aisi;  ur  i;k  f  n  dkn. 

Biti/tr  in  ForscIiKiiiiiii  .«;•  Deutsc/wii  (li'ntli.  Iti,  1S(I  trns  A.  —  Jniiirki'  l'B.  nm  Hildes- 
heim  1.  -iri  n"  55  aiix  A.  —  Facsiniilf  in  Kaisenirkiindeii  in  Abb.  Lief.  4.  Taf.  S.  — 
Wisif.  IH.  Siipjil.  um  n"  IU>8  Reij.  —  Stumpf  Reff.  IHTü. 

Verfassl  iinil  iiescliriebfii   ron   (•'/<.     Ihinh  diese  Feststellung  erledigen   sicli    dir   liedenken, 
die  holz  der   Ausfülirnngen    liai/ers  tt.  ti.  (>.  ]8:J  ff.  iiher  die   Originnlilflt  des  i-urdon   fast  5 
allgemein  als  gefitlscht  helrarliteten  D.  jüngst   von  liiilnner  Willigis  ran  Mainz  IUI  //.  gegen 
seine  E!rhtheit  erholten   worden  sind.     Mit   Bager    halten    wir    das  I).   für  die  Erneuerung 
eines    im  Januar  M)7   nach    der  Weihe   der  Gandersheimer   Kirehe    ausgestellten    und    hei 
dem   Brande  des  Hildesheinier  Domes   im  Januar   lOlH    mit  zahlreirhen  andern    Urkunden 
untergegangenen  DU.  IL     Dafür  spriehl  ausser  den   von  Bager  dargelegten  Gründen   norh,  lo 
dass    in    dem    naeh    die,sem   l'nglüek  aufgestellten  Verzeiehnis  der  verbrannten  Hildcsheimer 
DD.   CTanieke.    ÜB.    ron   Hildesheim    1,  55   n"  60:    vgl.   auch    D.  VJfi)    ein    solches    König 
Heinriehs  IL   de    diffinicione    ol)iurgat'ionis    episcoporuni   Willegisi    et    Bernwardi    per 
termiuos  Gandershemeiisis  opidi  aufgeführt  wird,  und  ferner,    dass  die  gleichzeitig  mit 
D.  255  ausgestellten  l^D.  'J.id  //'.  für  das  Bisthnm  inhaltlich  durchweg  Erneuerungen  damals  if, 
reniiehteter   Urkunden    darstellen.     Bei    D.  555    dürfte    überdies    auch    der    Wortlaut    nur 
eine  Wiederholung  jenes  filteren  D.   vom  Januar  10()7  sein,   von  detn  sich,  wie  die  zu  UtI'-i 
nicht  mehr  passenden,    zu  1007  gehörigen   Unterschriften  erweisen,    eine  Abschrift  crh<dlcn 
halten  mu-is.     Bager,    der  diese  Ansicht   au.-isprichl.    wusste   allerdings  noch   nicht,    dass  in 
D.  255  auch  die  Fassung  von  GB  herrührt,   n-clchen   u-ir  erst  im  .fahre  lOl-i  eben  bei  der  sn 
Ausfertigung  dieser  Hildesheimer  DD.  als  Kanzleibeamten   michwei.scn  können  .■    alicr  gerade 
im  Januar  1W7  ist  er  uns  schon  als  Dictator  einer  andern  im   Intcres.'ie  Bernwards  von 
Hildesheim  gegebenen  Ivönigsurkunde,    des  D.  126  für  Steterburg,    begegnet.     Etwa  gleich- 
zeitig mit  die.'iem   n-ird  er  —  damals  nicht  als  königlicher  Notar,  sondern  im  Dienste  des 
Bischofs  Bernward  —  die   Urkunde  über  die  Versöhnung  der   beide»  Kirchenfürsten    ver-  s& 
fasst    haben.     I.^t    daher   der   Text    von    D.  255    ausserhalb    des    regelmässigen    Ge.ichflft,'<- 
ganges  der  Kanzlei  und  wohl  im  An.ichlu.^s  an   sgnodale  Verhandlungen  entstanden,    .w  er- 
kliirt    sieh    daraus   smcohl    seine    ungewöhnliche  Fassung  wie    die  Hinzufügung  der   Unter- 
schriften,   welche   an    die    des  Frankfurter  Si/nodalprotokolls  J).  ]j:i    eriiinern.      Da   auch 
König  Heinrich  eigenhändig   die   Urkunde    von  .Januar   1007  unterschrieben    oder  vielmehr  30 
unterkreuzt    hatte,    so    wird   sie   der  Sigmitn-   und  vielleicht  auch  der  Recognitionszeilc  ge- 
darltt  haben:    diese   dürften   e>-st    bei    der  Erneuerung    von  lOl'S   hinzugekommen   sein.  — 
In    Werla    weilte    der    König    fünf  Wochen,    etwa    vom    24.   Februar    an    (.Ann.    Hildes- 
heimens.  lOlH;   Thietmari  ehron.  VII,  Hl  fVI,  55]);  woher  das  in  einer  Abschrift  unserer 
Urkunde  von  etwa   llOO  (vgl.  Janicke  a.  a.  0.  47  N.  b)  eingefügte   und  daraus  in    andere  85 
Abschriften  und  Drucke  übergegangene  Tagesdatum   X.  kal.  fcbr.  entnommen  ist,  If'isst  .sich 
nicht    .sicher   entscheiden:    doch    sei    darauf  hingewiesen,    da.ss   die   älteste    im   Original  er- 
haltene Hildeshrimer  Königsurkunde  (DO.  III.  390)  dies  Datum  zeigt. 

(C.)  jj  In   nciiuiiiac"  saiu'taf   i.t   itcrpftuac   triiiitati.--,   patris  d  lilii  cl  >|)iritus  saiicti. 
HeinricuH  secundus  dei  j^raria  rcx.     OmnibuK  fidclibus  Halutcin  «l  |iacciii  in  Clnünto  per-  40 
pctuani.  Semis  leisu  ChriKti  §  dci    et    duniini    nn-i    et    tilins    ani-illae    suae,    recoff- 

nnscentes    non  noHtri«    iiieintis    liuius    terreni    rc^riminis    cnlmcn,    i|nantnhini('nni(|ue  est, 
mw  eonscendisse,    «ed    sfiln    rcspectu    divinac    piftatis,    lotuni  nostnini    vcllr    et    sapere 
divino  i-ultui    animo    et    inj^enio    cnntraden-    staliiiinns    ct.    sicnt    (■pisi'i>pi>    ci    pircipiic 
patri  n«istrii  .«pirifuali  Willij^iMi  arcliicpisfopu   prnnii.sinni.s,    ccclfsiain    dei    et   .--afcnlotes  46 
^■llri^ti    -nliliniarr   <•!    exaltan-   vi^ilantissinia   di-xiiciiinc    pru    scire   ae    pnsse   stnilebinuin. 

iöb.   [Urt-mlau|     a|  A 


iir, iNKnii  II.    jiiin.  2it5 

IVrpeiulonti's  it;i(|iii'  vi-icniiiiri  ii<limii  iiitcr  liiiiiiliai-cs  et  |jroci|Mi<>K  ciiiscupos  j^rnnsiiri, 
W.  vidrlifct  Miij^diiticiisciii  :iri-liic|)iscii|iiiiii  et  Hi-niuiiarduiii  IIiUI<Mi<'s|i<-iii)'ii.iciii  anti- 
stiti'in  Hdf  e([iie  ac  caritati'  iiroljatnin,  aiixie  iKihist-mii  vnlvriiti-n,  (|ii(iiii<idi>  illns  ad 
eoiicordiam   n-viioarciiiiis,    dilticili'   tiim-iitcs.    iniia   sc|iiii>    alt  apOMtolicii   n<'do  at(|iH'   iiii- 

5  pcriali  iiiaii'.statc  arfliicpisfopiis  romimmitiis,  iit  ali  iiivasu  (jiandcsli)-iiiciiKis  accIeHiue 
desisterct,  |icrsiiadcri  ikhi  putiiit.  taiidcin  taiiifii.  (piia  iitros'inc  aiiiaiitiHHiiiios  liahiiiiniiH, 
corain  cpiscupis,  ipii  l'aliilii  in  luitalc  domiiii  ad  uns  «•niivciK-nuit.  causam  dctuliiiiiis 
atipic  iitriis(|Ui'  ila  ad  caritatem  et  eonuordiaiii  iiiHi-ximiis,  iit  in  eiuitis'*  se  noHtro  ntiiue 
cpiscopdiuiii   iudiciii   ci|)tciiiperatur()s   proniittcrciit.     Deldnc  ri'cdii'Heatain "  ilddc-in   cecle- 

10  siani,  (pii;  idtra  iiindniii  et  mistriiiii  vcllc  licufdictioiic  cai-iiit,  iMiiiscL-randaiii  in-ft'ati 
inonastorii  II.  idiis  ian.  iiiilixiiiiu>.  I).  (|Uoinii>  cpisidpiis  nostcr  tidclis  ex  iinslrn  siiasii 
\V.  aiTlMcpisriipiiin  et  uiiivi-rsos  cpist'opos  in  auxilinin  silii  convoeavit,  tantatpx-  eon- 
eordia  et  unaniniitas  dei  <;ratia  intcr  dissidentes  tVatres  faeta  est.  nt  illud  snllennic 
ot'fieiuni    dodieatinnis    nuixinia    earitatc    ficret,    areiiiepiscnpo    nil    sun    iin-i    presiimente, 

i.i  nisi  (|uantuni  episcopus  ]5.  ccnicedendo  postidaret.  Ni'()U('  cnini,  nt  ante,  veritateni 
pro  rcvcrcntia  vol  ^ratia  areliiopiscopi  subterfnf^inuis,  verum  Hnna  anetoritate  senten- 
tiam  B.  episcitpi,  (püa  iudii'iu  nnniium  tixa  elarnit,  tirmavinius,  donce  suasu  i'nnnnuni 
arehiejiiseopus  ad  clcruni  |)npulnnii|Ui'  nobis  snbsefjnentibus  proee.ssit  rt.  taeto  ante 
iamiam    catlnilicii    scrnuini'    t'ai-taijue    dotali    tcrminatinnc,    ut    ninris    est,    prcscriptuin 

so  fneniibinm  a  principio  ab  antecessoribus  15.  i'piseoj)!  li'gitime  aijsque  omni  eontradictione 
possessnni  publice  eognovit;  sese  postmodum  in  id  ot'ticii  retraxit  et,  ut  nullani  recla- 
tionem''  aut  repetitionem  ipse  vel  successore.s  eius  in  prefata  ecclesia  cum  terminis 
suis  ullo  un(jnam  teni])ore  habere  potuissent.  e])iseo|)aiem  ferulam,  quam  ex  inore 
{jestabat.  n<d)is  rcdiorantibus,    episcopis  quiK^iic  auetorantibus,  B.  episco])o  tradidit,    itu 

:•>  ini|uiens:  •ecdo,  t'ratcr,  iiti  et  iuri,  in  c|uil>us  liuc  iis([uc  perstiti  ct.  ((iiia  niilii  nicisque 
sueeessoribns  in  liac  ecclesia  vel  terminis  eaminiee'  nil  sine  tuo  consilio  competcre 
scio,  tibi  tuis(|ue  sueeessoribns  plenariani  potestatem  in  ea  cognosco,  et  nie  meosque 
successores  siib  presentia  doniini  nostri  regis.  testimonio  quoque  fi-atiimi  nostrorum, 
coram    ("bristo    abalienabo ;    et    ut    nuila    interpellatio    futuro    tempore    a    nn'    vel    mei.s 

jo  sHccessoribus  tieri  pu.ssit.  haue  ferulam  in  signum  tinnitatis  tibi  dedo'.  IH.s  actis 
ecclesia  ipsa  die  ex  more  consecrata  est  et  sequenti  die  velatio  anciilarum  dei  cele- 
brata.  auetoranti-  1!.  venerabili  cjiiscopo.  Et  (|uia  perpetnani  paeem  ecclesiae  dei 
cupio,  liane  paetionem''  eonserüii  anuli(|ni'  nni  tnipressione  nuniiri  teci  meaque  sub- 
seriptione   rol)oravi. 

»  !i  Signum    ilonuii    lieinriei   (.M.)   regis   iiwietissinii.   \\ 

Ij  (iuntlierius  caneellarius  vice  Kri'anil>aldi  areiiieappellani  recognovit.  |     Sl.  D.) 

l'ata''  indietionc   \I.    annn    dnniinieae    inearnationis    millesimo   XIII,    anno 

vero  donini   llciuriei   sccnndi   regnantis '    XI:    actum  Werla;    t'eliciter  amen. 

Kgn-    Hcinricus    sccundus    dei    gratia    i'ex    luiie    rcconciliatinni    vel    pactioni  con- 
40  sentiens  .signo  sancte  erucis  gaudens  snbscripsi.  f  Ego  Willigisus   Mogontine  sedis 

gratia  dei  arcbiepiscopus  huic  catholic^»  vel  canonice  reconciliatione-''  et  taxationi 
gaudens  signo  erucis  subscripsi.  j  Dagino  sanct^  l'arthenopolitam;  aecclcsiae  archi- 
episeopns    signo    sanet^    cnicis    subscripsi.  f  Retharius    sanct§    Patherbf'    ecclesi^ 

episeopus    subscripsi.  t  Bruno    sancti;    Augustburgensis    ccclesio    eijisco|)us    sub- 

<i          255.    I>i  A  für  rcclamatioiiem         <•)  e  corr.  aus  ae         il)  t  coi-r.  aim  einem  zweiten  c  e)  unaim- 

yefiHUc  Lücke  für  das  TufiesfUitum          f)  rfo«  zweite  u  über  der  Zeile  nacliffelragen  •»)  die 

Vnterschripen  stehen  am  linken  Rande  neben  dem  EschatoKoll         li)  A;  irie  Gli  cn  dieier  iin- 
:utreffenden  Abkürzung  </ekomnien  ist,  muss  duhinj/estellt  bleiben. 


296  KAISi:  KrUKrXDK  N. 

scripsi.  t         Tliiadrioiis  siinoti,»  Mindeiisis  occli'^-it;  t'i)isi'()]ms  subscripsi.  f  Aniult'ns 

Halborstadlionsis    ecclesit;    episcopus    subst-ripsi.  f  K<  rngcrus    Farthensis    ecclcsi§ 

(•j>isiM>piis  subscripsi.  y  Ao;jfj;ilijirdiis  Slicsuuiccciisis   «'i-closii;  cpiscopus  subsrripsi.  f 

Hildiuuanhis    saiu-ti;    Titifcnsis"    ciTlosi»;    »'j)isi-oj)us    subsiTi])si.  f  Vuif;-<i    simct^ 

Braudebiirjj^eiisis    ecclesi?    episcopus    subsi-ripsi.  t  Aorlugiii    ( 'aniararcusis    cci'losig  & 

i'|>isi'opus  subscripsi.  f  Bcndiardus  ibix   rurstiüdiirimi   subscrij)si.  -J-  lliriinannus 

diix  Sueuoruni  subscripsi.  f  Hurfjjliardus   palatiuus  coiucs  subscripsi.  y  llcinricus 

eomes    subscripsi.  f  Sigifridus    cmncs    subscripsi.  -j-  Aeggiliardus    conies    sub- 

scripsi. t         Gero  conios  .subscripsi.  f         Tbiacdericus  comes  subscripsi.  f         Cristaii 
eomes    subscripsi.  f  (ieuuzn    conics    subscripsi.  f  Bodo    comes    sidiscri])si.  •{•  i» 

Liudulf  conies  subscripsi.  y  Dodico  comes.  f  Sigubodo    comes    sul>scri|isi.  f 

Vdo  comes  subscri|tsi.  f  Sigitrid.  t  l'cnilicril   i'duies.  f  Hiriuian    comes 

subseri|)si.  7  Hcrp   Aegi/.inis  tilius  subscripsi.  f  JbTiiiist   ronics  subscripsi.  f 


25G. 

^.Jß".    Heimlich   bestätigt    de?'   bischüßlchen    Kirche  zu  llUdesheim  für   ihren  ir. 
durch  Angabe  der  Grenzen   bestimmten  Sprengel  den  küniglichen  Schutz,    die 
Ihimnnitüt  tmd  andere  Rechte,   vorbehaltlich  der  küniglichen  Zustimmung  zur 
Bischof su-ahl.  ll»7a  101:3 . 

Unvollzogene.i  Onghuddiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

Triparfita  Demonstratio  225  11"  76  unroihtdndig  aus  Abitrhrift  (a).  —  Leihniz  Si'i.  a» 
reruw  Bninsricenft.  2,  155  aus  B  =  Liinig  RA.  17",  256  n"  H,  =  Harenberg  Hisl. 
Gandershem.  525,  =  Lauenstein  Historia  dipl.  2,  30  mit  Ergänzungen  aus  a  =  Lauen- 
stein Desa'iptio  dioec.  Hildesheim.  79  ff.,  =  Orig.  Guelf.  4,  433,  =  Blum  Gesch.  von 
Hildesheim  1,  90.  —  Li  iure  et  farto  gegründete  Deducfion  der  Stadt  Hildesheim  44  n"  12 
unvollständig  aus  gleicher  Abschrift  wie  a.  —  Blum  De  situ  palatii  Werlae  59  n"  2  aus  »5 
A  (b).  —  Giilich  Abhandlung  über  die  Meyerdinge  185  n"  12  aus  Aab.  —  Lüntzel  Die 
ältere  DiOce^e  Hildesheim  349  n°  6  aus  A.  —  .Tanicke  ÜB.  von  Hilde.iJieim  1,  40  n"  51 
aus  A.   —   Biihmrr  Tteg.  1091.  —  Stumpf  Reg.  1575. 

i'.V;*.    Heinrich  bestätigt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Hildesheim  den  königlichen 
Schutz,    die  Immunität  und  andere  Rechte,   vorbehaltlich   der  königlichen  Zu-  so 
Stimmung  zur  Bischofswahl.  Werla  1013  März  2. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A^). 

Tripartita  Demonstratio  223  n"  75  aus  Abschrift  mit  indict.  13  (a).  —  Li  iure  rl  facto 
gegründete  Deduction  der  Stadt  Hildesheim  42  n"  11  rbenduhtr  mit  indict.  deeiiiia  tertia  =  »» 
Lttuenstein  Historia  dipl.  1 ,  210.  —  Harenberg  Hisl.  (üindershrm.  527  ans  Alisrhrifl.  — 
Lauenstein  Descriptio  dioec.  Hildesheim.  100  w"  3  aus  Abschrift  (b).  —  Orig.  Gwlf. 
4,  433  aus  B  mit  V.  non.  mart.  —  Blum  De  situ  palatii  Werlae  57  n"  1  aus  AK  — 
Giilich  Abhandlung  über  die  Meyerdinge  159  n°  1  aus  A^.  —  Blum  Gesch.  von  Hildes- 
heim 1,54  aus  ab  mit  indict.  XIII.  —  .Tanicke  ÜB.  von  Hildestieim  1,  39  n"  50  aus  A^.  —  « 
B/ihnier-  Reg.  1090  zu  März  3.  —  .Stumpf  Reg.  1574. 

Ihirch    die   beiden   von    OB   gc.-ichrtebenen    Fassungen   des   D.  256   werden   dem    Bi.slhutn 
Hildesheim  nicht,   irir  ihr  Wortlaut  rrrmuthni  lassen  könnte,   neue  Rechte  verliehen,  sondern 


II  KI  MM  (11  II.     101 :;.  297 

vielmehr  iillrrr  1)1).  be.stiitiijt ,  deren  Orußnale  hei  dem  im  ICiniinntj  rim  1).  'jrtH"  ir 
wähnten  Urämie  zu  (Ininde  fief/aniien  teuren.  Allerdiiiijs  ist  das  Dieliit  eini  D.  'J56"  iiriixaen 
Theih  von  GJi  neu  ver/'a.'i.s/ ;  dmjeijen  hat  J).  V.j'>'',  ahi/e.iehi-n  run  einer  unten  (S.  'JUS  '/..  '■t'J) 
zu  hespreehenden  Stelle,  n/.s-  riemlirh  uiirllirhe  Wiederhuluny  früherer  Urkunde»  zu  ijelten. 
Soweit  niimlieh  in  ihm  Kiinif/s.sehutz  und  ImmuniliU  verbrieft  werden,  ijeht  I).  2öii''  auf 
eine  knrolintji.tvhe  Vorliiije  zuriiek,  und  zwar  wohl  auf  dieselbe,  die  schon  lOOT  in  dem  I).  t'Jli 
für  Steterbury  benutzt  worden  i.it :  in  der  Thal  erfuhren  wir  von  Immnnilillsurkunden 
der  Kaiser  Ludwig  und  .[rnidf  für  llildesheim  durch  das  Privileg  Benedicts  Vfll. 
.Jaffe-L.  lieg.  4(136.  Aber  auch  die  in  unsern  beiden  Fii.ssungen  ziemlich  ghirhlniilenden 
Bestimmungen  zu  Gunsten  des  Bischofs  und  .leiner  Leute,  wenn  sie  zur  Heerfahrt,  zu 
Hof  oder  zu  anderem  königlichen  Dienste  entboten  werden,  sind  nur  Erneuerungen  früherer 
Verfügungen:  denn  da.i  schon  in  der  Vorbemerkung  zu  />.  V-Tö  herangezogene  Urkunden- 
Verzeichnis  kennt  ein  von  Arnulf  be.itätigtes  D.  Ludwigs  des  D.,  qiiod  doiniuus  Alt- 
fridus    de    cadem    terminacione    super  Astfalas    in    ripa   Enderste    et   de    omni    fisco 

infra  terminos  brevis  parrochiae  in   usus  fratnim,  et   iit  milla   iiiaior 

vel  minor  persona  änderet  strin^ere  homines  suos  nobiles  aut  lihcros,  colonos  vel 
servos,  quamdiu  in  expedicione  aut  ad  placitum  vel  in  uUo  regali  servicio  essent, 
al)  Lotwicho  piissimo  imperatore  filio  Lotwici  recepit.  Sicher  stand  endlich  der 
Kirche  schon  .•ieit  der  Karolingerzcif  das  Recht  der  Bischnfsu-ahl  zu,  so  dass  die  hierauf 
bezüglichen  in  den  DD.  '^06"  und  2öli''  faat  idterein.slimmendcn  Salze  gleichfalls  aus 
älteren  Urkunden  entnommen  sein  werden;  wenn  überdies  der  das  Wahlrecht  beschränkende 
Zusatz  »;quü  eonsensu  regis  in  D.  25<i''  erst  nachträglich  am  Rande  hinzugefügt  ist 
(vgl.  X.  U,  obwohl  er  in  D.  206"  von  GB  gleich  hei  dessen  Mundierung  richtig  ein- 
geschaltet worden  war,  so  spricht  auch  die.'ser  l'mstand  dafür,  dass  GB  in  D.  256''  eine 
Vorlage,  welche  dieser  für  die  Politik  Heinrichs  II.  iharakteristischen  Worte  entbehrte, 
abge.ich rieben  hat.  Dürfte  daher  D.  256''  fast  ganz  auf  eine  Vorlage  aus  karolingischer 
Zeit  unmittelbar  oder  mittelbar  zurückgehen,  .so  sind  dagegen  in  D.  2ö6"  ausser  den 
beiden  zuletzt  besprochenen  Abschnitten,  deren  Fassung  derjenigen  in  D.  266''  nächst  ver- 
wandt ist,  7iur  noch  die  den  Assen.ius  ausdrückende  Wendung  und  die  Worte  pro  .  .  . 
regni  quoque  tocius  nobis  divinitus  collati  stabilitate  et  pro  coniugis  prolisque 
regalis  iucolumitate  einer  solchen  Vorlage  entlehnt.  Sind  also  diese  Worte,  die  uns  bei 
Heinrich  II.  nur  noch  in  D.  2.56'*  und  den  daraus  oder  aus  de.ssen  (Quelle  abgeleiteten 
DD.  260.  261  ähnlich  liegegnen,  aus  einer  karolingischen  Urkunde  durch  den  .soeben 
erst  in  die  königliche  Kanzlei  eingetretenen  GB  iniüberlegt  entnommen  worden,  so  werden 
sie  mit  Bezug  auf  die  Frage,  ob  im  .7.  lOlH  noch  der  Gedanke  an  Nachkommenschaft 
Heinrichs  II.  gehegt  werden  konnte,  anders,  als  bisher  geschehen  ist,  zu  beurtheilen  sein.  — 
Für  die  Beschreibung  der  Diöcesangrenzen ,  durch  die  vor  allem  D.  256"  von  D.  256'' 
sich  unterscheidet,  beruft  es  sich  auf  Bestätigungen  Arnulfs  und  Ludwigs.  Aber  weder 
den  beiden  oben  erwähnten  DD.  Ludwigs  d.  D.  und  Arnulfs  noch  auch  dem  D.  Ludwigs 
des  Fr.  de  torminatione  et  circumscripcione  uotissimorum  finium  episcopatus  sui, 
die  dem  Urkiindenrcrzeichnis  zufolge  vor  dem  Brande  von  lolH  im  Besitze  der  Hildes- 
heimer  Kirche  n-aren,  noch  auch  irgend  welchen  späteren  Bestätigungen  kann  die  in  1). 
256"  gegebene  (Trenzhcstimmung  angehört  haben.  Ihre  unmittelbare  Quelle  ist  uns  in  der 
nur  abschriftlich  überlieferten  Grenzbeschreibung  (G)  der  Diöcese  Hildesheim  (Janicke 
a.  a.  0.  1,  Hü  n"  40)  erhalten :  aus  ihr  liefeii,  wie  ein  Vergleich  überzeugend  lehrt  und 
schon  Hirsch  in  .lahrb.  Heinrichs  II.  2,  407  N.  3  richtig  erkannt  hat,  D.  256"  einen 
wesentlich  kürzenden  und  einige  Xamen  verdeutschenden  Auszug,  so  dass  beide  nicht,  wie 
noch  Böhmer  Willigis  von  Mainz  87  X.  H  gemeint  hat,  als  zwei  verschiedene  (Quellen  an- 
gesehen werden  dürfen.     Da    nun    nach    gütigen  Mittheilungen    von   Edward  Schroeder  die 

Kkileriirkimüin  II(.  3S 


29«  KAlSEHrKKl'NDKN. 

Xaiiieiisforiiini  rmi  (i  um  hfulcii  in  das  atuifhcmic  ll.Jnhrh.  intssni.  su  lityl  ca  ikiIk, 
in  G  da-<  Ergebnis  der  FestsleUungen  Bisrhof  limiinirds  über  dir  (dteii  (irejizm  dir 
J>iii<rse  zu  xehe»,  roii  dfiieii  Tliaiiniiar  c.  41  (Mnii.  (Ifnti.  SS.  i,  77li)  zum  J.  IIHI6  7 
Itriihlet :  opiscopatus  sui  tcrminos  aiitiquitus  pnu'lixos  laboro  niinio  et  soUioitiuliiu' 
fustodivit.  Zu  dieser  Aiumhme  stimmt  es  iliirrliiiiis,  duss  (1  den  Stiindpiiiilit ,  ihn  Hi-ni  b 
iriird  in  dem  (iuiidersheimer  Streite  rertreltii  hui.  ziini  l>l(ire)i  Aiisdn«!;  Iiriinjt.  Die 
Mainzer  linben  nfimlirli  in  die.'tew  Streit  immer  liehuuptet ,  duss  die  am  siidlieheii  I'fer  des 
Fhtsses  Gande  yeleijene  Abtei  Gandersheim  zu  ihrem  Sprengel  gehlire.  Blihmer  u.  u.  0. 
und  Hunek  Kirrhenge.yeh.  Deutschlands  S,  ^70  hüben  sieh  u.  E.  zutreffend  dahin  aus- 
i/esprnrhen ,  dass  die  Mainzer  Erzbisch/ife  in  dieser  Beziehung  dax  Recht  auf  ihrer  Seite  lo 
iiehnht  hätten .  und  dass  die  Gande  nr-ipriinnUeh  die  Grenze  der  Diöcesen  Mainz  und 
Hildesheim  gebildet  habe:  auch  haben  die  Hilde.'<heimer  iiienmls  im  Vrrlniif  des  Streites 
den  Beu-eis  dafür  anzutreten  gesucht,  dass  der  Ort  Ganilershcini  in  ihrer  Diöcesi-  liege. 
Die  Grenzl)e.ychreibung  in  G  und  ihr  Auszug  in  A  beziehen  nun  aber  einen  Bezirk  .liidlich 
ron  der  Gande  und  damit  das  Kloster  Gandersheim  in  den  HUdcsheimer  Sprengel  ein.  is 
Wenigsten.*!  in  diesem  Punkte  kann  also  A,  das  hier  wie  überall  G  folgt,  sich  nicht,  wie 
es  behauptet,  nur  an  die  ron  Arnulf,  Ludwig  und  anderen  Königen  bestätigten  Grenzen 
anschlie.'<sen :  denn  die  Hildesheimer  Kirche  hat  sicherlich  nie  ein  karolingisches  Diplom 
solchen  Inhaltes  Ttesesien,  weil  .tie  niemals  gegenüber  den  Mainzern  darim  (lebrauch  ge- 
macht hat.  Vebrigens  war  auch  die  Grenze  zwi.iehen  den  Bi.'<thümern  Hildesheini  und  Minden,  so 
die  in  G  und  A  geboten  wird,  schwerlich  durch  ältere  Königsurkunden  gesichert:  sie  ist 
erst  unter  Otto  III.,  jedenfalls  vor  993,  durch  ein  Inquisitionsrerfahren  festgestellt  worden 
(Janieke  a.  a.  0.  1,  24  n"  33).  Indem  nun  GB,  der  eben  aus  dem  Dien.it  Bernwards 
von  Hildesheini  in  den  des  Königs  übergetreten  war,  einen  Auszug  aus  der  so  charak- 
teri.iierten  Grenzbeschreibnng  G  in  das  D.  206"  aufnahm,  wird  es  ihm  insbesondere  darauf  » 
angekommen  .tein,  den  Ansprüchen  Bernwards  in  der  Gandersheinier  Sache  eine  rechtliche 
Grundlage  durch  königliche  Bestätigung  zu  schiijfen.  Aber  mag  nun  Heinrich  II.  selbst 
oder  mag  der  Mainzer  Erzbischof  die  Anerkennung  dieser  .inspriiche  beanstandet  haben, 
jedenfalls  ist  die  Urkunde  nicht  com  König  rollzogen  und  niehl  hesicijelt  worden,  .so  dass 
sie  niemals  Beehtshraft  erlangt  hat.  Statt  ihrer  ist  rielmehr  ron  GB  unter  engerem  so 
Anschluss  an  die  Vorurkunden  ein  neues  Immunitätsprivileg,  unser  D.  256'',  geliefert  worden, 
in  dem  die  Angabe  der  Grenzen  fehlt  und  de.isen  Inhalt  nur  an  der  den  Besitz  und  die 
Zehnten  betreffenden  Stelle  (S.  299  Z.  40  et  possessionibus  —  .S'.  300  Z.  9  auferantur)  ülier 
D.  256"  hinausgeht.  Die-te  Worte  mögen  von  GB  mit  liücksicht  auf  die  vom  Erzbischof 
von  Mainz  im  ,7.  1(MK>  in  der  Gaiidersheimer  Angelegenheit  vorgebrachten  Urkunden  ein-  :i6 
geschoben  worden  sein,  durch  welche  dem  Erzstift  sein  ge.imnmter  Besitz  und  die  Zehnten 
bestätigt  wurden  :  ihr  Wortlaut  erinnert  an  den  Auszug,  den  Thancniar  in  der  Vita  Bern- 
wardi  r.  18  (Mon.  Germ.  SS.  4,  767 ;  vgl.  II,  182)  aus  den  Mainzer   Urkunden  giebl. 

256".  2-Vl''. 

(C.)  ^  lii   iiipiiiiiu'  saiirtaf  et  iiulividuc  (('.)  S  In  luiniiiii'  saiu-tai'  rt  individiiac  in 

triiiitatis.      H<-iiiricus    diviiia    tavcntc    elf-  trinitatis.      Ilfiiirii'us    diviiia    iavcntc    clc- 

iiifiitia  rcx.        <  )iniiiiiiii  ridclinm  noRtroniiii  nu'iitia  rt'x.  Si  saccrdotiini  et  scrvoniin 

jiresentiiini  »cilicct  et  fiitiinpiuni    indn-tria  rlci  petitiimes  pro  suis  necessitatibii»,  (|iia!< 

novi-rit.    i|    fiualitcr     fidolis    ixistiT    lii-rii-  nobis  ^  innritiicrint.    ad    fft'cetiini   jii'rduci- 

iuiardii>  Ilildciifslir-iiiciisis  acccK'siao  veno-  iniis,  noii  soliiiii  ri'iriain  cinsiictiidiiicni  ex-  w 

raliilis    pri-sul    eclsitudiiu-ni    nostrani    adiit,  crcciiins,    vcrimi   itiaiii    ad   a<'tcnia(;  beati- 

iiiisiTabileiii    (.•(•rujucstus    (|U<-riiii<i)iiaiii ,    co  tiidiiiis  prcniia  fai»cssciida  talia  ludiis  facta 

<HU'd    pcccatis    id    iinTfiitibii»    in    Im"   ^ii-  ]iri.t'iitiira    liquidü    credinnis.      C^uajiruptcr 


HKiMucii  II.    ]u\:\. 


29!) 


|i(  rius  ininiinalii  .ili  ••iiitocesHoriblls  suis 
follccta,  siiii  (|iuii|iii'  iii;;ciiin  iiiaxiim-  rt 
ik'iH'litcr  clahiirata  lUiutiiruiii  ibiili'iii  vii- 
liiiiiinnin  scripta  vorax  if^iiis  absnrlxiit.  in 
,  ciiii-rciii  naini|Ui'  cimcta  rciic^il.  l  lulc 
jirctaliis  illc  jmniilcx  ic^alciii  imstraiii 
cxniavit  i-lciiii'iitiaiii.  iit  nniiiaNtcriiiin  prt'- 
ilii'lmii  siipiT  ri|i:un  ll\i\  ii  liidri'^la  cnii 
-.ti'iictiiiii   siil)   tiutioiiciii    iiiistraiii  et  luiinili- 

iH  liuriliuiii  ri'i'i|)<'reiinis  i|isaini|iii'  ])arnii'(.'iiiaiii 
Anmlti  i-('<ris  et  Illcitiinmiit-i  (■(■tiTnniiiii|uc 
antfiTssdi'uni  iKisticuuiii  eiiiiHniiiitiom'  st-ii 
(lofV'nsioiic  in  iia<;ii  sivc  |)rovint'ia  Astt'alo 
liis  liiniiiihiis   vcl  tcnniiiis"  assii;-nitani :   de 

16  liu'ii  i|iii  iliiilur  W  rtaiisjiarikii'  in  Sciiutt'i'i', 
inilc  Onckarc,  sie  Kotanliiki.  l  iiiiliikinilis 
s|i(;i'kian.    ultra   Iiulri.staui,  Lnllanbnuinan. 
ultra    Kaniinailan,    Uuicbcrdesdoue,    Uuic- 
bcrtcsbuntian,    in   .Vctcrnr,   inilc   in   t'ontcni 

si'  i|ui  ilividit  Hratiuan  it  Mcnitiii.  in  Auilan. 
indf  in  Hislirrj;-  nlu  IJiaini  et  l"'lcnitlii 
ilividuntnr.  sie  |i<r  Kaniinailanlxr;;-  in 
Ai't<'rnt'.  indc  Licinni'.  in  rivnni  (jui  murit 
iuter  Aedin^alnisun    et   Acrdistcslnisun,    in 

»»  Salteri.  sie  per  liunikanmlit,  j)cr  nnintcni 
Uu>^leri,  iiidc  liuri;rij)i  et  per  suininitatein 
(ii<i;at  ad  ( 'c>bbanber«r'',  inde  C'iMunbiki'', 
Sidennii''  ut  fons  detluit  et  \ia  ([uedani 
ilividit    uscpic    Kieraegisjjrig'',    illi'    tlnvins 

30  in  Laegine  et  ille  uscpio  in  loenni  'ligit- 
legc'.  inde  Kananburg,  Mesenstene,  inde 
usipie  ( iein'ringauuog,  Uiiillansole,  in  l'ni- 
kinabnie  et  in  laeuni  in  cici'identeni 
Uupsterkiidln,    in    Eiere,    inde    per  Gelbi- 

34  kicssathas  in  Kggrikesuueg,  inde  Egsuitlie- 
brunnaii.  sie  Klnienan.  Arunbiki-  et  per 
Isimiebnie''  in  Acdere  et  Heide  et  Druli- 
tlnrbiki  et  per  viani  orientaleni  in  Uuec- 
bani.    in    I)asanli(>e,    in    Euurcssol    et    sie 

*o  Uuetaiispaeekian.  (^>uaiu  petieioneni  quia 
iustani   esse  eognovinins.    nentiipiam   dene- 


oniniinii  lideliinii  ni»trcinnn  presi'ntiuni 
seilit-et  et  t'nturnruni  engnoseat  industria". 
ijualiter  vir  venerabilis  Iterninuirdu.s''  ej)i- 
seiipns  ex  iippiclci  ipii''  voeatnr  Ilildenes- 
leiii.  i\\\\'  est  in  pa;^!!  Asttala  in  liiini>re 
sanetae  Mariae  snper  tinviuni  Indistlia'', 
veniens  ad  nos  depreeatus  est  eelsiludineni 
nosii-ani,  nt  prel'alani  aeccIcHiani  enni  f'ra- 
Iribus  ibidem  den  t'anndantibns  pro  nostrai- 
nn'iH'edis  inerenientii  snb  nostra  deteiisinne 
et  inmninitatis  tnilinne  reeiporemiiK.  Cuius 
petieioneni  (juia  instani  tnre  cognoviinus, 
assensuin  preiien-  non  nej^avinms  et,  sieiif 
petivit,  |)er  lioe  inistrae  anetoritatis  pri'- 
ee|itniii  eontinnare  stiidniniiis.  l'reei|)ientes 
ergo  inbennis,  ut  nuiliis  iudex  ))ul)lieus 
necjue  (piislibet  ex  iudiciaria  potestate  seii 
aliqnis  ex  tidelibus  sanetae  dei  aecelesiae 
ae  nostris  in  aeeclesias  loca  vel  agros  seil 
r|eli|qnas  possessinnes,  quas  moderno  tem- 
pore iust(!  et  ratidiiabiiiter  possidero  videtur 
in  (|uibiis'  pagis  vel  territoriis,  vel  qiiie- 
quid  deineeps  propter  divinum  ettiam' 
amoreni  iliideni  eoUatuiii  i'uerit,  ad  eausas 
audiendas  vel  tVeila  exigenda  seu  nian- 
sioues  faciendas  aut  fideiiissores  tollendos 
aut  homines  ipsius  aecelesiae  tani  ingenuos 
ininste  quam  et  servos  distringendos  vol 
ullas  redibitiones  aut  illicitas  oceasiones 
recpiirendas^  ullo  uni(|uani  tempore  ingredi 
audeat  vel  ea  quae  superius  ineinorata 
sunt  exaetare  presiiniat.  Sed  lieeat  illi 
suisijue  illi  subieetis  deo  sei-vientibus 
clerieis  snb  nostra  defensione  et  immuni- 
tatis  tnitione  quieto  traniite  ibidem  residere 
et  pro  nobis  et  coniuge  proleque  nostra 
seu  pro  stabilitate-  toeius  imperii  nostri 
a  deo  nobis  eoncessi  et  eins  elementissinia 
miseratione  perpetuo  eonservandi  iugiter 
doniini  misericordiani  exorare  et  jiossessi- 
onibus    iani    ad    eani    eollatis  vel  deineeps 


46 


60 


i'M".  [Bresslauj  a)  r  über  der  Zeile  nachgetrayen 
b)  A.  statt  den  richtii/eii  Cobl>anbriig  (heule 
Copiieiil»-ii(/i/e),  das  die  in  der  l'iirbeiiier/.-un/i 
hesproeheiie,  von  uns  mit  (i  bezeichnete  (iretu- 
/lesihreibiinf/  bietet  c)  so  A  und  nicht  Eniin- 
biki,   uie  Janicie  anijieljt  d)  Sideiuiu  a 

e)  ,-1,  rgl.  G;  nach  Mittheiluny  .Schroeders  ist  die 
zutreffende  Form  Eleracgispriiig  t'l  A,  statt 
Tigislege.-  Tigislehe  a  g)  uii  über  der 
Zeile  nncht/etrageti     h)  Isumdebrnk,  Isunda  (f 


25(!''.  [Bresslauj  a)  in  auf  Rasur  b)  das  zu-eite 
11  CO/T.  aus  a  c)  A'  A)  s  corr.  aus  r 
el  A',  statt  quibiisijiic,  i|uibuslibet  oder  qui- 
liuscumiue  f )  u  über  der  Zeile  tiaeh getragen 
g)  das  erste  i  über  der  Zeile  nachgetragen 


38* 


Soll 


KAISF.  liri;  KINDKN. 


piviiiuis.  si'd  inaf;is  asscnsum  iirclmiiiuis, 
iiiaxiiiK'  (|uia  pcrjK'tuac  tVliciiniis  nostrai' 
«•t   ivfji' '    iiriis|icritatis    uon    jtarvuin    iiiiTf- 


iiK'iitiiin    fort'    rrfdiimis. 


.•l.-.-i 


>l< 


et  oi't-Ii'siastioiis  persoiias  ]M-iiniiivi'rc  tiicri 
et  (.■imsolari  iiiu)  di-sistiinus,  tum  i|uia  nos 
nostrosiiuo  pan-ntos  in  «jn-niio  i-iusdcui 
ai'i'losiac '  cjrim\(liis  et  liuc  tis(ju<'  Hliu  dri 
opt'nuitt'  subliinatos  esso  tatt'imir.  l'ndi- 
min  .solnin  ('pisrii|iuni  prt'ilii'tinii  et  aci-cli'- 
siani  .-ilii  coniniissani  snh  uDstrani  ilctVii- 
siont-ni  <'t  innundtatis  tincioncni  rccipinius, 
verum  »•tiam'"  al>  anfci-cssoriluis  nostris 
iTt"'ris(juc  tidflihus  omnia  eid»-ni  aei-clesiae 
tradita.  ipiovis  locorum  agnitn  sive  dctenta 
tuerint.  in  pri'diis,  in  niancipiis  silvis  ant 
vcnatiiiniliu.s  aipiis  aciuarunivi'  decursilous, 
in  al>l)ariis  sivc  i-imiilatihus,  in  vincis  sou 
(|uil)nslil)<'t  ajn-nditiis  ritr  ad  liain'  pcr- 
tiufntihus  (piesitis  et  af(|uirendis  onniibus 
i'iusdem  loci  cpisc-opo  subcsso  et  per  omnia 
obi-dire  viduuuis  et  iubennis.  Cum  vcro 
in  cxpeditirinein  ant  in  palatium  vol  in 
aliud  sf-rvicium  nustrum  itcr  arripucrit, 
(jiuTundibct  bomimun  siKirum  euiuscumipn' 
videautur  juTsfuie  jmtcstateui  habcat  nee 
in  aliani  protcctinneni  (juis  eos  engere 
presumat,  mdlusque  iudex  publieus  seu 
iudieiaria  rpialiseunique  persona  in  boc 
sibi  eontradieere  vel  se  molestare  audeat". 
Predietae  ijuippc  e<incedinius  aecelesiae, 
ut  eiusdem  se(bs  eb-riei  eanonieae'  et  cc- 
clesiastice  eligendi  episeopum  digue  et 
eonvenienter  inter  sc  sive  aHun<b',  e(|Uo 
eonsensu  regis,  liberam  liabeant  ae  pro- 
priam  faeultateni.  Öed  et  üi  qua  eü  loci 
ab  anteeesKoribus  nostris  evterisque  tideli- 
bus  sunt  attriliuta  sive  aniodo  fuerint  eon- 
(piirenda.  pro  animac  nostn;  remedio.  regni 
quorpie  toeius  nobis  divinitus  eollati  stabi- 
litate  et  pro  eoniiigis  prolisipie  regalis  in- 
eoluniitate,  onnii  dittieidtatc  seposita,  <juo 
pace  perj)etua  eonstent  nee  (piilibet  in 
lutiinini  irritare  prevaleat,  pactionem  eeee 


tradrndis  nee  nun  rt  (b'eiinis,  i|uai'  a 
priuiis  temporibus  noseiuitiir.  rcd(b>ndis 
atlVrendis  in(ndreudis  et  exigeiidis'',  liturum 
ipintpie  eolononini  et  ingennorum  pb'uissi- 
uiani  liabere  potestalem:  nee  sulp  "ptentu  fl 
novaruni '  aeeelesianiiu  am  imniasteriorum 
aH(|uid  (b'  (b'i'imis  totius  |i,nroehie''  d<' 
iure  jirineipalis  aeeelesiae  .ir  pdlestale 
episeupi  .lutcrantui" .  l'roinde  (|Uiiticiis  in 
expeditionem  seu  ad  palatium  vel  in  aliud  lo 
quodlibet  nostrum  servitiinii  ir'e  (b'beat, 
i|Uiiniiiiiil"-t  iiomiinnii  mkumuh  ;ii1  Ihic  iler 
potestatem  babeat  nee  eo  ti'uqiore  qiiis- 
(|uani  aliquos  eins  boniiiu's  distringere  vel 
ad  aiiaiu  prot'eetionem  eogere  presumat.  15 
lam  predietae  aeeelesiae  eoiieedimus,  ut 
liabeant  eiusdeui  sedis  eleriei  eanoniee'' 
at((ue  aeeelesiastiee  seu  inter  se  sive  ali- 
unde  di:,nie  ad  Ime  et  convenienter  elii'udi'' 
episeopum  liberam  ae  propriam  t'aeultatem,  so 
e(|Uo'  eonsensu  regis'.  Va  ut  iiaee  nostra 
aetoritas''  tirmior  babeatur  el  per  futura 
tempora  diligentius  observetar,  mann  pro- 
pria  nostra  subter  eani  t-ontirmavinuis 
sigilloque  nostrae  imiu-ess|iiinjis  insigniri  a 
preei  pinnis. 


SO 


■JöO'.   i|  A,  Klatl  regiai;  kl  rar  ^'oclesias  hliinc       2.")6''.    li;  hin-  frlill  ein  l'erhiiiii,    irie   uti  oder  fnii,  16 

Jiamir         1)   A         m     i   mfort  citri-,   mm   t  r«ii  (/«im  i/A- .tA/n/irp  possessionilius  —  cxIki'H- 

n)  V  über  der  Zeile  nachgelrat/en  "lis   nbliiliii/iii  i)    neuiinim   auf  Uirnur; 

der  ernte  Strich  den  erntrii  u  int  rlillig  ab- 
i/ejijiriiiiffen  kl  li  rorr.  iiiis  einem  zweiten  <; 
ll  gi|Uo  fonH.  rc'ifis   am  limide   nnchijetraffcn  60 


II  i:  im:  Kl!  II.    1(113.  301 

prfscri|it:im  si^^ilii  imstri  iiiprcssione  sij^- 
naviiiiiis  iiijiinis(|iic'  |irii])i-i(;  .-iilixriiJtiiuif 
i'ontiriiiavimiis. 

p  Sij^iuiiii   iliiiiiiii    lliim'it'i.  ;i  M.  I.Ml'.^  ^  Sifriiiim    (liimiii    lli'inrii-i    iM.)    regis 

ins  iclissiiiii.  \\ 

i^,  ( itintlRTiiis  cMiicilliinus  vii-c  [•lii-liaiii-  ^  ( iiiiitlicrius  eaiieclliiriiis  \\ri-  Krcam- 

balili  arcliicapiH'llaiii   ri'i'uLjiiiivi.  \\  baltli  arriiicap|i<;llani  recof^iiovi.  §      (Sl.  ]).) 

Data"  iiKlictiiiiic   Xl.  anini   An  |).ii:i  \  1.'"  iion.  inari-ii   imlictionu  XI'", 

niinicae  ini'ariiatinni.s   iiiillcsiniu  Xlll,  aiiiin  .iiiiin  ilniniiiicac  incaniatiitiiis  millcsiiiKi  XIII, 

10  vcrii  (Iniiiiii  llciiii'ici  sccuiidi   rcjiiiaiitis  XI:  aiiiin  vci-n  (Immii  Ilciiii'ici  sccmidi  rrynaiitis 

ac'tnin  Wirla:    t'i'licilcr   :iiiirii.  \1;   acluiii  Wcila:    l'rliciti-r   aiiii'ii. 


Heinrich  bestätigt  der  Capelle  des  heiligen  Kreuzes  zu  Hildesheim  eine  Besitzung 
zu  Tlirate.  UV,/,,  lor.i . 

15  Ori(jiii(il(1iploin   im  k.  Slaatiarchiv  zu  Htoniover  (.\). 

Griipen  Oriy.  tl  milit/.  Hnnover.  IVJ  'ins  A  (a).  —  Laiieiisli'in  Descriptio  dioec.  Hildes- 
heim. 98  n"  -J  aus  a  und  Ahsrhrifl.  —  Orig.  Guelf.  4,  4U  n"  1  aus  B.  —  Jnnicke  ÜB. 
von  Hildesheim  1,  4:i  u"  ■~>'J  aus  A.  —  Böhmer  7?«/.  J(>92.  —  Stumpf  Hey.  l-')7>). 

VtTf'a.'ist    und   neschricheu    von   GB,    unter   Benutzmuj    des    im   Text   erwähnten   DO.  TU.: 

»0  drr  libellus,    in   treldiem  Bernward  dies  D.  dem    Könige  vorlegte,    ist  mit  Hirsch  .Jidirb. 

V,  406  X.  4  als  ein  Copialbuch,    nicht    mit  Bayer   in  Forschungen   zur  Deiäschen  Ge-ich. 

in.  IS-')  X.  4  als  eine  Urkunde  aufzufassen,   da  das  W'oii  lilicllus    ///  letzterem  Sinne  in 

Deutschland  nicht  yehräuchlich  ist.     Da  die  Puhlicatio  und  die  ('orroljoratio  unseres  D.  fa.st 

wörtlich  mit  DO.  III.  186  und  der  Beginn  der  Fertinenzforniel  mit  DDO.  III.  148.  184 

■i  übereinstimmen,  so  dürfte  das  bei  dem  Bnnidc  vernichtete   DO.  III.   über  Tiirato   nm   III 

verfasst   gewesen    .sein;    in    ihm    war   aber    nach    dem    mehrfach    erwähnten    Vrkundenver- 

zeichnis  der  Umfang  der  Besitzung  nur  auf  sex  maiisus  serviles  bemessen.  —   Über  die 

Lage  von    Thrate    (wüst,   in   der  Nähe   von  Coldingen)  s.  Grupen  a.  a.  0.,   Lüntzel  Die 

ältere  Diöcese  Hildesheim   loa  f.    und   v.  Alten    in  Zeilschr.  des  hi.st.  Vereins   für  Xieder- 

3'^  Sachsen  (1860)  ^4  ff. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Ileinricus  divina  favcnte  de- 
mentia rex.  Notiim  sit  omnibus  Cliristi  tideiibus  ^  presentibus  et  tuturi.s,  qualiter 
Berniuiardus  sanctae  Hildenesiieniensis  aecclcsiac  vcnerabilis  episcopus  nustrani  rogaleni 
celsitiidinem  adiit,  portans  .secum  libeliuin.  in  (|U(i  coiitincbatni-,  (puid  (b)niinas  piae 
35  niomoriae  ()tti>  tereius  iniporatnr  pro  remedii»  animac  suac  su()ruin<(iu'  functorum  nte- 
ninria  pn>dinni  de  sua  prnpria  bercditate.  quod  Thrate  noniinatur,  ad  septeni  videlieet 
niansos  in  pann  Marstii-ni  in  eoniitatu  cjuoqiie  Bernbardi  ducis  cum  onmibus  suis 
utensibilibiis-'  ad  id  iii.ste  et  rite  pertinentibus,  scilicet  terris  ciiltis  et  incidfis  pratis 
canipis  silvis  arpiis  aquarnmve  dectirsibus  viis    et    inviis    exitibii.s    et  reditibus  (|uesitis 

40  356".   o)  unau^gefüUte  Liick-e  für  ila.f  Tagesdatum;       2öG''.   ml  VI   iio.   marcii    mul    wahrscheinlich    auch 
darin  kleine  Hasiir,    A  war  nie  /lesieyelt.  indictiDue  XI  in  üafür  yelassene  Lücke  nach- 

257.   [Bresslau]     a)  A  getragen. 


302  K.\  isi;  i;  r  i; K r  \  dk x. 

et  qm-rondis  cMiiu'ti.>.(|iif  ;llii^  iitilitatiliu-  in  ii|>;i  Laj^iin;  lliiiiiiiii>  ad  ia|i|)rllain  i|iir 
dii-itur  saiu'tjn-  ('ruc-is  sitam  «'xlra  iiiiinim  ad  a(|iiiliiiu'ni"  |ila^aiii  nrliis  in  |iiM|iiiiun  iu> 
i'ontradidil.  fn  nanKHic  \v}if  ut  dr  pret'ali'  jn-fdici  |>ri'|)iisiti>.  (|mcui  ciiisi'niins  codcni  lofn 
ureesse  iidu-at,  rlcrii-istjuc  iljidi'in  doniinn  scrvioiitibus  viotualc  |icrin'tiiii  adliihcrctui'''. 
n>gnns  <ju(unn'  vandcm  lai'<;iti(ii)ciii  imstra  n-j^ali  aiu-toritatc'  rcnii\ari  ar  rorrnlim-ari.  > 
Himc  itaqiu-  tradioioninii  ijuia  iustani  esse  fo<;)i<>viinus,  pcticioni  i'jiisi-opi  gratantcr  fonsen- 
tiontcs,  id  i|isuin  dmiiini  imporatiiris  muuiis  jn-n  salutc  aniniac  iiostrai'  et  vomw^ix'' 
niistrao  s(is|iitat<'  nnsiriiruni(|iii'  onniiiini  |ii'r|ictMai' ■'  salvationc''  affinnanuis  iii'i'cnnitcr- 
t|Ui'  ratum  et  incMinvidsinn  torc  \nlnniMs  et  iulicmu^.  ita  ui  luilia  niaii>i-  s<u  niiiinr 
persona  sf  inlmniittat  aiit  ullani  pntestatrni  in  prcdiftn  prcdin  sini'  (.■|)isccipi  lirontia  i'i 
«'Xt'iTorc  pri'suinat.  Kt  nt  liacr  nostrac  ri-;;ia('  iiotcsiatis  larj^itin  nunc  et  in  t'utiiro 
Hniia  stabilisfpio  pcmianondn  cimsistat '.  Ini-  pn't'cpt<nn  cxindc  cnnsfi-iptum  si<i;illi 
nnstri   iiij)ri'ssi<>iu'   assignarc   iu.ssinms   nianui[nf   projiria   corinlxiraviinus. 

I  Signum  doinni   Ilrinrici   iM.i  rogis  invii-tissinii.  ^ 

§   ( iuntliiTius  vaiK-cliariiis  vice  Krc-andialdi  aiciiicap|prllani  ri'Cdgnuvi.  h     (SI.  2.1       is 

l>ata'-'  indictioni'   M.    annn   (loininicac   incarnatiimis   niillcsinid    XIII.    ainm 

vcri"   diinnii    lli'iniiii   >rcuii(li    rfL;i);inlis   XI:    aitnin  W'cria;    trlirilcr  anii'n. 


258. 

Heinrich    bcstütifit   der   hischüirx-lioi    Kircln-   zv   H//dt sheivi    riv    Besitzung  zu 

Diiishiirfl.  Wala    lur.i .        so 

Oniiiiialdipliiiii   im  k.  Stnntsarihir  zu   Hmiiiover  (A  ). 

Orig.  (ruelf.  4,  435  n"  H  ans   H.  —  Jiittirlr  T'li.   vnn    Ifihffslicliii    I,  /.>'   x"  •').■)   ((*'\  .1.  — - 
liolittiif   Jirij.  Hlil'-i.  —   Sliniijif  Bei/.   1577. 

Verfnssl    iiml    in'srhrieheii    rim    (Ui,    ficr  riiir   Wnidioiii    aus    dem   ]).  '257  oder  seiner  Vor- 
Urkunde   entnommen    hol.    —    Die    durrli    I).  V.5.S'    liestfitigfe   Urkunde  Otto's  III.    Imudelle  ;:. 
narli  dem  T'rkundenrerzeiehuis  de  prcdio  iu.xta  Komun  (|Uod  ilicitur  Withoc  \'II  niansus 
(>t   in    Duisburg  I   mansnni   r-nni   trihus  arois.     l'her  d<is  erstere  (hil  linlien    u-ir  eine   lie- 
sttilignnfi  Heinriehx  vielil. 

(C.i    Tl    In    nuniini'    sancta«-    i't    indnai-"    trinitatis.      Iloinricus    divina    l'a\rntc    cli'- 
Micntia    rcx.  (Inniiuni    tidi-limn    nostroruni    t;iiii   |!    |iii'^riiii\iiii    i|nnni    rulMniruni   scial    i^ 

inditstria.  ((iialitcr  IJcrnnnardiis  1  lildcni-slicmt'nsis  (•(•clcsiac  vcnci'aKiii-  prcsul  nnstrain 
regaleni  cclxitudineni  adiit,  \tvi>  pri'di"  vididicd  (piod  antcrcssur  iiostiT  piai'  nii'nmriai' 
Otto  tcrt-ius  iii)|)cratiii-  in  DiiLsbiirg  silii  Iminnpriunr'  ins  i'untradidit.  id  rsl  ununi 
maDKUiu  cnni  trihns  ar('i.><  et  niancipiis,  (puirnin  jirinuis  W'igo  niiniinafur.  iliiiis(pic 
t'ratrt-  et  i-uni  uxorihiis  et  Hliis  r-oruni.  (pii  etiani  adline  siij)ersnnt.  et  enni  eiineti«  ;;■ 
iitensihilibiis-'  ad  id  ipsiini  predinni  jxTtini'ntilms.  urans.  (piatinii.'^  eandeni  tradicioneiii 
iKiKtro  regali  pi-ece|>tii  aftirinarenuis  et  enri'ulMirarennis.  Hiins'  itaijU"-  |iriiii(inini  ipua 
iiiMtaiM  esNe  e<ign<ivinius.  v<iliint;iti  ill|iM|.-i  assen.smn  prelminins.  I'reci|)ii'ntes  iTgn  iiiliennis. 
iit   nulliis   piddiens   iudex   auf   ali;i   nlla    |pers(in]a    pn^fatci    prcdin    sc    intr<nnitt:it.    verum 

^7«    i'i    untre   rctiir  iieiilt/ti    lUjttr   iindreee    /{nrhftfihfn  ci    n  ctirr.   aitK  :i  ij)    i\    üfn'r  i/er  Xetft    l" 

niirhf/rt riii/eti         cy  zucmt  irnr  (im   Anfami  ili"   Horlm  H  f/enchrir/irn ;   aun  i   inl  iler  ernte  Slyirh 
einen  ii  i/emiirhl.    ihr  (^iirmlrieh    ilen  f  aber  nirlil  i/eli/i/l  ()    si    i'lher    tier  Zeile    >iriehi/rl raffen 

fl)  inniiiHffefillllr  tSirkr  für  ilii»  Tiiiirmliilnni. 

äftK.    liin-HKliiii       II  >   .1 


lli:i  \i;nil   II.    1(M:(.  303 

in  |>otcstat<'  <'|>isf(i|ii  imiic  et  in  ruliliii  liliirc  |h'|'iii:im<'IiiI<i  ciiiisihtat.  Im  iil  liiK.'C 
iiostrac  (loiiatioiiis  scii  i-ontiriiiationis  am-t<iritas  si,'iliili>  ci  iiicniiviil.sa  omni  pi-rinuiioat 
tcni|ii)ri',  luic  |>r<'i-f|>tuni  fxindf  ciiiisci'i))tiini  |ini|iri:i  niaini  rmToltiirantfs  atniic  cnn- 
tinnanti's,  si-^'illd  iiustrai'   iiiin'essionis  insif^niri   iiri'cc|)inm.s. 

rt  Sij^iuuii   (IdHiiii    lliiiiiici   i.\I.)  ri-fjis   iiivii-lis>iiiii.  |', 

ij  ( iiintlicrius  caiiciUaiiiis  vit-r  KiraiiiKalili  arcliica|.|pi'llani  rcrojjiicivi.  S     iSI.  I).i 

Data**  indii'tiiinc    \l,    amm   (loininicii'    iiicainutiniMs   inilli'-ini<i   XIII,    anmi 

viTii   iliiuini    lli'iiirii'l   scrundi    rr^iiiantis  xi:    acliiiii  Wirla:    Idicitcr   anii'ii. 


M  Heinvicil  bestätigt  für  die  Dauer  seines  eirjeneii  Lebens  Jeni.  Bischof  Jiern- 
irarcl  rmi  Hildesheim  die  durch  <Jttu  III.  zum  Lohn  für  die  ErricktniK/  dei- 
Feste  Mnndbarg  verfügte  Verleihung  der  früher  ron  dem  Pfalzgrafen  Dietrich 
und  s'inein  Sohn  Sims  innegehabten   Grafschaft  im   Gau   Ostfalen. 

Wrrhi    KU:! . 

i;,  ()ii<iiiuildiplom   im  k.  Stuatsarchic  zu  Hamiorer  (A). 

Siliaten  Ann.  Paderh.  ed.  I.  1,  4()S  =  Lüniy  17",  ;iö.')  ii"  U,  =  Uvtßknrciik  l'falz- 
(jvufcn  49,  =  Fidke  Cod.  tmd.  <'orh.  2'.iH,  =  Schafen  Ann.  Paderh.  ed.  II.  l,'27fy.  — 
Lituenstein  Descriptio  dioec.  Hildesheim.  97  n"  1  1111.1  Ah.schrif't.  —  Oriy.  Gitelf.  4,  4H5 
u"  4  aus  B.  —  .fanieke  ÜB.  ron  Hildesheim  1.  44  n"  -14  ans  A.  —  Böhmer  Rey.  1094.  — 
Stumpf  Reg.  1.j7S. 

Vei'fa-'^st  und  geschrieben  von  GB.  —  Der  in  A  Aluiielbur^us  lautende  Xante  der  Feste 
beruht  offenbar  auf  einem  Schreibfehler  des  GB;  wie  die  älteste  Dornualnotiz  de  eastello 
Mun<ll)urhc  und  die  Encfihnung  eines  DO.  JII.  <1p  coniitatu  quod  peiidet  ad  castellum 
MiMidburg  dictum  in  dem  Urkundenrerzeirhnis  tinreisen,  hiess  sie  Mundintrg,  was  ihrer 
Histininiung  ad  defensioueni  totius  regionis  entspricht :  und  su  hat  gewiss  in  der  ron 
GB  benutzten  Vorlage  gestanden. 

(C'.i  ii  In  nomine  ^anctac   et  individnao  trinitatis.      llcinriinis    divina    taventc   cle- 
niontia    rcx.  Onmiuni    tidrliuni    nostroruni    ^    )irc-s(.>ntiuni    vidclicet    ac    ftitunjrnni 

noticia  sciat,  qnalittT  Hcrnnuardus  Hildonf^slicnicnsis  aecelosiac  vencrahilis  antistcs 
nostrani  regiam  clenientiani  adiit,  diccns  silii  al>  antccessorc  nostro  i)i(;  mciimriaf  tertiu 
Ottone  imperatore  ins  speciale  castdhnn  ediHean<li,  ijund  Munt-lburgus*  vocahir,  in 
ripa  Aelore  tiuminis  perniissiini  fuissc  ad  nmnimen  et  ttiitiononi  contra  pei-fidurnni  in- 
cnr^ionem  et  vastationem  8claiiüruni.  Id  ipsuni  vero  castellum  quia  magis  nigationc 
(piam  iussu  domini  imperatoris  libenti  animo  ad  defensionem  totius  regionis  nostrae  in 
.  Ulis  partibus  construxerat,  et  quia  dominus  Imperator  eundein  episcopum  pro  suo  in- 
tiino  ac  iugi  famiilatu  omni  piotatis  beniv<d[en|tia  ac  gratia  excolcbat,  niercodis  causa 
ciiniitatum  circumiaccntcni  illud  castellum  in  pago  Astuala,  rpiod  i)lini  Tliiedericus 
palatinus  comes  posteaque  tilius  eins  Sirus  habucrat,  silti  in  beneficiariiim  ins  concesserat. 
Nunc  vcrii,  quia  nostram  regalem  clementiani,  ut  id  i|isum  aftirmarenuis  et  coito- 
10  boraremus,    precatus  est  et  quia  aequa  gratia  paricpii'  dcvntiiinc   mibis   jinstoa   si-rvivit. 

äöS.    b)  unaHngefiilUe  Lücke  für  dax   I'age^datuin. 

259.   [BressiauJ     al   A,    rer.iiliriet/en  für  ^Iuiiilliur<rus.    rt/f.  die  Vorbemerhuug 


304  KAISKlir  ÜKl"  N  DKN. 

(»iindfin  ciimitalimi  si-riiitis  rc-jü  imstri  iircci'iiti  illi  in  Hiicin  (Irtuiii  iiostri  |pn'stiiims'', 
itii  iit  iiulliis  iuiliciaria  ptitcslMli-  iiiiiil  in  i'n  cniiiiii  iliiiis  inssuin  scii  votiim  ajicrc  jtfc- 
suiiiat,  vfruni  (Hiicumt|Ui'  ipso  vdit  iit  ciimlfiii  <.'<iiiiitatiini  nostra  larj;itii>iu'  liaKcat  et 
regaf.  I*rri-i|iii'iitis  iulx-niiis.  nl  iil  ratinii  tirn>iniii|iu'  (.'oiisistal.  Kt  iit  liaci'  nostrac 
•lonationis  sni  c'iintirinatii>iiis  aiictorilas  stal)ili.--  i'l  incnnvulsa  umni  |ni  iiiaiu'al  ti  iiiporc,  b 
lioc  prci't'ptuiii  oxiiuK'  iMtiisrriptiini  propria  manu  i'nrroborantfs  atinn'  contirniantcs, 
sijjilli  luistri   inpress|ionc  in|sifjnirt'  pr(HM'||)iniiis|. 

I  Si-fnum  <lniiini    Ilciuric-i   i.M.)   rcjris   invit-tissinii.   | 

jj   (Mmtlu'rius  canc-cllarius  vii'c   KrcaniKaldi  ari'liirap]ii'llani  riH'ojiiidvi.  f,     (SI.  2.1 

Uata'"  indii-liimr   M.    aiuici    (Inniinicai'    incarnatinnis    niilii-sinm   XIII,    anno  lo 

vtTM   (loiiiiii    lli-inrici   sn-nndi   ri'j^nanlis   XI:    actum  Wirla:    lilicilii-  amen. 

2()0. 

Heinrick  nimmt  das  Kloster  S.  Michuflis  zu  Ilildesheim  mit  seinen  Besitzungen 
in  den  hVtniijIicIicn  Schutz   und   verlei/it   ihm    die   Immunität   soicie    das  Nechf 
der    Wahl   des   Abtes    (icahrscheinlich   unter   Vorbehalt    der   bischößichen  Zu-  is 
Stimmung)  und  des  Vogtes.  Wcrla  — . 

Urkuudv  di\   l'J.  Jli.   im  k.  Slimlsanhif  zu  Huiinorer  (A).  —  Ahncliri/'l  r/cs   ]:J.  Jh.   im 
Urkundenaiiluiiiii  der  Havdscliriß  der  Vita  Beniirnrdi  p.  122  ebenda  auft  A   (li). 

Laiientileiu  Hisloriti  dipl.  1,  2H7  aua  Copialhmh  von  J:i21  (a)  ■=  Riedel  ('J>.   Jlntmleiili.  1, 
15,  1  «"  /.  —  Gritpeii  Orif/.  et  antiq.  Hmiover.  l09  etiendalier  (!>)■  —  Lauenxtein  Descriiitin  2« 
dioec.  Hildesheim.  103  n"  5  aus  ab.   —  Läntzel  Die  ältere  Diikese  Hildesheim  358  n"  10 
aun  AB  =  Lünfzel  Der  heiliye  Bernirard  98  n"  4.  —  Janicke  ÜB.  von  Hildesheim  1,  70 
n"  69  aus  A.   —   Stiimi>f  Riy.  179'j,  all,'  :ii    Uri2. 

Die  Vern-amltsehdfl  eines  Theiles  den  Worthtiitefi  ron  1).  2(i0  mit  dem  D.  261  für  Kloster 
Heinint/en    hü   Rieger    in    ZeitKchrift    für    die   oesterr.   Gymvaaien  26,  77H  f.  zu   der  An-  a 
sieht  geführt,    da.is  für  jene  im   übrigen  ans  einem  Satz  der  Vita  Bennrardi  (vgl.  N.  m), 
einem   umfamjreirhen   Güterverzeichnis    und  dir  Fertinenzformel  dis   lill.  II.   Stumpf  Reg. 
1791    zn.sammengfsetzte   Fiilsihunij    muh    ein    verlorenes    echtes  DH.  11.    von    JOl-i   für  das 
Miehni'lisklustrr  als  Vnrlage  grdienl  habe.     .Janirke's  Jümvaml  (n.  a.  (>.  74),  dass  ein  schon 
in  dieser«  .Jahre  erlheiltes  D.   mit  der  Gesehichte  der  Entstehinig  des  Klastcrs  unvereinbar  30 
.lein  würde,  vermiigen  wir  nicht  anzuerkennen :  denn  da  die  Gründung  in  der  Vita  Bernwardi 
c.  46  nach  dein  .f.  lOll  und  vor  dem  .!.  lOlö  berichtet  und  muh  der  Urkunde  Bcrnwards 
vom   1.  November  1019  (.Janicke    u.  u.    0.   1,  55  n"  62)   vor  einer  fünf  .Jahre   iviihrenden 
Krankheit  des  Bi.iehofs   begonnen   ist,  .so  liegt  keine  Veranla-isung  vor  zu  bezweifeln,   da;is 
Beniward  bereits  lOl-'t  eine  königliche  Bestätigung    für   sein    neues  Kloster  erwirkt    habe,  a.'« 
Auf  ein   verlorenes  1)11.  11.   niii.ssen   nun  der  erste    Theil  un.serer  Urkunde  bis  zum  Beginn 
des  GiiterverzeiehmseJi  und   der  Sehluns    von    ut    nulliis  (S.  :i()7  Z.  19)  an  zurückgeführt 
werden.     Denn    die.se    Abselinitte    siud    keineswegs    uur    dem    Heininger    J>.  261    verwandt, 
.sondern    sie   stimmen    auch   mehrfach   mit   I).  256"  und  insbesondere  mit  1).  256''  überein, 
und  sie  etit hallen   überdies  eine  Anzalil  von  Ausdrücken,  die  in  jenen   DD.   nicht  begegnen,  •" 
aber  durchaus  dem  Sprachgehrauch  des  GB  en t.sj/ rechen ;  daher  würde  selbst  durch  die  an 
sieh   wenig    uvihrsiheinliehe  Annahme,    dass    der  Fiilsctiei'  des  12.  .Jh..  der  dem   Michaelis- 

259.    li|    A,   kIoU    |ii-t'staiiiiiK    tulrr    iircMlilimiis  v)    der   Sinn   den   .Salzes   ist,    iliiss   nur  der  roin 

lllurhiif   rriifinntr    liffimlr    dir    Crafnehufl    rfißrren    xnll  A)    iinnusrirfilllle    Liicice   filr   da» 

TagetMloliim.  " 


II  Kl  NIM  (11  II.    I0i:t.  305 

kloster  (iDijehörte,  sowohl  zum  Archiv  des  Klosters  fleitiiiiijen  irie  zu  dem  des  Bislliunis 
ZiiliiH  firlidlif  inid  für  sein,  wenigstens  z.  Th.  gegen  das  Bistlium  gerichtetes  Machwerk 
die  dem  liislham  erthrilteii  Urkunden  benutzt  halie,  die  Entstehung  der  uns  rorliegenden 
Fassung  nicht  ausreichend  erklärt  werden.     Haben  wir  also  anzunehmen,  dass  dem  Falscher 

6  ein  echtes   1)11.  II.   für  das  Michaeliskloster  rorlag,    das  am   GH    verfasst    war,    so   wird 

dieses  1)..  dessen  Ted,  so  ungeschickt  auch  die  Schlusssi'ltze  durcheinander  geworfen  sind, 
durch  die  Vergleichung  mit  D.  261  nahezu  rollsliindig  und  sicher  hergestellt  werden  kann 
(vgl.  X.  8 ;  nur  zwei  kurze  Satztheile.  X.  h  und  u,  bleiben  zweifelhaft),  schon  wegen  seiner 
Beziehungen    zu  den   DD.  256.  261    und    wegen    sei)ier    Berührung    mit    D.  259    (in    dem 

1(1  liernwards    Dienstleisfungen    unter    Otto   lll.    und    Heinrich   II.    erwähnenden    Satze)    am 

luvten  zum  ./.  loJ:-!  eingereiht  werden.  Entscheidend  ist  jedoch  für  diese  Ansetzung,  dass 
D.  260  Werla  als  Ausstellungsort  nennt.  Denn  wie  der  Fälscher  für  den  Context  zwei 
echte  DD.  H.  II.,  ein  cerlorenes  und  das  erhaltene  von  1022  Stumpf  lieg.  1791,  benutzt 
hat,    siß   hat  er  offenbar  auch  die  Datierung    aus    beiden    zusammengesetzt    und  jenem    den 

16  Ort.   diesem    das  .Jahr  entnommen;    war  aber  das  verlorene  D.  wie  die  ihm   textlich  ver- 

wandten Urkunden  zu  Werla  awigestellt ,  so  ist  es  sicherlich  auch  mit  ihnen  zugleich 
dort  im  März  1013  gegeben,  zumal  Heinrich  un.ieres  Wissens  in  jener  Pfalz  später  nicht 
wieder  geurkundet  hat.  Dieser  An.netzung  steht  nicht  entgegen,  dass  in  D.  260  von  der 
Weihe  eines  Theiles  der  Kirche  die  Rede  ist,  ivährend  doch  nach  der  Vita  Bernivardi  c.  47 

so  die  Krijpta  eist  am  22.  September  1015  geweiht  u'urde :   denn,  wie  uns  G.   Dehio  belehii. 

ist  es  wohl  möglich,  rfrt.w  schon  vor  der  Weihe  der  im  Westen  gelegenen  Krypta  Theile 
des  Ostbaues  geweiht  und  in  Gebrauch  genommen  n-aren.  —  Ob  D.  260  vor  oder  nach 
der  ihm  nächststehenden  Heininger  Urkunde  geschriebe^i  wurde,  lä.sst  sich  nicht  mit  Sicherheit 
entscheiden,  doch  i.st  das  ersterc  namentlich  deswegen  wahrscheinlicher,   weil  auf  die  Fas.fung 

S6  der  Publications formet  beider  DD.  offen.sichtlich  diejenige  der  Urkunde  Bernwards  für  die 

mit  dem  Michaeliskloster  vereinigte  Kapelle  des  h.  Kreuzes  (.Janicke  a.  a.  0.  1,  27  n.  38) 
eingen-irkt  hat.  —  Der  Zweck  der  (aus  dem  verlorenen  D.  von  1013,  dem  erhaltenen  von 
1022  und  einem  Güterverzeichnis  hergestellten)  Fälschung  des  12.  .Jh.  war  ein  doppelter: 
einmal    wollte    man    offenbar    den    späteren    Besitzstand    oder    Besitzanspruch    durch    eine 

S"  Königsurkunde    sichern,    dann    aber   sollte   zugleich,    wie  die  in  X.  d  erwähnte  Auslassung 

beweist,  der  bischöfliche  Einfluss  auf  die  Abt.swahl  beseitigt  werden.  —  In  un.serer  Ausgabe 
haben  air  nur  die  sicher  aus  Stumpf  Reg.  1791  entlehnte  Pertinenzformel  durch  Petitdruck 
bezeichnet,  dagegen  davon  abgesehen,  die  ebenfalls  mit  diesem  DH.  II.  übereinstimmende 
Aufzählung  der  Kirchen  und  die  sich  eng  mit  der  besprochenen  Originalurkunde  Bernwards 

35  berührenden  Worte  hgc  vero  —  in  septfiitrione  (vgl.  X.  o)    in    der   gleichen    Weise   zu 

kennzeichnen,  da  es  möglich  ist,  dass  beide  Stellen  in  D.  260  unmittelbar  aus  einem  in 
gleicher  Weise  auch  für  die  gefälschte  Urkunde  Bernwards  von  1022  (.Janicke  n.  a.  O. 
I.  63  n.  67)  benutzten  Güterverzeichnis  des  Klosters  entlehnt  sind. 

^  Iloinricus  <  gratia   dei  Romanonim    imporator  semper  augustus.  >  g  Quia 

40  perpctuo  sam-ituin  osse  novimus  aecclcsias  dei  cum  personis  doo  scrvientibus  tueri  ac 
subliinan'.  rcginiiii  (|U(i(|iu'  nostrum  a  den  nobis  concessum  et  dei  misericordia  iugiter 
c'iinservanduni  tabtcr  iimuiri  et  perseverare  liquet,  si  predicto  iugiter  satisfacere  non 
pigct,  cunctis  tidelibus,  sanfte  quoque  niatris  gcelesi^  iiliis  prescntibus  iscilicet  et 
futuris  notum  esse  volunuis,  qualiter  vir  venerabilis  Bernuuardus  episcopus  ex  oppido 
4»  Hiidenesbeim  dicto  in  pago  sito  Astfalo  in  honore  sancte  Mari^  eonstmcto  super 
Huviuin  Hindrista  foras  niuruni  civitatis  prescriptQ  <  in  loco  quondam  squalido,  feris 
quoque  seu  brutis  aniniabbus   coaptato  >  *  aedificium    quoddani    deo    in    honore   sancti 

260.    [Bresslau]     a)  ans  Vita  Bernicardi  cap.  46,  Moti.  Genn.  SS.  4,  77S 
Kaiserurkunden  III.  39 


30ß  K  AlSKUrUKlN  DKN. 

MivliJiheli.s  arolianjjt'li  a  t'umlanu-iiti'  lalioravit,  |)arti'iii  ctiani  jini  pussc  luu'  uscjiu'  \)vv- 
nctnin  oonsccravit.  Unde  fclsitudincin  nostrain  socinuln''  iain  ailicns''  Iminillime  prc- 
«nliatur,  ut  prcdiotuin  lot-elluni  i'iitiiruiii  iani(|uc  iiiiniasti'riuni.  prcdia  (|uo(jue  sive 
iiiaiK-i|iia  de  s»i  iniosttis  labore  ad  locuin  iaiii  dirtiun  fontradita  st-u''  ali(|iias  ))()ssossion(>s, 
(pias  intidorno  toiuiiore  iiiste  ot  raciniiahilitcr  jtdssidero  videtur''.  cniiii  iVatrilms  ibidem  5 
sidi  ivfiula  sancti  Honodii'ti  don  lamnlantilms  sab  tuicioneni  et  iimiidiburdiimi  ii-;dr 
illa  ratiiine  reiM|i<'r(Mmis.  ([u<i  inunai-iii  <'o  in  liu-o  deo  serviciitos  libcraiii  iiMlxanl 
faoiiltatoiu  «'Icctioncs  tai-crc  intcr  sc,  si  taiis  assit  persona,  (pic;''  eondij^na  vidcalur, 
sive  alinnde  iidVa  ciiisdein  opiscopii  tenninos,  sicubi  invcniatur'".  Advocatioiies  pariter 
et  similia  (|ue  eis  necessaria  sunt  oninia  unni  eimsensu  fitisdeni  loei  episeopi  disponere  10 
babeant  potestateni.  Nunc  ergo,  quia  nos  divinitas  iniperare  deercvit,  minus  oi)liviiini 
tradentes,  quod  anteeessori  nostro  donnio  videiiect  tercio  Ottoni,  nobis  quofpie  Imc 
tein|>oris  rideliter  descrvivit,  peticioiiem  sui,  (juam  iustam  fore  cogiiovimus,  non  neganuis. 
<  He  deeimi;  eiusdoni  ioei :  in  Nitilaun  deeiniatio.  in  Laffordi  dec■ima^  in  Sa\vn;;(in 
decinia,  in  Hi-dilcntborp  deeima.  in  lU'rlon  dccinia.  in  Kginstide  deeima,  iu  iMzcm  15 
decima,  in  Bemiggisrotbe  deeima,  in  'Poslicm  deeima,  in  Ilimdisduri  deeima.  in  iiis 
vero  loeis  sunt  predia  eiusdem  <;eelesie  euni  rebus  ei^^teris  sibi  eoneessis:  Aslicim, 
Nitelnun,  Laffordi,  (iudenstide.  SmitluMistide ,  Wingon,  Hedib^ntliorp,  Ileriibsiiem, 
Dusunheni,  Dennisthorp,  Vordem.  Winitbusen,  Edinhusen,  Alem,  Aieresbein,  Linnitbc, 
Thomitlie:  h^c  sunt  in  pago  Astfalo  et  in  pretectura  Tammonis.  Hec  vero  in  prefectura  10 
I^iucbdti  in  jiago  Flenitlii :  Iloltbusen,  Segusti.  Pezunsun,  Scellenstide,  (Irat'lon,  Abizun, 
liczzem.  Asl)ize,  IJeink'uessun,  Hozingissen,  Ahicfurdi,  Tbiederesscn,  liaiacbohb-ssun, 
Tiuguste,  Suthre,  Harlissem,  Hatberichesheni.  In  pago  Valotbungon:  Hereuiltc  ISciunun, 
Waib'nstide,  Megceinrotli,  Aebem.  In  ])ago  Arini;un:  Ivetbun.  In  pago  Scotilingon  in 
prefectura  ducis  Hernbardi :  Hemidisduri,  lloieresbeni.  Item  in  pago  Astt'alo:  Osicucbem,  » 
Hottenhem,  Wiringi,  Hesithe,  Lutea  vilia,  Hiseopesrotb,  Tlirote.  In  pago  Merstem: 
Haringebusen,  Lumbere,  Ertbere,  Putteniiusen'-',  Danenstidc,  Cobbinebuscn,  Nitiirotlie, 
Waiesrotbe,  Euerdesliem.  In  pago  (fuddingun:  iliibiitiie'',  Sualenluisen,  Asitlie.  In 
prffeetura  Vdonis  eomitis  in  pago  Liscba :  Henobieslmsen,  Oorstide,  Lantwarderinisen, 
Ileldagesliem,  Euergoteshem,  Jlerimanniggerotb,  Wacliana.  ( irrniannesliusen.  In  pn-  jo 
t'eetura  Hfrimaniii  eomitis  in  pago  Logne :  Timertlia,  Lengithe,  item  Lengitlic,  Sneg- 
liusen,  \\  initimsen,  W'iimereslmsen,  Bredenbiebe,  W'itmeresbusen.  Sncu,  <Jese,  ]{otbolues- 
husen,  Waleshusen,  Wosthelineshusen,  Dransueh,  Lanelcre.  Wiiiithi.  Uedoluesbusen ', 
l'eringotesbusen.  In  pago  Derningon  in  ))refeetura  Ekberti :  Hanniigge,  Zcnnnenstide, 
Mollenstidi,  Acbem,  item  Aciiem,  Sinstide,  Tiederezingerotli.  Item  in  ]*a|go  I  )erning|on''  m 
in  prefectura  Liudgeri  eomitis:  Scienigge,  Cissunleuen,  Zezingerotli,  IJuurungon  cum 
silva  Aiabure.  Selzstide.  In  pago  Nortbtburingon :  Badaicuon,  \u-\\\  ISailalciKm.  |l)|uibi- 
legon,  ^\'ermerestilo^|l,  Ennnode,  Ilugontliorp.  A(b']gen-stli(irp.  In  jiago  Ostrnnialde 
in  jirefeetiu'a  mareliisi  Bernbardi:  Latuntlicii  p.  In  ]iago  Bilslicim  in  ijisius  |)refeetura: 
Bremezlie,  Eilerdestbor,  Steinedal.  In  pago  |)iiiiing<iii  in  jn-efcctura  Lindolti  eomitis:  10 
Hiscopesbusen,  ^Vitildebutile,  Mainiuii.  Sinesrotbe,  \\'ilraili'sliiitile.  Aldagesbutilc  \\'i-tlioi-]i, 

iW,  1)1  ob  die  ]f'oiie  seciindo  iaiii  lulioiis  rml  lini/efi'lf/l  sind,  ah  uns  der  Vrhiinilr  niii  /(il'l  dir 
lullxchiinfi  roll  IO'.J'J  hrrf/n<le//t  iiurde,  txler  oh  sie  dem  Oriffiiiiil  loii  Kll.l  aiir/ehiirliii  und  auf 
eint  srJion  früher  ron  ISernirard  rorfiet rageiir  fiillr  zu  beziehe»  sind,  lassen  wir  iiiirntschii'den 
c)  seu  —  vitliftur  ist  aus  der  linmuniliUsfonnel  de«  erbten  Dil.  11.  ron  lOVi  filr  S.  Mirhtielis,  46 
irelchtJi  irir  im  folgenden  mit  M  bezeichnen,  entlehnt  und  an  dieser  Stelle  rerhehrl  eini/esrhol/en, 
irobei   der  Falscher  relii|iia<i    »ii    aliijiiHs  rinderte;    rgl.  A'.  8  <1)  der  lu'llseher  hat  die  in  dem 

(fr.   gewiss   ebenso   irie    in  IJ.  <?67  enthaltenen  Worte    eiiriindcm    prcsuli   ausgelassen         c)   il"s 
zireitr  i    über  der  Xeile    nnehgelragen  f)  h   ül>er    der  Zeile    nachgetragen  g)   das  ziceite  t 

nlitr  der  Xeile    nachgetragen  hl    ili   über  der  Zeile    nachgetragen  i)  dag  zweite  u  sofort  M 

carr.  aus  1;  k)  diese  und  die  folgenden  Erg/Inziingen  aus  II 


IIKIN  i;i(  11  11.     l()i:i.  307 

CniiKMistidc,  l'"li'littlii)r]i.  Tu  |>a;;(i  ( irfliii;;«' :  Miitlm.  Itdii  Mutliu  in  |>a;,'<)  Miilliiwiddc. 
In  |)aj;o  Fltitwiililr-  |iii{  prctcrturii  Tliainnionis :  »Mciilmsfii,  IvldinkliiiscMi,  Sfclliusfu, 
WciidelingorDtli.  Ilardcslieiii,  Utisson,  Siradissmi '',  Solirplicc,  Waditla^cun.  In  \>nß<> 
Tilitliu  in  pretectuni  Berniiardi  coniitis:   Drespiin,   l.iudi^lmscn.   Ilcionliuscn,  Winotlmn, 

6  llddocliissun,  llisun,  AldcntlKirj),  DasclialfU ,  He^^ilindcliust-n ,  iJonnetlie.  Ilic  vem 
iinnuTiis  rerlcsiaruni  fiini  iircdiis  ad  i])sas  dnnatas':  In  I  >al|c|licini  I,  in  Aren»  II,  in 
Saniinunii  iii.  in  Kicnolueshuscn  im,  in  I  >ini('rtlian  \',  in  |  Ljanclerion  \l,  in  Aueni}^- 
fjerotli«'  \ll,  in  Dasdialon'"  VIII.  in  licrcuilti  \II1I.  in  Sicninon  X,  i|n  LJomso  XI,  in 
Tlirittitlic  XII   rnni  mnni  dcciinatione",   in  Szellon  XIII  cnni  d(;cinu\ti<inc".     Onincs  ifptur 

10  predietonnn  locoruin  niansi  non  minus  quadrin':;onti  quin(|uaf^iuta.  H<;c  vero  in 
pajjo  Astfalo  sc'ilici't  in  ipso  loco  Ilildcnt'sheini :  pomcriuni  in  orientali  parte  f;ccle8i<;, 
vincani  in  nccidcntali ,  silvani  In  scptentrionc",  posscssiones  aiitcm  diversas  qm; 
niistra    iinjjiia    dicnntur    wrtlnj    nuniero  XXVI i'    in    nicridiana    parte    rcelosii;    diverse  lo- 

eatas.      ll\'c  omniii  «•Hill  i'iinim  pcrtincntiis  terris  vidolicft  ciiltis  et  iiiciiltis  niani'ipiiü   iitriiifi(|iio  Mcxiis 

l&  villis    piisciiis    Vincis    iiratis   silvis  veiintioiiihiis   ikiiiIn  ai|iini'iini(|iie  (IceiirsihuH  |)i.seHtioiiil)ii.s  iimleiKliiiiü 

viis    et    iiiviis    cxitihiis    et    roiUtibus    qiiesitis    et    iii({uirondis    oetprisiiuo    (fiimihus   <pHj'    i|iionMi(locuni(|iie 

iiumiiiiiri  possuiit  utiliratilms.  in  |)arroeliiis  videlicet  sinfj^uinruni  in  coinitatibus  vero'' 
supra  dictorum  pret'ectorum  >  in''  quibusquc  pagis  vel  territoriis"'  <  ((uy  idem  vcnomhili.s 
antistos  eidem  iiionasti-iio  coiitulit>,    iit"  nullus    iudex  publiuus   nec  quislibet  ex  iudiciaria 

a«  potestate  sive  aliquis  ex  fidolibus  sancte  dei  ecclesie  vcl  nostris  idlo  uniquani  tempore 
ingredi  et'  irritarc  jn-esumat,  huius  auctoritate  precepti  eontirmai  i  viilumus.  Preeipientes 
ergo  iubemus,  ci.'clesie  iam  diet^  monaehis  sub  nostra  amodo  det'eiisione  et  inmiinitatis 
tuitione  lieeat  tranquillitate  eoiigrua  residere  et  pro  iiobis  proque  incülomitate  iiostre 
conteetalis  vei    regit;    pi-olis    antecessorum "  videlieet    iiostri    sive  successorum"  seu  pro 

»  stabilit.'ite  totius  imi)erii^  nostri  a  deo  nobis  eoncessi  et  eins  clementissima  miscra- 
tione  perpetuo  eonservandi  iugiter  misericordiam  doiiiini  exorare.  Et  ne  quis  super- 
grediatur  auctoritatis  istec  donativa  sive  infriiigere  tempore  supcrveiituro  prevalcat, 
seriptis  eontirinavinms  istis:  manu  (|uij)p('  subscribentes  propria,  sigillo  nostro  insigniri 
iust;imus.  (SI.  1).)"' 

JO  Annci  (li)minicc  iiu-arnationis  •<  MXXII  >:  actum  ^^'crclla;  <  in  dei  muniiie  >  amen*. 


260.    1 )  ^1  m)  h  über  der  Zeile  nachgetragen  u)  der  Zusatz  über  den  Zehnten  fehl!  in  Stumpf 

Reg.  1791  o)    vgl.    hierzu    die   Urkunde   liernirards    für   die   Kreuzkapelle,    Janicle    Uli. 

ron  Hildesheim  1,  27  n.  3S  p)  VI  corr.  aus  III  (|)    vero   über   der   Zeile   nachgetragen 

r)  in  —  territoriis  ans  M  an  verkehrter  Stelle  eingeschoben,  rgl.  y.  s  a)  die  folgenden  Sätze 
aus  M,  aber  in  rerkehrter  Anordnung ;  der  zweite  Tlieil  des  echten  I).  hat,  wie  nach  D.  2til 
anzunehmen  ist,  etwa  so  gelautet:  nou  nogamiis  et  huius  auctoritate  precepti  contirmari  volumus. 
Preeipientes  erpo  iubemus,  ut  nullus  iudex  publicus  nec  quisliljet  ex  iudiciaria  potestate  sive 
nliquis  ex  fidelilnia  sancte  dei  ^cclesij  vel  nostris  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones. 
quas  nioderno  tempore  (prenominata  ecclesia?)  iuste  et  racionaliiliter  possidere  videtur  (s.  oben 
S'.  i:)  in  i|uibu9que  l>agis  vel  territoriis  (s.  Xote  r^,  ([uicquid  etiam  deinceps  propter  divinum 
araorem  ibidem  collatum  t'uerit,  ad  causas  audiendas  vel  freda  exigenda  seu  mansiones  vel 
paratas  faciendas  aut  fideiussores  tollendos  aut  honiines  ipsius  loci  tarn  injjenuos  ipiam  et 
servos  iniuste  distringendos  vel  uUas  redibitiones  aut  illicitas  occasiones  requirendas  ullo  um- 
(|uam  tempore  in^redi  vel  irritare  presumat,  sed  lieeat  ^Tolesif  iam  dicte  monaehis  sul»  nostra 
ämodo  det'eiisione  et  inniunitatis  tuitione  tranquillitate  con<rrua  residere  et  pro  nobis  proque 
iacolomitate  nostr^  conteetalis  vel  regij  prolis  (antecessorum  videlicet  nostri  sive  successorum? 
vgl.  y.  u>   seu    pro  stabilitate  «.  «.  w.  t)  im  M  stund  jedenfalls  vel  u)  ob  diese  Pforte, 

die  durch  videlicet  ungeschickt  an  das  rorangeliende  angeschlossen  sind,  in  31  standen,  ist  sehr 
zweifelhaft ;  es  ist  sehr  wohl  möglich,  dass  der  Fälscher  an  der  Erwähnung  von  yachkommen 
des  h.  Heinrich  Anstoss  genommen  und  deshalb  diese  Pforte  eingeschoben  hat  v)  wie  der  l'er- 
gleich  mit  D.  ^56*.  261  lehrt,  darf  dies  ^}'ort  nicht  in  regni  emendiert  werden;  es  ist  offenliar  aus 
der  ]'U.  des  Dl).  2!'>0,  einer  Kaiserurkunde,  in  die  DD.  260.  261  ungeändert  übernommen,  während 
es  in  D.  2.'i6"  in  regni  umgewandelt  wurde  \v)  am  rechten  Hand  der  Urkunde  i-it  liaum  für 
ein  Siegel  ausgespart;  zwei  Einschnitte,  mittels  deren  dasselbe  befestigt  war,  und  Spuren  ife» 
Siegelwachses  noch  vorhanden         x)  in  M  stand  wahrscheinlich  feliciter  amen. 

39* 


;j08  KAiSERriJKrxnKN. 

2()l. 

Heinrirh  bestätit/t  dem  von  der  llildesidt  ttnd  ihrer  Tochter  Walburgis  ge- 
gründeten itnd  dotiei'teu,  von  Otto  III.  mit  dem  Recht,  Aebtissin  und  Vogt  mit 
bischöflicher  Znsti»nmtng  zu  tcähleu,  ausgestatteten  NonnenMoster  Ileiningen 
den  k'i'miglichen  Schutz  und  die  Immunität.  W'nln  li)i:i .      & 

Ahsclirif't  dex  l^./lH.  Jh.,  riiniuili  im  Be.fitz  dir  Fniii  Clirisliinic  Ihgnur  zu  Hvinnii^i'u 
(B).  —  Hcininger  Copiidhurh  des  /ö.  Jh.  p.  8'  in  der  Bacrivixchcn  Bihliulhik  zu  Hilde.s- 
heim  iiux  B  (C).  —  Heimnger  Vopiiillmh  rou  1573  p.  7  im  herz.  L(inde.<<hauptarchiv  zu 
M'olftuhiittcl  au.s  B  (D). 

Brnuuxvhweigixrhe    Anzeigen    (17  {7)    iDIUi    aus    D    (a)    =    Falke    CD.    Inid.    Corh.  ^22  lo 
11° -/-/(/  00.  —  .Tanifke  IB.  ron  Hildvsheim   I.  19  »» .T6'  rt(w  Cab.  —  immer  Heg.  lOfW.  — 
Stumpf  Reg.  1580. 

Verfds.'it  und  inihrscheinlich  umh  (jcsth riehen  ron  GB.  Die  Di.^pnititio  srhliesst  sicli  im 
we.icntliehen  an  D.  2.56''  an;  ob  dien  D.  direcl  oder  durch  YermilteJunii  des  D.  26t)  bc- 
uittzf  i.it,  i.st  nicht  mit  Sicherheit  zu  enl-icheiden ;  ebenso  nin.ss  dnhingeafelU  bleiben,  inwie-  15 
iceit  daneben  da.i  bestätigte  DO.  HJ.,  das  auch  in  dem  oft  erw/ihnlen  Urkundenverzeichnis  vor- 
kommt (duodecimum  ...  de  muiuliburdio  et  txiicione  abbaciiincule  Heniggi),  herangezogen 
iit.  —  B,  das  im  J.  1849  von  Bcthmann  abgeschrieben  worden  i.'it,  ist  jetzt  verschoUen, 
so  rfo-vv  irir  der  Ausgabe  die  Copie  Beihmavns  zu  (hiindc  legen  niussfen:  nur  einmal  war 
ein  offenbarer  Fehler  die-fer  Copie  (vgl.  X.  x)  aus  den  beiden  unubhimgig  ron  einander  so 
<7«.v  B  abgeleiteten  Abschriften  C  und  D  zu  verbessern.  Au.sserdem  haben  irir  die  Lesarten 
von  CD  nur  bei  den  Eigennamen  und  an  einigen  Stellen,  die  ihre  Abhängigkeil  von  B 
Itetceisen,  verzeichnet.  Zur  Herstellung  des  in  B  mehrfach  verdei'bten  Texten  konnte  D.  260 
Itenulzt  werden. 

(C.)*  In  nomine  .sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heiiu'iciis''    divina    t'avciitc    de-  m 
mentia  rex.  l^iiia    perjictiio    saiietitiun''  esse    iiovinnis    ceclosias    dei    eiiiii    ixTsouis 

coajitatis''  tiieri  ae  sii1)liniarf,  rcj^'nuni  quiiquo  uostruni  nionarcliicuni ''  dei  niiscricordia 
iupiter  con.servaiiduni  taliter  iiiiniuniri'^  et  per.severari'  li(|uet,  si"  ])redictis*-'  iugiter 
satisfacere  non  pifi;et,  eunetis  nostri  tidelibns,  sanete  (juoque  ecelesie''  filiis  j)rescntibiis 
scilicet  et  t'uturis  notiim  esse  volunius,  qualiter  inj^enua  temina  qiiedani  Ilildesuit'  »0 
nomine  et  lilia  sua  Walburgis''  divina  protectione  animonitae  ])rediiini,  quod  possiderunf 
in  bis  !oci.s:  Heningi',  Flatlii'",  Aetliel",  Kedingaroht",  Hadel.  Hirislae.  Adeistidi''. 
Quonstidi  •'.  Histede'',  Tliiedrikingeroht  \  Aeilnndingerolit ',  (Miristo  et  sanetae  Mariae 
sanctoqne  I'etro  et  dei  eeclesiae  in  oppido  liciiiii^ri"  dieto  super  rijiani  Hnvii  Ovecra' 
constitiito  in  i)ago  Hastvalo  iure  hercditario  tradidcrunt,  co  videlieet  teiiorc  ut  in  usus  }!> 
sanetimonialiuni  inibi  deo  servientium  ))ersisterent.  Tnile  voiierabilis  sanetae  Hildenes- 
lieimensis"  ecclesi^  episcopus  Beruuardus   cum  doniinabu.s  duabus  prestripti.s^  ad  ante- 

261.    [Bethmann-BrcHnlaii'     a)  E^o  BCf)        )))  Henricu»  C/J        c)  ß        d)  ooiiptntas  /}/>;  cai)tala8  (' 

e)  iii'iuarühiciiiii    auf   Rasur    ron    etwas  jOnijercr  Hand   in   li;    IJ.  'JViO   hat   hier  a  ileo   iiobis 
concessum,   ilorh    yehraurht  <lli  in  l>.  307  den    /llnilichen  Ausdruch   rei    piililicae    motiarohiain  10 

f)  iniuiiiri  H  g)  supra  dictis  liCD,  eerheji^rrt  mit  liüch.iirht  auf  I).  'JUtl  li)  ecelesie  auf 
Hasur  roti  etiran  jüngerer  llanil  in  H;  in  l>.  26(1  xleht  iimtris  fcclesig  il  Hilileswid  corr. 
nm  H/fJlerer  Haii/i  aus  UiMeswit  /'  k)  AlhiirgJH  /)  |j  Heiningi  I)  in)  Flati  I) 
11)  Alliel  C\  .\e<iel  l>  ■•)  Itidiiiguiotli  C:  HiMÜngaroth,  a  ron  npfltcrer  Hand  rnrr.  ans  e,  l>. 
HVrtH  ./anic/ic's  fteiilnn;/  auf  He/t in</eroile  ziitriß't,  iriirde  der  in  li  (imunehmriidr  Schrrilifehler  *f> 
in    I)    rirhtiii    rerl/tMsert    worden    sein            ]ii    Aderatedi    IJ           i\)  (^ueiistide   (';    (^ueiisti'di   l> 

r»   i{i"tedf  auf  Husur  ron   etwas  jilni/erer  Hand  in   li;    RiHtodi  O         h)  Tliieilrikiii(fer<ptlit  I'; 
Thiedrikingepith  IJ  t»  Ailrendiiigerotli  (':    .MlreiitingerKtb  am   liande  nachgetragen  in  l> 

III  Heiningin   I)  \)  Oiiacrae  />  w)  Hildciisemensia  I>  xl  CD,    so  dnss  predictis  in 

htthmann«  Altschrifl  von  H  auf  einem  Lenefehler  liernhen  dürfte  ''" 


IlKlNKlcii  II.    ioi:(.  ;j()'j 

(•(■s.snrein  iiostnim  f'flicis  tjt  hoiuu'  iiifiiniriiic  tcrcimn  ( )tlniiciii  >'  fcxunMii  vfiiii'iis  liiiniilliiiio 
jm-cabatur,  iit  prcdiftiim  nppuliiiu  t'titiinini  laiii(|ii<'  iiiuiiasteriniii  cum  apjieiuliciis  qui- 
biiscumcjiu'  ad  lioc  pi-rtinentibus  siib  tiiitiunciii  i-l  iiiiiiKlilmrdiiiin  rcpilo  illa  rationc 
reciporct '■,  «jud  saiictiiiKiiiialf's  feiiiiiu-  ciiiii  jiretato  epi.sfo|)«i,  in  ciiius  |iniT<>c)iin  cenobiuiii 

1  ilhid  situiii  <'st,  liltcraiii  liabcrciit  tiicultatcni  clfctimics  intcr  «<•  faccre.  si  talis  inuMHct 
IKTsona,  quao  carundcm  jn-csuli  c-imdifi'iia  vidcTctiir.  sivo  aliiindi.'  iid'ra  eiiistlem  opi- 
scopii  tcniiiiios,  sicubi  inveniretur.  Advocationos  paritcr  et  siinilia  (|ueque  ei«  neccsHaria 
ouiiiia  ciiiii  riinsfiisu  t'piscopi  et  votn,  ut  sibi  lu-itiini  psset  dis|j()iifrc ,  impptraiitf!s 
(ilitiin'baiit.     Nunc  ergo,  (juia  divina  gratia  nos"  inipcrarc  dccrcvit,    ad  nostrani  celsi- 

10  tiidinem  rccurrontes,  cenobiuni  illud  ciuscpic  dotes  scu  (pia.scuintiuo  facultatcs  ut  sub 
niistri  tuii'ii)neni  et  ininnniitatcin  iuxta  «irdineni  prcniissuni  rccipianius,  Haj^rantt-s  in- 
liiant.  (^ui)runi  peticionibus,  (piia  iustas  scinnis,  asscnsuni  prclx-nins  et  buius  auctoritate 
prt'ci'pti  contirniari  vobnnus.  Precipicntos  ergo  iubemus,  ut  nuilus  iudex  jmVjIicus  vel 
iudiciariii   (|uclib(t   |icitcstas  ncc   ali((uis  sanctae  dei  ecciesiao  scu   nostri  fidelis  loca  vel 

15  agriis  si'u  ri'li(pias  pusscssioncs,  quas  niodcrnn  tempore  pren(»niinata  eccb-sia  iuste  et 
racioiiabilitcr  possiderc  vidctiu'  in  jiagis  quibuscpic  vel  tcrritoriis,  tpiicquid  etiam 
deinceps  propter  divinum  aniorcm  ibidem  collatum  tuerit,  ad  causas  audiendas  vel 
treda  exigenda  scu  niansioncs  vel  paratas  facicndas  aut  tideiussores  tollcndos  ant 
liomines  ipsius    loci    tani   ingenuos  quam  et  servos  iniustc  distringendos  vel  ullas  redi- 

jo  bitiones  aut  illicitas  oecasiones  requirendas  ullo''  unnjuani  tempore  irrumpere  seu 
niolestare  presiunat,  sed  liceaf  congregationi  predicte  tranquillitate  congrua  residere 
et  pro  nobis  et  coniuge,  prole  quoque  regia  nostrique  tocius  iniperii  divinitus  collati 
et  iugiter  conservandi  [stabilitatej  '  divinis  servitiis ''  invigilare.  Et  ne  quis  super- 
gi-ediatur  auctoritatis  istec  donativa  sive  int'ringere  aniodo  prevaleat,  scriptis  contirma- 

js  vinuis  istis;   manu  quippe  subsoribentes  propria  sigillo  nostro  insigniri   iussinnis. 

Signum'   donnii  lleinrici'^  regis  invictis.siuii.     iM.) 

(nintlierus  caneellarius  vice  Erchambaldi  arcbicapellani  recognovi. 

Data''  indictionc  XI,    anno    dominicae    incarnationis    inillesimo  xill,    anno 

vero  donnii  Heinrici'-'  sccundi  XI     actum  Werla;    teliciter  amen. 


262. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  :>'  Paderborn  die  Erbr/üter  des 
Bischofs  Meinicerk,  loelche  dieser  seiner  Muttei-  Adala  und  Adcda  dem  König 
übertragen  hat,  und  verleiht  ihr  für  dieselben  die  Immunität. 

Werla  lOlS  März  3. 

S4  Ahsrliriff  des  II.  Jh.  im  Ahdiwjhoffner  EvantjeUar  im  Domschatz  zu  Trier  (C). 

Schfiten  Ann.  Paderh.  cd.  I.  1,  40-2  =  Lünig  RA.  17".  705  n"  15,  =  Schoten  Ann.  Paderb. 
id.  IL  1,  27H,  ^  Bondam  Vh.  B.  ran  Gelderland  1,  f)2  n"  66.  —  Wilman.i - Philippi 
IIV.sY/-.  AT'.  J,  156  i,"  1.35  aua  C.  —  Wef;ff\  ÜB.  Siippl.  104  u"  6.31  Reg.  —  Böhmer  Reg. 
um.  ~-   ■'<tiim/if  Reg.  1579. 

«  2(>1.    y)  Üttlumem  D  /.)  regale  resraliter  recip.  BCD,    regaliter   auf  Rasur    ron    etwa.i  Jüngerer 

Uunil  in  H;   rerbegsert  nach  D.  260  a)  ine  BCD,  über  der  Zeile  rmi   etwas  Jüni/et-er  Hand 

nachijet ragen  in  B,  rerbesseri  mit  Rücksicht  auf  I).  V60  b)  ulkique  BCD  c)  licet  BCD 

(\i  fehlt  in  HCD  e)  sopiiis  BCD  fi  sigilluni  BCD  g)  Henrici  CD  h)  dicta  BCD; 
ilass  dahinter  eine  Lücke  für  das  Tagestlatum  offen  gelassen  icar,  i.it  daraus  :u  achliessen,  dass 

46  in  B  ilicta  unmittelbar  an  recognovi  angeschlo.t-sen  i.if. 


MIO  KAlSKKl'KKlNnKN. 

Verfasst  von  GB,  der  <1ie  Urkiiiicle  mich  gcM-hriehcn  hat,  iric  die  XachahiuiDig  seiner 
Srhriff:iiqe  in  C  erkennen  l/isst.  —  Die  l'rkimde  kam  wif  den  (lesrhetikten  Gutem  idi 
Kloster   AMinghofen. 

(C.\  ^   In  noiiiine  siinotae  vi  iiuliviiliii;  trinit:iti>.     llciiu'it'us  diviiia  ordiiiiinto  Pro- 
videntia rox.  Si  aocclcsinnim  dfi  sublimationibus  dinni  stiulio  inserviinus,  ^  aotcnu;  5 
rctributiouis  jiiviiiia  nobis  affutura  esse  sporainus.     C^luapniptir  omnium  tideliiiiu  ("liristi 
presentitun    seilii-et    ac    tutiin>riim    imviM-it    univorsitas,    (jualitor    Mciiuiucivus    sanotae 
Patherl>nmni'nsis  acidesiao ^  venerabilis  e|)is(.-ojms  onuiia  ]>rodia,    quae  licrcnlitario  iure 
posscdorat,    matri   su«;  Adalae  eontradidit.      Debiiie    ipsa    eiiiii   iiianii   iiiaiiii   et   atlvm-ati 
sui    Balderiei    enniitis    eimi    eonsnisii    etiain    licrcdum    eadeiii    prodia    |(i>trstative    nobis  10 
douavit.     At  uns  perpetuae  beatitiulinis    spe    ac  pla  prefati  cpiseopi  dilcctiquc  iiepotis 
iiüstri,    qui    se    oinnia<pU'    sua    divino    servitio    maueipare    {jaudet,    prcee    et    (Icviitionr 
eoiniiioniti    predia    eadem    lej^itime    nobis    iradita,    inter    (piae    i)rincipales    eortes''   sunt 
iste:   Widun.  Hiuii,  Meribiki.  (ioltl>ike,  Dodenhuson,  cum  api)ortinentibus  villis  et  niau- 
cipiis  utriusquc  sexus  silvis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  molendiids  pisoationibus  15 
pascuis    venationibus    quaesitis    et    inquirendi>    umnibusque    utcnsilibus,    ipiac    qiidlibi't 
modo  dici  vel  noniinari  possnnt,  sanetae  l'aderbrunncnsi  aeclosiac'  in  lionoreni  sanetae 
dei  gcnitrieis  Mariae  sanetique  Kyllani   niartiris  ac   l)eati  Liborii   cont'essoris  eonstruetac 
per  banc  rej;;aleiu  paginam  largimur,  omnimn  Imniininn  contradictione  remota.    Insuper 
etiam  regali  auetoritate  preeipinius,    iit    nulla    niaior  niinorve  persona  aliqua  iudieiaria  ^ 
potestate  in    eisdcm    prediis    se    intromittat,    nisi    advocatus,    quem    eiusdeni    aeeclesiae 
episcopus  sibi  eligat.     Si    quis   autem,    qiiod    absit,    hoc    nostrae    douationis  preceptuni 
infringere  ausus  fuerit,    centuni  libras  auri  persolvat,    L  eidem  aeeclesiae  et  L  nostrae 
camcrae.      Et    ut    liaec    nostrae    hirgitionis    auctoritas    firnia    et    inconvulsa    pernianeat, 
lioc    prcce])tuni    inde    conscriptmn    manu    propria  roborantes  sigillo  nostro  iussinuis  in-  ss 
signiri. 

^  Signum  donini  Heinrici  secundi  regis  invictissimi.  S     (M.) 

p  (Juntberius  cancellarius  vice  Krchanbaldi  archicappellani  recognovit.  i| 

Data  y.  non.  mar.  indictione  XI,  anno  dominieae  incarnatlonis  millesiino  Mll,  ainio 
vero  donuii  Heinrici  secundi  regnautis  XI;    actum  W'erhi;   felicitcr  anuii.  so 

Heiiwic/i  schenkt  dem  Doincapitel  zu  Ili/des/iciin   eine  ihm   ron  Gottfried,  dem 
ISohiie  des  Grafen  Bardo,  übereignete  Besitzumj  zu  Ledi. 

Hildesheim  lOlH  März  26. 

Originnldiplom  im  k.  Slaalsarrhiv  zu  Hannover  (A  ).  U 

Eckharl  Hisl.  gen.  Sn:ron.  '2UU  n°  8  aii.i  B  =  Falke  ('od.  Inul.  Corb.  2U8  mit  Ergänziüigeii 
am  D.  259.  —  Lauenstein  Deseriptio  dioec.  Hildesheini.  101  v"  4  aus  Ahsehrifl.  —  Orig. 
Gvelf.  4,  434  n"  2  aus  B.  —  Janieke  ÜB.  ron  Hildesheim  1,  51  n"  57  aus  A.  —  Wihnur 
Reg.  lOffT.  —  Stumpf  Beg.  1581. 

Verfassl    und   geschrieben    ron  GB.   —   Cber  Ledi,    das    in    die  Stadt  Gronau    einbezogen  to 
ist,  vgl.  Baring  Beschreibung  der  Saala  im  Amt  Lauenstein  (Lemgo  1744)  1,  257  f.  und 
Lünizel  Die  altere  Diöcese  Hilde-iheim    IHI  f. 

262.   [Brcsslau]     b)  C        b)  NU.  Stumpf  Heg.  ir.dO;  »Ortes  C. 


IIKIN  KICll    11.     loi:t.  .ill 

(C.)  ^  In  iininine  «anctive  et  individuai!  triiiitatis.  HfinrieUK  ilivina  t'iivciiti'  ulf- 
nientia  rex.  Ciiin  omnes  catlmlici  ciiiuscuiiKHic-  ciiiKÜcionis  ad   lim-  .siiiniiiaiii   iiiten- 

tionis  dirigert!  §  debcant,  nt  duniiiio  <'c'elrsiis(|iic'  in  lionorc  doi  dicatis  dcbituiii  lionoroni 
i'xliibcant  vt   df    i)ninil)iis.    ([ii<;    divina    lar<jionte"    pictatc    acceperint'',    {^ratian    agondo 

6  oiiiiiiuni  biiiKirmii  liir;,ntiiri  nblationcs  conterant,  no«,  quo«  divinae  dispoHitioiÜH  pnivi- 
dcntia  ad  smiiimiiii  rci  publice;  cidincu  regoiidiiiii  prniiiovit,  ([iiaiilo  pbis  ci-tcris  in  bnc 
minidii  accfpissc  ccrnimur,  tantn  niaj^is  (b-o  accck'siiscpic  divino  cultir  niancipatis  cinn 
f^ratianun  atciimibus  iDiitlio  ofterre  debitores  esse  recof^noscinnis.  (^iiapropter  sciant 
oinnt's   ti(bli's  nustri   proscntos  scilit-et  ac  futuri,  ((ualitcr  nos  aecclcsiac  llilcb-nesbcniensi 

10  in  bonorc  .sanctae  Mariao  i-Dnstrufto  pro  roMR-dii)  aniinac  nostrae  et  dilectisHiuu;  con- 
tec'talis  nostrae  Ciiniguntb;  prcdiuni  qiioddain  dedinius  in  vilhi,  r|uae  vocatur  Ledi  in 
pafjn  Oudinge"'  in  coniitatu  Liudulri''  coniitis'',  universaiitcr  (piifciuid  ibidem  a  (iode- 
fricbi  niilito  nostro  Mardonis  coniitis  tilio  donanto  le<j;'itinia  tradicione  acccpiiniis,  eiun 
omnilms  appertinontiis''  terris  cidtis    et    incuitis  silvis  pas[cu|is  niolciidinis  u(piis  aqua- 

16  rnnivc  decursibus  piscationibus  niancipiis  iitriusque  sexus,  excepto  uno  tantuni  servo 
(pii  linodmundus '  vocatur,  et  ciun  oninibus  acqiiisitis  sivo  inipiirendis  ex  nostra  pro- 
prietatc  cidem  ccclcsiac  .stabili  iure  coucessimu.s,  ca  quideui  cündici<jne  ut  specialiter 
ad  nianiis  contVatrum,  qui  ibidem  divinis  obsequiis  sab  canonica  regida  sunt  deputati, 
respiciat,  et  si  quid  ali((ui)  modo  indc  exigatur,  eorundcni  utiiitati  tantununodo  deputetur, 

so  isto  tarnen  modo  ut  per  singidos  aniujs,  cum  dies  ordinationis  nostrae  recurrat,  com- 
luuniter  eis  in  retectorio  quanto  melius  j)ossit  in  cibo  atque  potu  debitum  obsequium 
iiupendatur.  Sj  (|uaii(lii  autciii  (Inniinus  <le  ergastulo  iuiius  corporis  nos  evoeare 
digiiftur,  vohimus,  ut  pro  inteniiisso  tuiic  ordinationis  die  obitus  nostri  tfmninus  an- 
niiatini    in    posterum"    parili    obsequio    eisdcm''    coiit'ratribus    ad    ini'iiioriain    revocetur. 

s6  Sed '  (pio  liaec  nostrae  tradieionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  (niini  tempore  per- 
inaneat  nostraeque  obiatirmis  devocio  a  nemine  unquam''  in  futuro  corrumpenda 
peticionis  cousequatur  etfectimi,  haue  regaüs  precepti  paginani  conscribi  ae  manu 
propria  contirinantes  sigillo  nostro  preeepimus  insigniri.' 

11  Signum   dnnmi   lieinrici  secundi   regis  (M.)   invictissirai.  § 

so  1  Guntberius  cancellarius  vice  Erchambaldi  archicappellani  recognovi.  |     (SI.) ' 

l>ata  \ll.  kal.  aprilis'"  indictione  XI,  anno  domiuicae  incarnationis  millesimo  XIII, 
anno  vcm  ilnnini    lieinrici  secundi  regnantisXl;    actum   llildeneshem'";    t'elicitei'  amen. 


264. 

Heinrich   schenkt   dem  Bisthmn  Paderborn    den    ihm   vom  Erzbischof  Unwan 
js  von  Bremen  übereigneten  Hof  Moringen,  mit  der  Massgabe,  dass  der  Ertrag 
auf  die  Lebenszeit  des  Bischofs  Meimcerk  diesem,  nach  seinem  Tode  aber  dem, 
Domcapitel  zufalle.  [Grone  1013  April  24.] 

linicltsfiick  des  Origlnaldiploma  int  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (A).  —  Liirkenhafte  Ah- 
srhift  aus  der  zweiten  Hälfte  des  17.  Jh.  in  Bd.  40  S.  671  der  Kindlinijersrhen  Sammlung 
n  ebenda  (E). 

2ti3.    [Bresslair     a)  i  über  der  Zeile  tutchqetruyen  b)   ac   über  der  Zeile   Hachyctrai/eii  r)  A 

il)  Iti  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen        ei  dem  erste  \>  corr.  aus  h         l'l  muii  auf  Rasur, 
das  folgende  i\  über  der  Zeile  hinzugefügt  g)  v  über  der  Zeile  nachgetragen  li)  eisilera 

corr.  aas    eiusdcin  i)   .Seil  ijao  —  insigniri   mit    hellerer   Tinte,    nwglichenceine    nachgetragen 

48  k)  dahinter  Hannr       1)  com  Siegel  ist  nur  auch  ein  kleiner  ReM  ohne  Bild  und  Schrift  erhalten 

m)  VII.  kal.  aprilis  und  eielleicht  noch  später  Hildencshein  In  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen. 


MJ  KAISEKl"  UKlNnr.  N. 

Auazug  in  dtr  Vita  Meititrerci  cap.  '2'ä  M  Broirer  Si(hra  ::iS  und  in  Moii.  Genn.  .S'.S'.  //, 
llö  (G).  —  Biegtr  in  Forsrhnnye»  znr  Dentschen  Gesrh.  16,  480  n"  .<  uns  AG  und  dn 
yr.  —  WilniansPliilipiii  ]Vrslf.  AT.  l\  KU  »"  /.«  nns  A.  —  IIV,s7/.  IH.  Snppl.  llKi 
n"  h.W  aus  AE.   —  Slinnjif  Keg.  L'tS-^". 

Von  den  drei  DD.  264.  Vßö"  und  V6'.'5*  sind  una  nnr  stark-  nr.it ihnnwltf  datenlone  Brurli-  5 
xtiickf  der  von   GB  verfasste»  und  gesvhrie}>enen   Originale   erhallen.     Die  Datierung   liiHal 
sich  aus  den  Angaben  der  Vita  Meinu-erei  ea)).  Ül.  'i'J,  M'm.  derni.  SS.  II.  11'^  (r.  'Jl:  proxini« 
anno  ...  in  Italiam  .  .  .  ituriis  ...  in  castello  quod  Ciroiuia  dicitur  .  .  .  M.  kalend.  may. 
c.  '.iQ:  oadeni  qiioque  die  loco  et  anno>  entnehmen.    Da.is  die  von  Hirsih  Jährt).  ^'.  .'<.''/  //, 
gegeti  die  Glanlßu-iirdigkeit   dieser  Angaben    geltend  gemachten   Bedenken  hinfällig  sind,  ist,  lo 
nachdem  schon  Palist  a.  a.  O.  Ein)rendungen  dagegen  erhoben  hatte,  ron  liirger  in  Fnrsrhiingen 
:ur  Deul.\chen  Ge.ich.  16,  46H  //.  bündig   erwiesen   worden,    dessen   Aiis/'iihnnigni    durch    die 
in   K  iiberliefeiien  Ab.schriften  von   D.  '264  und  D.  :^65''  noch  eine  weitere  Sliitze  erhalten 
halx-n ,    indem    zur  Zeit    der    Anfertigung    dieser  Ahsrhriften    noch    etu-as    mehr  als    gegen- 
wärtig ron    den   Originaldiplomen    gelesen    werden  konnte.  ■ —  Mit  Hilfe  der  Abschrift  in  m 
E,  der  NT.  Stumpf  Beg.  1661  und  des  Auszuges  in  Vita  Meimrei-ci  cap.  22  ist  auch  der 
Te.rt   des   D.  264  —    abgesehen    ron    der  Datiei'ung    —    vollständig   herzustellen   gewesen : 
unliedenklich    durfte   auch    die  Liste   der  Inlervenienten  die.sem   Atiszug  entnommen   werden, 
da    sein    Wortlaut  zu   dem,    was    uns   in    A    und   E   ron    D.  264    iitierliefert    ist,    tnlj'lirh 
stimmt    und    er    also    nur    aus   dieser   Urkunde   hergestellt   sein  kann,     l'm   den   Stand  der  so 
Vherlieferung  liei  diesem   D.  klar  zu  legen,    haben    wir  neben    einfachen    Klammern    solche 
mit  E.rponeuten  anwenden   müssen  :    wir  hezeiehnen  mit  [  J  das,  a-as  wir  aus  E,  mit  [  J ' 
da.s,    iras    u-ir   aus   der  Nl'.,    mit    [  J-    das,    was    u'ir   aus    der   Vita  Meinwerci  (G)  in 
utuseren   Text    aufgenommen    haben,    ohne   indess   diese  Exponenten    auch  überall  da  hinzu- 
zufügen,   wo    nur   einzelne  Buchstaben  zu  ergänzen    waren.   —  Die  beiden  Ausfertigungen  ■» 
von   D.  265  unterscheiden  .sich,  .soviel  sich  jetzt  noch  erkennen  läs.st,    nur  formell ;   ob  die 
Herstellung  einer  zweiten  Ausfertigung  mit  der  in  D.  265^  N.  h  rermutheten  Correctur  zu- 
sammenhängt und  etwa  nach  Beseitigung  eines  erhobenen  Wider.spruches  erfolgte,  .sei  dahin- 
gestellt.     Der   Te.rt    von  D.  260"    war    mit  Hilfe   der  NU.   Stumpf  lieg.  1662,    die    nur 
in  der  Poenforniel  .sich  an  die  Fassung  des  D.  265''  anschliesst,    vollständig   herzustellen :  so 
nur  das  Eschatokoll  fehlt  ganz.      Dagegen    mussfe    bei  D.  265''  auf  die   rollständige  Her- 
stellung auch  des  Textes  verzichte!  werden :  konnten  zwar  einige  Ergänzungen  zu  der  Über- 
lieferung    von   A  und   E  ans   verwandten   DD.  entlehnt   oder   unter   Berücksichtigung  des 
Sprachgebrauchs  des  GB  dem  Sinne  nach  vorgenommeti  werden,  so  bleibt  doch  in  der  Mitte 
des  D.  eine  grosse  Lücke,  indem  wahrscheinlich  der  Schluss  der  Arenga,  sicher  die  l'ublindio  3» 
und    der   grössere   Theil   der  Xarralio    einschlie.s.slich    der  Liste   der  Inlervenienten  fehlen. 
Das   wenige,    was    von    der    fünften  Schriftzeile   des  Originaldiplonis   an  Schriftresten   er- 
halten ist,    reicht  gerade  aus,    um  schliessen    zu  las.sen,    da.ss  diese  Reste  noch  zur  Arenqa 
gehorten,   gestattet    aber   kaum    die   sichere  Herstelhmg   auch    nur   ei)ies  Wortes.     Und  dir 
Ausführungen  Riegers  a.  a.  O.  469  ff.  bezüglich  der  in  der  Vita  Meinwerci  cap.  IHH,  Mon.  lo 
Germ.  SS.  11,  IHS   überlieferten  Interveitienlenreihe   (optentu    videlicet  Ercl)anl)aldi  Ma- 
gontinensi«  arohippiscopi,  episcoporum  f|nof|uo  Hoinrici  WirfibnrKonsi.i,  Wicgeri  \'<'rden- 
Bis,    Arnoldi   HalvcrutiidcnsiH,    Hcroiiwanli    Hil(l<'nc«ln'iniciiHis,    Tiiioderici    Minii^jardc- 
vordensis,    Hildiwardi    Citicensis,    Gregorii    atque    AzzoniH    Komaiioruni    aliorumqiu' 
multoriim)  erscheinen   uns  nicht  sicher  genug,    um   nach    Riegers  Vorgang  diese   Liste  (mit  w 
Ausnahme  des  Bischofs  von  Vo'den)  in  den  Text  des  D.  265''  einzusetzen.     Nimmt  nämlich 
Rieger  an,  dass  erstens  die  Inlervenieiüen  des  cap.  133  mit  Ausnahme  Wiggers  von  Verden 
in  D.  265''  gestanden  hätten,  dass  zweitens  im  .fahre  1016  ausser  dem  uns  erhaltenen  D. 
Stumpf  Reg.  1662    noch    eine    zweite    verlorene  Bestätigungsurkunde   für   Hernshausen  aus 


II  F.  IM!  KU   II.     iii]:j.  313 

(jesleUt  iviiiv.  in  wfhhr  tlii'  hüiTvenienleu  des  I).  ^65''  mit  Aiixncihme  Beniirarih  roti 
Hildesheim  und  unter  Hinzu f'iUjioii/  Wiggerx  iibvnwmmen  wären,  doss  rndlich  drittens  die 
Intcrvenientmreihe  des  rnp.  lS:i  durch  (hmhinntiim  der  Listen  des  I).  •JUH''  und  des  rer- 
lorenen  D.  run  1016  so  (jestidtel  irorden  sei,  dass  in  ihr  soirohl  Bernhard  irie  W'iyijer 
b  erscheinen:  so  sind  alle  diese  Annahmen  möglich,  aber  keine  von  ihnen   ist  heiceislmr :  und 

nel>en  ihnen  Hissen  sich  noch  andere  ebenso  mögliche,  aber  ebenso  unbeiceisbare  Hgpothesen 
aber  die  Entstehung  der  Liste  des  cap.  IHli  aufstellen.  In  jedem  Falle  aber  iciire  es, 
selbst  wenn  Riegers  Annahmen  in  der  Hauptsache  zuträfen,  unzuUlssig,  auch  die  beiden 
Römer  Gregor  und  Azzo  in  den  Text  des  D.  ä^6'.5*  zu  übernehmen.  Denn  es  u-äre  selbst 
10  dann  schlechterdings  nicht  zu  entscheiden,  ob  diese  beiden  Miinner,  die  sonst  in  keinem  der 

DD.  weder  von  lOlS  noch  von  1016  genannt  werden,  schon  in  jenem  .fahr  interveniert 
hatten,  oder,  wie  Wigger  fon  Verden,  erst  1016  den  Intervenienten  von  1013  hinzugefügt 
wliren :  ihre  von  Rieger  angenommene  Identität  mit  dem  aegenpa/ist  Benedicts  VII f.  und 
mit  des  letzleren  Bibliothekar,  dem  Bischof  Azzo  von  Ostia.  Ist  mehr  als  zweifelhaft, 
16  und  zu  einer    römischen   Gesandtschaft    an  Heinrich    hat    es   WUi    so    wenig    nne  lOlH  an 

einer  Veranlassung  gefehlt. 

fln"    iiDininc    sanctac    et    iiHlividuc-'']  '    [triiiitatis.       Ilciiiricu.-*     divina    cirdiii;iiite'' 

Providentia  rex.  Aecclcsias  L'liristi  anipliare  servoniiiique    eins  necossitatibus]   |[)ie 

ae    dementer    subvenire    rcgalis''    |)niniiicionis''j '    [ordo    deposcit.]      [Proinde    fidciium 

»0  Christi  noverit  industria.    (jualiter  divino    iiistinctu  ammoniti    et  intervcntu  dilectissime 

coniuf^is  nostre  (Jünigiinde  regine '',    in    id    ipsuni '  fraterna    caritate  ci)llaborantibns  *>'] ' 

[Krclianbaldo  Magontiensi  archiepiscopo,  Bcrnwardo  Ilildeneslieimensi,  Arnoldi)  Ilalver- 

stadensi,    Heinrieo  Wireiburgensi,  Thiederico  Miniigardevordensi,    Hildiwardo  Citicensi 

opisc<ipis''|-',    (sanete  Patliorl)uniensi  pcclesie   in  lionoreni    sancte    dei    genitriei.s    Marie 

S5  sanetitiue  Kyliani    martiris    et    saueti    Liijorii    confessoris    constructe,    ciii    eciain   Mein- 

werchus  venerabilis    episcopus    presidet,    quandam    nostram    curtem '   Moronga''  dietani 

in   j)ago    Morongano*^    in    coniitatu    Bennonis '   eoniitis    sitam,    quam    nobis  Ynowaiius'" 

Hremensis"  arehiepiseopus  cum  manu  advocati  sui  Vdonis   tradidit,    omnium    hominum 

eontradictione  remota,    pro    remedio    anime    senioris    nostri    tercii  Ottonis    dive    scilicet 

jo  memorie  imperatoris  angusti    et    incolomit-] 'ate  [v]itae    nostrae    pres[e]n[tis]    [ac    spe] ' 

t]uture  per  lianc  regaiem"  paginam    concedinnis  atqiie  largimur,    cum  omnibus  appen- 

diciis  areis  villis  paseuis  aquis|'   [aquarumve  decursibus]   |j)iscaeionibus  molen-]' din[i]s 

s[i]lv[i]s    venationibus    cunctisq|ue]    q[uaHcun|qiie    [modd  nojrainari  possint  [utensilibus, 

ea  videlicet   racionc]'   |ut  praedietus  Meinuuereus    episcopus    eandem    cortem    quanidiu 

3ö  vivat    in    usus    proprios    potes-]  [tativej '    possideat,    post    fineni    vero    vitae    «[ujae    ad 

vestitum    canoniconim    in    eadem    sede  deo  sanetaeque  gen[itrici  eius  Marie  nee  non] ' 

(beatis  Kiiiano  ac  Liborio  servientium  annuatim  melioranduni  pertineat.     Si  quis  vero 

lianc    nostr-]  (am    den-] '  at[io]ucm    infringere    presumserit'',    centum    libras    [auri    per-]' 

sol[vatJ',  L  [eidem'']'  a[eccjlcs[iae],  L  [vero  nostre  camere.    Et]'  [ut  haec  nostrae  liberali- 

40  tatis  auctoritas  stabilis  et  inconvidsa  pennaneat,  haue  cartara]  inde  conscrii)tam  manu 

propria  roborantes  sigiilo  [nostro  iussimiis  in-] '  signiri. 

p  Signum  donni''  Heinrici  secundi  rcgis  (M.")   [invictissimi'].  § 

^  (luntherius  cancellarius  vice  Erciiambaldi  archicappellani  recogn[oviJ.  ^ 

264.  [Bresslau]  a)  die  Inrocation  ixt  in  der  Abschrift  der  NU.  von  Wippermann  nachgetroijen 
ij  b)  fehlt  in  E,  dax  eine  Lücke  andeutet;  ergänzt  aus  D.  362       c)  imperialis  AC       d)  rationis 

ordo.  nach  einer  Lücke,  E        e)  imperatricis  au]üruste  XU.\   regine  Chunigunde  G        fl  NU.; 

in  id  i|)s.  etiam  frat.  G       gi  NU.  =  G;  collaborandum,  cor  und  nach  einer  Lücke,  E      h)  in  G 

folgt  noch  et  sacerdotibus  Christi       i)  cortem.  v  filter  o  nnchf/clra/jcn,  NU.;  curtem  G       k)  NU.; 

^lorang.  G  1)  NU.;  Bernliardi  G  m)  NU.;  Uiiuwanus  G  ni  G;  Brimuensis,  am  Rande 
40  Bremensis  NU.         o)  imperialem  NU.  p^  A         q'l  NU.;  ein  erhaltener  Schriftrest  irürde 

eher  zu  eiusdem  passen         r)  fehlt  in  AE. 

Kaiicrurkauden  III.  -40 


314 


K  AlSKUrUKlNDKN. 


265. 

Heinrich    schenkt    der  fji.tchöjiichcn  Kirche   zu  Paderborn    den    ihm   von  Erz- 
bischof rnican  von  Bremen  übereigneten  Hof  Bernshansen. 

[drom   lOlH  April  24.] 

36Ö'.      lir liehst iick  drs  Originiildiploms  im  k.  Stantsatrhir  r«  ^[iina|^•)■  (A).  t, 

'J^.'t''.  linirh.stiirk  drs  ()ri(jitmldi}ilom-i  im  k.  Sliiiilsairhiv  zu  Miinsler  (A^).  —  Lücken- 
hnftf  Ahsrhrifl  iiii.i  der  •weiteti  Hälfte  des  17.  Jh.  in  Bd.  40  S.  669  der  Kindliniier.icheu 
Siiwniliing  efx'iida  (E). 

Ahsziiij  in  der  Vita  Meinirerci  cap.  21  hei  Browei-  Sidera  28  und  in  Man.  Germ.  SS.  11,  Hü.  — 
Erhard  CD.  }\'cslf.  l.r,3  n' 83  aus  A^  (a)  mit  Annierkujigen  aius  A.  —  Miipic  Palrol.  liO.  lo 
H(i:i  ii"  69  aus  a.  —  Bieger  in  Forsehungcn  zur  Deut.^vhen  Gesch.  16,  479  n"  2  aus  A 
und  Xr.:  477  ii"  1  aus  .-1'  mit  Ergänzungen.  —  Wilmans  ■  Philippi  West  f.  KU.  2,157 
.."  l:i6  aus  A  und  Xl'.:  l.'>9  n'  137  aus  AK  —  U'csif.  IIB.  Suppl.  104  n'  632"  aus  A 
und  n"  632'  aus  A^E.   —   Stumpf  Beg.  1582. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  264.  Indem  wir,  was  in  A^  mit  A  übereinstimmt,  durch  Petit-  ir. 
druck  bezeichnen,  soll  damit  so  wenig  irie  hei  D.  226.  227  cndgiliig  entschieden  werden, 
da.<ts  D.  265''  aus  D.  265"  abgeleitet  i.it ;  vielmehr  wäre,  abgesehen  von  dem  S.  312  Z.  25  ff. 
liesjn-oehenen  Umstand,  auch  das  umgekehrte  Verhältnis  an  sieh  möglich;  doch  sprechen  jlie 
Wiederkehr  einer  Wendung  der  Aretiga  von  D.  265''  in  D.  268  und  Anklänge  an  D.  269 
eher  dafür,    dass  jenes   später  als  D.  265",    vielleicht  «'.sV  im  .Juni  1013,   geschrieben  w^  io 


265". 
(C.)  I  In  nomine  .s.inctae  et  individiiae 
trinitatis.     Heinricus   divina    t|avente]    t-le- 
iii[cn]tia  ri'X.  [Tribunal    aniniej"   dila- 


26.'}'\ 
(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae 
trinitatis.      Heinricus    divin.a    favente    de- 
mentia rex.  Quoniam  divinae  disposi- 


tannis,    si    aecclesias    Christi    g    eum    sibi  tionis    providentia    nos    ad    sunnnuni    rei  « 

subiectis  ampliamus.     Qua   de  re  fidelium  publicae    eulraen    rcgendum    provexit  |  et 

dei  universi(ta]ti    p|a]te|a|t.    (|U(k1    liae    in-  universitati   niuitoruni  cjuamvis    mcrito    in- 

t|encinne    intjerventu  d[ijl|ejc-tissimae  eon-  feriores,    tanicn    cinincutidre    fjuadam    no- 

teet[alis    nostre    Cunilgundae    reginae    nee  minis  prerogativa  preesse  djispolsuit",  eius, 

non  et  Hi-riber(ti)  arebiopiscopi  ('oloniensis,  cuius    niiserieordia    sunius     suliliniati,     in  .io 

Adalbaldi  Traicetensis.    Tbeo[deJr|i)ci    Mi-  omnibus    oportet    (ojbedire"    pree(^ptis,    ut 

megardeuurdensiB ,    Tli[eo]deriei    Metensis,  utilitati  subditoruni  providentes,  quanto  plus 

[Berenujuardi''  Ilib^enjeshemensi",  Tliiet-  pre  ceteris    sub    specie   honoris  ascendisse 

mari    (Jsnebnigens[i|s,     Er(iei|    Ilauelber-  cerniniur,    ta[n]to  magis   interius    huniiliaii 

gensis    sanetae    Paterbrunnensi    aeeelcsiae  liis,    fjui    sub    ijugo    nostri] ''  rcginiinis    de-  sfi 

in  honorem  sanctae    dei    genitricis  Mariae  servinnt,  debitum  retributionis  exhiben(do]' 

sanctiqur'  Kiliajni  in|artiris  et  sancti  Liborii  faniiiiari  eoniiassiime  eondesec^idanius.  Nam 

confessoris    consfi-r;il;ii> .    iiii    ctiaiii    Mein-  si  (lualitati^s  si'rvii'iitinni  imliis  iiiao  discrc- 


2ft5".  [Bresslaii]  a;  dient  iiml  liic  fu/i/niilrn  Kr- 
gilnzunijm  an«  der  SC.  Slumjif  lieg.  IHGi, 
deren  lyesung  mehrfach  durch  noch  triwilrne 
Hurhjitaljenrfiite    //riliiliyl     wird  li)    sUitt 

diejuK  Samen«  Kteht  in  der  .Vf.  der  H'i(/i/rrs 
rrm  Verden,  der  danach  auch  in  der  Vita 
Mrimcerci  cap.  ül  zu  der  aus  IJ.  ^0.5 "  enl- 
nonimenen  Li»le  zirixctien  Dietrich  rnn  MOnnIrr 
.'»>/  IHelrirti  rtm  Mel:  nnchgelrnf/en  iiil       c)  A 


265''.    [Bresslaii]      a)   er;/i'/n:l    muh   I-J         h)  ho  /„', 

ohne  dann  Sacht raijung  dienrr  Worte,  die  Die-  40 
kam/)  annimmt,  zu  er/iCnncn  wfire;  in  A' 
nur  am  .infang  des  it'orteii  zwei  i-StricIic 
noch  aichlliar  v.)  unter  lieriicksicltligunfi 
der  Haumcerhi'ilininne  dem  .Sinne  nach  rr- 
gflnzt,  auch  in  E  niclil  inl/yti'/ndifi  llljirlitfirt  4!i 


HKINIMC 


II       1013. 


:;i5 


[wer]cu8  voiierabilis  opisCDpus  presidet, 
ipiandnin  ciirtfiii  iiDstrae  propriotatis  Ber- 
nesliusdi)  dictam  in  paj.;i)  IJs<.;a  in  i'uniitatu 
V[doni|s  sitani,  (puini  ab  \'iiv(u]an(>   l5r[o|- 

6  inonen|so  aJr|f)lii|f!||)iscop|o)  d[onan|te  per 
advo('|a|tmn  siniin  Vd<)|n('|ni  |l('f^itim|a 
tradu'iiiii«'  ari-cpimiis,  pm  rcmcdio  ani- 
mariiin  divac  infnioriac  Ottoiiis  imporatorLs 
tercii  senioris  .scilicct  nostri  et  incoloinitatc 

10  vi[te  nostre]  utriusqiu^  prcsentis  vidtdicet 
vt  fiiturae  c<)ii[iup|s(|uo  iiostrae  düuctissi- 
niae  nee  minus  jproj  stab[ilitatc  regnij  pro- 
|)rietar|i<)|  iure  eoncodimus,  cum  oninibns 
appertini'ntiis    ri-biis    territoriis   villi>    nian- 

16  cipiis  |utnii|sque  s[ex)iis  silvis  venationibus 
aquis  a(piarnnive  decursibus  inolcndinis 
pisi'a[e|ii>nil)iis  vüs  et  inviis  exitibus  et 
r[ed|itibus  pratis  et  pnseuis  et  cum  nmnibus 
ae(|uisitis  vel  [injquirendis,    ea    ratione    xit 

so  prenotatus  rpiscopus  [eiusque  suejccssores 
liberam  potcstatein    in    eiusdem  aeeelesiae 


eionis  intuitu  <'x|ani|iiiaiites"  unieuiqiic 
pro  (|ualitatc  m[crit)or(um"  reci)inp|enHare'' 
studucrinuis,  ilrbituni  pcrsoll  v|ondii  doinini- 
euiu  i)i-ce('p|tum| '  iniplfiiiu.s  i-t  exc-cllen- 
tiam  regiae  digiiitati«  [exereemul«'  |a|tque' 
fds  procnl  didjiu  (et  e|'' ftfn>[s|  pliin-s  |fide 
tirniion's  nnbisl''   ('ri>diinu>   ft   d|<'Vi)tiiiren|'' 


eu|nijque  inf'atigabilitcr  la[hi)raviH.st't",  sui" 
la|l)ori.s"  etiani  |a|liq|ui))d  '  reeipcre|t  emo- 
lumjentum''.  Quorum  petieijoni) ",  (|ui|a 
iustam  esse  eognovinius,  assensuiii|'  |pre- 
b|ciites",  et  eo  niag[ijs  [(juia  euni  quii|(pie'' 
siquidcni  non  tarn  pro  [sua  speeiali]"  eausa 
quam  pro  aeceles[iastiea  utilitate]''  studere 
Vldemus,  quaiulain  curteiii  ii|<ist]r[)it.']  iiropni- 
tatis  Iier[iic]8liusoiiK  d!etam  !n  ]>ngo  Li.sga  in 
i'uiiiitatti  Vdonis  sita[iii,  quam  ab  Viiviiaii»  IS]rc- 
iniineiisc     aiiliiepisroiio     ilüiiaiiti'     pir     advinatiini 


suiim  Vdoiiem  abt 


sque ' 


omni"  con 


tjradietii 


265*.  d)  e)-gänzl  mit  Riicksichl  auf  D.  26».  Der 
Sehlusx  der  fünften  Schriftzeile,  etwas  mehr 
als  die  Hälfte  derselben,  ist  Jetzt  bis  auf 
wenige  Schriftreste  rersch  irtinden .  Wir  er- 
kennen hinter  il[evi>tiores]  nach  einer  I.ilck-e, 
die  noch  für  etwa  20  liiicltstahen  Raum  bietet, 
zuerst  ... güiuv  \i\)[\].  Im  folfjemlen  erkennen 
wir  nach  etwa  28  liuchslnhen  eine  t  Iberli'ingc, 
dann  nach  etwa  zwei  ßucitstaben  i  oder  ii 
Ollis  (omiies);  dann  folgt  nach  etwa  acht 
liuchstalien  wieder  eine  Oberlänge,  gleich  da- 
hinter der  Obertheil  eines  s  oder  l,  dann 
liucitstaboireste,  die  auf  io  oder  im  schlies.ien 
lassen,  demnächst  ein  d  und  bald  danach, 
wohl  zu  demselben  Wort  gehörig,  tati,  ilann 
unmittelbar  folgend  s  oder  (,  dann  »,  darauf 
eine  Oberlänge  ron  1>  oder  1  und  ein  Ab- 
kürzungszeichen über  einem  oder  zwei  rer- 
schwundcnen  Buchstaben,  so  dass  hier,  am 
Ende  der  fünften  Schriftzeile,  hinter  tati 
vielleicht  suliee  (subesse)  gestanden  hat,  was 
noch  zur  Arenga  gehört  haben  müsste.  Ob 
im  folgenden  eine  oder  mehrere  Schriftzeilen 
ausgefallen  sind,  ist  jetzt  nicht  mehr  zu  ent- 
scheidet!, da  ron  der  Urkunde  nur  zwei  zwar 
unmittelbar  hintereinander  geklebte,  aber  n'illig 
von  einander  getrennte  Theile  vorhanden  sind: 
es  sind  Jedenfalls  die  Publicat ionsformel  und 
der  grösste  Theil  der  yarratio  verloren. 
e)  lab  ....  E,  irozu  auch  —  entgegen  der 
Angabe  I)iekamj)s  —  der  nach  la  in  ,1'  er- 
Italiene  Schriftrest  bes.ier  jiasst  als  zu  m,  so 
dass  Riegers  Ergänzung  zu  larneiitavit  ab- 
zulehnen ist  f;  in  A'  ist  ein  Abkürzungs- 
zeichen über  oder  unter  qd  nicht  zu  erkennen; 
aliquid  E  g)  von  hier  an  zumeist  ergänzt 
nach  A ,  wozu  auch  die  ron  E  geltolencn 
Lesungen  stimmen  li)  diese  drei  Ji'orte  so 
eng  geschriebtn,  dass  sie  vermulhlich  auf 
Rasur  nachgetragen  sind 

40* 


316 


A  isr.  nv  KKT  N  in: N. 


iitilitn[toni|  vertoiuH  liaboaiit.  Si  «juis 
au[tejm  in  postiTiiiii,  (luml  absit,  [jireliitaiii 
ecclesi]am  in(|iiietari'''  foiitcndat  ilv  fisdoni 
Iprcilijis.  i)t'r|)»'tuii  aiiatlK-inatc  i'<>iuU-m- 
netu[r,  insuper  c  librns  ajuri  Dptiini  ooiii- 
ponat.  1,  regiac  |caiiuTt'.  !•  vero''|  fidi-in 
aecflesiae,  (||iiain  in]<i|uiotarc  presuiupsit. 
Kt  ut  hoc  iiostre  tra|(Ui'i(inis  auetiir|ita|s 
st[ajb[i]l[i]s  (et  iiiconvul|s|a  ptTiuaneaJt, 
haiK-  i-|artani  indo  i-onsiTiptam  manu  pro- 
pria  iHibiirautfs  sigillo  imstni  iussinuis  iii- 
signiri]. 


It'i.-'ilinia  Iriulkiom»  n[cce]))iiii|us|,  saiutno  I'iuicr- 
liriMiiii-nsi  nofclrsiar  in  hon  ort?  siuii'tiu'  <li>i  jfeni- 
liiris  Mnrinr  siinct  <>  r  II  ni  <|uv  Kiliniii  ninrtiris  ot 
l.ihorii  ooiitVssiiiis  ooiis|i>eriitnc  »  pro  rciHediJo 
iiniinnriiiii  <livi'  nionioriiu- Otlmiis  imporntoris  tercii    6 

st'iiioris  scilii-et  nostii  oiniiiunique  pai'ontuni 
ni>str|onuii]"  *   siimil  ae  «liU'ctissimi,'  coniugis 

ii08trac  et  pro  stnitilitiitc  rcR-iii  propriotnrio  iiiri' 
convedinuiü.  i-iiin  oninibiis  appirtini'ntiis  r|(^l)M.s 
tcrritoriis  vi]llis  niaiuipiis  iitriiis(|ii('  .soxiis  nilvis  10 
vonacioiiiliiis  aqniis  ai|uariiinvc  (Icciirsilms  inoleii- 
dinis  pisra[t|io|ni|l>iis'>  viis  rl  inviis  cxitihiis  et 
reditibiiü  prati^  et  pasciii.s  et  cnin  oninilms  ac- 
■liiisitis  vc'l  ini|iiircndi8,  ca  ratioiic  ut  prenotatus 
[episc'opus  piiisjque  siiccesMores  lilicram  [pote]-  |5 
s[tatom  in  eiiilsdem  acciesiae '  iitilitatcni  vertendi 
hnbeunt.  Si  qnis  aiitrin  in  postcriini.  qiiod  ab!<(i]t. 
pri'fataui  yclcsiam  iiKiiiietarc  fontend[at  de  cisdeni 
prediis,  perpot|iio  anatlicmato  condeinnetiir,  in- 
super i'  lilir|ns  auri)  optiini  eoinponat,  d[imi](l|i|e-  20 

tatem  regriae  eanierc  ct  relliquaui  part|ein 
cidem  aocelesiae,  quam  [iii|quirtarc  prcsuuipsit. 
Et   iit  liaec  nostrac  fradicionis  auctoritas  !itabili.s  • 

]iprinancat.    baue    rpgalis    procf'pti     pajjinani 
Cdliscribi     ac     maim     ))ropri|a     C'|oiltiriiiaiitL'h  26 
sif^illo  uostro   inssimus   insijfiiiri. 

I  Signmiin'^    donini    Hi-inrici    secundi 
regis  iM.i  invictissiini.  ^ 

^  Ouiithcriiis  cancellariu.s  vk-v.  Krcaiii- 
baldi  arcliicappellaiii  [rccngnovi].  |   (SI.  2.)  30 


2(U>. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Hehnarshatisen  den  Forst  Siburg  und  Besitzungen 
in  fünf  Dörfern  des  Hassigaues.  —  lot:^ . 

Kleiiisf/rgen  Kmhengesch .  von  WcHtphalen  1,  471  Erlr.  (K). 

Der  kurze  Auszug  dieses  D.,  von  dem  sich  im  übrit/en  iveder  in  Münster  noch  in  Marburg  55 
eine  Cberlieferung  hat  miffinden  lassen,  genügt,  um  OB  mit  grosser  Wnhrseheinliehkeil  als 
Verfasser  der  J'rknndr  bezeichnen  zu  können.  Wir  haben  den  Krtrml  Kleinsorgens  genau 
wiederholt  und  mit  Rücksicht  auf  die  Intervention  Meinwerks  hinler  diu  DI).  'Mi.  260 
eingereiht.  —  Tiesitzungeu  des  Klosters  Helmtirshau.<<en  in  Hünime  und  Wcdiki'Hsen  werden 
auch  in  dem  Helmarshausener  Vrbnr  hei  Wenck  Hess.  Ijundesgesch.  U'' ,  T.'i  ern'ithnl.  —  40 
Zur  Erklärung  der  Ortsnamen   vgl.  liötlger  Dilicesan-  und  (imujrenzen  <?,  HOü. 


265".  'ii  'luH  ernte  e  (liier  ilrr  Zeile  tiiiilifietriiffrn 
!■)  zicinflieti  rejfiae  loirf  eidcin  ntclil  ilir  olier- 
Mfif/c  ilcM  I,,  aljrr  HO  weit  von  ridein  rnifrrni, 
ilann  dir  l,eininf/  L  vero  wie  iti  D.  ^'/•/  «ich 
mehr  iiU  ilie  l^min;/  et  \,  empfiehlt.  Die  SU. 
weicht  hier  ab. 


Sttö*.    i)  ixler  rielleicIU  aecck'Biao 


k)  A\ 


II  Kl  m;  IC  II  II.    11113.  :il7 

Es  hat  aitr/i  in  diesfiit  Jahn-  j  lol^ij  ilir  höiiiif  auf  ilte  Fürbitte  Keiner  Oeina/i/iiiii 
iiiiil  Mfinwcrci  saiiftae  Paderboriieiisis  ccclcsiiic  cxiiiiii  pastorix  tiem  K/onter  Ileliu- 
Wiirdi'sliusen  (so  in  der  J'J/in  iin.iers  Sc/i(jiii(ic/iern  und  des  heil.  I'eter»  des  (diersle.n 
Apostels  geweihet  ist)  </e</elien  und  zuifeeignct  seinen  Forst  und  Wahl  »Sibiirj;  genannt, 
b  heil  dem  Kloster  gelegen,  und  etliche.  Höfe  gelegen  in  den  IHirfirn  liuriiii,  Wedt'ckeK<;n, 
Wernianessen,  Staiiien,  Huini  in  pago  llassi  in  coinitatu  DedicdiiiK"  und  ims  i/un  da- 
selhst  weiter  dureh  der  f regen  Leute  Absterben  ungefallen,  pr«  reniedio  vitae  suae  prae- 
sentis  ac  spe  tuturae  retributionis  proque  oninibus  (inrjiiit  Jfenricus  rex)  quibii.'*  vivin 
et  del'iMiiti.-i  debitores  existimus. 


2()7. 

Heinrich  vertauscht  an  die  bischüjliche  Kirche  zu  Würzburg  den  Hof  Gerau 
gegen  die  an  Bamberg  übertragenen  Kirchen  zu  Hallstadt,  Amlingstadt  und 
Seusslivg.  Frankfurt  lOlS  Juni  'Jl. 

Originaldiplom  im  k.  Reichf!archiv  zu  München  (A). 

15  Fries  in  Ludeirig  Wirtzh.  Geschichtschr.  456  in  deutscher  Vebersetzung  ^  Lünig  RA.  17", 

938  n"  12.  —  Weijrich  Wettermann  (Frehcr)  Wetteravia  illusfr.  (s.  l.  1731),  CD.  H  aus 
Abschrift.  —  U'owk  Hess.  Landesgesch.  1^,4  n"  2  aus  Abschrift  =  Oesterreicker  in  Ge- 
öffnete Archive  1" ,  356  n"  1  Frngm.  —  Man.  Boira  28",  442  n°  278  aus  A.  —  Böhmer 
Heg.  1098.  —  Stumpf  Reg.  1583. 

ts>  Mundiert  von  einem  Parteischreiber  nach  einem  mit  Benutzung  des  DO.  III.  361  verfctssten 

Dirtat.  —  Zur  Geschichte  des  Hofes  Gerau  vgl.  N.  Archiv  22,  153  N.  2. 

[C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  iiidividuai.-  tiinitati.-^.  Ileinrieus  diviua  tavente  de- 
mentia rex.  Oniniiim  sanctae  dei  ecciesiae  fidelium  »  tarn  prj^sentinra  quam  et  l'iitur  u  r  u  m 
noverit  industfia,  qunliter  nos  pro   remedio    et   aeterna  rcmuneratione    auimamm,    jiriino 

SD  nostri  .scnioris  beatae  niemoriac  tercü  Ottonis  ini})eratoris  augusti  et  nostrae  vero 
animac  parentnmqiie  nostroruni,  tum  etiam  inupter  peticionem  Chunigundae  reginae  sed 
et  (lonnii  Erchanbaldi  Mogontinae  sedis  archipr^'sulis  nee  non  et  domni  Eberhardi 
Babenbergensis  aecclesiae  vcnerandi  iiuntitii-is  domnique  Burchardi  Woi-maciensis  aecelcsiae 
episcopi  gloriosi  cum  Heinrico  Wirziburgensiiim  venerabili  episeopo  qiioddam  concam- 

so  biuni  feeimus,  scilieet  siii  iuris  aecclesiam  in  villa  quae  Hal.'itat  dicitur  sitam  cum 
terris  mancipiis  et  decimationibu.^  —  exceptis  duabus  capelHs,  altera  in  Druondestat, 
altera  in  Hiscotle.sbcrge,  cum  deciniationibus  earundem  —  nee  non  alias  duas  aecclesias, 
\uiani  in  Amelungestat,  alteram  in  Siuselingun  cum  suis  deeimationibus  et  sex  regalibus 
uiaiisis   et    maneipiis    ad    <'a.sdem    aecclesia.';    pertinentibus    sanctae    sedi   Rabenbergensi 

35  in  posterum  subiectas  prupriasquc  tii-miter  statuentes,  mutuo  autem  nostri  iuris  eurem 
Geraha  dictam  sanctae  aecclesiae,    cui  prefatus   venerabili.?    antistcs    Heinricus   videlicet 

decenter  pr^esse  dinoscitur,  ad  honorem  »  .salvatoris  uiundi  preciosissimorum  q  vi  e  martyrum  Kiliani 
Colonati  »  Totnani  in  civitate  WirziburC  lonstructo  atque  dedicatae  dantes  largientfs  lirmi.s.si- 
maquc  traditione  donantcs.  Xlemoratam  itaque  curtcni  Geraba  in  paffo  SUperiorc  BiniggOWO 
*)  in  comitatu  Adclberti  comitis  si  t  a  ui  proprietario  iure  cum  ouiuibu.s  SUIS  pe^tinentii^<  aecciesiis 
dfcnnationibus  villis  vicis  areis  campls  pratis  pascuis  silvi.s  »  venationibus  *  aqui.s  aquarumve 
dcoursilius  piscationibu.s  moleudinis,  cum  fami  I  i  a  utriusque  sexu.s  Cultis  et  incultis  exitibu«  et 
reditibus  qucsiti.s  sive  inquirendis  eaeterisque  omuibus  quae  adliuc  scribi   aut   inveniri    pn.«sunt  Utill- 

206.   [Bloch]     a)  K,  wohl  cerlesen,  verschrieben  oder  verdruckt  für  Dodiconis. 


318  KAISERURKI'XDEN. 

tatil>us'  *  dt'  iiostro  iiirp  in  ius  atquc  doniiiiiuni  ad  aocTle>iaiii  ot  ad  honorciu  salvatori.s  nitiudi 
et  egrepJi  niHrtvris  Christi  Kiliani  socionuiiqiic  eins  oimiiiio  trHiiüftiilimiiN  et  iilioimviimis,  ita  iit  » 
prpiiietiis  pontifex  Hoiiiriciis  omneüqiic  siii  succcsmuos  iiiikIciii  |iro|>ricliit(Mii  in  pi>i|)i'tiunn  »  potCStativo 
pns>i<lrnnt  tpiioaiit  et  <|iiit'i|iiid  eis  plai'UOrit  ad  iitilitnloni  sc'HU'Ct  suho  iiei'clrsiiu'  llldo  faciant.  nustra 
•  iinstTnriimi|Uc  succpssoruin  et  »mniiim  iiiortaliiiiii  C'ontradii'tiiinc  ill  |)('rpotlUlIll  loiij>-c  lenidta.  R 
El  iit  live  traditio  omni  tempore  St-ftbilis  et  illconvulsa  pcrmanoat,  lianc  pa^'iimm  illde  uon- 
>CTiptain    Miiinn   propria  forri>l>ornviinii»    nostriquo    si<;;illi    inpri'SsiniK'    insigiliri    i)r\>c?iiiniu,s''. 

I  Signum  domni   Hoinri"  regis  yM.    iiivictissinii.  ji 

^  (iiindhariiis  caiicfllarius  vit-o  Krcli.uilialdi  arcliica]ipcllaiii  recoguovi.  |      (SI.)* 

Hata  \I.''  kal.  iid.  indii-tiuiu'  Xl,  anno  doiiiiiiiiar  incaiiialiimi.s  millosiino  XIII,  anno  lo 
vorn  diiniiii    Hoinfii-i  .socundi   regnantiis  XII:    ai-tiini   Frani'lioncvvrt;    tVlicitcr  amen. 


2()8. 

Heinrich    verleiht   der  bischöflichen  Kirche  zu  Würzburg  die  zum  Hof  Gerau 
gehörige  Grafschaft  Bcssungen.  Frankfurt  1013  Juni  31. 

Origi)ialdipIo>n  im  k.  Eeichsarchiv  zu  München  (A).  i6 

Fries  in  Ludewig  Wirizh.  Ge.schiclit.sihr.  457  in  deutscher  Vehersetzung  =  Lihiig  RA.  17", 
938  n"  13.  —  Wenck  Hess.  Landesgesch.  i*,  5  n"  3.  —  Mon.  Boica  '.iS\  440  n"  277  nii.s 
A.  —  Böhmer  Reg.  1099.  —  Sfttmpf  Reg.  1584. 

Mundiert  van  dem  Schreiber  des  D.  2<S7  nach  einem  mit  Benutzung  dieser  Urkunde  imhr- 
scheinlich  von  GB  verfassten  Dictat.  so 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae   trinitatis.     Heinrieus    divina    favente  ele- 
mentia  rex.  Si   fidcliter  et  devote  nobis  .servientiuin  laboreni  reenmiiensare  ^  sfiidii- 

erimus.    eos    procul    dul)io    et    alios  phires  fide  tirmiores  nobis   crcdimus  et  devotiores. 
Quapropter   omnium   ♦    tarn    iirysentium  quam  et    futuroriim    iioscat   universitas,   quod   nos   non 
inmemores  fidei  et  servitü  Heinrici  Wirciburgensis  aecclesiae  pr^sulis  veneiandi  sepinsime  a 
nobis    tidelitiT    inpendentis    coniitatum    in    Bczzingun    ad    curtcm    fJcralia    rcspicientem 

riim  banno  et  districtU  et  omnibus  •  pertinontÜH  *  in  ius  atque  dominium  ad  aeiclcsiani  pt  «  liouDreni 
salvatoris  mundi  et  egrepii  martiriB  Christi  Kiliani  soeiorumque  eins  firmissime  tradidinuis,  ita  iil 
pr^dietu»  pontifex  Iloinricus  omnesquo  CmS  .succcssorcs  e  u  n  dem  coniitatum  *  potestative  posside- 
ant  tenoant  et  quit-quid  ei»  placuerit  ad  utilitatem  scilicet  suae  aecciesiao  indc  faciant,  nostra  nostro-  JO 
rumque  successorum  et  onuiiiim  mortalium  contradictione  in  perpetuum  longe  remota.  Et  ut  hacc 
traditio  omni  tempore  »tabilis  et  inconvulsa  permaneat,  haue  paginani  inde  conscriptam  mann  prupria 
<'orrohoravimus  nostrique  siplii  inpressione  insigniri  prfC9pimu.s'>. 

^  Signum  donini   Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  § 

^  Gundharius  canceliarius  vice  Erchanbaldi  arcliicapcllani  recognovi.  0     (SI.)''      ss 

Data  XI.  kal.  iuiii  indietione  XI,  anno  inearnationis  duminicae  niiili'siino  XIII.  anno 
vero  domni   Heinrici   >-ciiindi   rc^rnantis   \ii:    Mctiiiii    Fi'anilioin'w  rt '  :    (i'HcItiT  aiiH'ii. 

'iß".      Hrewtlau]     a)  A  \i)  das  Siegel  int  tirm  fnixrhf  Witr:hurger,  das  X.  Arrliir  3,  ii  htnrhrithtn 

int         c)  umprilnt/lich  XII,  ein  l  ijit  auxrad iei-t , 
288.   [Bloch]     a)  A        \>)  da»  Siegel  i»t  dan  falsch«  Würzburger,  da«  N.  Archiv  3,  44  litschriehrn  inl  W 

ci  rf«r  Anfang  dee  w  rorr.  oun  r. 


IIIJMMcii  II.     iiii:j.  ai9 

2(51). 

Heinrich  schenkt  der  durch  feindliche  EinfäUe  herabgekuminenen  bischöflichen 
Kirche  zu  Meissen  seclis  Ortschaften  in  den  Gauen  Diilaininci,  Giidici  und 
Ni^f '>i-  Frankfurt  1013  Juli  1^. 

b  Oriffinaldiplom   im  k.  IJaupl-   und  Staatsarchiv  zu   Dresden   (A). 

Allnnus  Meissnische  Land-  und  Bergchronica  433.  435  eil.  — -  Kreijxiq  Bei/trilye  1 ,  1  u"  1 
ans  Ä  mit  XIII.  kal.  aug.  —  Köhler  CD.  Lu-iatiae  xup.  ed.  I.  2,  7  n"  6  ait-i  A  =  ed. 
11.  1^,7  n"  6.  —  CD.  Suxoniae  regiae  II,  1,  24  n"  19  aus  .1.  —  CD.  Siiorouiae  regiue 
I,  1.  286  n"62  umollst/lndig  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1100  zu  .Juli  20.  —  Stumpf  lieg. 
10  1585. 

Verfasst  und  geschrieben   von   GB. 

(C.)  §  In  nomine  sanetac  et  individuao  trinitati.s.  Heinricus  divina  favontc  de- 
mentia rex.  ^  Nüs  qui  divinac  pietatis  conccssu  in  .solio  rogni  sedonms,  i|iianivis 
tufius  rei  publice"  cura  ad  nos  disponenda  respieiat,  in  hoc  tanieu  specialiter  labc)i-are 

15  debemus,  ut  loca  accclesiasticis  obsequiis  deputata  ab  omni  inquietudine  seor.siini  in 
jn-oprio  .statu  pcruiancant  et  per  no.strae  administrationi.-«  .sublementum  nova  editie<'iitur 
ae  vetera  (piaeum([ue  occasi(Uie  dilap.sa  ad  laudem  et  gbu'iam  Hominis  dei  nostri.s 
tcmporibus  ad  qualitatcm  prioris  t'ormae  restaurentur''.  Quod  nun  solum  piv-scntis 
vitae  .solatium,  sed  etiam  tuturae  retributionis  fore  credimus  eniolunientuni.     Quapropter 

Sil  univer.sitati  tideliuni  nostroruni  preseutium  ac  futuronim  patere  volumu.s,  qualiter  .Mi.s- 
nensis  episcopus  Eiko  reclamatione  facta  nobis  innotuit  eandeni  aecclesiam,  cui  ipse 
pastorali  cura  attitulatus  presideret,  iam  peceatis  exigentibus  crebra  hostiuni  devasta- 
tione  de.solataiu  ac  pene  ad  nihilum  ita  f'uis.se  redactani,  ut  nomine  tantum  sol(j 
preesset,   reliqiui  autem  de   rebu.s  territoriis  appertinentia  ita  ab  liostibus  fuisse  diri-|)ta, 

»  ut  urdini  ecclesiastico  nee  lionor  debitus  aut  utilita.s  aliqua  diutius  inde  exhiberi  jjotu- 
isset.  Quo  audito  ex  debito  eondescensioni.s  ingeniuimus  et  pro  bis  recupcrandis  ali- 
(juod  .supplementum  conferre  decrevimus.  Ideo  eidem  prefatae  acclesiae'^  sex  villas 
nostrae  proprietatis  concedimus,  quatuor  in  pago  Ualaminci:  Glussi'',  Difnouuocethla'''', 
/i-nizi'',    Miratinacethia'',    V    in    pago    Gudici    nomine    Golencizacethla'',    VI    in    Xiseni 

j"  IJrochotinaeetbbi'',  cum  mancipiis  utriusque  scxus  silvis  vcnationibus  aquis  aquai'umve 
deeursibus  piseationibu.s  molendinis  pratis  pascuis  ediriciis  viis  et  inviis  exitibus  et 
roditibus  ac  cum  omnibus  appertinentiis  inquisitis  seu  inquirendis.  Haec  autem  predictae 
aecclesiae  in  proprium  ea  ratione  tradidimus,  ut  episcopus  Eiko  eiusqiic  .succossores 
cadeni  predia  accclesiastico  iure  obtineant  et  qualiter  eis  visum  fuerit  in  usus  eiusdem 

«  ecelesiae  vertendi  libcram  habeant  facultatem.  Et  ut  hoc  nostrae  concessionis  donum 
per  tcmpora  tuturae  posteritatis  stabile  maneat  et  inconvulsum,  hanc  regalis  precepti 
paginam  inde  conscribi  ac  manu  propria  confirmantes  sigillo  nostro  prcccpimus  in- 
signiri. 

§  Signum  domni  Heinrici  regis  invictissimi.  ^  iM.) 

p  Gunthcrius  cancellarius  viee  Erchambaldi  arehicappellani  recognovit.  |      iSI.  2.) 

1 'ata  Xllll.'  kal.  aug.  indietioue  XI,  anno  dominieae  incaniationis  uiille.>iinio  Xlll. 
anno  autem  dnnnii  lli'inrici  seeundi  regnantis  XII:    actum  \'raneono\vrt'';    leliciter  amen. 

SCO.  [Bresslau]  a)  b  corr.  aus  p  b)  ii  ül>er  iler  Zeile  nachgetragen  c)  A  il)  ilie  OrUttiamen 
sind  irahrselieinlich  in  ilafür  gelassene  Lücken  nachgetragen  e)  h  über  der  Zeile  nachget ragen 
f)  II  hinter  XII  nachgetragen. 


320  KAISEUIHKINDEN. 

270. 

Heinrich  schenkt  dein  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  seine  Güter  zu 
Engkijfcn   und  Woffsbach.  Merseburg  1013  —  Deceniher  1. 

Originaldiplom   im  k.  Eeichsarehir  zu  München   (A). 

Heißierger  Irhnographia  Bal)etih.  1,U7  Exir.  aus  A  mit  indict.  XI,  a.  iucarn.  mill.  XII,  a.  5 
ro^n.  XI.  —   Oeslerrrirlier  in  Geöffnete  Archive  .'i,  466  n"  14  aus  A.  —  Mon.  Boica  ^JS", 
444   H»  ,'79  aus  A.  —   Stumpf  lieg.  iriSil. 

Geschrieben  ron  Ba.  III  auf  einem  noch  ron  GA  hergestellten  Blanquet ,  welches  das 
Chrismon  und  die  Worte  In  nomino  in  der  ersten,  das  Monogramm  und  die  Worte  Signum 
doiiini  »M  der  Zeile  der  Königsiinlerschriff  enthielt,  vgl.  .V.  Archiv  <?i',  l^T  N.  1.  —  Für  lo 
das  Dictat  ist  wahrscheinlich  diesell>e  Vorlage  wie  bei  DD.  'J.i9.  24U  benutzt  worden  :  icir 
haben  daher  teie  bei  diesen  DD.  nur  die  ('bereinstimmung  mit  der  ■nfich.'itstehenden  Bam- 
berger Urkunde  D.  144  durch  Petildruck  Ifezeicknet.  —  Zur  Datierung  vgl.  N.  Archiv 
^'i.  17,').  zur  Deutung  der  Ortsnamen  .Tonner  Gesch.  der  Bi.'ichöfe  von  Begensiturg   1,  449. 

(C.i  §  In  noniinp  sanctac  et  individuac  trinitatis.    Hoinricus  dci  gratia  rox.         Nu.»«  i» 

etiam  omnium  ßdelium  nostiorum  tarn  picseiis  auctoritais  iiumii  i>t  suoccs^sura  postrrilas,  qualitor 
nos  •  quendani  nostrae  pateriiac  hereditatis  lociim  Babebcrc"  dictiiiii  in  sedoni  et  riilmcii  episcopntus 
siililiinandü    piovpximus,  •   q  u  a  c  dam  nostrnp  proprietatis  lo  c  a    ad    liostraill    cailioram    portilieiltia 

in  villis  liic  subscriptis  iacentia:   Emminchouun  et  Walalianaspah  in  \mgo^  «i  in 

romilatu  Knlioiiis  «  rnni  oninihus  poruni  prrtincntiis  sivo  adticrtntiis  «  rebus  ninbilil)ns  et  ininiobilibus  SO 
ac  cetcris  oninibus  i|uae  rite  scribi  \f\  appilliui  possinit  iiuoquolibot  modo  ntilitatibus  bae  nostrae 
anetoritati>'  preceptali  jiagina  ad  cundi'ni  siipra  liictuni  lot'UlU  Habenborc  *,  pront  lirniins  possiiniiin, 
donavinius  atquc  proprietamus,  omni  contradictione  remota,  preiipicntes  ijfitnr.  iit  in  dco  dili-i-tus 
•  sepe  die  t  US  episcopus  Ebcrhardus  atquc  succegsorc«''  sui  liberam  debine  habeant  potestateni  rä- 
dern loca  ElimiinchouiUl  et  Walanaspah  *  <inn  omnibus  appenditüs  eonini  tenendi  possidcudi  <& 
»en  quicquid  sibi  libcat  modis  omnibus  in  usuni  epiücopatus  inde  faciendi.  .Si  quis  ig-itur,  (|Uod  abait, 
hnius  nostrae  donationis  munilicentiam  destruere  sive  violare  presumet,  *  tormcnto  inoxting;uibili  ooram 
oculis  dei  luat.  Quod  ne  tiat,  sed  bacc  traditio  nostra  ali  oninibus'"  ini-orrnpta  porinancal.  haui' 
cartam   inde  ronseriptani   manu  propria   roboraute»  si^nlli  ncstri   inpressione  insi^niri   ius^timus. 

§  Ouiitiieriiis  caiicollariiis  vice  Erclianbaldi  archicappellani  iiotavi.  ^  m 

I  8iginini  doniiii   Huinrici'   regis  invic(M.)tissimi.  ^  (SI.  2.) 

Data    kal.  dec."  indictionc    VI,    anno    dominicae    incaniationis    MXiii.    anno    vero 
domni  Heinrici  secundi  rcgnantis  XII:   actiun  Mersebiirc:    feliciter  amen. 

271. 

Heinrich  schenkt  der  bischUßichen  Kirche  zu  Merseburg  das  Erblehen  des  Beho  » 
und  seines  Sohnes  Walech  zu  Ossmannstedt.  Balgstädt  1013  September  '22. 

Originaldiplom  im  Domstiftsarchiv  zu  Merseburg  (A). 

Chronica  epi.sc.  eccl.  Mer.seburgens.  Iiei  Ludewig  Rcl.  4,  ■'{5.5  und  in  Mon.  Germ.  SS.  10,  I7.'i 
cit.  —  Höfer  Zeilschr.  l,  163  n'  10  au.-,  A.  —  Dobencker  Reg.  633.    -  Stumpf  lieg.  1M6. 

Vcrfasst  und  oesrhricben   von   GB.  in 

270.    [Br(>»iilau       »t    A  In    iiiiaii«i/efällle    Läck-r   für  fien   Oniinnmrii  <■)   v   iil>ev  iler  /rilr  nmli- 

fjftrntjfti  d)  o  e^irr.  aim  e         e)  o   fl/>fr  lirv   '/.rite  iinchi)flvarien         f)  n   ill)er  iler  Zeilf  narh- 

qftra;ien  gj  kal.  ilef.  in  dafür  firliifMriir  l.ürkf  nachijetrafif». 


IIi;  INKIfll   II,     1013.  .'{21 

(C.)  ^  Im  iiDiiiiiie  sanetae  et  iiidividiiiic  triiiitatis.  Ilcintictis  divina  favontt-  c-le- 
ineiitia  i'i'x.  ;|  Si  i-cclesiarum  <li'i  Idcm  aliciiiiis  doiii  coniniodii  t<ul>lininrc  stiidiierimiiH, 

divinani  iios  iiidf  nnsfrifordiani  n'j;iiii|iie  iiostri  (nurtciii  |H'i)iiicrcri  doviitissiiui-  iTcdinms. 
(^uocirca  oiiiniiiiii  sanetae  di'i  ai-t-ulcsiae  iiDstroriiiiKjiic  Hdcliiiiii  novfrit   industria,  «juod 

b  no8  pro  romedio  aniniac  nostrae  parciitiiiiiiiuc  nostroruni  ncv  iion  iiUervontii  ac  pcti- 
i'ione  Dit'tiiiari  vi'iicrahilis  opiscopi  etudesiae  suai;  M('rsfburf^('iisi  in  lionnn-ni  sani-ti 
Laiircntü  niartiris  constructae  conccdinuis  atquo  l;irginiur  tale  creditariinii  licnfHciinn, 
((iiod  vulgö  erbekdien  dicitur,  quäle  Hebo  ot  filius  eins  Walct-li  in  Aznii-nstcdi  lialicnt, 
fuin    Omnibus    pertincntii.s    et    utilitatibus    suis    torriH    culti.s*    et   inculti.s    viis    et    inviis 

10  i'xitibu.s  i't  rcditibus  ([ucsitis  et  iiU|uirendis  pratis  pa.seuis  ])ise;itionil*us  molcndinis 
aquis''  a(|iiarunivc  dceiirsibus  i>t  onniibu.s  ijuae  aii(iU(>  modo  noniiiiari  jios.sniit  ut<-ii.si- 
lil)us,  ea  ratione  ut  idcTn  iant  dirtus  episcopus  .suique  successores  liberani  deldnc 
liabcant  de  eodeni  pi'cdio  pDtcstatcni  {juie(piid  eis  liliuerit  [a]d  usum  aeeelesiae  faeiendi, 
oniuiuni    liumiimm    contradictione    rcmota.     Et    ut    haue    nostrae  ingenuitatis  auetoritas 

15  stabilis  et  ineonvul.sa  omni  permaneat  tempore,  hoc  preceptum  [inde  cojnseriptum  manu 
|)ropri;i   roborantes  sif;il|li|   nostri   inpressione   ius.simu.s   insif^niri. 

^  Signum  domui  Heinriei  seeundi  regis  (M.)  invictissimi.  ^ 

§  IJuntlierius  canecllarius  vice  Ercambaldi  archieappellani  recognovit.  ^      (SI.  2.) 

Data  .\.  kal.  oct.  iiulictione  XI,    anno  dominicae  incarnationis  MMW,    anno  vero 
*»  domni  Ileiuriei  seeundi  regnantis  XII;   actum  Balgerstedi;   feliciter  amen.'' 


272. 

Ifeinrich  vei'tatischt  seinen  Besitz  in  den  Orten  Dietesheim  und  Tittingeshelm 
f/egen  das  Gut  Ansbach  an  das  Kloster  Lorsch. 

Bambet-g  1013  October  2. 

16  Codex  Lauresham.  des  12.  Jh.  f.  19'  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

CD.  Laitrisheim.  1,  1.'j9  au.i  A.  —  CD.  Lauresham.  1,  153  n"  94  au.'s  A  =  Heijhe^-ger  Ichno- 
ijraphia  Bahenb.  1,  98  unvollständig.  —  Mon.  Germ.  SS.  21,  404  au.t  A.  —  Böhmer 
Beg.  1101.  —  Stumpf  Reg.  1-587. 

Verfasst    uml    irahrscheinlich    auch    geschrieben    von   GB.     Über  Tittingeshelm    (ein-'it    bei 
w  Homburg)   vgl.  Kofier   in   den   Quartalblättern    des  hist.  Vereitis  für  das  Grossherzogthum 

Hessen  (1879)  29  ff.  —  Von  Vdalrivh  von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen  und 
so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

In    nomine    sanct§    et    individuc    trinitatis.     Heim-icus*    divina    favente    dementia 
rcx.  Si    loca    divinis    obsequiis    deputata    debita  devotione    sublimare  stiiduerimus, 

»  ad  utriusque  vite  ])n>fectum  nobis  prodesse  non  ambigimus.  Ideo  universitati  fidelium 
nostronim  prescntium  ac  futuroruin  patere  volumus,  qualiter  nos  interveutu  et  petitioiie 
Bobbonis  vencrabilis  abbatis  sanct^  Laureshamensi''  ecclesi^,  cui  ipse  loco  abbatis 
prcsidet,  prcdium  quoddani  nostri  iuris  stabili  traditione  pro  eoncambio  in  proprium 
conccssimus.  Quicquid  enim  in  bis  locis  usque  modo  |)roprietatis  obtinuimus,  id  est 
|io  in  villa  Ditincsheim"^  in  pago  !Moinckgouue  in  eomitatu  (Jerlahi  eomitis  sita  et  in  reliqua 

271.  [Bresslau]  ai  ül>er  t  iler  Anfang  einer  siceiten  Oberlänge,  wahracheinlich  eines  ziceiUn  1,  dat 
nicht  voHenrlei  wurde  b)  is  corr.  au.t  a  c)  Xni  —  amen  steht  etwas  tiefer  als  das  Yor- 

'iHfiehende  und  k-iinnte  nachgetragen  sein. 

372.  [Breaslau]  a)  übergeschrieben  II.  b)  Laureshameiisis  A,  was  aber  rielleichl  .•<chon  im  Original 
'*  gestanden  haben  kann,  vgl.  D.  277  N.  b       c)  Ditinislieini,  e  über  das  dritte  i  übergeschrieben,  A. 

Kaucrurknndcn  III.  41 


322  KAISERIKKUNDKN. 

villa  Tittingesheiin  dicta,  ijui;  in  \):i'^o  Nitigowe  in  coniitatu  Ricberti  comitis  lai-i't, 
cum  Omnibus  appertinentiis  mnnei])iis  iitriusquc  sexiis  tcrris  cultis  ot  inciiltis  pascuis 
pratis  omiiil>us(pu>  aeipiisitis  vi-l  aoiiiiirendis  doo  sanctiMpu'  imnlicti;  ilei  vi'ck'sii,'  devo- 
tiuiu*  gratuita  obtulimus,  oa  quidcui  ratione  (juatiiuis  predictu.s  abbas  eiusdem  loci  et 
roliqui  sui  succcssorcs  idem  prodium  i^cdesiastioo  iure  obtincant  et  qnod  inde  placuerit  & 
ad  usus  ^cclesi^  rationabllitir  vertcndi  nostro  concessu  libera  facultate  potiaiitur.  Et 
j>ro  hoc  quoddam  eiusdem  <,>cclesi(;  prediuin  nomine  lloncddesbach  nobis  mntuo  con- 
cambivinius.  Kt  ut  liec  nostr«,'  eonimutationis  aiietoritas  stabilis  et  incoiivulsa  penna- 
neat.  liam-  rcj^alis  jirccepti  paginani  inde  conscribi  ao  niaiui  propria  eonfirniantes 
sigillo  nostro  preoej)imus  insigniri.  lo 

Signum  donnii  Heiiirii-i  secundi  rcgis  invictissinii.  (M.) 
Gunthorius  cancfllarius  vice   Ercainbaldi  arciiicapeliani  recognovi. 
Data  VI.  non.  octob.  indictione  XI,    anno  dominic^  incamationis  MXIII,   anno  vero 
donmi  Heinrici  secundi  regnantis  Xll:    actnni   IJabeuberc;    f(,'liciter  amen. 

27:{. 

Heinrich  lä'sst  auf  Bitten  des  Marahwnrd  dessen  Knecht  Bei-nhard  frei. 

liegensbuni  lOl'-i  Octoher  7. 

Freisitiger  Copinllmch  aus  dn-  Mitte  des  l>i.  Jh.  f.  8'  im  k.  Beichsairhiv  zu  München  (B). 
Mcichelhtrk  Hist.  Fris-ing.  1",  209  aus  C.  —  Mon.  Boica  31",  288  n"  U9  aus  B.  — 
Stumpf  Reg.  1588.  «o 

Verfasst  nach  älterem  Kanzlei for»iular,  vgl.  DO.  III.  94.  Dir  Wmic  in  vice  der  He- 
cognitionsformel  (vgl.  D.  82)  würden  auf  einen  Freisinger  Schreiber  schlie.isen  lassen,  wenn 
nicht  etira  das  in  er.st  von  dem   Schreiber  des  Cnpiidliuchs  B  hinzugefügt  i.it. 

(C.)  lu  nomine  sanct§  et  individuo  trinitati.s.  Ilcinricus  divina  faventc  dementia 
rex.  Notum  .sit  omnibus  fidelibus  nostris  presentibus  scilicet  atque  futuris,  qualiter  n 
nos  ob  interventum  Marahwardi  quendam  sui  iuris  servum  nomine  Beranhard*  excusso 
de  mann  illius  nostra  manu  deiiario  liberum  fecimus  et  ab  omni  eum  serv'itutis  iugo 
absolvimus.  ProiniU-  regali  nostra  iubemus  potentia,  ut  idem  iani  dictus  Horaniiart 
tali  deinceps  libertatis  lege  utatur,  quali  c§teri  manumissi  hactenus  sunt  usi  eodem 
modo  a  regibus  vcl  im[)eratoribus  liberi  facti.  Et  ut  ii^c  nostr§  concessionis  iiigcnuitas  ao 
stabilis  et  inconvulsa  permancat,  haue  cartam  inde  conscriptam  sigilli  nostri  inpressione 
iussimus  insigniri''. 

Guntherius  canccUarius  in  vice  Erchamboldi  arcliicapillani   recognovi. 

Data   non.    octob.    indictione    XI,    anno    dominic(,^    incamationis  MXIII,    anno    vero 
domni  Heinrici  regis  regnantis  XII;    actum  Reganeslnirch;    feliciter  amen.  » 

274. 

Heinrich  bestätigt  der  bürhüßichen  Kirche  zu  Acqui  ihren  Besitz  und  verleiht 
dein  Bischof  gei^ichtliche  Befugnisse.  Paula  1013 . 

Moriojidi  Mon.  Aquensia  1,  21  n°  12  und  1,  631  ans  lückenhaftem  Transsumpt  des  15.  .Th. 
im  CapUelsarchiv  zu  Acqui  (A)  =  Bieger  Immunitälspriinlegien  für  italienisclie  Bisthiimer  w 
55  mit  Ergänzungen  zu  1014.   —  Stumpf  Reg.  1591  zu   1014. 

373.   [Brenlau]     a)  d  vielleicht  corr.  au»  t        h)  inRKgniri  B. 


HEINUICII    II.      1013.  32.'J 

Da.s.1  der  zweite  Theil  dieses  D.  von  PraocipieiiteH  igitur  iiiboinua  an  im  wrKentlicfuti 
auf  das  DO.  II.  17r>  (nicht  auf  das  DO.  111.  IUI)  als  VI',  zitnickyehl,  ist  sicher.  AImt 
auch  der  erste  Titeil  dürfte  niclil ,  wie  Bieger  a.  a.  O.  8  annimmt,  in  der  Kanzlei  Heinrichs 
frei  concipiert  .lein.     Vielmehr  l(l<tst  die  Fassu7ig   der  Arenga    und  l'uhlicatio  auf  die  Be- 

b  nulzung  einer  liUeren   italtcnl'ichen  VU.,    am  ehesten  eines  I).   lieraigars  I.,    schliessen,    zu- 

mal  in  dem  DH.  III.  Stumpf  lieg.  2150  ein  solches  D.  Berengars  fUr  Acqui  ausdriicklich 
erwähnt  wird.  Dieses  dürfte  dann  auch  in  dem  DO.  II.  175,  für  welches  schm  Sickel 
Heranziehung  einer  älteren  VU.  annahm,  und  in  dem  DH.  III.  Stumpf  Reg.  2429  benutzt 
sein,    des.iien    Arenga    auch    an    un.iere    Urkunde    im    ersten    Salze    anklingt.     In    unserem 

10  D.  aber  .'ichliessl  sich  jedenfalls  auch  das  Eingangsprotokoll  an  jenes  D.  Berengars  I.  an, 

in  dessen  Urkunden  die  gleiche  Devotionsformel  und  wenigstetis  eine  ähnliche  Invucalion 
(In  nomine  doi  aeterni)  begegnet.  —  Wir  haben  die  Lücken  des  Textes  an  einigen  Stellen 
dem  Sinne  nach  unter  Berücksichtigung  der  VU.  und  verwandter  DD.  ergänzt,  mehrfach 
aber   auf  solche  Ergänzungen  verzichten   müssen.  —  Zur  Datierung  der  DD.  274  —  277 

16  cgi.  Zeitschr.  für  Gesch.  des  Oberrheins  N.  F.  13,  62  ff. 

In    nipuiiiic    (lii    salvatoris.      lienrk'us  onlinaiiti;  divina  clonit'ntia  rex.  8i   no- 

stronini  tiiltliiini  ili;;iiis  pptitionibus  niaxiineque  pro  dei  causa  iutervenientibus  auros 
nostrat'  sfi-enitatis  iiu'linanuis,  devotiorcs  (^os  in  nostris  obsequiis  pcnnanere  et  super 
liacc  beatitudinis  |)raeniia  a  doniino  nun  dubitanius  [proniererij.     Ideoquc  notum  volumns 

so  ticii  universis  sanctae  dei  niatris  ecclesiac  fidelibus  nostrisquc  praesentibus  atque 
fiituris,  (jualiter  venerabilis  Henricus  sanctae  Wurciburgensis "  ecclesiae  episcopus 
nostrae  dignitatis  adiit  celsitudincm  suppliciter  postidans,  quatenus  ob  reverentiani 
divini  cultns  et  eius*"  interventionis  obtentu  venerando  episcopo  Aquensis  ecclesiae 
nomine    Primo    confimiare    et    eoiToborare    nostris    apicibus    dignaremur,    quidquid    ad 

s5  eundeni  episcopatum  iiiste  ae  Icgalitor  [portinere  sive  per]  traditiones  et  donationes 
seu  eontirniationcs''  nostroruin  praedecessorum  regum  vcl  imperatonim  [concessum  esse 
videtur.  Cuius  dignis]  precibus*^  annuentes  iam  dicto  vcnerabili''  episcopo  suisque  sue- 
cessoribus  in  perpetuvim  regali  auctoritate  coiifinnamus  et  corroboramus,  fprout  iuste 
et  legaliter  possumus,]  omnia  praedia  castella  vicos  districtiones  et  ordinationes  famulos 

30  vel  tamulas  et  universa,  quae  eidem  ecclesiae  antiquioribus  institutis  pertinere  videntur, 

eo  videlicet  stabilitatis  ordine    ut   hac   nostra  auctoritate  et  defensione ' 

oinnes  adversarios ' sccuros  esse.    Volumns 

insuper  et  ordinamus  atque  concedimus,  ut,  ubicumque  aliqua  controvcrsia  aut  con- 
tentio*^ atque   concambiis    creverit 

J5  vel  emerserit'', 

et  definiendi  per  pugnam  .sive  eanqiioneni,  ne  diu  ' 

,   sed  domini  manifesto  iudicio  declaretur,    oninium  [hominuni  eon- 

trauictione    remota.     Praecipientes    igitur    iubcmiis,]    ut  nullus  diix    marchio    episcopus    comos    vico- 
W  comc3  sculdascio''  ^astaidus  nullaque  regiii  nostri  praepoteus  vel  parva  persona  iam  dictum  P riuuun 

episcopnm  vel  suos  succcssorcs  de  iam  dicta  confirmatione  et  corroboratione  seu  concessione 


274.  [Bloch]  a)  Wurtiliurgensis  A  b)  de  (eins)  A  c)  confirmantes  A  d)  praesentibus  A 
e)  venerabile  A  f|  dahinter  Lücke  etwa  einer  halben  Druckzeile  Mwiondi's  =  etwa  ää  liiich- 
gtaben  g)  dahinter  Lücke  einer  Druckzeile  Moriondi's  --=  etwa  4't  Buchstaben  h)  dahinter 
doppelt  go  grosne  Lücke;  die  hier  zu  erwartende  BeMimmunf/  lautet  in  D.  71:  habeat  ipsius 
ecclesig  episcopu.s  liccnciam  tarnfjuam  nostruin  coniis  palacii  distrinscndi  et  difiniendi  vel 
deliberandi  i)  dahinter  e/ien.^o  grosse  Lücke  k)  wir  folgen  auch  von  hier  an  noch  bis  rebus  dem 
ron  iloriondi  1,  liSl  gegebenen  Texte,  da  der  1,  22  gebotene  Tejct  aculdascliio  gastaldius  nulla- 
que regni  nostri  praepotens  persona  magna  vel  parva  sichtlich  cerkehii  ist 

41* 


324  KAISERUUKINDKN. 

[bcu]'    de    univt'rsis    rebus    et    |iro|)rietntil>(iK    plebibus   et    dcciuiis   atquc   oiunibus  aiipciidifüs' ' 
antiq\io  et  moilorno    tempore    acquisitis    vel    ncquireiulis    iam   dioto   cpiscopiu   purtineutihiis 

iiiquietiiro   aut    nioleütiiro  aiit  disvestiri-  pniosuinat,    »cd   licciit   eis  per  liniie  iiostrnm  regaloiU  pnf^iimin 

raiidem   fontiniiatioiiem  et  coiToborutioiiein  seu  conceKsiouein  atiiiio   iam   dictas   plebes   mii- 

versasque  eariiin  )irrtiueiitias  ti'niU|iiillo  et  proprietario  iure  possidere,  oiiiMiniii  iKiiiiiiiuiii  eüiitradictiuno  6 
et  dimiuuratioue  pciiitiis  reiiiot».  8!  ipiis  ij^itiir  contra  liaiic  iioKtrae  eoiu'i'ssioiii.i  Vcl  eorrobunitimiis 
aiK-toritateiii  aliqiiid  ajrere  et  iam  diettim  epiiieopmii  de  praefata  Cdlieessioiie  et  |eori'()l)i)rati<)lie| 
iiii|uietare  aut  de  praelaxatis  rebus  disvestire  tentaverit,  »eiat  «e  composituruni  auri  nptinii  libras  eeu- 
tum,  medictateui  eaiuerae  uostrae  et  medietatem  ipsi  venerabili  lueu  et  iam  dieto  pontiKei  seu  cuieum- 
i|ue  inibi  pru  tempore  praesideuti.  (juod  ut  vcrius  eredntur  dilig'eutiii.squo  ab  oninibus  nbsorvetur,  10 
manu  propria  roborantes  sigilli  nostri  imprcssione   infcrius   inunil'l  iussinius. 

Sipimn  tlomni"  llenriei  (M.)°  [regis  invictissinii]. 

Datum I'    annci    (biminicae    inearnatidiiis  MXIII,    indictionc  XU,    aiunp    vcio    cluiniiii 
Ileurici  rogis  XII:    aetum  Papiac;    fclieiter  amen. 


27 


o. 


Heinrich  nimmt  das  von  dem  Bischof  Alberich  von  Como  begnlndeie  Kloster 
des  h.  Afmndius  in  seinen  Schutz  und  bestätigt  ihm  seine  Besitzungen  und 
Rechte.  Pavia  1013 . 

Originaldiplom  aus  der  Sammlung  Morbio   in  der  k.  Vniversilätshibliothek  zu  Halle  (A). 

Totti  Annali  di  Como  2,  833  ans  A.  —  Hortzscliansky  und  Perlbach  Lombard,  l'rhmden  io 
7  «»  3  aus  A  zu  1014.  —  Stumpf  Reg.  L592  zu  1014. 

Mit  Aiuoiahme  des  Enchatokolls  geschrieben  und  wahrscheinlich  auch  verfasst  von  dent  in 
der  Ati.<igube  der  DD.  0.  III.  Her.  D  genannten  früheren  Nolar  Otto's  III.  Dieser  be- 
diente sich  eines  von  HA  durch  Eintragung  der  Signumzeile  liergericlilelen  Blanquets; 
Kanzlerunterschrift  und  Datierung  sind  von  HA  zuletzt  hinzugefügt.  —  Für  die  Auf  «5 
Zahlung  der  Besitzungen  ist  die  Gründung.vurliunde  des  Bischofs  Alberich  von  lOlO  (Talti 
2,  828)  benutzt,  auf  welche  im  übrigen  nur  wenige  Worte  des  Textes  zurUcItgefien. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et   individue   trinitatis.     Heinricus    diaponento    dci    clc- 
mentia  rcx.  Si  loca  saneta  divinis  cultibus  mancipata  auctoritate  nostra  et  studio 

roborata  fuerint  et  ^  finnata,  et  nos  exinde  a  domino  pcrc-ipiomus  niorcodoni  et  ipsa  » 
futurls  temporibus  securitatem  possidebiuit  et  rcquiem.  Quncirca  uotum  facimus  uni- 
versi«  sanctae  dci  aecclesiae  fidclibus  praesentibus  atque  futuris,  qualiter  intcrventu 
atque  petitiono  Alberici  sanctae  Cumanae  ecdesiae  venerabilis  episcopi  nostrique 
dilectiKsimi  fidelis  quoddam  monasteriokini,  quod  ipse  pro  romcdio  animac  suae  om- 
uiuiiuiue  praeib-ecssorum  atquc  successorum  suorum  antistitum  ad  venerabile  corpu«  u 
sancti  Abvndii  i-xiniii  eoufcRHuriN  constnixerat,  sub  nostra  regia  tuitionc  atque  defcnsione 
8usci|tin)us"  et  nostra''  praeeeptali'"  pagina  Marino  vcncraiido  abbat!  inibi  ordinato 
eiusquc    successoribns    in    pcr|ictiiiun''    cuiii    oninibus    f<'rritnriis    et    nlius    ab    episcopo 

274.    1(  ffh/t    in  A,   ohne   itass   eine  Liiihr   aiit/eileiitet    i.tt;    err/t'inzt  au»  VU.  vn)    iippendii-ibus  A 

n)  D.  A  o)    lins   //ei   .^foriiimli    I,  liHI   abgeliililete  .1/.  hl   <luitjmi()e  Otto's  III.,    iv/ihrenil  (las  40 

hönifilklie.  M.   Ihinriih«   I,  r,J'.>  :u  drm   IX).  III.  IUI  tih</eM)lel  ixl.     Es  hat   hier  offenbar  Mm 
hriick-  eine  V eruechseluntj  iler  <'lii-h<'a  ntalli/efuntlen         p)  actum  A. 

276.    rBremlau]     a;  da»  ztreite  a  snfiirl  cnrr.  au»  r,        h)  a  corr.  aus  o         c)  pceptali,  so  dann  trohl 
zuHärhM  pro  sfalt  prae  geschrielten  war         <l)  t  corr.  aus  p 


liKlNincii  II.    i()i:i.  325 

praofato  et  christianis  tidclibus  conccRBis  et  eoncetlenclis  contii-niaimix  rolxtramus  Htalnli- 
Ilius  atque  llisponimns:  in  {irimi«  »  ipso»  ordinoH  aecelesiae  cnm  mn.ssnriciiii  docimia  et  omiiibuH 
tcrria  nd  eos  purtiiicntilius,  (|iioniiii  CRiiaiim  ibi  acrvionto»  in  Httiltitinni  ot  Heciilnrom  i-iiram  vidclinntiir 
cxpondcre,  »  snncti  qiioquo  Cnrpofori  Septem  ordiniim"    investituram    ot  f    trndiliononi,  »   enrtem  etinm 

6  de  Albnto  cum  ninüsariciis  et  oninibii.s  siüh  pertiiientiis,  inolcndiniini  de  Trinnic,  alti-rnni  de  bmilo 
niaiorc  cum  prato  alVossatu  ((iiod  est  propef  ipsiim  niuleudiniiiu  »isqiie  ad  pontem  f'ctriniiiii,  »iciit  ai|Mii 
Cosia  disc'iirrit  a  parte  moiitis,  massnriiim  ad  saiictiim  loliannem  siih  niunte  ot  campiim  siib  eadeni 
aoeclesiu  positiim  et  Illoiltcm  ([lli  i'st  su|)cr  i|)Sam  oeclesiam,  ni»li>iidiMiini  iiixta  monasteriiiin 
sanetac    Marine    et    iiuiirtiini    Miiili'iidiiiiiiii    ad    Kvndanariuni'',    ((iiintnm    ipioque    de    bruilo    minore;    et 

10  nnvcm  ad  nsiim  inonastcrü  et  neccssitatCUl  in  »  lacu  conccssam;  do  contum  ipioque  tiscalibus 
libris  »  mercati  »  dcccm  libras  Papicnsitim  denariornm,  alias'  •  XI  •  libros  MediolancnNium  et  solides 
Villi  ilc  piscaria  A[d]nao,  *  do  Nes[iJ  libram  I,  de  Insola  et  Laenno  liliram  I.  de  Mcnasio  solidos 
XIII,  de  Mandello  solidos  X,  de  Grauadona  solidos  XVI,  de  Annonio  et  l'altelina  libras  VII  et 
dimidinni,  ad  Siimnuinilaenni  *  Uillam  noiiam  cum  Omnibus  rebus  ad  oam  pertincutibus  Ct  Cllin  piscaria 

16  quae  est  ad  UMzioluin.  de  piscaria  *  de  Adua  »  centum  truitas,  de  piscaria  de  Postclavi  «  C,  de 
Ardeuno  et  liarbciino  «  C  et  X  caseos  fiscalcs,  »  vincam  *  ]irope  ecciesiam  saiicti  Abuiulü  ♦  cum 
alia  vinea  quae  iüi  propior  est,  olivetum  quoqne  unuill  (Ic  Mczagri'',  altcruill  tlc  Lalio  ad  Kastalise, 
ecciesiam    etiam    boati    Martini '    sitam    in   iSiiniü    cum    omni    reditu    suo    ct    runcum    quod    est   siibtus 

aecciesiam  sancti  Carpofori,  furticellaiii  iiisuper  quae  dicitur  lusula  Cuniana  cum  omnibus" 

jo  suis  portinciitiis  et  servis  et  aucillis,  — eo  videlicet  ordiiic  quatenus  oninia  haee,  sicut 
supcrius  iioniiuata  cernuutur,  seu  cuncta,  quae  largitate  vel  donatione  bonorum  liouiinum 
sequenti  tempore  advenerint,  hinc  et  deinceps  rata  et  finua  ad  u.suni  ct  utilitatem 
iiionasterii  et  fratnini  inibi  domino  fainulantiuni  in  potestate  ct  dispositione  ^lariiii 
vcnerabilis  abbatis  suorunupic  successonun  sine  diniinutionc  illibata  pennaneant,  nostra 

i5  et  episcoporuni  seu  onmiuin  hoininuni  contradictione  diminutione  et  molestatione  remota. 
Statuinuis  insuper  ct  divino  amore  aceensi  novello  cocnobio  in  posterimi  prospicicntes 
deeernimus",  quatenus",  si  aliquando  quispiam  episcopus  vel  alicuius  dignitatls  aut 
exactionis  persona  Ordinationen!  istam  per  domnum  Albericum  venerabilem  pontiticem 
constitutam    ct    traditam    simulque    regia    auctoritate  roboratam   et  firraam  subripiente'' 

so  diabolo  intVing-ere  vel  niutarc  aut  aliquani  uiolcstiam  faiuulis  Christi  inferrc  praesumpserit, 
in  rcgiam  transcat  potestatem  et  Ordinationen!,  deposita  omni  querela  et  obicetione, 
idcireo  videlieet  quatenus  omni  tempore,  quod  semel  deo  canonice  et  catholice  ordi- 
natum  est  ct  statutum,  stabile  possit  manere  ct  inconcussum.  Si  quis  igitiu-,  quod 
niinime    speramus,    archicpiscopus    episcopus    marchio    comes    vicecomes    seu   gastaldio 

J5  aut  aliqua  magna  parvaque  persona  contra  hanc  nostram  confirmationem  auctoritatem 
atque  iiistitutionem  agcre  temptaverit,  reus  et  contrarius  regiae  maiestatis  iudieetur  ct 
centum  libras  auri  solvere  cogatur,  medietatem  kafmjere  nostrae  et  medietatcm  abbati 
et  nionacliis  in  ipso  cocnobio  constitutis.  Quod  ut  verius  credatm-i  et  nunc  et  tuturis 
temporibus  stabile  et  firmum  conservetur,    manu    propria  roboravimus  et  sigillo  nostro 

40  insigniri  precepimus''. 

^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  g 

g  Hcim-icus  canccUarius  vice  Euerardi  episcopi  et  archicapellani  recognovit.  |  (SI.  D.) 
Datum    anno    doniinico    incaniationis    MXlil,    indictione    xil,    anno    vero'    doumi 
Heinrici  regis  secundi  regnantis  xfl;    actum  Papiae;    feliciter  amen. 

i:.  275.    e)  der   lel:te  <i  rundest  rieh   des   u   ist   durch    ein  Loch   im  Pergament  jetzt    nicht  mehr  sichtbar 

{)  dahinter  Rasur  con  etwa  0,8  cm  g)  über  dem  W(n-te  Rasur  h)  v  corr.  aus  o  '\\  zwischen 
a  und  1  kleine  Rasur  Ic)  z  wahrscheinlich  corr.  aus  c  \)  ni  über  der  Zeile  nachgetragen 
m)  omibus,  ohne  Ahhlrzungszeichen,  A  n\  über  der  Zeile  nachgetragen  o)  a  corr.  aus  u 
p)  li  corr.  aus  p       q)  a  corr.  aus  u       r)  zwi.ichen  r  und  e  Loch  im  Pergament ,  wo  aber  schwerlich 

M  a  gestanden  hat         s)   über  vero  Federproben  con  einer  Hand  des  11.  Jh.:   Inno  d  h. 


326  KAISERURKUNDEN. 

27(). 

Heinrich  niuiitit  das  Kloster  San  Sepola-o  in  Notiati  und  dessen  Besitzungen 
in  seinen  Schutz.  Pama  1013 . 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Mailand  (A). 

Farnlli  Ann.  di  S.  Sepolcro   10  rit.   —   Kivgcr  in  Forschungen  zur  Deutschen  Gesch.  13,  b 
607  n"  4  rtH.s'  A.  —    Stumpf  Atta    ined.  631  n"  449   aus  A.  —    Stumpf  Reg.  1592"  zu 
1014. 

Nach  einem  illtrren   Kanzlei fonnular  (vgl.  DO.  III.  264.  377)   für  Mundliriefe  geschrieben 
von   HA. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individiii;  trinitatis.     Heinrieus  dci  gratia  rox.         Ora-  lo 
nibus    sanctae    dei    aecclesi^    nostrisque    fidelibus  prcsentibus  atquc  fiituris  notiini  esse 
volumus,    quoniaiu  H  pro  dci  ainorc  quoddani    inonastcrimii    in  hnnoro  sancti  sejnilrhri 
doniini  nostri  lesu  Christi  et  sanctorum  ewangolistarum  .situm  in  locn  qni  Noeiati  voeatiir 
cum  Omnibus  suis  pertinencüs,  quy  habet  infra  c<miitatu"  Castro  Felicitatis  et  in  Perusia 
et  in  Asisi  et  in  Aretia  et  in  Sena,    et    cum    omnibus  rebus  mobililjiis  et  inmobilibus,  la 
et  quiequid  ab  cimnibus  liominibus   concessum    erit    aut    inantoa    adquirore    debct,    sub 
nostro  nuindburdio  roecjümus.     Itaque  nostra  regali    iiibenms    potcntia,    ut    nulliis    dux 
archiepiscopus    episcopiis    marchio    comes    vicecomcs    nuUaque    nostri    regali"    magna 
parraque*"    persona    prefati    monasterii    abbatoni  Bonizo    vol    cius  successoros,    qui    pro 
tempore  fuerit,  de  cunctis  suis  pertinentiis  inquietare  molestare  vel  disvcstire  presumat,  io 
nullus  füdrum    inde    tollere    aut    aliquam    publicam  functionem  nee  mansionaticum  illic 
facere  nee  nobis  aut  nostris  successoribus  rcgibus  vcl  imperatoribus  ospicia  prepararc 
umquam  presumat.     Si  quis  igitur  huius  nostri  mundiburdii  violator  extiterit,   .sciat  sc 
compositurum  auri  optimi   libras  cd',  inedietatem  eamere  nostrc;  et  mediotatem  ])refati" 
monasterio  et  ministrantibus  in  eo.     Quod  ut  verius  credatur  et  ab  omnibus  diligentius  » 
obsers-etur,  sigillo  nostro  insigniri  iussimus. 

I  Heinricus  cancellarius  vice  Euerardi  episcopi  et  archicapuUani  recognovit.  §  (SI.  D.) 

Datum  anno  dominiee  incaniationis  MXIII,  indietione  xfl,  anno  vcni  doniiii  Iloinrici 
regis  secundi  regnantis  xil;    actum  Papiae;    feliciter  amen. 

zu.  M 

Heinrich  schenkt  dei'  bischöflichen  Kirche  zu  Strassburg  die  Abtei  Schwarzach. 

Pavia  1013  oder  1014  —  Januar  17. 

Abschrift  des  11.  Jh.  im.  grossh.  Generallandesarchiv  zu  Karlsruhe  (B). 

Gallia  Christ,  ed.  II.  .5',  469  mit  indict.  12  =  Migne  Patrol.  140,  317  n"  81.  —  (Gross) 
Gerettete   Wahrheit   2,  11    n"  9    aus  B   oder   dem    verlorenen   OriginaJ.  —    Grandidier   in  » 
Würdtwein  Nova  subs.  6,  168  n°  80  aus  B  oder  dem  verlorenen  Original  mit  ind.  XII  = 
Grandidier   Hist.    d'Alsace   i*,  206  n"  367   Extr.   —   Böhmer  Reg.  1102.   —   Stumpf 
Reg.  1590,  alle  zu  1014. 

Erläutert  in  Zeilschr.  für  Gesch.  des  Oberrheins  N.  F.  13,  54  ff.     Wie  dort  dargelegt  ist, 
war  das  f)riginal  des  D.,  das  sich  Ins  zum   16.  ,Th.  in  Strassburg  brfundeti  hatte  und  im  «o 
17.  Jh.   ins  .irrhiv   rf«  Klosters  Schwarzarh    gekommen    ist,    an.s.wrhalb    der  Kanzlei   ver- 

276.     Laachitzcr- Bloch]     a;  A         \>\  parua'ini'  A. 


IMMNIMCII    II.      lOIt.  327 

fdssf  uml  (jesrhricbeii .  Unser  Exemplar,  das  in  Schwarzach  gleichfalls  als  Original  he- 
Inichlft  11)1(1  als  solrhfs  auch  in  »euerer  Zeit  aiiyiselieti  wnrile,  ist  nur  eine  alle  Abschrift 
dieses  verlorenen  Originals.  —  J)as  D.  selbst,  für  dessen  Dictat  das  D.  34  noch  in  seinem 
unverfnlschten  Zustand  als  Vorlage  benutzt   worden  ist,    mitss,    entgegen    den    von   Bresslau 

t>  in   Hirsch  Jahrb.  3,  1  N.  4  ge<iu.i.<)erten   Bedenken,    als   echt    anerkannt    werden.     Die  Vei'- 

handlungen  iiber  seine  Ausfertigung  tnüssen  sich  aber  über  einen  lungeren  Zeitraum  hin- 
gezogen haben.  Beweist  die  Intervention  Heriberts  von  Köln,  der  Heinrich  nicht  nach 
Pavia  begleitet  haben  kann,  dass  die  ersten  Versuche  Werners  von  Sirassburg,  das  Kloster 
Schwarzach    zu    erwerben,    schon    in   Deutschland   gemacht    worden    sind,    .so    kam   die  An- 

10  gclegcnheil  doch  auch   in  Pavia  noch  nicht  zum  Abschlu.is;  vielmehr  kann  das  in  den  letzten 

Tilgen  des  Decembers  1013  oder  in  den  ersten  des  Januars  1014  dem  Könige  vorgelegte 
Diplom  erst  am  17.  Januar  lOKi  von  ihm  vollzogen  worden  sein.  Denn  nur  an  diesem 
Tage  stimmen  die  drei  Angaben  XVI.  kal.  februarii,  feria  III,  luna  IUI  zusammen;  sie 
sind  jedenfalls  bei  der  Vollziehung  des  D.  in  dem  verlorenen  Original  nachgetragen  ivorden; 

15  ein  Aufenthalt  Heinrichs  in  Pavia  am   IT.  Januar  1014  aber  ist  auch  aus  anderen  Gründen 
nicht  anzunehnwn. 

§  In  nomine  sanctae  et  individiuie-''  trinitatis.  Ileinricus  divina  favente  de- 
mentia rex.  ^  Cum  ex  rationabili  ordino  omnipotcntis  dei  corporis  Inimani  forma 
eo  modo  sit  eondita,  ut  (luclihct  iiiiiiora  membra  capiti  sint  subiecta  et  ab  eo  veluti 
»0  siib  quodani  duee  rej^antiir,  noii  ineonf;riuim  imtavimus  ad  haue  imitatioiiem  quas(bim 
minores  eeclesias  in  regno  nostro  subdere  maioribus  et  id  voluntati  regis  regum  nihil 
obstare  arbitrati  sumus,  qui  Celestes  atqiie  terrenos  principatus  miro  ordine  novit 
distinguere.  Proinde  nos  etiam,  qui  ad  tempus  sub  aeterno  rege  electi  sumus  regnare, 
in  primis  pro   amore    dei    eiusque    genitricis    nee    non    pro    assidiiis    petitionibus    dilect^ 

16  eoniugis  nostrae  Chunegunde  atque  fidis  persuasionibus  Hereberti  Cohjniensis  archi- 
episcopi  et  fratris  sui  Heeelonis  episcopi  Vvurceburgensis  et  simul  fratris  nostri  Brunonis 
Augustensis  i-onsilüs  eeterorumque  fidelium  nostrorum  rogatu  et  assensione,  quin  vero 
propter  ntge  servitium  Woriiih.-i r i i  Argentinensis  [ejpiseopi  iiuandam  abbaciam  monacliorum 
qu5   dicitur  Suarzaha   sanetae  Argentinensis**  §cclesi§  in   honoro   dei  genitricis   fundat»;.  in 

so  nnstram  nostroniin  i)  u  e  *  successorum<^  memoriam  tradidimus  perpetualiter  possidendam  cum 
uinnibus  ad  e andern  abbaciam  *  legaliter  pertincntibus  in  quibuscumqnc  provincüs  *  mobilibus 
et  inmobilibns  areis  aedificiis  servis  et  ancillis  terris  cultis  et  incultis  agris  campis  pratis  pasctiis  sive 
cunpascuis  vinels  vel  Tinetis  silvis  forestis  venationibus  aqnis  aquarumque  decursibus  molendinis 
piscationibus  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  ceterisqne  *  utensilibus  »,  eo  tcnore  qiiatinns  profatus 

8*  episcopuü  Werenliarius  suiqne  *  suecessores  liberam  de  eadem  abbacia  deinceps  habeant  potestatcra 
absque  omni  personarum  contradictione  et  molestatione  possidendi  et  in  usus  aecclesi^  qui('(|uid  inde 
sibi  libeat  Omnibus  modis  faciendi.  Et  ut  haec  ncstrae  traditionis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa 
permaueat,  hanc  precepti  nostri  paginam  regio  more  dilatavimus  et  post  conscrip  t  a  m  manu  pro- 
pria  roborantes  sigilli  nostri  inprcssione  insigniri  iussimus. 

40  §  Signum  domni  Ileinrici  (M.)  regis  invietissimi''.  ^ 

I  Guncelinus  cancellarius  |  vice  archicapellani  Erchanbaldi  recog. 

Data  XVI.  kal.  februarii,  feria  III,  luna  Uli,  anno  ab  incaniatione  dominica  millesimo 
XIIII.  indictii>iio  II,  anno  vero  domni  Ileinrici''  regis  XII:   actum  Papi9.' 

277.   [Bresslauj     a)  iudindividuae  B       b)   B,  slalt  Argentinensi,  uas  wir  nicht  ändern,  da  der  gleiche 
4ö  Fehler  auch  in  einigen   der  Drucke  wiederkehrt  und  möglicher  IfVwe  schon   im  Original  stand 

c)  successorumque  B;  stand  dies  rielleicht  schon  im  Original,  so  erklärte  sich  das  rerkehrte  que 
dadurch,  dass  der  Schreiber  das  in  der  VU.  vorangehende  praeccssorum  im  Sinne  hatte  und  nur 
vet-sehentlich  ausliess  A)  invictistimi  B  e)  Heinricici  B  f)  über  die  Frage  der  Besiegelung 
vgl.  Zeilschr.  für  Gesch.  des  Oberrheins  a.  a.  0.  59  X.  1. 


326  KAIS  K  K  r  R  K  r  X  n  K  X. 

2TS. 

Heinrich  iiimmt  die  Anmannen  von  Mantna  mit  ihren  Besitzungen  in  seinen 
Schutz  und  befreit  ihren  Handel  von  Zollrn  und  Ufergeldern  zu  Samolaco, 
Ravenna  und  Ferrara.  Barcnmi  1014 . 

Prir.  comm.  Mant.  aus  dem  Ende  des  l'J.  Jh.  f.  3'  im  Arch.  stör.  Gonzaga  zu  Manhia  (B).   5 
Miirnlori  Ant.  Ilal.  4,  13  ans  B  =  Migne  Palrol.  140,  307  n»  73.  —  Böhmer  Reg.  1103.  — 
Stumpf  Reg.  1593. 

Gegen  die  uns  vorliegende  Gestalt  des  D.  278  erweckt  seine  Fassung  erhebliche  Bedenken. 
Der  einirandsfreie  von  Eb.  A  dictierte  zweite  Theil  de.i  D.  von  preoipientos  itaque 
(S.  329  Z.  12)  an  l/isst  nilmlich  bestimmt  (rgl.  die  entsprechenden  Ab.<ichnillc  in  DD.  276.  lo 
290)  auf  die  Ertheilung  des  Königsschutzes  als  Hauptinhalt  der  Urkunde  schliessen,  ob- 
irohl  die  vorangehende  Dispositio  nichts  davon  enthalt.  Müssen  hier  Worte  der  königlichen 
Verfügung  wie  etwa  sub  uostro  mundiburdio  recepimus  au.igefaUen  sein,  so  sind  anderer- 
seits offenbare  Interpolationen  loi.vc/v.s-  D.  nachweisbar.  Denn  in  der  Reihe  der  den  Maj)- 
tuaner  Arimannen  gegebenen  DD.  steht  das  älteste,  unser  D.  278,  nicht  etwa  mit  den  \b 
zeitlich  folgenden,  Stnnijif  Reg.  2483.  2910.  3137  (Original).  3283,  .sowrfpCH  ccs/  mit  dem 
jüngsten,  dem  D.  Friedrichs  1.  Stumpf  Reg.  3849,  in  nächster  Beziehung.  Zufolge  jener 
DD.  habet)  Heinrich  III.  und  Heinrich  IV.  die  Bürger  mit  Zollfreiheit  nur  zu  Ravenna, 
Argenta,  Ferrara,  Samolaco  begabt,  hat  zuetst  Heinrich  IV.  die  Ch'enzen,  innerhalb  welcher 
ihre  Besitzungen  belegen  waren,  genau  bezeichnet,  hat  dann  endlich  Heinrich  V.  (dessen  Ver-  so 
fügungen  von  Lothar  III.  bestätigt  wurden)  die  Zollfrciheit  auch  auf  Garda,  Lazise,  Brescia, 
Bologna  und  Comacchio  ausgedehnt.  Erst  das  D.  Friedrichs  I.  ent.ipricht  dem  Inhalt 
unseres  D.  278  in  vollem  l'mfang  und  vielfach  wörtlich;  auch  darin  stimmen  hridc  üherein, 
dass  von  den  in  dem  DH.  V.  genannten  Orten,  in  denen  Zollfrciheit  verliehen  wird, 
Argenta  und  Bologna  ausgelassen  sind,  während  wiederum  gleichmässig  in  beiden  die  ge-  » 
währten  Vergünstigungen  nicht,  wie  in  (dien  dazwischen  liegenden  DD.,  nur  den  Bewohnern 
der  Stadt,  sondern  allen  Arimannen  der  Grafschaft  Mantua  zugestanden  werden.  Ist  bei 
diesetn  Sachverhalt  sicher,  dass  der  mehrfach  in  Unordnung  gerathene  Text  unseres  D. 
erst  durch  Interpolation,  die  jünger  ist  als  das  1133  gegebene  D.  Lothars,  seine  jetzige 
Gestalt  erhalten  hat,  so  wird  sich  erst  nach  der  Untersuchung  der  Dictate  aus  der  Kanzlei  3» 
Friedrichs  I.  mit  voller  Bestimmtheit  entscheiden  lassen,  ob  jene  Verunechtung  zwischen 
1133  und  1159  vorgetiomtnen  ist  und  das  so  interpolierte  D.,  was  anzunehmen  am  nächsteti 
liegt,  neben  dem  DH.  V.  als  Vorlage  für  Stumpf  Reg.  3849  gedient  hat,  oder  ob  umgekehrt 
auf  Gnind  des  D.  Friedrichs  I.  die  Interpolaiion  des  D.  278  bewirkt  ist,  deren  Zweck 
dann  allerdings  zunächst  nicht  ersichtlich  wäre.  >* 

(C.)  In  nomine  sancte  et  individuc  trinitatis.  Henricus  divina  t'avonfc  de- 
mentia rex.  Omnium  sancte"  dei  [ecclcsie]''  nostrorunifiue  iideliuni  prosontiuni 
scilicet  ac  futuronim  noverit  sagacitatis  industria,  qiialitcr  nos  pro  dei  aiuore  animeqtn- 
noßtre  remedlo  cunctos  arimannos  in  ci\ätate  Mantua''  <8ivc  in  Castro  qu(jd  dicitiir 
Portus  sive  in  vicoras  que  noniinantur*  sancto  Georgio,  Cepada,  Formigosa  seu  et  in  « 
comitatii  Mantuano  >  habitantfs  oiiin  omni  oonim  hcredit^tte,  paterno  vel  materno  iurr, 
proprietato  conumaliis  sivf  omniVms  rebus,  que  ab  enrum  pareiitibus  iiossesse"  fuerunt, 
et  eorum  adquisita  sive  adquircnda,  <nominative  silva  Annanore,  Oarpcneta,  Sacca', 
Septinenti  sive  per«  ccteras  locas«  in  comitatu  Mantuanensc  reiacentibus,  piHcationibii8 

27S.    'Laachitzcr-Brfsslau'     a)  oanctorum  ß       \>)  feltli  in  H       ci   Mant  li,  no  dünn  auch  MaiitiiuDB   l» 
denkbar  träre,  doch  njl.  unten  S.  H'JO  Z.20       <J)   iifimiiiatiir  B       v)  ixjsscusi  li       l\)  dun  n-nle  a, 
wohJ  von  jängerer  Hand,  corr.  au»  \i;  Sacca  />.  Friedriche  1.  Stumpf  Heg.  3849       ff)  pk'tera« 
locus  U;  piT  cetera  loca  IJF.  l. 


10 


IIKIN  iMcii  II.    mi  I.  329 

per  Hiiiiiiiiihus  (>t  j)aliulil)iis  >  sivc''  :ili(|iii>  siTi|)tii>iii.s  tilulu,  (|ui)(l  iustf  et  le^^falitcr  ei« 
[lertinento ',  oiun  fainiliis  iitrinsi|ii('  si-xiis  scrvis  et  aiirillis  lil>cllariis  |)rei'ariis  t-t  oiiiii 
i)iiiiiil)iis  rt-biis  coruin  inobilibiis  rt  iiiiinnbilibus''  per  Imius  noKtri  provojjti  paj^inani, 
priiiit  iiisti'  i't  l('j;aliter  possuinus,  conccssimus  et  coroborainus,  <seilit'»!t  utrasqiie  ripa.s 

ft  riuiniiiis  'l'artari,  ilcinib'  sursmii  iisinie  ad  HuiiuMi  Ob-y,  de  alia  ])art('  l-'ossa  alta,  d«- 
tcrtia  parti'  ec-Irsia  saiirti  Faiistini  in  (Japut  N'ariaiia  et  iii(b'  scursmii  usipu-  in  Ajjfricia 
inaiore;>  ea  vidulifct  ratione '  <  concedinius  >  ois  (innwni  tiinlun<'mn"'  i-t  ripatic-uni, 
(piDd  pro  nc'jin'iii  cxcrcfnt  in  <(iar(bi  et  in  Laso.se  i-t  in>  Suniniidacu  <vv\  in 
Hrixiana>  et  in  Kerraria  <  vtd  in  ConiufliO  et  in  Ravenna,  i|).si'"  siii.stpiu  tilii.s  au 
honiinibus,  (pii  inoruin  causau»  laborantes  negociantiir,  licentiani  babeant  pote.stative 
negoeiandi  per  iani  dieta"  loca"  absque  omninni  bumiinmi  contraditione  vel  publica 
tuntionc  vel  alieiiins  tholonei'"  vel  ripatiei  rodditui'.  I'rceipientcs  itarpie  iubcnm.s,  nt 
nuUus  (lux  epi.-ii'opus  nian-bio  eome.s  vieeconie.s  frastaldio  seuldaseio  deeanu.s  vel  aliipia 
nostri   ri'gni   nia;;iia   parvaque  per.sona  drliine   prctatos  arimannü.s  de  .suis   persunis  .sive 

ir.  ceiani  de  onniibus  predietis  rebus  incpiietare  disvestire  ini)Iestare  nullusipie  in  ei)nun 
niansiiiiiibus  eis  invitis  lio.spieiuni  taeen-  vel  ad  aliquant  publieani  funetioneni,  nisi  ad 
eani  quam  sui  anteeessores  seeuiuluni  lej^ein  fecenint,  cogcre  sine  legali  iudieio  faeere'' 
presuniat.  Si  (piis  auteni,  quod  futurum  non  eredimus,  contra  hoc  nostrun»  preceptum 
insurgerit  aut  illud  int'ringere  tentaverit,  .sciat  .se  conipositurum  auri  (ii)tinii  libras''  M, 

so  niedietatem  camere  no,stre  et  medietatem  predictis  arimannis  in  iam  dicta  Mantiui" 
civitatc  <  sive  in  Castro  l'urtu  vel  in  eomitatu  Mantuano  residentibus  >  habitantibus. 
(^uod  ut  verius  creilatur  et  diligentius  ab  omnibus  observetur,  nostri  sigilli  inq)re.ssione 
subter  insigniri   iussimus. 

Signum   <l(miiiii   llenrici'    (M.j   regis  invictissimi. 

s5  Ht'in'icus  eaneellarius  vice  Euerardi  episeo])i  et  arclnea|)ellani"   recognnvi. 

l)atum    annii    dnminice    inearnationis    MXIIII,    indictione    XII,    anno    vero    doinini 
llenrici  regis  secundi   regnantis  XII;    actum  l\auenne;    felicitcr  amen. 


279. 

Heinrich    bestätigt    dein   Domcapitel   zu  FeiTora  seine  Besitzungen   und  die 
30  Immunität.  Ravenna  1014 . 

Ontfuialdiplom  im   CüpilelsarcJiir  zu  Ferrara   (A). 

UgheUi  Ifalia  sacra   ed.  I.  2,  .564  au.i  interpolierter  Abschrift  Scalabrini'^  ""v   B  =  '•'/. 
IL  2,  5S2.  —  Böhmer  Reg.  1104.  —  Stumpf  Reg.  1594. 

Geschrieben  von  HB  auf  einem  von  HA  hergerichteten  Blanquet,  in  welches  von  diesem  die 
35  ganze  verlängerte  Schrift  eingetragen  n-ar,  vgl.  D.  280.  —  Wiederholung  des  DO.  III.  275; 

278.   h)    »II    B    scheint    sine    gelegen    irerden    zu    miisnen  i)    die    Constniction    ist    nicht    i-er- 

sttindlich;  ob  qiioil  auszulassen  oder  juTtiuet  zu  lesen  ist  (so  nach  Muraiori's  Druck  in  DF.  /.), 
lassett  wir  dahin<je.'<lellt  k)  hier  dürfte  etwa  sali  nostro  mundihurdio  reci'|)imu3  (cgi.  D.  J7G) 
atque  foHijefalhn  sein  1)  die  in  Vnorilnung  i/ernthene  Conslruction  wird  etwa  in  der  If'ewe 

40  zu  bessern   sein,   ditss  die  Worte   ea   vid.  rat.  /ii>r  getilgt    und   unter  Ilinzufiigiing   com  ut  cor 

ipsi  (Z.  fO  eingeschaltet  werden  ra)  tholom.  B  n)  com  moderner  Hand  fiÜKchlich  in  ii)si3 
corr.,  du  auch  die  folgenden  Datice  sichtlich  .itatt  der  Nominatice  stehen,  cgi.  DF.  I.  o'  DF.I.; 
dictum  lacuni  B  p)  DF.  f.;  rcddita  B  q)  dieselbe  auffällige  Verbindung  sine  legali  iudieio 
faeere   presumat   mit   anscheinend   überflüssigem  l'aeere  auch  in  D.  :."''.i       ri  lilira  B       sl  corr. 

M  iH  Mantuae  iwi  .jüngerer  Hand  t)   Herici  B  u|   archiecapellani  B.  cun  .iüngerer  Hand 

corr.  in  arrhiecancellarii. 

Kaüerurknnilea  III.  •t'- 


SM  KWSV.KVKKVW  V.  N. 

der  Petildriick  hezeichiwt  das  Verlii'lltitis  zu  dem  roii  uns  rerfiUchenai  Ontjitial  dieser  VU. 
im  Capilelsiirchiv  zu  Ferrara. 

(V.)   ^    Inounnc»    sanctc    et    iiidividiu;    trinitatis.      lleinricus    divina    i'iivento    t-lo- 

IllClltlll    rt'X.  Si    ocoU'sinnim    iloi    oiirtiin    ),'i'rinni.'i    i'iiscuu'    ililiit.'iro    stiuliuriiiiiis.    nostri    r('f;;i\li" 

fa«ti(r>>i>>>  nuptiientari  §  niiiiiiiif  (lifHiliiiiiis.     C/ii<n'iri'ii  iiniiiiiiiii  saiiotc  di-i  i-crlesiiii-  tidclimn  iicistniniiiuiuc   5 
|irnesontiuiii  no  futiiroriiin   iiovrrit   iinluütnn,    i|iiiilitor  ciiixinici    sniictiii'   Kcrariciisis    fci'li'siiic    in   lioiiore 
sniioti  »   Georpii   roustructa"  nostrain   ailioriiiit  celsituiliiiciii,    iioiniimtivc  (ircfiforius    arclliprosbvter, 

IV-trus  arehidiac'onus ,  Azoni  presbytero,  Hicultus  inesliytir,  UitiUis  pivsbytor  lumtique 
ipsiiis  cnuonici  ordine  constitiiti,  hiimiliter  dcprccantos,  i|iiatiiiiis  ims  pro  doi  aiiiore  nugtraequp  aniinnc 
reniedio  omnes  res  et  |iro|irictati'S,  ((iiao  eideiii  crolcsiac  piMtiinTf''  vidciitiir,  id  est  villa'*  ((Uae  dicitiir  lo 
(Jiiarlisiaiin  i-t  rund»  Contra- Tailnni  et  loco""  •  C'nrruli  et  Caput  Hodn  et  üaniiilo  et  l'uareiaea  et  eaetera 
<|nae  iani  dietne  ecciesiae  ad  pnrteni  canonieornni  p<'rtinit",  villas  *  lerras  vineas  pratas  a^'ro»  eiiltos 
et  incultos  aquis*)  n<iuaruini|ue  dei-ursilius  plscationes  vcnafione«  .sen  ni(dciidina  servoa  et  ancillas 
aldiones  et  aldiniiaiä  •  plniiicies  stiva«  seu  eniietas  res  nuil)ile.s  et  inimoliiles  qiiae  dioi  vel  nominari 
possit*  et  omncni  supellertilein"  seu  quieqnid  tcnent '  pogsidcnt  liahcnt  tarn  de  parte  ceelesiae  quam  16 
de  sni  siioruniquc  parentuni  hereditate  vel  couquisituni  prr  ali>|ua  lartiirum  uiuiiinia".  ca  otiani 
ridelicet  rntione  ut  nullus  ininriani  residentibns  super  terras  ipsuruni  eanunicoruui  colonis  col(>MabUK(|ue 
faeere  andere^  uee  ipsos  iam  dictos  olerieos  dostriugeri'  niolestare  audeat  de  cunctis  t'arultatilius 
eorum  sine  voluntate  et  consensu  ipsius  ecelesiae  praesulis,  praecepto  eontirnintionis  et  roliorationis 
corroborare  et  eonfirniari"  diffnaremus"  et  suli  nostra  delVnaione  duodeeini  lioniines  ipsius  civitatis  sul>  20 
nostra  defensione  reeiperemns,  (jui  eos  navigio  duces'',  quoeunique  usus  eorum  canonicoruui  fuit, 
sine  omni  precio.  (Quorum  di(cn[ijs  postulatiouibus  conscnticntes,  pmut  iustc  et  Icgaliter  possumus, 
confinnainus  et  corroboramus  omnes  eorum  res  mobiles  et  immobiles  tarn  de  parte  ecelesiao  dei '  quam 
de  suorum  proprietatibus  sive  coiicedimus  ipsis,  ut  aliquis  ipsis*  iam  praelibatos  canonicos  non  in- 
iuriare  praesumat  de  suis  faeiiltalibus  neque  minuat,  sed  liceat  eis  liaec  omnia  quai'  supra  leguntur  Ib 
qaiete  pacificae*  teuere  possidere,  omnium  lioniiiiiim  lontindictionc  lemota.  l'rai'ii]iientes  dcnique 
iubenius,  ut  nullus  dux  niareliio  areliifpiscopus  cpisioiius  eomes  vieceomes  niiila<|uc  nostri  reffui  maf^ua 
vel  parva  persona  de  cunctis  praenoniiiiatis  rebus  taui  de  eeclesiis  quam  de  suis  eos  moiestet  sive  in 
placito  eos  inolestet,  colouos  et  colonas  distrin^ore  seu  aliquam  publicam  functione*  solvere  cogat, 
nisi  ipsi  canonici,  et  nullus  eos  de  rebus  acquisitis  vel  adquirendis  disvestire  sine  legali''  *  iuditio.  80 
Si  quis  autem  buius  nostri  auctoritatis  pag-inam  violare  tem|)taverit,  sciat  se  eompositurum  auri  optimi 
libras  centum,  medietatem  kanicre  nostrae  et  medietatcm  iam  dictis  cnnonicis  eoruiiuiiie  successoribus. 
Quod  ut  veriu»  credatur  diligentinsque  ab  omnibus  observctur,  iiiauii  prnpria  rnlioraiitcs  sigillo  uostro 
itisigiiiri   iussinius. 

§  Siffnuni  dmimi    Ilrinrici  (.M.)  iiivictis.siiui   regi-s.  [1  j& 

I  Heinrii-iis  cancelliirius  vice  Euei-ardi  episcopi  et  areliii'ajicllaiii  reengnovit.  §  (SI.  ]).) 

Datum    anno   dominicae    inearnationis    MXIIII,    indietinne    XII.    anno    vero    domni 
Hcinrici  regi.s  secundi  regnantis  XII:    actum  Rauenne;    felicitcr  ainiMi. 

2S0. 

Heinrich  bestätigt  dein  Dnmcajntel  roii  Bologna  den  königlichen  Schutz,  seine  w 
Besitzungen  und  Einkünfte  und  die  Immunität.  Ravemm  lall . 

Originaldiplom  im  Caj/ilelsarchiv  zu  lioloyun  (A>. 

279.    fBrewilau - Lenel]     a)  A         b)   pertinere   viileu    .    .    .    villa  VI'.         c)  dahinlir  Lacke  in  VU. 
•1)  i  corr.  (ins  a        e)  suplectilcm  A        f)  '/««  zireile  ii  über  der  Zeile  narh;irl ragen       \i)  A  ^ 
VU.,  italt  audeat,-  oh  ilahinler  ac  in  der  VU.  «/«»'/,  ixt  niiht  nicher        li)  A,  utatt  ducant  der  h 
VU.         i)   ef.-clesiarum  dei  VU.         k)   jiraesuniat  refucheiillirh  auiii/chisiien. 


II  Kl  N  IMCII    II.     1014.  331 

(Savioli)  Ann.  Bologii.  l'\  liii  n"  40  ni(s  A.  —  Böhmer  Reg.  ll()r>.  —  Stumpf  lieg.  mm. 

Geschrieben   ron   HU  itiif  einem    ron   IIA   hergerivhtelcn   Jilani/itel,    in    welches    von    dienern 
die  ganze  verlängerte  Schrift  eingetragen  war,  vgl.  1).  27iK  —  IViederholiing  des  DO.  1.  '.i7'-i. 

(C.)  I   In    nomine    sanctt;    et    individiu;    trinitatis.     HeiiiricuH    diviiia    lavcnf«,-    cle- 

&   inontia    rox.  ('iiiiilocct    ciiIiiiimi    l'(.'jj^nnims    noMtri    |i|iixta    iihmIiiiii    iiri'di'ci-.tsoriiiii    (liiiiiiitoriiiii 

rejJ^lUU  oiniiiliiis  r('<^alein  Hulam  <|tu'ri>iitiliii.s  Imiiiilitfr  t'x  ipsii  ^  priiosiiliiiiii  italiibiTriiiiiiiii  i'xilierc  i-t 
■lostrno  roH  iiiuiiiticentiiic  IxMioKtIo  .siibirvnri'.  Iilcin'n  oniniiiiii  sniiotac  doi  ovcicHint'  Kdcliuiii  nOHtroriini 
scilicet  l)l•al^st•ll(illlll   nv   l'iitiironiiii   iiovcrit   Iniliistria,    i|iii>iii»in    iiitcrvi'iitii    caiKiiiH-cirillll    -laiirtnc    Jloiio- 

iiieiisi"   eeclivsiac  *  'r<'u/.i)ui.s,    lluj^niiis,  Adliellicrti    et   l'etri,    ijui    ad  HaiR-iinani    in  nostro 

10  servitlo    VcliRTlint",    ciiiictnin   cltTiMii    rajuiuiconiin    iaiii    illctau    saiictae    Itiiloiiii'iiHi"    i'i'cK'ninc    i-iiiii 

umuibtis    rebus    et    |ios»t'ssioiiibiis    (■■iriini    i>it    siiij;ula    locn    et    torritoria    euiistitutix    seil    cum    liberiH 

linniinibus    scrvin    et    aiu'illis    iitriu!<i|iii'    suxiis    vel    libullarÜ!«''  scu    rcaideiitibus  d!vor.si.si|iie  faiiiilii»  per 

liiK-  iiostrum  renale  praoocjituni  sub  ii<i.str[n]   siiocessoriiin<|iii'  iiostroruiii  det'eiisiinie  xalvaiitcs   recepiiiiiis, 

i*onHriii[aiitoI.s  videlieet  eis  oniiicin    ruiii|UfsitiMn    coriiiii    tatit    in    torris    et    viiiris    i|iiaiii    (;t    in    diverifU 

16  speciiiiiii!liu.s  duniibiis  ntque   possessiiiiiibii»  per  siii^j^ula   »t  dixiinus  liica    et  torritoria,    uu(li'C'Uiiii|ui'   illis 

pi'r  (lUoiiuMiiiunu'   iiiiidii"   vcl   titiilujii  adveiiisüe  noscuiitiir  vcl  iiiaiitea  adqiiisioriiit,   »ive  etiaiii  coiieHiliiiius 

atque  coiiHrinainus  gencraliti-r  i)rarilittis  omiiiliits  canunicis  »aiutac  Mulmiiinsi'''  eoclrsiai'  inlibato  absquc 

nlicitius  eoiitradictione,    ([uie((uid  coiidunatuiii  vel   foiieessmii   fnit  illis  vel  caiiouicae  illuruiii   ali  eorum 

episi'opis  aut  a  quibuslibet  deuiii  timcntibus    h<iiiiiiiibu.s  *   per   quani('iiin(|uc  i'oni'essio  n  e  m  "^   .sivc  per 

10  praeceptum  vel  per  alii|[ucm''  concessijoni» '  titulum  [possidcre]'',  nee  non  et  concndiiniis  illis  canonicis 

et    Omnibus    presbytcris    et    clericis,    qui    sunt    de    episc<)]iatum '    saiict^    Bononiensis 

eclesie.  et  onniibus,  qui  cum  ipsis  habitant,  jier  haue''  n.istri  praicepti  vel  coneessionis 
pagiiiam  purtatirmn  tcnideum '  ripatieuiii  parataiii  et  obstaticuiii  et  abs(|ue  alii|iia  publica  t'uiiotioue 
quiete  vivcre  suli  hoc  nostro  regall  praccepto  et  conccssione,  ut  doo  sanctisqiic  oiiinihiis  pro  stabilitntc 

86  uostri  rcgmnnis  preces  incessanter  t'uudniit.  Practipieiido"  quoque  iubcnius,  ut  nullus  iudiciariae 
potestatis  dux  niarchio  comes  viceconies  »culdascius  locopositus  aut  quislibet  publicus  exactor  neque 
nliqua  persona  untuscuiusquc  ordinis  aut  dig'iiitatis  *  in  rebus  ipsoruniK  canonico  r  u  ni'*  placituin 
tenere  ueque  in  domibus  ooruui  aliquod  mansionaticnni  faccre  iicqui'  honiines  eoritui  cuiuscuuique 
ordinis    clericos    vel    laicos    liberos    coiulnticlos '    libellarios    ac    cartuHa|tos  vel    super    terrani   ipsorum 

jo  residentes  neque  ser\-os  vol  nncillas  utntis(|Me  sexus  ad  placituui  ducere  nee  iiignuni"  tollere  aut 
uiolcstare  vel  Hagellare  praesuinat;  scd  liceat  praedictis  canonicis  *  suoruiiKino  snccessoribus  oninibus'' 
rebus  et  fnuiiliis  »  eoruuiqiie  canonicis  omni  tempore  sub  tuitionis  nostrae  nuininiine  quiete  et  pacifliee], 
remota  totius  potestatis  inquietudine,  permanere.  Si  quis  autem  teuierarius  contra  lioc  nostrae  con- 
Krmationis  concessionisque  *  praecepttim    ire  tcraptaverit  aut  aliquam  molcstationem    iuferre  aliquando 

36  praesumpserit  et  quae  superius  scripta  sunt  per  [omnia  non  ojbservaverit ',  sciat  se  compositurum 
auri  optinii  libras  centuni,  medietatem  kamere  nostrae  et  medictatcm  praedictis  canonicis  suisque 
snccessoribus.     Quod  ut  verius  credatur  et  diligentius  ab  Omnibus  obscrvetur,  .sigillo  nostro  [inferius'" 

iussimus  insi]gniri"'. 

§  Signum  domni  Heinrici  (M.)  invictissimi  [re]gis.  | 
if>  ^  Ileinricus  caucellarius  vice  Euerardi  epi.scopi  p[t  a]rcliicapellani  recognuvit.^  iSI.D.I 

Datum    anno    dominicae    incaruationis    MXIÜI,    indictioue    XII,    anno    vero    domni 
Heinrici  regis  secundi  regnantis  XII;    actum  Hauenne";    Icliciter  amen. 

280.  [Bresslauj  a)  A  h)  ilax  erste  I  corr.  aus  r  c)  von  concessionem  —  per  hanc  auf  Rasur 
th  VV.  aliquod;  XU.  Stumpf  Heu.  :^51s  aliquem,  das  zu  den  Schriftresten  besser  paust         e)  er- 

45  gän:t  aus  der  Vi'.  fl  .1,  stall  teloncura  a)  rum  auf  Ilasur  h)  am  letzten  o  corr., 

rum  nachgetragen;  irahrscheinlich  stand  ursprünglkh  irie  in  der  VU.  ipsius  canonicac  i)  A; 
so  ist  daher  auch  in  der  I'C.  zu  lesen,  cgi.  DD.  1,  '>11  y.  h  k)  daror  fehlt  wie  in  der  VC. 

cum  1)  hinter  per  Lüche,  die  uir  dem  Kaum  und  der  NC  Stumpf  Heg.  S'iJl  entsprechend 

ausfüllen;  non  ol>s.  hat  .Sarioli  noch  gelesen       m)  ergfinzt  mit  Hücksichl  auf  die  mit  Benutzung 

60  dieses  D.  hergestellte  Fälschung  Stumpf  Reg.  1596         u)  der  Ortuname  könnte  nachgetragen  sein. 

42* 


332  K.VlSr.  laUKlNDKN. 

281. 

Heinrich  schenkt  dem  Tahellio  PeUnis   die   eingezogenen  Güter  des  Schzvester- 
iHÖrders  Petrus,  Sohnes  des  Sigezo  de  Accadeo.  Harenm  1014 . 

AKSziige  in  Pumjmsuiifr  Archiriiireiilanii  den  17.  Jh.  im  k.  <>lit(il.saixliir  zu  MiHtnia  (A"' 
und  E-)  und  des  18.  Jh.  im  Arrhirio  de'  beni  residiti  zu  Ferrara  (G).  i 

(Muralori)  l'itiia  esposizione  dti  diiilli  sn/irii  Coinacrhio  llO  eil.  uii.i  E.  —  Federiciu.s 
Her.  PomjKi.iiananim  hi.it.  1,  461  n"  4'J  nu.i  rfrtwxi/s  noch  rorhnndencm  Origiiuil  (F).  — 
Morhio  Slor.  dei  nwnicipj  Ital.  1,  57  n"  7  ebendaher  niil  MXIII  (M).  —  Stumpf  Reg.  1597. 

Wdhrschcinlich  au.iserhalb  der  Kanzlei  verfaxst  und  yc.ichriebeit  und  de.^halb  mit  unge- 
u-(ihnlieher  Intilulalion  rersehen ;  rfn.s  Eichalokoll  könnte  von  HB  hinzugefügt  sein.  —  lo 
Abweichend  ron  der  bei  DD.  O.  III.  395  und  416  geiiu.iserten  An.iieht  htiltcn  irir  M  für 
nnabhtingig  roii  F  und  halten  de.'<halh  den  Te.rf  von  F,  den  wir  zu  (! runde  gelegt  haben, 
mehrfach  nach  M  verbes.iert,  ohne  inde.sx  alle  Druck-  und  Fl iiehtigkeilK fehler  von  M  in 
den  Apparat  aufzunehme».  —  Da  der  Tabellio  Petrus  durch  Urkunde  vom  '26.  .Imiutir  lol t 
(Federicius  a.  a.  0.  1,  462  n"  4S)  unter  Berufung  auf  un.fer  D.  über  ihm  dadurch  geschenkte  i5 
Besitzungen  zu  Gunsten  des  Klo-ilers  Pomposa  verfügte,  an  das  auch  das  Original  des  D. 
überging,  mu.ss  D.  281  vor  dem  26.  .Tanuar  gegeben  sein. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     llrinriciis''    rex    inviftissiimi.s    a   den 
foronatus.  t^luoniani    enini    iustis    petitionibiis  fidelium''    rox    rcguni    in    iicrpetuuni 

rcjjnans  anniiit,    no.s  utique,    qui    oius    niiscricordia   temiioralis  rcgni   ref^inicn  assceuti''  so 
ssiiniu^,  nou  dcbenuis  fidelium  nostronim  jjreees  frustrari,  sed  et  eis  aiinuere  et  inijirubis 
nninibus    perniciosisque    summa    virtute    aequum     est    nostram    screnitatem    resistere. 
Pluribus    enim    Hdelibus    nostris,    ut    eredemus'',    patet  Petrum    quendaiu    iiecjuissimuni, 
Sigezonis*  quondam    de  Accadeo    improbum    filium,    .sororem    suam  Kavennam    seiiieet 
nomine,  quae  eeiam  vivens  Sige/.a  voeabatur,  oeeidisse''  ])ro  rcruni  suaruni  eujiiditate'  85 
cum  in  utem  iaui   vivo  filio  et  sororicidae  noniiiii.s  intandi   iiicurisse  pericuiuni.     (.'uius 
omnes  res  mobiles  et  inmobiles  seseque  moventes   in   nostruni  sunt  redaetae  doniiniuni, 
legis  suae  ipsius  Langobardae *''  seiiieet  prenionstrante  eapitulo''.     ("uius  eajiituli   lutuni 
testum  in  hac  precepti    nostri   pagina   scribi  duxiimis  esse'   iustissimum.     Cajiiiuluin ' : 
'quieumque   jiropter  eupiditateni  rerum '   patrem  aut''  matrem,  fratrem  aut  sororem  vel  so 
aliqucm  propin([Uuni  suum  occiderit,    res    interfeeti    ad    alios    suos    lieredcs  perveniant. 
interfeetoris  autem  hereditas  in  tiseum  redigatur,  ipsi  vero  ordinante  episcopo  |)ubliea 
])oenitentia  detur'.'     l'm  rebus  igitur  prcfati  sororicidae  iani  dieti'"  fidelis  noster  Petrus 
tabelio  niiscrieordiani   nostram   flagitans  et  exaudiri    pi-onicruit"    et,    (pmd    |)c'tiit,    inter- 
venicnte   Heinrieo"  eli-rieo  nnbilissimo  et  caneellario   iidstro  aniabili   et   tidclissiino,    im-  g& 
jtetravit.     Ei    itaque    prelibatas    omnes    res"*    mobiles    et    inmobiles    seseque    ninventcs, 
quae    praedielo    sororicidae,    antequam    lioe    infandum    maluni    ])cr|ietraret,    quocumquc 
nu>do  pertinebant  et  ]>erpetrato  seelere  in  nostram  potestatcm  sunt  redaetae  tam  intra 
eivitatem  Kavennatem  qiiam  extra  in  loco  Albareto''  et  in '  alio  Albareto  sito  in  eomitatu'' 
Faventino    in    jjlebe    saneti    loliannis"    qui'    vocatur    in    Asiata"    vel    in    plebe    sanefi  4o 
Stephani"  que   vocatur  in   f'ollorito"'  vel   in   aliis  oninibns   |ilebH)Us  vel   locis  co  nrdine 

281.  [Bloch]  a)  M;  Hrnricus  F  \>)  fidcliiiiii  tideliiim  F  vi  M;  ansec|uuti  /•'  il)  /■',•  crcduiiiur  M 
v)  Si^regoiiiH  A'  f  i  pro  rcr.  ».  cup.  nee.  M  k)  ^'.'  I'Onjfoli.  ,1/  h;  M;  cai)ituliim  F  i;  fehlt 
in  M  Vt  »eil  M  I)  rgl.  Libev  I'tipininiK  Ijoth.  ">!>,  Mrm.  Germ.  LL.  4,  ■'>49  m)  M; 
ilictu«  F;  irir  ziehen  tlic  Ijeminti  ron  M  trol:  den  mrani/elienden  jircfati  cor  n)  /•'/  meruit  M  46 
o)  ^/;  Heinrich'  pi  EM;  re« 'Piniie» /'  i|)  Allmrctte /v'  rl  .1/,-  coiriitato />'  8)  loRniiiB  A' 
t)  J/;  quive  K;  <[Uk  F  u)  K'F;  Aliata  F';  Aziata  .1/  v)  KM;  .Slel'aiii  /•'  w)  F;  Cnllorot'i 
Sf;  Coliiritn  F 


II  KI  NIM  (11    II.      1(114.  333 

concodimus,    ut    liecjii  ei   licrf{libii»<iui'  suis  i-as  «uimi's   (|uo  vulucrii   i lo  tnu-tan-  vol 

vendcndo  vcl  dunaiulo  vfl  (juiccjuid  vuluerit*  ex  eis  tiicieudn,  mdliiis  ei'  obstiic-iilo 
obicii'iido.  Hol-  iicin|i<'  idi-o  iiiaifstas  uostra  dccrevit,  ut  fideles  ex  detiiuu-ut"  iuKdeliuni 
reiuuncreutur  et  iutideles  ad  nieliilum   ri'dii^antur.     N«-    i^itur    ime    imstruiu    iirecr-ptuni 

6  cuiuslibet  temeritate  viiplilur,  attcudat  uuus(|uisque ,  (|U(>d  inaiestas  uostra  inferius 
niiuftur.  ^^ulllls  itaijui'  dux  uiareliin  eonies  areliic|>isei(|>us  e|<is('i)|ius  et,  ut  ;jjeucruliter 
dieauius,  uulla  (»crsoua  puliliea  vcl  privata,  uuixiuia  uicdia  vcl  uiiniiua  pretatuui  Hdeleni 
nostniin  de  prclibatis  rebus  vcl  licredes  eius  inquietare  vel  inolostare  presuuuit.  Si  vero. 
quod  absit,  buius  nostri  precepti  quispiaui  vicdator  exstitcrit.  ccntuui  libras  auri  eoniponat. 

i.Mucdietatcui  kaiuerac  nostrae  et  nu'dietateui  eidciu'  tideli  uostro  v<"l  liercdibus  eius. 
C^uod  ut  vcrius  eredi  et  diligeutius  possit  ab  uniuibus  eustodiri,  iiane  pa<;iuaiu  niauu 
pmpria  roborautcs  sigilli  nostri   iiupressiono  interius  iussinuis  insiguiri. 

Siguiuii  doniiii   lli;iiu'ici  iM.)'   regis  invietissiini. 

Ileiurieus  eauecllarius  vice   Kverardi  episeopi  et  arcliieapellaui>'  recognovit. 

16  Datuui^    auno    domiuiee    iuearuatiouis  JIXIIII",    iudietiouc    XII,    anno    vero    donini 

Hciiu'iei  regis  seeuudi  reguautis''  XII:    actum  Kaveune'';    teliciter  amen.'' 


282. 

Heinrich  —  der  zweite  oder  der  dritte  —  bestätigt  dem  Kloster  Senones  die 
Immunität  und  den  Besitzstand.  

>o  AhKchrift  vom  J.  1628  im  Cod.  lai.  9203  f.  440  der  XafionalhihUotkek  zu  Paris  (Ä).  — 

Chart iilar  von  Senonefi  aus  dem  Ende  des  17.  Jh.  /'.  S  im  Departemenlalarchic  zu  Epinal  (B). 

Waitz  in  Archiv  11,  432  cif.  aus  A.  —  Stumpf  Atta  ined.  370  n"  264  aus  A  zu  1006  — 
1014.  —  Stumpf  Eeg.  1830  ebenso. 

Wiederholung  des  DO.  I.  103,  aus  dem  auch  die  Devotionsformel  entnommen  üt,  mit  Ein- 
8S  fiigung  eines  auf  den  Markt  bezüglichen  Passus,  dessen  Echtheit  dahingestellt  bleiben  muss. 

und  mit  einer  neu  formulierten  Grenzbeschreibung.  Da  fiir  die  Zeitbestimmung  der  Ur- 
kunde nur  die  Xamen  des  Königs  Heinrich  und  des  Bischofs  Dietrich  II.  von  Metz 
einen  Anhaltspunkt  geben,  muss  es  unentschieden  bleiben,  ob  das  D.  Heinrich  II.  und  den 
Jahren  1006 — 1014  oder  Heinrich  III.  und  den  Jahren  1039 — 1046  angehört.  Vgl. 
*>  N.  Archiv  22,  ISO  f.  184.  —  Zur  Erklärung  der  Grenzen    vgl.  Jouve  in  Bulletin  de   la 

societe  philomatique  Yosgienne  4  (1879),  139  ff.  und  Fournier  in  Annales   de   la   soci^te 
d' Emulation  des  Vosges  (1893)  93  ff. 

lu    uouiine    sanetae    et   individuac    trinitatis.      Henricus    divina    concedente    cle- 
nieutUX   rex.  Notnm   sit   omnibtis   saiictae   dei   ecclesi.ie   amatoribus   praesentibiis    ntque    futuris, 

•6  qiialitcr  vcncrabilis  sauctac  Metensis  ecclosiae  eiiiscopus  Tlieodcricus  nomine  iunior  iiostiani  ailiit 
supplicans  refjalitatcm,  ut  nostrae  anctoritatis  miuiimiue  quoddain  Privilegium  iam  ab  unti<|Uo  Cliildirico" 
rege  cuidam  Gundelbcrto  *  concessnm  supra  inonasterium,  quod  a  novo  in  honorc  beatae  Mariae 
virpinis  sauetique  Potri  principis  apostolorum  in  Silva  Vosago  vocata*"  in  luco  Senonico  dicto  prope 
tluvium  Kabndoais  construxif^,   deuuo   ut  hoc  idem   renovaremus  tirmarenuisque  mounsterium.     Eius^ 

«  281.   x^  volucrint  F  y)    G;   archicanccllarii  FM  z)    data  .V  a)    EF;  MXIII  .1/,-   1013  G 

h)    regnandi  /'  c)   Eaueng  E';   Rauenug  E'  G;   Ravcnnae  M         d)   nach  FM  fehlte  das 

Siegel;    in  E  hcissf  es:   coDstat  Imlla  sigillo  cereo  exeso  mimita. 
282.   [Krusch-Amdt-BIochj     a)  Childerieo  B        b)  vocatum  A        c)  construxum  A        d)  huius  A 


H;U  KAISEHrHKrXDEN. 

veru  |ictitioii«>m  boni^iie  siiscipioiites  itisüiiniis  imlo  Ihk'  |>rnoseiiK  iinniiinitiitis  |>rniH'0|ituiii  eouscnbi, 
per  qiiod  voliimiis  tirmitrrqtir  iiihomiis,  iit  iiiiiodo  et  (U'iiiee|is  cuiiiii  ti'in)><>ri'  illiid  iiiivilo^luni  inaotati 
Childeriei  reps  Ii08trae  niii-toritntiü  iniiiiiiniiie  Hrmissiiiiiini  et  iiieouviilsiini  sine  iillius  eoiitnuliitiouis 
obstariilo  per  suoeeilentiuni  teinporum  eurrioila  perdiiret,  it«  vcro  ut  liiiec  oiiiinn,  qiine  nd  pineseriptiiiii 
monasteriiim  eiiiii  siiae  niieturitatis  praecepto  et  ad  .sti)ipiidia  illornm  coiiepcisit  fratrm»,  <|iii  iiiihi  deo  t> 
:>aiietneqiie''  Mariae  aliime  virgini  »üb  regnin  beati  J<eiiedieti  die  iioi-tuque  indesiueiiter  militant,  »eeure 
lieniiaiicant  cum  moreato  vieo  ])racfati  rej^is  ad  iiracnoininatuni  locum  trilmtario  iure 
t-iiiistitut"  suaiiuc  iiiijuM-iali  iussiono  al)s(]ui'  intcniiissiniic  scinpi-r  lumiiito  et  fuiii 
terminis  et  iiiarchis  siibtiM'  iiiscriiitis:  vidflicft  a  iiiarilia  tliiviuli  l{al)a(loni,s  ad  Scanniias 
us(|iu'  ad  I'iriTiiini'  rivii  I  ii  iii  iuxta  Kabadoci«  I  ii  in  ad  jictraiii  iii  MalliiiOu-ias,  dt'iiuU'  in  lo 
Fiiljriittis,  di'inde  in  tontaiia  Caiules,  deinde  in  IIunin>-'  t'iMitana,  dfiiidf  in  Alin.Tia 
tontana,  doinde  in  IVtori  fontana,  deinde  in  llarad  fontana,  deinde  in  Maiisnio  rivido, 
deindo  in  llailmleis''  uhi  dicitiir  ad  Suis',  deinde  ad  lacuni  qui  dicitur  niare,  deinde 
in  Li>n<ra  Haies,  deinde  in  stnnniitate  petvae  Albercis'',  deinde  in  Ar<;iles',  in  Unneeoli 
tVintana,  ])er  Kainani  timtanani  in  Vossereliis'",  per  Donnuni"  in  Sicca  tnntana,  per  i6 
Canalisvere"  in  Septem  fontanas.  in  Vracomons''  ad  Odani,  recto  cursn  ad  liniM  am, 
|>er  niedinni  caniinnni  nsque  ad  Saiis.  per  aqnani  ad  KaiTieicia'',  ]>er  Calluel  ad  ^  rsin'' 
tbntanani,  inde  ad  l'icUani  tontanaiii.  nsipie  ad  t'ontanani  in  (irinen  rivnlu  et  per  rivuhnn 
recto  cursu  ad  Rabadonem. 


Heinrich   schenkt   der   bischöflichen    Kirche    zu    Bamberg    die    Orte   Cocoleu, 
Niuzellifi   nnd  Liul»n>dii-i.  Jiom  1014  Fehntnr  L'k 

Originaldiploni  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A). 

Heyherger  Ichmgraphia  Babenb.  1,  99  wivolhtändig  aus  A  mit  MXIIII.  —  .I/o».  Boica      • 
28",  446   v"  380    aus  A.  —   Fac.simile    in    K(iiseriirkini(h>)i    in  Abb.  Lief.  4,   Tu  f.  9.  —  s5 
Böhmer  Reg.  1107.  —  Stumpf  Reg.  l')98. 

Ge.tchrieberi  von  Ba.  III  auf  einem  durch  Vorausfertiyuny  der  .Signumzeile  von  ihm  .'iclbsl 
hergerichteten  Blanquet.  Das  Dictat  stammt  in  der  Hauptsache  von  Eh.  A  her:  doch 
sind  entweder  von  diesem  oder  von  dem  Schreiber  darin  einzelne  an  frühere  Ji/imhrrger 
Urkunden  (vgl.  z.  B.  D.  218)  erinnernde  Wendungen  verflochten  worden.  —  Die  DD.  28:i.  30 
284,  ferner  das  hei  D.  254  erir/ihnte  Actum  deperdituni  für  S.  Ales.iandro  zu  Bergamo 
und  ein  gleichfalls  verlorenes  D.  für  das  Kloster  S.  Adalbert  zu  Ravenna,  von  welchem  um 
ein  Regest  (vgl.  Ruhci  Hist.  Rarennnf.  ed.  II.  274  und  Kehr  in  Nachrichten  der  Gesellsch. 
der  Wissensch.  zu  (Hittingen  (1897)  192  N.  2)  auf  uns  gekommen  ist,  weisen  ein  um  eine 
Einheit  zu  niedriges  Incarnationsjahr  auf.  Wenn,  was  sehr  wahrscheinlich  ist,  D.  233  s» 
die  älteste  dieser  Urkunden  war,  so  mag  der  hier  von  einem  der  in  der  Zeilrechnung 
bekanntlich  sehr  unzuverlii.ssigen  Bamberger  begangene  Fehler  auch  die  Schreiher  der  anderen 
DD.  hceinflussl  hal)en.  Von  D.  285  an  ist  die  Chronologie  wieder  richtig  gestellt.  — 
Aus  welchem  Grunde  bei  D.  283  Recognition  durch  die  italienische  Kanzlei  beliebt  worden 
i.st,  lü.ist  sich  nicht  feststellen :  über  dannif  bezügliche  Verniuthungen  vgl.  Bai/er  in  Kaiser-  ♦* 
Urkunden  in  Abb.,  Text  H8'.  Die  Ortsnamen  sind  noch  nicht  ei'klärt.  —  Von  Udalrich 
von  Baml>erg  zum  Formular  zusammengezogen    und   so   in   seine  Sammlung  aufgenommen. 

*is2.    .•    aanctae  B        ()  A;  Pierium  B;  Pifrerio  VU.        g)  Hutrim  B;  tirlleiehl  identifili  m!l  Iniitaiia 
HiininHiiejfa  in  der  VV.         ht  HarbiiiriN  .\  i)  .Suib  ß  k)  Allicroies  B  I)  Argilfi  A 

in;   Kossivflii«  B       u)  domum  .1;  grmeini  isl  der  Donon        o)  Canalishere  H        p)  uuacomoim  4Ii 
A :   Vracf'noiiii  B         q)  Rolrieleia  A         r)  Callucladurs  in  Inntanam  B. 


IIK IMMCII    II.      11114.  385 

(C.)  I  In  iiiimiiic  sanctae  et  iiuliviclu«;  triiiitali.s.  Hoinricus  diviiiii  favcntc"  cle- 
nicntia  Roiuaiiorniii   iin|icrat<>r   aiif,'iistiis.  Ad    linc    uns    diviiia«'    ili.-;]nisiti(iiiis  ^  pm- 

videiitia  f^ratia  i't  lidiiiiri-  iiinn'rati)riac  dij^iiltati.s  sultliiiiavit,  iit,  ([Uaiito  crfja  iiiis  snii 
exuborant  benofioia,    tauto    ei  gratius    no.-itra    .■^ci-vitiis    .^it    dcvnta.      Ilaoo    ims    sollic-ita 

6  fonsidoraticmc  intucntes  de  boiiis  sui.s,  (jin;^  iicil)is  <;ratiiita  pietate  ctiiitulit,  .saiictac 
su«^'  ai'Cflosiao,  iiiiam  ad  gratiain  et  honorem  iioniiiiis  .siii  snh  hoiiore  »aiieti  l'etri 
npostoloruiu  principis  ex  iiostra  bereditate  in  Babenberc  a<l  epi.seoputuin  jirovexinius, 
voliuuus  esse  muniriei ,  ne  benotieiis  eins  uni(|iiani  a|)|)areanniH  iii<;rati.  (^iioeirea 
ouiiiinm  sanetae  (U'i   aeeelesiae  tideliuni  nostroruincjnc-  pre-sentiinn  seiiicet  ae   t'utiiroriini 

10  volunms  Universität!  pateat,  (jualiter  nns  intiiitu  pictatis  et  spe  aeternae  renunierationis, 
interventn  «hhkiuo  Cvnigundae  dilectissinn;  eoniiif^is  nostrae  videlieet  iniiK-ratrieis 
auftustae  per  iianc  nostri  inipei'ialis  preee|iti  paj,'inani  pi'eiioiiiinate  IJaberj^ensi''  aeeelesiae, 
eui  vcnerabilis''  presul  Kberiiardus  preesse  videtur,  cpiaedani  nustrae  prii|)rietatis  loea 
nomine  Cocoleu,  Niuzellici,  Liubrodici  sitas'  in  pa<;o"  et  in  eomitatii''  con- 

it.  eednuis""  atqiie  hirj^imur,  eum  onniibus  appenditiis  eornni  terris  culti.s  et  incultis  familiis 
\ifriusque  sexus  acpiis  acpiarumve  deenrsibus  piseationibus  niolendinis  exitibns  et 
reditibus  viis  et  inviis  quesitis  vel  inquirendis  unmibuscjue  que  quolil)et  modo  nominari 
possunt  utiiitatibus  ad  eadeni  loea  pertiiieiitibns,  eo  teiiore  ut  pndictus  episcopus 
Eberliardus  siu(|iie  sueeessores  liberain  deliine  liabeaiit  potestateni  (|uie([ind  eis  plaeueril 

iü  de  eisdeni  loeis  in  usum  aeeelesiae  t'aeiendi,  onniiuni  liominiuii  ref;iii  nostri  eontradietione 
remota.  t^hiod  ut  verius  eredatur  diligentiusque  observetur'  ab  onmibus,  hoc  preee|)tum 
inde  conseriptuui  manu  projiria  eoniirmantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri. 

^  Heinricus'-'  eaneellarius  ad  vieem  Elierliardi  archicappellani  notavi.  p 

^  Signum  domni  Heimüci  (M.)  Serenissimi  imperatoris  augusti.  Ü 

85  Data  XV.  kal.  mar.''  indictione  XII,  anno  dominieac  inearnationis  MXIII,  anno  autem 

donnii  Ileinriei  seeundi   regnantis  XII,   imperii  vero  I;    aetum  Kome;    lelieiter  amen. 

(B.  D.)' 


284. 

Heinrich  bestätigt  dem  Salvatorskloster  zu  Pavia   seine  Besitzungen  sowie  die 
w  Immunität  und  das  Wahlrecht.  2Jo„j  loi-i 

OrkjinaUUplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Mailand  (A). 

Series  priuil.  mon.  s.  Sahatoris  cd.  I.  41  am  A  mit  MXIV  =:  ed.  II.  42.  —  Margarini  Bull. 
Casinen.se  2,  71  n"  77  aus  Abschrift  mit  MXIV.  —  Böhmer  Reg.  1108.  —  Stumpf  Reg.  1599. 

Auf  einem  von   HB  durch  Eintragung  der  Signumzeile  hergerichteten  Blanquet  geschrieben 
»  von  demselben  Mann,  der  auch  den  grOssten  Tlied  des  D.  301  hergestellt  hat.    Recognition 

und  Datierung  zeigen  etwas  andere  Tinte  und  dürften  zuletzt  nachgetragen  sein,  wobei  für 
die  Datierung  ein  von  HB  geschriebenes  Stück  als  Muster  gedient  hat.  —  Als  unmittelbare 
Vorlage  —  auch  für  die  Intitulalio  —  diente  das  DO.  III.  37-5;  doch  weicht  rfrt.9  Güter- 
verzeichnis von  dieser  Vorlage  mehrfach  ab,  indem  theils  Besitzungen,  die  in  DO.  III.  375 
**  standen,  fortgehusen,  theils  andere  hinzugefügt  sind.    Xur  zwei  der  letzteren  begegnen  auch 

283.    [Bresslau]     a)  nte  auf  Basur       h)  auf  Sasiir;  an  der  Stelle  des  q  stand  g       c)  A       d)  zirische» 

V  und  e  ein  Buchstabe,  vielleicht  ein  zweites  v,  ausradiert  e)  unausge füllte  Lücken  für  den 

Gau-  uiul  Grafcnnnnicn       f)  o  corr.  aus  a        g)  n  über  der  Zeile  nachgetragen        h)  XV.  kal. 

I  mar.  vielleicht  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen         i)  die  an  gelb- schwarzer  .Seidenschnur 

■•*  hüni/etide  GoldbuUe  war  nach  Hcyberger  Ichnographia  1,  102  im  J.  1774  noch  vorhanden. 


336  K  A I S  E  U  U  K  K  V  X  O  V.  X. 

iw  dem  I>.  Arduins  Stumpf  Et'ij.  1S40:  ihre  grosse  Mehrzahl  irinl  in  dem  DO.  II.  2SI 
erwähnt,  das  i)ide.'isen  ijrade  in  Bezug  auf  das  Giiterrerzeichnis  der  Interpolatio»  stark 
verdäehtig  int:  von  de»  rier  verhieiheiiden  endlich  irerden  )renigstens  zwei  (Gaja  und  Nävi) 
in  den  Urkunden  der  Kaiserin  Adelheid  CD.  Langoh.  1754  n"  9i)~  genannt :  vgl.  zur  Er- 
klärung der  Xamen  Darni.<<tfidter  Heichsgut  in  der  Lombardei  37  ff'.  Wir  htiheu.  du  es  6 
nicht  sicha-  ist,  oh  DO.  II.  i'Si  )h  seiner  Jetzigen  Ge.''talt  im  J.  lOl-i  schon  rorhande» 
war,  und  da  das  D.  Arduins  damals  .schwerlich  forgclegt  ist.  nur  das  Ycrhiiltnis  zu 
DO.  III.  375  durch   Petitdruck  kenntlich  gemacht. 

(C.)  ^  In  iiKinine  sancte  ot  indivichic"  tiiiiitatis.    llciniicus  scniis  sorviduni  (•liristi 
et    Kunianorinn    impoi'ator    augustus    secunduin    voluiitaU'in    doi    salvatoris    iiostriquo  lo 
liberatoris.  Cjtiii'<|iii<l  contiinmcionis  et  jirnpiiytatis''  ud  ei-lejlsiiirmii  dii  .saui'tununqiir  .■iiionmi 

i'xnltatione''  preliiierimii»,  iil  uuliis  ml  aeterno  lieatitiulinis  hraviiiiii  et  seeiilaiis  vite  ]iroftet»iii  esse 
profutunini  verissime  credinms.  I^'itnr  oinniuin  saiiety  dei  eeelesie  tiiUliiiiii  nostriiiiiiiii|uc  iiresentiuiii 
scilicef  iie  futiiroriim  «puo8cnt  iiuiveisitas,  ()iinliter  uos  ])ro  dei  oiimipotciitis  nmorc  et  pio  aiiiiiia 
ailllt(,*  nostrf  >■  Adkeleidis  iinpcrntricis  aiiguste  et  ob  remedium  niiiinv  nostrae  parcntiiiiKiiie  iiostioniin,  16 
ropante  domuo  Andrea  veneraljili  abbate,  suo  coenobio  nd  lioiiore''  saiieti  Salvatoris  liaud  proeiil  n 
menibiis  Ticineusis  iirbis  fiindato  per  hoc  iiostriim  imperiale  preceptiini,  pront  iuste  et  lej^aliter  valenius, 
eonfirinnmus,  qiicinndmodiiiii  Jlu  ailtecGSSOres  lllCOS  praeeeptali  aiictoritale  i-onlirinata  sunt,  omiiia, 
"Uly  eiiisdeni"'  venernliili  loeo  donnta  eollata  et  oblata  sunt  tani  de  larfriHun  dono  niennirati,"  ailllt^ 
nostrf  quam  etiani  aliqua  inscriptiouc  eartaiiini  aliorum  honiinuni.  cum  eastellis  cnrtiliiis  f^  servis  aueiljis  !0 
nldinnibns^  et  aldianis  capellis  oratoriis  villig  mauais  campis  vineis  ))rntis  paseui.s  silvis  uiontibua 
vallibiis  planiciebus  aquis  aqnaruniqiic  decursibus  piscacionibus  molendinis  terris  eultis  et  ineniti» 
ripis  portibus'',  verum  etiani  cum  omnibus,  de  quibus  veuerabili''  coeuobium  iuste  investituram  liabet 
vel  babuit  ex  ea  die,  qua  prefata  serenissinia  ainita  nostra  moiiaclios  ibi  constitiiit.  fonfirninuiHs 
quidem  et  Hrmissimam''  traditione  lar^imur  eidcm  monasterfilo  douiilli'^  Salvatnris  nmnasteriuni  sauet!  SS 
Anastasii  uua  euni  eurte  Olouua,  Moiiteeclli,  Erbnria,  ]S|a8ili^]utiaui'',  l'risinariani,  l'astnrlaunni, 
Riuoeertiinuni,  Tnllianuni,  I'uiznlmn.  (,'cntascuni,  Noue,  Urba ',  MariiKii.  ('.irianinii  luiii 
"ninibns    ])ertinciitiis    siii.s,    castelhun    da    Bosco,    Felegariolo,    terram   de   l'etro   Allnsauo'', 

terram    quam    teuuit   Lintaldus  cum   manso  de   l'elenzona,  Armenfaria,   Hlundi,    Oj\gio,    LagllsiailUlll, 
Ca.ssina,    Cugliznda,    Garlascum  cum    distrietiiui '    in  eircuitu    dm)    niiliarinni''    Ulla    ClllU    !<ilva   de  SO 

(Jarbonaria,    de    quantum    iaii''    dietiiin    monasteriuiii    ])er    praeeeptuin    teuere    videtur, 

Uirgeillini.    Caue(>il[ajte'",    viridiarium    prope    Palatinam    juirtam    et    »aucti    lolianuis    seitnni''    eiini 
Omnibus    pertiueutiis    et    adiarentiis    suis    tani    iufra    eivitateni    Tieiuensciu    (piam    extra,    (jarhlliaua, 

Uicoloiigo,  Bisisioiie,  cellam  sancti  Nazarii,  Mauratica,  Jlelaria.  Insnpir  monasterium 
sancte"  dei  gcnitricis  Marif  in  loeo  Pomposa  »  coustmctum,  CUlll  quibus  ail  ouiu  ])enK're"  J6 
videtur,  vel  etiam  omnesi'  salinas,  i|ua''  in  Comacio  ab''  SUpra  Scripto  mouasterio  düinilli 
Salvatoris  pertiuerc  deceniitlir''  seu''  in  .-iliis  omnibus  loeis,  qu?  iail''  dicto  coenobio  saneti 
Üaivatoris  «  pertiuere  cei'liuntur  *,  illn''  in  pro|>rium  corrobora  ni  ii  s.  I'ri  ripicntes  itiic|ne  iubetiiiis 
ut  nullus  episcopus»  dux  marehio  eonie»  vieeconics  castaldius  nnliaque  iniperii  nostvi  ma^'ua  parvnque 
persona  de  rebus  niolülibus  sive  immobilibus  sive  de  qualibet  terra  disvestcre  (i]dem'  monasterium  40 
>lni-   legali  indicio"  presumaf.     Sancinius    insuper    et    liac    nostra    imperial!    aueto|ri]tate    eoncedimu»*, 

284.   pr^Mchitxer- Bloch]     a)  nach  di  kleine  lingiic       )•)  A        c)  daror  iirf,  dan  zweimal  r/escliriehen 
irar,  fletilift  d(  A,  slnlt  al>  antecessoribus  meis  c)   A,  sfiilt  eidcin  f)  c  auf  llimiir; 

riflleichl  war  zuergl  »  yixrhrirhen  g)  illier  der  Zeile  nachfiehuiien  lil  ergänzt  au«  Ijei- 

liri/entler  neuerer  f'ojiie;  ilie  langen   Srhäfle  ron  s  1  (f  no«7»  sichlbnr;  ßasiliutiam   VI'.        i)  ''"-  •' 
hinler  ni  iliircli  ilarillier  uml  iluninler  r/euejzlc  l'unhte  fietili/l        k)   n  corr.  aus  li        I)  tu  corr. 
nun  d         ml  eriiflnzl  an«  heiliejitmlec  ('aj>ie  de«  14.. Ih.  n)  8Ce,  ohne  Alihilrzun(i>zeiehen,  A 

o(  A,  »liill  peilincre        p)  onis,  ohne  Alil.-Hrzunti«zeichen.  A         q)  A,  «Init  ad        r)  seu  —  illo 
auf  Hamir  »)  ep»,  ahne  Alikilrziinii«zeiehen,  A  t]  Jetzt  «leht  disvestcre  dem.   re  seheint 

aut  ri  enrriffiert   unil  ilahinler  i  au«railieii   zu   «ein,    ilorh    i«l   letztere  Uasur  wohl  cr«t  Jiinger  W 
Ui   ::wl^rltrn   i   i/ri'/  v  hIeine   Ua«ur  Vi    n   iilter  der  Zeite  norhf/el raffen 


IIKINUICII    II.     mu.  337 

ut,  si  ooiitigcrit,  qiiod  gopc  nccidit,  (|iiiitiiiiiN  aljliii.s  |iruiiuiiiiiiati  moiiiiMtcrii  liiiiiiH  liivin  ImliitiuMiliiin 
ilcHCrat,  liccnt  inoiinclio.i  i'X  «inu  i'iiisdcm  yvcloaiy  (||iiuiii  iiKtlilorvin  viilcrlnt  i-litfcrc  in  patreiii,  oiii- 
niuiii  upiscdpiiriini  v(>l  uiiiiiiiiiii  ni<>r|tiiliiini  ('ontriicli|c'fiouo  reinota,  iicc  Ihm  itit  iiliciii  iniiimclin  ex  alio 
mona.Htvri"  ail   id    traiiMitiiiii    larric    siin'    vuliintatv    muiinclKiriiin    iiiihi    ili'u    xcrvioiitiiiiii    in    iicrprliiiiiii. 

6   Si    (piis    uHtciii    liiiiiis    imstiiu-    pr id^^atY    niictoritati.s    et    piLMi'pti.n''    violntor    oxliti-rit    sivi-    pracdietv 

yrclesli.'  saiicti  Salvntnris  iiuii(iratii>iicin  fnciTc  ailt  in  i'a.stcllis  villin  v<d  alii|iilliiiHlili<;t  lociM  niiiH 
aribertrare,  placltiiiii  .siiii-  i'iiisdciii  iiiciiuliii  .ililuitis  iiis.iiuiu'  iillatciiiis  ti'iirro  aiit  alic|uaiii  aii(;nrlaiii 
vel  piildii-am  fiiiictiiiiii-iii  aiit  thfloiiruiii  cxtoriiiuTc  vcl  t<dlc'ro  iUlt  iiionaeliiiH  di-  alii|iia  rv  prcMiiiiip.HL'rit 
ini>l>'!itare,    .st-iat    se    riiiiipoüitiiriiiii    aiiri    coi'ti    liliras    iiiille,    iiiiMlictatem    i-aiiivrc   nuxtrf    ac   iiicdietatcni 

10  abbat!  eiiiMdcm  niiniasti-rii  i|iii  pro  toin|)ure  fuerit,  et  insiipcr,  qiiod  ei  dctoriUH  ext,  cum  Inda  traditorc 
domini  salvaturis  niistri.  in  niiiis  nuniiiic  iaii''  ilictinii  nionuNtorinni  construeinni  CHt,  acterni»  dr-pntetnr 
ini'endiis.  l't  autcni  vcriiis  credatiir  boc  pii-icptiiiii  nostra  aurturituti-  pRractiini,  prrseiiti'ni  pat'inani 
manu  propria,   ut   vidctur  inIVa.   idrnibnraiiti'''  »ijrilbi  imstm   iiissimus  in.sijrulii. 

§  .Siu;miiii   ilmiiiii    lliiuiici   iM.     invictissiiiii    iiii|ici-.itiiris   augusti.   \\ 

ij  ^  Hfiiirk'us  eancellariiis  viui'  Kiicr.udi  cpist-dpi  i-t  areliicancellarii  recognovit.  §  fSI.  D.) 

l):ituiii  anno  doniinicae  iiicarnationis   MMIl,    iiuliftionc  XII,    anno    donnii  Ileinrici 
hnperatoris  aiignsti  regnantis  Xll,  iniiu-rii  eins  i:    actiini  Konn;:    loliciter  amen. 

285. 

Heinnrh  bestätigt  dem  Kloster  des  h.  Petrus  zu  Palazzuolo  bei  3fontevei'di  seine 
so  Besitzungen  und  verleiht  ihm  die  Imnnmität  und  das  Wahlrecht. 

Rom  1014 . 

Xofarielle  Abschrift  aus  dem   14.  Jh.  im  k.  Staatsarchiv  zu  Florenz  (B). 

Lami  Delic.  erxd.  'S,  78  Reg.  —  Soldani  Hist.  s.  Michadix  1,  '21  ex  arch.  civif.  Vohiter. 
(S)  =  Biihmer  Acta  selecta  S8  n"  40.  —  Stumpf  Rey.  1605. 

ib  Kur  der  er.^fc  Tlieil  des  D.  bi,s  zum  Beginn  den  G-üterverzeichnisse.s   schliesst   sich  an  ein 

Dictat  de.i  Eb.  A  an,  während  ein  anderer  Mann,  vielleicht  HB,  die  Urkunde  fertig  ge- 
stellt hat.  Diesem  uird  für  die  Liste  der  Besitzungen  ein  besonderes  Verzeichnis  gegeben 
sein ;  im  übrigen  hielt  er  .fich  eng  an  das  D.  284,  das  er  gro.'isentheils  wiirtlich  cojneii 
hat,    lind   das   daher   für   die  Herstellung    unseres  Textes   verwandt  werden  konnte.     Für 

ao  diese    haben    wir  ausserdem    die   XU.    Heinrichs  III.    Stumpf  Reg.  2176   (gedruckt   bei 

Soldani  1,  290  und  fragmentarisch  in  besserer  Gestalt  bei  Cecina  e  Dcü  Borgo  Notizie 
istor.  di  Volterra  27)  herangezogen.  Dass  der  Druck  unseres  D.  bei  Soldani  mittelbar 
auf  B,  das  aus  Volterra  stammt,  zurückgeht  und  der  Text  von  ihm  emendiert  worden  ist, 
ist  wahrscheinlich,   doch  bezeichnet  er  bei  der  XU.  ein  Chartular  des  Archivs  zu  Volterra 

Sä  (ds  seine  Quelle,  und  in  diesem  könnte  möglicher  Weise  neben  B  noch  eine  andere  Vorlage 

benutzt  gewesen  sein;  vir  liahen  daher  die  Namens  formen  und  einige  andere  für  die  Text- 
gestaltung  in  Betracht  kommende  Lesarten  von  S  verzeichnet. 

In   nomine    sancte    et    individne    triiiitatis.     Heinricus"    divina    favente    elemontia 
Komanonuu  impcrator  augustus.  Equum  sane  dignunique''  est,  ut  inipcrialis  eclsitudo 

dignis""  siibiectorum  *■  precibus  iuste"*  et  devote  petentiun»  aurem  prebere  dignetur 
easque"^  sue  pietatis  douo  perfcere,    quia,    sicut    unniiluis    cuhiiine    preest   honoris,    ita 

280.   [Rieger -Bloch]     a)  Heiniricus  B;  Henricus  S  Ij)  dingnumque  und  so  öfter  ngn  utati  pn  B 

c)  dignitatis  subiect.  B;  dignitatis  sul>ditoruni  .S'       d")  S;  in  li  ist  hier  rtie  Schrift  lerschirunden 
und  nur  noch  ein   s  ci(  lesen         e)  S;  eosque  ß 

KaUerurkunden  IM.  43 


338  KAISK  Kl'KKlTNOEN. 

Omnibus  (lobet  inisericorditer  subvcniiv.  Notuin  igitur  osso  vulunnis  ciuu'tis  fiddilms 
saiu'tc  dci  t'ci-Icsie  ae  nostris  iurseiitibus  et  futuris.  (|ualiter  Adlielimis '  veiHTiiliilis 
iibbus  reetor  eeiiobii  saiieti  l'ctri  aimstoloruin  |iriiiei|iis  eonstnieti'-'  |iu  bico  (|ui|'' 
VDeatiir  [easak»)'  Palatinliiiii.  i|Uiiil  sitiiin  est  sujut  Mimteiii  viriibin,  adisse"^  eelsitudiuein 
luistrani  jmstidanteni  su|ier  rebus  niniiasterii  siii,  ((iiod  iiostra  ei  pietate  birf:;iliiiii  est,  6 
ut  niistre  iuljereuius  illi  jireeeiitum  auetoritatis  t'aeere.  per  (|ii(id  i'idtiiiii  csst't  et  lutuiu 
omni  tempore  de  prediis  suis:  videlicet  cortem  de  liie  emii  eapella  sanete  Mnrif  (pie 
est  sita  in  eonutatu '  l'opoloniense'",  cortem  vero  t\v  Cistenia",  eurtc  di-  ( 'aldaiia, 
eortem  Sahinioniei"  in  ( 'astaiieto •'  et  eeelesiam  saneti  ('(iluiidiaui,  enrteni  in  Asileelo'i 
cum  oraculo  saneti  Viti  et  saneti  Donati,  eortem  sani'ti  Mallifi  de  I.iiea,  eurtc  de  lo 
Porto"'  Offi,  Corte  de  Visif^jnano"  et  eeeh^siam  saiieli  Salvatnrjs  de  N'crsilia'  cuin  unini 
pertinentia  sua,  eortem  de  Patrii^none"  et  ^b)nte  bnno  ---  seii^  in  ;diis  (iniiiiliiis  locis, 
fiue  iam  dieto  eenobio  saneti  l'etri  ])ertinere  eernmitur,  illo  in  pr<i|iriiini  eorrulxiramus 
[et]"  jier  Ime  nustrnni  imperiale  preeepinni  eniucdiiiius  et  ecintiniiaiiiiis.  iiet'  (imnia 
predia,  que"  iuste  et  b-gaüter  tenet,  nee  non  eiini  niunibus  rebus,  cuni  easti'llis  et  16 
viliis  pratis  j)ascuis  silvis  montibus  vallibus  planieiel>us  aijuis  a([uan\HH|ni' '  (b'eursibus 
piseationibus  molcndinis  terris  cultis  et  incnltis  ripis  portibus  vituui  iiiaiii  eum  nm- 
nibus,  de  quibus  venerabile  ccnobium  iuste  investituram  habet,  eum  servis  et  aneiiiis 
aldiaiiis  et  aldiabns  eapellis  oratoriis  viliis  niansis  seu  fpieeuinque  scriptnra'  eartarum 
ballet  eiintirniannis  (juidem  et  tirnüssiniam-'  traditinne''  lar-ijiniur  eideni  nninasterin  so 
saneti  Petri  principis  appostolorum  eum  (nunibus  prrtinentiis  et  atliacentiis  suis  tarn 
int'ra  eivitatem  Lucensem''  vel  Pisensem  quam''  de  t'oris  una'  eum  pertinentiis  sins, 
(|ue  habere  et  teuere  videtur"^  aut  inantca  adquirere  debet.  Preeipientes  itaque 
iubenms,  ut  nullus  dux  episcopus  marchio  eomes  vicecomes  gastaldio  sculdascio  decano* 
nullaque''  imjierii  nostri  magna  parvaquc  )tersona  de  rebus  mobilibus  sive  inniobilibus  » 
sive  de  (lualibet  terra  disvestire  molestarc  incpuetare '  idem''  mduasterium''  sincr  legali 
iuditio  facere'  ])resumat"'.  Saneimus  insuper  i't  liae"  nostra  imiieriali  auetoritate  eon- 
cedinms,  ut,  si  eontigerit,  (puid  sepc  aeeidit,  i|uatiiius  abbas  |ii-rn(iiiiiiiali  iminasterii 
huius  lueis  liabitaculum  deserat,  lieeat  numaelios  ex  sinn  eiusdem  eeelesie  (juein  nu'li- 
(irem  viderint  öligere  in  patrem,  omniuni  e](iseiipnrum  vel  umnium  hondnuni  murtaliuni  so 
conti'adictione  remota",  nee  fas  sit  alieni  nKinaeli"  ex  alio  monasterio  ad  id  irausitum 
facere  sine  voluntate  monaehf)nmi  inibi  deo  serviontium  imperpctuum.  iSi  (piis  autiMii 
huius  nostre  jirmmdgate  auetoritatis  et  preceptis''  violator  extiterit  sive  |)rediete  eeelesie 
saneti  Petri  nunciratiiinem  facere  aut  in  castellis  viliis  vd  aii([uibuslibet  lucis  eins 
aribergare,  plaeitum  sine  eiusdem  cenobii  abbatis  iussione  ullatenns  tenire  aut  a]i((uani  n 
angariam  vel  ptdjlieam  funtiouem  aut  theloneum''  extonjnere  vel  tollere  aut  moiiachos 
de  aliqua  re  |)resumpserit  molestare,  seiat  so  eonpositurum  auri  eotti  libras  mille"", 
raedietatem  oamere  nostre  et  medietatem  abbati   eiusdem  monastorii    qui    pro    temjjore 

'2Hä.    f)   Aillielinus  S         gi  miistructinii  JIS         hi  felilf  in  HS        i)  <•  (o<lcr  r)  mit  Lüche  für  dini 

H   liiiihütalien,   iltinn  ein   li;    ciiim  S;   ergi'lnzl  nach  der  fh-iindunf/mii/kiindf  ron    7Ü4  fMiiraloi-i  40 
Ant.  Ital.  .''>,  lo07j,  1(0  casale  Palatiolo  vtehl      k)  li;  ailiisHc  .S      1)  S;  coiiunictatu  Jl      ui)  V<>\m- 
lonieiisc  ,S' =  AT.       n)  li       NU.;  Cislonmo  .V      o)  S  =  A'(/.,-  Salniiiiiiaiiici  li       \t)  B    =  NU.; 
Castaifiietci  .S'        q;   Assaliceo  .S',-  Ausilacto  A7/.        r)  S  =  NU,;  l'arb i  tuler  l'oho  Jf        t)  •?  ^ 
A'6/.;  Xisiij(fiiaiio /<       t)  ß  =  A't'.,- Versiliano  .S'       ii)   li       A7'.,-  Patrijrnano  .V       v)  indem  der 
Schreiber  an  dieser  .Stelle  begann  nirh  an   f).  '^84  anzimchlieiuien,    unlerliexH  er  e*   einen  die  de-  4t 
icilhrunij   der   auxi/eniiroclitnen    Uitte    entixillinden    Satz   ein:fifili/cn  w)    XU,;    feli/l    in    HS 

\)  S  --  NU.;  quoii  H  y)  S;  et  a<|uaruiiii|uc  R  /.)  scriiituraiii  li;  i|iii'mcuiii(iue  s<Ti|iltiraiii 
et  cartain  .S";  rgl.  iiucriptiono  eartarum  in  I>.  2s4  a)  li  -^  I>.  Js4  li)  S;  trailictione  li 
c;  S;  Lucesciii  B  A)  et  (|uaiii  BS  ci  S;  uria  H  f)  S;  videre  tenctur  B  g)  S; 
(k'lano  B  li)  seil  nuilafpic  BS;  rgl.  S.  H4I  N.  u  i)  .S"  NU.;  et  iiiquietare  B  k)  l>.  S!H4;^  M 
eidi-m  monasterio  BS  l|  rgl.  l).  :i7K  N.  q  m)  S;  prcsuinmat  B  w)  D.  ÜHi;  liuiu«  HS 
o)  .S";  contradicentes  mcmorato  /(  pi  B  ^  f>.  'JS4  fp  .S',-  llicleoiiuin  B  r)  Nl'.  —  l>.'.iH4; 
ilccem  milia  BS 


HKINlilCII  II.     mii.  Ma9 

f'uerit,  i't  iiisupor,  ihumI  ei  (Ictcriits  est,  cmii  Imhi  liailitnic  clmniiii  salvatoris  nnstri 
cternis  iloputetur  inccndiis.  L't  uiitcni  vci-iiis  crcdatiir  lii>c-  |)ri'c('|itiini  nostru  auetoritato 
iieractuin,  ijrcscntoiii  j)afj;iii;mi  niaiiii  |iri)|iria.  ut  virlctiu'  infVa,  ciirrolnirantf "  sijjilli) 
iKPstro  iiissiiiuis   iiisij;-iiiri. 

6  Si^nmii   iliiiiiiii    1  Iriiiric-i '    scrciiissiini   (M.i   et   iiivictissimi   iiii|Mrati)ris  aii;;iisti. 

Hcinricus'    fanecllarius  vifc   Kiicranli   ('|)isi-(>|ii   ci   arcliira|icllaiii   ri<ii;;iiiivit. 

l)atiini  amm  (liiiiiiiii(  r  im  ai'iiatiniiis  MMlII.  inilictiinic  Ml.  anim  vero  doiimi  Hoinrici ' 
iiupcratoris  aiif^usti   rt'^iiantis  XII,   iin|iriii   eins   |iiinii)";    ai'tiiiii*    liciiiu';    t'i-liuitcr  aiiifii*'. 

28(5. 

10  Heinrich   bestätirft   dem    Kloster   S.   Vincenzo   am    Volturno   seine  Besitzungen, 
das  Inquisitionsrecht,  den  königlichen  Schutz  und  die  Immunität. 

Rom   lOll . 

Clifiniiitm  Voltitninise,  Codex  aulographits  aiw  dem  Anfang  des  lü.  Jh.  f.  294'  in  der 
Bibliothek  Burherini  zu  Rom   (A). 

15  Muratori  SS.  l'',496  inwolhfändig  a««  .-1.  —  Böhmer  Reg.  1109.  —  Stumpf  Reg.  160(). 

Wie  schon  Sichel  zu  ixi.  IL  '288  bemerkt  hat,  kann  e.i  keinem  Zweifel  unterliegen,  da-is 
sowohl  unser  D.  286  wie  seine  Nachurkunde,  das  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  2110,  ihrem 
Protokoll  zufolge,  das  hei  D.  286  von  HB  gesrhriehen  sein  kann,  auf  echte  Kanzleiaus- 
fertigungen  zurückgehen.     Aber  auch    die  dort  »och    unentschieden  yela.ssene  Frage,    ob    die 

M  Fassung  ihrer  Texte  als  echt  anzuerkennen  ist,  glauben  wir  bejahen  zu  können.    Eine  genaue 

Textvergleichung  zeigt  nfimlich,  da-is  un.ser  D.  286  unmittelbar  auf  das  gefälschte  DO.  I. 
245''  zurückgeht  und  seinerseits  wieder  als  unmittelbare  Vorlage  für  das  D.  Konrads  II. 
gedient  hat.  Wäre  es  auch  bei  diesem  Verhältnis  der  Texte  zu  einander  an  sich  noch 
denkbar,  dass  die  drei  Stücke  gleichzeitig  gefälscht  wären,  so  spricht  doch  die  Art,  wie 
in  dem  D.  Konrads  II.  der  Text  unseres  D.  bearbeitet  und  verkürzt  i'.f/,  ebenso  entschieden 
gegen  eine  solche  Annahme  wie  für  die  Echtheit  der  Urkunde  Konrads.  Lag  aber  1038 
un.ier  D.  286  der  Kanzlei  Konrads  II.  bereits  in  .seiner  gegenwärtigen  Fassung  vor,  .so 
ist  damit  auch  seine  E-htheit  so  gut  wie  völlig  gesichert.  Dieses  Ergebnis  wird  noch 
durch  die  weitere  Erwägung  gestützt,  dass  von  den  beiden  DD.  Heinrichs  II.  und  Konrads  II. 
nur  je  eine  Fassung  in  die  TJrkundensammlung  des  Chron.  Volturnen.se  aufgenommen  ist, 
während  darin  von  den  DD.  0.  1.  245.  359.  0.  II.  288  je.  zwei  Fassungen,  die  echten 
neben  den  interpolierten,  .sich  erhalten  haben.  Es  wäre  dem  gegenüber  ein  seltsamer  Zufall, 
wenn,  anders  als  von  den  drei  DD.  des  10.  Jh.,  von  den  beiden  des  11.  .Jh.  gerade  die 
echten  Fassungen  verloren  gegangen  und  nur  die   falschen    uns  überliefert  wären.     Halfen 

w  wir  also  D.  286  für  echt,   so    folgt  aus  diesem   Urtheil,   da.ss  das  DO.  I.  spur.  245''  im 

.7.  1014   schon    vorhanden    war  und   von  der  Kanzlei  Heinrichs   als  echt  angesehen   wurde. 

[In  nomine  .'ianctej"  et  individne    trinitatis.     Hcnricus    divina   favente    clcmencia 

Ronianoiiun   imperator  angustus.  8i  -fervore    cantati.s    aeeensi   de    statu    ac    restaiirai-ione 

ecclesiarum  dei  diligeiiti  eura  et  indagpaeione  tractamus,  regiii  nostri  solium  stabiliri  ac  felieiter  reguare 

w  cum   Christo    nequaquam    anibiii^imHs.      yuocirea    omiiiuin    liililium    .sauctc    dei    ecelesie    nostrorumquc 

28Ö.   s)  S  = /).  Vs4  ,•   corolioraiite /<         t)   B.enr.  S  u)   .S',-  primi  B  v)  a<;tuin  —  amen  fehlt 

in  S;  amem  B.  —  Xach  den  Angaben  d«s  transsumierenden  yotarn  war  dnn  Original  mit  Blei- 
hiille  (B.  'Ji,  die  an  einem  Lederriemen  hing,  besiegelt. 
I  286.   [BethmauD- Bloch]     a)  1.  n.  s.  fehlt  in  A 

43* 


340  KAIS  E  R  U  R  K  U  N  D  E  N. 

preseiieiiuii  nc  fiitiironiin  devocio  noverit.  <|iinlitor  \  larilis  alilms  eoiiobii  Cliristi  niaityiis  l'iiu'eiitii 
sitiiiii  in  t<rntoriu  IJeneilontauo  super  ttiiviiim  l'iiltiiniiiin  uostiain  iidiciisl'  crlsitiKlinciii  (Ictulit  inci-cptii 
precessurum  iinstrurum  iinporatnnim  Of  rcpiim,  viilclicpt  Desiilrrii,  Caroli,  I.uilouici  iitiiiio  Lotimrii, 
piT  qiie''  coiitiilermit  ox  suis  rebus  iu  prefntiini  inuunstoriuin  ac  i'onliruiaveniiit  res  et  possessionos  ibi 
a  principibuK  dueibus  reliquis(|ue  tidelibus  collatns.  Viu\e  profatus'"  abbas  nostrani  exoravit  dcnienriani,  6 
ut  cadoiii  prceepta  ac  legales  scripeiones  nee  non  predi«  per  «liversas  liues  reffni  Italii  i  ci.iiiaci  luia 
eidem  '  ceiiobio  eollata  per  nostre  eonünnarioiiis  precoptum  in  pri'falnni  venenibilpm  Im-uiii  <oiirfik>rciiius 
et  eonliniiHremus.  t'iiius  petieiiuiilius  tnventes  pro  «lei  amore  niiiiiiaruiiii|ue  nostnirnm  ronieilio  per  hur 
nostre  eonlinnaeionis  preeeptuni,  proni  iustr  et'  le^'aliti'r  possunius.  ('oneoiliiiiiis  et  luuliiiiiaiiiiis  ac 
penitus  eorroboranius  in  predioto  ecnobin  Cliristi  niartvris  rinccnlii  oninia  prerept«  ]irceossorum  lO 
nosiroruui  iuiperatoruni  <t  rotruin,  viilelieet  Uesidtrii.  t'ar<di,  l.odouici  atipie  Lotliarii,  verum  tanicn 
onines  res  et  posscssiones  per  diversos  tines  regni  Italiei  jiosilas  per  cadeiu  |in'i'i'ptii  vel  iiuolibot" 
legal  es  K  scripeiones*^  a  prinripibug  dueibus  reliquis()U('  tidelibus  ibidem  eollntas  nee  non  nionasteria 
et  ecllas  inferius  nominatas  —  priniitus  videlicct  decinrantes  ipsas  hereditates,  (|ui'  eireunidant  i|isnin 
uionasteriuni,  per  has  (luoipie  Hncs:  ineipiente  itaipie  iV  tluvio  qui  dieitur  San^'ro,  ileindc  per  iiiontcs  is 
puplicos  usipte  in  nionte  qui  diiitur  A/,/.e,  et  sie  revolvintc  inonte  eodeni  Msi|Ur  in  tliivio  qiii  dieitur 
M<dfa.  et  queuiadnioduin  deeurrit  ipsa  Melfa  usciue  ubi  eoniuuprit  se  euni  parvo  tluvio  ([ui  dieitur 
Mellariuo,  et  abbini'  in  vertieo  inontis  (|ui  dieitur  Harbida,  et  sie  ]ier  eiliuni  niontis  eiusdeiu  usque  in 
montcm  Arehauuui  et  nionteui  Marthe  niouteiM(|Ue  C'asale,  eosqiie  vididieet  nioutes  extriuseeus  cireuni- 
dantcs  in  ortum  usque  riapuis  Hauennula  qui  noniinatur,  et  a  capitc  eiusdeni  ria^inis  vonientcs  iuxta  :!0 
montes  puplieos  in  montcm  usque  Uenafranani  qui  est  super  iirbeni,  eodem  vero  revolventc  monte 
usque  in  ciliuui  montis  qui  est  su)icr  terrani  que  vocatur  Arcora,  que  est  ecelesie  liereditas  [sanete]'' 
dei  gcnitricis  Marie  que  Oliuetum  vocatur,  subieeta  prefati '  monasterii,  et  ecelesii'  iiiehiloniinns 
liereditas  sanete  Cristino  subdita  eiusdem  eeuobii  cum  iuelitis  territoriis  suis  et  euni  relic|uis  linibus, 
ijisa  liereditas  eircuuidata  in  Huvio  usque  L'ulturno;  nam  itcrum  ex  alia  (larti-  inehoaiitc  a  prima  fine  26 
cum  iam  dieto  tluvio  Sangro  ipsoque  rclinquente  qiioniodo  deeurrit''  a  l'aruiii  eidle  et  perjreus  usque 
in  fluvio  qui  dieitur  Foruli,  eodemque  deeurrente  fluvio '  usque  in  tluvio  l'uantra,  et  quomodo 
deeurrit  ipsum  nUVlHUl'"  in  alio  Huniinc  quod  L'ultiirnus  voeatur,  et  queniammodum"  ipsuiii  deeurrit 
tlumcn  iuxta  terras  eiusdem"  monasterii  usiiue  in  predictis  tinibus  et  terris  ecelesie  sanete  Marie  — 
per  has  quoqiie  fines  una  eiim  servis  et  aueillis  eespitllinsque  suis  iiec  non  et  cum  eastris  inontibus  80 
collibiis  vallibus  toninibiis  ceelesiis  aqiiis  »  paseuis  et  oiniiia  iiit'ra  ipsis  tinibus  niaiieiieia  acl'  iiostra 
presenti  aiietoritate  in  prefato  '  indnastcrio"'  eoneedimus  et  eontiriiiamiis,  siciit  iaiii  diidiiiii  repperiiniis 
in  prediet«  eenobio  concessum  et  eonfirmatum  esse  a  doinno  l.oiloiiieo  screnissiino  imperatore  per 
sig-illatum  ]ireeeptuui.  Interca  eoneedimus  insuper  et  confirniamiis  in  eodeni  moiiastcrio  si<|uideni 
monastcrium  in  honore  beati  Petri  apostoli  constructum,  positum  in  loco  Trite  territorio  rualui'iise.  36 
et  in  Penne  ccllani  iinam  que  nunciipatur  sanetn  Maria  in  Miisano,  in  Abruzo  eellani  iiiiaui  in  loeo 
<|ui  voeatur  Arole,  item  saneta  Maria  in  Duas  Hasiliens  llixta  .Suilf^nilll  ■"  seil  et  iiioiiasterium  sanete 
Marie  in  territorio  Marsieano  quod  situm  est  in  loeo  Apiiiiauii'i,  item"  in  tinibus  .Soraiie  ClVltatlt»' 
inelitam  valleni  .Soranain  eum  oinnibus  eeelesiio  et  pertineueiis  suis  et  aliis  cum  eellis  et  terris  in 
ipNiH  eonsistontibus   partibiis  siibditis  eiusdem  ecnobii  per  eognitas  fines,    sieiit  preeepta  eiusdem"  eon-  40 

28«.  b)  au.liens  A  O  A  =  NU.:  ac  VT.  .1)  XU.;  quem  A  -  VU.  e)  prelata»  A  f)  NU.; 
idem  A  ~  VV.  <()  A  -  A7,'.  atntt  quol.  legali  seriptiones  in  \'l'.,  das  hiih  ([uol.  lejjali  litiilo 
Kcriptioois  i»  IK).  I.  24.'>"  enlnlclU  int  li)  W.  XI'.;  fehlt,  in  A  i)  prephat.  A  k)  deeernit 
A  —  VV.,  und  eljenso  S.  .141  '/..  !>.  IS;  an  der  ersten  Stelle  1,-ehrt  der  Fehler  auch  in  unxerer  I  lier- 
lieftrung  der  Sl'.  wieder,  in  der  die  beiden  anderen  .'Stellen  fehlen;  ex  dürfte  sieh  hier  um  einen  46 
immer  iriederhollen  lA^sefehler  den  Co/nvlen  an  den  Stellen  handeln,  an  a  eichen  in  «einen  Vorlaf/eii 
deeurrit  ahiiekürzt  geschrielieii  war  I)  rivio  Vl'.\  rivuiii,  rivn  SC;  ho  dann  rielleiehl  auch  in  der 
farlar/e  von  A  rivio  «ttind  ni;  fluiiieii  \'U.  ---  AT.,  so  dam  e*  rielleicht  auch  in  der  Vorlaf/e  ron 
A  Ktanil  n)  A  oi  eideni,  ohne  AblcarzunijHzeicheti,  A  \>)  A,  xtiitt  hac  c|)  A  -^  A'''.; 
i-fnovio  VV.;  ryl.  S.  H4:J  7..  VJ  r)  iuxta  Sanpruni,  da»  in  VV.  and  SV.  fehlt  und  in  A  auf  w) 
Unnur  xtehl,  int  rielleicht  nur  /Casnl:  de*  f'npiften  si  IT.  --=  SV.;  et  A  t)  A  —  SU.;  cum 
tcrri"*   in  der  VV.   int   a-ohl  nur   Vrrnehen  den  Ahnehreilicrn 


IIKINKICI!    II.      loi  (.  341 

tiiK'iit  nioiiii.stci'ii,  vMcliirt  rc^'iiiii  |>riiu'i|iiliii  et  iliK'inii  aliiiniiiir|iii"  liilvliiiiii  KcripcioiicH  il>i<li-iii  all 
ipais  eollntns,  ideiii^'  ci'Unin  Hnneto  C'olmiilii-,  ci-llniii  saiii'ti  Dotinti  in  Cmiiiiui,  rclliini  Hiiiu'ti  Miiiiri  in 
Anglone  «niniii  et  alias  ci-llaa  et  toiTns  in  ipKis  tiiiiliiiH,  itciii™  ocllnm  Haiicto  A);atlii'  in  luro  Turfiu», 
crllani  saiu'ti  l'ctri  (10*  Uairami  ciini  oinnilui«  nervi«  et  anoillix  cuspitihiiH  viiu-is  i-t  torri»,  in  oinniliii» 
6  siciit  eiiisdiMii  iiKiiiastcrii  ciiiitliicnt  siTi|iri<>n<'r<,  iti'iiiy  ((llaiii  sancti  SalvatoriH  <k'  Alifi-,  irllaiii  «aiKti 
Martini  <li'  nmuti'  Marsico.  cfllain  säurte  C'ruei«,  i-cllani  nancti  Vlarli,  ccllani  ManctI  l'ctri  «lo  Tontulc, 
c'üllain  luiicti  rincriitii  ilc  Trciiiiilula'-  t|iie  est  iiixtn  liinitoin,  itciiiJ'  i'cllani  Mani'ti  Su.inü  cum  inrlitn 
walilii  »im  in  loni  l.iluirii'  iilii  dicitiu'  l'anl.'iniiiii  —  lias  tinos  lialxiitcs :  a  priiiiii  parle  ilrciirril  via 
antiqiin  ipi«  venit  ile  Uiiei'nta"  ipie    docurrit''  intor    Im»    terra»    et  waldn''    et    alia»    terrim    et   waldn'' 

10  epiiid  fiiit  prcdieti  monasterii,  et  unaliter  descendit  via  ipsn  et  intrat  in  ip»nni  l'nntnnnni  et  »ilvnin 
et  pnliideni  prcfnti  monasterii  qne  est  enninneta  Laneo;  a  scennda  autcm  parte  via  est  nnti(|na  <|Ue 
ilii'itiir  l'icana;  a  tcrcia"'  vero  iteniiii  iisi|iie  ad  viain  ((ue  fuit  aMtii|iia  i|iie  vadit  ad  ipsnni  piscintini 
iam  ilieti  nuinasterii,  et  deeurrit''  via''  ipsas  terra»  et  »aldu  anti^  dieti  monasterii  et  aliani  terrani 
prefafi  eenoliii  <|Me  dicitur  de  Tortora  et  terra.»  aliorum   lioniinnm   (pie  ibi  aftines  sunt,    et  sicnt  ineipit 

15  snjicr  ipsani  piscinani,  it  ipialifer  revolvit  eirca  ipsani  tcrrain  de  eudem  walilo  et  iani  dietani  terrani 
quo  dieitur  de  Tortora,  et  vadit  ad  ipsuni  l'antaniim  predieti  monasterii  et  «(ualiter  vadit  et  perpens"^' 
per  ipsnm  Pantanuni  et  silvam  et  paludem  usi|ue  in  ipsuni  l-'rijjidnm;  a  ipiarta  autem  parte  usque  in 
iam  diefiim  Kripiduni  et  predictum  •'  Laneum  "^  —  cum  omnibus  quo  infra  Im»  fines  consistuntt  vcl  manont, 
item''  cellam  saneti    lineentii   infra  eivitatem  Neapolini.    cillain   s.iiiiti   l'ineentii  de  Cnnie,  saneti   Petri 

äo  cellam  iu.\ta  eivitatem  lii'neiienfiinam  prope  tluvio  Sabliati,  eellam  saiiete  Marie  de  Castaneto  qno 
est  in  eastro  Piniano,  eellam  saneti  Marei  de  petra  C'utilia,  eellam  saneti  Petri  de  l'ipera  cum  ipso 
easale  qui  dieitur  Leoui,  eellam  sanete  Marie  ile  l'lanisi,  eellaiii  saneti  lob.uinis  de  l.ueere,  eellam 
sancte  Marie  de  Quimine  Milia,  eellam  saneti  l'ineentii  de  Telese,  eellam  »aneti  loliuuni»  de  Lisine 
cum  ipsa  molina,    cellam  saneti  Kleutherii    in  Fundiliano,    eellam    sanete  Marie    de  Loco   sano,    eellam 

86  saneti  llincentii  de  Toeco,  eellam  infra  Salernitanam  eivitatem  in  honore  saneti  Georgii  constructam 
cum  Omnibus  suis  pertiueneiis,  eellam  saneti  Ualentini '  in  tluvio  Bixentino,  saneti  Uinccntii  cellam  in 
fluvio  Tuseiano,  eellam  saneti  Uineentii  in  Huvio  Tensa  et  omnia  ad  iam  dietam  abbaciam  pertineneia 
cum  Omnibus  aliis  ea]ipellis  et  pertiueneiis  earum,  eum  castellis  villis  easis  massariciis  mansis  silvis 
paseuis  venacionibus  piscaeionibus   vineis  arbusti»   pratis  servis  aniiliis  aldiimibus  aldianis  redivicionibus 

SO  nee  nun  eum  omnibus  que  diei  et  noininari  possunt'',  in  prefato  monasterio  eoneedimus  et  eoiifirmamus, 
ea  videlieet  raeione  ([uatinus  prenomiuatus  abbas  et  suis  '  sueeessores  de  Omnibus  castellis  et  eajiellis  * 
vel  monasteriis,  tam  in  lioe  precepto  quamqiie  in  aliis  precejitis  ofl'ereionibus  atque  seripcionibu»  que 
eontinere  videtur,  habeant  potestatem  tenendi  iuste  comrautandi  ordilianui'"  rejjulariter  instruendi  vel 
qiiicquid  iustum  *   visum"  fnerit   faciendi  absque  Omni"   contradiccione    quorumlibet    bominnm.      San- 

34  cimus  insuper  et  nostral'  imperiali  in.stitueione  corroboramns,  ut,  si  aliquo  in  tempore  fuerit  orta  con- 
tencio  de  rebus  iam  clicti''  monasterii,  iiullns  andeat  deineeps  per  parentum  posscssiones  ipsas  here- 
ditates residere  vel  coufendere  presumat,  excepto  per  verissimas  eartulas  et  instas  eonsi<;naciones. 
Verum  tarnen  statiiimus  atque  tirmamus  ob  amorem  eterne  vite  et  oracionibus  fratrum,  quorum  preees 
nnnuimus,    ut    ipsam    semper    legem    per    anuonim    eurrieula   pars   predieti   eenobii  accipiat  de  omnibus 

40  suis  territoriis  ab  omnibus  hominibus,  quam  in.stitiiit  Astnifus  rex  Langobardorum  de  eeelesiis;  nam 
ex  ea  quoque    re   lex  alia  nee  recipiatnr  nee   [a] ''    qualibet    niterius    iudieetur    persona;    si    vero    fuerit 

286.  u)  seil  aliorumque  A  =  VU.;  offenbar  i^t  das  (ingehängte  que  nicht  als  genüyende  Verbindiings- 
partikcl  betrachtet  worden,  cgi.  S.  S38  Z.  50  v)  VL'.  =  SU.,  statt  item;  sed  A  w)  VU.; 
seil  A;  igitur  AT.      xl   A  =  SU.;  in  VV.       y)  IT.  =  AT.;  sed  A      z)  XU.  --  DO.  II.  ^88"; 

<•■>  Tremdola  A;  Tremoiola  VU.        a)   A  =  MüMbacher  Reg.  Kar.  (Uli;    Eucenta  VU.         b)  A 

c)  tercio  A  d)  vias  A  e)  A;  perexit  VU.  f)  A;  predietam  Laneam  J't'.  g)  consistent 
A  =  VU.  h)  VU.  =  XU.;  sed  A  ii  VU.  =  AT.;  Valencii  A  k)  possit  A,  iras  allerdings 
rielhicht  auch  schon  im  Original  gestanden  haben  kann,  cgi.  S.  330  '/..  tH  1)  -1  =  VU.  =  XU. 
m»  A  —  1)0.  II.  äNS";  regendi  VU.,  wohl  nur  Copi-flen fehler;  conimut.  regulariter  ordiuandi  vel 

60  AT.      n)  yl  =  AT.;  iust.  eis  visum  VU.       o)  A  =  NU.;  fehlt  in  VU.       p)  nra --i       q)  A  = 

XU.;  nominati  VU.         r)  VU.=  AT.;  fehlt  in  A 


342  K  A  1  S  K  lU'  H  K  l  ■  X  n  K  X . 

contoiieio  de  aervis  vel  de  alia  qiiariimqiip  ro  iiitci"  alii|iit'iii  viriiiiiiii  siiiini  seil  (|iinleiiR'iiniiiiU' '  homiiiem, 
liceat  eis  »e  dofeiidere,  sicut  prisf«  roiisiietiido  fiiit,  |n>r  seai'ioiies  eiiisdem  moiinstorii ;  iioi'  .'iiidi'at 
uliqiiis  ipsos  nhlmtes  vcl  nioiintlios  nd  siuTnmeiituiii  iiivitaro,  (JUlJl"  i'Oiitrn  divinum  iiuitontateni  et 
[coiitrn)*  ri'g'iilnm  est.  l*rei-i|iieiites  iiisupcr  iiilicmus,  ut  imlliis  rox  diix  i)riiu-e|i.<  mareliiii  eonios  viee- 
eonics  ^astaldeiis  sculdasciiis  vel  nliqtiis  piililico  rei  exaetor  iam  iliclmn  aliliatcin  vel  sims  stiecessoves  & 
aut  nit'iinelios  ex  eins  eeiiubio  vel  eins  lellis  iiit|uietare  laiiiare  de  prediis  iiiüiiasterii  attt  ali(|uil>ns 
rebus  disvestire  aut  per  placita  sectilaria  dueerc"'.  Kecepimus  pretorea  pretaxattiin"  iiimiasteiiiini  eum 
oninilius  pretaxatis*  uiunasleriis  ae  eellis  rebus  quoque  ae  fauiiliis  ibidem  aspieientibii".  eiiiii  fratribus 
av  monaeliis  ibidem  dcu  famulantibus  sub  luistre  tuicionis  muuburduni.  Com-edimus  qiioi|iie  et  eorro- 
boranius.  ut  nullus  ox  servis  aut  ex  familin  eiiisdem  moiinsterii  vel  eos  quos>'  lortisinnos  voeaiit  aiideat  lo 
inquietare  aut  ad  piiblienin  vel  eoinitum  placituiii  diuere  aut  iudieare  ne(|Ue  in  domibiis  vel  casis 
eiusdem  mouasterii  itidieiuni  mit  plaritiini  teuere,  ulsi  alilia  prel'ati  lllimastoril  aut  suus  inis.<us,  ante 
cuiiis  conspeetuui  omnes  sui  residentes  sieiit  ante  nnstraui  prescuciam  le"rein  t'aeiant'-  et  reeipiant', 
neque  plaeiatieiiui-'*  portatienm  )>ontanatieum  easatieuni  vel  qundlibet  pensuiu  quisquain  lii>mo  aut 
publice  rei  exaetor  tollere  aut  exigere  presuniat;  sed  dispuuinuis,  ut  abbates  et  prepositi  eiusdem  loei  is 
iuxta  priscam  eunsuetudincm  ad  eommuuem  utilitatem  fratrum  sua  disponant''  provideneia  abs<|uc 
alicuius  uuntradiccioue.  >Si  quis  ig'itur  liuiiis  nostri  )irecepti  institueione''  et  eonürmaeiunem  seil  miinbuidi 
tuicione"^  aliquandu  infringere  tomptaverit,  sciat  sc  conipositiiruni  auri  i>ptiini  libras  dno  niilia,  niedie- 
tatem  canierc  nostre  et  medietatem  parti  piedieti  monasterli.  I^mimI  iit  viriiis  eii  il.itur  iliii;;eiuiiis<jue 
ab  Omnibus  ubservctur.   inanii  propria  roborautes  anulo  nostro   insi^'tiiri   iu.ssinius.  io 

Signum  doinini  Hcnrici  (M.)  serenissimi  et  invicti.s.sinii  imporatoris  iiiigu.<ti. 

Ilciiricus  cancellariii.s  vice  Euerardi"'  5pi.sco})i''  et  ai-cliicanccllarii  recogiKivit. 

Datiuii  anno  dominice  incarnationis  niille^tinio  XIUI,    iiidiccione  XII,    anno  ddiiiini 
Henrici  imperatoris  augiisti  regnantis  XII,  inipcrii  eins  I;  ai'tuni   Konie;  felieiter  amen. 


Heinrich   bestätigt  dem  Kloster  Montecassino  seine  Besitzungen  innerhalb  an- 
gegebener Grenzen,  die  Immunität  und  andere  Rechte. 

Rom  1(114 . 

Petri  diacoiii  registrum  Cassinense  ausi  der  Mitte  des  12.  Jh.  f.  ■')9'  v"  1'29  im  Kloster- 
archiv zu  Montecas.s-ino  (B).  so 

Leonis  Clirov.  mon.  Cassinens.  2,  31  cd.  Laurentius  Vicent.  46'  und  in  Mon.  Germ.  7,  647 
dt.  —  Gattola  Accessioiies  ad  hist.  ahh.  Ca.is-in.  1,  104  Heg.  —  Tosti  Storia  di  Monte- 
Ca.<i.<iino  1,  249  uiirollständig  au-t  B  =  Migne  l'atrol.  140,  HOO  v"  67,  ^=  Todi  Ojiere 
complete  14,  358  n"  22.  —  Sfinnpf  Reg.  1603. 

Unmittelbare  Wiederholung  des  1)().  II.  'Jn-I''  mit  einigen  Ahfindernngen  in  der  Grenz-  a» 
hesrhreihung  und  Zns/itzen  in  dem  Verzeichnis  der  Besitzungen :  sou-eil  die  letzteren  .schon 
in  dem  DO.  III.  291  begegne}),  haben  wir  in  den  Anmerkungen  darauf  hhigcuncsen.  Dass 
schon  das  Original  mit  zahlreichen  Fehlern  behaftet  war,  bewei.st  die  im  Original  erhaltene 
NU.  Stumpf  Reg.  1798,  deren  Schreibei-  manche  Verbesserungen  verstirbt  hat.  —  Das 
Esrhatokoll  enl.sjirirht  dem   Gebrauch  des  HA.  40 

286.  B)  ut  A  t|  qualecumque,  ohiu  Al>k-ilrzunij>izeirhen  dl/er  c,  A  ~  yC.  u)  A  =  NU.;  quod  VU. 
V)  VC.  —  XV.;  fehlt  in  A  w)  presuniat  fihlt  in  A,  wie  in  W.  und  Xf.  x)  prctextat.  A 
})  %  A  =•  yi'.  z)  T't'.;  facial  et  recii>iaf  A  a)  VU.  ^  NU.;  placitum  A  b)  VU.; 
diipooat  A        e^  A        d)  Eupranli  A. 


lli:i.\"  liicil    II.     hii  I.  343 

In  iKniiiiic  saiK'to  et  iiulividiie  trinitatis.  liciitrii'us  diviiia  t'avciiti'  clciiiciK'ia 
KoniauiirilUI    illlj)0rati)r   aUf^Ustus.  Oportt't    iiii|iiTiali    ■luii^'-iiituiliiK'    pri-latiH    ilco    tViiniilaiieiiiiii 

preecs  ohaiidirc  et  c|11cm1"  in'ticriiit  aiiioic  Nanctoniiii,  i|iiiinini  vciierac-ioiiu  loen  dicata  »unt,  ul>i  jfrcpeH 
dci  diviua  niilitncioiiein''  excqiii  proeiiraiit,    libciiter    obtoiiiiicrarc    (juaequo''   iiiiiiicrn  «?rgil  eadoin   Inc-a 

6  ad  [ii'rci|iifnda  diviiia  n'tiibiirioiio  cniifiTrc;  i|iiaiit<i  KtiidinKiiiH  luic  i|iiiH  |prciciirari'  cuntcndit,  taiito 
eins  ini.scrii'ordia  l'iilnis  et  |ircs<'iK'ia  l'aciliiis  transilivit''  et  fteniam  bcatitudiiiciii  t'clieiim  capcHccrc 
p  rip  iiiiTcbitur.  I;rit"i'  cuiHtniuiii  üdcliiini  satiftc  dei  ocolesiy  iiiistroriiiiii|iio  prcHi'iU'iiiiii  vidolicet  ttc 
l'iltiironiiii  c.itfiioscat  SDlIircia.  c|uia  vir  veiicrabilis  ablias  Atiliulflis  criulitus  rof^ldaribus  disciplilliH 
et   rcetur  eeiiobii  saiicti  Hciu'dii'ti,  muid''   rst  sitimi  [in]'  lastiu  t'asiiio   iibi   ipsi-  üiii   rurporii   scpulturr 

10  locMiiii  vcnorafionc  dieavit,  ciiiii  cinu-ta  coiiffrejfntione,  i|Uaiii  in  i;adoiii  l<i<'i)  siib  rif,'iibi  aliiiiKci  cnii- 
fcssoris  iimuipotenti  doo  Hencdieti  veraciter  deservire  cogiiuviiims,  i><t  iiuoBdaiii  •■'  ipse  veiUTaüHls 
abbas  pcficntcs  colaitudinem  nostrani,  ut  ob  lionorcni  dei  et  revereiieiain  eiiisdein  snncti  loci  aiiiiiii'i|iie 
iiostre  aiifriiientum  nee  non  stabilitateni  iiostri  regni  seeunilnni  predece.s«orinn  nostrornni  iniperatonim 
preeepta  aiinustoriiiii,  siilieet  (.'aroll,  Lutliaiii,  *  Ottmiis,   per  licje  iiosire  aiietoritatii,   iiiniKi  ciintirinaeioniH 

16  preeeptuni  eirea  ipsiini  veiierabileni  loeuin  ea  (|ui,'  subter  serijpta  (b'eernnntur''  eonlirniare  et  oirroborare 
di^narcinur:  [videliret]  ^  nniues  res  et  posses.siones  et  inaneipias  et  aldianas  cartnhitOH  vel  oHertos 
servos  et  aiieillas  euni  terris  et  vineis  silvis  niontiliiis  jilanis  plniiictDiiis  aijuis  a<|tiai'Miin|iif  dccurHibils 
ati|ue  piseariis,  ponita  infra  Hiies  Pandulfi  prineipatns  Capiiano  et  Pandulti  Deueiientaiio  pi'ilicipi 
eiini  nniversis  pertinenciis,    quo    esse  videutiir    int'ra  lias  lines   1(11(^1    inferius    deelarnniiis    et    ipie '    [ab]  f 

M  antitiuis  teniporibus  iiossessns  est:  [id  est|  •  incipiente  a  prima  tin«  ab  ip.so  Carnello,  et  (iiioinodo  salit 
per  ipsa  Haiitra  usutie  in  Kino  sieet»  et  ascendente  nsi|iu'  ad  ecelesiani  sancti  Mai'tini.  et  iiiioiiinibj 
pergit  per  ipse  erestc  saneti  Petri;  da  seeunda  |iarte  tine  serra  de  nionte  qiii  dieitnr  t'isino,  et  cpio- 
modo  pergit  per  serra  de  nionte  qni  dieitnr  .\(|iiilone,  et  vadit  ad  laeiun  qni  dieitnr  de  l'nplo,  et 
quomodo   perjjit  ad   laiiiin    lütecusn,  et  vadit  diri'etiiin   ad  Aipia  t'niiilata.    rt   c|iiuiiici(lii    sallt    per    ipsnm 

K  inonteni  qni   est  snper  C'asale,   et  pervenit  ad  vadnni   tliivii   i|ni   dieitnr  Kapidn.   et   (|Uiillli)d'>   asccudlt 

per  ipsum  Kapiduin,  et  vadit  in  serra  de  nionte  qui  dicitur  Caballo,  et  directum  pcrgit 
in  laeuin  qui  dicitur  lienatVanu,  et  vadit  per  ipse  serre  de  monte  qui  dicitur  Kendenaria 
niaiores,    et  vadit   in  ipsmu  lacuni  (jui  dicitiu'  Coraenese,    et  quomodo  vadit  directe  in 

capite  Melarini,  et  vadit  per  ipse  serre  directum  ad  petram  Scripta,  et  ascendit  ad  serram 
SO  niontis  qni  dieitnr  Ordieosa,  et  pergit  snper  ipse  peselora  '  qni  dieitnr  Faleonari,  et  p(^rvenit  ad  ipsas 
tines  (|ne  snnt  intor  duos  montcs  ex  c|nibns  nnns  voeatnr  Spinaeins  et  alter  Poreaeins,  et  inde  aseendit 
»d  cristas  niontis  qni  voeatur  Caira,  et  pervenit  ad  ipse  petre  snper  aqua  L'iqiila,  et  aseendit  ad  eolle 
qui  voeatur  tiiinbeniti;  de  tt-rcia  parte  qnomodo  deseeudit  in  Quirquitniu,  et  deseendit  in  Ibssata  iuxta 
sanctnni  Daniasuni,  et  vadit  directum  in  silice  ad  locnm  qui  dicitur  Aren  de  6i/.zuli,  et  qualiter  pcrgit 
8S  ad  laenni  qni  dieitnr  Radeinprandi,  et  qualiter  vadit  in  Farnetum,  et  inde  qualiter  vadit™  per  caput 
de  rivu  qui  diiitnr  Marocze,  et  (|naliter  deseendit  in  flnvio  qui  dicitur  Carnello,  et  sicut  asceildit" 
per  ipsuni  tluvilim  ad  aqua  qne"  dieitnr  Cosa  et  salit  per  ipsuni  monteni  qui  dicitur  saneti  Uonati; 
de  qiiarta  parte  tine  serra  media  de  eodem  monte  saiiiti  Doiiati,  et  qnomodo  deseendit  super"  ipsi 
niouticellis  de  Marri,  et  vadit  ad  ipsi  pescii  qui  sunt  ad  pede  de  »  nionte  de  Balbola,  et  quomodo 
*0  inde  vadit  per  duos  Leones,  et  inde  salit  per  ipse  serre  super  Casale,  et  inde  deseendit  snper  ipsnm 
montem  snper  ipsani  villam  de  GalerianoP,  et  quomodo  pei'git  in  Cripta  imperatoris  iisque  in  flumen 
qui  dicitur  Galcrianol',  et  ascendente  per  eodem  flnvio  usque  ad  priores  fines  —  uec  non  in  ambobua 
ducatibus  nostris  Spolitino  atqne   Kirraano  seil  infra  omnes  fines  nostri   regni   Italici,  et  quicqnid  visuin 

•287.   [Bloch]      a)  quos  B         h)  niilitacion  et  Ji         c)  i|uasi|ue  B;   suaque  ^'C:  et  quaeque  XL'. 

16  Stumpf  Ret/.  179S       d)  B,-  transilibit  TT.,-  tiansiliet  Xf.       e)  VU.  =  XU.;  <i  B      f UT.  = 

-VC.,'  fehlt  hl  B  g)  qnos  du  B;  iler  Te-rt  ist  an  iliexer  Stelle  durch  uuge^hickte  Abi'inderunii 
der  VI',  in  \'ertcirruny  f/erdthen  h)  decernunt,  o/i;i«  Abk-ürzungmeichen,  B  \)  Vi'.;  (|ua3 
-Vr.;  (jB         k)  B:  "de  IT.;   a  NU.  1)   VC:   pesclorum  XU.:  plescora  B         ra)    vadit 

qualiter  B         n)    ascendi  B         o)    VU.  =  XU.:   per  B         pi    ß:   Gareliano  VU.:   Galeliano 

50  Xu.;  mit  Rücksichl  auf  diese  haben  in'r  nicht  emendiert 


;U4  KAISKIUKKINDLN. 

CDl  porliiiero  ml  iircdu-tiini  iiioiiastt-riiiiii  saiiiti  llciifilii'ti  vi'l  iid  inoiinstonum  Kiuit'ti  Mirlmhclis  nrch- 
migelis  i|ii^>  siliiiii  rst  in  loco  (|iii  vocotiir  KHrc^'imu  »iipni  lliiviiiiii  Saii};ii,  <|IUmii  vt-iiernliilis  iiii'iiioriy 
dtiimii''  OttOlli"!  scivnissinii''  iniporatoris"'  pr»  animi,-  .-uv  ivimMlimii  \n-r  .suv  nuctoritatis  .stnliilein 
|iroceptiiiii  supra  diclo  nionastcriu  tiaiu'ti  Mi-iiedicti  iiui  vocatiir  •  iiiiiuto  Casiim  inilii'niiitt'r  liabitunim 
ririiiiter    dolc^rnvit  ■".      t^tiornm    potirii>iioiii     iiistii     ac     di'o     plaeitaiii     <\sso     dcTciufiilo.s     |illtorveiltu] "    6 

C'unifjmulf '  dilfi-tissiiiu;  roniu-jis  iiostr»;  iniporatrii-is  iioi-  iioii  Ilcinrii'i  ruiv.iburgi'usis" 
(»piscojji  et  lli'inriri  imstri  (.'Uppcllani  et  ail  sctTctis  imstri  lilnutir  iiniliviimis  idcui|iu-,  proui 
iii^to  et  U'^'alitiT  pii.isiiiuiiK,  pcriiii.Niinii.H  et  loiiliriiwiiiiiis  atipu  edirolniiaviiiiii»  et  ca.  ipiv  .siipra^' 
^iTipta  tucrilllt,  et  vn  ci-iaiii"',  eine  iiifra  lcj;oiula  »iiiit  |i't)''  di'rpriiinitiir:  vidolicet  iiiiiin'»  res  iam 
ilii-ti  uiounstorii  üaiii-ti  Miclialielia  in  MarüicaiK)  ('oinilatii,  l't'llaiU  saui'ti  Hciiedictl-'  et  i-i'Ham  »luirti-  10 
Mariy  in  Kiindo  niii^io  ot  sanrti  Eiiticii  in  Aroütiiio  Ot  sRiieti  l'iuili  Mipni  MaiKicanani'  civitntem, 
sanct«  Maria  •  in  Aiirotino,  sancti  (Iref^orii  in  rntcnio,  snnrti  SnlvalorlA  in  Abi'/.anu,  xaneti  Antimi 
in  rii-o,  sancli  Anteil  in  Allui,  sancti  Ang-di  in  Carcioio  ni'i-  non  sancti  .Sphastiani  et  sancti  AiiK-i'li 
in  Trusa<|uis,  sancti  Cosnie"  in  silva,  sancti  Bcncdicti  in  Tdla,  saiicta  Maiia.  sant'tus 
(5|-ep)i-iiis",  sanctiis  Paulus,  sanctus  Lcucius  in  Muscusi,  saiicta  Maria  in  .Montcroni,  \b 
sanctus  \"ictorinus  in  Celano:  in  Itallxusc  *  comitatu  cellam  sancti  l'cti-i  in  llarl>arano,  sancti 
•Salvatoris  snprn  tlunion,  sancti  Angcli  iid  Aijunuina  et  sancti  Auguli  *  ail  l''lorotuni  et  sauctUS 
Libcrator  intra  aipiis,  in  Forconc  •  sancte  Felicitatis  ccllam;  in  Ponncnsc  *  ci>niitatn  cclla  sancty 
Marie  in  Qnermietu  et  sancli  Cporg-ii  *,  cclla  sanctc  Scolastice,  sanctus  Bcncdictus  in  Museuue, 
sancto  Angeln  in  Ualbunico",  sanctus  Maftinus  in  Saline",  sancta  Maria  in  jSlaiii-ino",  so 
sancta  C'ohunba,  sanctus  Bonitus",  sanctus  Salvator  in  .Scrolo'  et  uiia  ecclcsia  infVa 
ij)sa  civitate,  sanctus  Salvator  su|)er  tlnvio  Tabe",  sanctus  Nicander",  samtns  Kdix 
in  Montaniano,  sanctus  Petrus  in  (.'ostriniani)''.  sanettis  Hcnedictus  ad  Noue,  sanctus 
Felix  inter  Humina",  sanctus  Thomas  cum  ipsa  Ciuitella,  sanctus  Ualcntinus",  sancta 
Maria  in  Oftano";  in  comitatu  Teatino  sanctus  Libcrator  cum  quadraginta  cellas",  a 
sanctus  Angelus  in  ^lagella,  sancta  Cohnnba  in  Montecb;:   in  Aliruzio  *  cella  sancti  Angeli 

<|ni  vocutur  Marami,  sanctUS  Nicolaus  Sllper  tluviii  Tnitinii  cinn  iininibiis  collis  earnnKHK'  robns 
sive  subiaconciis;  in  Asculo  autem  Salvatoris  doniini  cellc  in  Ciipiit  ai|nis,  snncti  Angel!  dr  Stabuli)'', 
sancti)  Angelo  de  Stalofiauo'',  sancti  I'ctri  im''  Pectignano''  et  res  de  casa  l'erlienMc.  eas  eiiani  de 
curtcs  Adelbergc  de  silva  nee  uon  de   casa  Lnpuni   de  l'ectegnano,  sanctus  Bcncdictus  in  BenatVo,  SO 

et  ipsa  Corte  de  (Japriato,  sancta  Maria  in  Cingla,  sancta  Sopliia  in  Peneuento  et 
sanctum  Modestuin,  sanctus  Benedictus  in  Salermun,  sancta  Cecilia  in  Iseajxiiiin,  sanctus 
Benedictus  et  sancta  Scolastica  in  (iaicta,  sancta  l^Iaria  in  Banze,  sanctus  Benedictus 
in  Larino,  sanctus  Benedictus  in  Pcctenari,  sanctus  (Jeorgius  in  Terniole  et  sancta 
Trinitas",  sanctus  Benedictus  in  Ascidu,  sanctus  Benedictus  in  (Japua  et  sanctus  a 
lohannes  et  sancta  Scolastica  et  sanctus  Ilerasnuis,  sanctus  Benedictus  in  Suessa,  sanctus 
Benedictus  in  Tiano  seil  et  aliis  ecdesiis  vel  rebus  cum  nnmilpus  pertinencüs  et  adiacciiciis 
in  integrum,  in  i|iiiliiiscinn<|ne  nostri  rpgiii  finibno  positi  sunt,  nt',  ipieniadnnidiini '  ail  enndcni 
vonerabileni  nionaslerinn)  bcati  Ik-licdicti  Ciiristl  COnfcssoris  perveneriinl  et  pussesse  fuerun' 
vel  quolibet  modo  temierunt,  per  bancf  nostry  confirmacionis  anetoritatc  nostri»  fiitnrisqne  tein  4" 
poribus  abbate»  ipsiu«  monasterü  ipsius  sancti  Heuodicti  firniiter  invi()labiliter|q  ii  e)''  tcneat  et 
pusüidcat  *,    pront '    facnitas    vel    ulilitas   ipsins  vcnerabilis    monastoril    exigeiit.    itii    nt    nnlliis    index 

287.  '0  U,  nMI  ilf  Sfminntire:  IT.  patcr  mens  ri  IT.;  delcgatu  Ii  s)  fthll  iti  I!  ti  buiii- 
liurde  Ii  U)  (fur(tilmr)fenNiK  li  \)  VI'.:  super  Ii  w)  etiani  IT.;  eoruni  It  xi  IT.; 
felill   in  H  yt  ilie  M'ortr  e.  8.  Ben.  «iml  ikih  IHK  III.  'JUI  einfftfilgt  ■/.)   MarculHnam  B  ••:< 

ai  äimc  Kirrlicn  ircnim  auch  in  DO.  III.  'J'.>1  aiifiii'Zflhll:  'loch  Im/Cf/nrn  hier  die  yirlilifirren 
Formm  tidlliaiio  (tgl.  (iaihanieii  .Von.  (ienii.  SS.  7,  >11^  '/,.  .ii)  und  Castriiiiano  (iijl.  elmidii  i,4r> 
Z.  Idt  \»  IT.  und  IX).  III.  •■."■II:  Klalmb.  H  v.j  KoltriaiKi  Vf.:  I-Vltriniatio  DO.  III.  ■■i'.ll 
d)  ini  I'ertißnano  //;  rijl.  Hon.  <ierm.  SS.  7.  «07  X.  26,  iro  auch  die  casa  l'i'rende  riirkiimmt 
c)   Arinitane  IS;    rgl.  Mmi.  Oerm.  SS.  7,  Uli   Z.  3S  f)  IT.  —  AT.;   et  alijue  admoduui   Ii  :." 

g)    hnnc  h  h)    AT.;   que  fehlt  in  B:   atcpie  inviolabiliter  VU.         i)   VU.=-yU.;  ut  /' 


IIKINKICIt    n.     IUI».  345 

liulilieiis''  *  ijiiiiililii't  vx  iiidifiiilin  |iiiti'stiili'  in  i'clln.i  et  vilhi'«  aiil  agrüH  hcii  lot-a '  xlvit  ri'lii|iiaii 
|)ii8!te.s8i(iii>'!<  riiipra  »fripti  i-ciinliii  NniK'ti  Kciiuilioti,  <|iiai<  ninilcrii»  tviiiporo'"  in  i|iiikiiH<riiiii<|iic  |>a);iN  rt 
forritorii»  iiitVa  luintri  rc'ifiii  <lii'ii>iu-  iiiMti-  et  It'gniitpr  |ioM»i<li>t  vel  (|iiic-i|iiid  cfiani  (lc'iiiei-|iM  iliviiin 
|iictns  i|i»i  sancto  loco  voliicriiit"  niigfi-p,  ad  oaiiHns  niidioiidns  vel  frcdi  aiU  triljiita  i'xi^'ciid!  vul 
5  niaiiNionos  niil  paratas  fariomlas  vel  tidiiussipiis  tnllindos  aiit  lioiniiios  ipitiiiH  inuiiaKtorii  taiii  lil>criiii 
iiuam  scrvo»  seil  («itiilains  vel  i)rt"erti)s  ot  ijui  super  terrani  ipsiii»  inuiiastiTii  ronidi'iit  iiiillatviiiiii 
distriiigfendo.s  nee  iillas  reililiieimies  aiit  illieitas"  opcn.tionos  ■'e(|iiirciidas  iioMlrix  riitiiriH(|iii!  tenipnribiiM 
iii^rcdi  niidoat  nee  on  i|iie  snpeiiiis  meniorata  sunt  penilns  exi^ere  presuniat.  Seil  licr-at  proxonteiM 
Atinilltlini  veneraliileni  al>l>ateni  eins(|nel'  sueeessore.s   nna  oiim  eon^regaeione  iliidoin  dco  faniiilantem 

10  snli  nostry  ninnitnlis  del'ensionis'l  i|iiieti>  ■■  ordine  vivere  ae»  residere  et  denni  pro  nostrn  aniina 
»npplieare,  ot  quicquid  fiscns  ex  iure  iain  prefati'  iu'>iiasterii  pars  pulilien  speraro  pntcrat,  |)ro  aiiime 
nostry  niercede  *  luminarilius  ipsi  sanctissiuio  umnastcrio  nosirn  ninuoat  auctoritate  coneesnuin ". 
Xee  iKiii  ei'iani  a  uoliis  ndiit^'  ntquc  eontirinnri  plaeuit,  ut  ex  oniuibus  rebus  vel  niancipiis  «'X  ipso 
puncto"   niiinnsterio  pertineutiliiis  cartulatis  vel   ort'ertis,   liberos  atquc  servos,   ubi   pars  ipsius  .Sillli'ti"' 

l^  iiiiinasterii"  *  eieius  valeat  suani  iiistieiaiii>'  eonsei|ui,  ita'^  *  post  faeta  imiuisieioiie  rem,  quem"  ila- 
uiaverint  per  prcdietos  veraees  liomiiies  iaui  predieto  pertinere  sancto"'  monasterio,  liecat  monaelÜB 
<|uietein''  iiossidere,  *  ut  nullius"  CX  ip.sis  de  prcdictO  monasterio  im"  palario  quoruiueumr|iie 
taliter  respondere  aut  ilc"  saeramentum  eompellautur''.  Si  vero  de  servis  aut  aueillis  vel  de  quibus- 
libet  rebus  orta  eonteueio  t'uerit,  liceat  monacliis  eiusdeni''  sanctl"  monasterii  ipaos  retinere,  quousque 

»0  in  nostrn  seu  de  eundem  predccesscirum''  nostrorum  presencia  veniat  et  ibidem  coram  nobis  positis ' 
deliberentur.  QuieumqueK»  Iiane''  nostram  imperialem  institueionem  Ire  temptaverit  aut  en,  quf 
supra  nieincr.ita  ineompreliensa '  sunt,  niinimc  observarc,  quin  fortnsse  violare  aut  d  i  r  umperc  tempta- 
verit,   seiat    se    pena   persolvituruni   auri    optimi    libras    lllillc,    luodietatem    camore    nostr^    et    inc- 

dictatem  donini  AtiiuilK  veuerabili  ai.bati  sui.sque'^  succossoriljiis  et  munitate  vel  ecelesii^ 

SA  saiH'ti  Benedicti.     Treeipimus  eeiam.   uliieMMiqiie  repertus  fuerit  ex  rebus  ipsius   sancti™   monasterii 

vel  cellis  illieitas  atque  dampnosas  seu  inutiles  conscripciones  '  vel  eommiitaciones,  evacuentur  et  ad  in» 

vel™  putestatem  sancti  Beiiedicti  restitueutur.    Ut  autcm  hec  nostra  imperialis  precepcio  per  futura 

tempora"  fimiiorem  obtineat  vigorem,  nianus°  nostras"  subter  firmavimus  et  anulo  nostro  sigillari  inssimus. 

Signum  donini  Heiinüci  (M.)  Serenissimi  et  invictissimi  imperatoris  aiigii.sti. 

so  H('inrii.'ns  c-aneellariiis  vice  Eiicraivli  cpiscopi  et  archicaiiccUariiP  recognovi. 

Datum  annii  dominieo  inoarnacionis  niillesimn  XIIII,  indictiKue  XII,  anno  vero 
donini  Hcinrici  imperatoris  augu.•^ti  regnantis  duodecimo,  imperii  eins  primo;  actum 
Kome;  feliciter  amen.'' 

287.   k)  publice  B:  dag  in  der  VU.   folgende  nee  fehlt  auch  in  det-  NU.        1)  locu  B        m)  VU.  = 

35         .  XL'.:  ipse  B        n)  B  =  VC         o)  illumitas  B         p)  eque  B         q)  B,  statt  defensione  der 

Vi'.:   delensionis   raunitatem   XC  r)    VU.  =*=  NU.;   quietos  B  a)  VU.  =  AT.;    et  B 

ti  prephati  B  u)  concessu,  ohne  Alth'irziinf/.t:eichen,  B  \)  B,  statt  ad<li,  wie  in  der  VU. 
steht:  in  der  KU.  ist  adiit  atque  fort(/el<issen,  offenbar  ireil  man  an  der  Cnnstruction  Anstoss 
nahm        \v)  sancto  hier  und  Z.  Vi,  sancti  Z.  14.  19  fehlen  in  VU.  und  M  U.,  sancti  Z.  '^:'i  fehlt 

40  in  VU.;  die  Worte  sind  nohl  nur  Zusätze  des  Al/schreibers       x)  hier  fehlt  in  B  uie  in  der  Xl.'. 

der  Passus  bis  zum  zu-eiteti  folgenden  monasterii  der  VU.,  der  also  sicher  .ichon  im  Original 
unseres  D.  übersprungen  war:  er  lautet  in  der  VU.:  elegerint  at(|ue  acclamaverint,  ministris  vel 
exactoribus  publicus  per  tres  aut  duos  circa  manentes  atque  consistentes  veraees  homines,  quos 
ipsius  monasterii  monachi  adclamaverunt,   inquisicio  fiat,   qualiter   et  rei  veritas  facilius  inve- 

4o  stigetur,  et  monachi  ipsius  monasterii         y)  suaius  cicium  B         z)  dahinter  fehlt  uie  in  der 

XU.  ut         ai    B  li)    so  auch  in   VU.  (egl.  daselbst  X.  oj  und  XU.  c)    compelluntur  B 

d)  eidem,  ohne  Abkürzungszeichen,  B  e)  B:  deundeecssorum  VU.,  statt  dccessorum;  e,i  bleibt 
dahingestellt,  ob  der  Schreiber  ilcs  Originals  oder  der  Copist  hier  eine  Emendation  rersucht  hat 
f)  B  =  XU.       g)  autem  adversus  der  I'f".  ist  ausgelassen:  in  der  XU.  ist  der  dailurch  entxtan- 

50  dfne   TeJt   durch  Einsetzung  eines  anderen  Verbums  gebessert         In  hunc  B         ii    B,  statt  vel 

coniprehensa  der  VI'.:  auch  hier  dürfte  der  Fehler  schon  im  Original  gestanden  haben  und 
deshalb  das  Wort  in  der  XU.  ausgelassen  sein  k)  vel  suis(iue  B  li  VU.:  <iuas  scripciones  B 
m)  IT.;  ad  eius  ]<i>t.  B  in  }'U.  =  XU.:  futurum  temponiiu  ß  o)  B  p)  archicaucellari  ß 
q)  nach  I.,ecmis  Chrun.  Cassinens.  a.  a.  O.  iröre  das  Original  mit  Goldbulle  liesiegelt  geiresni:   ol>- 

ü  trohl  an  der  bei reffendfn  Stelle  der  Chronik-  unser  I>.  äs7  mit  Stumpf  lieg.  ITils  rontaminiert  ist, 

mussjene  Angabe  —  wenn  man  ihr  überhaupt  fVerth  /»eimessen  will  —  auf  />.  i"<7  bezogen  werden, 
da  Stumpf  Reg.  1798  mit  einer  noch  erhaltenen  Bleibulle  versehen  ist. 

Kaisernrkiiudeu  III.  J-t 


34G  K  A 1  s  i:  K  r  K  K  r  N 1 )  i:  n. 

28S. 

Heinrich  bestätigt  ileiu   Klostir  der  h.  Maria  zu   Farneta  seine  Besitzungen. 

Biim  10 II  ■ . 

Abschrift  des  14. /13.  .Jh.  in  liatrolla  d'alcuiii  fogli  rolaiili  f.  33  in  dir  Stadlbibliofhvk  :n 
Cortoiia  (B).  —  Xotarielle  Abschrift  von  1513  im  Capileharckiv  daxclbst  (C).  5 

Alticozzi  Eisposta  apolug.  al  librn  dell'  aiitico  domiiiio  del  vescovo  d'Arezzo  sopra  Cortoiia 
(Livonio  1763)  71  u"  5  am  C  =  Böhmer  Acta  selecta  33  n°  38  zu  Febr.  lö.  —  Stumpf 
Heil.  1601. 

Wie  schon  Böhmer  a.  a.  0.  36  erkannt  hat,  liegt  dem  D.  288,  das  in  der  uns  rorUegeiideu 
Gexlalt  offenbar  grffitscht  ist,  eine  echte,  die  Besilzungen  des  Klosters  licsliViijcndc  Uiiiundc  lo 
Heinrichs  zu  Grunde.    Aus  dieser  sind  das  völlig  /canzleigemässe  l'rotohdl  soicie  die  Formeln 
des  Eingangs  bis  zum  Beginn  des  Güterverzeichnisses  und  der  Schluss  von  der  Poenformel 
an  in  die  Ffilschnng  übernommen  worden.    In  die.ien  Theilen  des  D.  288  sind  nur  einzelne, 
leicht   auszuscheidende  Worte   von    dem  Fälscher  hinzugefügt ;'  im   übrigen   i^t   das  Dictal 
nicht  nur  an  sich  unverdi'ichtig,    aondern    überdies   durch   seine  vielfach  wörtliche   Überein-  i6 
.<:litninung  mit  den  DD.  0.  I.  241  und  0.  II.  173  geradezu  als  echt  gesichert.    Diese  auf 
fällige  Verwandtschaft  mit  älteren   DD.   für  S.  Pietro  in  Cielo  d'oro  wird  am  einfachsten 
durch  die  Annahme  erklärt,   dass  im  J.  1014  die  Mönche  des  Paceser  Klosters,    um  eine 
Bestätigung   ihrer  Besitzungen   zu   ericirken,  jene  DD.  der  Kanzlei   Heinrichs  eingereicht 
hatten,   und   da.is  entweder  diese  Vorurkunden   selbst   oder  ein   auf  Grund   derselben   aus-  so 
gefertigtes  (uns  nicht  erhaltene.i)  DH.  II.  für  die  Urkunde  für  S.  Maria  zu  Farneta  als 
Dictatvorlage   gedient   hat.     Für    beide   Möglichkeiten   haben    wir   gerade   in    dieser   Zeit 
Analogien    in    den   DD.  28-5.  292.  296.  —    Der   ganze   mittlere    Theil   des   D.  288   ist 
in  der  uns  überlieferten  Gestalt  ein  Werk  des  Fälschers;    mögen    auch    in  dem  Verzeichnis 
der  Besitzungen  manche  Angaben  auf  das  echte,  uns  nicht  erhaltene  DH.  IL  zurückgehen,  j6 
so   sind   doch   andere  sicher  gefälscht    (vgl.  über   das  Kloster  S.  Crispoldi  Potthast  Reg. 
10640.  10683):    wir  aber  sind    nicht  im  Stande  sie  auszuscheiden  und  haben  daher  diesen 
ganzen  Abschnitt  soicie   die  sich  daran   anschliessenden  Bestimmungen    über  pfalzgräfliclie 
Befugnisse  des  Abtes,  die  nicht  vor  dem  14.  Jh.  entstanden  sein  können,  als  Interpolation 
kennzeichnen  müssen.    Nächstvericandt  ist  dieser  Fälschung  diejenige  des  in  ähnlicher  Weise  so 
verunechtelen  Privilegs  Gregors  IX.  vom  17.  December  1238  (Alticozzi  a.  a.  0.  82  «"  8), 
das  irir  daher  für  die   Textgestaltimg  unseres  D.,    insbesondere  für  die  yamensformen.  in 
der  Liste  der  Besitzungen,  zu  Rafhe  gezogen  haben.  —   Unsere  Überlieferung  des  D.  288 
geht  erst  auf  Abschriften  der  Fälschung   zurück  und  ist  in  B  wie  in   C  so  schlecht,  dass  - 
wir  mehrfach  nicht  im  Stande  waren,  eine  sichere  Entscimdung  zwischen  den  von  B  und  36 
von  C  gebotenen  Lesarten  zu  treffen;   insbesoiulere   gilt   dies  von  manchen  Namens  formen: 
der  Druck  Allicozzi's  ist  in   dieser  Hinsicht  werthlos,   da   er   aus  C  stammt    und,    ich  er 
von  C  abweicht,    auf  willkürlichen   Aenderungen    des  Herausgebers    beruht.     Den   ganz    be- 
sonders verderbten  Abschnitt  idter  die  pfalzgrä fliehen  Hechte  haben   wir  mit  Hilfe  der  uns 
bekannten  Pfalzgrafendiplome  Ludwigs  d.  Baiern    und  Karls  IV.   verständlich    zu    machen  lo 
gesucht,  wie  deren  eines  für  die  Fälschung  selbst  benutzt  sein   wird;    doch  können  wir  bei 
dem   Stande  der  Überlieferung  um  so  weniger  den  Anspruch  erlieben,  dass  die  von  uns  in 
den   Text  aufgenommenett  z.  Th.  sehr  liefgreifenden  Emcndationen  überall  das  richtige  ge- 
troffen haben,  als  es  möglich  ist,  da-ss  bereits  die  Urschrift  der  Fälschung  selbst  in  diesen 
Thiilen  einen  verderbten  Te.rt  aufwies.  i:> 


iir.iNüicu  II.    1014.  ;i47 

In  iioiiiiiK-  saiu'to  et  iiidiviiliic  ti-iiiit:ilis.  ITcinricus"  divina  favciit«"  c-li'iiwiitia 
Uoinamirmn   iiiipiTator  aiij^iistiis''.  Si    ciiva    Inoa    (l<'ii  dii-ata  iiiuiiitk-ciitiain   iin.stn; 

IjL'uignitatis  larj^iimir,  iTccliiiius  lini-  ail  reji^iiDruin''  statiim  iiostroruin  ii<iHtrr(|ii('  aniiiic- 
salutein  oinniiiiixU-  jii-oficcre.    Quaproptcr  oiiiniiiin  sancte  clei  ccclesii'  tiilcliiiin  iiDstroniin- 

6  qiie''  prescntimii  ncc  uon''  fnturoriiiii  novorit  uiiivcrsitas  quoindani  ahhntcni  ^(a^tillllln 
<  coiiiiti'iii  |ialatiiiiiin  ai-  sac-ri  im|)crialis  palatii  cimsiilli>rt-iii  >  iioiniiif  <  .saiu'ti  >  iiid- 
nastcrii  saiu-tc  dci  fjeiiitrifis  Marir  de  Farneta  siti"  in  cnniitatii  ( 'lusinonsi '  intiTvcntii 
ac  iietitionc  doniini  Oddolonis»-'  vcncrahilis  alibatis  imstrain  adiissi-''  ini|ii'i-ialiMii  i'lf- 
nicntiain,   (jnatenns  nos   jin»  dci  aniorc   nostrequf  aninio   renieilio  <  castclla  \in<;as  nira 

10  prata  mnias  passagios  gabcllas  et  pedagia  iurisdietionescjue  et  >  omnia.  rpic  ad  prcdietuni 
|inonasterium| '  iuste  et  legalitcr  |pertinont| ',  nostre  auctoritatis  pagina  prcccptali'' 
riintinnaro  i't  corroborare  dignareinur.  Ciiius'  dignis  postulationibus  lilx-ntissimc  aun-s'" 
I nostre]'  pietatis  acconiodantes"  nostrcque  aninie  consulentes  pro  dei  aniore  prodieto 
venerabili    coiiobio"    at<juc    prefato   abbati  suisve  successoribus''  concedimuH  donanius'' 

15  niodisqnc  (inniil)iis  cnrrobDrainus  oinncs  res  et  jn-oprietates  possessionesque,  quascnnKpie 
idein  ccnobinin'  Iimgo  tempore  dignoseitiir  possedissc-  ab  Urso  et  (irittone  et  Ciignello 
dl'  lionzaiici  ipsius  loei  t'undatoribns  eoncessas,  que  (|uid(in  sunt  vidilieet :  <  castriiin 
l-'arnete''  enm  inribus  onuiibusque  pertinentiis  suis",  eastruin  ]\on/.ani  euni  eeelcsia 
saneti  Blasii'   enin    eins   iuribus    et   pertinentiis,    et    viiiaiii  Crotis    cum    eeelcsia    saneti 

so  Potentis,  eastrum  (iritfonis  nunc  Lueignani"  cum  iuribus  omnibus  eiusque  pertinentiis 
cunique  ecclesiis  saneti  lusti,  saneti  Sinialdi^'  et  saneti  Donati,  molendinum  de  Monte 
elaro  cum  tribus  tenimcntis,  podium  sancte  Christine  nunc  Fogiani,  ecclesiain  saneti 
Tetri  de  Cottiano"  cum  eius^  villa  tota,  eeelcsiam  saneti  IJartoloinei''  de  Curte  in 
comitatu  Ai-etino  cum  tota  villa,  medietateni   liroili'   jiro  divisa"  cum  ecclesia  Aretina, 

«  eastrum  f'ignaiii''  cum  eeelcsia  saneti  Nicolai  cum  onniibus  iuribus  et  pertinentiis  suis 
et  villam  Burgcti'  cum  onniibus  pertinentiis  et''  iuribus''  suis,  curtem  Curtiaui'',  villam 
liettollaruni^  villam  Cassallis  seu  Cassatum  cum  iuribus  et  pertinentiis  suis»-',  podium 
Valiane  cum  tota  eins  villa,  eastrum  Collicelli  et  villam  Petrognani  cum  omnibus  suis'' 
pertinentiis    et   iuribus    cum  ecclesiis  saneti  Angeli'   et   saneti  Donati,    et  curtem''  que 

w  Casa''  maior  dieitur  cum  ecclesiis  saneti  Laiu'entii,  saneti  Fabiani  et'  saneti  Partolomei, 
medietatem  laei  cum  tribus  insulis  Maiore  Minore  et  Puluense  cum  ecclesiis  sanctorum 
Secundi,  Stcfani'",  Leonardi,  Petri  et  Angeli  cum  earumdem  omnibus  jjcrtinentiis  et 
iuribus,  eastruin  Castellionis  C'lusinuni"  situm  in  eongerie  laci  ciuu  ecclesia  sancte 
Marie  Jlagdalene    cum    suis    pertinentiis    et   iuribus,    ecclesiani    saneti  Christofori    cum 

36  tota  villa  iuribus  et  pertinentiis  suis,  monasterium  saneti  Archangeli"  iuxta  lacum  cum 
toto  nionte  Frondonc  et  Agiole'',  villam  Torcelli  cum  ecclesia  iuribus  et  pertinentiis 
eius,  et  Cerbisanam'',  ecclesiani  sancte  Marie  de  Ancbaialla'"  cum  tota  villa,  ecclesiam 
sancte  Marie  de  Racondalla'  cum  tota  villa  et  pertinentiis  suis,  tertiam  partem  castri 
Passignani  cum  eius  plcbe'  sancte  Marie    cum"  omnibus    iuribus    et    ])ertinentiis    suis, 

40  28S.  [Bloch]    a)  Hericiis  xll  B;  Hemricus  C      b)  semper  augastus  etc.  ad  regnorum  ß      c)  nostnim- 

que  BC  d)  ne  B\  ne,  durch  Punkte  getilgt,  C  e)  fehH  in  B;  situ  C  f)  Clusinum  Jl 
g)  Oddonis  ß  h)  adifrisse  ß;  addigisse  C  i)  fehlt  in  BC  k)  preceptabili  ßC  1)  huiiis  ß 
m)  aures  libentissime  B  n)  accomodamus  BC  oi  conoliio,  und  "o  öfter,  C  p)  succexuribus 
B,  lind  so  öfter  x  statt  ss  oder  s         ql   damus  BC;    vgl.  DO.  II.  173  r)    cennbio  ß;    cono- 

15  bium  C      s)  Farnete  (Franete  C)  iuribus  cum  pertinentiis  omnibusque  suis  BC      t)  Blaxii,  und 

so  öfter,  BC  u)  Lusignaui  C  v)  Siniraldi  ß  \v)  Cotiano  C  x)  eius  cum  BC  yi  Bar- 
tholomei,  und  .10  immer,  C  z)  Broyli  C  a)  BC,  wohl  statt  pro  indivisa  b)  Sijfnani  C 
c)  Burgecti  ß  d)  fehlt  in  B  e)  Corfiani  C  f)  Bettolarum  C  g)  fehlt  in  B  h)  suis- 
que  BC  i)  Agneli  B,  und  so  öfter  gn  statt  ug  k)  curtem  illam  (pie  Cassa  C,  iro  öfter 
ss  .^latt  s  steht  ll   fehlt  in  C         m)  .Stepliani,  und  so  immer,  C        n)  B,  rgl.  DO.  III.  -Ji-H; 

Clusineu  C  o)  arcajraeli,  inul  so  öfter.  B  pi  Aiole  B  qi  Cirbillaiiani  1!  r"  Ancaialla  B 
s)   Raconf-dola  ß        t)  fehlt  in  C        u)  et  ß 


348  KAlSi:  Kri{KrNI>KN. 

et*'  plobcm  sanotc  Mario  ilo  Coiitiiiilms  t-uiu"  onniibus  iuribiis  et  pcrtincntiis  suis  iu 
coniitatu  Aivtino,  ('Ci'li'siani  sancti  l'aterniani  in  Kiiui  oauo",  eoi-lcsiam  saneti  Martini 
ilf  lu'stiun.-ulis>',  i-i'ck'sian»  sanvti  Androe  tU'  IJostinu-uld  *,  castnnn  Montt'i-iii"  tüiisponi'' 
cum  eciesia  sant-ti  lUasii  ciuii  onniil)\is  iiiribus  H  portinentiis  suis,  ccelesiam  saneti 
Gi'tirgii''  in  Castollione''  Aretino  enni  oninibus  iiM'ibns  et  ]>('rtiiienfiis  suis,  in  Castro  6 
Feiieitatis  eeelesiani  sanete  Marie  et  saneti  Mieiiaelis  arebangeii  euni  pcrtinentiis  suis, 
ecclesinm  sanete  Marie  in"'  l'ndio  sive  de  N'ingoni'  euni  ecclesiis  sanctoruni  laei>bi, 
KoHui'  et  Andree  de  Ccllis  cum  pertinentiis  suis,  eeclesiam  sanete  Marie  de  Pestrino, 
ccelesiam  saneti  Stetani  et  saneti  Andree  cum  onniibus  iuribus  suis,  eeelesiani  sanete 
Marie  de  Biene  cmn  duobus  teninientis  in  villa  IJiene,  in  civitate  Perusina  eeelesiani  lo 
sanete  Marie  de  Valle'-',  eeelesiani  -aiieti  Nii-nlai  ile  l'arione.  eeelesiani  saneti  Andree 
supra  niuriini,  inonasferiuin  nioiiialiuni  saneti  Spiritus  de  Parione  euni  eins  pertinentiis; 
in  eoinitatii  ipsius  eivitatis  Perusiiie''  eeelesiani  saneti  Michaelis  de  Capellis  cum  Om- 
nibus pertinentiis  suis",  eeclesiam  saneti  Andree  et  saneti  Erculaiii^  de  Pillo",  ecdesias 
sanctoruni  Laurentii  et  Ef^idii'"  de  castro"  Fluininis  cum  onniibus  jiertinentiis  suis,  15 
ccelesiam  saneti  Donati  de  Magnano",  eeclesiam  saneti  Stefani  de  monte  Kutiano'' 
cum  eins  pertinentiis,  eeclesiam  sanete  Marie,  sanctoruni  Bartolomei  et  Cliristofori 
in  curte  Pacciani  cum  pertinentiis  eins,  eeclesiam  saneti  Martini  de''  Venella  iuxta 
laeum''  cum  tota  terra  quo  Fitto""  dieitur,  curtem  rpie  Paterno  dieitur  euni"  eeelesia' 
saneti  Andree  de  Vertula,  eeclesiam  saneti  Salvatoris  et  saneti  Anj^cli  in  Insula  ^laiore,  20 
ccelesiam  saneti  Damiani,  sanete  Lueie,  sanete  Agate"  et  sanete  M.uic  Magdalene  de 
Castro  tote  Tori'''  cum  omnibus  iuribus  et  pertinentiis  eins"',  ccelesiam  saneti  Bartolomei 
de  Sanguinaria,  eeelesiani  saneti  lacobi  de  la'^  Tribuna  cum  vineis  et  terris  de  Petra- 
gi'ossa,  eeclesiam  saneti  Ansani  de  Petrognanoy,  eeclesiam  saneti  lohannis  de  Casa 
noua,  eeclesiam^  saneti  Petri  et  saneti  JlarceUi  cum  eonini  ]icrtinontiis  et  iuribus,  s5 
eeclesiam  saneti  Martini  de  C'olle  Brandalule"  cum  eeelesia  sanete  Marie,  eceiesiam'- 
sancti  Bartolomei  de  \'aliano'',  eeclesiam  saneti  Andree  de  nnmte  Melino,  eeelesiani 
saneti  Cliristofori  montis  Sperelli  euni  oniiiibus  pertinentiis  suis.  Etiani  volumus  su- 
jieraddi  eeclesiam  sanete  Marie  que  est  supra  niurinn  civitatis  Clusine  cum'"  vineis  et 
terris  que  sunt  iuxta  dietam  eivitatem,  castrum  novum  cum  toto  eius  distrietu  cum  so 
omnibus''  iuribus  et  pertinentiis  suis"*,  castrum  Montis  Gualandi  cum  eius  distrietu 
iuribus  et  pertinentiis  suis.  Insuper  damus  contirmamus  et  corroboramus  omnia  bona 
que  jirefatum  monasterium"  habet  in  Cortona,  videlicct  domos  sitas  in  platca  abbatis 
iuxta  plateam  eoniniunitatis  et  totam  stratam  de  porta  Berarda  cum  domibus  ex  utraipie 
parte  seriatiin  usque  ad  tontem  que  surgit  in  quatrivio*^  dictc  terre,  hospitale  iuxta*  85 
portam''  sanete  Jlaric  cum  eeelesia  eins  sanete  Marie  cum  onniibus  pertinentiis  et 
iuribus  eins,  et  iura  et  bona  omnia  qtie  habet  dictum  monasterium  in  ^lontalla  et  in 
Montanariis  et  de**  podio  de  Valegio'  cimi  domibus  et  molendino,  eeclesiam  saneti 
Angeli  cum  omnibus  pertinentiis  suis,  castellum  Cerreti'',  villam''  Fratecioli',  et  villanj 
Capezani  cum  villa  de  Rota,  et  terras  quas  habet  dictum  monasterium  in  Forzone  et  w 
in  Padule.    Et  omnia  supra  dicta  eoncedimus  et  confirinainus  cum  omnibus  iuribus  et 

28H.    v)  feliJl  in  D        w)  et  ß        x)   Zocauo  C       y)    RestuchuiC       z)   Restuiiclio  C       a)    Moiitig  C 
b)  Grisiiiinis  li       c)  Georii  ('       d)  CaHtelione  li       e)  de  li      1")  Koffini  li      g)  de  I,avale  C 
h)  PcTusii  B        i)  fehlt  in  li        ki  .\rcliulani  C       1)  Pilleo  C        m)  Zilii  C        n)  costro  U 
o)  Afanziano  C       p)   Kol'tiatio  C       i\)  iuxta  laciim  fehlt  in  B;  s.  Marl,  iuxta  lac.  de  Veuella  46 
nomine  C  r)  Ficto  /<;    .  .  ttn  C,  ilie  BiichKtabenreHle  am  Anfanij  iles  Wartet  jmmicti  für  fi, 

dorh  iräre  hier  auch  p  (aho  PrettfV  »"'iglich  a)  fehlt  in  C  t)  ccelesiam  C  u)  Agatte  C 
V)  Tliori  C  w)  eius  pertin.  C  xj  BC  y)  Petrigniiio  B  /.)  eeelesia  B  a)  Hraiida+  h 
bj  Paliano  et  C  c)  et  cum   B  di  onin.  et  pertin.  Buis  iaribuH  C  e)   monsteriuiu  B 

{)  (juatrigio  B         g)  dee  port'  B         In   Montan,  euni  pod.  C        ii  Vallegio  B        kl  (.'crcli  et  5« 
vil.  C        \)  Fratcceoli  C 


IIKIN  UlCll   11.     lull.  ;j4ij 

pcrtinciitiis  suis  liouoril)!)»  liinitibiis  rcilitiluis'"  pfiisinnibus  jit(|Uf  iiirisdictionibiis  i-t 
(k'stiiftiilnis  juiuis"  torris  podiis  et"  torritmiis  iiiiiiiinitiitil)iisi'  |iasi-ui.s'i  ijotlugiis  et  ^alicllis 
ac  aliis  rebus  et  lioiiis  pcrtinentibus  r{U(>(|uo  iiidiIo  uuivcrHis  (tibil""  tuis((UO"  kuc(;(;khij- 
ribus  iin|)erlali  elciuentia,  nostre  niaiestatis'  anulo"  libcraliter  W"  iuvesticntes  de  oisdr/ni'', 

6  dantns  vobis  vcstris(|ui'  sucocssoribus  plonuiii  et  utili'  dcmiiiiiuin  cum  iikü'o  et  iiiixti) 
iiiiperio,  oiniiiiiuubi  iurisdirtioue  in"  roalibus  et  j)crs(inani)us,  jircilictas  tiMTas  i|isai-UMi(|ue 
territoria  villas  scu  distric-tus  iiv  ipsius  iacentia.s"  univci-Haa  |cuiii|>'  iudiciis'  taiii  nalilius 
quam  ])crs(iii;dil>us",  liljoi-c  <'xcrccii(l(>  oiuncs  cousuctudinos  utilitatcs  usus  cniiinda 
honorc's  i'niohiiiii'ntu''  dictis  torris  pertiucutia,   vns  et  vcsli-os  sut-cessores  habere  teuere 

10  possidcre  ac  etiani  gaudere  de  cisdcm"',  (sieut|>  h.iberemus  persoualiter,  si  uti  veüemus'' 
cisdeiu'''.  Insuper  coneediuuis  et  dainus  et  c-oiiHrniaiuus  iortilieias'',  quo  invoniri  et  re- 
periri  possuiit  in  ("iusiiio  et'  I'erusino',  videliect  sieut"-'  niittitur"  fossatuni  Uenolle'', 
quod  est  supra  sanetuui  Martinuiu  reiierttini,  ad  locuiii  ubi  t'uit  quercus  IJellit'aiitis,  ab 
ipso   locii   iiiiltiliir'    ad   sauetuin  rroeubiui   et  a  saiieto  l'rcieuln   in  (Jiauas''  et  abiiiib:  in' 

16  fontes'"  us(|u<'  ad  fossatuni  l'antani  et  Murani"  et  inter  iaeuni  et  Chinas''  tei-ras  viiieas 
euhas  et  ineultas  et  }irata.  Insuper  eontirinanius  et  eoneedinius  atcjue"  dainus"  tibi 
ttbbati  tuis((ue  suecessoribns  plcuani  et  liberani  potestatem  vice  et  auctoritate  nostra 
iuqieriab  ex''  inlegitiino''  et  ex  inlieite  euiuseuinque  goneris  coitu''  natis  super  dcfeetuiii 
natalium  dispcnsandi  ipsosque  rite  et   legitime    quoad  omnes  actus  legitimos  et  civiles 

so  iionores  quoque  comoda  et  utilitates  quaslibet,  et  ut  ex  testamento  et  ab  intestato 
personis  (juibuseumque  succederc  valcant,  h'gitimandi  et  abilitandi,  ita  ut  perinde'' 
iiabeantur''  omniinode,  sieut  a  nostra'  imperiali  dementia  iegitiinati'  et  abilitati'  f'orent 
ad  premissa,  ereandi  notarios  et  tabelionos"  publieos,  iudiees  ordinarios^'  ac  regios'" 
missos,    qiuicumque'^    nomine^    niineuprntiir,    sollemnitatibus '■    debitis"    adhibitis"'    et" 

15  eonsuetis,  reee]ito''  al)  oisdeni  priniitus  de  tideiitatc  sacro''  obsc^rvanda''  iinperio  sulito' 
saeramento,  eisdein  quoque  dando"  plenum  et  liberum  arbitrinm  pro''  loeis''  ubilibet' 
per  sacnim  Komanum  Imperium  eonstitutis''''  sui  ot'ticii,  veluti  a  nostra  maiestate' 
creatis  faetis  et  institutis  tabelliones'"  iudiees'"  et  notarios'",  exercendi"  cum  omnibus 
dieto    officio    pcrtinentibus    aut  faciendi",    modo    non    obstantibus    legibus    iuribus    vel'' 

so  consuetudinibus  aut  statutis  —  et  specialiter  legibus  illis  C.  de  preeibus''  imperatori 
offerendis''  I.  nee  dnmnosa  et  (J.  si  contra  ins  vel  utilitatem  publicani  1.  ultima  —  vel'' 
privilegiis  concessionibus  faetis"  et  concessis  per  pi'edecessorcs  nostros  quoseunujue 
geiieralibus  et    specialibiis    faetis    introductis    et  concessis    per  quamcumquc'   persouani 


288.    in)  riditilms  B;   rcditulius  C       n)  aque  BC      o)  ftlilt  in  H       pj  in  .  emolli  B;   in  memoli  C; 

S5  »lan  hi'mnte  aiuh  elirii  ati  emoluiiientia  denken         4)  inasoulis  corr.  aus  inascuis  6'        r)  fehlt 

in  BC,  il(H-h  ist  in  B  hinter  uiiiv.  ein  Loch  s)  et  tuisque  BC  t)  niagestatis  B  u)  an. 
liberalitatis  inv.  BC  v)  eiusdcni  BC.  hier  und  Z.  11  w)  et  B  x)  iaculaa  BC;  riclleicht 
stand  nur  ac  ptinentias  y)  fehlt  in  BC  /.)  iudus  oder  indns  B\  induciia  C  a)  pealilms  B; 
penaliljus  C        b)  moiiita  HC        ci  iilem  B;   oiusdom  C         d)  volemus  B         0)  Ibrtellitias  B 

«0  i)  fehlt  in  B       g)  si  coittit,  doch  mit  Tilgunr/  ron  tti,  /{;  si  coitit  C      h)  Uenele  B;  Ueuelle  (' 

i)  mictitur  B;  mittit  C  k)  Clauas  C  1)  iis(yic  ad  B  m)  tbnes  ß;  foues  C;  die  Emciulatiim 
ist  nicht  sicher  n)  itrani  B  o)  fehlt  in  B  p)  imp.  cui  legittime  B;  imp.  cum  in- 
Icgittime  C  qi  cogitu  B  r)  jtide  (proidein  C)  liabentur  BC  s)  nostri  BC  t)  legitimandi 
et  (ac  etiam  Ci  abilitandi  ßC      u)  tabiliones /i       v    urdinat  ßC      w)  regis  ßC      x)  eoruni((iic 

46  JiC      y)  nomiua  B(.'       ■/.)  sollemnitates  ß         a)  fehlt  in  B         b)  dliitis  B         c)  reccptis  BC 

d)  sacrosancta  B  el  servamla  B  f)  iuritico  corr.  aus  iura'"  B;  iur  C;  die  mit  lü'ick-sicht  auf 
den   Sprachiielirauch   ähnlicher    DD.    vorgenommene   Emendation    i.it    unsicher  g)    dandi   ß 

li)  p  C;  off'inltar  .stand  ur.tjyrünglich  ])er  loca  —  constituta  i)  cubilibct  ß  kl  constitutoe  B 
1)  niagestate  B  m)  BC,  statt  tabellionibus  iudicibus  et  notariis  n)  cxeroitium  BC  o;  fa- 
cicntibus  ßf  ji)  iuribusve  C  i])  putibus  ß;  precilius  corr.  aus  jiritibus  C  r)  offeren.  1. 
ult.  et  (undeutlich,  vielleicht  durchgestrichen)  i[ue  {[ujs  et  si  vel  utili.  pu.  c.  k.  1.  vel  ß;  offeren. 
1.  ult.  et  si  (|uis  vel  utili.  pu.  e.  h.  1.  vel  C;  wir  haben  den  in  Unordnung  geratheneti  Te.rt  mit 
Rücksicht  auf  die  in  ähnlichen  Urkunden  angezogenen  Stellen  dej  Cod.  lust.  I.  I'<  I.  v  »»./  T.  :>'-! 
l.  ult.  herzustellen  versucht,  vgl.  X.  u        s)  et  faetis  B       t)  quascumque  B 


350  KAlSr.  KlKKrNDKN. 

quibiiscuinquc  coUogio"  civitati"  «.■unmuiuitati*  sivc  ])or.<ouo  singiilari .  i-iiiiiscuiii(|u<' 
juvcMninontie  eoiulirionis  ot  status  oxistat.  sul)  quacuinqiu'  coiu'ossiono  i'oiulietiimo  seu 
coinpositionc  verlioruin,  rtiain"  [si]''  ilo  i|».sis  .s|i('cialitcr*'  de  vorho  ad  verbum  torot'' 
in  nostris  litteris  meiiti*)  facienda,  qno  jiredictis  aliqiio  modo  ol)viare"  possunt''  quequc 
ad  prcmissa''  nulliu^s  voliunus"^  nbtinerc  roboreni  fiiiiiitatis'',  eisdeni  ox  oei'ta  seientia  6 
et  de  plonitudine  inqioratorie  potestatis  |>enitus  dcnif^antes.  Et  volunius  insujicr,  ijuod 
nuUa  ]>ri-siTipiio  pii>>ii  ii|q>i)ni.  nisi''  qiiin^entoruni  annoruni.  Et  ea,  (lue  "^  tcuore  prc- 
sentiuni  cassanius  et  annullaniiis  et  irritamns,  eassa  et  irrita  esse  volunius  ipso  facto. 
Etiani  volunius  supperaddi  pri'fat"  eeuoltjo  nionasteriuni  sancti  Orispoldi"  situni  in 
piano  IJettonc''  cum  eelesiis  sanete  Mai-ie  de  Costano,  sancti  Salvaforis  de  C'oUe,  lo 
sancti  Angcli,  sancti  Marcclli.  sancti  Martini,  sancti  Paterniaiii,  sancti  Clementis,  sancti 
Martini  de  Oolle,  sancti  Nicolai  de  Uessano',  sancti  Donati  de  Costano  et''  ecclesiam 
sancti  Anijeli  de  Muldrone'  Assesinatensis'"  diocesis"  cum  omnilnis  eorum  iuribus  et 
perlinentiis,  castnim  Fasciani"  cum  ecclesia  sancti  IMasii''  cum  onniibus  iuribus  et 
pcrtinentiis  suis.  >  Si  q\iis  iu;itiir  cnntra  baue  nostre  auctoritatis  payinam  tcmerarlo  is 
ausu  vinlator  extiteril.  quod  miniiiu'  credimus,  vel  i)rcdictuiii  abbaten!  suosquc  sueeessores 
<  monacos  et  vassallos  >  de  preiliclis  eausis  disvestire  niolcstai'e  vel  per  placita  fali<:^are 
tentavorit,  sciat  se  compositurum  auri  piuissinii  Hbras  centuni,  medietatem  camere 
nostre  et  medietatem  prcdicto  abliati  vel  suis  suecessoribus.  Quod  xit  verius  credatur 
dilijjentiusque  ab  omnibus  ol)servetur,  sigilli  nostri  imjiressione  inferius''  iussimus  jw 
insigniri''. 

Signum  domini  Heinrici"  serenissimi  et  invictissimi  imperatoris  augusti.' 

Ileinricus"  caucellarius"   vice  Euorardi  cpiscopi  et  archicapellani  recognovit. 

Datum 'anno  dominice  incarnationls  millcsimo  quartodeeimo,  indictione  duodecima, 
anno  vero  domini  Heinrici*  imperatoris  angusti  regnantis  duodecimo,  imperii  vcro  cius  ss 
primo;    actinn   Hnme:    felieiter  amen. 


289. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Farfa  neu  ei'worbene  Besitzungen,  verleiht  ihm 
die  Gerichtsbarkeit  in  einer  derselben  nnd  bcjiehlt  die  Vernichtitng  der  von 
Gratianus  über  Gut  des  Klosters  widerrechtlich  misgestelltcn  Urkunden.  so 

Hont  lOU . 

Rcgishiim    Fayfen.se    aus    dem    Ende   des    11.  Jh.  im-  Cod.  Valii:  S-iS7  f.  lHil'  n"  4S4   in 
der  Valicanischen  Bibliothek  zu  Rom  (B). 

Mitratori  SS.  U*",  513  n««  C  contaminieft  mit  Stumpf  Reg.  1720.  —  Fntte.irhi  Memorir 
di   Spoleto    H17  w°  84    ans  B.   —    Rcgesto   di  Farfa    H,  lfi4    v"  451    aus  B.   —    Stumpf  35 
Reg.  16(r2. 

288.  u)  collegio  c.  et  1.  nee  diimnosa  huiiis  h\  colegio  et  1.  nee  damnosa  civis  C;  ilie  in  HC  rorhcr 
(tgl.  \.t)  rernehentlirh  auMfjfhiiKcnfii  Worte  Kind  unrifxrhirhl  an  (Heuer  Sfellc  tiachr/elraifen  irordeii 
V)  coicati  C  w)  fehl!  in  H;  et  C  \)  fehlt  in  HC  yi  H|ieciiililiu8  H('  z  fieri  HC  m  oli- 
viari  HC  b)  lA)rh  in  H;  jintest  C  ci  preiiii.sHani  iioluimis  li  d)  ntis  t/nrrh  Loeli  zemtört  10 
«II  H;  firiiiitatcm  C  e)  nisi  in  C  f)  eain  quc  H;  c>:iini|iie  C  g)  (iriH|>[n)ldi  /{;  Cres- 
poldi  C;  n/1,  über  liifji  Kloster  die  Vorbrmerlcunii  In  Beclone  li  i)  (ie««ntii  li  ki  fehlt 
in  H  \)  Muldro  H  m)  Asseson.  C  n)  diet.  C  o)  l'iissriiini  /;  pi  RlaN.sii  H;  Klaxii  '' 
q)  fehlt  in  H  r)  inHiirniri.  iJnt.  etc.  /(,  i»o  da«  ICiichalokiill  fehlt  »)  Heiiiric.  C  ti  da- 
hinter Ileniricua  ini|)erator  »ri  (',  inm  imf  du»  Mnnotjriimni  oder  dan  Siei/el  ijiedentet  werden  l.iinn  16 
Uj  eancillarius  C. 


II  i;i  \  iMc  II  II.    iMi  (.  :{,-)! 

F'ür  (hfl  vidlekht  von  Eb.  A  cerfussle  JJklal  siml  die  DD.  O.  III.  :tli>  (\T.  I),  277 
(VU.  II)  und  äS^  (VU.  III)  hniiitzl  ironhii.  Dux  Ksi-hitlnhnU  iiilsiniihl  ilcn  Gfindni- 
heilen  (Ic-'i  HB.  Von  den  durch  iin.ser  1).  be.itill igten  Sehen/iKuijen  heyeynin  im  lieijeslo  di 
Furfn    diejenigen    de.t    Priesters  Johann    (-i,  62    n"  (i>i2),    des    Oeimnan    und   der    liofiala 

5  C-i,  178.  ISO.  m  u"  fH'J.  471.  19(0  und  des  Leo  Sohnes  des  Bezo  (3,  182  n"  47:i) ;   illier 

den  Grafen  Oderisius  vyl.  ebenda  5,  2til>  n"  I2f)8.  —  Im  Chron.  Farfense  ist  unser  D.  289 
mit  dem  D.  Stumpf  Ren.  1720  contaminiert.  Der  Text  Ist  aus  B  abne.^ehrielien  und 
kommt  für  unsere  Ausyabe  nieht  in  Betracht.  —  Ein  Plaeitum  Heinrichs  11.  von  toll 
für  Farfa  wird  erwflhnt  in  der  Gcriehtsnricunde  Benedicts  VIII.,  lieyesto  di  Farfa  :{,  1!)9 

10  n"  ■ti>2,  (vgl.  auch  Mon.  Germ.  SS.  ll,.')42):   eine  l'rkiiiidc  dariilier  ist  nicht  erhnllcn. 

In   iiDiiiiiio  suiK'to    ot  iiidividui;  trinitiitis.      I  Irimiciis    diviiia    [favfntcl"    cliiiii'iitia 
Ikimianoniin  iiiiporator  augiistus.  Ncitiiiu    sit    (imiiilnis    fklclihtis    saiicti;  dci  <;cclc.sif- 

iinLiuiiiiii|U('  iiostioium  lidi'liiiin  |)ri;siMtiiiiii  S(ni    riitinoniin  noviiit  imiver.sit;is,  i|iialiti'i' lIii(;o  iiioiinttirii   I 
i|i|iiil    iliritur   in    l'liaqilui   vi'iit'niiiili;   ;,'<iiltiici.s    dri    ac   vir^riiiis   Maiii,>   viiicialiilis    alilias    nostraiii    ailirii» 

15  i-lv'iii'iitiain  dojirofutiis  est,  quatiuuH  ipsius  t'iisis  preeibiis  iinstr^  pietatis  aeconmuidartinus 
aures,  sciliict    ut  res  novitor   (1(m)  tavcnte  acquisitas   seil  a  pravorura  hoininuni  ditione 

excussas    nostra    iin|ii'i'iali    nu    j)r<,'ccj)tali    paj^ina    ciinliniuiieniiis.      Nos    voro,    quia    CUUCtis    ins  tu  II 

poseentibus  prcbere  debemus  assensuni,  nostrc  tuitionis  pryt-epto  noniinatas  et  sub- 
scriptas  [res]"  saiicto  coiitirmaiuiis  monastcrio :    rcs  ita([ue,  quas  Griinizo  tiliiis  llildcprandl 

so  eoinitis  eontidit  eideni  monastcrio,  sieut  in  cartida  donationis  illiiis  continentur,  qu5 
sunt  in  coinitatn  Finnano  sit^;  siniulqiie  addidinuis  pro  rcdoniptionc  aninn;  nostn-  ex 
iiipstra  largitato  oidcni  sancto  loco  districtuni  niinistoi-ii  Sparzani  cum  oiiinibus  perti- 
iientiis  et  cum  eanipo  Arsicio,  quod  pn-dictus  (irinii/.ci  hactenus  teniiit,  ut'',  qiieniad- 
niiidum  illc  doininaui  nostrani   sanctani   .Mariani   coustituit    hcrodeni    de    ]jr()prio,    ita    et 

iö  n<is  tacinuis  de  dlo  niinisterioli)  publico,  ne  forte,  si  alicui  syculari  concedercmus 
illud,  ea  occasione  pr^dictas  invaderet  i'es;  et  in  prodicto  comitatu  Nou§  casg  castelluni, 
(|uc)d  ibi''  contulit  Atto  Hlius  Arderadi,  emu  suis  pertinentiis,  veluti  in  cartula  coneessionis 
illius  legiintur;  et  in  alin  loco  ipsius  coniitatus  castelluni  de  Anj^anello  vel  alia  loca, 
((u<;  iiiibi  condonavit  Alkerius  coiiies,    ipialitcr   in    sna  cartida  ref'cruntur,    vel  a!i(;  res, 

30  (|uc  inodcniii  toiupurc  in  ipso  comitatu  acquisite  sunt;  in  comitatu  Sabinensi  in  ioco 
Hortcllc''  rcs,  (pias  contulit  il)i  lolianiics  prcsl)itcr  cum  suis  consortibiis ;  et  eas,  quas 
ibi  Octauianus  cum  Kogata  coniuge  sua  in  iam  dicto  comitatu  sepe  dicto  monastcrio 
optulit,  ut  in  sua  concessione  liabentur;  et  quas  Leo  Hlius  Bezonis  condonavit  in  loco 
Mojano;    insupcr   ctiam    nostra   impcriali  proceptione  iubemus    sub    omni  contestatione, 

tb  ut    iiniiiia    illa    soriptn,    quc^'     Gratiamis    invasor    rcrum    ccclesie   saiictf    Marie    de    Xliiiioiie,    (luy   t.  (11 

pprtiiiet  ad  prffatum  moiiasteriiim,  fpiit,  coutringantur  et  nimulicutur  et  ad  ipsuiii  iiionastcrium 
redeant  sine  obligationc;  in  comitatu  ijuo([U('  Balbensi  gcclesias  sancti  Percgrini  et 
sanctc  JLariy  cum  pertinontiis  carum,  in  (piihus  comes  Oderisius  novitor  monaclios 
locavit,   quc  antiquitus  ipsius  monasterii  fucrunt   et  modo  reacquisitt;  sunt.      Pi-fi-ipicntcs 

40  ita<nio  *  iiiboiiuis,  ut  iiulliis  dux  *  fpiscopvis«  niarcliio  conips  vicocoines  iudex  sculdascius  aut 
aliquis  rci  publice  procurator  scu  aliqua  HD.stii  regni  inafrna  parva ipio  persona  audeat 
prcdictum  nionasterium  vel  abbatum   aut  monaclios  eins  ex  bis    omiiibus  qu§  in  prcscnfi 

pngina   pi'^scripta   sunt  molcstarc  aut  ini(uietarc  vel   disvestire.    Si  ijui»  vero  hanc  pryceptioncm 

nostre  constitutionis  tcmerario  infringere  conabitur  ausn,  seiat  so  compositurnm  quingontas 

45  libras  auri    pnrissiuii,    nii(lictatcni    caiiuMC    nostre    rt    uicdietatem    supra    scHpto    monastcrio    aut 

289.    [Bethniann- Bloch]      a)    fehlt  in  li  b)    H,    rielleicht   zu    cerlicssern  in  et,   da  faoimus  fnli/t 

c)  sibi  iJ;  rielleicht  könnte  auch  inibi  gestanden  haben       d)  dahinter  et  in  D,  d)i.f  yetiigt  irerdcn 
muss,  da  die  Schenkung  des  Priesters  Johannes  sich  eben  auf  Hortell^  bezog         e)   B 


352  KAIS  r.  1!  IT  K  K  r  N  O  K  N. 

abbnti  vcl  fratribus  eins.     (Juod  ut  v^riiis'  crediiliir  ft   tinilius  all  oimiil)iis  ooiisorvi-tiir,  prt,'SClltOin 
pnpiiniu  corrobornnteK  iimiiii   proprin   llOStl'O   ll)8l>;niri  Mg\  1 1  o   iiissiiiiiis. 

Sifinuin  Jonmi  lleinrici  iuvictissiini  iinperatoris  augusti.    (M.» 

Heinricus  canccUarius  vice  Euerardi  episcopi "  et  art-liicapellaui  ^  rocognovit. 

Datum    anno  iloniinici»    inoarnatiunis    niillcsiino   XIMI.    indictinno   XII,    annn  lUnnni  t, 
Jlcinriri   ini|ii'rat()ris  augusti   rcgnantis  \ii,   iniitcrii   eins  I;  actum  Honu;;  IV'licitcr  anu'n. 


290. 

Heinrich  bestätigt  dem  tun  tierard  und  seiner  Gattin  Guilla  gegründeten  und 
ihm  übereigneten  Kloster  der  h.  Maria  zu  Serena  seine  Besitzungen  und  nimmt 
es  in  den  königlichen  Schutz.  Hom  lOU .      lo 

XotarklU's   Traussuiiipt  mm    t.  Mai  13U0  im  k.  Slautsairhir  zu   Florenz  (B). 

Soldani  Secovda  parte   delle   quest.  Vallombrosane  126  eil.  zu  1004.  —  Soldani  Hisl.  ,s. 
Michaelis  1,  158  «*  5  mts  B  zu  1004  mit  a.  incarn.  millesimo  quarto,  indict.  secunda, 
a.  reg.  II  =  (Maccioni)  Difesa  del  dominio  de  conti  della  Gherardesca  sopra  Ponoratico 
etc.   (Lurca  1771),    somm.  di  docum.  11,  =  Böhmer  Acta    xelerta    Hß    n"  39.  —   Stumpf  i6 
Beg.  1H04. 

Während  Eingang  uttd  Schluss  des  D.  290  das  Diciat  des  Eh.  A  aiificcism,  scheint  ilas 
Mittehtück  (von  videlicet  noniinative  Z.  12  bis  Precipientes  itaque  iuhomus  Z.  Hl),  für 
das  die  GründiingsHrkunde  des  Grafen  Gerard  von  1004  (am  beste»  gedruckt  hei  Miiralori 
Änt.  Bai.  H,  1067 ;  wir  bedienen  uns  ausserdem  einer  Collation  des  Druckes  bei  Soldani  so 
156  mit  Transsumpt  von  1306  im  Florentiner  Archiv,  die  icir  R.  Davidsohn  verdanken) 
benutzt  ist,  von  mneni  zweiten  ungeschickten  und  die  Sprache  unvollkommen  beherrschenden 
2Iann  verfassf  zu  sein;  tnan  könnte  an  HB  denken,  doch  enisjirirht  das  Eschatokoll  eher 
den  Gewohnheiten  des  HA.  —  Das  Original  muss  .sr/fon  im  ,T.  1306  in  sehr  .schlechtem 
Zustand  gewesen  sein,  da  der  transsumierende  Notar,  von  dem  noch  andere  Urkunden  für  s5 
das  Kloster  copiert  sind,  deren  Text  in  weit  weniger  verderbter  Gestalt  überliefert  hat, 
ais  den  unseres  D.  290,  die  Text  Verderbnis  des  letzteren  also  wenigstens  nicht  ausschliesslich 
ihm  zur  Last  gelegt  werdeti  kann.  Dass  noch  früher  die  Datierung  wohl  schon  stark 
beschädigt  war,  dürfte  vielleicht  auch  daraus  zu  folgern  sein,  dass  in  dem  D.  Heinrichs  V. 
von  1111  Stumpf  Reg.  3053  (NU.  I),  für  welches  höclisf  wahrscheinlich  eben  un.wr  D.  w 
benutzt  ist,  dieses  dem  Grossvater  Heinrichs  V.,  al.w  Heinrich  IIL,  beigelegt  wird.  Damit 
könnte  es  denn  auch  zusammenhängen,  dass  der  transsumiereiule  Notar  vom  J.  1306  das 
Incarnalionsjahr  und  die  Indiction  au.i  der  Gründungsurkunde  vom  ,T.  1004  einsetzte,  für 
das  Königsjahr  aber  eine  ganz  unmögliche  Zahl  angab.  Aus  der  Gründungsurkundc  hat  er 
auch  offenbar  zwei  von  den  S.  354  Note  q  angeführten  Namen,  die  der  Königsrichler  Roland  35 
und  Wilhelm,  entnommen ;  ein  Bernhard  wird  auch  dort  unter  den  Zeugen,  aber  nicht  ais 
Richter,  genannt,  während  Markgraf  Bonifaz  dort  überhaupt  nicht  erscheint,  und  es  unklar 
bleiljf,  woher  der  Notar  von  1306  .leinen  Namen  genommen  hat.  Im  Original  unseres  D. 
können  die.se  Unterschriften  nicht  gestanden  haben.  —  Wir  haben  den  Ei7igang  unseres  D. 
nach  dem  D.  296",  das  dieselbe  Arenga  hat,  verbessern  können,  im  übrigen  ausser  dem  to 
schon  erwähnten  1)H.  V.  noch  das  D.  Friedrichs  I.  Stumpf  Reg.  i09(i  (NU.  II)  heran- 
gezogen. —  Serena  lag  bei  Chiusdino,  Prov.  Siena. 

aS9.   (,   archicapcllanii  li. 


II  i:  IN  Kl  (11   II.    1014.  353 

In  iioiiiiiu!  saneto  ft  individiio  triiiitutis.  Ilmricus  divina  favento  donu'ntia 
Üninaiiormn  inporator  aii]ü^ustii.s.  lu.stimi  ft  rationaljiiu"  inil)is  vidi;tur,  ut''  vonerabilia 

saiK'toruni  dci  loca'*,  ([ue  a"  bonis  lioininibus  intuitu  |tii'tati.s  et  .spe''  etonie"  reimi- 
iierationis  constiiiunlur  atqiie  nostro  (iiiri  et  doininio  tradiintur,  uo.Htri] '  iirt'cfpti  auctoritate 

5  niljorontiir'',  nc  a  pravi.-*  et  iuiqiiis  Immiiiilms  dissipoiitiir.  Quiifirca''  <iiiiiiiiiiii  .saiicti' 
dri  c'fcli'.'<i<'  nn.sti-Drumquc  lidcliuni  pi-fsciitiiuii  .scilicct  at-  l'utuniriuii  volmiiiis  imivcr.sitati 
patoat,  (jiialiter  inonasteriuin  sanctc  Jlarie  sitiiin  in  loco  Serene,  quod'  a  («crardo  et 
(iiiilla  uxore  .sua  [)ro  reniodio  aniinaruni  suarnni  .'^unninique  parentuni  constnictuni '' 
[et  nobi.s]'   proprietarid  iure  contradituni  est,    per  liane  nostri  prccepti  paginain,  proiit 

10  iuste  et  legaliter  possumus,  contirnianui.s;  et  corroboramus  eidem  nKuiasterio  onincH  res, 
(iinnes  proprietatos ,  qua.s  predictus  (lerardus  et  predicta  Guilla  uxnr  mi.i  prfdieto 
monasterio  contulcnint,  videlieet  noininative  .sunt  hcc:  castello"'  dc">  Scnim  cnm  turtc  et  pii- 

tiiic'iitin  »,  ciistollo  ile   Mirnniluld   cum  rrclosia  »aiifti   Iiiliniinis  evnnfrt'li'<te  cum  ciirtc    et    p(;rtin<Ultia, 

ciistcllii  dl'   Sciviluli    cum    occiesia    .sjiiicti   Lainiiitü    cum    curtc,    i;ist(  llo    de  Friio.Hiiii    «e.\ta    parte    cum 

16  ccciosia  saiicti    Micliai'lis   arcliaiijfeli   cum    cuiti-,    Sciipctulo   ca.stcllr>    cuui    curto,    Kotano    CUni    eurte, 

C'liumulo    castello    mcilictatc    cum    curtc    et    CCelesia    sancti    AngcÜ ,     castello    de    Viciuatico    cum 

eccicsia  sancte  Lucio  et  carte,  «  vilia  de   IV'rignauo   inedietatc  cum  ecclesia  .sancti  Angeli, 

ecciosin  saucte  Marie  de  Pulverario  cuui  tredecim  uiansis"  »,  curte  do  Islaito  medietatc  *  CUni 
mcdietnte  ilc  Linalia.    roclin  de   Biseruo  ((ue"    Fiuiculo   vocitatur    cum   ecclesia  sancti  Angeli  mcdietato 

K  cum  curte  *,  castello  de  Campilia  medietatc  cum  ecclesia  Sancti  Petri  CUm  curtc,  castello  do 
A(iuaviva  i|Ui)d"  C'olle  Goddimari  vocatur  (piaita  parte  cum  ecclesia  sancti  Cassiani  Ct  CUl'te,  castello 
Ulli  dicitur  .Munteelialvo  CUUI  sua  portione  *  et  sua  jiortione  de  castellare  quod"  iani  fnit 
castello  ubi  dicitur  C'astellimuovo,  castello  de  Metrianol'  medietate  cum  curte,  castello  de  Megrano  * 
medietate  CUni   CUrte,    castello  de  Variaiicllo  medietate  cum  curte,    castello    de  Planzano  *  medietatc 

S5  cum  curte,  castello  ubi  dicitur  liisenzo  medietate  cum  curte  *  cum  eccicsia  sancti  Michaelis,  ca.stello 
de  Magrano  medietate  cum  curte'",  castello  de  Martha ■"  cum  sua  portione,  insuper  et  quic- 
quid  ecclesie  ilii  conce.ssum  mancipatum "  contraditum  est  mancipiis  agris  pascuis  aquis 
aquarunive  decursibus  silvis  pratis  quc.sitis  et  inquirendis  cultis  et  iiicidtis,  perpetua 
stabilitate  .sancinuis  —  ,<i  quis  vorn  eidoni    monasterio    sancte  Marie    sub    regula  boati 

30  ücnedicti  constituto'  aliquid  mobile  vel  immobile  donare  vohierit,  [libejram  habeat 
potestatem,  ne"  quispiani  audeat  eis  rotragare  voluntate"  —  hec  omnia  cum"  supra 
scriptis  casis  ad  iam  dictas  curtes  et  ecclesias  iuste  et  legaliter  in  integrum  pertinentibus, 
et  quod  ipse  Gerardus  bone  memorie  et  quod  ipsa  predicta  uxor  sua  [Gujilla  pro 
remedio  animarum    suarum    ad  predictum    monasterium   dederuut.     Precipieutes  itaque 

35  iubennis,  ut  nidlus  dux  raarchio  episcopus  comes  sculdascius  castaldius  decanus  nullaque 
inperii  nostri"'  magna"  parvaque  persona  iam  dictum  cenobium  seu  abbates  ibi  pro 
teiipiire  dco  serviontes  de  supra  scriptis  curtibus  et  de  aliis  oiusdem>'  monasterii  [rebujs 
sine>'  legali  iudicio  disvestire  aut  aliqua  publica  funtione  ab  eodem'-  monasterio  exigere* 

•290.   [Palist  -  Bloch]      a)    venerabile  li;    diese    und   die   michsien   Verbesserungen   (Note   b  —  f>   narh 
40  L>.  296"        h)  et  venerabilius  singnum  dei  nostri  B        c)  ut  ß        d)  ipo  B        e)  ecteme  B 

{}  iuri  —  nostri  fehlt  in  B  g)  roboretur  B  h)  quocirclia  B,  und  so  öfter  cha  statt  ca, 
was  wir  nur  in  den  Eigennamen  stehen  /assen  i)  quo  ß  k)  construsserunt  B  I)  et 
nobis  fehlt  in  B  m)  VU.  =  NU.  I;  castcllum  de  XU.  II;  scilicet  B  n)  mansiis  B  o)  ii  B\ 
der  Schreiber  ron  1306  wendet  diese  Kürzung  für  rerschiedene  Formen  des  lielatirpronomens 
45  an  p;    Metano,    mit   einem    nicht   sicher   zu   deutenden    Zeichen    über   t,    B;    Mitiann   IV. ; 

Mitriano  W.  II  n)    dies  in  der  ^'V.  fehlende  cast.  de  JMagrano  ist  vielleicht  mit  dem  lor- 

angehenden  cast.  de  Megi'ano  identisch  und  durch  ein  Versehen  des  Schreibers  zweimal  genannt; 
dass  es  aber  im  Or.  unseres  I>.  stand,   zeigt  die  XU.  II  r)  Marcha  VU.   nach  dem  Druck- 

liei  Muratori  Ant.  Ital.  .9,  1067;  in  dem  Transsumpt  ron  1306  steht  in  der  VU.  wie  in  dtr  XU.  II 
ia  ^lartha         s)  macipatum  B         t)  constitutuni  B         u)  ne  —  voluntate  B   -  XU.  I,  wo  indess 

voluntatem  steht       v;  de  B       \v)  dahinter  folgt  in  B  noch  regni,-  unmöglich  ist  freilich  nirlit, 
dass  schon  der  .'Schreiber  des  Or.  hier  ein  \'erseheti  begangen  hat  x)   magni  ß  y)  cidem 

iiiou  .  .  .  .  ssime  ß,    cor  ssime    3  —  4  Buchstaben    rerschwunden;   statt    sime    ist   siclier   sine   zu 
lesen  und  rorher  eine  andere  Ergänzung  kaum  möglich         z)   eidera  B         a)  exiere  B 

Kaiserurkuaden  III.  45 


354  KA  isi;i;r  kki'n  di;  x. 

prcsuuint  sive  aliijua  uiolcstia  interat,  set  liocat  nbbnti  i'uiii  iiinnacis  onuiia  ([ui'  ml 
inonasteriiiin  juTtiiicnt  quiote  tenert'  et  pacitico  et  siib  lutstra  dctoiisione  deo  st-rvire 
ft*"  oinuiuiu  inalorum  sublata  t'orlitudinc''.  Si  quis  voro  teinoi-arid''  ausu''  aliquando 
hoc  nostri  j)rfcej)tun>  intVingore  teniptavcrit "',  cogiioscat "  sc  dampnatuin  "^  in  die  iudicii 
cum  Inda  traditorc,  insuper  novcrit  se  coiuposituruin  am'i  optimi  libras  ccntuin,  mcdip-  5 
tatoin  camere  nostre  et  inodiotatoin  prelibato*-'  luoiiastorli)  et  abbati  qui  nunc  prcest 
suisque''  siiccessoribus.  Quod  iit  vei-ius  crcdatur  dilij;'entiusque  ab  onuiibus  observetur, 
lianc '   paginani  propria  manu  roburantes''  nostm  sigillo'   suptor™  insigniri"  iussinuis. 

Signum  domini  Henrici  serenissimi  et  invictissimi  inperatoris  augusti.  (M.) 

Hcm-icus  cauceUarius  vice  Everai-di  episcopi"  et  archicancellarii ''  recognovif.       lo 

Datum  anno  duminiee  inoarnationis  niillcsimo  [decimo]'  quarto,  indic-tioiie  [x]ll% 
amio  vero  domini  lli'nrici  inperatoris  augusti  reguantis  XII',  inperii  cius  pi-imo;  actum 
Rome;    feliciter  amen. 

290^-. 

Heinrich    bestätigt   der   erzbischUßichen  Kirche   zu  Ravenna   ihre  Besitzungen,  is 

Subtrio  1014 . 

Abschrift  Scalabrini's  aus  dem  18.  Jh.   in  Cod.  652  der  Sammlung  Antonelli  in  der  iiffent- 
liehen  Bibliothek  zu  Ferrara  (C). 

Rubel  Hist.  Ravennat.  ed.  I.  ö63  cit.  ex  tabulario  Romano. 

Geschrieben  nach  DO.  III.  330,  dessen  Besifzverzeichnis  indessen  nur  z.  Th.  wiederholt  ist.  20 
Die  Datierung   entspricht    den  Gewohnheiten   des  HA.  —  Der  Ortsname  Sulitrio,    der  in 
der  Abschrift  Scalabrini's   entstellt  sein    muss,   wird  am  n-ahrscheinlichslen    auf  Snlri   zu 
deuten  sein;  mit  Rücksicht  darauf  haben  wir  das  D.  an  dieser  Stelle  eingereiht. 

In  nomine  sancte  et  individue   trinitatis.     Heinricus    divina    [favente]"    clomentia 

Romauorum   Imperator   augUStUS.  8i  loci»  divino    cultui    nuincipatis   proprietates  pertiiifiitias  25 

et''  Icg'iini  iiistitutii  aiigere  defensare  et  confiniiare  studitcriinii»,  [id]*  noii  soliim  liuinatia  laiuh;  pre- 
dieandiiin,  veriuii  etiam  divina  rcmuneratioiie  nubis  reconipeiisnndnni''  credliniis  et  Ctiam  .sciiims. 
yimpropter  agi»<iscant  oiuncs  fideles  nostri"  prescntes  atque  futuii,  i|ualitoi'  ims  |)iii''  dci  i)nini|iiitciitis 
aiiinre  '  aninici|iie  irnstre  absoliitione  nee  uon  interveutu  vel  |)etitione  domni  Avnaidl  sancty  KniirniiatI» 
ecciesif  vcucraljilis  areliiepisco))!  sue  sanete  sedi  per  lianc  uostram  prcceptalem  pa^innm  coulirinamiu  io 
et  firmissime  corroboramiis  omnes  illo  pertinentes  epi^copatus  monasteria  cccicsias  civitates  et  castella 
ac  omiies  res,  que  iinquam  per  cartulas  nntiquns  privilepa  atque  procepta  ad  oandcm  saerosanctain 
Kniiennatcni  ecclcsiam  pertinneriintf,  insuper  et  ea  que  in  nostri  diadeniatis  toniporil)us  vel  autea  a 
Johanne''  papa  Vcl  a  (>re):orio  papa  ad  ipsani  ecclesiani  sunt  olilata  et  pcrpetiinliter  dunata  et  a  nohis 
confirmata,  videlicet  comitatuni  ♦  Cescuatcm  tum  Castro  veteri  et  novo  et  turribus  et  oinnlbus  sibi  35 
pertincntibus,  comitatum  Ficocienseni '    cum  ripa  et  episcopatu  suo  *  siiiiiib|uc   cuniitatum   Decimauuni, 

290.  y>)  et — fnrtitudine  li;  die  Ausdnichsireixe  int  xehr  aii/fri/ienil  und  die  Stelle  wnbrsiheiiilirh 
rerderlit.  Dem  Sinn  icilrde  schon  die  Aendeninff  ron  t'ortitiidine  in  in(|uictuili!ie  iillenfulh 
</eniiffen,  aber  die  Fasiiuny  l/liehc  unfieinihnlirh  und  irnhrscheinllcher  ist  eine  eini/reifendere 
Kmendation,   etwa    in    Rine   omniuin    niolestationo    et    impiictudinc  c)    temerarius   ausu«  li  io 

d)  teptaverit  B         e)  cofrnoBcat  li         f)  dii])natum  B  gi  pn-Iibati  B         li)  seu  suistpin  B 

i)  har.  B        k)  policente«  B        1)  singno  B       m)  orler  Buptus,-  die  Abkilnunij  Ist  nifht  sicher 
aufzulösen        n)  inBinf^uiri  B,  und  so  öfter  Ujsn  für  gu         o)  cniiiii  B        pi  arcliicancellini  B 
<{)  recb(fUO\nt  Ä.     I/riraitf  folt/t  in  B:  Bonel'atiiis  niarcliio  Ite  ugi  tt.    Rolbindiis  iudex,    (iulli- 
elinu»  imlex  domini  inperatoris.    Bcrnanlus  iudex  domini  inperatoris        r;  fehlt  in  B,  ri;l.  die  ib 
l'orbemerk-unff         s)  II  B,  ri/l.  die  Vorhemer/cunf/         fl   l'III  B. 

2W"-.  [Bloch]  tt)  fehlt  in  C  b;  VU.;  per  C  c)  VU.;  propensandum  C"  d;  verc  VI/.:  vielleicht 
ist  unser  Terl  auch  hier  zu  emendiercn  q)  VU.;  reffiii  C  ()  honore  araore  (!  g)  VI/.; 
pertinuit  r  h;  lohane  C  i)  Kicociense,  Iniolense,  niassa  C;  allerdinqs  h'innten  solche 
Formen  auch  im  Original  einer  ron  IIB  yesehriehcnen  Urhoule  rjestanden  hohen  M 


TFK.IXlüCII    II.     Ktll.  355 

coniitaliini  'rrmieisariy,  i-i>iiiitatiiiii  Iiiiciliiiseiii ',  •  iniiNKaiii '  imy  voentiir  Fii*valia  cmii  Cnriin  riTiiiiia'', 
iiiuniustcriiini  sniicti,-  Mari^>  in  l'iiinposu,  iiioiinKteriiiiii  Hancti  Illarii  in  (ialliata  t-iiin  oniiii  ilintrictiniio 
plH(-itoi|iie  SUD  UVV  iion  diätrictuni  liaitciint-  ciini  portirt  et  ripa  iniiriif  |iiililii'ariiN  oiiiiiitjUf<  tcli*iu*iH 
iiiun  e  t  a    rt    iMiiiiciii    |i<jt(!.staloiii    in    oniMil>iis     lU     Ikailcilli.'l    et    extra    liaiH'ii  n  am    civitati'hi,  •    mnna- 

6  ittcriiiin  saneti  Thoine  npostoli,  lUDIIHstiTIUIll  tiaiiuti'  Kit|ilK'iniy  iiitVa  civitatcni  AriniinciiHom  cum 
oniiiiliiis  iicrlini'iitiis  coriiiii  soll  oiniio.s  res,  i|Uaseuiii<|Uc  (liacoiiiiH  I'etriis  Kliiis  Martini  dnciH  per  ear- 
tiilani  donntioiiis  in  snnctam  lianonuatcni  oecicsiain  trndidit  et  i|ua8eini<|nc  luK'lcradn  coniitissa  deti- 
iiiiit',  »ieiit  Otti)  UllpiTiltor  in  plaeito  I'etro  Rauennati  nrchicpiscopo  Icgaliter  inrestivit  et  in 
piTpetiiuni    edulinnavit,    it<'niiiiie    omnes    res    et  posessiones'",    (|iias   Lambcrtns    euni   lixore  et  filiis  suis 

10  liabiieniiit  a  mar!  iisi|iie  ad  Alpes,  a  lluvio  Hono  Ms<|iie  nd  Koliain,  sicut  niis  in  prefata  eeelesia  ulini 
traiiiilinins.  (|i(oni;uu  iiiinitt-i  rci  puhliei*  et  .sanete  Kaurnnati.s"  eeclesiy  *  facti  sunt,  —  at<|uc  hee 
lunnia  in  umnibus,  sieut  iain  eoutirniavimus  et  olini  conKrniata  fucrunt,  prefatii  Ariial(l<i°  areliii'|ii- 
.scopi)  i't  ad  SU  OS  sucecssorcs  in  perpetuum  stabilinius.  l'ndo  impcriali  statuinius  edicto,  ut,  si 
alii|uis    (lux    niarcliio    comes    vicecomos    seu    ulla    nustri    inipcrii    nm;pia    parraque    persona    candcinP 

16  Uaueiuiatum  cecicsiam  disvcstieriti  scn  molcstnvcrit'i,  contum  libras  auri  cocti  componaf,  medictatem 
laniarc  nostre  et  mcdietatem  prescripto  archiepiscopo  *  suisque  suceessoribus.  (^uod  nt  verius  cre- 
ilatur,    lianc    pafrinani    manu    prupria    »    roborantcs    sigillo    liostro    sig-illari    iussimus. 

I  Sijiiuim  (Iciinni  llciiirici  Serenissimi  iiuperaturis  augiisti.  §  i.M. 

I  Iliiniiciis    canecllanus  vice  Euerardi    cpiseopi   et  archicancellarii  recognovit.  | 

so  l)atuiii  aiiiii)  dominicc  iiicai-nncioiiis  millrsinit)  xilll.  indictionc  Xll,  anim  vcro  domni 

Hoiiirit'i^  iiiipcratoris  augusti  rcgnantis  XU,  iiiij)erü  eins  jiriiiin;  actum'  Suhtfid;  felicitcr. 

291. 

Heinrich  btstäti(jt  dein  Doincajjitel  zu  Pisa  den  königlichen  Schutz,   seine  Be- 
sitzungen, insbesondere  eine  Schenkung  des  Bischofs  Wido,  und  die  Immunität. 
25  Fasciano  1014  —  — . 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Pisa  (Ä). 

Bayer  in    Forschungen   zur   deutschen    Gesch.  13,  608   n"  5   aus  A    zu  lulö.  —    Stumpf 
Acta  ined.  631  n"  450  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1608". 

Auf  einem  von  HB  durch  Eintragung  der  ersten  Zeile  und  des  ersten  Theiles  der  Signum- 

30  Zeile   einschliesslich   des  Monogramms   hergerichteten  Blanquet   geschrieben    von  sonst  nicht 

bekannter  Hand   bis  zum  Ende   des  Confextes.     Den   ziveiten  Theil   der   Signumzeüe,   die 

Rccognition    und   die    Datierung   hat    HA    hinzugefügt.      Der    Text   ist   Wiederholung    des 

DO.  III.  224  mit  Einfügung  einer  Liste  der  derzeitigen  Mitglieder  des  Domcapitels  und 

eines  Abschnittes  über  die  Schenkung  des  Bischofs  Wido,  der  wohl  auf  eine  Urkunde  des- 

35  selben  zurückgeht.  —  Wenn  in  den  DD.  291  —  29.5.  296''  das  Incarnation.yahr  1015  statt 

1014  angegeben  ist,  so  mrd  die  Kanzlei,  da  diese  Urkunden  sämmtlich  in  der  Grafschaft 

Pisa  ausgestellt  sind,  sich  hier  dem  Calctdus  Pisajius  anbequemt  haben,  wie  schon  Muratori 

Annali  d'Italia  6",  61  angenommen  hat;  die  Urkunden  sind  also  nach  Miirz  25  anzusetzen. 

In  D.  296",  das  allein  in  dieser  Zeit  und  abweichend  von  D.  296''  das  Incarnafion.yahr  1014 

*o  aufweist,  könnte  eine  Correciur  des  Copisten   vorliegen,  wenn  nicht  etwa  die  Datierung  im 

Original  später  nachgetragen  war;  schon  D.  297  hat  u-ieder  a.  ine.  1014.  —  Über  Fasciano, 

das  jetzt  in  die  Stadt  Pisa  einbezogen  ist,  vgl.  Repetti  Dizionario  della  Toscana  2,  85. 

290'"-.   ki    ff'.;   comu  ceruiiio  C      1)  VU.;  donavit  C      m)   C       n)   TT.;  Raiu-nne  C       o)   a  prefatn 
ArnalJo  C;  allerdings  könnte  auch  rfi'ej.-  schon  im  Oriffinal  geslandeit  haben  und  würde  dann  für 
■45  ad  prei'atum  Arualdum  geschrielten  sein         p)  and  C         q)  disvestire,  molestare  C        r)   com- 

ponere  C        s)  Enrici  C        t)  datum  C. 

45* 


356  KAIS  i:  Kl'  u  K  r  N  r«  i:  x . 

(C.i  §  In  noinino  saiictai-    ft    iiuliviiliu;    triuitatis.     Ilcinru'iis    diviiia    favonto    cic- 
montin  Ivunaruin''  iinjicratnr  «ugiistus.         Noiimi  sit  omiiimn   sniutao   doi   ciTlosio   tiililium 

UMstruriumi  u  (•    |irrseiitiiiiii    srilii'et    ar    t'iiliiri>riiin  sa;,'aiiliitis  j!  iiiiliustria",    iinnliter  iios  nb  intoivoiitum 
Uuidouis  Pisensis  cpiscopi    atqiu-   Uuarini   Mutincnsis  jjrosiilis    imstro  r  u  m   ililpctissimoru  in 
ti<lol  i  11  ni  por  hiiiii-  iioi-tram  |irt'oc]itali'm  |>ni;iiinm  rcccpissc"  quosdiiiii  cnnonk'os  sanctne  Pisanne  iiofelcsie   6 
nustrn   (iro  aiiiiiia  in  iiostrn   tuitione  nv  <left>nsit>nc,    ]>roiit   iustc  rl   lo^aliter  iinssiunns:    noniiiin    (lonii|nt' 

illoruui  Potniin''  archi|iresbiti'rum  et  litlianne[in]  archidiacimuin,  Hcncdictiiin''  cantorcin 
ntque  priniiceriiim  loliaiinein  Bonizonemque  presbitcnim  et  custoilciii  riim  Andrea  sinii- 
liter  presbitero.  etiam  alium  15onizoneni  presbitennn,  insnper  et  Ur[snni|''  presbitennn  cum 
l)(>niinieo  presbitero  nee  ni>n  et  Alliertum  ])resbiteruni  euin  lolianne  et  Petro  jircsbitevis.  m 
qiii  anibo  >;erniani  unani  siinul  eanonieani  tenerc  videntnr,  'reiidi)nein  at(|ne  Luinizoneni 
[pjresbiteros.  Martinum  Petr|nni  presbiteros]"^  s|i]mul  et  gernianos  unani  tantmii  eamiiü- 

e|ain    pjossidentes.    Alber|i]eum    (et)   Uber[tnni]    diaeonos  "^ que  Siget'reduin  sub- 

diat'OnOS •■',    CTerarduui (hos  deuii|ue    predilctus''   canoiiicDS,    «iiios    iii   huliioro   prislois 

[tomporibus  constitu]tos'  [cog]novinms  '   s[an]c[t]e''   d[e]i''  grenitricis  Marine   8e(ni]pcr[que]''  virpinis  15 
ac  sanctonim    aliorum  coiumemor[atio]neni,    [uostra    re]vppiin(u.s]    sub  [tui]tionc  [a]c  pt[inni  niiini|ii|m| 
illuriun     propriotntcm     per     iiosfram     confirinani[u  s]     p[rccclptaloni     auctoritntcm     —     [nominajtive  ' 

eisdeni  prefatis  eanonieis  per  preceptalem  paginam  dccem  niansos,  quas*  [pi"e- 

fatus]™  Uiiido  antestes"  .  .  .  ad  parteni  et  proprietatem  sanct^  Mariae  acquisivit,  nunc 
auteni  inspirante  den  jtro  renicdin  animae  n[iist]rac''  atqiie  suae  eidcni  saiietae  Mariae  so 
per  cartulani  utiersionis  ad  stipendia  et  victualia  pretatorum  canonienruni  obtulit,  quae" 
fueinint  pertinentes  ad  cortem  de  Marciana,  qiiae*  rect^*  videntur  esse  per  Martinuni 
Hliuni  bone  memorie"  Dominici  et  per  Mareianum  Hliuni  Pasquaii  atquc  per  Stephainini 
et  alium  Mareianum  Ceroueeta  nee  nun  etiam  per  Leonem  (ianguiii  et  per  Leouein 
Cloeiam  sive  per  linnaldnin  et  Dodonem  filios''  Dominici''  seu  per  lolianiiem  de  Cafagio  «5 
et  per  alium  loliannem  et  Benedictum  presbiterum  sinudque  Petronem  et  fratrem  eins, 
cum  Omnibus  rebus  moWlibus  et  iinmovilil)us  ad  easdem"  mansas»  pertiiientibus  — ,    ea 

deniiiuc'l  rationp  iit  nemo  eos  dilniiiaro  vel  disvcstire  |prc'siimat  de  predictis  rebus  et  dr  prcipriotatibiis 
ailt  servis  nee  non  aneillis  adquisitls  Sive  adqnirendi.s  iusto  et  legalitcr.  Insupcr  ctiain  lis  cnnic- 
diinus  ac  libera  donamus  faciiltatc,  Ut  liabeant  in  potestate  eortim  eauuiiicam  et  <|uiequit  eidcm  30 
canonice  vel  clerieis  seciindiini  predictum  niinierum  ibidem  pro  tempore  ordinatis  de  aelenuisinis  vel 
aliis  rebus  rite  pertinentibus,  de  obintionibus  svilieet  atque  mortuoruD)  fiinetione,  ordinaiidi  disponcndi 
)iabendi  tenendi  vel  qiii('<|iiid  eoriim  voluntas  decreverit  faciendi.  Xoc  liceat  prefaty  scdis  cpiscoi)nni, 
qiii  nunc  vel  pro  tempore  fuerit,  in  eadem  canonica  canonicos  aupere  nee  minuere  siipra  preseriptiini 
nnmenim    vel    aliqnam    niolcstiam    mit    violcntiam    ])resentibns    vel    fiitnris    inferre,    sed    liceat  illos  ]ior  86 

291.    [Blocli]     a)   A  h)    obgleich    einige   der   folgenden    yameii    muh    iti    der   l'f.  :ii    finden  .lind, 

nehmen  trir  bei  diejicti  roin  l'etildriic/,'  Abuland,  da  die  Idcntitfil  der  l'erxonen  nicht  zu  crireinen 
igt  ci  Beiiedictn,  ohne  Abliürziingszeichen,  A  d)  hinter  ur  Kegte  eines  a,  dann  iMchc  ron 
1cm,  ergdnsl  nach  Jaffi'-L.  Heg.  :i'jr>H  e)    Loch  von  3,5  cm;   die  OherUInge  iles  li,    dahinter 

ein  Ahkürzungszeichen,  und  ein    Theil  den  leJzlen  s  noch  sichtbar         f)   diac  A;  dahinter  li  cni  4o 
Schrift  ganz  verblichen ;  Bai/er  las  rar  que  noch  filimn       p)    subiliac  A,  ergdnzf  mit  liücksichl 
auf  ilan  vorangehende  que  h)    hinter  Gerardum  Lücke   ron  etu-a  11  cm;    die  ()/>erli/ngc  des 

d  von  predictos  noch  sichtbar:  diese  und  die  meisten  folgenden  Krgi'Inzungen  aus  der  ]'U.  unter 
herücksichtigung  der  Schriftreste.  In  D.  292  fS.  3.'>7  '/..  i»)  steht  hinter  ciinonici  ihre  'Zahl 
scilicet  (|uadra)nnta:  der  Veneeis  auf  den  numerus  in  der  VC.  (DI).  2,  ti3H  X.  18.  23.  2il)  und  45 
unserm  I).  (X.  31.  3'>.  2)  hlsst  annehmen,  dass  auch  in  den  I>I>.  für  Pisa  die  Xahl  der  Domherren 
ursprünglich  angegeben  trar.  In  IX).  III.  224  ist  nach  .V.  k  hinler  canonicoH  in  der  Thal 
Ilaum  für  eine  derartige  Ergänzung,  während  sie  in  1)11.  II.  2!)J  nur  iw  lios  dcnique  gestanden 
haben  höitnle  i)  den  Schrifiresten  nach  mit  Sicherheit  ergänzt ;  cODstituti  fiicrunt  W.  k)  die 
Abkürzungszeichen  ganz  rerschirunden  i)    ti  sicher^    ue  irahrscheinlich  zu  lesen;    danach  die  60 

Lrgdnzung.  Dann  hinter  tiue  6»«  eiifdem  noch  Lücke  ron  /,.'>  cm,  in  die  dem  .SViiiif  nach  etwa 
roboninte«  jiasscn  uürdc;   doch    reicht    der  Itautn    dafür  kaum  aus  ni)   dem  Sinn  und  den 

Schrift rejiten  nach  ergänzt  ii)  A,  dahinter  1,5  cm  Schrift  völlig  abgerieben;  .Stumpf  ergänzt 
I'iüensi«,  man  kiinnte  aber  auch  an  lejrnlit  tsler  an  antea  denken  o)  bom  A  |i)  fil  dorn  A 
q/    so,    nicht  cudcnique,    miiss  auch   in  dn-  V f    ergänzt  trerden  '6 


ä 


flKINüTfll   TI       im  I.  357 

lianc  iiiisti'iiiii  |irc'c-eptnlcni  iiiictoritntcm  <|iiic'te  nc  tute  tcu  Hcoiin-  vivcri',  den  «iTviro  nc  iiontrniii"  pru 
iiniina  nratioiivin  fnnilcre  et  preilictnin  vnnonioaiii  i-t  oiiiiu'N  ris  ei  vc-l  iii'i'xcripti  iiiinieri  cniiuniei.i  iiiato 
luTtinciites  iloniiiiarr,  iit  |iri'ilic'tiiiii  cKt,  rciiiota  oniiiiiiiii  lioiiiiiiiini  tontrariotule  v«;l  nioloHtntioiK',  I're- 
eipifntcü  ig-itiir  iubi-iiius,  iit  ihiMms  iliix  iiiart'liii>  ipisinpu«  cuiiich  voI  vicccomc»  »ciildaxiiiM  ilueaiiii.i 
6  i-a»tuldio  »eo"  villiciis''  alia  iiia);iia  parvaciiu-  ptTMima  aiidi-at  siui  cum  prcstiniptioiio  molcHtarc  lio»  iani 
diutos  vel  dinvostirc  vtl  nli(|iiu"  iiifi'rro  uiolcatatiouc''.  Sod  (iii  qui)»  lioo  iioiitrac-  voncugNimiiii '  pre- 
c'cptiini  tetncrc  infriiigfere  temptavi'rit,  sciat  so  vompoaitiiritm  niiri  obtinii  libraii  contum,  inodivlnti-in 
caiiicTf  iiostrao  nliaiiii|>u'  iiicdictatoni  prelibntc  fccIoBiao  cnnonicis  vcl  illoriim  siicccsNoribuN.  (^iiud  ut 
voriiis  diliK'ciititis(|U('  ab  miuiibiis  obsen'ctiir,  mann  prupria  lioc  priirptmii  corrciburantcs  8i(,'illi  iiü!<tri 
10   iiipri's.-ioiit'  *    iiissiniiis    (iiijsiffiiiii. 

I  Sif^iuiiii  (Iniiiiii  I  Iiiiirii-i  sorenissinii  (M.)  et  iiivictissiiiii  imperatoris  augusti.  ^ 

I  Hcinricus    cancfllarius    vice    KuL-rardi    fjiiscopi    et    archicapellani    recognovit.  ^ 

(SI.  D.) 
l>atiiiii  anno  doniiniee  ineaniatlonis  MXV,  iiidictiono  XII,  anno  vcro  doinni  Ileinriei 
16  iniperaturis  augusti  regnantis  xi'l.  imperü  eins  j)rinio;   actum  Fasciano ;   feliciter  amen. 


292. 

Heinrich  nimmt  das  Domcapitel  zu  Volterra  und  dessen  Besitzungen  in  seinen 
Schutz  und  verleiht  ihm  die  Immunität.  Fasiano  1014  —  — . 

Originaldiplom  im  biichü fliehen  Archiv  zu  Volterra  (A). 

so  Ammirato  Yescovi  di  Fiesole,  di  Volterra  e  d'Arezzo  80  Extr.  zu  1015.  —  Muratori  Ant. 

Ital.  3,  237  aus  A  zu  lOlö.  —  (Leoncini)  Illustrazione  sulla  cattedrale  di  Volterra  (Siena 
1869)  396  n'  3  aus  A.  —  Böhmer  Beg.  1112.  —  Stumpf  Reg.  1608. 

Das    Chrismon    und   die  Invocation   sind   von   HA,   der   Rest   der   ersten   Zeile   und   das 
•     Esvhatokoll   von  HB   geschrieben;  der  ganze  Context  rührt    von  einer  uns  sonst  nicht  le- 
ib kannten  Hand  her.     Für  das  Dictat   hat  der  Schreiber  des  Contextes   das   damals  in  der 
Kanzlei  befindliche  DO.  III.  224  als  Vorlage  benutzt,    an  das  er  sich  enger  anschloss,  als 
in  D.  291  geschehen  ist. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  faveiite  de- 
mentia Romanorum  imperator  augnstuS.  Noveril  omnium  iidelium  sanctae  dei  cccle- 

30  siae  nostronunque  ■''  prosentium  scilicet  ac  futuronim  sagacitatis  industria,  qualiter  nos 
ob  interventuni'*  15enedicti  ^  Uultterrensis ''  ^cclesie  epi.scopi  nostrique  dilccto''  Hdeli'' 
per  hanc  nostram  preceptalem  paginam  recepisse''  suos  canonicos  ordinatos  sancte 
sue  Uidtterrensiis ''  i^cclesii^^  pro  anima  nostra  in  nostra  tuicione  ac  defensione,  prout 
iustc  et  legaliter  possumus:    nomina  denique  illorum  Kodulfum  archidiacoiumi,  Petrum 

35  archipresbiterum ,  Sighifrednm  primicerium,  Adelmo  vicedomni,  Lamberto  cantor, 
Andrea  presbterum '',  Teuzonem  presbiterum,  lohannem  presbiterum  et  alium  lohannem, 
Albertuni,  Albizonem  et  lohannem  diaconum  nee  non  et  Azoneni,  Uuidonem,  Ahnari, 
Petrus.  Uuiindalmari,  Donato,  Teuzonem  et  Teuzonem,  Albertum,  Uuiaderi,  Urso, 
Uuillelmo,  Berardo,  Ildibrando,  Peti-us  et  Petrus,  Sabbati[n]o,  Andrea,  Anselmo,  Banincio, 

40  Corbulo    et    ceteri    canonici    scilicet    quadraginta,    qiios''    in    honorc    priscis  temporibus 

2!)1,    r)  (la.i  zweite  i  wohl  corr.  aus  a        s)  A,  statt  concessionis. 

2!>2.   [Bloch]     a)  nrorüque,  ohne  AbL-ürzunf/szeichen  über  uro,  -1       b)   interventu,  ohne  Abkürzungs- 
zeichen, A         c)  zwischen  u  und  1  ein  Buchstaf/e  ausradiert         d)  A 


358  KAISEHUüKrXDKN. 

constitiiti  fucnint  sancte  doi  gcnitricis  Mario  sompcniuo  vii-fiiiiis  et  sancti  Ootabinni 
hac''  sanctoniin  alinnini  coinincniorationcin,  nostra  roccpimus  miIi  t|ii|i/.iiiiic  ;h-  cliain 
Dinniiini  illonnn  iinijirii'tatoni,  (|H0  ad  caiuuiiraiii  pcrtiiu-t,  nblatiinics  (|iii'  siii<;iili.s  dii'biis 
in  f|tisi.-(ijni>  et  in  occlcsia  sam-tr  Marie  et  saneti  Oclal)iani  et  t^aneti  loliannis  haptistc 
a  forcnsis''  oblatc  fuerint  vol  snpcr  aliaria  iani  diote  ecclesie  uninos  nhlationos  tani  6 
aiiri  quam  arfjcnti  posite  fuerint,  una  cum  eimiteriis  ipsa|ruin]  e[cc)lesi(ar|inn  .siniul 
et  niortuorum  *.  nee  non  et  plehs  snncte  Felieitatis  et  sancti  li)liainiis  in  Uilla  magna 
et  plebs  saneti  La\irentii  et  sancti  lobannis  in  Treseeulc»  cum  eortis''  et  rebus  et 
oblntionibus  et  deeimaticuiibus  et  mi>rtuoruni '.  (jue  pcrtinent  ad  pretatas  plebes,  et 
eeelesia  sanete  Marie  in  Petriolo  cum  sua  i>ei'tinentia  et  ecclesia  sancti  Octaliiani  in  lo 
CoUina  cum  sua  pertinentia  et  cortem  in  llignani)  et  eortem  in  Flabianci  et  cnrtem 
in  Castagnitulo,  cortem  Cusignano,  cortem  in  Isclito,  cortem  in  ('(irrente,  eortini  in 
Ancaiano.  cnrtem  in  Tauernule,  domnicato  in  montc  Alii>ortuli,  diininieato  in  l'tdu<;raria, 
cortem  in  Ducia  cum  suis  pertinentiis,  lias  cortes.  (pias  IJenedictus  ])redietus  episcopus 
sue  prenominate  ecclesie  atquisivif'  et  condonavit  —  nominative  hec  sunt:  cortem  la 
sancti  Georgii  iusta''  fluvio  Cecina  et  ecclesia  sancti  JIaiiini<'  in  Cornino  (  um  ilucidicini 
modiorum''  de  terra  iuxta  ipsa  ecclesia  et  saliuis  atcjue  ecclesia  in  Caljianula,  ecclesia 
medietatem''  in  Paterno,  ecclesia  medietatcm''  in  ("aprile,  ecclesia  in  Mcn-titnln.  ecclesia 
in  Personate,  corte  que  fuit  Glierardi  de  Serina  in  Macarro,  cortem  niedjitateni '  in 
Kozano  cum  |iiscaria,  cortem  in  Molazano  cum  salinis  et  cortem  in  .Scandulc  cum  rebus  äo 
suis,  cortem  ( 'iunano,  cortem ''  que  fuit  Azi  iudicis,  cortem  in  Maiano  que  fuit  Teudiei, 
cortem  in  Uigignano  que  fuit  Uuidoni,  cortem  medietatem  in  Mezana,  cortem''  in  ]{iuo 
Odoli  cum  rebus  novem  que  fuit  Dauizi,  eortem  in  Oranano,  cortem  in  Mazonula, 
cortem  in  Capiano  cum  piscareis'',  cortem  que  dcdit  Ansualdo,  cortem  in  Linaria  (pie 
sita  est  in  Paratine,  casa  cum  terra  que  posita  est  a  ])orta  civitatis  Luccnsis  iuxta  26 
ecclesia  sancti  Geniasii  que  reeta  est  perDuranti'  —  hec  onniia  cum  oninibus  eorum 
pertine[ntii]s  per  nostram  contirnianuis  ])receptalem  auctoritate(m|"',  ea  denique  ratione 
ut  nemo  eos  dilaniare  vel  disvestire  presumat  de  proprictatibus  aut  servis  ncc  imn 
ancillis  adquisitis  vel  adquirendis  iuste  et  legaliter.  Insuperque  eis  concessimus  ac 
liberam  concedimus  facultatem,  quo  habeant  potestatem  eonnn  canonicam  et  quicquit**  »0 
eidem  canonice  vel  dericis  secundum  predictun)  nuniorum  ibidem  pro  tcmpr)rc"  firdinatis 
de  elemosinis  vel  aliis  rebus  ac  pertinentibus.  de  ublationibus  scilieet  at(pie  niurtUDrnm 
fimctione,  ordinandi  disponendi  abendi"*  tenendi  vel  quicquif'  eorum  voluntas  dccreverit 
faciendi.  Xec  liceat  j)ref}ite  sedis  episcopum,  <|ui  nunc  vel  ])ro  tempere  fuerit,  in  eadem 
canonicam''  canonicos  augerc  supra  pryscriptum  numerum  vel  aliquam  molestiam  aut  3b 
violentiam  presentibus  vel  futuris  inferre,  set  liceat  illos  per  hanc  nostram  preceptalem 
auctoritatem  quiete  ac  tute  seu  secure  vivere,  deo  servire  ac  nostra  pro  anima  or[a]- 
tionem  fundere  et  predictam  canonicam  et  omnes  res  ei  vel  perscripti"  numcri  canonici« 
iusta  "^  pertinentes  dominare,  ut  predietum  est,  remota  omnium  bominum  eontrarietate 
vel  molestationem ''.  Precipicntes  igitur  iMl)emus,  ut  nullus  dux  marciiio  ej)iseo))U8  «0 
comes  vel  viceeomes  sculdaxius  decanus  castaldio  seu  villicus  alia  magna  parvaque 
persona  audeat  sua  onn  jjresumptionc  molestare  hos  iam  dietos  vel  disvestire  vel 
aliquam  inferre  molestationem.  Sed  si  quis  hoc  nostre  concessionis  preceptum  temcre 
infringere  temi)taverit,  sciat  sc  compositurnm  auri  optimi  libras  centum,  medietatem 
ciuuerc  nostre  aliamque  medietatem  |)relibate  ecclesir;  canonicis  vel  illorum  suceessoribus.  •<» 

293.  e)  A,  stall  ac  f)  dahinUr  rtrmisgl  man  ein  Wort  wie  fiinctioDe  (rgl.  Z.  32  f.)  (?)  Tri'Bcle  A 
\\)  tncfl  A  \)  hier  medictatc  A  k)  o  corr.  mm  u  I)  ran  »icher  lesbar,  liu  utul  ti  wahr- 
Kheinlich  m)  ila*  AbhOrxungKzeirhen  aber  e  iW  Jetzt  nicht  mehr  zu  erkennen  in  zwiuchen 
\>  und  o  Uatur  nm  r  »t    .1,  statt  f>re9cri])ti 


II  i;i  N  iMcii  II.    im».  359 

(jIiiihI  \it  vcrius  craedatiir''  (lili;,'t'ntiii.'<(|iic  n\>  niiniilius  oliscrvclur,  iiiaiiii  |tri>|iriu  lioc 
|)rc;ci'|>tuiii  C(iiT(il)(iraiitcs  .>si;;illi  nostri   iiipri-.s.sioiK;  iniuriiis  iiissiiniis  iiiNigiiiri. 

S  Sijjjnimi   (liiiiiiii   Ili-inrici  serenissimi  (M.)  et  invictissimi  iinporatdris  auf^iisti.  § 

p  Hiiiiiifiis  caiH'cIlarhis  vier-  Eiicrardi  ciiiscripi  et  ari-liicapellani  rfiwiijjMovit.  ^ 

5  Datmii  aimii  (loiniuicac''   iiicaniationis  MXV,  indictionc  XII,    anno   «loinni  lli-inrici 

iinporatoris  aiij;tisti  rcji^nantis  XII,  iniixTÜ  eins  I;  aetinn  in  coniitatu  l'isanu  in  vilia  (niac 
iliciliir   l'.isi.inn;    fclifitcT  amen. 

(B.  D.) 

2113. 

10  Heinrich  bestätigt  dem  Bisthnui  Bergamo  den  ron  dem  Grafen  Atta  und  seiner 
Gattin  Ferliuda  demselben  durch  Testament  übertracjenen  Hof  Almenno  mit 
Zubehör,  womit  er  das  Bisthum  noch  als  König  investiert  hatte. 

Fasiana  1Ü14 . 

Originaldiplom  im  Imchöfticheii  Atrhir  zu  Bergamo  (A). 

16  Cekstiiiii  Hisforia  di  Bergamo  2,  413  aus  B  =  Ughelli  Ifalia  sacra  ed.  I.  4,  628  zu  1015  = 

ed.  IL  4,  4S9  ==  Migne  Patrol.  140,  323  n'  86.  —  Lupi  CD.  Bergom.  2,  469  unvolhländig 
ans  A.  —  Böhmer  Reg.  1110.  —  Stumpf  Reg.  1606. 

Nach  Didat  des  Eh.  A  geschrieben  von  HB.  —  Zur  Geschichte  des  Hofes  Almenno  vgl. 
die  Urkunden  des  Aito  und   der  Ferlinda  .so«ie  des  Priesters  lohavnes  von  973  bei  Lupi 
so  a.  a.  0.  2,  325  ff.,   deren  Lihalt   mit  den  Angaben  unseres  D.  im  Widerspruch  steht,   und 

dazu  die  Erörterungen  bei  Lupi  329  ff.  und  bei  Darmstädter  Reichsgut  in  der  Lomtiardei 
108  f.,  ferner  den  bei  Jjupi  459  mitgetheilten  Brief  an  den  an  Heinrichs  Hof  weilenden 
Bischof  Reginfred  ujid  das  D.  Konrads  IL  Stumpf  Reg.  1910. 

(C.)  ji   In  nimiino   sanctac   et  inclividuc    trinitatis.     Heinricu.s    divina    fiiventc    cle- 

26  iTientia  Koniannriun   impfrator  augiistus.  Si  ecclesiarum  dei  aliquod  supplemcntum 

triliuinuis,  inde  uobis  nu'rituni  fore  non  dubitamus.  |  Quocirca  sanctac  dei  ecclesiac 
nostr(inini(|iu"''  jiraesentiiini  scilicct  ac  futuronini  volunius  imiversitati  pateat,  quatinus 
aninre  dei  et  bcati  Alcxandii  niartyris  acccnsi,  ciiius  aininicido  credimus  bene  valere 
perpetuo,   auctoritatis  ndstrae  praecoptuni  imperiale,   prnut  iuste  et  Icgalitcr  possumus, 

so  illi  competenter  concedimus  et  corrnboranius,  sicuti  olini  tradidinms  per  regalem  in- 
vestiturani,  id  est  cortem  Lemenncm  cum  onniibus  casteilis  sibi  j)ertinentibus,  videlicet 
Hriuio  et  Lauello,  sicut  Atto  comes  et  Ferlinda  sua  coniux  episeopatui  praefati  Alexandri 
niartjTis  per  paginam  testamenti  tradidit,  scilicot  cum  terris  sibi  pertinentibus,  cum 
vincis  pratis''  pa.scuis  .silvis  molendinis  piseatioiiibus  aquis  aquarunique  decursibus  nee 

86  non  cum  servis  et  ancillis  aldiis  et  aldianis.  Statiiimus  ergo  ac  jier  hoc  nostrae  con- 
firniationis  praeceptuni"^,  sicut  statuit  ])raefatus  comes  et  eins  coniux'',  ut  abliinc  et  in 
tiiturum  episeopatus  beati  Alexandri  niartyris,  qui  Perganuim  vocatur,  liabeat  teneat 
tirmiterque  possideat  absquc  omniuhi  homimmi  contradictioue  remota".  Quapropter 
praecij)imus,  ut  nullus  dux  marchio  comes  archiepiscopus  episcopus  vicecomes  gastaldio 

40  sculdascio    decano    aut   aliqua    nostri   iniporii    magna  jiarvaquc  persona  praenoniiiiatum 

21)2.    pj   craeilatur  wie»-  iler  Zeile  nuchgetrayen         q)  domi  A. 

2!(3.  [Kaltciibruiiucr-Bresslau]  a)  dahinter  fidelium  ausyclassen  in  .1  h)  r  rorr.  ans  a  c)  </«- 
hinter  scheint  ein  fVort,  etwa  decernimus,  :u  fehlen  d)  niux  auf  Rasur:  da  unter  iu  noch 
ein  3  ?n  erkettnen  ist,  dürfte  zner.tt  versehentlich  comes  wiederholt  worilen  sein         e)  A 


360  K  A I  s  r.  H  r  K  K  r  x  d  f.  x. 

episfopntuni  bcati  AK-xaiulri  niartyris  scu  o|>isco|>uiii  ijui  nuiu'  est  am  alins  (|ui  ihiilmi 
pro  tempore  fucrint  nudeat  niolostari-  aiit  ininiictarc  pracsumat  siiu>  Ic'jali  iiulicio.  Si 
quis  von»  liuius  nustri  praoi-i-jiti  <|iiaiiil<ii|ii<-.  <|Ui>(l  iion  criMliiinis.  violator  oxtiloi-it, 
sciat  sc  eonipiisituruin  auri  djitiiiii  liliras  iiiillo,  iiiiilii'talcni  kamen'  iiDstrae  et  incdirtatiMii 
praedicto  episcopatui.  Quod  ul  vcrius  (.Todatiir  ft  ililijji'iu-ius  al)  iimiiiljus  observetur,  & 
manu  propria  roborantos  sigilli '  nostri '   impri-ssiono  iussimus  insigiiin. 

^  Signum  donuii  Hoinrici  soronissimi  (M.i  vt  invictissimi  imporatoris  augusti.  | 

^  Hcinricus  cancellarius  vice  Euerardi  cj)isc()j)i  et  arcliicapcllani  ri'cojjnovit.  jl  iSI.  D.) 

Datum  anno  d>>minii'a('>-'  incarnationis''  iixv,  indietionc  XII,  anno  donini  Ileinrii-i 
imperatiiri.s  augusti    rc-rnaiitis  xil,    iin[i(Tii    eins  I;    actum'   in  comitatu  l'isano    in  villa  lo 
quae  dicitur  Fasiana:    tclicitcr  amen. 


294. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  S.  Salvator  zu  Lucca  seine  Besitzungen, 
den  königlichen  Schutz,  die  Immunität  und  das  Wahlrecht. 

Fasiano  Ulli  —  — .       15 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Lucca  (A). 

Fiorentini  Memorie  di  Matildn  ed.  I.  16  dt.  —  Murntori  Ant.  Ilal.  1,  1007  mirolhtäiidig 
zu  101.5  «I«  A  =  Migne  Pitlrol.  hiti,  S22  n"  8ö.  —  Ergfinznngen  dazu  in  Zarcaria  Ilir 
lillerarium  per  Ilaliam  (Vonidig  17H'J)  -il  aus  A.  —  Biihmir  Reg.  1111.  —  Stumpf 
Reg.  1607.  so 

Geschriehen  von  HB,  von  dem  imhl  auch  das  sehr  unl>eholfene  und  fehlerreichc  DIrlal 
stammen  wird.  In  dieses  sind  einige  Sätze  aus  D.  293  übergegangen .  daneben  aber  muss 
der  Xotar  für  die  Immunit  als  formet  und  wohl  auch  für  die  Arenga  noch  eine  andere 
Vorlage  benutzt  haben,  deren  Text  er  an  zwei  Stellen  falsch  gelesen  hat,  vgl.  N.  i  und  1. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae    et    individui;    trinitatis.     Hcinricus    ilivina    iavoutc    de-  25 
mentia  Romanomm  Imperator  augustus.  Quiequit"  locis    divino  culiui   niaiuiiiatis 

nostrae  libcralitatis  muncre  conferimus,  id  nobis  ad  actcrng  f,  n'triljutioiiis  rcmuiicratiimi'm 
prodesse  minime  dit'fidimus.  C'ognoscat  igitur  omnium  fiilclium  sanctae  dci  (;cclcsiac 
seu  nostrorum  pracsentium  scilicet  futurorumque  sollertia,  qualitcr  nos  inten^entu  ac 
peticione  Cunigundae  imperatricis  nostraeque  dilectae  coniugis  per  lianc  nostri  prae-  so 
cepti  j)aginam,  prout  iusto  et  legaliter  possumus,  confinnamus  et  corrobnramus  mona- 
steriuin  sancti  Salvatoris.  quod  est  intVa  muros  urljis  Lucac  ciinstructuiu.  uiia  cum 
abbatissam*  nomine  Alpergam ",  cum  onniibus  sanctaemoniales "  ilii  diu  rainulautiliu- 
quae  modo  sunt  aut**  pru  tenqiiire  deo  inibi  famulantibus,  cum  oinnibiis  corum"  rcl)us 
et  proprietatibus,  scilicet  cum  tcn-is  vineis  pratis''  pascuis  silvis  itasccntes"  pascua-  so 
tionibus'^  ac  omnia"  subtancia",  quam''  idem  locus  mercretur  habere,  confirmanms  per 
nostrae  augustalis  potentiae",  per  quod  monasteritmi  ilhul  res  habitas  et  adhuc  in  iure 
ipsiuK  monastaerii "  iuste  manentfs  possint  in  futurum  cimtineri.  Stat\iimus  ergo  ac 
per  hoc  nostrae  ciintiniiatinnis  |i!'accc])tuni'.  ut  abliiuc  et  in  futurum  pracfatum  mnnasterium 

21(11.    I<    iliig  Ifiztf  i  rorr.  n,i„  ,,         g,    •lomi   A  In    uicnr,  nhne  Altk-üriunfinzeichtn,   A  \j  arlu,  f) 

nttnt  AhhilrzHngii:eirlint,  A. 
2W.    [liBjicliitzer- Ulficli^     111   ,■(        b)  dahinter  hlrine  llnKur        C)  p  corr.  ans  p       i\)  ijfA       e)  rnl- 

imler    niehl   rier  Ornilir  hirr  immer  für  ilm  AcciiHOlir,   <xler  es  ist  ein  M'orl  nie  elira  pracceptiim 

atugeloMim         (1   vgl.  IJ.  k'J.^  X.  e 


II  KI  N  i;  KU  11.    iiii4.  361 

mm  riini  iclnis  m  1  t'aniiliis  inihi  iiisti;"  ptTtiniMitibiis  vel  qunocuiiu|iie  iimiitoa  jxt  (lutii)nfin 
rrlif,ri(isiirmii  virm-um  scii  (Icvotaniiu  tacniinanim  conlatiini  fxlitrrit,  sub  iiostri  pracci'])!! 
contirmalioiu-  |)ci-maiu'at ,  et  iiulliis  (|nislilK't  de  ])rac(.liftin  ri-bim,  quas  tunc  teuere 
quietf  ae  Icpiliter  videbiintur,  ali(niaiii  iiii|iiictiulineiii  ullo  iiiiKjuam  in  tempore  facere 
6  praesuniat,  sed  per  liaiic  iKistram  aiictoritatcm  oiiineH  res  ipHiim  monnstcrii  «int  defeii«ute 
sub  nostri  itraeecpti  eoiiHriiiatioiie.  Volunius  etiani,  ut  sub  nnstrn  iuunuiiitnte  ideni 
praedu-tuni  nionastcriuui  nnstris  et  futuris  tcinjxiribiis  exsistat  una  cum  Dinnibus  rcljus 
ac  familiis  ad  iiiin"  iustc  pcrtincntibus,  et,  si  (juaiidn  abbatissa  obierit,  de  suis  ipsi» 
acli^jaiit"   (|iiani    biiiia<'   euiivi^rsatioiiis   i|iiveii|ei-iiit'-'   iiieliiii-eni   abbalissam.     l'raeciiiiiMitcs 

m  (pioqiie  inbciiuis  et  iiibciido  praei'ipiiiius.  ut  ludbis  index  judjüeiis  aut  aiiqui.s  ex  iudiciaria 
potestatc  intVa  ipsuiii  uionasteriuiii  scu  ceelesias  aut  villas  vcl  agros  aut  reliquas  posses- 
sioues  in  (luil)uscuui(iue  locis  aut  territoriis  seu  inolcndinis  piseatic)nil)u.s  aquis  aquanun- 
que  deeur.sibus  vel  alia"  (inuiia-'  ad  ius  ipsius  numasterii  pf-rtinentes"  vel  quae  inantea 
in  iurae"  ipsius  loci  divina  juctas''  et  bonorum    iioniinuni  vohintas  vohierit    augeri  ad 

15  causas  audiend[um] '  vel  freda  exigenda  aut  mansionaticum  vel  pareitas''  facienda» 
aut  fideiuss(U'es  tolli'udos  aut  boniines  ipsius  moiiastorii  tarn  ingenuos  (juam  et  servos 
super  terrani  ipsius  eonimanentes  iniuste  distringendos  nee  tdlas  redibitiones '  vel  in- 
consuetas  occasionem  requirendas  uild  uiiii|uam  tempore  inj^redi  audeat  aut  ea  quae 
supra  taxatas'"  jjaenitus  exigere    praesumat;    sed    lieeat    niemoratae    abbatissae    seu    et 

jo  bis,  (pii"  post  |e|am  eiusdem  monasterii  regimen  habuerint,  una  cum  anciilis  dei  ibidem 
degentibus  traiupiille  vivere  et  propositum  monasticae  conversationis  quiete  sei-vare  ac 
pro  sahite  nostra  seu  totius  imperii  nostri  stabilitate  a  deo  nobis  eoidati  dei  misericordiam 
implorare.  Quapropter  praeeipimus,  ut  nullus  dux  marciiio  e])iseopus  conies  vicccomes 
gastaidio    seuldaseio    decano    seu   aliqui "  nostri    regni    magna    parvaque   persona  prae- 

:•.-.  niiniinatam  abbatissani  atque  sanctaemonialaes"  inilji  deo  iamulantibus •'',  quae  modo 
sunt  aut  in  tuturo  inibi  deo  servire  debent,  audeat  moiestare  aut  inipiietare  praesumat 
sine  legali  iudieio.  Si  quis  vero  huius  nostri  praecepti  quandoque,  quod  non  credimus, 
violator  extiterit,  sciat  se  compositnrum  auri  optimi  libras  millc,  medietatem  kamere 
nostrae  et  medietatem  praedictae  Alpergae  abbatissae  suasque"  successores "  seu  sanctae- 

31)  moniales"  inibi  deo  Iamulantibus.  Quod  ut  verius  credatur  et  diligentius  ab  oninibus 
observetur,  manu  propria  roborantes  sigillo  nostro  iussimus  insigniri. 

'g  Signum  domni  Heinriei  Serenissimi  (M.)  et  invictissimi  imperatoris  aiigusti.  | 

§  Heinricus  eaneellarius  vice  Euerardi  episcopi  et  arcliicapellani  recognovit.  | 

Datum    anno    dominicae   incaniationis  MXV,    indictione  Xll.    annn    donini  Heinriei 
3ö  imperatoris  augusti   regnantis  XII,    imperii  eins  I;    aetiun    in    eoniitatu   l'isano    in"  villa 
quae  nuneupatur  Fasiano;    leliciter  amen. 

(B.  D.) 

295. 

Heinrich    nimnü   das  von  dem  Grafen  Lothar  gerf rundete  Kloster  S.  Salvator 
10  zu  Settimo  und  dessen  Besitzungen  in  seinen  Schutz. 

Pappiano  1014  —  — . 
Oriffhmldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Florenz  CA). 

25W.   g)  Muratoi-i  las  noch  daj!  i/au;e  ll'oii       h)  3  cori:  aus  t        i)  der  Schluss  des  Wortes  unleserlich : 
es  scheint  audiend  gestanden  :u  haben,  u-as  vielleicht  auch  in  audiendas  aufgelöst  werden  könnte 
15  k)  A,  statt  paratas;  offenbar  hat  HB  die  Vorlage  falsch  gelesen       1)  rediliitiori  A,  was  im  Hin- 

blick auf  das  folgende  occasiono  auch  in  redibitionem  aufgelöst  werden  könnte      iii)  offenbar  stand 
in  der  Vorlage  taxata  s,  icas  IIB  unrichtig  abgeschrieben  hat         n)   '\  A        o)    in  auf  Rasur. 

KKMcrurkiiiulen  UI,  46 


a62  KAIS  1.  UrKKlNDKN. 

J^imi  Delir.  erud.  IS,  1026  aus  Copialhiwh  des  IL  Jh.  mit  a.  imp.  IX  :i(  1015  ^  Latni 
Man.  fccl.  Flor.  1,  230.  —  Bölimer  Beij.  1118.  —  Stumpf  licfl.  KilO. 

Mit  BniHlzuitg  des  DO.  III.  297  verfassl  und  gcichricbeii  rvn  ///>.     Vi/I.  Puridsohn  Gesch. 
von  Fhrt-m  1,  Uli  ff. 

{C)  ^  In  lumiiiie  saiictae    t't    individu«;    trinitatis.     lli-inricus    diviiia   iavoiite    de-  * 

mentia   Konuuionun    iin|iorator   nugllKtllM.  (Iinnilnix    noNtris  tideliljux  )iroiioiitil>iis  <-t  rutm-is  ^ 

iio[tii|ni  (e)ssc  volumiitt,  <|iioiiinni  pn«  dt-i  aiiiuro  Vuariniiin  al>batem  et  nionacliis"  siil)  se  deo 
t'nuuilantiblis*  in  niunastcrio  sancli  Snivntoris,  quo>l  ext  situm  in  loco  <|iii  vucntiir  Soptimo, 
qiu-m  Liitliarius  odiiies  pro  rcmedii)  suao  aniinao  ad  inonastoriiim  ordiiiavit,  et  ccclesiam 
sam'tai'    Maria«-    quae    vocatur  A{j;iiau(i    euin    diniii    sna    |)i-rlineiicia    et    cfi-lpsi  n  m  sancti  lo 

Uoiinti    qiiae     est    sita     in    Locardo     euni     innni     sna     |n  rtiucnr  i  n    et    eecli'siMIII     samli     M.ulini 

de  Palma  euni  omni  sna  pcrtineneia.  eorteni   vcro  de   Montiniano  eiini  sna   luTtinencia 
et    tres    masarieias    in  monte  Morello  iibi  dieitur  Lunzano  uec  non  onnies  alias  res  et 
proprietates,  qnas  ipse'  monasteriiim  perscriptum''  habet,   et  cinn  onuiilni.s  relms  mobilibiih 
et    immobilibiii«    ncquUitig    et   ncquirendis    iure   ei    pertiiiciitibus   siib   nostri    inuiulihiirdiu''    tuicioite  16 
recepinms.     Ideoiiuc  iubeiniis,  iit  iiiillus  episcopns  nuirchio   comos  vicCCOnies''   niillnquo  iiostri   impcrii 

Hinein  pnrvaqiie  persona  prefii  t  ii  iii  abbaten!  \\'ariinini  CMim  omnibns  suis  sneeessoribns  seu 
uonachis  inibi  deo  famulantibns,  qui  modo  s\int  ant  pro  tempore  inlM  deo  iamulare" 
debeilt,  de  omnibus  quae  siipra  lef.'-iiiitur  iiic|iii('tare  iiuiKstare  vel  disveslirt;  siiii'  le^iili  iiidiciu  presiiinat. 
Si  c|iiis  iptnr  liniiis  iiostri  iniiiiililmrdii  viidntur  exstiterit.  scint  se  coinpositiiniui  ain-i  optimi  libra«  80 
ceutuni,  medietatem  kamere  nostrac  et  incdictatcm  prcfnti»  abbati  suisque  successoriblis.  t^uod 
ut  verius  credatur  et  tliligeiicius  ab  onmibus  observetur,  »ig-illo  nostro  iussiiiiiis  insiyniri. 

i|  Heinrieus  eancellarius  viee  Eiierardi  episcopi  et  archicapellani  reeogiiovit.  i1 

Datum  anno   dominieae''   inearnaeionis  MXV,    indietione  XII,    anno    domni    lleinriei 
iniperatoris  aiigusti  regnaniis  xii.  imperii  vero  eins  [ij;  actum  in  l*aj)iano:   teljcitei-  amen,  tb 

(B.  D.) 


296. 

2fit; ".    Jleiurich    nimmt  das  Salvatorskloster  zu  Fönte  Taona   mit  seinen  Be- 
sitzu7if/en  in  den  königlichen  Schutz.  Pappimo  1011 . 

Cluirtuiay  ron  Fonfe  Taona  niis  dem  17.  ,Th.  1,  -i  im  k.  Staatmrchiv  zu  Florenz  (B).        ''' 

Zaccaria  Anerdotnrum  roll.  218  aus  B  =  Migne  Patrol.  140,  306  n'  72.  —  Böhmer 
Reg.  1117.  —  Stumpf  Reg.  1609. 

2.96'*.    Heinrich  bestätigt  das  Salvatorsklostei'  zu  Fönte  Taona  mit  seinen  Be- 
sitzungen. Pappiano  1011 . 

Urkunde  in  Diplomform    aus   dem  Ende  des  11.  .Jh.   im  k.  Staatsarchiv  zu  Florenz  (A).  »» 

Lami  Delic.  erud.  3,  53  wohl  aus  A  (a).  —  Soldani  Hist.  s.  Michaelvi  33  ex  arch.  Vallis- 
umhros.  mit  indict.  XIII  (h).  —  Lnmi  Mon.  crcl.  Flor.  4,  55  mit  indict.  XIII  aus  ah.  — 
immer  Reg.  1117.  —   Stumpf  Reg.  16()W. 

Das  nur  ahsrhrifllieh  rrhaltew  D.  296"  lautet  bis  einschliesslich  der  Puhlicatio  fast  wörtlich 
gleich  D.  290  und  könnte  von  Uli  im  Anschluss  an  die  frülter  von  ihm  geschriebenen  DP.  lo 

296.    (Laachitzer- Bloch]     a)  A        b)  A,  itnlt  preneriptum      o)   A,  xlaU  mundiburdii,  wie  nach  der 
AMndfrun;/  der  VI'.  lnVIt  qfuchriehen   irerrlen  mfluKen         d/   C8  rorr.  aus  ite         c)   doiiii  A. 


IIKIN  KHII    11.      lull  363 

miimlini  sein :  iliix  I).  'Ji>6''  ist  einer  Urkunde  ron  der  Hand  des  lUt  nnrhgezeirhnet  und 
weist  durch  seine  Zusammenset zumj  aus  D.  294  und  aus  DO.  I.  2tifi,  das  10l4  vorgelebt 
sein  irird,  aber  für  D.  <?M-/  nicht  benutzt  icordeti  ist,  die  auch  sonst  in  den  italienisrhen 
DD.  die.ier  Zeit  beobachtete  Erscheinung  des  Zusammenhanges  von  Urkunden   verschiedener 

5  Empfänger  auf.     Danach  kann  um  so  weniger  bezweifelt  werden,  dass  Fante  Taona  1014 

zwei  DD.  erhatten  hat,  als  in  dem  einen,  D.  29li",  das  Hau/itgewicht  offenbar  auf  den 
königlichen  Schutz,  in  dem  anderen,  1).  2i>6'' ,  auf  die  Besilzbcstittigung  gelegt  ist,  so  diuss 
in  Stumpf  Reg.  3340  beide  als  einander  ergänzend  grossen  Theiis  wiederholt  werden  konnten. 
Indessen  scheinen  sich   in  einem  Punkte  beide  DD.   zu   widersprechen:    nach   D.  296"  hätte 

10  Markgraf  lionifaz  dem   Kloster   die   drei    in    ihm  genannten   (Jrte   gegeben,    nach  D.  296'' 

dagegen  quondam  Bonifatius  iiiarchio  nur  den  ersten,  der  Kai.ter  selbst  die  beiden 
anderen  Orte  geschenkt.  IVird  nun  die  Angabe  des  D.  296"  durch  die  Schenkungsurkunde 
des  Markgrafen  von  1004  (Muratori  Ant.  Ital.  1, 295)  gestützt,  so  ivird  man  doch  an 
der  abweichenden  Darstellung  des  D.  296''  kaum  Atmtoss  nehmen  dürfen;   denn  es  ist  wohl 

15  denkbar,  dass  der  im  Mai  1012  verstorbene  tuscische  Markgraf  (dieser,  nicht  der  Canusiner, 

wie  Overmann  Gräfin  Mathilde  27  u-ill,  ist  gemeint)  das  von  ihm  gegründete  Klo.iter  1004 
nicht  nur  mit  eigenem,  sondern  auch  mit  Eeichsgut  ausstattete  (vgl.  über  ein  ähnliches 
Verhalten  Hugo's  von  Tuscien  Davidsohn  Gesch.  von  Florenz  1, 117),  und  dass  der  Kaiser 
der  Kirche  zwar  die  betreffenden  Orte  beliess,  aber  dafür  Sorge  trug,  dass  der  in  D.  296" 

so  der  thatsächlichen   Schenkung   des  Markgrafen    entsprechende  Satz  in  D.  296''  durch  einen 

das  rechtliche  Verhältnis  klarstellenden  ersetzt  wurde.  Es  ist  nun  an  sich  sehr  wohl 
möglich,  dass  bei  der  dadurch  bedingten  Neuausfertigung  zugleich  der  in  D.  296"  fehlende  Satz 
et  alpeni  —  Colline  (Z.  2-5  —  Z.  33)  in  D.  296''  hinzugefügt  wurde,  aber  es  w)«s  doch 
bemerkt    werden,    dass    dieser  Satz    und   rf«,ss   insbesondere  die  (irenzbeschreibung  der  Alp 

»i  durch  die  Überlieferung  des  D.  296''  und  dei-  XUU.  Stumpf  Reg.  1924.  2511  nicht  völlig 

ausreichend  verbürgt  ist.  Denn  es  rväre  auch  denkbar,  dass  hier  eine  Interpolation  vorliegt, 
und  dass  um  ihretwillen  die  uns  in  D.  296''  erhaltene,  besiegelt  gewesene  Nachzeichnung 
angefertigt  ist;  die  Interpolation  miisste  dann  vor  1136  erfolgt  sein,  da  das  schon  er- 
wähnte D.  Lothars  von  diesem  Jahre  Stumpf  Reg.  3340,  in  welchem  die  betreffende  Stelle 

»  ebenfalls  steht,   nach   Schum   in   N.  Archiv  1,  144  ein    Original  i.st.   —  Ein  D.  Heinrichs, 

durch  welches  die  cella  ...  in  hoiiore  sancti  Salvatoris  constructa  quae  sita  est  in 
ioco  Fontana  Tadonis  dem  Kloster  S.  .Johanns  des  Täufers  bei  Parma  verliehen  worden 
war,  wird  in  dem  Originaldiplom  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  2091  erwähnt  und  bestätigt, 
ist  uns  aber  nicht  erhalten. 

35                                    396".  296''. 

In    noniiue    sancte    et  individue  trini-  (C.)  |  lii  nomine  sanctae  et  inclividuc 

tatis.    Heinrieu.';''  divina  largiente  dementia  trinitatis.      Heinricus    divina    favente    cle- 

Romauonim  imperator  augiistns.        lustum  mentia   Romanorum    imperator    augustiis". 

et   ratiouabiie''  nobis  videtur,    ut*^  venera-  Qnicquit''    loci.s    divino    cultui    niancipatis 

•ui  bilia    sauetorum    dei    loca,     que    a    bonis  nostre    \\    liberalitatis    munere    conlerinuis. 

liominibus  intuitu''  pietatis  et  spe"  aeterne  id  nobis    ad  aetern§  retributionis  remune- 

renmnerationis  constrmintur''  atquc  nostro  rationeni  prodos.^o  miniine  diffidimus.   Cog- 

iui-i  et  dominio  traduntur,  nostii  [precepti]  *>'  noscat  igitm*  omniinn  tidelium  sanctae  dei 

auctoritate  iirmentiu'''.     Quocirca    omniiim  ^cclesiae  seu  nostronim  presentium  scilicet 

i5  296".    [Riejrer- Bloch]      a)  Hemric.  2J        bi   ratio-      296*.   [Laschitzer- Bloch]  h)  aug.  ohne  Abkürzungs- 
nabijem  B    c)  in  B     d)  intuita  B     f)  spei  B  zeichen,  A      h)  A 

f )  conferuuntur  ß;  rgl.  D.  390  g)  fehlt  in 
B,  ergänzt  nach  D.  290  h)  fieri  iussimus  B; 
roborentur  D.  290 

46* 


364 


K  AlSr.  Kl'  li  Kl'  NDKN. 


sanctae  doi  ecclesiac  iiostroninmuo  tidelium 
presentiuni  scilii-et  lu-  t'uiuniniiii  voliinuis 
univorsitati  |iatfat,  ((ualitiT  ims  rccrpissc ' 
inonasti'riiuii  sancti  Salvatoris,  quuil  est 
situin  in  Fontana  Tanoni,  (et)''  quod  Honi- 
facius  inarohid  pro  roinedio  aniiunc  snac ' 
propriaetario  i\ire  eidoiii  i-oiu-cssit,  scilicct 
|)i'('(liuin  «luuil  voi'atur  i-atiulia  Muiiitarin^a 
vi  villani'  (|iu'  voratiir  Stazano  cmii  oiii- 
iiibus  suis  pcrtiiuMK'iis  et  in  Hadio  onniia 
ipu-  lialtiiit  et  silii  siniililcr  c-ondouavit,  sab 
nostri  nnindihiirdii  tiiicione  rocepiniUR.  Hoc 
ot  alia,  (piod  inantea  deo  auxilianto  ac- 
quircre  potiierit,  voltnnus,  ut  sub  ncistra 
defensioiu'  quii'te  ac  jiaoitii'O  porjx'tiio  pcr- 
nianoant  sine  nudestacione  aliciiius.  Quod'" 
vcro'"  pri'i'ipinius.  nt  ab  hac  Imra  inantca 
niillus  dux  inan-hio  cpiscopus  comcs"  vicc- 
comes"  gastaldio  sculdascio  dccano  seii 
aliqiin  nostri  imperii  magna  parvariuo  per- 
sona audcat  lohannpui  nionachuni  abliatcin, 
qiii  ibi  deo  scrvit,  atque  alios  nionaehos, 
qui  modo  sunt  aut  pro  tempore  inibi  deo 
faniulentur,  disvestire  niolestare  aut  in- 
cpiietare  presuniat  sine  legali  iudieio.  Si 
quis  igitur  huius  nostri  nnindiburdii  violator 
extiterit,  sciat  se  eoniixisituruni  auri  oi)tiini 
libras  centum,  medietateni  kanierae  nostrae 
et  medietatem  prefatuni"  loliannem"  ab- 
baten! °  atque  fratribus  atqiie  suis  succes- 
soribus.  C^uod  ut  verius  eredatur  dili;;en- 
ciuscpie  ab  oninibus  obsorvi/tur.  si^'-illo 
nostro  iusHinnis  insigiiiri. 


t'uluri>runii|ue    sulb-rtia,    i|ualil(i'   uns   iuter 
ventu   ac   iMtitione  Cunigunde  iniperatrieis 
nostraeque  dileete  eoniu^is  per  liane  nostri 
j)reeepti   paginani,    prout    iuste  et   legaliter 
])ossunnis.     i'dntirnianius    et    eorrobi)ranius  6 
monasterium  saneti  Salvatoris  quod  est  in 
loeo  qui"'   dieitur  Fontana  Taouis  una  euni 
abbateni''  nniiiine  loliannrni''  i-nni  onniibus 
monaeliis  iiii  ilcn  taiimlaniilm.--.  M-ilieet  cmn 
uninilius  coruni   n-ljus  et  proprictatilms  ae  lo 
terris  vineis  pratis  paseuis  silvis  pase\iatio- 
nibus  cultis  rebus  vel  iiieultis.  iniod  (pion- 
dam  Bonitatius  mareliio  pro  renu'din  aiiinie 
sue  ibidem    eontuiit  —  noniinative  eat'agio 
(piod  voeatur  Honifazingo  — ,   et  rpiod   nos  15 
j)ro  dei  aimiri'  dnunnius  in  iisiun   et  suiiip- 
tuni  iiloruni  in  ioeoco''  nuneupante  Staiano 
cum    oninibus    (ad    eandein    \illani|''    per- 
rini'iitiis  et  in  liain  i[iiii-(|iiit ''  prrtiin't  iidstro 
regali    dominio    et    alpem,     ubi    pret'atum  so 
monasterium    situm    est.    —    ab    aecelesia 
sancti    Mamme    et    ab    liis    vel    intVa    bis"» 
scilicet  locis'':    colles  Bolagi,  petra  Botili- 
aria,    eapita    Lentnle,    serra    de    Frassino'' 
cum  onniibus  vallibus  et  eolliljus  suis  aqua-  25 
nunque  ilecursilius    in    Lenientria   mitteute 
liioli,  loeo  qui  dieitur  Canile  et  via  ])ublica 
Colline  —  haec  onniia  intra  prcscripta  loca 
vel    territoria   pertinentes,    montes    scilicet 
colles  valliliiis   aqiiis   a(|unruMi(|Ui'   deeiirsi-  30 
bus.    cum    oninibus    rebus    ac    edruni  sub- 
stantiis    vel    quod    ideni    locus    mereretu.r 
liabere  inantea  per  ilatinmiu  relij^iosorum  ' 
seu  devotarnm  ieiniiiaruni  collatum  extiterit, 
contirnianuis  per  nostrae  augustalis  j)oten-  35 
tie",  ea  scilicet  rationc  quatinus  predictiis 
abbas  suiquc   successores    seu   monachi  in 
eodcm  inf)nasterio  deo  militantibus  in  usiun 
et  suniptuni   pre<lietas  res  liabeant  teneani 
possideaiit   t'rnantunjue   iuri'  |iei|i(tuo,  oni-  *<> 
niuin   eoiitradictioue   reniota.     li]sii|iir  pre- 


296".  i)  ß,  rgl.  DD.  i-S.O.  HUI.  2'Jä  ki  ffhll  in  D 
\j  in  li  lautet  diene  f/iinz  in  i'norilniint/  »/<•- 
rathene  Stelle;  §uac  dibi  (nlnll  HciVirvij  priMlia 
(|UO(i  voeatur  ciifHilia  ÜODifaciiiga  jiropriau- 
tario  iure  eid.  cotic.  et  viJlam  in;  H,  wag 
irir  mit  Uilckjiichl  nuf  hoc  ergo  in  der  XU. 
Stumpf  lieg.  HH10  nicht  in  da*  :u  efirartende, 
<|uaj)ro|it(T  ememlieren  ni  SV.;  doniiiiUH, 
vicciloniinu»  li  n;  li,  wai  wir  nicht  rer- 
busern,  ireil  auch  in  den  I frii/iniililiploinrn 
diener    Zeit    »olcht    ('aminfehler    hilufig    itiiid 


290''.  0  in'r  glauben  no  auflöxen  zu  dürfen,  wie- 
wohl der  .Schreiher  dan  Wort  ebenso  wie  dan 
rorangcheni/e  i|iic>il  abgehUrzt  hat  <1)  Nu; 
und  KO  hat  an  der  jetzt  durch  einen  Stock-  <& 
/lec/tcn  uidejierlich  gewonlenen  Stelle  auch 
ISethniann  gelcnen ;  die  noch  «iehlliaren  Schrift- 
rette    pasHrn    dazu  v)    sin    auf    UuKur 

()  dahinter  virorum  ausgelassen,  vgl.  h.  '■i'J4 
^)  A  ^  D.  ^!)4 :   vgl.  daselbst  X.  e.  «> 


HKINIMCII    II.      mi). 


365 


Heiiiricus*  cancellarius  vice  Everardi 
episcopi  et  aix'liicapellani  rei-oj^imvit. 

Datiiiu  anno  doniinico  incamationis 
millcsimo  decimo  quarto,  indicione  diio- 
deciiiia'",  anno  domni  Hcinrici"  imporatoris 
augusti  |regnantis|'i  dnixlecinm,  iniperii  eins 
primo:    actum  in  Papiano:    fcliciter  amen. 


cipicntes  iulit-inus,  iit  niilliis  dux  iiuircliio 
coniCH  vicec'oinf's  gnstaldus  dc-caniis  Heu 
nlla  rcgiii  nostri  magna  parvacpic  persona 
prclihatiim  alibati-m  Nnnsvc  Kucecsson-s  iii- 
quietare  nioIcKtarf  aut  disvoHtirc  presumat 
de  omni  predicta  rc  Si  (piis  autoni  Iniiiis 
precf'pti  nostri  violator  fxtitwit,  «ciat  ki- 
coniposituruni  anri  ojitimi  lil)ras  ccntum, 
medictatem  kamere  noatre  et  nuMlictatom 
prctafis  niiinacliis  in  snpra  dirto  mnnastcrin 
pro  tempore  deo  mititantiltus.  (^lund  ui 
veriiis  indatur  et  diligentius  ali  unmibus 
oltservetur,  manilius  pnipriis  niliorantes 
sigilli  nostri  inpressione  iiissinuts  insigniri. 

§  Signum  domni  Heinrici  seronissimi 
(M.)    et   inviutissimi   impcratoris  augusti.  ^, 

^  Henrieus  eaneell.irius  vice  Euerardi 
cpiscopi    et    arcliiean(  illarii    recogmivit.  [! 

(SI.  D.) 

Datum  anno  dominico  incamationis 
fl^V,  indictione  XII,  anno  domni  licnrici 
im])cratoi-is  augusti  rcgnantis  XII.  injicrii 
eins  [l];  actum  in  coniitatu  l'isann  in  villa 
(juai'  nuncupatur  l'aj)iano;   feliciter   amen. 


297. 

Heinrich  bestätigt  dem  Salvatorskloster  zu  Tolla  seine  Besitzungen,  den  könig- 
lichen Schutz  und  andere  Rechte.  Piacenza  lol-i . 

Campi  Dell'  histnria  di  Piacenza  1,  500  n"  69  rtH.t  Iura  abbatiae  de  Tolla  (P).  — 
Böhmer  Reg.  Uli.  —  Stumpf  Reg.  1612. 

Von  den  Vorurkunden,  welche  in  D.  297  miüelhar  oder  unmittelbar  benutzt  sind,  ist  uns 
au.sser  dem  D.  Karls  III.  (Mühlbacher  Reg.  ].ö6S),  an  das  nur  wenige  ron  uns  nicht  be- 
sonders bezeichnete  Worte  (insbesondere  humillimis  supplicationibus  S.  866  Z.  2  und  paeifico 
ordine  Z.  44)  erinnern,  nur  da-'<  D.  Hugo's  und  Lothars  von  9Sö  (Böhmer  Reg.  Kar.  1S96  ^ 
VV.  I)  seinem  vollen  Wortlaut  nach  bekannt,  während  Campi  von  dem  D.  Berengars  I. 
vom  12.  Januar  903  (vgl.  Campi  1,  240)  nur  einen  Satz  bei  Gelegenheit  des  Abdrucks 
umeres  D.  mitgetheilt  hat  (VU.  II).  Wahrscheinlich  geht  auf  dies  D.  Berengars,  das  nach 
Campi  im  wesentlichen  mit  unserem  DH.  IL  übereinstimmte,  der  grössere  Theil  un.teres 
Textes  zurück,  doch  h'isst  sich  einstweilen  nicht  beurtheilen ,  oh  und  welche  neue  Bestimmungeti 
unter  Heinrich  hinzugekommen  sind.  —  Das  Eschatokoll  ist  kanzleigemiiss. 

In  nomine  sanctae    et    individuae    trinitatis.     Ilenricus    divina    faveute    dementia 
Konianorum  imperator  augustus.  Si    erga    dei    servos  nostrac  pietatis  devotionem 

exerccmus,    eos  procid  dubio  ferventes  ad  saera  pro   nobis  orationum  studia  reddimus 
et  tarnen  ad  mansura  gautlia  t'eliciter  promerenda  id  nobis  multum  credimus  prodesse. 


29C".    !>)  duodecimo  ß       q)  Lücke  in  B. 


:{66  KAlSKKrUKlN  DK  N. 

Idcireo  iiotimi  sit  iiiunibus  tiaiu'iac  ilci  oi-desiae  tidolibiis  nostrisquo  pniesentibus  scilicet 
et  futuris,  <|U!tlitor  nos  iliviim  afHati  iiistinctu  rt  liiiiuilliniis  supplifatioiiibus  llriii-ici 
nostri  dilecti  i-am-t-llarii  i|U('ii(laiii  abliatciii  n<»iiini'  Affimilt'um.  i]ui  prai'ost  nuinastcrio 
doniiiii  Salvatoris  quod  dic-itur  Toila,    ouin  fVatribiis  sub  ri'gularis  discij)lina('  iiisiitutis 

1  ibidem  doiiiiiii)  t'aiiiulaiitibus  paritor  ouni  ipso  nioiiasterio  et  omnilms  rebus  iiuibilibiis  et  & 
iinniobilibus  colonis  et  coloimbiis  et  utriusque  »exus  fainiliis  ae  inassnritiis  vel  (|ui(i|ui(l 
ideiii  e«>eu(d>iuin  iiiterius  exteriiisciue  iiiodt-rni)  tempore  (jiUKiue  ad  usus  frafrum  itossidere 
videtur  vel  ((iiai'  diviua  pietas  illue  adilere  decreverit,  euni"  (■oimneinl.ititii.s  lioiniiiilms, 
qui  jiartem  stiarum  rei-iim  in  »'«»dem  liieo  otlerre  videntur  seu  qui  ex  integro  eum 
omuibus  suis  pro  sua  salvatione  eidem  se  eont'eruiit.  per  liane  nostrae  auctoritatis  lo 
pa^inam  »nb  nostrne  tiiitioiii!.  nmii(lliiinliiiii''  uostris  t'uturisque  teuiporibus  siiseopimug.  De 
vnssallis  vero,  (pd  praelato  abbati  ad  utilitatem  ipsius  monasterii  pro  tempore  deser- 
^^unt,  praeeipimiis  omnino,  ut  nemo  quod  iniustum  videtur  eis  inferre  praesumat  nee 
eos  lepis  oeeasione  in  aliquo  damnare  pertemjitef ;  et  si  occasio  eis  <;ravis  videtur,  aut 
ante   iam   dieti   loei  abbatem   (jui   pm  temj)ore   iu(>rit   deliniatur  aut  in  nostra  nostronim-  15 

II  que    raissonun    praesentia.      Cnstellnm   ctiam    (pioddam    in    Lauernaseo    eonstruetuni    ob 

ponioi-iitio  n  <■  in  et  dejiraedationeiu  malorum  liomiiuim  ad  utilitutein  ilcnoniiiinti  iiioniifiti'rii 
redifiearc  atque  ririnare,  ut  nostra  auftoritatc  servctur  et  tueatur,  fratcrnne  coiigregatioiii  ad 
suorum  plcuissiniaiu  salutom  atquC  tutelam  «•ouccdimus  et  larpiiiur,  nec  non  etiam  pro  Salute 
aniniae  nostrae  nostrique  imperii  prosperitate  stal)ilinuis  atque  tinnamus  eideni  eocnobio  so 
fratribusque  inibi  pro  tempore  deo  servientibus  collani  unani  in  lionorem  sanetae 
dei  genitrieis  Mariae  eonstructam  in  villa  [quae  Mistrianuni  nnneuiiatnr  eum  massari- 
tiis  in  villa) •■  sancti  Cassiani  atque  in  Luganiano  et  Catiueilo  et  Luenllo.  easale 
Sarbadi.  Hauanioli,  Saliano,  Burla  atque  Pnlpano  cninnian('nti1)us  eum  omnilms 
rebus  eisdem  pertinentibus,  ut  libere  pacitieeque  absque  oninium  inquiefudine  tencant  i:< 
1  atque  possideant.  lusupcr  etiani  iubcmus  iubcntesque  praecipimus,  ut,  postquani  inspi- 
rante  pietate  divina  praelibatnm  monastcriuni  in  honorcin  domini  Salvatoris  eonstruetuni, 
quod  dicitur  sicut  su])ra  lejjitur  Tolla,  jirout  supra  comprclicnsum  est,  cum  onmibus 
rebus    mobilibus    et    iminobilibus    ae    utrius(|ue  sexus    fainiliis    qii<M|uu    modo    sibi    pcrtiucn- 

tibu»  n  pracdeccssoribus  nostris  Ambrosinnae  occlesine  penitns  larfrituin  et  coucessuiii  fore  per-  ;io 
speximu»'',  voluinus''  *,  ut  »  eiusdcin  ecclesiae  luonasterioriuii '  COnsiU'tudincs  et  mores  pro- 
sequatur  in  cunetis:  id  est,  ut  abbas  prnedicti  inounsterii  <|ui  pro  tempore  tiierit  i|uie<|iii(I  in  dotiio 
coltili  ubicumque  «uorum  locoriim  labornre  CMiravcrit,  sivc  ipsius  monasterii  domestiei  taniilli  ile 
boc,  quod  pro  vcstiincnio  ubicumque  proprio  invenerint  einborautcs  sudore,  nulla  ex  bis  deeima 
Dcqiie  ab  e|>i9copo  l'laccntiiiae  ecelesiac  suisqiie  successoribus  ncque  a  quibuslibet  eiusdcni  episco-  35 
palus  plcbinm  areliipraesbvteris  vel  prae])Ositis  ))er  quodvis  exigatur  in;j;eniuin,  sed  hospitio 
eiuHdcm  monasterii,  Uti  ilistum  est,  ]iro  pail|>eribus  oHerrc  eogaturK,  riuia  sie''  praininiiinnlai- 
ecelesiac  Aiiibrosiaiiae  euenobia  perapere  eoiiiperiniii».       1  Ulli    etiaill   praeci|iiniu.s  atque   nostra  *   auc- 

toritate  saneinuis,   ut   iiullus   siij>erioris  vel    int'erioris    onlinis    n] '    pui.lieac   proeiirator   vel 
quaclibct*   niatnia  parvaque    persona    absque    consensu    et    voliiiitatc    |>ra(;dieti    monasterii  40 
abbatis  vel   sueeessorum    eins    in    ipsiim    monastenum    vel    loea    illue    iuste    pertinentia 

inf^edi    aut    ulluni    molestiam    vel    euntrurietatem    tarn  d inilms   eiusdcni    monasterii 

rebus    quam   de    deeiniis,    Ut   die  t  u  m    est,    i])si    abbati     vel    suceessori  b  u  s   suis    ullo    uiiquaill 
tempore  inferre  praej»umant:  sed  lieeat  ]iracnoininato  abbati  eum  omnibus  suis  per  hoc 
nostra«    defensionis    ae    tniiioni»    praeeeptum    qiiiete  vivere    et   iiaeifieo  ordine  divinum  i!> 
cum  einsdem  monasterii  fratribns  seiii|)er  implere  obsequium  pro  nobis  stntuque   imiierii 

2»7.  [Bloch]  al  in  P  b)  mandhurd.  P  ri  fehU  in  P,  n-g/lnz1  atis  der  NU.  Slumpf  Heg.  4(179'' 
a)  VC.  J;  jirospexiniiiii  /'  e)  iter  Schrei/>er  isl  hier  in  Folge  ungejichieK-ter  Itrnutzung  der 
VV.  I  aiu  drr  ('onntrtielion  gefallen  f)  I'f-'.  /;  mcmasterium  /'  n)  VU.I;  coueliir  /'  li)  /'," 
tricut  VI'.  I,  iriiK  nur  Lexe-  oder  Srhreibfchlrr  nein  dürfte         i)  rciijuc  /'  m 


HK  I  MM  (11    II.      HU  I.  367 

noKtri  et  ,'iniiii.'ll>iiN  |iai'i'iitiiiii  iiiisti'oriiiii  *  unm  t  •' m  iilis(|iic  ullitllii''  |iei'Koiianiiii  <it))-n(li- 
C'iili).  Si  i|iiis  iiiitciii  K'ini'i'iiriii  ansii  liuc  pniti-ctinnis  iie  tiiitioiiis  nostrut'  |)raecc|itiiiii 
corninipero  vel  violare  |)i';iesuiii|i.si'rit,  vi<riiiti  lii>riu>  mm  optimi  i'unipoimt,  mi'diiaiiU'iii 
camcrne  noRtrno  et  niodiotatciii  ipsis  tVntrilxis,  si  illuttl  tlic^it  eis  iilln  lilolfHtiu.  Kt  llt  llOC 
6  muiKlljurdi''  nostri  proceptum  ii  iiulln  iiii(|iiuiii  violctiir,  scd  s«'in|)cr  Ktul)il<'  et  iiicor- 
rn[)tillll    Jicrsovorot,    nuinu   proinia  «  lolioraiitos    aiiii  ii  I  i    uns  tri    illipi'CSHionc    iiiHHiiiiiiH    insi^iiiri. 

iSij;iimu   (Imimi   Hcnrici  scrcnis.siini   (('t|'    iiivictissimi   iiii]tcr:it()ris  aii^iisti. 

Diitiini  aiiiK)   iloniinii-itr    iiicarnatiiiniH  MXllU'",    iii<liuti(iiic    (luiidcL-iina,    anin)    verd 
doiiini  IK'iirici  rcgni  eins  XIII,  iinpcrii  aiitem  jirinio;  actum  I'laceiitiao;  fc.-liciter  nincn. 


21)S. 

HeinnrJi   hestätigt  dem  Kloster  des  h.  Pctnis  zu  Brvgnato   seine  liositztingen. 
den  könif/lichen  Schutz  und  die  Immunität.  Paria  Kilf  Mai  7. 

Abschrift  (iis  17.  Jh.  im  k.  Staatsarchiv  zu  Turin  (B).  —  Abschrift  des  18.  Jh.  ebenda  (C). 

Ughelli  Italia  narra  ed.  I.  4.  1369  nach  Abschrift  Calcagnini's  rt)(.9  dem  tnschö fliehen  Archiv 
15  zu  Brugnato  (V)  =  ed.   If.  4,  983   mit  a.  imi).  I   =   Migne  Patrol.  140,  314  ti"  79.  — 

Böhmer  Reg.  1114.   —   Stumpf  Reg.  1613. 

Der  Text  geht,  wenn  nicht  ganz,  so  jedenfalls  doch  grössten  Theih  auf  eine  oder  mehrere 
der  verlorenen  VW.  zurück.     Wir  haben  die  Vhereinstimmung  mit  dem  DO.  III.  201  durch 
Petitdruck  bezeichnet;  ausserdem  berührt  sich  D.  298  in  einigen  wenigen  Worten  noch  mit 
so  den  DD.  Miihlbacher  Reg.  1572.  1.591;   andere  VUU.  sind  nicht  erhalten.  —  Für  utwere 

Au.sgabe  haben  wir  Ughelli s  Druck  zu  Grunde  gelegt;  die  Abschriften  BC  ergaben  einige 
Verbesserungen  von  U,  sind  aber  im  übrigen  von  zahlreichen  groben  Fehlern  entstellt, 
deren  vollständige  Wiedergabe  im  Apparat  nnnöthig  icar. 

In   iKiiiiiiio  sanctae  et  individuae  triiiitatis.     Ilcnrifus-''    diviiia    favento    clenientia 

Sä  Roniaiioniin  imj)crator  augustus.  Si  ad  pctitioiieni  scrvonim  dei  ecclesiasticas  nocessi- 

tates   nostrü    relevamus    iuvamine    atqiic    iiiij)eriali    tueinur   munimine,    id    nobis    et   ad 

niortaleni    \ntam    temporaliter    transigendam    et    ad    aeternam  feliciter  obtinendani  pro- 

futurum''    fideliter   credimus.      Igitiir    notuiu    sit    omnibus    fidclibiis    nosti'is    presentibus 

scilieot  et  futuris,  qunliter  »  vir  veiierabilis  ( Joilstailtiu.s  alibas  iiKniastciii  saiictorillll  l'etri, 
30  Laurcutii  et  t'üluinbani  quod  vocatur  Bromiadcs''  adiit  sereuitatein  culininis  iio.stri'' 
deprccans,  ut  res  eiusdeni  monasterii  cuiii  hoiiiinibus  sibi  .subiectis  sub  eiimnitati.s*' 
nostrae  defeiisione  "^  consistere  et  ab  omni  p\iblica  funtione  et  iiidiciaria  exactioiic  im- 
muiu'  liberumquc  reddidissemus.  Cuius  pititioniK  oh''  amorem  dei'  et  revereiitiani 
beati  Petri  apostoli,  Laiirentii  et''  Columbani  libenter  iisscnsimi  prar-imiunis  ae  per  hane 
35  nostrae  auctoritatis  pagiuam  seeimdum  praecepta  p  r  a  e  d  e  cessomm  nostrorum  reguin  videlieet 
et  imperatorum,  id  est  Karoli',  Ludoiiici.  Lotharii,  Hngronis"'  et  trium  Ottonum"  decernimus", 
ut  omues  res  pracfati  monasterii  cum  cellulis  et  hominibu.s  sibi  subicctis  sub  nostrae 
defensionis    munimine    modis    omnibus    consistant.      Denique   contimiamus  et  corrolioramus 

2!I7.    k)  P,    rielleicht  zu    rerbessem    in  omnium,-   doch   i.it   auch  eine  solche  Pluralform  cii  ullius  bei 

40                    einem  italienischen  Schreiber  dieser  Zeit  nicht  undetikbar  1)  fehlt  in  P       in)  MXIV  1'. 

298.   [Bloch]      a)    Henrichvis  B         b)   PC;   pro  iiitiiro  U        c)   Bromaides  C        d)    BC;   nostris  V 

e)  B:  culniinitatis  C:  imunitatis  U        f)  BC;  defensionis  U        g)  C  (wohl  nur  durch  richtigt 

Emendation):   peticione  B;  petitione  U        h)   BC;  ab  L'  i)    BC:  dicti  i'        k)   BC;  fehlt 

in  U        \)  B;  Caroli  CU        m)  B;  Ugonis  C;  Vgonis  U  n)   BC;  Othonorum  U        o)  CU; 

46  decrevimus  B 


368  KAIS  K  K  r  H  K  r  N  1)  K  X. 

iaiU  diot»!  iiioua«terio  oiimrs  •  res  eortl's  \  illas  occlesillS  ccllils  iiiassiiiitins  Ot  Ininiliiis  iilrius- 
i|Uo  Ncxn.s  HOC  iioii  jirilllitins  i<t  dpcinintioiios  i'UUotoruni  ll(iniiimill  tcrrnm  ipsiiis  iibbiitinc  Inbo- 
raniiiiiii,  sicut  j)or  privilrf;!!»  Kiiiiiiiiioniiii  |><)ntiti<.'Uin  si-ii  ptT  proci'jita  rc-iiiiii  vt  iiiipern- 
turiiin  iliidfin  rmu'cssa  vx  i-untinnjita  sunt,  mm  luni  terra,  tjuaiii  lialict  in  comitatu 
Miitinensi  in  loco  et  tundo  ijiii  vnratur  Plafjazandi'  i'iini  capidla  in''  honorcni'^  sanoti  a 
Oulunibani''  inibi  constnn-ta.  sou  (!t  in  Elmota''  attiiu-  in  Salsina,  et  in  comitatu  l'ar- 
mensi'  loco  ijui  vocatur  Caselle  et  in  Hcnczcto'  et  in  Farifrari  et  in''  (ialoniano" 
atquc  in  Solignano^',  in  comitatu  ijUDcjue  Volotorcnsi"'  corticcllani  unani  (|U9  vocatur 
Trigcsinium  *  cum    nninibus    suis    pertincntiis,    sive    in    aliis    (juibuscunique    comitatibus 

Vcl    locis    Simul    cum    riisis   M'iliininiliiis    i'iiiii|ii.s   viii('i.s   pratis   pnscilis   silvis)'   lU'   Htallarüs   ai|uis   a>|iin-    10 
ruoi<|iif  tlct'iirsibiis  iiinli'iKliiiis    ]ii.si'atiiiiiil>iis   vi'iiatioiiihiis    inuiitibiiii    vnllilxis    alpiliiiü    plaiiitii'lius    i'iipi.s 
riipinis  serris  et   niicillis  alilioiiibus   aliliaiiis  iiicri'ati.s  tlioloncis  c'uui'tisi|ue  rebus  *  ail  praet'at.ini  alibaliain 
portiiicntibiis,  taiii   ea  <|iiae  nunc   babere  ridctur  i|Maiiii|Ue  ca  <|Uae  deincrps  diviua  pietas  vuliicrit  adderc 

vel  ainplificnrp.     Sicut  praedecessorcs   nostri   hoc   idcni  monasterium  senij)er  tutavcrunt*, 
ita  et  nos  nostra"  impcriali    tuitione  dcfensum  atquc    munituni  ab  omnibus  ininiicis  et  10 
invnsoribus  alicnatum   esse   praecipinnis.     statuentes"'   ergo  iubemus  atquc    praecipinius'', 

ut  iiullus  iudex  Jjublicus  aut  quilibct  superioris  aut<^  iuferioris''  ordiuis  rci  publicae  proeurator 
ad  causas  indiciario  more  andiendas  in  ecdcsias  aut  villas  scu  reliqua»  possessio nc», 
«pi  a  s  modorno  tempore  in  nuiliuslibil  Jirovinciis  aut  territorüs  *  iiiiperii  nostri  iustC  Ct  lejfaliter 
tenet,  ingredi  praesumat  ncc  freda«'  »  auf  tributa"^  aut  nmnsiones  aut'''  paratasK  aut  tlieloncum  so 
aut  Kdeiiissures  tollere  aut  homines  tani  in<;cnuos  quam  *  servos  super  terram  ipsius  nionastcru 
commauentes   •    distringere    nec    ullas    J)ublicas    functiones    aut    reddibitiones    Vel    illicitas    OCCa- 

siones  inquirere  audeat;  sed,  remota  oniniuni  horaiuuiu  contradictione  et  inquietudine'', 
liceat  memorato  abbati  suisque  succcssoribus  res  praedicti  inonasterii  cum '  hoininibus 
ad  se  |)ertineiitibus  sub  tuitionis  nostrae  defcnsitmc  quieto  f)rdine  |)ossidere  atquc^"*  25 
pro  incohniiitate '  nostra  seu  pro'"  statu  imperii  nostri  una  cum  clcni  et  mcmacliis  sibi 
commissis"  doniini"  innnensam  dcmcntiani  iugitcr  cxorarc.  Et  ut'"  iiacc  auctoritas 
nostris'"    futurisquc"'    tcnqioribus    invinlabilem    atquc    inconvulsam''  obtincat    tirmitatcni, 

manu  propria  subter  firinavimus  et  auiill  nostri   iniprcssione    insigniri    iussinius;    quam    si    ipiis    viobire 
praesumpscrit,  sciat  se  coniposituruni  auri  0])tinii    libras  ccntuni,    medietateni    ]>r<1cdict0   nuiuastcrio,  so 
cui    >-iolentiani    intnlif,    et    medietateni    camcrac    nostrae,    hac     nostra     scriptione "    iucouvillsa 

inancute. 

Signum  iM.i'   domini  Ilenrici  Serenissimi   i't   inviclissimi   imiicratoris  augusti. 
Heniicus  canceilarius  vice  Euerardi"  episcopi  ct  archicancellarii  reeognovit. 

Data''  in  nonis*'  maii  anno  doniinicae  incarnationis  MXIIII",    indictione  XII".  anno  sb 
vcro  doniini  Ileurici  ini])eratons  augusti  rcgnantis  XII",  imperii  autcni   eins   il>';  ;u'tuni 
Papiae   in   jiabitio   Ticinense';    feliciter  in   dei   nomine  amen. 

:Jt(*<.    i'i    II:    l'lng!in/anr.  C;    Plagassaoo  /,'         (|)    CI';   Cnlomliiiiii  /(         r)    li;   et  cniolumenta  C;  et 
cmolumenla   habet   U  »)    U,  vgl.  JJI).^,4r>9  Z.  15;   Palmcnsi  BC  t)    HC:   Beneseto  U 

u)    U:  (iailaniano  C;  Galemano  U         v)    Bl':  Folifrnano  C         w)    f',-  Uolterensi  B;  Volote-  10 
censi  C        xj    BC;  Friffesinium  U        y)    BC:  sylvis  I'         ■/,)    alle  (tuttaverunt  B)  a)    B; 

nostra  nos  CU  h)  statuentes  —  praecipinius  fehlt  in  C  c)  BC;  fehlt  in  U  d)  B;  feuda  Ct' 
e)  BC;  nec  V  ()  l';  tributo  B;  triliutos  C  g)  aut  passatas  B:  aut  posgatas  C;  fehlt  in  V 
h)  BC;  inquitudine  V  i)  et  alle  k)  BC:  aut  ü  1|  BC;  incidumuitate  U  ni)  BC;  fehlt 
in  l'  n/  BC;  communis  U  o)  U;  dum  B;  dictiin  C  p)  B;  nostra  luluris  CI'  i\)  BC;  I5 
incouulsam  l.'  r)  HV  --  VU.,  in  der  intulerit  nur  Emeiidnlion  der  Aimriahf  ist;  intulerit  C 
t)  BC:  inseriptione  C  t)  fehlt  in  C  u)  C;  Kuardi,  mit  einem  iini/eirUhuHrhen  Schrift- 
zeichen hinter  ar,  B;  Luitardi  U  v)  C,  rill.  DD.  80.  .''/;  dat.  II.  non.  B;  liatuni  nonas  I'.  Eine 
siehert  Enlurhriiluni/  int  hier  nicht  möi/lich;  doch  scheint  unx  die  in  den  Te.rt  aufgenommene 
IjeJiart  notroht  mit  Itiickxirht  auf  den  Storni  der  I  iM'rlieferunif  wie  darauf,  dans  ttdmmtliche  hl).  M 
dienrr  Zeil,  dir  einen  T<i;i  un<iel/en,  die  form  data  unil  nicht  ilatuin  haben,  die  empfehlen»- 
icerthe*te  w)  C:  1014  11;  MXIV  I'  x)  C;  12  BC  y)  Bl' ;  secundo  6';  ol/  ('herlieferung»- 
fehlrr  ■.■!'■■  -■hon  Fehler  des  Orir/inoln,  int  nicht  zu  entscheiden       /,)  I' ;  Ticinen  B;  Ticinensi  C 


IIKINKKH   II.    11114.  ;ifi!j 

///  Aiiioesenheit  Heinrichs  und  nntm-  ]'ontlf:  des  Pfalzgvnfen  Otto  wird  rim 
dem  Pfahrichter  Lan frank  als  Vogt  des  Kaisers  und  des  Reichs  das  von  der 
Äbtissin  Kufrasia  des  Nonnenklosters  S.  Salvator  (genannt  vionasteriuiu  lie- 
6  ginne)  zu  l'avia  vorgelegte  DO.  III.  414  als  echt  anerkannt  und  von  ihm 
sowie  von  dein  Priester  Berengar  und  seinem  Bruder,  dem  (Jrafen  Hugo,  jeder 
Anfechtung  des  dadurch  verbrieften  Besitzes  des  Klosters  entsagt. 

Pnvia   1014  Mai  7. 

Miirtiliiii    Aiit.    Etil.    1,  110    (ins    diinidla    uovli    vorhandenem    Original    (li).    —    lilihmer 
10  Hey.  llir>.  —  Stumpf  lieg.  1614. 

.Mil  licinilziinti  des  DO.  III.  414,  das  ausserdem  seinem  rollen  Wortlaut  nach  eingerürlct 
ist,  naeli  laiigohardi.ichem  Formular  verfasfsf.  Die  Lücken  des  in  B  vorliegenden  Te.rtv.^ 
Italien  wir  unter  Berücli.tichtigung  verwandter  Urkunden  so  gut  als  miiglich  ausznfUllcn  rer- 
ftiichf,  ohne  für  unsere  Ergänzungen  üherall  volle  Sicherheit  in  Anspruch  nehmen  zu  kifnnen.  — 

i:.  Der  Pfahrichter  Siegfried  hat  sich  wie  in  DO.  III.  411  und  in  dem  Placitiim  des  Pfilz- 

ijrafen  Otto  vom  4.  Mai  1014,  bei  welclieni  der  Kaiser  nicht  anwesend  war  (Muralori 
.Int.  Ittil.  1,  409),  hei  seiner  Namensunterschri ft  griechi-icher  Buchstaben  bedient.  —  In 
I).  Sir2  heisst  es,  dass  die  Abfis.'rin  gegen  die  Anfechtungen  Berengars  und  Hiigo's  per 
piignam  den  Sieg  beliauptet   habe.     Aber    von    einem  Zweikampf  steht    niclils   in    unserer 

so  Urkunde  und  kann  auch  im  Original  nichts  gestanden  haben,  da  auf  den  Klage.ipruch  der 

Äbtis.mi  gleich  das  Zugeständnis  Berengars  und  Hugo's  folgt.  Wenn  nicht  etwa  der  Ati.'i- 
driick,  entgegen  dem  gewöhnliclien  Sprachgebrauch,  auf  den  Bechfsstrcit  überhaupt  bezogen 
werden  kann,  muss  wohl  angenommen  werden,  dass  der  Zweikampf  in  einem  anderen 
Termin  vor  den  in  D.  299  erzählten  Vorgängen  stattgefunden  hat. 

2i  Dum  domnus  Einricus  Serenissimus  impenitur  ad  imperialem  diguitatem*  preesset 

in  laubia  publica  novitcr  cdificata  iusta  palaeio  uius  rogni  da  parte  aquilo,  ibiqiio  in 
eius  prcsencia  in  iudieio  adessct  domnus  Otto  comes  palaeii  et  comes  uius  comitatu 
Ticinensi  iusticiam  faciendam  ac  deliberandam,  adessent  cum  eo  Anialdus  Ravenensis 
archiepiscopus,    Uainaldus    uius    Ticinensis,    Petrus    Novariensis    episcopi,    Otbertus    et 

311  Ansolmus  gormanis  marchionibus,  Albericus  iudex  et  missus  ipsius  domni  imporatoris, 
Annannus,  Lant'rancus,  Ebbo,  (üsut'us,  Sigefredus,  Geronimus,  Adelliertus,  Walpcrtus, 
Tado,  l>iinusHlins,  Giselbertus  et  Amizo  iudices  saeri  palaeii  et  reliqid  plures.  Ibique 
f'onnn  venions  prescneia  Eufrasia  abbatissa  monesterio  douiini  Salvatoris  et  sanctKruni 
(icorgii   et  Felici    qui    nuucupatur    Regine    una    cum    Petrus    qui    et    Sikerius    uotarius 

35  avocato  suo  et  pro  monesterio  et  prese[ntavei-unt]  "^  ibi  preceptum  unum,  ubi  contine- 
batur  in  eo*^  ab  ordine,  sicut  ie  subter  legitur:  In  noinine  sancte  et  iudivitluo  trinitatis  .  .  . 
actum  Kavenna«.  Erat  prcceptum  i])suni  manu  propria  predicto  quondam  Ottoni  imperatoris 
tirniatum  et  ab  eo  annullo  sigilatuni.  Prcceptum  ipsum  ostensum  et  ab  ordine  lectum, 
interogati    sunt  ipsi  domna  Eufraxia  abbatissa  et  Petrus  qui  et  Sikerius  notarius  avo- 

10  eato  suo  ipsi  monesterio,  pro  quo  preceptum  ipsum  ibi  ostenderent.  Qui  dixerunt : 
'Vere  ideo  preceptum  istum  vobis  ostensimus  prcsencia,  ut  [ne  silens  apjparead'';  et 
luuic  inedictatem  de  diias  porciones  de  cunctas  cortes  castras  tapellis  adipic  rebus  oniniliiis 
quibus   spoxitis"  in  loeas  et  fundas  Coronate,  Castronovo,  Kocea,   itcni  Coronate,  ♦  castro  lusi.la 

iUfi,    'Bresslauj     a)  fJnhinler  scheint  ein  Wort  nie  etwa  promotus  zu  feilten       h)  die  Ergfimimg  ixt 
4.S  unsicher;  geirlihnlicher  igt  av  dieser  Stelle  osteudennit ;  ol>  vielleicht  prcserncia  eorum  ostendcniiit]? 

c)  i-a  B        d)  dem  Sinne  nach  unter  Tteiiiclcsicht igiing  rerirandter  Vrhunden  er(/iiiizt        v)   iin- 
rersti'hidlich :  ob  riellciclit  quil>u3  (statt  i\ue)  posite  sunt  oilcr  iiiiil)iis(iue  positisV 

KaisernrkuudeD  III.  **  I 


370  KAlSEKlKKrNDKN. 

qne  nomiuatiir  Mninre  iiifni  I.ju-iiiii  Miiiore,  I.i'xii.  A'nlle,  Siiinmii\  iio,  Mc/.nimfrii.  Villa  Huljj^iin,  Ciiloiine», 
Scliiate,  Pasorimio,  Venlorio,  Vediisscio'.  Snlli  in  |iuti-ii*-',  Tririo,  l'otu'isii,  Anihrei'iiu'o'',  Amln'ciiiro ', 
Uugviincn,  Kiisoiiiu-o.  Ciiruniisco,  TtTeiilixi.  Vi.|iuriii.  I'iiiioli,  Moroiiisc.  Fniiipnsco,  Itililiiiiiu,  iSpnnuiri;!, 
Strisxin,  Itavpim,  Carieiniio,  Loiionrni  Pt  lutrjl  unv  oivila  1 1>  in  l'apia  •  fasis  et  tiilius''  capellis,  i|iio 
sunt  consecrnte  nua  in  onorc  tlei  et  doiniiii  Saivnturi'*,  alia  in  unoro  sanctc  dci  ponitrii'is  Marii'.  ti'icia  5 
in  onore  snueti  Kunmni,  t-nni  cni-tibn«  •  ortis  •  jinttois  <|  n  i  incoilt  tain  ad  locus  iilii  Idicitur]  ' 
nioni'storinni  lli-rnardi  i|uaniiinc  et  in  rolii|iiaK  loca«  infra  ist.1  oivitateni  sou  foris  anc  lirhoin  in 
locus  t't  tuiKlllS  rnrtv  i|ne  diritur  Stazona,  •  C'istclli'"  i"t  111  l'aniano,  l'Ulll  nn'dictali'iii  <lc  iliias 
I>orcionps  de  spn-is  ft  nldiis  ntriii.s(|nc  xcxn"  inl  ipsis  ri'lnis  pfrlineilfilnis,  ([IKhI"  iinjitM'i.Tlc^ 
prei-ejitMlll"   n   ]iart<'S   Jin-dioli   lUOliastiTÜ.    alirmus   et   (U'tilK'llUls    ad    nsn   et  victu   nuMiiicliaium.   10 

[quod  in  istniii  K-gitur  ]ir('c)e|>tum''.  Et  si  ijuislitirt  oiim  ailviM-sus  iios  aiit  pars  i|psius 
inonesterii  oxiiide  alir|iiit  diccn-  vnlt.  parati  suiims  i-iiiii  ch  i-xindc  in  raciniic  siaiHluni 
et  legitime  Hniendiiin;  et  quod  plus  est.  queriimis,  ut  dieat  iste  l^antraiieus  iudex 
avocati  predieti  doiiiiii  iinperatoiis  et  uius  regni,  qui  ie  u  prescns  est,  si  |)ieeeptuin 
istuiii,  quam  ie  osteiidiiiius,  |boiium  et  verum  est]'',  aut  si  predietus  boiie  uiemorie  i& 
tercius  Otto  imperator  eiiiii  tieri  rogavit  i-t  tinuavit.  vd  si  noliis  aut  pars  ipsius  inona- 
sterii  da  pars  [nililiea  iam  dieta  UK'dietas  de  istas  duas  poreioncs  de  iam  faetasi'  eortcs 
eastras  eajiellis  ad(|ue  rebus  oiniiiluis  servis  aldiis  utriuscpie  sexu  eoiitradieere  aut 
sulbtraere  querit  an]''si  ita  peniianere  vult.  sicut  in  eoriiin  preerptuiii  |legitur'|''.  Cum 
ipsa  domna  EutVasia  abbatissa  seu  et''  avoeato  suo  et  ipsius  mimesterii  talitcr  retuiissent,  jo 
ad  ec  respondens  ipse  Laut'raneiis  iudex  et  avocatus  supra  seripto  domni  imperattu'is 
seu  uius  regni  disit  et  professus  est:  'Vere  preceptum  ipsuni,  quam  tu  Eufrasia  abba- 
tissa seu  avoeato  tuo  et  ipsius  inonesterii  ie  ostcnsistis,  bonum  et  verum  est,  et  quixl 
Otto  tereius  qui  luit  imi>erator  cum  tieri  rogavit  et  ürmavit  vobis,  nee  pars  i|)sius 
monesteria  ijjsa  medietas  (b-  istas  duas  poreiones  ex  ipsas  em'tes  eastras  capcliis  villis  'j.") 
adque  rebus  oranibus  ad  ipsas  cortes  et  eastras  seu  eapilbs  adquc  rebus  pertiiientilius 
(iusta  ipsuiii]''  precejttum  servis  et  aldiis  utriuscpie  sexu  da  mea  nee  pars  ])ubiiee  nun 
contradieo  nee  eontradieere  qucro,  quia  cum  lege  nou  possuni,  eo  quod  ad  utilitatem 
usu  et  vietu  moneharum  ipsius  monesterio  pertinent  et  pertincre  debent  cum  lege,  et 
milii  nee  pars  publice  ad  abendum  nee  requirendum  nihil  pertinent  nee  pertiuere  de-  3o 
bf-nt  eiim  legem,  pro  eo  quod  exinde  ullum  scriptum,  nullam  tirmitatem  ncc  seripeionem 
nullaiiKpie  raeion«-  inde  non  abeo  nee  abcre  possum,  pro  quo  a  vobis  aut  |)ars  ipsius 
nionesterii  j)redicta  medietas  de  iam  factas''  duas  |portioncs  de  prelibatas  cortes  eastras 
capellis  adque  rebus  omnibus  servis  aldiis  utriusque  sexsu  eontradieere  aut  subtraere 
possat.  sed,  ut  disi,  ad  utilitatem  usu  et  vietu  moneharum  i|)so  monesterio  pertinent  ns 
et  pertinere  debent  cum  legem  iusta  ipsum  preceptum'.  —  (Je  actum,  il)i  loeuni  in 
eodem  iudieio,  dum  ibi  presens  esse  Berengarius  presbiter  et  Ugo  eoines  germanis, 
filii  bone  uiemorie  Sigefredi  qui  fiiit  similiter  comes.  retulit  ipsa  Eufrasia  .abatissa 
euiii  eumdeiii  avoeato  suo  et  ipsius  monesterio:  'Ilabemus  et  detinemus  jiredieta  me- 
dietas de  siqira  scriptas  duas  portiones  de  iam  faetas''  cortes  eastras  eapeliis  ad(pie  lo 
rebus  Omnibus  servis  aldiis  utriusque  sexsu,  quod  in  istum  legitiir  ]preceptiim.  |Et  si 
ijjsc  jk-rengarius  presbiter  aut  Ugo  comes  exinde|''  aliquit  dieere  vult  adversus  nos 
aut  pars  ipsius  monesterio  aut  si  nobis  aut  ]iars  ipsius  inonesterii  eontradieere  aut 
subtraere  querunt,    [parati  suiiius  cum   eis  exiiide    in   raeione  standiim   et   |e;jitiiiie   lini- 

2!K».    ■     r.-dusclo  rt'.;  Vccillüsilo  ß         g;  IT'.;  Sallinii>nlco /i         h)  VI'.:  Wirvaiucn  H         i)  VU.;  U 
AI.  .  lac.  li         V)    Vf.;  nlpu»  B         I)   VC'.;  frhlt  in  li         m)    Castolli  VI'.,  rgl.  I).  H02  N.  1 
ii;   IS,  Klall  Hexn»       "i  obirnhl  in  li  hier  /reine  LilrAc  nnfiflnitet  int,  arheint  etwas  aimr/efallen  zu 
nein.      Stich    Analogie   von    IX).  J.  20')  IrUnntc   man   rielUicht    ergflnzen:    ^\\\i»\    [pi'r]    inipcriale 
jirfccptinn    [courctisum    Bdiini?    corrolioratnni  i-stj  a   [lartes  pri-dicti  inonastiTÜ  ]i)    li,  utall 

iata«         <|;   de  Ji         r)    nurh    hier   i»l    in   H  keine  Lilrhc  anye'leulet   und  rictieiehl  noch  mehr,  b« 
nln  im    Text  ergfinzt  igt,  auHyefallrn 


iiK iNunii  II.    11(14.  :{7i 

ciuliiin'.  Cum)''  Eufraxia  aliliati-isa  et  cuikIi'Iii  I'ctro  avocato  siio  nt  i|isiiis  inonustcTÜ 
talitiT"  rotullissi-nt,  ad  ca  ri'.sixuulcrunt  ipsi  ISon-iij^ariiis  jn'osbitur  et  Ugo  coiiich  ger- 
mani.s,  qiii  et  ipso  Ug(i  eiileni  15iTcii;;arii  presbitiT  gcrmuiin  .siio  avocatu.s  fxtitil, 
cli.xiTiint  et  jirotV'ssi  fiiere:    'laiii    ilieta    iiicilicias    (k-    tiiipra  Hcripta«  thia.s  pnreiniies  ex 

t<  praciliutivs  eorte.-i  ea.-itra.s  eapclli-s  et  lebiis  >>iiinil)us  .servi«  aldii.s  iitnuK(|iie  «exHii.  ipii 
in  sujira  .■^i'riptiiiii  prei'cptmii '  et  sieuti  vus  ic  (leii<)iniiia.-«ti.s.  vnliis  nee  pars  ipsiii.K 
iiioiiestei'ii  |iii)ii)"  ediilrailieiiiui.s  nee  eontradieere  [(picrinnis,  iniiaj''  cum  legem  non 
pii.'i.sumus,  eo  (juod  ad  utilitatcni  usii  et  vietn  muneliariim  ipsiu.s  inonasterio  [pertiiient 
et  per-|''tinere*'  debent"  enm  lege  et  nobis  ad  abendnm  et  reqiiirendiim  niliil  pertinent' 

10  nee  perfinere  debent  cum  legem,  pro  eo  quod  exinde  ullum  -seriptnm,  nidla  tinnitatem 
nee  seripeionem  ncrpie  i'aeinnem  inde  non  abemus  nee  abcrc  po.ssunni.-;,  pro  (pui  viiliis>' 
aiit  ]iars  ijisiii.s  moncsterii  ad  iain  dicta  medicta.s  ex  predictas  dua.-«  poreiono.s  de  pre- 
t'actasi'  eortcs  eastras  capellas  adcpie  rebii.s  omnibus  .servi.s  aldiis  nti-iiis(|ue  .sexKu  eon- 
tradieere  aut  .subtraere  pi>.ssainiis,    .set,   ut  disinms,  ad  \ililitate  usu  et  vietu  nionelianim 

15  ipsins  monesterii  pertincnt  et  pertinere  debent  cum  legem  et  ut  legitni'.'  Kt*  exinde 
ip.-ii  gennani  se  parte  ipsiu.s  monasterii  adwarpienmt  et  oblieaverunt  so  ip.si  Bei-en- 
garius  presbiter  et  Ugo  eomos  gormanis,  ut,  si  unquaiu  in  tempore  ipsi  siiorumquo 
lieredea  ac  proeredes  aut  eoruin  sumittantes  persona»  advcrsus  eandem  Eufraxia  ab- 
batissa  aut  adversus  pars  ipsius  monesterii    de    iam    dicta    medietas   de   .supra  scriptas 

äo  duas  poreiones  de  iam  nominatas  cortes  eastras  capellas  villis  adque  rebus  omnibus 
servis  aldiis  utriusque  sexsu  agere  aut  causare  vel  removere  presumpserint  et  taeiti 
exinde  omni  tempore  non  permanserint,  vel  si  aparuerit  ullum  datum  aut  factum  vel 
eolibet  scriptum,  quod  ipsi  exinde  in  alia  jjarte  fecissent,  ot  claruerit,  tunc  obblicavernnt 
eomponero  ipsi  gerinanis  suorumquc    lieredes    ac    proeredes    pars    ipsi    inonasterio,    aut 

sö  cui  pars  ipsius  monesterii  dederit,  dublis  ipsas  res  et  omnibus  rebus,  sicut  pro  tem- 
pore fuerint  melioratis  aut  valuerint  sub  estimacione  in  consimilibus  locis,  simul  cum 
eisdem  servis  et  aldiis,  insu])er  pena  stipulacionis  nomine,  quod  est  multa,  auro  optimo 
uneias  mille,  argenti  ponderas  duo  milia.  —  Oc  actum,  ibi  loeum  in  eodeni  iudieio 
per  fnste,    (piam  ipse  Otto  comes    palacii    suam  tenebat  manuiii,    niixit  bannuni    ipsius 

30  diimni  iini)eratoris  super  eandem  Eufraxia  abbatissa  et  super  cundem  Petnis  notarius 
aviieato  suo  et  ipsius  nionesterio  ot  super  ipsis  rebus  in  mancosos  aurei  quatluor 
milia,  ut  nuUus  quislibet  omo  eandem  Eufraxia  abbatissa  nee  pars  ipsius  monestorio 
de  ipsis  rebus  nee  familiis  desvestire  audead  sine  legale  iudieio.  Qui  vero  fecerit, 
l)redictos    quattuor   milia    mancosos  aurei  se  conipoxiturus  agnoscat,    medietatem  parte 

»  eamere  donini  imperatoris  et  medietatem  pars  ipsius  monesterii.  His  actis  et  mani- 
festaeio  ut  su]ira  facta,  rectum  eorum  iudiei  et  auditoribus  paruit  esse  et  iudicavenint, 
ut  iusta  eorum  altercaptione  et  eorum  Lanfranki  iudiei  et  advocatori  et  Berengarius 
presbiter  seu  Ugoni  eomiti  germanis  profcssione  et  inanifestacione,  ut  ipsa  Eufraxia 
abbatissa   seil    idem   avocato  suo  iam  dicta  medietas  de  supra  scri})tas  duas  j)orciones 

*o  de  iam  nominatas  cortes  eastras  villis  capellis  adque  rebus  omnibus  servis  et  aldiis 
iitriusipie  sexu  a  parte  ipsius  monesterii  abere  et  detinere  deberent  ad  usum  et  victum 
jnonebarum  ipsius  monesterio  et  ipsi  Lanfrancus  iudex  et  avocatus  seu  pars  publice 
adque  Berengarius  presbiter  et  Ugo  germanis  manerent  exinde  taeiti  et  content!.  Et 
finita  est  causa.    Et  anc  noticia  pro  securitate  pars  ipsius  monesterii  fieri  amoiiuenint. 

ii>  t^uidem  et  ego  Ansaldus  notarius  sacri  palacii   ex  iusione  supra  scripto  eomiti  palacii 

'299.    s*   ita B         t)  dahivler  int  riclleirht  Ifgiintur  oder  ilergl.  zu  ergänzen;   in  B  ist  keine 

Lücke  angedeutet  ii)   fehlt  in  B,  ohne  Andeutung  einer  Lücke         v)   tencre  B         W)  del)e- 

mu9  B       X)  pertinet  B       y)  nobis  B      z)  vielleicht  ist  davor  oder  dahinter  in  ipso  precepto 
ausgefallen         a)  se  B. 

47* 


372  K.VlSr.  KlKKl'NDKX. 

»•t    iiulifuiu    aimmicioiiiMn    scri|isi,    Imiuui    iinperii    preilirii    domiii    Kiiirici    «Ion   |ii-(i|iicii) 
priiiio,  soj)timo  ilic  lucnsis  iiiadii,  iniliotione  duodeciiiia. 

Otto    fomes    pnlac-ii    intiM-fni.  Albericus    iudex    et    mi.ssus   donnii    im[ieratoris 

interfiii.  Annaiunis  iudex  saeri  palacii  interfui.  KMxi  index  saeri  imlueii  intor- 

fui.  SigctVedus  iudex   saeri   palaeii   interfui,   ilYl'll'hl'II^OY  i!.  l^innstilins  iudex  s 

saeri    palaeii    interl'ui.  (it-roniinus    iudex    saeri    paiaeii    infert'ui.  Aniizo    iudex 

saeri  palaeii   interfui. 


:u)0. 

Heinrich    bestätigt  dem  Kloster  Leno   seine  Besitzungen,    die  Iiunmnität   und 
andere,    insbesondere  processuale,  Hechte   und  cassiert  alle  dem  Kloster  nach-  lo 
theiligen   Vrrsihrcihunqcn.  p,i,.ia  jol4  Mai  12. 

Zmrurui  Dtlla  tuulin  di  l.ciio  S7  n"  11  uns  dem  Liher  VV  (B).  —  Böhiiwr  licij.  tl Iß.  — 
Sliiiiipf  Rqi.  161'). 

Das  dem  Esrhatokoll  nach  von  eiticni  der  Kamlei  nicht  ungehörigen  Schreiher  ge-fchriehene 
D.  3(H),  dessen  Echtheit  durch  die  wörtliche  Wiederholung  in  dem  Origincddiphmi  Konrads  II.  \:, 
Stumpf  Reg.  '2u74  gesichert  ist,  geht  höch.'<t  wahrscheinlich,  trenn  nicht  ganz,  so  doch  zum 
gröftste»  Theil  auf  ein  verlorene.'i  DO.  itl.  zurück,   in  dem  unederum  das  DO.  I.  240  be- 
nutzt   war.      Wir  haben   daher   das   letztere  D.  als  VU.  behandelt   und   machen  nur  noch 
darauf  aufmerksam,  da.is  von  den  nicht  schon  hier  verzeichneten  Besitzungen,  die  in  unserem 
D.  aufgezahlt  werden,   vier  CPaones,  Flexo,  Turricella  und  Dueiiio  =  Dosino^    in  dem  20 
DO.  IL  243  begegnen,    wiihrend    über  Dale    das  Placitum  DO.  HI.  40.')   handelt  und  für 
de»  Panciano    betreffenden  Salz   das   Prinleg   Silvesters  II.  Ja/fd-L.  Reg.  890 1   zu   ver- 
gleichen i'.s/.     Welche  der  übrigen  Besitzungen,  die  in  uns  erhaltenen  Urkunden  vor  1014  nicht 
rorkommcn,  .whon  in  dem   verlorenen  DO.  III.  aufgezählt  waren,  lässt  .sich  natürlich  nicht 
fest.'itellen.  —  Zur  Datierung  vgl.  Erläuterungen,  Abschnitt  III.  —  Den  Text  Zaccaria's  i!> 
haben  wir  mehrfach  nach  der  NU.  Stumpf  Reg.  2074  corrigiert,   an  einigen  Stellen  aber 
auch  die  DD.  Stumpf  Reg.  173.5.  1912  herangezogen,  die  sich  gleichfalls,  wenn  auch  nicht 
so  eng  wie  Stumpf  Reg.  2074,  an   un.ser  D.  anschlie-isen. 

In    nomine    sauete    et    individuc    trinitatis.     lleinricus"    divina    favente    elenientia 
Romanoruin  imperator  augustus.  Si  ecclesiarum  dci  usui  prospicinius,  oinnia  eirea  30 

nos  prosperari  nullatenus  (Hflidimus.  Quocirea  oinniiim  snncte''  Jei  eoclesie  iiostroniiiKiuc 
fiili'liiiiii  lircHcntiiiiii  seilioct  ac  fiitiiroriini  nuvcrit  uiiivcrsitas,  (|Ualit('r  LlUZO  abbns  iiioiinstorü  (liinnni 
Salvatoris  et  Kuncti  Itcncilitti,  fnioil  ppr  Dc.si<Ieriiiiii  rcg-cin  Loiij,'oliai(luriini  eonslat  css«  liiiiiliitiini 
in  territorio  llrixinno  loco  cjui  ilicitur  Leoncs,  pt-r  Leoncm  episcojnnn  nostrum  fidcleiu  UDstri« 
I)reRCIltavit  ubtutilms  •  precejitn  predeccgsoriiin  iiosfroiuin  ri>giim  et  iinperatoniiii  videlicet  •  Karol!  »,  S6 
l^iiodoiiiiici'",  •   Ucreiignrii,   L'goni»  et  •  triuni   Uttonuni,    qUC   c  i  dem    saucto    et    vcncrabili    loco 

ab  C'isdem  conccssa  et  conlirmiita  sunt,  pctens  et  supplicitcr  posccns,  ut  »  ob  amurcm  dci 
ea  oninia  •  inviolnta  statucre  atfpic  preccpti  iiostri  auctoritate  confirmare  et  corroborarc 
digiiaremur.     Cnin»  proc-ibuK  oli  diviiie   reiiuinerationis''   ])ren)iuni   difjne   condesceiidcntes 

baiii'   iiortlrnr-   inictoritatiH  paginani   pt-rbeiiliitor  et   iiiiiiiiitabiliter  n  li  servaiubiiii  ticri  intiMiiniiH,   per  r|iiaiii  40 

omiiin,   rpie    iaiii    dieto   monastcrio  Leonensi  cpioeuinipie  .'luetoritatis  modo  eoUata  fuere, 

et   omilia,    r|iiv    ilic    infcriiiH  annotnntiir'',    abs(|M(!    ciiiiiii(|iiani   iiii|iiictildiiio    vcl    diminiitioiic    pi'eiato 

IMKt.   [Bloch]      h)    Hcmricu»  B         b)   «ante  li         c)   yU;   Luodonvici  B        d)   remonerationiH  It 
c)  Nf.        yi'.;   annntainiiH  li 


II  KIM!  II' II   II.     HIN.  37:i 

Liu/.imi  alibati  i'iiistpif  ■•iiiccossdrilais  cMiiicti.>i(|iir  tViitriltus  in  'umi  ilict"  veniTiiljili  Idcd 
(Ifii    t'aniiilantibuK    t'oiitirinanms    et'    i'i>rri)l»i>raimi.s    at(|ii('    iiitef^crriiin'    lar^iiiitir:    id   oHt 

I lastcriiiiii    cum  siiik  mliiict'iitiU  *,    >'iiiii    lia|iliHiiiali    rc-c-li-.<iiii    Kaiieti   loaimiH,    Clllll    iiiiiiiiliux    cillcMII 

IllDlia.stl'rio  |>ertiiu'ii  t  i  tnirt  in  Siiniiiiolatii,  111  Vi(fnolt\  ('aiii|iili<)iii-,  Sullo,  MntcriKi,  l'atiliolo,  Oavarilo, 
5  Cllbiato,  (iii8siucuK,  ( irilliailii,  l'uHiat-n.  t'nvoiiiin.  ."^oavilliaiio,  C'asn  imva,  lüxciitiaiiH,  CnniiiuHiiri, 
.Marmorctiilii,  C'alvisiaim,  Uii-I<>'',  Hailr',  .tollarimii  in  Hri.\in  cum  tiniilo  ur<(|nt'  in  vinni  uritMitiii  et 
i-iiMi  t'rrli-^ia  sancti  ISeurdicti,  ra-^a  in  Veidna.  re  Ij  u  s  in  T(Tvi.siij,  Dalt',  JlucinilO,  I'uonc,  (JaHtro- 
liovo  i'lllll  l'Cflo.sia  saiicti  Aiulrti',  .Milciniiu,  Ciotaring'o  flim  i'crU-Hia  sancti  l'etri,  hum  i' t  n 
.Maria  in  .Maiiriatiia,  Cnpiina,  Cisininno,  .Marcciliant),   III    (^nin/.ianollo,  Vertnina,    l-iipi'iliiia,   ."^ala,  Villa, 

10  UstiliaiKi,  Tuirift'lla  cum  euclesia  saucti  Andiee,  Puscasiaiio,  Curtcrupta,  Flexo,  Fciiti, 

FoiltaiR'llatO,    llucellnno.    i-nrtc    de    •Siliano'',    C'auipagiiiola,  »   Tiznn«    cum  |ii.srnlionilinN  «nis,   Ariola, 

Limite,  Tostedo.   Kivaria  rnni  portn  et  »  («isoariis  suis,  \  ia  Cava.  Turricella  in  ripa  Larf^ionis, 

Do.sino,  casa  cum  orto  in  l'apia  iiitcr  duiis  pontcs  ac  niolcndiiitim  in  C'atrona,  in  tinibu»  licTi^'uniiMiHiH 
l'iiliiiiil)ario,   in  Taurint'nso  .\nriadf.   111   Mediolanense    in   Questro    sancto   Vincentio,    snncU)   Martin»,  in 

li  C'oncaroduin  res  Adelrade,  CarpenetuUi.  (iainliara  eum  erelcsia  sanctc  Marie  et  alia"'  .sancti  I'etri,  et 
»nine.s  decimaü  de.super  totam  aliliatiam  in  Uüiim"  pauperum  et  liuspitnm,  sniieta  Marin  in  Gausorinpo", 
Ilildrus  et  res  Ualdulti  nbbatis  et  Landulti  diaroui  in  Graniano  et  quasdani  res  Hnnipertil'  in  Vernc- 
sisco  et  omnem  niedietatem  de  pisenria  in  Cclonisco,  res  Rertnldi  comitis  quns  in  precaria  Imhuit, 
l'aueinno   cum   cocifsin    apdstoloruni   Philipp!  ct  lacobi  et  cuiii  ))lfbe  sancte  Marie  et  »ancti 

äo  SiOiastiani  tjue  dicitur  i5a^^ilica  iiova  iiou  Innge  ab  eadcni  cclla'i,  spotialiter  otiaiii  ciini 
(Uiini  ileciiiia  ad  caiidcni  corteiii  Pancianuiii  pertinonte,  quam  seinpcr  pacifico  <;t  (piii-to 
online    tenuit,    ex    ipio    prcdiotiis    rcx    Desideriu.s    eandem    deciniam    iuste    et   legalitcr 

lllOIiastcrio    tradidit,    ct    piscaria   in    t'enoso,    Baii'unaria'',  Duccntola,  Valeriana,  ^^lntaIla   lata   et 

sencdochio  .saucli  ßciiedicti  in  Monte  longo,  et  campo  mercati  et  aiio  scncdochio  quod 
ib  dicitur  C'ass-io  cum  suis  portinentiis  in  Miiiarina,  in  Comgio,  Vespariolo,  Scandiliano', 
in  Maereta  et  niereatum  in  eodem  loco,  in  Noceto,  in  iledesiano,  in  Aurcliano,  et  duas 
partes  de  strata  in  Ponte  Tremulo,  et  in  Sexto  manentes  sex,  in  Griniacula'  cum  una 
ccclcsia,    et    in  Melazaiio  et  Talauurno    integcrrime,    villa  Laude  cum  duabu.<  partibus 

de    Arcule.      (.Inmia    iyitur    Iiec   »    superius    inserta  *   [et]"  per  precepta    prcdeeessoruni   nostruruiii  * 
30  tradita   et  conlirmata  *    iuste  et  legaliter  aequisita  vel  acquirenda  »   perpetua  slabilitate  coiieedi- 

nuis  prefato  monasterio  possidere  liabere.  Statueutes  itaque  iubemus,  nt  nuUa  nostri  rcgni 
magna  parvaque  persona  prescripti  monasterii  abbatem  de  omnibus  prenotatis  molestare 
vel  dive.-<tire  sine  regali^'  iudicio  audeat  aut  liberos  vel  faraulos  in  terra  abbatie  locatos 
vel  publica  aliqua  tunctione  distringere  vel  iiiquietare  et  infra  abbatiam  placitarc  pre- 
36  sumat;  sed  liccat  ipsius  monasterii  abbati  habere  et  ordinäre  advocatum,  queiiicumque 
silii  vel  prefato  cenobio  fidelem  et  utilem  esse  prospexerit,  et  ipsi  advocato,  data 
liccntia  ab  abbate,    liceat   suos  iiiittere,    qui    duellum    et    sacramentum    valeant   laeere, 

nuliuslque]"  r('dil>itiones  aut  [lublicas  cxcubias  *  sive  angarias  seil  e  x  tructiones  nmroruin  *  per- 
solvere  aut  pontinni  novos"  vel  veteres  structiones  agrere  vel  renovare  compellantur>'.  Ad  liec  con- 
•io  cedimus,  ut  liceat  abbati  onines  res  eiusdem  monasterii,  de  quibus  scripta  per  furtum 
vel  per  igncm  aut  aliquo  infortunio  perdita  sunt,  per  tres'-  sacramentales  sine  ullius 
contradictione    teuere.      Anullamus    etiam    omnes    seriptiones    vidclicet    libellarias    pre- 

:UMI.    I  I  AT.:  atcpie  B         g)   NU.  =  VU.:  Giissico  B         h)    B:  Ruacio  VI'.;  Rido  yi.,  und  so  iM 
n'elleichl  auch  in  unxerein  I).  zu  verbessern        i)  XC^  VI'.;  (iieile  B        k)  B  =  XI'.:  curtis 
li  Rexiliani  VC.       1)  et  .Vr.  =  VT.,  und  so  i-ielleicht  auch  im  Or.  von  D.  300       m)  \C.^  VI'.; 

eoclesia  B  n)  XC:  usn  B:  usus  IT.  o)  Gausoring'O  ß;  Gausurinwo  VC;  (xauserinjfo  Xt'. 
p)    B:   Rainperti  XI'.:   Ragiiiiperti  rt'.  q)   XL'.  ^=^  Stumpf  lieg.  ITH.'i.  1912 ;  ab  ecclesia  ß 

r)  AT.;  Baioaria  VV.:  Baiouuaria  B  s)  XU.  ^  Stumpf  Heg.  ItU-i:  Cnudiliano  B  t)  XU.; 
(Triniaula  Stumpf  Req.  191i;  (irimacula  B  \x)  XU.  =  VU.:  fehlt  in  B  \)  B  ^  XU.,  rgt. 
D.  18Ö  X.  i>  w)  XU.  =  Stumpf  Reg.  173;',.  1912;  nullus  B;  nullas<iue  VU.  \)  B  =  XU. 
y)  B  =  VU.        z)  res  B. 


374  KAlSKlU'lMvrNDr.X. 

cnrias  c-omimitntiojies,  quas  contra  ik-um  iiisius  lin'i  jililias  viili'rit  csso  tai-tas.  si  um» 
ijriiiir,  qiiod  nbsit,  liuius  nostri  precepti  vinlaior  cxiitorii.  r.Mup.inn  t  mni  ))m-issiini  liinns 
millo.    iiu'iiiftatnii   kuiiii'ri'   imstrc   et  pretati»   iiK^iiiastcrid  altcraiii.     (.1*110(1  ut  vorius  cn'(.lafiir 

dili-ii'ntiustjuo  al inilms  uli^üTvctur,    manu    propria    tinnantc»    sigillo    uostro  insigiiiri 

iiissinuis.  6 

Siffiiuin  ilonmi   lleinrici   (M.»   iin|»Tati)ris  aupusti. 

Henriinis  cani-t-llarius  vice  Eberardi  episcopi  t>t  arcliicanccllarii  rocognovit. 

Anno  doniinicc  incarnationis  .MXIII.  indictione  diiodi'cima,  anno  vcro  dinnini 
lliinrici  sccundi  rcgnantis  et  iniporatoris  auj^iisti  duodi'cinio,  iniporii  prinio;  data  (niarto 
idus  maii:   actum  l'aiiio;   felicitfr  amen.  lo 

Heinrich  bestätigt  dem  Salvatorsklosier  :u  Pacla  den  ihm  von  dei-  Kaiserin 
Adelheid  geschenkten  Hof  IMundi  und  weist  die  Ansprüche  des  Bischofs  Peter 
von  Tortona  auf  dieseii  Hof  ab.  Paria  loU . 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Mailand  (A).  is 

Margarini  Bull.  Casinense  2,  72  n"  78  wohl  aus  A.  —  Stumjtf  Beg.  1616. 

Bis  auf  das  von  HB  hinzugefügte  Esrhatokoll  geschrieben  von  demselben  Mann,  der  auch 
das  D.  284  bis  auf  die  Signumzeile  hergestellt  hat.  Im  Dictai  erinnern  einige  Ausdrücke, 
namentlich  der  Aretiga  und  der  Publicationsformel,  an  den  Stil  itlferer  italienischer  Königs- 
urkundeti;  eine  solche,  die  .tich  etwa  als  eingereichte  VI',  für  eitien  anderen  Empfänger  «o 
in  der  Kanzlei  befand,  mag  dem  Schreiber  als  Vorlage  gegeben  sein.  —  Den  Hof  Blundi 
idailificiert  Darmstädter  Beich.igul  in  der  Lombardei  38.  246  mit  Bionzi  (om.  Castiglione 
d'Asli),  doch  ist  die.ie  Annahme,  angesichts  des  Vmsfandes,  dass  er  vom  Kloster  als  De- 
pendenz  des  Hofes  Corana  bei  Voghera  (vgl.  Darmstiidter  196)  betrachtet  wurde,  bedenklich : 
vielleicht  ist  an  das  in  der  Reconciliatio  Tortonae  Stumpf  Beg.  4353  erwähnte  Briuuti  zu  «5 
denken.  —  Die  angezogene  Urkunde  der  Adelheid  über  Corana  ist  CD.  Langob.  1756  ge- 
druckt, und  hier  tcird  auch  Blundi  erwähnt;  eine  Urkunde  der  Adelheid  für  Peter  nm 
Tortona  betreffend  Ouuaga  «'s/  bis  jetzt  nicht  bekannt. 

(C.)  ^  In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  lli-inrieus  doi  onniijiotentis  di>i|)o- 
sicioncm"  l{omanorum  Imperator  aufjjustiis.  Imperialem  decct  exeleneiam"  subiee-  so 

tonim  I  et  niaxime  omnipotenti  famnlantium ''  plurinnunque  eciam""  nionachorum  seculo 
abrentmeiantium  subvenire  jjrecibus  eisquc  cnram  imi)endcre,  ut,  quanto  sunt  seculo 
viliore.s,  tanto  firmins  et  Valentins  nostri  impcrii  tribnatur  auxilium.  Ideoque  sancte 
dei  ecelesie  fidelium  nostroruni  scilicet  presentium  ae  futurorum  cognoscat  industria, 
(jualitcr  sancti  Salvatoris  nionasterii  in  campania  Papit,^  civitatis  siti  et  heditieati  iVati-um  sd 
conventus  et  conj^rej^atio  nostrae  eelsitudinis''  nüserieorditer  jtetisse"  elementiam,  (pia- 
tinus  ob  divini  noniinis  reverentiam  (juandam  eiusdenifjue  niona!<terii  iuris  corteni 
lilundi  vocatam  nomine  de  pcrtinentia  cortis  qui"  dicitur  Coriano,  quam  sancta  Adae- 
lej^ida  imperatrix  ])er  oblacionis  sive  oflersifinis  cartulam  eidem  supra  noniinato  fjancti 
Salvatoris  monasterio  a  so  li«,'dificat<i  <'t  composito  donavit  et  (ditulif,  |e|idem  sancto  40 
mona«terio  corroborando  concederemus.  Quorum  satis  dipiis  ])eticioiiibus  et  sanctissimis 
pi"ecibu«  j>rebente«  assensum  j)renominatani  cortiin  qui;  apidlatin''   Hluiidi   cum  ('a]iella 

'Ut\.    'I>afichit/er- Bloch)     a)  A       li)  u  über  iler  Zeih  nachfieirniien       c)  im  ci  int  rorrii/ifrt       d)  nacli 
tu  kUine  flagur         v)  1>  rorr.  niis  \>         I )  <•  iVA/r  iler  Zeile  nnchfirtrngen 


II  l'.INl.Mcil   II.     1014.  375 

iuil)i  liiilit'lir:ii;r'  icrris  ciilii.-i  et  iiicullis  |irati>  viiiei«  silvis  .'«tnlariis  ii(|iiis  aiiiiurmiiiiitü 
(lfciirsil)ii.>i  iii<il(ii(liiiis  jii.suiiciiiniliii.s  ripi.s  nijii.s  riii)iiiia  si.-rvi.s  et  iiiu'illi.t  .soii  al(lioiiil>ii.si' 
i't  iiiiinibu.s  atl  caiuleui  curtovii  pertinciitibu.-;  vcl  aspiciüiitibus  in  integrum  fiiin  «li-strifto 
et    plai-itii    iiretato    saneto    i't  vonerabili    iiioiiaKterio  per  liuius  nostrac  aucturitatis  |iro- 

5  i'ciituiii  i'urnilii.ianiiis  i-t  cnntiriiianiiis,  eins  vitlolicct  racionis  (inlino  (jiiatimi.s  sine  ulliiifi 
niulcstaciiMii'  \('l  iii(|iii('taticin('  .siipra  luiniinati  inonastcrii  abbas  cuni  i'iiisilf^ni  riii]<;vi;- 
•^atiiiiii.-;  tVatribii.s,  i|iii  nunc  et  pro  tcni|)i)rc  inil>i  itivina  snbniini.-<travcriiit ''  ot'titia,  enni 
iiinniljus  superius  noniinati.-^  ad  oin.-<(l(Mn  nnina.st<'rii  ins  rt  diiniiniuni  |iriipri(.-tnri<)  iure 
tcntant   Inibt-ant  et  possideant,    tntius    ini]ierii  '    potostato    unmini)   i'fniota.      ilalicanttine 

10  potestateni,  !<i  neces^so  t'uerit,  prout  nu-lius  .secunduni  einsdeni  luci  utilitateni  providerint, 
coinnuitacionis  nomine  meliorare.  OognoviniiLs  etiam  Petrum  sanctg  Terdonensis  yeclesie'' 
episcopum  de  eadem  pretata  Corte  eidem  sancto  et  venerabili  predieto  saneti  Salvatori.s 
monastcrio  intentionein  teeisse,  dicentem  se  de  eadem  corte  ser|i|ptuni  habere,  quod 
prcniemorat.i    .<anete    memorie    imperatrix    Adelebida    sapiens    fecit    predieto    episeopio 

IS  'i'erdoncnsi  .•<cri|)tnni  de  (|ii.i(lani  eorte  (|Ui;  vocatur  Oiiuaga,  eo  tcnore  nt  predietum 
seriptiun  de  lUundi  nionasterio  red(lere|tn]r '.  Unde  eundem  fetrum  episcopum  .suos- 
(jue  successores  tacitiis  nunc  et  onnii  temi)ori.'  esse  precipinnis.  Interdicendo  itaque 
iubemus,  ut  nuilus  iudex  publicns,  nuUus  ex  iudiciaria  potestate  dux  marchio  come.s 
vicecomes  areliiei)iscopus  episcopus  sculdascius  gastaldio  iani  dictum  nionasterium  aut 

so  eiusdem  monasterii  partem  de  pretata  corte  vel  omnibus  que  superius  Icguntnr  disve- 
stire  in([uietare  vel  molestarc  sine  legali  iuditio  audeat  vel  presumat"'.  Si  quis  vero 
Iioc  nostruni  conlirinationis  preceptum  coeumquc*  ingenio  infringere  tcmptaverit  vel 
presuniiiserit.  auri  [)urissiud  et  cocti  m  libras  se  componendum"  sentiat,  medictatrm 
nostri  palacii   caiuar«;  et  medietatem  predieto  monasterio  vel  parti  eiusdem  monasterii. 

sö  I't  autcni  haboatur  certius  firinius(jue  obser\-etur  omnibus,  nostri  nominis  figuram  pi'o- 
pria  manu  signante.s  interius  sigillo  nostro  niuniri   iussinius. 

I  Signum    domni  Ileinrici    Serenissimi  (M.)  et   invictissimi    imperatoris    augusti.  ^ 

y  Heinrieus   caneellarius    vice   Euerardi    episcopi    et    arcliicapellani    recognovit.  H 

Datum  anno  dominice"  incarnationis  MXIlll,  iudictione  XII,    anno  donmi  fleinriei 
30  imperatoris  augusti    regnantis  XII,    imperii  vero  eins  I;    actum  Papiae;    feliciter   amen. 

(B.  D.) 

302. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  S.  Salvator  (genannt  monasterium 
Ueginae)  zu  Pavia  die  einst  von  Bischof  Lhitfred  von  Tortona  an  Otto  IIT. 
35  übereigneten,  von  diesem  dem  Kloster  geschenkten  Besitzungen,  tvelche  die 
Äbtissin  Eufrasia  durch  Urtheil  des  Ilofgerichts  zu  Pavia  (vgl.  D.  209) 
gegen  die  Anfechtungen  des  Ber-engar  und  des  Grafen  Hugo  behauptet  hat, 
und  seine  sonstigen  Besitzungen.  Parhi  uilt  — ■  — . 

Oriyinnldiplom   im  k.  Staatmrchiv  zu  Mailand  (A). 

1"  301.   g)  o  ii(/er  iler  Zeile  uacliqelrarteii         li)   (/"s   :ireite   n    iiher   der  Zeile   nachyeii-agen         i)   über 

impii  »tiinil  iiorh  ein  A/jl-iir:iin;).i^elcheii,    iliin  aiisiieirhcht  :u  sein  scheint  ki   über  der  Zeile 

naclipetreit/en  li  der  Sal;  ist  in  der  ilberlieferten  Fassung  unversU'inillich.  Am  nächsten  liegt 
riellrii-ht  die  Anntihme,  dass  cor  redileietur  ein  Wort  wie  inane  oder  va<'iiuiii  ausgelassen  wäre: 
dann    iriirde   der  Sinn   der  sein,   dass   der  Bischof  auf  Grund  seiner  Vrhunde   ii/ier   Ouuaga, 

ii  indem    er  Bluuili    als  Pertinen:   ilieses  Ortes  betrachtete,    die   Ungültigkeit  der  Urkunde  für  da-t 

Salralorskloster  in  Be:ug  auf  BUimW  Miauplete.  Doch  kann  miiglicher  Weise  auch  ein  griis^erer 
Salztheil  etwa  hinler  e|iis(;ii)iio  Tt-nloneiisi  ausgefallen  sein,  de.isen  Inhalf  wir  allerdings  nicht 
anzugeben  cermiigen         m)  ein  :weites  m  ist  uncollkommen  getilgt         n)  ttonii  A. 


376  KAlSKUrUKlNDKN. 

Muratori  Änl.  lUü.  3,  639  aus  A.  —  Stumpf  Beg.  HUT. 

Für  D.  30'i  scheint  rin  Blatiiiiit't  diiirh  Voraii.ifeiiiiiiiny  der  Sif/nuimeih'  hergerichtet  zu 
sein,  das  rielleichl  von  HA  herrührt.  Die  erste  Zeile  und  den  Conte.rt  hat  derselbe  Mann 
eingetragen,  von  dem  das  für  das  Dirtal  lienutzte  DO.  111.  III  geschrieheii  ist:  liecogiiitioii 
und  Datierung  sind  eon   HA  hinzugcfiiiil.  r. 

(C.>  ^  In  noniiiio  saiiot»;    et    iiidiviiliu;  triuitatis.      lleiiiricus   diviua   tavento  gratia 

Hoilianunilll    imperatur   anpustus.  OniiiiMiu  tiilolimn   uostrorum   tnm   iHTsoiitiiim   unm   c"   fiitu- 

roniin  noscnt  iiulllstria,  ipuul  concodiimis  atinu-  loiiliniiiimiis  *  (irn  .11111111;  nusno  ronic  d  i  o  »  ^ 
iiinii».sterio  *  siincti  Siilvatiiris  ijui''  liiciiur  Kefriiio  •  iiu'du'tntPiii''  do  diiiilms  |mi-|li|lms  taill  de 
i-nsU'llis  (|Uani  de  curtis  seil  villi»  iMiiii  aliliis  iitriii.si|iio  sexiis  ntniie  cum  oiniiilius  portiiuMitiis,  iiomiii«  10 
<|iiuruiii  •  liec  sunt:  Coronato,  Cstroiiouo'',  Roccn.  itcin  Coroiinte  et  cnatni  liisiiln  4119  uoniiiintiir 
Maiore  iiifra  Laciim  Maiorciii,  Loxa,  Uallc,  Siiniiiioiiieo,  Moznniig'n,  Uilln  Bulgari,  Coloiiaco,  Scliiatc, 
I'n:>8crian(i,  rerdcrio,  l'cdiiscio,  Salli  in  pndtco,  Tricio,  Concisa.  Ainbrcciaco,  Ainbociiico,  Itiiffeiinco''. 
Bosonaco,  Ciiriinas,  Terreiitissi,  l'iimeria,  l'inioli,  Morenisc,  Fnnijrasce ',  Hibliano,  .Spiironria,  .Stiixi«. 
Hauena,  Cariciano,  Lcocnrni;  vcriiin  etiaiii*-'  de  duabns''  porcioni« '  medietatpin,  scilicct  de  casis''  et  15 
Iribus  cnpelli.s,  ipiy  sunt  ciinsecratc  iiiia  in  hoiiore  dci  et  doniini  Salvatoiis,  jilin  in  honorc  sanete  ilei 
j:cnitricis  Marie,  tercia  in  bonnro  saneti  Hoiniini.  cum  curtibus  vel  ortibiis'  scu  piidteis  ibi  halientilms 
«pij  vidcntiir  esse  in  civitate  Papia  tum  ad  lociini  iibi  dieitiir  nioiiiisterio  Uernaidi  i|iiaini|iu'  in  reliigiiis 
loeis  infra  prcdietam  cuitateni ' :  item  nlia  curte  que  dicitnr  Staszona  seu  Cistelli  '  et  I'aniano,  ciini 
scrvis  et  aldiis  iitriusi|ue  sexu'.  (.fuc  omnia  dedit  »  donino  OttOlli"'  tcrcio  iuiJ)eratori  Linfpfrediis  20 
Tcrdoncnsis  episeopiis,  et  ideill  domiius  Ot[t|o  pro  anime  sue  remedio  COllcessit  preee])tum  ' 
prefato  monasterio.  Sed  eo  def[uncto]  uninia  invascrmit  Herongarius  et  Ilunn  eoiiies, 
que  etiam"  ante  nostri  jireseiitiaiii  ])er  imgiiaiii  dcvieit  diviua  auxiiiaute  gratia  in 
Papieusi  palaeio  jirefatuui  luouasteriuui,  EutVaxia  al)1iajitissa '  eins  studente  providoutic '. 
Nee  non  etiaui  einu  liis  eoncediirms  illi  et  alias  eortes  et  villas,  quas  a  nostris  pre-  «6 
cessoribtis  prceeptali  securitate  vel  alico'  niodi>  adquisivit.  videlieet  Meroiii,  villa  l{egine, 
I'auariana,  Caluliani,  Suaiclio,  Uinasco,  Lidiaeo,  in  Placeucia  eapella  que  est  conse- 
orata"  in  lionore  dei  et  domini  8alvatoris  cum  oniuibus  suis  pertiuentiis,  Ciiniliano, 
Merogia,  Mauonate,  Gislaringo,    cuiu   eapella   qug  est  consecrata  in  lionore  saneti  De- 

siderii" Cliano,    Monteealuo,    I'oliano.    Zurnugn,    Belba,    Uuida,  so 

Lieiano,  Uedori ,  Qintinari".  (Jireinasco,  Rouaglo,  Uieosuauc,  l'etnmiate,  Uisiasea, 
Ualeinasca,  Caluonigo,  Fenile,  Duruento,  Tr[is]dido'',  .Senua,  in  Monte  nialo  eapella'' 
una  qiK;  est  eimseerata  in  l)[o|nore  saneti  Petri  cum  oninibus  rebus  suis.  Qua])riipter 
notiim  sit  eatliolicorum  tidclium'',  quod,  si  quis  *  violator  luiiu»  precepti  estiterit',  (]uod 
niiniinc  credimiis,  prenoscat  se  compositnnim  auri  purissimi  iibras  contnm,  medictatom  regie"  86 
camcre   et  mcdietateni   monasterio    iam    dicto,    et   insuper  anatliematis   iaenln    (lMiun[a|nduiu 

veteri '    ac  novi  testamenti.     Et  ut   luiius    preCCpti    pa^rina  inconvulsa    piiiiKiiiejit.    111.11111    pnqiria 
roboraiiles   nostri    sigUli '    eani    insi^niri    preeepinins. 

302.    ']ja»c\üUeT-B\nch]     a;    A,  ylall  «iiiani  et         b)   A,  vgl.  DO.  TIT.  414  X.  h;   quod  icird  in  der 

l'rk-unile  entipeder  gnr  nicht  rxler  in  qd  abgekürzt         c)   nach  ilie  kleine  Jiagiir         d)  A,  statt  40 
f'»»tronoui>  e)    c  corr.  aus  t  f)    flas   c    ist   aus   einer  l'nlcrli'lnr/e  durch  Corrcctur  her- 

gtjdeJII :   die   l'nterUinge   wurde   dann    durch    zwei   Punkie   für    ungiillii/   erkli'lrl  n)   cia  A 

h)  b  corr.  aus  <\       i)  A       k)  a  ilber  der  Zeile  nachgetragen       1)   A;  VC.  Castelli,  fi/jer  I).  2!l!> 
hat   auch    Cintelli  m;    zirixchen    den    beiden    t    ein    durch    einen    darüber    gesclzlen    l'unk-l 

getilgtes  fi         n)  csecrata,  0/1««'  Abhürzungszeichen,   .1         ei   daliinicr  llasur,  durch  welche  zwei  46 
Worte  getilgt  sind;   erkennljur    sind  zwei  (f;    drei  liuchstuben  hallen   eine  Oberb'lnge;    nach  dem 
sielienim   Uuchitnljen  stand  rin   l'ank-l :    ob   mit  ('liann  ein  neues  Wort  beginnt,    oder  ob  dies  der 
,'^hliisK  eiiifK  Samens  ixt,  ist  nicht  ganz  .licher       p(  ergi'Inzt  aus  einer  A  beiliegenden  Absrhrifl 
tUs  H..lh.         qi   nach  r  eine   l'nterifinge  durch  darüber  gesetzten  l'unk-l  getilgt  t)   A  ;   ein 

Wort    wie   etwa    iiiiiveniitAtl    fehlt  m    ror   r   ein    c   durch    zwei   übergesetzte  l'unkte  getilgt  60 

t     dahinter  fehlt  iiiipreiBioiie. 


HEINRICH  H.     1014.  377 

I  Siyiiiuii    (li)iuiii   Ileinric'i    serenissinii  (M.)    et    invictissimi    iiiiiicratoria  augiiHti.  | 

^  Hcinricus    eancellarius    vict-  Eiicranli    rpiscopi    et    areliicapcllaiii    rccognovit.  ^ 

l)atiini  aiino  (loniinice  incarnationis  MXllil,  iiulictiono  xA,  anno  vero  domni  Ilfinrici 
iniperatoris  aujifusti  rejpiantis  Xil,   inipei-ii  i-iiis  i;    actum   l'apiae;    felicitcr  amen. 

5  (B.  D.) 

30:i. 

Heinrich  bestätigt  den  angeseheneren  Bewohnern  der  Burg  Savona  ihre  Be- 
sitzungen und  vei'bietet  im  Bereich  derselben  den  Bau  von  Burgen  sowie  die 
Erhebung  des  Fodrums  und  andere  Aintshandhmgen  der  öffentlichen  Beamten. 

10  Pavia  lOli . 

Origitialdiphm  im  k.  Staatsarchiv  zu  Genua  (A). 

Vyhelli  Italia  Sacra  ed.  I.  4,  1007  =  ed.  IL  4,  734  =  Migne  Patrol.  140,  314  n'  78.  — 
Mon.  patriae  chart.  1,  404  w"  237  aus  A.  —  San  Quinlino  Os.<iervazioni  critiche  1,  29 
n°  5  aus  A.  —  Stumpf  Rvy.  1619. 

15  Geschrieben  auf  einem  durch  Voraus fertigung   des  Monogramms  hergerichteten  Blanquet  in 

zwei  Absiitzen,  indem  bei  Quapropter  (Z.  36)  Tintenwechsel  eintritt.  Die  verlängerte 
Schrift  und  die  Datierung  rühren  sicher  von  demselben  Mann  her,  der  D.  314  hergestellt 
hat  und  bei  der  Ausfertigung  des  D.  318  betheiligt  war;  ob  die  Texlschrift  von  gleicher 
Hand  ist,  wagen  wir  nicht  zuversichtlich  zu  behaupten,  halten  es  aber  für  wahrscheinlich. 

jii  Das  Dictat  weist  nur  geringe  Berührungen  mit  D.  314  auf  und  tess/  frich  einem  bestimmten 

Verfasser  nicht  zuweisen.  Jedenfalls  aber  ist  durch  den  Schriftbefund  die  Echtheit  der 
Urkunde  gesichert;  von  den  in  Jahrbücher  Konrads  II.  1,  408  geltend  gemachten  Bedenken 
Hesse  sich  übrigens  das  eine  beheben,  wenn  man  Saonensi  (Z.  30)  nicht  zu  dem  voran- 
gehenden marchia,  sondern  zu  dem  folgenden  in  castello  (vgl.  S.  378  Z.  2)  beziehen  dürfte, 

86  wobei  allerdings  marchia  ohne  Attribut  bliebe. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  iudividiu;  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  clemcncia 
Komanorum  imperator  augiistus.  Omnibns  nostris  fidclibus  |  tarn  presentibus  quam 

futuris  notum  esse  volumus,  qualiter  iuten'entu  Ardemani  episcopi  Saonensis  nostrique 
diiccti  fidclis  concedimus  et  contirmamus  ex"  nostra  preceptali  auctoritate  corroboramus 

so  onniibus  hominibus  niaioribus  habitantibus  in  marchia  Saonensi''  in  castello  omnes  res 
et  proprietates  a  iugo  maris  usque  ad  metas  niontes"'  [et]*  est  iuxta  flumen  Lerone  tarn 
infra  civitates  quam  extra  et  villas  libelarias  piscationes  venationes,  qiiac  habere  soliti 
sunt.  Insuper  cciam"  iubemus,  ut  in  hi.-;  prescriptis  Continus  castella  non  hediticentur 
neque    aliqua    superinposita    a    march[i]onibus    vel   a    suis    comitibus    vel  vicecomitibus 

3s  prcdictis  hominibus  fiat,  scilicet  de  fodro,  de  adprehensione  hominum  vel  saltu  domorura. 
Quapropter  comendamus  et  firmiter  in  perpetuum  stabilimus,  ut  nullus  dux  marchio 
episcopus  coraes  vicocomes  ga.staldi(j  venator  seu  qu^libet  nostri  imperii  magna  par- 
vaque  persona  predictos  homines  habitantes  in  castello  Saone  de  prescriptis  rebus 
inquictare    vel   molestarc    presumat.     Si    qui°  igitur    hoc  no.*trum  imperiale  prcccj)tum 

10  viiilare  seu  frangere  tcntaverit '^,    sciat   se  compositm-um  mille  libras  auri'>'  optimi,    me- 

303.    [Brcsslavi ]    a)  A,  vielleicht  verschrieben  für  et       h)  sa  corr.  ans  t\e       c)  .i      d)  erfifinzt  auii  li  und 

einer  Ijeiliegenden  Copie  von  c.  1700;    unier  der  Voraussetzung,   dass   das   vorangehende   nmntes 

für  montis  verschrieben  ist,  irürde  an  sich  die  Ergänzung  von  qui  näher  liegen       e)  c  scheint  au» 

t  corrigiert  zu  sein       f)  tetauerit  A,  so  dass  auch  temtavorit  gelesen  werdet*  kann       g)  u  c^irr. 

15  aus  r 

KalsemrkundeD  III.  48 


378  KAISKRURKUXDEX. 

diftüteiii  kaniai\  nostre  et  nieilictatem  mibilidrilms  liominibus  jiiostriptU''  liabitautibus 
in  castello  Saonensi.  Quod  ut  verius  crodatur  et  dilijjini-ius  [a]l>  oninibus  observetur, 
inaiui  jjmiiria  corroborantos''  nostro  sigillo  imperiali  iiissimus'   iiisifiuiri. 

^  Signum  domni''  Heinrici    scroiiissimi  (M.^  et  iuvictlsinii'"  imperatoris  augusti.  § 

I  Heinricus  cancellarius  vice  Eucrardi    episcopi    et  arbieapollanus'^  rceoguovit.  §  6 

Datum  anno  dominicao  incarnafionis  MXIIII,  iuili(.'tii>ne  XII,  anna  vero  doniui 
Heinrici  imperatoris  anjrnsti  rt'i,niantis  XII,  imperii  eins  prinm;  aetum  in  palaeio  l'apie; 
felicitcr. 

(B.  D.) 

304. 

Heini'ich  bcstätifit  d<r  bischößicJien  Kirche  zu  Savona  den  k'öniglichen  Schutz 
und  ihre  Besitzungen.  Pavia  1014 . 

Registro   della   cafena   aus  dem  Anfang  des  13.  Jh.  f.  2  im  Stadtarchiv  zu  Savona  (B). 

Vghelli  Italia  sacra  ed.  I.  4,  1006  aus  B  mit  a.  reg.  5  =  ed.  II.  4,  733  =  Migne  Patrol. 
140.  313   n°  77.  —    Mon.  patriae  chari.  1,  403  n"  336  aus   dem  jetzt    verschollenen    an-  15 
geblichen   Original  (M).  —  San  Quintino  Osseix-azioyii  critiche  1,  25  n"  4  ebendaher  und 
aus  M.  —  Stumpf  Reg.  1618. 

Im  Eingang  Dictat  des  Eh.  A,  dann  Wiederholung  des  DO.  III.  328,   aus  dem  auch  der 
Titel  cesaris  in   der  Signumzeile   übernommen  ist.     Die  Datierung   entspricht   völlig   den 
Gewohnheiten  des  HB.  —  Das  in  M  zu  Grunde  gelegte,  von  San  Quintino  noch  gekannte  20 
Schriftstück,   welches   als  Originaldiplom   angesehen   wurde,    hat   trotz    wiederholter  Nach- 
forschungen weder  in  Turin  noch  in  Genua  oder  Savona   aufgefunden  werden  können,   so 
dass  wir  über  seine  äussere  Beschaffenheit  uns  kein   Urtheil  zu   bilden  vermögen.     Dcs.<ten 
ungeachtet  sind  »<■!»■  schon  wegen  des   Titels   semper  augustus,    der    in    der  Inlitulalio  in 
keinem  Originaldiplom  Heinrichs  vorkommt,  soune  wegen  der  (auch  durch  eine  kurze  Notiz  s6 
von  Pertz  beslilligten)  Form  Octonum  (S.  379  Z.  -5)  der  Meinung,  dass  es  weder  ein  Original- 
diplom  war  noch  auch  nur  im  11.  Jh.  entstanden  ist ;   ob   es   eine   blosse  Abschrift    war, 
oder  den  An-ij>ruch  erhob   als  Original   zu  gelten,   müssen   mr,   da  über   die  Besiegelung 
nichts  bekannt  ist,  dahingestellt  sein  lassen.    Stehen  icir  somit  dem  Text  freier  gegenüber, 
so   haben   wir   kein  Bedenken   getragen,    mit   Rücksicht  auf  D.  305  auch   in   der  Signum-  50 
Zeile  das  Wort  semper,  obwohl  es  hier  im  Hinblick  auf  die  DD.  Stumpf  Reg.  1656.  1784 
an  sich  möglich  wäre,  und  im  Text  CS.  379  Z.  6)  das  Wort  inmunitates  als  Interpolationen 
zu  bezeichnen.    Jenes  semper  steht  mit  der  Intitulation  offenbar  im  Zusammenhang ;    und, 
wenn  unser  D.  und  seine  VUU.  allenfalls  als  Schulzbriefe  (mnndiburdia)  angeschen  werden 
mochten,   so   konnte  doch  keine  von  ihnen  als  Verleihung  oder  Bestätigung  der  Immunität  »6 
gelten.  —  Wir  haben  den  Text  von  M  nach  B  verbessert,  ohne  jedoch  die  auch  in  Originalen 
dieser  Zeit  vielfach    vorkommenden  Italianismen,  die  M  aufweist,  sämmtlich  zu  beseitigen. 

(C.)'  ^  In  nomine  sanete  et  individue  trinitatis.  Heinricus''  divina  favcnte  gratia 
Romanorum   imperator   <  semper  >    augustus.  ^  Ad    lioc    noa    divinae  pietatis  pni- 

visio  ad  imperiale  decus  provexit  et  tantac  potestatis  culmine  decoravit,  ut  erga  divinum  «n 

808.    li^   b  'on:  au»  p  i)    am  emlen  h  Correc/iir,    zicim-hett  dem  ersten  und  dein  zweiten  s  Unniir 

k)  doni,  ohne  A/ik-ilrzuntimeichen,  oder  r,ielleichl  doin  A. 
804.   [Bloch]     a)    fehlt  in  .V,  iro  die  rerlilngcrlc  Schrift  nicht  bezeichne!  ist         b)    Ueuricux  ,W 


.iiKi  \  i;i(  II  II.    im  I.  ;j79 

cultum  solliciti  et  circa  occlesic  Cliristi  iiiuniiiiuii  et  ciintiiflidin  at(|iu(  niioiiu-ntuin  niinus 
semi>i;r  pcrvigilos"  et  intcntis''.  Idc-irtM)  oiiiriiiini  fidclimn  saiu'tc  ilfi  ccclesic  nostro- 
ruiiKjiic  presentiuni  scilicot  ac  intuniruiii  uovci-it  industi-ia,  (lualitcr  AnlcinaimiiH" 
Saonensis  episcopus  inipeiialihiis  nostris  obtutibiis  preceptuiii  a<'  iiiiindiliiinliiiiii  ante- 
6  cessonmi  uostrin-um  Octoiiimi  iinbilissiiiiiiruiu  iinpfratoniiii  obtulit,  (|in»iii<>du  ipsi  pre- 
fatae  eeck-siac  Saoniae  res  ac  predia  <^  iiimiiiiitaics  >  eniitulcrunt.  L'iidc  nos  coruin 
confirmaciones ^  j)rcceptuiii  scilicot  ac  imnidilmrdiiiiii,  considoraiitos  pro  dci  tiinore' 
nostraeqiU!  ailiinac  reincdio  contirinninua  ot''  linnitor  iin|iur|iotiiiim  corruboraiiiiis  per  hoc 
nuf^triiiii  iiiiporialo  praecoptiiiii  doniuni '   i'iiiii  turri  ot  ciirto  et  iimii.-iionibiiM  portA  ot   ripii  ipitiiiH  onstclli 

10  Siionciisis,  iii.siipcr  Liiuiim  rotuiicliiiii,  Cardeto,  Mnndiiciilo,  de  Cnllo,  C'iirio,  C'nsalc  firniiso,  Crememin'', 
aqua  Mai'cin  ot  torraiii '  de  pouto  <|nniita  ad  saiictiim  ICiiK'cniiiiii  portiuct,  monto  liiirrci,  I  alla,  In  Asto 
ciirticclla  ima,  blobcin™  saiicti  Donati,  pichcni  Molosino,  pleben»'"  snnrto  Marie  in  GHdc(,'a°  ot  blebem 
Mdnatciloo.  Salo,  monto  üaroario,  Cornpenio,  Ledcsol',  Kiinitol',  Lauaiiiula'l  i|no  diritnr  Gatita  sieoa', 
Salioeto,  Camariana^,  sancto  Inlio  l'inialc ',  C'iiis:lo",  Cruoeferriao,  Hovle^',  Carlo,  Deco,  SaUolc,  Plana 

16  ot  Ifninio,  atipie  onsdom  oiirtes  •  plebes  ot  propriotates  onni  docimacionibnn  et  capollia  vihoi«  fainiliis 
utriusqiie  sexus  terris  pi-atis  canipis  pnscuis  silvis  et  cum  omnibus  curtis  propriis  vol  docimationibiig 
reddcMtibus  Ardemanno  Saonensi  episcopo  et  suis  successoribu»  omnino  confirmamus.  Preeipientes 
itaquc  iubemus,  ut  nullus  dux  marvliio  coines  «  seu  aliqua  imperii  nostri  magna  parvaque  persona 
prodiotam  sodom  .Saononsem  do  prefatis  rebus  disvcstirc  ant  niolestare  prcsuniat.     Si    quis  lioc  fecerit, 

SO  C  librns  auri  coinponat,  mcdictateni  canierao"'  nostrae  et  medictatom  prodicto  Ardeilianiio  episcopO 
et  snis"  successoribus.  l^uod  ut  verius  credatur,  lianc  pag:inam  manu  propria  oorroborantes  sig-illari 
prcc  i  |>  i  m  u  s. 

S  Signum  doiiini  Heinrici  sercnissinii  cesaris  (M.)  et  <semper>  iiivictissimi  im- 
pcratoris  augxisti.  p 

S5  I  Heinricus    canceilarius   vice  Euerardi^  episcopi    et  arcliicapcUani  recogiiovit.  § 

Damm  anno  dominice^  incarnacionis  MKIIII",  indictione  XII,  anno  domni''  Heinrici 
impcratoris "^  augusti"'  regnantis*' XU'',  imperii  vcro  eins  I'^';  actiim  Papiae ;  feliciter  amen''. 


305. 

Heinrich  bestäfir/t  dem  Kloster  Fruttuaria  seine  Besitzungen. 
so  —  lOU . 

Notarielle  Abschrift  aus  dem  Ende  des  17.  Jh.  im  Repert.  antiquar.  scripturarum  im 
Communaliirchiv  zu  S.  Benigno  (B).  —  Delta  Chiesa  Descrizione  del  Piemonte,  Ms.  des 
17.  Jh.,  4,  96  in  der  k.  Bibliothek  zu  Turin  (C). 

Guichenon  Bibl.  Sebusiana  ed.  I.  309  n'  39  (G)  =  Mabillon  Ann.  ed.  I.  4, 237  Extr.  =  ed. 
36  IL  4,  219,  =  Guichenon  in  Hoffmann  Nova  Coli.  24.5  n"  39  =  Irin  Her.  patriae  libri  III 

(Mailand  1745)  18,  =  Guichenon  Bibl.  Sebuf^iana  ed.  IL  93  n'  39,  =  Moriondi  Mon.  Aquens. 
2,  629  unvollständig,  =  De  Levis  in  S.  Willielvii  opera,  praef.  37.  —  Durandi  II  Pie- 
monte cispadano  antico  (Turin  1774)  187  Fragm.  aus  C.  —  San  Giovanni  Dei  marchesi 
del  Vasto  (Turin  18.58)  160  aus  Abschrift  von  1721  und  G.  —  Stumpf  Reg.  1621. 

40  ;104.   c)  peruigileis  3/     d)  M;  intenti  B      e)  Ardemanus  B      f)  confirmationes  B;  comparaciones  M 

g)  cons.  predicti  timori  M  h)  ß  =  VU.;  ac  il  i)  donius  M  k)  Cremona  M  1)  teira  M 
ra)  blebes,  plebes  3/  n)  Marie  Igudega  M  o)  Mondtcile  M  p)  Leose  Scrunito  B  q)  et 
accauiüia  M  r)  sicta  .1/  .s)  Bamariaiia  ,V  t)  umialc  M  u)  Ciugio  J/  v)  Boxle  M 
w)  camaere  M      x)  fehlt  in  B       y)  Euerrardi  B       z)   M;  donii  B,  tgl.  D.  292.  301       a)  mil- 

46  leximo  XIIII  M        b)  domiiii  M        c)  imperator  augustus  .V        d)  regni  3/;   regnis,  ohne  Ab- 

kür:unris:eichen,  B         e)  primo  M         f)  fehlt  in  Sl. 

4S* 


380  KAISERURKUXDEN. 

Dns  Dictat  giehi  zu  keinen  Bedetiken  Veriinlassnmj  und  wird  in  si-incm  er.tlen  Theil  durch 
die  Wiederholung  in  der  NU.  Stumpf  lieg.  ISIO  gesichert ;  sei»  Verfaxuer  läfmt  sich  nicht 
bestimmen.  Der  Titel  cesaris  im  der  Signumieile  i.tt  gewi.<is  aus  D.  :-i()i  iUicrnommen,  und 
um  leinetu-illen  reihen  wir  die  Urkunde  hier  ein ;  r/n.s'  Esrhatokoll  tirider  DD.  kihnitc  von 
dem  gleichet»  Schreiber  stammen.  —  Unsere  ge.ianinite  Uebcriieferung  gehl  auf  eine  und  t 
diesellH'  Alischrifl  der  Urkunde  zurück,  aus  der  B  direct,  C  und  G  u-uhl  durch  Vcnniticlung 
einer  anderen  Abschrift  altgcleitct  sind,  so  (/«.vs-  ihre  Uelicrcinstimniung  gegen  B  an  und 
für  sich  noch  nicht  beweishfitflig  u<it.  In  Bezug  auf  die  Ortsnamen  müssen  wir  hier 
denselben  Vorbehalt  wie  bei  D.  ii88  machen ;  ein  grosser  Theil  der.telben  ist  in  de»  ver- 
schiedenen topographi.ichen  Werken  Durandi's  erkifirf.  lo 

In  nomine  sanct^    et  inilivi(lii<,>    triuitatis.     Henricus    dei    gratia   Komaiinruni    ini- 
perator  augiistus.  Sicut  pro  cdiücatis  locis  sanctonim",  ne  a  statu*"  suo  deficiant", 

nostruni''  est  iiivare,  itj»  pro  editieaiidis  qu(,TOiitiuin  pr^ces  benigne  debennis  suscipere" 
et,  ut  stabilitatis  effectum  capiant,  pia  sollicitudiiu' '  iiimuiarc    Huius  rei  gratia  (luniiiusK 
abbas*"  Vvillielnuis '    nostram    clenientiani    adiit    pctens    quoddani    nionasteriiini    iio.stra  is 
aiK'toritate    corroborari    situin    in    loco*'    qui    dicitur    Fructuaria,    ex    pr<)j)ria   licjreditato 
fratnun'   eins  Gottofredi™,  Nitardi  atque  Koberti  in  linnnre  sancte  dei  genitricis  Mari§ 
sancticjue  Bcnigni  niartiris  constructuni,  veiuti"  in  earta  iiidicatus  a  Guntardo"  diacono 
edita    continetnr''.      Cnins    pr<;cibus    susceptis    prius    regali    prt^eepto    confinnavinnisi, 
deliiuc',  ut  stabilius  permaneat,    iraperiali  auctoritate  corroboramus,    sub  nostra  defen-  «o 
sione  ea  ratione  reeipimus',  ut  nidlus  dux'  [marchio  comes  vicecomes  vel  aliqua  nostri 
regni  maior  aut  minor  persona]  pr^fatum'   monasterium    inquiotare    aut   de   cius  rebus 
in  bis"  locis  subs6riptis  aii(piid  audeat'''  siil)tracrc:    a  fossa"  liolljotesco"  via  quo  dicitur 
Sumany  per  transversum "  Gerolfia   et  per  Cabiaria*  usque''  fluviuni"  Orci''  et  usque 
in  Bedoledo*"  et  in'  Amalone  usque  in  Lama  uetula  de    una  ])arte  usque  in  Todullo''  »t 
et  fluvius  qui  dicitur  Padus  in  loco  qui  dicitur  Laboraria'';  de  alia  parte  fussa '  ßolbo- 
tesco^  qu5  dicitur  via  Sumari'  per  transversum  Araalonem  et  per  transversum  walda" 
usque  Vuarina"  superiorem    et   usque   vicum  Mancilionem"    et   in   prata  Romaragia   et 
usque  in  Riuaria  et''  usque  fluvium  Padum  et  de  alia  ripa  Padi  usque  in  Asprai,  quod 
est  in  fine  Gasingaria "■  et  in  fine  Fiscaria*  et  in  finu  Laboraria';  infra  istos  fines  est"  jd 
Vulpianum  cum  castello  et  capella  et'  pratum"  ]iorsone  et  pratum  Kigio  et  Fornalln" 
et  walda^  de  Vuipiano  usque  ad  finem  snpcrins  dictinn,  in  Canaveso^  ^^Jianum•■'  cum 
castello  et  capella  et  servis  et  ancillis,   ultra  Padum  in  Gasingo''  cum  aliis  rebus  suis 
pertinentiis''.    Cum  bis  etiam''  conlirmamus  per  banc  pr§ceptalem  constitutionem  supra 
diclo  c^nobio  semper  habenda    omnia   qu^   habet  vel  qu^  habere  debet  in  his  suptcr"  86 
scriptis  episcopatibus  atque  comitatibus  Ipporionsi'',  Taurinensi,  VerccUensi,  Nouariensi, 

805.  [Bloch  -'Werminghofl']  a)  sanct.  locis  B  bl  Statute  G  c)  defficiant,  und  no  öfter  fl"  nlnll  f,  D 
(1)  noslronim  C  c)  rpcipere  f?  f)  solccitudinc  li  p)  NU.  .stumpf  Uctj.  IHIO;  divus  ]i; 
D.CG  h)  fehlt  in  B  i)  Vuillielmus  C;  Wileliiius  G  k)  locum /(  1)  IVatris  C  m)  (iotfredi  rt 
n)  velut  CG  o)  C  =  NU.;  Goutardo  BG  p)  rcil.  hierzu  D.  l'.i(l  X.  34  q)  confirmnnius  B  40 
r)  deinde  B  a)  reecpimtis  G  t)  dux  etc.  prgfatuni  BC,  und  ilnher  ijewijis  auclt  in  der  ge- 
nieinnamen  Vorlage;  dux  marcliio  comes  magna  aut  parva  persona  i)rac'fHtum  G,  wo  marchio  — 
persona  wohl  ron  Guichenon  willhiirlich  eingexeizl  ist;  wir  ergänzen  ilie  .'Stelle  fiiis  der  Nl'. 
u)  fehlt  in  B;  iis  C  v)  alicjuid  audeat  fehlt  in  li  w)  Atlblsia  B  x)  JJollietesa  B;  Holdetesco, 
da«  ernte  o  corr.  aus  a,  C;  Balbelesco  G;  ».  unt^n  Z.  20  und  N.  k  y)  Cumari  B  z)  an-  46 
mercum  B  a)  G;  Cabieria  B;  Cahraria  C  h)  via  B  c)  flumen  G  d)  Or^fi  CG\  ge- 
meint int  der  Oreo  e)  Be(h)ledon  B  1)  fehlt  in  B  (?)  Bodulos  B  li)  Lalioraia  C 
i)    foNfato  B  k)   C;   BolboU-sio  B;    Balbotesco  G  1)    I^umari  B  m)   egl.  unlm  -V.  y 

n)  Uuariuum  B;  Vuaritia  C;  Vurina  G        o)  Manccllionem  B        p)  fehlt  in  B        (])  iSlijira  ß 
r)  (taziii(faria  G       «)  Fc«calia  C;  Tescnlia  G       t)  B:   lialioreris  C;  Laherariae  G;  «.  oben  %.  26  60 
u)  et  e»t  B         V)  est  alte         w)  pratiua  B         x)  Foruallo  B         y)  valda  B         ■/.)    B;   Cana- 
vesBO  C\  Canauasio  G         &)  Urbianum  G        b)  Casingo  li;  OasinKa  C;  Oazingo  G        c)  pcrti- 
iiii.iil.ii»  ^'        d)  autem  <V        e)  supra'"'        d  TMimriM'iiMi'ii  /(;   Iporiensi  «V 


nr.iNKicii  II.    101 1.  381 

Mcdiolanensi,  Ticinensi'-',  Astciisi,  Ainnnsi,  Alhciisi,  AlliinfifancnKi'',  Savonensi'  ot  Terdo- 
ncnsi'';  habeat  et  tenuat  rniicti)  iure  castelluni  Lonf^olj.inloiiim  fuiii  DiiinibuB  Huis 
pertiiiontiis  et  ninnin  j)r(,'(lia  illa  et  cortes,  qiias  dodit  Otto'  qui  et  \'iiilliclimis"'  conies 
tilius    Adalberti"    iiepos    Bereiigarii"    regis    ipsi"    loeo    infra''    fines    Longobardic;''    ex 

6  lii;reditato  parenttun '^  et  ]>ropinf(U(>rimi  snoriim.  Statiiiimis  etiain"  j)er  lianc  nostri 
pr(;cepti  tiniiitati'iii  in  ptT|>etiniiii  lialjcndas  (miiios  tcrras  illas,  (juas  babi-re  debet  iam 
s^'pc  nomiiiattiiii"  iiiniiastcriuiii  ex  livrcditatc  llcptljcrti"  (luondaiii*'  viri  iiobili.ssiiiii,  qui 
fuit  genitor  iam  dieti  abbatis  Vuilliebni",  simul  et  ex  h^reditatc  Eribcrti  filii  Gezonis* 
de  Stoiezano^'  inter  oinne.s    tines    et  pertiiieiitins  Moroso'-  cum   casis  eastri«  et  caiiellis. 

10  simul  et*  (piod  habere  debet  in"  Misasca'',  Montironi'^,  Cylon,  Scrralnn"'  et  in  terra  qu^ 
dieitur  Varnera"  et  in  valle  Grauina  et  in  terra  grande  (\n<^  fuit  de  Vuarnada'  et  in 
Gratinaria  et  in  Riuole  et  in  Celle  et  in  Tupino  et  in  Morezctta''  et  in  Fabriea  et  in 
Bredido  et  in  Framello''  et  in  Granasco  et  in  Koecaforte '  et  in  clusa  quc;  dieitur 
Fanndasca''  et  in  Haeiii'  et  in  Laterolc'",  in  Garisina",  in  Casiano"  et  in  aliis  singulis 

15  loeis  infra  comitatum  Bredolensemi".  Confirmamus  et  pr^fato  monasterio  per  hanc 
nostram  preeeptaiem  paginani  nnniem  iliam  lirroditatem  et  possessiones,  qu^  ex''  paterno 
efi  materno  iure  debebantur  Utberto,  qu'  fuit  rilius  Girardi''  et  nepos  Otberti  comitis, 
qui  fecit  h^redem  suum"  sanctam  ecclesiam  Fructuarienseni,  quando  pater  eius  et  ipse' 
reliquerunt'  munduin,  dantes    se"   et   omnia  siia  deo  facti  monacbi",   cortes  scilicet  et 

so  eastella  qu(;"  posita"  sunt  in  comitatibus  Astense,  Aqucnsi,  Dianensi^  et  Bredoicnsi' 
et  que"  fuerunt  propria  iam  dicti  Otberti  comitis,  euius  filia  fuit  Herta  uxor  Girardi*", 
quoruni  nomina  notata  in  pr^scnti  pagina  sunt:  videlicet  Bergamasco"^,  Bredunum, 
Jlontebaruieiuni'',  Bienode,  Garn",  Canipedascam'^,  Burguni  maluin,  Erezam'^',  Serra- 
lungam'',    Koduin,  Verdunum',    Montedursitum'',    Columberium',    castelluni    Ainardi", 

S5  Garinum",  Böse,  Lauoie",  CaderianoP,  Barbariscum,  Calix,  Circlariola'',  cum  mancipiis' 
utriusque  sexus  et  cum  omnibus  aliis  sibi  rite"  pertinentibus  rebus.  Possideat  quieto 
iure  et  tencat  iam  dictus  locus  omnia,  qu§  ex  h^reditate  Gotofredi'  et  Nitardi  fratrum, 
((ui  facti  sunt  monaclii",  habere  debet ^,  et  in  corte  qu^  dieitur  casale  sancti  Euasii"", 
simul    et   montem    Kabiosiim    cum    onmibus    pertinentiis    suis,    quam    ex    parte    Girardi 

jo  habet'',  et  cminia  illa  predia,  qu^  dederunt  Manfredus^  marehio  et  Berta  uxor  eins'- 
et  fratres  eiusdem  Manfredi,  id  est''  Alricus  cpiscopus  et  Oddo  comes,  et  Ardoinus'' 
consobrinus  eorum  in  Matigo'',  in  Scarnafixio  et  in  Gasinga ""  et  in  Corte  regia*  et  in 
Taurino  civitate  intus  et  foris,  et  si  quid*^  aliud  inveniri  potest  in  aliis  locis  et  fundis 

305.   g)  Thicinensi  li      h)  Albingenensi  B;  Albingaunensi  G      i)  Saunensi  C;  Saonensi  G      k)  Tar- 

35  donensi  CG  1)    Ütho  C;  Ottho  G  m)  Villelmus  B;  Wilelraus  G  n)  Alduberti  nigror 

Beringari  B  o)  ipso  G  p)  intra  B  q)  Longobardorii  B  r)  patema  B  s)  fehlt 
in  BC  t)  dcnomiiiatum  .ß;  memoratum  C  u)  Koberti  BG  v)  fehlt  in  C  w)  Vvillelmi  B; 
Wilelmi  G  x)  Geronis  B  y)  StoUessano  B  ■/.)  Morozo  G  a)  fehlt  in  B  b)  Nusasca  B; 
Misasco  C       c)  Montiron  ß;  Jlantironi  G        d)  Serraloci  G        e)  Verum  ß       f)Vuarudaß; 

40  Vanieda  G         g)   Moreuetta  B;  Monzena  G         b)  Framello  G        i)  Rocaforte  C        k)  Fla- 

mulasea  CG  1)  Bauli /J;  Racili  G  m)  Lasterolo  B;  Laterule  C  n)  Gausiona  2J;  Gari- 
siua  G  o)  Cassiano  B  p)  Bradol.  B  q)  a  i?  r)  Gerardi  CG  s)  suam  G  t)  ipsi  relin- 
querunt  B  u)  fehlt  in  C  v)  factis  monacliis  alle  w)  quaequae  G  x)  positg  C  y)  Dio- 
uensi  alle         x)    Tredonensi  B;   Ebredunensi  C;    Ebredonensi  G;   schon  rerbesseii  M  Durand! 

15  Piemonte  Cisp.  1H7       a)  atqiie,  statt  et  qug,  B       h)  Gerardi  B      c)  Bergomasco  G      d)  Monte- 

baruicum  B;  MouteViaruesium  G,  >ro  die  folgeivlen  Samen  bis  einschliesslich  Montedursitum 
fehlen  e)  ßlenodegam  C  f)  Camperlascum  B  g)  C,  doch  ist  das  ■/.  nicht  riillig  sicher; 
Errestem  H:  Durandi  <i.  a.  0. 197,  der  in  C  (irezam  las,  deutet  den  Xamen  auf  Grinzanc  (prov.  di 
Cuneo)       h)  Serralonirum  B       i)  Vuerdumum  B       k)  Montem  nrsinum  C       1)  Colomberium  CG 

■>  m)    Ainaldi  C;   Aynaldi  G  n)    ({orinum  C;   Gorinam  G  o)    B;   L[a]uti5  C;   Lauris  G; 

Durandi  a.  a.  (>.  .i02  will  hierin  Lauretum  —  Loreto  (prov.  di  Cuneo)  erkennen  p)  Cadenano  CG 
q)  Circliouila  B;  Cirelariola  C;  Criclariola  G  r)  ancillis  B  s)  riti  B  t)  Gotfredi  G 
u)  factis  monachis  alle  v)  debent  alle  w)  Euasi /<;  Eiiaxi  C  x)  habeant  £  y)  Man- 
freddus  ß       z)  eius  uxor  G       a)  ideo  B        b)  Ardouinus  B       c)  Matizo  B       d)  Gazinga  G 

■  5  e)  Cortereggia  B      f)  quod  B 


382  KAISKUUKKUNDEX. 

et  eortibus  de  torris  offersionisB  eoruiii,  lu-c  uon  vt  (iinnos  terras  illas,  (|iias  dederunt 
Vgo''  clcricus  et  mator  eins  et  fVatrcs'  eins  Anselini  inairliitiiiis  lilii  et  Vuilliehnus''  et 
Haiirandus'  fratres  filii  mareliinnis  Odduiii'",  id  est  in  Arsinj^a",  in  Malcria  et  in 
Tredino",  in  Coniate'',  in  corte  Oriula  et  iuxta  mare  in  eoinitatu''  iSavonensi"'  in"  loeo 
et  fundo'  Celle  et  Teritio"  et  in  lusuia  regia*'  et  si  ([nid  aliud"  ihi*  inveniri  ))otest  6 
de  terra  ofl'ersionis>'  eorum,  et  ea  (jui;  dedit  in  Matii^u'  ijnidani  niiles  Albrieus  nonünu 
qiiandd  factiis  est  niunaehus.  et  lerrani  qnani  dedit"  Adenianis''  euni  uxore  sua  llerta 
in  Kosasco',  et  ea  qui^  dedit*  Ottlio''  de  Bosado"  in  Palostro.  Constituimus  quoquo 
et'  stabilinnis  per  hoc  nostr^  contirmationis  pr(,'ceptum,  ut  abbas»  prydieti  monasterii 
liberam  habeat''  potestatem  tcnendi  et  ordinandi  cellas,  quas  iani  habet'  ex''  dono  lo 
niiserieiirdii;  dei,  id  est  eellani  Asteuseni,  eellani  Nouigenseni ',  ecUani  in  Quaranta, 
cellam  iu  Caualliaea'",  eeliam  in  Paderno  et  si  quas  alias  dens  donaro  dignatus  fuerit 
cum  oninibus  pertiiientiis  earuui,  rcmota  onininm  liinnimun  eontradictionc  vel  niolestia" 

15 

Signum  domini  Ilenrici  Serenissimi    ccsaris    ac"    invietissimi    inipcratoris  augusli. 

Ilenricus  cancellarius  vice  EurardiP  episcopi  it'  arcliieapellani  recognovif. 

l)atiiin  anno  dominict;  incaruatiouis  MXUII",  indictione  XII",  amio  domini  Ilenrici 
imperaturis  augusti  regnantis'   XII*. 


300. 

Heimlich  bestciti(jt  der  Uiscltößichen  Kirche  zu  Novara  die  Immunität,  insbe- 
sondere die  Gerichtsbarkeit  über  die  Stadt  und  ihr  Weichbild  saiinnt  deren 
Erti'ügniii.  sowie  andere  Gerechtsame  und  Besitzunrjen. 

Pavia  lOli . 

Notarielle  Abschrift  vom   J.  1450  eines    Transsumptes  K.  Wenzels   von   1395  Mai  2   in  ib 
der  Sladthihliothek  zu  Novara  (B).  —  Abschrift  desselben  Transsumptes  durch  den  Notar 
Serbelloni   von    lölS-i  März  3  ebenda  (C).  —  Abschrift  des  17.  Jh.,   wohl    aus  demselben 
Transsumpt,  im  bischöflichen  Archiv  zu  Novara  (D). 

Species  facti  in  causa  Novar.  eccl.  324   wohl   aus  Transsumpt  Wetizcls  =  Series  facti  in 
cansa   Novar.   eccl.  n'  13.   —    Carohis  Novaria   320  Extr.   —   Meiller   in    Ocsterreich.  »o 
Notizenblatt  3,  55  «"  3  Extr.  aus  jetzt  verschollener  Abschrift.  —  Stumpf  Acta  ined.  371 
n'  265  ebendaher.  —  Stumpf  Beg.  1620. 

Eine  den  gesummten  Inhalt  des  D.  306  (mit  Ausnahme  der  neuen  Erwerbungen  des  Bischofs 
Feter)  verbriefende  VU.  ist  uns  nicht  erhalten.     Der  Eingang  kann  ganz  auf  das  DO.  I. 

803.  g)  offertiouis  B  h)  Hupo  C  i)  frator  B  k)  Wilelmus  G  l)  l'njinindus  (!;  der  Marne  » 
Idutel  imnirl  Kiprandiis  in)  HC;  Oddoiiia  C  n)  Orainga  CG  o)  Triilino  O  p)  Coriiali!  CO 
H)  cerrufettu  B  r)  Saiinensi  6';  >SHOiicDsi  G  s)  et  in  B  t)  foiido  B  \i)  Doiiiuio  It; 
Teiriiiio  G  v;  insulam  regios  B  w)  fehlt  in  C  x)  uti  B;  ubi  CG  y)  oftortionis  B 
X)  Jlattigo  B;  Maripo  G  a)  fecit  alle  h)  Ademarius  G  c)  Rosata  B;  Kosasclio  G 
d)    BG;   Oi1k>  <'         C)    Bcratlm  B  f)    fehl!  In  B         g)    a))l)ate8  corr.  au«  obbas  B,    iriilil  <" 

tcillk-arliclie  Aiuleruiuf  ilen  Ahnrhrcilters       li)  lialieant  B       i)  lialieiit  cmi-.  aus  babet  B      k)  et  ß 
1)    Nauigennem  C;  Neiiigi'DBcin  G  in)   Cauagliaoa  ]i\    Caiialliaia  C  n)   niolestia  etc.  HC, 

itorauf  in  C  noch  m  ijuIh  autem  etc.  folgt;  ilocli  iliirflen  die  letzteren  Worte  ron  della  Chirjia 
Kelhnlilndir/  hinziif/efiigt  nein.  In  der  iiemeinnanicii  l'or/fii/e  hat  wahrneheintich  der  ;/an:c  ScItliiM 
r/fw  ('imtejrlfii  //ifpltlt ;  ihn  sirlter  zu  erf/ilmen  rcrmiii/nt  wir  nicht,  da  die  Foenformel  in  der  16 
A  t'.  mit  Kilcknicht  auf  eine  dtirt  eruähnte  I'aputurhumle  neu  formuliert  nein  1,-ann  o)  aU]iie  G 
p)  Eurodi  B  q)  fehlt  in  allen  r)  rccognovi  B  s)  M.\1V  G;  1014,  12,  12  BC  t)  rcgi« 
alle. 


II  KIMM  (11    II.      inl).  383 

414  (VU.  I)  zuriichgefUhrt  werden :  in  dem  die  Markirerhfe  betreffenden  Absrhnill  enl- 
s-j)rirlil  ein  Tlieil  dem  bisher  nur  in  versiUmmeller  Gestalt  (/edritekten  D.  Herennar.t  I.  von 
917  Xovember  17  Bühmer  Rey.  Kar.  JHöB  (VU.  11);  im  folgenden  .tind  dir  Test  der  VU.  I 
und  der  des  DO.  JH.  374  (VU.  III)  ineinander  gearbeitet,  mit  ireleliem  letzteren  D.  H06  noch 
&  einige  andere  Üliereinstinimungen  als  die  von  Rieger  Immunitiltsprimlegien   für  ilalienisrhe 

Bislhümer  HS    hervorgehobenen    aufu-eist.  —    Zu    dem    falsrhen   Incarnalionsjahr   vgl.   Er- 
läuterungen, Abschnitt  Hl. 

In  nimiiiie  sam-to  ot  iiulividue    triiiitatis.     Ueiii-iciis"   diviiia    onliiiante    clomcntia 

IJtiinailDnilll   illll)erator  augUStUS.  Si   org'a  loea  (livini.s  cultiljii.H''   iimiiciimtii  boncficin  opürtiiiiit  I 

10  liirffiiiiur,  prpiuiiim  iioliis  a  dco  oterno  retribiitionis  repondi  inm  .iinljipniiis'".  Iilcirco  omiiiuni  Hdviium 
siincto  dei  ccciosie  nostroniinque  prcscntiiim  scilioet  et  fiituronini  solcrtia  noverit,  qviia  ndicna  scrcni- 
tatcm  culniinis  nostri  Pctrus  ^^ouaI■iensis  eivitat!»  voiierabilis  prcsul  nostorquo  dilcctus  fidclis  retulit 
qiiosdam    iiostroruin    parentum    ac''    p  red  eecssonini    rPfriim    *    et-  iniperatorum,    Ottonis"    scilicct 

maioris  iiliique  oius  ac  nepotis",  omnem  libcronim  licimiimin  predicto  civitati.s  Nouarieiisis  ac 

15  per  vi^inti  quatuor  in  l'irC'UltU  stadiaf  pro  tempore  eohaliitatoruniK  distrietum  publice  olim  parti 
pertineiiteni  iuri  sue  eccirsic  subdidisse  prefatamquo  sedem  in  honorem  sanete  dei  gcnitricis  nee  non 
et  beati  Gnudentii  eonfessoris  Christi  dicatam  cum  rebus  et  Omnibus  hominibus  ad  eam  le^alitor  per- 
tinentibus  sub  sua  rcccpisse''  tuitiono  ac    dofensionc'.      Rclatlllll    est   fjuoquc,    nicrcatum ''   ipsius 

Noitarit^'   civitatis,  quod  omni  die  lovis  agitur,  nee  non  alterum  mereatum  in  Gaudiano  ii 

20  deciino  die  uniuscuiusque ""  mensis  constitutum  et  annuale"»  mereatum  in  eadem  plcbe 
nnno  kalendas  novembrium",  id  estP  per  omnesi  f estivita t e s  1  boatissimi  luliani  confessoris  Christi, 
aliud  ctiam  mereatum  in  Ossula''  Omni  die  dominica  liedificatiim,  quod  insuper  annuatim 
in  i'i'stivitate  sanctorum  martirum  Protliasii*  et  Genuisii"  colitiir',  conccssisse;  portiim 
quoquo   qui   vocatur  Bestanium"   predicte    ecclesie    dedisse    memoravit,    preterea  tres 

äj  mansos  in  Orta  positos  ecclesie  sancti  Iiilii  contuiisse  et  iiostium  Huminis  quod  Piscona" 
dicitur,  quod  influit  per  villam  que  Pitinascum''  vocatur,  cum  piscaria  laci  et  fluminis 
ad  ipsos  mansos  pertinente*  iuxta  insulam  sancti  lulii^;  demandavit  insuper  quandam 
tcrram  olim  de  curte  regni  nostri  Romaniano  pertinentem  "^  secus  ripam  laci  qui  dicitur 
sancti  lulii^  positam  predicte*  Nouariensi  ecclesie  pcrdonasse,    cui    ex  omni  parte  res 

Sf>  ipsius  Nouariensis  ecclesie  coherent'',  quin"  etiam  ripam  et  alveum  Ticini  ab  eo  loco 
([ui  dicitiu"  Camariasco''  usquo  ad  locuni  qui  voeatiu-  Petra  Maura  cum  omnibus  molen- 
"dinis  piscationibus  verum  ctiam  aurificiis  in  ius  et  dominium  sepe  dicte  ecclesie 
transfudisse ,  ut  nulli  inibi  aurum  liceat  laborare  pretcr  liccntiam  episcopi  qui  jjro 
tempore  fuerit.     Ideoque  iam  dictus  presul  nostram  supliciter  precatus  est  celsitudincm,  ut  secundum  T.  lll 

85  predecessorum  nostrornm  regum  vel  imperatorum  auctoritatcs  nostram  addere  dignaremur  con- 
firmationem.  Nos  denique  pro  dei  amore  animeque  nostre  remcdio  et  nostr  o  r  n  m  aiiimarum  parcntum 
digne  memorati  presulis  petieioni  assentientcs  hoc  nostre  auctoritatis  muuimen  fieri  decrevimus,  per 
quod  dccernimus  statnimus  atque  iubemus,   ut  nullus  marchio  eomes  vicecomes  sculdasius  vel  quilibct 

30<!.    [Blocli]     a)  Heuricus  B       b)  cultubus  B       c)  arabig-uimus  BC       d)  et  CD       e)  man  encartet 

411  in  dem  PaDsiin  Ottonis  —  nepotis  Accusatite  stall  der  Genilive;  der  Schreiber,  der  den  Einschitb 

machte,    ist  durch  das  eoranr/ehende  predecessorum  —  imperatorum  zu  der  irrigen  f'onslruction 

verleitet  norden       f)  studia  D       g)  quoabit.,  und  so  auch  unten,  B       h)  recipissc  B       i)  durch 

Loch  zerstört  in  C        k)  merchatum  BD,  und  so  öfter  in  alten  ch  statt  c         I)  CD;  Nouär  B 

m)  cuiuseumque  B       n)  annuasse  B       o)  nouembru  B        p)  idem  alle:,   u-ir  haben  jedoch  dem 

15  Text  der  VU.  II  den  Vorzuij  gcgehen,   weil  der  24.  October  der  Translotionstag  des  am  7.  .Januar 

gestorbenen  h.  .Julian  ist  und  dieser  Tag,  nach  gütiger  Mittheilung  des  Canonici)  Bossi  zu  Xorara, 

noch  heute  in  Oozzano  fcitlich  begangen  leird      q)  alle;  omnem  festivitatem  l'U.  II      r)  Oxula  D 

s)  D;  Protaxii,  (Turuaxü  BC,  und  so  öfter  in  allen  x  statt  s       t)  collitur  BC,  tco  sich  auch  sonst 

Verdoppelung  des  1  findet        vi)  so,  eher  «/«  Bestamum,  BC:   Restanium  D        vi  Piseliona  BD. 

60  w)  Pitinaschum  BD       x)  pertinentes  B,  doch  ist  das  s  vielleicht  getilgt       y)  luli  ß       z)   perti- 

nentibus  ]};  pertineii  CD      a)  fehlt  in  BC      b)  coheret  D       c)  qui  alle      d)  Camariascho  BC 


384  KAIS  F.  K  r  1{  K  U  N  0  E  X. 

ex  iudiciariii  potcstnte  uec  nliiiuis  reguoruiu  iiostroriim  mnpuo  pnrvcquo  porsoiic"  iiifrn  profatnin  civitiitcm 
Xoiiariani'  prcscriptumque  spnciuin,  id  est  tl'ium  in  oilTuitU  iniliai'iorum,  ingredi  siue  ipsius 
lii-eutin  opUcopi  ad  plucita  teiieiida  aiit  lihcros  ipsius  civitatis  vt  predioti  spacii  liabitatoros  Iioiiiiiics 
«liciibi  distriiigero  audeat,  lu'C  aliquis  eiusdcm  viritatis  i|Uaiid<>(|iio  liabitntnr  niurosf  ipsius  civitjitis 
«d  portas  vol  posterulas  lacieudas  sine  ipsius  qui  pro  tonipore  l'ucrit  npiscopi  iussu  franporu  presum.it  6 
nee  aliquid  de  supra  noininatis  suripefc  conetur,  neijHc   quisquamfc'  roK'uorum  nostrorum,   ut 

diximiis.  preputuns  uicdioeris  aut  parva  persona  in  eeelesias  easira  loca  vcl  njrros  seu  roli<|uas  posscssiones 
tain  SUpra  dictas  quam  alias,  <iuas  in  quibnslibct  pag'is  ot  tcrritoriis  infra  ilitioncm  rcgui  nustri 
iuste  ot  lepaliter  prcdicta  tcnet  et  possidet  reclesia  sivc  quel"  deinec])S  in  iure  saneti '  loei  ipsius 
volucrit  divina  pietas  aug-eri,  ad  cnusas  iudieiario  more  audicndas  vcl  frcdn''  exigenda  aut  niansionutieiiin  lo 
vel  paratas  faciondas  aut  lideiussurcs  tollendes  aut  houiincs  ipsius  ccciosio  distringondos  ncc  ullas 
rcdibitiones  vel  illicitns  occasioncs  rcquirendas  nostris  et  futuris  temporibus  andeat  ingredi  ncc  ea  <)ue 
supra  nicniorata  sunt  pcniius  oxigere  presumat'.  8ed  lieeat  memorato  presuli  suiscpic  succossoribus  iani 
fate'"  civitatis  terniiuique  Jircfati  libenis  liomines  pro  teni|iciie  inibi  cohal)itatores  Ollincs  111  Slia 
CurtC  logaliter  ante  sc  vcl  suos  niissos  distriugcre  et  rationabilitcr  (|iiic(|uit"  intcr  eos  contentionis  16 
euiorscrit  difBuire,  sieut  diftinicuduni  esset  ante  nos  vel  nostruni  niissuni  seu  palatiiiuni  coiniteni,  cuue- 
tasque°  iam  dicte  ccelcsic  res  cum  omnibus  homiuibus  ad  eam  pcrtiniMitibus  vcl  aspicieutibus  unb 
tuicionis  nostro  dcflonsionc,  remota  OlUlllS  iudiciaric  potestatis  oniniuin<|Uc  buniinum  inquictudiue, 
quieto  ordinc  possidcro  et  nostro  fideliterl*  parere  iinperio,  et  qnicquid'i  in  prelato  ccciesio  rebus  du 
illicitis  condiciouibus  aut  servitiis  requirendis  cxigi  poterit  et  tcloncum  CX  oinnibus  cius  viUis  20 
in  integrum  cidem  eoncedimus  ecciesie,  quatenus'  id  pcrpefualiter  pro  nostre  aninie  romcdio  nostro- 
rumque  parentuni  ad  pcragendum «  in  eadem  ecciesia  dci  servitium  augmcntum'  et  suplcnientuin 
fiat.  Voluiini.s  pfcterest  at<|ue  firmainus,  ut  ea,  que  ip.se  prcsul  ipsi  ecclesie  sua  aecjui- 
sivit"  solertia,  telnneum  videiicet  de  viila  que  dieitur  (iaicate*'  et  de  Neinenoniu"  et 
piscarias  tres  fundatas  in  fluvio  Ticino  —  uua  que  ilicilur  Sumln-asea'',  altera  (pie  ib 
vocatur>'  Niuiliula',  tercia  que  noniiuatur"  Plana  prope  eastruiu  quod  dieitur  Sextuni 
cmu  ouinibus  que  infra  ipsura  castrum  et  extra  retinet  —  et  alias  piscarias  quattuor 
sitas  in  flumine  Tauso''  in  valle  Ausulc'  et  teloneum  de  Cerro,  firmiter  teneat  atque 
possideat,  remota  omnium  hominum''  enntradictione  atque  niolestia.  si  quis  igitur  hanc 
nostram  auctnritatem  quandoque  violare  temptaverif,  centum  libras  auri  optinil  coiiiponercf  cogatur,  30 
medietatcin  palatio  nostro  et  modietatem  pretaxato  cpiscopo  vel  suis  succossoribus.  Et  ut  lioc  verius 
credatur  diligcntiusquc^  observetur,  manibns  |)ropriis  roborantes  sigi  1 1  i  nos  tri''  inipressione  hanc 
confirmationis  nostro  paginam  subtcr  iussimus  insigniri. 

Signum  domini  Henrici  serenissimi  et  invictissimi  imperatoris  augusti. 

Henricus   cancellarius '  vice  Heberardi''  episcopi   et   areliieaiiecllarii '  rccognovit.  as 

iJatuin  anno  doniiiiice '  incamacionis  niille.siino  quintodecimo™,  indicione  undecima, 
anno  domini  Henrici  imperatoris  augusti  regnantis"  xri",  inq)erii  vero  eins  prinio; 
actum  Papic;    feliciter  amen. 


800.    c)  alle       f)  durch  Loch  zemtlh-t  in  C      g)  quisq;  B;  quisquis  C;  quiaque  D        h)  sivc  qui  BC\ 

»iveque  D         ij  «trioti  alle  k)  freuda  li         1)  VU.;  presuniant  alle         m)   facto  Ji        u)  U  V) 

O)  contawjue  U  p)  feliciter  alle  q)  quit({uid  li  r)  quattus  B  s)  parftgenduni  B 
t)  augumentuin  /i;  durch  Flech  :friilört  in  C  u)  arpiisivit  ß  v)  Galleate  I)  w)  Ncme- 
nomo  I)  X)  .Sombrascha  B\  Sunibrascha  CI>  y)  ilicitur  B  v.)  Nyuiliola  I)  a)  vocatur  B 
).)  Tanxo  C/>  c)  D;  Ausula  y<;  Au  .  .  le  C  dj  fehlt  in  B  (•(  atcmplaverit  7?  0  'Ic- 
lioucrc   alle  g)    et   diligentiuaquc  B  h)    nostre  I>  i)    caiizelarius,    arcliicanzelarii  B  46 

kl  (theberardi  /)         li  dm  alle         m)  decimo  quinto  Z)         n)  rcL'ni  alle        o)  duodccimo /iC 


iii:iNi;i<ii  ir.    mu.  385 

:i07. 

Heinrich  bestätigt  der  bigcliiißicheti  Kirche  zu  PaiJerhorn  ihre  liesitzungeii  und 
Rechte.  i'ufia  1014  —  — . 

Ahschtift  (It'.s  17.  Jh.  in  Diplumalii  cril.  I'(((li'rh<)ninisis  1.  I7l>,  im  .].  lUßti  rrnjUchcn  mit 
s  dem  damal.i  noch  vorhandenen   Original,  in  der  Bihl.  Themhiriana   zu  Paderborn  (C).  — 

Paderborner  Copialhuvh  des  16.  Jh.  i>.  'Si  im  k.  Staalsarchir  zu  Miln.tler  (l>). 

Crantz  Metrop.  ed.  L  104  eif.  —  Schaten  Ann.  Paderb.  ed.  I.   1,  iOi)  ans  ('  mit  MXIIII 
(a)  =  Liiniy  PA.  17",  706  n"  17,  =   Schaten  Ann.  Paderb.  ed.  II.    1.  381.  —  Erhard 
CD.  West  f.  1,  63  n"  84  au.s  Da  mit  MXIIII  =  Migne  Patrol.  140,  804  n'  70.  —  WilmanH- 
10  Philippi  Westf.  KU.  2,  162    n"  1H9    ans   I).   —   Wcslf.   Uli.   Snppl.  1()7    n'  638  lieg.   — 

Stumpf  Reg.  1622. 

Verfassl  von  GB.  —  Da  weder  C  noch  D  ein  Tagesdalnm  auftceiaen  und  in  dem  Cijllalions- 
vermerk  in  C  ausdrücklich  gesagt  wird,   da.is  das  Original  noch   völlig  unversehrt  gewesen 
sei,    niuss   die  in  I)  p.  1'  und  p.  88  von    Grothues   gemachte   Bemerkung ,    das    mit  Gold- 
15  hülle   besiegelte  Original   habe  die  Datierung  III.  non.  augusti   gehöht,    um  so  mehr  auf 

Irrthum  beruhen,  als  gerade  bei  dieser  Urkunde  eine  Verzögerung  der  Vollziehung  um 
mehrere  Monate  sehr  unwahrscheinlich  iciire.  Vielleicht  liegt  eine  Verwecli.ielung  mit  dem 
D.  Konrads  II.  vom  3.  Aug.  1081  Stutnpf  Reg.  2022  vor.  —  Ganz  unglaubwürdig  ist 
die  Angabe  Schalens,  dass  da.^  Original  in  Goldschrifl  ausgeführt  gewesen  sei. 

in  In   iioiiiino  sanctae  et  individuac    trinitatis.     Heinricus"  divina  favente  dementia 

KoinaiiDrum  iiiii)erator  au<j;'ustu.s.  Qiioniain  divinac  disjiositioni.s  providontia  nos  ad 

regendam''  totiiis  rei  pnblicae  monarchiam  apostolica  bcuodictioue  [irovexit.  ante  omnia 
aiitem  hoc  laborare  debenius,  ut,  qiii  coronam  terreni  imperii  concessit,  post  emensum 
huius  vitae  spacium  ea  ctiam  coronari  perniittat,  quae  non  auferatur  in  etcriium.    Qund 

s5  poti.ssimum  lieri  posse"  decerninius,  si  loca  aecclesia.sticis  obsequiis  deputata  nostra 
auctoritate  corroborentur,  iit  omni  exteriorc  inquietudine  rcmota  in  tranquillitate  per- 
maneant,  qnatinus  eorum  preeibus  adiuvemur,  qui  ibi  die  noctuqiie  orationibns  in  dei 
scr\-itio  vacare  debentur"*,  et  qiiod  per  nos,  utpote  conseientia  trepidi,  querere  non 
presuminuis,  sanctae  dei  ecclesiac  servientiuni  pia  intercessione  impetremus.    Quapropter 

so  luüversitati  Hdellum  nostronim  patere  volumus,  qualiter  Megenvvercus  Paterbrunneusis '' 
ecclesiae  venerabilis  episeopiis  pro  ecdesiastica  utilitate  arduuni  laborem  aggressus 
nobiscuni  limina  beatoruni  apostolorum  Petri  et  Pavli  pia  intentione  quesivit  devote 
supplieaturus,  ut  ecclesia,  cui  ipse  pastorali  cura  presidet,  in  priniis  apostolica,  deinde 
nostra  iniperiali  auctoritate  corroboraretur ',  pro  eo  maxime  quia.  quando  ecclesia  fuit 

3.-.  concremata,  omnia  eiusdem  ecclesiae  precepta  .atquc  pri^•^legia  incendio  perierunt. 
Cidus  peticioni,  quia-  rationabilis  videtin*,  gratuito  assentientes,  quicquid  eadem  ecclesia 
per  iusticiani  obtinere  debet  autecessoruni  nostrorum  A'el  nostra  oblatione  ceterisquo 
fidelibus  ibi  culiatum  in  rebus  territoriis  vol  in  eomitatibus  ac  districtu  vel  quibus- 
cunique  utensilibiis,    ac    quicquid  i})se  episcopus  predictus  Jlegenvvercus  de  sua  liere- 

.  ditate  ibi  contulit  vel  aliundc  per  conunutationem  aut  precariam  legaliter  adquisivit, 
deniio  stabili  dono  concedimus  et  iniperiali  auctoritate  cnntirinaiims.  Si  quis  autein 
nostrae  confinnationis  edictuni  ulterius  aliqua  presunqjtione  infringere  temptaverit, 
centum  libranun  auri  ad  nostrum  pondus  conipositicnie  nniltotm'.  ut''  dimidium  camerae 

3<)i.  Bre«s'i;iu  a)  Heniiius  /'  h)  regemhim  D  ri  fehlt  in  h  lii  i  /';  .vr/n/n  im  itrnji.uu 
'rer>.rh rieben  für  deleotentur,  rgl.  die  S  U.  Stumpf  lieg.  214^  e)  Paterljrunncnsi  Z)  f)  corro- 
lioraiet  D         g)   «lui  /'         li)  ac  D 

KaUerurktiudeu  III.  "»9 


386  KAISK  laUKlNDi:  N. 

iKistrao  |it'i-solvat,  ivliquuiu  vero  eideiii  oct'lcsim'.  ijuani  tciinTiirii'  iuijuietiiro  prosuinpsit. 
Et  iit  linee  conrirmafio  per  succcssiones  tcnipornm  stabilis  vt  inconvulsa  porniancat, 
haue  ini|>frialis  prccopti  paginani  iiulo  oimsiTil)!  ac  iiianu  |Pi-(i]n-i:i  i'oiifinnantos  sigillo 
nostro  iiissiiiuis  insi-^iiiri. 

t?if;iiiun   ddiniii '    Hi'iirii'i   stTciiissiiiii   et   iiiijuTalnris   inviftisf^imi.     (M.)  6 

Ciuiitlierius''  i-am-i'Harius  vice  Erkaubalili '   areliieapellani  recopiovi. 

I)ata"'    iiulietione    Xl,    aimii    «Idiiiiniiar    ineaniatiimis    MXllI",    aimo    vito    (Idiiiiü' 
Henrici  seeundi  regiiaiitis   XII.   iminrii   vtio   I:    aeliini    l'ajjia";    i'eliciter  annii''. 

:u)s. 

Heinrich  ertienvt  den  Ävnzo,  Sohn  des  Hei'hmhald,  und  seinen  Sohn  Hei'lembald  w 
zu  Königshoten  in  den  Grafschaften  Mailand,  Pavia  tmd  Sejjrio. 

Ahschri flen ,  eingerückt  in  das  Original  einer  Verkaiifsiirkunde  i'oni  Mai  lOl')  (A)  und  in 
das  Original  einer  Gonsensurhinde  zu  diesem  Verkauf  vom  Mai  1015  (B),  beide  im  k. 
Staatsarchiv  zu  Mailand.  i& 

Giulini  Memorie  di  Milano  ed.  I.  (Mailand  1760)  H,  118  wohl  aun  Ali  =^  ed.  II.  (Mailand 
1854)   -J,  86,  =  Pahsl  in  Hirs:cli  Jahrb.  ä,  i40  X.  2  unvolhliindig,  =  Ficker  It(dienisclw 
Forschungeti  4,  66.  —  (Fumagalli)  Delle  anticliith  Longob.- Milanesi,  illustr.  dai  mon.  Cister- 
cieim  di  Lombardia  (Mailand  1792)  1,  248  aus  B.  —  Stumpf  Reg.  1831. 
Wahrend  die   ähnliche   Bestallung   DO.  I.  347   als  Maiidat   formuliert   i.it,    hat    D.  308  so 
elien.so  wie  die  entsprechenden  Bestallungen   Oito's  III.  (DO.  III.  195)  und  Heinrichs  III. 
Stumpf  Reg.  2512    (derjenigen    Heinrichs  IV.   Stumpf  Reg.  2987  fehlt    in    unserer   Über- 
lieferung  auch  die  Oirroboralionsfurmel)  die  Form  eine.t  einfachen  Diploms  ohne  Königs- 
unterschrift;    das  Eschatokoll  fehlt  in   unserer   Überlieferung  bei  allen  diesen  Stücken,  vgl. 
Steindor/f  Jahrb.  Heinrichs  III.  2,  387.  —    Hier  eingereiht,   in   der  Annalime,   dass  die  S5 
Urkunde   wohl   noch    vor   der  Abreise  aus  Pavia   gegeben   ist.  —  Da  Amizo  .scJion  1009 
als  Königsbote   erscheint,    niuss  D.  308  eine  Erneuerung  seiner  Bestallung  darstellen,    vgl. 
Ficker  Italienische  Forschungen  2,  44. 

Heiiiricus"  dei    fj;'ratia  Roiiianonini    iinperator   augustus.  Cognnseat  iiniversus 

uiundns,  fjuod  jiro  digiiani''  Hdelitatis  recompesatione ''  et  nostrnniin  liddimii  iiilcrvciitioiH'  ao 
eleginius''  Aiiiizoneni  Ilerlenibaldi  tilinni,  iiiilitcni  sancti  Aiiibrosii' ,  et  llevlciiili/ililuin 
eiuK  tiliuiii,  iit  siiit  impi.'riales  nii.ssi,  quiljiis  concessimus,  ut  in  tribii«  coniitatibii»; 
Mcdiolanensi.  Papicnsi,  Scuricnsi.  liabeant'  licentiam"  rlit'fiiiirf^  liomncs''  litcs  et  intcii- 
tioiics  fier  pugnani  et  legale  iuditium  ante  illos  taiiquaiii  ante  prescntiani  iiipsfram  vel 
noiitri  [lalatini  eoinitis.  Et  ut  eunetis  certius'  fiad*",  concessimus  illis  halxTo  lieentiain"  s& 
in  istis  triliüs  coniitatilius,  ut  pussint  dare  advocatores  clerieis''  et  tiitnres  viduis  et 
orfaniii,  sicut  n<is  ipsi.  Qund  ut  verius  credatur  et  in  si'cula  scculniiiiii  ililii;(ntius ' 
observetur,    nostri   sigilli"'  iiipix-ssioni'   liaiie  cartani   inlc  rius"  insigiiiri   iu.ssinin^. 

807.  i)  domini  D  k)  üunteriiiB  I>  I)  Kn-aiilialdi  I)  in)  in  CD  i«l  eine  Lüche  für  ilax  'J'at/fn- 
datum  nicht  ani/eileutet ;  seine  AuHlamittnn  köiinlf  iliirch  das  Vorl/ilil  der  ilalieiiischen  I>l>.  dieiier  lO 
Xtil  ceranlaiKl  nein  n)  /),  und  ko  um/irütifiHrh  auch  C,  im  ein  I  er.it  n/Hlter  iimf  iiiihl  ron 
anderer  Hand  hinzugefilgl  int,  nie  nick  HjH/tire  und  unriehtif/c  Cnrrecturen  an  de»  Daten  in 
diemm  Copiatbuch  rifter  finden  c«)  Piipic  I)  |))  Al/t/ildmiff  vm  li.  i'  in  C,  iio  l/einerii 
wird,  dasH  die,  Goldt/ul/f  an  rntlien  Seidenfilden  anhing. 

808.  [Bloch;     a)  Henricus /;(       li)  Alt       r    reciniiiHSBiilione  ß       <])  et  Icjfirnus  ß       e)  Ainl)roxiiyl   i» 
f)  babent  A         g)  licenciam  li         h)  AU,  ntnlt  oiiiin's         i)  ccreius  li        k)  clr»  ß;  clcritis  A 

I)  dilicntiu«  U        in)  aiilli  li        u)  iiiridiiis  .1. 


II  r.lN  i;irii  II.     Kut.  MH7 

Ileinvich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Znio  zuVei'ona  alle  ßesitztitel  und  Besitzungen, 
die  Immunität,  das  Wahlrecht  und  andere  Rechte. 

Verohii   lull  M,ii   Jl. 

5  Alisrhiift  (li's  l:i.  Jh.  im  Stadtarchiv  zu  Verona  (D). 

l'ijhdli  Itiiüa  Sacra  ed.  I.  .5,  67S  cit.  —  Miirafori  Aiit.  ftal.  2,  797  am  damals  vorli 
nirhaiidcnem  Original  (M)  =  Argelaliis  De  nioneti-'i  Italiae  1,  117,  =  Castellini  Storia  di 
Vicenza  5,  67  Fnujni.  —  Bianvolini  Not.  delle  chie.ie  di  Verona  1,  -17  atm  damals  noch 
vorhandenem  Original  (V)  =  Lami  Mon.  eccl.  Flor.  2,  1136.  —  (Carattoni)  Memorie 
10  di  S.  Zenone  239  n'  101  aus  MV.  —  Böhmer  Hey.  Uli).  —  Stumpf  Reg.  162S. 

Der  er.<!te  Theil  des  D.  H09  bis  zum  Beginn  des  Verzeichnisses  der  Besitzungen  slimml  fusl 
wörtlich  mit  dem  D.  Hugo's  Böhmer  Reg.  Kar.  1S72  (VU.  I)  Hierein ;  in  det\  auf  das  Besitz 
Verzeichnis  folgenden  Abschnitten  kehren  Bestandtheile  aus  den  DD.  Müldbacher  Reg.  Kar.  ^77 
(VU.  II),  1161  (VU.  IIl)  und  Böhmer  Reg.  Kar.  1296  (VU.  IV)  wieder:  in  dem  Besitz- 

15  Verzeichnis  selbst  haben  wir  nur  das  durch  Petitdruck  bezeichnet,   was  sich  .schon  in  einer 

dieser  VUU.  findet,  auf  die  Cbereinstimmung  mit  anderen,  im  übrigen  in  D.  2H9  nicht  be- 
nutzten älteren  DD.  aber  in  den  Anmerkungen  hingemesen.  Ob  jene  VUU.  erst  unter  Heinrich 
zu  einem  D.  zusammengearbeitet  .sind,  oder  ob  dies  schon  unter  Otto  II.  oder  Otto  III.  geschehen 
ist,  von  denen   wir  jetzt  keine  Gesammibestätigungen   für  S.  Zeno  besitzen,  lässt  sich  nicht 

so  entscheiden.  —  Da  wir  zwei  auf  das  jetzt  verlorene  Original  zurückgehende  Drucke  haben, 

von  denen  wir  M  zu  G-runde  gelegt  haben,  brauchte  von  den  zahlreichen  uns  erhaltenen 
Abschriften  der  Urkunde  nur  die  älteste-  herangezogen  zu  werden ;  die  übrigen  kommen  daneben 
für  die  Te.rtgestaltung  nicht  in  Betracht. 

(C'.i '    hl  udiiiiue  sancto  et  iiidividue  trinitatis.     Iloinriciis''  divina  taveiite  dementia 
S5  Homanorum  iniperator  augustiis.  (^uia  reg-ali»  et  iniperialis  ])otest:is  »upra""  omnin  i't  pn-  r 

Omnibus  divino  cultui  debet  esse  seiiiper  inteiitn  et  eeclesiarum  dei  siiroinam  liboiiter  portare  ac 
sublcvjirc,  quatpnus  id  agcndo  aeternae  remuuerationis  preniia  percipcre  mcreatur:  idoirco  noverit 
niimium  tidtlitiin  sanctne  dei  ocelesiae  tiostroruni(|ue<'  prosentiuni  scilicct  ac  futuroruni  indiistria" 
Ildeprandum  '  Veronenseill  episcopum  lniinilitir  uostrae  sercnitatis  exorasse  eliMiieiitiani,  qiia- 
SO  teinis  ob  amorem  dei  oninipotentis  boatiiiiic  Zoiiuiiis  confcssoris  CbiistiS  reverentiam  oiiiiios  proprictates 
et    possessioiK'S    nionastiiii    pieilieti    bcatissiini    Zenonis'',    ubi    corpus    eins    sacniui    i|iiiescit    hiiiiiatiiiii 

et    ulji    nunc    donimis '    Kozo''    venerabilis    abbas    preesse    videtiir,    i|ii<'   ai)   autcccssoribiis 

iiustris  reg'ibus  scilicet  et  iinporatoribus  episcopis  coniitibus  bonisqiie  lioiiiinibiis  deli'<|fatae  sunt  et  eon- 
cessae,    per  nostrae   muniKcentiae    preceptuni    corroboraremus    inodisque    omnibiis   *    contirinaremus   *. 

»  Cuius  i-atas  pctitiones  estimantes  niiscricordi  aqu  e  omnipoteutis  dei  et'  eiiisdem  bcati  »  Zenonis'' 
nieritis  et  intercessioui  b  u  s  nos  adiuvari  sperautcs,  omnia  privilegia'"  et"  preiepta  ipsius  moua- 
stcrii",  qiiae  concessa  et  eonfirmata  ac^  funditus  delegata  sunt  priscis  teDiporibiis  ab  antecessoribu» 
nostris  re^'ibus  vel''  imperatoribus,  seu  omnos  seiiptiones  universasque  res  lUMi  familiis  et  ser^-is 
utriusquc  sexus,  uude   ipsuni  monasterium  iuste  et   legalitcr  baetenus  investitnni  permansit,  et  quicquid 

*0  iuibi  leg-ibus  pertinere  dinoseitur  tarn  per  eonimutatioues  et  |)rccarias  quam  per  oblationes  et  offersiones 
bonorum  bomiuum,  sire  aliquas  traditiones  et  quascumque  donationes  quae  diei  ef  nominari  possunt 
per  hanc  presentem  nostrae  ninniticentiae  auetoritatem  jierpetuo  couHrnianins  modisque  omnibus 
corroboramus:    id    est    in    eodem    torritorin   Veronensi    nionasteriolnm  ■"  constructum    in    honore"  sancli   ii.  III 

:{09.    [Laschitzer- Bloch]      a)  D;  fehlt  in  MV        h)  Henricus  VD        c)  super  V        d)  nostrorum   C 
ti  e)  industriae  r      t")  Vdeprandum  i)       er)  Cristi />      h)  f  enonis />      i)  dominus  F      k)  Ro^;o  i» 

1)  ex  V      m)  privil.  nninia  /'       ul  ac  M      o)  monasterio  M      p)  et  V      q)  aut  M      r)  mona- 
steriuni  D        s)  honorem  J' 

49* 


11 


3SS  i;  A I  s  i:  i;  r  i;  k  u  n  d  e  x. 

Petri   qiioil   ilifitiu'   Maiiriniici» '.   villaiii   l'ii-tjun".    castclliim   in   Miiuiiatica"  (.uiu  i'aiicllji  in 
honorc*  »nuctoruin  •  Firnii  et  Kiistii-i,  castelliim  lli'rbotum   i'iiiii   ciiiu'lis^   adiai-fiitiis   ot   per- 
tint-ntiis  suis.  Trobuntioluni".  Vicuin  Adi-ns''.    c'a|i<'llaiii    s.uuti    l.nmoniii    sitaiii    in    ripa^ 
I'adi    (jue    ilii'itur   llustilin.    (.'ajuiio'-Unalaiii,    CaiiiiPimi   l'aliariimr'  ot  Kovolotuin    et    ii 
(laio  villaui  (juao  dicitur  Aspo.  cMirtii-clIain   in    IMatnnc,    caiitllani    sant'li   \'iti    sitani    in   ;> 
jiorin.    in*    Lavanio    ctirtcni    iinani.     in    Mmitctauri''    fortoni*    unani*'    cum    nmlenilinis. 
casti'Uuui  Konianianuin''    cum    farticiis    sancti  Zenonis    et    inontom    qiii    dicitur  Alt'cria, 
in  Lesino*"  ubi    dicitur  Mdario''    canijios    duos,    in  Clariano  canipos    trcs,    in  Prouam'^ 
canipos    tres.    in    Lau|ilia    campum    umun,    in    Sinevello    cortom    unani,    in    L'avalo,    in 
l'rouinianoi-"  ci>rtcni  unam.  casidlum  sancii  \'ifi  cum  pertincntiis  suis,  Paronani'',  Cassi-  m 
anuni.    ccllam   sancti   l'ctri   intVa   civitatcni  \'cr(inani  cum   pertincntiis    suis,    in   Lacesis' 
cortom  unam  cum  capclla''  sanctc  Cristinc',  in»   Itanlulinii"    cortcni  cum  capdla  s;uicti 
Zcnnnis,  in  Cavi  ccllam  sancti  Audrcae  cum  pertincntiis  suis,  in  Ai'ti  corticcilam  unam, 
in'licllunc"  massaricias"  trcs,  in  vallc  Tiii'iitiini  corteni  unam,  in  Lacliari  corlcm  unam 
et  res    in  vallc"  Caprinatc    et    in'"  valle  Puro,    in  Venti  capellam  sancti  Vitl  cum  per-  15 
tinentiis    suis:    in  couiitnfu   Hriximio'i   in  Puuiniaca"'  corticcilam    unam    et   res    in  AlKano 
constitutas  et  i«  rinsimu»  et  cortcni  in  Rivariola  cum  onniibus  pertinentiis  suis;   in  comi- 
t;ttii  Viceutino  ciu'tem  unaui  qui'  dicitur  Cornetum,  in  Esculctum "   cortcm  unam;    in  i-omi- 
tntu  Tnrvisinno'  ccllam   sancti  Tlieonisti"  el   sancti  Jlartiiii  cum  onniibus  adiacentiis  suis, 
in  Panua    ccllam    sanctao  Eugcniac    intVa    civitatem    cum    pertinentiis  suis*',    in  civitate  m 
I. II. III  Floren t in    capellaiii    sanctae    Jlariac    quao    dieiair    l'erlciiba  t-um    pertinentiis   snis  et  cum 
Omnibus  rohus  ad    praefatuin    monasteriuin  pertinentibus,  —  cum  ecclesiis  castellis  vicis 

colonibus    uinncipiis    factitiis    et  fnmiliis  »   utriusque    sexus    terris    vincis    pratis    p.-iscuis    silvis    aquis 
nqUHrnmquv    «lei-ursibns   inolendinis    piscatioiiibus   paludibus    cultis    et   incultis   rebus    mobililius 
et  iuiuioliilibus.   i|unnluinouuii(Uc    in    8uprn    dictis    locis    eoruni    Ic-riliuin    dinoscitur   cxse    possessio  vol  86 
doniinatiii,    tnni   de  coniparntu  ijuani    Ct    de    quolibet  attractu  *,    unniia  et  CX  oninibus  ad   menioratiiiii 

in  locnni  pertinentibus.     8pecialiter    taiuen    foucc  d  i  ni  n  s   secundum    prceepta    predecessorum 

nostroniin,    ut  in  icpalibus  silvis  tau«  111   (jaiO  quam  *   in  ceteiis   paseuis   lifciitiain  baheant    grcgca 
ovium  snaruni  nee  non  porcorum  iuinentorumquo  vel   ccterormn   aniuialinni    ad  ipsani  CCclcsiam   per- 

I.  III  tinontium    absque    aliqua    datione    aut    exaetione    pascua    liabere.      l'rec-ipientc«    deni(iue  30 

iubcinus,  ut  nullus  dux  niarvbio  CpiscopUS  arclliepiscopus  coiiies  vic-eooines  seuldascio  gastaldio 
nullaquc  nostri  imperii  mafru;;  parvaquo  persona  *  prcdicti  monastcrii  abbatciu"'  Vel  mouaclios 
aut  eoruin  familias  servos  sive"  liberos  de  omnibus  prefatis  rebus  inquietare  vd  lunle- 
stare  aut  disvestire  presumat,  nulluni  l'odrum  aut  censuni  neque  tdonaticum  seu>'  ripaiicum*' 
persolvere  cogantur'',  iiullus  intVa  eoriinr'  villas  aut  castdla  in^rrcdi,  |iiacitum  teuere  aut  35 
eorum  liberos  sive*"  fainulos  distrlnjrere  vel  pig-norare  neqiii'  liDspitari  seu  aliquam  functioneiii 
IV  auf  exactioneiii  exigere  audeat;    scd  habeant  eorum  navcs  licentiam  lundi   et  redeundi 

per   I'nd  n  in    et''    per   Atasiiu''    seil    ))er    cetera    fluminn    absque    ulla    pnlilica    exaetione   et  datione; 

sed  netpie  ipse  i-piscopus'  aliqtiid  ab  eis  exquirat  seu  aliquam  inolestiam  inferat,  nisi 

11   tantlllll,    quod    antitptitUS  statutuin    est,    in  festivitnte  *   saniti   /r'Uoni^i-'  »   iiut   nianrnsos  W^  aut  40 

30».    t/  Mauratiea  1'         u)    D  =  NU.  Stumpf  lief/.  lOiH" ;  Villapicta  hl:   vlllani  —  Mauriatica  frhll 

in  V       v)  fehlt  in  V       w)  Trilientiolurii  1';  T olum  I),  wo  itan  Wnrt  rnstHiiimcll  ist;  Tru- 

bunciolum  .Vf.'.       x^  Adesis  V       y)  ripam  />       y.)  l)    -  Ni'.;  Cunipuni  Walani  M;  t.'ainpalaiii  1' 
ai    Pallianum  V  li)    rliej<n'  Ort  eiirfihnt  in  DO.  III.  lS:i  c)   ilieurr  Ort  i/rurheni-t  iliirch 

DO.  I.  H4ii  (1)  D  ■-=  XI'.;  Lesinio  M;  Lessino  I'  e)  Merlario  M  f )  />  —  NU.;  Puaro  .V;  (f. 
Provaro  V  g)  D  =  NU.;  Puiniano  .1/,-  Pruiiiinno  ]'  li)  l'arona  M  i)  Lai-esi»  D;  ein  Hof 
il<ijtel//!il  btut/ltigt  durch  Uiihnirr  Hei/.  Kar.  Vi  17,  riß.  ('ipnllii  in  .Milthril.  ile«  Instit.  f.  nesterreich. 
(ieMchiehtuf.  ii,  :>7  N.  ^  k)  i'apellam  1'  1)  DV;  Clirist.  ,1/  nii  Hardulino  V  11)  Bcllnno 
masoeritias  T  oj  villa  V  p)  fehlt  in  V  q)  Urisiaiio  I)  r|  I>;  l'uiniaea  M;  Pruviniaca  1' 
f)  EKculetii  V\  Osculetuni  D  l(  Trevisiano  .V  U)  Tlieonisii  V;  Teonisti  D  v)  auis  perliii.  .1/  60 
w)  Bliliatiani  I'  xi  seu  M  y)  fehlt  in  M  /.)  cojfatur  I'  u)  earuni  V  b)  seu  D  c)  scu  M 
t\)  vel  .V  I)    Atliesim  1';  Atlia-tini  /'  (j    M  -■  NU.;  episc.  ipse  !'/>         g)   Zcnononi«  D 

h)  vijiinti  .W 


II  KI  Ni;  IC  II  II.     imi.  389 

.solidoH  (|iiiiif|imgiiitu  *  riiiii  .siiIm  clcricis  jiciip  i  a  t  •;  lit'cat(|lli'  Ipsiit  iiiuniivliU  •  i^x  |ir>i|irin  ruiiffri-- 
i,'iiti<iiR-  iibliiitum  •  eligfero,  Kl  ibi  talciii  potliorint  invitiiiro,  sin  autl'lll,  lii-i<iitiarii  lialioniit  ciiiii  c-oii- 
soiisii  o|iisci)|ii  uii(l('C'imqiif'  Hüii  boniiin  imstorcm  cli^ctTo.  Kt  si  i(li(|iiis'  Imc  |in'C)-|itiiiii 
iiirniiipure  U'iii|)tavci-it '',   liciMitiaiii  lialx-aiil  ipsi   niDiiaclii   pru   hat-   n-  aut  ail   uns  aut  ad 

r>  successores  nostros  rcclaniainli.     Iloe  vcru'  ot  in.s  ob  iic^tiTiiam  ri-r niiiniii'in  '   iMiiRT'diimiH, 

tit   C|iisco|iiis  eilisdciu  uivitatia   iiiillaiii   uini|iiaiii  ]i'it('.4tat(!iii   lialx^at'"  allc|iiii|   imlc    aliHtraiT).'"    vv\    Hlbi 
iisiirpnrc  aut  aliciii   in   hciiclii-iinn  darc,  xrd  pussillt  ijuirt»   et    traiU|uilll!  *  ilci   iiiifti-rironlinin  iu|;itor 
pro  nobis  »  exorarc.     SI   (|iii.s   vero   liiiiiis  nostri   pri>rcpti    viiilator  oxtitci'it,   sciat  so   cuinpoHi-  t 
tunim  cpiitiiiii'*   libras   aitri  obrizi  *,  nieilietateiii   kanionic  noBtrae  et  iiicdietatciii   predieti   iiiunnHterii 

Kl  abbati  Vld  nionacbis.      t^nod  ut  verlus  crodatiir  et  dilipr(*ntius  ac  firillins  ab  libiiK  •  olincrvctiir, 

hoc''  nostrunil'   proi-cpttimP   manu  piopria  loborantps  sifjillo   iiostro   iiisif^iiiri   liiHsiiiiiiH'i. 

Signiuii   iloiimi''    lU'iiirici  *   (M.)  screnissiiiii   et   invictissimi    iiiipri-atnris   auj^iisti. 
Ileinricus'   caneellarius    vice  Kverardi    episcopi"  et'   archicapellaiii"  recofjnovit". 
Data  XII.  kalcndas  iniiii  anno  doniinit-ac  inearnationis  Jl.\llll>',  indictionc  XII,  anno 

i.>  dunnii'  Ileinrici'  iniperatoris"  aiigusti  reguanti.s  XII,  inijjcrii  vero  cius""!;  actum  A'eronae: 
in  dei  uoniinc  feliciter  amen''. 

310. 

Ilehiricli  bestätigt  dem  Domcapitel  zu  Verona  seine  Besitzungen,  das  Fndrwii 
von  den  Bewohnern   seiner  Burgen   und  die  Befreiung  derselben  vom  Stadt- 
80  zoll  sowie   die  Immunität   und  alle   öffentlichen    Rechte   über   die  Eimcohner 
seiner  Besitzungen.  Verona  1014  —  — . 

Orifiitialdiplom  im  CapUelsarchiv  zu,  Verona  (A).  —  Privilegia  cajiituli  Veronensi.i,  MS. 
des  17.  .Th.  (Cod.  DCCXC)  f.  2.5  in  der  Capitehbibliolhek  danelhst  (B).  —  Abschrift,  des 
IS.  ,Tli.  in  Dioni.<ii  CD.  Veronensis  Bd.  1  in  der  Bibliothelc  der  Marchesi  Dionisi  (C). 

ä;,  Ughelli  Italia  Sacra  ed.  I.  ö,  671  wohl  aus  A  =  ed.  IT.  ö,  7.51  ^  Gloria  CD.  Padovano 

1,  131  n"  97  mit  Lesarten  aus  B.  —  Böhmer  Reg.  1121.  —  Stumpf  Reg.  1625. 

Verfasst  mit  Benutzung  des  DO.  II.  305,  dessen  Constructions fehler  wiederkehrt.  Die 
meisten  der  neuen  Bestimmungen  begegneti  auch  in.  einem  unechten  D.  Berengars  I.  (vgl. 
Cipolla  in  Miffheil.  des  Insfif.  für  oester reich.  Geschichtsf.  2,  .9.5  n"  43),  das  sich  eng  mit 

30  Stumpf  Reg.  2338  berührt    und   sicherlich    er.sY    nach  1027   gefUlsclit   i<it.      Ob  de'iSen   ver- 

lorene echte  Vorlage,  die  jedenfalls  schon  für  das  DO.  II.  305  benutzt  ist,  auch  für  unser 
D.  noch  nieder  herangezogen  i.'if,  lässt  .sich  nicht  cntsctieiden.  —  Ueber  die  Schrift  können 
irir  bei  der  .^chlcctifen  Erhaltung  des  Originals  nicht  mit  Sicherheit  nrtheilen;  nur  bei  der 
Datierungszeile,  die  nachgetragen  zu  sein  sclicint,  hat  die  Zuweisung  an  HB  einige  Wahr- 

3.5  scheinlichkHt   für  sich,   während   alles   übrige   wohl   nicht  von  einem  anderweit  bekannten 

Schreiber  herrührt. 

I  In''  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     H|cinricus]*'  div[ina]    tavcnte  de- 
mentia   Komanoruni    impcrator    augUStUS.  Si  dignis    nostnirinn    Kdelimn    pcticiuiiibiis    assen- 

809.    i)  aliqui  il       k)  temptaverint  M       1)  vero  ob  et.  remunerat nos  conc.  D,  wo  die  Stelle 

10  verstümmelt  ist         m)  habeant  .1/        n)  M^Vt'.II        n)  fehlt  in  V        p)  />!'=  SU.;   fehlt 

in  M  =  VC.  q)    iuss.  insign.  M         r)    diu  V        s)    Eiiriui  I';    Hrnrici  D,  tco  da.t  M.  erat 

hinter  et  folgt  t)    Heiiric.  I'        u)    fehlt  in  D         v)    fehlt  in  V        w)    fehlt  in  V;   arohi- 

cancellani  M        x)  rccocriiovi  M        y)  MXIV  M        ■/.)  dm  VD        a)  imp.  Heinr.  D        b)  eius 
vero  M        c)  AhbiMuny  der  anhängenden  Bulle  (B.  ',i)  in  MV. 
i;.  310.   [Bresslau- Bloch -Lascbitzer]     a)  ein  Chrisnion  ist  davor  jetzt  nicht  zu  erkennen       b)  diese  und 

die  folgenden  Ergänzungen  aus  BC;  Henricus  C 


890  KAISKltrUKlNDKN. 

Silin  §  lirnrbuerimiis,  dovoriores  eos  pssc  i'.i  oli|scc|iiio^'  iiostri  fniiiiilntiisj  miniinc   |iliftuliiiiiis.     (,>ti<i('iri'a 
oinnium  snnclf  dpi  pcclpsiap  tiilpliiim  uos'rortiiiii|UC  |iro.spiu'i]iiin    scilipet    iic    t'utiironiin    eonipcriiit    iini- 

vprsitns,  i|niilitpr  initTvpiini  \v\  jii'tioioiH'  dtimni  ]Iilt|ii'aii(li  venerabilis  ciiisfojii  sanctiio  sedis 

Ueronciisis    |aC'CClOsiae,    IJIIO   .smu-tac  Marhu']  canoiiipis  l'iTuiiPiisilms  |>rneceiilum  poiitiiiim|cionis  i't 
rorruborncioiiis]    nos   pro    (dpi)    ninore    [no8trai>(|uo    aiiinine    romodio    vclj    J)atris   nostri    inatl'i.sqlli'   6 
de  <|iiHdHin  Corte  qiiao  iiomiiiutiir  vnlga|rit(.T| ''  S|tat]c''  cuui  cuiictis  suis  pertinenciis  ac  clusa 
Oar((iensi]  ncc  mni  altera  cnrU'  .lun.-  |(liritur  It.iilnbioiusl   posita  in  Tridoniino  [comitntu   etj 
trihiis  villis  —  iina  iiiniciipatiir  HtTjciisid.  altera  15cl|uoiio,  tercia  vero  Bimdo —  t-um]  cunetis 

t-nruni   pertineneiis,   (tercia  (iintquo  Corte'  (|liae  dieitur  QJuerenta.   cpias   Notkciiiis  *   cpiscopiis 
pater  reroncnsiuin  clfriciniiii  Jim  aiiiini,'  siiae  r|eine(lio  jirefata«']  Uer(ineiis[i  aoeeiesiae  ii])tulit|,  lo 
insu|)er  |aiiteni  easaiibus  duobus'-'   in  Leiiuiaeo  inaiore  einn  eiiiietis|   iiertiueneiis   suis   et 
pisearia  uiia  |c'iiiii''  silva  qiiae  dieitur  Oologaria,  quos  qiioquo  velj  (juas  praefatis  eano- 
nicis  Uerononsibus  Uualdcrada  dci  an[cilla  eonccssit,]  quarta  auteiii  corte   (nmc   [dieitur] 

(jninto  atta  in  ooniitntu  Montcsilicano,  (|nniii  <|nidani  nomine  l.anzo  *  praedictac  optulit  aceelesiac 
(cum  capella  •  cnin  onmilins  eins  pertinenciis,  quillta  VCrO  qune]  vocatnr  Titnlus,  nlii  dicitnr  l'illn,  1» 
cum  capella  •  in  sanetae  Mariae  [lionorc]  constrncta  ini]i  euilC'tis  [eins  pertinenciis,  ciimni  i)pt]iilit 
.■Viizebert[ns  clericns  cpii  Kcpiiizo  VOCabatlir.  in  eodem  posita  coniitatn,  insnpcr  casalibus  liuohu» 
in  coniitatu  l'eroneiisi  iaccntilms  in  cortc]  regia  iinae  vocatnr'  [Zirpa'',  ipios  ojitnlit'  Andrcpcrpn'"] 
quac  Gi[zAl  vocabatnr,  cum  *  eiuictis  pertinenciis  et]  ndiacenciis  eins,  |quae  de  oiunibus  pre- 
scriptis    Incis    dici  aliipio   modo  vel  nominari   possnnt,    concedere    dipnaremjur.      ISOS    quoqiie    coli-  20 

silio  eins  adquiesceiites  huitis  praeccpti  pag[inam  pro  aniinae  nostrae  remjedio  nostro- 
nimqtie    [|)arentiim    pro    confirmjacione    et    cojrrobjoraeione    cu|netoniin|  locoruni  quae 

praefscripta  sunt"  fieri  iltssimus,  eo  videlicet]  ordine  ut,  nliii  iimi|iu'  a  pracnoininatis  cnnonicis 
i<[norii]m(ve  sncccssorilins  aliqnando  possessnm  est"  vel  in  fnturo  possc{ssiini  crit,  oiniiinm  contradictionc 
et  diminoracioiie  [violentuml'  cxciusa,  lirmitcr]  iiroprietario  [detineant]  iure.  Hoc  eciiini  nostra  imperiiili  ib 
anctoritate  addimiis  pro  rcdemptfionc  »  animno  nostrae  nOStror]niii([Ui'  jiai  eiitmii  et  coiicediniiis 
larg'imur  donamus,  [quo  lioiniu]cs  cuncti  fpermorantes  atqne]  residentes  (sive  iamilii  .sive  libcri] 
residentes  [in  ca]stris  ipsomm  canonicornni  —  qn[ornm  castronim  nomina  liacc  sunt:  Ccrretn,] 
Biunde.  (Porcjile,  Pnlliiinnm,  Marc[iana,  Graciana'i,  Pruno,  C'astellione,  Arbetuni  —  ut  fodrnni,) 
qiiod  ininste  et  non  leg-aliter  [preterito]  in  tempore  di'dorunt,  [(piod]  iicfas  luini  erat,  piililiee  so 
[parti ""  aniplins]  liine  dcinceps  non  dent,  sed  per  liane  nostrae  praeccpta  I  e  m  piipi  n  n  ni  .ineto- 
ritatis  voiuniiis,  quo  pro  aniinae  nostrae  reniedio  jiraetati  canonici,  qui  nunc  sunt  |et] 
pro  tempore  enint,  [predictuni  fojdniin  colligendo  truc.uit  et  liabeant,  |ilaeit;i  quotpie 
et    districta    cum    omni    functione    et    redditu    praenoniinatoriini    castroruni    ctn-ciiim  et 

villu|rumj  i<iiniliter  praecep|tali  papina  nostrae  aucturitatis]  possideant  atquc  dctinoant.  Ncc  35 
non  et  ipsi,  qiii  |in  civitate]  soliti  crant  dare  [thc|loiicuin,  praecipicndo  itibcnuis,  [ut"  in  tempore] 
liullo  [aliquis  eis  anfcrat'  vel  de  boc  amplins]  molestare  [ipsjos  tcniptct.  Prae[cipien|tcs  il>'ni<|iic 
|inbeD]do  sancimus,  ut  iinlliis  |>lnx  nwircliio  arcbiepiSCOpus  episc<ipiis  coin<'s  vicceonieN  nnlbi(|ne 
nostri  regiii  mag'iia  vel  parva  persona  sanetae  l'croncnsis  accciesiae  canoiiicos"  de  oinnibiis  prcme- 
inorajtis  cniisis  seu  de  omnibiis  libcllalriis]  colonis  n[d  sesc^'l  pertincntibns  aliis<|nc  in  praediis  |)rae-  *n 
dict[ac  aecclcsiac  ac  eonindem  canonieorMin  residcntibus]   molestare   |disve]st|irc  anjrariare   vclj   per 

810.    c)    B;   oliscquiuiii  ('         <l)    viil<iratnin  f."         r)   rr/l.  über  dienen  Ort  f)(),  f.  i:i7  f)   cortem  C 

g)  dahinter  AnileuUinij  einer  Lacke  in  li,  im  alter  iiueh  ne/iim  oben  hinter  patris  nostri  tieften 
A  eine  Lilclce  anf/eileutet  int;  auch  hier  fehl!  znfoli/e  der  SV.  Stumpf  lieg.  Uti'.i  nichts 
h)   li   --  SU.;  vlC         x)   hinler  ipiac  hix  ijune  (tizii  Lilcl,e  in  li  k)    \'U.        Sl  .;   Hippa,  46 

am  tttinde  JCirpa  f  1)    optui qiie  (lisa  C  in)   ergflnzl  aus  VU.;    Anib'cucrjfa  .Vf/. 

U)  C  yU.;  prescriptio  l'uit  li  ol  fehlt  in  C  p)  liC,  die  auch  in  der  VU.  die  i/lriche  /''arm 
bieten,  im  dnss  die  im  Ih'uck-  der  VU.  (rgl.  daselbst  .V.  i)  rorf/cnomiiiene  Emendation  in  violcn- 
toruni    nicht    ri'IIhlirh    ist  <))  C  =  VU.;  tJreclana /<         r)   dahiiiler  irieilrr  irrige  Andeutung 

einer   Lücke   in    H         s)    HC    ;  .\l'.;    VU.  ncc  (^IJf  ut>  In    tempore   nllo  t)   ant'erct  H;    ob  M 

in  ('  die  i/leiche  Lesart,  ist  nach  der  uns  rorlier/etideti  Abschrift  nicht  sicher  u)   canonicis  Jl 

\,  B^  VU.;  »eC 


iii:iNi!i(ii  II.    KU  I.  391 

|iliu'ita  fati^'iiro  sine  U'ji^illi  lll(ll[ci»  aiidnit  vol  |iri'.Hiiiiuil.  I'oiitrii  <|iiii<l"  iioHtrau  i'oiitiriiiHli(>|uiii 
sivo  cnnccsNioniti  ||iri'{c|e||)tiiiii  si  <|iiiH  nli|(|iiiiii(lu|  iiiMiiritero  toniptnverit,  ii(!|int  Ro  comp|oiitiiriiiii  niiri 
piiris.Hiiiii  [lil>riu  rciituin,  inodictiitoiii  kniiicrac  uiiHtrnu|  et  iii<-i|i«tati,>iii  |cnnoni>,'iH  ibiiloin  pro  tempore 
tlo.servil'iitiliiiü.l  (jiiod  iit  veriiis  ere(l|atiir  (lilig:«iitiiisi|iio  al>  oiniiiliiis  obNur|vutiir,  liuiu'  |pH(fiiiaiii  pro- 
6    pi'ia   iimniil   eDrioboraiito»   |oaiii|    iiitVriiis   iiiH.siiiiiiH  s|if;illaru.| 

11  Sij;miiii    (lipinni    Ilciiii-ici  (M.)    scroni.'ssiiiii    et    iiivictissimi    iiiipcrntoris  auj^uNti.  ^ 

S   lleiiiriciis  taiuilluriiis  vier  Eiicr|imli  episc-opi  ft^)  arcliicaiicfllarii  reci);^iiiivit.  ^ 

(Sl.  !).)> 
|)atniii  aiiun  iloiiiiiiii.'(' '  iiicaniafionis  M|.\|llll.   iiiilietioiic  Xll,  anno  donini  llciiirici 
10  impenitoriis  luigiisfi   rc^nantis   XII;   iin|icrii   voro  eins  I;  actum  N'crunai';  iV'lifittT  anicii. 


311. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  S.  Salvator  und  Julia  zu  Brescia  seine 
Besitzungen  und  die  Immunität  und  schenkt  ihm  die  einstigen  Güter  des  Ra- 
terius  von  Aljiano.  Verona  1014 . 

16  Originaldiplom  in  der  Stadthibliothek  zu  Brescia  (A). 

Margarini  Bull.  Casinensc  2,  73  n"  79  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1120.  —  Stumpf  Reg.  1624. 

Bis   auf  das   von  HB  hinzugefügte  Eschatokoll   geschrieben   von  einem  unbekannten  Mann 
nach  DO.  IIT.  267,  woraus  auch  die  Invocation  entnommen  ist. 

(C.)  I  In  nomine   doniini    dei    aetenii.     Heinricus    divina    gratia  Ronianonini    ini- 

so  perator  aiiiiustus.  .Si  dei  aucclcsias  defendore  et  cxaltare  ^  stiiduiTiinns,  vitam  beatam 

omni    anil)imiitate    sepo.sita    possiderc    certissime    crediinus.      l'roinde   oniniiini   sanctao   dei 

gccicsiac  ridelium  uostidnuiicuie  preseiitiuiii  ac  t'iitiiruniiii  comperiat  sollertia,  i|iialiti'i-  noiillda  reli- 
giosa  abbatiasa  niunasterii  eoustnieti  vel  positi  in  hoiiore  doniini  Salvatoris  et  saiictae  luliae  quod 
dicitiir  Xouum  in  iirbae»  ßrixia  uostram  adiit  cel.situdiiieiii,    «niatinns    ob    nostie  aniinc  romedium  pre- 

S5  cepta  ipsins  coenobii  nostronim  pi-ccessorum  iinperatontm  vcl  rogiiin  nostra  aiietoritate  et  eonfirmatioue 
forroborarenuis  et  conlirniaremus.  Cuius  digiiis  petitioiiibiis  iiu-linati  et  spe,  ut  oportnif,  ad  siipema 
erccti,  scripta  vel  prccopta  oiiisdem  saacti  et  vencrabilis  loci  a  nostris  aiitecessoribiis  facta  et  concessa 
hac  nostrae  auctoiitatis  et  corroborationis  pa^ina  cum  servis  et  aneillis  castris  capellis  aldionibiis  et 
aldiabtis    cortibiis   silvis    piatis    ])ascni.s    ai|uis    eaniiiKiue    deciirsilms    piscatioiiiliiis  molendinis  stalareis, 

30  cum  cellis  et  scnodochiis  et  nionasteriis  »  SCU  cum  omnibus  ad  idem  monasterium  pertiiientibns, 
prout  iustae"  et  Icgaliter  possumus,  corroboramus  et  coiitirniamus.     Coucedimus    etiani    eidem    sanctae 

dei  aecclesiae  hoc  preccpto  omncs  TBS  quondain  iure  pertinentes  Raterio''  de  Alfiano, 
nunc  vero  nostr^  potestati  iiiste  et  legaliter  suljiacentes,  qu^  sunt  constitutc  in  corte 
quao    vocatur  Guiitardi  vel''    in    eins    adiacontiis''  aut   ubicunique    invent§    fuerint   per 

35  loca.  lusupcr  COrifedinuiS  predictO  monasterio  seu  abballssis  inibi  in  tempore  uiancntibiiü,  ut 
nullus  liomo  maguiis  aut  parvus  terram  ipsins  colentes  aut  liabitautes  aut  fatitios  in(|nietarc  distringere 
aut  eoruni  possestiiuuculas''  tollere  ali<|ua  oecasione  presuniat,  nisi  presentia  ipsins  monasterii  abba- 
tisso   ant  siii   eiTti   et    Hdelis  missi.      Pieripieutes   denii|un    iiilieiniis   et   liac   nostra  actoritate"   roboranius, 

:M0.    w)  <in^  C         X)  et  feh/t  in  BC         yl  Alibildun;/  tliv  .Siei/els  (SI.  .y  in  C         v.)  (iomi  A. 
40  Uli.   [Lascliitzer-Bresslauj     a)  A       b"!  dahinter  linstur;  durch  diege  sind  ror  dem  d  eiir»  zwei  Buch- 

staben getilgt,  dann  ist  e   Alfiano  ganz  auf  Ha.'^ur  mit  dunklerer   Tinte  und  ricileieht  auch  ron 
anderer  Hand  geschrieben :    ron  iler  ursprünglichen  Schrift  ist  nichts  zu  erkennen  c)  vel  — 

aciiacontiis  auf  Rasur  mit  dunklerer  Tinte  und  lielleiclit  ron  anderer  Hand         d)  iv  corr.  aus 
u;    IT.  possessioiies  ulas 


392  K  A 1 S  F.  1 J  r  U  K  r  N  D  E  N . 

iit  iiulliiü  ilu.t  nrcliic-pisc'o|iiis  opUcopiis  miirohio  comc»  vici'ooiiios  si'iildasciiis  jriistaldio  uiillaciiu'  imstii 
repiii  iiiHfrii"  p«rva<|H<<  personn  pronomiiiatiini  moiinstoritiiii  iiv  pioilietis  icliiis  mobilihii.s  ot  iiiiiHiliililnis 
silii  iiistiio*  pcrtiiicnlibiis  mit  alilintis.'ous  iiiibi  in  tfiiiporC  •  ilisvi'^liiv  iiiquiolnio  molrstnir  siiic  luj>'iili 
prvsiimat  iuditiu.  Si  <|iiis  S^iliir  tciiu-rnrio  hiimi,  i|iiiid  iiiiiiiinL'  rri'diniiis.  liiiiivs  iiostry  iiiiuntnti.s  linim- 
incntiiin  iiiriiiiipi-rc  toiiiptiivorit,  seint  se  ooDipositiiriiiii  aiiri  piiri  lilua.s  iiiillo,  inedietatei»  kaincie  nostrao  6 
et  int'dictatom  snnctao  dei  ycclcsinc  iam  il|ictne|  scmi  ablintissc  ibidt>iii  ordiiialai'.  l^iiod  iit  nt"  verius 
cri'dntnr  diligpiitiusnuf  ab  •.inniluis  obsorvctur,  manu  pruprin  r.ili.iroiiii'><  -ij-illi  ihisiii  impressioiic  f  in- 
ferius  iiiNsiiiius  iiisi^iri. 

I  Sipmm    domni  Hciiirici    soivnissiini  (M.)    et    invictissiiui    inijicratoris  augusti.  | 

^  Ileiiifit'tis  caiK-ollariiis  \icc  Euofartli  opiscoiü  i't   archicain-llani  recognovit.  ^       lo 

Datum  anno  doniinicao"  inearnatiunis  MXIIII,  indictione  XII,  anno  domni  Hoiniüci 
imperatiiris  ani^iisti   rciriiantis  XII.  inipcrii  voro  eins  1:  ai'tuni  Uoronau'':    fclit-itor  anioii. 

(ß.  D.) 


312. 

Iliinrich  )iimmt  das  Kloster  S.  Maria  zu  Pomposa   in  seinen  Schutz  und  be-  is 
stätifjt  ihm  seine  Besitzungen.  s.  Zeno  hei  Verona  lOld  Mai  22. 

Auszug   in   zwei  Archivinventarcn   des  Klosters  Pomposa   aus   dem  17.  .Th.   im    1;.  Slaat.i- 
archir  zu  Mndcna   (E^   und  E-). 

(Muratori)  Piena  espos-izione  dei  diritti  sopra  Comacchio  140  cit.  aus  E. 

Die  schon  von  Federicius  Per.  Pomposianarum  hist.  1,  239  f.  ah  verloren  bezeichnete  Ur-  so 
künde,  aus  der  ufiser  Auszug  stammt,  ist  1016  in  einem  Placitum  zu  Ravenna  produciert 
iporden  (Federicius  1,  470  n"  48)  und  enthielt  danach  u.  n.  auch  eine  Bestätigung  des 
Klosterbesitzes  zu  Volano.  —  Das  in  dem  Auszug  erwähnte  päpstliche  Privileg  ist  das- 
jenige Benedicts  VIII. ,  ,Jajfi-L.  Reg.  3999,  dcisen  Benutzung  in  unserem  Auszug  nicht  zu 
erkainen  ist.  Dagegen  hat  das  verlorene  D.,  aus  dem  der  Auszug  stammt,  als  VU.  für  26 
ein  anderes  bi-sher  unbekanntes  Diplom  Heinrichs  II.  von  1022,  von  dem  loir  gleich  fall. •< 
einen  Aiuizug  besitzen  (KU.  I),  und  für  das  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  208S  (KU.  II) 
gedient.  Was  sich  in  unserem  Auszug  bei  der  Vergleichung  mit  diesen  Kachurkunden  und 
mit  gleichzeiligeit  Urkunden  Heinrichs  II.  als  detn  Wortlaut  des  verlorenen  D.  angehörig 
zu  erkennen  giebt,  haben  wir  im  Druck  kenntlich  gemacht.  so 

llcnricuti  imperator'  augustus  confirmat  prefnto  monastcrio  Pomposiano  nd  Instan- 
tiniii  venfrabilis  viri  Vuidonis  abbatis  dirfi  monasterii  cnnctas''  res  et  possessiones  eins 
mnliik'K  et  iininobiles  ticsequo  moventes  eiim  onniibu.s  sibi  peftinentibus,  qu^  cidem  le- 
galiter  pei^inent''  t^im  *"  apostulieo  privilegio  fpiam  imperiali"^  rescrijjto,  tani'  intra 
insulam  PonipoKiam  quam  extra  eaindein  in  Laeo  saneto''  et  in  territorio  Hauennati "  m 
et  in  coniitatu  Linienni  et  Fauentino''  et  in  n/ii'.s  romitatihus,  cuim'  plebibus  scdiniinibus 

;!11.    ■•)  dahinter  fehlt  «rdinataii       f)  o  corr.  nu»  u,  hinter  o  ßatur;  es  sclieint  impressius  genlandeti 
TM  haben         g)  (ioini  A         li)  (»i  dafür  i/elasKnie  Lücke  nachgetragen. 

313.  'Bbich]  a)  Romanoriim  fehlt  in  K  l>)  rv//.  in  \U.  II :  onines  re8  et  posaessiones  ein»  mo- 
biles et  imin'diik's  itiste  ac  b'jraliter  sibi  pcrtinentc»  und  ueiirr  unten  oirmibuH  sibi  pcrtini-n-  W 
tibuH  rcVmii,  miirit  zu  bcrciihi'  inovfntci«  D.i'MI  c)  auch  die  Worte  tum  —  iinptiiali  dürften  dem 
rrrtorenni  I>.  entnommen  nein,  irflltmid  ulall  rescripto  eher  preccpto  firstunden  halien  tcird 
<li  fam  ipHaiii  inRiibim  I'oinpimium  ex  intcuro  (jimni  i-xlra  (.■ttmU'm  iiiHiilam  SU.  II  e)  rgl. 
Sr    fl         fi   •„,.  rclinenzformel  rgl.   St     I  ,f„d  die  DI).  .i'.IH.  3tl.  H3r, 


II  KI  N  IM  (11    II.      Ktll.  393 

castris  fainllis  ti'iris  i-uliis  et  iiiciilti.s  silvis  stillarii»'''  nlivctis  viiicis  inoiitihus  planii-ii.s'' 
ripis  piscationilius  vonationibus  acpiis  aipiai-um  (liHcnrsilms '  Kaliiiis  «alarii.s''  vinetiKijtif 
jx'nsiciiiihus  et  (>xliil)itiiiiiil)us  Nibi  pi'i'tini'iitiliiis ',  il  i|isiiiii'  iiKinastiTiinii  c-iiiii  oiniii  sua 
|icrtiiic'iitia  suIj  iiii|)i'riali  (Ict'i'iisioni-  i'cc-i])it'  il  coiiliniiat'"  ({iiic({iii<l  di'  rebus  sonirk'itb; 
6  l't'tri  SigczoniiS  condaiii    de  Aci-adcci    tilii    in    ciiiti    inqirrH  doiiiiniuin  ihvolulls  hahiiit.'" 

Appant  liulla  cum  sii/il/o  plombeo  ajipenao. 

fncipieiis:    In   miiiiiiif  sanct^  et  individuf;  trinitatis. 

Anno"  MXIIII.    (laliiiii   \I.  kal.   iunii,   iudidioni'   \II:    in   nionastcrio  sanc-ti  ZciioniH 
suburl)i(>  Vcri>nr. 


10  »)l»). 

iilii".  Ilchirich  bestäticjt  der  bischUßichen  Kirche  zu  Treviso  unter  Discltof 
Anialrich  die  von  seinen  Vorgängern  verliehenen  Einkünfte  und  den  rjescimmten 
Besitzstand,  insbesondere  S.  Maria  mit  der  Burg  Asolo  und  das  Kloster  Cres- 
pulimun.  Dolce  hei  Volargm  1014 . 

15  Notarielle  Copie  vom  J.  13 11  im  bischöflichen  Archiv  zu  Treviso  (B). 

31H^.  (Unecht.)  Heinrich  bestätigt  der  bischUßichen  Kirche  zu  Treviso  unter 
Bischof  Arnold  die  von  seinen  Vorgängern  verliehenen  Einkünfte  und  den 
gesummten  Besitzstand,  insbesondere  S.  Maria  mit  der  Burg  Asolo  und  das 
Kloster  Crespulinnin  sowie  die  Abtei  des  h.  Hilarius  und  die  Zehnten  von 
20  Bladimiin  und  Ceresaria.  Bolce  hei  Volargne  1014 . 

Urkunde  in  Diplomform  atis  dem  11.  oder  12.  Jh.  im  bischöflichen  Archiv  zu  Treviso 
(B').  —  Abschrift  aus  dem  Ende  des  14.  Jh.  eines  Transsumptes  vom  J.  1^11  im  Libro 
delle  renovazioni  de'  feudi  f.  SS  ebenda  (C). 

Ughelli  Italia  sacra  ed.  II.  5,  508  aus  B^  =  Migne  Patrol.  140,  310  n"  7ö.  —  Agnoletli 
S5  Dominiralilii   delle  decime   in   dioc.  di   Treviso  lö    n°  8   unvollständig  aus  C.  —  Stumpf 

Reg.  W26. 

Die  echte  Urkunde  D.  Sii"  ist  Wiederholung  des  DO.  III.  22ö.  Die  Fälschung  D.  SlS'' 
setzt  an  die  Stelle  des  Bischofs  Amalrich  den  Bischof  Arnold,  den  wir  sonst  zuerst  am 
6.  December  1021  (Stumpf  Reg.  1777)  nachweisen  können,    während  Amalrich  noch  lOln 

30  begegnet  (Rubeis  Mon.  Aquil.  495),  und  fügt  den  Besitzungen  des  Bisthums  die  Abtei  von 

S.  Hilarius  zu  Venedig  und  die  ZeJtnten  von  Bladinum  und  Ceresaria  hinzu:  um  die.ies 
Zusatzes  willen  ist  sie  angefertigt  worden.  Diuts  das  Bi.sthum  Trevi.^o  Ansprüctie  auf 
jene  Zehnten  erhob,  beweist  die  bei  Gloria  CD.  Padovano  195  n"  159  gedruckte  Urkunde 
von  1052,    der   zufolge  Bi.fchof  Rother    von   Trevi.w    auf  Befehl  Heinrichs  III.  auf  jene 

36  Ansprüctie  verzichten  musste.  —  Die  Zeit  der  Fälschung  des  D.  SIS''  wird  sich  mit  Siciwrheit 

erst  dann  bestimmen  lassen,  wenn  die  Nachurkunden  salischer  Zeit,  Stumpf  Reg.  28S7. 
2688.  273H.  SlOl.  S105,  von  denen  z.  Th.  erst  neuerdings  die  ältesten  Cberlieferungs- 
formen  wieder  aufgefunden  sind,  geprüft  und  mit  B '  verglichen  sein  werden,  des.sen  eine 
ältere  Vorlage  nachahmende  Schrift  Dopsch  dem  Ende  des  11.  oder  dem  Beginn  des  12.  Jh. 

10  :U'2.   g)    K,  stau  stallariis         li)    A';  planiciolius  A'C.  /         i)   E,  statt  iii>ciirsil)U»         ki    fehlt  in  K' 

und  yU.  I,  kaum  rersch riehen  für  (/«.<  hier  ber/cgnende  salectis       1)  rgl.  SU.  II       m)  für  den 
letzlfi)  Sat::  rgl.  D.  2sl         n)   dahinter  ciiim   im  E'. 

Kaiscrurkuiideii  III.  ÖO 


394  KAIS  V.  K  r  K  K  r  X  n  k  x. 

ZHiiiwfisen  geneii/t  ist.  —  7)(i  die  echten  Thrile  von  D.  31H''  uns  dem  viTlurenen  Oriiiinal 
des  D.  31H',  das  1311  noch  rorhnnden  irtir,  ah(ieschriel)en  sind,  konnten  irir  sie  unsere»! 
Text  des  7).  313'  zu  Grunde  lei/en.  —  Ueher  die  dem  Brauch  des  GC  enisprerhetide. 
auffallende   liecofinition   ecfl.  Krlfluteruiit/eu   Ahsrhultt  III. 

313".    ((-'.)  ^  In   noniinc   sanctae  et   iinliviilnao   tr'mitatis.     llcimit'ii.s  iliviua  favciilc  s 
fleineneia  Hoinaiutnnn  iinjifraini'  aii;jjustus.        .si  ncrlosüs"  iK-votc,  «piv  fiuimlniites  eis  §  iiptioi-int, 

('oiitiilcriiniis,  netiTiiao  r<'com|icii.s;ilioiii.s  |ireiiiiiiin  |iri»'iil  iluliio  iic-ipcri'  lum  aiiiliifrinnis.  l^improptir 
Diiiiiium  sniu'tno  dei  iiooolesiiio  Hdolium  iiu!itroruiii<|iio  presentiiiiii  siilicet  nc  fiituroinin  ngiinsoat  iiuilli- 
tiido,  AnialricuiU  '  snnctao  Tnriiisicnsis''  •  vciicrnbilvm  ciiiscopiim  iiitcrvcntii  ot  pctitione  Kjijilborti"' 
Frisingcusis  aecdesiae  antistitis  •  ■lostriiin  imperinlem  implornssc  ccisitudioein,  qimtinus  pro  (ici  lo 
nmoro  iiostrae<nie  ntiiiiino  rcnu'dio  »itii  sunequo  necclcsiai'  coiiliiinare  dipiarfiiiur  per  hoc  iiostriiin  pn  - 
rcptiiiii  i-uuctn  prei-i'pla  a  iiostri»  prodeeussorihus  cunstitiita  atque  «  coiilirmata.  Cuiiis  di(rnis  postii- 
Intionibus  assonsuin*'  proboiite»  Pt  iiustroruiii  antCCCSSoruin  preccpta  obscrvantcs  conlirinniiiiis  vi 
corroboraimis  sibi  siiapi|tie  aei-clesiao  oninia  prodfccssoruiii  iiostroriim  rogum  vpl  iinporntoiiiin  prerepln 
et  pa  quae  in  illis  continvutiir:  scilicpt  diias  partes  tbelonci  et  mcrcati  de  'l'aniisieiisi  porlu  euiii  16 
dUtripMi  et  legnli  querela  seu  et  diias  portione.s  piiblicae  iiionetac  nee  iioii  et  tbcloneiim  jircdictae 
civitatis  intoriu»  et  extcrius,  sicut  hncteniis  iiostrne  pcrtinuit  dicioui,  tarn  de  eliristianiN  qiianiquc  ot*'  » 
Iiideis,  qni  ibidem'  uegütia  excrccrc  stiiduerint,  iu*"  integrum;  ])refatae  «  Tarnisiensi  aecelesiao  cou- 
tirinnmiis  etiain  saiietaiii  Mariam  cum  casleHo  AsiloK  et  Omnibus  suis  jiertiuenciis''  ac '  monasteriuiii 
Crespuliunm';  et  onniia  alia,  quae  per  instrumenta  cartarum  a"-'  deum  timeutibus  prefatae  »anctiie  80 
aecdesiae  dimata  et  concessa  esse  noseuntur,  etiamsi  imniinentc  ineendii  |)ericul<)  vel  alicitm  infortunii) 
iani  dicta  aecciesia  cartas  vel  aliquas  scriptiones  i)er  uef^legentium  perdidit,  contirmamus  atque  corm- 
boramus  illi  per  hoc  nostrao  auctoritatis  preceptuni,  ut  ipsas  res  poutifex  ipsius  aecciesiae  teneat  ordinet 
atqtie  dispouat  cum  oninibug  suis  rebus  niobilibus  et  inimobilibus,  rcmota  omnium  hominum  contra- 
dictionp  vel  niolestationc.  Si  quis  ipitur  hoc''  nosfrae  eonlirmationis  preceptuni  nefario  ausu  infrinjrere  2f> 
temptaverit,  seiat  se  conipositnrura  auri  optimi  libras  centuni,  raedietatem  kaniery  uostrae  et  niedietatini 
prelibatac  aecciesiae  suisquc  rectoribus.  Quod  ut  verius  credatur  diligentiusque  observetiir,  ni.inii 
propria  roboratuni  sig-illo  nostro  iussimus  insigmiri. 

I  Sifjnuin  doinni  Heinrici  (M.)  iiivietissimi  iiiiperatdii.s  augii.sti.  p 

^  (luiitherius  cancellarius  vice  Harclianbaldi  archicappellaiii  notavi.  ^  so 

Data'    anno'    doniinicc  incarnationis  MXIIII,  indictione  XI,    anno  dinnni'"    Ilciniici 

serenistiinii  iinpi-ratoris  regni  XII,  inijicrii   vcro  I;    actum  in  villa   OuK'iii   iiixta  clu-sani 

Uolcmi'";  lelicitcr'". 

313*,    1)  Anialduni. 

313''.    :l)  C'respulinum  scii  al)batiani  sancti  Hilarisi'  cum  aecclesiastico  districtu  iicc  35 
non  et  dccinias  de   Illadino  et  Cereisaria;  et  uumla  .... 

;ii4. 

Ileinridi  verleiht  dem  Kloster  »S'.  Maria  in  Organu  zu  ]'erona  alle  bisher  an 
üfl'entliche  Beavite  entrichteten  Leistungen  und  Abgaben  seiner  abhängigen 
Leute.  Lizzann   lull   Mai   M.       w 

* 

Orighuddiplom   im   Stadtarchiv  zu  Verona   (A). 


J 


II  Kl  N  Kl (11  11.    im  I.  :{<)■, 

Muratori  Anl.  llnl.  'J,  64  aus  A.  —  Hiaitrolini  Nut.  ihlle  chiese  di  Vtroiin  ;>",  i:{  n"  l 
aus  .1.   —   liiihmcr  Reg.  ll'J'J.  —  Slnmpf  Itvy.  I6'i7. 

über  Schrift  iiml   Dirtnl  rijl.  die  VorlirnuTkiinq  zu   1>.  :U)3. 

{C)  ji   In    iiipiniiu'  .sniK-tac   et   iiidividm;   triiiitatis.      1  Iciiiricjis"  diviiia    f'avciiti!    clc- 

6  iiiciitia  lidiiiiiiiiinim   iiniMTatiu-  iUigiiHtui«.  Si  iieticiunibuH  ticlrliiiin  ^  iioHtruniin  aHsen- 

siiiii  |in't)iioriiiuis,  Hileliores  eos  iiobis  indc  foro  imn  dubitainus.  {^iia|irii|)t<'r  omiiiuiii 
li<l<'liuiii  saiirtr  dci  Pi-clcsit;  nostronunquo  prcscntium  seilicct  ac  i'utiiniriiiii  sollcrcia 
(•i)iii|ii'riat,  (|iialit('r  uns  [iro  dei  ainori'  iiiistrrijiic  rciiicdin  aiiiiin;,  coiam  inliTvcntu  ac 
pfticicinr  ( 'miinimdr   iiii|>i'ratriris    iiiistri;i|M('    dilccte  coniiif^is''   |nTd<>nainu.s    et    jx-r    lnn- 

10  iiDsfrtiiii  iinix'i'ialc  prcci^ptuin  in  ctcriniiii  .stal)iliiiius  nioiiastiTio''  sancti;  Mai'ii;  in  <)r;;aii(i 
sito''  l'cnnn;''  oiniic  fixlniiu  et  placituni  ivddiljicii>ii('ni  anj^ariaiii  seil  (iuaiiicjiiiini<jiif  " 
piiblioani  fiinftii)iK'iii,  (jiiani  taiiudi  i\\\<  liactenus  nostro  rei  ])ul)lic9  persolvere  viai  sunt, 
CO  vidclii'et  ordiiir  iit  ali  liai'  die  et  didiiccjis  ([iiictt'  pacitici-  |)orinaiicant  atquf  pfr- 
sistant  et  null[i|''  niorlali  de  jilacitis  aut  todro  aiit  de  publica  tuncciono  ali(piid  persrtiven; 

ift  cn-faiitur.  l'roindc  iiihcniiis,  ut  iiulliis  rci  pul)lic<;  niiiiistcr  vel  cxactor  iiiolcstare  eos 
dl'  siipra  scriptis  cansis  idtcriiis  prcsiiniat'.  Si  (|uis  iivitiir,  (piixl  t'iiturniii  esse  nun 
crcdinnis,  Iniiiis  preci-pti  nnstri  [la^inani  viulare'  (pi()cnnu|ue  ventiini  tein|)cire  aliipio 
iniccniii  aut  uccasione'-',  vi  vi<lelicet  vel  tVainle,  ]>resuniserit,  novurit  sc  pro  presinicioins''» 
.-ue  nmlitacidue  aui'i  nlitinii  liliras  c  coniposituruni,  niedietatem''  kamere  nostr§  et  me- 

so  dii'tatcni  predicti '  nionastei-ii  l'aniulis'.  (^uod  ut  verius  ercdatur  dilijjenciusque  in 
peipctuuni  al)  uninibu.s  observetur,  hoc  prcccptuni  inde  conscriptuni  manu  propria  con- 
tirniantes  sijjilli  nostri  iinpressione  ius.simu.s  inferius  in.sigiiiri. 

I  Signum   dunun  Ileinrici  serenissimi  (M.)  et  invictissimi   inpi  raturis  augu.sti.  f, 

§  Heinrieus  eancellarius  vice  Eiierardi  episcopi  et  arcliicapcllani  recognovit.  ^ 
«5  iSI.  D.) 

Data  \II11.  kal.  iuni.'^  indietione  XII,  anno  dominico  incaniationi.s  MXIUI,  donmi 
vero  Ileinrici  imperatoris  regnanti«  anno  XII,  iniperii  vero  eins  prinio;  actum  Lieiana': 
teliciter. 

:J15. 

30  Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthnm  Bamberg  die  zur  Grafschaft 
des  Mattiggan  gehörenden  Güter,  tvelche  der  Graf  GebJiard  zu  Lehen  gehabt 
hat,  mit  Ausnahme  einer  [Jchergenhufc.  Regensburg  1014  Juni  -21. 

Originaldiplom  im  l;.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Hei/berger  Ichnographia  Babenb.  1,  1()3  n"  119  Exir.  aus  A  mit  iudict.  XII,  a.  reg.  XIII.  — 
35  Mon.  Boica  28",  448  n°  281  aus  A  =  VB.  des  Landes  ob  der   Enns  2,  7ii  n"  58.  — 

Biihmer  Reg.  1124.  —  Stumpf  Reg.  1638. 

Geschrieben  von  Ba.  III  auf  einem  durch  Eintragung  des  Monogramms  von  ihm  .iell>.st 
hergerivhteten  Blanquet.  Das  Dictat  geht  auf  dieselbe  Vorlage  wie  dn.'t  D.  270  zurück, 
und  der  Petitdruck  bezeichnet  daher  wie  bei  diesem  Diplom  die  Uebereinstimmung  mit  D.  1 14. 

M  :$14.   [Bresslaii]     a)  A        h)  dahinter  ein  Strich  ausradiert       c)  dag  letzte  o  corr.  aus  u       d)  von  ilem 

letzten  Httchstulmi  des  M'ortes  Ueronf  l/ii  presumat  alle.-<  auf  Rasur,  mit  Ausnahme  der  drei 
letzten  ."^'illjfn  des  M'ortes  moU'starc,  so  da.ss  also  dies  Wort  schon  dem  ersten  Tc.rl  anyebilrt 
haben  muss  ei    odn-  nullo,    wie  ein   Co/iinlhuch  com  Anfang  des  lH.  Jh.  liest  f)    o  ül>er 

der  Zeile  nachgetragen         g)    am    Anfang    des    Wortes    ein    Buchstabe,    irahrscheinlich    h,    aus- 

li  radiert        h)   medictate.  ohne  Abkürzungszeichen,  A        i)   (licti  —  t'aniulis  auf  liasnr       ki   Villi, 

kal.  iuni.  wahrscheinlich  nachgetragen         l|  der  Ortaname  nachgetragen. 

50* 


396  K  A 1  s  i:  K  r  i;  k  r  n  n  k  x. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individime  trinitatis".     Heinrieus  divina  lavi'iitf''  cle- 
menria  Roniantmun  iinperator  aujjustus.  Novcrit  oiiiniinu  Hiloliuni  imstroiii  m  tmn  inpsciis 

iii'la.H    qiiaiii    vt    sucrcssiir«    postorilus,    t|Ualitl'r    iios  »   (|iioiuIaiii   iio.slrne  ^  pntciMno  liereditHtis    lofiiiu 
Hnliciibcrc'   iliotum  iu  scdem  et  iiiliiu'ii  opiscüpntiis  siibliiiiHiKlo  provexinuis,   »    (|  ii  o  dam    iinstr.n'    |iio- 

prioutiii  locn,  qn^  G«'l)ohardus  ctinu's   in  lioneficiuni    liabuit.    in  comitatii  Piligrinii  et   in''  ß 
pn^r«  Matilipiwe  siia  ad  eundom  eoniitatuni  iJtrtlncntia  —  cxcej)to  uno  preconali  nianso, 
(|Uod  nos  si'hcrinlioba  VOCaniUS  —  i'uin  oninil>usooruni  pertincntiissive  n<1hprpntii.s  »  rolius  nioliilibtis 
et  inmobilihiu   nc   cctoris  oninibiis    qiif    rite    soribi  vol  appollari  possunt  (inoquolilu't   iin.do  iitilitatibiis 
bac  Ii08tra>'  niu turitatis  procrptali  papna  ad  iMindom  siipra  diotinn  lüClIin  Habonbrrc  *,  pioiit  tirniiiis 
po.48Uinus,    donanins  »tijiio  propriclanms.    <>ni  u  i    oonfradictiono    reniota.    prccipionti's    ifritiir,    ut    in    doo  lO 
dilectiis  •   opiscopns  Ebcrhardus    at(]UO    succcssores    siii    libiTani    dehinc    habe  an  t    potcstati-ni    ladiiii 
l>>  r  a   •  cum  Omnibus  nppondii'iis  eoruni  tcncndi  ]iOKsidondi  scu  i|uii't|uid<'  sil>i    liboat    niodis    oniuibus 
in   usum  episcopatus  iudc  faciendi.     Si  qiiiä  ig-itur,    qiuid  absit,    liuins  nostrae  dnnationis  nuinilicentiani 
destruere  sivc  violnre  prcsumet,  •  tormento  incxtin^uibili   eorani    oculis    dei    lujit.     (^iiod    nc    fiat,    scd 
lipo  traditio  nostra    ab    omnibus    ineorrupta    permanent,    banr    cartani    indc    ponMiiptaiii    nuuiti    piopria   i& 
robornnto.s  siplli  nostri  inpressionc  iussimns  insij;niri. 

^  Giintlierius  eancellarius  ad  viceni  Ercliaiiljaldi  areliicappoUaiii  recugiiovi.  jj 

§  Signum  donuii  Heinrit-i  iiiiju-ratiiris  i.M.)  invictissinii.  15 

Data  XI.  kal.  iul.  indictione  XI,    anno    doniinicae   inearnationis  Sixilll.  anno  vero 
domni  Ikinrici  secundi  rcgnantis  XII,  imperii  vero  I;  actum  Kadaspone.  «o 

(B.  2.) 


31G. 

Heinrich  vertaiischt  an  den  Erzbischof  Hartwig  von  Salzburg  einige  Hörige, 
um  den  dafür  eingetauschten  Kindern  des  Ungarn  Martin  die  Freiheit  zu 
vei'schaffen.  Begenshurg  1014  Juni  21.      25 

Originaldiplom  im  k.  k.  Haus-,  Hof-  und  Staatsarchiv  zu  Wien  (Ä). 

(Kleimayrn)  Juvavia,  Anh.  216  n"  86  aus  A.  —  Fejer  CD.  Hiingariae  1,  295  e  collect. 
dipl.  Pray  mit  a.  imp.  V.  —  Böhmer  Reg.  1125.  —  Stumpf  Reg.  1629. 

Verfa-'isl  und  geschrieben  von  GC,  dcs.wn  Stil  hier  und  in  D.  H17  noch  wesentlich  von  dem 
Einflu-ts  des  GB  abhängig  ist.  ao 

(C.)  ^  In    nomine    sanetae    et    individn«;    trinitatis.     Ilenriens    divina    favente    elo- 
mentia    Homanonim   imi)erator    augustus.  ^  Seiant    omncs    fidele.s    no.stri    presentes 

j>ariter  atque  futuri,  qualitcr  nos  cum  venerabili  Micliicpiscopo  Salzburgensi  Hardauuigo 
nomine  concandtium  fpiod<lam  fecinm.s.  Nam  Ungaricus"  quidam  ^lartinus  nomine,  an- 
cilla  ipsius  in  coniugiuni  aecepta,  ex  ca  tilios  proereavit,  quorum  nomina  liyc  sunt:  3» 
Reginpreht'',  Vuerenpurcli,  Vviginan,  Ilereman,  Nazo.  Quo»  postea  ab  iimata  Servitute 
pro  helemonina  nostra  redimentes  eidem  areliiepiscopo  (ju<;dam  nostri  iuris  maneipia 
jiro  retriljutione  in  proprium  concessinius,  (piorum  nomina  subtus  scripta  viilcntnr: 
l'alei  et  uxor  eius  Ui-/.a,  Enzi  et  uxor  eins  Sicca,  Kdia  et  VI  filii  illarum  l'i'l  mulicrum''. 
Kt  ut  hec  nostr^  eommutationis  auctoritas    per   successiones    temporuin    stabiKs    et    in-  40 

lil.'i.    Urewilau^      a)  dahinier  ein  Strich  auirrailiert        h)  u  iil>er  dir  Zeile  nachgetragen        c)  r  iifjer 

'Irr  Zrilf  narJiffelragen         di  dahinter  Uamir         e)  da»  ernte  i  ülier  der  Zeile  nachgetruiien. 
'.\U\.     lircsnlau]     n;  a  eorr.  au«  e         li)  Heginplit  yl         c)  1  sofort  cwr.  an»  r 


HEINliK   II    II.     im  i.  M«7 

(•(iiivulsa    |iiTiii;iiir;it,    liimc    iiii|>cri;ilis    |)rcci'|iti    i);ij>;iiiairi    imif  ('(iiiscrihi   i't  mftliil    |Hii|ii-ia 
cciiitiniiantcs  sij^illi''   iiostii   iiiipri'ssiDiic''   iiissiiniis   iiisiguiri. 

^  Sigiuim  (lomiii   lliiiiiii-i   iiiijuTatmis  iM.)  sorciiiKHinitwiini"  et  iiivii-tiHKimi.  ^ 

^  fiunthcriiis  caiK'illaiiiis   vice   Eivaiihalili   aroliii'U|icllaiii   notavi.  |  (SI.  3.) 

5  Data   XI.  kal.  iiil.   iiulicliniir   Ml,   aiiiio  ilniniiiii'c   inearnatioiiis   MXIIll,  aiiiin  ili)iiini 

Ilcmicl   sccundi    i'i';;iiaiilis    MII,    iiiiiniü    \itii    I;    acliiiii    Uadcsboiif' 


317. 

Ileivrich   schenkt   der  bischüflichen  Kirche  zu  Passmt.   behufs   der  Krricläunq 
von    Kirchen    Besitzungen    zu    Herzugenburg,    Krems,    Sigemaresweret,   Tulln 
,0  und  Ötcinesseuue.  J0i4  Juli  ö  -  Bamberg. 

Oritjinaldiphm  im  k.  Reichsarchiv  zu  Münchat  (A). 

Hund  Metrop.  Salish.  126  Reg.  —  Honnaijr  in  Wiener  Jahrbücher  der  Literatur  40'', 
3.5  n'  18  wohl  ans  A.  —  Mon.  Boira  28",  119  n"  282  an.t  A.  —  Meiller  Reg.  der  Baben- 
berger  4  n"  9.  —  Böhmer  Reg.  1126.  —  Stumpf  Reg.  16H0. 

15  Yerfasst  und  geschrieben  von  GC  auf  einem  von  ihm  selbst  durch  Eintragung  des  Monogramms 

hrrgerichteten  Blanquef.  —  Zur  Deutung  der  Ortsnatnen  vgl.  Meiller  a.  a.  0.  194;  zur 
Datierung  Erliinferungen  Abschnilt  III. 

(C.)  §  In  iKiiiiiiie  sanctao  et  iiulivicluao  trinitatis.  Heiiirieus  divina  favente  cle- 
uinitia  Koinauoruni  imperator  augustus.  ^        Sic  quisque  proximorum  siionim  necessi- 

20  tatihiis"  I  (lebet  eouipati,  ut  per  coinpassionem  viiii  recte  intentionis  stiuleat  implere  et 
ad  implenda  necessaria  eoniui  non  dileetiu  carnalis,  sed  aiiior  semper  intendatur  spiri- 
tualis.  Hoc  discretionis  moderamine  temperati  non  solum  presentia  cogitamus,  sed 
<jiH'''  nos  seqnantiir  pnst  lianc""  vitam  attondimus,  et  continua  intentione  quiccpiid  cur- 
|Hiraliter  operamur  ad    iitilitatem    roferinnis    animae    iiixta    quod    deus    nobi.s    donaverit 

25  [iiisse,  ut  transseunte''  opere  operis  causa  iion  tvanseat,  qu^  pr^niia  vit§  post  vitaiu 
presentein  uobis  valeat  parare.  Inde  notiiiu  sit  oninnnis  fidelibus  nostri.s  pre.sentibu.s 
atque  futurls,  qualiter  nos  pro  petione''  lierengarii  venerabilis  episeopi  Patauiensi'' 
sanct§  dei  ecclesi^  predium  quoddaiu  concessimus  in  orientali  regno  in  coinitatu 
Ileinrici  niarchionis  in  Ins  loeis :    Herezogenbiirch '^  locum    ad  ecclesiam  construendani 

30  et  ubi  presbyter  manssionein ''  facere  possit  et  I  regalem  mansum ;  in  Cremasa  autcni 
et  Sigeinaresweret  et  Tubia  extra  civitateni  et  (-)tcinesseuue  siuiiliter  in  singulis'-'  locis 
singidos  regales  mausos  et  in  unoquoque  locum  oportiinum  ad  ecclesiam  aedificandam 
et  e  vicino  ecdesiae  ad  edificia  presbyteri  coustruenda ;  in  Cremasa  anteni  qnia 
aratum  predium  nou  habetur,  ubicumque  in  proximo  nostri;  proprietatis  sit,  pro  subple- 

35  meuto  asscriptum"'  eodem  modo  concedatiu-.  H^c  quidem  sancte  dei  ecclesi§  Patauiensi" 
pia  devotione  offerimus  atque  in  proprium  tradinuis  cum  onmibus  appertinentiis  ad- 
quisitis  vel  adquircndis.  Et  ut  I15C  nostrae  traditionis  imperialis  auctoritas  per  successi- 
ones  teinporuni  stabilis  et  inconvulsa  permaueat,  hanc  imperialis  prcccpti  paginam  inde 
eonscribi  ac  niami  pnipria  eonfinuantes  sigillo  nostro  precepimus  insigniri. 

in  :U(!.    il)  sigilli  —  iiiiii  auf  litisiir         e)  A. 

!U7.    [Brt'sslau]     a  1   ta  über  lUr  Zeile  nacJi getragen         b)  e  wahrscheinlich  auf  Itasiir         c)  n  Hier 
der  Zeile  nacligetraijen  d)    A  e)    rielleicht  nachgetragen         ()    über  c  <•''»   v,  </«•.■  innfi- 

stiindlich  ist,  nachgetragen         g)  über  n  eine  Oberlänge  ausrmlierl 


.•!0S  KAISKKrKKTNnKX. 

I  8i<;nuiu  douuii  Ilonrici  uM.^  iniiici-aturis  invictissimi.  ^ 

^  <-i untlu-ri ■'  fam-oUariiis  vice   Krt'aiilialdi  aroliicapollani   imtrwi.   |i  (SI.  3.) 

Data  III.  nouns  iul.''  indii-tioiio  XII,  anno  doniinii'«'  iiu'aniatiimis  MViiii.  aiiiin  ildiiini 
Hi-iiirii-i   sci'uiuli   ro-inantis  XIII,   iinpiTÜ   vcm   I;    aotiiin   Havcnlicri'li. 


lliinrich  schenkt  dem  Dnmrapitcl  zu  Bambo'g  dreissig  Küiiigshufen  zu  (Jodti- 
iiesfcUl  IUI   Gau  Oestei-reich.  lirfinixliiinj  Juli  r,  —  loir,. 

Orighifildiplom   im  k.  lieichsairhiv  zu  Miitirlini   (A ). 

Heylierger  Irhmigmphia  Jinlietih.  1,  106  Exir.  aus  A.  —  (Hei/berger)  Lnväcxhnhrit ,  proh. 
w°  J7   aus  A  =   l'.ssrniiauii    Ep.   Bnmh.,   prob.  22    «"  19.  —    Schuhirth    Narhträqe  lo^  lo 
m"  11  aus  A  mit  a.  rog.  Xlll.  —  Man.  Boica  28",  457  n"  286  aus  A.  —  Mciller  Hey. 
der  Baheuhergrr  4  n°  10.  —   Stumpf  lieg.  16^4. 

Die  erste  Zeile  rührt  von  dem  hei  DI).  30S.  314  eriefihnie»  Schreilier  lier.  Den  er.sleii 
Tlieil  des  Citnte.rtes  liis  nostrae  ])roprietatis  (Z.  HH)  hat  GB  rerfa.^st,  der  auch  das  Mimn- 
gramm  vorausgefertigt  haben  mag;  die  Schrift  dieses  Absrhnilts  ist  der  des  EC  sehr  ähnlieh.  i5 
doeh  wagen  wir  nicht  bestimmt  zu  entscheiden,  ob  sie  von  ihm  herrührt  oder  einer  Vorlage 
von  .meiner  Hand  nachgezeichnet  ist.  Endlich  hat  Ba.  IV  nach  eigenem  Dicfal  den  Sehlu.^s 
des  Conte.rtes  und  das  Eschatokoll  hinzugefügt.  —  tV/«"r  Godtinesfeld  .s-.  Meiller  a.  a.  0.  194: 
zur  Datierung  vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III.  —  Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formulur 
zusammengezogen  und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen.  «o 

(C.)  I  In  nomine  .«anctae  et  individuac  trinitatis.  llcinrit-us  diviiia  lavontc  i'lc- 
nientia  Ronianoniin  iniperator  aufju-stus.  |  Quoeionseinnque  venoral)ilil)ns  personis  diviiio 
niani'ij)atis  n))s(M|iiio  pro  occlcsiastica"  iitilitatc  ratimiahilia  qucrentihiis  fat-ilcm  prchcmtis 
a.s.scnsuin,  dfliituni  pro  indoliito  rcddiiniis.  si  larj;itiiri  sua  iion  dciii'j;ciiius.  Idoo  nnvcrit 
universitas  fidoliiini  nostroniiii  tain  ])rC'scntiiMn  (piani  i'iitnroruiii.  (jualitcr  (Inmims  l'dpjni  ss 
sanctae  Habcnhcrj^cnsi.s  accle.>*iae''  prt'po.situ.s  nuper  con.stitiitus  nostrani  clcnientiam 
adiit  devote  siipplicandn,  (juatinii.s  eadein  aecclcsia  in  ]>riinitiis  iniiiistorii  siii  nostre 
henipnitatis  aliqiiod  recipcret  eniolinncntnm.  Nos  autoni,  iiuia  cmii  Imniileni  ad  ohac- 
dicntiani''  et  ad  iniiinctmn  niini.stcriuin  Ixmani  hahenteni  j^ratiani  cof;ii(iviiiiiis,  ad  (piod 
beni^nifas  nostrae  nientis  .seniper  jn'ona  cxtitit,  ctiani  rcspcetus  siic  devoi-ionis  Ix'iii},'-  so 
nioreni  effocit,  iit  }j;ratuito  iaui  petita  concedcrenms  et  inaiitca  de  nol)is  niaiora  sjxTandi 
Bolatiiini  exldlieremus.  Quajirojiter  ))redictc  accie.siae''  ;id  scrviciiini  (■"intVatnuii  il>i  sul) 
eanoniea  institntione  deservientiiini  XXX  rogalcs  manso.s  nostrae  pmprict.'iti.s  in  loco  (pii 
dicitur  (lodtinesfcld  in  pago  O.sterrielie  in  coniitatu  Ileinriei  eoniitis  cum  oninihus 
appendicii»  ein»,  videlicet  servi»  ancillis  areis  terris  eultis  et  ineultis  niolis  niolendinis  35 
aquis  aquannnque  deciir.sibus  pasenis  silvis  venationibiiR  viis  inviis  cxitibus  et  reditibus 
et  omnino  cunetis''  utensilibns.  quae  vel  scribi  vel  (pioquo  nioilo  noniinari  ixissunt.  de 
nostro  iure  in  eornni  ins  tradiinus,  ea  ratioiie  quatinns  idein  dilcctiis  nosirr  l'oppo 
preponitu»  et  sni  in  perpetunni  suecessore«  liberani  iiotCKtateni  babeant  aii^^niciilaiiili 
conmntandi    i-t    .ad    usuiii    <-t    iitililatcni    fralrnni    qnorpiu    ni<>d<i   rcli^cndi.      Va    iit    liacT  j" 

!M7     lii  yachlragung  in  iler  Diitirrunif,   ilic  ficker  lieilr.   'J,  '.ifiS  annimmt,    rermochli»   wir  nicht  zu 

ertetinen. 
81S.    [UrcwUu]     B)  <;a  nachgetragen,  da»  a  über  (Irr  Zeile         \\)  A         v)  i  rorr.  aus  o 


II  KIN  i;i  (■  II    II.      hi|  (.  3<l<) 

lULStrii   Irailitin    liniia    r\    iiicmiN  iilsa    |irnii:iii<'at,    Ii.uh'    |iu^iii.'(iii    iiiilc    riiiisi.'ri|ituin   itiaiin 
]in>|iria   rdlmraiiti's  si;;illi   imstri   inprcs.siiiiif   iiissiimis  iii.si^^niri. 

jj  Si;;iiiiiii   (lomiii   Ili'iirici   Ifiiiiianuniiii   impcratoris   iiivictiissiiiii.  S  (M.i 

§  (iuntlicriiis  laiucllariiis   vice   Kikciihaldi   arcliicaipcllali ''  recognovit.  |     (SI.  U.) 

5  Anno  «lominkai'   ini'arnationis  M.W  .  annn   vcro  (lunnn)  Ilihn'ii'o  socnniln  rof^nante 

Xliil,   ini|)erii  Ü,  indii'tione  XIII,  data  111.   nun.   iul.;    actum  IJadisljone'';   iVlicifci-  amen. 

319. 

Ileitmch  bestätigt  der  bischüßlchen  Kirche  zu  Worms  deii   königlichen  Schutz 
und  schränkt  zu  Gunsten  ihrer  abhängigen  Leute  die  Stra/gewalt  dei-  Grafen  ein. 
10  Mörfelden  1014  Juli  29. 

Liber  prir.  arl.  Wonii.  tiits  dem  Äiifami  des  lö.  Jh.  /'.  1;J'  im  f/rnssh.  Staatsarchiv  zu 
Darmstadt  (D). 

Srhaimat  Hisf.  Wonii.  2,  40  n°  47  aus  D  =  Mig)ie  Patrol.  140,  316  n'  80.  —  Boos 
ÜB.  der  Stadt  U'mms  1,  32  ti"  42  aus  D.  —  Böhmer  Reg.  1127.  —  Stumpf  Reg.  1631. 

16  Dies  in  den  neueren  Forschungen    über  städtische  Verfassungsgeschichte   häufig    Ijesprochene 

D.  ist  aus.ierhalb  der  Kanzlei  rerfasst  mit  Benutzung  der  DD.  fjudwigs  des  Deutschen 
Mühlhacher  Reg.  1374  (VU.  I).  Ottos  1.  DO.  1.  392  (VV.  II),  I'ippins  Mühlbacher  Reg.  97 
(Vr.  III),  deren  Wortlaut  vielfach  in  einander  gearbeitet  i.it.  Als  vierte  VU.  kann  das 
DU.  II.  247  gedient  haben;  doch   würden  die  Uebereinstimmungen  mit  diesem  D.   in  I'oen- 

so  formel  und  Corroboratio  auch   ohne  seine  direkte  Benutzung  zu  erklären  sein,    wenn  beide 

DD.  etwa  von  demselben  Wormser  Cleriker  verfa.'^st  wären.  —  Schannats  Druck  beruht 
auf  D,  dessen  Text  er  an  einigen  Stellen  mit  Rücksicht  auf  die  Nachurkunden  glücklich, 
an  anderen  unglücklich  geändert  hat. 

In   nomine  sanetc  et  indiviilui'  Irinitatis.     Heinrieus  divina  preordinanto  demencia 
25  [Romanoruinl"   imperator  auj^ustus.  Si  peticiones'»  siicerdotum   dci,    ((uas   ad    no.str.iiii    iioti-  i 

c-inni   de  uecessitatibiis  euflesi.iruin  sibi    conmiissarum    portuleriiit,    nd    ettectiim    pcrduciiims.    hoc    nob!.s 
im-iim'taiit<>r  et  ad  teniponilis   rcgni  statuni   et  ad   cterne    beatitudinis    incrementum    perveilire'^    confi- 
diiniis.      Idi'o<|iie    omiiiiini    dci    iiostrique   tideliiini    jiresencium    Scilicet   et   futuronim    noverit    indr.stria,   n.  111 
quumodo   veiierabilis   vir   Burcliardus   sancte   Vuormaciensis   ccciesie    episcopus   coninimii    lamen-  ii 
30  tacione    pontifieum    et   abbatum    eiusdeni    provincie    eelsitudinem  iiostram  adiit  sese  reclainando 

uii  t're<iuentc-m  iiiiuriam  ae  legem  iniiistam  a  comitibii.s  nostris  iamilie  sue  eeelesie  tali 
presumpcione  impositam.  ut.  (püsipiis  ex  cadem  familia  in  furto  vel  ])ngna  aut  aliipia 
criminaii''  eau.sa  cul(iabilis  iiiventus  fuisset,  seil  magna  vel  parva  res  esset,  LX  .solidos 
comiti  semper  componere  debiiis.-set.  luter  hec  eciam  precepta  emunitatis,  que  cri.stia- 
35  nissimUS  Francomm'  rex  Dagobertus  deo  sanctisque  SUIS  apostoiis  Petro  et  F'aulo  primitus  coii-  i.  ii.  ni 
doiiavit,  visibus  nostris  relefre  u  d  a  preseiltavit,  in  (|uibus  scriptum  est,  quoniodo  ipse  Dagobcrtns 
eonstituit,  m  nullns  *  eomes  aliquani  in  eau.sis  audicndis  super  eandem  t'amilinm  potestateni 
liabcri't.  Insuper  lontirmacioues  sncoessoruui  illius,  videlicet  I'ipjiini.  C'andi,  l.udowici,  Helperici  "^j 
.Vniulti^'     nee     liou     trinm     Ottonuni    tlarissiuiorum    *    rejruui    *    vd    iinpeiatorum    antecessii  r  u  ni 

10  :$1S.    d)  Nachtragung  des  Oiisiiamens  int   nicht   unmöglich:  andere  Nachtragungen  in  der  Datierung 

anzunehmen,  ist  kein  Anhaltipnnht  rorhandeti. 

:51!>.    [Bresslau'     ai  fehlt  in  I>       1>)  VU.  I  =  NU.  I  Stumpf  Reg.  2503  und  NU.  II  Stumpf  Reg.  2.^,9:,: 
peticionibus  I)  c)   O  =  NU.  I  {nach  I>).   II;   prof'uturum   VU.  I  A\    criminalia  I) 

e)  Franckoruni  D         i)  D  =  NU.  I  (nach   Dj.  II        g)  Aruulfti  D 


400  KAIS  K  H  V  l{  K  r  N  1>  K  X. 

iKMtro  r  II  m .  DobiiS  llOStrisi|Uü  Hilelibus  doilioiistritvit,  in  i|uilMi.s  «  ropiiiuius.  i|iiiiiiio(li>  i|isi 
I.  II  constitucioneill  Jircdifti  rogis  Uag-oberti  siiis''  |ireco|H'iuiiiliiis  ii  novo  «•onlirniavormil.  F.t  nv  licc 
lex  inilistlt  iiltt-rius'  |iroct'ilcT<-l,  iircciitiis  rst  clmu'iu'iaiii  nostriiiii,  iit  instlltailtoiu  oimiitiun  ])fO- 
suinncioiu'in  iiostra  ilDininiU'ioiu'  i'olicri'crcinus  iimhiiuo  suc  •■(•«•Icsii'  iiusti:i  nmioiitati'  ilnmo 
i'oiifinnAremu«.  Ciiiiie  pcUcionihiis  oli  divini  «iiltiis  ainoroni  t'i>isi|iu'  \  iilunlariaiii  siTvitiiliMii  ad-  !> 
qnioKUViitrs,  hoc  nOHtri  uiilniiiiU  preceptiiin  oideiii  t-rflcsic  lieri  dporoviiiiii.s,  per  i|iiod  iiilu<iiiii8,  ul  pic- 
fatUB  antistes  Hurglianlus  eiusque  »m-ces.soros,  sii-ud  a  prenominatis  rcnilm»  *  vel  impora- 
toriltus  CDDStitlltUDl  ost  Ot  ronliriiiatuiii,  omiioin  rem  SUO  occlcsie  (piiotc  possideaiit.  et  C'oinitcs 
nctstri  millam  iaiiiilir  sue  ocelcFif  iiiinriain  vi'l  iniiisticiaiii  jiostliai-  iiii'crrc  pr.siiin  n  ni''. 
Prctcrca  oli  oternat'  bcalitiidiiiis  rcii)iui('rai.-ioii('iii  et  licatunmi  l'ctri  et  l'aiili  aiKistulonuu  lo 
vciirrai'üuKMn  islud'  iiiiju'riali'  prcrciitiiiii  ciiiistituiiiuis  Iioimjuo  in  sciiipitcniuiii  stabik' 
firnuumjui'  poniiaiion'  |irc'c-iiiiiiiiis,  iit,  si  «(uis  dcim'e|)s  ex  faiiiilia  Wurniaficnsis  oci'lcsic 
rurtuni  v«-l  j)ii;,'nam"'  aut  idlain  alian»  iTiminalciu  faiisani  in  cadiMU  faniilia  iierjH-tra- 
vt'rit.  ad  niaims  cjusc-opi  siut  advufato  (.'ouiponat.  Si  auteni  extra  t'aiiiiliani  (.'uni  cx- 
traneo  aliinm  rixani  liabuorit.  advocatus  suus  cuniiti  pro  eo  iusticiam  taciat,  ot  si  alii-\ii  i.> 
libero  liomini  ullani  iniu.stieiam  fecerit  vil  cuui  eo  piignaverit'"  vcl  si  extra  f'aniiiiaiii 
raptuni  aliipii  in"  peres^erit,  advneatiis  suus  siiniliter  pro  eo  iustieiaiii  i'aeiat.  Si  auti'iii  infVa 
septa  eiiiiislibet  t'iirtiiiii  alifpiod  eoiniiiiserit,  reddat  quod  abstulit  vcl  restitnat  et  insuper 
V  solidos  pcrsiilvat,  si  extra,  iteruiii  (pKid  abstulit  restitnat  et  iiisn|)cr  unani  uiuiaui 
taiituiunioibi  eoinponnt,  et  iinn(|uain  inaius  vadiinoniuin  pminereatur  «piain  \'  sulidns.  so 
Coinitcs  auteiii  iiuUani  i)eiiitus  liabeant  potestatein  super  fainiiiain  jirediete  eci'lesie, 
nii>i  in  legali  phicito  cum  iudieio  scabinionum °  et  iuramcnto  libcroruni  iioniiiiuiu  alirpiis 
in  ea  fiir  esse  convincatur''.  Et  si  palam  in  furto  depreliendatur,  in  eoinpede  eoniitis 
interim  rcscrvetur,  donce  scaVjinionum"  iudieio  in  suo  plaeito  iiistc  diiudieetur.  lllos 
verii  LX  snli(bis.  (pios  usque  iiune  iniusta  et  inraeionabili  lenje  rccejicrunt,  oiiinino  «5 
IV  interdieimus.  nisi  in  i)ul)licis  eivitatibus.  Kt  »  si  i|iii.s  bnius  eoniirinaeioiiis  prcciptu  vio- 
lavcrit  vel  iiostre  eonstitueionis  transgressor  extiterit,  si  liljer  est,  iii  liiira.s  tum  ad  nostram 
cameraiii  »  pcrsolvat,  sin  auteiu  servus,  coriuin  et  cappillos  amittat.    Sed  ut  hoc  auctoiiias 

•  tirma  stAhilisqiie    in    perpCtUO  »   mancat,    mann  jiropria    snbtiis    adnotavinins    nostrique    sigilli    iiii- 
pressioni'   cani  consignare  precepiinus.  an 

Data  IUI.  kai.  augusti  indietione  XII,  anno  doininice  incarnaeionis  MXIIII,  anno 
vcro  doinini  Heinriei  seeundi  regnantis  XIII,  iiiiperii  autem  prinio:  aetiiin  Mersiteld; 
in  dci  nomine  felieitcr  amen. 


320. 

Heinrich  schenkt  der  biscliößichen  Kirche  zu  Novara  die  Grafschaft  im  Ossola-  m 
thal  und  erstattet  ihr  die  Gemeinde  Trecate  mit  dem  Hafen  i'on  Bestagno  sowie 
den  Hof  Gravellona  zwück.  Dorlmunä  loli . 

Originallravssumpl  K.  Heinrich.s  VIL  von  1311  April  :{  in  der  Slmllhibliolhek  zu  Novara  (A). 

Species  facti  in   mi/.sa  Xorar.  errl.  322  n"  12  nii.s   Transsimipi  Wenzels  =  Series  furli  in 
causa    Novar.   eccl.    n"  12.    —    liaronius   Ann.    erel.    zum    ./.    lall    n"  II   ans  Ahschrift,  4» 
trieejerholl   in    allen   Anfingen   =   I'nlalius  .Ai/nila    sanrta  •//,   =    Mii/ne   l'alml.  1  lO,  382 
n"  13!)  :ii  Ur2l.  —  f'arolns  Xocaria  313  aus  Transsumpl  Wenzels  (a)  ■-=  l'iilielli  llulia  saera 

319.  h)  Mii'<i|ue  //  i;  in  D  ron  JOnritrer  Uanil  am  Itamle  narhfiHrai/ni  k)  pirsumal  l>  1;  •'^ ''• 
/.  //.-  iiiinm  1)  m)  pu(fn.  />  iii  Sf'.  I.  II:  «.\\i\<\  l>  n)  f>  -  XU.  1;  Hcaliiniorum  S'U.  II 
\>)  MV.  I.  II:  viiicalur  I>.  <-^ 


II  i:i  \  i;rr'n  ii     mi  i.  401 

rtl.  I.  4,  956  =  ed.  II.  4,  700  (h),  =  (Faierdiis)  Ttiitmiini  xuprr  dominium  Horlar 
„"  Kitij  =  Cavalli  Criini  sfatixticostoriri  deih  Vidh-  Viijrzzo  (Turin  IHI't)  3,  :{  n"  V,  = 
Mi(/ne  PutroL  140,  Sil  n"  76.  —  I'rnvana  Sludi  nitici  .ii)0  m°  HH  aii^  ah.  —  Mrlll.r  /» 
Oesleneich.  Nofizenhlafl  H,  55  n» 4  Exir.  —  Stumpf  Reg.  IH.i'J. 

6  Wahrend  die  Narralin  der  Urkunde  im  iresetitlichen  von  einem  unbekannten  Verfti.i.ser  neu 

formuliert  i.il,  weist  ihr  Dirtiit  im  iiln'iijen  neben  Uebrrein.'itimmuntini  mit  1).  HÖH  (oder  dessen 
Vorurk linden),  die  irir  durch  I'etitdruck  liczcirhnet  hiilieii,  nnrh  Ankliinije  im  (HloniM-hf 
Urkunden,  insbe.iondere  aus  der  Zeit  Ottos  III.  nnf.  njl.  z.  Ii.  Dt).  III.  393.  408.  <th 
wohl  in   ihm  iinf  ein  verlorenes  D.  Otto's  I.  (nur  dii'.<<er  kann  unter  dem  iivuneuhiH  nontcr 

1»  Otto    maior    verstanden    werden)    über  Bestayno  Bezuij  genommen  wird,    erscheint    es    uns 

daher  wahr.scheiulich,  da.i.s  für  D.  320  ein  gleichfalls  verlorenes  D.  Otto's  III.  benutzt 
worden  i.it,  in  welchem  etwa  die  J'rkiindc  Otto's  I.  bestätigt  wurde. 

lu  iKiiiiiiic  saiK'tf  H  imlividuu  triiiitatis.  Ik-inricus  diviiia  urdinaiito  clcinoucia 
KiiiiiaiKinini  iiiipcrator  aiigustus.  [Sij"  Hdclium  })etifi(jnibu.s  nostrc  imperialis  eclsi- 

15  tiidinis  assensuin  ijrt'Lucrimus ,  cos  nostro  servicio  j)ronipciores  ac  devociores  esse 
miniiiK'  dubitainus.  Quaproptcr  cunctorum  catholice  ecclesie  fideliuin  nostrorumque 
tum  jirescncium  quam  futiironini  solcrcia  recotjnoscat,  Pctruin  vcnorabilem  viriiin  sanete 
Nmiarionsis  ci'olcsio  (q)isoo[)uiii  iicistruiiuiue  tidelein,  qui  nostro  tidclitatis  causa  uudta 
sustinuit,  tanuMii  videlicet  sitini  estus  et  frigus,  et  insuper  et  glaciosas  rupes  collesqiie 

äo  satis  aspOFDs  nudis  pedibus  pcrseqiientibus  ininiicis  fugiendo  superavit,  fjuin  etiain  ininc 
presencialiter  luulta  dauipna  Arduino  devastante  recepit  —  nain  ecclesie  illius  sunt 
depredatc,  rastra  disrupta,  domus  everse,  vinee  incise,  arbores  decorticate;  insuper 
plebes  ipsius  et  cortes  ab  Arduino  pro  beneficio  suis  inimicis  date  sunt  — ,  nostrani 
imperialem  adissc  excellenciam,    quatcniis    pro    sui   laboris  recompensacionc  et  suorum 

26  dampnorum  restauracione  (picmlam  coniitatulum,  qui  in  valle  Uxilla  infra  ipsius  epi- 
scopatus  parrocliiam  adiacere  diguoscitur,  predicte  ecclesie  Nouariensi  cum  omnibus 
t'unetionibus,  que  de  ipso  comitatulo  publice  jiarti  pertinent,  concedcremus ;  ncc  non 
ceiam  di'precatus  est  nos,  ut  quandani  plebeni  sui  episcopatus,  quam  olim  malo  ordine 
et  iniusta  racione  sua  perdidit   ecclesia,    qiie    sita    est    in  villa  que    iiominatur  Trecate 

30  non  adeo  procul  a  civitate,  curteni  quoque  que  Graualona  dicitur  —  quondam  ipsius 
episcopio  continentem,  sed  nunc  iniuste  pervasa  esse  dignoseitur  — •  sue  ecclesie  resti- 
tueremus.  Itaque  dignum  est,  ut  sui  laboris  predictus  presul  retribucionem  a  nobis 
suscipiat.  Et  quoniam  iustum  est,  ut  siipra  nominata  plebs  atqiie  cortis**  iam  dicta 
suo  restituautur''  episcojjatiii,  et  ut  alii  nostri  fidoles  hoc  cognosceiites  nostre  tidelitati 

35  amplins  stabiliantur,  eins  precibus  annuentcs  iam  dictum  coniitatulum  a  nostro  iure  in 
cius  ecclesie  potestatem  omnino  transfuiidimus  et  perdonamus,  et  pretaxatam  plebem 
at(|ue  cortem  jx-r  hoc  nostre  auctoritatis  preceptum  iam  supra  dicte  Nouariensi  ecclesie 
reddimus  et  concedimus  cum  omni  districtu  et  theloneis  |etj''  piscacionibus,  que  in 
tluniine  Taxo  sunt,    in  illis  scilicet  locis,    ubi  ipsa  ecclesia    ex    utraque    fluniinis    tenet 

40  pai'te,  et  cum  venacionibus  seu  cum  omnibus  rebus,  que  ad  publicani  partem  ex  eodem 
comitatulo  exigi  possunt.  cum  capcUis  domo  coltili  massariciis  casis  sediminibus  campis 
pratis  vineis  pascuis  silvis  stallariis  saletis  paludiltus  aquis  aquarumque  decursibus 
niolendinis  piscacionibus  cultis  et  iiuiilti>  divisis  et  indivisis  tcrminis  accessionibus" 
tiscariis  conipariciis  aliisque   universis   reddibicionibus,  cum  servis  et  aucillis  aldionibus 

45  et  aldianis  utriusquc  sexus,  cum  omnibus  que  dici  aut  vocari  possunt  ad  iam  dictani 
lilil)i'm  vel    cortem    pertinentibus    vel  respicientibus,    nee    non    et  portum    de  Bestagno 

320.  [Bloch]  a)  Lücke  in  A,  die  !n  dem  Tramsumpt  WenzeLi  icillkürlich  mU  dum  ausgefüllt  igt 
h)  cors  A  c)  restituatur  A  d)  fehlt  in  A  e)  concessionibus  A ;  die  Emtndation  i.it  durch 
die  entsprechende  Formel  rf«s  Originals  DO.  III.  408  genichei-t 

KAiserurkuadea  III.  ^* 


402  KAISLUrüKrNDKN. 

eideiu  jtlebi  pertinentem ',  qucin  gloriosissinius  avunculus  nostcr  Otto  iiiaiur  swyvn  diotc 
sedi  per  proct'ptum  conccssit,  ita  ut  nullus  lunrchio  uoincs  vii'ocomos  ticuUlnsi'iiis  seil  i|iiclilict 
*  ma^'iin  |>ai'vni|iK-  |u>rsiiiia  »  licmiiiios  iain  lücti  1'OinitatU.S  seil  plebis  vel  eoi'tis  nuileat  ilistrin- 
gerc  mit  intVll  ipsiini  eoinitntiun  ali(|ui(l  inesmimtK  cxi^iTc  vv\  pmatiis  tue  0  10  «  iii'c  iilliis  nilili- 
bicioups  •  rcqiiircrp''.  Sed  licent  momornto  prcsnli  siiisiinc  siiccessoribiig  iaiii  sepc;  (lictmil  i'(iiiiit:i-  b 
tum  eiiiii  siiprn  dicta  plobc  vel  corte  teuere  et  oinnes  honiines  ipsius  coniitatus  sive 
ipsill!>  plebis  seil  eortis  ante  su  vel  suum  legatuill  lUstriiigoro,  •  siciit  per  iios  vel  nostrum 
iiiisäiiiu  •  distringeiidi  cssent;  et  onmia,  quo  de  ipso  comitatii  ad  publieain  parteni  per- 
tineiit  vel  iiide  exigi  possunt,  et  pretaxatam  plebcm  de  Treeatc  atqu«-  eipitciu  dr 
(inuialona  euni  onniibus  suis  appcndieiis  vel  pcrtincneiis  habeat  tciinit  linniit  ri|  nc  lo 
|M..-i»i(K'ut  tau»  ipse  (|iiani  sueeessores  illius,  tpii  deo  dispoiiente  ipsius  sedis  catlicdrani 
sHscepturi    suut,    omni    iiostra    nostrorumque    siiccessonmi    regum    et    iiupci-atorum    scu 

oiiiiiiuiii     iKiininiiin     roiitra<lic-i-kiiii>     vel     diuiinucione     rcinota.      Si     quis    igitur    li  u  c    imstii'     COll- 

cessionis    ac    confinnacionis    preceptuni    uetarie    ausu    temerario    violaro    presuiupserit, 
roiitiiin  librns  atiri  optimi  coinpoiicro  pogntiir,    inodlotatcm    palacio    no8tro    et  nipilictatem  Nouarieiisi  16 
eeelesie  eiusque  rectori,  qui  pro  tempore  inibi  liabebitur.     Et  lux-   ut  vorius  ciodntur  dili- 

pciU'iu8i|iio    ab  oninibus  obsoivptiir,   manu  prupria  subtcr  coilfirmailtes  siffilli   uustii   iiii|ircssiiin('   » 
inssiiMUs  iiisipiiri. 

•Siguuiu  domiiii  Ileiurici  serenissiini  et  invictissiini  iniperatoris  augusti.    (M.) 

Datum  anno   dominice    iuearuaeionis    niilicsimo  XIlll'.    indictione  XII.    anno    vero  w 
regui  doiuini   Heiuriei  iniperatoris   augusti  XIII.    inipiTÜ   autem''    I:    actum   'riirutmanc ' : 
t'ciieiter  amen. 

321. 

Heinrich   schenkt   der  bischöflichen  Kirche   zu  Pavia   conßscierte   Besitzungen 
der  wetjeu  Hochverraths   verurtheilten  Anhänger  Arduins,    des   Grafen  übert,  »5 
des  Markgrafen  ( Hbert,   seiner  Sühne   und  seines  Neß'en  Albert,    und   verleiht 
ihr  die  Gerichtsbarkeit   über  Cecima   und   einen  Bezirk  von  acht  Miglien  im 
Umkreis.  SohUngen  J014 . 

Xotarielle  Abschrift  eines  Transsuiiijjts  vom  J.  12W  am  dem  J.  1518  im  k.  Staatsarchiv 
zu  Turin  (B).  —  Notarielle  Abschrift  desselben  Transsumifts  aus  dem  J.  1644  ebenda  (C).  M 

Trist.  Calchus  Mediolanennis  Historiae  patriae  libri  XX  (Mailand  1627)  1JI  Extr.  — 
EimelblatI ,  gedruckt  im  Jahre  1663,  in  der  bischöflichen  Curie  zu  Paria  aus  dem  Trans- 
sumpt  von  l'j:i6  (D).  —  Petragrassa  Laurcolae  66  Exir.  ebendaher.  —  Muratori  Ant. 
Est.  1,  108  aus  Abschrift  Bernerio's,  collationiert  mit  demselben  Transsumjßt  (M)  = 
Liinig  CD.  Ital.  1,  1523  n'  4  =  Migne  Patrol.  140,  318  n"  82,  =  Endter  De  Arduino  35 
31  Fragm.,  =  Orig.  Guelf  1,  305  n°  41.  —  Mon.  patriae  chart.  1,  405  n"  238  aus  G  = 
Provana  Studi  crilici  385  n"  36.  —  Prelini  S.  Siro  2'',  24  11"  16  aus  BD.  —  Böhmer 
Reg.  1123.  —  Stumpf  Reg.  1633. 

Dictnt  des  Bischofs  IjCO  von  Vercelli,  vgl.  X.  Archiv  22,  62  ff.  73.  —  Ob  die  ebenda  72  f. 
besprochene  verlorene  t'rhnndc  Heinrichs,  welche  in  dem  D.  Konrads  IL  Stumiif  Reg.  1908  m 
Itenulzt  ist,    zugleich  mit  den  DD.  321.  322  oder  erst  im  ,7.  1015   zugleich   mit   1)1).  336. 
337  ausgestellt  ist,    lässt   sich    nicht    sicher  entscheiden.  —  Die  zahlreichen  Fehler  von   l) 
haben   wir  nicht  sHmmtlich   in  den   Xoten   vcrzrichnct. 

'MO.   {)  piTtiucnti  vi      g)  prcfuimant  vi       In  m-fpiirprc  vt       i)  niilicsimo  vijfcsimo  IUI  vi       k)  anui  A 

Ii  Tliruciuanc  o<ler  rietUirht  TliriMliumni'  A.  ku  linsa  ainh  Thnitmaiinu  emendierl  icrrden  htnute.  44 


IIKIN  i;  II  II  II.    ioi  I.  4ii:{ 

In  noniiiio  sancti;  et  iiidividtii;  trinitatis.  lIciiricMm  favciite"  fliviiia"  cleiiieiitiii 
Koniiinormii   iiiijicnitor  mif^iistiis.  Notiini  esst;  voluniii.s  iinivcrsis  saiic-ti;  doi  ocflesic; 

tiduliltiis  \'b('rtuin  coinitcni  filiuin  Hildcpniudi'',  ütbertiinr  iiiarc-liioni-iu  et  filio«  ein«  ot 
Albortuni''  iiL'jtottüii  illiu-s,  j>ost(iuaiu  ums  in  regem  ut  iinpi-ratureiir'  ele)jj<!rmit  et  |iii.st 
6  manus  nobis  datas  et  sacrainentu  iiobis  facta,  cum  dei  iiostnique  iiüiiiico  Arduiiio  regiiiiiii 
nostriiiii  invasisse",  rapinas  prcdas  vastationcs'  ubiquo  f'ecisse  (^t,  qiiod  «in«!  lucfu  nun 
est  dicendum,  territoria  et  iiertineiitias  oiiiiiium  ceclcRiariini  iiiiserabiliter  Ijoiuh  oiiiniljiix 
cxpoliasse.  Magnus  dolor,  niniius  Im-tus,  inaudita  intus  et  Iuris  dcsolalio.  Si  crfx" 
ita    destructis    eeelcsiis'-'    subvenitur,    i|uod''  deo    placebit,    nulli    bunomni    dis|ilifi-iiduMi 

10  crit;  eonsilio  '  ergo  runi  aniieis  dei  lialiilo.  scnitata  et  inventa  est  lex  Longobanloi-uiii", 
(|Ue  ita  iul)ot:  'Si  (Ulis  contra  animani  regis  cogitavcrit  aiit  consiliatus"  f'uerit,  aiiinie 
SU«;  incurrat  periculuni  et  res  illius  intisccntur.'''  .Secunduni '  igitiir  legem  eoruni  nostra 
propria"'  sunt  omnia  bona  ipsoruni,  qitia  iiianitestuni  est  ipsos  contra  nos  non  soliim 
cogitasse   aut    consiiiatos   fuissc,    sed    otiam  ausus  nepharios  et  conatiis    impuros   open? 

16  exercuisse  et  publice  bella  contra"  nos  prej)arassc.  Quia  ergo  legibus  eoriim  nostra 
sunt  bona  ipsonim,  ecelesic  sancti  Siri"  episcopi  Ticinensis,  quam  ipsi  in  suis  pcrti- 
nentiis  ignc  et  rapinis  vehementer  devastavennit,  (!<•  jirediis  eorum  parteni  dare  volu- 
nuis,  >it  sie  vel  in  aliquo  reconipensatione  facta  tolerabilius  illata  valeat  substincre 
dispendia,  donec  deo  donantc  couunoda  sibi  succrescant  maiora.     lustc  igitur  et  Icgaliter 

so  danuis  sibi  de  rebus  Vberti  tiiii  Ilildi  praiulii'  castcliuiii  de  Cerreto*'  et  Vulparia  cum 
oninibus  coruni  adiacciiciis  ad  iugera  tria  millia  cum  suo  toto  districtu,  de  rebus 
Oberti'  et  tilioruni  cius  et  Alberti  nejiotis  ipsius  marchionis  quicquid  liabuisse  visi 
sunt  in  Scadrampo*  prope  castrum  de  Balbiano  et  in  territorio  sancti  Martini  in  Strata 
et  in  Casale  ad  iugera  quingenta,  qiiatinus  ecclesia  beatissimi  confessoris  domiiii  Siri" 

25  et  pastor'  qui  pro  tenii)orc"  ibi  f'uerit^  onniia  que  su])ra  nominata  sunt  cum  suis  j)er- 
tinenciis,  acpiis  scilicct  a((uarunive  dccursibus  ripis  molcndinis  jiiscationibiis  terris  cultis 
et  incultis  silvis"  venatiunibus  stalareis  servis  et  ancillis  capellis  niontibus  et  vallihus" 
niiiibus  et  jjratis  mercatis  et  districtibiis,  et  cum  onniibus  que  nominari  possunt  in 
ctenium  iure  proprietario  liabeat  atque  disponat,    nostra    nostrorumque  successonim  et 

so  omnium  hominum  contradictione  et  molestatione  et  diminoratione  remota.  Concedimus 
insuper  sancto  Siro"  patrono  nostro  districtum  de  Sezema-^'  ad  miliaria  octo  in  omni 
parte  in  circuitu,  sicut  ad  nostram  partem  pertincrc  videtur,  pro  pacc  et  quiete  ipsius 
ecclesif  et  remedio  et  salute  anime  nostre  nostroi-umque  successorum  reguni  et  ini- 
peratoruni.     Si    quis    igitur    contra    hoc    nostrum    preceptum    in    eternum    deo    propitio 

35  valiturum  ire  temptavorit  et  cccicsiam  beati  Siri"  vel  pastorem  siuiiu  disvestire  vel  in 
aliquo  molcstare  de  predictis  rebus  presuuipserit '■,  componat  M  libi-as  auri  purissimi, 
medietatem  sanct^  Ticinensi  ecclesi^  et  camere  nostre  alteram  medietatem.  Quod  »it 
vcrius  credatur  et  ab  omnibus  inviolabiliter  conservetiir",  hoc  j)reeeptum  manu  ni>stra 
tirmavimus  ot  nostro  sigillo  insigniri  precepinius''. 

40  Signum  domini''  Henriei  (M.)  invictissimi  iniperatoris  augusti. 

321.  [Rii'ger  -  Bloch]  a)  alle  In  M,  und  so  im  Anlaut  alle  unten  Z.  ^0;  Ilili'pranili  B;  AliK- 
])raiidi  C;  Aldegrandum /'  c)  Orbentum />,  wo  im  folgenden  marcliioneni  —  Alliertuiii  fflill 
d)  CDM.  vgl.  Stumpf  Reg.  19(18;  et  iu  imperatorem  B  e)  invassise  B  i)  evastatioiies  /<; 
devastationes  M         g)  CDM;  der  Scliluxn  des  M'oiien  durch  Loch  i:erstö)-t  in  B         h)  CDM; 

4ö  iiuia  B  ii   T)M;  con9ilio(|ne  C;  der  Schluns  des  if'ortes  durch  Loih  verstört  in  B         k)  rgl. 

Edictiis  Rothari  1  1)  durch  Loch  ^eistih-t  in  B  nu  )iroptcrea  CD  n)  bidla  nos  contra 
nos  BC,  doch  ist  das  erste  nos  in  B  durch  darunter  gesetzte  Striche  für  ungiltig  erkliirt 
o)  BD;  SjT.  CM  p)  Hildegrandi  D  (p  Cerretto  C  r)  'B(MY);  L'lurti  CD  s)  Scudrampo  D 
t)  pastores  B         u)  per  tempora  DM        v)  fuerint  B         w)  vadis,  statt  silvis,  CD;   silvis  cur- 

M  sibus  vadis  vcnationibus  ..V      x)  valibiis  B       y)  Sccema  DM        zi  prcsumpsit  B         aj  obser- 

vetur  D  h)  precipimus  C\  iussimiis  D  c\  D.  C;  domni  .V.  iro  das  M.  fehlt;  Logo  signi  t  1>. 
Henriei  D 

51* 


404  KAlSKHrUKrNDKN. 

ncnrii'iis  i-ancellarius  vice  Euoriinli''  ej)isc-i>iii  et   archicapellani  rocognovit. 

Uatiinr'    anno    incarnationis    duniinii'i;   MXIIII,    iiuliotinni'    duixlci-inia ',    anno    vorn 
iloiniiii-    Hcnrioi    iiniicratnris    aufjusti    n'{:;ni  XIII,    inipciii    vcro    juMiiio:    actuiii    Solcua.'' 

322. 

Ileini'ich  schenkt   der  bischößichen  Kirche  zu  Vercelli  covßscierte  Besitzungen  5 
wegen  Hochverraths   verurtheilter,   namentlich  aufgezählter  Anhänger  Arduins 
und  erstattet  ihr  andere  widerrechtlich  entrissene  Giitei'  zurück. 

S2'2'.  Entirurf  auf  der  ktzlen  Seile  des  Cod.  Ur>  in  der  Cai>itehbibliofhek  zu  Vercelli  (A). 
Bloch   in   ,V.  Arcliir  'J2,  4(1  »ih.v  A.  10 

:i'2ä''.    Abschrift  des  l'J.  Jh.  im  Capilelsarchiv  zu  Vercelli  (B). 

Ferrero  De  vita  .1.  Eiisebii  138  au.i  B.  —  Ciisani  Discorsi  hisforiali  HÖH  Krir.  ans  B.  — 
Diirandi  Dell'  anlicn  conäizione  del  Vercelle.ie  (Turin  1766)  126  aus  B.  —  Mo»,  palriuc 
charl.  1.  -WS  n'  239  au.i  B  =  Provana  Sludi  critici  387  n°  37  mit  Aiimerkungeti  aus 
Ms.  Terrnneo.  —   Bloch  in  N.  Archiv  22,  50  au.i  B.  —  Stumpf  Reg.  1634.  i5 

Vyl.  y.  Archiv  22,  32  /f.  —  Der  iu  A  überlieferte  Originalenfwurf  ist  keinesfalls  vor 
dem  Ende  des  ./.  1(J16  und  höch.it  irahr.icheinlich  von  dem  Bischof  Leo  von  Vercelli  .selbst 
geschrieben,  de.iseu  Diclo!  er  mehrfach  verr/ith ;  zahlreiche  Correcluren  (vgl.  in.sbe-iondere 
X.  <■.  f.  g.  s.  t.  f.  k.  pj  .'ilellcn  sicher,  da.is  er  die  millclbnre  oder  inimillelbnre  Vorlage  für 
da.s  von  Leo  verfassle  D.  322''  gewesen  ist.  Dieses  D.  kann  daher  trotz  seiner  auf  Sohlinge»  äo 
1014  weisenden  Daten  nicht  dort  und  damals,  sondern  friiliestens  im  Ausgang  des  J.  1016 
die  jetzt  vorliegende  Fassung  erhallen  haben;  tcir  erkennen  deshalb  in  Htm  die  Erneuerung 
einer  nicht  iiberlieferlen,  zu  Sohlingen  1014  durch  Leo  erwirkten  Urkunde,  deren  Prolol<oU 
mit  der  Datierung  unverändert  in  das  neue  D.  322''  übergegangen  ist.  Wenn  icir  D.  322'' 
als  das  [preceptum]  sin  plumbo,  saltcm  auro  sigillatum  ansehen  dürften,  das  Bischof  stft 
Leo  in  einem  Schreiben  (vgl.  •^'■  Archiv  22,  22)  von  Heinrich  IL  erbillel,  so  würde  seine 
Ausfertigung  noch  dem  Ende  des  J.  1016  oder  dem  Beginn  von  1017  zuzuweisen  sein: 
wesentlich  später  i.it  es  schon  de.iwegen  nicht  anzusetzen,  weil  es  jedenfalls  int  A»schlnss 
an  die  Herstellung  geordneter  Verhfillni.'isc  in  Oberitalien  ertheill  worden  /.s7,  die  wir  für 
das  ,T.  I0l7  anzunehmen  haben.  Gabotto's  weder  in  formaler  noch  inhaltlicher  Hin-ticht  su 
Itegründelen  Zveifeln  an  der  EchtJieit  unseres  D.  322''  (Arch.  stör.  Ilatiano  V,  21,  37  ff.) 
vermögen  wir  um  so  weniger  Berechtigung  zuzu.iprectien ,  als  eine  derartige  Fälschung  i» 
spaterer  Zeit  besonders  in  Rücksictif  auf  die  darin  genannten  Namen  .ictilechterdings  nicht 
zu  erklären  ist.  —  In  wie  weit  die  Neuausfertigung  von  U)16l7  sachlich  eine  Wieder- 
holung des  nicht  überlieferten  D.  von  1014  darstellt,  i.it  nicht  sicher  zu  bestimmen;  immer-  8.» 
hin  ist  es  wahrscheinlich,  wenn  auch  nictit  zu  erweisen,  da.is  die  ersten  Abschnitte  des 
Conceptes,  von  allen  Verbe.iserungcn  abgesehen,  in  der  Hauptsache  die  frühere  Urkunde 
wiedergeben,  und  dass  in  dieser  auch  die  mit  D.  321  übereiti.itimmenden  Wendungen  ge- 
standen liahen,  welclie  die  Gütereinziehungen  begründen  sollen;  in  dem  entzifferbaren  Thcilc 
des  Entwurfes  kommen  sie  allerdings  nicht  vor.  Mit  Rücksicht  liierauf  haben  wir  es  vor-  i« 
gezogen,  ahwrichend  von  dein  bei  D.  194  geübten  Verfahren,  D.  322  an  dieser  Stelle  nehett 
D.  321  einzurei/ien ;  einerseils  .find  wir  nicht  in  der  Lage,  .leine  Entstehung  in  einem 
■späteren  Zeitraum  .10  eng  zu  umgrenzen,  wie  es  bei   I).  Ifl4   möglich   war:   andererseits  er- 

3SI.    d)  (turanli  Ii\  Coradi  C;  ("orrruli  I>\  Kurardi  M       c)  racliini  alle       fi   MXll  \l       n)  doiniii  .V 

li;  da*  Tranmiinnjit  ron    l'4:i(i  halte  nach   l>M  riur  liinrhrrilmnii  ilen  .Sier/eh,  die  :u  ,ST.  H  paHnt.  4S 


II  Kl  NU  IC  II    II.      I<>|  I. 


■lOf) 


srhieii  CS'  zireikiiii'i.isiij,  ilic  Zriu/iiisse  von  Jjto's  'riiiiliylinl  fiir  dir  Kiinzli-i  Hfiiiriili\  II. 
int  Aiischliiss  an  seinen  Anfenihall  um  Hofe  im  AiKju.tt  lOl-i  (ryl.  X.  Arihiv  'J2,  lOJj 
im  Zitxammenhanije  darzubieten.  —  In  dem  Entwürfe  halten  wir  die  einzelnen  Absälzi'  in 
der  Jieilirnfolijr  f/rdrnckl,  wie  sie  irahr.tcheinlirlt  tiiedei'ne.trli riebe»  worden  .tind;  allerdingn 
i.st  nieht  zu  erkennen,  ob  der  Abschnitt  Notiim  sit  (S.  4()8  Z.  '.i)  vor  oder  nach  den  beiden 
rorumjehenden  entstanden  i.ft.  Den  Text  von  A  haben  wir  wenigsten.'*  tiei  einer  Anzahl 
von  Namen  unter  Beriick.tichtigumj  der  Schriftreste  aus  D.  822''  und  zuweilen  auch  aus 
DO.  III.  323  zu  ergfinzm  rermocht.  Die  IJebereinstimmung  mit  diesem  D.  hnlien  irir, 
soweit  die  Idenlitiil  der  Xamen  sicher  ist,  in  D.  322"  durch  l'clitdruck  deutlich  gemacht, 
ohne  da.'is  trir  inde.'isen  die  unmittelbare  Benutzung  von  DO.  III.  323  als  VU.  bestimmt 
liehaii/itcn  wollen:  in  D.  322''  dagegen  haben  wir  nur  das  Verhilltnis  zu  den  entzifferten 
Theilen  des  Entwurfs  zum  Ausdruck  gebracht  und,  um  dies  nicht  zu  verdunkeln,  auf  die 
Beziehungen  zu  dem  DO.  III.  323  nur  in  den  Anmerkungen  hingewiesen.  Die  Miiglichkeit , 
dass  alle  dem  DO.  III.  323  entsprechenden  Xamen  des  DU.  II.  322''  schon  in  A  gestanden 
Ixdicn.  soll  dadurch   nicht   in   Attrcdc  gestellt   icerden. 


322". 

quia  oinniiv  jtrodia  | 

liiibuerunt 1 

I cu[in|    ipsi 

20  refr|miin    nostrum  invasissent]"  j 

[l\|i>gerii    dt-    sanuto  Salvatore 

t't  Hliastronim  eins,  |  et  Alberti  de  .... 
.  .  .  na.  ^laiiitVedi  de  Hrosilo,  Tebaldi 
et  I  Uuidüuis  de  Plaz[oJ,  liijrnnis  de  (t'irincoj, 

ib  Alcloiiis''  et  Bennonis'^  de  Lim-auo,  Roderadi 
et  Aimonis  de  Uliaeo,  j  Attonis  et  Aniandi 
et  |TealdiJ,  Olriei''  et  fratruni  eiu.s'',  (Uuil]- 
keraiiii,  loliaiinis  de  (londezone,  et  Milonis 
de  Iporeia", |  et  Ueriiii- 

30  j)crti,    Ing-izonis    et    |l\ainaldi|'    et    Gezonis 

|ilrl    l{ji((lfl,    (iriisiMiLTti    de    C'ereseda    et    fiatniiii 

eins  Aldonis  Astidfi  Aribaldi  et  Ubei-ti,  |  et 
Aldonis  de  Aurello,  [Aldonis]  de  Cercdono^, 
et    Maiiit'redi    de    Conce,    et  .'^igimaiini    de 

35  klonte   Aldunis,   ;    tiliorani     lleniianni''    iiidieis 

de  saneto  Ena.^io,   et et 


Mi".  [Bloch]  a)  mit  Rücksicht  auf  die  Schrifl- 
cente  in  .1  ergänzt;  rielleichl  teuren  in  diesen 
Zeilen  die  Gründe  iler  Giitereinziehun;/  an- 
ijeijelten,  ähnlich  wie  am  Schlüsse  ron  D.  :i22*> ; 
die  Fiinhtr  bezeichnen  in  D.  :i3i"  die  unge- 
fähre Xahl  der  fehlenileii  liuchstaben  b)  da- 
ror  filii  durch  Unterstreichen  getilgt  c)  et 
Henuonis  iil/cr  der  Zeile  nachgetragen  d)  Ol- 
riei —  eiii3  iil/er  der  Zeile  nachgetragen 
ei  de  Ipiireia  über  der  Zeile  nachgetragen, 
ilacor  ein  iiberllüssiges,  anscheinend  getilgtes 
de.  Vielleicht  hat  zicischen  Milo  und  Ve- 
clni/iert  wie  in  D.  322''  BonKlii  de  Solario 
t/estanden  0    et   [Rain.]    über   der   Zeile 

nachgetragen  g)  [Aid.]  de  Cer.  ülier  der 
Zeile  nachgetragen  h)  über  der  Zeile  nach- 
getragen 


322''. 
(C)  In  nomine  .sanete  et  individuc  trini- 
tatis.     Ilenricus    divina   tavente    eleuientüi 
Komanoruni  imperator  augustiis.         Notnm 

Sit  oimiibu.s,  quod  nOS  dona  villi  IIS .  iniino 
reddi  di  111 II  s  saneto  Knsebio  Vercellen.si  nioiia- 
Stenuni  de  Coliades,  Bornadein  et  .Mosterioliini 
eiim  castollo  Grignascn  CUIU  terra  et  distrietir' 
vallis  Sieide,  SlCUt  Uieardns  et  nxor  eins  l'iial- 
drade  »  tennerunt.  DedunilS  Karon,  Fontanetiini, 
leddimiis  C'analli'>,  CeiTO'',  Siilziani;    confirnia- 

vinius    Reuentino ,    dedimu.s    et    Oiiuoluni. 

De  Kaleiiilnstra  niedietatem  eonfirniaviniu.'^,  ([nia 
eiu.s  erat  ihnui  Amizonis  *.  aliaui  inedietatem 
donavinius,  quia  lef^e  Italiea  ad  nostnnii  iu.s 
devcnit.  Daiiius  >;  etiani  miiiiia  *,  c(ue  Papie 
aut  in  tOta  Italia  lialmeniiit.  Daiiiii.«  oninia 
[iredia  Odonis  de  Grignasco  et  nepotiiin  eins,  In- 
gizouis  «  Kainaldi  et  Gezonis  de  Kadc,  Kifglozoiiis 
et  filioi-um  eins  de  Arboria,  Vgonis  Ct  Vuidoni.s 
de  Cabrignano ■',  Angi[l]berti  de  Meleto  et  ne- 

322*.  [Rie?er-Bloch]  a)  in  Do.  III.  32H  (S.  750 
Z.  13)  steht  cum  .  .  .  districtu  vallis  .Scicide 
b)  nach  A  ist  t'aualli  geschenkt,  nicht  resti- 
tuiert c)  steht  in  DO.  III.  323,  wo  indessen 
S.  7.i'>  Z.  27  Cerro,  Caiialli  statt  Cerrocaualli 
CM  lesen  ist  d)  icenn  die  .s'.  407  Z.  4ö  ausge- 
sjirochene  Vermiithung  zutrifft,  würde  auch 
Wido  schon   in   A  genannt  sein 


4(l)i 


KAISKUr  UKT  N  DK  N. 


Hliiiniin  Uuidonis  ile  ]talKola,  et  (iinmli  ilc 
l'nüinjin.  j  |U^]oiiis'  de  S^'aramaiimi,  et 
ArJlperti  de  Stir]piaiui'',  (Mi|loiiis  de  Sali- 
zola,  Uiiilieliui'  de  Sniizola  et  generi  eins', 
et  Rerardi  de  Monte,  et  Ugonis  de  Cabri- 
niaiii»"',  SifjetVedi  et  Ingelberti  de  Tridiiio. 
Kipzonis  et  Hlionim  eins  de  Arljori. 

|DaMius|",  sed  niagis  reddiimis  saneto 

Kus|ebio| fuerat".  '     |na|iiiiis   in- 

super  HxniiiiU'  Mustcri)lluiiii'  et  totaiu  alibaj- 
tiain"  de  Colindci  cum  castello  Grifjnnsco  et 
tiitani  terrain  vnllis  sisidiuy  I  et  oinnia  pre- 
dia  in  ItaUa  i]ui;  Hicli(ardus)''  et  uxor  eins 
L'ualchada  liabuerunt  et  tenuenuit,  et  piedia 
Udonis  de  Grignasco  et  nepotum  eins,  |  . 
.  Attiinis  et  Uiiilinianni,  |Rode|- 
radi  et  Unabnundi.  et  (inniia  prodia  Hlinnnn 
(»raseuerti  et  tilionun''  Rozonis  de  Seara- 
nianno,  |  et*  tilionun  |Ast]ul[fil  «Ic  rii;il(liii(,'ci 
|et  Odjonis  de  Uiialdingo  et  Ainionis  de 
Uualdingo,  et  Mainardi  de  Quirigna",  |  et 
Aiiniiii  de  [Liuur]no  et  fratruni  ....  onis' 
et  Unilielmi'  et  |Od]oni.«'  et  Aimonis  et 
tVatruni  .-iunruni  de  Liuurno  et  OaritVedi 
de  Liuunn)  et  Hliorum  presbyteri  Liuzonis 
et  (IJngizonis  iVatris   \saav  de  Liuunup. 

(Fratjris  Reuzonis  de  Sala, 

go,  tilionim"  Tcdisi  de  Laiiefrim",  et  Kogeri  de 

iJi'i '.  i)  dfn  Schriftresten  nach  ergiinzi ;  der  \ame 
fehlt  in  D.  322i>  k)  |de  .Stirjpiaiia  über 
der  JCeile  nnchi/etrar/en  1)  Uiiil.  —  eius  i7ie»- 
der  Zeile  iincht/elrar/en;  der  Schwiegersohn 
Wilhelms  ist  in  D.S'J'-i''  rielleicht  unter  seinem 
Samen    aufgenommen  inj    an    bri    carr. 

u)  unter  Berücksichligting  der  Schriftreste 
au«  dem  letzten  Abschnitt  von  A  ergfinzi 
i>)  etwa  quod  eius  l'uer.  zu  erg/inzen,  vgl. 
unten    S.  4tifi   X.  16  p)    A:   MnstiTolum 

unten  S.  40s  Z.  17  und  Mosterioliim  in  B; 
ob  identisch  mit  Monasterifilum  in  DO.  III. 
3'JH  (S.  7'iU  Z.  l:i)i'  (|)    siclier    identisch 

mit  Moliadc  in  IM).  III.  H23  fS.  ~,:,l)  Z.  12) 
r)  darüber  Kl  —  12  Burhslnben,  von  denen  nur 
die  letzten  nis  diullich  sind  und  deren  Be- 
ziehung unsicher  ist  s)  die  g(in:e  Zeile  et 
filioruin  —  (juirigiia  ist  nachln'lglich  zwischen 
die  rorangebendr  und  die  folgende  eingeschoben 
t)  Uuilirlini  I  it  jOdKiiiis  ist  unter  der  Zeile 
am  linken  Hunde  unter  einander  in  zwei 
stmst  freigeblirlicnen  Keihen  eingetragen  und 
durch  einen  linken  an  diese  Stelle  verwiesen ; 
dahingestellt  niuss  bleiben,  wie  der  A'niiie 
hinter  Iratruni  zu  ergänzen  ist:  ob  etwa  zu 
|(>djoiiie  r/der  [AimloniH,  in  welchem  Falle  der- 
selbe Same  innerhalb  des  gleichen  (ieschlechls 
zweimal  begegnete  —  (jder  ob  ein  ganz  an- 
derer Name  einzusetzen  ist,  der  dann  in 
l>.  322''  nicht  rorh'ime  u)  fil.  —  Laueg^ia 

Ober  der  Zeile  nachgetragen 


pcitis  eins  tibi  Aniiaiiiii '',  X'gonis  de  Rriiiade, 

Aldoiiisilc  Aurillii.  AliKinisilol'i'rcil.iiKi.  Iliezlonis*^ 

|Astiilfi|'   et  Reulti    de  Mortara.  Askori  et 
Vualoni.s  de  Mortara,  Amilongi  et  iratrum 
eiu.s  de  Castello  nouo,  tilionun  Aribaldi  de  5 
Cocio.    MaintVedi    de    Ponzana,    Aribciti   de 

Stii|(iaiiii,  Robert!  de  ("arisi,  Liiipramli  iiulicis 
ot  fTOiiori  eins  Itniiiiiig'i  et  liIi(Tl'iiin  eins,  .Vini.inui 
iliaciHii  et  tilionun  eins,  Arlrlmldi  Itcincdii  Lundiici 
tiliiii'uiii  (oMillx'iti  illdiei.S'"',  Vniliclmi  niffii,  Azoiii.''  10 
de  PozHiiii,  Azonis  de  iSalal^,  filiorum  ViiidoiiiM  du 
Haizola,  filioruni  Oirardi  de  Morano,  Flodeuerti 
du  Alise,  Aiisi^isi  filii  Liiizonix  opixcopi,  Vliorti 
iiidieis  de  Iporeia,  Toaldi  Atonis  vt  Ariialdl.  llhici 
et  IVatnim  liiis,  ViiilUtniini,  .SijjilVidi  <t  Alkcii  '  de  \b 
i^alaiaiii  '  ,  loliauiiis  de  (iiniduzoiic,  Miloiii.s  dr 
I]ioreia,  Ronfilii  de  Solafio'',  Verimpeiti,  Mi- 
loiiis  de  Saliiziil.i.  \'nfl-cdi  de  Tl'oncano,  Uode- 
radi  et  Viialniundi,  Olfiei  de  Raina',  Atonis 
ot  Inpilinaniii"',  tilioruni  A.stiilti  *  et  Odoniü  «  et  s» 
Adam  de  Vnaldinfro,  Aimonis  de  Vualdingo,  Ue- 
rardi    de  Monte,    Mainardi    de   Quiri^'na,    Albei'iei 

elerici  filii  Heineiüci  de  Salizola",  Vnilielnii 
de  Sali/.ola,  ]{odt'fadi  filii  liaiii,  et  ()j)erti 
filii  Azonis  de  Casale,  Vgonis  de  Palcsti-e",  a 
Adam  viceeomitis,  Ribaldi  de  Siuki,  Valdoli 
de  Ca.salo.  Dedimu.s  prcdia  Vuibeitl  lilü 
Dadonis  in  Ceprione,  Caneuese,  Pertuso,  Aganiio, 

322''.    e)  der  Sohn  Hermanns  dürfte  mit  dem  Seff'en 

Angilberts  identisch  sein.  Im  Arch.  stör,  so 
llaliuno  y,  21,  2i>l  spricht  (labolto  die  Ver- 
ixiilhung  aus,  dass  Angllbcrt  der  Sohn  des 
in  IM)'.  III.  323  (S.  700  Z.  11)  genannten 
Con.ituncius  sei  f )  den  Schriftresten  nach 
ergänzt  g)  Giselberl  wird  auch  in  Dt).  3;, 
///.  323   als   Itiehter  bezeichnet  h)  wohl 

identisch  mit  dem  Bruder  Beuzonis  de  Sala 
in  A  (S.  401!  Z.  27)  i)  Askeri  de  Salerana 
A  (S.  407  Z.  U)  k)    ob   eJwa    in    A   ge- 

nannt,   vgl.  S.  40r,  Z.  4!l  1)    in    DO.  III.  «o 

323  (S.  ~'tO  Z.  4)  erwähnt  m)  Uuiliinanni 
A  (S.  400  Z.  IC)  11)  dürfte  mit  dem  All> 
....  de  Sal  .  .  .  .  .  in  A  (S.  407  Z.  2) 
identisch  sein;  vgl.  auch  DO.  III.  323  (S.  7.'>0 
Z.  r,  und  3t;)  '  o)  in  DO.  III.  323  (S.  7.V)  15 
Z.  6)  genannt 


U 


llKIN'inciI    II.      101  J. 


407 


Flazolic,    Saliconis    do   ConHeiica,    Ixmliilti 

(!.•  ( 'anale,     All.^' de  Sal " 

"et  tilioruni  (üranli  de 

^[o^a^lo,  |    ^. 

,s  Aripcrti  et  Sindii-onis  dv  Auariiij;'),  |  |A]1- 
doiiis  et  tVatniiii  eins  do  Snalin;;i),  Alborici 
et  tilii  eins  de  Montcrono,  |  [An]8egisi  filii 
episeopi  Lin/.onis,  Fl<iden(>rti  de  Alize^, 
(iirlialili  eleriei  ot  Allicrti  fratris   eins'-  *,   et 

IIP  Hli(nnnn  |  [Il(i|l)crti  do  Unlpiano,  et  Ebonis 

de  Unzano,  Askeri"  et  SigelVedi  <le  Saivrinin. 

|r|l)erti  indieis  |de  Iporcia]'',  |  (Uni|- 

berti  tilii  |l)a(bniis  in    feplrione,  Canaiiese, 

Pertuse   j   .     .    per    totani    Langbardiani ,    | 

15  [He|nn(inis  tilii  Aldonis'',  |Liii|i|iiiiiili  indieis 
et  Brn  |nin|gi  generi  siii  et  tiliornm  eins,  | 
Unilielnii  nigri,  ot  Herinnnni  !  (diajconi  et 
tiliornm  eins,  Azonis  de  Pezana,  [Foljcaldi 
de  Cnsiile'',  |  .  .  .  donis  de'' et 

«0  tVatris  eins,  et  tiliornm  j  Giselborti  Arlebaldi 
Remedii  |  Landrici. 

Siginianiii  de  klonte  Aldonis,  I  et  As- 
mundonis''  et  Uerizonis  tiliornm  IJerardi,  et 
tilii  Alb  .   .   .   .  de  :\I e. 

ii  Lennrni''    tilii'    presbyteri '    Linzonis, 

Asmnndi    ot  Bcrizonis''  tiliornm   Berardi,   ' 


l'lnnibia  et  nbiennqm-  liabnit  in  italia; 
dedimn.s  predia  tjirardi    et   iVatrnm  einsi', 

tilioruni  Kulirrti  ili'  ruipiiiiui,  Aiiiiiiii  Viiilivliiii  rl 
<)/.i>iii.H  <!<'  I.iiiiini»,  Aiiiinnid  •  (ioalliiii'l  •  (•iriirdi. 
(ioiifroili '■  ili'  Liininiii.  Lciiiinii  tilii  |iri'Hl)ilcri  Liiixo- 
iii.s.  Asnimidi  et  lU'ri/.iini.i  liliiiriiiii  iiiTHrdi,  lM;,'i/.<iiiiit 
tViitris  Isnn<-  »,  (tirlinlili  cicrici  ot  Altierti  Hlionim 
presbitori  Dalbcrti,  tiliunnn  UnroniH  ot  (irn- 
üCiicrti  de  Srnrniiiiiuiin,  Kl>i>iiis  de  IliitiiDo,  lioderiidi 
pt  Aimonis  d«  Vlint-o,  Ariperti  et  >Sindicoiii«  de 
Aiinri^ro,  Aldonis  et  frnti'iiiii  <'iiiM  do  .Siiali);". 
Sififiiiiuniii  de  Monte  Aldoiiis,  filinriiin 'ri'di-.!  ♦',  tilii 
Albeiiri  de  Moiiferoiie,  Ebonis  et  tiliornm  eins 
de  Firminiana,  0|,'erii  de  l'liii(di.s',  K.niulii  de 

C'nimle,  Saliconis  de  Contlentin,  Si).'eficdi  it  In- 
gellierti  ile  Trcdino,  Teliiildi  et  Viiidoni»  tVatnim 
de  Plazo,  Injfouis  do  Ciriaco,  Aldonis  ot  tilii  euiS 
Hennonis    de    Leiirano,    Aimonis    de    (Jampalc, 

Alberti  de"         ,  Eimerici  de  Torcello,  tiliornm 

Arnianni  indieis  do  sancto  Enasio,  l-'olcadi  do 
Casale,  KoRorii  do  saueto  Snlvatore  et  tiliastrornm 
eins,  Mainfredi  de  Hrosilo.  fJrascuerti  de  CeriHido 
et  fratrnni  eins  Aldonis  AstnlH  Aribaldi  et  Vberti. 
Mainfredi  de  C'once,  (iirardi  de  l'unlingo,  Kozonis 

et  Ujjonis  de  Jüonticlo,  (,'onstaneii  de  Pala- 
zolo  et  tiliornm  eins,  Aribaldi  de  (Janaliaca. 


:{2:i  ".  V)  iliirfle  zu  Alberici  de  Salizola  cm  ergänzen 
sein,  (■(//.  DO.  III.  3J3  (Z.  .5  und  sii)  und 
D.  .Yi"?*  (S.  40(!  7..  ^2}  w)  eiu-a  10  Buch- 
in xlaben  auf  und  ebetisoriel  über  der  Zeile;  hier 
hmnen  rielleicht  zwei  Samen  r/estanden  haben 
x)  Raum  für  ein  bis  zwei  Xanien  y)  oder 
Alise,-  am  rorletzlen  liuchslalien  ist  corrigiert 
■/.)  dieses  Paar  halten  wir  für  identisch  mit 
S6  den  i/leirhnamigen  Brüdern  de  Unglano  in 
DO.  hl.  3.^3  (Z.  ä)  a)  dahinter  de  Salcraiia 
durch  Unterstreichen  getilgt;  in  DO.  III.  323 
(Z.  26)  wird  Milonis  de  Salerana  genannt 
I))  dahinter  eine  Zeile  von  etwa  Hl  —  12  liuch- 
40  stallen  Kaum:  doch  ist  nicht  zu  erkennen,  ob 
darauf  etwas  geschrieben  war  c)  rgl.  oben 
y.  0         d)  I»   DO.  III.  323  (Z.  2)  Teperti 

de  Cassale       c)   de über  der  Zeile 

nachgetragen;    möglicher    Weise     stand    hier 
\b  l'nidonis  de  Cabriniano;  dann  würde  (ühnlich 

wie  bei  X.  c>  der  früher  oben  .S'.  406  Z.  .'>  ge- 
gebene Text  nach  der  Richtung  hin  verbessert 
worden  sein,  wie  er  nachher  in  I>.  322l>  (S.  40.ö 
Z.  3.'>)  begegnet  f)  dahinter  filiastri  eius 
60  durch  Streichen  getilgt       g)  dürfte  hier  Al- 

berici <le  ^[onterone  ergänzt  werden,  so 
würde  der  früfiere  Te.rt  (oben  S.  407  Z.  6) 
in  der  M'eise  verbessert  worden  sein,  wie  er 
in  D.322'>  (S.iOl  Z.lSl  aufgenommen  wor- 
hb  den  i.it         h)   darüber  et  fratru   eius   durch 

.streichet!  getilgt  i)  i  ])  durch  Corr.  ent- 
standen; CS  war  zunächst  Mmrmn  ge.'^hrieben 
V.)  et  Beriz.  über  getilgtem  et  fratris  eius  nach- 
getragen 


322*.  p)  die  Annahnte  von  Sackur  Die  Cluniacenser 
2,  13  X.  3,  dass  Girard  und  seine  Brüder 
die  Söhne  Roberts  von  Vulpiano  seien,  i.il  un- 
siclier  q)  ß  r)  Garifredi  A  (S.  4<ii:  Z.  24 1 
si  dahinter  rielleicht  de  Lauegna  au.igefallen, 
vgl.  A  fS.  401!  Z.  28)  i)  Jedenfalls  identisch 
mit  dem  Roireri  de  Plazolie  in  A  tS.  406  Z.  2H> 
u1  unausgefüllte  Lücke  von  4  cm  bis  zum 
Zeilenende:    ob   der   Xame  etwa  identisch  ist 

mit  dem  Alberti  de na  in  A  fS.  40.'> 

Z.  22 >i' 


408 


KAISEKrUKlNDKN. 


Aiinoiiis  et  (Üiaidi  et  Goslini'  iratnim  eins. 
Kotiuu'"  sit  oninilms,  quin"  oinniii 
prc'dia.  qu«;  fiienint "  Ualiardi  ot  Uunldc- 
radt;  quam  et  oimiium  illoniin  houiimuu'' 
qui  subtiis  I  seribiintur,  sancto  Eusebio'' 
lejjaliter  donaimis.  quia  iuiu'ti  Ardoino''  in- 
vasore  *  rej;iii  iiostri  ijisam  Elise  bianam 
eeclesiam  rapiuis  et  ineendiis  eoiifiidenint. 
l)imata  sunt  predia  Hiebardi  Kaion.  Foii- 
tanetiun,  (nualli:  I  de  |K)alenibistria  lue- 
dietateni  reddinuis  sancto  Eusebio.  quin 
suuni  I  fuit  dono  Amizonis  eomitis',  alteram 
inedietateni  donanuis  (pie  Ricbardi  et 
Unalib-radi,'  tuerat,  sed  ad  nostruin  devenit, 
(bun  iiKstro  ininii  eo  adh(,^sit.  Sulzinm  tntam 
recbbnius  eeclesi^-  que  eins  ab  inicio  1  l'uit; 

s Uorimde  et  Jb>.sterol[umJ   .... 

I  et  totani  abbatiam  de  Colindo  cmn 

eastell"  (iritrnascci  |  et  terram  vnllis"  8isidiii(; 
danuis,  sed  niagis  reddinuis  sancto  j  Eusebio 
et  ejiiscopo  Leoni  suisquc  successoribus  [et] 
omnia  |  predia  qu(.'  ipsi  Kicliardus''  et  Uual- 
derada'    in   Italia  babucrunt    


Oiiiiiia  jiioiliH  *  Itii'liniili  ^  «t  \  iiiililcnuli'  et  Vui- 
berti  lilii  Dailouis  et  oiiiiiiuiii  IStorum  li<iiiiinuiii. 
qiiorum  nonüna  liie  sn-iptn  eoiitiiientur. 
lege  Longbardoruni  iiostra  sunt  propria. 
iinia  isti,  postquani  nobis  fidelitatfin  iura-  ;, 
vennit,  enrona  rejjni  Lonffbanliei  el  dia- 
deniate  iniperii  nobis  iani  attribiita.  Aidoino 
repiii  iioslii  iiivasdii  iiim-ti  uuuil;i  va.-tavcnilll 
et  niaxime  KiisiOiiniLam  eccli'siani  miscrabiliter 
aflixerunt.  Ideo  ergo,  quia  legibus  per-  lo 
diderunt,  legibus  nostra  sunt;  et  quia  legi- 
bus nostra  sunt,  legibus  sancto  Kiisol>io  omnia 
iinpcrpetuuin  danius.  Quicunque  auteni 
sanetani  Vereelleiisein  eeelcsiaui  de  bis  oni- 
iiibus  disvestivei-it  vcl  inquietaverit,  eoin-  15 
j)onat"  M  libras  auri,  |ini'dietateni|  kainerc 
nostre  et"  sancto  Eusebio  aiterain.  (^uod 
ut  credatur  et  eonsen'etur,  boc  preceptuni 
manu  nostra  tirmavinnis  [etj*  sigiilo  iii>stn> 
iussimus  insigniri.  -.»o 

Signum  domni  Henrici>'  invictissimi 
et'-  glonosissimi  (M.)  et  serenissinii  impe- 
ratoris  augusti. 

|lle|nrieus  caneellarius  vice  Hebcrardi 
episcopi  et  arcbicaneellarii  recognovit.  ss 

jDajtum"  anno  incarnationis  doiiiinice 
MXIIU,  indictione  XII,  anno  vero  regiii 
domni  Henriei  imperatoris  augusti  XIII. 
iniperii''  v(m-o  I;  actum  Solega;  feiiciter 
amen.  so 


323. 

Heinnch  bestätigt  dem  Marienkloster  bei  Gandei'sheim  die  Kirche  zu  Deren- 
burg,  den  Ort  Bühnshavsen  und  drei  Liten  zu  UtisleAO  mit  deren  Besitzungen. 

Halberstadt  1014  September  IT. 

Origitialdiplnni  im  herz.  Landrsliniqiturchiv  zu  Wolfenhiittvl  (A).  —  Ahschrift  den  1'4.  Jh.  3B 

ebenda   (li). 


lVt2".  li  die  IdenliliV  mit  dem  in  DO.  III.  3ä3  (Z.  2) 
ijennnnteii  Goslini  ist  nicht  Kirlier,  wenn  dieter 
uurh  iirr  t/lrichen  Familie  iint/ehört  mi  da- 
ror  ein  ilrm  S  /Ihulichfji  Zeichen  (f'hrixmoni'J, 
das  bin  zHi- dritten  Zeile  reicht  ni  dahinter 
sancto  Eimebio  (Inmiis  durch  l'nternt reichen 
i/etilf/t;  die  darill/er  eichenden  undeutlichen 
Worte  (et ira  iuste  et  \v\m\\iKrt  Kcheinen  yleich- 
fallx  unffUlIf/  f/emachl  iiarden  zu  nein  o  1  fjuv 
fucr.  über  der  Zeile  nachr/etragen  \)i  über 
der  Zeile   nachi/etrai/en  (|  1    ilnhinter  iure 

donainiig  durch  Streichen  f/etilfft  ri  A.  A 
»)  A  t)  dahintrr  Sul/cium  totani  rciJdimiis 
fju?  antfa  cideni  fuit  durch  l.'ntemtreichen 
(/elilf/l  U)  oh  uaH  oder  ualt,  »V  nicht  nichtr 
zu  entxchriden       v)  K.  ft  Una.  A. 


322''.   V)    Rushurdi  li  w)    componat  kamcre 

nostre  M  liljras  auri  et  B  x)  wegen  Ab- 
reibung des  Pergaments  nicht  zu  erkennen 
y)  Herici  li  z)  et  et  B  a)  oA  hier  w 
|<la]tum  oder  |ac]tum  stand,  ist  wegen  Ab- 
reibung des  I'ergaiiicnts  nicht  'zu  erhenneii 
l>i   iiiipis  /;. 


60 


lIKINItICIl    II.     1014.  400 

Hahnius  Coli,  monttm.  1,  197  n"  1  aus  B  =  Harenlierg  Hilf.  Gandershem.  121  und  659 
n"  4.  —  Häherlin  Ami.  med.  ai-ri  fill  n"  J  mi.i  A.  —  lilihmi-r  Reg.  1128.  —  Stumpf 
Reg.  1635. 

VerfasKt    und    ge.tchriehen    von    (Ui.    —    ('eher  Utislevo    (Wüstung    Ijei    Derenburg)    vgl. 
5  Ledcliur  Archii-  .'?,  .'>■/  f. 

(C.)  §  In  iKiniiiii-  sanctao  et  iiulividiiiH'  trinitntis.  Heinricus  diviiui  favcntc  di'- 
incntia  Hoinanoriiin  iin|)('rator  aii<justns.  ^  Si  aecclesianiin    dei    loca    alicuitiK  doiü 

coinniodo  ditaro  studuerinms,  nobis  id  regn|i]fjiio  nostri  statui  proficorc  iniiiiine  dul)i- 
tainus.     (^ua]>rc>j)ti'r   oinniuin    dei    Hd(clium]"    nostroruinquc    noverit    universitas.    (piod 

10  (lilccta  soror  uostra  Sophia  (iandcresheimensis  aecclesiae  [venerab]il[i|s  abbatissa  iiiiä 
|i'|iiiii  lioatoniiM  (coiijflejssoruiu  Anastasii,  In[n|oc'cneii  coiif^refjjatione  sibi  efdiiinissa 
Imiiiiliti  r  d('|)ri't'aiid|o|  iios  adiit,  (|uat('iiiis  de  jn-ojirietato  ciusdeiii  ceclosiae  cii[i|<lam 
]);ni[u'ri  iiiniiastcrio  ihidciii  in  lioiiorciii  sanctae  dei  g[e]nitricis  pcrpetuae  virginis  Marii; 
constnieto.    iihi    saiu-tim(i>|nial<>s    sub    regula    sancti   I?onedii'ti    ingiter   deo  desfrv[i|imt, 

15  |eeclcsijani  in  Daniiliurc  cum  oniiiibus  pertiiieutiis  suis,  villain  etiain  qu^  dieitur  Jiunis- 
husun  cum  taniil[ii|s  [ut]r(iu]sque  sexus  ccterisque  appendieiis  suis  trcsque  iitos  in  loco 
Vtislcuo,  quorum  nomina  sunt  haec:  Longer,  [Rvjderic,  Rede,  cum  coniugibus  filiis 
tiliabusque  suis  et  mansis  qnos  possident,  ut  inter  omne*"  XXX  [m]ans[i]  habeantur, 
nostra  im]i(c|riali  auctoritatc  firniaremus.     Cuius  pcticioni  assensum  benigne  prebentes 

so  eideni  niiinast[or|ii)  sanctae  Marie  prcnnniinatani  aecclesiam  iamque  dictos  niansos 
cum  uinnibns  ([Ucimodocumque  mmiinari  possunt  |utilit)atibus  jier  liaiic  imperialem 
paginam  Hrmamus,  eo  tciiore  ut  abbatissa  eiusdem  monasterii  libcram  liabeat  potestatem 
de  ea[dem]  proprietatc  quiequid  sibi  placuerit  faciendi  ad  usus  sororum  ibidem  deo 
sub  regula  serviontiuni.     |l*rec]ipie[nte]s  itaque  interdi[cinius,  u]t  nulla  Gandereshemensis 

-.'o  abbatissa  aut  quclibet  magna  sive  parva  *■  persona  abb[ati]ssam  eiusdem  monasterii 
sibique  in  ordinc  succedontes  de  bis  omnibus  disvestire  ulterius  aut  inquietarc  pre- 
s[u]m[at.  Quojd  ut  veriiis  [cjredatur  tiriiiius(|uc  ab  omnibus  observetur,  iioc  precep- 
tum  inde  conscriptum  manu  propria  [c]onf[iJrma[nt]es  [sigilii]  nostri  inpressione  iiissi- 
mus  insigniri. 

30  jj  Signum  domni  Heinrici  Komannrum  iinperatoris  (M.)  augusti.  | 

^  Guntherius  cancellarius  vice  Ercambaldi   [archicajppellani  notavit.  ^      (SI.  I>. 

Data  X\'.  kal.  oct.  indictione  XII,  anno  dominicae  incarnationis  MXIUI,  anno  ibunni 
Heinrici  secundi   regnantis  Xlll.   impcrii   vcro  I;    actum    Ilalucrstcdi. 


324. 

35  Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  den  Ort  Irnsing. 

Merseburg  1014  November  1. 

Originaldiplom  im  k.  Reich.^archiv  zu  München   (A). 

Heyberger  Ichtwgraphia  Babenb.  1,  105  Extr.   aus  A  mit  indict.  XII,  a.  incarn.   millesi- 
mo  XIV,  a.  regn.  XIII.  —  Bied  CD.  Batisb.  1,  131  mw  A  zu  1012  =  Migne  Patrol. 
40  140,  299  n°  66.  —  Oesterreicher  in  Geöffnete  Archive  3,  468  n"  15  aus  A.  — •  Mon.  Boica 

28",  451  n"  283  aus  A.  —  Böhmer  Beg.  1129.  —  Stumpf  Beg.  1636. 

323.   [Bresslau]     a)  diese  uiui  die  folgenden  KrfiSmungen  nach  B       b)  oiiiie  A       c)  das  crslc  a  il/ir 
der  Zeile  nachgetragen. 

Eaiserurkunden  III.  52 


410  KAIS  F.  KUH  KUNDEN. 

Auf  einem  von  GB  hergiTuhtetet}  Blanquet,  auf  welchem  dieser  die  erste  Zeile  sowie  das 
Moinipramm  eingetragen  hatte,  und  das  wahrscheinlich  auch  schon  mit  dem  Siegel  versehe» 
irar,  geschrieben  von  einem  sonst  unbekannten  ^f(lnn,  der  ein  Dij)lom  ron  der  Hand  ilci 
lia.  II  als  Schreibvorlage  benutzte.  Das  Dictat  entspricht  mit  Ausnahme  der  Poenformet 
und  des  Anfangs  der  Corroboratio,  die  an  D.  219  (VU.  II)  anklingen,  im  wesentlichen  5 
rf«'»M  rciM  Ba.  II  rerfassten  und  geschriebenen  I).  195  (VU.  I).  Indem  wir  daher,  was 
mit  diesen  Mdcn  Urkundeti  ültereinstimmt ,  durch  Petitdruck  bezeichnen,  lassen  wir  dahin- 
gestellt, ob  der  Schreiber  wirklich  die.<!e  beiden  Stücke,  oder  ob  er  etwa  ein  nicht  erhaltenes 
ron  Ba.  II  rerfasstes  und  ge.'ichriebenes  D.  für  Bamberg  (das  von  dem  bei  I).  197  er- 
wähnten Actum  deperditum  verschieden  gewesen  sein  müsste)  benutzt  hat.  —  Zur  Datierung  lo 
vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

(C.)    §    In    nomine    sanctac    et    iiiili\  iduae    trinitatis.     Hcinriciis    Idiviiia]-'    taxcntr 

I  dementia    Konianoriun    iniporator   augUStUS.    §  Omnium    Christi    nostrique    tiddium    novoiit 
iiidiistrin,    qualiter    nos    ob    reniedillin    anira^    et    per    interveiitura    nostrf    (liloctissfinn']''    eoniupis 

l'liviiijfviuliu'  imperatrieis  augustae  iinoudam  nostri  iuris  loeuni  Kringesingvn  dictum  in  \tni:»  i& 

KelesCOUe'  et  in  comitntu  Ottonis'  coniitiü  si  t  u  ui  siinet^-  Habenbergensi  aeelesiiie  in  lionorem 
Ix-afi  Petri  primipis  apostolorum  et  saneti  Geor^ii  martiris  construi-tao  et  consceratf  cuiii  uinniliiis 
appeudiciis,  seilicet  terris  eultis  et  incultis  villis  Vineis  ajjris  prati»  paseuis  aquis  aijuarunKim'  dceur- 
silius  piscntionibus  molcndinis  areis  cdificiis  utriusque  sexus  iiiMncipiis  oxitibus  et  roditibus  et  euni 
omnibns  utilitatibus,  quae  •  vcl  scribi  vel  noniinari  possunt,  summo  et  liberarali*'  devotionis  studio  üo 
in  proprium  cnncedimus  et  donamus,  ea  vidcliect  condieionc  quatcnus  ciiisdcm  supra  dictae  sanctao 
Uabenbergensis''  accie.siac  venerabilis  episcopus  Kberhardus  suique  successores  deiuceps  liberani  cx- 
inde  liabeant  potcstnteni  tenendi  possidendi  et  (iuir(iiiid  .ul  usuiii  pracdietae  aeeclesij  iiuitiiieat  faeiendi. 

II  omnium  reuioto  eontradietionis  obstaeulo.     Si  qiiis  ijfitur,    quod  absit,    buius    nostrae    donationi.s  niiini- 
fiecutiam    destruere    »    praesumat,  »   inextinguibili    tormento    in    die    iudieii    lunt.      Quod    ne    Hat,    seil  A 

I  ut  liuius  nostrae  donationis  auetoritas  stabilis  et  inconvulsa  *  pcrmaneat,  hoc  praeoeptum  inde  conscrip- 
tum  propria  manu  corroborantes  sig'illi  nostri  impressione  iussimus  *  insigniri. 

I  Signum  domni  Henrici  invictissimi  Romanomm  (M.)  imperatoris  augusti.  § 

I  C'unterius  cancellarius  vice  Erkanbaldi  arfhieappollani  recognovit.  |      (SI.  3.) 

l)ata  kill.  nov.  indictione  III,  anno  doniinicQ  incaniationis  niillo.^inio  XII,  anno  vero  m 
donnii  Henrici  sccundi  regnanti.s  XU,   |impcranti|s  antem  I;   actum  Mersoburc;   feliciter 
amen. 

325. 

Jlelmnck  bestätigt  der  erzhiscliüflichcn  Kirche  zu  Hamburg  für  sie  selbst  7md 
für  die  ihr  initergebeneii  Kllkter  den  K'önigsschutz  und  die  Immunität,  ferner  w 
Markt,    Münze   und  Zoll  zu  Bremen   soioie    die  Rechte  und   den   Schutz .  der 
dortigen  Kaufleute.  Allstedt  luN  Xovember  HO. 

(Jriginaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

Ijindenbrog   SS.   rer.  .lepfentr.  cd.  I.  ITtH  aus  C  Ca)   =  ed.  II.  l'.iH  v°  18,  =  (Conring) 
Bericht    von    der   ertzh.   Gerechtigkeit    über  Bremen  j  II,  =   Lünig  B.i.  9,433  n"  7,  =  m> 
Leuckfeld  Hist.  Beschr.  der  güldenen  Aue  249,  =  Conring  Op.  1,  860.  —  Staphorst  Hi.it. 

824.  (Bresslau)  a)  der  untere  Theil  der  Uuchmtaben  diu  noch  erkennbar  b)  der  letzte  AiiMiifer 
der  caiula  de«  (j  noch  erkennbar  C)  Oau-  und  Grnfennnmen  in  dafür  gelassene  Lücke  nacli- 
gelrayen         d)  A         f)   liabenbergens,  ohne  Abkürziinyiizeirlien,  A. 


nr,  IN  Kl  eil  II.    1(1  II.  411 

Hamburg.  1,  375  aus  Ca.  —  Lappenherg  Haiuh.  Uli.  Ijil  n'tll  uns  A  =  Migne  I'atml. 
lJ0.:i09  n°7i.  —  Ehnick  Bn-m.  lli.  1.  Di  i,"  IH  Kxir.  aus  .1.  —  H/ih>iur  Reg.  ll.iU.  — 
Stumpf  Reg.  I6:i7. 

Unmilli'lhar  mich   D.  ■»('   nr/asst  und  gr.srhrifhnt    rou   Kricli.      Jtif  .schon   in  dir  VC   ein- 
6  geschn'inklf  Ri-Htimmung  über  die  freie  Wahl  de.s  Krzbischofs  ist  hier  ganz  fortgelassen. 

(C.)  ?|  In  iioiTiino  .•^aiu-tae  ot  iiidividiiae  trinitatis.     IFcinricu.s    diviiia    favente    ele- 
nientia  Hoiuanoruin  iinperator  augustu.s.  ^  si  |>etiti<>iics  Niict'nlotiiin  iiins   prona  (Icvotionc 

nd  ort'eotiiiii  diixeriinii.i,  iil  |>nH'ul  dubio  ad  stntiini  praosentis  vita«  et  nctcnino  bi'atitiidiiiiH  praoinia 
capcssendn  iiobis   piotiiliiniiii   cridiiniis.      Quiiproptcr    imiiiiIiiiii    tidiliiiiii    iiiistrxriiiii   pracNpntiiiin   et  fiitii- 

10  rnriiin  iiovprit  iiidiistiia,  i|iialitor  vir"  veiicraldlis  LliaC'i)  *  Uaiiiiiialiiir^'oiiMis  aoiclcnia«!  arclliprao.sul, 
quem  nos  eidfin  prai'fl'i'iinus,  no.stri.t  cditiitilms  praescutaii  tVcit  piaeecptn  lioatc  nienioriar  »cnioris 
et  autecessoris  nostri  Ottmils  tcrcii  iiiipiiatoris  aii^'ii.sti,  in  «niilius  roiitini'liatiir,  iiiioiiiodo  ipse  jiro  dci 
amoro  monastcriis  in  eins  episcopio  coiisi.steiitibii.s  iiiijieriali  aiictoiitatc  libortatuni  et  tiiitioiicm  con- 
ces.si.isct,    ru^avit<|iie    ('(dsitiidiueiii    iiostraiii,    iit    noa    dcuuo    ncstra    prncecptioiic    eadcni    iiionasteria    et 

15  oiiniin  illue  portlllClltia  coiitirniarciiuis.     Nos  verö^  eins  itistae    et  mtionabili  prtitioni  a.sseiisum  |irai- 

bonto.s  dilcctao  contcctali.s  iio.strae  *  Chvnigvndae  videlicot   iiiiperatricis  aufjustae  intcrveii- 

tmno  all  liiiiKni'iii  sanelac  dei  {jonitrici.s  Mariae,  uui  locu.s  illc  Ilamiiialiiir<i^  est  cDii.scoratii»,  cideni  Joe« 
1  laiimiablir^cn.si  coiu'pdinius  riieteiisc[ue  nionasteriis  ad  lianc  dii>cc.sim  pertiiiPiitibu.s,  id  e.st  Hmniiii. 
liinkiiiii,  KaniashiMu.   liiirbsiiiuii.   Haesliiifra,  Kipe.sholt,  quicquid  senior  et  anteccssor  nieu.s''  suiquc 

80  aiiteccssores  reges  videliect  ot  iniperatores   eisdein  nionastcriis  donando  aut  roborand" 

coiieesseran  t,  ca  videlicet  conditione  ut  seniper  sub  tuitione  nostrn  sint  perpctiialiter  cum  omuibus 
{)ertinentiis  suis  qu^sitis  vel  iuquirendis.  Concedimus  insuper  pracfato  archiepiscopo  ciiisr|iic' 
snccessoribiis  licentiam  construendi  nicreatuni  in  loco  Hroimin  nuncupato,  in  quo  nunc  arclliej)!- 
scopatUS    consi.stit,    cum    banuo    et    theloneo    atque    nioneta    piililici     ponderi.s    ot    puri    argenti, 

25  totiiniqite,  quod  inde  ad  tis  c  u  m  nostrum  «  pertiuere  dinoscitUl",  iiraeiibate  lireniensi  eonfrriinns 
sedi.  Quin  etiaui  ncgociatores  eiusdcm  ineolas  loci  nostrae  tuitionis  patrocinio  condonanius,  prac- 
lipientes  Imo  inq)erialis  iiuctoritatis  praecc])to,  quo  in  omnibus  tnli  »  tutela  et  iure  potiantnr,  quali 
UiaioruiU  videlicet  civitatuni  institore.s  per  nostrum  reg-nuni  potiri  noscuntur,  nemoque  inibi  alii|Uani 
sibi  vendieet  |>oteststetn,    nisi    i)r.iet"at(.'    sedis    artliiepiscopns    et    advocatus,    quem    ipse    elegerit.      Ad 

30  haec  imperiali  edictO  iubemus,  ut  nullus  dux  neque  marchio  vel  comes  ant  alia  quaelibet  iudici- 
aria  potestas  in  supra  di<'torum  monasterioruni  hominibus  Hamniaburfr  *,  Bromun,  Huckiun,  Kamaslaun, 
Hiri'hsinun,  Haesliuga,  Kipesliolt  Vcl  in  COCtCris  pertincntü.s  ('(irundeni  aliquam  potcstatem  sibi 
iisurpet  seu  in  litis  *  eolonis  atque  ianiundlinjjis,  vel  eos  aliquis  eapitis  banuo  ob  capitis  furtum  vi! 
alio  quolibet  banno  constringat  aut  aliquam   iusticiam  cogat   faeero,    nisi    advoeati    arcliiepiscopi    prae- 

35  nominati,  (pios  *  ipse  velit  et  eonstituat  advocatos;  ip.si  vero  advoeati  bomines  praefato.S  banno  nostro 
eonstringant  ad  omnem  iustieiam  fa<-iendam.  *  Et  ut  baec  nostra  donatio  a  dei  nostrique  fidelibus 
verior  esse  credatur  ac  per  suecessura  tempora  inconvn  I  s  a  diligentius  observetur,  lianc  eartam 
conscribi  manuquc  nostra  roboratam  sigilli  nostri  impressione  insigniri   ius.sinius. 

^  Signum  douuii   TIeinrici  seeundi   (M.)   ^:lorio.'<i.';^*iIlli   iniiicraturi.s  augiisti.  § 

40  I  Gvntherius  cancellarius  vice  Ercanbaldi  archicappellani  recognovi.  ^     (SI.  3.) 

Data  XII.  kal.  decemb.*^  indictione  XII,  aiin<i  doniiiiieae  incarnationis  MXIIII,  anno 
autem  domni  Ileinrici  seeundi  regnantis  xill,  impeiii   vero  I;  Altstedi  actum:   feliciter. 


32ö.    [Bresslau]     a)  vir  zirischen  qualiter  und  venerabilis  nachträglich  eingeschoben        b)  A       e)  dag 
erste  e  zwischen  d  und  c  nachträglich  eingefügt. 

52* 


41J  KAlSKHrRKUNDEN. 

326. 

Heinrich    verleiht   dei'  bischößichen  Kirche  zu  Wiirzburg  den   Wildbann   über 
einen  nördlich  von  Würzburg  auf  beiden  Seiten   des  Maines  belegenen  Forst. 

Pöhldi'  1014  Decemher  29. 
Originaldiplom   im  k.  Rcichsarchir  zu  München   (A).  5 

Fries  in  Ludewi<i  IlVc/r?;.  Cieschiclilschr.  t-'u  Eslr.  in  d^ii/seher  Übersetzung  zu  1015.  — 
Jiigcr  Geseh.  des  Frankenlandes  3,  309  n"  3  aus  A  zu  1013.  —  Mon.  lioica  'J8",  ■i.'}3 
n"  384  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1131.  —  Stumpf  Reg.  1638. 

Die  Sehriff  ist  —  ahge.iehen  ron  den  verlängerten  Buehstaben,  in  denen  ein  Muster  aus 
der  italienisrhen  Kanzlei  nachgeahmt  i.s7  —  sehr  /Ihnlirh  derjmigen  der  DD.  267.  268  lo 
und  rührt  wahrscheinlich  von  dem  Schreiber  diewr  DD.  her.  Liegt  es  danach  nahe,  ihn 
als  einen  Würzburger  zu  betrachten,  .10  hat  er  doch  auch  das  D.  327  für  Fulda  verfnsst 
und  irahrscheinlich  auch  geschrieben,  und  einige  Au.'idrücke  des  D.  326  scheinen  darauf  hin- 
zudeuten, dass  er  italienischer  Abkunft  war.     Vgl.  auch  die  Vorbemerkung  zu  D.  SriO. 

(C.)  ^  In  nomine  sanct§    et    individuae   trinitatis.     Hoinricus    divina    favente    clc-  is 
nientia  Ronianorum  imperator  augustus.  Novcrint  omnes  Cristi  ^  üdoles  pracscntes 

sciUcct  et  t'utiiri,  qualiter  nos  ob  intcrvcntum  dilectisslniae  coniugis  nostrae  iniperatrieis 
Chunigundae  sanetae  Wirciburgensi  aeclesiae  pro  tideli  Servitute  nostri  lidelis  llcinrici 
eiusdeni  seilicet  sedis  venerandi   pastoris    baniuun    nostrinn    super  feras  diversi  generis 
in  silvis  et  subseripto  anibitu,   quo  etiam  Hugo  eiusdeni  sedis  episcopus  et  praecessor  so 
in   eodcra   bivangio   feras   forestatas   habuit,  - —  ex  loeo  videlieet  Ilartbahc  iusum  per 
Mdvn  usque  dum  Charbahe  cadit  in  Moyn  et  per  aquani  Cliarbahc  susuni  usque  villani 
Cbarbahc  et  inde  usque  Giiionuelt    et  inde  usque  Duodenbrunnon,    inde    prope  villani 
Cellingun  iusum  iuxta  eandeni  villam  ultra  Moyn  et  inde  susuni  iuxta  Jloyu  per  con- 
terminales sihTjlas  et  lucos  usque  Wirciburg  et  inde  per  eonterniinales  silvulas  et  lucos  25 
usfjue  Uuerinain  jiropc  villani  Mulinlmsunr'   et  inde   lusuni  usque  dum  Werina  eadit   in 
Moyn  —  eoneessimus  et  timniter  doiiavinius,    co  videlieet  tenore  quatinus  praenoniiiiata 
sancta  Uuireiburgensis  aecclesia  et  noster  fidelis  Heim-icus  eiusdem  aecclesiae  provisor 
et   in   posterum    quilibet    suus    successor   in    feris    pracseripto    anibitu   forestandis  baue 
pacem  et  seeuritatem  de  eaeteris  conterminalibus  et  eireumsidentibus  hac  hora  et  dein-  sf) 
eeps  nostra  iniperatoria  traditione  et  eoneessu  obtineat,  qua  haec  eadem  caeteraeque** 
aecclesiae    haetenus    usi*   sunt,    quae    nostra   praecessorumque    nostrorum    imperatoruni 
videlieet    et    regum    de  huiusmodi  forestandis  silvis  vel  silvulis    praecejita  susceperunt. 
Et  ut  haec  banni  nostri  coneessio  stabilis  tirnia  et  ineonvulsa  pernianeat,   hoc  praeeeptuiii 
inde  conscriptum    sigilli  nostri  inpressione  insigniri  et  contirinari   iussinius  et   Ime  pro-  i5 
priae  raanus  subscriptione  corroboravimus. 

S  Signum  domni  Heinrici  (M.)  Romanorum  imperatoris  augusti  invictissimi.  § 

I  Gundharius    cancellarius  vice  Erehanbaldi   arehiepiseopi    et    arcliicappellani  re- 
cognovi.  I  (SI.)'' 

Dlatum''  a]iino  dominieae  incarnationis  millesimo  XV,    regni  vero  dniiiiii   Heinrici  « 
imperatoris  augusti  XUI,  imperii  eins  I,  indietionc  Xli,  im.  k:il.  iaiuiar.;  actum  Pholide"; 
fcliciter  amen. 


!J26.    [fJrcailaul      a)   A  h)    cae  auf  lianur  c)    dag  Sier/et  inl  dan  faluche  Würzlnirtjer,  ilim  ,V. 

Archiv  5,  44  beurhrithen  int 
Itaiitn  muag,   noch  sichtbar  int, 

lititr    'J,  'Jlß.'i  /itttfcnotnmmen 


ae  auf  lianur  c)    das  Sier/ct  inl  dan  faluche  Würzburger,  dim  ,V. 

(  A)    dfi    ein   Ue.tl  den  AM-iirzunr/szeichcnii,  das  über  u  gestanden 

ist,    int  die  Krt/ilnzuni/  zu    ilata  aiinj/eurhloHiien         (•)  die  ron  Ficker  4& 
1  Sachtriii/iinf/en   in  der  />atieriinfi  rrrmochten  wir  nicht  zu  ericcnne». 


iiKiMMcn  ir.    mu.  4\:\ 

Heinrich  verleiht  dem    Kloster  Fulda  den   Wildbann   in   der   Mark   Lupnitz. 

Pöklde  1014  Deremher  30. 

Notarielle  Abschrift  aus  dem  16.  Jh.  im  Sach.ien  ■  Enieslinischen  Gesammtarchiv  zu  Weimar 
&  (CJ.  —  Datierung    am    Srhluxn    einer   deutschen    Übersetzung    von    14aO   ebenda    (D).  — 

Codex  Eherhardi  aus  der  Mille  des  12.  .Th.  I.  f.  Uli'  Ui)  ,i,„l  ij,  f.  47  (ß^j  ,„,  h.  Staats- 
archiv zur  Marburg. 

Brou-er  Ant.  Fuld.  :i88  Reg.  —  Eckhart  Hut.  gen.  Saxon.  262  n"  12  aus  BK  —  Schannat 
Trad.  Fuld.  ifiö  n"  590  aus  B'B.  —  Drunke  CD.  Fuld.  .344  n'731  aus  BB^  zu  1012?  — 
10  Mignc  Fatrol.  140,  296  n'  63.   —  Dohenecker  Reg.  638.   —  Stumpf  Reg.  1639. 

Verfasst  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  demselben  Mann,  der  das  D.  326  her- 
gestellt hat.  —  Indem  mr  den  Text  von  CD  an  einigen  Stellen  nach  BB^  verbessert 
haben  und  somit  die  Abschriften  des  Cod.  Eberhardi  bei  dieser  Urkunde  zu  berücksichtigen 
genöthigt  waren,   haben  irir  es  für  angemessen   erachtet,   bei  dieser  Gelegeiiheit  einmal  die 

13  Art,  wie  in  jenem  Codex  die  Vorlagen  formell  und  sachlich  entstellt  .sind,  an  einem  Beispiel 

zu  veranschaulichen  (vgl.  N.  Archiv  22,  184).  Wir  haben  dabei,  der  besseren  Übersicht- 
lichkeit ivegen,  die  .•iachlichen  und  die  teichligeren  formalen  Veränderungen,  die  in  BB^  vorge- 
nommen sind,  aus  dem  übrigen  Vuriantenapparat  ausgeschieden  und  in  besonderen  Zahlennoten 
unter  den  Text  gesetzt.     Entbehren   alle  diese  Ahveichungen   des  Cod.  Eberhardi  von  CD 

20  jeder  Berechtigung,   so   muss   es   andererseits  dahingestellt  bleiben,  inioieiceit  die  in  B  am 

Schlüsse  angefügte  Grenzbeschreibung  der  Mark  Lupnitz  der  Wirklichkeit  entsprach.  Die 
derselben  vorangestellte  Bemerkung,  dass  Heinrich  für  die  Mark  Lupnitz  die  Orte  Wazer- 
losen  und  Eibingen  (Weichenwasserlos  oder  Dörrnwasserlos ,  Bez.  Oberfranken,  und  Ebing 
ebenda)  eingetauscht  habe,  scheint  dadurch  eine  gem.sse  Gewähr  zu  erhalten,  dass  in  beiden 

85  Orten    nach  Dronke  Traditiones  Fuldenses  17  n"  36   und  CD.  Fuld.  115  n'  219  (vgl.  89 

n"  158)  älterer  fuldischer  Besitz  nachweisbar  ist.  Doch  können  irir  nicht  feststellen,  ob 
über  diese  ebenso  wie  über  die  in  dem  Spurium  Stumpf  Reg.  1646  genannten  Orte  Ebens- 
feld und  Leiterbach,  die  gleichfalls  aus  fuldischem  Besitz  in  den  des  Klosters  Michelsberg 
übergegangen  zu  sein  scheinen,  ein  besonderer  Tauschvertrag  geschlossen  ist,  oder  ob  sie  schon 

30  durch  D.  335  als  Pertinenzen   des   in   nächster  Nähe  gelegenen  Hofes  Rattelsdorf  an  den 

Kaiser  gekommen  sind.  Auf  die  Angabe  des  Cod.  Eberhardi  wird  für  die  Entscheidung 
dieser  Frage  kaum  irgend  welcher  Werth  zu  legen  sein.  —  Zur  Deutung  der  Grenz- 
beschreibung vgl.  zuletzt  Werneburg  in  .fahrb.  der  Akad.  zu  Erfurt  15,  7  ff. 

In    nomine    sancte    et    individue    trinitatis.     Heinricus*  divina  favente  clemencia 

35  Koraanoi-um  imperator  augiistus.         Notum  •  sit '  omnibus  fidelibus  nostris'"  presentibiis 

scilicet  et  futiiris  •,  qualitcr-  intervcntu  ac  peticione  -  Chunignnde'"'  iniperatricis  aiif,ai8te 

nostreque"  dilectc  cüuiugis''''  per  iianc  nostri  imperialis  preeepti  paginani  conccdiniu.« 

sancte    ecelesie    Fnldensi '   et''    domno»  Popponi"»  abbati    eiusque    successoiibus  imper- 

327.    1)  nriluiu  sit  fMt  hier  in  B.  dn.i  nach  t'uturis  eimchaltet :  gratiam  et  salutem  in  Christo. 
40  Notum  esse  volumus  omniuin  oatliolicg  fidei  memorif ;  B'  hat:  not.  sit  omn.  fid.  nost.  tarn 

futuris  (luam  proscntilius  2)  nual.  ol)  diviiii  nominis  amoreni  et  etenie  vite  retribu- 
tionem  paritcrqne  ob  peticionem  B'  3)  cor  per  schallet  li'  ein:  dedimua  sanctn  mar- 
tiri  Bonil'acio  bona  nostra  in  Lupenzo  in  pago  Thuringig  cum  omuibus  appendiciis  et 
conpertinentiis  suis,  et  insuper 

45  327.    [Bloch]     a)  BB';  Henricus  C      h)  fehlt  in  C      c)  B;  Chunwundj  B';  Chuntifrude  C      d)  da. 

coniug.  nostr?  Chun.  irap.  aug.  B'        e)  nostre  BB'        f)  Fuldensi  ^ccl.  BB'        g)   B;  dno 
CB'        h)  Bopp.  KB' 


414  K  A  1  S  F.  K  V  K  K  V  N  O  K  X. 

pctuum '  banmim  •  nostiiim  shjut  divcrsi '  generis  feras '  intcr  fincs  et  tcnuinos  Lupin- 
cemarcha ''■ ''.  c|uaqua  vcrsum  oatlcm  Lupinccinarelia  '  extomlitur,  ex  cnnspiisn  et  vulun- 
tatt'  Krclianlmlili '"  Mdirmitionsis"  art-liiejiiscopi  veiioraliilis"  noc  iion  et  Arnoldi  alibatis 
Herolvesfcldensis  1"  et  Willoliehni''  ctmiitis  et  iVatris  rius  l'i>pi)imis'',  Sigiiiiari  ((lUKiue'' 
et  omniuni  circa  lial)itaiiciuin,  <pii  ibi  iiixta''  predia  liahcro  iioscuntiir,  eo "  videlicct  b 
tenoro  ■■  quatcmis  pronominata  saiicta '  Fuldcnsis  ccdosia  nostonpic "  tidclis  Poppo'' 
eiusdem  ceclesie  venerabilis  abbas  (iinnesqiie,  (pii  in  jn-cscripta"  Fiddensi  ecclesia  sibi 
protutiiris *■  toni|)oribns  successuri  sunt,  in"'  fcris"'  infra  prefat<is  fines  forcstandis"' 
hac''  nostra  inii)onali "  tradicionc  taloni'"  jiaccni  et  secnritafeni  aniodo  et  deineeps  de" 
ceteris  eonij)rovincialibus>  et  circiunsedeiitil)us  obtineaiit,  (pialeni "  liec  eadeni  '*  eetere-  lo 
que  ecclesie  liaetenus  habere'"  vise  sunt,  ipu'  nostra  sive-^'  predecessorum  >  noslroniin 
iinperatonnn  videlicct  et'  regnni  de  huiusniodi  f(irestil)us "  forcstandis  pree(>])ta  susee- 
periint ".  Et  iit  hec  banni '-'  nostri  ouncessio '■'  stabilis  seniper  et  inconvulsa  iienna- 
neat,  Imc  preccptuui  inde  conseripium  mann  |iiiiiiria  corroborantes  sigilli  nostri  ini- 
l)ressione '•  iussinms  insigniri  ".  i.'i 

Signum  domini"  Heinrici"  (M.)  Koniamirnin''  iniperatoris  augusti   invietissinii ". 

Gundliarius '■  cancellarius    vice''  Ercluinbaldi    archiepiscopi    et  areliicaix'Uani ''  re- 
cognovit. 

Dattnn ''    anno^    doininice    ineamacionis    MXV,    indictionc  Xll,    anno    vero*'    regiii 
domini  Ileinrici  iniperatoris  augusti  XIII,  iniperii  vero  I  "^ :   III.  kal.  ian.'':  aetuin  I'liolide';  20 
feliciter.  ■>  '■' 

•M7.  4,  in  ])LT|)etuum  proprietatem  wiltbaiiuiuin  H'  5)  tirin.  eiiisilum  incilii  a  nobis  illuc 
collati  videlicet  LuiJi'ncjniarohg  Ji'  ß)  quoque  advocati  li  7)  nosterquc  et  rcgiii  li' 
8)  imp.  potestate  et  traditione  libera  inauu  facta  tal.  fi'  ü)  de  his  et  de  cfteris 
utilitatilms  sibi  antiquitus  a  regibiis  et  imperatoribus  anteeessoribiis  nostria  ))restiti9  et  25 
libere  concessis  obtincant,  qualem  iiüs  semper  habiiisse  constat  et  qualeni  li'  10)  eadeni 
fcclcsia  ccteryque  omnes  regales  fcclesit  habere  B'  11)  Corestibus  forestandis  et  de 
wiltbannis  eorura  libertate  utendis  precepta  cimcessionis  siisceperuiit  li\  das  danach 
noch  einschalteJ :  Denique  precipimus  et  coniirniamus  iiostraqiio  imperiali  potestate  et 
auctoritate  interdiciniuB,  ne  ulbis  i>rinuijnnn,  duciim  videlicet  marchionum  coniituni,  vel  30 
alioruni  (|iiivis  regni  nobilium  ueque  in  hac  I;iii>enceniarcha,  ()uam  deo  et  sancto 
Bonifacio  obtiilimus,  neque  in  aliis  tenninis  Fuldensis  fcclesiy  propriis  vel  in  confinio 
termiiiorum  urbes  vel  castella  constituat,  ne  forte,  quod  absit,  ingruentibiis  preliis 
sediciones  inde  oriantur  et  rapiue  a  viris  pestilentiosis  super  l)ona  j;celesiQ  creberrime 
tiant    et   sit    in  ruinam  et  destructioneni  anirniirnm  niultaruin  12)    li^'C    donatio    ac  36 

wiltbannii  B'  13)  conc.  sedicionisque  probiliitio  B'  li)  inpr.  iuss.  ins.  et  nominis 
nostri  caractere  confirmari  B;  impr.  et  nominis  nostri  scripto  earactere  in  (ine  prece- 
pinnis  ins.  B'  15)  in  B  folgt  ah  Sehlims  nach  der  Sii/iui>ii:ei/e:  Xotuni  sit  oiiinibus 

tidelibus,    qualit<.'r   nos    cum    fcclosia    Kuldensi   concamliiuin    facientes    dcdinui»   sancto 
Bonifacio  locum  proprictatis  nostre  in  Lupenzomarcha  et  recepiiniis   alia  locu,   lioc  est  40 
AVazcrlosen  (atif  Baifiir)  et  Eibiriiten.     Hi  sunt  autem  fines  et  terniini  Lupcnccniarcha: 
Truchenebach,    inde    ad  Steinenbrunnen,    indi'    iiil  BirkiMens(den,    inde  ad  Holrbiberen, 
inde  ad  altenun  Biberen,  inde  ad  Hattenbacli,  inde  ad  Ijeingn'iben,  inde  ad  (,'unibelum, 
inde  ad  Lyöpbergun,    inde  ad  llorsuerzum,  inde  ad  Brestinesbrunnen,  inde  ad  Hohen- 
eilicholeen,    inde   ad  Merenlinden,    inde  ad  Habechental,    inde  ad  Steininenstrazen,  inde  i.'i 
ad  Weidenbrunnen  et  Xazaha  inferius  ad  Steinenbrunnen,    inde  ad  Widinensolen,    inde 
ad  Marcsteinen,    inde    ad  Xeptale   sursuni    et   Nejitale    infra,    inde    ad  Setensteten    per 
rapcllam,   de   capella    ad    Hi'irselen,    inde   ad    Ottereswag,    inde    ad  Horwiilcii,    inde  ad 
Laehweigc,    inde  Kalienbuhele,    inde  ad  Warlbergen  in  fnntem,    inde    ad  Zugi'uturnen, 
inde  ad  Madungen,   inde  ad  Gerwinessleinen.    inde   ad  Alwigessol,    inde  aii  Suarzbacli,  fi» 
inde  ad  Aliiide,    et   Alinde    inferius   ad   ^lerrith,    inde    ad    Liggenhoüg,    inde    ail  Krin- 
hougeii,  inde  ad  liot^'nsolcn,  inde  ad  (iotdcdah,  inde  ad  Ahorne,    inde  ad  Kulmcli,    et 
de  Kubah  infra  in  Werraha,  et  de  Werra  inferius  in  prediclum  Trukeuebach. 

Hi".    i     diverxas  feras  ß'      k)  Ijupencem.  ß;  Lupencein.  7<'      1)  Lupencem.  ßß'       m)  ErchabaUli  6'; 

Krkenbaldi  B;   Eberhardi  ff       n)  Jlogontiensis  B       o)  fehl  in  BH'       p)   Herclusfeldensis  C;  66 
Herfeldensis  B;    Herveldensis  B'  q)    BB';  Wilhelmi  C  n    iuxta    Lupeneeinarcha  H' 

«;  ea  videl.  condicione  B'  t)  eadem  prenominnta  simeta  scilicct  B  u)  presenti  B  v)  CB; 
in  fututuri»  B'  w;  in  feris  fehlt  in  B,  iro  forestaiidoR  los  rorr.  ans  is)  folgt  x)  BB';  ac  C 
y)  vel  prcccsBorum  B'  ■/.)  vel  B'  a)  BB';  Henriri  C  b)  gloriosissimi  B  c)  (lundiariug  C, 
rgl.  T).  326;  cgo  Guntherius  TV;  die  /iemifnition  fehlt  in  B  d)  vice  —  archicaiielbiiii  fehl!  «0 
in  B'  c)  datum  —  feliciter  fehlt  in  CB  fi  anno  —  vero  I  fehlt  in  B'  g)  secundo  J> 
h)  B';  iaouarii  D        i)  />;  Fulde  B'         k)   B';  feliciter  etc.  D. 


II  Kl  \  K'nii  II.    im:,.  4l."> 

Heinrich   schenkt   der   bischöjlichen  Kirche  zu  Paderborn   den   ihm  vorn  Erz- 
hischof  Unwan  von  Bremen  übereigneten  Hof  J/ohnstedt. 

MUhlluutsat   lOia  Januar   l'>. 

6  Origiiialdiploni    im    k.  Slantsanhiv    zu  Minister  (A).  —    lif.scripta   /irUileijwrum  I'ader- 

burnensis  cccles-iae  aus  der  Mitte  des  IL  Jh.  p.  39  ebenda  (li). 

Auszuy    in    der   Vita  Meiiiirerci   cap.  IS   liei  Brower  Sidera  27  und    in   Moii.   (htw.   SS. 

11.  llö    zu    1013.    —    Schafen  Ann.    Vnderh.  ed.   I.   1.  Kü    au-H  B   zu   1013  mit  a.  ine. 

MXIII,    iiulict.  XI,  a.   regn.   XII    =    Lilnifl  RA.  17",  704  n"  li,  =    Meirhelbeck  Hist. 

10  Frising.  i*,  4S6  n"  115.5,  =  Schalen  Ann.  l'aderb.  ed.  II.  1,  275.  —  Erhard  CD.  West  f. 

1,  64  n'  85  aus  AB  =  Miyne  Patrol.  110.  325  n"  88.  —  Wilmaus-PhUippi  West  f.  KU. 

2,  164  n°  140  aii-i  AB.  —  We.ntf.  ÜB.  Suppl.  108  n"  644  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1088  zu 
1013  .hiniiar  25.  —  Stumpf  Reg.  1640. 

Olncohl  das  D.  328  von  einer  son.it  nicht  bekannten  Hand,    die    nur  in  einzelnen  Formen 

16  sich  an  die  Schrift  des  GC  anlehnt,  mundiert  ist,  zweifeln  wir  nicht  an  seiner  Originalität, 

da  in  dem  allein  vorau-ige fertigten ,  eigenartig  gestalteten,  aber  alle  Elemente  des  kaiserlichen 
Handmals  Heinrichs  II.  enthaltenden  Monogramm,  ebenso  ivie  z.  B.  in  Stumpf  Reg.  1702,  der 
VoUzichungsstrich  zwischen  zwei  vorgezeichneten  Parallelen  nachgetragen  ist.  Das  Dictat 
rührt  hihli.st  wahrscheinlich  von  GC  her.  —  Für  die  Vermuthnng  Diekamps  (vgl.  Hirsch 

so  Jahrb.  2,  394  N.  1),   dass   D.  328  Neuausfertigung   eines  D.  von  1013   sei,    liegen  keine 

ausreichenden  Anhaltspunkte  vor;  es  j.s/  zwar  wahrscheinlich,  dass  Erzbischof  Unwan  Hohn- 
stedt  zugleich  mit  Moringen  und  Bernshausen  (vgl.  DD.  264.  265)  schon  zu  Anfang  1013 
abgetreten  hat,  aber  daraus  würde  keineswegs  zu  folgern  sein,  dass  Heinrich  auch  über 
diese  Besitzung   schon   damals    weiter   verfügt    habe,    und   gegen   eine   Etitsfehung   unseres 

:•'  Textes  schon   im  .7.  1013  sprechen  die  auf  GC  als  Dictator  hinweisenden  Ausdrücke  des- 

selben. Der  Irrthum  aber,  den  der  Verfasser  der  Vita  Meinwerci  cap.  18  bei  der  Ein- 
reihung der  Urkunde  begangen  hat,  erklärt  sich  zur  Genüge  daraus,  dass  er,  wie  der 
Schreiber  des  Copialbuchs  B,  die  Ziffer  des  Incarnationsjahres  falsch  gelesen  hat ;  dass  die 
in  N.  i  verzeichnete  Correctur   an   dieser  Ziffer  zu   seiner  Zeit   noch    nicht  ausgeführt  ge- 

31'  Wesen  iväre,  braucht  darum  nicht  mit  Rieger  in  Forschungen  zur  Deutschen  Gesch.  16,  462 

angenommen  zu  werden  und  ist  an  sich  icie  nach  dem  Schriftbefund  in  A  nicht  icahr- 
scheinlich. 

(0.)  %  In  noiiiiiie  .'^anctae  et  individue  trinitati.s.  Ileinricu.s  divina  favente  cle- 
iiu'iitia  Koiuaiui[rum  imperatorj"  augustiis.  Necesse    est,    ut,    cum   res  bona  agitur, 

x<  prius  eins  |  [elac]io  in  eorde  vincatur,  ne,  si  a  radice  miser^  intentionis  prodeat, 
aniaros  ne[quicie  fructus  prodncat.  Eajpropter  non  sm-di  auditore.s  cvangelieae  Jlartliac, 
(.•niii.s  niore  Meinuuercus  episcopus  nobis  frequenti  niinisterio  sata[git  desejrvire,  ob 
interventum  Cuniguudae  imperatricis  augnstae  contectalis  vi[delicet  no.stre  nee  non 
Euerhardi]    sanctae    Babenbergensis    sedis    episcopi    sed    et   Egilberti    Frisingingensis'' 

lo  eclesi^  pontifiei.s  sacrosanctae  Pathcrbrunnon.sfi]''  eelesiae  in  honore  sanctae  Mariae 
niundi  donünae  sanctique  Kyliaiii  inartyris  atque  Lyborii  confcss[oris  domini  consecrate 
cu]rteni  Honstede''  dictam  cum  onniibus  pertinentiis,  terris  videlicet  cultis  et  incultis 
silvis  mancipiis  utriusque  sexus  molendinis  pi.scationibus  aquis  aquarum[ve  decursibus, 
quibu.-*  ^cillict  arcbiepjiscopns  Fuvvan  eam  possedit  nobisque  legalitcr  tradidit,  in  pago 

/ 
45  328.   iBicsslauj     a)  diese   utul   die   folgenden    Eriifinzungen   aus  B,    mehrfach    durch    noch    erhaltene 

Schrifirestc  bestätigt         h)  A         c)  rbr  auf  liasur         d)  N  über  o  nachgetragen 


416  KAlSKRl'RKrNDEN. 

Rittiga  in  coinit[atu  Bcrnliardi  cniiiiiis  porpotuo]  iure  possidenfdjuii  tr];i(lidiimis.  Et 
[ut]  h[ec'  nostre  iinjierialis  tradiciniiis  auctciritas  lirnia  ot  iiu'onvulsa  iioriiiaiu>at|.  sii;illi 
nostrii  iiiijprt'ssiono  haue  fpaginaiu  manu"  propria  eoiToborantlo]  supterbuliari  iussinuis. 

^  Signum  domni   Ileinriei  ^^I.)  [imperatoris  invietissijmi/  ^ 

^  [Gjunterius  cancellarius  [vice  Erkanbaldi  aicliicape]llani   imtavi.  g  6 

[Data]«  in  XVIII.  Ical.  foh.''  anno  dominicae  inearnationis  niilli^iinn  \r  ',   iniliiiiiinc 

Xl[ll.  anno  autem  domni  Heinrici'']  secundi  regnantis  XIII,  inipeiii  vcm  juinio;    actmii 

^(ulinlnisun ' ;    feliciter  amen.  /d   r\\ 

(B.  D.; 

:V29. 

Heinrich  vertauscht  an  das  Kloster  Hersfeld  secJis  Litenhufen  zu  Beuna  gegen 
eine  Besitzung  zu   Riestedt.  Frankfurt  1015  Januar  26. 

Originaldiploin  im  k.  Sfaatsan-hiv  zu  Marburg  (A). 

Wenck  Hess.  Landesgesch.  3*",  43  n'  45  aus  Ä.  —  CD.  Sojconiae  regiae  I,  1,  286  n"  63 
Hiirnlhltiiidig  aus  A.  —  Dobenecker  Ecg.  641.  —  Böhmer  Reg.  1133  zu  Januar  25.  —  is 
Stumpf  Reg.  1641. 

Verfa-sst   und   geschrieben    ivn    dem   bei  D.  198   erwähnten   Cleriker.     Zur  Namendeutung 
vgl.   zuletzt   Kurze   in    Neue   Mittheil,  aus   dem    Gebiet   historisch -antiq.  Forschungen  17, 
327  f.   —  Nach  einer  Vermufhung  von  Hirsch  .Tahrb.  3,  6  könnte  auch  der  durch  D.  329 
verbriefte  Tausch    mit   den  in  DD.  330  ff.  beurkundeten  Rechtsgeschäften  in  näherem  Zu-  so 
sammenhang  gestanden  haben. 

(C.)  I  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.     Ileinricus    diviua   favente    elc- 
mencia  Romanorum  imperator  augustus.  §  Omnibus    fideiibus    nostris    presentibus 

seilicet  et  futuris  notum    esse  volumus,    qualiter    nos    quoddam  prcdiuni    situm  in  villa 
Rizzesstat  dicta  cum  mancipiis  utriusque  sexus  et  cum  ceteris  omnibus  eius  pertincntiis  -jb 
ab  Heroluesfeldensi"  abbacia    collaudatione  Arnoldi    eiusdem    aecclesiae  venerandi  ab- 
batis    suique    advocati  Bernhardi    nee    non    monachorum    niilitumque    suorum    consensu 
per  concanbiuni  acquisivinnis,  ae  ei  econtra  VI  litorum  mansos  integros  in  villa  Bunon'' 
in  pago  Hossigouue  in  comitatu  vero  Friderici  "^  comitis"^  sitos  cum  mancipiis  utriusque 
sexus  seu"*  cum  ceteris  coruni  utilitatibus  cunctisque  pertincntiis,  terris  videiicet  cultis  so 
vcl  incultis  campis  pratis  pascuis''  aquis    aquanunve  decursibus    niolis    uiojcudiiiis  viis 
et  inviis  exitibus  et  rcditibus'  quesitis  vcl    inquirendis  seu  cum  omnibus  quc  dici  vcl 
nominari  possiuit  utilitatibus,    per  hanc  precepti  nostri  paginam  eoncedimus  atque  lar- 
gimui"  et  de  nostro  iure   ac  doniinio    in    eius    ius    ac  dominium  onn)ino  transfundimus; 
et  si  ibi  integri    inventi    non    fuerint,   ubicumque   in   iirtiximis  villis  ])ossidere  vidcmur,  si 
simili    modo    adimplendo    donanms,    ea    videiicet    racionc    ut    predictus    abbas    sui(jue 

IJ2H,    (j    li;  nach  rien  erhaltenen  .Schrift rejiten  würde  der  ftniitii  für  dicie  Ergfinziinri  kaum  ausreichen, 
irenn  nicht  paifinam   oder  manu   liher  der  Zeile  nachgetrn<ien  irar  fl    erf/i'ln:!  nach    I>.HI7: 

die  Siiinum:eiU  fehlt  in  li         g)    ß,  wo  das  folgende  in   A  noch  erkennbare  in  aiin;iclasien  m<; 
oll  liata  in  A  wirklich  gestanden  hat,    ist,   da  in  mit  einem  gros.ten  Anfangsbiich-itaben  l/eginni,  w 
untieher  h)   XVIII.  kal.  Mi.  in  dafür  gelaufene  Lücke  nachgetragen         i)   XV  nofort  corr.  aim 

XII  A\  XC  li,  wan  fUm  Or.  nachgezeichnet  ist,  hier  aber  allerdings  nach  dem  lirauche  des 
Copisten  Xlj  geUseti  werden  müsste  \l)  do  Heine  li  l|  vielleicht  in  dafür  gelansene  LiUke 
nachgetragen. 

829.    (Koltz- Bloch)      a)    fei    über   der  Zeile   nachgetragen  h)    Bünon    auf  Rasur;    vorher   stand  46 

rieUtifhi  ein  auf  -hiuoD  entligendea  Wort  v.)  in  dafür  gelassen«  Lücke  nachgetragen  A)  o  corr. 
aus  c         f)    pa  corr.  aus  |ira         f)   davor  kleine  Uasur 


II  Kl  N  ÜKII    II.     im.').  417 

successores  de  prenomiiiato  priMlio  exindo  lÜKTam  liabonnt  potestiitem  ad  uhuiii  ncccleni«; 
f|uicqui<l  eis  placuerit  faciendi,  niiiiiiiiiii  linniiiiuiii  i'imtradictimic  n-iimta.  Kt  ut  li<;c- 
iiostri;  doiiatiiinis  aiu-tDritas  >tal>ilis  et  iiu'nnvul.sa  itiiini  iiiTiiiaiicat  tciii|i()re,  lioe  |irc- 
ceptuin  iiidc  cnnscriptinii  iiiami  pmi.iia  eiirroliorantus  sigilli  iioKtri  iinprt'Hsione  insi^iiiri 
6  iussiinus. 

I  Si^imiii  cloiiini   llcinrici  iM.)  iiivicti.s.siini  imperatoris  augusti.  f, 

§  (lUiithcriiis  caiifcllariii.';  vice  Erkaiibaldi  arcliicaiiiicll.ini   recognovit.  ^  (SI.  3.i 

Data   \  11.   kal.   teb.   iiidictione  XU,    anno  doniinieac   iiieaniationi.s  MXV,    anno   von» 
ilonini   Ilcinrici  scciindi   rcj;iianti>   Xlll,   iiu)"  rii  aiitoni   1:    actum   Francouurt. 


:VM). 

Heinrich  giebt,   unier  Aufhebung   eines   zicischen    Otto  IL    und   dem   Kloster 

Ilersfeld  abgeschlossenen   Tausches,    dem  Kloster  die  an  Otto  II.  übei-lassenen 

Zehnten  zurück  und  empfängt  dafür  die  von  Otto  abgetretenen  Güter  Muß'en- 

dorf  und  Klobikau.  „     ir   ,  im-  r 

•'  FmnKfiirf  lOJo  Januar  2h. 

15  Originaldiphm  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Wenck  Hess.  LandesgescJi.  3*,  45  n"  47  aus  A  zu  Februar  26.  —  Böhmer  Reg.  llHS.  — 
Stumpf  Reg.  1642. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GB;  dieser  hat  für  die  DD.  330.  331  und  wohl  auch  für 
832  Blanquets   hergerichtet,   auf  denen   die   erste   Zeile   und   das   M.    eingetragen   waren. 

«0  Wahrscheinlich  wurde  D.  330,  welches  einen  zu  Gunsten  des  Klosters  Memleben  von  Otto  II. 

mit  Hersfeld  vollzogenen  Tattsch  rückgängig  macht  (vgl.  DO.  IL  191),  schon  in  dieser 
unvollendeten  Gestalt  vom  Kaiser  vollzogen  und  be.negelt ;  auf  der  Rückseite  des  Siegels 
sind  nämlich  die  Worte  Moffenct  deoimat.  eingekratzt  worden,  was  geschehen  sein  muss, 
ehe  das  Siegelwachs   erstarrt   war;   hierdurch   sollte   wahrscheinlich   die   Benutzung   dieses 

25  beglaubigten   Blanquets   zur  Beurkundung   eines   anderen    als    des    vom  Kaiser  genehmigten 

Rechtsgeschäftes  ausgeschlossen  tverden.  Dagegen  .nnd  die  Verhandlungen  über  die  Schenkung 
von  Memleben  selbst  damals  noch  nicht  beendigt  worden,  sondern  ebenso  wie  der  durch 
D.  332  verbriefte  Tau.^ch,  welcher  Hersfeld  andere  Opfer  zu  Gunsten  Bambergs  auferlegte, 
und  in  Zwiammenhang  mit  diesem   erst  am  5.  Februar  zum  Abschluss  gekommen.     Durch 

30  den  letzteren  kam  das  durch   D.  33ü  dem  Kloster  entzogene  Klobikau   wiedei-  in  Hersfelder 

Besitz.  —  Ob  dem  Kloster  das  Geschäft  icirklich  so  genehm  war,  wie  D.  330  es  dar- 
stellt, kann  angesichts  der  gleichzeitigen  Dorsualnote:  Karta  imperatoris  Heinriei.  Quo- 
modo  uobis  MofEondorfp  abstulit  decimamque  nostram  nobis  reddidit  (zumal  mit 
Rücksicht  auf  den  Vermerk  bei  D.  332")   bezweifelt  werden.     Übrigens  wäre  es   möglich, 

35  dass  Hersfeld  für  Muffendorf  später  noch  eine  besondere  Entschädigung  aus  dem  Eigengut 

Heinrichs  erhalten  hat;  wenigstens  heisst  es  in  dem  DH.  II.  vom  24.  ,Iuli  1020  (Stumpf 
Reg.  1753),  durch  welches  dieses  Gut  an  das  Marienstift  zu  Aachen  geschenkt  wurde,  der 
Kaiser  habe  es  von  Hersfeld  eingetauscht  speciali  nostri  iuris  proprietate  ad  regnum 
non  pcrtinente  communi  militie  ac  faniilie  lihitu  atque  consensu,    eine  Wendung,  die 

••0  sachlich    mit    unserm    D.  330    in    Widerspruch    steht,    in    den    letzten    Worten    aber  an  die 

DD.  330.  332  erinnert. 

K&UerarkuQden  III.  53 


41^  KAISKUITUKTNUEN. 

iC'.i  ^  In  nomine  sanctae  et  iniliviiluae  trinitatis.     Ileiiuiens  divina"  favento  cli- 
mcntia  Roniani>n\ni  Imperator  aufrustus.  ^  Noverit  oinnium  dci  tidoliuni  nostrorumque 

tam  presentium  quam  et  t'ntumnim  iudiistrin,  qiialiter  Arnoldiis  llcroluesueldensis 
necclesiae  venerabilis  ahbas  cum  omni  eongrcfjatione''  monaelionim  militumque  suorum 
nos  adiens  eonquestus  est  danuia  eoneambii,  qiiod  predeeessor  nostor  bonae  momoriae  i 
Otto  Imperator  augustus  eum  aeeelesia  sna  t'eeit  duo''  ei  predia  eoiieedcndo,  MotVeii- 
tliirf  videlicet  et  Cloboco,  decimationem  vero  aeeelesiae  iuste  pertinentem,  que  etiam 
ei  multo  erat  utilior,  auferendo.  Ciiins  itaipie  (juerimoniae  lanuMitationcni  diligentissimc 
inspicientes  eiusque  iustae  j)etieioni  assensuni  prebeiites  jiredia  iii)l)is  nierilo  ]iertiiK'ntia 
recepimus,  decimationes  autem  aecclesiae''  iure"  et  legalit(  r  pcrtiiuntes  per  liane  lo 
nostram  imperialem  pagiiiam  reddendo  eonccdimus  at(|Ue  lari^imur,  eoncambiumque 
accelesiae  pernieiose  taetum  lioe  modo  infriiigciido '  (lissnlviiinis  et,  ([uod  aeeclesiae 
ut  dixinms  iuste  pertineiiat.  lirmiter  eorrolmranuis.  l't  autciii  liaee  uostrae  eorrobora- 
tionis  auctoritas  stnbilis  et  inconvulsa  omni  permanoat  teiiipurc,  licie  jin  ecptuin  iiulr 
oonscriptum  manu   propria  eonHrmantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri.  i5 

I  Signum  donmi   Ileinriei  invietissimi  iM.i  imperatoris  augusti.  § 

I  Guntlierius  eaneellarius  vice  Ercambaldi  areliicappeliani  rccoguovit.  ^     (SI.  3.) 

Data  VII.  kal.  feb.  indictione  XII,   anno  dominieae  inearnationis  MXV,    amio  vero 
domni  Heinrici  secundi  regnanti.s  XIII,  impcrii  autem  I;    actum   Franeonowrt. 


•3»31.  20 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Hersfeld  das  Kloster  Memlehen. 

Frankfurt  lOlö  Februar  5. 

Orii/inaldiplom  im  k.  Staataarchiv  zu  Marburg  (A). 

Sihmincke  2{on.  Mass.  3,  248  n"  1  aus  Abschrift  (a).  —  Wilhelm  in  Millhcil.  aus  ihm 
Gebiet  historisch -antiq.  Forschungen  5,  74  aus  a  A.  —  Dobenecker  Reg.  642.  —  Böhmer  ab 
Reg.  1134.  —  Stumpf  Reg.  1643. 

Verfaist  von  EC,  der  damals  tvieder  am  Hofe  war  und  in  der  niiclusten  Zeit  einen  nicht 
immer  genau  zu  be.^timmenden  Einfluss  auf  das  Dictat  einiger  DD.  ausgeübt  hat.  Er 
hat  auch  den  Conlexl  des  D.  331  sowie  die  ersten  vier  Worte  der  Signumzeile  geschrieben 
und  zwar  auf  einem  von  GB  hergerichteten  Blanquet,  welcites  ivie  D.  330  die  erste  Zeile  m 
und  (abweichend  von  der  N.  Archiv  22,  löG  geiiu.<iserten  Ansicht)  auch  das  M.  enthielt. 
GB  hat  dann  zuletzt  noch  den  ScMuss  der  Signumzeile,  die  Rcrognition  und  die  Datierung 
hinzugefügt ;  dies  dürfte  am  ö.  Februar  gleichzeitig  mit  der  Vollziehung  und  Besiegelung 
der  L'rkundc  geschehen  sein,  über  deren  Ent-itehungsverhältnisse  wir  schon  in  der  Vorbe- 
merkung zu  D.  33()  gesprocJien  haben.  ar. 

(V.)  ^  In  nomine  sanetae  et   intlivicUiae   triiiitatis.      lleinrieus    divina    favente    ele- 
nientia    Komanorum    imperator    augustus.  [j  Si    veiii  raliilia    aeceicsiarum    dei    loea 

alicuius  doni  incremento  ditare  vel  sublimare  studui  rimus,  noliis  aniiiiac(|ue  nostrae 
ac  regni  statu!  id  valde  profuturum  esse  niinime  (bibitamus.  Quapropter  (inmiuni 
Christi  fidelium  Uftstronimque  presentium  scilieet  ae  futui-orum  noverit  iu(bistria,   (jualiter  lo 

SSO«    (Folt/- Blni-li)     ai    '/««  ziieite  i  zirixrhen   ii   und  ii   nacht r/lfit ich  rinqefUfit  li)    xiatl  des  ernten 

e  irar  urnprOnglicti  a  yfjichricijen,    ilarilher  wurde    i:    (jeKClzt,    aber  wieder  auage/i'isrht    und  xtatt 
detnen  das  a  in  e  rnrriijifrt  c)   o  corr.  aus  a,   dahinter  noch  ein   Buchiria/>e,   wohl  b,   aiis- 

radiert         d>   am  letzten  >'.  Correctur         e)    e  corr.  aus  a         f)T  corr.  aus  i. 


iiKiNKicii  II.    nu:..  4i'.i 

iios  (liviiii  ainoris  instiiU'tii  pi-n  miicdio  iuiiinne  nostrae  eiiiusdani  al)l)aliac  Miiiwli'un 
(lietac  inopinm  i-oiisidri-antos  tVati'iiiiii|iti'  i))i  ili-o  taiiiiilantitnii  |ii-niii-iaiii  iiis|ii(.'icnti-s 
liiic  iiKidi»  <-is-'  proNidort'  di'iTcviiiius,  nt  iMudi'iii  al)lialiaiii  1  IcmlucsiKddcnsi  ahltntiac 
tradamiis,    ca    vidi'lii-i't    ratiniic    uti    ex    Aninidi    liusdeiii    aiihaliai'    ahbatis    siiiiriiiiji|ii<- 

6  siicicssdnnii  iiidiistria  ac  oiiisiU-in  al)liatia(^  coiiia  iaiu  dirtnrimi  tVatruin  rrli'vctiir  iii- 
ii|)ia.  IIdc  itai|ii<'  «tiligcntis.sime  intuentcs  pn-dictani  MiincIciuiMist'iii  ali))atiaiii  llcrol- 
iii'siicldoii.si  ahliatiac  ciuscjue  vciuM-andd  nliLati  Anioldo  8uis(|iic  siiccossoriljuK  in  iiiti-- 
;;riiiii  cmii  niiinilms  t'iu.s  pi-i-tinentiis  sive''  aiiiiciidicii.s'',  tt-rris  vidolieet  cultis  vcl 
iiiculiis  iiiaiifipiis  utriiisque    sexus  burcwardis  villis    at-ditifii.s  «ilvis  vcnutioiiiltiix  a()iii.s 

)o  aiiiianimve  dociirsibus  inolendiius  jMscatiunibus  pratis  pascuis  paludibus  viis  et  iiiviis 
cxitibus  et  roditil)us  qucsitis  vcl  iiK|iiirendis  scu  c-iini  (nmiilms  ([uac  (|iii)lilji-t  iimdo  dici 
vcl  iiiiiiiinari  ))ii.ssiiiit  utilitatibiis,  jicr  Iidc  noNtniin  impci'ialc  |(rcci>j)tuiii  coiiccdiiims  atiim- 
larj^iimir  et  de  iiostro''  dnminio  in  eins  ins  et  dciiiiiiiiiiiii  iiiiiiiiuo  traiisi'niidiinus,  ca 
([iiipiic   ratidiic   iit   iircdictiis  Aniuldiis  abbas  .siiiqne  .siiccessorcs   de  prciioiiiinata  abbatia 

li  ciiistpu'  i)ertiiieiitiis  deliiue  liberam  liabeaiit  ad  usuin  aecdesiae  piptcstateiii  quie(|uid 
eis  plaeuerit  faciendi,  onmiuni  liominum  contradictione  reniota.  Et  nt  h:iec  nostrac 
inipciialis  donationis  aiietorita.s  stabilis  et  inconvulsa  omni  i)ermaneat  tempore,  iioc 
))receptum  indc  eimseriptiiiii  uinnu  pr(i])ria  corroborantes  sijTilli  nostri  injiressionc  subter 
insi^niri   iussinius. 

20  §  Signum   dunnii    Ibinriii   invictissimi  (M.i   inipcratoris  aiigusti.  S 

I  (itintherius  eanccllaiiiis  vice  Ercanibaldi  arcliicappcllani  recognovit.  ^     (SI.  3.i 

J)ata    non.    t'eb.    indictione    XU'',    anno    dominicae    incarnationis    MX^',    anno    vcro 
ilninni    ileinrici  .seeundi  regnantis  XIII,   iniperii   eins  I;    actum  Franconewrt. 


332. 

ib  Ileiniich  tauscht  zu  Gunsten  der  Bamberger  Kirche  von  dem  Kloster  Hersfeld 
die  Hofe  Rodheim,  Weibhausen,  Schnackenwerth  und  Wonfurt  ein  und  rjiebt 
ihm  dafür  eine  von  Siegfried,  dem  Sohne  Siegfrieds,  empfangene  Besitzung  zu 
Wanfried,  eine  von  einem  andei^en  Siegfried  empfangene  Besitzung  zu  Liiit- 
ii-idcshusim  und  sein   Gut  zu   Klobikau.  Frankfurt  1015  Februar  5. 

JO  332".     Ausfertigung  für  Her.sfeld. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Wenck  Hess.  Laudesgescli.  3',  44  n"  46  aus  A.  —  Dohenecker  Reg.  643.  —  Böhmer 
Reg.  118--).  —  Stumpf  Reg.  1644. 

332''.    Ausfertigung  für  Bamberg. 

K  Urkunde  des  12.  Jh.  in  Diplomform  im  k.  Reichsarchiv  zu  Manchen  (A^).  —  Abschrift 

aus  den  J.  1487  — 1494  in  Andreas  Lang  Cafalngus  abb.  mou.  S.  Michaelis,  Ms.  hi.sl.  2, 
f.  72'  in  der  k.  Bibliothek  zu  Bamberg  aas  A^  (B).  —  Abschrift  vom  J.  1494  in  des.sellien 
Fasciculus  abb.   S.  Michaelis,  Ms.  hisf.  1,  f.  2  ebenda  aus  .4'  (C). 

Bnischius  Chronol.  87'  cit.  —  Schuttes  Hist.  Schriften  338  n°  6  aus  Abschrift  von  AK  — 
Mon.  Boica  28",  466  n"  291   aus  AK   —   Dobenecker  Reg.  644.    —   Stumpf  Reg.  164-5. 

XM,  [Foltz- Bloch]  a)  s  zirutchen  ei  und  jirovidere  nacht  rät/lieh  eiiif/eschohen  b)  in  eine  an  diejier 
Stelle  f/elassene  Lücke  nachgetragen  c)  dahintec  Rasur:  u-ie  en  scheinl,  irar  et  geschrieben 
d)  XII  auf  Hasur. 

53* 


420 


KAisi:  i;r  u  ktnükn. 


D.  332'  ist  geschrielien    roii  OB,   (iiisrhiineiid  auf  rineni  wie  für  die  DD.  :3H0.  331  her- 
gerichMen  Blangiui :  für  diix  Dictat  ftind  die  DD.  3-J9  (VU.  I)  und  331  (VU.  II)  hetmtzt. 
Wie    in    der   Vorhemerkumj    zu    D.  330    ausgeführt    ixt,    wird    der    Hersfeld    zh    Gunsten 
Bambergs  auferlegte  Tausch  Bedingung  der  Srhenhing  Memlebeiis  getresen  seiv.     In  irelvher 
Stimmung  die  iliinrhe  ron   Hrrsfcld  in   das  Gesrhiiff  einirilli<ileii,  zeigt   in  .•iehr  clKirarlen-  6 
slischer    llVi.vf    die    gleichzeitige    Dorsiinlnoliz    De    Hodoheym,   Wanlehelmsoii,   Werido, 
Wouurdi.    ilch  sich.  —  Währerid  die  Ausfertigung  für  Hersfeld  uns  in  originaler  Gestalt 
vorliegt,    ist  diejenige  für  Bamberg,    die  mit  den   von   Hcrxfeld  eingviaitsrhtcn   Gütern  vom 
Bisthum  Bamberg  spiifer  au  das  Klo.tler  Michehlicrg  kam  (vgl.  D.  366),   verloren.     Aber 
ihren  Te.rt  können  wir  herstellen,  da  sie  der  in  N.  Archiv  19,  610  ff.  eingehend  behandelten  lO 
Fälschung   zu  Grunde  gelegt   ift,    welche   uns   in  A^  erhalten  ist;   in  dicier  sind  nur  die 
Signum-   und  Becognilion.-^fnrmel  sowie  die  Daten   (nach  D.  366)  verflndcrf  und  die  Worte 
cum    omni    decimationo    eingeschoben.      Abgesehen    von    dieser    Inferpolalinn    und   einigen 
sachlich    unerheblichen   Varianten   unterscheiden    sich    D.  332"    und    I).  332''    nur  dadurch . 
dass  in  der  Hersfelder  Ausfertigung  die  Perlinenzformel  zu  den  an  Hers  fehl  überlasssenen ,  i5 
IM  der  Bamberger  zu   den  für  Bamberg  eingetauschten  Gütern  gestellt  ist.     Da  die   Über- 
tragungsfiirmcl  in  beiden  Ausfertigungen  auf  den  Abt  von  Hersfeld  gestellt  ist,  iit  D.  332" 
jedenfalls   die    früher   entstandene   derselben;   wir   haben   die    Übereinstimmungen   mit   ihr 
in   D.  332''  durch  Petitdruck  bezeichnet.  —  Über  einen  anderen  Tausch,  auf  den  Hersfeld 
möglicherweise  schon   unter  Abt   Godehard  eingehen   mus.'ile,    und  der  die  Orte  Büttehhronn  so 
Hiirf  Fuehsstadt   an  Bamlwrg   brachte,    besitzen   ivir   eine  Nachricht   in   dem   Michelsberger 
Gütenerzeichnis  des  Cod.  B.  VI.  lö  auf  der  k.  Bibliothek  zu  Bamberg,  das  von  Giesebrecht 
Deut.iche  Kaiserzeit  2^,  600  gedruckt  worden  ist;   eine  Urkunde  darüber  ist  nicht  erhalten. 


332". 
i'C.l  n  In  nitmine  sanctae  et  individiiae 
trinitatis.  llcinricus  divina  favente  cle- 
I.  II  nientia  Roinanorum  iniperator  augustus.  § 
Omniiim  sanctae  dei  aecclesiae  nostronuiKiuc 
fidolium  prcsentitim  scilicct  nc  fiiturorum  univer- 
sitati  notuin  esse  volunius,  qualiter  nos  •  pro  re- 
raedio  aniniae  iiostrac,  utriusque  aeclesiae 
Rabenbergensis  vidolicet  atquo  Herohies- 
u*'ldciisis  eonnnoda  runsideranics,  quatnor" 
cortcs  Kodeheiin,  \\  aiili-behusun,  Werede, 

I  Wouurdi*  cmn  nmncipii»  ntiiiis(|iie  sexiw  t-t  cum 
cfteri»  Omnibus  cariim  pcrtineiitii»  ab  Herolues- 
iicldi>ni<i  abbntia  conlaudatione  Arnold!  ciiiHdcm 
aecclexiae  venerandi  abbati»  et  sni  advocati  üem- 
hardi''  ncc  non  monachoriini  niilitiiinquc  Huonim 
conHcnHM  per  coiieainliiiiin  ac(|ui»iviiiiii»,  ac  ni 
econtra  tale  prediuin  ciini  inaiic'ipiis  iitriuHi|iie 
üexu»    et    oiini    cetori«    iiiimibii«    i-iiis    portiiioiitiis, 

qualo    SigcfridiiK   SigctVidi    Hlius    nobi»    in 


332''. 
(C.)  §  In  nomine   sancte   et   individiie  s6 
trinitatis.      Heinricus    divina    favente    cle- 
nientia    [Koman]o|rum]"    imperator    augu- 

StUS.    S  Omniiim    snnctf    dei    fcclcsi^-  nnstro- 

riimque  tidcliiiin  iiresentium  scilicct  et  futuroruiii 
universitati  ncitum  esse  vol[umu.s],  qu[al]iter  n[oI»  30 
[pro  rejmedio  aniinf  nostry,  utriusque  fcclcsi^ 
Halienbergensis  [videlicet  atque'']  II[ersulcldensis'' 
|(iiiii]nioda  ci)n.s|idelni|n]tcs,  qiuitunr  curtcs  Kodc- 
liciiii,   Vuaiiibcliusrii,   \'u(ritlia.   N'ufiirili    ciiiii    iiiaii- 

cipüs  utnus(|uc  sexus,   <  [ciim  ojnini  decinia-  ss 

cjiono,  >  |c]Mm  tcrris  ciiltis  et  incultis  sil(vi]s 
venatfioiiibus  aipiis  ai|iiaruinvc''  dccursibus  pis- 
ca]tionibu8  molcndinis  pratis  pascuis  exitibns  et 
rcditibus  vii»  et  inviis  quesiti«  et  inqiiireudis  seil 
cum  Omnibus  qu^>  quomodocum|([iie  uoiuinar!  po|s-  40 
sunt  Jitilitatilius  ad  proHcripta  jircdin  |M'rtint'n|tibus 
*  II<!r.sM('ld('UHi''  abliacie  <'{(iiila|ii{datii>ue  Arnold! 
eiuNdeni    yeclcni^'  venerandi    alibatis    et    sui    advo- 


382".    [Foltz-Bloeh]      a|  quatuor  — Wouurdi   riel-       :U12''.   (Bloch -Lcilsfliuli]    a)  (Urne  und  fUe  folgenden 

leicht  nachgetragen         h)   n  zieiKchen  r  uml  Ergänzungen  auj<  HC       b)  ac  HirsueldcnHis  46 

li  nnrhtr/lglich  eingeschoben  BC:  die  Untn-l'hige  des  (|  inl  noch  erkenn/jar 

c)  D.SSä":  aquurumy<C'  d)  Hirssueldensi 
li\  Hirssueldcnse  C.  Xu  erwarten  wäre  ab 
Hersueldenni  abbacia 


II  HIN  KI  (11    II.      11115. 


4-Jl 


WaiiitVciliiii  (U'tlit,  .•^itimi  in  foniitatii  Hciiu'- 

zoni.s  coinitis,  et  talc,  qiialc  alter  .Sif^t'tVidu.s 

iiubis  in  Liutfridcsliu.siiii  cum  servis  et  an- 

(.■illi.s  eotori.squo    eins    pcrtiiicntii.'*  .sitiiiii   in 

&  pago  W'i'stergowi  in  i'oniitalii  vcri)  ciii.sdcni 

Ileniezoni.s  coniitis  cmitulit,    rt    talr  rtiani 

prcdium,  qualc  in  Clolxn'n  liabtTo  vidcnuir, 

.sitiun  in  pa^^jo  Hasscgowo  in  coniitatu  vcto 

II  Ikiri'liardi   conütis,   cum  omnibus   corum  per- 

10  tiiii'iitii»  «  tiTiis  »  ciiltis  et  iiiciiltiü  »  silvis  vciia- 

tioiiiiiiis  nqiii.'i  >i(|iiariniive  deritrsilniH  pisi-ntlonihiis 

moloudiiii.s    priitis    iiusciii.s  ♦    cxitilxis    ot    rcditil)!!» 

vii«"'    vt    iiivüs    quesitis    vi'l    iii<|iiii'i'n<ll.s    siii    rinn 

oiiiuibus  (|ue   CJUOinodouunujllO  *   n iimri    |ios- 

16  sunt   utilitatiljus   ad   pi'eseripta   predia  perti- 

nentlbu.S    per    hoc    nostnim    imperinlc   preccptum 

I.  II  oonoedimus    at<|<ic    largimm-    et  de  iiostro    iure  ae 

doniiiiio    in    eins    ins    et    domininni   omnino  trans- 

t'iuidiniiis,     ea    videlicct     ratione     ut    iani     diitiis 

20  Ainoldus  Herolucsueldensis  abbas  suiiiue  siu-- 
eessoies  de  preuoinina  t  is  predii.s  eoruniiine'' 
pertiucntüs  libcram  dehiue  liabeant  ad  usum 
eiusdem  aecciesiae  quicquid  eis  placuerit  faciendi 
potestatem,    oninium    liominuni    onntradictione    re- 

25  mota.  Et  ut  haec  nostrae  donationis  auctoritas 
stabilis  et  inconvulsa  omni  peniiaueat  tempore,  huc 
imperiale  preccptum  inde  con.sori|ituin  iiianu  pro- 
))ria  conni'niantes  sigilli  nostri  inpressione'"  pre- 
eepinillS    insiguiri. 

I  Signimi  domni  Heinrici  invictissinii 
(M.)  imperatoris  augusti.  § 

p  Guntherius  caneellarius  vice  Ercani- 
baldi  archicappellani  recognovit.  §    (SI.  3.) 


30 


cati  Hendiardi  nee  non  mnnacli'iriiiii  iniiiiiinilqun 
Niiorum  eoimen.su  per  con|raiiiliiuui "  arquinivimils, 
ae  oi  contra'  talo  prcdiuni  ruin  nianfcipÜH  iitriuH- 
que  !te.\uii  etj  cum  ec(teriH|  omiiibns  oiii»  [per-) 
tinentÜH,  qunli-  .Siefridua  lilius  Sie|t'|ridlil  nobi« 
li|n  Vunnifrcdun  dcdit,  Hitiini  in  eoniitntii  [H|u- 
ni[izouisit  eomitls,  et  tnlo.j  qualc  alter  Siofridim 
nobi»  in  L[ut]fride.flius[en  cum  Horvis  et  ancillin 
coterisqiicj  eiuM  pertinentii»  Hitiim  in  pa|(f«)  V[uJ6- 
st[er]govve''  (in  cumitatii  vero  cinHdem  llemji- 
zonis '  «  eontulit,  et  talc  etiani  prcdium,  qnalu 
in  [Oloboco]  baberc  vidfemiir'',  MJtiim  in  pag« 
lla-sseffowo  in  comitatu  vero  Iturcliardi '  cornjitis, 
cum  Omnibus  corum  pertiu|enciig  per  hoc]  noHtrum 
[imperiale  preccptum  conccdimns  atquc  Inrgimur) 
et  de  nostro  iure  [ac]  dominin  in  eins  (ius  ac] 
dominium  *  [transfundimus,  en  viilelicet  racione 
ut  iam  dictus  Arnoldus  Mer|.sueldenMia'"  [abbas 
snique  .successores  de  prenominatis  prediis  cornm- 
qiie  i)ertinenciis  liberani  *  babeaut  a]<l  usus  eius- 
dem ycciesic"  *  [faciendi  potestatem]  *.  E[t  ut 
hec  uostre  douacionis  auctoritas  stabilis  et  incon- 
vulsa] om[ni  permancat  tempore,  hoc  imperiale 
preccptum  inde  conscriptum  manu  propria  confir- 
mantes]  .sigilli  [nostri  impressione  pre]cepim[us 
iiij«ig'u[iri]. 


<§   Signum"    |d()inni|    (M.)   [Heinrici] 
Rnnianoruni  inipera[toris]  augusti.  |  > 

<|  [Gu]ntherius  caneellarius  vice  Er- 
chanbaldi  [arjchicapellani  notavit."  ^  >  (SI.)'» 


J'2",   c)   ui  con:  aus  in         d)   co  con:  aus   ea,      332''.    c)  />.  332":  post  camliium  HC      {)  A',  statt 


que  nachträglich  angefügt       e)  r  corr.  aus  e 


40 


46 


60 


econtra  g)    Hennzonis  B;   Henzonis  C; 

Hemezonis  D.  332"  h)  Mestergowe  BC 
i)  Heimzonis  B\  Henzonis  C;  Hemezonis 
D.  332"  k)  videmus  BC  1)  Burckhardi 
BC  m)  Hii-ssueldensis  BC  n)  dahinter 
fehlt  in  BC  und  fehlte  auch  in  A'  das  in 
A  stehende  quicquid  eis  placuerit.  Ob  dies 
auch  in  dem  Or.  der  Michelsberger  Ausfer- 
tigung schon  gefehlt  hat  oder  erst  in  der 
interpolierten  Abschrift  A'  ausgelassen  wurde, 
lässt  sich  hier  so  irenig  irie  hei  dein  nach  po- 
testatem ausgefallenen  nninium  hominuni  con- 
tradictione  remota  entscheiden  o)  Signum- 
und  Refognitions:eile  f ehielt  in  BC;  rgl.  für 
die  Signu>n::eile  Stumpf  Reg.  lll.'iO,  In  dem 
Original  der  Michelsl>erger  Ausfeiiigung 
werden  beide  Zeileti  mit  D,  332"  gleich  ge- 
lautet haben  p)  beiliegendes  Siegel  igt  das- 
jenige Heinrichs  ///.,  das  X.  Archiv  6,  566 
n.  4  beschrieben  ist 


422  KAIS  K  K  V  K  K  l'  N  ü  E  \. 

Data  mmas  tob/  iiulictii>iio  XII,  niinn  |l)a|ta    iion.    tohruarii    indirtiono    XII, 

iloininicai'  iucamatioiiis  iixv.  anno  (loimii'-'  auiio  (U>miin|c'p|  iiu'ar(uafioni.s|  MXV,  anno 
llcinrici  sccimdi  ropiantis  XIII.  im))oni  il()ni|ni]''  H(>ini(ici  .sjccundi  ivpna|nt|is 
vero  cius  I;    aitiini   Fraiic'oni>v\  ri.  <XVI,>     iinponi     voro     <llii;>     actum 

Fraiu'iiviirdi' :    f'clii-itcr.  5 


im. 

Heinrich  schenkt  dem  Nonnenkloster  des  h.  Petrus  zu  Bonn  eine  ihm  von  dem 
Grafen  II  llhilin  und  siitinn  Jhnder  Boppo  übereignete  Besitzimg  zu  Königs- 
U'inter.  Bonn  1015  Februar  Vö. 

Orif/iiialdiphn)    im  Archiv  der  l'farrei  Dietkirrhe»  zu  Bonn   (A).  —  Abschrift  ans  dem  m 
Ende  des  IS.  Jh.   im   Copialbuch  von  Dietkirchen    im  k.  Staatsarchir   zu  Düsseldorf  (B). 

Günther    (I>.   HhenoMoseU.   1,  lOS    n"  37    aus    B.  —    Pirk    Gesch.   der    Stiftskirche   zu 
Bonn   (Bonn  1884)  44  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1137.  —  Stumpf  Reg.  1647. 

Geschrieben   von  GB;   das  Dictat   rührt   mit  Ausnahme   der  Corroborations formet    In    der 
Hauptsache  von  EC  her,  vgl.  N.  Archiv  22,  136.  lä 

(C.i  ^  In  nomine  sanctat-  et  individuae  trinitatis.  Ilcinricu.s  divina  favcnte  de- 
mentia Komanorum  imperator  augustus.  ^  Si  venerabilia  aecclcsiarum  dei  loea 
alieuius  doni  conimodo  meliorarc  studuerimus,  iiobis  regnique  nostri  statui  id  niaximc 
profieerc  j)roeul  dubio  credimus.  Quaproptcr  omnium  Christi  tidilium  nostrorunifjiic 
p'C'sentium  scilicet  ac  fiiturorum  iiniversitati  notum  esse  volumus,  (jualiter  nos  divini  so 
amuris  instinctu  atque  iietieione  ('unigundae  dilectissimae  ei>nteetali.s  nostrae  impera- 
tricis  videlicct  atigust§  nee  non  pro  r[eniedjio"  aniniac  utiiinini(|U('  euidam  monastorio 
Bunny  eonstriieto  in  honore  saneti  Pctri  ajiostoloiiim  jirineijjis  |(lic,i|to,  ubi  |nun|e 
sanctaenioniali-s  ileo  devote  deserviunt,  [tjale  prediuui,  (piaie  noljis  \\illihelmus  c|ome]s 
et  Boppo  frater  eins  in  villa  Winetre'"  dicta  dedenint,  in  pago  Auelgouue"  in  comitatii  25 
vero  Ezzonis  comitis  situni  cum  omnibus  suis  pertinentiis  mancipiis  utriusque  sexus 
teiris  eultis  et  ineultis  vineis  pratis  paseuis  silvis  vcnationibu.s  aquis  aqiiarumquc  dc- 
cursibus  niolciidinis  piscationibus  viis  et  inviis  exitibus  et  rcditibus  quesitis  vel  in- 
quirondis  seu  cum  omnibus  qu§  quolibet  modo''  diei  vel  miniiiiari  possunt  utilitatibus 
per  banc  nostram  imperialem  paginam  in  proprium  eoncedimus  atque  birgimur  et  de  311 
nostro  iure  et  dominio  in  eins  ins  et  dominium  onniino  transt'undimus,  ea  \ideiiect 
r[atjionc  ut  abbatissa  eiusdem  monasterii  sibique"  succedentes  libeiam  pot(  statiiu 
haljeant  indc  faciendi,  si  quid  eis  secundum  deum  placucrit.  ¥a  ut  iiaec  nostrae  in- 
genuitatis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  [o]mni  permaneat  tempf)re,  hoc  imperiale 
preceptmn  inde  conscriptum  manu  ])ropria  conürmantes  sigilli  nostri  inpressione  ins-  ss 
»imus  insigniii. 

^  Signum  domni   Ileinrici  invictissimi  (M.)  inqieratoris  augusti.  ^ 

^  Guntherius  cancellarius  vice  Ercambaldi  aicliicappellani  rccognovit.  |    'SI.  3.) 

332".    I     nontm  M).  »cheinl  in  da  für  ffeliusene  Lücke       IW'J''.    ij)   (lo...yl';   doiniui  ßC. 

nachgetriujm        g)  o  corr.  aux  dem  Anfang  40 

tintK  II. 
:{;{:{.       Bri-tulan)      h;    ilicue   und  die  foli/endett  Kriiflnzuutirn  nnrh   li         b)    ein  auf  Hasnr         c)    in 
iliifür  f/etajHiene  Lücke  nachffetrat/en :  ob  iiuch  dien  W'iirt  auf  Hasue  nleht,  oder  olj  ilas  Pergament 
Kfmut  nljgerieben  ial,  läimt  »ich  schirer  entxrhrideii      il;  i/a«  erste  o  ül/er  in  geschrieben      e)  zwischen 
\i  und  n  Itasur;   d<u  ziceite  i   über  der  Zeile  nachgrtrngen  15 


II  Kl  \  KUH  II.    Hii.j.  42:$ 

DiitJi  V.'  kill.  muri',  iiulictioiic  Xllll',  aiiiio  (lcimiiii(-';if  iiipariiiitiiniis  .\IXV ',  .iiiiici 
Ytro  (liiiiiiii   ileinrifi  seeuiuli  rcgiinntis  xill,    iin|)<rii  autiiii   11;    actum  Buiiii«'. 

:i34. 

Heinrich    schenkt    dem    von    ihm    gegründeten    Jiisthum    Bamberg    die    Orte 
t,  Schioarzenfeld  und  AVcIlindi.rf.  Merseburg  lvir>  April  17. 

Ori(jiiinliUpliim  im  k.  Jieirhsttnltir  zu  München   (A).   —  Abschrift    des  lt.  Jh.   im   Liber 

pritnl.   Bambery.   f.  'J8  im  k.  Krei.sarchii'  zu  Bamberg  (B). 

Geschichts-    und    rechtsverliissiger   Unterricht  ISO  rit.  —  Heijberger  frhnogra/ihia    Bahenb. 

■1.  1<)7  n"  125  Extr.  au.s  A  mit  a.  ine.  mill.  XVI.  —  Ried  CD.  Ralisb.  1.  132  n"  140 
10  aus  A  =  Migne  Vatrol.  140,  A2ii  n"  f)0.   —   Oesterreicher   in    Geöffnete    Archire    H,    Uifi 

n"  16   aus  A    mit    indict.   XIII.   —    Man.  Boira    28",   t")    n"  283    au.s   A.   —    liölimcr 

Reg.  1139.  —  Stumpf  Reg.  1648. 

Geschrieben    von  Bn.  III  auf  einem   durch  Eintragung    des  Monogramms   von    ihm   .tctijst 

hergerichtvien  Bhinquet.  Das  Dictnt  rührt  in  der  Hauptsache  von  EC  her;  doch  sind 
16  darin    an    frühere    Bamberger  Urkunden    erinnernde  Wendungen,    iihnlich    wie   in  D.  283, 

verflochten  icorden.  —  Für  Weilindorf  fehlt  es  noch  an  einer  brauchbaren  Deutung. 

(C.)  ^  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricu-s  divina  favente  de- 
mentia Ronianoi-um  imperator  augu.stus.  Si  venerabilia  aeclesiaruni  dei  loca  aii- 
euius  doni  cnnmiodo  ditarc  sive  meliorare  stiuUierimu.s,  |  nobis  id  rejjnique  no.stri  statni 

so  proficere  mininie  dubitamus.  C^iiaproptor  oniniuni  Ciiristi  no.strorunique  fidcliiim  noverit 
universita.s,  qualiter  nos  pro  remedio  aninie  nostrae  parentumque  nostrorum  Baben- 
bergensi  aecelesiae,  quam  in  episcopatus  .sedcm  snb  honorc  boati;  dei  u;enitricis  Mari^ 
sanctique  I'otri  apostoloruni  principis  ex  nostra  hcreditate  subliniando  proveximus", 
interventn''    et   petitiono''    Eberhardi    eiusdem   aeeclesiae    venerandi    presulis''    quedam 

i5  noistrae  proiirietatis  loca  nomine"  Suarzinvelt,  Weilindorf"  in  pago  N(')rt>jowa  et  in 
eomitatu  Ileinriei  ^  coraitis '^  cum  omnibus  pertinentii.s  corum  terris  cuiti.-*  et  incultis 
nuuK'ipiis*-'  utriusque  sexu.s  aediticii.s  arei-s  .silvi.s  venationibus  aquis  aquaramvc  de- 
cursibus  molendinis  piscationibus  pascuis  bratis''  exitibus  et  reditibn.s  quesitis  et  in- 
quirendis    coterisque    onmibus    qiKj    (piolibct    modo    noniinari   possunt  utilitatibus   Su[ar- 

30  zinvjclt  perthientibus  per  haue  nostram  imperialem  paginam  eoneedinnis  atque  largimur 
et  de  nostro  iure  ac  dominio '  in  eins  ins  atque  dominium  transfundimus,  ea  videlicet 
raeione  ut  idem  iam  dictus  Eberliardus  lepiscopu-s  suique  suceessores  libcram  ddiine 
lialbeant"^  potestatem  ad  usum  [eeclesie]  Babinperc  quicquid  eis  libuerit  taciendum, 
onmium  hominum  regni  nosti-i  contradictione   remota.     Et    ut    liaec   no.strac    traditionis 

36  auctoritas  [per  futuras]  successiones  teniporum  [stabilis  et]  inconviilsa  pennaneat,  hanc 
no.iitri  preeepti  paginam  manu  propria  corroborantes  sigilli  nostri  impressione  iussimus 
insigniri. 

I  (^untlieriu.s  cancellarius  ad  vicem  Ercbanbaldi  archicappellani  recogiiovi.  | 
I  Signum    (lonuii   lleinrici    serenissi(M.)mi    atque  in\'ictissimi  Romanorum  impera- 

40  tori.s  augusti.  ^  (SI.  3.) 

;KV{.    I)  V,  Xlin,  XV  mu!  Bunnn  rlelleicht  nacht/etrnt/en. 

:l.'J4.    [Bresslaul    a)  ilahinter  p  auKcadiert       h)   üljer  dem  ersten  t  und  detn  letzten  v  Je  ein  Ablrürzungs- 
zeichen  ausradiert         c)    über  dem  zireiten  e  ein  Abkürzunti-izeichen  auiermtiert         d)   dahinter 
Ua^ur;  es  seheint  .Si  gestanden  zu  habeit         ei   nomine  —  Weiliiidorf  in  dafür  gelassene  Lücke 
15  nachgetragen        i)   Heinrioi  comitis  auf  Rasur;  der  zuerst  geschriebene  S'ame  scheint  mit  S  be- 

gonnen zu  haben         g)  m  coii:  aus  a         b)  ^         i)  das  letzte  o  cori:  aus  u        k)  diese  uml 
die  folgenden  Ergänzungen  aus  li 


424  KAISEIU'UKL'NDEN. 

Data  XV.  kal.'  maii  anu'>  ilnminic«;  iiicarnatii>iiis  MXV,  iiulii-tiono  XIIII,  amio  vero 
doiuni  M(eiuni.'i  secumli  rejjuantijs  XllU,  iniptrii  aiitom  ipsius  secundo;    actum  Morse- 

? 


Heinrich  vertauscht   an   das  Kloster  Fulda  die  Höfe  Bahra  und  Bcrcscliicz  5 
gegen  die  Höfe  Rattehdorf  und  Ezzelskirchen.  Kaufmge»  1015  Mai  ll. 

33.5".     Ausfertigung  für  Fitldn. 

OrlginalAiplom  im  k.  Statüsnrchir  zu  Marburg  Ca).  —  Codex  Eherhnrdi  aus  der  Mitte 
des   1-3.  Jh.  1.  11s  elieiida   (B). 

Schauiuit   Trad.  Fuld.  216  u"  5i)li  aus  A.  —   Dronke  CD.  Fuld.  S45  n"  73.2  aus  A   =  10 
Migne  Patrol.  140,  325  n°  89.  —  Facsimile  in  Kaiserurkunden  in  Abh.  Lief.  4,  Taf.  10.  — 
Böhmer  Reg.  1140.  —  Stumpf  Reg.  1651. 

Verfasst   und  geschrieben    von  EC.     Indessen   luxt   schon  Bayer  (Kaiserurkunden   in  Alih. 
68k)  Ih'merkt,    dass   die   zweite  Hfilfte   der  6.  Schriftzeile    von  Econtra   (Z.  10)    (ni    inid 
die  ganze  7.  Zeile  von  späterer  Hand  auf  Rasur  geschrieben  sind.     Was  hier  ursprihujlich  15 
gestanden  hat,  lässt  sich  aber  durch  die  nahezu  tcörtliche  Überein-itimmung  von  B  mit  dem 
D.  335''  unter  Berücksichtigung  von  A  mit  voller  Sicherheit  feststellen:   vir  haben  daher 
an   dieser  Stelle  B   unserer  Ausgabe  zu  Grunde  gelegt.  —   Der   auf  Rasur   eingetragene 
Passus  (vgl.  N.  h)  ist,   tvie  sich   danach   ergiebt,   durch   die  Fortlassung   einiger  sachlich 
unerheblicher  Worte  verkürzt,  wodurch  für  die  mit  der  Absicht  der  Fälschung  vorgetwmmene  so 
Interpolation   der  Schenkung   von    vier  Ministerialen    Raum    gewonnen    wurde.     Da   in  B 
noch  der  ursprüngliche  Text  erhalten  ist,  in  einer  zweiten  Fassung  der  Urkunde  im  Codex 
Eberhardi  2,  73  (C)  aber  schon  die  Interpolation  aufgenommen    und   hier  noch  etwas  er- 
weitert ist,    so  erhellt,    dass  jene   eben    zur  Zeit  der  Anlage  des  Codex  Elierhardi  bewirkt 
wurde  (vgl.  X.  Archiv  19,  610;  22,  182  N.  3).    Im  übrigen  ist  sclion  der  in  B  gebotene  ib 
Text   von  Eberhard   mehrfach   überarbeitet;    in  C  aber,   das  zu   den   von  Dopsch  in  den 
Mittlieil.    des   Inst,    für   Österreich.  Geschichtsf.  14,  329   besprodienen    Nachträgen  gehört, 
sind  zu  jener  ersten  Interpolation   noch  andere  hinzugekommen,  insbefiondere  wird  hier  noch 
eine  Schenkung  des  Ortes  Kora  .  .  .  iii  pago  Salgcwe  prope  fluvium  Voscera  Heinrich  II. 
zugeschrieben  (vgl.  Schöttgen  und  Kreysig  DD.  et  SS.  1,  22);   von  dem  vollständigen  .\h-  30 
druck  dieser  Machwerke  haben  wir  gemäss  dem  im  A'.  Archiv  22,  184  geäusserten  Grund- 
satz Abstand  genommen. 

335''.     Ausfertigung  für  den  Kaiser  (beziehungsweise  Bamberg). 

Abschrift  des  12.  .Jh.  im   Cod.  B.  VI.  15  f.  5'  in  der  k.  Bibliothek  zu  Bamberg  (D). 

Bnischius  Chronol.  87'  dt.  —  Stumpf  Acta  ined.  719  n"  516  aus  D.  k 

Der  Text  des  D.  335*'  unterscheidet  sich  so  unerheblich  von  dem  des  D.  335",  dass  die 
wenigen  Abtceichungen  in  Annwrkungen  zu  diesem  mitgetheilt  werden  konnten.  Mit  Benutzung 
des  D.  335''  ist  die  Fälschung  Stumpf  Reg.  1652  hergestellt,  die  wir  unter  den  Spuria 
ahdrurken. 

884«   I;   XV.  kal.  in  dafür  gdoMene  Lärlce  nachgelrai/en;    möglicher   Weiite   int   auch  Merscliurc,    uii'/  40 
zwar  ritlUlrht  ron   fiti,  nachgetragen , 


II  i:i  N  i;  i(  II   II.     |(»i:>.  425 

33.»".  iC.i  SIii  iMiiiiiiii'  Miin'tjic  i't  iiidiviilii.ii- •'  tiinitali-.  1  |i-iiirioii>  ili\  iiia  t'avciili' 
elcniciitia  lldinaiiciniiii  iiiipcratDi-  aii<;u.stii.s.  H  (Jinniiini  Kdi'liiiiii  iinstriiniiii  proHcntiinn 

scilicot  JK'  tiiturnruiu  univerKitati  patcat,  i|iialitcr  iiol)is  (|ii<iil(l!iiii  0<>noanil)iiiiii  i'iiiii 
Bobbone  Vnlteii.si '  abbatt'  i-oiiseusu -'  ai'  c'iillau(biti<>iu-   limilianli    ailvni'ati    sui   iii'i-  imii 

5  niiiiiacliiiriiin  luilitiun  fiiu'vonimquu  siioniui  facero  j)biciiit,  arcipicnto«  ab  oo  in  prn- 
priuni''  iluas  cortes  Itatolfesdorf '  et  Ezcleiikyricba  '  cimi  cuncti»  oariiiii  pt-rtiiieiitiis  villis 
iitriiis([uc  si'Xii.s  niaiK-i|iii.s  aj^ris  caiiipis  pratis  pasc-iiis  silvis  VfiiatioiiiiiiiN  ai|iii>  aipia- 
nmuiiir  (Irt'iirsil)iis  iiinlciKlinis  |)iscatii(iiil)iis  viis  vel  iiivÜK  exitibus  et  rcilitilxis  ciiltis 
vcl  iiii'iiltis  (juai'sitis  sen'  iiKpiiiTiiilis  .sivt-    cum   ciiiiiiibiis  ([uac  i|uiilib('t   iiindn  tlici  aiit 

10  iioiiiinari  jjossuiit  iitilltatilms.  [Ecoiitra''  prcdirfn  alibati  sur(nic  Fiddciisi  abbati^  in 
hoiinrc  sancti  Hoiiiiacii  inartyris  constructi;''  ibias  siniüiter  nostn;  priiitni'tati.s  c-iirtos, 
((uanun  una  Waraha,  altera  vor«'  Horcscliie/.'  nuncupatur,  riini  cuncti«  earuni  pertincn- 
tiis  viliis]''  utnusque  sexus  maneipiis  agris  campis  pratis"^  paseuis  silvis  vcnationibiis 
aqiiis  aquarumqiu'  di'cursibus"  nioiendinis    piscatinnibus  viis   et  inviis  oxitibiis  pt  rcdi- 

li  tibiis  c'uitis  vcl'  incidtis  quacsitis  seil  inqidrciidis  sive  cum  nmuibus  cpiae  (juidibct 
mnild  diel  aut  uuuiiiiari  possuiit  utilitatibus  per  baue  nostram  iinperialeni  pagiuam  in 
proprium  coucediuius  atquc  larpjiuiur  et  de  uostro  iure  ac  dominio  in  cius  ius  et 
duniiuiuin  oiimino  trau.st'undinius,  ca  videlicct  rationo  iit  predictus  abba.s  Bobbo  suiquc; 
successores    ad    prescriptae    aecclesiae  utilitatcni  de  iara  dictis  cortibus  eanimqiie  per- 

«0  tinentiis  deliine  liberaui  liabeant  potestatem  quie(iiiid  eis  placuerit  faciendi,  omniuni 
hominum  contradictione  remota.  Et  iit  liaec  nostri  eoncambii  sive  donationis  aucturitas 
stabilis  et  iuconvulsa  omni  perinaneat  tempore,  hoc  imjierialc  jjreceptuni  inde  enn- 
scriptuiu  uiaiui  propria  corroborantes  sigilli  nostri  inpressione   insigniri  iussimus. 

§  Signum  domni  Heinrici  Serenissimi  (M.)  et  in%nctissimi  imperatoris  augusti.  § 

So  I  Guntherius *  cancellariiis  \nce  Erchanboldi  ■'  archicappellani  recognoviff- '".  ^  (SI.  H.) 

l^ata  V.  idus  mai.  anno  dominicae  inearnationis  millesimo  XV,  indietioiie  XII,  anno 
vero  donnü  Heinrici  secundi  rcgnaiitis  XIII,  imperii  autem  II:  actum  Cliot'unga;  f'idi- 
citer  amen. 

•.iW.    1  I   Fuldensi. 
so  2)  cum  conseiisu  Z*;   clorJi  lehrt  der  Vergleich   mit  Stumpf  Reg.  I6ö'^,    das.s 

cum  nur  irrthiimllrher  Zusatz  den  Ähschreibers  ist  und  nicht  im  Original 
gestanden  hat. 
'S)  in  proprium  fehlt. 
4)  Ratoluesdorf  et   Kzzelenkyrielia. 
u  5)  vel. 

6)  discursibiis   l>:    imlcs.^en    staml  im    Original  (cgi.  Stumpf  Heg.  1652)   das 
richtige  decursibus. 

7)  et. 

8)  Ego  (iuntherus  I),  wobei  ego  sicher  Zusatz  des  Ähschreibers  iit. 
«0                        9)  Erchenbaldi. 

10)  recognovi. 

336.  [Foltz- Bloch]  a)  das  zweite  i  coti-.  aus  u  b)  ocontra  —  villis  erriän::!  oun  B  und  D.  33.'>''; 
A  hat  an  dieser  Stelle  Crgl.  die  Vorliemerhttnfi )  auf  Rasur:  econtra  predicto  abbati  sugque 
abliatij   in    honore   sancti  Bnnil'atii   constructj   duas   nostr^   proprictatis   cortes,   quaruni    una 

46  Waraha,   altera   veni  Bereskycz   nuncupatur,   cum    cunctis  earum  pertinentiis  (additis  silii  Illl 

ministerialibus  meis  Alwino  et  Rodoh'o  dapiferis.  Folcoldo  et  Erkeiigero  marscalcis  meis  cjte- 
risque)  c)  1).  33äf>  =.  A;  fehlt  in  B  d)  D.  335''  =  A:  et  altera  B  e)  I).  35j»,-  Bers- 
ciez  B  f)  r  can:  aus  dem  Anfanri  einen  a  gl  in  A  irar  erst  rccognoui  geschrieben ;  dann 
ist  das  i  ausradiert :   über  u  steht  ein  Abhürzungszeicheu,   so  dass  die  Auflösung  in  recognovit 

60  gesichert  ist 

lUisernrkunden  III.  54 


42K  KAlSKUriiKlNDEN. 

Über  deu  diiirh  D.  HS.'i  rerhrifflcii  Tmmrh  yieht  es  noch  eine  irohl  iileirlizvitigc  Xotitiu,  dir 
Srhiiiniut  Hist.  Fiild.  'J,  l-'t'J  u"  39  (S)  uns  ehiem  jetzt  rersvholloieii  Micliflslicnicr  <  'ndrx 
heniKSijegebe)!  hat,  und  die  wir  hier  iiiirh  diesem  Abdruck  iriederholeii . 

Anno  doniinii'ae  incarnatinnis  M.Miiii.  iudictioiif  XII.  U.''  aiiim  iuiiirrii  scciunli 
iinpcratori,«;  Henrioi,  anno  VII.'  Ebirluirdi  pruni  15al)inbfr{^ensjs  t-piseopi  tci-it  ip-sc  a 
«Innintis  inipcrator  coinnintationoni  nostroriun  praedioruni  Kailesdort'  et  Hc/.zclcncliirichdu 
(•Hin  suis  liacrcilitariis  pracdiis.  (piae  ei  liacri'ditario  iure  evom-rant  a  doiiiiiia  Mcclic- 
lilfla.  cpiao  f'iiit  a'ubatissa  Astiiidi,  i'uni  abhato  \'ultoiisi  liobboiie  et  lius  iKhncatn 
IW-renliardo  cum  ipsuruiii  asscusu  ft  voluntato  onniiuiiKpK'  fVatruiu  iiiilitum  et  scrvii'ii- 
tium.  Iluic-  Icf^itiniae  i-mnuiutationi  iut<'rt"uoruuI  testes,  (|Uoruiu  nnniina  iiitVa  i-outiiieutui':  ii> 
Krelianbaldus  arebiepiseopus  Mojjuntinus,  Ebcrbardus  Habenbergcnsis  (•i>iscci])us,  Hci'il'" 
ViiirfiburfjiMisi.s  episcopus,  liruno  Augusttjnsis  episeojms,  Egilboriu.s  Frisiufjciisis  epi- 
scopus,  (ii'bi'liardus  Hadisptuu'usis  opiscopu.s.  ]li  sunt  niilites  et  scrvicntes  V'ultcnscs. 
ipii  il)i  pracsontes  et  tfstes  erant:  Hen-nlianbis  advoeatus?,  Bobljo,  ("uiiiiiiunf,  Mlibn. 
Sifiiniar,  Wolf^niar,  Adalbertus:  lii  servientes:  Widerad,  Kenzielio.  I  )irtl)r:ilit.  Kiii,nliiiiir,  !.=■ 
Weeil.  Wie;rer.  Aeelin.  Hi  sunt  ctiani  nainbcrj,''('us(s  niilites  et  servientcs,  ijui  ilii 
praesentes  et  tfstes  erant:  Tienio  advoeaius,  A(b'lbralit  eomes.  Kbo  coiiies,  <iebeliart 
eomes,  Berenger  conies,  Heinmo,  Reginolt:  et  lii  sunt  si-rvii'ntcs :  Haz/.o,  Willo,  Ha/.o, 
Sigeloelie.   Hemm,  Aeelin.   Maeelin. 

Ouu.  so 

Heinrich  schenkt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Como  den  Hof  Barzano,  eine 
ronßscierte  Besitzung   der  Söhne   des  Grafen  Siegfried,  Berengar  und  Hugo. 

Mersehuri}  lol'i  Ortoher  •/. 

Ciillertiii  privit.   Cumauae   evdesim'    des    J-i.  Jh.   /'.  -W'    in    der   Hibliolera  Ambrusiana    zu 
Mndnnd  (B).   —   <'od.  prii'il.   Citmanae    erelesine    uns   dem   An/'uni/  des   Iti.  Jh.  y;.  '>'•')   im  ji 
liisehiiftiehen   Archiv  :it   Como  (V). 

Ughelli  Itnlia  Sacra  ed.  I.  -i,  'J7 1  aus  ('  mit  a.  ine.  M\',  iiid.  XIll,  a.  regn.  \11I  ^= 
ed.  II.  ö,  '282  mit  Ergänzungen  und  Verbesserungen  aus  a  =  Migne  Patrol.  MO,  '-i'iT 
n"  91.  —  Tittti  Annali  di  Como  2,  8S5  aus  ü  (a)  =  Provana  Studi  crilici  H94  n"  40  un- 
ciiihtiindig.   ■ —  Rühmer  Reg.  1141.  —  Stumpf  Reg.  l'iöö.  3« 

Für  das  Dictat  scheint  neben  dem  1).  T-T  noch  eine  ältere  otlonische  Urkunde,  aus  der 
möglicherweise  auch  das  EingangsprotokoU  entnommen  ist,  benutzt  worden  zu  sein :  auf 
sie  können  einige  Wendungen  zurückgehen ,  die  mehrfach  in  ottonischen  Urkunden ,  alier 
nicht  in  solchen  aus  der  Kanzlei  Heinrichs  II.  nachweisbar  sind.  Ausserdem  zeigt 
der  auf  die  Veriirtheiluug  der  Söhne  Siegfrieds  (vgl.  über  sie  DD.  299.  HU2.  S49)  be-  3» 
ziiglirhe  Abschnitt,  wie  der  entsprechende  in  D.  337,  nahe  Berührungen  mit  den  DD.  321.  322 
und  Stumpf  Reg.  19ii8,  die  rielleicht  (vgl.  N.  Archiv  22,  73)  durch  die  Benutzung  einer 
von   Leo    crrf'issteii   dirichtsurkunde    über    die  Bestrafung    der  Rehellen    zu    erklären  sind. 

In    iKiiiiine    dotnini    (b-i    et   salvatoris  nustri    Jesu  Clnisti.      Ileinrieus  su|)enia   cN'- 
inentia  Komanoniin  inii)erator  augustus.  Si  jietieiunibus  nostniruiii  tideliuiii  nobisijue  i" 

debite"  famnlantiuni  aures  nostre  pietatis  inelinaverimus,  prompciores  cos  fore  in  nostro 
••ervicio  luiii  (bibitannis.  l.'uivei-sitateni  igitur  omninni  nobis  obsecpientiuni  preseneiuin 
Mcilicct''  ae  tuturorurn  ne(|naf|uaiii   latcrc   voluinns,  (piud   Alberieus  sinRt«  Chiiiiiih'  c(!ck'»ii- 

*$.">.    h.    zu  S        i)    .s-,  Klall  VIII         k)  Helil  .V. 

■ttG,     Hi'-t."'r-Blof;li-Schwulm      a)   HC:  lielleic/il  i«  cerbenatm  in  devote        b)  silicet  B  i.i 


II  F.  I  \  i;i  ('  II    II.     1015.  427 

vi'iiernbilis  üt  nnstcr  ililcctus  ii>i.sti.|)ii.s  imstn-  piitatis  iM'lsitiiilliiiMii  ailüt  MI|)|)licitiT  |iii.stlllail>, 
iit  pro  sciiii(itenii'  ri'lnl>iili>ris''  nniurv  rt  anliiti»  iiiiiiiii'  iioMtrr  eillMtjlK'  C'oHatii  t)t  (.'Olifercildo  mT- 
vitio  nostrixiuo  irnju-rin  siihliimuulo  lidnii  sam-lc  inatriii  ecclfnic  ad  lioiioreiii  ricl 
gciiitricis''  et  vir>jiiiis  Mario  dic-ato  ijuaiidam  cuitciii  euiii  miinihiiK  suis  piMtineiiciis  qiic 
s  dii'itiir  L'illa  Harzanorum,  ((uo  t'iiit  lieieditns  v.t  prnpi-iftas  tilii)ruiii  cmnitis  Si^ifrcdi 
IJt'reiijifarii  et  ^  gonis,  com-odore  et  douaro  <li;rii;iri>niiir.  (^nuniiii,  (iiniiiiaiii  in  im.s  iiiiiii.s 
ort'i'iideutcs  contra  nostruni  iniiicriiini  in.-ili'  tiactax cnmt  et  |iiTiiii-i  atiiiir  rci  in  lui.sti'ani 
niaicstatiMn  |)ul)lif<'  oxtitcniiit.  iure  ac  ic;;alitcr  nun  soluin  iici-  si-d  et  onniia  (lU'- 
Iial)nornnt'-'  ad  nostrmn  |>nl)licnni  drvcnuriint,  iindi-  sua  oninia  incrito  perdunt,  iiui  sr 
in  ipsds  jjjralis  inTilidrnint ,  iliini  tidii  debito  obliviscentcs  in  nostra  tidelitatf  niininii- 
duravorunt  et  nostni  ininiiro  inrantt-s   adlipsonint.     llanr  igitur  pontulati.meni  dignani  et 

nitniu    |i  (' I '^<pic'ielltc^i    et  nullo''  niodü    nefjarc    valcntcs   ijisiu.s    prccllms   libcnter  iiri|iiicvimiis,    r..ii- 

[•(■ilenti's  ntiiup  ooiifiniiniites  eideiii  (Juniauo  vfncraUili  et  dilocti»  opiscono  onniiiiu.-oini'  suis 
suc'fi'ssoribus    siipra    dii'tani    cin-tcni  Uillam   Harzaiioiuni    nmninatani   ciini   nmnibus  .siii> 

i;.  appcndic'iis,    cmn    omnilMis     iiddit  i  li  II  s    et    Pxliiljition  i  Ij  u  s    inip('lisi(inil)lls  et   tlinrtiitnihlls,   i-nni 

servis  ft  anc'iiiis  aldiis  et  aldiabus  tarn  in  niontibus  quaniijue  in  planis  tcrris  cidtis 
et  incultis  vineis  iani])is  pascuis  silvi.s  niansis  niassariciis  aquis  aquanimque  decursibus 
niolendinis  pasis  rebus  omnibus  nii)bilil>us  et  innnibilibus  et  cum  onuiibus  que  adlnic 
dici  vei  nominari  possunt  ad  eandeni  eurtem  pertinentibiis,  atquo  r)niuino  in  iiitcj^iiiin 
so  iargiinur  et  a  nostro  iure  et  domiiiio  in  ins  et'  dominium  et  proprietatem  prct'ate 
sancte  ecclesie  transfundimus''  et  delegamus,  ut  qui  nunc  preest  episcopus  omnesque 
sui  suocessoros  potcstatcin  liatieant  iani  dictani  curtom  cuni  onuiibus,  que  ad  eam  portinent, 

ti'uere  possidere  Cimunutare,  sit-iit   liacteims  preübatis   periuris    visa    sunt    pcitiiicre    et    ipsi    lion?- 

ditautes'   possederunt.     Et   faciaut'"    idem    episcopi    de    eadem    curte    et    omnilms,   ipu-  ♦ 

ib  null'  soivi  possunt,  (|uiiiini(l  .sibi  [)lacuerit,  ad  laudcm  et  honorem  dei  et  saiictc  Jlaric  ex  nostra 
plcnissinia  auc-toritate.  Inbentes  ergn"  sanctimiis,  ut  nostris  vel  futuris  teniporilius  nullns  dnx 
marclÜO  comcs  vicecomes  liullaque  magna  vel   parva  [lersona  cuiiiscun<iue  ordinis"  aut  diffiiitafls" 

.supra  memoratum  Albericum  episcopum  suosque  successores  de  prefata  curte  et  unnii 

sua  pertinencia  disvestire  incjuietare  molestare  vel  in  aliqiio  minorare  prosumat,  sod  iiciat 

so  Ulis   ([uifte  et  iiac-itioe   tcnerc   tirniiter(pU'    liabcre,   remota    omni    CDUtradictirine.     Si  vero,   qnod 

niinimc  credimns,  contra  Iniius  nostri  precepti  statuta  allquis  temerariusi'  violator  Umquam  extiterit, 

sciat  se  certissinie  cnnipositnrum  auri  »  libras  niille,  unani  parteni  camere  nostre,  altcrani 
prenominatd  episcopo  suisve''  successoribus.  Et  ut  lioc  verius  eredatur  tirmiusqiie  ac 
inconviüsum    ab   omnibus   observetnr,    manu    propria    confimiantes    nostri    Hominis    inscripti» 

S5  caractere,    in[signiri    iussimus]''    nostri    si^'illi    impressione. 

Signum    donnii    Ileinrici    gloriosissinii "     atqui'     invictissimi     imperatoris     senqu-r 
augusti.    i.M.) 

Heinricus  Parmensis  episcopus  et  cancellarius'   vice  Enerardi  cpiMniii   [et]  arclii- 
cancellarii "  recoj;n( ivit. 

io  Data   IUI.  nonas  octubr.'   anno  dominice  incarnationis  MXV,  indictionc  XIIII,  regni 

vero  domni  Heinrici  imperatoris  augusti  XIIII,  imperii  autem  eius  ii:  actum  ileresburg; 
felicitcr  amen. 

•tt6.   ci  sempiterini  ('        d)  retributois  C         e)  genitrici  b        f)  Benengerii  C         g\  don  zireiit-  u 
con:  aiiti  i  B;  habueriut  C  h)  ullo  C  i)  fehlt  in  B;  rgl.  D.  337  k"   transfuilimus  C 

*i  l)  hereditates  C      m)  facient  C      n)  Vi'.:  erg  C:  itaque  B      o)  dign.  aut  ord.  f       p'i   fehlt 

in  C        qi  suisquj  C       r)  signiri  iussimus  fehlt  in  BC,  iro  dafür  Lücke  flelasneii  ixt        s)  glo- 
riossissimi  BC         t)  eanzellarius  BC  ui    episcopi    archicanzollarii  BC  v)    ß  — />.  337: 

ootolir.  C. 

54* 


428  K  AI  s  E  H  n:  K  r  N 1 )  i:  n. 

:i37. 

Ih'inrich  schenkt  dem  Kloster  des  h.  Abundius  zu  Como  die  confisciei'ten  Be- 
sitzungen des  Albert  von  Parma  und  seiner  Söhne  Wibert  und  Siegfried  zu 
Talamona  und  in   audere)i    Chten   im   Veltlin.  Metsehurg  1015  October  4. 

Origimtldifiloni  mix  da-  SumiiilniKj  Morbiu    in    (hr  k.  Univemtätsbihliothek  zu  Halle  (A ).  :, 

Tntti  Animli  di  Como  Ü,  8:i7  (ins  A  =  Provaiia  Sludi  rritici  :i92  ii"  H9,  =  Fonsnti  in 
IWiodirt)  della  .vor.  Comeii-te  H,  194  n"  47.  —  Hortzschanski/  und  Pcrlhnrh  hfimlnird. 
Urkunden  9  n"  4  (tus  A.  —  Slunipf  lieg.  Ißnii. 

Mnndiert    ron    ei}ieni    sonst    nicht    micliwei.'ibaren    Schreiber.       Die    Vbereinstimmung    des 
Eschrttok(dls  mit  I).  3H(i  nnd  der  Sigmimzeile  mit  D.  HH8   liisst  als  möglich  erscheinen,  da.is  lo 
er  auch  In-i  der  Ausfertigung  dieser  DD.   helheiligt   war,  kann  aber  auch  durch  AnUhnumj 
an  das  zuerst  ron  diesen  geschriebene  Stück  erklärt  werden.  —  Für  das  nur  zum  kleinen 
Theile  selbstfindige  Dictal  sind  die  DD.  74.  75.  3S6  benutzt  worden. 

(C.)  §  In  noiniiu'  sanctac  et  inclividuae   trinitatis.     lleinrifus    diviuo   nutii   Itmim- 
U'iruni  impcrator  aiigustus.  Si  sanctis  ac  venerabilibu.s  locis  deoqiie  dicatiN  ciuscjuc'  15 

.•.(•rvitiiribus  iiostrat"  ^  siTcnitatis  iiiunus  conforimus,  quo   CDnim   rolinjio  .subliiiictiir,   [iro- 
ciil  duM«)  fredimus  ai)ud  "innijuiti'iiteni  deuin  rcinunci-ari  et  UDstrinn  iinpcriiiin  t"elic'it<'r 
aiigeri.     Dccet  eiiini   it   imperio  nostro  est  iucreruentuiii  dei)    retribuei-e  et  ei   liDiinrcni 
impendere  de  liis,  quae  ipse  dedit,   qui  gratis  lionorat  et  a  quo  oninis  lionor  proeedit. 
Himorennis  ergo  sauctos,  ditemus  loca  sanctoruin,  ut  ipsos  adiutores  iiabeaiiius.     C^im-  so 
eirca  oninibiis  dei  nostrisqiie  lidelibus  prcsentibus  et  futuris  notum  esse  volumus,  quod 
nos  pro  remedio  auimae  nostrae    et   nostri  imperii    s[ublinii]tate*  donamus    atque    con- 
eediinus  sanetae  Cuinanae  aeecletiiae  monasterii  sancti  Abundii  siti  non  longe  foris  ali 
nrbe,    eiii    i)racest    doinmis    Albericus    venerabilis    episcopus,    omncm    portionem    terrae 
Alberti  Paniicnsis  filioniinqiie  eins,  scilicet  Uuiberti  et  Sigefredi,  (piain  liactenus  liabcre  -.'S 
visi  sunt  in  Ualtellina    in    loco   ubi  dieitur  Talamona  vel  in  alio  aliquo  loco   in   eadeni 
valle.  (pioruni  iiaereditas  et  proprietas  i'uit;  sed  quia  in  nos  offondentes  contra  iiostruni 
impei-ium  tractaverunt  et  periuri  atque  rei  in  nostrani  niaiestateni  exstitenint,  iure  at- 
(pK-  Icgaliter  oninia  quae   habuerunt    ad   nostram    partem    publice    devenerunt.     Mcritn 
ergo  sua  oninia  perdunt.  qui  se  ipsos  gratis  perdiderunt,  dinn  lidem  debitan»  non  ser-  sn 
vantes  in   nostra   Hdelitate  mininie  pennanserunt.      Ideixpie    digiiuni    et    iustuni    ac    deo 
et  nostris  fidelibus  placituni,  insupcr  legibus  approbatuni  perspicientes  libentcr  donamus 
atque    concedinius    iani    diclo    nionasterio    sancti  Abundii,    quicquid    liabuenuit    supra 
nieniorati  periuri  in  jiraedicto  loco  Talamona   aut  alicubi  in  pn^nominata  valle  tarn   in 
niontibus  quam  in  planis,  in  terris  cultis  et  incultis,  in  paseuis  silvis  vinetis,  in  sorvis  35 
quoquc  et  ancillis  niansis  massariciis  et  cum  omni  redditu'*  et  fisco  exibitione  et  functione 
nmnibusque  mobilibus    sive  iinmobilibus    et  tandem  cum  onmibus  (piae  adhuc  dici   vel 
ipiiiiiiiari   possunt  de   iaiii   dieta '    pertinentia,  (piae  ad    jiublicum    solvi    ])ossunt.    omninn 
in   integrum   largimur  atque  a  nostro    iure    et    duiiiiniu    in    ins  c^t   <l(iniiniuni   it    priiprii- 
tatem  praetati  cenobii   transl"undinius  et   ilelegamiis,    sicut    usque    modo    pradibatis   reis  10 
liertiiiere  visa  sunt,    eo  videlicet  online    ut  abbas  qui  nunc  pracest  onniesque  sui  sue- 
cesKores  qui  ibi<lem  pro  tempore  fuerint    potestatem    habeant   praedicta  omnia  illorum, 
quae  sunt  in  iam  dicta  valle,  tenere  |)f)S8idere  connnutare  vel  quie(piid  voluei-int  faeere 
ad    laudom    et    bonorem    oiiniipotentis    dei    et    sancti    Abundii    et    conununem    t'ratrum 

•W7.    |Bre«slaii)     ai   eci/iinzt  aim  beiliegemlfc  Xiitdrifiliuo/iie  ilen  13.  .Ih.,    deren   Lciiniii  iliirth  Srhrifl-    15 
rmlc  in  A  Imiliitigt  icird,  die  nbrr  suMiniitat«;«  Itiil  b)    ein   d    illter  der  Zeile   nmlir/ehiir/en 

c)  c  iififr  der  Zeile  nurhgetragfn 


II  i;  INI!  IC  II    II.     lul.'i.  42« 

siistciitiitioiioiii  i-t  utilituti-in  fx  imstra  |)|('ni.ssiiiia  auctnritatf.  liili('iitf's  i^jitur  saiictiinus, 
iit  iiostris  vcl  t'iitiiris  toin|ji)ribus  iiiilliis  (lux  iiiarrliin  cnincs  i'|)ificiipus  viffcomcs  imlln- 
fjni'  iiia;;iia  vfl  |)iirva  porsiiiia  i'uinsfiim((ii<'  onlinis  aiit  (li>;iiitatiri  nunc  |iraetV'etunr' 
abhatein  suosnuo  successorcs    de  praffata   omni    portincntia  (liHvcHtire  inquif^tarc  inole- 

;.  Start'  vol  aliquid  niinoraro  praesiiinat,  scd  liccat  (Uiiiiilius  alihatiluis  cactorisciuc  nionacliis 
illii'  pnt  tt'nqinri-  scrvituris  quictc  i't  pacitic«-  tt'Ui'i'i'  firinit<'i'(|u<'  lialicrc,  n-ninta  omni 
(•(Uitradictione.  Si  vcro,  (piod  niininu'  ci-cdiinuK,  coiitr.i.  Iiuiu>  no>iri  praccPi)ti  statuta 
<|uis(|uani  tcnicrariiis  violator  cxtitcrit ,  coinponal  auri  proliatis.sinii  iibras  crntinu, 
UR-dietateni   nostrae  parti  et   ini'(lictatcni   prcscnti    al)l)ati   vcl  suis  suceossoribus.      C^uod 

10  ut  verius  credatur  ac  tirnnmi  ah  onniii>us  toneatur,  manu  propria  inleriu«  corroborantes 
nostri  noniinis  inscripto  caractere  nostro  sigillo  iussinnis  insifjuiri. 

§  Signum   diiiiini    Iliiurii-i  j^loriosissinii   (M.)  atqur   invictissimi   inipcratoris  senipor 
augusti.  i] 

^   Ik'im'icus  Parnicnsis  cpiscopus  et  caufollarius   vice   Kucrardi   episropi   et  arclii- 
16  fancollarii  roeognovit.  ^ 

Data   IUI.  iion.  octub.''  anno  doniinicao  incarnatioiiis  M.w,   indictiono  Xilii,  regni 

vcro    donnii   Hcinrici    iniperatoris "  augusti   \llll,    iiii|i('rii    .uitoni   II:    actnin  Meresburg; 

teliciter  amen. 

(B.  I).) 


»  338. 

Heinnch  bestätigt  dem  Gi'afen  Bei'nhard  von  Parma  den  Hof  Nirone. 

Mersehurtj  1015  —  — . 

Angelt  Historia  di  Parma  66  dt.  —  Ughelli  Ikdia  mcra  ccJ.  I.  :i,  206  ex  cod.  tahularii 
Vaticani  (U)  =  Bordoni  Tliesaurus  ecd.  Parmens.  141,  =  UglielH  Italia  Sacra  ed.  II. 
s5  2,  162   =   A/fd    Storia   di   Parma  2,  295  n"  1,  =   Migxr  Pafrol.  140,  323  n"  87.  — 

Böhmer  Reg.  1142.  —  Stumpf  Reg.  1657. 

Dan  Dktat  dürfte  grossentheils  auf  ein  uns  nicht  crJialtenes  D.  Otto's  Ul.  über  die  in  D.  338 
erwähnte  Schenkung  zurückgehen.  Die  von  Ughelli  ausgelassenen  Formeln  sind  nicht  mit 
Sicherheit  zu  ergänzen.  —   lieber  Nirone  vgl.  Affö  n.  a.  ().  /,  231  //'.    '268  f.  2,  10.  24. 

j»  In    nomine    sanctae    et    individuao  trinitatis.     Henricus    divina    tavente    dementia 

Romanoruni  iniperator  augustus.  Quia  divinae" 

Quocirca  fidelium  nostrorum  prae.sentium 

seilicet  et  futnrorum  universitati  pateat,  quoniam  scnioris  nostri  (Jttonis''  praedeeessoris 
iniperatoris    cognoseentes    luiius    remunerationis    tautricem    gratiani    Hernardo  Parmensi 

S5  comiti  tidelissimo  nostro  curtem  ^»eironcm  cum  capellis  castris  domnieatis  massaritiis 
villis  et  terris  omnibiisque  ad  eandem  pertinentiis,  curtem  Rocliain  etiam  et  castnim 
de  valle  Visenorina  cum  onniibus  ibi  pertinentiis  vel  adiacentii.s  et  ((Uod  dici  vel  nonii- 
nari  possit,  et  sicut  quondani  Hugo  Tusciae  niarchio  per  onniia  tenuit  in  integinim, 
per    intei-ventuni    et    petitionem    Cunigiuidao  "^    imperatricis    augii.stae    coningis    nostrae 

4i>  dünamus  concedinuis  atque  larginiur.  <^>,uoiiiain  senior  noster  Otto''  Imperator  eam  quam 
praefati  sunnis  pracdicto  Hernardo  comiti  pro  digno  cius  servitio  donavit  eoncessit 
suoque  imperiali  iure  in  proprietarium  ins  et  dominium  tribuit  et  largitus  est,  nos  quo- 

:S17.   ili  .1         e)  tUis  Ablcürzutu)s:ek)ieH  über  inipris  fant  yaiiz  verachwumle». 

388.   [Hnltzmann]     a)  divinae  etc.  (Quocirca  l'        h)  Otlionis,  Otlio  tJ       c)  Conigiindae  V 


43(1  KAISK  Iili;K  INDKN. 

ijui-  i>riit"uturis  ti'iin>oriliu>  aiiiiidu  et  <lfiiK-c|)>  tlnnatioiic  et  nmi-fssidiic  tiiljiiiiiius  et 
contiriniiimis  ntijiic  jiiTjictiia  xtabilitati'  CKiToborainns  in  iiit»'}j;ruiii,  sirut  sll|)Ol■iu^s  leffitur. 
cum  tiorvi.-  vt  auL-ilHs  alilioiiilni.-  aldianis  inuntaiiis  |ilaiiici«'l)iis  imiiitilms  et  coHihus 
ru|iibus  pasc-iiis  silvis''  aijiiis  |ii.'-ratiiiiiil>iis,  riiiii  usil>ii>  acnianiiiKHU'  dccursilnis  iiiuIimi- 
ilini>  iiiniiiliusi[iu'  i'iiistU'in  ciiitis  utilitatibiis,  i-a  vidcliitt  latiniic  iil  ali  hat-  liora  iii- 
aiitra  ^)l•al'lli^•tu^  Hcnianlu.-  coiiifs  niimia  supra  ilicta  ciiixliin  ciirtis  lialicat  Iciicat 
tiriiiitrrtjuf  imssidi-at  fx  iKi^tra  dunatioiu-  concossionc  at(|Ut'  i'iirndidratiom'.  ilabcatqui' 
libcrani  tacidtAtein  per  liuius  iiostri  prai-cepti  pa^inani  taiii  ipsc  Ik'rnardus  ooiiius 
iiiiiiiia  supcrius  doprolieiisa  oiusdem  i-urtis  Neiroiiis  (juaui  sui  hacredes  et  |)ri>lia('rodes 
vcl  i-ni  dederit  vel  habenda  statiu'rif  tcnoiidi  possideiidi  donandi  aut  (■oiinnutaiidi  sivi- 
(jmul  aniiiius  t-ius  dt'  i'a  dcerovcrit  fafieiidum,  iiniiiiiiiii  lioiniiium  ri-jini  iinpci'iiqiie  luistri 
contradictiuiif  vid  inolcstatinnc  ri'iiiciia.  I'raircipicntes  itaquc  iidx'iims,  iti  nullii.-  <hix' 
iiiai-i-bii>  i-pisi'opti.s  i-niiifs  vii'oi-Dinc.-.  si-ii  (piaclibct  iiostri  iiiipcrii  et  rc^ni  iiia,i;iia  par- 
va(pK'  persona  pracdictuui  IJoniarduni  coniiteni  ciusqnc  bacrcdcs  ac  prohaerodcs  de ' 
siijjra  ilictis  rebus  ciusdcni  i-urtis  nnilestart-  iiKjuictarc  vtd  disvestire  praesuniat.  Si 
ipiis    vtTii    liuiu>    niistrai'    dunatinnis- 


iSigiunii    domini    Henri iM.U-i    gbiriosissinii    atqiie  invictissinii    iniperatoris  auj^usti. 

Henrieus    episcnjpus    et    eaneellarius    viee    ICuerardi    episeo])!    et    arcliieantellarii  i" 
novit. 

Anno  doniinicao''  incarnationis  M.W',  indictione  XIIll',  anno  domini  Henrici    ini- 
peratoris augusti  regni  Xilll',  iniperii  vei-o  eins  II':  aetiini  Meresbiurli'":   t'elieiter  amen. 

339. 

Heinrich  bestätigt  dem  Canonicatstift  des  h.  Aiidomariis  tmd  dem  Kloster  des  -r. 
/(.   Bertinus    zu    Sithiu    ihre    Besitzungen    im    deutschen    Reich    zu    Deventer, 
Huissen,  Frechen,  Golzheim,  Herbach,  Niedercassel,  Gehdorf  und  Bruttig  und 
verleiht  den  von  ihnen  entsandten  Leuten  Zollfreiheit  im  Reich. 

Nimiveqi'u   Kll-'i  Noremhrr  !iS. 

Gesta  ithb.  S.  Beiiini  des  A.  Tassart  aus  der  ersten  Hälfte  des  16.  Jh.,  Ms.  750  p.  1:J(>  .io 
in  der  Bibliothek  zu   S.  Omer  (A).  —   Ghartul.  S.  Bertini  rinn  .f.  Vul.   Cod.  tat.  o-t-'ifi 
[1.  -l  in  der  Nulionalhihliolhek   zn  Paris  (B).  —    Grand   larlulairr    drs    Dom    De    Wille 
aus  der  zireiteti  Hälfte  des   18.  Jh.  1,  87  in  der  Bibliolhek  zn  S.  Omer  (C).  — ■  Absehrift 
vom  J.  1782  in   Coli.  Moreait   19,  IH  in  der  Nationalbibliolhek  zn   Paris  (D). 

Mabillon  Ann.  ed.  I.  4,  'J'^7  eil.  aus  Iperii  Chron.  Berlinian.  —  Aiiszn;/  ans  A  in  Iperii  Chron.  31. 
Berlinian.  bei  Marlhie   Thes.  3,  571.  —   Guerurd  Curlnhiirr   df  S.  hrrlin   (J'nris   181(1), 
jrt-ef.  H9  v'  2  ans  A.  —  Stumpf  Reg.  J638. 

Dictal  des  EA  :  vgl.  K.  Arrhiv  20,  15H,  wozu  noch  hinzuzufügen  i.sl,  dnsu  das  Esclialokoll 
ron  dB  herrühren  kann.  —  Besitzungen  in  einigen  der  hin-  genannten  Orle  irerden  srhoti 
in  Böhmer  Reg.  Kar.  1815  erwähnt;  über  die  Kirche  zn  Frechen  hat   Ollo  I.,  wohl  9.5(i,  in 
ah  die  Mlhirhe  eine  Bestätigung  ihrer  terraH  trans   Khenura  sitas  von  ihm  erbaten,  eine 
Urkunde  ausgestellt  (Mon.  Germ.   SS.  IH,  630  f.).  —  Die   Ueberlieferung  des  D.  339  in  .1 

888.   d;  gylvii  U      c)  n-x  I'      fi  »v  I'      t!)  «louationi»  etc.  I'      In  domini  l'      ii   1016,  14,  14,2  '.' 
ki  Marcalmch  U 


II  Kl  N  KIT II  II.    im:,.  4:n 

und  iralirsclii'litlitli  niitli  in  />'  nclit  niif  linr  Ahsrlirif'l  itrs  IJ.  Jh.  in  dein  rluiniiliiiin 
Cod.  721  der  Hihlidihfk  von  S.  Oiiut  ziiriick.  der  jetzt  in  die  lieideii  Codd.  IIH  und  I4H A 
der  Bibliothek  zu  Houloyne  (jetheill  int.  Sie  stand  a/.v  Xachlrati  hinter  den  Gestu  iilil>. 
Sithien.'tium  dvs  Folcn-in,  i.it  (d>er  jetzt  mit  den  letzten  lililttern  des  Cod.  14li  nersrhu-nnden. 
5  Oh  CD  IIU.1  dem.-ielhen    Codex  oder  nus   einer  andern    (Quelle  stunnnen,    ixt    nieht    sicher  zu 

eniselteiden :    die  in   beiden  <ileirht(inlende  Anf/tdie    De  Willi' s  'er  nirlulurio   Simonis  p.  Vi' 
muss  lutf  Inihiini   heriihen. 

('.'  In  nciiniiic  sanc-tp  i'l  indiv  iiliu-  triiiitatis.  i  Irnriciis  ilivina  l'avi'iitr  cli-iiicntia 
liiiiiiaiiiirmri    iiii|n'i'at<)r   auf^iistus.  Si    inunastcriis    Siinctoriim    i't    ncci-ssitatibiis    sor- 

III  voriim  il'i  alii|iiii  pictatis  studii)  |in»|iii'iinus,  et  nostro  proflesso  saliili  <•!  n'fjni  nnstri 
|»ri)tü't'rt' iTf^dinms  .stahilitati.  l'roiiKlc  uotmii  sit  oiniiiliiis  liilclilm.s  nustris''  prcsontihiiK 
soilifct  ft  t'iitiiris.  «nialitiT.  pctfiitr  HcintVidn''  vi'iu'i'aKili  aliliatc,  scd  intcrvfnii-ntc  llcri- 
lirrtii  ( '"Iniiiciisi  arclii('|>isi'(i]i().  iiiaxinicc|U<'  ]in>  ri'iii<'(lii)  aniiii«'  nnstro  iliifilms  niniiasti'riis 
in    liicci   Silhin'   dictn   cmislniclis,    (|\icirmu    uiniiii    r^l    iMiHiiiirnniiii.    alti-iMiiii    xrvD   nwuia- 

IS  i-luirnm ' ,  suti  inimiin'  rt  vciici-aiinnc  saiictoniiii  ( 'liiisti  i-oiitcssdi-iiiii  .Viidomari  ciiisfuiii 
et  saiicti  IJcrtini  alihatis  i-cmtirmainiis  et  (•(iri'olxiraiiiiis  (iiniio,  ((uii'iiuid'^  lialicro  vidciitiir 
int'ra'-'  rt'<j;ni  nnstri''  inotas'  vcl  i|iiii([iiiil'  possideri'  ratioiiabilitiT  vidcntiir"  in  cortis 
villanini  lot-is  iacontiiini  in  Hanandra  \Il'~  mansos.  in  I  rosanlii-iin '  11,  in  Frechana'" 
VIII,   in   (iddolfassoiin"   II,    in    iirrrliacli"   II,    in   l'ascllni'   XII,   in   ( icsnldosdnrplr'  \\.    in 

i<i  l'rodat'a  ununi  niansnni  et  vinrani  superpositani''.  Insnpcr  eciani  emifedinnis  risdcni 
t'ratribiis".  ut  dcinccps  libero  arbitrin,  Hrnia  paci'  et  ([niptc  ]icrtVnant\n',  <|uii-(|nid'  a  Hdc- 
libns  ("bristi  siqira  noniinatis  traditnni  est  sanctis,  et  <|uncnin(|n('  Ii-ri-aruni  rcijni  nostri 
liondni's  illni'tnn  pm  nccrssitatc  sna  tiU'rint  transniissi '.  nns(piani  tbidono"  ci)nstrinj;antnr 
nrc   ilhid   [irrsiiK  <Ti'   a   i|UiH|uani   (.'oji^antui'.      i-'t    nt    lii'c    nnstri'  i'nntii-nialinnis  sivc  cnn- 

gs  «.'('ssionis  anctoritas  stabilis  et  inconvulsa  pcrniant'at,  hanc  nnstri  prccrjiti  pai^^inam 
maini  pi'opria  i-nbnrantes  sij^'illn  nostro   iniprinii   iiissinnis. 

Sij;iiuni"   dnmni   Ik'nrici  invictissimi   Rninannrnin   inipciatm-is  au;;iisti.      M,  ' 

l)ata   IUI.  kalcndas  decembris  indictinnc  Xllll".  anim  dnininife  incarnatimiis  MW, 
ainin   VI  TD   ilnnnii^    licnrici    rrf;nantis   MIII,    iiMpi-rii    aulnni    srcundo;    actum    Nnvioniago. 

340. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Vanne  bei  Verdun  seine  Besitzungen  imd 
schenkt  ihm  die  frühet'  an  den  Grafen  Heninann  verlehnte  Hälfte  des  Zolles 
und  der  Münze  zu  Moiizon.  Nimwege^i  1015 . 

Notnrielle   Abschrift    rinii  ./.   1546   ans   dem    Orinimd    in    ^[ss.   Zm'wheniana  8    f.  302   in 
35  der  Cnirersltätsbibliothek  zu  (Uittingen  (A).  ■ —  .\bschrift  von  Collnz  nebst  kleinem  Far.^imile 

vom  .f.  1784    in    der    Coli.  Moreait   1.9,   19    in    der  Xationalhihliolhek   zu  Paris  (B).    — 
Charlnl.  S.  Viloni  Virdunensis  des  15.!l6.  .Tb.   Cod.  Inf.  54S5  f.  2S  ebenda   (D). 

])n    Cliesnc    Hisf.    (jemJaloii.    des    niaisons   de    Luxemhourg    et    de    Limbourg    (s.  l.  et  a.). 
prenves   14   Exfr.   wohl   aus   I)  =   Calmef    Hisf.  de  Lorraine   ed.   I.   V,  398  =  ed.    [f. 

41)  389.    [Bivsslau-Knisihl     a)  /'ehil  in   ABU  h)  nostronnii  .4  c)  Heml'rido  .-IC/);  HentVidu  B 

dl  .iB:  psidiu  ''•  psidiu  D  ei  niniiacorum  .1  f)  ijuitciuid  A  gl  int'ra  —  videntur  fthll 
in  B  h»  r>  =  XU.  .Stumpf  lieg.  S'.5^.'>;  nostri  regiii  AC  i)  metis  .4.  k)  duodecim,  uml  so 
tiiicli  im  folgenden  meist  Zuhlieorte  .statt  der  'Ziffern,  AB  I)  Hosaheim  D  m)  CD:  Fre- 
quana.-t;  Freken»  ß      n)  Godolfaseim  ß      o)  Herebath  ,•(      (i)  Cassello  ^1      (\)  AB:  rtesoldes- 

45  dorpf  CD       r)  sujipositam  B       s)  ilaliinter  in  der  SV.:  utTiusi|ne  monasterii       t)  transmisi  A 

n)  die  Signumzeile  fehlt  in  B       v)  fehlt  in  AB       w)  qiiarta  decima  AB:  XIII  CD       x)  doinini  B. 


482  KAISKlir  liKT  NDKN. 

•i',   •,'49,  =  Migiif   I'iiliol.    Nl).  H'Jl   m"  84.  —  Dmiv'ur  Rech,  siir  /<•  Uniunnl  :S7(i  ii"  Hd 
iiiHiillsIfiiidig  aus  BC.  —  Bühmer  Reg.  IIHS.  —  Stitnipf  Reg.  165it. 

EiiigchrmJ  frh'tiiltii  von  Bloch  in  dem  .Jahrb.  für  hfhritig.  Gesch.  iitiil  Altirthitni.sliiiii(lc 
Bd.  1(1.  —  U'/V  dort  aHngeführl  ist,  halten  irir  da.s  D.  :iU)  in  seinem  ganzen  Vnifangv 
filr  echl :  die  In'sonders  von  Rieger  in  der  Zeitschr.  für  öslerreich.  Ggmna.tiahresen  'Mi  » 
(ISTö),  TT.'i  dagegen  erholmien  Bedenken  erledigen  sich  dadurch,  da.<:s  nur  der  Schhiss 
dr.s  Cohtexfes  nnd  das  Ktchaloknll  von  ÜB  herrühren,  alles  übrige  aber  ausserhalb  der 
Kanzlei  ron  einem  l'artei.-ichreiber  hergestellt  sein  mii.tx:  auch  vermögeti  teir  die  Srhri/'l 
des  Facfimile  in  B  keinem  der  uns  Itekannten  Notare  zuzuweisen.  Dem  Schreiber  hat 
a-ahrscheinlich  eine  verlorene  Urkuud«  aus  der  Kiinig.izeit  Otto's  III.  (etn-n  von  W5!ß)  lo 
vorgelegen,  durch  welche  das  DO.  II.  :J18  (in  der  von  Bloch  a.  a.  O.  gcdruckteti  Gestalt) 
bestätigt  wurde.  Aus  ihr  liehielt  er  die  Worte  regali  auetoritate  nnd  dir  Bezeichnung 
des  wohl  noch  zu  Lebzeiten  Otto's  III.  verstorbenen  Grafen  Gottfried  als  noster  Hdolis 
oonies  l>ei :  die  ungewiihidichr  Intitulatio  dagegen  entnahm  er  dem  den  Kaisniitcl  auf- 
weisenden Do.  II.  :ilS.  Wir  konnten  nur  die  Uebei-einstimmung  mit  dem  letzteren  D.  iä 
durch  Petitdruck  liezeichnen  und  »i/mew  es  dahingestellt  sein  lassen,  inwieweit  die  Zusätze 
zu  dem  Bc.fitzverzcichnis  .schon  auf  das  von  uns  angenommene  DO.  III.  zurückgehen: 
jedenfalls  alwr  »,s7  sein  Schlu.Hs  von  S.  453  Z.  H  an  erst  unter  Heinrich  II.  neu  hinzu- 
gekommen. —  Auf  die  Verwandtschaft  un.ieres  D.  mit  den  andern,  von  Bloch  a.  n.  <>. 
Miandelten  l'rkunden  des  Klosters  haben  wir  in  den  Anmerkungen  hingewiesen;  auch  .s-ie  m 
können  z.  Th.  schon  in  dem  DO.  III.  benutzt  gewesen  -sein.  —  B  i.st  trotz  der  gegen- 
theiligen  Vers-ieherung  von  Colloz  nicht  lediglich  aus  dem  verlorenen  Original  abgeleitet, 
sondern  geht  a-euig.'itens  z.  Th.  (vgl.  S.  434,  Z.  43  N.  e)  auf  das.'iclbe  filiere  Chartular 
zurück,  aus  dem  auch  D  abgeschrieben  ist :  aus  letzterem  verzeichnen  wir  nur  einige  Varianten. 

In  nitniiiu'  sancto  et  iiulividuf  trinitatis.    Heiiiricus"  diviua  dispoiiontc  eloinentia  ir. 

inipPratdr    aUgUStUS.  Cdelirr  rst  et  iiU'iiKiric  (•oniiiiciwlaiiclMiii ''.  in  ]iior(']itis  nostris  iiii{i('i'iiilil>iis 

contiiiiir  illiid  «postolk'i  oliservari  preccpti  iio»  liuiiiscomodi  coliortinitis'':  ergo  (Iiiiii  triiiiniN  IniIiciuiis, 
operemiir  boniini  ml  oiimes,  mnxinie  niiteni  iid  domesticos  iidei;  tcni|iMs  .-ulvenit,  tciii]>U!>  preterit,  seil 
(|iiod  boni ''  Ht  in  tempore,  eternitatis  iiidofectivn  prciiiia  condonabit.  Hoo  ortHinento  comnionUi  et  in 
cndiici8  bis  <|iin8i  ad  inaiisiir«'"  siiNpoimi,  bciioficii»  niatri'in  iiostrani  poclcsiani  fntliolioain  nun  M.lnni  :t" 
per  nos  ditare,  »eii  ctlani  id  ag-eiitibii»  opcni  in  mnuibus  iirostarc  et  |ior  ini|ierialia  prrcppta  cnnlirnnnr 
proct-riim  iiustroriini  et  seiiatus  consiiltu  decrcviinu».  (^uair  ni)verint  iunnrs  lonsciTctalps  palalii  rctcri- 
que  fidcics  iiostrl.  qiialiti'r  uos '  jicr   intcrvcntuni   lleimonis'-'  lidcli«  imstri   sanctc  N'irdniicn.sis  ccclcsic 

cpiacopi    expctiti    tiuiiiii.s.    nt    res    ecelcsie    sue    antea  per  aimstoliinin   privileffin t   per  ilivp   nicninrie 

antecesrioris    nostri    Ottonis    prpco|)tiiiii    ecciesic    et  inoiiasteriu   beati  Potri   collatas,    ubi   üerenfrariii»  35 
beate  rccordatloiii«  epiiteopii«    rcf^nlain    l)eati   Hcncdicti    abbatis    sacra    devotione    iiu-eptain    pro    jiossf 
inoiiacbili  ordine  dccoravit  Sllisquc  SUCCeSSnribu.s    per    adonianduni    relii|tiit,    per    preeeptiiiii    eoiitii- 
niatiouiD,  uti  impcratoribiig  et  repibiis  decensoribiis  noBtri»  moris  fiiernt,  iiisuper  que  ipse  eidem  linniM- 
sterio  *  priident)>>  .soU'rtia  coiidonaverat,  eonfcrrenins   iiostraquc  astiiiulatinne  corroborarciiiiis: 

qilod  devote  expoHtillatiiin  iiiBto  ent  ex  TOf^ah  *  auetoritate  eiiiicessiini.  llaniiis  erf;i)  et  in  in.s  ecelesic  4ii 
iam  dicte  coiiferinnm  abbatiani  i|>Hani  i|iie  saiieti  \'itoiii  '  die  i  t  ii  r  tum  nnmibiis  arl  sr  pirtini'ntilin^. 
villa«  (lllOrjllC  rCHqilc  MibniitataH-.  in  Seantia  VIII  niaiisx,  niolcndina  \IIII,  .id  MalInniK  enrliin 
mansa  IUI.  ad  Kraxnidiini  nianHa  VI,  ad  Crneeni  eecleHiain  I,  ad  Castoni»  eurteni  ceelesianL  I.  iid 
N'ouani  villani  cecleKiani  I  euiii  IUI  eapcllia  et  inaiina  IUI  et  diinid  i  ii  ni  apiUl  (iaiilini''  eurteni  rnrn 
«ilriii  i-t  pratis  aipiis  a<|iiariMiii|ue  decurNibuN  ad   eaniileni   eeelexiaiu  pertinentilinx.  et   pietiirani   vinee   I    lA 

ft40.    [Bloch -Knwclij     ai   Heuricun  AI)       In  commendatum  A       c)   vgl.  (ialaler  6,  lo     di  lioiinin  .1 
e;    meuBurani   A  (}  A  —  VU.  —  AT.  Stumpf  Heg.  .'otT;   fehlt  in   IH>  g)    Heymoni»   l> 

h)  jirondii   /(         i)  Victoni  I>         ki   Kaulini  A 


II  Kl  N  uicii  II.    nn.-).  433 

et  inoleiidiiiii  II  .su|ii'r  Uclnaiu  llliviuill  vt  iiinU'iiiIi  iiu  11  Hiipcr  MiiHiiiii,  in  Mnrriilli  c-urto*  pccIcKiniii  I 
cum  iimnsi.s  III  •  »ilvi.s  •   priitiH  et  feriis   liiilniiiliiiiuliii  i'X   iloiio  Kiclii'ri  et  llurrliiiiii,  •   iiil   l'nrrciliiiii'" 

•  Bcclesiani  I    sinilllquo   et   eilpcllain    <ii inii.si.H  XVI   inter  Cosiuitiaiii»  ot  Liiiiinni  HÜii*  et  inoliii- 

iliiiuin  Uli  um"   cum   pinlis  »   .silvUl'.    ml    llarliodi   vlllitin   in  Wiipml  eeeleHinm   I   et   mnnsa    II    i-t   i|unr- 

6  tiirium    (liiiiidiuiii ,    jul    Fnisiiiiiiii    niiiiismii    i    ot    iliinidiiiiii,    et    apiid    sanetuin    Itiliaimiii 

vilii'Uni"'  cillll  llliinso  (lilili<liii,  .1,1  Muhu  um  ■  ^  i|uartaiu  partom  occlcsie  de  KiiiitiiiiiH  ol  mnuHu  II  et 
uioU'udiuuui  illuiidium  eum  jtilva »  et  pratls.  in  llarreusi '  vomitatu  mannii  II  iu  villn  Vilinre  voeatll, 
ad  I'ulliatiiui  uiansa  II  a.sHa,  »  de  nhbatia  Hauet!  Amandi"  maiiMa  X  eum  «cdilibiiK  ad  emluin  iiinnNa 
poitiueutil)Us.     Dodit   etiaiU   idem   HerengarhlS    piscaturam    bonain   apud    Tilliaeum>'  et  deeimam 

10  arietum,  «(ui  suo  ocelcsio  pcrsolvuntur  ox  liraccnai  centona,  ot  doeiuuim  loratiei  suo  civitatis  do  vino, 
ad  Amouzei™  villnui  ecelesiam  I,  Klauiniacnui  quoque  villam  cum  ecelesia  *  et  eapella  1  aput 
C'rautiuau^  eum  mansis  XXX  et  pi.scatura  etX  molendiuis  et  pratis  silvisque  et  oMiulbu»  adiaeeiitÜK, 
occiesiam  «pioquo  deMarleio'-  *  et  eeelesiaui  Maiuli  l'otri  in  smIiimIjIo  Vircluneu»!  »  sitaiii  eum  mauii» 
V   et    prato    dimidio  *    et    deeiuiaui    de    viueis    opiscopi    luduuiiuieatis  iu  Medoeia,  maimum   etiaui   in 

15  eivitate  Mettis»  quoil  voeatur  Altum  maeellum'',  ad  Maiitioiiis''  eurtem  mausa  IUI  et  dimidiuni,  ad 
Halloui.s  eurtem  moleudiuuiu  I,  *  ceclesiaiu  saueti  Amaudi''  eum  oumibus  appendiciiü  Snis"  in  »ul>- 
nrliio,  eeelesiam  satieti  licmigii  et  capcllam  de  Herleia  CUrtC ''  eum  adiacentiis,  ecclcsiam  de 
Mama  cum  «  suis  appcndieiis'',  eeelesiam  de  I'eiri  villa  in  Wapra,  eeelesiam  de  Hocconis"  montc 
eeelesiam  de  Uouuaus   iuxta   eastrillU    Haddoilis''   cum   molondino   I,    eeelesiam    de    Mauri    villa, 

HO  ad  Kiuualdi'  mansum  IUI  mausa  eum  tfiris  indominicatis  pratis  paseuis,  ad  Kalien-i''  eurtem  et  * 
(iillaui '  eurtem  mausa  XXX  eum  eeelesia  .saiicti  AniailtÜ  *  ct  terris  iuiluminieatis  moli'udinis 
pratis  silvis  paseuis    aipiis    a<iuarumiiMe    (lecursil)us,    viiieas    etiam    iu  Arnaldi    villa   *    eX    doilO    Kic- 

uvare™  ductricis  cum  manso  indominicato,  item  vineas  quas  Adelaldus",  Amalricus  et  Albertus" 

SU  Ol'    opere  »  eontulerautP,  clausuml  I  super  Mosellam,   alterum  qui  dicitur  »  Adelendi'',  #  tcrcium 

25  qui  dieitur  Adelberti,    item  vineam    que    dicitur   saueti  Martini,    item»  que    dicitur   in  Mortario,    item 

qne  dieitur  in  Piautaria,    item  que    dicitnr  in  Arg'iicto ",    item  que  dicitur  in  Marmoroio,   nCC   non    et 

mansum  I  cum  servis  et  ancillis    atque    %nneis    dono  Genilti,    ad   Floriliing'  mansum  I 

eum  vineis  dono  Gcrardi  comitis,  ad  sauctum  lulianum  mansum  dimidium  et  vineam  dimi- 
(Uam"  dono  Heinredi''',  super  Mosellam  aput  Moreium  scdilia  II  et  vineas  dono  Martini,   in  Medoeia 

JO  clausuni  I,  supe*  Scantiam'»  molcndinum  I  eum  manso  et  terris  et  appcndieiis  dono  Bertarii''  »,  coram 
porta  civitatis  que  ipsum  adit  mona.sterium  dono  Flotliildisy  quantum  *  sibi  fuerat  alodium'',  » 
Hapouis''  eurtem''  mansum  iiidominicatum,  molendina  III,  mausa  vestita  II,  liniuil  CX  potostate 
sancti  luliani,  cum  omnibus  apppiidieiis  dono  Adelardi''  et  Dudonis,  culturani  (nioque  unam 
que  Hclini''  dicitur,    pratuni   ([iii  dicitur  Guiteri    ex  dono  Amandi,    insulam    etiani    que 

35  Fruraosa"-"    voeatur,    pratuni    (umque    adiacens  Balereio    territorio;    dedit   etiam   ipse   Dudo 

terras  et  sedilia  ad  Villam  super  C'osantiaiu ',  ad  Klabassiumt'  mansa  IUI  cum  terris  indominicatis 
pratis  silvis  paseuis  et  utriusque  sexus    mancipiis    dono    domni''  Berardi  *,    Solidiaco    (juartam    partem 

WO.  ll  Slarculsi  eurtem  vi  m)  Faridum /)  n)  Consantiam  ^  01  dimidium  .1  \>)AB;  silv.  et 
pratis  VC:  prat.  «t  silv.  I)  =  Xf.       q)   prata  IJ       r)  vinea  B       rr)  Limiacum  f>       s)  silvis  ,4 

*o  t)   Barensi  i>        u)    alle;   Araantü  17'.,-    igt.  auch  Z.  16       v)    Tiliaeum  Z»       w)    VC.  =  XC; 

Amourei  D:  Monse  A;  Monzei  B  x|  Crantinau  B;  Crantinam  D  y)  de  A  z)  Marleyo  A 
a.)  Metis  A  b)  mancellum  D  c)  Mansionis  A  d)  äff*;  Amantii  VC.  =  NC.  e)  suis  — 
appendii  üs  fehlt  in  D  f)  diese  Kapelle  wird  schon  in  der  SchenhungniirK-unde  über  die  Kirche 
des  hl.  Remiffiiis  als  deren  Zubehilr  genannt       g)  Buconis  D       h)  Hadonis  B       i)  Riuuaddi  A 

••6  k)    Racherei  D         1)    üislani  D         m)    B;   Ritciuuare  A:    Richuhare  D;   es  dürfte  die  sonst 

Sichilde  genannte  Gemahlin  des  Herzogs  Dietrich  I.  ron  Lothringen  gemeint  sein,  für  deren 
Sohn  Adelbero  clericus  in  Arnaldi  villa  due  vinee  sunt  tradite,  rgl.  das  Xecrolog  ron  S.  Vanne 
im  Cod.  7  der  Stadtbibliothek-  zu  Verdiin  zum  '^4.  März  n)  Adelardus  D  6)  Albericus  D 
p)  sua  ope  recontulerant  B        q)  mansum  ,1         r)  Adelandi  D        s)  item  —  Argileto  fehlt 

50  in  D;  Arjrileio  B        tj  B;  Floiilzing  A;   Florihinum  D        u)  B^NC:  fehlt  in  AI):  1  VC. 

V)  Herindi  D  w)  Scantia  A  x)  Betharii  D  y)  Flotildis  A;  Flohildis  D  z)  alodii  B 
a)  Happonis  D  b)  curte  B  c)  Adelardis  A  d)  Gelini  D  e)  B  —  XC;  Spumosa  A; 
Formosa  D      f)  Consantiam  A      g)  Flal>asium  D      h)  dhi  A 

Kaiscrurktinden  111.  55 


AM  KAISERUUKUNDKN. 

ecclesie  cum  diioluis  mansi»  et  luanoipiis  (Inno  Kielieri',  U|>llil  Itlislcni'^  villnui  mcdictateni 
eoclesie  dono  AnSCCri',  ail  Uitöldi"  curtcm  mnusn  II  ilon»  lliToinbalili  »,  iilüdium  de  Kssio" 
viiieiiiu  n  u e  Optimum  cum  Silva  dono  •  Ucnicri,  et  aliaiii  silvniii  oiilcin  tenitorio  adiacL'iiteiu 
ab  lixore  Dodiliui"  ciuptani  prosentibus  riliis  eius,  ad  Donnau.s  vcni  iuxta  Flabasiiim 
uiansiim  I  diinidianuiuo  capeHam  cum  silva  dono  Gotbcrti'',  «d  Villnre'i  in  comitatu  stadu-  6 

ui'usi  üuper  Acsonnm ''  llnvinm  muuüa  IUI  cum  silvis  et  pratis  et  terris  indominicatis  aquis  aiiuanuii  v  e 
decursibus  et  moleudiuo  et  mancipiis  utriusqnc  soxug  dono  Anialriei"  *,  in  codem  roniitatu  nd  Binunam' 
et  ad  Doinuum"  Martinum^'  et  ad  Kraus  mancipia  utrlusque  scxus  cum  alodiis  suis  dono  Ilildrici' *, 
Ciistinido  mansa  duo  cum  silvis  et  terris"  appt'udifüs  dono  Rotgeri,  ad  Auniacuni"  mansa  II  dono 
Aupelelmi>',  ad  laniaz'  medietatem  alodii  nuam"  liahuit  Kasenna''  et  dedit  eideill  nionasterio.  ex-  10 
cepto  luanso  indomiuicato  et  cccicsia,  super  Mosaui  in  ünibus  Noue  ville  X''  el  VIII  pietiiras  viuearuin  », 
et  e  Barreusi''  coniitatu  semper  in  maio  nu'iise  de  rcdciiiptidiu''"  censuiim  ciiiiitalinm 
X  solidos  dono  •  Wipfridi'  prcsulis  •,  apud  Loudiniis'-'  sartiiin  iiiaiKsuin  I  C'iini  trn-is  silvis 
taniilia  dono  Gcrbcrge"",  ad  Geldulti'  villain  intcgraiu  medietatem  almlii  et  iiif(liot;itcm 
eoclesie  tarn  in  terris  quam  in  pratis  silvis  pascuis  cultis  et  incultis  mancipils  iitrius-  i5 
que  scxus  dono  Kodulti  tibi  KodulH  comitis',  ecelesiam  de  Bitiiini''  villa  cum  mansis 
diiuidiis'  terris  pratis  silvis  redditam  a  domno'"  Heimone"  presulc.  Dcleg^avit  eiiam  idem 
II.  i)rcsul  prediete  eeclesie  tbeloneum  mercatum"  in  monteP  sancti  Vitoni,  ad  Mas- 
niclü''  pontem  IUI  mansa  cum  pratis  silvis  et  ceteris  appcndiciis,  ecelesiam  (juoque 
de  Tilliaco''  cum  maiiso,  piscaturam'  quoque,  que  ab  antecessure  iniusto  fucrat  ablata,  20 
eidem  loco  restituit  cum  piscatoribus  et  terra'  ad  eosdem  pcrtinente",  et  dccimani  de 
Sartage^'  apud  Vesuns".  Noster  vero  fidelis  eomes  Gotdefridus"  quasdam  res  ad  pre- 
fatum  locum  subnotatas  dedit:  in  villa  que  Borbac  nuncupatur  mansa  XX  cum  ecclesia 
et  silva  pratis  pascuis  aquis  aquarumque  decursibus  et  familia  utriusque  sexus,  ad 
Domnura^  Basoluni  mansum  I  et  terras  indominicatas  cum  prato  I  et  raolendino  I.  25 
Dedit  quoque  ipsc  comes  ad  eumdem  locum  predium  quod  vocatur  Borrai"^  Habens 
mansa  XII  cum  silva  j)ratis  vineis  indominicatis  pascuis  aquis  aqiiannn(jue  decursibus 
et  familia  utriusque  sexus.  Herimannus»  quoque  venerabilis  eomes  in  coniitatu  Brac- 
bantinse''  in  predio  quod  Haslud  vocatur  XXX  eidem  contulit  mansos  loco  cum  ecclesia 
terris  pratis  pascuis  aquis  aquarumque  decursibus  et"^  mancipia  utriusque  sexus;  simili  30 
inodo  apud  Feilsecum'"  dedit  ecelesiam  eiusdem  predii  cum  tribus  mansis  ad  eamdem 
pertinentibus  cum  omnibus  adiacentiis;  in  eodcm  denique  loco,  ex  eodem"  sue  pro- 
prietatis  alodio  VIII  n)ansos  tradidit  cum  familia  utriusque  sexus  et  suis  ap|(endiciis. 
In  villa  quoque  ]'>eurunes^,  que  sita  est  in  pago  Ilainau*-',  dederunt  tam  ipsc  quam 
frater  eius  dux  Godefridus  XXX  mansos  cum  ecclesia  integra  et  onmibus  a|)pendieiis.  35 
Comes  etiam  Liutardus''  in  eodem  monasterio  monacbus  factus  dedit  in  pago  \\  :ipr<'nsi 

:M(t.    11  Richerii  ^      k)  Buslerii /J;  Bustani />      1|  Anseri  orf*c  Auseri  .)      m)  Regildi /^      u)  Esseio  .1 
Ol   Dodelini  I>         p)   B  =  NU.;  Goberti  AD         <|)  Villarem  A         i-)  Asiuam  If        s)   Aiiial- 
ridi  ß         t)   Biunna  A         u)   Dnnnu   />         v)  Mardenum   A         vi)   alle  --  NU.,   statt  ceteris 
der  VU.       x)  Auiniaucum,  oder  älinlkli,  A       y)  Angclelini  A;  AnRclinci  /)       z)  laiiiaruni  ,1;   10 
lammaz   (oder  lummanil  I)         a)    que  A;    (juod   f)  b)    11»   A  am  e  forr,;   ob  e  aus  a  nder 

iimr/ek-ehri,  ul  nicht  zu  entscheiden;  Knsinna  f>  c)  decera  II l);  fehlt  in  A  d)  et  Hebar- 
anci  I)  e)  redecnn  B;  redecimo  />  f)  Vilfjfridi  D  g)  I/iudonis  D  Ii)  GedberffBo  ß; 
(ti-rberfi  l>  il   Oedulti   A;    (ieldufi   f);    die   ]\'orte  ad  (Teldulli  villam  —  comitis  sind  fast 

Hörilirh  der  Schenkuni/surhiinde  Uiidolfn  entlehnt       kl  ßililini   B;   Betelini  If;   ül/er  ilie  liiicK-  46 
gäbe  der  Kirche  ist  die  Urkunde  des  Bischof.i  1/ciiiio  com  ./.  9.'/.5  erlialten  \)   AB     -  NU.,  so 

dnt»    es    nicht    möglich    erscheint    aus    I)   II    einzuseifen  m)    ihio  A  n)    Heymone  f) 

o)  mcrcatus  B         p)   niontem  A         q)  Mausmelli  A  r)  Tiliaco  I>;   vgl.  hierüber   eine   Ur- 

kunde lies  AlAes  Richard  s)  piscatura  A  t)  tcrram  A  u)  pertinentcm  AI)  v)  B  —  NU.; 
Snrtajf  A;  Celta  (f  I>  wj  B  =  NU.;  Vendnum  A;  Vesuacum,  oder  ähnlich,  I)  x)  Godc-  60 
fridm  l>  yt  I><innu  I>  /■)  Borai  I)  aj  Hennaniius  A  b)  Bracbantise  A;  Hrntrl)nii- 
till••|]^(■  />  c)  fehlt  in  A  i\)  Kelsecum  I>  e)  eodcmque  A  f)  B  ~-  NU.;  Bourmiun  A; 
Berunes  I);  ül/er  dienen  Ort  rgl.  auch  die  unechte  Urkunde  .Stumpf  Heg.  18.12  (f)  Heyne  /' 
h,  Leitardu«  /' 


HEINKICII    II.     KUG.  4.ii> 

in  comitalii  de  ( liistrei '  prcdiuin  üjiilddiimi'-  (li<tuiii,  ccclesiain  scilicet  i'iiin  ilotc  siia, 
iiiiui.siiiii  iiKliiiiiiiiii'ittiiiii  i'iiiii  aliis  xi,'  ti-a(liilit(|ii('  in  ipsiiis  nionustcrii  usus  cinii  (>nMiil)MS 
oinnino  redditibus.  Ad  villani  ipie  EIna'"  dicilnr  tcnet  noster  locus  niaiisiini  indmidni- 
catuni  cum  tcrris  pratis  silvis  rt(|nis  acinarnnuini!  dccur.sibiis  ex  dono  Lanviiini",  ad 
6  Morini"  curtem  niansuni  I  cum  tcrris  silvis  et  oniniljus  adiacentiis  dono  (icrsendis'', 
ad  Hongi'i''  villani  ti-n-as  iiini  pratis  ot  silva"',  apud  Gcrnuindi"  villani  terras  ouni 
pratis  et  silvis  ot  scdililms,  ad  Ornani  in  ^\'a])ra  terras  cum  silvis  et  pratis,  uimd 
Flabasinni'  villam  sanctc  Marie  terras  einn  pratis  et  silvis,  apud  fiodfredi"  eurtem 
niansuin   I   et  diniidiuni    euni    terris    indoniinicatis    euni  prato  silva  dono  Uielieri.      Nos 

11  auti'in  predicto  ecclesie  pro  reniedio  aiiiiiie  nostre  et  clilectissinio  coniugis  iiostre  Cuni- 
f^unde*'  et  pro  eoninieiiiciratioiie  onininni  parentuiii,  fpioriim  inoiiiorie  debitores  existinius, 
diniiiliani  parteiii  tlirlmiei  mor.ete  et  totiiis  debiti,  rpiod  indo  ad  nostriini  ins  respieit. 
in  liHip  (jui  dieitur  iMnsuniani"  in  jjroprimn  damus  et  per  interventmn  Herimanni" 
coiiiitis,    cuius  beiietieiuin  antea  tuit,    tradimus  ac''  impcriali   auctoritate  eorroboramus. 

iJ  Et  ut  liec  nostre  traditionis  auetoritas  per  successiones  teniponini  stabilis  et  ineonvulsa 
perniancat,  hoc  inij)eriale  precej)tuni  inde  conscribi  ae  manu  propria  eonfirmantcs^ 
>iuillo  iiostro  insigniri  iussimus. 

SigniMii  dnnini   Hcinrici"   Komanorum  invictissimi  impcratoris  (M.)  augusti. 

<  iuntlierius''  eaneellarius  viee  Ereanibaldi''  arcliicaneellarii  rceognnvit''. 

^'  Data''  indietione"  anno    dominice    incarnatioiiis    MXV,    anno    verr« 

doniiii  Ileinrici"  s'jcundi  rcgnantis  XIHI,  inipcrii  autem  11;    actum  Nouioniago '. 


;ui. 

Hiinrich    schenkt   der   bischößichen   Kirche   zu   Paderborn    die   Erbgüter   des 
BischüJ's  Meinwerk,  luelche  dieser  seiner  Alutter  Adala  tmd  Adala  dem  Kaiser 
»6  übertragen  hat,  und  verleiht  ihr  für  dieselben  die  Immunität. 

Dortmund  1016  Januar  10. 

Orkjinaldiploni    im    k.  Staatsarchiv   zu  Münster  (Ä).  —  Rescripta  privilegiorutn   Pader- 

Imnwnsis  ecclesiae  aus  der  Mitte  des  14.  Jh.  p.  38  ebenda  (B). 

Auszug   in   de)-  Tita  Meinuriri  rap.  132  hei  Brower  Sidera  36  und  in  Mon.  Germ.  SS. 

3»  11,  133.  —  Schaten  Ann.  Padet'b.  ed.  I.  1,  417  aus  Abschrift  (a)  =  Lünig  RA.  17",  707 

n"  18,  =  Schaten  Ann.  Paderb.  ed.  II.  1,  286.  —  Falke  Cod.  trad.  Corb.  453  angeblich  aus 
Conrier  Hs.  mit  a.  reg.  XIII  (b).  —  Bondam  Ch.  B.  van  Gelderland  1,  92  n"  67  aus 
ab.  —  Erhard  CD.  Westf.  1,  71  n"  88  aus  AB  =  Migne  Patrol.  140,  328  n"  92,  = 
Sloet  OB.  van  Gelre  1,  139  n"  141.  —  Wilmans-PhUippi  Westf.  KU.  2,  165  n"  141  aus 

M  AB.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  115  n'  739  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1143.  —  Stum2)f  Reg.  1660. 

Geschrieben  von  GB  unmittelbar  nach  D.  262;  doch  sind  die  aufgezählten  Haupthöfe  mit 
zwei  Ausnahmen  andere  als  die  fünf  der  VU.     Diese  sind  sfimmtlich  an  Kloster  Abding- 

S40.   i)  Ali       XU.;  Casterei  D  k)    B  =  XU.;   Ballodium  A:    Baliodium  D;    vgl.   über  diesen 

Ort   die    unechte   Urkunde   Stumpf  Reg.  1833         1)  XI  A  m)   Heina  D         n)    B  =  XU.: 

■«0  Lauuini  AD      o)  Morlini  A      p)  lacendis  D      i\)  Raiigei  B       r)  silvis  B       s)  Germonei  D 

t)  Flatbasium  B;  Flahagium  7)  u)  Gotfredi  B;  Godefridi /)  v)  Cunegunde  Z)  w)  Moso- 
niium  B;  Mosomiam  I>  x)  Hermanni  A;  Herimaincini,  oder  <7hnlicli,  D  y)  et  A  z)  con- 
tiniiante  A  a)  Henrici  AD  h)  Guiut<iei'ius  A\  Cuntherius  B;  Coiiterius  D  c)  Erem- 
baldi  A\  Eriambaldi  B:  Heriam  baldi  D         d)    recognov  .1;    recoornovi  BD         e)   Lilcke  für 

■•*  das  Taiiesdatum  und  die  Indiction  in  B;  aucti  in  D  ist  hinter  indietione  ein  kleiner  Zirischen- 

ratim  t/elnssen  f)   Nouiumago  D.  —  In  A  und  B  finden   sich  Angaben  über  ein  noch  vor- 

handenes Siegelfragment,  die  zu  einer  Identificierung  mit  dem  SI.  3  nicht  ausreiclten. 

55* 


4S6  KAlSKUriJKrXnKX. 

hof  ülierijegangen  (njl.  Erhard  Reg.  }\'exlf.  974),  und  es  ist  mliglich,  dass  daf:  Fehle»  von 
drei  derselben  in  unserer  Urkunde  dumil  zuxiiwnienhflngt,  dass  ihre  Schenkung  an  das 
Kloster,  desseti  erster  Ahl  am  Jri.  Februar  I0I6  geweiht  wurde,  schon  danmls  in  Aus- 
idrht  genommen  war:  diesem  auch  Goldbeck  und  Todtenhausen  zu  idierweisen  müsate 
Meinwerk  sich  dann  erst  spt'iter  entschlossen  halten.  5 

{V.)  ^  In  noniine  sanctac  et  iiulividiiae  trinitntis.    Hcinrirus  tU-i  f>;riUia  l!iini:iiiiini|in| 

iflllicrntor   ailgustus.  Si    aocelosinrum    di'i    siililiinatioiiiliiis    i>niiii  studio  §  iiiserviniiis,    aotonmo 

rotribiitioiüs  prcniin  iiobis  nfViitiirii  esse  8|u'rnmU8.  liimjiiiipti'r  Diniiiiiiii  tidoliiiin  Christi  prespiitiuiii 
»eilioet  nc  fiitiirorum  noverit  univorsitns,  i|iinliter  Meinuiierccus"  sniictÄC  Pnterbrunncnsis  acccicsine 
venerabilis  ppiscopuH  oiunia  predin,  qiiac  liercditario  iure  pnssedcrnt,  mntri  sunn  Adiilne  rontrndidit.  10 
11eli[incl''  ipsn  cum  inauu  mariti  et  advoeati  sui  Kalderici  couiitis  •  conscnsu  etiain  lirreduni  eiidein 
predia  pytestative  nobis  doniivit.  At  uus  perpotuae  bcatitudinis  spe  ac  pia  prefati  episcopi  dilectiqui' 
nepfotis  uostri],  qui  se  oniniaque  sua  divino  servicin  nianciparo  {jaudot,  prece  et  devocione  comnioniti 
predia  radeui   le)ritiuic  noliis  tradita.    iiiter  quai'    prinripalos    oortes    sunt    isti,':    Iiniliulf'sliusuii,   \\  al- 

ino[nthem,    Hauiu-lou,)    Hukilheni,    ^laiulelbiki,    (Jolthliiiii,    DoddouhusMii,    Hnkiiiiicslcuu,  16 
Wakeresleuo ,     cum    appcrtilncntibus]    villi»'    et    uiaiicipüs    utriusque    sexus    silvis     viis    et    iiiviis 
exitibus  et  rcditibus  inolcnd[inis   piseaoiouibus   pasouis  veua]cionibus''  quesitis  et  inquirendis  oniiiibus- 
que  utensilibus,    qnae  quolibct  modo  dici  vel  nominari  [possunt,  sancte  I'ate]rbrunncnsi "  aecciesiac  in 
honorem    sauctae   dei   pcnitricis  Mariac   snnctique  Kiliani    mfartiris   ac    beati  Lyborii    confessoris]  cou- 
structae   per  haue    illiperialeni    paginam  largriuiur.    unniitim  liuinimiiii   c-oiitradictione  rem[ota.     Insupcr  20 
eciaui  illipcriali]   auctoritate  preeipimus,    ut    uiilla   maior   miuorve  perso[na  aliqua  iudifiaria  potcstate 
in  eisdem]   prediis  se   introniittat,    uisi   advocatus,    quem    eiusdem    aecciesiae    episeopus   sibi    clipat.     Si 
quis  autem,    quod  nb[8it,    hoc  nostrae    donjationis   p[re]ceptum    infringere    ausus    fuerit,    ceutuni    lil>nis 
auri  pergfolvat,  L  eidem  eccicsie  et  L  nostrc]  camary.     Kt  ut  liaec  nostrae  larg-ieionis  auctoritas  lirma 
et  incouvulsa  permaneat,  hoc  [precejptum  inde  conscriptum  manu   propria  eorroborantes  sif^illo  nostro  ib 
iussimus  [insigmiri]. 

I  [Signum  donini]'  H[einri]ci'  Romanoiiim  invittissinii  (M.)  [iniperatoris  augusti]*^.  ^ 

S  Ountherius  cancellarius  vice  Ercambaldi  archicappellani  reeognovit.  | 

Data   IUI.   idus   ian.*-'    indictioiie  XIII'-',    anno    doniinicae    incarnationis  MXVI,    anno 

vero  doinlni  Hein)rici  secundi  regnantis  Xllll,  imperii  auteni  II;    actum   Diddmaniiia  >-':  3« 

feliciter  amen».  , 

(hs.  U.) 


im. 

Heinrich  emeu&'t  dem.  Bisthum  Paderborn  die  Schenkung  des  ihm  vom  Erz- 
bischof Vniran  von  Bremen  übereigneten  Hofes  Moringen,  mit  der  Massgabe,  35 
dass  der  Ertrag  auf  die  Lebenszeit  des  Bischofs  Meirncerk  diesem,  nach  seinem 
Tode  aber  dem    Domcajntel  zufalle.  Dortmund  1016  Januar  10. 

Uisrnpln   pririlcginrum  Pad(rl>urnensis    ecclesiae   ans   der  Mitte  des  14.  .Jh.  p.  H'J  im  k. 
Staatsarchiv  zu  Münster  (B). 

S41.    [BrcHulttu      ui   A       1>)  diese  untl  die  foli/endcn,  :.  Th.  rlurch  Srhriftrciilc  btsl/llintm  Kri/Zinzunt/rn  w 
nun  U  c)    davor   und   hinler  dem   li;    mn    apprrliticntil);    mich  SrhrIftreKte,    riellrirht    rinen 

anderen  ausrailierten  u  d)    vanacionibus   li;    «h  in   ,1   tionibuH  oder  (-ioiiiliUH  nliind,  ist  nicht 

firhrr  :u  erkennen        e^  Pailerbr.    /(,  doch  hiinn  so  In   A  nicht  r/e«tandrn  h(il>en,   weil  sonst  die 
OUili'ini/e  de«  d  efkennhar  »ein  mllsifle;    ri/l.  oben  Z.  '■>  ('l   ergänzt   nach   dem   Oebrauch    des 

'Ui:  In   li  fehlt  die  Siqnumzeile         K)  IUI.  idus  ian.  und  Hrodmannia  feliciter  ameD,  vielleicht  I5 
muh   <lif    ItidiciiniiKziffri-   XIII.   nnchi/rli'ii/cn. 


llKiNKlcii  II.    mit;.  437 

Srkate»  Ann.  I'aiUrh.  ed.  I.  1,  417  au.i  Ahsrhrifl  =  Lüniy  RA.  17",  707  n"  ]f>.  = 
Srhaten  Ann.  l'aderb.  cd.  IL  1.  üSß.  —  Erliiml  ('D.  Wesif.  1,  72  «"  89  am  B  =  Miyiie 
Patrol.  110.  :i-JU  n'  9H.  —  M'ilmamPhilippi  West  f.  KU.  2,  167  n»  142  aus  h.  — 
Wi'sif.   l'H.  Sii,,,,l.  11.')  „"  ~IO   Tiig.  —  Biihmt'i-  Rxj.  1141.  —  Stumpf  Riij.  Ißßl. 

6  Wiederholung  des  D.  264  mit  (diweichetuler  Inlervenienlenreihe. 

In'  iiDiniiu'  .■ijinctae  et  imlivlduc  trinitati.s".     Hcinrii-ns    <liviiia  favcnte  clemencia 
RomanoruiU   inijierator  augustus.  Ecclcsins  Chriati  ompliaro  Horvoriim<|uo  eiu»  neccxsitntibiis 

piu  ar  clemcntoi-  Kiibvi'iiiro    illiponallS    prnmocionis    ordo    deposeit.     I'roinde    lidoliiiin   Clirinti    iiovcrit 
iiidiistria,    quiilitur    divino    iiistinctu    aiiinioiiiti    ot    intervcntii    dileoti.fsinie    comut^'m    iio.stre    CÄiiifrundo 

10  iinperatricis  auguste,  in  id  ipsuni  iVatcnm  oaritntc  collnborantibii.s  ITcribcrto  Colonien.ii  arclii- 
episcopo,  Tlicudiriio  MiiiR';,'aid('inirdriisi.  A(l('ll)al(lii  Traicctonsi,  Thcoderifo  Mctensi,  Wiggero 
Verdensi,  TliioTiiaro  0.'i.'<onbrugonsi,  Kricu  Hauelbergcnsi,  .sancte  Patlierburucnsi  ccciesic  in 
honorem  sancte  dei  f^enitricis  Marie  sanctiqne  Kylinni  niartiris  et  sancti  Liborii  confeHSoris  constnicte, 
eui  cciam  Meinwerehns  venerabilis  episcopus  presidet,    qnandam    nostram    vnrtem''  Moroni^a  diet4im  in 

Ift  pago  Morongano  in  comitatu  Hennoniü  coniitis  sitam,  quam  nobis  Vnownnn.s  Briniuensi.s'  ari'liiepi.'<('opu.s 
iMim  manu  advocati  sui  V<loni.s  tradidit,  oninium  liominum  contradictione  romota,  pro  remedio  aninic 
.leuioris  nostri  tercii  Ottoni.s  dive  soilicet  memorie  imperatoris  augusti  et  inoolomitate  vito  nustre  pre- 
sentis  ac  spe  futuro  per  haue  mipiTialoiU  pagiunni  eimeediniiis  at(iuc  largininr,  ouni  oninibiis  appen- 
dieiis    areis    villis    paseuis    aquis    a<nianimve    decursibus    piseacionibiis    molendini.i    silvis    venacionibus 

»0  cunctisque  (luallcunique  modo  nomiuari  |>ossiut  utensilibns,  ea  videlicet  racione  ut  predietu.s  Mein- 
werohus  episcopus  eaudcm  cortem  quamdiu  vivat  in  usus  proprios  potestative  pussidcat,  post  fincm 
vcro  vite  sue  ad  vestitnm  eanonicorum  in  eadem  [sede]"*  deo  sancteque  genitriei  eius  Marie  nee  non 
beatis  Kyliano  ac  Liborio''  serviencium  annuatim  meliorandiim  pertineat.  Si  quis  vero  hanc  nostram 
donacionem   infringere    presnmpserit,    centum    libras    auri    pcrsolvat,    h  eidcni    ccelesie,    L  vero   nostre 

«5  camere.  Et  nt  hcc  nostre  liberalitatis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  pcrmaneat,  hanc  cartam  inde 
conscriptam  manu  pr<q>ria  roborantes  sigillo  nostro  iussimus  iusigniri*^. 

Gunthefius  cancellarius  vice  Erchanbaldi  arcliieapellani  recognovit^. 

Data  IUI.  id.*"  ian.  indictione  XIII,  anno  dnniinice  incarnacioni.s  MXVI,  ainio  vero 
domini  Heiin-ici  secundi  regnantis  XIIII,  imperii  autem  II;  actum  Drodniaunia;  felieiter 
so  amen. 


34:i. 

Heinrich   et-neuert  de)'  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn   die  Schenkung  des 
ihm  vom  Erzbischof  Unwan  von  Bremen  übereigneten  Hofes  Bemshausen. 

Dortmund  1016  Januar  14. 

M  Rescripta  privilegiorum  Paderbumensis   ecclesiae   aus   der  Mitte  des  14.  Jh.  p.  45  im  k. 

Staatsarchiv  zu  Münster  (B). 

342«    [Brcsslau]     a)  die  in  li  fehlende  Incocation  hat  lHiJl  L.  lyipjiermann  nachgetragen       h)  eortem, 
V  über  o  nachgetragen,  ohne  (la.ix  o  getilgt  i.it :  doch  trird  nun  cui-tem  zu  le^en  sein       c)  dazu 
am  Hände    Bremensis,    icn.i   aber   wohl   nicht   i'erbeaxerung,    sondern    nur  Erklärung   sein    soll 
40  d)  fehlt  in  li;  ergänzt  aus  der  VC        e)  ori  über  Libero  rtm  Wippermann  nachgetragen       fi  da- 

hinter ron  Wipjiermann  ItiHl  eine  offenbar  einem  anderen  D.,  eielleicht  der  W.,  entnommene 
Signumzeile:  .Si(.nium  domini  Hcinrici  11.  regis  invictissimi  i\M.)  nachgetragen;  im  Original,  das 
nach  M'ippennann  .ichon  1661  stark  eerstümmelt  war,  wird  die  Signumzeile  damals  nicht  mehr 
lesbar  geicesen  sein         g)   das  letzte  t  ausradiert,  rielleicht  von  Wippermann         h)    yd.  B. 


488  KAISEIJUKKINDKN. 

Auszug  iu  der  Vita  Mciuiccrci  rap.  133  bei  Brower  Side}-a  37  und  in  Mon.  Genn.  SS. 
11,  133.  —  Schateti  Ann.  Pnderh.  ed.  I.  1.  41S  «iw  Abschrift  =  Liinig  EA.  17",  708 
n'  äU,  =  Schafen  Ann.  Paderb.  cd.  II.  1,  2S7.  —  Erhard  CD.  U'c.sif.  1,  72  w»  90  aus 
B  —  Migne  Pairol.  140,  330  h"  94  mit  XVI.  kal.  febr.  —  WilmansPhilippi  Wcxtf. 
KU.  3. 168  n'  143  aus  B.  —  West  f.  VB.  Suppl.  115  n"  741  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1145.  —  b 
Stumpf  Reg.  1662. 

Wihhrholung   des  D.  265"  (VU.  1)  mit    riiiir  Amdrriiixj    in    der  Intcrrcnientenreihr  mul 
l'tbcrmihme    der  I'oen formet    (jm.v  D.  265''  (VV.  II).     Vgl.   die  VorlirnierlnDig  zu  D.  •JUI. 

In*  nomine  sanctae  et  intlividuai-  trinitatis".    Ileinrieus  diviiia  favente  ckineutia 

1   KulunnoruU)    inij)erat<ir   augustus.  Tribunal    nniim'    dilntiimus,    si   ccelesias  Christi  cum  silii   lo 

subicctis  amplinmiis.  Qu«  de  rc  fidclimn  dci  iiiiiversitati  patoat,  quod  liac  intoncionc  intrivfiitii  dilii  - 
tiüsime  contei-fnlis  nostro  C'iinipiiiidi'  impcratriflS  aufrüste  »er  uoii  et  Ileiiberti  aicliiepisi'npi  C'nlo- 
iiious!!«,  Adalbaldi  Traiocteiisi»,  Thfoderiti  Minujrardeuurdeiisis,  Tlicodcrici''  Meteusis,  \V  iggeri 
Verdensis,  Thictmari  Osenburgoiisis,  Erici  Hauclbergensis  ■'  sam-tc  Paderburuensi  ccciosie  in  honore 
saDCte  dei  genitricis  Marie  saiictique  Kyliani  inartiris  et  «niicti  Liborii''  «  eonsecrate,  cui  cciain  la 
Meinwcrciis  venerandns  episeopus  presidet,  i)uaudam  curtcm  iiostro  proprietatis  licriieslmseu  dictani 
iu  pajfo  Lisgu  in  coniitatii  Vdoni»  sitain,  ipiani  ab  Viiwano  Bremoneiise  aicliiepiscop»  douanfe  Ot  per 
adrocatum  sutim  Udoncm  legitinia  tradicioiic  aocepimus,  pro  remedio  animariini  divc  nuMiiorie  Ottoiiis 
imperatoris  tercii  sonioris  scilieet  nostri  et  ineolomitate  vitc  uostre  utrius(|ue  prescntis  vidclieet  ac 
fiiture  couingisquc  nostro  dilectissime  nee  minus  pro  stabiiitate  rcgni  propriutario  iure  eoncedimus,  iO 
cum  omuibus  appertinenciis  rebus  territoriis  villis  maneipiis  utriusque  sexus  silvis  vcnaeionibus  acpiis 
aquarumve  dccursibus  inolendinis  piscacionibus  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  pratis  et  pascuis  et 
cum  Omnibus  acquisitis  vol  inquircndis,  ea  racionc  ut  iircnotatus  episcopus  ciusque  sncccssores  liberani 
potestatem  in  eiusdem  ecciesic  utilitatem  vertendi  liabcant.  8i  quis  auteni  in  posteruui,  quod  absit, 
prefatam  eccicsiam  iuquietare  contendat  de  eisdem  prediis,  perpetuo  anathemate  condenipmtnr,  insnpcr  so 
II   C  libras  anri  optinii  compouat,    diniidietatem    regie    camere    et  reliquani  iiarteni  eidcni    erclcsic,    quam 

I  iuquietare   presumpsit.     Et   ut  liec   nostre  tradicionis  auetoritas  stabilis    et   ineonvulsa    peruiaueat,    lianc 
cartam  iude  conscriptam  manu  propria  roborantes  sigillo  nostro  iussimus  insiguiri. 

Giuitlieriu.s  cancellarius  vice  Erkanbaldi  archicapellani  recognovit. 

Data  XIX.  kal.  febr.  indictione  XlII,  anno  doniiniee   inearnaciniiis  M.wr,  anno  vero  so 
domini   Heinrici    secundi    regnantis  XIIII,    ini)K'rii  aiitera   socundo;    actum  Drodinannii'. 


344. 

Ueinnch    erneuert   der  bischüßichen  Kirche  zu  Paderborn  die  Verleihung  der 
Grafschaft  des  verstorbenen  Grafen  Hahold.  [Dortmund]  1016  Januar  14. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (A).  —  Abschrift  aus  der  Mitte  des  15.  .1h.  35 
in  Rescripta  privilegiornm  Padertmrnensis  ecclesiae  p.  86  ettenda  (F). 

Auszug  in  der  Vita  Mcinwerci  cap.  133  bei  Brower  Sidcra  37  und  in  Mon.  Germ.  SS. 
11,  134.  —  Erhard  CD.  Westf.  1,  73  n"  Hl  aus  F  mit  a.  reg.  XIII  =  Migne  Patrot. 
140.  331  n'  95.  —  WUmans  PhHippi  Westf.  KU.  2,  169  n"  144  aus  AF.  —  Westf.  VB. 
Suppl.  115  n"  742  Reg.  —  Stumpf  Reg.  1663.  w 

34<'{.    [bresslau]     ai  '//>  in   li  fcttlmdc  Inrorutinii  li'it  llHil  L.   WippcrDiiinn  tiiiflii/clrni/in        b)   Tliin- 
(Icri   li  c)    dnhinln-    ixt    in    tl   eine    Lüilre    ntii/rtlciitet,    a/icr   der    VU.    xufolije    fehlt    niilils 

d)  daliinter  igt  rielleielit,  t/einäitg  ilrr  VU.,  confe»»orifl  zu  frgänzen. 


HEINKICII    II.      KUti.  439 

Wiederholung  des  D.  :^'JÖ.  lits  auf  dir  XwliIrntjiiMjni  im  Datum,  die  OB  eitijirfut/l 
hat,  (jesrhrieben  von  GC.  Weshalli  dieser  für  den  Samen  des  Erzeiipellans  eine  Lücke 
gelassen  hat,  bleibt  unerfindlich ;  es  dürfte  ein  blosses  Versehen  des  Schreibers  vorliegen ; 
denn  dass  der  Name  ihm  augenhiirklirh  entfallen  teure,  ist  schon  deswegen  auf/geschlossen, 
6  weil  der  gleiche  Name  in  der  unmittelbar  tienutzten  VU.  stand. 

(C.)  I  In  nomine;  sanctac  et  intlivulu.ic  trinitatis.  Ilehiriciis  doi  f^rutia  Kninanuruni 
impcrator   augustus.  Uivine  piL'tnti.s  i'luiiileiicinl",  (|Uiic  iio.t  <i<l  ciiliiicii  inipcrialis  j^  iimiustatiii 

perduxit,  ad  lioc  voluit  ro^nnro,  iit  feclfsiariiiii''  ordini  tiriiinndo  utqiio  corroborando  HiibvciiianiUH,  hin 
aiitcm  [ina]xiino  loci«,   tiiiao  ab  antocessoribus  nostris  rcgibiis  impiTatoribiia  fiindata,   Hed    iam   pcccntU 

10  oxirrciitibiis  pncno  videbantiir  annullata.  Qiia[proptcr]  oninium  fidclitim  iiOHtrorum  preecntiiim  sciliect 
ai'  t'iitiii'orum  iiidiistriai^  notuiii  osso  vuliiiniis,  ((iialiter  nos  divliii  amori.s  iiiatinctu  pro  rfmcdiu  a[nime 
nojstrae  sen  pnrentiiin  iiostrormn  imc  noii  et  tcrcii  [Otjtoms  boiiau  memoria«  inipcratoris  dilcctcque 
conivigis  iiostrao  Cvniffiiiiilai'  ini|i<'ratrR'is  |angust0  iiitervenltii  atiiiic  Mcffinimcrc  sanetae  I'odruliron- 
iicnsis    \'ci-lesi^'    [veiiera]bilis    cpiscop!    rogatii    sibi    sanetacqiie  suae    (ecclcsic   a]  Karolo    magno   impcra- 

15  torc  olim  f[iiiidato,  nostris  vero  temporibiis  incü]iidium  passae,  [in  lionorc  enim]  8an[c]tae  de[i  genitricis 
scnipermie  virginis  Marie  et  s]an[c]t[i  Kiliani  martiris  Liboriiqne  confessoris  dedirate  comitatum,  quem 
HabobI  comcs,  dnm  vixit,  teniiit,  sitiim  scilicot  in  loeis  Ilauerga,  Limga,  Thiatmalli,  Aga,  Pntberga, 
Trenercsga,  Langanekn,  Ei-pesfclt,  Silbike,  Matfclt,  Nihtcrga'^,  Sinatfelt,  Hallenan  prope  Spriada, 
(lambiki'',    Gcssion,    Sewardeshuson,    cum    omni    legalitate  in  proprium   concedinuis  ati|H«   birgimnr  per 

SO  banc  nostram  linpcnaloin  paginam,  eo  videlicet  racionis  tcnore  ut  prefatus  episcopus  Mcginwerc 
sni(|Ue]  snccessor[cs  prcscripte  cerlesie  presidentes  dclijinc  libcr[am  babüant  potcstatem  de  eodem  comi- 
tatii  cinsqiie  ntilitatijbiis  c|ni<'(|ui(l  [eis  plarncrit  faciendi  ad  eor]u[m]  tamon  ntilitatem  ccclesif,  oninium 
vi[delicct  inqnietndine]  remota.  Kt  ut  haec  iiostrae  traditionis  aeu  [conjfirmationis  auetoritas  stabilis 
et  inconlvulsa"  omni  habeatnr  tempore],  hoc  preceptum  inde  conscriptum  [manu  propria]  firmare  cura- 

85  vimus  et  sigillo  nostro  insigniri  inssim[us]. 

§  Signum  domni  Heinrici  (M.)  imperatoris  augusti.  f, 

§  Guntherius  cancellarius  vice'  archicappellani  recognovi.  | 

Data  XVIIII.  kai.  telir."-'  infli[ctione  XIII,  anno]  dominicae  incarnationis  millessimo'' 
XVI,  anno  voro  domni  Heinrici  secundi  regnantis  XIl[n,   imperii]  II;    ac[tum  Drodman- 
30  nia]'';    felicitcr  amen''. 

(B.  D.) 


Heinrich  verleiht  dem  Kloster  Amorbach  die  Immunität. 

Bamberg  1016  April  13. 

Abschrift  eines  Transsumpts  Karls  IV.  von  1856  Januar  8  in  dem  Copialbuch  C  des 
Klosters  Amorbach  aus  der  zweiten  Hälfte  des  15.  .Jh.  f.  6  im  fürstl.  Leiningenxchen 
Archiv  zu  Amorbach  (A^).  —  Abschrift  einer  notariellen  Copie  von  1368  desselben  Trans- 

844.  [Bresslau]  a)  diese  und  die  folgenden,  bisweilen  durch  Schriftreste  bestätigten  Ergflmungen 
aus  F  h)  A  c)  VU.;  Niliterga  F  d)  VU.;  Bambiki  F  e)  inconoussa  F;  in  A 
aber  hat  nach  den  Schriftresten  jedenfalls  wie  in  der  VU.  inconvulsa  gestanden  f)  dahinter 
in  A  Lücke,  die  in  F  mit  Erkinbaldi  ausgefüllt  ist;  cgi.  die  Vorbemerkung  g)  XVIIII.  kal. 
febr.  roii  GH  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen  h)  in  A  ist  das  Pergament  nach  ac 
ausgerisseii :  in  F  fehlt  alles  hinter  imperii  II;  wir  ergänzen  den  Ortsnamen  in  der  ron  OB 
in  Ü.  341  gebrauchten  Form,  denn  da  dieser  die  Worte  fcliciter  amen  geschrieben  hat,  irird 
aller  Wahrscheinlichkeit  nach  auch  er  und  nicht  GC  den  Ortsnamen  zusammen  mit  dem  Tages- 
datum wie  in  D.  Sil  nachgetragen  haben. 


n  I »  KAIS  F.  in  ■  i;  K  r  X  D  k  \. 

sumpls  IM  demselben  Copialbuch  f.  10  (A-).  —  Abschrift  einer  notariellen  Copie  von  1420 
desselben  Transsumpts  i«  demselben  Copialbuch  f.  S'  (.P). 

Grojip  Historia  monasterii  Aniorhicrnsix  (Frankfurt  ITHd)  217  n"  47  ex  cod.  Ms.  lanirll. 
und  221  n"  34,  angeblich  aus  dem  Oriijinallran.tsumjit  von  i:!'>li.  in  Wirkltchhril  uns  ihr- 
seilten  Quelle.  —  Böhmer  Reg.  1148.  —  Stumpf  Eeg.  UiÖli.  6 

Das  Dictal.  in  welchem  nur  die  Publications formet  <ui  den  Slil  des  GB  erinnert,  Ifisst 
sich  einem  beslimmiat  Verfasser  nicht  zuweisen  und  dürfte  durch  eine  allere  Urkunde  für 
Amnrbach  (das  ein  nicht  erhaltenes  DO.  IT  f.  besessen  zu  haben  scheint,  vgl.  DD.  0.  Hl. 
4S3.  434)  oder  auch  für  einai  anderen  Empfänger  beeinflusst  sein.  Die  Datierungs- 
formel ent-ipricht  dem   Gebrauch  des  GB.  lo 

In  nouiinc  sanctc  et  individue  triiiitatis.  Ilcinrifu.s  divina  iaveutf  clomcncia 
Komanonun  iinperator  aujjustus.  Si  jicticionibus  sorvoruiii  doi  raci()nal)ililjiis  aiiuuinuis 
et  uecessitudincs  illorum  sul)levainu.s,  iiobis  jirocul  dul)i()  ad  etcniani  beatitiidiiuMii  pro- 
dfssc  conrtdiimis.  Quapropter  (iinniuin  fidi'Huiii  sanete  dei  ecclesic  industria  sciat, 
qualittr  inr  pcticionem  Hcinriei  veueraiuli  A\'irczpurgensis"  episcopi  (luaiidain  abba-  is 
ciain  Vdcabtdi'  Aniorbadi  in  liorcnio  Üdcnwait''  sitain  cum  oninibus  loci.s  vcl  faniiliis 
illuc  pcrtinculibus  preccpto  nostre  enmuitatis  .sc])ivinnis,  boc  firuiissinuiin  statiicntes, 
ut  nullus  comes  nullusque  iudex  vel  quelibet  iudiciarie  potestatis  persona  in  posscssi- 
onibus  ad  jiredictam  abbaciani  pcrtincntibus  auf  placita  tencrc*"  aut  boininos  vul  i)ro- 
prio.s  vcl  libcros  inibi  liabitantes  iuquicUirc  vcl  qunlibet  modo  distrinijcrc  jjrcsuniat.  20 
Quod  si  (piis  violarc  presunip.serit,  ccntum  libras  auri  se  compositurnni  cngnoscat, 
medietateni  ecclesic,  cui  violenciani  intulerit,  niedietatom  vcro  palacio  nostro.  llcc  vcro 
niistra  iuipcrialis  instituci"  ut  \)or  infinita  tenipora  projiriuni  nibur  obtincat''.  mann 
pmpria  .subtcr  signavimus  et  .sigilli  nostri   inj)rcssionc   insiyniri   inssimus. 

.Signum  domini  Hcinriei  invictissimi  Romanorum  inij)cratciris  angnsti.  a 

Gunthcrus  eanccUarius  vice  Ercanbaldi''  arcbicancellarii  rccognovi. 

Data  XVII.  kal.  niaii  indictinuc  XllII,  anno  domiiiicc  incarnacinnis  .MW'l,  anno  vcro 
domini  Hcinriei  sceundi  i-egnantis  XIIII.  impcrii  autcni   lll: 


;u(;. 

llein^ich  schenkt  dem  Grafen  Wilhelm  dreissig  Königshufen  zu  Drachenburg  so 
und  den  ganzen  königlichen  Besitz  zwischen  den  Flüssen  Save,  Sann,  Sottla 
und  Neiring.  Bamberg  KUH  April  15. 

Urkunde  des  12.  Jh.  in  Diplom  form  im  Archiv  des  Ge.ichichtsvereins  zu  Klagen  fürt  (A). 

(Hormagr)  Archiv  für  Süddeulschland  2,  224  n"  10  aus  Abschrift  zu  1015.  —  Eichhorn 
Beijir.  zur  allem  Gesch.  FOirntcns  (Klagenfurl   1817)   1,  170  aus  .4  zu  1015  =  v.  Freg-  iiR 
berg    in    Abhandl.  der  bagr.   .\kademk,    Hill.   Gl.  II,  2',  98  n°  4.    —    Zahn    SIeiermiirk. 
ÜB.  1,  14  n"  37  aus  A  =  Schumi  Uli.  des  Herzoglhums  Krain  1,  27  n"  17.  —  .faksch 
Mon.  Carinthiop  1,  50  n"  12  aus  A.   —    Böhmer  lirg.  1147.   —   Sluni/if  Tiig.  KUu. 

Sarhzrirhnnng   nach  einer  von   GB  rrrfasslen  und  geschriebenen  Urkunde,   deren   Siegel  an 
dir   Sdihziii linuiiti  iilierlntgin   und  deren    Tc.cl    in  dieser  durch    eine   Inlerpolnlion   (zu  der  40 

34d.    jKri-t»»]     aj  Wirlzliurif. /l';  Wiirc/.purg.  yl'        h)  OteiiwHll  /l'       c)  torncre /l'       il)  nitiiient /t' 
c)  Ermoboldi  A'  A-;   Ermelioldi  A'         f)  da*  Siegel  war  Mclion  im  ./.  IH'tll  al/gefallett. 


HEINHICII    II.     1(110.  441 

auch  das  Wort  dodinins  (jchiiii)  rnreileii  ist.  Die  Xachzcirliiiiiiiy  inl  tiarh  Jaksrh  a.  a.  O. 
14  von  dem  Giirker  Capt-Ilaii  Knnrad  um  1170  71  angefertigt  worden,  um  den  Xamen 
der  Gräfin  Emma  einzuschmuggeln  und  ««  urkundliches  Zeugnis  für  ihre  Venoandtschaft 
mit  Heinrich  zu  schaffen.  In  dem  verlorenen  Originaldiplom  waren  in  der  Datierungs- 
5  Zeile   alle  Ziffern    um    eine  Einheit    hiiher  und   stimmtim    also    mit    denjenigen  von  D.  :iiö 

überein;  so  sind  sie  auch  zunäch.it  in  der  Kachzeichnung  copiert  und  erst  nachträglich 
durch  Rasur  verändert  worden.  Wir  haben  daher  auch  das  Tagesdatum  nicht  zu  April  16, 
sondern  zu  April  lö  aufgelöst.  Im  übrigen  ist  die  Echtheit  des  Inhalts,  wenn  auch  nicht 
jedes  Ausdrucks,  durch  das   Origiunldiplnm    Konntds  IT.   .Stuiii/if  Reg.  198'i   gesichert. 

10  (C.)  p  In  nonniie"  sanctae  et  indivuluaL'  trinitatis.     llciiiricii.s  diviiui  l'aviMitc  ole- 

incntia  Komanonini  impcrator  aupustus.  |  Sicut  nniltis  pr(;csse  volumus,  ita  miiltis 

])ro(lt'sse  (It'boinus,  ut,  qui  ex  debito  fideliuni  servitiiti.s  jjfatidcimi.s,  ex  fnictu  rcinune- 
ratioiiis  oosdem  j^auderc  nos  debitorcs  esse  sciamus.  Quapropter  sciant  omnes  fidr-les 
iio.-ätri''    pr(,>sentes    pariter   et   futuri,    qualiter   nos    pro    pctieioiie    dilcctissimae   coniiij.;is 

15  nostri;  Cunigund^  imperatricis  ae  interventu  Heriberti  areliiepiseopi  Coloniensis''  ac 
Ebei'bardi  episcopi  Rabonbergensis  Willilielmo  coniiti  prcdium  qiioddani  <df'diiinis 
iiicmDi-i'.'*  ctiani  doiniu;  Ileinnu'  suae  matris,  no.strae  vidolicet  nejjtis,  quia''  nobis  iiiia 
ciiiii  Hliii  .satis  devote  sepe  servivit''.  Pro  bac  qiioque  remuneratione  eidein  W.>  in 
vilbi  qiiao  dicitur  Traskcndorf  XÜX  rcgales  mansos   et  insupcr  qiiicqiiid  liabnmus  inter 

so  flueiita  Soiuun,'  et  Sonny •",  Zi'itlc  et  JCiriny  in  pago  Seuna'  in  eoniitatn  .suo  in  proprinm 
tradidinuis,  cum  omnibus  apertinentiis^  campis  pratis  paseuis  silvis,  cum  montibus  et 
coUibus''  venationibus  aquis  aquarumve  decursibus  piscationibus  molendinis  viis  et 
inviis  exitibus  et  reditibus  qucsitis  et  inquirendis  theloneis,  cum  areis  terris  edifitiis 
cidtis '   et  incnltis  vel  cum  omni   ntilitate,    quo ''  ullo    modo    inde   jjrovenire    poterit,    ca 

25  ratione  nt  liberam  inde  habeat  potestatem  faciendi,  quod  velit,  dandi  vendendi  commu- 
tandi  vel  sibi  tencndi.  Et  ut  haec  nostrac  traditioni.s  auctoritas  per  .successiones 
teniporum  stabilis  et'  inconvulsa  omni'  pcrmaneat  evo'",  hanc  imperialis  precepti 
paginam  inde  conscribi  ac  manu  propria  corroborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus 
insigniri. 

30  §  Signum  domni  Heinrici  Komanorum  invictissimi  imperatoris  (M.)  augusti.  ^ 

I  Guntberius  cancellarius  vice  Ercambaldi"  arcbicappellani  recognovit.  |     (SI.  3.) 

Data  XVI."  kal.  mai.  indictione  XUI",  anno  dominicae  incamationis  sixv",  annoP 
vero  domni  Heinrici  secundi  regnantis  Xin°,  imperii  autem  ä°;  actum  Babenberc; 
feliciter  amen. 

35  34  (  . 

Heinrich  vei'leiht  dem  Grafen  Wilhelm  das  Marktrecht  sammt  dem  Zoll  in 
Friesach  oder  an  einem  von  ihm  zu  bestimmenden  Orte  seiner  Grafschaft. 

Bamberg  1016  April  18. 
Urkunde  des  12.  Jh.  in  Diplomform  im.  Archiv  des  Geschichtsvereins  zu  Klagenfurt  (A). 

10  346.    [Bloch]     a)  üher  dem  ersten  n  eine  Oherlänge  ausradieii        b)  r  corr.  nits  p        c)  on  iilier  der 

Zeile  nachgetragen  d)  es  uäre  nicht  iinmögfich,  dass  .schon  die  echte  Vortajie  unseren  D.  eine 
dem  Sat^e  quia  —  servivit  ähnliche  ^f'endllnf/  enthalten  hätte,  in  der  natürlich  nur  der  Dienste 
des  Grafen  Wilhelm  gedacht  worden  wäre  c)  zwischen  u  und  n  kleine  Hasur,  auf  der  auch 
der  zweite  Schaft  des  u  steht  f)    e  corr.  aus  o,  a  auf  Hasur  p)  A         h)    b  auf  Ha.tiir 

•15  i)  über  t  der  Anfang  eines  zweiten,  nicht  rollendeten  1        k)   4;  cor  ullo  nachträglich  eingefügt 

1)  et  —  omni  auf  Rasur  m)  eü  cor  hanc  nachträglich  eingefügt:  rielleicht  ist  omni  ovo  Zu- 
satz des  Fälsctiers  nach  dem  DK.  II.  n)  ba  corr.  aus  po,  das  1  «der  dem  zweiten  a  nach- 
getragen o)   hinter   XVI,  XIII.  XV,  Xin,  U  je  ein  Strich  ausradiert         p)    anno  auf  Hasur. 

KmUerurkonden  III.  56 


442  K  A  I S  K  U  r  K  K  V  N  1)  KN. 

Aiialecta  ad  acta  s.  Hemmae  in  Ada  SS.  lunii  ed.  I.  3,  516  n'  1  unvoUständig  wohl  aus 
A.  —  (Honnayr)  Archiv  für  Suddciiisrhland  ä,  225  n"  11  ans  Abschrift  zu  1015  = 
Eichhont  in  (Hormayr)  Archiv  11,  241  n"  5.)  Fragm.  =  Wichiicr  Gesch.  von  Admont  1,  226 
n'  4.  —  Zahn  Steiermark.  ÜB.  1,  45  n'  38  aus  A.  —  Jaksch  Man.  Carinthiae  1,  51  n"  13 
aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1149.  —  Stumpf  Reg.  166S.  b 

Wie  sich  aus  dem  Origimildiplom  Konrads  II.  Sluw]if  Reg.  1985  ergieht,  hat  Heinrich 
den  Grafen  Wilhelm  au.'iser  mit  der  durch  D.  346  vcrbricftai  Schenkung  von  Grundbesitz 
noch  durch  eine  Marktrechlsverleihung  begnadigt.  Jak.vh  a.  a.  0.  (vgl.  S.  14.  22)  hat 
mit  BtTücksichtigung  des  Schrifibcfundes  ausgeführt,  dass  das  darüber  ausgestellte  D.  zwei- 
mal durch  Interpolation  verfälscht  wordeti  sei,  zuerst  um  llTO/71  durch  den  Capellan  Konrad  lo 
(in  dhnlicher  Weise  iric  D.  346),  dann  um  1177 — 11S4  durch  einen  zweiten  Fillsclur, 
der  die  Schenkung  des  dritten  Theils  der  Saline  von  Admont,  des  Münzrechts  und  aller 
Bergwerke  und  Salinen  auf  den  Gütern  der  Empfänger  hinzufügte;  er  entnahm  die  Per- 
tinenzformel  für  den  die  Saline  von  Admont  betreffenden  Passus  dem  D.  3-16  (VV.  I), 
den  Abschnitt  über  alle  Bergwerke  und  Salinen  aber  dem  D.  Friedrichs  I.  Stumpf  Reg.  i5 
4111  (VC.  II).  Diese  Interpolationen  (zu  denen  wir  auch  die  Worte  dedimus  eis  rechnen) 
/(j.<s«i  sich  leicht  ausscheiden,  und  der  übrige  Text,  der  z.  Th.  mit  D.  346  übereinstimmt 
und  mit  dessen  Benutzung  von  GB  verfa.sst  sein  wird,  darf  in  der  Hauptsache  für  echt 
gelten ;  er  wird  inhaltlich  durch  das  angezogene  D.  Konrads  II.  gesichert.  Nur  an  einer 
Stelle  dürfte  ihn  der  Fälscher  noch  verderbt  halicn.  Statt  der  in  einem  DH.  II.  sachlich  20 
und  sprachlich  unwahrscheinlichen  Verbindung  comitatu  suo  quod  vocatur  Friesahc  wird 
nämlich  in  der  echten  Urkunde  der  Relativsatz  hinter  suo  predio  (Z.  39)  eingeschoben 
und  etwa  durch  vel  7nit  dem  folgenden  verbunden  gewesen  sein;  die  NU.  Konrads  II. 
bringt  deutlich  zum  Aitsdruck,  dass  Wilhelm  das  Recht  erhalten  hatte,  den  Markt  in 
Friesach  oder  in  einer  andern  Besitzung  innerhalb  der  (rrafschaft  zu  errichten.  —  Die  25 
Ziffern  der  Jahresangaben  in  der  Datierung  der  Fälschung  sind  offenbar  entsprechend 
deit  geänderten  Zahlen  bei  D.  346  um  eine  Einheit  zu  niedrig  angesetzt;  an  da-  Zuver- 
lä.t.'^gkeit  des  Tagesdatums  zu  zweifeln,  haben  wir  dagegen  keine  Veranlassung,  wenn  es 
auch  nicht  als  völlig  verbürgt  gelten  kann. 

(C.)  I  In  nomine    sancte"  et   individue    trinitatis.     Heinricus    ilivina    favciite    clc-  30 
mcntia    Romanorum    imperator    augustus.  |  Notiim   sit    omnibus    Christi   nostiiqiic 

1  fidelihus  prescntibus  scilicet  et  futuris,  qaliter''  nos  pro  pcticione  dileeti8siiii[e]'"  coniug-is  iiostre 
Ciini^iindnc  iiiipernlricis  ac  intervcntu  Ucreberti  arcliiepiscopi  Coloniciisis  6t  Eberhard!  cpiscopi  Baben- 
bergcnsis  Willchelmo  comiti  <nec  non  et  domine  Hemme  matri  sue,  nepti  autem  nosti-e, 
contulinius    terciani    partein    saline  nostre  in  valle  Ademuntense  cum    omni    iure,    sicut  36 

illam  in  usibus  nostris  liabuinnis,  et  cum  onmibus  apcrtinputüs''  suis  caiiLjiis  prati»  •  silvi»,  cum 
montibus  et  collibus  venntionibus  aquig  aqunrumve  decursibu«  *  vii«  it  inviis  cxitibus  et  roditibus  que- 
»itU  et  inquirendis  »  ciiltis  et  incultis  et  cum  nmui   utilitatc,  que   ullo  modo  iudc  provouirc  potorit,  et> 

mercatiun  < dedimus  eis>  in  suo  predio''  ubicumque  plaeuerit  sibi  ad  habendum  atq\ic 

theloneum    in    qualieumque    loco    sit   mercatum    in   comitatu   suo    quod   vocatur  Friesahc  10 
It  in    proprium    tradidirous    <  CUm     moneta,     nec    non     et    omnes    fodine    cuiiiscumquc    metalli    <! 

saline,  que  in  boni»  Suis  repericntur,  usibus  •  Conim   subinccant,  univprsuni  quoque  in»  ad  impcriiiin 
I  spectaru  »   eis   remisimus  et  en  |iroprii-t)iti  IpKoruni   impcriali   cleuieutia  a8ij.'naviinus''>,   ca  ralione   ut 

libcram  indc  hAbca(n)t  potestatem  faciendi,    <iuod  veli<n)t,  dandi   vendendi  conmutandi   vel  »ibi  tcnendi. 

Kt  ut  hmcc  noitrc    tradicionis    auctoritiu    per   duccoRiiionci*    t[cm]porum    xtabilis    et    inconvulsa'^  •  per-  *b 

847.  ''Bloch]  a)  scne  A  l))  A  v)  oder  <HlccfisBim[ae]  d)  dahinter  tlürfien  in  rier  echten 
Vorlayt  die  in  A  (X.  4ilj  faUch  liezo(jenen  Worte  quod  vocnfur  Friesahc  gextanden  halicn 
und  liirri  ilurrh  vel  mit  ilem  fotijenden  rerknüpft  geweten  sein;  «.  die  Vorbemerkung  e)  do- 
hintrr  felilt  oinui  in   A 


i 


II  Kl  N  Kl  eil  11.     liiic.  443 

nm[nc'a]t  ovo,    liniic   ini|iiTiiili.t  |irii-c|iii   pa^rinnin  (iii)ile    ciuiHcrilii    iir   inaiiii   propriii   r'cirrolnjraiitos  ni(filli 
uoHtri   iinprcssioiie   iussiiiiiis  insi^riiii-i. 

I  Sigiimu   iliiiiuii   llfiuriii    liniiiaiKinuji   iiivii'tis>iiiii   iiiiperiitoriH  (M.)   iiugu.sti.  j] 

g  (  uiiitlii-riiis  cimccllarius  vii-c   Krciinbaldi  nrcliicappijllani   rccojjiiovit.  ^  (SI./ 

s  Data   Xllll.  Ual.  mai.  indirtione  XIII,  aiiiin  (lominice  incaniationis  MXV,  annn  vito 

(loiiii[ni|   llciiirifi  sciiiiidi  rognautis  XIII.   im|i(>rii  aiitoiii  l"l;    acliiiii   Habenberc;   feliciter 


348".     Heinrich   schenkt    dem   Kloster  Schutteni    den    Ort   lieiligenzell,   eine 
10  Hufe  zu  Friesenheim  und  seclis  Hufen  zu  Plobsheim. 

Bamberg  1016 . 

Schutferner  Copialbuch  des  16.  Jh.  f.  3  im  grossh.  Geiierallandesarchiv  zu  Karlsruhe  (E).  — 
Xotariatsahschrift  aus  E  von  1746,  angeblich  collationiert  mit  dem  Original,  ebendaselbst  (E^). 

Auszüge  in  den  verschiedenen   Redacdonen   des  Chron.  Srhutteranum  bei  Schannat  Vindem. 
16  litt.  1,  19:    Mone    Qnellensammlung    'S,  87;    Mag    in    Zeitschr.   für   die    Gesch.  des    Ober- 

rheins  N.  F.  S,  271. 

348^.    Heinrich  .schenkt  dem  Kloster  Schutfeim  Antheile  an  dem  Zehnten  von 
Malterdingen,    die   ihm   sein   Vassall   Wolfrat  von  Altshausen  für  die  Graf- 
schaft im  Erigau   übereignet  hat,   soioie   den  Ort  Heiligenzell ,   eine   Hufe   zu 
•0  Friesenheim  und  sechs  Hufen  zu  Plobsheim.  . 

Urkunde   des    12.  Jh.  in  Diplomform   im  grossh.  Genei-allandesarchiv  zu  Karlsruhe  CA). 

Marian  Gesch.  der  oesterr.  Klerisey  I,  2,  413  aus  A.  —  Bümgi  Reg.  Bad.  1.5  Reg.  — 
Stumpf  Reg.  1664. 

348'  (Unecht).    Heimich  schenkt  dem  Kloster  Schlittern  den  Ort  Heiligenzell, 
S6  eine  Hufe  und  den  Herrenhof  zu  Friesenheim,  sechs  Hufen  zu  Plobsheim  und 
Besitzungen  zn  Oberschopf  heim,  Zzinsweier,  Kürzell,  Almannsweier  und  Otten- 
heim.  Bamberg  1016 . 

Coccius  Dagobertus   rex  77  Fragm.,   wohl   aus  einer  Redaction  des  Chron.  Schutteranum. 

Von  den   fünf  Fa-'^sungen,  in  welchen  uns  D.  S4S  vorliegt,  sind  zwei  —  die  bei  Würdtwein 
so  Xova  subs.  6,  173  n'  72  und  die  bei  Grandidier  Hist.  d'Alsace  i*,  209  n°  370  gedruckte, 

die  Stumpf  tntter  der  Regestennummer  1665  zusaminengefasst  hat  —  von  Bloch  in  Zeitschr. 
für  die  Gesch.  des  Oberrheins  N.  F.  12,  460  ff.  als  Fälschungen  Grandidiers  erwiesen 
worden  und  kommen  daher  für  unsere  Ausgabe  nicht  in  Betracht.  —  Der  Text  des  D.  348", 
der  bisher  nur  durch  Auszüge  in  der  Schutterner  Chronik  bekannt  trar,  ist  vollkommen 
^  einwandsfrä   und   darf  unbedenklich   für  echt   erklärt   icerden;    sein  Dictat  ist  von  GB, 

wahrscheinlich  unter  Benutzung  des  D.  334,  verfasst,  welches  Eberhard  als  Oberherr  von 
Schuttern  zu  die.iem  Zwecke  vorgelegt  haben  mag.  Für  die  Tertgcstaltung  konnten  wir 
neben   der  KU.  D.  348''  auch   mehrfach   das   falsche  D.  Dagoberts  von  703  November  5 

S47.    t)  das  gefälschte  Siegel  ist  eine  Xachahmitng  des  SI.  3;  wie  Jaksch  cermutbet,  war  früher  dag 
40  echte  SI.  3  selbst  auf  der  Urkunde  und  ist  erst  später  durch  das  gefälschte  ersetzt. 

56* 


444  KAIS  KKl'KKrX  DEN. 

(Grundidier  Hist.  d'Alsace  i*,  130  n"  290;  wir  haben  in  den  Annierkutijien  mit  def  Sigle 
G  darauf  renriesen)  heranziehen,  das  aus  unserm  D.  348"  und  1).  'JOi)  zusammengesetzt 
irorden  ist.  —  D.  34S''  ist  in  einem  im  12.  Jh.  angefertigten  Srhriflstiiek  erhalten,  welches 
die  Züge  einer  Kaiserurkunde  des  ausgehenden  9.  Jh.  (wohl  Karls  III.,  vgl.  die  Vorbe- 
merkung zu  D.  209)  narhuhmt  und  aus  ihr  aueh  das  Bccognition.tzeirhen  iihernnmmen  hat:  b- 
das  Monogramm  entspricht  dem  kai.ierlichen  Heinrichs  II.  in  der  dem  Gli  geläufigen  Form; 
vom  Siegel  ist  nur  noch  ein  Bruchstiiek  ohne  Schrift  und  Bild  erhalten.  Erweckeil  diese 
fiu.<<!ereH  Merkmale  Verdacht  gegen  das  D.,  so  zeigen  doch  die  inneren,  dass  seine  Vorlage 
nicht  IM  D.  348",  sondern  in  einem  anderen  DH.  II.  für  Schuttern  zu  suchen  ist.  Dmn 
der  Einschub  in  die  im  übrigen  auf  D.  348"  zurückgehende  Dispositio  über  den  Zehnten  lo- 
fori  Maltei'dingen  und  .feinen  Erwerb  durch  Heinrich,  der  dafür  die  Crrafschaft  im  Erigau 
an  Wolfrat  von  Alt.'ihau.ten  gegelien  habe,  (,f/  u)d)edenklich  und  kann  keinesfalls  im  12.  Jh., 
als  un.scr  Exemplar  gcichriebai  wurde,  willkürlich  erfunden  -tein,  wenn  auch  in  der  An- 
gabe über  die  Zeit  jenes  Erwerbes  ein  Irrthum  angenommen  werden  mu.<ts:  im  dritten 
Jahr  seinei-  Regierung,  also  nach  dem  6.  Juni  1004,  kann  Heinrich  nicht  mehr  in  Verona  iB 
gewesen  sein;  die  Begebenheit  mu.ts  vielmehr  noch  ins  zweite  liegierungsjahr  und  zwar  in 
den  Veroneser  Aufenthalt  bald  nach  Ostern  gehören  (vgl.  Hirsch  Jalirb.  1,  304.  313). 
Was  aber  in.-ibesondere  dafür  spricht,  in  D.  348*  nicht  eine  Fälschung  nach  D.  348", 
sondern  eine  Neuausfertigung  mit  Beibehaltung  der  alten  Datierung  zu  erblicken,  i.'it  die 
Corroborations formet ,  die,  an  .nch  einwandsfrei,  doch  von  derjenigen  des  D.  348"  voll-  20 
ständig  abweieht ;  wie  man  in  Schutteni  im  12.  Jh.  darauf  hätte  verfallen  sollen,  wenn 
D.  348*"  auf  Gritnd  des  D.  348"  gefälscht  wäre,  hei  dieser  Formel  von  der  Vorlage  ab- 
zuweichen und  dafür  eine  Fassung  zu  wählen,  welche,  ursprünglich  in  der  italienischen 
Kanzlei  üblich,  gerade  unter  Heinrich  II.  mehrfach  in  die  deutschen  Urkunden  eingedrungen 
ist,  bliebe  schlechterdings  unerklärlich.  Nehmen  wir  also  an,  dass  unserer  JJeberlieferung  ss- 
des  D.  348^  eine  echte  und  von  D.  348"  verschiedene  Urkunde  Heinrichs  zu  Grunde  liegt, 
so  wird  darum  keinewegs  für  seinen  vollen  Umfang  die  Echtheit  behauptet.  Wie  die 
Worte  in  conspectu  multorum  priucipum  in  der  Datierung  wahrscheinlich  interpoliert 
Kind,  .so  mögen  aueh  an  der  Fa.tsung  der  Strafformel  Aendermigen  vorgenommen  worden 
sein;  in.ibesondere  aber  liegt  der  Verdacht  nahe,  dass  unsere,  fälschlich  den  Anschein  eines  so 
Originaldiploms  erweckende  Urkunde  hergestellt  worden  ist,  um  den  Antheil  des  Klosters 
an  dem  Zehnten  von  Malterdingen  zu  vergrösseni;  wäre  dieser  sogleich  ganz  an  Schuttern 
gekommen,  so  würde  wohl  nicht,  wie  in  unserem  Texte,  von  drei  Dritteln,  sondern  von 
dem  Zehnten  schlechtweg  geredet  worden  sein.  —  Einfacher  ist  endlich  über  das  D.  348' 
zu  urtheilen ;  icir  kennen  nur  einen  Auszug  daraus  bei  Coccius;  stammen  dessen  Nach-  3& 
richten  über  Schutlern  aus  chronikalischen  Aufzeichnungen  dieies  Klosters,  .so  weicht  er 
doch  in  diesem  Au.<izug  von  den  uns  sonst  erhaltenen  liedactionen  jener  Aufzeichnungen,  in 
denen  das  echte  D.  348"  benutzt  ist,  durchaus  ab.  Dass  «•»•  es  hier  nicht  mit  eine)- 
zweiten  Neuausfa-tigung,  sondern  mit  einer  Va'fnlschung  des  I).  348"  zu  thun  haben,  kann 
keinem  Zweifel  unterliegen:  es  genügt  darauf  hinzuweisen,  da,<is  —  abweichend  von  den  40 
DD.  348"  und  348''  —  Heiligenzeil  und  Ruckeraweyler  darin  als  zwei  verschiedene  Orte 
behandelt  werden  und  zugleich  die  cella  s.  Georgii  erwähnt  wird.  Aus  Krieger  Topograph. 
Wörterbuch  des  Grossh.  Baden  253  s.  v.  Heiligenzell  erhellt  nämlich,  dass  in  Ruotgeres- 
vuilere  erst  kurz  vor  1313  eine  Capelle  des  h.  Georg  errichtet  wurde  und  da.fs  er.<it  von  ihr 
der  Ort  seinen  neuen,  zuerst  1367  nachweisbaren  und  jetzt  noch  giltigen  Namen  bekommen  4& 
hat.  D.  318 '  kann  also  er.it  in  späterer  Zeit  und  von  einem  Manne  hergestellt  .<iein,  da- 
nicht  mehr  wusste,  dass  Heiligetucll  früher  Kuotgercsvuilere  geheussen  hatte;  da  die  Fälschung 
imtncrhin  noch  dem  ausgehenden  Mittelalter  angehören  kann,  haben  wir  sie  aufgenommen 
und  in  Anm.  1  zu  D.  348"  aligedruckt. 


i 
i 


HEINKK'ii    II      Hilf; 


445 


348". 
In  iiniiihic  saiicti;  et  iiulividui,'  trinitatis. 
Henricus  divina    favente   dementia  Uoiiiii- 
noruni  inijiorator  aunjustus.      Si  veneraljiliii 

6  ecelesiaruni  doi  Im-a  alicuiiis  (limi  eiiiiimi"li( 
ditare  stiidm  riimis,  imljis  id  ail  i-<iiiciliiiiii 
aniini^  iiostrae  |in>Hc<T<'  miiiiiiic  duKitiimus. 
QuaproptiT  novcrit  oiuiüiim  dui  tidcliinu 
nostroruinquc  tarn  presentium  quam*  futii- 

10  rorum  indiistria,  qualiter  nns  pro '  reme- 
dio  anim^  nostr«,'  parenhinique  nostrorum 
nee  non  intcrvontu  ac  potitione  venerandi 
presidis  Eberhardi''  cuidani  suo''  paupcri 
monastorio  Oftoiiis  ci'Ila  difto''  iiiiaiii  villaiu 

16  Kuotjjcri'svuilor«'''  diotain  vt  umiin  niansuiii 
in  alia  villa  (juc  iliciiiir  l-'riesenheiiu '  in 
comitatu  IJerehtoidi'-'  in  pago  MDrtinouna'' 
et    sex    niansds    in    villa    ([ue    dieitur  IMa- 


(C.)  ^  In  nomine  »anetao  i;t  dividuae' 
trinitatis.  HeinricuH  divina  favente  de- 
mentia   [{(jmanorum    imperator    au{^ut«tUK. 

Si  vciioriiliiliu  nt-cirlciiiiiriiin  di-i  lorn  iiIieiiiiiH  doni  ^ 
i'ojiiiiiodii  ditaro  Ktudiiorimiiii,  iidIm«  id  iid  niiir- 
iliiiiii  aiiiiimi!  iioHtrno  pruticcru  iiiiiiiiiiu  diibitiiiniiH. 
yuuproptor  iioverit  oiuiiiiim  dci  fidcliuin  iioBtru- 
ruiiKiuc  tain  prcHcntium  quam  Ct  futurorum  iii- 
dustria,  qiiiilitcr  n08  pro  remcdio  animae  nostrao 
pnrcntumque  nostrorum  ncc  non  intcricntu  ac 
pcticionc  vencratidi  prcsulis  Eucrliardi  cuidnin  huo 
paupcri  moiiastcri»  Offonis  colla''  diclo''  <[tres^ 
tcri.'ias  ]>artcs  dcoiniae  tociüs  villac  quae 
Maltortinga  vocatur  sitae  in  pago  Pris- 
gauue  donamiis  et  tradimus,  quas  nobis 
fidelis  vassallus  noster  Woluerat  de  Als- 
husa    eum    manu    filii    sui   Wolueradi    pro 


348^     1)    propter    remedium     animae     nostrae 

SO  parcutunique   nostrorum   nee  non   iuter- 

veutu    et  petitione  venerandi    praesniis 

Eberhardi    euidam    suo    pnuperi    mona- 

stcrio    OÖonis    eella    dietn    donat    im- 

numitiites    in    Heiligenzel,     »mam 

Si  villam    Ruckersweyler    dictam,    VulgO 

cellam  sancti  Georgii,  et  mansum 
unum    et  curtim  doniinicam  suam 

in  alia  villa  quae  dicitur  Swirsenhiim 
in  comitatu  Bertlioldi  in  pago  Mortinaw 

SO  et    sex    mansos    in    villa    quae    dicitur 

liiabodelsheim  in  comitatu  Kbcrlinrdi 
in  pago  Alsatiae,  item  in  superiore 
Schopffen  cum  decimis  et  Omni- 
bus    pertinontiis     in     Sinßwiler, 

16  Kirtzel,    Almenßwiler,    Ottenlieim 

cum  Omnibus   iuribus  et  attinentiis 

»,  cum  terris  *  pratis  pascuis  forCStlS 
censibus  silvis  aquis  aquarumque  de- 
cursibus. 


40  348° 


46 


60 


[Bloch]  a)  E'  =  G;  dahinter  in  E  et  später 
nadiget ragen ,  irahrncheinlieh  aus  D.  348'' 
b)  K';  in  E  Kueih.  enrr.  aus  Eberh.,  irahr- 
scheinlieh  nach  D.  S48''  c)  D.  348  >>;  8ui 
A'/?'  d)  EE';  (Joch  ist  in  E  über  cella  2, 
Ober  dicto  1  später  übergeschrieben,  wahr- 
scheinlich nach  I).  34Sl>,  in  dem  der  Corrector 
die  dort  (vgl.  .V.  h)  hin~iigefiigten  Umsetzungs- 
zeichen übersehen  hat  e)  I).  348'>;  Ruog- 
kerschwiler  £:  Kuogkerswiler  £'  f)  EE\ 
Fresenheim    D.  3481'  g)    EE';   Bertoldi 

D.348''  h)   D.34S'>:    Mortunawia   EE' 


34S*.  [Bresslau]  a)  ^  b)  dicto  cella,  miV  ZeicA««, 
icekhe  die  Umsetzung  der  Worte  vorschreiben, 
A 


44« 


KAlSKUrüKlNnKX. 


boilesheini'  in  comitatii  Eborliardi  in  pago 
Alsatia  cum  «»mnibus  suis  portinontiis  curti- 
liciis  arcis  cxitibns  [vt  letlitibusj''  (juositis 
vel  inquirondis  terris  cultis  et  incniltis  priitis 
l)ascuis  silvis'  venationibtis  acjuis  atjua- 
i'iiniquc  decnrsibus'"  pi^ii-atiiinibus  nmli'n- 
ilinis  niancipiis  ati"ius(|ui'  sexus  sou  nmi 
oninibus  quc  quoniodoounquc  nuniinari 
possunt  utilitatibus  ad  oasdeni  prniirifiates 
perlinentibus  per  lianc  nostrani  inipcriak-ni 
l)a';inani  conccdimus  atque  larginuir  et  di^ 
nostrn  iiuT  ac"  doniini"  in  eins  ins  ar  do- 
niiniuin  onniino  transt'undinius.  oa  vidclicct 
ratioue  ut  abbas  eiusdem"  inonastorii  sui- 
quo  succcssores  libcrani  liabt'ant  de  caden» 
traditione  ad  usnni  nionastcrii  quicquid  eis 
placuerit  faciendi  potestateni'',  omniuin  lio- 
niiinun  rcgni  nostri  contradictionc  reniota. 
Et  ut  hcc  traditionis  nostrc  auetDritas 
stabilis  et  inconviüsa  pennaneat,  boe  im- 
periale preceptum''  inde  conscriptuni  manu 
propria  eorroljorantes  .si<j;illi  nostri  impres- 
sioue''  iussinms  insigniri. 


»Signum    domini    lienriei    Kümandrum 
invictissiiui  imperatoris  augusti.    (M.) 

Guntberus    eaneellarius    vice    Eream- 
baldi*  arcbicapellani  recognovit. 


eomitatu  in  Eriganuo  inter  alia  anno  regni 
nostri  tcreio  Verone  potetative*  tradidit, 
jtretereit  unnni  villmu  Knotprorpsviiilorp  ilictam 
it  iiniini  iiiniisiiin  in  *  Krcsoiilioiin  in  roinitiitu 
ItiTtolili  in  |iii;,'<)  Miirtinonua  i't  VI  miinsns*  in  villii  5 
ipiiu'  (licitiir  Klahoilcslicini  in  ouniitatn  KliiThardi 
in  pnu'o  Alsaliii  cnni  oniniliiis  suis  ]iortinentiis 
oiirliKfiis  nrriti  t'xitil>us  et  rcilitibus  i]Uiirsitis  vcl 
iMi|iiir<'nilis  torris  cultis  rt  ini-nltis  pratis  pascnis 
silvis  vcnationibiKS  »qnis  aqiiui'uniqiic  dcciirsihiis  10 
piseationibiis  molendinis  inaucipiis  iilriusipic  suxiis 
scu  nini  oninilms  «piae  iiuonio(looMin<|ne  nioninari 
possnnt  utilitatilins  ad  oasileni  proprirtafos  poi- 
tinontÜMis  per  liaiic  nostrani  iinpcrialom  paj^inatn 
concedimus  atquo  Inrg^imur  et  de  iiostro  iure  nc  15 
dominio  in  eius  ins  ac  dnmininni  oinuiuo  trans- 
fnndinius,  ea  videlicet  ratione  ut  ablias  piusdein 
monasterü  suiipie  successores  liberam  liabcant 
pofcstnteni  de  eadcni  traditione  ad  usuni  monasterü 
cjuicquid  eis  placuerit  faciendi,  onminni  boininiini  äo 
rcgni  nostri  contradictionc  rcmota.  ^^I  <iuis  ^  {'ni 
magnus  vel    parvus,    j)ntens  vel    impotens, 

spiritualis  vel  sccularis    ha  n  c   uostrac  anctori- 

tatis  traditio nem  et  preceptum  transgredi 
ac  temere  infringere  presumpserit  et  res  25 
prcfatas  ab  usn  abbatis  fratrumque  suo- 
nnn  aliquo  modo  alicnaverit,  XL  libras, 
decem  fisco  nostro,  X  liabenbergensi  epi- 
scopo,  X  abbati  et  X  advocato  jjersolvat 
et  ante  tribunal  divini  iudieis,  nisi  in  liac  30 
vita  resipuerit,  reus  existat.  Quod  ut 
vcrius  eredatur  (!t  nnnii  tempore  incor- 
ruptum  liabeatur,  manu  ])rii])ria  ro})nrantos 
syg\ilo"  nostro   insigniri   iussinnis. 

^  Signum    domni   JIcinrici  (M.j  invic-  35 
tissimi  Romanorum    imperatoris   augusti.  ^ 

I    (iuntliarius    cancellarius    viee    Er- 
cbanbaldi  arcbicapellani  recognovit  <et  ^ 

(SK.).>  (SI.)' 


848°.  '\)lJ.3-iSi>;  Ulabodcssheiin  A',-  Blobndessheim 
£'  k)  (i  l>.  34I1I-;  fehlt  in  KE'  1)  syl- 
vis  ££■'  ni)  incursiliUH  A"'  n)  A'  —  G  = 
I).H48»;   et  A'  »)   G        /J.34H'';   eius 

A'A''  p)  ohirohl  in  U.  334  und  in  I).  H4S<' 
]ioteiitatcni  hinter  liaheant  Ktrht,  (Im/ei-n  wir 
mit  Kück-xicht  nuf  ilit  H'ieflrrMir  in  fr  die 
W'orlKlellung  nicht,  die  auch  fimnl  bei  GH 
begegnet,  ryl.  I>.  33'J  <\)  jiraescriptum  K' 
T)  iinpcnniüne  A"'  b)  Ercabaldi  A';  Ercu- 
baldi  E' 


848*.    !•)  rom  Siegel  int  nur  noch  ein  Fragment  ohne  lo 
IHM  und  Schrift  erhallen. 


00 


UV.IS  liicil    II.     Iiiic.  447 

Data'  iiulictiiiiio  XJIII,  aiiiii>  (loiiiink-i-  I)ata     aiiiio     (loininicc      im-uniutioiiiK 

incaniatiiiiiis    M.Wl,    aiini)    uiitciii    (lninini       >ixvi,    iiidictioiio  XlllI,    aiimi    aiitcni    icgiii 

Henrici  secundi  regnanti.s  Xllll,  impciii  iii;      ilmiini   llciiirici  secuiidi  Xll'h,  im|iiiii  vero 

acfiiiii  Babciiberg;    foliciter"  amen'.  Hl;  actum  lJab<iil»crc  <  in  cons|)ectu  mul- 

6  torum  iiriiRi|nim  ^ ;  in  dei  nomine  feiiciter 

amen. 


Heinrich  schenkt  der  Gräfin  Richilde  ans  dem  confiscierten  Besitz  der  Söhne 
des  Grafen  Siegfried,  Berengar  und  Hugo,  die  Uülfte  des  Hofes  und  der  Burg 
10  Trecentullii  und  zugehörige  Besitzungen.  Bamberg  loia 

Notarielle  Copie  mm  J.  1:288  im  k.  Staatsarchiv  zu  Modena  (B). 

(Mtirafori)  Piena  esposizione  dei  dirilti  sopra  Comacchio  139  dt.  —  Muratori  Ant.  Hat. 
2,  35  ans  B  =  Orig.  Giielf.  1,  531  n"  29,  =  Rena  (e  Camici)  Serie  de'  duchi  e  tnarctiesi 
di  Toscava  1*,  öl,    =   Tirabo.icki    Mem.   Modeneai   2'',  9  n"  160  uvvolhtändiy,  =  Lupi 
15  CD.  Beigom.  2,  477  Extr.  —  Böhmer  Reg.  1150.  —  Stumpf  Reg.  1669. 

D(/.s  Dictat  i.it  nicht  mit  Sicherheit  einem  Kanzleibeamten  zuzuweisen;  das  Eschatokoll 
rührt  von  HC  her.  —  Die  Urkunde  ist  mit  dem  geschenkten  Besitz  1017  an  das  Kloster 
Konantola  gekommen ;  eingehende  Erläuterungen  bei  Tiraboschi  Sforia  di  Nonantola  1,  284  ff.; 
über  den  Flii.s.s  Murlena  vgl.  da-telhst  Bd.  2,  Register  s.  v.  Modena. 

«0  (O     In  nomine  sancte'*   et  individiie  trinitati.'*.     Ilenricus    dei    favonte    dementia 

Rnmanorum  imperatnr  augustu.-;.  Legiljus  eautum  et  iure  statiitum  esse  con.stat'',  quod 
lii.  ((ui  iniperatori  *'  suo  rebelies  existunt  post  promissam  fidem,  sub  expoliatione  omnium 
bonorum,  (pie''  possidere  videntur,  publica  proscriptione  dcljeant  condempnari,  in  fide 
vero   promis.sa   per.^everantes    sit   digni.ssimum  "^    cxaltari.      Quapropter   onmibn.s    .sanetc 

SS  dei  eclesie  nostrisque  lidelibus  presentibus  scilicet  ac  futuris  notum  fieri  volumu.s,  quod 
interventu  ac  digna  peticione  Henrici  venerabilis  Parmensis  episcopi  nostrique  fidelis 
dilcctissimi  liac  nostri  precepti  pagina  concessimus  Richilde  eoinitis.^e  niedietatcm  corti.s 
de  Trccentidle  cum  medietatc  castelli  et  caitelle  et  Campi  duci.s  canipique  de  Credario 
liac ''    Rupte    obscuro    et    fosse    Muclene    cum    silvis    et    aquis    aquarumque    decursibus 

30  moU'ndini.s  piscationiliu.s  campis  vineis  buscaiibu.s  pratis  et  omnibu.s  ad  mcdietatem 
predicte  cortis  pertinentibus,  sicut  a  Berengario  *-'  et  llugone  filiis  Sigefredi  comiti.s 
uostro  imperio"  rebellantibus  hactenus  visa  sunt  possideri,  ea  videlicet  ratione  ut  pre- 
dicta  Richilda  comitissa  eiusque  heredes  ac  proheredes  dehinc  licentiam ''  per  hoc  npstre 
auctoritatis  et  concessionis  preceptiim  habeant  tcncndi  po.ssidendi  perfruendi  ac  donandi 

sö  vendendi  comutandi  ac  pro  aninia  iudicandi  et  quicquid '  voluerint  faciendi  ^.  Pre- 
cipientes  itaque  firaiiter  iubemus,  ut  nuUus  dux  marchio  archiepiscopus  episcopus  comes 

848°.  t)  ob   dahinter   im  Original  eine  Lücke  für 
ilas  Tagesdatum  gelassen  war,  ist  nicht  sicher 
zu   entscheiden:    in  D.  .3481'   ist   keine  Lücke 
40  dafür  vorhanden       u)  foeliciter  EE'      v)  in 

E'  steht  am  Schliiss  der  Urkunde  L.  S.;  die 
Chronik  ron  Sihuttern  bei  Hone  a.  a,  0. 
spriclit  von  einem  sigilluin  appensum. 

W9.    [Bresslau]     a)  scne  B        b)  hier  und  öfter  überflüssige  Abkürzungszeictien  oder  Schnörkel  über 
*b  den  yf'orten       c)  impratori,  imprio  B       d)  qua  B       e)  iligTiisinium  B       f)  B,  für  ac        s)  ah 

Orengario  B      h)  licentia  hac  per  B        i)  qui(id  B        k)  facciendi  B 


448  KAISEKl'ÜKrxnKN. 

vicecomes  sculdascio  gastnldio  nullaquo  totius  regni  nostri  iiinj;iiii  iiarvainio  ijorsona 
eupra  noniinatam  Hidiildain  comitissani  ilisvestire  inquietnio  vel  molestaro  presuniat 
siiosque  lierodes  ac  pndu'rt'dcs  ({iialiliet  contcntionp  molestot.  Si  quis  voro ,  qnod 
t'iituruin  niininic  crediinus,  tciiicrai-io  inotii  lim-  iKistro  i'unrossionis  proceptiim  iiifriiigcrc 
aut  alitor  iimnitarc  jirosuinpscrit,  noverit  se  coiipositiiruin  auri  iqilimi  libras  contuiii,  5 
nu-dietatcm  kaiiu-rc  nostiv  et  mcdiotatcm  suporius '  nomiiiato  Kicliildo  coniitissc  eiusqut' 
la'ix'dibiis  ac  proheiTdibiis.  Quod  ut  vorius  i-rcdatur  atipic  diligoutius  ab  oninibus'" 
obscrvetur,  iiianiis  nostre  inscriptiinu'  roborantcs  sigilli  nostri  inpressione  iussimiis 
insigniri. 

Sigiuiin  ditnini  Ilcinru-i  iiivii-tissimi"  ot  screnissimi"  (>l.l  ini])!  raturis  aiif^usti.         10 

Hcinricus    episcopiis    ot    caiifoUariiis    vico   Eucrardi    ejjiscdjii    et    arcliicapcllani" 
recognovit ''. 

Datum  annn  (bmiinicc  iiicariiatiiniis   M\\  I,   indii'ticmo  XIIll,   aiiiii)  ilnniiü'i   Ilcinrici 
rcgnantis  XIII,  impcrii  vero  eins  iii:    aitiirn   l'auenberc';  felicitcr  amen'. 


350.  16 

Heinrich    verleiht    dem   Kloster  Hersfeld  den   Wildbann    über   einen   in   der 
Gegend  von  Breitungen  an  beiden  Seiten  der  Werra  belegenen  Forst. 

Mörfelden  Itilij  Mai  17. 

Originaldiphm  im  k.  Stanisarchiv  zu  Marburg  (A). 

Kuchenbecker  Anal.  Hass.  12,  318  n°  2  aus  Abschrift  mit  a.  rcgn.  XIII  =  Heim  Hernie-  so 
berg.  Chron.  356   unvoJhliimlig.   —  Wenck  Hess.  Landesgesch.  3*",  46    ii"  48   aus  A.  — 
Dobenccker  Reg.  649.  —  Böhmer  Eeg.  1151.  —  Stumpf  Reg.  1670. 

Geschrieben  von  OB.    Das  Dictaf  stimmt  vielfach  mit  demjenigen  der  DD.  326.  327  für 
das  Bisthum  Würzburg  und  das  Kloster  Fulda  überein,  deren  Herren  zu  unserem  D.  ihren 
Consens  erf heilt  haben.     Ob   es  mit  Benutzung  jener  Urkunden   oder  etwa  von  demselben  ss 
Mann,  der  sie  entworfen  hat,  angefertigt  i.it,  lassen  wir  dahingestellt .  —  Zur  Deutung  der 
Grcnzbeschnibung  vgl.  zuletzt  Werneburg  in  Jahrb.  der  Akad.  zu  Erfurt  15,  5  ff. 

(C.)  ^  In  nnmine  xanetae  et  individiiao  trinitatis.  Ilcinriens  divina  faventc  cle- 
mentia  HrimanDnim  imperator  augu.stus.  Oninilms  tidflibus  nostris  pn-Kciitibus  atque 
futuris  notuni  esse  volumus,  qualiter  nos  p  nb  intcrviiitum  et  jicticionem  dilectissiniae  so 
coniugis  noistrae  Ciinigundae  iniperatricis  augustac  sanctae  Ilorueldeii.si  aeeclesiae  pro 
»edida  ser\-itute  no.stri  ttdelis  Anioldi  eiusdeni  eenobii  venerandi  abbatis  cum  connnuni 
consensu  et  conlaudatione  Ebcrliardi  liabenbergensis  aeeclesiae  venerabilis»  episcopi 
nee  non  Heinrici  Wirziburgensis  aeeclesiae  nostri  dilecti  episeopi  atque  Bobbonis 
Fuldensis  abbat!«  bannuni  nostrum  super  feras  silvaticas  in  lucis  et  silvis  et  in  campis  sa 
—  in  ambilu  subscripto  et  terniinationibus  ita  noniinatis:  ab  Oriente  in  vertice  montis 
Vamungon,  et  inde  dcorsuni  ))it  rivuni  qui  dicitur  Farenbahc  usque  in  fluviuni  W  inalia, 
et  inde  sur.«iun  per  eundein  tluviuni  usque  ad  villani  Buolise  dii-tam:  in  nci'ideiitali 
vero  jjarte  de  eodem  Huvio  usque    ad  ortuni    i-ivuli  qui    dicitnr  Mardbaiic    et    inde    ad 

!t40.    1)  8upriu8  li       m)  hoib;  li       n)  invictinimi  et  Bcrcnisimi  }i       o)  arcliicaiicllani  H       p)   rr)riiu-  40 
vit  ß  <))    dopni  B  r)    Paiienboro  B  b)    drr  bfiilaiiliifientle  Solar  von    IHSS  erw/llint 

die  anhilngenät  bleilmtle,  utint  nie  :u  l)fKchrei1>cn. 

850.   [FolU- Bloch]     aj    ülttr  r  eine  Oberltinor  (nis,iiilie>l 


II  HIN  Kl  eil  II.     um).  449 

illiini  arboroiii  (|ii(,'  vulii;i)  dicitiir  IIii<risl)u<)cliii,  (jm;  dividit  ot  ilistGriiiiiiiit  HoDwilorflTrmo- 
iiinrca  et  ISrciilin^fcni''- iiinrca,  iiiili'  vcrt)  iid  verticciii  iiiimtis  (|iii  iidiiiiiiutiir  HIosKi  iiscjuo 
in  foiitcin  ([iii  il)i  oritiir,  iiid«'  mmo  :iil  tliiviiiiii  N'rldiilia  dicimii  et  ilii  ultra  U(*(|u<;  ad 
Arindiiistoin   et  sir   ad  ( iilx'ici'i' ''   iiidci|iic   ad  liursc   et    iiidc   rccti-  ad  Hiiviiiiii  lliilHtralia 

6  dk'tiiin  <'t  sie  dcdrsimi  per  ciiisdciii  tliiiiMiiis  alvcmn  ii?^<|iic  in  L'iiiri'alia''  et  indi'  licdi-siini 
nsqiic  in  ilhnn  iocnin,  nl)i  iiiHnit  ('ol)alir  in  W'in'alia,  et  iiidc  sursuni  ul)i  oi-itur  ( 'ohacli 
indcujnc  ad  Ueinj^cresdorf'  et  iiidc  in  tiuviuni  Sulalia,  et  sie  per  ciindiin  tlii\  inni  snrsurn 
iisque  nd  i)redietnni  niontcni  \'arnunf^i)n  —  potestative  conees.siinus  tirniiterijut!  dunavi- 
nnis",  CK  videlieet  teuore  quatinns  prenoniinatus  Arncddus  abhas  sui({ue  sneeessores  in 

10  postcriun  prescripto  anibitu  in  forestendis  '  foris  taleni  paceni  et  seenritateni  du  coteris 
conterminalibns  et  unniibus  eircmnsedcntibu.s  doinceps  nostra  iniperiali  tradicione  et 
eoncessu  obtineat,  (juaieni  iiaee  oadoni  cetcracqne  aeeeiesiae  liaetontis  usae  sunt,  que 
nostra  anteeessiu-iinique  nostroruin  re;^uni  vol  inii)eratornni  de  ciusniodi  furewtibn.-s  .silvis 
vel   arbnstis   precepta  susceperunl.     Kt  ut   liacc  nostri  inqierialis  banni  auctoritas  .stabiiis 

15  et  ineonvuisa,  oinnium  lioniinuni  enntradictinne  reninta,  pormaiieat,  ne  quis  infra  pre- 
scriptuni  terniinationis  anibitum  aiiquid  l'eraruin  eapere  vel  venari  prcsuniat,  hoc  pre- 
ceptum  inde  conscriptum  manu  propria  eorroborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus 
insigniri. 

I  Signum  dnmni   Ilcinriti   Romanoruin  invictissimi  (M.)  imperatoris  augusti.  ^ 

so  ^  Guntherius  canccllarius  vice  Ercainbaldi  archicappellani  recognovit.  ^    (SI.  3.) 

])ata  XVI.  kal.  *■'  iunii  i[n]dietione  XIIII,  anno  doniinicae  incarnationis  millesinio 
.\V1,  anno  vero  donini  Heinriei  .'!ceund[i  regjnantis  XIHI,  imperii  autcni  III;  actum 
Mersevelt  '^. 

351. 

25  Ilmirich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  das  Gut  Ostheim. 

Mörfelden  1016  Mai  18. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchir  zu  München  (A). 

Heijherger  Ichnogra})hia  Babenh.  1,  108  n"  126  unvollständig  aus  A.  —  Mon.  Boica  28", 
458  h"  287  aus  A.  —  Rei)ner  Hessisches  ÜB.  II,  1,  31  n"  51  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1671. 

30  Verfa.^.it  und  geschrieben  von  GB,   der  .nch   eines   von  ihm  selbst  hergerichteten  Blanquets 

bediente,  welches  jedenfalls  das  Monogramm  (vielleicht  auch  die  erste  Zeile)  enthielt  und 
wahrscheinlich  in  dieser  Gestalt  bereits  besiegelt  war.  Dies  Blanquet  ist  möglicher  Weise 
schon  in  Bamberg  hergestellt  worden,  wohin  dann  auch  die  Handlung  gehören  iciirde.  — 
Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen  und  .10  in  .seine  Sammlung  auf- 

»  genommen.  —  In    Ostheim    (AG.   Windecken)    ist    bambergischer  Besitz    nachweisbar;    vgl. 

Landau  Beschreibung  des  Gaues  Wettereiba  (Cassel  1855)  91. 

(C.)  g  In  nomine  sanctae  et  indiWduae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia Romanonun  imperator  augustus.  f,  Quicquid  sanctae  dei  aeclesiae  pia 
devocione  offerimus,  nobis  in  posterum  cum  ipsius  adiutorio  reservabimus  *  profutnruin. 

40  3Ö0.    lii  II  über  der  Zeile  nachgetragen         c)   über  dem  zweiten  e  ein  Punkt         d)  über  i  ein  Punkt 

mit  anderer  Tinte       0)  na  über  der  Zeile  nachgetragen        f)  ^        S)  ^^''-  '"''■  '^''  '""''  horh.1t 
icahrscheinlich,  Morseveit  sicher  nachgetragen. 

351.    [Bresslau]     a)  ua  ül>er  der  Zeile  nachgetragen 

Kalserarkondeu  III.  Of 


4r>o  K  A  1  S  K  K  r  H  K  r  N  n  k  n. 

(juajir«i|iter  uiiiversitati  tidelinin  nostrorimi  tiiiii  jiroscntiiiin  t|ii:iiii  t'utnniniiii  iiatcro 
voluinus.  (jualitcr  »os  pro  rcinedii)  niiiniae  uostrao  et  dilortissimac  (.•(iiiiii'j;is  iidstrae 
CHuiyiuul»,'  atque  oinnium  paiTiitiuii ,  quorum  comincaiuratioiii  dobitoies  i'xistiiuiis, 
sanctae  Habenbcrgeiisi  aecelosiac  in  lionorc  tloi  saiictique  Pctri  principis  apostoloruin 
constructae  prcdiuiii  quoddani  nostrac  proprietatis  tradiinus  Ostheiin  dictum  in  i>a<>'i)  0 
Wedon'iba  in  (.•oniitatu  Ottonis  situni  cum  omnibus  appcrtincntiis,  quo  nominari  ])i)ssuiit, 
silvis  pascuis  pratis  campls  aquis  viiicis  mancipiis  utrius<juo  soxus  mcilis  molciuliiiis 
oeterisque  uten.-iilibus  tani  qucsiiis  quam  inquircndis,  ca  rationc  ut  ad  candcm  acc- 
clesiam  amodo  tocius  scrvitutis  dcbitn  proprictario  iure,  quicipiid''  ilii  liabcnius'',  pcr- 
tingat.  Et  ut  liaec  nostiv''  tradicionis  aucturitas  per  succcssioucs  tcmporum  stabilis  10 
et  incouvulsa  ponnancat,  hain'  iuqK'Hali.s  jircccpti  pagiuam  indc  conscribi  ac  manu 
propria  confirmantos  sigilin  nostro  j)rocoiiinius   lusigniri. 

I  Signum  dnunii  llciurici   Komanoruin  invictissimi  (M.)  iniperatoris  augusti.  ^ 

^  rJuntliorius  cancellarius  vice  Ercambaldi'  aichlcappellani  iccognovit.  §    (^SI.  3.) 

Data   XV.  kal.  iunii  ■■   indictii)no  XIIII.  anno  dnniinicae  incaniatiimis  millcsimo  XV[,  la 
anno  vcro  dunnii  Ileinrici  socundi  rognantis  Xlill.  iiiiiRTÜ  autem  ll'l;  actum  ]\lL'r.scveh '. 


352. 

Heinrich  verleiht  dem  Stift  des  h.  Florin  zu  Coblenz  das  Marktrecht  zu  Gillen- 
feld  mit  Zoll  und  Münze.  Frankfurt  1016 . 

Origitialdiplom  in  der  Sladibibliothek  zu  Trier  (A).  20 

Broicei-  Ani.  Trevir.  ed.  I.  1,  620  Extr.  =  ed.  II.  1.  504.  —  Günther  CD.  Rhe)w- 
Mosell.  1,  102  n'  36  am  A  mit  a.  ine.  millesimo  XII.  —  Bei/er  Mittelrhein.  VE.  1,  341 
n"  290  rtM.9  .-1  mit  a.  ine.  millesimo  XVI.  —  Goerz  Mittelrhein.  Ttiij.  1192.  —  Stumpf 
lieg.  1672. 

Auf  einem  Blanquet,   auf  welchem    mindestens   das  Monogramm   voraufgeferfigt    war,   ge-  25 
schrieben  von  GC,  der  für  das  Dictat  eine  von  GA  verfasste  Urkunde  (vgl.  DD.  222  —  226) 
benutzt  haben  muss.  —  Zur  Datierung  vgl.  ErUiuterungen  Abschnitt  TIT. 

(C.)  §  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitati.';.  lleinricu.s  divina  favente  de- 
mentia Komanorum  imperator  augiLstus.  |  Imperiali  culmine  nos  mi.sericordia  dei 
ad  lioc  sublimari  pcrmisit,  ut  subiectorum  nobis  popuiorum  em'am  maximcque  sacer-  30 
dotum  Christi  et  congregationum  aecclesiasticarum  conq)etenti  disponsatione  ordinenius, 
(piorum  oratinnilius  tcmi)nrali  et  ctcniali  bcatitudine  credimus  cumulari.  Pminde 
cunct'irum  ( "hristi  tidciium  patcat  iiidu.striae,  qualitcr  nos  pro  remedin  aniniac  nostrac 
seu  regni  statu  atque  contectalis  nostrae  Cunigundae  vidcllcet  iinperatricis  augtistae 
i^te^^■entll  monasterio  in  honore  sancti  Flniini  dcdicato  (|uoddani  mcrcatuni  a  noliis  :u-. 
per  mathoncs  nostros  venditos  cyptum  et  pcrtectum  in  villa  (iilliuclt  dicta  in  coniitatu 
H[ert]oldi"  coraitis  in  pago  Meineueldensi  .situm'',  theloneum  et  monctam''  cum  nniiiilius 

ikil.    li)    "iui<;<l.  il'i  hali.  am  XcilenemU  nacli;/etrn(frii  <•)   f  mtninl  min  a  corr.  :ii  win :   diiliinler 

liaMur         d)   Ercabn'di  A;    OB  hnt  dag  nrmst  ron  iltm  nn  diexer  Stelle  iiehraurhic  Ahk-iirziitii/s- 
zeicheti    hier  :u   »etzeti   reriiesoen         ei    XV.  kal.  iiinii    im    dafür   ijclaysrtir  Lüche   naeht/elrni/en  io 
f;  der  OrUmnme  riellrichl  niichyelrafjrn. 

863»    [BrcDulHiil     a)    die  F.riiiin:uiii)    den  Samenn  int  t/esirlierl,    da  der  Graf  Herllinld  vom   Meitifeld- 
gau  für  diene  Xeit  liiiireirhend  beseui/t  ixt         In    hinter    situm    irnren    lli  —  17  cm    leeri/elaMseu, 
irenn  nicht  dltere  .Schrift  hier  ausradiert  ixt,   irax  nicht  ijan:  xicher  rerneint  icerdeti  kann,  alter 
in   Anljetracht  der  liexchaffenluit  den  J'erffamentx  irenig  wahrxcheinlich  ixt;  auf  dt  11   freien   Uauin   \b 
»ind  die  H'orte  tlieloiu-uiii  i-t  iiionetHm   ron  <1C  mit  riel  xchirärierer  Tinte  nachgetragen 


HEIM!  IC  II   II.     miG.  4')! 

utciisililms  per  lU'fjutiali'  coinincrtiiim  ad  n<>str.is  (|iiii(ni('  iiiaiiii.s  im|nM-ialf>.s  iustc  nr 
iiiriilicialitrr  |K'rtinciitil)us  per  liaiu-  nnstrani  iinprriali'ni  pa^^iiiaiii  in  |ir<)|)rimii  vnu- 
cfdiiiius.  Va  iit  liacc  iiD.strac  traditiniiis  sou  cDiifirinationis  aiictnritas  stuliili.s  et  incon- 
vulsa  oiimi  lialjcatiir  tempore,  lioc  |(r<'('fj(t[ii|in  iiidi-  (•(niscriptmii  iiiami  iirnju-ia  corro- 
6  l)oraiUL's  atqiu'  CDiitinnaiitcs  et  »igillo  iiostro  iiisif^niri  iussiiiiii.s. 

^  Sijjjmiiii  doiiiiii   Hcinrici  (M.)  Roinaunruin  imperatoris  augusti.  § 

^  Gunthcrius  caiui  llarius  vice  Erchaiibaldi  arcliicapcllani  iiotavit.  §         (SI.  3.) 

Anno   doniinicae*"    incamationis  inillosinio  xr,    iiidictioiic  XIIII,    aimo  vpro  doiiini 
Ilciiirici  socundi  ri'f;iiaiitis  xilll,   iinpcrii   vcrn    III;   aetuiii   l'"raiK-iiiiii"(irde''. 

10  oöo. 

Heinrich   bestätigt   dem   Kloster  Lüders,   das   er   von   dem   Grafen   Eberhard 
rechtmässig  ericorben  hat,  die  Imimmität,  den  Besitzstand  und  das  Wahlrecht. 

Kembs  1016  Juni  21. 

Ahachfift   (tii.s   dem    18.  Jh.    im   Departementalarchiv   zu   Vesoul    (B).    —    Abschrift   des 
15  16.  Jh.  in  Cod.  laf.  5138   f.  58   in   der  Nationalbihliolhek   zu   Paris  (C).  —  Abschrift 

des  18.  Jh.  eiuefi  Tran.ssumplK  K.  Eudolfs  von  1290  Juli  26  im  Departementalarchiv  zu 
Vesoul  (D). 

Mabillon  Acta  SS.  ed.  I.  .saec.  5,  279  cit.  —  Lihütj  RA.  19,  964  n"  22  mit  indict.  XIII 
(L)  =  (Duvernoy)    Mouvance  du   comti  de   Bourgogne   (BeKan<;on  1849)  4  n"  7  unvoll- 

20  ständig.  —  launig  RA.  19,  979  w"  52  aus  Transsumpt  K.  Rudolfs   und   989   n°  64   aus 

TraiiSKiimj)t  K.  Signuindn  von  1434,  beide  Male  mit  a.  regn.  XVI,  imp.  VIII.  —  Schoepflin 
Als.  dipl.  1,  149  n"  ISS  uiirollstihulig  ex  authentico  und  L  mit  indict.  XIII  (a).  —  Grandidier 
Hisf.  d'Alsace  P,  207  n°  369  aus  willkürlich  geänderter  Abschrift  von  Droz.  —  Gallia 
Christ,  ed.  II.  15'',  6   n"  6  e  schedis  Droz   und   aus   a  mit  indict.  XITI.  —  Berthod   in 

85  Mimoires  et  doc.  inidits  pour  servir  h  l'hist.  de  la  Franche ■  Comti  7  (1876),  66  unvoll- 

ständig aus  Abschrift  von  Droz.  —  Böhmer  Reg.  1152.  —  Stumpf  Reg.  1673. 

Der  Context  ist,  abgesehen  von  dem  den  Grafen  Eberhard  betreffenden  Satz,  in  der  Haupt- 
sache eine  naliezu  icörtliche  Wiederholung  der  Heinrich  II.  vorgelegten,  jetzt  verlorenen 
Urkunde  Ludwigs   d.  Fr.  für   das  Kloster;    vgl.  z.  B.  Mühlbacher  Reg.  551.  584.  807. 

31  Das  Eschatokoll    rührt    wahr.ichei7dich    von    GD    her;    über   die   Kanzlerunterschrift    vgl. 

Erläuterungen  Abschnitt  III.  —  Die  Beziehungen  der  Familie  des  Grafen  Eberhard  zu 
dein  Kloster  erhellen  aus  DO.  I.  199  und  der  Vita  s.  Deicoli  (Mon.  Germ.  SS.  15,  677  ff).  — 
Unsere  Überlieferung  geht  auf  das  im  Original  nicht  mehr  erhaltene  Transsumpt  K.  Rudolfs 
oder  dessen  gleichfalls  verlorene  Vorlage  von  1289  zurück;  die  Lesarten  von  L  haben  wir 

M  nur  an  einigen  Stellen  angeführt. 

In  nomine   sanctae  et   individuae    trinitati.s.      Henricu.s    divina   favente    dementia 

Romanonim  Imperator  augustus".  Si  erga  loca   divinis    cultibus    mancipata    proptcr 

aniorcm    dei    eiusque''    in    eisdem    locis    sibi    famulantes    beneficia    oportuna    largimur, 

preminm  nobis  apud  dominum  etern^  remunerationis  rependi  non  diffidimiis.    Idcirco  "^ 

40  noverif*    onmium    fiili'liuni    sancti^    dei    ecclesiae    nostrorunique    prcsentium    .scilicet    et 

8Ö2.    c)    n,  irie  en  scheint,  corr.  au.i  o         d)    <ler  Ortimame  mit  viel  schirfirzerer  Tinte  naehgetraijen. 

358.  [Bloch  -  Krusch]  a)  fehlt  in  C  b)  fehlt  in  BDL;  et  C;  con  «mi  mit  Rück-sieht  auf  ila^  ye- 
iröhnliche  harolingische  Formular  eingesetzt  c)  iccirco  B  (1)  noverit  ron  späterer  Haml 
corr.  aus  noverint  C;  irir  verzeichnen  die  Correcturen  dieser  Hand  nur  an  k-ritisch  wichtigen 
45  Stellen 

57* 


452  KAlSKKrUKrNDEN. 

futurnniui  iiuliistna,  quin  vir'  voncraliilis  Milo  aliba  ex  inonasterio  saiirtt;  doi  gcnitricis ' 
Mariai'  semjier  virginis  et  sanetoniin  a|iostolunim  l'etri  et  Pauli,  quod  est"  con- 
structuin«  in  loeo  qui  dicit\ir  Luthrn''  atcjue  Canipaniaeus ',  dctulit  nobis  iimmuiitates 
Pipini^  quondain  regis  et  Karuli '  nee  nou  et  Ludoviei  boni,'  memoriae  iiuperatnrnm'", 
i«  quibus  inveniiiuis  iusertuni,  (juod  vir  veuerabilis  Deieolus  abba  ex  largitioue  6 
anteriorum"  reguni  in  fiseo  ob  ainorein  dei  editieaverit",  et  qualiter  ipsi  et  auteeessores 
eoruni  priores  reges  videlieet ''  Fraueonnn  jireialuiii  iimiiasteriuiii  nl)  aiiKireni  dei  trau- 
quillitatein<iue  fratruni  ibidem  eonsistentium''  seiiipcr  sub  pli'iiissiina  defensioue  et 
iuuuunitatis  tuitiune  liabuissent.  Ob  tirniitateiii  tainen  rei '  post\davit  nos  pri,'dietu.s " 
Milo  abba,  ut  auetoritatem '  prioruui  reguni  et  iniperatoniin  nostra  confinnarenius  lo 
auetoritate.  Cuius"  petitioni  ob  reverentiani  divini  eultus  et  aninic;  nostn;  pareiituuiqiie 
nostromm  reniediuni  nee  non  Cliunigundae  dileetissiniae  eontectalis  nostrae  iiniicratricis 
august^  consentientes  per  lioe  pr(;eeptuin*'  nnstruni  tinnavinius^',  eo  quod  et  uns  pir- 
fatiini  monasteriuni  ab  Eberhardo"  eoiuite  iniuste  sibi  usiirpatuiu  iuste  et  legaliter 
eonseeuti  ü\iinus.  Quapropter  jireeipinius ,  ut  nullus  iudex  publieus  vel  quelibet  15 
iudieinria  jiotestas  in  eeelesias  vel  loea  aut  agros  seu  reliquas  pos.scsisiones,  quas  pre- 
dictns  locus  intVa  ditioneni  imperii  nostri  iuste  et  legaliter  possidet,  vel  que"  deinceps 
in  iure  ipsius  divina  pietas  voluerit  augeri,  ad  eausas  audiendas  vel  iVeda  exigenda 
aut  niansioncs  faeiendas  aut  iideiussores  tollendos >  aut  honiines  ciusdem  monasterii 
tarn  ingenuos  quam  et  servos"  distringendos  nee*  uUas  reddibitiones''  aut  inlieitas  so 
oecasiones  tarn  a  iudieiaria  potestate  quam  a  parte  *"  pontificum  requirendas  nostris 
futurisquf  tomporibus  ingredi  aud(>at  vel  siqjra  nicniorata  oxigere,  sicut  in  pn^'ei'pto 
prionim  inij)eratorum  eontinetur,  »od  quicipiid  ibidem  tarn  ex  muniticcntia  i'eguni  (juaiii 
cfterorum  deum''  timentiiun  limiiinum  legaliter"  i'uerit  tiaditum',  jx-rpetuo  nianeat  iii- 
eonvulsum :  et  liceat  nieniorato  abbati  suisque  successoribus  res  jiredieti  monasterii  sub  S5 
immunitntis  nostri;  detensionc  quieto  ordine  possidere.  Abbatem  inter  sc  fratres  cligant, 
quatinus  eos  pro  nobis  et  coniuge  nostra  atque  stabilitate  imperii  a  deo  nobis  concessi 
et  eonservandi  iugiter  dei  misericordiam  exorare  delectet.  Kt  ut  hoc  pr(,^ceptum  nostris 
futurisque  temporibus  deo  *  protegente '  maneat  inconvnlsuiii ,  manu  prnpria  subtor 
tirmavimus  et   sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri.  so 

Signum"  domni''  Hcnriei  invietissiini  (M.)  Ivomanorum  impcratnris  augusti". 

Piligrimus '    cancellarius    vice    Ebcrliardi ''    IJabenpcrgensis '    episeopi    et'"    arclii- 
capellani  recognovi. 

Data    XI.    kal.    iulii    indietionc   XIIH",    anno    dunünier    incarnationis   MWI,    anno 
vero°  domini  Heinriei''  secundi  regnantis''  XV,    imperii  vero  III";    aetiini   Clienibez ' ;  35 
feliciter  amen'. 


S5S.  c)  fehlt  in  1>  f)  genitricis  dei />  g)  constitutum  C  hj  Ludni />;  Lustra />  i)  ("ninpaiiiacus  ß 
k)  Pippini  f;  I'ypiny  D  1)  Caroli  CD  va)  iinperatorls  I>  n)  anli<|unruin  l>  <>)  eiü- 
ficaverinf  H  p)  videlicet  reges  D  <\)  DL;  existentium  HC  r)  fehlt  in  D,  iro  je/loch 
k-leine  Lücke  gelamen  i*l  b)  pmcpflens  D  tj  auctoreni  /'  u;  rui  alle;  dorh  in  C  rou  Kpilterer  10 
llawl  rt/rr.  in  cuiuH  v)  praeceptum  ronlirmavimuH  iio»trum />  wi  Ht-Iieranlo /'/,  x)  (pias  6' 
y)    poneiicioi  D  z)    servos   suo»  C         a)   HL;   nee    iiou  (':    non  D         h)    redditioncs   alle 

c)  DL;  parte  con\  aus  ptate  B:  de  potestate  C  d)  dominum  D  e)  fuit  legaliter  condi- 
tum  D  fl  fehlt  in  C  g)  ilie  Sifinumzrile  fehlt  in  D  hl  domini  ('  i)  Piligrinus  /(A, 
(loch  igt  in  H  ihr  er/He  liitchstalie  zweifelhaft ;  Diligrimus  (';  DiliHimus  D  k)  Hccliiinli  ron  45 
K/Dllerer  lland  corr.  in  F^licrliiirdi  (';  Klieliardi  /'  1)  BahempiTgensis.  ron  K/x'/tirer  Iliiml 
corr.  in  HaliemhergeUKis,  (';  I{al)cN|(nu'sc'ntiH  />;  Halx-nbergensis  L  m)  fehlt  in  ('DT,:  ein 
Zeirhfn  in  H  int  nicht  mit  rollet-  Hentimmtheit  auf  ^•\  zu  deuten  n)  inditione  XIII  /<;  indict. 
XIII  L  o)  (juintii  />  p;  Uenrioi  CD/,  ijl  regnantem  />  r)  XVI  D  «)  tcrtio  H;  imperii 
VIII  D  t)  C;  Cliemliiz  H,  doch  fehlt  über  dem  i  der  mtml  rei/elmilimiff  gesetzte  l'iinkl,  ho  m 
dfUM  die  Lemnff  nicht  sicher  ist;  ('iiemliez  —  amen  fehlt  in  D;  Clieml)or  L. 


im:  IN  Kl  (11    II.     liilC).  453 

Heinrich  besti'iti(/t  dem   K/osler  Reichenau  div  hnmunitnt,  die  Zollfreiheit,  ge- 
wisse Verlfihmifjen  von  Zinsen  und  Zehnte)!  und  das  Wahlrecht,    letzteres  mit 

Vorbehalt  der  kUniii/irhen  Znstinimiinq.  r,  ■  •    ,   ,,,,,,   ,        ,  .,,, 

•^  ■"  JJammer/itrrh  JOlO  August  V.9. 

B  Deutsche  Übersetzung   in    der    Chronik   des    Gallux  Öliem,   rod.  !'>  ('.i'))    der  Vniversitiits- 

hibliolhek  zu  Freihurg  aus  dem   Vk  Jh.   f.  IT-'i   ( li). 

Bruschius  Chrono}.  11  cit.  —  Tschudi  Chron.  Helivticum   1,  5  Extr.  vielleicht  aus  dem  ver- 
lorenen OrigiiKtl  (T).  —  Herrgott  Geneid.  'J,  lOS  n"  Id-i,  Utieinische  RUrkUhersetzunfi  ans 
Ohem  =  Wirlenih.  ÜB.  1,  'J'i'j  n"  '^Vi.  —  Barark   (iidlus  Oheims  Chronik   von   lieirhenau 
10  (Bihl.  des  litter.  Vereins   in    Stuttgart  84,    Stuttgart  1866)  lol    aus  B.  —    Brandt  Die 

Chronik  des  Cüillu-'i  Öhem  (Ileidelherg  ISilH)  8i  aus  B.  —  Böhmer  Reg.  11~)4.  —  Stumpf 
lieg.  1674. 

Xachdem  Brandi  Reichenauer  Urkunden fiil'ichungen  19  gezeigt  hat,  dass  der  von  Hrrrgolt 
gebotene  Text   eine  Riickiiber-fetzung  aus   Ohem    ist,    seine   absonderliche  Fassung    also    nur 

16  auf  Rechnung   des  Rück  Übersetzers   zu   setzen    ist,    fehlt   es  an  jedem  Grund  die  Echtheit 

des  D.  854  zu  bezweifeln.  Die  von  Öhem  gebotene  Übersetzung  ist  mehrfach  ungenau 
und  an  einigen  Stellen  (S.  455  Z.  11.  S6  und  S.  456  Z.  24)  auch  sachlich  entstellt;  aber  sie 
reicht  aus,  um  mit  Hilfe  der  Vorurkunden  (des  DO.  I.  277  und  der  DD.  Ludwigs  des 
Frommen  und  Karls  III.  Miihlbacher  Reg.  581.  1541,  von  denen  ersteres  an  einer,  letzteres 

so  an  zwei  Stellen  benutzt  ist)  eine  vollständige  Reconstruction  des  lateinischen   Textes  zu  er- 

möglichen, die  wir  neben  den  deutschen  Text  gesetzt  haben.  Sie  darf,  bis  etwa  auf  ein 
oder  das  andere  Wort  an  den  wenigen  Stellen,  an  denen  D.  354  von  den  VW.  abweicht, 
als  völlig  sicher  gelten.  Für  die  Herstellung  des  Protokolls  haben  wir  uns  der  nach 
D.  354   angefertigten    Fälschung   Stum2)f  Reg.  1675   bedient;    Eecognifion    und  Datierung 

ib  stimmen  mit  den  Gewohnheiten  des  GD  übei-ein. 

In  (1cm  naiucn  der  hailij^cn  und  unzor-  In"  nomine  sanctae  et  indivi<Iui'  trini- 

tailten  dryvaltigkait.     Ilfhiricus  von  göttli-      tatis.    Heinricus    divina    favente  clf-nientia 
eher  güttigkait  vergunsten  römischer  kaiser      Romanoruni  imperator  augnstu.s".        Knlm- 

inorer  dess  richs.  Ob  wir  unser  vorfaren  vero''  si  antecessorum    nostrorum  regum  videlicet 

Sü  klingen   und   kayser,    und    zu    dem   türdor-  sive  imperatorum,    maximc  quoque  monasterionim 

lichosten  der  gotzhuser,   fryhaiten   und  pri-  coenobüs   concessa   privilegia   noatrac  auctoritatls 

vilegya   durch  beschirmung  unscrs   gwaltes  tuitioue  roboramus,   non   solum    regum    moreni    in 

vei3tnend,   sygen   wir  nit   allain   den   gütten  eo  decenter  implemus,  verum  etiam  cum  traiKiuilli- 

sitten    der   küngen    in     Söllichem   gepürlich  tati»  sec-uritnte   viventium  fratmni  orationilms  plii- 

35  gnägttin ,     besonnder    umb    sicherhaitt    SÜn  rimum   adhiv.iri  conliiliinus.     Ideoque    noverit  om- 

und    n°lb('!S    vertrüwen     wir    unser   von     der  nium    fiilflium    nostrorum    pracsentium    scilicet    et 

lebenden  briider  gepett  manigvaltenclielien      fnturc.rum  industria,  quia  Bern  venerahllisi'abba'-' 

854.   [Bresslau]  3Ö4.   a)   die   Eine/anj/sformeln    nach   .Stumpf  Reg. 

1675,    ICO  indessen   Heinricus  secundus  steht 

40  b)   enimvero   —  vencrabilis    =    DO.  I.  217 

c)  abba  —  nostris  nach  dem  D.  Ludwigs  des 
Frommen  Miihlhacher  Heg.  .».S7,-  die  in  T  er- 
wähnte Intervention  Kunifjundens  ist  Jeden- 
falls ron  Tschudi  Ixi  diesem  D.  ebenso  wilt- 

U)  hürlicli  hinzugefügt,    wie  bei  seinem  Excerpt 

aus  dem  D.  ü05,  dessen  Original  wir  noch 
Itesitzen 


-»Ö4 


K.VISK  lirKKTNUK  N. 


yi'lioltVeii  ■wenlrii.  Ilit»niinl>  so  orkenncu 
alliT  unnser  j^otrüwon  jetzi{j;('n  und  licnmcli 
wysliiiit,  wann  ilor  »'i-winlij^  Hern,  [abbfj* 
»los  gotzlmses  Santlietzesaugia  genant,  in 
der  cre  der  hailigen  gejiererin  gottes  und 
zft  allen  zitton  jungfrow  Marie  oueli  dos 
iiinu-ltursten  sant  l'etters  geliuwon,  unscrni 
angosii-ht  uV)erantwurt  iiat  cttlielic  unser 
vurlaren  Satzungen,  das  ist  des  allergross- 
nieelitigisten  kaiser  Ottimis  des  ersten, 
[kaiser  Karolij»,  neli  Ludwiei  sincs  enis, 
aber  des  allerdureblüehtigisten  kaiser  Ka- 
riili  niagni  sines  ureni,  weliie  gseiu'itVten 
inniiieltend,  wie  die  vorgeneinpten  fiirsten 
Von  Krankrieii  demselben  nuinstcr  Owe 
mit  bewarung  ires  gwaits  und  sigels  ver- 
liheu  hettcn,  das  kain  gemainer  und  ofVner 
riehter  noch  fiirst  noch  grauft'  oder  ;dl  an- 
dre geriehtztzwang  die  kilehen  hoff  örter 
acker  oder  alle  andre  ligendc  giitter  und 
besitzungen ,  ime  jctz  underwürtlKg  oder 
so  hernach  in  gewaltsamy  und  iiersohung 
Von  merung  göttiieber  giittigk;iit  deniselbcn 
münster  züston  miichten,  iren  geriehten 
gehorsam  und  gewertig,  stür  zu  ervordren, 
dienst  zft  tünd,  versatzungen  und  hinder- 
gang zu  liden,  oueh  den  mensclien,  sy  sigen 
frv  oder  aigen,  uff  dem  ertrich  des  gotz- 
huscs  wonende  bott  und  verpott,  von  inen 
dienst,  sy  zft  bannen  und  straiiffen  oder 
in  ander  unburliclien  geschafften  zu  er- 
fordren,  offne  gericht  und  taglaistung  da- 
liin zii  legen  und  alles,  wie  obstatt,  sich 
understande  zu  erfVu-dren,  und  das  die  zins- 
gotzhuH-  oder  dienstlütt,  an  welchen  orten 
sesshafft,  gölten  frid  und  schinn,  von  kaincm 
grauffen  geregiert,  kainen  bann  oder  strauff 
bezalend  oder  ainiclio  weltliche  geschiifft 
habend,  sonnder  allain  von  dem  abbt  oder 
des  gotzhu«  vtigt  gemaistert  werden.  P^s 
gcpürt  und  stautt  zfi  des  egedächten  gotz- 
hiises  regierer  und  amptlütt  in  ailweg  und 
allen  Sachen    das    ir    by  beschirmung  kai- 


inoiinstcrü  .siniloozosniiiii  nuiU'U|iati  *  coustni  r  t  i 
in  hoiiori'  sniirtac  itei  ^t'iiolrii'is  Marino  seiii|)oniU(' 
virj^iniü  et  «aiu'ti  Prtri  priiicipis  npostoloriuii  ob- 
tulit  obtiitiliiis  noslris''  quacdam''  antocossoriim 
nostrorum  prnorcptn  g-loriosissiini  vidolicpf'  nu-  b 
peratoris  Ottonis  primi,  imporaloris"'  Km-uli 
et  ipsiiis  «vi  I.iiiloiiiiiri  iinpcrntDiis  m-r  iion  ptiam 
scroiiissiiiii  pmavi  eins  Kamli  ni.'(gin  iiii|ii'i'aliiri.s 
»iipiisti,  in  i|uibiis  euntini  liatiir,  i|iialiti'i'  siipra 
difti  Francornm  iirini-ipcs  i'idcin  Aufficnsi  Mii>na-  10 
stpi'io  per  nnrtoritnti.s  nuinitiononi  voucpssornnt, 
nt  niilliKs  pul)lieiis  iiidox  ncque  diix  no((iip  conics 
ant  ipiislibet  ex  indieiaria  jiDtcstate  necolesias 
eiirtes  auf  Inca  vel  apros  seu  roli(|iins  possossioiics 
niciiMirato  nionastcrio  pracsenli  tempore  siilnacentos,  16 
vel  i|uae  deineeps  in  itis  et  duininiiiiii  eiiisdcni 
niona.sterii  divinac  pietatis  nug'nirnto  pcrvi'neriiit, 
all  ennsas  andiendas  vel  fred«  exigenda  aiit  ni.in- 
sioncü  vel  paratn«  faciendas  sivo  fidciiihsores  tol- 
lendos aut  lioniines  tani  inprcniios  ipiam  et  sorvos  iO 
snper  terram  ipsins  monasterii  eoniniancntes  di- 
stiin/jindos  nee  iillas  ledihitinnes  vel  liannos  aut 
inlieitas  opoa.sione.s  rci|nii'onda.s  seu  ullnin  pnlilicinn 
placitnm  liabendiini  nullis  teinpoiilms  in^'redi  vil 
ea  iiuae  siijna  menioiata  sunt  exij^eie  praesnniat,  25 
et  nt  eensales  homines  sive  familiac,  in  quilins- 
enniiine  loeis  sint  eonstitnti,  ])aeem  liabeant  et 
eoram  nnllo  comite  regant  aut  liannum  porsol- 
vant  aut  saeenlare  nejifoliuni  liabeant,  uisi  eonuii 
abbatc  vel  ipsius  monasterii  advocato,  scd  liceat  80 
supra  dieti  monasterii  reetoribns  ȟb  doininieae 
ininiunitatis  tuitinue  ipiieto  oidiiie  per  omnia  |)ossi- 
dere;  et  ipiicquid  exiude  fiscus  sperare  potciat, 
totiini  fratribus  ibidem  dumiiio  famulantibns  per- 
petun  firmitatc  regia  Inrg^itatc  esse  ooneessiini.  35 
Iiisuper  etiani  obtn  1  i  t  iiobis  ])ra('diclus  alibas 
seripta,  in  (|uil>us  eontinebatiir  insertuni,  i|Uod 
Karolus  mafi^niis  imperator  eoiieessisset  eldi'iii  nioiia- 
steriu  tlicloneuni  de  iiavibus',  ipiae  per  llnmina 
diaciirrebant,  nee  non  et  de  carris  et  saug-niariis  40 
necossarin  ipsins  moiinstcrii  vel  eongrcgationis 
ibidem  deo  famnlantis  ciiis>|UC  familiae  dcfcrcnti- 
biis,    iindeenni<pie   (iseus   tlieloneum  exi/,'erc  pofesl. 


:154.    a;  fehlt  in   IS 


'Ki\.    <1)   i|uneilain  —  vidilicel   nach  ilfiii   />.   lüirln 

III.   Milblhiirhrr  lleii.  l'>41       e)  ila»  fnhiende  45 
bis    ndioraiiius    ut    .V.  4rir>    'A.  :il    nach    IKK 
I.  277  {)    die    l>ri  Oheni    foli/cmlcn    Worte 

von  den  brugs^en  xinrl  nichn-  ein  irillhihlichcr 
Zimat:  den  l'eliefsrtzerii,  dei-  in  Keiner  der 
VUU.  eine  KntHprechun;/  findet  50 


III 


N  iticii  II.    nMti. 


455 


si-rlii'liiT  t'ryliait  rüwciirliclicii  zu  Ijc.sit/.cii, 
oiu'li  wiis  die  U:iis(  rlifli  sclmt/.kjimcr  von 
iiit'ii  iilt'/.iiliclxii  ffclioH't  iiic'pflit  liabon,  sölli- 
C'lius  alles  (Im  linidiTii  allda  j^iitt  dicniiidc 

b  von  kiinf^idiclici-  niiltit;kait  mit  cwi^^cr 
vestlgunj;  sigeiid  \  iTlicInu  und  erfijidjcii. 
Über  siilliidics  liaiilt  uns  der  vorj^ciicniptc'' 
abbt  gi'scliriti'tfii  ;;(.'/.ii}j;t,  il<  ro  innhalt,  das 
der    gross    kaiser    Karollus    dem    selbigen 

10  einster  ilen  znll  viin  den  seliillen ,  die 
Wasser  ntr  und  ab  giinde,  <  von  den  liru^- 
gen>,  oueli  von  den  wägen  karreu  und 
söiner.  die  dann  die  nottdurrt'tigkaitt  dem 
gotzims    oder    irer    Versandung    allda    gnft 

IS  dienende  oueli  iren  diensten  zuturend,  von 
wannen  und  woher  dir  ol)erkait  den  zoll 
liaisehen  möelit,  verliehen  und  naehgc- 
laussen  h(>tte.  Und  batt  also  der  vorgc- 
daeht   erwirdig  abbt  usser  vliss  der  vesti- 

sii  kait  unnser  vorfaren  ioliliciie  gewnnliaiten 
naehtolgende  söUiehes  alles  usser  gewalt- 
saniy  unser  gnaden  und  gftttatten  dem- 
selben niünster  oueli  zu  verliehen  und  zft 
bestättisen.      Uberantwurt    uns   och  ettlieh 

8ä  brietl",  wie  s(illielies  oeli  ettlieh  fürsten  vt)n 
l-'rankrieh ,  <las  ist  kaiser  Otto,  kaiser 
Karollus  und  sin  äny  kaiser  Ludwig  oueli 
sin  uriiny  kaiser  Karollus  gidiehen  und 
ergeben    hotten    ain    tail    ains    zinses    oder 

so  tribut,  so  inen  jerliehs  usser  Schwauben 
von  den*^  centen  oder  hundertail  von  Erih- 
gewe''  und  Apphon  genant  bozalt  und  us- 
gerieht  ward,  oueli  den  zehenden  oder 
deeini   von   dem   tail  oder  portz,   so  in  dem 

S6  Albegewe  litt,  oueli  die  non  oder  den 
iiünden  tail,  so  usser  der  gcgny  <Elssässz> 
genant,  oiiidi  den  uündeii  tail  des  tributz, 
so  usser  d<iii  Brisjjewe    zti  unscrm   dienst 


l'ni  lii'iiiitaliH  iiaiiii|iio  »tmlio  piiHliiln  v  i  t  nciH 
|ini<'ilic  t  II  H  VL'iicriilii  I  i  ri  abbaH,  iit  iinlcrniiin 
iiiiiri'iii  Ni'i|ii(-iiti'rt  liiiiiiHci'inixIi  iiiiftoritiitiH  iiomnii' 
hi'iK'lu'iiiiii  piiluiii  cunri'di'reiiiiiH  et  odiiliriiiiimniiH 
niiiiitiHli'no;  iioc  iidii  ft  |ira<<<'i-|ita  olitiilit,  <|iiiicl 
ijiiiilairi  |ii'in<'i|ii-.s  l''raii('h<>i'iiiii ,  viciolieot  Otto 
impei'ator,  KamluK  iiii|ii'rntur  avuHi|iii<  i|iHiiiH 
Liiiloiniii'iis  iiii|i(!rator  iiuc  nun  et  proaviix  ciim 
KaruliiM  iiii|ii>rator  »iiffiifttuii,  cidcni  monimtcrio 
concciloront  ijuaiulain  (lartnin  consiiH  neu  triliiiti, 
i|iino  eis  niiiiiiatliii  ex  Aloniaiiiiin  xiilvelia  t  ii  r, 
viilclicet  ox  centeiin  Krilipoiiiie  et  A|i|ilioii  iiiiiii'ii- 
pata,  iR'c  nun  et  ilei'iiniiiii  dr  purtione,  ipiae  in 
AII)i'n:oMii<>  iacct,  seil  et  iionnni  ex  tisco,  «■imiih 
vncalniliiiii  o.st  Kalmliaeli  f,  at<|iie  ctiani  et  iionaiii 
pai'teiii  ti'iliiiti,  (piac  ex  J'ri.scgoiiiic  ad  iiiistniiii 
exigitur  opus.  Haec  niitein  NiipcriuN  coinprelicnsa 
pro  CMioluniento  aiiiniac  nogtrac  ad  ideni  inoiia- 
steriuin  contiiümiis,  ([iiatcnu.s  inoiiaelii  atipendliim 
iieecss.uiiini  lialniite«  pro  uolii.s  alacrius  domin! 
iiiiseiicDiiliam  exorarc  prorurent,  sed  et  statuoiites 
praeeipiiniis,  ut  nonae  atijue  deciniae,  (|iiae  pro 
nostra  eleiiiosina  piaedieto  eontulinuis  mona.itcrio, 
priiiio  anteqitain  summa  ccnsiitim  et  tributorum 
dispertiatiir,  agentilius  nionasterii  dentiir,  et  post- 
modiim  Hat  divisio  ])artium,  qnae  ad  nostrum  vel 
coiintiiiii  iiiistroniiii  ins  piTtiiieri'  debent.  No.s  vero 
siipia  dicti  venerabilis  viii  petltionibu.s  et  voliin- 
tafi  satisfacere  ciipieiites  etiam  antecessorum  nosfro- 
riun  couccssa  privilcgia  firmissima  larg-itate  in  tan- 
tum  roboramus,  iit^,  quando''  »  divina  vocatione 
abbates  eiusdeni  monastcrii  ex  liac  luce  inigravcrint, 
qiiamdiii  ipsi  monachi  inter  se  tales  invenire  potu- 
criiit,  i|Mi  ipsam  cong-regationem  seciinduin  regulam 
saneti    Henodieti  bene  regere  praevaloanf,    firmis.si- 

niam  lioentiam,  salvo  eonsensu  rcgis  vel  im- 

peratoris,  inter  se  liabeant  ellgendi  abbates''. 
Et'    iiissimus  hoc  nostrae   aucforitatis   praeeeptnm 


;154,  b)  vorgenempten  B  c)  der  B,  wo  centen 
iiu.i  renten  rei  bessert ,  die  Correctur  des  Ar- 
liKel.i  olier  initerhlieben  ist       d)  CrUigcwo  B 


354.  <r)  dass  dieser  Name  im  Original  yestanden 
haben  muss  und  das  KIsatis  hier  von  Ohem 
willhiirlich  (liifiir  eini/e^elzt  ist,  Kann  heincni 
Ziceifel  unterlieiicn  und  ist  schon  rnn  Brandt 
lieichenauer  i'rhundenfi'ilscbunyen  HS  bemerkt 
worden  h)    qiiando  —  abbates    nach    dem 

D.  lüirls  lU.  Mühlbacher  Ben.  1^*^ :  f"''  ''^" 
die  Ziist immun/) des  Herrschers  vorbehaltenden, 
den  Gepflorienheiten  der  Kanzlei  Heinrichs 
entsprechenden  Kinschiib,  <len  der  Cebersel:er 
missrerstanilen  oder  entstellt  hat,  haben  iiir 
uns  an  den  Wortlaut  des  I).  4'-i!>  gehallen 
i|  Et  —  iussiniiis  nach  DO.  I.  277,  des.ien 
tf'oiilaut  nur  ganz  am  Schluss  geändert 
gewesen  sein  muas 


456 


KAlSi:  Ur  HKINDKN. 


i-rforderi  wiri.  l)ise  vorbofjjritViu'ii  stuok 
zft  nutz  unser  sei  liiiheu  wir  dem  gutzlius 
gegeben,  damit  die  nuineli  nottdurrt'tiges 
uskonien  hal>eude  dester  früliflier  die 
barmliert/.igkait  gottes  uns  achttend  zu  er- 
werben; mitt  gesalzt  bittend  wir,  das  die 
non  oder  deciui,  so  wir  für  unser  arniäsen 
dem '  vorbenenipten  gotzhus  geben  haben, 
zft  dem  ersten,  ee  und  die  suma  der  zinsen 
und  tributteu  usgetailt,  dem  Schaffner  des 
Clusters  gegeben  werden,  und  darnaeh 
werde  ain  tnilung  dero  tail,  so  uns  oder 
unsern  graven  von  greehtigkaitt  zugehört 
und  züstautt.  \\'ir  also  begerende  des 
obbonenipten  erwirdigen  maus  willen  und 
beger  gnüg  zii  tünd.  svgen  oueli  unnser 
vorfaren  verlihen  j)rivilegi  mit  der  aller- 
Iiandvestigosten  gewaltsamy  vcstncn,  zii 
wellieher  zitt  von  göttlicher  berüffung  die 
äbbt  desselben  münsters  von  diser  zit 
schaiden,  so  lang  dann  die  manch  under 
inen  finden,  die  die  gemain  samlung  nach 
der  regel  sant  Benedict  wol  regieren 
mügend ,  mit  allerstättigostem  urlob  und 
venvillgung  des  künges  oder  kaisers  usser 
inen  abbt  erwellen.  Unnd  haben  dis  ge- 
pott  unser  gwaltsame  harum  befolhen  zu 
beschriben,  durch  welches  wir  erkennen 
und  gepiettend,  wie  und  was  von  unser 
vorbenempten  vorfaren  disem  eloster  und 
den  brüdeni  mit  kungclicher  oder  kaiser- 
licher gnad  und  niiltigkait  verliehen  iindt 
gegeben  ist,  also  fürbas  und  zu  kunfftigen 
zitteu  mit  allerstättigoster  erkantnus  und 
ursach  blibe.  Und  damit  dis  gesalzt  uff 
unser  gewaltsame  zu  künfftigen  jaren 
dester  stätter  und  vlissiger  gehalten  werde, 
haben  wirs  mit  unser  band  gevestnot  unnd 
mit  unserm  aignen  sigel  Ijcfolhen  zfi  be- 
zaichnen. 

Zaichcn  her  (M.)  Hainrieh  römischen 
kaisers  merer  des  richB  allerdurchluehti- 
gisten  und  unuberwintlichosten. 

Guntherus  cantzler  anstatt  Hrehaii- 
baldi  ilrchcaplon  bekenn  mich. 

3>>4.   c)  der  B 


iiule  cou8iTil)i,  per  <moil  doi-eriiinius  nt<|ui'  lulioiniiM, 
ut,  su-uti  all  eisdem  siiprn  iioininatis  anteiossorilius 
noatris  videm  inoiinsterio  vt  iVatrilms  lejfia  vcl 
iinpcriali  liirfriUitt-  i-oiK'Ossiim  est,  itn  deiiiecpx 
iiostris  ftitiimi|uc  teiiiporibiis  tirinissiinn  ratioiie  6 
permanent.  Et  ut  hoc  nostrne  uuotnritntis  pr«e- 
i-eptiim  in  sneeodcntibus  annii«  linniiis  lialicatur 
et  c\ili;;cntin»  nbscrvetur,  propiia  manu  mistni 
tirmavimuü   et  sigiUo  nostro  insigniri  iussimu-s'. 


30 


Signum''  donnii  (M.)  Ilciiiriei  Unniii- 
norum  imperatoris  augusti  serenissimi  et 
invictissimi. 

Guntherus'  eanccllarins  ad  vicem 
Krchanbaldi'"  archicap])(!liani  recognovi.       is 

Siti.  1<)  ilie  SchliutufortHfln  mich  Stumpf  Jicf/.  1675 
mit  Herilck-nichti'ijuni/  tun  '/'  iinil  der  l'el>er- 
urlzung  1)     T    un'l    Ohem;    Cuntherius 

Stumpf  Kefl.  I67!i       m">  Krchinlialdi  Stumpf 
Ueij.  ir<7r,\   vice  Erelienl>alili  T  so 


II  i;i  NIM  (  II  II.    nur,.                                             4.'i7 

Dill,    iitr    (Irii    XMX.    lau:    «l''-*     im^j.sti'ii  I  )ata  IUI.  Ual.  si|iti-mli.  iiHlii'ti(piic  Xllll, 

ilKlictiiiiic    Xllir,    aiiiiii    .\IX\I,     amiii    Ikit  amin   «liniiiiiiruc    iiicariiatiniiis   .\IX\I.    aimo 

Haiiiricli  dcs.s  aii(l<;rii  ri-f^icriiii;;  XV,  kai.sci-  vcni  (ioiniii  llciiiriri  scciiiuli  rc;ximiitis  XV, 

tliiiiii   III:    actum    in   ilciii   duitl'  Daiiaiiiiini-  iiiiiniii    autt-in    III;    artiiin    in    viila    (|iiaf 

6  cliiiiulia.  tliiitur  DananiiiracliiiicliJi";  ieliciu-r  amen''. 


Heinrich    bestätigt    dem     tinteren    KonnenUluster,    genannt    Uolienbnrg,    die 
Immunität    und  verleiht  ihm    das    Wahlrecht.  Erstein  1016  September  2it. 

FrfKjmnit    des    Originaldiphims    im    kais.  Btzirhsairhir   zu    Stnwsburg  (A).  —   Orujinnl- 
10  transsiimjil  K.  Budulfs  roti   }'J8i  Juli  75  ebenda   (A^). 

Albrerhl  Hislonj  von  Holienburg  oder  Sl.  Odilienberg  (Svlilellutadt  1751),  prob.  3  n"  H 
aus  A^.  —  Grandidier  in  Wiirdlirein  Noi'a  mihs.  6,  179  n"  84  aus  A*  mit  Enj/inzungen 
aus  L  und  D.  867  mit  a.  reg.  XVI,  imp.  IUI  zu  1017.  —  Grandidier  Hisl.  d'Alsace 
1^,  :il-J  n°  372  ebendaher  mit  a.  reg.  XVI,  inip.  IUI  zu  U)17.  —  Böhmer  Reg.  1155.  — 
16  Stumpf  Reg.  1676  und  1SS5. 

Geschrieben  von  GD  mit  Benutzung  einer  verlorenen,  wohl  von  Ludwig  dem  Deutschen 
herrührenden  Urkunde.  Diese  schloss  sich  in  ihrem  zweiten  Theile  an  Mühlbacher  Reg.  93S 
an;  doch  scheint  in  ihr  das  Wahlrecht  noch  nicht  verliehen  geivesen  zu  sein,  da  der  be- 
treffende Abschnitt  des  D.  855  ganz  im  Stil  des  GD  gehalten  ist.     Durch  den  Fetitdruck 

so  haben   wir  die  Uehercinstimmung  mit  Mühlhacher  Reg.  933  bezeichnet,  ohne  damit  über  die 

gegenseitigen  Beziehungen  der  beiden  Klöster  Hohenhurg  und  ihrer  Urkunden  im  allgemeinen 
ein  Urtheil  abgehen  zu  wollen.  —  Für  die  Herstellung  des  Eschatokolls  laben  irir  das  sog. 
grössere  Testament  der  h.  Odilia  (L),  dessen  angebliche  Urschrift  im  Stra.^sburger  Bezirks- 
archiv beruht,  herangezogen,  da  diese  Fälschung  mit  Benutzung  unserer  Urkunde  hergestellt 

»5  ist;   vgl.  Zeitschr.  für  die  Gesch.  des  Oberrheins  N.  F.  14,  10  f.  —  Zur  Datierung  dieser 

und  der  vier  folgenden  DD.   vgl.   Erläuterungen  Abschnitt  III. 

^C.)»  ^  [In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Heinricus  divina  fjavente*"  cle- 
niontia  Ivoniaminini   ini]icrator  augustus.  |  [Si  locis   divino   tndtiii  niancipatis  dij,nmiii 

liiinorcm    cxlnhcnuis    ciscjue    ins    sibi    abbatissam    cligendi    conjccdinius,     iin|icratiiniiii 

M  augustorum  nioreui  praecessorum  nostrorum  exereemus  et  id  mibis  ad  actcrnani  vitani 
caincMidani  |irot'utuniin  fli([uiilii  credinius.  Quapropter  conijiciiat  oiiiiiiuni  fideliuni 
no.stmnini  piosoiiciuiii  seilicet  et  t'iitiironuii  industria,  qualiter  lielewigj  abbatissa  in- 
ferioris  monasterii,  quod  dicitur  Hohenhurg  et  est  constructum  in  lionore  sanctae  Mariae 
et  [sancte  (iundelinde  virginis,    adiit   serenitatem    cuhninis  nostri  supplicans,    qiiatenus 

S5  ob  augniontuni  mcrccdis  aninie]  nostrae  pvaefato  monastcrio  potostatein  i)f'r  praeceptnin 
nostrae  aucturitatis  abbatissam  sibi  eligendi  a  prae[senti  tenipnrf  ut  iiiaiitea  concodere- 
mus.  Cuius  in-tifiniipin,  (jiiia  insta  ft  racionabilis  esse  vidcbatin-,  interventu  venerabilis 
niistri(nio  dilejfti  fidclis  Weronbarii  Argentinensis  aeeclesiae  episcopi  et  Hezilini  eius- 
dcm  acelesiac'    tilii  libenti  animo  [suscipientes,  Uos  nostri  ;iii(t..ritatis  «  apices  iain  dicto 

\o    354.    f)  villi  B,  rerIxsseH  nach  Stumpf  Reg.  IG'.'i.       854.   n)  T  und  Öhem ;   Donamaracbiricha  Stumpf 

Reg.  167'). 

855.   [Bresslau]     a)   das   in  AA'  fehlende  Chrismon   ergSmi   aus  L         h)    diese   und  die   folgenden, 
zum   Theil  durch  Schrifireste  in  A  l>estiiligten  Ergänzungen  aus  A'         c)  A 

Kkiaerurkunden  III.  58 


458  KAISEIU'RKUNDllN. 

nioliasterio    ficri   iussinnis.    |ii>r    quos  dpccniiiniis   ntjqiic  sanrinnis.    ut  s[inc|    ollstacuKi    SOU    n'iVii- 

gationo  suc'Ct'ssiinim  nostroruiii  [ia]m  {iu>]iiiinati  |f](m(^re}jacio  nio|iiasti'rii  j)(>r  lutura 
tenipora  projtriam  [oleccionom  hnbeat  nee  iilla  potcns  persona  duciiin  vcl  eoniituni 
statuta  nostra  ponnntare  cojnetiir,  s[od|  (juanieumque  seeiindum''  doi  tiiuoreni''  sibi 
olej^jerit  al>l>atissain,  ipsa  (ei]  eons[ecretur  et  nun  alia,  et]  lioe  efiani  divinae  niiseratii>nis  t, 
rojspectti  eidem  conprejraeioni  eonferinnts,  ut  ipien»  sibi  velit  advoeatuui  previdcat, 
et  i|ueu)  eleccione  probnvjorit  ipse  ei  eonstituatur.  i|ui  res  suas  tininrc  et  aiiiore  ilei 
beue  proeuret  et  n|ost]ra  iiiiper|iali  auetoritat]e  t'aiiiiliain  sibi  suliiet-tain  rvjxni  |et  <le- 
fendat,  et  nemo  alius  jn-ebeiidani  suam  siiii  vi-iidicet  aut  usurpet  extra  earuiu  voluntateiii. 
Insuper  eciam    inijperiali    auetoritate    praeeipinms    iulicmus    at(jue    samiiiius.    ut    nullus  lo 

iudex  publicus  n|oc  quilit>et  ex]  iiidiciariii  ||io]tostnte  aut  etiain  [alia  niaior  minorve  iiiTsona  in  ecclp- 
sias  auf  loca  vel  agrog  seu  reliquas  possessiones,  quas  niodcnio  ti-niporc  in  quibuslilbet  pngis  vfl 
territoriis  infra  ditionom  ini]>erii  nostri  iunte  et  lepaliter  possiilet,  vel  ea,  quae  deinoeps  m  iure  ips|iii]s 
voluerit  diviiia  [pietas  augeri,  ad  causas  iudiciario  more  audiendas  vel  disciu-ieiidas  aut  uiausiones 
vel  paratas  faririida.s  ault  tideiiiissorcs'"  tdllondos  Vel  liomiiies  ipsins  tani  iiigomuis  i|iiiiin  i't  servos  15 
»uper  ferrani  ipsius  foniinancutes  iuiustc  di.striii{.'eiid(is  vel  freda  cxigeuda  ^noc  iillas  rediliieinnes  «ut 
illicitas  occasioues  requireudas  uostris  iicc  futuii«  tenipurilins  inpredi  nudeiit  iicc  la]  (|uae  supra  nic- 
morata  sunt  pcuitus  exigerc  praesumat,  sed  reniula  *  iudieiariae  putestatis  atquc  ))i'avoruui  linuiiuuin 
inquietudine,  idem  roonastcriuiii  [cum  oinnibug  rebus  et  maueipiig  ad  sc  pertincntibus,  sivut  dictiini 
est,  sub  nostra  imperiali  proteccione  et  iuimunitatis''  defeusione  scuiper  quietum  eonsistat,  *  quateniis  iO 
ancillas]  dei  iuibi  deo  famulantes  pro  nobis  et  uostra  dilecta  coniuge  ac  *  totius  iniperii  iliviiiilus 
nobis    coni  a  t  a  f  stabilitate  et  [pace    dei    ininieiisani    clenicnciani    lugiter    exoiaie    dele<tof.      Kt    u(    liee 

concessionis  nostre  auctoritas  timiior  liabeatur  et  per  tutura  te]mpora  a  tideiibus  nostris 
veiins  credatur  et  diligentius  observetur,  mann  jiropria  [ijnferius  linnavinnis  [et  sij:;illi 
nostri    ioipressione    insigniri   iussinius.]  S5 

I  [Signum^  domni  Heinrici   invictissinii  (M.i  RomanorumS  i]mperatoris  aiigusti.  jl 

§  [Guntberius''  cancelbirius  ad  vieeni  Ercbauliuidi  areliiepiscopi  et  .arebieanceilarii 
rec]ognovit''.  §  (SI.  D.) 

[Data  III.  kal.  oct.  indiccione  XV,  anno  dominiee  incarnacionis  millesimo  XVII,  anno 
doniini  Heinrici  secundi'   regnantis''  XV.  iuij)erii  autojin''  I?I;  aetuin  Erenstein;  feliciter  so 
amen. 

356. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Michelsberg  bei  Bamberg  eine  Besitzung  zu  Sind- 
lingen.  Frankfurt  1016  October  11. 

Abschrift   aus   de»  J.  1487  — 1494  in  Andreas  Lang  Catalogus   ahb.    mon.    S.  Michaelis,  a 

Ms.  hist.   2,  f.  7H  in  der  k.  Bibliothek    zu   Bamberg  (B).  —  Abschrift    vom  J.  1494  in 

dessellien  Fa.iciculus  abb.  S.  Michaelis,  Ms.  hi.tt.  1,  f.  2'  ebenda  (C). 

Bruschius  Chronul.  88  dt.  zu  1017.  —  Schdtcs  Hi.^t.  Schriften  339  n"  7  unvollständig  aus 

C  zu  1017.   —  Biihmer  lieg.  1156.  —  Stumpf  Reg.  1677. 

Verfasst  utul  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  GD;   vgl.  K.  Archiv  19,  644.  «o 

H7M.  <li  »ec.  dei  tini.  Kehr  rtrblaimt,  cieUtkht  auf  Haiiir  e)  CC.,  fehlt  in  A'  f)  rf<M  zweite  a 
corr.  au»  i;  l/ti  <ler  Corrediir  i«t  iIom  Wort  offculHir  irrig  auf  ila«  folt/ende  ,Sul>stanlir  iM'sni/en 
g)  Signum  —  Roinanoruni  erytiiizl  au«  L,  uo  aber  Lötlierii  ulatt  Heinrici  Ktrht;  in  A'  fehlen 
Sitjnum-  und  lieroi/nitioniizfile  hl   erg<'lnzt  aun  L,  wo  a/fer  canclarius  ad  vic.  Erohaiil).  cpi- 

»copi  et  archicancelarii  uteht         i)   ur»}iriliit/lirh  etanil  in  A'  secundo,  u-ag  ron  spi'ltcrer  Hand  *b 
rirhlifi  in  «ecuudi  eorr.  int         k)  regnantiR — amen  in   A',  tro  un<jiriin;/Hrh  die  IJatierun;/  mit 
secundo  Kchloim,  roti  »pilterer  HatuI  am  Hände  naclif/ctratjen. 


llKlNKicii  II.    mit;.  459 

In  uoiniiio  .sanctc  ot  imlividiic  triiiit;iii>.  Ilciiii-iciis  diviim  tuventc  clemoncia 
Koiiiaiiiinim   imperntor    autjjii.-itu.-^.  Si    Im-is    diviiio    cultiii    tledic-iiti.s'  t"riitrihus»nii'  in 

cisiU'in  (Ico  scrvii'iilihus  iiii|)<'rialc'iM  imiiiitici-iii.-iaiii  et  larj.;itatfm  uilliilx-iiiii.-i,  tuiituin 
nobis  coniiii  uracinncs  iimi  dittidinius  esse  di'Vociurcs,  i|iiaiitiini  cii.-i  cMiri.-»  fXt»'rii)riljiiM 
i  t'ai'iiims  al)siiliicii(n's.  C^imt  rniiii  i'Krmn,  <|iiiis  pmcurarc  didjiMiiiis,  «i  mali-  |iriiciirciitiir, 
atliTt  iinliis  iiiali'dic-lioiie.s  iimpin,  tot  bciirdiL'tinncs,  si  lioiii'  (.^«-iKTat,  cnpia.  (^iia|irii))tiT 
iiiiinimn  .-^aiictc  dd  et'closic  iio.str<)ruiiif|iio  tidoliiiiii  taiii  |)re8encimn  r|uiiiii  ot  futiirormn 
puteut  iiidustrio,  «nialiti'!-  iio.-i  spe  roiiuiiK'rariinii.s  ctonio  addiR'ti  pro  n-iiiodio  iiiiiiiie 
iiostre  dik't'te(iiu'  i'oniufris  iio.stre  Kiiii<'>;iiiidi.'  talcin  propriotatfin,    (jualcni   visi**  fuiinuH 

10  in  loco  SuiiKk-iinga  dicto  in  pago  Nitcgowe  in  coniitatu  I\iid)C'rti''  lial)fif,  ad  I5al)0ii- 
bergense  cenobiuiu  in  liiuiorr  .sancti  ^licdiaeli.s  arcliangcii  construetuin  cum  omni  lega- 
litate,  qua  u.si  tuiinus,  Ihh-  i-.-it  arcis  ediKeii.s  agris  pratis  pascuis  .silvi.s  cultis  rt  in- 
i'ultis  aijuis  aquaruinve  det-ursibns  vii.'<  et  inviis  cxitil)us  ot  roditibus  (juositis  et  in- 
quirendis  onnubusipie    que    excogitari   vi-l   diti   |iiis>uut    uiiiisHibus  iniperpetuuni''  usuni 

IS  fVatrnni  in  pri'iüoto  conoliio  doo  tanudani-inni  donaviMui.s,  ea  vidolicot  logc  ac  raoione, 
quatenus,  (luicunuiuo  iani  noniinati'  congrogai-ioni  dci  dispensacione  tratrunupie  oluccione 
constituatur  abbas,  libera  po.stliae  [utatur]"  potestate  tenendi  commutandi  vel  quicquid 
tVatribus  ad  eominuneni  utilitatein  exinde  iibuerit  faciendi,  oniniuui  honiinuni  inquie- 
tudine  ac  contradiooionc  rcniota.     Et   iit    hcc    nostre    donacinnis    auctoritas    per  .'iucce- 

«0  dencia  tenipora  stabili.-*  .<ciuper  et  inconvuisa  onnii  pornianoat  evo,  iianc  cartam  inde 
iussimus  scribi  nianusque  proprie  subscripcionc  contirmantes  sigillo  nostro  in-nigniri. 

Data  \'.  id.  mtidj.  indietione  XV,  anno  doniini[ce  incarnacionis] '  MXVII,  anno  vero 
doniini  lloinriti  siciindi  rognantis  XV*^,  inqierii  vom  III«;  actum  l'^-anclioncfurt'';  feliciter 
amen. 

si  357. 

Heinrich  urkundet  in  betreff  der  von  ihm  an  das  Bisthum  Bambei'g  geschenkten 
Abtei  Deggingen.  Frankfurt  lolH  Ocfober  11. 

Urkunde  in  Diplomform  aus  dem  Anfang  des  12.  .Th.  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Stengel  Monasferiologia  1  s.  v.  Deckingen  aus  A  ^=  Petrus  Suevia  eccl.  258.  —  Heyherger 
so  Ichnographia  Babenb.   1,  113  n"  133    unvollständig    aus  A   mit  a.   imp.  IUI    zu  l(ll7.  — 

Schuberth  Xachträge  94  n"  7  aus  A  =  l'ssermann  Ep.  Bamb.  5  Extr.  aus  A  zu  lul7.  — 
Mon.  Boica  28",  460  n"  288  aus  A  =  Stachele  Das  Bisthum  Augsburg  3,  fi29.  632 
unvollständig.  —  Böhmer  Eeg.  1157.  —  Stumpf  Reg.  1678. 

A,  das  aus  dem  Bamberger  Archiv  stammt,  ist  kein   Originaldiplom,  sondern   erst  im  An 
35  fiiiig  des  12.  Jh.  entstanden.     Ist  sein  Inhalt  somit  an  .tich  unverbürgt,  so  zeigt  doch  das 

Diltat,  dass  ein  von  GD  vei'fasstes  und  dem  Eschatokoll  nach  auch  geschriebenes  D. 
Heinnchs  für  seine  Herstellung  benutzt  worden  ist.  Gehörte  diesem  auch  noch  der  Satz 
Porro  —  possideant  (Z.  34  —  Z.  37)  an,  was  icir  zwar  nicht  bestimmt  behaupten  können, 
aber  für  wahrscheinlich  halten,  so  icürde  das  verlorene  D.  eine  Besitzbest/itigung  enthalten 
40  haben;  vielleicht  war  darin  dem  Kloster  auch  der  kaiserliche  Schutz  verbrieft  icorden.    Als 

eine  Interpolation  i.it  sicherlich  der  die  Regelung  der  Rechte  des  Vogtes  betre/finde  .Al>srhnitt 
anzusehen,  der  mit  dem  Zusatz  hinter  der  Datierung  von  D.  132  (vgl.  oben  S.  1S2  X.  a) 

3ö<5.   [Bloch]    a)  dedicatis  corr.  roii  sjH7tercr  Hand  aus  abdicatis  B;  abdicatis  C       b)  usi  «m  späterer 
Hand  hinter  getilfitem  visi  hi»:u<iefügt  B;  usi  C        cl  Riberti  C        d)  BC         e)  fehlt  in  BC; 
«  es  h'mnle  auch  t'ruatur  <irstanden  halten         t")    anno  doniini  BC         g)    C;  XT,  III  ron  spüterer 

Hand  corr.  in  XVI,  IllT  ft        In   Franckonefurt  BC,  rgl.  D.  357. 

5»* 


460  K  A 1  s  K  i;  r  R  K  r  X  den. 

grösstetitheHs  irörtlich  übereinstimmt  und  mit  ihm  auf  die  gleiche  Quelle,  eine  Aufzcichnuiig 
iilff  die  Rechte  der  Vögte  iti  de»  Bnmbcrger  liesitzinige»,  zurückgeht.  Jedenfalls  um 
diet:er  Interpolation  willen  ist  unser  Kremplur  A  hergestellt  irorde»,  und  es  liegt  di«  Ver- 
miithiing  nahe,  dass  dies  geschehen  ist,  als  Bischof  Otto  von  Bamberg  die  seitiem  Stift 
durch  lungere  Zeit  entfremdete  Abtei  ziiriickeriforben  hatte  (vgl.  Belatio  de  piis  operihus  j 
Ottonis  ep.  Bamberg,  cap.  29,  Mon.  Germ.  SS.  1^,116H):  damals  lag  gewiss  eine  he- 
stmdere  Wranla.-^sung  cor,  die  Vugteirerhte  zu  regeln  und  mit  denen  auf  anderen  bamher- 
gischen  Bes-itzungen  in  Übereinstimmung  zu  bringen.  Dass  dann  bei  dieser  Gelegenheit 
auch  die  Poenfnrmel  eingefügt  wnrde,  die  .v/rA  in  anderen  DD.  des  Katars  GD  nicht 
findet,  ist  möglich,  alier  nicht  sicher  zu  behaupten:  wir  haben  daher  nur  jenen  Satz  ührr  lo 
die  Vogtei  als  Interpolation  gekennzeichnet.  —  Ob  die  Schenkung  der  Abtei  an  Bamberg 
schon  in  der  des  Ortes  Deggingen  von  1007  (vgl.  D.  l.'iö)  einbegriffen  war,  uns.^eii  icir 
nicht:  ülier  die  Ge.<:ehichte  der  Abtei  bis  1016  ist  nichts  weiter  bekannt  als  was  sich  aus 
den  DD.  /öö.  .^.57  entnehmen  lä.'ist,  vgl.  Steichele  a.  a.  0.  In  der  Relatio  de  piis  operUms 
Ottonis  ep.  Bamberg,  u-ird  sie  als  abbacia  sanctimonialimn  in  Kotia  Toggingen  l>r-  15 
zeichnet,  u-ührend  sie  spfiter  ein   Miinnerkloster  war. 

(C.)  §  In  nomine  sanctg  et  individiu;  trinitatis.  II<inrious  diviiia  favente  de- 
mentia Riinianoruni  iniperator  augustus.  |  Kedenijitoris  imstri  salntaris  doetrina 
nos  adnionet,  ut  tliesauros  nostros  reponamus  in  c<,'lii,  nl)i  mm  tinu-tiir  ncc  t'iir  nci- 
tinea  nee  erugo*.  Sed  et  Paulus  af'tirniat  h^c  esse  in  futnro  mctcnda,  <|U(;  in  lioc  20 
mundo  fuerint  seniinata''.  Quapropter  omnibus  Christi  iiostricjue  Hdciibu.s  innotescat, 
quia,  cum  haberent  parentes  nostri  abbatiam  in  Kheeia  in  coniitatu  Sigeliardi  eoniitis 
Tcirtriniren  dictam  in  iionoro  domini  ot  beatissimi  Martini  constructam,  nos  iijsani 
abbatiam  hercditario  iure  nobis  j)r()priani  tani  pi-n  fiuscb-ni  sancti^sinii  confessoris  amore 
quam  nostra  ac  eorundem  parcntinn  nustroruni  jicrpetiia  salutc  pretliorum  largitinne  i'5 
ditare  curavimus  eamque  nostro  Habi-nbergensi  cpiscupatui  in  lionoro  l)cati  l'ctri 
apostoli  sanctique  Georgii  martiris  constructo  in)]ieriali  inunitin-ntia  contradidinuis, 
quatinus  iini  familiäre  preberetur*^  obsequium  nee  alteri  deesset  pie  del'ensioiiis  niater- 
nale  solatium.  l)edimus  autem  ipsum  locum  prefat^  (^eclesi^  cum  omni  legalitate  ad 
eundem  loeum  j)ertinente,  videlieet  utriusque  sexus  maneipiis  ^cclcsiis  edifieiis  areis  30 
exitibus  et  reditibus  agris  cidtis  et  incultis  qu^sitis  et  impiinndis  pratis  pascuis  viis 
et  inviis  aquis  aquarumque  deeursibus  molis  molendinis  rebus  niobilibus  vel  inuno- 
bilibus  et  cum  omnibus,  vel  qu(;  in  hoc  tempore  habet  vel  postmuduni  haljiturus  ost. 
Porro  locum  ipsum  ab  omni  oppressione  liberum  t'ore  censemus  statuentes,  ut  quas- 
cumque  possessiones,  cju^-eumque''  predia  vel  a  parcntibus  nostris  vel  a  nobis  aut  a  .ift 
quocumque  hominum  iuste  ac  legaliter  sint  vel  fuerint  eidem  loco  delegnta,  sine  omni 
gravamine,  sine  molestia,  sine  inquietudine  sei'V'ientes  inibi  deo  possideant.  <  Sane 
advocatiam  supra  dicti  loci  sub  tali  conditione  instituimus,  ut  advocatus  per  seniet 
ipsum  eam  sine  subadvoeato  administret,  plaeitum  vero  enm  eolonis  bis  in  anno,  hoe 
est  ante  festum  saneti  Miehahelis  et  ante  quadragesimam,  habeat,  et  tune  detnr  ei  10 
servitium:  duo  modii  tritiei,  modius  siliginis,  porcus  inductilis,  porcus  lateralis  et  jinr- 
cellus,  VI  casei,  centiim  ova,  VIII  pulli  gallorum,  urna  vini  vel  mr'donis  —  et  urna 
constet  ex  XXX  peearii»  — ,  du^  unn;  eervisie,  duo  aeervi  aven(^,  modius  aven^  vel 
ordei.  H§e  iusticia  advocati.>  Preeipiendo  itaque  inbemus,  ut  nullus  arehiepiscopus 
ej)i8copus    dux    marchio    eomes    nulla    denique    magna    j)arvaque    persona    haue    nostre  16 

So".  'BrcHnliiiil  8)  itallhaeit»  '<',  20  h\  tgl.  Galattr  6,  s  c)  prebcrut,  ohne  deutlich  crkeniiOan.' 
AlthürzunffKZfkhen,  A;  doch  i«l  noch  ein  Punkt  über  dem  WoHt  zu  sehen  d)  qugcuqiie. 
olinc  Abkürzunyizeichen,  A 


HKINUKII    II.      mit;.  4V>\ 

iiistitiitioiiis  aiK'toritatoin  alifpui  i'diiiitii  iiitViiif:;cri.'  iircsiiinat.  Si  qiiis  aiitcm  tcnicrarii;" 
contra  liaiu'  venire  presunipserit,  se  ipse  cnrani  snninin  iiidieo  deu  ilanipiialjit  et  irain 
sil)i  in  die  tururis  doinini  thesauriznbit.  l)e  <|iiariiiii  reruni  veritate  iit  jjer  8u[cc]e- 
dentia  teinixira  nullus  reddatur  amliiffiius,  lioc  imperiale  jirf-eeptmii  iiide  eonsfriptiim 
b  propria  manu  ciii'r(d)orantes  sif^illi   nostri  iiii]>r<>ssi()iie  iussimus  insij^niri. 

§  .Sif^num    domni    Heinrici    Invictissimi    i.M.)'    l^omanoruni    iiiiperatori.s    augiisti.  S 

§  Guiitlieriiis  cancellarius  vice  Erkanbaldi  arcliicappeiiani"  recognovit''.  p     iSI.)' 

Data  V.  idus  oct.  indictione  XV,  anni)  domiiiic«;  inearnationis  millesimo  XVII,  anno 
vern  dnnini   lieinrici  secundi  regnantis  XV,  iniperantis  auteni  Hl:  actum  Franelionefurt; 
10  leliciter  amen. 

;5ös. 

Heini-ir/t  ni)iimt  das  mn  dein  Aht  Crold  von  Früm  fjefjriindete  und  mit  Gütern 
zu  Weidenbacli,  Stadtf'cld  und  Lädsheim  dotierte  .Vai-ietisti/t  zu  Prüm  in  seinen 
Schutz  und  verleiht  ihm  einen  Jahr-  und  Wochenmarkt. 
15  Frankfurt  1016  Octoher  17. 

Urkumle  in   Diplomform  aiix  dem   12.  Jh.   in  der  Stadtbibliothek  zu   Trier  (A). 

Brower  Anl.  Trerir.  cd.  I.  1.  624  dt.  zu  1017.  —  Hontheim  Hisf.  Trevir.  1,  353  n'  218 
zu  1017  =^  Miyrte  Palrol.  140,  337  n"  99*'».  —  Beyer  Mittelrhein.  ÜB.  1,  342  n'  291  aus 
A.  —  Görz  Mittelrhein.  Reg.  1193.  —   Böhmer  Reg.  1158.  —  Stumpf  Reg.  1679. 

so  A  ist  einer  Urkunde  von  der  Hand  de.<t  GD  nachgezeichnet:  dock  erinnern  einige  Schrift- 

formen  der  ersten  Zeile  an  die  Art  Erichs,  der  auch  in  DD.  109.  360  die  gleiche  seltenere 
Devotionsformel  angewandt  hat.  Den  Geu-ohnheiten  des  GD  entspricht  auch  das  Dictat, 
abgesehen  von  einzelnen  Wendungen,  die  (wie  insbesondere  die  Puhlicalio)  karolingischen 
Urkunden   für  Prüm  entlehnt  zu  .fein  .'icheinen.     Was  den  Rechtsinhalt  angeht,  so  wird  die 

25  Verleihung  eines  mercatum  publicum  in  Prüm  durch  Heinrich  IL  auch  in  der  Urkunde 

des  Bischofs  Albero  von  Basel,  Rectors  der  Kirche  zu  Prüm,  aus  dem  J.  1136  (Beyer 
a.  a.  0.  1,  042  n"  488)  erwähnt;  da  inde.tKen  unsere  Urkunde  nur  in  der  nicht  unver- 
dächtigen Form  einer  besiegelten  Nachzeichnung  überliefert  ist,  so  .sind  durch  diese  wenigstens 
die  Einzelbestimmungen   über   die  Verleihung   des  Marktrechtes    nicht  mit  voller  Sicherheit 

so  beglaubigt. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individue  trinitatis.  Heinricus  dei  gratia  Ronianorum 
imperator  augustus.  |  Omnibus  episcopis-'  abbatibus  coniitibus  ceterisque  tidelibus 

nostris  tarn  presentibus  quam  futuris  notuni  esse  volumus,  quia  Vroldus  Brumiensis 
abbas  noster  lidelis  nostra   licencia   et    consensu  quoddam    monasterium  a  fundamcntis 

36  construens  et  in  honore  sancti  s.alvatoris  doniini  nostri  lesu  Cliristi  sanctacque  dei 
genitricis  semper  virginis  ilariae  nee  non  victoriosissime  crucis  et  sancti  .Stepliani 
protomartyris  inclitique  martyris  sancti  Na/.arii  dedicari  faciens  impcriaii  nostrae 
tuicioni  defendcnduni  conimendavit.  Insuper  etiam  narravit  nobis  pr^dictus  venerabilis 
abbas.    qualiter    deo    annuente    nostraque    gratia    consentiente    pretatum    monasterium 

•40  canonicis  voluisset  locare  eisque  ex  proprietatibus.   qiias   ipse  iure  precario  acqiiisivit, 

857.    e)  ,-1       f)  ilahinter  Koinanorum  iniperatoris  ausradiert,  um  Baum  für  das  Siegel  ^u  geicinnen; 

Rom.  imp.  au<j.  fol<it  in  der  nnrhutcn  Zdle         g)  archic  A         h)  recg  A         i)    com  Siegel  ist 

nur  ein  Hruchstüch  ohne  Schrift  und  Bild  erhallen. 
368.   [Bresslau]     a)  epis,  ohne  Abkürzungszeichen.  A  , 


462  KAIS  K  K  r  H  K  T  N  H  K  X. 

absquc  omni  inonachonun  sibi  subditonim  detrimento  pri^^bondam  adhiboro.  (nuii-uin 
noniina  bi-i-  sunt :  Witenbuoi-b,  Stadofclt,  Liudosheini.  (^nius  potirioni  c'(,>ti'r(iriuiii|U(' 
nostrorum  ridelium  sibi  conpi^'cantiiun,  boc  est  arcbicjiiseitj)!  Trciiorciisis  l'opjKuiis, 
Heriberti  Coloniensis,  Ercbanbaldi  !Mogontiensis,  Eberbardi  Habenbcrgcnsis,  Rrunonis 
Augustonsis.  Hi'zcHni  Wircinburgensis,  Rurcbardi  Uiionnacionsis  coniitiinique  (icrlai,  5 
Ebcrliarili,  Gt-beliardi,  lirimingi  ncc''  nou''  abbatum  Bopponisj^  Uultensis,  \'iiinricbi  Tre- 
iiercnsis.  Lintliardi  L'uizi'nburgensis,  Hicbardi  Aniarbaliensis,  assonsuni  |)r(,^bentos  pr^- 
dicta  liica  sub  nostr«,-  tuicionis  innnmitatoni  suscopinius  iiii'rfatuiui|iu'  imbliciini  ciiiii 
immi  iure  eiusdein,  annuab'  sciliect  et  ebd(mia(bile.  ad  Stipendium  tVatrum  ibidem  lc<;i- 
time  instituinnis  et  jier  liaiie  imperialem  eartani  imperamus  et  pr(;ei|)imus,  ut  nulUis  lu 
de  pri,'dictis  rebus  ad  alienandum  fratribus  iaiii  ibetis  aii(iuid''  sibi  usurpet,  (pialiiius 
illos  quiete  ac  pacitice  que  deus  dedit  vel  daturus  erit  possidentes  pro  nostra  ineolo- 
niitato  regnique  nostri  stabiUtatc  dci  misericordiam  iugiter  uxorare  delectet.  Et  ut 
h^c  iussionis  mistrae  donationisque  auctoriUis  verius  credatur  et  dilifrentius  ab  i)miiii)us 
observetur,  liane  eartam  inde  iussimus  scribi  maiui>((ue  |)rcipriar  siil)seri|>lii)iie  eimtir-  i!> 
mautes  sigillo  nostro  insiguiri. 

I  Signum  domni   lleinriei  (M.)  Romanorum  imperatoris.  | 

§  Ountberius  eancelbirius  viee  Ereliaubaidi  arebieaneellarii  re[eognovit|''.  S     (SI.)'' 

Data  XVI.  kal.  nov.  indictione  jA',  anno  doniinieae  incarnationis  MXVII,  anno  vero 
domui  Ikinri^  secundi  rcgnantis  XV,  imperii  autcm  III;    actum  Franconefurt;    foliciter  20 
amen. 

359. 

Heinrich  schenkt  dem  Klostei-  Prüm  eine  ihm  von  dem  Erzbischof  Heribert 
von  Köln  übereignete  Besitzung  zu  Monzelfeld.  Frankfurt  1016  October  17. 

Ahfuhrift  Schotts  vom  J.  1822  in  dessen  Ms.  Der  Hiindsrück  f.  72,  Beil.   u"  7 ,  im  Besitz  ss 
des  Herrn  Krcu^richters  Conrad;/  zu  Miltenberg  (B}. 

Götz   in   Forschungen   zur   Deutschen   Gesch.  18,  201  n"  1   aus  B.  —    Görz  MUtdrhvin. 
Reg.  2154.  —  Stumpf  Reg.  1679". 

Dictat  des  GE;  das  Protokoll  stimmt  fast  völlig  mit  demjenigen  von  D.  358  überein,  so  dass 
es  entweder  von  GD  geschrieben   oder    von  GE  aus  D.  358  übernommen  ist.  —  In  der  30 
ex    copia    antiqua    geschöpften  Abschrift    Schotts    fehlt    die  Arenga;    sie   könnte   vielleicht 
mit  der  von  D.  434,  das  mit  Benutzung  un-ieres  D.  hergestellt  ist,  gleichgelautet  haben  und 
würde  dann  aus  Mühlbacher  Reg.  1440  entnommen  sein. 

In  nnminc   sancte  et   individue  trinitatis.     Heinricus    dci    gratia  Romanorum    ini- 

perator  augustus Unde  pateat  notitie  omnium  Christi  fidelium  35 

presentium  et  futurorum,  (pialiter  mos  pro  i-emedio  anime  nostro  ncc  non  ])ro  sabitc 
coniugis  nostre  Cunigunde  videiieet  imperatrieis  auguste  ilkid  jtredium,  quod  nol)is 
venerabilis  Hcrcbertus  Coloniensis  arehicpiscopus  dedit  in  villa  et  marca  Munzervelda 
in  pago  MuKclgowe  in  comitatu  Hertboldi  comitis,  domino  Uroldo  abbati  Prumiensis 
monasterii   in  |)roprium  dcdinms,  cum    cditiciis  mancipiis  vicis  villis  areis    terris    cultis  40 

S68>    I);    über  (Irr  Zeile    nnrhijetrngrn  c.)    a\'\t_\\i\  A  (1)    odrr  recojrnovi;    der  SrhluKH  den  IVorleji 

iit  ganz  rerloren  o)    drin    kleine  Frogmenl    rlex  Siegeln  ohne  Schrift  enlnpriehl  keinem  erhien 

.Siejfcl  Heinrich»  II.  und  acheint  erat  dem  12.  .Jh.  anzugehören         f)  A. 

35».   [Kaliriciu^j 


HEIN  Ivicil  II.     loKl.  463 

et  inciiltis  agris  silvis  pratis  pascuis  aqiiis  a(|«ariiinvo  docursibus  viis  ot  iiiviis  cxitibus 
et  roditibiis,  fuiii  (umiibiis  llt(■ll^iliblls,  ([lu'  \f\  scrilji  vcl  iKuniiwiri  |nissiiiit,  in  pcr- 
pftiumi  |ici.ssiiliiiiliiiLi.  Kl  ut  lue  iiDstre  traditioni.s  aiietoritas  tiiiiia  |ii'i'iiianoat  et  in- 
convulsa,   liaiu-   ]ia;;inaiii    iiule   conscribi  et  sij;illi  nostri   imprcssioiu;    inisi^iiri    iuKKiinus. 

5  Sigmiiii    ildinini    I  liinrici    üimianoniiii    iiii)icrati>ri.s   augii.sti. 

( iuiitliiTus   caiR'ellanus  vice  ErclieiibaMi   arcliica|Hllaiii   recognovi. 

Data  X\I.  kaleiulas  noveinbris  anno  doniiniee  incarnatiuniä  MXVII,  anno  vero 
(loiiiini  Hciiuici  sicundi"  roj^nantis  .W.  ini]icni  antcni  III:  actiiin  Fi-anconcfurt ;  fclicitcr 
amen. 

ar,(). 

Heinrich  scheukt  dem  Kloster  Burtsckeid  die  von  Otto  III.  durch  Tausch  von 
dem   Grafen  Liuzo  erworbenen  Höfe  Vijlen  und  Cuitile. 

Duisburg  1016  December  6. 

Originaldiplom  im  k.  Slaatsarchiv  zu  Düsseldorf  (A). 

15  (^uix   Gesch.    von    Burtscheid  202   n"  2   aus  A.    —    Lacomblet   Niederrhein.    ÜB.   1,  92 

H°  149  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1680. 

Von  Erich  verfusst  und  in  zwei  Almätzen  mundiert,  indem  alles  hinter  omnibus  fid  (Z.  2'.i) 
mit    riel    dunklerer   Tinte   geschrieben    ist.   —  Yylen    gehört  jetzt   zur    Gemeinde   Vaels    in 
der   Prorinz   Limburg;   über   den   dortigen   Besitz    von   Burtscheid  s.  Quix  a.  a.  0.  173. 
K  Curtile  könnte  Cortils-sous-Mortier  (l'rov.  Lüttich)  oder  Cortil -Wodon  (Provinz  Namur) 

sein;  Cortil ■  Noirmont  (Prov.  Brabant)  scheint  dem  Kloster  Gembloux  gehört  zu  haben. 

(C.)  I  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  dei  gratia  Homanorum 
imperator  atigustus.  |  Omnibus  fidelibus  nostris  prcsentibus  scilicet  ac  futuris  notum 

esse  volunnis,  qualiter  nos  ob  spem  futurae  remunerationis  ad  aecclesiam,  quae  in  loco 

»  Porcied  noininato  nostra  devotione  constructa  consistit,  deo  et  sanctis  eins  Apollinari 
atque  Kifolao  ad  usum  nionacborum  sub  rogula  sancti  Benedicti  ibidem  deo  servientium 
duas  curtes,  id  est  L'illam  et  Curtile,  quas  ])ius  antecessor  nostcr  Otto  terciu.s  imperator 
augustus  de  Liuzone  comite  per  eoncambium  acquisi\'it,  cum  omnibus  appendiciis,  quae 
ad  illas  iure  pertinere  videntur,  in  proprium  donamus,  cum  mancipiis  utriusque  sexus 

80  villis  areis  aedifieiis  terris  cultis  et  incultis  pascuis  prati.s  eampis  silvis  aquis  aquarum- 
que  decursibus  piscationibus  molendinis  exitibus  et  reditibus  viis  et  inviis  quesitis  et 
inquirendis.  Et  ut  haec  nostra  donatio  nunc  et  in  postei'um  firma  et  inconvulsa  per- 
maneat,  hoe  preceptum  nostra  iussione  conscriptum  nostra  imagine  sigillare  precepimiis 
et,  ut  inf'ra  videttir,   manu   propria  corroboravimus. 

K  y  Signum   domni   ileinrici  gloriosissimi  uM.j   imperatoris  augusti.  | 

^  Guntherius  cancellarius  ad  vicem  Hereanbaldi  arcbiepiscopi  notavit.  |    (,SI.  3.) 

Data  VIII.  id.  decemb.  anno  dominicae  incarnationis  MXVI,  indictionc  XIIII,  anno 
domni  Heinrici  imperatoris  regnantis  XV,  imperii  vero  III;  actum  Diusburg*;  feliciter 
amen. 

40  359.    a)  II.  B,  rgl.  I).  358. 

360.   [Bresslau]     a)  oder  Duisljuig,  iras  in  A  nicht  sicher  zu  unterscheiden  igt. 


464  K  A I  ?  r.  i:  r  1!  K  u  \  1)  E  x. 

'MW. 

Heinrich  schenkt  dem  Grafeii  Acodus  di6  Kl'östev  der  h.  Eiifeinia  zu  Spoleto 
und  des  h.  Angelus  zu  Mogliano.  Magdeburg  1017  Februar  äO. 

Inschrift  aus  dem   14.  Jh.   nelten  einem  Gemälde  an  dir  H'dDr/  drr  ehemaligen  Kanzlei  des 
erzbiachö fliehen    Palastes  zu  Spoleto  (A).  6 

Ughelli  Ilalia    .'^arra    ed.   I.   /*,  17-1  eil.  —  Sordini    in   Arte   e   Sloriii   (IS9i)    n"  ir,  ans 
A.  —  Stumpf  Heg.  Hill  zu    lOlf  (April  22). 

Das  Diciat  dieses  kurzen  Fragments  lässl  einen  Schlu.<is  auf  den  Verfasser   nicht    zu :    die 
Datierung  kann    von  HC  herrühren.  —  Zur  Sache  vgl.  Sordini  a.  a.  <>. :  zur  Datierung 
K.  Archiv  20,  675  f.  und  Erläuterungen  Absrlinitl  III.  —  Das  Citat  bei  Ughelli  bezieht  sich  lo 
ohne  Zweifel  auf  unsere  Urkunde,  die  dort  allerditigs  gröblich  missver.'itanden   ist. 

In  noniino   sancte    ot    individue    trinitatis.      Iloinricnis "    divina    favcntc    cloniontia 
Ronianoruiu   iinjuTator  augustus.  8i   nostrorimi   lidclimii   ]ictici(inil)iis  aiires''    .... 

.   .   .  interventu  ac-   j)etitione  domni  Heriborti''  iiostri    dilecti    ;ir(liiiiii>((i|ii    cDm'cdinius 
numasteriuni    sancte  Eidemit'    in    civitate   Spoleti    et    .><anfti   Angcli,    (jiuxl    i'.st    .situni   in  i6 
rorte    Moliana    in    comitatu    Firmano,    nostro    Hdeli    coniiti    Acodo    cum    onniibii.s    illi.s 
adiaccntibus,   [que]''  iuste  et  legaliter  predictis  iam  nionasterüs  pertinere  videntur''.  .  .  . 

Anno    dominice    incarnationis    M.Wl.    anno    regni '    donnii    Heinrici    Xlil.    iii]i<rii 
vero  eius  im,  indictione  XII:    actum  Magdeburgo '^  X.  kal.''  mar.:    iclicitcr  aincii. 


362.  so 

Heinrich  bestätigt  dem  von  den  Schwestern  Frederuna  und  Imma  mit  Hilfe 
des  Grafen  Gero  gegründeten  KomtenkJoster  Kemnade,  dem  die  Gründerinnen 
ihre  aufgezählten  Besitzungen  geschenkt  haben,  seinen  Schutz,  die  Freiheit  der 
anderen  Nonnenklöster  in  seinem  Reich,   die  Immunität   und   das  Wahlrecht. 

Goslar  1017  März  26.       25 

Corveier  Copialbuch  aus  der  Mitte  des  15.  Jh.  p.  156  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (C).  — 
Cotxeier  Chartular  des  17.  Jh.  p.  116  ebenda  (D). 

Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  422  wohl   aus  DC  =  Pfeffinger  Hi.it.  des  Braunschweig- 
Lüneburg.  Hauses  1,  742,  =^  Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  II.  1,  290  (a).  —  Dürre  Orig. 
Kaminat.  5  n"  4  unvollständig   aus  Da.  ■ —   Wilmans  -  Philippi   We.it f.  KU.  2,  171  n"  145  30 
aus    CD.  —    West  f.   ÜB.  Suppl.   116    n"  717    lieg.   —    Böhmer  Reg.   1159.  —    Stumpf 
Reg.  1681. 

Verfasst  mit  Benutzung  des  D.  87,  aus  dem  auch  da.s  Recognitionsverbum  übernommen  i.it ; 
das  Eschatokoll  kann  von  GE  herrühren. 

In  nomine  sancte   et   iiidivitbie  trinitatis.      llcinricu.s-'  dei   donantc    clcmi'ucia   Ho-  85 
manonim  Imperator  augustus.  Omnimn   siinctc   dci   ccdcsio  nostrorMm<|iic  lidcliiiiii  prcMcnciiiin 

ac  futuromm  compi-riat  univerHitnii,  <|iialiter  domiia  Frcdcnina  vcnerahilis  abbatiHxB  oiuHqiic  Horor 
Imma  cometiiwa,   Geronc;   r-omitn  adiiivnnto,  roiiütriixcruiil   <|iioddain   mniiaHterhim   in   villa  Keminata 

361.  [Bloch]     a)    HcricuB  A  b)    tiahinirr  etc.   in  A;    tm   Orii/inril   dUrflt    iiostriio    pietatiH    iiicli- 
navirimuB  (rtjl.  I>.  H3t>)  oder  ähnlir/irn  t/efolijt  nein  o    Jleribc  utnl  iliihintrr  t  oder  x  in  A  *0 
i\j  fehlt  in  A       K)  dahinter  otc.  in  A       i)  roc;'  A       jji   Mugde  l)ur(ff  A       In  kcl  A. 

362.  IBrcwtlau]     a;  Henricu»  I)        h)  Kamiuata  I) 


II  Kl  N  IMCII    II.      1(117.  4({.j 

dictil ''  in  pü^o  Tllitlil  in  cnniitatu  lli'rnimrili  iluc-is  »itiini''  III  liomiri'  »niii'to  <li-i  ;,'i'iiitri<'iH  i't 
perpctno  virf^inis  Marir  ilriluatiini,  ail  ipioil  uninoni  hcruditatoin  Klliun,  CUrtCH  MCllicOt  ilc  villas 
infra  noiniliata.s'':  Kuininat»'',  llc^Tn,  Iiii<roil,  llnri);!,  Tiiniliriiin ,  Otlii-rc,  Warntan  •,  Itutho  *, 
lianlowic,  lIotmiini'Hsiui,  W'lttliorp,  Hiitlin;,''!,  Ilianphuililmr;,',  Aildeni'HtlKirp,  Ilatliurhik« ',  Koilciiliniipn, 
&  Sutliorlinr;,'  »,  f'laniki  *,  Wiffinanncstinrstal*',  IUMii'ilrstlii>r|i  »,  Wiilila,  WaliliTiiMli,  Kokrrbiki  »,  llulana, 
Ann.  Scilla  *.  Ili'p.stidi,  Sinl<;as  •  ^.'latis.suna  vuliinlati'  trailiiliTiinl.  rncle  noNtrain  innicatntoni  lllipcri- 
alcni      a^'^i'essc    .siippllcfs    r<>;;avoritnt,    iit    ip.siiiu    niona.'^tfriiiin    in  iKiMtri    inniidiliurdio  *    HiiDciporemuH. 

.(iuod  nos  pctic'iunc   Cuuigundis''  dilcctc   eoniiigis    nostre  impcratricis  vidclicet  ac'   liono- 

raltili'"   interventu   Tliuodcrici   Mindonensis    cpiscopi    fceissc  •  co^noai-at    iinivoriitn»   fidoliiiiii.     Ad 

10  liec    »tatiiinms,    \\t    prt'dicti    monasterii    abbatisse    Ullis    libertati»"    nc    hgin    prinintn"    frucreiltlll", 

i|iiali  cetere  saiiftoniDiiialcs  in  rcgno  nostm  siib  rcguhi  sancti   lU-nedicti  iiiste  vivfiit(^H 

lltailtur".  Insiiper  concrdiniiis  c  i  dem  ahha  c  i  r ,  iit  lllllbls  liiarc'llio,  lilllllls  coiiies  nnllai|Ui- 
iii)>.tri  illlluTÜ  inaj,'na  Vel  parva  piisoiia  in  ca  placituni  tjucru  »  vtd  puhlionni  fiinccioncm I'  cxil'e'', 
nisi  advucatns,  (JUClll  alibatissa  qUC  tlUK'  U'lliporis  f'ucrit  CUlll  s « n  u  t  i  monialinni  COIISCIIHII  "■ 
16  volurrit.  In  obitu  vero  ahliatisse  einsdom  nionastciii  liblTUIll  Imliüant  ai'bitrimil  aliani  cdi- 
«ciidi"  iuxta  regillaill  saiicti  Henedieti.  Et  nt  hnins  nostro  nuctoritntis  privilegium  •  perscvcrct, 
liaiic  pnginnni   manu   propria   loli.jiantis   sii.'-illci   nustio  iiissimus  insiyniri. 

Signum  domni  Hoinrici   (M.i'   Koiuaiioriini  iiuperatoris  augusti. 

(Jiintherius  eancellarius  vice  Erciiinbuldi  arcliicapeliaiii  notavit". 

«0  Anno  dominicc  incarnacionis  JIXVI,  indictionc  XV,  anno  vero  domni  Heinrici  im- 

peratoris  augusti  XV.  regnantis,    iinperii  IUI;    actum  (ioslar;    data  VII.  kai.  april. 

Heinrich    schenkt    mit   seiner    Gemahlin    Kunigunde    dem    Nonnenkloster    zu 
Hilwartshausen  seclisundsechszig  Joch  zu  Gimte.  Kaufungen  1017 . 

S5  Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

Waitz  in  Arch.  11,  470  dt.  zu  1016.  —  Stumpf  Ada  ined.  41  n"  Hö  mit  a.  reg.  XIII.  — 
Walfher  Lexicon  dipl.  2,  Taf.  7  Facsimile  ■  Fragmeitt  =  Le  Moine  Dipl.  prat.  suppl. 
Taf.  43  (=^  Deutsche  Übersetzung,  Nürnberg  1777,  Taf  42).  —  Stumpf  Reg.  169.5. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GC.    Dieser  bediente  sich  eines  von  ihm  selbst  hergerichteten 
so  Blanquets,   auf  welchem   er  das  ganze  Protokoll   (mit  Ausnahme  des  nachgetrageneti  Orts- 

namens), innerhalb  der  Signumzeile  aber  wiederum  zuerst  das  Monogramm,  vorausgefertigt 
hatte.  —  In  Gimte  besass  das  Kloster  schon  durch  DO.  I.  39')  und  DO.  II.  20  sechs 
Hufen.  —  Zur  Datierung  vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

(C.i  §  In  nomine  sanctae  et  individuc;  tiinitatis.    Heinriciis  dei  gratia  Romanorum 

86  imperator   augustu.s.  §  Non    habentes   velamen   |  bonorum    openim    amplexantur' 

lapides  vivos,  quod  est  interventores  querere''  sanctos.    Hoc  respectu  nos  et  contectalis 

nostra    Cunigundis''    imperatrix    augusta    protomartiri    sancto    Stephane    atque    sancto 

362.  c)  dictum  C        d)  sitam  C        e)  nominatos  C        t)   Haterbike  D        g)  Wipiiannesburstall  D 
h)  fehlt  in  D      i)  mundiburgio  C      k)  Cunegundis  C      1)  ab  C      m)  honorabilis  l)      n)  liber- 

40  tatis  legis  (lege  D)  ac  ])roprietatis  CD;  libertatis  legis  ac  rcgul^-  primatu  XL'.  Stumpf  Reg.  tST-i 

o)  C  =  ..VC:  utuntur  />  y)  VI'.  ~XU.;  fruicioncm  C;  fniitioncm  D  i\)  C=  XU.;  exer- 
cere  D;  oxigere  VU.;  dahinter  fehlt  irie  in  der  VU.  und  NU.  ein  Wort  icie  presumat  r)  da- 
hinter fehlt  in  CD  ein  \l'o)-t  wie  eligcre,  das  in  der  XU.  steht  s)  elcgendi  C  t)  in  C  steht 
da»  M.  rechts  con  Signum-  und  Recognitionsseile        u)  notarius  CD;  im  Or.  dürfte,  irie  in  der 

-IS  IT',  notav  gestanden  haben. 

363.  [Bresslau]     a)    tur  corr.  aus  tcs         b)   cder  (lupruiit?;   .|uer -1         c)   Cunigund  A 

Kaiaerurkintden  111.  59 


466  K  A I  S  K  K  l'  H  K  l'  N  1)  V.  N . 

Vito  inartiri  in  Hildt'mianh'sluison  lUDiiasterio  in  villn  Gonnnot  in  paf^i)  Lojjiii  in 
coniitatu  Ilorinianni  iugora  sexjij^nta  sox  cnni  suis  pertinentiis  interviMitu  Meiniuicrclii 
l'aterlirunnensis  episeopi  in  proprium  tradinuis.  Kt  ut  liaco  nostrac  donationis  auctoritas 
stnbiiis  et  inconviilsa  onuii  tempore  permaneat,  hoc  proceptum  inde  conscriptiuii  nuniu 
propria  corroboi'Jintes  si^i^illi  nostri  inpressione  insigniii   iussinius. 

^  Sif^ium  domni  Ileinrii-i  invitHM.)tissinii.  S 

I  Uuntiierius  cancellarius  vico  Erchanbaldi  arcliica)>pi'llani   notavit.  §       (SI.  3.) 

Data''  anno    dominicac    inearnationis  MXVI,    indietionc    XV,    anno    vero 

dumni  Heinrici  secundi  rcgnantis  XVl",  iniporii  vvro  IUI;    actum  Coupllinga^ 


Heinrich  schenkt  dem  von  ihm  (jegrUndeten  Bisthinn  Bamberg  eine  von  ihm, 
durch  Eichterspruch  erworbene,  ehemals  dem  Ratjioto  gehörige  Besitzung  zu 
Aufkirchen.  Ingelheim  1017  April  28. 

Originahliplom   im  k.  Edckwrchiv  zu  München  (Ä). 

Heyherger  Ichnographia  Bahenb.  1,  110  n"  129  Extr.  ans  A.  —  Oestenricher  in  Geöffnete  la 
Archive  3,  471  n"  17  aus  A  mit  HI.  kal.  mal.  —  Mon.  Boica  28",  464  n»  290  aus  A.  — 
Böhmer  Beg.  1160.  —  Stumpf  Reg.  1682. 

Auf  einem    von    GC   durch  Eintragung   des   ganzen  Protokolls    (mit  Ausnahmt'   dci    nach- 
getragenen Monatsdatum.i)    hergerichteten  Blanquet   geschrieben    t'o«  Ba.  III.     Das    Dictal 
setzt  sich    fa.^t  ganz   aus  Wendungen   der  von  Ba.  III  geschriebenen  DD.  239.  334  (ver-  m 
fa.i.it  von  EC)  zusammen;    wir    halten   alles,    ivas    mit   diesen    iiherein.'itimnit.    durch   Pclil- 
druck  bezeichnet. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuac  trinitatis.    llcinricu.s  dui  gratia  Itüinanunini 
Imperator    augustUS.   ^  Novcrit    omnium    fidcliiim    nostro  r  ii  in    tain    prescns    actHS    quam    et 

8UCCC88ura  postcritas,  qiialiter  nos  iliviiia  auctorantC  dementia  quondam  nostrac  pateruy  liereditatis  45 
Incnni  nomine  Babenperc  CUm  consensu  et  petitionc  dileetissiinj  coniiijris  no.stry  Cliunigundf  videlicet 
impfratrice*  ♦  in  sedem  et  cnimen  episcopntns  sublimando  provcximus  atfJUC  ad  (•andern  »  e|)i.s((i|ialiin 
«edcm  dilectissi  nio  nobis  in  deo  prcsuli  Ebcrliardo  q  u  d  d  ilani  iiustii  iuris  |)ri(liuiii  jioinini- 
Vfclliriclia  de.  Katpotone  lege  iudioiali  ad  nostram  camcram  acquisitum''  de  nostro  iure 
a  t  q  u  <■  doniinio  in  SUUUl  et  acclesiae^  äU^  ins  atque  dominium  liae  nnstra  *  preecptali  papna  *  so 
proprictando    transfundimus,  situm  in  pag'0<'  et  in  eomitatu  Arnoldi,    eum    oninilins    pertinentiis 

eins  »ive  adherentii»''  areiH  cdificÜM  aeccl^sia",  cum  dccimis  ad  eam  pertinentibus,  tcTri» 
eultiH  et  incnltis  quesitiH  vel  inquirendl»  VHS  et  mvilS  exitiliug  et  reditiliuü  prntis  paiteuis  con- 
pascuis  Kilvi»  pixeacionilius  aqui»  aquaruinvc  dccurnibu.s  mollS  niolendinis  ac  cetoris  ouiniliUK  molii- 
lilinn  et  immobililiUR  quf  quidibet  modo  utilitatibuH  Vel  Heribi  vel  appellari  possunt,  ca  videliect  36 
racionc  ut  ideni  supra  nonunatUS  cpi.scopuH  K.  »uiquc  »ucecssore»  liberam  deliinc  liabeant  |>ote8tatcm 
de  eodcm  prcdio  tenendi  poi<»idendi  *  eoniinutandi  seu  quiequid  ubs  lilieat  niodin  oninibug  in  UHum 
cpiscopntuii  inde  faeiendi.  Kt  ut  hacc  noHtrac  traditionis  auctoritaa  *  atabilix  et  inconvuUa  permaneat, 
haue  cartAm  inde  con8cri]>tam  manu   propria  rolioranti'H  Hiffilli   noxtri   imprcsKiono  iuDHimuH  iuHig'niri. 

803.    d(  unauKfiffüllU  Lticice  für  dax  Monntmlalum  c)   Xül  vielleir/il  rarr.  aus  MII         fl  ilrr  (>rln-  «o 

name  nachgetragen. 
8Ö4.   (BroMlauJ     a)  A       h)  Ober  i|   ein  Auftntz,  wie  der  Schreiber  ihn  gönnt  bei  c  zu  machen  pflegt, 

to    daim    er    irohl   zuernt    acr    t/furhrir/ten    hol  c)    iinauKt/efüttte    I.dckc    für    dfn    flaitnnmen 

d)    t  cm-r.  auK  i: 


11  i;i  N  liKii    II.     1(117.  4(;7 

^  Sigiiuiii   iliiiiiiii   llcinric'i   iM.i   Iiiviclis.-imi   liiiiiianuruin   im|pcrati)ris  nii;^iHti.  ^ 

f,   ( iuiitliiiiii>   i-aiici  llaiiiis   viel'    l-!rcliaiil)iil(li   an'liica|p|)cllaMi    iintavi.   i|         (SI.  D.) 

l)ata    IUI.  kal.  niai.''   iiiilii'tiunc    Mi,    aiiiin    (luiiiiiiicu«'    iiicaniationis    MWII,    ainio 
vero  (Idiiini    I  Iciniici   sccimdi   ri'jjjiiaiiliM   .\\l,   iiiipiTii    MM;    actimi'    lii^,'i'lc|n'im '. 


6  sn."). 

Heinrich  schenkt  dein  von  ihm  (jegründeten  ßi.sthuni  lininberf]  Besitzungen  im 
Nordgau.  Ingelheim  1017  April  L'S. 

Origiiialdiplom  im  k.  Reichsarrhiv  zu  Manchen  (A). 

Gfschirhts-    und   recht sverlilssiger   Unterricht  130  cit.   —  Heijherger  Ichnographia   Bnhcnh. 
w  I.  111  n°  ISO  Ertr.  aus  A  mit  indict.  XV,  a.  reg.  XV,   imp.  IUI.  —  Ocsterreicher  in 

(lcö/}nctc    Archire   3,  472    n"  18    aus  A.   —    Mon.   Buica   28",  462    n"  289    aus  A.   — 
Böhmer  lieg.  1161.  —  .S7«/m/)A  R'-Q-  1683. 

Mit    Benutzung  der  I)D.  241.  364  geschrieben   vim    Ba.  III. 

(C)  ^   In   iiiiiiiini'  saiH'tao  et   iiiilividuac  tiiiiitatis.      llciiiriciis    divina    lavonte    cle- 
i.'i  iiic'iitia   Koiiiunnruiii   iiii]ii'ratnr  aufi'ustus.  ij  Ncitiun  sit  .imnilius   saiictac  dci   accclesiae  1 

tiilcliliiis    ac    luistris    |iii'si'iitilpu.s    scilii'Ct    nti|iir    t'iitiiris,    i|iiiilitci-    nos    diviiin    niictiiriiiite    olcnicntin    ob 

renicdiuiu    anini^    nostrae    paroiitumquo    nostrorum*    quendiim    nostrne    patcrnae    hcrcditntiH 

locuni  Uabenpcrc  ilietiim  in  sedeni    et    iuIiihii    episeopatus    sublimando    proveximus    ntquo    ad    candem 

episcopalem    sedeiii  •    (jufdain    nostrae    proprietatis    loca   dicta    Sl'ukinriltt''    et   Rc-tsiz"^    inferior, 

»0  quod  propior  Niwnbi'irg  liabctur,  Tenindorf,  zi  Gotilinlant,   zi  ITullissteti''    sita    in    papo 

Nortgowe  et  in  eoniitjitn  Ileiliric'i  liae  nostrae  auctoritatis  |)reopptali  paf,'in.i  in  pr()J)rilini  do- 
nnndi)  tradldllllUS,  eiiin  omnibus  pcrtinentiis  aive  adliercntiis  eorum  areis  fdifieiis  *  terris  culti»  et 
incultis  rpiesitis  vpj  imiuirendis  viis  et  inviis  e.xitibns  et  reditibiis  pratis  pascuis  conpascuig  vel  apuill 
pascuis  silvis  piseationibus  aquis  aquarumve  decursibus  molis  molendinis  Ct  »  omnibus  »  quj  quolibct 

«S  modo''  utilitatibns  •  scribi  vel  appellari  possunt,  ea  vidclicet  racione  ut  in  deo  nobis  dilectU8  eins- 
deni  »  sedis  episcopiis  Eberliardus  suique  successores  liberam  deliinc  liabcant  potestatem  de  e  i  s  d  e  m 
siiprn  nominatis  locis"  tenendi  possidendi  commntandi  vel  quiequid  sibi  libcat  in  iisum  ei>iscopatii.s 
modis  Omnibus  inde  faciendi.  Et  ut  liaee  nostrae  auctoritatis  traditio  stabilis  et  inconvulsa  per- 
inaneat,    haue    eartani    iiidc    cünscri])tain    niauu    propria    roborantes    siiiilli    nostri    inpressione    iussinuis 

SO  insigniri. 

p  Signum  donnii  Heinrici   invictissinii  (Äf.)  Kniiiaiiorum  imperatoris  augu.sti.  S 

i1  fruntlu'riu.s  cancellaiiiLs  vice  Ercanbaldi  arehicappellani  notavi.  ^  (SI.  3.) 

I)ata  IUI.  kal.  niai.'  indictione  XII,  anno  dominieae  incarnationis  MXA'II,  anno  vero 
donini  Ik'inrici*''  sccundi  regnanti.s  XVI,  iniperii  vero  III;   actum  Ingelehcim. 

35  3C4.   e)   IUI.  kal.  mai.  (mai,    ohne  Atthürzungszeichen ,    A)    in   dafür   gelassene   Lücke   nachgetragen, 

wahrscheinlicher  ron  Ba.  lll  als  von  GC  f)  act.  Ing.  ist  über  der  Datierungszeile,  hinter 
notAvi  geschrieben,   wohl  um  Raum  für  das  Siegel  zu  lassen,  das  noch   nicht  aufgedrückt  irar. 

365.    [Brcsslau]     a)    am    ersten  Orund,strich   des   n   eine  Unterlänge   ausradiert         1>)    Siukinriut  — 
Zigötilinlant,  ZihuIHsstcti  im  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen;  das  Zi  ;m  Anfang  der  beiden 
40  letzten  Xamen  ist,  ol/irohl  die  Srhreil>i<ng  dagegen  spricht,  doch  als  Präposition  aufzufassen;  die 

Oiie  heissen  Jetzt  Gütenland  und  Ilillitett  c)  dahinter,  icie  es  scheint,  Rasur  d)  ni  eorr. 
aus  u  e)  locis  über  der  Zeile  nachgetragen  1)  mai,  ohne  Abkürzungszeichen,  A  p)  das 
erste  i  über  der  Zeile  nachgetragen. 

59* 


468  kaiseuurkundp:n. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Mivhehberg  bei  Bamberg  die  demselben  von 
dem  Bischof  Eberhard  r^oii  Bamberg  geschenkten  Besitzungen  und  verleiht  ihm 
das  Wahlrecht,  vorbehaltlich  der  bischöflichen  Ztistimmung. 

Frankflirt  Uil7  Mai  S.       6 

Abschrift  aus  det)  Jahren  14S7 — 1494  in  Andreas  Lang  Calalogiis  ahh.  imni.  S.  Michaelis, 
Mx.  hisl.  ä.  f.  73  IM  der  k.  Bibliothek  zu  Bamberg  (B).  —  Abschrift  vom  J.  141)4  in 
desselben   Fasciculiis  ahb.  S.  Michaelis,  ^fs.  hist.  1,   f.  '2'  ebenda   (C). 

Schulles  Uisf.  Schriften  '226  n°  3  aus  C.  —  Usserniann  Ep.  Bamb.,  prob.  25  Exir.  aus 
C.  —  Bloch  in  X.  Archiv  19.  ßli  aus  BC.  —  Biihmer  Reg.  1162.  —  Stumpf  Feg.  16S4.  lo 

Verfas.it  von  GC;  vgl.  N.  Archiv  19,  617  ff.  —  Die  Kamensfnrmen  .sind  zum  Theil  in 
dem  von  uns  unter  den  Spurien  abgedruckten  D.  Stumpf  Reg.  1650  besser  überliefert.  Zur 
Sache  vgl.  die  DD.  332.  335.  und  das  bei  Giesebrecht  Gesch.  der  deutschen  Kaiserzeit  2'', 
600  gedruckte  Güterverzeichnis. 

In    iKiininc    .santtr    et    iiulividiR'    triuitatis.      Ik'iuricus    iHviiui    l'avcutc    i-K'iiicii(  ia  i5 
Konianorum  iniper.itor  augustus.         Duo  sunt,  quibus  mundus  hie  prineipiiliter  rof^itur, 
pontificuni  auctoritas  et  regalis  potestas.     Hac    igitur    auctoritate    noverit    (iiiiiiimu    dci 
niistroniniquc    tidolium    universitas,    qualiter    fidelissinius    noster    dominus    Kberiiardiis 
sacre  Babi-nborgensis    ecclesio    jirinius    episcopus    nostrani    potcstateni   imiierialeni  adiit 
cln-istianissime    deprecans,    ul    ad    imniastenuni    sancti    Micbaclis    aridiaii;:;{di    sauftiquo  «o 
licncdicti    prf'dia    ad    bonDi-eni    jL^enitrieis    dei    Jlaric    sab    honore    boati   Pctri    ])rincipi.s 
aixistoloruui  eideni  sedi  principali  legittinie  collata  et  a  se  per  nianns  advocati  iani  eo 
tradita  per  nostra  corroborarentur  precepta.     Quonun  videlicet   iioniina    liic  subscripta 
sunt:    in    pago  AVedereiba    in    comitatu    Bruningi    comitis    Budenesheini",  Wanebaeli''; 
in   pago  Logcnalii    in    comitatu    Gerlacbi    eomitis    Lantswindehusen,    (uindissa,    l\'')(la'':  s5 
in    pago    Cuningessundra    in    comitatu    Keginliardi    eomitis    Scerstein':     in    IJanzgDwe 
vero  in  comitatu  Gcrbardi    eomitis  Hadolfostliorll':    in   Üadonzgowc'"  in    comitatu  Adal- 
1)prti  eonntis  Ezzilineliirielia';    in  Gulligowi  in   emnitatu  <  !iind)crti   eomitis  Wallibcliiisni 
et  Hodelieim;  in  Weringowe  in  comitatu  (iezemanni  eomitis  W'ci-itlia:   in   Folelif'chbi  in 
comitatu    Tiemonis    comitis   Vufordi'-';    in    Hathinicgowe    in    comitatu    (icrundi    eomitis  >o 
Pudcnibrunn<'n;    in    Tuferegowc    in    comitatu    Heeiionis    eomitis    Tliie(b)nliusen,    cum 
Omnibus    eonindem    pertineneiis    luimanis    usibus  quoquo   modo  oportunis.      Cuius  fidei 
oeulate  merito  asscncientes    donaria    ipsius    more    regum  atcjuc  imperatorum  nostroruni 
quoque  antecessoruin''  plcnissimc    confirmavimus;    monacins    vero    eiusdem    monasterii, 
salvo    statu    et    asscnsu    |iontiHeali.    rejjidariter    eligi'ndi    al>batem    dediimis    |potestatem.  sa 
Kt   ut  bec  nostre  eoniirmaeionis  jiagina  in(b'  eonseri])ta   firma  et  iiieonvulsa   pennancat, 
manu    jiropria    eorrol)orantes   sigilli    nostri  inq)ressione  eandi'in  sulitiilmllari   iussimus'. 

\)nUi  VIII.  id.   niaii   anno  doniiniee   inearnacionis   MW  II,   iiidictioiie  XV,   anno  vero 
doniini  Heinrici  secundi  regnantis  XVI,  irnjicrii  IUI;    actum   Kranckfordie''. 

368.    [Bloch]     b)  Bucloncshoym  C       b)  Lvanclmrli  H       i-i   Rodii /"       d)  Si-hcmtoyn  C      <■)   Radoiiz-  «o 
Ifawe  C         f;   K/./iliiii-kiriilin  JIC        k)  WCordi  H         h)   Biiccpssonim  C         i|    ,Sii/num-  iiml 
JtfCoffnilintiHZfilf,  dir  in    HC  fehlen,  mini  nun  unnerer  l'rhin'le  in  ilic  F/'/lurliiinifen   I).  332''  und 
Stumpf  Uki.  HHH.   lii'iO.   Ili'ij  ü/ßeiflri/niif/en   und  dürften   ii/nn  elirn  dm   oltrn   .S'.  421  bei  D.  3,121' 
qriltiirl,!,,,   W't.iiliiiii  iirbiilil  hiilim  li)  diiH  Of.  wird  Friiiirounrdc  i/ehaht  haben. 


II  i;i  N  i;  Uli  II.    1(117.  Hü» 

:i()7. 

Heinricii  vei'leiht  dem  Bisthum  Strasslmrg  den  Wildbann  über  einen  Forst 
mit  angegebenen  Grenzen  im  Untei-elsass.  Frankfurt  1017  Mai  9. 

Ori^imdJiplom  im  kuis.  Bezirksarchiv  zu   Strassburg  (A). 
&  Gdlliii  ihri.sl.  ed.  IL  5*,  469  «°  12  aus  A  =  Miipie  Palrol.  lti},.iii  ir  u^.         .-^i  Ici/tPin 

Als.  dipl.    1,  l'iO  n"  1S9  rtM.v  A.   —  Grandidier    in    Wiirdlircin    Nora    .lubs.  6,  170  n"  S-'i 

aus  A.  —  Grandidier  Hi.il.  d'Alsarc  7*,  'Jll   ii"  :I71    aus  .1    »»(7   a.  n»«.  XV.   —    liUhmer 

Reg.  1163.  —  Stumpf  Reg.  I6S5. 

Auf  einem  durch    Eintragung  des  Monogramms  von   ihm  si-Uist  hirgeslellleu    Uliiiii/iiil   muh 
10  eigenem   Dirtat  geschrieben   ron   GC. 

(C.)  ^  In  iKuniiH'  sjinctac  et  iiidiviiliiai'  Iriiiilatis.  llcim'iciis  dr-i  f^ratiii  li<iiiiani)i'iiin 
iniperator  ;iiij;ustus.  i1  Nutmn  sit  niiniilMis  ( 'ln-isti  liilililiu>.  i|iiiiil  iiiterventu  dilcctae 

ciiniiiijis  iiostrae  ('iiiiif^^iindc  vidclii'ct  iiiijuTatrifis  anjj;ustac  scd  et  liriiiiniiis  Aiif^iistcnsis 
episcojji   tVatri.s  scilicet  iiostri  iiec  noii  Poj)j)oiii.s  Laurasaniensis  venorandi  abbatis  saer^ 

16  sedis  Argcntin§  Wereiihcrio  vencrabili  episcopo  cum  pro  dei  genitrieis  Mariae  speciali 
amore  tum  etiam  prnpter  eius  tarn  spiritualittT  quam  carnalitor  iugc-  servitium  libcra- 
lis.sime  nnbis  scpius  iniponssinii"  fnrfstcm  sie  dotoniiinandi)  propriftaviinus:  di'  litore 
Rcni  contra  Wiznuilarc  ad  vadiini  Hugonis  et  de  vado  Ilugonis  ad  Sccrauuilarc  et 
de  Scerauuilare  ad  Dabechenstein  et  de  Dabechcnstein  idtra  Pru.scam  usque  ad  Horaliam 

so  riviim,  de  l\iiraba  ultra  Surnaiii  fbiviuui,  deinde  usijue  ad  ^latram  fluvium  ad  ilbini 
loeum  ([ui  dieitur  l'liatrculioucn'',  dcineeps  per  Matraui  deorsum  usque  ubi  Matra 
iutrat  Kcnuin  et  dcünde  sursuni  per  tutuni  liuiitcm  Reni,  euiii  insulis  (lumibus  adia- 
ceutibu.s  usque  Wiceuuuilare.  lu.s  igitur  forestense  ei  suisque  successoribus  im-strorum 
regum    quoque    et    iinperatorum    more    anteces.sorum    nostrorum    per    bannuni    nostrum 

86  inqierialeiu  firmaviuius,  ita  vero  ut  nullus  ibi  cervum  vel  cervam,  ur.suiu  aut  ursani, 
a|iruMi  vil  letaui''.  eaj)reos  vel  capreas  sine  licentia  ipsius  quoquo  modo  capiat.  Et 
ut  liaei'  nnstrae  (bniatiimis  auetoritns  stabilis  et  iueouvulsa  omni  temi)ore  pennaueat, 
haue  paginani  iude  conscriptam  manu  propria  signautes  sigilli  ucistri  inpressioue  iii- 
signiri  iussimus. 

so  fi  Signum  (Innmi   Ileinrici   iu\ietis  (M.)  simi.  \\ 

I  (iuntlierius  eancellariu.s  vice  Erchaiibaldi  archicappellani  notavit.  ^      {SI.  D.) 
Data  VII.''  id.  mai.''  anno  dominicae  incarnationis  MXVII,  indietione  XV,  anno  vero 
diuiuii   Heinriei  seeundi  regnantis  XVI,  imperii  IUI;    actum  Franclionet'ord;    feliciter. 

»5  Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn  das  ihm  übertragene 
Besitzfhtüii  des  TIeini'ich  in  neun  genannten  Orten,  unter  dei'  Bedingung  der 
LberweiKung  von  Kleidung  und  Nahrung  eines  Domherrn  für  sich  und  seine 
Gemahlin  seitens  des  jeweiligen  Bischofs  und  der  Aufnahvie  beider  in  die 
Gebetsgemeinschaft  der  Kirche.  Paderborn  1017 . 

40  Abschrift   ans   der  Mitte   des    /ö.  .//<.   in  Rescripta  privüegiorum  Paderburnensis  ecclesie 

p.  87  im  k.  Staatsarchii'  zu  Münster  (F). 

867.  [Bresslau]  a)  A,  das  n  über  der  Zeile  nachgetragen  b)  dahinter  Rasur  c)  zwischen  f 
und  a  Kasur  A)  cor  VII  ein  Schriftzeichen,  irntirseheinlUh  X,  ausradiert;  VII.  id.  mai.  in  da- 
für gelassene  Lücke  nachgetragen. 


470  KAISEKIH  KUNDEN. 

(Fürslenb^g)  Mon.  Paderb.  ,d.  IL  ISO  cit.  —  Scliatcn  Ann.  Padcib.  ed.  f.  1,  424  aus 
F  mit  indict.  XV  =  Lihiig  HA.  17",  7ü8  v"  21,  =  Schüen  Ann.  Paderb.  ed.  II.  i,  291.  — 
Erhard  CD.  West  f.  1.  74  »i»  92  aus  F  =  Migne  Palrol.  140.  H32  n"  96.  —  Wilmatui- 
Philippi  Westf.  KU.  2,  172  ti'  146  aus  F.  —  Wi.^lf.  Uli.  Sujipl.  118  «"  757  Heg.  — 
Böhmer  Heg.  1165.  —  Stumpf  Reg.  1686.  r 

Vi-rfasst  und  wahr.tchfinlirh  auch  geschrieben  von  GC.  —  In  der  Datierung  ist  der  Orts- 
name mit  detn  Tagesdatuni  1111.  id.  iunii  nicht  zu  vereinbaren,  da  Heinrich  noch  am 
9.  Juni  in  Werden  war  (vgl.  Thietmar  8,  56  [7,  41]),  und  ohne  Emendatinu  mich  nicht 
durch  die  Annahme,  da.'is  die  Ortsangabe  auf  ein  .'ipitteres  Stadium  der  Beurkundung  falle. 
zu  erkitiren,  weil  die  Handlung  jedenfalls  nach  Paderborn  zu  setzen  (.sV.  Über  die  beiden  to 
möglichen  Emendationen  des  Tagesdatums,  entweder  zu  in  id.  iun.  oder  zu  IUI.  id.  iul., 
von  denen  die  erstere  den  An.iatz:  Paderborn  1017  Juni  13,  die  letztere  den  Ansatz:  Pader- 
born —   10l7  .Tuli  12  ergeben   würde,  vgl.  Erläuterungen  Abschnill  III. 

In  nomine  sancte  et  iiidividue  trinitatis.     llciiiritus    dd    f^raciu  Ivcmiannruni    Im- 
perator augustu.s.  Oniniuni   Cliristi    Hdeliuni    indn.-^tria    nnvorit,    cjualiter    no.s    divini  r& 
aninris  rc^peetu  et  dilecti.s.sinie  coniiigis  no.^tre,   (jui  duo  .sunuis  in  carne  una,  ('unif^nnidc 
vidfüfct    imperatricis    augu.ste    rogatu    et    instinctu    saneto    l'aterbnuinonsi    ecclcsie    in 
honore  sancte  dei  genitricis  Marie  et  saneti  Kiliani  martiris  sanctique  Liborii  ter  beati 
confcssoris  dedicate  tale  prediiun  proprietavimu.s,  quäle  nobi.s,  oinnium  honiinuni  contra- 
dii-tionc  remota,  tradidit  llcinrieu.s"  in  comitatu  Horimanni  coniiti.s:   in  Dulininc  m 
man.-ium  unum,  in  Kionhem  nian.suin  I,  in  Situnne  nian.suni  I,   |in|''  Halo.stron  niansnin 
1.    in    Bcrchalostron    niansum  I,    in    Loliembeke    man.siuu  I,    in    Ilorlon    niansum   I:    in 
comitatu   Ottoni.s  comitis:   in  Klvcpo'    nian.suni   I,   in  Ixienldinehuson   luan.suiii   I,    cum    l> 
maneipii.s  utriusque  sexus  areis  villis  jiascuis  aquis  aquarumvc  decursibus  piscaeionibus 
molendinis  silvis  venacionibus   et   omnibus   appendiciis   cunctisque   qualicumque  modo  ss 
nominari  po.ssint  uteiLiilibus,  ea  scilicet  racione  ut  uterque  nostrum  tarn  ve.stitura  ([iiain 
victu  stipcndialem  aniodo  ab  cpiscopo  sedis  supra  Scripte"*,  nunc  vero  a  domno  Megin- 
•werco    prcsule    et    post    a   succc.s.s()ribus    ipsius,    comniuni    canonicorum    consensu    cum 
peqjetua    oracionum    participacione    plenarie    inibi    .sicut    unus"    fratnim    accipiat    et 
potostativf  jios.sidcat.     P^t  ut  licc   tradicio  nnstrc  libcralitatis  .stabili.s  et  inconvui.sa'^  jicr-  ao 
maiieat,    hanc  cartam   inde   con.scriptam  manu  pr()j)ria  roborantcs   sigiilo  no.stro  .subtcr- 
bullari  iussimus. 

Signum  (bnnni    Ilcinrici   I'dinaiiorum   invicti.s.sinii   imjicratoris  augu.sti.     (M.) 

Guntherus  cancellarius  vice  Archanbaldi  archicappellani  recognovit. 

Data    IUI.    id.    iunii"    indictione   XII,    anno    dominice    incarnacionis    MXVII,    annr)  35 
vero  domiii  Ilcinrici  secundi  rcgnantis   xvi,  iinjicrii   Uli;    actum  l'athcrbrunuon. 


!)6S.  'Brfsslau)  a)  dahinter  in  F  Lilrlre;  tcntimctieinlicli  nur  hier  auch  im  Orii/inal  eine  IJIcke  für 
die  Angolit  de*  (inum  iielniutm  t>)  frlill  in  !■'  0  oder  Elviii'po;  ;>i  /''  i^l  üljrr  dein  11  rin  v 
nadtr/etraprn  d)  »e<i.  8ul)Hcriptc  F  e)  unum  F  {)  iucnncussa  F,  doch  vgl.  DI).  370. 
371  und  1).  344  y.  i;  iro  der  Copint  die  gleich«  Anderunf/  vorgenommen  hat  g)  das  Tages-  40 

datum  int  irrig,  rgl.  die  Vorbemerkung. 


HEIXUICll   II.     lulT.  471 

Heinrich  bestäfif/t  dem  Kloster  San  Si'polcro  in  Noceati  seinen  Besitz,  nimmt 
es  in  seinen  Schutz,  verleiht  ihm  das  Wahlrecht  vorbehaltlich  kaiserlicher  Zu- 
stimmung und  kaisei'licher  Entscheidimg  bei  zwiespältigen  Wahlen,  trifft  Be- 
tt Stimmungen  über  den  Ausschluss  bischöjlicher  Befugnisse  und  nimmt  den  Suppo 
und  seine  Söhne  als  Helfer  des  Klosters  in  seinen  Schutz. 

<li,sl(iy  11)17  Juni  l"J. 

Abschrift  im  Tranaminipl  des  Cardiiiaii  Sforza  von  l'ilo  April  13  f.  3'  im  Archiv  der 
curia  vescovile  zu  Borgo  San  Sepokru  (li). 

10  Mittaretli  Ann.   Camaldulens.  1,  410  dt.  —   Stumpf  Reg.  16öH,  beide  zu  lol'i. 

Ausserhalb  der  Kanzlei  verfa.^sl ;  einige  Wendungen  sind  dem  Privileg  Benedicts  VIII. 
Jaffi-L.  Reg.  4000  entnommen,  auf  da.t  auch  deo  propitio  in  der  Datierung  zurück- 
geht. — •  Unter  den  DD.  für  S.  Sepolcro  nimmt  D.  SdU  eine  besondere  Stellung  ein: 
Besitz    und   königlicher  Schutz    iverden    in    nahezu    wlirtlicher  Anlehnung    durch  zwei  auch 

15  in   der  Narratio  gleichlautende  Originale  Heinrich.^  II.    vom  Jahre   1022   bestätigt;   aber 

wahrend  diese  beiden  ausserdem  eine  Anzahl  besonders  namhaft  gemachter  Orte  enthalten, 
bringt  unser  D.  Bestimmungen  über  die  Abtswahl  und  die  rechtliche  Stellung  f/e.s  Klosters 
gegenüber  der  bischöfliclien  Gewalt,  die  in  den  späteren  Urkunden  ebemowenig  wiederkehren 
wie  die   Schutzverleihung   an    die   adiutores    Suppo   und   seine   Söhne.     Dass  die  letztere, 

Uli  deren    Wortlaut    ganz    einwandsfrei    i.'it    und    deren    auf  bestimmte    Personen    beschränkter 

Inhalt  die  Annahme  späterer  Interpolation  ausseht iesst ,  in  den  folgenden  Bestätigungen 
keine  Aufnahme  gefunden  hat,  ist  von  vornherein  leicht  erklärlich.  Aber  auch  die  andern 
später  nicht  erneuerten  Verfügungen  halten  wir  —  »«7  einer  Einschränkung  —  für  hin- 
reichend verbürgt  und  echt.     Im  Dictat  zeigt  der  ganze  Abschnitt  durch  die  Häufung  der 

85  Synonima  die  charakteristische  Eigenthümlichkeit   der  übrigen   Theile   des  Contexles,    deren 

Echtheit  durch  die  Wiederholung  in  den  Originalen  von  1022  verbürgt  ist.  Werden  über- 
dies auch  die  Worte  imperiali  —  edicimus  (S.  -172  Z.  39  f.)  und  der  Satz  prohibemiis 
etiam  —  roborantibus  nobis  (S.  47'.i  Z.  7  ff.)  durch  die  Wiederkehr  iii  jenen  DD.  im 
einzelnen  gesichert,  so  ist  auch  der  Ausschluss  der  bischöflichen  Gewalt  (S.  473  Z.  3  ff".)  fast 

>o  mit  den  gleichen  Worten  au-sge-iproclien  in  einem  noch  ungedruckten,  von  Davidsohn  Forsch, 

zur  Gesch.  der  Stadt  Florenz  175  n"  1.5  Heinrich  III.  zugewiesenen,  vielleicht  eher  aus  der 
Königszeit  Heinrichs  IV.  stammenden  Urkundenentwurf  (M),  der,  aufs  engste  mit  D.  369 
verwandt  auf  ein  gleichzeitig  mit  ihm  ausgestelltes  DH.  II.  für  das  Marienkloster  in  Florenz 
zurückgehen  dürfte.     Der  an  sich  in  einer  Kaiserurkunde  nicht  gewöhnliche  Inlialt  wird  durch 

35  analoge  Verfügungen   Otto's  III.   für    das  dem  Kaiser    unterstellende  Kloster  S.  Ma7'ia   zu 

Pomposa  (DO.  III.  416)  gedeckt,  die  Heinrich  II.  am  25.  Juni  1022  bestätigte,  und  die 
Benedict  VIII.  in  vollem  Umfang  anerkannt  zu  haben  scheint  CJaff'i!-L.  Reg.  4041) ;  in 
der  ähnliche  Anordnungen  treffenden  Urkunde  Arduins  Stumpf  Reg.  1848  für  Fruttuaria 
begegnet  auch  der  Ausdruck  simoniaca  haeresis,    der  mit  dem  gleichen  in  .Ta/fd-L.  Reg. 

40  40-52  und  simoniaca  pravitate  in  Jaffi-L.  Reg.  4045   zusammenzustellen    ist.      Von    den 

genannten  DD.  Otto's  III.  und  Arduins  unterscheidet  sich  unser  D.  dadurch,  da.ss  es  die 
AbtmcaM  von  der  kaiserlichen  Zustimmung  abhängig  macht  und  bei  Zwiespältigkeit  die  Ent- 
scheidung in  die  Hände  des  Kaisers  legt ;  indessen  stimmt  gerade  eine  solche  Anordnung  aufs 
beste  mit  der  anderweit  bekannten  Haltung  Heinrichs  II.   und  ist  in  einer  echten  Urkunde 

46  dieses  Kai.sers  ebenso    unau/fällig,    wie   sie    schon    wenige  .lahrzehnfe   später    in    einer    aus 

einem  italienischen  Kloster  hervorgegangenen  Fälschung  völlig  unmöglich  sein  würde.  Was 
endlich   das   Recht   des   veugewählten   Abtes   betrifft,    sich   durch   einen   beliebigen   Bischof 


472  K  A 1  s  i:  K  V  n  K  r  n  d  k  n. 

tceihe»  zu  lassen,  so  ist  es  ausser  in  den  ohrn  angefiihiien  Urkunden  Heinrichs  II.  auch  in 
Stumpf  Reg.  1779  für  Biforco  und  in  zahlreichen  Papslurkunden  (vgl.  u.  a.  Jnffi'-L. 
Heg.  3950.  3974.  3983.  4037)  verbrieft  worden ;  aber  wtihrrnd  zumeist  die  VnentgrUlirhhril 
der  Weihe  ausl>edungen  icird,  i.st  die  Bestimmung  unseres  D.,  nach  u-elelier  dem  Bischof  drei 
Messen  :u.-<tehen,  ohne  Analogie;  und  da  eine  derartige  Bestimmung  in  einer  Kaiserurkunde  6 
immerhin  auffftllig  i.-it,  hallen  wir  an  dieser  Stelle  eine  Inlerpolalinn  nicht  für  ausgeschlossen. 
In  wie  weit  eine  solche  durch  weitergehende  An.iprüehe  der  Bischöfe  hervorgerufen  sein 
könnte,  die  nach  der  Chronik  des  Bercordali  (vgl.  Coleschi  Storia  della  cittä  di  San 
Sepolcro  136)  und  Farulli  Ann.  di  San  Sepolcru  10  f.  gegen  Ende  des  .lahrhunderts  zu 
einer  p/ipsilichen  Entscheidung  führten,  vennögeti  wir  nicht  festzustellen,  da  über  diesen  lo 
Streit  bisher  anderweit  nichts  bekannt  ist.  —  Die  Datierung  würde  auch  die  Auflösung 
zu  Goslar  —  1017  .Tuni  39  und  damit  die  Einreihuiig  hinter  D.  3(i'J  zulassen;  vgl. 
darüber  Erläuterungen   Abschnitl  HI. 

In  nomine  sancti-  et   inilividuc  trinitiitis.     llcnrii-iis  (U-i   -rratiii  üoiniinoriini  inipc- 
raiiir    augustus.  Iin|>erialis    nos    cnnti'nij)lati((    coninionct"    illa    sonipor    cdnsidcraro  \b 

atquc  disponere,  que  ad  augujcntuni  diligontiani  it  iistaiiraticuicni  vciii'ral)iliiim  |iit- 
tinet''  lociinim,  ne  do  inij)rc)vidontia  forum,  (niilms  ri'jjiminis  ciiin  lonnnitti  tur,  alicjuo 
modo  cul|iabilcs  ascribamur,  sed  magis  pro  #  suscoptimir  iiinpiiiii  et  pcrcfriiiinniiii  et  con- 
greg-Btis  iii  Christi  laudibus  »  merces  «  iiobis  ;\  (luininn  trilmalur,  a  mio  nostci'  liiinor  jiro- 
cedit  et  gratis  subliniatur.  Proinde  comperiat  miivertiitas  Hdelium  saucte  dei  ecclesie  «o 
presentium  et  fiitiirorura,  quod  monasterio  a  nobis  arjuisito  et  noviter  cdificato  in  loeo 
qui  dicitur  Noecati  ac  dedicato  in  honore  sancti  sej)ideiiri  domini  nostri  salvatoris  — 
ubi  prestantur  miilta  beneficia  infirmis  et  fiunt  mirainlia  erebra  ad  laudem  et  honorem 
nominis  eins  seeunduni  profetiani  illani  (jue  dieit:  'et  erit  se|)ulclirnm  eins  gloriosum'"^  — 
concedimus  ob  nostre  anime  salutem  et  eonfirmamus  onniem  iiitt'gritatem  tcrrc,  quam  *& 
Rodericus  venerabilis  constructor  illius  loci  et  noviter  a  nobis  abbas  ilii  ordinatus 
habere  et  tenere  ad  idem  monastcrium  videtur  vel  ipse  aut  abbates  sibi  regulariter 
ac  eanonice  successuri  eidem  loco  in  futurum  acquisituri  sunt.  Rebus''  vero  et  ])osse,ssi- 
ouibus  terris  viueis  campis  pratis  pasquuis  silvis  arboribus  fructiferis  vel  infructifcris 
terris  cultis  et  incultis  aquis  aquarumque  decursibus  oratoriis  domibus  edifieiis  et  om-  30 
nibus  ad  idem  monasterinm  pertinentibus  ita  nostre  modcrationis  statnimus  decretuin, 
ut  amodn  inantea  liceat  ijisius  monasterii  congregatimiibus'"  per  onine  tenq)us  uostra 
et  sueces.sonim  nostrorum  imperatorum  tuitione  et  defensione  quiete  vivere  ac  pacitice 
et  secure  deo  servire,  onmiuni  personarum  remotis  obstaculis  contradictionibns  et  im- 
pcdinientis,  pro  laude  et  obsequio  domini  salvatoris  et  susceptionc  inopiiiu  et  pcrrgrinonnn.  35 
Statuentes  preterca  confirmannis  eideni  monasterio  et  prefato  abbati  suisque  successoribiis 
imperiK'tuum  omnia  prcdia  vel  beneficia,  quecumque  in  terris  vel  aquis  oi  collata  sunt 
vel  a  sancta  scdc  Romana  seu  ab  aliqua  ecclesia  vel  quocumque  cliristiario  fidoji 
k'galis  scriptioiiis  miinimine  aut  i)ersonaIi  investitione.  Im])oriaii  itaque  auctoritatc; 
edicimus,  ut  nullo  unquam  in  tempore  abbas  ibi  (irdinc-tiir  vd  cligatiir  extra  ipsam  40 
cnngregationeni  vel  absque  nutu  et  eonsensu  totius  eongrcgationis,  nisi  forte  pro 
peccatis  sie  evenire  contingat,  ut  in  ijjsa  congregatione  aliquis  dignus  non  reperiatur; 
quod  81  fuerit,  alio  requirendus  est  idoneus  atquc  dignus,  no  per  simoniacam  hercsim 
vel  divisione  fratrum  vel  etiam  ])opulari  favore  vel  vi  aut  tumultn  populonim  uilus 
ibi  constituatur,  sed  sola  imperiali  subveniente  dietione  electio  fratrum  iuste  et  legaliter  4» 
facta    eontirmetur  muniatur  iiivcstiatur  et  roboretur.      Si    autcm    contigerit,    ut    du»    ibi 

3««.   iblochj     B)    priinoiKt  SC.  I.  II  =  M        h)  H  -=  SV.  I.  II:  pcrtincnt  M        c)   lesaiw  II,  in 
d)  H  ^  SU.  I.  II;  de  rcbii«  M        c)  NU.  I.  II  =  M;  coiigrcj,'ation  li 


II  l'.l  N  i;irii   11.     HUT.  473 

piT  iiiti'iiticincm  elif^autur,  ainbo  dficiaiittir  i't  alias  al)  iiiipi'raturc  Ihc-d  cin-iiiii  cnii.sti- 
tiiatiir,  (|ui  ivs  ecclesic  inisericorditi-r  xalcat  roiisiiU'rare  triictare  iitqiii-  disjjonere. 
Insuper  etiam  iubeimis,  ut  luillus  opi»ci)|)ii.s  vii-imi«  v«?!  loiij^o  jxisitiiH  liccntiaiii  liabeat 
vel  jiotestatcin  aliqiiid  virtutis  scu  poti'statis,    vinleiitii'  aut  (loniinatioiiis  in   i|>s<i  iiiona- 

6  steri"  exeiTore,  st-d  licoat  i>rdiiintiiin  ahhatciii  i|iii-iit'iiii(|ii(;  clif^cre  <lcfri'vcrit  ad  coii- 
secratiiiiiciii  suaiu  inlrndiu'iTc  ciiisoiimiii.  ita  ui  |i(racta  cimsecraticmc  nihil  aliud  fxiffat 
pro  niuncrt',  uisi  trcs  niissas,  (juas  sii)i  aiinualiti'i-  lai°;^iniur  in  nratioin^  l'roliiix'niiiH 
ctiani,  ut  niilli  •  »uc'ccüsiiruin  nnstriiniiii  inipiTatnrnni  liccat  ali(pii>  in  t('ni|><irc  ipsuni  niona- 
steriiiin,  potestatem  eins,  ins  dnnüniuni  donationoni  vd  ciinsecrationoni  ipHiii.s  loci  lar;;iri 

10  alii'ui  mnrtaliinn  laieo  vel  clcrico  alitcr  <|uani  il>i  dcscripta  sunt,  precipientilius  cr)ns<'ii- 
licntibus  et  roliDi-antilins  nobis.  l'roturca  sub  niistra  detensiono  recipimus  .Su])|)i>neni 
luiii  suis  tiliis,  (|ui  adlutiires  usquo  modo  fuere  ipsitis'  vcnerabilis  loci',  et  omnes 
colonos  et  residentes  in  terra  eiusdein  nionasterii.  ut  liceat  [eis]«-'  quiete  vivere  «üb 
nostra  elenientia.    et    sint''    iniiiunies    ab  omni    fiseaii    datione    et    publica    exactione    in 

i5al)batis'  ipsius  loci  proteetione.  l'recipientes  itaijue  inipci'iali  iubeinus  edicto,  nt  umIIhs 
(lux  niarehio  episcopiis  comcs  *  viceeoiiK's  vel  ali((uis  rei  publice  exactor  lianc  nostram 
sauctioneni  audeat  inlVinffore  eorrunipere  vel  violare  in  allquo  eonun,  que  statuentes 
eensuinuis.  Si  quis  vero,  (juod  non  credimus,  in  aliiiuo  violator  vel  eontradictor  ex- 
titerit,    onnii    oceasione    postposita,    ccntuni    libras    auri  coniponat,    medietatem  camere 

so  nostre  et  medietatem  sepe  nominato  cenobio.  Quod  ut  verius  credatur  dilij^ontiusque 
ab  Omnibus  oljsorvetur,  manu  propria  rnlxirantes  sijjillo  nostro  inferius  iussinms  iu- 
siguiri. 

Peregrinus  eanecllarius  ad  viceni  Kutn-ardi  episcopi  et  areliicanccUarii  rceognovit. 

l)ata    anno    doniinice    incarnacionis    millesinio  decinio  (juiuto'',    indictionc  deeima 
25  quinta,    regni    vero    doniini   llcnriei    deo    propitio  XV,    iraperii    vero    (piarto,    tertio  kal. 
iulii:    acta  voro  in  loeo  qui  dieitur  Gosla:    feliciter  amen. 


370. 

Heinrich  schenkt  dem  von  Bischof  MeimverJc  gegründeten  Kloster  Abdinghof 
hei  Paderborn  eine  von  Rediald  ererbte  Besitzung  zn  Grosseneder. 

80  Lcitzkaii  1017  Juli  10. 

Abschrift  (lex  11.  .Th.   im  Ahdinghofer  Evangeliar  im   Domschatz  zu   Trier  (C). 

Auszug  in    der  Vita  Meinwerri    rap.  143    bei  Brower  Sidera  42  und  in  Man.   Germ.  SS. 
11,  im.  —  Schafen  Ann.   Paderb.  ed.   I.   1,  426    aus  C  mit  indict.   XV   =   Falke  Cod. 
trad.   Corb.  67,    =    Schaten    Ann.   Paderb.  ed.   IL   1,  392.    —    Wilmans -PhHippi    Westf. 
35  KU.  2, 174  n"  147  aus  C.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  118  n"  759  Reg.  —  Böhmer  Reg.  1166.  — 

Stumpf  Reg.  1687. 

Verfasst  und,  wie  die  Nachahmung  der  verlängerten  Schrift  in  C  erkennen  U'isst  und  eine 
orthographische   Besonderheit    bestätigt    (vgl.    N.  h),    auch    geschrieben    von    6C.    —    Die 
Stellung  des  Ortsnamens  hinter  der  Recognitionszeile,  die  derjenigen  in  D.  H64  entspricht, 
40  lässt  vennuthen,    dass  wie  für  jenes  D.  so  auch   für  D.  S70  ein   Blanquct   benutzt  wurde, 

auf  dem  das  Protokoll  vorausgefertigt  war. 

369.  f )  ipsis  venerabilibus  locis  ß  g)  fehlt  in  B  li)  sunt  B  i)  abbates  B  \i'  ob  wir  <w  hier 
schon  mit  einem  Fehler  des  Originals  oder  nur  der  Ül>erlieferung  zu  tliun  hatten,  können  wir 
nicht  entscheiden. 

Kalserurkuaden  III.  60 


474  KAISKIU'K  KUNDEN. 

(C.)  ^  In    nomine    snnctao    et    iiulividui;"    triiiitatis.     lluiiirii-us    dci    }j;ratii»  Koniii- 
nonun  inij>erat<>r  au^ustus.  ^  (.icneralis    Christi    tidcliuin    iiulustria    novit    aliiu]    in 

lunuine    esse,    qnod   regere  valeat  Uunqiinin  vir,    aliud  tani(|uaiii   tVmina,  <ni'>d  vcj;atiir. 
Hae  eontemjiiatione   interius  vii;ilant<'s    et    cxteiius  (|uasi   olKldnnist'cntes  diviiii  amuris 
respeetu    et    dilcetissiin«;    teniim;    sivc    eimiuj^is    nostn;    ( "iniif^niidi;    seilieet    iin|i<'ratric'is  b 
nupisti,'  interventw  aecciesine  nov^,  (|uani  in  lionore  sanetae  Marie  oniniiunque  sanctnniiii 
venerandus    episeopus    Meginiiuerens    in    iHTidentali    parte    l'ateriirunnenssis'»    siilmiliii 
dedieationen»  ennsnnnnandn  eonstruxit,   pn-diuni   taic   ]iriiprietavinnis,    ipiale  lep-ditcr  et 
eapituiariter  nomine  Hedialdiis  ad  nostras  maniis   iinjx'riales  lit-reditavit,   in   paf^o  Hesse 
Saxonieo    in    coniitatii    Heremanni    eoniitis    in    vilia    Nedere    nimiiiiat.i,    cnin    iiiaiHl|iiis  m 
utriuscpie  sexus  areis  villis    paseuis    aqnis    a<piarunive    deein-silius    piscaliiinilms  nmlen- 
dinis  silvis  venationiims  et   onmibus  ap]iiiiditiis  eunetis(|ue  (|unlieun(pii'  modo  noniinari 
possint  utensilibus,    eo  denique''   tenore    ut   tVatres  eiusdcm   monastiTÜ   eliuro  eniicdi-ilia 
earitatis  sub    repula    saneti   Benedieti    doniino  faniulantes    jiniprietario    iure    |)otestative 
illud  liabeant  atque  possidcant.      Et    ut    li^e    traditio   nostrae   lil)eralitatis  stabilis  et  in-  i5 
convulsa    permaneat,    baue    eartam    inde    eonseriptam    maini    pi-opria    roborantes  si^illo 
nostro  subterbidiari  inssinms. 

^  Signum  dnmni  Heinriei  invictissimi   llonianoiiun   inipcratoris  augusti.  ^  (M.) 

^  Guntberius  eancelhirius  vice  Erchanbaldi  areiiicapellani  notavit.  ^ 

l)ata  VI.  id.  iulii  indietione  XII,  anno  dominice  inearnationis  millesimo  x\ll,  anno  äo 
vero  (b>nmi   Heinriei   seeundi  regnanti.s  XVI,  imperii   IUI;    aetum''  Lictzgo''. 

371. 

Jlf'inricli    schenkt   der  bischöflichen  Kirche    zu   Paderborn   die  Abtei  Ilelmars- 
hausen.  Leitzkau  1017  Juli  11. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A).  «6 

Auszug  in  der  Vita  Mcinwerci  rap.  14-i  bei  Brower  Sidera  43  und  in  Mon.  Germ.  SS. 
11,  137.  —  Broiler  Overham  Vita  Meinuerci  360  aus  A  mit  indict.  XV  =  Mabillon 
Ada  SS.  ed.  I.  $aec.  6",  383  =  ed.  IL  saec.  6°,  339.  —  Srkafen  Ann.  Taderh.  ed.  J. 
1,  425  vielleicht  aus  A  mit  indict.  XV  =  LeurkfeJd  Ant.  Halbersf.  674  n"  4-1.  =  Liinig 
RA.  17",  709  n"  VV.  =  Meibom -Abel  Walbcckisrhe  Chronik  Ulli  ii"  3,  =  Schafen  Ann.  so 
Paderb.  ed.  IL  1.  292.  —  Erhard  CD.  West  f.  1,  74  n"  93  aus  BD  =  Mignc  l'.ilrul. 
140,  335  n°  .98*".  —  Wilmansl'hilippi  Westf.  KU.  2,  175  «"  liH  aus  A.  —  Wrstf. 
VB.   Suppl.  US  n"  760  lieg.  —   Böhmer  Reg.  1167.  —  Stumpf  Reg.  1688. 

Ge.^rhriel>en  von  Gf',  der  die  Urkunde  auch  verfasst  hat,  auf  einem  von  ihm  seVial  her- 
gerichteten  Blanguet,  auf  dem  mindestens  ein  Theil  des  Rschaiokolls,  wahrscheinlicher  (vgl.  85 
DD.  363.  364.  370)  das  ganze  Protokoll,  mit  Au.tnahme  der  Xarlitragungcn  von  Tag  und  Ort 
in  der  Daliening.tzeile,  vorau.igefei'tigt  war.  I>ie  letzteren  Nacht vagiingen  unterstützen  di/; 
Vermulhung  Fickers  Beitr.  1.  153,  dass  die  Handlung  nach  Magdeburg  gehöre;  nur  die 
Vollziehung  der  Urkunde  dürfte  in  Ijeitzkau  erfolgt  sein.  War  etwa  das  gleiche  auch  l>ei 
IJ.  370  der  Fall,  das  ('oneejit  unsrnr  Urkunde  rd/er  schon  in  Magdeburg  aufgesetzt,  so  w 
könnte  mit  dem  Wunsche,  die  In-idni  litamiuets  von  einander  zu  unterscheiden,  die  Ein- 
tragung des  Wortes  canonum  am  oberen  linken  Rande  der  Urkunde  (vgl.  N.  n),  in  einer 

AtU.   Jirvmlau]     ■)  iiiiliuduf;  C        h)  C        v\  etHlem'juc  (!        d)  die  W'urle  uutiim   Licl/.^o  Mehen  in 
('  hinter  ilrr  Uecm/nitiowizeile  wir  tlie  mUprechemlen  in   I).  :i(!4,  ri/l.  doMelbnl  S.  f. 


II  Kl  N  i;  II  II   II.     1017.  475 

viellificlit    tiUiihzciliijoi,    sirlur    itiihl    erst    dem    s/jätctcii    Millihtller    itin/iMremlen   Sriiii/'l, 
•   zusammenhilMjcn ;  das  Blanquel,   welches  den  mit  diesem  Wort  heijinvemlen  (Umtexl  erhallm 
sollte,    wäre  damit  hezeichwl   worden.      Zur   l>nliirniiij    ri/l.   iimli    ikhIi    Krlilutvrumjen   M>- 
sehnill  tll. 

b  (C.)  ^  In  iiiiiniiio  saiR'taf  et  iiidividiiac  triiiitatis.     licinricii.s  dci  f^ratia  Hiiiiianuniiii 

inipiTator  aiigustu.s.  |  (Janoimin"  statuta  nun  orc  lioniiinini  sed  «piritu  dci  condila 

prccijiiuiit,  ut  cpiscopi  frequcnter  claustra  inonac-lioriini  vi.sitent,  et  si  qua  extra  regulani 
illie  iuvcncriiit,  ab.seidaut  et  eorri^aiit.  IIi;c  vi^^ilanter  intoriiis  conteuiplantes  et  in 
litiiiis  viti;  itincre  oncra  nosfra  ('|)i.-ie(i|)i.s  in])oncndi)  levigantes  caritatis  eaii.sa,  sine  fiua 
II)  divi's  jiauiicr  est,  cum  intcrvcntu  aniantissinn;  cnniiij^is  nostrat;  (Juniguudr  vididicct 
ini|ii'iatric'is  ;m;;iistc.  tum  .iicliiciüxiiiiiirinii  l'.nli.inhalili  Mugontiensis,  I'(i|)n<inis  'l"rc- 
ucn-nsis,  (ioronis  Ma;;atli(!)ur<;i'nsis,  N'nuuani  Urriuinunsis,  et  cpiscDixiruin  Arnold! 
llalucrstedcnsis.  K]i])iinis  l'.i|icnl)erg-('nsis,  'riicodriei  Mcttensis,  I  Iciurici  N'uirci'burj^eMsis, 
Tlicodriei  Minniun.udi  iiurdcnsis,  Heinrici  l'uruicnsis,  TluMiilrici''  Miudonen.sis,  Thie- 
ls monis"'  Mcrschurf^cnsis,  Kriei  Ilaueiberf^ensis,  laicoruni  quiKjuc  IJcrcnliardi  dticis,  Sijfe- 
tVidi  at((ue  Kdzieiuiis  eoniituiu,  abljatiani  nomine  Helnuuiardcsliusun''  euin  oninilitis 
suis  a|)|)en(litiis  niuhilibus  et  innnobililjus  sedi  Paterbrunnensi  in  lionore  sanetae  Mariae 
saiictonimquc  Kiliani  atque  Liborii  eonstruetae,  eui  insif^iis  aeciuisitionis  prcsul  -Mcf^in- 
uuerciis  in  ]iresentiarnni  preest,  in  j)ropriuni  dedinius  nostroque  iure  et  doniinio  in 
20  ins  et  (buuiniuni  ipsius  amoilo  jxitestative  et  iuxta  rei;-idani  saneti  lU-nedicti  episeopa- 
lilcr  disponendani  al(|ue  possidendani  tradidinius.  Kt  ut  Ik^^c  nostrae  traditionis"  pagina 
tirina  <'t  ineoiivulsa  pennaneat,  manu  pr(q)ri<a  corroborantes  atque  confirniantes  sigilli 
nostri  iiupres.siiine  snbtns  eam  .sio-illari  iu.ssimu.s. 

I  Signum  donmi  Heinrici  invietis.simi  Knmaiioruui  ^M-)  inipcratoris   augusti.   !■! 

85  \\  tiuntiicrius  cancellarius  vice  Erclianbaldi  archicappellani  notavit.  jl       (SI.  3.) 

Data   \.  id.  iul.'    indietidue   XII".    anno   duminicae    incarnationis  M.wil,    anno  vcro 
dnuiiii    Heinrici   seetindi  regnaiitis  XVI,   imperii   IUI;    actum   l.ietzgo''. 

Im  Atisrliliiss  rill  D.  H71  hrivgen  wir  hier  ein  Zeugenverzeirhm  zum  Abdruck,  dd-s  iii 
Schrift    des    II.  .Ih.  auf  einem    aelmuden   Pergamentstreifen    (A^)    im    k.  Staatsarchiv   zu 

30  Miiiisler    (liidl/eH    ist    (Drucke:    Meyer    in   Wignnds   Archiv    5",   129    n"  29    aus  A^.  — 

Erhard  CD.  Westf.  a.  a.  0.  aus  J.'  =  Migne  Patrol.  a.  a.  0.,  =  Rieger  in  Forschungen 
zur  Deutschen  Gesch.  16,  476.  —  Wilmans-Philippi  Westf.  KU.  a.  a.  0.  aus  A^.  —  Westf. 
Uli.  Suppl.  a.  a.  O.  aus  -4'  mit  Facsimile  auf  Tafel  4).  In  dem,  Verzeichnis  kehren  die  Namen 
Herzog  Bernhards  und  eines  Bischofs  Dietrich  (wohl  des  Mindener  oder  des  MUnsferer  Herr») 

»  wieder,  die  auch  in  unserer  Inferrenientenliste  genannt  sind.     Ob  es  sieh   did>ei   um  Zeugen 

der  Tradition  handelt,  wie  Ficker  Beifr.  1,  2H0  meint,  oder  eines  vor  der  Ertheilung  des 
D.  H71  angestellten  Inquisitionsverfahrens,  wie  Rieger  a.  a.  0.  annimmt,  ist  nicht  mit 
Sicherheit  zu  entscheiden,  und  es  h'isst  sich  nicht  einmal  bestimmt  sagen,  dass  die  Liste 
nnthwendig  mit  unserer  Urkunde  zusammenhängen  tnuss;  sie  könnte  auch  zu  einer  anderen 

40  auf  Heimarshausen    bezüglichen    Rechtshandlung    (vgl.  z.  B.  Vita   Meinwerci   cap.  193   in 

Mon.  Germ.  SS.  11,  1.52)  gehören. 

871.  [Foltz- Bloch)  !i)  (iaror  um  liande  noch  einmal  canoiiu,  vielleicht  ruti  iiUichieitiger  Hawl 
b)  c  hinter  ThuDilri  nach ;/et ragen  c)  h  corr.  aiis  i  d)  Helmuuardliu»  A  c)  trailioiiis  .1 
t')   V.  id.  iul.   in    dafür   ffeluisene    Lücl.-e    nachyelragefi  ffl    XII    über    der    Zeile    nachi/etrnyen 

45  h)   ■/.  auf  Rasur,  durch  irelrhe  auch  der  rorant/ehende  und  folijende  Buchstabe  in  .Milleidcnxrhaft 

gezogen  sind;  an  Stelle  des  jetzigen  z  stand  ein  Buchstabe  mit  Oberlänge ;  da  lief  diesellie  hellere 
Tinte  zeigt  wie  der  Xachtriig  des  Monatsdatiims,  dürfte  der  ganze  Ortsname  nachgetragen  und 
erst  später  die  Correctur  daran  rorgenommen  sein 

60* 


47i:  KAlSKUrUKlNDEN. 

lli  sunt  tcstes:  Tliiotnu"'.  r.kkii'ji.  Linlicr,  Ekkioa.  Kacdij:;,  ^'uilllu'Ill.  ^'^^icl^^kill, 
Benna.  Ki/.a.  Aniulag,  WiK-bal,  'riiiotiiiiT,  Iimm'il.  (ii'rbralit.  Vuikiiif;,  'riiicdrii'.  Um, 
Aeii-a,  Heriuuard,  lUiivliard,  Dodica,  Tiaza,  Vretheric,  Lcfliord,  Keluilt"',  Oiia.  Niinlula, 
Fronca,  Ileriinan.  Tliiaza,  Hmia,  oiüsi-opiis  Tliieodcrii'iis,  diix  Hcrnlianlus.  \)i.-^ 
abhatia   Ilelimiiiardosbusmi''.  6 

372. 

Heinrich  bestätigt  einen   Tansrhvo'trag,    durch   rcelclien    der  Bischof  Heinrich 
von    Würzburg    die   Abtei   Erlangen,    Forchheim,    Eggolsheim    und    Kcrsbach 
mit  ihre})  Zehnten,    vier  Fischer  zn  Kemmeiii  und   den  Zehnten  von    den   zu 
Hollf'ld  gehörigen    Dörfern    an  den    Bischof  Eberhard   von    Bamberg  gegen  lo 
Gaukxhiigshojen  und  Traunfeld  abgetreten  hat.  Allstedt  1017  Octoher  2(). 

Copialhuch  des  Stiftes  Hauij  aus  dem   li.  Jh.  f.  17'  im  I;.  Krei.sarchir  2it  U'iitzburg  (H). 

Frit^s    in    Liideiritj   Wirtzli.   Gescliichtschr.  -IUI    in    deittsrher    t'bersetznmj   =    Liinin    EA. 
17",  939  n"  13,    =^    Lammers  Gesch.  der  Stadt  Erlangen  17S  n"  Q.  —    Sehanuat  Vinde- 
miae  litt.  'J,  109  n'  2  wohl  aus  H  =  Schöpf  Wetiereiha  illitslrata  36  Fragni.,  =  Oester-  15 
reicher  Xeiie  Beitr.  2,  Beil.  9  n"  8.  —  Mon.  Boica  31",  289  n"  1-50  ««s  H.  —  Böhmer 
Beg.  1168.  —  Stumpf  Reg.  1689. 

Wahrscheinlieh  eerfa.int  und  gexchriehen  von  GE,  der  sieh  für  einige  Wendungen  an  ein  Dictat 
des  Eh.  A  angelehnt  zu  haben  scheint.  Vgl.  DD.  169.  170.  200  und  N.  Archiv  22,  164  ff.  — 
Zur  Deutung  der  Namen   vgl.   Lnoslwrn   Gesch.  des  Bisth.   Bamberg  1,  143.  üo 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Heinriciis  diviiia  favente  clemencia 
T?<m)aniiriiiii   iinperator  anj^ustus.  Oniniiiin    fidcliinn  nostroniiu   prcseneimn  ac  futii- 

ronnn  voluniu*  univcrsitati  pateat,  quod  lluiuricus  ^^'i^zebvl•gensis  vt  Kbcrliardus  Babcii- 
bergensis    ecclesie    episcopi    nostram    adeuntos    clenienciam    rogaverunt,    ut    iinum  con- 
canibiuni.  rjiKid  considerato  ecclesiarum  suariun  commodo  ex  communi  suorum  clericonim  «& 
atf|uo  tidi'litnn  laicorum  conscnsu  inter  sc  feccrunt,  ni)strc  noticie  manifestum  nostriquo 
im|icrialis    pn-ci-pti    auctoritate    esset    roboratum.     Quocirca    considcM-antcs    nos    eipi-um 
iustam  peticioneiu  votisque*  annuentos  prcdictum    coneambium,    qualiter   inter   eos  fir- 
niatiiin  esset,    exponere  iussimus.     Et  in   jirimis  rctidit  f'|iisci)piis  Wirzclmri^^cnsis:   eon- 
tuli.-ise  se  ecflesie  Babenbergensi    per  manum  Icgitiini  advncati  abliaeiam   Erlangun  et  30 
Forchheini  et  Eggolvesheim  et  Kyrsebach  et  quatuor  piscatores  in  Camerin  cum  curum 
terris  omnibusque  aj)pendenciis  ad  prefatas  villas  portinentibus,  cum  agris  campis  areis 
mancipiis  pratis  paseuis  silvis  venacionibus  aquis  a(pianmi(|no  dccursibus  piseaeionilnis 
niolendinis  cuitis  et  incultis  viis    et    inviis  exitibus  et  rLMÜtibus  (piesitis  et  infpiircndis, 
atque  earundem  viilanim   decimaeiones;    preter    liec    et    decimaeiones  illaruni   villanim,  m 
(\\\f    nunc    ad   Unlcvclt    pcrtincnt    et    olim    ixTtincre    vise    sunt,    in    pago  Katingowc   in 
ciiniitatu  Adaibi-rti   coniitis.     Ebcrbardus  vcro  IJaljenbcrgensis  eccicsic  jircsul   pi'ntcssus 
est:    perpetuam''    tradicionem''    se    fecisse  Wirzeburgensi    eccicsic    per    maniiin    imlilici 
advoeati    de    Cunigcslioven    in    jiago    Badcingowe    in    comitatu    (ivmbcrti    coniitis    et 
Trieffenvelt  in   pago  ^^'altscllin   in   comitatu  (icningi  coniitis    et  de  mancipiis  utriusque  40 
sexu«  ad  eadem  loea  |)crtinentilnis,    agris  quoque    et  campis  areis  pratis  paseuis  silvis 
venacionibus  aquis  aquarumque  decursibus    piscacionibus    niMlcnilinis    cuitis    it   imullis 

871.    i)  ch  ülier  w  nachffrlrai/en,  ko  dcum  auch  ¥,*»Kh\i\t gelexcn  werden  kann       k)   De  —  helmuuardcrti 

rim  unteren  Itiiwh  dt»  .Slreifetu  ron  anderer  Hand. 
'.\'i.     Kri'BslHu]     »)   votique  //         l>)  jMTiiftua  tradicor  //  46 


11  KI  N  i;  KU   II.    im:.  477 

viis  i't  iiiviis  (•xitilui>  it  rcditilnis  i|iii'.-itis  et  iiic|iiironiIis.  I'riiinclc  ainlila  et  coiisidf!- 
rala  uliiiinin(|iic  |niMiliiiii  in  altcnitnnii  li';^itlima  triulifionc,  i't  (|nia  pi'cdictuiii  coii- 
caiiil)iimi  ratuiii  i't  rai'iinialiilc  esst,-  ex  iitra(|U<-  jiarto  iKistro  (liscrccinni  aiiimn-t,  iht 
liaiR-  iKistrl  iiii|)crialis  |)rtc-L'j)ti  )ia;;iiiaiii  iitiit|Ui'  ficlcsic,  quoil  mutiui  tradii-ioiio  collatiiin 

6  (St,  continiianiiKs  vt  eorroboraiims  in  |i(i|i(tiuiiii  liabere  et  tenero  et  ad  iiiH  et  jiro- 
jirii-tatcin  taiii  istos  (iiiaiii  sufcessorcs  oorum  prcsules  sue  ecciesi»;  rata  et  inconvidsa 
stal>ilit(  r''  possidcre,  ea  vidclicet  raciono  iit  taiii  prcdicti  |irf'Hid<'s  (|uain(|iic  succcssores 
coniiii  lilicrain  liahcaiit  |iiit('stat«'in  de  omiiilnis,  (|U('  sii|)criiis  ('<iiii|irrdii'nsa  .sunt,  ad 
nsiini     et     utililaliin     sii.n  um     «■cclcsiaruHi     unlinandi     (■(inunnlamli     d     i|uiili|iiid     rornni 

10  drt'ix'vorit  vohintas  faciendi,  (inininni  lioniinuni  rc'^iii  in  stri  cnntradicionc^  ifniota.  Kt 
ut  lifc  iKPstrc  ani-toritatis  paj^'ina  omni  toinpore  .stabilis  et  incoIlVld^sa  [)erinaneat,  cam 
manu  prupria   nilxnantcs  siiiilli   iinstri   iinpressione  iussimus  insigniri. 

Signum   (M.i   dumini   Ileinrici   invitlissimi   im|HM'atoris''  augusti. 

Cuntlienus"  i-anctdlai-ius  anctoritate'  KicIianKaldi-  aicliiepiseopi  et  areliicancellarii 
16  recognovit. 

Anno  dominicc  incarnacionis  niillosimo  XVII,  indictione  XII,  anno  vcro  i-cgni  doniini 
llciirii'i  impcratoris  augusti  XIII,   imj)crii   vcro  IUI;   actum  VII.  kal.  novombris  Altstctin; 

t'clicitcr  amen. 

373. 

so  Heimlich  bestätigt  das  Kloster  des  h.  Petrus  zu  Pero  und  dessen  Besitzuitqen, 
nimmt  es  in  seinen  Schutz  und  schenkt  ihm  den  Ort  San  Pah  und  eine 
Kapelle  des  h.  Martin.  Allstedt  1017 . 

Codex  Tarvifdrudi  aus  dem  14.  Jh.  f.  HKl'  im  k.  Staatsarchiv  zu  Venedig  (B). 

Bonifaccio   Eist.   Trivigiana  130  dt.   —   Ughdli  Italia   mrra   ed.  IL  10,  207  ex  codice 
K  Beniardi  Trivisani  =  Migne  Patrol.  140,  '.iSö  n"  99.  —  Minotto  Acta  et  DD.  II,  4,  dl 

Extr.  aus  B.  —  Stumpf  Reg.  1691. 

Wiihiiiid  das  Esrhatokoll  dem  HC  heigvtetit  werden  kann,  zeigt  der  Context  eine  iihnliihe 
Misihiniy  des  Diitats  von  (iA   mit  Formeln  itnlieni.scher  Urkunden,  ivie  wir  sie  bei  mehreren 
DD.  der  Jahre  loll  und  l(il->  beobachtet  haben;   eine  Urkunde  aus  dieser  Zeit  mag  als 
»0  Muster  für  die  .Uifas.'iuiig  des  D.  H7S  gedient  haben. 

In  nomine  sanctc  et  individue  trinitatis.  Ilenricus  divina  tavenle  dementia 
Konianofuni  impcrator  augustus.  Si   ccclesiaruin   dei  vel  nionacliorum   loca  alicuiu.s 

ccmtii-matioiiis  scu-''  dcf'cnsionis  dono  mcliorarc  studuerimus,  id  nobis  ijrofuturum  e.s.se 
mininic  dubitannis.     Quaproptcr  onmium   <  liristi  fidolium''  presentium  scilicet  ae  futu- 

35  rorum  notum  esse  volunius  |  Universität! |  %  (jualiter  nos  divini  amoris  instinetu  quoddam 
monasteriuni  vd  aldjatiam  a  predecessoribu.s  nostris  constructam  in  Inen  qui  dicitur 
Pirus  sitani  in  comitatu  Taruisiano  in  honoro  sancti  Petri  apostohjrum  principi.s  dedi- 
catam  cum  pmnibu.'«  suis  pertinenciis,  que  olim  sibi  pertinucnmt  ex  donatione  prede- 
ce-ssorum    nostrorum    et    quo    in    presentiarum    ])refata''    abbatia''    habet,    —     offcrimus 

40  eciani  et  donamus  j)rctate  dei  abbatie  pro  romcdio  peccaniinum ''  nostrorum,   instinetu'' 

372.  c)  stabiliro  //         d)  imparatoris  11         e;  C'iuictacius  //        f;   //,  statt  vice,  rielleicht  nur  Lene- 
fehler  (/ex  ('opi.steti         g)  Eiclianlialdi  11. 

373.  [Bresslau]     a)  sui  oder  siu  B       h)  tidellium  H,  und  ko  öfter  11  .statt  1       ci  fehlt  in  B;  setLstver- 
ständlkh    kann    hier   auch    iiidustriae   oder   ein    ähnliches    if'ort    im    Original  gestanden    haben 

45  d)  prefate  alibatic  li         e)  pecaininum  fi         fi  iusticie  B 


476  KAISKUIKKUNDKX. 

et  ntjjatii  eciiun  ililci-ti  tiiU-lis  luistri  Inliaiinis  veiierabilis  Acpiilt-ijcnsis  patriarche 
scilicft i-'  villam  sancti  Pauli  cum  suis  jjcrtimMitiis  et  (.'apellain  sanoti  .Martini  i-uni  suis 
appeiuliciis,  videlieet  cum  inansis  domibus  tcrris  vincis  pratis  pascui.s  siivis  vonationibus 
piscatiouibus  niolcnilinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  seu  inquirendis  vel 
cum  nninibus  quo  qunlibct  modo  dici  aut  unminari  jiossunt  utilitatibus  —  ])('!•  Iicii'  5 
nostrum  piH'Ccptum  cnntirmaums  et  cornilniranuis.  Insupcr  cciani  prcilictam  abhatiaui 
cum  ciusdem  inonastcrii  abbatc''  Adaibcrln  iiniiiini'  suiscpu'  succcssoril)us  sub  nostrc 
tuicionis  ac'  dci'ensionis '  inuudiburf::in  rccipiuiiis  cum  cuntis  proiominatis  utoiisilibus 
et  bonis,  ca  videlicct  ratioiic  ut  nulhis  dux  coincs  vicccomcs  vrl  ali(|ua  rcf;ui  iiostri 
ma^na  parvaque  persona,  ecclesiastica  seu  secularis  potestas  iaiii  ilictuni  monasterium  lo 
eiusquc  abbntes  de  supra  scriptis  bonis  disvcstirc  inquietare  vcl  molcstare''  dcineeps 
absquc  lp<:;ali  et  imjieriali  iudicio  audoat.  81  (piis  autcm,  (]uod  absit,  iiuius  iiostre 
contirmationis  et  cormboralionis  ])roecpti  seu  defensionis'  iiiuii(lilmrj;ii"'  violator  i'xtitcrit, 
sciat  sc  composituruiii  aiiri  nptinii"  libras  eentum,  medietateni  canian'  imstn'  et  mcdic- 
tatem  |irofat<i  nionastcrin  oius(jui'  alibafibus.  l-'t  ut  liuius  nostrc  cuntiriiiatioiiis  seu  is 
defensionis'  auctoritas  sta1>ilis  et  inconvulsa  (mnii  pcnnaiK'at  ti'Uiporc,  iianc  pa;;inani 
inde  conscriptam  manu  propria  corroborantes    sif^iilo    nostro    sul)tus   insijijniri    iussimus. 

Si<rnum  domni  iM.i   llcnrici   invictissimi  et  serenissimi  imperatoris  aufi;usti. 

Pelegrin»is°  eaneellarius  [vice]  Hcberard[i]  episcop[i]  et  arcliicanccliari|i  rccognovit.]" 

Anno    dtmiinice    incarnationis    MW  II,     imlictione    prima,     anno     doinini     ilrnrici  20 
seeundi  rey-nantis  XTIII.   inuicrii   eins   Illl:    actum   Alistctii';    t'clieitcr  amen. 


374. 

Ileini'ich  schenkt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Merseburg  die  Kirche  zu  Geusa 
mit  zicei  Mausen,  den  ihm  von  dem  Laien  Ebei-hard  und  dessen  Gemahlin 
Meinsimida    übereigneten  Priester  Liutger  und  seine  eigene  IJ'örige  Othe/i/da.  ss 

Allstedt  1017  November  3. 

Merseburger  Copialbuch   aus   deni  Anfang    des    lö.   Jh.    f.  Ut'    in    der  Sliftsbihliothek    zu 
Merseburg  (B). 

Thu-Imar  ed.  Reineccius  102  und  ed.  Kurze  2H3  dt.  —  Wideburg  Rerum  Misnicarum  s^ecimen 
primum  7'J    hhx    B    mit    a.   imp.   III    =    Widehiirg   Orig.  et    atil.   wargiinnifiliis  Misniri  so 
Ü,  142,  =  Hegdcnrcirh  Pfalzgrafen  '27.  —  Dobcneckcr  lieg.  651.  —  Böhmer  lieg.  1169.  — 
Stumpf  Reg.  1690. 

Verfasxl  und  tcahrscheinlich  auch  geschrieben  von  GE.  Wenn  in  der  Chronica  cpisc.  ercl. 
Merseburgens.  Mon.  Germ.  SS.  10,  177  die  Schenkung  von  Geusa  als  einen  Tag  nach  der- 
jetiigen  des  Gutes  ROglilz  an  das  Domstift  erfolgt  berichtet  irird,  so  muss  dies  auf  einem  35 
MisTerstItndnis  der  Worte  Thielmars  8,  66  (7,  48)  beruhen;  Urkunden  habet)  sich  über 
die  gleichzeitige  Schenkung  von  R/Jglitz  und  diejenige  von  zicei  odei-  drei  anderen  Kirchen, 
wovon    Thicimar  und  die  Bischof  sehr  onik  erzählen,   nicht  erhallen. 

878>    f(l    «ilicet   H  h»    abliati'tii   li  i)    a<l    defeimsicinis   H,    uwl   «o   öfter    Verdoppclun;/   den   h 

k)    in>|uiet.  iiinlostarivc  li         li    (lefl'ciis.  IS  m)    imiri(liliur^,'i()  H         11)    oliini  /(         o)    in   H  10 

foliim  hinter  iiugusti  ilie  Viitriurhriften:  E^u  loliHiiiics  Sucre  Aiiuilc-foiisi«  eccli-siu  pntriarolm 
laa<lo  ft  rontiniio.  Etr"  l'i'lpffriiiiiii  «Hcri  |inlacii  laiicelariii«  liiudo  et  confirmo.  E(.'o  Hclio- 
ardus  opincopus  et  invictissimi  iin|M-nit<iriii  archii-arirchiriiis  laiidn  et  coiifinno;  die  ernte 
derntlben  int  o/fmfmr  nun  dem  Samen  dt»  Intecrenienlrn,  die  liriden  linderen  nind  aus 
der  Htengnilionxseile  (die  icir  daniuli  heytimlillt  Italien  1  uilUiirlirh  ciircihtgemaclU  worden  46 
p;  Ali«teri  li. 


HEINRICH   11.     HUT.  47!t 

In  nomine  siuiete  et  iiidiviiliii'  tiiiiil.ilis.  Ileinrieii«  diviua  l'avcntr  L'i<-nn-nriii 
Ronianoruiii   iuipcnitor  aii;;ustiis.  (/iilil(|iiiil   a<l   »•cclesiaruni  iloi  locu  lar<;iinur,  certi 

üunius  noii  niodii  aiiiin<-  nnstri'  id  |iri>t'iitiii'iiMi,  vcnun  criani  .statiini  rc^ni  ni»tri  sul) 
divinitate    iimpicia    iniscrifiirdius    indc    f^ulicriiandiiiii.      (^ua|irii]it<T    niiiniuiii    Hd<'linni 

5  Christi  n<istnininn|ii<'  proscnciuni  scilicet  hv  Aiturnnun  vcdunius  nt  sriat"  univerHitUK, 
(|ualitcr  nos  j)n>  rcnii'dio  aninif  nostrc  at(|nt,'  cnritfcUilis  iidstrr  dilectissinie  ( 'unif^nnde 
vidclicet  iniperatricis  aufrüste  noc  non  nnuiiuin  parcntuni  nostriiruni  McrschurgeiiHi 
ecclesie  et  provisori  eins  venenilnli  episeopo  I)i(-tliniari)  no.strain''  ecclesiuni''  «itani  in 
papo  Ilassajja  in  eoniitatii  Hiiivliardi  coinitis  in''   villn''  (iusue  dicta  et  duos  nianHos  ad 

1(1  cani  ])f'rtinentes  cnni  arcis  i^t  cdificiis,  pretcr''  iirc''  Lint<;eniin  j)ro.spitfruni .  (|nom 
Kitcrhardu.s^'  laious  eiillaiula(.'iiini-  iixoris  sue  Meinsninde '  at(iiic  consunKU"  l)ii'tliniaro 
eoiniti  et  advcicato  nostro  secunduin  ins  siinni  tradidit,  insiiper  nostrain  niuliereni 
Otiiciildani''  nomine  per  lianc  imperialem  nostre  auctoritati.s  jja^inam  eoneedinnis  et 
tiiiiiiter    tradinius.     Et    iit    hoc'    nostre    tradicionis    preceptuni    stabile   et    inconvulsnm 

15  omni  permaneat  evo,  manu  propria  roboravimus  et  sigilli  nostri  inpressione  insigniri 
iussinuis. 

Signum  domni  Heinrici  Romanorimi  invictissinii  imperatoris  augusti.    (M.) 

Guntherus  caneellariiis  vice  Erclienbaldi  archiepiscopi  et  archicapellani  recognovi. 

Anno  doniinicc  ineaiMiaeiimis  millcsinio  XVII,  indietione  I,  anno   vero  regni   donnii 
to  Hetin'iei  imperatoris  augusti  XIIII,  imperii  vero  IUI;  actum  III.  non.  novemlir.''  Altstetin; 
feliciter  amen. 


375. 

Heinrich  schenkt  dem  von  seiner  Gemahlin  Kunigunde   gegründeten  Nonnen- 
kloster zu  Kaufungen  den  Hof  Hedemünden.  Gottern  1017  December  6. 

tb  Originaldiplum  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Ledderhose  Kleine   Schriften   2,  281    n"  S   aus  A.  —  Dobenecker  Reg.  658.  —   Böhmer 
Reg.  1170.  —  Stumpf  Reg.  1692. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GB. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae    et    individuae  trinitatis.     Heinricus  divina  favente  cle- 
so  mentia  Komanorum  imperator  augustus.  ^  Imperiali  nostrae  dignitati  decens  atque 

necessarium  absque  dubio  scinms  esse,  ut  et  nos  in  laudem  et  honorem  dei  bona  in- 
cipiendo  pei-tieiamus  et  aliis  incipientibus,  quatinus  ad  efteetum  pertingant,  opem 
nostram  impendamus.  Si  ergo  hoc  iuste  omnibus  exhibere  debemus,  quanto  specialius 
monemur  illi  auxilio  esse,  ut  bona  pei-fieiat  inecpta,  cum  qua  sumus  caro  et  anima 
35  una.  l'roinde  omnium  Christi  nostrorumque  fidelium  presentium  scilicet  ac  futurorum 
noverit  universitas,  quod  dilecta  contectalis  nostra  Cvnigvnda  vidclicet  imperatrix 
augusta  monasterium  in  honorem  salvatoris  mundi  et  vivifice  crucis  nee  non  sanctae 
dei    gcnitricis    scmporquo"  virpinis  ^lariae  Potriquc   principis**  apostolorum  et  omnium 

374.  [Bresslau]     a)  seiet  B        b)   nra  ecciia  B        c)    nuilla,  so  dass  ein  .Strich  fehlt,  B        d)  pprel 
40  iiac  B,    vgl.  D.  S72,    S.  476  Z.  3.'>         e)    Erlierhardus  B         f)    wohl  schwerlich    identisch    mit 

der  Meiiisuith,   der   Thieiniar   4,    10   fs/    die    Xnchrirht    von    einer    Vimon  der  Kaiserin   Theo- 
phanti    rtrdanht  g)    csensu,  ohne  Abkürzungszeichen,  B  h)    Othelikiu  B  i)    hec  B 

k)    nomenbr.  oder  nouienbr.  B. 

375.  [Foltz- Bloch]     ai  que  scheint  nachträglich  eingeschoben  zu  »ein        b)  c  coi-r.  atts  i 


480  KAIv^KKl"  UKINDKN. 

tiiiiml  .-iiiniininii  in  loco  qui  ilii-itur  ("ofiiii}ja  constnixit,  in  quo  vir<jines  suli  rcjiula'" 
siim-ti  Hfiu'ilii-ti  unliimvit.  Huius  igitur  dileutac  imstrae  nmiuuis  amori  in  umniliiis 
obteinj)oraiiti's  pro  reiin-din  auiinae  nostrac  uoo  non  ijisius  iiiuiiiiiiiii|iir  (IcKiini-iiin 
niistroniin  quaiulain  iiu.siri  iuris  c-<irtcin  Iladcniiiiui  diotaui  sitaiu  in  pa^o  Lacni^nuni 
in  (.■(iniilatu  lli-rinianni  L'«miti:>  (.•um  nnniil>us  periiiicnliis  siiis  agris  arcis  editiciis  torris  6 
cultiti  ot  incultis  .silvis  venationibus  aquis  aquaniiU((U('  ih'cursibns  piscationibus  niolen- 
dinis  ])ratis  pasi-uis  viis  ot  iiiviis  exitibus  et  rodiiibus  ijucsitis  et  inquirondis  niaiicipiis 
utriusqut'  sexus  et  unnübus  quae  quoniodocununu'  nomiiiari  ac  scribi  possunt  iitilila- 
tibus  ad  eandeni  oorteni  pertiiicntilius  ad  predietuni  niDuafsteriuni  per  liane  nostrani 
imperialem  paginani  enneedinius  atque  larginiur.  Kt  ut  iiace  nostrac  in^cMuiilalis  lo 
auetoritas  stabili.s  et  ineimvulsa  pustliiue''  (iniiii  t('ni|H)re  pennaneat.  hoc  iiiqieriali'  prc- 
eejituni   inde   ei>nseri]ttuui   manu  pmpria  eontirniantes  .-.igillu  ucistro''  |)rcei'piniiis  insiniiiri. 

^  Signum  donnii   Heinriei   Homanoruni   invietissinii   i.M.i   iniperaloris  augusti.  ^ 

^  Ciuntlierius  eanceliarius  vice  Erkandialdi  arebieappeUani  rcengnovit.  §    (SI.  3.) 

Data  VIIl/  idus  deeeml)/  indictione  XU,  anim  ilnmiuieai'  iuianiatinuis  niillr.-ini"  WII"-',  i5 
anno  vero  domni  Heinriei  seeinidi  regnantis  \\  i.   imiH  rii  autrii>  iiii:   aeiiiiii   <  ivterrna''; 
feliciter  amen. 

37G. 

Heinrich  schenkt    dem    von  seiner  Gemahlin  Knnigunde  gegründeten  Nonnen- 
kloster zu  Kaufungen  den  Hof  Heroldishausen.  Golfem  1017 .      «o 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A). 

Ledderhose  Kleine  Schriften    2,  279    n"  2   aus  A  zu  1016.  —  Dohenecker  Heg.  654.  — 
Böhmer  Reg.  1171.  —  Stumpf  Reg.  1693. 

Nach  D.  375  geschrieben  von  GE,   der  sich   vielleicht   eitles  von  ihm  selbst  durch  Vorau.':- 
fertigung  der  Signumzeile  hergerichteten  Blanquets  bediente.     Ah   dieses   ausgefüllt  irurdc,  25 
werden  die  Xachtragungen  in  dir  Datierung  des  D.  37n  noch  nicht  vorhanden  getcesen  sein. 

(C.)  ^  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.      llcimicus    divina    favente  eie- 
mentia  Homannnim  iniperator  augustus.  Inipfriali  nostrno  diijiiitati  g  dpcpn.s  ntquo  lu'cp.s- 

aaritiin  al)si|ii"-  iliihio  sciniiiH  esse,  ut  et  uns  in  laiidoiii  et  lioimrciii  doi  bona  iiKi]>ii>iidn  pcrlicianiiis  et 
aliig  incipicntiliim,  quatinii»  :id  etieitmii  iiertint'anl,  npiiii  ii<>>traiii  gratuito  ini|><'iidaiiiiis.  Si  frgt)  30 
hoc  iiutc  omiiibiiK  cxliibcre  deliomus,  (|nHiit<>  8|iccialiii8  miiiieiniir  illi  auxilio  esne,  ut  liniia  pertieiat 
incoopta,  cum  ({ua  Hunius  cnro  et  aninin  uua.  Proiiidc  omnitiiii  Cliristi  iiostrorunique'*  fideliuni  pr^'scii- 
tium  sciliect  ac  futurorum  nnvcrit  univcrsitas,  (|und  contcctalix  nostra  dileeta  Cunijjruuda  viilclieet  ini- 
peratrix  augUMta  niunantcriuui  in  ImnorcMi  «alvatnri.'«  inuiiili  et  vivitieae  erucis  uoe  nun  sanitae  di'i 
geiiitriciit  Hemperqne  virifini«  Mariae  Petrique  priucipis  a]i(>st(>loriini  et  ouiniuni  »iniul  Hanetoiiini  in  36 
loco  c|ui  dicitiir  Coufunpa  coriHtruxit,  iu  ipi»  virpne»  Cbristl  «uli  rcpula  xancti  Uenedieti  ordinavit. 
Huiu«  igitur  dilectac  nostrac  coniugi»  amori  in  omnil>ug  olitcmpcrantcs  pro  remcdio  auiniai'  nostrae 
nee  non  ipsiu»  omniumipie  del>itorum  nosfrnruni  •|uaudani  uo.stri  iuris  eorteni  lleroldesliusunt'* 
dictam  sitam  in  pngo  LuCStcrun  in  loniitatu  Heme/oniM  coniiti«  cum  omnibuH  iicrtincntiis  suig 
aj^i  arciii  acdificii«  tcrris  ciiltin  et  inciiltis  «iivi»  venationiliUH  aquis  nquarumi|iie  decursibug  pigcationibiig  40 

•l*»"*.  (•)  a  rocr,  fiug  i  <1(  i  cttrr.  mm  ttem  AnfatKj  eine»  a  et  tlan  zweite  o  nchfitit  ttttf  IttiHur  zu  sft'hen 
{)  VIII.  idiu)  deccmb.   in  ilnfilr  i/eliiKurnr  Ijiirke  iinihfirlrai/ni  gi    iliirch    Xachlrafluni/  rinn' 

I  ctirr.  nun  XVI  hi   irahrnclirinlirli   in  ilnfiir  i/iInKKeiie  Lihhe  iiiirhi/itraflen. 

'.HCl.     Folt/,- Bloch)     a)  da«  zireilr  r  iliirih  Corrediir  riilginmien         !>)  A 


IIKINKKII    II      IIII7.  481 

moIciKliiii.t  priitiK  |>ii.ii'Mis  vüm  i't  iiiviis  exitilms  •  i|iiai>Hiti.i  rl  iiii|iiirciiiliN  iiiaiicipÜH  iitriti)i(|iie  »i'Xiih  et 
omnibuD  (|iinc  (|uniiioil(i('niiii|iii'  iioiniiiiiri  iUlt  srrilii  |iiissiiiit  iitilitiilDiiiH  ml  i'niiileiii  oortciii  |icrtiiieiitiliiiH 
ad  iirfclii'tiini  moiiastiTiiiiii  per  liaiic  iiDstrniii  iiiipuriaiiMii  piij^niiain  coiir<.-<liiiiiiii  nti|iii'  lnr);iiiiiir.  Kt  iit 
li  1)  c  iiostrnc  aiic-ti)rita  t  i »  prt^'fl'ptUIIl  Kl'lliuni  i't  iiicuiiviil  h  ii  in  •  mmii  pmimiirat  !U'V(i,  illlld 
6    niaiiii    propria    robornutcs  nifri  1 1  i   ii>>»ti'i    iniJircsKiono    iussinnis    tiiHi^rniri. 

^   Sigimin   (Icpiiiiii   llciiirici   Roinauoriiiii   iiivictssimi  i»  (M.)   imjicratori.s  uii};iisti.  | 

Ij   ( iuiitlii  rius   (•ancrllarius   vier   Erkonl);ilili   iircliicfippi'llaiii''   recDf^novit.  ^      :SI.  3.J 

Aiiiiii    iliiMiiiiicac    im-ariiationiis''  niillosinio  }i'i^I,    indictione  ^,    anno    vf-n»    doiiuii 
Iliiiirici   sci'iuidi   ri'^naiitis   XVI,   iiiiiKTÜ   aiitcin    Ilil;   actiiiii   <  ivtiTi'iia;    f'cliciti'r  amen. 

377. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  zu  Nordhausen  den  von  seinei-  Urgross- 
mutter,  der  Königin  Mathilde,  geschenkten  Hof  Genien. 

Miihlhnusen   1017  —  — . 

Copidibuch  des  Bisthums  Münster  aus  dem  14.  Jh.  p.  17 1  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (C). 

16  Kindlimjer  Miins/erische    Beitr.   S'',  ö    n"  3    aus  Abschrift    von    C   zu   lOlfl.  —  Wilmatis 

West  f.  KU.  1,  447  ebendaher.  —  Wilmans- Philippi  West  f.  KU.  2,  176  n"  149  aus  G.  — 
Westf.  ÜB.  Suppl.  116  n"  746  Reg.  zu  1016.  —  Dobenecker  Reg.  65.5.  —  Stumpf 
Reg.  1694. 

Verfa.fst  von  GB  oder  unter  dessen  Einfluss  von  GF.  —  Vgl.  Wihnans  a.  a.  0.  1,  446  ff. 
»  und  in  Zeitschr.  für  Gesch.  u.  Alterthumskunde  Westfalens  32",  140  f. ;  danach  lag  der  1263 

an  das  Bi.ithum  Münster  verkaufte  Königinhof,  der  mit  dem  in  D.  377  erwähnten  identisch 
sein  muss,  nicht  in  Genien  selbst,  sondern  zwischen  Gemen  und  Ramsdorf;  es  ist  der 
heutige  Schulzenhof  Müggenborg,  der  unter  diesem   Xamen  schon   im  14.  .Th.   begegnet. 

In    nomine    sancte    et    individue    trinitatis.      Hinricus    divina    favente    dementia 

26  Hnuianoruni   iraperator   aufjustus.  Ad    iioc    divinitate    propitia    in    imperii    fastigia 

>ul)liinatos''  nos  esse  cognoscimiis,  ut  dmiationos  venerabilibus  ecclesiaruni  dei  loci.s 
ab  antecessoribus  nostris  collatas''  imperiali  aiiotoritate  roborcmus  nostreque  largitatis 
uumificentia  gratiiita  ani])liaronius.  QuajuMptiT  novcrit  omnium  dei  fidpliiim  nostro- 
nimque    universitas,    qualitcr   nos    pro    rcmcdio    aninie    nostre    parentumquc    nostrorum 

M  nee  non  interv^entu  venerandi  Aldahensis  ecclesie  abbatis  Godehardi  monasterio  apud 
Nortbusen  in  bonore  s.ancte  dei  genitricis  Marie  et  sancti  loliannis  baptiste  ac  beati 
martiris  Eustachii  ab  attava  nosti'a  beate  meniorie  regina  Mathilda  constmeto,  cui 
venerabilis  abbatissa  Hia  precs.se  vidotur.  qiiandam  curteni  Gamini  diotani,  quam  eadem 
regina  predicte  ecclesie    contidit,    sitam    in    pago   Wesualorum    in    comitatu    Hermanni 

ü  coniitis  ea  legalitatis  int<'gritato,  (pia  ab  ipsa  possessa  est  atque  eidem  monasterio 
tradita,  cum  omnibns  videlieet  utilitatibus  areis  edititiis  terris  cultis  et  incultis  silvis 
venationibus  decimis  aquis  aquanimvc  decursibus  molendinis  piscationibus  exitibus  et 
reditibus  quesitis  vel  inquirendis  utriusque  etiam  sexus  famiiiis  et  hiis,  quos  mallierbon 
dieunt,  ei'terisquc  quo  quomodocumque  nominari  possunt  utensilibus  ad  eandem  curtem 

«0  pcrtiucntibus  per  hanc  nostram  imiierialcni  j)aginam  eoncedimus  atque  larginnir,  omnium 

876.  c)  statt  arc  war  are  f/ejichrirben :  der  Schreiber  hat  dann  das  e  lediglich  mit  dem  bei  c  iibliclien 
Aufsatz  ivrnchen :  das  tn'/rhtite  a  ist  corr.  aus  e         dl  das  letzte  i  corr.  aus  s. 

877.  [Bresslau]     a)  sublimitas  C        b)  collatis  C 

KaJAerorkanden  III.  61 


482  K  A  1  S  V.  VAU  K  r  N  1)  K  N. 

hnminnm  roffiii  nostri  omitriulictioiie  roniota.  Preci|iioiites  otiam  ))roci])iimis,  ut  luitlus 
coini-s  nuHavi-  innior  vi'I  iniinir  iiulii'iariii  potcstas  de  cadeiii  (.'urto  oiuscjiu'  pcrtiiuMitiis 
aiideat  sc  introraittere  in  placito  faciendo  a\it  in  taniulis  vel  oolonis,  nisi  advocatus, 
qiu'in  i'iiisdein  loci  abbatissa  loj^itiiiio  elofierit.  Et  iit  lioc  imstro  iii'^ciuiitatis  aiu'toritas 
stabilis  ot  iiicunvulsa  omni  jxistliint."  jtorinancat  teinimrf,  lioc  pri-cciituni  iiide  cimscrintuni  6 
mnnii  propria  confinnantes  sigilli  nostri  inipressionc  iussiniii.s  insi}j;niri. 

Datum  indii'tionf  XII,  aiiim  dominifo  iiK-arnatinuis  inillcsiiiKi  scxtn  (Iciiinn,  anno 
vero  dnmiiii   Hinrioi   sccviiidi   regnantis   X\'l,   inipcrii   aiitini   c|uartii';    ai-tiini   Miiliilmscii. 


378. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Einsiedeln  seine  Besitzungen  und  die  Immunität.  lo 

Frankfurt  1018  JaniMr  5. 

Oriyinaldiploin  im  Stiftsarchiv  zu  Einsiedeln  (A). 

Hartmann  Ann.  Heretni  llö  (im.s  A  =  Mohr  CD.  Eaet.  1. 109  n'  76  E.rlr.  mit  a.  n-g.  XIV. — 
Placidu-'i  Reimann  Doc.  arch.  Ein.'Hdl.  2,  14  n"  16  aii.<i  A.  —  Tuchitdi  Chron.  Helretintm 
1.  .5    Eclr.    wohl    aus  A.    —    Wirtemb.    ÜB.   1,  2^S    n"  21i    Fragm.    aus  A.   —  Meyer  15 
Thurgauisches  ÜB.  2,  1   n"  1  aus  A.  —  ÜB.  der  StadI  Zürich  1,  120  n'  228  aus  A.  — 
Hidher  Reg.  1252.  —  Böhmer  Reg.  1172.  —  Stumpf  Reg.  16i)6. 

Auf  einem  von  ihm  selbst  durch  Eintragung  der  Signumzeile  und  vielleicht  auch  der  er.ilen 
beiden  Worte  der  Invocaiion  hcrgeriihtcten  Bhinqnct  geschrieben  von  GB,  der  sicA  aufs 
engste  an  das  DO.  II.  24  nnhhntr  und  nur  dm  Eingang   des  Conlexfes  rer/indert  hat.        to 

iCJ  f.  In  nonüno  sanctae  ot  individuac  trinitatis.  Hcinrifiis  divina  favente  de- 
mentia Kiinianorinn  iniperator  augustus.  l'biruiiKiui'  Inccmini  at'Ci'U'sias  a  Christi 
fideiibns  constitutas  vel  aliquid  addcndo  vel  aiblita  cinitirinandd  iuvamus,  udbis  id 
rcgnifjuc  nostri  stabilitati  p  pn)dessc  miniinc  dubitanmi*.  Qiunn'optiT  noverit  (Mimimn 
dei  tiileliiim  iiostroruni  q » e  uiiiversitas,  (jualiter  nos  jjro  remedio  aniinae  nostrae  parentmn-  tb 
que  nostrorum  res  aeclcsiastivati  a  •  quibusdam  ob  aeternae  reconpeiisatioiiis  spoin  loco  «aiicto 
Mp^niiradcHccIla  iiuncupato  fratribus  ibidem  siib  abbntiini  regiilariiim  iiionacliico  iiioil^raniiiii'  iiiancntiluis 
vel  in  postcriiiii  »uccessiiris  dei  servicio"  cumniudiuis  stisteiitnudis  eoiiccssa»  prcecpti  «nctoritate  iin- 
peraturii  eontirnianiiiii,  c-iiiii  bicis  diverse  ilb'i  eoutraditis  ae  Imitiseciiiudi  .subiioiiiinatis,  id  est:  iuris 
Bili''  curtcin  liiegol  vocataiii  nini  b>eis  Eiidin^a,  t'uciielinga,  Chenzinga,  Doninfr»,  I'unlilnim,  l!abliii;ra,  30 
Kütiiiiibi,  liczeiihiisa,  Kerga,  Hoebesbcrch,  Zarda,  Liela,  Tiittestielda,  Kihtiliuga,  lürinlieiiii  in  diieatu'' 
Alainannieo  in  pagu  Krisikeuuc  sitis;  in  comilatu  etiani  Zurihkeuiie  loca  Vuanuiiua  cum  eetcris  eö 
pertinentiliii»,  id  est:  IMiaffinchoua,  Vrincliöua  acelesiaqne  in  Mciolano  sita  ceteraque  illuc  ubicnni(|ue 
ferrarnm  iaecre  videantnr  pertiucntia  enm  dote  eiusdem  aecelcsiae,  Vtonuuilare,  Chaldelirunna,  Steneia, 
Ifacliiu,  (Jndnnouua,  Hiulin,  Mannindorf,  Kzziling-a,  Frigiubaeb,  Kaliprebtesiiuilare,  Sibineihlia,  Viiatrann,  96 
Kiiitin,  Viianga,  Suiltc»;  in  emnitatn  Türgeuue  Asclienza  euin  «ibi  pcrtincMtilpus  b>ci»;  in  eoniitatii 
Linzihkcuue  Tyzindorf,  Türinga,  Kiutin ;  in  coniitatii  llri'liae  yii:idraiiaib's.  Mi'ilis,  .Senoiiiu,  Knslinc, 
Neziidrn,  ('ine,  rnlli«  Trnxiana,  Canipessia.  Ilaee  i|ni|i|>e  oinnia  cum  Hingiills  eoruni  appertinentiis,  id 
c«t  utriuaque  Hexus  niancipÜK  aediücÜH  terris  eultis  et  ineultis  »ilviii  pratis  paxeuiN  nquis  aquarumvi, 
decuriiibuii  molendinii«  inobilibuH  et  inniobilibuH    )ii)icationibuH  vincÜH    alpibus    cenHibns  placiti«  Mervitiis  40 

:{77.    Ol  qnarti  C. 

'Ms.    IBreHxlau]     a)  (lau  mite  i  zirinchen  u  unil  c  mii-hlri/fjlirh  rini/rjirhaltrt       b)  tUis  hier  ohne  .Sinn 
beihehalttne  8ui  giht  in  der  VU.,  deren  Kinr/nn-/  nirhi  uirilrihnll  iit,  auf  Dllii  I.  c)    zuernl 

ducato,  dann  v  Ober  o  nachgetraijen 


II  i:  1  NIIICII    II.      InIS.  483 

viis  et  iiiviiü  t'xitihiis  et  roditiliilN  (|iiriiiti.s  i>t  iiiiiuirt'iidiH  ron'HtihilN  i*t  ('(iiii  oiiiiiihii.H,  iln  iit  ah 
anteCCSSOribu.s  nu^tris  rcgibuH  sivc  inipt-rntoriblis  vci  a  i|iiiliiiHlilict  (■•■lorU  cidcm  necL-li-Hiao 
sniii-tissimar  iiiatri»  ilci  Mariao  nbliatiH  fratriiin(|iii'  tiniii  proprio  eoiiilniiata'',  nii)i  noittra  rxrcllonti 
aiu'toritate  tiniiainiiK,  ca  seilii'ct  ratioiio  iit.  Diiiiiiiiiii  liii|iiii'tii<liiii'  liria  liacr  pciiitiii*  nuiiiuta,  niilliii* 
b  aliijiio  potf8tatis  iuditiariae  preditua  ro];fiiiiiiif  rastliMii  iaiii  dii-ta.s  rv»  ni>e  aliqiiatoniiM  iiiolfHtaro,  vi 
rapcri>,  inaiiiter  tlispiTdcri-,  servicia  iiulo  in  iniatMiiiii|tii'  rr  cxitforc  vel  alii|uiil  iiiiiiriai-  faiiiiliiii  «•uriiiii 
intua  vol  l'ori.s  vel  eapitalibiis  vcnsiialilms  infcrri'  presiiniat  iicc  ad  servii-ia  iiii(|>ia  ruiiNtriii;;at  vel  aiit 
siia  tollciido  aiit  in!c|uu  exprimciidu  vrl  a  t'ratriiin  iaiii  dictunim  coiitiniin  »ervitiu  nlii|unteiiiiH  dediieendo 
vol  iiiipcdieiido  cuiilti<;at.  Kt  ut  Iiuc  nODtruin  preHeiis  prereptiini  cunuti.s  XHiictnc  det  nceeleiiinc  üIüh 
10  Aniodu  et  deinee|)»  tiriiiiua  atabiliiisque  vivia  nc  siiceoHaiiri«  eredatur  ne  eertiticotur,  liane  eartain  iii- 
scribi   iiia.siiniis  propriaipie   iiiaiiii  aubtii»  Hrniatain''   »igilli   noatri   impresHioiK'   inaHiiniiH   conai^'iiari. 

I  Signuiii   «liiiimi   Ili'inrici   IkimiamiiMmi   iuviftissiiui   t.M.i   iiiipi-ratiiris  jiugu.sti.  § 

§  ( iuiitli(  riiis   laiiri'llarius   viii-   Krcaiil):ilili   ari-liicappellaiii  recügiiovit.  §        (SI.  3.) 

Data    null,   ian.'    indietioiie  I,  anno  donünicae  incarnationis  millcsiino  XVIII,  anno 
16  vcfii  (lonini   Ilcinrici  .sec-iiii<]i   rcgiiantis  XVI.    iinpcrii    autciii    Uli;    actmii    Fraiiconowrtf ; 
ielifiter  ana-u". 

379. 

Heinrich  verleiht  der  bischößichen  Kirche  zu  Metz  den  Wildbann  über  einen 
Wald  östlich  von  Mosel  und  Seille.  Frankfurt  1018  Januar  12. 

10  Ongiiialdiphm    im    kais.   Bezirksarchiv   zu   Metz  CA).   —   Ahsrhrift    des  14.  .Jh.   in   Cod. 

tat.   1U021  f.  260  in  der  Naiiomilbibliothek  zu  Paris  (B). 

Stumpf  Acta  ineä.  375  n"  267  aus  A  mit  a.  inip.  III.   — •  Stumpf  Reg.  1696". 

Auf  einem  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms  von  ihm  selbst  hergerichteten  Blanquet 
geschrieben  von  GC,   der  die  Urkunde  auch  verfasst  hat,    vielleicht    mit  Anlehnung  an  ein 
S6  älteres  Formular. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitati.s.  Heinricus  dei  dementia  Roma- 
nonim  inijioratcir  augiistus.  |  Nnverit  omniinu  tidclium  nostninini  univer.'iita.s,  cpiod 

nos  intcrventu  ac  pt'ticione  dilect»;  contectalis  nostrac  ('unigundtj;  videlicet  imperatrici.s 
augustae  fratri  suo  Thiodrico  Metensis  sedis  venerabili  cpiscopo  suisque  successoribus 

50  ad  n.suin  eiusdcni  aecdesiae  quandani  .silvani  —  liis  liniitibu.'*  torniinatam:  incipientem 
scilicet  a  civitate  Mettensi  .superioreni  traniiteni  (.■iir.sus  Salli^  u.sque  ad  villani  Aiiiaii 
et  rivolum  Odhel  et  eiu.'ideni  fluvii  .superioreni  cursnm  usque  ad  villam  Dodeismcs  et 
hinc  inter  montem  Tinquerei  et  Jlontiuous  u.sque  ad  jiublieani  viam  qu§  ducit  Bada.s- 
c[oit  et]"  rivuni  Stanii)enci  et  huiiis  .subterioreni  cursiun  usque  ad  fluviuni  Nita,  [i]nde 

tb  usque  ad  Hnviuni  Rottena  et  huiu.*  superioreni  cursuui  usque  [a]d  villam  Tiedres- 
dort".  ab  ea  omnem  [viam  ustjue  ad  villam  A]delingam'',  liinc  usque  ad  Ini'um  qui 
vocatur  lleistrebacli,  inde  usque  ad  tluviuni  Iton'^  et  liuius  subteriorem  eursum  us<pie 
ad  villam  Xortbeim,    ab    hac  usque  villam   Mu/.icba,    inde  usque    ad    villam   |Here]de'', 

!178.    dl  dahinter  fehlt,  wie  in  der  W.,  sunt       e)  das  zweite  a  eorr.  aim  u        11  non.  ian.  in  dafOr 
40  gela.isene  Lücke  nachgetrayen         g)   Franconowrt  —  amen  nachgetragen. 

379.  [Bresslau  -Werminwhoff]  a)  Badasc.  dahinter  ein  Strich,  der  zu  o  passt,  dann  Lücke  ton  0  mm, 
an  deren  h'nile  ein  Sirith,  der  ah  der  letzte  der  Ligatur  et  genommen  werden  kann;  gemeint 
ist  wahriicheiiilich  Bacouit  nih-dlich  ron  Tinery;  Badaatori  et  ß  bl  ergänzt  au»  li,  zu  deinen 
Lesung  die  Sehriftresle  stimmen         c)  so  wahrscheinlicher  als  Iten 

61* 


484  KAlSKItr  ÜKTNUKN. 

liinc  ustnu'  ad  villaiu  Hu|ifnarh!i  et  tiuvium  (|iii  vncattir  liiriicit.i,  liuius  Miliiciinn-ni 
cui-siira  usqiie  ad  villnui  Arcoucei  et  tiiiiiuMi  Mosclli;,  Imius  t'ursiiiii  iis(|m'  Mcttini  — 
per  banc  nostrae  doininatioiiis  |iaginam  oonsonsu  viciuonmi  banno  nostro  iiiiiKriiili 
coiistringcro  et.  ut  nistici'  dicuiit,  iorastare"'  cinicediimis  at(jU('  i'unfiniiaimis,  oa  srilici-t 
rationc  ut  predictus  episcopus  sibiipio  snocossuri  liberam  dfliim'  liaboant  potostatpiu  5 
eandcni  silvaiu  forcstandi,  oinniuni  liniiiiniiin  ri';,'iii  llcl^tl•i  cnntradit'tionc  ivinota.  Kt 
ut  haoc  iiustrao  douationis  aucturitas  staliilis  et  iiiconvulsa  iinmi  tciiipinT  pcrniaiR'at, 
liauc  payinam  inde  consfriptam  manu  propiia  (.MUTolmrauti-s  atipu'  i'Mutii'iiiaiitfs  sigillo 
nostro  iiisiguiri  iussimuü. 

^  Signum   domni  Heiurici   iiivit-tis>iiiii    Komaim  M.  rmn   iiii|nratciris  au^usti.  |  lo 

^  Gunfhcrius  cancellarius  vice  Krclianlialdi   ,ii(ldi.'appt'llani   imtavit.  jj       (SI.  3.) 

Data  II.  id.  ian.""  anno    duminicae    incarnatiouis  MXVIII,    indictione  I,    anno    vcm 
domni  Hciiirici  socundi   regnan[t]is  XVI,  iiiipcrii   IIII'^;    aituni   KraiirdiK'fnrd. 

im. 

Heinrich   verleiht   dem  Kloster  Bitrtscheid   die  Novalländereien   in   einem  um  i6 
den  Ort  gelegenen  Bezirk  mit  angegebenen  G^renzei}. 

Fniiikfurl  lolS  Januar  'Jl. 
Originaldiploni  im  Stadtarchiv  zu  Aachen  (A). 

Lünig  BA.  18'',  301   n' S  ans  A.  —  Miraeus- Foppens  Op.  1,  184  n"  13  aus  Abschrift 
mit  a.  ine.  MLXVIII.  —   Quix   Gesch.  von  Burtscheid  204  n"  4  aus  A.  —  Lacomhhl  so 
Xiedcrrhein.  VB.  1.  93  n"  löl  ans  A.   —  Böhmer  Beg.  1173.    —  Stumpf  Big.  1697. 

Verfa.i:st  und  geschriel)en    von   GB.      Znr    I)cntung    der    Kamen    vgl.   Qni.r   a.  a.  0.  68  ff. 
und  Lncomhtet  a.  a.  0.  93  K.  1.      Harna    xcheint  jedoch    der  erstere    rirhtigei-  erklärt  zu 
haben,  und  die  terra  saneti  Landberti,    also  eine  Besitzung  der  Lütticher  Kirche  in  der 
N/ihe  von  Aachen   und  Burtscheid,  tiraucht  keineswegs,  wie  beide  Autoren  annehmen,  gerade  »5 
an  dem   Wege  von  Aachen   nach  Lattich  gelegen  zu  haben.     Godinges  ist  noch  nngedeutet. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuar  triiiitatis.  Ilcinricus  divina  favonto  de- 
mentia Komanoruni  imperator  augustus.  l)i^ei|iliiia  eaemibitaruni  .a  tempore  jiredi- 
eationis  S  apostolicae  sunipsit  exordium,  de  (pia  ita  seribitur  in  aetibus  apnstnldnim": 
'nndtitudiiiis  auteni  credentium  erat  cor  ununi  et  anima  una'.  Haue  vcro  adprime  dili-  30 
gentcs  terre^tria  liis  largimur,  ut  et  C(;Iestia  nobiscum  partiantur.  Quapi'opter  noverit 
omniuni  Clu'isti  iidelium  nostrorumque  tarn  presentiuni  quam  et  futurorum  industria, 
quod  nos  pro  remedio  animae  nostrae  seniorisque  nostiü  atque  nopotis  Ottonis  vi(biieet 
tercii  imperatori.s  augusti.  qui  ipsum  locum  a  fundamento  ad  dei  servicium  ordinäre 
ce|iit,  Diniiiumqne  parentum  nostrorum  fratriiius  in  moiiasterio  Pureete''  sub  i-egula  35 
saneti  Benedieti  vivcntibus  novalia  bis  numinibus  cirenmseripta  eulta  \cl  adlmc 
colenda  —  de  crucc  videlieet  uscpie  ad  inuruni''  (jui  vulgn  vnciitur  bruei  et  (b-  nun'o 
per  media  prata  ad  Huvium  qui  dicitur  ^^'nn  et  sie  ad  alterum  nnu'uni  et  inde  ad 
prata  sanetae  Mariac  et  sie  in  aquam  qm;  nominatur  Bieuera  UKtpie  ad  eins  ortum 
et  inde  transverso''                  utique  .-id   viam.   quae   ibicit   ad   \illani   muninatani   Ilaniam,  40 

!J"1>.    il)  A         e)  II.  id.  ittii.  in  ilafilr  t/eldKnene  l,iicl:r  nachr/cirai/en  ()  die  leizlf  I  hinler  III   niirli- 

firtraijm. 
'•\si\.     Bri.-it^lBu]      a)   Apostflgrtch.  4,  3'J         bi    in  ilafilr  geluisene  I,\icke.  nachgetragen         c)    hier  — 

Moor,  irie  »rhon  iMromblet  erhinnt  hiil         il  1   i/nhiiilir  iinaiim/efillUe  Lücke  con  6,5  cm 


II  KI  NU  IC  II    II.     KUS.  485 

et  iiiilc  |iiT  vi;im  iis(|iii'  ad  viiiniin  et  sie  j)oi'  viain,  ijuai;  diicit  (iodiiifjes  jid  tciTani 
sancti  Landberti,  et  iiide  iti  rinn  ad  sujira  dictum  eruceiii  —  et  quioqiiid  in  illo  i>ri)- 
eiiietii''  eniitiiietiir  eum  oimiilais  uti-iisililiiis  tiTris  eidtis  et  iiieidtiH  pratis  pasciiis  ai|iiis 
»({uaruiiKjiic  dec'iii-sil)iis  nudeiidiiiis  piseatiniiilius  silvis  exitilius  et  reditilius'  viis  et 
6  inviis  qucsitis  et  iiujuirendis  ceterisque  quae  quoinodociUTKjue  noininari  vel  dici  poüsiiiit 
uliiitatibtis  ad  ideiii  prcdium  pertiiientibiis  per  liaiie  noHtrain  iiii|ierialeiii  |ja^inatn  cnn- 
cediimiji  atque  larj;iimir,  ea  videlieot  ratione  ut  predicti  iiioiia.sterii  abbas  stiiqiie  siie- 
cesswres  liberaiii  lialfeanf^  ad  usuni  accclcsiae  quicquid  du  plaeuerit  hiiic''  Jaciendi 
potestatein,  oiniiiuin  linniinuiii  regni  nostri  contnidictione  remota.  Quod  ut  verius  cre- 
lo (bitur  dilij;entiiis(pii'  ab  (iiiiiiibus  nbsen'etur,  hoc  proceptiiiii  iiide  eonseriptiiin  iiiaiiu 
propria  eoiitirinaiiti's  si;;-illi   imstri   iiii|iressioiie  iusi^imus  iii.sij^niri. 

^  Sigmiin   (bmiiii    Iliiniici    KdinaiKH-uin   iiivictissimi  (M.)  imperatori«  auj^isti.  ^ 

^  Guiitlierius  eanccilariiis   vice   Kreaiibaldi   arcliicappellani  recognovit.  |        (SI.  3.) 

Data  XII.   kal.   tV'b.'   iiidietioiu^   II,    aiiiui  diiniiiiieae  iiieaniatioiiis   niillesimo  Xvill'', 
15  anno  vero  doinni  Heinrici    secundi    regnantis  XVl'',    iinperii    aiiteni   lih'';    actiiiii  Fran- 
conoimrt;    f'elieiter  amen. 

3S1. 

Heinrich  bestätigt  einen  Tauschvertrag,  durch  ivelchen  das  Kloster  Burtscheid 
den  Hof  Camberg   an   das  Kloster  Seligenstadt  gegen   den  Hof  liusson   ab- 
*>  getreten  hat.  Frankfurt  1018  Januar  21. 

Oriffhialdiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Düsseldorf  (A). 

Quix  Gesch.  von  Burt.^cheid  203  n°  S  aus  A.  —  Lacomhlet  Niederrhein.  l'B.  1,  92  n"  1-^0 
aus  A  =  Wolters  CD.  Lossensis  (Gent  1849)  25  n"  31.  —  Stumpf  Reg.  1698. 

Verfasst  und  geschrieben   von  GB.  —  Der  Ausdruck  nostris  e.\  utraque  parte  .  .  .   pro- 
J5  videntes   (Zeile  37)  braucht  nicht  so  verstanden  zu  werden,  als  oh  Seligenstadt  wie  Burt- 

scheid damals  dem  Reiche  gehört  hätte,  da  es  diesem  doch  erst  nach  dem  Tode  des  Bischofs 
Heinrich  von  Würzburg  im  November  1018  wieder  heimgefallen  sein  wird,  vgl.  die  Vor- 
bemerkung zu  D.  5. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuac  trinitati.s.     Heinricus    divina    faveiite   ele- 
»0  mentia  Komanoruin   iin])erati)r  anf;ustu.s.  jj  Noveril  oniniuni  Cliristi   tideliiini"  nostro- 

rumque  taiii  presentiiuii  quam  et  t'iitiininiiii  iiiiiversitas,  quaiiter  Henedietus  I'orceteusi.s 
cenobii  venerabili.s  abbas  curtem  Cagenberc  eum  nmnibus  eins  appendicii.'<  sitani  in 
pago  lyogonei  in  eomitatii  vero''  monasterio  Salcgen.stetonsi  eiusqiie  ])rovisori 

pro  curte  Kivti  cunctisque  eins  pertinentii.><  sita  in  pago  Ha.spengouue  in  comitatu  vero 
s&  Gi.silberti  coniitis,  sicut  lex  est  concambii,  per  manus  iegitinii  utriu.sque  aecclesiae 
tradiderat  advocati.  Quos  quia  in  medium  iuxta  commoditatem  loconim  consulere 
rationabiliter  perce|)imus,  nostris  ex  utraque  parte;  sicut  del)uinius  ])rovidentes,  eqiie 
librando  asseiisum  prebuimus  ratunique  eoneanibiiini  ipsuiii  aeternaliter  esse  volumn.s 
ac  nostra  iniperiali  auctoritate  roboramus.    Et  ut  huius  concambii  tradicio  firma  stabilis 

<0  :{S0.    ei    inotu  iiuf  liasur         f  i    il  con:  aus  ti         g)    ut  corr.  aus  t         h)   hinc  ^irischen  plaeuerit 

«nrf  faciriuli  nachträi/lich  eingefihß  i)   XII.  kal.  feb.  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen 

V)  XViu,  XVI,  lill   rielleicht  nachgetragen. 

881.   [Bresslau]      a)   über   e   ein   Abhürzungszeichen   ausradiert  b)    unausgefüUte  Lücke  für  den 

Grafennamen 


486  KAISEKT  HKIMU:  N. 

et  iiK-i>uvulsa  (uuni  posthinc  pennancat  toiii|ii)ri',   Ixu'  iidstrum  ini|)eri:ile  prccoptuin  iiide 
conseriptuiii  iiinnu  propria  contirinantes    si>;;iUi    nostri  improssione  procepimus  insigniri. 

^  Signum  ilimuii   lleiiiriii   lioiiiimuruin   iiivii'tissimi   iM.»   iin]ici-;Uiiiis  aiijj^iisti.  S 

^  Gunthcrius  cancellarius  vice   Krc-aiibaldi   ;iiilii(;i|iiiclliiiii   ri'Odf^novit.  §        ^SI.  3.) 

Data  Xll.  kal.  tob/  indictionc  A,    auin«    dimiinicae    incaniationis    niillosimo  xv'ill,  s 
anno  verti  dmnni  Hcinrii-i    scciindi    rognantis  xvi.    imiicrii    aiiti/iii   llil;    act\im  Franeo- 
nowrt;    fcliritcr  amen. 

382. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcapitel  zu  Bamberg  die  Orte  Winhöring,  Andiesen- 
hofen    und   Wüliiilcili.    die    er    am    Tage    seiner    KaiserkrUnung    von    Papst  lo 
Benedict  VIII.  gegen    das  Gut  Terma    in    der  Grafschaft  Nami  eingetauscht 

^"*'^-  Mainz  1018  Februar  8. 

Originaldiplom   im  k.  Rcichsarchiv  zu  München   (A). 

Heijherger  Ichnographia  Babenb.  1, 116  Exh:  aus  A  mit  a.  reg.  XVI.  —  Srhuberth  Xach- 
Irfige    111   n°  15   aus   A  (a).    —   Usscrmann    Ep.  Bnmb.,  prob.   '26   n"  23   aus  Ba.  —  i5 
üt'stencirhir   in    Gefiffnete  Archive  S,  499  n'  2  ans  A.  —    Mon.  Boica  28",  468  n°  292 
Otts  A   mit  a.  iiii)).  III.   —  Böhmer  Reg.  1174.  —  Stumpf  Reg.  1699. 

Geschrieben  von  GB  auf  einem  von  ihm  .selbst  hergerichteten  Btanquet,  in  welchem  das 
ganze  Protokoll,  mit  Ausnahme  der  Tages-  und  Ortsangabe  in  der  Dalierungszeili',  ein- 
getragen irar.  Das  Dictat  rührt  gleichfalls  von  GB  her,  doch  sind  einzelne  Wendungen  so 
alteren  Urkunden  für  Bamberg  entlehnt.  —  Übe)-  die  drei  Orte  vgl.  DO.  I.  170,  .Jaffi-L. 
Reg.  3700.  4001  und  dazu  Dümmler  Gexch.  des  osffrfink.  Reiches  2-,  136  N.  2.  3-,  514 
K.  1.  Doch  giebt  es  ein  Wöllenhach  hei  Landau  a.  d.  Isar,  auf  das  zuerst  Koch  -Stern frld 
und  ihm  folgend  Förstemann,  Dümmler,  Riezicr,  Weiland  und  Sickel  Wolinbah  ('Uuilliiit)acli 
in  D.  427)  gedeutet  haben,  nicht,  und  ob  die  unrklich  bei  Landau  liegende  Einöde  Weiln-  ib 
bach  oder  einer  der  anderen  bairischen  Orte  entsprechenden  Xnmens  (Ober-  und  l'nter- 
ireilnbach  bei  lUngolfing,  Wcilnbach  Einöde  bei  .Irustorf,  Ober-  und  Untenreiletilnnh  hei 
Schrobenhausen)  gemeint  ist,  vermögen  wir  nicht  zu  entscheiden;  über  rine  den  Ort  he- 
trclfende  Tauschiirkunde  des  Bischofs  Hartwig  von  l0l7 — .■)/  vgl.  Looshorn  Gesch.  des 
Bislh.   Bamberg   1,  3.')8.  so 

(C.i  ^   In   nfiniiiif  sanctae  et  individuac  trinitatis.      Ileinrit'ns    diviiia    favcnto    cdf,'- 
nientia  Homanoruni   inipcrator  aiisrustus.  §  NdvitIi  (niiiiiiini  saiu-tao  di'i  accclesiae 

fidelium  tani  jiresens  actas  quam  et  sncce.ssura  posterita.s,  qualiter  ikis  aixistdlici  patris 
ordiiiatorisque  nostri  Benedicti  peticione  in  ip.sa  ordinationis  nostrae  die  qu(i(Mani  eon- 
cambium  ajtnd  suam  sanctam  Homanani  aecelesiam  pari  consilio  utrobiqiie  eoniauda-  36 
vimus»,  donantes  igitur  .sanctae  prefatae  aeeelosiae  in  limiore  apostnionini  Petri  et 
Pauli  ccuHtructae  quoddani  nostri  iuri«  prediuni  Ti  iina  dicliini  in  diu-atu  Spolotano 
et  in  comitatu  Nanu-nsi  ^itum  contra  taie  jirediiini.  ipnd«;  sanctiis  l'cirns  liabnit  in 
loco  Winiberingvn  <licto  in  pago  Ilisiniggouuc  et  in  comitatu  Cliadalbobi'*  comitis,  cum 
his  locis  AntiHna  et  Wolinbah  dictis  et  ctnn  omnibus  eorum  pertinentii.s  et  utilitatibus,  lo 
eo  videlicet  eomnnitationis  fcnore   quatinu.s  idcm   jirescripfus  sancti  l'dri   \icariiin  cius- 

S81.    c)  Xtl.  kal.  fei).  »»I  dafür  gtlamene  Lücke  nachi/etragen. 

•82,   [Brcnlau]     >)  iii  orr.  mm  hi         hi  in  ilnfilr  gefnuaene  Lackt  nachgetragen 


II  Kl  N  KKII    II.     1018.  4«7 

<|ue  succüssores  iilciii  jjrcdiimi  l'i'niia  ctictuiii  luiljcant  tuiii'unt  ut  ml  usiiiii  siiiirtae 
Koniiinac  aecclesine  firmiter  possideant,  de  contra  vero  datiH  prediis  Winiheriiij^vn, 
Antisna  et  Woliiibali  se  ulteriua  non  iiitroniittaiit.  If^itur  fideliuiii  iioHtroruin  eoiiirmini 
(.'onseiisii    liriiiato    cimeanibio,    noverit    oiimiuiii    dei    ridcliiim    uiiivt-rsitas,    ([ualiter    taiii 

i  pro  seiiioris  et  aiiti-eessoris  iiostri  Ottonis  tcrcii  inipcrati>ri.s  (|iiaiii  pro  iiostro  pareii- 
tuiiique  iiostritruiii  ifiucilici  i-adem  sepe  dieta  lnca  ad  stipeiidiiiiii  eanrinicoruin  in  C(,'nohio 
saiK'ti  Petri  saiiclii|uc  (icurii''  dcfjjeiitiiiiii  per  liane  iiiipcrialiMri  iinsti'ai'  tradicionis 
payiiiani  eonei'diimis  doiiaiinis  atipic  |iriiprietainus  eiiin  cutiiiiljiis  i-di-uiii  piTtiiientii»  et 
utilitatibiis ,    oiiinimii    cnnlrailictiiinc    rciunta,    precipientes    igitiir,    ut    iieqiie    iinperator 

lu  neipie  dux  neipie  episcopus  neque  conies  necpie  Mia<^na  vol  parva  persona  earos  in 
Clu'i.sto  IJabenbergense»  fVatres  nostros  in  prefatis  ])rediis  in(piietare  niolcstare  ditive- 
stire  sive  endeni  loea  conninitare,  nisi  eoinnuini  fratruni  consilio,  presuniat.  Si  quis 
vcni  liani'  nosirar  (Idiiatimiis  pafiiiiani  violare,  (piod  absif,  pn^siiniat,  euni  Inda  traditore 
indif^estiljilis   bnccclli;  «^ustinii   suniat.     (^nod    ne    Hat,    sed    liaec    tradicio  nustra  stabilis 

16  et  ineonvulsa  pernianeat,  liane  cartani  inde  conscriptani  manu  propria  roborantes  sigilli 
nostri  inipressione  insigniri  iussinius. 

§  Signnni   (bmini   Ilciniici    Ivoiiiaiinnini   (M.)   invictissinii   inijjeratoris  augusti.  ^ 

I  Guntherins  cancellarius  vice  Ercanbaldi  areliicappellani  recognovit.  ^        (SI.  3.) 

Data  VI.  id.  feb."*  indictione  I,  anno  dominicae  incarnationis  millesimo  XVIII,  anno 
80  vero    donini    Ileinrici    secundi    regnantis  XVII,    imperii    autcni   ll'll:    actum   Mogonciae'; 
teliciter  t'eliciter  i'cliciter  amen''. 


383. 

Heinrich  schenkt   dem  Domcapitel  zu  Bamberg   den   Ort  Andiesenhofen,    den 
er  am  Tage   seiner  Kaiserkrönung   von  Fapst  Benedict  VIII.  gegen   das  Gut 
25  Terma  in  der  Grafschaft  Nami  eingetauscht  hatte. 

—  1018 . 

Origiimldiploiii  iin  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Nagel  Origines  dorn.  Boicae  278  aus  A.  —  Oester reicher  in  Geöffnete  Archive  3,  501  n"  3 
aus  A.   —  Mon.  Boica  28",  470  v"  293  aus  A   =    ÜB.  des  Landes   oh  der  Enns  2,  78 
so  n"  60.  —  Stumpf  Reg.  1700. 

Auf  einem  von  GB  wie  für  das  D.  382  hergerichteten  Blanquet  mit  Benutzung  dieser 
Urkunde  geschrieben  von  Bn.  II.  Der  Text  ist  durch  Einfügung  einer  Pertinenzformel 
und  einige  kleinere  Zusätze  ohne  sachliche  Bedeutung  eru-eitert.  Die  Xachtragung  der 
Tages-  und  Ortsangabe  der  Datierung  i-st  bei  der  Volhiehinig  des  D.  383  u-ie  hei  D.  384 
»6  vergessen  worden. 

(C.)  I  In  noniiiie  sanctae    et    individuac    iiiuitatis.     Ilciiiiieus  divina  favente  de- 
mentia Romanoruni  iniperator  augUStUS.  |  Noveril  omnium  sanetae  dei  «ecciesiae  nostrique 
fidi'liiim  tani  praesens  actas   (|iian)  *   successura  posteritas,   qualiter  iios  ap'istoliei  patris  ordinatorisque 
nostri   Heiiedicti  pctitionc"  in  ipsa  urdinationis  nostrae    die    (|iu>ddani  concambiinn   apud  siiam  sanctam 
*0  Komanam  aecciesiam  pari  consilio  utrobique  collaudavimus,   donantes    igitur   sanctac    prefat?  aecclesi? 

382.    c)  rü  c&rr.  aiix  rigii       (1)  VI.  id.  feb.  in  dafür  gelassene  Lücke  nachijetragen       e)  der  OrUmime 

und  piellekht  auch  felicitcr — amen  nachgetragen. 
883.   [Bresslau]     a)  das  zweite  t  corr.  aus  c 


488  KAISEKUKKINDKN. 

in  honore  apustoloruni  l'otri  ot  l'avii  ooiistnict^-  (|uoil(laiii  iiostri  iuris  praediuiii  Tcniia  dictum  in 
dncatu  Spolrtaiio  ft  in  i-oniilntu  Narncnsi  situni  contra  talo  prodinni,  qualr  sanotus  Petrus  liabuit 
in    loco    Autisina    dirtu    in    pago^  it   in  i'onülatu   Al'llolii'^   comitis,  •   cum  omnibus  oiu.s 

peninentiis,   viclelii-ft  sorvis  et  niu-illis  ti'rris  cultis  vt  iiu-ultis  i'ani))is  silvis  vciiafionibus 
aquis  nquaruiiuiuo   tU-i'ursibus   pisratiitnihiis    inolciulinis    jiasi-uis    viis    inviis    exitil)\is    et   i 
rfditibiis  qii^'sitis  vel  inquirondis  rclms  mobilibus  vt  iininobilibus  et  iMiniiKiis  (juij'  (juimjuo 
modo  iuiv  nominari  aut  si-ribi   possunt  utilitatibiis,    oo   vidviicot   tcnorc    oumnuitationiK    ipia- 
tinu.t  idem  pracscriptus  saniti  I'i'tri  vicarius  ciusi|uo  suircsgorcs  idem  pracdium  Ternia  dictum  liabcant 
tcncant    et    ad    usum  saurtao  Komanac  accclesiae  firmitcr  pusüidoaut,  de  contra  vero  da  tu''   prodio  • 
Antisina   •  et    ClUS    pcrtiueiltlis    sc   nltcrius  non  i  n  I  <■  r  mittanf.      Ijritur  lidelium  nustrorum   ciMniinmi    lo 
coniiciisu    fimwito    concambio,    novcrit    omnium    doi    liostriquc    lidolium    univcrsita.s,    i|ualitc'r    tain    pro 
scnioris  et  antcocssoris'   uustri   Ottonis    scihct't    tcrcii    impcratoris  ijuam    pro    uoatro  parcntiimi|UO  iio- 
strornin    reinodio    oiiudein    sopc    diituiii     lue  um    ad    stipcndiuni    oanonicorum    in    <'iicuciliio    sancti 
Potri  sanctiqnc  Ocorgii    liabenbcrt'  dcifcntium    per    baue  imperialem  nostrae  traditioui»  pa^inam  con- 
ccdimus  douamus  atque  proprictamus  cum  omuibns  eins    pertincutiis  et  ntilitatibus*^,   omnium  contra-   16 
dictiono  rcmot«,  previpientes  igitur,  nt  neiine  iniporator  nci|nc  diix  ncque  cpiscopns  neque  comea  ne<|uc 
magna  vcl  parva    persona    caros    in  Christo  Babcnbergenscs    fratres    nostros    in    praofato    predio    in- 
quietare  niolestare  disvestire    »ive    e  u  n  dem    locum    oommntare,    nisi    conimuni    fratrum    cousilio,    pre- 
sumat.     Si  quis  vero  liano  nostrae    doilliliatioilis    paginani    violare,    quod    absit,    prcsumat,    cum   Inda 
traditore  indi^estibilis  buccellf   gustum    sumat    at(JUe    toniiento    inextillguibili    pocnas    perpetua-  20 
liter''    luat.      Quod    ue    tiat,    scd    haec    nostra    traditio    stabilis    et    inconvulsa    HUllC    et    in    futnruill 
permaneat,  hanc  Jiaginaui  inde  coiiscriptani  mann  pro|)ria  rnborantes  sigilli  nostri  imprcssione  inNigniri 
inssimng. 

^  Signum  doniiii   Urinrit-i   Homanorum  (M.)  invictissiiui   iinprratoris  aiigusti.  ^ 

^  Guntherius  i'anccliariiis  vice  Ercanbalili  arcliicappellani  recognovit.  ^       (SI.  3.)  a, 

Data'  iiidictione  5,    anno    dominicae    incarnationis    millesimo  XVIII.    aiui<> 

vero  domni   Hcinrici   scctindi   regnantis  WU.   inipcrii   autcni  IUI;    actum' 


384. 

Heinrich  schenkt  dem   Donicapitel  zu  Bamherrj  den  Ort  W(Miliinl)acli,  den  er 
am  Tage  seiner  Kniserkrünnng  von  Pnpst  Benedict  VIJI.  gegen  das  Gut  Terina  30 
in   der   Grafsrhoft  Xorni  eingetnnsclit  hatte.  —  lois  —  — . 

Ahsrhn/l  dts  14.  Jh.  im  Liher  priril.  Bamberg,  f.  '27'  im  k.  Krei.inrchiv  zu  Bamberg  (B). 

Srhubrrlh  Xnrhlräge  HH  n"  lH  nun  B.  —  Oeslerreirher  in  Geöffnete  Archive  'S,  503  n"  4 
aiLs  B  mit  VI.  id.  febr.  —  M»ti.  Boica  W,  V.9/  «"  löl  au,<i  B  mit  (VI.  id.  febr.).  — 
Stumpf  Reg.  ITOl.  «:> 

Geschrielien  nach  I).  H8S,  wahrsrheinlirh  auf  einem  wie  für  dies  D.  her  gerichteten  Blanquel. 
—  Cber  Woulimbarh   vgl.  die  Vnrhemericung  zu  D.  38H. 

In    nomine    sancte    et    indiviihic    tfinitatis.      Heinricus    divina    favente    dementia 

Romanorura  imperator  augllHtUS.  Noverit  omnium  sancte  dci  ccelPHic  nostrique  lidclinm   tam 

prcnen»  etrm  quam  succcsinra   ponlcrita»,    iinaliter    nos    agioKtolici   patris  ordinatorisqne  nostri    Itenedieti  40 

3HS,    b)   unautgefülllt  l^iirkt  für  dr»  Haiinainni       c)   irahmcheinlich  in  diifilr  (jeldHitene  Lücke  narh- 
gelragm        i\}   al   rnrr.  nui  ict         ei  A,  stall  iritromittnnt        f)  te   ilhe.r  der  Zeile  nri<lii/rlrrii/en 

(f)  f/oj»  zireile  ti  iilier  der  Zeile  »(irlif/elnii/ni         li)  dan  zireile  e  ci/rr.  au»  u        ij   unaiunjefüllle 
Lacken  für  Tnii  und  Ort. 


m:  IN  nie  II  II.    11118.  4.Mn 

pctitione  In  ip.iit  ordliintionis  iiostri'  ilii'  i|iiimJ(Imiii  cniicuiiiliiiiiii  iipiiil  tiiaiii  .imietain  Kuiiiiiiiniii  cerivniaiii 
|iiiii  foimilio  iitrobitiuo  collaiiclnviiiiiis,  iloniiiito«  i^^itiir  sancto  prcfate  ecclesie  in  lionorc  n|ioittolnriiiii 
I'otri  et  l'nuli  i-oiiütritete  i|U»(l(laiii  iiostri  iiiri»  priuliiini  Toriiia  ilictiiiii  in  diiciitn  Spolctan"  il  in 
i-omitntu  Nnrncnsi  situni  euntrn  tnio  prediuni,  «pinlu  HanetUH  Pctrn»  linliiiit  in  loco  W(iuliml)afll 
5  dic'to  in  pa(;o»  et   in  eoniitatn"  coinltis,  enni   oniniljiis  eins   pertinentiiii,  videlicet  »ervi» 

et  aiicillis  terris  cnltis  et  ineiiltls  eaiiipis  pnsenis  .silvi«  vcnationibnH  acinis  pratis  iii|uarunii|ui)  de- 
cnrslhns  piscationilinH  niolen<liui.-i  viis  invii.t  exitihn.t  et  reditibns  (piesitiH  vel  ini|niri'ndis  reliiiH  nioliililin» 
et  inini<il>ilil>ns  et  oninibn.i  ipie  (inixitio  modo  iure  nominari  ant  üerihi  posHnnt  ntililatibn»,  eo  videlieet 
connintationix   tennre  ipiatiniis   ideni  prcHcriptn.s  .saneti  I'etri   vieariuH  cin.iiine  HnvecmiorcN  ideni   jiredinni 

10  Ternia  dietuin  linlieant  teneant  et  ad  usnni  «anetc  Konianc  eeelesie  tirniitcr  possideant,  de  contra  vero 
dato  preilio  \\  ulliiubncll  dicti)  et  ein»  pertinentiis  niteriii»  8C  non  interniittant''.  I^itnr  fidelinm 
nustroniiii  ri>nninni  conscnsu  e  o  n  tiiniato  coneambio,  noverit  omnium  dei  no8tri<|ue  tidelinni  nniverititas, 
(inaliter  tani  pro  scnioris  et  antccessori.s  uostri  Dttmiis  siili<-et  tenii  iniperatoiiM  (|iiani  pro  iiii-,tri) 
parentnniinie    nostrorum    remedio    eundem    nepe    dictum    loenm    ad   .Stipendium   eanonieonim   in  cenoliii» 

15  saneti  I'etri  .innetiiiue  (Jeorii  Hal>enl)ere  deffentiuni  per  liane  impcrinleni  no.stre  traditlimis  paginam 
concedimns  dunamus  atipie  proprietamus  euni  omnihu.s  ciu.s  pertinentiis  et  utilitatibu»,  omnium  eon- 
tradietione  remota.  )ireeipiente.s  igitur,  ut  nequc  Imperator  ne(iue  dux  neque  eiii.seopUN  ncqne  conies 
neipie  magna  vel  parva  persona  karos  in  Cliri.sto  Uabcnbergenses  fratres  nostro«  in  prefato  predio  in- 
quictare  niolestare  disvestire  sive  enndcm  locuni  eonmutare,    ni.si    eonmuni    fratruni  consilio,  prcsumat. 

SO  Si  qnis  vero  hnnc  nostro  dominationis  [laginam  violarc,  qnod  absit,  presumat,  cum  Inda  traditorc  in- 
digestibilis  bncccile  gnstnm  snmat  atque  tormento  inextingnibili  pcnas  perpetnaliter  Inat.  Qnod  ne 
tiat,  sed  liec  nostra  traditio  .stabilis  et  inconvulsa  nunc  et  in  futurum  permaneat,  hanc  paginam  inde 
conscriptani   manu   prnjiria  rohorantes  sigilli  nostri  inprcssione  insigniri   iussimus. 

Data*^  imlietidiic  I,  anno  dominice  incarnationi.s  MXVIII,  anno  vero  doniini 

S5  Ileiiirici  .-iocundi  rc^iiantis  XVII,  iniixTÜ  autem  IUI;    actum'" 


385. 

n«'tnrich   schenkt   der   hisc/iöjiichen  Kirche  zu   Paderborn    eine  ihm    von    der 
Wiüa  v}it  Zustimmung  ihres  Gatten  Otto  übereignete  Besitzung  zu  Sieberhausen. 

Kimwegen  1018  April  12. 

30  Origiiialdiplnm   im   k.  Staatsarchiv   zu  Münster  (A).  —   Rescripta  privilegionim    Pader- 

burnensis  ecclesiae  aus  der  Mitte  des  14.  Jh.  p.  58  ebenda  (B). 

Auszug  in  der  Vita  Meinicerci  cap.  164   bei  Brou-er  Sidera  50   und   in  Mon.  Germ.  SS. 
11,  141.  —   Schafen  Ann.  Paderh.  ed.  I.  1,  429   aus  B   mit    id.  april.  (a)   ^=   Liinig 
RA.   17",  709    n"  24,    =    Sehnten    Ann.  Paderb.  ed.   IL   1,  294.    —    Falke    Cod.   trad. 
35  Corb.  581  aus  aA  mit  id.  april.   und  a.  reg.  XVII.  —  Erhard  CD.  Westf.  1,  75  n"  94 

aus  A  =  Migne  Patrol.  140,  3.39  «»  101.  —  Wilmans-Pkilippi  Westf.  KU.  2,  178  «"  150 
aus  AB.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  119  n"  766.  —  Böhmer  Reg.  1175  zu  April  13.  — 
Stumpf  Reg.  1702  zu  April  13. 

Verfa.'ist  und  geschrieben  von  GB.     Dieser  mundierte   zunächst   den  Anfang  der  Urkunde 
40  Hs  zum    Schluss   der   Intervenientenliste    (also    bis   Becelini    comitis   einschliesslich)    und 

schrieb  dann  sofort  das  ganze  Eschatokoll  mit  Ausnahme  des  Monat.^datums  und  des  Orts- 
namens in  der  Datierung.     Später  erst   fügte   er  selbst  den  Schluss  des  CotUextes  in  den 

884.   [Bresslau]     a)  unausgefüllU  Lücken  für  den  Gau-  und  G-rafennamen       h)  B  ^  VC       c)  un- 
ausgefüllte  Lücken  für  Tag  und  Ort. 

Kaiaenirkunden  IIL  62 


4y0  KAISERURKUNDEN. 

da/'iif  lit-r  gflasst'iteii  Kiiiiih  ein,  oliiw  Um  ganz  au:i:ufüllfn.  —  Die  Tageshczfichiuiug  is/ 
zicfidfiitig,  icif  Ifi  DO.  I.  56.  ll'J:  doch  habe»  wir  ttiis  mit  Biicksicht  auf  die  bei 
Grolefeiid  Zeitreehnnug  1,  168  gegebenen  Nachtrei.tungen  für  die  Ansetzung  zum  12.  April 
entschieden.  Die  Niuhlnigiing  diexex  Dtitinnf:  dürfte  ron  GB  herrühren,  und  niiifilichcr 
HV(.s«'  i.<t  dieser  auch  der  SchreilM-r  de.i  jetzt  ganz  rerhia.isten  Nouiomago.  Dagegen  b 
ist  die  Schrift  des  in  die  LUcke  zwischen  actum  und  Nouiomago  eingetrageneti  TRITILE 
von  derjenigen  des  dB  so  cerschieden,  da.ss  sie  nicht  ron  ihm  herrühren  kann;  immerhin 
wird  sie  kaum  in  erheblich  spütercr  Zeit  erfolgt  sein.  Was  aber  dicie  Ein.ietziing  besagen 
sidl,  darüber  rennögen  wir  um  so  weniger  auch  nur  eine  Vcnnuthung  auszu.<tprechen,  als 
es  bis  jetzt  nicht  gelungen  ist,  Tritile  zu  erklären.  In  Nimwegen  war  der  Kaiser  am  lo 
/•.'.  April  sicher  (Thictm.  9.  7  {S.  n].    9.  IS  fS,  9}). 

il'.'  _§  In  noiunu'  sam-tao  et  imlividuae  triuitatis.  Hcinricus  diviiia  favcutc  cle- 
meutiii  Komauoruni  jnij»erati>r  augustus.  ^  Noveril  oiiiiiiuin  dci  iiiU-limii  uustrorum- 

qiU'  tarn  presentium  quam  subscquciitiuni  iiulustria,  qualitor  uns  iutervcntu  dilectac 
couiugis  nostrae  Cvuigvndac  vidclicet  iniporatriois  augustae  Hdcliuuiqui'  nostrnrum  i5 
Popponis  Trcuercnsis  aroliicpiscopi,  Erkanibaldi  Mognutini  airliicpisoopi,  Eberliardi 
lialn'udii-rgonsis  episeoj>i,  Adelbaldi  Traiccten.si.s  i'pi.sfopi,  ituni  Pupponis  abbatis 
Uultcnsis,  Godefridi  ducis,  Henihardi  ducis,  Becelini  comitis  aeclesiae  l^iterbrunnensi, 
i'ui  veniTandus  episcopu-s  Mlcilnwcrcus"  nostrae  vidclicet  servitutis  paratissinuis 
[prcsi]dc[t,]  sub  buuore  agiae  dei  genitrieis  Mariac  [sanetijque  uuiitiri.s  Kiliaui  nee  non  -jo 
et  beatissimi  confessorum ''  sancti  Liborii  cpfiscopi  constructe]  atque  dcdicatae,  tale 
prediuni,  qualc  AVilbi  |pcr  nianu]m  [nobis]  dedit  et  consensuni  coniugis  et  advoea[ti  sui 
Ojttonis  in  loeo  .Siburgolmsun  nominato  in  eouiitatu  Vdonis  [coniitis  in  pag]o  Ilcnuner- 
iieldun.  cum  omnibns  pertincntiis  .su[i.s  possessionibusj  niancipiis  utriusque  sexus  agris 
aeilitieiis  tcrris  eultis  et  incultis  aquis  acjuarumque  dcciirsibus  pratis  pascuis  sive  ss 
conipaseuis  niolendinis  piseationibus  silvis  viis  |et  in]viis  eunctisquc  qucsitis  vcl  in- 
quirendis  in  pniprium  iure  pereinii  tradi<linius.  Et  ut  hace  tradieio  jn'eeeijti  nostri 
Unna  et  inconvulsa  pcrmaneat,  hanc  paginan»  inde  conscrijit.iiii  iii.inu  prupria  niborantes 
sigilli  nostri  s^ubterbuUari  iussimus  iuijjre.s.sione. 

^  Signum  domni  Heinriei  Komanorum  (M.)  invictissimi  imperatoris  augusti.  |  so 

^  Guntherius  canecllarius  vice  Ercanibaldi  archicaiipcllani  recognovit.  ^ 

Data  I.  id.  apr.*"  imlictione  I.  anno  d[oniiniea]e''  inearn.-itionis  mille.sinio  XVIII, 
anno  vcro  donnii  Heinriei  .■^ceundi  regnantis  x|vi).  iniperii  auteni  V;  actum  Tritile" 
Nouiom[ago]-.  ^^   .^  ^, 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Gkislain  seine  Besitzungen,  insbesondere 
den  Bezirk  um  das  Kloster  und  das  Marktrecht  zu  Hornu,  und  nimmt  dasselbe 
in  seinen  Schutz.  Mm  wegen  1018 . 

Originaldiplom,   dessen  Text   mit   Ausnahme  des   Eschatokolls   au.sradiert    und   durch   eine  40 
interpolierte   Fassung   ersetzt    ixt,    im    k.   Staatsarchiv   zu    Mons    (A).    —    Chartular   von 
S.  (ihislain  aus  dem   15.  .Jh.  ebenda  (B). 

885.  [Hrc!(»lnu]  a)  die»t  und  die  folgmilen,  r.  T.  iluirli  norli  ffhtillmr  Schrifirrstr  heulflliijlm  Er- 
g/lnzungen  aus  li  h)  A  C)  I.  id.  apr.  in  tinfilr  i/elamienc  Liiihe  nacliyetraycn  t\)  9  li 
e/  NouioiiiBiro  und  Tritile  nachgetragen         (i  ilie  aligcliiiile  liiille  liegt  l>ei.  •»& 


IIKI  N  K  ICH    II.      1018.  tili 

Miraeiifi  Dun.  Jklg.  SS'J  uiirnlltiUlmlifj  uns  Ah.iihri/'t  =  Minifiis  Nut.  irrl.  IMij.  liS,  = 
Mhaeux ■  Foppens  Op.  1,  .50.9  =  ^figllr  Pulrol.  110,  Hil  n"  InS.  —  Reiffenhinj  in  Mon. 
de  Naniiir  8,  HIO  aus  RamJiij  Ann.  ilr  S.  (ihixlnin  und  A.  —  Bülimir  Tic//.  IITH.  — 
Stumpf  Rcij.  l~o:i. 

6  Schon  in  der  Vorbemerkuny   zu  1)1).  I.  spur.  1 17  ist  richtitj  bemerkt  worden,    dnss  A  aus 

einem  Originaldiplom  Heinrichs  II.  hergestellt  ist,  de.i.ien  ursprilngliche  Schrift  —  Irüi 
auf  das  von  GB  geschriebene  Rschatokoll  —  au.sr(uliert  und  durch  einen  neuen  Text  ersetzt 
worden  iit.  Dies  ist  im  1'2.  Jh.  geschehen  und  zu-ar  noch  vor  der  Anfertigung  des 
DO.  I.  447.   für  dessen   Herstellung  man,    wie  gleich  falls  in  jener  Vorbemerkung  schon  er- 

10  trtlhnt  ist,  A  benutzt  hat,  alier,  soweit  man  nach  den  Schriftziigen  urtheilen  darf,  ungefähr 

in  dersen)en  Zeil  und  wahrscheinlich  auch  durch  dcn.ielben  Mann,  l'm  nun  zu  erkennen, 
welche  Theile  der  echten  Urkunde  in  den  gefälschten  Text  von  A  übernommen  sind,  Indien 
wir  mehrere  Hilfsmittel.  Einmal  .stimmt  der  Eingang  umerer  Urkunde  bis  pro  remedio 
aniing   nostre    (S.  492   Z.  n)    wörtlieh   mit   dem   von    GB   verfassten    ujid  ge.ichriebenen 

15  I).  37S  überein.     Sodann  sind  in  Folge  des  Umstandex,   da.is  das  ursprüngliche  Original- 

diplom zusammengefaltet  worden  ist,  ehe  die  Tinte  vollständig  trocken  war,  und  dass  die 
Schrift  sich  deshalb  an  mehreren  Stellen  abgedruckt  hat,  noch  einige  Schrift  zeichen  und  sogar 
mehrere  ganze  ^yorte  der  Corrohiralionsformel  des  ursprünglichen  Diploms  lesbar,  die  uns 
zeigen,    dass    in    ihm   aiwh    der  Context    von   GB   geschrieben    war.     Weiter  noch  kommen 

80  wir  endlich  durch  die  NU.,  das  D.  Konrads  IL  Stumpf  Reg.  2059,  das  uns  in  originaler 

Ausfertigung  erhalten  ist;  indem  hier  nicht  nur  jener  mit  D.  378  übereinstimmende  Ein- 
gang, sondern  auch  die  oben  erwähnten  noch  lesbaren  Worte  der  Corroborations formet 
wiederkehren,  indem  ferner  der  Context  der  NU.  auch  im  übrigen  dem  Dictaf  des  GB  ent- 
spricht,  dürfen  uir  Stumpf  Reg.  2059   als  eine  beinahe  wörtliche  Wiederholung  des  in  A 

ii  verunechteten    Originaldiploms    Heinrichs  IL    betrachten.     Des.wn    Text    ist   danach    durch 

drei  Interpolationen,  zicei  kleinere  in  Z.  14  und  Z.  15.  16  und  eine  grössere  von  Z.  17 
bis  Z.  34  erweitert  worden,  im  übrigen  aber  fa.st  vollständig  in  die  Fälschung  übergegangen 
und  also  aus  dieser  mit  Leichtigkeit  herzustellen.  Es  stimmt  zu  diesem  Ergebnis,  dass 
—  wie  noch  erkennbar  ist  —  der  ursprüngliche  Text,  obwohl  er  etwas  weniger  gedrängt 

»0  geschrieben  war,  nur  acht  Schriftzeilen  und  vielleicht  einen  Theil  der  iwunten  beansprucht 

hat,  während  die  neue  Schrift  zwölf  Zeilen  füllt.  —  Was  nun  jene  Intei-polafionen  betrifft, 
so  ist  der  Zweck  der  er.'iten  und  dritten  klar.  Die  in  der  zweiten  gegebene  Nachricht, 
dass  Hornu  von  Dagobert  an  den  h.  Gislenus  geschenkt  icorden  sei,  findet  sich  schon  in 
der  Vita  S.  Gisleni  (Acta  SS.   Octobris  4,  1032);   tvahrscheinlich    bezog  sich  hierauf  auch 

»5  die  —  echte  oder  gefälschte  —  Urkunde  Dagoberts,  die  in  dem  D.  Konrads  III.  Stumpf 

Reg.  33U1  erwähnt  wird,  uns  aber  nicht  erhalten  ist.  —  Die  in  die  grössere  Interpolation 
verflochtene  Notiz,  dass  der  Abt  Elephas,  durcli^dessen  Schenkung  Allemant  an  das  Kloster 
gekommen  sei,  ein  Verwandter  Kai'ls  d.  Gr.  gewesen  sei,  geht  auf  dieselbe  Vita  Ca.  a.  0. 
1034)  zurück.    Zur  ausführlichen  Beschreibung  der  Grenzen  von  Allemant  mag  ein  Streit 

*o  über  diese  Grenzen,   von  dem  Rainer  Mirac.  S.  Gisleni  cap.  21  f.  (Analecta  BoUandiana 

5,  270)  berichtet,  Veranlassung  gegeben  haben.  Im  übrigen  hängt  die  Fälschung  vielleicht 
mit  den  Processen  zusammen,  die  das  Kloster  am  Ende  des  12.  Jh.  über  seine  Besitzungen 
und  Rechte  zu  führen  hatte:  vgl.  Reiffenberg  a.  a.  0.  891  ff.  405  ff.  Das  Verhältnis  der 
Interpolationen  zu  den  Papsturkunden   des  Klosters,   von   denjenigen  Urbans  IL  Jaffi-L. 

*»  Reg.  5593  und  Gelasius'  LI.  Jaffd-L.  Reg.  6639  an,   die  mit  ihnen  mehrfach  nächste  Be- 

rührungen zeigen,  wird  erst  sicher  festgestellt  werden  können,  tcenn  die  ganze  Reihe  der 
päpstlichen  Privilegien  für  S.  Ghislain  einer  sachkundigen  Prüfung  unterzogen  sein  wird. 
Nachweisungen  über  die  in  der  grösseren  Lnterpolation  genannten  Orte  findet  man  bei 
Duvivier  Recherehes  sur  le  Hainaut  ancien  j)a.tsim  (vgl.  das  Register). 

62* 


49-2  KAIS  K  K  U  U  K  U  N  D  K  N. 

(C.i  I  Iii    noinino    sanctno    i't    iiKliuai'"    triiiitati.-i.      lloinrii'iis    ilivina    favente    i-le- 
raeutin  Roumiiorum  impcrator  augiistus.  ^  Ubicmnqne  locorum  aoeclesias  a  Cliristi 

fidelibus  eonstitiitas  vcl  aliquid  addendo  vcl  addita  contirinaiido  iiivainiis ,  nobis  id 
ri'giiique  |  nostri  stabilitati  prodi'ssc  non  dubitaimis.  C^tuajirupter  nnvi'rit  oinninin'' 
Hdi-Iiuin  nostroniinque  »mivcrsitas,  (|ualitor  iios  jini  i-i-iurtlin  aiiiuu;  uostrc  soiiiiiiis(|m'  5 
et  nejiotis  nostri  tcrtii  videlicet  Ottonis  iiiipcratoris  augusti,  ((iii  ipsuni  vciicrabilfiii 
lociiiii  ad  dei  servitium  ibi  onntiniiaiidnin  in  tuitii>iu'in  siu;  imjn'ratorii;  auotoritatis 
susct'pit.  intcrvciitu  ».•tiain  Heinbarii  i-iunitis  jacj'  potitioni'  l_u'rardi  CamcraciMisis  ccclesit' 
venerandi  presidis  paupi-ri  monasteri«  in  lionoro  sancti  l'ctri  apostoloniiii  priucipis 
constinicto,  ubi  pi-eciosus  confessor  Christi  (lisloniis  corporaliter  iacerc  vidi'tiir,  predia  10 
a  Christi  fidolibus  conocssa  vcl  adhuc  concodonda,  proi'inrtinn  ctiain  hici  ipsius  in 
gyr«)  a  tluniine  vidfiict-t  Wamii''  iisquc  ad  viani.  ubi  mapia  cnix  statuta  est,  et  inde 
ad  altoruni  tliivioluni  (pii  Haiicton  appelhitur,  et  ut  ipsmii  ]ir('ciiu-luiii  in  ciri-iiitu  Imi 
totuni  <  cum  distrii-tn  t-t  coniitatu  >  tcneat.  (pKuistpie  ail  tlunu'n  maj;iiuiii  liai^iiaiii'' 
perveniaf,  iu  villa  llornud,  qui;  intVa  prt'finctuiu  cnmdcni  ossi-  diiidsritiir.  <  quam  la 
I[arg]itionc  Dagobcrti  regis  beatus  Gislenus  perpetuo  possidet,  >  (nnui  ([uarta  teria 
uiercatum  esse  per  hanc  nostram  imperialem  paginam  eontinnanms  <  nee  Udu  etiam 
villae  Aiemannis  duas  partes,  que  sita  est  in  territorio  Suessonieo,  in  omnibus  ad 
oandem  viliam  pcrtinentiis,  videlicet  in  terris  cuitis  et  ineultis,  in  pascuis,  in  pabulibus 
atpiis  pratis  silvis,  in  redditibus  vinearum,  duos  manipulos  totius  deoiniao  eiusdem  vill§,  sn 
cuius  tennini  jiorveniunt  usque  ad  buunas  de  terris  sancti  Audoeni  et  a  bunnis  saneti 
Auibieni  us«pie  ad  t'ossatum  t'urcarum  in  Frutecto  et  de  Frutecto  usque  ad  terras  de  \'aldesun 
et  de  Valdesun  usque  ad  torras  de  Pynon  et  de  Pynon  usque  ad  terras  de  iJiiirunual  vt 
usque  ad  terras  de  Mairecurt  —  liane  Aiemannis  ex  donatione  Kiejjhantis  eiusdem 
loci  abbatis.  qui  fuit  propinquus  Karoli  regis,  ab  antiquo  possidet  hereditario  iure  idem  üs 
sanctus  — ,  in  Dvrno  accclesiam  uiiam  cum  decimiis '  ab  antiquis  diebus  usque  in 
presentem  ibi  aspicientibus  videlicet  Oftineiis  et  de  Slogia  dimidiam  partem  ville  et 
totam  decimam  omnium  feodorum  ad  candrm  viliam  pertinentium,  in  Dtirno  mansosos' 
X  et  dimiilium.  inter  Dereineias  et  ]>[ra]nt(ineijas  et  Ot'Hneias  et '  (/Iiindurnum  et 
Blclgeias  et  Hercanam  mansos  XW'iii,  in  Lismonte  ^cclesiani  niiaiu  euni  decimis  ab  so 
antiquis  ibi  aspicientibus  videlicet  de  Hlelgeiis  et  de  Plercana  et  de  Asti[c]es,  i[n 
Qu]aternione  t;cclesiam  unam  in  honorc  C^uintini  martyris  gloriosi  et  duos  mansos  tern;, 
in  Villarc  (,>cclesiam  cum  duobus  mansis  et  ajjpenditiis  suis,  Harminiaco,  Bawineis. 
Hec  ergo  >  omnia*'  more  antecessorum  nostrorum  in  nostram  tuitionem  ace|ii)]imus. 
Precijjiendo  itaque  jjrecipimus,  ut  nullus  dux  marcliio  eomes  sive  aliqua  maii)r  mimirve  3& 
iudiciaria  persona  ipsum  nionasterium  inqiiietare  aut  alirpiid  de  rebus  sibi  pcrtinentibus 
auferre  presuniat.  Kt  ut''  nostre  ingenuitatis  auctoritas  [stjabilis'  et  inconvulsa  omni' 
(po]stliinc'  permaneat  tempore,  hoc  preceptmn  inde  eonscrijituni  manu  propria  enntir- 
niamus  et''  sigilli  nostri   impressione  jireeeiiimus '    insigniri. 

I  Signum  domni   lieim-iei  Himianorum  iM.)  invictissimi   inqieratoris  augusti.  j^  10 

I  rJuntherius  canceliarius  vice  Ercanlialdi   areliicaiqullani   recognovit.  ^        (SI.  3.) 

8S6.    'BrinKlau]     a/   A,  n/l.  DO.  I.  447  \,i    daliiii/er    ht   ilei    iiuxfiefaUen ,    v</l.  I>.  37s    und   XU. 

.Stumpf  Ue;/.  'Jd.'iit  o    diene    iind    dir    foltjrni/rn    Kr(/iliiziii>(/en    atin    li  d)   Wniiiiiin   AT', 

e)  llii(fiiiiiii  iM-nclimt  auf  einer  zireiten  Uagui;  indem  hier  der  auf  Kasur  dfn  umpriiniilicheti 
iJiplomn  xlehende  Text  noclimal»  ge/tndert  irurdc  ()  A  \i)  im  (>ri(/inal  dürfte  hier  wie  in  der  15 
yV.  nt<|ue  i|>8iini  l'iciiin  nmiiiiniuo  «il)i  \«'rt'wpntia  t/etdiinden  hnlien  h/  dahinter  lineo  nusfiefallen, 
cgi.  die  .Vf.  i»  Hta)>ilii)  und  omni  poNlIiiiic  lajieen  nirh  mich  alx  Ifegtundlheilc  den  umprtlni/lirhen 
Terte»  nnrhiieixen,  rtfl.  die  Vorltcmerhuiui  kl  enlHprrchend  der  XU.  und  dem  t/eiröhn/irhc» 
Sprachijebrauch  den  f!Ii  dürfte  im  Oriijinnl  confiniiiintc»  hIhII  coiifiniimiiu»  et  ijentanden  haben 
]}  iussimuR  Xf'.:  doch  entHjrricht  auch  precepimiu  dem  brauche  de«  OB  60 


II  KI  N  KM    II    II,      uns.  493 

Data"'  indiftioiH-  I,    anno    (loniinieac    incarnationis    inilicsimo  XVIII,    anno 

(luniiii   ilrimi(_-i    seciuuli    rcgnantis  XVI,    ini|iiTii    aiiic-ni   V;    actum   Novioinaj^o;    feliciter 
amen  amen  amen. 

387. 

6  Heinrich  nimmt  das  von  dem  Bischof  Gerard  r:on  Camhrai  und  seinen  Brüdern 
gegründete  Klostei-  des  h.  Johannes  zu  Flnrennes  in  seinen  Schutz. 

—   1018 . 

Reateil  des  (iltres  et  docuniens  concernans  la  fondation  de  Vahhwje  de  Florenne  vom  J.  1708 

f.  3'  (B)  und  /'.  ö  (C)  in  der  Bibliothek  des  Klosters  Mared.soiis.  —  Ausziige  im  Register 

10  148  der  Abtei  Florcnnes  aus  dem  Ende  des  17.  Jh.  im   k.  Staatsarchiv  zu  Namur  (E). 

Gesta  episr.  Camerncensium  3,  18  ed.  Colrener  2ii0  und  Mon.  Germ.  SS.  7 ,  470  eil.  — 
Berliere  Doc.   imidils  1,  9  n"  4  aus  B  und  1,  8  n"  3  aus  C. 

Das  D.,  welches  Heinrieh  II.  nach  dem  Zewjnis  der  Gesta  episc.  Cameracens.  a.  a.  O. 
dem  Kloster  Florennes  ertheilf  hat,  ist  uns  nicht  erhalten.    Aber  mit  Hilfe  desselben  .nnd 

15  drei  Fälschungen  angefertigt  wurden,    von  denen  die  eine.  Stumpf  lieg.  lööS,  die  au.fzug.'i- 

weise  schon  längst  bekannt  ist,  das  Datum  des  l-ö.  April  1012,  die  beiden  anderen,  die 
mit  dem  vollständigen  Texte  des  ersten  erst  neuerdings  publidert  sind,  dasjenige  des  Jahres 
1018  tragen.  Wie  die  Vergleichung  mit  dem  D.  llö  lehrt,  da.i  offenbar  bei  Herstellung 
der    verlorenen   Urkunde   benutzt    worden   ist,   gehen   alle   drei  Ftüsckungen   auf  die   echte 

so  Vrkunde  zuriiik,    deren  Anfang    und  Schlu.ss  in   die  beiden  Fiilschungen  vom  J.  1018  mit 

so  geringen  Veränderungen  übergegangen  ist,  dass  -fick  aus  diesen  —  unter  Heranziehung 
des  D.  11-5  und  mit  Berücksichtigung  des  DH.  III.  Stumpf  Feg.  2iG0  —  der  echte  Text 
jener  Theile  der  verloreneu  Urkunde  sicher  crgiebt.  Diese  ist  danach  höchst  wahrscheinlich 
von  einem  Liltticher  Cleriker  verfasst  tcorden;  .sie  enthielt  jedenfalls  eine  Schutzverleihung 

85  für  das  Kloster  und  wahrscheinlich  auch  eine  Bestätigung  seiner  Besitzungen,  während  es 

ganz  zweifelhaft  bleibt,  ob  die  letzteren  in  ihr  schon  im  einzelnen  aufgezählt  waren.  Bei 
den  beiden  Urkunden  von  1018  ist  auch  das  Protokoll  einwandsfrei ;  in  der  dem  Gebrauch 
des  GB  entsprechend  formulierten  Datierung  können  Tag  und  Ort  bereits  in  dem  ver- 
lorenen  Original  gefehlt  haben;   die    völlig    übereinstimmenden  .Tahresan gaben  weisen  dieses 

90  in  die  Zeit  zwischen  1018  Februar  14  und  Juni  7  und  lassen  also  vermuthen,  dass  es  im 

April  in  Nimwegen  gegeben  worden  ist,  wohl  zugleich  mit  dem  D.  386  für  S.  Ghislain, 
in  welchem  gleichfalls  Bischof  Gerard  von  Cambrai  interveniert,  neben  dem  Grafen 
Raginer  V.  von  Hennegau,  der  auch  zu  Florennes  in  Beziehungen  stand.  Ganz  unbrauchbar 
ist  dagegen  die  Datierung  der  dritten,  dem  Jahre  1012  zugewiesenen  Fälschung;  abgesehen 

35  davon,  dass   hier  das  Jahr  nicht   zu  dem  kaiserlichen  Protokoll  passt,   und  dass  de  nach 

dem  Brauch  der  Lütticher  Bischofsurkunden  Concurrenten  und  Epacten  verzeichnet,  dass 
ferner  das  Regierungsjahr  dem  Tagesdatum  nicht  entspricht,  kann  man  schon  de.'ihalb 
nicht  an  eine  so  frühe  Entstehung  der  verlorenen,  echten  Urkunde,  welche  auf  eine  Lütticher 
VU.  zurückgeht,  denken,   weil  Florennes  erst  1015  an  das  Bisfhum  Lüttich  gekommen  ist 

40  (Auctar.   Gemblacense   in   Mon.  Germ.  SS.  6,  391).      Unter   diesen    Umständen    verwerfen 

wir  auch  das  Tagesdatum  und  die  Ortsangabe  jener  Fassung,  und  es  beirrt  uns  in  dieser 
Ansicht  nicht,  dass  im  Jahre  1018  der  15.  April  zu  dem  Aufenthalt  in  Nimwegen  passen 
tcürde,  im  Jahre  1012  aber  der  König  am  15.  April  wirklich  in  Lüflich  war;  möglicher- 
weise  hat  gerade  die  Kunde   von   seinem  Osteraufenthalt  daselbst  im  J.  1012  (Gesta  ep. 

iA  3S6.   m)  unausgefüUte  Lücke  für  das  Monatsdatiim. 


494  KAlSr.  laUKrNItKX. 

Ciwieracens.  S,  li  vi  Mnn.  (ii-nii.  SS.  7,  466:  Ann.  Ltvdiensfs  iii  Muii.  Genn.  SS.  4,  IS) 
zur  )Viihl  jener  Daten  Veranlasxunfi  ijcijeben.  Da  nnn  oiich  der  Cvntcxl  der  Fossiinjj  von 
lOlä  am  iretiigsten  twi  der  verlorenen  echten  Urkunde  heirahrl  hat,  dnicken  wir  ihn  rull- 
^/^'iiiilii)  unter  den  Spiirien  nnd  hnlien  ihn  hei  der  Anstiabe  des  D.  SS7  nur  an  einif/en 
.'^t-ilni  iH-riickxirhligt.  indem  wir  neine  Lesiiniien  mit  der  Slijle  D  bezeichnen.  Abgcnchen  t> 
VOH  Anfanij  und  Schluss  Ias.<ien  sich  aus  den  heideii  nuderen  (lefiiluchlen  Fassungen  des 
D.  H87,  zumal  ihr  Verhftitnis  zu  einander  nicht  bestimmt  festgestellt  werden  kann,  die 
etwa  auf  die  echte  Vorlage  zurückzuführenden  liestandtheile  nicht  sicher  au.ischciden ;  in 
den  Xoten  haben  wir  auf  die  für  die  Kritik  einzelner  Stellen  in  belrarht  kommenden 
Anhaltspunkte  hingewiesen.  Hier  .lei  nur  noch  bemerkt,  da.is,  icettn  die  echte  Urkunde  lo 
ülnfhaupt  Bestimmungen  über  die  Vogtei  enthielt,  die  in  der  Fassung  B  überlieferten  am 
ersten  als  echt  gelten  konnten:  zu  den  Abfinderungen  in  C  habe»  vielleicht  Vorgänge  des 
13.  Jh.  im  Hause  der  Herren  von  liumignij,  denen  die  Vogtei  zustand,  Veranlassung  ge- 
gelten,  rgl.  Roland  in  Annales  de  la  soc.  archi'ol.  de  Xamur  19,  !•?!  //.  l)ie  Fälschungen 
dürften  sämintlich  dem   12.  Jh.  angehören.  i5 

In  nomine   sanctac    et    individuao    trinitatis.     Heuricus    divina    favcnte    demciitia 
Roniannrinn   iniporator  augu.stus.  Nobis  profutunnn    et   ad  vitani  presenteni  traiisi- 

irendani  et  ad  t'uturani  feliciter"  obtinendani  credimus  et  scinms,  si  in  ecclesiastieis 
relius''  jiromovendis  et  tiu'iidis  ruiusfiuc  petitiuni  iusto  afciuicverinms.  Quain-optcr 
innotesciniiis  oninibus  Cliristi  tidclibus  et  nostris  tani  i'iituris  quam  presentibu;*,  (juia  so 
Gerardus  vir  venerabilis,  in  primis'  meus"*  eapellanus'',  postea  vero  dci  gratia  annuente 
et  me  dante  Cameracensis '  episcopus  effectus*',  et  fratres  sui  GodefVidus  et  Arnulphus 
abbatiam  quamdam  in  pago  et''  in  comitatn''  Lommonsi '  sitam'',  euius'  nunc  comes 
adest  Katbodus'.  pro  salute  animarum  suarum™  at(pu'"  parentum  suorum  Flcirines 
struxere  C  s6 

et  coiistnu-tam  sanetae  ^^a^iae  et  sancto 
Lambert«»  in  Lcodio""  tradidere,  et''''  nos 
in  nosti-a  tuitione  et  mundiburdio  su.sei- 
pinius  et  iin])eriali  preceptione  cum  suis 
Omnibus  pertinentiis  presentibus  et  fiituris  3o 
inconvul.sani  mauere  in  perpetuum  san- 
eiinus.  <  Verum  ut  certius  noriiit  tideles 
nostri  ii>cique  collimitaiiei ''''  niodenii  et 
futuri,  que  ad  presi-ns  (püete  ae  legitime 
possidet  Florinensis  abbatia,  pandantur  .15 
simul  cum  rebus  ipsis  personae,  a  quibus 
il>sae  res''"' dcrivavere.    Praefatus  antistcs"" 

887.   [BresslauJ     a|  foeliciter  HC      h)  dicbus  C       c)  in  prinius  quidem  C      d)  noster  7>       e)  HD; 
cancellarius  C  f)    CIJ;   fehlt  in  B  g)    DD:   fehll  in  C  \\)    et  iu  coinit.  fehlt  in  D 

i)    C;  Lumensi  B;    Loinacenni  D  k)    BD;   fehll  in  C         1)  cuius  —  RatlmduK  fehlt  in   D;  40 

in  der  echten  J'oi-Iatje  icürrle  man  eher  cui  nunc  conics  prc-est  R.  enrarten  ni)  CD;  iUonnn  B 
n)  et  Buorum  parentum  Flurines  cotistruxeruijt,  iiunruin  iiitiTveiitu  ipsani  iililuitiam  cum 
omnihiiB  honis  ad  cnndcin  pertinentihus  f'uturis  et  presi-ntihus  in  nostro  niundiliunlio  et  tui- 
tione perjjctuo  consenanilam  9ui)cc|>inius  D,  (Ins  dann  eml  leieiler  am  .Schliiniie,  lon  ü.  Uli;  '/..  VS 
an,  mit  BC  zusammengehl  tb 

00)  riellcichl  hIuiuI  hier  ähnlich  wie  in  H 
(S.  40(!  7..  21)  »anctisnimo  (Jhristi  niartyri 
Lnmberti)  lotine  in  Leodio)  pp)  hiev  könnte 
statt  et  eine  Anhnilpfung  mit  (|uam  vero 
stallr/efunilen  halten,  rgl.  li  (S.  4;i5  Z.  1)  60 
qij)  rgl.  die  I'ublicntio  l>e>  lierliire  Ditc.  im'dits 
li  n"  S  rr)  Ich  C  sa)  ron  hier  an  be- 
lli nnt  ilrr  Te.rt  in   E 


IIKINKUII    II.      in  IS. 


495 


B 

<  quam  von)  v^o  et  ciu.s  aii|)cii(litia»"  — 
siilii't't  ecclesiiin»  saiicti  Martini  iKi  >it;iin, 
ad  ([iiani   |>t'rtiii('iit    iiian.-'i  ti.-^cali's  (niatuor 

5  cum  alii.-*  tciiis  n\w  siiiiilitt,T  ad  oam  \)rr- 
tiiieiit,  niodiaiii  vcro  [lartfin  tindoni'i  loci 
ipsius  et  in  eodcni  Inco  diias  ciiltiiras,  nian- 
suni  ununi,  niolcndiniiiii  itnuiii  et  silvani'' 
que  vocatiir    ad   lU'lt'iiet"   t,'t    ihideni    nrato- 

10  riuin  sancti  Gangui|ilii  cum  aj)j)eiiditiis 
sui.s,  i'cclesiam  .sancti  AlKini  cum  apiicn- 
ditiis  suis,  jircdium  ([Und  tuit  duoiiim  tVa- 
tnun  nerialf  et  Huberti  in  Florincliis  cum 
manci|)iis,  dimidiam  ccdcsiam'  in  (.icmoniis 

16  cum  terris  gratis  silvis  et  qtu)dcum([ue " 
videntur  habere  episcopus  et  fratres  sui 
in  aliis'  Gemoniis,  de  Villare  quod  dicitur 
Ad-duas-occlesias  ecclesie  .sancti  l'etri 
quiiitam    partcm    et    ipsius  predii  quiiitam 

ao  partem,  in  alio  vcro  Villare  ecclesiam  totam, 
mansiim  unum  et  mcdietatciii  villae  que 
vocatur  Lireineias  et  medietatcm  villc  que 
vocatur  Komereyas,  ecclesiam  in  Vodeleyas 
cum    dote    et   appenditiis   suis   et  maiisum 

S6  umim  ibi,  in  Colrinis  ecclesiam  dimidiam 
et  jiracdium  cum  culturis  pratis  silvis'' 
niancipiis  et  duabus  cambis",  in  Floretio 
uiansns  tri's,  molendinum  unum,  piscatinncm 
dimidiam,    in   Flcrusia    iiunam    de    culturis 

so  et  poi'cis^',  quos  mansi  solvnnt,  et  tres 
partes  ecclesiae  in  Lintris  et  Hammetinas 


Gerardus  suiqiio  fratres  (Jodefridus  et 
Arimipliiis  liacc  |irima  di-dcriint :  primitiiH 
ecclesiam  sancti  Martini,  ad  quam  portinent 
(piatiior  tiscaics  mansi  cum  aliis  terris  cpin 
similitcr  ad  oam  iicrliiicnt,  mcdiaiii  partem 
tlicliinci  cum  inti-;,'ra  iliiiiatii>Mc'  et  ibidem 
culturas  duas,  mansum  unum,  moii-ndininii 
et  silvaiu  ad"  Hclfutr,  Oratorium  sancti 
Gaufjulplii  luiii  appendiciis  suis,  eclesiam 
sancti  Alliiui  cum  sui.s""  pcrtinentiis,  jire- 
dium  (piod  t'uit  duorum  fratrum  ll<'riart^*' 
et  Ilubcrti  in  Floiincllis  cum  manci|iiis, 
cclcsiani  in  Gemoniis  cum  terris  pratis 
silvis  et  (|uiiitani   paricm   in   Gaminulis. 


Comitissa  Hawidis,  annuentibus  tiliis"" 
suis  comito  Kaji^incro  "^  et  Lamberto"", 
tradidit  i[uin(|ue  mansos  apud  Meienk^y 
et  mansum  et  <liinidiuni  apud  Engremeias; 
Waltherus '"^  t'rater  Gcrardi  einscojii  niaii- 
sum  et  dimidium  apud  Kolliers"-';  Lam- 
burgis  de  Sarto  allodium  suum  de  Bier- 
goldae*"'';  Hobertus  de  Tliienes  Rome- 
reyum*^''  cum  famillia:  Isaae  et  frater  eins 
llcrimannus'*''  totum  allodium  suum  in 
Pradia  et  Gomenceyas;  Wido  et  Ena  totum 
allodium  de  Staulecellis '•<^. 


3»; 


35 


60 


Ol  appoiiditas  B;  an  Stelle  de^i  itnrerbuiuhn 
stehenden  Relatii;sat:es  iriinle  man  iihntich 
wie  in  CD  eine  Bestimmung  über  die  C/jer- 
tragnny  des  Klosters  an  die  Kirche  von  Lättith 
nnd  aber  den  königlichen  Üchiifz  erirurten 
p)  sylv.  B  4)  das  Wort  rieUeichl  corr.  in 
mier  aus  Hcriart  r)  ecclisiam  B  s)  ciuod- 
iim(|ue  B  t)  alliis  B  u)  carabiis  B;  die 
Sehenhing  des  allodium  Colrüias  icird  in  dem 
angeblichen  l^estanient  des  Arnulf  ron  Floren- 
nes  berichtet,  rgl.  Berliire  Doc.  inedils  7  n"  2 
V)  porsis  B 


tt)  a  C;  al  L'  uu)  fehlt  in  E  vv)  Heriät 
C,  wo  Jedoch  die  Lesung  unsicher  ist :  Heriail 
E;  Reriati  \C.  Konrads  11.  ww)  filis  C 

xx)  NU.  Konrads  II.;  com.  Lamberto  et 
Raginero  (';  die  Umstellung  erschien  be- 
sonders deshalb  geboten,  weit  Reginar  V. 
schon  101.^  nachweisbar  die  Grafenwürde 
inne  hatte;  der  hier  genannte  Lambert  scheint 
anderweit   nicht    bezeugt   zu   sein  yyi  E; 

Meleiick  oder  vielleicht  Molenek  C  /:/.)  AV'al- 
terius  E\  dieser  Bruder  Gerards,  -der  auch 
in  der  XU.  Konrads  II.  begegnet,  wird  sonst 
nur  in  einer  Urkunde  Bischof  Reginars 
con  Lütt  ich  ron  lO'J'.l  (.Analectes  pour  sercir 
()  l'hist.  eccics.  de  Belgique  Jl,  390  n"  J)  ge- 
nannt, über  deren  Echtheit  es  noch  einer 
Untersuchung  bedarf  aa)  Roller  E  bbl  Ber- 
goUif  E  cci  Roviereyum  C:  Rourereyt'um  E 
dd)  E;  Hfimaniius  C;  beide  Orte  sinil  erst 
durch  Schenkungen  ron  1004  und  1007  an 
das  Kloster  gekommen,  vgl.  Berliire  Doc. 
inedits  17  n"  11  eei  K;  Stavilecelis,  oder 
ähnlich,  C;  über  die  Schenkung  Evas  in 
Stapesoul,  die  erst  lOi'J  erfolgt  int,  rgl. 
Berliire  a.  a.  0.  14  n"  8 


496 


KAISKlM'KKrNDKX. 


cum  cci'lesia  c-iilturis  prntis  nmusis  silvis 
et  i'um  loco  qui  lUcitur  (^Uiillons,  quas 
Ilaiinnetinns  cum  suis  apiieiuiitiis  episcopus 
et  iVatros  sui  concnmbiarunt  pro  (ruiervo 
cum  abhate  de  Altoniontc,  conspnticntc 
coinito  Koynoro",  in  villa  vom  que" 
dicitur  Doinini  Komigii  niansiim  imum. 
piscationcm  dimidiam,  in  vilia  (|ue  dicitur 
Strata  niansos  trcs  et  dimidiuni  mansuni. 
Et  ut  aMiatiani  iaiu  dictam  Lcodiejisis 
ccclesia  tirmius  tcneret,  addidit  ad  cani 
Haldricus  episcopus  ccclesiani  de  Lecrs  et 
aliani  unam  de  Antluna*  et  (piidqiiiil  in 
Flost  possidcbat  et  dimidiam  piscationcm 
de  Profunda  villa.  de  vinctis  quoque  undc 
possunt  collij^i  vini  quinqu.ij^inta  modii. 
Pro  eorum  insiniul  trium  (fratnim)*  peti- 
tione  et  assensu  proximorum"  suorum  et 
testimonii  atictoritatc''  oninium  ibi  cir- 
cumquaquc  niancntium  tradidi*^  sancte 
Mariae  et  sanctissimo''  Christi  martyri  Lani- 
beiio''.  Sed*"  liaec  vero  erat  traditionis 
adiectio,  ut  in  eorum  j)rosapia  scmper  de 
proximo  in  proximum  post  ninrtini  luius- 
que  advenirct  advocatio:  si  autem  lieredum 
contingerct  extirpatio,  neminem  lieri  ad- 
vocatum,  nisi  quem  ipsc  abbas  eligeret*^. 
Ergo  «iinni  rite  peracto,  videlicet  publice' 
et  in  j)leno  coUoquio,  quatenus  ini])onsus 
labiir  non  periret,  sed  >  di-fcnsum'^  et  se- 

887.  w)  aber  dieacn  Tausch,  der  nach  E  fot.  SC 
im  J.  lots  stattfand ,  vgl.  das  angebliche 
Testament  Arnulfs  x)  i)ui  IS  y)  Aegidiiis 
Aureaevallens.  (Man.  Germ.  SS.  So,  (>H)  nennt 
aU  die  beiden  ron  Haider  ich  ifescheti/,-ten 
Kirchen  Liers  und  S.  Maria  in  Itorera ;  oh  der 
Satz  ülter  liaUlcrichs  Schenhunrien  der  echten 
l'rhunde  anfjrhiirt  hat,  hinnen  irir  nicht  fest- 
stellen 7.)  fehlt  in  li  iii  proxcim.  H  \<)  au- 
thor.ß  c)  f/oi'.sVi/;  tradiili  —  Ijamhertu stand 
irahrscheinlich  in  der  echten  l'rkunde  rar  dem 
liexilzrerzeichnis.  fihnlich  wie  in  ('  hf/l.  ol/cn 
S.  4'Ji  '/,.  'Jlj);  (>l>  die  in  lU^  übereinstimmen- 
den voran f/ehenden  Worte  jiro  —  auctoritatc  in 
der  echten  l'rhunde  gestanden  habeti,  ist  nicht 
zu  entscheiden  di  Auiilissiiiio  U  oi  über  den 
die  Votftei  betreffenden  Snt:  rijl.  die  V'orhemer- 
hwng  f)  hier  ber/innt  wieder  die  Plterein- 
slimmunri  mit  D  pi  in  dem  Satz  dcfi-nsum  — 
iulx-mu«  kann  fast  Jnle  M'enduni/  aus  I).  Uli 
belef/l  irerrien,  so  dass  er  sicher  aus  der 
echten  Urkunde  für  Florennes  stammt;  doch 
ertnulien  die  Abireichunifen  in  HCl)  nicht, 
den  ursjtrilnglichen  IVortlaul  mit  Sicherheit 
wiederherzustellen ;  l)  bietet:  decurum  et  de- 
fenaiirn  maoerct  mnuastorium  in  honorem 
licali  lohaniiia  baptJHac  conntructiun  et  inilii 
hahituntea  ]iro  incol. 


Hemmetinas  cum  suis  pertinentiis  episeopus 
et  tVatres  sui  concambiaverunt  pro  Guie- 
,-pi„ff    i'um    abbate    de""-'  Altoniontc.    con-  5 


sentiente  comite  Kagincro. 


Et    ut    abbatiani     iaui    ilictani    Leodiensis  jo 
ecelesia  tirmius''''  tencret,  addidit  ad  cani 
Ralilricus    ejiiscopus    ecclesiam    de    Leors 
et    aliam  unam  de  Antheya"   et  qtiidquid 
in   Fiilt''''  possidebat. 

\b 

Pro"  cornni  insiniul  trium  tVatniiii  pcti- 
tione  et  assensu  proximorum  suorum  et 
testimonii  auctoritate"""  omnium  ibi  cir- 
cuimniaque  niancntium  tradimus  predictam  so 
abbatiani  saiu'ti  luliaiinis  l)aptistf  in  l'ln- 
rinis  ßaldrico  cpiscnpo  Leodicnsi  et  suc- 
cessoribus  eins  in  jici-potuum  ".  8od  haec 
vero  erat  traditionis  adicctin.  ut  in  ('(ii'uni 
prosapia  semper  de  patre  in  Icgitiinuin  äs 
filium  post  mortem  cuiusque  advenirct  ad- 
vocatio; si  autem  iiaturaliuni  ut  ])reinissiim 
est  filiorum  extirpatio  contingerct,  nulluni 
fieri  advocatuni,  nisi  quem  abbas  et  abbatia 
eligeret"".   Ergo  omni  rite  jieracto,  videlicet  so 

ff)  Diuertio  C;  Guiertio  E  gff)  E;  et  C 
hh)firmusCA'  ii)  /•;,•  AnteiaC  kk)  Folst£ 
11)  jiro  —  perpotuum  fehlt  in  E;  in  der 
echten  Vorlage  dürfte  .die  schon  ol>en  (S.  494 
Z.  '-iij)  ausgesi'ruchene  Vliertraijung  des  Klosters  36 
an  Lüttich  kaum  wiederholt  worden  sein 
mm)  aiiothor.  C  im)  hier  endet  der  Auszug 
in  E ;  über  die  Vogteibestimmungen  rgl.  die 
Vorbemerkung 

40 


46 


60 


66 


II  KINIMCII    II.      KUH.  4'.t7 

curuin  inaiuTct  et  pro  incoliiinitatc  nostri''  |«iil)lic'c  et  in  iiIlmhi  eollDfjuio,  quntcniiH  iin- 
ct  nostre  (.-Duingis'  et  |)m  »tatii  iin|>c'rii  jicnsiis  labor  lum  iK-riret,  seil  ^  deten.sum"" 
[nostri]''  dei  c-k-inoiitijim  iu^itcr  <'xi>rnr<-t ',  et  »ecuriuiii'''  iiiiina»*tci-iiiiii  prefatuni  maiU!- 
linr    iKistn-    aiictoritatis'"    prci-i-iitmii    ticri      ri-t  ft  ])rii  iiu-oliiniitati'  imstra   i-t  pro  statu 

t  dciTovimus  et  jinipti-r"  lim-  tirinittT  iiiho-  nustri  iiii|HTii  dei  i'liMneiitiain  iu;iit<T  iiri- 
iiiiis''',  ni'  i[iii--  ultra  ulla  lalmiiuia"  ciHcii-  ploiarct,  Ime  nostre  auetoritati.s """  j)re- 
dere  presuniat.  ccptmii  tifri  decrevinius. 

Hnius  itaqiie''  pn-ccpti  aiietoritatciu',  uf  in  uoniinu  ipsius,  qui  noljis  preeipiencli  cou- 
cessit    piitestatem,    plenioreni    obtineat    vij^Drcni    et    a"  fidelibus"  sanctae    dei    ecclcKiae 

10  ac'  nostri.s  diligentius  conservetur",  et^'  manu  propiia  Hiniaviiuiis  et  sigilli  nostri  im- 
pressione  signari  iussiinus". 

Signum"^   (domini]*'   Ilonrii,'!    lüiniaiinruiii   iniiK-ratoris  aiijj;usti''. 

(hinterius'-  eaneellariii>   vit-i.-  Eicaniliuldi '  arehieapellani  recof^novi  ^ 

Datum''  indictione'   I,  anno  dominice  inearnationis  MWIIF,  anno  doniini   llenrici 
15  secundi''  regnautis  XVI,  iniperii  autem"  V;   feliciter*^  amen^. 


388. 

Heinrich  bestätigt  dem  Nonnenkloster  S.  Zaccaria  zu  Venedig  seine  Besitzungen, 
den  königlichen  Schutz  und  die  Immunität.  Aachen  1018 . 

Copie  des  18.  Jh.  nits  rerhrenem  Copialbuch  im  k.  Staatsarchiv  zu  Venedig  (B).  —  CD. 
so  Patavinua   von  Gennari   am  Ende  des  18.  Jh.  angelegt  2,  203  aus  Abschrift  des  12.  Jh. 

in  der  Stadtbibliothek  zu  Padu,i  (C). 

Bozzoni  II  silentio  di  S.  Zaccaria  snodato,  privileggi  P  2  aus  dem  verlorenen   Copialbuch 
(D).   —    Cornelius   Eccl.   Venetae   11,  353   aus   dem    verlorenen    Copialbuch    und   D   mit 
MXVIII    und  a.  reg.  VI  (E).   —    Gloria    CD.    Padovano   1,  139   n»  103   unvollständig 
u  aus  C.  —  Slum2)f  Roy.  IToT. 

Geschrieben  »ach  DO.  III.  272:  das  EschatokoU  rührt  von  HC  her.  —  Zn  den  Zusätzen 
im  Giiterrerzeichnis  vgl.  die  Urkunden  bei  Gloria  a.  a.  0.  45  n"  29.    137  n"  102. 

In    miniinf    sancte    et    individiie    trinitatis.     Henricus    divina    annuente    dementia 

Konianonim   imperator   augustlis.  Si»  pititionibus  servonim  et  ancillaruui  dei  iustis   et  ratio- 

80  nabilibus  acquiescimus,  nuinie  nostre  saluti  proticere  non  diffidimus".    Idcirco  omnium  fidelium  sanctj 

dei    ec'clesie    no^ätrol■llnll)ue    presentium    ac    fiituinriim    Jevotio    noverit,    <iualiter  Vita''    abbatissa    de 

887.   h)    nostri.   con;  aus   iiostra.    B;    nostra    D        387.    oo)   rf/l.  S.  490  Z.  49      pp)  secuerum  C 

i)    coniupris  nostrae  />         ki    /),•   fehft  in  B 

Ii  exorent  D        mi  author.  Bf)       n|  per  D; 
S5  die    n'oiie    propter    —    iubeinus ,     die    sich 

ähnlich    in    D.  115    fiiitJen,    iliirften    in    der 

echten  Vorlage   pestnnden    haben,   der  Xeben- 

aats;   ne   quis  —  presumat    ist    im    ein:elneu 

jedoch  iinrerbiiri/t         o)   D;  calumnio  B 
40  pi   ita<|UO   iiiiiiiutabilis   decreti  C;    huius    nostrae    traditionis    authoritateni    seJ    ut   a   fidelibus  1> 

q)  authoritateni  B;  aucthoritate  C      r)  et  B      s)  fehlt  in  B       t)  et  D       u)  conservet  B      v)  fehlt 

in  D      wi  inipr.  sigTiamus  ß;  roborari  iussimus />      xi  Henricus  Romanorum  imperator  augostus  ß; 

das  M.  irird  in  BC  als  vorhanden  eriiiihnt         y)   fehlt  in  CD         7.)    Gonterus  oder  Gonterius  C; 

Gunterus  T);  Gunterius  —  recognovi  fehlt  in  B         a)   Ercanbandi  C;    Ercaubalen  D         b)   fehlt 
•45  in  (';   aber  die  Daten  ron  D  vgl.  die  Vorbemerkung       o)  anno  MXVIII,  indict.  prima  C       d)  2'   ß 

et  fehlt  in  C         f)    foeliciter  C'I»;   fehlt  in  B         gl    D;  fehlt  in  BC. 
8.SS.   [Bresslau]     a)  Si  petitionibus  —  diftidimus  fehlt  in  C  b)    C  =  XU.  I.  Stumpf  Beg.  1947; 

Vitta  BDE 

Kaiierurkundea  III.  63 


498  KAISER  l'HK  IN  DEN. 

niona^terio  saiicti  ZAcliarif  in  tiiiihiis  Venolianiiii  oonstrm-to  jirope  )ialnriiiiii  per  lolüinnC'IU''  dia- 
ctiuum  i-apjiellii  11 II  in  diu-i«  Vfiietianiiii  iioütrum  riiU- If  m  iiostram  acUit  i-liMncntiiini.  <niatoiiiis  pro'' 
dei  amore  et  reniedin  aiiiiiic  iiostre  idcin  coiiob  i  ii  in,  iiii  nunc  illu  ipsil  \ita''  Vfiioniliilis  alilia- 
tiss«  preeDse  videtnr,  tum  omni  inte^rilatt'  •  usus'  i-t  sumptus*^  in<iiuu-liarinn  iiiilii  per  ti-nipura  d»"0 
fainulautiuin  perpetualitor  pcnuaneat  et  siib  nostre  tiiiciunis  nc  defeiisioiiisK  iniindiburdio  eontistat  6 
cum  cunctis  facult«tibu8  rebusque**  niubilibug  et  imniobilibus  seu  faniiliis  utriu8<|ue  sexus  ad  prcdictum 
monasterium  •  pertineutibus,  noilicet'  infra  ditioneni'^  regni  uostri  consisteiitilnis  tniii  '  v[  in  iiiiniiliiis 
iiliis  lofis  quam    et    in   illis    Uicis.    quo    paulo    infcrius    dmomnianda    sunt,    «luc'"    ctiain 

siui"    t-oDtulit    per    oartulas"    uHTersioiiis    lii|,'(llrrdiis    «iimicnI'    filiiis    i|iioiulain    Oriinaldi    et    Ildt'l>iirf,'a 
rumitis«a    uxor    Adalberti    coniitis    eiiiii    suis    lieredibus,    sii'iit    tcxtus    ipsaruni    cailiila  r  ii  in    lo^-'itiir'',   10 
vidflieit   i'ortein   unain  cum  onniibus  suis  pertinentiis  in    Hnibiis   Müiitis  Siricani'l  positani    in    villa  <|Ue 

retriol.i   nuiicupatiir    una    cuiu    ecclesia    in    honorem''    sancti   Tliom«,^    et   saneti    Zenonis", 

siroiliter  et  aliam  curtem  positam  in  loco  qui  dioitur  Cona  Una  cum  ecclcsia  ad  lionorcm  sanut^i 
Mari),'  cum  omnibus  suis  pertinentiis  [et]'  in  Sacco  et  in  Lupa  et  in  Liqucntia  et  I.aurentiacn"  iiiia 
cum  ceteris  terris"  viiieis^'  canipis^  olivetis  pratis  pasciiis  inassariciis  ]>i«cationibiis  niulcndinis  sil\is  16 
casis"  cappellis  aquis  eariiini|ue  deciirsibns  montibu»  vallibus  servis  et  ancillis  nd  ipsas  ciirte»  aspi- 
cientibus  iu  integrum,  et  ut  oniiies  coloni  de  ipsi»  ciirtibus  decimas  tidcin  innnastcrio  |iorsiilvaiit.  Nos 
autem  saluberrinias  eins  |ietitioiies  inspicientes  hoc  nostrj  iinniunitatis  pr\-ccptuin'"  fieri  iiiSNiiiin.s, 
per  quod  saucciinns,  ut  iain  dictum  monasterium  cum  suis  rebus  mobilibiis  et  imniobilibus  omiiibusque 
niaucipiis  et  colonis  peregrinis  servis  et  ancillis  super  terrara  Supra  scriptl  monasterii  infra  rcpni  iO 
nostri  tines  residentibus  sub  nostra  maneat  defcnsi^ne,  ita  ut  nullus  dii\  areliicpiscopusy  episcopiis 
marcbio  romes  vel  quisliliet  piiblicus  actionarius  seu  alia  parva  niagnaque  persona  ex  rebus 
pretitulati  monasterii,  de  quibiis  modo  iuste  et  lepaliter  investitiini  esse  videtur  aut  iiiantea  divina 
pietas  ibidem  amplificare  voluerit,  abstralicre  aliquid  aut  niiniieri'  c|u.'md<>(|U('  prrsiimant;  scd  liicat 
supra  iiominatam  abbatissam  et  sibi  succedentes  res  eiusdein  monasterii  [sub  nostra  defensione] '•  quicto  86 
ordine  possidere  cum  omnibus  ad  se  pertineutibus  tarn  rebus  quam  et  maneipiis  liberis  et  servis  super* 
res  •  dicti*  monasterii  residentibus,  nullusque  audeat  eos'>  iniuste  distringere  ncque  ab  eis  nll.is 
illicitas  redibitiones  aut  publicas  angarias  exigere.  Ante  omnia  autem  abbatissa  ciusdem  monasterii 
eique  succedcntCS'  et  omnes  monachc  ibidem  deo  servientcs  sub  nostrj  dcfcnsionis  auctoritate 
quiete  permaneanf,  nullusque  rei  publicf  minister  eas  per  plaiita  commovere  vel  fatigare  nisi  in  SO 
presentia  abbatiss^-  pertemptet,  quatenus  ipsas  ancillas  dei,  qiie  ibidem  deo  famiilaiitur,  pro  imljis 
statuque  regiii  nostri''  iHgiter""  exorare  deleclet*^.  Si  quis  igitnr  hoc  iiostrum  prei-eptum  et  miiiidi- 
burdiuin  infretrerif,  sciat  se  compositurum  auri  optimi  libras  centum,  medietatem  camere  nostre  et 
mcdietatem  predicfo  mona.Sterio.  Quod  ut'  verius  credatur,  manu  propria  roborantes  sigillo  nostro 
inferius   iuasimus   insigniri".  36 


888.  c)  C;  loannem  HIJE  <1)  pro  dei  amore  —  cartularum  legitur  fili/t  in  C  e)  ,Vf.  I; 
Vitta  BOE:  in  li  iil  an  dem  Worte  cotri</iert  fi  BÜE  -  AT.  /  =  AT.  //  Stumpf  lieg.  W86; 
iu  usu  et  sumptu  Vi'.  gl  defenssionis  li,    iiml  nn  liflrr  liier  iinil  in   DE  Verilojipclun;)  det 

s  »i«r/i  l'onnominten         h)  rebus  ß         i|  silicet  U:  dahinter  in  BOE  et,  da»  jedtich  in   Vi'.  - 
AT.  /   frhil  kl    ilictionein    BI>K  1      k«  dürfte   auch    im    Orit/inal  der    \'L'.   yentanden  40 

haben,  r<il.  1)I>.  I,  -ins  \.  d,-  i",  t!<Jl  A'.  g  im  BDE  ^  A'f.  /  n)  qiias  ibi  ('  und  que  ibi  BDE 
in  der  IT.,  r<//.  VI).  Ü,  6U1  A'.  h  <i(    cartullas,    und   so   öfter,    BDE  pi    romiiies,    und 

enlnprechend    afler,    BDE  c|i    DE  =  VI'.;    Siracani    B;    .Silicuni    C,     irohl    nur    durch 

Emendation:  Sericaui  SV.  I :  .Siliiani  AT.  //  r)  lionore  C  s)  C  —  A't^  /.  //;  Uenonis 
BDE         t)  W.  =  A't'.  /.  //;   fehlt  in  allen  iii    in  Laur.   cum    terris  C,    iro   das   fohlende  46 

hit    zum    SrhluM»    des    CnntejieM    fehlt  vi    B   =    A't'.   /.   //;    caiiipis    vinei»    DE         VI'. 

wj  cainpis  H  xl  prec^-pliim  B  y)  archyepiscopu»  B  /.)  I'f^.  =  AT.  /.  //;  fehlt  in  BDE 
ai  supra  dicti  Bf>E;  super  res  iam  ilicti  IT.;  super  rebus  dicti  .NT.  /  b)  die^  Hör/  h/ltte 
mit  Itiick-Kicht  auf  IU).  I.  2'i>^  auch   in  der  VI',  rri/i/nzt   werden    milnsen  c)   BDE:   eiusque 

«ucccHxore»  !'('.;    eique    xui'ceiw'ires  A'''.  /,    «o   dann    uK'if/lielurirciiie    auch    in  uniierem   D.  ho  ge-  M 
ntanden  hat  und  der  Fehler  in  der  (Quelle  riin  HDE.  nie  in  der  XU.  II,  verheiuiert  ist       il)  dahinter 
fehlt,    icit  in  der  IT.   und  den   A't' f.,    deuiii,    das  alm  auch   in  DO.  I.  '^hH  nicht  hätte  erißmt 
trenlen  »ollen        f)  deli-ctent  DE;  delectet,  eorr.  au«  delectent,  B        f»  autem  BDE 


II  Kl  N  IMCll    II.      inls.  400 

Sigiiuin  dniiiiii'''   Hciirici  serenissiiui  ft  iuvictissimi   iiii|)('i'atiii-is  auguisti.    (M.)''. 

Pcregriims  eancellarius  vice  Eiioranli  ppisoopi  et  nrcliifaiK-olIarii  reco^^nnvi. 

Datuiii  aiiin«  iloniinici;   iiic;irii.iiiiiiii>   M.Wll',    iiiilii-ticiiii'   1^.    aiiini    (luiniii"    Hi-iii'iei 
roj;iiaiitis  .Wl',   imiicrii   vi-n>  i-ius'"  \';    autiiiii   Aiiiiisjjraiii";    tV'licitir  aim-ii". 


381). 

Heinrich   schenkt   dem  Kloster  Michelsberg  bei  Bamberg  das  dem  Kaiser  von 
seinem  Capellan  Rothard  übertragene  Gut  zu  Gimbsheim. 


Formidarhurh    Udulnthri    von  Bamberg    in    rod.  398    f.  28   aun  der  Mitte  des  12.  Jh.   in 
10  der   k.  k.  Ho/'hihliolhek    zu    Wien   (V)    und    in    rod.  238    f.  56   ans  dem   12.  .Jh.   in  der 

hihliolhek  des  Klo.'<ter>t  Zn-ettl  (Z). 

Eccard  Corp.   lii.ff.  2,  68  «"  67  ans  V.    —  Jaffd  Bibliotheca  5,  33  n"  11  au.s  VZ. 

Obwohl  das  D.  389  uns  nur  in  der  Formidarsammhing  des  Udalnch  von  Bamberg  un- 
mitteJliar  überliefert  ist,   lassen  sich  die  in  dieser  Überlieferung  fortgelassenen  Xamen  im 

16  Conte.rt  mit  Sicherheit  festhielten.     Denn   wenn  der  an   Kloster  Mirhehberg  ge.srhenkti'   Ort 

nach  dem  M'orllaut  des  Formulars  dem  Kai-'ier  von  einem  seiner  Capellane  übereignet  und, 
weil  Vdalrich  in  Bamberg  nur  das  bischöfliche  Ärctiiv  benutzt  hat,  später  mit  der  Urkunde 
darüber  in  den  Besitz  des  Bisthums  gekommen  .^ein  muss,  so  passt  beides  von  allen  in 
dem  Michelsberger  Güterrerzeichnis   des    12.  Jh.    (vgl.    zu  D.  366)    erwähnten   Orten    nur 

V)  auf  Gimbsheim,  welches  der  Capellan  Rothard  an  Heinrich  II.   übertragen  hat  und  welches 

das  Kloster  .tpäter  inutiliter  nobis  gegeti  aclit  Slavenhufen  an  den  Bischof  hat  vertauschen 
müssen.  Diese  Schlussfolgerung  über  den  Inhalt  des  D.  389  wird  überdies  gesichert  durch 
die  mit  Benutzung  seines  Confextes  (von  dem  eine  Abschrift  in  Michelsberg  geblieben  sein 
wird)  hergestellte  Fälschung  D.  390,  die,  tvie  von  Bloch  (N.  Archiv  19,  643)  im  Anschluss 

K  an  Eieger  (Mittheil,  des  Lwt.  für  oesterreich.  Geschichtsf.  1,  77)  dargelegt  ist,  gegen  das 

Ende  des  11.  Jh.  im  Kloster  hergestellt  und  mit  einem  echten,  von  einer  anderen  Urkunde 
abgelösten  Siegel  beglaubigt  wurde,  um  den  aufgezirungenen  Tausch  anzufechten:  zu  diesem 
Behuf  irurden  Bestimmungen  interpoliert,  denen  zufolge  eine  Besitzveränderung  von  Gimbs- 
heim  von  der  Zustimmung    des  Kaisers  abhängig   gemacht  und  Zuwiderlwndelnde  mit  dem 

»  schwersten  Fluch  bedroht  icurden.     Bei  dieser  Sachlage   erschien    es    unbedenklich,    die   im 

Cod.  Udalrici  ausgelas.'ietwn  Namen  und  die  Angaben  über  die  Lage  von  Gimbsheim  aiis 
dem  gefälschten  D.  390  in  das  eclite  D.  389  einzu-ietzen:  im  übrigen  aber  Jialten  wir  es 
nicht  für  zulässig,  den  Text  des  Formulars  aus  der  Fälschung  zu  verbessern  oder  zu  er- 
gänzen.    Denn,   wie  schon  Bloch  a.  a.  0.  645  K.  1  angedeutet  hat,   enthält   das  D.  390 

»  noch  echte  Bestandtheile,  die  nicht  aus  D.  389  entnommen  .^ind.    Die  Einleitung  mitidesteus 

bis  zum  Schluss  der  Interventionsformel  und  der  Schluss  des  Contextes  von  statuentes 
itaque  an  müssen  mit  Hilfe  eines  anderen,  uns  nicht  erhaltenen  DH.  II.  hergestellt  .s'ei«; 
Udalrich  würde,  entsprechend  seinem  sonstigen  genau  controllierbare»  Verfahren,  den  Satz 
statuentes  —  monasterio    nicht    fortgelassen    haben,    wenn    dieser    in    seiner   Vorlage   ge- 

■«0  standen  hätte.     Indem  )cir  daher  die  DD.  389.  390  hi titer  einander  drucken,  bringet!   trir 

zum  Ausdruck,  dass  uns  in  ihnen  Bestandtheile  zwäer  verschiedetten  Urkunden  für  Kloster 

38S.   g)  C;  doniini  BDE       h)  rfo»  .V.  stellt  in  BD  unter  der  Signiimzeile ;  fehlt  in  C      i)   MXVIII  E 
k)  prima  B         1)  VI  E  m)    C;   fehlt    in    BDE         n)    C;  Aquisgranj  B;   Aquisgranae  D; 

Aquisgrane  E        o)  fehlt  in  E. 

63* 


500  KAISERl'RKl'NDEN. 

ilichfhl>ery  erhalteii  sind;   die  eine,    irelche   die  Schenkutu)    ron   Ginihsheini    hiliaf',    ist  in 
D.  3S9.  390,    dir  zweite,    in    der  eine    andere  SehenkiiHij    rerbrieft  gewesen  sein   ninss,    ist 
nur  in    der  Fälschung  D.  Sik)  benutzt.      Dass    leide    DD.    eigenihiimlirhe    Be:ii  Illingen   zu 
italienischen   Urkunden  zeigen  (cgi.  für  die  Arengen  die  DD.   StHWjif  Bcg.  1846.   U.  III. 
268.  3(>4.  101,  für  den  Sehluss  die  DD.  H.  IL  296'.  296''),  erklärt  sich  daraus,  dass,  & 
wie  D.  S89,  so  auch  die  zweite,   nur  in  D.  390  benutzte  Urkunde  von  HC  verfasst  war, 
der    bisher    nur    in    der    italieni.tchen    Kanzlei    gearbeitet   halte.      Unter    die.ien    Umstfinden 
brauchen  auch  die  in  den  er.flen  Zeilen  des  Contcrles  und  in  der  Corroboratio  von  D.  HUi) 
mit  D.  SS9  übereinstinnnenden    li'endungen    nicht   diesem   letzteren  D.  entnommen  zu   sein, 
sondern  können   iresentlich  gleichlautend  der  zirciten,    rerlorcnen    Urkunde   auinhilrt    hohen;  lo 
wir  hüben  sie  daher  weder  durch  l\litdriirk  noch  ah  gefälscht  bezeichnet ;  und  mit  Sicherheit 
kann    nur   das  Stück   von    oiune    illud    prediiim  (S.  501  Z.  36)    bis   qui  habitet  in  ea 
(S.  50^  Z.  12)  dem  Fäl.<icher   zuge-ichrieben    werden.  —   Bei   der   dargelegten    Zusammen- 
setzung des  D.  390  aus  Bestandtheilen  zweier  verschiedenen  Urkunden  ist  es  .schlechterdings 
nicht    zu    ent.'<cheiden,    ob    wir  sein  Richalokoll  für  das  D.   idier  Ginibsheim  oder  für  das  i5 
verlorene  unbekannten  Inhalts  zu  beanspruchen  halten.     Es  entspricht  durchaus  dem  damaligen 
Gebrauch  des  HC,  der  daher  sicher  im   Mai  1018  eine   Urkunde  für  Klo.iler  Michrlsberg 
geliefert  hat;  erinnern  auch  in  der  Schrift  des  gefälschten   D.  390  einige  Formen  an  ihn, 
so   könnte  doch   auch   eine  Urkunde   von  der  Hand  eines  son.tt  nur  bei  D.  412  nachweis- 
Iniren  Schreibers  als  Vorlage  für  die  Fälschung  benutzt  sein,    und  mit  dem  D.  412  stehen  »o 
die  DD.  3S9.  390  auch  textlich  in  Beziehung.     Wäre   nun  ettca  das  D.  390  wie  D.  412 
erst   im  Jahre  1019   entstanden,   so   könnte  sein  Inhalt   die   von  Hirsch  Jahrb.  2,  99  be- 
sprochene Schenkung   des  Hofes  Zeiiln  an  Kloster  Michelsberg  gewesen  sein,   den  Adalbcrt 
von    Oesferreich    als    Entgelt    für   die    Verleihung   der    Mark    dem    Kaiser    übereignet    hat.. 
Dann   würde  das  Eschatokoll  des  D.  390  dem  D.  389  entnommen  sein  und  dieses  also  dem  i5 
Mai  1018  augehören :   dazu   würde  an  sich  stimmen,   da.^s  Rothard,   der  in  D.  389  noch 
als  Capellan   bezeichnet   wird,   der  Nachfolger  des   am  16.  Mai  dieses  .lahres   gestorbenen 
Bischofs  Lambert  von  Constanz  geworden    ist.     Will   man    aber   mit  Hir.ich  Jahrb.  2,  99 
die  Abtretung  von  Ginibsheim  an  den  Kaiser  als  den  von  Rothard  für  seine  Beförderung 
gezahlten  Preis  betrachten,  so  müsste  das  D.  389  etwas  später  entstanden  sein,  da  Heinrich  30 
nach    Thitimar  9,  18  (8,  9)    den   Tod   des  Constnnzer  Bi.'ichofs    erst   in   Ingelheim,    wo  er 
am    25.   Mai    war,    erfahren  hat;    dann    würde   das  Eschatokoll  des  D.  390  ans  der  ver- 
lorenen  Urkunde    unbekannten  Inhalts   stammen,    die    in    die.<iein  Falle    aber  nicht    mit  ihr 
Schenkung  von  Zeiiln  zusammenhängen  könnte,  da  im  Mai  lOlS  Heinrich,  Adiilherts  Bruder 
und  Vorgänger  in  der  Mark,    noch  am  Leben   war.     Zu  einer  sicheren  Entscheidung  über  S6 
diese  Dinge  ist  nicht  zu  gelangen;  da  aber  wenigstens  eine  der  beideti  Urkunden  389.  390 
im  Mai  1018  zu  Aachen   gegeben    sein    mu.is,    und    wir    nicht    wis.^en    könneti,    für  welche 
von    ihnen    das    zutrifft,    haben    wir  beide   an    dieser  Stelle  eingereiht.   —  D.  389  steht  in 
merkwürdigen    Beziehungen    zu    einer    viel    besprochenen    Urkunde    König    Stephans  F.    von 
Ungarn    vom  Jahre  1009  (Fejer  CD.  Hungariae  1,  289),   auf  welche   wir  hier  mir  hin-  *o 
tceisen  können,  deren   Erklärung  wir  aber  von  anderer  Seite  erwarten  mü.tsen. 

In    noniinf    sanct«;    et    individu«;   trinitatis.     Heinricus  divina'*  favcnte  dementia" 
Ronianonnn  iin|i<Tatfir  au^jii^tns.  .Si    pif-tatis    nostrcj    cclsitudinoni  adeuntibus  digne 

pohtul.'ita  larginiur,    jin-cijuie    convenit.    ut    nostrc;    dilertissinx;   coniufjis  atque  cfinsortis 
nostr«,'   re^i   nostri  f 'unipindae    postulationilms    libcntis.sinic    acfliin-iinir   ac    nostroriini  46 
fidfliuni  di;nii>'  p'-ticionlljus  a^sensun)  orind'uiciims.     Prriinde  oninimn  sanci«;  de!  ccclcsic,'' 
fideliuiii  no.stninun  jiri.-^i'iitiuiii''  scilicct    ac    fiitiininiin    iiovcrit    industria,    dilectissimam 

3^9.    Tnnt.'l -Hammerl      ai  'Ici  cl.  l'        In  A''"  ">  '  '')  pn-i-Tititim  etc.  noverit  Z 


HEIN  IMCll    II       1(118.  501 

coniugein  nostram  ac  consortein  regni  ac  iimlfns  ex  tidclibus  nostrin  pietatiis  nostr^ 
clementinin  supplic-itiT  poatulasse,  r|(iatiiiiis  pru  imii>rc  dci  aiiiin<;(|ue  noKtn;  n-niedio 
nostra  iirt;cf])tali  c'ipiu'cdfn-iims  |ia;;ina  iiuniastcrin  saiifti  Mii-lmliclis''  arcliaii;rfli  et 
-sancti   15<'ii((li<.'ti   ahliatis.  ((Uiwl   rst   sitiini  siih  ti-rritorio   I5al>i'iil)cr;;ciisis  civitatis,    inime 

5  illuil  |ii-i;(liiim  |(|n<icl  ilicilm-  <  Miiunn8chiiii  nun  "innilms  sibi  afliacoiitibiiH,  quod  est  in 
ciiinitatu  Zeizolti  i-imntis  in  jiagn  qui  vocatur  Woriiiazucdt,)"'  (juod  (Itotliarfbis  noster]' 
dilectus  capt'llaims  imbis  c-ontidit  et  condonavit  et  in  nustnnn  ins  ae  duiniiiinin  de  suo 
iure  ac  doininio  peiiitus  transtudit  et  condonavit.  C'nins  dignas  peticioiies  nos  liben- 
tissime  amplectentes  id  ticii  aiinnimus,  haue  nostrc,-  donntionis  paginaiii  scribi  iubentes, 

10  per  (piam  sn|n'a  iKnniuatnni  pri;dium  deinceps  in  |ir<ipi'iuni  usuin  fratrnni  snpra  dicti 
ninuasterii  traiist'niuliMins  et  dnnanius  in  integrum,  sieut  pn;dietns  IKotlianlns]"  nustn^» 
iinperiali''  illud  substituit  potestati.  Unde  pr^cipientes  iubemus,  iit  null!  ahbatnni  sn|ira 
dicti  monasterii  liceat  jn'etaxatum  predliun  alieui  dcniare  seil  eomnuitare  vel  pro  benc- 
iicio  dare,  sed  ad  pr()priuin  usuni  tratnun  libere  relinquatur  omni  tempore  et  pr^libato 

16  monasterio  ßervetur  in  integrum.  C^luod  ut'  verius  credatur  et  diligentius  ab  omnibus 
observetur,  liaiie  paginam''  propriis  nianibus  roborantes  sigillo  nostro  inferius  iussimiis 
insigniri. 

3Ü0. 

Heinrich  beurkundet  eine  Schenkung  für  das  Kloster  Michelsberg  bei  Bamberg. 

Urkunde  de.t  11.  Jh.  in  D'tploinform  im  k.  ReicJisarchiv  zu  München  (Ä).  —  Abschrift 
aits  den  Jahren  1487  — 1494  in  Andreas  Lang  Catalogus  abb.  mon.  S.  Michaelis ,  Ms. 
hist.  2,  f.  73  in  der  k.  Bibliothek  zu  Bamberg  (B). 

Bnmhius  Chronol.  87'  cit.  zu  1017.  —  Spiess  Aufklärungen  219  n"  5  aus  A  zu  1017  = 
M  Vssermwin  Ep.  Bamb.,  prob.  27  n"  24  zu  1018.  —    Mon.  Boica   28",  480   n"  297  aus 

A.  —  Böhmer  Reg.  1164  zu  1017.  —  Stumpf  Reg.  1706. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  389. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  providente 
dementia    Romanoruin    imperator    augustus.  Si    pro    deo    nostraeque    animae    vel 

jo  nostronun  parentum  remedio  aecclesias  ^  dei  ditare  et  exaltare  studuerimus,  ipsum 
nobis  propicium  fore  non  dubitanuis.  Quocirca  oninium  sanctae  dei  aecele.siae  nostro- 
rumqiie  presentium  scilicet  tidelium  ac  fiiturorum  noverit  industria.  qualiter  nos  pro 
deo  nostraeque  animae  seu  nostrorum  parentum  remedio  ac  interventu  et  petitione 
nostrae    dilectae    atque    eontubernialis    coniugis  Cunigundae    per  hanc  nostram  precep- 

K  talem  paginam  monasterio  sancti  Michaelis  archangeli  et  sancti  Benedict!  abbatis, 
quod  est  situm  sub  territorio  Bauenbergensis  civitatis,  concedimus  <omne  illud  predium 
Huod  dicitiir  Gimm.isehim  cum  omnibus  sibi  adiacentibus,  quod  est  in  comitatu  Zeizolli*  coraitis  in 
pago  quae''  vocatur  Wormazui-It,  quod  Kothardus  noster  dilectus  capellanus  nobis  contulit  et  »  donavit 
ac  ii\  nostriun  ins  et  dominium  de  suo  iure  et  dominio  penitus  transfudit  et  condonavit  m  integrum. 

40  C'uins  vero  dignas  petitiones  nos  libeutissime  amplectentes  id  fieri  annuimus,  lianc  nostrae  donationis 
paginam  scribi    iubentes,    per''    quam    supra    nominatum    predium    deinceps    in    proprium    usum  fratrum 

389.   d)  Michaelis  Z       e)  fehlt  in  VZ,  ergänzt  aus  D.  3H0,  iro  aber  quae  statt  qui  steht       f  i  statt 
Kothardus   noster,   das   wir  aus   T>.  390   errjäiizen,    steht   in  VZ  N.  g)  JJ.  VZ         h)    im- 

periale VZ         i)  et  VZ        k)  pagi,  ohne  Abk-iir^ungszeiehen.  Z. 
♦5  390.   [Blochj     al  o  corr.,  wohl  ai«  u        b)  A,  statt  cjui,  wie  in  der  echten  Vorlage  gestanden  haben 

wird         Ol  p  auf  Rasur 


502  KAIS  KKli;  KUX  DEN. 

«iiprn  ilicti  inoniisUTii  trHusfiindiiiiiis  >>t  tloiiiiiiius  in  iiitc^niin.  sii-iit  |ii'eili('tii.'<  Kothnnliis  iiostrno  im- 
periali  •  sululituil  |iott>8lati.  l'nilp  |ireei|iientes  iiibpiiiiis,  iit  iiiilli  nl>l>iiti  Mipin  dioti  moimaterii  lii-ent 
(irelasiituiirl  |ire<l|iu]iii  «liiMii  doiinrc  vcl  i-ninmiitare  scu  pro  lii>iu>Koio  <l«re.  llisi  nnstl'a  iinporijlli 
licentin,  sod  pro  »leo,  siout  suju'u  dixiinus,  et  nostrno  nniiuiie  reiiiPilio  seu  nostronun 
Jiarcntuill  iid  |iropriiiiii  iisiini  friitriiiii  omni  ti-nipore  libi>re  [n-limiTiatur  et  plidilinto«'  nioiinsti>rio  in  5 
integTiiin  servciur.  Iiisuj)er  etiaiii  t'X  jiartf  dfi  oinnipotentis  ot  saiu'ti  arilian<;iTi  Mifliac-Iis 
et  saiicti  Pctri  a|)i»tiili  ac  saiicti  nciieilicti  abliatis  atipie  ninniuiii  siiiiul  sam-lnniin 
inalcdiriinus  |ft  aiiatln'niatiz)aiiius''.  iit  sit  aiiatlii-nia  maranatlia  i'i  |)artit'ij)('tiir  (.'uiii 
Imla,  qui  crepuit  luediiis,  illiiin  ipsiim,  «pii  iaiii  prctaniiii  iiiiiiia>ii'iiuiii  Av  pivsfri})to 
prcdiii  disvcstiorit  iiiiKiuniii  vt-l  inolestnre  aut  inquiotari'  (.'Dnatiis  t'uorit.  et  Hat  ei  riuein-  lo 
adinodiini  de  Inda  daiiipiiatu  seriptuni  est;  tiant  Hlii  eins  orpliani  et  uxor  eins  vidiia, 
et  tiat  lialtitatio  eins  deserta  nee  sit  qni  habitet  in  en'.  >  Statuentes  itaque  preeipinuis, 
ut  iiulius  dux  episciipus  inareliio  eoiiies  vieieiniii's  vi'l  ali(pia  imslii  regni  seu  iiiiperii* 
ina;riia  parvaque  persniia  prelihatuni  iinniasieriuin  de  predietn  predio  disvestire  in- 
fpiictare  vel  inoli'stare  presiunat,  oinnimn  lii>miimni  emitradietidiie  remi»ta.  Si  qiiis  is 
vem  iiuius''  nostri  precepti,  quod  ininiine  erediiniis.  vinlutor  extiterit,  seiat  se  (laimuin' 
aiiri  purissiiiii  lihras  niille.  nicdiotateni  kamen;  imstrae  et  inedietatem  preiiiuitiatcp'' 
luouasteric»  <ad  opus  tVatniin  >.  Quod  ut  verius  credatur  diligeiitius[(]ue]  ab  oiuiiilius 
obscrvetur.  manu  pr<>i>ria  roborantes  sijrilli  nostri  impressione  insi^^niri  iussimus. 

^  Sigimni  diiunii  Hcinriei   invietissimi  CSl.)  et  serenissimi   iinpcratnris  anj^usti.  ^       m 

I  Gunterius    eancellarius    vice    Ercliembaldi    arehicpiscopi    et    areliieapellani    rc- 
cognovit.  S  (SI.  3.) 

Datum    anno    (bmiinieae    inearnationis  MXVII,    indietione   I,   ainio    ilnmni  Tli'inrici 
reguantis  XVI,   imperii  vero  eins  V;   actum  Aqui.sj.frani  palacii:    feliciter  amen. 


Heinrich  urkundet  für  das  Bisthum  Würzburg. 

Aachen  1018 . 

Urkunde  des  l'J.  Jh.   in   Diplom  form   im  k.  Reichsairhiv  zu  München   (A). 

Leuekfeld  Ant.  Poeld.  251    ti"  1  aus  Abschrift   zu  1017    mit    a.  imp.  deeinio  quinto  ^^ 
Liinig  RA.   7',  324    n°  172    ^  De   di.'<qui.iitionihu.^    in    ducatum    et    iudieium    Wircetyunj.  s« 
(Frankfurt   und  Leipzig  1784)  13   unvollständig.  —    Mon.  Boica  28",  477   n"  296   au.i 
A  =  Bre.sslau  DD.  eentum  94  n"  67.  —  Facsimilefragment  in  Stumpf  Wirzimrgcr  Tmm.  1, 
Taf.  3.  —  Stumpf  Heg.  1708. 

Da.<iH  das  D.  391  in  der  Gestalt,  in  der  es  uns  vorliegt,  zugleich  mit  den  DD.  Kunrods  IL 
Stumpf  Reg.  2032  und  Heinrichs  III.  Stumpf  Reg.  2379  um  die  Zeit  von  1162—llH.'i  35 
in  Wiirzhurg  gefälscht  worden  i.<it,  kann  keinem  Zweifel  unterliege»,  vgl.  darüber  Bresslau 
in  Forschungen  zur  Deutschen  Oe.ich.  13,  103  ff. :  Stumpf  Wirztmrger  Imm.  l,  16  f., 
2,  38  ff. :  Steindor/l  Jahrb.  Heinrichs  III.  2,  405  ff. ;  Henner,  Die  herzogt.  Gewalt  der 
Bischöfe  von  Wirzburg  (Würzburg  1874)  101  ff.  116  f.  132  ff.:  Waitz  Deutsche  Ver- 
fas.fung.tge.ich.  7,  163  f.  Der  jüngste  Ver.turh  E.  Mayers  in  Deutsche  Zeilschr.  für  Geschichts-  «o 
uissenschiifl   S.  F.  1,  18(1  ff.,  auch    diese    drei    l'rkiindni   als   iiihnllliih   echt    ZU   retten,    in- 

S90.    (1f   d<u  emtt  a  corr.  aus  o  e)    ergänzt  aim  B  (j    Ps-ilm   lOs,  .'»  »nd  6X,  2fi         g)    inipe 

auf  Uatur         h)    corr.  au»  hoc         i)    in  der  fehlen  Vorlni/e  würde  eher  coinpositurum  cm  er- 
u-arten  »ein         Vj  irolil  com  Fälurher  au»  prenuiiiinntn  entutelft. 


11  Kl  N  Itlill  II.     1(118.  503 

dem  er  «e  nls  Copien  verloroier  tvhtvr  Urkundi-n  ansieht,  erscheint  uns  dun  haus  rerfihlt; 
hier  nei  nur  henurkt,  dass  .lA///(C.v  Ansieht  (S.  IH'J) :  eine  Fithrhumj  um  das  Jahr  I l>i') 
mit  dem  Zweck  ein  Zeugnis  für  das  wilrzburgische  Herzutjthum  zu  schaffen  sei  unerklärlich , 
weil    die  Erinlenz    des  Herzogthunis    schon    muh    der  viel    uiisdriicklicheren   und    direeleren 

5  Urkunde    Heinrichs   V.    von    ll'JU    Slumiif  Hey.   HUi-i    festgestanden    habe,     schon    daran 

scheitert,  dass  in  der  Urkunde  von  1120  der  Ausdruck  diicatus  überhaupt  nicht  vorkommt, 
vgl.  auch  Zallinger  in  Millheil,  des  Inst,  für  oeslerreich.  Geschichtsf.  II,  .'>:i8.  Überdies 
H'ird  speciell  für  den  das  Herzogthum  betreffenden  Satz  in  D.  H91  und  Stumpf  Heg.  äHTU  die 
Abfassung  er-it  im  l'J.  Jh.  auch  durch  den  Gebrauch  des  Ausdrucks  comfcii«  (S.  '}04,  Z.  9) 

>o  erwiesen,    vgl.    Waitz   Deutsche   Verfassungsgesch.  7,  2  X.  1.   —  Das  ganze  Protokoll  von 

D.  Hill  geht,  nie  die  Cbereinstimmung  mit  den  DD.  :i88  und  HfK)  zeigt,  auf  eine  verlorene 
echte  Urkunde  Heinrichs  zurück;  ob  diese  eine  Inimuniliilsbesliitigung  war  und  ob  ihr  etwa 
auch  Wendungen  des  Contextes  angehörten,  in  dem  ein  oder  der  andere  Ausdruck  an  deti 
Stil  des  GE  anklingt,    der    aber    im    übrigen    vielfach  mit  den   früher  ent.ttandeneii  echten 

1»  und  unechten  Würzburger  Immunitäten  zusammenhängt,    lässt   sich   nicht  entscheiden.     Wir 

haben  nur  die  Übereinstimmungen  mit  dem  D.  Arnulfs  Miihlbacher  Reg.  178-5  und  dem 
Dil.  II.  248  durch  Petitdruck  kenntlich  gemacht,  dagegen  davon  abgesehen,  auch  das  Ver- 
hältnis zu  den  im  11.  .Jh.  gefälschten  Urkunden  DO.  I.  4.')4  und  DO.  III.  432  in  gleicher 
Weise   zu    kmnzeichnen.     Denn    was    in    diesen    DD.    mit  D.  391    übereinslimmt,    braucht 

K  nicht  alles  aus  den  ersteren    in    das   letztere  übergegangen   zu  sein,   sondern    könnte,    wenn 

etwa  dem  D.  391  noch  eine  uns  verlorene  Immunität  Heinrichs  zu  Grunde  lag,  sowohl 
hier  wie  in  den  DD.  0.  I.  4-54  und  0.  III.  432  grossentheils  auf  diese  verlorene  Ur- 
kunde zurückgehen. 

(C.)  p  In  nomine  .sanctg    et  individii?  trinitatis.     Henricus    divina   ordinante    pro- 

J5  videntia  Romancirnni    inijicrator  anglistus.  <Si   iieticionibus  sacerdotum   dei  |  de  bis,  quf 

ad  loca  siiiu'tcrum   iustf   iurtinent,    nostris    auriliiiü    piolatis  aiqiiiescimus,    regiam   consiictudineni   exer- 

cemus  hincque  et  temporalem  icgrni  nostri  prosperitatem  stabiliri  ^tern^que ■''  vit^"  ianuam 

nobis    CredimUS    aperiri.       Quapropter    omnium    fidelium    nostrorum    presentis  vel  fiitiirf   ^tatis 

pateat  notic'ie,  qiiod  Henricus  sacrosanct§  Wirziburgeiisis  ?cclesi§  presul  moribus  et  vita  pro- 
so  batissimus  nobisque  ob  siia  merita  carissimus  quasdam  cai'tulas  nostris  obtniit  tonspectibus, 

in  iiuibus  continebatur,  (piod  gloriosissimi  antccessores''  nostri   tam   refrcs   quam   iinpcratores  Karolus, 

•  LÄdewicus,    Arnolfus,    Cftnradus,    HeinricXlS    tresque    Ottones    div?    nieinorii-   ilMpcratOres  cune  t  a  s 

res  tam    mobiles    quam   immobiles   ad  ecdesiam  sancti   !<alvatoris,  in  qua  preeiosus  Christi  martyr 

Kylianus  sociique    eiu»    eorponilitcr    requiescunt,    iuste    et    legaliter    pertineutes    sub    immnnitatis    suf 

36  clipeo  seniper  tuerentur.  Ad  boc  etiam  in  eisdem  cartulis  *  scriptum  liabebatur,  quod  predicti 
reges  seu  imperatures  auctoritatis  sue  preceptis  prefate  ecciesij  presulibus  concessiss e n t  et  con- 
lirmassent,  Ut  nullus  cnmos  vel  pulilic-iis  iudex  eiusdem  ^Cclesig  servos  vel  .Sciavos  sive  par- 
roelios,  quos  Bargildon  dicunt",  seu  Saxones,  quos  Nordeibinga  vocant,  sive  ceteros 
accolas  pro  liberis  horainibus  in  eiusdem  ecelesie  prediis  nianentes,    qui   SC   vel   sua   novalia   ex 

40  viridi    silva    facta    in    ins    et    dicionem  predicte  ecelesie  tradidissent  vel  adhuc  tradere 

velleilt,  ad  causam  audicndum  vel  Inda  exigenduni  aut  mansinues  vel  jiaratas  t'aiicnduni  vel  ab  eis 
ullam  redibitionem  requircndum  vel  ad  aliquod  OpilS  OITininO  d  e  strigendum  "=  ullo  umquam  loCO 
vel  tempore  audeat  presumere.  l'nde  etiara  idein''  venerabilis  pontitex  Henricus  nostre  domina- 
tioni  SUppHcavit,  quatinus  et  uos  predictanim  rerum  defensionem  sub  nostr?  immunitatis  sus- 
44  ciperemus  tuitioneni.  Cuius  peticio  n  eni  nostft;  scrcnitatis  aure  libenter  percepimus  bancque 
nostrani    inimunita  t  e  m    circa  "^    i|isani    sedem    eiusque     prelatos     COnscribi    mandavimUS ,    in    qua 

891.   [Bresslau]     a)  auf  Ra^tir        h)  res  c<yrr.  au.i  ris        c)  .-1        d)  id  corr.  aus  u;  der  Schreiber 
hat  irohl  ucnerabilis  im  Sinne  gehabt         e)  über  a  ein  überflüssiges  AbkBrzungszeichei\ 


504  KAISERlKKlNnKX. 

preripiniiis    tirinissinuMi  ii  t>>"    iiibpiiitia.     (Iliatliuis     i'UUCtil     .iii     JirotlltaiU    eoclpsiam    pprtinen  t  i  n    in 

agris   pasfuis  ^diJiciis  terris  cultis  et   iiicultis  si-u  in  hominiljus  siTvis  Sclnvis  Saxoiiibns 
parochis    vt-l    c^tcris    m-c-olis.    ijui    sc    vfl    suas   res    eidcm    «,>eolesi^  nliquo  modo  luanoi- 
panint    vol    adliiic    niniK'ijiaro    volunt,    cuiuscuiuque    sint    nntionis    cuiiisve    conditionis, 
quociinU[HC   iure    deboant   vivero,    tm«    et    i  u  dcfe  n  is  a  <'    snb    iiostrn    immnnitnte'    licent    sine   6 
omni    inquiotudine    poniinin- r o ,    neo   i|iiisqii<im  •   i'oiiu's  vol   aliquis  puhlicus  iudpx   nostor  in 

ulla    penitlls    rc     prefaty    i,>cclcsiv    hominos    vel   res    andont    ulli>    unu|niini    tempore    vel    loeii    de- 

stringero  vel  in.niii-tiiri'  vol  nliijnam  ixitestatem''  vel  iiirisdietinneni  in  toto  dueatu  vel 
comeeiis"  Orientalin  Franeie.  nisi  snper  paroehos,  (juos  Hargildon  voeant,  exereere, 
quod  ad  honorem  preeiosissimi  niartyris  Kyüani  sociorumque  eins  nostra  aiutmitate  lo 
digii^'"  suporaddere  deorevinuis.  Et  ut  lioe  tirnnnn  ineonviilsunique  omni  temj>oro 
perseveret.  manu  proj)ria  signum  in  hae  quam  inde  iussimus  conseribi  cartani  feeimus 
bigiliixjuc  nostro  signare  et  contirmare  jireecpimus.  > 

^  Signum  domni''  Hcnriei  invictissimi  et  Serenissimi  imperatoris  augusti.  ^ 

^  Guntorius    ean(M.)eellarius    vice    Erclienbaldi    opiscojii'    i't    aieliitaneellarii    re-  15 
cognovi.  g  (SI.  3.)' 

Datum    anno    dominie^    incarnationis  MXVII,    indietione  ?,    anno    donini    Heinrici 
regnantis  XA'I.  iniperii  vero  eius  V;    actum  Atpiisgrani  j)alacii;    t'eliciter  amen. 


392. 

Heinrich  begabt  das  von  ihm  gegründete  S.  Adalbei'tstift  zu  Aachen  mit  voller  so 
Freiheit,  verleiht  ihm  eine  Taufkirche  und  die  dazu  gehörigen  Zehnten,  schenkt 
ihm  Besitzungen  innerhalb  des  Bruel  genannten  Moorgrundes  und,  als  Ersatz 
für  eine  von  Otto  HI.  an  Klostei'  Burtscheid  gegebene  Wiese,  seinen  Ginindbesitz 
zu  Marlinne  und  Grandville  mit  dem  Zehnten  und  bestellt  den  Propst  des  Stiftes 
zum,  Richter  und  Vertreter  des  Königs  innei'halb    der   genannten  Besitzungen,  u 

Aachoi   1018 . 

C'harfiiL   S.  Adalheiii  .AqKeiifti.s   ans  dem  13.  Jh.   f.  1  im  Stadinrchir  zu  Anclini   (B).  — 
Kxtraclum   atrliirii  S.  Adalberti  Aquetisi.i  aus   dem    18.  Jh.  p.  9   im  k.  Slaaharchiv  zu 
Düsseldorf  (C).  —  Abschrift   eines  Transsumpts  Friedrichs  III.  von   1475  in   demselben 
Extractum  p.  330   (C^).    —   Dusselsches   Copialbuch   von    S.  Adalbert   uns   dem  18.  Jh.  *o 
p.  KM  nach  demselben  Transsumpf  im  k.  Staatsarchiv  zu  Düsseldorf  (D^). 

Beeck  Aqui.fgranum  229  mivollsti'indig  wohl  aus  B  =  Miraeus  DD.  Belg.  56"  ^  Miraeus 
Xol.  eccl.  Belg.  144,  =  Lünig  RA.  19,  1142  n"  2,  =  Miraeus- Fuppeiis  Op.  1, 149  (a)  = 
Migne  Patrol.  140,  340  n"  102.  —  quix  Gesch.  von  Burtscheid  205  n»  5  ivohl  aus  Ca.  — 
^«ix  CD.  Aqunis.  1,  41  n"  57  uohl  aus  BC.  —  Laromblet  Niederrhein.  VB.  1,  93  n"  152  38 
aus  C.  —  Böhmer  Reg.  1177.  —  Stumpf  Reg.  1705. 

Verfas.st  vnd  dem  Protokoll  zufolge  auch  geschrieben  von  GE.     Da  in  unserer  Überlieferung 
des  D.  392  das  Monogramm  des  Vollziehungssiriches  entbehrt,  hat  dieser  höchst  wahrscheinlich 
aurh  im   (Jriginnle  gefehlt:    die   l'rkutide    hat   also  die  Genehmigung  rfw  Kaiser.')  nirhf  er- 
hallen   und    i.st    ohne  Rechtskraft   geblieben.     WoJir-trheinlich    i.it    sie  de.'<halb  von   Heinrirh  m 
nicht    raiifiriert    worden,    weil   ihr  An.tprüche  des  Klosters  Burtscheid   in  Bezug  auf  den 

i)91.    0  *'*"■  '^""  erstm  m  Rantir         gi   pmei'iatrm   —  comeciis  auf  Urmur         li(  o  corr.  aus  drm 
Anfang  eint«  n         i)  da»  Sitgeifrugmml  ist  HhK-h  von  ilen   UnlemrÄn'flKicilrti  hefegtii/t. 


II  i;  INKlfll    II.     inis.  505 

Moortjniiid  liriiel,  vyl.  D.  H80.  nitijeyvnstunden.  —  Zur  Sache  vyl.  X.  Anlilr  'JH,  t'ui  /'. 
gegen  Pick  Aus  Aachens  Verguwienheit  (Aachen  1895)  Hl  ff-  —  Lacomblels  unil  (juir 
Deutungen  der  Orts-namen,  vim  denen  diejenige  Lacomhlels  in  X.  Anhir  V.'{,  InO  nach  l>,i- 
liehallcn   ist,  gehen    viin  einer  unrirhiigrn    T.isarl  aus. 

6  iC.''    In    iiiiiiiiiir    saiicti'    i'i    iiiili\  iiliir    tiiiiilalis.      I  Iriiiriciis''  iliviiia    liivciiti'    i'le- 

montiu  lüimaiioiiiiii   iiniicrator  au;;iistiis.  (^tiDiiiaiii   iiulubituiitcr  Hciniiis  in  conspectu 

(Iti  placere  »ancti>iiuii  lnca  iiistitucre  ut  siiljlinmre,  »po  ilivine  reinuncrutioniM  pro 
n'iiiiilii)  aiiimo  nostiv  fciirnij;is<|iic  iiostrc  dilccto  Kunifjiiiidf''  vidclicct  iin])<'ratrii'i.s 
aiij^iistc    HCl'    iiiiii    |iarciituiii    luistniniiii,    tum''    ccijuii    pro   ijoiifirniiiiuli)  .sulj  divina  pro- 

10  toctionc  ri'gni  nostri  statu''  ecclcsiam  in  luMinn'  saucti  Adalbcrti'  episcoj)!  rt  iiiartiriH 
in  inoiitc  cimtcrniino  scdi  mistri'  A<iiirnsi  a  nobis  f'uudatani  imuii  libertato  donaiiiusi' 
cid('ni([UO  ceclcsie  onmcni  ijossossionem,  que  est  intVa  nuirum''  qiii '  dicitur  briiel'', 
cum  areis  edificiis  agris  silvis  |)ratis  pascuis  aquis  acpiarumque  decursibus  exitibus 
reditibus  viis  et  inviis  seu  cum  nnnii   utilitate,    quo    nllatcnus    vd    uominari  vel    scribi 

16  possit,  tradinuis;  baptisterium  et  dt-cimas  cum  assensu  et  bona  voluntate  episcopi  Leo- 
diensis  lialdrici '  eideni  eeclesie  coiicedimus;  pro  rostanratione  uniu.s  prati  a  prede- 
cessore  nostm  ecclesie  Porcetensi  ilati  af;nun  nostruni  in  Marlines'"  et  C'renual"  <u)ii 
decima  eidem  ecclesie  firmiter  donanuis;  ipsum  prclatum  ecclesie  iudicem  et  exactorfui 
supra    dicte    possessinnis    et    oniuium    liabitantium    in    ea  vice  nostra  constituimus.      !->t 

so  ut  liec  nostre  auctoritatis  pagina  stal)ilis  et  inconvulsa  omni  pemianeat  evo,  eam  manu 
propria  roborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  conmuniri. 

Signum  dimiii  M.  IMP.)ni"    llcinrici    Romamirum    invictissimi    imperatoris    augusti. 

fiuntln'riusi'  cancellarius  vice  Erchenbaldi''  archicaneellarii  recognovif. 

Annn   incarnationis   domini  MXVIII,   indictione  I,  anno  vero  regni  domni''   llcinrici 
SB  invictissimi  imperatoris  augusti  XVII,  inq)erii  autein  V;   actum  Aquisgrani;  feliciter  amen. 


393. 

Heinrich    verleiht   dem  Domcapitel  zu    Worms   den   Zoll  und   den   Markt   zu 
Kailbach.  Worms  1018  Juni  9. 

Chartul.  IVornuit.  aun  der  Mitte  rfw  1:J.  Jh.  f.  :-iö  in  der  Ii\  Bibliothek  zu  Hannover  (C). 

so  Mone  Anzeiger  7,  444  if  8  aus  Münchener  Ahscjirift  von  C  mit  ind.  I.  —  Stumpf  Acta 

ined.  42   n"  36  aus  C.  —  Boos  ÜB.  der  Stadt  Worms  1,  37  «»  46  aus  C,  alle  mit  V. 
id.  iul.   —  Stumpf  Reg.  1711  zu  Juli   11.' 

Verfasst  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  GC.  —  Zur  Datierung  vgl.  Erläuterungen 
Abschnitt  ITI. 


Si 


In    nomine    sancte    et    individuc    trinitatis.      Heinricus    divina    favcnte    dementia 
Romanorum  imperator  augustus.  Viri  iusti    dum  postpositi.s  tumiütibus  seciüarium 

392.   [Foltz-Bresslau]     a)  fehü  in  CC  D'         b)  Henricus  O'  c)  Kimeiarundae  CC" />•         d)  ß; 

cum  CCD'  e)  statui  iJ  f)  so  nach  einer  C  Ijeigefügten  detiLichen  Vlxrsetzung:  AdalluTti 
corr.  in  Alberti  /)',■  Alberti  BCC  g)  domus  C     '    li)  ryl.  I).  3H0  X.  c  i)   (",•  que  corr. 

von  neuerer  Hand  in  qug  B:   (juae  CD'  k)   dahinter   kleine   Rasur   in  B;   Bruell  CCD' 

1)  Waldrici  CD'  m)  Morlmes  C;  Morlmels  corr.  aus  Morlmes  C;  Morlmels  />'  ii)  Eren- 
ual  B,  ICO  jedoch  das  erste  e  und  al  von  moderner  Hand  überfahren  sind  o)  Abl>Hdunij  des 
M.,  dem  der  Vollziehum/sstrich  fehlt,  in  allen  Abschriften,  in  CCD'  hinler  Signum  p)  Gun- 
therus  CCD'  q)  Erckcnbaldi  (corr.  aus  Frcchenbaldi  Z)V  rec.  archic.  CCD'  r)  domini 
CC  D'. 

Kaiserurkuuden  III.  64 


506  KAISERUKKl'NDKN. 

negotiorum  in  contoiuplationis  suc  vertice  snperne  voluntatis  scnti'iitiani  porscnitantiir, 
ministeriis  sepius  deservirc  ofHoii  extorioribus  nocossitnto  coguntiir.  L'iulf  si-iat  cuiic- 
tonun  dei  nostrorinnqiu'  tiiloliinn  {jcnonilitiis,  qualitcr  Uuivlianhis  liistTotus  in  aiiin'teiulo, 
fortis  in  toK-nuidü,  iustus  in  iuditio,  sancti'  vidclicct  Worniatiensis  ecelesie  t'])isfiii)us 
ntistraiu  potestateni  iniporialom  adiit  rogans.  ut  iVatribus  sue  scdis  princij)ali.s  sub  b 
honore  scilicet  bcati  Petri  piincipis  apostoloruni  tundoti-nns  a  sc  constructe  tlieloni  inn 
et  niorcatuni  in  loco  ([ui  dicitnr  Kebelinbach*  cum  onniibus  suis  ]iortincntiis  per 
nostruin  preeoptimi  in  proprium  traderenuis.  C'uius  rationaliili  pctitinui  libentius  aurcni 
aecommodantes  nmre  rcgum  atiiur  imperatorum  nostruruni  iiuiupic  auteceseoruni  firmis- 
sime  et  ex  intcfjro  postulata  ei>neossimus.  Et  ut  bei-  nostro  cniitirniationis  pajjiiui  inde  lo 
conscripta  tinna  et  inconvulsa  pennaneat,  manu  propria  corroborantes  sigilli  niistri 
inpressione  enndem  subterbullari  iussimus. 

Ciuntberius  cancellarius  vice   Krkanbaldi   archifapellani  imtavit. 

Data  V.  id.  iunii*'  annn  dnniinifc  inearnationis  MXVIII.  anno  vero  domni  Heinriei 
secundi  regnantis  xvil,  iinpcrii  v,  indictionc  Vir';  actum  Wormatie.  u 


394. 

Heinrich   schenkt  dem  von  seiner  Gemahlin  Kunigunde  geginindeten  Nonnen- 
kloster zu  Kaufungen  eine  Besitzung  zu  Leidenho/en. 

Stnmhimj  lOlS  Juni  16. 
Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A).  io 

Ledderliose  Kleine  Schriften  2,  282  n"  4  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1178.  —  Stumpf  Reg. 
1709. 

Geschrieben  von  HC,  der  sich  des  D.  375  als  Vorlage  bediente  und  sich  diesem  auch  in 
der  Formulierung  der  Datumzeile  anschloss,  während  er  im  übrigen  für  das  Eschatokoll 
ein   von   Erich  geschriebenes  D.  zum  Muster  genommen  zu  haben  scheint,   vgl.  D.  HW).  n 

(C.)  ^  In  mmiine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  faventc  de- 
mentia Komanorum  imperator  augUStUS.  Iin])eriali  uostrae  §  dipiitati  ducuns  at(nie  iicccs- 
sarium  ahsquc  dubio  gcimiis  esse,  ut  et  nos  in  laudcni  et  honorem  dei  bona  incipiendo  p  r  o  fieianius 
et  aliis  incipientibuti,  qiintenus  •  pertingant,  opcm  nostram  impendamus.  Si  ergo  boe  iiiKtc  omnibug 
exhibcre  debcinu»,  qiianto  tipeeialiug  moMeniur  illi  auxilio  esse,  ut  bona  purKciat  incfpta,  cum  ipia  30 
sumils  caro  et  aninia  una.  I'roinde  omniuni  Christi  no.stroriim<(Uc  lidelium  preHcntiuni  scilicet  ac 
futurorum  novcrit  univcrsitas,  quod  dilecta  contectalis  nostra  Chunigunda  videl[i]cet  iniperatrix  augUHta 
monaüterium  in  honorem  galvatorix  mundi  et  viviKcae  cruci»  nee  non  sanetae  dei  genitricis  sem]ien|ni' 
virginis  Mariae  Petritjuc  prineipis  apostol[orum  et  omniju[m|  simul  sanctorum  in  l<ieo  ipii  dieitur 
Chofunga  construxit,  in  quo  virginc«  sab  regula  «ancti  licnedicti  ordinavit.  Iluius  igitur  diieet;  S6 
noHtrae  couiugis  amori  in  omnibuii  uptempcrantCH  pro  remedio  anini^  nostrac  nee  non  ipsius  omniumque 
debitorum  nostroruni  tale  prc;dium,  quale  nos  in  Uudenboue  in  pago  Logenc;  in  comitatii 
Kicbmundi  romitis",  cum  omnibuH  pertinentiis  suis  agris  areis  fdificiis  terris  cultis  et  incultis  silvis 
venationibim    aquix    a(|uariiinquc    dccursibus''    piscationibus     molcndinis     ]ii'atls     paseiiis    viis    et    inviis 

898»   rBresdau]     a)   dahinier  in  C  iler  Ittutin    Ins    ;iim   h'mlc   ilcr  Zfile   leer  i/elnmien;   etitireHer  war  40 
im  (h'if/iniil  eine  Lilrke  für  dnii-  iiwl  (Iriifenimiiieii,  oilcr  der  Ortuname  iritr  in  eine  ilurcli    ihn 
niclil  ganz  auHiftfiillle  Lücke  ttaclit/elrar/en        \<)   iulii  ('.  rr/l.  h'rli'iiilertinf/en       c)  aurli  ilie  f/ihrlir 
lmliction*:ilfer  ililrfte  nur  unfeinem  I  ItrrlieferuniiHfchltr  Iteruhen;  ob  verlesen  ans  indictionc  v  UV 

SM.    'F'dtz- Bloch)      ai    (laliinler    ir/lre    clirn    vi»!    «umu»    habere    einzufilijen    i/eiresen ,    ri/l.  I).  107 

\t)   lUi»  erste  8  corr.,  icahmclieinlirli  ans  c  46 


II  KI  N  i;  K  II   II.    1(118.  507 

oxitiliUü  et  rcilitiliiis  i|lio.siti8  i-t  iiii|iiii'c'iLili.s  iMiiii('l|iil.s  iitriiis<|iii!  kuxiih  et  (oiniiiJliiiH  <|iii,'  i|U«iiiimIiil-iiiii- 
(|iiu''  iiomiiiiiri  nc  Morilii  iiuüHiint  iitilitiitilms  nd  iililiMii''  prueiliuill  iicrtliiciitibiix  nd  praiMlii'tiiin 
inonastcriuiii  gier  liaiii'  iiuütrnni  iiii|i<'i'lali'in  |iii^'iiiiiiii  i'oiiui'iliniiM  ati|iii'  liiri^liiiiir.  Kt  iit  lif[c  iKiHtrav 
iii]^o(iiui|tati.s  atirtoritas  .•ttaMli.s  et  iiu-oiiviiUa  po.stliiiic  i»iiiiii  tciiiporc  |M'riiiaiH-at,  hoc-  iiii)ioriiil«*  prai*» 
6   crptiiin   iiidr   iiui»Lrl|itiiiii   iiiaiiii   pmpria  c'|>>ii|lliriiiaii|ti's  sitfilin   iinstrn   iiiNi|,''iiiri    prac  c  I  Ipiiiiiml. 

p  Sifjnuni  domiii   lliiiirici  (M.)  inviftissimi   im]iiT;it<iris  iiii^^iisti.   Tl 

f,  ( iiiiitlicrlus  c'iiiK'tlhirius  ail  vii'ciii  Ilcrelianbiildi  arcIiiej)isco|)i  imtavit.  ^     iSI.  D.) 

It.ila   X\  I.   kal.   iulii   iiulii'tinne  1.  a|nno)   (l((iiniiiicae   iin-arn;uioiiis   millc.'siinri  XVIII, 
anno)''  domni  Ilcinrici   sccunili   regnantis  X\II,   iiiiiicrii   vern  \';   actum  Strazburcli ;   f<-li- 
10  citer  aiin'ii. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Einsiedeln  einen  Wald  mit  angegebenen  Grenzen 
in  der  Umgebung  des  Klosters.  Zürich  1018  September  ü. 

Origiiialdiplom   im   Sliflsairhir  zu  Einsiedeln   (A). 

15  Gnillimann  Hahsbiirgiaca  ed.  I.  134  cit.  —  Hartmann  Ann.  Heremi  117  aus  A.  —  Lihertas 

Einsidl.,  doc.  21  «"  5  aus  A.  —  Placidiis  Reimann  Doc.  arrh.  Einsidl.  2,  15  n"  17  aus 
A  =  Ahgedrnngene  Würdigung  der  Beiträge  zur  Würdigung  der  Streitsache  zwischen  dem 
Gotteshaus  und  dm-  Waldstatt  Einsiedeln  (1829)  27  n"  2.  —  Tschudi  Chron.  Helveticum  1,  5 
Extr.   und  1,  52  vollständig  aus  A ;  ebendort  deutsche  Übersetzung  =■  Fa-^sbind  Geschichte 

M  des  Cantons  Schwijz  (Schicyz  1832)  1,  67.  —  Böhmer  Acta  selecta  39  n"  41  aus  A.  — 

Ringholz  in  Geschichtsfreund  der  fünf  Orte  43,  323  n"  5  aus  A  =  Ringholz  Gesch.  von 
Einsiedeln  unter  Abt  Johannes  I.  (Einsiedeln  und  Waldshut  1888)  195  n°  5.  —  Hidber 
Reg.  1255.  —  Böhmei-  Reg.  1179.  —  Stumpf  Reg.  1712. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GD.  —  Deutung  der  Ortsnamen  bei  Ringholz  in  Geschichts- 
»  freund  der  fünf  Orte  43,  203  ff.  323  ff. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Ileinricus  divlna  favente  de- 
mentia Ki)inaniinim  imperator  aufi;ustus.  Si  loca  divinis  |  obscqulis  inaiicipata  ali- 
qua  largitate  exaltavcrimus,  certos  nos  de  acteniae  remuncratiimis  exaltatiime  esse 
speramus.     Quapropter  omnium  sanctae  dei  acclesiae»  nostrorumque  fideliiim  praesen- 

so  tium  scilicet  ac  fiituronim  noverit  universitas,  qualitcr  vonerabilis  abbas  Wirund  de 
monasterio  Meginradcseella  dicto,  quod  constnictum  et  consecratiim  in  honore  sanctae 
dei  genitricis  Mariae  sanctique  martyris  Mauricii  est**,  nostrani  adiit  celsitudineni 
rogans  et  petens,  ut  quandam  silvam  inviam  et  incultam  et  ob  hoc  nostrae  proprie- 
tati  dcputatam,    in    qua    praefatuni  inonastcrium  situm  est,    ad  usus,    si  quilibet  haben 

S6  poterit,  tVatrum  in  praedicto  monasterio  deo  tanudantimn  concederemus.  Cuius  peti- 
tioni  ob  remediuin  animae  nostrae  dilectaeque  coniugis  nostrae  Chiinignndae  imperatricis 
augustae  assensiun  praebentes  iam  dictam  silvam  cum  marcha  subnominandis  locis 
detcnninata  —  id  est:  alpeni  Syla  vocatam,  de  qua  fluvius  Sylalia  dictus  currit,  et  a 
praedicta    alpc    in    australi    plaga  usque  ad  locum  Romanneswengi  dictum,  ab  ipsoque 

40  usque  ad  fontem  Huvioli  Alba  vocati  cum  valle  vicina  Albetal  dicta  adiacentique 
nionto''  Albccca  nominato,    in    oriontali    autem    eiusdeni    alpis    latere   usque  ad  sunimi- 

894.    c)  das  ei-st(  u  auf  liasur  d)  A  e)  ob  dahinter  noch  vcro  zu  ei-r/r'/men,    ist  nicht  sicher 

zu  entscheiden,  doch  sprechen  die  Baumrerhällnisse  an  der  zerstih-ten  ."Stelle  eher  dagegen. 
896.   [Bresslau]     a)  A        b)  e  über  der  Zeile  nachgetragen         c)  auf  Rasur 

64» 


508  KAISKiaKKr.NDKX. 

tateni  rupis  Stapclvuant  luuninat«,»,  alt  ipsaquo  rup«^  usque  ad  niontom  Sunneboreh 
vocatum  i't  ab  i-odcm  uscpu»  ad  nipt'iii  Hoti-iiriuoh  diotaiii  — ,  ([uicquid  his  intoriacet 
ft  claudinir  tenniuis,  totiuii  cum  onnii  utilitate  rennii.  lii>c  pst  alpibus  silvis  vallihus 
paludibus  planieiebus  pratis  pascuis  aquis  aquaruiiive  decursibus  piscationibus  vena- 
tiiinibu«  viis  et  inviis  cultis  et  inoultis  exitibus  et  reditibus  quaesitis  et  iiiquirendis  et  5 
cum  quae  diei  vel  s|eribi]''  possint"  oninibiis  utilitatibiis,  ad  praedietuin  miniastcriuin 
|i«'r  liauc  iini>erialein  pafjinain  perpetualiter  tenenduin  eoutradiimis.  Ki  ut  luiec  iiostrae 
d'Uiationis  aiictoritas  staltilis  semper  et  ab  <un)iibiis  inlaesa  et  iiicuuviilsa  iu^i  per- 
iiianeat  aevo,  baue  eartani  iiide  eonseriptaiii  jtropiae"  mamis  subscriptione  continuautes 
sigilli  nostri  impressione  iussinius  insigniri.  lo 

I  Signum   dnnnii   lleinriei   iiivielissiiiii   (M.)   lliiinaiinruin   iininTiitorls  augusti.  S 

^  Giintherius  caneellarius  viee   Kreliauhaldi  .•iri'bieai)i)ellaiii  imtavit.  ^  (SI-)' 

Data"  IUI.''  iion.  septcinb.  indictione  I,  anno'  domiuici;  incaniationis  MWIII.  ainio 
vero  domiii  Heiuriei  seeundi  regnantis  XVIl'',  inijierii  auteiu  V;  actum  in  Tliuregi);  in 
dei  nomine  l'elieiter  amen.  i5 

396. 

Heinrich  bestätigt  einen  Tmischvertrag  zwischen  den  Klüstoii  Gemhloux  und 
NiveUes,  durch  welchen  das  erstere  gege^i  fünf  Hufen  zu  Baisy  ebensoviel 
Hufen  aus  dem  Lehngut  des  Vogtes  von  NiveUes  ei'halten  hatte. 

Lattich  1018  November  36.       so 

Ge-ffa  ahbatum  Gemhlacetmum  auctore  Sigeberto  cap.  32,  Cod.  aufographus  um  1070  f.  .32' 
in  der  Bdthsbibliothek  zu  Leipzig  CA).  —  Abschrift  aiis  dem  Ende  des  IS.  -Th.  iu  der 
Snmmliitiy  Gerard  m.  108  aus  Chartular  im  k.  Reichsarchiv  im  Haag  (E). 

Dachery  Spicil.  ed.  I.  6,  523  dt.  am  A.  —  Mon.  Germ.  SS.  8,  537  aus  A  =  Migne 
I'atrol.  160.  620.  —  Stumpf  Reg.  1713.  n 

Ausserhalb  der  Kanzlei,  von  einem  Cleriker  des  Bischofs  Wolbodo  von  Lüffirh  verfa.<sst 
(vgl.  dessen  Urkunde  in  Mon.  Germ.  SS.  8,  538).  Das  EsrhatokoU  entspricht  dem  Ge- 
brauch de.s  GC.  —  Die  von  dem  Vogt  von  NiveUes,  dem  Grafen  Heinrich  von  LOicen, 
abgetretenen  Hufen  lagen  nach  den  Gesta  dbb.  Gembl.  cap.  32  in  Ende. 

In  noraine  sanct^  et  individuy  trinitatis.  Heinricus*  gratia  dei  lIniiiaiKii'um  eesar  30 
augustiis  Omnibus  in  Cliri.sto  pie  vivere  volentibus.  Xotum  esse  volumus  omnibus  Uim 
presentibus  quam  futuris  quoddam  nostrt;  donum  dignitatis,  quod  precilius  quoruiidam 
nostpirum  fidelium  quibusdain  enntulimus  (;eeiesiis.  ( "ongregatio  ( ieniblaeensis''  (^-ecli'sic; 
in  pago  Daniuensi  siti;  in  parroecliia  seilieet  Leodicensis''  ^cclesi^,  asstantc  advocato 
suo,  quandam  euiusdam  terre  e<imniutationem  fecerat  eimi  Heinrien  Niuigellcnsis  abbati^.  85 
advoeato,  quam  eonst^it  faetani  ordiue  ist":  enngregatio  Gemblacensis  yeclesiy  Niui- 
gellensi  fcclesi«;  quinque''  dedit'"  mansos  in  villa  Hascui  dicta  sitos,  predictusque  ad- 
vocatns    jcclesii;    Niuigellcnsis    reddidit    ei    tofidem    sui    benetieii    a    hh'    silii    dnti    in 

895.  <1)  ergtlnsi  aim  dem  Burkardtibuch  (U)         e)  poBHiiit  Ober  oinniliii»  uti  nachgetragen,  »0  dasM  die 
Slel/iing,  die  dtis  W'oi'l  hal>rn  Holltt,  nirht  ganz  Kicher  int  und  ck  auch  hinitr  (iiriiiibiiH  eingefügt  40 
irfrdrn  k''>nnle       f)   dax  Sieget fragment  lössl  nur  nifch  einen  Thvil  der  FihHe  den  sifzntden  Kätners 
erkennen         (Ji  darunter  von  jüngerer  Hund  I'hx         Ii)   IUI.   ricileichl  in  dafür  gelannene  Lücke 
niichgiiragen  ii    dan  ende  n  auf  Hiixur         k)   dahinter  I  aiinradiert. 

896.  [Bloch -Bri'Mlau]     b)    Henricm  K         h)   (iemnielaoonsis  K         c)    LondienHis  /•/'         il)    dcilit 
(|uini|iie  A*  ii> 


II  i:  IN  Kl  (11  II.    1(118.  509 

parocliia  («cnililiiccnsi  pusito.-*.  Siijut  (|1ii)  roiirambio  noBtrain  imperialem  ili;^iiitafom 
LtMxHc-en.sis"  ecclcsi^  cpi.sfopiis  X'voIIhicId''  ailiit  et,  iit  tirmitatciii '^  inviolaljjlcm  "^ 
optiiicrct  ]i<r  mc,  dcvotu.s  mavit.  ('iiiiis  |iititi<mi  asseiisiim  facilc  jin^-ljui,  (luriniaiii  et 
tidcli.s.-iimuiii  i'uni  niilii  in  iniiiiilnis  e(i!ii|piTi  i't  iitriijiic  i;cclc.-;ii-  enncamliiuiii  iitili-  cs.se 
I)  miilti.s  adti^staiitiliiis  recognovi.  lim-  i^^itiir  iilriiiscpie  rcele.-iit;  eniiseii.Mi  liil>-lium  tactuin 
Hrmamus  et  in  t;ternum  iiivioiahile  et  immutabile  esse  edicto  imperiaji  decerninius. 
Kt  ut  li«;e  nostra  aiietoritas  preeeptiimfiiu''-'  cimsensionis  invinlata  deiiiceps  pernianeat, 
itissiniu.s  iioe  ennscribi  .sif^iliicjue  nnstri  impressionc  munitiim  signari. 

Signum  donini  Heinriei  invietissimi   Romanorum  imperatoris''  aiigusri.    (M.)' 

10  (lonterius''  cancellariu.s  vice   ErelianKaldi   archieappeilani   notavi*". 

I'at:i  \  I.   kal.   (liccnilir.   indietinne   II ',    .iiinn   dnminic^  incarnationi.s  .M.WIII,    anno 
vero'"  dnnmi   liciniiei   .■-ciunili   i-cgnanlis  .wii,   iinjierii  V:    actum   Lendiu. 


:«) 


i. 


Heinrich   schenkt  der  erzbischößichen  Kirche  zu   Trier  den  Hof  Coblenz  und 
16  die  Abtei  soioie  Zoll  2ind  Münze  daselbst.  Paderborn  1018 

Originaldiplom  im  k.  .Staatsarchiv  zu  Coblenz  (Ä). 

Brotver  Ant.  Trerir.  ed.  I.  1,  624  dt.  —  Hontheim  Hist.  Trevir.  1,  354  n"  219  atts  A  = 
Gallia  christ.  1.3'',  329  n"  50,  =  Migne  Patrol.  140,  338  n"  100.  —  Beyer  Mittelrhein. 
ÜB.  1,  344  n"  293  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1182.  —  Stumpf  Reg.  1714. 

M  Auf  einem  Blanquet,  auf  dem  mindesteits  das  Monogramm  vorausgefertigt  und  das  viellnrht 

in  dieser  Gestalt  auch  schon  besiegelt  war,  geschrieben  von  GE,  der  die  Urkunde  auch 
verfasst  hat.  —  Unter  der  .\hlci  ist  mit  Hontheim  Hist.  Trevir.  1,  354,  Hirsch  .Jahrb. 
3,  32  und  Bär  Urkk.  und  Akten  zur  Gesch.  der  Verfassung  und  Vcncaltung  der  Stadt 
Coblenz  (Bonn  1898)  3  u.  a.  das  Florinst ift  zu   verstehen;  die  gegentheiligen  Erörterungen 

15  von   Wegeier   Beitr.  zur    Gesch.  der   Stadt   Koblenz    (2.  Aufl.  Coblenz  1882)    37  ff.    sind 

haltlos,  und  die  Annahme  Eltesters  Mittelrhein.  ÜB.  2,  Einl.  41,  dass  das  Kloster  Bealws- 
herg  a.  d.  Karthause  gemeint  sei,  ist  durchaus  umvahrscheinlich,  vgl.  das.  170.  An  dem 
Gebrauch  des  Ausdrucks  abbatia  auch  für  ein  Collegiatstift  i.^t  kein  Anstoss  zu  nehmen; 
eine  ausgedehntere  Anwendung  des  Wortes  bezeugen  die  DD.  3.  372. 

so  (C.)  I  In  niimine  sanctae  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    divina    favente  de- 

mentia Romanonim    iniperator   aiigustus.  Si  venerabilia  aeeclesiarum  dei  §  loea 

alicuiu.s  doni  coiumodo  .sublimare  .■ituducrimus,  iinbis  id  regnique  no.stri  statui  pro- 
tntnrnm  esse  minime  dubitamus.  (,^)napn)pter  noverit  omnium  Christi  tideiium  iiustro- 
rum([iie    universita.s,    qualiter    mis    pro    remedio    animae    nostrae    nee  non  dilecti.ssimae 

35  coniugis  nustrae  Cvnigvndae-'  videlieet  imperatricis  augustae  Treuerensi  aecciesiae, 
cui  veiierabilis  archiepiscopus  Huppo  pr^esse  videtur,  quandam  nostri  iuris  curtem 
nomine  ConHuentiam  et  abbatiani  sitas  in  pagn  Trichire  in  coniitatu  vero  Berchdoldi 
eomitis  cum  theloneo  et  moneta  et  cum  omnibus  eonim  pcrtinentiis  areis  aedifficiis'' 
maneipii.s    utriusque    sexus    agris    pascuis  vineis    pratis    silvi.«  venationibu.s  aquis  aqua- 

40  rumque    decursibus    molendinis    viis    et   inviis    exitibus  et  reditibus  mobilibus  et  inmo- 

396.   e)  Wolpodo  E        0  firniiter  inviolabiliter  E        g)  perceptumque  E        hl  fehlt  in  E        i)  das 

Monogramm  steht  in  A  unter  der  Siynumzeile         k)  Gonterus  E         1)  E;  secunda  A. 
897.   [Breaslau]     a)  die  letzten  drei  Buchstaben  auf  Ranur        b)  A 


510  KAISEIUKKINDKN. 

bilil>us  seil  cum  omni  utilitato,  qui;  ullatenu*  juit  srril)!  aiit  iioniinari  possit,  tradiimis 
atcjui'  rirmiter  iloiiamus.  Et  ut  liaci-  imstrac  aui-tnritati.s  pagiiia  stabilis  et  im-onviilsa 
omni  permanent  aevo,  i'ani  manu  proiiria  roboranto.s  sigilli  nostri  impressiouc  iussinuis 
insigniri. 

^  Signum  dnmni   Hcinriii   Homanonnn  invictissimi  imperatoris  an<custi.  ^  (M.)         » 

I  Guntherius  cancellarius  vice  Krchenbalili  archicappollani   iccognovit.  ^     (SI.  3.) 

Anno  incarnationis  domini  nostri  lesu  Christi  millosimo  xVi'i'l,  indictionc '!(','  anno' 
regni  dnnini  Ileinrici  Ifomanoruin  invictissimi  inipcratnris  auf::usti  \\"i'\.  iiii|iirii  aut(  in 
V;   actum  IJodcrcbrvnnen ;    fclicitcr  amen. 


3{)8. 

Heini-ich    erneuert   dem  Kloster   Tegernsee  die  Schenkung  von  zwei  Hufen  zu 
Unter -Loiben.  Knnfiüigen  1019  Januar  9. 

Origimddiploin   im  k.  Rcichsarchiv  zu  München   (A). 

Greiser  Divi  Banihergenses  77  ix"  9  ans  A  =  Lndewig  SS.  )'er.  Bamberg.  1,  SHd  n"  9  = 
Mignc  Patrol.  UO,  SU  n"  106,  =  Gret.ier  Op.  Kl.  539  n"  9.  —  Pez  Thes.  6",  150  n"  38  i6 
ex  bibl.  Tegerns.  =  Migne  Patrol.  140,  343  n"  105.  —   Oefele  SS.  rer.  Bote.  2,  81  ans 
Abschrift  mit  a.  ine.  MXCVIII  (a).  —  Mon.  Boica  6,  159  n"  6  aus  Aa.  —  Böhmer  Reg. 
1183.  —  Stumpf  Reg.  1715. 

Geschrieben   von  HC,  von  dem  wahrscheinlich  auch  das  Dictal  herrührt.  —  Über  das  Ver- 
hältnis zu  dem  D.  194  und  einer  verlorenen  VU.  von  1002  vgl.  K.  Archiv  20,  153  /)'.         so 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuai'  trinitatis.     Ileinricus  dei  graeia  Rdniamiruin 
Imperator  augu.stus.  Si  dignis  nostroruni  tidelium  jicgliciniiibus  asscnsuin  pracbcrc 

decreverimus,  bis  scilicet,  qui  pro  statu  regni  nmniumquo  ^cclesiarum  dei  et  pro  nostrae 
animc  rcmedio  atque  nostroruni  parentum  nostram  adeuntes  clcmentiam  dcprccantur, 
quatcnus  §cclcsias  nionasteriorum  dei  .sublimare  •■*  exaltare  atque  ditarc  studeamus,  non  ss 
sohim  nos  ab  ipso  retributionem  accepturos  speramus,  sed  etiam  statum  regni  subli- 
mari  putamus.  Proinde  cunctorum  sanctae  dei  gcclesi^  uostrorumque  fidelium  reco- 
gnoscat  industria,  qualitcr  por  intcrvcntum  ac  poticioncm  Cliunigundao  nostrae  dilec- 
tissimy  coniugis  et  imperatricis  at(pie  (ioteiiardi  nostri  diiecti  abbatis  monastorio  sancti 
Quirini,  quod  Bitum  est  in  loco  qui  noniinatur  Tegrinse,  tbios  regakis  mansos  sitos  in  so 
loco  qui  dicitin-  Liuj)ana  inter  (bios  lapide.s  V'vatstcin  et  Holinstein  donamus  et  ]in)- 
prio  iure  concedimus  cum  (;diHciis  eultis  et  incultis  pratis  pascuis  silvis  viis  et  inviis 
exitibus  et  rcditibus  aquis  aquaiiimve  cursibus*"  piscationibus  qucsitis  et  inquirendis, 
quatenuH  eiusdem  pracdicti  monasterii  abbas  ad  utilitatem  ibidem  deo  servientium 
liVjeram  balieat  potestatom  commutandi  atque  nrdinandi,  omni  contradictioiu'  ronota.  ss 
Si  quis  igitur  banc  nostri  ])raei'epti  paginam  violare  vel  speniere  j)raesumpseiMt,  sciat 
86  redditurum  racionem  omnipotenti''  deo  in  die  iudicii  et  nostri  graeiani  in  praesenti 
»ecido  numquam  conseculurum.  Kt  ut  bec  verius  crecbnitur  diligentiusqiie  ab  onniibus 
observentur,    manu    propria  eorrobnrantes  sigilli    nostri''  impressionc  iussimus  iusigniri. 

897.   c)  dahinter  Htimtr.  40 

886.   [Brc-aelau]     a)  zirigchen  b  und  1  igt  p  ntttt)t!wi»chl         b)   A         c)  rltr  Arceiit  iilier  (Irin  klzttn  i 
»chtint  (/UichzeHig  zu  »tin         d)  i  cwr.  aus  o 


II  KI  NliU'lI   II.     1(119.  f)!! 

^  Signum    doinni  ■•'  Herini'i''  Kniiiiiiuii'iiin    iinperatoris  (M.;    augusti    invietisBiini    et 
Serenissimi.  ^ 

f,  ( uiiitliiTius    t-anoellarius   ad  vicein   Ereiianbaidi    arcliit'ijiscopi    et    arcliicapellani 
recdgiiiivi.  §  (SI.  ;{.) 

^  I)atiiiii'^  aimo  dtiiiiiiiic(;  incarnati'Piiis  M.wiiII''',  indictidiu'  II,  V.  id.  ian.,  anno  vero 

domiii  IK'inrici  regnantis  XVII,  iniperii  vero  eins  V;  actum  Cliuofunge'';  felicitor  amen"'. 


Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Leno  seine  Besitzungen,  die  Immunität  und 
andere,  insbesondei'e  processuale,  Rechte  sowie  das  Recht  auf  den  Nachlass 
10  der  auf  seinen  Besitzungen  erblos  gestorbenen  Leute,  bestimmt,  dass  sein  Abt 
die  Weihe  vom  Papst  empfangen  soll,  cassiei't  alle  dem  Kloster  nnrhtheiligen 
Verschreibzingen  und  verfügt,  dass  die  Kinder  seiner  hörigen  Leute  durch 
Ehen  mit  Fj'eien  der  Hörigkeit  nicht  entzogen  werden  sollen. 

Begembtirg  1019  —  — . 

15  Urigiiialdiploni   in   Cnd.  VI.  V,  n8:ö9  p.  43  in  der  Marcushihliolhek  zu  Venedig  (A). 

Bossi  Elogi  hiat.  di  Bresciani  ill.  21  cit.  —  (Ludii)  Monian.  mon.  Leovens.  93  aus  Ab- 
schrift Colelti's  von  A  =  Zaccnria  Della  badia  di  Leno  93.  —  Cappelletti  Le  chiese 
d'Italia  11,  388  a«-s  A   mit  indict.  II,  a.  imp.  VI.  —  Stumpf  Beg.  1735. 

Das  D.  399  ist  iciederholl,  zuletzt  von  Bresslau  in  den  Jahrb.  Konrads  II.  1,  132  N.  1, 

so  als  unecht  bezeichnet  irorden,  und  in  der  Thal  konnte  sowohl  sein  unregelmässiges  Eschafokoll 

wie  iusbesotidere  der  Umstand,  dass  die  Bestimmungen,  in  denen  es  sich  von  der  Vi'. 
D.  300  unterscheidet,  in  die  Nachurkunden  Konrads  II.  nicht  aufgenommen  worden  sind, 
zu  solcher  Anfechtung  Veranlassung  gehen.  Dennoch  muss  die  Urkunde  mit  Bücksicht  auf 
den  Schriftbefund  als  Originaldiplom  und  deshalb   als  echt  anerkannt  werden.     Im  Mono- 

tb  gramm   i.H    auch    hier   der   Vollziehungssirich    deutlich    erkennbar    nachgetragen;    ausserdem 

aber  ffillt  entscheidend  ins  Geicicht,  dass  von  den  zwei  Schreibern,  die  an  der  Urkunde 
gearbeitet  haben,  zwar  der  zweite,  von  dem  das  Eschatokoll  herrührt,  sonst  unliekannt  ist, 
derjenige  aber,  von  dem  alles  übrige  geschrieben  ist,  uns  noch  ein  zweites  Mal  begegnet,  in- 
dem   er,    wie   wir  sicher   feststellen  können,   das   D.  Konrads  II.  Stumpf  Beg.  1941  für 

»0  Pcterlingen  bis  auf  das  Eschatokoll  tnundiert  hat;  wir  werden  ihn  danach  als  eilten  Cleriker 

des  Abtes  Odilo  von  Cluny  und  Pelerlingen,  der  auch  das  D.  399  für  Leno  erivirkt  hat, 
bezeichnen  dürfen.  —  Steht  danach  die  Originalität  der  Urkunde  fest,  und  gilt  es  nur 
noch  ihre  Eigenthümlichkeilen  zu  erkläreti,  so  irissen  wir  für  die  seit  dem  Sommer  1016 
nicht  mehr  passende  Becognition  allerdings  keine  andere  Erklärung  als  die  Annahme,  da.ss 

S5  (/(')•  Schreilier  des  Eschatokolls  sie,   wie  die  Signumzeile,  aus  der  VU.,  dem  D.  3()0,  entlehnt 

h(d)e,  wobei  er  nur  insofern  mit  Überlegung  verfuhr,  cds  er  dem  ehemaligen  Kanzler 
Heinrich  den  ihm  im  Jahre  1019  zukommenden  JitschOflichen  Titel  beilegte.  Meinte  Stumpf 
(in  den  Xachlrägen  zu  Stumpf  Beg.  173-5)  offenbar  um  dieser  Becognition  icillen,  da.^s 
die  Urkunde,  wenn  echt,  zu  1015  Juli  eingereiht  werden  müsse,  so  scheitert  diese  Annahme 

«0  398.    e)  an  dieser  Stelle  sollte  itrsprünf/lich   tlns  M.  stehen:   <ler  Anfane/  desselhen,    der  hier   eiemacht 

war,  i.it  aber  irieiler  ausradiert  worden         t'i    ilatv  corr.  aus  data  g)    mindestens  das  letzte 

1  und  das  folejende  inilict  auf  Basur;  nach  einem  noch  erkennbaren  Schriftre.'<l  scheint  hinter 
der  Jahreszahl  ursprünglich  ?inno  geManden  zu  haben,  das  aber  getilgt  wurde,  ehe  die  Datierungs- 
zeile vercolhtändigt  icard         h)  Chuofuntr«-'  —  ameu  nachgetragen. 


512  K  A  1  S  K  u  r  K  K  r  N  n  E  X. 

schon  daniii ,  dass  der  Aht  Itddo,  irie  ans  cinnti  l'ririlcg  Benedicts  VI  11.  iJaffi-L. 
Reg.  4026)  erhellt,  offenbar  erst  im  Jahre  1019  oder  kurz  rorher  sein  Amt  angetreten 
hat,  und  daxs  er  am  13.  Juni  dieses  Jahres  noch  nicht  geireiht  intr.  Vielmehr  kann  die 
Urkunde,  deren  Datierung  auch  Ficker  lieitr.  1,  213.  2,  1S5  Insiimrlien  hat,  mir  zum 
Jahre  10ll>  —  und  zwar  entweder  hier,  oder  wenn  man  die  Jiegierungsjnlire  nicht  für  b 
etitscheidend  hält,  vor  D.  4 IS  —  eingereiht  werden:  vgl.  darüber  Erläulerungoi  Absehnil/  III, 
wo  auch  andere  mit  diesem  lieyensburger  Aufenthalt  zusiimniruhihigende  DD.,  deren  Aus- 
fertigung sich  in  unyeniihnlicher  Wei.se  rerziigert  hat.  bcs/irDchen  sind.  Weshalb  das  Güter- 
Verzeichnis  von  D.  399  von  der  VI',  und  den  Nachurkunden  abweichend  gestaltet  ist,  liisst 
sich  nicht  feststellen;  doch  kann  darauf  hingewiesen  werden,  da.s.<i  ähnliches  auch  sotust,  lo 
z.  B.  bei  den  DD.  für  Monte  Amiata,  begegnet.  Die  gegenüber  der  VU.  vorgenommenen 
inhaltlichen  Erweiterungen  sind  im  übrigen  an  sich  unbedenklich :  eine  von  ihnen,  die  Be- 
stimmung ülier  die  Weihe  des  Abtes,  findet  in  dem,  was  das  ,<iclion  angezogene  rrivileg 
Benedicts  VIII.  cum  IS.  ,funi  1019  in  dieser  Beziehung  verfügt  und  berichtet,  ihre  voll- 
kommene Erklärung;  die  beiden  anderen  —  über  das  Gut  der  Erblosen  und  über  die  i5 
Hörigett  des  Klosters,  die  sich  der  Hörigkeit  zu  entziehen  suchen  —  scheinen  uns  zu  dem 
Iiegierungs.-<gstem  Heinrichs  wohl  zu  pa.fseti ;  insbesondere  tritt  das  Bestreben,  die  Usurpation 
der  Freiheit  durch  die  Xachkommen  höriger  Kirchenleute  zu  verhindern,  auch  in  den  Goslarer 
Sijnodal beseht üssen  vom  J.  10l9  (Mon.  Germ.  Const.  1,  62  «°  31)  und  in  den  Acten  der 
Synode  von  Pavia  vom  J.  1022  (das.  1,  70  n"  34)  deutlich  hervor.  Ob  es  nun  nur  auf  20 
Zufall  oder  auf  bewu.vster  Absicht  beruht,  da.is  in  den  Nachurkunden  Konrads  II.  diese 
Bestimmungen  dadurch  fortgelassen  sind,  dass  für  sie  nicht  das  D.  399,  sotidern  das 
D.  300  als  Vorurkunde  benutzt  i.it,  vermögen  wir  nicht  zu  sagen ;  in  das  Diplom  Friedrichs  I. 
vom  J.  1177  Stumpf  Beg.  4212,  die  eiste  allgemeine  Bestätigung  der  Privilegien  Leno's, 
die  tcir  aus  der  Zeit  nach  Konrad  II.  kennen,  sind  die  Bestimmungen  über  das  Gut  der  « 
Erblosen  und  die  Hörigen  des  Klosters  im  Anschlu-ss  an  D.  399  aufgenommen. 

(C.)  I  In  nomine  sant-tac  et  individuae  trinitatis.     Ueiniicus  divina  f^ratia  Itonia- 

norum    iniperator    [augustusj.  Si    aecclesiarnm    (Ui    usiii    prospicimus,    oiiiuia    rircn    ims    pro- 

sperari  niillatcintä   iliftidiniii.s.     l/iii)C'|iniil  |  iioverit   uiiiviTsitas  *   fideliuni  suuctae   dei  iici-lesiac   iKistro- 
rumqiic  pr^-seiitiuni  scilicct   iic   futiironiin,  qualiter  Oddo  ablius  iiionasterii  domiiii  Salviiloris  et  .s|anrti  SO 
B]eDedicti  •  per  Desiderium    rcf^em  Langfbardorum   *  fundnti    iu    territorio  Brixiaiio    loco    i|ui    dioittir 
Lcoiics  domni*  Odilonis*  Clitniaceusis  abbatis  interventu  nostram  exorasse''  dignitatcni, 
quatenus  cidem  sancto  et  vcnerabili  loco,  quaecumque  olim  a  diversis  fidelibus  oblata  sunt 

se[ll  a  nostrijü  pr^dccessoribus  rcgibiis  et  iiiipcratoribus  »  concessa  et  (•(mliriiiata  .sunt,  ♦  c«  Diiiiiia 
intnolata  atatucre  et  nostri  pr^cepti  aiietoritatc  *  i'iirrolinrare  ili{;nareiiiMi'.  Ciiiiit  picrihiis  oli  diviiiae  36 
remuiierationi»  prcniiiini  dig-iie  coiideHcendciites  J)er  haue  iiostry  aiictoritatis  pa;,'iiiaiii  *  «imiiia,  ipif  iam 
dictü  Lcoucusi  nionagtcrio  <|Uoeiiiiii|iU'  *  iiiodu  enllata  fiieruiit  «-,  pryfatu  OddoUl  abbati  eiii.si|iic 
snccesBoribiu  cunctüique  fratribus  ibidem  iKk  faniiilantibu»  eunfirniamuR  et  corroboramiis  Ct  abHijuc  • 
diminutionc  integerrime  largimiir:  id  est  inonanteriuni  cum  suis  adiacentiis,  cum  ba|itiHmnli  aeclosiu 
sancti  lobannia  cum  quo  omnibiis  eidom  moiiastcrio  pcrtineiitibun,  Oaide,  Formiuiano,  Huccilano,  40 
Gambara  cum  ueclesia  saiictac  Mariac  et  alia  «ancti  Petri,  e^tera  quoquc  castella  seil  villas 
circa  pouitaK,  8cd  et  *  dccimas  deHuper  tutam  abbatiani  in  iixuiii  |iaupcruni  et  bospitum,  Vstilianum, 
Turriccilam  ♦,  Curtemruptam,  liipariani  cum  pnrtu  et  pisentiotiibus  .suiH,  l'ia  eaua,  'l'urrii'eMa  », 
Dosino,  Caluisiano,  Padiiiule  CUm  kiÜk  adiac(3ntiiK  ex  lltris(|tic  laei  ripis,  Holariuni  in  Itrixia 
ctim  broilo  et   casis  ibidem  pcrtinentibus  usque  in  viam  orientiH  ct  cum  aeclesia  »ancti  Kcncdicti,  U 

399.  fBreiwlau]  aj  Ua«ur  ziei»chen  Leone«  utt'l  dumni  loirf  zwischen  dnnini  uml  Odiinnis;  ron 
letzterem  ffr/rt  glettl  i«  auf  Jtamir  urul  hier  ist  vorh  der  Itrxl  eitien  friihri-en  Abhilrzunijszrirhrnn 
erkfnnhar:  tu  wiril  nUo  urKjn-iliii/lich,  entxprtchenil  der  VI'.,  per  doninuin  Odilone  dui/entandtn 
haben         \i)  A,  Kttiti  exoravit;  der  Dirtator  isl  hier  tiun  der  Cotmiruclion  gefallen 


Iir,  INiticii   II.     idi'.t.  513 

Cllliinte,    Giiasiiicii,     I'aiu'luuiliu    iiiiii    iii'cli'.sin    Hiiusliiloriiin    riiili|i|ii     i't     Iiicobi    et    riiiii    plclx'    naiit'tiic 
Murine   i>t  snni'ti   Soluiüliiiiii   i|iih(>  iliriliir   lliisilica   iioiiii  min    Inii^'c   nb    cikIoiii    (■(•Um    sivo    C'lllll    villis'' 

afl    candeni''    curtciii    iicrtiiicntilms    pi-opc!    vcl    l(iii^iusc-ul<-    |i)>sitiH,    in    fiTonn   i-hhh   ciini 

aOC'lo.sia,    Casii    nnua,    casa   cilin    |or|tii   in    l'a|iia    iiilcr    ilim«    imntcs    et    innliiiiliiiiiin    in    (Jalrima.    l'Oi*'' 

»  etiaiii   iuris   ipsiiis  inniiastcrii  dr  t'nris  ipsa  civitat«'  et  in  LauiiK-iiiia,  in  Tanrim-nNi-  (|iiii(|ii(! 

Cdinitatu,   in   Mvcliuliini'n.sc   et  l'i'r^Nunmi»  c    (!t   in   'ri'iiilNin.    rontanain    lata I    xi-nmliii'li  i L'UIII 

aoC'Icsia  .tancli  Hoin'dicti  in  Mmilc  liing:<i  *  et  iil  i  n  il  <  *  i|iiiiil  ilicilnr  CaHiiinniX^  cniii  huIh  |iiTlini'iitiiH, 
(Itias  partes  ilc  strata  in  l'dnto  'rrcnitil"  •  iiim  ilnalni»  partildi«  (!<•  Ari-oli-,  c'ortf'H  ctiaill  et  vilUlK 
in  Tuscia;  prcterca  si  ali(|iiiil  csi  vd  invcniri  potcst  tani  in  circuitu  eiuMileni  ciniobii 
10  rpianiquc  alionnn  supra  ncMiiinatonun''  li)foriiin  ad  ii)suin  portinentiuni,  rpiixl  ad  ref^alc 
ins  (ilini  doHc'icntibus  licrcditai'iis  siu-cc^ssoribus  devcmcrit,  iain  dudiini  a  nubis  cidcni 
e(,'ui(l)ii)  i>l)  niistrac  aninu;  rcnKMlium  eonc-cssuin,  nostra  pr<;eeptali  dnnationi;  et  lar^iniiir 
et    riiuHrniantcs    ri>l)nraniiis.     Dmula     iy-itm-    haic    snpiiins    insorta    vf'l    (pii;    cinitini-ntur    in 

pryiM'ptis    nu.strnrum    pryili'Ci'.ssninni    iifjuni    ol     inipcratoi  um    viililiccl    Kaioli,    lilixlunnici.    KntliarÜ', 

1'  liiTen^'arii',  llugonis'  et  triiini  Ottonmn,  ab  fi.s  scilicct  trailita  ot  i-nntirniala  aut  Ulldci'UniqUC 
in.ste  et  legalitor  ail(|iiisita  vi!  adiiniicnda  perputua  stabilitate  cnnecdiinuK  ipsi  VCncrabili  loco 
linliero  et  possidorc.  Hcnodictiononi  quoque  abbatis  ab  apostolicae  sedis  pr§sulc  omni 
tempore  [larjgiri  laudaums  et  ob.servari  inviolabiliter  ob  [beati]''  l'etri  a])iist(il(>nini 
]irineipis  et  eins  sanetao  sedis   reverontiam  in    [perpetmim] '    statuinms,    (|iieniadnii>dnin 

80  in  privilcfi'üs  vcncraiidunun  apostnlit-dniiii  Mi-iliiiatuni  antiijuitMs  liabctur  i't  iani  piT 
lon;;a  tenipormu  spaeia  extitisse  videtur.  l'raecipientes  ita.|in-  iiilj.-rnus,  nt  nnlla  ncistri 
regni  nuigua  parvacjue  persona  praeseripti  monasterii  abtiatoni  de  omnibns  jirrnnininatis  molestarc 
vcl  disvestire  sine  rejiiili  iiidicio  aiidcat  ant  lilicro.s  vol  t'aniiil.is  in  fcira  alilialiai-  locatns  placito  vel 
publica    ali<nia    fnnetione   distrinjjere  vel    in(|uietare    et    intVa    abbaciani    plaeitare    pr^'snmat;    sed   lieeat 

i6  ipsins  monasterii  abbati  habere  et  ordinäre  advocatiim,  quemenmqiie  sibi  et  prftato  c{nobii>  tideleni 
et  ntileni  esse  perspexorit,  et  ipsi  advoeato,  rlata  li<entia  ab  nbbate,  liccat  siios  mittere,  (pii  duelliiin 
et  sacramentuni  valeaut  tacure.  nullMs(|Me  reddiljitiones  aut  piiblicas  exeubias  sive  anfjarias  seil 
extrnetioncs  nmronun  persolvere  aut  poutinni  novas  vel  veteres  struetiones  ajrcre  vel  renovare  coni- 
pellatnr.     Ad    liaee    eoneedimus,    ut    lieeat    abliati    omnes    res    eiiisdem    monasterii,    de  (fiiibiis  seripta 

3u  per  turtum  vel  per  i^iieni  ant'"  aliipio  int'ortunio  peniifa  sunt,  per  tres  saeramentales  sine  ullius  eon- 
trndiefioue  tcnere.  Aunullamiis  etiam  omnes  scriptiones  videlieet  libellarias  ))rfearias  eonnuutationes, 
qnas  eoiitra  deiim  ipsins   loci  abbas  viderit    e.sse  taetas.      Do    .servis    vero    vel    ancilli.s    ipsills   loci 

a  suo  conditore  in  servitiiim  monachorura  deo  servientium  inibi  traditis,  qui  suos  tilici.s 
vcl  tilias  occasione  alienandi  eos  vel  eoruni  filios  a  sen-itio  liberis  coniugio  tradunt 
Si  ant  cc-ontra  su.scipiunt,  constituiinus  et  confirmaniiis,  nt,  inxta  quod  in  pr§ccpti.s  pn;- 
dei-essoruni  uostrornni  regnni  et  iniperatornin  c'on.><titntuni  liabctnr,  sive  de  patema  sen 
de  niaterna  generatione  deseenderint,  nuUatenns  a  t'ainnlatu  disccdant.  sed  in  pcrpetna 
set'vitntt^  permaneant  et  in  sinn-uni  parentnni,    servoruni    scilicet,    conditione  perdurent. 

Si  (|uis  igitur,  quod  alisit,   liuius  nostri  pryeepti   violator  extiterit,  componat  auri  purissinii   lil)ras  niille, 
10  medietatem  kamerae  nostrj  et  medietatem  prftato  moiiasterio.     Quod  nt  verius    credatur  diligentius- 
qne  ab  omnibns  observetur,  manu   propria   tirmantes  sijjillo  nostro   insirjniri   inssimus. 

fj  Signum  domni  Heinriei  (M.)  imperatoris  augnsti.  p 

§  Ileinrieus  episeopus  et  cancellarius  vice  Euerbardi    e|)isc(ipi    et  arcliicaiicellarii 
recognovit.  |  (SI.  D.) 

14  39!t.    c)  (lau  streite  i  corr.  aus  a        li)  a  lorr.  iiiis  u         e)  '/'<-.•>   Il'o;-/  in  cerltlnr/erler  Sihrifl        {)  v 

über  der  Zeile  nachf/etrtir/eti  g)  v  corr.  aux  o  oder  e  h)  ilahinttr  hleine  lianur  \)  diese 
drei  yniiif^i  vielleicht    in    dafür  (/elaxsenc  Lücke   iiaclif/ei ragen  k)   .<»,    nicht   sancti,    scheint 

nach  den   rorhnndenen  Schriftg/yiiren    err/rimt    werden    :ii    niüiii'en  1)    cicei   fnlerlflnr/en    sind 

zn  Anfonfi  des  Wortes  noch  erkennlxir,  so  dnss  die  Kr(jiin:\in(i  irohl  sicher  ist  m)    a  corr. 

50  nns   u 

Kat-eriirkiiiuU'ii   III,  65 


514  KAISEKUKKUNDKN. 

Aiuu)  ildininii-iic  ini'uniationi;;  M.W  Uli,    iiuliotiiuic   Uli,    ;uiiio  wvo  domiü  IK'iurici 
sei'undi  rcgmintis  XVII,  iinpei-ü  V;   actum  Kadesbimi,' :   toHcitor  ainon;   data" 

400. 
Heinrich   bestätigt    dem    Kloster  Montecassino   die   Höfe   S.   Urbaiiiis  (Alvito) 
und  Vicalvi.  Regeiishnrg  —   1019  oiicr   Umt  Juli   l-i.        b 

OHgiiialdiptom   im   Kloslcranhir  zu   Mimli'nissiuo  (A). 

IjeoMix  Oiroii.   moii.   C<isxiiieii!<.  'J.  Hl  al.  Laurentius  Vireiit.   iH'  iiml   in  Mmi.  (renn.  SS.  7 , 
647  rit.  — Gattnla  Acressioiifs  ad  hisl.  <thh.  Cn.sxiu.  1.  1()4  uns  A.   —   Slitiii/il'  Kai.  I7.'>^. 

Die  Origiiutlitfil  rfe.s-  Starkes,  ilic  irir  mit  Srhiiin  (N.  Anirir  1,  14^J  annelinu-ii,  iriiil  nur 
durch  dir  rölliii  2eilgemfi.s.sr,  alirr  keinem  Kumlciliedmlen  hriznlegendv  Svhrifl  nnd  ilnnli  lo 
die  iinrerdarlitii/r  Jirsiegelnni)  rerhiirgt :  dir  Xarlilniguny  des  Viillzirliungsstrirlies  i.st  niclit 
mehr  xirJier  zu  rrkeiiurn,  nher  naiiirlirh  nicht  ausgeschlossen.  —  Der  Context  wei.il  enge 
Berührungen  mit  I'rkunden  Otto's  I.  auf;  die  Arengn  stimmt  fwil  wUrtlirh.  die  Perliuenz- 
formet  rietfnrh,  tieide  auch  in  selteneren  Ausdrücken,  mit  dem  DO.  1.  ■'<')■/  iiherein,  doch 
finden  sich  nurh  Beziehungen  zu  anderen  von  dem  Schreiber  die.<ter  Urkunde  (It.  D)  rer-  is 
fdAsleu  DD.,  w/ihreiid  der  Srhluss  der  Corroboratio  in  dem  drin  II.  B  zugesrhriebenen 
Dt),  l.  40S  narhzun-eisen  i.sl.  .Jedenfalls  hat  also  ein  uns  nicht  erhaltenes  D.  aus  den 
letzten  .Jahren  Otlo's  I.  als  Dirtalrorlage  für  das  D.  4iHl  gedient.  —  Über  Einreihung  und 
Datierung  s.  Erläuterungen  Abschnitt  TU. 

(C.)  ^    In  iioiniiH'    saiR-tac  et   inilixidiiac    tiinitatis.      1  Iciiiritus  divina   laventc   v\v-  w 
nicntia  Kniiiaiioniin    iinijurator    aiigustus.           Si    saiu-ta  et  veiierabilia   loca  superstitio- 
iiilms    jiravoniin    liniiniiuni    dilaiiiata    atqiie    \\    dimiimta    rcstaiiraiiiiis    atciuc    auf^emus, 
partieipes  ims   ticri   iiicreedis  onniiii.   (jui   ea  den   vnvcniiit,   iiullatcnus  didiitainns.    Qua- 
propter    iiimMiiin    tidcliiiin    sauetac    dei    ceolesiae    iiostriiruiiKpic    |irisi'iitiiiiii    seilicet    ac 
t'uturiirimi    imverit   iiiiivcrsitas,  (pialitiT  domims  Atiimlplms  veiicraljilis  alihas  iiicmasterii  « 
heatissiini    patris    iiostri    Benedicti,    quod    eonstructuni    est    in    loco    qui   diuitur  Cassini 
Monte,   direxit    ad   nos    suum  nuntiuiii    petens  et  suppiicans,  qiiatenus  duas  ipsius  mo- 
na8tcrii  eortcs,  seilicet  civitateni  de  sanct"  Urbano  et  eivitatem  de  Hico  aibo,  statucre 
et  corrnbiirare    atqne  continnarc  nostra   preceptali  auetoi'itatc  dif^narenun-.     Cuius  pre- 
eibiis  annuentes  pivi  dei   aniore  et   beatissinii   Hciiedicti   abl)atis   liciiKirc  nee   non   et  pro  so 
ipsiiis    delibati    abbatis    suorunique    oinniiiiii    iiiiinaeliniuiii    liati'iuii   iiicH'aliili   earitate  et 
interventn  ae   petitione  donini  Perej^rini   iiostri   vicK'beet   eaijellani,  cpiin   etiam   jjro  vofo 
et  supplici   at^aniine   iVatri  •'   Petri   iiuniilliini   iiionaclii   et  lej^ati   ipsins  abliatis  at(|uc   pro 
nostrae  reniedio  aniniae  supra  dictas  cortes  i'i(b'ni  eoenobio  eonerdinins   (■iiMtiiiiiaiiins  et 
eorroborannis  cum  oniniljus  suis  jtertinentiis  et  cum  oninibiis  rebus  nioliililms  et  innio-  »6 
bilibus,  cum  cortibus  ccHulis  eastris  domibus  aediticiis  servis  et  ancilHs  aidiis  et  aidiabus 
t'anudis  utriusque  sexus  iiltellariis  |)reeariiK  cartnlariis  massaritiis    campis    viiicis   pratis 
pascuis  silvis  aquis  aquarumqiie  ib'ciwsilius  piseatiniiil)!!.--  veiiatiniiibus''  niontibus  alpibus 
valiiljus     planitiebiis    salectis     olivetis     eannetis     niolendinis     eultis    et    ineidtis.      l'reci- 
pientes  insiiper  iubennis,  ut  nullus  metropolitaniis  arelMi-|)iseopiis  episei)piis  dux  pi-inceps  «o 
marchid  comes  vicecomoB  Hculdascio  castaldio  nuMaque   inipiiü   ncistri  iiia;,nia   parvaque 
pcrHona  predictum  venerabiicni  abbateni   ve|   eins  sncce«»oribus''   atit   naclios  ibidem 

'VM.    ii;  dir  Sachtrayunfi  iIm   TngeMtlnl iimn  int  iinterliliel/en. 
400.    IBloch^      H)    A  h)  a  rorr.  iiim  o 


11 1;  I  N  i;  K  11  II.     lull».  515 

flci)  t'jiiniilantcvs  ilc  iaiii  prcnoniiiiatis  iMirtil)ii>  vcl  t'ainiliis  iiiriiis(|U('  si'xus  x'ii  <le 
omnilni.s  supra  iliciis  ri'l)ii.s  iiu|uictar('  aiit  ninli'stari'  sivc  (lisvcstin-  siiit;  lt,';^ali  itidicio 
tenu'rariii  aiisu  |)n-smnat  aiit  tcluiiciiin  sive  alir|iiaiii  |iiililicani  t'iinctiinicin  ab  eis  cxij^at, 
niilluniqiic  f'ixlriim  \v\  c-unsuiii  aiit  paratain  |iiM-.s()lvt;rt!  fopintiir.  Si  (jiiis  aiitcin  liuiuH 
6  nostrao  roiiHniiationi»  precciiluiii  inrriii^^em  vcl  violaro  tnin|)tnverit,  »eiat  kc  eomposi- 
tiiruiii  aiiri  ciln'izi  lihras  millc  inerlii^tateni  kainory  nostrao  ot  iii(!<lii-tat(!iii  prciatn  ah- 
hati  aiit  eins  siiccossoribiis.  (^mid  iit  vitIvis  crcdatiir  et  (lili<^<Mitiii.s  al)  inniiiliiis  uhser- 
vptitr,  amilo  nostro  at'H<,'i   prci'i'|)iiiuis. 

§  Signum   rloniiii    lliinrici    serenissiini    (M."»    et    invietissiini    ini))<tratori.s   aii;;iisti.  S 

iii  §    Peregrinu.s   eanii'llariiis    vitc  arcliiLanccllaiii '     Ilueianli    rpiscupi    rerognovil.  fi 

(SI.  3.) 

l>ata  III.  id.  iulii  anno  doniinic^  incarnationi.s  MXX ,  indicfio"  II,  anno  donnio" 
lieinrifi   regis  X\'II,   inipi-rii   vero   cin.s  \':   actum   Hade.sbone;   f'elieiter  anii'u. 

401. 

16  I/eiiirich  schenkt  dem  von  ihm  gegründeten  Bisthum  Bamberg  den  Hof 
Schierstedt  und  den   Ort  Schackenthal.  Gutistat  —  Kilf)  Mai  lü. 

Oriiihialdijtliiiii   im  k.  Eeichsanhir  zu  Miiniheii   (A). 

Heijherger  Ithiioqraphia  Babeiib.  1,  120  Exir.  aus  A.  —  Oesferreieher  Neue  Beilr.  4,  8ö 
H°  2   nii.s  A.   —    Mnii.  Boim  28",  485  ii"  HOO    nus  A   =  Heinemmni   CD.   Anhalf.  1.  8() 
so  n"  10-2.  —  Dobemcker  Reg.  H61.  —  Stumpf  Reg.  1724. 

Verfosst  und  gcsrhrii-heu  rori  ffF.  der  s-irh  rielleirhf  eines  durch  Vnrausfertiguvg  des 
Monogramme  hergerichfvten  Blani/uets  bedient  hat.  Einige  Übereinstimmungen  mit  den 
DD.  406.  407  auch  in  solchen  Ausdrücken,  welche  dort  au.s  den  Vorurkunden  iciederholt 
.sind,  lassen  vermuthen,  dass  dei-  Context  des  D.  401  erst  nnch  den  DD.  406.  407  ge- 
A  schrieben    i.st.      Zur    Deutung    des    (Msnamens    und   zur  Datierung    vgl.    im    übrigen    Er- 

läuterungen Abschnitt  III.  —  Von  Udalrich   von  Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen 
und  so  in  .seine  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  I  In  nomine  .sanctae  et  individuai'  trinitatis.  Heinrieu.-^  divina  favente  de- 
mentia Romanonini    imperator   augustus.  |  Quoniam    gratuito    divinae  miserationis 

30  rcspeetu  imperial!  dignitate  no.s  .subliniatos  esse  cognoscimus,  eongruum  esse  ducimiis 
non  sohun  ecele.^ias  ab  antecessoribu.s  nostris  constructas  anipliare,  sed  ad  maiorem 
domini  gloriam  ■'  novas  aeditiearc  ea.sqiie  devotioms  nostrae  donis  gratissimis  exaltare. 
Proinde  umnium  Christi  nostriqne  tidelium  uoverit  nniversitas,  qualiter  nos  per  inter- 
ventum    dilectac    coningis    nn.strai'    Chunigunflae    impcratrieis    augustae    .sanctac  liabin- 

34  bergensi  ecclesiae,  quam  propitia  divinitate  in  sedem  episcopalem  de  paterna  heredi- 
tate  ordinavimus,  eui  etiam  vcncrabilcm  Elierliardum  episcopum  prefecinius,  quandam 
nostri  iuris  eurteni  Scliersteti  dietam  et  villani  quae  dieitvir  Seakent<il  in  pago  .Sueue'' 
in  comitatu  Tietmari''  coniitis  sitam  cum  omnibu.s  pertinentiis  suis  areis  ediliciis  agris 
pratis  paseuis  aquis  aquarumve  deeursibiis  molendinis  piscati<mibus  .silvis  venationibus 

40  terris  eultis  et  ineidtis  exitibns  et  reditibus  viis  et  inviis  qiiesitis  et  inquircndis  onuii- 
busque  qug  quoenmque  modo  nominari    ae    seribi    possunt  ntilitatibus  in   pn>j)num   jar- 

400.  c)  ca  iM'r.  aux  ce. 

401.  (Bresslau)     a)  gloriam,  rietleicht  auch  noch  novas,  auf  liaitto-  li)    (lau-  mul  Urafennamen 
in  dafür  r/c/oÄSCHc  Lücke  narhijefratien 

65* 


516  KAlSEKUKKrNDEN. 

pmur  atque  confediimis,  ea  scilicet  rationc  iit  prcdictiis  Kbi'rliardus  c'piscujjus  suiqiie 
siK-cessores  liberam  exindo  habi-ant  potestateni  tont-iidi  coinnuitaudi  prccarieandi  vel 
i|iiic(iuid  eis  placucrit  facit-udi  ad  utilitateiii  eci-lesiac  suac  Et  ut  liacc  nostrac  aucto- 
ritatis  karta  stabilis  i-t  iiifnnvulsa  omni  pennaiu'at  acvo,  hoc-  pri'fi'ptuin  iiidc  oon- 
scriptinn   propria  inaiiu  iMnilinnaiUes  .sifjilli   iiostri   iiupressioiH-   iussiinus  insipiiri.  5 

^  Sifjiuuu  diiinni    lli'inrii'i   iuvii'tissiini   KiMiiaiioruiii   M.     iin|K'iatoi-is  aiij^usti.   § 

^  (iiintherius  (.•anct'llarius  ad   vioi-ni   Erkinbaldi  arehicapeliaiii   rcfo^novi.  §  i^SI.  3.) 

Data  Uli.  id.  inai. '  indictioiu'  II,  anno  iiuaniatiouis  domini  milicsiiui)  XVIIII,  anno 
vero  doinni  Iloinrici  imperatoris  auj^iisti  refjnantis  xvii,  iniiiorii  vvvo  V;  actum  (uiti- 
stat:  fclifitcr  anion.  m 

402. 

Heinrich  schenkt  der  bischUßichen  Kirche  zu  Münster  das  von  ihr  bisher  ohne 
.■ichriftUrhen  Rechtstitel  besessene  Kloster  Lie<^born  mit  dem  Recht  freier  Ver- 
fügung über  die  Vogtei.  Godm-  1019  Mutz  16. 

Coj/itUhiuli    niii   Lieshoni    ans    (km   lU.  Jh.   f.  1'  im  k.  Utadl-innliiu  zu  Mätt.'iti'r  (B).   — -  1» 
We.slfilli.srh«  CJironik   des  Beniardu-s  Witfiu.s,    eif/enhändige  Hu.  etwa    uom  J.  1Ö2U  f.  '>-i' 
(D^)  und  f.  196  (D-)   im  Besitz  des  Graf'vn  Droste  zu  Visrlierinti ,  Erhdro.'itoi  in  Dayf'cld. 

AiLszug  in  der  Vita  Meinwerci  mp.  16n  hei  Broiver  Sidern  .57  und  in  Mon.  Germ.  SS. 
11.  141.  —  Srhnfeti  Auv.  Paderb.  ed.  I.  1,  4H'J  au.s  Ahsrhrifl  —  Schafen  ed.  II.  1,  296.  — 
Wittiu.s  Hi.st.  ]Ve.sfphaliiie  (Münster  1778)  2H5  aus  DK  —  Kleiiisnrgeu  Kirrhenf/esrh .  so 
(.•««  Wesiphalen  1,  481  in  deutscher  Vbersetzuug  und  48H  Brurh.sliirk  aus  B  mit  a.  reg. 
XVII.  — -  Kindlinger  Münsterisrhe  Beitr.  H'' ,  7  n"  4  aus  Abschrift  des  PJaridus  ('hur.  — 
Erhard  CD.  U'estf  1,  77  n"  97  aus  B  =  Migne  Pnfrul.  140,  .«■)  »"  107.  —  Wilmans- 
Philippi  We.slf.  KU.  U.  179  n"  151  aus  B.  —  Wesff  VB.  Suppl.  120  n"  771  Reg.  — 
Blihmer  Reg.  1184.   —    Slum/>f  Reg.  1716.  «5 

Das  Dirtat  eidspricht  durrhau.s  dem  Kanzleibraurh.  und  ist  dem  des  D.  4l)H  verwandt, 
lä.sst  sich  aber  nicht  mit  Sicherheit  einem  einzelnen  Notar  zuweisen,  zumal  da  einige 
Weuduiigeti  auch  älteren  Urkunden,  ähnlich  wie  bei  dem  D.  H72,  entlehnt  sein  können. 
Das  Esrhaldkoll  stimmt  in  der  Formulierung  mit  denjenigen  des  HC  überein. 

§    In"    ndininc    sancty    et    individm;    trinitatis".  ^    Ileinricn.-*''    divina    iavcnito    tde-  30 
nuMitia   li'onianoiMini   impi-rator  aufj;u.'<tiis.  Ubi  i,'fcde.>*iannn  vcnci-abilia'   loca  a  nostris 

predecessoribns  nobilittT  adaufta,  nt  in  .sno  vigorn  jM^rsistant,  no.sti'a  anctoritate  sanc- 
cimus'',  ab  omnipotente''  deo,  quem  in  snis  sanctis '  Imnorannis.  rtcrm,-  retributionis 
pi\'miiim  reci|)ere  rideliter  et  veraciter  sperannis.  Quocirca  sancti;  dei  (;ccio.'ii(;  unmiuni- 
quc  tididium  nontronim  |)r5sentium  videlicet  et  l'nturonim  universitati  vcdunni.-*  patcat",  sr. 
qualiter  Tbeodericu.s''  sanetv  Miniigardenordensis '  ^ecle.si^'  venerabilis  cpisco])Us  no.stry 
celsitudini.x  adiit  tdenientiam  petens.  nt  sn<;  (•cclesi?  per  no.stri  prycepti  paginam  eon- 
••cderemns  et  eontirman-uuis  unani  idibatiani  Licsljorn''  nominatam,  (piam  antea  pr^- 
t'ata  Mimiganb'uordcnsis '  i;eclcsia  habere  vi(b'batnr"'  etsi  sine  seripto,  sitani  in  j)ago 
Drcni"  ae  in  comilatu  Ilerimanni  c-oniiti.-*.    Cuiiis  petitionibiis,  ut  iustum  est,  annuentes,  40 

Uli.  t;)  IUI.  i<l.  niai.,  (tnai.,  ohne  Ahhürzunfiszelchm ,  A)  rielleichl  nachgetraijen;  Nnr.hl ragung  deji  Ort»- 
iinmcnn  (ri/l.  Fi'fk-er  Bfitr.   'J,  'J6!>)  rermiirhtm   irir  nicht  :u  erkennen. 

Mtl.  'Hresfilau  -  Holtziiiann]  a)  In  —  trinitatis  fehlt  in  I>  h)  Hinricus />  c)  veneraliiliuiii  I) 
i\)  KnnxiiiiuH  /'  e;  omnipotfliiti  !>'  1)  sancti«  suis />  (f)  parcat  I)  h)  Tliicderiinis  li 
i)  Mimi(^iffordciisi»  Z^',  ico  sanctj;  frhil;  MimißrifonleiiBis />'  k)  Lipsl)cm  li;    Lifhorii  />' ;  4& 

Lysborh  D'      1)  Mimigfaefonlensig  l>'\  .Nliinigardcronlensis  D'      m)  viil.  hali.  />'      n)  Drein  U 


IIKIN  UICII    II.      |nl!l.  r,\l 

iiitervi'iitii  i'lijiiii  :u-  |ictitiiiiic  ('iiiii;,'iiii«li;  '  iiii|ieratric'i8  anfällst«;  iii)str<,'<|iH'  foiit«  rtiilis 
(lilcftissiiin;  alliiriMiH|ni-  tidcliuiii  iiiistruniin ,  (|ui  iiiibi  [jn^Hentes  fiiermit:  Eiicfliaidi 
UilueiiluTi^ciisis  t'ti'  Jlciiiwi-rUi'i  l'iMlill)riiiilU!iisi>%  Adallmldi "  'l'riiicffcnsis  cpiscoiiiinini 
ducisquc   ( iodciridi ',    \)vv  liaiii-  luistri   pri^i-cpti   |ia<;iiiain   |)ivliljat<;"  .si-di  cpiKCDijali   sil)i. 

6  que^'  siiisqiie  aiiccnssnribu«  in  perijetiium  (.■oiiliriiiainuH  et  rurnibiiramiis,  iit  in  prrscTiiitn 
loco  Liesborii''  dioto  iiostra  iinperiali  am-toritatt'  dcbinc  libcraiii  liabcaiit"  fac-idtati'in 
servitiiiiu  doi  ordiiiaiidi  (Knuis  diviimiii  aiiioreiii  atqu»;"  tiiiiDrcm".  Printer  \\rv  ctiaiii  de 
advocatis  in  [n-rdictn  Ihcd  i-pisconis  iiccat  aj^i-rc  et  ordinäre  seemiduni  enniin  vuliui- 
tateni   advoeatidueni '    in    i[isiiruin    mililia,    iuxta    ((und    illis    melius    visuni    l'iKM-it   ad    iitiji- 

10  tateni  <,'eelesie  j)ri;titidatv.  Kt'  ut  iit,?e  nostr^  prrei'pticniis  anetoritas  unnii  tt'nqxire 
stabilis  et  iiieonvulsa  jjernianeat,  hane  pai^inani  nnuni  propria  enntirniantes  sigiili  nostri 
iiupressione  iussinms  insi<^niri. 

Sif^nuni   duniini    iiciniiei   (M.)  serenissinii   et   invictissimi   iniperatoris  aiif^iisti. 

(iuntariiis  eanedlaiius  viee  Areiicnliaidi  archiepiscupi  et  areiiieajjellani  recognovit. 

16  Datum    anno    doniinic^    incarnationis  MXIX,    imlietionc   ll.    anno    domini    liiiiniii 

regnantis  XVIII",   iin])erii  vero  eins  vi,   XVII.  kai.  aprii.:    aetuni   (ro.siariv;    fi;liciter '. 


4o;j. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn  die  Abtei  Schildesche. 

Ooslar  101U  März  20. 

«0  Origiiinlfliplom  im    k.   Skuitanrduv   zu  Müiifiler  (A).    —    Resrrijjtn   jiririli>gioriim  Puder- 

buniensis  ecrlesiae  aus  der  Mitte  des  14.  .Tli.  p.  H9  ebenda  (B). 

Auszug    in    der    Vita    Meiinceni    cap.   IHö    bei    Brower    Sidern   öl    und    in    Mon.    Germ. 
SS.   11,  141.  —   Broirer-Onerham  Vita  Meinwerri  879  a«.v  .4.   —  Srhaten  Ann.  Paderb. 
ed.  I.   1.  4SS  wohl  aus  B  mit    a.   reg.   XVIII    =    Leur.kfeld  Ant.  Halherst.   H77    n"  47, 
n  =  Lünifi  RA.   17",  71(1    «"  25,  =   Srhaten  Ann.   Piulerb.   ed.   IL    1,  297.    —    Erhard 

CD.  West  f.  1,  78  n"  98  aus  AB  =  Migne  Patrol.  140,  346  n"  108  mit  1018.  —  Wilnuin-'i- 
Philippi  Westf.  KU.  2,  180  n"  152  aus  AB.  —  CD.  Sa.r.oniae  regiae  I,  1,  287  n"  H4 
unrollsffindig  aus  A.  —  Westf.  ÜB.  Suppl.  120  n"  772  Reg.  —  Böhmer  Reg.  llSö.  — 
Stumpf  Reg.   1717. 

30  Geschrieben   von  HC,    der  sich  wahrscheinlich  eines  von   ihm  seihst    durch    Vorausfertigung 

des  Anf'angsprotoknlls  und  der  Signumzeile  liergeriehteten  Blanquets  bediente.  Auch  das 
Dictiif  kanu  dem   HC  angehören,  i-'if  ihm   alier  nicht   mit   voller  Sicherheit  zuzuschreiben. 

(C.)  g  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.      [Heinricus   dei  grajtia"  llonia- 

noriim  imperator  angiistus.  Quoniam''  i)re|deeessoJres  nostros  reges  vel  imperatores 

S5  operat|()s|   §  esse  in  summ«  capite,   quod  est  (^'hristus,  non  ignoramus,    quos  scimus  in 

eius    [mem|bris    per   fidem    operatos    haberi    augmentando'    aeeelesias    deo    vel    sanetis 

sacratas  et  pro  ea   ipsa  re    aeternae  n^eoinpensationis  preniia   adeptos  tore,    non  secus, 

4<)2.   ll)  Küneguiule  l>       p)  feldt  in   D       <[)   Hl)-;  Myouerci  D'        v)  Padebumeusis  J>        s)  Adal- 

berti  ll';    Adallioli  D'  t|   (rodtriili  />'  u)   prelibati  />'  v)    sihi  !>'         w)    habest  D' 

40  x)    timori'mi|Uf  />'         y)   advocatiam  P'  z)   et  ut  —  (roslarie  f^'liciter  fehlt  in  D,    ico  nur 

noch   .lieht    Hec    luerunt   acta  Goslarie,    ubi   tunc   cum    imperatricc   et   aliis  principibus   idem 

Hinricus  sese  reoeperat         a)  ß.  statt  XVU,   also  cielleicht  nur  f'eliler  der  llierliefernntf. 

40il.   [Brcsslau]     a)    ilicte   uml   die   folt/endeti,  mehrfach   durch  noch  erhaltene  .^chriffreMe  IxMütigten 

Kcfiünzunfien  uii.-<  H  li)   v  über  qo  nachfietrat/en  c)   rorr.  aus  augmento,  indem  o  in  a 

15  cerbe.isert  und  ndo  cor  aeeelesias  eingescholien  iriirde 


518  KAIS  F.  K  r  i;  K  r  M)  e  n. 

si  sanctanr'  dei  accdosiani  nd  lionoivni  sam-torum  Muiruin  iTos[coro  ct|  iiuiltiplicnro 
donis  vel  au-jnuMitis  stiuhicriiuus,  |iiT|iftuac'  rfiinmcratiiniis  (^•xiiltatidiicni  uos  uanrisvi'' 
sporanius.  Qiiaprojitt-r  univcrsali  i^'rclo.siat'  presonti  vidcHcet  et  t'uim-ai'  nianitcstiiin 
pfSf  o|>taiidi>  dfsidcraimis,  |f|ualitiT|  ^Ii'^inmuTclius  l'atcrln-iiimcnsis  <-|)isc(>|nis  iiostrat' 
in)|>(M-iali  cxi-elli'iitiaf  dili-ctissinius  >iil)liinital(>in '  iiostrain  cinivrnit  pustulans,  acn-losiac  .'> 
siiat'  iiiiaiii  abhaliani  Scddice"  Vdi'atani  ilari.  ( "iiiiis  (•(iiiiiiiui,--  )i<iitii>iiil)iis  mm  in- 
nu'rito  favi'iites  iiitorvi-ntu  ('lmnij;uiid(;  im|(cratrii-is  nostrac''  vidrlii-ct  diloctissimi;  i'on- 
iiij:i>,  «•|iisi-(ij)i>niiii  qii<>(|uo  ( Jcroiiis,  l'nuaiii,  Arnnldi,  Dictrici,  Hiltiuuardi  et  Krici 
ii|itiiiiatuinqui>  luistri  rcpii  l'cniliardi  d|ucis|,  Si-^üVifli  coniilis,  Ilcriniauiii  et  l'";;j;iliaridi 
eonsilii  vontilatimn-  sujira  dictaiii  aliKatiaiii  sit.nn  in  |i.il:"  W  <'ssa;;a  et  in  cDmitatii  m 
Fridfiici  i-mnitis  sibi  nri'  noii  siiac  acrcli'sii;  l'atiM'lirimiicnsi  suis(nu'  siicc-cssdribus 
niiiiii  «•i>iK-|fdimuf  iure]  duinccps  pn.ssidciidani.  l't  vcro  liai'r  proc^pti  j»at;iua  staliilis 
et  inc|onJvuls|a|  fiituris  vd  j)ri;scntil)ii>  It'mporibus  Ipermaiunv  vajloat,  propriac  iiiainis 
rautione  tiriiiaiiui>  d   nostri  si|f;i|ll|i   iniprcssiiiiic   latniii    dnccntes  si{j;nar|i   iussiinus. 

I  iSifjmim  di>mni  Hi'inriri  sorenissinii  (M.i  et  iiivictissinii   ini|per)a|t|<)|ns  au);iisti|'.  S  i6 

^  *  MmtbiTiii>  raiut'llarius  vice   Errlianbaldi   arcliicapcllaiii   r('coj;-n<)vil.  il      [SI.  .'i.V' 

Patuiii  aniin  diiiniiiic-i;  iiu-arnatioiiis  MWIIII,  indictiimc  II,  aniid  dnmni  Ili'iiii'ici 
rcgiiantis  XVIl.  iiiqx'rii  vcro  eins  \l',  Xlll.'"  kal.  apr.;  actum  ad  (io.silare;  t'clicilcr 
amen"". 

404. 

Heinrich  erneuert  dem  Kloster  Niederaltaich  die  Schenkung  von  zehn  Künigs- 
hifen  b^i  Ober -Absdorf  und  schenkt  ihm  eine  Insel  in  dei' Donau  gegenüber 
demselben  Ort.  Mo-schurg  loht  Ai>nl  7. 

Origitialdiploiii  im  Bcsilz  des  Herrn   Dr.   Figdor  zu  IIVc«   (A). 

Greiser  IMi-i  Bamhenjeiises  75    ii"  8    ans  B   =    Hitiid  ■  Oeirold  Metrop.   Unlisli.   kI.    Midi,  üs 
a,  Ü4    «"  :i4   =    Hund  ■  Geirold    Mefrop.    Salish.    ed.    Bat.     V.    17    h"    ^4,    =    Liulririi/ 
SS.  rar.  Bamberg.  1,  S35   n"  8  =  Migtie  Patrot.  140,  349  ii"  111.  =  Grefser  (>/,.    I(>. 
538  ti'  8.    —    Moti.    Boka   11.  14^    v"  29   aus  B.    —   M<UI<r  Reg.   der   linhenherger  4 
n"  1.  —  Böhmer  Reg.  1186.  —  Stumpf  Reg.  1719. 

Auf  eiuem  dureh  Vorau.tfertiguug  des  Monogramms  htrgeriehteleu  und  jedenfalls  srlmn  in  so 
dieser  Gestalt  besiegelten  Bliinquel  gesehrieben  von  deni  bei  D.   198  enrfihnten  Cleriker.  — 
Erneuerung  des  D.   '229  mit    etwas    abireieliender  Grenzbestimmung    und   Hinzufiigung    dir 
Sehcnkung  der  Dunauinsel. 

V.)  ^  In  nomine  »anetac  et  individuac  trinitatis.  llcinriciis  ilivina  t'avonto  dc- 
niencia  Konianonmi  iniperator  aiif^ustnx.  si  i\mu\  nn»  «eccli'siu»   ilri   vrl   in  ciMilom  J  «er-  s» 

vienti'H  Hf  no^lri»  iliturc  Ktiiilniriiiiii.".  iihmiiI  iliiliio  iiiiiiHn'psrihilc  pr^niitiin  in  l'ntiiro  caiioHüciT  cri'iliniun. 
Q'i«  de  rc  cunrti»  HileliliiiH  iioBirih  |iri;»ciitiliiiN  Mi-ilioel  üIiiui-  fninri»  nolnni  <'«»c  vulmnns.  i|ii:ililir  nn« 
H':terU(  vitf  deiiidi-rio  iMlInniiniiti  tnni  |>ri>  rcnii'dio  animf  noHtrv  <|<iani  |iHr<'iituni  no.strornni  ncc  nnn  t>t 
interrcntn    dilcetv     contccbili»    n'.-ii;.'     rnnif^niidnc     <■!     |iii    dilirti     AliliiliiimiB    «lilmli«    riiidcliiirdi    ♦ 

408.    d)  am  auf  /{timir  c)    iIok  uneilr  t-  an-r.  nun  s  i)    umpriini/firli    HuIiIimitBlaiii,    diinn  «  40 

Tiri*chm  u  unil  m  eiiit/ffiif/f,  iIok  u    alirr  nicht  grlili/l  gl    (iice    auf  tianur  Ii)    rae  fiuf 

lianur        i)  flif  Signuniieilf  frlill  in  Ii,  alifr  dir  Krij/Inzumi,  auch  rnn  anjfUHli,   ».•</  iliirch  einen 
Schrifirr»!  gotichrrl        V.)  'lau  .Slci/rl  liegt  tone  l/fi        I)  ilahinter  ein   I   aunradieti        m)  XIII. 
amen  trnhriu-htinlich  nachgetragen. 


II  Kl  N  l;  l'll    II.     |nl!i.  r,|(j 

i;riiti.sH!i I>s('(|iii<>  fiilfin  «iM-i'Icsiiu-.    i-ul   ipMr   |irv"-nMc   viiji-tiir,    in    nxiiin    iii<iiiiirli(iriiiii   iiiilii   ili  •>  fiiiiui- 

liiiitiiiiii  in  niariii  rt  i-..iiiit.itii  Adalberti *  rimrclii.mii  X  ri't'iiii'X  niiinxnH  —  iiitor  lins  tormiiioii  HitoH:  ab 
•  icciili-iital  i     vidclil'Ct     irla^ra     silpiT     villuin     (|II!H-     Al.liatrs.lc.rl'    ntlllcll|i;ltlir    ll«'    llicdio    lluiiiiliii 

alvco    iisi|ti<'   in    riviiliiiii    (jui    dicitur  Smidalia,   •  latiru.lin.'   ad   Miimta  I  •' m    iilatfam,    •  l..ii>,'i. 

i  tn<lln>    \.i..    ciiiitia    riuijrrfiiii  vcrffi-ntc  in  locis   iindiabililiiis   usiiii{ii<'  si-iiiijiT  ajitiK  — ,   in- 

siiper    ftiaiii    parvain    insidaiii    in    Dannlii.i    i-..nti:i    .'and. -in     villani    iiu-c-ntcni    p-r   Ikuk- 

n.mtri    iiiv<'"-|>ti   |i<t;.'iiiani   <'.iiuTiliiiiii,'.   ati|iii'    lai(rinnir.   «.-iiin   tininiliii'^   a|i|i liijis   a<l   «•hhcIcmi   |iiTtirii-iitilHiii 

ari-is   ai-ilitii-iis   tcrris    «•iillis    .■!    inrnitis  *    pratis    |iMs<Miis    et    C'onipasfuis    viis    et    illVÜs    a<|iiis    anna- 

iiiinvi'   .li-iMiisiliiis    Iciiclinis    |>ls<aliciiiilin.s    vi'iiati.iniijiK    silvis    i'xstirpati«    Vfl    aillnii'    i- x  stirpaiiiliK    mimi 

10  «•iiui  «iiiiiiiliiis  i|iiv   clii-i   vi-l   iiiiniinari   p.issnnt   iilciisililiiis.    et  di tr.i    ini|icriali    iiip'  #    in  «-iim  iim  ac 

■loniiiiiiiMi  oinnlnii  transfnniliniiis,  rn  i|ui|i|ii'  rati.ni.'  nt  |in;ilirfMs  alilias  siiii|nc  HncccHXDrirH  .»xinili- 
liUiiani  haliiaiit  |Mii,stutc'Mi  ti'niiidi  ominintauill  vcl  <|iiii'<{iii>l  lis  in  iisiini  |iri,-<lic;tnriim  frafrnin''  iijfiTi- 
lilincrit.  i:t  ut  Inu'c  n.istiai'  ilimationiH  aiU'toritit.i.  oinniuni  linininuni  (••intiailictiMiii'  ri'niuta,  «»aliiÜM  .-f 
tinna   i(.n-<trt.   Iiam-   «-aitani   ix   nnstia   iiissionc  i srriptaMi  ac  sij,'natani  propria  nnuin  suhtn«  tirniavinni». 

ift  ^  Sif^num  dunnii   Hcinrici  (,.M.)  seri-nissinii  et  invictissiini  inipcratoris.  g 

I  Ciuntlii'rius  canccllarius  vice  Erkanbaldi  arcliitappellani   rcfofrnnvit.  |     tSF.  3.;'' 

Data  VII.  id.  a|irii.  indic-tionc  l'l,  annn  (imninici;  incannitiniiis  iiiillcsinid  .Willi, 
annii  vin>  dunnii  Hoinriei  secundi  rej^nantis  .Wli.  iniperii  aut<  in  VI;  actum  Mersibnrf 
tflii'itcr  anii-n. 

w  405. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Farfa  seine  Besitzungen,  insbesondere  die  neu 
erworbenen.  Mersehury  loB  April  y. 

RegistiKiii    Fitrfeme   aitx   dem    Ende    des    II.  Jli.    im   Cod.  Vatif.  8487    f.    220'    n"  oö8 
in  der  Vatir.aniirhen  Bibliothek  zu  Rom   (B). 

ii  Miiratori  SS.  2'',  513  aus  C  roHtaminiert  mit  D.  28H  =  Migne  Pafrol.  140,  H47  n"  lU). 

—    Regent))    di    Farfa    H,    2H4    it"  523    ans    B.    —    Böhmer    Reg.    1187.    —    Stumpf 
Reg.   1720. 

Au.s!<erh<dh  der  Kanzlei  verfiuist  und  irahrsdieinlich  auch  geschrieben ;  das  Esrhatokoll  steht 
denjenigen  der  DD.  43H.  464  nahe.     Ein   Theil   der   aufgezahlten  Besitzungen    n-ar   schon 
so  in   dem  D.  28H  l/estätigt :    im    übrigen    rgl.  dazu  die   Urkunden  Benedicts  VIII.  .Jafji  L. 

Reg.  H997.  H998.  40-n  und  die  Urkunden  des  Regesto  di  Farfa  S,  Vi^  n"  4-Jtt:  }fi2  u"4.50; 
IH.i   n"  452 :   USS  ff.   n"  457  /f  .   17H  n"  462 ;  199  n"  492. 

hl  imniine  sanctt-  et  individnt,-  trinitati.-«.  Heinneu.-*  pius  t'elix  et  clari.ssiinii.s  dei 
gratia  Houiannrum  inipcrator  aujjn.stus.  Oportet  iniperatoriani  subliniitateni  omniuni 

35  precibu.s  iuste  poseentiiun  libenter  annuere  easque  ad  i-rtectuni  pordueere.  Qnaprojjter 
noverit  nnniiuni  tidelinni  sanety  dei  eeclesie  nnstniruinque  nniltitudo  prysentiuin  vi<lflit'et 
et  tutniiirum.  ipiia  vir  venerabili.s  abbas  Hugo  de  nionasterio  sanct^  dei  genitricis 
seniperqne  virginis  Marie  sito  tcrritorio  Salunensi  in  loeo  qui  dieitur  Aentianu.s  no.-itre 
dignitatis  adiit  pr(,'sentiani   ^nppliei   dovotione    depo.seens,    ut    ea    oinnia    iiostri    pri^eepti 

40  timiaremus  auctoritate,  qu^'cunque  antecessoruni  no^itronnn  iure  perpetuo  per  .siniili.'; 
donationis  paginas  rcgali  atqne  imperiaii  eon.'^titutione  einsdeni  niona.sterii  veiidicaret '' 
proprietati,  in.-^uper  etiani  ipsas  res,  quas  ideni  abbas  noviter  aequisivit  vel  quas  tideles 
Christi  inibi  eontulenint  seu  qnas  perditas  quomodolibet  recuperavit:  id  est  in  coniitatii 

404.  [Holtzmaiin    a)  iler  Xaine  irahrscheinlich  nachgetragen       h)  v  zwischen  r  und  m  über  dei-  Zeile 
46  nachgetragen         c)  da»  Siegel  int  in  der  Signumzeile  hinter  dem  M.  angebracht. 

405.  (Bloch)  a)  B. 


ö-iO  K  A  I  S  E  R  r  H  K  r  N  1  >  K  N. 

Sal>iiifiisi  eastellum  dt-  Tribuco  ot  ahcriiiii  »K-  Hiu-c-iniiinn  i-uin  suis  pertinentiis,  quom- 
adniixiiim  «li'imms  Reiicdii-tus  siiininus  ixmtit'i-x  nostcniiic  spiritiialls  palcr  iiostm  nij;atu 
eidein  inonastorin  restituit;  siiniii  inndd  illn  Ima,  qm;  pnulictus  pajia  iiir  |iimtiHc'alo 
j)i\i'Ojituin  pro  aiiimi;  sii«;  miu-dio  routiilit,  (juy  sunt:  niassa  de  s\ipia  >(.Ti|iIii  HtU'i'iniano 
i'uni  suis  iiuiuibus  pertinentiis,  aeeelesia  ([ucxpie  sanete  Marie  sita  iu  i'uiido  inas.s(^'  do  f, 
l'estiariii  euni  prydiis  illis  (pn;  in  ipso  enntini  iiiur  preef|)ti),  nee  non  et  (,'eclesia  saneti 
Sfliastiani  in  CciUina  in  loeo  ipii  dieitur  Fla^^iano  euni  terris  et  vineis,  sieut  i])sc' 
|n\sul  universalis  aliiqu«  plures  sanete  dei  j,'(iiitriei  per  eartulas  eniicesserinit :  pari 
modo  nioinisteriuni  saneti  Laurentii  in  liiiil)ns  Canipaniv  '»  '"*^'"  'I"'  nnniiiiatur  Macri, 
quiid  idein  veneraliilis  pater  supia  eilet"  inen  iiptuiit:  et  in  cnuiitatii  Saljinensi  predia,  lo 
qiu;  Detauiainis  cum  Hoj^ata  »■(iniuf^e  sna  per  eartulas  venerai)ili  niatri  dinnini  lesu 
Oiwisti  iledit:  etiani  terra  de  Hurtellv  euni  i;eelesiis  olivetis  atque  vinetis  a  Icilianne 
prcshitero  et  a  suis  eousortilius  idilata;  in  eimiitatu  Hoatimt  terra,  (|uani  'i'iaiisarii-iis 
sanetv  Mari»;  larj;itus  est;  in  suburhanis  Tvhurtint.'  eivitatis  monastei'iuni  saneti  Adrijuii 
eun\  onmibii»  suis  pcrtinentii«;  in  eimiitatu  Firniano  (piydani  res  Attmiis  tilii  Arderadi  i;. 
cum  ycelesia  dnuiini  Salvatoris  et  eastello  ('asa  iioua,  sicut  liabentur  in  cartnia,  (piani 
ipsc  sauct^  ^eelcsiy  beaty  Jlariy  t'eeit;  in  eodem  quoque  eoniitatu  res  a  (iriniizone 
tiüo  Hilde]>randi  inibi  eollate  euni  niinisteriii  de  Sparzian«  et  eanipo  Arsitin  et 
de  Ualli.  sieut  in  prinri  nostrn  preeepto  eontinentnr;  simiiiter  res.  qnas  Ailelnicidus 
tilius  (juidiinis  ibi  dedit  et  Adelniodus  tilius  Hildeiuiidis,  et  qu^cuiupie  ab  alii|iiilius  ^n 
eideiii  sanetv  Marii,-  de  Pharpba  data  sunt;  in  eivitato  Hnrtana  nionasteriuni  saneti 
Thet)dori  euni  i,'cclesiis  e.t  oninibus  suis  pertinentiis;  de  perditis  et  requisitis  rei)us 
monasteiium  sanc-t^  Mari§  de  Mignione  euni  oninibus  suis  pertinentiis,  qiuid  beaty 
memorig  senior  nostcr  Otto  ibi  restituit;  in  Asisio  dui,"  §cclesi^i,  qug  super  terrani  ipsius 
monastcrii  positc,'  sunt:  in  Suniniati  (,'eclesia  saneti  Siluc.stri  et  curtcs  de  Flumine  et  ss 
de  Monasteriido  et  Portiea;  in  eoniitatu  Halliensi  iiKinasteriuin  saneti  Pcregrini  euni 
Omnibus  .suis  pertinentiis.  Hi^v  igitur  onniia  et  qui,'eun<|ue  imstri  pr^decessnres  reges 
vel  imperatores  eideni  (.'cclcsiy  beati,'  Marii;  de  I*liar|)ba  ])er  pr<;cept;i  eontulerunt.  iios 
per  baue  paginam  eontirnianuis,  ut  sancta  dei  ycclesia  liabeat  teneat  ae  iure  jiroprie- 
tariii  sine  aliqua  inolestatione  possideat.  Si  vero,  qiiod  absit.  aliquis  eontradictcn-  90 
huius  nostri  jn'^cepti  fiierit,  centuni  libras  auri  eimiponat.  niedietatcm  noliis  et  nu^die- 
tateni  ^■^carirl  sanet^  ecclesi^  beate  Alaric;  de  Piiarpba.  Ut  igitur  liye  nostra  iussio 
firmitc-r  inviolabiliterque  servetur.  int'erius  manu  pmpria  Hnnavimus  ac  illam  nostro 
sigillo  repercusso  insigniri  prc^-cepimus. 

Signum  domni   Heinriei  invictissimi  imperatoris  augusti.    (M.)  •"• 

Peligrimus    eancellarius    ad    viceni    lleberardi   l'abenbergensis  §pisc(>pi"  et  archi- 

capellani   reeognovit. 

Datum    anno   dominicg  incarnationis   millesiino    .WIIII,    anno    dnmni    llcinrici    re- 

gnantis  xvil.  imperii  viro  vi,   iiidictione  II,   loeo  Meresburcli;   V.  idus  april. 

4(m;.  «0 

406".  Heinrich  schenkt  deni  von  seine)-  Gemahlin  Kiuiignnde  geffvündeten 
Nonnenklostei'  zu  Kauftmycn  dif  ( trtc  ( fhei--  und  Niederkaiifunr/eii ,  Vollniars- 
hauseu   und   Uschlaf).  Allsterlt  KiW  Mai  4. 

Frayiiient    den     Originaldiploms     im     /.'.     Sldafsmuliir     zu     Marluinj    (A).     —     Absclirift 
Srhmincke's  aiM  dem  Ende  des  18.  Jh.  in  dessen  Diplomalnrium  Hassiaruni  I ,  />.  lil  in  der  is 
Ijandesbibliothek  zu   Cnssel  <iii-<  ditn  damals  noch   vollsltlndige»   Original  (1i). 


HKIXRieil  II.     UM  II.  521 

Ledderhose  KU-ine  Schriften  'J,'J85  n"  6  nits  dem  noch  unvemehrteit  Original  mit  iiid.  I\' 
(L).  —  Böhmer  Jieg.  J18i).  —  Stumpf  Heg.  1722. 

4lH>''.    (Unecht.)     Heinrich   schenkt   dem    von  seiner  Gemahlin  Kunigmute   tje- 
gründeten    Nonnenkloster   zu    Kaufuntjen    die    Orte    Oherkaufungen   mit   dem 
t  ganzen  W^alde,  Niederkaujungen,  VoUmnrshausen  und  Uschlag. 

Allstedt  1019  Mai  4. 

Urkunde  uns  dem  Ende  des   IL  Jh.    in  Dij/Innifurni   im  k.  Staatsarchiv  zu  Marburg  (A^). 

Ledderhose  Kleine  Schriften  2,  53  cit. 

Von    dem   erhteti   D.  406"   ist   uns   nur  ein   kleines  Fragment   des   von  OF  geschriebeneti 
10  Origimds  erhalten,   doch  li'tsst  sich  der   Text  aus  A^,  B  und  L  mit  voller  Sicherheil  her- 

stellen. Er  geht  auf  das  D.  H75  zurück,  dessen  Wortlaut  GF  durch  einige  Zusätze  er- 
weitert hat.  —  Die  Fälschung  D.  401)''  ist  um  Ende  des  11.  .Th.  angefertigt ;  die  Schrift 
ist  derjenigen  des  HF  nachgeidimt,  das  Siegel  irahrscheinlich  von  D.  406"  auf  D.  ■106'' 
übertragen.     Zweck  der  Fälschung  war,  dem  Kloster  einen   Rechtsiitel  für  den  Besitz  des 

15  Knufunger  Waldes  zu  verschaffen:  zu  diesem  Behufs  sind  hintei-  Oiierencoufunga  die 
Worte  cum  toto  ncmore  eingeschoben.  Abgesehen  davon  ist  das  D.  406*"  eine  ganz  gute 
Abschrift  des  D.  406"  und  konnte  deshalb  neben  A  und  B,  unter  Berücksichtigung  einiger 
Lesarten   von   L,  der  Ausgabe  desselben  zu   Grmide  gelegt  werden. 

[(C.)  ^  In  iiiiiniiio  sauctiie  et  iiuliviiluac  triiiitatis.     lluiuricus  divina  faventej"  cle- 
10  mentia''  Romanorum  imperatnr  augii.stus.  ^  [Imporinli  uostrae  di^nitnti  deceus  atiiue  ne- 

ccssariuiii  alist|Uo  diiliio  scinius'"  esst*,  ut  et  nns  in  laudeni  et  Iiunorem  dei  hniia  im-ipieiido  porf]irl- 
anius  et  aliis  iiicipiontibiis,  qiiatiiius  ad  etiVetum''  peitiiiffant,  uj)em  iiostraiii  [inipciidainu.s.  Si  ergo 
hoc  iuste  oiiniilius  exhihere  debeinus.  (pianti»  siiecialius  iiioiieiniir  illi  auxilio  esse,  ut  bona  perticiat 
injcepta'',    euni   qua  siimiis  earo   et  aninia   una.     rroincb-    onmiuni   Cliiisti    iiostrii|Me   ti[deliuni   presen- 

16  tium  »ciliect  ar  futuroruni  noverit  imiversitas,  quod  diloeta  conteetalis  nostra  Cvnig'vuda  videliejet 
imperatrix  aug-usta  moiiasterium  in  honorem  aalvatoris  miindi  (et  viviticae  erucis  nee  non  sanctae  dei 
geuitricis  .semper  *  virginis  Mariae  et  OCati  Petri  prineipis  apostoljorum  et  omnium  simul  sanctoruni 
in  loco   ifiii   diiitur  C'ofünga '^   eonstruxit,   In  quo   vir[^'-iiies  sub   regula  saiu'ti  lienedicti  ordinavit.     HuiiiH 

igitur  dileete   no.strf   eoniugis  religioiii  ac  devotioiii  congaudeiites,    amojri  etiam    eius  *   ob- 

80  teniperantes  pro  reniedio  nniniae   [nostrae  nee  non   i]>sius  omiiiunH|ne^  debitoruni   nostroruni  quasdani 

uostri  iuris  villas,  ijisiiiii  videlicct  monasteriumOuerencoufenga''-'  nee  nonNederencoufenga', 
Uolcmereshujson'',    lu.slad'    dictas,  in   pago   Hassia  sitas   [iu   coniitatu""    Friderici    comitis 

euni  Omnibus"   pertinentiis    suis    agris   areis    editiciis"    terris  cultis    et  iucultis  silvis  venationibus  aquis 

aquarum  v  e    deeursibus   piseatijouibus    molendiuis    pratis    pasfcuis    vüs    et    inviis    exitibus    et    reditibus 

96  quesitis  et  inquirendis  maneipiis  utriusque  sexus    et    oninibus    quf    quocumque''   ITlodo    nominari    ae 

seribi  possnnt  utilitatibus    ad    ea]sdem    Vlllas    pertinentilius   ad   [predietum   nionastcriuni    et   ad   Utili- 

tatem  tantununodo   sdninini    iljidem    sub    regula    nionaeliica    den    famulantiuni    per   baue 

nostram  imperialem  paginam    concedimus    atiiue    largini]ur.     Et    ut    hace    nostrae    [auctorita  t  i  s   kai'ta 
stabilis  et  inconvulsa  »   omni   permaneat  (JVO,  hoc  imperiale  preceptuni   inde   conscriptuiii  manu  propria 
40  contirmantes  sigillo  nostro  lUSSimus  insigniri. 

406°.   [Foltz- Bloch -Holtzmann]    ai  fliese  »ml  die  folgenden  Ergämungen  aus  A'BL       h)  elemetia  .d' 
c)  V  über  der  Zeile  nachgetrnyen  ,('         d)   essectum  A^         c)   incepta  porficiat  .1'         f)  Cov- 
funga  A'         g^    i  :irischen  n  und  u  nacht riifiUch  eingefügt  A'         h)    BL:  Ouerencoufunga  A' 
i)   L:  Xederenroufunga  .1':  Nederencofenga  ß       k)  L:  Uolmareshusun  A' ;  Uolcniereshusen  B 
46  1)   Luslad  A'BL;    dneh   ist  der  erxte  Buch.ttabe  in  A  irahrscheinlicher  I  al.i  L;  auch  spricht  für 

die  Lesung  hislad  die  heutige  Xanienxforni  l'schlaff,  du  ein  ntdautendes  L  schirerlich  abi/efalten 
tetire       m)  it  auf  Jiaxur  A'       n    it  auf  Ha.su r  .i'        Ol  BL:  aedificüs -4'       pi  quocumodo  .,4' 

KmUerurkuudeu  111.  6G 


522  KAISER  TK  KUNDEN. 

^  Si^uiin  iloiuni  lltiiirici  invii-tissinii   Hoiuanormn   M.    iiui)eratoris  auijii.sti.  ^ 
^  Guntherius  cnncoUarius  ad   virciii   lIiTi'aiiUalldi'i  arfliica|iiK'llaiii   rf(.-iiu\Hivi.  | 
l>ata   IUI.  iii'ii.  inai.   iiulictiont-  II.   aiiim  «loiiiiniraf '    iiicaniationis  niillcsiiiin  wiiii. 

anno  vit<i  (innuii'  Hfiiirici  ini]K'rati>ns  aiifjnsti  n-gnantis  \\  ii.  ini]icrii  \':  ai'Unn  Alsteti; 

iVlioiter  anien.|'  5 

44M»''.     1'    OiicrencoHfunpi»    Cum    totn    m-niDrO   iicc    iioii  .... 

407. 

Heinrich  schenkt  dem    von  seiner  Gemahlin  Kunigunde  gegründeten  Nonnen- 
kloster zu  Kaufungen  seine  Besitzungen  zu  Escheberg  inid  Miiser. 

Allstedt   KU!)  Mai  ■/.        10 
Orifiiiitildiplom   im  k.  Slnalxarchir  zu  Marburg  (.A). 

I^derhofte  Kleine  Schriften  :2,  284  n'  5  aus  A  mit  ind.  IV.  —  Böhmer  Reg.  1188.  — 
Stumpf  Heg.  17J1. 

Geschrieben  von  GF,  der  das  D.  375  ah  Vorlage  benutzte;  die  wenigen  Abireicimngen  von 
dic.iem  entsprechen  zumeist  denjenigen  in  D.  4oi>.  16 

iC.i  ^  In  niiniino  .'iant-tae  et  individnai-  triuitatis.     Hcinriciis  divina*  favente  clc- 

Ult-ntia    Hiinianiirum    inipcrator   aUgUStUS.   i]  IminTiali    nostrne    dig-iiitati    ik-rens    atque    iie- 

cessaritim  nlisque  dubio  seimns  esse,  nt  et  110s  in  hiinlciii  et  honorem  dei  »  pro  tieiamus  et  nliis 
iuripieutiljiis.  quatinns  ad  etTectum''  perting^ant,  opem  no»itram  iinpendamus.  Si  ergo  hoc  iiiste  omnibns 
cxhibere  debemns,  i|unnto  s]iecialiiis  monemnr  illi  auxilio  esse,  ut  bona  perlu-iat  inoepta,  cum  qna  SO 
saniiis  caro  et  aninia  una.  Proinde  omni  um  Christi  nostroniniqtie  lidelium  |ires<'ntiuni  scilirct  nc 
faturornm  noverit  universitas,  qiiml  dilecta  cunti-rtalis  nostra  Cvnif.'vnda''  videlicot  imporatrix  auffUüta 
mona.steriiim  in  honi.irem  salvatoris  niundi  et  vivilicac  cnieis  nco  non  sanctae  dei  penitricis  »emperc|iu' 
virfrinis  Mariae  et  Petri  priucipis  apostolorum  ut  onmiiim  siniul  sanctornm  in  loco  qni  dicitur  Cliofiuifja 
coustnixit,  in  quo  vir^nes  sub  regala  sancti  Deuedicti  ordinavil.  Iliiitiä  ig-itur  dilectae  nostrne  cun-  26 
iugi»  rcligioni  ac  devotioni  COngaildentes,  amori  etiam  in  omnibus  optemperautes  pro  rcmedio 
aniniae    n<istrae    nee    n<in    ipsius    omniunique    debitornm    nostrornni     talia    pi'cdia,    qnalia   in    Eskc- 

berge  ac  Meiskerc  villis  in  pago  Hassia  in  i-omitatu  Dodcclionis  comitis  visi  .snnnis  li.iljcre, 

cum  Omnibus  COnun  pertiuentiis  agris  areis  acditieiis  terris  cnltis  et  incultid  silvis  venationibns  aqnis 
aquaruni  V  e  deeursibus  pi:<vationibns  nioleudinis  pratis  pa.siuis  vils  et  invii»  exitibns  et  rcditibn.s  quc-  80 
sitis  et  inquirendis  n)anei|)iis  utriiisque  scxus  et  omnibus  quy  qilOCUniqiie  niodo  nominiiri  ac  seribi 
possnnt  utilitatibiis  ad  eadeni  predia  pertineutibus  ad  predictum  nionastcrinni  et  ad  utilitatcin 
sororuni  ibidem  .sub  regllla  monachica  deo  SCrvientilim  per  hanc  nostram  imperialem  paginam 
in  proprium  larginnir  atque  eoncediinus.  Et  ut  haec  uostrae  iugenuitatis  nnctoritas  .stabiüs  et  in- 
couvulsa  *  omni  pernianeat  aevo,  hoc  imperiale  prcceptnm  inde  conscriptum  propria  manu  contirmantes  1& 
sigillo  no.ttro  insigniri   iussimil.s. 

Ji  .SiginuM  diMiini   Hfinrici   iiivicti.s.<imi  (>I.)  Romanorum  impcratoris  augiisti.  § 

^  Guntherius  canceiiafius  ad  vicem  Hercanbaldi  archicajjpellani  recognovi.  |  (SI.  3.) 

Data  Uli.  non.  mai.''  indictione  II,  anno  doniinieae  incarnationis  niillesinio  XVIIII, 
anno  vcro  donuii  Ilcinrici  inij)eratori.s  augiisti  rcgnaiitis  .xvil,  iiii|)crii  v';  Al.sti'ti  actum;  40 
feliciter'"  amen. 

406",   qi   A'IiL       T)  (lomiiii  Ii       ■ii   ,1'A.-  domini  Ii       t)  iltia  im  A'  mit  einer  brüchigen  Wachmnaste 

Icilnutlich  htfeatii/le  SI.  3  itt  icahmchtinlirh   von  A  abi/flöit  irordcn. 
4(17.      (Eoltz-Uloch      n;   in  corr.  aun  u       In  (Ihm  ergte  f  rorr.  aim  c        <•)  ilie  drei  letzten  liiichelaben 

iiuf  hiuiir        dl  IUI.  non.  mal    imai.    iilin<'  Al/k-ilrziini/steiclt^n,    ,li    iiml  V  —  leliciter    vielleicht  46 

n<irh;ietriiyen. 


II  i;i  N  KK   II    II.     1(11!).  523 

40S. 

Heinrich  srhenht  dem  von  ihm  genründeten  liisthum  Bamberg  den  von  Einigen 
Abtei  genannten  Ort  l^er<ia  im   Donaugau.  Allstedt  Inifi   M„i  iti 

OiiiiitKiltliplotii   im   /,.  liiirlisarchii'  211  Miinclifii   (A ). 

6  Hei/berger    Irhnographia    Bahenh.    1,   1  li>    K.iir.    aus    A.    —    ( Hi-yherger)    Lnwlenliolwit, 

prob,  ti"  IS  ans  A.  —  Ried  CD.  Jintisli.  1,  ViH  ,1"  141  ans  A  =  Miipie  Patrol.  lU). 
S4'J  11"  104.  —  Oesterreicher  in  Geö/I'itete  Ardiice  3,  5S1  n"  S  aus  A.  —  Moii.  Boira 
28',  483  m"  299  aus  A.  —  Facsimili-  in  Kaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  4,  Taf.  11.  — 
Hüll  »irr  i.Vf/.  1190.   —  Stumpf  Bei/.  1723. 

\i<  .Utf  einem  Blunquet,  in  drm  das  EingangsprotokoU  und  die  Signumzeile  (in  die.<ier  iviedenim 

ilas  Monogramm  zuerst)  nni  GG  rnrausgifertigt  waren  und  das  uahrsrheinlirli  auih  schon 
in  dir.-ier  (restalt  besiegelt  u-urde,  gescIirielHU  von  Ba.  FI.  Für  den  (.'onte.rt  i.'it  dieselbe  von 
Uli.  II  verfa.-^ste,  uns  nicht  erhaltene  VU.  benutzt,  die  auch  dem  D.  197  als  Vorlage  diente 
(vgl.  X.  Archiv  22,  143) :  wir  haben  nur,  was  mit  D.  197  übereinstimmt  und  also  sicher 

15  auf  diese  Vorlage  zurückgeführt  werden  kann,  durch  Petitdruck  bezeichnet;    wahrscheinlich 

ist  aber  die  VU.  in  D.  408  noch  in  weiterem  Umfange  benutzt  worden.  —  Über  die 
Lage  r/cx  liingst  verschollenen  Klosters  Berga  hat  zuletzt  und  am  besten  Fastlingvr  in 
Verhandlungen  des  hist.  Vereins  für  Xiedcrbayern  24,  203  ff.  gehandelt.  —  Von  Udalrich 
zum   Formular  zii.'^amnH'ngezngcn   und  .«0  in  seine  Samndung  aufgenommen. 

so  (C.)  §  In  niiiniiic  sain'tac  i't  individuac  triiMtatis.    Heinricus  «jratia  dei  Hoiiiaiinrum 

impcrator  aiiyustus.  p  (iluria  praesens  fuiritiva  et  inanis  est,   (hun  j)iissicletui',  nisi 

aliquid  in  ea  de  eaelesti   aeternitate  cogitetur.     Seil   dii   niiseiatin   liuniaim  generi   utile 
providit  reniedium,  (niandn  parteni  caelestis  patriae  terrenae  substantie  f'eeit  esse  i)re- 

cium.  Huius  ergo  nos  clementiae  memoies  queiulam  hereditatis  nostrc  loeimi  Hnlienlierc  dictum 
ii  auctoritnte  npostolk-n  tirnintiim  nee  iioii  dilect?  coiitectalis  iiostre  Cliviiigundae  et  vciieraMlis  Heiiirici 
Wircihurjfoii.sis  episoopi  nc  rinmiiini  titli-liinn  in»strnrum  e[ilscnjnn'iuu  ai)l>atuni  T"tiusi|Hi*  icgTii  nostri 
principiuM  conrordi  dt*v<jti<ine  collaiKlatuin  in  culniou  et  sciiem  opiscopatns  in'nveximiis,  ad  honorem 
vidclici't  omnipoteutis  dii  et  licatao  Maiiae  sonipcr  virjrinis  sanctormii(|iif  apostoloriun  Petri  et  Pauli 
nec  non  saneturuni  niartyruni  Kiliani  atnuc  *ieiirgii  it  unininm  sanrturniii  pia  veuoratione 
30  fundaviiiius,  iit  inibi  taiu  pro  anlecessoris  nustri  tercii  videlicet  Ottonis  iniperati^ris  quam  pro  omnium 
tidelium  vivorum  ntque  defuuctorum  memoria  iugiter  liostia  mactaretur  salutaris.  Proiude  noverit  om- 
uium  dci  nostrique  fidelium  tarn  preseus  aetas  quam  suctessiira  posteritas,  qualiter  uos  pro  dei  amore 
uostreque  salutis  acquisitione  praefat?  sedi  tot  venerabilium  viroruiu  attestatione  fuudate  ((uendam 
nostri  iuris   loc-um  Berga    dictum    in    pa^o   Tuonocgnvve    dioto    et    in  ooniitatu   Adalljerti'   comitis 

So  situm,  qui  a  quibusdani  abbatia  nuneu])atur,    hae   iniperiali   et  praeceptali  pagina,    sive 

abbatia  sive  alin  <(Unlii)et  niodu  praediuni  sit.  cum  ..mnibus  rebus  ibidem  pertinentibus  mobi- 
libus  vel  immobilibus  cultis  vel  incultis  et  cunctis  quo  iillo  nuido  scribi  ant  nominari  possunt  utilitatibus. 
prent  tirmius  possumus,  concedimus  donamus  et  proprietamus,  omnium  contradictione  remota.  Preci- 
pimus  igitur,  ut  uobis  in  deo  dilectus  Kberhardus  eiusdem  sedis  primns  episcopus  ehisque  successorcs 
40  liberam  dehinc  habeant  potestatem  de  praedlcta  seu  abbatia  seu  praedio  tenendi  possidendi 
commutandi  seu  quicqnid  sibi  übet  modis  omnibus  in  usum  episeopatus  faciendi,  l't  autem  h{c  nostrf 
ingenuitatis  traditio  stabilis  et  inconvulsa  permanent  nunc  et  in  futurum,  lianc  pagiuani  inde  couscriptam 
manu  propria  roburanti-s  sifrilli   uostri   inipressionc   insif,'niri   iu.ssimus. 

408.    [Bresslau^     a )   1«  dafür  f/elassene  Lücke  nachgetragen ;   ob  ton  gleicher  oder  anderer  Hand,    igt 
45  nicht  sicher  :ii  entschfideii 

66* 


524  K  A  l  S  K  u  r  U  K  r  N  U  E  X. 

^  Signum  doiiini  Iloinrii-i  i.M.t  iiivii'tissinii  iinpcratoris  augusti.  ^ 

^  Gunthfricus''  caiicollariiis  vice  Erohambaldi  ari-liicajtpellani  lecogn.  ^       (SI.  3.) 

DrtUi   VI.   id.   luai.   aniici    dominic'9  iiicarnatiniiis  MWllll.    indiftiono  II,    ainid    vcro 
dounii   Honrici  set-undi  rcgnaiitis  x\  II,   iiii]"i-ii  ;mic-iii  \:    lutiiin   .MtNicti:    t'clicitiT. 

400. 

Heinrich  schenkt   dem  Nonuenkfoster  zu  Kmifungen  die  Orte  Lay,  Waldesch, 
Winningen.  Bisholder,   Trimbs.  Magdeburg  Jul9  Mai  ^H>. 

Orighialdiplom    im   k.  Staatsurrhiv   zu   Marburg  (A).  —  Abschrift   des  IT.  Jh.   in  ('ad. 
9i>:il   f.  54  in  der  k.  k.  Hofhibliothek  zu  Wien   (C). 

Brower  Ant.  Tret-ir.  ed.  I.  63ä  eil.  —  Herrgott  Geneal.  2,  l(l5  n"  im  aus  C  zu  Juni  13.  —  JO 
Winkelmann  Acta  ined.  2,  134  n"  181  aus  Tran.fsumpt  K.  Budnlfs  von  1390  Milrz  10.  — 
Facsimile  in  Kaiserurkunden  in  Abb.  Lief.  4,  Taf.  12.  —  Görz  Mittelrhein.  Reg.  1205.  — 
Böhmer  Beg.  1191.  —  Stumpf  Reg.  1725. 

Für  das  D.  409  ist  von  GF  ein  Blanquef  hergerichtet  worden,  auf  u-elchem  zuerst  inihr- 
selieinlich  das  Monogramm  vorausge fertigt  und  dann  die  erste  und  die  Signumzeile  ein-  '* 
getragen  waren:  vielleicht  war  das  Blanquct  auch  schon  in  dieser  Gestalt  mit  dem  über 
der  Signumzeile  durchgedrückten  Siegel  versehen  worden.  Den  ganzen  Context  schrieb  HC 
nach  eigenem  Diciat,  indem  er  sich  nur  in  wenigen,  von  uns  nicht  besottders  bezeichneten 
Wendungen  an  frühere  Kaufunger  DD.  anschloss.  Schliesslich  hat  dann  wieder  GF  Recog- 
nition  und  Datierung  hinzugefügt.   —    Erklärung  der  Ortsnamen  hei  Görz  n.  a.  0.  so 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitati.s.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia Romaniinim  imperator  augustu.s.  |  Quamvi.s  generaliter  in  onmes  catiiolicac 
fidei  cidtores  nos  liberales  et  largos  esse  conveniat,  specialitiT  tanion  in  dilcetissiniani'' 
no.stri  coniugem  Chuniguiidam  scilicot  impcratricem  augustam,  qui  in  ('linsto  sunnis 
luia  caro,  nu.s  liberalissimos  et  largi.s.simos  esse  res  ipsa  et  ratio  ennipellit.  l'roiude  s» 
nos  supra  dictae  eiusdem  nostrae  dileetissiniae  coniugis  devotis  et  religiosis  pctitionibus 
adcjuiescentes  nostri  iuris  qu^dam  loca  in  comitatii  Prihtoidi  coniitis  et  in*"  pagis 
Trilifliira  et  Meinifelt  dictis  sita,  bis  nominibus  appeliata:  Legia,  Asch,  Windinga, 
IJizclre,  Trimizze,  cum  mancipiis  utriusque  sexiis  accclesiis  acditiciis  vineis  nudcndinis 
areis  pratis  pascuis  terris  cultis  et  incultis  et  cum  uninilms  iicrtinentiis,  qu(;  nos  iure  30 
et  legaliter  in  sujira  dictis  locis  habere  dinoscinmr,  nimiastcrio  Clniofunga  dicto  in 
honorem  saivatoris  raundi  et  sancty  Mariae  sanctique  Petri  apostoli  constructo  et  con- 
secrato  con[cedimus  et  conjdonamus'".  Et  ut  huius  nostrae  donationis  auctoritas  omnibus 
Christi  nostrique  fidelibus  credibilis  habeatur  et  vera  credatur  et  stabilis  nianeat  et 
inconvulsa  consistat,  hanc  cartam  indc  conscriptam  mann  pmpria  mlxirantcs  sigilli  36 
nostri  im|iressionc  iussimus  insigniri. 

§  Signum  domni  Heinrici  invictissimi  (M.)  Komanorum  imperatnris  aiigiisti.  § 

S  rönitlicriMs  canccllariiis  ail  vicini  i']i  kdibaldi  arcbicap))clla)ii  rccngnovi.  ^   (SI.  3.) 

406.  h}  A. 

409.    fFolt/-BI'ii")r     a)   ziritirtieti  f   un'l  i  rin  :irfitrK  t  tiimmitierl  ti)    unter  ilem  rmlen  SIricIt  iln  i" 

n  eine   l'ntrriflngc  (iiixrn'lini         r)  ilic  Kriji'lnzung  aim  C 


II  KI  N  KK   11    II.     imii.  525 

Datii  XIU.  iiiiiii''  iiulktiniii'  II,  aiiiiu  (lniiiiiiiri;  iiii-iiniiitiiiiiis  iiiilli-Miiiii>  XVIIH'',  iiiiiio 
vt-n)  (loiimi  Hfiiirici  iiujionitoris  auf^iisti  rcj^naiitis  .WII,  iniperii  vero  VI;  actum  fflicitcr 
Jlagdeburili;    aiin'ii. 

410. 

5  Heinrich  sclienkt  der  bischößicheii  Kirc/ui  zu  Jlal/jersttidt  eine  ihm  ihirrli 
liichterspruch  zuerkannte  Besitzung  in  vier  Orten  des  Schtvaöen/jaues. 

Miußhbmg  1U19 . 

Onyinaldiplom   im  k.  Staatsarchiv  zu  Berlin   CA). 

LmJcwitj  Bei.  7 ,  440  aiw  Ahsrhrifl   roti    B  in   C  mit    a.  re/j;.  se[)tim()    und   7 ,  460    n"  24 
10  (iiia  ('  mit  a.   ine.  mill.  XVIII,   imp.  XVI.   — ■  Hüfer  Zeitsrhr.  '^,  148  n°  H9  aus  A.   — 

Heinemann  CD.  Anhalt.  1,  81  n"  WS  mis  A.  —  Schmidt  ÜB.  de.i  Hochstifts  Hulhersladt 
1,  49  »"  67  <ii(.'<  A.  —  Böhmer  Reg.  1192.  —  Stumj/f  Reg.  1726. 

1 '(•»•/ ((.s'.i.7  und  ge.irhrielien   von  GB,  der  ifiih  wdhrfirheinlich  eine.'i  durch  Voraus ferliijinig  des 
Monogramms   hergestellten    Blanquets    bedient    hat.  —    Zur    Deutung    der    Ortsnamen    vgl. 
16  Biittger  Diöcesan-   und  Gaugrenzen  3,  204,   dazu  Zeitschr.  des  Harzvereins  8,  183.  9,  11. 

19,  853.  20,  207. 

(C.)  ^  In  iinmine  .sanctae  et  individuac  trinitati.s.  Hoinricus  divina  favontc  clo- 
iiicntia    RoiiiandiMiiii    iinjicrator    aufjustiis.  f,  Si    venerahilia    accelesiariun    (U-i    li>ca 

alicuius  doiii   cdiiiiiKKlo  ditaro  ac  .>:nbliinare  studueriiiuis,   nobis  id  regiiii|ue  nostri  .■^tatiii 

so  profuturum  es.se  iiiiniiuc  diibitaiims.  Quapropter  noverit  onmiuni  Chri.sti  tidiliuni 
nostroninunie  univcrsitas,  qualitcr  no.s  pro  rcnn-din  aniniae  nD.'jtrae  paroiituinque 
iu).striiruin  ncc  non  dilccti-ssinic  cnntectalis  nostrau  Cunigundo  videlicet  imperatricis 
augu.ste  Haluerstcdcnsi  aecclesiac  in  honorem  .sancti  Stephani  protoinartiris  dedicate, 
Olli  vfnerabilis  Arnoldus    episcopus    preesse    videtur,    interventu    ac   peticione    eiu.sdem 

85  voncrandi  jn'f.sulis  tale  iircdium  in  usuni  fratruni  deo  ibidem  servientium,  qualc  nobis 
iusto  iiidiiuni  iudieio  Icgaliter  ]iiTtinoro  videtur,  situni  in  loci.s  Zeielinga,  CJotlo,  Ocii- 
tircsrotli,  <  iardiiltrsnitli,  in  pago  vero  Sueuun  in  eoniitatu  .'lutiMii  Tliiatniari  comitis, 
cum  onniibus  ntilitatibus  eidem  predio  iuste  pertinentibus,  terris  videlicet  culti.s  et  in- 
cultis  mancipiis  ntriusque  sexus  arei.s  aedificiis  pratis  pascuis  silvis  aqui.s  aquarumqiie 

30  deciirsibus  piscationibu.s  molendini.s  viis  et  inviis  oxitibus  et  reditibus  quesitis  et  in- 
quirendis  eeterisque  que  quomodocumque  nominari  possunt  ntilitatibus  ad  idem  pre- 
dium  iure  pertinentibus,  per  haue  nostram  imperialem  paginam  eoncedimus  atque 
larginuir  et  de  no.stro  iure  ac  dominio  in  eiu.s  ins  atque  dominium  imiiiio''  tran.sfuudi- 
mus,    ea  videlicet   rationo    ut    iilcm  iani  dictus  episcopus    sibique  posthinc  succedcntes 

85  liberam  de  eadem  proprietate  posthinc  haboant  quic<[>iid  eis  placuerit  ad  usum  aecclesiae 

et  fratriuu  deo  ibidem  servientium  faciendi  facultatem.    Et  ut  liaec  nostrae  ingenuitatis 

auctoritatis    stabilis    et    inconvidsa    omni    posthinc    permaneat   tempore,    hoc   preccptum 

inde  conscriptiun  manu  propria  eoiToborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussinius  insigniri. 

^  Signum  domni  Ileinrici  Komanorum  invictissimi  impcratoris  augusti.  |    (M.) 

•40  11  tiuntherius  cancellarius  vice  Ercanbaldi  archicapellani  recognovit.  ^     (SI.  3.) 

Data*"  indictione  II,    anno  dominicae  incamationis  MXVIIII,    anno  autem 

domni  Ileinrici  secundi  regnantis  XVII,    im])erii  vero  vi;    actum  Jlagadabvrc. 

109.    (1)  davor  ht  durch  ein  Versehen  des  GF  kal.  a usffelaitseii  c)    GF  hatte  versehentlich  zuerst 

mill.  anno  geschrieben    und   hat   dann  zwischen    diesen  Worten   die  Zahl  XVIIII,   und  zwar,   da 
45  der  Raum  klein  war,  mit  Xachtraguny  des  letzten  I  ü/ier  der  Zeile,  ein;/)Mcho/>en. 

410.    [Bresslau]     a)  A,  statt  omnino         b)  unausgefüllte  Lücke  für  das  Tagesdatum. 


5-iti  KAISKIM'  ÜKlNlti:  N. 

411. 

JlfiuricJt  schenkt  i/em  ydiDienklo.tter  zu  Kau/iaige»  den  zum  Erbgut  seiner 
Gemahlin   Kunifjunde  gehüriijen   Hof  Hericshausen. 

Orighialdiplom  im  Sliflsarrliiv  zu    Kniifitngen   (A).  b 

I.eiiderhose  Kleine  Srlirifti-n  'J,  ö'j  rit.  zu  lOlH.  —  Brexshut  DD.  ceiitum  3.5  «"  ^4  aus 
A  zu  lUlS  oder  l0li>. —  Stumpf  Atta  imd.  376  u"  268  aus  A  zu  1017  Decemhcr—lOlit  De- 
cember.  —  Dohenecker  Reg.  665  ebenso.  —  Stumpf  Heg.  1834  zu    10 lö — 1021  Aug. 

Mit  Benutzung  de.i  D.  375  rerfansl  von  GF,  der  die  Urkunde  auch  mundiert  hat.  Er 
t>ediente  sieh  dabei  eines  Blanquets,  das  er  durch  Eintragung  des  Monogramms  sowie  durch  lo 
Vorau.^fertigung  des  Eingangsprolokolls  und  der  Arenga  selbst  hergestellt  hatte.  Drt.vx 
das  Blanipiet  in  dieser  Gestalt  bereits  vollzogen  und  besiegelt  war,  darauf  la'sst  die  auf 
der  Büekseite  des  Siegels  in  ähnlicher  TrWse  icie  hei  D.  330  eingegrabene  Insrhrifl  Do 
Herl[eijchacshvsvn  ■srhlie.'^.ien,  u-elche  .sicherlich  die  Veruitidutig  des  Blnti'iuets  bestimmen 
sollte.  Die  Xachtragung  der  Datierung  ist  verge.'<.'ien  u-nrden.  Wir  reihen  das  Sliirk,  das  i6 
wegen  seines  Schreibers  nicht  viel  älter  sein  kann,  hier  ein,  weil  einige  Satze  uml  Tl'c»- 
dungen  daraus  in  dem  von  einem  anderen  Sclirciber  7nundierlen  D.  412  benutzt  sind. 

(C.)  I  In  nomine  sanctae    et    iiuliviiluai'  tiiuitiiiis.     lI(•ill^i^,■n^  diviiKi   l'.ivriitc  ulc- 
mentja    Ronianoruni    Imperator   augustus.  ^  Si  •   oimiibus   imna  *   iiici|iieiitiims  ex  im- 

lurialis  dipiiiiii t i s    dcbito  delicmus  prodcsso,    quanto  niaj^is  honestum    ac  roli>;iiisuni  illiu.s  so 
.Studium  augmentare  et.  ut  ad   effectum   perducatur,  niodis  onuiibus  iios  (ijioitit   aduivare, 
cum  ijua    Ulla    caro    divina     existimUS    COpulatione.      Proinde    (iimiilMis    Cliiisti    ii.i»  t  r  i  inio    tiik- 

libus  notum  esse  voiumus,  qualiter  nos  devotioni  ae  rrlij^inüi  (iilcctissim?  cDniu^ris 
nostr?  Chvnigvndac  imjieratricis  augu.stae  congaudentes,  petitionibus  etiam  eius  assensuui 
prebentes    quandam    hereditariae  proprietatis    suae  cortem  Herleichcshuson  dictam  in  pago  «> 

ReinifgOWe  in  oomitatu  Sigitridi  oomitU  sitam  iiioiiaste  r  i  o  SUO  Cliuofiiiifru  in  lionoie  *  sanotae 
dci  genitricis  Mariae  et  beati  Pt-tri  i)riiicii)is  a|io.stoioriiiii  constru  e  t  o,  llbi  etiam  virgiues  Cliristi 
8ub  rcgula  Mancti  Beiicdivti  ordinavit,  cum  oniiiibus  |icrtiiicntlis  suis,  ai'cis  VldellCCt  oilitirii»  agris 
pratis  pascui:»  aquis  aqnarniiivc  decursibus  piscatii>iiibus  inoli'iidiiiis  silvis  vt'naliuuibu.s  rxitibiis  t^t 
reditihus  viis  et  invii»  *  oniiiibiisquc  fploCUmqUC  modo  dici  ac  scribi  iiossuiit  utilitatibu»  *,  per  80 
lianc  •  imperialem  paginain  in  Jiropl'ium  largimur  ntque  couccdimu»  ac  omnimodi.S  Continnamiis, 
oinnium  hominum  contradictione  remota,  ea  scilicet  rationc  ut  abbati.ssa  Ota,  quam 
eidem  loco  prefeeimus,  ac  qu§cumque  in  eodem  ordinc  post  eam  ibidem"  promoventur'", 
lilierain  exinde  habeant  potestatem  quicquid  eis  jjlacuerit  faciendi  ad  utilitatfin  tan- 
tunimodo  aecclesiae  et  .sororum  ibidcn)  .sub  regula  iiionacliica  <leo  servicntiiuii.  i;i  ut  86 
liaec  iiootrac  donationis  ac  confirmationis  uuctoritas  stabili»  et  iiiconvulsa  *  iiniiii  piriiianoat 
aevo,  hoc  •  prcccptum  inde  couseriptuni  projiria  manu  corrnboraiites  «i^'i  I  I  i  ii..stri  iniliri'ssionc 
iuK.simU8   insigiiiri. 

^  Signum  domni   Ilcinrici   invicti.s.'-inii   i.M.^   Hiimaimriiiu   i:n|pi  raturi.s  augusti.  ^ 

ä  Cuntherius'  cancellarins  ad  vieeuj  Krkinbalili  afcliira|i]HHani  iccrifr-nnvi.  ^  (SI-S.)*"  *o 


411,    '?"oltz-Blo<:h       ai    da«    Wort    Hchrinl    auf  llaxur   zu    xlehen  1);    iihfr  venl    Hanur         c)   ilic 

Ijfjiunij  thti  ernten  linrhntalirnii  int  tiirhl  t/anz  nifher:  en  kann  lielhichl  muh  (Tunthcriiis 
'Itlentn  irtrdtn  A)  da«  Siegel  liegt  jel:t  bei:  üImv  die  fnmhiifl  .itiner  HiiihiirKe  «.  die  i'or- 
hemerkung. 


II  r.  1  N  liii  II  II.    idi'.i.  527 

Heinrich  schenkt  dem  Nonnenkloster  zu  Knnfnngen  eine  Kirche  zu  Wolfsanfjer 
und  verleiht   ihm    einen   Wochen-  und   einen  Jahrmarkt  daselbst  sovoie   einen 
Jahrmarkt  zu  Kaufungen  nebst  der  Geinchtsbarkeit  und  dem  Zoll  von  diesen 
6  Märkten.  i'mhrhon,  /o/r/ . 

Oriffimildipliim  im  k.  Stadtsnrrhiu  zu  Marhury  (A). 

Ledderliusv  Kleine  Srhriflcn   2,  287  n"  7  aus  A.   —   Slumiif  Reg.  17S6. 

Die  Ori<ii)inlit/ll  des  von  einem  sonst  nirhl  vachweishiiren  St-hreiher  mundierlen  I).  il'i 
wird  durch  die  ftirher  erkennbare  NarhtriujmKi  des  Vullzieliunfisstrir/is  im  Monoijrnmm  und 

lu  durch  die  unverdächtige  Besiegelung    verhiirgt.     Mit  der  Schrift   des  IJ.  zeigt  in  den  ver- 

liiugerten  Schriftzeilen  diejenige  der  Michelsberger  Fälschung  D.  390  eine  geicisse  Ver- 
wandtschaft, sodass  eine  von  gleicher  Hand  geschriebene  Vorlage  in  Miclielsberg  gewesen 
sein  dürfte;  in  dieser  Zeit  kOiintc  die  bei  D.  SSft  erwiiluite  Urkunde  über  Zeuln  cnlslanden 
sein.      Auch    stilistisch    steht    D.  4-12  mit    den    DD.   389    und    3t)U    in    der    Arengn    und 

15  Publica! io   sowie    in    der    Corroboratio    in    Beziehung.      Im    übrigen    ist    der    Context    mit 

Benutzung  des  D.  411  verfasst ;  einige  Wendungen  .tcheinen  auch  aus  dem  tcohl  schon  da- 
mals entworfenen  D.  413  entlehnt  zu  sein;  das  Protokoll  dürfte  einer  Urkunde  des  HC 
(vgl.  DD.  -^88.  398)  nachgebildet  sein.  —  Zur  Datierung  vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

(C.)  ^i  In  iioininr   saiictao  et  iiulividuae  triiiitati.s.     lleiiiricus  diviiia  auimciiti;  cle- 

80  iiK'utia  Hdiiiaiiiiriiiii   imperator  auf;us[Ui|s.  Si  pietatis  ^  nostrae  celsitudineni  adeun- 

tibus  diffiu'  pu.stulata  larjjiiiiur,  prucipue  eonvenit,  ut  uostrae  dilectissimj  coiiiiig-i»  videlicet 

(.'viiii-viulai'»   iiiipeiatricis   aut'iistiu'   postulationilnis    libeiitissimae"    acclinemur.      Quaprnpter 

noverit    onmiiim    saiictae    dei    aecclesiae    ni)stroriuin|uo    tideliuni  presciitium    scilic-et  ac 

luturoruill    iudustria,    (Hialittr  nos   religioni   ac  (Icvotiuui   prodictae   coniugis    nostrae    congaiidentes 

25  eiuüque  »   iietieioiiibiis  assciisuiii   |)iebciite.s  inoiiasturio  suo  C'lioiil'unfra  in  lionore  sanctae  dpi  grenitriois 

seniperque    VirginiS    Mariae    et    tieati    l'ctii    principis    a]postolorum''    ronstructo,    ubi    etiain    virnfines 

Christi  siib  rotriila  sancti  lienedicti  ordinavit,  aecclesiam  niumdain  in  honore  sancti  lohannis 
baptistae  oditicatain  in  loco  qui  dicitur  Uuultesanger  in  [ta«;«  Hassia  in  comitatu  Frede- 
rici  ci.niiti»    cum    sua    dote    oniniquc    Icgalitatu    in   proprium    larginmr   atque    donainus.     In 

so  predicto  etiani  loco  Uuoltesanger  omni  die  sabbati  inercatum  con.stituimus  oninibu.s- 
qiK'  qui  viibierint  vendendi  et  emendi  facultateni  ti-ibuimus,  et  in  festivitate  sancti 
luhanuis  baptistae  ibidem  per  tres  dies  annuaiem  mereatum  et  Choufiinga  similiter  in 
exultatione*  sanetae  cnieis  per  tres  dies  mereatum  annuaiem  concedimus,  districtum 
etiam  et  thoionemn,  quod  nostro  iuri  ae  potestati  de  eisdem  mercatibus  debetur,    pre- 

t6  noniinato''  nionasterio  per  hane  imperialem  pag-inam  in  proprinm  donamus  et  attribuimus  *,  ca 
Vldehcet  ratione  ut  abbatissa  Ota,  quam  cideni  monasterio  prefecimus,  et  qnaeenmque  in  codem 
ordinc  post  eam  »  promoventur,  liberam  exinde  habeant  potc8tatem  quicquid  eis  placuerit  faciendi  ad 
utilitatem  tantumraodo  aecclesiae  ac  sororum  ibidem  sab  rcijula  nionadilea  deo  servlentinni.  Et  nt 
liaec  donationis   nostrae   *    auctoritas    instabilis''   onnii    permaneat   aevo,    manu    propria   *    roborantes 

40  sifrilli  nostri  impressioue  inferius  inssimus  insiguiri. 

g  Signum  dumni  Heiurici  Serenissimi  (M.)"  atque  invictissimi  Romanoruni  irapera- 
toris  augusti.  ^ 

412.    [Foltz- Bloch]      a)    ,1         hl  rf«s  ztceite  o  corr.  aus  u        c)  t?as  zweite  o  corr.  aus  u,  dahinter 
ein  Buchstalie,  wohl  r,  ausradiert       d)  A,  wohl  i-erschrieben  für  stabilis  et  iiiconvuisa       e)  an 
<5  <ltr  rechten  Seite  des  Monogramms  Rasur. 


528  KAISERUKKINDEX. 

^  Ountheriiis    crtnct-llarius    ad  vicem  ErkeubaKli    arcliiepisL'opi    et    arcliii:ii>jnll;uu 
recognovit.  ^  (SI.  3.") 

Anno  doniinicae  incarnationis  SiW'IIlI.   anno   vci-d   ddiinii   Ilriurii-i   rcirnanti.--  Will. 
iiupcrü  vero  VI;   actum   Boik'rltninnin :    l'cliiitiT. 

413. 

Heinrich    verleiht   dem  Kloster  Fulda  Münz-  und  Marktrecht  in  Fulda   nebst 
Zoll  und  Gerichtsbarkeit.  Xvbi  1019  Juli  1. 

Origiiuüdi}ilom  im  k.  Staatsavehiv  zu  Marburg  (A). 

Schannat  Hisl.  Fuld.  Ü,  153  n"  40  aus  A.  —  Schiittgen  unil  Kre)/sig  Diplomutaria  et  SS. 
1,  23    n"  59  unrolLst/indig  aus  Absehrift    von  B.   —   Drouke  CD.  Fuld.  M6  u"  734   aus  lo 
A  ^  Migne  Patrol.  140,  350   n'  112   mit    1014.    —   Facsimile- Fragment   in    Schannat 
Vindiciae  tob.  10  =  Mereau  Di]>l.  Le.felmrh   182   Taf.  39.  —  Stumpf  Ji<;j.  1730. 

Verfa.ist  und  geschriebeti  von  GF.    Das  Tagesdatum  ist  aus  VI.  kal.  iul.  (»  kal.  iul.  ver- 
bessert worden,   so   dass   die  Handlung   oder  ein   früheres  Stadium  der  Beurkundung  zum 
26.  Juni   gehöret!   dürfte    (vgl.  D.  412).  —  Eine   interpolierte  Fassung   dei-  Urkunde  im  i5 
Cod.  Eberhardi  2,  f.  49  spricht    von    dem    mercationis    forum  in  palmis  quoii  ad    nos 
spectat;  der  Jahrmarkt   u-ird  also  am   Palm-Sonntag  ahgehalten   irorden  sein. 

(C.)  S  I"   nciniinc   sanctae  et   individuae  trinitatis.      Hi'inricus    divina    favcnto  clt'- 
mcntia   Komanonun    Imperator   augustu.-:.  g  Vi'iieraltilia    <livinae    religionis    cenobia 

munificentiae  nostrae  donis  exaltare  ac  servonun  dd  utilitatcs  misericorditor  adtcndere  so 
nobis  <;temac  rcmunerationis  spe  necessarium  esse  dueimus.     Proindc  omnibus  Christi 
nostrifjue  tidelibus  iintuni  esse  volumus,  qualiter  nos  ])er  interventum  dilectae  coiiitigis 
nostrae  Chvnigvndao  imperatricis  augustae  in  loco  qui  Fulda  dicitur,  ubi  monasterium 
sub  regula    monachica    in    honore    sanctae    dei    genitricis    Mariae    ac    beati    Honefacii 
niartiris  in   pago  Pnehonia   cinstnictum  est,  cui   otiani  veneraliilcni  ac  religiosmii  virum  *» 
Kicharduni  abbatcm  prctocinius,    legitimam    monetam    ac  j)nj)plicum"  niercatuni  conce- 
dimus    ac    statuimus    omnibusque    quibus    placet    vendendi    et    cnu  ndi    facultatem    et 
potestatem  tribuimus,  onmium  boniinum  contradictione  et*"  inquietudine  reniota.     Tlielo- 
noum  etiam  ac  districtum  omniaque  de    eodcm    mercatu    et    raoncta    nos    ex    rcgali    et 
imperiali    iure    respicientia    prenominatae    Fuldensi    aecclesiae    per    lianc    im))orialem  so 
paginam    in    proprium    donamus*"    atque    larginiur,    ea    scilicet    ratione    ut    predictus 
Hichardus    abbas    suique    successores    liberani    exinde   habeant  ])(jtostateni  quicquid  eis 
placuorit    faciendi    ad    utilitatem    taiituniinodcj    f'ratrum   et  aecclesiae  ibidem  suli  regula 
sancti  Benedicti  deo  servientiinn.     Kt  ut  haec  nostrae  concessionis  ac  donationis  auc- 
toritas**  stabilis  et  inconvulsa  omni  pennaneat  aevo,    lioc    preceptnm  inde  eoiiseriptum  s» 
sigilli  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

5  Signum  domni  Heinrici  invictissimi  (M.)  Romanoruni  inipcratoris  augusti.  | 

fl  Guntberiu»  cancellarius  ad  \ncem  P>kenbaldi  arcliicaj)pellani  recognovi.  g    (SI.  3.) 

Data  kal."'  iul.  anno    doniinicae    incarnationis  millcsimi>  XVlill.    anno  vcro  dnmni 

TIcinrici  Romanonim  imperatoris  augusti  regnantis  x\  in.  iin|i<rii  vi  rn  \I:  actum  ('(dnnio;  «o 

feliciter  amen. 

418.  [  Folt/ -  Bloch]  ■)  A  h)  corr.  aun  r,  rermulhlich  iidlllr  fil'  uniilrirh  rrmota  srlirei/jen  o  da- 
kinttr  Hatur  A)  Buctorit,  ritllticht  nurli  nijrJi  a.  ii/>er  ilem  Spuren  tiner  frälureu  DlterUlnge 
»irhtbar  nittfl,   auf  Kamir  v)    ilaror  VI  au»rmlitrt. 


.  II  KIM!  II' H    II.     ]«VJ.  529 

414. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Michelsberg  bei  Bamberg  eine  von  dem  rechtlos 
gestorbenen  Gesilinus  ererbte  Besitzung  zu  Lantershofcn. 

Köln  1019  Juli  I. 

b  Abschrift  aus  (Ich  ./.  14S7 — 1494  in  Andreas  Lang  Catalogiis  nhh.  tiirm.  s.  Mirhaeiis,  Mn. 

hist.  2,  f.  7H'  in  der  k.  Bthliolhek  zu  Biimhery  (B).  —  Alisrhrift  vom  .7.  1494  in  des- 
selben Fascindiis  abh.  s.  Micluwlis,  Ms.  Iiisl.  1,  f.  3  ebenda  (('). 

Briischiiis  Vhronol.  88  eil.  —  Schidles  Hist.  Schriften  2'27  n"  4  aus  ('.  —  l'ssennann 
Ep.  Band).,  prob.  i!S  n"  26  ans  C.  —  Gürz  Mittelrhein.  Reg.  1208.  —  Stumpf  Heg.  1731. 

10  Verfasst  von   GF,   dessen  Stil    mit    demjenigen  des  GD,    dein  die   Urkunde    ron  Bloch   im 

X.  Anhir  19,  644  zugeschrieben  icorden  ist,  allerdings  grosse  Aehnlichkcit  hat,  aber  doch 
ron  ihm.  nnlerschiede»  werden  kann.  Dort  ist  in  Anm.  5  auch  gesagt,  weshalb  wi»-  die 
Worte  nostro  in  Z.  23  und  meraoric  in  Z.  30  für  interpoliert  hallen;  da.<i  dort  gleich- 
falls angefochtene  Wort  dominus  in  Z.  30  ist   zwar  ungeu-öhtdich,    kann    aber   nicht    mit 

14  voller  Sicherheit  als  Interpolation  bezeichnet  Verden;   und   die   ebenda  beanstandeten  Worte 

eet<'ri(|ue  fratres  —  servientes  in  Z.  31  werden,  mit  Rücksicht  auf  den  Sprachgebrauch 
des  GF,  eher  ah  echt  betrachtet  werden  müssen. 

In  nomine  sancte  et  individnc  triiiitatis.  Iliinricus  divina  t'avoiitc  clenioncia 
Romanornni    iniporator    auj;"stus.  Si    eeclf.sias    dei    deoquc    loia    dit-ata    provehere 

»0  Pt  ampliticarc  stiiduerimus,  divina  nos  ssubsidia  niaiora  ac  pociora  hal)itiu-os  «-sse  con- 
tidinnii«.  Quapropter  oninibus  Christi  nostrique"  Hdelibus  innotescat,  quia  prcdiiun, 
quod  nobis  hcrcditario  iure  ex  parte  cuiusdam  Gesiiini  .sine  lege  detuncti  sueecssit, 
<  nostro  >  Habenbor^^onsi  monastcrio  in  honoro  saneti  Jlicliacli.s  arelian},'cli  eonstructo 
deo    tratribiisquf    inibi    sub    rcffuia    sancti    üenodicti    niilitantibiis    in    paj^o    Arcn<;o\ve 

26  dicto  in  comitatu  EnitVidi  coniitis  situni  Lantberishoffe''  dictum  pir  liain-  imperialem 
papnam  in  proprium  lar;;inuir  at(pie  concedimiis  cum  omni  legalitate  ad  idem  pro- 
dium  pertinente.  videlieet  agris  pratis  paseuis  aquis  aquaiiimve  deeursibu.s  vineis  silvis 
ac  utriusque  sexus  mancipiis  oinnibusque  quocumque*^  modo  nominari  ac  scribi  possunt 
utilitatibus,  omnium   liominum  contradiccione  remota,   ea  scilicet  racione  ut  venerabilis 

30  <memorie>  dominus  Kato  abbas,  qui  cidom  modo  presidet  monasterio,  suiquc  sueccs- 
sores  ceterique  fratres  ibidem  sub  monaciiali  vita  deo  servientes  liberam  cxiiidc  babeant 
potestatcm  tVucndi  et  in  utilitatem  ecelesie  quicquid  eis  placuerit  facimdi.  Kt  ut  hec 
nostre  conccssinnis  auctoritas  stabilis  et  inconvulsa  omni  pernianeat  tempore,  hoc 
regale    et    inqieriale    precei)tum    inde    conscriptum    propria    manu    corrol)(>rantes    sigilli 

35  nostri  impressione''  iussimus  insigniri. 

Data  kal.  iulii'',  anno  dominice  incaniacionis  MXIX,  anno  vero  doinini  Heinrici 
Romanonim  imperatoris  augusti  regnantis  Will,  irnjirrii  VI:    actum  Colonie. 

415. 

Heinrich  bestätigt  dem  Xonnenkloster  zu  Gerresheim  den  Zoll  daselbst. 

40  Köln    1019  .ftdi  11. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Düsseldorf  (A). 

414.  ^Bloclij  a)  iiostrisi|Ue  bC.  rerhessert  nach  ilem  strinitiijen  Gebrauch  rlen  OF  bi  li;  Lant- 
lierishoft"  C;  im  Original  dihfte  eine  auf  -hofi-ii  eni/i;/en<lc  Form  gestanden  haben  c)  C  = 
/>.  ill:  (luecumque  B         di   fehlt  in  C. 

Kaiaeriirkundcn  III.  67 


530  KAISÜKl- UKINUKN. 

Kraiier  Keitr.  zur  Oiilch-  und  Bt'njisvhen  Gesch.  .S''',  lü  ii"  11  iiks  v.  Kftliiifiluiinis  Hand- 
schrifteHSiiiiiinliiiiii  im  diT  k.  Sliinlsbibliolhek  zu  Miitwheii.  —  liit:  in  Lahlnir  Airhiv  .),  -iO'J 
uns  Tritiixsuiupl  K.  Adnlfx  vuii  l.':ii)'J  SejitendnT  <?J.  —  LanmMet  Nivdvrrhiin.  Uli.  1.  iui 
m"  7Ö.5  aus  A.  —  Stumpf  Bnj.  17'-i'J. 

Mit   BriiutiHiig   des  DO.  II.   InH    verfaxst    und   geschrieben    ritn   (iF.      Obwohl    der  Xiinie  o 
de.i  Grafen   dersellie  icie  in  der  VI',  ist,  hat  GF  ihn  nicht  uns  dieser  alnieschrielien,  sondern 
erst  narhtn'itjlich  eingefüllt:  der  Xanie  ist  also  auch   für  das  .fuhr    Ulli)  als  zutreffend  zu 
erachten,  bezeichnet  aber  schu-erlich   noch  dieselbe   Person  u'ie  in  der  VU. 

C.i  ^  In   luniiiiip  saiK'fae  vi   imlividiiai-   triiiit.itis.     Ileiiirii-iis  tlivina  t'axinic  yratia 
Itniiiaiiiiniiu    ini|)crati>r    aiiiriistus.  [^  Si    cri-lfsiarvim    ilci    utililatilms    di'Vdta    iiiciitr  lo 

atltemUriiuus.  rttTiiae"  romuiRTatiimis  lu-cinia  lutliis  t'utura  i-ssc  vcrac-iter  i'i-ciliimis. 
Proiiide  omnibus  Christi  nostrique  ri<U'lil)us  iiiiKitoscat,  .|iiiilitfr  iinstriuii  jiletatciii  Ilcri- 
DPrtUS  iloi  pratin  veiiernliilis  siiiu'tae  Colonicnsis  neci'lesinc  arvliiepiscopiis  adiit  |i<>.stiilHiis,  i|iina(liiin 
res  all  ailtccessoribus  nostris  auti<|iiitii.s  dci  aiu-illis  in  siini|)tiis  oottidianos  i-ullatns  rciiovari  ac 
rostaiirari  iiiticri-iiiiis,  in  coiiiitalii  videliret  rKTlUiaillH"  coiiiitis  sitas,  hoc  est  tlielonriiiii  in  Gerrii'lies-  15 
lii'im  ad  ai>celi>siam  sanoti  Ypoliti  i'prefri''  mnrfiris  ad  victiialia  s  a  n  c  t  i  nionialiiini''  iliiiiiin  diMi  ♦ 
serviontiuni.       Klns  von»   |M>tiliiiiii    annm-ntes    iani    dictum    tlicloni'iiin    JirtMloiiiiliati;    acc'flcsiac    iXC 

stimribus    iiiibi    Christo    tamulantibiis    per    iiostraui    renalem    et    iiiijicrialcm    potcstatein 
in  iimpriuni  donanms  atque  concediimis.     Kt  ut  iiaiH'  ncistrac  ilcmaiiDuis  ac  concessionis 
(aujcturitas  stabilis  et  incimvidsa  omni  jitTuiancat  aevo,  hoc  preceptum  indc  (.'onscrip-  20 
tum  projiria  mann  corrohofantes  sigilli  nostri  impressione  iussinnis  insif^^iiiri. 

§  .Sipnim   domni   Ili-inrici  invictissimi   -M.     Ixonianoitun   iinpcratoris  au^aisti.  ^ 

^  (»iintherins  eancolhirius  ad  viceni  Krk'iilialdi  arcliicai^iiiOlani  rccopiovi.  fj    (SI.  3.) 

l)ata  V.  id.  iiii.  anno  (h)minicat'  incarnationis  niillrsiino  Willi,  anno  doinui  lii-inrici 
Komanonim    iinperatoris    aiij;usti    regnantis    Will,    iiiipcrii    vcro    \l:    aituiii    • 'olonic;  26 
fclifiter  amen. 

4i(;. 

Heinrich  bestätigt  die  Tradition,  durch  welche  der  Freif/elassene  Abbo  sich 
mit  seiner  Fainilie  und  Habe  der  bischüßichen  Kirche  zu  Verden  zu  eigen 
gegeben  hat.  (^V>j,^„_,  „,j^,    ,,„^,„,  /.-       ^ 

Oriijinaldiploni   im  k.  Staatsarchir  zu  Hannover  (A). 

Hodenliertj  Verdener  Gcftchichtsquellen  2,  24  n"  7  au.i  A.   —  Stumpf  Reg.  17HH. 

Genchrieben  von  GB,  der  sich  wahrseheiidich  eines  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms 
(tde  bei  D.  410)  hergerichteten  Blanquets  liedicnt  hat;    das  Dictal    dürfte   in  der  Haupt- 
sache   von    Erich    verfas-st    sein,    möglicherweise    mit    Benutzung   einer    Urkunde    über   die  s» 
Tradition  des  Abbo. 

iC.)  ^   Fn   noniini-  .•ianctae  et   intlividiiac   trinitatis.      Ilcinricu.s    divina    favcntc    i-l<^- 
mentia  Romanomin  im])frator  aiigustus.  |  (Jmnes  prescntis  et  t'iitnri  tcniporis  tidcles 

auributi  percipere  fixumqni-  cordibu«  citjtinniN  tenfrc,  (piia  qni(him  nominf  Al)l)o,  cum 
per  8U«;  dominc  Hihlcsuith  tiliique  eius  nernliarii  sanctae  Fardensis  aecclesiac  diaconi  40 

41Ö.    |Bre««l«u]     a)   A,    iro    die  .*>'////(•    fi'lr  i'l   (&>    mit    einer  caiiila    remelten    i>i(  \>)    in    Ja  für   ye- 

lamme  LOckr  nnchrietragen  C)   A  (Ij  hinler  <lem  erslrn   i  kleine  Itanur. 


iii;im;i(  II   ii.    ]<<]:>.  531 

lilMTJiliiiitfiii  inuiiii  iiiissiis  lilici'  t'iiissi't  ftliTtiis,  divinii  ;;ratia  iiispiniiiin  riilciii  ai'i'ck'- 
siat'  supiT  Alcraiii  Hitviinn  siti;  alc|Ui'  in  lnmiirc  saiietai'  dci  f;riiitrii-i»  «-t  |)i'r|K'tuap 
virj^iiiis  Mai'iai'  (•■nisciTali;  hiiiik'Iii  Mil)>taiiliaiii  --uam  in  piciliis  it  in  iiiaiici|iii>  ni'c 
lion   (>tiani   ciiin   onniii;;i'   sua   ac   tiliis,    niilia    inli'i|ii>sita    |)ai'tiiinc',   si-ini't  i|isiiiii    |n-ii|prinin 

6  serviiin  s|iciiitanra  rontrailidit  uKlationc.  Si-d  i|iiiiniani  .•.«•ciinduni  ins  l'iiri'ii.-i-  liuius- 
niiiiii  trailitio  sini'  mistra  cciutiinialioni'  i-ata  nnu  |M>tuil  issr,  i-ii;;antf  riiit;;i'rii  jircfjite 
at'celcsiao  jn-osulc,  per  istuil  nastruni  |)ivci'|)tiiin  ini|M'rialc  di^jnmn  duxiinus  <'aiii  i-orrn- 
liorarc,  HnnittT  iubiMitcs,  ut  uo(|ue  dux  iK'niu-  coiin-s  uccjuf  iud<;x  nt'(jiiu  alia  (jiu'liljc^t 
ixrsiina    lioc    nostnmi    legale    deerctum  ac  (lonnni  presuiiiat  irrituni  faeere,    sed  Ktahile 

10  et  int'Dnvidsuni  iinclicte  aeedosiae  per  omne  teinpu»  sinat  periiianere.  Et  ut  legentcs 
ati|iic'  audii'nti'.s  ita  a  nobis  pcrmissuni  atqni'  statntnni  ossc  eortiiis  intellegant.  haue 
eartani  inile  e">nsei'i|itani  ai'  nnstra  [irojiria  manu  cnntiniiataiii  iiDstn;  iniaginis  ex- 
|iressii)ii('   siü;natani    iiispii'iaiit. 

[i   Signum    dnimii    lli'iiiiii-i    liiiinaiiiiniin    iuvictissinii     M.'    iMi|prratiiris   augusti.  ^ 

15  |i   ( iiintlirrius   camillarius   vicf    Krcanlpaldi   aicliieappollaiii  reci)gnt)vit.  ^       (SI.  D.) 

I)ata   XVIII.  kal.  scpt.'   indictii>iu'  U,    anno  doiiiinicac  incarnatiunis  MWIIII,    anno 
autcni   dniiini   lloinrici   si;ciindi   n'icnantis  Will,   iinpcrii   vcro  VI:    aetnni   ( 'ontlvcntiae. 


417. 

Heinrich  schenkt  dem  Domcapitel  zu  Bamberg  eine  ihm  von  Ennelinus  über- 
v>  tragene  Besitzung  zu   Hönningen  und  in  anderen   Orten  des  Engersgaues. 

Mainz  lOli) . 

Origimtidiplom  im  k.  Staatsarchir  zu   Cohlenz  (A). 

Heijherger  Ichiiographia  Bahenb.  1,  122  Extr.  wühl  aus  B  mit  a.  reg.  XVII,  imp.  V.  — 
Günther  CD.  Bheno-Mosell.  1,  105  n"  39   aus  Ä.  —   Mon.  Boica  31",  294    n"  153  am 
K  B.  —  Beyer  Mitlelrheiii.  VB.  1,  344  n"  294  aus  A.  —  Görz  Mittelrhein.  Reg.  1207.  — 

Stumpf  Reg.  1729. 

Für  das  D.  417  ist  ein  Blatiquet  durch  Vorausfertigung  der  Signumzeile  und  der  Recognilion 
hergerichtet  worden;   die  Schrift  die.ier  Zeilen  hat  Ähnlichkeit  mit  derjenigen  des  Ba.  IV, 
kann  ihm  jedoch    nicht  mit  voller  Sicherheit  zugeschrieben  werden.    Das  Anfangsprotokoll, 
so  den   Cante.vt    und   die  Datierung    hat  GE   nach    eigenem  Dictat   geschrieben.   —   Die  bam- 

bergi.srhr    Besitzung   zu    Hönningen    u.  s.   w.    kam    1422    an    das    Erzbisthum    Trier,    vgl. 
Günther  a.  a.  0.  —  Zur  Einreihung  vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

(C.l  S  In  iKiniiiie  sanctae  et  individuae  trininitatis".     Ileinricus  dci  jjfratia  Roma- 
nonnn  iniperator  augiistu.s.  Noveril  oniniiini  Ciiristi  nostrcirumque  fideliuni  uuiver- 

ss  sitas.  qualiter  nos  pro  reniedio  animae  nosti-ac  f!  antci-i'SMinnnuue  nnstroniin  nee  non 
pro  salute  dilcct«;  eoniugis  nostrae  L'unigiindae  videiieet  iniperatrieis  augustae  tale 
prgdium,  quäle  Ennelinus  nobis  dedit,  scilicet  in  Hohingon  sive  in  aliis  quomodo- 
cunique  noniinatifi  locis  sitiim  in  ]>ago  Ingerisgouue  in  comitatu  Ottonis  eoniitis  cum 
areis  aediticiis  agris  vineis  vineti.s  silvis  pratis  pascuis  aqui.s  aquarumque  decursibus 
•40  piscationibus  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  nianeipiis  utriusquo  sexus  quesitis  et 
((uirendis,    eviin    iininil)us    uti'nsijibus,    i[Uc   vel  scribi   vel  nnminari   pnssunt,    ad  altare 


ni(| 


410.   [Bresslau]     a)  XVIII.  kal.  sept.  u-ahracheinlich  in  dafür  ffelasneiie  Lücke  nnchgelragen. 
117.   [Bresslau]     a)  A 

67* 


S.Vi  K  A 1  S  K  KT  K  K  r  N  1 )  K  N. 

saucti  l'ctri  ii|i(>stiiliinim  priiu'ipis  in  usuiii  tratriun  deo  in  Rabcnborfjonsi  aci-lcsia 
taiiiulaiitiuin  i>cr|tt'tiialitfr  l>alicii(limi  ddiiaimis  et  de  niistri»''  iure  in  eoruni  ins  iiniiiino 
transfinulinius.  Ki  m  liaee  nostrae  traditinnis  aiietoritas  stabilis  omni  pi  rniamnl  aevo. 
liane  jiajiinain  inde  eonseriptain  manu  |prii|iria  rdliuraiites  sii.^illi  nostii  iniinrssione 
iussiinus  insifjniri.  6 

^  Sijjnum  donini   lleinriei   invietissinii   iM.'   Ixoniannnuii   iMi|icratiiris  auf;!!.-;!!.  ^ 

^  (nuitherius    caueellariiis    vice    Erclienbaldi    areliie|iisec>jM    atqnc    arcliieaiiellani 
recognovi.  ^  (SI.  3.) 

Anno    dtnninicac    incarnationis  MXVIIII,    indictione   II.    anno    vero    duinni   liciurici 
Konianonun    iniperatoris    aufrusti    seeundi    rejinantis""   Will,     inipciii    anli'\ii    \  I  :    .icluni  lo 
Magontie;    taelieiter"  amen. 

41S. 

Heinrich  scheiikt  dei'  bischUßichen  Kirche  zu  Paderboiii  einen  Forst  am  linken 
Ufer  der  Fulda  und  der  Weser.  Mühlhausen  1019  Decembcr  15. 

Originaldiplom    im    k.   Staatsarchiv   zu    Müuster  (A).   —   Rescrijjttt   jirivHafwrum  Viidcr-  i6 
burnensis  ecdesiae  axx  der  Mitte  des  14.  .Jh.  ji.  IH  ebenda  (B). 

Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1.  430  wohl  aus  B  mit  a.  ine.  MXA'III  =  Lünig  RA. 
17\  709  n"  2H,  =  Srhaten  Ann.  Paderb.  ed.  II.  1,  295.  —  Erhard  CD.  Westf.  1,  78 
H'  99  aiLS  AB  =  Migue  Patrol.  140,  :U>i  n"  109  mit  1018.  —  Wilmans  ■  Philipiti  Westf. 
KU.  2,  182  n"  153  aus  AB.  —  Böhmer  Reg.  1180  zu  1018.  —  Stumpf  Reg.  1737.        «o 

Verfasst  und  geschrieben  von  GE,  der  »ich  vielleicht  eines  vnn  ihm  seihst  durch  Voraus- 
fertigung des  Anfangsprotokolls  und  der  Signumzeile  hergerirhteten  Blanquets  bedient  hat. 
Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  430  und  zur  Deutung  der  Namen  Landau  Wüste  Orf- 
schaften  Kl  tf. 

(C.)  y  In  nomine  sanctae  et   iudividuae  trinitati.s.     lleinricus    divina    l'avente    ele-  « 
mcntia  Romanorura  iraperator  augustus.  Ubicuinque  sancta  dei  loca  bonis  nobis  ^  a 

deo  donatis  extoUimus,  non  .solum  vitac  nostrae  longanimitatem,  venmi  etiam  regni  nos 
prosperitatcni  ange[re  spera]niu.s*.  Qua])ropter  noverit  onuiiuni  Christi  nostronniique 
tidelinm  univcrsitas,  qualiter  nos  pro  remedio  aniniae  nostrae  anteeessornm(|ue  nostronim 
nee  non  pro  salute  dilectae  conivigis  nostrae  GNTiigvndae"'  iniperatrieis  vi(b'li|cct  aiigustc  >o 
at(|ue  per  i]nterventuni  fieronis  Mag<'del)urgensis  areliiepiseo])!  I  >otieliiinis(Hio  eomitis 
quandani  nostrae  proprietatis  t'orestiin  in  eoniitatu  eiusdem  I  )<)tielionis  sita|m|  --  «juac 
terrainuni  iuxta  fluviolum'"  Fulda  no[minatum  sumens  j)rope  Reginhereshuson  et]  Uten- 
huson  atquc  Hiberbaeli  et  Rotbrehteslnison  in  quoddam  flumen  Vvi.sera  vocatum  uscjue 
protenditur,  inde  sursum  direeta  quandam  villam  nomine  (jimundin  attingit,  abinde  sb 
cireulum  projsecuta  iteruni  in  Fuldam  et]  .sie  sursum  usque  iam  pr(;dietam  villam, 
scilieet  Reginhereshuson,  pergiratur  —  sanctae  Paderbrunnensi  aecclesiae,  cui  venera- 
bilis  et  nobis  dilectus  presul  Meiinmerelius  preesse  videtnr,  ad  altare  et  reli(|nias 
sanctae  (dei  genitricis|  Mariae  saiictifpi«!  martiris  et  ejiiseopi  Kiiiani  et  saneti  I,iboi-ii 
confessonB  cum  omni  utilitate,    f[uae    ab    eadr-ni    prnvenire  ullatenus  possit,    firniitei-  et  w 

417,    li;  dahinter  zirei  Uuchxlabe»,   irahrHcheinlirh  in,  iiHnnulltrl  c)  ilahlnitr  lliixiir. 

41S,    [Breulau]     a)  diene  mul  die  fnUjenden,   mthrfuch  dxrrh  Schriftrestc  in  .i  /xKli'/lii/ten  Erii<'ln:unt]en 

au»  B       b)  der  anlauteiule  Üuclixtiibt  ist  ron  dem  folgenden  (i  nicht  :u  unterscheiden       c)  das 

ernte  u  (in  der  Gestalt  eines  \)  iWer  der  XtiU  nachgetragen 


II  i:i  N  Kicii  II.    KMii.  .  n.'j;? 

]K'rjiftui>  liiiluniiaiii  iradiunis  at(|ur  cuiiccdiiinis.  Kt  iit  liacc  iKistrii  aiictoritas  stnbilis 
et  iiK-iiiivulsa  piinianoiit,  i'aiii  iiiaini  jini|]ria  roliorniitos  sif^illi  iiostri  iinpreMslone  iuHsimuH 
insifjiiiri. 

§  Sif^imiii   (Idiinii    Ilciinici    l.'uiiiaiinniin   (M.i   invictissinii   iiii|)criiti)ris  auf^iisti.  § 

5  ^    <  Miiitlii-riiis     (.•aiicrllariiis     \ici>     Ki-i'licinhaldi     ar-clii('|iisi'ii]ii '"    ac     ari'liica|i|H-llaiii 

rfCDfrimvit.  S  (Sl.  :t.)" . 

Auiiu  iloiiiinicar  iiicaniatinnis  niillcsiiiKp  Wll'i'l ,  iiuUctionc  fi,  aiiiin  vcrn  (lomiii 
Hciiiiii.'i  |H(>niaiuirmii  iiii|ici'atiiiis|  aiij^usti  scfiindi  rof^iantis  xvl'il,  iiii|)i'rii  aiitciii  v"l ; 
actuiii  Will.   Ual.   iaiuiaiii    .Miiliiiliiisiiii:    fclicitcr  aimii. 


411). 

Heinrirh  bestätigt  dein   Kloster  S.  Alhan    hei  Mainz  Besitzungen  zu  Flonheim 
und  liornheim.  Mühlhamen   10l9  Derembn-  I',. 

Abschrift  Schotts   (ins    dein   AufniKi    des   In.  Jh.   in  dessen  DD.   Riuyr/ivim,  Siippl.  n"  70 
(elienifils  Hahelsche  Sammlung)  .jetzt  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (B). 

j8  Lamey  in  Acta  Palat.  •>,  181  n"  7  wohl  ans  Abschrift  Schotts  zu  1018.  —  Böhmer  Reg.  1181 

zu   1018.   —  Stumpf  Reg.  1738. 

Wohl    mit  Benutzung    einer   Urkunde   Utto's  III.   verfussl.      In    DO.   III.  2H0    uird    nur 
ein  Tauschgeschäft,  durch  welches  Flonheim  an  das  Kloster  gekommen  ist,  hestätiqt. 

In  uouiiiie  saiictt-   et  iiulividuf  triiiitatis.      Ik-nricu.s  diviiia   l'avoiitc  cleiiieiitia  iin- 
80  perator"  augustus.  (Jiiiiiium  sancte  dei  ecclesie  nostrique  fidelium  tarn  preseiitiuin 

quam  tutumruiu  sciat  universitas,  qualitcr  fidelis  noster  et  dilectus  Gerebertus  vidolicet 
abbas  sancti  Albaiii  inl'ra  urbem  Magoucia  rogalem  nostram  sepius  adiit  cleiiifiitiam, 
ut  possessiones  et  traditiduos,  quas  antoce.ssores  nostri  clari.s.simi  reges  et  iinpcratures 
eidem  saiu'to  feceraiit.  Hominis  nostri  auetoritate  confirmaremus.  Cuius  petitionem  uh 
85  divini  eultiis  amorem  i't  interveiitum  Krkanbaldi  venerabilis  arcliiepiseopi  l)enigne 
suscipienti's  casdem  ddnatiimes  eaque  bona  in  villa  Flanheim  et  in  IJrunneiieim  in 
pago  Nahgowe  in  comitatu  Emmechonis  eomitis  sita,  que  antecessor  noster  Otto  pie 
memoric  iinperator  prodicte  ecclesie  ex  fisco  nostro  regio  legaverat,  ad  ins  atque 
dominium  sancti  Albani  ti-ansferimus  et  auctoritatis''  nostre  precepto  novitcr  confinnannis, 
80  per  quod  precipimus,  ut  predietus  fidelis  noster  Gerebcrtus  abbas  eiusque  successores 
hec  prenominata  bona  ad  usum  ecclesie  sue  libere  sine  omni  contradictione  possideant. 
Et  ut  hec  nostre  eonfirniationis  auctoritas''  in  omni  evo  inconvulsa  pcrmaneat,  Iianc 
cartam  inde  conscriptam  manu  propria  subtus  roboravimus  et  sigilli  nostri  inipressione 
insigniri  inssimus. 

3^  Guntlierus  caneellarius  vice  Erkanbaldi  archicancellarii  recognovit. 

Data  XVlll.  eal.  iunuarii  indietiont'  II,  anno  dominicc  incamationis''  MXVin'', 
anno  vero  domini  Henrici  secundi"  regnantis  will,  imperii  autem  VI;  actum  Muiin- 
husen;   feliciter  amen. 

41«.   d)  das  ernle  i  corr.  aiig  e  oder  c         e)  da«  con  der  Urkunde  abgefalletie  Siegel  litfft  i/ei. 
40  419.    [Holtzmann]     a^    oA  damr  Romatiorum  zu  ergänzen  i'M,  oder  ob  da)>  Wort,  etwa  im  .inschlusx 

an  eine  Ottoni.vtie  VI'.,  .irhon  im  Original  ausgelasseti  irar,  lajigen  irir  dahingestellt       b)  author.  ß 
c)  iiicaratinnis  B       d)  leohl  nur  Überlieferungsfehler  für  MXVIIII       e)  II.  B. 


534  ,  KAISK  Kl' UKT  N  DK  N. 

42(1. 
IJe'ninch    schenkt    dem    Nonnenkloster    zu    Kiu(/i(n;/en    eine    dem    Kaiser    ron 
Kkkehart  übereignete  Besitzung  zu  Ilcrbede.  Wuizhury  lulit  Dc.-c)»^;-  :il. 

Oriffinaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zii  ^farlmyg  (A). 

Mcichsncr    iJerisioiies   divers,    vaiisariim    in    cnniiTd    imp.    iudiiatarum    ed.    I.    (.Franlifurt  6 
16M)  ii*',  ISy   aus  Abschrift   =    ed.  II.  (Frankfurt  1688)   l*''.  68.  =  Orig.  ihtelf.  4. 
4S9.   —   Kuchenhecker  Anal.   Hass.  1,  73  wohl  aus  Abschrift.   —   Winkel  mann  Acta  incd. 
•J,  134    n°  18:^   ans  Abschrift    eines    r/viHÄWm/»/.«    K.    Budulfs    nni    t-J9(i    Miir:    l(>.      - 
Böhmer  h'ey.  lliri.  —   Sinmpf  Hey.  173(1. 

Mit  Benutzung  des  D.  411  rerfassl   von  HC,  der  die  Urkunde  mirli  geschrieben   hui.     Zur  lo 
Deutung  des  Ortsnamens   vgl.   Wenck  Hess.   Landesgesch.  3",  193  X.  e. 

(C.)  ^  In    nomine    sanctao    et    imliviiluac    trinitatis.     Ileinrieus    dci   jiraeia   lünna- 
noriini   inipcrator  aiij^iistiis.  Noverit   iininiuni  Diristi   fiilclitini   luiiversitas,  S  iiualitcr" 

mis    •  |i('ticii.iiiiliii.s   «liloftnc   coniiijri"   nustrar    C'liiiiiijrMiKl.ii'   iiniiinitiiiis    .•iii^'iistjic    iissi-iisiim    iiniiliiiitcs 
monastcrio    sno    Cliiiofiing-o''    dieto.   ijuoil''   niis  coniiiiiuii    \(iti)   in   Imiio  rnn''   saiicli   salvatiiris  i5 
niundi    et    sanctne   Marine    iiiatris    doniini     nostri    lesii    Cln-isti    sanotitjue    l'ctri   «pnstoli 
onnstnicto    et    consecrato"   qiioddnm    iuris   nostri    jiracdiuni  Herbete  «Hot um,    quod  nobis 
Keceliart  dedit,   in  comitatii  Herenianni  »  et  in   im^'n  Westfalo  -  lieriscefso  si  t  n  m   per  hanc 

imperialem  pag'innni '^  in  proprium  liir>;innn'  iiti|iu'  ri>M(r(liiiiUM  *.  cum  ciniuilms  a|i|i('llditiis  suis  nrcis 
•  aedificiis  «  pratis  pasciii.s  terns  eultis  et  incultis  acpiis  a(|uariinivo  <lecursilms  miilrndiiiis  pisea-  20 
tionibns  *  venationihns  *,  oninium  homiiuim  lontrndietione  rtniota,  oa  scilicct  ratione  iit  aliliatissa  Uta, 
quam  cidem  C^nobio  praefecimus,  omnesqiie  in  eodem  ordine  et  dignitatc  ibidiin  sibi  SUCCe- 
dentes  liheram  exindi'  halieant  potestateni  (pnequid  eis  pl(a]cuerit  faciendi  potestateill *■'  ad  utilitatiMU 
tantnmniod»  *  sororuni  sub  regula  saiieti  Bonedieti   in  eodem  ioco  doo  sorvientiuiu.     Et   llt  illlius 

nostrae  donationis  auetoritas  nieniorialis''  haboatur  et  rera  eredatiir,  hanc  cartam  iiide  » 
conscriptani  manu  propria  roboravinms    et   sigilli  nostri  impressinne  insiu^niri   iiissimus. 

I  Signum  dorani  Heinriei  (M.)  screnissinii  et  invietissinii   iiii]Hi;itnris  aui;u>ti.  jj 

^  Guntherius  canceliarius  vice  Ertbanl)nldi  archicapellani  reeognovi.  §     (SI.  3.) 

Datum  in  II.  kal.  ian.  anno  doniinicac  incarnationis  MXX.   iii(lietion(>  II,  anno  vero 
domni  Ili-inrici   r[e]gnantis  XVII,   iniijcrii  venMll;   aetnm   in  Wirzbureb:   f'eiieiter  amen,  so 

421. 

Heinrich  schenkt    dem  von  Bischof  Meinicerk  gegründeten  Kloster  Abdinghof 
den   Hof  Drebber.  Köln   W>0  Februar  18. 

Al/svhrift  des   11.  .Jh.   im   Abdinyhnfer  Evangeliar  im  Domschalz  zu  Trier  (C). 

Auszug   in    der  Vita   Meitwerci  cap.  166  bei  Brmoer  Sidera  54  und   in  Mon.  Germ.  SS.  u 
11,  143.  —  Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  438  aus  C  mil  a.  reg.  XVlllI  =  Liinig  HA. 
17',  711  n"  27,  =  Falke  Cod.  trad.  Corb.  320  mit  a.  reg.  XVIII,   imp.  VI,   =  Schalen 
Ann.   Paderb.  ed.   II.   1,  301.  —   Wilmans   Philippi  Wesif.    KV.  2,  183  n"  154  aus  G  zu 
Februar  19.   —   Böhmer  Reg.  1194.   —   Sinmpf  Ptg.  174(1  zu   Februar  19. 

420.    iKoIlz- Bloch]     a)  zwinrlmi  u  unti  a  kleine  lla.iui-        \\)   VhnoUm^u  riellricht  niif  Itiisiir       c.)  der  «0 
»1)7  quod   HOB  tintieltUftf  Satz  hat    kein  Prfldical ;    der  Sehreibet-  ist  tjanz  nun  der  Construrlifin 
grfallen  d;    r  eorr.  au»  n  e)    a  rnrr.  aun  ß  f)    dnn  ernte  ii  cor;'.  aiin  e         f[)   A;  HC 

hat  da»  Wort  reritettmilirh  zum  zietiten  Male  rif»ehrieben         h)  o  corr.  aus  c. 


II  r.i  N  i;i(  II  II.    lii-_'it.  535 

Vir/aiisl  1111(1,  irir  dir  Xiiilizrirliiiiiiiij  ihs  ('hrisnioiis  uiiit  eiiizrlm-r  Jiiirhslahi'nfunneii  in  C 
erkeniint  Ittsst,  niirh  (/i-schriehrii  nni  dl-'.  In  dm  Trxt  sind  eiiiiiji'  Aiixdriir/ir  aiis  I).  4'JU 
odir  diT  für  l>.  I'J'J  heiiiihti-n  liniidunirr  l'rliiindi-  iihmjt'imiiiii'ii ,  sit  ilass  It.  l'Jl  wohl 
(■;■-/    IM    liamliiiij    iirsrliriibni    i.it    und    dir    Ihiliriniiij    iinf   dir   Hundinnii    zu   hrzirhrn   siin 

b  und.    —    l)w<K    nur    dits    iisnnhviirkisrlir    hn'hhrr  (Kr.  Diri/liolz)    im    Lfrii/uu    niilrr    drr 

ciirti»  Triburi  rer.-<i(indrii  wrrdeu  kann,  beweist  einr  l'rknndr  nm  UlUi  ( l'hHippi  Osunhrürk. 
l'li.  1,  7s'/  n"  MiO,  und  vs  niu.'is  al.i)>  die  Anijahr  in  i>a)L;<)  Saxonico  Wi-Mfiila,  wrun  sie 
nicht  lvdi(ßirh  auf  Irrthum  beruht,  in  weiterem  Sinne  nuf  dii.t  ijnuze  Land  Wrstf(drn  be- 
zogen  werden;  in  diesem  Falle  müsste  amienommen  werden,  dn.ss  nwh  im   Leriiinu  Hermann 

10  als  (inif  ijrwidtri  habe. 

\C.\  ^  In  noniini.'  siinctae  ot  individiia«'  trinitatis.  Hcinricus  divina  favontt-  cle- 
nu-ntia  impcrator  Huinanorum  au-iustus.  'f,  Si    i;t('rna    i't   scinpcr   inan(Mitia  acciix'rc 

(Icsiflcraiuiis,  t('ni|iiiralia  rt  transitoria  pm  di'i  aniorc  benigne  ac  devote  eroj^arc  dcljemus. 
Qunprojiter  iiDvcrint  nmiics  ('lii-i>ti   lidrlcs    presentes  seilicet  atque  futuri,    qualiter  nos 

15  Jim  rcdt'ni|ilii>iic  aninu;  nnstn;  ae  ilileetissime  coniuj^is  nostiv  Clmnifrundi;  et  per  intor- 
veiitiini  ai'  inilrtessuin  servititmi  veneraljilis  episeöjii  Megciiwardi"  f|iiaiidani  nostri 
iuris  curtiiii  'riiKiiri  iiniiiiiiMtarii  in  pago  Saxonico  Westala  sitaui  in  coniitatu  Ilerimanni 
coniitis  eiini  omnihus  appendieiis  scrvis  et  ancillis,  liljeris''  quoipie  —  cum  taii  servitio 
et  censu.  (luaieni  nt)bis  persolvebant  et  agcbant  —  niolendinis  jiiscationibus  venationibus 

so  silvis  pascuis  pratis  et  oninibus  utensilibus  ad  eundem  locum  pertinentibus  ad  abbatiam 
in  Patherbninnon  a  j)redieto  episcopo  Meginwarco''  inclioatam  et  stabilitam  ad  ^ccle- 
siam  <ab  eodem  in  hnnnre  dnmini  Salvatoris  et  omniiun  sanctnrum  dedicatani  donavimus, 
ea  seiiieet  ratimie  ut  nmnaelii  sul>  regula  saneti  ]}ene(licti  inibi  deo  servicntes  deinei-ps 
liberam    de    eadem    etirlc    liabrant    potestatem  utendi    nuitandi  et  ad  comniunem  usum 

S5  iilonnii  <piie(inid  exinde  libuerit  traetandi.  Et  ut  liee  nnstra  auetoritas  stabilis  et  in- 
eonvulsa  omni  pennaneat  evo,  hoc  preceptum  inde  couscriptuui  impressione  sigilli 
nostri  iussimus  insigniri  propriaquc  manu  confirniavimiis. 

I  Sigimni  domni   Heinriei  invictissinii  Romanonim  imperatoris  augusti.  |  iM.) 

p  liuntlierius  cancellarius   ad  vieem   Krehenbaldi  archicappcllani  recognovit''.  '() 

30  Data  MI.  kal.  mar.  indictione  III,  anno  dominic§  incamationis  millesimo  XX,  anno 

vero  donnii  Heinriei  secundi  regnantis  XVIII,  imperii  vil:  actum  Colonig;  feliciter  amen. 


422. 

Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn  den  Hof  Hammenstedt. 

Bamberg  1020  A]>ril  äS. 

K  Originaldiplom    im    k.  Staat-'iarchiv   zu  Münster  (A).  —   Rescripta  privilegiorum  Pader- 

burnensis  eccle.^ae  aus  der  Mitte  des  14.  Jh.  p.  36  ebenda  (B). 

Auszug   in   der  Vita  Meimcerci  cap.  168  bei  Brower  Sidera  56  und  in  Mon.   Germ.  SS. 

11,  144.  —   Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  435    wohl   aus    C  zu  1019   mit  ind.  II,  a. 

ine.  MXIX,    reg.  XIIX,  imp.  VI   =  Lünig  RA.  17",  710  n'  26,   =  Meichelbeck  Hist. 

4«  Frising.  i*,  487   n"  1156  Fragm.,    =    Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  IL   1,  298.  —  Erhard 

421.   [Brcsslau]     a)  C        \i)   ob   in   C  liberis  oder  liberts  zu  lesen  und  letzteres  etwa  in  libertis  su 
emendieren  ist,    ist  nicht  sicher  zu  entscheiden  c)    hier  corr.  aus  Meopnwardo;   im  Original 

ki'innte   auch  hier,    wie   an   der  ersten  Stelle  (cgi.  AT.  a>  müglicher  M'eise  Mcgiiiwardo  gestamleti 
haben         d)  regog  C. 


536  KAlSKUrUKlNDKN. 

CD.    ]\\\slf.   I,  TU    II"  UK>    Ulla   AB    =    Miyiif    I'aliol.   140,  ü'iU    ii"  IIH.   —   IIV/hkih»- 
Philijipi  Wextf.  AT.  V,  185  «» 155  ans  AB.  —  B/ilimtr  Reg.  1196.  —  Stumpf  Seq.  174-i. 

Verfnast  um!  geschrieben  von   GB,    ilir,    iric  siliuii   Fiilkir  Beitr.  'J,  'H)l  lumnht  hat,    für 
das  Dictat    eine    der  ältesten  Bandiergrr  Uriindiiiigsiirkioiden,    et  im  das  D.  145  oder  146, 
als  Vorlage  lienutzt    hat.  —    Zur  Sache  ii)l.  Viln  Mcinicerci  n.  n.  0.   und  Iiici/cr  in   ?W-  « 
schunijen  zur  Deutschen   Gesch.  16,  471. 

(C.l  ^  In  iioiniiu-  saiictac  et  iiiilivi(l|uiu'|  li'hiitatis.  lloiiiric-ii.s  iliviua  t'avoiitr  i-U'- 
nientia  Knninnonini  impcrator  aufj^istiis.  (Salubojrriinis"  sncri  eloqiiii  institutioinbus 

eriuliimir  §  oxciiiplisquc  rcligiosonim  exci'llentissimi.s  a(l|ni|(>|ii)cinur,  ii|t|  teniporalia  ot 
teiTcna  jim  dci  ainort"  (l(iii[aiUc|s  cniiinioila  actcnia  et  sine  tiiic  inancntia  st|u(l]t'a|iims  lo 
adipist'i|  bona,  (ihiajiroptcr  imvcriiit  iimni's  Christi  tiilil<s  jircsi-iifcs  scili('|ct|  at|((uc 
futuri ,  (iu|aliti'r  iios  \wv  iiitt'rvciitiun  spirit.-ilis  |iatris  imstri  ilcmiiii  \iil('lic(t  iia]ii; 
IV'iifdicti  (lilfrt|i.s.'<iiiH'(jue|  i-(iiiiu;;i.-*  iio,-;trao  (_"liii!iij;uiKlac  ncc  luni  v(iicral)ili.s  Mufioii- 
tiensis  aocclcsiac  aivb|icj)isfoj)i  Krkan|l)aldi  dilcctis.siiiii(|U('  iiostri  15abenljcrgeii.si.s  cpi- 
scojii  Eberliardi.  Frigisiiifrensis  (iihmjuc  upiscopi  Egilbcr|ti  inaxinijeque  ob  iiige  et  i6 
indefos.suiu  serviciuin  veneraiidi  ^Ieginuuereli[i|  oj)iscu]>i,  iit  ill[c  nullius  enndi|  obpro- 
briis  sul)iaceat,  quin  phis  onniilius  nnbis  scrvicns  ])reniia  lionoresquc  phires  a  nobis 
aeeijpiat  exc'inpli|sque  no.stri  einobniienti  alios  ad  nostruni  Hdcle  |(rip|v()eet  servieium, 
ad  Paderburiienseni  occlesiani  in  lidiiore  s]an[c]t[e  d]e[i  gejiiiiiiiis  Mariae  [saiutii|ui' 
Kvliani  niart]iris  |nee  nim]  san|e|t|i  L|i]b[()|r(ii''  eonfessoris""  ecmsti  iiete'',  cui  prc-  üo 
dictu].s  [venejrabili.s  Meginuucri-lius  (•piseiij)us  precsstr  diuciscitur,  [quandani  iKistri  iuris 
corteni  H]ani[nion]stedi  dictani  in  pago  Kittega  et  in  c-oniitatu  Vtonis''  coniltis''  sitam 
[una  cum  lunnibns  eins  pertinenciisj  sive  adlierontiis,  in  quocumque  pago  vel  comitatu 
Sita  sint.  [videliect  cum  vicis  villis  eeclesiis]  servi.s  et  ancillis  areis  aediticiis  tcrris 
cultis  et  incultis  viis  inviis  exitibus  (et  reditibus]  qucsitis  et  iiuiuirendis  silvis  forestibus  2S 
venationibus  aquis  piscacionibus  [niolis  ni<iii'ndin|is  rebus  nii)l)ilibus  et  innii>biiil)us  ae 
ceteris  unniilius  fpuie  rite  seribi  vcl  i|Uii{|Ui)libet  [niodo  diei|  possunt  utilitatibus,  liac 
nustrae  auetoritatis  impcriali  pag[ina  dunanius  ae,  ()ni|iiiuni  eontradietione  rcnnita,  pro- 
prictamu.s  precipientes,  ut  in  deo  dilcetus  nobis  sejir  dictus  M.  episeopus  liberani 
dehinc  habeat  potestateni  suiqne  successores  candcni  eurteni  H|annnonstedi '  euni  onnii-  so 
bus]  appendiciis  suis  tenendi  possidendi  seu  ([uiecjuid  .sibi  inde  libeat  in  usum  episeo- 
patus  iaeienjdi.  Et  utj  liaec  tradiei"  nustra  a)i  (Uiinibus  ine()rru])ta  pernianeat,  bane 
eartam  inde  [conscriptani  manu  |ir<ipii|a  cnntiiinantes  sigiili  nustri  imprcssione  [insijgniri 
iussimus. 

§  Signum  dumni  Ileinriei   |Homan<inuii|-   iM.)  iniperatoris  augusti.  ^  s» 

^  Ountberius  eancellarius  viee  Er[kanbaldi  arehicapcllani  rccf)gnovit''|.  § 

Data  Villi,  kal.  mai.  in  fe.stivi|tate  sancti  (ieorgii  niartiris]  indietione  III,  anno 
doniinieae  |inearnaeionis  MX.\'|,  anno  vero  donmi  Heinr[iei  secundi  regnantis  XIXj, 
iniperii  autem  VII:    aetum   |I5abe|nbere. 

(B.  D.)  « 

422.  [Bresslau]  ui  ilitKC  inul  <lii  fi)/i/en<l<ii,  mrlirfitrh  iliiirh  Srlir>'ftn:slc  in  A  /tc.iUilii/teii  Ergänzungen 
au«  Ii  \»  Lyljiirii  Ii,  iliirli  iM  mich  ihn  Srbrift reuten  in  A  eher  Liliorii  :u  ergilmen  c)  con- 
fi'gsDri«  fehlt  in    Ii,    ilißrh  Kiwi    in   .1    llcxlr  der   liiitlistii/jen   f  sh  h  erhallen  fl;    H,   statt  con- 

structaiii,    wohl  schon  ,'<rlireilifehler  ilr.i  llriiiinalx         v)    in  ilnfilr  gelaxnene  Lücke  nachgetragen 
f I   H»miiioiiiitC'>lt'   Ii,    geändert    mit  Kilchnichl    auf  '/,.  'J'J  g)    die    .'■Hgnumieile    int    in  Ii   von  4» 

Wijilierniann  ergänzt  li)    in    Ii    int    recoiBfnovit    in    rei-oifnovi  corrigiert,    doch    hieilil  die  He- 

rtchtigiing  dinier  Correctur  zweifelhaft :  (ili  l,emrziigl  an  dieser  Stelle  die  dritte  l'emon       i)  in 
Ii  corr.  aua  MX.XII,   indem  II  ausradiert  igt. 


II 1. 1  \  i;  i(  ii  11     inL'ii.  5:{7 

42:$. 

Heinrich  schenkt  zur  Dotation  der  von  dem  Krzhischof  Hartwifj  erneuerten 
Domkirche  zu  Salzfmrr/  aechs  KiJnifjshu/en  am  l'rspyuDif/  der  \'isciilia. 

Bambt-nj  lOH'O  April  'JH. 

6  Oriijiniiltlipliiiii   im  k.  k.  Hniix-,   llnf-   loiil  Sliiiilsurrhir  zu  Wien  CA). 

(Klfiiiifiyni)  Invavin,  Anh.  'JIH  u"  87  nun  A.  —  liiiliiinr  lii-ij.  i/ft.5.  —  Stiimiif  Jiiy.  Ii  11. 

J>irftit  des  (iF.  Dieser  hat  den  Eimimui  der  Urkunde  his  muri  c  odtr  muri  cum 
(X.  'J.'))  und  da.s  ganze  Eselialokoll  auch  yeschrieben ;  lelzlerea  diirfle,  abgesehen  von  den 
Stiililniijungen  in  der  DdHernngszeile,  vorausgeferliyt  gewesen  sein.     Der  Srhluss  des  Con- 

10  Ir.rles  rührt  run  anderer  Hiiiid  her,    vielleicht   nm   Hu.  IV,    der  dann   hier  iiiisnahmsirel.se 

liiiniiil  in  Bamberg  an  einer  nicht  für  die  Bamberger  Kirche  bestimmten  Urkunde  mit- 
ijcitrbeitet  hatte.  —  Ob  unter  der  Viscaha  die  Fischa  in  Xiederoesterreich  oder  der 
Fischach  genannte  Abfluss  des  Wallersees  zu  verstehen  sei,  ist  streitig,  vgl.  dariitier  zuletzt 
Becker  in  Topographie  ron  Xiederoesterreich  3  (Wien  1893),  122  und  Haseniihrl  in  Archir 

1,1  für  ocsterr.  Gesch.  83,  4-57  X.  34. 

(C.)  I  Inomine"  saiictae  et  iiulividu.u-  triiiitati>.  Ilcinricus  flivina  f'avcntf,'  di-- 
iiK'iitia  limnaunruiii   iiiipcratdr  aii^iistus.  i;j  Si   vcinTaltilia  aecclesianiiii   dii  luca   ali- 

cuius  (liiiii  larj^itiitiu-  Idcupletaiiius,  id  jjnitVcti»  aiiiinae  iin.strac  ])riiticeiv  statiiiii([U<' 
regui  nostri   inde  in  iiudius  vigcre  crcdiiiius  et  ccrtc  sciimis.    Proinde  omnibus  Cliristi 

so  nostrique  tidelibus  pateat,  qualiter  nos  per  interventum  ac  petirionem  carae  coniugis 
nostrae  01ivni>:;vndae  scilieet  iiiiperatrici.s  augu.ftae  ac  dilecti  cai)i)ellaui  nostri  Aribonis 
ad  dotanduin  .saiictae  luuauonsis  aecclcsiae  mona^terium  a  veiierabili  Hartvvico  eiusdcni 
loci  ardiieiiiscopo  in  lioiiorein  principis  apo^itoioruin  Pctri  .sanctifiuc  Rvodberti  reiiovatimi 
VI    regalcs    iiiaiistis    in    capite    fluminis    cuinsdain  vulgari    iicniiini-  A'iscalia  vocati  sitos, 

S5  iibi  vetustisiini"  aiitiipiitiis  constnictae  accclcsiai'  adliiic  niaiu'ut  iiiui'i,  cnni  omni  logali- 
tatc,  scilieet  pratis  j>aseui.s  silvis  viMiationibus  piseatinnibns  aipiis  aqnaninique  dccursibu.s 
molendinis  agris  cnltis  et  iucultis  cxitilms  et  iv-ditilnis  et  euni  omnibus  ntensilibus  ad 
praedietos  iiiansos  pertinentibus  regali  ac  imperiali  potcstate  nostra  in  proj)rium  con- 
cessiimis    at((ue    donavinm.s,    ea    rationc    ut    praeiiominati    niona.sterii    episcopns    suiquo 

80  successores  libcram  exinde  potestatem  habeant  uteiidi  mutandi  ad  usum  scilieet  eiusdeni 
monasterii.  Et  iit  h§c  nostrae  anctoritatis  karta  stabilis  et  inconvulsa  permaneat  omni 
^vo,  hoc  praeceptum  inde  conseriptuni  propria  manu  contirmavimiis  et  sigilli  nostri 
inpressione  insigniri  iiissimus:  ideof|ue  (|uis(|uis  praecepti  liuius  contradictor''  existat. 
partem  in  aeterno  supplicio  cum   Inda   percipiat. 

SS  H  Signum  domni  Heiiiriei  invictissimi  (M.^  Romanoniiii  imperatoris  augusti.  ^ 

§  Lnuitlierius    caneeiarius'    ad    vicem    Krkfnbaidi    arcliicappcllani    [re]cognovit.  y 

(SI.  3.' 
Data  ^  Uli.  kal.  mai/   imlictione  III,    anno    dominicae    incaniationis   millesimo  XX, 
anno  vero  domni  Ilciiirici  secundi  regnantis  xviTir'.   imperii  autem  vil:  actum  Babun- 
40  berch";   feliciter  amen. 


423.  [Bresslau]  a)  A  b)  ülxr  dem  ersten  r  scheint  eine  Oberlänge  ausradiert  zu  sein  c)  Villi, 
kal.  niai.  in  dafür  r/elas^ene  Lücke  nachgetragen  d)  die  Zahl  wahrscheinlich  in  ilafür  ge- 
lassene Lücke  nachgetragen :   innerhalb  derselben  I  über  XVIII  übergeschrieben. 

KaiMrnrkanden  III.  68 


538  KATSEKrUKrNnr.X. 

424. 

Heinrich  schenkt  der  bischüßichen  Kirche  zu  Brixen  die  Abtei  Disentis. 

[Bamberg]  Hm>  April  24. 

Oriffiiutldiplom  im  k.  k.  Hniis-,  Huf-  und  Staatsarchir  zu  Wien  (A). 

Resch  Ann.   S(d>ion.  3,  708  cit.  —    Sinnacher  Bei/Irttge  2,  S64  n"  7H    nus    Abschrift    ron  5 
Bfsch  (S).  —  Muhr  CD.  Raet.  1.  110  11'  78   wus  Abschrift.  —    Hidber  Reg.  1261.  — 
Böhmer  Reg.  1197.  —  Stumpf  Reg.  1743. 

Mit    Waitz    Deutsche   Verfa-^sungsgeschichte  6^,  142   'S.  3    und  Redlich    in    Zeitschrift    rfcs 
Ferdinandeums  28,  20  X.  1  fudten   wir  die  Echtheit  des  D.  424  für  unzweifelhaft,  indem 
uns  die  von  Rieger  in  Zeitschrift  für  die  oesterreich.  Gymnasien  (1873)  774  f.  dagegen  er-  10 
hiibenen  Bedenken    viillig    unbegründet    erscheinen.      Sein    mit    Benutzung    des    D.  228    ver- 
fasster  Contcrf  giebt  auch  da,  wo  er  von  der  VU.  abweicht,  zu  Bedenken  keinerlei  Anlass; 
das  Eschatokoll,   zu   dem   die  Intervention   des   Papstes   trefflich  pa-ist,   .itimmt   mit   dem- 
jenigen  des   D.  423    nahezu    überein;   sein   auch    von   Rieger   nicht   angefochtener  Rechts- 
inhnlf   endlich    wird   nicht   nur   durch    die  DD.  Stumpf  Reg.  2159.  2-531.  315.5,   .sondern  15 
insbesondere  dadurch  verbürgt,   dass  schon   in   dem  —  von  Rieger  gleichfalls  grundlos  an- 
gefochtenen —  D.  Hanrichs  III.  Stumpf  Reg.  2357  die  Schenkung  von  Disentis  an  Brixen 
auf  Heinrich  II.  zurückgeführt  wird.     IJngewiihnlich  ist  im  Formular  des  D.  424  nur  die 
Intitulatio;   aber  diese   erklärt   sich    dadurch,   dass   die  Urkunde   von   einem   der  Kanzlei 
nicht  ungehörigen  Schreiber  mundiert  ist,   und   sie   ist   nicht,    wie  Rieger  meint,   aus  dem  so 
Originaldij'lom   Heinrichs  V.  Stumpf  Reg.  3155   entnommen,   sondern   ohne  jeden   Zweifel 
mit  dem  grössten  Theil  des  Contextes,   auch   insoweit  er  auf  das  D.  228  zurückgeht,   aus 
unserem  D.  in  jene  Xachurkunde  übergegangen.     Steht  somit  die  Echtheit  des  D.  424  für 
uns  ausser  Frage,  so  zweifeln  wir  angesichts  der  sicheren  und  deutlich  erkennbaren  Nach- 
tragung des  Vollziehungsstriches  im  Monogramm   und  der  irahrscheinlichen  Xachfrtiguny  der  85 
Gau-  und  Grafennamen  auch  nicht  an  seiner  Originalitüt ;  das  Siegel  mag  mit  einem  Stück 
Pergament   am   unteren  rechten  Rande   der  Urkunde,   auf  dem   auch   der  Name  des  Au-i- 
.Stellungsortes  stand,  abgeschnitten  sein.  —  Ein  zweites  Original  in  Brixen  hat  weder  von 
Redlich  noch  von  uns  aufgefunden  werden  können;  und  wenn  v.  Mohr  die  .seinem  Abdruck 
zu  Grunde  gelegte  Abschrift  aus  der  bischöflichen  Consistorial -  Kanzlei  zu  Brixen  erhalten  »o 
hat,  so  mag  man  dort  bei  der  Abgabe  des  Originals  nach  Wien  eine  Copie  zurückbehalten 
haben. 

(C.)  I  In  nomine  sancte  et  individuae  ti'initatis.     Heinricus  C9lcsti  aspirantc  dc- 
menlia  rcx  Teutoniconim  iinporator  anf^nstiis  Romanonim.  si  ecclesias*  in  laiidfin 

(.•t  lionoroni  de!  fimstructas  ^j  alitjuibuts    boiiis    ditare    stiuliKiiiniis.    hinc    rciiiunorationeni  S5 
fine  carentcni  nos  recepturos  non  incerti  erimus.     Qiiociifa  imiiiibus  in  ('liristo  lirlclibus 

notum  esse  CUpiniUS,  qualitcr  nos  divini  fcrvnris  iiistinclii  pro  iciiiciiio  aiiiiin'  iiostn;  p.iiuiitiiin- 
que  nostroriiiii  iiitervcntu  ac  pctitioue  veuiTabili.s  Lk'nedicti  papi;  dilectyque  c-ouingis  iiostry 
Cvnigrndv  imper.ltricis  Heriuuardo  IJrixincnsi  episcopo  nee  non  et  #  ^eclesif  in  Iionore  sano- 
torum  martyriim  CasHinni  et  »  Inffeniiiiii  ♦  .Udicatv,  Olli  vidctur  praeesse ,  praosulis  snpra  40 
dlcti  meinores  per  retributionem  faniulicii  hie  loconim  fideliter  ostensi  aljljatiani  Tiscn- 
tinensem  in  pago  Curiensi''  et  Vdonis''  coniitatii  sitam  cum  omnilinx  ad  caui  iure  per- 
tinentibu«  aecdcsün'  dccimationibu»  nrei»  edificiis  raiii|pis  pratis  pa«i'iiiH  »ilvis  venatioiiibiiH  » 
afjuaruuiTC  decurBilni»  piscationibiis  niolcndinis,   cum  fanulia  iitiiiiHijue    «cxu»    vmeis   tcrns    ciiltiH    et 

J2J.    Uri'sslauj     b)   eccla«,   ohnr  Al/kür:un;iii:eichen,  A  \ij   Curiensi  et  VJnnis  wnhmcheinlieh  in   15 

il'ifür  gela»Kfnc  Lilek-e  nnchf/etrat/rn         c)   aecciesiis  (1  auf  Rasur 


IIKI.NKICII    II.     KP.'d.  539 

iiicultiü  cxitiliiiH  vt  rcilitiliiiü   VHS  et   IIIVIIM  i|tifiiitii  vt  iiii|iiii'i'iicliii  oiiiiiiliiiiii|  iip,  ipif  dietU  (lonotlll'i 
pusmiiit  aiit  Mi-ripti»  *,  ilo  iiiintro  iiiri-  m-  ili>iiiiiiio  iii  i'iiis   (litioilcill   per  liniir   iioiitrnni  pnt,Hnniii  potciiti 

iiiiinii    vuncodiiiiiiH,    c  n    vidolicct    riili -    iit    prnoftitiis    cpiNcopiiH    Huii|iio    HiiL-ci>Niior«H  •   lilinaiii   iiulo 

liiilii'.'iiit   pcito.stntPiii  i|iiic<|iii(l  i'is  plAriu-rit    t'iuii'iiili    ad    roriiiii    taiiini   iitilitatcin  ^'cclviiii,-   Hlli^  •.     Kt   iit 
6   liyo    iiiistry    tra<litii>iils    aiiolnritns    tiiiiiior    oniiii    lialii'atiir    tiiiipuri'.    hoc    pmurcpliiiii    iiido    i'oiiHi'riptiim 
propria''   manu   c  ■>  ii  liniui  v  i  in  11  s   vt  si<^illn   n<rr4ti''i   iii'^i^^niri   iii^MiniiiH. 

\\  Sijjimiii   (liiiiiiii    llciiirici   iinictissimi    Kdiiiaiiiiiiini   iM.i   iiii|n'rati)ns  auf^usti.  S 

ii  ( illlltll(•^i^l^  (.■.•mc^'llariiis  ail   vi(,-i-iii    MiTkinlialdi   areliicajicllaiii  recognovi.  p" 

|)ata  \  III.  k.il.  iiiai.  iiiclictinnc  111.  anno  doniinicac  inearnaiiunis  niillcsinio  viccsiiiio, 
10  aunii    vcm    ilonnii    llcinrui    ini|ii'i'atori.s    rcj^nantis  .Will,    iin|iiiii   \iii:    aclnni    |Haben- 
licrr:    tV'licitcr  anicn.j' 

42:). 

Heinrich  bestätigt  dem  Aht  Benedict  das  Kloster  S.  Salvatore  di  Sesto  sammt 
dessen  Bcsitziinfjen  und  die  Immunität.  Bamberg  1020  April  25. 

16  Oriiioiithlijiloni  im  erzbischOfliclu»   Arrhir  zu  Linea  (A). 

Tumiiias-i  ■  Minitfoli  in  Arch.  stör.  ital.  I,  lO  (1847),  24  cit.  aus  A.  ■ —  Stumpf  Acta  incd. 
376  n"  26il  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  1744. 

Von  sonst  nicht  liehaniitcr  Hmid   gesckriehen :    als   Vorlage    diente    das  1)0.  TIT.  219;    die 
Aufzahlung  der  Besitzungen  ist  grö.'HStenfheil.s  neu.     Der  Schreiber  hat  sich  entweder  eines 
so  Blanquets  bedient,    in  da-i  nur  die  Signumzeile  eingetragen  war,    oder  es  .wid  Recognition 

und  Datierung  spfiter  nachgetragen  irorden. 

lQ.^  !!  In  ndniinr  .sauctac  et  iudividuai'  triiiitatis.  licinricu.s  divina  tavcnte  cle- 
nicntia  Knnianoruin  inilieratnr  augustus.  Si  sanctanim  dci  aecciesiarum  ordines  corroborare  |i 
stiidiierimus,  inti'ioe.s.sore.'i  ilIo.s  apnd  deuni  pro  nostri.s  t"aiinoribn.s  non  diibitamu.s.  Idcirco  noverit 
»5  onininiii  tidciinni  sanctt-  eedesie  doi  nostionnmiue  siilicot  iire.sciitiuni  ac  fiituroinni  indnstiia,  qualiter  * 
IjCUL'dlCto  venerabili  abbat!  nionastci-ii  doniiui  Salvatoris  fiindati  in  bieo  nomine  8e.\tu  per  no.stri 
pr^c-epti  p.i^.'inam  ronKrniamn:>  et  forroboramns  iil  ipsnm  monastcrium  luin  ycclesiis  celllS  capcllis  et 
oracnlis  seu  i'ortibns  pri>di('to  monasterio  pcrtinentibu.s  tani  infra  civitatom  Lucam  quam  et  defori.s, 
(inoruni    vocabula    .sunt:    (.-eclesia    sanctoriUll    Henedicti    et  Anastasii,    ceclesia    domini    Salvatori.«    «iiu- 

SO  dk'itur  Astrudf  cum  onuiibus  ilHs  pertinentibus  et  casam  luiam  cum  gi'otta  iiifra  burguiu 
sancti  Fridiani,  ecclesiam  saucti  IMiylippi  cum  pertinentibus,  cortem  unam  de  Lamari. 
oortoin  de  Lunata  cum  (^^cdcsia  sancti  Fridiani  cum  sibi  pertinentibus,  cortem  sancti 
Andirosii,  ecclesiam  sanct<;  Marig,  ecclesiam  sancti  Angeli  in  (iuann).  (,'cclesiam  sancti 
Pauli  in  Coselle,    gcciesiam    sancti  Antonii    in  monte   cum  nmnüius  ipsis  pertinentibus, 

S5  in  Idco  Quosa  terram  qu<;  dicitur  Suico  seu  Uallelonga,  terram  sancte  Agnetis  cum 
piscariis  propc  l'ontctecti)'',  tcrras  et  mansos  in  loco  Carr.aria  et  in  Tm-ingana,  in 
Brancalo  gcclesiam  sancti  Ilarii  cum  sibi  pertinentibus,  villam  qu§  dicitur  Cerbaria 
et  in  casa  Bassani  cortem  in  Controna  cum  §cclesia  sancti  Salvatoris,  in  loco  Quar- 
tinc    gcclesiam    sancti  Keguli,    cortem  sancti  Petri   in  Gragno    cum  oninibus  illis  perti- 

«I  424.   d)  dahinter  ein    zu   nahe   daran    genclirieljenes   m    ausrailiert         e)    dahinter   kann    auf  einem 

mit  dem  Ortsnamen  fort  geschnittenen  Stück  Pergament  das  Siegel  befestigt  gewesen  sein       f)  er- 
gänzt ans  S  in  der  Annahme,  dass  Eesch  die  Urlttnde  cor  der  in  Note  e  erwähnten  Verletzung 
benutzt  hat. 
425.   [Bloch]     a)  ob  ilber  dem  ersten  e  ein  Abkürzungszeichen,  ist  nicht  sicher 

68* 


54(1  KAISK  üritKrNDr.  N. 

nentibiis,  cortem  in  lUirsillaim  i-uiii  ipsa  occlcsia,  cortem  sanct§  Cristin^  in  Pisca, 
tcrrain  qiu;  dioitur  Surbianula  ot  in  l<ic(>  Porif;nano  et  in  Uinuenaria  cortom  qn^ 
«Ui'itiir  Uilla.  i^'i-flosiani  sani-ti  Lanivnlii  in  loco  Mas!<a  Mavenaria,  in  loco  Facto  et  in 
loco  Scafianii  tcrras  i'uni  -ilvis  vt  ulivftis,  in  loco  Coniiictn  i;iTl»'siani  saiu'ti  < 'nluiiili.ini 
et  «,H'i.'lcsiani  sancti  l'otri  i't  partim  nnain  vfciosit;  sani'ti  Andre«,-  rt  partcm  unani  in  5 
i|)so  Castro  quod  est  Conipetuni.  in  loco  Sexte  ccclesiani  saneti  Androc  (pii;  dieitur 
ad  uionteni  cum  omni  sibi  pertinentia,  niedietatcni  fcclesiae  saneti  Petri  tum  munibus 
jiertinentibus,  tres  portiones  ecelesi«,*  sanet^  Mnrii,^  jioginni  quod  dieitur  Fianiperge, 
eortcni  saneti  Au{0>-^tini,  ycelesian»  »aneti  Potri  in  loco  l'ineiano,  in  Potiostorli  ycelcsiani 
saneti  Gre<;orii.  in  Tonzano  niansos  et  pisearias''  et  silvas,  (^celesiani  saneti  (^hiirici'  m 
cum  pogio  quod  dieitur  Montetaleone.  in  loeo  ('a]iiaiio  ecelesiam  saneti  .Miuiati  et 
saneti  Salvatoris  et  saneti  Sauini  et  saneti  Paidi  idtra  Huviuni  lussiana  et  saneti 
Oregorii  in  Petroio,  niedietateiu  de  burpi  (piod  dieitur  (ialltMio,  in  Tonule  niedietateni 
^cclesi^  saneti  Fridiani.  laeum  ununi  in  Pa<lide  euni  onniibus''  piscariis,  cortem  de 
Uuinzido,  cortem  de  Zerretiilo,  cortem  de  Palaria,  cortem  de  ralli,  eeelesiam  saneti  16 
Jlartini  in  loco  Ferignano,  cortem  de  Fileini,  cortem  saneti  Angeli  de  Quarazana, 
cortem  que  dieitur  Lunisana  prope  Pratillone,  cortem  saneti  Angeli  in  Nebula,  cortem 
de  Cusignano,  cortem  de  Brixana,  eortein  de  Casanoua,  cortem  de  Canndiano;  et  in 
coiiiitatii  l'isensf  easam  donniieatam  cum  Cassinis  et  orto  et  corte  projie  eivitatcm  et  in 
ipso  loeo  casas  et  cassinas  et  ortum,  que  fuerunt  quondam  Cunici,  cortem  de  Uetabiano,  30 
cortem  de  Calci,  cortem  saneti  Comieii  in  Raxignano",  cortem  saneti  Petri  in  Petretulo, 
cortem  de  Malendroni,  corticeUa  ad  fontanam  prope  Ceeina,  mansum  ununi  in  loeo 
Affine  cum  saline '  prope  Uada,  in  Septimo  «.'celesiam  saneti  Benedieti,  cortem  ad 
sanetum  loliannem  cum  vcitucuLi  que  dieitur  Uenaioli,  roocnm  »  qu?  dieitur  L'ernua, 
tres  casas  in  eastello  quod  dieitur  a  vieo  Auscrissula,  eortem  de  Tredeeim,  t,^eclesiam  n 
saneti  lusti,  cortem  saneti  Prosperi,  medietatem  eeelesie  saneti  Angeli  in  loen  Arme- 
zano  et  in  loco  Anglo,  in  loeo  Cinetoria  cortem  Ueelam  et  cortem  de  C'ortesi  et  cortem 
de  Gathtari,  in  loco  Buiti  cortem  saneti  Georgii,  §cclesiam  saneti  Mai-tini  in  Cinetoria; 
in  coniitatu  folutnrensc  cortem  de  Bibiano,  cortcm  de  Lano,  cortem  de  Kofena,  cortem 
de  Susiano,  cortem  de  Sermena,  cortem  de  Caspugnano,  cortem  saneti  Petri  in  Publico,  so 
corticellam  unam  in  loco  Uingnale^,  cortem  in''  Uallis  cum  i;cclesia  saneti  lusti  et  in 
Leguli'  et  terram  qu(j  dicitiu*  Meletul",  in  loco  qui  dieitur  I'iiio  prope  plcboin  niansos 
tres  et  prata  donmieata  ubi  dieitur  Xouuk-,  in  loeo  Celle  niansos  et  terras,  in  ( 'arpngnano 
niansos  duos,  cortem  de  Agnano  cum  (;eelcsia  saneti;  Marie  cum  tertia  portione  ijjsius 
castelli,  cortem  de  ()rtiatie>i,  in  l'lnrnli  villani  unani,  in  loeo  Fnngnano  et  Fuliano  35 
terras  silvas  prata,  in  Serezano''  mansos  duos,  salinas  donniieatas'  in  Ceeina,  cortem 
saneti  Comieii  de  easale  lustuli.  corticellam  in  loco  prope  JJiboni;  attpie  in  eomitatu 
Pnrmcnse  cortem  uiiam  in  loco  Uinaciano,  eastellum  quod  dieitur  Uariano  ab  oriente 
portam  et  tonituni  et  in  medio  ca>ani  donmieatam  et  deforis  casas'"  et  cassinas  vinead 
jirata  saleeta  buscaria",  prope  Tarnni  tlumen  niansos  duos,  medietatem  burgi  Medisiani  40 
(piam  aqua  dividif.  partem  burgi  ipiod  dieitur  Furnounm,  in  loco  qui  dieitur  (Jellule 
et  in  Mamiano  et  in   Ferigalolo,    seu  in  coniitatu  Pisturiensc  vel   in   Florentienso  et  in  » 

i'2ö.  1)1  i74(!/-  i/cm  U'lzteii  a  ein  Abhilrziiniinzeifhen :  iler  Schreiber  hnttr  uLto  tinlil  :iirrnt  ])isi!ai'iam 
iiai/en  irollen  c)  hinler  ilem  zireilen  i  kleine  liasur  A)  omib;,  ohne  Alih'lrzunf/Hzeifhen 
aljcr  oni,  A         V)   e  <'»rr.  aim  n  fi   .1  fi)   n  con:  aus  n,  dann  n  :ririsrhen  i   iiinl  n  (l/jer  46 

iler  Xeile  nachgcirni/en  hi  in  Uallis  —  et  in  Lejr  (einnchliensJich)  auf  Unsitr  viil  umlercr 
Tinle  und  irohl  ron  atulerer  Hand  i)  hinter  Leg  und  ror  dem  mn  der  ernten  //find  her- 
rührrndrn  Zeichen  für  et  int  u  einijetichohen  und  \  il/trr  der  Zeile  nachtjelraffen;  Leff"''  ^'^'^■ 
Stumpf  /{ri/.  l'.iHd"         kl    R  r(n-r.  aus  e  1)    (lomnicatas  A  m)    casas,  so  dann  auch  hier 

lirie  enlnjirec/iend  oUn,  ri)l.  .V.  li/  rielleicht  zuerst  casam  beabsiciuigt  war       n)  nb  n  aun  n  oder  60 
o  aiu)  u  corr.,  int  nicht  :n  entscheiden 


llKlMaciI   11.     IU2U.  541 

rolinillonioiiso  vcl  in  Unsulcnsc,  i-t  infrii  iiiHiilaiii  C'orHirniii  Corte»  trf'K,  Ulm  (licitur  Nncc,  alia 
l'iTt<|icjuin,  tertiil  SiunblU'Uin.  IIi;c  Dimiin  i'unctilinniK  •  ciilcm  nioiniHti'rio  •  ima  iMiiii  t'iirtiliiiH 
ortis  terris  vinvis  ('aiii|>is  |ii'ati.i  iiiaiisM  taiii  iliiiiiiiicalil>iiK  i|iinni  et  iiiOfiiinrit'ii«  ahlinrivÜH  tribiitnriiii 
tcrris  viiicis  olivetin  itilviü  iiiuiitibn!*  nlpiliiis  plaiiicieliiis   aruii)    cntitelÜM    piMrariiit    HnliiiarÜH    moli'iiiliiiiH 

6  aiiuii*  ai|iiariiiii(|UC  ilei'iirsibiis  servis  •  niicillls  nldÜH  et  nItlialiiH  iitriiii<i|iic  huxii.s  fainilÜH  i't  cum 
oniiiiliii.H  <|ii^'  (liri  vi-I  iiuiiiinnri  possiiiit  (irvliliato  iiimiaKtcrio  prrliiientibiis  rt  aNpiririitiliiiii  •iiiiiiia  in 
inti'ciiii"  UKstiii  rvgia.  potostatf  et  inilJuri.ili  potcutiil,  pmiit  iiiste  et  IcKnlitcr  poüHiiiniiH,  in  ins  et 
(louiiniuni  pri,'<lic'li  aliliaiis  umnastirii  cloiiiiiil  et  Salvalmis  '•iii>ruini|Uo  cnnjt'n'ifntioniii  monai-lioriini 
(•<ii'iiiii<|nc  Hiirccssiiriiin   transtinulinins   ac  (lt'lf;,'ainii.s,    nt    putostnli'ni    lialiiaiit    teiii-iiili    iViicixIi  iirdinaiiili 

10  cuniniiitanili  vcl  i|nici|iü(l  cuniiii  ntilitas  fnerit  t'acicndi,  et  i|naliter  al>  ei«  oriliuatiini  vol  concoutum 
fueiit,  stabile  perninneat.  Fr^cipientos  itai|iie  inbemus,  ut  nnihi»  diix  inarcliio  cpixcopns  comes  vice- 
cuuies  scnIdaMcio  ifastaldix  nnlln<(Ue  iiustri  iinperii  magna  parvai^ne  persona  pi^'dirtnm  venerabilo 
niuna-steriiini  de  umnibiis  snpcrins  dictis  ini|nietarc  nioicstare  vel  di*vf'»lirc  vcl  pote.stati\'e  in  eo 
liiiüpiciiiin   l'accie  aiit  ad   aliipiaiii   piildicam  liinctiiiMcin  cD^ferc    »ine    li;,'ali    piisuiniit  indicio.     (^iii   vero 

16  lioc  fccirit,  sciat  »c  cnnipcisitnruni  anri  optiini  liliras  centnni,  nicdiotateni  canicn;  mistr^^  i-t  mcilictateni 
prvdicto  Hlilicdicto  alibati  siiisiitic  snccessoribus.  C^nod  ut  verius  crcilntnr  dili^rentiusipio  ab  oniiiilms 
obsirvctnr,  mann   |iii>|iiia  cnnliiiiiantcs  nostro  si^'ilUi  sniitcr  iussiinn«   iiisii^uiri. 

^  Signum   (Innuii   llcinrici   invu-tissimi   Uiiiiiaiinruiii    M.t   iiiiiRTatoris   auf^u.sti.  S 

^  l'clei^riiuis    cam-tllarius    ad    viconi    Ileberardi    episcupi    et"    aroliicancellarii    r(^- 

(SI.  D.) 

Data    annu    dnuiinice   incaniationis  MXX,    repii    doinini''  Ilfinrici    secuiidi  Willi, 
ipcrii   vorn  cius  VII.  iiKru'tiono  III.  VII.  kal.  iiiaü:    in  Inco  Haliculierc. 


42(). 

Heinrich  bestätigt  der  Kirche  von  Aqidleja  die  Iimmmität,  die  ihr  von  seinen 
tb  Vorfahren  geschenkten  öffentlichen  Abgaben  der  Einwohner  ihrer  Besitzungen, 
Beiceisvnrrechte  im  Fall  des  Verlustes   von  Urkunden  und  die  Gerichtsbarkeit 
eines  KUnigsboten  für  ihren  Vogt.  ;j„,^,,„.,.^^  ,„.,^,    j^^,..^  ^^ 

Xotarielle  AhKiliiiff   vom  J.  1261  im   k.  Sfantsarchii:    zu   Venedig  (B).  —  Abschrift    uns 

dem  lö.  Jh.   im    Eegis/m    aniico,    diplomi    imperitdi    aUa    chiem   d'Aquileia    f.  o'    ebenda 

so  (C^).  —  Abschrift  aus  dem  lö.  .Jh.  in  Pacta  inter  illiisfriss.  ducale  dominium  Veneciantm 

et   reverendiss.  patriarcham  Aquileiensem   (Constdtori    in    iure  366/3)  f.  19'  ebenda  (C^). 

Bresslau  in  X.  Archir  H,  122  n"  3  aus  C'.  —  Stumpf  Reg.  1745. 

Der  Text  des  D.  erscheint,  wenn  %ctr  uns  nur  an  die  jetzt  noch  vorhandenen  Vorurkundm 
für  Aijuileja   halten,    mosaikartig   zu.mmmengesetzt   aus   Wendungen    und    Worten  der  DD. 

S5  H.  IL  243  (VV.  I),  0.  III.  402  (VU.  11),  0.  IL  304  (VU.  III),  0.  IIL  6Ö  (YU.  IV), 

(>.  III.  215  (VU.  V),  ohne  dass  er  sich  auch  in  den  Abschnitten,  in  denen  auf  Verfügungen 
der  Vorgänger  Bezug  genommen  wird,  ganz  auf  diese  VüU.  zuriirkfiihren  Hesse.  Wir  haljcn 
zwar  alles,  was  mit  den  letzteren  übereinstimmt,  durch  Petifdruck  bezeichnet,  halten  aber 
für  viel  wahrscheinlicher  als  eine  solche  Zusammensetzung,   dass  eine  verlorene  Gesammt- 

40  hestätigung   Otto's  III.  für  Aquileja,   wenn    nicht   die  einzige,   so   doch   die  Hauptvorlage 

für  unser  D.  426  gewesen  ist.  —  Das  Etclmtokoll  kann  von  HC  herrühren. 

425.   o)  davor  ein  Buchstabe,  tcohl  r,  attsradiert. 


54-_*  iv  A 1  s  i:  i;  r  li  K  r  x  den. 

In*  nomine  snncte  et  indivitluo  triiiitalis».     Heinrious''  divinn    favcnte  olenioncia 

inilHTator'"    augUStlls    Ronianoruin'".  :Si    t-cilosinniui    ilei    cultures    nustre   larj,'itiiti»''  iiiimoro 

diUtri'    stiiduoriinits,    id    ad    iiostri    ro^ni*'   stiitiiiii    proKrorc'^  ininiiiio    diiliitainiis.     Quociron>''  iiotiiiii  sit 
omiiiliu»    tiilelibus   »aucto    doi    oi-clesir    •    prosontilxis    üi-ilic<<t    ac    rmiiris.    i|U.'iliti'i'    l'oppii  '    patriarclia 
sanctc    Aquilopousis '    ci'closic    iiostraiii    liiiinilitir    supplicuvit    cli'iiu'iitiain.    <|iiatiMHis    |iro    doi    aiiioie    6 
nostrf<|iii'  aniiiio    remedio  *  saiictc  A<|uilri,'oiisi '    ni'lrsic    in    lioiioii'    sauc'tt'    Mario    dodioato    ]>lauita 
et    iliüirirtio  II  CS,     collccla»    ot    aii^arias,    fntniiii''    l't    sulViii  fr  i  a    sivc    omiios    |iiil>lic'as     t'miotiniios . 
qua»'   •   uo8tri  anturcssures  iinperatoros  »ivo   rege»  por  pri'Ci'ptl   pafriiiain   iaiii  dioto  •   ooolesio    eiiis- 
qiie  rccturibiis   lar;;iti  sunt,    nos    Cl  paritCI'  larpiri  dipiaronuir  atquo  ouiiliiinarc  in  us   ciinota  i-nanini 
iiistriinionta  clmrlArum,    eo  scilicet  pacto  iit,    si  iinqunm    ox   ipsis  ali(|uain  aiit"'  furtn  aut  iiioondio  aiit   lo 
iiaufrajno  a«t  quoliliof   ovontii  aniisorit,    lialioat"   lioonoiain    dcfendcndi    por    hoc   iiustrnni   priM  optmn.    si 
a)>  aliqiiilius  por   plaoita    fatifratus    fiicrit,    taiiquain    si    ipsas    cai'tllla.s    aut    tinnitatos    prupriis    rotinoat 
inanilius.     t'uius    dipni.i    |)Otioionilui.s    auros    nostro    dapsilitatis    aoooniodantos  oorroliora  v  i  in  n  s    atqui' 
per  liuius  iniperialis  procopti    pag'inani  »    larfriniiir   saiicto  Aquileffcnsi    occiosio    ciiisquo    rectoribii»    qiii 
pro     tempore    fuerint     placita"     et    distriotio  ii  c  s ,    oollectas    atquc    anjjarias.    fotrunil'     Ct    siirtrapia   16 
sive     oiniios    pulilicas    functiones     de    Cil.Stellis    et    villis    sanoto    Aqiiilo;rensis '     occiesio     et    de 

universis''  iioininibus  in  terra  eiusdem    eccicsie   liabitJintibiis,    secunduni    qnod    antccessores 
nostri  siio  antecessori  lohanni''  patriarohc  siiisquo  predccessoribus   por  divcrsas  pioooptii  min 

paj^inas    eolltulfTUnt,    eo    denicjUC*    ordiiic    ut    niilhis    dnx    marcbio    »    oninos    viocconios    niiliaqne 
nostri    regln    inafriia    vol    i)an-a    persona    iu    castl'Uis'    sive    villis    scpe     diete"    eeclcsie"    pinoitaro  «0 
colleetafi   faccre  vel   lioinines    angariare    prosumat  pretor  Jirclibatiun'     rn|ipiilicin"    patriardiaiu 
suosqne    succcssores    qiii    A(|uilegeiisis '     eeclosie     sedeni     teuere    vidc  b  ii  ii  t  u  r,     sed    saiK'te    Ai|UI- 

legensis'  ecelesie  advocatus  ex  uostro  latere  nuneius  in  iaui  dictis  eastellis  ct  villis 
jtlaeitet  et,  si  lites  intcr  eos  exorte  fuerint,  legali  iudieio  ut  regalis^  niissus  potestative 
detenninet.  si  quis  vero  Imius  nostri  *  inoc-opti  paginam  infrinofere  voluerit,  sciat  sc  composi-  »6 
turiiin  anri  optiiniy  libras  niille,  medictatoni  oamcre  nostre  ct  niodiotatoin  preuoniinate  Aquilegeusi ' 
ecelesie  oiiis<iue  reetoribns.  Quod  ut  vcrius  orodatnr  et  dilig-ontius  ab  oinnibus  ubsorvetiir,  manu 
propria  eonfirniantcs  sig'illi  nostri  impressione  *  iussimus  insig'iiiri. 

Signum  doniiui  Hcinrici'  invictissimi  imperatoris.    uM.)* 

Pelegrinus''  eancellarius  vice  Euciardi'"  (^piscupi  ot  archicaneellafii  recognovi.        30 

Data''  VI.  kalendas  mai/'  anno  doniinice  im-arnacinnis  MXX,  indietinne  III,  anno 
doniini  Heinrici*  regnantis  XAIIII,  imperii  vero  eins  VII;  acttun  iiabcmlicicli ' :  i'ijiciicr 
amen. 

421. 

Ileinrich  erneuert  dem  Papst  Benedict  VIII.  das  von  Otto  L  mit  der  römischen  m> 
Kirche   abgeschlossene    Pactum,    bestätigt  ihm    das   Kloster   I'ulda   sowie   alle 
anderen  Klöster  und  Besitzungen   des  h.  Petras   diesseits   dei'  Alpen  mit  Aus- 


426.   [Lonel- Kiefer -Bresslau]     a)  In  —  trinitatis  fehlt  in  C       b)  Henricus  C       c)  BC       d)  VU. 
I        XU.  Stumpf  I{e<j.  Üir,^;   larfficionis  HC  e)   C  =  VU.  I  --■=  NU.;   regni   nostri  BC 

f)  fehll  in  C  g)   C;  in   H  nicht  Itubar:  i|Uocirclia  C  h)   Pope  C  i)  Aquileieiis.  C  W 

k)  I«  B  nur  fo  iticher  laibar;  forum  C  ll  que  C;  qu^  C  in)  B~  VU.  IV  =  NV.;  fehlt 
in  C  Uj  ß  =  yU.:  habeat  corr.  nun  liane  (" ;  liaiic  C  01  et  plaoita  B  ji)  forum  corr. 
auM  forrum  C  q)  B  -  MI'.;  Omnibus  C  r)  loanni  C  8)  eorlomipie  BC  ti  castello  C 
U)  dictaro  ecclcmam  ß  v;  B  =  XU.;  prefatumC  w)  Poponoin  ''  xi  Icfralis  ^'  y)  6'=« 
VU.  II  '^  SU.;  optimi  euri  JS  z)    Henrici  C         a)    ilait  M  fehlt  in  C         b)    Pellcfrinus  C  4» 

c)   Cbunradi  U;   ("oranli  C;   Corradi  C  d)   acta  B;  actum  ('  c;    C ;   mad.  B:   niaii  <" 

0  B;  babobcch  C :  •har,et)ech  C\ 


M  KIN  IMI'II   II.     1020.  543 

nähme  dei'  gegen  ein  Gebiet  zwischen  Nami,  Tei'tuiio  und  Spoleto  einge- 
tauschten Höfe  Andiesenho/hi,  WinhUring  und  Uuilliiibacli  und  verleiht  ihm 
dn.<'  Bt'sthuiu   Bamberg.  . 

Tiansfuimpt  det  Juhnnn  von  Aiiielio  rom  ./.  /.(.'{.'»  im  ValicHiiiscIieii  Arrhir  zu  Rom,  Ann.  I. 
b  capx.  X.  n"  21  (A).  —  Cud.  Ollolmiiimiiix  lul.  :iO'>7  (Alhinits)  um  IIS')  (jesrhriehen  f.  liS' 

in  der  Vaticaiiischeu  Bihliothek  zu  Rom  (B).  —  Oriyiiitillr»nxsumpl  vom  J.  124'>  (Pott- 
hast  Reij.  117IÖ)  im  Valicnnischen  Archiv  zu  Rom,  Arm.  I.  capx.  X.  ii"  1  ((').  —  Ah- 
xchrift  eitles  amleren  Trnnssumpis  vom  .7.  /V-Zö  im  Cod.  lul.  SiiilO  f.  77  (fP)  und  f.  85 
(D-)   in  der  Xiilintialhihliothek  zu   P((ri.^. 

11^  luiphul  Voliiteminus  ('ummvntariorum  nrlxuinrnm  XXXV lU  lihri  <d.  l.  (Rom  }.')()<i)  V/' 

Reg.  =  ed.  11.  (l'drit  l'y).'>)  IS'.  —  Bnroiiins  Ann.  errf.  zum  ./.  lolt  w°  7  au.i  Ctiirius 
eamerarius,  C  und  zwei  anderen  Abschriften,  wiederholt  in  allen  Auflagen  =  Goldnst 
Vonstilut.  imp.  ed.  I.  1",42  =  cd.  II.  l,  227  =  Palatius  Aquila  sanrta  38  =  Tolner 
CD.  Palat.  24  n"  28  =   Ooldast  Con.stitut.  imp.  ed.  III.  1,  227  =  LUnig  RA.  19,  161 

M  u»  4  =  Liinig  CD.  Ital.  2,  fii>7  n"  4  =  Bertolini  in  Archivio  stör.  ital.  II,  16",  117  un- 

volhlilndig  =  Bertolini  Saggi  rritici  (Mailand  188-3)  186,  =  Greiser  Commentariolus  de 
im]),  munificenlia  (Ingolstadt  1610)  Sl  =  Greiser  Op.  6,  63.1,  =  Conril.  coli,  regia  i?ö 
(Paris  1644),  276  =  Laltie  ComUin  cd.  I.  9,  814  =  Harduin  Acta  concil.  6"  (Paris  1714), 
7{i9  =  Lalle  Concilia  cd.    II.    II.  KiS-'y   =   Hartzheim  Concilia  Germ.  3,  -4-1  =  Man.si 

»  Concil.  nova  coli.  cd.  II.  19,  331   mit  Lesarten  aus  a,  =  Rousset  Suppl.  1",  2ö  w"  12.  — 

Rousset  Suppl.  1",26  aus  Alschrift  des  Dominicas  Segnerus  unvollständig.  —  (N.  Antonelli) 
Ragioni  della  sede  aposl.  sopra  Parma  e  Piacenza  III,  7  (1742),  208  aus  C.  —  Mura- 
tori  Auf.  Ital.  6,  77  Extr.  aus  A  und  79  Extr.  aus  Ahschrifl  Amelio's  von  C.  — 
Cenni    Mon.   domiuii  pontif.  2    (Rom  1761),   187   aus   B    mit    Lesarten    von    C    (a)    = 

s8  Migne    Putrol.  98,  62ö    n"  187.    —    (Boryia)    Breve    i<<l.    del    dominio    temp.    della   sede 

aposl.  (Rom  1788)  app.  42  aus  C  =  Mon.  Germ.  LL.  2'',  174  mit  Lesarten  aus  a 
=  Wallerich  Vitae  pontificum  1  (Leipzig  1862),  704  unvollständig  mit  Lesarteti  aus  h, 
^  Fiuton  Le  donazioni  larlariche  ai  papi  (Rom  1890)  216  unvollständig.  —  Theiner 
CD.  dominii  imp.  1  (Rom  1861),  7  n"  7  aus  Cencius  cameranus  und  CG  (l).  —  Mon. 

30  Germ.  Const.  1,  67   aus   ABCD'.  Rrtract   von   1085    (ausser   in   den   Ausgalen  der 

Canoni.iten)  in  Baronius  Ann.  eccl.  (ed.  Georgias)  13  (Lucca  1743),  629  aus  E  = 
Baronius  (ed.  Theiner)  13,  610.  —  (Borgia)  Breve  i-it.,  app.  21  aus  F.  —  Martinucci 
Deusdedit  coli.  can.  (Venedig  1869)  338  n"  LU  aus  F.  —  Mon.  Germ.  LL.  2^  174  aus 
E.  —  Mon.  Germ.  Con.it.  1,  66  aus  EFB.        Extract  von  1278  in  Raynald  Ann.  eccl. 

So  zum  J.  1278  n"  60  aus  G.  —  (Zaccagni)  Diss.  hist.  de  apost.  sedis   dominio   in   urhem 

Comacli  (1709),  app.  52  n"  16  aus  GH  =  Slaralea  Bullarium  Francifcanum  3  (Rom 
1765),  314.  —  Theiner  CD.  dorn.  temp.  1.  211  aus  G.  —  Stumpf  Reg.  1746. 

Die  Im  .Jahre  1339  noch  vorhandene,  von  Johannes  von  Amelio  (vgl.  Mon.  Germ.  Const. 
1,  6-})   und  in  einem,    allerdings  an  dieser  Stelle    auf  Amrlio  zurückgehenden  Katalog  des 

«0  päpstlichen    Archivs    vom   .7.  1366    (vgl.    Muratori   Ant.    Ital.    6,  77)    heschriehenc    Au.i- 

fertigung  des  D.  427,  welche  mit  Goldschrift  auf  Purpurpergament  getchrielen  war,  war 
mit  einer  goldenen  Bulle  besiegelt,  in  der  wir  nach  der  Darstellung  des  .Johannes  von 
Amelio  die  Kaiserbulle  Heinrichs  II.  erkennen;  sie  war  also  eine  Originalaus fertiguiig  der 
Urkunde;  ob  die  einzige,  oder  ob  es  daneben  noch  aridere  gegelen  hat,  vermögen  wir  nicht 

«6  mehr  fe-<tlzu.itellen.    Ebensowenig  ist  mit  Sicherheit  darüber  zu  urtheilen,  ob  sie  von  einem 

Kanzleibeamten  geschriehen  war  oder  nicht.  An  ihrer  Echtheit  aber  kann  nach  den  Unter- 
suchungen Fickers  Italienische  Forschungen  2,  332  ff.  36.')  /f.  (vgl.  dazu  Bres.slau  in  Hirsch 


r)44  K  A I  s  F.  u  r  i;  K  r  X  n  k  n. 

Jahrb.  3,  16S  X.  2)  loirf  Sickch-  (Das  Pririltg  Otln  I.  für  die  römische  Kirche,  Inns- 
bruck 1883)  nicht  mehr  gezireifelt  irerdeii,  um!  auch  mi  dii-  roii  Weilaiid  in  M»n.  Germ. 
CoHSI.  1,  (tö  für  möffliih  fiehnUnw  Ititerpoinlio»  einer  Stelle  iilnitben  irir  niiht.  Denn 
auch  Wenn  man  mit  Weilund  n.  A.  annehmen  icollte.  dass  in  der  VC.,  dem  DO.  1.  'J'.iö, 
der  Satz  Itemqno  a  Lunis  —  quarto  niiliario  interpoliert  lei'lre  —  eine  Frage,  die  an  b 
dieser  Stelle  nicht  zu  erörtern  ist  —  so  iriirde  kein  Grnnd  mrliegen  auch  in  nnxereni 
D.  427  diesen  Satz  (S.  ,545  Z.  l'J  —  Z.  lli)  als  interpoliert  anzusehen:  vielmehr  spricht 
alles  dafür,  dass  im  J.  1020  bei  der  Herstellung  des  D.  427  das  DO.  I.  235  in  der  uns 
erhaltenen  kalligraphischen  Ausfertigung  zu  Grunde  gelegt  icordin  und  da.is  die  letztere 
damals  als  echt  anerkannt  worden  ist.  —  Zu  den  neu  hinzugekommenen  Jicitimninngen  lo 
vgl.  die  DD.  SS2  —  3SI4  und  Stumpf  Heg.  1825,  das  Vririleg  Benedicts  Vlll.  Joffe-],. 
Eeg. -1030  für  BamWrg,  das  (h-iginalprivileg  desselben  für  Fulda  ,Taffi'-L.  Beg.4057, 
worin  diesem  Kloster,  geu-i.ss  im  Zusammenhang  mit  .meiner  neu  geregellen  Ahhiingiqkeit 
vom  päpstlichen  Stuhl,  der  Be.\-itz  einer  römvichen  Kirche  verbrieft  wird,  und  die  Zeugnisse 
des  Herim.  Aug.  1053  in  Mon.  Germ.  SS.  5,  132  iivd  des  Leo  von  Ostia  2,  46  in  16 
Mon.  Germ.  SS.  7,  65S.  —  Da.'^s  das  D.  427,  wie  wohl  auch  das  DO.  III.  389,  von 
Anfang  an  der  Datierung  gedarbt  hat,  ist  sehr  wahr.'n heinlich :  die  Zeit  .winer  Ausfertigung 
l/i.ist  sich  aus  den  l'nterfertignngen  der  geistlichen  und  welllichen  Zeugen  erschliessen,  mit 
welchen  das  D.  nach  dem  Musler  der  TU.  versehen  ist.  Schon  Stumpf,  Weiland  u.  A. 
haben  darauf  aufmerk.iam  gemacht,  dass  die  Unter fertigungen  des  Bischofs  Waliher  von  so 
Eichstädt  (seit  Anfang  1020)  und  des  Erzbischofs  Heribert  von  Köln  (gestorben  1021 
Mlirz  16)  die.ie  Zeit  eng  begrenzen,  und  das.i  es  danach  keinem  Zweifel  unterliegt,  da.^s 
die  Urkunde  wfihrend  des  Aufenthaltes  Benedicts  VIII.  in  Deutschland  im  April  oder  Mai 
1020  uusgesteUt  ist.  Ob  sie  aber  in  Bamberg  oder  in  Fulda  gegeben  ist,  /(Y.v.s7  sich  nicht 
entscheiden,  und  wir  haben  sie  daher  nach  dem  Vorgang  Stumpfs  zwischen  den  an  jenem  25 
und  den  an  diesem  Orte  ausgestellten  DD.  eingereiht.  —  Über  die  Überlieferung  und  Text- 
gestaltung vgl.  Bloch   in   X.  Anhir  25,  Heft  2. 

In  nnniino  doniiiii  dci  onmipotentis  patris  et  iilii  et  spiritus  sancti.  Ego  lliin- 
ric'lms"  dei  gratia  iinperatur  au^UstUS  »  spoiidco  atque  promitto  per  lioc  pactum  contirniiitionis 
iiostrt'  til>i  licato  I'etro  priiicipi  upostoloriim  et  elavigero  regni  celorum  et  per  te  vieario  tuo  donm»  SO 
Beiiedicto  summo  pontiliei  et  iiniversnli  •  pnpe,  siciit  a  predecessoribus  vestris*"  iisqiie  nunc  in  vcstra 
potestate""  atquc''  ditione  tenuistis  et  disposuistis:  civitatcni  Kouianani  «iiiii  duciitu  »uo  ot  sub- 
urbanis  »  alijue  viculis  onniibus  et  tcrritorii»  eins  montanis  ac  niaritiniis,  litoribns  iic  portubiis''.  »eu 
cuuc'tis  civitiitil)us  castellis  oppidis  ^  ao  viculis  Tuscic  partibiis,  id  c»t  Pnrtuni,  Centunicrllask', 
Ccrem'',  Bledani',  Marturianuni'',  Sutriani,  Nopeni,  eastelhini  Galliseni',  Ortini'",  l'nüinaitiiiiii".  85 
Ameriam",  Tudam,  Pcriisinni  cum  tribus  insulis  suis,  id  est  maiore  et  minnrc,  Pulueiisiiiil',  Xaruianil' 
et  Vtriculum'l  cum  omnibus  finibua  ac  ■■  tcrritoriis  «d  supra  scriptas»  civitates  pertineutibus.  Ncc 
non'  Gxarcliatum  Itauennntem"  sub  integritate  cum  urbilius  civitatibus  oppidis  et  cantollis,  quc  pie 
recordatinni«  doranus^'  Pipiniis"  et  i1..huiu»  Kaiuhis"  et  (Immnis  Ludiuiielis''  et  Otto^   et   itidriii 

l'Ji.    ^Cartellieri-Werminglioff]    ai  A;  Heuricus  J5C/>      b)  tuis /)      c)  A  =  Vi'.;  potcst.  vestra  ßC;  40 
polest,  nostra  I>        d)  A  =  J'f.:  ac  HCl)        e)   BC  =  VU.;  portibus  AI)        f)  opid.  A  immer 
V)  Contuncellas  I>  h)  A    =  IT.;  (Vram  BCI)  \)  A  ^  Vi'.:  Pledam  HCl)';  Pleram  /)' 

k)  Martiiiiaiiuni  IJ  1)  (iailiceni  A,  iro  auch  Kotiiit  rielfach  c  utalt  s  f/rl/ra nclil  ixt;  wir  l%al>en 
dien  nur  l>ei  ileii  Ortsnamen  angimerkt  nii  Urcein  /''  n)  l'olimartiu,  mit  l'iinht  unter  u,  C; 
l'olimarciuin  />  oi  Bl)  —  VL'.;  Ameraui  A;  Anicliani  C  p)  HI)  ■  -  IT.,  »taH  Pulueniti  *S 
linsulaj;  Pulucn'  Sinaris  A\  in  C  int  et  lacu  zwinrhrn  Pulu('ii!<iiii  ii/i'/  Narniani  cingeKcItolicn, 
ilaji  in  AB  und  in  der  VI',  fehlt  inul  daher  alx  Interpolation  des  TrannKiimpts  ron  iJli!)  gelten 
muH»         qi  A  =  VI'.;  Urticulam  B;  Vtriculnni  CD  r    A  --  VI'.,  et  HCl)         »)  A  =^  VU.: 

dictas  B<  IJ         l)  dahinter  in  HCl)  et,  das  in  A  -=  VC.  fehlt         u)  Keuennatuin  A         v)   HC 
immer;  donnus,  hier  und  fast  ühri-nll  sonst,  A;  dominus  fxler  donnus  /'  immer       w)   Pipinis  B  60 
X)  Carolus  B        vi  Lndouicus  BCI>        v.)  Octo  B 


II  Kl  \i;i<  II  II.    1(120.  '>4:> 

Otto'  hllUS  L'Uls  *,  pieilcci'ssnre»  viilelli'i't  iioslri,  lnutn  ri'tiu  apOHtiilo  rt  |iroilect;N.iuriliUH  volrii  iaiii 
iltiiliiiii  ])or  linimtioiiU  piifriiuiiii  i'untiiloniiit,  hoc  unt  civitiitciii  Itiiiicniinm'^  et  Kincliiini'':  Iloliiiiin, 
C'cMciinin,  l''iiriini|Mi|iMli,  Knnunliiii*',  Fiiiii>iitiniii,  IiiiiikiIiiiii'',  llDiioiiiniii,  Kcrruriitiii,  Coiiiinccliiiii",  * 
Ailriaiii.s  1^    iiti|iic    (iai"'lliini    ciini    (iiiuiiliiiH    fiiilliim    tiTrituiiis    ali|iic    iiimiliü    terra >■'    ninri<|ii<>    ml    !iii|ira 

6  ilictas''  (ivitatoH  |ii'rliiiC'iitilms.  Simiil  et  reiit»|ii>liiii,  viiU'lici't  Ariiiiiiiiiiii ',  rciixaiiniiii,  rainini, 
Sciiü^alliniii'',  Aiii'i>iiaiii,  Aii^iiiiniii  ' .  Iliiinaiiani.  lIvMiiii,  l'uniiimiiiiproiiipa,  Moiiti-iiirultri,  l'rliaiiiiiii "  vt 
tirrlloriinii  llaliniisiiii",  Callis,  LiicinlU  et  Kii^-iiliiiiiii I'  cum  oiiiiiiliii.s  liiiiliiiM  ac  tcrritorllM  ad  caHiloiii 
livltatcs  pcrtliioiililpus.  l'iiilfiii'l  iiioilo  tcrritoriiiiii  Sahiiii'iist',  »ieiit  n  prcclictis  iiiipuralor  i  I)  uh 
antcri'ssur  i  l>  US    iiost  r  i »    licati«   I'itin  apnütolo    piT  dniiatioiiiN    scriptum   (Miiii-cs.tiim  cat  niiIi  iiitei^ritate. 

10  Kt'  est  in  partilxis  Tiisi'ii'  l..iiii>,'iiliai'iluriiiii  Castclliuii "  Kolicitatin,  Urbeni  uotcrciii,  llaliiiMiiii  ri'ifi», 
ri'rfiiti,  Vitcrhiuin,  Orcliom',  >Inrtaiii",  HleilaiU*',  Tii.si-niiain,  Stiaiiam,  l'opuloniuin,  Himi'llc«»'  riiiii 
suliurliaiiis  at<|Uo  viculis  et  oiiiiiihus  ti'rrit<iri!s  nc  niaritliiiis,  uppidis  »  seu  tiiiihiis  iiiniillMiH.  Iti.-iii- 
i|U('  a  1. Ullis  luui  iii.sula  Corsiea  *  in  Suriann'^,  ilcimlr  in  nnmtc  lianlunis.  ilrindc  in  lierccto)',  exinde 
in   l'arnia,    di/indc    in   Ko<;ia^,    cxindc  in   Mnntiia    at<|Uo    in    Mmilc  Hilicis"    atipic    pruvinria   l'oiietiaruni 

16  i't  Islriu''  ncc  nun  et  lunctum  Spcdetaniiui  duiatuiu  scii  licni-ui^ntannni''  nna  cnni  pcdesia  Maiicto 
Christine  pnsita  jirojK-  l'jipiani  iuxf.i  radiiiu  r[n;irt<"  iiiiliarin.  Itfni  in  partilnis  Canipnnie  Soram'*, 
Arcos,  Aquiniini,  Arhinuni'',  'J'faiiiini  f,  *  Capnain.  Nee  non  et  patrinion  i  u  ni«  ad  potcxtatc-m  et 
diti»ncin  vcstrani  pcrtinentia,  sicut  est**  Patrimonium  iScnciicntnnum  et  *  Ncapolitaniim  at((Uf  patri- 
nionia  C'nlabrie  superiorin   et  int'eiiori»  —  de    oivitate    autcni  Xeapolitnna    cum'   ca.stelli.s   et   tcrritorii» 

so  ai-  tinil)us  et  insulis  »  ,sil)i  pertineutibus,  sieiiti  ad  easdeni  aspieere  videiitur  —  nee  non  Patrimonium 
Sieilie,     si    deus    nostris    illud    tradiderit''    manibns.      Siniili     modo    civitiitem    tiaietam     et     Fundiini ' 

cum  Omnibus  larnni  pertinentiis.  »Supor  lioc  CDiitiriiiaiuus  vobis  Fuldensc""  monasteriuiu 
et  al)l)rttis"  eins  consocrationciii  ali|ur  cminia  iiinnastcria  eortes  et  villas,  quas  in 
ultraiiiimtanis  partibus"  sanctiis  Petrus  liabere  dinoscitur,  absrjue  Antesna'',  Uuinilioriiiga'' 

S5  sivo  Uuillinbaeli'",  que  a  saucti  l*ctri  ccclcsia  per  commutationis"  pagiiiain  episcopo 
nostfi)  IJabcnbergensi'  collate  siuit.  pm  ipiibiis  sepe"  diete  ecclesie  sancti  Petri  ti-an- 
scribiuius  coneedinius  et  confifmanuis*  omnem  illam  terrain,  quam  inter"'  Narniani", 
Tcrannem  vel  Spolctuiii-^'  ex  regiii  iiostri  parte  liabuimus.  8ub  tiiitioiie  preterea 
saiK'ti    Petri    et    vestra    vestroruiiique     successorum     i)retaxatmii     e])isc()piuiii'-    Pabeii- 

30  bergense"  offerimus,  iinde  sub  pensionis  nomine''  equum  *■  unum'=  album  faleratum  ex 
ciusdem    loci    episcopo    vos''    annualiter   suscepturos"    sancinius''.      Offerimus   insuper   fir- 

niannis  et  COrroboramus  tibi,  beate  Petre»  »,  ac  vicario  tuo   domuo  IJenedictO  *   et  succ-cssoribus 

eins  *,    prout   bone    niemorie    pape   lohanni    siiisqne''    successoribus    a   predecessoribus 

nostris    Ottonibus'    tactlim    est,    eivitates    et    oppida    cum    iiiscariis  suis    *:    Kcatcm,    Amiteriiam'', 

36  427.   a)  Romanam  l)      h)  A  =  VC;  Emiliam  BCI>      c)  A  =  VU.;  Forumliuii  BCIJ      d)  A  --=  VI'.; 

Imolam  BCD  e)  AB;  Comiaclutn  C;  Comaclum  I>  f)  rlaior  et  in  />'  irohl  aus  der  Vi', 
ergänzt  g)  terre  D  h)  BCI)  =  VU.;  scrijitas  A  \)  Arimimuu  A  k)  Senegal liam  A 
1)  AC:^  VÜ.;  Auximum  BD  m)   Forumsempronii  />'  n)  Urbinum  B  o)   A:  Ual- 

ucnse  B;  Baluelsem  CD:  Halnense  VU.,  was  jedoch  Seh  reih  fehler  der  uns  erhaltenen  Auafetiif/unr/ 

■40  sein  musg         p)  AB  ^  VU.;  Egubiuni  CD         ij)    co  B         r)  BCD;  ac  A;  et  est  (et  ej  dürfte 

aus  ite  der  VU.  entstanden  sein  si  BCD  --=  VU.;  castrum  A  t)  AD=^VU.;  Ortem  B;  Ottern 
corr.  aus  Otheni  C  u)  BC:  Martham  A;  I^Iarcham  D;  Marcani  VU.  v)  A;  Pledam  BCD'; 
Pleram  X)-         w)  Rocelles  A  x)  Surfiario  D         y)  Berreto  D         z)  Refriam  C;   dahinter 

et  in  B        a)  Cilicis..-!;  Felicis />        b)  Iiistria  ^;  Ystria  JJ        c)  Beneuentum  B       i\)  A  = 

4b  VU.;  Sora  BCD         e)    A  =  VU.:   Ariminuni  ß;   Arpinum  C/>         f)  Tlieanum /^         gl   alle; 

patrimouia  VU.  h)  ei  D'  i)  fehlt  in  B  k)  CD  ---^  VU.;  tradidorit  illud -Iß  I)  alle; 
Fundim  IT.  m)  Fundcnse^-l;  Fuldensem />  u)  abbatem  .1  o)  fehlt  in  A  ]>)  Ansua /i 
ij)  Uinntrerinira  .1 ;  Uuinirerinffa /i;  Vuniiteringa  C/>  r)  ü ,•  Vuillalinbac  yt .-  Vuillinbach  C.- 
Willcnbacli  />'.■  Vuillenbach  I>-        s)   commut  auf  Basur  A;  conventionis  ß         t)  Babember- 

SO  gensi  C,-  Bamber^'ensis /^' ;  Babenbergensis />■'         u)  supra /.*  v)   B:   Hrinanius  ACD;   rr/l. 

den  Auszug  ron  10li5  \v)  intra  j-1  x)  \aruiam  ^1  y)  Spulitum -1  z)  BC/)':   epi- 

scopatum  A;   episcopum  D'  a)   Bahenbergciisi  A;    Babenbargense  B;    Babembergenso  ^'; 

Balienbergensem  7^';  Babenibergensom  7>-  b)    uir  .1;    nostre  BD;    nre  6';    rerlirssert    nach 

Jaffi'-L.  Heg.  4030      ci  equn»  unum -1 ;  ununi  equum />      d)nos/>      e)  sucepturos  .-1      f/  sanc- 

64  ximus  A       gl  A  =  VU.;  beato  Petro  BCl>       bi  suis  D       i)  Octonibus  B        k»  Amitranam  ,1 

KAiserurkundcn  III.  69 


546  KAIS  !•:  u  r  i;  K  r  M  >  i:  n. 

Fnrroueiii,  Niirsiniu,  1(hIii>iiii  '  et  Marsiiii'"  et  iililii  oivitoteiii  TfrHiiiU'iii  ciiin  |>ortinriilii$  suis.  \lu> 
mmii'S  sii|irn  script«s"  |iroviiieins  nrlips  et  civitntes  oppiiln  ati|iie  ciistelln  viculos  ne  territoiin  siiiiul<|iio 
•  palriinoma  pro  •  Statu  regni  liostri  iMiiut.i  i]  11  <•  (.•lirlstiilllurimi  populo»  »  eonseivaiulo  iaiii 
ilic-te  ecciesie  tue,  beate  l'etre  »,  vienrio  i|  u  e  tm>  »  Hi'lU-llicto  #  ilc''  siieeessoi-ilnis  eins  iisinio  in 
tineiii  seouli  eo  modo  eoiilinnamus,  iit  in  siu>  iletiiieant  iure  prineipalii  at<iiie  ditione.  Siniili  modo  5 
per  hoc  uostre  delefrntionis  paetiim  eonlirmanuis  doiiationes,  i|uas  pie  reeordatioiils  »  ripiiiiis  rex  et 
pi.stea  domniis  Knroliis<>  exeelleutissimus  ■■  Imperator  ac "  (leincei)S  Otttmcs'  |iiissiini  lieat«  Petro 
Christi  apostolo  spontanea  volnntate"  contiilenint,  nee  non  et  eensiim  vel*'  pensiunem  seil  ccteras" 
dationcs",  ijue  annuatim>'  in  palatinm  rcfjris  Lonpobardornm  inferri  soleliant  »ivo  de  Tusein  sive  de 
dilcatii  Spoletano',  sieiit  in  sn]ira  sriiptis''  dimationibiis  eontinetiir  et  iiiter  sjinele  iniMixiiie  Ailiiimniii  10 
papaiii  et  domniim  Karcdnni  iniperatoiem  eonveiiit,  i|nando  idem  poiitifcx  eidein  de  supra  seriptis'' 
dneatibns,  id  est  Tnseano  et  !*poletano,  sue  aiietorifatis  prceeptnm  eontirnmvit,  eo  seilieef  modo  iit 
annis  »inglllis  predietiis''  ccnsns  ad  partem''  oecicsie  saiH'tl  I'etri  *  persolvatur,  salva  super  cosdem 
dneatiis  nostra  iu  omnibiis  dominatione  et  illoruni  ad  nostrnm  ]iartem  *  snbieetione.  C'eteruin. 
sieiit  diximns '^,  omnia  superiusk'  noinilia  ita  ad  vestram '  partem  per  hoc  nostrc  confirmatioiiis  15 
paetiim  eo  rrobora  vim  us,  ut  in  vestro''  permancant '  inre  prineipatn  atipie  ditione,  et  neque  n  noliis 
iieque  n"  silccessoribus  nostris  per  (|iiodlihet  arg'nmentiim  sive  niiuhinationein  in  i|iiaeiini>|iii'  parte 
vestra  jiotestas  imiiiinuatur  aut  a  voliis  indc"  aliqiiid"  sulitrahatur  ile  supra  seriptis  1'  videlieet'l  pro- 
vinciis  nrbilins  eivitatibus  oppidis  castris  vieiilis  *  territoriis  atc|ue''  ])atrimouiis  nee  non  et  pen- 
siouibus  atque  eensibus,  ita  ut  iieciue  nos  *  t'aeturi  simus  neipie  i\'  c|uibuslibet  ea  facere  volentibus'  20 
eousentiamiis,  sed  potiiis  omnia  que  snperius  Icg'untur,  id  est  provincie  civitates  urbes  oppida  eastellii" 
territoria"  »  patrimonia"'  atque  ins  u  I  e  ccnsusque"  et>'  pensiones,  ad  partem  ecclesie  beati  Petri 
apostoli  atque  pontilieum  in  sacratissima  sede  illius'  residentium  nos  iu  qiiantum  possiimus  defensore» 
esse  testamur''',  ad  hoc  ut  e  a  ni ''  *  illis  ditio  n  e  in''  ad  utendiim  *  atiiue  dispuiKniliiin  tinnidr 
vnleant  obtineri.  Salva  iu  Omnibus  potestnte  nostra  *  posterorumi|ue''  nostrorum,  seeiuicluni  <|Uod  24 
in  paeto  et  constitutione  ac  promissionis  firniitate''  Kufrenii  pontiticis  successorumque  illius  eontinctur,  * 
ut  omnis  clerus  et  universi  populi  Komaiii  nobilitas  propter  diversas  necessitates  et  pinititieum  iii- 
rationabiles  erga  populum  sibi  subiectum  asperitates  retundendas  saeramcnto  se  obliget,  quatiniis 
t'utura  pontiticum  electio,  quantuni  uniuscuiusque'  intcllcctus  fuerit,  canonice  et  iuste  iiat,  et  ut  ille"^, 
([ui  ad  hoct?  sanctum  »  apostolicum  regimen  elipctnr'',  ueniine  eonsentieute  consecratus  tiat  pontifex,  80 
priusquam  talem  in  preseutia  niissoriun  nostrorum  »  seu  universe  generalitatis  faciat  promissioneni  jno 
omuium  satisfactione  atque  futura  conservatione,  qualem '  dominis  et  venerandus  spiritiialis'*  ]iater 
noster  Leo  sponte '  fecisse  dinoscitur.  Preterea  alia  minora  liuic  operi  iiiserenda'"  pievidimiis", 
videlicet  ut  in  elcctionc  pontificum  neque  über  neque  servus  iid  lioi-  venire  prcsumat,  ut  illis  K.imniiis, 
(|nos  ad  liane  electionem  per  Constitutionen!  sauetorum"  patrum  antiqua  admisit  consuetudo,  aliquodl'  >& 
faeiat'i  impedimcntum;  qnod  si  quis  contra  hane  nostram  c  onstitutioueni  ire  presuinpserit,  cxilio 
tradntur.     Insupcr  etiain,   nt  nullus  missorum  nostrorum  cuiuscumque  ^  impeditiouis  argumentum    com- 

+-J7.   1)  Balinam  A         m)  A  =  IT.;  Marsiain  DCD       a)  A  =  VU.:  dictas  BCn        o)  CJ>:  populo 
christianoruni  A:  populo  ehristiano  ß  p)  a  JB  q)    Carolas  li  r)  exelleiitissimus  A 

»)  atque  A  t)  ditiones  li  u)  vol.  spont.  B  v)  et  CO  \\)  certas  D  xl  donationes  /<;  10 
dationes  eorr.  au»  donationes  C  vi  fehlt  in  B  z\  Spoletino  I>  a)  ABB^  =  VU.;  dictis  CIt' 
1»)  A  —  VU.:  dictis  B('[>  c)  silicet  .-t  d)  predictos  Z*  0)  patrem  B  f)  dieimus  ^1 
U)  ß  =  VU.;  supra  scripta  ACh  h)  nomina  nUe.  .statt  nomiiiata  iler  VU.  i)  nostram  AC 
V)  nostra  D'\  nostro  /*•'  I)  pernianeat  A  m  1  neque  ]ier  a  A  111  in  B  o)  aliipiod  D 
pi  AC  —  VU.  (in  C  Bcriptis  auf  Itantir,  ilie  aiifli  iincli  ilan  fnliieiiile  videlicet  pro  iimfaml};  IS 
Aicüt  Bl>  ql  veno  B  r)  B  -  VU.;  ui:  At.'D  s)  al/e;  fehlt  in  VU.  t)  voiuntatilius  .4 
UI  CHstella  nppida  C/>  v)  .1  —  VU.;  terras  B:  teiTa  cori:  aus  terras  C;  terram  I)  vv)  jiatri- 
nioniuin  B  \)  fehlt  in  A  y)  B  =  VU.:  fthlt  in  ACD  zi  CO  =  VU.:  illis  A:  illic  B 
B)  nmur  ifhr  Btaniur  //(  C  aut  Von:  enlslanilen;  testamus  /*',-  ur  eorr.,  wohl  au»  us,  I)' 
1.1  alle;   ea  in  illius  ditione  VU.  el   poKterioriini((ue  .1;    posternnu|ue  l>  <I)    Krniato  A  M 

el  uiiicnique  l>         f)  illi  B         g)  fehlt  in  O         h)  ABCO';  elivtitiir  O'    --=  VU.         ii   BCO  ^ 
VU.;  fehlt  in  A  ki    CO  =-' VU.;  s.palr,4;  «paliter  Ä  I.    fehlt  iu  B         m)   C  =•  VU.; 

inoerendum  yl/};   inferenda /^         ni    providinins />         o)    »acrorum  /'         pi   i'f>       VU,:   ali- 
quid AB         <i)  lanict  O        r)  cumqne  auf  Ba»ur  in  C\  aliquod  O 


II  Kl  N  Uli    II    II.      llijd.  r)J7 

|ioiieii'  In  |irctMiaiii  i'lritluiu'ni  aiuUwif,  |>i'.«liil><'imi>..  Niiiii  tt '  Ih-c  iiiiiiii  imimI..  iiistltueri.'  placiiil, 
iit.  >|iii  siriiii'l  still  spi'cinli  «K'ft'iisiniir  ilciiiiiii  ii|i<ist<>li<'i  nivi'  iio^tra  fiu-rliit  iniHfr;|iti",  iinpptrnln  iimti- 
iilniitiir  (U'l'c'ii!«ii>iii-:  i|iioil  »i  ijuis  in  (|iivnii|iuini  lllurnni  ipii^  Imt-^  |ii'(iini'i'iior  nn  t "'  violarc  |iri'i«iiiii|i- 
scrlt,    sclnl    sc    iionciiiiiin''  viti-  mie  •■nsc"  niriirtiiiiiin.     Illiul  i/tiain  cuiiKniiainiiK,    ut  ilunino  a|iiiiitr>li('ii 

5  iiistaiii  in  omnilnis  servont  oliciliontiani  )«>n  ilnc-ilms.  i't  Inrliiilius  »iiiü  ail  facicnilnni  inKtiliani.  Knie 
eiiim  in>titiili'>ni>  hoc  ue('C8»inri<i  aniicctiMnlnni  t-sAe  peritpcxiiniis'',  iit  niiHsi  ilunnii  nposliilioi  nc-ii  h>>vtri 
M('ni|ii'i'  ."int  con.stitnti.  ipii  annnatlni  nolii.s  *  roniinlinri'  vali'ant,  i|nalitcr  sin^iiii  iIik'ch  nv  imlii-i-B 
pxpnlii"  iii.slitiani  l'aoiant.  Imnr  iuipi'iiak'ni  ('<>nslitnti<in<-ni  i|noinii(lci  nliM'rvf'nt'';  '|ni  nii)44i  ilct'i-niiinn!« 
ut   prlninni   cMncto.s  rlamiircs,    <|ui''   prr    ni"}fli';;entinni   (Inrnni   VC'I    imlirnni   tiicriiit   inviMili.    ail    nutiliani 

10  donuii  apo.stniii'i  «leferant'',  et  ip.so  uiium  o  duolms  clijfat:  aiit  .ftatini  por  i-o«(leni  niis.fOH  Haut  *  ni'- 
ee.s.sitat<'.s  cnuMiilatP  ant,  niissn  nostro  imbi!*  i'(>ntiiitiant<\  pci'<^  iiiistros''  niiasos  a  iiolii»  (liri-i'tns  onicn- 
(ioulnr.  Il'ir  ut  ali  <>ninil>us  tidelilius  sancte  <l<>i  ecflesie''  et  nostrisf  finniim  cs.sc  credatnr,  prnprii- 
niaiuisk'  si|,'nafuliil"  *  .sulisciiiitinuilpus  lim-  pactum  c'unHiniatiouis  nu.stie''  lolidniviniiiH  et  sij^illi 
niKsti'i    inipiossicino    adsij^nari    iu.s.siniu.s. 

16  t  Signum  doiuiii  Heiiirici '   gl<irin.si.-<.simi  lioniiiiiunun   iinpcratiiris  augusti. 

f'  Signum  Erlcaiibalili '   Maguntiui'"  arcliiepiseniii.  -[■  Signum  llcriberti"  (Jol>>- 

uioii.-;is    airliieiiiscojii.  f  Signum    l?oboiiis  Treuerensi.s    arcliiepisco])i.  f  Signum 

Tliieilerici"    Mctensis    episcopi.  Ego    E!"  rliardus"'    liabcnbergen.sis''    ccdesie"'    epi- 

>copus  Komane    scili.s   subilitu.s  .subscrip.si.  t  Ego  Macelinus"  Vuirciburgcnmis '   epi- 

so  scopu.s  sub.-icripsi.  f  Ego"  Wicilinus*'  Stratburgeiisis"'  episcopus  sub.seripsi".  f  Ego 
Waitcrius''  Spirensis  episeopus  sub.seripsi.  Ego  Ruodardus>'  Constantiensis  episcopus 
sub.sfrii)si.  Ego  Vodairiru.-; '•    Kuricnsis-'    i'piscopus    .sub.-<cTi|i.-ii.  Ego    Aflaiberu.s'' 

Ilasilcn.sis'  cpL-^c-opus  subscrip.si.  Ego  Heinnno''  \'ncrdunen.sis'  episeopus  sub.serip.si. 
Ego  Vuaitbiii'    Ileilisteidensi.s*''    episcopus    sub.scrip.si.  f  Signum    Ilihcliardi''    Fui- 

ää  deiisis  abbatis'.         f  Signum  Arnoldi  Herfeldcnsi.s'^  abbatis'.  f  Signum  Burc-liardi'" 

abbatis.  f  Signum"    Kuodhoi.s"    Eluuanen.si.si'    abbatis".  f  Signum    (JoditVidi'i 

ducis.         t  Signum  I5crinliardi''  duci.s.  f  Signum  Thiederici "  ducis'.  f  Signum 

Wclpbonis"    ooniiti.s.  f  Signum    Cunonis    comitis.  f  Signum  Kunrati^    comiti.s. 

t  Signum   Ottonis"'  comiti.s.  f  Signum   Adilbralitis  comitis.  y  Hobonis  comitis. 

30  427.   s)  A  =  IT.;  aiuleat  in  pretat.  elect.  BCI>  t)  ex  A  u)  subcepta  A  v)  fehlt  in  Ii 

w)  ABC:  promeruerint  D  -~=  VC  xi  esse  vit.  sue  per.  B  y)  BCI)  =  IT.;  iiistitutione  .1 
z|   BCI)  —  IT.,-   prospoximus  ,!  a)    fehlt  in  B         b)    observetur  I)         c)   quia  A\  quos  /> 

d)  defeiTeiit  D  ei  reiiunt.  pro  nieritis  iiiissos  /J  i'i  dei  et  eccl.  nostris  A  g)  manu  A 
h)  culo  —  nostre    auf  liaitiii-  in  C;   hinter  si^ruaculo   fehlen  in    allen  Abschriften,    und   ilahrr 

33  rielleicht  schon  im  Ori/finol,   die  für  ihn  Sinn    nothwendir/en   M'orte  der  ^'L'.  et  iiobilium   opti- 

niatum  nostiorum;  der  cod.  B  tief  Baronins  hat  nie  jedcnfalh  ans  der  VU.  ergünzt  \)  Hen- 
rici  BCD  k)  dieses  und  die  foh/enden  Krenze  nur  in  A,  fehlen  in  BCD  1)  Erchandildi 
BCD;  im  (Irii/inal  hiinnte  auch  Erchanbalili  i/estandcn  haben  ml  J[aguntinensis  I>  ni  Her- 
berti i<C/>         o)  Tliieilirici  C         p)  Ebehardus^;  Heberhardus /<;  Eberardus />'        q)  Babe- 

*o  bürg. /i;  Babemberg.  C;  Bambenbcro;. />        n  eccIcsia-J;  ecclesici  C       s)  AB;  Mazelinus  C: 

^layelinus  D  X\  A:  AVirciburg.  B:  Wieziburg.  (';  Wiggiburg.  I>  u)    ego  —  subscripsi 

fehlt  in  B:  in  CK  steht  die  CntcrKchrift  des  Strassbiirt/ers  erst  am  Schlüsse  der  Unterschriften 
hinter  Adilbero         vj  (';  Vuociiinus  A;  Witilinus  I)  w)  ^l,-  Astrazburg.  (';  Astrau'bcry.  /> 

x)   BD;  Vuiltarius  A:  Walterus  C        vi  Runddardus  A;   rielleicht  stand   im    Or.   Ruodhardus 

\i  z)  A:   Rodalriclius  B;   Zodalricus  (';   Zodahuus  D  a)  A;   Curieiisis  BCD  h)    rus   anf 

Bastir  A;  Adalbtilus  /'•'  c)  A:  Rasiliensis  BCD  d)  Heimmo  auf  Basar  C:  Beniiminus  /»'; 
Bcniminus  D-  e)  AB;  'W't'nhm.  C;  Verdun.  D  f)  .1:  Wahl  B:  Walter  C;  Walterius  D 

g)  Herbsterdens./)  hl  Kichardi  BCD  i)  fehlt  in  B:  steht  auf  Basar  in  C  k|  Herfendensis 
BCD       1)  atit.iii  C,  m  auf  Basar       m)  Brucliardi  BD'       n)  Signum  —  abbatis  fehlt  an  dieser 

50  Stelle  in  CD  and  fohlt  erst  am  Schhiss  der  l'nterschriften  hinter  dem  Strassbarijer       o)  Riod- 

chois  A;  Ryodhois  BC;  Rliyodonis  D;  Ruodhuc  icinl  im  Xecrol.  Eliracfns.  (Xecrohi/ia  Germ.  1, 
76)  zum  9.  März  genannt  p)    D;  Ehianens.  B;  Fluuanens.  AC  q)    A;  Gottilredi  Bl>: 

Gotil'redi  C         r)  Berinhardis -1 ;  Beringardi  ßC;  Brugandi />  si  Thiedericis /</>         t)  da- 

hinter Sigiuini  Simonis    coiiiitis   in  Cod.  D   iles   Baronius;   doch    kann    nach    dem   Auszug   roii 

45  108Ö,   der  neun   l'nterschriften    ron  Grafen  zählt,    kein    zehnter  im  Qriijinalc  gestanden    haben 

u)  Vuelploini  A ;   phonis  —   Heiizonis  piiicer  fehlt  in  D.  vgl.  unten  X.  c  v)  Cunradi  BC 

w)  C;  Ottoni^;  Octonis  ß 

69* 


54S  KAI?  i:  i;  i'  li  K  r  x  d  k  n. 

7  SiiTinun    Friderici "  cmnitis.            -j-  Sif^imni    J>('/iliiii>'    comitis.            f  Siumiin    Ezmiis 

coinitis    palatiiii'.  f '"^iK"'""  FriiKTiiM"    oaiiicrnrii.           r  Sij^imin  E/miis"  infcrtdiis. 

+  Sigimin  Ileiizoiiis*'  pinccniarii"'.  f  Si^^nuiu  Ilu/,i>'.  . Milium'',  llerenger,  Adiliiiiiu, 
AdilbiT..'. 

428. 

Heinrich  verleiht  dem  von  der  Adala  begonnenen  Xonnenhlostei'  zu  Göss, 
welches  deren  ,Sohn,  der  Cnpellan  Aribo,  dem  Kaiser  tradiert  hat,  die  Im- 
munität tind  das  Recht  Aebtissin  und  Vogt  zu  erwählen,  unter  Vorbehalt  der 
hüniglichen  Beftignisse  bei  der  Ernennung  des  Vogtes. 

Fnhhi  low  M,ii  1.       M 

Originaldiphmi  im  /r.  A'.  Hans-,  Huf-  und  Staatsarchiv  zu  Wien  (A). 

Pitftrh  Chrono!,  sacra  Styriae  1,  20.5  unvollstfimlig  au.i  A.  —  (Friilich)  Dijil.  .snrni  Sti/riae 
1,  10   »I*  6  aus  A  ^  SvhoUiner  Diss.  geneal.  53  n"  7,  =  v.  Freyberg    in  Ahhamll.  dir 
haijr.  Akademie,  Hi.tt.  Cl.  II,  ii',  9ö  n"  2,    =   Muchar  Ge.'<ch.  von  Steiermark  4,  27S  in 
deutscher  l'chcrsetzumi,  =  Huillard  ■  Brchnlles  Hist.  dipl.  Friderici  sec.  3,191.  —  Zahn  i( 
Steiermark.  Uli.  1,  4H  ii"  3.9  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1198.  —  Stumpf  Reg.  1747. 

Verfa-ist  und  ge.ichriebeti  von  GB.  Dieser  bediente  -tich  entweder  des  D.  230  für  Küh- 
bach oder  der  Z'rkunde  für  Ebcrslierg,  die,  wie  wir  in  der  Vortiemerkung  zu  D.  2'.i0  aus- 
geführt haben,  irahr.'<cheinlich  gleichzeitig  mit  diesem  D.  ausgestellt  wurde,  als  Dictalvorhige. 
Es  H'fire  möglich,  dass  das  Concept  oder  eine  Abschrift  einer  dieser  beiden  Urkunden  noch  so 
1020  in  der  Kanzlei  vorhanden  war;  wahrscheinlicher  aber  ist  vielleicht  die  Annahme, 
dass  eine  der  beiden  Urkunden  .selbst  dem  GB  in  Fulda  zugänglich  war,  iceil  etwa  der 
Graf  von  Kühbach  oder  der  von  Ebeisberg  eine  Bestätigung  seines  Klosters  durch  den 
Papst  erbitten  wollte.  Erhalten  ist  uns  allerdings  eine  dem  Privileg  Benedicts  VJIl. 
für  Göss,  Jaffe-L.  Reg.  4028,  entsprechende  Urkunde  für  Kühbach  oder  Ebersberg  vicht ;  a 
und  auch  die  Anicesenheit  der  beiden  Grafen  Adalbero  von  Kühharh  oder  Ebersberg  in 
Bamberg  oder  Fulda  ist  nicht  zu  erweisen,  wenn  man  nicht  einen  von  ihnen  in  dem 
Grafen  Adilbraht  des  D.  427  vernmthen  will.  —  Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular 
zusammengezogen  und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  p  In  nomine  sanctac  et  individuae  trinitatis.     Heinricus    divina   favcnte    cle-  so 
mentia  lionianoruin  iinj)frator  augustus.  ^         Kntuni  sit  omnibus"  sanctac  dei  accclesiae 
nostrisque  fidclibus  prosentibus  et  futuris,    inialili  r    (|uiil,nii    luiiaucnsis    aeeclcsiac    dia- 
contis  consanguinons  noster  atque  eappullanus  nomine  Arilin,   cngitans  cum  traiisituriis 
suis  aetenia,  cum  terrenis  niorcari  cvlct^tia,  quoddam  monastcriuni  iniellaruni  ad  rcgulani 
8ancti   Benedict!   in   honorem   vero   sanctae    dei    genitricis   ^Mariac   sanctique   Andieae  »5 
apostoli,  qtiod  mater  Adala  nomine,  patre  vero  suo  Aribone  rpiaiiivis  a  parilisi  cxlege 
tainen    quantum    potuit    annucnte    et   consentiente,    incepit,    in    locn    iidiiiine    (iossia   in 
comitatu   Liuljana**  de   predio''  suo    tunibivit   atque    construNit   ii   jnn   >iia   faciiltate  dco 
aspiranto  |ierfectum  sanctai'  Mariae  sanctique  Ancb'cac  miiiist<Ti<i  et   nmiiiiii  (Icdicatiim 
cum  oinnil»us  de  siia  tradicimii'   et   alionini  Christi  (i(b-liuin  cii  pcrtiiiontilms  in   imstrani  lo 
jjotestJitcm    libertandi    gratia    tradidit    et  suae  iierethunquc  sunrum  pnqirictati  ac  j)ote- 

427.   Xi  A;  Frcdcrici /<C  yi    A:   Bpzelini  HC  ■/.)   imleiitini   comitis  yt  a)    ß;   V^zon'i  A; 

.Mczonis  f  li)  A;  Heinizoiiis  H;  H'.-iizonis  C  C)  weliiarii  I),  rijl.  die  lelzle  Note  u  di  Hii- 
gis  IJ  e)  Aliiiili  A  f)  AdhilbtTO  HCl);  ilahinter  fnlijen  in  CO  itie  Unlemcliriflen  des  .Straiis- 
hurgtr»  und  den  Kllwanyer».  —   Über  die  Hrschrei/iunt/  der  liulle  vgl.  die  Vurl/enierkiin;/.  li 

42**.    'Brc-Nslnu]     a|   riniib;,   oltne  AhklirtitngHZfichcn  Hber  oni,  A  li)    rif/lriclit  in  dafür  firlasHenf 

J.iicice  nnrhr/elra;/en         c)  |)  ziriiiclien  ilo  und  dio  iinchlri/t/lich  einfiefiiijl 


10 


II  i;i  N  i:i<ii  II.    1020.  549 

stati  (li'iiiri-|is  in  t'iitiiriini  i'o  teuoro  ahalieimvii,  ({iiateniis  post  acccptain  im.strat-  iii- 
iniinitatis  caitani  |irima  ciiisdini  Im-i  alihatissii  (Jvnijj;viulis  soror  prcfati  Aribonis  oi<iiio 
eiidciii  online  sucufssurai'  ins  li'<.;itiiiiuiii  i-li;;(Mi(li  advncatos,  (jims  sil)i  ni-cfNsitits  et 
iitilita.s    ilietaverit,    eidcm    inunastcrio    .sine    iiiniiiiiiii    eDntradirtinnc    iiinrtaliiitn,    «alva 

6  regia  et  iinperatoria  potestatc,  obtineaiit;  post  ohitiin»  vcr«)  sinmi  eimgrcf^atio  iiii)na.st(!rii 
per  successioiie»  tciiipuriiiii  lilx'raiii  lialieat  elcetinniin  aldjatissas  reguIareH  iiixta  dc- 
eretnni  saiieti  IJciicdii'ti,  iniinimn  eniitradietione  rciiiota,  sid)stitu(Midi  —  hoc  addito:  si 
(|Uod  ahsit,  ali(nia  pviiiciiialis  jxitcstas  iniiistc  idciii  monasti'riiiiii  vel  res  suas  aliciii 
alli  ri  miina'-tiTiii  \i'l  |if'rs()nac  aliciii  sulidrrc  vi|  in  Ijcui  liciuni  ilarc  aiit  in  iiroprii;- 
tatfiii  doiiarc  vrl  f|tialicuiii(pi('  iii;;riiio  liiiic  j)ropii.siti)  ahaliciiaru  v|o|lu<Tif,  iiroxiiiius 
prcdii-ti  Arihoiiis  liercs  tain  diu  in  sua  potestato  retineat,  fpiou.scjuc  iiostro  vel  siieccs- 
snnnu  nostroruni  adiutorio  ad  statuni  inoiiasterii,  unde  contra  ius  et  fas  ahlatac  fiicrant, 
itoriiin  rcdticat  et  in  pristinani  lihertateiu  stabilitatenique  rcstitnat.  Iiistis  igitur  prc- 
dicti  Arilxinis  ])ctiei"nibns  anmu-utes    eo    quo    rogaverat   tenore  j)rofatuni  monastcriuni 

15  ciini  ninnaeliabus  ibidem  in  presens  collatis  vel  in  posterum  eonferendis  in  nostrani 
iiiniunitatcm  rci—pinius  et  iioe  rcj^ia  et  ini])cratoria  jjrecepti  nostri  libertate  donatuni 
et  peri)etuo  coiitirniatuin  iiostrae  nianus  subscriptiniie  roboravinnis  et  in  actei-nai;  nie- 
nioriae  testinnpiiiinn  .sii;illi   nostri   inprossione   in>ij;iiiri   prfcf'pinnis. 

^  Sif;;nuin   donnii    lliiiiii<i    limiianiiruiii   M.'   invictissi'   iniperatoris  augusti.  S 

so  i1  Guiitliorius  eanc'('llariu.s  vice   10rkanl)aldi  archicappellani  recognovit.  S 

Data  kal.  niai.  indietione  111,  anno  doniinicae  incamationis  millcsiino  XX,  anno 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  XVUII,  iinperii  vero  VII;  actum  Wldae,  vcnerabili 
papa*'  Benedicto  pre.sente  et  confirmante. 

(B.  2.)' 


429. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Fulda  die  Tmmunitüt,  den  Zelinthezufj  von  den 
eigenen  Gütern  und  das  Wahlrecht,  vorhehcdtlich  der  königlichen  Zustimmung. 

Fulda  1020  Mai  3. 
Originaldiplom  im  k.  Staatsai'chiv  zu  Marburg  (A). 

30  Bruschius  Chronol.  59  dt.  —  Schannat  Hist.  Fuld.  2,  133  n"  41  aus  A.  —  Dronke  CD. 

Fühl.  847  n"  733  unvollständig  au.i  A  =  Migne  Pafrol.  140,  334  n"  117  mit  Ergänzungen 

aus  DO.  TT.  103.   —  liöhmcr  lieg.  1199.   —  Stumpf  Reg.  1719. 

Auf  einem  durch  Vorausferligung  des  Monogramms  hergerirhielen  Blanquct  geschrieben  von 
OB.     Dieser   hielt    sich    unmittelbar   an   das  DO.  II.  103,    Hess   aber  den   dort  aus   dem 
3j  Privileg  des  Zacharias  aufgenommenen  Satz  über  die  Exemption  von  der  bischöflichen  Gewalt 

fort  und  fügte  die  übliche  Einschränkung  des  Wahlrechts  hinzu.  Hängt  jene  Au.slas-'iung 
mit  den  Verhandlungen  über  die  Überlassung  Fulda's  an  den  Papst  (vgl.  D.  427)  zu- 
sammen ? 

{Q.^  ^  In    nomine    sanctae"  et   induae''    trinitatis.     Ileinrieus    divina    lavente    clc- 

40  niontia   Konianormn    iniperator  augustus.  C'onstat    nos    divina    <lispensanto    gratia    caeteris 

supcremiiiere    inortalilms,    '(\    uiulc    oportet,     iit,     cuius    prcpclliiiiiis    miiiiore'",    eins    studcanins    inodis 

42S,   d)  A        e)  das  zweite  P  eorr.  aii.s  K         f)  die  Bulle  ist  in  Gold  ausgeprilgt. 
429.   [Foltz  -  Bloch]     a)  damr  kleine  Ha.iiir         h)  yl         c)  u  corr.,  icohl  au.i  a 


550  K  Aisi;i;r  i:Kr  N  i>i". \. 

oiiiiiiiii^  pHrfre  voliiiitnti.  Qiiit|>><>{.i.  i  i  .<iii|it'n<it  iiiclii.stri.i  .iii|ui'  mililns  omiiiiim  liik'liiiiii  ii<>>ii'<<riiiii 
presciitiimi  sfilicet  et  l'iitiiroruni,  «piin  vir  votioraliilis  Kicllliartlns  alilm  ex  mciimstcrio  (pKid  (iK-itm- 
Kiilila,  quoJ  est  .-itiiiii  in  piij^o  CIrn)>t'ol<l.  con.'itriii'tiiiii  in  Inmorr  Minoti  Honirncii  niiirliiis  Clnisti.  iili! 
iiliMii  ^rloriusus  niurtyr  rorimre  unii'siit.  ailions  i-xeolli-ntinni  i-nlniinis  nostri  *  ulitulit  nobis  i|ii;uulani 
«nti'oossorum  no!<trurnni,  l'iiiini  vidtlicrt,  LiKloniiii'i  et  C'linonraili.  lU-iniici  ncc  non  et  •  ottiMiis  b 
ini|ifrAtoriK  anjjriisti  anetoritateni.  in  ipia  cuutineliatnr,  i|ii:ilil('r  idi'ni  |>rinri|ii'S  (.'Inrissillli  prctatiini 
nionii»lcriiiin  cum  muimcliis  iliidciu  doo  ftininlantilins  et  cnin  rebus  vel  houiinibus  ad  so  iuste  per- 
tiuontibuti  sub  suh  eonatituissciit  defensioiie  et  uiunitiitis  tuieinne.  Obsoeravit  nnnique  preseriptus 
nbbn,  iit  siniililer  ipsum  ninnaitterium  euui  niuuaehis  ibidem  deo  militantilius  et  euni  rebus  ne  bonünilius 
sibi  le^'alitcr  aspieieiitibus  sub  uustra  eonstitueroinus  defensione  ae  pret'aturMm  re^jum  aintiiril.iti  lo 
no.strnm  iuiijiperenius  nueturitutoni.  Cnius  petieioncm  (|uia  instam,  iniinu  ratinnabilein  esse  iudieavi- 
uius,  »  ♦'•  et  beuetieiii,  quod  postuinvil,  asseiisum  prebnimns.  Kt  iden  haue  iMUliiritatem  propter 
divinum  ninurciii  et  veiierationem  saneti  luei  ipsius  tniui|iiillitateni<|ue  iValniin  iliiibin  eunsistenliiiin 
eircH  ipsMui  nicmasti  rium  licri  deerevinuis,  per  ipiaui  in  fuliiruni  saneiiuns  atipie  iubonius,  ut  nullii.s 
iudex  publieus  aut  (juilibet  ex  iudieiaria  potestate  in  aeeclesias  villas  loea  vol  »g-rus  «  *•"  piissessiones,  15 
qlias  inodorno  tempore  iustc  et  ratinnabiliter  infra  roj.'num  divinilus  iiol>i$  enneossum  ]>roratnni  ]ins.sidet 
luoiinsterium  vel  «[uae  deinccps  in  ins  ipsius  bici  volmrit  di\ina  piilas  aufreri,  a<l  tansas  iudieiarin 
niore  al!i|Uaiidi>  audiendas  aut  freda  undoeumijuu  oxi^Tinla  vel  mansiimes  aut  |>aratas  l'aeiendas  vel 
fideiussores  tollondtis  aut  bomines  ipsius  nionasterii  taui  ingrennos  quam  et  servos  super  terrani  ipsius 
comniaucutes  distrin^ciidos  nee  iillas  redibieioncs  vel  inliiilas  oeeasiones  reqnirendas  iiostris  tiiturisipii'  so 
tenipuribus  ingrcdi  audcat  vel  ca  quae  supra  nieinorata  sunt  exi^ere  presuniat.  Sed  lieeat  eiileni 
abbat!  suisque  suceessoribiis  #  #f  einsdem  nionasterii  cum  sibi  subiectis  sub  nostra  defensiniie  possi- 
dore,  et  quiequid  de  supra  dictis  rebus  ins  fisci  exipere  poterat,  pro  actcrna  rcnmncratione  prel'ato 
monasterio  et  inonachis  eoncessimns.  *  Precipimus  etiain,  ut  de  villis  aecelesiac  saiieti  lioiiifacii, 
sei~vis  etium  et  colonis  in  illis  niaiiontibus,  quas  luoderuo  teni])Oie  babere  videtnr  vel  quae  deiiicijis  U5 
in  ins  ipsius  loei  dominus  aniiililieaveril.  liaboat  prefatu»  abbas  suecessoresque  eius  potestatem  diiimns 
nccipiendas  propter  ^-diticia  pertieioiida  vel  restauranda  Inminariaque  reuovaiida,  et  ut  sibi  tidelilriisqne 
suis,  paiiperibus  quoque  et  peregrinis  tempore  suseeptionis  usus  neeessarios  possint  prcbere,  iuxta  iil 
quud  sanetac  rcgiilac  propositiim  ac  inaiidatum  iiibet  iiionaclios  in  susceptione  hospituni  paupcrumc|iie 
aonipcr  esHC  paratos.  Kt  si  quando  vocatiouc  diviua  iam  fatus  abba  de  hae  luce  inigraverit,  quamdiii  so 
ipsi  luonaelii  tales  inter  se  possint  iuvenile,  qui  ipsain  eoiigregationem  seeundum  regnlani  saneti 
Iteuedieti  repere  valcant,  per  hane  iiostrani  aiutoritatem.  salvo  conscnsu  rof^is  vol  illljicratoris, 
*  lieeneiuni  babcaiit  eligendi  abbatcs.  Kt  quisquis  liuic  nostrae  preeeptioiii  reiiiti  tcmptaverit,  apo- 
dtolivani,  que  in  privilcgio  Zaehariae  papae  exprcssa  est,  experiatur  sentenclam.  Ilaec  vcro  auctorilas 
ut  ]ileDiorem  in  dci  nomine  uptiueat  tirmitatem,  manu  propria  subtus  enni  tiniiavinius  Sl^'lll<ii|U<'  3b 
uostro   insigniri   iussimus. 

^  .Signum  doimii   Il'iiir'u'i  Koinaiiorniii  iiivictissiiui  (M.)  iniperatoris  augii.sti.  ]^ 

|i  Guiitlierius  cancelliiriiis  vici.'  Erkanbaldi  arcliifa|i|]cllani  rcfcignuvit.  [j       <SI.  3.) 

iJata  \'.  iioii.  iiiai.'-'  iiulifti'iiie  UI,  anii'i  (lomiiiifaf  iiicaniatiuiiis  iiiillisiiiitj  X.\,  aiiiio 
vero  domiii  Ilcinrici  secundi  rcgn.iiitis  xvilll,  iinjurii  aiitcni  \  II:    attuin''  Fvida''.  *o 


\M.  11  lil)i  rii«  r  iiii.oniodaniiiij-  -u  n-itinziii,  irie  in  ilen  Vl'L'.  e)  seu  reliquas  zu  erf/ihmn, 
irit  in  den  Vi'l'.  f)  reg  :ii  cri/iln:en,  nie  in  den  }'l'l'.  g)  V.  non.  mal.  litl/iirlil  in  da- 
für yelaanent  Liirice  nachgciraiini         In  »<liiui    Kvliln  irohrscheinlirh  nnchf/elnir/en. 


in:  IN  iMtii  II.    1020.  5r)i 

4'M). 

Heinrich  sclicnkt  der  bischö/lir/teti  l\ir<lii^  -u  l'mh  rlmm  einen  Forst  am  linken 
Ufer  der  Fulda  and  der  Weser.  Kiiufumjen  Vrjo  Mai  W. 

Ilisrripld    j/ririleyiofiiiii    rudirhiinieiisi.f    trrlfsitic    ftiis    ihr    Mille   dfs   II.  .///.    //.  //    (H) 
6  iiikI  riKv  (hr  Mille  lies   tö.  Jh.  />.  91   (F)   im  k.  Sliuilsinrliir  zu   Milnulrr. 

Aii.'iziKj  in  der  Vilii  Meiniverei  eitp.  169  hei  Brower  Sidera  -W  und  in  Mmi.  Germ.  SS.  11, 
llt  (G).  —  Schalen  Ann.  Paderb.  ed.  f.  1.  139  wohl  aiix  BF  =  Länig  RA.  17",  711  n"  28. 
=  Sehilen  Ann.  I'nderb.  ed.  IL  1.  :i()l.  —  Erhard  CD.  West  f.  /,  80  h"  101  aiia  BF  = 
Miijue  Patrol.  140,  :i')l  n"  114.  —  Wilnian.i- rhilipjii  West  f.  KU.  2,  ISG  n"  IW  aus 
10  Hin.   —   Biihnier  Reg.  1-2IKI.  —  Shinijif  Reg.  1~.50. 

Xeiiaii.iferligiing  des  D.  418  niil  Beibehalliing  der  Inlervenienlen  (rgl.  Ficker  Beilr.  1,  :I06) 
und  mil  genauerer  Be.sliwninng  der  Grenzen  des  Fnrsles,  nm  deren  willen  die  Xenau.i- 
firtifinmj  erfolgt  sein  wird.  Zur  Dentnng  der  ()rt.-<naniea  vgl.  Landau  Wiisle  Orlsehuflen 
In  //'.    Grenzbeseh reilmngen    des  Reinhardswaldes    bei  ('a.^.<:el,    um   den   es  sicA  handelt  und 

iB  der  in  dem  D.  Heinrielis  IV.  Stumpf  Reg.  2ö73  als  forestum  Kofcinhorishusun  hezeiehnet 

wird,  sind  aus  den  Jahren  14.5n  und  1-58-5  erhallen,  nennen  aber  nach  gütiger  Mittheilung 
von  H.  Reimer  grosseniheils  andere  Xamen  als  die  DD.  418.  430  und  gehen  wohl  auch 
westlich  über  die  Grenzen  des  D.  430  hinaus.  —  Das  Eschalokoll ,  bei  dem  die  Dalierungs- 
fnrniel    der   VU.   naehgebildel    /.«/  (vgl.  Ficker  Beitr.  2,  500),    könnte    von  HC   herrühren, 

so  für  den  auch  die  wenigen  in  D.  430  der  VU.  hinzugefügten  Worte  und  Wendungen  jyLHsen 

würden. 

In'  iidiiiiiie  sanoto  et  imliviihir    trinitati.f '.     Ilciui'irus    dixina    f'uvciUf    clemcncia 
Ixdiiianiiruin  iiniicrator  augusUi.s.  Si  s.uu-t  .i  r u  m   doi''   ecclesiaruin   loea  bonis'^  nobis  a 

ileo    iluiiatis    lUtaiuli)    t'Xtollimiis,    noii    soliiiu  vite  nostie   Imig'aiiiinitatftm,  verum  eciam   rcnTii  nos  jiro- 

85  spcritntcm  augeiv  spcM-amus.     Quapropter  uoverit'*  oniuiiim   saiicte  dei   CCclcsie    lidolinin  iiostroriim- 

((110   presencium"    scilicet    ac    tuturnnini     miiveisitas '',    (pialiter    nos    pro    aiiiine    nostre    reniedio 

iiostrorum(|ne    antocessoriim    nee    non''    pro    salute    dileetc    coniu^s    nostre    C'tinig-undo    imperatricis 

videlicct  augnste  atqiie  per  interrentuni  Geronis  Magedcburgensis  archiepiscopi  DfitichonisqneS  comiti» 

itiiimdam    nostre   proprietatis   forestim  in  eoinitatu   eiiisdem  Dntichonis  s?  sitam  —  (|ne  inicilim  siimit 

«Olle  Kuthalmingahusun''  rectoquc  traniite  protenditur  in  *  Wisaram '   fluviuiii  sicquc  ascen- 

suni  (liic'it    in  fluviiim  qui'^  vncatur  Fulda'',  inde   vero    continuatini    scrvat    sui  asconsns 

tcnnvem    iuxta    ouiuk'iii  Hnvium  Fuldo   usqiie  in  rivuin  qui  (lic-itiir  Cruinniflbiflii '   nee 

mm  ail  iqipidiini  (|Un(l   I Inltlui.sun'"  vin-atur  viani  tcmlit.  siniul  graditur  in  Otliilanliam" 

et"    KiTliinherislnisuni'    atquc    ad   Rothiercshusuni,    nuix    pergit   ad'    I!il<illaiiusun''    atque 

äs  ad   Ik'iieriiiki '    sioque   protenditur  in   viam,    qne  dneitur"  ad  W'uifrede.sivirciiiin",    iteniqiie 

in    alterani    viam,    qne    extenditur   ad    Gunnesbnrin    et    ad  Wicmonneshiisiin''',    slc<ino 

4:10.    [Brosslau]      m    In  —  trinitatis  fehlt  in  B  h)    fehlt  in   !■'  c)    dahinter  ein  leohl  eri't  ron 

K/iiflercr  Hand  getilgtes  a  in  B         d)   in  B  ron  ■•>i>iilerer  Hand  nachgetraye»  e)    univ.  pres. 

seil,  ac  tut.  B         0    dahinter  et  in  F         g)    B;  Dütich.  F         h)    F;  Kotlialminy-aliiiscn  BG 

l'i  i)  FG:  Wiseram  B      kl  FG;  Huv.  Fulda  diotuin  li      V)  F;  Crummolbike  ti;  Crumelbeki  G  auf 

Basar  mi  FG;  Holthusen  B  n)  B;  Otliilanliam  G;  Orhilantmm  /•'  oi  BG ;  et  in  F 
\t)   FG;  Reinhei-shusen  jB  q)   FG;  Rothieresliusen  ß  r)    FG:  fehlt  in  B         s)    FG; 

Rikilahuseu  B  ti  FG;  Biuerbike  B  u)  FG :  tendit  B  v)  F;  Vulfreilcskurken  B: 
AVlfredeskiricun  G  (Hs.  f.  54')         w)    F;  viam  Monnesluisun  G ;    viam  Monneshuaen  B;   unge- 

tj  achtet   der   l'ljrreinstinimumj    ron   B  and  G  lierorcngeii    wir   hier  die  Benang  ron  F,    indem  irir 

annehmen,  dnxs  hier  wie  in  dem  ähnlich  liegenden  Fall  der  Xote,  n  die  Bcicha /fenheit  dts 
Originale  itchon  im  12.  Jh.  :u  den  Lesefehlern  Veranlassung  Itot;  ans  be.ilimmt  da:u,  dass  eine 
Jetzt  aasgegangene  (hischaft  Wiemanessen  bei  Goltsbüren  nachirei.ihar  ist,  währcwl  ein  Ort,  auf 
den  der  Smiir  Mnnncshusun   passen  würde,    auch    nach  Mittheilung    11.  Beimers,    nicht   aufzu- 

M  finden  »>' 


552  KAISERlKKlNliKN. 

•  prnuJo    oircuit  (juaiulai)i  viaiu,    ijuo    jiervcnit    u.s((ia-    ad   pridir  t  u  m    ujijiiduiu    liutlial- 

lllinjjallUSUll''  —  snncte  l'inliTliruiiiK'iisi"  ooclcsii-,  riii  V('ncrnl)ilis  iioliis  i|  ii  c  «iilcctus  prcsiil  Xlcin- 
wcrclius>'  prcesse  vidotiir.  nd  nitaro  et  rcli^uias  sniicti'  dci  {fciiiti-itis  Marii'  saii<tM|iic  marliiis  rt 
fpisfopi  Kiliaiii*  ac  saucti  LiljDrii»  roiifi'ssuri.s  cuiii  omni  iitilitatc,  «iiio  ab  eiiilriii  iillati-mis  jinu  t-iiire 
possil,   lirmitor  rt  iierpetiio    halii-iulaiii    trailiiniiü    atiiiic    coiiccdinxi.s    ao    clc    llostl'O    illVC    et    dolllillin   5 

in  eiusdi-in  saiicto  l'adiTljnnuionsis''  ecclcsie  ins  v\.  duininiuin  traiist'uiidiimis  et  dilc- 
gaimis,  CO  vidi'lii-et  ordinc  ut  nidliis  ('|)is(.'i)|)uiii  iaiii  dirtc  ecclcsio  i'ius(jue  successores 
de  jiredieta  furesti  disvestire  vel  iiujuietare  jircsuiiiat.  Kt  ut  lie«-  nostn-  aiu'toiita  t  is 
paj^llia  stabüis  et  iiu-uiivulsa  puriiiaiieat,  cain  niaiiu  piogina  roliorantcs  slplli  ijo>lri  iiii|ii'osüioiio  iii- 
sig'uiri  iiiS!<imui<.  lo 

Sijjnuin''     di)iniii     lleiiiriei     Serenissimi     et     invietissinii     itipin.'mnruiii     iniiin-aturis 
aiiyiisti.    (M.!** 

tiinitlierius''     e.iiuill.iriu>     viei'    Krkanlcdili  '    areliiei)iseiij»i ''    et  "^    aieliicapellani - 
rccognovil. 

Annii  dimiiiiiee   inearnacionis  MXX,   indictione  111,   anno  vem  dminii''  Ilcinrici   im-  15 
j>eratiiris '    aii;^'iisti '  seeiindi  regnaiitis  .\\llll'.    iiiiiniii  autiiii  \I1:    aciiiin  M.''  Ical.  imiii 
Cli<jul"unj;a  ' ;   teliciter  amen. 


4:31. 

Heinrich    srheiikt    dem    Kloster    Terjernsee  fünf  Künigshufen    zioischen    den 
Flüssen  Fiesting  und  Triesting.  ^i,^,^^j,  i„^„  ^j^^-  ^;,       ^ 

OriginaUliplom  im  k.  ReichsarcJiiv  zu  München  (A). 

Hund  Metrop.  Salisb.  303  dt.  —  Oefele  S.S.  rer.  Buk.  2.  81  aus  Abschrift.  —  Mon. 
Boica  6,  160  n"  7  aus  A.  —  Meillcr  Reg.  der  Bahenberger  4  n"  2  lieg.  —  Bijhmer 
Reg.  1201.  —  Stumpf  Reg.  17-51. 

Verfasst  und  geschrieben  von  GF;   die  Stellung   des  Monogramms   am  Ende   der  Signum-  ib 
Zeile  liisst  eine  Vorausfertigung  demselben  als  möglich  erscheinen.  —  V;//.  Hirsch  Jahrb.  2, 
225  X.  2. 

(C.)  n  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.     lleim-ieus    divina    favente    ele- 
nientia  Konianoruni    inperator   augustiis.  y  Eeelesiarum"    dei    sulilimationi    insistere 

deoquc  servientiiun  connnoditatibus  providcre  i'egaii  et  im])eriali  diunuin  esse  diieinuis  30 
bonori.  Pminde  notum  sit  onmibiis  Christi  nostrique  iideiil)tis,  ijualiter  nos  per  inter- 
ventiim  Ootebardi  Altabensis  cenobii  venerandi  abbatis  aecclesiac  in  honorem  sancti 
Quirini  martiris  siib  regiihi  nionachica  in  loco  qui  Tegrense  dicitur  eonstriietae  \" 
regales  niansos  intcr  diios  Huvioios,  id  est  Pistnitdia  et  Tristnielia,  in  niareliia  Adaiberti 
inarehionis  sitos  eiim  omnibiis  appenditiis.  seilieet  arcis  editieiis  agris  enltis  et  ineuitis  3S 
cxitibus  et  reilitibns  j)ascuis  jiratis  atjuis  aquarnmve  deenrsiljus  molendinis  piseationil)US 
silvis  vcnatinnibus  et  cum  onniibns  ntiiitatibiiK,  rpiae  vel  scribi  \(1  noiniu.ui  iMi.s>init. 
per    liane    regaleni    et    inijx'rialem    jjaginam    in    projiriiim    donamus    at<|ue    eonerilimiis, 

430.  y.)  Padorbiiru  Ji        yj  Meinwercus  11        ?.)  K.vliani  li        a)  I^yborii  li        b)  die  Signtimzeile 
iiiirf  dtui  M.  fehlen  in  ll         p)  Uunlarius  F        d)  Krccinbabli  F        e)   C|)isco|ii  B         f)   fihlt  40 
in  li         I!)  archicaiici'liarii  F        h)  iliii  H  i)  XIX  II  k)    «0  micli   Cl,  iro  iJie  in  der  Ih. 
gtehenile    Xalil    riir    kal.    nur   <lii,-c)i    ein    Vernelicn    im    ])nick    ilcr    Mon.   f!erni.    aiiKi/efat/rn    int 

ll  Confunga  ll-.,  Chofuiiga  /•'. 

431.  [Brcsslauj     a;  da»  ernte  c  lorr.  ans  1 


II  1. 1  N  Kirn   II.     iiiu'd.  553 

c.-i  viilclicct  iMtiiiiii-  ut  Klli'iij^fnis  oiiisdi'iii  Icici  alil)»s  sunnii-  NUi-fexHorcs  lihorniii  ex- 
iiiili'  lialiiaiit  [iiitostaU'lii  (|iiir(|uiil  •>  lis  |il.ii-iii  ril  laiicmli  ail  iitililatiiii  taiitiiiii  ])ictatae 
aoi'flfsiac  ft  tVatriim  iliidrm  >iil)  rr;;iila  saiR'li  lli-iu'ilicti  «Ich  .si-rviciiliiini,  inniiimii 
liHininiiin  oinitiadictimir  rfiiinta.  I'",t  ut  liai-r  nustrai-  ilDiiatinnis  aiit-turitas  >taliilis  et 
6  iiicDiivulsa  iimiii  |irrmaiii'at  ai'vo,  Imc  |iicci'jjhuii  imlf  cipiisuri|jtiiiii  |iiM|iria  manu 
forroboraiiti's  si;j;illi  nostri  iniprus.sioiu!  iussinuis  insigniri. 

fi  .Sifjnuiu  iliniiiii   lli-inrii-i   invictissimi   Hriiiiaiiuriiiii   iiii|ii-i-at<in.-i  augiiHti.  §    iM.i 
ii  CiintliiTiiis  caiicfllarius  ad  vicriii  Krkt'idialdi  ai°c'lilL-a|i|)ullaiii  rccogiiovit.  ^|  (SI.  3.) 
I>ala    IUI.'    kal.  iuii.'    iiidii'tioiK'  III,    aniin    dDiuiiiifi;    iiicarnatiiniis    inilk-.siino  xk, 
10  aiiiii)  vcro  doiiud  Kt'inrici  .-ici-iindi  rcgnantis  XVIIII,  impcrantis  aiitcin  vil;  actiiiii  Alsteti; 

rdifitcr  aiiirii. 

432. 

Heinrich    schenkt  der  bischi'ißichoi  Kirche  zu  Bambei'g    das  Gut  Diepenried. 

Trehiir  lOM  Juni  lO. 
15  Originaldiplom   im  k.  liiiihaanhii:  zu  Miinrht'ii   (A). 

Hei/benjer  Ichnographia  Babeith.  1,  121  Kdr.  <iiis  A  mit  iiul.  II,  a.  reg.  XVII,  iinp.  V 
zu  1019.  —  OeHterreicher  in  Geöffnete  Archire  3,  505  n"  5  aus  A.  —  Mon.  Boica  28", 
■iSH  n»  301  aus  A  zu  1019.  —  Stumpf  Reg.  1728  zu  1019. 

Auf  finem   von   ihm  selbst  hergerirhteten  Blanquet,  auf  wehlum  das  AiifaiiiisjtiotiikoU  und 
so  ('(IV  Monogramm  vorausgefertigt  waren,  nach  dem  D.  -Hol  geschrieben   von  Ba.  III.  —  Zur 

Datierung  vgl.  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

iC.)  ^  In  iiiiiiiiiK-   saiu'taf  ot   individuae  trinitatis.     Heinricus  dei  cli'iiicutia  iiuiiia- 
nulum    imperator   augUStUS.  |  Qiiicquid  snnctac  dei  acclesiae"  \nn    dcvotionc   oftpiimus,    iiobis 

in  postiTiim  nini  ipsiiis  adiutori»  rcservabimiis  profiitiinim.  Quapropter  Universität!  tiileliuni  ni>strorum 
Si  tnni  prescntiuiu  (niain  l'utmoriun  patere  volnmns,  qualiter  nos  pro  rcnicdii)  aniniae  nostiae  it  dilec- 
tissime  ooniugis  nostrne  Cunigunde  atqiie  omnium  iiaicntuni,  ((iioruni  coinmcnuirutiDni  dcliitores  fxistinms, 
sanctae  HahiMihergensi  accl(>sia<>"  in  lionore  dt'i  sanctiiiue  l'etri  principis  aposti>loriini  constructae 
prcdiiim  i|iicuMani  nustrae**  pn>])rietatis  tradimus  Dietpirgen'ut    dictum    iu   pajjo  ToiiellgOUUa  situm 

in   ooiuitatii    Rödperti    c'omitis    cum   Omnibus    appeiidicüs ,    «jue    quolibet    modo  utilitatibus  "^ 

30  SCnbl  vel  appcUari  possuut,  silvis  ]>a.sciiis  pratis  canipis  aipiis  »  et  ceteris  ntensili1>iis  tarn  ijiiesitis 
quam  inquirondis,  ea  videlicet  rai-iime  ut  ad  eandem  Slipra  scriptaill  aecciesiam  anifido  totius  ser- 
vitutis  di'bito  proprietario  iure,  quicqiiid  ibi  habemus,  pertinfrat.  Kt  ut  liaec  nostrae  trailitioiiis 
auctoritas  per  successiones  temporum  stabilis  et  inoouvulsa  ]irrmaiiiat,  haue  iiiipirialis  preeepti 
paginam  inde  conscribi  ac  manu  propria  oontirmantes  sigillo  nostro  precepimus  insijpiiri. 

35  I  Signum  domni  Heinrici  invictissinii  Romanonim  (M.r'  imperatoris  augusti.  § 

p  Ountlirrius    cancoUarius    ad    viccm''    Erclianl)aldi ''    arcliifappellani    rccognovi.  S 

SI.  3.) 
Data    IUI.    id.    iun.'   indictione  VI.    anno    dominicae    incaraationi.-;  .M.Wiiii,    anno 
vero  donnii'*  Heinrici  secundi  regnanti.'*  XI,  inipt^rii  nutcni  \II:    aotuui   Dripure''. 

40  431.    b)  quicquid  auf  Rnsuv;  rkUekht  stand  ursprünglich  faciendi       c)  IUI.  irahrscheinlkh,  rittleichl 

auch  kal.  iun,,  nadigetragen. 
432.    [Bresslau]      a)    A         b)    n   con\    aus   p         c)    über   dem   letzten    t   eine    Oberlänge   ausradiert 

dl    Theile  des  .V.  auf  Rasur         e)  rlie   oberen  Theile  der  Worte  auf  Rasur        f|  IUI.  id.  iun. 

rielleicht  in  tlafiir  ijelng.iene  Lücke  nachgetragen         g)  i  scheint  aus  o  corr.  zu  sein         h)  actum 
46  Dripure  rielleicht  nachgetragen. 

Kaiaerurkuudeii  III.  TO 


554  KAISK  l;r  UKTNOKN. 

Jl'inrlcli    schenkt   dem  Mari'e7istift  zu  Aachen    den   r<>n  dem  Kloster  liersfeld 
einyetaiischten   Ilnj'  Muß'endvrf.  Aurhni  KrJO  Juli  •J4. 

Lib.  jiriril.  S.  ^far!<u•  A<ii(iiisis  hks  dnn  Ende  tlis  lU.  Jh.   f.  Ol   in  äff  li.  Hihliulhtk  :u 
Berlii)   (A).   —   Vniiiallinrh    aus    dir   n-xliu   Hiilflf    di'.s   IH.  Jh.   f.  'J.')'   im   Shiill.inhir  :ii  5 
Attrlieii  (B). 

Rilz  in  Leddiiir  Archiv  10,  75  ii"  14   loivotlstdndiij  aii.t  Chtiiiidar  (a).   —  Bviffenhertj  in 

('lironiijiif  de  Philippe  Moii.'ikex  1,  .').'>.">  ti"  7  iiiivoll.sl<indi<i  ehendahrr.  —  Ernxl  Hixf.  de  Lim- 

Iniiirg  (i,  UHJ  n°  14  uiiroll.stfliidifj  ebendaher.  —  l^i(i.v  CD.  Aijueim.  1.  16  ii"  'JH  «m.s-  Ba.  — 

Lticomhlet  Xiederrhein.  ÜB.  1,  96  )i°  156  (im.s  B  und  Chartuhtr.  —  Stumpf  Be<i.  175:^.       lo 

« 
Die  DD.  433.  434  werden    rou  dem    ijleiehen   Verfa.iser  herrühren;    ihr  Dietttt    ist    ilnnh- 

aus   kauzleigemflxs  und   zeigt,   soweit  es  nicht  in  D.  434  auf  Vorurlcunden  zuriickgeht ,  Be- 
rührungen mit  den   Eigcnthümlichkeiten   cerschiedener  in    dieser  Zeit  thUtigen   Notare,   Ifl.'^sf 
xich  aber  etien  deshalb  nirht  einem  einzelnen  mit  Sicherheit  zuweisen.     Ebensowenig  ist  bei 
D.  433   aus  der  Formulierung   des  Protokolls   ein   sicherer  Schluss   auf  den  Schreiber   zu  it> 
ziehen.  —  Zur  Sache  rgl.  D.  330  und  die  Vorbemerkung  dazu. 

In  nomine   sane-te  et  individue    trinitatis.      Uriuricus    dei    jiratia  Knni.innruiii    iin- 
jieratiir  au;;u.stus.  Qiiia  divine  ]iietatis  nuiniticcutia  liueii.-.(jue  nobis  |in>jiieia  ((uunivis 

innieriti    repii    et    inii>erii    ta.sces    aeeeiiinms.    dininun  et  utile  atque  aninie  imstre   [iro- 
futuruni  iiidicanuis,  illud  adtendentes:   'eiii  jikis  eciniiiiittitiir,  al)  eo  plus  exigitur'",  ut*"  20 
ei.  a  «juo  et  ])er  quem  regnamus,  in  ecelesiis  re.staurandit*  et  sublimandis  et  in  (,'hristi 
Hdelibus  mini.stris  adiuvandis  et  consolandis  fidcliter  studeamus  deservirc ''.    Unde''  ]>er 
istud  scriptum  presentibus  atque  futuris  innotescimus,  rjualiter  pro  animabus  parentuni 
et    antecessorum    nostrorum    regum    et    imperatorum    et    nouiinatim    ))r<i    aninia    tereii 
Ottonis  imperatrtris    et    pro  reniedio    aiiinn'  nostre  et  Cunigunde ''  dileetissime  eoniugis  s5 
iiostre  cpiandam  eurtem   Motleiidorf^   noininatani.    quam   de  nioiiasterio  Ilemluestcldeusi 
saneti  Wicliberti  speciali  nostri  iuris  pi-oprietatr    ad    regnun)    mm    pertinente    eonmiuni 
niilitie  ac'-'  familie  libitu  atque  eonsensu  eomnmtavinnis,  in''  eomitatu  Ezzonis  palatiui 
coniitis    in    pago    (pii    dieitur  Bunnekowe '   ad  monastcrium  sanete   dei  geuitrieis  Marie 
Aqnisgi"ani    in    usus    fratrum    ibi"*    deo    servientium    ea    lege    concessinms.    ut    mdla  30 
ninior  vel  minor  persona  hanc  postliinc '   ab  eonim  communi  utilitate  aut  in  bciufieituu 
aut  in  ullos  privates  usus  auferre  jtresumat.   cum  tota  terra  illa'",    que  ibi  nostri  iuris 
liaetenus    erat,    cum    maneiiiiis    utrius((ue    scxus    terris    cultis    et    incultis,    cum    foresto 
silvis  venationibiis  vineis    arjuis    pi>(  ationibus    pascuis    molendinis    et   omiiilius  aiqx'i'ti- 
nencii.s    quesitis    et    in<|uirendis    et  cum"  onmibus  que    diei"    poterunt    aut    nominari".  56 
Quicumcpie  vero  nobis  viam  universc  carnis  ingredientibus  huius  precepti  connqitor  at- 
que violator  extiterit,  coi'am  lesu  Christo  iusto  videlicet  iudice''  et  matre  sua  sancta  Maria 
rationein    iiide    redditunis    jiallens    ac    tremens   subsistat    et    in''  inferntim  inf'erius  cum 
satliana  et  angelis  suis    eterno    supplicio   concremandus    descendat.     Kt    ut   liee    nostra 
tradicio    omni    tenqiore    stabilis    et    ineonvulsa    jiermaneat,     haue    imjx-rialis    precepti  40 
paginam  inde  conscribi   ae  manu  propria  eontirmantes  sigillo  nostro  insigniri  iussinms. 

488.    [Hre»»I«ii"    a)  ir/l.  Lura»  VJ.  4s        In   nut  ,1         o  ficscrv.  stiul.  ß        il  1  umlr  et  /{         i-i   Cliuiii- 
(funric  Ii        fl  Mnfffniliirp  Ii        m  Bti)H(;  //        li)  et  in  A        i)  Piinm%'ovwc  li\   ilahinirr  frhit 
in  AU  (und  al»o  rii'llcichl  auch  im  Orii/inril)  sitani        k(  il>iik-lii  A;  i>ciile  Lfsarten  sinil  möi/lieh, 
iloeh  rgl.  I).  4H4       1)  ]>ost  hanc  Ah\  auch  )Mi»thac  wflrc  m<!i/lich        m)  illn  terra  li       11)  fehlt  4* 
in  A  O)   li,  rgl.  l>.  4.14;   dici  vol  nmn.  pot.  A  ]i)  fehlt  in   li;    in  A  ron  np/lterer  llaml 

am   llnnrlf  nacht/rtragen         i]i  mit  dienern  ii'orle  airltl  die  Hanilnchrift  li 


II  i;i  \  l!i(  II  II.     iii-_'ii.  555 

>Si;:;iiuiii  ilnnnii    lliinriri    l!<>iii,'iii<iriiiii   iiii|ii'n(tiiri.s  iiivic-ti.s>iiiii.    i.M.f 

( ftiiitlifrins-   cjiiH'cilariii.s   \  icc    l'",rcanl)alili   aiTliii'ii|ii-llani   ri-i-u^^novit. 

Amin    al>    iiicaniatiniii-  ilniiiiiii  MX\.    iiulictiiiin-  III.   (lata  \'IIII.   kal.  aii;;iiNti,    anno 
vi'i'ii    (liiiiuii   Iliiiirifi    sci-miili    ri-;;ui '    XX,    iin|>iTii    auli'ni   i'ius  \||;    ai-tnni  Afjiiisfjrnni ; 
b  ti'lii'it<.T. 

434. 

Jlciiiriih  schenkt  dein  Kloster  Prüm  eine  dem  Kaiser  mirli  dem  Tnde  des 
rerltf/o.s  rerstorbcucn  Eppo  zu(/ej'allene  Besitzuin/  zu  liutciiliart. 

Ifiimwerslein  1020  Sfplemhfr  27. 

10  I/iliev  aureus  PrmmenMs  aus  dem  Aiifavfi    dfs    12.  Jh.   f.  72    in    diT    Stii/lfliihliollu'k    :i( 

Trier  (li). 

Marlene  Colt.  1,  SSO  ans  li  =  Hoiillieim  HIst.  Trevir.  1,  3ö5  n'  220,  =  Miync  Palrol. 
IJO,  35:i  n"  Uli  mil  a.  reg.  XVIII.  —  Bei/er  Miltelrliein.  ÜB.  1.  345  n"  295  aits  B.  — 
Gür:  Milhlrhein.  Beij.  1212.  —  Bühmer  Bey.  1202.  —  Slumpf  Reg.  1751. 

15  (litr   das    Dielat    rgl.  die    Vorbemerkmuj    zu    D.  433.     Das   EschalokoH   liöniile   von   GB 

herrühren,  der  allerdimis  in  der  Zeit  von  1020  Mai  bi.i  1021  Ocluber  sonst  nieht  als  in 
der  Kanzlei  Ihiitiij  nachweisbar  ist.  —  Die  Arenga  entspricht  dem  D.  Mühlbacher  Reg.  1440 
(VC.  I),  kann  aber  auch  in  dem  für  den  idirigen  Contest  benutzten  D.  359  (TU.  IT) 
gestanden  haben,    so    dass    nur  dieses  als  Dietalvorlage  für  D.  434  gedient  hätte.  — •  Zur 

so  Deutung  des  Ortsnamens  vgl.  Binterim  n.  Mooren  Die  Erzdiöcese  Köln  1  (n.  Aufl.  Düssel- 

dorf 1892),  384:  doch  erscheint  es  zweifelhaft,  ob  das  dort  nachgewiesene  Budinchart  im 
kölnischen  Ei  fei  ■  Decanat  (jetzt  Bouderalh,  Kr.  Schieiden)  zum  Zülpichgan  gchiirt  haljen 
kann:  vgl.  auch  Bfiffger  Diöcesan-  und  Gaugrenzen   1,88.  99  ff. 

In    niiniiiif    saiieti.'    et    iudividiu;    trinitatis.      llrinricus    divina    taveute    clunientia 
S5  Konianoruin    iniperator   augUStUS.  .Si    nostio    liburalitntis    lumicic    locis    dco    dicitis   iiuidd.ini   I 

bcneKeii  eoiiferinins  et  iieressitntcs  oeciesiasticns  nostio  invaiuiiic  relcvaiiiiis  *,  id  iiobis  et  ad  niortaleiii 
vitnm  tcniporalitpr  traiisig-cndam  et  ad  eternam  Vitain  felicitor  ohtiiicndam  profiituriim  liquido  eio- 
dlniiis.     Vuilr  pateat"   nuticiv  uinniiiin  C'liristI    fidcliiim    presentium  scilicct  atf[UC  fiitiiioiiiiii,   (|iialitpr  II 

uns  pro  iciiiedin  auinii;  iiostic   et  dilect(;  eoniug'is  nostie  Cliiini<riind(,'  *  et  per  interventuni  Hil- 

30  ileracli  alil)ati>  nostri  dilecti  pifdium  ndniino  ßutenhart  in  pa^'.i  Zuljiike   in  imnitatu  Hoze- 

lini  i()initi>  sitiim,  qnod  post  obitinn  Epponis  viri  exlegis  iure  et  lege  ad  nostras  regales 

et  imperiales  maniis  devenit,  cum  *  titriusque  sexus  mancipüs  et  omnibns  utensilibus  ten-is 

iiiltis    et    ineiiltis   agris    piatis    eaiupis    pascui»    silvis    aquis    a(iuaruni(|ue    deeursibus    piscatimiiblis 

UKilendinis  vüs  et  invüs  exitibus  et  reilitibns  et  oninibns  aj)pertinentiis  qui^siti.s  ac  impiirendis, 
35  tpiv  dici  potei-uut  aut  noininari.  ad  nioiia.steriuni  saneti  salvatoris  niundi  sitxini  in  loco 
Ulli  dicitur  Brmiiia  in  u>ns  tVatruni  dco  ild  sub  regula  saneti  Bencdicti  servientium 
eom-fssinnis  et  in  pniprietatcin  donavinnis.  ut  jkt  onniia  succedentinni  tenipnrmn 
currieula  cideni  inonasterio  absquc  oinniuin  niortalinni  eontradietione  tinnuin  atquc 
stabile    in    ^ternuin    pcrniaiu'at.      Kt    ut    b^c   nostie    concessioni.s   traditio    onini    tempore 

«  Stabilis    et    incnnvnisa    peruiaiieat,    haue     iniperiali.S    prccepti     pag^inani    iiide    consirilii     ac    mann 
fonhnnantes''   propria    sigilli    nostri    inprcssione    iussinuis    insijjniri. 

433.    n  -V.  Olli  Anfang  der  Signumzeile   in  A         s)  Guiilierius  A         t)    rlelleicht   :ii    rerttamern    in 
reirnautis. 


484.   [BresslauJ     a)  patot  ß        b)  confirmante  li 


70* 


556  KA  isr. i;r  ukv  s  dk n. 

Sijinnin  doinni   llriurii'i  ikoiiiaiinriiiii   iiivii'ti.-ssiiiii   im|HM.'ratciris  aui;usti. 

C'untliarius '■  cancellnriiis  vice   Kri-Iiaiilialdi  aivliiopisfopi  rocognovi. 

l)ata  V.  käl.  octobr.  intlirtii)iif  III.  anno  (iDininicv  iiK-aniati<mis  niillcsiiiui  XX, 
aniu»  autem  (loiniii  Hciiirii-i  siH'imdi  n-gnantis  XVIIII,  iiii]>erii  vi-ro  eins  vil;  actuiii 
IlaiiKTstc-in  :    leliritcr  aiiu'ii.  5 

435. 

Hc'ninch  bestätigt  dem  Kloster  der  Ii.  Maria  und  des  h.  Benedict  zu-  Prataglia 
aufgezählte  Hufen  tmd  einen  Theil  eines  Weinberges. 

H<iiiiiii<rsl(i,i    UrJO   Odnhif  :iO. 
Oriyiiialdiplom   im  k.  Staalsurchic  zu  Florenz  (A ).  lo 

Mitlanlli  Ami.  Cuimildiileiis.  l*" ,  2i6  n"  107  aii.i  A  mit  a.  re-f.  XVIU   =   Mifiiw  Pitlrol. 
140.  H-iä  11°  11.5  mit  a.  ine.  1021.  —  Böhmer  Reg.  1203.  —   Stumpf  Raj.  17 ■'>■',. 

Ge.<ichrieben  ron  ■'<oiist  unbekamiter  Hantl  iinwiltelhnr  muh  Du.  III.  4'2'S.  Wiihrnid  die 
Origiiinlili'it  der  Urkunde  nicht  zu  bezweifeln  ist,  mnss  es  dnhingestellt  hleihen,  oI>  der 
Xiiehtrag,  diirih  irelehen  den  ron  Otto  JII.  geschenkten  Hafen  eine  weitere  zugefügt  wird,  i5 
(k.  Xote  c)  mit  Genehmigung  rfc.s-  Kaisers  hinzugesetzt,  (dso  echt,  oder  oh  er  inlerjioliert 
i.sf.  Der  Zu.iatz  fehlt  in  dem  D.  Heinrichs  III.  Stumpf  Reg.  2317 :  tilier  in  die.iem  ist 
überhaupt  nicht  un.fer  D.  43.5,  sondern  das  DO.  III.  123  <ds  Vorlage  benutzt. 

(C.i  ii  lu  iiciiiiine  sanotae"  et  individiiac  triiiitatis.  Ileinricus  diviua  tavcntc  Av- 
mencia  Roinauoruni  iinj)erat<ir  augustus.  j^  8i  locis  dt-o  .saiicti.<f[Uo  ••ins  dicatis  bona  so 
nostra  dainus  et  al)  aiitecossoribus  iio.stris  data  conti rmamus,  in  <j*ternuni  aiiinic  nostiv 
profllturuni  UOn  dubitanius.  Qanpropter  notum  esse  volumus  oniuiIm.s  tidclilxiH  nn.stris  prcseiitibiis 
scilicet  atiinc  fiitnris,  <|iialit>'r  iiiterveiitu  Teuzuiiis  in'ni.'iclii  nostri  tidolis  jnn  riniedio  aiiiin^-  iiostry 
lar^riraiir  ati|iie  conc-cdinnis,  proiit  iiiste''  et  leg'aliter  imssuiniis.  nionastcrio  sniu-t«/  Marie  vt  saiicti 
lli'iicdicti.  <|tiod  est  sitiiiii  in  nlpilnis  qiif  divantiir  Pratniia  iiixta  riviim  nomine  lüdcntcni  ad  86 
radicem  nixutii«  nomine  Ainti.  i|ui  dividit  Tnsciam  et  lioniaiiiam,  quosdaui  niansi's  de  inie  mistri 
rej-Tii,    manüiim    vidolicet    unuiu    ipii    vul(fo    dieitnr   Nitili    de  ."»oei,    <|uem    Hn^'u    maieliio    per    lllpellum 

dederat  prpdieto  nionastcrio,    et  "^    aliuni,  quem  tenct   tiUus   prcsbyteri  Aljirandi  de  Snci  et 

Leu  de  Soci  de**  Pisearia  et  Barieule "  de  Soci',  altcrum  vcro  manxnm  <{iii  dieitnr  Tenzonis 
ItrnMiti,  iineni  ideni  niareliio  similiter  *  dedlt,  mansnni  i|n<>i|ne  de  Sexta,  unde  niarcliin  lihelliini  3U 
fecerat '  rnini/.oni  eiistaldio,  item  niansiim  de  I'cntrinn,  c|uom  Le<ini  niareliio  per  lilielliini  dedeint,  <'iini 
trilins  ninnsi-.  de  Ca|irena,  niansnni  etiani  de  Linaro  nnnni>-'  liliellnm  iialmit  Monixo,  inansnm  ipioqne 
de  Teianu,  i|iiem  l  iiini/.n  haliet  ]ier  liliellum,  ciini  parte  illins  vinee,  <|'i.'un  lialiet  'I'aizo  per  Hin  lluin 
I'reiirriptoi*  ifritur  niansos  et  parteni  viiicy  de  re^nii  noHtri  iure  ar  dominiu  doiiannis  ati|iie  transfnndimiih 
in  iiiM  ntipie  duniiniiini  prcdicti  nionnsterii  de  Pratalia  nanctf  Mariv  et  saneti  liencdieti  nd  Itidenteni  S5 
in  perjietuum  cum  omnilinH  eornin  pcrtinentn»,  qn^-  dici  vcl  noniinari  poHsnnt,  enm  terris  panipix  ciwis 
vineia  jirnti»  paHcnis''  Hilvis  aipiiis  aqnarnnnpic  deeursibiis  et  oniniluiH  relms  nioliililins  et  inmolilliliUH, 
tnli  tenorc  iit  predicln«  Tenzo  *  reelor  ipsin«  nionanterii  !«ni(|iie  snceensoroK  aldiati-s  inde  |jote»tatein 
lialii'Hiit  ad  iitilitHtem  ipnins  monaHterii  faciendi,  ipiie(jnid  lex  «   )irei'ipiat.     I'rccipienteH  itaijiie  inlieiniiH, 

4:M.    ■■     l  uitliarius  Ii.  40 

4:l.'>.  I^ü'-ihitzer  -  Bloch]  »)  »fae,  ohne  Abk-(lrzHng»:eichfn,  A  \<\  A  c)  et  —  .Soci  iil/rr  iler 
/.filt  nnchi/elror/eti,  oh  nin  ilcrxelbfn  orler  ron  einer  invlertn  Hnnd,  int  nirhl  sicher  zu  entniliciden, 
iliirli   int  flau  letztere  ii (ilirncheinlirher :    rt/l.  dir  y'orlieiiier/,iint/  d(    ile  corr.  aiiK  le  niler  aus 

der  Litjalur  für  et  e)    no,  eher  nln  Jjancnle,  scheint  r/ele.ien   irerden  :ii  milusen  i'}   fei-  A 

gl   unu  .1,  flatt  unde  der  VU.         h;  ilhtr  ni   himur  46 


II  Kl  N  i;i(  II  II.     i(i:.'ii.  557 

iil  niilliis  iliix  iiiiirc'liio  riiiiu'»  virfoiiinc«  i'|iiii('ii|iii-i  l'a^tlll<lill^  vcl  Mll>|im  iimtri  ri-(fiii  liiii|.niil  Vcl  piin'ii 
|iiTsiiim  |iri'<licti  iniiiiiistrri''  roctorini  vel  sllos  «iii'ffHunri't  iililiiiti'H  du  iiiniilliiiit  i|iii;  tiiiirii  Hi'ri|itii 
siinr  (lisvcstire  seil  iM<|ui<-tart'  t*Uw  U'^^iili  iiiilit-iit  pri-miiimt.  Si  i|iiis  ii^itnr  liiiiiiH  tinHtri  |iri*fi*|iti  viiilnt4'r 
fxtiti'i'it,  üi-int  sc  i'iiiii|)iiiiitiiriiiii  iiuri  <>|itiiiii  liliniN  (.',  iiicilli-tnti'iii  kiuiii'n,-  iiuHtrc  et  iiiiMlii-tnti.-in  |iruriit>j 
6  iiii>liiiiiti-ri<>.      yiiml    iit   vi'rliis   cri'«!«!!!!-  et   <lilik'<'iitiilii   nl>  niiiiiiliiiH   III    (^■tlTIllllll     obHorvctiir,    liiiiic   niiMtry 

doiiiitlonix   iia^niiiiiM   in.'iiiii   |ii'n|iria   riiiitiniiiintcs    si;;illi   miHtri   iiiprcKHioiio   iiiH-iiiiiiiii  iimi^iiiri. 

ij   Si;L,'iiiiiii   (loiniii    1 1'iiiiici    Ixoniaiinniin   i.M.i   iiivk-tissimi   iiij|ii'r:itiii'is  aiij^iisti.  § 

j^  l'ilij;rimiis   caiK'clliiriiis   \  icr   IOinTliarili   ciiisfoiii   et   arcliic:i|i|i>'ll:iiii   reco^imvit.  ^ 

l>ata    111.    kal.   iicpvfiiili.'    iiiilictiipiii-    III,    aiiiin   ilmniiiii'ao    iiR-urniitiunis   MXX,    anno 
10  autmii   ilniinii    !li-inrici   sCL'unili   n'j::iiaiitis  Wim.    iiii|iiTii   eins  vil:   a<'tiiiii    llunier.sten. 

iH.  1). 


4:J(). 

fleiriric/i    bestätigt    dem   JJomcapitel   zu   Arezzo    seine    Besitzunyen    und    den 
königlichen  Schutz   und   erneuert  das  Verbot  libellarischer  Veräusserungen  an 
15  Fremde.  —  io20 . 

Origimildiplom  im  Capileharchiv  zu  Arezzo  (A). 

Moiiefa  Ragioni  (Ulla  cMesa  Aretina,  doc.  4  n"  5  unvollsländig  a«.v  A.  —  Bayer  in 
Fiirf»'hiiiHjen  zur  Deufschen  Gesch.  13,  610  n"  6  aus  A.  —  Stumpf  Acta  ined.  634  n"  452 
aus  A.   —  Pasqiti  CD.  Aretiii.  lö')   n"  1  lo  aus  A.  —  Stumpf  Reg.  17.0:)". 

so  Die  erste  Zeile  ist  van  HB  geschrieben,  der  vielleicht  auch  das  Monogramm  vorausgefertigt 

hui;  oh  auch  der  Context  von  seiner  Hand  herrührt,  ist  nicht  sicher  festzustellen,  wie- 
u-ohl  mamhes  dafür  spricht.  Sicher  von  einem  anderen  Mami  ist  das  Eschatokoll  ein- 
getragen; es  wird  derselbe  sein,  der  auch  das  Eschatokoll  des  in  originaler  Ausfertigung 
nicht    mehr  erhaltenen  D.  Idö    hergestellt    hat;    ob    auch   in    dem  D.  464  Recognition    und 

»5  Datierung  von   ihm  hinzugefügt  sind,    oder  ob    hier  die  Schrift    der  unseres  I).  436  nach- 

gezeichnet ist,  muss  unentschieden  bleiben.  Für  den  Context  sind  benutzt  die  DD.  0.  I. 
2.53  fFtf.  I),  0.  III.  295  (VU.  II),  Hugos  und  Lothars  (Pasqui  a.  a.  0.  87  n"  63, 
VU.  III)  und  die  beiden  Urkunden  der  Bischöfe  Helmbert  und  Adalbert  von  Arezzo 
(Pasqui  129  n"  94,  VU.  IV,  und  148  n"  107,  VU.  V).   —  Wir   reihen    die   Urkunde  hier 

30  ein,   u-eil  die  von  den  VUU.  abweichende  Fassung  ihrer  Arenga  durch  das  ])().  II f.  423, 

die  VU.  unseres  D.  435,  beeinftusst  zu  sein  scheint. 

{(.'.)  ^  In  niuuine  sanctac  et  individue  tnnitati.s.     Heinricu.s  divina  fa\-ente  dementia 
Rfimanoruni   ini|)crator  angu.-itus.  Si    rati.'<    deo    fanudantinni   pctk'ionihu.s  aiiros  pio- 

tati.s    nostrae    acconimodanius,  g    hinc    mibis    a    deo    uberiu.«    vita"    et    victoria"    largiri 
36  credimus.     Quapropter  umniura  fidelium  sancte  «U'i  ecciesie  nostroruni<me  prespiitiiini  ac  fiiturorum  l 
devotio    noverit,    i|iialiter    nos    pro    dei    *    aniore    animeciue    nostr?    reinfdio     cailoniCOS     sanctc  11 
Aretiiu-   ceclesiv   nostram   adeiinte.s    iniperialeiu  potestatem  de  oinnibus   robiis  et  Proprie- 
tät ibus    iuste    et  legraliter    eis    pertiuent  ib  u  s    iiostra    preceptali  anetoritnte,    prout    Inste   et    le|S^al!ter 

possiinitis,  coiitirnianius  et  pr-iiitii.s  c.irrubi)raiiiiis.  in  jiriniis  de  alifpianti.s  eortieellis  et  ecelesiis 
M  nee  nou  et  deciniaticmibus,  ([iias  bone  inenii>rio  IIi'linbcTtus  fpisc-opiis  eis  per  privilegii 

•435.    i)  in.  kill,  iiovemb.  i-ielleicht  nachgetragen. 
43«.   [Bloch]    ai  A 


558  KA  IST.  lilKKlNDK  N. 

|>a;;iiiniii  coiu'ossit  iitfjiu'  in  |ifri>t'tmini  liahorc  »lociwit.     Ni'c   nun   i't   continnanuis  ois 

1.  IV.  \    oinni'ni    illani    tl'rraui,    tjnain    anti  r<>Miri->    nn.slri    iiii|ii'iali>ii's    <>t     n^jics    seil    I't    iilii    tiili'lcs    cliii- 

>iiiiiii    [iretatis  ciinuuH-i«    ccclesii;   Arcliiic,    in    ([iia    jireeiosissiinuni    t-urpus    ln'ati    hunali 
luunatnni      ivquioscit ,      |>rci-o|itnli     inatiluliuiK'     vcl     iilii|iii>     fllio     iiiuilo     cuiR'esMi'niiit.        l'i'iniitiis 
1V.\ .  •i"'^'-''"  *   coiifirnia  III  u .-  OlS  umiieiii   ilociiiiiu'ioncni  i-x  illa   ti'iia,  <|iiv  eis  ali  iiiiiK'i-atoribiis  il   ^l•Jfil>^l^  mu    ft 
ft  ab  uliis  lidcliliiis  chrisliaiiis  procoptali    anctoritatc    \i-\    alinuo    alio  iiioilo  »  i'st   niltrilmta  *,  sic'llt 

prcfatns    Ilcnipfrtns"    episco|ius    eis    (|iii)<lani    privilcj;-!«)    ili'dil,    Moii.nn    i|uin|iic    iiaitnn   iir 

n-iliHtii  iiiiiii.sruiii8i|iio  t-oitis  ^ancti  Donati  i|ii<,'  sunl  in  cuiniiatu  Arctiiid  ail  Uianiis  0|ii.si'ii|ii 
a  Siliiauo  ilc(orsiiiii)'',  iilebom  <|iioiiiU'  sniicti  Sti>|iliaiii  ail  Classciii  ciiiii  suis  titiilis  i't  iiiiiiiibii'^  per- 
linentiis,  rurli'iii  1{UI)(]U0  ili'  •Silpii'iaiin  i'\  iiitc^'in  riiiii  i>iiiiiiliiis  ipii,'  ail  raiii  prrtiiiuissi'  pruliantiir,  10 
reicsiaiii  iiuiuiiir  ^^aiii'ti  Aii;;<'li  i|iif  rst  ml  liospitos  siisi-ipioiiilos  ciiiii  oiiiiii  siia  pi'itini'iitin,  *  |pi{.si'a- 
torc»''  trc»  Hil  lai'iini  in  luco  qui  ilieitur  Forcioiii'  rniii  i'niiiiii  lipiu'tit'iii,  sii'iit  iiinii'  icptur  piT  Strplia- 
iimn  et  Criftiniiiiin  ot  Haiericos,  molendiiiiiiii  iiiiiini  iuxta  poiitoiii  •  i'ivilatis  Arctiii?  *,  C'firtll'ollani 
iniani  ili-  Millüi'inno  cum  crlosia  saiicti  lii»tiiii  in  Castro  Fi-licitatiü  Clini  omnilllis  suis  juTtiurntiis, 
C'ortic'ollaill  i'liam  ili'  Hlisrati  »  i'inii''  i'ili'sia  saiii'tr  Marii,'''  Ct  tClTani  ili'  Oiiliami,  sii-ut  l.aiilVanriis  16 
taiii  sanctii  Dunato  iiuliiavif,  corticcllani  mioiino  de  I'iatninaio  *  fiiin  moilii'tato  ilo  ocli'sia  saiu'tl 
Miiiiati  *  ct  villani  tle  Bantona  lum  niniiilin.s  silii  in-riiiuntilins.  \i\~.  nnmiKns  ita  cim- 
tirniatis,  qu<;  doninus  bone  nieniorii;  IIcni]i('rt>is''  .saiutis^imiis  C|)i.sc'itj)ns  raiiunicis  sm; 
sanct»;  Arctini,"  oelesio  enm-cssit,  nunc  ([uiJem  coiToboramiis  atqiio  iiiri'fi-a«:abilitei'  cnn- 
tinnanuis  preilictis   cauonicis    sancte  Aretino    eclesi§    oninos    eortcs    villas    ol    ecclesias,  so 

I  quas  eis  |liissillli  iniperaturcs  vt  lofrcs  inipcriali  potestatC  i'oiilirniavcriml  *,  viili'lii'i't  viiiiaiM 
unain  ad  l'iiiuni  ciiiii  caiiipo  ibi  propi-  *  ad  IMniiin  noniiiiantt'  et  caiiipiiin  alti'iinii  i|iii  dicitiir  Prata- 
sala  niH'  non  Ot  cortirollani  nnaiii  quv  dicitiir  ad  Clane  cum  sna  prrtiurntin  et  aliaiii  curtieellani  (|Ue 
vocatur  Moiona''  cum  villa  r  llSCllh.Sl  .-^ub  infeg-ritate,  *  eclesiam  i|iii)(|iie  sancli  l'rtri  in  castilln 
Fauicillo'"  iiuam  dive  iiu-murif  Lolliariiis  iniJ)crator  *  cauoiii  c  is  Arctln^  eclcsic  concessit,  nee  nun  2» 
ct  villas  trcs  i|iiaruiii  inia  nomiiiatiir  Durna,  altera*^  l'liea,  tertia  SpejfiaP  *,  mcreatiim  iiisnper  umiiii 
quod  celcbratur  in  missa  .sancli  llillarlani,  cortcm  etiani  que  noininatur  Caiiiliiiiia  et  e.it  in  Ca.^tm 
Felieitatis  cum  ccicsia  •  saneti  Andrcc  *  dc  Ucrtlllc  et ''  cum  Mniiiiliu»  suis  apj)l'iulicüs  *,  campuin 
insiipi-r  unum  ijui  vocatur  Piscinule  ct  consistit  in  pago  Aritiense  cum  oniiiibiis  suis  appcndicii.'*.  * 
corticcllam  qiioque  qu^  vocatur  Colouaria  cum  omni  siia  pertiiientia,  ■*  insnpcr  Ct  cortcm  unani  SO 
qU5  dicitur  Toppo  »  cum  »  tilva  '  *  Arborornm  et''  *  cum  omni  sna  pi  rtliienlia  *  jnT  lue  de- 
in sigfliata  loca:  e.\  una  parte  est  Clanis  aqua,  ex  alia  parle  riviis  Muratuli,  ex  tertia  jiartc  cavalliis 
Naialie,    ex    quarta    parte  piscina  Corbiniane  l*  et  usqiie    in   vi  a  m   Durnensim    et    ii-sque    in   recionem, 

1  sicut  Vf"  et  Lntliariiis '    reges  per  precepti  pai^inani  canoiiici.s  iam  dicti^  Aretine  sanct«,! 

eclesi<J    eonccd.s  c  r  n  u  t     —    cum     terra     que     dicitur    ruaideniaunia,    q  u  c    coniacct    in     rieci    et    in  3J 
Policiaiiii'"  ct  in  Peciano  et   per  illnrnm   vocabiila,  et  cani|ium  uniiiii   qui   dicitur  I^iuigiiria  coniaci'iiti'in 
ppqie  Pcrilasiiim   <|ili    capcre  videtur    mndia  viginti,  »  et    campuiii    uniim    de   l'iniita    et   canipiim    CUIU 

vinea    qin;    dicitur  (hatltrata,    corticcllani    quoque    .«ancti    i>i'onis    iuxta  (Jlaniccllam    cum 
i.v  Silva  et  iiiansuin"  de  Ciatina  et''  cum  omni    sua    pertiiientia.     Haee    aiiteni    omnia,  qm. 

Iirefate     sanety    Aretiuy     eeclesie     canouicis     ]>iistiinii     anlecessores    imstri     iiiipei.-iturcs    cl    regl•^  40 

iinpeiiali  iustitiitione  eouccHscrunt  nee  nou  et  prelibatus"  doinnus  Ilelnibertus''  eiiiseoims, 
no8    quidein    noistra    iinperiali    potestate    conKniiainus    et    corroliiiramus    atque    eosdeiii    in 

1   perpctiiiim    habere     saiieilllUK,     eo     videlicct     firdtne     ut    nee    reclnr    eiiisdem    «cdi»    iiec    cuiuNlibet 
piileslatis   peismia  de   predi|c)tis  relius   vcl   di'    eoruni    pi'rtiiii'iit|ii|s    sive    de    bis,    qu^    diviiia    pieta» 

|:M>.    In  erij/Inzt  au»  \'l'.  IV       c|  cum  —  Marie  iilier  '/</•  /.lile  ii(iilii/elra;/<ii       ili  i/<iit  ziriile  o  roi'i'.  ii 
iiHK  u       v)  ixter  Faniciilii;  die  liiirliKldlxn  ninil  ihmli  liiirn  h'leih  unilritllich        ()   r  corr.  aiig  1 
il)    i    Ohfr   )ltr   Zeile   nacliiietrai/m         In    &    ii/jer   <ler  /.eile   niiilii/elrni/rn         i)    ,(,    ftnlt  »ilva 
kl    r  Olirr  der  Xrile  nnrhrietruiirn         \)    r  cnrr.  iiim  a  in)    ihm  cmlr  ii  über  i  ndilii/elraneii; 

e*  Ktaml  zueml  PiliciHiio        ii)   u  »rheini  narlilri'lijlicli  eiiit/euclwt/eii  ^n  srin        o)  us  <•«/•/■.,  irohl 
au»  n         p)  I  iihtr  der  Zeile  Nachi/elrage»  r>o 


II  i:i\  IM  (11  II.    i(ii>ii.  559 

iiiilii  iiiif,'i'ri'  voliu'i'it,  Ulis  :ilii|iiaiM  iiil'i'ri'i'  |iri'r>iiiiiiit  i'niilnirii'tati'iii  nl  il<'iiiiiii>rnli<iiii-iii  iillaiii  iii^iTcri- 
aciti'iiiti't.  *  l'riH'i|>iiiiiiK  i'tiillll  iiioiliiii|iii'  oniiiiliiiM  iiilii-inii.'«,  iit  lllllllls  i'|iiiicu|iiiii  vc-i  faiiiiiiiciiH  liliolliiiii 
auf  alii|ii<i<l  Ncriptiiin  al|ii'|iii'>  liii[iiilni|  t'[aoiii|iit,  niHi  iorsitail  InlioraturiliiiK,  i|iii  friictiiin  tcrrf  upcli-Hii* 
i-t  i'ainxiii'is  i|iHiii!i  luci  ri-ililniit  nilllUillltei'  »iiif  iimlcütia  *.  Ki'<'i|iiiiiii-i  i|iiii(|iii>  üOH  riim  oiniiiliiiK 
6   eoi'lllll   ri-liiis  iiKiliililiiis  et  iiiiiiKihililnis  illin  iimt«  ot   Icirniitcr  iiiTlhiciitiliiin  miiIi  iioHtry  tiitimiiii  ■>  iiiiinili' 

limiliti,    iiliiatelmi.t    l»iH'Ci|rr    vivcrc    cli-m|iii-    sciviri'    it    |.ri bis    iitatiii|iii'    n-^'iii    iiuHtri     r<-iiiiMlloi|iii- 

aiiiiiiv  iio-itrv  orare  illo«  liifjitcr  <li'U'L-tct.  Si  (|iiiH  ij;itiir  liiiius  im^in;  euiillriimtiKiilM  |irri.'(-|iti  •  violatur 
»  i'X>li(erit,  .soiat  se  fiiiiipiisitiiniiii  aurl  l'oc'tl  liliran  n-ulinii,  iiii'ilii'iateni  iwiiihtv  iioxlrr-  et  iiKMlivtaK'iii 
cinioiiii-is    sanet«;    Arrtim;    <M-ok' s  i  .•    yr,,    ti'in|i.jrc    ordiliatis.       (/m.,!    iit  vt'riiiH    croitntiir   illli|;friitiuii- 

10  t|iu'  all  Diniiibiis  iiipsiTvi'tiir,  iiiaiiii  |iiM|iiia  rniiuraiitcs  si^rilli  Uüstii  iinprcNsioiio  forroborari 
(leiTt'vimus. 

S  iC.i''   Siguin"  (Inimii    I  Icliiuiici  '   invii-tissinii   iiiiiicrati»ri.s  aii;.;u.sti.  S 

y  l'ilifjrimis  cancellarins  ad  \  kern  EbiTar|.N[.Vli  Pabenbcr[gcnsis  ciiiscdpi  d  arclii- 
capullaiii   rc(.-<ij;iiiivit.|''  !! 

15  I)atum  anno  diiinice"  incaniaiionis  milk-siinu'  XX.  anno  ilmnni  III  liini-ici "  rf-gnan- 
[ti.-^ l"- 

437. 

Heinrich  schenkt  seinem  Capellan  Aribo  und  nach  dessen  Tode  dem  Nonnen- 
kloster zu   Güss  einige  Knechte.  Hammerstein  1020  Decemher  33. 

so  Oriijlnaldtplom   im  k.  k.  Hum-,  Hof-  und  Staatsarvhir  zu  Wien   (A). 

Piisch  Vhronol.  sacm  Sfijriae  1,  212  Exir.  —  (Fn'Jlich)  Dipl.  .lacra  Styriae  1,  8  n"  5 
aus  A  mit  a.  inip.  XU  =  SdwUiner  Diss.  geneal.  54  n"  8.  —  Zahn  Steiermark.  ÜB. 
1,4S  n"  40  aus  A.  —  Böhmer  Rey.  1204.  —  Stumpf  Reg.  17.56. 

Vi'rfasnf    und    (jcschriehen    von    GF,    der   sich    vielleicht    eines    durch    Vorausfertigung    des 
ii  Monogramms  hergerichtet en  Blanqnets  bedient  hat.     In    der  Liste  der  geschenkten  Knechte 

sind  eine  Anzahl  Namen  vielleicht  auf  Ra.tur  von  anderer  Hand  geschrieben  (vgl.  N.  c), 
so  dass  die  Echtheit  dieses  Abschnittes  durch  den  Schriftbefund  nicht  verbürgt  ist. 

t'.i  I  In  nomine  sanctac  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favento  de- 
mentia  Unnianiinim   impcrator  au;,Mistus.  ^  (^Miia    certi    sumus    animao    atipio    rejfno 

»0  niistro  aequalem  ojitandae  felicitatis  jirnfeftuni  adcressere",  si  vineam  noviter  jjlantatae 
aecclesiae  nostrae  liberalitatis  incremento  dilatamus,  tamquam  si  veterem''  atque  iaiii 
assidua  adidtani  ferrilititate",  ne  in  aliquo  dcticiat,  nosti'ae  defensionis  miiniinento 
stabilimus,  Dnniiuni  Christi  nostronunque  fidclium  noticiae  volumiis  jiatere,  quaiiter 
nos  pro  rcmedio  animae  nostrae  et  diiectae   coniugis  nostrae  Ciumiginulae  sciücct  im- 

S6  peratricis  augustae  per  interventum  Aribonis  fideiis  uostri  cappeliani  et  consanguinei 
mancipia  sie  noniinata:  Wazilinuni'",  A/.ilinuni.  Diozinuni,  Azilinum  item.  Racco,  Anzo, 

486.  i|)  (lie.'ie  lititl  <lic  folffemlen  Ergihizititijen  aus  VI'.  I  r)  ror  der  Sifin\iiii:eili'  ein  Chrimnon,  i/a.t 
neuerdings  irrig  als  F  angesehen  morden  int  s)  ergänzt  nach  />.  405:  in  A  int  am  rechten 
unleren  Hände  ein  Stüc/r  Pergament,    auf  dem  auch  das  Siegel  befestigt  geirrsen  sein  wird,    al>- 

40  gerissen       t)  ML  A  u)  die  Formulierung    der  Datierung  entsprach  irohrscheinlirh  derjenigen 

der  DD.  405.  4>14;   in   dem  letzteren  D.   ist  die  falsche  Zahl  der  Königsjahre  XIX  rielleicht    ans 
unseretn  D.  entnommen. 

487.  [Brosslauj  a)  A  b)  an  re  kleine  Rasur  ci  Waziliiiiim  —  (.■orimdein  in  dafür  geliis.iene 
Lücke  nachgetragen;  und  zirar  so,  dass  zunäclist  (r/' AVaziliuum  Azilinum  Diezinum  Az  schrieh, 

4S  irnhrend  alles  andere  mit  dunklerer  Tinte  ron  anderer  Hand  eingetragen  ist:  der  Anfang  dicirr 

mit  dunklerer   Tinte  eingetragenen  Samen    steht    möglicher   Weise  auf  Rasur,    icas  Jeiloch  nicht 
sicher  festzustellen  ist 


560  KAISKUIKKINDKN. 

Liu/i,  Ku/.i,  lzi>,  itoni  Knzi.  itciii  l\;u'cii.  i^mii  "iimiiiin"  i'ciruiuU'm'  tilii.s"',  ijua«'  actoiius 
ex  nostrn  conccssione  in  l>on<>tii-iuni  tomiit.  in  proprium  silii  larfjiimir,  Ihk'  .statiuMitcs. 
ut  sub  eadciu  lege  atquo  ciinditioiic.  (jua  nobis  actcnus  scM-viormit.  silii  (leineej)s  fainii- 
lentur  et  post  obituni  suuiu,  si  anto  noinorlt  oDriini  soi-vitin  carcri',  cadom  iiiaiu'ijiia 
uionastcrii)  saiuMac  Mariae  saiu'tlipu'  Aiidrac''  apiisloli  in  locn  (pii  vocatur  (Jossia  ft 
constitutii,  onius  ipso  [iriinus  fiuidator  cxstitit.  in  usus  sanclininiiiuliiini  sul»  ri'i;'ula  sani'ti 
BontHlii-ti  ibitit-ni  don  sorvicntimn  in  pcrpctuuni  scrvitiira  iliniitial.  Um-  itiani  statui- 
inus.  ut  abi)atissa  loci  illius  et  ista  et  «'uruni  j)i)stcritatoni  ad  (pui.slibi't  nicmastcrii  usus 
eonvertendi  liherani  liabeat  potcstatoiu.  Et  ut  luiee  nostrae  auetoritatis  tradiiin  siaUilis 
et  incoiivulsa  omni  pcrinaneat  aovo,  lianc  paginani  inde  C()nscri|iiani  prciinia  manu  lo 
corritborantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri. 

§  Signuni  donini   lleinriei  invictissinii   l{iiinan<ii-uni  ini]irra;i)ris  augusti.  §  (M.) 

§  Cuntlu'rius  eaneollarius  ad  vieeni  Krkenbaldi  ari'liicajjpcllani  rcciignovi.  ^    (SI.  '3.) 

Data  X.  kal.  ian.'  indictione  III.   anno  doniinici;  iucarnatiouis  niillesinio  x'x,  anno 
vero  donini  Iloinrici  secundi  rcgnantis  XVIIII.  iniperii  vero  eius  VII;  actum  Haniorsti'in;  i6 
feliciter  amen. 

438. 

Heinrich   erlässt  den    Colonen    /i/ics    ihn    von    dem    Ch'afen    Baldevich   über- 
eigneten und  von  ihm  der  biscliüßichen  Kirche  zu  Bamberg  geschenkten  Gutes 
zu   Boppard  alle   bisher   an   den  Königshof  daselbst   entrichteten    Leistungen  «o 
und  verleiht  dei'  Bamberger  Kirche  für  dies  Gut  die  Immunität. 

Köln  lirjj . 

Originaldiplom  im  k.  Ecichsarcliir  zu  München  CA). 

Heyherger  Irhnographia  Bahenb.  1,  126  Exlr.  am  A   mit  ind.  IUI.  —    Schiiberth   Xarh- 
trfige  92  n"  6  aus  A.  —  Oeslem'iclier  Xetie  Beitr.  4,  (JS  n"  1  aus  A.  —  Mtm.  Boiin   'JS",  s5 
iy.ö  71"  306  aus  A.  —  Böhmer  Beg.  1211.  —  Stumpf  Beg.  1762. 

Verfassl  und  geschrieben  von  GF.  —  Die  Urkunde,  durch  welche  das  Baji/midn-  (Int  an 
Bamberg  geschenkt  war,  ist  verloren.  ■ —  Da  die  iihereinstimmenden  Angaben  des  himr- 
nations-  und  der  Begierungsjahre  das  D.  4S8  in  die  Zeit  zwi.ichen  1020  December  2ö  und 
1021  Februar  14  weisen,  reihen  wir  es  an  dieser  Stelle  ein;  dass  der  Kaiser  nach  dem  >o 
26.  Devemher  1020  von  Hammerstein  nach  Köln  gegangen  i.it,  7vird  glaubn-iirdig  bezeugt 
(vgl.  Hirsch  Jaiirb.  3,  176  ff.),  und  zweifelhaft  kann  also  nur  sein,  ob  D.  438  noch  in 
die  allerletzten  Tage  des  Jahres   lOW  oder  in  die  ersten  des  Jahres   1021  gehört. 

iV.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuac  trinitatis.  lleinrii'us  divina  laventc  elf 
mentia  Komanornm  impcrator  augustus.  ^  Noverit  ouniium  Christi  nostriipie  fidelium  36 
universitas,  qualiter  nospcr*  spe*  eternae  remunerationis,  interventu  etiam  ("livnigvndae 
dilectae  eoniugis  nostrae  seilicet  imperatricis  augustae  ae  vemialiilis  \iii  l'",lii'i-lianli 
saiieti"  Balienberclicnsis  eeelesiae  episcopi  eolonis.  (jui  inliabitant  vei  ])ostiiae  inlialji- 
tabunt  jiredium,  quod  I'aldrieus  eonu's  in  Poclipartun  nobis  tradidit  et  nos  ])refata<' 
BabenberchenRi    eeelesiae    per   prceepttnu  eoneessimus,   onnu;  dcbitum,    rjuoil   liMeus(jui'  lo 

\'.\'i.    il)    om   rieJUifht  auf  Uamir  ei    ilahinler  Hin's,    ilas    <!!•'  f/eiiclirie/>eii    halte,    dan   al>er   iliurli 

ilfui  nnrhi/rlrnf/nif  fririiiiilciii  illjerflüiiiiig  geninchl  nnr,  fliirch  Unlemtreichen  fielilr/l  f)  x.  kal. 
ian.   rir/Icirhl  nnchf/rtrarien. 

138.   [BrrsslauJ     a)  A 


II  KI  N  1!  II    II    II.      InJl.  5f)l 

curli  unstiMr  |)i  isi  i|\(li;uit,  iii:iliir;iiii  >cilicci  et  .--i  (iiiai'  ülia  di'  ti.-.e")  al)  i-i>  cxi-ii'liaiitur, 
per  liaiK'  iiii|ii'i'ial<'iii  pa^^iiiain  <iiiiiiiiiii>ilis  |ii-i°iliiiiaiiuis  et  alt  luiiiisinnili  drljiti  iii^D 
alisulviniit,-..  rri'i'ijiifntf.s  ctiam  pri-c-ipiiiius,  iit  imlliis  i-ihucn  niilla(|uo  iiiilicialin'' 
pittfstas  inaifiia  vol  parva  i\t;  i-isdcni  riilimis  ■■  in  «li(|iia'"  ro  so  iiiti'oinittat''  iiiliil<|iif 
i  al)  eis  pDstliai'  oxi^at.  nisi  adviicatiis  vrl  iiiiiii>tiTialis  cc'clfjiiac,  r|U<'iii  ciiiscuiiu.s  silii 
elegcrit  aut  fnnstitucrit.  Kt  ui '  liaei-  iiH.-trar  jii-rdoiiatinni.s  et  abNoliitioniis  aiictoritas 
.-taliilis  et  iin'ciuviilsa  uniiii  |pcniiaiii'at  ai-vn.  Imf  ])rf(.-c|itiiin  iiidc  ciiiisiTiiitniii  |iri>|ir!a 
iiiaiui  (.•orrnliiiraiiti's  sif;illi  iinstri  iiijjrossionc  iussimns  iii.-<if;iiiri. 

[j  .Si;rmini  diuniii  Ilciiirii-i   iiivictissiiiii   Honianoruin  iinperatoris  an^'iisti.  j]  i.\I. 

10  y  ( 'imtlicriiis  cam'fllariiis  .nl  vici-iii  Erkoiiljaldi  ar(.'lii('a|i)i('Ilani  reen^^iiovit.  ||  iSI.  :i.) 

Itata*^  iiulii-tiinn'  III,  aniin   (inuiiiiii'i;  iiirarnatiunis  millosiinu  XXI.  aniif)   vmt 

doiinii  Ik'iurifi  sei'Uiidi  rcgnnntis  x\'llll.   iinjicraiitis  aiitcm  \'ii;  aftiiin  ( 'oluiiic:   t'ilicitiT 
amen. 

r.v.i 

15  Heinrich  vei'/eihf  der  hischüßiclien  Kirche  zti  Paderborn  die  Grafschaft  des 
verstorbenen   Grafen  Dodico.  Paderhorn  1021  Februar  Vi. 

Origiiialdiploiii  im  k.  Staatsarchiv  zu  Münster  (A).  —  Paderborner  Gopialbuch  des  10.  Jh. 
p.  6  ebenda  (D). 

Auszuy   in  der  Vita  Meinwerci  cap.  171    hei  Prower  Sidera  57  und   in  Mon.  Germ.  SS. 

»0  //,  U.5.  —  (Fürstvnher(j)  Mon.  Paderb.  ed.  II.  160  aus  Abschrift  =  ed.  III.  14.5  =  ed. 

IV.  1.50,  =  Schaten  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  441  mit  a.  reg.  XX  —  ed.  IL  1,  30S,  = 
Liinig  PA.  7«,  370  n'  203  mit  XIII.  kal.  marf.  —  Erhard  CD.  West  f.  1,  80  ii"  102 
aus  AD  =  Migne  Patrot.  140,  356  n"  118.  —  Wilmans-Philippi  West  f.  KU.  2,188 
v"  157  aus  AD.  —   Facsimile  in  Kaiserurku)ideti    in  Abb.  Lief.  4,   Taf.  13.  —  Böhmer 

"  Peg.  1205.  —  Stumpf  Reg.  1757. 

Xach  D.  223  ge.ichrielien  von  GG. 

(C.)  y  In  nnniine  sanctac  et  individue  trinitati.s.  [Heinricus  djiviua-'  gratia  Koni.-i- 
noriun  iniperator  aiigu.stus.  i\  [Dijviime  pictatis  [c]Iemen[ti]a,   ([uae  nos  ad  culineu  impera- 

tünac  ninicstati.s  i)ei(l[u.\it],  ad  hoc  [voliiit  iniperare,  ut  ccelesiar]um  o[r]d[in]i  tirniando  atque  corro- 

30  borando  subveiiinraus,  his  autem  ina.ximo  loeis,  quae  ab  anteces.soribus  nostris  reg'ibus  et  imperatoiibus 
fundata,  sed  iam  peccatis  exigentibus  pjne  videbantur  [a]nu[n]llat[a.  Quapropter]  omnium  tideliuiii 
uostroriira  presentiiim  scilicet  ac  futurorum  industriac  notiini  esse  volunius,  qualiter  [no]s  divini  amoris 
iiistlnctii  pro  reinedio  aiiimae  nostrae  seil  pareiitum  nostrorum  ucc  non  et  tertii  Ottonfis  hone  memorie 
imperato]ris  dileetaeqiie  coniiig-is  no.strae  Chvuig'viide  augustae  iiiterventii  a[t(iiie  Meiii\ve]re''  s[aii]e[t]ae 

35  Podrcbunuensis "^  eccle.siae  vcucrabili.'-  episcopi  rog'atu  sibi  sanctcque  siiac  eccicsie  a  Karoln  inag[no 
iinpeiatore  olim  fundatjae,  nostris  vero  teiiiporibiLS  incendimn  pas.sac,  in  lionore  eiiiin  .saiicty  dei 
geiiitricis  Marine  semi)[er  *  virginis  et  sancti]  Kyliani  martiris  Liboriinue  eonfessoris  dedieatae  comi- 
tiifiuii,  (qn]eni  Dodic[o  comes,  dum  vi.\it,  temiijt,  situm  scilieet  in  loeis  Hessiga,  Netga,  Nillterga, 
cum  omni  legalitate  in  proprium  [co]ncedimus  atque  largimur  per  haue  nostram  imperialem  pagiuam. 

40  CO  videlicet  tenore  rationis  ut  pretatus  cp[iseopus  Meinwerc  .«ui]que   successores    pryseriptae    eeclesiae 

438.  li)  1  con;  aug  r,  vyl.  alter  DD.  441.  442  e)  colonis  in  aliqua  auf  Ranur  d)  intromittat  auf 
Rasur  e)  iVier  u  iler  Anfamj  einer  Oberlänge,  die  nicIU  aungeführt  ist  0  unausgefüllle 
Lüeke  für  das  Tagesdatum. 

439.  [Bresslnu]     a)  diese  und  die  folgenden  Ergänzungen  aus  D,  wo  aber  Heviiricus  steht      li)  ^leyn- 
45  werc  D        c)  A 

KaisernrkUDilen  III.  71 


562  K  A I  s  E  i;  r  u  K  r  N 1  >  i:  n  . 

jiri>iileiiies  dfliinc  liluTiiin  iiinniim  jiiitestntem  [de  e]odem  comitntn  ciusqnc  utilitntilms  (luicipiid  eis 
placiiprit  facii-mli  ad  eoriim  tniiu-ii  utilitntt-m  ecelesiae,  oniiiiiiiii  (videlit-ot  iiiiniictiuli|iu'  leinot«.  Et 
iit  luiff  uostrno  trnditioiiis  scu  (MiiitirnintionU  nuctoritas  stab[ili8  et  incon]viilsii  iiiuni  hnliratiir  triiiporc, 
lioc  prorepliim  iiide  coiisi-nptiim  inniiii  pruprin  tiriiinviiiiii  |s  et  luistro  si);il]lo  reuorousso  inslfjiiiri 
iii.oiiiiu».  ( 

y  Signum  domni  Ik'iiirici  victi>nosi.ssimi  ^M.    iiiijuTaturis  augiisti.  ^ 

§  Gunthcrins    cancoUai-iiis    ail    viceiii    IlorkfinUalili    Mn-nntiiii    (ar]chipiiiscn]ii    ot 
arc'liifa|ifllaiu  rei-ngnnvit.  p 

Data''  XIIII.  kal.  mar.  iiulictium'  IUI.  anno  (luminicae  incaniatiDnis  niillcsinio  XXI, 
anno  vero  domni  Hcinrioi  secundi  rcgnantis  XVIIII,   [iniperii  auteni  Vlll];  actum  Pi)drt'-  lo 
brvn:   tVlieitcr  amen''. 

(B.  D.) 


440. 

Heinrich   verleiht  der  bischöflichen  Kirche  zu  Paderborn   die  Grafschaft  des 
verstorbenen     Grafen    Liudolf   mit    der    Massgabe,     dass     ihr    Ertrag    zur  n 
Instandhaltung  der  Domhirche  verwandt  werden  soll. 

Imhshaitsen  [lir'l]  Murz  1. 

Auszug  in  der  Vita  Meinwerci  cap.  172,  cod.  auto(/r.  ait.s  der  Mitte  des  12.  .Tli.  f.  5-i'  in 
der  Landeshibliothek  zu  Ca.fsel  (G). 

Broiter  Sidera  öS  und  die  anderen  Drucke  der  Vita  Meinwerci,  zuletzt  Mon.   Germ.  SS.  jo 
11,  14.5.  —  Schafen  Ann.  Paderb.  ed.  I.  1,  442  aus  G  =  ed.  IL  1,  804.  —  Wilmnn.i- 
Philippi  West  f.  KU.  2,  190  n"  l.')8  aus  G.  —  Böhmer  Ref/.  120G.  —  Stumpf  Reg.  17.i8. 

Von  dem  D.  440  haben  u'ir  keine  andere  Überlieferung  als  den  Auszug  in  G.  Die  Er- 
iriihnung  des  Papstes  als  Intervenienten  zeigt,  dass  die  Verleihung  schon  im  April  oder 
Mai  des  Vorjahres  erfolgt  oder  wenigstens  erbeten  nrtr.  m 

Die  <|Uoq\ie  kaicndarum  martiarum  ijroximaruni"  aliuni  qiiondani  coniitatum  in 
Inimt'deshusen  intcnx-ntu  Benedict i  pape,  (Junigunde  iniperatricis  augustt;,  Kiierliardi 
Bauenberfrensis  ecclesi§  episcopi,  l'iligrini  ciusdem  ecclesie  pn^positi  regiiijue  can- 
eellarii  ubtinuit,  quem  situm  in  locis  Sorathueld,  Sinuthuelt,  Ahnunj^a,  Trcuercsga, 
]»urclaun  Liudolfus  comes,  dum  vixit,  tenuit,  ea  rationo  nt  nee  ipse  Mcinworcus  e])i-  » 
8C01IU»  nee  aliquis  sueeessorum  suorum  uliam  pntcstatcni  lial)eret  aiicui  suo  niiliti  vcl 
extraneo  euudem  coniitatum  in  Ijcnetieium  dandi,  sed  ministeriali-s  ipsiu.s  ecelesi§,  (jui 
pro  tempore  fnerit.  jiresit  pr(;dicto  eomitatui  ac  de  eins  ntilitatibus  provideat  ad  re- 
tstaurationem  constructionis  ip.'iitis  ecciesi«;,  ut  inde  nuu'i  releveiitur,  tceta  rcnarcntiu' 
et  quicquid  oportimum  iuerit  ad  corporaiem  fonnam  ipsius  domus  domiiii,  ilii  IimIc  36 
adniiuistretur. 


439.  '1/  data  —  anieii  »lil  diinklerfr   Tinte,  rielleicht  nnrhyel ragen. 

440.  'HolUiiiann^     a)  rornn  f/clil  in   <'  'Irr  Autisug  aus  1>.  4:v.l. 


II  i;iN  iMcii  II.    iii'.'i.  563 

441. 

Heinrich  besditifjt  dem  Kloster  .S.  Emmerani  zu   liefjensljury   den  diesem    einst 
von  dem  Grafen  Warinund  geschenkten  Hof  Vogtareuth. 

Köln   lij-il  Juli  3. 

5  OriyinaldijiUim   im  k.  üeirlinnrchiv  zu  München   (A). 

lliiiid  Metniji.  Salisb.  2'29  eil.  —  Hund ■  Gewollt  Metrop.  Salisb.  nl.  Mon.  'J,  H7t  uns 
A  —  Liiniti  HA.  18",  6öl  u"  'J4,  =  Hund  Gewohl  Melrop.  Salish.  ,d.  Rat.  Ü,  ä60.  — 
l'ez  Tlies.  r,  64  «"  2  aus  B.  —  liibl.  s.  Emmerummi  2,  212  n"  4(J  Reg.  aus  A.  — 
(loinim-s  Baptistn)  Liher  prob.  Batisb.  133  n"  ö4  aus  A.  —  Ried  CD.  Rati.sh.  1,  136 
10  //■  144   aus   A   =   Miijiie  Patiol.  140,  357  n"  120.  —  Mon.  Boica  28",  493  n"  305  au.<i 

A.  —  B/Jlimer  Reg.  1209.  —  Stumpf  Reg.  1760. 

Für  die  drei  aucli  von  Fielier  Beitr.  2,  306  ff .  besprochenen  DD.  441  —  4-13  sind  Blnn- 
qnets  hergerichtet  worden;  bei  DD.  441.  442  waren  auf  diesen  mindestens  das  Munogrumm, 
bei  D.  443  die   erste  Zeile    und    wahrscJieinlich    ebenfalls  das  Monogramm    vorausge fertigt. 

15  Geschrieben    und    vcrfn.tst    sind    alle    drei    Stücke    von    GF;    ob    D.  441    zuerst    rerfisst 

und  in  D.  44'J  benutzt  ist,  liis.it  sich  nicht  sicher  feststellen,  doch  ist  dies  tcahrsclieinliclur 
als  das  umgekehrte  Verhiillnis;  D.  443  geht  jedenfalls  auf  D.  441  zurück  und  dürfte  erst 
vollendet  sein,  nachdem  die  beiden  anderen  DD.  ganz  fertig  gestellt  waren.  Die  Correc- 
turen    und    Xarhtragungen    in    den    Datierungen    der   DD.  441.    442    legen    die    Annahme 

üo  nalie,  dass  die  Handlung  und  tnelleiclit  auch  die  Herstellung  der  Blanquets  noch  i'or  dem 

14.  Febr.  1021  erfolgt  ist;  vollzogen  sind  alle  drei  Stücke  jedenfalls  erst  in'ihrend  des 
Juliaufenthalts  zu  Köln,  so  da.<is  ihre  jetzige  Datierung  einheitlich  und  ihre  Einreihung 
an  dieser  Stelle  geboten  ist.  Vgl.  darüber  Erläuterungen  Ahsclmitt  III.  —  Zur  Sache 
vgl.  über  alle   drei   DD.    Hirsch  Jahrb.  2,  215  ff.    —  Vogtareuth   setzen    die   DD.  O.  I. 

S5  203.   0.  II.  230  in  den  Sundergau,  vgl.  Rudhart  Älteste  Gesch.  Bayerns  -531  f. 

(C.)  I  In  iiniiiine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  faventt-  ele- 
mcntia  RomaiKinmi  imporator  augustu.s.  H  Imperialem  nostri  numinis  excelloitiain 

hoc  scinui.s  exigerc,  immo  ad  .statum  reyni  et  ad  salutem  anime  nostrae  multiim  pni- 
ticere,  quosque  divini  servitü  amatores,  xit  sine  querela  in  dei  persistant  laude,  libera- 

30  litatis  nostrae  .sustentaculo  contortare,  niaximo  autem  eos,  quorum  labori.s  devotio 
divino  pro  ceteris  invigilat  obsequio.  Proinde  noverit  oninium  Christi  nostrique  fideliuni 
univcrsitas,  qualiter  nos  divin^  reniunerationis  spe  ineitati,  interventu  etiani  dilect§ 
coniugis  nostrae  Chvnigvndae  iinperatricis  augustae  et  venerandi  RicholH  abbatis 
eonimoniti  ciiidam  aecelcsiae    dei    infra  civitatcm  Hatespononsem    in    honorem    preciosi 

35  de!  martiris  Heimmerammi  constructae,  ubi  venerabile  curpus  eins  niiracidis  declaran- 
tibns  rcqiiiescere  comprobatur,  quandani  nostri  iuris  curtem  Ruitte  dictam  in  pago 
Chiineiigouue  in  comitatu  Paponis  comitis  sitaui,  quam  quidam  nfibilis  hnnm  Warniundus 
conies  eidem  coenobio  antea  contidit,  cum  omnibus  appenditiis,  villis  scilicet  areis 
agris  pratis  paseuis  aquis  aquarumve  decursibus  vado  molendinis  piscationibus  exitibus 

40  et  reditibus  viis  et  inviis  quesitis  et  inquirendis  silvis  venationibus  familiis  etiani  utri- 
usque  scxus  ceterisque  quae  quolibet  modo  dici  aut  scribi  possunt  utilitatibus  ad 
eandem  curtem  iure  et  legaliter  i)ertineiitibus,  per  li[anc  imjperialcm  jjagiuani  in  pro- 
jiriuni  largimur  eiusdcmque  ^\  annundi  eimiitis  traditidiieni  pcrpetuo  iure  predict^ 
ccclcsie  eonfirnianuis,  ea  videlicet  ratioiie  ut  nee  episcopus  eiusdem  loci  nuUaque  eccle- 

46  siastica  vel  indiciaria"  potestas    aliquani  habeat  i)otestatem   prcnoniinatam  eurtem  pre- 

441.   [Bresslau]     al  r  corr..  irotil  aus  1 


564  KAlSKlirKKTNlti:  N. 

fati;  i-foU'sino  aufcrrc  vcl  u>il>iis  fVatniiii  ibiilcm  sub  iniina(.'lii<.-a  iustitulione  dco  ser- 
vientimu  abalionare.  seil  jirodictHs  Ixu'lnilt'us  (.-iusilein  loci  alibas  suique  successores 
libi-rain  exiiub'  liaboant  iMitostatein  ([uiciiiiiil  eis  )ilai-uerit  taeiciuli  ad  utilitatciii  tan- 
tiiiiinioilo  tVatnun  ilüilcin  sul)  ivtrula  saiu'li  Hciicdioti  (lfi>  saiK'tnquc  Hciimiicraniiiic) 
tiuuiilaiitinin,  i>uuii\iiii  lioniinmii  i-iintrailirliniu'  nMimta.  Kt  ut  In;».'  iiustn;  lai;;ili(mis  it  ,> 
confirinntionis  auctoritas  stabilis  et  incnnviilsa  oiiini  juTiiiaurat  acvo,  lim-  ]iivct'])tinii 
imlo  conscrijmim  jiropria  inaim  i-drruburantos  sijjilli  imsiri  iiiiiirosiniir  ius>iiHus  iiisiuniri. 

^  Sijrmim  ilomni''  Heinrici   iiivirtissimi   lioinainiriiin   iinju-ratDris  an<:;ustl.  i|  iM.) 

^  Cuiuherius  cancellarius  ad  vicein  Erkenbaldi  arfliicapiiellaiii  n'(.'i>'i;u(ivit.  ij  (SI. ;!.)'' 

Data  V.  imii.  iul.''  indictiono  III.  anno  duniiiiic«'  incarnationis  niillfsiiini  XXI,  anno  lo 
vcro  donnii  IK-inrii-i  sofiuiiU  n-gnantis  x.\''.   inipt'i-anti.s  Viil';  aftuiii  ( 'olonic":  fdiciter 
amiMi'-'. 

442. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Emmeram  zu  Regensbtirg   den  diesem   einst 
von  seinem  Grossvater  Herzog  Heinrich  geschenkten  Hof  Aiterhofen.  m, 

Kohl   l'iJl  Juli  H. 

OfUjinnMiplom  im  k.  Reich snrchic  zu  Miiiirhen  (A). 

Hund  Melrop.  Salish.  ä29  rif.  —  Pez  Thes.  r,  63  n"  1  tiii.i  B.  —  BibL  s.  Emmerammi 
A,  All  n°  39  Reg.  aus  A.  —  (loaniws  Baptisfa)  Liher  prob.  Ralish.  130  ii"  53  aus  A.  — 
Ried  CD.  RaJish.  1,  137  «»  145  unvrAhtiindig  aus  A  =  Migne  Patrol.  140.  358  n"  121.  —  m 
yion.    Boica   HS",  491   «*  304   ((»*•   A.    —    Fragiiieutarisches   Fammile   im    l'lir.    Gulir. 
1,  -JSS.  —  Böhmer  Reg.  1210.  —  Stumpf  Reg.  1761. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu    D.  441.  —    Zur  Sache  cgi.  Jainier  Gesch.  der  Bischöfe  ron 
Regensburg  1,  453  f.,    tco  schon    bemerkt  ist,   dass   wir  zwar  eine  Schenkungsurkunde  der 
Herzogin    .fudilh    betr.    Aiterhofen    (in    zwei    Ausfertigungen ,    vgl.  Millhcil.  des    Inslit.   f.  25 
oesterreich.  Geschichtsf.  33  f.  42),  aber  keine  ihres  Gemahls,  Herzog  Heinrichs  I.,  kennen. 


C'.>  ?{  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatatis".    Heinrieu.s  divina  favente  cle- 


H 


inentia    Komanonira    imjjerator    aUgUStUS.   g  Iinpcrialcm    nostri    nominis    uxccllcntitim    hoc 

Kc-imus  exipere,  iinino  nd  statiim  rcgni  et  ad  sniutein  nniinnc  nostrae  multiim  proficere,  qiiosqiio  diviiii 
«ervitii  nmntorcs,  ut  sine  qucrcia  in  doi  perHistnnt  laude,  libcralitatis  uostrac  sustcntaculo  eonfortarc,  SO 
inaxinio  autcm  eos,  quoriini  Inboris  devotio  divino  pre  ceteris  invig-ilat  obsequio.  Proiude  noverit 
oinnium  Christi  uoKtriipie  tidi-liiiui  uiiiversitas,  rjualitcr  iios  divinae  rcmuncnitioiii^i  spe  iiicitati,  intcr- 
ventn  etiam  dilectac  coningi»  nostrae  Clivnig-vndai'  iinpcratrii-iH  augustnc  et  vencraiidi  Kicholfi  abbnti» 
cominoniti  euidam  ceclcsiac  dei  infra  eivitateni  Katcüpononsem  in  honnreiii  prociosi  dci  martirls 
Hcimnierammi  constructae,  ubi  venerabile  corpus  eius  miraculis  dcclaraiitibiis  rtfiuicscore  couprobalnr,  SS 
quandain  nostri  iuris  ciirtem  Eittcrhof  dietani  in  pago  TunecgOUlie  in  coniitatii  Adalberti  niar- 
chionis  sitam,  quam  avu8   noster  piae   recordationis   dux   Heinricus  eidem  coenobio  antoa 

contulit,  riini  oinnibus  appendicÜH,  rillis  scilicet  arvis  afpc'i»  jiratis  paseuis  aquis  aquarumve  decurKibns 
•  molcndiiiis  piscationibux  c-x!ti)iu.s    et    rcditibiis   «    (|Uositis    et    ini|u!roiiili.s    silvis    vonationibus    fniiiiliis 
etiam   utrinsque  scxus  cctcrisque  quae  quolibet  modo    dici    aiit    »crilii    po.sHUnt    iitilitatlbiiM    nd    eaiidrni  40 
curtcm  iure  et  legaliter  pertincntibus,  per  haue  imperialem  pa(,nuaiii  in  prM|ii'liiiii  lar^'-liiiiir  cono'dinuis 

■Hl.   I>)  domi  A  C)  ein  Itruchntück  ttat  abijefiillenen  Sieiicln  liti/l  bei  d)  V.  n.  iul.   im  dafür 

gelatnene   Lückf    naehijetnnien  (•)    (lau   iirritf  X   fiiif  liaKiir,    dif   noch    ireiler   rriclil ;   aller 

M'ahrnchtinlithktil    nach   halle    OF  uraprilnijlich    XVIIII  yenchrieben  )')  I  liintrr  VII  luirli- 

i/elrnt/en         g)  Coloiiie  —  amen  nach  gel  ragen.  «S 

44S.  [Bresslau]    a)  A 


II K im; IC II  II.    m-ji.  .")(;:) 

ac  piTWetlialitt'r  ciiiitiriniiiiiHH,  cn  vidclicot  ratiiiiic  iit  ihm-  oiiisrniiiit  eiiinilciii  loci  iiiilliii|iie  erflcsiii- 
B(ion  vi-i  iiiili<iiirift''  potrstn«  niiqimm  linlii'iit  |intc8tiituiii  |>ri-niiiiiiiuitniii  i'iirtr'iii  eceleHiau  prefnty  iiiifi-rro 
vol  ii!*il>u«  fiiitnim  iliiilcin  snli  iihiiijkIiUh''  iiistitiitiniic  dio  HiTviriitiiiiii  aliniii'iiiiri',  »i'd  |ircilictu« 
WicIiiiiriiH  ciiisduin  loci  aliliiis  siil<|i.ii-  tiioccNHuroH  lilKTiiin  rxindu  liiili(-iiiit  |iiiti-Htiitvin  i|iil<'i|ii!d  <'ii« 
h  pliu'iirrit  t'aciciidi  ail  iitllitalciii  tniiliiiiiiiiodo  IVatriiiii  iliidi'lii  xiili  i'f(r>ila  saiirti  Muiirdli-Ii  dun  .iaii('to>|iic 
lleiiiiincraninii)  faniiiiaiitiiiin,  niiiniiiiii  IkhiiIiiiiim  ciintnidR'tiniiu  ri'iiiotii.  Kt  iit  liyr  noHtri,'  lnr<,'lti>>nix 
C0Il(.'('8si(inis  vt  conliriiiatioiiis  aiirtoritas  HtabiÜH  i't  iiu'oiiviiiNa  omni  |iL'riiiaiicat  acvo,  lioi:  pri'C'r|itiiin 
iiide  ('oiiHci-iptiiiii   |M'o|iria   inaiiii  rorrulioniiitOH  .tigilli  iiostri   ini|irossioiic   iiisHiniiiH  iiixif^iiiri. 

§  Sipiuiii  iloiiini  HiMiirici  invictissimi  Uoirinnoruin  imperatoris  auf^usti.  ^  f.\I.) 

10  p  Ciuitli<.'ri\is  i-;UK-cll:iriiis  ;i(l  viciiii  lükciibiilili  arcliifapiicllani  n-eo^novif.  "^  CSI.3.)'' 

Data  V.  noii.  iiil.''  imlictiDiic  iii,  aiiiii»  (Inmiiiic«;  inearnationis  niillcsinin  xxi,  aiiiif» 
vero  dimiiii  Ilrinriri  sfciiiidi  r<;onaiitis  xx',  iin|nTantis  autcm  \ill-;  actum  (jDloni»?''; 
l'clifiter  amen. 

443. 

ij  Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  S.  Emmeram  zu,  Regensburg  alle  diesem  durch 
Traditionen  zugefallenen  Güter.  Ktjin  1021  Juli  3. 

Ori(jiunhUi>lom  im  k.  lieichmrrhiv  zu  München   (A). 

Hund  Melroj).  Salisb.  229  cit.  —  Hund  ■  Gewold  Mefrop.  Salüh.  ed.  Man.  2,  374  aua  A 
mit  non.  iulii  =  Lünig  RA.  18",  651  n"  23,  =  Hund  Gewold  Metrop.  Salisb.  ed.  Rat. 

so  2,  260.  —  Pez  Thes.  1',  66  n'  3  aics  B  (a).  —  Bihl.  s.  Emmerammi  2,  20!)  n"  38  Reg. 

aus  A.  —  (loanne.^  Bap(ista)  lAher  prob.  Ratish.  128  n"  52  aus  Aa  =  (loannes  Baptista) 
De  ortu  et  libertate  mona-sterii  s.  Emmerami  dissertatio  (Regen.slurg  1755)  269  n"  13.  — 
Beurk.  Gcsrh.  der  Gerechtsamen  fon  S.  Emmeram  39  n°  6  aus  A.  —  Ried  CD.  Ratish. 
1,  135  n"  143  aus  A  =  Migne  Patrol.  140,  357  n"  119.  —  Mon.  Bnica  28".  489  n"  303 

»  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1208.  —  Stumpf  Reg.  1759. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  441.  —  Von  Udalrich  von  Bamberg  zum  Formular  zusammen- 
gezogen und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

(C.)  I  In  nomine  sanctac  et  individuac  trinitatis.  ITeinricus  divina  favento  de- 
mentia   Romanorum    imperator    augUStUS.    ^  Iinperialem    nostri    noniinis    pxcclliiiti.ini    lioc 

10  soiniHs  cxigerp,  iiniiio  ad  statiini  res;iii  et  ad  sjilutem  aiiiinau  nostrae  mtiltuni  i)n>tii'crc,  quostmo  divini 
sorvitii  ainatorcs,  iit  siiii'  <(ucrcla*  in  iloi  persistant  laude,  lil>ernlitatis  nostrae  sustentaculo  confortare'', 
nmxime  autcm  eos,  (|Uorun>  labori.s  devotio  divino  pre  cctcri»  invi^lat  obsequiu.  Proinde  iiovorit 
omnium  Christi''  nostriiiue  lidelium  universitas,  qualitcr  nos  divinf  rcmunerationis  spe  incitati,  intcr- 
vent«  etiam  dilcctf  coniugis    nostrae  Chvuigvndao    iniperatricis   augiistae    et  venerandi  liidiolfi  abbatis 

5j  commoniti  cuidam  accciesiae  dei  infra  eivitatem  Ratesponensem  in  honorem  preeiosi  dei  niartyris 
Heimmerammi  constructf,  ubi  venerabile  corpus  eius  miraculis  declarantibus  requicscerc  comprobatur, 
omnia,  iiuae  ab  anteecssoribus  nostris  regibus  vol  imperatoribus  omnibusf|ue  Cliristi 
fidelibus  vel  infra  ijisam  Katesponensem  eivitatem  vel  in  suburbio  eins  vel  ubicumquc 
loconun   acteuus    tradita    sunt    et    coli  ata,    per  haue    imperialem  paginam   in   pcrpot  n  u  m    conlir- 

40  442.   li)  r  CO)-»-.,  wohl  «».s  I         c)  der  ernte  .Strich  fte  m  aus  einem  Bnchsta/ien  mit  Unierlänric  rorr. 

dl  das  abffefnl/ene  Siegel  liegt  bei      e)  V.  n.  iul.  in  du  für  r/elusseiie  Lücke  nachgetragen       l'i  X.K  in 

dafür  gelas.iene  Lücke  nachgetragen       g)  I  hinter  VII  nachgetrageti       h)  Colonic  nachgetragen., 

mit  noch  dunklerer  Tinte  at.i  die  ührigen  Xachtragiingen. 

448.   [Bresslau]     a)  über  r  der  .infang  einer  Oberlänge,  die  nicht  ausgeführt  ist         b)   am  zireilen  r 

*6  Correctiir         c)  x  O'n  xpiy  corr.  au.i  n 


566  KAisi. Kl  i;ki" n  i>r. n. 

iniiiiiu.4  Ot  abscjUO  omniiini  Iioiiiiiiiim  roiitrailietioiii'  in  iiioprimii  Inr^iniur,  i-ii  viilclicot  iiitioiie  ut  uce 
fpisropiis  ••iiisilnii  luri  iitilliii|iio  iinliciariii  vel  oocl(>sinstic-ii  putcstiis  iilii|iiniu  liaUeiit  pKtcstJitfiii  pre- 
iioniinnlii  l>'>llil  prefat«»  yclesinr  imlViro  vol  iisil)!).«  tVatniin  iliiilnn  siib  iiiiiiiai'liit'n  iiislitutioiie  tU-o 
Borvioiitiiiiii  aliiilii-iinrf,  sod  proilivtii»  Hicliull'iis  oiiisduiii  loci  iiblias  siii(|Uf  .siU'i-(>ssiiros  iiliernm  (>xin(le 
linhi'ant  pntcslatrm  (|(iie(juid  eis  pinoiiorit  fnciomli  ad  iitilitatvm  taiitiiininodo  fratriim  iliidoin  stib  & 
ro^iiln  saiicti  IlL'iit'dicli  doo  saneto<|iif  Ileiiiiiiioraiiiino  faniiilaiitiuni.  Kt  ut  liaoc  no.strni'  ciiMliniiatioiiis 
et  Inrptioiiis  aiu-toritns  stahilis  et  iiu'onviil.sa  uiiiiii  poriimiipat  novo,  hoc  prcccptiiiii  iiidc  i'nuM-riptiim 
propria   inanii  currubciraiites  siplli  iioütri   impifssionc  iiis8iinii:>  ii:si),niirl. 

§  Siyiiuin  douini  Hcinrit-i  invictissimi  Koinannruin  iiii])cr,itni-is  an-jfu.sti.  ^  (M.) 

^  Ciinthcrius  faiK-ellarius  ad  virom  Erkcnbaltli  arcliicaiipullaiii  ncngiiuvit.  ^   (Sl.:i.)  lo 

Data  V.''  11011.  iid.  iiidictioiie  III.  aiiim  doiiiinicc  ineanintioiiis  iiiillesinin  XXI,  anm» 
vero  domni  Heinrici  secundi  regnautis  XX,  iiiipcrantis  viu:  actum  Colonie;  feliciter  auieu. 


444. 

Heinrich   verleiht    dem   Kloster    Gandersheim    die    Grafschaft    des   Boto   und 
dessen  Besitz  im  Svilberi-  und  Amviergau.  Ninmegen  10-Jl  Juli  ä8.      n, 

Oriffinaldiplom  im  herz.  Lnndeshmiplanhiv  zu  Wol fenhütlel  (A). 

Schalen  Ann.  Pixderh.  cd.  I.  1,  444  aus  A  ^=  Orig.  GueJf.  4,  467  n"  1,  =  Sclinteii  Ann. 
Padcrh.  cd.  II.  1,  305.  —  Leuckfeld  Ant.  Onndersheim.  115  aus  A   mit    indict.  III  = 
Lünig  RA.  IS'',  29  n"  22.  —  Leihmz  SS.  Brunsvic.  2,  378  utirolhlmidig    aus  3/s.,    alle 
mit  X.  kal.  aug.  —   Harenherg  Hist.  Gandersheim.  658  n"  3  aus  A    mit    kal.  aug.  —  so 
Böhmer  Reg.  1212  zu  Juli  23.  —  Stumpf  Reg.  1763  zu  Juli  (23). 

Auf  einem  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms  hergerichteten  Blanquet  geschrieben  ron 
GE,  der  die  Urkunde  auch  verfasst  hat.  IVenn  unsere  Annahme  hczügUch  der  Correctur  des 
Tagoidatums  (s.  Kote  &)  zutrifft,    ki'mnte   der  Sachverhalt  wie  bei  D.  41H  erklärt  werden. 

(C.)  fj  In  imniinc   sanctae  et   individnac  tr'mitatis.      Ilcinricns    divina    favente    dt'-  ü 
mcutia  IvMiiiauuruin  imperator  augiitstiis.  Si    tidcliuiu    nostninmi    vntis    ])riiljal)ilil)us 

benignum  jir^beudu  assensum  iusta  ill'iriini  disidi  ria  in  liuniani>.  inaxiinr  aiitciii  in 
aeclesiastic'is  utilitatibus  S  clcnifiiter  aii<liimi.s  attjuc  perKciiims,  id  jiruiecto  et  aiiiiiiae 
jiostrac  saliiti  atquo  rcpd  stabilitati  iiroHc-cre  certi.sjiiiiic  conüdiinus.  Proindc  iioverit 
oinniuin  (.'liristi  iiostroruiiKjm-  Hdcliiiiii  miiversitas,  qualiter  nos  per  intcrveiitiini  dilcctae  w 
coniugis  nostrac  Cvnigviidae  videlicet  iiiipcratricis  augustae  iice  iioii  tidelissinii  iiostri 
I'iligi'inii  vcnorabilis  Coldiiifiisis  aoclcsiae  arcliiepiscii|ii,  ininio  familiaris  nnstri  Mcin- 
vverci  j^aiictac  I'aterbnmneiisis  aeeli-siac  poiitifieis  pm  aiinirt!  at(juc  petieidiie  nomine  teiiiis 
ßorori«,  r<5  auteiii  consanguineae  nostrae  doninae  Sophiae  Gantheresliciincnsis  nioiiasteni 
inatrii«  atque  doininae  nee  lum  pro  reefirdatione  atqiic  requie  jiatris  nostri  Hcinriei  s» 
magni  Bauiiarioruni  diicis  aniiiiae,  ciiius  ossa  in  eodom  requieseiint  inonastcrio,  talein 
coinitatum,  qualein  lJ<'>to  coines  ex  iin])eriali  nostro  teniiit  iminerc,  iniVa  Ijos  ([uippc 
pagos:  Gandeseuiigavvi,  Grcnigavvi,  Friethenigavvi,  FIcnitliigavvi,  Avganagavvi,  Veii- 
zigavvi,  Eriggavvi,  <-t  insui)er  qiiieqiiid  in  bis  duobus  jiagis:  Svilberigavvi  et  Oni- 
inergavvi  viwuK  ei<t  babere,  ad  altare  sanctonim  eonfessoriim  paritci'(|iic  |)ontitieiiiii,  «o 
bcati  scilicet  AnaKtatsii  atqiie  Iiiiioeenlii.  in  r|uoiMnn  lionore  pri;diciuni  <  iantliereslici- 
mcnsc  monaMtvriuni  construettnn  atqiie  conseeratuiu  est,  prout  iuste  ae  legalitcr  postsu- 

443.   d)  an  V  Correctur. 


II  KIMM  ('II    II.     1(121.  567 

niiis,  por  li.'iiic  iin|icri:ilc-iii  |ia]L;iiiaiii  tlonaiiius  at(iui-  lar^iiiior  in  |)ni|iriuiii.  Kt  ut 
liacc  iiostrao  traiÜtiiniis  aiic-toritas  stabilis  |)<-rniaii<'at,  i'aiii  iiiaiiu  jiropria  n>b«i'aiitC8 
si);illi   ii(i>tri   iii]ii-i's>iiiiii'   iiissiiini>   in.sifjniri. 

^  Sif:;iiiiiii   ilnmiii    Ilciuiici    liiiiiiaiiiinini   iM.i   iii\  icti>>iiiii   ini|iiratiiri.s  aii^iisti.  p 

f,  ( nintlicTiiis  i'aiicillariii>   vice    l-'.rrln'inlialili   arc-liiL-a|ijii'llaiii   rccngnovit.  ^     (SI.  :i.) 

Data  anno  al)  infarnafinn«'  «iDinini  nostri  Icsii  < 'In-isti  iiiilli'sinio  X.X  I,  indictiono 
lifl,  annii  vem  dunuii  Ileinrit-i  Hoinamiruni  invictissinii  iniiicratoris  aii;^n.sti  »(jcumli 
rcjrnanti.s  x'x,  iniiicranti.s  autcm  VIII;  aftiiin  V."  kal.  an;:;ii.sti''  Novioinago;  fV-licitor''  ainfu. 


445. 

10  Hebv'ich  spricht  der  bi  schoß  leiten  Kirche  zu  Verden  den  Nachlass  der  ha 
Bisthum  Verden  verstorbenen  armen  Cleriker  zti,  erklärt  betrügerische  liechts- 
fjeschäfte  i'erhciratheter  Cleriker,  durch  icelche  ihr  Gut  dei'  Kirche  entfremdet 
uerden  soll,  für  unr/iltig  und  verzichtet  zu  Gunsten  der  Kirche  auf  das  Recht 
des  Königs  an  solchem  Xachlass.  j^r,hi  lo^l  Aiajust  7. 

14  Origimildijilom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A). 

JIddeiihcnj  Verdener  Geschichtsquellen  2,  Üö  n"  8  aus  A  mit  VI.  id.  aug.  —  Stumpf  Reg.  1701. 

Geschrieben    von  GE.     Von    die.'iem    .lind    mindesten.'^    Eingang    und    Svhluss   des    Contexles 
auch    verfa.'tst,    wahrend   das    initiiere  Sliick    eigenlhiimliche   und    für   .tich    allein    stellende 
Wendungen    aufweist,    so    da.is   es    möglicher    Weise   auf  ein    aus.ierhulh    der  Kanzlei   enl- 
jo  standenes  Concept  zurückgeht. 

(C.)  y  In  nuniinc  .sanctac  et  inclividuac  trinitatis.  Iliiiuicus  divina  favcnto  cle- 
nu'ntiu   Ikonuinunnn    iniixTatin-    aujfustu.s.  Si    intcr    cetera    pietati.s    opera,    quibus 

cxereendis  iiigcni  ojicrani  [j  ilare  debenui.s,  aecclcsia.s  dei  sublimarc  et  augere  .studomus, 
non  siduni  temporalem  in  pacc  quiotem,  verum  etiani  sine  fine  sempiternam  a  Christo 

«5  et  in  Cln-isto  consequennir  acternitatem.  (^hiapropter,  nostra  dilccti.';sima  coniuge 
CvnifjT^-nda  videlieet  imperatrice  aiigiista  interveniente,  Vvitgero  vencrabili  sanctac 
Fardensis  aeedesiae  episcopo  nostra  impenali  potestate  concessimus,  immo  et  omnibus 
successoribus  eins  eiusdem  loci  futiiris  pastoribus  concedimus,  ut,  .<i  in  ilio  cpiseopatu 
jiaupercs    elcrici    sive    in    mona^^teriis    sub    regulär!    di.-itrictionc  degentcs  sive  ceeiesias 

jn  t'iiis  procurante.-j  pri;dia  et  maneipia  emerint,  aediHeia  construxerint  vcl  aliam  siipellec- 
tilem  eoUegerint,  post  mortem  ooruni  eadeni  saneta  Fardensis  ^cclesiä  totiini  lierodi- 
tari.i  iure  possideat,  quia  iuxta  nostrae  estimationis  arbitrium  atque  canonice  legis 
institutura  nemo  Ulis  rectius  quam  saneta  aeeclesia  lieres  succodit,  ex  qua  et  sacros 
ordines  et  quicquid  habere  potuerunt  perccperunt.     Qui,  quod  absit,  si  uxores  et  proleni 

jj  habentes  pr^dia  non  per  se,  sed  per  alios  fraudulenter  comparata  sub  ea  occasione 
alienae  manui  t'eeerint  tradi,  ut"  vel  sie  subintroduetae  mulieres  suaque  posteritas  ea 
possint  postca  possidere,  volumiis  firmiter''  iubemus  et  pro  lege  statuinuis,  ut  nihil 
ob  lioe  huius  sui  iuris  jiretata  aeeclesia  perdat,    sed    bona    integra,    que    ita  callide  ab 

444.  iBresslaii]      a)    ««    iler   Ziffer,    welche   in   rlafilr  fiehLtiseiic   Lücke   nachf/etraf/en    int,    hnl    man 
10  ^"  corriijieren  versucht,  und  sie  ist  so  undeutlich  i/eirordin,  dass  nicht  sicher  enl.tchietlen  irerden 

/.•(IHM,  oll  X  ans  V  oder  V  aus  S.  rerbe^sert  werden  sollte;  doch  scheint  uns  das  letztere  wahr- 
scheinlicher; wir  haben  daher  mit  allem  Vorbehalt  V  einije-tetzt  h)  gusti  —  feliciter  hinter 
au  in  dafür  gela.-<sene  Lücke  nachgetragen. 

445.  [Bresslau]     a)   ut  über  der  Zeile  nachgetragen         li)  dahinter  Rasur,  cielleicht  ton  qi 


568  KAISKÜIKKINDKN. 

ai'ci-loiu  viiliu-ruiit  alioiiaiv.  \>vr  prujirii-tatcni  iior|ir!ualit('r  liahcjit:  et  iniic(|uul''  de 
boiiis  fiinim  ad  mistruin  iii>  diiin.-ii'itiir  iRTlincrc,  M'j)ius  iioiiiinatain  aiTflisiaiu  tutum 
jirojirii"  perinittiimis  liabciv.  Kt  iit  liacc  lutstrai'  aiu-lui'itatis  jiafjiiia  staliilis  et  iiuMm- 
viils«  omni  pcrinaiu-at  acvn,  i-ain  luami  projiria  rolmrantes  sigilli  iiostri  iniprossione 
iussiimis  iusigiiiri.  & 

H  Siyiuiui  doniiii  Iliiiii-ii.'i  Kuiiiaiuiruni  invictussimi  (^.M.)  innuTatoris  aiij;iisti.  ji 

^  Guntlifi-ius  caiiccllarius  vice  Krcliembaldi  arr!ii('i>i!<c(>i)i  rcco^uovit.  ^        (SI.  'i.) 

\h\i&  aiiiin  ab  incarnatifuu-  doiniiii  iiiilk'siiiui  :Ü1S  I.  indictioiu'  ll?I,  aiiiici  vci-d  dumiii 
lliiuriei  Uomanoruin  impcratori.s  aufjiisti  secundi  roj-nantis  iüx,  iinixianlis  aiitcni  \lll: 
artiim  VII.''  id.  aii''.  ( 'oliiiiiaf'':    iV'ru'itiT  amen.  lo 


44G. 

Heinrich  schenkt  dem  Nonnenkloster  des  h.  l'etms,  genannt  Diefkirchen.  In 
der  Vorstadt  von  Bonn  eine  Besitzung  zu  Bieber,  die  er  seinem  Arzt  Landerich 
geschenkt  hatte  und  von  dessen  Witwe  zurückericorhen  hat. 

Cuhhnz   10 Jl   Aufiiist    lo.       is 

Oriyinnldiplom  im  k.  Stafitsnrchiv  zu  Düsseldorf  (Ä). 

Günlher  Topographische  Gesch.  der  Sladf  Cohleiiz  (Cohlaiz  1813)  17  lic;/.  —  Günther  CD. 
Bheno-MoseU.  1,  106  v"  40  aus  A.  —  Facsiiiiile  in  Kfiiseru7-kunden  in  Abb.  Lief.  4, 
Taf.  14.   —  Görz  Mittelrhein.  Reg.  I.il9.  —  Böhmer  Ecg.  1213.  —  Stumpf  Reg.  1765. 

Yerfnaiit  und  geschrieben  von  GE.  so 

(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  iudividuae  trinitatis.  lluiiiricu.s  divina  lavente  ele- 
montia  Homanonim  imperator  augustus.  Si  necessitato.s  aocclosiasticas  nostro  rele- 

vantes ^  iuvamine  locis  deo  dieatis  (|uiddam  conferinius  boneficii.  id  ad  luiiuiroiii  et 
Stabilitäten!  re;jni  nostri  seinms  tcni)ioraliter  proficere  et  animae  no.'^trae  saiuti  jicriif- 
tnaliter  constdere.  Proinde  omniuni  Christi  nostrnnnnque  fidclium  miverit  universitas,  s5 
qualiter  no.s  pro  remedio  animae  ncstrae  dilectaeqiic  coniugis  nostrae  Cvnigvndae 
vidclieet  impcratrieis  augustae  tale  pr§dium,  quäle  Landerico  cuidam  no-ftro  medieo 
dedinm.s  et  po.st  eiu.s  mortem  a  vidua  siia  reeoniparavimus,  situm  in  villa  quac  vocatur 
Bivcra  in  pago  Engiresgovve  in  comitatu  Ellonis,  siitlVagantibus  nioritis  ac  peticionibiLs" 
Bei"tsvindac  abbatissae''  de  monasterio  sancti  Petri  Tliicikirii  lia"^  dieto  in  .suburliio  M 
IJvnna«'  Atn,  ad  altare  ])r<;dicti  saneti  Petri  apo.-itnli  in  usus  niimaeliaruni  deo  ibidi'ni 
sub  rc^rula  saneti  Hencdicti  servientiiun  cum  omni  iitilitate,  quae  vel  seribi  vel  nonii- 
nari  pot<st,  larj^-iniur  donamus  et  de  nostro  iure  in  earum''  ins  perpctualiter  habenduni 
onniino  tranfundimus' .  Va  ut  liaee  no.stra  auctoritas  stabilis  iiernianeat,  eam  manu 
prnjiria  roborantcs  sigilli  nostri  iuii)ressione  iussinms  in.signiri.  » 

§  Signum  domni  Hcinrici  Ifomanorum  (M.)  invietissinii  iniperatori.s  aiigiisti.  ^ 

I  Ountiierius  cancellariu.s  vice  Krcliembaldi  arcbicpi.scopi  rccognovit.  ^        (SI.  'i.) 

Data  anno  ab  incaniatione  domini  ndllesimo  ^\  i,  indictione  IIII,  anno  vcro  domni 
Heinrici  Ronianomm  iniperatori.s  aiiguBti  secundi  regnanti.s  X>i,  impcrantis  aiiteiii  \III; 
actum  Illl  id.  aug.  C'onflventiae:   feliciter  amen.  ♦" 

445.   c)  <|uicfi<I  A         A)  \TI.  —  Coloniao  irahreeheiiilirli  t'n  daf/lr  tfclan/iene  Lücke  naehge.trinien. 
440.   |Uru«slau]     a)  t  ridhicht  rori:  iiii«  c       h)  dahiiticr  ac  riKurniliert       c)  K  rorr.  nun  It       il)  a 
corr.  au«  o         c)  A  ;  ilnhinitr  der  HeM  der  Zeile  Irer  t/e/aasen. 


447. 

Heinridi  scheiiht  den  Nonnen  zu  Iiin/jel/ieim  ihn-  i/nn  run  d>:r  Edlen  Kddiln 
übereignete  Besitzung  zu  Hahausen.  Walbeik  lojt . 

liiiigellieimer  Otpiiill/iiili    defi  Ahls  Hniirirh    Wirschius    iias    ihm    Ende    ihs   IH.  Jh.  p.  Hö 
5  ««.V  beglaitliifiler  Al'srliri/'l    in    einem   verlorenen    filteren   Vopidlbnch   im   Besitz   des    Biirnns 

r.  d.  Dee/,i-ii  liiniiellieim  zn  liimielheiin  (fi).  —  Rimjelheimrr  Copiallinrli  vom  J.  17 H 
/).  i>,  nngehlirli  uns  dem  Oriijiwd,  in  Wir/.lirlikeil  ans  lillerer  Äbsrlirift,  mit  z.  T.  will- 
kürlichen  Correcturen  des  beglaubigenden  Notars  ebenda  (C). 

Eiriird  Hisl.  ijen.   Sirxon.  prnef.  7  uns    dem    noch    uncorriyierten    C   oder   dessen    Vorlage 

10  («)■  —    Jiiiiickv   l'ß.   vnn    Hildesheim   1,  (i'J    n"  6"'V    ans  Ca.  —    Böhmer  Reij.  1207.   — 

Sliinipf  lieg.  17ii7. 

Wahr.iclieinlich  geschrieben  von  GG,  dem  muh  <las  Diciaf  angehören  dürfte.  —  Einige 
Worte  ans  dem  JJ.  447  .tind  in  die  Flihchnng  DO.  I.  435  übergegangen.  —  Zur  Einreihung 
vgl.  Erlänterungen  Abschnitt  HI. 

16  Tn    iiiimiuo    sanctar"    et    indiviiluar    tiiuitatis.      Hi'iirifiis    divina''    providcntc    clr- 

iiicntia''   Koiiiaiiiiruni  impcrator  augiistiis.  Notuiii  sit  omnibus  sanctae  dei  ecdesiao 

nostrisque  tidelibus  praeseutibu.s  scilicet  et  fiituris,  qualitcr  ii()s  per  interventum  Chuni- 
i.iiiii1ac  dilfctae  coiiiup;is  nostrae  iniperatricis  au^ustae  ac  pm  nostra  eiusque  .sahitc  et 
rciiifdii»  aniiiianiDi  parciituin  iiostroniiu    sacro    altari    ad    lioiiorcm  iK-atonini  iiiartyrun» 

so  Abdon  et  Sennes  dodicUn  aneillis(pio  dd  ILi  jum  Icmiidrc  siTxicntibiis  in  Ihco  qiii 
dit'itiir  Kinicellieini''  in  jn'oprinm  diinamn-s''  et  ntl'criniu.s  tale  praediuni.  (juale  quaedani'' 
nobilis  niatnma  nomine  Eddila  a  sua  proprietato  dedit  in  nostrani  pi-Dprietateni,  quod 
vocatur  Haliusen'  sitnm  in  pago«  in  comitatn  vcro  comitis''  ,  cum 

iinniibus  sms  pertincntiis  exitibus'   redditibus  arcis  aedificiis  maneipii.s  utriusque  sexus'' 

25  torris  cultis  et  incultis  .silvis '  pascuis  jn-atis  a(juis  aquanimve  decul•.sibu^<  piscationibus 
nmlcndinis  et  einn  onniibus  suis  ntilitatibus  pei'  lianc  mistri  imperialis  praecepti  paji-inam 
oa  ratione  tradinnis,  ut  null!  abbatis:<ae  nullifjui-  alii  potinti  personae  liceat  ad  snas 
inanus  teuere  aut  cuiquani  in  l>enefieium  tradere  aut  quiequam  de  eisdem  bonis  usur- 
pare,    nisi    ad    projn-iuni    nsuni  aneillaruni    dei    inibi    ])n>   tempore  fanudantium  semper 

30  pernianeat,  exeepto  si  euni  eonsensii  earundein  aneillaruni  dei  melius  et  commodius 
possit  concambiri;  illud  vero  concambium  similiter  ad  earum  usiim'"  tantunmiodo'" 
persistat.  Et  ut  haee  donationis  auetoritas  firma  stabilisque  perpetim  pernianeat,  lianc 
paj^inam  indc  eonscriptam  manu  projiria  firmavinius"  nostroque  sigillo  insigniri  iussinnis. 

Signum  diuiiiiii   llcnrici   invietissinii  Komaiioruni   iminraturis  augusti.    (M.) 
js  (ninterius"    eancellarius    ad    vicem    Aribonis    Moguntini''    areliiepiscopi    et    arehi- 

capellani  reeogiiovit. 

Datum  anno  dominieae  inearnationis  millesinio  vigesimo  primo,  indietione  qnarta, 
anno  vero  doniini  Honriei  socundi  regnantis  XX'',  imperantis  VIII'';  actum  in  Walbielii: 
feliciter*  amen. 

w  44".   ^Blocli-Holtzniann]     a)  sanctissimae  C         b)  divina  providentiae  dementia  B:  divinae  provi- 

(lentiae  dementia  C  c)  Ü;  Riugdem  corr.  ans  Kingellieim  C  d)  donavimus  H.  rt/l.  I).  44S 
f)  fehlt  in  B  t)  in  C  scheint  s  in  z  corr.  zu  sein  <x)  in  BC  ist  keine  Luche  angedeutet 
h)  dahinter  in  B  Ringelheim,  in  C  Ringfelheimb,-  offenljar  war  auch  hier  im  Original  tine 
Lücke,    die   schon    in    einer   älteren   Abschrift   durch   den    Ortsnamen    rerl-ehrt  ausgefüllt    war 

45  i)   aditilius  BC  k)   dahinter  in  C   servitiis  über  der  Zeile  nachgetragen;   diese  sowie  die  in 

der  folgenden  Xole  eruiihnle  Xachlragung  sind  offenbar  fähchende  Interpolationen,  cgi.  D.  448 
1)  sylvis  ßC;  dahinter  in  C  venationilius  über  der  Zeile  nachgetragen  m)  tantunimodo  usum 
C,  cgi.  I>.  448         n)  firmamus  B;  firniavimus  corr.  in  tirmumus  C  o)  Gunterlus  B;   Gun- 

terlus  corr.  aus  Gunterus  C        p)    Mojuntiae  B;  Mogunciao  corr.  aus  Moguntiae  C         q)    C; 

60  vicesinio  B        r)  C:  octavo  B        s)  foelidter  B. 

Kai^erorkondeD  111.  72 


570  K  AisF.  i;ri:Kr  n  dkn. 

448. 

Heinrich  schenkt  den  Nuntien  :u  (^iied/inburq  eine  ihm   von  dctii  KOlrn  Eqino 
übereignete  Besitzung  :>'   l'linziiuuzi  und  zehn  Hu/oi  zu  Krxleben. 

QnaVinhiinj   WJl , 

VnijiniddijilKtu   i»i  k.  Sl(itits(tnliir  :ii   Boliii   {.[).  & 

AV/^i«T  .4«/.  QimHiiih.  160  n'  1  aus  A  =  Lihiitj  JRA.  IS*",  im  n'  29.  —  Enttli  CD. 
i^iirdliiih.  lil  n"  4  aus  A.  mit  FacsimUe-  Fnigiiietit.  —  Heiiieiiuvni  CD.  AiiJudl.  1,8'j 
d"  104  «iH.-;  .4.    —  B'ihtner  Heg.  1314.  —   Stumpf  Beg.  1761). 

Gexrhriehfn    von   GU,    dem    auch    A(.<  Diiidt    iingchöreu  dürfte.  —  l'liozuuuzi  (in  dur.so: 
Plozewistehe)  wird  ah  Wü.'itung  Pletzwitz  hei  Gross -MUhlingeu  gedeutet.  —  Die  Quedlin-  lo 
hurger  Kirrhiceilie  fand  am  34.  Septemhcr  statt  (Ann.  Quedlinburg.  1031  in  Mmi.  (liri 
SS.  3,  S6) ;  die  Urkunde  niu.ts  al.'io  naeh  diesem  Tage  au.'ige.itellt  .sei». 


rm. 


(C)  I  In  nomine  sanctae  et  indivicluiie  trinitiitis.  Hciiirifu.-i  dei  gratia  liciiiiaininiiii 
imperator  augustu.*.  i^  Nutuni    sit    oninibus    nostri.*  ricU'libiis  pre.-fcntiliu.-*  .scilicot  at- 

quc    futuris,    qualiter    uo.s    pro    rcmcdio    anini^   tertii  Uttoni.s  iniperatoris  aujju.sti  dilcc-  is 
tissimi    senioris    nostri    nee    non    pro    salute    no.-^tra    et    dilectissimae    coniugis    no-strae 
Chunigundae  iuiperatricis  augustau  altaii  in  honore  dei  onmipotentis  et  sancti  Seiuatii 
conlessori.s  aliorunique  plurinioruni  saiu'tonini  consecrato,  cuius  dedicatiniii  iiitrrt'iiiniiis, 
ancillisque    dei    ibi    pro    tempore    servieiitibu.s    in    loeo    qui  dieitur  <^>uiilirni;;il)ureli  in 
prfqjrinni  d(mamus  et  in  dotem  otterimu.^  talr  prcdiiun.   quab-  i|uiilam  nobili.-;  vir  miniiiic  so 
Egino*  a  siia  proprietate  in  nostrani  dedit  jiro]trietateni,  quod  vocatur  Plioznuiizi •',  et 
decem    uiansos    in    altero    loco    qui    dieitur  Arrikc.>^ieua,    que    .<ita    sunt    in    pago  Nord- 
duringon^    in    comitatu   vero    Tliiotmari    marchioni.s,    eum    omnibus    eorum    pertinentiis 
areis  aedifieiis  mancipüs*"  ntriusque   .sexiis   terris   cultis  et  incultis  .silvi.s  paseui.<  prati.s 
nquis   a(piarumve    deeursibus    molendinis    et    eum    omnibus    suis    utilitatibus    per    liaue  ss 
nostri   inipi'rialis    preeepti    paginani    ea    ratione    tradinnis.    ut    nulii    abbatissae    nullique 
alii  )iotenti  personae  liceat  ad  suas    manus  teuere  aut  eniipLani   in   benetieiuni  prestare 
aut  quicquam   aliud  facere,    nisi    ut    a<l    jiroprium    usum    aneillarum  dei   inibi   i)ro  tem- 
pore famulantium  semper  pcrmaneat,   exeepto  si  cum  eonsensu  et  voiuntate  earundem 
aneiilanun  dei  nieliu.s  et  connnodius  possit  concambiri;  ilhid  vero  concambium  .«imiliter  so 
ad  earum  usum  tantummodo  persistat.    Et  ut  haec  donationis  auctoritas  lirma  stabilis- 
que    perpetim    permaneat.    haue    paginam    inde    efinseriptam    manu    proprin  finiiaviuuis 
nostroque  sigiilo   insigniri  iussimus. 

I  Signum  domni  Heinrici  imperatoris  augusti.  |    (M.) 

I  Giintherius    caneellarius    ad    vieem  Aribonis  Mogontini    arcliiepiscopi    et   archi-  j» 
capellani  recognovit.  ^  (SI.  3.) 

Datum  ainio  dominicae  incarnationis  miliesimo  XXI,  indietione  Illl,  anno  vero 
domni  Heinriei  seeundi  regnanfis  x'.\ .  im|Mrantis  viil:  aetuui  (jiuidilingibureli:  felieitcr 
amen. 


44**.   [Brcsslau]     a)  icahrurhelnlirh   in  dafür  f/tlaiuene  Lücke  nach(/elrnf/eu  h)   ddurin  mif  Hamr  «o 

Ol  zirifhen  ]>  unil  i  l/amir. 


II  Kl  N  i:i(  II  II.    iML'i.  571 

44t). 

Neinrir/i  sche}iht  der  bisrhnßiciten  Kirche  zu  Merseburg  den  UoJ   llaiuersleben. 

Mrisrhio-g    lO-il    Oiiohrr   ö. 

Miisihiinjir  t'opiiilhiirli  mis  ilrm  Aiifiuiij  ihs  lö.  Jh.  f.  .%'  in  tirr  Sli/lshibliotln-k  zu 
i  Mfiselmrij  (B). 

Chroiiira  ejüsc.  eccl.  Mtrsebiirgens.  bei  Liideirif/  Hei.  4,  S62  und  in  Mon.  Germ.  SS.  10,  178  eil. 
—  ßres-slan  in  X.  Anliif  17,  437  eil.  uns  li.  —  7vV/i»"  Merseburger  l'li.  1,  30  n"  5ö  aus  B. 

Vrrf'iiyist    nnd    iralirscheinlieh    aueh    ge.'icli rieben    von   GB.   —    In  B   lieisst    es  auf  f.  97': 

Privili'giutn  s;iiu'ti  Hoiurici  imperatoris  »iipor  tlonacione  villafum  Vtliini  et  Ubethei. 
in  Item    privii(»;iiuni    de  Tirinnisse   (ndrr  Tirumisso    mhr  Tirminsse  oder  Tirinnisse  oder 

iilndiili)    et    Grauiiuldi-rt'.      Et    istc    dm.'    littiTf    imperiales    non    possunt   legi    proptor 

vetustatem.      Die   eine    der    beiden    dem   Copisten    unleabaren  Urkunden  ist  unser  D.  450; 

die   lindere   ist   nicht   erhalfen  und   wird   auch    in  der  Chronica  episc.  eccl.  Mersehurgens. 

a.  a.  0.  nicht  erivi'ihnt.  Im  übrigen  vgl.  zu  den  nicht  völlig  klaren  Angaben  der  Chronik 
IS  über   diese   und   andere   vielleicht   gleichzeitige   Schenkungen   des   Kaisers  Wilmans   in   Ar- 

chir   11.  ir,4  //;   und  Kehr  a.  a.  0.  54. 

In  noiiiiue  sancte  et  indiviclue  trinitatis.  Hoinricus  divina  favciitc  cloiiioneia 
Rnnianonun    im]ioratoi-   ausiistiis.  [Si    venerabilia]"    ecclcsiaruni    di'i   loca    alicuiuä 

(loni  eiinuiiiido  ditaro  ac  sid)liiiiare  studiieriimis,    nobis  id"*  regnii[ii<'    imstri    statui  pro- 

80  tnturuiii  «■>.>i-  iiiiniiui'  <liiliitaiiius.  (^uajirnptiT  iKivcrit  iniiniuiii  ( 'liristi  tidi-lium  nostro- 
rumque  iiiiiversita:-,  (juaiiter  nos  pro  reiiitMÜd  aniiiic  imstre  parcntuiinjui'  iKistrorum 
nee  non  dilrctissinio  eontcctali-s  nostrc  Kunigiinde  vidolicot  inipi-ratricis  aiiguste  Merse- 
biirgensi  ecciesie  in  lionore  sancte  dei  genitricis  senipcnjuc  virginis  Marie  et  sancti 
loliannis  baptisto  sanctique  Laurencii  niartiris  a  parente    et    antecessore  nostro  Ottone 

S6  primo  impcratore  augusto  constructe,  postea  vero  peccatis*^  exigentibus''  destructe,  per 
no.s  auteni  divina  propiciante  graeia  recuperato  quandani  nostri  iuris  corteni  Hanieresleua 
dietam  sitain  in  pago  Xorhtduringe  dicto  in  coiuitatu  vero  Liudigeri  eomitis  cum 
oiiinib\is  s«i.<  jpiTtinrnoiis  villis  agris  arcis  edificiis  torris  cidtis  vt  ini'ultis  silvis  vena- 
ciiinibus    aquis    aquarunique    decursibus  piseacionibiis  niolcndinis  j)ratis  pascnis  viis  et 

so  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquirendis  niancijiiis  utrius<pu'  sexns  et  Omnibus 
que  quoniodo  nmninari  vel  scribi  possunt  utilitatibus  ad  eandeni  cortem  pertinentibus" 
per  lianc  nostrani  impeiüalem  paginam  concedinius  atqiie  larginmr  et  de  nostro  iure 
ac  dominio  in  eins  ins  et  dominium  omniuo  transfundiinus.  ea  vidclicet  racione  ut 
ciusdem    ecclesie    venerabilis    episcopus    Bruno    sibique    postidnc    succedentes    liberam 

35  habi'ant  de  eadem  eorte  eiusque  portinenciis  potestatem  quidquid  eis  plaeucrit  ad  usum 
ecclesie  faciendi.  Et  ut  liec  nostre  donacionis  auctoritas  stabilis  et  iiiennvulsa  omni 
posthinc  permancat  tempore,  hoc  preceptuni  inde  conscriptum  manu  propria  corro- 
borantes  sigilli  nostri  inpressione  iussimus  insigniri. 

Signum  dunuii  Heiiirici   üonianiiruni   iiivictissiiiii   imperatoris  augusti.     (^f.) 

*o  Ounthorus  cancellarius  vice  Arebonis  archicapeilani  recognovi. 

Data  III.  non.  oetobr.  indictiono  IUI.  anno  doininice  incamacionis  M.XXI.  aium  vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  .\X,  iniperii  autum  vii;   actum  Merseburg. 

449.   [Bresslau]     a)  fehlf  in  B,  im  an  ilieser  Stelle  eine  Lücke  ffelanseti  i.-<t ;  irahrscheinlich  waren  die 
M'orte  im  Original  unleifrlich  (leicorden        b)   ui"  ß       c)  pectatis  Ü       d)  exientilius  B       e)  per- 
■•4  tintMites  B. 

72* 


572  K  AlSKUr  ÜKl'NDKX. 

4:)(i. 

Heinrich   schenkt  dem  Domcapitel  zu  Mersebitrff  die  Orte  l  tliiiii  /md  Iliilic- 
tllOli.  MerselKni    tii;'l   thiobvr  .■). 

(triginiildiphwi  im  DowsliflKarchiv  zu  Mrrxehiirfi  (A).  —  Ahsrlirifl  in  Mft.  Bfrhisdorff's 
au.\  ihm  lS/19.  Jh.   V.  p.  22  aus  Ä  in  der  Slif'lshihlintlK'k  daselbst  (C).  b 

Chronica  episr.  vcvl.  Mersthiirgeiis.  hei  Ludeiriy  Brl.  -i,  SoS  und  in  Man.  Grrm.  SSI.  10, 
177  eil.  —  Hafer  Ziitsrhr.  1.  16(i  u"  IJ  ans  A  mit  imlict.  III(l)  nnd  ix.  inip.  \'II(I).  — 
Kehr  Mrrsvhiiriiir   l'H.    I,  01   ii"  5tJ  ans  A.   —   Stampf  Ben.  17iif>. 

Gesehriehcii  nach  -D.  449  ron  GH.  Dieser  hn/le  zuerst  ein  Blamjnet  herijerirhlel ,  mif 
irelchem  er  den  Einijanii  bis  einschliesslieh  reciiperatae  (Z.  24)  nnd  die  Siiimimzeile  mit  lo 
Monogramm  voraustjefertigt  halte:  altes  übrige  ist  später  hinzugefügt.  —  Die  Ortsnamen 
n-erde»  auf  Uluten,  Wnslang  bei  Salzniiindej  nnd  —  weniger  wahrscheinlich  —  auf  Bedra, 
Kr.  QnerfurI,  gedentel,  vgl.  zuletzt  Küslermann  in  Xene  Millhil.  ans  dem  Gebiet  historisch  - 
antiq.  Forschungen  17,  :iii7.  471. 

(C.)  y  In  iinmine  sauetac  et  inclividuaf  trinitati>.      lliiinicu.--    «livina    tavciitr    i-lc-  i6 
incmia  Roinanoniiu  iinjicrator  augustus.  .si  vciiciabili«  iKH'ik-.siaiiiin  «l.-i  luoi  g  iiliculus 

ddiii  c'i>iiiiiio(U>  (litHie  vel  siibliniiire  stiidufriiniis,  iiuljis  id  rcfriiiinu»  iiostri  statiii  |>icifiitiinim  t'ssc 
iiiiiiiiMP  diiliitnmiiK.  Qiui)iro|iti-i°  nuverit  oiimitiiii  Christi  no»ti°oriiiii(|iie  Hduliiiiii  |ircsi'ntllll))  .sc'liK'Ct 
ac  futurnnim  industria.  i|iialit<r  ims  luo  reincdiu  aiiiiime  nostrae  parentiiiiiciuo  nostinriiiii  lui-  iioii 
dilcctis.-iiiiai-  ciiiitfctalis  uostiaf  l'vni^rmiilat'  vidcliret  iiii]i('i'atriris  ati^'iistac  Mpiseldiifrinsi  arrcli  siai'  SO 
iii  litiniirc  saiictae  dci  geuitritis  Maiiac  J)CrjiCtliae(|Ue  virjfiiii[s]  nC'C  11011  saiifti  Inliaimls  liaptiwtaf 
snncticiue  Laiirpntii  nmrtiris  [a]»  iinronte  et  aiiteccssore  nostro  Ottfoiii-]  iniiiMi  lin|iriatori'  au^iisto 
coustrurtai',    postca   vpru    |iocratis    [exigoiitibiis]    destructao,    per    uos    auteiii    diviiia    propieiaute    <i:ratia 

recupcratai-  (liias  villas  Vtliiiii  et  Hiibetlieri  iioiiiinatas  sitas  in  paffi.  Hassaga  *  in  ooiultatu 
vero  Sigi[lVit]lii'*   oc.iiiitis  ad  u.suiu  fratruiu  deo  ibidem  scrvienciuiii ''  cum   omnilms  «   perti-  ss 

nentiis  »  terris  ciilti»  et  imnllis  ap-ris  arcis  aediticiis  silvis  venationibiis  ai|Mis  a<|ii'ii'uiiii|iie  dtTiirsibiiH 
pi.scatiouibux  inoleiidiiii!*  prati»  paseiiis  viis  et  iuviis  exitibii8  et  reditibii»  ipiesitis  et  IiKpiireiidis  maii- 
eipi(i)»  [tijtriiisque  >exiis  et  ornuibus  quae  (|iuiiiiiid(i  noiiiinari  vel  seribi  pussniit  ntilitatibii»  ad  easdeni 
villa**  pertineiitibus  per  liaiic  iiostraiii  iiii{ieriali'iii  pa^'iiiani  eDiieediiuiis  iiti|iie  l,'ir;,nnmr  et  de  iioHtro 
iure  ae  duiniirui  in  eoriiin''  iii.s  et  doniiuiiini  oiniiino  tran.sfundiniii.s,  ea  videiicet  ratitmc  iit  eiiisileiti  30 
aetcicsiae  JU'epositUS  sibiqiic  postliiiic  »uecedente»  liberaiii  babcant  de  ei. "dem  preiiominatis  villis 
earumqiie  pertiiieiitii.s  putestatem  qiiicquid  eix  plaruerit  ad  iisiini  tratruui  faciendi.  Kt  ut  liaee 
nostrae  donationix  nuctoritai«  .stabiii»>  et  incouvulsa  (iinni  pustbinc  ]ier[niH]ne[at]  tempore,  |liiie  pre- 
rc|i]tutn^  indc  cünxcriptura  •  Mi[gi]lli  nostri   inpretisione  preccplUlUS  in^i^''^iri. 

§  Signum   doiiini  Helnriei  Homaiinnim  invictissimi  (M.)  iiiijuiiitdris  angii.sti.  jj  35 

I  Guntlierius  caneellarius   viec  Aribonis  a[r]cliieapj)cll;mi   ri'eii;r>i"vil.  j!        (SI.  D.)' 

I>ata  III.  iKMi.  nct."  indictionc  IUI,    anno    dominieae    ineaniationis    niillc.'<imo  XXI, 
annii  vcro  dnimii  lleinrici  .«'ciindi  regnantis  [xx|,  iiiipcrü  antein  \n:  actum  Mci-s|bvrc|. 


4ö<(.     Hrewilau       bi  riitre  iiml  ilie  meint) n  ihr  f'n/i/rnilrn   h'ri/i'hi:nn<irn  nnclt   l>I>.  4I!>.  4'il         ]>)  Sifi 

Kiflier,    dann    lirei  l'ntfrli'lnt/rn,    dann  ein  Lorli    uo    ein    (nie)-  :irei  liiirlmlnlien  i/CMtnnilen  Iwlien  40 
können,  dann  Iii;  Sitrisfridi  C         vi  en   iVAcr  iler  Xellr  naihifrlraf/en         d)  eiiruni  rorr.  aus  eiim 
e)   niirli   jn)[ierialR  zu  eriji'lnzen,  rf/l.  I).  I.'il,  i/cftiiltel  ilrr  Uaiim   nicht        {}   in  C  iriril  mr/lhnl, 
dam  Slilcke    lieg   uhgefallenen  Sief/rtn    noch    rorhanden  «eien  n)   III.  iifin,  oct.  miiiilichenreixc 

in  dofOr  r/elaiuene  Liickt  nachr/rtrai/rn . 


II  r.  IN  lilcil   II.    liiji.  573 

4:)i. 

Heinrich,    schrtikt    de»)    Dovirnpitf/   zu    Mf'rsefjiirt/    Ihirfjsflor/    iind    cinf;   dazu 
;l,-l,V,yi;ie  Iiesit:>ni;i  des  (lern.  Mers,h.,n,  Ur-I  (Mol..,-  r,. 

Oriijiiiiildiiiliiiii    im   Diniisli/'tsiitrhir    zu    Meisebiinj  (A).    —    Mcrsehurijer    ('ojjiulhiirli    ttitt 
8  )l(iii  Aii/iiiiii  dis   /■).  Jh.   /'.  lol   in   'Irr  Sliflsbihliiillitk  tla.sellist  (li).  —   Ahsrhrifl  in  Ms. 

Iliihisdoi/I's  HKS  dem    tS/]9.  .Hi.    :',  ji.  -JH  uns  A  ebenda   (Cj. 

Chronica  eiiL-ir.  eirl.  Mersebiiri/rns.  lui  Liideirig  liel.  i,  838  und  in  Mon.  Germ.  -SS.  lü, 
ITT  eil.  —  Wifer  Zeil.iehr.  1.  /'>/  n"  11  ans  A.  —  CD.  Sa.nmiue  recjiw  /,  J,  ^87  n"  ßö 
uncollsliliidiy  aus  A.  —  Kehr  Mersrhunjer  l'B.  l,  ö2  n"  ö7  ans  A.  —  Sluwji/'  lieg.  1768. 

10  Ge.iehriehen  nach  D.  4öO  von   OB  auf  einem   von    ihm  selbst  heriieriihleleit   Blnnquef,    auf 

welchem  der  Anfanij  der  ersten  Zeile  bis  einsrhiiesslich  individime  und  wnhrsc.heinlieh  auch 
das  Mmwijrnmm  rorausge fertigt  waren.  —  Zar  Deutung  des  Ortsnamevs  vgl.  liiiltger 
Diiicesan-  und  Gaugrenzen  3,  ä'J7. 

IC.I  [i   In   iiHiiiiiir   s;iiirt;U'  et   iiiiliviiliuic   trinitatis.      Ilcinricii:-    <liviii;i    t'avfiiti'    elo- 
15  iniutia    liciinaiini-uiH    iiiilirratcir   ailgustus.  .Si  venerabilia  aeoclesiaruiii  ilfi  loci  aliruitis  doiii 

i'iiiiiiiiiiilii  ilitaie  vel  siililimaiT  stuiliioiinius,  .'!  noliis  id  reg'iiitiue »  nostri  statni  pnjfiitiiiiiin  esse  iniiiinic 
(liibitamiis.  Quaproptpr  novcrit  oniiiiiim  Christi  nostrorumque  fidelium  prest-ntimn  seiliuet  ac  futu- 
r[oruiii]''  industi-ia,  qnaliter  nos  pro  reinedio  aniiiiae  nostrne  pftrentumqiie  nostrorum  noc  non  dilec- 
tisiiiiiiat.'  rontectalis  nostrae  Cvnigiiiidao  videlicet  iin])eratricis  aiigiistae  Merscbiirg'eiisi  neccicsiac  in 
SO  lioiiore  sanetae  dei  ^«'nitr(ici.s  Ma]riae  perpetiiacqiie  virg'iiiis  ncc  non  sancti  lolianuis  liaptistao  sanoti- 
quc  Lauri'utii  niartiris  a  parento  et  aiitecessore  iiostro  Ottone  prinio  inipi-ratore  angusto  eonstruetae, 
postea    vcro    peccatis    cxljjontitiiis    destriictHe,    per    no<    aiitem    diviiia    ])ropiciant(;    prratia    recuperatao 

Porkesclorp    et  prcflium  {\\\t»\  Geronis  fuit  ad  hfo]c  pertincns   situm  in  pa^o  Hassaga   in 

ci.niitatii  vero  Tllic'doricL  coniitis  ad  usiiin  fratrura  dco  ibidem  servientiitm  cuni"^  oinnibtis  pertinentiis 
j5  tiTfis  eiiltis  et  ineultis  Vllus  agris  areis  aediKeiis  silvis  venationibus  aquis  nquarnniquc  deeursibus 
pisi-ationiliiis  molendinis  pratis  pascnis  viis  et  inviis  r-xitibii.s  et  reditibus  qucsiti«  et  inqiiircndis  man- 
cipiis  ntritisquo  sexns  et  oninibns  [que  qu]oiiiodo  nominari  vel  scribi  pnssnnt  iitilitatibus  ad  i  d  em 
prf'divnil  prrtinentibns  per  hane  nostram  imperialem  paginam  eoneedimiis  atque  larg-imur  et  de  nostro 
iure  et  doniinio  in  eoriim  ins  et  [doniilniuni  .ininino  transfiind[imn].s,  ea  videlieet  ratione  iit  eiiisdem 
M  aecelesiae  prejiositus  sibique  postliinc  succedentes  liberam  babeant  de  eodem  prodio  eiusqiic  per- 
tinentiis potestatem  quicqnid  eis  placuerit  ad  usum  fratrnm  faciendi.  Et  nt  liaee  no.strae  donationis 
aneturitas  stabilis  et  ineonviilsa  omni  posthine  permaneat  tempore,  hoc  imperiale  preceptiim  inde 
eonscripnim  -.i;,'!!!!   nostri   iuprcssione   UlssillUl.-«  insi^'niri. 

I  Sii;-niiin  doiiini   Heinrici  lioiuannrniii   iiivietifisimi  (M.l  iinperatori.s  aiigu.sti.  ü 

S5  ji  (iuntlicrius  cancellarius  vice  Aribmiis  archicappeiiani  rccognovit.  |        (SI.  3.) 

Data    III.  iic'ii.  i>et.    iiidictifme  IUI,    anno    doniinicae    incarnationis   iiiiiiesiinii  XXI, 
anno  vem  dunini   Heinrici  secundi  re.i^nantis  x'x,   iniiierii   auteni  vii:    aetiini   .Mersljvrc''. 


451.    [Bre<slaul     a)   i|.   zirixchen    regni    und   nostri    iincJitnTt/lnh    einoenchnlien  h)    diese   und   die 

folgenden  Ergiinzungen  nach  BC,    unter  Berücksichtigung  der  DD.  449.  i'iO  ci   inni  ilnnh 

40  übergeschi-iebenea  v  corr.         d)  Mei-sbvrc  möglicherweise  nachgetragen. 


574  K AisK ur  nwv  N  in: N. 

4.V2. 

Heinrich   schenkt   dem  Nonnenkloster  iJrübeck  ein  von   den    freien  Mii7inern 
Lanpert   um/   l.iudijrr   i»    de.<   Kaisers  Besitz    (jekommenes  Gut   zu  Ileudeber. 

Mirsi'liiirg  —  —   — . 

Originnldiphim   im   für  all.  Slolbenjischen  Anliir  zu  Wernigerode  (A).  6 

Bresxliiii    DI),    eentiim  H7  n'  25   aus  A.   —    Sliimjif  Arta    ined.   HTU    n"  '3Tü  it'is  A.   — 
Jacobs  Ihiiberker  L'B.  7  n'  7  oua  A.  —  Slitiiipf  Ii>g.  1770". 

Verfasxl  und  geschrieben   von  GH.     IMi-  l'rhiiudc  kann   iregen  dir  Remgnition  nicht  früher 

angeselzl  werden,    und  ein  späterer  Anfenthnlt  des  Kaisers    in  Mer.febiirg    i.st    nicht    nach- 

icei.sbar :  überdies  stimmt  das  Dictnt  mit  dem  der  drei  rnrnngehenden  DD.  rielfnrh  icörtliih  to 
übereiii. 

(C.)  §   liiiimiiu'*    saiu'tao    et    individuae    trhiitati>.      llciiirifiis    diviiia    l'aveiito    clc- 
nicntia  Riiinaiiorum  imperator  augui^tus.  Si  venerabilia    accelesiarnin    dei   loca  ali- 

ctiius  doni  ^  commodo  ditaro  ac  sublimaro  studuerimus,  nobis  id  rejjnifuie  tinstri  .-.laiui 
prnfiituriim    osso    mininic    dubitamus.      Quapniptcr    novcrit    onminin    ("liristi    tidi'liinii  \t 
iiostri>rui'iKjiic    univcrsitas,    qualitcr    nos    jjto    roincclii)    aiiiinae    iiDstrao''  nvv    noii    dilfc- 
tissimae  contcetalis  nostrae  Cunigundo  videlicet  inipcratrii'is  aii^tistac  iiitervciitii  aetiain" 
ac  pctifionc  ficrbirgae  vcneraliilis  abbatissao  ciiidain  nostro  insigni''  nioiiastcrii)  Tlini- 
biki  diclo  in  honorc  sanctac  dei  {jcnitrici.s  Mariae  .sanctique  Uiti  inartiris  dcdicato  tale 
prediiiiii,  fjiialc  a  quibusdam  liberis  lioiuinibus  Laiii)crto  scilicet  et  Liudgero  ad  nostras  so 
nianus  legitime  perventum  est,  situm  in  villa  Hadeliiirun  in  j'ago  llardego  in  eoniitatu 
vero  Liudgeri  coinitis  cum  omnibus  snis  jxM-tincntiis  agris    anüs  acdiliciis    torris  cultis 
et  incMiitis    silvis   vcnationibus    aqiiis    aqnarnnupit-    doeursibus    piscatinnibu>    nmlondinis 
pascuis    prat[ijs    viis    et    inviis    exitibus    et    reditibus    quesitis    et    inciuirendis  nianeipiis 
utriusque  sexus    d    nnmibiis    qiiai'    qiii>ni"d<i    miniinari    vcl''    scribi    piissunt    utilitatibus  j» 
ad    ij)stini    prediuni    pcrtinentibiu--    j)er    hane    nostrain    imperialem    paginam  eoncrdimns 
atquc    largimur   et    de    nostro    iure  ac  dominio  in  eins  ius  et  dominium   miniino  traus- 
fundimus,    ea  rationc    ut    iam  dicta  eiusdem  nionasterii  vencrabilis  abbatissa  G[e]rbiic 
sibiqiie  succedontes  libcram  deliinc    lial)eant   de   [ejadcra  proj)r[i|etate  potestatcm  quic- 
quid  eis  placuer|ijt  ad  usum  aocdesiae  faciendi.     Et    ut    hacc    nostrae  donationis  auc-  «o 
toritas  stabilis    r't    inconvulsa    mnni    postiiinc  permaneat  tempore,    lioc    pi-cceptum    iude 
conscrijitimi   manu   ]iropria  coroborantes"  sigilli  nostri  inpressione   ius^ilnus  insignii-i. 

^  Signum  domni  Heinrici  Romanorum  invictissimi  (M.)  imperatoris  angusti.  ^ 

§  Ountberius  eancellarius  vice  Arebonis  arcliicappellani  recognovit''.  ^    (SI.  D.) 

I)ata''  indictione""  ,  anno  dominicai'  incarnationi.-*  millfsimo'"  ,  anno  » 

vero  donmi   Ibinrici  .secundi  regnanti.s''  ,  imperii  autem"  :  actum  Mer.seburc. 

Heinrich   schenkt   der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg   die  Güter  Jrlich  und 
Krümmel.  Augsburg  November  11  —  1022. 

Oriyinaldijilom   im  k.  filantsarrhir  zu   Colilenz   (A).  « 

453.    'ßrcwlaii       a;    A  Im   dahinter  kteitic  llamir  c)    insiffni  auf  Haxiir         d)   c  corr.  nun  g 

e)  dahinter  unnungefüllte  LOrktn. 


II  i:i  \  UKII    II.     liiJI.  .'tT.') 

Hi'i/Iniijir    liliiiDijrniihiit    Jldinih.    1,  J:i:i    K.rli\    iiiihl   nits   Ji   mit   ;i.  irn|).  V'll.  Iliinllirr 

CD.  MeiioMosill.  I,  108  «»  -//  wis  A  mit  a.  reg.  XXII.  —  Mon.  Bmni  41",  -JUn  n"  /•>/ 
aua  li.  —  lifil'i-  Milldrhehi.  Vit.  1,  346  »"291)  ans  A.  —  Cilrz  MilHrhein.  liifti.  1TJ2.  — 
B'Vinwr  Jiaj.  iJliJ.  —  Stmii/if  I{,(i.  179t. 

b  Xnrli   D.  417  (lesiliriehfii   mu   lin.  IV.      Wusii-    hidiinlc    .sich    eiitfs    l'erfiiniiitiHildllcs,    ild.s 

noch  GA  diiirh  Wiraii.'ifntigiimi  dir  Wnrtv  Signum  doiniii  Hoinrici  zum  Hlmiijuet  Iwr- 
(jerirhh't  luillf.  lin.  IV  scluiiit  diiiiii  ziDu'irh.^it  dti.'i  Mouoi/ramm  IdnztKjttfiigl  zu  liaheti, 
und  wiilir.srhciidirh  /'.s7  (/«.•.•  lilniiquit  in  diisir  (iffitdll  herrit.'i  hvKieficU,  (dies  übrige  aber 
wohl  erst    spiilvr  geschrieben    worden.      Data   III.   id.   novemb.   indictluno   V,    «v/.s   <dlein 

10  in  der    10.  Schriftzeile   .steht,  i-st    vielleicht  erst  ganz  zuletzt,    als  die  in   der   11.   Schrift- 

zeile stehende  übrige  Datierung  schon  geschrieben  war,  eingefügt  worden.  Im  übrigen  vgl. 
zur  Datierung  Erläuterungen  Abschnitt  IIJ.  —  Crumbele  deuten  wir  lieber  mit  Beyer 
auf  Kriininicl  als  mit  (lörz  auf  Crummenau.  —  Von  Udalrich  von  Bamhen/  zum  Formular 
zusammengezogen  und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

15  (C.)  i|  In   iioiuiiR'  saiicti;   et   iiulividiu-  tiinitatis.     Heuricu.s  diviiia  lavciiu-  flciiieiitia 

Uomanoruin  iinperator  aiigustus.  Xovcrit  onmium  Christi  nostrique  fidc-liuin  presens  futu- 

rac|ue  miiversitns,  ^  (junlitcr  iio»  pro  reinodio  nniine  nostre    nnticessoninifiue"  nostroriim    nee  non  pro 
saliite  (lilei-tc   coniiifris  iiostr.ie  Cviiig'viHlf  videlicet  impfriitricis    nufriistiie    t«le    prudiiim,    qale»  Poppo 

TreucrtMisis  aiTliifjiiscojms  nohis  dedlt,  scilifct  Irloelia  et  Crumbele   sitiini  in  pago  Ingcri.'s- 

M  gowe  in  ciiiiiitatii  Hfllii  *,  cum  arcis  aeditifieiis*  ajfris  vineis  vinetis  silvis  pratis  pasouis  aquis 
aquariinii|ue  dciiusibiis  piscationibus  viis  et  iuviis  exitibiis  et  reditibiis  nmncipiis  iifriusi|ue  sexiis  qu^'- 
»itis  et  inqiiircnilis  oiinii(iic  oiiinibiis  ufensilibn.s,  que  vcl  scribi  vel  uominari  possunt,  ad  altare  sancti 
Pctri  apo.stoloruin  piintipis  in  Babenbergensi "^  necciesia  in  ustini  episcopi*  deo  ibidem  famiilantis 
perpetnaiiter    habendum    donnmiis    et    de    nostro    iure    in  eins  ins  oninino  transfuudimiis.     Kt   iit  liaec 

S5  nostrne  traditionis  auetoritas  iliconvulsa  »  pernianeat  *,  lianc  paginani  inde  conscriptiiiii  inanii  pro- 
prift  roborantes  si(.'illi  nostri  in]iressione  iussimus  insi^uiri. 

^  Signuiii  diiiinü   I Iciiiriii  iiivittis(M.)simi  Romanoruin  imperatoris  augusti.  | 

I  Guntherius    gancellarius"    vice    Arboni.s    archiepiscopi    et    arohieancellarii    re- 
cogiiovit.  g  (SI.  3.) 

10  Data'"  III.  id.  nnvcnib.  indictione  V,    anno    dominicae   incarnationis  iixAIl',    anno 

domni  Heurici  secundi  regnantis  xxi'-'.   iuipcrii  vero  eins  Villi:  actum  Aiigusta;  feiiciter. 


454. 

Heinrich  schenkt  der  bischoßichen  Kirche  zu  Bamberg  das  Gut  Unnitz. 

Augsburg  November  11  —  1022. 

•»  Originaldiplom  im  k.  Beichsarchiv  zu  München  (A). 

Heijberger  Ichnographia  Babenb.  1.  ISS  Exir.  aus  A   mit    a.  imp.  \"II1.  —  Mon.  Boira 
28",  508  n"  SU  aus  A.  —  B'ihmcr  lieg.  12S1.   —  Stumpf  Beg.  179S. 

453.    [Breaslau]     a1  A         bi  der  Grafenname  In  dafür  f/elassene  Lücke  nachgetragen         c)   dahinter 
ein    Buclistal/e    aiixra/lieri  k\\     ein     n    filier    der  Zeile    nachgelrngeti  e)    txn-    Data 

<0  mehrere  fl'orle  ausradieii :  höchst  a'ahrscheinlich  icar  zuerst  am  Anfang  der  10.  Schriftzeile,  in 

deren    Mitte  jetzt    Data   steht,  III.  iil.  iiovemb.  geschrieben   getreuen  f)    cor  ll  Rasur,  höch»t 

ir(d>rscheinlich  stand  da  noch  ein  drittes  l,    cgi.  D.  4-'>4  .Y.  h  g)    die  Zahl  auf  Jiasur;    ur- 

sprünglich .itami  XVII  oder  rielleicht,  entsprechend  der  VI'.,  XVIII. 


:)Tt;  KAisKinuKiN  i»r.x. 

Gtschritln-H  von  Bii.  IV,  (Ur  mh  eines  durch  Vurnusf'ertiguiuj  den  Moiiuiiniiiiiiis  henierieliMen 
iiiid  hikh.sl  icahrscheitdich  schon  in  dieser  Geslult  besiegelten  Blumiitels  bediente.  Auf' 
diesem  trug  er  zuerst  die  ersten  fünf  Sehrifizeilen  l>is  sodem  Bahon  fZ.  2ä)  oder  rielleirht 
nur  bis  in  usiini  riusehliesxliehl  ein  und  fügte  sjti'iler  den  übrigen  Conte.rl  und  das 
Esehiitokoll  himn.  Die  Worte  Data  III,  iil.  novi'iiiln'is  iiulictione  V,  die  irie  tiei  dem  & 
D.  -InH  allein  und  für  sieh  in  einer  ^genen  Schrifheile  stehen,  sind  miiglieher  Weise  erst 
ganz  zuletzt  imehgetrngen  worden,  und  es  könnte  der  Fidl  sein,  dass  erst  nnehher  iiulictiono  V, 
MYi.s-  ursprünglich  cor  actum  Augusta  folicitor  stand,  ausradiert  worden  u'ilre:  die  Tilgumi 
der  Worte  111.  id.  novemb.  hinter  iniperii  vero  eins  Villi  wfire  dann  nur  rersehentlich 
unlerblielien.  Im  übrigen  rgl.  :nr  Datierung  Erläuterungen  Abschnitt  III.  —  Als  Dietnt-  lo 
vorläge  diente  das  D.  -lö'i  oder  das  D.  417  :  a-ir  haben  das  Verhüllnis  zu  erslerer  Vrhunde 
durch  l'etitdruck  bezeichnet.  Ein  Zusatz  zur  IT.  ;/?.  Ü6)  begegnet  ähnlich  im  zweiten 
Theile  des  I).  170  und  in  den  daraus  abgeleiteten  DD.  436.  457.  —  lo«  l'didrich  cmt 
Bamberg  zum  Formular  zusammengezogen,  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen  nml  in 
die.ier  üc.italf  mehrfach  gedruckt.  i& 

(C.)  ^  In  noniino  .»«anct^  et   individuat'"   trinitatis''.      llcinicus    ilivina    tavi'iitc  clo- 
iiK'ntia  liouianiirnni  iniporator  auyu.^tus.  <^>ii(iniani  t('ni|i(>i-aliiini  aniis.sicine  honnnun 

sine  Hne  iiiancntiuin  debemus  ^  spcrarc  roiinuKTatinncni,  iiotiini  sit  .niniiiiMs   in  <'liiUt<« 

liduli  I)  II  s,  i|iialitcr  otiain  nos  pro  reniedio  Hiiiniv  iioslii,"  mislioiiiiiiinic  aiitieussKiuin"  uci'  iioii  pro 
sniiitc  dilccti  SS  i  m  9  c-oniugis  nostriic  t'iiuig'iuidac  sc'lllC'Ct  iin|ieratrici.s  aiifriistao  talc  iiratMlium,  >|unlo  20 
Poppo  Trouercnsi»  archicpiscopiis  iiohis  dedit.  iu  lluiniunzi  silmn  in  |)a<ro  ^loeiliuclt  in  ciMiiitatu 
Pcrhtolfi''  cum  arcis  ncdificiis  ngris  viiicis  viiiftis  pratis  silvis  pa^cuis  H(|iii.s  nqiiariniiqiic  dciiusilni« 
piseationiliiis  viis  *  inviis  cxitibiis  et  reditibiis  niancipiis  iitriiisijiic  .sexiis  qu(,>8itis  ot  iiiquireudis  i-iiiiii|iie 
Omnibus  iitcusilibiiü,  (|uc  vel  scribi  vcl  noniinnri  possiint.  ad  altarc  sancti  Pctri  apostoloruni  principi.s 
in  usum  episcopi"'  ^'pi.scopalem  ""  "^  scdeni  linbenborgcns  s  i  s  "■  ai'ccli's  i  i;  jiossidellti.s  pir|iitiiallli'r  S6 
lialir-ndiini  donaniiis  et   de  nostro  iure  in    eins    ins    omnino    traiisfiindinuis.       Lnde    eadem    inipcnall 

potestate.    fpia    coeteri    ante   nn.s  reges  et  imjieratores  luu-nscpn^  sniit  usi,    praiiipinnis, 
ne  qui.s  liane  nostrani  traditioneni  audeat  violare.     I".i   nt  liacc  nostra*  amtoritas  st.tbilis 

et  incouvulsa  perinarieat,    hanc    pa^iiinm    iiide    conscriptani    manu    i)riipria    roliorantes    si^illi   nostri   in- 
prcssione  inssiinns  insifTniri.  ^" 

I  Signnni  domni  Ilenrici  (M.)'  invictissinii  Koniainn-uni   iinpcraturis  augnsti.  ij 
JS  Guntheriu.s    cancellariu»    viee    Arbonis    arcliieiiisi-dpi    i-\    ai-eliieanc-illarii    rccng- 

nf.vit.'^  (SI.  3.) 

nata*-'   III.   id.  imvenibris  indictiune  V,   anno  doniiniee  inearnationis  .Mx'xi'l'',   anno 

domni   llrnriei  seeundl  rcgnantis  x'x'l,    iniperii  vero  eins  \\\\\.  in.  id.  iiovenil).:  actinn '  w 

Augusta;   feliciter. 

455. 

Heinrich  schenkt   dein  K/oster  ( Ibermiaister  zu  licgensbw-g   zwei  Grundstücke 
daselbst.  Augsburg  10--.' 1  November  l'J. 

i.')-')".     (Iriginaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A).  ** 

454.    'Br<«slan]     a,    'oi  <•  tinr  rnuilti  aiiKruiliert         bl  is  eure,  atix  a         c)    A        il)  l'crtnlli   in  ilafür 
gcUigscne    Lürhe    norlif/rlrai/en,    dann    li    iilx-r    der    Xfile    narligilcfii/cn  ci    »co    rorr.  aus    «t 

f;  II«  .Mnnor/rainiii  Itnxur :  der  dritte  Verl  ical kl  rieh  icrir  urHpriini/lirh  c«  nahe  dem  ^weilen  fle- 
zeichnrl  und  isl  dann  auHciidirrl  icordrn  ^)  !•  ill/er  uusgewlKclitem  A  <ieschriel>en  li)  i'O»' 
ii    Itanur;    hörliKl    irahrKrIttinlirb    xland    noch  ein   \  ila  il    actiiiii  lliriliceise  auf  liuDUr,    die  <* 

i^hon  nn-lter  //rr/innl :  .•Vni.'iiHtii  felii'itcr  fleht  nicht  niclir  auf  l/iifin;  icic  icir  nliicrlclirnd  ron 
Ficicer  Itrilr,  '^,  'JHO  /jrKlimml  cauKlnlieren  hinnen;  auch  utand  auf  der  radierten  .SIrlle  hein 
anderer  Orlunnme,  Kondern  iiulictione  V. 


II  HIN  KI  (11    II.      HiJI, 


577 


liiid  ''!>.  Jlnlish.  I.  /.W  //'■  llti  IIU.S  A  mit  a.  re;^.  XX,  imi>.  \'11I  =  Mußte  l'ntiol. 
140,  S59  n"  IJ-^  mif  a.  r.';;.  XXII.  —  Moti.  B</ivn  28",  498  n'  308  aus  A.  —  Böhmer 
Reg.  l'JIH.  —  Stumpf  lieg.  177 1.  heidf  unter  einer  Kummer  mit  D.  /öö*. 

455''.     Origimildiplom   im  k.  Jieichsarvhir  zu  Müiirhen  (A^). 

Ziriigibl  in  HixI.  Ahhundl.  der  hagr.  Akademie  1,  417  aus  A^.  —  Mon.  Boica  >!8",  496 
n"  307  aus  .•!'.  —  Höhmer  Reg.  l'JW.  —  Slum/jf  lieg.  1771,  tieide  unter  einer  Nummer 
mit  D.  J.5.5". 

Da.'is  riiH  de)i  beiden  Ausfertigungen  des  D.  455,  irelclie  beide  ron  (IF  verfasst  und, 
wohl  auf  Blanquets  mit  voraw^ge fertigten  Monogrammen,  ge.irhrieben  sitid,  A  utid  nieht  A^ 
die  zuerst  geschriebene  war,  ergiehf  .sich  im  Gegensatz  zu  der  in  den  Mon.  Boica  a.  a.  O. 
498  y.  c,  ÖOO  K.  c  ausgedrückten  Au/fas.sung  mit  Sicherheil  aus  dtm  Correduren  in  der 
Datierung  ron  A,  welche  in  ,•!'  bereits  berücksichtigt  sind.  Weshalb  nun  aber  die  zuteile 
Ausfertigung  beliebl  worden  ist,  die  sich  von  der  ersten  nur  durch  eine  üm.slellung  der 
beiden  Grundstücke  und  eine  amlere  Beschreibung  der  Lage  des  einen  unterscheidet ,  entzieht 
sich  unserer  Kenntnis;  für  giltig  müssen  beide  im  Kloster  betrachtet  worden  sein,  da  A 
im  .Jahre  1025  der  Kanzlei  Konrads  IL,  A^  im  Jahre  1052  derjenigen  Heinrichs  III. 
zur  Bestätigung  vorgelegt  irorden  ist  (vgl.  Stumpf  Reg.  1880.  2431).  Möglicherweise 
wollte  man  für  den  Fall  der  Veräusserung  des  einen  der  beiden  Grundstücke  in  der  Lage 
sein,  einen  Rechtstitel  für  das  andere  zurückzubehalten.  —  Die  encähnfeti  Correcturen  in 
der  Datierung  von  A  legen  die  Annahme  nahe,  dass  die  Schenkung  selbst  schon  1019  bei 
demselben  Reyensburger  Aufenthalt,  aus  dem  auch  die  DD.  399.  400  stammen,  staltgefunden 
hat,  vgl.  Ficker  Beitr.  1,  216  und  Erläuterungen  Abschnitt  III. 


455". 

(V.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae 

u  trinitnti.'i.     Dimia"  gratia  Heinricus  Roma- 

nunini  inipt'ratnr  augiistut^.  g        Si  cliristi- 

anae  religionis  et  angelicae  conversationis'' 

amatores  nostrae  liberalitatis  beneficio,  quo 

securius    dco     servire    possint ,     consolari 

10  stiuluerimu.s ,    eternonim    preniiorum    una 


455''. 
(C.)  I  In  nomine  sanctae  et  individuae 
trinitatis.  Divina  gratia  Heinricus  Roma- 
noriini  Imperator  augustus.  ^  si  christianae 
relig:i<>nis  et  nngelicue  conversatiouis  amatores 
iiusfrae  liberalitatis  beneticio,  quo  securius  ileo 
servire  possiut,  cousolari  studuerinius,  etennirum 
preniiorum    una    cum    illis   nos   parti<'ii)es  lieri  spe 


cum     illis     nos     participes     fieri     spe     Certa       certa  couHdimus.     l'roludo  (lumilius  Cliristi  nostri- 


confidimus.  Proindo  onniibus  Christi  no- 
striipu'  fidelibus  innotcscat,  qualiter  nos 
per  interventum  Ilenriei  ducis  Bauuariae 
16  cuidam  aecclesie  in  honorem  sanctae  dei 
genitiicis  semperque  virginis  Jlariae  infra 
Ratisponensem  civitatem  constructi;  quo 
\ndgo  Obrenmunsture  dicitur,   ubi  venera- 


<|UP  lidclibus  inuotescat,  <|ualitcr  niis  per  inter- 
ventum llcurici  ducis  Bauuaric  cuidam  aecclesig 
in  honorem  sanct§  dei  genitricis  semperque  virginis 
Marine  infra  Katisponensera  civitatem  constructae 
i|Ue  vulgo  Obrenmunsture  dicitur,  ubi  venerabilis 
abbatissa  Wichpurh  virfjinibus  sub  rej^'ula  nionacliioa 
deo  si-rvientibus  precsse  videtur,    quandam  tf-rram 


bilis    abbatissa   Wichpurh    virginibus    sub  extra    meridianum    mumm    civitatis    .-t   infra 

40  rcgula  nionachica  deo  scrvicntibus  preesse  *  iilatcam  *,  que  a  parte  orientali  tendit  per 

videtur,    quandam    infra    priMÜc-tum    niona-  portam  civitatis  que  nominatur  sancti  Hemme- 

sterium    terram    continalem    atrio    eius    et  rammi   porta,  monasterio*   proxime   adiacentem 

infra    puplicam"    plateam    iacentem,    qu§   de  in    lonpritudine    habeutem    pcrticas  XX   et    in    lati- 


455".   [Bresslau]    ai  A       b)   v  il/ier  'ler  Zelle  nnrh-       455''. 
••6  fietrat/en 


Kaisifrurkandcn  IH, 


[Bresslau]  a^  ilaliinter  .ichrieb  der  Xotar  nm 
Anfang  der  .lechnten  Scltriftzeile  noch  ein- 
mal monas,  erklärte  ilie^  alier,  ehe  er  da« 
Wort  roltendete,  durctt  Cntemlrekhung  für 
ungiltig 

73 


578 


KAlSKUrUKrNDKN. 


jiorta  sam-ti  Ilcnimcrnnimi  din-it  ad  ri'rlo- 
siain  cjut;  viil-^aritcr  Aliai-hirii'lia  tlicitur, 
intia  fivimtoni  in  lonfjitudine  habeutinn 
portioas  XX  et  in  latitiidinc  X,  aliani  von» 
foras  nninini  proxinio  adiai-ontoni  in  lungi- 
tndine  similiter  hnbentoni  perticas  XX  et 
in  latitudino  VllI  in  «oniitatu  Rmidporti 
oiiniitis  jiiT  liani'  inipcrialfni  iiajrinaiii  rmn 
lunni  k'j;alitat('  in  jin)](riuni  larj,'iiniir  at([Uc 
conccdimus,  oa  scilicet  rationi'  \it  pro- 
dicta  abliatissa  ot  oinnes,  (|ut;  sÜii  in  lofo 
endcni  ordino  i-t  ilij;nitatc  sucfcdunt , 
liboiani  exinde  habeant  potestatem  quic- 
quid  eis  libuerit  faciendi  ad  ntilitatoni  ])re- 
noniinati  nionastorii  ac  surornni  ibidem 
nionastiee  eonversantium.  Et  nt  bee  nostrae 
anetoritatis  karta  staliilis  et  incimvulsa  imnii 
pernianoat  aevo.  boe  proccptnin  indo  eon- 
seriptuni  propria  manu  contirmantes  sif^illi 
nostri  inipressione  iussimus  in>;igniri. 

^  Signum  donuii  Heinrici  invictissimi 
Romanorum  (M.)  imporatoris  augusti.  !! 

I  Ountlierius  eancellarius  ad  vicem 
Arbonis  arcbicappellani  lecognovi.^  (SI.  3.)"^^ 

Data  II.  id.  nov.  indictione  II,  anno  do- 
niinicae  incarnationi.s  millesimo  XXI '',  anno 
domni  Heinrici  inipciatoris  XVII.  regnantis, 
imperii  ven>  VI*";  actum  Augustam*^:  feli- 
citer'  amen. 


tmlino  Vlll,  iilinin  vom  iiitrn  i'ivit.itiin  ot  iufia 
«  platonin  iiiccntein,  <|iiy  a  porta  j)n'dK'ta  iluoit 
ad    yeflcsiam    ipic   vulpiriti'i'  Acliacliiiiilia    iliiitiii-, 

iuxta    atiiiiiii  prelibati   nionastorii   in   long-i- 

tiuliiie  similiter  pertii-as  XX   linbentoiii    et    in   liiti-    b 
tiuliiie  X    in    emnitntn   Kuo(I])erti  eomitis  per  liiuie 
!in|>crinleni  pn^inain    ciiui    omni    lepilitate   in   pr<>- 
|irinni   Inrjjimnr  atipio   concedimns,    cn    seilieet  rji- 
tione   ut   predieta  alihnti.ssa  et''  onines,  qne  .sil)i  in 
liieti  oodeni  ordine  et  di^nitnte  su<'eednnt.   iiln-rani   lo 
exinde    lial>eant    potestatem    i|nie>iuid    eis    liliuerit 
faciendi    ad    utilitateni    prenoniinati    monnsterii    iie 
sororiini    ibidem    monastiee  convcrsantium.     Et  ut 
liaec    uostrne    nuctoritatis  knrta    staldlis   et  incon- 
vulsa  omni  permanaeaf  avo'",  lioe  jireeeptinn  inde  16 
eonseriptiim     i)ro|iria      mann     eonlirmantes     sitrilli 
nostri   impressione   iussimus  insi<;;niri. 


^  Signum   ilnmni   lliiniiri   invictissimi 
Ivniianormii  i.M.)  impnatoris  augu.sti.  ^ 

^    (iiuitbcrius    canccllaniis    ad    vicem 
Arbonis  arciiicappcllaiii  rcengiiovi.  p  iSI.3.) 

Data    II.   id.   imv.   indictione    II.    aiiiiu  i5 
dominicae  incarnatinnis  niillcsinui  XXI,  aiiini 
domni  Heinrici  imperatoris  XVII.  regnantis, 
imperii  voro  vi;  actum  Augustam;  feliciter 
amen. 


45G.  M 

Iloinrtrli  arluiilt    d<r  hisrhöfirhen  Kirche   zu  Bcunberg   das  (Jat  Langenzenii. 

Augsburg  ll)'21  November  IH. 

Originaldiplom  im  k.  Meichsarchiv  zu  München  (A). 

Heijberger  Ichnogmphin  Bnbenb.  1,  130  Extr.  aus  A.  —  (Heyberger)  Lnmlc.ihohcil,  jimh. 
n"  -Jl  aus  A.  —  ^fon.  Boica  ä8",  502  n"  BIO  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1219.  —  Stumpf  ai, 
Reg.  1774. 

Für  die  drei  DD.  450 — 4.58  sind  durch  Voruusferliguiig  des  Anfaugsprotokolh  und  des 
Monogramms,  vielleicht  schon  gleichzeitig  mit  der  Herstellung  des  ersten  Theiles  des  D.  170, 
von  Ba.  II  Blamjuels  hergerichtet  worden.     Wie  dieser  Schreiber  sich  bei  der  Formidiening 


465 "•  c)  ein  liruchntikh  des  Siegel»  liegt  Im  A)  das 
zireile  X  corr.  nun  V  und  hinirr  I  Ilamif; 
umprCinglich  hat  liier  nr/ch  III  gexlandcn,  ho 
dann  ahn  zurrnt  XVI III  geKchrithm  war  e)  i 
nacht f/lglirh    hinzuf/efilgt  f)    Augustam 

feliciter    rielleirhl    in    dnfilr  grlamime  Lilrlce 
nachgetragen. 


455''.    b)    corr.    aus    ut,    indem     u    durch    t'nler-  40 
Streichung   für  ungillig  erkU'Irl  und  e  HWr- 
geschriehen  wurde       c)  yl'. 


HEINKK'll   11.     lUL'l.  579 

der  Itititiilatiu  des  D.  17 1)  in  nnll'tdlendvr  Weine  vom  Ktitizlcibrnuch  aitfernte,  so  zeiijl  er 
s-irh  (luch  hei  unsern  Urkunden  wenig  damit  rerlruitf ;  denn  wahrsrheinlirh  hat  doch  er 
den  sonderbaren  Missyriff  begangen,  bei  der  Einzeichnitng  den  Monogramms  in  D.  45H  deti 
ntm  Kaiser  naehiiilrngenden  Volhiehitngsslrich  gleich  sellist  hinzuzufügen ;  auch  in  T).  457 
5  halle  er  schon    einen  Ansatz   dazu  gewacht,    als  er  des   Irrlhums  inne  wurde,    nv/ranf  der 

Strich  in  beiden  DD.  getilgt  ward.  Erst  später  wurden  edle  drei  Blanquct.s  ausgefüllt, 
und  zwar  ebenfalls  von  Ba.  II,  der  in  D.  4.56'  das  D.  17t),  in  D.  4r>7  das  D.  4r>ii  als 
Vorlage  benutzte  und  D.  45S  in  Anlehnung  an  manche  Ausdrücke  allerer  Bamberger  Ur- 
kunden neu  verfasste.  —  Zur  Sache  vgl.  die  Urkunde  des  Bischofs  Eberhard  bei  Schneida- 
10  wind  Beschreibung  Bambergs  '2,  t07  n"  19,  aus  der  s-ich  ergiebt,  da.is  Heinrich   die  H/ife 

Langenzenn  und  Herzogenaurach  von  einem  Grafen  Konrad  erworben  hat,  und  dazu  Hirsch 
Jahrb.  2,  2I>  N.  2. 

(C.)  I  In   niiiiiine  saiicte  et  indiviiliK;  triiiitatis.    Heinricus  diviiia  elcniontia  Ronia- 

noriliu     llllj)i'rat(ir     augustus.        Notum    sit    oniuiliii»    .sniiftv    ^    dei    acci-lcsif    fidelilm.s    |>refloiitil)ii8 

16  .svilici't  atr[UO  fiitiiris,  (|tialiti'r  iiu.s  diviiiac  retributionis  spc  i|iiciid!iin  uostr^  proprlotatis  lociiin 
Baveuberc  dictum  ad  honorem  dei  omiiipotenti.s  et  sauctae  Mariae  niatris  domini  iiostri  le.sii  Cliristi 
»anctorumque  apustolonim  Petri  et  Pauli  et  omiiium  sanctoruui,  consciiticute  dilectissiina  eonguge' 
nostra  L'hvuiguuda  et  omnium  rcgni  nostri  principum,  in  ciihncn  et  sedem  episcopatu.s''  provexinius, 
ut  et   ilii  iugiter''   liostia  deo  maetarctur''  salutaris  et  nostra  nostroruniqnc  antecessorum  sahis  liaheretur 

»0  memiirialis.  Ad  cuins  episcopatus  augmentuin  pia  larg-itione  qnoddam  nostr^  doniinationis  contulinin» 
prcdiinn  Ccniia''  diotum  in  pago  RangOVVC  situm  et  in  eoniitatu  Albvilli  oomiti»,  cum  omnilms 
eins  adiaccntibus  vicis  villis  servis '  ancillis  rebus  mobilibus  vel  iniuiobililius  terris  cultis  vel  incultis 
oxitibus  et  rcditibus  et  omnilms  qu(;  ullo  modo  seribi  vel  nominari  possunt  utilitatibus,  ea  in  Iiac 
donatione  usi  potestate,   qua  nostri   antecessores   reges   Tidelicet    et   impcratorcs    antehac    sunt    u.si    in 

SA  sauctarum  aecelesiarum  ditatiouc.  Quapropter  per  nostram  imperialem  inviolabiliter  prccipimus 
potentiam,  ut  uobis  in  deo  dilectus  Eberhardus  primus  predicte  sedis  eiii.scopus  liberam  deliinc  liabeat 
potostutem  eius((ue  successores  prcfatum  prediuui  tenendi  possidendi  eouiuiutandi  seu  quicqnid  sibi 
übet  modis  omnibus  in  usum  episcopatus  inde  faciendi.  Ut  igitur  liacc  nostre  donationis  muniticentia 
nunc  et  in   pusterum  stabilis  et  inconvulsn  permaneat,    hoc    preceptum    inde  couscriptuin   manu  pn)|ina 

>0  corroborantes  sigilli  nostri  iussimus   impressione  insigniri. 

^  Signum  invietissimi  Heinrici  (M.)^  Romanorum  imperatoris  augusti.  § 

I  Gunthcrius  cancellarius  ad''  viceni  Aribonis  archicappellani  rccogn.  |   (SI.  3.) 

l)ata  id.  novonib.  indittione"  V,    anno  (Imniiücai;-'  incarnationis  MXXI,   anno    vero 
domni  Heinrici  secundi  regnantis  XX,  imperii  autem  VII;  actum  August^;  felicitcr  anion. 

»  457. 

Heinrich  scheiikt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Bamberg  das  Gut  Herzogenaurach. 

Augsburg  1021  November  IH. 
Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  (A). 

Heyberger  Ichnographia  Babenb.  1,  127  Exir.  aus  A.  —  (Heyberger)  Landeshoheit,  prob. 
40  n"  19  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  500  n"  309  aus  Ä.  —  Böhmer  Reg.  1217.  —  Stumpf 

Reg.  1772. 

456.   [ßresslau]     a)  A         h)  an  dem  M'otie  ist  corr.         c)   u  über  d«r  Zeile  nachgetrcif/en         d)  am 
zweiten  a  Coifectuv  e)  zwischen  c  «»irf  e  Rasur,  auf  der  auch  noch  en  zu  .itehen  scheinen 

f)  der  Schreiber  setzte  zuerst  seruuis  und  tilgte  dann  das  erste  u  durch  einen  darunter  gesetzten 
V>  Punkt         fr)  im  Monogramm    ist   ein   erster  Querstricli    an  Stelle  des  Vollziehungsstriches  aus- 

radiert, dann  ein  zweiter  naclu/etragen         li)    d  c«rr.,  wohl  aus  t. 


580  KAISKKU  KKINDK  N. 

Vgl.  die  Voi-heiiiiTkiing  zu  D.  456.  —  Van  ['iliilriih  von  liamhery  zum  Fürmiihir  zu- 
sammengezogen und  so  in  seine  Sammlung  nufgcnonnuen. 

{(.'.)  S  In  nomine  sanctc  et  individuij'  trinitatis.     Iloinricus  divinii  clt'mentiii  Konia- 

UOriim    inipemtor    liuj^ustus.  Xiituin  sit   (inmibus  .■iiiiittiu'   ili'i  ^  iii'i.'1'li'Kiav"   li'li'lilnis   prai'scntiliii.s 

«oilirct  atqiie  futiiris.  ijuiiliter  iios  iliviiiiu'  rctrihiitiinnK  s\>v  i|ii(-iiilaiii  imslrv  iiropiictatis  loriini  b 
Karviiberc  ilirtiini  ail  lixiioroin  dei  uiiinipotoiitiH  et  saiu-ta<>  Mariao  inatris  doniiiii  iiosiri  Icsu  Cliristi 
saiK-U>riinii|iie  n|iostuluriiiii  l*etri  i-t  Pauli  et  oiniiiiiiii  üaiietiiriiiu,  cousi'iitionU'  dilci-tissiiiia''  *  iiostra 
Chviii^-ndn  et  oiiiuiiiui  re^ui  nostri  |iriucipiiiii,  in  ciilmoii  et  Hodciii  opiseupatus  pruvexiiiiiis.  iit  it  ilii 
iiipter  liostin  deo  ninctnretiir  saliitaris  et  iioxtra  ii08troriim<iiu'  antecessorum  milus  linberetiir  lueiiKirialis. 
Ad  ciiiiis  episeopntiis  aupiii'iituiii  pia  larptioiie  ((iiodilain  iiostro  doniiiiatioiiis  coiituliiiius  prediiiiii  10 
Vralia  dictuni  in  pago  Ikangowr""  ^iitlllll  ot  in  i-Diiiltatu  Allivini  rumiti»,  c-iini  uninilms  eins  ndia- 
eentilius  vicis  villis  servis  aiieillis  rf)>iis  iiuiliilibus  vcl  iinniohilibiis  tfiTis  ciiltis  vel  inoiiltis  exitiliiis  et 
redilibns  et  oinnibii.s  <|iiae  iillo  miidci  xerilii  ailt  nniiiinari  pi>s.«uiit  iitilitatibiis.  ea  In  liae  donatione 
usi  polestnte,  (|iia  nostri  auteeessorcs  repes  vidclieet  et  iniperatoics  autoliae  .iiiut  usi  in  sanetaruni 
acccIeKiaruni  ditatione.  Quapro]iter  per  nostrani  imperialem  iuviolabiliter  precipinius  putentiani,  ul  16 
nobig  in  deo  dilectus  Eberhardus  |irimii.s  pracdirtf  sedis  episcopu»  liberam  deliine  liabeat  poleHtatem 
eius<|UC  sueeesMorcs  prefatiini  prediuin  tenoiidi  )iii.ssidendi  coniniutandi  sen  i|iii('(|uid  xilii  libet  niodis 
omnilms  in  usnni  episco]>atUü  indc  faciendi,  l't  ifritiir  liaee  nostrae  ilonatioiiis  niiinitieentia  nunc  et 
in  posteruni  xtabilis  et  incnnvulsa  permancat,  lioc  preceptuni  inde  conscri|ituiii  iiianii  priipria  corro- 
borantes  .sig-illi  nostri  iussimnK  iuipressiono   in.sipniri.  io 

I  Signum  invictissimi  Hcinrici  (M.)''   i^oniannnini   iiiiporatm-is  aui^iisti.  fi 

I  Onntherius  cancellai-ius  ad  vieoiu  Arilmuis  ;utliii'a|i])illaui   i-i'Cdi^ii.  J!     ^S1.  :i.) 

Data  id."  novemb.  indictioiip  V.  anno  doniinicac  infarnatiouis  MXxi,  anno  vuro 
domni  Hcinrici  sccundi  regnantis  XX,  iinperii  autem  VXI;  actum  |  Augustae  |;  feliciter 
amen ''.  i6 

458. 

Heinrich    sdu'iikt    der    bi.<cli'('>ßic]tcn  Kirche    zu    Bambevi^    die    zu    de)n    llaf 
Herzogenaurach  gehUi'igen  (jüter,  die  im  Nordgau  belegen  siiid. 

Augsburg  1021  November  IH. 

Originaldiplom  im  k.  Reichsarchiv  zu  Miiiiclieu  (A).  8o 

Ge-^chichts-  und  rechtsverl/l.ssiger  Unterricht  l'-iO  rit.  —  Hei/bcrger  Ichnographia  Bahenh. 
1,  129  Exir.  aus  A.  —  (Hei/bcrger)  Lande.shohrit,  prob,  n"  20  aus  A  =  Schuttes  Hist. 
Schriften  27  n°  5.  —  Man.  Boirit  28",  öOi  n"  Sil  ans  A.  —  B/ihmer  lieg.  1218.  — 
Stumpf  Reg.  177H. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  456  und  Hirsch  Jahrb.  I,  li)  X.  2  (wo  aber  die  Ortsnamen  u 
nilht   ganz   richtig   angegeben   sind;   die   heutigen    Namen   -nnd  G-ründlarh,   Wnlkersbrumi , 
Eitersdorf  und  Herjierndorf)  und  2,  126. 

(C.)  I  In  nr)mine  »ancte  et  individiic;  tiinitatis.  Ileini-icus  dei  gratia  Romanorum 
imporatur  augustu«.  Nostri  antcct's.son;s  n-ges"  vidolicot  jl  et   iin])nrat(n-fs  lioiioniiii 

457.    (Bresulau]     a)  .1        lo  ilaliinler  Ul  ilax  in  der  VI',  utetieni/e  congu-rc  (filr  coniuj;c>  iiunjielamen  «o 
c)  </«■»•  flauuame  inilimrlirinlicli  in   ilafilr  i/elriKUfnr  Lilrir  )i(irli<iHriitjen  (1)   im  Monogramm 

itil  rin  eralrr  Aniial!  zum  l'oll-zieliunfiKnlricIif  aunrailirr/  und  drr  ijunze  VollzietiungBStrich  tpfller 
nachtjdrnijen         v)  id.  novcnih.  -    amen  irulirxrhcinlieh  iiacliiirtrin/cii. 

408»   [Brewlau]     a)  daliinler  ein  Strich  aunradirrt 


II  Kl  N  IJiril    II.     Iir.'l.  -)H\ 

siuirum  im-rcinditis  accclosias  dei  ditaiiti's  nobis  exL>iii|)l:i  |iri'I)u<.'niiit,  (|uihu8  hi  ob- 
tt'iii|i<'raiiius,  participes  repii  caclestis  of'Hci  s|icraiinis.  Proind«-  iiovcrit  dei  iuistri(|uc 
tidcliiiin  tain  pracsi'ns  iictas  ([uaiii  sticci-ssuni  [ntstiTitaH,  ({iinlitcr  uns  prn  aiiiiiiai' 
nostrac  rcnicdiii  omnia  pracili.i  ad  ciirtcni  X'rulin  pcrtiiu-iitia  ati|iic  Horviontia  Hauuaricis'' 

5  lf;;ibus  subdita,  torestciii  scilicct  iiitiT  Sualiaba  et  l'a^ciiza  Hiivins  sitam  et  villas 
Criiitilaha'',  riialt;;iTcsbniiiiitiii,  Altrihcsflmi",  Hi'i-ibrcliti'sdurl''  iinniiiiatas  ac  iiiiiniiiiiiatas 
tcrras  cultas  vi-1  incultas  cetcraque  omnia  quibusciiiiKiuc  u.sibus  ad  iiracfataiii  ciii-tcni 
ri'S[iiciciitia,  in  pajjo  Nnrt^inuip  i^t  in  cimiitatn  Ilcinrici  cnniitis  i'nnstituta  sanctai' 
Itabrnbcrgcnsi    ai'celesiau    projirictavinuis ,    ca    videlict't    rnnditiom-    (juatinus    finsdcni 

10  aecclesie  venerabilis  epi-scopus  Ebcrlianbis  succcssorosrpie''  sui''  liboram  ib'iiin<-  i'xinde 
iiabcant  postestatem*  tencndi  possidendi  cMHiinnitandl  s(!u  (jniftiuirl  sibi  übet  niodis 
iinniibus  in  usum  episc-npatus  faciendi,  nnniinni  rcniDtn  ciintradiotiiinis  i)b.-tacul(i.  ICt 
iit  bnius  nostrai'  inipcTiabs  traditionis  auctoriias  stabilis  et  incnnvulsa  pcniianoat,  banr 
praeci'ptaleni  paginam    in(b'    conscriptani   manu   |iin|iii,i  ('(iirnbnrantcs  sigiili   nostri   ini- 

16  pressione'  iussimus  insi<;iiiri. 

y  Sipiuni  Hcinrici  Koinannruni  (M.)  inijicratnris  ayusti''.  ^ 

§  ({untiicriii.s  eancoUarius  ad"  vicciii  Aribnnis  areliicappolbini  recog.  |     (Sl.  3.) 

Data  id.  iiov.''  indiotioiie  V,  anno  doniinicae  incarnationis  Mxxi,  anno  vero  dnnini 
Ilenrici  sccundi  regnantis  XX,  imperii  autem  VII;    actum  Augustae;    fcliciter  amen''. 


so  459. 

Heinrich  schenkt  dem  ron  Bischof  Egilbert  gegründeten  Kloster  des  h.  iStephan 
in  der  Diöcese  Freising  (Weihenstephan)  einen  Theil  der  damaligen  Donau- 
insel Sachsengang.  Merhiy  lO:n  November  14. 

OriginaldipJom    im   k.  Reichscirchiv   zu  Miinchen  (A).  —    Freisinger  Copialbiich   aus  der 
S6  Mitte  des  12.  Jh.  f.  14  eheiida  (B).  —  Liber  ruber  aus   dem  Anfang  des  14.  .Th.  f.  7H 

ebenda  (C). 

Bnt.<:ckius  Chronol.  ISu'  cit.   —    Hund  Metrop.   Salish.  318  Ertr.  au.'i  D.  —    Uund-Ge- 
Hold  Metrop.  Salisb.  ed.  Mon.  1,  US  aus  D  =   Lilnig  BA.  17",  232  n' 20.  =  Hund- 
Getiold  Metrop.  Salisb.  ed.  Hat.  1,  97.  —  Hund-Geivold  Metrop.  Salisb.  ed.  Mo«.  S,  4-57 
10  aus  C  =  Hund ■  Geuold  Metrop.   Salisb.  ed.  Bat.  S,  317.  —    Meichelbeck  Hist.  Frising. 

1",  212  aus  A.  —  Mon.  Boica  9,  497  n"  1  aus  Abschrift.  —  Zahn  CD.  Ausfro- Frising. 
1,  62  n"  61  aus  AB.  —  Meiller  Beg.  der  Babenberger  -5  n"  3.  —  Böhmer  Reg.  1220.  — 
Stumpf  Beg.  177.5. 

Auf  einem    durch    Vorausfertigung    des  Monogramms    >rühl    in    der    Kanzlei   hergerichtet en 
»  Blanquet   mundiert    von   einem  Mann,   dessen  Schrift  mit  der  mehrerer  DD.  Konrads  II. 

für  Freising  offenbare  Schulverwandtschaft  aufwekt,  und  der  also  wohl  ein  Cleriker  des 
Bischofs  Egilbert  icar.  Dieser  vergass  das  Monogramm,  von  dem  mehrere  Striche  nur 
umrissen  waren,  au-tzu füllen  und  ihm  eine  Signumzeile  vo)-anzustellen ;  im  Eingang  des 
Contextes  —  Arenga  und  Publicationsformel  —  lehnte  er  sich  an  ein  Die.tat  des  GE  an. 
Vi  An  der  Originalität  des  D.  459   kann    mit  Bücksicht   auf  die  deutlich   erkennbare  Nach- 

458.   h)  am  zweiten  u  eine  Unterlänge;  Ba.  II  hat  iiolil  zuerst  r  schreiben  wollen        c)  Crintilaha  — 

Heribrchtesdort'  iralirscheinlich  in   dafür  gela-inetie  Lücke  nachgetragen  il)    i|tie   sui   scheint 

nachträglich  eingefügt  zu  sein        e)  A        t)  dahinter  ein   nur  unrollkomnien  getilgtes  3        jr)  d 

corr.  aus  v  h)  id.  nov.  sicher,  möglicher  U'eise  auch   der  ganze  liest   der  Datierung   nach- 

U  getragen. 


.">M'  K  A  1  S  K  in •  K  K  r  N  1 )  F.  X. 

traffmig  des  Vulhiehungsslriches  im  Monogramm  und  die  gatv2  nnrerdfichtige  Besiegelioig 
tiicht  ge2ireifelt  trerdni :  viilleirht  war  es  schon  als  lilanquet  vollzogen  und  besiegelt 
worden.  —  Das  gesriienkie  Giil  (idwr  seine  Lage  vgl.  Meiller  a.  a.  O.  Ii)ö)  knm  noch 
unter  Egill>ert  an  das  Bisthum  Freising  (Mon.  Boica  9,  HSS ;  vgl.  Hirsch  Jahrb.  "!.  '^'tH). 

(C.)  ^  In  noinino  sanctac  vi  individu.io  trinitatis.     lli'im-iviis    diviiia    l'nvi'iiti'    i'lo-  5 
iiH-ntia  Hi)in(uioniiii*  iiinierator  au<!;ustuistiis».  Si  venerahilibus  ecflosiannn  dei  locis 

(]uiddaiu  ^  lar{;^iimir  benolicii  nocessitatosr[ue  aocclcsiasticas  nostro  relcvanius  invaiiiiiu'. 
id  profVi'ti»  et  aniin^  et  i'[egni  njnstri''  sal|iiti]  jinivenire  nou  dulpitain|ii|s.  Proiinlc 
iiinnihus  Christ[i''  ii]ost[r]isque  fidelibus  |n(>tuni  esse  viihmius,  ((iialiter  ikis  ob]  reeor- 
[dationeiu]  et  elemosinam  divi  senioris  nostri  Ottoiiis  iiiiijcratoris  aii^'iisti,  nI»  siicm  to 
quiKjue  divinij'  renuinoratioiiis  tau»  nobis  quam  etiam  dilecti;  nostri;  conteetali  Cliiiiii- 
gnndi,^  impetr[an|dani  at(iuc  ob  fidelissiuiuln  vencrandi  Frisingensis  praesulis  Kgilberti 
obsequiuin  [amorejniquc  dedimus  quandam  ])ai"teni  cui(us]daiu  insul^  Sahsonaganc  diet«; 
ad  nionasteriuni  saneti  jirotoniartyris  Stophani  in  episc(i)>atu  eiusdeni  ogrogii  autistitis 
ab  eodenj  praestUe  constriietinn  tVatribusqiic''  inibi  (Jliristo  nnlitautil)iis,  in  pruviiitia  \t> 
sc'ilicet  (irientaii  itixta  Danubiuni  et  in  iiiairbia  Adalberti  enmitis  sitam  et  liis  ti'iininis 
inchisam:  a  loco  enini  Zuntines])rueea  iusuni  per  ripaui  Danubii  |ns(pie  in|  ioenni  Urta 
dictum  et  inde  usque  in  silvani,  quam  ll|a|rt  vulgaritcr  nuneupant,  et  a  supra  dicto 
ponte  per  directum  usque  in  eaiidem  silvam  Hart,  ipsam  videlicet  insulam  Sahsona- 
ganc", quantum  supra  seripto  eontinetur  termino,  et  cpiiequid  relique  |terr]§  euit(;  vel  so 
inculte  intra  praedietum  invonitur  terminum  cum  aroi|s  editieiis  aquis]  jjiscationibuo 
venationibus  zidalweidis  paseuis  et  lignorum  ineisimilhus  omiiibus  iiiie  habitantibus  et 
quicquid  utilitatis  inibi  poterit  iiivenir[i],  ea  r|atioiir  liane  nostram  coneessioneni  sancto 
Stepliano]  et  iam  dietis  fratribus  firmantes,  ut  nulhis  episeopus  seu  alia  qnelibct  per- 
sona potestatem  babeat  res  easdem  inde  alienare  vel  auYerre.  Et  iit  iitje  nostri,"  eon-  ss 
cessionis  ni(uni]f|iccnt|ia  onnii  cvo  stabili  tenore  Hrnia  et  inconvulsa  permaneat.  Ime 
praesens  (precei)t]uni  inde  eonscript[um  )nan|u  prnpria  rnlmrantes  sigilli  nostri  iin|iiri'.s- 
sione  iussinius  insigniri.] 

I  Ountherius  canc|ellar]ius  vice  Aribonis  areliii-ai)])(llani'  rccognovi''.  ^  (M.)    (SI.  ;j.) 

D[ata''  x]vill.   |kal.]   dec.  indietione  IUI.   a|nno  duniinice  iueajrnationis  millesimo  so 
XXI,    annii  v[cr|o'    donnii   [Ileinjriei    seeundi   regnantis   [xx,    inqjerii  autem  VII;    act|iini 
|a])ud  vijllam  [MJoringa. 

4(;(). 

Heinrich  restituiert  dem  Kloster  Niedermimster  zu  Reqensburg  die  Kirche  zu 
Kij.<<ching.  Inning  1021  November  !'>.      » 

Originaldijdom  im  k.  lieich.iarchiv  zu  München  (A). 

Avetitini  Ann.  Boionim  ed.  Ziegler  llo  rit.  —  Pariciit-s  Allerneueste  Nachricht  von  den 
H/-i'hssliftern  in  licgnisburg  1,  166  aus  A.  —  Mon.  Boica  28",  507  n"  HIH  aus  A.  — 
Unliiinr   T{r(i.  l'J'Jl   zu   Xnnmbrr    Kl.   --   Sinmfif  Reg.  1776  ebenso. 

4öft.    (liloclij     A)  A       1)1  dicHf  unil  die  folgenden  Ergänzungen  aun  H,  unter  lierilek-nicbliiiung  roii  C  <" 
um!  dfr  tioeh  rorhandenen  Schriflrej<tc        c)  C;  xpy  B        A)  frilp;(|;,  ohne  AI>hür:unf)szeieUen 
aber  frili;,  A        v)  an  h  Correetur        f)  da«  ergle  p  cnrr.  aun  n        \i)  ob  dahinter  eltra  noch 
t  Heilanden  hat,  no  dv«s  recf)(fiiovit  zu  le*en  iräre,  int  nicht  mehr  zu  erkennen  In  dan'll/cr 

Ktand   in    einer  eii/rnen  Xcile  l)atn   in  (Otter  vielleicht  Data  Ill>,    was  ausradiert,    aber  noch    er- 
kenn/xir  ixt         i)  C ;  vcro  fehlt  in  IS.  *'' 


IIEIXUICII   II.     lii-.'l.  583 

Vcrfitsst  liiul  gexrhricben  ron  GE.  Die  nusyvhleirhlr  Tinle  ist  siu'ller  an  mehrerrn  Stflleii 
nachyeziiycn  worden;  von  dienen  narliyehesneiien  Stellen,  die  21t  keinem  Verdaehl  Anlasn 
geben,  sind  at)er  drei  andere  zu  unterscheiden,  nn  denen  die  urspriinyliehe  Schrift  aus- 
radiert und  durrh  eine  andere   ersetzt  ist.      An    zwei  dieser  Stellen   (ryl.   X.  c  und  c)    ist 

ft  die  an   die  Stelle  der  urspriinylichen  gesetzte  Schrift  so  viel  jiinyer,  dass  man  sie  hier  mit 

Sicherheit  auf  Fälschung  zuriiekfiihren  kann;  auch  l/isst  sieh  in  beiden  Fällen  mit  t\'ahr 
scheinliehkeit  vermuthen,  wie  der  urspriinyliehe  Text  gelautet  haben  mag.  An  der  dritten 
Stelle  (vgl.  N.  d)  kann,  was  auf  liasur  steht,  von  einer  zweiten  gleichzeitigen  Hand 
herrühren,  und  hier  mü.isen  ti-ir,   wie  bei  dem  D.  116,  es  dahingestellt  sein  lassen,  ob  die 

1«  Correctur  von    autori.tierter   oder   ron    unbefugter  Seite   vorgenommen   ist;   doch    wird  sie 

durch  die  Wiederholung  der  Erscheinuny  in  zwei  Urkunden  immerhin  verdächtig.  —  Über 
den   Au.'tsteUungsorl   vgl.  Uiezler  (Icsch.  Bitierns  1 ,  42'.i. 

(C.)  §  In  noniino  Sixnctac   ot   iiuliviiliiac  triiiitatis.      Ilciiirirus    diviiui    t;iv<'iitc    clc- 
nientia    Hoinaiiormn    iiiiiiiTatDr    aii'^ustus.  Oiiiniuiii  ( 'liristi    iiostrinMiiiKiiic    iideliuin 

V  ^  ... 

16  universitali  ij  iiotiiiii  csso  viilmmi.s,  qualitcr  (li)iiina  Ota  in  Kadcsponunsi  civitato  abb.a- 
tissa  atl  nKinastoiiiiMi  sanctac  Mariac  (jiuicl  ilicitiir  Xiflcrcnniunstcr'  nos  |)r()  rjnadani 
aecclesia  intcrjx'llavit,  •.•iitsdeni  nionastcrii  cui  pry.sidet  propria  sed  iani  diu  bcni-Huionini 
occasione  inde  abaüenata,  ut  videlieet  detriniento  suo  consulen[tesJ  sibi  eam  reniitteronnis 
at(|iu'  per  imperialem  nostri  noniinis  aiietoritatem  perpetuo  confirmaronuis.    Ouiu.s  peti- 

iii  eiimi  pimn  ac  benijjiium  pr^bentcs  auditum  potostati  snai'  oandem  accclcsiam''  scilicet 
Ciicskiiigcn  dictam  deliinc  prorsus  nuili  in  boiicrieiuni  tradendani  cum  dceiniatii)nc 
<foresta>",  cum  arcis  aediticiis  aj^ris  pratis  jja.scui.'i,  cum''  clcricis  diiobus  .Vzilino  et 
Kudiclinne  c^terisquo  mancipii!?  utriusquo  scxus''  piscationibus  molcndinis  <  scarewcrcli 
ct>''  utilitatc,    qu(;  vol  scribi  aut    nominari  possit,   reniittimus  atquc   pcr|)Ctualiter  con- 

j5  cedimiis.  Et  ut  haec  nostrae  auctoritatis  pagina  stabilis  permaneat,  eam  manu  propi-ia 
roborantes  sigiili  nostri  impressione  iussimus  insigniri. 

I  Signum   donuii    Iliiiiriti   >M.i   iiDniamirum   invictis.simi  imperaturis  augusti.  ^ 

I  Guntherius  canceliariu.s  vice  Aribduis  arcliiepiscopi  recognovit.  hi  ^SI.  D.) 

Data    anmi    ab    incarnatifine    doinini    millesimo  X.\   1,    indictionc  IIII,    anno    vero 
80  domni    lleinrici    Komanorum    impcratoris    augusti    secundi    regnantis  >ix   l"    imperantis 
autcm  Vlil:   actum  XVII.  ical.'^  decendjri.s  Vningen'';   feliciter  amen. 


4()1. 

Unter   Vorsitz    Heinrichs  loerden   im   KUnigsijericht   dem,   Kloster  S.  Zeno   zu 
Verona  sechs  Kirchen  sammt  Zubehör  ztcerkannt  und  es  ivird  von  dem  Grafen 
ib  Uarfimbald    und   seinem    Nejf'en   Johannes  jeder  Anfechtimg   der    Rechte   det 
Klosters  auf  jene  Kirchen  entsagt.  g  Zeno  bei  Verona  1021  December  6. 

Abschrift  des  11.  Jh.    im  Stadtarchiv  zu  Verona  (B).  —  Lazzaroni  Verona  sacra,   ^fs. 
aus  dem  17.  Jh.  p.  711  aus  D  in  der  Stadtbibliothek  zu  Verona  (C). 

•WO.    [Bresslau]     a)   ülxr  ni  Rasur       b)  am  ersten  a  scheint  corr.  :n  sein        c)  foresta  von  späterer 
40  Jlanil   auf  Sasur  eingefügt;    ursprünglich    kiinnte    vielleiclit    eius   (schwerlich  8ua>  dagestanden 

halben         d)    cum  —  sexus  ron  anderer  Hand  auf  Rasur  eingefügt  e)    scarewcrch    et   ron 

späterer  Hand  auf  Rasur  eingefügt;   es  dürfte   ursprünglich   et  cum  omni  (cgi.   D.  446)  dage- 
standen haben         f)   XVn.  kal.  und  der  Ortsname  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen. 


584  KAISK  Un;  KT  N1»KN. 

Miti-iiluvi  Ant.   Ext.  1,  l:iii  «h.v  D  =  fCtimttouiJ  Mfiiiorif   di  S.  Zeiioue  :J-ia  «"  104  wif 
Efgiliiziingen  ans  C.  —  Bdhiiur  Be;/.  12'^'-i.  —  Sluwi'f  Jicg.  1777. 

Yt'rfasst  nach  laiigohardi.srheiii  Foniiiilnr.  —  V  haheii   irir  »«r  mi  ihn   in  D  lilckenhnßeii 
Stfllen  herniigezogen. 

iMiiii    in    tlci    noiDinc    foris    et   nun   nniltuni   lonüc   iirliiiim    l"i'nincnsiiun   in   miI.-umo  s 
|ir<i|iri(>  bt-ntissinii   saiu-ti  Zoiioiiis  confcssoris  l'hristi.  ([iiod"  est  i.-on.stnu'tuni   iuxta   pre- 
(Uvtiini  niouastt'riiiiii  siim-ti  Zcnonis.  iil)i   nunc  licatuin  et  sanctuni  rorims  eins  liuniatnui 
(|iui'8C'it    in    paco,    in    i-aniinata    (lonuituria    ad    rcjiali'ni    impcriuni    in    indit-io    rcsidcrot 
diininus  gloriiisissinnis  llcinricus  Honianoi'nni  inipi'talui-  .-uilj^'iistus  ad|^  nniciiii|iii'  iusticias 
lac'iendas    liac    dclil)ciandas,    n-sedcntibns    funi    co    dnniniis    l'upo    sani-tc    A(|uili'f;t'iisis  lo 
(^•cidt'sii;    patriari'ha,    l'('li';;riinis  (^'iiliiniensis,    Krinliortiis   Mcdinlant'nsis   |sanc'Iaruni|''  dci 
yt'fic'siarum  airliicpiscnpis.   Icdianne.s  N'iTdnensis,    Leo   Ucrcpllcnsis,   Sij;ini'nclus    l'larcn- 
tiHus.    IK'nric-iis    Parnicnsis,    Arnaldus  Toriiiancnsis,    Erniciiffcrius''    ('cnoiU'nsis,    ]vii;iz(> 
Fc'ltrens|is,    Lti|duuuicu!<''  Ik-Ihuu'nsis  cpiseopis.   U<jo  niareliio,    Lanfranrus,    Hrrnanliis, 
Tadd  ciiniitibiis,  Arialdus,    Eriberti\s,  Walfrcdus,  Adraldiis,    Patorit-us,    Martinus.  IJcuo,  i6 
Eicardus,  Cunizo.  (i   .  .  .  so*',  yondercrius,  Eut-rardns  indii-cs  sarri  palacii.   Kddbertus 
notariiis,  Vvaliicrtns.  Ai-cli,    Kipandiis,    Ennt'nardns    et    rcliipiis   plnrrs.      Il)ii|uc'    cDnini 
vencriint    |)rrscnc'ia    dnnnuis   Micbat'l    ald)as    projilieti    ni|iinasii'rii''  sancli    /mniiis    luia 
cum  Anifdjjausd  iudicc  advocato  ejiiscdpii  sancti  Zonmiis  vt  ipsins  nionastcrii,  ntuli'iunl 
et    cf)ten»nt    dicerc:    'llabonms!    et    dctinomus    ad    pars    iani    dicto    in|ona.sterio    sancti  » 
Zeniinis  caplidlas*^  sex  cum  casis  masariciis    et    onmibns    rcljus  ad   ipsas  cajjcllas  jicr- 
tiiicntibus  iuris  ij)8ius  monasterii.  quibus   esse  vidctur   in   coniitatu  Tcruisiand.      I'rinia 
vcro  capella,    quo    est  (consti-mta    in   liii|nore''  sancti   Mai-tini,    (pii    iacct    iusta    civitatc 
Tcniisiana,    qui  liabet  de  terra  arabilis,    ubi    pnssunt    de    onuii    u-i'ano  soniinari'-'  nmdia 
quadraginta,    de  vineas,    |cum    areu  sua|''  camims    duos    et  diniiiliuni:    sceunda   eclesia,  a 
quq   est    constnicta    in    linnnre    sancti  Theonisti   in   Inen  (pii   dicilur  ('ascrin,    (pii   liahet 
terra  arabilis,    ubi    possunt    seniinari    de   onnii  grami  niiid|ia   ....  ginjta',    id)i   potest 
Heri  fgnuni  carras  quinquaginta,  et  molendinos  duos  cum  onnii  cnnciaturas  suas:  terci.i 

•jclesia,  cjuc  est  constnicta  in  honorc  sancti  Laureneii  in  loco  q\ii  dicitur  Fe ^, 

jha]bot  terra  arabilis,  ubi  potest  seminari  de  omni  grano  nmclia  ti'iginta,  et  sunt  terris  so 
cum  ^•ineis,  unde  exeunt  anforas  viginti,  de  pratis,  uiide  exennt  c-ai-i-a  de  t"(;n|o|  tri- 
ginta:  quarta  (;clcsia,  que  est  editieata  in  honore  sancti  laeobi  in  loco  (pn  <licitin' 
Camporusio,  biibet  terra  araldlis,  nlii  potest  seminari  de  omni  grano  modln  scxaginta. 
et  smit  terris  cum  vineis  in  predicto  loco,  unde  exeunt  anforas  viginti,  de  i)ratis,  unde 
exeunt  carra  de  ieno  trigiuta;  quinta  eclesia.  (pie  est  constructa  in  lionore  sancti  .m 
Be[ne]dicti  in  loco  qui  dicitur  l'alumbo,  hab<'t  ti  rra  arabilis,  ubi  potest  seminari  de 
omni  grano  modia  septuaginta,  et  sunt  terris  cum  vineis  in  predicto  loco  canipo» 
[duos],''  de  pratis.   unde   exeunt  carra  de  feno  triginta;   sexta  edosia,   fpn;  est   constructa 

461.    [LaBcliitzcr- Bresslau]     ii)  y  />         In  iri/änzt    iiemämi   ileni   l'mfani/   der  IJkhe   in  I)   timl  den 

Schriflre*ten  nach  dem  Sinne  untl  der  in  I'lacilen  iihlichen  Formiilieriini/,  unter  Bpriir/cnichtiiiiint/  4o 
eon  ('  c)    Kriiiucrius   /'  d)    erf/öml    nach    der    in    der    l'nirrschrifl    riehrnuchlcn    Form 

V)   hinter  (i   ixl  ein  SrhafI,  dfr  i  oder  der  Anfnnfj  einen  ii  «ein   hann,  zu  sehen:    cor  »k  niii/en 
zwei  Oller  drei  Unrh^talien  fehlen;  (lizo,   nie  iMZZiiriini  (C)  Heul,  Kann  nicht  daf/estandcn  halirn 
()  in   Ü  int  nur  nach  clli'»  untl  ein  Theil  des  rorani/chcnden   \>  sichtlnir;  wir  schreilien  ciiiirlli«, 
ireiV  hier  hrinfr  der  in  NoUirinUurk-undm  iihlichen  Ilalinnisnien,  sumlern  nur  ein  .Schreibfehler  4» 
des  Cojßisten  mrliei/cn    kann  u)    RciiiiiiaturaH  />;    si'iniiiari   (',    aber    t/eiriss   elienfolls    durch 

Kmmdulion  In   eri/dnzt  aus  (';  auch   Laschilzer  iiluuhic  noch  aroB  mi  ::(/  IfJten  ;  wir  hmnieu 

nichts    mehr    erkennen  \)    den    Schriftrcntcn    nach    eri/önzt ;    e«    stand    wohl    eine    mit    ^iiila 

endii/endr  Zahl;  dahinter  rermisst  man  (lo  pratis,'   modia  .  .  arca  iihi   C,  wo  arca  nachi/etrai/en 
ist,   aher  nicht  i/estandm  hiihen  kann  k)  es  fehlen  etwa  S  Huchstalien:  ('  liest  es  iw  Imlx-'t,"  SO 

in   ti.  :i(i:i  wird  eine  L'a|iclla  8.  Laurciitii  »IIa  in  ripii  Pmli  (|iic  ilicilur  Huililia  erw/Ihnt 


% 

II  KI  NIM  (11    II.      ]»■>].  585 

in   liDiinre  saiu'ti  N'iti   in  rontnmia  nnn   niultuni   lon^o  n  Ini'o   nlti  dicitnr  Mar ', 

iiab(!t  terra  araliilis  canipns  (|iia(lra<.finta,  et  sunt  ti-rris  cum  vini-is  in  iiridictci  loco 
CHinpos  iluos  cum  oasis  nnisaricils  tcrris  et  vineis  pratls  sllvis,  cum  l)u.scalii.s,  cum 
|omnibus|"'   rebus,  sicut  in  brcviario  antii|Uii  /eniuiis  Icgitur,   et  ad  supra  dictas  i;clesias 

6  pertinent  in  inte;;rum.  Kt  si  (|uisiil>et  lionu»  advorsum  uns  quo  supra  dictus  Micbacl 
ab[bas]''  et  Anieignuso  iudex  advocatus  ji.irs  iam  dict"  niimasterii»  saneti  ZeiioniB  de 
l)rcilictas  oclesias  et  de  predictis  iinuiibus  rebus  eximle  nobis  alii|uid  diccre  vult, 
parati  suni|us  cum  i'ii|''  exindc  in  racinne"  stanihim  et  le{j;itinn'  tinicndum  et,  quod 
pbis  est,   (pii'rinius,   ut   dicat   iste   Hagiuibaldus"  comes  et  lolianncH  ncpos  eiii^,    (jui   liic 

in  ad  presens  sunt,  si  iam  dictas  <;cle[sias  cum  preldictis*"  omnilius  rebus,  ut  supra 
iejjitur,  propriis  iam  dicto  monasterii)  saneti  ZeUDuis  sunt  et  esse  debent  cum  lege  aut 
non".  Ad  liec  rcsponderunt  predicti  Ragimbaldus  et  Inlianncs,  d[ixcnint  et]''  profcssi 
sunt:  *Vere  iam  dicte  sancte  ^closi«,-  cum  pretVitis  omnibus  relnis,  ut  supra  legitur, 
proprie    pars    iam    dicto    monasterio  saneti  Zenonis  sunt   et  esse  debent''  cum  lege,  et 

!.■)  Mobis  (pu'm  supra  b'ainibaldus  et  lobannes  [de  prejdiete"'  (;clesie  cum  omnibus  rebus, 
ut  supra  legitur.  ad  liabcnihMii  nee  requircndum  niehil  j)crtinet  nee  pertinerc  debet 
cum  lege,  pro  eo  cpiod  exinde  nulluni  scriptum,  nulljam]''  tirmitatem  nullaiufpu-  raciom-ni 
fxinde  non  habenuis  nee  babcre  possunnis,  j)er  quam  vobis  siq)ra  dietis  Jlieliael  abbas 
et  Amelgauso  iudex  eins  advocatus  iam  dicte  ^clesi^  cum  predictis  omnibus,  ut  sujira 

Sil  legitur,  ad  jiars  iam  dicto  monasterio  saneti  Zenonis  contradicere  aut  subtralicre  possi- 
mus'.  Insup((r  ibi  locum  sposj)onderunt  se  ipsis  predictis  Raginibaldus  et  lohaniies  se 
suonnuque  tiliis  tiliabus  vel  heredibus  adversus  eundem  doninum  Michael  abbas  et 
Amelgauso  iudex  eius  advocatus  vel  pars  ipsius  monasterii,  ut,  si  umquam  in  tempore 
de    ])redict9    t;clesio    cum  prefatis  omnibus    rebus,    ut  supra   legitur,    agerc  aut  causarc 

S5  vel  reniovere  presumj)serint,  tam  per  se  ipsis''  vel  corum  tiliis  tilialius  vel  heredibus 
aut  eorum  summittentes  pcrsonas,  vel  si  apparuerit  uiium  suorum  datuni  aut  f'aetuni 
vel  (pidlibet  scriptum  aut  in  iudicio  refudatuin,  (pilod]**  nos  qui  supra  Ivagindjaldus  et 
lohamies  exinde  in  alia  })arte  fecissent,  et  dare  factum  fuerif,  tunc  fibligaverunt  com- 
ponere   supra    dietis  Kaginibaldus    et  lohannes    se    suisque    liliis    tiliabus  vel   heredibus 

30  adversus  eundem  domnus  Michael  abbas  et  Amelgauso"  iudex  eius  advocatus  vel  pars 
iam  dicto  monasterio  saneti  Zenonis  eiusque  successoribus '  pcna  duplex  supra  Scripte 
eclesic  cum  predictis  onniibus  rebus,  ut  supra  legitur,  sicut  pro  tempore  fiierit  melio- 
ratis  aut  valuerit  sub  estimacione  in  consimilis  locis,  et  insuper  pcna  auri  optimi  libras 
centum.    llis  hactis  et  nianif'estaeione  iit  supra  factum,  rectum  omnium  eorum  iudieiuni 

35  et  auditoribus  paruit  esse,  iudicaverunt,  ut  iusta  eorum  altercatione  et  eorum  Kagini- 
baldus et  lohannes  professione  et  manifestacione,  ut  ipse  domuus  Michael  abbas  et 
Amelgauso  iudex  eius  advocatus  eiusque  successores  predicte  §clesi§  cum  prefatis  om- 
nibus rebus,  ut  supra  legitur,  ad  pars  iam  dicto  monasterio  saneti  Zenonis  ad  pro- 
prium   habere   et    detinere    debent"  et   predictis   Kaginibaldus''    et    lohannes,    barba    et 

• '  nepos,  de  prefate  ^clesig  cum  predictis  omnibus  rebus,  ut  supra  legitiir,  nianeant  ex- 
inde" omni  tempore  taeiti  et  contenti.  Et  finita  est  causa.  Et  hac  noticia  pro  securi- 
tate  cideni  domnus  Michael  abbas  et  Amelgauso  iudex  eius  advocatus  ad  pars  iam 
dicto  monasterio  saneti  Zenonis  fieri  admonuerunt.     Quidem    et  ego  lohannes  notariiis 

461.   1)  Lasehilzer  sah    hinter  Mar   einen  Buchstaben    mit    Oberl/!n(ie,    den    wir  nicht    mehr  erkennen 
ti  konnten;    in  C  Liake;   gemeint    ist    entireder  Marcclise   sir,    oder  Marceninn    nii.  ron  Pnsliiman, 

und  wenn  Laschitzer  recht  »nh,  jedenfalls  das  erstere         m)  so  ron  Laschitzer  ergänzt;  aliia  C 
n)    rac  D         o)    Ragibaldus  D,  und  so  öfter         y>)    debet  D         q)    ips  f>  r)    dare  factum 

fuerit  D,   wahrscheinlich  verschrieben  für  clstruerit,  rgl.  oben  f>.  371  Z.  23  s)    Aiiiegauso  D 

t)  successor  /)         u)  cielleicht  zu  rerbessern  in  deberent         v)   Ragibaldus,  ohne  Abhürzungs- 
40  zeichen,  D         w)  et  exinde  I> 

Kaiaertirkundea  III.  74 


586  KAIS  i:  1!  r  K  K  V  N  1>  !•:  N. 

ex    iussionc    siijira    scriiitus    donuius    llfiurii'u.s    impiTiitor    vi    iudiciini    adiiiunirionilms 
scripsi,    anm»    voro    predicti    doinni  Hi-inriri    ^loriosissimi   imperaturis  dco  propicio  liic 
in   Italia  ni-tavo,  soxto  die  nicnsis  decenibris,  indictione  V;  feliciter. 
Kgrt  Tliiethricns  fauccllarius  subscripsi. 

Sifjniiin  doinni  Heinrici  (M.)"  inipcratnris.  5 

Ego  l'iligrinnnns  Coloniensis  archit'piscopus  subscripsi.     Ego  l'upo   patriardia  f. 

Tado  missiis    donnii    iniin-ratoris    subsi-ripsi.     Ego   lohannes  grai-ia   dvi  Veronensis  «'iii- 

>icopus    subscrijisi.     Vgo    niarcliio    subscripsi >'.      Ego    Itigizo    episcopus    infrrfuit.     Ego 

Arnaldus  opisi-opus  intorfuit.     Ernu-ngiM-ius   c'i>isfopus    intcrfuit.     Ego   LoiUuuiicus  epi- 

scopus' [Siginfre]dus''   i'])isoopus    Placeii-  10 

tinus  intcrt'uit,  subscripsi.    Cunizo  in[dcx] 

[sacri]''  palacii  intorfuit. 


4()2. 

Heinrich   bestätigt   der   bischUßichen    Kirche   zu   Mantua   ihre   Besitztitel,   Be- 
sitzimgen    und  Rechte   und  rerfügt,    dass   die  Bewohner  ihre)'  Güter  nur  von  it 
den  Bischöfen  gerichtet  tcerden  sollen.  Mautua  1021  December  lo. 

Xoliirielle  Ahxchrift  ans  dem  Ende  des  11.  oder  dem  Anfang  des  12.  .Jh.  im  hischöfliehen 
Airhir  zu  Munlua  (B).  —  OritjinaUrans.iumpt  Karin  IV.  von  1354  Dccemher  10  eben- 
da (C). 

Done.imondi  Dell'   i.ttoria  eccl.  di  Muntova  1   (Mantua  1612),  189  cit.  —  Muratori  Ant.  to 
Hai.  6,  H29  au.<t  Absrhrift  Prisriani's  wohl  nach  BC.  —  Böhmer  Reg.  12'J3.  —  Slumiif 
Heg.  1778. 

Da  C  offenbar  auf  B  zurückgeht  und  nur  an  xehr  irenigen  Stellen  nocli  eine  andere  Vor- 
lage lieniitzl  haben  tiann,  /{önnen  die  Fehler  der  Untersehriflzcilen  auf  Rechnung  des 
Copisten  gesetzt  nerden,  der  offenbar  die  verlängerte  Schrift  nur  mangelliaft  zu  lesen  vcr-  «5 
stand.  Ob  ihm  auch  die  fehlerhafte  Datierung  zur  Last  zu  legen  ist,  oder  ob  diese 
selion  in  seiner  Vorlage  stand,  Icann  nicitt  entschieden  trerden.  Der  Context,  obwohl  in 
der  Reihe  der  Privilegien  für  rfo.s  Bisfhuni  Mantua  allein.<itehend  und  weder  durch  das 
Dictat  gesicliert  noch  durch  Vor-  oder  Nachurlcunden  gestützt,  bleibt  doch  bi.s  auf  den 
Pmsus  über  die  riclilerlichen  Befugnisse  des  Biscliofs  (ut  sui  resideutes  —  imperpetuum)  10 
sachlich  im  Rahmen  der  durch  Jene  getroffenen  Bestimmungen  (vgl.  Rieger  ImniKniltils- 
Privilegien  für  itatienische  Bisthümer  26);  bei  der  Bescliaffenlieit  der  Überlieferung  ist 
iiidessen,  icetm  auch  sictier  eine  echte  Urkunde  für  Mantua  vorgelegen  liat,  die  volle  Zu- 
verl/Lssigkeit  des  vorliegenden  Textes  nicht  verbärgt. 

(C.)*    In    nomine    sancte    et    mdividu^    trinitatis.     Heinricus''  dci  gratia  ]{oniano-  w 
rum  "  imperator  augnstus.  .Si  circa  *■  loca  *■  sanctonini  bcnoficia'' lai'giniur  o|M>rtanrt'', 

non    solum   regium '   niorcni    deccnter    iinplenuis,  verum   etiam  eternc  beatitudinis  pre- 
mium    no8    promereri    inde  liquidn  crcdimus.     Quapropter  notum  sit  omnibus  Hdclibu« 

461.    X)   (/«*  in   f)  nacliffKeichnele  Monoi/nimtii  iiekhl    ron    iler  in    ilrc  Kan:lei    ilblictie»  flestnll   diu 

Icainerlictien   llrinilmuU  ab        y)  itif  hirr  mitten  unter  ilenen  der  liiKchilf,   Meliendc  Vnlerfrrtifinnii  *0 
Iliir/n'g   ist    in    1>    Ulm-    der    Zeile    niiclif/etraiiiii  z)    «»1    unteren    /lande    iM    ein    .SViVf/-   deji 

I'ergamenlx  tlieih  ol/i/erüisen,  IheÜK  n/M/exihnilten,  xo  da«»  eine  Zeile  zur  Hälfte,  eine  andere 
faxt  ganz  fehlt;  nie  ciele  von  den  zu  l-jinijunii  den  l'lacitum»  genannten  lieiKitzern  in  den 
l'ntcrtthiiftjizeilen  genannt  waren,  ixt  nicht  fextzniilelten. 

44J2.    (Bresslaul     b;  fetilt  in  C       \i)  Honriciis  ß       0;  «i  ■iHcris  locis  B       <1)   Ijeiieficüs  B       e)  opor-  4» 
tunae  B;  oportuno  C        f)  reguin  BC 


11  Kl  N  l;  ICH    11.      Iir.'l.  5)S7 

saiicti;  fli'i  ffclcsii;  n(istri.-i<|iif  scilu-it  inc.st'ntiljii.s  d  tnturis,  r|Ui>iii:iiii  (|uii1:iin''  veiicra- 
bilis  .Miiiituaiuis  episfopiis  uiniiiiii'  lliltoH'u.s''  adiit  i-ulmoii  sciTiiitatis  nostiv  deprucaiis 
niiserit'onliain '  [nostrain|''  df  Dinnibus  rebus,  de  quibus  autecossorps  nostri  rojjc^s  vel 
iin|)pratores  ad  scdem  sniiL-taiuMiain  i)aj;inas  concesserunt  jirccoptoniin  '  vol  undc  |ir<>- 

8  dicta  ccclosia  investita  esse  digiioscitur.  Nos  nlj  aiiKircni  dimiiiii  lib<-iitis.sini<-  jx'titin- 
iiilius  illius  satist'iK'iciitos  eideiii  sanotc;  cci'li'sit,'  Maiituam;  i'untirinaiiius"'  oiniifs  tradi- 
tioiics  preceptorum  Karoli,  Liuprandi.  I^iidiiici",  Arnidfi,  Vgonis,  Lotarii",  Jici-fiifjarii '', 
itfMii'i  15cri>n<>;arii '',  (>ttl>nis^  item  |()tti)nis|  "^  iti'iiKjUi'  tortii  ()ttlHlis^  r-t  (•onrcdiiiiii.s " 
[KT  liDC  nostniiii   |(rccc|itiiiii  nimifs  posscssioiios,  qiias  ]n-cmf>im)rata '  ccclesia  ptis.siderc 

10  visa  est  in  tota  Italia.  iiomiiiativc  ut  sui  residentes  plaeita  vej  leges  nun  faeiaiit  vel 
aliqiiaiidi)  eiistodiant,  nisi  ante  predietiini  episeopiini  vel  suos  sueeessores"  iniperpetuuni. 
(.'onlirnianiiis  silji  ripas^'  Jlantuane  civitatis "  et  portus  et  onmia  tolmiea"  einsdeni 
iiiniitatus  —  (jiii^  est  terniinus:  anibe  ripe  Padi  de  Zara-^  usque  liurauani^  et  <innn's 
insuias    eiusdfin    rinmini>    et    de    eajjite    Mineli"    fluininis    ex    utraque    usque  Uaicfjiani 

16  parte'' —  atipie  per  iiane  traditionis  cartani  eideui  sanetij  Mantuan«; ''  [ee<dcsi('| '' enrtes 
ex  intefjpi  anti(juitus  eoneessas  tradinius  et  eontinnanius :  ßaj;iiiiili),  Nebulario'',  l'orta- 
i-iilo'  Clin»  onine  sna  eurte  silvanini  totius  insule  lleueri.  Canedulo'-',  Sarniite'',  abba- 
liani'  saneti  Kiitini.  abljatiani''  saneti  Cassiani '  martiris'"  eum  onmibns  pertinentiis 
niolendiuis  ripatieis  palitixuris  piscationibus  piseariis  aquis  aquarunique  deeursibus,    et 

so  euni  onniibus  pertinentiis  suis  prenominatas"  res  in  dominatiouem "  eiusdem  ejjiseopii 
>ancti  Petri  apostnli  ob  remediuni  aninie  nostre  transfundimus .  ea  videlicet  pactiouc 
ut  ab  odierna  die  et  deineeps  nienioratus  episco])us  et  onines  sueeessores  sui  has  ipsas 
res  iure  j)ropnetario  teneant  atque  possideant i',  oniniuni  eontra<lietiime  reinota.  Kt  ut 
hoe  preceptuni  tirmioreni  habeat  stabilitateui,  precipimus.  ut  nidlus  <lnx   niai-ehio  eomes 

i!>  iudex  vel    seuldasio    liane  contirniatiouem  vel  concessioneni'i 

violaverit,  sciat  se  coniposi- 

turuni  anibabus  partibus  auri  ubtiuii  liliras  duecntas.  niedietatem  camerg  nostre  et 
niedietatem  prediett^  ecelesie  saneti  ■"  Petri,  Hiltoltb "  seilieet '  episeopo  suisque  succes- 
soribus"  imperpetuum.    Quod  ut  vcrius  credatur,  manu  nostra  rnbnratuni  hoc  preceptiun 

so  sij^illare  precepinuis ''. 

Signum  domui"'  Heinrici"  (M.)  iniperatoris  >'  invictissimi '■. 

I  Theoderieus •''  caneellarius  vice''  Euerhardi"'  episcopi  rccognovi''.  \\ 

Data  IUI.  idus  decenib.  indictione  V,  anno  dominice''  inearnationis  MXX,  anno  donini" 
Heim'iei'  regnantis«  XVIII,  imperii  vero  ^^I;  actum  Jlantue''  in  palatio  eiusdem  episeopii. 

S5  462.   jr)  quidem  ß;  quidain  corr.  am  quideiu  C         h)  Hitolfus  C        i)  C;  tnuiiie,  oder  (ihnlich,  ß; 

die  Buchstaben  hinter  in  sind  rerloschen  und  ron  jüngerer  Hand  überfahren,  so  da«g  die  ur- 
sprüngliche .Schrift  nicht  mehr  erkennbar  ist  k)  fehlt  in  HC  1)  precepto  B\  preceptum  C 
mi  rcconfirmamus  BC  n)  Luduuuici  C  o)  Lauterii  B\  Littarii  C  p)  Borengarü  C 
q)  iterum  B        r)  Otonis  B        s)   recoucedimus  BC        i)   prenomiuata  C        u)   sucesores  B 

w  v)  ripes  C       w)  tliolnea  C       x)  ijue  ß;    q  C       y)  lara  C       z)  Boranam  C        a>  llinci  B 

1))  parte  C  c)  Matuang  B  d)  fehlt  in  BC  e)  Xulmlario  B  f)  BC  On  B  corr.  am 
Portarioloi;  Perarolo /)().///.  :?5ö  gl  Cnediillo  C  h)  imite  C  i)  abbatia  ß  k)  abatia  B 
1)  Carsiani  C  m)  fehlt  in  C  n)  prenoniitas  ß  o)  donacöem  C  p)  posideant  B 
q)   hinter  concessiouem    ist  in  BC  offenbar,    obwohl   keine  Lücke  angedeutet   ist,   ein   grösseres, 

4A  icnhl  iriedrr  mit  t-oncessionem    schliessendes  Stück   ausgefallen ;   Prisciani's   Versuch,  die   Lücke 

uus:ufüllen,  trifft  das  richtige  nicht;  man  könnte  etwa  rermulhen  [nostram  infringere  seu 
violnre  prcsumat.  Si  (piis  autem,  quod  absit,  hanc  nostram  concessionem]  r)  fehlt  in  B 
s)  Hitoltb  BC  t)  silicet  B  u)  sucessoribus  B  v)  prccii)imu3  C  w)  dni  C  x)  Hen- 
rici  B:   Heinrici  etc.  C,    iro  das  M.  und  der  Schluss  der  Zeile   fehlen  y)   impatoris,   ohne 

SO  Abkür~ungs:cichen,  B  z)  inusti,   Ofler  ähnlich,  ß;  man  könnte  auch  in  augusti  emendieren 

ai  Henrus  B;  Henricus  C;  das  Original  kann  natürlich  auch  eine  andere  Xametisform,  efun 
Tluedrioiis  o<ler  Theudericus  gehabt  haben  bi  viee  B  c)  Erardi  B  d)  rcognovi  ß:  nur 
in  B  cerlängoie  Schrift  o)  duiee,  ohne  Abkürzungszeichen,  B  f  |  Heiirici  B  g)  rearna- 
tis,  ohne  Abkürzungszeichen,  B         h)  Mut  B;  Maiit  C. 

74* 


588  K  A  I  S  K  K  r  H  K  UND  K  N. 

Heinrich  verfügt,  dass  das  Kloster  Biforco  reichsunmittelhar  bleiben  und  unter 
dem  Abt  Ronmald  und  Xachfolgern  seiner  Disciplin  stehen  soll,  bestätigt  die 
Besitzungen  des  Klosters  und  gestattet  dem  Abt  die  Berufung  jedweden  Bischofs 
zu  Weihehandhin  gen.  Ravenna  1021  Dcccmber  Hl.      & 

Xotarielle  Copic    nun  ./.  14TH    im   k.  Staatsarchiv   zu    Florenz  (li).  —  Xotnricllc  Copii- 
aus  dem   15.  Jh.  im   Capitel.^tarchic  ron  S.  Lorenzo  ebenda  (C). 

Vilhelli  Italia  saera  ed.  J.  'J.  üVi  (iii.i  Ab.'trhriß  von  li  mit  a.  ine.  millesimo  duodocimo, 
indict.  decima  =  ed.  II.  '2,  49:i  =  Miijne  Patrol.  140,  H62  n"  124  mit  a.  ine. 
1022.  — ■  Soldatii  Quest.  Vallumbrnfane  1,  12.')  n"  11  anx  B  mit  a.  ino.  niillpsinio  duo-  lo 
dwimo,  indiot.  X.  —  Sohhini  Hixt.  .s'.  Mirhiirli.'i  1,  197  aus  B  mit  a.  ine.  inillcsimo 
duodecimo.  —  Miltarelli  Ann.  Camald.  i*,  250  n"  109  aus  C  mit  a.  ine.  millpsimo 
XII  =  Lami  Mon.  ecci.  Flor.  3,  1764,  =  Mittarelti  Accessiovcs  historicae  Fareiitin. 
(Vrntditi  1771)  H97  Rrtr.  mit  a.  imp.  XIII.  —  Böhmer  lieg.  1224.  —  Stumpf  Reg.  1779. 

Ausserhalb  der  Kanzlei  verfasst.  Vgl.  Petr.  Damiani  Vita  s.  Romualdi  cap.  (i4.  65  (Opera  i5 
ed.  1642,  p.  206  f.;  Mon.  Germ.  SS.  4,  854);  damals  scheint  Heinrich  an  Romuald 
montis  Amiati  monastetium  gegeben  zu  haben,  das  mit  den  Herausgebern  der  Opera 
(vgl.  Migne  Patrol.  144.  1003)  auf  das  Camnidulenserkloster  Vivo  am  Monte  Amiata  zu 
deuten  sein  wird;  vielleicht  hing  damit  auch  das  bis  jetzt  nicht  aufzufindende  DH.  II. 
für  Vivo  zusammeti,  von  dem  Grandius  Epistola  de  Pandectis  228  (nach  Migne  a.  a.  (>.)  so 
und  Repetti  Dizionario  corograf.  della  Toscana  2,  75  wissen  (Stumpf  Reg.  1833"). 

In   nomine    patris    et   filii    et   Spiritus    sancti.     Heinricus"    Konianoruni   iniperator 
aujiastns.  Dignum  videtur  no.'^trc  impcriali  clenie,nti(!  rolif^iosoruni  viroruni  congruis 

peticioiiiliii.s  iuste  ac  racionabiliter  acciuicscere.  (^iiapnipter  iioverit'*  oniniiini  sancte'' 
(li-i  ecflesie '■  nostrorumquc  tidcliiun  jiresentium  videlicct  et  i'iituninuii  imliistria,  (nia- « 
litcr  ni)^  pro  roniedio  aninic  n().strc  .seu  j)arcntum  nostroruni  ii()stra(juu  saltiti'  m-  diloc- 
ti.s!-inie  coniugis  nostre  Clmnigunde''  iuiperatrii-i.s  aiiguste  atfuie  pro  iutiM'vciitii  rcligio.si 
\\r\  domni  Romualdi  monaclii  et  lieremite  quandam  abbaciain  ad  lioiiDroiii  sancti 
Ik'nedicti  ."super  res  nostri  iuris  constructam  in  alpe  que  dieitiir  Rit'urco"  tantuni  a 
re^ribus  vel  inipcratoribus  investiri  constituiinus  camque  permanere  in  jjrovisu  et  disei-  so 
plina  eiusdeni  venerabilis  viri  domni  lionnialdi  suornnique  sc'  .tuccossoruni  in  ipso 
heremo  persistentium,  vitani  et  relif^ioneni  eins  .servantiiini  -  ipsa  tanii-n  provi.sio  et 
disi-iplina  contra  rcf^ulani  bcati  Renedicti  non  Hat  — ,  contirniantes  eccicsie  sancti 
Hcnedicti  eitisdem'-'  nntnastt-rii  illas  terras,  quas  nunc  tenet,  quarum  ncnnina  sunt 
hec:  ecclesiam  cum  tribus  molendinis  et  tres  mansos  in  Domiciucrolo,  in  (iaiiano  »» 
mansos  duos  et  ecclesiam  unam ,  in  Pertisida  ecclesiam  unam  et  mansos  duos  et 
molendinum  unum.  in  ('asaic  mansos  duos,  in  Mistriano  mansum  unum ,  in  I>ri- 
mano  mansum  unum,  in  Hijiidiniano  mansum  unum,  in  Monte  Martino  mausuni 
unum,  in  AtlVico  mansos  duos,  in  niontancis''  sancti  Uaudentii  mansos  quinque  et 
oninia,  quecunque  iuste  et  legalilcr  nunc  habet  aut  inantea  habitunnn  est  aiit  .aciiui-  4o 
situnim '  est  aut  aquisivit,  ut  ca  liaiieat  ac''  ttnieat  |etj'  cum  oinnii)us  suis  pertincntiis 
in  integrum  proprietario  iure  i)os8ideat,  eo  modo  ut  ncc  isti  qui  nunc  supercst  abbati 
nee  suis  successoribus  lieeat  terras  eccicsie  vendere  aut  alienare  aut  precariam  faccre 
absque  nostra  licntia,  sed  tantum   ad  usum   iiion.'icliornni   inil)i   deo '"  servientium  iuxta 

469.   [Bloch]     B)  Henric.  ß;  Hemric.  C      \>)  noverint  C       c;  cc<;l.  sancti-  ilei  ß       d)  Ciiiii^'unilc /M6 
i')  Biforco  C        f)  HC        \i)  eiuii(lcin(|uc  Ji         h)  BC        \)  acquisiturus  BC        k)  fihll  in  C 
1;  fehlt  in   HC        m)  inibidem  BC 


II  KlN  i;i(ii  II.    iii-_'l.  589 

rof^uliiin  saiR'ti  IJciieilicii  in'niiain'ant.  liisn|(fr  coiitinnainiis  oniiH-ni  ln-reditiiti'iii  lumo- 
ruin  i|)sius  inoiiasterii  et  nionftcli(iniin .  iit  tali  iiicidu  lialtcaiit",  (|Uo  num;  ii).sf  lialtet. 
C'onstitucnU'S  i^itiir,  iit  siipra  (lic-tmn  iiiiiiinstcriiini  iiiilli  inarclii(>iii,  iinlli  coiniti,  niilli 
arcliicpiscöpo,  iiulli   ciiisropo  ii:illi((Ui'    siiij,'iilai-i    imtsiuic  subiari-at,  ni^i   sit   in   iiiiju-riali 

5  et  ruf^ali  i)otcstatt'.  volimius  atrjui-  (lisjxiiiinnis,  iit  liccat  doiiiiKi  Huinualdo  siiimjiw  siu-cfs- 
soribus  et  abbat!  ipsius  inonastcrii  suisquo  successoribus  advocare"  r|iietieiuiqiie  cpiscopuni 
ad  eoc'li'sias  consccrandas  et  ad  (uiiiuMii  consceratioiiem  facicndain.  VdIiiiiiuk  etiaiii.  iit 
per  cireuitum  monasterii  et  horoiiii  ecclesia  possidcat  ab  Oriente  a  rivo  di^  lacu,  ab  ncci- 
dentc  a  inj;»)  alpiuni,  a  septentriono  a  ('eresio,  a  ineridie  a  collina  de  Gimelli.s.    Inviola- 

10  biliter  igitur  iiibenius,  ut  non  dux,  nun  niarcliid,  non  eomes,  non  qualiseunque  niaf^na 
vel  parva  persona  line  nostruin  imperiale  preee])tnni  violare  pertentet.  Si  vero,  quod  ab- 
sit,  aliquis  illud  iiitVin-ferc  tentavcrit,  seiat  se  eonipositiirum  diieenta«  libras  aiiri  eocti '', 
niedietatcin  nobis  et  inedietateni  dieto  niDnasterio.  Kt  ut  hec  verius  credantur  et  inenn- 
vidsa  servcntiir,  tnanu  pnipria  subscribentes  nostro  sigillo  inferius  insifipiiri ''  pri'ci|iiinus. 

16  Sigiiuiu  doiniii'    Henrici  iuvictissimi "  (M.)  iiiiperatoris '  aufjfusti. 

Theoderieus"  eaneellarius  recognovit. 

Datnin  anno  doininice  incaniationis  niillesimo  XXII ",  indictione  V ",  anno  vero 
donini  Heinrici"  secundi  regnantis  XXI,  iniperantis  vero  octavo;  actum  pridie  kal." 
ianiiarii   liavenne;  feliciter  amen. 

404. 

Heinrich  bestätigt  dem  Domcajntel  zu  Arezzo  aufgezahlte  Besitzungen  und 
den  königlichen  Schutz.  Ravenm  1021  Decemher  31. 

Originaldiplom  im  Capitelsarchiv  zu  Arezzo  (A).  ■ — •  Ahachrift  in  einem  Rotidus  aus  der 
Milte  des  11.  Jh.  ebenda  (B). 

85  Bayer  in  Forschungen    zur  Deutschen  Gesch.  13,  613  n"  7  aus  A.  —    Stumpf  Arla  ined. 

637  n'  4.53  «mä  A.  —  Pasqui  CD.  Aretin.   161   n"  113  aus  AB.  —  Stumpf  Reg.  1779". 

Geschrieben  auf  einem  durch  Vorausfertigung  des  Monogramms  hergestellten  und  wohl  in 
dieser  Gestalt  bereits  besiegelten  Blanquet.  Eingangsprotokoll,  Context  und  Signumzeile 
rühren   von  einer  Hand  her,  die  mit  der  des  TA  verwandt  ist;  Recognition  und  Datierung 

30  sind  dem  Eschatokoll    des  D.  436  ähnlich    und   entweder  von   dem  Schreiber  dieser  Zeilen 

hinzugefügt  oder  ihnen  nachgezeichnet,  ivie  auch  das  Chrismon  vor  der  Signumzeile  wohl 
auf  Nachahmung  des  D.  436  beruht,  aus  dem  vielleicht  auch  das  falsche  Königsjahr  ent- 
lehnt ist  (vgl.  Ficker,  Beitr.  2,  499  f.).  —  Das  D.  436  hat  auch  als  Vorlage  für  den 
Context  gedient:  das  Verzeichnis  der  Besitzungen  ist  jedoch  vollständig  neu;  nur  ein  campus 

35  cum    vinea    .    .    Gratigata    (vgl.  S.  590,  Z.  32.  33)    wird  schon  in  der  VU.  genannt; 

über  die  Kirche  des  hl.  Quiricus  in  Osenna  vgl.  Pasqui  a.  a.  0.  148  n"  107. 

I  In  nomine  sanetae  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente*  dementia 
Romanoruni  imperator  angustus.  ^  Ad  boe  nobis  divinam  gratiam  iniperii  fastigium 
contulisse    credimus,    ut    dementia   nosti'ae  meritum  cunctiformiter  in  Iiis  quae  pietatis 

40  sunt    aecunndemus''.       Ideoque    onmium   tidelium  sanctj  dei  ecciesiae  iK)stroniini|UP  preiientium  ac 

463.  n)  habeat  B  o)  avocare  BC  p)  cotti  BC  q)  inBignari  C  n  domini  B  s)  in- 
vitis3imi  C;  dahinter  ist  in  BC  die  Stelle  des  M.  angedeutet  t)  imp.  invict  aug.  B  u)  The- 
di'ricus  C  y)    millesimo  XII  C;  millesimo  duodccimo  B         w)  iiuinta  B         x)  caleii  B. 

464.  [Bloch)     a)  u  curr.  aus  u         b)  mu  über  der  Zeile  nachgetragen 


500  KAISKIU"  ÜKIN  DKN. 

futiiruriiiii  ilfVKtio  iioveril.    i|<ialiter  uns  pro   iloi    aiiinro    aiiiiniu'qiio    nnsirr    rt'ineilio  •'    cniioiiicos    saiu-to 
ArPtiiiao"*  ercli'sine  nosiraiii  aileiiiitca   iiii|)(>riaU>m  |i<ili'stat('iii  ile  tjuibusilaiu    rebus    et    proprietatilms'' 
iuste    et    Ipjjalityr    eis    |uMiiiientiliiis    nostrn    preceptnii    mietoritnte,    pront    iusle    et    le;;nliter    inissinmis. 
eontirniamiis  et  |ieiiilus  corroliorainns,  in  priinis  ineiliütutom '  di>  i'astt'lli)"    ot   (Ic   ccclosia   et   de 
tuiTi'  et  forte  quae  vooatur  15ulf;ar|i|''  et  iutt'';;faiii '   corticdlaiii    (|iiae  vooatnr  ("i'llulao  & 
et  iiiiuiii  maii.'iuiu  in  loeo  (jiii  vm-atiir  Seei  et  umiiii  inansuin  in  l'ainpille  eimi  miiiiilms 
sibi  adiacentibus  [et]''  pei-tiiieiitiluis.  ut  L'go'^  index  eoncessit  predictis  eanimicis  Christo 
sanetoqiie    Doiiat"    doservieiitibiis;    et    iiisuper    eontirniiiimis    plebeiu    saiieti    (^)uiriei    in 
Nosinna    cnni    terris    et   vineis  et  easis'    et   deeinialinniliiis  it   (nnnilnis  pertini'iitiis  eins 
seu    et    terram    inxla    laenni   l'ernsinnni    in    locis    et   villis    (piae   voeantnr   i'aiili,   JÄiale.  lo 
l'elina.   Passinii^nano  et  easas  et  niansos  et  vineas  in  coniitatn   Seenensi'",  ijuas  Petrns 
diaeonus  eisdeni  eanmiieis  eoncessit,    nee    non    <'tiani  corrolioranuis    easas  et  vineas  et 
terram  quae  est  ])osita  in  'Pidliano  et  Brinule  ri   l.artiano,    quas  Hoii^o"  presbiter  pre- 
dictis    canonicis    eoncessit,    et    conünnanuis    cortieellani    intej^rani    unani    (piae    voeatnr 
IVtrnio    et  Canipriano    et  Matrifjnanello    et  Paj^anieo    et    jioreioneni    nnani    de   eeelesia  15 
([iiondani  editieata  in   bonore  saneti  Mavtini   in  predietn   loeo  J'etrnio  enni  omnibns  sil)i 
pertinentibns.    .sieut  lulia    sepe    iani    liietis    eanonicis    eoncessit,    et   porcinnrni   intej^rani 
tereiani  de  tiuTc  et  eastello  et  eeelesia.  (piae  Grit'onis  t'uit  et  Snppo  Hlius  eins  (lerardo 
suo  iVatri  eoncessit  et  Gerardu.s  j)redictis  eoncessit  eanonicis,  in  plebe  sanctao  Eugeniae 
et  saneti   Petri    in  Afijello    et   terram    et   vineas,    quas    dederunt    predictis    canonicis    et  so 
mansioneni    domnieatam  Petrus    presbiter  et  Dominions  filins  Anzi,    et   insuper   confir- 
manius    terram    casam    et    vineam    in    coniitatu    Senensi    in    loeo    Casulae,    quas    dedit 
J^oni/.u    presbiter,    et    eeclesiam,    quam    dederunt  filii    15oni|z]onis''   et    eoruni  eousortes, 
quf  est  editieata  in  lionure  saneti  ^lartini.  atquc  mansuni   ununi  in  l>aj;iiiilii  et  \iueani 
domnieatam  et  ([uartam   porcionem  uuius  ecclesiae  site  in  eodeni  loeo  et  niansiun  ununi  ss 
in    Marina    et    duos    mansos    in    eoniitatu  Senensi    in    plebe    sancte  Jlariae    in  Paeina, 
quos"  dedit  Berardus  predictis  canonicis,  atque  casas  et  quartam  jiartem  uuius  [ecclc- 
stjae""  et  -vineas    in    plebe    saneti  Petri    sit<as   qu^?   vocatur  Agello,    quas  Ko(bilfus  (ilius 
Liutardi  predictis  eoncessit  canonicis,  et  medietatem  uuius  mansi,  quam  lionizo  index 
eisdem  dedit,  et  casam  in  civitatc  Aretina  et  terram  et  vineas,  quas  Martinus  presbiter  .10 
Petro    diacono    et    eanonico    eoncessit    et    ideni  ]\Mrus    pre|dic|tis''  eanonicis    eoncessit. 
Similiter  eontirmauuis  et  corroboramns  terram  cum  vinea,  quam   idem  canunici  j)!ant;i- 
verunt  in  (»ratizata,    et  mansum  unum  in  ('lasse,    (juom  temiit   Uitalis  marmoraiius,  et 
in  eodem  loeo  alterum  mansum,   quem  dedit   loliaimis  filins,    et  quartam  partem  tuiius 
mansi,    quam    dederunt    filii  Ugonis,    nee    non    terram    et  vineas    et   easas,    quas  dedit  35 
predictis  eanonicis  Ingizo  presbiter  et  canonicus  in  Agrazze''  et  Turrita  et  Fontanclla 
et  [in]*"  Leprosia  et  Critaiolo    et  Cortiue,    et   terram    cum    casa    et  vinea,    (piam    dedit 
Rigo    in  Fericione,    nee    non    et    terram    et    a(jnain  euni   piscariis,   quas  dedit  ]\Iartinus 
clericus    in    loeo    Pareti    iuxta    lacnm    Perusinnm.      llacc   miteni    omnia,    [inie]''   jiredievis 
canonici»  data''   .sunt   et    in   Alturo   tenqjore  danda  erunt,    nos   (|iii(lpiii  nostrn  iinpcriali  pdtcstdto  10 
confirmamus  et  corroboramii»  attiue  eosdeni  in   pcrpetniim    liabcrc    sanctinius,    00    videlicet   online '    ut 
nee  rec[t]or  eiug[dcm]''  scdis   nee    cuinHÜbct    potestatis    persona   de  predictis  rebus  vel  de  eorum  per- 
tinentüs  »ivc  de  liis,  qu^>  diWnn  pieta.s  iuibi  augerc  voluerit,  illig  alii|uain  inferre  prcsuniat  contrnrictatem 
vel    deminnralioncin    ullani    innerere    attentct.     •  Reci])inius"    quoquc    eo«    cum    oninibus    eoruni    rebus 

H'A.    ri  d  rorr.  aus  o       d)  are  auf  Ila»ur       e)  tlan  zweite  r  iiher  der  Xrile  narhfjeiragen       f)  ine-  16 
dietatem  auf  Hasur       g)  eastello  rielleieht  auf  linmir       h)  en;<hizt  aim  II        i)  intejfram  auf 
Itagur      k)  davor  Uaxur  einer  Oberlänge      \)  ill>er  ca  ein  überflünsiijer  Strich      m)  .1      n)  i  über 
der  Zeih   nachgetragen  o)    q    auf  liasur:   es   stand    ursprüngliih    dir    Ligatur   von    et   da 

p)   g  corr.  aug  1         <\)   t  corr.  aun  d         r)  d  rorr.  aus  r         s)   umprünglirh  uar  Prcripinnis 
gejirh rieben;   dann    itit  P  2U  R  rnrr.   und  dun  folgende    r    ilurrh    ilarillirr  und  darunter  gcnclzle  M 
l'unhtf  filr  ungiltig  erhiilrl 


II  i:i  NIMCII    II.     1022.  ')!•! 

iiioliilibiis  et  ininioliilibiis  illia  iustr  et  lc;fnlUer  |>ertiiioiitiliiiM  hiiIi  iiosirv  tiitii>iiiK"'  iniiiiililiiirdin"', 
i|iiiiteiiiis  sceiiri'  vivcre  clei><|iii'  «ervire  et  prn  imliis  KtHliii|ii<'  nmü  vt  llll|(<'ni  iinntri  reiiie(Iiiii|iie 
aiiiiiiue  uoHtrne  "iure  iilo«  iii(;iter  ilelectet.  Si  i|niK  iptur  liiiiiis  iiDStri,'  cniiliriiiatioiü»  prercpli  viulator 
i'ütiterit,  Dvuit  8C  c(iiii|i<>sitiiruiii  aiiri  eucli  lilira»  eeiitiiiti,  iiiiMlieintuiii  eaiiieri,'  iiostrne  et  iiieilietateiii 
b  eanouicU  9niict^>  Aretiiif  ocelosiao  pro  teiiipcire  ordiiintiK.  Qiioil  iit  vuriiiN  eredatiir  ilili);oiitiilHi|iie  ab 
Diniiibiis  obdcrvctur,   iniiiiii   propria   rolioraiites  Hi^ill!   iiONiri   inpreuxiime  emroburari   iIccreviiiiiiN. 

^  (C.)'   Signum   domni   Heinrici   iiivictissimi   iinpcratnris  luipisti.  jj 

Ji  Ti'iulcricus  cancellariiis  nd  viccui  Hclu-rarili  arcliicanci."lla(M.;rii  iiotavi.  f,  iS\.  |).i 

Datum    aiin[ii    (1ominii'(>    i{iK-aniatiiinis''    iiiillosimi>"    NXii,    anno    <liiniiii    lleinr|ici 
in  iv};nantis  XVJIIU'',  inipi-rii   vorn  \'IIII.   iiKlictimic    ii'll,   Im'o   Ua|ueniie|'',  |iri(lic  kal.  ianu. 


465. 

Unter   ^'o)•sitz    Heinrichs    werde)}    im   Künigsgericht   auf  Klage   des  Propstes 
Theobald  von  Montecassino  Besitzungen  in  der  Grafschaft  Termoli   von   den 
Grafen  Atio  und  Fandulf  restituiei't,  und  der  Kläger  wird  namens  des  Klosters 
16  mit  ihnen  unter  Verleihung  des  Bannes  investiert.  Chieti  1022  Februar  — . 

Peiri  (liaconi  registrum  Cassinetise  aits  der  Mitte  des  12.  .TU.  f.  129'  n"  28-')  im  Kloster- 
archiv zu  Montecas.<iino  (B). 

Au.'^zug  in  Leonis  Chron.  mon.  Cassinensis  2.  32  ed.  Laurenfiiis  Vicent.  öö  und  in  Mon. 
Germ.  SS.  7,  661  (L).  —  Stumpf  Ada  ined.  380  n"  271  aus  B.  —  Stumpf  Reg.  1780. 

»0  Verfassf  nach  hetxeventanischem  Formular.     Den  in  noch  mehr  als  gewöhnlich  verwilderter, 

mit  zahllosen  Italianismen  behafteter  Sprache  geschriebenen  Text  haben  wir  nur  an  wenigen 
Stellen,  wo  uns  zweifellos  Fehler  des  Cojmfen  vorzuliegen  schiene»,  geändert.  —  Da  das 
auf  diesem  Placitum  beruhende  D.  466  vom  1.  Februar  1022  datiert  iit,  kann  auch  die 
Gerichtssitzung   nur   am    1.  Februar  .stattgefunden  haben.   —  Der  locus  qui   nominatur 

«6  sancto  Petro  in  Plauaci  bezeichnet,  wie  es  scheint,  eine  Örtliclikeit  in  Chieti  selbst. 

In  dci  nuniinc.  Noticia  iudicati,  qualiter  jn-o  t'iituris  tL'm))oribus  meniuria  rcccir- 
dandum,  iil  est  in  foniitatuni  •''  Tcatonse  in  locum  qui  nominatur  sancto  Petro  in 
Planaci,  ibique  in  placito  residebant  domno  Enricus  impcrator  et  Teodericus  can- 
ccllarius    et    sumnio    consiliarius    domni    inperatoris    et   Leo    episcopus  Uerselleueie    et 

so  Inricus  episcopus  Parmensis  et  Odcldricus  episcopus  Tredentinus  et  comite  Beczelinum 
et  Armannus  vassus  et  missus  domni  inperatori  et  Adelj^isi  et  Petri  et  Aczo  et  Petri 
iudicibus,  aderantquo  cum  eis  Ascariu  tilius  Tresidii  et  Guido  et  Trasmundo  tilii 
Oisoni  et  Sifredo  filius  Teinari  et  Benedicto  filius  Luponi  et  Adenolfo  et  Geruini  et 
Dodo  tilius  Adenolfi''  et  Trasmundo'^  filius  Guidoui    et  alii  plures  boni  hominibus  ibi- 

u  quo  eircum  astantibus  vel  resedentibus.  In  presencia  domni  imperatori  et  de  predictum 
cancoUarius  et  episcopi  et  comitibus  et  iudicibus  et  boni  oniinibus  venit  domnus 
Theobaldus  prepositus  sancti  Benedicti  cum  Petro  iudice  advocato  suo  et  querelatiis 
est  supra  Atto  et  Pandolfo  comitibus  de  res  sancti  Benedicti,  qui  est  in  coniitatii 
Tonnnlonse,    et  est  ipsa  res  infra    fiuis:    capo    finc  Rigo    piano'',    pede    rino   niare  cum 

40  ipso  litore  niaris  cum  portora  et  piscaciones  suas,  de  uuo  latere  fine  fluvio  Trinio,  de 

o 
•H)4.   t)  ror  der  Signumzeile  ein  Clirismon  wie  itt  D.  436         u)  ML  A. 

465.   [Bloch]     a)  comitatum  tum  B       b)  Adenol  B       c)  Trasnündo  otler  Trasmindo  B       dl  Rivus 
planus  L 


592  KAISr.  KlliKlNDKN. 

alio  latn  line  UiJorno''.  ot  sunt  ipsc  siijira  .scTi)>ti.'  rebus  per  louis  iiniiüiiandi'.  iil  est: 
ipso  cnstello  de  Petra  iVaoeda'  et  ipso  eastello  de  Piscloli"  et  ipso  castello  de  Guardia 
et  castello  de  Kipa  ursa  et  castello  de  Montebello,  et  est  ijisa  res  euiii  supia  seripte 
castella  tenentes  per  mensuras  luodioruin  quattuor  niilia,  enin  ijise  eeelosie  sauet! 
Bencdieti  et  ecclesia  saueti  Nienlai  et  ecelesia  saueti  l'eiri  in  Teeorariezo  et  euni  :> 
ipse  alie  ecclesie,  que  iutVa  predieti'  tinis  dedieate  suni.  ipse  supra  scri])te  i-elius  iu 
siipra  Scripte  iinis  cum  supra  scri])te  ecclesie  i't  cum  predicte  castella  cum  iutroita  et 
exita  illaruiu  et  cum  omue  tirmamcnta  vcl  coruni  editiciis,  (juantum  pirlinet  ad  ij)se 
supra  Scripte  castella.  cum  casis  terris  et  vineis  saleetis  eaimetis,  cum  jinniis  et  arbo- 
ribus  suis  et  cum  omnia  et  in  omuibus,  quantum  ipse  supra  Scripte  rebus  sviper  sc  lo 
liabentes,  et  cum  omnia  ipso  amplio,  quantum  de  ipse  supra  Scripte  rebus  infra  supra 
Scripte  tinis''  tiU'rit,  in'  inte<;rum'  et  iu  omuibus,  quomodo  sujierius  Icf^itur.  Sie 
reddiderunt '^  i])si  sujira  scri|>ti  Atto  vi  Paldolt'o  ci)n\itibus  in  nianus  (Imniii  inipcratcu'is 
ipse  iam  dictc  rebus  cum  siqira  Scripte  ecclesie  et  cum  supra  Scripte  i'astella,  et  ii)S() 
domno  Enricus  iuperator  sie  rcddidit  omnia  ipsa  sujjra  scrijita  res  cum  supra  Scripte  is 
castella  et  cum  supra  Scripte  ecclesie  et  cum  omne  illarum  editicia,  quomodo  superius 
scriptum  est,  et  in  ipso  nionasterio  sancti  Hcnedicti  et  ad  ipso  supra  scripto  preposito 
pro  auima  sua  et  pro  anima  de  coniuge  sua  et  posuit  bannum'  super  caput  de  supra 
scripto  preposito  et  de  sui  monaelii  et  misit  bandum  ipso  sujjra  scripto  inporatore,  ut, 
si  (piacuniquc  tempore  de  omnia  ipsa  supra  scripta  res  et  quod  superius  scriiitum  est  so 
(|uicum(jue  aliquid  tulerit  ant  invadere  pi-esumpserit'"  sine  legalis  iudicio,  couq)onere 
libre  aurcc  duo  milia,  medietate  ad  supra  scripto  nionasterio  et  ad  suis  monaejiis  et 
medietate  ad  camare  nostre.  Finita  est  causa,  qualiter  actum  et  dictum  t'uit.  l'nde 
pro  securita  de  supra  scripto  nionasterio  et  de  suis  monacliis  et  pro  in  postcruui 
recordandum  liunc  noticia  iudicati  dixerunt  scribere  Aczo  notarius  et  scabinus.  Ejjo  »» 
qui  supra  scriptus  Aczo  notarius  et  scabinus  de  dicto  domui  imperatori  et  de  pre- 
dicto  cancellario  et  de  supra  scripti  comitibus  et  de  supra  scripti  iudices  et  boni 
hominibus  iiunc  noticia   iudicati  seri])si   et  ibi   |l'iii)". 

Sunt  aiini    ab    incarnacione    domini    nostri  lesu  Christi   inillesini"   vicesimo  II"  et 
impcrantes  domno  Enricus  imperator  agustus,  et  dies  meuse''  t'cbruarius  per  indictioncm''  sn 
nn;  actum  in  Teate;   feliciter. 

f  Ego  Em'icus  imperatnr.      Ego  Vicarius  iudex.      Ego  Benzoliiuis.      Ego  Petrus. 
Ego  Adelgisius.     Ego  Girardiis. 


4()(). 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Montecassino  von  den  Grafen  Atto  und  Pandulf  » 
restituierte  Besitzungen  in  der  Grafschaft  Termoli. 

Chieti  1022  Februar  1. 

Petri  diaconi  registrum  Cassinen.se  aus  der  Mitte  des  IJ.  Jh.  f.  (14'  v"  135  im  Kloster- 
archiv zu  Montecassino  (B). 

46{i.   C-)  ab  alter«!  autfm  rivuB  qui  dicitur  Tol'cIc  />,■  nnrb  hl).  406.  482  dürfte  letzterer  Name  auch  4fi 
im    Original   utmereji   Placilumn   gentandtn    haljen  f )    Petra    fracida    L      -    HD.  4l!6.   4X'J 

g)  U  -~  l>.  4CG:  Pcscloli  L  —  />.  48^  li)  rebus  firiis  li,  iro  rebus  wohl  nur  ren<ehenllirh 
trieilrrholl  int  i)  integru  B  k)  creiliderunt  li  \)  linniiiinum  li  m)  presuiwerit,  nhne 
Abk-ürzungiizciehen,  li  n)  fehlt  in  li,  riß.  I).  467  o)  inill  vic  II  li  \i)  iii  li,  rgl.  1>.  4a 
<\)  indic  B.  «» 


lii;i.\i;i(  II    II      hi_':>.  593 

Während  da.s  l'lacitiim  1).  iii'i  (IT.  11)  ((/>  llaiiplvorlaye  fiir  dns  irnlirsrheinlich  aiisser- 
halb  der  Kanzlei  geschriebene  D.  466  gedient  hat,  stimmen  einige  Wendungen  besonders  im 
Eingang  und  am  Srhiiiss  mit  dem  DO.  HI.  :i:i7  (VU.  I)  iiherein.  Indem  wir  diese  durch 
Petitdruck  Itezeichnet  haben,    icollrn    wir  dadurch  ein  endgiltiges    Urtheil  über  die  Echtfieit 

i  des  in  mehrfacher  Hinsicht    bedenklichen   DO.  III.,    über    die   sich    auch    Siekel    nicht    be- 

stimmt ausgesprochen  hat,  nicht  aligeben,  da  der  Zusammenhang  zwischen  beiden  Stücken 
ausser  durch  die  Annahme,  dass  DO.  III.  H'.i?  bei  der  Herstellung  unseres  D.  466  benutzt 
sei,  auch  dann  erklärlich  sein  würde,  wenn  etwa  das  DO.  III.  mit  lienulzung  unseres 
D.  466   gefälscht    wäre.  —   In    der  Recogtiitionszeile    ist    wie    in  D.  46:i    der  Erzkanzler 

10  nicht  genannt:  der  Titel  des  Kanzlers  /.sV  dem   Plaeitum  entnommen.     Die  Datierung  loird 

auf  die  Handlung  zu  beziehen  sein,  ohne  dass  darum  die  Ausfertigung  der  Urkunde  noch 
am   1.  Februar  erfolgt  zu  sein  braucht. 

lii    iiiiinino    .saiu'tt;    i't    iiulividuc    triiiitatis.      Ileiiiricus    divina    t'avciitc    clcinciicia 
Romanorum    iiupcratnr   auj^UStUS.  Omniuiii   ttdeliiiiii"  sanctc    dei    ocdosif    nOHtrorumqui-    taiii   I 

15  |ir('si'in-iuiii    tjuain    Ot     futiiniriim     compoi'iat''     inilustrin,    i|ulii.    t'UIll     pusiti    esseiiiiis    in    roiiiitatii   II 
Toittfiisr   in   lnniiii   <[iii  iioiiiiiiiitiir  saiictiis   I'etriis    in   l'lunaci,    Illtcrveiltu    TcdiTici    c-nncellarii    et   * 
consiliarii    nostl'l    et    Loonis    episc  o  p  i   Vcri-elieii  s  i  s    pt    Ilciiirici    0|)i»<-o|)i   I'armensis    et  Odcirii-i 
opiscopi    Trodentineiisis    et    Rczelini    eoniitis   »     per    hunc''     preccptuin     leddi  m  u  s    et    COn- 

firinanms   in  •   monasterinm  »ancti   Hencdicti   Montis  Cassini    omiies    pertinencias    eius  <|  u  <; 
so  .sunt  in  comitatu  Tormulenso,   quf  »  malo   ordine  *  eidem    monasterio   tulerant  Atto   et  Pandolfns  i.  ir 
comites'',    quy    siia    spoiitc  in   nlanH^^   iiostras  ad  partein   nionasterii    rcddiderant,    pei'    lias  ii 

fincs:  uno  oapo*'  tine  Kivo  plann  et  |>edc  [tinc]  f  niare  cum  ipso  litore  niaris  cum  portura  et  pisca- 
cione  .sua,  da  uno  latu''  tine  fluvio  Trinuo,  de  alio  latere  fine  rivo  qui  (Hcitur  Ticeloi^,  CUm 
•  eiistello  *  l'etia  fraeida  et  *  ra.<itell<i  de  IMscIoli  et  castello  Ripa  mala''  et  *  castcllo  de  Qnardia 
J5  et  castello  de  Kipa  ur.sa  et  ca.stello  de  Montebello,  *  eum  ipsa  ecclesia  saucti  Benedict!  et  *  saneti 
Nicolai  et  »  saneti  l'etri  in  Peeorariza  et  cum  OmnibllS  ecelesii.s,  qu?  infra  predietas  fines  dedicate 
sunt,  •  et  cum  omnia  infra  supra  scripta  castella,  cum  oninibus  vicis  cccjcsiis  casis  edificiis  terris 
cultis  et  ineultis  vineis  olivetis  saicctis  cannetis  »  pomariis  et  arboribus  suis,  cum  terris  planis 

miintlbu.-s    atque     paludis'',    cum    iutroitu    et    exitu    illorum    et    cum    omnia    firmamenta.    quantuni 

10  pertinet    ad    ipsa    *     eastella    Ct    ad    ip.sc    CCclesi«^,    quQ    infra    suprn    serii)tas    lines    cdiHcate    sunt, 

et   •    oniuia    et    in    oninibus.    quantuni    *    in    supra    scriptas    lines    subter    et    SUper    COntinentur '. 

Prcfipi(Mites  ita([ue  iubenius,  ut  *   uulla  iniperii''  nostri  ma^ia  parvaipie  persona  boe,  quod  I 

pro    aninie    nostrc    UV    eoniu;,'is    [remedio) '    rcddidimus    eidem    monasterio    Ct   COnhruiavnnUS,    inva-   I.  II 

derc  tollere   aut   diminuare""    presumat™.     Si   quis   auteni,    quod    minime   credimus,    huius 
SS  nostri  prccepti  temerarius  violator  extiterit,  sciat  se  compositurum  auri  purissimi  libras  duo 

milia,    niedietatem   kamere  nostre  et  medietatem   partl   predicti   monasterii.      Quod   ut  verius  eredatur  I 

et  dilipeneius  ab  oinnibus  observetur,   sigi II i   nostri   iiiipressione   iussimus   inferius  insigiiiri 

mann    propria   e  o  r  roborantes. 

Signum   dounii    Hcinriui   Rimianonun   invirti.s.'^iini   i.M.i   iinperatoris  augusti. 

4«  Tiiiedericus  cancellarius  et  summus  consiliariiis  recognovit. 

Data  kal.  fei),  anno  dominiee  incamacionis  JIXXII,  indictione  IUI;  actum  in  Teato; 
felieiter  amen". 

466.   [Bethmann- Bloch]     a)    VU.I;  oninibus  fidclibus  B       b)   comperiatur  B      c)   B       d)  comite  fi 
e)   VV.  II;  capa  B         f)  fehlt  in  B,  ergiinzt  aus  Vf.  II         g)   Bifenio  VC.  II,  rgl.  dort  S.  c 
48  h)  ffttlt  in  VI'.  II,  wird  aber  in  der  SU.  D.  482  ericühnt  i)    continent,  ohtie  Abhürzungs- 

zeichen,  li  ki  inipi  Ii  ll  fehlt  in  Ii,  wo  vielleicht  noch  ntehr,  etwa  auch  nostre  Cunipunde 
imperatricis  au<;u8te,  au.igefallen  ist  ini  presumant  B  v)  dahinter  in  B:  Christe  protege 
Heinricum  imperatorem.  Aurea  Roma.  Roma  caput  mundi  regit  orbis  frena  rotundi,  offenbar 
willkürliche  Zuthat  des  Copisten,  da  Siegel  und  Bullen  Heinriche  II.  diese  Inschrift  nicht  aufireisen. 

Kmtsernrknnden  III.  TT) 


594  KAlSKUr  KKINOKN. 

4G7. 

Unier  ^'orsitz  Ileijirichs  tcird  im  Köiiifjsifcricht  (Jas  Recht  des  Klosters  S.  Vin- 
cenzo  am  Voltunio  auf  angeführte  Besitzungen  anei-kaunt  und  durch  Investitur 
unier  Vei'leihung  des  Bannes  gesichert;   zugleich  wird  dem  Grafen  Atta  auf- 
getragen, die  genannten  Besitzungen  dem  Kloster  zu  restituieren  und  dessen  Recht  & 
zu  schützen.  Campo  di  Pietra  1022  Februar  —. 

Chronicon    Volluriicnxc,    Codex    autographus    aus    dem   Anfang    d<s    l'J.  Jli.   f.  298    in   dir 
Bibliothek  Barbcrini  zu  Rom   (Ä). 

Miiralm-i  SS.  /*,  497  aus  A.  —  Böhmer  Heg.  122r>.  —  Stumpf  Reg.  ITSL 

Xarh  Bcnfrenlanifirhtm  Formular  vrrfa.'ist  und  geschrieben  von  demselheu  Xolur,  der  auch  i» 
das  Plaeilum  D.  Jli.'i  hergestellt  hat  und  der  also  im  Gefolge  des  Kaisers  geblieben  sein 
muss.  —  lViihret)d  mehrere  der  aufgezählten  Kirche»  in  dem  D.  286  unter  den  Besitzungen 
des  Klosters  aufgeführt  sind,  werden  andere  und  ein  Theil  der  Burgen  vor  1022,  soweit 
es  sich  um  Kfinigsurh-unden  handelt,  nur  in  dem  gefälschten  DO.  I.  359''  genannt.  — 
Andere  Be.ieh werden  des  Abtes  von  S.  Vincenzo  l>ei  Heinrich  werden  auch  in  dem  Plaeilum  it- 
Stumpf  Reg.  1784'  erwähnt,  das  wir,  da  der  lümer  dabei  nicht  anwesend  war,  von 
dieser  Sammlung  ausschliessen. 

In  dci  nomine.  Kdticia  imlicati,  qualitcr  pro  futuris  toniporibus  nicmoric  recor- 
«laiiiluni,  id  est  in  territorio  IJcneucntano  in  loeum  qui  noniinatur  ad  Campum  de  Petra, 
ibiqne  in  preseneia  donini  Henriei  serenissimi"  iin]>cratoris,  et  erant  euni  en  'l'liioricus  so 
cancellarius  et  Miniinus  consiliarius  (liimni  impcraturis  et  Leo  episcopus  W'reellencie 
et  Oldericus  episeojius  Tredcntiiius  et  enniite  IJezelino  et  Aldef;;isi  iiidiei',  aderantque 
cum  eis  bonis  liDuiinibus,  noniiiia  eoriim:  IJenedietus  filius  Lii|i(iiii  et  (iirardus  tilius 
lohannis  et  Ayfrediis  filius  Farolti  et  15ernardo  filius  Tresidil  r\  Anui  iiiius  Idliamiis 
et  Kodolfus  filius  lohannis  et  Transmundus  filius  Gaydoni  et  alii  j)lures  Ijoui  Imniines.  sfr 
Ibique  ante  presenciam  domni  serenissimi"  imperatoris  et  supra  seripto  eancellario  et 
episeopis  et  comite  et  iudiee  et  bonis  honiinibus  venit  Ylarius  venerabilis  abbas  mona- 
sterii  .saneti  Uincentii,  quod  sitiini  est  in  Saninie  |)artibus  in  territorio  Beneventano 
iuxta  fluviuni  Vultiirimm,  et  ipsc  supra  seriptus  venerabilis  abbas  reelainavit  sc  ad 
donuuun  serenissiniuni"  imperatorem  et  dixit:  'doinine  serenissinie"  iniperatur,  faeite  8» 
nobis  legem  et  iustieiara  de  rebus  saneti  nostri  monasterii  beati  Uincentii,  id  est  in 
comitatu  Aprueiense,  et  sunt  ipsc  rebus  per  loca  noniinande,  id  est:  ij)sa  carte  de 
Arole  cum  ipsa  ecclesia,  que  in  ipsa  curte  dedieata  est  in  honore  sanete  Marie;  et 
in  territorio  Pinnense  per  locis  et  vocabidis  noniinande,  id  est:  ipsa  ecclesia  sancte 
Marie  de  Musano,  que  subiecta  est  monasterio  saneti  Uincentii,  euiii  ])crtinenciis  suis,  a» 
et  ipsa  eurte  de  Stapelliano  et  ipsa  eurte  de  Ouiano  cum  ipso  eastello,  qui  ibid  mu 
editieatum  est,  et  ipse  Ualles  et  in  f'a])rarie/.a  et  ipsa  inclita  eiu'te  de  Telcsia  et  ijisa 
curte  de  Fabode  cum  ipsa  eeelesia  saneti  Ansuini,  qui  iliidciii  dedieata  i-st,  et  in 
saneto  Angelo  et  in  (Jareniano  et  ipsa  curte  qui  vocatur  L'allc  cum  ecclesia  saneti 
Petri  que  vocatur  Cuculine  et  ijjsa  curte  de  Hu/.ano  et  ipsa  eurte  de  eoUc''  de  Kude  <o 
et  ipsa  curte  de  Romeliano  et  Imieelliano  et  in  Maeroniano''  et  in  Salcncri  et  in  cnllo 
FoUonJ  et  in  casa  Marana  et  in  Marcianello  et  in  piano  de  saiicio  Angelo  et  ipsa 
<'urt<-  de  Feronia  tote  iste  eurti  sunt   in    eoiuitatn  Pinnense  — ;    et  sunt  alio  rebus 

467.    (BlorliJ     a)   »cissim.  A ;    wir  nelimen    hier  rinen    immer  wiftlrrMirenilrn   Fililrr  des  Copiulfn  an 

ti)  calle  A,  vgl.  IM).  I.  3.0.'/*       c)  et  Imniacroiiiiino  A;  rxirir  MiiiTuiiiaiio  J)<).  I.  .W.9*;  vielleicht  4fr 
int  auch  der  rorhergehendt  Name  in  A  ähnlich  rerderbl 


tl  KIN  lilCll    ü.     102:.'.  5!}:> 

in  fomitiitu  'IVatino  per  locas  (^t  V(ic'al)nlis,  ul  r.si:  ipsa  cfllii  saiirti  Aiif^cli  de  Sala- 
l»'iit(),  quo  siihic'fta  est  iio.stri>  niDiiastcrici,  t'iiiii  suis  portiiiciu-iis  et  ipsa  rcclesia  sauet«- 
Marie  in  I)iias  Hasilieas  euiii  eastellis  et  pertincneiis  vd  siibiaer-iieiis  suis  et  cinii 
eespililms  suis;    et  sunt  aliis    relius    in    eiiniitalu  Terinoleusc-,    id   i-nt:    ijisa  ceila  saneti 

6  IJartlioloinei  euni  suis  pcrtinenciis,  que  est  subieetn  nostro  nuiuasterio  -  riniuibus  ipsis 
supra  scriptis  rehus  jier  supra  serii)tis  vocabulis,  quomodo  supcrius  scri|)tuin  [est]'', 
pertiiiet  ad  su[)ra  seripto  monastorio;  tantuin  iudieate  noliis,  quod  vobis  jdacet'.  Dum 
talia  audivit  dninnus  serenissinius"  iinperator,  interrogavit  Atto  eomcs,  si  fuisset  voritas, 
aut  nun.  'l'uue  supra  seriptus  Atto  comes  statin)  ante  eoruiu  preseiieiani  nianilestavit 
10  et  dixit:  'ndniiiie  serenissime*  imperator  et  eanecllarius  et  episcopi  et  eouiites  et 
iiidiees  et  boni  iicunines,  certe  veritateni  vobis  dieiuius  de  omuibus  ipsis  su|)ra  scriptis 
i'ebus  infra  supra  Scripte  enniitata  cum  ipse  sujira  Scripte  sanete  eecicsie  et  cum 
ill(UMim  eeilis,  sie  pertinet  ad  ip>uiii  ]>rcn(iiuinatum  monasteriuni,  sicut  ipse"  venerabilis 
abbas  vobis  dieit'.  Dum  tali  nuiuit'cstacione  audivit  dicere  rlomnus  serenissinius''  ini- 
^^  perator  et  ipso  prenomiuato  canceilario  et  episc()j)is  et  ipso  j)renominat(>  comite  et 
iudice  et  Ixmis  iiominibus,  rectum  illoruni  comparuit  esse.  Ita  et  iudieaverunt,  iit 
omnes  ipse  pronominate  rebus  cum  supra  Scripte  castella  et  cum  ipse  ecelesie  et  cum 
iliorum  pcrtinenciis  liab(>ant  et  teneaiit  ipso  j>ren(>niiiiato  monasterio  saiicti  Uincentii, 
et  ipse  venerabilis  abbas  vel  posteriores  suos  securiter  iial)eant  et  possideaut.     Et  cum 

»>  tali  iudieio  factum  t'uit.  iil)rnti  aiiimo  <lixit  dommis  Ilenricns  serenissimus"  imjierator 
Attoid  coniitis:  'Si  meam  gratiam  vis  habere  et  vultis,  quod  ego  pro  vobis  faeiam, 
onmia  ipso  supra  Scripte  rebus  cum  supra  Scripte  ecelesie  cum  supra  Scripte  castella 
faciasK  reddere  ad  ipsum  supra  scriptum  monasterium  et  ad  ipsura  venerabilem  abbatem 
et    ad    successoribus    suis !'     Statiin    ipso    domno    serenissimo  *    imperatore    apprehendit 

»s  ipsum  venerabilem  abbatem  per  dexteram  manum  suam  et  commendavit  eum  in  manu 
Attoni  comitis,  ut  omni  tempore  illi  iustieiam  taciant,  sicut  eis  precepit  domnus  sere- 
nissimus» imperator.  Et  statim  investivit  donnuis  serenissinius"  imperator  ipse  venerabilis 
al)bas  de  omnia  ipse  supra  Scripte  rebus  cum  stipra  Scripte  castella  et  cum  predicte 
ecelesie,  et  posuit  bandum  super  eaput  eius,  ut,  si  quis  quocumque  tempore  de  onmia 

30  ipse  supra  Scripte  rebus,  sicut  superius  scriptum  est,  aliquid  exinde  tollere  aut  in- 
vadere  presumpserit  sine  legali  iudieio,  ut  componat  auri  optimi  libras  mille,  medie- 
tatem  a  pars  de  supra  seripto  monasterio  et  de  ij)so  venerabilis  abbas  et  successores 
suos  et  medietatem  ad  ])arte  domni  serenissimi"  im]ieratoris.  Finita  est  causa,  qualiter 
actum    et    dictum    t'uit.      Tude    pro    seeuritatem    di'    supra  seripto  sancto  monasterio  et 

34  de  ipso  venerabili  abbati  et  pro  in  posteruni  recordandum  hunc  noticia  iiidicati  scripsi''. 
Ego'  Aczo  notarius  et  scabinus  de  dieto  domni  serenissimi"  imperatcu'is  et  de  supra 
seripto  canceilario  episeopis  et  comitibus  et  iudice  et  bonis  hominibus  hunc  noticia 
iudicati  scripsi  et  ibi  t'ui. 

Anno  ab  incarnaeione  domini  nostri  lesu  Christi  sunt  millesimo  vicesimo  seeundo 

<o  et  iuiperante  donmo  lienrien  serenissimo^  imperatore  augusto  anno  imperii  eins  deo 
propicio  in  Italia  octavo  et  dies  mense  febr.  per  indiccionem  quartam;  actum  in  terri- 
torio  Reneuentano;   feliciter  amen. 

Theiricus    eanecllarius    interfui    et    subscripsi.     Leo  servus  Eusebii''  episcopus  et 
missus    imperatoris '    affuit    decrevit    et    in    eternum    valere    precepit.     f  Signum    manu 

46  Bezelini  comitis  ibi  fui.  f  Signum  manu  .Vrnouii  ([ui  ibi  fuit.  Adelgisi  iudice  ibi  fui. 
t  Signum  manu   .Vttoni   comitis  {[ui  ibi   t'uit.      f  Signum  manu  Benedicti  qui  ibi   fuit. 

467.   d)  fehlt  in  A  e)    ipse  ipse  A  f)    sanctissimus  Chier  ainii/exehrieben )  A  g)   faciens  A 

h)  statt  scripsi  erirartrt  man  hier  die  Formel  des  Beurhiitulungsbefehls,  ryl.  [>,  465       i)  equ  A 
k)  Eusebii  Eusebius  A        1)  imperii  A. 

75* 


596  KAli^KUrUKL'.NÜEN. 

468. 

Heinrich    bestätigt  dem  Kloster   der  h.  Sophia   zu  Benevent  seine  Besitzungen 
und  die  Immxvität.  Benevent  1022  März  10. 

Utijistruiil  s.  Sojihidi-  roiii  ,/.  lll;i.  j>l:t  Cnd.  Vulic.  ■f9:ii)  f.  /.'};?  der  Yutinniisrhen  Bi 
hliolhek  zu    Rom  (B).  5 

Ughelli  Itnlia  Sacra  ed.  I.  8,  lir^  aus  B  mit  indiet.  15  =  ed.  II.  8,  76  =  Migne 
Patrol.  140,  363  n"  125.  —  Ughelli  Italia  sacni  ed.  I.  8,  667  aus  li  mit  iiidict.  15  = 
ed.  II.  10*',  485.  —  Böhmer  Reg.  1226.  —  Stumpf  Reg.  1782. 

Wiederhiiluiuj  des  DO.  HI.  310  mit   enreiteiier  lAste  der  Besitzungen.      Die   Intervention 
Heinrichs    ron  Parma   (mit  Ficker  Beilr.  1,  319)  auf  blosse   Vhcniahme  aus  dem  Dt).  I.  lo 
408  zurückzuführen,  sind  «*«r  «»i  so  weniger  berechtigt,  als  uir  keinen  Anhaltspunkt  dafür 
halten,   «f«.«   dies   DO.  I.    der   Kanzlei   Heinricks  II.    überhaupt   vorgelegen    hat.  —  Die 
Recognition  und  vielleicht  aueh  die  Datierung  werden   ron   TA  herrühren. 

In    luimiuc    sancto    vt    individue    triiiitatis.     JIcinrious    divina    laveiite    elcnieiicia 

Koniani)|-uin    inil)erat()r   auglistus.  Si  tlU'n<lis  smu-toruin   dpi  i-cdcsiis  omni   adnisn   iusistimus,  16 

«d    nostri    inipcrii    provectum    venire    noii    diffidimus.      Quocirca    omniuni    tidilimii    saiuti'    dei    ycclcsij 
iio.itrormiuiuo  |>reseiuium  nc  futurorum   sollers   agiioscnt   imiversitas,    HeiliricUUl    venerabilcni   Par- 
mensis    (^cclesi^    ypiscoplim "    ciilnunis    nostri   sublimitatem   adiisse  olinixe  postulando,    quatinus  pro 
doi  amore  facinorumque  nostroriim    absolucione   cenobio  in    honorc  sancte  Sophi^  fcciesif  dedicato,  in 
rivitate  que  dicitnr  Kencventum  ennstructum'',  in   quo   Grt'fforilis  vencrabilis  «hbas  |in'csse  videtur,  M 
confirmaro    ac    oninino    oorroborare    digiiurenuir    omnia,    «lue    ab    nnteccssoribus    nostris    ae    hominibu» 
ceteris    dcum    colentibns    eideni    ceiiobio'^   conccssa    snnt    atque  ideni  nionastcrinin  tenuit,    ex  quo  t'un- 
datum  est,    tarn   per  preccptn  predecessorum  nostrornni  seu    eciani    jicr    prccaria    et    oblaciones    ai'    per 
investituram    scu    eciam    per    quecumque    instrumenta    cartariini    sive    eiiinseumqiie    seripcionis  tituliini. 
Nos  qnoque  ratam  esse**  peticioncm  considcrantcs,  aniuio  iuclinato^  prccibus  ipsius  per  boc  nostruni  ti 
preceptuDi,   prout  iiistc  et  legalitcr  possumus,   coufirmamus    et    rorroboraniiis  onines  res  et  proprietatcs 
ipsius    monufiterii,    scilicet    in    loco    qui    dicitur  Pantano   cuni   vappdla  in   bonore  sancti   Kenedicti.    alia 
vero  in  bonore  sancti  Vitalis    cum  omnibus  suis  ]iertinenciisf,    altera  vero   in  bonore  sancti  Micliabeli» 
arcbangcli   que  dicitur  ad   Holibola  cum   omnibus  suis   pertincnciis,  et  in  Pallaria  cappella   una   (jue  est 
in   honore   sancte  Mariy,   scu   et   fcclesiaK   saiirti    Bartholomci  »  in  Collina  et  eurtem  di'  Nuriano  to 
in  petra  Sturmina  Clim  casis  et  silvis  et  eurtem  de  Lapiso''  hereditatem  et  ^Cclesia'   SailCti   Felici* 
de    Huto'',    in    Cociano   cappcllam    in    honore   sancti    Petri,    in  Cerreto    cappellam    in    honore   sancti 
Martini  cum  pcrtinenciis  suis,    cappellam    in   honore  sancti  Silvestri  de  Cometo  in  comitatu  Ca|iuAno 
in    loco   luniano'    cum    cappella   in   honore   sancte  Mariy    in  Hiuiiie    in  Heletro    flumine,    in    Civitttte 
cappella     in     honore     sancti     Martini,     infra    civitatem    Asculensem    ecelesias    et    deforis    onmeni  I* 
hereditatem,    in    finibus   Canni    ecciesiam    sancti   luliani,    in    comitatu  Tranensi    corteni    de  Pa/.ano  cum 
olivetis  suis,  in  comitatu  Sipontino  piscariam,  in  comitatu  Lesinense"'  piscariani,  cortcni  di'  Laniensj», 
cortem  de  Calaza",  sancto  Roseo  de  Sessa  cum  territoribus»  suis,  in  tinibus  Capue  sanctuui  Pauluni  sanrtiun- 
que  •Stephanum    cum    territoribus*  suis,    in   campu  Marini    in    finibus  Tennonense   sanctum  Adlutorcm 
«rg-a  flumcn  l'ultunium  cum  territoribiu)»  suis,    in   partibus  Capuo   sanctiini  .Stephanum    de  Strata  cum  40 

4«8.  [Bethmann- Bloch]  a)  H  h)  B  VU.,  rr/l.  daxelb^l  N.  a  c)  B  =  NU.  Stumpf  Rtg.  2109; 
monMtcrium  in  der  VU.  ist  wohl  nur  Copintenfehler,  da  auch  in  1)0.  II.  264  cenobio  ftrht 
d)  H  XU.;  eiug  VU.  e)  li,  statt  incliuati  der  VU.;  in  der  \U.  int  animo  incl.  wohl  ehm 
dieseg  Fehlern  tregen  forlgeltumen  ()  B  —  XU.,  und  so  wird  auch  in  der  VU.  zu  lenen  sein, 
rgl.  DO.  II.  2r,4  n)  B;  jcclesiem  VU.  =  NU.,  doch  etil,  unten  \.  i  h)  B  XU.;  Lapilo  VI'.;  46 
hupeio  J)0.  II.  2K4  i)  /<,•  ecciesiam  A'f/.  k)  B  ^XU.;  huto  VU.  ^  DO.  11.  264 :  Boto 
DO.  I.  408  \)  B  =  VU.  /'/'.  O.  //.  264.  2H6:  Luniano  DO.  I.  408  =  NU.  m)  B  -=  XU.; 
Delesinensc  VU;  Alesinense  DO.  II.  264  --^  DO.  I.  408  ti)  B  -=  NU.  =  DO.  I.  408;  Caiaz» 
VU.  ^  DO.  IL  264 


IIKINIMCII   II.    lO'J-J.  597 

territurÜH  suis,  soii  ccinin,  nieiil  Htiprii  U-gitiir,  ('iiiiliriiiiuiiiiN  cidoin  inonnxtrrio  uiili-iiaiii  siuicli  Mii;;iii 
[in]"  •'nstrllo  Miif^iio  eiiiii  |irrtini'iii'iiii  MiiiN,  •  uvcirniiini  miiicti  Aiigc-Ii  in  AltiHiiiiiiu  iiii|ii'r  tliiviiiiii 
Itifuriiiiiii  in  linibiis  C'aiiipo  Moriuii  ciiiii  t'iiinili'iii  yi'i'li'xii,'  liorodit»  1 1' iii",  i|iii'  i'xt  in  liiii|;itil(liiii'  iiiillariii 
diiu    ft   m    latltlUlllIC    Illlliario''    iilio*,    nur    non    ^'('vlusinni  Kiincti    luliunniN  <'iiin  i>ninibiiH  rt'Unii  nniH 

6  in  ciiün  l'ollmis  it  i,''"''-'* ' " "'  ■■'""cti  l'i'tri  in  tinil>iiH  de  I.nuri'to  cnin  uniniliiM  iiurlinincüx  miis, 
suiu'tuin  Aiijjcliiiii  in  l'alunilp.iia  ciiin  (uiinilius  suis  ixTtiiK.-ncÜH,  suiii-tuiii  Miflialicl"  do 
»Sessola  cum  oiiiiiÜxik  suis  piTtini'iu-iis,  sanctani  Cruecin  intus  in  civitatr  Nca|)c)lini'' 
cum  omiiilms  suis  pertinenciis,  in  (Jampo  Senarcuni  tcrnim  miliaria  tria  in  lon^itudinc 
et  unum  in  latitudine,  ycelesiam  simeto  Trinitntis  iuxta  Huviuni  Bit<'rnum  funi  omnilniM 

10  suis  j)C'rfin<'nciis  et  fcclesiam  sancti  Martini  in  castello  Mosano  ciini  DUinilius  suis 
jitTtincni'iis  et  <,'C'i'losiam  sancti  Inliannis  in  niontc  Tabenna  cum  suis  jicrtincnciis  et 
ecclcsia"  sancti  IJartlinlomci,  quo  est  iuxta  castollum  sancti  loliannis,  cum  suis  pcrti- 
ncnciis  et  cfila'  sancti  Angeli  iuxta  eivitatcm  Arianenscni  cum  umnilnis  juitincuciis 
suis  et  ccllam   sancti   (irogurii   in   comitatu  Frij^cnti  cum    suis   pcrtincnciis  et  ccdcsiam 

16  sancti  liiti  in  comitatu  Vulturaria  et  ecclcsia"  sancti  Stcpliani  intus  in  civitatc  Luceri 
cum  Omnibus  pertinenciis  suis  et  ^cclesiam  sancti  Donati  in  Leonecubantem  cum 
Omnibus  suis  pertinenciis  et  (jcclesiam  sanctc  CVucis  in  Nola  cum  omnibus  pertinenciis 

SUIS,  videlicet  omnibus  in  integrum  tcrris  liedificiis  Sllb''  se  linbentibns  vineis  pnitis  ciMn|iiM  nqni« 
aqunrumve    dooursibus    molondinis    piscaiionibus    i'usis    domnivatis    castellis  villi«    et  en|i|>elliN  servis  et 

«1  iinrillis  iiiontilins  it  planiciebus  insiilis  frascariis  eultis  et  incultis  rebus  niobilibus  et  ininoliilibus 
aldiouis  et  aldiftbus  eonuiiendatis  eorunuiuc  su|)pelleetililius,  eum  Omnibus  adiaeeneiis  ad  luiius  ■■  eeiam  ■■ 
uominatc  ecciesij  sancte  .Sojibif  iure  ae  leffitime  pertineutibus  vel  aspieientibus  integre,  tarn  infra 
Italicum  regnuin  quam  eeiam'  in  Apuli^  partibllS.  Precipientes  itaque  iubenius,  ut  nulhis  dnx 
nmrebiü   prineeps  archiepiscopus  episeopus  comes  »eu   ulliis  linnii)  mag'nus  sive  jiarviis  de   oiiiullius.  que 

i5  pertinent  ad  prephatuni  monasterium  et  pertinere  videntur,  tarn  rebus  quam  q  u  e  t'amiliis  se  intro- 
mittere  ealunipniare  disvestire  aut  molestare  presuinat  iam  dietuni  (iregoriuni  abliatem  aut  suos 
successores.  Si  quis  vero  lioe  preceptuin  in  ali(|M()  violaverit,  seiat  se  compositurum  auri  optimi 
libras  mille",  medietatein  camere  nostre  et  medietatem  predieto  abhati  aut  suis»  sueeessoribus.  Quod 
ut  certum   esse  credatur  ab  omnibus  et  observetur,    liane  paginam  manu   propria  eorruborantes  sigillari 

so  precepimus. 

Theodoricus  cancellarius  vice  Eberardi  Papebergiensis  §cclesi§  episcopi  et  archi- 
cappellani  natavi. 

Data  sexto  idus  niarcii   anno  dominice  incarnacionis  millesimo  vicesimo  secundo, 
indiccione    quinta,    anno    regni    doinni  lleinrici    duodecinio,    iinperii  vero   nono;    aet>mi 
t&  Beneuento;   teliciter. 


469. 

Heinrich   bestätigt   dem   Kloster  San  Sepolcro   in   Noceati   seine   Besitzungen, 
insbesondere  die  namentlich  aufgeführten.  Benevent  1022 . 

Originaldiplom   im   k.  Staatsarchiv  zu  Florenz  (A). 

I  Farulli  Ann.  di  S.  Sepolcro  10  cit.  ~  Mittarelli  Ann.  Camald.  i^  ^32  n"  llo  au.s  A.  — 

Stumpf  Reg.  1784. 

468.  o)  VU.  =-  NU.;  fehlt  in  B  \i)  B;  intus  civitatem  Neai)oliin  XU.  q)  B;  supra  IT.;  fehlt 
in  NU.  r)  B  =  ^'U.,  statt  ad  ius  iam,  rgl.  da^lbst  N.  l;  die  SU.  hat  auch  hier  des  Fehlers 
wegen  geändert        s)  VU.  =  NU. ;  nostris  suisque  B. 


.ins  KAIS  K  K  L'  1{  K  r  N  1 )  F.  N. 

Dif  hi-i(lfii  [>T>.  4ti9.  470.  an  deren  Oriijinuliliit  :i(  :irciftln  kein  Anlnss  ist,  und  von 
(leiitti  ü.  4ti!)  in  dem  D.  Konrads  II.  Stumpf'  lieg.  1953  wiederholt  ist,  sind  von  ein  und 
dem.'^rlben,  anderireif  nieht  Itekannten  Selireibe)-  mundiert.  Dieser  hielt  sieh  beide  Male 
(aueh  für  das  Esvhainkoll)  an  das  D.  HK9,  aus  dem  er  eine  Reihe  von  lie.itiwniungen 
forlliess,  während  er  dafür,  in  .<!ehr  ungesehickter  IVeise  und  in  ausserordentlich  verderbter  (, 
Sprache,  einige  Zu.^fitze  machte,  die  ffich  auf  die  Besitzungen  des  Klosters  lieziehen  und  (Urse. 
in  jeder  der  beiden  Ausfertigungen  in  anderer  Weise,  verzeichnen.  Der  Grund  für  die 
Ausstellung  zweier  Urkunden  1*7  verniuthllih  der  Wunsch  gewesen,  für  die  in  ilni  l)I>.  Iiifi. 
■170  erwähnten  Besitzungen   mehrere  Kiyenihunistitel  zu  erhalten. 

{C.)  I  In  nomine  snncte  et  individue  trinitatis.     Henricus    dei  gratia  Komanorum  lo 

jniperator   augU^*t^ls.  Imperiali.s  HOS   coiitoinjilatio    preinonet    illii    senipcr    considcrnic  ntipu'  ^ 

(lispoucre,    qiiao    ad    uiigmcntiim    diligcntinm    rt    rcstaiirationum  vencrabilitini   iii'itiiiL't"   loconini.    iic  dn 
inprovidcutia    coriiin,    quibus    rcginünis    cura    committitur'',    aliqiio    modo    culpabilcs    assi'rihniiiiir,    sed 
niag-is    pro   susceptionc    inopiim    et   pcrcgrinorum    et    cungrcgntis    in    Christi    Inudihiis   mcrccs   nobis   a 
domino   tribuattir,   a    quo    noster  honor  proccdit    et  gratis    siiblimatiir.     Proindc    coiiipcriat   univcriiitas  15 
tidcliuiu  sanctae  dei  fcciesie  prcscntiiim  et  fiiturorum,    qiiod    monastcrio    .i    nobi»    adquisito   et  novitor 
edifioato    in    loco    qui    dicitur  Xoceati   ac   dedieato  in  honorc  sancti  sepiiU'hri''   domini  nostri  salvntoris 
—   iibi   ])rcstnntiir  niiilln   bencticia    infirniis    et    fiunt    niirabilia    crebra    ad    laudeni    et    honori'ni    nominis 
eins    socundum    proplietiam    illani    qiiar    dicit:    'et   erit  scpuli  liniin    i'ius  glorinsuni'''   —   concedinius  ob 
nostrae  animar  saliitem   et   vontirnianius   COrtOS''   et   castcllas,    que    sunt    intVa   C'onütato   Castro  jM 
Folicitatis,    sicuti  nostre  iure"  esse  dignoscitur,    prima    qui  vocatur  Carsuga,    alia  vero 
Bagnolo  cum  castello  Honesto,  cum  omnibus  ad  eas  generalitcr  pertinentes.    Statuontes 
prcferea   contirmamus    eidem    monasterio    et   ad   Koder[i]cu8    venerabilis    abbas    eonstruetor   illiiis    loci 
suisqiie   siiceessoribiis   in   perpctuura   §cclesia    et    monasteritim    beati    sancti    Apolcnaris    sito 
Cereto  a  nobis   novitcr  adqiiisito   et    ccclcsia    sancti  Ceruonii    et  sancti  Iacol)i  et  nccii'sia  s» 
sancti   Hutini  cum   omnibus    ad    eas   generalitci'    pf  rtiiiciitcs;    rc-lms    vero    et   possessionibiis 

tcrris  vineis  campis  jiratis  pascuis  silvisf  arborilms  fnictifoiis  vol  iiil'nictif<'ri8  terris  eiiltis  ot  inciillis 
aqiiis  aqiiarumqiic  dci-iirsibus  oratoriis  domibus  ediliciis  et  omnibus  ad  cosdom  cortcs  Pt  casteilas 
et  ^cclesiao  ))ertincntibu8  ita  nostrae  moderationis  statuimus  docretuin,  iit  aiimdo  iiiaiitoa  liceat 
ipsius  monasterii  congregationibus  iam  dicta  res  possidcre  et  tenere  et  fruere  et  secure  ac  jo 
pacifice  deo  servire,  per  omne  tcmpus«^  nostra  et  successorum  nostrorum'^  imporntorum  tiiifione  et 
dcfensione  quiete  viverc,  omnium  personaruni  remoti»  obstneulis  contrudictionibus  et  inpcdimentis,  pro 
laude  et  obsequio  domini  salvatori»  et  subsceptione"  iiiii|iiini  et  percgrini)riiin.  Statuentc»  pre|)terea* 
conrirmaniUN  cidcra  monaxlerio  et  pret'ato  abbati  suisipic  .successoribus  in  pcrpctiuiiii  oninia  predia  vel 
bencticia,  qnccumquc  in  tcrris  vel  aquis  ei  i-ollata  sunt  vel  a  sancta  scdc  Uoiiiana  «eu  ab  aliqua  86 
fcclesia    vel    quocumque    eliristiano    tidoli     legalis    scriptionis '     niiininiini'     .iiit     pcrsonali     investitione. 

♦  I'roibeniu»"  etiam,  ut  nnlli  successorum  nostroruni  iniperatorum  liceat  in  tempore  aliquo  iam  dicta 
res   largiri   alicui   mortaliuni   laico  aut  clerico''  »,  preci]iientibuK  consentientibus  et   roborautibus  nobi». 

*  I'rccipiontcH  ilaqne  inipfviali  iubcmus  edicto,  ut  nullus  duN  ninrcliiu  episoopus  couies  viceconics  vel 
aqnis'  rci  publice  cxactnr  lianc  nostrani  Hani'tioneni  auileat  infringorc  currnnipire  vel  violare  in  aliquo  W 
eortini,  que  «tatuenli-H  ceiisnimus.  Si  i|niN  vero,  quod  non  crediuiiis,  in  aliipio  violator  vel  eontradictor 
pxlilerit,  omni  occa^iione  posiposita,  (bioccnti  libra«  auri  conipouat,  mediitalfiii  caniere  noslrae  et 
nicdietate"  iam  dicto'"  ccnobio.  Quod  ut  vorius  credatur  diligontinsi|Mf  ali  onniibn«  obsorvetiir, 
innnn   prnpria  rohoranteri  Kigillo   nostro  inferins  iussimiis   insigniri. 

■WO.    [Riegcr- Bloch]     a)  A         h)    dtu   zweite   i   corr.   aus   t  c)    li    über  der  Zeile   nachgetragen  4A 

d^  lenaia»  11,  10  c)  cortes  —  iure  auf  Unsur  f)  zuerst  irnr  flill  t/nMclirif/irn,  rinnn  M 
da«  zieeitc  1  in  u  corr.  g)  te  auf  Haxiir  h)  ilas  ernte  o  auf  lliiHur  i;  am  p  f.'nrreclur 
k)  dahinter  in  der  VU.  aliter  quam  ibi  descripta  sunt,  worauf  nick  riic  folgenden  Ablative  be- 
ziehen        \)   A,  ntntl  aliquis         m)  o  corr.  aun  u 


IIKINKICII    i;.      hiL>2.  0119 

^  Signum  (Idiiiiii   Ilriiirlci   lldiiianürun)  iinperutori»  (M.)  cacHaris  seiiipei'  iiivirti.  ^ 

^   'riicodcricus     (Miiiillariiis     ji"     viccm     l''ii(iT|aii(li"     ciiiscuiii     et     ari-liifaiicfllai'ü 
rccognovit ".  S 

I  )ata  aiiiiii   ilnuiinici'   iiicaniatidiiis   iiiillcsiiini  XMI,   iiiiliilinui-  \,   ri'<riii   vcni  (louiiii 
6   Iliiiiiici    ilcu    iir(i|iitiii   XXI,    liiipci'ii    vero   \II11;    ai'Imii    vcm    HiMiuiii-nto;    IV'licitiT    aiin'ii. 

(U.  D.) 


470. 

Ileinv'ich  bcstätifjt  dem  Kloster  San  Sepolcro  in  Noceati  seine  Besitzungen^, 
insbesondere  die  namentlich  aufyejührten.  Benevent  lo22 . 

10  Origivaldiplom   im  Archiv  der  curia  vescovile  zu  Borgo  San  Sepolcro  (A). 

Mazzattnti  GH  architn  della  storia  d'Italia  (Rocca  S.  Casciano  1897/98)  1,  88  rit. 
Vgl.  die  Vorhemerhung  zu  D.  469. 

(C.)  S  In  iKiiiiiiu'  saiiftt'  et  iii(li\  idiic  triiiitatis.  Heinrieus  dei  gratia  Koiiiaiioruiii 
Imperator   auglistus.  Imperiali''    iios    couteinplatio    preinuiiet    illa    seni|)i;i-    coiisideniri'    atc|iif 

16  ili.i|iuncri',  ^  qiinc  nd  augmeiitum  diliguntiam  et  restnurntioncm  vciiernbiliiiiii  jtcrtinct'  lucoruiii,  iie  de 
iiiprovidentia  eoriiin,  qnibus  regimini.s  cura  euiiiniittitiir,  aliquo  modo  culpabiles  asscrihaimir,  sed 
iiia^'is  pri)  susceptioiie  iuu]iMiu  et  peregrinorum  et  eougregatis  in  Christi  laudibus  inerces  iiobis  a 
iliiiiiinu  tribiiatur,  a  «[uo  uoster  honor  procedit  et  gratis  .siibliriiatur.  Proinde  eoinperiat  iiniversitas 
fideliuiu  saiiftae''  dei   ecciesiae  prosentium   et  futuronmi,    quod  iiiouasterio  a  uobis  adqtiisito  et  iiovitcr 

JO  edifieato*'  in  loen  qui  diciliir  Nuciati  iic  dedicato  in  hoiiore  saiieti  scpukliri  domini  iiostri  salvatoris, 
—  iibi  prestantiir  niiilta  beneticia  iiiliriiiis  et  liuut  iiiirabilia  crebra  ad  landein  et  honorem  nominis 
cius    secuiidum    proplictiam    illani    quae    dicit:    'et    erit    sepulehrum    eins   gloriosum'   —   eoneedimus  ob 

nostrae  anime  salutem  et  contirniamus  cortem  et  tcrram  do  Faniito,  qiii  est  posita  in  casalo 
Figlinidi',    cum    ecclesia    saneti  Martini,    qui    est  posita   iiifra  blebe  saneti  Antinii,    vel 

;;,  in  aliis  locis  cum  parictinas  antiquas,  sicut  cius  iure  esse  dignoscitur,  et  ecclesiam 
saneti  Ccruonii,  qui  est  inf'ra  blebe  saneti  Petri  sitani  in  Ciliano,  cum  onmia  ad  eani 
generailtcr  pertinentes;  rebus  vero  et  possessionilms  terris  vineis  lampis  pratis  pratis*  paseiiis 
silvis  arl»>ribus  frnctiferis  vel  infructiferis  terris  cultis  et  ineiiltis  aqnis  aquarnnique  dceursibiis  ora- 
toriis  domibus  editiciis  et  oninibus  ad  idem    COrtcm    et   CCclesÜS    est   pertinentes  ita  uostr^  modera- 

3u  tiouis  statuimus  decretum,  ut  ammodo  inantea  lice.it  ipsius  monasterii  abbatcm''  congregalionibiis 
per  omne  tempus  nostra  et  successorum  nostrorum  iraperatorum"  »  secure  teuere,  quiete  ae  paeiticc 
vivere  et  deo  servire,  omniiim  personartim  remotis  obstaciilis  contradietionibus  et  impedimcntis,  pro 
laude  et  obsequio  domini  salvatoris  et  subseeptione"  inopum  et  peregrinornm.  .Statuentes  propterea' 
confirmamus    eidcm    nionasterio    et    prephato    abbati    suis<|ue    successoribus   in  perpetuum  omnia  predia 

»  vel  beneticia,  quaecumque  In  terris  vel  aquis  ei  eollata  sunt  vel  a  saneta  sede  Komanu  seu  ab  aliqua 
ecclesia  vel  quoeuniquc  christiano  tideli  legalis  seriptionisif  mnnimine  aut  personali  investitione. 
Imperiali  itaque  auctoritate  edicimus  *,  ut  nu  1 1  i  successorum  nostrorum  impcratoruni  lireat  aliquo  » 
tempore  de  ipso  monastcriuni  potestatem  *  vel  dominium  »  auferrere"  »  alitef  quam  ibi  descripta 
•ont,    precipientibus    consentientibus    et    rol)Orantibus    uobis.     ♦  Precipientes    itaipie    imperiali    iiibemus 

'  409.    n)  hinter  t  kleine  Hasur;   es   scheint  ein  D  dagestanden   zu    haben,    also   Data   beabnichligt    ije- 

weseti  zu  sein. 

4V0.  [Bloch]  a)  A  \t)  das  zweite  a  corr.,  liellekht  aus  c  c)  am  o  Correctur  iX)  dahinter 
fehlt  et  e)  dahinter  fehlt  tuitione  et  defensione  der  VU.  f)  A;  preterca  ü.  369:  prepterea 
D.  46i)        g)  oder  scripcionis;  die  Lesung  ist  nicht  sicher 


600  KAISEKI' UKT  NDKN. 

piliclo,  iit  iiulliis  dux  mnrcliio  episoopns  comcs  vicocomos  vol  alii|)iis  repi''  publioc  exiictor  haiM" 
iiostruni  saiu'lioiioin  iiiident  itil'rin^'ore  rorniiniierc  vcl  violitrc  in  ali>|iui  coriiiu,  <|UHe  statuentos  cnn- 
«iiinui«.  Si  quis  vero,  quod  iion  crediimis,  in  nlii|iio  violulor  vol  coiitrudictor  extitcrit,  ouiiii  oi'ca»icmo 
poslpuüitn,  cpiitiim  libras  aiiri  roinponat,  |iiicdiotnt|em  CHiiiprc  nostro  et  incdiptatcin  *  nominnto  ccnobio. 
Qnod  ut  vcrins  crodatur  dilifrpiitiusqiip  al>  omniluis  ol).scrvrtiir,  mann  proprlii  iKbnrantcs  siprilln  '  nostro  6 
infcrins  iiissiiniis  insipiiri. 

I   Signum    dimini    Ilciurici    IJoiiiaiinrmn    iiii|H  ratori>    i-osaris   i.M.)    st'iii]i('i'   invicti.  y 

^  Tlicodorifiis  cancellarius  vice  EiUTardi  cjjisfnpi  et  :iri'liua|iillaiu  imiaxi.  Ü  iSl.D.) 

Data  aiuiii  ilominicc  incarnatiimis  niillcsinin  XXll,  iiiilictiiiiK-  v,  regni  vci-d  (Idiinii 
Hcinrici    dort    propitio  XXI,    i)ii]K'rii   vcn)  Villi;    actum  vitö   ISiiicuontu:    tVliciter  aincii.  lo 

471. 

Heinrich  verleiht  dem  Kloster  der  h.  Sophia  zu  Benevent  das  Wahlrecht. 

Baievent  1022  —  Ain-il  9. 

Regusirum  s.  Sophiae  vom  J.  lin>.  jetzt  Cod.  Vatic.  4939  f.  Iü7  der  Valicanischen  Jii- 
tiliofliek  zu  Rom  (B).  i» 

l'rihrlli  Italia  .snvia  cd.  1.  8.  (i? I  niis  B  mit  a.  ine.  107L\  imp.  8  =  (■(/.  //.  U)'',  488.  — 
Stumpf  Reg.  1783. 

Verfaxst  navli  einem  älteren  Formidur.  Das  Eschatokoll  entspricht  denjenigen  des  TA.  — 
Zur  Datierung  vgl.  Erläuferungen  Abschnitt  III:  zur  Sache  das  gleichzeitige  Privileg 
Benedicts  VlII.  .l,i/f(<-L.  Reg.  iOH7.  » 

In    nomine    sancte    et    individne    trinitatis.     Hoinricus    diviua    iavcnto    idomcMieia 
Krtiiianiiruni    im)i('rator    aufjiistu.s.  Ecclesiis    cultu    divind    constnK'ti.s-'    scu    rciani 

mnnastcriis  rcgulari   disi'iplina  constrictis   si  quam   dilij^eiu'iam   aut   curam   iin|i('udiiniis, 
imperiale  dccus  nnstrum  Ikic  condecere   estimamns,    insuiicr  cciam    diviua    i)i-(  inia  uns 
inde    adipisei    speramus.      Proinde    onmilius    dei    Hdelibnsrpu'    nostris    tam    presentilms  tt> 
qi\am    futuris    nntum    f'ore    cuj)imus,    qualiter    nos   ob  peticioncm   et  earam  dileccionem 
abbatis  nostri  (iregorii  monasterio  in  Reneuento   eonstituto  quod  ad  sanetam  Sopliiam 
nominatur,  cui   ijiM'   prccssc   xidctui-,    exliinc  et  in  fiitui-uni   coiH'cdinnis,    ut   ipsi   fVatros 
inibi   sub   niiiuacliico  abitu''  et   obcdieneia   eonstituti,    lioe    ipso    alibate    mcmorato  (irc- 
gorio  (piaudoque  mortuo  scu  aliis  al)batibus  sibi  succcdcntibus  eandem  viam  ingressis"",  so 
eliganf    sibi    intci-    sc    abbateiii.    (|ucnicunque   velint,    quem    cius    honeris''  aut   honori«'' 
diguum   esse  cognovcriiit.      Quod''  si,  quod  absit,   talis  inter  eos  inrcniri   nccpiit,  quem 
eomnuniis  cleceio  tVatrum   dignum   iudicaverit,    libcram    eis    e<meedimus  potestatem,    ut 
ex    aliis    monasteriis    spontane^''    sibi    «digant    abl)atcm.      Kt    ut    liee    auctoritas    nostrc 
largicionis  |)ci-  cuneta  tuttira  seeula  in  dei  uomiuc  o|)tineat  Stabilitäten),  manu  prnprin  » 
nostra  subter  eam  eontirmavimus  et  sigilli  nostri  inprcssionc  iussimus  insigniri. 

Tlieodorieus     eancellanns     vice     KlxTardi     I'apcbcrj;iciisis     cccjcsic     cpiscopi''    et 
areliieajipcliani   notavi. 

Data   \.   id.   ajirilis''   indiceionc  V,    anno    dnniiniee    incarnaeionis    inillc>inio'  XXII, 
anno  domni  Hcinrici  rcgnanti«  seeumli  XX.  inq)crii  vero  \\\\\:  actum  I'.cncmtnto;  fcliciter.  » 

470.  hl  A,  «lall  ici         i;  o  corr.  aut  u. 

471.  [Bloch]     a)  construti»  B        h)  B        c)  ingrcssi  li        d)  quid  B         c)  aprelis  B        f)  M»  II. 


HKIN  Kit   II    II.      lOJ-.'.  (JUl 


472. 


Heinricli  bestätigt  der  erzhisrltößicheii  Kirche  zu  Saleivio  ihre  Besitzungen, 
insbesondere  die  Burg  Olevano,  und  die  Immunität,  verleiht  ihr  das  Iiecht  in 
der  Stadt  Salerno  fünf  Fleischbänke  zu  errichten  und  andere  Hechte  und 
5  cassiert  die  Urkunden,  durch  ivelche  der  unrechtmässige  Bischof  Johannes 
Güter  der  Kirche  verämsert  hat.  Troja  1023  Mai  Hl. 

Originaldiplom  im  Besitz  der  Firma  Rinaldo,  D'Amalo  &  Co.  zu  Salenio  (A). 

Muratori  .Aiit.    Hat.  1,  19H   aus  Ahschrifl    ex    mon.   Cavensis    archivo    =^    Migtip    Pafmt. 
140.  360  h"  1:^3,  =    CappelMti    Lp  Chiesp  d'ltalia  20,  2i)H.  —  Paesano  Memorie    della 
10  rhie.ia  Salernitana  (Neapel  18410  1,  9ti  nach  Abschrift  Jieihmanns  aus  A   mit  pridie  kal. 

iul.  —  Schipa  Storia  del  principato  Longohardo  di  Salerno  (Neapel  1887)  207  n"  37  Ertr. 
aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1227.  —  Stumpf  Reg.   178.5  zu  .Juni  30.' 

Verfasst  mit  Benutzung  der  DD.  0.  II.  273  (VU.  I).  28.5  (VU.  II).     Der  Schreif)er  ist 
anderweil  nicht  nachu-ei.'tbar.     Da.'i  Eschatokoll  stimmt  mit  denjenigen  des   TA   üherrin. 

15  (C^  ^  In  nomine  .sanctac  et   inilividu.ae  trinitatis.      Heinricns    divina    fiivento    ele- 

inentiii  Ronianorum  inipcrator  augustus.  Si  iustis  deoque  diciitis   locis  *   nun  |  solum  *  i 

(ircesse,  sed  ctiain  prodcsse  stiidiicnnuis,  pr^sentis  vitae  susfraffiiim "  et  aeternuo  remediiim  inveiiirc 
mm  titiibamus  ct.  .si  in  iiristiniini  gradiim  crigere  coniimnr.  nostri  impcri!  unlincn  .swbliniaru  procnl 
duhio  crediniiis.     Quapnipli'r    <nnnium    tidclium    sanctac   dci   accclesia«   no.stinruincnic   praescntinni  »   ac   II 

»0  futnrorUTu  i-oniporiat   Ulliversitas,   qualiter  intcrventn   ac   pctitiunc   Tlieoderici  nostii   dilcoti   can-   I 
Cellani    per    haue    nostri    praecepti    prai'.scntfni    pa^inain,    pioiit    iuste    et    legaliter  possumu.s,    sanctao 
Snirrnitane  »pdi.s  acci'li'siac   in  lirati   apo.sloli  Matlioi  .sitae  lionorc,   iihi  cottidie  »nmniac  triuitati  dobitac 
dantiir  laudcs,  atque   iuviolabiliter  et  perpctualiter''  ip.sius"^   praefatac  aeccicsiac  archi- 

l'piscopo  iiostroque   fideli   decoro    concedimu.s   et  eonfiimanm.s   omnes  res  et  propriotates  ab  antiqni.s 

So  prineipibiis  ipsiiis  civitatis  pracdictao  conccss.'is  aecciesiae  .seu  ea,  <iuae  Gisnlfvis  princeps  cum  nxurc 
sna  Oenima  ibi  optulit''  pro  suarum  remcdio  animarum,  tarn  ea,  qnac  infra  eandem  civitateni  liabcre 
vidcntnr  qnam  extra,  cum  terri.«  illis,  qtiac  ultra  tluvium  Tu.scianuni  praefate  aeccicsie  pertinerc 
videntnr  ii.sqne  ad  Hiiviuni  qiii  dicitnr  Silei-,  seu  in  cuniitatn  Cappuaci  et  Dulicaria  et  in  cetcris  loci.s 
iillU    dictv    accclcsi^-    pertincntibns    quac     dici     vel     noniinari    |)0ssiint.       Insiljif'l"    Ctiani    C'onccdiinus 

SO  castrum  Libani  cum  oinnibns  adiacentibus  sibi,  queraadmodum  illud  autiquitus  ip.sius 
aecclesia  tenuit  et  dom[i]nata  est  per  praecepta  et  quascumque  scriptiones,  castum" 
videlicef  Libani,  quod  a  Grimoaldo  et  Alfano  germanis  iniuste  invasum  est.  Con- 
eedimus  denique  confirmantes  eidem  aecclesi§  omnes  mortiiorum  res,  qu§  in  ipso  epi- 
scopio    vel    in    rebus    suis    sunt    aut    erunt    ad    futurum,    omnesque    res    mobiles    sive 

«  immobiles,  qu§  ab  aliquibus  deum  timentibus  hominibus  oblate  ibi  sunt,  ac  omnes 
concessiones  eidem  sanctae  aecclesi(>  concessas  a  principibus  vel  ducibus  seu  a  regibus. 
Censiles  namquc  homines  eiusdem  aecclesic;  ut  pars  praetati  episcopii  dominetur, 
iubemus,  nuUo  contradicente,  sicut  antiquitus  fecerat.  Nostra  namque  imperiali  auctori- 
tate    ei   concedimus    confirmantes,    ut    pars    eiusdem    episcopii    habeat    potestatoni    ad 

«>  eiusdem  aecclesit,-  ins  ordinäre  infra  eandem  ci\'itatem  quinque  macellatores,  tibi  volu- 
erit,  ad  carnes  vendendas.    Ptatuentes  siquidcm  illi  concedimus  et  confimiamus  omnes 

472.   [Schiaparelli]     a)  A         h)  et  pcrpetualittr  auf  lia.iur ;  dahinter  liasiir  con  6 — 7  Buclmlaben; 
icahrscheinlich  stand  hier  der  S'ame  des  Erzbischofs,  der  wohl  in  späterer  Zeit  getili/t  ist,  um  dir 
Verfügung  als  nicht  bloss  dem  Amator  persiinlich  gegeben  erscheinen  zu  lassett;  auch  die  Eintragung 
I  der  auf  Rasur  stehenden  H'orte  et  perpctualiter   könnte   dem  gleichen  Zwecke   dienen,    wenn  sie 

etwa    nicht    von   der   ersten    Hand    herrühren    sollte  c)  dahinter   kleine   Iia*ur:    rielletchl 

stand  p         d)  o  corr.  aus  i         o)  u  corr.  aus  a 

KaiserarkondeD  III.  76 


t)02  KAISKKr  1!K  IN  DKN. 

illiis  res,  qii«,'  ab  oiiisdeni  i'pisi'njiii  iure  siiu'  ratioiio  et  iustitia  j)ost  nbituin  sanctao 
reeorclfttionis  l'ctri  »■iusdein  aoi-ck'sii;  vi'iiorahilis  opiscopi  ablatt;  sunt  per  loliaiinein 
episcojiiiin,  ijiii  iiiordiiiate  eandoni  temiit  scilem,  ut.  si  (jua  iiide  seriptio  per  maims 
eiusdoii)  lohnnnis  l'aeta  osteusa  fuerit.  diiudieniniis  eain  iiennanere  irritaiii  et  inanrni. 
eo  quod  emitra  oanonicaiii  auetoritatein  suaiu  doseruit  sedoin  et  ad  aliam  aceessit.  ;> 
»piiid  oniiiiiu)  tieri  non  piituit.  Sceuiidmii  auti'in  eaiuiiniin  iiistitiita  statiiimus.  ut  pars 
praetati  episeopii  distriugat  (unucs  forenses  presbyteros  sibi  pertiuentes  ae  clericos 
unuii'sque  «•Drum  taniilias,  sediert  illos  qui  in  dioeesi  ciusdcni  episeojiii  iiabitanl. 
viiJuuHis,  ut  iudieet  et  distrinj^at  sine  ulla  pai-tis  jiublieae  eontrarietate''  et  in  suo  eos 
servititi  liabeat,  ut  eanonos  iubi'iit.  Onnu-s  (piippe  supra  dietas  res  illi  eouHnnanuis  lo 
1  iiiiA  cum  terris  vineU  eanipis  prntis  paseuis  silvis  nioutibus  vallibus  planitiel)us  ii(|tiis  iii|iniriini- 
i\ne  decursibiis  ripis  iiui|o[ii|(liiiis  |iisciilioiLibiis  torestris"  vcniitiMiiilms  sci-vis  aueiilis  nliliis  * 
nldialiius  »  aiig'imis  »  rcnsibiiii  pensionibus  rn|ielii.s  eastcliis  villis  ae  umnibiis  i|iu'  ili<-i  aut 
iKiniinari  possiiiit  j)raetatl,^  «cocicsiv  instc  cl  Irjriiliiir  pcitiiKMitilnis  *  in  iiitci^riirii.  I'ii.'<'i|>ii  uii •^ 
I.  II  If^ltur  Oiunino  iulicimis,  ut  millus  (lux  |iriiici'iis  .stiatiilio  iiian'lii"  cpis('i>|iu.H  coines  vicLTriines  imlla-  16 
<|iic  uostri  regni  muf^iia  vel  parva  persona  praediett>  aocolesiy  res  vcl  episcopiini  inquietare  niolestiire 
aut   iii  aliqii«  »   sine   lejrali  iuditio  disvestiro   praesiimat,    sed    lieeat   cidcni    AmatOl'i    archippiscopci 

praefati    episeopii    res    tencre   possidcrc    atque    per  boe  nustruni  praeeeptuni  perditas  res 

II  ad   titilitatrm    SUe    nccciesie    adquil'Cre.    oniniiim    hniiiintun    lontradictione    reinota.      Si    quis    auteui, 
quod   absit,   linuis  nustrv   auetoritatis   pi'aesuniptuosus   violator  extiterit,   sciat   se   i-ompositiiniin  M 
anri  purissinii  lilirns  niille,   niedii-tateni  kann  re  nustie  et  niedietateni  idem  episeopiuiu  rc^a'ntibus. 
l^iKid     iit    veriiis     ercdalur    dilii^cntiusqnc     ah     iunniliiis     ohscrvetur,     manu     pmpria    loliorantis    liaiii' 
pa^inaui    nostro  siffillo   inl'eriiis   insig;niri  iussinnis. 

^  Signum  donini  Heinriei  serenissinii  (M.l   lioniaunriini   iniiicraturis  auüusti.  jl 

I  Theoderieus    eanei'llariiis    viee   Eberliardi    episeopi    et    areliieapcllani    nutavit.  §  » 

(SI.  D.) 

I)ata  pridie  kal.  iun.  anno  incarnationis  domini  niillesimo  XXII,  indictione  V,  anim 
veni  donuii  Heinric-i  sceundi  relrn.■lnti^;  XXI,  iiii]iirii  vorn  Villi;  actum  'I'roio:  felieiter'-' 
ainen. 

473. 

Heinrich  hestätigt  dem  ]\loster  S.  Maria  zu  PomjJosa  seinen  Schutz,  die  Reichs- 
unmittelbavkeit,  das  Wahlrecht  und  den  Besitzstand. 

—   l(i:i:^  Juni  'i'i. 

Ausziiij    III    zirci  Archivivvenfarrn   firx  Klosters   l'omim'.H    uns    ilrw    17.  Jh.   im    k.   Slmih- 
airhiv  zu  Modenn  (K^  und  E').  m 

Dm  rerlomif  I>.,  uns  ihm  irir  hier  raun  Auszug  hii-len,  der  allein  durun  erhidten  ge- 
hliehcn  ist,  irnr  rcrfiissl  mit  Henulzunij  des  gleichfalls  nur  im  Au.tzug  Überlieferle»  D.  STJ 
(IT.  1}  und  des  1)0.  in.  iia  (VT'.  II) :  seinerseits  i.s7  es  iruhl  schon  in  dein  D.  Konruds  II. 
Stumpf  lieg.  iiOHS  benutzt  irordeii,  Jedenfalls  aber  hat  es  als  Vorlage  für  das  1).  Heinrichs  III. 
Stumpf  Heg.  2283  gedient,  so  dass  die  Aehnlichkeit  der  zireilen  Hälfte  der  Arenga  dieses  ♦» 
DH.  III.  mit  de}-  des  I>H.  II.  471  rielleichl  durch  mi.ier  D.  473  vermittelt  ist;  endlich 
gehen  auf  das  letztere  auch  einige  Wendungen  in  dem  Privileg  Benedicts  Vlll. 
Jaffe-L.  lieg.  4<)41  vom  Juli  1022  zurück.  —  Wir  behandeln  den  Auszug  une  den  des 
D.  312  unter  .Amvenduvg  von  Petitdrmh  für  die  mit  den  VUU.  übereinstimmenden  Theile. 

472.    {)  et  auf  llatur         k)  ''-'t  ""f  Uanur.  4* 


II  Kl  N  i;iiii  II.    iiii'L'.  üo;{ 

llciiricus    ailf^lisfus    iiii|ici'uti>r  m;iiiii</iin"   in-cipit''    mhIi   /irolertiulif  iin|iciriuli    uldjiltiaiu   I 
et   Uhfiuim    facit    ali    uniiii  .siibiiioliiiiic  nri-liii'|iUi'ii|ii>riiiii  xivi-    iilioriiiii,    iit   i*i(    ri-^^ali«    iiiiili    HiiliivctJi  li 
|ipr8<>n^>  (liimiiiantiiiiii,  et  Ijhiinn'^  nioiinchi  i\   fartiinie  Hociiluri  um  imiiiuiWH  ili-  Hiii»  (|iinl)'iii  voluorint 
iilibntoin  Jter    epiiico  p  ii  in    C'oniaoloil  .1  e  in    ('iiiiHorraniliiin    nli|;aiit.      (.'onliriiiat    fi,    (jlK^r''    alj    Odclono   I 

s  iniporatorc  tortio  s-iij/iriu.s"  doiiata  sunt  soii  conc-osHa,  id  est'':  ipsaiii  ahliatiam  cum' 
iiinnibiis  iHTtiiifiii-iis  suis  et  ciiiii  latcrilius  (U-siipi-r  in  tnta  insnla,  |iriinii  latcn-  l'adi» 
liertMirrcntc'''  in  niarc,  sccundo  iatore  littiis  niaris,  tcrlio  latere  Uanni,  insnpiT  piscnria 
qin;  vot-atur  Idlanai'  a  rivo  IJadi-rino '  ns(|nc  in  niaro  ft  locus  (|ui  dicitur  Lacu  sani'to'' 
cum   oiniiiiiiis    silii    iicrtiiit-ntiliiis,    i|uantai.'unu|ue    in    aporttoliL'v    südis    |irccc|ito    rcici^untur, 

lu  vidpücot '   iiit'ra    totuni    coniitatuni'"  (Joniaclcnseni    ot    Ferrarienscni    et    Oanollonseni    «-t 

in    civitati'     Uaiioiinit    et    in    comitntii    Cornolicnsc     et    Fancntiini    et    Liiiionso    et   J'upiliense    Ct 

C'i'senate    et  Ariniinense    ot  Fanense    et    intVa    tntum    coniitatuni   Penisinuin    cum   areis 

yditifiis    (•.lülrls  capcllis  silvis  prjltis    pascnis  saiictis"    olivctis    vinois    nicintiliiis  plaiilci  c  !>  ii  s  aqni» 
aqiiariiiii  V  ('"    il  c  iiiixiliiis   pisratloMiliiis  vpiiatiunilius  snliiii.s    et   cum    iiiiiui    utiiitate,    (pir    niiniiliari 
15  auti'  scrilii   piitcst  ''K 

O.itinililitr  bidla  oliiii  ccrco  si(/il/o  rohorata. 

Inih.tnns:  In  nomine  sanctc  ot  individue  trinitatis. 

Diitum''  \'ll.  k.il.  iul/  anno  domini  MXXII,  indictione  \',  sui  rcgni  anno  XXI,  inipcrii 
autcm  Villi. 

m  474. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Mnntecassino  das  den  Feinden  entlassene  Castell 
Rocca  dKvandro.  Mmtecasmw  1022 . 

Ifriyinalcliplom  im   Klosterarchiv  zu  Monteca.witio  (A). 

Leonis  Cliroii.   moii.   Cassinens.  2,  43  (44)  ed.  Laurentius  Vicent.  52    und    in  Mon.   Germ. 
«  SS.  7,  657  cif.  —  Gattola  Accessiones  ad  hisf.  nhb.  Ca,<ssi)i.  1,  ll!>  aus  A  mit  a.  reg.  XXI.  — 

Böhmer  Reg.  1228.  —  Stumpf  Req.  1786. 

Verfasst   und   geschrieben    von  GE.  —    In   Montecasmio    war   der  Kaiser   in    den    letzten 
Tagen  des  Juni,  vgl.  Bresslau  in   Hirsch  Jahrb.  H,  206  ff. 

(C.)  K   In   noniiui'   >anctao   ot   individuai-   trinitatis.      lli'inrious    divina   t'avente   cle- 
M  nientia  Koinanoinm    iinjicrator  angustus.  ^  (^uanivis    communiter    loca    deo    iibique 

dicata  cottidie  in-'  nndius  proficere''  nostra  ope  adhibitji  velimiis,  singularitcr  tanien 
et  qua.«i  .specialiiis  ccteri.s  locum,  in  quo  venerabiiis  patri.s  nostri  sanctit-simi  IJenedicti 
corpus  fovetur,  pollere  admoduni  cnpimus,  quippc  quem  a  prinio  aetatis  flore  seniper 
niiixime  dilexinius  cuiusque  intercessione  piissima  hactenu.s  et  in  regno  roborati  et  in 
*6  intirmitat*'  scjiius  positi''  iiiisoncorditcr  relevafi  snnui.s.  Ergo  omniuni  Christi  nostro- 
ruinqiu:  Kibdiuni   universitateni   sein'   iubenius,  qualiter  nos  pro  reniedio  aniinae  nostrae 

4<3.  [Bloih]  a)  J-J  b)  recipit  li'.  /;  recipimus  NU.  c)  ipsi  J5.'-'  dj  ilie  Stelle  ipie  —  id  est 
kann  in  dem  Oriijinal  i/e.-'lauflen  haben,  ist  aber  nicht  sicher  cerbürt/t;  sii|)erius  bezieht  sich 
natürlich    auf  ein   früher  in   dem    Inventar   rerseichnetes  1)0.  HI;  gemeint   int    wohl   DO.  III. 

40  3.'Ai         v)  E':  sup  E'         fl  cum  oiunilms  —  potcst   ^  Stumpf  Reg.  ^2t>J         o  percurrente 

Stumpf  Heg.  ^äf^'i  und  die  späteren  yVU.;  pcurrente  E'\  prociirreiite  E'  h>  ilass  Volano 
auch  in  der  Ff.  /  ei-wrihnt  war,  i.it  schon  in  der  Vorbemerkung  zu  D.  313  festgestellt 
i)  Biiderino  E'  k)   A'-'  =  XL'.;  Lacus  sancto  E'        1)  et  E':   vel  XU.         m)   cODiitatum 

comitatum  A''  n)    salictihus  E'  o)    aquarum  VU.;   aquaruinque  XU.  p)   vel  XC 

46  q)    possit  XC.         r)  dat.  E        s)  kal.  iul.  fehlt  in  E'. 

474.   [Bloch]     a)  n  corr.  aus  m         b)  pfic  auf  Rasur         c)  über  p  eine  Oberlänge  ausradiert 

76* 


ÜÜ4  K  AISKItr  ItKl' N  DliN. 

inontcm  eiiisiiciii  sancti  Beiifdii'ti  visitantes  juMisabaimis,  quali  iiobis  luunere  dcuin 
iliidt'iii  melius  plaonrc  pusscuuis.  l'cusutituu'  aiitciii  liac  ciivuuuinaque  diffusa,  d«' 
quodnm  castcllo  seiiiper  loco  oideiu  rtiutrario,  de  niaiiilius  iiiiniiconiin  nostrorum 
erepto,  nobis  nutoni  in  proprium  impttriali  iure  lieriHlitato  ab  arehiopisc-ojin  l'ilif;;rini() 
uec  non  n  fnmiiiari  nostro  Diodorico  videlicot  cam't'Uai-in  aibnoniti  per  oorum  oom-  5 
muucm  intorveutuin  idem  oastolhini  liandra  voratum  sit|um]  in  prini'ij)atu  Capuano'' 
iid  altai-o  saneti  Bcnedicti  rt  ad  usus  nidiiarlionini  doo  ibidi'in  t'amulantinni  per  hanc 
impcriaieni  pa'jinani  cum  nmnibus  a|)pi'ntliciis,  id  est  cum  arcis  aodificiis  vineis  agris 
prati.s  j)ascuis  silvis  venationibus  aquis  a(juarunn|U('  decursibus  tcrris  cultis  et  incultis 
seu  cum  omni  utilitate,  qu§  vo!  scribi  vel  nominnri  po.ssit,  concessinnis  tnididinms  et  10 
de  nostro  iure  in  eorum  ins  onniino  in  proprium  transfudimus,  en  videlicet  ratiouc  ut 
jir^sentialiter  ordinatus  abbas  aiiique''  eins  successores  sicut  de  ceteris  sancti  lU'iicdicti 
bonis  de  eodeni  casti'llo  bbcram  liabeant  potestatem'  quoil  aecciesiac  utile  sit  faciendi. 
Kt  ut  baec  nostrae  auctoritatis  pafjina  stabilis  permaneat,  cani  manu  |)riipria  rdlmrantcs 
sifjilli  nostri  impressione  iussimus  insij/jniri.  16 

p  Signum   domni  Ileinrici   iM.i   l{(>man(>nun   invictissinii   itnpcratiiris  auj^^nsti.  | 

^  Theodericus    cancellarius    vice    Ebbonis    l'apembergensis    episcopi    et    arclii- 
eappellani  recognovit.  ^  (SI.  li.t 

Anno    ab    incarnatiimc    doniini    niillcsinio    XXU,    indictit)nc  V,    anno    vero    domni 
Heinrici  Romanonxm  invictissimi  imperatoris  augusti  secundi  regnantis  $\U,  imperantis  «o 
autiin  \  Uli;    actum  in"^'   Mnntc-  (^assino*';   felicitei-  aniiii. 


475. 

Heinrich  nimmt  das  Kloster  des  h.  Salvator  zu  Isola  in  seinen  Schutz  und 
verleiht  dem  Abt,  den  Mönchen  und  den  abhängigen  Leuten  des  Klostei's  einen 
primlegierten  Gerichtsstand  vor  dem  Kaiser.  Martnrio  lo->:i  Juli  II.      ib 

OriginaMiplom  im  k.  Staaharchiv  zu  Siena  (A). 

Perci  Storia  del  vesrovado  di  Siena  (Liicra  1748)  189  rit.  zu  1072.  —  Bresslau  DD. 
renlitm  H8  n"  26  am  A.  —  Stumpf  Actn  iued.  484  n"  273  nits  A.  —  Stumpf  lirg.  1788' 
und  (zu  1072)  2758. 

Xarh  (ilterem  Formidar  rerfasst  und  yeschrichcn   run   TA.     I>ir  Vrkiuidr  iritr  nie  IwKicyi'll,  30 
mu.^s   aber   nichtsdestoweniger   von   der  Kanzlei  Heinrichs  III.  oiurkiiiiut   sein   und  i.<it  in 
dessen   Diplom   Stumpf  Reg.  2477  wiederholt.  —   Der  Ort  drs  nllcn   Martnrio  i/rhört  z'im 
Gebiet  des  heutigen   Poggihnnsi. 

(V.)  ^  In   nomine  sanctae  et  individtiae  trinitatis,     Heinricus  divina  favente  dae- 
montia'  Homanorum  imperator  atigtistns.  §  Noveril  onmium  sanctae  dei  aecciesiae  ji 

nostrornnuine  presentium  scilicct  ac  Intunirnm  tidclinm  sagacitatis  industria,  c|ualitcr 
n08  pro  dci  amore  nostrique  imperii  stabilitatc  abbaciam  sancti  Sahatoiis  in  liico  qui 
[voclatur   Istiia    et    abbaten!    illius''   Idci    qui    vncatur   Tctrus    cinii    unniilnis    iicrtincntÜB 

474.   i\)  dahinter  unaunr/efitllle  l.iiche    rim  li  ein;   der  Schreiber  hfinnte   an    die   tleulnelie  (lewohnheit, 

Gau-  und  Grafennatnen  zu  nennen,  f/edoelit  halien :  en  könnte  aber  aiirli   ßniidni  —  C'a|iiiaiio  »'»  <" 
dafür    f/eliiiiHfne    l.ilrke    nachiieiraqen    nein  "•)    i|   auf  UoKur;    en    nfand    irahrmlieinlicli    s    ''" 

f)  a  eorr.  aun  i*  ^t    in   Monte  i.'aHHin'»   eirlleirhl  nfichtjetrafjen. 

476.   [Blocli]     a|  A         bj   illiu»  auf  Hamir 


II  HIN  IM»    II    II.      1022.  605 

Miis,  ((iif  iiiiidii  liiiljct  Vfl  hiiiiitcii  ac(|iii.--itiini.s  ciit'  luiii ''  cxs  siiccessionc''  (iiiam  et 
alia  (iU!ilic'unu|ue  iiistn  !ulr|)ti(iii(',  |>rcc(!|)tHrii.s''  liljilliiriis  cartularÜH  ca.stellis  viiiaeis* 
iiuincipiis  villis  ti^rris  cultis  et  incultis  et  oiiniibus  inobilibus  et  iiniiiobililju.s,  (jin,-  adliuu 
(liri  v«'l  iKuiiiiiari  possunt,  siib  nostrac  (Iffcnsionis  iiiuii(Iibiir(l!iiiii  rc^cipimiis,  iirecipicntcs 

6  ita((iio.  iit '  imlliis'  (lux  iiiarcliio  (•(inics  viceronK's  sciililascio  ga.stalilio  aiit  alitiua  iiostri 
iiiipiTÜ  niaj^iia  \i|  parva  persniia  iMviioiiiinatiiifi  alilialcm  et  inonachos  (pii  iljideiii  simt 
eiiiii  Iminiiiilius  tarn  libcris  ipiaiii  servis  vcl  aiieillis  prcsiiiiiut  eus  ud  plaeita  tralicre 
Vfl  (listriiij;ere  aut  iii(licar<',  iiisi  ante  iiosti-am  ini|)('i'iaiein  prcseiitiaiii.  Voluinus  iiaiii- 
t[Ue,  ut  de  omiiibus  supra  dietis  rebus  nullus  preiiiMuinatuni"  abbateiii   aut  sueeeshores 

10  suos  audeat  nudestare  iuquietare  eonteudere  vel  disvestire  sine  legal!  iudiein.  ,Si  auis 
vtTii  liuius  uostri  inuiuliburdii  violator  exstiterit,  seiat  se  eninposituruni  aui-i  nptiuii 
hbras  c,  inediactateiii"  eainer«;  iiostre  et  mcdiaetateni"  abbaeie  sancti  Salvatoris.  (^iiod 
ut  verius  credatur  et  dilifjentius  al)  (uniiilm.s  nbservotur,  Imc  luuiidiburdiuin  si^^illi» 
nostro  iussiiiuis  insif^niri. 

15  ^  Theoderiens    cancellarius    vice  Eberliardi    episeopi   et   areliieappellaiii  uotavi.  j? 

Data  II.  id.   iid.    anno    incarnationis    doiiiini    niillf.'.siniu''  XXU,    indietionc   V.    amiu 
vero  donmi  Hiiiu-ici  regnantis  secuiidi  X.xi,  iinperii  veru  Villi;   aetuiii   Maituiiii. 


476. 

Heinrich  nimmt  die  Witwe  Gondfalda  und  ihren  Sohn  Roger  in  seinen  Schutz 
so  und   verleiht   ihnen  für  sich   und  ihre  abliängigen  Leute   einen  jjrim/ef/ierten 
Gerichtsstand  vor  dem  Kaiser.  ^ 

Codex  Sicardianiis  aus  dem  Anfamj  des  i:!.  Jh.  p.  ö:^  in  der  Bihlioteca  yoivriMlifti  zu 
(.'reinona  (B). 

Stumpf  Ada   ined.  :W>    n"  '276   <ius    B   zu    1014 — 1024.  —  Astegiam    CD.   Cremonese 
»  l.r,8  »".39  Heg.  zu  1022.  —  Stumpf  Reg.  1830"  zu  1014—1024. 

Verfa.^st  und,  wie  die  Xtiehzeiihmtny  des  Chrismoiis  in  B  erkennen  lässl,  auch  gesehrieben 
von  T.i  nach  demselben  Formular  wie  T).  470;  daher  von  uns  an  dieser  Stelle  eingereiht.  — 
t'her  das  Geschlecht  des  Roger  vgl.  Asfegiano  a.  a.  0.  58  N.  1. 

(C.)  !j   in    nomine    sanetc    et    indiviiluc    trinitalis.      Ilcnricus    divina    t'avente    ele- 
so  inen^tia    Ixoniaimruin    iinpei-atur    augustus.  Noverit    oinniuni    sanete    dei    ecelesie 

ni>stri)rnin(|Ue  ]ireseiitiuni  seilit'et  ac  i'ntnnu-uni  tideliuiu  indnsti'ia.  ipiaiiter  ims  jH-n  dei 
nmore  nostrctjue  remediü  aniine  Unndtalda  et  Kodgeruui  tiliuui  eins  euui  eastello  ilaleu 
cum  Omnibus  jiertinentii.s  eins  et  Bariano  et  Montesello  in  eomitatibus"  Laudensis, 
Pergamen.sis''.  lirisciensis  atque  fauiilii.s  utriusque  sexus  sen-i.s  et  anciiiis  coloni.s  et 
js  eolonabu.s  eartuiatis,  [cum]'  omnibus  eoruni  rebus  et  proprietatibus '',  quas  tcnere  visi 
sunt  in  prenominatis  eomitatibus",  que  modo  habent  vel  inantea''  aequisituri  erunt 
tarn  ex'  successione ^  quam  et  alia  iusta  adoptione^,  preceptanis  libeHaiiis  eartuiariis 
vineis  maneipiis  villis  terris  mobilibus  et  iinmobilibus,  que  adliue  dici  vel  nominari 
possunt.  sub  nostre  defensionis  mundiburdium  reeijiiuuis,   preeipientes   itaque.   ut  nullus 

40  47">.    Cj  i  auf  Raaur         d)    am    ex    uccession   auf  ['a.iur,   die   /fiden    s   hinler   x    i/ehiireii   iler   m- 

xjiriinglichen  Schrift  an,  so  dans  also  zuerst  lielleichl  crit  successionc  fle.ichrieben  irar      v)  </«.v 
:u-eite  p  auf  Ra-sur         f )  ut  n  auf  Rasur         g)  nomi  auf  Rasur         h)  yUj  A. 
476.   [Bloch]     a)  commitatibas  £        b)    Pergumeiisis  ß        c)  fehlt  in  li        d)  proprietatiouibus /; 
e)  aiitea  B        f)  cxcussione  B,  i>erl>es*ert  nach  l).  475        g)  adoptioue  B 


(idti  KAISKIU   liKT  M>1:N. 

(lux  iiDiri'liiii  loiiifs''  sculilasciii  ^jiistnKlin  aiit  iili<]ii;i  iiostri  iini^Tii  ina;;na  vcl  parva 
liorsima  ]irfniimiiiataiii  vidiiain  ant  Hlimn  oins  aut  suos  liercilcs  ciini  nmiiibns  suis 
lioininibii.s  laiii  lihcris  ijuam  siTvis  vel  aiu'illis  ]ir('SHniat  oos  ad  |ilaciluiii  traliere  vol 
«listrinporc  aut  iudii-are,  iiisi  ante  nostram  iiiiiiiTialom  j)resi'iitiaiii.  N'oluiiin^  ii;unt|ut\ 
iit  de  oinnibus  siipra  dictis  rolms  iiulhis  oos  au(  forum  lierodcs  audeat  iniilcsiarc  in-  a 
(|ui('t«ro  contondore  vel  disvostirc  siiu;  lej^ali  iuditin,  |sod|''  lii-cat  eis  (imnia  ))rf'taxata 
jiacitice  teiioro  et  suos  Immincs  salvos  haben'.  Si  (juis  wm  liuius  iidstri  uMMidiliunlii 
violatiir  exstitcrit',  seiat  se  e<ini|nisituruni  auri  n|)tiiiii  liliras  ei'iilinii,  uicdietatcni  caiiici'i' 
iiostri'  et  iiH'dietatem  |treiupininal<'  viihic  et  Kiidj^rrio  tilio  cius  aut  suis  licrcdilius. 
<.^>uiid  ut  vorius  eredntur  <'t  diligcniiu.-  ab  lunnibus  observotur,  hoe  uumdibunliuni  \n 
sii;ill<>  UKstm  iussinius  insigniri. 

4T7. 

Heinrich  bcstätifit  den  MUiir/ien  des  ^.  Floraklosters  zu  Arezzo  ihre  Besitzuni/ea 
und  den  königlichen  Schutz  und  verleiht  dem  Abte  das  Recht  Vögte  zu  loählen. 

Friuaria   in  der  Crraßvhaft  Lucca  in'J2  Juli  'j:\.       \i 

Originaldiplom   im   Capilelsnrchir  zu  Anao  (A). 

Munjariiii  Bull.  Cusiiieiisi'  2,  73  aufi  Ä.  —  Muralori  Aiit.  Ital.  5,  283  «mä  A.  —  Pnsi/iii 
CD.  Arclin.  161  «"  115  am  A.  —  Böhmer  Reg.  1230.  —  Stumpf  Reg.  1789. 

Auf  ciium  (liirch  Voraiwferligung  des  Monogramms  hergerichfelen  Blanquet  hat  ein  sonst 
unbekannter  Schreiher  die  erste  Zeile  und  deti  Context  eingetragen.  Das  EsrJiato/coll  hat  so 
TA  hinzugefügt.  —  Als  Vorlage  liat  das  DO.  III.  200  gedient,  das  .leincrscils,  irie  wir 
-«  der  Ausgabe  nadilragen  müssen,  eine  fast  wörtliche  Wiederholung  des  1).  Ilugo's  und 
Lothars  Böhmer  Reg.  Kar.  1401  ist.  Neben  jenem  Do.  III.  sind  in  1).  177  mekrav 
Privaturliunden  benutzt  irorden,  von  denen  unr  die  uns  bekannten  in  dm  Auiurrkungen 
verzeichnet  haben.  i!> 

C.)  I  In  nomine  sauelc;    et    individuae    trinitatis.     Ileinricus    divinn    favcute    elc- 

mcntia   Roinanorum    Imperator   augustus.  Si   samt.. nun  dei  PiTlesüa  ex  nostris   ichns  nliiiiiid 

offeriniiis*,  |  prcscntis  et  «etcnie  vitiie  braviiim  adipisei  nun  titnl>iunn.s.  (^nnjiroptcr  onniinni  sancte 
dei  occiesie  fidclinni  no.stroniinqiic  iiresentium  ac  fnturoriiiii  indiistria  noverit,  qunlitcr  pro  doi  aninrc 
aiiiiiiC'<|UC  iio8try  rcmcdio  prr  huiii.s  iiostri  prccepti  piiginam  i:onc'cdiinii8  dunamUN  atque  larfrinior  30 
et»  omnimodis  COllfimiamus  ad  .stipcndiinn  et  iisuni  atquc  snmptnin  *  frntruni  inonaili  o  r  ii  ni'' 
iu  ccnobio  »anctf  I'lorae  deo  fainiilant  i  u  in  (|iiaiidain  ccclosiaui  in  iinni>rc  sancte  Mariac  con- 
striictam  in  nionto  lonio  sitani  t-iim  oninibnü  terriS  rebus  maUNIs  et  fnniilii.s  ad  cam  in  iiitr)fnini 
pcrtinuiitibiis    ncc     non    et    campiim     iiixta     eandoni     eccicsiani     reg-iac     )»otestati     actcnns     pcrtinfntcni 

Hlipie    Harliaritanos     et    Jrartilienscs    einiilitcr    inris    reffiii    nostri    piTtinentcs    cnin    i ilms    rel>Uü  34 

«•t  terris  eoniaccDtibus  in  comitatu''  Aretino  (|uae  dicuntur  Martinen s <■.- ■'  et  Harbari- 
tane''  in  locis  et  fundis  cju|ij  dicuntur  (jaiognantim''  et  castnnn  in  (j'uarata  et 
inontc  lonio"  in  LvcignanC^  et  Ficarita  et  item  Lucignano,  Quilliano  et  Carna  atque 
Orneta,    Uesigi^^    et    eastelium    Koeoniannm    in    .Mareena    et   Sestu    at(|ui'    Lina'     et    in 

47Ö.    h)  ilahinter  steht  in  D.  ■I7.'i  vicccomes,  was  vicileicitt  in  li  nur  tlmrh  ein  Versehen  den  Coi>i»len  «" 
fehlt         i)  existerit  H. 

477.    [Bloch]     a)  zicischeti  e  und  r  kleine  Uasur       b)  um  h  Icltine  Kasur       c)  \  corr.  ans  <t       d)  Ober 
die  terrae  Marlinense»  et  Barbaritane  vt/l.  1)0.  I.  :i4^         <•)   üher  (Jalotriiannni  rijl.  1)0.  I.  401) 
und  die  l'rk-unden  bei  Panqui  III  n"  T.l  und  144  n«  104,   wo  auch  die  villa  (pic  dicilnr  Moriti' 
Jonio  erwähnt  wird         f)  i76tr  Lina  rpl.  die  Urkunden  hei  f'asqui   12r,  n"  Hl  und  l.'i^  n°  lO'.l,  l^ 
wo  mich  Carpiuito  und  Campo  Harljarensi  vorkommen 


II  i:iN  IMIII    II.      ID'.'L'.  (107 

( ':ti'|jiiiitii '  i't  ('aiiL{'<>  r>ai'li:u'i'iisi '  t'iiiii  oiiiiiiliiis  caiiiiii  pciiinciitiis  :i  Sibiaim  iisciiic 
Classi'lii  llllllli'll  all  Al'liii  IIM|lli-  Mntrillinnillll'',  iuHHin  r  i'l  •miukih  illatu  ti-rnmi,  i|ii.'iiii  ItiTtii 
ri'-riiia  i'X    CiiiMiiiiiio    aiIi|>iUi\ll    in   iniiiili'    l'cri'iitliio   rt    AlllM    ill    .Mii;,''liiii<>   rt   »ortrm   ilc    l.jiiiro   C't    L'l'll 

ypx"  ciusdpin   Hrrtc  filiiis  ciiiii   ccclcsiu   •»amti   Marlni   iiiuiiastrrid    siiiictc   Flore  coiiffHsit, 

b  ciiiii  ciiiicilii  sancli  Maine  et  i'iiis  |iiTliii(iitii>,  i|iiaiii  i|niilaMi  <  iMi|i.||jr;m(|iis''  ixt  eartivm 
vemlictionis '  |(rctatii  iiKiiiaslorio  «lodit  <'t  AnnMi  eins  |ii'c|ii)sit(),  ati|ii<.'  iiiaiisiiiii  Je 
(iragiiaiio  fuiii  pertiiicntiis  eins,  siciit  aetcmis  rt'ctu.s  fucrat  |t(!r  laiiuariuiii''  i-t  nunc 
tenetur  per  Lcononi  Orassiini  it  ccni.sortcs  cius  et  Koiliilt'mii  alii)at(.-ni,  ciiin  (^cclcHia 
(|iiain   i|i.se  ibi  statiiit.  siciit  i't'f^iac!  actenus  potestafi  |iriiiiinii.   nee  nun  ctiani  castolluni' 

10  et  ccilcsiani  atipio  cnrtem  de  15ulj;-ari  it  iMirticcIlani  di'  (  'cllulc  cnni  iiinni)>iis  cariini 
piTtincntiis  c-inn  Scc;^!  vt  in  .Munlicrllo  ii  in  I  iialdinann  et  in  liiui;^nan<)  et  in  I 'anii)illo 
et  in  (Jroi,'i,  sicnl  r^ci  iudex  et  l'ni-ta  lius  cnninx  ninnasteriii  sanct(!  l'Miirc  dcdfruut, 
et  ounifs  uiansos  i-tiin  iicrtincntiis  et  fditiciis  carnni,  (juas  in  cnnntatu  An-lino  Tciizn 
tilius  (JrtVcdi  et  l'ctrns  Hlius  In-^^ylelnii,  ivaiinddus  de  Uo.sina,  Azzo  presbvter,  (JerarduH 

15  et  Albertus  Hlii  Honizonis,  ioiianues  Langobardus  et  Dnininieus  Ardi  et  Aiififclu«  filius 
Martini  et  (.reorgius'"  et  Ciariprandus  presbyteri  et  R()(hilfus  Hlius  Liutaidi  ft  Lin  ni-08- 
byter  et  Uuido  filius  (iritVunis  in  Inen  Cnrsij^^iann  vej  alii  tidclis  ein'istiani  jirn  ainore 
dei  eideui  niniiasterin  dediTunl  in  ( 'anipauana",  cum  iriia  et  nnnii  di  cinnitinne  illa, 
quam  episeii])!  Arctini  pretato  enneesserunt  inonasterlo.     Onniia   autcni,   ipiae  ab  U"-<)n(! 

Sil  et  Liitliario  et  a  nostra  eieimiitia  vel  all  nliis  iiibdibus  ebristianis  data  sunt  et  dabun- 
tur,  ut  dieluni  est,  tleo  et  predietu  inoiiasterid.  in  usiini  i't  .suiii|itMiii  trat  rinn  luonnoli  >>  iii  m 
conc-cdimiis  «  uti|Ho  lai-'riniin-  et  de  iicistru  iure  et  ilomiiiiiiio"  in  i'unim  ins  pt  ilniniiiiniiim" 
onininiodis    ti-iiiisfiiniliiMUs    ae    ilcleffainiis,    nt    in    illonnn    stipendio    predirta    picdia    l'Uin    rebus    et 

faniilüs    ad    ea    pertincntibus    muno.int,   ipsi  »   eorunique    suecessores    aetenialiter    liainant 

iS  tencaut  firiniteiiiueP  possidoant  *.  Noc  noii  etuini  iiniuos  res  et  familias,  ijuas  consfriu-tnr  eiiisileni 
loci  eiUSVe    posteri    pi-ofatu   runtiilciiint  eenoliio  *.   per   Imc  iileni   prcccptinii '     eideni    concicliiriiis   et 

i-rtnlirmaniiis  *  cuui  oiiini  terra  illa,  (piani  (piidam  ruilleinius  clerieus  lilius  Aritii''  saneti- 
Flore  eonecssit.  (\ineedinuis  etiani  abliati  eiusdeni  loci  qui  pro  teni|jore  fuerit  faeun- 
diam  eligendi  sibi  advoeatns.  cpiales  voluerit.  Insuper  etiain  ad  auf^endani  securitateni 
so  et  tranquillitateni  t'ratruni  nionaelioruni  ibidem  deo  famulautium,  quatenus  eis  pro  nobis 
et  iniperio  ab  eo  nobis  eommisso  orare    lieeat,    tam    ipsos    moiiachos   et    omnes    pref'atas 

res  qiiiim<|U<'  illonnn  faniiliam  et  niasarios  cnnetasiine  res  mobiles  et  innnobiles  seseque  mo- 
ventes  ciusdcm  eenobii  sab  nostrae  deteiisionis  niniidlninliini  ncipinins  precipientes,  nt  niilliis  dnx 
inarcluo  arclue])iscopus  episeopus  ooincs  ant  i|iiisliljct ''  inortalium  prcdictmn  i-cnoliinni  eiusquc 
S5  reetores*  suanive  tamiliani  de  rebus  suis  absque  leyali  indiei..  devestire  tollere  molestaro 
niiiniai-e  vel  in  aiic|nii  leilerc;  andeat.  Si  i|iiis  igitiir  luiins  preeejiti  et  nnuiclburdiuni "  violator 
viulator"  extiterit,  soiat  »e  eiiin]iosiniriiin  juni  .iptinii  libras  centnni,  inedietatein  caniere  nostre  et 
niedietateni     prcdicto     eenoliio     et     l'ratribus     ibi     deo     t'amulantibus.        yiiod     nt     verins     ere.latiir 

diligentiusque   ab   omnibus  observetiu-,  manu   prupiia   ndiorantes   haue    pa-iinam   siu-illare 

•10  iiissiinus. 

I  Signum  dnmni   lleinrici  (M.)  iniperatoris  invictissimi.  ^ 

I  Tlieoderieus    eancellarius    viee    Kberliardi    Papebergiensis    aecclesiae    episeopi 
et  arcbiea])pellani   nctavi.  |  (SI.  D.) 

^J7.   <r)  egl.  Böhmer  Reg.  Kar,  1401  h)   r  corr.  ans  a  i)    c  corr.  aus  i  k)    lanuari  au/' 

*^  liciur         1)   CIO«  fnlf/enden  rgl.  die  Schcnkunyisurhiimle  des  Richters  llut/o  //ei  I'asijiii  Ibl  n"  111 

in)  ;:irischen  e  und  o  ein  j;  i/etilfft  n)  in  Campana  rielleicht  nachtriiglich  einr/efüi/t ;  ua  (otler 
vielleicht  ia,  so  dass  Caiiipaiana  zu  lesen  wäre)  über  der  '/.eile  nachgetragen  o)  A  p)  fir- 
miteni,  ohne  Abkiirzunfiszcichen  hinter  q,  A  q)  Aritii,  i/o  am  r  curr.  zu  »ein  scheint,  riel- 
leicht  nachträglich  eingefügt         r)  3  corr.  aus  1         s)   dahinter  kleine  Rasur 


608  KAIRKKIKKINDKN. 

Hatii  X.  kal.  aiig.  anno  inc-arnntionis  doniini  niillesinio'  XXli.  indictiono  V,  anno 
vcrci  donini  Hoinrici  ropnantis  secundi  XXI,  imperii  vero  Villi:  actum  Priuaria  in 
loniitatti  LuccnsaC. 

47S. 

Heivrich  bestätigt  der  Kirche  zu  Reggio  ihre  Besitzungen  innerhalb  der  Gebiete  & 
von  Mantua,  Bologna,  Modena,  Luni,  Parma,  Pavia  und  Como,  sowie  inner- 
halb der  atigegebenen  Grenzen  des  Bisthtans  Reggio,  femer  die  Schenkungen 
des  Bischofs   Teuzo  und  das  Inquisitionsrecht.  

Diplom  zweifelhafter  Oriijiti(Uit/it  im   Capilelsariliir  zu  Reggio  (A). 

l'ghelli    Italin    sarra    cd.   II.    'J,  '27H  nus  A    =    Affarn.i-i  Notiz,  istor.   dt    Heggio  1,  132  lo 
iinrolht/indig.  —   Tirahosthi  Mem.  .'itor.   Modenesi  2*",  15  n"  166  aus  A    zu    r.   1020.   — 
Malaguzzi  in  I  eanali  di  Secehia  e  d'Eiiza  II,  2'',  41  n"  11  au.f  A.  —  Stumpf  Heg.  18:i6. 

Gesehrielmt  tiacli  dem  Karl  d.  Gr.  zugeschriebenen  D.  Miihlbacher  Heg.-  240  (231),  dessen 
Text  einerseits  verkürzt,  andererseits  durch  einen  Einschub  über  die  Schenkungen  des 
Bischofs  Teuzo  erweitert  ist.  Wenngleich  diese  VU.  eine  Fälschung  des  9.  Jh.  ist,  so  u 
tirnncht  darum  doch  die  Echtheit  unseres  I).  nicht  mit  Malaguzzi  a.  a.  0.  und  Rieger  Im- 
muiiitiilspririlegien  für  italienische  Bislhumer  41  atigc fochtet!  zu  werden;  denn  icie  die  VU. 
.schon  von  der  Kanzlei  Otto's  I.  für  das  Origittaldiplom  DO.  I.  242  arglos  benutzt  tcorden 
ist,  so  kann  sie  auch  in  der  Kanzlei  Heinrichs  II.  für  echt  gehalten  trorden  .lein ;  die 
Veränderutigen  aber,  tvelclie  ittiser  D.  gegenüber  der  VU.  aufweist,  machen  den  besten  Ein-  so 
druck  und  geben  zu  gegründetem  Verdacht,  soweit  unsere  Kenntnis  reicht,  keine  Veravlasstmg. 
Seilen  icir  also  keinen  ausreichettden  Grund,  die  Echtheit  des  D.  478  zu  beztreifeln,  so 
mtiss  doch  seine  Origittalität  dahingestellt  bleiben;  denn  die  Schr^ift,  icictrohl  dttrchaits 
zeitgeiitäss,  statntttt  von  eitler  sonst  unbekantiteii  Hand,  alle  Beglaubigungsttierktttale  aber 
sind  mit  dem  unteren  Theile  des  Pergamentblattes  abgerissen  oder  abgeschnitten  worden.  —  n 
Für  die  Einreihung  der  Urkunde  haben  ivir  keinen  Anhaltspunkt  als  rfn-v  kniserliche 
Eingangs-Protokoll;  wir  vermutheti,  dass  sie  auf  einem  der  italienischen  Züge  Heinrichs 
gegeben  ist,  dies  kann  aber  ebensogut  1014  icie  1022  geschehen  sein. 

(C.)  ^  In  nomine  sanct§  et  individu§  trinitatis.  Einricus*  divina  favente  dementia 
Rfinianoriuu   imperator   augustus.  Si  aecclesiarum  dei  scrvitoribus  lar^itionis  et  benignitati»''  to 

muDiticeiitiiim  impertimur  cormnqiie  voti«  libcnter  annuimii.s,  id  iiobis  ad  au^ustalis  oxcollentii,'  cuimcn 
protioore  nou  duoitamus,  insuper,  qiiod  cunctis  preciusius  est  di^'iiitHtibiis,  notcriif  ^  retributioniH 
prcmium  capescere  non  diffidimus.  Indiistriam  igitur  omnium  sanct^  dei  aecclcsiac  iidelium  noHtro- 
riini<|uc  prosciltinn)  scilicct  ai;  fitturorum  nosnc  voimnu»,  •  Teuzoncni  rovercntisiiimum  »ancti;  Kepiensi«'' 
aercicsiac  prcsulem  noiitram  adiisse  clemeutiam  *  prc  muiiibus  babcutcm  prcccpta  rcg^uiii  Lnuffo-  16 
bardorum,  quorum  auctoritatibus  iam  fata  aeccicsia,  ne  pravoriim  hominiim  oppresHioncs  aiit  invasioniim 
dctrimenta  patcretur,  undique  fulcita  erat  ac  miinita,  Ctiam  atfjUC  Cttam  poBtiilando  «,  ut  et  nos 
rib  divinum  amorcm  eandem  aecciesiam  cum  Omnibus  facultatibus  üllis  tam  ac<|uiKitiH  [c[u]amC|UC 
prnfuturi»  temporibus  *  acqui  rc  ii  d  is,  cum  rebus  ac  fnmilii.s  utriusipic  »exuH  cuiictoiiuc  cicro  doo 
inibi  •  famulante  recipcremus  sub  nostrac  dcfensionis  protectionc.  Quod  et  fecimus  et  per  baue  nostri  40 
prcccpti  pa^unm  preeipimu»  finnittTCjne  iubemus,  ut  nulla  uiKpiam  totillS  regni  nostri  mafrnii 
part'aquc  persona    re»    aut  familias  ciusdcni  aeccioniac,    scd    neque    vcnerabilcm    ipsius    loci    clorum    in 

aliquo  inquietare  vel  molestarc  presumat;  et  quoniam  cisdem  pi'cceptis,  quQ  iam  dictu8  vene- 

477.  t)  ML  A. 

478.  [Bloch]     a)  A       h)  ziciachen  e  und  n  ist  g  ausradiert      c)  da»  erste  i  über  der  Zeile  nachgetragen  u 


II  K  I  N  i;l  (11  II      III22.  609 

rabilis   ])a|t]or    iioljis    obtiiler|nt|,    i-t    i.Tinini    tiiialcs    tutiiis   iiegiousis    cplHcopatiis    et    r.--i 

eiiisdeiii  aui;olosiuo  i:uniiicoii  t  r  s  in  linilills  .MaiitiiniiiH,  llüiioiiioiiiiiliiis,  MotiniMiHiliiiH  ae  LiinniiHiliiii* 
vul  I'arinen.'iihtiä  soll  •  TiciiK'ii.HiliiiH  cl  l'uniaiüx  et  rc'Iif|llls  •  piT  üiiii^'iila  ini-u  i^t  vocalmla  •  iiinila 
erniit,  iJoi>(|iiu  |ii'i>  toinurarii;  |ir<'suiii|ilioiii.s  iiivasiuiic''  *  iiostrain  putiit  cxollviitiuiii",   iit  «oHdiiii  (rriiiiiiui« 

6  tlllilleä  et  roK  totills  u|>isn>|iii  liiiic  iiustni  |irt'Cüpto  iiiaororo  iubcrcniiix,  nc  fraudem  »liqiiaiii  cadiMii 
aeccIcMia  do  suis  rebus  a[ut  uu{iiliiiii8"  ab  iiiva^toribuü  patorotur.  C'uiu.i  di),'iiaiM  ae  VCIieruliili'lll '^ 
coiisideraiitcs  pctitioiioin  n  LuMciiHiuni  ot  ParuiciiHiuni  contiuüs  «  »niuos  tcrnüiinH  ll[(l8  pCl'  eiJrcuitUIII 
aiiiiotariK  iiis.siniua.  A  nirridio  itaciue  per  niunCaua  ücvidoiitum  vcrsUM  voiiiaceiit  tiiie«  tcriiiiiiii|U(! 
vvnifutc.i  de   rrntn   Mauri   iu  iuoiiIimu  dt'   Mciisa,    iiidc    in   C'outroi-rufci.s    ac    duilMili'    in   nlpcni   Mariiiani, 

10  iudi"  in  niontfui  de  I'osei  desec'udenles  iu  rivum  Niterani  (|ui  deiluit  iu  tliivium  lueidnni,  per  tluviuiu 
lueidain.  »iiiit  Ipso"  lueida  de.seendit  a  [suniuia]  villa  Moutieulu  decurrena  ex  trauvcrao"  iu  Itareani 
et  di'llult  decirsuni  per  Aidaui;  nd  aqnilunarein''  vero  parteiu  in  rivuui  Canipipiicni  et  inde  in  Te^'n- 
lariaui  per  clecursuui  tiqu^,  xiuut  Padus  detluit  iu  |Iiuri|anaui;  Item  per  uieridicm  ad  orientaleiu 
pla^'am  ineeduut  Huos  per  l'ratuiii  uiaioreui    iu  uioutem  Kusauhiui,    jier    alj)OUi    iu   Kaznlnui,    dciudc  per 

M  alpeui  u.s<|ue  iu  Termas  >SaIouis;  (ines  vero,  qiii  sunt  intcr  Tuscinm  et  Rcg'ienscm  et  Mutincuseni,  de 
Tennis  Saloui»  perveniunt  iu  Tendam  re^'is,  iude  nd  Kouteni  Siluaut'  UC  iude  iu  rivuni  San^uinariuui, 
•  deiude  ad  lacum  de  C'arpene''  <IC  iude  in  viani  uuvaiu  indeque  in  Incuin  Miitinnni,  deinde  iu  loeuui 
<|ui  dieitur  Lnuerua  et  iude  per  nionteui  Lanreutii  deseeudeu»  venit  in  tluviuui  ßnihim  indcijue  per 
silvani  de  Mali»  et  inde   in   C'ullinam,  deinde   [in]    riatiim   Iim^um  ac   deinde  per  riviini   i|ui   deenrrit  de 

s«  l.upatio  iu  lluvium  Siglani,  inde  per  8[ilg-l|a]ni  usi|ue  Dnll(ii|m  ae  deinde  dcseeudit'  per  Dininatieuni 
iu  Cnsüiula  et  iude  dcseeudit  per  serram  de  Mauriano  et  perv|enit]  au  lluvium  Kascnnani'"  et  inde 
aseendit  in  Pirauiana  indcque  iu  montcm  super  valles  usque  in  Antiquum,  deinde  descendens  in 
Piscariolam  venit  iu  Huviuni  Siglam  ac  deinde  per  Cluzani  currcntcm  per  uionteni  Cerradi  usque  dum 
veuit    sub    moutcni  MercIIi    ac  inde    venit    per  Siluanum,    dein[de]    decurrit    jier  Salsulnni    et    inde    per 

16  mouteni  MouticnUim  indeque  per  Campuni  Miliacium;  nd  septeutriimaleni  plagani  per  pnludcs  Civitatis 
uuuf  usque  strntnni  ae  deinde  iu  Aquani  lon^'ani  u.si|ni'  dum  venit  iu  Hurinnani.  Infin  i.stos  prenii- 
minatos  tines,  sicut  a  snuctis  pntribus  et  iduueis  ac  eathulieis  liuniiuibus  antiquitus  in  ipsa  acccicsia 
constitutum  fuisse  repporimus,  omnia  *  securc  ac  quiete  nostra  regali  et  illipcriali  auctoritate  per- 
benniter»    possideat.      Hotulit    etiam    prelibatus    poutifex    etiam    atque    etiam    postulando,    ut    ea 

»u  iimnia  videlieot  et  castella  et  capellas,  qu§  ipse  suo  studio  et  pastorali  cura  iure  proprie- 
tario  de  suae  oblationis  dono  ac  dato  eidem  aecclesi[ac°  con]tulit,  huic  ipsi  nostro 
precepto  ob  tirmiorem  sccuritatem  inserere  preeepisseiiuis,  nominatim  Villulaiii  eortem 
cum  castcUo  et  mercato  et  tribus  capellis,  Pregnaiuim  cmii  castclln  et  capella,  Il[ipam]'' 
Uundinariaiii  ciiiti  eastcilo  corte  et  capella,  Italado  caj)ellam  uiiam  cum  sua  pertiiieiitia, 

J5  in  Trigasi  cajJcUam  uiuiin  cum  sua,  pertiiientia,  in  Ualle  capellam  uiiam  cum  .sua  per- 
tinenda,  in  Sa  .  .  .  o''  cai)ellam  unam  cum  sua  pertinentia,  terciam  partem  castelli  de 
Seuero  cum  capella  una,  Montem  Altum  cum  c[astell]o  et  capella,  Vergnanum  cum 
Corte  et  castello  et  duabus  capellis,  castellum  de  Rodano,  in  vinea  Pa  .  .  iua'  capellam 
unam  cum  sua  pertinentia,  in  Porcillole  capellam  unam  cum  sua  pertinentia,  in  Hutrione 

«0  capellam  unam  cum  sua  pertinentia'.  intVa  castclhini  de  Uilla  iicuia  capellam  unam 
cum    sua  pertinentia,    in   Bruniano    capellam    unam    cum    sua    pertinentia.      Cuins  quam 

478.  d)  imlem  im  folgcnilen  eine  nur  für  die  Zeit  Karls  </.  Gr.  passend«  Wendunfi  der  VU.  aiis- 
gelasstn  ist,  ist  auch  dos  hier  uothuendii/e  Wort  cavcnJa  mit  fDrtije fallen  c)  diese  und  die 
meisten  folgenden,  öfter  durch  Schriftreste  bestätigten  Krr/nn:unf/en  aus  der  VU.       f)  rationaliilem 

ii  VC.       ff)  i  corr.  aus  e;  anuotare  VU.       h)  die  henuni/  ist  zweifelhaft;  es  .vheint  aquilonarera 

aus  aquiloneni  em-r.  :u  sein,  doch  hat  auch  das  1)0.  I.  242  aquilouein  i)  si  durch  Correclur 
entstanden  k)  VU.;  in  A  könnte  rielleicht  auch  Carpeute  gelesen  werden  1)  aseendit  I't'. 
m)    das  erste  a  scheint  aus  o  corr.  zu  sein  m    h  uher  der  Zeile  nachgetragen  o)  ein  c 

ilber  der  Zeile   nachgetragen         p)    die  Ergänzung  (nach  Malaguzzi)  int  unsicher;  eine  Unter- 

n  iänge  ist  deutlich  zu  erkennen         q)  Loch  ron  4  mm;  Ergänzung  unsiclier;  ob  Sableto,  das  in 

DO.  I.  256  rorkummt'f         r)  Loch  vot\  3  mm:  Malaguzzi  ergänzt  Fassiua 

Kaüerarkunden  III.  77 


tilO  KAlSKKrKKl'NDKN. 

(lijcnis  pftirtoiii  li  IIS  iinniK'iites  per  hoc  iiustriiiii  inoi'optmii  i't  liaei.'  et  siijjerora''  di'Si'ripta 
oninia  in  intejjrum  predicty  snnctae  nei-cicsiac  ooiiHriimiiitis  *,  iit  »jpo  nominntn  •  Kogioiisis 
Hocciesia  hnci-  oiiiiiin  iure  propriotario  touont  nt<nie  possidont  absqiio  aliciiius  potostntis  contrndictiono 
]IUt  nliqun  molestationc.  Concodimus  otiam,  ut,  [si  coiitontlio  de  rebus  ac  familiis  fiiisdeiii 
«ecclesiae  fiierit  orta,  lii-cat  iiiqiiisitio  fieri  per  bonos  et  idoiU'Os'  liomines  ciremmniaquc  niaiu'iites  6 
iisqiie  ad  sncramentiim,  habcantqiic  sibi  pmititicrs  ipsiiis  aecolesiao  advoeatos  diios  vel  tres,  si  nccossc 
fiierit,    qiios  ipsi   d  e  le(periiit.  qiii   cniisniii  ipsiiis  oeelosino  diliffcnter  ini|uirniit    et    oxaiiiinciit:    ipsi    vcro 

advoonti  ab  omni   |iiipliea    exai'tioiie    siiit    iinnitiiics)" 

kainerae    et   mediotatiin    prodictl.»   sanctao    |  Kejfic  n  s  i    .nccelesiac.      r.t    ut   Ikk-   nostiae]''" 


10 


479. 

Heinrich  nimmt  das  Klosto'  S.  Michaelis  zu  Hildesheim  und  dessen  Besitzungen 
in  seinen  Schutz.  ch-o„e  1022  November  3. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Hannover  (A).  16 

Schaleti  Ann.  Paderh.  cd.  I.  1,  447  Reg.  —  Lauenstein  Hildesheim.  Kirclien-  und  Refor- 
mationshistorie 3  (Braunschweig  1735),  20  aus  Ahschrift.  —  Blum  De  situ  palatii  Werlae 
nl  E.rfr.  aus  A.  —  Lüntzel  Die  ältere  Diöcesc  Hildesheim.  3r>7  n°  9  (tus  A  =  Lüntzel 
Der  heilige  Berntcard  96  n°  3.  —  Janicke  TJB.  von  Hildesheim  1,  68  n"  68  aus  A.  — 
Stumpf  Reg.  1791.  m 

Verfasst  xtnd  geschrieben  von  GB.  Dieser  hat  sich  eines  Blanquets  bedient,  auf  trelchem 
das  Monogramm,  vielleicht  auch  schon  die  unter  demselben  beginnende  Datierung  (ohne  die 
Nachlragungen)  und  möglicherweise  auch  die  ursprünglich  links  vom  Monogramm  stehenden 
Signum-  und  Recognilionszeilen,  die  jetzt  grösstenfheils  getilgt  sind,  von  ihm  selbst  vorauf- 
gefertigt tcareti.  Für  die  Datierutig  dürfte  die  echte  Vorlage  des  D.  260  (vgl.  DD.  256  ff.)  ss 
als  Muster  gedient  haben;  der  Anschlu.^s  an  dies  Muster  erklärt  die  Correcfuren  und  die  Aiui- 
las.<tung  des  Kaiserjahres.  Die  ursprüngliche  Besiegelung  war  an  der  gewöhnlichen  Stelle  auf 
der  rechten  Seite  des  Pergamentblattes  ausgeführt,  wo  noch  Spuren  von  Wachs  vorhanden  sind. 
Später  ist  aus  einer  Veranlassung,  die  vir  nicht  kennen,  vielleicht  im  Zu-tammcnhange  mit 
der  Herstellung  des  verfälschten  D.  260,  das  Siegel  abgelöst  worden.  Indem  nun  die  so 
Urkunde  wieder  mit  einem  Siegel  versehen  werden  sollte,  entschloss  man  sich,  dasselbe 
links  vom  Monogramm  anzubringen,  und  mmste,  Um  dafür  Raum  zu  geicinnen,  Signum- 
und  Recognitionszcile  tilgen,  nachdem  diese  Zeilen  vorher  von  einer  anderen  Hand  sorgsam 
der  Schrift  des  GB  nachgezeichnet  waren,  so  dass  nun  Signum  —  augusti  in  zwei  Zeilen 
rechts  vom  Monogramm,  Guntherius  —  recognovi  alier,  gleichfalls  in  zwei  Zeilen,  unter  » 
der  Datierung  .steht. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individuae  trinitatis.  Hciiiricus  divina  favente  de- 
mentia Romanorum  impcrator  augustus.  Si  venerabilia  accclcsiarum  dci  loca  pro- 
tegero  atijue  pacificar«!  studiu-rinius,  ^  noljis  iil  rogiii(iuc  iiostri  statui  prot'uturum  esse 
minime    dubitaniUH.      '^iiaj)i<p|itiT    iinvcrit    oninium    Ciiristi    fidiliiini    ii<istnirinii(|Ui'  uni-  «0 

47s,   h)  8u|/ora  A  t)  in^jeniios  f'U.  ul  dienen  Sal:    wird   mnii  mit  elniijer  Ziivrrsirht  nus  <ler 

VU.  erijiln:f>i  dürfen,    dar/er/en    ixt    dir    sich   dura»    schliensende  Strafformel   in    einer  iibrigen» 
ganz  dfm  liraurh  zur  Zeit  Heinrich«  mtJij/reclirmlen  Wcige  am  Srhlum  geämlert,  und  wir  wagen 
daher  auch  nicht  ihren  Anfanfi  ouh  der  VI'.  cinzuKctzcn         v)   diese   ersten    Worte   der  Cnrro- 
tioralio  werden  wohl  der  VU.  entsprechend  t/elautel  haben,    wofür  die  Schriftreste   sprechen;   die  U 
ganze  formet  aber  wird  schwerlich  in  das  1)11.  11,  übergegangen  sein. 


11  Kl  N  i:  I  (■  II  II.    iii'j'J.  (iil 

vcrsit.is,  ([iiod  uns  iiitcrvciitu  .'ic  peticioiic  ruin'iniiuinli  I  lililciii'slicinonniH  accck-siac 
voiicnuiili  prcsiilis  iiinnasttTiiini  i|iiii(lilaiii,  i|Uiii)  ipsr-  a  tunilaiiK'iitu  ciiiistriii'tiiin  in 
hoiioro  saiK'ti  Midialiclis  arcliaiif^eli*  coiisccravil.  in  iici>lrinii  iiiiin<lil>iinliiiiii  tuicioiicni- 
(|uc  siisci|iimus  fiiiii   mniiibiis    eiusdfni    iiiiiiiiistiTii  aii]irinliciis   in   liin  locis  inccntibus'': 

6  in  villa  vidclicct  iiuac  ilifitiir  Si'ioniuf^c  (limiinicali'iii  rasain  funi  tri;^inta  inanslK  i-t  mm, 
in  altera  vcn»  ([nar  vocatnr  lüinniii;;i'  aliani  cum  (lundni^intu  niunsis,  in  Kigenstedie 
sodt'c'ini  niansos,  in  I  [cniniitt'sdnrie  sex  niansus,  in  Lntca  villa  trif,'inta  tros  niansoH,  in 
nisi'(i|)lu'slnis(in  tri^inta  sox  inan.sos,  in  Kohbingonhuson  (juinilecini  niansos,  in  Daschala 
diiodi'ciin,  in  Heionliuson  deeoni,  in  Euercdissc  octo  mansos,  in  Snalonlmson  dccom,  in 

10  Nitilon  vif^inti  ninnsüs  et  uninn,  in  Hulzhuson  vipjinti,  in  Kliethun  XII,  in  IJercuilte  deccin 
et  Oft«),  in  Hetcnun  octo,  in  Hciidoneshu.son  triji'inta,  in  Timertha  curtcm  cum  lAXX  mansis 
et  vinoa  -  onnics  ergo  lii  niansi  in  ununi  simul  coUccti  et  inultiplicati  tiunt  <|uadrin- 
genti  et  XVI"",  curtes  vero  dundeviginti  — ;  liic  vem  iuimeru.s  aecelosiarum:  in  Dalc- 
lieini  I,  in  Areni  II,    in  Sauongon  III.    in  Keimudueshuson  IUI,    in  Timortlia  V,    in  Lan- 

is  dcrion  VI,  in  Aucningarothc  \II,  in  Uaschaluu  VIII,  in  liureuelte  Villi,  in  Steinnon  X, 
in  Lesse  XI,  in  Tbritithe  XU,  in  Scollon  XIII;  in  Hildeneshem  molendinuni  l,  in  Lutea 
villa  I,  in  Sualonhuson  i.  in  I>aci'urdi  I,  in  Nitilon  I,  in  Ahclieni  I,  in  Sceininge  II,  in 
'riniertha  I,  in  Alonlni.s(ui  I  —  h§c  oninia  cum  eorum  pertinentiis,  terris  vidclicet  cidtis 
et    incultis    mancipiis    utriiisque    sexus    villis    pascuis    pratis    silvis    vonationibus    aqnis 

so  aquanmique  deciirsibus  piscationibus  uinjcndiiiis  viis  et  inviis  exitibus  et  rctibus'' 
([ucsitis  et  inquirendis  coterisque  oninibns  quae  quf)modocumque  nominari  j)<)ssunt 
utilitatibus,  quae  isdeni  venerabilis  antistes  monasterio  eideni  contulit.  8ub  imperialis 
igitur  banni  nostri  interdietione  precipinnis,  ut  nullus  suus  successor  neque  alius  epi- 
scopiis  sive  dux    neque    conies    aut    vicecomcs    sive    aliqna    iudiciaria    potestas    eidem 

S5  monasterio  rebusque  sibi  concessis  seu  concedendis  aliciuam  violentiam  sive  rapinani 
uUa  temeritate  inferre  presumat.  Si  quis  autem,  quod  absit,  istius  imperialis  nostri 
preccpti  violator  exstiterit,  )irinium  dei  omnipotentis  sanctique  Michahelis  archangeli 
atque  onmium  sanctonmi  iram  incurrat,  auri  ([uoque  optinii"  eentuni  libras  eonq)onat, 
medietatem  camerae  nostrae    et    medietatem    predicto  monasterio.     Et  ut  haec  nostrae 

so  confirmationis  auctoritas  finua  et  inconvidsa  pcmiancat,  hoc  impreceptuni '  inde  con- 
scriptum  manu  propria  confirmantes  sigilli  nostri  impressione  iussimus  iiisigniri. 

(M.)  p  Signum-   de  mini  Ileinriei  invictissimi  Romanonmi  inperatoris  augusti«.  ^ 

p  .  .  .  Iierius'"  cancellarius  .  .  .  ^  (SI.  D.) 

Data  novenili.  III.  non.  indictione  V,  anno  dominicae  incamationis  millesimo  XXII', 
«  anno    vero    domni    Heinrici    secundi    regnantis  XXI*^;    actum    Oronaha;    in    dei    nomine 
feli[citer|  amen. 

§  <Tuntherius'f  cancellarius  vice  Arebonis  archicapellani  recognovi^.  § 

479.  [Bresslau^  si)  n  über  der  Zeile  nacJujetragen  b)  ia  cm-r.  aus  u  c)  die  Addition  ergitbl 
nur  4il(>  Hufen  ä)    A,  statt  reditibus  e)   p  co)-r.  aus  b  i)  A;   tcohl  statt  imperiale 

10  prt'ccptum    virsch rieben  g)   Signimi  —  aupusti    und   Guntht'rius  —  recognovi    ron    anderer 

Hand  h)  daior  Üasur:  hinler  cfliicrllarius,  uo  Jetzt  ein  Loch  mit  Spuren  eines  abgefalletten 
Siegels  sich  befindet,  ist  gleichfalls  Schrift  getilgt,  von  der  noch  unter  dem  Loch  zwei  Unter- 
längen (irohl  r  und  a  vom  Samen  dej)  'Krzl-anzlers)  sichtbor  sind:  diese  Uasur  erstrecke  sich 
aber  noch  weiter  nach  rechts;   ferner  sind  über  der  theilueise  getilgten  Zeile,  ron  der  nur  noch 

46  herius   cancellarius    übrig   geblieben    ist,    gleichfalls   mehrere  Worte  ausradiert,   ron    denen    noch 

zwei  Unterlängen  sichtbar  sind:  endlich  befinden  sich  auch  rechts  ron  regnantis  XXI,  womit  die 
Zeile   schliesst,    Spureti    von    ]f'achs  i)  XII  hinter  Tnillcsiiiio  X  nachgetragen         k)  XI  hinter 

X  oder  vielleicht  nur  I  hinter  XX  nachgetragen;  ob  auch  uovemb.  III.  non.  und  Grönaha  nach- 
getragen sind,  ist  nicht  sicher  zu  erkennen. 

77* 


t>  12  KAIS  i:  H  U  K  K  U  N  1>  E  N. 

480. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  des  h.  Michael  zu  Lüneburg  eine  Besitzung  des 
Ammoko   :u  Heudeber,    die    dem  Kaiser  durch  Jlichterspritch  zugefallen  war. 

Grone  10'22  Decemher  .5. 

Abschrift    (nach    i-erloreiiiin    Copiar.   Mind.)    aus   der    Mitte   des    17.  Jh.  in    Kiiidlititiers  b 
SüwmliiiigvH  Bd.  ISit  p.  7  im  k.  Staalsarchir  zu  Minister  (B^).  —  Regest  und  Ksrhaldkiill 
(nach   rcriorrneni   Kcfiistrum   Mind.)  ebenda  p.  66  (B^). 

Pistorius  SS.  rer.  Genn.  ed.  I.  3,  749  aus  Transstmpt  K.  Karls  V.  vom  J.  1.530  (P)  = 
ed.   in.   8,  8HÖ    =    Hodenberg    Liineburger   ÜB.   7,  9   n'  9.  —   Wiirdiwein   Siths.  6,  -298 
«*  ^5  Fragment    ex  perantiquo  Ms.   mit  a.  reg.  XXII.  —  Wilmans-Philippi  U'cslf.  Kl',  lo 
2,  191  fl»  159  aus  B^B-P.  —  Böhmer  Reg.  1234.  —  Stumpf  Reg.  1795. 

Verfassf  und  wahrscheinlich  auch  geschrieben  von  GB.  —  Die  Eincndaliun  im  Namen 
des  Klosters  ist  völlig  sicher,  diejenige  im  Namen  des  Orts,  wo  die  geschenkte  Besitzung 
lag,  wenigstens  hockst  wahrscheinlich.  Das  Gut  mtiss  früh  an  da-s  Bijithum  Minden  ge- 
kommen sein,  da  die  Urkunde  nur  in  der  Mindener  Überlieferung  erhalten  ist.  —  Zur  i6 
Berechnung  der  Regierung.yahre  in  diesem  und  den  folgenden  DD.  njl.  Erläuterungen  Ab- 
schnitt ITT. 

Im    iiiiinine    sanctao    et    individuae    trinitatis.     Hciiricus    divina   favcnte  cleiiiciitia 
HiiiiiaiKiruiii  imperator  augustus.  Si  venerabilia  ccclcsianiiii    doi   liK-a  aliciiiiis  dmii 

conimodo  ditarc  studuerimus",  nobis  id  regniiiue  iiostri  statiii  jirntiitiirum  esse  minimo  w 
dubitamus''.     C^uapropter    noverit    oniuitim  Cliristi    fidelium'^   nostrorumque  iiniversitas, 
(jualiter  uns    j)ro    remcdio    aiiimae    nostrae    parcntiiinque  nostrorum  nee  iion  per  intcr- 
vcntiiin    dilectissiniae    contectalis''   nostrae  Cuuiguiidae    videlicet    iniperatricis    augustae 
at(iuc    Aribonis     Mogontinensis"     ecclesiae     venerabilis     archiepiscopi     ciiidain     iiostro 
niKiiasterio  in  Luniburc'^  ad   honorem  sancti  Michaelis  arcliangeli   constructo  atque  de-  ss 
dieato  praediiuii   qiuiddani  in  Ilatheburun*-',   lioc  est  quifq\iid  Annnoko''   ilii   posscdit  et 
in    regale    nostinnn   ius   legali    iuditum    iudicio    devenit,    sitiini    in    ii.iyo    Ilartlicf;a'    in 
eoniitatu    vero    Liudigeri''    comitis    cum    omnibus    ai>])i'nditiis'    suis,    terris    videlicet'" 
cidtis    et    incultis    mancipiis    utriusque    sexus    areis  aediiiciis  agris  pratis  pascuis  silvis 
aquis  aquaruuive  decursibus  piscationibus  molendinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibiis  so 
quesitis  et  inquirendis  caeteriscjuc    omnibus    (piae    (juomodocunque   dici  sive  scribi  aiit 
nomlnari  i)ossunt  utilitatibus  ad   ipsuiii   prac<liiun   pcrtincntibus,    per    Iianc    nostram  iin- 
pcriah-m    paginam    concedimus    atque    lai'gimiir    et   de   iiostro  iure  ac  doniinio"   in  eins 
ius  et"  dominium  omnino''  trausfundinuis,    ea  videlicet   ratione  iit  lühedagus''  eiiisdrni 
ecclesiae    venerabilis    abbas    sibique    postlnnc''  succedentes"  libere    babeant   de   eadi'ni  »6 
proprietate  eiusqne  pertinentiis'   iacultatem    quicquid    eis    placuerit   ad    usum   ecclesiae 
t'acienfli,    omnium    hominuni  regni  nostri  contradictione   remota.     Et  ut  haec"  nostrae" 
ingenjiitatis'   aiictoritas  stabilis  et  inconvulsa  onnii  pernianeat  tempore,  hoc  praeceptuni 
inde  conscriptum  manu  propria  confirmantes  sigiili  nostri  inqtressione  iussimus  insigniri. 

480.  [Bresslau]  a)  studereinus /j'  b)  rluhitnri'inns  7<'  cj  fiiloliiiiii  CliriHti  P  d)  conk'ctiilis /' 40 
e)  MoKDtitincensis  /;';  Moifcntiiieiisis  /'  f)  Bambiirc  li'\  Hiiinljurc  P-,  ille  ICmmdatiun  in 
Luniliurc  (oder  rielleiilit  Liiuiliuro  int  rliirrli  lirti  \niiien  riei  Alitex  rölliij  (jenichai  n)  Lullic- 
bninn  If;  Latlicliuruni  /';  man  klinnle  nurli  wit  Hoden/ierr/  Hcthcbuniii  (ho  filr  \a)  cmendierm; 
nach  Schlemm  in  Lfdr/nir  Axhir  '<',  10(1  soll  lliirmlierg  in  dem  jetzt  rerloretien  Original  der 
l.'rk-unde  in  ^finden  die  I^siinii  liatbiliunnii  Cdiixliitirrl  hoben;  irir  konnten  indes  diese  .'■Helle  »5 
nicht  auffinden:  Hiuli-liiiniii  l>.  4.'>:i  h)  /',-  amodo /*'  i)  Hartega  f  k)  Liuigcri  W; 
Lindigeri /••  b  ai>lipndciitiiB  7'  m)  fehlt  in  li'  n|  domino /<'  o)  ac /?'  p)  omno /' 
f\)  Kbedag.  H'U'  r)  jJOBt  liiinc  li'  s)  decednntCH  P\  da»  folgende  libere  ist  virlleiihl  in 
libemm  zu  emrndieren         t)  jierueiitii»  1'        u)  bot;  iiostra  P        v)   iiig<Mriitati8  P 


UKlNUK'll    11.      1022.  C13 

Sif.;nuin  domini'"  Hciirici  Hoinaiioruiii  iiivictissiini  iinpüi-nturis  nugUHti.    CM.)* 

Uimtherius^  canccilariuH  vice^  Ai'ibuni.s  arcliicuppolltiiii  rccugnovit. 

Data'  iKini.s"  ducenibris  iiidictione  v'',  anno  iloniinioai-  incarnationis  MXXII,  anno'' 
vero  domini   IkMirici    secundi''    n-gnanti.s  XXI"^',    ini|K'rii    auteni  VIII;    actum  G^ounaila^ 

4SI. 

Heinrich  schenkt  dem  Collcgiatstift  zu  Heiligenstadt  einen  Maiisus  zu  Geisleden. 

Grnne  1022  December  9. 

Facs'imile   dts   einst    im  Archir   des  üulleiiiatstifts  zu  Heiligenstadt  befindlichen,  jetzt  ver- 
schollenen  Originals   in  Acta  SS.  lunii  ed.  I.  S,  19  (A).  —  Auszug    im  Copiullmch    des 
10  Stifts  Heiligenstadt  aus  dem  Ende  des  IG.  ,Th.  p.  74  im  k.  Kreisarchiv  zu  Wiirzhurg  (B). 

Pnpebroch  Commenfarius  de  marlijribus  Aiireo  et  lustino  in  Acta  SS.  lunii  ed.  I.  H,  79  aus 
A  (a)  =  Wolf  Polit.  Gesch.  des  Eichsfeldes  I  (Giitlimjeu  1792),  ÜB.  4  n"  2.  —  Doben- 
ecker  Reg.  667.  —  Böhmer  Reg.  12HH.  —  Stumpf  Reg.  1796. 

Verfa.ist    und  geschrieben  von   OB.     Den  Au.izug  B  haben  wir    neben    dem  Facs-imile    nur 
16  an  zwei  Stellen  anzuführen  geliabt. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  indivitluau  trinitati-s.  lleinricus  divina  favente  cle- 
mentia  Romanonun  impcrator  angustiis.  8i  venerabilia    aecelesianim   dei   loca  ali- 

cuius  doni  commodo  ditaic  studucriraus,  ^  nobis  id  regnique  nostri  statui  profutiinim 
esse   minimc    dubitamus.     Quapropter    noverit    omnium    Christi    fidelium    nostrorumque 

«0  universitas,  qualiter  nos  pro  remedio  animae"  atqiie  parentum  no.strorum  nee  non  per 
interventuni  dilectissiraae  contectalis'  nostrae  Cvnig\^ldae  videlicet  imperatrici.s  augustae 
atque  Aribonis  JIogontiaotMi.sis  aeeclesiae  voneraliili.s  arehiepisoopi  ciiidam  eius  mona- 
sterio  Heiligonstat  diclo,  ubi  prceiosa  niartirum  Aurei  atque  lu.stini  eorpora  requie.s- 
cunt,   ad   usuni   fratnim   ibidem  deo  serviencium''  mansum  iinum  et  duo  curtificia  sita 

»5  in  villa  Geizlalia  dicta  in  pago  vero  Eiehesuelt  et  in  eoniitatu  Willilicbni  comitis  cum 
onuiibu.s  eins  appcndieiis  terris  cultis  et  incultis  pratis  pasciii.s  .silvis  venationibus  aquis 
aquarumve  decursibus  piscatioiiibus  viis  et  inviis  cxitibus  et  reditibn.-*  quesiti.s  et  in- 
quirendis  ceterisque  omnibus  qug  quomodocuiiKpic  dici  .'^ive  scril)i  aut  nnniiiiari  possnnt 
iitilitatibu.s    ad    ijjsum    mansum    pertinentibus    per    hanc    nostram    imperialem    pa^jinnm 

3"  concedimus  atque  largimnr  et  de  nostro  iure  ac  dominiu  in  eius  ins  et  dominium 
onmino  transfundinms,  ea  videlicet  ratione  ut  Richbertus  ciusdem  monasterii  prepositu.s 
sibique  posthine  succedentes  liberam  liabeant  de  eodom  manso  eiu.sque  pertinentii.s 
tacultatem''  quicquid  eis  placuerit  ad  usuni  aeeclesiae  faciendi,  onniium  hominuni  regni 
nostri  contradictionc  remota.     Et  ut  haec  nostrae  ingenuitatis  auetoritas  stabilis  et  in- 

34  convulsa  omni  posthine  permaneat  tempore,  hoc  preceptum  inde  conscriptum  mann 
propria  eonfirmantcs  sigilli  nostri  impressione  precepimus  insigniri. 

4.S0.  w)  fehlt  in  B';  steht  hinter  der  Signximzeile  in  B'-;  ror  ihr  in  I'  x)  ß';  Guntherus  B-P 
y)  B'P;  ad  vicem  ß'  z)  ß';  datum  ß-P  a)  N.  P  1>)  ß-';  5  ß";  (luinta  P  e)  ainio 
—  XXI  fehlt  in  P        d)  fehlt  in  B-         e)  XIX  ß-         f)  ß'ß',-  Gromiachn  /'. 

40  481.   [Holtzmanii  -  Bresslau]     a)    dahinter   fehlt    in  AB    und   alun   auch    icohl   im    Original   nostrae; 

wenn  eine  A/txchrift  in  .'■itrunck  Solae  eriticae  3,  9:sl,  Mg.  hist.  ,'>43  der  /:.  L'nirer.^itätsbihlinlheh 
zu  Göttingen,  die  auf  .In  zurückgeht,  nostrae  einfügt,  .<<»  ist  die-'<  el>en»o  wie  die  Aenderung  cmt 
lustini  (Z.  JH)  in  Instinae  wi>hl  nur  Eincndatiim  b)  contoctidis  .1.  wohl  nur  Fehler  im  Facxi- 
mile,    indem    al   in  id  rerlenen  wurde:   in  ß   fehlt   die  Intervention   der  Kaiserin  ganz        c)  oii 

*6  aber  der  Zeile  nachgetragen         d)  sacultatem  A,  geiciss  nur  Fehler  im  Facsimile 


«14  KAISKinKKlNDKX. 

I  Signum  (lonmi  Hcinrici  Konianonuii   iiivictissiini   iM.l  iui]>(i;it(iris  aujiusti.  i1 

^  Guntherius  cancoUnrius  vice  Aribonis  arcliicappi'llaiii  roeo<;iu>vit.  ^     (SI.  D.)" 

Data  V.  id.  decoinl».   indictione  V.    anno    doniiiiii-ao    incarnationis   millcsinio  XXII, 
anno  donnii  Ileinrici  secundi  regnantis  XXI,  inipcM-ii  autcMn  VllI;    actum  (ironalia. 


Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Montecassino  seine  Besitzungen  innerhalb  ange- 
gebenei-  Grenzen,  insbesondere  seine  Güter  in  der  Grafschaft  Termoli,  das 
Kloster  des  h.  Liberator  in  der  Grafschaft  Chieti  und  andere  Kirchen,  sowie 
die  Immunität  und  andere  Hechte  und  verleiht  ihm  das  Kloster  der  h.  Maria 
in   Canneto.  Paderborn  1U23  Januar  4.       lo 

Oriffimildiplom  im  Kloxtcrarchiv  zu  Montecofisimi  (A). 

Auszug  in  Lconis  Chron.  nion.  Cassinens.  2,  Hl  und  2,  43  (44)  ed.  Laurentius  Vicent.  46'. 
52'  und  in  Mon.  Gertn.  SS.  7 ,  647.  657.  —  Gattola  Acccsitiones  ad  liist.  ahb.  Cassin. 
1.  120  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  1235.  —  Stumpf  Beg.  1798. 

Geachriehen  von  GB.  Dieser  entlehnte  de»  Anfang  der  Arenga  aus  dem  DO.  III.  291  i5 
(VU.  I),  hielt  sich  aber  dann  hauptsächlich  an  das  D.  287  O^U.  II),  in  dessen  Text 
Jedoch  grössere  Abschnitte  aus  dem  D.  466  (VU.  III)  und  aus  dein  Memoratorium  des 
Abts  Bertharius  (VV.  IT)  in  Leonis  Chron.  mon.  Cassinens.  1,  45  (Mon.  Germ.  SS.  7, 
610,  vgl.  Gattola  Hisloria  1,  78)  aufgenommen  wurden.  Während  GB  manche  sprach- 
lichen Fehler  seiner  Vorlagen  verbessert  hat,  ist  es  ihm  bei  der  Ineinander fiigung  der  Vor-  v> 
Urkunden  widerfahren,  den  Satz  der  VU.  II,  der  die  Genehmigung  der  in  der  Narralio 
au-'>gesprochenen  Bitte  enthielt,  ganz  fortznla.'isen.  —  Auf  der  Rückseite  der  Urkunde  stehen 
am  unteren  Rande  von  gleichzeitiger  Hand  die  stark  verblas.^ten,  kaum  noch  zu  entzi/fcrnilcn 
Namen  (vgl.  Schum  in  N.  Archiv  1,  142):    Guntherius,  B  .  üs,    Ekkihardus,   Mat  .... 

(Sfhum:  Maternus^,    Si (ob  Sigehardus'P^j    S  .   .   .   .,    LiutKcriis  [et]  Hori-  us 

manuus (vielleicht  HohestonV^    scriptor.     Die  Namen    (mit    denen  vielleicht 

diejenigen  auf  1).  82  verglichen  werden  können)  .sind  jedenfalls  auf  die  Umgebung  des 
Kaisers  zu  beziehen;  Guntherius  könnte  der  Kanzlei-  sein,  und  in  dem  letztgenannten 
darf  man  wohl  den  Schreiber  der  Urkunde  erkennen ;  leider  ist  sein  Name  nicht  sicher 
festzustellen.  » 

(C.)   ^    In    nomine    .sanctao    ot    individiiac    trinltatis.      IIeinrit'u.s    divina    favi'iitc 
I  dementia    Romanorum    imperator    augu.stu.s.  Oportet   impiTinlem   maR-nitiKlinom    deo  fa- 

muliintiim"  prece»  niidiip  et  quod  iiiste  pptierint  amore  .sanrtr)nMii.  (|unniiii  vciirnitiniic  hica  dir.itn 
II  mint  »,  libontcr  imj)f'trarc  Ot  (jiiaoijue  niunora  crpa  cjidnm  locii  jid  percipii'iid.'un  diviiimn  rotrilpii- 
tioiiem  confcrro;!  hoc-  ijiiniito  Ktudiosiiis  (juis  propurnio  contondit,  t;into  eins  inisericordia  fultii»  et  J& 
prpscntia  facilins  transiliet  pt  actcrnam  beatitiidinem  fclicius*^  cnpesccre  promcrcbitur''.  If^itiir  ciiiic- 
torum  iidnliiiin  nanctnc  dci  acccicsiac  n'i.strornmf|iic  prc«pntium  vidolicet  ac  futuroriiin  oognoKcat 
Hollnrtiii,  ijiiia  rpiidam  vcneraliili»  ablin«  nOIllillC  Tcobaldus  criiditiis  regiilaribu.s  dincipliiiis  et  rcctor 
cocDobii  Dniicti  Hfnedicti,    qnod    est  «itiim   in   camtro  Cassino,    ubi    ipso    Bui    corporis  sepiilturac    lociim 

481.  c;   das  Sieycl  war  nach  einer  Jicmerh-iinr)  l>ei  A  zur  Zeil  der  Anfertigung  des  Facsimiles  niehl  lo 
mehr  vorhanden. 

482.  'Bloch)    a)  A      hl  adimipliTC  VII  J;  ohtompcrarc  VU.  II      c)  c  eorr.,  rielUicht  aus  i      d)  pro- 
mercbit,  ohne  Abkärzungszciehcn,  A 


II  Kl  NU  IC  11   II.     iu2;i.  Clj 

vcnorntioiii-  diciivit,  cum  onUU  uoiiR-r"-'«»!!""«.  nuam  in  (■odiiii  loi-o  »iili  roi^'ulii  nliiiitiri  confi'HMori» 
Itriieiiicti  <>iiiiii|iutciiti  «It'o  llC  Hciieilicto  Siini'to  viTntitiT"  ili-Horviro  fugiiuviiiniH,  «  iiuxImiiii  potii.-iis" 
t'C'lsituilinom,  iit  uli  liuiiurviii  <li-i  vt  rovi*rciitiniii  uiumli-m  xiiiicti  luci  iiiiiiiiiic'i|iiu  iiu.Htriic  uii^iiiciitiiui 
iicc    non    et"    staliilitntciii    iioütri     rCf^iii    .suuuiidiini     |ire(loo«S8uruiii    iioHtroruiii    iiiipfrnturiiiii     |iri.'i'i'|itii 

6  niij^ii.storum,  si-iliuct  Karuli,  Lotliarii,  Ottuiii»,  pur  hoc  iiiiHtrno  aucturitatiH,  imiiio  coiitiriiiatiuniH  |ir<-- 
ueiitiiin  ciroii  ipxiiin  vciierabiluiii  loi-iiiii  oii  qimo  siibtor  Hcriptn  (Iccurniiiitiir  euiiliriiiuru  et  c<)rrol)rirnrf 
di^nnroiiuir:  videlii-et  oiniies  rc«  et  posneHitioiic» '  •  mancipin  ot  aldinims  cartuiatus  vcl  Mircrtiii*  Hcrvox  et 
aiirilla.s  eum  terris  c>t  viiiei«  »ilvi.s  niontihiiN  plaiiis  plaiiiclcbii.t  ni|iii!«  a(|iiariiini|iie  iliMiirsiljiiH  iitquo 
piscariis,  positis  inl'ra  linos  priiii'ipntii.s  I'aiiiliilli  C'apiuiiii  et  Paiidiilli  ileiieiiontani  pniirijiiH  iiim  iuuvitsIh 

in  iiertinentiis,  i|iiao  csso  videiitiir  liitVa  lias  tiiies,  ipia»  inferius  doclaia  li  i  iii  ii8  et  <|tia.s  iih  iiiitli|iiiH  teiii- 
porilms  poKsessiis  est:  id  est  prima  li  ii  i  s  iiicipieiis  a  »  Carnelli)  Vjulit  per  *  Uaiitratn  iiHqiio  in 
Kiiiiini  siceuni,  llinc  usque  ad  aeeclesiam  »aneti  Martini,  inue  vero  vatlit  per  •  (freate  Hancti  l'[tt|ri; 
a  secunda  parte  linis  scrry  de  monto  *  CisinoU,  hlUC  per  serram  montiu  qui  dicitiir  Aqnilonc  •  vadit 
ad    Incum    qiii    dicitur    de    l'nplo,     abllinc   ad    iacum    Uit^cusiim,     inde    l'ecte    ad    Aqnani    fundatani, 

ifi  exiiulc  vadit  per  *  montem  qiii  est  SUpra  Casalc  llSque  ad  vadum  Hnvii  qui  dicitur  Kapiduni, 
llinc  per  oim(U'm  Kapidnm  perglt  in  serram  niuntis  qui  dicitur  Cahallu  et  illde  in  laeuni  (|ui 
dicitur  lienat'rnnuni,  llillC  VCTO  per  «  serram  montis  qui  dicitur  Kondciiaria  niaiures  »  vadit  in  » 
laeuni  qui  ilicitur  Couieuese.  .'ihilinc  JXTijlt  in  capite  Mellarini,  iude  per»  serram  *  ad  pcirani 
Seriptam,    llillC    ad    serram    uiontis    ipii    dieitur    Ordicosa,    illde    peryit    super   •    pesciora    qui    dicitur 

»)  Faleonari,  et  pervenit  ad  »  tines  »  inter  duos  montes  ex  quilius  unus  vocatur  .Spiuatins  ot  alter  J'or- 
eaeius,  «  inde  •  ad  cristas  montis  qui  dlCltUr  Caira,  huiC  ad*  petram  super  aipiam  l'iuolani, 
cxinde  ad  collom  qui  vocatur  Gimbituri;  de  tercia  parte  vadit  in  Quirquitnio,  llillc  in  fossata  iuxta 
sanctum  Daniasum,  inde  per  sili  c  e  ni  ad  locum  qui  dicitur  Arco  de  Gixuli,  abllilie  perg'it  ad  Incum 
qui  dicitur  Kademprandi,  llinc   In  rarnetum,   «  ex  inde  *   ])er  caiiut  de  rifcu''  ipii   dicitur  Marozc,   illde 

a  in  tluvium  qui  dicitur  Carnellu.  ililie  ])cr  ipsum  fluvium  ad  aquam  que  dicitur  Cosa  et  salit  per  * 
mmitcm  cpii  dicitur  sancti  Donati;  a  quarta  ])arte  linis  serra  media  i'iusdem  montis  sancti  Donati 
llinc  ascendit  super  *  monticollos  de  Marri,  et  vadit  ad  *  pescii  qui  sunt  ad  pcdem  montis  de 
Italbola,  exhinc  pergit  per  duos  Leones,  et  *  salit  per  »  serram  super  Casalo,  »  abin*  dcsceudit  ä.  * 
monte  super  *  villam  de  Galeliano,   hinc  in  C'ripta  imperatoris  usque    in   fluvium    qui    dieitur  Galc- 

50  liano,  llillC  per  eundem   fluvium    usque    ad  priores    fines.     Nee   non   et   res   de   comitatu  Termolonse,  MI 
qiias    predictum    monasterium    sancti    Benedict!    longO    tempore    penlitas    liabllit,     reddimus    et 

perpetualiter  contirmamus  per  lioc  nostfuni  imperiale  preceptum,  quariini  viddicct  tines  sunt: 

a  capite  tinis  Kiui  plaui  et  a  pede  finis  maris  *   et  de  uuo   latere  tinis  tiuvii  Triiin   cum  aqua   eilt.S- 

dem    fluvii    et    portU    SUO,    et    de   alio   latcrc  finis    rivi    ([Ui  dicitur    Tiale  '     cwui    omuilins    Suis    per- 

U  tinentiis,    cum  castcllis  videlicet  Petra  fracida  et  «  Ripa  mala,  moiiasteriumque  sancti  Bencdicti, 

quod  ibidem  edificatum  est,  et  Fara''  et  *  Ripa  ursa  et  *  Montembellum  et  »  Pescioli  cum 
Omnibus  sibi  adiacentibus  pertinentiis,  Sciücet  acccicsiis  casis  »  terris  »  vineis  aquis  niolendiliis 
salectis  pratis  pascuis  silvis;  et  aliaui  partem  terr§  in  predicto  eoniitatu  Termolense 
iuxta  fluvium  IJifernum',  qug  habet  fines  rivum  qui  descendit  in  caput  tinis  rivi  sancti 
40  (iregorii  et  in  caput  ipsius  pertiiicntiac  sancti  Grcgorii,  a  pede  finis  maris,  de  uno 
latere  finis  fluvii  Biferni  eum  aqua  et  medietas  portus,  de  alin  latere  finis  Rivi  uiui 
cum  Omnibus  suis  jiertinentiis,  videlicet  aeccicsiis  casis  ten-is  vineis  aquis  niolcndinis 
salectis  pratis  pascuis  sihis  saliiiis  et  aliis  rebus  quocumque  iaceiitibus;  siniilitcr  et 
monasterium™   sancti    Liberatoris  «  in    comitatu   Teatino   »    cum    Omnibus   pertinentiis   suis,   sicut  iv 

4*  482.    ei  fehlt  i»  VU.  II;  steht  in   \'i'.  I,  die  aber  an  dieser  Stelle  kaum  beniit:i  ixt         l')  sses  corr., 

irohl  aus  ssio  g)  ursiirii»(/lith  Casino;  ilanii  scheint  der  zweite  Strich  des  a  getiU/t  zu  sein, 
so  dass  nun  Cisino  cm  lesen  i.yt  h)  A,  statt  rivo,-  rivii  VU.  II  i)  Ticcle  vO.  III;  OB  hat 
offenbar  die  beiden  c  der  VL'.  für  a  genommen  k)  in  VU.  III  nicht  erwähnt,  begetfnit 
auch   bei  Leo   nur   an   der   Stelle,    wo    utiser  D.  ausgezogen   ist  1)    rgl.  oben    D.   ir.',    .V.  •• 

W  m)  e  corr.  aus  r 


61fi  KAISEKUKKINDKN. 

in  |>roc-pptis  re^uin  vidolirit   Kaioli,    Pipini    at(iuf   l.dtliani    continotur.    id    est   aecclosin 

SHiK-ti  Anjroli  i\w  est  in  liiloro  Moiitis  plani  i'imi  iutcfrro  Mimtu  plauo  ot  cum  cnstcllo  saiicti  Aiipcli 
et  integris  suis  iiertinentüs  ot  curtc  •  Cnsnieprnndi  et  tota  t-orte  dp  Garifuli  et  ciistollo  saiicti  Petri 
et  Corte  sancti  laniiarii  et  rnlle  pliiiia  et  Liiriauo  —  qiiarnm  fines  li  v  sunt:  ilc  imo  liitero  finis  • 
t'riptn  latronis  vadit  iuxta  eastolllini  Saracenicum  *  nsqiio  ad  •  statili  d('  MafjdlH  *  et  ab  ijjso  6 
statilo  in  aquani  Frasininpa  et  fossatuin  de  l'acinio,  liinc-  voro  ab  ipso  fossato  in  ])ut(>iini  de 
Ca|)etnno,  indc  in  fussatiini  siuu-ti  laniiarii  ot  in  Kosrntp;  do  alio  latore  linls  l'isara.  indi-  in  viain 
(|ua<'  vadit  in  lac-iinani  .supra  sauctnni  Dnnatnni,  liinc  in  Ficarium  et  indc  in  fossatiini  sanctae  Lvciap, 
exllilie    per    A(]nam    tVig-idain    USqile    in    linii  t  e  s    Moiitis    plani,    abillde    in    fussatnni    dc    Garil'uli 

sub  •  limite.s  et  per  cundeni  fossatuin  in  Ali-nto  — ;  et  in  eoniitatu  Valuensc  monasterium  lo 
saneti  Patris  eum  oinnibus  pertinentiis  suis  ot  nionasterium  sanety  Jlari«;  in  Cartiniano, 
aeeelesiani  saneti  Angeli  in   insula  infia  niontem;   et  in  eoniitatu  Teatino  nionasteiiuni 

II  sanetc,'    Colllinbi;    eum    omnibus    pertinentiis    suis    seu    et   aliis  aeeclesiis  vel   rebns  eum   onmilius 
pertinentiis  et  adiucenciis  in   integrum,    in   (|uibu8cunique   nostri    rcffni   linibus  ]i(>site  sunt,    ut,    ipiemad- 
nioduni  ad  idem   *  monasterium   beati   Uenedieti   Christi    eonfessDris   pcrvenerunt  et  possessf  fueiunt  vel   16 
<|iiolibet    modo    tenty.    per     liane    nostrae    confirniationis    auetoritatem    nostris    t'uturis<|uc    tempoiibus 
abbates    ipsius    monasterii    *    saneti    liencdieti    finnitcr    inviolabiliterqne    tencant    et    possideant,    prout 
facultas   vel    utilitas    ipsius  *  monasterii   exigcrit,    ita    nt  nullus  iudex  publieus  *  *"  quislibot  ex  iudi- 
ciaria  potestatc  in  ccllns  et  villas  aut  ag^ros  seu  loea  sive  rcliijuas  possessioncs   supra  scripti  coenobii 
saneti  Benedicti,  ipias  nioderno  tempore  in  quibuseunique  pagis  et  territoriis  infra  uostri  repni  ditioncm  SO 
iufite  et   lepaliter  possidct  vel    quicquid  etiam  deineeps  divina   pietas  ipsi  sancto   loeo   vcjlwrit  aupere, 
ad  eatisas  audiendos  vel  fredi  aut  fribnta  exipendi   vel   mansioncs  ant  |)anitas  faeiendas   vel    Kdeinssores 
tollcndos  aut  homines   ipsius   monasterii    tarn    liberos    quam    sers'os    seu    eartulatos    vel    offertos    et    qui 
super    terrani    ipsius    monasterii    resident    nnlintenus    distringcndos    not    ullas    redibitiones    aut    illicitas 
ocrasiones    requirendas    nostris    futnrisque    temporibus    in^redi    audcat    nee    ca    quy  superius  mcmorata  *6 
sunt  pcnitus  exigere  presumat.    Sed  liccat  Tbeobaldo  presenti  ♦  abbat!  eiusque  suecessoribus  una 
cum  eonj^reg'atione  ibidem  deo  famniante  snb    nostrae    defensionis  munitat em    quioto  ordine  vivere  ac 
residcre    et    deo  pro  nostra  aninia  supplioare,    et    quicquid    tiscus    ex    iure    iam    prcfati   nninasterii   pars 
jiublica  sperare  poterat,    pro    anini^   nostrae  mereede  »   ipsi  sanetissinio   monasterio  nostra  maneal  aue- 
torilate  eoncessum.     Nee  non   etiam  a  nobis  •   eontirmari   plaenit,  ut  ex  omnibus  rebus  vel   mancipiis  •  W 
ipsii"  »   monasterio  pertinentilius    eartnlatis  vel    offertis    liberis  atquc  servis,    ubi    pars    ipsius   *    niuna- 
sterii  *  •"  cititis  valcat   suam    iustieiam    consequi,  ita    prefata*"    inquisitione    rem     quam     clamaverint 
per  predictos  veraces  homines  iam  *  dicto  *  monasterio  pertiuere  lieeat  monachisque  quietoni"  possi- 
dcrc,    ut   nullns   ex    ipsis  »   laill  dicto   monasterio  in  platito''  <|uorumeum([ue  taliter  resjiondere  aut* 
«aeramentum    conipellantur.     Si    vero    de    servis    aut    aneillis    vel    de    (juibusllbet    rebus    orta  contentio  B 
fuerit,    lieeat  monaehis  eiusdeni  *    niouasterii    ipsos   letinoro,    i|Uousque    in   nostram  *   presentiam  vcuiat 
et  ibidem   coram  nobis   positis  deliberentur.     Ad   ll^'C   rjui|)pe  pro  reiliodio  aniniae  nostn,'  liostro- 
ruinque    nee    non    et  Cvnigvndae    [njostrae    dileetissimac    eoniugis    et    pi  r    iiitrrventntn 
iiostninini    fideliuiii    videlieet   Piligriiiii    arebiepisco])i    et  Tlieoderiei    nosiri    dilccti    caii- 
cellarii    eonet^diiiius    et    eontiniiainus    ipiandam    abbatiain    in    lionoro  saiiet^  Mari^  eoii-  w 
structam  sitain  in  loeo  qui  dieitnr  (Jannetum  in  eoniitatu  Terinolensi''  predicto  monasterio 

saneti  Benedicti  et  ob  ineinoriaill  imi".  fgitur  <|iiieumque  haue  nostram  impirlalcin  institutionem 
infregerit  et  ea,  quy  supra  memorata  *  sunt,  ininime  ipbservare,  sed  fortasso  violare  aul  diMiinipi  re 
temptaveril,    seiat    se  •    persolviluruni"    anri    plinssinu    libras    millc,    niedietatem    kamerf    noslr^'    et 

482.  n)  irie  in  der  VI',  frhit  ni'c  o)  hirr  frhit  nie  in  dir  VU.  ein  iirÖKacren  Stück,  s.  oben  S.  34'i  >t> 
X.  4a  ff.  p)  A,  »liitl  post  facta  (für  factain>  der  VU. ;  OB  hol  hier  und  im  folijenden 
nffeii/mr  dm  Sinn  der  durch  die  eben  eru/ihnle  AunluKnunri  iinre.rgtändlich  i/eiriirilenrn  Vi',  nicht 
erfiumt  (|)  A,  ftatl  palaeio  der  VI'.;  placito  J)0.  II.  L'.'ii" ;  hirr  ij/mo  liiit  Cli,  ahr/cuphen  ron 
dem  Schreibfehler  platito,  richliy  emendieti  r)  in  dem  Memoraliiriiiiii  licrlhurii  {VI'.  IV) 
trird  dirxe  Kirche  xchim  erwähnt,  doch  iel  es  an  dieJier  Stelle  u-ohl  nicht  benutzt  ** 


11  Kl  N  lilCII    II.      102:5.  (Jl7 

iiiciliotati'iii  *  iililuiti  .iiiia :|iii'  «nci'C.ssKiihiis  ut  laiinituti  »  ai.'filesiiiu  Niiiicti  lli'iii'ilii'ti.  »  l'A  iit  liiiir«; 
iioütra  iiiiporiuli!*  |ircui'|itio  pur  fiitiirn  tumpiirii  Krmioroiii  ulitiiioiit  vigorcin,  um  11  11  prnjina  r<>l)oriillt08 
eain  subtiis  sigilli  no.stri    iinprcssiom'   iiiHsiimis   iiisij^iiiri. 

S  Sif^miin   (li)iTnii    llciiniil    l.'niji.inni-mn   iuvictis.simi   iinperatoris  nu^usti.  ^  i'M.) 

»  S  Teodcriciis  i-aurcll.iriiis   vier   Klu'ili.inli   i']iisc()|)i   i't  archieiiitpfllnni   iioliivit.  ^ 

l)almii  II.  null,  iaii."  aiiini  (Inminu'ai'  iiifariiatioiiis  millcsiiiKi  XXIII,  aniiu  vcrii 
(Idiiuii  1  lci|iirici|  s('[c|iiii(H  rcj;iiaiitis  XXI,  iiiH)orii  vcni  eins  Villi,  iii(lii't[iiin«'|  VI;  ai-tiiiii 
l'()(lrrl)i\  iiiiiin;    t'('li[citrr|   aiiifii. 

(H.  2.)' 

10  483. 

Heinrich  verleiht  dem  Fürsten  Pandulf  und  seinem  Sohn  Johannes  das  Fürsten- 
tltum  Capua,  toie  es  sein  Grossvater  Pandulf  besessen  hatte,  mit  Ausnahme 
dir  Ucichsabteien  Montecassino  und  S.  Vincenzo  am  Volturno. 

Paderborn  1023  Januar  5. 

15  Piiri    (liiironi    n-yistnini   Cnsfsinense    aus   der  Mitte   des  J'J.  Jh.   f.  71   n"  139  im   Kloster- 

itrrhiv  zu  Montecassino  (W. 

Gattola  Accessiones  ad  hist.  abb.  Cassin.  1,  l'i'-i  aus  B.  —  Böhmer  Tief/.  1236.  —  Stumpf 

Reg.  1799. 

Verfasst  und  trahrncheiidich  mich  geschrieben   von   GB. 

so  In  iioniiiu^  .^aiK'ti^  ot  individiu;  trinitatis.    Einricus  divina  favente  clenionc'ia  Ronia- 

iinnuii   iinpcratiir  auj^ustus.  Si  fidcliuiu   iiostrnruni  dcvdtissiiiiain  servituteiu  aliciiiii.s 

diiiü  coiiiiudd«  reimiiierarc  studucriinus,  et  ipsos  ad"  dcvocius  iiobis  serviendum  accen- 
dinius  et  aliis  cxciiiplum  similia  de  nobi.'*  operandi  prebeiiius.  Qiiaproptor  nov(M'it 
oniniiiin  Christi    nostroruinqui,'    tidoiiuiii    tarn    presenciniii    quam  ot  futuroruni  industria, 

s6  «[iialiter  no.s  jicr  interventum  ac  peticioneni  Pilegrinii  ( 'nloniensis  gcclesie  venerabilis 
an-lii^piscopi"' principibus  inclitis  iio.strisque "■  fideiibus  dilectis  Pandulfo  et  lohanni  Hlio 
oius  principatiim  Capiianiuii  ciiiu  nmiiibu.s  ad  euin  iuste  pertincntibus  coniitati})us  at(nu' 
t-astellis  cctori.sque  quo  (iiKunodociiinque  .scribi  aut  noniiiiari  possunt  dignitatibu.s  ad 
ipsuiu  principatum  pertinciitibu.-;,  ita  videlicct  nt  avus  eins'' l'aiididfiis  tenuit,  per  liane 

jo  nostrani '■  iiiipcriaiem'  ])aj;inaiii  concedimus  atqui>  larf>iiiiur,  exceptio  abbaeiis  inipcria- 
libus  saucti  lU-nedicti  de  Mmite  Casiuo  et  .saneti  Vincencii.  Et  ut  h(;c  nostri;  iiigenui- 
tatis  auctoritas  stabilis  et  incDiiviilsa  omni  posthinc  permaneat  tempore,  hoc  imperiale 
preeeptum  inde  conseriptuni  iiiaim  prnpria  cnntiriiiantes  sigilli  nostri  imjircssione  prc- 
eopimu.s  iiisigniri. 

aä  Signum  domiii    lunriei   stji'iiiidi'' liomaiiorum  (M.)  iuvietis.simi  imperatori.s  augusti. 

Theodericiis  faiii<I!arius  vice  Elierhardi  ^pi.scopi''  et  archicancellarii  notavif. 

Datum  111)11.  iaii.  iudictinne  VI,  anno  dominiee  inearnacioni.s  mille.simo  XXIII,  anno 
domini  Einrici  s^cundi''  regn.antis  vicesimo  primo,  im])erii  autcm  nono;  actum  Poder- 
brunnnn;  feliciter  amen''. 

482.   s)  II.  non.  ian.  .scheint  in  dafür  ijclassene  Lücke  nachgetragen  zu  sein         t)  die  Bulle  liegt  bei. 

488.  'Bloclij  a)  ac  li  h)  B  c)  nrisqd  B  fl)  eis  B  e)  nrm  B  I")  impcrium  B  g)  novit  B; 
wir  emendieren  nach  D.  482;  reco(niovit  würde  der  Copint  kaum  so  entstellt  haben  h)  da- 
hinter folgt  in  li  dieselbe  Formel  irie  am  Schluss  ron  D.  466,  s.  oben  S.  r>93  N.  n. 

KaUerarkuiidcn  III.  78 


618  KAIS  KIM' KK  INI)  KN. 

484. 

Heinrich  srhe})kt  der  bischöflicluti   Kirche  zu  PadcrboiTi  das  Gut  Steini. 

Pdderhorn   10'2'i  Januar  14. 

Oriffinnidijilom    im    k.   Slaalsarchiv   zu  Münster  (A).  —    liescriplit    jivirilqiuinou    Pndir- 
hiinien.ii.i  irrlffine  aus  dir  Mille  des   t-i.  Jh.  /).  60  ebenda  (B).  6 

Auszug  in  der  Vila  Meinnrrei  cap.  ]Si>  hti  liroirer  Sidera  li(i  und  in  Mon.  Germ. 
SS.  11,  151.  —  (Fiirsitidierg)  M,.n.  Vaderh.  ed.  IL  ISl  eil.  —  Sehalni  Ann. 
Paderh.  ed.  I.  1.  451  uohl  aus  Ahsehrifl  —  Liinig  HA.  17",  712  n"  U,  =  Sehalen  Ann. 
Paderb.  ed.  II.  1,  309.  —  Erhard  CD.  We-<lf.  1,  82  w°  104  aus  A  =  Migne  Palrol.  110, 
377  «"  134.  —  Wilmans-Philippi  We.^lf.  KU.  2,  192  n'  160  aus  Ali.  —  Facsiniile-  lo 
Fragment  in  Zeitsehr.  für  Wesif.  (leseh.  34  n'  1.  —  Böhmer  Reg.  1237.  —  Stumpf 
Reg.  1800. 

Verfa.ist  und  gesehrieben  run  GB.  —  },'aeh  der  DarsleUung  der  Vita  Meinirerci  eap.  181. 
182  (wo  aber  Hohunseli  mit  dem  erst  1027  von  Konrad  IL  dureh  das  D.  Stumpf 
Reg.  1934  geschenkten  Encitte  venecch.selt  i.st,  vgL  Erhard  Reg.  WestfaL  916)  leitre  die  i» 
Sehenkung  ron  Stoini  und  Hohunseli  gleieh  nach  der  Ankunft  des  Kai-'sers  in  Paderliorn, 
also  wohl  schon  cor  oder  zu  Weihnachten  ]0'J2  erfolgt.  Doch  unterlieyl  die  Gliiubiciirditjkeit 
dieser  Anekdoten  .ichon  mit  Rücksicht  auf  jene  Verwechselung,  dann  aber  auch  deswegen, 
weil  der  Biograph  die  Sehenkung  ron  Erwille  (I.  Hohunseli^  durch  Überreichung  der 
bereits  au.ige fertigten  Urkunde  erfolgen  lihsl,  ern.iten  Bedenken,  da  diese  dann  nicht  wohl  *o 
vom  14.  Januar  datiert  sein  könnte.  —  Zur  Erklärung  der  Ortsnamen  in  DD.  484.  485 
vgl.  Wigand  Archiv  6,152;  Ledebur  Archiv  13,  243  ff. ;  am  wahrscheinlichsten  erscheint 
uns  die  LJeutung  von  Steini  auf  Steinen  bei  Hemmerde  (Kr.  Hamm),  von  Hohnnsoli  auf 
Hou.'iel  bei  I.,üdcnseheid. 

(r.)  §  In  nuniinc  s;iiieUie  et  indiviJuae  trinitatis.    Ikiiiiicus  divina  favuntu  clonientia  »s 
Komanoruni  imperator  augustus.  Si  vener[abil]ia'''  accclesiarum    dei  loca  ditare  ac 

sublimare  studuerinuis,  nobis  id  animaeque  nostrae  renicdio  parentumque  nostronmi 
nee  non  re^nii  nostri  §  statni  prcifuturum  csso  mininic  <lul)itainus.  Qnaproptcr  noverit 
omnium  Cln-isti  tideliuni  nostrorunujue  universitas,  (juali[t)cr  )i<)s  in.spieientes  interven- 
tinn  dilectissiniae  coniugis  nostrae  Cvnigvndae  imperatrieis  augustae  assidiu'  iiKniciitis  so 
atqne  incossabiliter  nobis  in  menioriam  redueentis,  (juod  Minnimoreus  l'aderbniiinensis 
aecclesiae  veneraljllis  epi.se(»pus  jjIus  caeteris  üdelibus  no-stris  in  Servitute  no-stra  iugi 
devocionc  sudavit,  eideni  Paderbninnensi  <aecclesiae  in  honorem  sanctae  dei  genitriei« 
Mariae  sanctique  Kiliani  niartiris  nee  non  preeiosi  eonfessoris  F^ibcirii  dedieatae,  cui 
ideni  nobis  dilectus  antistes  proosso  videtur,  quoddani  |ii-cdiiUM  nostruni  Steini  s* 
dictum  situm  in  |>agi>  Westt'alon  in  eomitatu  vero  I'x'rnliardi ''  enniitis  cum  (»mnilius 
eiusdem  prcilii  pertinentiis,  terris  videlieet  eui|ti]s  et  ineultis  curtiiieiis  arcis  cdifieii» 
mancipiis  iiti'iusjque  scxm]s  pratis  paseuis  silvis  vcnationibus  atpiis  a(inanini(|iio  dee|u|r- 
sibu.H  piscationibus  molcndinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reclitilius  (|ucsitis  vd  iiupiirendis 
c^terisque  omnibus  quae  quomodocumquc  dici  sive  seribi  ;ml  iHniiinari  jüissiint  utilita-  » 
tibu»  ad  ipsum  ])redium  pertinentilius,  per  baue  unstram  inipcrinlrm  pa^nninu  eonee- 
dimus  atque  larginnn*  et  de  nostni  iure  ae  dominid  in  eins  ins  cl  dominium  omnino 
trantuiidimus'",  ca  videlieet  ratione  ut  ])redictus  M.  episeiquis  sil)i(pie  piistiiine  succe- 
dentCK  lil)eraiii  liabeant  de  eodem    prcdio  eiusqu«'    pirtim  iiliis  potestatem  quicquid  eis 

4h4.    Urcsjilaiij     a;  diaie  utul  die  fotgetiden  Ergänzungen  au»  H         li)  o  auf  Rasur;  e»  war  zuernt  «» 
r  ifewh  riehen         c)  A 


IIKINUK   II    II.     1(123.  619 

placiicrit  n(\  iisiiin  iK'CclcHia«;  faciendi,  iniiniiiiii  liniiiinuin  rii^ni  imstri  coiitradicliorK; 
rciiiiita.  Kt  iit  liacc  luistrac  in<;ciiiiitati.s  aiK-tnritaH  stabilis  et  iiifunviilsa  uiiini  post- 
liiuc  pürinancat  teiiijuire,  Imc  iiiipcriak*  |)rfcr|)liuii  iiide  coiiscrijiliiin  iiiaiiii  propria  cnn- 
tiiiiiaiites  »i^illi  nostri  imprcssioiie  |iiissiniiis  iii|.si;j;iiiri. 

6  S  Sij,'iuim   doiniii    Hciiirici   IJomannrinii   iiiviclissimi   (M.i   (im])crat(iris  aii|};usti.  ^ 

S   ('imtliiTiiis   (•.■iiicillaiiiis   vice   Ai'ilinnis   ai-ciiirappcllaiii    r<'C(i;,'iiiivit.   |   (SI.    :t.| 

Data  Willi,  kal.  Ici).   iiidictioiif  VI,  aiiiKi   diniiiiiicac   iii(.-ariiati<iiiis   iniilcsinio  .\.\lll, 
anno  vcnt  domni   lloinrii-i    sceundi  re«(nantis  XXI,    imperii    aiitcin    Villi;    actum   l'oder- 

lii-iiiiii(iii :   l'clicitri-  ainc'ii ''. 

Heinrich  schenkt   der  hischößichen  Kirche  zu  Paderboim  das  Gut  Hohun.'^eH. 

Paderborn  1033  Januar  14. 

Abschrift  des   11.  Jh.   im   AbditKjhofer  Evangeliar  im  Domschatz  zu    Trier  ((',). 

Auszug  in   der  Vila  Meinwerei  cap.  188    bei   Broirer  Sidera  (iß  und  in   Mim.   Germ.  SS. 
>.■>  11,  130.  —  (Fiirslenbenj)  Mo».  Pnderb.   ed.  I.  102  Auszug  mit  XVI.   kal.   fehr.   =  ed. 

II.  181  =  ed.  III.  166  =  ed.  IV.  173.  —  Schafen  Ann.  Paderb.  ed.  l.  1.102  aus 
Abschnft  =  Liinig  RA.  17".  713  u"  32,  =  Schafen  Ann.  Paderb.  ed.  IL  1,  310.  — 
Wilmaus-Philippi  We.ttf.  KU.  3,194  n"  161  aus  C.  —  Böhmer  Reg.  1338.  —  Stumpf 
Reg.  1801. 

sn  Geschrieben  von  GB,   tvie   die  Nachzeichnung  m,anclier  Schriffzeichen  in  C  erkennen  lässt. 

Indem  iifir  die  fast  wörfliche  Übereinstimmung  mit  D.  484  durch  Pefitdruck  bezeichnen, 
Indien  icir  dadurch  über  die  Frage,  welche  der  beiden  Urkunden  aus  der  anderen  abge- 
leitet ist,  kein  Urthell  abgegeben  haben ;  .sie  i'it  nicht  sicher  zu  entscheiden.  —  Vgl.  die 
Vorbemerkung  zu  D.  484;  die  Urkunde  kam  mit  dem  geschenkten  Gut  an  Kloster  Abdinghof. 

Sä  (C.)  [j  In  noiiiini!  sanctae    et    iinlividiie    triuitatis.     Ilcinricus    divina    t'avcnte    de- 

mentia   Roraanorum    imperator   augUStUS.  §  Si    vcnerabilia    aecclesianim    (U-i    Uica    (litaif    ac 

.siiblini.ire  studiipriimis,  nobis  id  aiiiinac(|uc  iiostrae  remedio  at(|UO  paiciitum  nostronim  iiec  iion 
vfgni  iiostri  statiii  profiitiiruin  psso  iiihiiinc  diibitaniiis.  Qiiaproiiter  noverit  oiiiuiuni  Christi  fideliiim 
iiostroriimque  universitas,  (|iialit('i-  uns  iiis|iicii'iitos  interventiim  dilectissiiiH'  coiiiugis  nostrac  Cviiiffundae 

10  imperatrieis  augiistae  assidue  nioueiitis  atfiue  iucessabiliter  nobis  in  meiiioriam  rediu-entis,  ((iiod 
Mcg^iuuucrcus  radcrbrunneii.sis  acclcsiae"  venerabilis  episcopus  plus  cfteris  tidelibus  iiostris  in  Servi- 
tute nostra  iiigi  devotione  stidnrit,  eidem  Padcrbrunnensi  aeclesiae*  in  honorem  sanctae  dei  genitricis 
Mariae  sanitiiim-  Kiliani  niartiris  nee  nun  prociosi  confessoris  Liborii  dedicati',  cni  idcm  dilectiis  nobis 
antistcs  preesse  videtur,    i|U(iddani    nostmni  prcdium    Hnlmnseli    dictum  situm    in    \ingo   Wcstfalon    in 

36  coniitatn  vero  Iternbartli  c<iniitis  cum  ouniibus  einsdeui  i)rcdii  pertincntiis,  terris  videlicet  cultis  et  in- 
riiltis  inrtiticiis  *  cdificüs  inanci|iiis  ntriusque  sexus  pratis  pascuis  silvis  venationibus  arjuis  aquarnmque 
decursibus  piscationibus  niolendinis  viis  et  iuviis  exitibus  et  reditibus  qufsitis  et  impiirendis  cjteris- 
quc  Omnibus  qiiae  qiiomudocumque  dici  sive  scribi  aut  nominari  possunt  utilitatibus  ad  ipsum  prcdium 
pcrtinentibus,    per    hanc    nostram    imperialem    paginam    concedimns    atque    larginiur    et    de    nostro  iure 

*0  et    di>iiLiiiln    in    eins    ins   et   dominimn   «minino   transfnndimus,    ea  vidolicet   ratioue  ut  predictus  M.  epi- 

484.  d)  die  Datierumj  ist,  wie  häufig  in  den  späteren  Urkunden  des  GB,  in  drei  Zeilen  auf 
der  linken  .Seite  des  Blattes  geschrieben ;  auf  rorherige  Besiegelung  ist  daraus  nicht  mit  Ficker 
Beitr.  2,  19H  zu  schliejisen. 

486.    [Bresslau]     a)  C. 

78* 


620  KAlSKltr  UKUNDEN. 

»«■iipus  .sibiqiip  |i03tliinc  xniiiliiitcs  libernni  linbonnt  |n>tt'statiin  de  eodoin  prodio  eiusquo  pertincnfiis 
<|uici|iii(l  eiK  |ilaoiii'rit  nd  usiiiii  ae('closi^>  fiiiiciidi,  oiiiiiiiini  lioiiiiiiiiiii  i'ej;iii  iinstri  coiitnidiotioni?  rpinotn. 
Et  iit  liei"  nostrno  ingciiiiitati.-i  auctoritns  stnbilis  et  iiu-oiiviilsn  imiiii  postliiiir  |n'nn.ino!it  toiiiiioiv,  hoc 
iiiijit'riale  prooeptuiii  indc  i*i>iisoriptuiii  iiiaitii  propria  rontirinantos  $i<filli  nostri  iiiipri'ssiout'  iiissiinns 
iiisi(r>>>ri-  6 

^  Signum  domni  Heinrii-i  RoinaiKiniiii   invictissiini   iiii|Hrat<iris  ;ui{;iisti.  §  (M.) 
I  (Jiinthontis  fnncollarius  vice  Ai-lmnis  ;iriliu-a]i|Hll.iiii   r(H'(ii;iiiivit.  i; 

Datum  Willi,  kal.  lein-,  indictimic  \'l,  anim  (liniiiiiici;  incariiatii)iiis  iiiilk'simo 
XXIII.  anno  vom  donnii  Ilcinrici  srcundi  rogiiaiitis  xxi,  imiKiii  aiitom  eins  \llll;  actum 
l'adcrbruiniiin:    folifitcr  aiiicn.  lo 


48(5. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Aödiiifjliof  bei  Paderborn  seine  Besitzimf/en 
lind  verleiht  ihm  die  Immunität  sowie  das  Recht  den  vom  Bischof  einzusetzenden 
Vogt  zu  U'ählen.  I'ad,rbuni  Um  Januar  U. 

l'rkiitide  des  tJ.  Jh.   in  Diplom  form    im    k.   Stnntsarrliir   zu   Miiiisler  CA).   —   Onijindi-  :5 
Iransaumpl  K.  Ferdinanda  II.  von  1H28  Xoremher  MI  dunda  (A^). 

Broxrer  -  Overham  Vita  Meimcerci  H88  aii.i  A  mit  a.  iiup.  VIII  =  MnhiUon  Acta  SS. 
ed.  I.  saer.  6",  389  —  cd.  II.  saec.  6",  .345.  —  Schafen  Ann.  l'adnh.  ,d.  I.  1,  454 
ans  Abschrift  =  Länif/  FA.  17",  713  n"  33,  =  Srhnleti  Ann.  Pudah.  cd.  II.  1,  3l->,  = 
Bondam  Ch.  B.  va7i  Gelderland  1,  98  n"  H9,  =  Wiirdtwnn  Monaat.  Paluf.  4,  183  Erh:  —  so 
Erhard  CD.  West  f.  1.  83  n»  105  aii.i  A  ^  Migne  Pafrol.  140,  378  n'  135  mit  X\III. 
kal.  febr.  —  Wilmans- Philipjn  We.it f.  KU.  2,  195  n"  162  au.<;  A.  —  Facuimile-Fran- 
ment  in  Zeitschr.  für  WeMf  Ge.wh.  34  ii"  3.  —  liöhmrr  Reg.  1239.  —  Stumpf  Reg.  1802. 

Nachzeichnung  eines  D.  ron  der  Hand  des  GB,.  der  die  Urkunde  mit  Benutzung  des 
D.  307  auch  verfasst  hat.  Nachdem  schon  Bres.tlau  Jahrb.  Konrads  IT.  2,  460  ff.  gegen  »6 
Wilmans  in  Zeitschr.  für  westf.  Gesch.  34,  II  //'.  für  die  Echtheit  des  D.  486  eingetreten 
«/,  können  wir  jetzt  mit  noch  grösserer  Sicherheit  feststellen,  dass  es  auch  da,  wo  es 
von  dem  D.  307  abiveicht,  insbesondere  auch  in  der  Immunitätsformel,  durchaus  das  Ge- 
präge des  Stiles  von  GB  aufweist,  und  duss  hIsd  der  Gedanke,  es  sei  gefälscht,  völlig 
aiusgeschlossen  ist.  Will  man  überhaupt  annehmen,  was  ja  allerdings  bei  besiegelten  » 
Nachzeichnungen  gewiss  nahe  liegt,  dass  bei  der  Herstellung  unseres  Exemplares  ab- 
sichtliche Veränderungen  vorgenommen  seien ,  so  könnten  diese  hJichsIcns  in  dem  Satze 
(S.  621  Z.  27),  der  den  Vogt  an  das  Recht  (Irr  Kirche  und  Viirschrifl  und  Rath  d:-s 
Abtes  bindet,  gesucht  werden. 

(C.)  ^  In  nomine  sanctae  et  individu«;  trinitatis.     lleinrieus  diviiia  favonte  clfmcntia  » 
Homanorum  imperatfH"  auj^ustus.  (jlncmiani  diviiif   dif;nati(iiiis  cli'ini'ntia  ^  ad  rof^cii- 

dum  tiitius  rei  puhlicac  .><tatum  iios  provcxit  sna«'   iiiiiiicnsi;  i)ictatis   iiiaj;iiitic('iitia,  ante 
«mniia  arl  lioc  lahorare  de(bem|us",   (ut,   (|ui   fiiriiiia|   tciji-('ii|i   inijKTii   j^lniiaimir.   illa   iii- 
CKtimal)ilis    f^audii    j^loria    noii    jirivcniur.      (^iiod  ecrtissimt;   po.s.se   fieri   credilur,  si  loea 
aecclc.sjastiei.s  ob.sequii.s  a  cliri.stiani.s  viris  dcputata    nostra  auctoritate  eon(iniii'n|tur  et  «» 
cjorrobor[ent|ur,    ut,    [o]mn(i]    exteriori  i[n)qu|ietii|diue  remota,    divinis    laudilius    in  eis 

4WJ.     Jircuslau]     a)    diere    und   dir.   fvhjcnilen,    niflirfurh    durch  Schriftrentc   l/enläligtcn  i:njt1n2un</eH 
au»  A' 


II  i;i  N  i;i(  II  II,    1(12:!.  t;-_M 

iii;uu'i|))iti  in  |iaci'  ft  (|iuitr  dipiniiiii  scrvirc  (Iclcctciitiir  et,  <|iii  <'iiris  et  iK-f^iiciis  s«;cii- 
laiiliiis  j^'ravaiiiiir,  ccniiiu,  i|iii  in  Icijc  eins  die  ac  iiucti-  mi'(lilantui',  |)rceil)us  u  peccati»- 
niiii  nostnifuiii  ihxiIjus  liliciiiinii-.  (^»iia|ini|itcT  iiiniiiiiiii  liililiimi  ( 'liristi  iii>stl'(iriiiii({uc 
iKivcrit    uiiiviTsitas,    i|iialitiT    dilcctus    iiobis    vcniM'uliilisciiii-    Mr<;iii\V(!rfUM    l'otliorbriiii- 

!,  Mensis''  acccli'sjjic  antistcs  rt-lsitudinein  iiostraiu  adiit  .sn|)|iliciti'r  cxoruns,  iit  iininaste- 
riuni  in  ocfidciitali  |>art»'  I'iitlicrljriinnciisis''  snKurliii  ah  lo  in  lumorc  sancti;  dr-i  ;;('ni- 
trifis  et  perjtctni;  vii-;:;inis  Marie-  ipiiiniunii|ni-  saiiddiinn  liindatiini  |niistra|  ini])iiiali 
aiictiii-itatc  ciinliriiiaiitur,  «[uatinns  t'r|atn's  i|isi|us  niunastciii  in  divino  scrvitio  iu;;itt'r 
[iciinansuii    ai>    nrnni    srculaii    vinlcntia    et    nuilcslia    rrnrnti    et   iinmiti   tantit   fxncdilius 

III  viani  niaiiilaliiiinii  ilii  ciiiiiicnt.  i|iiantn  eis  tcrn-nr  ininnnnoditatis  inipcdiiiionta  nnllu 
obstari'Mt.  Cnilis  laildabilis  stuilii  intontionc  <.'iinfi;aii(b'ntcs  et  per  intiTVcntiun  dib'ctis- 
siiii«;  coninj^is  nostrai'  L'iini},'iind(;  videlicet  iiiipcratricis  aui;iisir  aliurunicpio  tidcliiini 
nostroruni  iiistis  pi'tic'ionllju.s  gnitnito  ass|eiiti('nt|os  inipcriali  auetoritato  deiTovinius, 
nt  oninia  a  nobis  vd   al>   i|)s()  veiicraliili    cplsc-uiKi    de   sua  hereditate  vel  aliuiKb;*"  per 

16  coniniutationcm  ant  |ii'i'cai'iani  vel  ab  aliis  (b'i  cidtoribus  i'icb'ni  nionastcrio  collata, 
viib'lii-ct  in  tcrritni-iis  villis  [arfi|s  ciirtis''  |ac|d|i|tifiis  inant'i[)iis  utriusrpio  sfxus  tcrris 
cultis  et  ineultis  pratis  paseuis  eanipis  aipiis  a(juarunii|iic  decursibus  ninlis  nuilendinis 
l)iscationibus  silvis  venationibus  exitibus  et  reditibu.s  viis  et  inviis  ([ucsitis  et  in(||iii- 
rciulis  cu|ni  omni   ntilitat«'  et  integritate,  qu^  nllo  modo  ex  eis  provenirc  poterit,  ip.sius 

so  monasterii  abbas  cum  suis  IVatribns  proprietario  iure  potestativae  "^  habeat  atque  pos- 
sideat  et  eum  episcopi  liefentia|  ([|u|iiMnii(I  illis  pla|eu|er[it  ad|  ei)niniun|cni|  us|u|m 
[eee]lesiae  faeiat.  Insuper  ceiam  tirmum  et  stabile  perpetuo  iui-c  sanccinuis,  ut  indbis 
dnx  aut  eoiiies  aut  aliqua  persona  parva  vel  niaf;iia  ([ucnilibct  abliatuni  ipsius  mona- 
sterii  eiim   suis   t'ratiibus   super    eisibni    Ixmis    in(piietare    mo[le]stare    aut    divestire    .aut 

S5  ali(|ua  iudiciaria  potostate  se  intromittere  presumat,  nisi  advoeatus  aeeelesiae  ab  abl)ate 
et  t'ratribus  in  defensorem  electus  et  ab  episeopo  eonstitutus.  eo  videlicet  tenore  ut 
iure  contentus  §oclesiae  cum  precepto  et  cousilio  abbatis  onuiia  t'aeiat  atque  disponat. 
Si  quis  autem  lioe  nostrae  im|)erialis  eonfirmationis  edietuni  aliqua  presinnptione  in- 
tVinfiere  temptavcrit,  centum   librarum  examinati   auri    ad    n|ostrum  pon|d[u|s  eonqiosi- 

90  tione  nudtetur,  ut  quiiupiaiiinta  nostre  camere  jiersolvat.  (|uiiu(ua!j,inta  eidem  ecelesi^, 
(piani  ausu  tenierarin  incpnetare  presunqisit.  I'".t  ut  lue  eontirmatio  verius  eredatur 
stabilis(pie  et  ineoiivulsa  onuii  tenijiore  liabeatur,  haue  iniperiaiis  edieti  pa^-inaui  ind<' 
conseribi  et  manu  propria  eontirmantes  siyilio  nostro  insii;niri   iussinius. 

§  Signum  domni  Heinrici  Romanorum  invictissimi  inipc  ratoi-is  augusti.  jj  (M.J 

s&  §  Guntlierius  eaneellarius   viee  Aribonis  areiiieaji]jellaiii   reengimvit.  ^  (ST.)'' 

l)atuni  N\1III.  kal.  f'eb.  indietione  \'l,  ;inii(i  diniiiuie.-u-  iniMi-uationis  millesinio  .Will, 
anno  vem  domni  Ileinriei  seeundi  rei^iiantis  w'i.  imperii  vero  eins  VIlllll"^;  actum 
Paderbrunnon :  t'elieiter  amen. 


487. 

«s  Heinrich    schenkt   dem  Nonnenkloster  zu  Kaufungen  das  Gut  Hardiiighu«oii. 


Paderborn   lOä'A  Jtniuiir  14. 


Origimildiplom   im  h.  Staatmrch'iv  zu  Miiiister  (A). 


A*^.    In     iiii   Or.  dürfte,    dem   Diuled    den   <!H    eiil^iirnheml,    I'oderliriiiiriünsis    txler    Pa<Iort>riiniiensi3 
(/e.ilonileii  haben  c)   A  d)  ,(,  xiall  ciutilius    mler  curtificiis  v)    iltin  Siet/el  .-cheiiil  eine 

«  etiran  ntmnpfere,    irohl  durch  Abi/ims   von   einem   ecßiten  Kremplar   herf/esl rille  Xachhi 'rinnt/   de« 

drlttfn  Siegels  Heinriclts  zu  sein         f)  noiio  .1'. 


622  KAlSKKr  KKIN  1)!;\. 

Auszug  in  dir  Tiln  Meinirerci  cap.  IUI  hei  Hioinr  Sitlira  (16  und  in  Mon.  Genn.  SS. 
11.  151.  —  (Fürstnibct-g)  Mon.  Padcrh.  ed.  11.  181  eil.  —  Schoten  Ann.  Paderb.  ed. 
I.  1,  153  ipohl  am  A  =  ed.  II.  1.  HU.  —  Erhard  CD.  Wesif.  1,  84  n"  106  aus  A  = 
Migne  r»hol.  140,  379  n'  136.  —  WilwansPhilippi  West  f.  KU.  2,  197  v"  163  au.i  A.  — 
Fnrsimile  ■  Fragment  in  Zeitsrhr.  für  West  f.  Oesrh.  34  n"  2.  —  liiVinier  lieg.  1240.  —  6 
Stumpf  Reg.  1803. 

Verfas.it  und  geschrieben    von  GB.   —  Da  die  Vita  Meinwcrri  einen   Auszug  (/«.s  dir   Tc- 
kunde   giebt,    muss   diese   schon    früh    mit    dem    (!iil    an  Paderborn    gekommen    seiv ;    und 
man  u-ird  Hardinglmsou  daher  eher  in   We.st f<den  smhen,   iro  Heddinghansen   (so  Philippi) 
und  Niddenhausrn   (1277  Herdinghus,    CD.    WesIf.  4,  701  n"  1464)    enlsjireehrn    koiiiilrn.  lo 
als  mit  Audei-en  in  Hessen   (vgl.  Hirsch  .fuhrb.  3,  76). 

{O  ^  In  nomine  sanctao  et  iudividuiic  trinitatis.  Ih'inricus  (li\iua  ravcnte  i-le- 
nicntia  Konianoruni   iniix'iatur  au^ustiis.  Si  veiuTabilia  accclosiarmn  ilii   Inca   ilil.irc 

ac  subliniaiv  stmliicriimis.  no1»is  iil  ri';;iii(|iR'  noslri  jj  statui  ]iriit'utuiuiii  i'ssc  niiiiiiiif 
«luliitanuis.  (.^liiaiiniiiti  r  iinverit  oniiiiiuii  ( 'liristi  Hdcliiuii  iiostriinnii(|Ui'  iinivcrsitas,  (jiia-  i6 
liier  nns  jiro  remedi"  aiiiiiiac  nostrae  dileetissiiiia((|Ur  ciiiiiunis  iinstiac  ("miiguudac 
videlicet  imiieratrieis  augustae  atrjue  parcntiun  nostroruni  noc  non  pro  aniniabus  fide- 
liuni  nostrormn,  (juonun  ihi  corj)ora  rcquie.scunt,  Eri)honi.s  scilicet  eoniitis  utrjuc  Cono- 
nis,  monasterio  nostro  Cofunga  noniinato  in  honorem  doinini  salvatoris  .sanetae(nie  eins 
genitricis  nee  non  victoriosissiniae  ei'ueis  atque  bcati  Petri  apostolonmi  principis  eon-  w 
stnieto  ad  nsuni  sanetinion(ia]l[i|uni  ibidem  deo  servientium  cjuoddam  nostri  iuris  pre- 
dium    llardingbu.-son  ■'   dielum   situm  in   pago''  in    eoniitatu   vero''  eoniitis 

enni  omnibns  eiusdcm  predii  pirtinentiis,  terris  videlicet  eultis  et  ineidtis  eurtiticiis 
areis  aediHeiis  nianeipiis  ntrins(jue  sexns  pratis  pa.seuis  silvis  vcnationiljns  aqnis  aqiia- 
rumque  deein\sibus  piscationibus  moiendinis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  »s 
vel  inquirendis  eeterisque  omnibus  qiiae  quoniodoeumque  dici  sive  seribi  ])ossnnt  iili- 
litatibus  ad  ipsum  jtredinm  portincntlbus,  per  liaiie  nostraiii  iniinTiaioni  paginani  coii- 
cedinins  at(jue  iargimiir  et  de  nostro  iure  ae  dominio  in  eins  ins  et  domininni  onmino 
transl'undinnis,  ea  videlicet  ratioue  u[t  jirt'dietae] '' aeelesiae''  venerabiiis  al)batissa  Ota 
sibique  postliine  succedcntes  liberam  habeant  de  eadem  proprietate  eiiisqiie  ])ertinentiis  so 
quicqiijd  eis  placuerit  ad  [u|s[um  aeeclesiae  faeienjdi'  jxitestatem,  onuiiiun  iiominuni 
regni  nostri  eontr(adietioneJ  reinota.  Et  ut  haec  nostrae  ingennit|ati|s  |auetoritas  stii- 
bijlis"  et  ineonvulsa  omni  postliine  permaneat  tempore,  hoc  imj)erialc  preeeptnm  indc 
conscriptum   mann   ]>nqiria  enntirniantes  sigilli   nostri   inipressione  iussinms  insigniri. 

p  Signum  domni  ITeinriei   Homanonnn   invietissimi   (M.)   imix'ratnris  augusti.  |         it 

I  Guntherius  eancellarins  viee  Aribonis  arehieappellani  reeognovit.  ^  (SI.  3.) 

Datum  XVIIII.  kal.  fei),  indictione  VI,  anno  dominieae  inearnationis  niillesinio  XXllI, 
anno  vero  domni  Heinriei  seeundi  regn|ant|is  XXI,  iniperii  autem  eius  Villi;  actum 
I'aderbrunnon ;  felieiter  amen. 

48S. 

Heinrich  schenkt  dem  NonnenJdosier  zu  Göss  eine  Besitzung  zu,  Ürhnlach. 

Kohl   1023  Mai   16. 
Origiiioldi/ilow   im   slrli rmihkisrhrn    l.nndesarihiv  zu    (!niz  (.\). 

4.S7.    [ßrtj>-i:iiij     iiy  ri.iiiiK.i    III  'inliir  i/e/ii.iacnc  lAtcl.t  iiiitlii/nlidt/m         \i)   iiiiiiiiKi/efüllle  Lücken  fdf 

den  Gau-  und  Orafeunnnim  c)  rrgfimt  nnclt  dem  Sprailigc/froueli  des  OH         d)  A.  *' 


II  Kl  \  KU  II  II.   1023.  (;•_';{ 

Piisch  Cliroiiul.  siirra  Slyriiie  1,  ^l'J  lil.  niil  Will.  cal.  iun.  —  (FnJlith)  Dipl.  sarra 
Shjriae  1,  Vi  n"  H  auf:  A  =  ScholUnir  Diss.  (jeneid.  Uli  n"  Id.  —  Zuhn  Stncrmürk.  Uli. 
/,/.'/  )("-//  HKS  .1.   —   ]}al,„irr  R.y.  IJH.   —  Stumpf  Reg.  1801. 

Für  die  beiden  von  OB  rerfii.i.sleti    und,    abgesehen  von  den  Nacht ra(junt)en  des  Oau-  und 
6  Grafennamens  in  dem  ersten,  des  daunamens  in  dem  zweiten,  auch  ye.srhrietienen  DD.  188. 

48i)  sind  riellriilit  lilanquets  tienulzt  a-orden,  auf  denen  die  Mumuiramnie  nirau.s(iefirti(jt 
waren.  Wir  kennzeichnen  ihre  Übereinstimmuiif/  dunh  Petitdruck  in  D.  489,  wollet!  aljer 
siareniy  wie  bii  dm  DD.  481.  48,')  damit  awisayen,  dass  />.  48!l  aus  I).  488  (dn/eleitet  sei,  da 
auch  das  umgekehrte  Verhältnis  möglich  ist.  —  Zur  Deutung  der  Ortsnamen  in  lieiden  DD.  vgl. 
10  Zahn  Ortsnamenbuch  der  Steiermark  154.  291;  zur  Datierung  Erläuterungen  Abschnitt  III. 

(C.)  I   In   iiiiiiiini'   siuictn«'  et   iuili\  iiliuio   triiiilatis.     Ilciuiicus  '  iliviiia  f'avcntc  cle- 
iiuiitia    li'iiin;iiiiiiiiiii   iiiipi  r.itur  aiigustus.  Si  vencnibilia    aecclesianini    ilii    Idcu    ali 

cuiiis  (Idiii  i;!  (.•oimiiodd  (üturc  ;if  siil)liiiiaro  studiici-imus,  iiobis   id   rcj;iii([iu;   nnstri  >tatiii 
proiiitiinmi  esse  uiininie  (lubitaimis.    (jliia|iio])t(  r  iidvcrit  onniiuni  Cliristi  lidcliuiii  iinstro- 

15  nuiHiuc  luiiviTsitas,  qualiter  no.s  |ini  iiiucdin  aniniac  nostrae  parentumque  nostrorum 
iii'c  11(111  per  iiitoi'veiituin  dilcctissiiuae  foiiinj^is  nostrae  Ounigundac  vidolicet  iinpera- 
tiit'is  aii;,'iistai'  attjuc  per  petieiDiieiii  earissimoruin  fideliiiin  nostroniiii  venerabilium 
seiiicet  arcliiepiseoponmi  Ariljonis  Mogontini  et  Piligrini  Coloiiieiisi.s  euidain  iiostri) 
nionasterio  Gossia  dictn  ad  Iniiuiicm  sanctao  Mariae  .seniper  virginis  saiiutique  Andreae 

jo  apostoli  eiinstriu'tii  tali-  prcdiuiii.  (piale  lialienms  in  villa  Duniialie  vocata  sitiiin  in  pago 
qni*  voeatur  Miiiiza*  in  coniitatu  vci-o  <pii''  miper  liiit  Turdogowi''  comitis,  cum 
Omnibus  eiusdmi  predii  portinentiis,  tonis  vidclicct  cultis  et  incultis  pratis  pascuis 
silvis  venationibus  aqnis  atpiarumve  decursibus  piscationibus  niolendinis  niancipiis 
utriusqnc  sexus  areis  aeditieiis  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  quesitis  et  inquirendis 

»5  (inniiquo  utilitate,  qu»;  in  eodeni  predio  vel  est  vcl  esse  et  ficri  poterit,  per  iiane 
nostraiii  imperialem  paginam  concedimus  atque  largimur  et  de  nostro  iun;  ac  dominio 
in  eins  ins  et  duniiiiiuni  oniiiinn  transfundimus,  ua  videiieet  ratione  ut  abbatissa  eius- 
di'iii  congregationis  liijcraiii  jmstliiiie  liabcat  de  eodeni  predio  eiustpic  pertineutiis  (luic- 
quid    ei    placuerit    ad    iisiini    accclesiao    laciciidi    potest.it<'iii    si\c    llliul    possidendi    seil 

so  cum  alio  predio  eominutandi  vel  in  quoseumque  usus  libiierit  vertendi,  omnium  liomi- 
num  regni  nostri  contradictione  remota.  Et  ut  liaec  nostrae  ingenuitatis  auctoritas 
tirnia  et  ineonvulsa  omni  permaneat  tempore,  hoc  preceptum  inde  eonseriptum  luanu 
propria  conünnantes  sigillo  nostro  iussinins  insigniri. 

I  Signum  domni   Hciiiriei  Romanoniin   invictis.simi  (M.)  imperatoris  augusti.  ^ 

S5  I  Guntlierius  eancellarius  vice  Aribonis  areliicappellani  rceognovit.  !^       (SI.  3.) 

Data  XVII.  kal.  iun.''  indietione  VV'.  .iimo  doiiiinieac  incarnationis  miilesimo  XXIII'', 
anno  domni  Ileiiiriei  sceuudi  regiiantis  \\U'\  imperii  autem  X'';    actum  Coloniae. 

489. 

Heinrich  schenkt  dem  Nonnenkloster  zu  Güss  eine  Besitzunri  am  Flusse  Latninq. 
«  Köln  102S  Mai  16. 

Originaldipliim  im  steiermärkischen  Landesarchiv  zu  Graz  CA). 

4S8.  [Brcsslau]  a)  am  c  Wei'iie  Rasur  li)  (jui  —  Muriza  iiml  c|iii  —  Turdoj/owi  in  ilafiir  ge- 
lassene Lüche  Fon  anderer  Hand  nnclif/etragm  ei  XVII.  kal.  iun.  in  dafür  ffelas.iene  Liick-e 
nachgetragen  J)  VI,  li'l  hinter  miilesimo  x'x.  11  Itinter  XX  and  X  rielleirh)  in  dafür  ge- 
lassene Lücken  nachgetrogen. 


624  KAISK  KIKKINDKN. 

J'usch    Chrniiol.    surra    Sli/ritic    1,  :^1'J  rit.    mit    .Will.    lal.    iuii.    —    (FrölicIO    Dipl. 

saa-a    Slitriac    1,   t'J    n"  7  aus  A    mit  X\'I11.   kal.   iun.   =    Sehollivor  Diss.  geneul.  65 

n' S.  —  Zalni  SteirniKiik:    lli.    I.  r,i)  »"./•>  aus  A.   —   Böhmer  Reg.  1242.  —  Shaiipf 
Reg.  1805. 

Vgl.  die  Vorhemerknng  :ii   1).  48S.  b 

(('."'  ^  In   niiminc  sam-tac  et   iiKÜviduac  trinilatis.      liciiiricus    divina    favcnte    ck'- 

inentin    IvOlUaiHirUIU    imporator  anj^UStUS.  Si    vciicnil>iliii   Hci-rlcsiarnin   dei    Im-a   nlu-iiiii.s  §  iliiiii 

conimodo  ditarr  ik-  siiblimaro  stiKtiieriiiius,  imliis  iil  r(>!;in<|iir  iiostri  stiitiii  |ii'nfiiiuniiii  rsso  iniiiiino 
«lubituniiis.  lJii«i)ro|itcr  novorit  oiiiiiiiim  Christi  Kdoliiim  nostrorunique  univprsitas,  qiuilitor  nos  pro 
romcdiii  nniniar  nnstrac  parriitiirnque  nostroruiii  nee  iinii  per  iiitcrveiitmii  dileetissimae  roniugis  nostrae  10 
Cmii^iiiidae  vidriioet  iinpcralrici.'«  aii^^ii.stur  ntque  per  petieiniiom  earissimoriini  tiileliiim  nostroriim 
venernbilium  seilieet  arcliiepiseopnriini  Ariboiiis  Mnjrontini  et  J'ilijjrriiii  C'iiluiiicnsi.s  riiiilaiii  nuslni 
iiioiiasterio  Gossia  dieti>  ad  lioiiorcm  saiiehie  Mariae  sniipcr  vir;^iiii.s  .satu'ti'iuc  Ani!ri*ai'  api>stoli  cnii- 
.stnii'to  tnic  prediiiiii.  iiiiale  lial>eiiiii.s  ilixta  Huvilim  l..i)inilic'lia  noniiliatmi)  sitiini  in  pa^'o  Liu- 
benetill*  VOeato"  in  eomitatu  vcro  Gcbehar(l[i]  vomitis,  cum  i.mniliiis  ciiisilriii  pndii  piitincntiis,  Ift 
terris  videlieet  ciilti."  et  inriiltis  pratis  pnsruis  silvis  vcnationihu.s  aqiii.s  aqnariinive  deenr:<ibu8  pisea- 
tinnibns  molendinis  manripiis  utriii.s(|nc  Kexiis  arcis  aoditieiis  vüh  et  inviis  cxitibiis  et  reditibiis  qiiesiti.s 
Ol  inquiri'ndis  onini<nie  «tilitate,  <|iiae  in  eodeni  predio  vel  est  vel  esse  et  tieri  pnterit,  per  bane 
nostram  imperialem  ]ia^'inam  coneidimiis  alqiic  lar^r'mnr  <t  de  iiostru  iure  ar  ilomiiüu  in  «ins  ius  et 
dominium  ttnniino  transfundimus,  ra  videlieet  ratione  ut  ahhatissa  eiiisdem  eou^rejjutitinis  lilierani  80 
jinstliine  babeat  de  eodeni  prediu  einsqne  pertijiintii.s  i|iii(<|uid''  ei  pl.uiicrit  ad  usnm  accelesiae 
faciendi  potestatem,  •  illnd  possidendi  seu  cnni  ;ilin  pndin  ((imninlamli  vil  in  quoscnmquc  usus 
libuerit  vertendi,  oinnium  hominum  rcgni  uostri  euntrndictionc  reniota.  Et  ut  baee  nostrae  ingcnuitatis 
ailetoritns  tirnia  et  inconvulsa  omni  permaneat  tempore,  hoc  preeeptiiin  iiule  rnnsrriptnin  manu  prn- 
priu''   eoufirmantes  Nipillo  nostro  iussimus  insif^niri.  24 

I  Signum  doniiii    lliinrici   Romaiionim   invictissimi   iM.i   iiii|ii'raliiris  augiisti.  § 
§  Guntherius  canccllarins  vice  Afil)i)nis  arc'lii<;iii]iillain   tvcoi^nDvit.  ^       (SI.  :{.> 

Data  XVri.  kal.  iiiii.''  iiulictione  Vi'',  aiiiii)  doiiiiiiicac  im  aniatinnis  uiiilrsiiiiD  .\Xlir'. 
anno  donmi   lleinrifi  .sccundi   roj^naiitis  .wir',   iiii])iiii   auirm  .\'';    aciiiiii  < 'nlniiiac. 


490.  » 

Heinrich   bestätigt    dem    Kloster   Echternaclt    die   diesem    von    Otto   TTT.   ver- 
liehene Münze.  Neuss  l<>23  ./uni  18. 

Originaldiplom  in  der  Sfndtbihliothck  zu   Trier  (A). 

Berlholet    Hisl.  de    Ijuxembourg    3'',  15   aus    beglaubigter    Abschrift    =    Hontheim    Hi.sl. 

Trerir.  1.  358    n"  223   =  Migne  Fatrol.  140,  3(iT  n"  128.    —    Begrr    MittelrMn.   ÜB.  u 

1,  346  n'  297  aus  A.  —  Bühmcr  Reg.  1243.  —  Stumpf  Reg.  I8()H. 

Mit  Benutzung  des  1><>.  II  f.  89  verfasst  und  geschrieben  von  GB. 

(C.)  p  In  noniinr;  sanctae  et  iiidividuao  trinitatis.      lliinricus    divina    favontc  cle- 
nu-iitin  Honianriruin   inipcrator  aiigustiis.  ^  Nuvirit    onniiunr'   ''|iri>(i    mistrorimKUir 

489.  ''Bresslau]     B)    )>iulpenctal    voeato    im    dafür    firlamnir    IMcIcc    tiim    iinilerer   lliinil    nacluirlrngen  40 
\>)  quicuid  A         C)   dfiH   zireite  p  corr.  aim  ri,  ri  rorr.  aim  a;   es    war  also   zuerst   jiroria   ge- 
fdirieben  d;  XVII.   kal.   iun.,  \'t,   Alll   hinirr  mlllesiDiO,    II  hinter  XX   uml  X    in    dafür  ijt- 
laxuenc  Lüchen  ron  OH  nachyclragen. 

490.  [Bitiwlaa]     a)  am  ersten  m  Correctur 


II  Kl  N  UM   II   II.     II)2:J.  t»2r) 

Hdrliiiin  univcrsiUis,  «nialitiT  iios  pro  rcincdii)  iiniiime  imstriu'  |i:ii-<-iitiiin(|ii<-  iKisfrurimt 
ncc  111)11  j)cr  intcrvi'iitiim  Hciiiriri  lioarioriiin  iluri.s  iiidili  iiioiiastcrio  Kt'dcniacli  dicto 
iiii.-im    a    soniori-    iioj)Ote    i>t    unteccsHore    imstro    t<'rci'»    vidclicet    Ottiiiic    iiiiperiitorc 

ail^llstii    coiices.s  a  in,    in    i|iiii    iiiiinnii    |ircil)aliilcH    .liciit    in    iiIüh    loci.s   ri'i^'iiii'  pnteNtnti  Hiiliilillx   pfmi- 

b  tiimtiir,  ncl   uttnni  aeorloHiju*  *   rt   nxinai'hnnini  dm    sani't<H{n<'    W'illilirortln    confcssori    «tiu    n(>ot'>i|n(*    ihi 

«ervientiiiin    por    liiiiic    iiostraiii    iiii|>i  riali'in    pa;;'iiiaiii    roni'p  il  i  m  ii  s   n-ni>vainus  atrpte   con- 

HrinaiUUS,    n    nt    oadom   niont'tn  iluincfps  iinb  puriiutno  iiiro  aeeelr'Hiav  aiipm  ilictao  et  nlihaÜH  ailliuc 

in   rarne   vivi-ntis  Hiirec9i«i>rnini|nc    illins  siiio    bonoKciario    nsn    t-oniiistat    iinllai|iic    pcrxona    nin(,niu    »ivi- 

parva  eli<ricalis    aiit    laic-aiia  8iipcr  i'ani   lieliinv   alii|nnin   potpxtaloni   linbuiit,    nisi    oiuMdcill    accc'lesinc 

10  nlibns  .snii|iio  siiceOHSores  et  nionaclii  (lei>  ilii   i>t   sancln  Willilircinln  Mcrvituri,  nd   acccIcHiac  ornnmcntum 

et   prai'lit'ndno  siiac  anf;fnientinn,  i<a  vidclicet   ratinne   ut  <:oh  pro   nostra  Hainte  et  pru  rcmedin  nniniariun 

pnn'lltlllU   nostrornni    cininiiinuinc  lideliuni  det'nnctorinn  di-uni    anipliiis   dclcctot   cxorarc.      Kt   nt   liacc 

nostrae     C<)nfiniiatii)ni.s    rriiovationisqiic    ancturitns     prnescnti    ac    t'ntiirn    ti'nipuri'    tirnia    cnnsistat. 

Iioc    nostrac    doniinntinnis    praeceptuni    indc    eonscriptnm    sii^ilii    iiostri    iniprcsaionc    sif^nnri    iiisNiinns 

If)  niannqne  propria,   nt  infra  videtur,  oorri)boravinin«. 

§  Sij^mim  domid  Hcinrici  Honianonini  iiivictissimi  (M.)  iiiiperatoris  augusti.  ^ 

§  Guiitlii'riiis  faiuM'llarius  vice   Arilmnis  arrliifappcllani   rrio^iicpvit.  ^       (SI.  H.) 

Data  Xllll.''  kal.   iiil.   imlictione  v'l.  aiiiio  doininicae  incarnationis  millesimi)  xxii'l, 
aiiiio    doiuiii   lloinrii-i    sccundi    rcgnantis  xx'll,    inipiTÜ    vero  X;    actum    Niu.si:    felieitor 
so  amen   ainoii   aiiicii. 

491. 

Heinrich  bestätigt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Osnabrück  die  Immunität,  das 
Markt-,  MüJiz-  und  ZoUrecht  in  Osnabrück  sowie  einen  von  Otto  I.  geschenkten 
Wildbann.  Aachen  1023  Juli  27. 

s»  OriffimUdiplom   im  Besitz  des  Bischofs  von   Ostiahriick  (A). 

(Henseh-r)  Dissert.  de  dipl.  Caroli  M.  128  aus  Ä(a)  =  Sandhoff'  Re.t  Osnabntg.  2'',  30 
n"  16.  —  Moser  Os-nabrück.  Gesch.  ed.  I.  2'',  13  n"  19  aus  B  =  ed.  IL  2,  235  n'  19  = 
ed.  III.  4,  32  h"  19.  —  Philippi  O.'inabrück.  ÜB.  1,  109  n"  128  aus  Ca.  —  Jostes  Osnn- 
hrücker  Kaiser-  und  Königsurkunden  14  n"  17  aus  A  nebst  Facsiwik.  — •  Böhmer  Beg. 
so  l-i44_  —  Stumpf  Beg.  1807. 

Xach  D.  8   geschrieben    von   GB,    der   sich    eines    von    ihm    selbst    durch    Voratisfertigitng 
mindestens  des  Monngramms  hrrgerirhtefcn   Btnnqnefs  bedient  hat. 

(C.)  ^  In  iKuniuc  sanctac  et  iiidividiiaf  triiiitatis.  llciiiricus  divina  taventc  de- 
mentia  Ronianoruni    illll)cratnr   ailgustus.  Novcrit   omnium    fidelinm    nostrorum   tani    presen- 

36  tiuiu  quam  et  fiitnrorum  iudustria,  ((iialiter  ♦  vencraliilis  Osnebrng-gensis  *  aecciesiae  episeopns  ^ 
Mejj^nnoru.s  nnstcnpn-  tidelis  dilectu.s  serenitatis  nostrae  olcmentinm  adiens  postniavit,  nt  eidem 
aei'clesiap  snae  imninnitatis  nostrap  et  libertatis  preceptiim  fieri  luaudareinns,  per  qnnd  res  et  potu- 
^tates,  quae  sno  episeopio  iure  dclientnr.  lirniins  ac  plcniiis  lialpcro  valnisset.  C'iiius  pctitioni  ob  amorem 
domini  nostri  lesu  Christi  assen^iunl    |n-i'beutes    ita    fieri    decreviinus    et    hoc    prcceptnm    pro    voto    eins 

40  conscribi  inssimns,  per  qnod  firmiter  precipimus,  ut,  sicut  sanetae  ecciesiae  dei  per  totam  Frantiani 
et  .Saxoniam  et  imniunitutis  tuitione  et  anteccssornm  nostrorum  re^um  videlicet  et  imperatornm  anc- 
toritate  confirmautur,  ita  prefati  presulis  sedes  sancta  perpetuo  per  lioc  nostrum  preceptum  domiuo 
opitniantc    stnliilita    cousi.stat,    co    pacto    nt    nnllus  iudex   publicum  neqnc  aliqua  indiciaria   potc-stas  aut 

490.    b)  Xini.  vielleicht  in  dafür  gelassene  Lücke  nachgetragen. 
KtiserurkDoden  IH.  79 


626  K  A 1  s  i:  K  r  K  K  r  n  d  k  n. 

{'niiiitc!'  vol  vicpcomitPS  sivp  inissi  <li<ininici  |ior  tiMiiporn  itisciirri'iites  loi-ii  illiiis  r|ii.-ico|>ntiis  ad  plnvitii 
linliiMiiln  vrl  frodu  sru  |iiiriil°rfila  exi^puiln  mit  |inrnta.s  fiu'icndns  vpl  tiiloiussorrs  tolleiulos  aiit  itprvos 
\c\  liboros  sivc  licUloiios  et  caetprus  i"l  i'n«  (|iii  ecnsiini  peniolverc  (li'liiMit,  iniml  iimiitscat  vDratur, 
ud  piiiitPiii  ro8ta<iraiidiiiii  aiit  cttrri^'t'iidiini  iillo  niii(|iiaiii  toniporo  cuiisti'iii},'riMli>s  iii^rrodi  nudoant. 
Uici'nt  ctiaiii  in  codi'in  luco  <>siiebrii|;^'riisi  iiiorcatiiiii  lialicn*  et  nioiictniii  piililicain  institiirri'  i't  ti'loncMiii  ( 
s<'ii  rpctiifal  unini  tompori-  iiidi'  acripoie  uciiiiiu'  runtradicciitc.  Sit  quoqiif  liociitia  picfato  vpiu'ialiili 
ppigpopu  8ui8(|U0  giu'cossorildis  et  »uo  advocato.  res  pn-dictae  noi-clesiae  cuim  omiiiliiis  quae  possidct 
vi-l  di-inoeps  acqnisirrit  qiiieto  ordine  possidcrc  siias(|Uo  nevclesins  iiistp  ourrigerp  rt  siins  caiisas 
nlisqiic  iilla  contrariftale  ordinäre  atqiii"  disponprr.  Iiisiipcr  etiani  iid  piusdom  apcdesiac  scdciii  quod- 
dain  iioiiins  vel  ftirostMiii  iiilVa  liaoi-  loi-a  sitiiiii:  l'aiiniimiiikil,  Iliiitiiiistcii,  Aiipare,  Osiiiiig,  Siiiitlii.  lO' 
Itcrj^asliaiiid,  nreiiaiiaiiiiri,  KliTCslold,  lliiiiin'ri,  i'Uiii  oiimi  iiitepritatc,  in  pori-is  vidcliret  silvatiris  atipie 
i'tTvis  <iniiiii|ti<-  vi'iinlioiie,  quae  siib  baiiiii)  iisiiali  mori'  ail  forostiini  ilcpiitatiir.  in  pcipetiinni  propric- 
tatis  usnni  doniiviniiis.  ea  vidolirct  rationc  nt  nnilns  CDntiiniatiy  diMÜtns  iiiiuMs  pri'lili.ilnin  mistni 
«cilirct  baimo  iiiiinitnni  «ine  prodict^-  «edis  opiscopi  vel  pastoris  lieeutia  stndio  vennndi  vel  aliqnod 
hninscemodi  ne;;i>tinni  pera;,'cndi,  sicuti  unstri  patres  et  antcccssores  suis  predceessoribus  snnxcrunt,  16 
presumat  intrare.  Qnod  si  i|iiisquani  parvipendcns  tcmptaverit,  sciat  se  tani  divinae  quam  et  nostrae 
ultionis  vindiftam  incnrsiirnni  nee  uon  pro  delicto  Ceiltilin  lilinis  i'iii'ti  uuri  .  ilimidietatoill 
l-anUTiU'  lUistraO  et  (lillliilictatein  f'|iisco])0,  redditnium.  I".t  ut  hoc  verius  eredatur  ae  per 
fntnra  tempora  dilif.'entins  conservctur.  Iioc  lin|>t'l°l!Ui'  inuniinitatiK  insig'ne  manu  propria  Kmiaviinus 
et  siplio  nostro    mslj^nin   iussinius.  SO 

^  Signum  domiii  Ileinriei  Koniaiioriini   iiivii'tissimi  (M.i  iinixTatoris  augiisti.  § 

^  Ciuntheriiis  eaiiccllarius  vice  Aribonis  arclii<;i|iii(llaiii   rrcciuiidvit.  |     (SI.  1).)" 

I  >ata  VI.  kal.  a^l^^''  indiftiune  Vi,  anno  doniinicac  incarnationis  niillesinirt  XXIII, 
anno  vero  dnnnii  Hi'inrici  sccundi''  rco'iiantis  XXII.  iin])'>rii  autcni  X:  actum  Aqnis- 
;rrani:    fcliciter  anien.  «5 


492. 

Heinrich  bestätigt  dein  Kloster  Mouzon  seine  im  deutschen  Reiche  gelegenen 
Besitzungen  und  die  demselben  von  dem  Grafen  Gottfried  und  seiner  Ge- 
mahlin Mathilde  geschenkten  Güter.  ivois  Ur2H . 

Tranuxumpl    vom  J.  140i)    in   Coli,  de  Champagne  150  n"  7  in    der  NationaUnhliotliek  zu  so 
Paria  (A).  —   Transsunipt  rom  J.  IH80  ebenda  n°  6  (B).  —   Transsumpt    vom  .7.  /.997 
ebenda  n"  ü  (C). 

Ije    iJong    Hisl.  du  dioe.  de    Laon  602  n"  12  aitft  B  —  Migm'   hilrol.   HO.  :f7l  ii"  VMi. 
—   Böhmer  Arla  seleela  40  n"  42.  —  Stumpf  Reg.  1809. 

Verfasul  mit  Benutzung  der  l'rkundc  König  Hoberlx  von  Franhnich  rom  .1 .  1020,  ;/•  ■  M 
druckt  liei  Pfiftter  Etudes  .mr  le  regne  de  Robert  le  Pieicr  (Pari.i  JSS-'i)  Etüde  prilim.  SU 
n'  7  CW.  I).  und  des  DO.  III.  2H8  (VC.  II):  das  Giiterverzeichnis  ist  im  Verhflllnis  zu 
der  VU.  II  iresentlirh  erweitert.  —  A,  obwohl  keineswegs  fehlerfrei,  .icheint  doch  die  Ortho- 
graphie des  Originals  am  besten  wiederzugeben  und  ist  deshalb  unserer  Ausgabe  zu  Gumde 
qelegt.  —  Heinrich    muss    am  !).   .lugu.it  oder  kurz    vorher  in    Ivois  eingetroffen  sein  und  u> 

41H.  Uoltzinann]  a)  zum  Ernal:  für  ilan  rcrliirenr  .'^ieijrl  niml,  nithl  auf  den  SUiirlxihnitlrn  ximilfrn 
an  der  SIrllr,  iinf  urlrher  flau  Siei/pl  sich  iiliiicilriirK-l  halle,  liruclislüfhe  einrn  Sirr/els  Arnulf» 
—   jrUI   irinler  abiiehennt  —   nufr/en'lhl  worden  \>i   VI.  kal.  aug.   in  dafür  i/elanxene  hOclf 

nachgetrnijen         c)  unter  Hecundi  rc^iantin  zwei  Abk-ürziinfiHsefchen. 


II  Kl  N  i;i(  II  II.     I(i2:(.  627 

war  doli  iiotli  um  IL  Aiiijiisl,  njl.  liicsshtii  in  Hirsch  Jahrb.  ."<,  'JflO  /f.  —  Aus  iler 
selben  Zeit  stammt  eine  Vrhunde  (l'/isler  a.  a.  O.  iil  n°  8),  die  in  rinn'  Abschrift  das  Datum 
des  6.  August  trägt,  das  aber  nicht  nothwendig  auf  die  Beurkundung  bezogen  zu  werden 
braucht,    sondern    auch    auf  die    in    ihr  bestätigte   Tradition  gehen  kann,    und   dif    in    der 

6  Intitulatio  Rotbertu»  (rex)  divina  ordiiiante  Providentia  pt  inipcrator  aiif;tiHtiiH  Hai^iirifus 

nennt.  Ausgestellt  für  das  französische  Kloster  S.  Klicune  zu  Liiuoges,  mit  dcni  Heinrich  nichts 
zu  thuH  halte,  und  bezüglich  auf  (liilcr  im  Gebiete  ron  Limnges  ist  sie  sicher  nur  von 
dem  französischen  König  ausgegangen,  so  dass  die  Xennung  Heinrichs  in  dir  Intitulatio 
nur  als  eine  diesem  erwiesene   Ehre  an fzu fassen   ist:  in   un.scre  Siunnilinni   icar  sie  deshalb 

10  nicht  aufzunehmen. 

(t'.i"    In    iiniiiiiif    saiu'tac    it    iinlividiiai'    liiiiitatis.      ilciiiii-ii>''   «liviiia   t'avciito   (•!<■- 
iiii'iu-ia    IvdiiiaiinriiiH    iin|iii'at  >r    aiij;;iistiis.  lir'jalis''    cxcclleiiciar    ac    impei'inlis   Nnlilimi-  r 

tatis   lii'iiiviili'iu'iaiii''   ili'oil,   iit   ai-irlcsias  per  iirlicm   liTianuii   loilf;'«'    latccjuo    di'i   lioiiorc   coiiütriK'ta.s 
(lonis  iii<;feiit)bii.s  ainplüicct   et   inaxiiiu'  sani'ti    n('ncili<'ti   iionnu   iii-si^^nita»    per    oinnia   adiiivet    ai;   vi>foi'c 

15  rcpralis  potonciap  a  pcrva.sorlliiis  iiiipüs  scciiihIuiii  siiiiiii  possc  defcndaf.  Kt  idco  soire  volo 
taiii  presenti's  iiuaiii  fiituros  ilei  at'cclosiae  tiik'lcH,  qiiod  quidam'^''  venerabilis  sniictnc  Mariae  MoMoiiia- 
jri'ii.-iis  aeccio.siac  ablias  milK'lipatUS  lioso  ndiit  preseiiciam  nostrae  sereiiitatis  llUIllilitCr  rupnnH  et 
potcns,  quatlmis  pri'dia  "^i  i|iiae  in  lejriKi  doi  i'loimMicia  nostrae  potcstnti»  sita  linlientur  et  a  tidelilms 
dci"  loco  .s«neta<>  Mariae  Alosoinagcnsix  aeeclesiae   ]il<tat<i   tideli   dcvocinne  tradita  noücnntiir.  auetiiri- 

SO  täte  nostri  precepti  prohiherenins  ne  al>  intidelilms  di'I,  i|iio(l  ;\l)sit,  disiraliircMtiir  vel  iniiistc  uppri- 
niercntnr.  Nus  ver»  predeeessornni  nostroiuiii  scilifct  Ki)inani)rnill''  illljioratonilll''  augustunuil 
niorcni  seqnentos  eins   pclirii>nibns  asscnMiin   pnbuimus    et    per    preccptum  nostrae   auctoritatis   Ottinia 

predia  quaiiivis  ]>arvissiina  ad  profatuiii  sanctae  Mariae  aeeclesiae  locum  dci  a  tidolihiis 
in  nomine  doniini  data  eontirniavimus  et,  nt  perpetnaliter'  quiete  et  absqii(>  ulla''  repeticioiic 
»5  aeeelesia  sanctaC  Jlariao  teneret',  eorroboravimns:  videlicet  tres  aecelesias  in  llontire  saue-  ir 
turn  Ml'"  l'ionisii",  Martini  et  sauctae  Gcnoncfae  in  eiusdeni  nionasterii  villa  sitas  i'inn  t<Tris  i't" 
Uliniilius  ai>|n:'ndic'iis  suis  rt  nn'dietatem  niereati  eiusdcin  loei  et  districtioncni  et  haiiniini 
eorinn  luunimim  et  t'iMninarnm,  rjiii  in  eadeni  villa  ad  ipsius  loci  nionastei'iiini  |iertinent 
de  eapite,    et  lllh'   villas,    (pianint    liace    t^Ullt    mmiina:   Hcucrlincnm  eillll   aeeelesia.    Seeiani'i 

so  cum  aecelesia,  odunt  cum  aecelesia,  Kumelia  c  n  m '  cum  silvis  et  omnibus  appondieiis " 
.suis,  in  villa  Aleicnrt'  inansnm  *  cum  omnibus  appendicüs    suis,  in  villa  Dnsiaeo  aecclesiam 

cum  duablis  cappellis  et  dnobns  mansis,  in  Madreio"  aceclesiam  CUm  II  mansis,  in 
Titania  1  niansnin.  in  \illa  llcrennibrev  aeeelesiani  *  enni  III  eaijpollis,  in  nionte  saneti  Keniijrii 
aeeclcsiam  *,  in  Ilermannisue"  aieelesiani  *  CUm  cappella  I,  in  Villare  aceclesiam  I,  in  villa  .Scdens 
äS  111  partes  aeeclesiae  cum  teiTlS,  in  Hiitoni  eurti'  aeeelesiani  *  cum  cappella,  in  K'adini  inonto 
dimidiani  aecciesiain,  in  AiiiMiiii  inonte''  aeeelesiani  I.  in  (iiiiiinnji>  IUI  niansos  et  tereiani  parteni 
aeeclesiae,     in     Ptlfiiinc     siipefiori    aeeelesiani     unam'-,     in    Kiuini-'    monte    niansnm  I,    in    villa 

Ilannnnia''  aludum  cnia  molendinn  silvis  et  imniibus  appendicüs  suis,  quem  dedit 
Hflfjcidus' ,  in  llertoldi''  curte  alodum  cum  nmlendino  silvis  et  omnibus  apjiendiciis 
«0  suis,  (pinii  dedit  Amalricus  pi-n  anima  tVatris  sui  Almiis.  et  in  luen  ipii  dieitur  \'illa 
aliiduni,  ipicm  dedit  iam  dietus  Amalricus  pro  matfe  sua,  et  villa  i-'alisia  alinlum  eiini 
nmlendincp  silvis  et  oninilius  appendicüs  suis,  quem  dedit  L  uiricus  clericus,   et  in   villa 

4!1'2.    I Vidier -Krusclij      a)   felill  in  AC  bi    Haiiricus  C         c)    legallis  A         A)    benivoleneia  A 

e)  ilefl'endat  .(('       ee)  qiiideni,  iiml  ähnlich  öfter  e  statt  a,  ^       f  i  preda  A      ji)  de  A       h)  imp. 

46  Koni.  C        i)  perpetnafi  C         k)  nulla  ('         1)  tencrent  A        m)  saneti  HC        n)  Dyonisii  B 

o)  fehlt  in  A  |>l  quatuor,  i(»i</  xo  auch  im  folgenden  mehrfach  Worte  statt  der  Zahlzeichen,  BC 
qi    Cessiaiii  C  v')    C;  Romeliacum  cnrr.  aus  Kcmeliacnm  li;  Renieliacuin  A  si   appen- 

denciis  !i  immer  ti  Aleicourt  C  ui  Maderio  ß;  Madreyo  C  v)  Heroulbrc  ('  w)  Her- 
mennisuc  C        x>  Amblumonte  C        v)    (jivunnia  C        z)   so  hier  A;   I  BC         a)  Kmini  C 

«0  b)  Hanonia  BC        c)  Halgodus  A        d)  Bertholdi  A :  Beiroldi  C 

79* 


628  KAlSKKr  KKINDKN. 

<juae  «lii-itiir  Noar/ ''  aloilmii  cum  nioleiuliiKi  silvis  et  i>miiilius  appciulic-iis  suis,  ([uoiii 
(ledit  lozbertus  clerifus,  ut  in  C'olomare'  aloduin  i'iiin  inoli'iuliiiis  viiicis  et  omnibus 
ii|)|u>ii(Uciis  siiis.  qiu'iii  dedit  Eiunia  iixitr  Üudonis.  et  in  villa  llairiciourtoi'  aloduin 
«.•um  diniidia  aeccli'sia  et  oiunibus  ajipendiciis  suis,  i|Ufni  ll.iiiiin  lilius  iani  dicti 
Dudiinis  dodit,  et  in  eadein  villa  aloduin,  (jucui  dcdit  l)a(l;i.  (.-um''  (|ua(laui  p.-irtc  5 
aoooiosiao  in  villa  (|uai>  diritur  Har  t-uni  onniilnis  apjicndiciis  suis,  et  in  villa  Suni- 
lunia'  alodnni.  tiui-ni  dcdit  Lii'thcrus''  iin»  tilio  mih  I  Icrihcrtd,  cum  (iniuilius  aiijicndii'iis 
suis,  ot  in  ( iuidu'ricurto  aloduni  cum  niok-ndinis  et  silvis  et  oniuibus  aiiin'iidii'iis  suis, 
<|Uoin  dodit  l""uK-radns  i-t  llacadens',  et  in  iani  ilicta  villa  Sot-ia'"  I  niansuni,  (jueni 
di'dit  Eilbortus",  et  in  villa  Flaueio  aocclcsiani  1  cuui  alodo,  quem  dedit  Hainedous  10 
•  •t  neptis  eins  Mainsuindis",  cum  onniibus  appcndiciis  suis.  <-t  in  villa  (pic  ilicitur 
\'r>;an  I  liscalcm  niansum,  (juem  dodit  dux  Fredericusi'  pro  aninia  Ottmiis.  cum  oiu- 
nibus  ap]M-ndiciis  suis,  et  in  villa  nuncupata  Duucicio  I  mansum.  et  in  villa  Kneinente'' 
I  Uiausuui,  super  tliiviiMu  Mosclliie''  in  vilhi  IJusoliis"  iiinnscs  X',  in  villa  iiiip  ilii'itiu'  Ciititi'Unm  niniisns  II. 
IiisnpiT  i'uiitiriiianiu.s  prvdicto  nioiiiistcilo   pmlia.    i|iic  *    (imli  fiiiliis   coinos  et    •■ouiiix    siui    ^latllildis"  16 

pro  niiinia'^'  siii  fratiis"  .Xdalberoiiis  arcliicpiseopi,  qui  preiiituni  monasterlum  siib  regula  sancti 
Benedicti  COn.stitllit,  et  miac  siioriini()ue  parentum  reniedio  *  c'Oiice.s.sit  et  tradidit,  seilicct  in  villa 
Madriiiffas'^  V  inansns  cum  inan.su  i  n  doniinic  n  t  o  et  diiiiidiam  aecclcsiam,  in  Rotela  mansos  VII 
rt  tcrciam  ])arteni  molrndini,  in  Hrctenaco  mansos  XVI  et  quandam  partPm  aecclesiae  <Mini 
omniliiis  prcdic-tariim  aecrlosiarnin  villarum  niaiisoriini  prcdiorum  pi  rtinunciis  a<niis>  *  pasciiis  uainpis  80 
vineis  pratis  niancipils  silvis  piscacionibiis  niolcndinis  teiTls  <iillis  it  inciiltis  et  cum  imniibus,  quo 
■«lic'i  vel  n'iminari  possunt,  <|ue  iam  dicto  monasterio  nunc  pertinent  aut  in  futurum  a  <|uibus('uni<|ue 
deo  famulautibus  data  eruut,  ut  fratres  ibidem  rcg'ulariter  deu  servientes  nunc  viventes  SlliquC  in 
eodeni  niouasterio  snccessores  onmia  pfcscripta  habeant  teneant,  llt  secure  deo  servirc  valeant, 
rcniota  inqnietatione  »  uuiniuni  liomiuuui.  Si  qiiis  tarnen,  quod  ab.sit,  luiius  nostrc  contirmacionis  « 
vidlator  extiterif,  sciat  sc  conipositnruni  uiillc  libras  anri,  medietatem  palacio  nostro  et  medietalcMa 
predirti  monasterü  fratrihu».  (^uod  ut  verius  credatur,  manu  jirojjria  confirma  v  i  m  u  s  nostro  i|  u  c 
.sipllo  *   sifrillari   iussiuius. 

Signum   domini  Henrici'    llninaiicpi'uni    invictissimi-'   imperatofis  augusti. 

(iuntliorius''  canccilarius  vice  Aribonis  arcliicappcllani  recognovit.  w 

Datii"^  indictione  VI.  aiinn  doniinicae  incaniacionis  millesinio  XXlll.  anno  vei-o  do- 
mini Henrici'  necundi  regnantis  XXII.  imperii   autrm  XI:  actum  Euodii;  feliciter  amen. 


Heinrich  verleUit  dem  Erzbischof  Poppo  von  Triei'  den  Wildbann  über  einen 
Theil  des  Kyllwaldes.  —  io2S .      » 

Oriffinnlfli/ili'iii   im  h.  Slnatsatrlia-  zu  Cohlcnz  (A ). 

Giiiith'-r  CD.  Rheni)  ■  Mosel!.  1,  KM  ii'  tH  aus  Ä.  —  Beyer  Millelrhei,,.   Uli.  1,  ■U?  n'  298 
aus   .1.    —    diitz  Mittehiiein.  lieij.  1221^.   —   Stumpf  lieij.  ISl'J. 

492.    c)  Nouan:  (durch  ('«rr.  mtnUmdeni  U        fi    Coloinare  li:  nieht  lejihar  in  ('       g)    B  (M{a  nuf 
ItoKur):    Haricicurtc  A;    Hairicurte  C  h)    cum    cum  ('         i)   6';    Sumoia  A:   Sommoia  li  *n 

kj  Lieshcruii  yy  1)  Hacuiieus  /<  m)  Oessia  C  n)  A;  Elbortus  ß;  AilbertuH  C  o)  iMan-^ 
ninndis  ß;  ManiHinidia  ('  p)  Fedciicus  li  q)  Enemonto  C  r)  Muselle  C  s)  RosbcIIb«  C 
t>  dix  C  u;  Maltliildis  A  v(  anim?  VV.  II  w)  frntris  sui  C  xl  Nadringas  A;  M»- 
dringiiH«  C  y;  suis  li  z)  Harici  C  a|  InoliliHsimi  C  10  Gantherius  A  c)  ilahinitr 
irnr  rifUeich)  im   Or.  eine  hiirke  für  tUui   TnijeMilalum.  *' 


llKINltiril    II.     lii-.':{.  029 

Verfas.ll  und  geschrieben  roii  GH,  nrlrlirr  der  l'rknudr  Krzliisihuf  l'nji/jo's  (Hei/fr  Milhl- 
rlwiii.  Uli.  I.  'f/.W  )i"  ^iH) ;  Orif/iniil  im  k.  SliKil-sarrliiv  zu  Cubleii:)  die  (Irnizbrsrhrriliitmj 
entlehnte.  Mil  Hilfe  die.ier  VI',  und  mirh  dem  Spraehyebraitrh  des  GB  hiilien  wir  einen 
Theil    der  Liieken    in    dem    an    der    rechten   Seite    nrij    rerstiininielten    Oritjintddiidiim   uns- 

»  fallen  kiinnen,  auf  die  rutlstltndiye  Herstellnni/  des  Te.rtes  idier  crcriihten  müssen,  du  keine 

Abschrift  der  Urkunde  erhalten  ist.  —  Ztir  Sache  vgl.  das  Ixi.  II.  :i9  nml  die  eben  er- 
wähnte Urkunde  l'oppo's;  letztere  enth/ilt  einen  Verzieht  des  Erzbisrimfs  auf  den  grössten 
Thiil  des  einem  seiner  Vorgänger  von  Otto  II.  i>7'.i  im  Gegensatz  zu  den  Edlen  des  lud- 
gaucs    verliehenen   Forstes    gegen  Anerkennung    seiner  Hechte    in    einem    kleineren    Bezirke 

10  desselben  seitens  jener  Gro.i.'ien :    und  eine  Bestätigung   die.ies  Vergleiches  durch  den    Kaiser 

bedeiticl  ii/feidi(ir  unser  Diplom.  —  Wir  reihen  das  Stück  hinter  D.  -193  ein.  weil  es  mit 
diesem   und  den   DI).  496.   497  das  irrige   Kiiiserjahr  gemiiiismii  hat. 

(C.)  ^  In  iioiiiiiie  sanctae  et  iiidividiiac  ti-iiiitiitis.  llciiiriius  divina  favinitf  de- 
iiii'iitia  Ixoiiiaiiormn  impcfutor  augustus.  Si  vcnorabilia  aocclosiarum  doi  loea  ali- 
16  iMiius  diiiii  L'oniinodo  [ditare  ao  subliiiiare)"  stii<Iiii'riiiius,  uoliis  id  i-cgiiirjiic  iiostri  8tatui 
pruiulunim  esse  [iiiiiiiiiu'  duLitanms]".  ^  |  Qua|ir(>|)tfr  ncixcrit  oiuiiiiiiii  Cliristi  fidcliiiiii 
iiiistr(iruiii(|iu'  imivcrsitas,  (jualitcr  nos  iiitervciitii  ac  pctiidonc  diltx-tissiniao  eoiiiugis 
iiostrae  Cuni}j;mi|dac  videlicct  impcratricis  augustacl-'  l'ii|i|i|ii|iii  |  Tnucrensis  aeccjlesiae* 
vciicraliili   arclih'piscopo  con** j  .silv.un   liis   linllins   «tquo   (;oii- 

V\  tiiiiis  fil'l'UlllScriptain:  i'X  eo  videlicct  loro,  ulii  rivus  i|iii  viiiatiii-  (/iiiiitii  riidit  in  Miisclliun 
lliiiiicii.  et  liitniii  [Quintam  sursiim  usque  ad  ttiiviuiii  qui  vocatiir  Kliiorlmlii-  et  liiiiR'  sursuin  iisqiie  in  viiiiii 
imlilicnin.  c(nc  toiidit  per  .SIendeiiwilerfi,  et  iude]''  |  usque  in  Wiselmln'.  drindc  ad  llunicii  Kilani  it  trau» 
Kilaiii  u.sqn(!  ad  villaui  (|iiai'  dicitur  Wilcre,  deindc  per  qucndaiu  trauiitcui  u.squu  in  lv[urd<'lani  Hunilcn  et 
IKnrdi'laui  <leoi-suni  usque  in  .Markcnliacli  tluviuni  et  linne  sursuui  ns(|ne  iu   publicaui    platcaui   et   per  eam 

55  rectii  ItiniTe]''  |  totam  v.illeiu  di'ursuni  usque  c|Uii  perveui.itur  ad  villaiii  X'icani,  jier  quam  Unit  tluvius 
K^relchalie.  et  hunc  deorsuui  usque  in  Huviuui  (Surani  et  liune  deorsuui  usque  in  .Musellam  et  haue 
deorsuui   usqno    in    illuni    iteruiu    locnm,    uhi    predietus]''  |   rivus    (Quinta    eailit    iu    eaui.    —    por   liailc 

nostrain  ini])erialeni  jiagiiiam   forestare    conccdiinus    atquc    largiiiiuf.      IiitiTiIieciido  ita- 

qitc   iiitif|iliriiii|iis'' 

so I   ullus    lionio    in    eadeiii    postliinc    silva    sine    liccntia 

pri-dicli  ai'eliii'piscDpi    sviccessorunique    eins    alicptaiii   vt'nationoiii    cxcrcere    audeat.      Si 

<il"'«l" • .■■■■; ■ : 

[  iniVcgcrat'^,    sexaginta    soiidos    areliiepiscopo    suisquc  j)")stliine 

successdiiLms    conipunat.      Quod    iit  verius    credatur  |diligentiiis(pic    al)   omnibus  obser- 

56  vetiir,  hoc  imperiale  prec<'ptuni  inde  conscriptum]'''  |  manu  propria  eonfirmantes  sigilli 
nosti'i   iiiiprcssidiic   priTcpiiims   iii>i<^niri. 

^  .Signum  dnnnii    llciiirici    Rnniaiim-inn   invictissinii   (M.i   iinpci'atdris  augusti.  § 

§  Guntlierins  eancellarius  vice  Aribonis  arcliicappidiani   icrdüj novit.]  § 

l)ata''                 indietiiine  VI,    anno    dominicar    incarnationis   millesimo  XXIII,    ainio 
40  donmi   üeinrici  secundi  regnantis  XXII,  imperii  auteni  XI;    ac(tum|' 

\%i.  [Bresslau -^[eyer]  a)  eciiiin:!  nach  dem  Si>raihtiil>r(nifli  des  HI!  unter  Iii'nii/.:sichli(/uni/  der 
Sckrif'lre.tte  b)  ilahmler  hiinnen  etwa  Js  Biieh.fliihen  feli/m;  rklleiehl  i.il  zu  erflilnzen  coii[seiisu 
vicinormn  <|uandainj;  ryl.  I).  :iT.>  ei  er<i<in:t  im.-:  der  \'l'.  d)  daliinler  giiid  0(l--!<)  liiicli- 
stdlxii    II //■■'(/e fallen;    eine    Kriiünziing    kann    mil    finliier    Sicherheit    »iclil    rorffesrhlaijrii    irerden 

*i  c)    dahinter  fehlen    etiea    HO  —  70  Buchstaben;    dem  Sinne    nach    wäre,    mil    liilehsirht    auf  den 

Sprachyebraueh  des  Uli,  etwa  :h  eryän^en:  (autem,  quod  alisit,  hoc  nostrae  iinperialis  con- 
cessionis  pieceptuni  aliqua  presuniptioue]  f)  A  <r)  er<jän:t  nach  dem  yeaöhnlirhen  \f'orl- 
laut  die.'ier  Formel  h)  unansi/efiilllc  Lüde  für  das  Tai/eiidatuin  in  A  i)  der  S'rhiuss  der 
Dutierunyszeile  mit  dem  OrL-ttKimen    fehlt:  auch  der   Thfil  ites  Feryatiients,  auf  dem  dos  Sitqel 

60  befestigt  gewesen  -lein  wird,  ist  alM/erinsen. 


(530  KAisi:  i;r  ukinukn. 

494. 

JJeiiiriih  bestä'tiqt  dem  Kloster  Fruttuana  seine  Besitzinirjeii  und  Jiechte,  ins- 
hcsnndere  die  roti  Papst  Benedict  VI  11.  z?i  seinen  (inii'iteti  getroffenen  Ver- 
ßicfUligen.  Bniwath   l()2r>  September  2. 

l'iknitde  dis   l'J.  JIk   in   Diplnmfonn   im   I;.  Stiialf<rircliir  zu    Turin   (A).  s 

De  Ecelexia  Chroiiolugiva  liislnria  ( Turin  1645)  'Jfi'J  eit.  —  Guichenon  Jiibl.  tSebimaua 
ril.  I.  386  H°  78  aus  Charlnlnr  =  Gniehevo»  in  Ilofl'mann  Nova  Coli.  305  »"  78,  =: 
GuichenoH  Bihl.  Sehusiana  eil.  II.  119  n"  78.  —  Mon.  patriae  vhml.  I.  138  n"  255 
aus  A.  —  Bdlimer  Reg.  1245.  —  Slumpf  Reg.  1810. 

XaehzeietiiiiiHg  eiiie.i  D.   roii  der  Hand  des  Gß,  de.s.ien  Geieohnheilen  auch  das  EsehaloiioU  lo 
.soicie   der  Stil    der  Corrohoralionsformel   dureliaiis   enlxpreclum.   —    Der   erste    Tlieil   der 
l'rtciinde   gehl    luif  das   D.  305   ziirüek,    fügt   aber   einen    die  Verleihung  der  Imniunifät, 
von  der  weder  in  dem  D.  120  noeh    in    dem  D.  305    die  Rede    iit,    in    nieh    .schlies.senden 
Satz    hinzu.     Der   zu-eilc   Tlieil    von    iStatitimus    quoque    an    i.st  in  dem  J).    Konnids  IL 
Stumpf  Reg.  1943  wiederholt.     Aber  in'ihrcnd  dort  gesagt  ist,  Heinrich  habe  dein    Kloster  u 
Frultuaria  candcm  in  Omnibus  libertalcni,    quam  Cluniaconse  monasterium  «btinere 
dinoscitur,   verliehen,   fehlt  gerade  rf/'f.sc  Verleihung  in  un-ierer  Urkunde,  und  der  Ausdruck 
supra    meniorata    lil)crt<»s    (Z.  41),    der  in    dem    D.  Konrads  II.  in    der  vorangehenden 
Erwähnung  der  Freiheit  von   Clung  seine  Erklärung  findet ,  bleibt  in  demjenigen  Heinrichs 
ohne  Beziehung.      Bei  dieser  Sachlage  ist  zumal  in  Betruchl  der  Überlieferung  unseres  D.  «o 
in  Gestalt    einer  besiegelt    gewesenen  Nachzeichnung    der   Verdacht,    da.ss   es  leiihl    nicht    in 
ganz  echter  Gestall  auf  uns  gekommen  sei,  kaum  abzuweisen;   und  während  wir  einerseits 
annehmen,    da-is   eine  Be.^limmung,    wie   .fie    in    dem  D.  Konrads  II.    auf  den   Vorgänger 
zurückgeführt    wird,    in    unserer   Nachzeichnung   ausgefallen    ist,    halten    wir    andererseits 
jetwn   die  Immunilät    in   sich  schliesscndcn  Satz   für  interpoliert.  —  Das  in  dem  zweiten  s6 
Theil  erwähnte  Privileg  Benedicts  VIII.   ist    nicht    erhalten;   es    wird    aber    mich    in   dem 
Sgnodaldecret    Ja/fe-L.   Reg.  4007   darauf   Bezug   genommen.    —    Zur    Pucn formet    vgl. 
D.  5(13   und   Ficker  Ilalienische   Forschungen   1,  65  f. 

n    In    nomine    .sanctac    et   individuc  trinitati.s.     lleinricus   dci  gratia  Unnianorum" 
impcrator  au^UStUS.  Siciit  pro  fdifiratis    locis  üunctoniiii,    ne   n    statu    suo    dclii-iniit,    iiostruni  30 

fst^iuvnrc,  ita  pro  (dificnndiü  iiiiyrciitiutn  prcces''  licnif,mc  dobemiis  susciporc  fit,  ut  stabilitatis  •■trec 
tiiiri  inpiaut,  pia  Rolliciliidiiio  proi'Urarc  Hiiiiis  rci  j^nitia  doniniis  ahlias  Willi'lmiis  nostrain  clcineii- 
tiain  adiit  pctetix  iinoddani  iiioiiastoriiiiii  nustia  aiictoritatc  corroliorari  sitiiin  in  lni'n  i|ui  ilicitiir  Kriic- 
tiiariH,  ex  propria  licri'ditate  iVatmiii  eins  (Jotcfrcdi,  Nitardi  ati|iip  Kotborli  in  lionorc  »ancty  di'i 
fr''iiitriciK  Mariac  saiictiquc  üoiüf^^Qi  niartiris  constriictiiin,  veliiti  in  carla  iudicatiiii  u  Gimtardo  dincono  W 
(.'dila*"  continctiir.  Ciiiii»  pruribiis  »UHceptis  priiiR  re^ali  prycepto  coMtirniavirnuH,  deliinc.  ut  staliiliua 
livnuaiicnt,  inipcriali  auctoritatc  rorroboranius,  .sub  nostra  dfifensioiie  ca  ratione  rccipiiuus.  ut  iiiilliis 
dux   nmrcliio  t-onic«  vieecoinc«   vcl   aliipia  noittri   rcjrni   iiiaior  :inl  minor  pcrnoiia  prffatum''  nionastcriuin'' 

iiii|iil<>tnri'  aut   <  (\c   CO    vc'l    sul)  CO  ab  liominibu.s  positis  bannum  vel  alif|uani   publicani 

CXaetinni'ni    t'Xiperc   Vt'l  aecipcro    aut>''    de   ein.- dem    ifbu»  *   aliquid   audiat   .snl)lialiiTr.      Sta-  4» 

tiiiniuK  quiK{n(-  ot  dci  nostraqiic  auctoritatc  cuntirmanius,  ut  idom  Im-iis  sujira  mcmo- 
ratam  libcrtatcni  in  onictis  optincat,  et  quccunK|uc  de  eins  iibcrtatc  d  stabiiitatc,  de 
abliatis  flcctionc  et  consecrationc  a  doinno  apostolico  lienedicto  nudtisquc  cpiscopis 
in    privilejjiis    et    Hinodalibus    dccrctis    statuta    sunt,    rata    omni    tempore    et   inconcuHsa 

4W«   fRieger  -  Hloub      •'     "/«'•  um  Rasur  \i)    an    dem   ernten    e  eine  rauUa  nuaiadierl        v}   A  ii 

a)  V  eorr.  au-  :ii  dieser  Inlerjiolation  vgl.  die  Vorbemertcunri 


M  i:i  N  i;i(ii  II.    Hii'.!.  üSl 

Hrniitiiti-  subiiixa  c-i)iis<'i-vc'iitur.  Kt  tit  lic;c  imstn;  iii<^(-nuit!)tis  aiiotoritas  .staliilis  i-i  iii- 
coiiviilsii  "iiiiii  iiiistliinc  pcniiancat  tcmpor«'.  liuc  iiii|ifriali'  |iii'cc'|itiiiri  imlr  <i)nscii|iiiiiii 
niaiiii  |>r(>|)ria  rontiniianti-s  si^^illi  nostri  imprcssiDiii;  iuHsiiiiiis  insigniri.  Si  ijuis  aiituiii, 
quod  al)sit,  liiiius  jir(;c('|)ti  violator  i'Xtitcrit,  tiiiiujiiniii  iinporialis  banni  traiisgi'cssor 
6  ccntiuii  iiliras  ojitiuii  Jiiiri  |icrsiilvat,  iiicdietuteiii  nustn;  i-aiiKriv  et  iiiu)li<-tatcin  ipsi 
iijDiiastcriii,  et   iiisii]»'!'  ai)<isti)li<r   iiialudictioiii  subiacoat'^. 

y  Si^iiiiiii   iliiniiii    lli'inrii'i    liniiiauoi'uni   iii\  icti.s.siiiii   (M.i    iiii|>('ratiiris  atigusti.  ^ 

^   Ilii-^o  caiifcllariiis  ail   vifcm    Klxtrliardi  archicaiu-cllarii   rccogiiuvit.  j^ 

I  >ata   IUI.   111)11.    sc()t<'iiii)ris    iiidirtiiinc  \  1,    aiiim    doiniiiici;    iiieaniatioiiis    niilli-Hiiiiit 

111  XXli'l,    aiiiii)    doniiii   Iluinriri    si'cundi   i-ogiiaiiti.-<  .\.\j'l,    iiiipiTÜ    vcro   .\;    acliiin   Hcniiata; 

tV'liciter  amen  aiiifu  amen. 

■  I).  D.) 


Heinrich    bestätigt   der   bischößichen  Kirche   zu  Be)-gamo    die  Immunität  und 
16  die  Unverletzbarkeit  ihrer  Besitzungen,   soweit   nicht   ein   Urtheil   des   K'önigs- 
gerichts  entgegensteht,  und  ei'kennt  die  von  ihr  seit  den-  Zeit  Karls  d.  Gr.  ge- 
schlossenen Tauschvei-träge  als  giltig  an.  —    —    —    — . 

Celcsliiio  Hislurifi  di  Bergamo   'J'',  416  aus  Abschrift  (H)   =   IJgheUi  Italia  sacra  eil.   I. 
4_  6-Ji)  =  ed.  II.   1,441  =^  Migne  Palrol.  140,  374  h"  IHl.  —  Lupi  CD.  Bergom.  ii,  r,ar 
so  ivohl  (ins  dem   verlorenen   Original  (L).  —  Stumpf  Reg.  18H7. 

Verfiisst  mit  Benutzung  des  D.  Karls  III.  Miihlbacher  Reg.  1627.  Die  von  Lupi  be- 
nutzte, von  ihm  (ds  Orlginiddiplom  befrnchtefe  I'rknnde  des  Capitelsanhivs,  der  schon  zu 
seiner  Zeit  das  EschatokoU  fehlte,  hat  bis  jetzt  nicht  wieder  aufgefunden  werden  können. 
Wir  mussfoi  uns  also  bei  unserer  Ausgabe  an  die  Drucke  hidten  und  liaheti  den  aus  dem 
86  verniuthlichen  Original  geschöpften  Lupi's  zu  (rrunde  gelegt.  — -  Da  noch  am  22.  Juni  1022 

der  Vorgänger  des  Ambrosius  als  Bischof  erwähnt  wird  (Lupi  2,  506),  wird  das  D.  in 
den  .Jahren  1023  oder  1024  aim/estellt  sein;  ?r»V  reihen  das  Stück  um  so  eher  hinter  der 
er.'ilen  ilaUeni.ichen  Urkunde  dieser  .Tahre  ein,  da  a-ir  auch  sonst  von  der  .Anwesenheit 
von   Italienern  in    Brumalh   wissen,  vgl.  Bresslau  in   Hirsch  .hdirb.  '■>,  261   X.  1. 

sn  In    nimiine    sancte    et    individuo    tiinitatis.     Heinricus    divina    tavente    dementia 

Homanoruni  "    imporator   augUStU.s''.  (Jniuimn  siiiu'tc  de!   ecciesie  iiostroniiiKiuo  fidoHiiiii  pre- 

sentiiun  vidclicct  ac  futiironiin  .sagacitas  noverit  Ambrosium  .sanete  Pergain  c  ii  s  i  s  i'c-clfisie  voiiera- 
l>ili'iM  c|>iscu|iiiiii  ucistio  ol)tuliss<'  i'liijiiiitiu  piccipta  atiiui.'  auctoritatcs  |iiissiiiiiiniiM  nnfriistonnii  vel 
rcjjum  seil  |iiimU'c«-ss<iiiiiii  imstronini  uiuiiiiiiii,  ({iiDtqiiot  a  tempore  divc  iminmie  iiia;,'iü  Kainli  legiia- 
äi  voruiit  iisnue  ad  prcsiMis  teiii])U.s  iiostriim,  qui  oiiiiies  imniiiiiilatis  suc  ac  libeialitatis  iituuiiniiic  prefa- 
tain  ceclcsiani  i'\altariint  i't ''  roluiranint''  *,  petiitiiuo'',  *  iit  coniiidoni  aiictoritatibii.s  nostraiii  superaddc- 
rciiiiis  auetoritateiii.  Cuiiis  devotis  prccibus  lilientissimc  asseiisuni  preboutes  lios  apiee.s  inseribi  iiis- 
»imiis,  per  i|iios  doccrniiniis,  nt,  i|iiid<|iiid  autiqiii  iiiiperatures  et  reges,  iiiiperatriees  qiiuqiic  ut  reginc 
Komanoriiiii,  »  Laiigobardoriim  ^  seu  Kraneoruni  nee  non  et  reliqiii  deiim  tiniciitcs  iiicmoratc  sancte 
Fergaiu  e  II »  i    «eelesie  K  suis    prceepjis    et    tcstanientis    euiitiiliTiint   et   pustniudMin   precelleiitissimi  reges 

4H4.    f)  SU  auf  lia.tnr. 

495.    [Holtzmaiin]     a)  fehlt  in  L         h)  augusti  //         c)   // =  VU.        .Vf.  .'^tum/if  Ref>.  l'>44:  fehlt 

in  L      d)  VU.  -  NU.;  corroborarimt  LH      o^  petitque  L      f)  Loiigobardoruiii  //      g)  ecclesi  L, 

HO  »/a.s  Schtiiss-i:  i»i   Ilnich  ai(.i(/pfalleii  ist;  ecclesie  // 


632  KAISKKIUKI'NDI.  N. 

iiti|iu>  niigiiKti  siia  aiictoritiilr  (■onlinnnvrriiiit,  Kliiliilc  nt>|ii«  iiu-oiiviilsiim  nostris  fiitiirisiiuo  loiiipiiriliiis 
in  i|>«ii»i  iure  ot  potostnto  iicrpctiiiilitor  innnriil,  i'l  iiiillus  coincs  vel  luililirc  |iiiiiis  index  ot  j^a.stnldiu 
vol  nlia  i|iielilipl  porsoiut  in  inuiiaNtpi'ÜK  xomxItirliÜN  vol ''  occleniis  l>ii|iti.siiialil>iis  mit  riiiiiiiiHliliiis  »lmi 
orai'iilis  vel  ciiuctiä  |io.ssi-s.sii>iiiliiis '.  <|iins  a''  tpinporc,  iit  pi'iMliximits  l',  iiiii^''iii  Kiiri>li  iisqiio  in  proscii.s 
umlfciiiiquo  iiifra  rognum  Itnlicnui  si'pc  ilicla  Porfifam  c  n  s  i  8  eccIcKia  IiiiIiimi'  ili/^'ncscilnr  vel  c|uns  5 
(trinccps  iiiibi  ilivina  piotti«  niu-nu>nlnre  voliiorit,  nemo  snpcriuris  unt  inforioris  roi  publice  piociirator 
all  i-anüas  iiidiriario  niore  andionda.s  ronvrnliun  facpro  vol  fii-da  exi^cro  aiit  niansionaticinn  vel  paratiis 
(•xi|nircii'.  paralVeilus  aul  tiili'inssoros  vinlcnlor  tdlli'ie.  clerims  ciusdem  ocelosie  in  por.sonis  vel  iloniilius 
suis  Irilcrc  vel  lioniinos  tani  in^onnus  lilii'llaiios '  i|nnni<|iii'  .sprvox  in  posüpKNionilius  vel  niaiisloiillius 
ipiiiuK  eci'lesic  (■umuianenlcs  potostative  ili»li'inj,'rro  nci-  uilaa  pnbliou)  «  rodiliitinnos  vel  illicitas  iicca-  10 
aioncs  •  sivo  an^aria^  .supcrimponero  aiidvut  vel  infcrre  prcsiimat  *,  qujltinus  pro  no.sti'a  incolnini- 
tntf  slAluqiic  rc^ni  nostri  alti^isininm  dnminnni  iugitcr  qniotc  valcant  exoraro.  Ilisupcr  procipiinuH 
ntqiip  sUltllllDlIs,  ut,  iindo('nni|no  a  tcniporr  prcl'ati  inagni  Karoli  legalem  in  vcsliturani  haliere  diiio- 
»eitur  iam   diela   ecclesia.     nilllain     doMiinoratiniioni    *  qnislibet    fneeie    prosiimat,     llisi     prilis    ante 

nostri  prcsentiani '"  iiuliriario  moro    diffiiiiatur.     lubcmus   prctcroa   atr|U('    saiKMiniis,    ut  i» 
wnivcrsas    c'iiniiuutatii)iios.    (juas    cuin    parte    palatii    nostri    scu    cmii    i(li(|uis    ciiiscojpiis 
alibatiis  iM)iuitatil)iis  xonnclocliiis  [niblifis  prenoiniiiata  Peri^amcnsis  fci-lcsia   a  Iciiipiire 
proliliati  majjni  inipcratoris  Karoli  iisquc  in  prescus  Icgaliter  factas  hab(!at,  ini-oiivulsa 
rotincat,  peipetualitcr"  possidcat  absque  iiHius"  in  posteruni  contradictionc  scu  publica 

rcpcticionc,    salvo    inviolatoquc    iure    ipsius   CCclcsic.      Quicunqnc    antim    liiiius    nostri   |)rec'cpti  » 
provarieator    inventns    fuerit    ac    c<ini|iri>hatn.s,    iniinnnitatis    pcuain,    qnani    (ndeni    ecelpsic    in    trigmta 
libris  auri   fntnram   concedimns,   persolvere  sil>inu't   copatur.     Et    nt    hov.    nostre  conlinnationis  sen  lon- 
cessionis   atqno    inununitatisl'  l'iitnris  trniporilms  iniili.itinn   ohtineat    rolmrcni,   mann   prii|iria   linnantcs  » 
sigillo   noiitro  sißillari  inssitniisl. 

496. 

Heinrich   verleiht   dei'    biscluißichen  Kirche  zu  Würzburg  den  Wildbann  über 
einen  Wald  mit  anr/egebeuen   (ireiizen  im  heutigen  Steigerivald. 

Briininth  KrJH  September  U. 

Litier  ulfmx  Wirzburg.  um  1278  geschrieben  f.  22  im  k.  Kreisnrchiv  zu  Wiirzhurg  (B).  — 
lAbi-r  privil.  Lnuretitii    von  1313  f.  238   ebenda  (D).   —  Xotariellr  Cojiif  vom   .1 .   1167  so 
im  k.  Beich.sarchiv  zu  München   (F). 

Fries  in  Ludeirig  Wirizb.  Geschichtsclir.  idü  Extr.   in  deutscher  L'ljerselzung  zu  Sept.  3.  — 
Conchisionea  (diqmit  iuridicae  concern.  caundm  inier  mon.  Eliraccn.s.  et  episcop.  Herbipolcns, 
(s.  a.  rt  1.)  2''.  17 :i  aus  Abschrift.  —  JMnig  RA.  19,  730  n°  3  aus  Abschrift  —  Schnlles 
Hist.  Schriften  2.  228  w»  3.  —  Mon.  Boica  31",  297  n"  13H  aus  CFB  und  <>,d.  Lnpnldi  v> 
de  Bebenliiirg.  ■ —   Böhmer  Reg.   1246.  —   Stumpf  Reg.   1811. 

Verfasst  mit  Benutzung  des  J).  326,  vielleicht  von  demselben  Mann,  der  diese  Urkunde 
hergestellt  hat.  Das  Eschatokoll  entspricht  dem  Gebrauch  des  GB.  —  Zur  Deutung  der 
Ortsnamen  vgl.   v.   Spruner  in  Archiv  für  die  Ge.ich.  dr.'i  Obermainkrei.ses  2" ,  67  f. 

In   nomine    sanctc    et    individuae  trinilalis.     Ilcinricus*  divina  i'avente    dementia  «o 
ii'onianonini   iniperator  aiigustus.  Novorint  omnoK  sancte    dei    ecelesie    iinstnr|ue  lidnlp» 

4M.    h)  U    -  VL.        SV.;  et />  i;    possesioiiibuii  L  k)    Vü.  =.  M.;    nl  picd.  a  tiinp.  /-// 

1)    II  =^  VI'.  —  SU.:   iiig.    i|iiam    lilifllarioK    L  m)    NU.;    pracNentiani    //;   prcNPnti«   /- 

n)   L  =  NU.;  jierpptualitcnini'  //  01  L        Nl'.;  ulla  /f  pi  ilnhiulrr   fehlt    in    f. II 

VV.  ^   XU.  ein  Wurl  nie  pu;;iija         i[)  iulniniuit  /,.  *' 

4J»«.  [Bretwlau]    a)  Hciuncu»  F 


II  Kl  N  Kl  (II   II.     Iii-j:!.  C3:J 

|iri'.sriiti>  siiliirt  et  riitmi,  i|iiiilltcr  uns  |K'r  liitirvciiliiiii  Kljcrlliirtli  .'^itlH'ti'  li;iljciil)cr;;i'll.si.s ''  i-c- 
elt'sil'  ej>isci)|)l  snmtc  \Vlrzcl>mj;i'iisi''  ccrlf»!!'  jini  tiilili  sirviliitr  iii>?<lri  liilrli»  Mfj^cnliarili  i'iiisdcm 
ai-ilici't''  «Ullis  vfiu-niiiili  |iii»li>rls  liaiiiiiiiii  iiosutiin  sii|Mr  liiiis,  vidclirct  CcrVO»  et  CCrva«  SllC» 
at((iic"  ca|)rcii|iis,  in  (.-011111:1111  1  )ii>liiiari  '  cniiiitis  in  |ia;;c(  Fniciiclt  •■■  ilifto,  Kii-((iie  in 
6  c-dinitntit  A(U'll)i-rti''  cciinitis,  indc  in  i-imiitatii  Ailtwini  i-mnitis  |)cnnic  coniitatiiiii 
(iiiiiil)orti '  ciiiiiitis  ii.sr|uo  ad  priinitus  titidatinii  l)ii)tniari  "^  (.-oniilis  cninitatinn  -  imnii- 
natim  incipicntt's  du  Iskincljaidi '  iiixta  a<|ii,iin  Mniii  |irr  viam  (|ur  iliicit  ad  ilarniduscili'", 
indu  rci'ta  via  iisijiu'  AniftTcliafii ",  iiidc  ad  iirl)cni  iOltaralia ",  imli'  Wacliriirnd  i'  .sui>('i' 
ponteni  in  cadcni  villa,  sici^nr   per  viain  t[Uf  dni'it  ad  Kl('.sl)acii,   indc  ad  l>iit<-nnianniin '' 

lu  all!  sf  ciiniitatiis  |{ati'n/.f,'cwi '  atipic  i|iiii;;i'\vi  ~  iliviiimil,  indc  iisipn'  in  cuni  Incnni  nl)i 
Klia  lin\ins  infinit  in  Kisiva',  inclc  de  Kiia  sni'snni  ns(jnc  in  illnin  rivcdnni  qui"  dv 
K/.cIciiini^'  dctinit  in  Klia"  et  i'iui<lcni  rivujnni  .snrsnin  n.s(jnc  ( M-asznlznn  ^,  indc*  per 
rcctani  viani  nsquc  Parvnni '  1  )nrnlii'iMi.  indc  nsf|uc  ad '■  Winfjorslicslioiin",  indo  usrnio 
1|iiiiiinii('''.  imlc  ad  Oricntalrni  Lankiu'im ' ,  dcindc  per  pnldic-ain   plateanr' snpra  villani 

16  Hnllistat "  ns(pn'  in  Swarziialni  ^  indc  snrsuni  cnnd(Mn  Hnvinni  nsipu'  Stadola,  indc  a 
rccta  via  per  ohliipmni  nnius  eailis  uscpie  I..illisvelt '•',  indc  ail  Rrminenstat,  indc  suju-a 
Ijciilinicliciin ''  \irr  nicdictati-ni  ruostgouildes '  ns(|nc  in  pnhiieani  plateani  ijuc  dueit 
ad  llorelnisnn'*.  indi'  ad  Marelnii'^elnisa ',  indc  uscpic  ad  mcdinni  Moin  et  .sie  snr.^nni 
Moin  u.s(pU' ad  enni  loenni,   de  ijno  prinuun  inecpiinn.s,  E.skinehaeli'" — ,   con.senticntiljus 

»0  at(pio  conlaudautibu.s"  Eberhardo  cpiscop»  enni  suis  militibu.s,  Hicliardo  abbate  Fnidcnsi 
cum  suis  niilitibns,  ipso  etiani  Megcnliardo  Wirzeburgcnsi "  cpiscopo  cum  suis,  Ottone 
coniitc''  cum  suis,  Adclberto  cum  suis,  Gebeiiardo  comito  oiusquc  fratre  cum  suis 
ceterisque  insu[)er  ciiisdem  rejfionis  ciiniprovinciaiilms  niaioril)ns  et  minorii)ns,  ex  ncistia 
imperiali    tr.iilitinu,.  .i.in.iiii  u.-i  proprictanuis  i't  de  nnstro    iure  in  Icg-ittimani   fnrestini    in- 

S6  dissoiubiliter  st;d)iliinns  cicliin  irclc.'*io  eiuscpie  iirovis.nilm.s.  Si  (piis  i;;itur  luiins  nostre'' 
nnniirieentie  vinlat'ir  exstitcrit,  deeem  libras  auri  persulvat,  niedietateni  eamere  nostre, 
alterani    medietatem    prcclietn    (  piseofM)  ■■    eiusdenupie    successoribns.      Va   lu   hcc    m.stri' 

traditiüuis   auctoritas   stabili.s   *  i-t  inconviiUa  permaiicat,  haue  Cavtani    iiulc    iT.iisril|i  t  am    nia  11 11 
[iri'iiria   *  i<il)ura  11 1  i>s  .sljfilli  iKi.-itri  iinircssioiic  iiisig'iiiii   *   iussilnll^!. 

->  Signum"  donnii '   Ileinrici  K(nnanorum  invictissimi  imiieratoris  augusti.     (M.)" 

Ovntberins  canceliarius  vice  Aribonis  areiiieajuHani  rec()gnovit\ 

I)ata  IUI.  nonas  scptendjris  indictione  VI.  anno  dominicc  incarnationis  MX.xiii, 
anno  anteni  domni'  Ijiiuriei"  secundi  regnantis"'  XXII,  iniiierii  xcro  XI:  actum  Bermate-''; 
fciiciter  amen. 

35  4!M!,   b)  Baiii1ieiiborf;iiisis  /•'      c)  Wiiv.fburgeusis  B;  Wirtüburgen  /':  Wirtz|)in'gen  F      d)  f;  seil. 

elusil.  li;  seil,  uiiisd.  con:  in  eiusd.  seil.  D         e)  adcjue,  tinil  »0  (iftcr,  li  1')  Dyetiiiari  D; 

Hitmari  F      •;)  V'olckuclt  I>\  Folclolt  F      In  /•';  Adeberti  U\  Adeberti  corr.  in  Adelberti  D 

i)  üuinberti  liF        k)   iJyetmari  D;  Dithniari  /•'      li  Eskiiiebaeh  /'        in)   />  (durch  Con:); 

Jlariiideseih  ll\  Ilarindeseilie  /•'       n)   Ii\  usque  ad  Aiiil'erebaeh /■';  ad  intilgt  in  I>       n)  Ebe- 

40  raba /';   Ebcra  /'      )i)  Waelienrode />/■'      t\)  KotKnm-MwnmX  I>  ans  Corrertur;  I\otonmaiiiiini /' 

r)  liatenligeui  l>  tilnnli  Corrj;  Ratcnsgewe /''        s)  Ypbiirewi  J)F       t)   Eiska  /•'       u»  iiue  F 

v)  Ezelelii'im  />;   Kzellelieiii /'        wi  Elia  F        x)  /'';  üraszulzim  ß:  (.Tiaszultziui  l>         y)  ß; 

felill  in   F;  vom  Coireclor  eini/efüi/t  in   1)         7.)   Parvuni  Dornlieim  —  ad  fehlt  in   U:  Parvani 

Doridiairn  indc  iisque  nun  Correctnr  eini/cfii</l  in  l>         a)  Wintrerslieini  /•'       In   Ypliilioiie  T); 

I   U  Yl>liuue  /'  ei    Lanekheiiii  h\    ].,aiielieni  /•'  d)    viaiii  Iil>\    doch  n/l.  unten  Z,  17,  wo  alle 

I  plateani  haben  e)  I);  iKillista  H:    Hullstat  /•'         fi    Swazhaha  B;  .Swartzalia  1);  Swartza  F 

'X)  Lillcslilt />/•'      h)  »0  0'/^•^  Hereliuleliciin  li;  Herelindeheim  l>  (ilurch  Corrj;  Herelenlieini /' 

i)  Wnstgeiiildes  />  (durch  Corr.t:  Wnst^'euildes  F       k)  Horeliiisen  1>F       l|  Marekbnrgliausen 

I  />;   ^rarinirghiisen  F         m)   no  hier  alle  n)    eonlamlant.  corr.  aii;i  collandaut.  /);    collau- 

I  »0  dant.  /;/•'        Ol   Wirtzburg. /);  WirtziPiirg.  7^        [i)  coiiii;is  J(         t\)  nostre  huius /''         r)   F; 

e\i.  pred.  B;    op.  prcd.  corr.  in  ]"i'ed.  i'p.  I>         s)    Sii/nuni-    und    Heeofinilionnzeile   fehlen  in  F 

t)  domini  I)       m  M.  fehlt  in  />;  .•^teht  in  B  unter  der  Siiinuni:cih       vi  duniini  />/•'      wi   Hen- 

riei /'  xi    retrnant  />';  regnantc />/•'  y)    Berinate   oiler  Berinace  /{;   Berinate  /':  Ber- 

mace  /'. 

KaUcrnrktin'Un  in.  tst) 


634  K  AlSr.  KlUKl'NDr.N. 

497. 

Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Murbach  den  Besitzstand,    die  Linnitnitiit,  das 
Wahlrecht  und  die  Zollfreiheit  im  Reich.  ii„sii  lO'M  September  2.i. 

Oriijiiudilijilom   im  kiiii.  liezirksairhir  zu   Culmur  (A). 

^[<lrthle    The.i.   1,  US    mis    Chiiituliti-    =    Erl.liart    Orig.  Hulsb.   IM    n"  11 ,   =    Mh/iie  b 
I'.iliol.  140,  H7ö  h"  ISä.  —  Liiiiiij  RA.  hKi>'ii  «"  'J'-i  »iis  A.  —  Srhipfliti  Als.  dipl.  1.  l.'itt 
ii"  M)  aus  A  =  Grttmlidier  Hist.  tl'Alxnce  /'',  JIT  »"  .'J/ö  Krlr.  —  Böhmer  Reg.  VM7.  — 
.S^MMiy»/"  Reg.  ISIS. 

Auf  einem  diirrh  Voraitxferligidig  des  Monogramms  hergeriehtetvn  Bhinquet  geschrieben   rmi 
(ili   iiinnillclhiir  muh   dem   DO.  II.  Li.').  lo 

il'.i  §  In  noiiiino  sam-tiio  et  iiidividuao  trinitatis.     Ilcinricus    divina   tavente   cle- 
inentia  Konianoriuii  iinporator  augiistus.  si  eijr<->»  locn  [lülvinis  cultilms  iiiitiu'i|i»tu  proptor 

niiiori'in  ^  di'i  <titnniiiN  i't   in  uiscU'in   Ihi-ik  silii   faiiiiilniitilnis  liciielioia  opnrtiinn   liii'<riiiiiir,   prriiiinin  noliis 
apiii]  (leiim  netemiu>  rcmiinoratioiiis  repciidi  coiitiiliiiiiis.      I'roiiiili-  niiiiiiuni   liilc  liiiiii   M<>sii>inini   tum   pre- 
seiitiiiin  minin   i-t  fiitiirorinn  iiovorit   iii<liistriia'',    <|iiia    vir    vuncraliilis    Dcf^oilliardlls    aliliaü    ox   muiia-   is 
sterio  Miiorbaeli,    ijiiod    est    coiistnictiiiii    in    Iioniiro    saiictac    <Ici    j^riiitrlcis    si'iiipi'r<|iu'    vir^iiiis  Mai'ia>> 
Hnnctiquc  Pctri  priueipi.s  apnstoloruni   i't  saiieti  Lcildcgarü  martiris  et  opiscopi,  (li'tiilit  ulitiitilnis  nostris 
Alictoritntcs    inmiinitatum    doniiii    Ottonis    seCUIldi    Hoiliaiioruin    iinpi-ratoris    aiiR-usti    cptorormiii|iii> 
preccssoruni  nostronini   repuni  scilicot  et  inipcraturiiiii,  in  i|iiiliiiK  ooiitiiiuliatur  insfituni,  iiualifcr  ipsinn 
nionastiTinni    rinn    ri-lius    et    lioniinihns    silii    iu»tc    Kubicctis  nl«  aniorcin  di'i  fiiiiiiniillitati'nii|iii>  fiatniin  SO 
iliiilrni   consistcntinni    sn1>  plenissinia    dofcusionc  ooruiii   et   iiniiiniiitntis  tiiitixnc   lialKiitnr.     Siil   pro  ici 
lotiiis  tirniitnti'  rarissinia  nustra  contectalis  OuilijJUllda,    Ai(.'rntinac  civitalis    \\  (Tcilliario  vcnciand» 
cpiüropii    eoniito,    nos    postiilavit,    ut    liiiiiisccniodi    nostrao  aiu'toi'italls  innniiiiitati'iii   cij^a   ipsiini   niona- 
stcrium    ob    rcvcrentiam    ipsius    .sancti    loci    liac    nostia    rcnnvareums    atiiuc    i'unlirniarcnius  aiictoritate. 
Ni>s  vero  eoruni  pctitioui  pro  dt-i  amore  Pt    nostrao  nicrccdis  aiipnioiito  libcnter  annuimu.s  et  lioc  prc-  2& 
rpptnm    inde    conscribi    inssinius,    per    qnod    eis    omnia    loi-a,    i|iiai'    vel   tempore   Kberliardi    et   Lintfridi 
nsibns  eorum  eoneessa  sunt  *   et   modo  in  eoruni  ventitura  tenentiir  ail  sniini   peeiiliare  et  ipiae  iniiiste 
abstraeta   noseuntiir,     nostra    impiriali    anetoritate    oinnia    eis   eoneedinius   ae    roliuramiis   <isi|iii'   intcr  Ke 
eli|,'c'ndi    abbatem,    ipii    eisdem    rebus    fratrnnic|ne    rcg'imini    preesse    jiossit,    <|nan(bi('inii(|Me    iiecesse  s!t, 
liberum   eoneedimuN  arbitrinni.      Insnper    eliani    iniperiali    secptro  saneimiis,    nt   nnlliis  eomes  anf   iudex  .10 
»eil   ((uaelibet  prepotcns  ]ier8ona  mansioncs    in    illis    loci»  habere  ant   jiaratas  e\i|uirere   presiunnt,    aed 
ein  liccat  qnicto  ordiue  degcre  et  rc{srularitcr  doniino  militari.     Tlieloneum   vidcliect  iuxtn  anti(|uas  an- 
teepH.Hornni    nostronim    eoncesmones    ab    eis    vel    eorum    liominilin.s    jier   onines  reg-ni   nostri   finea  nequc 
in    urbe    nei|Ue    in    via    neqne    ad    punte.s    seu     ali(|nae''    strietu  r  a  i''     nullo    modo    aeeipiantnr    vel 
<|Uerantnr.      Kt    tit    lioe    no8tra<>    ennlirniationis    preei-ptiim   tirmum  st:i))iti'tjii(.  |)eriiianr;it,    manu   no^tra  3I> 
illiid   snbtuK  tiriuavimUH  si(rillii|iie  nostri   impressione  in.tigniri   preeepinius. 

y  Signum   donnii   lleinrici   l{<>nian<irinii   iiivictis.-iinii   iM.)   iiiiiicrat<>ri.-<  aiif^ii.-iti.  § 

^  f MHitlicTius  cancellariuis  vice  Aiiijoni.'<  arcliicappellani  recitgnovit.  p        SI.  :{.) 

Data  VII.   kal.  octob.   indirtiniio  VI,  anno  doniinii-ac;  incarnationis  niillcsiinn  XXl'lI, 
anno  vfro    donini   Hi'inrici    sfciiiidi    rt'^jnanfis  XXM,    ini])crii   ••uitcni   x'l;    actum   I'asilce;  lo 
fflieilcr  amen. 


497.    [BrcMlau]      a)    J     -  VC.  li)    A  c)    A,   itall  alic|ua8  stricturas  der  VI'.,  deren  Sinn   <!li 

ni'rhl   remlnnilfn   hnt. 


II  Kl  m;1(  II  11.    1  ()•_':!.  ü.'Jä 

J/eiiiric/i  schenkt  dem  Kloster  Rheinau  ein  Gut  im  Klettgau,  das,  früher  dem 
rechtlosen  Mann  (Hternm  r/phUrir/,  dem  Kaisfr  durch  Richterspruch  zuerkannt 
war.  Kistfin   W^-.i  Ollober  ^'.t. 

6  Orii/inaldiplom    im    Sliialsnrcliir    :ii    Ziiiiih    (A).   —    Clintiulfir  von   Uhnnmi   iieschriilicn 

lim   IIJH  rill.  H4  rhi-tidii   (li). 

llirnjiitt   (iniiiil.  V,  1(>5   )i°  Itili  nn.s  A.   — -    (Miins)    I)p  iure  nilioiiilinr  iiiiin.  Jihciiorieiisis 
(Liizvni  17IS)  V7   Ulis   B.  —   Meijir  rim  Kiiimim  ('mi.   rnii  Rheiuiiii   tH  ii°  HO  «h.s  .1.  — 
rH.    ihr    Sliiilt    Ziiruli    I,  l:'l   n"  VV.''  uns  A.    —    Ifiilhir   liiij.    I'HH.   —    liolimir    L'ii/. 
10  rjiS.   —  Sliimiif  lirij.  1811. 

Verfiisst  1111(1  fieschriehen  von  Gli,  der  hier  und  in  den  niivlislai  DD.  die  Kijniiisjuhrr  nm 
eine  Einheit  zu  hoch  ange.ietzf  hat.  —  Der  Name  des  geschenkten  Gute.i  ist  anhekannl ;  Wiz- 
ziiihue  (zerstört,  l>ei  Weisircil,  Amt  Widdshnl)  hat  ein  späterer  Interpulator ,  der  muh 
FerliijsteHnng  des  Charlutars  B  den  urspriinyliilien  Worttaut  des  D.  498  veränderte,  du  für 
15  ausgegeben   (vgl.   N.  ») :  ob  mit   Rectil  oder  grundlos,   müssen  vir  unenisehieden  lassen. 

{V.)  I!  In  iiipiiiiur  s.uu'tjir  et  iiiiliviiliiac  triiiit;iti>.  I  Iciiirii-iis  divina  l'avt'nt<'  ili-- 
incntia   Kdinaiiiiriiin   iniiicratcpr  augustus.  Si   voncraljilia    aecelcsiariim    di-i    Inca   ali- 

fiiiiis  (liiiii  i|!  cciiiiiiHMld  (litarc  at-  suldimarc  stiidufrinius,  iioliis  id  rc-giii((iii'  iiii>tri  statui 
jinifiittiniin  essi'  miniine  dubitaimis.    (^»iiajiniptcr  iiovorit  oiiiiiiuiu  Cliristi  lidilium  imsti-ii- 

io  riiiiKHic  universitas,  qualiter  iios  pro  reiiiodiu  aniniai'  nostrae  j)arcntiiin(|iii'  ncistronini 
lU'c  111)11  per  iiitcrvc'iitiiiii  ac-  pcticionoiii  dilectissiuiae  eoniugi.s  nostrae  Cuiiij;'iiiidat' 
videlii-i't  imprratric-is  auj;ustac  cuidani  iiioiiastcrio  Hinowa  dieto,  ciii  vonerabilis  aljlias 
Biirc'liardus  prcossc  vidctur,  |talp|'''  prodiuiii,  rpi|alf|'''  noliis  ab  uiio  cxloi:;«  li(iiiiiiie 
Ottcrain    dicto    iiisto    iucliciiiu    iiidicin    adiudicatiuii    t'iiit.    situui    in    \>:v^i>   ( 'liligciiwc    in 

ii  C'iiniitatii  voro  IJadcbotniiis  foinitis,  cum  oiiiiiibus  ciiLsdciii  prcdii  pcrtiiicntiis  aj^ris  arcis 
ai'ditifis  terris^  vidciicct  ciiltis  et  incultis  i-urtiticiis  inaiu'ipii.s  utriuscpu'  .«exus  pratis 
pascuis  iiiolendiiiis  piscationibus  silvis  vonationibus  atpiis  aquaruiiive  deciirsibus  viis 
ft  invii.s  cxitilius  et  roditibus  ijuesitis  et  infpiirciidis  (■ctcrisque  omnibus  que  quoiiiodo- 
cuiiKpii-    noniiiiari    vel    scrilji    possiint    utilitatibu.-s    ad  ipsuiii   prodiiim  pcrtiiicutibiis  per 

30  haue  nostraiu  iiii|)erialeiii  pa<;iiiaiii  eoneediiiiiis  atque  iari;iinur  et  de  iiostro  iure  ac 
diuiiiiiiii  in  eins  ins  et  diniiiniuin  nnminci  tiaii>t'niidiimis,  ea  videlieet  ratione  ut  prc- 
dietus  ablias  siii(|ue  sueeesores ''  liberaiii  inpstliine  liabeaiit  de  eodeiii  predio  potestatein 
(piiecpiid  eis  |>iaenerit  ad  usuni  aeeelesiae  taeieiidi,  oiiiiiiiiiii  lioniiiiuiii  regiii  ixistri 
eontradictione   reiimta.      Et    ut    liaec  nostrae   ini;<'miitatis  auetoritas  tiniia   et   ineonvulsa 

35  üiiiiii  postliine  perinaneat  teiniiore,  lioe  prece|ituiii  inde  conscriptuin  manu  propria  eon- 
finiiantes  sigilii   nostri   inpressione  iussimus  iiisiü;niri. 

§  Signum  (bmiiii   Heiiiriei   Itoiiiaiioruni   invietissimi  (M.)  impcratoris ''  augusti.  ^ 

^  Guntlierius  eaiieellarius   viee  Aribniiis  areliieappellani  recognovit.  |  (SI.  H.) 

Data  IUI.  kal.  imv.  indictione  \l,   aiimp  doniinieae    incarnationis   inillesinin  .x'xii'l, 
•«0  anno  veni  ilnmni  lleinriei   seeundi   rcgnantis  .NNlil.   iiiiperii   aiiteiii  X ;   aetiim   Ileriiisteiii : 
felieiter  amen  amen  aiiicii. 

498.   [Bresslau]     a)  erf/ilnzt  aun  B;  in  A  ist  tale  ausrmliert  iiml  ülter  der  Rasur  oo»  jüngerer  Hand 

Wizzinliuf   geschrieben;   ferner  ist   der  erste  .Strich  des   a    ron    c|ualo   ausradiert    und   dafür  c> 

</cschrielien,    der  zueile  .Strich  des  a  und  das  1   honnten  nun  als  d  gelten,    das  Srhiiiss-o  uiirde 

Ab  i/lciclifalls    ausradiert         li)  ..1  c)    darunter  ron    jüngerer  Hnml   in   irrläiii/crten    Buchslnhen 

80* 


636  K  AisK  iiriiKrxni:  N. 

Heinrich  schenkt  dem  Xonnenkhstei'  Erstein  ein  durch  Richterspimch  encorbenes 
Gut  zu  Kucnheim.  Slntsslmnj  Km  Noremha-  l. 

Ofigiiitildijilom   im  kais.  Brzirkxarrhiv  zu  Slrdsshiinj  (A). 

Iiireiitaire  soiiiiii.    ihs   airli.  (Jijxirt.  ilu    lins- liliiii  :i   (Pttris  1S<>S),  2(il  dt.  —   SIniiiiif  b 
Artn  iiied.  384  n"  274  aiis  A.  —   Sliiwjif  liiy.  ISN". 

Vfrfa'isl  um]  geschrieben   roii   GB. 


I'IC- 

ali- 


{O  I  In  iioinino  sanctac  et   individiiac   triiiitati<.      1  |iini'iiu>    (li\in,i    tuMutc 
iiuMitia  Hninaniinini  imjK'rator  au{:;nstus.  Si    venerahilia   jicci'lcsianun  dci   lue: 

oiiitis  (li)ni  ü  coininixlii  ilitarc  ai-  suljliniarc  stiulnoriimis,  iinl)is  id  rc<;ni(nn'  iKistri  statui  lo 
l>nifntiiruiu    «'SSO    niiniiiii'    didiitaimis.      (^hiapniptcr    mivcrit     miiniiini    Cliristi    lidclium 
nostronmuiiu*  univorsitas,  fjualiti-r  ims  |irii   rcmcdin  aniiiiar  nuslrac  ]iar(iiliiiii(|ur  iiostro- 
niiii  HCl'  imii   JMT  intiTVcutuiii   at'   |K'tii'i(iiiciii   dilcctissiinac  ci)uiiij;'is  imstrac  ( 'uiiifiuiidac 
vidolicft    iniperatricis    auj;ustaf    eiiidaiii    iiiniiai-tiTio   Krenstcin    dict"    in  lionorc  saurtnc 
Äinriae  soinper  virjjiiiis  sanftaoque  (-'cciliac    martiris    constriu'to,    cni  vcncraliilis  al)l)a-  15 
tissa   llildij;art  preessc  videtur,  ipioddaui  mistri  iuris  predium  Clioncnlicini  dii-tuni  iusto 
atqtie  Icf^ali  iudicuni  iudirio  nobis  af(|uisitnni,  sitnni  in  ])af;(i  Alsac-iac  in  cnniifatu  voro 
Ottonis    c-iiniitis.   cinn    nnniilius    cinsdcni    pri'(lii    pcrtincntiis    aj^ris  arcis  ai'iliticiis  torris 
vidclicct    cnltis    et    incultis    t-urtificiis    inancipiis    iiti-in>;(|no    scxiis    jiratis    pascnis    silvis 
venatii>nil>ns  aijnis  a(|uarninv('  dofiu'sibus  piscatiiinibns  nudcndinis  viis  et   inviis  cxititius  20 
et  reditibu.s  nuet^itis  ot   iiupiirendis  eetcristjuc    onniibus    tjnc    (|Uiinicidiienni(|ii('  nnniiiiari 
vcl  seribi  ))ossunt  utilitatibus  ad  ipsuni   jyrediinn   pertinentii)us   [irr  iianc   nosfrani   iniiic- 
rialeni    pa^^inani    enneedinius    atque  larj^iniur    et  de  nostro   iiiri'  ac  dDniinio  in  eins  ins 
et  diiniiniuni  (Hnnino  transfundiinus,  ea  viib'iieet  rationc    ut    prcdieta    abbatissa   sibiquo 
jmstidne  sueeedcntes  übcrani  lialieant  de  codeni  predio   potestateni  quiequid  eis  jilaeiicrit  25 
ad  usuin  aecelcsiae  faeiendi,  onmiiim  buniinuni  roj^ni  nustri   i'imtradietione  rcniota.    Kt 
nt  liaee  nostrae   in<jcnnitatis  auetoritas  stabiüs    et    inconvnlsa  unnii   jiDstliinc   perniam-at 
tempore,   ime  preeeptuni   inib'  conscriptuni   niaini   propria   cnniirnianti's "  siü,ini   luistri   in- 
pressione  iussiiniis  insigniri. 

^  iSi<^iuni   donnii   llcinriri   b'nniaimnuii   iiivictissinii   ,.\l.i   ini])iratiiris  aii-^nsti.  ^  so 

H  (Juniiicrius  canceliariiis  viee  Aribonis  arebieapiicilani   reeoj^novit.  ^       (SI.  D.) 

I  )ata  II.  null,  iiuv.''  indietiono  vi,  anno  doniinieac  inearnationis  niillesinio  .WIM, 
anno  vcro  dimnii  llcinrici  seeiindi  re<!;nantis  x'xii'i,  iinpcrii  aiiti-ni  X:  actinii  Stra/bui-c; 
l'i-jifiter  amen  anwn  amen. 


500. 

TTr-inrifh  nr/cnndet  für  'la.f  h'/ostur  S.  Mn.riui/it   hei  Trier. 

Muinz  l<r>:i  Nitrcmlicr  :t(l. 

Urkitiule,  ficachrieheii  um  das  .J'ilir  lliri,   in   JJijiluiiifijrm   im  (Jtnl.  Int.  if'^Wi  der  XnlioiKil- 
tiibliothek  zu   Paris  (A). 

49M.    'Bn-sslau]      a;    «»«    11  Corrcetiir  \i)    II.  tioii.  ikiv.  wtihrHclieiiilirh    in    ilnfilr   ijelaxscne   Lücke  *n 

>ini-li</ffr<iii€n. 


II  i: I  \  Kic  II  II.    1(12:«.  0.17 

liiiiinr  All/.  Tinir.  r<1.  f.  J ,  WtO  Erlr.  uns  li  mil  imlict.  \ll  =  id.  IL  l.-'ill.  — 
(!iifli'iiiis  (.'!).  Miitjaiil.  :S,  lOt'A  UnuhslHik  aus  H  mil  a.  rcj;.  XXII.  —  Lnniii/  in  Ada 
l'nliilimi  :i,  Uli  n"  W  iiii.-i  A.  —  liei/ir  Millilihiii.  Vli.  I.  Mi)  ii"  :UH>  uns  li.  —  (liirz 
Milhlrlicin.  Uiij.  IJ:.'fi.  —   lilihnni-  lliii.  l'Jii>.   —   Slinnjif  Hill.  /«/.». 

^  f)ie  heulen   I>1K  ~ili(>.   .'id'i.    ruti    denen    (Ins    :nu'ile    nie    liesieiiill    irnr  iiml    ilnlier  nur  ilns 

erste  der  Kitmlei  Fried riihs  I.  im  .1 .  II8'<!  nirgelef/l  irnnle  (Shiniji/'  /{ei/.  l'.il'.i),  yehöreu 
zu  der  Serie  run  Ui  Fiilsiliiinijni,  irelrhe,  irie  von  liresslnn  in  Wrsidenisihe  Zrilsijirifl 
.'),  '.tu  //'.  einziehend  iliirijeleijl  irnrdeu  isl ,  ritn  einem  und  demselhen  Möiirli  ron  S.  Mii.riinin 
lim  diis  ./.  1 1  in  (ingeferlif/l  wurden  sind.     Wenn  JUrres  in  We.ildeiilselie  Zeilsrhrifl  H,  '^:iil  f. 

III  die  Fiilsiliunii  für  einiije  .Tnhrzelinle  jiinijer  lii'ill,   .w  mimr«    irir  seine  diinnif  lieziiißiehen 

Aus  füll  nini/eii  mit  der  Demerkiiny  (ihlelinen,  dii.ts  die  F/llsehnniien ,  die  Jiirres  nieht  seihst 
gesellen  hnt,  nieht  hhiss,  wie  er  leiehlhin  nnnimmt,  iiu.t  derselben  diplonuilischen  Sehidc 
wie  das  D.  Ileinrirlis  V.  ron  Ulli  Stumpf  Iteij.  :I:'I7  herrorfiefiinii/e» ,  sondern  iinzwei/'el- 
hilft    run    demselhen   Sehreiher,    der  Conte.ii   und   Dnlieriinfi    die.ses  T)H.  V.  heriiestellt  hiit, 

15  (jesih riehen   wurden  sind.  —  Uns  Vrotiihnll  liiider  Crlninden   ist,   wenn   wir  nnnihmen,  diixs 

in  1).  .')()'.'  die  Wolle  palacio  publico  hinler  regia  villa  (rijl.  J).  'Uli)  interjKilierl 
sind  (denn  heide  liezeiehimngen  nehen  einander  sind  nnstiissig),  dnrehnus  nnlndelhafl  und 
stimmt  inshesmidere  amh  in  der  irrigen  Bereehniing  der  Königsjiihre  mit  dem  dnninligeu 
Kanzleihraiteh   üherein  ;  ein  Anfenihall  des  Kaisers  zu   Trehnr  im  Anfang  Deremher   1():i3 

«0  ist  dnreh  das  D.  501  gesichert,  ein  solrher  zu  Mainz  einige  Tage   vorher    iiaeh  der  liieh- 

tnng  des  Itinerars  hiiehsl  irahrseheinlieh.  Daiineh  Aann  also  mit  Bestimmtheit  migenommen 
werden,  dass  dem  Falseher  zwei  echte  Vrlmmlen  Hiinrirhs  vom  30.  Xav.  lO'i'.l  ans  Mainz 
nnd  mm  U).  Decemher  aus  Trehur  für  S.  Ma.rimin  vorgelegen  hnhen.  Was  aher  ihr 
Inhalt    dieser   eihten    T'rlainden    war,    ist    ebensowenig   zu  .tagen,    wie  sieh  feststellen  liissl, 

sa  ans  etwa  aus  ihnen  in  die  Fälschungen,  die  durchaus  den  einheitlichen  Stil    ihres   Verfer- 

ligers  aufweisen,  übergegangen  iit ;  am  ersten  würde  man  noch  die  Intervention  der  drei 
Erzliischiife  wenigstens  für  eine  der  beiden  echten  Vorlagen  in  Anspruch  nehmen  können, 
dann  aber  wohl  nnr  für  die  erste  derselben,  da  Erzbischof  Pilgrim  von  Köln  .schon  Weih- 
nachten  10^3    in  Rom   irar.  —  Die    historische  Glauhiriirdighiil    der  in    den  beiden   Fol- 

•ii  schlingen    berichteten    Tlmlsinhen    ist    auf  dem    Wege    nnd    mil    den   Milliln    iHiilomalischer 

Kritik  nicht  festzuslellen  und  daher  hier  nicht  eingehender  zu  erörtern,  vgl.  darüber 
Brc.sslau  in  Westdeutsche  Zeilschrift  ö,  in  /f.  und  Jörres  ebenda  8,  232  //'.  Xur  dies 
sei,  ohne  da.ss  damit  für  die  Glaubwürdigkeil  der  Zahl  von  6656  dem  Kloster  angeblich 
entrissenen  Hufen    eingetreten    werden    soll,    zu    den    Ausführungen    und  Berechnungen    ron 

■i.''  .Törres  bemerkt,  dass  sie  sich  auf  einen  ganz  schlechten    nnd   durch  eine  erhelAiche  Anzahl 

ron  Ort.snamen  inlerjiolieiien  Text  .stützen,  und  dass  in  ihnen  überhaupt  eine  Reihe  von 
Momenten ,  die  für  die  Beurtheilung  der  Frage  in  Betracht  kommen ,  nicht  beachtet 
worden  ist. 

('.'  ?i  In  iiiiiiiinc  sancte  et  individiie  trinitatis.  Iltinrii-us  ilivina  tavcute  cli'- 
in  nicutia  Knmaiioruiii  iinjicrator  augustii.';.  <  Qnaiiivis  anti([iii)s  tiTiiiimis  |ii-('tiTj;rrili  las 
noii  sit  et  y  quainvi.s  ah  accclesiasticis  iiistitutionibiLS  et  a  jiateniis  iirriiuliciis  luilli 
sit  licitimi  (leviaro,  nostri  taiiicn  iuris  ost  jiro  c(,'teris  id  soiuin  et  .speciale,  ut,  unde 
rideles  nostri  iiit'ra  regnum  nostrum  gravantur  aut  unde  aeeclesie  dei  detrinieutuni 
niagi'*  ([uam  connnoduni  patiuntur,  in  melius  semper  eominutarc  deboanius.  Idcircn 
i:<  tideliuni  iiostnirnni  presentium  seilicet  et  t'utiiniruni  sollertie  nutum  fieri  eupinius,  qua- 
liter  nos  ex  abbatia  saneti  Maxiniini,  (pie  in  suburbin  'rreuimruni  sita  est,  ubi  Ilarielio 
venerabilis  abbas  proessc  videtur,  ([uasdani  curtes  et  territoria,  scilieet  ad  sex  niilia 
sexcentos  quincpiaginta   VI   niansns,   a   prefato  abl)ate    in    benetieiinn    aeeepinnis    et    Ins 


638  KAlSKia    KKl    M>i:  N. 

H(lrlil>U!>  iiiistris:  lloinrii-n  ilui-i  rt  K/./.uiii  palatiiio  roiniii  urc  imn  Ottniii  coiiiili.  ([tii 
niliil  a  repio  vol  a  niil»i>  us(|uc  atlliuc  liahcn-  visi  sunt,  vu  ratiimo  hc'iiciii'iaviiims.  ut, 
«juia  jiri'ilictiis  iilihas  iaiii  sciii"  i'initi'i-tus  (.-ciiinntKlc  nohis  (loini  iiiiliti('([iii'  sci-vire  non 
piitfrat,  ij)!*i  ft  luTrdcs  eoruiii  |ini  ooilciii  aliltatc  suiscjuo  siU'i'i'ssiiril)iis  (•iiriaiii  r(';;alciu 
|iftinit  ot  in  »'xpiMlitioiitMii  caiit,  al)l>as  vit«  sh'khic  siifci-ssores  a  curia  ri';;ia  t-t  omni  h 
»■x|)»MUtii>nf.  qiu-iiiadiiuxiiiin  al)l)as  de  sanc-t"  Williln-nnln,  nniniiKi  siiit  liKcri,  iiisi  in 
Mii^iiiitii'iisciii  sivc  Mettfns«'iii  aiit  C"i)liiiiii'iisriii  fivilati'in  ad  j^cnorali'  iiim'iliiini  sivc 
oolliii(uiiiiii,  ali(jiia  magna  nci-essitatf  fiifjontc,  tui>rint  invitati.  Et  ne  aiiinn;  nostr«; 
tlctrinii-ntuui  iiidc  |iatiauiiir,  si  ca,  i|ii(;  a  fidi'lil)us  Clwisti  i'idcni  sacratissinm  loi'u  cnllata 
MHit,  nos  iniiii^tc  aiit'ciTf  vidcanmr.  tiniorc  dci  et  animv'  iiistii-i«;  facti  ncc  nun  Arilmnis  m 
Jlogonciaccnsis  i-t  l'o|>|t<uiis  Trcuircnsis  ac  l'iligrinii  ( 'nlnniciisis  vtMicraliilium  .ircliii'iii- 
sci>|)onini  aliiinunriuc  tidcliuni  nostrnnun  coliortationc  t-cinnimnili  scrvitiuni.  (|no(l  unhis 
ft  rjuihnsdani  prcdcccssorihus  niistris  de  cadcni  al)l)atiu  in  .sccnndd  süin|)cr  annn  |)i'r- 
solvchatiu",  jir"  cisdi'ni  lionis  et  |)ossessi(inilius,  ([uc  indc  altstulinins,  dco  sanctocinc 
lohanni  cwanf^disti;  et  hcato  Maxiniinn  cnnctisqiie  jicr  cos  inihi  al>batilins  in  piTpetinnu  is 
ij;n(>scendi>  indnl;iennis  et  indnigendn  i;;niiscinnis,  et  nc  (juis  succcssurnni  nustroruni 
i*ej;uin  vci  iniiieratiirtun  ideni  servitinni  in  )iericulnni  aninn;  nnstre  ac  sm;  inde  ultcrins 
cxigat,  nisi  ea  bnna,  (jne  nun  tani  in  nustrnni  cpiani  in  ennuii  scrvitiuni  iinli'  (li>traxinnis, 
ox  integni  rcddat  aut  rcstituat,  mistra  impcriali  auctiiritatc  onstitucndi»  prceipinuis  et 
juvcipiendii  conHnnannis.  Precipinuis  etiani  atqnc  intcrdicinniis  prcfatn  nl)bati  suisquc  so 
.successoribus  in  perjictuuni.  nc  de  rcli(jnis  enrtiitus  ssivc  bnnis,  quc  ad  prclicndas 
fratrnni  a  nnstri.s  predcccssDrilius  regibus  et  ini)ierati)ril)us  et  per  mis  itiaui  spcciaiiter 
dolegata  sunt,  alicni  di-  in;iinril)ns  sivc  liberis  liominibns  ant  alicne  familic  vcl  alterins 
accck'sie  quilinslilict  scrvitoribus  quicquani  bcncHciarc  |ircsuniant,  in  liis  viddicct  Incis: 
Pricliina  qund  in  pagn  Einriebe  situni  est,  ( iiiutlii  ri'sbusun  (|iim(I  in  pa^n  i  )i((licrc"  »;> 
iacot  cum  sins  pcrtincntiis  qne  ad  sagimcn  tVatruui  it  .nl  iiilirnicnnin  iiirani  pertincnt, 
Suablieim,  Hesincslicim,  Eucrncslieim,  I?ncinbcini,  \\'iilde>tein.  AUinelia,  ISingin,  llolz- 
busa,  Sccringcsielt,  llnkincslieim,  Itukinbeim.  Alsontia,  A|nila,  Fin'ninclt,  Siemera, 
Manncndai,  Narbcim,  Folcmarcsbadi,  l'ruovesdcniod'',  ükesiicini,  Arnoll'csl»  rc.  ^b'is- 
bralit.  r{aleres(b)rs  ■■,  Kbeni),  llikcndori",  I.ieznilia,  1  )ecinia,  \'allis,  riuniacha,  ilanc  iniilirc,  :«> 
^b•^<lldi  nilla.l'nimari  eccicsia.  ( 'rut'ta.  Scranna'',  Ln/.clcnkiricba.\\'iliire,  'i'nncua,  Hcssiacn, 
Dndideldinga,  Munniringa,  et  in  ci\  itatc  Jlctcnsi  et  circnnicirca  \ineas  ddimis  et 
arcolas,  et  in  pago  Sallmgoiiue"^'  J)inci-icbc,  luolicui't,  Hisanga  "^^  item  in  pagD  Mnsnlensi 
vilbi  f|ue  viicatur  Lukesinga,  Loaiiia  et  Itiuanacini,  et  intcr  ^Insellam  et  Süiam 
Mai'cbiditli  et  liilliclu-  et  Kriskc.  Ex  bis  ergo  villis  et  cornni'^  pcrtincntiis.  nt  antea  »» 
precej)innis,  nulhis  audi-at  aliquid  Jicneficiaic  aiicui  IIIm  in  \il  .ilicim  liomini,  scd  liecat 
indc  abbat!  suis(pic  successoribus  Inniinaria  aecclcsie  rcstanrare,  edificia  recni>erare  et 
cetera,  (juc  nccessaria  sunt  fratribus,  jirocurarc,  quatinns  pro  pace  et  nnitate  ecclcsie 
ft  pro  statu  regni  nostri  et  imperii  ac  successonim  nostrornni  miscricordi.nn  <loniini 
fo  valcant  cxorare  liberius,  (pni  alj  cxpeditionc  j)ariter  et  a  curia  ncc  non  al)  omni  i« 
regaii  servitio  liac  nostra  inq)criaii  |(rcce|jtiiMic  liljcro.s  eos  et  absoiutos  esse  constituiuuis 
atquc  Hrmaiiuis.  Constituiuuis  prctcrea  lioe  et  bac  nostra  impcriali  preccjitimu'  tirmanms, 
ut,  si  quis  fortassc  ilir)rum  tiibdiuni  nostrornni  .lut  lilii  liliorinn  suornn],  qui))us  eadcm 
Ilona  et  posseäKioues  sandi  loli.-innis  ewangelisti;  et  saneti  Maximini  in  bcncHciuin 
counuodaviuMis,   sine  liercilc  iin-rit  def'unctns,   lieneticiinn,   ipiod  ali  cadcm  abhatia  lialii'rc  i* 

'Mt,    iFiTtz-Hrex',!»»)     ii;  (•  iil>er  ilir  '/.lih  iiiirliffditii/en        li)  iiiniiriini/lirli  l'riioliisdiTiiiicl,  </<;)i>i  v  iiljrr 
li  niirliifririii/rn,  ilnn  li  aber  nitlil  i/clil</l       c)   A,  xlnlt  |{ntiTi'si|nrl        ili   urK/iiihif/lirli  Srr'raniiBi 

fUinn  c  ztriitchen  S  und    V    nachifftriiijen ;    ohirohl   ilnn    fohjcntlc    er  tiirhf    f/etih/t    i»f,    /itiftc   der 

Srhrriltrr  Jeilmfulln  ili'e  Form  iScratnia  im  Sinne        v)  da«  ticeite  1  ron:  inm  i        f )  da«  zweilf 
II   ühfr  drr  Xei/c  nurtii/tlrii'/en          fi)   A  W 


II  r.  I  \  i;  II  II  II.    1(12:1.  o.'JO 

visns  est,  .fub  iiiraincntmii  |fii  tiitniiiin  Niiiirtnniiii  dii  r\  alilcitis  i|isiiis  muna.slcrii  nr 
iVatriiiii  rcilcant'-'  i-t  [«■rtraiisrnnt"  et  atl  aiiiplilicaiidaiii  oc)n";r<';;ati<)iiciii  tVatniiii  iici-  mm 
a«l  rof^alc  scrvitiiiin,  (|Maiitiii)i  alibas  iiidf  sine  dctriiiuMitn  aliarinii  rcTiiin  acoideKir  liciu; 
licrHfcrf    piissit,    abs(|iic    niiiiii    uiiiitradirtiiiiic    |ii'riiiaiicat,    aild<'iiti's    vidclicct    lim-    et 

ft  tinniti-r  |>riTi|iii'ntr.s,  iic  de  acccli-sii.s  al>l)ati(;  et  ile  ciiniiil)iis  salii-is  di'iMiiiatii)iiil>tis,  sivc 
in  silvi.i  sivc  in  a<^ris,  (|Ui;  ad  .■iani-tinn  .Maxiininuni  |i('i-tini-nt,  ahltas  niliil  in  alii'nani 
|iarti'ni  vortcrc  vd  prc.^itarc  |iri'siiniat,  ft  nt  rrs  ninnasti-rii  inflin.-;  di-tt-nsan-  et  adiiivarc 
valrat,  advin'atias  (inmcs,  (|iii;  ad  .-ianclnni  .Maxiniiniini  |H'rtiiK'iit,  cni  vclii  dandi  i-iiieiue 
vi'lit  tcillcndi   piitcstatrni   in   |nTiM'tunni   lialtcat.      I%t   nt   \\rv  ni).>itri;  ini|ii-rialis  aiu'tnritati.s 

10  |)iTc-cptiii  picniorein  po.'itnicidnni  in  dci  nomine  liabcat  Hrmitati-m,  mm  snluin  iioc  mi.strnni 
prfc<'|)tnni  indc  c'onscriiitnm  mann  pnipria  snlitcr  tii'mavimns  et  .-ii^illi  m>.'<tri  impn-.ssinno 
in.-iif^niri  iii.ssimns,  vcrmn  i'tiam,  ut  lirmimi  anetnritalc  |iiillii-ci,  i)catissinii  patris  nu.stri 
dcnnni  vidcliivt  {»cncdii'ti  srdis"-'  apustulici;  |ircsnli.s  sancti.ssimi  |)ii\ilc<;ium  iudr  cm- 
.•icriptnni   i't   apnstulica  aiK'tnritatc   curndioratum   jn-ctati)   c'c'n<(l)ii>  dlitinci-c  mcrninms,   ut, 

li  si,  iiuiid  ali>il,  alii|uis  successoruiii  iii>>ti-(inun  rc^iuii  \il  ini|icratiirunL  diali(ilic;i  aviditate 
t'(irru|itii.s  ([iru'(|iiam  ilc  liis,  (jm;  pmlicto  inunastciin  |irii  tanlis  Ijnnis,  (jiir  indc  al)- 
stniimii.'i,  ad  cjuiftcni  mtinafliormn  iniln  dio  Jamulantiiim  udiistitnimu.s  atijno  Hrmavinm.'<, 
innninucre  teinptavcrit,  al)ba.-<,  qni  tnnc  ilii  [irccsse  vidcliitui-,  et  tVatrcs  liltcre  npostidieam 
stj'dcm'-'  aj>pellcnt  et  ad  oain  quasi  ad  luaticm   i-(mi"nf;iant,  ut  ah  ea,  siciiti  digmini  ost, 

io  fiilciti  ant  ca  quo  indc  ahstulimiis  bona  sancti  .Maximini  rccipiant  ant,  (piod  nos  pro 
t'isdcni   bonis  ad  illnrum   (Hiictiidincm   eis  in(bdsimiis,  optincrt^   prevaleant.  > 

I  Signum   donnii   Heinriei   liitmamirum   invietissimi  (M.)   imperatori.s  augusti.  \\ 

^  Gniitherius  canecliarins  vieo  Aribenis  arcliicapcdlani   rccognovi.  §  (SI.)'' 

Data  II.  kal.  di'ceinl).   iudicticmc  \l,  lumn  dominicc  incarnationis  millcsimo  XXlil, 
»anno  vero  domni  scciindi  Heinriei  regnanti.s  XXIII,  impcrii  autcm  .\ ;  actum  Mogontie; 
in   dci   noniinc   t'clicitcr  amen. 

oOl. 

Heinrich  trifft  Bestimmungen  übei-  die  Abstellung  und  Bestrafung  von  Streitig- 
keiten   und   Getcaltthaten   zicischen    den   Leuten    der    bischößichen   Kirche  zu 
30  Worms  und  denen  des  Klosters  Lorsch.  Trelmr  1023  Decemher  2. 

■Vil".     Aiisfert>(jun</  für  Worms. 

Clmiiid.  Wormat.  aus  der  Mitte  des  12.  .Jh.  f.  3.5  in  der  k.  Bibliothek  zu  Hannover  (C).  — 
Lihrr  prir.  erd.  Worm.  aus  dem  Anfarnj  des  lö.  .Jh.  f.  :iJf)  im  (/rofish.  Slantsnrrhir  zu 
I)>irm^t<idf   (JJJ. 

is  ■')(il''.    .{iisfertiyung  für  Jjirsrh. 

('oder  Jjaureshitm.  des   12.  .Jh.   f.  'iO  im  k.   Reichmrchii;  zu  Mämhen  (.A). 

Freher    SS.    rer.   Germ.    ed.   I.    1,  71    aus  A    =■    Goldast    (.'on.'itit.    imp.    2,  46   in    allen 
Auflagen  —  Palatius  Aquila    sanetn    Ö3    =    Jjüniij   RA.    17",  923    n"  3  (a),  =  Freher 
SS.   rer.   Germ.    ed.   JJJ.    1,  12ti,    =    liousset    Suppl.    1",  27   «"  13.    —    Hehrlrh    Ant. 
<o  Jj'iurish.    99    aus    A    =    HeUcich    in    lonnnis    SS.    Mognnt.    3,  Ö2.    —    Srhannat    Hist. 

Worm.  i,  43  n"  öo  unvolhtändig  ans  D  (h)  =  Migne  Pntrol.  140,  37H  n"  133  mit 
IV.  decemb.  —  CD.   Jjanrisheini.   1.  Iiiit    aus  ,1.  —   CD.   Tjauresham.   1,  /•)'>  »"  9.')  aus 

500.   h)  ro»i  ileni  1,-iin.illirh  hefe-ilif/fen  Slei/el  ist  tiiir  norh  ein  an  kUine.<i  Brni'h.ftilck    rorhnnrien,   (Ui.i.f 
iiln-  seine  Echtheit  ni'lits  /V.«/r».v/e//ffi  /.si. 


640  KAISF.  Kl   ItKlN  DI.  N. 

.1.  —  Moll,  (.itriii.  ^.>.  :'I,  MIO  iiii-i  A.  ■ —  LVus  LB.  ihr  Simlt  Worms  1,  oü  n"  ii  uns  .IC  — 
Mvii.  lienii.  Vollst.  1,  7S  n"  SU  ttim  ACDah.  —  Böhmer  Jirij.  ISiÜ.  —  Stumpf  l{v(j.  1S16. 

Dil-   Wurniser    Aiisfciiigiiiifi    difues   1).    ist   zirfifclhs   ausxerhalli   ilcr   k/iiiigtichi-n  Kninlci, 
und  zirttr  von  einem  CIcrikrr  dr.i  lii.ichofs  Burrhurd  nm    Worms,    rcrfnsst  fiv//.    1>.  Hl'.i) 
und  iruhrschi-inlirh    aiirh    in'srlirirlicii   irordeii :    die    in    der  ('orrotioratioiisformrl   iiirlit    itn-  6 
gfkiindiijic  Koniijsnntrrsrlirift    ist    ricllrirlil    nur  in    un-'icrrr   Vlirrliefcrung    iiiisgc fallen,    da 
die  lieiden   Cojiitdhiirher  C  und  I)  die  Siijniimzeile  anrli  sonst  reget nifi-isig  fortlassen.     'Die 
Ijfiriichcr  Ausfertigung   hat    die  Intitulalio    und  die  Datierung  in   etwas  besseren  Einklang 
mit  dem  Kanzleiliramh  gehrarht  und  aueh   im   Text  einige  Verbesserungen  vorgenommen,  so 
da.'is   sie    möglielierirrise    nach    dem    Wormser    Exemplar    in    der    Kanzlei    hergeslelll    .sei«  lo 
könnte:    im  übrigen   unter.telieidet  sie  .lieh    .so    wenig  von  jenem,    da.ss  wir  von  einem   voll- 
st/lndlgen  Alidrurk   absehen   und  ihre  Varianten,    mit  Ausnahme  der  bloss  orlhniira/ihisrhen, 
in    Zahleiinoteu    unter    dem    Te.rt    des  I>.    'Uli"    verzeichnen    konnten.   —    Saehlirli    vgl.    zu 
den  DD.  öOl.  507  Beseler  in  Zeitsehrift  für  Rerhtsgesch.  2,  379  //". ;   Bresslau   in  Jahrb. 
Heinrichs  II.  H,  'J!t:i  ff. :  Harttung   in  Forschungen   zur  Deutschen  Gesch.  16,  5il7  f.     Die  it 
Beziehnngen  des  D.  ■'iol"  zu  dem   Hofrerht  Bi.schof  Burrhards  (Mon.  Germ.  Con.it.  1,  UHU 
n"  -IHS.)  erkl/irtc  Harttung  durch   Benutzung  des  letzteren   für  das  Diplom,    die,    da  dicics 
wie  die  liceht.saufzeichuinig  in  Worms  ent.itanden   ist,   an  .sich  durchaus  möglich  erscheint: 
Weiland    und   Kühne    (Stadt Verfassung  in    Worms,    Sjicier  und  Mainz  in   Gicrkc's   Unter- 
suchungen    zur    Deutsch,  liecht.sgesch.  Hl)    nehmen    das  umgekehrte  VerhHilnis   an.  —  Auf  üo 
das  D.  501''   geht  die  Verfügung  des  Lorsclwr  Abtes  Bruning  (Mon.  Germ.  SS.  ül.  III) 
zurück. 

501".    In  iminiiio    sanctc    et  iiulividuc  triuitatis.     Epo '  Ilcinrii-us    divina    favcntc 
clomeutia  iininTutor"  augnstus '.  Ni)tiini  fai-i"  immihtis  sancte  dci  cfrlcsiu   H(l(.-Iibiis 

taui-  i-t    iiri-M-ntihus  -  ijuaiii    vt   tiituris,    (jualitcr    assidua   ])riic-laiiiatio  imstras  aures  in-  25 
quiotaljat    olj    invcteratas    ot    fVcqduntcs    contcntioiios   et  <ili  inniari'idas  iuiiniciiiiis.  c^xw 
seniiKT  rrant    intiT  WonnaticnscMi    cpi-scopuni    et    Laul•c^^!lanl<•n.sl■nl ''  ahl>atfni    et   iiitcr 
faniilias  iitrannnr|ue  la-dusiaruni,  rjiu-  iani  in  tantuni  coiivaliienuit,  ut  ctiani  inniiincra- 
hilia    inter    .<<_•    riorcnt    lioniii-idia    vt    in    Imc    niaxinnnn   (Irtrinicntiini    uti'af|m.'    pattTctur 
ccclcsia.     (^tuaiiriipter    cum    Odu.silio    nieuruni    Hdcliuni    iil    ordinäre    dis|i<i.siii,    qnoniodo  30 
tantc  diseordio  tcnicrariani  iprcsuni])tii(n(:'in  intrr  utramf|Mc  et-closiain  et  cannn  faniilias 
nunc-  et  in  |ii>.sti-runi  aut  ninninn  dissnlvcrcni  aiit   in|iunitani   nun  rciintiucrcni.    lii|iriMiis 
prccfjii    et    ad    liipf    iicrap'uduni    nicos    nuntio.s    nii>i.    ut    nnini--   iiiiu>tiiia.   i|ur   iani   per 
nndta   t<'inp<>ra  ex  utraipu'   jiartf  inciirrcfta  remanscrat,    ah  adviicati^   iiloruni   utrinupu; 
)denitor  cfirrigcrctur,  et  iloliine  i>rcvidoant,  no  talia  a])ud  illos  sie  invutcre.si-ant;    et  si  35 
aliqua    nova    c-nntentirr',    quod    absit,    intcr    ilio.s    nrla^'    fuerit,    voln,    ut    eonveniant    et 
ipiani    fitissinio    ]iiis!<int     corrigant.      Kt     nc    talis    ac    tanlt-    seditinnis     au<)atia     sine 
digna    ultinnc    inter    utrasrpif    faniilias    pust    rcnuincret,    per    huius    cartide    pr('i'C|ituni 
istud    c-imstiiui    d'-t-rrluni.       Si     fpiis    r^x    familia     sanrti    Pctri    \\'i>i-niaticnsis    aiiipiiMn 
ex    familia    saneti    Nazarii    vi|    e    cnntrariM    aliipiis    ex    familia    sancli    Na/.arii    ipicm-  10 
i|Uam    siT\-iirum    saneti    l'ctri    insequiliu-    et    ausu    temerarin    et    armata    niuiiu    aliqucm 
ad  occirlenduin  vel    a<l    di-j)rodanduni    eins    c-urtcm    sivc  eins  dnnnini   infregcrit   fl  cum 
inpngiiavcrit,  et  !*i   illr  aut  aufugcrit'  vol  (puxpu)  mud«»  al>  cius  [)ote.statc  sive  in)>nf>;iwi- 
tione  HC  lil>cTav(  rit    aut   si  fnrto  dumi  non  fm-rit.  illi"',  (pii    liuius  audatio  et  invasioni.s 
dux  Pt  princ'«'))s  fui-rit.  tollantin'  i-nriuni  '  et  capilli  '  et  insupci-  in  utraquc  maxilla  fi'rn»  u 
rtd  iioc  fact'i  ctiam  candcnti   bene*'  ^ratctur   et   cnndMU'atur,  rclifpii  <'ius  sc(puii'cs  ciito 

SOI".    (Iil'— -iM.i      a;    ititrtir   fehlt   Koimii."i  .mi    .».    '  //    .•..'/    oleo   auch    uuhl  im  llriiiimil  ilimcr  Aun- 
ferlifliin/f         li)  huiircüKuinensciii  C        c)  i-n'ii(^i.Tit  /'         <1)  illu  1)         c)  fehlt  in   l> 


II  i;i  N  i;i(  II  II.    nr.':t.  641 

f't  ciipilli^  |>rivciitiir.  Si  iiiitciii  ilii  «icciilitiir,  iMiiiics,  (jui  liiiiii>  limiiiciilii  \il  iiivasimiis 
jiartic'ipcs  sunt,  ciiti-  et  ciiiiillis  |ici'iliti.s  .sii|ira  «lictu  i'unilmstiinn-  Hi^iiciitiir,  ftc  wori- 
gcldimi  "crisi  (Idiiiiiin  su"  aiiftor  IminiiMilii  |iiTsi)lvat  et  cimi  |ii'<ixiiiii.s  ciiiHilcm  iiiter- 
i'ci-t!   r(<(.-(>iK'iliatii>iii'iii   faciat:   et   in  (|iii>('iitiii|M<'   Incci  alitpiis  r\  nti°a<|U<'   faniilia   al)  utris- 

6  ([MI-  imiofcns  occiditnr,  Imniiriiia  sujira  «lictf  Ncntcntic  .snliiaccal.  Ilanc  vinilictain  ot 
istml  niciini  ((institntnni  ailvoi'alus,  in  ciiius  advucationc  lioc  cvcncrit,  cum  Hciontia 
ojiisc(i|ii  it  aldiatis  in  jircscutia  niinticn-nni  ntriirnni(|n('  liili'litrr  ailini|ili'at.  Si  vcni  ad- 
vocatiis  aut  nuTcodc  coiidiu-tiis  aiit  j;ratia  ciiiuniotus  ali(|iui  calliditati'  lu;c  ducretii  iivcrr- 
torc  voluorit,  f^ratia  nostra  ((t  advocatloiu?  carehit,  nisi  supor  sacras  i-cli(|iiia.s  Iioe  iuraro 

Kl  andiliit,  i|Mnil  cum,  <|ni  lininicidii  m'U  invasioiils  illius  reu»  ost,  niiMcjuaui  acquirero 
|Missii;  taincn '  (|uani  citissinic  |)i>ti-rit  ai'(|iiiraf.  Kt  si  lioniicida  ex  taniilia  episcnpi 
i'st  et  adviicatns  cum  acf|uircrc  mm  |pntcrit  ■  vcl  nolucrit,  tidcics  ai)iiatis,  si  pDssint, 
illuni  acijuirant  et  ad'  |inMlii-tam  [icnani  prcscniiKus  luuitiis  iitrcii-um(|uc  rcj)rescnt('nt; 
similitcf  tiat  ex   parte   cpisi'tipi.      Mi    de    servientibus    episcnpi    et   aldiatis   illud"  fimsti- 

is  tuimiis,  ut.  si  rpiis  illnrum  tali'  ali(|uid  tbecrit,  pi-i'dictc  pcuc  suliiaceat  v(d  X  libris 
dcnariorum  r<dimatur.  Uniiiii  autcm  est'',  qui)d  vidu  iulieo  et  tirniiter  precipin,  ut 
rem  semel  heiic  ac  reete  detinitam  millus  iterai-o  v(d  rcnovai'c  audoat.  Si  autem  pre- 
dietii.s  e]>ise<>pus  aut  abbas  hoc  decrctuui  aiuillai'e  ciipiat,  mielii  aut"  meo  suecessnri 
II  libras    aiiri   persolvat,    eonatum  ^  suuiu  '   iiequarpiam   pei-Hciat.      Kt   ut  liec  eoustitutio 

w  stabilis  iueiinvulsaque  permaneat,  sij;illi  iiestri  inprcssione  baue  eartaiu  iiisi<(uire ''  ius- 
sinius  ■'. 

(iuntlicriiis  '    eaneellarius  vice  Aribonis  arelneaj)t'llani   reeoj^novit '". 
l)ata  IUI.   \\i>\\.   deeciub.   iudietioue  VI,  ainin  {bnniniee   incaniatiniiis  .MXXIll,   anuo'i 
vere    doinni'-    lleinriei    seeuiuU    rej;'nante  '    XXlll.    impei'ii    X:    aetum    in    'l'iiburi    i-egia 

2,-,  \illa :   amen 


11 


501'',    1)  Eu;ii    Ileiiiricus  <II.>  divina    t'avente    dementia    lionianoi-iini    iniperator 
augustus. 

2)  tarn   presentibus. 

3)  contentio  inter  illos  cxorta. 
3u                        4)  capilli  et  eoi-iiim. 

5)  potuerit. 

6)  vel. 

7)  cnnatuni  tanicu  suiim. 

8)  iusigniri. 

35  9)  Darauf  f oh/t   Signum    dnnmi    liiiniiei   Uomauiprum    iuvictissimi    inipera- 

toris  augiLsti.    (M.) 

10)  recoguovi. 

11)  anno  dcmuii  lleinriei   st'euiidi   reguantis  <anuo>  XXIII,   imperii  autt'inX; 
actum   in  'rriburia   rc^ia   villa:   amen. 


.io  0(12. 

Heinrich  urkundet  für  das  Kloster  S.  Maximin  bei  Triei\ 

Trehur  1023  Deiember  Jo. 

Urkunde,  geschrieben  um  das  Jahr  lllfi,  in  Diplomform  im  Cod.  laf.  9266  der  Nafioual- 
hibliothek  zu  Paris  (A). 

\i         öOl".   f)  cu  (Ktatt  m)   I>       g)   istud  /'       li)  est  autem  I>       i)  Gunthcrus  I>      k)  dui  I)       \)  CI>    riel- 
leicht  stand  im  ih-iginal  reguant,  iras  dann  :u  rcgnantis  aufzulösen  wdrc. 

Kaiserurlcundea  III.  bl 


«i42  KAIS  1.  K  l    K  K  r  N  1)  l,  N. 

Zijlhsius  iJefemtio  ä,  29  n'  20  ans  A  (u)  =  Totiur  CD.  P.thtt.  22  u"  27,  =  Liinig 
HA.  hi",  'J>'6  ti"  ](>H,  =  (Witirkcl  Ulli  Uli)  Hisloriii  .'<nrciii(iii  JiinfjiiliiHs  .s".  Elitiihclh  t'.rtid 
miiriis  imp.  iiionast.  .v.  Maximiiii  jirojif  Tnriro.'i  (I^omlon  l/SlJ) -iö  (h).  —  Hviiilwim  Hist. 
Trnii:  1,  HöS  u°  224  aus  A  =  Kmner  Oriij.  Na.H.<i.  2,  Um  h"  71,  =  Migne  ralrol. 
l-ki,  SaS  u"  iV.'>,  ^  Jeaiiliii  Ia:i  mnirhe.<i  de  l' Ardeiine  et  des  Wueitvre-i  1  (Parii  iiiid  :> 
Xaiin/  la.'iS).  löf>  «°  2.  —  Bei/er  MilUJrhein.  Uli.  2,  19  ti"  :{.'»  (»k  ah.  — -  (iörz  Milltl 
rlithi.  üey.  1227.  —  BOhimr  lieg.  12M.   —  Stumiif  lirg.  1S17. 

Vgl.  die  Vorhemerkiiiig  zu  D.  ö<K>.  ll'/r  hahai  das  Vcriiiiltiiis  zu  dienern  D.  durch  I'rlit- 
druck  kentillich  gemacht ,  wenngleich  wir  nicht  ganz  he.ilimnit  ent.icheiden  kiiiwen ,  dass 
J).  .'>itO  die  zuerst  entstandene  der  leiden  Fälschungen   Ist.  lo 

i^C.)  ^  In  noniiiio  snnctae"  ft  iiulividiii;  trinitatis.      Ileinricus   divina    faventc    r\i-- 
nu'iitia  Honianoniin  iinjHM'ator  aii};ustu.s.  <(^uaiiiviK  «  »ii  »i-c-losinstivis  iustitutiüiiiinis  i-i  n 

|iHti'niis  |ir(,-iii<licii.s  §  iiiilli  ^iI  llcitiiiii  di'viaii',  imstri  tiiiiit'ii  iuris  est  prt''*  evterin  id  .soliini  i't  s|i(H'iiil(», 
ilt,  linde  fiilclc!«  iKislri  iiifra  ro};iiiiiii  iinstniin  ^riavaiiliir  aiit  iindo  aeclesi^^  di'i  ilitriiiniitiiiii  iii.i^.'^ls  i|iijini 
fi>iniii<Hliuii  |iatiiiiitiir,  in  tiii-liits  *  di'lM'ainiis  finniitarc.  lilcirco  lidcliiini  ii(isti'i>i'uiii  taill  pvi-scittitini''  16 
quam  tutniiiruni  sollertio  iintiiiii  licri  i'ii|iiiiiiis,  i|iialiter  iios  ex  aliliatia  saiU'ti  loliailllis  cwailgolisti,' 
et  sniicti  Mii.xiniini.  <|IU'  in  .suliiirliiu  Treuirorum  sita  est,  iilii  Ilariclm  «  alilias  preesse''  videtiir,  (|UHH- 
dani  eiirtos  et  territoria  vilias  et  posscssiones,  scilieot  *  sex  inilia  sescentos"  (|uiin|uafriiita  sex 
niansos,  Ilt  vcrius  foni])Utari''  potuit,  u  i>rel"ati>  ahbntc  in  lienetieium  aceepimns  <t  liis  tidelilms 
nostris,  K/./.oni  vidclic'ct  paliitimi  eniiiili  et  Ileiiirieo  diiei  nee  iioii  Ottoiii  coniiti  *,  ea  COllditionc  M 
beneticiaviiniis,  til.  i|nia  pi'otatus''  alilias  iani  senio  eonl'cctns  ecmiipde  imliis  duini  nülitiei|iie  servile  mm 
jiDterat,  ipsi  et  liyredes,  Cjlli  liaoc  bonehcia  IiaborOllt,  pro  eodoiii  aliliate  siiis<iue  suieessorilms 
curiniii  re^jalcm  pctaut  et  in  exjieditioiioni  eant,  aljlias  vero  suique  sneeessore»  a  curia  regia  et  ab 
omni  expeditionc  *  oinnino''  sint  iiberi,  nisi  in  Mo^rmitienseui  sivc  Mctenscm  aut  Colonicnsciii  i'ivitateiii 
ad  generale  coiiciliinn  sivc  c<)llM(|uiuiii.  alii|iia  *  neeessitate  eojfente,  fiierint  invitnti.  Kt  iie  aniniy  ib 
iiostr^  detrinientuni  iude  patiamur,  si  oa,  <|ni,'  a  tidelilius  Christi  eideni  saeratissinu)  Icieo  tl'auita  sunt 
aut  cnllata,  iios  iniiisle  auferre  videaniur,  servitiuin,  i|Uod  nobis  et  <|uibusdani  |)redeeessonbus<"  nustris 
in  gecundo  sempcr  anno  de    eadcni    abbatia    tradituni    OSt,    ](!•()    tiinore    dei    it    VClU'l'atioilc    sailt'ti 

Liliaunis  ac  sancti  Maxiniini  et  <ib  intorvcntuni   Arihonis  ilo-roneiaeensis   ae    l'ilijrrimi   t'olo- 

niensis  et  l'oppoiüs  Treuirensis  venerabiliuin  arebie]>iseopiiruni  alii>runii|U('  Hdeliuiu  iiostroruiu  »  deo  SO 
sauctoqne  Inbanni  •  et  beato  Maxiinino  cnnetisquc  per  eos  iuibi  abbatibus  in  perpetiiuin  indiilgend» 
igiin  V  i  ni  u  s  et  ij^ioscendu  iiidulsinius,  et  nc  qilis  .sueccssuruni  nostroriini  reguni  vel  iniperatorum 
ideni  ser\°itiuiii  in  perieuluni  aniuie  nostr^  ae  sne  inde  ulterins  exigat,  nisi  cadcin  bona,  qn^-  n<l!^ 
iion  tain  in  nostruni  quam  in  eoriiin  si:rvitiuni  inde  distraximns,  i-x  iutejrro  reddat  aut  restituaf,  nostra 
iniperiali  auctoritate  coustitnendo  prceipiinus  et  preeipien<lii  conlirniamus.  lulicmus  iiLim  .itiiue  in-  35 
ti'rdieinius  prelalo  aldiati  suisi|iie  sueeessoribus  in  |ierpetiliini,  iie  de  riliqiiis  i'iii'ti))iis  accclcsil.S  aC 
pOSSCSsionibus,  (juv  ad  pL-CUliarCni  prebi-ndam  Iratriini  dco  ibi  i'aniubintilini  a  nostrls  prede- 
ccKsoribuR  repibus  aut  imperaturibns,  Dagobert«)  viibliccl.  Pippino,  Kunilo,  l.vdcw  icn,  Ar- 
iiolfo,  item  Karolo,  Ziendiboldo  ncc  non   a  tribus  Ottoniljus  in  nostra  usijii«'  ti'nii>oi-a' 

■■t  per  nos  r'tiaai  *   dele^^ata  Niint  Ct  CÜUCCSHa,  alieui   de   nuiioribus  sive   liberis  boiniiiibus  aut  alteriiis  40 
aeeelesi^-   vel   aliene  fnniilie  qiiibiislibet    servitoribiis  (piicquani    beueticiari-    vol    al)    corilin    iurc    quo- 
(lllo    modo    abalicnai'C     presumanl,    hoc     est     in     bis     bieis:     Suabb<'ini>-',    IlesineNlieini,     Krieiiiheini, 
Kucresbeiin,  Weblinsteiii,   All)U<lia,   fiOZoluesllcIni,     Itin^riu,    llcd/.liiisa.    Apnhi.    Alsonlia,    Seerinjresfell, 

502.    |Bres«lauj    a)  A       h)  pre,  «iiV  ii/>cr/lnH«if/nn  AlAiliziiniiHiiirhtn,  A       c)  dim  AbkilrzHmjiizrichrii, 

flau  alirr  p  Klfhrii  mÜMütf,  frlill  in  A         d|   copulari.  oline  Ahkürzunyiizeichcn,  A  e)   ouiinn,  4fi 

olinc  Alji-ilr:unf/K:eiclifn,  A  f)    tepont.    nlinc  Ahhilrzuniiiizeichen,  A  ({I   die    licuilziinijrn 

irerdcn  liier  in  einer  roii  />.  .'lOO  rirlfmli  nhireiiliemlen  Anonlniinf/  rerzciihnrl ;  rini  den  in 
l).  TM)  ijenannltn  Orten  fehlt  hier  nur  tim r:  Furniuelt;  rim  ihn  hier  t/inuniiliii  fehlen  neehii 
in   />.  r.ilO 


im; im: IC II  ii.    i(i2;i.  (14.$ 

lliiMiK'slic'iiii.  itiiUinJK'iiii,  Sieiiicra,  Maniiciiilai,  Niirliciiii,  FoleiiiarcMlxili,  l'riiiU'ndoriiutli,  (jrai'lio,  Di'i'inia, 
\Mlli>  cmil  suis  |)i-rtilli'lltil)Us,  liatiTcsilorf,  Itikciidurf.  McUliratli,  Klimu,  Artiulfi-HliKri-,  l-ii'/.iiili,  Oki»- 
lii'iiii.  *  Kiiii'iiac'liu,  l.oaiiia,  \\  lllillll^ls,  *  I.iiki'!tiii;,'iii,  rt  in  |ia(,'(i  Salliiif;<iiiiic- DiiK^rilii',  Iiiolkiiit,  itinaiiL'Is, 
il  in  c'ivitalc  .Mctonsi  et  cii-cuinc-ircn  iliinins  vini'as  af^ro.s  et  ari-olas,  et  ill  llis  Icii'is  1  )ii'il<'ii||iiiiilll, 
i  WilaiT,  llossiacc,  l.ii/.i'icnkiriflia.  TaMcna,  Itriilnlcliuffi»  et  .MnnniiiM;;a,  Mi  tdIiM  iiilln,  Winiarimkiriclia, 
Slr;l/a,  Cnilta.  Siranna,  «  MaiUiclilii.  >  Kiiski\  ♦  Milllli.  .  ( 'lll'inil'in;{llll,  üninnailia,  ilaninnilori,  ill- 
sii|i<T  ctiaili  In  iiay-o  nracliiii-''  liifiis  (jiii  vm-atlir  (inntlicrv.-jinsnn  lil'c  lloli  in  iiajru  Kini-it-lic  locus 
alias  \iical)iiiu  riiiliin,-.  iMuii  uiiiiiilms  ad  sc  iiiste  et  lt;}^alitor"  |>ertiiu-iitil)UK  vcl  a8j)i- 
ciontiliiis  rebus  —  lias  duas  eurtes  ad  »aji,''inii'n  et  ad  teinnralia,  niaiitelas  etiani '  et 
lii  luens.dia  iVatmin  llCe  lliill  all  inliiiiKirnin  cmnni  et  debilluill  et  ad  susee|)ti<)lieill  lliispitUIII 
iiee  non  ad  reereatioiieni  |)aui>eruni  et  j>ere};Tiii()ruiii,  sieut  anti^eessore.s  nostri  cdiisti- 
tuiiuut.     ita    et    MOS    specialiter    constitninins    ati|iir   liniianin^.      l'",t     Ut     i>x    liis    loeis     et    aec- 

clesiis   niillns  al)l)as,    nulla  alia  persona   iiiaj;na   sive   parva   aliini    liln-n.   aut   aii.ni)   I Ini, 

ut  antra    dixiiiius,    alli|iMil   iii  iiciiciaic  vel    a    preheiula    fratruni    (pK)fjui)    modo    abalieiiare 

15  presuinat,  nntlissnur  priTlpiniUs,  .sid  lici'al  imU'  aliliati  sni.s(|iic  Kiu-uessoi'ilins  hiniinnriii  aecciosiy 
restanraio,  acdiüeia  roiMipfrarc  et  *  i|iic;  iioi-essaiia  tantuilllliodo''  tVatrihus  sunt  |(roenniic  «; 
de    acccli'siis    *    VCro    et    dl'    oninihns     per    tf>tain    abbatiaill    Salicis    dociniatiiinihiis    uulll    rnuilino 

beneliciuni  aliqiiod  eoiicedi  j)eniiittinuis,    sed    in    usus    liospituiu    jiaupitriini  ae  pen-;;ri- 

Uiiiuill  pi  Tpctualitcr  eonstiluiliius  at(|Ue  saueiinus.  ('onstitiiiimis  pittcrca  lim-  it  liac  nostra 
iu  ini|>(riali  auetoi'itate  tirnianiMs,  iit,  si  <(Mis  l'ort.issi'  illornni  *  aut  tilii  liliuiuin  snurnni,  i|iill>ns  ^  lidua 
et  piissessiones  *  saneti  Maxiuiini  bcuetieiavilUllS,  sine  liiicik'  fuoiit  dctnuetus,  liineliciuni  Ycl 
(plirijuid  mIi  i'odcni  loeo  lialiero  visus  est  suli  ius  et  (lolllillilUU  prel'atui-nni''  .salicloi-uni  *  et  aliliati.s 
ae  fiiitruni  ip.sius  nionasteiii  red  e  a  t  et  *  tianseat  et  ad  ani|ilitieandani  eon^^regatioucin  *  nee  non 
ad  reifiile  servitinni,  quantnni  alibas  inde  sine  ditrinnnto  •  aliarnni  iciiini  aeeeicsif  liene  perfieere 
;!5  possit,  absque  omni  eontrndietione  pennaneat.  lllsuper  etiaui  Coliccdiinus  at([Ue  prceipi  m  n  s , 
ut  idi'Hl  :tU\<:\>  suiipie  sueeessores  potcstatem  *  lialieant  advoeatias  cunnes  llloliastefü  sui 
eui   vel  int   dandi,   eui    *  ve  I  i  n  t    iusto    iudicio    tidleudi.    et    Ut    advocati    llulluUl    ])Ost    se    JJOlUTe 

aiidcaiit,  qui  vocetur  j)ostadvocatus,   niilluin(|iie  plaeituui  ])reter  tiia  iure  del)ita  in  ab- 

batia    tenerc    prcsuniant,    nee   euiquaiii    illnnim    lieeat  aliqua   violentia   bomines  gravare 

30  aut  vi  paravei-edos  eonini  aut  jjeeora  t<dlere  vel  quiequani  super  oftieiales  aut  niinistros 

sive  mansionarios  seu  onniia  iura  abbatis  constituei'e.    Kt  nt   hoe  *   anetoi-itatis   nostie  pie- 

ceptiini''  inde  eonseriptnm  finnuni  et  stabile  sempcr  permancat,  non  solnm  lioe  »  manu  propria  * 
linnnviiuus'"  et  siyilli  nustii  impressione''  insijJ:niii  inssinais,  veiuiu  etiaui,  ut  tiniiimi  auetoiilate 
p<dleref,  lieatissinii  patris  nustii  donini  videlieet  Hcncdicti  sfdis«  «postoliec  presniis  »  privilefrinni 
3h  inde  eiinseriptnni  et  apostoliea  auetoritate  »  ridioiatinn  piefatn  eenoliio  opfinere  nierninnLv,  nt.  si, 
(piod  alisit,  aliipiis  snceessonini  niistrornm  rey-uui  vel  inipii-aturinu  dialiiiliea  uvidilate  eoniiptiis  i|Uie- 
quani  de  liis,  que  pi'cfati  S(;pe  nionasteiii  tVatribuS  ad  qiiieteni  ÜlofUm  eonstitiiinins  *,  innninnere 
teniptavclit,  aldias,  qui  tune   ilii   preesse''   videbitnr,  ac  fraties   libeie  apostolicain"  seilein",    Clli    ideni 

locus  sacratissimus    sub    antiquis    temporibus  Constantini    iniperatoris  et  HeltMie  niatris 

10  illius  addictns  esse  dinoscitur,  Hducialiter  aiqiellent  et  ad  eam  quasi  Ülii  ad  niatieui  eonfujriant. 
ut  al.  ea,  sienti  dipiuni  est,  fnleiti   ant  ea   (|Ue   iude   abstniinius  bona  Sita    leeipiant  aut,    qnnd  nos  pro 

tantis   bnnis   et    possessionibus    saneti   loliannis    et    saneti  Maxiuiini  inde  ablatis    ad  qnie- 

tudineui  illoruui  ordinavinnis  ;iti|U(   tiruiavinius,  apostoliea  auetoritate  roborati  opiiuire  pievaleanf,> 
^  Signum   dunini    Ileim-ici   limnannruni   iiivietissinii   impi  r.itofis  aupjusti.  (!  (M.) 
15  ^  Guntherius  cancellarius  vice  Aiibonis  archicapellani  recognovi.  ^ 

•"(l"i.    li)    i'    aber   der   Zeile   )iiichf/etra//en         i)    a  cnrr  nun  1         ki   tauturii,  ohtie  ALk-iirziinr/Kiei<-lieii 
i'i/ier  u,  A  1)    (letrirnto,  nhne  A/j/.ür:uiiffs:eicliPii.  A  m)  vi  Hier  der  Zeile  uachyctra^ieii 

n)  apiica,  ohne  Ahkii r:iinys:ekheti  über  dem  ziceiten  a,  A 

81* 


('.44  K.\isi;i;r  kkt  n  im: n. 

Datu  IUI.  id.  iloci-inbr.  imliotioiif  \'I.  ;miu>  tlominic«;  iiicaniatiunis  inilK'siiiio  XXlll, 
anno  voro  ilonuii  scriuidi  llcinrici  n-f^iiantis  .Will,  iniporii  autoni  .\;  artinn  in  'rrilniria 
n-^'ia   villa  <  iialacio   imlilii'o  > :    in  dci   noniin«-  auu'n  ann-n". 

Heinrich  öestüliyt  Jon  Kloster  des  h.  Michael  auf  dem  Bercje  des  h.  Abraham  & 
(Heiligenberg)  die  ihm  von  seinem  Gründer,  dein  Abt  lieginbald  von  Lorsch, 
geschenkten  Besitzungen.  Trehur  J03:i  Deremhcr  i.J. 

Codex  Laiirexhiim.  des   li'.  Jh.   /'.  :>H'  iiii  k.  lifirhxinrhir  zu  Mihicheti   (A). 

Fffher  Orig.  Palat.  ed.  I.  <ijiji.  .'W  aus  A  =  cd.  IL  I,  ajiji.  HU  =  Hehv'uh  .\iil.  Lmirish. 
li>l  =  HdirirU  in  louiiuis  SS.  'Mogniil.  'A,  'iH,  =  Frelier  Ori;/.  Pitlat.  cd.  III.  I.  I?.'>  \n 
=  Toliier  CD.  Pidid.  14  n°  JS,  =  Frelur  SS.  ler.  Genn.  ed.  III.  1,  l-^.i,  =  Fcchcr  in 
Rciiihardiis  SS.  rcr.  Pidnt.  i-iS.  —  (.'/>.  Lauri.slieim.  1,  21'J  aiis  A.  —  CD.  Lauresluun. 
1,  213  n'  137  mis  A.  —  .1/««.  Germ.  SS.  21.  426  am  A.  —  Böhmer  Reg.  12.i2.  — 
Stumpf  lieg.  1S18. 

Vcrfasst  und  iraJir.tcheitdich  auch  ge.ichriebcn  rnu   GB.  if> 

In  nomine  sancti;  t't  individm;  triniiatis.  Ilcinrii-ii.s-'  diviiia  iaveiitc  flcinontia  Ro- 
niannnun  inijx'ratur  auj^iistus.  Si  vcnt'rahilia  rcclcsianiiii   dci   loca  alicuiiis  cnnnnodi 

iitilitate  ad  laudcni  doi  stabiiiri'  confinnarc  at-  suijliniarc  stiidiicrinuis,  mibis  id  ad 
anini«;  rcmediinn  regnique  no.'^tri  .statuni  profutuniiii  cs.so  niininio  dubitamus.  (^tia- 
propter  noverit  oiunium  Christi  fidcliuni  no.strornnujuc  universitas,  qualitor  Rcginbaidus  so 
Laurrslianien.^i.s  oeelc^io  voncral)ilis  abbas  nostrani  adicns  s(M'onitatoni  omni  a  nobis 
stndio  jiiistulavit.  (|natiniis  sub  nostrc  rontirniatioui.s  atquc  innnunitatis  aiK'tcpiitatc  lict-rct 
sibi  sub  .'sancti  Jlicdiahclis  arcliaiigcli  i-t  cmiiiiuni  su|nTiionini  c-iviuiii  liniiorc  nionasto- 
riun)  «irdinan-  in  nionte  sanoti  Abralir  prctitidatu  uoininc  >i\U>  in  ]iago  I,ipb(>t(Migo\vo 
in  coniitatu  vero  Heinrici  coniitis.  Kogavit  etiani  iios  cidcni  nionastcrio  i-imürniare  ad  85 
u.suin  fratruni  deo  ibidem  sub  regula  sancti  Bencdicti  sorvientium  l<ica  ciuii  |)<Ttinentiis 
suis  bis  nominibus  desiguata :  Furde,  Eressam,  Wezzonloi-li,  in  ^^'ibelinga  IUI  manso.s, 
Serizcslicim,  in  Paplicnliofun ''  unam  eeclesiam  cum  IIII  mansis,  in  Pcrgeboim  VIII 
mansos,  in  Niwenbcim  VIII  inansos,  in  Ilanseuesbeim  VII  mansns,  in  ( "ibilf'i'sbcim 
III  mansos.  (,'uius  pctiiioni.  (|uia  rationabiiis  atque  rcligioni  dedita  vidcljatur,  aun'iii  no 
libi-iitissimc  accniiniiiidaviiinis  atque  i'idom  (.'eflcsii;  ab  ipso  coiu-cssa  piT  haue  nustrani 
iiuperialem  pagiuam  eoncediuius  atque  eonfinnamus.  Intcrdieeudo  ita([uc  iutcrdicinui.-*, 
ut  nulhis  posthine  ablja.s  oidem  monastorio  de  prenominatis  locis  aliipiid  auferre  et  ad 
SU08  U8U.S  confeiTc  sive  alicui  iniiiti  in  Ijeucfieiuni  (birc  presumat;  si  autem  hoc, 
qund  absit,  fecerit,  dci  ftmnipoteutis  oH'ensam  et  saneti  Miehalieiis  aridiangeli  oinnium-  :f' 
que  su|)emorum  eivium  iuprimis  ineurrat  et  ut  bauni  nostri  transgressor  aun  optiiiii 
librns  c  ad  eameram  nostram  persolvat.  Kt  ut  iii;e  nostn;  iugcnuilatis  auetoritas  sta- 
bilis  et  ineonvulsa  onnii  posthiiu-  |HTniaui'at  ti-nipnrc.  Ime  iircciqitinii  inch;  eonscriptinu 
manu  propria  eonlirmantes  sigiili  nostri  impressionc  iussiinus  insigniri. 

Siginun  (hunni  llcinrici  Romanorum  invictissimi  im|)cratoris  augusti.  m 

r}untheriuH  cancollarius  vice  Aribonis  archicancelhirii  reeognovi. 

■VÖ,    o)  'lir  l'rkumtt  irar  nir  hrjiiri/ell,  ohicohl  KvfiiZHchniHe  für  'Irin  Sici/tl  yrmaeht  xintl. 
•VB.    |.SfliwnliD      a)  nlirrijrurhrlelirn  II.  li)   fuii  über  von  niirlif/elriif/en. 


II  r.  I  \  KKii  II.    jMji.  645 

l);it;i  idiis  dcfcinbris  iiulictiniK-  VI,  iiniiu  tlniiiinifr  incaiTintionis  MXXIII,  anno 
vero  (loniiii  llriiirici  sccinidi  roj^nantiM  XXlil,  ini]i(iii  aiiti'iii  X:  actiiiii  in  Ti-ilairia 
roi;ia  villa. 

004. 

6  Heinrich   rei'ieiht  der  hischüßichen  Kirche  zu  Utrecht  die  Grafschaft  Drenthe. 

Bamherfi  1024  Jfiniiar  3. 

Lilitr  iloiiiil.   f.  V-T  ((HS-   dem  Ende  des   /?.  .///.   (B-)    und    /'.   ti2'  uns    dnn    lt.  Jh.   (H'J 

im  k.  Jieifhxdrrhir  zu   JJlrerhl.  —  Trawssuiii/if  de.i  Utrerhier  Of/irinlnls  vom  .7.  1419  im 

/.•.   Reirlisarrhir    im  Hnnii  (F).   —  Xol'iriflle  Ahxrhrifl    vom  .T.  I't'.il   im  /,-.   lifirh.wrrhiv 
10              ZK    l'trvc.ht  (U). 

Croni/rke  van  HolUnidl  (Divixie-hroniek)  CXVIIJ'  Ertr.  in  niederliindixrher  Vhemetzumi. — 
}leda  Hint.  ejtisr.  Ullrnicrl.  28H  riK.t  Jl  mil  iidiiis  iaiiuarii  =  Heda  ■  liiicheliua  112  = 
l.oiin  Aloiidc  HiilliDuhrhe  liixtori  2,  28ii,  =  Mieris  Holl.  CIt.  B.  1,  67.  - —  Joli.  de  Lei/di.t 
('liron.  Holl.  121  unroll-släiidifj.  — •  Niedeiiiliidi.'irkc  Ühemetzunf)  in  der  Chronik  de.i  Arenl 
15  lof  Borop    in   CD.   Neerlnnd.  2.  Ser.  ö,  80.    —    Muller  Het    oudsle    enrt.    van    liet    .ilicht 

rtreehf  74  n"  41  aufi  B- B^  =   OB.   van  Groningen  en  Drenthe   1,  /'J  n"  Vi.  —  Böhmer 
lieg.  1253  zu  .Tanuar  ö.  —  Stumpf  Reg.  1819  ebenso. 

Die    Vhereinstimmunfi     im    Stilihnrarter    und    in     vielen     einzelnen    Wendungen    mit  den 

DD.  98  //'.  liisst  keinen  Zweifel  daran,  dcuss  das  D.  ö<)4  von  BA  verfa.ist  ist,  sei  es  dass 

«0             dieser  wieder  vorübergehend  am  Hofe  anwesend  irar,  oder,  iras  wahrsrheinlicher  ist,  da.is 

er    zur    Zeit    der    Ausstellung    unseres    D.    dir    T'tn-rhtir    Kirche   angehört    hat.    —  Das 
Eschatokoll  i.it  denen  des  GB  ähnlich. 

In  nomine  sancte  et  individiu;  trinitatis.  Ilcinricus  doi  f;,Tatia  Konianonun  Impe- 
rator aiigustns.  C'iineta,  ([uc  aut  possidemns   aut  possidorc  vidcmui',  ah  ipso  acce- 

s;>  piiiuis",  ((ui  nos  et  potenter  ex  nirliiln  treit  et  misericorditcr  iisqiu!  ad  lioe.  (piod  niuu- 
sumus,  perdnxit;  ipse  dator,  ipsc  nutritor,  ipse  noster  est  provector.  Ex  aceeptis 
autem  aut  eondempiiabimur,  aut  f^loriricabimur.  Nam  si  eis  secundum  suggestioncm 
inimiei  ad  pompam  nostram  abutimur,  ex  eis  quasi  commissi  talenti  defraudatores  in- 
t'eliciter  condempnabimur;  si  autem  eis  ad  gioriam  et  laudem  Hominis  illius,  (pii  drdit, 

30  utimur,  ex  eis  ut  tideles  dispensatorcs  felieiter  glonficabimiir''.  Nicbii  (piippe  ([uod 
prosit  babemus,  quod  ab  ipso  non  aeeipcrenms'' ;  qui''  ideo''  dat.  ut  recipiat,  non '' 
i<leo  recipit,  ut  indi<i;eat,  sed  ut  nos  earundeni  nn'uni,  quas  reeipit,  possessorcs  cterna- 
litcr  faciat.  Nam  (piie([uid  ei  danius,  non  ainittimus,  sed  liinc  nobiseuni  j)ortainus; 
quod  autem  retincmus,  non  bine  nobiseum   portamus,  sed    bic   amittimus.     l^uapropter 

.::.  notum  sit  Omnibus  sanet§  dei  ccclesie  fidelibus  tam  futuris  quam  et''  prgsentibus,  quod 
nos  ob  perpetuale  remedium  antecessorum  nostronmi  et  nostri  ac  dilcetissimc^  con- 
iugis  nostre  Clivnifjvndae''  saiu-tt;  Traieetensi  (^x-clesie  nostris  temporibus  eonstnict^  et 
nobis  presentibus  dedieate  siUj  patrocinio  beatissimi  ^[artini  arebicpiscopi  interventu 
coniu<.cis  nostre  et  Adclboldi  eiusdem  (jcclesie  episcopi  ae  Heimonis '  Uerdunensis'' cpi- 

■10  sc-ojii  et  eomitis  BertolH  tidclis  nostri  comitatuni  de  Tlirente '  per  liane  imperialem 
])au;inam  nostra  iussione  eonseriptam  deineeps  iialicndum'"  damus  et  eoiieedimus.     Que 

.V)i.    (Brt'sslaul     a)  B^O;  accipimus  iS";  accip.  rorr.  in  accop.  i<-  In    ijloriahimiir /i-         c)   afcn- 

perimus  ß-  d)   i|iioil  lo  /{-'  e)  et  non  D'  f)   G;  et  ii/HV  der  Zeile  nachr/etragett  B'; 

fehlt    in   B'F         g)   dilecte  B'G  h)   G;   Clivnisrvndae  ß',-    t'unigiinde   B';    Cunigunde  F 

i:.  i)  B^G;  Heiiiionis  ß-';  Heymonis  F       k)  Verdeniensis  F;  Verdiiiiciisis  G  '    |)  B-;  Trente  ß'; 

Drenthe  F;  Trcntho  '»'       m  ■  haliendam  ß" 


64t5  KAISi;  KlKKlNDi:  X. 

duiialio  ut  .-itnlüris  et  int-Diiviilsa  nunc  ft  in  iKTin-liium  pcriiiiiin'at.  Iianc  iiaj;iiiain  imk' 
c'oii«iTi|itani  iiiami  propria  robuniviinus"  et"  si-^illi  lui.sti-i  im|iressiouc  iusigniri  eura- 
viimis. 

Sipuiui  (loiiiiiii'  lli'inriei   Hiiinannriiin  invic-tissimi   imiicratiiris  aiij,nisti. 

Arilm  arcliicpisrojius  et  arrliicappcllaiius'i  rct'ojjiicivi.  s 

l>ata  111.  null.  iaii.  aiiiin  tloiniiiici;  iiH'arnatii>iiis  M.wiill.  iiulictiiiiic  \  1,  aiiim  vero'' 
(Unniii  •  Heiurici  regnaiitis'  XXII.  iiii|KTii  autcin  "^  X:  aetiiiii  Baljeiiberc " ;  folkitei- amen \ 

:>().■). 

Heinrich  verleiht  dem  Kloster  Ellwangen  den  Wildbann  über  einen  W'a/d  im 
Bezirk  der  Amter  Aalen,  Ellwangen,  KraiWieim  und  Gaildorf.  u< 

limnliciii   Iti.'i   Fi'liriiitr  Ü. 

Urig'inallransüHmpt    Liulinijn    des    Bakrti     lon    1330    Aiinusl    1    im    /.-.    ütudlsanhir    zu 
Stuttgart   (C). 

Khaiiim  Hiernirliia  Am/iifitaiia,  auiiarium  jtarlis  l'',  :ii>   aus  C  =  Liiniij  RA.  18",  l'M) 
u"  S  =  Esccpliorufi  i)i  Sdchen  der  Hvrren  Fürsten  zu  (ftfitirirn-S/iielbern  und  Ellwnngen  i.i 
(17t!7)  84.  —   Wirlemli.  Vli.  1,  -^56  w"  217  nu.s  C.  —  Sliinij>f  lieg.   18W. 

Das  JJirtal  erinnert  mehrfach  an  den  Stil  des  Gli,  kann  diesem  alicr  doch  nicht  mit 
Sicherheit  beigelegt  uvrden.  —  Zwei  weitere  Tratissunipte  Karin  IV.  von  lH-17  und  lH'}!i 
gehen  auf  C  zurück  und  kommen  also  für  den  Test  nicht  in  betruchl.  —  ErliiulcruMj 
der  U renzbesehreibuny  im  ]yirlemb.  l'Ji.  1,  2-')7 ;  irir  haben  zu  einigen  Kamen  derselben  sn 
die  z.  T.  bessereti  Formen  der  Xl'.  Friedrichs  I.  Stumpf  lieg.  Hdöl  in  den  Anmerkungen 
verzeichnet. 

In    nmiiine    »ancte    et    iiulividue    trinitatis ".      lleinricus    dixina  t'avente  elenieneiii 
Uoiiianiiruin    iin])erator   anfällst us''.  Nnvcrit    iiiiiversila.s    dei    iKistroniiiujiic  Hdeliuiii, 

(jualiter  iio.s  per  intcrvontiun  dilecti  no.stri  Eberliardi  Hal)eniljor;;'onsis  sedis  priiiii  cpiseojii  25 
et    Hereiij^arii    Elwaeen.sis    cenobii    abbatis    cninnmni(|ue    eonsultii    iideliiini    nii.stniruni, 
Eniost  \ndelifet  Alainannie  ducis  et  rcliqnonim    iirincipimi   eircum   babitaiu-inin,    qiiaii- 
daiii  >ilvam  Virifrnnda  dietani  ad  Klwaeeiisc  ecnobiinn  pertincntcin   ptT  nostrain  inipe- 
ri;ileiii   puteneiain   Icj^ali   liaiiim  foresteni  i'ceiiniis  eiim   iininil)iis    tenninis    eiusdcni  silve, 
ipii  iiifra  .sunt  dcscripti,  cuiii.s  jiars   FraiK-nnini  le^iljus  siibiaeet,    in  pagis  Mnlegeowe  *■  »« 
et   r'hiicheiipiwe    in    eninitatibii.s    lleinriei    eoniiti.s    et    alteriiis    llpiiiriei    efiiiiitis,  —    de 
lliitlin^a  ad  Maralibaeb,  de  Jlarahbacli  ad  lagas,   de  lagas  ad  Sebtaiii,  de  Selitaii  ad 
I{<>ta,  de  Kota    usquc    ad    fontein    ip.siii.s,    de.  fönte  ipsius  .siipni  monteiii  ad  liraiiipaeii, 
de  Hrainjiach  ad  Stedilinum,  de  Stedibmin  .id   Ilirtzbacb'',  de  Ilyrt/.baeb  ad   liota,  de 
liota  ad  Aptzliacli'',  de  Aptzbaeb   ad  Matznnliacli '.   de  ^lat/.imbali  ad   liiintlierislirueke,  35 
de   Iiu<)tlMTi.->briieke  versu.s  «leeidenteiii   usfpie  ad   ( !erprelil/,lioucn '■'.    de   ( ierpreiilzlioueii 
."^tiinpbali''  «leor«uiii  ad  laga.-*,  de  lagas  siir.suin  uscpie  in  Suitzbai'li ',  ile  Sultzbaeli  --ur- 

"i<>4,  II)  corroliKraviiinis  li'  u)  ac  /•'  |i;  dm  HF  i\)  aicIiicaipellaiiUH  li'  r)  fctill  in  ll't 
H\  (Im  F  t)  rc'ifn  ll'f!;  rcgis  /<•/•"  u)  //''';,-  ilalienlicr^'  II'F  v)  «»i  Fff  wird  flau  Sitgtl 
rririlhnt,  aber  nicht  f>e«clirieben.  ** 

505.   [BreMlau]     a)  ilnhinler  in  <■' aim-ii  1»)   Beni|>iT  lUitfuntiiK  C  c)    Kl'.  Stuni/if  Her/.  SUftl; 

al^l\l■|^\<>^^  C:  fiir  dir  Verucrlmclunii  ron  c  und  l  n/l.  Sitle  r  <1)  Hirz|iai'li  SC        v\  Aliba- 

tu<|>iii'h   Sl'.       ()  Miiii/eiilMiali  AT.  (fj  (itTbrculitisowc  A7'.  li;  Stiaphalia  SU.       i)  Sulz- 
jiali  AT. 


iir.  iNUHii  11.    lojj.  r.47 

Silin  ns(|iii'  ;i(l  Ih'f^niiibiT';'',  ilc  I  |i-;;iiiiiliiT;;  ad  <  !i)Vi'licslmst'ii ',  <lc  (ionclu-sliiiKcii  ad 
lliiliiiitriiuc  iiiiniis,  dl-  1  Inlicuicinic  minori  ail  l',sscli(dl)iich '"  (luorHinn  in  iSilcnia ",  iIc 
lÜliTna  --iirsnni  in  Niw  n|)i'i|it/.l>ai'ii ",  cl(;  Niwii|>ri-lit/.l)arli  siirsnni  in  Siill/.luicli''  |iai'\iini, 
dl'  Sidt/liacli  [larvi)  drin'Miin  iisinic  in  ( 'Imcliina,  dr  ( 'Imcliina  .snr>uni  iisnin-  in  I  lntlin;;a''. 

(i  SupiT  i|nr  iininia  nnstro  iin|iri-iali  lianuii  |ir<ci|iinnis,  nt  in  ladiiii  t'on-sli  a  nnbis  roii- 
Ntitiitii  nidli  vrnari  aiit  [lisoai-i  aut  »jnidliln't  i'Xcititi'  liecat,  nisi  cinsdi-ni  «'ccU-sic  por- 
mitti'ntc  pasturr.  Sit'  licc  silva  cmn  unniibus  supra  dicfis  Hnihiis  pi-i-fjitc  cfclf-sio 
iinstro  lifinnu  in  Icj^ale"  torestc "  anind"  lirniatii  cuin  oinnilms  (|ue  in  foresti  aut  scrilii 
ant    noininari    jjnssiint    utilitatilins.     Kt    iit    lu'c    nostre    cnnstitucionis    concessio  Htiibilin 

III  ninif  rt  in  postcniin  iterniaiicat,  liano  pa;;inani  indi'  ('iinscrijitani  nninn  |)i'iipria  rubn- 
ranti's  si^filli   nustri   inssinins  inprcssiipnc   ninniri. 

I  Sij^ninn '   dimiini    iliiiiriri   invi(lis>iini    Ünuiannruni   iMi])oratonH  a\i^nsti.  S  (M.) 

Otlcb'ieus  i'ancidlarius  ad   vii'rni   Aiilmnis"  andiyfapollani   rccof^novi.' 

I'ata^    mm.    ri'l)ruaiii,    indictiniii'    VI.    aiiim   ilnniiiiicr    inrarnaciunis   niillisinn)   vicc- 
li  siinii    ipiarti),    cinno    vero    doniini    llcinrici    sct-undi    rcj^nantis    X.XIII,    inipriii    anteni    X; 
aftiun    iialicmlKT;; :   fVliritr>r  amen. 


Heinrich  schenkt  dem  Domcapitel  zu  Bamberg  eine  früher  der  Ilicila,  Tochter 
den  Grafen  Otto,  gehürige  Besitzung  zu  Schlapp. 
so  Bnmhvni  l(r24  M/irz  8. 

Origiiinlfliplom  im  k.  Meirhxarchir  zu  Miäirlwii   (A). 

Hi'i/berger  Iclivoyraphia  Bahenh.  1.  7-J.)  Erlr.  itiis  .1  mif  a.  ine.  niill.  XXIIU.  — •  Stumpf 
Historisches  Archiv  für  Franken  (Bamhery  und  Würzburij  1804)  1,  85  n"  :^H  aus  A  zu 
Km.  —  Mori.  Bmra  ^8",  510  n"  Slö  ans  A.  —  Böhmer  Reg.  1-254.  —  Stumpf  Reg.  182:2. 

ib  Auf  einem  durch  Vorausfertigung    des  Monogramms   hergerichteten  Blnnquet    nach  T).  45S 

geschrielien  von  Ba.  IV.  • —  Von  Udalrich  von  Bamtjcrg  zum  Formular  zusammengezogen 
und  so  in  seine  Sammlung  aufgenommen. 

iC.)  §  Inoininc"  sanctae    et    individiiar    tiinitatis.     Ilriirifus    divina    i'avi-nti'    idc- 

racntia    Konianorum    impcrator   augUStUS.  Noveril  omnium   C'lnisti  nostriinic  Jidilinm   iinivcr- 

30  sitiis,  qualiter  nos  pro  reiiiedio  ^  an!mao  imsfriie  *  Ct  ililortiic  foninfjis  nostrae  Cvaip-vuilao  iiiipera- 
trii-is  vuli-lici'f  aug-iistiio  tale  praodiiim,  qunli-  Ilicila  tiüa  cnniitis  ( )tt()nis  in  villa  Slopec-o'^  in 
l>.ijru  IJatenzgowc  et  in  eoniitatii  Adalbcrti  c'iiniilis  lialjuit.  <-iiin  areis  aoilitii-iis  terris  eidtis 
it  inculti.'i  pratis  iiascuis  ai|iiis  ainiariinM|iie  iIiTnr.siliu.s  |iisiati<inil)iis  nioli.s  niolendinis  silvis  vcna- 
tlonihlLS  viis  «  inviis  exifiljus  ir  ri'ilitiliiis  i|ii^sitis  et  ini|iiiri'nilis  iniuiri|iiis  utriiisi|ite  .sexiis  Ct  instipCT 
35  diliibil.^,   quornni   noniina   liacf   .-iiint''  ,    imimhiik^   nninilm.s   utRnsilil>iis,   que  vol  scrilil  vel 

quofjuo  modo  pussimt  nomiiiari ,  ail  alttirc  smicti  l'etri  apc-^tolorinn ''  iirinoipi«  in  lialienherg'en.si " 
aeorle'fia  in  nsum  fr.ltnuil  iliiiloin  lUo  faninlantinni  pprpetiialiter  lialieiidinn  donaiiius  ct  de  nostro 
iure  in   i'nriiiu  ConJinuiKMll  Utilitatcill  miinino  transt'undinins.     Kt  nt  linec  nostrae  trnditinnis  aiii-to- 

■'jOri.    k)  Hagcnibcrc  XL'.       I)  (.iowcshusen  \U.       in)  Escilpali  .W.        n)  Bilaraa  XI'.        m   Xnn- 
1"  preclites]iach  .Vf.       ]))  Sulzpach  .Vf.       i|)  Hutilin^^iin  .Vf.       r)  sie  C      s)   C      t)  in  C  foli/eii 

Sii/nitm-  iin'l  Kecof/niliim.'tzeilp,    und  ::wnr  ilie-ie  mr  Jener,    auf  die  Dfilieriinff         \i)   Arilinini  C 
V)'  Dat.  C. 

">(K!.    [Brosslau]     a)  .1        b)  zirixehen  e  und  c  seheiiil  ein   Hiirlmtn/ie  niiitrridiert  cu  nein       e^  dahinter 
iinaiisi/efüllte  LiirK-e  am   Ende  der  Zeile         dl   apostolonnn  nnchlriii/lirh  eingefHi/t        e)  It  über 
4.'.  I)al)onj;cnsi  iirnht/elrui/en 


648  KAIS  K  K  r  K  K  INI)  K  N. 

rilH;>   stnuilis  l<t  iiK'üliviiUH   )icrniiiiioat.  liiiiic   |iii;;ii4»iii  iiitlc  coiiücriptaiii  iiiniin  |ii'ii|>t'iii   rolioraiites  si^illi 
uostri  iii|iri'!>»ii>iiL>  iiis.simUK  iii^ig'iiiri. 

^  Signum'  doiiini  llonric-i   liniiiaiuiniin  impiTaturis  invictissimi.  S  (M) 

^  *  •dalricus  canccllariiis  x'wv  Aribonis  iircliicaiH'clliirii   rffogunvit.  ji         (SI.  :i.) 

l>ata  Vlll.  id.  iiiart.,  tV-iia   I,   imlictiniiei-'  \"li.  anno  diiniinicae  incarnalidiiis  Sixklil;  t> 
anno  di«nini  Ilcinrii-i''  .soi-undi  rognantis  xxii,   imiicrii  vcm  eins  xi;  actum   liabrnberf; 
lidolitor". 

ÖOT. 

Heinrich  triß't  Bestimmungen  über  die  Abstellung  und  Bestrafung  von  Streitig- 
keiten und  Gewaltthattn  zwischen  den  Leuten  der  Klöster  Fulda  und  llersfeld.  w 

Bamberg  lUäi  Miirz  U. 
507".    Ai(.\fcrli<ii(iiii  (iir  Fulda. 

Origiiialdipldiii  im  k.  Stoatsnrchir  zk  Mdilniiii  (A). 
507''.    Ausfertigmiij  für  HirsfeUl. 

Ahschrift  Sclniiiii(ke'.s    aus    dem  Ende   f/c.s    IS.  Jh.    in    dessen    I)ijil(i»i(it(iriiim   Jlns.tinciim  ift 

1,  JI.  145  in  der  Litiideshibliotliek  zu  Cnnsel  aus  dem  damtds  norli  crliidtencn  Üriyiuid  (A^). 

Broucr  Ant.  Fnld.  :^3H  ans  B  =  Liinig  HA.  18",  löii  n"  51.  —  Sehannal  Hisl.  Fitld. 

2,  156  n"  43  aus  A.    —    Sehiittgen    und   Kreysig  Diplomalaria    et  SS.    I,   'J'J    n"  58    im- 
foUsti'indig  an.s  Ahsehrip    ran   B.    —    Wenck  He.'iS.   Lundesgesch.  ü'',  47    n"  4U    aus   dem 
Hersfelder  Origimil  (W).  —  Dronke  CD.  Fuld.  :i48  n"  7:i7  ans  AB  =  Migne  Pahol.  to 
140,  SSO   n"  137.  —   Mon.   Garn.  Con.it.  80   rf  H6   aus   AW  mit  Nachirdgen   aus   .4' 
auf  S.  735.  —  Böhmer  Heg.  1255.  —  Stumjif  Heg.  1823. 

Die  beiden  Ausfertigungen  des  D.  507  .sind  mit  Benutzung  des  D.  501  verfasst   worden; 
an  den  Stellen,  wo  die  beiden  Exemplare  des  letzteren  au-ieinandergehen ,  schliesst  sich  das 
D.  507  bald  dem  einen,  bald  dem  anderen  näher   an;   es   dürfte   also   auf  das   für  das  ss 
D.  501  entworfene  Concept  zurückgehen.     Von  den  beiden  Ausfertigungen  des  D.  507  steht 
die  Hersfelder  an  zwei  Stellen  (s.  N.  2  und  K.  7  bei  D.  507'')  dem  D.  50t  näher,   als 
die  Fuldaer :   sie  ist  also  wohl  die  zuerst   entstandene ;    ungeachtet    dessen    haben    wir   aus 
practischen  Gründen  den  Text  der  Fuldaer  Ausfertigung,  da  diese  in  der  Urschrift  erhdten 
ist,  vollsl/indig  gedruckt,  von  demjenigen  der  Hersfclder  aber  nur  die  abweichenden  Stellen  so 
(und  zwar,  soweit  sie  durch  die  Vbereinslimmung  zwischen  A  '  und  W  gesichert  sind,  auch 
die   bloss   orthographischen    .Abweichungen)    in    Zahlennoten    unter   dem   Text    des  D.  507' 
gegeben.  —  In  dem  Fuldaer  Ecetnplar  ist  der  Context  und  der  erste  Theil  der  Datierung 
von   unbekannter  Hand  geschrieben   und,    da  die  erste  Zeile  in  unverlängerter  Schrift    aus- 
geführt i.sl,  jedaifalls  nicht  von  einem  Angehörigen  der  Kanzlei.      Ob  die   in    verUingertcv  s6 
Buchstaben  geschiiebetie  Signumzeile  von  demselben  oder  von  einem  anda-en  Mann  herrührt, 
mü.tsen  wir  unentschieden    la.ssen.      Sicher  von    anderer  Hand    als   Text    und  Königsunler- 
Schrift  sind  zuletzt  die  Recognilion  und  der  Schluss  der  Datierung   (Data  in  —  Bähen- 
berc)   nachgetragen ;  sie  zeigen  eine  gewisse  Verwandtschaft  mit  der  Schrift  eines  Mannes, 
der  unter  Konrad  11.  die  HD.   Sliiwi>f  Reg.   1929.   1938.   1961    geliefert    hat,    ohne   sich  «o 
sicher  mit   ihr  idenli /liieren    zu  lassen.      Die  Xachtr/igung    der  Recognilion    wird    mit    der 
in  dir  Kmizlci  muh  der  Emenniiidi  Gunthir.s   zum    Fr:liisrhof  von  Salzburg   eingetretenen 

•VM»,  t)  >  1111/  liiiKiir;  u inprOnt/licJi  nur  hirr  (»il,  <il.iii  liir  ,ln/iiiir/  ilfr  Itei-or/nitionKZeile,  tjmchrielien 
g)  In  lorr.  iiug  A.  *</  </«*»  iilso  icoht  timpvünijlich  Aiiiio  /leo/juirlitif/l  uiir  \i)  'lau  ernle  1 
nnchtriliilirli  n'ni/rfili/t.  ♦* 


II  i;i  N  i;i(  II  II.    Ki'.'i.  t;4!( 

Veründeruntj  zusammcnhiliigcii,  vgl.  Erliliilfrnnijnr  Alisilmilf  III.  -  /;/  ilnn  Jlr,s/>lilir 
Exemjilar  nitsprarh  lUe  in  A  '  narh(ßhihhii:  flfsliilt  drs  ('lirismons  und  dvn  Monoffniiniiis 
riillitj  dir  dicsrf  Zeichen  in  dim  Fiildair,  no  dass  dir  Sihrfihcr  den  letzteren  wohl  muh 
liri   dir   Mnndirriiiiy   dis   ersirren   hvlheiHijl    iriir. 

!>  507".    (C.)   In   iiDiiiiiU'  siuiftni-  et  iiidiviiliiao  triiiiiiili>.      llrinrifiis  '   ilhin.-i  liivi-iiti- 

cli'iiK'iitia  IvoiiiaiHinini   iiiijx'ratnr  :tii<;^tistiis.  ()iiinil)us  Hilclihii.s  taiii  ]>ri!HentibuH  (juaiii 

et  futuris  iiotiiiii  t'iirc  ('ii|iiiiiiis,  <[iialit<'r  assiihia  |in>claiiiati<i  iiohtra»  aurcK  iiir|iiictabnt 
nl»  iiiiuiinoras -'  vi  tVt!((iieiit('.s  CDiiti'iitionc.s,  (jnac  soiiipiT  crant  iiitcr  riildriiHcm  '  et 
lIiTiicIdciisiMU   tainiliain,  <|iiaf   iain   in  taiitimi  cinivaliicniiit.  iit  ctiaiii   iiiiiuiiMTaltilia  iiitcr 

ii>  .sc  lifiTiil  linniiiiilia,  <t  iinlc  iiiaxiimiiii  iliiriiiiciiiiiiii  iitrai|Ui'  paliTcliir  aiccli'.sia.  (^tia- 
jiriiptcr,  HC  lali.-.  ac  taiitac  prc.-iiinii)ti<iiii.s  amlacia  sine  ilij^na  iiltinnc  '  intcr  iitrasc|uc 
t'aniilias  diutin.s  rcniancrct,  cum  c-i>nscn.'<u  et  con.-iilio  utrorunirjiic  •'  aldialuni  '  Iticliardi 
l'iddcnsi.-t  et  Aiiiiilli  IIerueldoii.'*is  aliiii-inni|nc  lidcliuni  iinstritruni  per  Iniiiis  kartidae 
preeepluni  tale  fnn.-Jtitiiiniti.-f  deeretuni.    Ut  jtrininin  imiid.s   inin.stitia.  (|Uac  iani   |iit  niidta 

lÄ  tcnipora  ex  iitra(|ue  parte  ineorrec-ta  rcnian.serat,  ab  ailvDcati.-i  et  [irepo.siti.s  illoruni  ntriin- 
(|iic  [ilcniter  eiirri;;atnr.  Kt  doinccji.';,  si  «juis  ex  fninilia  utrivi.sque  aocele.siae  ali(|ueni 
.-crviiruni  \-cl  sancti  15onifaeii  vel  .--aneti  l'ui;>berti "  insequitur  et  ausu  temcrario  et 
annata  manu  ad  oeeidomhim  vel  ad  depredandum  eiu.s  curtem  sive  domuin  infre-^erit 
it  cum   in])Uj;iiaverit,    et    si    ille   aut   aufugerit  aut  si   l'urte   dnmi  inm   f'ucrit   vcl  (|uii(|ui> 

in  nindd  ab  eins  putestate  .sive  inpugnatioiio  su  libcraverit.  iili',  ipii  buius  audaeiae  et 
iuvasionis  dux  et  prineeps  fuerit,  tollantiir  ciiriuni  et  capilii  et  insui)er  in  utracpic 
maxilhi  Icrro  ad  Ime  facto  ctiam  candenti  beiie  cratctur  et  coiuburatur,  reliqui  ein.s 
scqimccs  cnte  et  capillis  priventur.  8i  autcm  ibi  occiditur,  omnes,  qui  liuius  liomicidii 
.sen   invasionis  participes  sunt,  suj)ra  dict[a]c  pocnae  subiaceant.    Et  si  ex  una  familia 

ii  sunt  iib\  qui  occiditur,  et  illi,  (jui  occidunt,  umiics  singulariter  weregebUim  occisi  et  onuic 
debitum,  .sicut  luictenu.s  fecerunt,  pri>j)riae  aceclesiao  persolvant.  Si  autem  ille,  qui 
oecidilur,  ex  una  familia  est  et  illi,  (pii  nccidunt,  ex  alia,  aiutur  linniicidii  solus  pro 
iimnibus  wcreg'eldum  jjersnlvat.  Et  in  {juoeunique  Inen  aut  ex  xma  aut  ex  alia  familia 
aliquis  occiditur.   nisi   ille.  (jui  liomicidium  l'aeit.  ])rol)al)iles  testes  habeat  aut  j)er  ferrunj 

jii  candens  liuc  probare  valeat,  quod  ob  aiiam  causam  non  fccissct,  nisi  (piod  de  in- 
puj;-natione  ipsiu.s  aliter  vivus  eftug-ere  non  i)otuisset,  supra  dietae  poenae  subiaceat. 
Si  autem  bue  probare  potest,  nihil  patiatur,  iii.si  quod  bactenus  ipsa  aecelcsia  pro  lege 
Iiabuit.  Istiid  constitutum  advocatus  in  cuiu.s  advocatione  lioc  evencrit,  cum  scientia 
utrorumque  abbatuni   in  jiroM-ntia    nunciorum    illoruni   fideliter  adimjileat.      Si  vero  ad- 

ji  vocatus  aut  mercede  conduetus  aut  miscricordia  motus  aliqua  calliditate  hoc  decrelum 
avertcre  voluerit,  giatia  nostra  et  advocatione  careat,  nisi  supra  sacras  reliquias  lioc 
adtirmare  audcat,  (piod  Imniicidam  scu  invasorem  mis(piam  adquirere  possit;  et  tarnen 
(piam  citissime  poterit  adijuirat.  Et  si  ipse,  in  cuiu.s  advocatione  hoc  eveiierit,  reuni 
adfpiircre  non  poterit  vel  noiuerit,   fideles   alterius  abbatis,   si  possint,   adquirant  et  ad 

10  predictam  poenam  presentibu.s  nunciis  utrorumque  abbatum  adprcsentent.  De  kamerariis 
vero  et  pincerni.s  aliisqiie  honoratis  ntroruuique  abbatum  servitoribus  hoc  constituinni.s, 
ut,  si "  (|uid  tale  aliquis  illorum  '  fecerit,  jiredictac  poenae  subiaceat  secundum  arbi- 
trium  abbatis  vel  X  libris  denar|i]orum  redim[at]ur.  Et  hoc  volo  firmiterque  preeipio, 
ut  rem  semel  bene    ac    recte  difrinitam    nuUus    iterare  audeat  vel  renovare.      Si  autem 

15  predicti  abbates  hoc  dccrctum  adnullare  cupiunt,  mihi  vel  mco  succcssori  II  libras 
auri  uter[quc  persolvat,  conatimi  tarnen  .suum  non  perüciant.     Et  ut  haec]'*  constitutio 

507".  [Foltz-Bloch]  a)  das  :iieite  i  auf  h'asnr  h)  erfiiinzt  aus  D.  .'i07l>,  mit  flfsxen  Text  hier  auch 
ilie  Legung  im  Cod.  Elierhardi  2  f.  4S,  ico  im  iiltrit/en  mehrfache  Interpolaliimen  btrfeffnen, 
übereinstimmt 


KHisel'iirkun'leu  1[I. 


82 


650  KAISERURKUNDEN. 

stabilis    et    iiicimvulsa    pernianeiit ,    sigilli    [iiostri    inpressionc    hanc]"^    kartain    iiisigniri 
iiissinius. 

^  Sifjmuu  ilomni  ITclnrici  *'  Roinanoruiii   iiniclissimi   impcratoris  (M.)  atigusti.  ^ 

^  <  >ilalricus  cancellariiis  vice  Aribouis  arcliicapellani  iccoffiiovit.  g  (SI.  3.) 

Data"  est  anno  duniinirao  incnrnationis   MXXIIII.    rcj^nantc   Ilcinriclio  inipcratore  & 
auf^^iisto  annos  XXII  *",  imiicrii  vom  eins  anno  xH,  indictiune  VU;  data  in  VII.  idu.s  niartii; 
actiini  fi'Iii'iter  IJabonberc*. 

507''.    1)  Heinridius. 

2)  inv«'leratas. 

3)  Fidden.o'ni.  lo 

4)  ulcione. 

5)  utriusque  aecclosiae  abbatuni. 

6)  Vui{;b«'rti. 

7)  si  ((uis  talc  alinuid   illnnun. 

8)  Ilcinric'hi*  (M.).  i5 

9)  Data  «■.■<t  anni)  doniinieai'  incarnationis  MXXIIII,  iiidicfiono  VII,  rcj^nantc 
Ilcinriclio  iiii|iiTatorc  angusto  annos  x.XII,  inii)t'rii  autcni  eins  anno  XI; 
data  in  \  II.   idus  niartii:  actiun   IJabenberc.'' 

Heinrich  erneuert   dem  Kloster  Montecassino  die  Schenkung  der  Burg  Rocca  so 
dEvandro.  Goslar  1024  April  19. 

Originaldiplom  im  Klosferarchiv  zu  Montecasmino  (A).  —  Pitri  difimiii  regi.itrum  Cassi- 
nense  aus  der  Mitte  des  12.  Jh.  f.  62  n"  132  ebenda  (B). 

Stumpf  Acta  irted.  385  n'  275  aus  B.  —  Stumpf  Reg.  1824. 

Xarh  den  DD.  474  (VU.   I)  und  482  (VU.  II)  ge.ichriehen  vo7i  einem  Mann,  der  unter  «s 
Konrad  II.  die  DD.   Stumpf  Reg.   1877.   1882  mundierf  hat. 

(C.)    I    In  nomine  sanctae   et  individiu;   tiiiiitatis.      llciin-icus  di\iiia    faxcntc    c-li;- 
I  mcnti.a*    Konianoruni    ini|i('rator    angustus.  Qnamvis   cimininnitiT   Uxu   ilcn    iiiiii|nc    ilicatii 

cottidio  in  melius  prüliceru  iio.'stru  o|>e  ailhiliitn  |  vcliiiins,  sinjfiiliiriter  tanii'ii  et  i|Ua.si  »pvcialiiis  cftoris'' 
locura,  in  quo  venorabilis  patris  nostri  sauctis.simi  iiunedicti  corpus  fovctur,  poliere  admuduni  i'U|iiniU8,  jo 
qiiippo  quem  a  primo  ^tatis''  flore  semper  maximc  dilexinius  cuiusque  interccssione  piisüima  liactcniiB 
et  in  regno  roborati  et  in  intirmitatc  Hcpius  positi  misericorditer  sumu8  relcvati.  Ergo  omniuni  C'ljristi 
nostrorumque  fidolium  universitatem  scire''  iiibemus,  qualitcr  no8  pro  rcmvdio  auiiiif  nnstr(  iiioiitcni 
eiuüdcm  »uncti  Ileiiedicti  viKitantcs  pcnBabamUH,  quali  nobis  muncrc  dcuiii  ibidi'Ui  ini'lius  placnr» 
poMcmug.  P|cn|8ationc  autcm  liac  circumquaque  diffusa,  di'  i{iii>daui  castillo  siinpcr  lncu  ildini  lon  n 
trario,  de  manibus  iiiiniiroruni   »  crriitn,  noliis  aiitcin   in   proprium   iinpcriali   iure  licrcditato,    a    an(!Cta 

coniuge  nostra  ( 'livnigvnda''  iniperatricc  vidciieet  angusta  nee  non  ab  arcbicpiscopo  l'ili- 

507°,   c)  dahinter  Jia»ur;  wir  ex  scheint,  int  II  aum-mlieii       il)  aurh  hinler  XI  tieheiiit  rwlicrl  :ru  sein. 

«07''.   [Bloch]    a)  A' ;  Heinrici  W      b)  abifPKfhen  ron  den  im  rornlehendett  r^rzeichnrten  Vnri'atilen  der 

IlrrgfrlJer  Au»fer1i;iHn(i   mrrkm    irir    noch    an  .S'.  (H'.l   '/..  II    ali(|ua  (statt  dij^na  M)  und   '/..  i'4  40 
particL'ps  y|'  ( tteidett  gewinn  nur  Srhrritjffhier  drs  Copi.xtrn  in  t/tm  ttipinmiitnr) :    '/..  4'J  pratMlicIiio 
A' :    '/..  4t>  iircdicti  A\     Die  Abireichiini/m  in  U'enc/,ii  Druck-,  die  ah  Fehler  den  letzteren  iitif/e- 
»ehen  irerden  miliwen,  taxuen  xrir  unberiIrkKichligl. 

«iO*>.      'Hlocli]     a)  A  \>)    A,    wo   dun  AljK-iirzungnzeiehen    für  et  (Si.)    mit   einer  rnuda    rrrnehen    int 

0)   zirinchen  c  und  i   llninir,    ilann    diene  llurhnliilien  diirrh  einen   linijen  rerlmmlrn         d)   II  auf  tb 
Itiinur,   naehdem   V  nrhnn   ijrtirhritlßi-n   tffir,  eingefügt 


IIKINIIK   II    II.       lUL'l.  651 

^TiiiiK  *  adniuiilti  per  cxiiiiii  rniiiiiiiinciii  liitcrvriiliiiii  icli-iii  rastclliliii  lliintrii  viirnliini  Hitlliii  in  |iriiii'i|iatM 
C'apuaiiii  all  altari'  samt!  Itfiicillrti  et  ad  iiniih  iiKiiiuclioriiiii  ilro  iliii|i'|iiij  faiiiiilaiitiiiiii  per  liniic  iiii- 
perinlciii  pn^'liiniii  ciim  niiiiillnis  appi'iiilitliH,  iil  est  ciiiii  nrvi«  aiMlItit'iis  ni;nH  viiii'ii<  pratlt  paHt-iiiM  xilvU 
t-i'iiatloniliiis  a(|uis  ai|iiai'iliii  v  i'  <lri'iirsiliu.s  tcrrls  i'iilti»  et  iiiciiltlN  vcl  oiiiii  omni  [iiti|litnli-,  <|ll<,°  *  Hcrilii 
.  vvl  iioiiiiiiari  possit,  concosHiniiis  trjuliiliniiis  et  dd  niiHtrn  iiin*  in  «Hirinn  inu  onininn  trnnMfudiinu«'*,  ou 
videlicet  rationo  ut  praesens  al)lias  TllOobnIdus  nlii<|iii!  i'iii.s  Nncc'vHHorcs  -liciit  do  ('VtcriH ''  itnnct|i| 
Kt'niHlicti  lionis  de  codcni  cn.ttcllo  lilicrain  lialionnt  (iiitcstatoni  i|iiocI  Verlcsi^-  nlili-  Mit  faciiMidi.  Ig-iliir  ii 
|<pii('iini<|Uc  linni'l  ^  noxtram  iinporialeni  institntiononi  intVc^^nrit  ot  oa,  qiiy  siipra  ni>>ni<irata  Hiint,  ininiino 
iil>si'rvai|t'|,  sed  l'orta.ise  viidarc  aut  di.sninipero  tcniptavorit,  .si'iat  MO  pcrsolvitiirtini  "  anri  piiriHitinii  liliriut 
10  uiillc.  modiotatrni  camery  nostro  et  nicdirtatcni  nlil>ati  siiiN(|Mi'  HiicecRHoriliiis  pt  ninniliiti  v»"''li''''V  "''nc'i 
Miui'dirti.  [Kt]'^  ut  livi'  nostra  iniperialis  pniri'i'ptii)  piT  fiitiira  tvinpora  firniiori'in  olitincut  vifurrni, 
mann   propria   roborantes  t>ant  s|ul)|tiis  si^illi  nostri   inipi't'S.siunf*   inssiniu.*!   insig'niri. 

"  Sii;iimn  (loinini   Heiiirit'i  iiiviftissiini   licuiiaiupriiin   impt-riitoris    jiiignsti.  '^  (M.) 
ij  IIii^o  caiiccllariiis  vice  Eberh.inli'-'  arc-liiuapclhini  roeognovit.  |  (SI.  D.) 

15  Anno  ddininict;  incarnationis  MXXIIII '',  indictione  \'II,  anno  doinni  Ileinrici  socundi 

ivgnantis  XXII,  iniperantis  auteni  XI;  data  in  XIII.'   kai.  mai.  ' ;  actnm  (joslare. 

509. 

Heinrich  schenkt  dem  Kloster  Fulda  die  Grafschaft  Stoddenstadt. 

Goslar  —  —  — . 

*"  Codex  Eherhardi  aus  der    Mitte    des  12.  Jh.  2,  f.  4.')    im    k.   Staatsarchiv    zu    Marburg 

(B). 

Brower  Ant.  Fuld.  253  au.s  B  =    Liinig   RA.    18",    155   »"   50,    =    Schannat    Trad. 
Fuld.  247  n'  598.  —   Dronke  CD.  Futd.  .349  n"    788   au.i   B   zu   .Juni   26   =    Migne 
Patrol.  140,  381  n"  138  mit  indict.  VI.  —  Böhmer  Reg.   125G  zu  .Timi  2H.  —  Stumpf 
»  Reg.  1823  zu  Juni  (26). 

So  nahe  bei  der  Fassung  des  D.  509  der  Verdacht  liegt,  es  für  eine  mit  Hilfe  des  DK.  II. 
Stumpf  Reg.  1876  hergestellte  Fälschung  Eberhards  zu  halten,  so  iit  doch  die  Annahme, 
dass  diesem  ein  D.  aus  der  letzten  Zeit  Heinrichs  vorgelegen  hohe,  wahrscheinlicher,  da 
die  sehr  nahe  Berührung  eines  Satzes :  ea  videlicet  ratione  —  inde  faciendi  (S.  652  Z.  19) 

*>  mit  der  entsprechenden    fVendung  des  D.  508  für  Montecassino  (S.  651  Z.  5)  so  am  ein- 

fachsten zu  erklären  ist.  Dadurch  u-ird  freilich  die  Echtheit  des  D.  .509  nicht  in  vollem 
Umfange  gesichert ;  aber  wenigstens  sein  erster  Theil  teird  mit  Ausnahme  weniger  von  uns 
ausgeschiedener  Worte  auf  eine  echte  Urkunde  Heinrichs  zurückgehen ,  die  datm  auch,  wie 
Jenes    als    ihre   Nachurkunde    aufzufa-tsende    DK.    IL,    die    Schenkung    einer    Grafschaft 

M  betroffen  haben  dürfte.     Dagegen  ist   die   zweite   Hälfte   der    Urkunde    von  Hoc  tantuin 

caveant  bis  observentui"  nach  uns  gütigst  mifgetheilten  Zusammenstellungen  Tangls  so 
sehr  dem  Geist  und  der  Ausdrucksweise  Eberhards  gemüss,  dass  sie  wohl  all  von  ihm 
erfunden  gelten  darf,  wenngleich  einige  der  in  ihr  ausgesprochenen  Gedanken  in  einer  Zeit, 
in  der  man  das  Ende  des  Kai.iers  voraussehen    mochte,    begreiflich    sein    würden.  —  Das 

40  "'  B  verderbte    Tagesdatum    w/  nicht    sicher   zu    bestimmen.     Die    nächstliegenden    Firnen- 

dationen  irürden  auf  VI.  kal.  oder  non.  oder  id.  iul.  führen ;   doch  erscheint  es  bedenklich, 

508.  e)    n  zicisclien  u   und    d    ausradiert,    dann    diese    Buchstaben    durch    einen    Bogen    verbunden 
f)  erjjiinzt  an.9  Ii  und   VC  H      g)  lierliardi  auf  Hasiir       h)  XX  und  das  Ahk-ürzuntiszeichen 
ülier  M  auf  liasur:  vielleicht  stand  Mill.         i)    XIII.    kal.    niai.    vielleicht    in    dafür   gelassene 
46  Lücke  nai-hfietragen. 

82* 


652  KAISKlfl   UKINKKN. 

iiiiiiiurhincH,  dass  Hfhirirh.  der  niii  IH.  Juli  in  Grone  starb,  noch  am  'Jli.  .Iitiii,  gcsrhireiqe 
denn  am  2.  Juli  odtT  gar  am  lo.  Juli  in  Goslar  t/ewesni  wäre,  wen»  er  von  (hirl  ans 
der  Hildesheimer  VherlieftTumi  zufolge,  ehe  er  uaeh  Grone  ging,  noch  eine  Jieise  nach 
Westen  gemacht  hat  (vgl.  Seheffir-Boichorst  in  Mittheil,  des  hislit.  für  oeslerreich.  Ge 
schicht.if.  ti,  52  ff.).  Da  nun  hei  Eberhard  auch  eine  Verderbnis  des  Monatsnamens  aus  6 
Ulli,  keine.viregs  au.igeschlosseti  ia7,  und  dann  wiederum  eine  verschiedene  Ergänzung  möglich 
u-tire.  muss  auf  eine  Aufliisung  de.s  Datums  rerzichtet  und  nur  daran  festgehalten  werden, 
dass  D.  .')09  in  die  letzte  Lehen.tzeit  des  Kaisers  gehört. 

In  lunniue  snncte  et  iiidividui;  triiiitatis.    Uriiiricns  divina  .  e>  tavente  cgrnti^^  dc- 
iiientia  Koiuanoruin  iin|i<Tat<ir  aii^uslu.s.         l^humiain  iiKstriun  i'st  de  boiiis  iiobis  divi-  lo 
iiitus    cdllatis   |irc(i|)iie  sancta.s  ditarc  (.-cclesias,  eidem  devotioni,  licet  perpaiuM  iiiiini  r,i, 
j)ia   taiiicii  iii'.stra   pro.starc"  est   vuluntas  in  doinino,  (jui  dat  jirciiiia  pro  Ijdiia  vdluutali'. 
yuaprojitcT    |i)iniiiuiui ''    Christi    luistricjue    [iidcliuiii;''    noverit    universitas,    (jualili-r    ims 
pro  remcdio  nniiut;  iiostn;  per  intervcntmii  ac  petieionem  dilect^'  coiiiugis  nostrij-  Cliimi- 
gundt;  iinpcratricis  augusti,'  nee  non  et  Hdelis  iiostri  Riehardi  Fuldensis    abbatis    eoiiii-  u 
tatnin  Stnddenstat  situin  in   pago  Mnyngdwe  Fulde  ail  alfare  saiicti  Hnnifaeii  tali  iurf 
tali(jiie  constitutione,  quali   et   cb^bet   et  a  priiicipio  ab  oinnibns  sibi      plaeitis,^   prelatis 
liuc   us(jue  est  habitus,  in  potestate  predicti  abbatis   sine  alieiiius   cinitrailietione    (biiia- 
viinus,   ea  videlieet   ratione  ut  i|>sc  suiiiue   successores  sieut  de  C(;teris  einsdeni  abl)atii; 
boms  dehine  liberum  babeant  arbitriuiii  cjuoquo  modo  desuper  prceii)iendi  seu  quodlibet  so 
utile  predict^  ^cclesi^  inde  faciendi.     <Hoc  tantuni  caveant  abbates  pret'ati  monasterii, 
iie''  vel  religio  monastict,-  consuetudinis  suis  temporibus  cassetnr  vel  cura  aninmruni  sibi 
comniissarum  perielitetur  vel  alimenta  deo  ibidem  servientium  rarescant.  ob  hoc  maxinic. 
quod    deo    collata    patrimonia    et    deeiuiationes    (,>cclesiarnm    laieonnn    manibns    tradit.i 
|)olluuntur  illique  deo    culjiabiles    iiiveniunlur,    <|ni    pm    niebilo    liabcnt,    (|U(m1    pcccata  n 
boniinuni  super  se  oneraverunt.      Uli  enini,  qui   terrcna   jiatriinoiiia  di'o   et  sanctis  eon- 
terunt,  de  peccatis  suis  exonerantur;  illi  vero,  qui  ol)iationes  tidelium  recipiunt  et  ea, 
qu5  deo  debentur  et  ad    dei    scrvicium    traduntur,    rursus    ad    secularem    ponipani    <•( 
.superbiain  exercendain  concedunt,  oncraria  peccata''  super    se    duplicant.     Unde    coii- 
sulinnis  et  preeipimus,  ut  modus  his  ])onatur  et  terminus.     Inter  hec  tamen   inuini  nie-  30 
diuni   est.      (Jportet,   ut   in  eeclesiis  inulte  sint  faeultates  et    maxinie    in  Fuldensi,    (piia 
'eui  plus  conimittitur.  jikis  ab  eo  exigitur'':   niulta  enim  debet  dare  servicia  et  Romane 
et  regali  curi«;.   propter  (piod  scriptum  est:   'rcdditc  ([Ui;  sunt  cdsaris  crs.'iri  et  ipi«;  sunt 
dei  deo' '.    Quapropter  coii,sulant  .sibi  et  iireveniant  scandala,  antcciuam  tiant,  habeantipu' 
secum  qu«;  deo  oft'eruntur,  nee  abiciant  in    eassum,    quia    cito    venict    tcmpus,    ipiando  3» 
inundu»  recipit,  quod  deo  dedit,  et  monasteria,  qu§  iam  sunt  in  habundantia,  prima  erinit 
in  rapina,  ut  Hat,  (piod  salvator  ait:  'habundantc  iniquitate  refrigescet  caritas  multoruin  '•■. 
i'reeipinius  ergo  sub  distrit'tioni'  divini   iudicii,  ut  omnes  tradiciones  regum   et  decretn 
apostolicoruin  atipie  oblationes  Hdelium  sul)  tuta  custodia    teneantur  et  fideliter   obser- 
ventur.>     Et  ut  h(;c  traditionis  et  preceptionis  auctoritas    staliilis    et    inconvuisa    omni  «" 
tempore  permaneat,   haue  paginam''   conscribi   et  sigillo  nostro  eam    iussinms    insigniri. 

Signum  domini   lleinrici   i.M.'    invietissimi   Romaiioruni  angusti   inq)eratoris. 

Data''   \I.  iul.'    indictione   \II ;   actum   <Mislari(!:   tVlieitiT  .-uiifn. 

500,    [Bloch]  ii)  presto   H     I.)  fehlt    in  Jl ;  r;/l.  ,lie  .NT.       <•)  iicc  li       d)   ii)l.  :i.  Tön.  H,  H       (■)  etil. 

Imc.  Vi,  4H  und  l>.  4H3  S.  a     f)  rr,l.  Mal.  ii.  i1 ;  Marc,  li,   11 ;  Imc.  W,  ir,     e)  Mal.  ^4,  li  u> 
h)   pii)(inin»ni   /<  i)  </o«  in   li  ri»tii'lrii;/enr  M.  nilnprirlil  nicht  i/anx  {lern  ühlivtitii,  iul  ihm 

ulttr  n/frnitnr  nacliffi-ltililrl  k)   l>iit.    H  1)  r,//.  ilie.    l'orl/iiiifr/i-ung. 


IIKIXUICII    II.     |0(»2  — 1024.  C53 

.".10. 

(Unecht.) 
Heinrich  bestä'lifjt  einen  zwischen  de)'  Äbtissin  Hihhfjart  von  DrUheck  und 
ihrem  Bruder,  dem  Grafen  Wiher,  yeschlossenen  Vertrag,  betretend  die  Über- 
b  ti-arjunq  der  Vixjtei  zu  erblicheni  Hecht  an  den  (Irafcn  und  die  l'berfosstinrf 
von  (intern  zu.  Aderstedt,  Dansledt,  StrUbeck  und  W'etteborn  an  das  Kloster, 
und  schenkt  dem  letzteren  ein  von  den  freien  Männern  Lambert  und  Liudt/er 
in  des  Kaisers  Besitz  gekommenes  Gut  zu  Heudeber. 

Mdildiliiinj   ]iH)i  Anyiisl  1. 

10  ('rkiimlc  f/c.s'   t2.  Jh.  in  Dliilomforin  im   /'iirsll.  Slullii iijikiIuii   Archiv  zu  Wernigerode  (A). 

liresslnii  DD.  eenlum  '.i'i  u"  'J'-i  uns  A.  —  Sliinipf  Arhi  ined.  :iiil  n"  'Jill  /i//v  .1.  — 
Jiicohs  Driiherhr  l'li.  ■')   n°  H  aus  A.  —  Stumpf  Rey.  ISflu''. 

Für  (his  Protokoll  der  Fdlsrhung  ist  das  D.  4ö2  (VU.  I)  heniilzt  worden;  nur  die 
Ihitiennujszeile,    die   er  thöricht    veränderte,    entnahm    der  Falscher  dem  D.  82  O'f'.  IT), 

ift  «r/7  ('«  der  VU.  I  die  Zahlen  in  der  Dntiernnii  nusyelasseti   waren.     Der  zweite  Theil  des 

Confexies  srhliesst  sich  eny  an  die  VU.  I  an.  Im  ersten  Theil  ist  je  eine  von  uns  be- 
zeichnete M'enduny  aus  VU.  I  und  VU.  II  ahyeleitet ;  im  ühriyen  aber  yeht  er  zum  yuten 
Theil  wörtlich  auf  eine  uns  verlorene  Köniysurkunde  zurück,  deren  Arenya  und  Publicatio 
z.  B.  mit  dem  Texte  des  D.  Ludwiys  des  Fr.  für  Fischbeck  von  81!)  (Miihlbachtr  Rey.' 

»  702[681]),  deren  Xarratio  bis  zu  den  Worten  patrocinari  vellemus    mit  dem  yefiilschten 

D.  Ludiciys  d.  D.  für  Corvei  und  Herford  (Mühlbacher  Rey.  Wiö:  vyl.  auch  oben  die 
Vorlirmerkuny  zu  D.  12)  wesentlich  iibereinslimmte.  Erst  nach  endyiltiyer  Friifuuy  dieser 
Ffilschuny  wird  auch  über  den  Charakter  der  verlorenen  Vorlage  des  D.  .510  die  Ent- 
scheiduny  getroffen   arrdcn  können:    a-ir  müssen    daher  dahinycstellt  sein  lassen,  ob  wir  in 

»  (Vir  ein  zweites,  neben  Mühlbacher  Reg.  lölO  dem  Kloster  Drübeck  ertheiltes  karolinyisches  D. 

zu  erblicken  haben,  oder  ob  sie  vielmehr  als  eine  Urkunde  der  salischen  Kaiserzeit  an- 
zu-iehen  ist,  die  dem  Kloster  Drübeck  etwa  zu  Goslar  1()H9  gegeben  sein  könnte,  als  die 
karolingischc  Fälschung  Mühlbacher  Reg.  1365  durch  das  echte  DH.  III.  Stumpf  Rey.  2140 
in    der    kaiserlichen    Kanzlei    wiederholt    wurde.    —    Bei    dem    Mangel    an    Sachrichten 

3«  über    die    Geschichte    des    Klosters    im    11.    und    12.  ,1h.    ist    es    einstweilen    unmöylich, 

über  die  Veranlassung  der  Fälschung  eine  begründete  Vermuthuny  auszusprechen  oder 
ihre  Zeit  näher  als  nach  den  Schriftzügen,  in  denen  die  VU.  I  nachgeahmt  ist,  die 
aber  im  übrigen  unverkennbar  den  Charakter  des  12.  .Th.  auficeisen,  zu  bestimmen.  Auch 
die  Frage,   ob  der  in  dem   ersten  Theil  des  Contextes  berichtete  Vorgang  sich  wirklich  so 

**  zuyetrageti  hat,  muss  ganz  unentschieden  gelassen  und  kann   nicht    mit  Bode  in  Zeitschrift 

des  Harzvereins  4,  27  deswegen  bejaht  werden,  weil  im  zweiten  Theil  der  Urkunde  eine 
wirklich  beglaubigte  Thatsache  im  Anschluss  an  die  VU.  I  erzählt  trird ;  vielmehr  dürfte 
die  letztere  Wiederholung  nur  deswegen  erfolgt  sein,  ireil  wahrscheinlich  das  Siegel  der 
VU.  I  für  die  Fälschung  entnommen  .sein  wird  und  dadurch  die  VU.  entwerthet  wurde.  — 

*^  Die  Äbtissin  Hildegart  tcird  anderweit  nicht  genannt,  und  die  Zeit,   in  der  sie  lebte,   ist 

also  unbekannt;  sie  lediglich  tcegen  der  aus  D.  82  entlehnten  Daten  unserer  Fälschung  zum 
■I.  1004  anzusetzen,  ist  unzidässig. 

(C.)  p  In  nomine    sancte    et   individuae    trinitati.s.     llt-inricus    divina    tavente  de- 
mentia imperator  Komanonim  augustus.  8i  tideliuni  dei  potitiones,  ([uas  nobis  pro 
4S  suis  ne^cessitatibus  innotucrint,    ad  efteetuni  perducimus,    iion    sohnn    imperialem  con- 
suctudiiicm   cxcrcenuis,  verum  etiam  ad  beatae  rotributioiiis  merccdem  taiia  nobis  facta 
jinifutura  fiiiitidimus.     Quapriipter  notuni  sit  omnium  tidclium  nostrornm  sollertiae  tam 


654  KAIS  K  K  V  K  K  V  N  I>  K  \. 

futiiroruin   (iii;iiii   et   praesentiui»,  qualiter  i)Ost  disccssuni   iinnnhiliuiii   (•imstnu'tonim  et 
I  COnstriK'tricuiU    iiisi);  n  i  s    miuinsto  r  i  i   Uriil)iki   «licti    in    lioiiuru  smictin'  Miiiiau  cU'i  fruiütrivis  sHiioti- 

quc  Viti  mnrtiris  dcilic a t i   Ilililif^art  vonenihilis  abbntissH  euni  fratrc  suo  Uuikcro  comite 
adiit  excollentiain  m>strani  suppliciter  orans,  ut  iiostra  inuniticoutia  prcdiett,"  dei  ccclcsi^i 
sibi  coromisäe  prospiceremus  et  tain  in  disciplina  (luam  in  cunctis  negotiis,  qu^  fanudao  6 
Clirisfi  pro  srxu  et  professionc  sua  cxeqiii   noii  posseiU.  providere  et  patroeiiuiri  velle- 

I.  II   Ullis.      lief    etiaill    intrrvoutii   diliTtissiiiu'   iioliis  roiito'tiili.s  iio.stijii"   CiiiiiK^miiliir,    ([Ulli    ctiaill   Sllilra- 

pantc  Amoldi  Ilahierstadensis  episcopi  petitione,  nostruiii  .su])er  Imc  iniiictiaiis  asseiisuni 
fratrem  suiiiii  Uuikenun  eoniitein  eiustjuc  postiiiiiain  proleni  siib  pracseutia  nostrae 
pietatis  in  advoeatii,-  niini.-*teriuni  delegit.  Sed  Uuikerus  ad  condigne  rccompcnsationis  lo 
nierituni,  quiequid  liabuit  in  Atlicrsteti  et  in  Dannenstedi  et  in  Strebcki  et  in  Wite- 
biimun,  tradidit  ad  supra  dictum  nionasterium,  eo  tcnore  tamen  ut,  si ,  ([luxl  absit, 
suae  prolis  bercditaria  suecessio  nostro  asspiisu  nostroquc  eonsilio  eoneesso  privaretur 
benetitio,  honiinuin  (inniiiiin  eoiitradietioiie  reniota,  legis  liereditariac  sueecssiDnc  prac- 
nominato  restituerentur  niatriinonio.  Ad  haue  autem  Ilildigardis  vcnerabilis  al)batiss(,'  i6 
I  super  advoeati«,'  ministerio  electionem  eoiitirinaiidam  talc  prcilimn,  (lunle  a  (niihnsriani  libcris 

liominibiis  Lnmberto  si-ilicct  et  Liudgcro  ad  imstnis  iimuiis  Ifjfitimo  pervcntmn  est,  situni  in  villa 
Hadcbuniii  in  pago  Hardego  in  coniitatu  vcro  Lindgeri  coniitis  cum  oninlliii»  suis  |u'rtiiientiis  ngris 
arcis  aedifitiis  terris  cultis  et  iiuiiltis  silvis  vcnntionibus  aquis  ai|iianiiiii|iii'  dccursibus  pisoationibit» 
moicudinis  pascuis  prati»  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  qiiesitis  et  iiic|iiir('iidis  inaiicipii.s  iitnusqiie  so 
scxus  et  Omnibus  quae  quoquo  modo  nominari  vcl  serilii  possnnf  iitilitatibus  ad  ipsiiiii  ])iacdium  pcr- 
tincntibus  per  hnnc  nostrani  imperialem  pa^'iiiani  cnii'-iiliiims  at(|iie  larf,'iiimr  et  t\v  nostro  iiiri'  atcpie 
doniinio  in  eins  ins  et  dominium  *  trnnsfundimus,  üu  ratione  ut  iam  dicta  iiiisdem  iiionasterii  venerabilis 
abbatissa  Hildigart  sibique  succcdeutes  abbatisse  libcram  deliinc  liabeant  de  cndcm  i>ropriet«to 
potestatem  quiequid  eis  placucrit  ad  usum  aecclesi^  faciendi.  Kt  ut  h^e  apild  nostrao  pictatis  S6 
excellentiam  super  advocatia  Drubikcensi  expetita  et  quodamniodo   precarin    iure  con- 

quisita    libei^as    et    nostiae    donationis    auetoritas    stabilis    et    inconvulsa    omni    postliine    ])ernianeat 

tempore,    hoc    jiraeceptum    inde    eonstriptum     manu    propria    corroborantes    sigilli    iiostri    inipressiuno 

iuBsimiis  insigniri. 

I  Signum  domni  Hcim-ici  invictissimi  Romanonim  impcratoris  augusti.  |  fM.)*       w 
§  Guntlieriu.s  canccUariu.s  vice  Aribonis  areliieajx'llani  rocognovi.  S        (SI.  IV)" 
Data  kal.  aug.  anno  ab  incarnatione  dimiinica  niillesinio  IUI,    iiidietione  I,    anno 

seeundo''  domni  Heinrici  secundi  inipcrii  lil;    actuin  Magadaburg;    in  dei  nomine  feli- 

citer  amen. 

511. 

(Unecht.) 
Heinrich   schenkt   dem    vom  Hohentwiel  nach  Stein   verlegten  Kloster,    das  er 
dem  zu  gründenden  Bisthum  Bamberg  verleihen  will,  Besitzungen  in  vierzehn 
schwäbischen  Ortschaften,   verleiht  ihm  das  Recht,   den  Abt  und  die  Vögte  zu 
wählen,    und  trifft  Bestimmungen  über   die  Ehen   zwischen    den  Ministerialen  *o 
und  Vassallen  des  Klosters  und  denen  des  Bisthums  Bamberg. 

Ulm  1005  Odober  1. 

l'rkundf   des  lü.  .Jh.  in  Diplom fanii    im   SInnIsarchiv  zu   Ziirirh  (A).  —  Abschrift  nius 
dem   Jö.  .Jh.  im  Urbar  Slciner  (urf(hli<jkrilvit  ]>.  1  im  Slaalsmrhiv  zu  Schaffhaiism  (li). 

610.    [Bremlau]     a)   ilaii  Königinnonofffiinim  xtehl  in  A   unter  tirr  Sii/niiiii^ri/r;  iIom  Siegel  war  hinler  u 
lim   Worten  liata  kal.  aug.,  ilie  in  der  ^1.  Srhriftzeile  sich  an  ilie  li'eeoi/niliim  anDchlietmen,  an- 
gebracht        \>)  A ;  der  Fillschrr  hat  die  Abl/rerialur  fi  de»  I).  H'J  migsrerstamlen. 


II  i;i  N  i;  IC  II    II.    1(M)2  —  1U24.  655 

Liiiiiij  RA.  IS",  l-jr,  „"  l  aus  Ahschriß.  -  Xiiiyart  CD.  Alrm.  i>,  VO  m"  818  aus  A  — 
IJssermann  Kp.  liumh.,  prob.  .~>  n°  H,  :=  Migtie  Piilrol.  140,  2Ht  n'  27.  —  Wirtenih. 
ÜB.  1,  241  n"  -Jor,  ms  A.  —  llidlH-r  Retj.  l:ii:i.  —  Stumpf  Retj.  14  fj. 

(Irurhrirhrn  rim  dmistlhm  Mann,  der  das  (Hlcrpidinie  D.  171  heryesMIt  hat,  oder  einem 

^  Zeit-  und  Schulgeuosseu  dcsmlhen.      Fiir  die  Fälsrhuiiy    xind    nur   wenige,    von    uns   durrh 

l'etildrurk    bezeichnete    Worte   dem    I).   171    entlehnt ;    umfii.<i.<<enderer  Gebrauch  i.it  dagegen 

von    der   auf  den    Namen  Karls   d.   Gr.  gefälschten   Urkunde    fiir  Reichenau    Miihlbacher 

Reg.-  460  (447)  gemacht    worden,    aus    der    die  .irenga    und    die   Itestimmungcn    iilier  die 

Wahl  der  Vögte  entnommen  sind;   einige  an  die  Casus  mon.    Pctrishusmsis   1,  4:i.   44   und 

10  2.  .'i    iK  A/o?i.    Germ.   SS.   20,  (S:i7.    64(1   erinnernde    Amdrücke   betreffend   die    Gründung 

des    Klosters    Iftiheiiticiel ,    seine    Verlegung    nach    Stein     und    die    Beerbung    des    Herzogs 

Burchard  und  der  Herzogin   Htulwig    ron   Schwaben    dürften    aus    einer    älteren,    auch    in 

der  Petershaiwener  Chronik  benutzten  Aufzeichnung  stammen.    Zur  Entstehungsgeschichte  der 

Fälschung    vgl.   Bresslau    in  N.  Archiv  22,  19;    Brandi  Reichenauer   Urkundenfälschungen 

15  107  /f. :    Lechner   in    Mittheil,  des    Instit.  für    oesferreich.   Ge.vhichtsf.  21,  6H  ff.   und    zu 

den  Ausführungen  des  letzteren  unseren  Nachtrag  zu  D.  171.    Zur  Deutung  der  Ortsnamen 

vgl.  Vetter  in  Schriften  des  Vereins  für  Gesch.  des  Bodensees  13,  27  N.  8. 

(C.)  I  In  iiomiiic  sjiiu'tac  et  individuae  trinitatis.  Hcinricus  divina  favente  de- 
mentia   rcx.  (^uoniam    prinei])eiii    ac    dcfensorem    aecclesianim   iios    fecit  dominus, 

jo  ii(^  eins  gratiae  |  inj^rati  esse  videainur,  sorvicium  ipsius  augmentarc,  accclesias  multi- 
jilicare,  bene  et  oportune  constriictas  detondere,  destruetas  vero  nos  oportet  re.staurare. 
Unde  nioderno  tempore  constructionciu  ikhi  ignobilis  monaaterü  in  istis  Alenianni  no 
partibus  iuxta  ripaiu  Klieiii»  loCO  Stfine  dieto  <lisposiiiinus  ficri,  in  lionori'  vidclicet  aaiictiie 
Mariae    et   sanctorum  maityrum  (ieurgii  et  Cyrilli.      Ipsonmi    enini    rcliquie    illuc    noscuntur 

«6  translate  de  nionte  Duello  antiquioris  scilicet  monasterii  loeo.  Prius  quidem  illic 
patratii  diieis  l'ureiiardi  eiiisquc'*  Hadc\vig(;  satis  honoi'ifica  monachorum  habitacula, 
sed  non  niultt;  coniinoditatis  erant  construeta;  at  pnstquani  res  eorum  nostr§  dominationi 
cessere,  liabita  cum  episeopis  et  regni  principibus  deliberatione,  visum  est  nobis  opor- 
tunius  loc-uni  monasterii   transiimt.ire,  secundum  (juod  ipsius  loci  coenobiotas  et  accolas 

ao  montis  perardui  dif'Hcultateni  cnilpando  audiviuius  desidcrare.  Nunc  igitur,  ut  com- 
memnratio  et  lionor  jirioruni  eiusdeni  loci  doniinurum  nostri  scilicet  ridelium  et  cogna- 
torum  stabiliatur,  placuit  soronitati  nostn;  opera  religionis  ipsorum  regia  nostri  auctori- 
tate  taliter  adiuvare,  ut  fanudi  dei  per  iiostram  dispositio  n  e  m  optatam  loci  oportunioris 
adipiscantur    tranquillitateni.     Notum    sit    ergo    omni    aecclesi^*^    dei,    quia    pr^sentaneo 

K  fidelitim    nostrorum    opiscoponim    viilelicet    et    abbatum  *  favore,    Sed   pr^cipUC   Augiensi    abbate 

Wariidierio  et  duee  Herimanno  adnitente  aliisque  Sueui^  principibus  ad  idcm  monasteriiun 
Steine  nunoujiatum  nostrc  Iicreditatis  pri^dia  contradimiis,  quo  in  diversis  pagis  et  comi- 
tatibus  sita  sunt''  ac  locis:  Arola,  Ezzewillarc,  Ililtesinga,  Nageita,  Epfendort',  Pliisgina 
cum    fönte    salis,    Vfeninga,    AftVaninga,    Ralitfelda,    Sindelsteta,    Honsteta,    Rieden, 

40  Swanninga,  Purch  nominatis,  cum  »  jcelcsüs  et  dccimis  villis  et  i-cnsualllms  lioniinibna  ac 
mancipiis  utriusque  sexus,  cum  terris  cultis  et  incultis  pascuis  pratis  silvis,  cum  que- 
sitis  et  inquirendis  inobilibus  et  inmobilibus,  cum  tassallis''  ministerialibus  omnibusque 
ipsorum  possessionibus.  Ista  igitur  cmn  omnibns  *  a])|)endieiis  suis  et  qu^cumquc  adluio 
nominari  possunt  concedimus  et  legitime  confirmamus  ad  reliquias  sanctorum  Steinensis 

«  aecclesie '',  ut  per  successurasR  ^tates  ille  abbas   eis  dominetur,    qui  ad  eiusdeni   (;cclosi(> 

511.    [Bresslau]    a)  h  Hier  der  Zeih  nacligeiragen       h)  dahinter  fehlt  uxoris  oder  coniupis       c)  da-i 
ziceite  c  corr.  aus  1         d)  u  corr.  aus  et         e)  A  f)  cc  auf  Hasur         g)  das  erste  u  (in 

der  IJestalt  ron  \)  auf  liasur 


656  KAlSKltriiKlN  HKS. 

rtjrimen    i't    ouniiii    iiroumveatur    vi    i-tim    >ui.-.    miiuacliis    (iro    imliis    et   ;uit»'cossonl»ii  s 
nostris  iliviuain  piefateni  assiiUu'   impldrart'    nun    iiigritctur.     Ail    lioi-    (|Uoi|iir    iimiiiuni 
lioniinuni    tidi'litati    vohunus    notifii-are,    (juia  castnun  Itiiiiinhei-cli   iliituin    in  AustritVaiicii; 
parte  sitiiin  iani  nioliinur  in  sicU-m  oiiisiopatus  suliliniurü,  (jiiani  noeossc  ost  nos  prvilioruTii 
ilnuntionibns  et  •  rcrum    i-rt|iiis    undccuniijno    provi-nientilms    ditando  ainjililifarc.     Docre-  6 
viinus  orjjfo  et  ciTtuin  aninio  poi^uiinus    ea  i>ri;(lia    illuc  fontfadorc,    <iui,'    nobis    lierodi- 
tario    iure    c»<ntiy;«Tiuit    in    istis    j)artil)iis  Ali-nianni«;    post   nuirtt-in  Hadowij;»,'  l'tirchardi 
duc-is  vidu«;.      Ipsuni  (piot|UO  ninnastoriuni  Stoino,    do    (.•iiius  statu  rt  nioditicationo  iani 
C{ifinuis,   HabinbiTgensis   sudis''   cpiscopis  snhicere  vo[l]iimus,  co    taiut-n    pacto    et    rationo, 
nt  nullus  vt'l  ipsiiruni  t'i>isi'ii]iiiriun  aiit  alinrinn  luitcn t um  pivsimiat    alifuiiis  inicpK;  ox-  lo 
at-tionis  vi-l    cnnstrictionis    j;ravaniiiia   vcl    danuia    ipsi   ioco  ant   eins  abhatiliiis  vd    pio- 
i-urntoriltiis   seil    rebus    in|ferro    et    nee  eeusujin'   exigore  nee  ((uici|uani  i)t'nitus  eoruni 
iisilius    ib'trahen';    [taiijtuinnindo '   eniin  eoneedimus,    ut  defuneti)    ipsius  eongrej^ationis 
abbate,  ((uicunique  a    iiionaeliis  vel    in[ter   se   vel    de    al|io'    (pmliliet    noto    niimasterio 
canonice    succcssunis    elij^atur,    huic    per  pi-fdit-ty   scdis    episeopuin    eura    nionasterii    eoni-  is 
niendetur.  eui  etiain  ad  lieue  vivenduin  ae  rejiiilaritcr  suos  re>;iii(luiii  ae  pnividt'  uniiiia 
disponendiini    idein    deinei-jis    oljuediat.    a    fpio    et    nietuin   habeat,    iie    res  reelcsie  sui; 
di.-sipare  vel   liburis  aut  ijuibusiibet  niienis  iicimini b u s  bcnoii <•  i n  ex  j)o>sessionilius  inpni- 
denter  oonccdere  presumat.     Pr(,Herea  audimus  plerosque  coruni.    (jui  aecclcsiaruin  eon- 
stinuintur  advoeati.  debita  potestateinultunrabuti;' ut,  qiii  deberent  esse  iniidesti  defen-  20 
sores,    iriipudenter   etteeti  sint    raj)aces    et    iniuriosi  exaetores.      lecireo''    nostry    piaeuit 
providcnti«;    in    abbatis  illius  et  iVatruni   suDruin  lioe    perpetualiter  ponere  potestate,   ut 
sapientum    iisi    consilüs    ex    eis,    quos    iuter   potentes    sceuli   noverint    esso  rijuitatis  et 
nii'destie  amantiores.  eligant  suis  eonqietcnter  loeis  advneatos  et  defcnsores,  ni'e  aliter 
qui>quain  oinuiuin  sibi  iianc  potestateni  presumat  vi'udieare  vel  qua.--!   liercilitari.-un  in-  tb 
vadere,  nisi  ex  abbatis  eonstitutione.    Ministerialibus  (junrjuc  tassallis",  (juns  iradidiinus 
eidem  ecelesit;.  lieeat  cum  bis,  quos  ad  episeupatum   predietuni  dare  dcerevimus,  con- 
suetu  lioneste  societatis  nmre  vitam  ajjert^»'',  mutuo  Hlias  suas  in  eoningiiim  dare  sceundinn 
commune    libitum    et    accipere,    sobolcsque    earum    apud    alterutros    stabilitcr   in    illius 
ecclesi^  pennanejint  proprietate,  ad  ciiius  partes  ipsQ  pro  matriiiionii  dautur  copulatione.  su 
H^c  igitur  deereta  nostry  traditionis  et  corroboratio  nostrc,"  mictniitatis  m   linnicir  in  sucee- 

dentlbllS   li,ilK'ntiir   auniS  et  *  diligentius    o  bst-rvotur.    |iropriH  inniiii  *   eam    coiitiriiiaviiiius   et  .si^illo 

iiostro   si^illari   iiissimiiü. 

§  Signum  domni  Hoinriei  imperatoris  sceundi.  ^  (M.)'' 

■j  Sigefredus  caneellarius  in  vice  Bruuonis  archieaneellarii  rceogn.  y  st 

Data  kal.  oet.  indictione  lll,    anno    dominicQ  iuearnationis  i.v,  anno  domui  regis 

Heinrici  regnantis  llil;    actum  est  Vlnie;   fclieiter'. 

512. 

(Unecht.) 
Heinrich   verbrieft   die  Schenkung   des  Zehntens   in  Heil   durch   dortige  Ein-  w 
wohner  an  das  Marienstift  zu  Aachen.  Awhen  1000 . 

Libvr  prii-il.  S.  Marine  Aquentiis  aus  dem  Ende  des  1:'.  Jh.  f.  HU'  in  der  k.  Bibliothek  zu 
Berlin  (A).  —  Copialhuch  aus  der  ersten  Hnlfte  des  13.  .Th.  f.  16'  im  Stadtarchiv  zu  Aachen  (li). 

all.    h)  »i'di«  auf  Uanur;   urnjirüniiUch  irohl  ncccicsij         i|   ergiimt  au»  B         k)    nur  die  l'mrinte 

iltJi  MonoijramniH    sinrl  iirzelrhnet  1)    um    unteren   lianile    igt    ein  Stürh  Leder  uufijenilhl  mit  <& 

fünf  Ij'ichcrn,    durch  ire/rhe  Fäden  zur  Itefenlij/uni/  einer  Hülle  wler  eineji  anhiini/enilru  SirijeU 
hallen  iitZMjen  ircrden  h'innen.    Sonnlif/e  .Spuren  der  Henier/elun;/  find  nicht  rurhandeu. 


IIKINIMCII    II.     1(MI2  — 1024.  G')7 

i^uix  CD.  Afjueiix.  i,  t.'>  n"  '^l  ttii.s  li.  —  Laromblei  Xiederrlwiii.  l'll.  I,  89  ii"  I4ii  auH 
li.         Sliimi>f  l{,(j.  Jl:H. 

Falschuitij  dernelhni  Art  wie  (Ins  D.  Itl.  Aber  wahrend  für  difues  die  limmlzung  einer 
eililrn    Urkunde  Heinrichs    angenommen    werden    musxle,    fehlt    es    an   jedem   Anhtillsjßiinkle 

6  dafür,  dass  für  I).  rtl'J  eine  solche   heramjezoijen    worden    sei;    und    am    wenigsten    ist    es 

zulässig,  die  Corruption  des  Titels,  die  ilbrigetis  nicht  der  einzige  Grund  zur  Veneerfung 
der  Urkunde  ist,  mit  Stumpf  auf  lierhiiung  der  Chiirtulare  zu  setzen,  die  ihre  Vorlaijen 
—  abgeselten  von  Schreib-  oder  Lesefehlern  —  stets  getreulich  wiedergehen.  —  iMss  der 
König  im  ,T.  UMKi  in  der   Thal  in  Aachen  war,    ist   vielleicht    nur  Zufall;    es  kann  aber 

1"  auch   .sein,    dass   die  Schenkung    wirklich    in  Gegenwart    des  Königs    vollzogen    wurde  und 

dass  der  Falscher  davon  durch  eine  Xolitin  Kenntnis  hatte,  welche  er  zu  einer  Königs- 
Urkunde  u mit rliei tele. 

Im  imiiiiiu'  siiiR-tc  vt  iinliviiluc  triiiitati.-.  llciiiriciis  II.  prutluciitis  clriiii'ncic  n-x. 
i't  iiiipcnitiir.  Notuni  .-^if  omnibus  Christi  fidolibus,  qualitor  fainilia  dr.  Kila,  «cilieot 

15  Kubraut,  Hdclfu  et  eoruni  culieredcs,  onincm  tleciinacionom  df;  Ulla,  «jue  ab  antccCKSoruiii 
suoniiii  litTi'ditate  in  corum  erat  pos.scssione,  pro  renicdio  animarum  suanini  et  ante- 
ocssonuii  siiormii  Aqiien.si  cccle.sie  ad  altare  sancte  Marie  .sub  pre.sentia  no.stra  ad 
ii.siis  fratnun  tradi(brint,  liac  cnnditione,  iit  de  eadem  decitna  Uli  carrate  vini  singuli.s 
aiinis  ilciitiir  ceelesic  de   Hiia.     Et    ut    tradiein"    tiniia    et    ineorivuLsa   pernianeat,    ear- 

ei)  tulaiii   liaiie  si-^illo  nn.stro  iiisijjniri  iiissiiiius. 

Actum  Aquisgrani  in  palatio  nostro  anno  dmninice  incaniationi.s  .\l\l. 


513. 

(Unecht.) 
Heinrich  schenkt  dem  Nonnenkloster  zu  Neuburg  Güter  zu  Tagmersheim,  Mering 
s5  und  Zell.  Regensburg  1007  April  !■',. 

Conccpt  des  1-i.  Jh.  im  cod.  lat.  2:i2SH  f.  lU  in  der  k.  Staatsbibliothek  zu  München 
(B^).  —  Nachzeichnung  (nach  D.  IHl)  aus  dem  14.  Jh.  auf  nachträglich  eingeheftetem 
Blatte  im  cod.  lat.  :^Sä6:i  f.  8  ebenda  (B-). 

Brusrhius  Chronol.  ed.  I.  96  angeblich    aus   dem   Original  (C)    =    Hund  Metrop.  Salisf). 

30  ;J.50  unvollständig,  =  Yepes  Cronica  de  S.  Benito  5,467,  =  Hund-Gewold  Metrop.  Salisb. 

ed.  Mon.  2,  ■525  =  Hund-Gewold  ed.  Sat.  2,  362  =  Species  facti  in  causa  deeimarum  Langen- 
mosens.  44,  =  Falckenstein  Ant.  Nordgav.  2,  332,  =  Bru.<ichius  Chronol.  ed.  II.  345  = 
Reisach  Histor.-topograph.  Beschreibung  des  Herzogthums  Xeuburg  (Regensburg  1780)  15,  = 
Ussermann  Ep.  Bamb.,  prob.  6  n"  4.  —  Rottmanner  in  Blätter  für  das  bayer.  Gymnasial- 

35  und  Realschulwesen  16  (1880),  198  aus  B^B'C.  —  Böhmer  Reg.  990.  —  Stumpf  Reg.  1444. 

Das  .schon  früher  wegen  der  ungewöhnlichen  Grafschaftsbezeichnungen  (vgl.  Hirsch  Jahrb.  2,  7 
X.  1)  als  verfälscht  bezeichnete  D.  513  stimmt,  abgesehen  von  dem  den  Gegenstand  der 
Schenkung  aussprechenden  Abschnitte,  in  Protokoll  und  Context  nahezu  wörtlich  mit  dem 
D.  131  überein  und,  wie  dieses,  muss  auch  seine  echte  Vorlage  nur  die  Vergabung  eines 
to  einzigen,  nicht  mehrerer  Güter  ausgesprochen  haben  (vgl.  S.  6-59  Z.  9.  12).     Die  Beobachtung, 

dass  nicht  ein  ausserhalb  der  Kanzlei  stehender  Schreilter,  sondern  dass  ED  selbst  — 
de.i.sen  Schrift  aus  der  Nachzeichnung  B'  mit  voller  Bestimmtheit  zu  erkennen  ist  —  sich 

ölä.   [Bresslau]     a)  davor  fehlt  in  AD  haec  "■'•c  lonim  oler  ein  nluiliihis  Wort. 
KaiscrurkuDden  Hl.  Ö3 


65S  KAISKlirUKTNOKN. 

aufs  engste  an  dns  von  ihm  geschriebene  D.  für  Bergen  angexchlossen  hülle,  kihnilr  dulitr 
.'M  (irr  Annahme  führen,  dass  wirklich  Heinrich  II.  gleichzeitig  niil  IK  Vit  mtih  dem 
Kloster  Xenbiirg  eine  mit  jenem  gleichlautende,  einen  eiii:igen  Ort  helrc/lciidf  uml  niu  ED 
miindierte  l'rknnde  erlheilt  hiiltc,  die  dann  sjx'iter  dnrrh  eine  dem  Klasler  mrlircrr  Güter 
rei-briefende  Interpolation  zu  der  allein  überliefeiien  Form  etitsteltl  irurden  iriin:  Allein  5 
diese  an  sieh  mögliche  Krklürung  trird  durch  den  ünsseren  Befund  der  Nachzeichnung  B- 
triderlegl:  das  Chrismon  und  das  ungewöhnlich  durch  zahlreiche  Punkte  verzicrie  Mono- 
gramm (vgl.  unten  N.  q  S.  639  Z.  48)  sind  detn  D.  IUI  aufs  genaueste  tiachgcbildcl,  die 
verlängerte  Schrift  des  D.  513  reicht  ebenso  weit  wie  in  diesem:  bis  zu  dm  ll'«;-/!)/  talitcr 
doiianti's  i).  609  Z.  9  (denen  in  unserem  D.  kein  qualiter  enls/irichl)  ist  die  Anlehnung  lo 
an  diix  Hergener  Original  eine  so  weilgehende.  Jd.v.s'  die  Abkürzung  der  ]\'(>rle,  die  Ligaturen, 
die  Aufsfilze  auf  dem  c  uiul  andere  Eigenthümlichkeiten  (vgl.  acclai'  A'.  h  S.  6,')9  Z.  Hl) 
in  beiden  l'rkunden  bis  ins  einzelne  übi'reinslininie».  Dass  d(T  rielbeschäfligtc  ED  ein 
von  ihm  ge.'ichriebenes  D.  so  sklai'i.'ich  tuwhgeahmt  hätte,  ist  von  vornherein  unwahrscheinlich; 
es  wird  völlig  ausgeschlossen  durch  die  Bemerkung,  dass  in  B-  die  Buchstaben  U\  über  15 
trinitis  über  der  Zeile  nachgetragen  ■<<ind  —  genau  wie  in  dem  Original  l>.  Vit  ED  das 
Wort  trinitatis  erst  durch  diese  Correclur  eines  Schreibfehlers  (cgi.  dort  X.  -.x)  hngcslclll 
hat  — ,  und  durch  die  auffallende  Erscheinung,  dass  in  B-  nicht  nur  wie  in  J).  IM  nach 
einem  selteiten  Brauche  des  ED  das  deutsche  und  das  italienische  Abkürzungszeichen  wechseln, 
.sondern  da.is  in  den  ersten  Zeilen  von  B-  das  letztere  genau  über  den  gleichen  Worten  so 
angewandt  Ist,  bei  denen  es  ED  in  D.  IUI  gebrauclit  hat.  Dieser  Befund  zwingt  zu  der 
Erkenntnis,  dass  in  B-  nicht  eine  verloren^:  echte  Urkunde  für  Kloster  Neuburg,  sondern 
das  DH.  II.  131  für  das  benachbarte  und  gleichfalls  dem  Bislhum  Bamberg  zugehörige 
Kloster  Bergen  nachgebildet  ist.  D.  513  ist  daher  nicht  bloss  interiiolierl,  sondern  eine 
vollständige  Fälschung.  —  Unter  diesen  Umständen  suchen  wir  die  Eiilslehung  des  D.  513  ss 
in  der  Weise  zu  erklären,  dass  zunächst  durch  den  Entwurf  />''  ans  D.  Vil  die  (Iruiid- 
tage  für  den  Text  gewonnen  und  dass  dann  auf  dem  (Juttrlhlnlle  li-  der  Fälscher  in 
sorgsamer  Anlehnung  an  D.  131  für  die  Schrift  und  in  Berücksichtigung  von  ß'  für 
den  Wortlaut,  der  trotzdem  zuweilen  zu  D.  131  abirrte,  .sein  Mac.luverk  abzeichnete.  Dass 
Bruschius  das  formlose,  unbesiegelte  B-  für  ein  Originaldiplom  gehallen  h(dic.  irird  kaum  3« 
anzunehmen  sein:  wenn  daher  seine  Angabe  a.  a.  0.,  dass  die  Äbtissin  ihm  das  Original 
vorgewiesen  habe,  niclit  nur  auf  einem  Irrlhum  beruht,  so  muss  ein  solches  idlerdings 
noch  angefertigt,  aber  uns  verloren  .sein;  der  Text  von  Bruschius  ist  jedenfalls  mit  geringen 
Abweichungen  aus  B'  entnommen  und  daher  von  uns  nur  ausnahmsweise  in  den  An- 
merkungen berücksichtigt  worden.  —  Welcher  Aidass  int  1-i.  Jh.  zu  der  Verfertigung  des  35 
D.  513  getrieben  hai,  vennögen  wir  nicht  zu  erkennen;  wir  müssen  uns  hier  mit  dem 
Hinweis  begnügen,  dass  Ludwig  d.  B.  1318  dem  Kloster  Ncuhurg  unter  ayideren  Besitzungen 
auch  Zell  und  Mering  bestäligle  (Neuburgcr  Colleclaneenblatt  2  [1836],  -12)  und  dass  13112 
die  Äbtissin  von  Neuburg  vier  Oüler  zu  Tagmersheim  verlau.schle;  das  dort  belegene  lldz 
hiess  damals  'die  Neuburger  Au'  (Neuburger  Collect aneetdilatl  'AI  [1865],  74).  —  Die  un-  *» 
gewöhnliche  Benutzung  der  Z'rkunde  eines  fremden  Klosters  für  eine  Fälschung  findet 
gerade  in  Neuburg  ihr  Gegenstück  darin,  dass  seine  in  der  gleichen  Hs.  überlieferten 
Papslurkunden  nach  denen  des  Bisthums  Bamberg  angefertigt  worden  sind  (vgl.  ,Iaffi-L. 
4()09).  Durch  das  Bislhum,  detn  Neuburg  und  Bergen  gehörten,  könnte  auch  die  Kenntnis 
des  D.  131  dem  Neuburger  Stift  vermittelt  worden  sein.  Von  einer  liclgcmeinschafl  zwischen  >■> 
beiden  Klöstern  hören  wir  erst  aus  detn  .1.  1-198  (Neuburger  Colleclanecnblalt  :i  Il8'-i7],  12).  — 
tlter  eine  son.st  nicht  bekannte,  auf  Heinrich  IL  zurückgeführte  Schenkung  des  Fisch- 
lehcns  an  Neuburg  .soll  ein  klösterliches  Sanibuch  berichten,  vgl.  ebenda  3,  41.  —  Für 
unseni    Ted  haben   u-ir,    indem   air   7f'   und  B"  als  gleichbrrcihligl   helrachlen,    aus    ihnen 


HK r\i;i(ii  ii.    1002  —  102».  659 

immif    ilusjeniyc   (iiifijenommrn ,     irns    )iiil    <lrr    als    Vorbild   ilininideii    Jifryener    l'rkitiule 
ühereinslimm/,  iiml  dnlirr  für  die  OrUioijraphie  das  ihr  näherstehende  Ii-  zu  Grunde  geleijt. 

((".  "  o   1"    1 lii"'    s.'uiclac''  it    iiiili\iiliic-    tiinii.iti--' .      I  Iriiiriciis''    rliviuii    Hiveiito 

c'li'iiiinti.i '    rcx.  Si    ccilcsi.is    ilii     iii;iiiy;iiiilii    ixallaviTiiiuis,    ctcriK-    r<'iiiMiii'ratii)iii8 

b  ciniiluini'ntiiiM '  iuiIms  iiiilc  |ir<>l'iituriiiii  ^  iuMttii|Uiiiri  iliftiiliniiis'-'.  (^tiaprnplcr  iiiiiiiiiiiii 
siiiictac  ilii  ai'clcsijic''  Hdclimn  |ii-('S(?neiuin  scilit'i't  ut '  t'utiintniiii  iiovcrit  iiidiistria, 
qiialitcr  ims  laiii  pro  imstrai'  ([iiaiii  pro''  (liloctissiiiio  oontcetiilis '  nnstrc  Ciini;;mnlif"' 
vicldicct  reginc  nnimc  romcdio  sanctne  Nwnburgcnsis"  ju-flcsio"  Bororibus  snb  Knncti 
lifiiiMlii-ti''    iTgtila    <lo;;(Mitibns    f|ui)(l(lain    iiostri'i    iuris    iirediuiii''    talitcr    donantft.s    pro- 

lü  |>rii'taiiiur"  in  aii^^inciituin  .sti|it'iidii)riiiii  siliiiii  in  cdinilatii  ( irayspaidi  scilicct  Tagiiiars- 
liavm '  riuu  luiniirc  <t  .Mnriiii;rn"  sitinn  in  fiunilalu  Ilyrspacli*'  ni'i-  ni>n  Zi'll  situtii 
in  niniitatn  Nwnbur^"  runi  i>ninil>us  tinsdiMn"  prc^dinrnni  attincnciis*  ot  appc-ndicii«"", 
vidclicvt  i'cclosiis>  villis  art'is  i'diticiis  uiancipiis  utnii.s(iuf  sexus  terris  cultis  et  ia- 
fultis  qiicsitis  vei  inquirendis'  viis  et  inviis  oxitibus  et  redditibus  prati.s  pa.sciÜH  com- 

la  pastMiis  sivc  apiuni  pasuuis  silvis  saginis  a(|iiis  inoicndinis  |)iscafii)iiibus  eetorisqiio 
Omnibus  ipu'  rite  dici  vel  seribi  possunt  (ju()f[Ui)libot  niod"  utilitatibus  et  appendiciis. 
l'rcfipii-ntes  igitur  regaii  auetoritato  iubeniur-',  (luatcnus''  bencdicti  soniper  f^rc-gis 
mcKliratrix  sivc  abbatissa"'  tarn  presens  (piani  ociam  pnif'utura  libcrani  didiinc  bal)eat'' 
pi>tt'stat(;nr'  ante  dicta  predia  tcnondi'  possidcndi '  c'i)lcndi  cdificandi'-'  advin'atuni  su])ra 

so  |)iincndi''  seu  quidquid  sibi  iiccat'  niodis  onniibiis  ad  usuni  sanctinionialium  in  pndi- 
iiata  Nunburgcnsi''  ccclesia  deo  inonachice'  servicncium"'  faciendi.  Et  ut  hec  nostre 
tradieionis"  scu"  donacionis  niaiestas  stabilis  et  ineonvulsa  permaneat,  hanc  eartain 
inde  e()nseri])tani  manu   ]inipria    rolxu'antcs  sigilli    no.stri  inprcssione  insigniri  iussiinus. 

Signum   diinilni    lleinrici''  (M.)''  regis   invii'tissiini ''. 

s5  Klicrlianhis  caneeilarius  vice  \\'illigisi*  arcliicancellarii  recogni>\i'. 

Data  W  11.  kal."   niay  in(licti(nie  \',    anno  dominicc  inearnationis   M\ll,    aiino  vero 
doniiii^  Ileinrici"   secundi  regnantis  V;   acta  sunt  hec  Katispone^;   feliciter  amen. 


.">i;j.  [Bloch]  a)  fehlt  in  B',  leo  auch  die  verlängerte  Schrift  nicht  angedeutet  ist  h)  sanctc  B', 
und  HO  immer  e  statt  ae  c)  ta  über  dei-  Zeile  nachgetragen  in  B-,  rgl.  D.  131  d)  Hain- 
rieiis  B'\  Henricus  C  c)  clemciicia  B',  un<l  so  immer  ei  statt  ti;  an  ia  corr.  in  B-;  dem. 
Romaiuinnn  rox  C  f)  emolimentum  B'  g)  distidimus  B'  h)  B'  --  D.  131;  ccclesie  /J' 
i)  B'B-,  statt  ac  des  D.  131  k)  p  ß'  1)  B';  in  B'  schliessi  hinter  dem  zireiten  t  eine 
Xeile,  die  folgende  beginnt  mit  einem  Zeichen,  das  für  et  angesehen  werden  könnte;  darauf 
folgt  ctira  alis  oder  dis  m)  B'  durch  Verlesung  aus  Cuniffundae  des  Ii.  131;  Cliunijijuiide  Ä' 
n)   Newnlmi-fr.  /*'         o)    B-;   ecclesit-   B'         p)    in    B'   corr.    aus   licndicti  <|)    nostre  /f 

r)  B'  D.131;  prcdia  ß'  s)  ß'yj-,  statt  proprietamus  des  IJ.  131  t)  Taginarliiiim  ß"; 
Tagmarheim  C  uj  Möriiigen  B'C  v)  Hirspeelih  B',  mit  Correctur  am  zieeiten  h;  Hirs- 
perrf  C  w)  B'B-  ~  D.  131,  wo  nur  ein  Gut  geschenkt  wird;  rgl.  X.  r  x)  B'B' ;  adhe- 
rentiis  />.  131  xx)  apeiid.  B'  y)  B'  mit  über/lüssigem  Abhürzungszeichen;  fehlte  in  /<' 
tele  in  D.  131  und  ist  dort  erst  am  Itnnde  nachget ragen  z)  imisrendis  B-  a)  B'B',  statt  iu- 
homus  des  I>.  131  b)  ((ts  ß';  iiautenus /(■'  c)  Mm,  ohne  Ahh'irzungszeiclien,  B'  il)  halieat 
corr.  Ulis  habeant  B' ;  liabeat  I>.  131;  habeant  ß'  c)  in  ]','  aus  postatein  corr.  1)  teiiendi 
posidendi  ß',  wo  teiiendi  auf  Rasur  steht:  predia  possidnendi  B',  wo  zurrst  jiredia  tenendi  ge- 
standen hatte ;  dann  ist  te  in  sid  corr.  und  ilaror  pos  eingeschoben  g)  edisficandi  B'  li)  B'B', 
«/««  superponeiidi  (/f*- />.  131  i)  B'B',  .^tatt  libcat  des  D.  131  k)  Xewidiurfr-  ß'  1)  mona- 
eliiace  ß'  in)  serWcium  B'  n)  in  ß'  i.it  t  corr.  aus  d;  dradicionis  ß',  wo  indessen 
ein  Querbalken  im  ersten  d  eielleicht  die  Correctur  zu  t  anzeigen  soll  o)  B' ;  seve  ß';  sive 
D.  131  p)  Haiiirici  ß';  Heinrci  ß'  i\>  in  B'  fehlt  im  M.  das  S;  dafür  sind  die  ron  KD 
zur  Verzierung  eingetragenen  Punkte  des  Sl.  ron  l>.  131  in  B'  genauer  nachgemacht  als  in  D', 
wo  einzelne  fehlen  r)  inictissimi  ß'  s)  T'niliffisi  ß'  ti  in  ß'  zwischen  re  und  novi  hinler 
der  Abkürzung  für  con  noch  ein  und  rsta'ndlichcs  Zeichen  iii  ktt  ß-  v)  domini  ß'  w)  Uain- 
rici  J8'         X)   Uatensiionc  B';  llati'sbinKu'  C:  in   l>.  131  actiiiii   Iiadrslione. 

83* 


660  KATSKlilltKrNDEX. 

514. 

(Unecht.) 
Heinrich    bestätigt   der  von    ihm  gcgründeteii   nnd  ausgestatteten  bischöflichen 
Kirche  zu  Bamberg  sowie  dem  Domcapitel  daselbst  den  gesamten  Besitz. 


Vita  Hcinrin  II.  aurt.  Adallurto,  cod.  autographiis  cliru  ans  dnti  J.  1 1 1(!  f.  '>  im  Ctipilels- 
nrchiv  zu  Oiirk  (C). 

Orvtsi-r  Diri  Hdnihfi-gcnsrn  19  aus  Ahnrhrifteti  der  Vita  (a)  =  Sinii(s  HislDrinc  SamiDriiiii 
lulii  Iii:i  (b),  ^=  LudcH-ig  SS.  rcr.  Bamberg.  1,  282  =  .XbhnuUnmj  von  denen  linides- 
hcirlielieii  Gerechtsamen,  ürk.  1  n"  1  =  Saueraeker  Gesch.  des  Hofmarks  Fürth  1,  105  lo 
=  Saueraeker  Xordgauisehe  Staatetigesch.  1,  lOö,  =  Us.iermaiin  Ep.  Bamb.,  prob.  15 
n"  11  =  lAMshorn  Gesch.  des  Bisthums  Bamberg  1, 147  in  deut.'ichcr  Übersetzung,  =  Migne 
Pairol.  140,  27:i  n"  37,  =  Gretser  Op.  10.  513.  —  Lünig  17",  8  u"  1  =  Bericht  an  die 
Riirn.  Kayserl.  Maje.it/it  bey  dem  Reichscammergericht  übergeben  den  11.  Miirz  1739  (in 
Ada  Bamberg.  Cameralia  1),  Beijl.  n"  27  mit  Correcturen  aus  b  und  Ms.  =  Jiechfsgegriindrte  \t, 
rhiff'ung  derer  ab  Seiten  des  Bamljergi.ichen  Dhomeapituls  zum  Vorschein  gclirachleu 
Schifften  (1745),  Beil.  240  n"  132.  —  Acta  SS.  lulü  3,  759  aus  ab  und  Ms.  ~  Mon. 
Germ.  SS.  4,  798    aus   den    S.  788  f.  angeführten   Handschriften.   —  Stumpf  Heg.  lt5G. 

Fälschung    des   Bamberger   Diacons   Ad(dlicrl,   der   in   seiner   etwa    114(i   verfassten  Vita 
Heinrici  II.  eine   Cliersicht  über  die  Schenkungen    des  Kaisers  an  die  von  ihm  gegründete  so 
Kirche   geben    wollte    und    deshalb    das  D.  .'tli    aus  Bamlieryer   l'rkuuden    mosaikartig  zu- 
sammen.telzte,  i-gl.  Bloch  in  N.  Archiv  22,  2lö  /f.     Von  seinen  Vorlagen,  deren   Benutzung 
aus  den  Anmerkungen  erhellt,  sind  uns  erhalten  die  DT).  H.  TT.  200.  4(18.  401.  318:  für 
die  Inscriptio  dürfte  Ja/fe-L.  Reg.  4030  benutzt  .iciii,  (in    Thcil  der  Bertinenzen  ist  dem 
DO.  II.  44,   ein   die  Cavoniker  betreffender  Satz  gar  dem    DH.  III.  Stumpf  Reg.  2354  jr. 
entlehnt.     Ausser  diesen  Quellen   lagen   dem   Fülscher  aber   auch   noch   andere,   uns  nicht 
mehr  erhaltene  Bamberger  DD.   (über  solche  vgl.  N.  Archiv  22,  139  N.  1)  vor:  der  letzte 
Theil  der  Arenga  (vgl.  JV.  h^    entstammt   einem    verlorenen  D.  des  GB,    dem    auch    noch 
die  Publicatio  (vgl.   X.  k)  entnommen    sein  wird  (vgl.  auch  odictuui  X  z) :    der  Schlu.ss 
der  Pertinenz formet    stimmt    mit    einem    D.   des    GF  für  Göss    üljerein  (vgl.  N.  a  .S'.  >>(!]  so 
Z.  50);  und  waJirscheinlich  ist  uns  in  dem  Schlusstheile  des  die  Canoniker  angehenden  Ab- 
schnittes (vgl.  N.  d  S.  661  Z.  52)  der  Wortlaut  eines  echten  DH.  II.  für  diese  erhallen : 
einzelne  der  in  den  überlieferte})  Bamberger  DD.  nicht  mehr  nachwei.ifiaren  Stellen  können 
dem    verlorenen    in    Bamberg    1014    ausgestellten    DH.   II.    angehört    Italien,    von    dem    die 
Uihhsheinwr  Annalen  unter  diesem  .Jahre  berichten.     So  bleibt  nur  der  kurze,  die  Schenkung  j6 
der  Kleinodien  aussprechende  Satz,    den    vir  auf  keine  Ur/cunde  zurückzuführen  rernmjen 
und  als  Eigenthum  des  Adalberl  betrachten ;  wahrscheinlich  ist  dieser  durch  die  Aufzühlung 
in  dem  DK.  IT.  Slum/tf  Reg.  2()5<>    -u  scinnn    Einsdinbe  rernnhissl  icorden. 

ITfiliricus"  divina  ]ircnr(linant(;  clciiicntiii  rcx"  oimiilnis''  rcclcsir  filiis  tum  futtiriH 

tlUUni    Iil'Cseiltibus'*.  •Saliilpfninii»''    *    siicii    ('lcji|iiii    iiistitiiti'iiiiliiiK    triiiliiiiiir    et   p  rc  iiiniiiiniir,  40 

ut  tcin|ioralia  rclinqucntes  bonn  et  tcrrctm  |iost|iniiciitfH  commodn  (tcrnn  et  sine  liiie  iimiiHiir.'i  in  cvli" 
BtiidcamuH  adipinci  eonsintoriii''.  filoria''  fllllll  prc^soiiH  fiijfitiva  est  et  Vftlia,  (liiiii  poHHidetiir,  iiiMi  in 
fn  alii|iiid  de   c^'leiiti   ^ti'niitnt«:  c-ojritptiir.     Sfd    di'i    niiKorntio    liiiniinio    (ri'ncri   ntili'    ])inviilit  rcnicdiiini, 

614.   '^BrcMlBii)     a)  Heinricus  —  rex  =>  />.  SOO      b)  omnihus  —  prosentibu«  ryl.  .faffe-L.  Itri/.  40:iO 

ci  snliilierrimis  —  cnnsiiitoria         f).  'JOO         dl  gloriii  —  immeinores   —   I).  4()H  *<> 


II  r.  IN  IM  (11    II.      1002  —  1024.  r.fil 

qiinnilii  |iart('iii  c^lostis  |iiitr!i'  tcrrmf  iiiil>Ntniitly  focit  omte  |iru>'iiiiii.  Iliiiii«  it);'!  muh  cli'iiii'iitii,'  IKiii 
iiiiiMiMiiiiro.s'l  licc  l^nornntes  hom''  ^rnttiitn  (liviiii,>  mifuTiitinniH  ri'Hpi'i'tii  rc^ali  •ÜKiiitati-  Huliliiiintoi  •, 
coii^riiuiii  PHHO  (Iiiciiiiiis  iioii  snliiin  ^'i'ulcHinH  uli  niitucoHHoriliiiH  iioMtri«  eoiiittriictiiii  niii|ilinr<',  »od  ail 
niniorcm  dniniiii '  gloriaiii  novajt  fditii'iirc  «nMi|iii)  UovotioniH  noatrf  ilmiiii  ^rrntiHiiiiiiiH  vxnitar«".  Qiia- 
b   |)ri<|jti'r>'  <   (I<iiiiiiiicis    ikui    siiriliiiii    amlitiiiii    |>rrl)ontC!)    prcc-optiH    ot    dfilii-ia    nlitoinpcrnndo    int<'ndi<ntcit 

.sii!i>ii>iiil>ii.s>--,  tli('.siiiiru!<)>  (U villi;  lai'^itittis  iiiunitifontin  nobis  cnllntos  in  vv\,,  (Ic.KidcriiiiiiiH 
rc|ii>iii'rc,  Ulli  iici|iic  fures  ('tliidiüiit  iici-  liirciitiir  inMim-  oriijro  vel  tinc«  )li>iiii>lia(iii',  iil>i  et, 
(liiiii  niiiiiia   iiiiiic   ociii;;fsta  riToliimis,  cor  nnstnini  desiik-rio  et  aiiiorc  sf|iiuH  vcrsetur''. 

l'rniiiili.'  iiatcrr''  vmIiimiiis  iiiiiiiiiim  tiilclliiiii  »  niiivorHitati'',  quod  i|iii-ii(lniii '  iiatcnii/  licn-ditatiH 
10  iiiislii;  liiniiii  üaliriilii'i'c  illetiiiii  in  simIimm  i'I  iiilnii'u  e|ii8('u|iatu8  •  provi'xiniux  et  Koiiiany  McdlH 
aiiitiiritiitc  linniitiiiii  '  ati|ni"  voiieraliilis  lliiiiriii  W'iizilmrg'onsiH  opiscopi  consciuu '  et  dilecty'"  coniiljfiii 
lioMtr^-  t'liiiiiijfunil^'"'  Villuiltatt'.  pari"  Ctiain  comiiiiiiütjiic  oinniiiin  noBtri  lidvliiiin  taiii  arcliicpi- 
»cMponini  i|iiaiii  i-piscciporiini  al)l>atiiini|iie  iicc  iioii  diiciiiii  ot  riiiiiitum  consiilto  dpcri-toeinc"  nc 
tiicius"  rrf;iii  imstri  |>rini'ipnni  coiicunli  devotiono  »  laiidatiiin  ad  li<inurom  •  ninnipotciitis  di-i  et  hput^* 
16  Mnriy  sniipi-r  vii;.'iiiis  sanctiinuiniiic  npiistnloniiii  l'ftri  i't  l'aiili  iici'  iioii  sanctiiniiii  *  Kvllaiii 
et  (ii'orjfii  »  fiiiidaviiniiso  stahiliviniiisP  et  corroboravinmsl',  iit'l  iiiilii  iioNtruni  pariMitiiMi<|iie  nostroriini 
et   titiDiiis  tercii   inipcratoris  videlicet  antfeessori.t    imstri 'l    eolelire ''   lialieatiir    menioriali'    et  iujfiB  pro 

omnilms  ortliodoxis  niaot e t  ii  r   luistia  saliitnrisr.     Oblatis"  igitur  dei)  iii    cadem  dilccta  Ilobis 

<;fc'k'.sia    ad    honorem    et    dccorein    di)iiius    dei    ex    inetallis    la])idibiisniie    preciosis    in 

so  varios  usus  sanctiiarii  vasis  seu  vestibu.s    aliiüque   ornainciiti.s    ^cclesiastieis,    eontulinius' 

preterea  nd"  »  supra  dietam  sedem  cpiscopalem"  predin*  fcclesias^  vicos  villaa  cum  nninil)ii» 
SUIS  pertineiitiis  sive  adhereiitiis,  vidolieet'''  ntriusqiie"'  sexiis  niancipüs™  arei»*  fdiKciis  tcrria  ciiltis 
et  iiiciiltiü  viis  et  iiiviis  exitibus  et  reditibiis  i|iiesitis  et  in<|niroiidis  silvis  sa(;enis  venaliDnibns"  [iratisV 
paseiii.x  eainpisV  forestis  forestariis  eeilariis  censibns  aciuis  ai|iianiiiive  deeursihus  niolendinis  iiKibilibiis 
85  et  ininiiiliilibiisy  et  eetoris'  oinnibiis  <iuc  rite  serilii  aiit  appillari  |iiissiint  (|ii<>i|iiiilibet  innd"  iitilitatiblis, 
Jircscnti  iiostrf  auetoritatis  edieto  Statuentes  '■,  ut  nobis  in  dco  dilcctus  sepe  dict?  sedi.s  episcopns 
Ebcrliardns  sniquc  sueeessorcs  libcrani  dcliinc  Iiabeant  pntestatein,  eadem  presoripta  bona  cum 
Omnibus  appendieiis  suis  teneudi  possidcndi  aeH'-   in"    qunslibct   USUS    episCopatUS    COnvertendi". 

Fratribus  autriu    eanonicis''   doii   ibidiiii    i'aniulantibus   ad  cottidiana  temporalis  vit^  suVjsidia 

30  possessioiies,  quas  tradidiinus,  nostra  imperiali  aueturitate  proprietative  pussideuda  eontirinanius, 
ea  viileliii't  ratinnc  ut  prefati  eaiiouici  et  eoruui  per  sueecssinucm  prepositi  liberam  deliiuc  eiini  ipsorum 
caiioniioriun   consonsu  et    eunsilio    potestatem  Iiabeant''   in    nieliores    USUS    coniiuutandi  ■'   auffuientandi 

et  ad  *  utilitatem  suaui  quoquo  modo  redig-eudi •■,  quatenus''  et  ipsi  nostri  benigne  apild  deum 

memores  ac  dilcetissim^  coniugi.s  nostrj  atiiiie  cousortis  *  regui  »  Chunigund^  parentuiuqlie  nostl'O- 

35  ">1  (.    0)  nos  —  cxaltare  =  D.  101  f)    über   di   steht    roii   gleicher   Hand   über   der   Zei/e   nach- 

i/etragen  vel  dui  ff)  <luaiiropter  —  suasionibus  =  D.  'JOO  li)  da«  Bibehrort  Matthaeiis  6,20 
int  hier  stär/.er  benutzt  als  in  l).  3.57,  mit  dem  wir  die  Uebcreinstimmung  durch  l'elildruck 
bezeichnet  haben:  Jedoch  geht  I>.  514  nicht  auf  dies,  sondern  auf  ein  uns  nicht  erhaltenes  D. 
für  liamljerg  zurück,   vgl.  I>.  377    (für  Isordhausen)  il   /).  200         k)    patere  —   univcrsi- 

40  tati    rgl.  l).  3r>l    und    I>.  307    (für    Paderborn)         I)  queDdam  —  consensu  —  D.  200:    nur 

firmatuni    =^    I>.  iOK,    in    dem    auch    sublimando    cor    proveximus    fehlt  m)    dilecte    — 

Chunignndg  =^   />.  401  n)    pari  —  deeretoquu  —   D.  200  o)    tocius  —   t'undavimus  = 

D.  408  p)  stabil.  —  corrob.  />.  200  q)  ut  —  nostri  rgl.  DD.  200.  40S  r)  celebre  — 
salutaris  —  D.  200       si  hierzu  rgl.  die  Aufzählung  in  dem  I)K.  II.  Stumpf  Reg.  205(i,  iro  auch 

4.1  die  }f'orte  vasis  und  oriiainentis    begegnen         t)    rgl.  z.  li.  It.  170         u)  ad  —  episcopalem   = 

/'.  200  V)  fcclesias  vioos  villas  —  videlicet  =  D.  200,  indem  die  ersti-n  drei  Pforte  aus 
der  Fert inenzformel  hera u.tgrhohcn  u-unlen  w)  utr.  sex.  iiianc.  =  D<>.  II.  44  x)  areis  — 
venationibus  -=  I>.  200  y)  pratis  —  immobilibus  —  DO.  II.  44,  nur  campis  fehlt  doH  wie 
in  D.  200;  rgl.  aber  z.  B.  I).  3.'>l       7.)  cgteris  —  seu  rgl.  I>.  2iiO:  zu  edieto  statuentes  rgl.  1).  307 

50  a)  in  —  convert.  aus  einer  verlorenen  Urkunde  für  Bamberg,    rgl.    die   gleichlautende  Wendung 

in  dem  D.  437  für  Gii.-'s  b)  eanonicis  —  Iiabeant  aus  dem  DU.  III.  .Stumpf  heg.  2354 
v)   cominutandi    —    rcdigendi    =   />.  31X  d)    ron    dem    .•^utztheile   tjuatenus  —  respondeant 

können  wir  nur  die  durch  Vetildruck  herrorgehobenrn  Worte  in  dem  D.  3S9  nachweisen  (das 
damals   im   bischöliichrn  Archir   in  Bamberg  war),    aber  es   ist    wahrscheinlich,    dass  er  einetn 

55  verlorenen  D.  Heinrichs  II.  für  die  Canoniker  angehört  hat;  pia  intercessione  vgl.  z.  B.  I).  307 


662  KAISK  UrüKrNDKX. 

i-iiin  versa  ^■R•e  benefii-iis   nostris    jiia    aI(i\io    assidua    iiitercessione    i'cspondeant ''.      Si» 

quis    nutt'IU,     <iiui>l    n)isit.    Iiiiiiis    luisiri'    iloiiatioiii.s    iniiiiitui'iitiain''    at(|lU*     instlllltuill    a|>i<sti>l  i  c  o  ' 
scdis  et  tot  veiiernbil  i  u  III   J»!\triim   aiu-luntate  firiiiatiiiii  ^  ilcstiiicroi-'  scu  vinlair   t('in[itav»'rit,   in  ilio 
iudicii  coram    ociilis    doi    turiiiiMiti)  iiiextiil^iiibili   ytoiiialitiT  lual.      l^iind    in'    ivciiiat.    si'il    ln.r    tiiulitio 
iioslra  ntClUC  CiCcretUlU  ab  omiiibtia  perpctualitcr  iiiviulabiliü  puriiiaiual,   liaiic  lartiini  iiiilc  cuiisiiiiitaiii   5 
ninnu  propria  roborautos  siyilli  nostri   iiiipressione  iiisifriiiri   iussiiimsB. 

515. 

(Unecht.) 
Heinrich  bestätigt  dem   von  ihm  dem  Bisthum  Bamberg  geschenkten  Nonnen- 
kloster Kitzingen  das  aitxschlie^sliche  Recht  auf  die  Fischerei  in  einem  Bezirk  lo 
an  beiden  Seiten  des  Mains  innerhalb  angegebener  Grenzen. 

Frankfurt   l007   ]\'urctnhcr  I. 

Urkunde  aus  dem  Ende  des  VJ.  Jh.  in  JJiplomfurm  im  k.  lieichsarehiv  zu  MiincheH  C-l). 
Jäger  Gesch.  des  Frankenhindes  3,  308  n"  2  aus  A.  —  Mon.  Boica  30",  391  n"  7  aus 
A.  —  Böhmer  Reg.  1027.  —  Stump/'  lieg.  1484.  i» 

Gefälscht  mit  Beimtzung  des  D.  165,  von  dem  man  in  Kitzingen  eine  Abschrift  gehabt 
haben  wird  und  woraus  auch  das  Protokoll  entnommen  ist.  Dass  Heinrich  für  Kitzingen 
eine  Urkunde  au.sge.stellt  habe,  ist  im  Gegensatz  zu  der  An.mht  von  Hirsch  Jahrb.  2,  118 
nicht  anzunehmen,  vgl.  N.  Archiv  22,  167  (166  N.  2). 

(C.)  §   In    nomine    sanete    et    individuc    trinitatis.      Iliimirus    ilixijia    iavcnte    clo- so 

niencia    rex    salubcrrimu.s.  ^  Noveril!  t    oinuiuni    nostri    fidcliiiiii    taiu    prcsciis    etax    <)iiaiii    i-t 

succcssiira  posteritas,  qiiia,  CUm  lies  nostri  cjuamlam  iuris  abbm-iain  Kiz/.infreii"  dictain  OX  consilio 
et  conseiisu  principnm  Romanorum  in  episcopalem  sedem  Babenberg''  ouin  omnibus  eins  per- 
tinentiis  sivc  adherenciis,  vidclicet  ecciesiis  *  et  oinnibiis  iitilitatibus,  <|iic'  (|ii>ilibet  niod"  dici  vcl 
»cribi  possuut  *,  prout  firniius  iiotiiinius,  donavimus  at(|iio  innpricta  v  i  in  ii  s ,   rc^aii  banno  sancci-  S5 

\-imus  et  signatis  litteris  confirmavimus,  iit  Kiz/ingcnsium  oongrcgaoin  «loininannn 
piscacionum  suarum  usus  et  potestates,  sicut  jirius,  invicilabilitcr  soihjht  lialnirt.  Hoc 
ctiam  determinate  exchisimus,  ut,  si  quis  benoficiarius  in  villis  Hcrct,  quo  in  niai-ginc 
piscacioniun  predictc  congregacionis  •■  sito  sunt,  nullo  modo  «e  de  passcuis''  prcdictaruni 
piscacionum  intromittere  presumeret.  Proterea  fines  piscaciontim  sie  discrevimus,  ut  so 
ex  una  parte  Mogi  ab  amnc''  (lui  dicitur  Swarzaiia '  us(|iii'  ad  i-iwum'  i[ni  diritur 
Dilicnbach  et  ex  altera  ])arte  ^logi  a  villa  quo  vot-atiir '  ( 'lidlere  us(jue  ad  valli'ni 
Sulzevcdt  nemo  jiretor  abbatissam'-'  piscandi  pott^statcni  liabcrct,  nisi  (jui  piseandi 
lieenciam  ab  ipsa  inpetraret.  Omnes  enini  villc  ex  utraque''  litoris  posite  iut'ra  bos 
qiiatuor  fines  ciusdem  abbacie  erant.     Si  ipüs  igitur,  «niml  alisit'.  dustruerc  sivc  viohu-o  35 

preMiuiat,  in  novissinio  die  torinento  incxting'uibili  rorain''  oculis  domiUl       liiat.     C^mid  iic    fiat,    scd  licu 

514.  e;  si  —  munificentiam  =  I).  uoo       i)  apostoHcQ  —  firmatura  rgt.  JJ.  408       g)  destrucre  — 
iiissimus  =  D.  200. 

515.  [Blocb]  a)  Kizzinsf  A  h)  Mib  A  cj  coiiizre(;aciois,  vline  Al/hürzungsziichen,  A  d)  A  u)  ali 
aiiine,  vielleicht  mich  ilaK  corunf/ehetiile  Mojri,  auf  Itaxur  1)  Swarzaiia  —  vocatiir  auf  <o 
UuKur  fi)  ubbaiii,  ohne  Ab/i-iirzu>i(/.i:rii-lini,  A  h)  ilahinicr  fehlt  in  .1  jiarte  i)  dnhinlcr 
frlill  (Ins  roii  destnierc  flive  violarc  (il/hiiiif/ifir  (Hj/ecl,  und  der  Heul  iler  H.  Schriflzcile,  die  mit 
alisit  endet,  igt  leer  gelanxen,  ol/uohl  noch  für  zwei  niler  ilrci  Worte  Jlauin  (lewemn  ivi'lrc.  Der 
FfllKcher  irird  die  an  dieger  Stelle  in  der  VIJ.  Ktehenden  Worte  luiiu«  nostrac  donatioiiis  iiiuiii- 
fici-iitiani  durch  einen  anderen  .lundnick  ha/ien  emetccn  irotlen  und  für  diesen  fine  Lücke  4& 
tielansen  hiiljen,  deren  Ausfiillunii  nachher  unterhiieb  k)  iil/cr  coram  itl  d  ilbcryeschricl>en; 
icnhmcheinlich  sollte  hier  schon  doiniiii  nuchijelraijen  werden  1)  doiiiiiii  zuischen  ociilis  und 
liiut  nnchlröi/lich  einr/efHi/t;  in  der  VU.  war  das  sonst  un  ilieaer  Stelle  .ilchendc  dei  durch  ein 
Versehen  des  KI>  ausijefallen 


II  i;i  N  KK'II    II.      MiML>  —  1(124.  663 

tniiliiiii     ii.islpa     (lcrri-tlinii[ll('     no.'^tnilll     iili    niniiiliiiH     iii<'i>i'rii|i  t  II III     |i>'riiiaiii-iil,     liuiii:     rnrtiiiii     indo 
c'Uii8t'ri|itain   iiianii  |iro|)iiH   nilmniiiti'.s  sit'illi   imstri   in|ir«H8ionc   iimin^iiiri   iiimiiiiiiiii. 

^  Signum  ildinini    lliiniiei  i.M.)  re^ifi.s   invicti.<.siiiii.  |  (SI.)° 

l)i»tii  kal.  iiov.  indictiiiiii'  V,  anno  doiiiinicc  incariiatiiinis  MVII,  anno  vcro  doniini 
6   Iliiiirici  .•<cctiii(li   ri-f^nanli.s  VI;    actum    Fraiikonofurt;    fi'licitcr  ami'u. 


olC). 

(Unecld.) 
Heinrich  schenkt   der  1^011   dem  Eremiten  Günther  im  Nordioald  gegründeten 
Kirche  ein  Gebiet  im  Nordwald  innerhalb  angegebener  Grenzen. 
10  Merseburg  KXM  Juni  7. 

Urkunde  aus  dem  Anfang  des  12.  Jh.  in  Diplomform  im  k.  ReiclmarcMv  zu  München  (A). 

Arenlini    Ann.    Boiarum    ed.    Ziegler   iy()8    eil.    —     Hund    Metrop.    Salisb.   177    lieg,    zu 
Hl()8.    —    Greiser     Diri     Bamhergenses    (i9    n"  4    aus    B    =     Hund  ■  Gewald    Melrop. 
Salish.  ed.  Mon.  2,  :i7  =  Hund-Gewold  Metrop.  Salisb.  ed.  Bat.  2,  25,  =  Mal/illon  Acta 
15  SS.  ed.  I.  saec.  6",  480  =  MalnUon  Acta  SS.  ed.  II.  saec.  6",  422  =  Piter   Thesaurus 

absconditus  08  n°  1,  =  Ludacig  SS.  rer.  Bamberg.  1,  331  n"  4  mit  a.  reg.  VII  =  Migne 
Patrol.  140,  388  n"  .54,  =  Gretser  Dp.  10,  537  n"  4.  —  Mon.  Boica  11,  138  n"  26  wohl 
aus  AB  =  Fejer  CD.  Hungariae  1,  293.  —  Stumpf  Reg.  1520. 

Wie  schon  Steindor ff  Jahrb.  Heinrichs  III.  1,  388  f.  erkannt  hat,    ist   das   D.   '>li>    von 

«0  demselben    Fälscher   angefertigt   worden,    der   auch   das   D.   spur.  Heinrichs  III.    Stumpf 

Heg.  2162  ht-rgestellt  hat.  Aber  wiihrcvd  der  Fälscher  sich  bei  dem  letzteren  Trugwerk 
an  das  echte  DH.  IH.  Stumpf  Reg.  2161  anschliessen  konnte,  lag  ihm  eine  Urkunde 
Heinrichs  II.  für  Günther  und  seine  Stiftung  zu  Rinchnach  im  Nordwald  nicht  vor,  loie 
denn  auch  aus  Stumpf  Reg.  2161  erhellt,  daxs  erst  Eonrad  II.  für  die.ie  ein  D.,  das  um 

ib  erhaltene  Stumpf  Reg.  1986,   aimjestellt  hat.     Der  Fälscher   nahm   daher  für  D.  516  die 

letztere  Urkunde  zur  Vorlage,  an  die  er  sich  bis  zum  Ende  des  Contextes  hielt,  indem  er 
nur  die  Namen  Eonrad  und  Gisela  in  Heinrich  und  Eunigunde  änderte  und  Eönig 
Heinrich  III.  aus  der  Intervcnioitenliste  forlliess,  dagegen  an  der  für  1009  unpassenden 
Intervention  der  Bisrhiifv  Benno  und  Godehard  keinen  Anstoss  nahm.     Die  Grenzbeschreibung 

so  des  D.  Eonrads  II.  ersetzte   er  durch   eine  andere,   auf  die  es   ihm  ankam  und  die  dem 

Eloster  ein  viel  umfangreicheres  Gebiet  zusprach  (vgl.  Hirsch  Jahrb.  2,  37  N.  1) ;  und 
die.se  gefälschte  Grenzbeschreilmng  ward  auch  in  das  D.  spur.  Heinrichs  III.  Stumpf 
Reg.  2162  eingefügt,  doch  schlieist  sie  sich  in  unserem  D.  516  enger  an  den  Wortlaut  des 
DE.  II.  Stumpf  Reg.  1986   an,   so   dass   wahrscheinlich    unser  D.  vor  dem   unechten  D. 

3.'>  Heinrichs  III.  hergestellt  und  bei  dessen  Anfertigung  bereits  benutzt  i.st.     Das  Eschatokoll 

endlich  entnahm  der  Fälscher  entweder  dem  D.  198  oder  vielleicht  eher  einer  anderen, 
mit  dem  letzteren  D.  gleichzeitig  ausgestellten  Urkunde  für  Niederaltaich.  Denn  während 
in  der  Contextschrift  unseres  D.  516  diejenige  des  DE.  II.  Stumpf  Reg.  1986  nach- 
geahmt  ist,    zeigt    die  Schrift    des  Eschatokolls   zwar   gewisse   Übereinstimmungen    mit  der 

*«  des  D.  198,  alier  auch  einige  Abweichungen  davon,  in  denen  sie  doch  wiederum  an  Schreib- 

gewohnheiten des  Notars  EC  erinnert,  von  dessen  Hand  irir  eine  Urkunde  für  Nieder- 
altaich jetzt  nicht  besitzen.  Die  Zeit  der  Fälschung  genauer  zu  bestimmeti,  fehlt  es  vorder- 
hand an  ausreichenden  Anhaltspunkten ;   der  Schrift    nach    dürfte   sie  eher  in  den  Anfang 

.Mö.    m)  das  falsche  Sieyet  i'<t  X.  Archiv  3,  4.'>  beschrieben. 


tJ64  K  A  I S  K  U  r  K  K  r  N  1 )  K  N. 

th\i  12.  als  noch  ins  Ende  des  II.  .Ih.  :n  setzen  sein.  —  Der  von  Weiland  in  X.  Anhiv  -i,  72 
aus  einem  Giessener  Codex  citierle  deiil.iche  l'rkundenan.'izug  ist  vmii  Woiilaut  und 
Datierung  mit  dem  D.  516  identisch,  nur  dass  hier  bereits  Niederaltaivh  an  die  Stelle 
von  (inniher  und  Rinrhnach  tietretai  i.it ;  die  Annnhnic,  da.ts  hier  noch  ein  Rest  der  oben 
vennutheten  verlorenen  Urkunde  yleichen  Datums  erh(dlen  sei.  irini  durch  den  Kaiscrtilel,  b 
der  zum  Jahre  1009  nicht  pa.-ist,  ausgeschlossen. 

(C.)  I  In    mmiine    sancto    et    individuc    trinitatis.      lliinrinis    ilivina    l'.ivcutc    cle- 
nientia    Romanoruiu    iniperator    augustus.  ^  IMaiitationis  cniuMiiue  Htirculus  tmnco   viridi 

iiii|ititalus  i|iiiinto  sopiuü  miiiis  >'iri'iiinfiisii<    iriif^ntiir,    tnnto    citius    niinis    orcNi-ciitihiis    in    nrboroin    or!- 
(fitur.      ^icli'sifts    ipitiir    dei    compnrntioni    eidcin    nos    rcooinpeusiiiiti's*    ul>ieiiin<|iio    loconim    noviter  lo 
Iiinntntnü,  si  lioiiis  iiostris  aliqunnto   licnig'iiius  lulliihitis  Hiiblovnintis,    tnnto  ciis  citiiis   in   illviua   tVlii'itcr 
lande  excrosi-ore  tnntoquc    nos    Hrnnus  iinporii  nosiri  cnlnien  stabilirc   lidelitiT   «onfidiniiis.     yiin|>iopt('r 
üDiiiiuDi  dei  nostriqnc   fidclinin   univorsitHti  notnm   esse   voinnius,    ipialitpr  ni«s  ol)   intorveiitum    ilf    pcti- 
tiononi   dilectj    ooningis    nostry  Chuiligunog    iniperatriiis  aiifriisty  »  cl   Itriiuonis  An^iistonsis  (ccicsif 
pr^anlis    uec    non   UoteharJi    ilildiuislioimensi»    vcncrabilis   opiscopi    et    cetorurum    üdolium    nostrornni  16 
Oebeliardi    Hadisponcnsis ,     Ueunonis    Patauicnsis    cpiscoporum    ad    fcciesiani    sitam    in    Iicrcnto    (|U^> 
voratnr    Norduvald    a    Ouutlierio    monachu    inibi    primitns    hereiuiticani    ritnni    duccntu    i'iinstrni'tam    in 
honore  victoriosissinif  orncis  sanctt-que  dci    genitricis  Mario    ncc    non    beati   loliannis  baptlsty   in   nsiirn 
fratmui    ibi    dco    snb    rejjnla   saniti    Itoncdicti    .scivicntiinn,    <|ui<'i|ul(I    lialminius  a     follto     ai|  u  v .     '1"V 
vocatur    LcipHinsa   usquc    ad    lofuiii    qni    vocatiir    SuvarzalianviiR'liil    et    iiidc    iistjuc    ad  so 
mcntem  qui   vucatur   Kkkirieliisbuoeli   rt    ita    iisc|iir    ad    aijuaiii    ijiuj   vnialiir    Ich  hinliach 
et  inde  ad  llolerenberch,   usque  dum  venia.s  l'lecheiitonstcin,  et  iiuU'  ad  Grazzenbaeli 
et  sie  ad  foiitem  ipsius  aqu§  et  ita   per   aquara    qui,^    dicitur  Flinspacli  et  Iiine,  nt  »nb- 

terniinatnm    est,    ad    dunien    Kegiu    et    per   desccnsnin    Keg^in    Httniinis    nsqne    in    illuni    I'iperulia,     ((ny 
duarum  Pipera(lia]   media  iuterflnit,    et    sie    snrsnni   per  eandeni   I'iperalia    n,s(nie    ad    laenm,    ijui  est  in  Ü6 
nionte  Hadauvieb,   et  inde   per   deoursuin    aqiu;    qiK;    vocatur  Schach  et  sie   *  inde,   nt  modo  tor- 
nüuatnni  est,  nsque  ad  locnm,  nbi  Kiiliiripatb  eadit  in  Album  Kefrin,  *   nsque  in  AtVoltrcsberffli  et  indo 
ad  magnum  lapidem,    qni  ex  oricntjili    pbiga    jirope   stratain   iacet,    quy    in   Itauvariä    tcndit,    et    sie    per 

stratam  usquc  ad  Ni}.'rnni  Kcg-in  et  sie  sursuiu  j)er  euiidom  fluviuiii  ad  lr)ciiin,  iil)i  iiitcrtluit 
aqua  Fladuiza,  et  iude  ad  fonteni  eiusdem  aqu^  et  ita  usque  in  I^aui'tinna,   cum  omnilms  lo 

nteusilibus,  cnm  areis  ydificiis  agris  terris  cultis  et  incultis  pratis  pasenis  *  silvis  venationiliu.s  a(|uis 
aquarunive  decursibus  pisentionibns  niolis  niolendini»  viis  et  inviis  exitibns  et  k  ilitilius  ipusitis  et 
inqtiirendis  »eu  enm  omni  ntilitate  quy  ullo  niodu  inde  provenire  poterit  |ier  boe  nostruni  pryit  ptum 
in  proprinm  donavinius  ntque  contiriuavinins,  ea  videlieet  ratione  nt  nemo  niteriu.'«  abscpic  eiusilein 
(diesig''  provisoris  BUorunique  successorum  liccntia  potcstateni  habcat  novalia  fueiendi  pisean<li  aut  S6 
nllo  ingcnio  fcrai«  dccipiendi  aut  qiiamlibet  potestatcin  infra  pryscriptuni  terminum  cxcrcendi.  Kt  nt 
lifc  donntionis  nostn;  anctoritas  stabilis  et  inconvnl.sa  omni  pcrnianeat  fvo,  lianc  oartnni  inde  con- 
«rriptam  Hubtnsque  mann   projiria  roboratani  sigilli   nostri   iinpressione   iiissinius  initigniri. 

I  Sif^nuni  donuii   Ibiniici   M.)  regis  invictissinii.  j^ 

I  (nintlieriuß  cancellarius  vice   Uuiiligisi  arcliicapclhmi   rccognovi.  jj        (SI.  2.)''      40 

Data  VII.  id.  iun.    indictione   VII,    anno    dominicae   incarnationi.s    milh'sinui   \llll, 


anno 


vcro  doniiii   Ili-iiirici   sccundi  rcgnantis  VIII;    actum  ^I<'rscl)nrfr:    filicitcr  aiiKii. 


510.  [Hrenslan]  a)  cfiponsantes  unti  wohl  auch  noch  ul>i<;ui|;  iiiif  Hiisur  h)  eclli;  A  ei  dii» 
erhlt  Sit'jtl  int  inillel*  riner  aiif/ti/osiieiiCH  Wachmichichl  Icünxllkh  auf  dem  J'cri/amenlblult  be- 
fentigl ;    ryl.  die  VorlM;incrk-uuf/  cm   I).  Ulli.  46 


II  KIN  KICII    II.     KM).'— 1024.  «»>.") 

517. 

(Unecht.) 
Heinrich  niiuvit    das  K/oster  des  k.  Johannes    zu  Flurennes    in   seinen  Schutz 
und  hcstätiyt  die  über  die  Rechte  des  Vogtes  getroffene  Feststellung, 
b  Liitlirh   1012  April   l.',. 

Reeueil  des  liltres  et  documens  concernmus  la  fondation  de  l'ahbaye  de  Fhrenne  vom  ./.  I7()S 
f.  I   in  der  Bibliothek  des  Klosters  Maredsous  (D). 

Fiseti  Uist.  Leod.  ed.  1.  27.')  Ktirollstiiiidiii  c  tatjulario  Floriiiensi  mit  docima  soptima 
Mail  (FJ  —  ed.   II.   /,  171,  =  Mirni-Hs-  Foppnis  Op.  1,  H.~>8  =   Migne  I'atrol.  llO.  2il8 

III  n"  6.5,  =  Lv  Lontj  Uisl.  du  dior.  de  Laon  603  n°  IH.  —  Berlih-e  Dar.,  inidits  1,  .T  n°  l 

am  D.  —  Stumpf  Reij.  1558  zu  Mai  17. 

Vgl.  Ulier  diese,  wohl  im  12.  oder  IH.  ,Jh.  odstandene  Fnhrhung,  in  die  nur  r/av  Anfanf/s- 
Protokoll,  die  Signum-  und  Reiognitionszeile  und  wenige  schon  Ijei  der  Edition  des  I).  HH7 
beriick.iichtigte  und  daher  hier  nicht  besonders  bezeichnete  Sätze  des  Contextes  (quapropter 

IS  innotescimiis    S.  6ß5   Z.  21    —    conservandam    suscopiinus    S.  665    Z.  HO    und    ergo 

publice  .S'.  666  Z.  28  —  roborari  iiissimus  .S'.  6'6'ß  Z.  H.'>)  aus  einem  echten,  iin-s  nicht 
in  ur.<tprünglicher  Fa.isung  erhaltenen  D.  vom  J.  1018  übergegangen  sind,  deren  Datierung 
aber  frei  erfunden   int,  die  Vorbemerkung  zu  D.  387. 

In"  noiniiic   sanctac  et  iiidividiiae    trinitatis.     Henricus   divina  favente  dementia 

sü  liiiinancinim    iiiipiTator   augustus.  Qnoniam    a])ud    plcrDsquc    abuudante    ini([iiitatc 

iMirniit  ac<j\iitas  in  jilatcis,  ita  ut  sul)  iiDinino  advoc-ationis  praedas  agaiit  de  (a'clcsiis'' 
doi  et,  quus  defeiidere  debuerant,  violenter  opprimaiit ,  veterumque  auctoritas*^  et 
tcstata  aiiti(juitas  atqiic  sipnata  iuris  cnnscriptio''  panim  apud  cos  valeat,  cxpcdit 
eclesiac    dri    iiostra   nos    auctoritate ''    subvuiiin;-'.      Quapropter    innotcscimus    oiniiibus 

S5  Christi  fidclibus  et  nostris  tarn  futuris  quam  pr^sentibus,  quia  Gerardus  vir  venorabilis 
in  primis  noster  capcllanus,  postea  vcro  dei  gratia  annuente  et  me  dante  Cameracensis 
opisc'iipus  cffectus,  et-  fratres  sui  Godefridus  et  Amulfus"  abbatiam  quandam  in  pago 
Loniaconsi  sitaiii  pro  sahite  aiiiiiiarum  suaruin  et  suoruin  parciituiii  Floi-ines  i-oii- 
struxcnmt,    (jiniruiu    iiilirxcntii    ipsani    abbatiam    cinn   (niiuibus  bonis  ad  eandcm   pcrti- 

30  nentii)us  futuris  et  presciitibus  in  nostro  mundiburdin  et  tuitione  perjjetuo  conscrvancbim 
suscc'pinuis.  Communi  igitur  tVatruni  assensu  huius  constructae  ab  eis  abbatiae  Gode- 
frido  cessit  advocatio;  et  ne  aliqua  inter  ipsum  et  abbatiam  suscitaretur  altercatio, 
idem  (lodefridus  ins  advocationis ,  quod  rctinuit,  in  nostra  presontia  sie  exposuit: 
])c  singulis    t'ocis   mansuram '    de    quartario  tcncntibus    dimidium    modium    avenae,    de 

35  aliis  foi'is,  qui  curtilc  tantum  cum  domo  siia  tenent,  sextarium  unum  avenae;  de  focis 
singidis  in  I'^lurinis,  in  Gognencuurt,  in  Prcias,  in  ('aiuiiiiicnitc,  in  Mosenceias,  in  Vallc, 
in  Sanc'to  Aiiiino,  in  Florinoliis  mansuram  tcncntibus,  si  abbas  a  (iodofrido  advocato 
rogatus  fucrit"  ad  castri  tirinationcm,  non  alias,  diem  unum  manualem  in  anno  et 
hunc  mm  in  temporibus  fenandi   metendi    et   totius  agricolationis  vel  sationis;    sed    de 

40  avena  advocationis  et  gorveia  sint  illi  Hbcri,  (|ui  inanont  super  atria  et  indominicata, 
et  scrvientes  et  niinistri  eeclesiae,  item  atria  et  dotaiia  et  curtes  et  indominicata  et 
servicntcs  et  minlstri  a  districtu  jjrocinctae  sint  libera.  Si  ecclesia  de  suis  indomini- 
eatis  silvis  pratis  tcrris  cuitis  et  incultis''  aii(inos  mansuarios  feccrit,  advncatus  ibi 
nihil  accipict.      Si   a!ii|ua  terra,    cuius  bannns    et  iustitia  est  eeclesiae,   jicr  forisfactum 

ij  Ö17.    [HültziiianiiJ     a)  In  —  subvenirc  fehlt  in  F        b)  eccliiis  I>        c)  auttior.  />        d)  conscristin 

c(»-r.  au.i  conscristpic  J)  e)  F;  Arnulphus  />  f)  mansuram  —  sint  eeclesiae  fehll  in  F 
g)  die  Stelle  ist  irahrnclicinlich  rerderbt:  man  eriraiiet  um</eMirl :  si  Uodefridus  advocatus  ab 
abbatc  rogatus  fiiorit         b)  inqultis  /> 

KnisLTiirkunileii  ni.  84 


6liG  KAISKIUKKINUKN. 

iiiniisuarii  iiulicio  sc-al>iuoniiii  in  innnmn  crclesiju'  rodit-rit,  ailvocatus  ilii  iiiliil  oxijjot 
ile  ci'trro,  si'd  oci'lcsia  taiiKiuam  de  suo  iudoiiiiiiicatu  libero  ^>e  iiitroiiiittrt.  Si  aliqui 
de  taiiiilin  vel  inansuariis  eeelesiae  in  prescntia  abbatis  duellum  suseepi  rim,  .ulMKatiis 
tertiani  parteni  liabebit;  de  legibus  ab  eo  monitu  abbatis  districtis,  imu  aliii  r,  icitiaiii 
jiartfni.  Si  servus  eeelesiae  alterius  ancillam  acceporit ,  in  eanici-a  al)l)alis  citaliis  5 
indieii)  i>ariiini  .suoniin '  satistaeiet :  si  venire  etintenipscrit ,  ailvncatiis  eiuii  adducct 
et  tertiani  jiarteni  liabebit.  licni  serviis  eeelesiae.  iiiii  ]iariiii  miiiiii''  nun  li.ilimrii.  si 
mortiius  fiicrit.  abbas  niedielatein  siibstaiitiae  libere  i-eeipiel;  si  iixuraliis  non  i'uerit  nee 
in  numdiburdio  patris  vel  niatris.  tntani  substantiani;  si  jier  se  nun  potuerit,  advueatniii 
suiun  nioiiebit,  et  tertiani  partim  liabebit.  Quaseuni(]ue  leges  in  proxinii)  vel  in  10 
litnginqno  nionitii  abbatis.  non  aliter.  distrinxerit,  tertiani  jiarteni.  De  nnllis  aliter 
plaeiti.s  eeelesiae  vel  boniiiiibus  vi'l  niansuariis  vel  aipiis  vel  silvls  vel  siivarnni  pro- 
ventibus  ali(|uid  aeei|(iot  et  nullani  alieubi  institiani  faeiet  il  niliil  sc  intniniittet,  si 
niunitus  ab  abbate  nun  tiirrit.  .>>ed  si  snpri'  .ilicinn  dr  t'aniilia  \il  Imninn  eeelesiae 
tenentibus  elaniaverit,  (piimleeini  diebus  et  postea  oeto  ab  abbate  iustiti.'un  expeetai)it;  \i< 
jiost  hce,  si  abbas  ei  legem  imn  teeerit.  per  se  iustieiani  aeeipiet.  Si  (piis  de  t'aniilia 
vel  potestate  advocati  sturnuni  vel  biirinaiii  feeerit  super  .illmliniM  eeelesiae  vel  de 
servo  eeelesiae  sanguineui  ieeerit,  statiiu  eum  in  ins  addiieet  et  tertiani  jiarteni  liabeliit; 
in  Ulis,  in  quibus  per  se  invare  non  ])Oterit.  nibil  aerii)iet  et  aliuni  advoeatuni  inittere 
lieebit.  Si  eeelesia  cniuslibet  allodiuni  vel  servimi  \i  I  .iiieiliain  sive  ijeeunia  si\-e  ele-  20 
niosina  conqnirit.  ea  libertatc,  (pia  dator  vtd  veiiditor  priiis  t'iiiietns  <'st.  abljas  in  eis 
doininabitnr :  rpiodsi  alirpiis  eum  inde  inolestavi-rit.  (piemeunupie  voliierit,  ad  sui  de- 
fensicinem  advoeabit.  i-'oragia  atriorum  et  indoniinieatoruin  et  luiininni  loeorum.  in 
quibus  baunum  '  et  institiani  liabent,  sint  ecclesiae*^.  Si  (piis  aniem  posternruiu  Indus 
advoeationis  idtra  baec  adversus  ecclesiam  quieqnain  molestuiu  andi;;niler  intiilerit,  sa 
lialdrieo  Leodicnsi'"  episcopo  nune  nobis  assi.stenti  et  succiissorilms  eins,  ut  nostra 
vigeat  eoncessio,  loeo  nostri  ut  iudices  et  vindices  arctius  ap]>areant.  .•uietoritate'" 
potiore  iubemus.  Ergo"  publiee  et  in  pleno  eolbxpiio.  ([uatcniis  impensus  laboi-  inni 
])eriret,  sed  seeuriim  et  defensum  maueret  monasteriiim  in  lionorem"  beali  loliannis'' 
baptistae  construetum  et  iiiibi  liabitantes  pro  ineoliimitate  nostra  et  eoiiiiigis  iiostrae  so 
et  pro  statu  iniperii  nostri  dei  clenientiain  iu^iter  exorarent ''.  lioe  nostrae  auetoritatis' 
preceptum  fieri  decrevinius  ef  per  liue  tiriniter  iubemus,  ne  quis  ultra  ulla  ealiimnia 
oftendero  praesuinat  huius  nostrae  traditionis  auetoritatem '' ;  sed  ut  a  fidelibus  saiietae 
dei  eeelesiae  et  nostris  diligentius  conservetur,  manu  propri;i  firmavimus  et  sigilli 
nostri  impressione  roborari  iussinius  ^  Hec  sunt  autcni  ingeuuorum  "  testiiini  iiomina:  S5 
liureliardus'  A\'ormaeiensis'  episeo|ius.  lleribertus  Coloiiiensis  arebiepiseopus,  I)eoderieus" 
Metensis  ejiiseojius  iVater  Cunigumlis*'  imperatrieis,  Adelboldus  N'itraieetensis"  episeopus. 
Godefridus  dux  et  frater  eins  Ethelo,  Otto  dux  Lotliaringiae",  Adeiliei-o>  dux  .MM,--ilLiniiruin. 

Signum''   Henriei    IJoMi.inoiuin  '   iniperatoris  augusti. 

(iuntenis  cancellarius''  viee   Kreaidi.ildi '    arc  ideapellani ''  reengnoxi '.  40 

Data  XVII.  kal."  maii   anno  dominieae'    inearnaiioiiis   MXII.    indielione  ,\,    eoneur- 

n^nte  II,    ejiaeta  XXV,  anno  auteni   Henriei  iniperatoris  undeeimo;   aetum  Leodii";    feli- 

citer''  amen'. 

."»17.   i)   suorom  />      k)  suom  I)       1)  Ipatunn  l>      m)  Leodicensium  7*"      n)  F^  />.  .V.s7;   ijrilur  l> 

o)    honore  F        p)    lois  /);    loatini»  /•'  q)    F;  exori'tit  I)  r)    et  —  iusüimiis  fehlt  in  F  45 

»)  iiigcnorum  I)  t)  Hurcunlu»  Wormaciae  F  u)  DeodoricU8  /''  v)  Cuncguiidis  F  \s)  F; 
Vltrai'iecteiiBis  D  \)  LotlierinjtiHe  /■'  y)  Ailclbro  l>;  Allicro  /''  7.)  Signum-  iintl  llermini- 
tionHzrile  nieJten  in  fJ  hinter  der  Diilierunij,  fehlen  in  F  a)  ItomnTUini  I)  h)  canceliiirius  I) 
cj  Ercaiilpalcn  I>  A)  archic)ia]icllaiii  I)  e»  fehlt  in  F  li  fehlt  in  l>  n)  l,i'0(lici  /•' 
b)  foelicitcr  IJ.  '"• 


HEIN  Kl  (11    II.     Iii(t2  — 1(»24.  (J67 

518. 

(Unecht.) 
Heinrich  bcst<'iti</t  dem  Kluster  Fulda  die  von  seinen  Vorgüngei-n  Ludwig 
und  Otto  I.  den  Scholastikent  des  Stiftes  zugewiesenen  Fiscalinen  sowie  die 
6  von  dem  Grafen  Thacholf  geschenkten  Besitztingen  und  alle  übrigen  Güter 
und  Rechte  und  verbietet  die  Anwendung  des  Spolienrechtes  auf  den  Nach- 
lass  der  Aebte  sotvie  die  Erhebung  von  Lehnsgebühren  bei  der  Investitur 
derselben.  p„i,i^  j„j2  Decemhn-  IH. 

Urkunde  aus  der  Mitte  rfe.s  IH.  .Jh.   in   Diplomfonn  im  k.  Slanlsdrcliiv  zu  Marburg  (A). 

10  Schannat  Trad.  Fuld.  2i3  n'  '>f)3  au.s  B  =   Worhs  Arrhiv  für  die  Gesch.  Schle.iiens  287 

n"  H  =  Worljs  Gesch.  der  Herrschaften  Sorau  und  Trieliel  (Sorau  1826)  22H  n"  1,  = 
Saalhom  in  52.  und  .53.  .Jahresher.  des  Vogtl/indisch.  Alterthums forsch.  Vereins  zu  Hohen- 
leuben  81  n"  2.  —  Schannat  Hi.it.  Fuld.  2,  2li4  aus  Tran.isumpl  Karls  IV.  von  1HÖ4 
Februar  19.  —  Dronke  CD.  Fuld.  H42  n"  729  aus  A  —  Migne  l'atrol.  14U,  294  n"  61.  — 

16  Dobenecker  Reg.  628.  —  Böhmer  liig.  1086.  —  Stumpf  Reg.  1569. 

Wie  schon  in  dir  Vorbemerkung  zu  dem  unechten  DO.  I.  436  gesagt  ist,  hat  der  Schreiber 
dieser  Urkunde,  der  auch  als  ihr  Verfa.Hser  angesehen  trerden  kann,  auch  «wsfr  D.  ver- 
fa.s.'it  und  ge.'ichrieben.  JMeses  ist  aber,  wie  jenes,  nicht  nur  für  corrumpiert  oder  über- 
arbeitet zu  halten,  wie  noch  jüngst  von  Stumpf  in  den  Nachtrügen  zu  Reg.  1569  und  von 

30  Dobenecker  a.  a.  0.  angenommen  wurde,  sondern  es  ist  eine  vollständige  Erdichtung.    Das 

beweisen,  soweit  es  den  Inhalt  angeht,  nicht  bloss  einzelne  erst  dem  spateren  Mittelalter 
angehörende  Termini,  sondern  ganze  Bestimmungen,  wie  der  Ausschluss  des  Spolienrechts 
oder  der  Erhebung  von  Lehensgebühren  bei  der  Belehnung  mit  dem  Sceptcr,  die  für  die 
Zeit  HeinricM  II.  schlechterdings  unmöglich  sind,  soweit  es  aber  die  Form  angeht,  die  in 

ii  D.  518  wie  in  DO.  I.  436  durchgeführte  Anwendung  des  sog.  Cursus,   dem  zu  Liebe  der 

Verfasser  sogar  da  wo  er  sich  an  eine  Vorurkunde  anschliesst,  wie  in  der  Arenga,  die 
Wortstellung  geändert  hat.  Für  die  Arenga  hat  er  sich  an  das  D.  429  (VU.  I)  oder 
eine  der  älteren  Fuldaer  Immunitäten  gehalten,  in  den  ganzen  Context  aber  Wendungen 
aus   dem    vorher    verfa.'islen    DO.  I.  436    (VU.  II)    verflochten;    einige   Worte   gehen    auch 

30  auf  das  schon  in  der  VU.  II  für  anderes  benutzte  D.  spur.  Ludwigs  d.  Deutsche)i  (Mühlb. 

Reg.  1350)  direct  zurück;  endlich  kannte  der  Fälscher  eine  Xotilia  über  die  Schenkung 
des  Grafen  Thacholf  (vgl.  über  diesen  und  die  Lage  der  von  ihm  angeblich  geschenkten 
Besitzungen  Dobenecker  Reg.  85  und  die  dort  angeführte  Litteratur) ,  und  zwar  entweder 
die  von  Eberhard  überlieferte  Fa.^sung  (Dronke  a.  a.  0.  260  n"  578)  oder  deren  Vorlage. 

35  Die    Angaben    des   Protokolls    hat    der    Fälscher    echten    Urkunden    Heinrichs    für    Fulda 

(vgl.  D.  253.  327  in  der  Fassung  Eberhards)  entlehnt,  diese  aber  willkürlich  zusammen- 
gestellt und  eigenmächtig  verändert. 

(C.)  ^   In  iicmiinc  sanctac    et    individuac  trinitatis.     Heniions    divina    favcnte    dc- 
mencia    Konianoriiiu    rex.   |  Coustat   nos   divina  disponente    gratia   ceteri»    supereminere  i 

40  mortalibus   |   ldcoc|ue    convf'lllt,    ut,    cuiiis    precellimus    niimere,    eius    voluntati    parore    in    nmiiihiis 

stiuleamus.     Ideoquc  ouinibu.s  cristianae  lidci  cultorilms  nostrisquc  ttdelibus  tarn  preson- 

libus   (|uaill    fllturis    cupimu.s    esse   notuin,     qualiter   vencrabilis    jihljii    I5rantlloli    <le    monastcrio   II 
saiioti    r.iMiefatii    *    ((iiml    Kiiltlia    vooatur    *    Ulla    fUm    Illoiiacllis     suis    supplicavit     eolsitiidi  II  i 

iiostrae,  ut  homiiios  I\i)nian(i  quondaiu  iniperio  attiueiites,  qui  supor  terms  nionastorii  eoniin 

45  conmaiicii t,    qiios   oliiii  iliv.ic   mtinonjir   di(mniis   Lodewirus  rcx  itciiiquc  dominus  üttho  im- 

pcrator  luiius  nominis  primus  contulerunt  et  confirinaverunt  scolasticiü  monasterü  Fuldensis 

84* 


668  K  A  1  S  E  H  r  U  K  r  N  1)  i:  n. 

et     eoruiu    suoci'SSoribus    Jiro    pueris    mitrii'H  (li;>    vt  ilisii|iliiii,s  sinlHstii'is  inljiunilis    ;ul    tultum 

divinum    xibcrius    aujjmentaiuluin ,    nos    qnoque   ipsis  ac  moimstprio  ooruni  tindire  .■(   lon- 
finiinre   nnctoritnto    regia    (lignnremnr,    luia    i'iiiii    proviiicia  Sarowe    (liota    et    qiiadani    villa 
Sita    in  Thnrin{jia   Holzlms  nuncupata,    (Hiae    eis  quiilani"   cinnes    de   l^K'niciiia  nomine 
Tiiaeliolf  in  testanicntii  eonttdit   aput  ipsos  eli{;ens  scpultiirani,   iiisiipcr  alia  Ixma,  ipiap  & 
eis  nostri  anteccssores  iniperatores    reji^es    prineipes    uc  alii   lidilis   iulVa   Kimianuni   im 
periuni  devotiimis   intiutu  optuiiTiint.      N<>»   i^'itiir    oli    divinum    amorcni    et    ipsius  saneti 
loei  reverentiau»  onniia  bona  tarn  nuibilia  quam   inmobilia   eum   aiiliatiis  cdniieiis  centis 
iudiciis  tlifloiii'is  •moiu'tis  bannis  districtibus    wiltlmniiis    iurisditinniinis    (piil>iiseMm(|ue, 
qiinc  •  ideni  Fulthrnsc  moiiiisteriuin  possiilet  infra  reginnn  divinitus  nobis  datuni,    vei  ([uae  lo 
in    futurum    adipisei    poterit    donnnn    concedente    »nia    enni    linininiims    iniperii  imto   dictis 
et    eum  onndbns  super  terms"'    ipsiirnni    residcnlibns,    (pii    pro    eonditioni'  sua  ad  lisiMim 
regium  eensum  solvere   deberent,    nee    non    et   predicti   Tliacbolli   (iniiitis  testanientum*' 
ipsi    nbliati    Hrantlloo    eiusque    sueeessurilms    et   iiunuislfrio   l'ldtliensi    per    lios    )i]iicc.s    Herciiilnti» 
uustrae    tradiniiis    et    «    mietoritntc    re^ria   in   perpetUlllU   ciiMliriiiiinni.s.      1  reteH'a   ilistriitissiiiic   |inilii.   ir> 

bcmus,  ne  missi  nostri  vel  ballivi  iniperii  aliipiid  toilanl  rapiaiit  vel  iiivadant  di' 
suppelleetili  aut  rebus  abbatum  decedentiiun,  sed  sueeessori  omnia  reserventnr,  nee 
pro  investitiira,  quae  per  seeptrum  regium  fieri  debet,  ab  abbate  de  novo  ereato  ali- 
quid exjjetatiir,  sed  sie  omnia  pro  libcrtate  eiusdem  saneti  loei  taliter  ordineiitur,  ut 
ibidem  eultiis  duinini  perpetuo  stare  possit.  Et  ne  ipiis(|uani  iHMiiiiimn  fminis  tim-  so 
puriliiis  contra  li  a  n  c  nostram  traditionem  seil  confirmationom  viniic  *  aiiili-.il.  hcis  a|iiccs 
inde   eonseriptos  manu   jirnpria   mlinrantcs   sigillo  n()stro  fecimns  insigniri. 

^  .Signum  domni   Iliiuriei   (M.)   regis  invietissimi.  j] 

^  Erkanbaldns  arfbiea])elianus   reeognovi.  i1  fSF.  I).~l 

l)ata    XVII.   kal.  ian.  iudictione  XI,    anno    vem    domiui    inillebinin   xil,    item    ainm  :;;. 
domini  Heinriei   secundi    reguantis  xl;    actam''  Fultlia    monasterio;    in    nomine    doiiiini 
felieiter  amen. 


519. 

(Unecht.) 
Heinrich  vei'bietet  den  Bischöfen  von  Bologna  jede  Veräusserung  von  Gütern  jo 
ihrei'  Kirche  ohne  schriftliche  Zustimmung  des  Domcapitels  und  jede  Venfügung 
über  die  Besitzungen  des  letzteren.  Ruvenna  1014  —  — . 

Urkunde  niis  dem  Ende  des  11.  oder  dem  Anfang  den  12.  .Th.  in   Diplomform  im  Capiteli- 
archiv  zu  Bologna  (A). 

Ruhei  Hi-sl.  Rarennal.  ed.  I.  -563  eil.  —  Sigonius  De  epi.scojiis  Bononicns.  (lidhigua  l.')S6J  a 
55  umrulhl/indig  au.i  Abschrift  =  Ghirardacn  Hi.iloria  di  Bologna  (Bologna  1596)  1,49  = 
Fest  Sloria  di  Romagna  2  (Bologna  1845),  13,  =  Sigonim  Historia  de  relm.i  Bononiens. 
(Frankfurt  1<)()4)  148,  =  Faleoni  Mem.  histor.  della  rlriesa  Bolognese  (liolugini  1(149) 
115.  ^  Sigonius  Opera  omnia  3  (Mailand  1733),  397.  —  (Sarioli)  Ann.  Bolugn.  /'',  71 
n"  41  aus  Abschrift.  —    Böhmer  Reg.  1106.  —  Stumpf  Reg.  1596.  <» 

öl"».    [Hloch]     a;  a  rorr.  mm  e       li)  zwinchen  ii  und  s  ein  liberfläsKir/ei-  .Strich  c)  erst  tcstnmentii, 

dann   ni  aniieli/ln<il,    *o   daxit   das  Al>kilr:im(is:eichen    il//rrflüxsif/   i/eiionlen  ist           <i)    A;   ricr 

Sflireiber  hatte  zuerst  acta  gesetzt,    filyte  dann   einen  .Strirh  iilter  a  hinzu,  unterliess  alter  h  i« 
u  zu  rorrigieren. 


IIKIN  UKII    II.     1(102  — lO'.'t.  (KU) 

GefUlsM  mit  Utimlzninj  des  1).  ;JSU.  dein  dun  l'iolokoll  und  einige  Wendungen  des  Conlextes 
namentlich  am  ScJUit-is  entlehnt  sind.  Aurh  die  verlängerte  Schrift  ist  derjenigen  dieses  D. 
nachgeahmt ,  wfihrcnd  in  der  Conlejluchrift  einzelne  Buchstalienfurnien  auf  das  Muster  einer 
Paiisturkunde,    riellcichl    des    Pririlegs    Johanns  XIII.    Ja/J'i' ■  L.  Reg.  'AT II,    zurückgehen. 

ft  Das   einzige,    icas    dafür  angeführt    icerdcn  könnte,    rffws    noch    eine  andere  echte   Urkunde 

Heinrichs  neben  dem  I).  V>SO  für  die  Fälschung  benutzt  wäre,  ist  der  Umstand,  dass  die 
Worte  curivm  ecclesiariini  fn'rom  des  Eingangs  an  die  Arenga  des  ungefähr  gleichzeitig 
mit  D.  UHU  au.fge.stellten  I>.  '.iTil  für  Ferrara  erinnern;  doch  ist  darauf  kaum  grosseres 
Geiricht  zu  legen.  —  Von  den  zwei  siniteren   Urkunden  für  das  Capitel  zu  Bologna,  dem 

10  D.  Heinrichs  III.   Stumpf  lieg.  2:'>lfi    und    dem    D.   Heinrichs  V.   Stumpf  Heg.  .'i'J'^I,    die 

in  der  uns  vorliegenden  üe.itall  gleichfalls  gefälscht  sitid  (vgl.  Sfeindor/f  .lahrb.  Heinricks  III. 
2,  396  f.;  Schum  in  N.  Archiv  1,  IH-J  f.,  dessen  Annahmen,  Stumpf  Reg.  2518  sei  um  1055 
angefertigt  und  hei  der  Verunechtung  von  Stumpf  Reg.  H221  habe  man  Heinrich  IV.  im 
Auge   gehabt,    aber    nicht    zulre/fen    können),    rührt    I).   Stumpf  Reg.  2018    von    dem.selben 

li  Mann    her,    der  un.ser  D.  'lUt   verfertigt    hat,    während   in    dem    wohl    etwas  jüngeren  D. 

Stumpf  Reg.  3231  seine  Schrift  nachgeahmt  zu  .fein  .icheint;  über  den  Ztusammenhang  der 
Fälschungen  untereinander  müs.sen  wir  unser  Urtheil  bis  nach  eingehender  Prüfung  der 
beideti  späteren   vorbehalten. 

(C.)  p  In  nomine  sancto  et  indiviilur  trinitiUi.s.     Iloinricus  gratia  ili'i  rcx.  (Jm- 

s(i  niliiis  tidclibiis  pi-cscntibus  |  sive  abscntibus  notum  fiori  volunius,  quod  curam  eccle- 
siariini iure  gercro  debcnuis.  Qum'irca  adniodum,  axidito  detriraento  rerum  possessio- 
iiuiiKiuo  dcstriK'tiiino  sanetao  doi  Hononionsis  aecclesiae,  eompatientes  indi)luinius  tain 
iictaudissiniis  sci'loribus.  Unde  k'gaiitcr  preciplfn t es  *  iubemus,  ut  nun  liccat  «bdiine 
alitiii  fiiiscopi)  illiiis  saiK-tae  aecclesiae  vendero  vcl  donaro  vcl  ciniiniutuare  de  eiusdoni 

»5  lUMcIrsiac  *  rebus  ac  |iip.ssc.ssii)nilMi.s  sine  convcntu  et  conjsensu  atque  subs^criptione  arelii- 
presbytori  et  areliidiaconi  ceteronimque  canonicorum  eiusdem  aecclesiae,  quia  invenietur" 
ali([uand(i  in  t(a|iii  idonea  inidtitudinum  serie  vel  unus  vel  duo,  qiii  hoc,  quod  inlicite 
fuerit,  venditionis  donationis  coinmutuacionisve  lieri  prohibebit.  In  constitutione  quo- 
que  sanctornni  patrnni  invenitur,    qnia    irrita    erit    episcopi    ordinatio  vel  venditio  sive 

»  coininiituatio  sine  cimvcntu  et  consensii  atcpie  sub.scriptione  canonicorum  suonini.  In- 
super  etiani  (iptaiitcr  de  predils  tcrranini  possossionumqiie  omnium  canonice  predicte 
aecclesiae,  quas  nunc  habet  vel  in  futurum  adquirere  potucrit,  precipimus,  ut  nullo 
modo  liceat  ullo''  cpiscopo  iani  dicte  aecclesie  aliquo  modo  intromittere  nee  ad  suum 
opus    detiuere   nee    alicui   aliquo    modo   per   scriptum    vel    commutationem    neque    pro 

85  fcudo  concedere  vel  donare,  scd  liceat  *  canonici«  suis  eas  habere  et  frui  et  secundiim 
licitum  morem  possiderc  et  deo  sueque  aecclesiae  continuo  deservire.  Si  quis  igitur 
episcopus  eiusdem  aecclesiae  eontm  haue  nostram  preceptionem  ire  temptaverit  *  et  noii 
observaverit  qualiter  in  <a  ieglllltur,  sciat  sc  compositurum  auri  optimi  libras  centum,  medietatem 
camcrp    nostrc    et    medietatem    proilietis    caiioiiicis   *.      Qiiod    ut    veriiis    credatiir    diligentiiis  q  u  c    ab 

iO  oiimibiis  observetiir,  sig-illo  nostro  liuprcsius''   iussiiiius  insigniri. 

^  Signum  dorani  Heinrici  (M.)  invictissimi  regis.  § 

I  Heinricus  cancellarius  vice  Eueranli  cpiscopi  e''  archicapellani  recognovit.  | 
Datum    anno    dominicae    incarnationis  MXIIIl,    indictione  xn,    anno    vero    domni 
IToinrici  regis  secundi  regnantis  XII:    actum  Kauenne;    felicitcr  amen*'. 

■15  öli(.    [Bresslau]     ai  das   ziceile  c  über  der  Zeile   niichijetragen         b)  --1  c)  A;   in   der  VU.  wird 

inferius  </e.ila>idfn  haben,  aber  rielleiolit  schott  :ur  Zeit  der  Ffihchung  schwer  leserlich  gewesen 
Kein;  impressius  Stumpf  Reg.  32 Jl  d)  A,  statt  et;  das  t  ist  in  der  VU.  jetzt  rerschwunden 
und   Fielleicht   schon    zur   Zeit   der   Fälschung    nicht   mehr  lesbar   gewesen  e)    die   Urkunde 

war  nie  besiegelt. 


670  K  A I  s  i:  K  r  K  K  UNI)  r.  x. 

520. 

(Unecht.) 

Heinrich  regelt  in  den  dreizehn  von  ihm  dem  Kloster  Michelsberg  bei  Bamberg 

geschenkten  Haupthöfen    die  Gei'echtsame    des  Klosters  und  die  Abgaben  und 

Leistungen  der  Hörigen.  » 

Frank t'uii  1015  Februar  5. 

l'rhunde  aus  dem  Beginn  des  13.  Jh.  in  Diplom  form  im  k.  Reickiarchiv  zu  München  (A). 

Bru.'ichius  Chrono!,  ed.  I.  87'  aus  Abschrift  ^=  Yejici  Cronica  de  S.  Benito  5,  469,  = 
Mager  Adivcatia  armata  255,  =  Brusrhiiw^  Chrono},  ed.  II.  314  =  Liinig  BA.  17", 
12  n'  6  =  Liidewig  SS.  rer.  Bamberg.  1 ,  11 18  n"  3  =  Migne  Pafrol.  140,  320  n"  83.  —  lo 
Wahrhafter  Entwurf  21  aus  A  =  Speeiest  facti  genaina  D  4.  —  Spies.i  Aufkl/irungen 
217  n"  3  au.i  A  =  Vssermann  Ep.  Bamb.,  prob.  23  m"  2U  mit  Änderungen  aus  Ma.  — 
Kindlinger  Gesch.  der  Deutschen  Hörigkeit  (Berlin  1819)  222  n"  3'  aus  Abschrift  mit  a. 
reg.  decimo  tertio.  —  Dobenecker  Reg.  645.  —  Böhmer  Reg.  1136.  —  Stumpf  Reg.  1646. 

Fähchung  des  13.  Jh.:  vgl.  Rieger  in  Mittheil,  des  In.ftit.  für  oesterreich.  Geschichtsf.  1,75  i» 
und  Bloch  in  N.  Archiv  19,  643  f.  Für  das  Protokoll  ist  das  gefälschte  D.  332*'  als 
Vorlage  benutzt  worden;  einige  z.  Th.  sclwn  von  Rieger  hervorgehobene  Wendungen  im 
Eingang  der  Narratio  dürften  einein  u»is  nicht  erhaltenen  Dil.  IL  für  das  Kloster  selbst 
oder  für  die  bischöfliche  Kirche  von  Bamberg  cntnammcn  sein.  —  Im  Zusammenhang  mit 
unserm  D.  520  und  mindestens  z.  Th.  in  wörtlieher  Übereinstimmung  mit  ihm  sind  durch  so 
ein  falsches  DH.  II.  die  Gereditsame  des  Stiftes  S.  Steplmn  zu  Bamberg  geordnet  worden; 
doch  vermochten  wir  eine  Abschrift  der  Urkunde  nicht  aufzufinden  und  begnügen  utis 
daher  mit  einem  Hinweis  auf  den  Auszug  bei  Schuberth,  Histor.  Ver.such  über  die  Gerichts- 
verfassung des  Hochstifts  Bamberg  (Erlangen  1790)  37;  vgl.  Hirsch  Jahrb.  2,  88  N.  3 
und  Bloch  a.  a.  0.  643  X.  1.  k 

(C.)  §  In    nomine    sancte    et    individuc    triiiitalis.      Ilfiiirifus    (li\iiia    i'a\iiitr    ile- 
mencia  secundus  Komanonim  |  impcrator    augustus.  ^  Nosse    volunms    industriain 

Christi  fideliiun  tani  futuroniiu  quam  prcsencium,  qiind  ini|K'riali  sanc-tinms  cdicto,  ut 
in  prediis,  (jue  divine  intiiitu  pietatis  ccclfsii!  saiicti  ^liclialiclis  I5ali('nlj('rj,^('nsi  mia 
cum  dilecta  coniuge  nostra  Kvnigunda  jiro  nostrarum  eorumquo  qunnmi  ddiitoreK  w 
sunius  remodio  animaruni  inii)t'riali  cimtulinnis  nuiiiiiifcncia  —  XIII  vidi'lici'l  pi-iiicipalilms 
curtilibus  Kjidult'ddrf,  Etzclcnkirclicn'',  Kodeluüm,  \Vcdl)cliuswi,  Werde,  W't'iutlie,  Dori'liu, 
Ebelsvelt,  Leiderbacli,  ELsendorf,  et  circa  Wederebam  Scherstein,  Hvsen  et  IK-dcnsheim 
cum  Omnibus  villis  adtinentibus  —  in  prediis  etiam  ubicumque  conquisiti.s  ot  coii<iuirendis 
dicte  procuratores  ccclesie  locandi  instituendi  destitucndi  ac  in  melius  eimniiiitandi  »5 
mansos  fouda  areas  prata  vineas  silva.s  ccteraque  mubilia  et  innmliilia  ad  placitum 
8ui  abbatis  ac  prcceptoris  liberam  habeant  potestatcin.  '^Miilms  eiiaiii  plaeaciones 
fiftVnsanmi  et  satisfactiones  vel  emendas  execssuum  vel  iniuriaruiii  in  i>ninil)us  causis 
civilibus  tarn  in  tribus  placitis  maii  autumni  et  februarii  cpiaiii  in  omnibus  jilane 
negociis  ab  universis  ecclesie  colonis  vohimu»  exhiberi.  Ceterum  si  cdluni  in  litiltus  «o 
causarura  decidendi«  inter  se  dissenciunt,  ad  j)r(tximam  curtiniarcbiam  eos  pro  »en- 
tenciis  fen-ndis  statnimus  habere  recursum;  si  vero  casus  perplcxus  fuerit  et  dif'ticilis, 
ad  Caput,  claustrum  videlicct,  et  ad  abbatis  presenciani  n^curratur,  sieque  al)bas 
maioribus   et   melioribus    sue    familie    convocatis    ipsorum    consilin,    (piod    iustuni    <'st, 

520.   [Bri-«slau]     a)  zicüichen  n  und  k  Katnir  ** 


Hi:i\'i:icn  ir.    1002  -1024.  <!7l 

ordiiict  et  (li>|ii>ii;ir.  I)cliita  servicia  arairoiiiiii  li-ibiis  viribiiB  in  iinno,  ovoriuu  in 
paselia,  i-asemnini  in  innti'costc,  |)iilli)runi  in  i'arni|irivio,  et  clKlnmadaliii  scrvicia  diftf 
niistrc  ecclcsie  ah  uniiüliiis,  nt  contlfrct,  inpindantur.  Ccnsuni  antcni  nitinnini,  per 
(|Ufni    utii|iii'    iilmiissa    \(l    m  ;;liita    siiliiiliuiiir  scrvicia,    ins   vidi'licct    rajjitale,  a  viris 

6  di'ccdi'ntibns  nptinimn  i'i|niini  voi,  si  oijud  carcnt,  (iptiniuni  capiit  ix^ceuruni'',  a  t'iMiiinis 
imlnvias  optiinas  t't  cxuvias,  transniitti  ad  ccclosiani  ordinannis.  ut  cum  tanndix  occlfsio 
in  divinis  scrviciis  cdniiiiuninncMi  pionariiini  conscquantur.  liiiius  instituti  auetoritaM 
iit  omni  evo  stabilis  et  inconvulsa  pormanoat  et  iiiviolabilitor  ab  omnibii.s  obHt-rvotur, 
lianc  cartam  indi'  cnnscriptani  •■,   sicut  iidi-riiis  apparct,  si^'illi  nostri  inprcssicmf:  inssinuiH 

10  insiyniii. 

^  Siijmini   iliiiniii    llriurifi   i.M.i    Ivniiiaiiiniiin    linpcratoris  augusti.  ^ 

[1  <  iuntlii'riiis  (•an<  rllaiiiis   vier    i-',rclii'nlial<li   arcliicaiicllani ''  notavit.  ^  (SI.)" 

ji    l)ala     iii'u.    triiniai'ii     inili<'ti(iiii'    MI,     aium     ilcuriinicr     iMcaniatinnis   NDv'v,    anno 
donini  Ibinrici  secnndi  re^'nantis  w  I,  ini|iriii  aiitrni  llil;  actum  l'rancorde'';  tciicitiT.  !l 

(Unecht.) 
Heiiü'ich  verleiht  dem  von  seiner  Gemahlin  auf  ihrem  Erbgut  gegründeten 
Nonnenkloster  zii  Kaufungen  das  Wahlrecht,  regelt  das  Verfahren  bei  der 
Absetzung  einer  Äbtissin,  trijf't  Anordnungen  über  die  Dienstmannerdehen 
so  soiüie  über  die  Verwaltung  des  Klostergutes ,  verbietet  die  Einsetzung  eines 
Untervogtes  und  giebt  einige  gerichtliche  Bestimmungen. 

KaufutHjeH  lOlö  April  22. 

Urkunde  des  12.  .Jh.  in  Diplomform  im  k.  Slaaf.iarchiv  zu  Marburg  (A). 

Kuchenbecker  Anal.  Ha.is.  1,  pracf.  9  dt.  und  3,  124  in  deutscher  Uebersetzung  aus  A,  beide 
25  Mal  zu  lOlö  Mai  10.  —  Lcdderhose  Kleine  Schriften  2,  277  n"  1  aus  A  zu  1005.  — 

Stumpf  Reg.  1649. 

D.  321  ist  von  einer  Hand  des  12.  .TU.  auf  einem  Pergament  rescribiert  worden, .  dessen 
ursprüngliche  Schrift  bis  auf  einige  wenige  Buchstabenreste  durch  Ra.<iur  völlig  getilgt  ist. 
In  der  noch  erkennbaren  blinden  Liniicrung  des  ursprünglichen   auf  10  Zeilen  berechneten 

so  Textes  folgen  auf  eine  Doppelzeile  sechs  einfache  und  ihnen  schliessen  sich  wiederum  zwei 

in  Doppellinien  eingeschlossene  Zeilen  und  eine  einfache  an,  so  dass  ohne  Zweifel  das 
Pergament  von  vornherein  einer  Königsurkunde  gedient  hat.  Allein  da  die  Rasuren  nur 
li'ings  den  alten  Zeilen  2—7  und  10  vm-genommen,  die  Doppellinien  1.  8.  9.  davon  un- 
berührt gvidivlien  sind,   muss  die  verlängerte  Schrift,  die  diese  Zeilen  fidlen  sollte,    in  der 

35  echten   Urkunde  noch  gefehlt  haben;  nur  eine  in  die  zur  Königsunterschrift  be.'itimmte  achte 

Zeile  hinabreichende  Ra.tur,  die,  etwa  13  cm  vom  linken  Rande  beginnend,  6 — 7  cm  breit 
ist,  lässt  den  Schlu.is  zu,  dass  an  dieser  durchaus  entsprechenden  Stelle  schon  das  Monogramm 
eingezeichnet  xcar.  Unter  diesen  Umständen  stellt  sich  uns  das  durch  die  Fälschung  ver- 
nichtete D.  als   ein    durch  Yorausfertigung   des  Monogramms    hergerichtetes  Blanquet    dar, 

40  in  welches  der  (hntext  und  mimle.<item  das  Formular  der  Datierungszeile  eingetragen  war. 

Der  völlig  correcte  Siegclschnilt  dürfte  schon  damals  gemacht  worden  sein;  ob  die  Besiegelung 
selbst    mit    dem  jetzt    ahgefallenen  Siegel  der  ursjminglichen   Urkunde  oder  der  Fälschung 

.V20.   b)  A        c)   p  corr.  aus  b       d)    archicapellan,  ohne  Atik-ilrzungszeichen,  A       e)    das  gefilUchte 
Kaisersieyel  ist  l>eschrieben  N.  Archiv  H,  4,'>. 


672  KAlSKKrUKrNDKN. 

zugehört,    ist  ebetistnrenig    zu    entscheitUm  wie  die  damit  zusmnmenhftvgnide  Frage,    oh  das 
Monogramm   des  Blanqiiels  trie  das    nachgezeichnete  des  1).  ^21  noch  HuvoUzogcn   war.  — 
Der  Fälscher  sdieint  nun  in  der  Weise  vorgegangai  zu  sein,  dass  er  zunächst  Monogramm 
und  Datierung   stehen    Hess  und    nur  den  Contejct    tilgte,   ein  Verfaltren,    dos   entschieden 
für  die  auch  sonst  wahrscheinliche  Annahme  siiricht,  dass  das  Pergament   wirklich  ans  dtr  & 
Kanzlei  Heinrichs  II.  stammle.     In  den  oherhalh  des  M.  zur  Verfügung  stehenden  Raum  trug 
er  dann  für  die  erste  Zeile  utui  den  offenbar  schon  entworfenen  Context  seines  Machwerks 
15  blinde  Linien  ein,  mit  detuvi  er  in  der   Thal  aufs  genauc.ilc  au.'igckommen  iräre,  wenn 
nicht    die  letzten  16  cm  der  1.5.  Zeile   so  aligeschaltt  gewcicii    wären,    dass   sie    nicht    nwhr 
beschrielien    werden   konnten.     Da    indessen    für   den    Schluss   der    Corroboration   zwisclien  lo 
Zeile  15  und  dem  ursprünglichen  Monogramm  kein  Raum  war,  musste  jetzt  da-i  letztere  — 
vielleicht  er.'it  nachdem  es  links  unterhalb,  dem  Hände  ungewöhnlich  nahe,  abgezeichnet  war  —   ■ 
fortradiert  und  zugleich  die  alle  Datierung,  um  für  die  liecognilion  Platz  zu  schaffen,  getilgt 
und  entspreche)td  tiefer  geschrieben  tverden.    Das  Eingangsprotokoll  und  die  Untetschiifhii, 
deren  die  ursprüngliche  Urkunde  noch  darbte,  entnahm  der  Fälxcher  unter  ■wrgsani.'tter  X(U'h-  u 
Zeichnung  dem  D.  394;  ob  schon  in  der  ursprünglichen  l'rkunde  einem  aus  D.  H75  (VU.  I) 
etitlehnten  Omtext  die  Corroboratio  des  D.  876  (VU.  II)  angeschlossen  war,  oder  oh  diese 
Combination    erst   unserer   Fälschung   eigenlhümlich    ist,    mü.i.ien    wir   dahingestellt   lassen. 
Die    Fassung    der    Datierung    würde    sich    am    ehesten     erklären    lassen ,    wenn    für    das 
Eschütokoll   neben  dem  D.  394  noch  das  D.  406   herangezogen    worden    ist.      Wlllkürliclier  «i 
Verbindung   danken    auch   die   uneinheitlichen  JcüiresmerknMle    ihr  Dasein;   denn   während 
die  Hegierungsjahre   zu    1019   passen,    .slimmen    Incarnationsjuhr    und    hidiction    zu  1015: 
ob    der    Fälscher    hier   das   Mittel   aus   den    falschen   Angaben    des   D.  376    gezogen    hol, 
icelches  das  Jahr  1016   mit   der  zu   1014  j)assenden    Indiction   XII  verbindet,   oder  ob 
in  Kaufungen    eine  Erinnerung    an    den   kaiserlichen   Besuch    im  Mai  1015   erhalten   war,  » 
von    dem    Thietmar  VIII,  13    (VII,  9;    vgl.    DH.  II.  335)    berichtet,    darf  ruhig    offen 
bleiben,  da  das  Kloster  nach  Thietmars  eingehenden  Angaben  (VIII,  54  [VII,  3!iJ ;   IX,  18 
[VIII,  9])    überhaupt   erst    infolge  eines    Gelübdes    der   Kunigunde    vom    April    10 17   be- 
gründet   worden    ist.     Sind  daher  die   zu  1015  weisenden  Zahlen  sicherlich    Er/iiidnng  des 
Fälschers,   so  könnte  er  die  Regierungsjahre  ebensowohl  den  DD.  406.  407  von  lOli)  wie  w 
der  von   ihm   ausradierten  Datierung   der  echten  Urkunde  entnommen   haben,    falls  .<ne  in 
ihr  schon  eingesetzt  tcaren.     Am  ehesten  dürfte  man  geneigt  sein,  auf  diese  die  Ortsangabe 
ad  Cofhtingam    actum    zurückzuführen;   die    Stellung    vor    .'ictum    wäre   allerdings    auch 
als  Xachalimung   des  D.  407  von  Seiten  des  Fälschers  zu  erklären,    aber   merkwürdig  i.it, 
dass   die   ganz   ungewöhnliche  Einführung  mit  ad    gerade  in    dem   I).  403  für  Paderborn,  a5 
Goslar  1019  März  20,    begegnet.      Und    da    irirklich    kurze    Zeit    vorher    im   Beginn   des 
Jahres  1019  ein  Aufenthalt  Heinrichs  II.  in  Kaufungen  urkundlich  bezeugt  ist    (vgl.  D.  398 
und  Erläuterungen   Abschnitt  III),   so   wird   immerhin    mit    der   Möglichkeit   zu   rechnen 
sein,   dass  damals  die  Handlung,   die  durch  das  getilgte  D.  verbrieft  werden   sollte,   vor- 
genommen   und    der  Ort.sname    .schon    darin    eingeschrieben    worden    ist.     Das  Tagrsdatum  *o 
würde   allerdings   zu  jenem  Aufenthalte    nicht   pa.s,sen    und    7nüssle   durch   Uneinhcillichkeit 
der  Datierung    erklärt    werden,    wenn    es   nicht   unllkiirliche   Zuthat    des    Fälschers    wäre; 
denn  dass  es  in  dem  urs])rünglichen,  sicher  unvollendeten,  vielleicht  unrollzogenen  D.  fehlte,  ist 
höchst    wahrscheinlich.     Werden    die   hier   angedeuteten    Zusammenhänge    und   die   etwaigen 
Beziehungen  des  D.  521  zu  der  Urkunde,  die  um  seinetwillen  vernichtet  wurde,  immer  er-  u 
wogen  werden  müs.sen,  .so  sind  .vie  doch  zu  unbestimmt ,    als  dass  wir  der  Fälschung  einen 
Platz    unter    den    echten  DD.  H.  II.  hinter  dem   D.  398   hätten    anweisen    mögen.     Sicher 
ist,    dass  ihr  Rechlsinhalt  durchaus   in  keinem  Worte   auf  eine  echte  Urkunde  zurückgeht; 
was   immer  durch   das  Pergament   bezeugt  gewesen  sein    nmii,   die  Nonnen   zu  Kaufungen 


II  KI  NIM  (11    II.     IIM12        1(121.  ()73 

htillrn  liiiii  InleiTSse  »uhr  ihtniii,  als  sie  ex  im  1'.'.  Jh.  dmii  hnittl;lni,  liinlimmunijcn 
ührr  die  Wahl  der  Ablisxiii,  iiher  die  Ordnnnij  des  klönlerllrhni  Jlmtsluills,  iilier  die 
Sielliiiig  der  Viiijle  in  die  Form  eines  I).  Heinrirhs  11.  liuziikleideu.  Welelie  henotidere 
Verniilii.i.sHtHj  zu  der  Ftilsehinig  gelrieheit  Init,  rermligen  wir  niehl  zu  erkennen.  Wie  ditx 
b  inler/mlierle  1).  ll^'J.  so  luU  aueh   unser  I).  ii'Jl  silmn  dem  Sehreiher  des  eod.  Hanshufensiit 

der   Villi  s.  Ciinegundis   vorgelegen ;  die  nhireichenden  Anniihnien    Jlirsrhs  und   lirrssluii's  in 
.liihrli.  Uiinrirhs  II.   .'(.  /".S  A'.  /   und  -117  f.    hiiliir/'rn   diiniirh  der   Hrridilii/iing. 

(C.i  !l  In  uiiiniiic  .<.iii(t;ic "  et  imliviiliwic  triiiilali>.  lliinricus  diviiui  liivciitc '' 
cli-ini'iiliii     Koui.'Miiiruiii     iliijx'i'atiir    iiu<j;ustu.s.  Imiiinili ''    noütrnti  ^  lÜK-nitati    <Ii'<'i'iiii    iiti|iie  I 

10  iicccsMiriiini  iilisi|ii('  diiliio  .sciiniia  oss(-,  iit  et  iios  in  litiulciii  it  liMiinniii  ilri  •  |ierliciniiiiiN  ot  iiIün  iii- 
<'i|iii'iililiiis,  i|iiati'iiii8  Uli  i'lVcctiiiii  |icrtiii^'aiit,  opi'iii  iinstniiii  iii|ioii(Iaiiiii.'<.  iSi  cr^'n  Imc  iiiKt<>  <iiiiiiiliiiit 
t'xliilx'i'i'  cli'lii'iiiiis,  (|uniiti>  s|i(>('ialiiis  iiiDiiriiiiir  illi  aiixiliii  osso,  iit  lioiia  iicrlii'ial  iiircpta,  ciiiii  i|iia 
siiiiMis  rari)  rt  aiiitna  iina.  IM'iiindr  ciiniiiuiii  *  li<l(-liiiin  pi'cst-iilinni  .s<-ili(M>t  ac  t'iitiironiiii  novrrit 
iiiiivrrsilas,    i|iiiiil    ililiTta    roiitrclalis    iinstra    Ciiiii;;Mii(la    vidrlii'ct    iMi|iuratrix    aii^riista    iiKiiiaxti-riiiiii    in 

15  Imniirc''  saivalniis  iiiiiiiili  et  vivitici;  «•riicis  *  et  iiiiiiiiiiiii  simitl  saiictDiiiiii  in  locii  i|iii  diiitnr  Colil'mitja 
|iri>  irnii-diii  animv  tiUll  i'ostry  ijll.'llll  suy  nee  n<in  onininni  ilehitniiini  uostrornni  llc  lierouitario 
jiriillu    ülK^ruill    ei>nstruxit,    in    i|Uii   virjj:inf.s    snb  reg'ula  saneti   Itencdleti  ordinuvit.      lli^'    itiUfUC    in 

('lirist"!  fcpii'.jn'f^atp  <  )(lain   primam  abbatissain "  (.•anouicf  clegeniiit,  fiuaiii  ])iissiina  cnn- 
iuiix    luistra    iiii|icTiaii    (lif;Miitati    iinsfrc;    jioiicndam    coiifcssit    senipcnjue    iiiH)('ratonl)us 

20  liiiinani  rcgiii  j)ost  uns  (jiia.-liKct  ponciulas  ab.stjiu-  omni  refiuisitione  .servitutis  libt'raiiter 
]iir  ]iiivilcj;iiiiii  iKistniiii  irli(niitl''.  Statuiiini.s  etiam,  rjiiod  prcdicti.s  vir^inibus  imila 
al)bali--sa  .sn|icr])<inalur,  iiisi  (juain  iiitcr  sf  .sii))cr  s('  ek'gerint;  si  autcni  aliter  fdiivcu'- 
sala  t'iiciil.  i|iinil  al)>it,  aiimiiin(.'atur  a  sororibiis  suis  usquc  (juater,  et  si  non  cmen- 
(la\<iil.   iiivit<'iil   cipisciiimiii   MngontiiH'  sodis,    in    cuius    diocesi    sunt,    et    deponatur,    et 

2.,  alia,  ((ur  dij;iia  sit,  ciigatur.  Statuinms,  ut  beneficia  niinisterialiiini '  de  instituta  pre- 
ijcnda  di)niiiiai'uiii  non  augeantiir  nee  ea,  que  iuste  po.<sedcrunt,  niinuantur,  ae  iuris 
sui  ili-l)itniii  convcnicnti  tcinpoi'f  aLbatisse  iurent.  Villii-us  conniuuii  consilio  ponatur, 
<pii  aptus  sit  c'onj;rc;;'ationi  et  faniilic.  C'cllariani  unani  iiilcr  se  iiabeanf-',  cpie  viruni 
tidi'icni  sub  sc  hal)(_at,    qui   i'i   iiiinistret.      Providunlos    ctiani    in    tutiu'uni    advocatoruni 

311  tiiannidcni,   nc   t'aniiliain   nionasterii  agffravent,  statuinius,   ut  nuUus  sufuiubis  advocatus 
supiT   i'us    ponatur,    sed    ad    tria    tantuin    placita    in    anno   iussi''  conveniant;    conia  et 
eutis    si    advocato    fuerint    adiudicata,    V  .solidis  quivis    rcus  rediniat.     ICt   nt  hoe   nostry  ii 
auetoritatis  preccptum  finuum  *  omni  pcrinancat  evo,    illud    ninnu    propria    roljurautcs  sigilli  nostri  in- 
prcssione  iii.-isinms  insiffniri.     Si    quis    hcc    oiunia    (pic    prediximus    infringere    teniptaverit, 

35  niortc  '  nioriatur  perpctua  non  soluni  in  corpore  slmI  etiani''  in  aninia.  In  eelis  liabeant 
oninipotcntcni '  deuui  ])rovisoreni,  in  terris  advoeatuni  Romane  donuis  tutorem'",  in 
spiritaiibus  cpiscopum  ^Igonting'^  scdis  procuratorem. 

^  Signmu  dounii    llciirit-i   iM.  IMI'.i"   invictssimi ''   inipcratoris  augusti.  ^ 

^  (iuntlierius  lanccllaris '   ad  vicera  Herchanballdi  '  areiiiei)iseopi  notavit.  ll     iSI.  V.) 

■10  Data.X.  ival.  mai.  indietione  XIII,  anno  dominiee  inearnationis  niiiiesimo  VX"^,  anno 

(bimiui   Heinriei  imporatnris  augiisti   regnantis  XVII,   im])('rii  V;   ad  ( 'ol'innigani"  actum; 
J'ilieiter  amen. 

.")21.    [Foltz-Iiloch]      a)  scae,   ohne  A/jk-ürziini/sz:eichen,  A         bl   f  corr.  ans  n        ei  .1        tl)   li  corr. 
iiii.t  s       e)  um  ersten  h  corr.       f)  da.i  zieeile  i  über  n  übenjeschriebrn        gl  an  nt  corr.       In  dnn 
10  zireili;  s  corr.  aus  i        i)  zwischen  r  und  t  Loch  im  Perijumcnt,  wehlies  schon  cor  der  .Schrift, 

riellcicht    in  Folge   der  liasuren,    dort    irar         k)    über   e    ein    ühcr/lüssige.^  .l/i/,iii-:ungs:eichen 
I)    oipotenten»  A  m)    hier  bricht   Zeile    15   ab,    16  cm    mm    rechten    Jianile,    rgl.   die   Vor- 

Itemerhung  S.  672  Z.  9        n)  au.-<ser  dem  Vollzichiingsstrich  fehlt  auch  die  daran    anschliessende 
Fortsetzung  über  den  rechten  lIorizontulbalLen  hinaus         o)  Cofliung  A. 

K.iiserurktiu(lcn  IM.  8o 


(i74  KA  isi:i;r  i;KrNm:\. 

(Unecht.) 

lleiiirivh  lic.<tätigt  dem  von  ilini  gegründeten  Kloster  Michelsberg  bei  Bamber(/ 
die  von  ihm  selbst  geschenkten  Besitzmigen,  insbesondere  die  von  den  Kl'nstern 
Fulda  lind  Ilcrsfcld  ringetanschten  Orte  samt  ihren  (i'erechtfainen  und  Zehnten,  ;, 
und  vorhiht  ihm   das  ]\'(ddnrhf.  Fnadfurt   loir,  Mai  8. 

L'rkuiidv  des   I'J.  Jh.   in    IUjitiiiiifanii   im  I:.  liciclisairliif  zu  Miinrlicii   (A). 

Wohrhiiftir  Eiittvurf  '2'J  aus  Ä  ^  iS/wrics  facti  iicnnina  D-l.  —  Sjiiess  Aufkliirungni  ^18 
n"  4  aus  Ä  =   Vsst-rmanti  Ep.  Bamh.,  prob.  21   n"  21  mit  Änderungen  aus  Ms.  —  Mau. 
Boica   ä8",  473    «"  294   ah-s-  ^1.  —    Oe.slerrrielirr    Gesch.    nin    Banz,    Urlcundensamwl.    1  lo 
«"  2  aus  A.   —  Btoch   in   X.  Anliir   l!>.  iil.'>  uns  .1.   —   Stumpf  llnj.  Ifl.'il). 

Die  Ffllsehung  dieser  und  der  fulgcnden  I'r/iunde  ist  von  Bloch  n.  it.  O.  filT  ff.  eingehend 
erwiesen.  —  D.  It'i'i  ist  unter  Benutzung  und  widil  unter  Xachzcichnung  des  T).  .'W6',  dem 
auch  das  Protolioll  entnommen  sein  mu.''s,  :u-ischen  1172  und  JIS'J  Jierycslellt  worden;  In- 
canmtion.yahr  und  Indiction  sind  aus  dem  D.  3.95*  oder  der  echten  Vorlage  des  D.  S:i'j''  is 
eingesetzt;  der  Satz  ülier  die  von  Fulda  und  Hersfeld  eingetauschten  Orte  stimmt  inhaltlich 
mit  den  gleichzeitig  entstandenen  und  mit  gleicher,  nicht  einheitlicher  Datierung  versehenen 
Fill.iehungen  DD.  332''.  523  iiherein.  Ihr  gemcin.'<amcr  Za-eck  war,  mit  der  kaiserlichen 
Gründung  und  ÄH.'i.':tattHng  des  Klu.ftcrs  .seine  Unahhiingigiceit  vom  Bi.ithum  Bamberg  und 
seine  Hechte  auf  die  damals  vom  Würzburger  Bischof  beanspruchten  Zehnten  nachzuweisen,  so 

(C.i  S  In   noniino    sam-tae    et    iniliviiliiac   triiiitatis.      Ilcinriciis    diviua   favcntc  clc- 
nioiitia    lidinaiionmi    iiii|ierator   aurrnstiis.  Duo   sunt,   (|iiilms   saucta    <lci    accelcsia  f, 

sjM'tialitrr  njjitur,   inipcrialis    potcstas  et    JJOlltiiicalis    aiictnrit.is.      Hac    i;,'-itiir    iiufturitatc    imviTit 
ciiiiiiiiiiii  «Ifi  iiiistroriiiii(|iic'   tiilclliini   uiiivcrsitns,  i|iialitrr  iidilissinnis    nnstir  *    Klporanliis    sacrae   Haljon- 
btTfri'iisis    neci-lfsie    ]iriiiiiis    i-piscnpiis    et   I\ado    iloiltis    ailgcloruni     Jiriinus     aUbas    niisti-ani    im-  86 
]iorinleiii   iiotcstatcni  adiiTHiit  atteiltlSSlUlP  (Icpri'caiitos,   iit  jxi'dia   ad   nioiiastri'iiini  saiuti  .Miilialii'liH 

nrclinnjjrili  *,  quod  nos  in  predieto  Babenbcrgoiisi  nionte  constnixiiinis,  a  nobis  lilxralitcr 

collnta  |MT  unstia  fllKKjllt'  lllljierialia  iiimiliiirarciitiir  |inri|ita.  I,>ii(iiiiiii  viileliri't  iininiiia  liic  siili- 
i><'ri|ita  sunt:  in  |iag<i  Vucdi'ii'ilia  in  cmnitatu  Iliuuin^'i  cnuiifis  liundcnotilicini,  YuanolMioli;  in  [ingo 
I.<i{;f<-nnlii  in  <-<iniitntu  Gerlai  *  I.ant.suuiudruliusdu,  (iundissa,  Kuda;  in  pai;ci  C'unint'T'Ksnndra  in  cinui-  3u 
tntu  Rcginardi  •  Sliertixtcin" ;  in  Uanzg-ovnr  «  in  mmltatu  Oi'bcarili''  cnniitis  Kadoll'cMlurt':  in  liad.mz- 
povnc  in  mmitatu  Adcllicrti  »  Hüzilincliin-Iia;  in  Ci<il|.i<;ovuf!  in  luniitatr.  Ourn|)ci(i  »  N'ualliludinsou  rt 
liiidi-licini;    in    Vucriufriiuue    »    Vninla:    in    V<.liurldi>    *    Vnfordi:    in   liadonpuuui'    *    Minlcnlirnunou  *. 

Ilorum  IJadoltesdftrf  et  E/.zilincliirclia    a  FuMinsi    abbacia,    Kodclieini    vorn,  Viinllibe- 
liiison,  Vuerda    et  Vui"(irdi    ab  Ilercsueldensi    legitinio  et  sut'fieiciiti  emieaiiibio  ac<|iiisi-  3f> 
viimis  cniii  omni   iustieia,  fjua  jirefatac  aecclesie  ea  possidebant,  fum  ib'ciniis  vi(lc'lic<'t 
et    Kumiliun    (■orundcui    pirtini'ntiiü    liinnanix    nsilius    <|uiii|n<>   unidi>  up'irtunis.      Ans    m'itiir    |)ri'iat'i 
nionasterio  uostro    in    futuniin  eimsuientes    liec    eadcni    donaiia    nostra    niin-c   i-pfrum   aiipir 

iuipr-rntoriini    •    )iIcniK!<iin<-    vonlinnavinius;    fratribus     vito     ibidem     den     scrvientibus     r<?;,nilariliT 
fibi  i-lic<'iidJ   nl>lin[toui|    liljeram  dcdimUH  potcKtatfUi.      Kl   nt    lii,i-   nontrac  ocmKiinatinuis  pag'ina  onilll  W 
aev<i  tirmn  et   iuronvulda    |M'rnianoat,    mann    propria    fiuToljnrantf.t    »ijfilli    Ct   imaf^niis    imsfrao    Im- 
pri-Kifioni-  cniidom  Mubtorliullari  iussiniiiK. 

."(•J2.      BrcmlBu]     a;  dtti  ernte  t  rielleichl  rorr.  ann  1  In    in   I).  Hr,r,  (icrhardi;    i/eliürlp,    iriV   rtne/c- 

nnininni    iriril,   der  liiimgnu   zum   (Irolifctil,   so  iriirile   nncli   1).  TJa  (jcliliardi  ixter  (Tcbcliardi 
#//r   rirhiiijc   yiimennfurm  Kcin  '■' 


II  i:i  \  nie  II    II.      iniij         lirJt.  CT.") 

^  Si^iiuin  (Imiiiii   lli'iiiriri    llniii.'iiiiij'iiiii   iiii|>i'i'atiiris   iM.i  ;iti;;u.sti.  |{ 

y   (iiliitlicrius   raiK-i'llariiis   vice    Krcliiiilial<li ''   arcliiia|M||aMi    imtavit.  !! 

Dala''  \lll.  iiliis  niaii  aiinn  iliiininirr  iiicaniationis  MxV,  iiiiliclii)iii'  x'n,   anno  i|i>nini 
Iliiniii-i   xciuidi   n-;;nanii^  \\l.   ini|HTii   vcro   llii:   aciiini    l''iancciuc(ril<-:   t'i-liciicr  aiin-n''. 

(Unecht.) 

Heinrich  schfiiht  dem  von    ihm  r/ctjj-ihti/ften  Kloster  Midielsherfi  hei  linmhern 

die  vom  Kloster  Fidda  eiiKfefanschicn   U'<>fe  zu  liattelsdorf  und  Ezzelskirchen 

10  liehst   den   dortigen   Taufkirchen  und  Zehnten   und  gieht   dem  Kloster  Fulda 

die  Höfe  Bfdira  und  Hcnscliicz   mit  ihren  Kirchen  und  deren  Gerechtsamen. 

Worms  loir,   M„,    II. 

riiiiimh'  des  J'J.  .Jh.  in  Diplom /orm  im  k.  Reichsarchiv  zu  München  CA). 

Srhdiimil  Vindemiae  litt.   I,  II  n"  1  ans  A.  —  Wahrhafter   Kntirurf  22  aus  A.  —  Mon. 

16  Boica  28",  ■17.5  n"  29'>  ans  A.   —    Blorh   in  X.  Arrhir   It),  Uli    nnvollsliimlifi   ans  A.   — 

Stumpf  lieg.  16.52. 

Fälschung  aus  den  .7.  lli  \>  —  //.s'.''.  Für  den  Contecl  ist  das  D.  33.5*,  für  das  Protokoll 
dagegen  das  verlorene  Original  des  D.  866  benutzt.  Die  Daten  sind  aus  beiden  vermischt. 
Die  ZiLsütze   des   Fiihcliers   stimmen    z.  Th.  mit    denjenigen    der  DD.  33.3*.  522  Hierein; 

M  für  sich  allein  steht  nur  der  Satz  über  die  Taufkirchen  und  die  dem  Priester  gebührenden 

Girechtsame.  —  Als  Schreibvorlage  ivird  neben  D.  33.5''  das  D.  366  gedient  haben  oder 
vielleicht  eine  andere  uns  nicht  erhaltene  Urkunde  des  GC,  icelcher  dann  der  Ausstellort 
Worms  entnommen  sein  könnte  (vgl.  das  dort  von  GC  verfasstc  D.  393).  Vgl.  Bloch 
a.  a.  (>.  1)1 -J  If.   6->.5  f.,    ico    I).  .V.'.'i    im    Zusammenliang    mit    den    übrigen    Michel. iberger 

2:>  Fälschungen  behandelt  i.'it,    und  die  Vorbemerkung  zu  D.  522. 

(('.    ii   In    luuninc    sanctc    it    individuc    trinitatis.      Ih'inrkus    ilivina    tavcnto    clc- 
iniMltia   Iviinianiuuni    inilierator   au^^ustus.  g  Umiiium   liilclimu  iiustiiiniin   incscntium  siilicot 

;u-  t'iitmonini  uiiiversitati  pateat,  iiualitcr  iiobis  iiunddain  coueaiiiliium  cum  üoppouc  Fiildeii.si  aljbnte 
faccii'  iilaiiiit  c-niiscnsu  nv  collaudntioiie  licniliaidi  advmati  »iii  ncr  iioii  monnclioriim  niilitiiin  i|  ii  e  » 
30  »uonuii,  aecipientes  ab  eo  diias  ciirtes  Kadoltcstorf  et  EKzilinknclion  et  villas  oaruill,  in  (illibuH 
sito  sunt,  dnn  Omnibus  peitincntüs  suis,  fluabus  vidclicet  l)aptisnialibus  occiesiis  et 
honiinibiis  jircdictas  villas  inhabitantibus  ae  divina  a  saecrdoto,  qui  (\m>  ibidfui  scrvit, 
acfi|iifntibus    debitanique    ei    insticiaui    j(ers<dv(!ntibus,    ccteris    <jui)(|uo    villis    ad    insas 

C'UrtfS    [icrtinentibus    cum    decimis    utiiusqiu.    sexns    maucipü!)    a^'iis    cainpis    pratis    pa.sciiis    silvis 

35  v(>natiiiiiiliM.s  ai|iii.s  atiuariim  *   dccursilms   molendinis  piscatinnibiis  vii»  vul    inviis    exitibii»    et  reditibiiM 

ciiitis    et    liiiiillis    ((Uesitis    et    iiu|iiiniidl.s    sive    cuiii    onniibus    i|iic    i|iinlibet    modo    dici    Vel    nominari 

piissinit   utilltatliiiis.     Predietas    eryn    eurtes    vel    curtimareliias    cum    liis,    (juc    prcscrii)t!i 
sunt.    nKMiasti  rill    sancti  Michahclis,    quod   nos    in    nionte  ]5avcubergcnsi  construximus, 

nostia    inilHiiali    donatione    COntulimus.       Ecimtra    picdicto    abbat!    siieque    l-'uldensi    abbat!«    * 

■10  duas  .s!iiiiliter  uostie   pioprietatls  curtes,  qiiarum  una  Vuaralia,  alti-ra   vero  Bercscliiez  iiiineiipatiir,  cum 

cunctis  caiiuu   pcil!neiit!is  *   Ct   imiVCrslS    iitllitatibils,    quo    quolibot  mndo   dici    vel    iiiiiiiiiiari    pi'ssimt, 

ecelesiis    (juoque    et    earum    iustieiis    per  *   nostram   imperialem    munifieentiani    donavinnis 
•>'2i.    c)  A       dj  die  DatHmzeih  steht  in  drei  Zeilen  untereinander  rechts  ran  den  l'nlrr.^l■hri|Un. 


fiTi;  KAlSKürKKlNHEN. 

et  de  iiosiro  iiirt-  «e  dominio  in  eins  ins  et  (|i>ininiiiiii  |ilinai'ii'  trjKliiliimis.  1  i  \ci-ii  iinslro 
llavonberjji'lisi  inonasterio  lu-c  nostra  iinpcrialis  iliMintio  stabilis  et  ineouvulsa  omni  ]nMniiiiifiit 
(»MniKTf.  lioo  uostr»'  liberalitatis  jirivilcflilllll  mann  i>io|iria  loiioliiirantrs  sifrilli  niisiii  in|ii('ssi(ini> 
insüinins    in'^i^'niri. 

Data   \'.   iil.   mai.   aiiiici    ildinliiicc    iurarnationis  M.W  .    inilictiinu'  Ml.    aiiuci    ilnmiui  .') 
Ileinrifi   si'oumli   X\  1,   iminMÜ    iiii:    at'timi   rt   cniitinnatmii  N'iiaiiiiai'ic. 

^   Sii^iitini   »Imirmi    llciiirii-i   Kinnanoi-uin  (M.)   iiii|nTalipris   aiigusti.  | 

^  Oimtoriiis     raiu'cllariiis     vit-c     Kroliaiilialdi      arcliifaiicllani     luiiaxit.       I'"clit'it('r 
aim-n.   ^  (SI.)-' 

024. 

(Unecht.) 
J  fei  »rieh    licstötiijt   dem    Kloster   S.   Vanne  zu   Vevdun    die   von    dem    Ilerzocj 
(lottfried  imd  seinem  Bruder,    dem  Grafen  Hermann,  (jesdienkten  30  Hufen 
nebst  der  Kirche  zu  Buvrinnes,   toelche  jene  von  dem  Grafen  iMntbert  gegen 
den  Ort  Assche  eingetauscht  hatten.  —    —     —    — .      15 

Abschrift    aus   einem    cerlorenen    Charliilar   des    12.  Jh.    f.  '2'-i    in    der    Coli.   Moreuii    tH, 
f.  204   in   der  NaHovalbibliothek   zu  Paris   (B).  —  Clmrtul.    S.  Vitoni   Virdunen.si.t    r?cs 
1.5.:  16.  Jh.  in  Coli.  Diipiiy  244  f.  21'   (T)\)   und  Cod.  lal.  .ö4Sö  f.  22  (Jß)  ebenda. 
Stumpf  Acta  ined.  63S  n"  451  aus  D-  zu  lul4—]0lö.  —  Bloch  in  Jahrb.  der  Geselhch. 
für  lolhring.   Gesch.  10,  41S  n"  23  aus  BD^D'.  —  Stumpf  Reg.  18S2.  so 

Tri'«'  Von  Bloch  u.  a.  O.  41H  dargelegt  worden  ist,  entsprirlil  das  Formular  der  des 
Eschatokolls  darbenden  DD.  524.  525  mit  Ausnahme  des  kanzleimä.'tsifien  Eingmiysj/rotukolls 
nicht  demjenigen  eines  echten  DH.  II.,  in  dem  u.  a.  eine  Ankündigung  von  Zeugen- 
Unterschriften  unmöglich  wäre,  sondern  zeigt  mannigfache  Verwandtschaft  mit  dem  Dictat 
der  Klosterurkunden  aus  der  Zeit  des  Abtes  Bichard  (1004 — 1046).  Die  au/fallende  s5 
Fa.'isung  würde  daher,  wie  schon  a.  a.  0.  vermuthet  wurde,  ihre  einfachste  Erklärung  da- 
durch finden,  dass  Aufzeichnungen  über  die  in  beiden  DD.  verbrieften  Schenkungen  im 
Kloster  später  in  die  Form  von  Kaiserurkunden  umgegossen  wurden.  Dnss  eine  solche 
mindestens  über  den  in  D.  524  berichteten  Tau.tch  zwischen  Herzog  Gottfried  und  .leinem 
Bruder  Hermann  auf  der  einen  und  dem  Grafen  Lantbert  auf  der  andern  Seite  vor-  30 
gelegen  habe,  ist  sehr  nahrscheinlich ,  da  die  darauf  bezüglichen  Angaben  schwerlich  er- 
funden sein  können;  der  Tausch  würde  zmsehen  Herbst  1012  und  September  1015  fallen, 
vgl.  Bloch  a.  a.  O.  418.  —  Schon  im  November  1015  sind  die  Besitzungen  zu  Buvrinnes 
und  Ba.tlieu.c  durch  das  D.  HU)  dem  Kloster  bestätigt  worden;  ob  die  z.  Th.  wlirllirhe 
Übereinstimmung  der  entsprechenden  Sätze  durch  die  Benutzung  des  echten  l>.  '.HO  für  :.:. 
unsere  Fälsehunf/en  zu  erklären  i.'it,  oder  oh  vielmehr  jenes  .^ich  hier  an  die  nicht  er- 
haltenen echten  Aufzeichnungen  gehalten  hat,  mit  deren  Hülfe  die  DD.  524.  525  verfertigt 
worden  wären,  vermögen  wir  nicht  zu  e}ilscheideti.  —  Über  die  Zeit  der  Fälschungen,  die 
vielleicht  noch  den  letzten  Jahren  des  Abtes  Richard  angehören  und  wit  der  Anlage  seines 
Chartulars  zusammenhängen ,  vgl.  a.  a.  0.  Ühei-  eine  Anfechtung  des  Besitzes  von  Uurrinnes  10 
irissen  wir  nichts,  während  wir  allerdings  darüber  unterrichtet  sind,  dass  etwa  11)40  das 
Kloster  gegen  Luithards  Sohn  Manrgaud,  der  Baslieu.c  für  sich  beanspruchte,  bei  Heinrich  III. 
Srhutz  suehen  musste ;  vgl.  Sackur  Riehard  von  S.  Vanne  (Breslau  ]SH6)  8~.  Derartigen 
t'liergriß'en  seitens  der  Erben   vorzulicugen ,  ist  die  offenbare  Alisieht  beider  Fälsrhinuini. 

fi23.    [Kniulau]     8)   tom  Sin/rl  ht  nur  ein  .SYöri-  }f'iiclt.i  ohne  (ieiwäge  rorhanden.  li 


II  i:  I  N  i;  I  r  II  II.     iiiii:;  -  .  ki-.m.  CTT 

In  iiipiiiiiic  saiirt.'ic  et  iiiilivi<lua<'  triiiitatis.  lloiiiriiMis"  diviiia  laveiilc  clciiicntia 
I{iiiiiaiini-mii  iiii|iiTatoi-  au;;ustiis.  Onmilms  ikiIuiii  liiM'i  viiliiiiiii>  |>rai!siiU'ntiin'''  iinHtrao' 
Hdfliliiis  taiii  tiiluris  scilici't  (|iiaiii  [»nu'Nfiitilms.  (iitalili-r  iMcIcs  iiiintri  <  imlffriiliiH  diix 
et    tVat<T    eins    coiiics   llcriiiianiius''   pro    i-(;iiii-(liii    aiiiiiiiiniin    muii'uhi    pro"    pi-rcipicndo 

&  prai'iiiio  rc^ni  i-acloniiii  (•ontiiliTiiiit  caciioliio  sanctoruiii '  l'etri  aposttdoruiii  priiicipis  et 
conft'ssoris  ("liristi  V'itoni,  qiiod  sitiiin  ost  in  siibnrliio  N'irdunen.si,  \.\.\  iiianHOK  cnin  ecflcHia 
into^ri'a  !ii  villa  lU-uriiiics'-',  f|iia('''  sita  est  in  roniitatu  Ilainan ',  i|iiani  priiis  a  coniitc 
LantlHTto''  in''  pracscntia ''  nostri  iusto  conc-ainliio  acn-pcrinit  pro  alia  villa  Ascia ' 
iidinine  sita  in  pa;,'"  Hrafhantonsc'".     Kt  ric  aliipiando.   <|ii(m|   in   >iniilil)us  sat'pius  actiiin 

in  novinius,  ni<-niorati  coniitis  I.antlpcrti"  iirrfilcs  candi-ni  villam  alii|iHi  nmdo"  invadi-rc 
et  silii  nsnr|)ar('  potiiisscnt,  pctic  runt  snpra  dirti  tididcs  nostri  (lodet'ridus''  ut  Ilt-ri- 
mannns''  cinsdcnKpic  inonastcrii  patrr  Üirliaidiis  candcni  traditionem  decreti  nostri 
tirniitatc  sanrciri''.  Quaproptcr  es  ain'toritati-  inipcrii"  nostri  rei  ■■  gestac  "■  tcnitrcra, 
vidclifct   (pialitcr  ipsani '  villani  ■*   cum  onniibiis  appciiditils  silvis  pratis  pascnis  cactoris- 

15  quf  rcditiliiis  in  licrrditarios  usus  nionasti-rio  fontulcnnit ,  conscribi  dcfrcvirmis  pt 
tiitnris  in  postfruni  e(»nscriptTnn  rclin(|uinnis '.  Ati|U<'  iit  niillus  hercduni  vi-1  proliiri'duni 
i'iusdi'in  Lantbcrti"  id  ([iiando(HH'  andfat  intrinj^jcrc  et^'  dv  r(d)us  dco"  datis"  (pTK-ipiani 
praosiiniat  iiualifunupic''  occasionc  ])ortin^^i'rc  ^'J'.  conscripti  Iniiiis  cartulani  nianns' 
propriac"    sulinot.itiiinc''    tii'Mi.niinns''    ac    tali    aiictoritatc    roboratam    sigilli    nostri    iin- 

so  prossioiic  si-jjnavinnis''.  Et  iit  perpetiin  ineomnisa  pi'i'niaiii'ut.  tididiuni  nostinruni,  (pii 
subiiotati''  siuit  nobiscrini,  nianus  conscrvat '^. 


:>2ö. 

( Unecht.) 

Heinrich    bestätigt    dem    Kloster    S.   Vanne   :u    Verdun    das    von    dem   Grafen 
ib  Luithard  geschenkte  Gut  Baslieiix.  

Abschrift  aus  einem  verlorenen  Churtulur  des  12.  .III.  f.  28  in  der  Coli.  Moreau  46,  f.  204' 
in  der  Xation(dbihliolhelc  zu  Paris  (B).  —  Charful.  S.  Vifoni  Virdunensis  des  1-5. !16.  Jh. 
in  CIL  Dupuy  2U  f.  22  (IßJ  und  Cd.  lat.  .>iS.5  f.  22'  (D-)  ebenda. 

Stumpf  Acta  ined.  374  n"  266  aus  D'  zu  1014—1010.  —  Bloch  in  .Jahrb.  der  Geselhch. 
30  für  lofhring.  Gesch.  10,  416  n"  22  aus  BD^D'.  —  Stumpf  Reg.  1833. 

I'ber  die  Entstehung  des  D.  52ö  und  sein  Verhältnis  zu  D.  340  vgl.  Bloch  u.  u.  <J.  mnl 
die  Vorbemerkung  zu  D.  .524;  icir  haben  die  Übereinstimmung  mit  dieser  Urkunde  durch 
Pefildruclc  bezeichnet,  ohne  dadurch  ausdrücken  zu  wollen,  dass  sie  nothwendig  die  früher 
entstandene  sc/.  — •  Die  Angabc,  dass  Luithard  Baslieux  (in  der  Grafschaft  Cutrij)  bei 
3.''  srinem    Eintritt    ins  Kloster   geschenkt    habe,    wird   durch    eine   echte    Urkunde   des   Abtes 

Ixiihard  widerlegt,  der  zufolge  der  Graf  noch  geraume  Zeit  nach  der  Vergabung  dem 
welllichen  Stande  angehörte;  vgl.  Bloch  a.  a.  G.  439.  Ebenda  Lst  auch  über  die  Familie 
des  Grafen  und  über  die  Geschichte  des  Ortes  (vgl.  DO.  II.  22'')  gesprochen.  —  F»- 
zahlreichen  ■'nnnlosen  Fehler  von  D-  haben  wir  nicht  vollständig  verzeichnet. 

i<>  524.    liloch-KriischJ     a)   Henricu's  J>         li)  presidente  D-         c)  uostri  D         <li  Hemiannus  D'; 

Herinianus /J-  e)  fehlt  in  I)  1)  lil>  «■)  Beruncs  D  hl  i|ui /)  i)  Havno  F)  k)  Lam- 
lierto  D  \)  Assia  />';  Asia  D'  m)  Bracatensi  />  n)  L.  BD';  fehlt  in  D'  oi  vill. 
aliiiuando  B  p)  (i.  et  H.  B:  fflilt  in  P  cj)  cenxiri  D';  cuxiri,  oder  ähnlich.  /)•'  rl  ro- 
gfste  I>        s)  ipsa  villa  BD        t,;  reliiiuiinus  D        u)  L.  BD       v)  et  —  pertingere  fehlt  in  li 

45  \v)  reb.  de  aadatis  £l       x)  fiuantumiMimque  /)'       y)  contingere  D;   rt/l.  /).  5?.5       i)  mann/)' 

a)  propria  1)'  lii  subnotare  />'  c)  tirmamus  D  d)  si^amus  D  e)  sub  natali  D' 
l'l  consecrat  B;  censerat  I). 


«78  K  Aisi:i;r  i;k  r  n  dkn. 

In  nomine  sanctae  et  individuae  irinitatis.      Ilciniii'iis-'   diviiiii    t'avciitc   eli'inciitia 
Honianonnn     iniperator    ailfinstUS.  nmnilms    notmn''   lii>ii'i  voIuhhis  prnosidonti.ic''    nustrao 

tidoliliiis  laiii   fiitiiris  sctiicot   i|iinia  innoseniilms.   i|iialiti'i'  liilc  I  i  s   iios  i  c  r   l.iulll.'irilus ''    eoillcs    nohi- 

lissiuuiä  nülitine  nostrae  snjternac''  iuspiratinnis  cnnsilio  divinitiis'  nl'll.ittis,  vitat^  uno- 
que  nielioris  dcsiderio  salubritcr  acccusus,  lavciitf  seeiiiidiiiii  vnniiii  lius  iiiistin  i-on-  t. 
SCUSU,  in  subttrbiii  ^'ir(lullons>  cneiioliio,  i|iioil  xaiictoriim*'  [rctii]''  Hpostoloniiii'-'  priiicipis  atque  ooiifossdris 
ciiristi  Vitoni  dccoratiir  incninria.  tonsoratns  se  »•niitiilit  iimnasterii).  ul)i  a  ti'rreii"  cx])!'- 
ditiis '  superno  libcrius''  niilitarct  inijterio.  et  nc  vaeiius  ad  araiu  '  clnniini  vrniict, 
preobtidit '"  de  possessiinu'  sua  et  eideni  nioiiasterin  iure  liereilitario  imssiiliiidmii 
tradidit  praediiuii  Railixliuni"  dietinn  in  iia;:;ii  ^^attensi"  eiini  oiiiiii  iisiii'  riuciiiariii,  lo 
videlieet  euni  eeelesia  integra  niansuin  iiiduniinieatiiiii  eiim  aliis  XI. 'i,  emii  iiicilindiiiis 
silvis  canipis  paseuis""  pratis'  aijuis  aquanunve  deeiirsibiis  iiinnibuM|u<'  (iinniiin  icdiiilius. 
Sed  qnnniani  per  ineurian)  res  eeelesiastieae  saejiissiiiie  scileiit  siibiae«  re "  disj)endi(i, 
niulta  qiioque  tani  nionasteriis  quam  ccclosiis  prioris  saeeuli '  tulit  oblixio,  tili!  imstri 
karissiini  nienrnratae  eivitatis  ejtiseopu.s  Hovmo"  ipsiusqiie  laonastcril  a  ibn  ilatiis*  i6 
|iater  Kiclmrdus  iiistJi"  sollieitudine  niis  adierunt  super  biiiusceuicidi  ^  ne;;-(itio,  ipiatinus 
auetoritatis  mistrae  muniinine  liaee  eadeni  roboraretur  traditi".  <^)nin'um  annuentes 
]ietitiiini  laudavimus  Studium,  parati  et  ex  iustitia,  tpia  eeelesiastica  lueri,  et  ox  aniore, 
quo>'  fidelibus  nostris  nil  iustum  negare  volumus,  ad  "niuia  i'erre  subsidiuui.    i,iiia|ini|.iiM-  i-x 

niK'toritntc  iiii)tc'rii  uostri  ici  {.'cstae  tcnoi'eiii  *  roiiscrilji  *  dccruviaiiis  et  fiitiirLs  in  pcistcnun  conseusu*  to 
Hdelium  nostroruin  conscriptum  relin(|iiinnis  ••.  Atquc  uf  nnllns  licrcdnni  vel  prolicrednm  eiuKdi'ni 
LlUtbardl  id  qnnndoque  audeaf  infrin<rere  et  de  rebus  di.-u '  datis  f  i|iiiiM|nani  •■'  pracsnuiat  ijiiili- 
c'uniqiie  oecasioue  pertingcre,  eonscripti  liniiis  cartiilani  niaiiiis  propiiac  snliiidtatlniK'  liiniaviiiiiis''  ac 
tali  anctoritate  roboratani  '  sigilli  nostri  ini])if'»»ioue  si;,'naviaiiis ''.  Kt  tit  pcrpi'tiiii  '  ini'niiviil.sa  pcr- 
manoat,  tidclinm  nostrornni,  «pii  siibnotati  sunt  nobiseum,  manus  conscrvat  •".  Si> 

(Ujiecht.) 
Heinrich  bestätigt  dem  Kloster  Reichenau  den  Ort  Röhrnanj  und  einen  Theil 
des  Waldes  von  Bodman  und  verfügt  die  Restitution  dieser  von  dem  (jrafen 
Gottfried  occupierten  Besitzungen  an  das  Kloster.  m 

iJamincrkinli    ttJlU  August  ^H. 

Urkunde  des  1'2.  Jh.  in  Diplomfunn  im  grosshcrz.  Generallandcuarchiv  zu  Karhruhe  (A). 
Dümgi  Reg.  Bad.  98  n"  40  aus  A.  —  Schriflprobeti  in  Brandi  RcichenuHcr  Urkunden- 
flihdningen  Taf.  14.  —  Stumpf  Reg.  1675. 

Fälschung  des  Reickenauer  Ctistos  Odalrich,  vgl.  Brandi  a.  a.  0.  13.  34.  43.  57.  70  und  u 
öfter  und  Lechner  in  Mittheil,  des  Instit.  für  ocslerreich.  Geschichtsf.  21,  75  /f.     Für  di', 
Herstellung  der  Fälschung  wurde  ein  Originaldiplom  Heinrichs  1.  verwandt,  dessen  Schrift 
abgeschabt    wurde   und   von   dem    nur   Recugnitionszeichen    und  Siegel    übrig    blietten.     Das 
Protokoll   wurde   dem  D.  354  entnommen,    der  Conterl  'in  buntester  Vermengung'  rnn   lie- 

52«.    IWcrmintflioff- Bloch -Kruscli]     a)  HenricuB  ü      b)  iri  notum  I>      v.)  pcticiitia  />      <1)   l.ilar-  lo 
du«  I)         e)  superi»  !>'         f|  divinis  />         g)  feliU    in  li;   a|>loruni    soioruin  D  h)   felill 

in  H/>  i)  supvdituB  D  k)  fehlt  in  1)  1)  arcam  oder  arcuin  li  in)  I>;  perobtiilit  li 
n)  Ballodium  D  o)  Masnenei  />';  Maccnssi  />'  p;  us»  /'  i|)  IUI  /';  (|uadra<{iMta  li 
r)  pratis  pascuis />  b)  subinde />'  t)  Bcti /;■'  u)  Hcuno  h'  \)  dictiis /i/>  w)  iuxta /> 
x)  huiuBmodi  B  y)  ourn  h  v.)  ctimstabili  I>'\  cuiuBcribi  />•'  a)  cDnscripsi  />'  h)  reli-  4ft 
qoimus  W  c)  feltit  in  I>  d)  L.  liJ)  c)  (^audct  J)  ()  de  audatis  I)';  lir  audai-tis  Jf 
g)  quioiuid /)  h)  (irmanins /V  i )  roborata /> ' ;  roborata»  y>-'  k)  Bi^naniuii />  1)  iinjier- 
pctuum  D        m)  conscrat  H;  conseret  D. 


in;  1  N  IMCII    II.     1(H(2—  KiL'l.  079 

sliindlhiilrn  illlnir  1>I>.  und  U'i  utliiiiiirn,  dir  miili  in  anderen  seiner  Fillsrhuntjen  heijrijnen, 
diirih  Odnirirh  zusiiniwini)i:selzl.  Jlis  zn  dem  Wart  (|iialiter  (Z.  'JH)  dienten  ihm  für  die 
EiideituMj  die  echten  1)1).  Stnmjif  Hey.  'MUH)  und  Miihlhctcher  Hey.  IT.'t'J  (=^  Hrandi 
n"  ß-l.  36)  sowie  daneben  für  einzelne  iVenditnyen  die  JJlJ.   Miihlhiteher  Hey.   1S17.  1873. 

s  Üüd-J  und  d(ui  DH.  [f.  354  (=  Hrandi  n"  4-J.   iö.    18.  G2)  als  Vorlayen ;  eine  in  diesem 

Alisehnilte  tnit  ()d(driihs  eiyenen  Ffllsehiinyen  ilhereinslimniende  Wenduny  haben  wir  in  S'ote  o 
rerzeiehiiel.  In  dem  fidyenden  llinijillheile  der  l'rkunde  sind  nur  noch  leenlye  zii.iamnieii- 
hiinyeiide  W'iirle  auf  die  /Illeren  Urkunden  Miihlbaeher  Hey.-  HiU.  flfU.  Hill,  Hey.^  1630. 
/r.S'J   (=^   Hrandi  n"  7.    16.   17.    'i7 .    10)  ziiriielczii führen,    auf  die  wir  in  den   Noten   rer- 

III  wie.-icn  haben,  während  zahlreiche  Wendnnyen  darin  eer/lorhten  sind,  die  auch  in  den  amiern 

Hiihrnuny  belre/fenden  F/Il.<!chi(nyen  Odalriehs  (Miihlbaeher  Hey.'  230.  231,  Rey.^  1701. 
IS67  =  Hrandi  n"  4.  3.  32.  t-l)  beyeynen ;  wir  haben  hier  von  I'elildruck  ahyesehen, 
weil  nicht  .'<ichrr  nnszumaehen  ist,  in  welcher  Heihenfolye  die  Fi'llschunyen  heryeslellt  worden 
sind.  —   Hrandi   setzt    die  Fälschitnyen   des  Ddulrich    in   die  Zeit  von  etwa   116'}  — 1170, 

i:.  und    nnsrre    früheren    Bedenken    yeyen    diese   Ansetziiny    sind  jetzt    behoben,    da    nach    den 

('nlersrnhuiiyr))  Lirhiirrs  die  !>türke,  die  zu  ihnen  Veranlassnny  yaben,  von  einem  anderen, 
dem  Anfany  des  J->.  .Jh.  any-hörcnden  Falscher  herrühren.  —  Ein  Graf  Gottfried  ist 
a-eniystens  unter  Heinrich  II.  nicht  nachzuiveisen ;  auch  Sti'ilin  Wirtemb.  Gesch.  1,311  scheint 
nur  den  (Irofen  dieses  Namens  von  966  in  der  Swerzenhunlara  zu  kennen. 

«0  (('.)  p  Im  iiciiiiiiic'  .s;nut;ii'  it  iiiili\iilii('  trinitatis.     Ilfiiiricus  scenndtis  diviiua  faveiitc 

(•Irniilili.l       lüiinaniil'iini    iiii|)Cl'atiil'   ail,:;listlis.   ü  <^ii..iii.iiii-'   |iriiKi|iciii   nc   (lol'ciisoi-cin  nercle- 

.•ii.inuii  Ulis  t'ccit  (loniiiiiis,  liciic  ccmstnirtüs  (IctciKlpio,  (k'striu'tiis''  lestitiiere  —  IKiO  si  fcccrilllU.-*, 
111)11  siillllll  11(1  |i(i|ictiiani  in  Cliiistn  fclicit.itciii  nobis  iiroHeeif''  CTcdiuiUS,  VCl'lun  Ptiaiii''  COiS,  ad 
(|Ui)rillli   utilitatiiii    jifrtilict,   |iiociil    iln\nt>    Kdcliores   iic   devotiores   in  nustro  »ervitio  efficimas'^. 

«6  (^hiaprujitor  i-omiieriat''  niiiiiiiiiii  tidelimn  iiD.sti-oniiii  presentiiim  scilicet  indiistria  liec  nou  et  fiitii- 
runiiii  siillcrtin'',  (piia"^'  üitii  vciierabili.s  alibas  Allgciisis  nioiiastcrii  nostry  sercnitatis  culllieil  adiit 
iiiistrisi|  ue  (ilitiililius  (|  ii  ii  il  ilaiii   prccrp  t  ii  in  gloriosissiini   *  Kaioli   inag-ni  impcratoris  angiisti  olitiilit'. 

In    <|i xarattmi    i-(mi|ii'riimis,    ,|iialitcT''    prcfatus    inipcrator    K.    (|uaiulaiii    villtilaiii    in 

l'citaiiiit'ii   Hscii*-'  sitaiii   iiomiiie   llDriiaiifi;    cum    lir)iiiiiiibus  utriiis(jiie  scxus  tiiiic  tciiiixiris 

30  iliidciii  niaiK'iitibiis  et  cum  ooruni  ])(istcns  ac  cum  oniuibus  aiiiiendiciis  illuc''  Ic-iitiine 
rcspicientibus''  oliiii  tiadiilit  ad  mouastcrium'  quod  Sintlezzcsaugia  voeatur',  iit  fVatrcs 
in''  oadcni  insula''  celibcm  vitain  (bicontcs  et  laudom  doinino  omni  tempore  tidcliti-r 
IKTsolvontcs  f'iiUoncs  sutorcs  pclliKces  aliosriuo  operario.s  suos  .statiito  tempore '  inde 
susteiitent'".     Nee  iion  etiaui  in  eodem  seripto  legimus,  quod  idem  supra  dicttis  Karolus 

35  eisdtni  tVatribus  illaui  ]iaitcMi  sil\r  cum"  lioniinibus"  dederat,  ipuini  aiitca  A/./nni, 
\\'ariiij;i>,  (üscliiardo,  I'.ppiini,  .Mlicric"  piscatoribus  suis  conce.sserat,  ut,  .si  qiiis  mo- 
naclinnim,  fpiod  scpc  e\cnit",  aliipiando  i'cbricitaret  vel  aliis  inorbis  egrotaret,  in  eadem 
.-il\a  iigiia  iiicidf  reut,  ut  balneis  sc  refoeilarcnt.  llec  beneficia  ab  iniperatore  Karolo 
.Viificnsi   iiionasterio  coram  multis    |>rineipibus    coUata    con<[uestu.s  est  nobis  abba  Hern 

40  >il)i  siiisque  tVatribus  a  (nitctVido  comite,  qui  nunc  eandein  l'otaniicam  silvam  a  nobis 


[Bresslau]  a)  c|Uoniani  —  proficorc  Hrandi  n"  G4  b)  das  zireite  t  iibir  der  Zeile  iiarJi- 
(lelraijen  c)  etiarn  —  orKcinuis  ttnch  den  DD.  Braudi  n«  3$.  37  d)  ilie  Pu/j/icatio  nach  lirmtdi 
n»  3t;;    nomi).  soll.      ^    Hrandi   n"  IJ  e)   qiiia  —  qualiter   nach    />//.  //.  3.'>4  ( ~   llrnndi 

fi"  (i'J)  und  den  DD.  Hrandi  n«  4.'i.  4H;  culinen  adierunt  r.  H.  auch  in  dem  falschen  D. 
Hrandi  n»  3a         {)  iiljer  der  Zeile  ntirhr/etrat/en  g}   rgl.  Hrandi  n"  lU  und  öfter  li)  (■<//. 

Hrandi  n"  40  i)  roonasteriinn  —  vocatnr  rfli.  Hrandi  n"  7  (siehe  ehetuta  S.  68)  k)  in  eail. 
ins.  c(/l.  die  echte  Urkunde  Odalrirlts  Hrandi  n«  100  1)  vgl.  Braudi  n.  a.  O.  S.  Stl  ni)  rat. 
indo  sustentcntur  bei  Brandt  n«  27  n)  übe}-  der  Zeile  nachgetragen  o)  vgl.  ceu  sepe  evenit 
(II  der  fehlen  Urk-mtde  (hUilrichs  Brandt  n«  98 


680  KAISr.  IMlJKlNDi:  N. 

in  femliuu  possidct.  :il>lata  et  nlieniitn.  Nos  vcro  (|iu>iiiain  nun  ;unl>iuinuis  tMnti  viri 
com-osfioiiein,  cjiiam  pro  aniiiia  sua  |iarcntiini([vu'  siionini  >ini|)lifitcr  i'ci'crat.  non  posse 
lU'c  dfliere  oxiuauiri  vi-l  iiicassari.  .-^aj^aci  aniinu,  fjuiiniuil"!'  t'ci'issft ,  intlauavinnis, 
post  invt'stijjationcin  sollertor  (lisL'ussiimi.s ,  po^st  disenssinncni  vcncraMli  \ini  lirrn 
oniiiia.  tpi«;  a  (Jotefritlo  vinlfutcr  alilata  iuerant,  ex  intej^ro,  sieiit  deeeljal.  restitiiiiniis'i.  6 
l-ritur  iie  sii|)ra  dii-t")  ahbati  15.  suisipie  sueecss(>ril)ii.s  vel  nionaeliis  siniilis  athersitas 
in  liis  rebus  aut  in  alüs,  (pias  iure  possident,  a  pravi.s  lioniiniiius  ani])!!!!.-*  aeeidai  aut 
j)atiantur.  hoc  privilcifiuni  inde  rieri'  iussinius,  per  (juod  iuliennis  aiipic  j)reeipinius, 
uf  decretuni '  et  statutuni "  ])iissinii  K.  iniiii'ratoris  au^usti  nidlus  rci;iMn  .sivc  diieuni 
vel  abliatuni  infrin-jat  vel  niiitan-"  amleat.  sed  ^icut  ille  '  villani  ad  kaiiierani  et  partein  lo 
silve  ad  lavatoriain  dciniuin  intirnioruni  ninnaelniruni.  (|iii  ><|ic  indij^^ent.  rogatu  regiiie 
H."  et  lidianis  epist-upl  et  Ker."  ei)niitis  destinavit,  sie  staliilictiir  ae  nianeat.  Sin 
autein  quisipiani  aliud  tpiiequani  (piani  statutuiu  est  indo  statueril,  volmnus,  ul  ad 
nostruin  tiseuni  j)ariter  i])sa  eoncessio  redeat. 

11  Si<;nun»    dnnnii  Ileinriei  Hontanurnni    inipcratnris    auj,^usti    sercnissinii    et    invie-  is 
tissinii.  ij  iM.> 

§    Cuntheriu.s''"    eaneellarius    a<l    vieein    I-",reliinl)aldi    anlMi-a|i|iillani     rccu^ninvi.  Ü 
(SR.)"   (SI.)" 

Datuni^    Uli.   kal.  .septcmb.   indietiunc  MllI,    amio    duminieai'    incarnatiunis   MXVI, 
anno  vero  donnii  Heinrici  secundi  regnantis  XV,  iinperii  auteni  III ;  aetnni  in  \  illa  (juat;  -.m 
dicitur  I)onainaiaeliirii-lia> :    feliciter  anxii. 


527. 

(Unecht.) 
Heinrich    nimmt   das   von  Volcliold  gegründete  Nonnenkloster  Sonnenburg  in 
seinen   Schutz   und   frißt  Brstimimmgen   über   dessen  Verhältnis   zum  Bisthum  « 
Trient.  Am/shurg  1018  Juni   'Mi. 

Urkunde  des  13.  .Jh.   in  Diplomform  im  k.  k.  Stallhaltereiarduv  zu  Inn-fbruck  (.A  ). 

Coronini  Tentamen  genealogico-chronologicum  jiromovendae  scriei  comilum  Goriliae  (Wien 
1752)  69  cit.  —  (Bonelli)  Xolizie  i.^lorico-critiche  2,  363  n"  11  atix  Transsunipt  ron 
1427.  —  Sinnadier  Beylräge  2,  384  n"  80  aus  Abschrift  von  Bcsch.  —  Stumpf  lieg.  1710.  so 

Das  D.  527,  das  längst  allseilig  als  Fälschung  anerkannt  ist,  ist  wie  die  Spurien  Stumpf 
Reg.  3165.  3166  auf  einem  Pergnmentblatl  geschrieben,  dessen  ursprüngliche  Schrift  sorg- 
faltig ausradiert  ist;  nur  das  Chrismon  scheint  nicht  auf  radiertem  Grunde  zu  stehen 
und  kann  vielleicht  aus  der  ursprünglichen  Urkunde  übrig  geblieben  sein,  die,  irenn  dies 
zutrifft,  dem  13.  Jh.  angehört  haben  dilrfle.  Dass  bei  der  Herstellung  der  Fälschung,  u 
die  gleichfalls  im  13.  .Th.  geschrieben  ist  und  1339  durch  den  Bischof  Malheus  von  Trient 
tran.^siimierl  wurde,  ein  echtes  D.  HeinricJis  IL  für  Sonnenhurg  benutzt  irorden  wäre,  ist 
nicht   zu   erkennen :   aucli   ist   es  niclit  sehr  wahrscheinlich,   dass  Heinrich  überhaupt  »och 

.■>i('(.    )ii  i'imo,  ohne  Abkürzunqs:fichen  ülter  mo,  A        «p   imii»  iil/er  ilr.r  Zeile  nnelii/rhiii/m        ii  rr/l. 

liriiiidi  H»  17       81   ryl.  «lecerno  et  constiluo  in  der  echten  l'rhiinile  Odalrkhs  Itnindi  n»  .'/x  mm</  W 
■tiituta  .   .  .  permutari'  eliendn        t;  scd  sicut  ille  r(m  gleicher  Hand,  aljrr  mit  duiihlrrfc   Tinlf 
lind  iiohl  auf  einer  zueilen  Ilnnuf,  naclii/elrai/en        u  i   Hililei/ard;  Kerolil       vi    II    ül/i;r  dar  Zeile 
>incli;/elr(ii/e»  wi    llirorinitionszeichen    und  Siegel,    bei'le    aus  der  für  die  FüLscIiuii;/  /lenulzteH 

f'rkunde  lleinrichn  J.  iibrigiirblieben,    flehen   zirisclien    der   auf  drei  Zeilen    nrtheilten   Siiiniim- 
foi-mel   und   der   fbenno    rerlheillen  Jiecoi/niliun         x)    Dat  A         y)  A,   «lall  jMiiaaiaiachiriuha.  46 


II  i;i  N  i;i<  II   II.    11102  —  1024.  C81 

für  (las  Kloster  yeiirkiniflrl  Inil,  du  ilussethc  rist  in  der  Zrit  (/es  li);';'  crminiitcn  liisrhnß 
Hariwuj  von  Brixen  gegrilndel  ist  (vgl.  Bedliih  in  Zeitschi:  des  Ferdinandettms  HS,  il6 
N.  1).  Benutzt  hat  der  F/ilsiher  die  um  besten  hei  Sinniirker  a.  ii.  0.  Ü,  H79  u"  79  ge- 
druckten Xolizen  über  die  (Iriindung  von  Sonnenbury.  die,  u-enn  sie  uns  auch  vielleicht  in 
»  etwas  überarbeiteter  Gestall  vorliegen,  jedenfalls   auf  eine  echte  Aufzeichnung  zurückgehen. 

Diese  war,  wie  die  Übereinstimmung  der  Perl i neu z formein  (Sinnacher  V,  .380.  382)  mit  dem 
I>.  i'H  sicher  erkennen  liissl ,  von  einem  Brixener  Cleriker  verfassl :  weist  unsere  Fillschnng 
durch  die  Auslassung  von  aijuis  vor  ai|uaruiiive  decursiliuH  an  einer  Stelle  eine  noch 
weiter  gehende  Congruenz  mit  dem   D.  424  auf,    so    möchten    wir   daraus    doch    nicht    auf 

10  eine  directc  Benutzung  jenes  D.  durch   den  Falscher  schliessen  :  eher  wird  anzunchnun  xein, 

dass  hier  der  uns  vorliegende  Text  der  Aufzeichnung  verändert  worden  ist.  Wir  haben 
die  Übereinstimmung  mit  der  Gründungsaufzeichnung,  die  übrigens  keineswegs  auf  jene 
Formel  beschriinkt  ist,  im  Druck  kenntlich  gemacht.  —  Die  Zeugen  könnten  einem  D. 
Heinrichs  V.  entnommen    sein,    auf  dessen    Namen    die    beiden    Sonnenburger  DD.   Stumpf 

i&  Jieg.  H165  (mit  dem  Ausstellungsort  Augsburg)   und  3166  ijefiilscht  sind.  —  Die  Zeil  der 

Fälschung  können  wir  nicht  genauer  bestimmen;  wir  weisen  darauf  hin,  dn.is  am  1.  Januar 
1'281  (nicht  1280)  ein  Weisthum  über  die  Hechte  des  Bischofs  von  Trient  über  Kloster 
Sonnenhnrg  aufgenommen  worden  ist  (Hormai/r  Gesch.  von  Tirol  i*,  S06J,  lassen  aber  da- 
hingestellt, ob  unsere  Fälschung  mit  Slreiligkeiten  über  jene  Rechte  zusammenhfingl. 

so  (C.)  ]\  In    noniiiiv    sanctc    et    individue    trinitatis.     Ik'iiiriL'us    diviiia    favonte    cle- 

uiciitia    Koinaiioruiii    iini)crator    au<;ustu.s.  Quandocunquc    nnstre    impcrialis    curro- 

lioratiniiis  jiie  g  cxposfitiir  snftVayimn,  celeri  est  aeffectir''  adtribiieiidiun  et.  .•si  in  liis 
exposcitur,  qu^  durarc  pcrpetiin''  videiitur,  literis  est  etiam  aduotanduin,  ne  jinilixitas 
temponun  posteris  hoc  reddat  dubinin  vel  incertum.    Noverit  igitur    immiiun    tarn  fiitii- 

«  ronini  quam  presentmm  industria,  qualiter  nos  j)reces  dimiini  <  idalrici  Trideutinensis'^ 
voncral)ilis    episeopi    et    dileeti    fratris    nostri    cu  ins  dam   n.iiiilis  •*   L'olchoiai''    elenienter 

adniisinnis  et  oi'H.ibium  sanotimonialiinn  in  loeo  qiii  dicitur  Sfiiieliuio,  quod  ideiii  UolcluildllS 
in  hoiinre  saiicte  «lei  genitiicis  Jjerpetue  virjrinis  Marie  constru  X  i  t .  l'llUl  doinina  abliatissa 
Winrliiirpa     Ceterisque    snis    scMiiiaiilms    et     sanitinidnialilnis    inibi    deu    faniulantibus.    Cum    i>m- 

30  nibus    quf    prefatus  Uolcholdu.s"   iili    loco    contulit'    possessioiiibus    filiticiis    eampis    pratis 

pnsc'uis  silvis  veiiatiombus  *  niiu-iriini  v  e  decursilnis  piscationibiis  #,  cnm  fnniilia  iitriusque  sexiis  » 
tcrris    c-nitis    et    incultis    iuste     a  c  iiuisitis   vel    acquirendis    111    tuitioneill     llOstraill    SUScepiinus. 

Deccrnimus  quuque,  ut  nee  prenominatiis  pontifex  Ö.  ncc  aiiquis  suoiuni  sueccssoium 
Tiidentincii-sis  episcopatus.    ad    cuius    nnindibui-dinm  prctVitus  Volclioldus    bona    iiiteiitione    et 

»5  in  *  vere  protectiouis  tutelani  iliSUIll  lufum  tradidit,  liullam  potestatem  linbeant  ex  rebus  f  i  dem 
ecciesic    traditis    alic|uid    in    su  o  s     convertcie    usus.      Olli    auteill    iiiiusta    dctenti    cupiditate    111    ah- 

quibus  prefatam  eeclesiaiii  temeraverint,  ij)siu.s  loci  abbatissa  |iotPstatein  habeat  «  mundii>urdium 
predictum»  episcopatui  aufferre».  Saiie  ut  .«aiictiuioniaiibus  in  eodi'in  ceiiobio  degentibus 
omniinodis  profiitura  e.s.se  deboant.  quecuinquc  largitioiie  principum.  oblatione  fidciium 

•10  ciiliata  fuerint  vid  modo  contradita  sunt,  iioiiiiiiatini  que  pix-tatus  pontifex  Udolricns  in 
SUStentaniCn ''  iili  eeclesie"  ad  altare  sancte  Marie  cum  manu  advocati  sui  Ronzonis  tradidit: 
singulis  annis  iloucom-''  carradas  vini  *,  tres  sagmas  olei  et  in  .Summolacus  diclo  loco  *  pisciitm 
dceipulani  *  et  in  loco  Enna  nuncnpato  piscatorcs  tres  ».  post  obituni  doniini  Volclioldi  falc  Imnum, 
([uale   idem    ipse  pro  sno  predio  *  Risclioue  *  de    rebus    eiusdem    episcopatus    pro    pacto    et    qnadam 

•15  fcdcratione    liabnit,    situm    *    in    locis    Knn.i    et    l'ilanders,    Omne    eis    no.Strae    auctoritatis   robur 

.">'27.  [Bresslau]  a^  A  li)  a  ccheint  in  o  corr.  :u  fchi  c)  am  eckten  s  corr.  d)  c  covr.  aus  t 
e)  Uol  auf  liasur  f)  u  (in  der  Gexlalt  von  \)  covr  aus  i  gl  prcdictv,  atme  Abkilv:ungs- 
zeichen,  A         h)  ten  über  der  Zeile  nachiietrainn:  in  der  Anf'eichnnnij  sustentamcntum 

KaisernrkaadeD  XU.  ^6 


682  KAISEIU'KKI'XDKX. 

acconunodainus.  Dcccrnimus  ctiniii.  ut  luiUa  inipi'i-ii  lutstri  iiia^na  \v\  \i:\v\:\  [m  rsmia 
profatani  ecclesiam  in  possessionibus,  quas  nunc  habet  vel  in  jjostoruni  liabittira  est. 
auileat  ilisvcstiro ,  scd  snb  nostrc  pacis  ao  tuitionis  quiete  omni  tompure  rata  et  in- 
cunvulsa '  pcrmancant.  Quod  ut  ab  nnuiibus  veraoitor  crodatur  et  diligtntius  obsor- 
vctiir.  presentem  inde  paginam  conseribi  et  sigilli''  nostri  inpiessionc  insigniii  inssimus,  5 
sub  tostinmnio  prineijunn  llerinianno  Auicustcnsis  epif^eopi,  Hartwieo  Uaitispononsis" 
ejiisenpi.  Weltoni  dnei   ]?aubarioruni,   l)ic]ialdii  niaveli|i|cini'   de   roludjure. 

Datum'    Auguste  \"I.   kaiendarum   iuiii  anno  ab   inearnatimu'   (bmuiii  .M.W'llI. 

^  Sigiliuni"  domini  Heinriei  l\uniani(runi  inijieratnris  augusti.  j^  (SI.)*" 


Ö28.  .0 

(Unecht.) 
Heimlich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zzi  Merseburg  die  Stadt  Leipzig. 

Merseburg  1021  Octoher  3. 

Urkunde  des  13.  Jh.  iii  Diplom  form  im  Domstiftsarchiv  zu  Mersebunj  (A). 

(Brotiiff)  Chronica  von  den  Änliqiiilcten  T  IUI  cit.  mit  seines  Kaiserthumbs  im  2.  jare.  —  i& 
Peifer  Lipsia  (Liipzig  und  Mcrsibiirg  1689)  1,108  aus  A  mit  a.  ine.  iMXXlI  (a).  — 
Vogel  Leipzigisches  Geschichlbuch  oder  Annales  (Leipzig  17H)  aus  Aa  mit  deutscher 
Übersetzung  =  Dumont  Corps  dipl.  1",  42  ti"  63.  —  CD.  Saxoniae  regiae  II,  8,  1  n"  1 
aus  A.  —  CD.  Saxoniae  regiae  I,  1,  288  n'  66  unvoll.itändig  aus  A.  —  Kehr  Mer.te- 
burger  ÜB.  1,  54  n"  60  aus  A.  —  Böhmer  Reg.  121.5.  —  Stumpf  Beg.  1770.  so 

Die  beiden  Fälschungen  DD.  528.  329  sind  von  demselben  Manne  angefertigt,  dessen  Schrift, 
tvie  bereits  Kehr  bemerkt  hat,  durch  das  D.  Heinrichs  III.  Stumpf  Beg.  2200"  beeinflusst 
ist.  Dem  Siegel  dieses  DH.  III.  ist  auch  das  gefälschte  Siegel  unserer  beiden  Urkunden 
nachgebildet,  und  aus  demselben  D.  ist  die  Becogititionszcile  des  D.  529  entlehnt.  Im  iilirigen 
ist  das  Protokoll  des  letzteren  D.  aus  D.  374  übernommen,  in  der  verkürzten  Datierung  tb 
aber  das  Incarnationsjahr  1017  —  wir  lassen  dahingestellt,  ob  absichtlich  oder,  wie  Kehr 
annimmt,  in  Folge  eines  Lesefehlers  —  in  1022  verändert;  der  Context  ist  aus  D.  374 
(VU.  I)  und  dem  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  1979  (YU.  11)  zusammengesetzt.  D.  .528 
dagegen  ist  in  der  Weise  entstanden,  dass  der  Fälscher  sich  für  das  Eingangsprotokoll 
und  die  Arenga  bis  minime  an  D.  221  (VU.  I)  anschloss,  dem  er  auch  das  Monogramm  » 
nachzeichnete;  von  dubitamus  an  ent.ii)richt  sein  Context  im  wesentlichen  dem  D.  430 
(VU.  II),  steht  aber  an  zivei  Stellen  dem  D.  449  näher,  sodass  möglicher  Wei.w  nicht 
das  den  Canonikern  des  Domstifts  gegebene  D.  450,  sondern  eine  der  gleichzeitigen  ver- 
lorenen Urkunden  (vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  449)  von  dem  Fälscher  benutzt  ist ;  wir 
haben  nur  das  Verhältnis  zu  dem  D.  450  kenntlich  machen  können.  Jedenfalls  derselben  «fr 
Vorlage  aiistamml  das  Eschatokoll  (mit  Ausnahme  des  Monogramms);  die  Kai.serjahre 
wurden  in  der  Datierung  fortgelassen.  Endlich  sind  einige  Worte  des  D.  529  (VU.  III), 
die  aus  dessen  Vorurkunden  stammen,  in  D.  528  übergegangen,  sodass  ohne  Zweifel  dieses 
erst  später  als  jenes  verfasst  worden  iit.  Echte  Urkunden  Heinrichs  über  Leipzig  und 
Xaunhof  haben  überhaupt  nicht  existiert,  wohl  aber  ein  uns  verlorenes  gleichzeitig  mit  40 
D,  374  ausgestelllfs  DH.  II.  über  eine  Kirche  zu  Leipzig  (Thietmar  VIII,  Gß  [VIT,  48]).  — 

527.  i,  (lahinifr  /.leine  Uanur  k)  g  zwinrhen  si  und  illi  nneblrfhilich  einyefiUil  1|  rnr  Dat  eine 
An  rnn  I'arni/rapliemeichen  ra)  d'ii  Sieijel,  irrlchrs  mit  einem  l'eryamrntKireifen  befehligt 
ixl  und  die  l'mitrhrifl  HEINIlirvs  DEI  ÜRATI A  UOMANORVM  IMI'KHATOK  AV(JS  aufweint,  kann 
tinan  .Siegel  1  leinrichs  (  V 1 1 .)  oder  Frieilrich^i  II.  nuchijeliililet  sein.  4fr 


II  KI  NIM  eil    II.     l(M»2  — 1(124.  683 

Dil-  Zi-it  ihr  Flllschuny  hat  birrils  Kefir  riililiij  bestimmt :  sie  miixs  gegen  ihis  Ernte  iles 
Vi.  Jh.  erfolgt  sein  iiiiil  ziviir,  je  nachdem  mau  die  schwer  zu  iH-itrtheilrnile  Urkunde 
liiidol/x  (•»«  Habsbiirg  (Kehr  382  n' -174 ;  vgl.  Böhmer  Redlich  lieg.  Jtudalfi  187(0  für 
echt  oder  unecht  hiilt,  vor  oder  nach  1285;  eljcnda  hat  Kehr  idirr  den  idlenlings  noch 
6  weiterer  Aufklärung  bediii'ftigen  geschichtlichen  Zu-iammenhang,    in  dem  beide  Fidschnngni 

stehen,  gehandelt.  Eng  zusammen  mit  ihnen  hi'lngt  auch  das  nngeliliche  LehnsUekennlnit 
des  Markgrafen  Dietrich  run  Meissen  über  Leipzig,  Naunhof,  Schkeuditz  von  12 lO  (Kehr 
1087  n'  1Ö7V. 

[j  In  nmiiine  sactac"  <t  imlividuac  triiiitrttali.s".     Ilfinricii.s  diviiia  «rdinante  jjro- 

l'i  \  iiltlili.i    ri'X.  Si  coelcsinniiii   dri    |ci<-a  aliruius  iloni  jj  incroiiioiit»   nicliornru  vrl  ilitiiri'  Htiuliuiriiiiuii,  I 

iioliis    iii>.strii|iK'    repii    stntiii     i<l    |ir<iru'(<i'o     iniiiiiiic     (Iiiliitaiiiiis.      (^iin|>i°<>|>t('r    iiovcrit    oiiiiiiiiiii    C'lirinti    II 
iii>slrorinii(|iio   lidcliiiin    pipsciitiiiiu    suilicot    ac    t'uturoruiii    iiulustria,    (|iinlitor    ii<i8    pro    roiiicdi»    niiiiiiau 
iiustrac    pareiitiiiiuiue    iiiistioiuiii    iifi'    uoii    dilcctisstnic    coutectalis    nostrnv    Cliuiiog'iindii*   videlicct    iin- 
pcrntric'is  niipiisto  Mt'rsebiirjL'ensi  ecc-Iosie  in  liouoreiu  snnetac  doi  frenitricis  Mario  perpetiiei|iie  Virginia 

11  iicc  iion  snni'ti  lolmiinis  bnptistac  saiiotiquc  Lnurentii  iiiartiris  n  pnreiito  et  antcccüsorc  no.stro  (Jttoiio 
prnio"  iiiiperatore  aug-tisto  ediisti-ucte,  posten  vero  pfccalis  exinrcntiliu»  destriicte,  per  nos  niitei»  diriiia 
propitinnto  j^ratin  recupcratc  llUltni  «ililiiilillii  I.Hv/iki  iiciiiiina  t  iiin  si  t  ii  in  illtcr  Alcstrail),  Plisnaill 
et  l'arilaiu  ilUVlos  uuin  omnilius  peitiuoiitü'-  SUIS  tfiiis  oulti.s  et  incultis  agris  nrcis  ncdifii'iis  silvi» 
vciiaiioiiiliiis  a(|iiis  ac|iiai'um<|UO  dociii'sibii.s   pisoatioiiibii.'i  inoleiidinis  pratis  pasciiis  vii8  et  iiiviis  cxitiliiu 

80  i'l   rittitiliiis  ([lU'sitis  <?t  iiiiiuireiulis  mancipii!)   utriusque  sexus    et  oninibus  que   quoniodo  I  i  b  e  t  noniiiiari 
vel  si-iibi  possunt  ntilitatibns  ad  idem  OJ)[)iclum  ijertiueutibiis    per  baue  imperialem    nostrani  papinani 
(lonainus  cunecdimns  atque  largimui-  pretate   llerseburg'ensi  eccicsiae    ipsiusque  provisori  venerabili    III 
Dictbmaro  episcopo  et  de  nostro  iure  ae  dominio  in  eins  ins  et  dominium  omnino  transfundimus,    ea   U 
videlieet    ratione    ut    eiusdem    ecclesiae  ailtistes  sibique  »   succedeutes    liberani  liabeant  de  *   prcfato 

ib  oppid"    suisfpie    portinentiis    potestatem    quicquid    sibi    inde    placuerit    faiieudi.      Et  ut    hec     nöstrae   II.  iil 
dmiationis    aurtoritas    stabilis    et    incimvulsa    omni    postliinc    permaneat    tempore,    hoc    preceptuni    indo   II 
iMiisci  iptiim  sigilli  uostri  inpressione  preeepimus  insig-niri. 

^  Signum  domini  Heinrici  Roniaiionuii  iiivietissimi  iinperatoris  augusti.  ^  (M.)'' 

§  Gunthcrius  cancellariu.s  vice  Ariboni.s  archicappcilani  recognovi.  |  (SI.)' 

30  Data  III.  111 111.  octobris  indictione  Uli,    anno    dominicae   incanationis"  3?XXI,    anno 

vero  domini   Iliiiirioi  .--(•(.•uiidi  rcu'iii  autem  XX:    actum  Jlerseburcli. 


529. 

(Unecht.) 
Heinrich  schenkt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Merseburg  Naunhof. 

—  1022 . 

Urkunde  des  13.  Jh.  in  Diplomform  im  Domstiftsarchiv  zu  Merseburg  (A). 

Hafer  Zeitschr.  1,  167  u"  13   aus  A.  —    Kehr  Merseburger  ÜB.  1,  47  n"  49  aus  A.  — 
Dobenecker  Reg.  668.  —  Stumpf  Reg.  1797. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  528  und  zur  Deutung  des  Ortsnamens  Küsfenmi  im  i,i  Xeue 
Mitthcil.  aus  dem  Gebiet  historisch  ■  antiq.  Forschungen  IS*",  160. 

.'i2S.    [Bresslau)     a)   -1  In    lUi.t  M.  auf   der  Köniyszeit  Heinrichs  II.  ist   rler  VV.  I  nachgezeichnet 

c)  das  Siegel  i-it  eine  Xachbildnng  ilen  ersten  KiJnigssiegels  Heinriclis  III. 

86* 


C.S4  KAi?Ki;ri;KrNi>EN. 

^  In  nomine  sactae*  et  indiiuluac  '  trinitatis.    Hi-inrieus  divina  ftivente  dementia 

I  Romanorum    imperator   aujJUStUS.  J!  yuiciniiil  ml  w  clcsianini  «Ici   \ocn  Inr^aimir,  cc'i-ti  snimis 

UHU  sollim   Huiiut*  uiisfrc   iil  profiituruiii,  verum  oti.'im  stntum  ro^ni  nostii  suli  iliviiiitnte  ]ir(i]iitin  miscii- 
cordiiis  inde  gubcnininluiii.      (VtinproptiT    i>iuiiiiiiii    liiUliiiin   t'hristi    uostioniinque    |>n'st'iitiiiin  srilicet   ac 
futiiriTiim  roluuius  ut  sriat  universitär,  (|ualiti'r  nos  pro  rciiicilio  nuiuie  iiostro  at>|ue  (.»utci'talis  nustrc  b 
(lilfOti»<iuie   fuiiogumlis    viileliret    iniporntriois    au-fuste    iioc    nun    (imiiiiiin    part-iitniii    uustrorHui  Mci-sc- 
II  bnrgrcnsi  ecciesie    et  provisori    cius  vcuerabili    ppiscopo  liiitliinaiM  rsoliaill    ^Ul'iaill    iiiin    oiuiiilms    ail 
ipsam    pertiucutibus,    vidclicet   terris    aeilifii'üs    niaiioi|iiis    utriusqiiv    m-xu»    aj,'ris    fcrris  oultis  et  iii- 
fultis  pratis  pasciiis    canipis    silvi^i  veiiatiunilius    luolis    nioleuiliitis    nquis    ar|iiariiuive    ilecursibns    pisin- 
tiouibu."  viis  et   iimis   exitibus    et    redilibus    i|UCü!tis    et    inquirendis    seu    cum    omni    ntilitate,    que    ull.i   lo 
modo  inde   proveuire  pi>terit.    in    jiroprietatein    trailimns    et    de    mistro    iiue  atqne  doniinio  in  eins  in» 
«tque  dominium    oniuino    tnin>ln  n  d  im  n  s.    eo    qu<i<pie  tenore    uf   pridiotiis  fidelis   noster  DlCtiiniarus 
liberam  deinceps  de  eisdem   l)onis  potestatem  lialieat  *  tradendi  vendendi  eonimutandi  posterisqni-  ndiu- 
qnendi  vel  quieqnid  >'M    plaeuerit    inde    laciemli.     Et    nt    bec    uostre    traditionis    auetoritas    stabilis    et 
ineouvnisn    peminneat    omni    evo.    baue    cnrtam    inde    eonsvriptam    subtn8(|ue    niiinu    jiroprla    roborataiii   19 
8ig:illo  no!<tro  insüinins  iuiiigniri. 

^  Signum  domini  Hcinrici  Romanonini  invictissimi  iiijuiatMiis  au^usti.  g  iM.) 
^  Eberliardus   cancellarius  vico  I5anl(ini;<   anliitaiuillarii   rccii^xnovi.  i|  (SI.)'' 

Data  anno  dominicae  incaniationis  MXXII,    indictionc   l.    aiuKi  vcm    i-L^^ni   iliniiini 
Heinrici  iniporatoris  ansusti  Xllil.  iniiiiTÜ  voro   im.  so 

(Unecht.) 
Hehrich   schenkt   dem  Kloster  Montecassino    die  Güter   des  Fürsten  Pandulf 
von  Capua    innerhalb   angegebener  Grenzen   und   bestätigt  seine    Besitzungen. 

Mdiilcrasftitio  10'22   —  — .        S5 
l\lri  diticoiii  Scgistnon  Cassineiise   aus   der  Mitte   des  12.  Jh.  f.  7(>  u°  159  im  Klosler- 
archiv zu  Montecassino  (B). 

Stumpf  Acta  ineä.  382  n'  272  aus  B.  —  Stumpf  Feg.  1787. 

D.  530  hetrifft  die  auch  durch  das  falsche  DO.  III.  436  dem  Klo.iler  zugeiricseiieu  Be- 
sitzungen und  steht  diesem  D.  namentlich  in  den  Schlus.fsätzen  des  Coutextcs  sehr  nahe,  die  s» 
z.  Th.  auch  in  D.  531  ähnlich  wiederkehren.  Dennoch  scheint  keine  dieser  Urkunden 
unmittelbar  für  die  andere  benutzt  zu  sein;  nur  die  Besitzaufzählung  des  D.  530  und  des 
DO.  III.  mag  unmittelbar  aus  dem  einen  in  das  andere  übergegangen  .<iein,  ohne  dass  wir 
entscheiden  könnten,  welches  von  ihnen  das  frühere  sei.  Die  Verwandtschaft  der  drei 
offenkundigen  Fälschungen  beruht  vielmehr  z.  Th.  darauf,  dass  für  sie  alle  —  am  stärksten  tb 
für  D.  Ö30,  dessen  Invocation  den.ielben  Urf^prung  hat  —  lan(i<ihardi.<trhe  Fürstenurkunden 
des  10.  und  11.  Jh.  als  Dictatvorlagen  gedient  haben  (vgl.  z.  B.  Gattula  Accessiones  1,  86  ff. 
104  ff.  129  ff.  und  Tosti  Storia  di  Monte •  Cassino  1,226.  230  ff.:  hier  findet  sich  auch 
das  in  der  Datierung  der  DD.  530.  531  eingeschobene  Ehrenprädikat  excellentissimi^; 
der  Satz  qnicquid  aütem  —  redigantur  (restituantur)  des  D.  530  und  des  DO.  III.  w 
geht  auf  das  DO.  II.  2-')4  oder  eine  gleirhlantrnde  Urkunde  zurück  und  ist  in  beiden  DD. 
etwas  verschieden  gestaltet  tvorden.  Im  Protokoll  stimmt  D.  530,  von  der  Invocatio  ab- 
gesehen, mit  D.  531  überein;  die  Sigxnmzeile  steht  dem  D.  400  am  nächsten,  Recognition 
und  Datierung  dem  D.  474.  Die  für  ein  DH.  II.  von  vornherein  ungehörigen  Zeugen- 
unlerschriften  des  D.  530  sind  denjenigen    des    unechten  Papstbriefes  Jaffi-L.  Reg.  4039  *b 

."(•J!l.     ßrcsslauj     a;  A        h)  da«  Siegel  ist  dem  des  D.  .528  gleich. 


in:  INI!  IC  II    II.     1002—1024.  tJHrj 

sehr  (iliiilirli :  oikI  von  diu  (jeiiaiiiitcii  beyegriel  trenignlev.i  Herzog  Konrad  auch  in  D.  5H1 
selbst.  Srhiiesslich  findvl  die  auffüllende  Herrorhehuiig  des  iinporium  Rornantini  in  </<•»■ 
letzteren  Urkunde  einen  Widerhall  auch  in  dem  DO.  Itl.  IU>.  Sun  hat  schon  (iiescbrecht 
Gesch.  der  deutschen  Jüii.ierzcit  •^'■',  HÜ^  von   D.  öHl  und  .Jnffifj.  lieg.  40:i9  angenommen, 

i>  dass   sie   Machwerke   des  Petrus   diaconus   seien.      In    der   Thal    stehen    die  liestimmungeu 

des  D.  ÖSI  in  engstem  Znsanimenhang  mit  den  Sireiligkeiten  des  J.  IVA?  zwischen 
Lothar  III.  und  Innocenz  II.  (cgi.  lirrnhardi  Jahrb.  Lothars  7'j'i  (f.  7l)'-i  ff),  bei  denen 
Pelnis  eine  hervorragende  Rolle  gespielt  und  iilier  die  er  in  dir  Chron.  mon.  Ca-tin. 
■I.  109  ff.    ansfuhritch    berichtet    hat.      Grade  jenen  Vorgilngcn    verdankt    auch   der  Herzog 

10  Konrad  seine  Erwähnung:    vgl.   Chron.  4,  lüi)  (Mon.   Germ.   SS.  7,8'J'J),    wo  Conrartiis 

dux  SiiGviae,  qui  postea  Romaui  imperii  sceptra  Busccpit,  Otto  (statt  Gebhardiis^ 
de  Burohisin  consobrinus  iniperatoris  hintereinander  erscheinen.  Auch  die  gleichartige 
Auffassung  der  Stellung  des  Klosters  zum  Reiche  in  der  Chronik  (vgl.  insbe.<iondere  die 
Reden  des  Kaisers  in  cap.  Wf>  ff.)   und  in  D.  ÖHI   stiilzt  die  Annahme,    da.is  wirklich  in 

16  Petrus  diaconus  der  Urheber  der  Fltlschungen  zu  erkennen  ist.     Dies  üt  um  so  bedeutsamer, 

als  die  beiden  DD.  öHO.  ö31  für  das  —  vielleicht  von  Petrus  selbst  verfasste  —  Original- 
diplnm  Lothars  III.  von  11S7  September  '2'2  (Stumpf  Reg.  S3öl)  benutzt  sind,  das  erste 
(mit  ihm  vielleicht  auch  DO.  III.  436)  für  einen  Theil  der  Besitzaufziihlung,  das  zweite  in 
erheblichem  Masse  für  die  Einleitung  und  die  über  das  Wahlrecht  getroffenen  Bestimmungen. 

w>  Und    wenn    das  D.  Lothars   siVÄ  hierfür  auf  Urkunden  der  Vorgänger  beruft,    so  stimmt 

dazu  der  Bericht  des  Petrus  diaconus  (Chron.  4,  123  a.  a.  0.  837;  vgl.  auch  4,  112  a.  a.  O. 
826)  durchaus,  dem  zufolge  die  darin  enthaltenen  Bestimmungen,  die  Petrus  allerdings  auf 
eine  Verfügung  Heinrichs  II.  an  Benedict  VII.  zurückführt,  im  Scplemher  1137  dem  Kaiser 
vorgelesen   worden  seien.  —  Ist  es  nach  alledem  sehr  wahrscheinlich,  dass  auch  das  D.  Ö3I) 

is  seine  jetzige  Gestalt  erst  durch  Petrus  erhalfen  hat,   so   bleibt   doch  fraglich,   ob   er   auch 

diese  Urkunde,  wie  das  D.  ö31,  ihrem  ganzen  Umfange  nach  hergestellt  hat,  namentlich 
mit  Rücksicht  darauf,  dass  ihre  Sprache  ungleich  verwilderter  ist  als  die  des  D.  531. 
Dies  könnte  damit  zusammenhängen,  dass  sich  Petrus  bei  D.  530  enger  an  die  benutzten  lango- 
bardischen  Fürstenurkunden  anschloss;  es  könnte  aber  auch  darauf  beruhen,  dass  ihm  hier 

so  schon  eine  ältere  Fälschung  vorlag,  die  von  ihm  nur  überarbeitet  worden  wäre.     Die  Ent- 

scheidung darüber  ist  einstweilen  ebensowenig  möglich,  nie  die  über  die  Entstehung  des 
DO.  III.  436  und  wie  die  Klarlegung  der  Fälscher thätigkeit  in  Montecassino  überhaupt, 
von  der  u.  a.  auch  DO.  II.  254,  DO.  III.  337  und  möglicherweise  sogar  unser  DH.  II. 
466  betroffen  sein  könnten;   dazu   «.9/  die  Arbeitsweise  des  Petrus  diaconus  noch  zu  wenig 

3s  erforscht,    und  sind   zu    viele    Urkunden   des   Klosters,    insbesondere  aus  dem   Registrum 

selbst,  noch  ungedruckt  oder  wenig.ftens  noch  nicht  kritisch  untersucht.  Mit  Rücksicht  hierauf 
müssen  wir  uns  mit  dem  Hinweis  auf  die  verschiedenen  Bestandtlieile  der  DD.  530.  531 
und  ihre  etwaige  Herkunft  begnügen  und  haben  vollständig  davon  abgesehen,  durch  die  An- 
wetidung  von  Petitdruck  ein  bestimmtes  Abhängigkeitsverhältnis  zur  Darstellung  zu  hingen. 

*o  Jedenfalls  führt  kein   Wort  unserer  Fälschungen    auf  eine    uns   unbekannte   echte   Urkunde 

Heinrichs  zurück;  und  eine  solche  anzunehmen  liegt  auch  um  deswillen  kein  Anla-ss  vor, 
weil  schon  Leo  von   Ostia  nur  uns  noch  erhaltene  DD.  des  Kaisers  gekannt  hat. 

In  iK inline  domlni  dei  salvatoris  nostri  lesu  Clu'isti.     Hehinricus*  divina  favente 

clenicncia  iniperator  augustiis.  Onuiiiun  fidelium    sancte    dei    ecclcsi^    prescncium 

45  silicct  ae  futurorum    industria    nDverit,    qualiter    ob    amore    dei    omnipotentis    et    beati 

Benedict!  cnnfessoris  Christi  damus  et  concedimus  in  monasterio  ipsius  beati  Benedicti 

confessoris  Christi    sito''  in    monte    castro  Casino,    in    quo    sacratissimum    corpus    eius 

0.10.   [Bloch]     a)  B        b)  sit:  B 


0S6  KAISER  rKKrNDKX. 

roquiescit,  ubi  uuiic  ileo  volente  Tlicobaldus  abbas  prcost:  hoc  est  infcgras  omnes 
ti-rras.  quantns  fiionint  et  i>ortinn('nint  vitk'lict't  Pal(hilti  «ilini  ]irinci]iis  iniVa  hos  lines: 
ilo  |>riina  parte  tine  tinit«  de  Cniniim,  de  seeiiiKhi  parte  tiiie  liiiita  de  ('nnipaviia,  de 
tereia  parte  tine  tinita  de  Gageta,  de  quarta  parte  tine  tinita""  ipsius  pr(<lictn  nKinasterio. 
Int'ra  lias  anteni  tines  quanta.seunupie  terras  et  res  t'uerunt  et  pertiiuiernnt  snpra  dicti  & 
l'aUUdti''  olini  prineipis  sive  in  planis  vei  in  ninntibus  (|UoeunKine  niodi>  in  ipso  pre- 
fato  snncto  inonasterio  dedinnis  atquc  concessimus,  proiit  laste  et  legaliter  ])(>ssiunus, 
eo  quod  iiJse  l'ahlulfns''  «ilini  prineeps  ininiicos  nostros  infra  nostram  provineiam  in- 
vitavit  et  introdnxit:  nnde  pro  ipso  merito  enlpe  Icgaüter  omnes  res«  eins  iiostro 
oeeidit  phiseo.  Ideo  illnd  (pie  prelefjfitur  infra  j)rediete  finis  ibidem  dcdimns  at(pie  lo 
concessimus  cum  viis  et  aquis  et  anditis  suis  omnibusque  suis  pertineneiis  ad  possexi- 
onem*  prej)hati  niunasterii  et  de  abbatibus  et  reetoribus  eins  abendi  jKissiih'ndi  ae 
taeiendi  exinde  omnia  (pic  ad  ])artem  prcdieti  monasterii  )>lacuerint  abs(|uc  eonli'arie- 
tate  principiini  ducum  marciiiniiuni  emnitum  castaldeuruiii  iudieuiii  sfuldais  vcl  do 
cuiuseumque  persona  imminum.  Contirmamus  eciam  vol>is  vestrisque  sueeessoribus  in  « 
perpetunm  terras,  quc  sub  Atenulfo  abbate  Casinensis  eelesia  tcnuit,  videlicct  eivitatem 
8uranani,  castrum  Surella,  Vieum  Album,  Piccinisci,  Atine,  Sej)tem  fratri,  Castro  Foroli, 
Riuo  Sclaui,  castro  Erpino,  sanctus  Urbanus  cum  omnibus  pertinenciis  corum  castellis, 
eonntatum  Aquincnse  totum,  sicut  a  Laidulfo  ])rineipc  una  cum  Castro  Areis  Jlansoni 
abbati  cnneessum  est,  una  cum  rcliquis  castellis  ad  ipsos  cfnnitatus  jicrtinentes  cum  so 
suis  pertinenciis,  videlicet  montes  coUes  j)lanis  eultis  vel  incultis  aipiis  molentinis  pisca- 
cionibus  et  hominibus  (pii  infra  ])redictos  tines  resident  vel  residentes  fuerlnt,  in  per- 
petuum  ad  posscssioncm  prefati  monasterii  habendi  ac  possidendi.  ("onccdimus  eciam 
et  contirmamus  ac  in  perpetuum  roboramus  per  hoc  pragmatice  sanccionis  edlctum, 
qidcquid*^  eidcm  venerabili  loco  datmn  oblatum  concessum  ac  commutatum  est  in  per-  » 
pctiium.  Quicquid  autcm  phiscus  ex  snpra»  dictis  rebus  sperare  poterat,  pro  animc  nostre 
et  predecessorum  nostrorum  impcratorum  rcmedio  lumlnaribus  elusdem  ecclesii;  dcpu- 
tetur.  Precipinms  eciam,  ut  de  supra  dictis  rebus  ubicuraque  danmosas  commutaciones 
vel  illicitas  conscripciones  evacuentur  et  in  ins  et  potestatem  supra  dlcti  monasterii 
redigantur.  81  autem  quispiam  auc  nostram  conccssionem  quomiKloeumque  vlolare  so 
presiuupserit,  sciat''  se  esse  compositurus  aurl  purlssiml  llbras  niilic.  mcdietatem  ca- 
mere  no8tr9  et  mcdietate  prcdicto  abbati  vel  suis  sueeessoribus,  et  hec  nostra  concessio, 
de  quibus  continet,  lirma  permaneat  in  ])erpetuum.  Quod  ud*  verins  credatur  ac  dili- 
gencius  ab  omnibus  observetur,  manu  nostra  roborarc  et  anuli  nostri  inq)rcssione 
subter  hanc  insignire  decrevinnis.  s6 

Signum  doniui  Helünrlci*  screnissimi  ac  invictissinii  b'iiinanunnn   ini)icratoris  (M.) 
agusti  *. 

Ego  Benedictus  sancte  cathollce  et  apostolice  Romane  sedis  ei)iseoj)us  haue  con- 
ccssionem laudavi    et    sub  anathematc    in    cterniim  valere    precepi.     Ego  Pubpo  patri- 
archa  Aquilegensis  pro  episcopis  Emllie,  Ligurie  et  Istrie  subscripsi.    Ego  Pellgrimus  lo 
(Jolouiensis  archiepiscopus    pro    omnibus  episcopis  Gallie  et  Italic,    qui  ])resentes  sunt, 
me  subscripsi.     Ego  Chonradus  dux  subscripsi. 

Theodoricus  cancellarius  vice  Edonis  '  Papeiidegrcssis  '   ejiiseoj)!  et  .•ircliicanet'iiaili 
recognovit. 

Anno  ab  incarnacione  doniini  niillcslino  vlcesimo  secundo,  indiccione  V,  anno  vero  u 
domni  Ilehinrici*  cxcllentissimi  *  ac  invictissinii  Romanorum  imperatoris  augusti  regnantis 
viccsimo  secundo,  imperantis  autem  nono ;    actum  in  ilonto  Casino ;   feliciter  amen. 

.VW.   Ol  finit  li        d)  Palilufi  li        t)  rex  Jl        f)  nccjc  Ji        g)  fxupra  H       h)  scia«  11       i)  rgl. 
1).  r/il  X.  e. 


HKINUICII   H.     Iit()2  — 1024.  ßH7 

(Unecht.) 

IJehirkh  empfiehlt  dem   Papst  Benedict  das  rcichsunmittelbarc  Kloster  Monte- 
cassino,   spricht  ihm    das  Hecht  zu,    den    Aht  zu  iceihen  und  auf  dem    Wege 
t,  von   und   nach  Benevent    ans    den  Einkünften    des  Klosters  eine  Mahlzeit   zu 
erhalten,  und  trifft  Bestimmungen  über  Wahl  und  Bestätigung  des  Abtes. 

MoHfcrti-sitino  10'J2  —  — . 

Pelti   diacoiii  lief/islnim  Cassiiiense   aus   der  Mitte  des  12.  Jh.  f.  H8'  n"  87  im  Kloster- 
arrliiv  zu  Moiitecassino  (B). 

10  Galtoln  Acres.<sioncs   ad  hisl.  ahh.   Ca.ssin.  1,  119  nnvoUslilmUg  aits  li.   —   Tosli  Sloria  di 

Monte  Cu.'isiiio  1,  äö-i  aus  B  =  Mi<jne  Palrol.  llO,  Sli5  h"  I2ß,  =  Touli  Opere  romidcle 
lt.  366  H»  2.5.  —  Böhmer  Reg.  1229.  —  Stumpf  Reg.  1788. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  530.    Die  auf  die  p/ipsllicke  Consca-ation  und  die  Abtswahl 
bezüglichen  Beslimmiingen  tiMien  in  einigen  Wendungen  mit  Privilegien  der  Piipste  de.i  11. 
16  und  12.  Jh.  im  Zu.iammenhang ,    die  aber  z.  Th.  .seihst    noch    der  kritischen   Untersuchung 

bedürfen.  —  Der  Satz  qiialem  meliorem  —  contradiccione  stammt  aus  den  echten  DD. 
für  Montecassino  und  begegnet  schon  bei  Mühlbacher  Reg.  285  (276). 

In  iioiuine  .saiictc  et  iiulividuo  triiiitatis.  Iloinricus  diviiia  faventc  cleiiicncia 
Honiaiiiiium    imperator    augustus    Bcnedicto"    urbis    Rome    sanctissime'*    pape    eiiisquo 

in  siK'crssnribiis  canonice  in  apostolicam  sedem  suLstitucndis  imperpetuuin.  Ad  Koniaui 
imiii  rii  curam  attinet  Omnibus  per  totum  orboiii  K(jiiiamini  constniotis  occlosii.s  im- 
perial! potestate  defensionis  auxilia  ministrarc,  ut  eins  iiivamino  ab  nnniiiiiii  inlidcliiiiii 
seil  pravorum  tueatur  impctu.  Proindo  Casineusi  ecclesic  providcnfcs,  Jiciiedietc'' 
sedi.s  ajHistolice  pontifex,    cpic    speciaiius    ad  Komanum  spcctat  imperiiiiii,  et  prcdcees- 

«5  soriiia  uosti'oruni  camera  ab  ipso  sue  construccionis  exordio  estitit'',  qucque  ab  oin- 
iiiiiiii  iiicirtaliuiu  doniiiiatu  ininiunis  permansit  et  libera,  eandcm  ecclcsiam  ditatam  im- 
periali  imiiiiticeiicia  pateniitati  tug  coniiiiondainus,  ne  quavis  ciiiiiscuinquc  potcstatis 
quodlibet  iuiustum  paciatur,  salvo  eo  quod  .specialiter  et  siiif^ulariter  pre  cetoris  aliis 
ecclesiis  ad  Ronianiuu  imperium  spectare  videtur.     Nain    cmii  omnis  ceclesia  ab  omni 

30  coiidicionali  seu  sci-vili  necxu''  sit  libera,  Rj)ceiaiiu.s  taiiicn  post  sedi.s  Homaue  di<:;ni- 
tateiii  lil)era  (.'a.sinensis  ecele.sia,  que  per  patreni  IJencdictuni  legis  inonastiee  priiici- 
patum  teuet,  et  quam  omnes  nostri  predecessores  imperatores  videlicct  Pipinus,  Karolus, 
Pipimis,  Carolus'',  Ludoicus,  Lotharius,  Liidoicus,  Lotiiarius''  Otto  ac  reliqui  impera- 
tores sxiaiu  specialem  camcram  habuerunt,    libcrtatis    debet  potiri  insignc.     Igitiir  pre- 

S5  fatimi  cenobiiim  paternitati  tue  commendamus,  ut  illius  coopcratores  existatis  et  ab 
Omnibus  infestacionibus  dcfendatis,  non  ut  extenninetis,  salvo  co  quod  Roinani  impciii 
(singularis  camera  est  et  specialiter  ad  nostnim  imperium  spectat.  Concedimus  cciani 
tibi  luis(|uc  successoribus  consecracionem  abbatis  C'asincnsis,  et  de  eiusdem  loci  rodi- 
tibus    in    eundo    et  redeundo  Beneucntum  ut   uiunn  prandium  apostolicc  scdis  pontitici 

40  ]ire])arent,  constituinms,  nullainque  aliam  potestatem  vel  dominium  de  Casinensi  cenobio 
Romanum  jtontiticem  habere  volumus,    sed    sicut  semper  singulariter  et  si)ociaIiter  sub 

iA\.  [Bloch]  a)  B.  B  h)  ß  c)  Ben  B  d)  diese  Namen  hat  Petrus  zweimal  gesrhririen  ; 
irir  beseitigen  die  Dittographie  nicht,  da  wir  Petrua  selbst  fiir  den  Verfasser  der  Urkunde  hnltctt 
und  also  die  au/fällige  Wiederholung  schon  der  l'rschrift  angehört  haf/en  könnte 


088  KAISEIU'RKUNDKX. 

iiujjcratoris.  iura''  a  sue  construccionis  inansit  i'xnrilin.  ha  illaiii  |icnnniti'i'  maiicrc 
voluinus.  Obeunte  autt-m  Casiuensi  abbate,  iusUi''  touDrem  rcgule  et  sanctonini  cano- 
mim  preccptum  ablias  vitc  incrito  et  dm-trina  scicncic  ex  omnibus  clijratur  i't  i'ath<ili(.'<> 
bac''  iioii  siiiKiuiacc  nriliiu'tur  iiuixtjm.'  nobis  hac-''  nostris  succcssoribus  iiiij)craloribus 
ilcst-ripta  eleccio  per  nuiicii>.s  iniintescat,  ipsiquc  inr  ])raj;niatiee  sanceionis  eilirtuin  b 
assensuin  prebeaut  sieipU'  doinuiu  üoiiiano  jumtitiei  alisfjiie  omni  veiialitato  cniisciTan- 
dus  exibeatur.  Quod  si  aliter  actum  t'uorit,  prolljcant  pi-avonim  valori'  (•(inscusum  et 
in  eiusdoiu  loci  regiiniue  im]>erati)r.  <jiii  jh-d  ti'mj)ore  tiurit.  i-\nii  iVatribiis  eiusdem 
ceiiobii  disrnum  preficiat  abbatom,  (jualom  incliorom  et  diüiiiiuvm  üdinanoijiK'  im|)orio 
rtdelem  iuveneriiit  abscpic  cuiuslibet  inqiiietudinc  ac  cmitradicci<iiie.  8i  aiitcm  (|iiis-  lo 
j)iain  ac*"  nostre"'  con.stitucioncin  violare  presumpserit ,  sciat  sc  coinpositünim  auri 
purissinii  libras  millo,  nu'(lietatem  camere  nostre  et  medietatem  prcdicto  iiidiiasterio, 
et  Ih'c  cnncessii»  liniia  permaneat  .seniper.  Quod  ut  vcrius  credatur,  manu  nll^t)•a  rnlmrare 
et  anuli  nu.stri  imiinssjcni-  sul)ter  illani  insi>rnirc  decrevimus. 

Signum    (Icinini    lliiniici    M'i'cnis>imi    liao''    invictissimi    Uomanniuiii    imiirralnris  i» 
auyusti. 

Ego  Choiu'andus    dux    doniini    imperatoris    ciiii>..lirinus    subsiii|i>i.     Tlieodericus 
cancellarius  vice  Edonis'^  Papend(!gressis "  episeopi  it  arrlu(an(.'(llaiii   rcinj^iKivit. 

Anno  ab  incaniacione  doniini  MXXII,    indiccione  <|uinta.  anno  vero  domini  llein- 
rici  excellentissimi  bac''  invictissinii  Komanorum  iniperaturi.s  augusti  ri-<;ni  XXll,  impo-  so 
rantis  autem  nono;  actum  in  Monte  Casino;  feliciter  amen. 


532. 

fUnecht.) 

Heinrich  nimmt  die  Leute  det^  Grafschaft  Berfjell  in  seinen  Schutz,   bestätigt 
ihnen  die  von  seinen  Vorgängern  verliehenen  Rechte,  verfügt,  dass  sie  nur  ihm  » 
unmittelbar   dienen,    und  verleiht    ihnen    Forsten,   Jagden    und  Freiheit  vom 
Bl-Üchverh.  Eeichenau  1034  Ffhrna,-  10. 

Urkunde  aus  der  ersten  Hälfte  des  V-i.  Jh.  in  Diplomform  im  Gemeindearchiv  zu  Vico- 
soprano  (A). 

Gute)-  V.  Weineck  Raelia    (Zürich  1616)  112  cit.  —  Mohr  CD.  Baet.  1,  112  w"  79  aus  m 
A.  —  Bresslau  in  Anzeiger  für  schweizerische  Geschichte  6  (1892  n"  1),  312  aus  A.  — 
Stumpf  Reg.  1821. 

Gefälscht  mit  Benutzung  eines  Diploms  aus  den  letzten  Jahren  Heinrichs  V.  Eine  echte 
Urkunde  Heinrichs  11.  lial  nicht  vorgelegen.  Erläutert  im  Anzciij>r  für  .'Schweizerische 
Geschichte  a.  a.  0.  " 

fC.)"  ^  In  nomine  sanctac  et  individue  trinitatis.  Ilcinricus  divina  favente  de- 
mentia t<ecundu.s  ]{<imanorum  im|)erator  augustus.  ^  Motum  >\t  de!  no.strisquc  fide- 
iibu.s,  fpiaUter  nos  onines  bomines  IJergalliensis  coinitatus  libere  et  abs()lut<'  ad  ma- 
num  et  sub  tutelani  nostram  recipimus  et  iura  ac  libertatem.    (|uaiii  ab  antceessoribus 

•Vtl.    I      in'r   ilnilern   die»c   corrujilen    Smiiennformen,    die  l'elriin   tiun   dem  I).  .'tSO  enlnomnien  halten  *<• 

irird,  nicht,  da  wir  ihn  Helhut  für  den   \'erf(iMiier  der  Fi'iltichiinii  hallen. 
't'M,     Iluliiri'     a^   das  Chrixmon  i/il    durch   ein  mit  allcrlmnil  yrrcierunr/en  rerselunm  A   durfiiHlclU 


HEINRICH  H.    1002  —  1024.  689 

nostris  illis  constitutii''  esse  cognoviinus,  illis  corroboranuis.  Et  auctorizanius,  ut  floin- 
cops  cos  in  iiostra  vcl  ccrti  iiuncii  nostri  Hth^litiitc  iiermaiifiUns  imll|u|.s  (lux,  iiiilliis 
mareliii),  nullus  comes  vicecomes  vol  aliqiiis  pulilici;  n-i  cxactor  neu  ali((ua  pfi-sona 
sub  iiostra  iin]i(>riali  potcstato    CDiistitiita    ali(nia  violciitia  iiiiuriarf  pn-suinat,    ut    ikiIjIh 

5  taiituminiKli)  taiii  iu  rebus  ([uaiii  in  piTsdiiis  scrviaiit.  Forestcs  auti'iii  i't  vciiatiuncs  scu 
ad  punteiu  iro  pro  no.str(;  anin)(>  reincflio,  ipio  nobis  eos''  benivolentiorea  existant, 
coiidonainus.  Ut  autum  huius  nostn;  conHnnatiimi.s  et  corroljorationis  j)roceptum  «tabilo 
f[t  invi|olatum  omni  tempore  pernian[eat),  hani-  inde  cartam  scribi  et  wif^ilii  no.stri  in- 
pressione  iussimus  insij^niri.      Si    quis    autem,    quod    absit,    liuius  nostri  imperiali.s  pre- 

10  eepti  violator  cxtiterit,  auri  purissimi  C  libras  componat  et  niedietatem  ipsis  libcris 
honiinibus,  qnibus  iniuria  facta  fucrit,  et  niedietatem  scriniis  imperatoris  pci-solvat. 

Signum  Henrici  secundi  Komanorum  imperatoris  (M.)*^  invictissinii. 

Culionradus ''  canccUarius  recognovi  vice  Arbonis  archicanccilarii.  (SI.  D.) 

Data    apud    Augeara    anno    doniinict,"    iucarnationis    MXXIIII,    indictione  VII ",   IUI. 
16  idus  febr. 

533. 

(Unecht.) 
Heinrich    bestätigt    dem    Kloster   KUngenmünster    die    von    seinen   Vorfahren 
Dagobert  und  Ludtoig  vei'liehenen  Rechte.  —    —    —    — . 

so  Urkunde  aus  der  ztceiten  Hlilfte  des  11.  Jh.   in  Diplomform  im  grossherz.  Generallandes- 

archiv in  Karlsruhe  (A). 

G-randidier  Hist.  d'Alsace  2'',  106  n"  454  aus  Abschrift  Lamey's  von  A.  —  Stumpf 
Reg.  lS-26. 

Dass   dieses  plmnpe    Trugwerk,    hei    dessen    Herstellung   das   D.  Ludmgs   des   Deutschen 

ii  Miihlbacher  Reg.  1331  icahr.scheinHch   .schon  in  der  uns  jetzt  vorliegenden,   an  einer  Stelle 

interpolierten  Gestalt  als  VU.  gedient  hat  (vgl.  N.  b.  d^,  erheblich  älter  ist  als  die  in 
der  Vorbemerkung  zu  DH.  I.  42  besprochenen  Klingenmünsterer  Fälschungen  und  als  die 
beiden  gleichfalls  gefälschten  Urkunden  des  Erzbischofs  Adalbert  von  Mainz  für  das 
Kloster    (vgl.  Will    Mainzer    Regesten   1,  249    n°  33    und    Stumpf  Acta    Maguntina,    Ein- 

80  leitung  32),   ist  nach  seiner  äusseren  Beschaffenheit   wie  nach  seinem  Inhalt  völlig  sicher. 

Im  nächste»  Zusammenhang  steht  es  dagegen  mit  dem  Originaldiplom  Heinrichs  IV.  Stumpf 
Reg.  2826,  und  zwar  ist  es,  wie  bereits  Gundlach  Ein  Dictator  aus  der  Kanzlei  Heinrichs  IV. 
(Innsbruck  1884)  23  erkannt  hat,  bei  der  Herstellung  dieses  DH.  IV.,  in  tvelchem  aus- 
drücklich  auf  eine  a  .  .  .  Heinrico  II.  imperatore  getroffene  Verfügung  Bezug  genommen 

J5  tcird,  als  VU.  benutzt,  also  wohl  angefertigt  worden,  um  das  DH.  IV.  zu  erwirken.    Denn 

das  umgekehrte  Verhältnis  zwischen  den  beiden  DD.  Heinrichs  II.  und  Heinrichs  IV.  an- 
zunehmen, verbietet  sich  aus  verschiedenen  Gründen.  Diese  Annahme  würde  voraussetzen, 
dass  eine  andere  wesentlich  und  grossentheils  wörtlich  mit  der  unsrigen  übereinstimmende 
Urkunde  Heinrichs  IL  oder  allenfalls  Heinrichs  III.  existiert  hätte,    von   der  keine  Spur 

«>  auf  uns  gekommen  wäre:  sie   würde   räthselhaft  erscheinen  lassen,    welchem  Zweck  unsere 

Fälschung  noch  hätte  dienen  sollen;  sie  würde  nicht  erklären,  wie  es  kommt,  dass  in  den 
Sätzen,  die  in  den  beiden  DD.  Heinrichs  IL  und  Heinrichs  IV.  übereinstimmen,  sich  kein 

532.    l>)  A        c)  rfa«  iV.  irf  einem  solchen  Heinrichs  V.  nachgeahmt,  doch  mit  einer  auf  Heinrich  II. 
berechneten  Veränderung         d)   o  coi-r.  aus  u         e)   dahinter  ein  I  ausradiert, 

Kalserurkanden  111.  87 


690  KAISEUUHKUXDEN. 

Wort  und  keine  Wendung  findet,  die  den  so  leicht  erkennharen  Stil  dos  von  Gundlavh  be- 
handelten Dicfators  verräth;  sie  ist  endlich  mit  der  Thatsache  schwer  vereinbar,  dass  der 
Fdiirha-  unseres  D.  die  Schriftzeichen  (Monogramm,  Chris'men,  Recognitionszeichen)  dem 
D.  Ludwigs  des  Deutschen  entlehnt  hat,  da  ihm  doch,  wenn  ihm  das  DH.  IV.  vorgelegen 
hatte,  eine  Anlehnung  an  dieses  auch  in  den  äusseren  Merkmalen  so  viel  niiher  gelegen  6 
hatte.  Demnach  muss  festgestellt  werden,  dass  die  Kanzlei  Heinrichs  IV.  unsere  Fälschung 
fiir  ein  echtes  Diplom  gehalten  hat.  so  au/fallend  es  auch  sein  mag,  dass  sie  sich  durch 
ein  so  ungeschicktes  Machwerk,  an  dessen  Spitze  mich  dazu  eine  für  Heinrich  IL  ganz 
unmögliche  Jahreszahl  steht,  hat  täuschen  lassen. 

^  Henriciis  divina    gracia   rcx  et  iiiiporator  onuiibiis  regulis  ot  ilucilms  sive  cpi-  lo 
scojiis    vil    abbatibus    graciani    suniu    i-t    sahitein.  Anno    ab    iiu-ii-natioiic    doniini 

Dt't'Cf  ^  LXX  intiT  niultas  i[uercbis,  qin,'  ad  nosiram  s.Mfiiitiitpm  undoininiquc  (b'latr  sunt, 
adiit  nos  voiKTiiliilis  Magontinus  nr<liit'|iisoo]nis  KrcliL'nbaldiis  uostreijue  snUieitiulinis  spcfi- 
alis  adiiitor  conquereus,  quod  quoddani  monnsterium  siium  Clingn  notnini',  ([und  in  |iiij,'o 
Spirogouie  sittim  est,  tantaiu  defiMisoruni  seu  ccterorum,  qui  idcm  nionastcriuni  circuni-  is 
sidcnt,  violputiam  patoretur,  ut,  aufugicntc  faniilia,  euius  bona  iniuste  diripiebantur, 
ouinipoti-ntis  dei  servit-ium  ibidem  deticcret,  nisi  per  nostnnn  rogalem  nuctoiitiitem  iuxta 
antiqua  privilegia  deccssorum  nostrorum  cideni  loco  consuli  ri'tur.  Siquideni  gloriosus 
princ'cqis  Dagabcrtus  in  Imnore  sancti.'  et  indivithu;  trinitatis  .saneti(jue  ]\Iii-baiiclis  arch- 
angeli  idem  nionastcrium  in  proprio  domate  eonstruxit  taliquc  iure  et  jirivilegio  supra  »o 
dictum  loeuin  premunivit,  ut  abbas  simul  eun:  t'aniiiia  ab  omni  servicio  regis  seu  epi- 
scopi  seu  advocati  excusatus  monasterii  sui  utilitatibus  onuiiniodis  intendat,  cxcepto  quod 
Magontino  presuli  unum  eaballum  modium  tritice«,'  farin§  portantem  ad  regalem  cxpe- 
dieionem  ob  testamentum  buius  pactionis  transniittat.  Hoc  privilegium  niultis  aniiis 
in  eodem  loco  custodituni  est,  quousquc  casu  aucidentt'  idem  monasterimn  ima  nnn  privi-  25 
legiis  suis  ig-ni  eombustum  est.  l'ostea  auteni  al)batum  eeterorumque  fideliuui  solli- 
citudiue  in  integrum  reparatum  cum  itcruni  del'ensorum  seu  quoruiidibct  insoleueia 
deprimeretur,  vcncrabilis  Kabanus  Magonciensis  »  episcopus  a"  vietniioso  rege  Luodnuuii'o 
suis  precibus  obtinuit,  quatenus  res  »  inanoipia  et  predia''  vel  ministeriules'',  quo  ante- 
Cessores  SUl  reges  ceteriqiic  fidel  es  ad  idem  inoiiasteriiiin  tradi  d  e  ruii  t,  sua  nuctorit  a  t  c  ad  30 
eundem  locura,  ut  prius  disposita  erant,  delegaret.  Quapropter  uos  quoque  tenorcm 
iustici^  sectantes  ob  ainnrcm  divininii  et  venerationein  saneti  Miclialiclis  arcliangeli  et  saneti 
Tlicodiili  iiiart.vris,  euius  »  noinini  idem  nionasteriuni  eonseeratum  est,  iuxta  iionoi'cni  nostrij 
dignitatis  et  pefieioiiem  eiusdem  episeopi  tali  racione  sepe  dicto  loeo  cmisuluinius, 
statuentcs  scilicet,  ut  ])rivilegia  securitatis  sui,^  ut  prodecessores  mv,\  sanxcrunt,  ex  u 
uostra  rcgali  auctoritate  undecumque  illibata  obtineanf.  Si  quis  vero  lianc  nostrani 
preceptioneni  j)osthac  supergredi  vel  violare  presumpserit,  veluti  maiest.ate''  reus  sex 
talenta  auri  ad  supra  dictum  locum  persolvat  totideinque  ob  nostram  inveniondam 
graciam  coactus  reddat. 

(C.)*'  ^  Sigimm"  domni  (M.)"'  Henrici  Serenissimi  regis  ^  §  «0 

(C.)''    (SI.)K   (Sil.)«' 

.vi;?.    IBresslau]     a)   aber  der  Zelle  uriclii/elraffen       b)  </»Vjic  M'orle  .sind  in  der  Vi',  auf  Hamir  inier- 
jHilierl         c)  A  d)   die   beitlen  Cliriimen,    dii.i  .\fonni/ramm   und  dan  I/erogtiilioinnriihrn  sind 

der  VU.  nnchfiezeichnet  c)    daror  war  schon    einmal  Signum    (liunui    in    ierl<iii;/frteH  liuch- 

slalirn  geschritljen,  doch  sind  die  Worte  durch  rinen  f/rosiicn  l'lech  auf  dem  l'eri/nmenl  fast  un-  *& 
lenerlich  und  wohl  deshulh  wieilerholt       f)  dahinter,  t/leiehfa/ln  in  rerli'hit/erter  Schrift,  ron  einer 
Jilni/eren   Hand,    welche  auch  in  domo  einen  Vermerk  ilher  die  tjrüwlunij  liamlierijs  eingetragen 
hat,  liabi'tibergcnsis  g)    Jiruchntilck   einen    falschen  .Siegels:   dass    dies,    wie    M.  .\rchiv  3,  44 

angenommen    ist,   dem   zweiten    Küfiiysniegel  Heinrichs    nachgeahmt   sei,    tatst   sich    nicIU   sicher 
ftiil«telltn.  *" 


II  HIN  i;  ICH  II.    u»()2  — UI24.  691 

(Unecht.) 
Heinrich  schenkt  dem   Kloster  Michaelbeueim  eine  Hufe  zu  Lauferfjnch. 


6  Cod.   trad.  et  priril.   nionasterii  Michaellmrani  atix   der  zweiten   Hälfte  den   Vi.  Jh.   f.  IS' 

im  Klosterarchiv  zu  Michaelbeuern  (Ä). 

Filz  Gesch.  von  Michaelbeuern  2  (Salzburg  1833),  744  n'  2  aus  A  mit  MXXX  zu  1036.  — 
Stumpf  Reg.  183S. 

Ob  der  Fälscher  des  D.  534  sich  Heinrich  II.  oder  einen  späteren  Herrscher  diese.i  Nnmeius 

10  als  Aussteller  der  Vrlcunde  gedacht  hat,   ist  nicht  leicht  zu  sagen.     Auf  den  ersteren  fuhrt 

die  Encähnung  der  Intervention  Kunigundens,  auf  Heinrich  IV.  die  Jahreszahl  1080; 
im  übrigen  aber  spricht  nichts  dafür,  dass  der  Falscher  ein  D.  Heinriclis  II.  oder 
Heinrichs  IV.  auch  nur  gel;annt  habe.  Dagegen  beweist  das  hinter  der  Datierung  an- 
gebrachte Eigenhändigkeitszeichen    (S.  M.  P.),   das  in   der   Kanzlei   Heinrichs  III.    üblich 

16  icar,    in   Urkunden  Heinrichs  IV.  aber  nur   noch    sehr  selten    und   kaum  in  dieser  Gestalt 

begegnet,  dass  er  irgend  ein  D.  des  zweiten  Saliers  benutzt  hat.  Wenn  aber  daraufhin 
Filz  a.  a.  0.  1,  6ö  annimmt,  dass  die  Urkunde  lOSH  von  Heinrieh  III.,  dessen  erste  Gemahlin 
ja  in  Deutschland  gleichfalls  Kmiigunde  genannt  wurde,  ausgestellt  wordeti  .9«,  so  v<t  diese 
Annahme  nicht    nur  iccficii  ihr  ganz  willkürlichen  Veränderung  der  Datierung  unstatthaft, 

so  sondern  die  Echtheit  würde  auch    so    nicht  behauptet  iverden    können,    da,    ganz   abgesehen 

von  den  unheilbaren  Mängeln  der  Fas.^ung,  Heinrich  III.  unseres  Wi.'i.'iens  bei  Lebzeiten 
seines  Vaters  überhaupt  nicht  geurkundet  hat,  und  das  Eigenhändigkeitszeichen  erst  seit 
1042,  also  mehrere  Jahre  nach  dem  Tode  der  Königin  Kunigunde,  in  seinen  Ur- 
kunden   auftritt.  —    Die  Zeit    der    Fälschung    ist    .schwerlich    ganz   sicher   zu    be.ttimmen; 

»5  Hauthaler    vermufhet,    wie   er    uns   gütigst    mittheilt,    dcuss    sie    gleichzeitig    mit    dem    aus- 

führlicheren Bericht  über  die  Einweihung  der  Kirche  zu  Michaelbeuern  vom  .7.  1072 
(Salzburger  ÜB.  1,  772  n°  IB)  um  1249  zur  Zeit  des  Übergangs  der  Vogtei  an  Wem- 
hard  von  Schaumberg  (das.  1,  847  n"  146)  entstanden  sei;  die  Lidiction.izi/fer  könnte 
dann  aus  jenem  Berichte  in  unsere  Fälschung  übernommen  .sein.  —  Die  Kirche  zu  Lauterbach 

80  sammt  dem  Stiftsgut  besass  Michaelbeuern  durch  eine  Tradition,  die  nach  1125  August  24 

erfolgt  ist  (Salzburger  ÜB.  1,  787  n"  40). 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Hainricus  divina  favente  dementia 
rex.  Notum    sit    (unnibu.s  tidelibus  no.stris  ])rc'sontil)us  ac  futuris,   quod  per  inter- 

ventum  dilecto  coiiiuijalis''  iKistry  Clivnci^'tindy  (juoddam  nostre  |)ri)|)netatis  jirediuni  in 

36  villa  Livterbacli  in  pago  Salzbursjjensi  sitiiiii,  id  est  umiin  rej,'alcni  niansuni,  ad  <;cclesiam 
sancti  Michahclis  in  loeo  nomine  ]5iwcni  cunstfuctani  pro  reuiedio  anim^  nostr^  hoc 
regale  donum  contidimus ''  areis  editiciis  terris  cidtis  et  ineidtis  eanipis  pratis  pascuis  sive 
conpascuis  silvis  aqiiis  aquanunque  decursibus  viis  et  inviis  exitibus  et  reditibus  que- 
sitis  et  inquirendis  et  omnibus  utcnsilibus  sive  pertinentiis,  eadeniqne  "■  ratione  quatinus 

40  provisores    presentes    sive    successores    eiusdem   ecclesiij    in    perpctuo    fniantur.     Et  ut 


534.    [Bresslau]     a)  dahinter  re.,  soilass  also  irnhl  rojrine  benl>sichtigt  war        1>)  dahinter  fehlt  cum 
c)  A;  in  der  Vorlage  könnte  ea  denique  gestanden  haben 

87* 


692  KAISERUKKTXDEN. 

hcc    traditionis-'   nostre    auctoritas    finnior    liabi'atur.    manu    propria    rol.oraiitos'"    signo 
nosü-o  fecimus  insigniri. 

Data  amu.  domini  ali  incarnatione  MLXXX',  indii-tioiii'  X.  (?•  M.  V.) 

534.    d)  traditionos  ^.  ,ro  n-.-^t  rou  ueiiercr  Hand  i  iV/vr  o  n„ch;i(lra,in,  hl         e)   .V7«t  t  ./»i  »«.<•/- 
W,J,.,//.v;.<.s  a  roH  rr»7r/-  //-.,.,/   Ol^ryt^chritben  1)  I.X  ».//  ,-,)(/..r  y.«<<;  amge-^tnchen,   sodass  5 

</i>  /f<iA/  IM    MXX   r,rl'C.i.serl  iriirdf. 


693 

KUNIGUNDE. 
1. 

Kunifiunde    iibevei(jno.t   dem   Jhifjo   eine  liesitzurifj   zu  Ecknach    hehufs  Weiter- 
vergnbunt]  an  das  Kloster  Kühbach,    die  liabo  am   Kühbacher  Kirchweihfeste 
f>  daselbst  vollzieht.  __ 

Ahschnfl  aus  dem  Anfmiij  (/es  lH.  Jh.  in  Cid.  Ifisl.  Fol.  üiS  f.  81  der  k.  JitUwIluk  zu 
Slutlyart  (E). 

Oefele  in  Sitzungsberichte  der  hair.  Akademie  jihilo.i.jihilol.  und  hisl.  Ciitsse  f1R9i)  üfi-t 
n"  11  aus  E. 

10  Erläutert  von  Oefele  a.  a.  0.  274.    Die  Tradition  Kunigundens  ist  aber  sehwerlich,  une  dieser 

annimmt,  erst  von  Knufungen  aus  erfolgt,  sondern,  da  ihre  Zeugen  fast  alle  auch  bei  der 
von  Babo  in  Kühhaih  selbst  vorgenommenen  Weilervergnhung  anwesend  waren,  wohl  in 
grösserer  Xühe  des  Klosters,  vielleicht  in  Augsburg,  von  wo  aus  Konrad  II.  sieh  zu  dem 
Kegensburger  Hoflage  begab,  auf  dem  die  beiden  folgenden  Precarienvertr/ige  der  Kaiserin- 

16  Witwe   abgeschlo.'i.ien    s-ind.     Wir    reihen  das  Stück  daher  —  mit  allem  Vorbehalt  —  vor 

diesen  ein.  —  Ein  tilteres  Zeugnis  für  das  Datum  des  Kiihbacher  Kirchiccih festes  haben 
wir  nicht  ermitteln  können;  jetzt  wird  es  nach  Mittheilung  des  Pfarramtes  zu  Kühbach 
im  October  gefeiert. 

Notum  sit  Omnibus  deum  timentibus  j)resentibus  scilicet  ot  futuris,  qvialiter  quae- 

»0  dam  impenitrix  nomine  Cliünegunda  pro  rodemptiono  animc  Hcinrici  imporatoris,  siii 
vero  mariti,  propriis  quoque  pro  diluendis  culpis  quandam  curtom  nomine  Eehinalia 
per  manum  sui  advocati  Adelp."  ü-adidit  cuidam  nobili  viro  nomine  Babo  cum  omnibus 
utensilibus  ad  prefatam  curtem  pertinentibus,  prediis  scilicet  atquo  nuincipiis  terris 
eultis  et  incultis  pratis  silvis  pascuis    aquis    aquanimquo  dccursibus  moieudinis  vüs  et 

«6  inviis  qucsitis  et  inquireiKÜ^  et  cum  omnibus  appendiciis,  que  ullo  modo  nominari 
aut  scribi  possunt.  Eo  tenore  tradidit'',  quo  prcnominatus  Babo  sub  honore  et  nomine 
dei  genitricis  I^Iario  et  sancti  ]\Iapni  confessoris  ad  monasteriiim  in  loco  Cliübach  con- 
structum  in  vcram  et  legitimam  traderet  dotem  dco  et  sanctimoniaiibus  prcnotato  in 
loco  sub  regula  sancti  Bencdicti  coadunatis  in  peqietuum  servienda.    Huius  tradicionis 

»ohii  adbibiti  sunt  testes:  Rütpreht,  Gerolt,  Grimolt"^,  Vdalscalc,  Ilsunc,  Dieto,  Rudolf. 
Hora  eciam  ipsa,  qua  tradicio,  ut  dixi,  sit  pcracta,  prefatus ''  Babo  ab  eadem  inpera- 
trice  Chünegunda ''  predii  et  mancipiorum  ditatur  investitura.  Cuius  investiture  hü 
adducti  sunt  testes:  Griraolt",  Ilsunc,  Rudolf. 

Insuper   cognoscant   omnes,    quod    sepe  ^  dictus  Babo    oandcm   curtem  cum  man- 

96  cipiis  omni  lege,  qua  sibi  ab  imperatricc  tradita  est,  tradidit  ad  altare  sanctae  Mariae 
et  sancti  Magni  in  die  vero,  qua  festum  dedicacionis  eiusdem  ecclcsiae  Cliubach  cele- 
bratur,  clero  universoque  populo  astantibus.  Hü  autem  per  aiirem  tracti  sunt  testes: 
Engilpreht,  Grimolf,  \'dalscalc,  Sigemar,  Arbo,  Engilmar,  Sigiboto",  Rfttpreht,  En- 
gildio,  Gerolt,  Babo,  Rudolf,  Amelprcht,  Moginhart,  Walchuoii,  15etto,  Vdalscalc,  Egilolf, 

40  Sigipreht,  Recho,  Altman,  Rudolf,  Adelhoch,  Arnolt,  WoUftrigel ""j  Bero,  Rihpreht, 
Ruodolf,  Perhtolt,  Dietpreht,  Gebolf,  Arnolt,  \  tilo,  Ruotpreht,  Ruopreht'.     Predii  autem 

1.  [Holtzmann]  a)  Adelp,  »lit  einem  Hahcn  am  I,  K;  man  kann  etwa  Adelpcronis,  aber  auch 
Adelperti  otfer  Adelpreht  e>-gSmen  b)  oA  zu  rerlxssern  in  scilicet?  c)  Gninolt  ir  dj  pre- 
latus  K        e)  Ch.  E        f)  sepae  E        g)  Digiboto  E        h)  E        i)  Ruoprii  E. 


694  KAISERURKUNDEN. 

et  inancipioruni  eo  modo,  quo  ipsc  est  investitus,  eadem  honi.  (jua  Iradii-ioiioni  ante 
dictani  percjrit,  ecck'siaiu  investivit,  liis  sumptis  testibus:  Engeljjrelit,  Arbo,  tiiimolt % 
NMalsoali-,  Ke^inproclit,  Kticii,   Eginolt". 

2. 

Kunigunde  vergabt   an   die  bischößiche  Kirche  zu  Freising  ihre  Güter  Runs-  i> 
hofen,  Hohenbercha,  Ostermiething,  Feldkirchen,  den  Forst  Weilhart  und  ihren 
Besitz  zu  Reichenhall,  mit  Ausnahme  von  fünf  Hufen  und  einigen  Hörigen,  unter 
Vorbehalt  des  Niessbraiichcs  auf  Lebenszeit  und  erhält  dafür  zum  Niessbrauch 
auf  Lebenszeit  die  Höfe  Tsen,  Burgrain,  Dorfen  und  Tegernbach. 

Rcyeiwhurg  1025  —  — .       to 

OrujinaUhirograph    im    k.  licich.sarrliiv   zu  München   (A).  —    Freisinger    Cupialhnch    aus 
der  Mitte  des  12.  Jh.   f.  37'  ebenda  (B). 

Hund  Metrop.  Salisb.  42  Heg.  —  Pez  Thcs.  3',  183  unvollständig  aus  Arnpeckh  Chronicon 
Baioariae  4,  34  (a).  —  Meichelheck  Hist.  Frising.  1",  219  atts  AB  =  Heumann  Comm. 
de    re  dipl.    imperalriaim    l'^H    mit    Lesarten    aus  a,    ^=    IIB.    des  Landen    ob   der  Enns  i6 
2,79  n"  61  uHvollstiindig.  —  Zahn  CD.  Au.itro- Frising.  1,  63  n"  62  aus  AB. 

Von   den    beiden,   in   der  Form  von  Ghirographa   beurkundeten  Precarienvertrfigen,   welche 
Kunigunde    wahrscheinlich    im    April    1025    (vgl.   Bresslau   Jahrb.   Konrads  II.   1,  62  ff. 
215  ff.)  mit  dem  Bisthum   FreLsing  und  dem  Erzbisthum  Salzlmrg  abschloss,  sind  uns  die 
für  die  Kirchen  bestimmten   Originalausfertigungen  erhalten ;   die  jedenfalls  gleichlautenden  w 
Ausfertigungen,  tcelche  die  Kaiserin  behielt,  sitid  verloren.     Geschrieben  ist  die  Urkunde  für 
Freising  von  unbekannter  Hand,  die  für  Salzburg  von  GF,  der  also  damals,  wie  bereits  Bayer 
in  Kaiserurkunden  in  Abb.,  Text  6S"'  bemerkt  hat,  entweder  in  dem  Dienste  Kunigundt-ns 
oder   in    dem    des   Erzbischofs  Günther   von    Salzburg,    des    früheren    Kanzlers,    gestanden 
haben  ivird.     Von  den  beiden  Verträgen  ist  der  Freisinger,    dessen  Dictat   sich   an  das  in  S5 
Freising  übliche  Formular  für  Precarien  anschliesst,  offenbar  de)-  zuerst  verfasste;  in  dem 
Salzburger  Vertrage  ist  der  Freisinger  benutzt,  aber  .stark  und  so  wenig  geschickt  verkürzt, 
dass  im  ersten  Theile  die  nähere  Ausführung   der  Bedingungen  des  Precarienverhültnisses 
fortgelassen   ist,   und   dass  daher  die  im  ziceiten   Thcll  stehen  gebliebenen  Worte  precaria, 
ut  supra  dictum  est,    lege    des  Bezuges   entbehren.   —   Über   das   Verhalten  Konrads  II.  w 
zu  den  Vergabungen  Kunigundens  vgl.  Bresslau  a.  a.  0.     Da  man  als  sicher  ansehen  darf, 
dass  die  bairiichcn  Güter,  über  welche  Kunigunde  verfügt,  zu  ihi'em  Witthim  geMrten,  hat 
Konrad,    der  die  Gilligkeit  der  Verfügungen   Kunigundens  über  dieselben  nicht  anerkannte, 
der  Kaiserin  ■  Witwe  offenbar  nur  ein  Leibzuchtrccht  an  ihrem  Witthum  zugestehen  wollen, 
während  Kunigunde  ein  Eigenthumsrechl  daran  beansprucht  luibeti  muss;  ähnliche  Diffei'enzen  w 
»I  der  Auffassung  über  die  rechtliche  Natur  des  Witthums  scheinen  bereits  zur  Zeit  Olto's  III 
und  der  Kaiserin -Witwe  Adelheid   bestanden   zu  habeti,   vgl.  Sickel  zu  DO.  III.  7;  Erben 
in  Zeilsrhr.   für  die  Gesch.   des  Oberrheins  N.  F.  7 ,  16. 

Precaria"  s|eu  coiiipiacitajtio''  iloiiiiia[e  Cliuuij^uudjac  iniperatricis  augustae  atque 
venerandi  Egilberti  Krigisingcnsis  aecclesiae  episcopi».  « 

(C.)  \  Anno»  doniinicae  incaniationis  millcsimo  vicesimo  quinto  suinm(j  divinitntis 
miscratione    provisum    est,    ut    ]iia    dcfique    ainabilis    doiniiia    r"lniiii;,'uiula    impciatrix 

2.   [Brwfllau]     a)   Precaria  —  epincopi  in  }iJajui<ktllmch!<i(ilxn ;   Anno    —    auffiista  in    rerliInfierUn 
Jiuchntaben  hj   ditne    und   die   foli/en'len  Erydnzunyen    tum  li;    statt   scu   stellt  in  O.  H  sivo 


KUNIGUNDE    1025.  695 

augu.sta"  §  ob  amoreni  cylestis  desidcrii  at(|U(;  üb  rocordatioiitim  div<;  iiieiiiorii;  m-nii)riK 
Hui  Heinriei  imperatoris  auji^isti  nee  non  ob  qiioildam  vit(i  teniporiili«  cmoluiiifiituiu 
cum  consUio  gloriosi  ducis  Haioariorum  Ileinrici  seilicet  fratris  sui  eiinctoniinque  pro- 
i'crum  et  optimatuni  eomitumque  liaioaric«;  pmvintii;  ac  iiidic-uni  r|ii<;dain  siii  iuris 
6  predia  Rantesdorl"  sive  Haiitcsliova,  Ili)lipcrcliaii,  nsturnuintiii^^a,  N'i'lttiiiiiclia  iioiiiiiiata 
tradcrc't  in  uiaiuis  vciicraiidi  Kj^ilberti  Frigisingensis  5ccle»i9  cpisco])!  ut  advocati  sui 
Odalscaicbi  cum  i;cc'lcsiis  ac  dccimis,  cum  forcsti)  Vvilliliart  ac  l'Drcstariis,  cum  tcrris 
cidtis  et  iiicultis  mancipiis  utriusipu;  scxus  viucis  lunlcndiuls  et  cum  nmuibuH  lUHte  et 
Icgalitcr  ad  oa  jicrtinentibus,  cxcejjtis  tantum  V  servilibus  maiiHiH  eum  pratis  ad  cosdein 

10  rite    pcrtiiicutibu«    in    bciicticio    lU-ziliui    sitis    qucjd    nunciipatur'^  et    quiiunic 

scrvis  cum  IUI  ancillis,  quibus  ipsum  bcneticium  tunc  tcmpuris  erat  pn.snessum.  Quod 
viddicet  beneficium  ea  lege,  ut  dictum  est,  ipsa  domna  imperatrix  augusta  tradidit  in 
pniprium  uxori  prcfati  Bczilini  absque  venationibus  et  saginationibus  ac  sine  liguorum 
incisioiiibus  in  toresto   iain  dicto.     ?]xccpit  ctiam  momorabilis  imperatrix  canicrarium''  I 

IS  Azili  UDniinatuin ''  absque  beneticio  sui  et  t'anudas  II  l'eza  et  l{aza  nominatas.  Insujicr 
ctiam  im|ieratrix  augusta  tradidit  eideni  episcopo,  quicquid  visa  est  habere  in  loco  Ilal 
dicto  cum  utriusque  scxus  mancipiis  cditiciis  terris  cuitis  et  incuitis  sarta^inibu!^  ac 
locis  sartaginmu  ac  locis  onustariis  witcvendin  censalibus  et  cum  omnibus  iure  et 
legaiiter    ad    ipsam    salinam    rcspicientibns    atque    cum    omnibus    rebus,    quas  visa  est 

10  habere  supra  tiiivium  8äla  noniinatum,  ea  vidoiicet  ratione  ut  ipsa  venerabilis  doniina, 

quamdiu    deo  ordinante  v[ivcret|'' res    omncs    supra   memoratas    in    integrum 

possideret,  post  dccessiini  vero  vitv  mortalis  pro  elemosina  j)!»;  memorii,-  domini  sui 
Hciiu-ici  imperatoris,  adoptato  quoque  i)roj)ri9  anim§  reniedio,  ad  altare  sanct§  Mari9 
scmpcr   virginis    sanctiquc    confcssoris    Ciu'isti   Corbiniani  Frigisinge   corporaliter    quie- 

ih  sccntis  in  ins  videlicct  atque  dominium  egregii  antistitis  Fgilberti  successorumque 
suoiiim  lege  precaria  refnnderentnr.  Testes:  Gerolt  comes,  Fridirih  comes,  Amolt  comes, 
Hartvuic  palatinus  comes,  Adalpero  comes,  Tiemo  comes,  Poppo  comes,  Piligrim  comes, 
Altman  conics,  item  Gerolt  comes,  Guntpolt  comes,  Heinriii  Hlius  Tiemonis  comitis, 
Pcralitolt  iilius  Fridirici  comitis,    Gerolt  filius  Geroldi  comitis,    Sarhilo  filius  Sarhilonis 

30  comitis,  Gerolt,  Maganus,  Gamanolf,  Albrih,  item  Gamanolf,  Ilelmpreht',  Hartv^'ie, 
Ekkiliart,  Liutolt. 

Econtra  vero  prelibatus  pontifcx  cum  consilio  atque  consensu  suorum  tam  clori- 
corum  quam  laicorum  niaximeque  pii  ducis  Ileinrici  ac  optimatum  suorum  retradidit 
deo  devot§   imperatrici  Chunigunde    lege,    ut   supra   dictum    est,    precaria   cum    manu 

j5  advocati  sui  Odalscalchi  de  rebus  accclesiac  suao  curtem  Isona  vocatam ,  curtem 
Purgrcina  ac  curtem  quae  dicitur  Dorfa,  c[urte]m  etiam  Tegrinvvach  cum  terris  cuitis 
et  incuitis,  cum  ipso  monasterio  et  congrcgatione  sancti  Zenonis  ac  reliquis  aecclesiis 
et  decimis,  cum  mancipiis  utriusque  sexus  molcndinis  silvis  compascuis  zidahveidis 
omni([ue    poenitus    iitilitate    ad    prcdictum    vencrabilem    locum    pertinentibus    rcrumque 

40  predictarum  vestituram,  eo  tenore  ut  predicta  domina  et  datum  et  acceptum  usque 
ad  felicem  vitae  sue«  [terminum]  potestative  possideat,  postea  vero  integritas  andjarum 
partium,  dati  scilicet  et  accepti,  omni  contradictione  remota,  ad  altare  sanctae  Marie 
sanctique    Corbiniani    ad    specialem    usum  Frigisingensis   presulis  Egilberti    suorumque 

2.    c)  dahinter  unausgefiiUte  Lücke  für  den  Namen       dl  riu  I  am  Si-hluss  der  fünften  Schrifl:eiU 
45  wahrscheinlich,  Azili  am  Anfang  der  sechsten  Schriftzeile  sicher  nachgetrai/en;  Azili  uominatum 

scheint  auf  Rasur  zu  stellen  e)  hinler  dem  erstett  u  von  viveret  ist  in  A  ein  Loch;  m 
können  etwa  17  Buchstaben  ausgefallen  sein;  viveret,  das  in  li  steht,  worauf  dann  auch  hier 
eine  Lücke  folgt,  passt  dem  Sinne  nach  und  auch  insofern,  all  der  dritte  oder  vierte  Huch- 
atabe  nach  v  ei}ie  Unterlänge   gehabt    zu   haben   scheint  f)    Helmptit  A  g;    ob  suc   oder 

50  sug,  ist  in  A  nicht  zu  erkennen;  sue  B 


696  KAISERURKUNDEN. 

successorum  linua  allcgationo  iureque  perpetuo  consistat.  Si  autem  forte,  quod  absit, 
cvenerit,  ut  violentia  sive  iisurpativa  jiotestatc  alicuius  imperatoris  vel  regis  aut  ctiain 
ducis  sive  opiscopi  liacc  prccaria  in  illa  vel  in  isla  parte  dissolvatur  aut  [infringatiir, 
ii]terq[ue  tjuojd  dedit  reeipiat  o[t|  in  suum  nsuni  ac  vostitiirani,  s|i|eut  ante  liabuit, 
rerieetat.  Testes:  Ucrolt  conies,  Fridirili  eoiues,  Arnolt  conies,  Hartvvie  palatinus  » 
comes,  Adalpero  eoiues,  item  Adalpero  eonies,  El)erliart  conies.  Tienio  conies,  l'oppo 
coines,  Piligriin  eonies,  Altnian  eonies,  item  tJerolt  conies,  Liuntpolt  comes,  Ileinrih 
tilius  Tiemonis  comitis,  Perahtoit  tilius  Fridirici  coniitis,  Gerolt  filius  Geroldi  comitis, 
Sarliilo  filius  Sarhilonis  coniitis,  Gerolt,  Maganus,  Gamanolf,  Albrili,  item  Garaanolf", 
Helinpreht ',  Hartvvich,  Ekkiliart,  Liutolt.  lo 

I  Actum''  Kadispone  anno  prinio  donini  Cliuonradi  regis  invietissimi ''.  ^ 


3. 

Kiinigunde  vergabt  durch  einen  Precarienvertrag  an  die  erzbischößiche  Kirche 
zu  Salzbtirg  ihre  Höfe  Oetting  und  Burghausen  nebst  vier  Forsten,   mit  Aus- 
nahme  einiger  Hörigen   und  vierzig   zu  Oetting  gehöriger  Hufen  am  anderen  i» 
Ufer   des  Inn,   und   erhält  dafür  nach   demselben  Recht  die  Höfe  Au,  Gars, 
Aschau,  Stadel  und  Ampfing  nebst  fünfzig  dazu  gehörigen  Hufen. 

Begensburg  1023  —  — . 

Originalchirograph  im  k.  k.  Haus-,  Hof-  und  Staatsarchiv  zu  Wim  (A). 

(Hormayr)  Archiv  17,  799  n"  13  aus  A.  —  Stumpf  Acta  ined.  42  n'  37  aus  A.  so 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zur  vorangehenden   Urkunde. 

(C"!    Precaria*    sive    complatitatio ''    domnae    Clmiigv[ndac]    imperatricis    august§ 
atque  venerabil[is  G]\iitherii  Zalzpurgensis  §cclesiae*  [areliiepiseopi  "^J. 

I  Anno"*  dominicae  incaruationis  millesimo  vigcsimo  quinto  sunimi^'"  [divinit]atis' 
miseratione  provisum  est,  ut  pia  deoque  amabilis  domina  Cliunigunda  imperatrix''  tt 
[augiista  ob  amorem]'^  |  eglestis  desiderii  ac  ob  recordationeni  div^  meniorii;  lleinrici 
imperatoris  aiigusti  seilicet  senioris  sui  nee  non  ob  quoddani  viti;  teinporalis  emolu- 
mentiuu  cum  consUio  gloriosi  Baioariorum  dueis  lleinrici  scilicet  fratris  sui  cuiicto- 
ruinque  procer[uni  et  o]ptim[atum  Baioa]ric§ '  gentis  ac  iudieura  quasdam  res  sui  iuris 
traderet  in  manus  venerandi  Guntherii  Zalzpurgensis  aecclesiae  arcliiepiscopi  et  ad-  lo 
vocati  sui  Waltlierii  sie  nominatas.  id  est  cortcni  ütingun  et  Hurchusun  et  IUI  forcstes, 

quomm  noniiua  h^e    sunt:    Otiiigaraliar[tJ^ tereuisgenhaan,    Hesilinstudun, 

cum  Omnibus  etiam  ad  eandem  curtem  Otingun  pertinentibus  utilitatibus,   scilicet  cum 
terris  cultis  et  incidtis  mancipiis  utriusque  sexus,   exceptis  tantum   Ulis  manciiiils,    qu§ 

2.  h)  Actum  —  invietissimi   über  der  Schnitiflächt   des  0tirograp)u>   in    verlängerten   Buchstaben,  u 
df7-en  untere  HflJften  erhalten  sind. 

3.  [Paukort)  a)  Prccaria  —  jcclesiae  und  wahrscheinlich  auch  das  folgende  archiepiscopi  in 
.yfajuxkelbuchslaben  \i')  A  c)  den  Haumrerh<ilni.H:icn  nach  hinnlc  hier  am  Endf  der  ersten 
SrhriflzcUe  noch  mehr  ausgefallen  sein,  doch  schliis.il  auch  in  1>.  i"  die  erste  Zeile  nur  mit  dem 
Titel  epiecopi  d)  Anno  —  imperatrix  und  wahrscheinlich  auch  ainfiieta  ob  amorem  in  «o 
cerlängerten  ISuchstaben  e)  nur  die  unteren  Thrile  licr  liuchstahcn  dieses  H'ortes  sind  er- 
halten i)  ergänzt  nach  T>.  'J  (ri  der  letzte  I)uch.stal>c  könnte  auch  8  sein,  doch  ist  die  Er- 
gfimung  zu  r  t]  wahrscheinlicher;  dahinter  sind  etwa  7  Buchstaben  ausgefallen,  der  Anfang 
des  \ametis  .  .  .  tercuisgeiiliaau  und  der  Same  des  rierteti  Forstes.  Dieser  letztere  kann  also 
nur  liur:  gewesen  sein,  wahrscheinlich  i.it  Heit  zu  ergänzen;  den  Forst  Heil  schenht  Konrad  II.  «ft 
gleichzeitig  mit  dem  Forst  Hesiliiicstuda    /«V/   an  Salzburg,   cgi.  Stumpf  J{eg.   I!>.'i7,  l'J.'iH 


KUNIOUNDK   1025— 1():»3.  t)i>7 

Ailelliardiis  eiiisdcin  curtis  prcpositiis  in  Iji'in'licii,  li;il)u[it,|  ....''  (|ii()r|u«'  iili|iii'  ciiiii 
dcciinis  viiicis  innlcndinis  silvis  pii.scui.s  vcimtionilnis  aiiuis  luiuiiriiiiivc  d*'curt»iljus  ihm- 
iion  fiiiii  iiiniiibiis  utciisilibus,  (|ii.'  vcl  dici  vr| '  nniniiiari  possiiiit,  r-xffptis  taiiliini  XI^ 
iiiansis    111111   illa  jiarte   Hin   rtuiiilnis,    ubi  sti|)rii  dicta  ciirltis   ()tin};iiii|^  iacet,    sitis,    simI 

tt  in  altera  parte  eiusdom  flinniiiis.  Ecoiitra  vero  |ii-flil)atus  iiiTliicpi.seojiiiH  cum  consilio 
at((ue  cdiisonsii  siioiuin  tidcliiini  tani  c-lericoruiii  quam  Ifticorum  maximequo  pii  dut-i« 
Ilclnric'i  suorumque  optiinatiiiii  ivtradidit  deo  dovot«;  inip<'rat(rici  ('liiini|^uiidac '  nuj»usti; 
prccaria,  ut  sujira  dictum  (Kst,  !('<;('  cum  manu  a<lvocati  sui  \Valtlif'rii  V  curtr.s  sie 
iiiiininatas:    IIi)uua,    (iaraza,    As;;i>iiiia ,    Stadalara ,    Ainpiiin^a    iii'c    iinii    I,  liidias   cum 

10  inancipiis  ad  casdcni  cui-|t('s  jiertincnlibiisl'.  Hiiiiisinodi  Iradilinnis  jit([uo  rctniditiniiis 
tcstcs    ndtracti    sunt    cinncs   Siy.n   itcniiiKpic  Sizo,  'ricinn,   Ucrolt  comitcs,    Kuodolt',   Kii- 

j^ihiuan.   Mcgiiihart,   l>i(tinar,   I'cniid,    lllicraro, "' Odelscalcli,  Eberliart,  Aribo, 

(iuzini'tli,  Eboraro. 

^  Actum"  Ratespone  anno  jiriinn  d[i)iiini]''  (Jlniuradi  rogis  iuvictissimi".  ^ 


16  4. 

Kunir/unde  übereignet  ihrem  Ministerialen  Sasso  die  Hörige  PecJiilda  helinß 
Weitcrrergahiing  an  das  Kloster  S.  Einmeram  zu  Begensburg,  die  Sasso  voll- 
zieht. —    —    —    — 

TmdiÜonxhirh    von  S.  Emnuram  cod.  5'/.,   f.  60,   Eintragung  aus   der  Mille  dis  IL  Jh., 
so  im  k.  lieichsnrchiv  zu  München  (C). 

Fez  Thes.  1',  120  aus  C  =  Heumann  Comm.  de  re  dipl.  imperatricum  151. 

Abt  Burchard  von  S.  Emmeram,  in  des.^en  Zeit  die  Tradition  fällt,  war  lOSO  ernannt  (vgl. 
Bresslau  Jahrb.  Konrads  II.  2,  237  N.  3);  die  Kaiserin  starb  am  3.  Mitrz  1033  (ebenda 
2,  79  N.  2);  innerhalb  dieser  Zeitgrenzen  i.ft  die  Tradition  vollzogen.  —  Eine  Tradition.^- 
ib  Urkunde   über  das  Gut  Teltinicich,    welches  Kunigunde   nach  Aussage  des  D.  Konrads  IL 

Stumpf  Reg.  2040,  quando  novissime  hac  presenti  potita  est  luce,  detn  Kloster  S.  Afra 
zu  Augsburg  geschenkt  hat,  ist  bisher  nicht  zu  Tage  gekommen. 

Notum  sit  praesentibu.s  atque  futuris,  qualitcr  inipcratrix  Chunigunt  cum  manu 
advocati  sui  Kcroldi  comitis  tradidit  in  mauum  Sassonis  niinistorialis  sui  fanuiiam  suam 
30  iirtuiine  l'cchildam,  ut  traderct  ad  sanctum  doi  martyrem  Eiiiiueramiuum  sub  co''  iure, 
quo"  sibi  servirct,  bis  testibus  per  aures*"  tractis:  Cozpreht,  Adalpero.  Supra  dictus- 
que  Sasso  domiiiij  sui;  iussa  complevit,  tradidit*^  ad  supra  dictum  dei  martyrem  in 
manum  Purchardi  abbatis  et  advocati  sui  Magononis''  sub  ea  lege,  qua  pracdiximus. 
Testes:  Adalprclit,  Aribo,   YrmintVit,  Ernust. 

35  3.    li)  hinter  it  shul  noch  clwa  G  —  7  Tiiichnlahen  aKSf/efollen,    die  sich  nicht  .ticher  erfiämen  lassen 

i)  'i  nachtriiißicli  ^irischen  iHci  und  nomiimri  eiiii/efiii/f  k)   den  Haumrerhfill nissen  nach  er- 

gänzt 1)  den  liaumicrhiiltnissen  nacli  könnte  noch  mehr  aufgefallen  sein,  doch  braucht  diese 
Zeile  nicht  bis  zum  Ramie  gereicht  zu  haben  m)  es  können  etwa  2.i  Jiuchslalien  ausgefallen 
sein         u)  Actum  —  iuvictissimi  über  der  Schnitt/Wehe  des  Chirograph))  in  rerlängerten  liuch- 

40  Stäben,  deren  obere  Hälften  erhalten  sind. 

i.  [Simonsfi'ld]  a)  »'«  C  stand  ea  iure  i|ua,  dann  /.s/  beide  Male  a  ausradiert,  alter  die  Einsetzung 
ron  o  unterblieben  h)  auribus  C  c)  trad  C,  was  sonst  bei  den  Traditionen  ron  die.ter 
Hand  tradidit  bedeutet,  hier  aber  rielleicht  auch  zu  tradens  aufgelöst  werden  köttnte  d)  Magons, 
corr.  ron  späterer  Hand  in  Magononis,  C. 


KAiserurkundeti  III.  88 


AR  IHM \. 


Als  Ardinti  am  l'i.  Februar  10<>'^.  nirlil  Unxjc  nach  dim  Hiiixchcido)  Kaiser 
Otio's  III.,  zum  Köni;i  ron  Ilalieti  erhoheti  norden  irar,  (/rlan;/  es  ihm,  den  ifalieniselien 
£rskanzler  seines  Vorffänf/ers,  Bischof  Peler  ron  Cumo,  für  seinen  Dienst  zu  gewinnen. 
Peter  wird  als  Erzhanzler  Ardiiins  in  den  DD.  1  —  !>  genannt,  zidetzt  also  am  & 
x?S.  Januar  100').  In  den  gleichen  Url:undfn  recogiioscicrl  als  Kanzler  der  Propst 
von  Vercelli  Cunihcrt.  Dieser  schied  bald  nach  dem  genannten  Datum  aus  der  Kanzlei 
aus,  indem  bereits  in  D.  10  rom  'J7.  Februar  100:'>  der  Mailänder  Presbyter  Gotefred 
als  Kanzler  fungiert.  Dass  in  dieser  Urkunde  ein  Erzhanzier  überhaupt  nicht  genannt 
wird,   hat   seinen    Grund   wohl   in   einer   mit  dem   Ausscheiden    Cuniberts   beginnenden  lo 

Unordnung  der  Kanzlei  Verhältnisse,  die  sich  bis  dahin  in  leidlicher  Ordnung  befunden 
hatten.  Sjkitere  Urkunden  besitzen  wir  überhauj)!  nicht;  die  DD.  Stumpf  Reg,  1850. 
i.s'.W  sind,  wie  das  schon  länger  als  unecht  erkannte  D.  Stumpf  lieg.  1SH9,  moderne 
Fäl.<chungen  und  werden  daher  ron  dieser  Ausgabe  ausgeschlossen.  Was  die  Notare 
anlangt,  so  rühren  die  (nur  abschriftlich  erhaltenen)  Dl).  V  —  .*  (dlcr  Wulnscheinlichkeit  i5 
nach  von  demselben  Schreiber  her,  der  sie  —  soweit  sie  nicht  auf  Vorurkunden  zurück- 
gehen —  vielleicht  auch  rerfasst  hat.  Sicher  einem  und  demselben  Dictator  gehören  die 
DD.  6.  8.  10  an;   dieser  hat  die  DD.  6.  8  auch  geschrieben  und  ist  identisch  mit  dem 

Verfasser  und  Schreiber  des  DO.  III.  408.  Die  DD.  1.  7.  10  sind  von  sonst  unbekannten 
Händen  geschrieben :  das  (nur  abschriftlich  erhaltene)  D.  9  darf  wohl  mit  Sicherheit  einem  so 
Parteischreiber  zugelhedt  werden.  Die  Mögliehkeil,  dass  in  den  DD.  S.  10  Theile  des  Fschu- 
tokolls,  welche  von  anderer  Hand  als  das  Uebrige  herrühren,  von  den  Kanzlern  Cunihert 
hezw.  Gotefred  geschrieben  sind,  ergiebt  sich  aus  den  analogen  lieobachtungen,  welche 
hei  der  italienischen  Kanzlei  Otto's  II.  und  Otto's  III.  gemacht  wurden.  Ein  Siegel 
Arduins  ist  nicht  erhallen.  —  Vgl.  zu  dem  Gesagten  den  Aufsatz  Hollzmann's  in  «4 
X  Archiv  25,  4.%i  ff. 


AU  DT  IN    1(1(12.  699 


1. 


Ar'duin  bestätigt  dem  Salvatorskloster  zu  Pavia  seine  Besitzungen,   dns   Wald- 
recht  und  die  Immunität.  Pavia  lou.^  Februar  20. 

Originaldiplom  im  k.  Staatxarchiv  zu  Mailami  (A). 

6  Sigonius  Hist.  de  regno  Italiae  ed.  II.  (BoUigmi  1580)  341  cif.  —  Serie.s  prii'il.  mon.  s.  Siil- 

vaioris  ed.  I.  .38  aus  A  =  ed.  II.  39.  —  Margaritii  Bull.  Cu.finense  2,  65  n'  71  aus  Ab- 
schrift. —  DD.  com.  Valpergine  Bd.  1  nii.';  Ahsrlirift  =  Prnrami  Sludi  rriliri  3(U)  n"  21.  — 
Stumpf  Reg.  1840. 

Wiederholung  des  DO.  III.  375,    aiut    dem    auch   die  Worte  secundiim  —  liberatoris  der 
10  Devot ions formet  übernommen  s-ind.     Der  sonst  nicht  bekannte  Ingross'i.sl  hat  auch  die  Schrift 

dir  Vr.  nachgeahmt ;   vgl.  Hollzmann  in  N.  Archiv  25,  4(!4  f. 

M  hl  noiniiie  saiicte  inilivi(Ui;ii'([U('  trinitatis.  Anloiiiiis  rox  diviiiii  proviilcnlo 
clemeiK'ia    sccumluin    vuluintatciii"    «Ici    salvaturis    nostrifiue    liberatoris.  (^uk'i|uiil  $ 

roiifirmncioiiis   et  propiictatis  ad   nocclfsiarmn    dci    sanctoniiiique  miormn   exaltacioncm  probucriiniiK,    id 

16  iiobis  a«l  aetcrnj  beatitiidinis  braviuiii  vt  scriilaris  vite  profoctum  esse  profutiiniiii  verisHiiiie''  crcdimiis. 
Ifritur  omiiium  sanetae  dci  accdesiae  fidelium  nostrormnque  preacntiiim  seilicet  ac  fiitiiroriiin  a(»iin«cat 
iinivprsitas,  qualiter  no9  pro  dei  oninipotcntis  aiiioro"  •  et  ob  romcdiiim  aiiimac  no8trf  parr'iitiiiii(|iin 
niistninun,  rofjanto  domn»  Andrea  vcncrabili  abbatc,  siio  cciiobio  ad  bonorcin  xancti  Salvatori.i  liaiid 
prociil    a    meniliiis    Tifinoiisis    urbis    fundato''    por    hoc    nostriim '"     rcgalc     proccptiim,    proiit    iiistc    et 

SO  Icffaliter  valoiiuis.  contiiniamiis,  <|uoniadmoduni  a  tCl'tlUS "  ütto"  proceptali  niictoritatc  ccnifirinata 
sunt,  iimnia,  ([ue  cidcni  vunerabili  loi-o  donata  collata  et  oblata  sunt,  tani  dn  larplliio  dono  bune 
luemoriae  donino  Adadliclpide"  iinperatrice "  quam  cciam  aliqua  inseriptione  cartarum  alionini 
liominmu,  cum  castellis  villis  cortibus  capcllis  oratoriis  nianais  campis  vincis  pratis  paacuis  silvis  nion- 
tibus  vnilibus  planiciebiis  aquis  aquarumque  decursibus  piscacionibus  molcndinis  terris   cultis  et  iiicultis 

S5  ripis  piirtilius  sorvis  aucillis  aldioiiilms  .■ililianis.  vcnini  iM'iaiii  cum  niiiiiil)Ms,  de  <|uibus  veneralnle 
ciiiMiciliinm  inste  investituiam  liabet  vcl  balniit  ex  ea  die,  qua  soieuissima  «pKiudam  lllflUorata  Ad- 
liaclog'ida  monacbos  ibi  constituit.  Contirmamus  quidem  et  fiiniissima  tiaditiono  bir^'iniur  lidein 
mouastcrio  saui'ti  .Salvatoris  munastcrium  sanoti  Auastasii  eilin  Ollllll  siia  [xi'tllli'ntia  inia  cum 
curte    Ob)nna,    Monteeelli,    Erbariam,    liasiliuciam,    rrixinariam,    Kiuum    <eruinum,    terram  f    de    l'etro 

30  Albesano,  terram  quam  tenuit  Liutaldus  cum  manso  de  l'elenzuna,  Tollianum,  l'astorinnum,  Cauconate, 
Ucrgeniini,  Garlascum  cum  districtu  duum  miliarum^  per"  in  circuitu,  viridiarium  propo  l'alatinam 
portam  et  saucti  loliannis  situm  cum  omnibtis  pertinentiis  suis  et  ndineentiis  tam  iufra  civitatem  Tici- 
ncusem  B  quam  extra,  Pratnm  regiiim.  Insupcr  inonasferium  saiicto  dei  genitrieis  Mariae  in  loco 
I'onqiosa  dicto   construrtum   et  omnia,    qiie  in  Comagio    eiilem  mouastcrio    pertinent    intra    castrum    sou 

35  extra,  tarn  in  Koda  quam  in  (Juinto,  Corua  ceruina,  Figrariolo,  Zuuzadcga,  Zunziano,  Sarcniano  et 
omnes  saliuas  olivaeta*  vel  omnia  que  ad  iam  dictum  monasterium  sancte  dci  genitricis  Xfariae  vel 
ad  alia  loca  omnia,  que  coenobio  sancti  salvatoris  domini  nostri  Jesu  Christi  pertinere  videutur,  tam 
ibi  quam  in  cacteris  aliis  locis,  nee  non  Armentaria  et  lilundi  cum  pertinentiis  inctfabilibus  illo  in 
proprium  corroboravimus.     Precipientes  itaque  iubemus,   ut   nullus   cpiscopus  dux  raarchio  comcs  vicc- 

40  eomes  frastaldius  nullaque  rcglli  nostri  ma^a  parvaquc  persona  de  rebus  mobilibus  sive  inmobilibus 
sive  de  qnalibet  terra  disvestire  idem  monasterium  sine  lejjali  iudicio  presumat.  Sancimus''  insuper  et 
bac  nostra  regali  auctoritate  concedimus,  ut,  si  contigcrit,  qnod  sepe  aoeidit,  quatinus  abbas  preno- 
minati  monasterii  huius  lueis  hal)itacuhim  deserat,  liceat  uioimchos  ex  sinu  ciusdem  ecciesiae  quem 
meliorcm  viderint  eligere  in  patreni,  omnium  episcoporum  vcl  omnium  mortalium  contradictione  remota, 

45  1.    [Laschitzer- Bloch]     a)  A      1>)  am  ernten  e  ('orrectur      c)  amore  mit  hellerer  Tinte  über  der  Zeile 

nachgetragen       d"i  hinter  a  ein  Binhstabc  aiisrndiert       e)  nrm  corr.  ann  nru       f)  ra  corr.  aux  pa 
g)  hinter  dem  zweiten  n  ein  Buchstabe  ausradiert       h)  ancim  mit  hellerer  Tinte  auf  Rasur 

88* 


700  K  A I  s  i:  i;  r  k  k  r  n  d  e  n. 

ncc  fas  sit  iilic-ui  niounclio  ex  «Ho  nionastt'riu  ml  iil  triinsittim  fiit-eie  sine  voluntati'  monarhoiiim  inibi 
doo  »ervieiitiiini  imperpetumn.  Si  qiiis  nuloiii  Imiiis  iiostrne  i>ioniul(;ate  niU'toi-it[atis]  ot  pii'i'i']iti  vio- 
lator  extilerit  sive  preilii-te  cci'lesiac  sam-ti  Siilvattiris  iniiuirai'ioiicin  fni-cre  aut  in  castellis  villis  vcl 
ali<|iiibuslibct  locis  cius  aribcrparc,  plarituin  sine  oiiisilom  [i-lyiiobii  abbntis  iiissiiiiii'  iillatniiis  '  toiirio 
aut  aliqunm  anpnriam  puplicnin "  l'uiu'tiomMn  aut  tbcloiiouiii  oxtoii|uoic  aut  tollere  vol  numaclios  do  b 
aliiiua  re  prosumpserit  molestarr,  soiat  so  eoniposituruni  auri  eoeti  libras  mille,  iiuMUi'tali'iii  kaim're 
nostro  ac  meilietateni  abbat!  eiusdcm  inonasterii,  <|Ui  pro  tempore  fucrit,  et  insuper,  iinod  oi  iliterius 
est.  iMiin  Iu<la  traditore  doinliii  salvaturis  iinstii,  in  iiiiiis  nnniiiK'  iani  dictiiiii  nionasluriiiMi  coiistnictiiiii 
est,  aeternis  deputotur  iiieeudiis.  l"t  aiitiin  veriiis  crcdatiir  Ime  iHeeeptum  uostrae"  nurtoritate  pcr- 
aetuiii,  preseiitem   pa^iuani  manu  propria.  ut  vlditur  iufrn,   eiirrohorantes  si^illo  nostro  iussinuis  insigniri.   10 

§  Signum''  doinni  Anloini  iM.)  regis  invictissiini.  | 

^  Cuuibertus  cancellarius  vice  Petri  Cuniani  episcojii  anlikancellarü  rcgognovit '.  S 

(Sl.  D). 

Data    X.  kal.  iura.'  mar.  anno    dominicac    incai-nacionis  MII,    indictinne  XV,  .uino 
donini  Ardoini  rogis  rcgnanto"'  I:    aetiini   in  Papii'iisi   palacio";    fi/licittT  .■\nu'n''.  15 


2. 

Ai'Juiii  bestätigt  der  bischöflichen  Kirche  zu  Como  die  ihr  von  seinen  Vor- 
gänqern  verbrieften  Rechte,  insbesondere  die  Immunität,  und  befreit  ihre  ab- 
liängigen  Leute  von  allen  üß'entlichcn  Leistungen,  insbesondere  vom  Wacht- 
dienst.  Montiglio  1002  März  25.       m 

CoUectio  jiriril.  Ciiniaiiae  ecclesine  des  14.  Jh.  f.  22'  in  der  Bibliotera  Amhrommia  zu 
Mailand  (B).  —  Cod.  privil.  Cumanae  ecclesiae  aus  dem  Anfang  des  16.  Jh.  p.  4ö  im 
bischöflichen  Archiv  zu  Como  (C). 

Uuhclli  Italia  Sacra  ed.  I.  5,  301  df.  aus  D.  Heinrichs  VII.  Böhmer  Reg.  5340  CRegesIcn 
Heinrichs  VII.  n"  366).  —  Tatli  Annali  di  Como  2,  821  aus  G  =  Provana  SlKtli  crilici  s& 
366  n'  25.  —  Stumpf  Reg.  1841. 

Die  drei  DD.  2  —  4  sind,  wie  nach  der  Übereinstimmung  des  Kschatokolls  angenommen 
icerden  darf,  von  dem  gleichen  Mann  geschrieben,  ron  dem  auch  da.i  EschatokoU  des  D.  .5 
herrührt ;  vgl.  HoUzmann  in  K.  Archiv  25,  463  f.  Als  VU.  des  D.  2  müssen  n-ir  das 
DO.  II.  166  behandeln;  irahrscheinlich  diente  aber  ein  verlorenes  DO.  III.  als  Vorlage,  w 
da.t  in  dem  D.  Konrads  II.  Stumpf  Reg.  1907  erwähnt  wird,  und  dem  auch  diejenigen 
Bestimmungen  unseres  I).  2  angehört  haben  können,  welche  in  dem  genannten  DK.  IT.  gleich- 
falls begegnen,  die  wir  inde.isen,  weil  sie  in  dem  DO.  II.  IHH  nicht  enthalten  sind,  hier 
gross   drucicen    musstet}.     Vorlage  des  D.  3  war  das  DO.  III.  207:  D.  4  ist  neu  vcrfasst. 

In    n<iniin(!    sancte    et    individuc    triiiitatis.      Anldinus    divina    iavcntc    rliiiuiilia  3;. 
rOX.  Crcdiniu»  deo  oninipotenti   08»o  aeecptuni    nostrcque    »ahiti   in  presenti   et   in  fiituro  niagnuin 

ciHC  «nbsidinm,  si  loea  venerabilia  »ervornnupie  dei  ccnobia  sub  nostra"  pio  atl'eetii  retinerc  decre- 
vcrimus  defcnaione '',  et  f|uibu»  tcmi)oraleni  potestaii  non  probet  tramiuillitatom  "■,  non  diibitjinius  nieritis 
ac  prccibu»  ooruui  «cmpitemam  no»  posse  conscqui  felioitatem.     Ideoquc   omniuin  (idelinni''  »anute  dei 

1.  i;  FW  (Itm  ernlin  u  ein   Huchglahe  auitrailiert  k)    rias    r/nnze  EechatokoU  mit  hellerer   Tinle  i« 
narhr/elrtiffett         li  nira  mar  A         in)  regn  .1,  it/l.  I>I>.  :i  —  H         n)  p  corr.  aus  s  oder  f. 

2.  Hloch-Schwalm]      a)  liC  ^  DK.  II.  Stumpf  Ueg.  1'.I07,    cUi»    wir    im    folgenden    ah  NU.   be- 
xrichnrn;  nostro  VC.       b)  VU.  —  NU.;  potestate  BC      c)  tranquilifatem  ß       d)  H  =  VU. 
NC;  aanct    d.-i  ee.l    fid,  C 


Ai;i»ii\    i(i(i-_'.  7(11 

(■(•c'lc'»ic ''  iiostroriiiiique  |>rcs<MliiiiM  siiluct ''  tt  t'iituniruiii  i'ojrii.iHciit  (IfVntii  rrli(fii>,  «nii/i  vir  vi-iiiTiiUiliH 
I'rtnis  8niic-te  Cciiiiciisis  ccclosic  pri'Siil  HcreiiUntiii  iiogtro  Hiililiiiiiliilciii  ndii-iiN  iiiiiiitiiit  pictuti  noHtro, 
<|UoiiiO(lo  (live  iiieiiiorit'  Kni-oliix  nin);iiiiM  nti|iio  cliriHtiniiiMsiiiiiiH  iiiipcrntor  Hciii  vtiniii  '  LiKliiwicimi' 
l^lorioMissiniiiM   nu(;uatu8  iicc  iioii  Lutliiiriii.H  rpiinr  liliuNi|iii-  illiiiii  l.iiiiiloiiiriiii  K  imporator,   KnruliiN  itiii|iii'l' 

6  et  llerciijrniiil»  ri'ffi'»  dcccüsoro«  iiostri  iwiiiiIimii  »aiiclaiii  ('oiiii'IIHoiii  ccclcnlniii  <•!  rrr(i>ri'ii  ipiiiiiH  Ulla 
(•Ulli  rliTii  i't  rc'liii»  ad  »c  iuhIo  t't  lr;;aliti  r  pritiiiciitiliii-i  oli  aiiiiirriii  dii  et  revcrfiitiaiii  hi-ntiHniiiii 
Haliiinilii  '  ciiiit'i'ssuri»  Christi,  i|iit  iliidriii  vciu'raiiti'i'  liiiiiiato  i-orporc  r<H|uii-Hi'it,  hiiI>  pIpiiiHHiiiiH  ilclcii- 
sioiir  atipie  iiniiiiiiiitatiH  tliicioiic''  attVrtil  di'vuto  ivtiiiiiiüsent.  Tiidi'  et  «acri.i  iiciitriH  nliliililiiiH  |iilitillit|l 
verissiinas    aiictoritatcs     iiiiiiiiiiiltaliiiii    prrdirloriiiii    iircdrei-HNoriiiii    iiustriiiiiiii   liiipfraluniiii   ali|ili'   ri'|r|ini, 

10  in  quiliuH  uiiiitiiieliatiir,  i|iiallti'r  üiili  siiii  di-tV'iisiuiio  caiidiMii  coiLititiicraiit  eppIcHiuiii  atipio  iiiii|;iiliu) 
i|Ucniiioiiia8  .stildin  iiide  xuli.stulcraiit  divcrsiiüiiiie  iii(|iiivtiidiiios  coiiri'ili-iidd  Miiliiiluvcraiit,  vidclicet  eoii- 
i-i'dendo  pum  Piiiictis  lioiiiiiiibiis  ciiisdpin  Muncte  ccclcsic  ab  iniiiii  piililii-o'"  iiliH<>i|iiio  vcl  piibliiii 
fiiiiptiiiiio  i'KSC  iiiiiiiiiue!).  Set  quin  eoiitni  prcfutns  aurtoritatcs  ri'i,'iiiii  alqiK'  liiipiTatoriiiii  iiKqiK-  miido 
parte    ipsiiis    eecU'.sic    dr    omicessa   piililicn    t'iiiu'tioiie   vel   redibitionc    et  de   teliiiieo "   lui'roati    Liiniii  neu 

16  Ciiniaiii  per  ebdoinadn  "  nlii|iiid  ad  piiblieiuii  exii^cbntiir,  pi'tiit  pictaleiii  noHtrniu,  ut  et  piiblieniii  fiiiic- 
tiiuu'iM  ail  parri'in  ti'liUiei,  .sieut  «diiii  a  parti-  puMirat'  cxaetn  fiiit,  nic'I  et''  deinecps  Hiib  omni  inte- 
frritate  piet'ate  ccelesie  perpctualiter  eouecdereiiiu»  I'  lialieiidaiii,  qiiud  et  feciiiiim.  Xani  et  prcdirtii 
prcdceessorum  iiustruruni  preeeptn  nostr»  nuetoritato  coiitiriiiaviuiiis,  seil  etiain  piscnrian  cum  ri|ia  laei 
CumU  et  Mezolc  vcl  quiequid  ibi  de  eoniltatii  Lcuco  fiiit  nli<|unndii  vel  Huminuin,    seil  cciani  nbbatiaiii 

»0  saiule  M.irie  quo  dioitur  moiiasteriuiii  vetus,  quod  LotliariiLs  et  l.iiili.wiciistf  inipcrntoros  delc^avcniiit, 
emitiriiiiiiites  tirnin.s  et  stabiles  eidciii  eeelesic  permnueie  »niietiiniis.  l'reeipicntes  ergo  inbemiis  nt<piu 
per  lioe  imstniiii  regfalo  jireeeptuiii  iiiterdieiiiiiis,  iit  iiulliis  iudex  ])iiblieus  vcl  quislibot  iiidieiarie  potc- 
statis    minister    tani    supcrioris    quam    iiit'erioris    j;raiiiis    in    inoiiasteria    seiiodoeliia    eecicsias    batisinaics 

seil  reliquas  orclcsias  curtcs  Iiica  vcl  agfii.s  broiltiiii  ciiiii  areiia  mciiia  civitatis  seit 
25  fijja  laci  C'uinis  et  ilezole,  (iiiicquid  ibi  de  cDiiiitatu  Lcuco  pcrtinuit,  seil  et  fluniiiuiiii 
ac  littoreas  ■"  possessiones  niemornte  ecciesie,  qiias  nioderno  tempore  cum*  ipiilmslibct  pag'is  vel  tcrri- 
toriis  iiifra  dieioneni  regni  uostri  iuste  et  legalitcr  possidet  vel  quc  deiiiceps  in  iure  et  potestate 
prelibate  eocicsie  diviiia  pietns  voliierit  nngeri  aut '  causnM  iudiriarin  more  audicudas  vcl  fredn  exigeiida 
aut  mansiones  vel  paratas  facicndas  niit  fideiussorcs  tolleiidos  aut  lioiiiiues  ipsius  ecciesie  tam  infrenuos 
80  quam  et  scrvos  distringendos  nee  ullaiii  redibitioiiem  de  liiis,  nsque"  modo  quc"  ad  parteni  piiblieaiii 
exifrcbatiirv,    aut    inlicitas    oecasiones    reqilirendas     iiostris     et     tutiiris     temporilius    in^Tcdi    audcat    ncc 

contfa"'  easdem  auctoritates  quij)j)iani  repeticioiiis  iiiferre"  prcsiimat  nee  eisdeiii  iiiiiiiiiiilnis 
jirofate  ecciesie,  qudd  iios  cideii»  veiier.iliili  ipiscojif)  conccdiimis,  ulln  in  triii|)(irc  ]ini 
(jiialibet    funetione    aut  rcdibitionis  cxactioiie  vel  cxeuvia  publica  inolestare  audeat  nee 

3j  aliquid  de  hiis,  que  supra  menioraviiuus,  abstraherc  vcl  diniiuutionciii  facere  aliquo  tempore  prcsiinint. 
Nam  et  rebusy,    uude    niuniiuiua'  perdita  vel    cremata  fuerant,    sino    alicuius    niolestatione    perhcnniter 

2.  e)  silicet  B;  dieses  Jf'ort,  das  in  der  XL',  ebenfalls  tciederkehrt,  hätte  mit  Rücksicht  auf  das 
I>.  Ludirigs  III.  Iliihmcr  lief/,  Kar.  14öS  auch  in  der  VU.  erqiinzt  werden  müssen  t'i  dahinter 
in  BC  et,'  was  in  VC.  =  XU.  fehlt       <;)  Ludouicus  C       l,i"i<C  ^  VU.  (njl.  DI).  3,  IHS  X.  -> 

40  =  XC,  statt  itouKiuc,'  wegen  der  unten  X.  r.  s  nachgewiesenen  durchi/ehendcn  fehler,  die  nicht 

der  l'elerlieferunff  ^»»"  Last  gelegt  werden  hinnen,  glaubten  wir  auch  hier  wie  in  den  lallen  der 
Xoten  t.  u.  V.  y  nicht  emendieren  zu  dürfen  i)  Ationdii  ('  kl  tuioionem  U  1)  VU.  =  XU.; 
fehlt  in  BC  ml  public|iio  H  tu  toloiien  ß  o)  B  =  VU.;  hebdoniailas  C  —  XU.  p)  B  = 
VU.  —  XU.;    publica  cnneedcrenius  ut  exacta  C,   wo  unten  conccdereinus  fnaeh  perpctualiter^ 

45  fehlt  q)    XU.:    sicut  et  lieinc.  BC:    sie  deine.  IT.  r)    BC  =  XU.,  statt  cetcras  der  VU.; 

dass  dei-  Fehler  nicht  den  Ahichreibern  :ur  Last  füllt,  beweist  das  DU.  HI.  Stumpf  Heg.  2iK.'i, 
wo  man  durch  die  Wendung  iiuminum  qiioque  littoreas  possessiones  den  Sinn  zu  bessern 
rersucht  hat  s\  BC  =  VÜ.  (vgl.  DD.  ?,  ISH  X.  t)  ^  XU.,  statt  in;  auch  hier  /jeweist  das 
PH.  III.  Stumpf  Heg.  24fi'>  durch  die  Aenderung  cum  aliqiiibus  pagis,  dass  wir  es  mit  .Sehrei'i- 

61)  fehlem  der  Orif/inale  zu  thun  haljen       t)   HC  =  VU.  (vgl.  DD.  2,  ISH  X.  w)  und  D.  Ludwigs  ///. 

Iliihmer  lieg.  Kar.  lUH  =  B  in  XU.  (wo  C  vel  hat),  statt  ad  u)  BC  =  VU.  (rgl.  DD.  2,  Ins 
X.  \}  und  D.   BIdtmer  Heg.  Kar.  14 ')8  =   XU.,  statt  que  usque  modo  v)    BC  —  XU.  ^  B 

in  I'C,  .itatt  exigebantur  wi  nee  aliquid  easd.  BC,  rerbcs.irrt  nach  der  XU;  der  Copist  dürfte 
eersehentlich   nach    dem    in  Z.  S4  f.  folgenden    nee    aliquid    übergesprungen    sein  x)   inferr '' 

55  y)  BC  =  VU.  (cgi.  DD.  2,  188  X.  x)  und  D.  Böhmer  Heg.  Kar.  1458,  statt  res       z)  miiniimina  B 


702  KAISERTUKINDKN. 

habere  stnluiniiis,  ot  ndvoratiiiii  ipsiiis  occlcsie  iiiillila  iudex  imliliiiis  ilistrinj;at  sine  ><|iisci>|i<i  aiit  eins 
niiuo,  et  »uos  likeros  sive  servo»  nulliiH  miiiistroruni  nostroriim  piil>licU8  bannisent  extra  suani  parroi'liiam 
ad  faricndani  iiistieinin;  habeaiit<|uc  i|>9i  libcri  jioniines  faoiindiain,  eiiiuscumi|UC  sint  iiatioiie,  üde- 
iiissores  et  saeraiiieiitales  seil  festes  esse  secuiidmii  siiani  legem  et  eontradare  et  ad  [lartein  ipsiiis 
ecciesie  ini|uis!tiuiieni  faeerc  posse,  et  lieent  iiieiiioratn  prcsiili  siiisque  successorilms  res  prediete  eeelesic  6 
sue  eiiiii  (iiiiiiibiis  Credis  eoiieessis  et  rebus  vel  huuiiuibus  ad  se  iuste  aspieientilius  taiii  liberis  ipiaiu 
et  serk'is  sub  inuuitatis  defeiisiono  UDstre  i|uiete  possidero.  (juieiimque  auteui  hoo  nostruni  preeeptum 
in  nliquo  \-iolavorit,  eentum  libros  auri  eouipnuat',  nicdictateiu  pnintio  nostro  et  medietati'in  iaiii  diete 
errlesio.  l't  auteni  verius  erodntur  et  dili{<:cutius  ab  omnibus  observeliir,  nianns  proprie  i  ii  »eriptionis 
sigiio  roborntuiu  nnuli  nostri  imprcssione  subter''  iussimus  sijrillari.  lO 

Sigmini  doiniii  Ardoini  screnissinii  (M.1  et  iuvictissiiiii   rcgis. 

Cunilierttis  ciuiocllarins  '  vice  l'ctfi  Ciiniani  opisco])!  et  arcliicaiircllarii '    rccd^^iiDvi. 

Data  \1I1.  kal.  ainil.  aniiu  doniiiiicc  iiu'aniatinni^  iicuia^rsinio''  inillcsiino  si-cuiulo. 
hidictionc  i|iiint;i  ileciina.  anno  vero  ilnniini  Anlnini  rci^is  rcgnautc'  [n-inm:  actum 
Castro  Monti^io;    feliciter  amen.  n 


3. 

Arduin    bestätifft  dem  Clerus    der  Kirche   zu  Como   die  Klauseit,    die  Brücke 
und  die  Grafschaft  zu  Chiavenna.  Montiglio  1002  Man  25. 

CoUectio  priril.  Cumanae   ecclesiae   des    ]■!.  Jh.  /'.  Vi'  in    dir   Bihlioteca  Amhro.siana   zu 
Mailami  (B).  —  Cod.  privil.   Ciimavae   ecclesiae    tiiis    dem  Anfang  des  7ß.  Jh.  p.  33  im  so 
bischöflichen  Archiv  zu  Como  (C). 

Tatli  Annali  di  Como  2,  819  aus  C  =  Provana  Sfudi  crUici  365  v"  24,  =  Fossali  in 
Periodico  della  soc.  Comense  3,  189  n"  44.  —  Stumpf  Reg.  1843. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  2.  —  Die  Grafschaft  Chiavenna  wird  hier  zuerst  mit  ver- 
liehen und  i.it  von  Heinrich  II.  nicht  bestätigt  worden,  vgl.  DH.  IL  73;  ihre  Erwähnung  a 
in    dem  D.  Karls   des  Gr.  Mühlhacher  Reg.  405  (397)    beruht    auf  Interpolation.      Über 
die  späteren  die  Grafschaft  betreffenden  Urkunden  tcird  bei  dem  D.  Konrads  II.  Stumpf 
Reg.  1906  zu  handeln  sein. 

In    nomine    sanete    et    individuc    tfinitatis.     Afdoinus    divina    favcnte    elemencia 

rOX.  Si  sanetis  ar  rcuerabilibus  Christo  dicatis  locis  dcoquo  servientibu»  nostrc  serenitati«  inuiiils  80 

coDferimus,  per  quod  corum  rcli^o  siiblimetur,  procul  dubio  erediinus  aput  omnipotcutcni  douiiiiiiiii 
undiqoc  rcmunerari.  Qiiocirca»  omiiium  sanctc  dei  eeelesic  fidcliuni  nostroruniquc  presentium  scilicet" 
ae  futurorum  comperint  iiidustria,  quoniani  Herta  i-ej,'ina  iiostra  dilecta  coniunx  nostriqne 
rcgni  Consors  pietntis  nostre  eelsifudineni  pceiit,  ut  |iro  sempitcrni  retributoris  aniore  et  salut» 
aiiimc  nostre  oiiininni<|Ue  |iareMtuin  nostroruni  sanete  Cuniaiic  ccelesie  ^'■'■'(ri  '"ui  de  cnrdiuc  qiiamqiie  16 
omnium  sacerdotum  eunrtonini  vel''  elerirorum,  eui  fautore''  ilomino  I'etrus  vencr.indiis  potitit'ex 
precsRC    videtur,    clusas    et    pontctn    Ct    COinitatullini    iuris  •    nostri  de  Clavcuua   euni   uuini   rcdditu  it 

2.   a)    coniponet  fi         b)    fehlt  in  C         c)    canzcllarius,    archicauzellarii   HC         d)   HC;   vf/l.  tlif 
DD.  3r,         e)  regunle  C. 

8.    [Bloch-. Seh walm)     a)  quocircha  und  «ilicot  B  b)   BC^VU.   (cgi.  DD.  2,  GIH    X.  c),    »lall  W 

cuuctorumve;  in  du»  DU.  II.  7.5  (einer  zweiten  NU.  der  I'C'.  unnereg  D.  3)  sind  dieicr  »nd  die 
Fehler  der  AVrfcn  d.  p.  i  hrrichtiijl,  diiclt  wiii/en  wir  angesichts  der  im  Original  ilfs  />.  3  nach- 
gewiesenen Versrhrn  Crgl.  dnseihsi  S.  r.  »)  keine  Eniendalion  c)  C  —  DU.  II,  Ih;  fautori 
H  Im:  in  VI',  (riß.  DD.  2,  HIH  \.  dj;  miigliclierweise  stand  auclt  hier  der  Fehler  im  Original 
des  I).  3  und  hat  C  nur  eiinndierl  ■"* 


AUDl'lN    1002.  70:i 

cxliibitionc  Ct  districtione,  que  iiii(|ue  moilo  nd  piirtoiii  •  rei  piililicu  in<lo  cxi|fi  ot  pxirc  lololml, 
d<'iiicr|i»  i)('r|ictiiiilitei-  iiuMüiilciKliim  contirninro  coiit'C'Jero  ilif^iiiirriniir.  yiioriiiii''  i|iiin  riilniii  |>r<iii|ii'xiniuM 
pnHtiiliitioiii'iii,  poi'iiiii*'  iircriliiiH  lilientcr  ac'i|iiivviiiiii)i,  eoiicoilfiitoH  iili|iiu  ruiiliriiiaiiloii  iiiiii  ilicto  Hiiiict« 
('iiiiiaiic  occloüii'  K'i'"l>'i  '"■"  ■'"  finliii»  ((iiaiiii|iio  oiiiiiibiiH  Nai'ur(lolil>iiii  im^fatas  iliinaH  tri  |imiiIi'iii 
&  l'oiiiitiltultlin  de  C'lavi'iina  riiiii  oiiiiii  n'ilililii  ct  i-xliiliitinii«  ot  (lixtrictiitlK-,  i'iiiii  oiiiniliiiM,  i|iii-  ad 
piililiciiiii  cxiiidu  soivi  possiiiit,  uiiiiiia  in  iiite|,'ruiii  cuiiccdiiiiiii*  et  pcrduiiaiiiiiii  at<|il<-  coiiliniiniiiiia 
codcin''  sanc'tc  CiiiiiaiK'  euclesiu  g[r<-);i  taiii  do  cnrdinci  qnaiiKiiiu  oiiiiiiliiiH  Maccrdutiliiiii,  iiiciit  Imcrtcniiii 
iiiri  TQgn'i  nostri  iicrtiiifre  visn  mint,  co  vidclicot  ordinc  iit  mipra  taxatiM  );rux  «miete  Ciimnno  «celcaie 
ceterii|iie  siieeessores  sui  pntoKtnteiii  liabeant  ea»  eliiHas  et  poiitein  Colllitatlllltlll   teuere   p<i<iHidero  »eu 

10  i|iiici)iiid  ox  reddiliilioiiil)ii.s  vel  eeiiaiiiii><  faeere  voliieriiil  ad  Iniideiii  et  liiinoreiii  d<'i  et  xaiieli  Aliiiiidii'' 
confoNsons  perpetiialiti  r  t'aiii'iKliini  r.\  nostia  |>lriiis»inia  aiictorilatv.  Iiilx'iites  i'TKu  »aiietiniiin,  ut 
liosli'is  ac  filtili'i!«  tpiiiporihti.s  luilliis  diix  cdiiius  aiit  (|iiiHlilii't  rci  piiliüce  pruciiralor  iii'i|iie  nlii|iia 
iiia;r<ia  parva<|iio  pei'sc>iia  eiiiiiscuiiii|iii'  oi'diniH  aiit  di;,''i>>lat>'*  ex  prelaxati.i  eliiHis  et  preliliatu  |>oiile 
i'Dlliitjltulllin  '    iciisiini '   *   ex   liiis  iilii[iiid   siil)traliore  vel  niiiiiiliniiein  faeere  (|iiuque  tempore  preHiimat, 

l&  8ed  lieeat  prcdieto  gre^i  sancto  Ciiiiiaiie  eeeleaic  taiii  de  eardiiie  i|iiaiiM|iie  aliis  oiiiiiiliiix''  8iiii«|ne'' 
siieeessuriliiis '  qiii  pro  tempore  fiieriiit  iam  i'ataa  vlii.sn.s  et  poiitom  l't  COlllitatullIIll  in  integrum  ad 
siionim  iisiim  qnictc  ct  paeitico  possidere,  rcniotn  omni  piibliea  excubia  vel  tociiis  potextatis  ini|uio- 
tudine.  Si  vero,  i|iiod  minimo  credimus,  eontra  biiiiis  nostri  preeepti  statuta  quisquam"'  tcmerarinti  ex- 
titerit,    »eiat    se  eumpositiirum    aiiri  puriiisimi   libras  eentuin,    uiedictateui    gialatio  nontro    et    meilietatem 

20  pretato  grc-ii  saneto  Cuiiiano  ccelesie.  Qiiod  ut  vcrius  ercdatur  (ft  dillgentius  ab  umnibuH  observetiir, 
manu  propria  annotatuni  .siMJlli   nostii   iuipressiono  iiiüsimuK  sigillari. 

Signum  iloiniii  Ardoini  sereiüs.shni "  (M.)  ct  invictissimi"  rcgis. 
Cunibertiis  cancellariiis"  vice  Pctri  ('uiiKini''  oiiisco])!  et  arcliicanccllarii"  recofjnovit. 
Data    octavo    kal.    ajjrilis    anno    doiniiiiee    iiicaniationi.s    nonagcsiino''    iniiiesimo 
iö  S(.'cund(),  indiftiono  quinta  dccinia,  anno  vero  donini''  Ardoini  Serenissimi  regis  regnantc 
primo;    aetum  castro  ^lontigio;    teliciter. 

4. 

Arduin  schenkt  der  bischUßichen  Kirche  zu  Como  seinen  Antkeil  an  de?'  Burg 
Bellinzona.  Moniiglio  lo(rJ  Mürz  -Jö. 

30  Colleclii)   priril.    Citmamte   ecclesiae    des    14.  Jh.    f.  3   in    der    Biblioteca    Ambromuia   zu 

Mailand  (B).  —    Cod.  priiil.   Cumanae   ecclesiae   au.i   dem  Anfang   des  16.  .Th.  p.  ~)   im 
bischöflichen  Archiv  zu  Como  (C). 

Ughelli  Ifalia  sacra  ed.  I.  5,  281  am  C  zu  1092  als  D.  Heinrichs  IT'.  =  ed.  II.  .5,  289 
mit  Verbesserungen  aus  C.  —  Tatli  Annali  di  Como  2,  817  aus  C  =  Provann  Sttidi  iritici 

3-0  H6S  n"  2S  mit  iud.  V.  —  Stumpf  Reg.  18-12. 

Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  D.  2. 

In    nomine    sanete    et    individuc    trinitatis.       Ardoinus    divina    tavente    dementia 
rex.  Notum    sit    omnibus   tideiibus    nostriis,    quia    iiiterventu    Berte    regiiie    nostre 

dilocte  coniugis  pro  divino  respectu    et*  rcmedio    aninio  nostre"    et    pro    salute    nostra 

40  3.    d)  BC   -FC',    ICO   aber  zwei  Petenten  genannt  sind         e)   BC^VU.;  tgl.  X.  A         f)  BC  ^ 

VU.  (vgl.  DD.  2,  (JIS  A'.  h)  -~=  DU.  II.  75       ^r)  BC  =  VU.  (vgl.  DD.  2,  618  N.  k),  statt  censu 
h)  Abondii  C  i)    BC,    statt  coniitatulo  censu ;    cgi.  censunii|ue  der  VU.  (DD.  3,  618  X.  k) 

k)  fehlt  in  C       1)  I'C;  sncerdoti>)U9  BC      m)  B,  und  so  dürfte  auch  in  der  Cf.  zu  lesen  sein,- 
quisque  C       n)  inv.  et  sei-.  C      o)  canzellarius,  arcliicanzellarii  HC       p)  BC:  vgl.  die  DD.  2.  4.  .'> 

45  q)  dm  B. 

4.    [ Bloch -Schwalm]     a)  die  Worte  et  rem.  anim.  nostre  fehlen  hier  in  C,  ico  hinter  rcgni  (S.  701 
Z.  1)  ct  pro  rem.  anim.  nost.  folgt 


.■!l, 
if 


704  KAlSi:  KrUHrNDK  X. 

et  propagationo  rcgni*  nostri''  dedinuis  in  iutcgruiii  rt  in  inT|)etiuiin  sancto  Abondio 
(ininein  illaiii  partiMn  tle  castro  lierizona',  quo  ad  imstrain  publk-ani''  pertimiit  tarn 
intus  ipiani  loris,  i-uni  onniiluis  appcndiriis  suis,  cum  niercatis  toloncis  scrvis  ot  au- 
i'illis  aldionis  et  aldialms,  cum  umnilms  pid)licis  rcdditibus  i't  functiniiibiis,  cum  ipsa 
quiKpu-  prirta  ipii'  judilico  usui  iiactcnus  dcscrvivit,  ut  libcrc  sccure  (piicte  pacitiee  6 
cum  «mini  potestate  et  Petrus  C'umanus  i'piscopus  jirn  iiitejjritate  sue  fidoi  et  puritato 
servioii  et  onines  sui  successores  babcant  tencant  et  (piicipiid  eorum  voluntas  deerc- 
verit  ad  eidtum  divinum  iatiant,  <piia  prcdietum  eastrum  Hcri/.ona  luni  unmibus  (pio 
ad  iUud  aut  intus  aut  t'oris  pertinuerunt  a  nostni  iure  et  dominio  et  ab  nnnii  j)id)lica 
repotieione  in  ins  et  (bmiiniuin  saneti  Abondii  omnimt  transtudimus  dedimus  <l(iiiavinuis,  lo 
tit  absijne  pubHeo  respeetu  et  sini'  umiii  iiul)lica'  impiictaiidue ''  oinnia  supra  scripta 
IMTtinentia  cum  scrvis  et  aneillis  ita  tencant  iuilicenl  et  urdinent  sieut  cetera  idc: 
que  ante  eeiitum  annos  eeciesia  saneti  Alinndii  acpiisivit  et  tenuit.  Decet  enim  |etj 
rejjno  nostro  est  increinentum  dv  liiis  quc  dcus  dcdit  dco  dare  et  ei  liouDrem  retribuere, 
qui  gratis  hnnorat  et  a  quo  onniis  honur  procedit.  Quod  ergo  deo  damus,  de  suo  est,  i» 
et  quod  eins  sanctis  confcrimus.  dei  (bmo  et  sanetorum  ])recibus  rcccpimus.  Honoronnis 
ergo  sanctos,  ditemus  loca  sanetorum.  ut  ipsos  apud  diiiin  adiutores  liab<'ainus  et  iiiter- 
cessores.  Per  hoc  enim  predecessores  nostri  deo  niulliun^  placiu  ruiit:  pi  r  Imc  et  nos 
s|ierannis  et  vite  saUitein  et  regni  augmentum  et  pacis  ]iros|)eritatis(pie  Imnoreni. 
Iul>ennis  igitur,  ut  nnllus  dux  nuircbio  conies  vicecomes,  nulhis  Latinus,  nidlus  Ten-  20 
tonicus,  nnlbi  regni  nostri  nuigua  vei  parva  persona  deinceps  de  predicto  Castro  IJerizona 
aut  de  aliqua  eins  pcrtinentia  aut  intus  aut  ioris  tilln  in''  temj)ore  per  aliquod  in- 
geniiim  se  intromittere  audeat  nee  unipiam  ecelesiam  saneti  Abondii  inde  disvestire 
presumat  aut  Petrum  nostrum  fidelissinnnn  eiiiscopuni  Cuinanum '  aut  ulhim  eins 
succcssorem  inde  inquietar<'  nmlcstai-e'^  aut  j)er  ullinii  jilarituni  l'ati;;are  contendat '.  ä6 
Si  quis  autem  fccerit,  mille  libras  eoctissinn  auri  componat,  medictatcm  nobis  et  saneto 
Abonilio  aiteram,  et  boe  preceptuni  onniibus  temporibus  in  stia  nianeat  iirmitatc.  (^Miod 
ut  credatur  verius,  conservetur  diligentius,  lidc  pn'cejjtum  scrilii  iussinms,  manu  nostra 
tirmavinuis'"  et  nostro  sigilb)  insigniri  precepinuis. 

Signum  doniini  Ardoini  Serenissimi  (M.t   et  in\  ictissimi  regis.  30 

Cunibertus"  cancellarius"  vice  Petri  Cumani  episeopi  et  arcbicanceiiarii"  recognovit. 

Data  octavo  kal.  a])rilis  anno  dominicc  incaniationis  nonagesinni ''  millcsimo 
secundo,  indictione  quinta  decima,  ann(j  vero  domini  Arduini  regis  regnante  primu; 
actum  Castro  Montigio;   fcliciter  anuii. 


i).  96 

Aiduin  schenkt   der  hischüßlchen  Kirche   zu  Lodi   das  Flussgold  [der  Adda] 
im  Gebiet  von  Cavenago  und  Galgagnano.  —  1002 . 

Abschrift  des  l'.i.  Jh.   im  bisrliöflivhcn  Archiv  zu  Lodi  (B). 

Vghelii  Ilalia  Sacra  ed.  I.  4,901  aus  Abschrift  von  B  mit  a.  ino.  millosimo  secundo,  in- 
dict.  XV  =  ed.  II.  4,  am  =  Endler  De  Ardoino  2ö,  =  Zaccaria  Land,  epi.ic.  .w/c.v  118  40 

4.  b)  n  -^  yi'.  DU.  II.  74:  ffhlt  in  C  ri  Hirizi.iia  C  A)  BC  --=  NU.;  es  ucheinl  elwn  polc- 
statcm  inln-  )iiirtein  zu  fthlr»,  doch  r,/!.  nhen  S.  114  X.  h,  .''5  N.  0  o)  ß  ^  yU.;  omni  iillft 
iinjuictutiuiie  iiulilica  oinnia  C  f)  XU.;  fehlt  in  HC  g)  ß  hier  und  in  XL'.;  multuni  deo  '' 
hier  unil  in  XII.  (rgl.  olirn  S.  !I4  X.d)  lii  fehlt  in  C  i)  C  -  .Vf.;  rmnanum  rpiacopum  li 
k)  moUi-stari.-  H  1)  H  -^  XU.;  contendat  el  prcsuniat  C  m)  C  —  XU.;  tirmamus  B  16 
n)  CumlifrtuH  HC        o)  cnnzellarius,  arcliicanzellarii  HC         p)  BC;  vgl.  die  DD.  'J,  3.  5. 


AKDi'ix  inn2.  705 

mit  Lesartni  aus  li,  =  (^folosxO  Mimiurie  ddla  ciltä  tU  Lodi  (Lotli  1776)  1,  163  mit 
Zusatz  aus  li,  ^=  Leibniz  Ann.  S.8ä6,  =  (])c  Arnjeli  und  Tiniolitli)  Lodi  (Mailand  1877) 
28  juit  Ai-ndi-ninyi-n  muh  li  mit  iiidict.  XII.  —  Casliylione  in  Tisauro  IM  rt-gno  d' Ilalia 
epitame  ed.  IL,  annot.  III  Unirlt.sliUk  aus  Abschrift  =  ed.  HI.  558.  —  DD.  com.  Val- 
6  pergine  Bd.  1  aus  Ahschii/'l  ron  li  mit  iiulict.  XV  =  l'rovana  Sludi  rriliri  H62  n'  22.  — 

Yiynati  CD.  Laud.  1,  12  n"  -JT  aus  li  mit  indiit.  XII.   —  Stumpf  Reg.  1845. 

Das  D.  5  ist,  wie  nach  der  Überein.ilimmuny  des  Esehatukolls  angenommen  werden  darf, 
von  dem  yleirlien  Mann  wie  die  DD.  2  —  4  ge.tchrielien.  vgl.  die  Vorbemerkung  zu  1).  2: 
mangels  anderer  .inhaltxjmnkle  haben  wir  es  daher  hier  eingereiht.  —  Die  Drucke  Ughelli'n 

10  und   der    Diplomala    comilum    Valpergiae    gehen    nach    den    Ausführungen    von    Hollzmnnn 

iV.  Archiv  2.'>,  47.'t  f.  auf  eine  gemein.^ame  Quelle,  eine  Sammlung  von  echten  und  ge- 
fälschten Arduinurkunden  des  17.  Jh.  zurück,  deren  Verfertiger  alter  das  D.  5  nur  aus 
derselben,  am  rechten  wie  am  linken  Rande  und  unten  mehr  als  oben  verstümmelten  .ib- 
Schrift  kannte,    die  auch  wir  noch  besitzen.     Die  Ergtinzungsversuche,    die  der  Verfertiger 

15  der  Sammlung  vornahm  —  i«  der  Quelle  des  Druckes  der  DD.  com.  Valp.  in  ausgedehnlerem 

Umfang  als  in  der  Abschrift,  die  Vghelli  vorlag  —  sind  vielfach  nachwei.sbar  falsch  und 
haben  für  uns  keinerlei  Werlh ;  denn  auch  die  N.  Archiv  25,  464  (463  N.  4)  noch  aLs 
miiglich  hingestellte  Annahme,  rfn.w  im  17.  .Jh.  an  einigen  Stellen  noch  etwas  mehr  als  jetzt 
von  B  habe  gelesen  werden  können,  kann  bei  nochmaliger  Erwägung  der  Sachlage  nicht  auf- 

*o  recht   erhalten    werden.      So    waren    wir    für  den  Vergeh,    unserer-^eils   die  Jjücken    au.szu- 

füllen,  lediglich  auf  Berücksichtigung  ihres  Umfanges,  des  Sinnes  und  des  tcohl  von  dem 
gleichen  Notar  geschriebenen  und  verfassten  D.  4  angewiesen;  tcir  miissten,  wo  diese  An- 
haltspunkte versagten,  ganz  auf  Ergänzungen  verzichten,  können  aber  auch  im  übrigen  nur 
hoffen,  icenigstens  annähernd  das  richtige  getroffen  zu  haben. 

sb  [In  nomine  sanctje"  et  indivifluc''  trinitatis.     Arduinus  <^ratia  dci  rex.  Si  qui.s 

sucursu  pauperum  et  subventione  celesiarum  sacris  et  lumorabilibiis  locis  ali[quid  de 
suo  dederit,  plaeebit]  "^  deo  et,  quod  raaximum  est,  vitani  possidebit  eternam.  Ideoque 
Omnibus  sanete  dei  eelesie  nostrisque  fidclibus''  preseutibus "  scilicet  atque  fnturis 
notti[m    e.sse    volumus,  Bertam    reginam    nostrjam'    videlicet    dilectis.simam^    coniugcni 

30  nostram  adiisse  elementiam  dei)recantom,  quatenus  ob  amorem  dei  et  no.strarum  paritcr 
remed[ium  animarnm  nostrorumque  parentum  et]  filionim  per  nostri  precepti  paginam 
conccdereniiis  cpiscopatui  Laiulensi ,  nbi  Andreas  venerabilis  epi.scopus  presulatur. 
omneni  redditum  auri,  quod  [in  ripis  flnniinis  Adue  levatur]''  in  toto  continio  castei- 
lorum  Cauenaci    et  Galgagnani,    qui    redditus    pertinere    vidcntur  camcre  nostre.     Kos 

S5  auteni    paupertatem    prefate    ecle.<ie  L[auden.sis] ' [co]nsiderantes    iuxta 

prclibate  Berte  regine  dilectissime  "^  coniugis  preces  atque  voiuntates  per  hanc  nostri 
precepti  paginam,  prout  iuste  ac  leg[aliter  possumus,  omnem  redditum  auri,  quod]' 
in  sxxpra  scriptis  ripis  levatur,  per  tota  confinia  predictorum  castelloruni  cum  omni 
districtione    ordinatione    ac    defensione"    de    nostro    reg[ali    iure    et   dominio    predicto 

40  episcupatuij"    Laudensi    concedimus    donamus    et    perhemnis"    temporibu.s    habendum 

5.  [Bloch]  a)  wJer  unsere  Ergänzungen  der  Lücken  in  B  rgl.  die  Yorliemerkunq  b)  insepara- 
billiä  B  ci  egi.  in  D.  4  quod  ergo  deo  dainus,  de  suo  est  und  per  hoc  enim  preilecessores 
nostri  deo  multura  placuerunt  d)  fidellibus  B  e)  prescentibus  B  0  rijl.  in  T).  4  iiiter- 
ventu  Berte  rejrino  nostre  dilecte  coniu;ri9        p)  dilectisiinam  B        h)  dagji  hier  ron  den  ripae 

46  eines  Flusses  die  Hede  gewesen  sein  mu.is,  ergiebt  sich  tum  Z.  HS  in  supra  scriptis  ripis  levatur;  der 

Lage  der  beiden  genannten  Orte  zufolge  kann  nur  an  die  .idda  geilacht  irerden  ii  zu  einer  auch 
nur  einigermassen  begründeten  iceileren  Ergänzung  der  Lücke  fehlen  ausreichende  .Anhaltspunkte; 
dem  Sinn  nach  könnte  an  inisericorditer  et  pio  afTectu  intuentes  atque  oder  ähnliehej<  gedactU 
irerden         k)    dulcissinie  B         1)   «.  oben  Z.  HH         ni)   detleusione  B       n)   der  erste  Tlteil  der 

60  Ergänzung  ist  sehr  unsicher;  doch  rgl.  in  D.  4  A  nostro  iure  et  domiaio         o)  B 

Kaiiierarkanden  III.  "9 


706  K  A  1  S  K  K  r  l{  K  r  N  n  k  x. 

larjriiiiiir,  ciinctonim*'  reguin  oimiiuinque  honiinuni  contradictionc   [tliininoratioiK'  atqne 
niolestatioiu'  roinota.      Et    si    qiiijs''    contra    haue    nustri   prt'copti   (loiuitloiuMii  insiirgore 

aiit  contrain»  temptavt'rit,    ctcrue  se  gflionne  vincMiKt '  ligatum " 

violaverit,    nmncosos    mille,    uu-tlietatem    eamere    iiostrc    et  uiediotntem  prcdietc  eolcsie 

Laudcnsi,    dabit    et    8ol[vet]' |lioo    nojsti'imi   iircci'iitmn  6 

si-riborc  nostroquc  sigillo  iiissiinus  insigiiiri. 

(Signum  domui]"  Ardnini  serenisshni  (M.)  et  iuvictissinii  regis. 

[Cunibertus  canjcellarius'  vice  l'etri  Cumani  episcopi  et  archicancelliuii*  lecdgiiDvit. 

[Data]"    ....    [a]nn<t    (bmiiniee    incarnationis    nonagesimo"'    niillesinio    seciuido, 
indictione  XV ^,    anno    vem    d'Hiiini  Arduini    .serenissimi    et    iiivictissimi    regi-s    regnante  lo 
prinio>"  .... 

6. 

Arduin  bestätigt  seinem  Kanzler  Cunibert,  l'vopst  von  VerceUi,  den  Ilof  Desana 
und   verleiht   ihm  für   diesen  Ilof  und  ein  Gebiet  von  einei-  Miglie  ringsum 
die  Immunität,    alle    öffentlichen  Einkünfte   tnid  die  Befugnisse  eines  Königs-  is 
boten.  —     —    —    — . 

Originaldiplom  im  Airhiv  des  Grafen  von  Vatperga  auf  Schloss  Masino  bei  Ivrea  (A).  — 
Abschrift  vom  J.  1780  ebenda  (B). 

Guichcnon  Bibl.  Sebuxiana  ed.  I.  407  »i"  90  unvoUsflindig  aus  Abschrift  mit  a.  ine.  1003 
=  Endler  De  Ardoino  38  mit  a.  ine.  1008,  =  GuicJwnon  in  Ho/fmanti  Nova  Coli.  H22  so 
n"  90,  =  DD.  com.  Vulpergiae  Bd.  1  (zweiter  Abdruck),  =  Guichenon  Bibl.  Sebusiana 
ed.  IL  127  n"  90.  —  Castiglione  in  Tesauro  Del  regno  d'Italia  epitome  ed.  IL,  annul.  I'.i2 
Bruchstück  au.1  Abschrift  =  ed.  III.  604.  —  DD.  com.  Valpergiae  Bd.  1  (ertiter  .Ibdruck) 
aus  Abschrift.  — -  Mon.  patriae  (hart.  1,  356  n"  207  aus  einem  zweiten  Exemplar  von  B 
zu  1003  =  Provana  Stiidi  critici  371  n"  27.  —  Stumpf  Reg.  1847  zu  1003.  n 

Verfasst  und  geschrieben  von  demselben  Mann,  der  die  DD.  0.  HL  tOS,  A.8  verfasst  und 
ge.'ich rieben  und  das  DA.  10  verfa.tst  hat,  und  in  dem  wir  irohl  einen  dem  Markgrafen 
Odclrich  Manfred  von  Turin  nahe  stehenden  Cleriker  erkennen  dürfen;  vgl.  Holtzmann  in 
y.  Archiv  25,  460  ff.  Dieser  hat  das  DO.  IL  256  für  Lodi  als  Vorlage  benutzt,  das  der 
Bitchof  von  Lodi,  als  er  das  DA.  5  erwirkte,  mit  an  den  Hof  Arduins  genommen  haben  so 
wird;  vielleicht  hat  er  eine  Bestätigung  desselben  erhalten  oder  wenigstens  erbeten.  Wir 
haben  darum  die  Urkunde  für  Cunibert  hinter  D.i.  5  eingereiht.  —  Als  B  im  Jahre 
1780  durch  den  sardini.schen  Unterarchivar  Marino  und  den  Archivsecretär  Franchi  her- 
gestellt wurde,  war  A  bereits  an  mehreren  Stellen,  insbesondere  in  den  letzten  Schrift- 
zeilen, verstümmelt ;  wahrscheinlich  damals  ist  dann  weiter,  um  die  vcrblasste  Schrift  auf-  ss 
zufrischen,  Reagenztinctur  angeicandt  worden,  die  das  Pergament  an  vielen  Stellen  so 
geschwärzt  hat,    dass  jetzt    nichts  mehr  zu  lesen  ist.     Wir  haben  uns  daher  für  die  Her- 

ö.  p)  conctorum  li  t\)  tier  Wortlaut  den  crKten  Theih  der  Krg/imiin<i  ist  unsicher  r)  vinculln  B 
»)  irrlrhe  I >rohunqit\  liier  norb  iirfoli/t  sind,  läniit  nicli  ebennoirenifi  erralhen  wie  der  Wortlaut  den 
Anfani/K  den  mit  violaverit  srlilienKriidcn  Vordenmlzen  t)  da  der  Anfantj  der  Corrnboratin,  dessen  40 
Wortlaut  zu  errathen  iiirht  nwr/lich  ist,  zur  Ausfüllunt)  der  Lücke,  die  hier  bejieulmil  grosser  als 
in  dm  anderen  Schriftzeilen  ist,  kaum  ausreichen  würde,  maij  sich  wie  in  ]>.  4  an  die  Poen- 
formel  der  Satz  et  lioc  preci'ptum  omnilms  tcinporiliiis  in  »ua  inaiicat  firmitate  oder  etwas 
Ähnliche*    angeschlossen    haben  u)   die    Krgi'inzungen    des  Kschatoholls    nach    den   />/).  ii  —  4 

vj    ...  z<;lariii8,  archicariüolurii  II         w)  H,  rgl.  die  Ult.  ü    -4        x)   XII  Ii,  verbessert  nach  den  <» 
lfl>,  2  —  4;   im  Original   war  wohl   wie   in  />.  7    XL'   geschrieben,    vgl.  y.  Archiv  25,  4G4  S.2 
y)  dahinter  fehlt  wohl  noch  actum   und  der  Ausstellungsort. 


AU  Drix    1002.  707 

Stellung  des  Textes  vielfnrh  an  Ji  halten  müssen,  die  Lücken  von  B  aber  dem  Sinne  nnrli 
unter  Beriirk.tivhtiijiin;/  der  noch  rorliiindenen  Sihrifireste,  der  idjriijni  I>1).  desselben  Ver- 
fassers und  des  DO.  U.  möH  auszufüllen   lersuelit. 

(('.)  S  lu  niiinino    sanctac    et   iiulividiiac  triiiitatis.     Ilariloiiiliis*  diviiia''  favontc'' 

6  misoricordia  rex.  Si''   nostroruin'"]  ^  tidcliuin  |ictiricmil»|iis  adscnsiiiii   prai-beiiuiK,  de- 

voc'iorcs  eo.s  fore  nostrac  Hdclitatis  ubscMjiiii)  iniiiiiiie  titubaiiiiis-'.  ld|i-irco  noverit 
[oniiiiiiin  fidcliuin  sanctae  dei]  aecelesiao  ii<>!tti'iiriiiii(|iie  prcsentiiim  ac  fiitiiroi-[iiur'  Holertia, 
([ualitiT  iiitcrvf'iitu  ac  pcticiono  IJertao  diloeti.ssi|inao  nrnsurtis  roj^iii  [imstri  per  lioc 
iiDstium   praocepjtuiii,  prout   iusto  et  logalitcr  |)i)ssuiiins,    contiriiiaiidn  corr<dior|aiiiuH  et 

10  cMuitirinaiiius  Cuniberto  Vercel|lcnsis  ccclcsiar  ipn'])i>sito  [atquc  nostri  canccilario  curtcin] 
Dcsianain  silii  iure  |)n)prictarii>  portinenti;m ''  i-iun  castrn  [et|  rapi'llaiii  ihidi-iii  con«i- 
stiMitciii '  Ulla  cum  luausis  tcrris  vinois  jiratis  jiascuis  silvis  [mi)leiidiiiis  acpiis  acpin- 
runique]  decursibiis  piscariis  cpmiiil)us(|ui'  (pn;  ilici  vel  iioniinari  possunt  ad  ipsain 
cortcm  aspicientibus  in  integrum.    Verum  ctiani  ciniccilimus  atfpio  diinamiis  ipsi  prelato 

15  Cuniberto  omne  jmblicuni  destrictum  mercata"-'  teloneum''  atquo  sagunmm  '  curaturas' 
omnonKiuC-'  publicam  ri'iUiibitinncm.  <[uain  infra  Dosianani  villam  i)ars  publica  cxigere'' 
aut  spcrare  po[tuerat]  aut  dett'oris '  iuxta  ipsam  villam  usipic  a<l  nimm  niilliarium  in 
circuitu,  de  comitatu  Ucrcellensi  bactenus  pcrtiiientem.  statucntcs,  onmes  fpierelas  et 
inti'ntioncs  <>niniu[in  lii)niinuni|  in  i))sa  villa  dej;entiuni  et  liabitantium  ut  ipsc  (Junibcrtus 

»0  nostri  cancellarius  suique  liercdes  aut  cuicumque  ipse  dederit  nostri  esistentes '  inissi 
ita  dit'tiniant  logaliter,  [tamquam]'  s[i  n]os<tfri] '  comiti.s  palatii  ibi  adeset '  prescntia. 
Predictum  igitur  destrictum  omncmque  publicam  funccionem  Dcsianae  villae,  sicut'" 
superius  decl[aratinn°  est,  de  regni  nostri  iure  et  dominio  in"  prae]fati  Cunibcrti  ius  et 
dominium    omnino    transfundimus    ac    delegamus,    ut   ipse    suique    heredes    [vel  quibus- 

25  cumquo  ipse"'  dederit'',  habeant"  tenc]ant''  fir[m]iterquc  possideant  iure  perpetuo  atque 
omnium  homiuum  contradiccionc  rcniota.  Prccipientes  igitur  regali  iubemus  potest[atc, 
ut  nullnsjr  archiepiscopus  episcopus  «lux  niarcbio  comcs  vicecomes  nullaque  nostri 
regni  [magna  parvaque  persona  iam  dictum |  Cuiiibortum  prepositum  suosque  heredes 
vel  eos  [quibus  dederit]''    de    prelibatae  villae    destricto  teloneo    curatura    sagumo '   vel 

ao  de  Omnibus  [quae  dici  vel  nomijnari'=  p[o]ssunt  ad  nostrae '  regiae '  potestatis '  iure 
pertinentibus  usque  ad  unum  miliarium  in  circuitu  inquietare  molestare  vel  disvestire 
presum[at''.  Si*'  quis*»]  igitur  huius  nostri''  precepti  statutum  aliquando  infringere 
con[atus]*  fuerit,  seiat  se  eonipositurum  auri  optimi  libras  niille,  mcdietatem  camcrae 
nostrae    et   medietatem    iam    diclo    Cuniberto    preposito    et    nostri    cancellario    ciusque 

35  h[eredibus]<'.     Qnod    ut    verius    credatur    diligentiusque    ab    omnibus    observctur,    manu 

6.  [Bresslau]  a)  diene  und  die  folgenden,  rielfach  durch  Buclmta/tenrtJile  in  A  bestätigten  Er- 
gänzungen, soiceit  nicht  anders  benicrht,  nach  D  b)  Lücke  auch  in  B;  ergänzt  nach  den 
DD.  0.  III.  40S,  A.  8  c)    Lücke   auch    in  B:    ergänzt   nadi   den    I>D.  0.   III.  40s,    A.  10 

d)    futurorum    noverit  sol.  B:   möglicherweise   war   aber   auch    im    Original   noverit   an    dieser 

10  .'stelle    rersehentlich    wiederholt         e)    über  pro|)ri(itario  pertinentem    iwi  einer  Hand  wohl  noch 

de.«  11.  Jh.:  pauem  et  sal  f)  Ahhürzungszeichen  über  cousistente  fehlt  oder  ist  wenigstetis 
nicht  mehr  zu  erkenneit  g)   über  mercata  wie  gleich  darauf  ül>er  ciiraturaa  omnemqiie  und 

sonst  noch  mehrfach  Ra.iur,  indem  offenbar  sjwtere  Glo-tsen  eon  der  Art  der  in  X.  e  angefühi-ten 
getilgt   sind         h)    zuerst    telloneiim,    dann   ein    1    ausradiert         i)    A  k)    i  über  der  Zeile 

45  nachgetragen  I)    Lücke  in  B,   ergänzt  nach  DO.  II.  ä-'iC;   nur  ein   Theil  des  s  und  das  Ab- 

kürzungszeichen  lon  nri  ■■find  noch  sichtbar  m)  oder  rielleicht  sicuti,  doch  ist  das  letzte  i  nicht 
sicher  zu  erkennen  n)  declaratum  est  —  in  ergänzt  nach  DO.  II.  '^50 ;  in  A  ist  cor  der 
Lücke  nur  decl  oder  ded  lesbar,  in  B  diciinus  ergänzt,  dann  Lücke  bis  prael'ati  o)  Lücke  auch 
in   B,    ergänzt    nach  D.  8  und  DO.  II.  ^5Ö  p)    dem  Sinne    nach  ergänzt,  rgl.  DO.  III.  40S  ; 

50  fehlt  auch  in  B       q)  quilius  de  ...  ß       r)   Abkürzungszeichen  über  nri  fehlt  oder  ixt  wenigstens 

nicht  mehr  zu  erkennen  s)  cou  deutlich  zu  erkennen,  so  (/«••<•■<  die  Ergänzung  sicher  ist; 
audeat  B 

89* 


708  KAISElUKKrNDKN. 

propria    presentein    pjiginam    eontirmantes    siglUi    nostri    iiuprossione    inforius    iussimus 
»igillari. 

I  Signum  doiiini  Hardoini  sercnissiiui  (M.)  et  invictissiini  regis.  ^ 

I  [Cunibcrtujs '    [cancc]ll[ar]ius '   vice    Petri    L'uuaiii '   episcopi    et    arcliifaiu'cllaiii 
rci'ognovit.  jj  (Sl.  n.)»       6 

7. 

Anhiin   hestölKjt   dem  Sah-citorkloste?'  zu  Lucca    die   namentlich   aiifgeführten 
lUsitzungen  und  das  Wahlrecht.  Paria  1002  Ani/iisi  -2:2. 

VerstiiiiiniellfS  Origi)uildiplom  im  k.  Slaal.'^arrhiv  zu  Luvca  (A).  —  CD.  Litcensis,  cod.  87 
aus  dem  IS.  Jh.,  n°  4  in  der  k.  Bibliothek  da.telbst  (D).  lo 

Fiorentini  Memorie  di  Matilda  ed.  I.  9  cit.  mit  indict.  XII.  —  Zaccavia  Itei-  litierarium 
per  Ilaliain  (Venedig  1762)  42  Fragm.  aus  A  mit  indict.  XIII.  —  Barsocchini  in  Memorie 
di  Lucca  5°,  650  n°  1779  nach  Abschrift  Fiorentini's  aus  A  mit  indict.  XII  (F).  —  Pro- 
vana  Studi  critici  368  n"  26  aus  AD  mit  indict.  XII.  —  Stumpf  lieg.  18-14. 

Unmittelbar  nach  DO.  I.  266  von  einem  unbekannten  Schreiber  geschrieben;  vgl.  Holtzmann  i6 
t«  A'.  Archiv  25,  465. 

[(C.)*    In    niiniine  s:uict(,'    et    individuc    trinitatis.      Ardoinii.s''    diviiia    favcnte    de- 
mentia  rex.  Oniniuni  fidelium  sanctf  dei  eeclesiy  nostrorumqiie  prjsentium  sciliupt  et  Inturoniiii 
noverit  universitas,  Rert.tni  nostram  dilcctissimnm   coiiiug-ein  iiostry  cclsitudinis  exoinsse  clemcntiiuii, 
quateniis  pro  dci  nniore  aniiiianinique  iiostrariim  remedio  Adelpergani''  abbatissnm  cum  iiiduaclialxis  20 
in   monaüterio  doniini   et  Salvatoris  qui  dicitur]''  Prisciano  dciiiii'"  militautibus  f    in  iisiiin  |it  sumptum 
in  FIcxo  manentcs  quinqiie,  in  Tcinpaniano  unum,  in  Turie  qniinme  et  sundriiim  uuum,  in  CastagnuloK 
mancntes   octo  ciim  doninicato,    salina]s  onines,    que  ad   ipsum  pcrtineiit  monaster[ium,    cnfafrio    dmiini- 
cato   in    FIcxo,    terras    et    vineas    *    cum    omnibiis'',    qiiy    ad    ipsuni    per^tinct"'    nionasteiitiin,    et    alias 
pccias  de  te[rra ',  qu^  sunt  propc  Flexuui,  et  olivjetuui,  quod  ilii  peitinet,  in  l'etrulio  mauontiMu  u|nuiu,  25 
in   Vncnle''  pctias    de   vineas'    dnas,    a    Capiugrnano    manentcs    trcs.    in   Sal]tMdo    manentcs    <iiiinquc    et 
unam    peciam    de  vinenni"  et    unum  sundrium'"  domiiicatuui,   in  Fraca    inaucutes  iptattuor,   in  Pr[iscia 
nianentes   decem   cum    tcrris  et  vineis  doninicatis,    in  Kotta  ecciesiam  unnm]  cum    massariciis  tribus  et 
cum  terris  et  vineis  domnicatis,  in  Pacanico  manentem  uuum,  pctia.s  de  prato  tres  in  loc[o  qui  dicitnr 
Pctronaco  et  alias  petias  de  prato  quatuor,  in  Tassig^nauo "  massarium]  unum,  in  Petrignano  massarios  so 
quattiior,  in  Puliciano  massarium  unum,  sorteni  unam  in  Massa,  in  Quiesa  mnssario"  (unum,  a  Caprilel' 
massarium   unum  —  per    nostri    prycepti  paginani   dcmaic    toiiced]crc   confirmare    et  corroboraio    digna- 
remur.     Cuius  peticionibus  aiires  accomodantes  pro  dei  aniorc  anim|arumque  nostrarum'i   remedio  prf- 
nominatis    monacabus''    in    prffato    mouastcrio    dom]ini    .Salvatoris    cpii    l'risciano    dicitur    pro    tempore 
dcum*"  militantibus  in  usuni  et  sumptum  iu  Flexo  manentcs  quinque,  in  Tcmpania|no  iiniiui.    iu  'l'urre  36 
quinquc    et'    snndrium   unum,    in  Castagnnio    manentcs  octo]    cum  doninicato,    saliiias    omiii's,    que'    ad 

C.  t)  Lücke  auch  in  B  u)  ob  die  Datierung  abgeschnitten  int  oder  nie  vorhanden  war,  ist  nicht 
sicher  zu  entscheiden,  doch  ist  das  letztere  irahrscheinlicher;  sie  fehlt  auch  in  B,  und  es  dürfte 
daher  auch  das  ron  Guichenon  gebotene  Datum  anno  incarnat.  dorninicao  100.'J  wohl  nur 
Conjectur  sein.  ^U 

7.  [Lascbitzer-Bloch]  a)  +  /',•  fehlt  in  I>  h)  Arduinus  F  c)  D;  Adalpergam  F;  der  Accusativ 
steht,  irie  in  der  VU.  der  Nominatir,  für  den  Datif  d)  diese  und  die  folgemlen  Ergänzungen 
aus  I>F       e)  A  ()    militntilius,   o/inc  Ahhiirzungiizeichen,  A  g)  F  -^  VU.;   Castajfnolo  I) 

h>  orto  F        i)  terras  F       k;  /'':  Uaccule  IT.;  N'cbulo  I)         I)  F,  vgl.  S.  70'.)   '/,.  H;  vineis  D 
m)  «udrium,  ohne  Ahkiirzungszeichen,  A       n)  Tassiniano  F      o)   A:  vgl.  S.  70'.)  X.  S       p)  fehlt  \b 
in  D,  >ro  eine  Lücke  angedeutet  ist       q)  nostrarumquc  animarum  F      rl   /'';  nionachabus  Vi'.; 
monialibus  D        t)  et  in  sundr.  D        t)  omnesq.  A 


ARDUIN   1Ü03.  709 

ipsiMii  |ii'i'tiiii>iit  maimMtoriiiiii,  cat'a^in  (loiiiiiit-nto  in  Flvxu,  tcrraii  ot  viiipnx  in  Kli-xji>  i-imi  ninniliiiH, 
um;  «d  ipsuni  pertiiict"  nioiinstoriuin,  et  nlin»  petiaH  de  tfirra,  <i|m'  «iint  propc  FIcxiiin*,  et  olivi'tiiiii, 
i|u<i<l  ihi  piTtlnct,  de  l'etriitio  iiianentrni  nniiiii,  in  rneuln  pecias  de  vineaH''  dnnH,  |ji  C'apra^nano  ^^ 
nianiiites   tre.s,   in  Saltndo"    nianontes>   <|uin<|iie   rt  nnain '  petiani''  de  vijnea  et  unnni  Handrinin"  donini- 

6  eatiiMi,  in  Krara  nianentes  <|iiattni>r  in  l'iseia  ninnenles  X  [cnni  terriH  et  vineiH  d<ininieatii4,  in  Kotia 
ec'clesiani  iinain  ciini  iiiassaricii.s"  trilinsj  et  enni  terrix  et  vineis  doninieiitiü,  in  l'aeanico  miinenteni 
nnnni,  pecias  de  prato  tre»  in  loeu  i|ui  [dieitnr  l'etronaeeo  et  alias  pctins  de  pratu  (|uatuor,  in 
Tassi^nano"  ninüüajrio''  ununi,  in  I'etrig-nano  inansarius  quattnor,  in  I'ulieiano  inaxMarinin  ununi,  surtom 
unani    in   M[n.ssn,    in   Quicsa    niassarinni    nnnni,    a    C'aprile    nia.süariniii    unnin,    prunt    iuHtc    et    Icgulijtcr 

10  po.ssnnms,  per  lioc  nostrnni  pre>'e|itnni  donanins  eonccdinina  eonfirnianins  et  corrobornniu»,  nna  c[nm 
casis  sediniinilin.s''  terris  vineis  jiratis  paseiiis''  niuntihn.s  vallilins''  aiinis*^  a(|na]ninii|ue  dcrnrNilin« 
niolendinis  piüeneinnibiis    servix    et  nneilli.s    aldis  et  aldiabns  oninilms  relms    niuliililinn  [et  iniinoliilibng, 

t'uiii  oiiuiil)iis  ;ul  |in;iinmiiiiitain'^  abbatissain"  pertiiientibiis  in  intcgrujin.  Insuper  eciam 
coiic'oiliimis  et  (.•oiitiniuiimis  per  liaiu'''  nostri  pri'cepti  paf^iiiaiii  atipic  iiiviiilal>ilfm 
16  aue[tontateiu ',  ut,  quaiulo  quitk'iu''  abbatissa'  de  i[).s<)  iuoiia].sturio  ex  hac  luee  nii<;ra- 
verit,  qualcm  dignioreni  ac  lueliorcni  iiobisque  fideleiu  inter  se  ipsa  congregratio'"  clegcre'" 
v[oluorit  abbatissam ",  licentiaiii  habeat"  eligendi]  ac  faciendi  abbatissam,    eam™  scilicot 

ratione  <|natinns  nionacliae  in  iani  dlcto  nionasterio  pro  tempore  dco  niil[itantes  pro  nobis  atqiie 
succcssoribnsi'    nostrisi'    domini    miserieordiani]    exoraro    valeant.      l'recipientes    itacpie 

20  iubemus'i,  nf  nulhis  dux  niarclii"  aichiepiscopns  episcopiis  comes  vicecomes  vel  aliqna 
r[egni  luistri  magna  parvaijuc  persona  pr^dicto  inonasterio]  de  iain  noniinatis  rebus 
disvcstire  iiiquietare  vel  (linuni)rarc  audeat.  Si  ([uis  autem  Iniins  nostri  p[recepti] "  viol[ator 
cxtiterit',  seiat  se  eompdsitnruni  auri  nptinii  libras]  eiutiun.  nicdictati m  kainer^'  nostre  et  medietatem 
abbatisse    atque    monachabus    in    supra    dicto    monast[erio)  *    denni'"    nii[litantibus.     Qnod   ut  vcriu» 

25  eredatnr   dilij^entiiis  ([  uc "    ab    oninibus]    obsei-vetiir,    manibns    propriis    subter    firmaviniUS    et    SlgUU 

nostri  impressione^'  inferius  cum""  sigillari  [iussimus.] 

p  Signum  donini  Anbiini  (M.)  regis.  § 

l\   Cunibertus    caneellarius    vice    Petri    Cuniaui    episcoj)!    et    arcliieancellarii    reco- 
gnovit.  g  (SI.  D.) 

30  D[ata"   XI.  kalend.  .septenibris  anno    dominico    inearnatio]nis    niillcsimo  II,    indie- 

tione  XI',  anno  vero  doiniii  .\rdoini  re^is  prinio:  .-letuni  [Pajiiy:  in  dei  nomine  felieiter 
amen.j 

8. 

Arduin   schenkt   dem   Diacon    von    Ivrea   Tedevert   den    Hof  Orco   und   das 
35  Chiusellathal.  Pavia  1003  —  — . 

Verstümmeltes  Originaldiphm  im  k.  Staatsarchiv  zu  Turin  (A). 

7.  u)  D,  Ff/l.  S.  708  Z.  '2i;  pertinent  F  v)  u  (in  der  Gestalt  von  v)  corr.  aiiti  o  w)  Capru- 
pnano  F  x)  VU.;  Saltuclo  D;  Saltucclo  F;  vgl.  S.  708  Z.  26,  wo  DF  dm  gleichen  Fehler 
aiifiieisen       y)  VU.;  mansos  DF      z)  una  pctia  F      a)  F  =  VU.;  massariis  D       li)  .  .  .  rio  A, 

40  rgl.  S.70S  Z.Sl       c)  sed  oniiuilius  Z)       di  pasturis  ß       e)  vallis  7^      f)  a(mal>us  Z>      gl  pre- 

nominata    abb.  F  h)    hac,   ohne   Ablcürzuni/s:eichen,    A  i)    inviolaliili    auctoritate   DF 

k)  iiuandocunii|ue  /)  li  ahliatissam  D  m)  A  n)  abbatissa  F  o)  habeant  F  p)  suc- 
cessorum  nostrorum  D  n)  über  der  Zeile  nachgetragen  in  A  r)  davor  ein  i  in  A,  das 
wohl  iirnpriinglich  den  Anfang  von  iubemus  dar.-:tellen  nollte,  dann  a/>er,  nachdem  die  Auslassung 

45  dieae.i    Worts  von  dem  Schreiber  benierht    und   nachgeholt  war  (vgl.  die  vorige   Note),    zu   tilgen 

vergessen  wurde  s)  I'f'.;  fehlt  in  DF,  wo  eine  Lücke  angcleutet  ist  t)  fehlt  in  F  u)  dili- 
genterque  F;  et  diligencius  VU.  v)  inipressionc  A  w)  der  obere  Strich  des  d  noch  sichtbar; 
acta  DF. 


710  K  A  isr. i;r  üktn  i>i: n. 

Ughflli  llalia  saaa  tii.  1.  4,  1493  ans  Ahsclirifl  00  =  cd.  11.  4,  lü6S  =  Endter  De 
Ardoino  27.  —  Casliglione  in  Tesauro  Del  regtio  d'Italia  epitome  ed.  II.,  annot.  118  Bruch- 
stück aus  Abuchrift  =  ed.  III.  567.  —  DD.  com.  Vnipcrgiae  Bd.  1  aus  Abschrift  ^  Provanu 
Studi  critii-i  372  n'  28.  —  Mon.  patriae  chart.  1,  335  ti'  20li  aus  Aa.  —  Stumpf  Reg.  184i!. 

Cln-r  den  Schreiher  und  Verfn.iser  vgl.  die  Vorbemerkung    zu  DA.  6;    die  Recognitionszeilv  t, 
hat  vieUeicht  der  Kanzler  selbxl  ge.ichrieben .  vgl.  Holtzmann  in  N.  Archiv  23,  4(>0  N.  4.  — 
Über   den    Zusammenhang    mit    dem  DH.  II.  389    vgl.    ebenda    462.  —  Die   Urkunde   i.it 
icahrscheinlich  im  ,T.  1(K)~,  als  durch  das  DH.  IT.  132  der  Huf  Orco  und  das  (Viiusillathnl 
an  Leo  von  Vercelli  zurückgegeben   wurden   (vgl.  Dnrmsl/idler  lieichsgut  in  der  Ltimlmrdei 
und  Piemont  207),  dieson  au.igeliefert  wurden  :  jedenfalls  befand  sie  sich,  wie  eine  Dorsiial-  lo 
iiotiz  des  13.  Jh.  lehrt,  damals  im  Besitz  des  Domcapitels  von  Vercelli,   wo  sie  zum  Ein- 
band   einer  Heiligenleben    enthaltenden  Handschrift    verwandt  wurde;   zweifellos  zu  diesem 
Behuf  wurde  der  ganze  linke  Band  der   Urkunde   und  ebenso  oben  rechts  ein  Streifen  ab- 
geschnitten.    Von  diT  Handschrift    wurde   sie   dann,    wie    wir  aus  einer  anderen  Dorsual- 
notiz  erfahren,  im  .T.  1611  abgelöst,  um  ad  etornani   rei  moinoriam  et  oh  piilcerrimam  i6 
autiquitatem  aufbewahrt    zu    werden.     Am  Ende   des  18.  .Jh.   befand  sie  sich   in    Turin: 
1783  ist  dort  eine  Abschrift  angefertigt,  die  jetzt  im  Capitelsarchiv  zu  Ivrea  bniihl.     Du 
demnach  das  D.  .tchon    vor  der  Zeit  der  er.'ilen   Drucke  seine  jetzige  Gestalt  erhallen  hat, 
haben  deren  Ergänzungen  für  uns  nur  den  Werfh  von  Conjecturen,    und   wir  konnten  uns 
für  unseren  eigenen  Versuch,  die  Lücken  auszufüllen,  lediglich  an  den  Sinn,  an  das  DH.  go 
//.  389  und  an  die  bei  D.  6  angeführten  DD.  de.iselben  Verfas>iers  halten. 

I  [In  niiinine  sanctae  ot   injdividuae"  trinitatis.     Ardoimis    divin.i    l'avciitc    gratia 
invictissiimis  rcx.  Si  adcuntibus  digne  postulata   largiinur,    precipue  convenit,    ut 

Ti[ost]rac  dilcetissiniae  §  [coniugis  atqiio  consortis  rogiii  nostri  IJertae  pojstulationibu.s'' 
libeiitis.siine  acliiiemur.  (^uocirca  oniiiimn  fidcliuiii  sanctae  dei  aocclesiac  nostroruinque  »6 
pres^ntium ■■  ac  futurnnun  niiv(u-it  industria,  qualiter  interventu  |ac  iiotitione  nostrac 
dilcetissiniae]''  foniiigis  Ik-rtac  et  IV'tri  pontitieis  Cumani  n(isti'i<nie  ])restantissinii " 
fidelis  Tedeuertn  sanctae  lpi)riensis  aceclosiae  diacono  conccdinius  et  d(jnanms  enrtem 
de  Orco  plurium  .  .  .  .,  [quae  olini  Oortis]*^  regia  nominabatiir*f,  nunc  vero  ab  loci 
illius  incolis  sancti  Georgii  castnnn  apcllatur,  in  enniitatu  videiicet  Iporiensi  reiacenteni,  so 

et    vallcni    etiani    supra    nionteni    quae  Cliuis   dicitur'' cideni  Tedeuerto 

Icvit^'    siniiliter  larginiur   cum  onniibus  iliarum   pcrtinentiis  et  adiacenciis,    scilicet  cum 

castellis  j)hiriniis  capcllis  villis   ninntibus    alpibus  vallilius |pratisj'   pasctds 

silvis  astallarcis''  castenetis    rijus    rupinis    j)aludibus    aquis  acpiaruniqui^  decursiljus  ter- 
niinis    aeccssioniljus    forestibus    in    predicto    cuniitatu '    CDUsistentibus    ncc    non    etiani  s6 

[scrvis    et    ancjillis'"  aldinnis    et    aldianis  oinnibusquc    rebus   nii)l)ilibus  et  in- 

tnnbilibus  in  integrum.    Insuper  tribuimus  su{)ra  dicto  Icvitae  Tedeuerti)  omiie  destrictuin 
niercata  teloneuni  curaturam  .  .  .   [cum    onniibus    publicisj"  reddibieionibus  ad  candcm 
cortem  vel    ad    prefatas  vallcs    pertincntibus    et    de  nostro  iure  ac  dominio  in  eins  ius 
et   dominium    tiansfundimus    ac    delcgamus,    co    videlicet    [ordine    ut    i})se    vel    quibus-  40 
cumque    ipscj"    dederit    aut    pnqiriitarii     iui'is    inde    eartani    focei-jt,    babeant    tcneant 

8.    [Bloch]     a)  erf/iinzi  nuch  />.  6       h)  erg/inzi  mich  DU.  II.  HH9       c)  A       d)  eni^lnzt  nach  T).  10 
v)  ]>r  rorr.,  cieltricht  ni/w  <1  f)    mo    wird    uohl   niclier  erylimt   werden  Ici'mnm;    icas  ziiixchen 

]iliirium   und  ijuac  ntund,   igt  nicht  zu  errathen        (;)  iKialiatur  A,  vor  n   Itnmir,  n  durch   llaxur 
und  Correctur  eiitslaw/en  nun  c,    no   danti   zurrst    riet/eicht  niiiicalmtiir  Ctilatt  iiunciii)iilpnlinv  .'/«-  46 
nchriehen  irnr  h)    dahinter  mumi,    irie  nun  ail   prc^tatas  valles  1»  Z.  3i)  herport/elil,  nach  ein 

ziri-ilen  'Jliat  genannt  ijeire-nen  nein  i)  erydnzt  niu-lt  den   I)l>.  ().  JII.  4(M,  A.  6'.  10;  i/nch  fehlt 

niich  mehr  k)  A;  dax  erste  1  corr.  aus  r  I;  11  ciirr.  aux  o  111 1  mich  hier  wird  mich  mehr 
fehlni,  al*  wir  nicher  ergiinzen  Icimnten  n)  ergänzt  mich  ilrn  1)1).  0.  III.  40S,  A.  0;  doch  fehlt  »och 
mehr         o)   ergdmt  mich  den    Urleunden  gleichen  Diciats  M 


AK  in    IN    IltOö.  711 

firniitcrque  possidoant,  sitqut'  eis  fiifiilfas  vcndeiuli  tciiciiili  [im  aiiiiiwi  iii(li('aii(liranili° 
(Idiiaiidi  vi'l  [aiieiiandi  vcl  cdinnuitaiiili  vel  ([iiicquidl''  aiiiiiuiK  coruiii  d('i.Tevcr|it  v|<iliiiitas 
faciendi,  [ojmni  j)iiblica  molestaeioiic  ae  oiiiiiiuni  lioiniiiiiiii  c-|iiii{trai1iecioii(!  vel  fati- 
fjaciiiiu'  funditiis  rcniota.  Si  quis  |v|tT|o|  tcinurarin  aiisii,  i|iii>d  |iiiiiiiiiiu  iTfdimus, 
6  liiiius  iiostii  vvy;m  liiiie]''  foncossiimis  ac  diiiiatii)iiis  vinlator  cxtiU'rit  aiit  tVaiij^ere 
teuiptaverit ,  sciat  se  coinpotiitiinmi  anii  <-ii(ti  liliras  diiccnti ,  inodietatcm  faincrae 
iiostrae  et  nicdictatcin  Tedfiicito  |iiri-iiiiiniiiatii  vol  i-ui  \k:v  c<>iicc.sHi(iiif'iii| ''  cartul«; 
dederit.  Quod  ut  veriiis  crcdatur  diligiMitiuscpio  ab  nDiiiibus  obscrvetur,  manu  |ini|iria 
roboraiites  sigiili  nostri  inipressiono  tieri  iusimus'^. 

10  I  (Sifrinim  diiinni  Ardoi|nl''  sorenissiini  (M.)  et  iiivictissiiiii  rej^is.  | 

I  [Cuuibertiis  canceliarius  vice]''  IV-tri  ('uiiiani  cpiscdpi  i't  archicaneellarii  regnovit*^ 
et  subscrii)sit.  ji  (SI.  D.) 

|Data anno  dnininieae|''  incarnaticmis  inilifsinio  III,   iiidicticino  I,  anno  vero 

dunini  Ardoini  rcgis  invietissiuii  rcgnanti'  1;   actum  l'apiacr  in  'i'icin<'nsi  palacio:   fclicüter 
15  amen. 

9. 

Arduin  qenehmigt  die  von  dem  Aht  W'i/helnt.  bcnbsiddigte  Gründunfj  des 
Klosters  Fnittnaria  und  verleiht  demselben  die  Immunität,  das  Wahlrecht  und 
andere  Hechte.  VercelH  1003  Janmr  28. 

a»  Abschrift  aus  dem  17.  .Jh.  in  Terraneo's  Tahtilarium  Celto  -  ligusticum  2,  70  (aus  notariellem, 

angeblich  dem  Original  entnommenem  Transsumpt)  in  der  Nationalbibliothek  zu  Turin  (B). 

De  Ecclesia  Chronologica  historia  (Turin  1645)  262  dt.  —  Castiglione  in  Tesauro  Del 
regno  d'Ifalia  epitome  ed.  IL,  annof.  119.  ll.'i  BruchslücJie  (T)  =  ed.  III.  -569.  559  = 
Leibniz  Ann.  3,8.5.3.  —  Ragioni  della  .lede  apiistoUca  tielle  presenti  coniroversie  coUa  corte 
S5  di   Torino  5*  (1732),    n"  1    aus  Abschrift    mit   a.  reg.  seeundo  (R)  =  DD.  com.  Val- 

pergiae  Bd.  1  mit  a.  ine.  MIV,  reg.  seeundo  (a),  =  De -Levis  in  S.  Willelmi  opera, 
praef.  33  (b).  —  Procaiia  Sludi  critici  377  n°  31  aus  Bb  mit  Lesarten  aus  Ta  und 
einer  Collalion  (von  Terraneo^s  Hand)  von  R  in  B.  —  Stumpf  Reg.  1848. 

Unter  der  Voraussetzung,  dass  die  Urkunde  aiLsserhalb  der  Kanzlei  von  dem  Abt  Wilhelm 
30  oder  einem  seiner  Cleriker  verfasst  ist,  wird  mit  Holtzmann  in  N.  Archiv  25,  465  f.  an- 

genommen werden  können,  rfas.s  unsere  Überlieferung  in  der  Hauptsache  ein  echtes  D.  Arduins 
U'iedergiebt .  Doch  kann,  da  die-fe  Überlieferung  (abgesehen  vielleicht  von  den  geringen  Bruch- 
stücken in  T)  aus  einem  einzigen  Notariatstranssumpt  stammt  und  die  uns  erhaltene  Ab- 
schrift soH-ie  die  Drucke  in  verschiedener  Weise  den  ihnen  bereits  nicht  mehr  uvvcrderbt 
35  vorliegenden   Text   zu  bessern   versucht  haben,    schon    «m.s   diesem   Grunde  der  Wortlaut  der 

Urkunde,  icie  icir  ihn  lesbar  und  verständlich  zu  machen  versuclit  haben ,  nicht  in 
allen  Einzelheiten  aJs  verbürgt  gelten.  Ob  überdies  die  unserer  Überlieferung  zu  Grunde 
liegende  Notariatscopie  auch  durch  Interpolationen  entstellt  geicesen  ist,  wie  u.  a.  Provana 
a.  a.  0.  216  X.  2  angenommen  hat,  lä.sst  sich  mit  Sicherheit  weder  feststellen  noch  be- 
•40  streiten;  wir  weisen  nur  darauf  hin,  dass  in  der  Lage,  in  der  sich  Arduin  befand,  auch 

weitergehende  Zugeständnisse,  als  sonst  üblich  waren,  an  den  cinffus.'ireichen  Gründer  des 
Klosters  nicht  unerklärlich  sind.  —  Zur  Datierung  vgl.  Holtzmann  a.  a.  0.  4.57  f.,  zur 
Sache  noch  Sackur  Cluniacenser  2,  3  ff. 

8.   p)  ungefähr  ergänzt  mit  ROcksicltt  auf  DO.  III.  408,    ohne   dass  die  Ergänzung  auf  Sicherlttit 
45  Anspruch  machen  kann       q)  ergänzt  mit  RücksictU  auf  die  Urkunden  desselben  Schreil>ers. 


Tili  KAISElU'UKrXDKN. 

In  nomiiio  sanctao  ot  individiiae  triiiitatis.  Ardoimis  diviiui  onliiianto  Pro- 
videntia •  rcx.  Sanctorinn  patriun  docretis  canonica  auotoritate  fulti ''  et  expcri- 
iiu'nto  miuidauae  lejjfis  instniiniur.  ut  ])(il)lici'^  ro|:;ni  ot  saiu-tanini  ecclesiarmn  causas 
aiMpia  lauce  et''  iusto  exaniine''  pcnsenms,  qiiac  duo  niaxiina''  bona  intcr  so  vario 
sunt  oiiline  distincta,  ita  tonnen  sibi  ad  inviconi  t-oniuntta  <ki  dispositionc  sunt  et '  b 
connoxa,  ut,  si  altonun  percat,  altcruni  prai'cii>itiuui''  pati  non  sit  and)iguuni.  Noveril 
ifritur'-'  onininni  sanctae  dei  eeclesiae  iideliinn  veridiea''  prae.sentiuni  seilicct  ot  futnmnnn 
solertia',  Rortani  dilectani  emiiufjpni  nostrani  nostrique  rogni  eonsortem  iiostrao  iclsi- 
tudinis  adiisse  elenientiani ,  nl  i)rii  renioilio  nostrae  eiuscjiic  aniniac  atquo  oniuiiiui 
nostrornni  expiationo  criniininn  abhatiani  in  bonoroni  sanctae  dei  j^enitricis  seniper  lo 
virpinis  Mariae.  (piani  abbas  W'illiidnius''  venerabiliter  aeditieare  desi(b'rat.  cum  onniibus 
adiaeentiis  et  pertinentiis,  quae  nunr  liabct  lucus  ipsc  ulii  acditiianiLi  ist  et  <|iiae  deo 
volonte  in  tutin'uni  sunt  eonforonda,  nostra  auetoritato  oonlirniarennis  et  re}i;ali  vigore 
eorroborarenuis.  Nos  vero  tanto '  aniore  nobis  eonnexae  retinae  dignam  non' parvi 
jiendentes  dilectioneni  ac  praedieti  abbatis  piam  supplieationem'  nostrique  status  et  totius  15 
Italiei™  nostri  [regni]"'  salutem  ]>cr  lioe  praesens  praeceptmu  d  luiiiis  nostrao  auetoritatis 
eonfinnationeni  futuram  in  loci),  ([ui  ab  incolis  a]>pellatur  I'"nR'tnaria,  in  coinitatu  Ipo- 
rionsi"  inter  duo.s  tlnvios,  quoruni  uniis  t)rco  et  alter  dicitiir  Anialon,  abl)atiani  in  ho- 
norem" beatae  virginis  Mariae''  supra''  soripti  abbatis''  construendain  di'votiono  cum 
adiaeentiis  ot  pertinentiis  suis,  quae  ij)si  loeo  |)ortinent  vel  quae  in  postoruni  volonte  »0 
deo  a  nobis  vel  ab  ipsa  regina  sive  a  quibuscumque  ■■  legitime  condonanda  sunt  Hde- 
libus,  cum  servis  et  ancillis  aldionibus  et  aldianibus,  cum  casis  curtibus  castris  ecelesiis 
capellis  aedifieiis  campis  vineis  pratis  pascuis  silvis '  stallariis  saltibus  piscationibus 
niolondinis  aquis  aquarumque'  decursibus"  montibus  vallibus  ])laniticbus  et  Omnibus,  quae 
diei  vel  noniinari  vorbis  ot  literis  eomproliendi^  possunt,  coiitirnianuis  et  eorroboninuis,  s6 
ea  Andelieet  ratione  ut  ipse  Willielnnis''  abbas  Christi  opitulantc  gratia  piaeque  eius  sanetae"' 
matris  ineomparabilibus  moritis  fidelis"  sit  dispensator  et  reetor,  quatenus  ab  eo  ex-^' 
divina  clementia  sanctae  religionis  eonstituantur  et  ordinentur  fratres,  qui  secunduni  regu- 
lärem normam  deo  servientes  ad  nostrani  omniumque  '■  fidelium  vivorinn  '■  et  defunetorum 
salutem  supplices  effundant  preces.  Qui "  mortc  praeventus  id  si  implere  "  nequiverit,  per  30 
qualemcumque  eiusdeni  religionis  virum  eoeptum  tarn  bonnni  coneedimus  pei-ficere,  quo 
nullo  modo  desint,  qui  secunduni  boati  Henedicti  regulam  iani  praodicto  in  loeo  Fructuaria'' 
deo'  militent  abbatis"^  imperio.  Hoc  autem  ut  securius  et  liberius  iiat,  scelusa  oinniuiii 
elerioonini  laioorumque''  p(»testato  perpotuo'',  et  ut  siiiioiiiaca  haerosis  vol  ab  ipso  jinioul 
jx'llatur  loeo,  jjer  hiiius  praecepti  nostri  contradieimus  auctoritatom  omnom  donationis  vol  35 
ambitiosac  praelationis  occasionem,  undc  quasi  sub  obtentu  eeclesiastici  ordinis  plurima 
videntur  destinicta  monasteria.    Ideoque  consulendo  j)otius  quam   iiniiorando  ot  impiitati 

9.    [Bloch -CipoUa]     a)  clemciitiu   T         )>)  fehll  in   T         c)  ]iul)lice  li         d)  et  —  uxamiuc  febll 
in  r         e)  T;  niaxime  Uli  1';    U ;  fehlt  in  Ji;   aiinexa  et  coiiu.  T         g)    T;   fehlt  in  HR 

li)  It;  veridicaque  li;  fehlt  in  T  i)  solertia  etc.  T,  wo  sich  erxt  ron  omnibus  (S.  71.1  '/..  13)  40 
an  irieiler  ein  Uyuchxlück  findet  k)  Willelmus  li  1)  tantjim  tautae  nostro  aiiiori  (roniiexae 
regiiiae  (li^'naiiii|ue  iioo  parvi  pcndentes  dilci-lioiicm  ac  |)niedicti  abhatis  supplieationem  Ti; 
tantcj  amnre  nostrae  eonnexae  retinae  dignam  semper  inipendentes  dilectioneni  ad  praedieti 
alibatis  Willelmi  piam  supplieationem  R\  die  Stelle  uar  offenhar  schon  in  der  Vorlaije  von  HR 
rerdrrltt,  und  unsere  llerstrlliini/  des  'l'extes  hiciht  daher  unsicher  m)  Italiae  nationis  sal.  HR  46 
□  I  Ipporiensi  R  o)  H:  lionore  li;  rijl.  oben  '/..  10  p)  Mar.  virg.  R  ij)  sancti  Uencdicti 
abbatis  eonslr.  //,•  iiiirh  hier  ist  die  /^'sunf/  niclit  sicher;  rielleirht  ist  »upra  flicti  zu  emendicrcn, 
iroraiis  saueti  ISenedieti  rerderbl  sein  könnte  n  diihinler  in  R  nochnidls  vcjlente  den  iriederholt 
8)  gylvis  B  I)  a<|Uarum  R         u)   duetibus  li,    uns    nach    I).  10    vielleicht    richtig   sein    mag, 

doch    vgl.    decursibus    in    I).  S  v)   comprendi   li  w)    castae  B  x)    mer.   liine   »it  li  60 

y)    R;    fehlt  in   li         zi  oninium  tidelinm  et  vivorum  li  u)  i|ui  cum  mortc  iiraevcntus  id 

udimplere  R        \i)  Fructuariae  R         c)  deo  vel  ablialis  militent  im|).  H         dl  layeorumque  li 
0.)  peq)etua  R 


AÜItllN    1005.  713 

quae  .sai.'jie '  sub  specif  lit  pictatiü,  divino  (.•üijcu*''  imiiiilus  uljviaiuli.i  laiii  jicr''  luiius 
praecepti  regalom  auctoritateiii  quam  per  tri'inenduin  qiiod  multo  anipliiis  tiincnduiii 
est  divini '  exaniinis  condii'iiiuis  coutestamurcjue  iudiciiim,  ut  nullus  etiani  Imperator 
aut  rex  dux  cpiscopus  marcliio  (.'DmoK  viceuomes  iudex''  nia;(na  parvacpu;  persona 
6  eeclesiastiei  vel  mundaiil  ofHcii  aliipiam  vim  vel  molcstiaiii  ausu  iietario  iam  dieto 
abbati  vel  successoribus  eius  "^  de  aliipiibus  rebus  vel  ordinationibu«  et  jM'rtiin'iitiis  iam 
nomiiiati  loci  jiraesiimaut  iiif'ci-ri^  vel  ab  endcm  moiiasti^Mo  et  eins  abbate  moiiaeiiis  et 
faiiiilia  aut  villaiiis  ad  i|)suiii  locuui  pertiueiitibus  baiuiuui  vel  aliquam  eonditionem  ' 
requirere.     Ciiius  nmiKisti'rii    alilj.is  i'uiii   ih-  lioc    niMiiiiii   ini^^ravcrit,    (iMcm    ipsc  vivens 

10  cum  timore  dei  desiynaverit  et  tVatres  elegerint,  suseepto  ab  anteeessore  vel,  «i  ipse 
defunctus  fuerit,  a  priiieipali  altari'"  rcgiminis  baculo,  digni.ssime  loco  praecedentis " 
subrogetur  et  ordinetur  et"  ubieumque  et  a  (piocumque  sibi  placuerit,  etiam'',  ni 
necesse  est?,  sine  idlius  contradietione  ab  extero  consecrotur ''  episcopo.  Omnibus  igitur 
patcaf,  quod  nulli  mortali,  non  ipsis  etiam  nostris  successoribus  imperatorilms  videlicet 

15  ac  regibus  *  de  praetato  mouasterio  ciuscjue  jjertinentiis  vel  in  doiiiinationc  vel  in 
ordinatione  super  abbaten!  vel  nionailins  ihi  degentcs  aliam  aliijuaiii  i'rliiii|uiiMUs 
))otestatem  %  sed  omnes  sint  adiutores  eorum  et  loci'  in  bono  et'  quavis"  sine'  mer- 
cedis  retributione.  Qui  hoc  feceriut,  consortes  efliciantur  nostri,  et  qui  deleverint, 
deleantur'  et  ipsi  de  libro  vitae  anathematis  iaculo  divina"  ultione  percussi.     Si  quis 

20  autem  hoc  nostrum '  praeceptum  infVingere  tentaverit,  sciat  sc  compositurum  mille 
libras  auri,  medictatem  caiiK^rae  nostrao  i't  medietatom  abbati  ipsius  loci,  eui  iniuria 
lata  fuerit^. 

Signum  (M.)  >'  doniini  Ardoini  '•  Serenissimi  et  iiivictissimi  regis. 

Cunibertus  cancellarius  vice  Petri  Cumani  episcopi  et  archicancellarii  recognovit. 

85  Datum    quinto    kal.  t'cbr.  anno    dominicae    incarnationis    millesimo    quinto",    anno 

vero''    ilomini''    Anloini    serenissimi    regis    regnante'"  tertio'';    actum  \'ercellis;    feliciter 
amen. 

10. 

Archn'n   bestätigt   dem    Alberich    von    Gassino    seine    namentlich   aufgeführten 
30  Besitzungen.  _  iqoö  Februar  27. 

Originaldiplom  im  k.  Staatsarchiv  zu  Turin  (A). 

Mon.  jMtriae  chart.  1,  357  n"  208  aus  A  zu  1004  —  Provann  Sfudi  crifid  373  «"  30.  — 
Stumpf  Reg.  I8di)  zu  1004. 

Nach   Dictat   desselben   Mannes,   von  welchem   die   DD.  0.  III.  408,   A.  6.  8   herrühre», 
35  geschrieben    von   zwei  son.^t  nicht  bekatinten  Händen,   von  welchen  die  eine  den  Haupitheil 

der  Urkunde,  die  andere  die  Worte  Ardoini  serenissimi  et  der  Signumzeile,  die  Reco- 
gnitionszeile  und  das  Tagesdatum  schrieb.  Der  zweite  Scltreiber  ist  vielleiclü  der  Kanzler 
Gotefred;  vgl.  Holtzmann  in  N.  Archiv  25,  460  Anm.  4.  Über  die  Datierung  s.  ebenda 
458  f. 

40  9.   f)  fehlt  in  R         fj)  clypeo  BR         h)  R;  sub  B        i)   R;  fehlt  in  B        k)  R;  iudex  iudicialig 

mag.  B  1)  condictionem  B  m)  altiori  li  n)  praecedcnti  B  o)  ut  B  p)  etiam  — 
est   fehlt    in  R  q)    consacrctur  R         r)    RT;    patet  B         s)    regibus  ali(|uam  rdiiKiuimus 

potestatem  de  praetato  monasterio  etc.  T,    iro   der  Schluss   den  Conle:rtes   fehlt  t)    et   hoc 

in  R  u)   (luainvis  R  v)   in  BR  w)    digna  R  x)    fuerit  etc.  R,  wo  Sif/niim-  und 

45  Recognitions:eile  fehlen         y)  fehlt  in  T         ■/.)    T ;  Ardoyni  B         a)  BT;  1005  R;   der  Druck 

der  DD.  com.  Valpergiae  hat  hier  willkürlich  in  MIV  geündert  b)  nostri  T  c)  fehlt  in  R 
d)  refiiiante  anno  tertio  B;  regnantis  3  T\  sowohl  der  Genitir  wie  der  Ablativ  ist  möglich,  vgl. 
die  DD.  8.  10;  secuudo  R,  wo  regnante  fehlt. 

Kaiserurkuaden  HI,  90 


714  KAISERURKUNDEN. 

^  In  nomine  sanctac  ac  indiviiUuio  trinitatis.     Ardoinus  ilivina  t'avcnte  clenieutia 
rex.  Si  petitionibns  nosti-oruni  iideliuin  assensiiin*  prebuimus,  pronitiores  eos  esse 

in    nostra    obsequla    mininie   ^    titubamus.     Quocirca    onininn»    tidclium    nostroruni    tani 
proscntjuni  qnan»  fnturoruni  novcrit  industria,    oo  qnod  intorvcntu  ac  pefitiono  imstrae 
diU'ctissiniao    coningis   Hertac  Albericiis    villae    Gassingo''    liabitator    nostrani    adiit    ex- 5 
cenlentiain  *■  snppliei  prece  deposcens,  quatinus  quaedam  umnsa  —  in  Gassingo  niansa 
ti"ia,    in  Pontinglo  niansa  duo.    in   Faennolio''  XII,  in   8arniacia  quai'   dicitur  Curtlileia'' 
terra  arabilis  euni    jiaseuis  et  onniibus    rebus  cidem''  pertinentibus,    in   Lidrinio  niansa 
tria.    in  ("iriaeo  niansa    tria  enin  niolendino,    in  Groso  mansa  VI  —  cum  servis  et  an- 
cillis  pratis  pascuis  silvis  cultis  et  ineultis  ripis  rupinis  aquis   aquarumque  dvietibus  et  10 
onniibus   predietis    mansis    pertinentibus    nostrae    eonfirmationis    prceepto  continnare  et 
corroborare  dignareninr.    Cu[ius  pjetitioneni  iustam  dueentes  amore  nostrae ''  predietae 
coniugis  supra  scripta  inansa  in  integrum  luiii  (iiniiil)us  pcrliiientiis  et  adiacentiis  suis 
mobilibus  <'t   ininiobilibns  rebus    quae    diei  vei    iKiiiiinari    pcissunt,    videliect  cum  servis 
et  aneillis  casalivis'    ortis  vineis  eampis  pratis  euitis  vt  ineultis  silvis  steliareis*^  ]iaseuis  is 
venationibus  aquis  aquarumque  duciilnis  nHilciulinis  pahidiltiis  piseationibus  et  onmilius 
rebus,  quae  ad  i;adem ''  inansa  pertinere  videntur,   ad  predieti  Alberiei  suique  erediun 
aut  eui  ipse  dederit  ins  dominium  et  potestatem  confirmamus  eorroboramus  eoncedinuis 
et  largimur,  prout  iuste  et  legaliter  possumus,  eo  videlieet  ordinc  ut  nulhis  dux  arelii- 
episcopus    marchio    conies   vicecomes    scudas[ci]us»   g.astaldius  vel    aliquis  publieae  rei  so 
exaetor    magna  parvaque    nostri  regni  ])ers(nia  i)re!ibatuiii  Alberieuni    aut  ert^des*"  eins 
umquam    disvestire    inquietare    et    molestare    presuinat.      [E]t    si    inventus    fiierit,    qiii 
contra  hoe  uostruin  eonfirmationis  pre[ceptu|m  facere  temptavcrit'',  ecntuiii   libras  auri 
optimi  eomponere  cogatur,   medietatem  nostrae    camerac  et  medietatem  sepe  nominato 
Alberieo    aut    eredibus    eins,    quos    inquietaverit.     Et    ut  verius  eredatur  diligentiusque  s& 
ab    Omnibus    observetur,    manu   propria    subter    contirmantcs    sigilli    nostn    iinprcssione 
iiissimus  annotjire. 

I  Signum  domni  Ardoini  Serenissimi  (M.)  et  invictissimi  regis.  ^ 

Gotefredus  caugellarius '^  et  sanct^  Mediolanensis  aeclesiae  presbiter  prescivit. 

(SI.   U.)   80 

Uata  tertio '   kal.  inarcias '   anno  dominieae   ineaniationis  millesiino    quarto,    anno 
vero  domni  Ardoini  reguantis  quarto. 

10.    [Bloch]     a)    sen    über  der   Zeile   nachgetrageti         b)    n    über   der   Zeile  nachr/elrat/en         c)  A 
d)  ^irigchen  t  und  c  ist  ein  liiichntaOe  ausgefallen ;  die  Ergi'inznni/  ron  i  ist  nicht  nicher       e)  ei 
auf  Rasur        ()  ae  cm-r.  aus  i        g)  oder  scudas[i)ii8;  ob  ein  oder  zirei  Buchstaben  ausgefallen  35 
sind,    ist    nicht  zu  entscheiden         h)  das  dritte  t  über  der  Zeile  nachgetragen         i)  das  Tat/es- 
datum  nachgetragen,  s.  die  Vorbemerkung . 


Nachtriiji:o  und  KorichtijL^iin^oii. 

1.    l  il<iinilcii(lriicko. 

288. 

Nachdem  die  Urttchrift  dieser  Fulschung  (A),  die  in  der  ersteti  H/ilfte  des  14.  Jh.  (nicht, 
6  wie  Pasqui  CD.  Arelino  1,  153  N.  1  meint,  in  den  ersten  Jahren  des  13.  Jh.)  geschrieben 

ist,  im  Stadtarchiv  zu  Arezzo  wieder  zu  Tage  gekommen  ist,  wiederholen  wir  hier  den 
Abdruck  der  Urkunde.  Er  zeigt,  da.ss  wir  Wissen  und  Geschick  des  Flllscliers  in  unserer 
Ausgabe  oben  S.  346  ff.  iibcrschtitzt  haben ;  die  meisten  der  Fehler,  welche  wir  auf  Rechnung 
der   Überlieferung   gesetzt    und   deshalb    in    unserer  er.slen  Ausgabe   zu  emendieren  versucht 

10  haben,  standen  ivirklich   schon  in  der  Urschrift  der  Fälschung;   unsere   eiste  Ausgabe  be- 

hält daneben  immer  noch  den  Werth  zu  zeigen,  icie  etwa  die  von  dem  Fälscher  benutzten 
Vorurkunden,  ein  verlorenes  echtes  D.  Heinrichs  IL  und  ein  in  der  Fälschung  etitsetzlich 
verunstaltetes  echtes  D.  aus  dem  Anfang  des  14.  Jh.,  gelaufet  haben  mögen.  Wir  haben 
es  deshalb  unterlassen  können,  in  den  Anmerkungen  zu  diesetn  zweiten  Abdruck  den  richtigen 

16  Text  der  verlorenen  Vorurknnden  zu  verzeichnen. 

(C.)  I  In  nomine  sancte  et  individuae  trinitatis.  Heinricus  divina  favente  de- 
mentia Komanonini  iiiipcratiir  au{j;ustus.  Si  circa  loca  doo  dicata  munificontiam 
nostrac  bcnigiiitatis  larginuir,  credimus  hoc  ^  ad  regnoruni  statum  nostrornni  nostreque 
auinie  salutem  oninimodo  proficere.     Quapropter    omnium    sancte    dei  ecclesic  fidelium 

20  nostrunupie"  prescntiuni  necne*  futuroriim  noverit  universitas,  quendam  abbatem 
Martinum  <  comitcm  palatinum  ac  sacri  imperialis  palacii  consultorem  >  nomine 
<  sancti  >  monasterii  sancte  dei  genetricis  Marie  de  Farneta  situ*  in  comitatu  Clusi- 
nensi  interventu  ac  petitione  domini  Oddoloni.s  venerabilis  abbatis  nostram  addigisse" 
irnjicrialcm  clcmentiam,  qnatenus  nos  pro  dei  amore  nostreque  aninie  remedio  <  castelia 

25  vincas  rnra  prata  aquas  passagios  gabelias  et  pedagia  iurisditionesque  et>  omnia,  que 
ad  prodictuni-'  iuste  et  legalitcr",  nostrc  auctoritatis  pagina  [jreceptabili *  confirmare 
et  corroborare  dignarenuir.  Cuius  dignis  postulationibus  libentissime  aures  pictatis 
accouiodamus  nostreque  aninie  consulentes  pro  dei  amore  {)rcdicto  venerabili  conobio " 
atque  prefato  abbati  suisve  successoribus  concedimus   damus  modisque  omnibus  corro- 

so  boramus  omnes  res  et  proprietates  possessionesque,  quascumque  idem  conobio"  longo 
tenipin-e  dignoscitur  possedisse  ab  Urse  et  GrifFone  et  Gigneilo  de  Kon^ano  ipsius 
loci  fondatoribus"  concessas,  que  quidem  sunt  videlicet:  <  castrum  Farnete  iuribus 
cum  pertinentiis  omnibiisque  suis,  castrum  Ronjani  cuni  ecclesia  sancti  Blaxii  cum 
eins    iuribus    et    pertinentiis,    et    villnm    Cretis    cum    ecclesia    sancti    Potentis,    castrum 

86  Griffonis  nunc  Lusignani  cum  iuribus  omnibus  eiusque  pertinentiis  cumque  ecclesiis 
sancti  luxti*,  sancti  Siniraldi  et  sancti  Donati,  molandinum*  de  Monte  claro  cum 
tribus  tcnimentis,  podium  sancte  Christine  nunc  Fogiani,  ecclesiam  sancti  Petri  de 
Cotiano  eins  cum  villa  tota,  ecclesiam  sancti  Bartholomei  de  Gurte  in  comitatu  Aretino 
cum  tota  villa,    medietatem  broyli  pro  divissa*  cum  ecclesia  Aretina,  castrum  Signani 

40  288.   [Bresslau]     a)  A 

90* 


716  KAISEKUKKUXDEX. 

cum  ecclesia  saiicti  Nicolai  oiiii  oimiiljiis  iuribus  i't  jicrtiiiciitiis  suis  et  villain  liiui^cti 
cum  Omnibus  pertiuontiis  et  iui'ilms  suis,  curtcui  C'orfiani,  villaui  Bettolaruiii.  \  ill.uu 
Oassallis  seu  Cassatuni  cum  iuribus  et  |icrtiiu'utiis  suis,  |i<i(1iuui  N'aliaue  cuui  tota  t'ius 
villa,  castvum  Collicdli  et  villam  l'etroj^uani  cum  (imnil)us  suiscpu'''  pertiucntlis  et 
iuribus  cum  ecclesiis  sancti  Angcli  et  sancti  Donati.  et  curicui  ill;iiii  (pu'  Cassa  maiur  5 
dicitur  cum  ecclesiis  sancti  Laurentii.  sancti  Kabiaui,  sancti  ISartlidlomei.  niedietateui 
laci  cum  tribus  insulis  Maiorc,  Minore  et  l'uliuMise  cum  ecclesiis  sauctorum  Secouili, 
8te|iliani,  Leonardi.  Petri  et  Angeli  cum  earuudem  omuihus  pertineutiis  et  iuribus, 
castrum  Castellionis  L'lusini  situm  in  congerie  laci  cum  ecclesia  sancte  Mario  Magda- 
lene  cum  suis  pertineutiis  et  iuribus,  ecdcsiam  sancti  Obristofori  cum  tota  villa  iuribus  10 
et  pertineutiis  suis,  mouasterium  sancti  Arcbangdi  iuxta  lacuni  cum  toto  moule  l'"nind<ine 
et  Agiole.  villam  Torcelli  cum  ecclesia  iuribus  et  pertineutiis  eins,  et  Cerbisanain, 
ccclcsiam  sancte  Marie  de  Ancaialla  cum  tota  villa,  ecdcsiam  sancte  Marie  de  l\an- 
codalla  cum  tota  villa  et  jiertiuentiis  suis,  tertiam  partem  castri  l'assignani  cum  eius" 
sancte  Marie  cum  ouuiibus  iuribus  et  pertineutiis  suis,  plebem  sancte  Marie  de  ("on-  15 
üuibus  cum  omnibus  iuribus  et  pcrtincntiis  suis  in  comitatu  Anliuo,  ecclesiam  sanrti 
l'atcrniani  in  Hiuo  cauo,  ecdcsiam  sancti  Martini  de  Kcstuduilo,  ecdcsiam  sancti 
Andrce  de  Kestunculo,  castrum  Montcgio''  Guisponis  cinn  eclesia  sancti  ]51axii  cum 
omnibus  iuribus  et  pertineutiis  suis,  ecclesiam  sancti  Gcurii  in  Castellione  Aretinn 
cum  omnibus  iuribus  et  pertineutiis  suis,  in  Castro  Felicitatis  ecdcsiam  sancte  Marie  20 
et  sancti  Jlichacllis"  arcliangeli  cum  pertineutiis  suis,  ccclcsiam  sancte  Marie  in  Podio 
sive  de  Uingone  cum  ecclesiis  sauctorum  lacobi,  RofHui  et  Andree  de  Cellis  cum 
pertineutiis  suis,  ecclesiam  sancte  Marie  de  Pestrino,  ecclesiam  sancti  Stephani  et 
sancti  Andree  cum  onmibus  iuribus  suis,  ecdcsiam  sancte  Marie  de  Ryenc  ciuu  duobus 
tenimentis  in  villa  Byene,  in  civitate  Perusiua  ecclesiam  sancte  Marie  de  la  Uale,  *& 
ecclesiam  sancti  Nicolai  de  Parione,  ecclesiam  sancti  Andree  supra  niuniiii,  ninnastcriuni 
monialium  sancti  Spiritus  de  Parione  cum  eius  pertineutiis;  in  comitatu  i|)sius  civitatis 
Perusine  ecdcsiam  sancti  Michaeliis "  de  Capellis  cum  onmibus  pertineutiis  suis,  eccle- 
siam sancti  Andree  et  sancti  Arculani  de  Pileo,  ecclesias  sauctorum  Laurencii  et  Cilii 
de  Castro  Fluminis  cum  omnibus  pertineutiis  suis,  ecclesiam  sancti  Donati  de  Man^iano,  so 
ecclesiam  sancti  Stephani  de  monte  Koffiano  cum  eius  pertineutiis,  ecclesiam  sancte 
Marie,  sauctorum  Bartholomei  et  Christofori  in  curte  Pacciani  cum  pertineutiis  eins, 
ecclesiam  sancti  Martini  iuxta  lacuiii  de  Venella  udniinc  luiu  tota  terra  que  Fitio 
dicitur,  curtem  que  Paterno  dicitur,  ecclesiam  sancti  Andree  de  Uertula,  ecclesiam 
sancti  Salvatoris  et  sancti  Angeli  in  Insula  Maiori,  ecclesiam  sancti  Daniiani,  sancte  85 
Lucie,  sancte  Agate  et  sancte  Marie  Magdalene  de  castro  toto  Thori  cuu]  onmibus 
iuribus  et  eius  pertineutiis,  ecclesiam  sancti  Bartholomei  de  Sanguiuaria,  ecclesiam 
sancti  lacobi  della  Tribuna  cum  vineis  et  terris  de  Petragrossa,  ecclesiam  sancti 
Ansani  de  Petrognano,  ecclesiam  sancti  loliannis  de  Cassa"  noua,  ccclcsiam  sancti 
Petri  et  sancti  Marcdli  cum  eorum  pcrtincntiis  et  iuribus,  ecclesiam  sancti  Martini  de  4« 
Colle  Brandalul(e] '^,  ecclesiam  sancte  Marie,  ecclesiam  sancti  l'ai'tliiildiuei  de  Paliano, 
ecdcsiam  sancti  Andree  de  monte  Jlelino,  ecclesiam  sancti  Christot'ori  montis  Sperdli 
cum  omnibus  pcrtincntiis  suis.  Etiam  volumus  superadi*  ecclesiam  sancte  Marie  que 
est  supra  murum  civitatis  Clusine  cum  vineis  et  terris  quo  sunt  iuxta  dictam  civitatem, 
castrum  novum  cum  toto  eius  districtu  cum  omnibus"  et"  pertineutiis  suis  iuribus",  « 
castrum  Montis  Gualandi  cum  eius  disrictu"  iuribus  et  pi'rtincutiis  suis.  Insuper 
damuB  confirmamus  et  corroboramus   omnia    bi)ri;i   (|ui'   prilatum   ninnjistcriuni   habet  in 

28**.    1))   Monteg  A;  t/ie  Erg/Imung  ihr  ICnduwi  »v  im.-iiliri-  <•;  erf/ilti:t  nach  C 


NACIITKÄGK    l'M)    I!  K  It  U  '  II  1' 1  f ;  f  N  (;  K  \.  717 

C'ortona,  viilcllct't  donio.s  sitas  in  [ilatcii  abljatis  iuxta  plutcaiii  uniiiimiiiitalis  et  totuiii 
stratam  de  porta  liorarda  cum  dmnnliiis"  ex  iitra(inr  parte  scriatiiii  UHqiie  ad  fdiiteni 
<|ue  surgit  in  quatrivio  diete  terre,  hospitale  iiixta  ptirtaiii  sancte  Marie  cum  ecclesia 
eius  sanctc   Marie  cum  omniljus    pertiiienfiis    et    iiiriljus    eins,    et    iura    et    bona    omiiia 

t>  q\w  lialjct  (lictiiin  nii>nasteriuiii  in  ^Imitalla  d  in  Moiitaiiariis  cum  podio  de  V'alegii) 
cum  domubus"  et  nmiaiulino*,  eccle.siani  sancti  Angeli  cum  cmniibus  pcrtineutiis  suis, 
castcllum  C'ereti,  et  villam  Fratceroli,  et  vilhim  ('apcraui  cum  viila  <h-  Hota,  et  terras 
quas  habet  dictum  munasterium  in  Foreoue  et  in  I'adule.  Kt  «iniuia  supi-a  dicta  cnn- 
cedimus  et  contirmamus  cum  omnibus    ini-il>us    et    pertinentÜH    suis  litnioribus  limitibiis 

II)  reditibus  pensiouibus  at([ue  iurisditii)iiil)us  et  ib'slrictubus"  acpie"  terri«  poiliis  et  terri- 
toriis  iu  memoli-'  mascuis''  pedagiis  et  gabellis  aceiialiis"  rebus  et  bonis  pertineiitibus 
qnotpni  miido  iiniversis*  et"  tuisque  succssoribus"  imperial!  dementia,  nostrc  mayestatis 
anulii  liberalitatis''  investientes  de  eiusdem"  dantes  vobis  vestrisque  suceasoribus ■'' 
plcnuni   et  utile   dominium  cum  )uen)  et  mixti)   impcrio,    onniimixbi    iurisditione  in   rea- 

15  lil)us  et  pers(inaülni.s,  predictas  terras  ipsarum(|ue  tcrritoria  villas  scu  districtus  ac 
ipsius  faculas"  universas  induciis'  tani  realilius  (|iiani  inMialilms ■',  iibere  exercendo 
omnes  consuetudines  utilitates  usus  eomoda  hunnres  inomenta"  dictis  terris  pertinentia, 
vos  et  vestros  sucessores"  habere  teuere  possidere  ac  etiani  gaudere  de  eiusdem", 
baberemuä*   personaliter,   si   uti   volemus"   eiusdem".      Insuper   conccdimus   et   daraus 

20  et  contirmamus  fortilicias,  que  inveniri  et  reperiri  possunt  in  Clusino  et  Penisino, 
videlicct  si  comititur"  fossatum  Ueneile.  quod  est  supra"  sanctum  Martinum  repertum', 
ad  locum  ubi  fuit  qercus"  lieliitantis,  ab  ipso  loco  mictit"  ad  sanctum  Proculum  et  a 
saneto  Proculo  in  Clanas  et  abinde  in  Foues"  usque  ad  fosatum"  Pantani  et  M|ur]ani' 
et  inter  lacnm  et  Clanas  terras  vineas  cultas  et  incultas  et  jtrata.    Insuper  confirmamus 

ib  et  concedimus  atque  danuis  tibi  abbati  tuisque  succssoribus"  plenam  et  liberam  pote- 
statem  vice  et  auctoi'itate  nostra  imperiali  cum  inlegiptime"  et  ex  inlicito  cuiuscumque 
generis  eoitu  natis  super  defectum  natalium  dispensandi  ipsosque  rite  et  legiptime" 
quoad  omnes  actus  legiptimos"  et  civiles  honores  quoque  eomoda  et  utilitates  quas- 
libet,    et   ut   ex  testamento  et  ab  intestato   ))crsonis  quibuscumquc  subeedere"  valcant, 

30  Icgipümandi"  et  habilitandi,  ita  ut  pro  idrni "  lialicntur"  omnimode,  sicut  a  nostri" 
imperiali  dementia  legiptiinandi"  uc  eciam  obilitandi"  forent  ad  premissa,  creandi 
uutarios  et  thabclioues  publicos  indices»  ordinatos«  ac  regis"  missos,  eorumque" 
nomina  nuncupentur,  solempnitatibus  debitis  adhibitis  et  eonsuetis,  receptis"  ab  eisdem 
primitus  de  üdclitate    sacro  observanda    imperio  iurato"'  sascramento",    eisdem    quoque 

3ö  dando  plenum  et  liberum  arbitriura  per"  locis  ubilibet  per  saerum  Komanum  im])erium 
constitutis  sui  officii,  vellut"  a  nostra  maiestate  creatis  factis  et  institutis  thabelliones 
iudices  et  notarios,  exercitium"  cum  omnibus  dicto  officio  pertinentibus  aut  facientibus", 
modo  non  obstantibus  legibus  iuribus  vel '  eonsuotudinibus  aut  statutis  —  et  sj)eeialiter 
legibus  Ulis  C.  de  presentibus"  imperatori  otterendis  1.  ult.  et  si  quevis''  vel  utili.  pn.' 

40  e.  b."'  1.  vel  privilegiis  concessionibus  factis  et  concessis  per  predecessores  nostros  quos- 
cumque  gencralibus  et  spccialibus  factis  introductis  et  concessis  per  quamcumque 
personam  quibuscumque  colegio"  etiam  1.  nee  dainpnosa  civis"  communicati"  sive 
persone  singulari,  cuiuscumque  preheminentie "  conductionis"  et  Status  existat,  sub 
quacumque   concessione   condicione"  seii   compositione  verborum   etiam  de"  ipsis  spe- 

4.1  eialibus"  de  verbo  ad  verbum  fieret  in  nostris  litteris  mentio  facienda,  que  predictis 
aliquo  modo  cbv^ivari"  potest  queque  ad  premissam"  nullius  volumus  optinere  roborem 

288.  d)  liberalitai  A  e)  sup  A  f)  rep  A  g)  indic  ordinat  A  h)  iur  A  i)  oder  iurihusvc; 
die  Lesung  ist  unsicher  k)  'luis  A  1)  oder  pu.  A  m)  der  Buchstabe  ist  ganz  ungeiriihnlich, 
ob  b  oder  h  oder  k  oder  li,  lüsst  sich  nicht  sicher  entscheiden         n)  coiiduc  A         o)  condic  A 


718  KAlSKUrUKlNOi;  N. 

linnitatem *.  cisdem  ex  i'iTta  scientia  et  de  iilonitiidiiit'  iiii)icratiirio  potoj^tatis  pouitus 
dcrogantes.  Et  voluiuus  insujier,  iiund  nuUn  prescriptio  possit  opponi,  nisi  in"  quin- 
gentonun  amionuii.  Et  eain",  (lUi'  tomire  prosentiuni  cassaimis  et  anullainus  et  irri- 
tauius,  cassa  et  irrita  esse  volunius  ipso  faeto.  Ktiain  voluiuus  supiieradi"  profato 
oonobio*  monasterium  sancti  Crespoldi  situiu  in  i)lano  Bettoni'  cum  eeclosiis  sanete  5 
Marie  de  Costaiio,  saneti  Salvatoris  de  CoUe,  saneti  Angeli,  saneti  MaiK  lli,  samti 
Manni'',  saneti  Paferniani,  saneti  Clenientis,  saneti  Martini  de  Cniie.  saneti  Nieolai  de 
(.Jessano,  saneti  Donati  de  Costano  et  eeeicsiani  saneti  Angeli  de  .Muldrone  Assesenatis 
dioeesis  cum  onniibus  eoruni  iurilius  et  pertiuentiis,  castruni  Faseiani  cum  iccicsia 
saneti  Blaxii  cum  omnihus  iuribus  et  ]>ertinentiis  suis.>  81  quis  igitur  contra  lianc  10 
uostre  auetoritatis  paginani  temerario  ausu  violator  extiterit,  quod  mininic  credimus, 
vol  predictuni  abbatein  suosque  sueessores"  <n)onaeiiaeo.s*  et  vasallos  >  de  predictis 
eausis  disvestire  molestare  vel  per  jdaeita  fatigare  teniptaverit,  sciat  se  compositurum 
auri  purissirai  libras  c",  medietateni  caniere  nostre  et  medietatem  jiredicto  abbat i  vel 
suis  sucessoribus».  Quod  ut  vcrius  crcdatur  diligentiusque  ab  Omnibus  observetur,  is 
sigilli  nostri  impressione  inferius  iussimus  insigniri. 

p  Siginim  donini  Heinriei  serenissimi  (M.)  et  invictissimi  impcratoris  augusti.  | 

^  Heinrieus  cancellarius  vice  Euerardi  cpiscopi  et  archicapellani  recognovit.  p  (SI.  D.) 

Datum    anno    dominice    inearnationis  MXIIII,    indictione  XII,    anno    vero    domini 
Heinriei    imjicratoris    augusti    regnantis  XII.    imjicrii    vero    eins    primo;    actum    Ivonic;  20 
tVliter"  amen. 

304*'^ 

Heinrich  bestätigt  nach  dem  Vorgang  Bei-engars  I.  den  Canonikern  zu  Carpi 
ihre  Besitzungen  und  Zehnten.  Pavia  1014  —  — . 

Originaldiplom  im  Archiv  der  Congregazione  di  carith  zu  Mailand  (Ä).  ss 

Das  Original  dieser  bisher  ganz  unbekannten  Urkunde  aufgefunden  zu  haben,  ist  das  Ver- 
dienst des  Dr.  A.  Maili  von  der  Ambrosiana  zu  Mailand.  Leider  ist  es  durch  lange  Ver- 
nachlässigung und  Feuchtigkeit  so  beschädigt  —  ebenso  wie  ein  im  gleichen  Archiv  be- 
findliche.i,  gleichfalls  bisher  völlig  unbekanntes  D.  Heinrichs  V.  für  Carpi  — ,  dass  die 
Schrift  z.  Th.  unleserlich  geworden  war.  Haiti  hat  zwar  mit  Hilfe  von  Reagentien  noch  so 
einiges  zu  entziffern  vermocht;  die  Anwendung  eines  chemischen  Mittels  aber  hat  dann  an 
den  damit  behandelten  Stellen  auch  die  letzten  Schriftspuren  vernichtet.  Um  so  dankbarer 
erkennen  wir  es  an,  dass  Ratti  uns  seine  Abschrift  der  Urkunde  zur  Verfügung  gestellt 
hat,  der  wir  uns  allerdings  nicht  vollständig  anzuschliessen  vermögen.  —  Die  Echtheit 
des  D.  und  seine  Originalität  zu  bezweifeln  liegt  keine  Veranlassung  vor;  soweit  darüber  S6 
jetzt  noch  ein  Urtheil  möglich  ist,  erscheint  es  nicht  als  ausgeschlossen,  da.ss  die  Schrift  von 
HB  herrührt,  icährend  der  Contert  sich  offenbar  an  eine  verlorene  Urkunde  Berengars  I. 
anlehnt,  aus  der  auch  die  Invocatio  stammt.  Im  15.  Jh.  scheint  dies  D.  Berengars  noch 
vorhanden  gewesen  zu  sein;  es  wird  ebenso  wie  unser  D.  in  Urkunden  Friedriclis  III.  von 
1470  und  14S8  (unvollsländig  gedruckt  von  Sammarini  in  Mnnorie  stnr.  c  dncuntenli  sulla  40 
ciltit  e  sul  antico  prituipalo  di  Carpi  4  [Carpi  188SJ,  'JVi  f.)  erwähnt.  —  Schwierig- 
keiten machen  bei  unserem  D.  304'"'  Recognilion  und  Datierung,  von  denen  jetzt  nichts 
mehr  zu  erkennen  ist.  Ratti  versichert,  da.ss  der  Name  des  Kanzlers  sicher  nicht  Heinrieus 
zu  leset!  sei,  und  vermuthele  Pertoldus,  was  ganz  unmöglich  ist;  eine  von  ihm  nng<- fertigte 

StM,   ]))  maiii  A,  ob  etwa  Matcmi  <xUr  Martini?  46 


NACHTRAGE    UND    It  K  U  I  < '  HT  H  ;  r  N  i;  K  N.  710 

Zricliiiiiiifi  (Irr  Sclinflrt'ste  lilsst  kdiie  .fichcre  LfKitni/  zu.  Solllc  irirkUih  nirlil  Ik'inricus 
diKjvstandfii  hüben,  so  kiiniite  man  nur  an  Piligriimis  ikUt  vIwu  l'«!rc;j;riiiiis  denken;  in 
diesem  Falle  würden  wir  entweder  eine  Neuan-sfertigitny  ans  der  Zeit  des  Kanzlern  Pilgrim 
oder  elira  anzunehmen  halten,  dass  die  Urkuttde  erst   in  dessen  Zeit  luillendet  worden  wi'lre; 

6  ««(/    dafür  könnte    man    anführen,    duss    es    in   dem  neueren    Inventar  des  Archivs    heisst : 

101 1)  (MaggioV)  DaUi  di  Pavia,  doch  beruht  hier,  loie  der  Zusatz  Mag>;iu  vermuthen 
litsst,  die  Zahl  lUUi  wohl  nur  auf  Schreib-  oder  Lesefehler;  auch  würde  die  von  Ratli 
noch  gelesene  Zahl  der  Kaiserjahre,  selbst  wenn  man  Nichteinheilliehkeil  der  Datierung 
annehmen   wollte,  zu   lOlH  nicht  passen.     Wir  müssen  bei  dem  Zustande  der  Urkunde  auf 

10  die  Ltisung  dieses  Ri'ith.iels  verzichten. 

I  In"  nomine  ilDinini  (k'i  etcrni.  Hciricus''  diviiin  favt-nto  cleni[ent]ja  Roma- 
nnruiii  ini[)eratiir  augustus.  Si  loca  divino  ciiltui  nianripata  con[digni|.s''  aeciiinulanius 
binuti(.'iis,  ad  prcsontis  vite  t'ninlunifiituni  ^  (ot|''  futmv^  firmitiT"  nobis  prodcsse  con- 
ridiuuis.      Qiii>(circa''    o]nniinni    tidcliuni    sanctc  "^  dei    (■c'clusi(;  no.stroninifjiie  prescntiiun 

15  HC  futurdiuni  ihivotio  novcrit,  caiuinicos  plebis  sancty  et  perpe[tue]f  vir[gin]is«  |  [Mari|e 
s[ite'''  in*-'  c'|astro'>'  ("ar[)CMisu  ad  eandeni  plebcin  iure  proprlictajtis"  pcrtinonte  [nlostlrlani" 
adü.sse  celsitiidinem  deferentes  sccu[ni|*-'  pr[occptuni]'-'  div(j  nicnidi-ii;  H[ercn)garii  iui- 
p[eratoris,  in^  ll^[*'J^'  I  fcont]incbatiir'>',  qualiter  lildeni"  Bjercngariu.si^  ini]perator  [pre- 
dictamj''  plebe(ni]  canonicani  ab  Aistulfo  Longobardorum  r[egei'  anti|(j|uit|us  constitu- 

211  tani  i'lericis  ipsiiis  plebis  |tani^'  de»  terris')  |  |quani(|UG'''  de^|  dcclinilis"^'  [ad]^  ij)s(anj'f 
plobem''  ct>'  eurteni'''  p('rti|nentibus^'  precepti  siii  aulmilate''  firmavit.     L'ndc  [pejtierunt" 

Udstrani  celsitudincni,  ut  per  [nostre^]''   .     .     .     |     .     . 

(continnare]    dignarcinur.      Quorum    preeibus ' [pro 

nostre  aniiuej  |  reniedio,  prout  iuste  [et]'"  legaliter  possunui.s,  per  nostrg  e[elsitudijnis''' 

86  preceptum  eandem  canonicani,  secundum  quod  prius  tuit,  ad  co[mmuneiuJ'>'  et  regulärem 
vitam  redii[cent]ess  confirmamiis  [  [ac  perhenniter] "  st[ajb[ilimujs«  et  tarn  terras  quam 
dcci[nia]s'-',  q[u]e''  [ilntra*-'  terminos  plebis  in  omnibus  locis  invoniuntur,  absque  dimi- 
nutione  sub  potcstate  eorum,  qui  in  c[ommu|ni'''  |  [vita|  pcr|nia|u.serint*-',  [m\s  per- 
[petu|um"    manere    j)recipimus,    [evacuata]^    per    omnia    illa    mala    consuetudine,    qu§ 

30  clericis  extra  [c|a[no]nieani*''  nianentibus  in  reddendis  [XII  soliilis  aliquandojp  |  [ipsis 
super  imposita  fuitj''.  Ötatuimus  ergo,  [ut  abbas  nullusj''  vel  abbatissa  dux  marchio 
comes  vicecomes  seu  quelib[et  re]gn[i]s  nostri  magna  parvaque  persona  hoc  [idjem» 
in-ump[ere  vel^]  |  [contra  id  vcni]re"'  conetur  uUo  modo  seu  predicte  plebis  cl[erico]s« 
presumat,   ita  ut  velit  eos  molestare  aut  fundos  afut]""  possessiones  et 

35  decimas  ecclesi^  auferre  «[ivje*-'  minuere  |  [vell''  pro  eisdeni  possossionibus  aliquas  ex- 
quirere  exactiones,  [ut  presentes^J  vel  fiitiiri  canonici  libcrius  deo  faniulari,    pm  statu 

301  iis,  [Ratti  -  Bresslau]  a)  Chrismon  ist  nicht  mehr  zu  erkennen,  kamt  alter  porhanden  gewesen  sein 
b)  A  c)  so  ist  wahrscheinlich  zu  ergänzen;  Ralti:  continuis  d)  ron  Ratti  noch  gelesen 
e)  so  scheint   gelesen    werden   zu    müssen;   Ratli:    siiiiiliter         f)    hier  und   sonst  an  mehreren 

.10  Stellen,    wo  Jetzt   nur  <>  lesbar  ist,    war  möglicher  K'mc   ursprünglich  g  geschrieben         g)  das 

M'ort  ron  Ratti  noch  ganz  gelesen  h)  ergänzt  nach  dem  Sinn;  cor  plelieiii  ist  eine  Lücke 
von  etica  3,  .5  cm  \)  ergänzt  nach  Z.  2ti  k)  dahinter  bis  re  (ron  coiifirmare>,  das  Ratti  niuh 
gelesen  hat,  Lücke  von  21cm;  zu  ergänzen  ist  dem  Sinne  nach  etwa  pur  [uostre  cclsitudinis 
preceptum  pret'ate  plebis  canonicis  hoc  idem  concedere  et  confirmaro]  dignareiniu'      1)  dahinter 

45  Lücke    von    etwa    10  cm;    zu    ergänzen    ist    dem    Sinne    nach    etwa:    [aures    nostre    serenitatis 

clementer  accommodantes  pro  nostre  anime]  m)  Ralti  glaubte  ac  zu  lesen,  doch  ist  den 
Schriftspuren  nach  et  wahrscheinlicher  n)  ergänzt  nach  dem  DIL  V.,  wo  diese  Worte  cor 
stabiümus  sicher  lesbar  siwl  o)  Ratti:  perpetuo,-  doch  i.it  am  Ende  des  ff'ortes  u  noch 
erkennbar         p)    das    eingeklammerte    ron  Ratti   gelesen;  Jetzt    ist    hier    nichts    mehr  sicher  er- 

50  kennbar         q)    Ratti  glaubte   vor   conetur   noch  venire    zu  lesen;  Jetzt  ist  nur  noch  re  -i«  er- 

kennen; trifft  Ratti's  Lesung  zu,  so  dürfte,  wie  oben  geschehet),  zu  ergänzen  sein  r)  Ratti: 
fundos  possessiones;  doch  ist  dazwischen  a  deutlich  und  Raum  für  einen  oder  zwei  weitere 
Buchstaben;   vielleicht  kann  aber  ac  statt  aut  gestandet*  haben 


7'2I1  K  A  1  S  F.  1!  l"  i;  K  r  N  1)  K  N. 

r,f:.'ni'  i't  iirbis,  pro  iiobis  i|uimju(.'  ((iiioii'  ilouin  valcaiit  |i'xi)r;irL'] ".  |  [Si  quis 
ijjiiiirji'  li|iiiii|s«  |nostre)*''  oontinnatinnis  pn-ci-ptuin  |ii|liij|uaiulo'  couJfViii'tere'-'  conatus 
fiierit,  scint  so  cüinjiosituniiii  auii  M|itiini  libras  ccntuiu,  mediotntem  kanicry  nostn^  et 
(nn'ilif  tattnn  fan<mic'is|i'  jirescutibus  vel  futuris  prclibatc  [plobis]'-'.  Qiiod  nt  vcrius 
eiv(bitur  et  tlilit;oiitiiis  ab  oiniiibus  obs[orvL'tur,  manu  propria  int'i'riii|.s"  roborantes  s 
aiuilo  nostro  iiisigniri  iussimus. 

^  SifTiium  donini  Hoinrici  seronissinii  (M.)  et  invictisjsinii  iiupjcratoris.  | 

_^ (caiK-ellariiis •■'•*■   vice*   Eueranli"    opiscopi"    et"    ai\liiiaiHll.nii    rc- 

coguovit"].  g  (SI.  D.) 

[Datiun  anno  doniiniec  int'aniacionis|^ |inij)(M-ii  lo 

eins  priino:    actum  Papic:    fclii-itrr  ann-n]^. 

:i;i8. 

Xachdem  die  Quelle  fon  Ughelli's  Dnuk,  ein  Copinlbuch  aus  der  ersten  Hiilfle  des  17.  Jh. 
im  Yatieanisehen  Arehiv  zu   Rom  (B),  wieder   aufgefunden    worden   ist,   wo  D.  338  auf 
f.  35  eingetragen  ist,   sind  wir  im  Stande  den  vollst ündigen  Text  des  D.,  der  im  Drucke  \b 
Ughelli's  rerkiirzt  war,  mitzullieilen.     Nach  der  Fas.<iung  der  Arenga  und  der  Corrohorations- 
formet  dürfte  die  benutzte  VU.   Otto's  III.  au.tserhalb   der  Kanzlei    verfn.'ist   gewesen   sein. 

In    nomine    sancti,-    et    iiulividiK;    trinitatis.      Hcnricus    divina    favcnte    clemcntia 
Komanoruni  Imperator  augustus.  Quia    divim;    gratii^'    est,    ipiod    excellenti^  nomcn 

iraperialis  obtinentes  dignitatem  quoque  imperialem  cultu  excolamus  divino,  intcr  cetera,  so 
que  iiostri*  oflitio    divinitus    congruutit,    luiius    solius    mandati    non    immemores,    qnod 
vcrit«te  niagistra  accepimus,   quo  sie  monemur :   'dignus  est  mercenarius  niercede  sua' '', 
et  quoniam  benc  nobis  servientos  ex  oo  (piod  accepimus  nostra  rfiiiiuieralionc  iVustr.ui 
ne(|ua(piam  dcbenius.  digna  semjxT  rctiibutiono  eis  bonefacicndo  iniscricorditer  iiisistiiiuis. 
(^uocirca  tirleliuni  nostrorum  prcsentium  scilicct  et  futuronim  universitati  jiatcat,  quoniam  :;5 
senioris    nostri    Ottonis    predecessoris    imperatoris    cognoscentes    Imius    remunerationis 
fautricem  gratiam  Hernardo  Parmensi    eomiti  fidclissimo    nostro  cortem  Neironem  cum 
capiiellis    ca-stris    dominicatis    massaritiis  villis    et   terris    omnibusque  ad  eandem  perti- 
iii-ntiis,    cortem  Koccam    etiam    et  castrmii  de  valle  Visenerina  cum  omnibus  ibi  perti- 
ncntibus    vel    adiacentiis    et    quod    dici    vel    iioniinaii    possit,    et    sicut    quondam  Hugo  so 
Tuscie  marciiio  )ier  omnia  tenuit  in  integrum,  \n;r  intervcntum  et  petitioncm  Ounigundi;'" 
imperatricis    augusti;    coningis    nostre    donamus    concedinnis   at(pic   larginuir.      (^Uioniam 
senior  noster  Otto  Imperator  eam  quam  prcfati  sumus  cortem  predicto  IJcnianIo  eomiti 
jjro  digno  eins  servitio  donavit  concessit  suoquc  imperiaii  iure  in  proprietarium  ius  et 
dominium  tribuit  et  largitus  est,    nos  quoque  profuturis  temporibus  aniodo  et  deineeps  si 
donatione    et    concessione    tribuimus    et    confii'mannis    atque  perpetua  stabilitate  corro- 
boramus  in  integrum,    sicut  superius  legitur,    cum  sei-via  et  an<'illis  aldionibus  aidianis 
montanis  planiciebus  iiionti))Us  et  collibus  rupibus  et   rujiijiis  ])ascuis  silvis  acjuis  pisca- 
tionibus.    cum    usibus    a<piarumrpie    deeursibus    molendiiiis    onniiliusque    eiusdem   cortis 

304''-.   »I    li'iitti  ylaulAe  ro({|aiij  zu  lincn,    nur  Kchrinen    die  Spuren   eher  auf  exorarc   zu    weisen,   (lau  lo 
auch    in    iliener    Wendunii    i/eiriilnilirlifr    int  ti    Uulli:    uli(|uan[tuluiii],    aljer  ilie    Kri/^lmutiff 

zu  aliijiiBiiüo  tut  rorzuzirhen  \\)  s  riir  rohorautcs  int  giclirr,  Sudans  uoltl  nur  infcrius  ir</rhi:l 
uerilcii  kann;  in  (Itni  f>ll.  K.  hat  Ualli  noch  riu«  ri>r  rohnruiitcs  gelesen  v)  ilbcr  den  h'aiizler- 
„„,„,„  ,    ,/i>  ViirtM'merhung        \\)  ojfiiovil  vim  Haiti  yelesen        x)  Hatti  las  in  der  Datierunys- 

Oiit  .  .  »II  .  .  dorn iiniii'rii  cius  priroo  A apie  f ;  vgl.  die  Vor-  « 

.  l.uny. 
XV>.     Mrewlau]     n)  H        b)  Luea»  10, 7        c)  Conigunds  B 


NACIITKÄOK    ITNI»    H  K  U  I  C  II  l' Hi  f  N  «;  K  \  TJl 

utilit:itil)ii.s,  ua  vidrlicet  rufiiuic  ilt  iil>  liiir  Imr.i  iiiaiili'.t  |iiiMliitiis  ISiMiinrilii?.  lunicK 
oniiiia  siijira  «lii'ta  ciiisilcni  fortis  lialicat  t('iii;at  liniiitfr(|iic  possidcat  ex  nostra  ddiiatione 
tMjncessioiic  at(|iic  ii>rrob<irntioiie.  Il.il)caii|uc  lilM'i-aur'  raciiltatcin  |ii'r  liniiis  iiosfri 
|)ri;ci'|)ti   iia^iiiam   tum   ipsf   Huriianliis  cuiiins  niiiiiia  supcriiis  (l('|iri'lii'iisa  riiisilciii  rortis 

R  >Hein)iii.s  (|iiani  siii  lit^Tcdcs  ot  i)iolit;rcdc's  vcl  uui  dcdcrit  vcl  liabfiida  statiiorit  tciiciiili 
piissidcndi  donaiidi  aut  (.'oiiiimitnndi  sivc  i|ii<id  aniimix  fiiis  do  oa  decreverit  fftciciidinii, 
oiniiiuiii  Imiiiinuin  ro{j;ni  iiiij)crii([iu'  iiostri  c-ijutradictiont-  vol  molnstatifun-  rotnitta. 
Prcciiiiriitcs  itaquo  iubcnnis,  ut  indlus  diix''  iiiarrliin  ('|)isco|nis  c-oim^s  vicffonics  sc» 
iliR-lilx't  iiii.stri  imperii  i't  rcfjjni  iiiaf^na  parvaciuc  pcrsmia  |)rcdii-tuiii  IJcniardimi  coinitciii 

111  ei»is(iiic  ln;redcs  ao  prolicrndes  de '  supra  dirtis  rebus  iniisdcm  cortis  moicstarc  iii- 
(|nii'tarc  vol  disvostire  ju-csiiiiiat.  Si  (|uis  vcro  liuiiis  imstn;  diniatiniiis  c'om'i'.ssionis  et 
fon-iiborationis  atqiie  coiiHriiiatiimis  prciM-ptum  violavcrit,  fjund  t'iituruin  (vssc  non  crf- 
dimus,  sciat  se  conipositiiruiii  aiiii  piirissimi  lil)ras  millc.  iiicdictati'in  camcrc  iiustre  <;t 
inediotatem   (üdeni   Rernardo   cnmiti   .suisinic    liiii'dit)iis    et    prolicredibus    vr^l    illis,    (jiins 

if.  supcriiis  statuiuuis.  Qund  ut  vcrius  crcdatur  et  diligeutius  iiiviolabilitcrque  ab  omnibus 
iibsorvctur,  boc  prcccpfuni  talitcr  eonsci-iptuni  manu  propria  CDuliruiantes  sigillo  iiostry 
cognitionis  et   iuipcrii   iut'crius   iussinuis  (bnntai'i. 

Sifrnuiii    ilmnini   Ilenrici   (M.)   gloriosissinii    at(|uc    iuvictissimi    inipcratori.s    scmpcr 
auf:;usti. 
in  Hfuricus    cpisciipus    et    canccUarius    vice    Kuoranli '-'    c])ise()pi    et    arcliicaucellarii 

rcfof^iiovit. 

Anno    (biminico''    incarnationis  MXV,    iudictionc  XIlll ',    anno    (b)iiiiui    lieurici   iui- 
pcrati>ns  augusti  rcyni  XIIII ' ,  iniperii  vero  cius  ii'';  actum  Mcresburch ' ;  fgliciter  amc-n. 

«JS.   d)  Hberam  liberam  B      e)  rex  li       f)  se  li      g)  Eueraadi  /(       li)  diii  /(      i)   14  H      k)  -J'   /; 
jf,  1)  INIaresliuch  li. 


Kai<frnrkun<ieu  III. 


91 


//.    Sonstige  Nachträge  and  Bcric/ifigiaigeu. 

Uit    iiilhfenil   i/<w  Orurl-ni   unnfrer  Aiint/alM:   tinyelfcleiieii  Vcnlnderiinfien    in    hczinj  im/'  dii 

Aiifhrirnhriiniii»)i'tf  ilrr  iv;i  iinx  heiiiitzteu  Ori'iji'iKilc  iiiitl  .l/i.ichri/'tfii  goiric  sotuilif/c  lieriehti- 

;/UH;/t'n    zti  tfcti  l^ttrUfiinitijnh<*n    sind    im   QmltenrrtjiMvr    tr-rzeichuft , 


D.  8  ist  nach  dem  jetzt  wieder  zu  Tage  ijekommencn  Original  A  (nach  Dirtitf  des  EA 
geschrieben  von  EB)  im  Besitz  des  Sisc/io/s  von  Onmihriick  herausgegeben  von  Joxte:i  Osnuhritcker 
Kiii.<er-  und  Kfinigsurkiinden  14  u"  16  nebst  Facsimile.  Danach  ist  zu  rerbcssern :  S.  10,  n  (C.)  ^ 
In.  1(1,  u  praesentiiim.  1(J,i.h  ütliilolfus  Osiiehruggensis.  cpiscopus  §.  10,  n  nostnve  dem. 
ecclesiae.  10, is  que.  10, i/,  ecclesiae.  10,->:,  nmqiiam.  lO.ss  zu  suo  Note:  o  corr.  wohl  aus  tl. 
lU,tti  praedict^  ocelesiae.  10,  si  li?c.  10, .ij  Farnmiiiinkil,  Hnitansten.  Hergashauid,  Drniia- 
nntniri.  /0,.va  Diumeri.  lU,:i4  que.  10, .ir,  coutuuiatii;.  i(^,vs  diviin;.  10,. 1:1  nostrau  uleionis. 
zu  Hscum  Note:  t  corr.  aus  u.  10,  in  v^rius.  10,  ii  regig.  S.  11.  j  §  Siguuin.  invictissiini.  ^. 
y/,»|  Egilbertus.  Uiiilligisi.  recog.  ^  (SI.  2.).  ii,.y  zu  V.  kal.  aug.  Note:  vielleicht  in  dafür 
giliissene  Lücke  nachgetragen  ;  zu  dominicae  Note:  dorn,  ohne  Abkürzungszeichen;  A.  11, 1  re^is  I. 
zu  Mersebiirc  Note:  der  Ortsname  ist  nachgetragen.  Alle  anderen  Noten  entfallen.  —  IJ.  27 
S.  30,1h  liintcr  Herkunft:  Zu  beachten  i^t  die  Ü})ereinstimmung  des  Dictats  mit  demjenigen  des 
DO.  III.  STO ;  sie  erklärt  sich  wohl  am  einfachsten  durch  die  Annahme,  da.ss  eine  dem  DO. 
III.  :i70  wesentlich  gleichlautende,  uns  nicht  erhaltene  Urkunde  Otto's  III.  für  das  Bisthum 
.'ii  Ih'u  •  Brixen  als  Dictatvorlage  für  unser  D.  27  benutzt  u-orden  i.^t.  —  D.  29  S.  32, n  vor  Hund 
M'lK'ji.  .S'aZi.sfc. :  Aventini  Ann.  Boiorum  cd.  Ziegler  114  cit.  —  D.  35  S.  39,7  vor  Eckhui 
l'iulinger  Scrmones  conrivales  (Sfrassimrg  1^06)  d 4'  cit.  —  D.  37  S.  42, ji  statt  5.9  lies:  1,,')3.  — 
IJ.  41  S.  48,11  vor  Ughclli :  Angeli  Historia  di  Parma  64  cit.;  hinter  2,  205  statt  ex  cod.  lab. 
Vat.  (U)  =  ed.  IL  2,  161  lies:  aus  Copialbuch  aus  der  ersten  Hälfte  des  17.  Jh.  im  Vati- 
runischen  Archiv  zu  Rom  f.  33'  (13)  =  Bordoni  Thesaurus  ec.cL  Parmens.  136,  =  Vghelü 
Italia  Sacra  ed.  IL  2,  161.  Nach  Ughelli's  jetzt  wieder  aufgefundener  Quelle  ist  zu  verbis.sern 
(abgesehen  von  orthograplmchen  Varianten):  S.  48,3»  in  honorem.  Siluestri,  S.  49, r,  Siluostri. 
49,  u  seu  largitionem.  49,  «»  zu  causari  Note :  cassare  B.  49,  is  persolvere  jjredicto  Sigi- 
fredo.  49,  IS  domiui  (M.).  49,  h  cancellarius  Vulichi  B.  Die  Noten  a.  f.  1.  s.  x  entfallen.  — 
D.  4.5  S.  53,37  vor  Westf  ÜB.:  Fac.fimile  der  Datumzeile  in  Acta  SS.  Innii  ed.  I.  3,  19.  — 
D.  56  S.  67, ,7  statt  1, 198  lies:  1",  198.  —  D.  57  ist  zu  streichen.  An  seine  Stelle  tritt  das  auf 
S.  85  gedruckte  T>.  69  mit  allen  Anmerkungen.  Nur  lassen  wir  dahingestellt,  ob  nicht  nunmehr  das 
in  FGH  überlieferte  Incarmilii'i.^iiihi  MIHI  als  Fehler  zu  betrachten  und  in  das  zu  S.  Pill,  Ocinber 
Ijassende  MIII  zu  emendierev  'Hesem  Falle  wäre  die  Datierung  aufzulösen:  S.  Pill  1003 

Ortoher  21.  Will  man  diese  Emendalion  nicht  vornehmen,  so  würde  die  Datierung  ah  nicht  ein- 
heitlich aufzufassen  und  so  aufzulösen  .lein :  S.  Pill  October  21  —  1004.  Unter  den  Drucken  auf 
S.85,itH  ist  anzufügen:  Grandidier  Hist.  d'Alsace  1*',193  n"  358  angeblich  nach  Abschrift  Zur- 
Inubens  aus  dein  danuUa  in  Bern  befindliiheu  Original.  —  Böhmer  Reg.  942.  —  Stumpf  Reg.  1367. 
Indrm  wir  diese  Berirhtignng  vornehmen,  bekennen  wir,  bei  un.serer  Annahme  über  das  Verhältnis 
•  IUI  I).  57  zu  D.  69  einer  Täu.<<rhnng  zum  ()pfer  gefallen  zu  sein.  Erst  bei  der  Untersuchung 
der  Urkundenfälschungen  Grandidiers  haben  wir  festgestellt,  dass  die  von  Znrlauben  an  Schöpflin 
und  Grandidier  gesandten  Abschriften    von  Petcrlinger   Urkunden    nicht,    wie  behauptet  wird,    in 


N  ACH  riiAi;  K   IM)   im:  i{  ICH  rii;  r  m;  i:.\.  7L':t 

iliirm  (/iiiaen  l'iiifdiitjc  Ahsrliri/trii  dir  Orit/iiKilr  sind.  Wie  luhiilivli  ZurlniibiiiK  Text  dvi, 
1X1.  III.  'J7S  virlil  (Ulf  eine  Ahsiiirif'l  den  noch  erhaltenen  Oriffinals  dieser  Urkunde  znriirkgeld, 
.stwdei-»  iiii.s  ihrem  Proloknil  und  dem  Conlext  des  IX).  II.  ö/,  in  dfin  nur  die  Xamens formen 
ijeHndert  sind.  zusammeMjesetzl  ist,  so  litit  eine  genaue  Amdijse  des  ])H.  IL  hl  uns  gezeigt,  dass 
dessen  von  Crrandidier  jmblieiertep;  Te.rl  uns  dem  hei  Herrgott  gedrmkten  Bruchstück  des  J).  Hi4 
und  dem  hei  Schöpflin  ■  Grandidier  gedruckten  fehlerhnfhii  Texte  des  J)().  II.  Hl  (oder  des  DO. 
III.  27;i)  zu.viniHienge.'ietzf  ist.  Dmuuh  halten  n-ir  es  nicht  mehr  für  zultissig,  das  D.  Hi)  als 
eine  Neunusfcrlignng  des  D.  57  zu  bezeichnen :  wir  glauben  rielmehr  jetzt,  dass  Heinrich  mir 
eine  einzige  Urkunde  für  Pcterlingen,  unser  D.  H9,  das  an  die  Stelle  des  zu  streichenden  I).  ■'>? 
zu  treten  hat,  nusgestellt  hat.  Wir  glauben  auch  nicht  mehr,  da.ss  das  Original  dieser  einzigen 
Urkunde  noch  im  vorigen  .Jahrhundert  vorhanden  gewesen  and  noch  von  Zurlauhen  eingesehen 
worden  ist;  und  nur  das  lassen  wir  dahingeslellf,  oh  ti'ir  Zurlauben  für  die  eigenthümliche 
Gestalt,  die  das  Diplom  in  Ornndidiers  Druck  erhalten  hat,  verantwortlich  machen  sollen, 
oder  oh  Grandidier  seihst  als  der  Urheber  des  ganz  in  seiner  bekannten  Art  zu.sammenge.stellten  Te.rtes 
anzusehen  ist.  —  D.  '>S  S.  6i),  i.i  stall  im  Depurlemenliilarchiv  lies:  in  der  Bildiolhek.  S.  70,  j.',: 
{'her  das  Verhfillnis  von  D.  -'»S"  zu  D.  öS*  vgl.  jetzt  auch  Bourgeois  in  Bulletin  historique  et 
jihilologiqnc  du  comiti  des  Iravau.c  hisloriques  et  scienlifiques  Annee  18f>ö  (Paris  18910  H8H  ff.  — 
D.  «i"  .S'.  7li,,.'  hinter  lüIKi:.  =  Kehr  Merseburger  ÜB.  1,  HO  n"  '2i).  —  D.  63  S.  77,  m  vor 
Böhmer:  Kehr  Merseburger  ÜB.  1.  Hl  n"  HO  aus  C.  —  D.  (i4  S.  79,4  vor  Dobenecker :  Kehr 
Merseburger  ÜB.  1,  H^  n"  Hl  aus  AA^BC.  —  D.  6.')  S.81.,„  vor  Dobenecker:  Kehr  Merse- 
liurger  ÜB.  1,  H4  n"  H2  aus  B  und  Abschrift  von  Möbius.  —  D.  6H  S.  82,  n  vor  Dobenecker : 
Kehr  Merseburger  ÜB.  1,  Hfi  n"  HH  aus  A.  —  D.  71  S.  88, ss  statt  Güteraufzählung  lies: 
Weichbildgrenzc.  —  D.  78  S.  98, jr  vor  Herrgott:  Guilliman  De  ep.  Argentin.  176  eil.  — 
l>.79  S.99..^n  (on  Ende  der  Zeile:  Zur  Überlieferung  vgl.  jetzt  Bloch  in  Zeitschr.  für  die 
Gesch.  des  Oberrheins  N.  F.  11,  H09ff.  —  D.  8H  S.  lo4,r.  hinter  151  n"  27:  =  Worbs  Archiv 
für  die  Gesch.  Schletiens  284  n"  2.  —  D.  86  S.  108,. i.t  statt  Frose:  Frohse  (ebenso  S.  133,,. 
134,^.  lH5,:rj.  258,. »)■  —  D.  89  S.  112,  n  vor  Stumpf:  Kehr  Merseburger  ÜB.  1,  H8  n"  35 
uns  A.  —  D.  92  S.  116,  n,  hinter  vergabt  worden:  Vgl.  jetzt  Bresslau  in  N.  Archiv  23, 161  f.  — 
D.  W  S.  124,,  am  Ende  der  Zeile:  Zu  den  DD.  99—102  vgl.  jetzt  Bloch  in  N.  Archiv  23. 
145  If.  —  D.  lOH  S.  128, ij  vor  Greiser:  Falckenstein  Ant.  Nordgav.  2,165,  =.  —  D.  106 
S.  IHl...  vor  Stumpf:  Kehr  Merseburger  ÜB.  1,39  n"  H6  am  AB.  —  D.  120  S.  146,,.  vor  Mon. 
Iiiitriae:  Pertz  in  Archiv  5,  326  rit.  zu  1005.  —  D.  121  S.  147,, k  vor  Wilmans-Philippi :  Klein- 
sorgen  Kirchengesch.  von  Westphalcn  1,  459  Te:ct  in  deutscher  Übersetzung.  S.  147,  n  statt  605: 
605  Heg.  —  D.  128.  Das  von  ED  ge.ichriebene  Original  (A)  ist  u-ieder  zu  Tage  gekommen  und 
jetzt  im  Be.titz  des  Herrn  Stadiarchivars  Dr.  .Tang  in  Frankfurt  u.  M.  Der  Zusatz  hinter  der 
Corroborationsformel  ist  von  anderer,  die  Schrift  des  ED  nachahmender  Hand  hinzugefügt  worden. 
Ein  Theil  des  Zusatzes  ist  zwar  von  dem  Siegelrande  verdeckt;  nichtsdestoweniger  kann  der  ganze 
Zusatz  geschrieben  icorden  sein,  nachdem  das  D.  bereits  besiegelt  war,  wenn  das  Pergament  unter 
dem  Siegelrande  geschickt  inngefaltet  wurde.  Unsere  schon  oben  gegen  die  Echtheit  des  Zusatzes 
geäusserten  Bedenken  sind  durch  diesen  Schriftbefund  erheblich  verstärkt  worden.  Im  übrigen 
i.st  nach  A  zu  lesen:  S.  154.. -j  (C.)  |  In.  154, j:;  regitninis  |.  154. .^  aemolumento.  1.54, jh 
(v]eln)eratione.  Wormaciensis.  fiincl[a]tus.  154,  ■>»  prae[n)o[iii]in[at)ae.  154,  :i:i  aecclesiay  [ut]. 
154,. 14  diligeutiusique].  154,  :ir.  carta[m].  rob[ora)ntes.  154,  hu  gcclesiam.  154,. n  I.  A.  et 
Ohpenheim.  154, :i^  praebond«;.  .S'.  155,,  ^  Signum  domni  Heinrici  (M.)  regis  invictissimi.  p 
155,  i  ^  Eberhardus.  ruilligisi.  recognovi.  |  (SI.  2).  155,  :i  marcii.  iJl.  155,4  |  amen  §. 
Die  Koten  entfallen.  —  D.  132  S.  158,. i,  stall  358  lies:  158.  —  D.  143  S.  169,, .^  hinter  n"  9 
(}))■  =  Looshorn  Gesch.  von  Biindierg  l,  l'iT  in  deutscher  Übersetzung.  —  D.  155  S.  184,,f, 
vor  Ussermann :  Stengel  Monasteriohgia  1  s.  v.  Deckingen  aus  A  =  Petrus  Suevia  eccl.  'J57 .  = 
Kur,,   roll,  r,  65.  —  D.  171   S_  -itri,,..  „,„   F,id,-  d,r  Zrile:  Zu  diesem   D    ,i„d   ?„  D   .-,11   ,-,il. 


TJ4  KAIS  K  K  r  K  K  V  N  U  K  N. 

jelil  auch  die  Auxf'iilmtnge)!  Lechuers  im  MittheU.  den  IiisHI.  für  uvsttrifirli.  Getuhiihfuf.  Jl,  HS  H., 
util  denen  icir  aber,  insofeni  durin  die  vüUige  Vnechtheit  des  D.  171  behauptet  wird,  nicht  über 
ciiistiinineii  können.  Wie  in  X.  Archiv  Üd,  :^SH  f.  dargelegt  ist,  halten  wir  vielmehr  an  unserer 
Bcurlheilung  dieser  Urkunde  im  wesentlichen  fest ,  wir  gehen  zwar  die  Miiglichkcil  zu ,  duss 
die  Bestimmung  über  den  Rheinzoll  in  die  echte  Vorlage  interpoliert  sei,  halten  alier  auch  dies 
nickt  für  zweifellos  feststellbar.  —  D.  174"  S.  207,n  am  Ende  der  Zeile:  —  Schneidawiml 
Beschreibung  Bamliergs  'J,  l.')'J  aus  B.  Vf^T",  y<  iw  Stumpf:  Schncidawind  Beschreibung  Bmn 
bergs  i?,  HS  n'  Hl  aus  C.  —  D.  IS:^  S.  Ülli.is  vor  Böhmer:  lioqucs  Kaufunger  ÜB.  1,  H  n"  i 
aus  A.  —  D.  18»  S.  21it,  is  hinter  aus  B:  =  Ägnoletti  üominicalitii  delle  decime  in  dior.  di 
Treviso  10  u"  2.  —  D.  ^Ül  S.  ^JöS,.  cor  Doheneeker:  Kehr  .Vcrseburger  ÜB.  1,  40  n"  HS  aus 
A.  —  D.  a:ii4  S.  261,,  statt  pro  futuris  lies:  profuturis.  —  D.  229  S.  264,4,  statt  n"  7  lies: 
w"  8.  264,4t  ror  Böhmer:  Schmidt  in  Mittheil,  aus  dem  german.  National museum  (1898)  13  n°  8 
aus  A  nehit  Facsimile.  S.  265,  ,i  statt  FpIpiiuii  lies:  felevun.  —  D.  244  S.  281,  u  hinter  S.  5  //. 
füge  ein :  und  im  Archiv  für  Hessische  Ge.wh.  K.  F.  2,  387  ff.  —  D.  247  S.  284,  n  am  Ende  der 
Zeile:  Zu  den  Ausführungen  Lechners  über  dies  D.  in  Mitthcil.  des  Listit.  für  oestcrreieh.  Ge- 
srhichlsf.  22,  376  ff.  vgl.  unsere  Bemerkungen  in  N.  Archiv  27,  546  f.  —  1).  250  S.  287,  jo  vor 
Diibenccker:  Kehr  Merseburger  ÜB.  1,  41  n"  3«  aus  AB.  —  D.  251  S.  289,7  am  Ende  der  Zeile: 
Clier  die  Zeit  der  Fülschung,  die  wir  jetzt  genauer  feststellen  können,  vgl.  das  Qucllenrcgister.  — 
D.  267  S.  317,  SU  statt  cur  em  lies:  curtem.  —  D.  271  S.  320,  sn  vor  Doheneeker:  Kehr  Merse- 
hurger  ÜB.  1,43  n'  41  aus  A.  —  D.  275  S.  324. si  vor  Stumpf:  Hidber  Reg.  1247.  —  D.  281 
S.  333,  41  lies:  Rauennt;  £';  Kauen^  E'G.  —  D.  285.  Quelle  des  Druckes  von  Soldani  i.<it  ein 
von  uns  tciedergefundcnes  Chartular  des  14.  Jh.  f.  180  im  Stadtarchiv  zu  Volterra.  Danach 
könnte  S.  SSS.h.  io.it  cortem  statt  corte,  338,  a  Asilacto  statt  Asilecto,  338,37  cocti  statt  cotti 
gelesen  irerde».  Da  auch  hiei'  338,  -.':,  seil  nulhuiue  steht,  kann  dies  vielleicht  auch  schon  im 
Original  gestanden  haben.  —  D.  286.  Statt  -cio  (.s7  durchweg  -tio  zu  lesen.  S.  341, ii  lies:  id  est 
statt  idem;  denn  so,  nicht  wie  DD.  1,  351,  ss,  4»  angegebeti  ist,  steht  in  der  VU.  in  der  Hand- 
schrift. —  D.  287  S.  343, 4>^  lies:  1)  Vü.  =  NU.;  plescora  B.  —  D.  289  S.  350,., 4  hinte>- 
Reg.  1720:  =  Migne  Patrol.  140,  347  n'  HO.  —  D.  290^'^.  Die  quelle  Scalahrini's  ist  eine 
von  uns  wieder  aufgefundene  Abschrift  des  12.  Jh.  (C^)  im  Archiv  der  Congregnzione  di  caritn 
zu  Mailand.  Danach  ist  zu  lesen:  S.  354,  in^  defendere  et  confirmare.  354,  ■j7  et  vere  soiimis. 
3.54,  .1.'  xiraquam  per  cartulas.  354,. vi  insupcr  ea  que.  S.  355,,  Iinmolensem.  355, s.m  siciiti. 
3.5.5,.«  possessiones.  3-55,  „i  camere  nostre  et  medietatem  preseriptu  archiepiscopu  Raiieuuati 
suisque.  355,  i,  Einriei  imperatoris.  feliciter  ameu.  Statt  9  ist  durchweg  e  zu  lesen, 
y.  f  mussheissen:  honore  amore  C,  doch  honore  durch  Unterstreichung  getilgt.  Die  Noten  h. 
c.  d.  e.  h.  i.  m.  n.  p.  q.  r.  s  fallen  fort:  in  N.  a.  g.  k.  1.  o.  t  is<  C  statt  C  zu  lesen.  — 
D.  293  S.  359,,.'.  statt  2,  415  lies:  2'',  415.  —  D.  294  S.  360,  u  statt  N.  i  und  1  lies:  N.  k 
und  m.  —  D.  296  S.  363, ir,  statt  verstorbene  lies:  bereits  verstorbetw.  —  D.  301  S.  374, 17  statt 
Peter  von  lies:  das  Bisthum.  —  D.  303  S.  377, ,4  vor  Stumpf:  ('i]iollii  in  .\tti  delV  i.  r.  acrademiit 
di  scienze  lettere  cd  arti  degli  agiati  in  Roverelo,  Serie  III  6,  207  aus  Transsumpt  K. 
Heinriclts  VII.  von  1311  November  24.  —  D.  304.  Nachdem  die  bisher  vermisstc  Quelle  des 
Druckes  in  M  im  kgl.  Staatsarchiv  zu  Turin  wieder  aufgefunden  und  uns  durch  eine  Phnlographie 
bekannt  geworden  ist,  können  wir  unsere  Zweifel  an  der  Originalität  des  Stückes  nicht  aufrecht 
erluüten.  Die  Urkunde  (A)  war  bulliert,  die  Bulle  ist  <d)er  verloren.  Erste  Zeile,  Kai.ser- 
Unterschrift  und  wahrscheinlich  auch  der  Context  rühren  von  dem  bei  den  DD.  303.  314.  318 
lietheiligten  Srhreilier  her,  Kanzlcrunterschrift  und  Datierung  hat  HR  hinzugefügt.  Demnach 
müssen  wir  das  D.  als  Kanzlciausfertigung  itnd  die  in  Originalen  unserer  Zeit  nur  hier  be- 
gegnenden auffalleiulcn  Erscheinungen  aii  vei-hürgt  anerkennen,  und  es  sind  also  die  Klamtnern 
S.  378,  t»  und  S.  379, «.  -jh  zu  streichen.  Im  übrigen  bietet  das  Original  lediglich  orthographische 
Verbesserungen:  S.  378,  g-,  sanct«;.   individin'.    zu    triiiitatis  Note:    trinatis,    a  corr.  aus  t,    A. 


N  A  I  II  II!  .\(;  i:  INI)   lii;  ijicinn;  r  N(;  i;  \.  1'2'} 

:>7S,.vi  zu  Kuniaiiurum  Xotc:  ilns  zireitc  o  silteiiil  aus  u  corr.  zu  seilt,  zu  avm\H.'T  Xnlc :  A. 
divin«;.  zu  pietatis  Xote:  ietati  auf  limui:  378,  t,,  tant«;.  .'JZW,  /  v'ccIohj»;.  .S'.  .^7'.9, ;-  intt>nli, 
wozu  Note:  wahrsrlwiiilirh  corr.  aus  intentii,  ohne  da-ss  das  Ahkiirzungszeirhvii  Uht-r  \i  ijeliliß 
iiitnh'.  sanety.  cccleHii,'.  STi),  i  zu  iinporialihus  Note:  am  zirrilen  i  Correiiur.  H7it,.;  zu  Oc- 
toiuiiii  Xnle:  Ä.  379,  n  prcfati;  (.'coU'sir  Saoiiit;.  :i7i),s  iuistri;iiiu'  aniiin;.  379,  <,  preceptiiiii. 
379,  ij  sancty  Mari^'.  379,  u  Gainariaiia.  Kaiiclo.  fruceforric;.  379,  u  tiiicceHoribiis,  imzu 
Xnle:  A.  379,  IS  zu  mart'hiü  Xote:  h  durch  Corrcclur  ciilslatideu,  i  über  der  Zeile  unchijelriujrn. 
379,  ■,„  camare  nostri;.  3'i9,j.h  zu  Hoinrici  Xnlc:  an  li  Correeliir.  379,  ja  zu  dominico  Xote: 
(lomi  ,-1.  MXIIII.  379,  n  Fapiae;  f[eliciter  anien|.  Darunter:  (B.  D.).  Alle  sonstigen  Xotcn 
ent lallen.  —  D.  305  S.  379,. u  vor  Irici:  DD.  com.  Valperi/iae  Bd.  1,  =.  .S'.  3SJ,!i,  .statt 
Cunei)  lies:  Alessandria.  —  D.  3üii  S.  383,. i  nach  VU.  11:  jetzt  tjedruckt  von  Schiaparelli  in 
Archirio  storico  Lomitardo  Serie  III,  13,  4ö  n"  21  zu  919  Xovemher  17.  S.  .W/,^,  statt  Tariso 
lies  Taiiso;  Z.  41  vor  Tanxo-  Tanso  B.  -  D.  310  S.  .389,  j,;  vor  mit:  nnvollstiindiii.  — 
I).  312  S.  393, s  hinter  Amw  fmjv  ein:  dominicg.  393,  u,  statt  E'  lies:  EK  393.  ,j  statt  da- 
hinter enim  in  £'  lies:  domiui  E'.  —  D.  319  S.  399,  ^ö  Komanorum  ist  vielleicht  doch  zu 
■•itreichen,  v(jl.  I).  öOl.  —  D.  33i  S.  423, le  füge  hinzu:  Zur  Datierung  s.  X.  Archiv  26,  441 
X.  4.  —  D.  333  S.  424,!,  statt  Bahra  lies:  Wohra.  —  D.  340  S.  432,, s  statt  4-53  lies:  4.3.5.  — 
D.  357  S.  4.59,  j3  hinter  258:  ,  =  Kuen  Coli.  1",  Hö.  —  D.  3Hli  .S'.  468, ^7  zu  Gerhard!  Xote: 
In  D.  522  steht  wohl  richtiger  Gebcardi,  vgl  daselbst  X.  h.  —  D.  367  S.  469,7  vor  Böhmer: 
Spach  Un  droit  de  chasse  accordi  par  l'empereur  Henri  II.  u  l'dveque  Wernher  de  Strasbourg 
(.^tra.-isburii  1842)  5  in  französischer  Übersetzung.  —  D.  372  S.  476,  n  statt  Traun  fehl  lies : 
Trenn feld.  —  D.  374  S.  478,. n  vor  Dobenecker:  Kehr  Mersetmrger  ÜB.  1,  46  n"  46  aus  B 
und  Wideburg.  —  D.  375  S.  479, -js  vor  Dobenecker:  Roques  Kaufungcr  l.'B.  1,  7  n°  3  aus  A.  — 
D.  376  S.  480, 3j  vor  Dobenecker:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  8  n"  6  aus  A.  —  D.  388  Ab- 
schrift Viaro's  aus  dem  18.  Jh.  nach  dem  verlorenen  Catastico  A  von  S.  Zaccaria  befindet  sich 
im  Museo  civico  zu  Padna  (B^).  Danach  ist  zu  verbessern:  S.  498, n  Silicani.  498 ij  honore. 
498,4!)  c)  BDE=  Xr.  f;  das  folgende  bis  zum  Schluss  der  Xote  ist  zu  streichen.  —  D.  391. 
S.. 503,. in  und  S.  504,:,  statt  Bargildon  lies:  bargiklon.  —  D.  394  S.  506,  n  vor  Böhmer: 
Eoques  Kaufunger  ÜB.  1,  9  n"  7  aus  A.  —  D.  -lüH''  S.  ■')'<!  1,h  hinter  cit.:  —  Roques  Kau- 
funger ÜB.  l,  12  u"  9  aus  AK  —  D.  407  S.  522,  u  vor  Böhmer:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  14 
n"  10  aus  A.  —  D.  408  S.  -523,  ts  statt  24  lies:  34.  —  D.  -109  S.  524,  jj  vor  Facsimile:  Roques 
Kaufunger  ÜB.  1,  15  n"  11  aus  A  und  dem  Tran.ssumpt  Rudolfs.  —  D.  411  S.  526,  n  vor 
Dobenecker:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  18  n"  14  aus  A  zu  1020  oder  1021  vor  August  10.  — 
D.  412  S.  527, 7  vor  Stumpf:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  16  n"  12  aus  A.  —  D.  420  S.  -534, ,, 
vor  Böhmer:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  17  n"  13  aus  A.  —  D.  427  S.  5U,  ,.-,  lies:  p)  J?  =  VU., 
statt  Puluensi  (iiisula);  Fulueu  Siiiaris  A;  in  CD  w<  et  lacu  hinter  Puluensiin  eingeschoben, 
was  eine  Interpolation  des  Cencius  ist.  —  D.  442  S.  .564,  ji;  vor  33  füge  ein:  12,.  —  D.  447 
S.  569,14  hinter  Abschnitt  III:  Wenn  der  Au.sstellort  nicht,  wie  wir  in  X.  Archiv  26,  466  an- 
genommen haben,  auf  Wallteck,  Kr.  Gardelegen,  zu  deuten,  sondern,  wie  Stumpf  im  Verzeichnis 
der  Ausstellungsorte  annimmt,  mit  dem  Uualbach  des  D.  48  (Walbeck  int  Mansfelder  Gelnrgs- 
kreis)  identisch  ist,  so  würde  Stumpfs  Einreihung  richtig  und  D.  447  doch  hinter  D.  448  zu 
stellen  sei«;  —  D.  4.59  S.  582,. ■>  hinter  a.  a.  0.  195:  Zahn  in  Archiv  für  oesterreich.  Gesch. 
28,  292  ff.  —  D.  482  S.  615,47  statt  Ticcle  lies:  Ticclo.  —  D.  487  S.  622,  .^  vor  Facsimile: 
Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  20  n"  15  aus  A.  —  D.  500  S.  637, ss  am  Ende  der  Vorbemerkung: 
Zur  Deutung  der  Ortsnamen  vgl.  Falk  in  Mittheil,  des  Instit.  für  oesterreich.  Geschichfsf.  9, 
322  If.  —  D.  521  S.  671,  a«  vor  Stumpf:  Roques  Kaufunger  ÜB.  1,  10  u"  8  aus  A.  —  D.  .yj3 
S.  675,  11  statt  Bahra  lies:  Wohra. 


l-ebersicht  der  l  rkiiiulon 

lüH-li    (hr  Vt'itlKiliin;^    aut"  die  Eiuplaiigfr    iiinl    nach    tler  Uebcrliiferiiii 

( JeircMiwart. 


l)is    auf  die 


iti'nrbL'itut    iiarli    ili'ii    in    K«isi'iiiikiiinliMi    1,   /.sveiti'  VDrivilf  X\'   iiml   Ü,  SüT    dnr^frlrjftru    (triiiiil>iit/.rii. 
Alikürzuiigi'n :  A.  ---  Arrliiv,  U.  =  Itililiotlick,  U.  =  Diüeem-,  KA.  =  Koit'lisiiri'liiv,  StA.  =  Stnatünrcliiv. 
M«jiiskclliurlislnlicii  nliiio  Punkt  »ind   die  iTir  dii?  reberlicfernnfrstVinnou  «'»'•rniicliton  Sijjli'n.   —  Die  t'iaii- 
KÜsisrlioii    iinil    iltilionisclion  (Irtsnanu'ii,    di<'    mit   Siiint    liezw.  San    Ix'iriniirn ,    sind    iiacli    dem    Ntänditfcii 
Itriiilcli   ilor  fninzi'isisclicii   und   italii'iiisclicn  ( litsli-xirn    nnti'r  S  cinjrt'ri'ilit. 


Aaclicii.  —  C.illi'pai.stit't.  S.  Ailalln  rtus.  S.  1  iLiiiirs. 
II  i»9.  102.  392.  Für  99  Ahscluift  des  12.  .111. 

im  StA.  zu  Düsseldorf  (A).  —  Für  alle  Cliartul. 
.~>.  Adalbeiti  Atnu-nsis  au.s  dem  18.  .Mi.  (Hl  und 
aus  dem  1."».  ,Ih.  (HM  im  städtiselieu  A.  /u 
Aaciieu.  Extraetuni  arcliivii  S.  Adalberti  Aquensis 
aus  den»  IS.  Jli.  (C  und  C'l  und  Dussclsclies 
Ciipialhueli  aus  dem  LS.  Jh.  (1)  und  D'i  im 
.StA.  zu  Düsseldorf.  —  Für  102  noeli  die  Drucke 
von  Kitz  in  Ledelun-  Areliiv  und  Krnst  Hist.  de 
Limbourg  (H  und  L).  'ü.-  .mf  eine  i;cnieiiisanie 
Quelle  zurüekjcf'lu'n. 

H  I Archivsi(fnatnr  F.  '.i.  !.■>!  im  i:^.  .)li.  ;iMj,'elit;t,  uiit- 
liält  alipr  «nc-ji  Kintriiffc  spiitorer  Zeit,  zn  di-ncn  die 
/.»fit.-  Al>,«clirift  iinsir»'»  I)  102  (HM  jreliört.  —  V 
i.\ri-Iiivsi^n:itiir  U  IUI")  ist  am  Sc-hhiss  von  dem  Nutar 
F^eonardu»  XavoriiisMalmendiir  l)c{,'laul)i;rt;  in  11  '.\nliiv- 
»i);nnlnr  H  101/  i«l  jede  einzelne  Aliseliiil't  narli  HGs 
von  dem  Notar  J^teiilianii»  Leopiddil«  de  Duüsel  liey-jau- 
liiflt.  C  inid  IJ  Ktelieii  in  näheren,  freilieli  nueli  nielit 
vollkommen  anfiri'klürten   Hezielnnicen  zu  einander. 

Aaclien.   —   Pfalzkapelle.     S.  ^laria. 

|!  98.  141.  438.  sp.  't\-2  alle  im  Lil).  inivil. 
S.  Jlariae  aus  Ende  des  12.  .Fli.  in  der  k.  H.  zu 
Hcriin  (A)  und  im  Copiallmeli  aus  der  er.sten 
Hälfte  des   13.  Jli.  im  Stadt A.  zu   Aaehon  (H). 

AlMlin;,'liof.     —    Kloster.     S.  Salvator.    S.  Maria. 
( )mne>  snneti.   —   s.  Paderliorn. 

.Mirinsherf;.   —   Kloster  S.  Jlieliael.    —  s.  Lorsch. 

Acodus,  (Jraf.   —   s.  S|ioleifi, 

Acqiii.    —   IJisthum. 

II  274  in  Moriondi   M<iii.   Aiiueiisia  (A). 

■'■      1     I      -..ti-    den    liixeliiiflielien  A.   von  Aetjiii  »ind 
'Urin    ve.Heovile    danellmt  ;     doch    hat    ftieh 
;.    rclierliefernnc  de«   I>. 'J74   erhallen. 

Adalltcro,  Grnf.  —  s.  KegenHbur;^.    NonnenkloHter 
•  )l»enn(inster. 


M.i 


S.  l.,|, 


AlliiTieus  Von   Uassino. 

.\.  l(t  im  StA.  zu  Turin. 
Alsleben.    —  Nonnenkloster.  S. 

baptista.   XII   ajiostnli. 

44  im  StA.  zu  Zerlist. 
Altaich.    —   Kloster.   —   s.  Niederaltaieh. 
Amizo.   S(din   Ilcrlcmbalds.  ständiger  Kiinigsbote. 

II  308    inseriert    in  zwei  Originalurkunden  von 

lOlä  im  StA.   zu  Mailand. 
Amorbach.  —  Kloster.    S.  Maria.  —  s.  Würzburg. 
Andlau  ( Unterelsass.  Kr.  Sehlettstadt).  —  Nonnen 

klo.ster  S.  Petrus,   S.  Paulus.     D.  Strassl)urg. 

II  79   in  den  dort  verzeichneten  Abschriften  des 

HezirksA.  zu  Strassburg  und  des  StA.  zu  \\'ieii 

(H.  ("',  (y.  C",  ("')  uiul  in  den  Drucken  von 

Sch(>i)flin  und  (irandidier  (S.   ^t',   (i^j. 

l'nsei'f  Ahschrift(Mi  gelten  .sämnitlieh  mittidhar  «ider 
unmittelliar  auf  ein  verlori'ues  ."^alhueli  vom  .1.  1H4S 
zuriiek.  v^l.  Hjneli  in  Zeitsrjir.  für  dii'  (Je.seh.  des  Oher 
rlieins   X.    K.    11,  MO»  ff. 

A(|uileja.   —   Patriarchat. 

II  243.  426.  Für  42(i  Abschrift  vom  .1.  1261 
(li).  für  beide  Copialbücher  aus  dem  15.  ,lli. 
(C  [bei  426:  C]  und  0-')  im   StA.  zu  Venedig. 

Notariat.>itran.ssuni|>te  iles  12.  und  l.'<.  .III.  von  1)11.  tür 
Aiinilcjn  Iiefinden  sieh  im  StA.  zu  Venedijr  in  der  Itimt« 
2  Due'ali.  —  C  (C")  ist  Dil.  2,  Wl"  erwähnt,  C  i»l  in 
lld.  1  und  2  der  KaiNerurkunden  nxeh  nieht  heiiulit; 
vfjl.  im  iihri(fen  l>D.  1,  ft!)!l.  Die  Numerierung  di'r  nU 
Conunlfori  in  iure  zuKammenfrefaxsten  Ahmhriftennaniiii 
liiuf^i'n  i»l  «idersiiruelmvoll;  wir  iM'zeirhnen  dislialli  ili' 
eiir/.elnen    Heftf   mit   ihren   Spec-inltitelii. 

Arezzo.   —   l)ouiea|iite|. 
43(1.   464. 

Kloster  S.  Flora  477.  Die  drei  ( )r.  im  (,';i|iilelsA. 
zu  Arezzo.  —  Für  464  ausserdem  H<ituhis  an- 
der  Mitte   des    11.  .Ih.    daselbst   ( P ). 


(.In. 


l!i'(,'iMli'r :    AHcwiii 


Bfi'piiiiii. 


('J< 


IS     nithiill     AliHrlirirti'ii     v..ii     H     |ll>.     imkI     llUi'liiit's- 
lukiiiiiloii   von  '.)1(> — 11147.   vj;!.  I'ii.«i|iii  CH.  Arcliiin    I,  "'■< 
II"  :><!. 
Asi'vviii,    (iraf.    —   s.   IJaiiibcrtr. 


I-I'.l. 
ICI. 
170. 
204". 
241. 
SC.-). 
457.  45.S. 


Billclflich,    ( 

.rai'.  —  .s. 

Lütli 

■U. 

Haiiibc 

'■«•  — 

liistliiiiii. 

i:{4. 

las. 

143.    144. 

145. 

14(i. 

147. 

NN. 

150. 

154. 

155.   15(i. 

157. 

15H. 

15!). 

DiO. 

1  t)L>. 

U!3. 

1(14.    I(i5. 

Kit;. 

1(17. 

l(i.S. 

Itül. 

IM. 

1!I5. 

lud.   I!t7. 

200. 

201. 

202. 

203. 

■-'04'' 

21H. 

•21i).  220. 

233. 

234 

23!l. 

240. 

-'70. 

2.s;{. 

315.   318. 

324. 

334. 

351. 

3(;4. 

432.  438.  453.  454.  456. 


3S2.  :!S3.  417.  506. 


.'08. 


101.    408 
.■<|i.  514. 

|)i)iiii;a(>iti'l    151,    I. ")•_».   15.3 
384. 

i  'ollcj^iatstit't.  8.  8trjiliaiiu.~ 

1  •cji'fl'in^'en.  —   Kloster.  S.  Martiiiiis  357. 

.\ltc  Kaii.'lle  S.  :Maria  zu  lvej,'on.sl>iii-f;  26.  28.  61. 

iv.nii^'  (KHisor)  Hciiiricli  II.  ||  174'. 

.\.-4C\viii,   Grat'  138. 

I'.  trili-iimV),  Va.ssall  2. 

Diu    Or.    von    417.  453    im    StA.  zu    Coblenz; 

aili'  aiKlert'ii  Or.  und  das  vorunoulitcte  Exeniplar 

\iiu  1).  357  (A)  im  KA.  zu  Müiiclien.  —    Für 

1 74"  Traiissuinjit  im  Or.  Leo's  IX.  von  1052 
15)  und  verunocliteto  Abscin-ift  aus  dvv  Glitte 
l('s  11.. Ih.  (C)  im  RA.  zu  Miinclien.  —  Für 
134  nodi  und  für  384  Absciirift  im  Lib.  privil. 

liamborg.    au.s     dem    14.    .lii.    im    KroisA.    zu 

Uambcrfi;  (15).  —  Für  .s]).  514    diM-   autograplic 

Codi'X   der  Vita  Hciurici  anctoif   Adalborto   im 

<  'apitolsA.  zu  Gurk  (0). 

1).    174"   i.st   l'iir  llfiiiiich  zu   (.miini.ii    ii.iuil"  r;;-    .(ii>- 

ui-.stollt.  —  l>ii^  Altr  Kii|ielle  zu  Kofjeu.'äliurf,'  Uani  (Iiireli 

I'.  l'Jli  an   Hainlitr^,'-;    ihr  Aieliiv   liiUlote  später  eine   lie- 

'iiclcri'    Alitliriliinjr    de<    bainborgischen,    v^l.    Arcliival. 

/..itsi-lir.   N.  F.   1,   108.  —  Das  P.   13S    für    tlcu   Grafen 

Ascwin    wird    mit    dem    Orte    Krliifr    (vgl.    I).    20S)    nii 

ü.imlici;;    geUuininou    sein.  —   Wann  Kl.  Doggingen    an 

l-.imlierg  kam,  wissen  wir  iiiclil.  vgl.  die  Vorlieinerkiing 

1   1).  357.  —  Den   lib.   privil.  lianiborg.   (Arcliivsignatnr 

ilt  A  1,  neu  C'opialbui-ii  n.  2)   setzen  wir  in  dein   liier  in 

utiaclit  komniendcn  Tlii'üe  elier  ins  14.  als  noeli  in  das 

i:!.  ,)li.   —   i'ber    den   Gnrker    Cod.   von  Adalbert.s  Vita 

lleinrici   II.  vgl.  Schmidt   in  t'orseluingeii  zur  Deutsch. 

Mscli.  !),  ;5G1  IT.  —  Für  Dnickc  von  I).  U3  sind  die  hei 

lichelsherg      angeführten      Hs.s.      des      Codex      l'dalrici 

V  und   '/j)  und  ausserdem  cod.  Cill    der  Hofli.  zu  Wien 

•IIS  dem    12.  .Ih.  (C)   benutzt. 

r.ambcrf:;.    —    Klostor.     S.    Jliehaei,     S.    Petrus, 
S.  F.cnedictus  (^licbclsberji;). 
390.    sp.   520.    sp.   522.    sp.   523.  ||  356.    366. 
381).  414. 

Kaiser  Heinrieb  II.  332^  ||  335".  —  Die 
Urscbrit'ten  sänimtlicb  im  I!A.  zu  ilünchcii.  — 
Für  335''  Abselu-ift  des  12.  Jh.  in  Cod.  B.  W. 
15  in  der  k.  B.  zu  Bamberg  (D).  —  Für  332^. 
:U10    noeb    und    für    356.    366.    414    Abschrift 


von  I4n7  14'.I|  in  Andreas  Lang  ('atalugiin 
alil).  miin.  S.  Miehaciis  in  der  k.  B.  zu  Bamiierg 
(B).  —  Für  332''.  356.  366.  414  noch  Ab- 
sciirift vom  .1.  14!)4  in  Andreas  Lang  Fnnci- 
euhis  abb.  S.  Miehailis  «biiida  ((').  —  Für  38<» 
dio  Ilss.  d.s  Cod.  rdabiii.  cod.  308  aus  der 
Mitt.'  d.ss  12.  .Ih  in  d.r  MoflJ.  zu  Wien  (V) 
und  cod.  28.3  i238  ist  1  )ruekf'dih-r)  aus  di-iii 
12.   .Ih.   in   der   Kloslerl'..   /.u   Zwetli   (Zl. 

Die  beiden  DI).  3.'t2'>.  ',iX>'<  kiikI  für  den  Kaiser  uiin- 
gesti'ilt,  dann  /.niiärlml  nii  den  Itini'hof  von  Maiuberg 
iiiiil  von  diesem  an  das  Kl.ister  gi-kiiiiiinen.  —  l'lier  II 
und  C  vgl.  ll.)liler-F,gger  in  .Mmi.  (Jerm.  SS.  l.'i,  ll.'>2f. 
und  llrenslnii  in  N.  .Vrehiv  21,  Hl  f.;  über  D  vgl.  Himeh 
.lahrb.  1,  hiyi  tf..  (üesebreiht  Kaiserzeit  2',  .'lllU,  lllocli  in 
N.  Archiv    l'.t,  fi:ill  X.  4. 

Basel  (Schweiz,  Kanton  I$asel- Stadt).  —  Bi^thum. 
80.   118.   188. 
Otim  Bropst  1|  117. 

Sulzbui'g.  —  Nonnenkloster.  S.  r'vriacus.  (und 
('l.TÜs.T  Becelin)  78. 

Das  Or.  von  78  im  StA.  /.u  l'iiininii.  —  Für 
alle  übrigen  (.'liartul.  nasilieii.se  aus  dem  Anfang 
des  14.  .Ih.  im  St.\.  zu  l'.em(C).  für  80  aiieh 
Baseiei'  I  )i])lomatarium  \  von  1513  im  StA.  /.u 
Pruntrut  (B),  für  118  .luch  Baseler  Diplomatn- 
rium  B  aus  dem   15.  .Jh.  ebenda  (D). 

Das  Archiv  des  ehemaligen  l'isthums  Hasel  und  des 
seit  dem  Anfang  des  12.  .Ih.  damit  verbundenen  Klosters 
Sulzhiirg  lieliiidct  sieh  seinem  Haiiiitbestandf-  nach  noch 
jetzt  zu  rruntrut  als  Filialarehiv  des  .St.\.  zu  l!eru. 
Während  das  Chai-tiilnr  C  (vgl.  über  das.scllie  Siekel 
Kaiseriirkiindeu  in  der  .Sidiweiz  53)  nach  Hern  gekiuiiiiien 
ist,  sind  die  übrigen  Abschriften  wie  die  Originalurkunden 
in  Pruntrut  verblieben.  Da.s  Diplomatariuin  A  1 1!)  ent- 
hält im  .1.  1513  unter  licitung  des  Caiionicus  Dr.  A.  Ziini- 
luft  dureil  den  Capeli.in  Hierouyiiius  Hriliiiger  ange- 
fertigte, z.  Th.  die  Schrift  iler  Or.  nachahmende  Copieii 
u.  a.  v.iii  D.  80.  St.  2174.  3109.  3953.  Das  Diplomatar 
I!  iDi  i.st  im  15.  .Ih.  entstanden.  —  Die  bei  DO.  III. 
129  benutzten  Abschriften  Hascicr  DD.  in  den  Sanini- 
Inngen  des  l'rstisiiis  in  der  rniversitätsH.  zn  ISasel  und 
die  ebenila  betindlichen  Abschriften  in  den  Cartae 
Anierbaehianae  sind,  soweit  es  sich  nni  unsere  .Stücke 
handelt,  ans  ('  aligcleitet,  so  da.ss  .sie  für  den  Text  nicht 
in   betracht   kanvii. 

Becelin  Cleviker.  -  s.  Sulzburu-  Xonnenklosti/r. 
s.   Basel. 

Benedict  Vlll.,   Papst.  —  s.  liömische   Kirclic. 

Benevcnto.  —  Kloster.    S.  Sophia. 

468.  471   beide  im  Kegistrum  .S.  Sophiae  vom 

.1.  1119,  Cod.  Vatic.  4939  (B). 
Bergamo.  —  Bistimm. 

293.  II  495. 

Domca])itel    (Canoniker    von    S.  Vinceuz    (und 

.'^.  Alexander])  254.  —  Das  Or.  von  254  in  der 

.StadtP).,  das  von  293  im  bischi'H.  A  zu  P>ergamo. 

—  495  in  Celestino  Hist.  di  Bi-rjumo  iHi   und 

Lupi  CD.  Bergom.  (L). 

Das  hiscIn'iH.  .\.  ist  verschieden  von  dein  A.  der  L'uriu 
vescovilc  und  steht  nicht  wie  dieses  unter  Verwaltung 
des  bischütl.  Kanzlers,    sondern    unter      er  des  General- 


728 


QiK'lloii  -  KofristiT :   Berpell    —   l'obleiiz. 


vicar«.  —  Oiui  des  EsrliHlokolU  ilnrbeii<li<  Or.  von  -t'.iri 
war  imcli  einer  liniiilscliriftlii-lieii  Notiz  A<rliiii'ili's  in  der 
Stadlll.  uueh  nm  Knilr   des    l!^.  Jli.    vorlianden. 

Ror^fll  (ital.Val  Hrojrii^lia:  Si-hwciz,  Kniitoii  (irau- 

büiulon).  —   (tratsi-hiitt. 

sp.  582  im  Genu'imU-A.  zu  Vieosojirano. 
Borfren.    —    Nonnenkloster.     S.  Crux,    S.   Maria, 

S.  .Iiiliannes. 

i:U    im  KA.  zu   München. 

Nur  fiir  ilen  Drnek  liei  Nii^rul  li.ininil  dii>  l>l>.  '2,  Mis 
iTwiilintr   VidiniM.s  von   1357  (B)  in   lieliarlit. 

Hiinliaril.  Ciraf  von   Parnm.   —  .s.  Parma. 
Ilcniiiaril.    Freifrelassener.   —  s.   Freisin^. 
Ititoreii.  Kloster.      S.   Henedietns.    —    s.  San 

Henedetto. 

Holoi^na.   —  Domeapitel. 

280.  sp.  .'>l!t,  l)fi(le   im  ("apitcIsA.  zu   Mulofina. 

Bonn  (Prenssen,  l\ef;ierun,i;slicz.  Köln).  —  Nonnen- 
kloster. S.  Petrus,  S.  loiiaunes  baptista  (-ge- 
nannt Dietkirelien).  1).  Köln. 
:«:i  44li.  —  Or.  von  8M8  im  PfarrA.  der  Stifts- 
kirelie  zu  Hcmn,  von  44fi  im  StA.  zu  I  Xissel- 
dorf.  Für  888  noeli  ( "opialbueli  aus  dem  Kmle 
des   18.  .11».  im  StA.  zu   Düsseldorf  (il). 

i'ljcr  die  älteste  (Jcseli.  des  Klosters  v-rl.  l'iek  Cie.scli. 

der   Stiftskirelie    zu    Itonu    (I! i   l!S>i4).   —    Das  Areliiv 

de.s  in  ein  weltlielie.s  Oanienstift  verwandelten  Klosters 
ist  ^rösstentlieils  naeli  Düsseldorf  K'ekomnien.  und  nur 
treriM|;re  Tlieile  sind  in  Honn  verblieben,  vffl.  Ilj:en  in 
Westdeutsche  Zeitselir.  2.  Krjfänzuufrslieft  62.    167. 

Borgo  San  Scpolcr«  (Italien,  Prov.  vVrezzo).  — 
Kloster.  S.  Sepulebrum.  S.  loiiannes  evan«;.  I). 
Citta   di   Castello. 

■21V).  4<i'.t.  4711.  II  :{ti".l.  -  Or.  von  27(i  im  StA. 
zu  Mailand,  von  46'J  im  StA.  zu  Florenz,  von 
470  im  A.  der  curia  vescovile  zu  Horgo  S.  Se- 
polcro:    ebenda  369    in  Transsumpt  von   1540. 

Das  elieiualige  Klosterareliiv  ist  zerstreut;  über  die 
in  Borgo  San  Sejjolcro  verbliebenen  und  ins  A.  der 
liigchöti.  Curie  (jfelangteu  Bestände  v^l.  Mazzatinti  Oii 
areliivi  dclla  storia  d'Italia  l,SS7f.  und  Kelir  in  Naeli- 
richten  der  Göttinger  Gesellseh.  der  Wissenseh.  (IsilS) 
352  f.  —  Seif  151.5  ist  Borgo  San  Sepolern  Bistliuui.  — 
Noriati  (Noceati)  ist  der  älteri'  Name  des  jetzt  naeli 
dem    Kloster  genannten   "rtes. 

Hrandenburfi.  —   Histhum. 

223  im  Dom.stilts.A.  zu   Mrandenlmr;:. 

Brefratrlia.   —   (Trafselialt.   —  s.  |{er},'ell. 

Bremen -Hamburg.   —  Erzbistimm. 

325.  II  50.  —  Das  Or.  im  StA.  zu  ll.innover.  — 
Für  50  Bremer  ('opiar  aus  dem  Anfang  des 
14.  .Ib.  (B)  ebenda  und  Druck  im  Fürstl.  ertz- 
biRcli.  Bremisclien  Niielitrab  (N). 

Die  in  Bd.  1.  2  der  DD.  benutzten  Abseliriftcn  von 
LambeciuM  (Dl  kommen  naeh  der  Vorbemerkung  zu 
DO.  III.  41  nicht  in  bctraeht.  Aiier  auch  die  Ablei- 
tungen an»  dem  verbrannten  Lindenbrogselien  ("liartular 
'('}  konnten  wir  fiir  D.  .50  unberüi'ksiehtigt  lassen,  da 
wir  liier  diui  gleiehe  Verhältnis  wii-  bei  Dil.  I.  'M 
(Oltenthnl  Kcg.  4!)l.  IX).  III.  4(ll  annehmen.  Dagegen 
scheinen    die    Drneke    des    Breuiisehen     Naehtraln'H     'Nl 


auf  verlorene  t*riginale  zurückzugehen  und  also  für  ilio 
Textgesfaltung  in   i'rster   Linie   berüelisielitigenswertli. 

Breseia.  —  Nonnenkloster.    .*^.  Salvator,  S.  .hilia. 
31  1    in   der  StadtU.   zu   Breseia. 

Brixen.    —   Bistimm. 

27.  31.  «7.  228.  424.  —  Or.  von  27.  228.  424 
im  .'^l.\.  zu  Wien,  von  31  im  fiirstbiseliiiH.  A. 
zu  Brixen,  von  (i7  im  krainiselien  Landes- 
museum zu  Laibaeli. 

riier    die    auf    i'in    angeblielies    zweites    Or.   von  424 
beziigliehen  Angaben  s.  die  Vorbemerkung  zu   diesem  l>. 

Brugnato.   —  Kloster.     S.    Petrus.    S.   Laurentius, 

S.   ( 'olinidianus. 
2!)8    in  Abschriften  des   17.  .111.  (Bi    und  des 

18.  .Ih.  ((')  im  StA.   zu  Turin   und   im   Drucke 

Ughelli's  (U). 
Burtscheid.  —  Kloster.   S.  .\piillinaris,  S.  Nicohms, 

S.  Gregoriiis. 

360.  380.  381.    —   Or.   v<m    3(J(t.   3s]    im   St.\ 

zu    Düsseldorf,    von   3S0   im   .*>t;iilt.\    zu  .\aelicii. 


Lambrai.   —   llisilmm. 

49.   142  im  DepartementalA.  zu  Lille.  —  Fiir 
49  auch  Druck  in  Mutte  Mem.  de  (Jambrai  (M). 

Das  in  N-  Archiv  2,  293  beschriebene  Cliailiilar  (Cod. 
Paris,  lat.  10H68)  brauchte  aueli  für  4i)  nicht  herange- 
zogen zu  werden,  da  der  Text  durch  das  Or.  und  doti 
Druck  bei  Miitte  sowie  die  Vergleiehinig  mit  der  VII. 
feststand.  Kinc  Abschrift  aus  dem  damals  noch  beHH(sr 
erhaltenen  Or.  bietet  auch  Cod.  Cidl.  Moreaii  Md.  17 
f.  ir)7   in  der  National H.   zu   Paris. 

("apua.   —   Fürsten.  -      s.   Monteciissino. 

Oarpi    (Italien,    Prov.   Modena),  —    ('ollegiatstift, 

S.  Maria.    1).   Modena. 

3(l4i'i^    im   .\.   dii'  < 'iingregazione    rli    earita  zu 

Mailand. 

über  das  Archiv,  in  das  durch  Vermächtnisse  eine 
ganze  Keilie  von  Urkunden  und  insbesondere  DD.  inid 
päpstlielie  Privilegien  fiir  das  .Stift  zu  Carpi  gckomiiicu 
sind,  vgl.  Cenni  storici  sull'origine  e  la  fondazione  dei 
luoglii  pii  elitmosinieri  di  .Milano  aniministrati  dalla 
Congregazione  di  earita  (Mailand  ISSdi  fis  f.  —  Carpi 
ist  erst  seit   177H  ein   Bi.stlinm. 

Chur.   —  Bisthum. 

114  nach  <"o!l;iti<in  des  Druckes  von  .Mohr 
mit  dem  jetzt  verseholleni'n  Or.  in  den  PapienMi 
der  .Moll.  (ierm.  (^A' )  und  dem  Chart,  magnuni 
aus  der  Mitte  des  1.").  .Ih.  im  bisehöH.  A.  zu 
Chur  (C). 

Die  ilotl'nung  .Siekels,  dass  ila»  verschollene  Or.  von 
D.  114  wii'der  zu  Tage  kommen  würrle  (Kaisernrknnden 
in  cli-i-  Schweiz  27.  40  f.  I,  ist  bis  jetzt  nicht  in  Krfüllinig 
gegangen.  —  Die  von  .Sickel  ebenda  41  f.  beschriebenen 
Wiener  Transsumpte  k<immen  für  den  Text  des  D.  1 14 
lU'bi-ii   A'    und   C  nicht   in   bctrai'ht. 

('lasse.  —  Kloster.    .S.  Apollinaris.  —  s,  liavennu. 
(Joblenz.   —    ( ',,ll,.jri;,tstift    S.  Maria.    S    l''|nriiiiis. 
352   in   dci-   .^tadlB.   zu   Trier. 


(jiii'lli'ii  -  licgUti-r:   t'uiiui   —    FiTiiiiii. 


29 


I 


('iiiiiii.      -    r>i>llniin. 

74.  7ö.  113.  ;U(J.  A.2.  .\.;i.  \.  1.  .tllr  in  <'nll. 
privil.  Cmiiaiiai?  cfcl.  des  II.  .111.  in  der  1!. 
Anilinisiaiwi  zu  Mailaml  (1$)  uml  im  ('nd.  privil. 
('uiiianac  ecc-l.  aus  dem  .\ufaiij,'  dfs  lli,  ,Ili,    im 

l>i.scln"pri.    A.    zu    ('tlllHt    (('). 

C  ist  wdlil  sicIiiT  uns  II  nli;;ol('it('l.  Iiir'tct  nliiT  ln's- 
woiU'ii  riiii'ii  tx'ssi'icii  Text,  nihIiiss  inö)r|i('lioi'  Wfi.si'  lici 
seiiuT  lli'i'slellinit,'  iiocli  i'iim  iniilcri'  rhorlii'tVriiii;:  lier- 
iilif,'c/.i>H'i'ii  wiiiiliMi  ist;  wir  liiilx'ii  (Iiilicr  sciiii- Vnriantuii 
v»'r/.i'icIiiK't. 

C'oino.   —   KlnstcT.    S.  Aljundius. 

275.  .'iH7   in  der  Uuiver.sitätsr..   zu    Halle. 

Ulis  Kliisti'i-  S.  .Miiiiidic)  vor  Coiiio  ist  im  .1.  1(110 
von  Kist'liot'  Allicririi  l)c;,'riin<li't.  Kin  Tlii'il  st'lno.s 
Ari'liivos,  iliuMuitcT  ilie  hi'iilcn  Or.  275.  3H7,  ist  in  die 
Siinnnlnn^'  ilrs  Miiil.'inili>r  Forscliers  ('iirlii  .Morliio  pe- 
koninirn,  l.ssil  in  l.ci|i/,iy  viTstci^rorl  nnil  IS'.IO  von 
(li'r  iirrnssisi'lien  Kt';ri>''ini),'  ilir  I  niviTsitiitsH.  zn  Hjilli' 
iiliiMHii'SL'n  «Drdt'n.  Vf;!.  .'^rliinn  in  Arcliivio  slor.  Italiami 
SIT.  V.  .■>.  47l>  II'.:  llortzsclnmskv  und  l'crlbiii-li  liuniliiird. 
Crkiniden.  Vorwort   7  ff. 

C'orvei.  —   Klo.ftor.    S.  Steidiaiuis.  S.  \'itus. 
12. 

Kemnade.  —  NDuncnklo.ster.  S.  .Maria.  S7.  1  362. 
Heide  Ol-,  im  StA.  zu  .Müu.ster.  -  Für  ,S7 
daneben  uud  für  .'i(32  ( 'orvoier  ('opiulbucli  aus 
der  Mitte  des  15.  .111.  el)enda  ((')  und  (.'orveier 
Cliartular  des   17.  Jli.  ebenda  (D). 

I  licr  die  .'^clionknnsr  von  Kcniniidc  an  Wiliald  .\l>t 
von  Corvfi  din-t-li  K.iur.i.l  III.  vijl.  Kihr  in  N.  Arclilv 
lö.  370  rt'. 

( 'roinona.  —  Histluim. 

84.  «5.   172. 
Gondtalda.  A\'it\ve,   und   i^l^'e^  iln-  Snlni. 

47(1,  alle  im  ('od.  »Sieardianus  aus  dein  An- 
taug-  des  i;j.  .III.  in  der  B.  ^ovoi-iiativa  zu 
Creniona  (A;  bei  476  li). 

D.  !S.">  ist,  wii'  schon  seine  Anfnnlunc  in  den  (od. 
t'^ioiirdiiniMs  beweist  (der  nenerdiiifrs  ans  dem  Mnsi>o 
patrio  in  ilie  I!.  frovernativii  n-ekonnnen  ist),  nicht  dem 
.\l)t  «le.s  Klosters  ."^.  l.anreiitins,  sondern  dem  liiselmf 
;rei>'en  den  .M)t  verliehen,  l'lier  .V  vjjl.  jetzt  nooli  .\ste- 
,H:'»no  C'l>.  ('renu>nese  1,  11  f. 
Cnnibert   Pi-iipst.   —   .s.  N'ereelH. 


I 'ij^o-ino-en  (liaiern.  Prov.  Seli\val)en.  HezirksAmt 

Xiirdlingen).  —  Kloster.   S.  .Mai'liiuis.    [).   Aui,^s- 

burg.  —  .s.  liainberj;-. 
1 'letkirelien.  —   Kloster.     S.    Petrus,   S.    biiiannes 

liaptista,   —  s.   Bonn. 
I'ietrieii,   ( ',\|iell,in.   —  .-.    Magdeburjjf. 
Itn'ibeek.    —   Niiunenkloster.    S.   Maria,    S.  Vitus. 

S2.  452.  sp.  510.  alle  im  fiirstl.  Stolbergisclien 

-V.  zu   Wernigerode. 


hiciiternaeli.     —   Kloster.    S.  Willibrerdus. 
97.  490,  beide  in  der  StadtP.  zu  Trier. 

KaUerurkuurleu  III. 


Einsiodeln.  -  Kloster.  S.  .Maria,  S.  .Mauritius. 
:{7M.  :v.i:>.  \\  77.  Die  Or.  im  StiftsA.  zu  Kin- 
siedeln,  77  im  Purkliards  -  Pueli  aus  der  ersten 
Ilidfte   des    15.  .111.    ebenda   {  P ). 

|)ie  liei  Do.  I.  107  i-rHillinte  rert;umi'ntaliHeliril't  il«» 
17.  .Hl.  iiml  eine  eiils|ire<'lH'nde  Alischrill  ini^ere»  I).  77 
lv;;l.  .Sickel  Kaiiieriirknnilen  in  der  .'»eliHeiz  70|  sind 
ans  llarlmanns  .Viin.  lleriMiii  Hli;;eiirlirielien  und  daher 
wi'rthlos.  .Auch  (iiiillimnniin  Driirk  von  It.  77  und  sein 
Citiil  von  I).  ;l'.).'i  (fidien  iiiil'  die  iliiii  von  Ilnrtmann  «-o- 
lieferli'ii  Aliscliriften  /.iiriiek  I vjfl.  All);enieine  deutliche 
llio(.'rii|iirie    10  (l.eipzitf    187»],    1  lOl. 

KIKvan^^eii.  Kloster.    S.  Siil|>ieius.    S.   Servi- 

liauuK  (später  aueli   S.  \'itus|. 

53.    505.  I'"iir    53    deutselie    l  bernetzuiif^ 

des  15.  .Hl.  im  Kllwan;;er  Copialbueli  des  St.\. 
zu  Stuttj;art  (P),  für  505  OnTranssumpt 
Liidwi'^s  d.   Paierii   von   13.35  ebenda  (('). 

riier    zwei    weitere   Tiiiiiss pte    von   .'lO.'i   s.   die  Vor- 

henierkiin;.''  zu    iliesini    |l. 

Epinal    (Frankreieli ,     Dcj).    N'osj^e-s).  Nininen- 

kloster.  S.  Mauritius,  S.  Goerieus.  I).  Tcinl. 
58''.  II  5H".  —  Für  58»  Cliartular.  Spin;dense 
von  1779  im  l)e|)artcnieiit.d.\.  zu  Kpiual  (Pj 
und  Druck  bei  Calinet  Hist.  de  Lorraine  (C), 
für  5S''  interiiolierte  Urkunde  in  Di|)li)mfoT-ni 
in   ijer   P.   zu   K|iinal. 

Frstein.  —  iSunnenkloster.  S.  Maria.  S.  ( 'aeeilia. 
499   im   PezirksA.  zu  Strassbury. 

\  Oll  dem  Archiv  des  Klosters  sind  mir  geringe 
Trümmer  erlialtiMi,  v;rl.  ■Schert'er  -  Hoicliorst  Zur  (Jeseh. 
des  XII.   niid   .\III.  .Ih.   <  lierlin   1.S97)   .354  If. 

Kssen.  —  Nonnenkloster.   S.  Cosmas,  S.  D.ainianus. 

39".  39^    ersteres  im  St^V.  zu   Perlin,  letzteres 

im    St.\.   zn    1  )ü>selclnrf. 


Farfa.  —  Kloster.    S.  .Maria. 

289.  405.  beide  im  Keo'istrum  Farfense  aus 
dem  Knde  des  11.  .Ib.,  im  Cod.  Vatie.  8487  in 
der  vatieanisehen   P.  zu  Koni  (P). 

Kor  aus  beiden  DU.  contaminierte  Text  im  Cliron. 
Farfense  aus  dein  12.  .Ih.  in  der  H.  Vittorio-Emnniiele 
zn  Koni   (C)   ist  aus   H  abgeschrieben. 

Farneta  (Fraz.  der  Commune  Curtona.  Italien, 
Prnv.  Arezzo).  —  Kloster  S.  .Alaria.  D.  Cortona. 
288  im  StadtA.  zu  Arezzo. 

Wie  die  (retalschte  l'rscbrift  dieses  U.,  das  wir  in 
dun  .Nachträfren  .S.  715(1'.  zum  zweiten  Mal  aljf.'edriickt 
haben,  nach  Arezzo  •.'ekoninieii  ist,  veriin'ijfen  wir  nicht 
zu  sagen.  Doch  sclieint  sie  hier  schon  im  .1.  1525  ge- 
wesen zu  .sein,  vgl.  l>a.s>|ui   CP.   .\retiiio   1.  155   X.  1. 

Ferrara.  —   l>oincaj)itel. 

279  im  CapitelsA.  zu  Ferrara. 

Für  den  Druck  l'ghelli's  ist  der  filier  privil.  ecci. 
Ferrariensis  aus  dem  Mi.  .Ih.  im  C'apitels.\.  zu  Ferrara  (li) 
lienutüt;  und  auf  l(  geht  auch  eine  .Abschrift  .Seala- 
brini's  in  der  li.  /.ix  Ferrara  (vgl.  Kehr  in  Nachrichten 
der  (iöttinger  (iesellsch.  der  Wisseii.sch.  [l!S!t7]  35t;  K,  I) 
zurück.  .Aber  l'ghelli's  Druck  stammt  iialiirlicli  nicht, 
wie  oben  ."*.  321t  versehentlicli  gesagt  ist.  aus  dieser  .Ab- 
schrift Scaliibrini's. 

92 


730 


(jiu-lK'ii- Uejristor:    Fisclibrck    —    (iurk. 


Fisilibeck.  —  Nouiu'iiklostor.  S.  Marin,  S.  lohaniics 
hnjitistii. 
81  im  Stifts A.  zu  Kischhoik. 

Die  H4T  von  Koiirail  III.  viTfii^rl"'  >'i"li>iikiiujr  vim 
Kifolilieck  HU  Alil  Wiluilil  von  Curvi-i  ist  iiirlit  piTiVct 
freworileu,   vjjl.   Kolir  in  N.  Aroliiv    15,  37"  rt'. 

S.  Florian  (Ocstt'neicli  ol>  ih-r  Euns,   Hoz.  Linz). 
—  Colli'f^iatstift.  S.  Floriamis.   D.  l'assau. 
7  im  StiftsA.  zu  S.  Florian. 

FliTcnnes    (Helj^ii-n,    Piov.   NannuV    —     Klostor. 
S.  lolinnnes  bajitista.    1>.     Lüttirli. 

;$87.  sj).  517.  alli'  Abschritten  (15,  (',  D)  im 
Kocucil  dos  tiltri's  de  Florenne  vom  .1.  1708 
in  der  15.  des  Klosters  Maredsous,  für  387 
auch  Hegisfer  148  der  Abtei  l'"liirennes  ans  dem 
Knde  des  17.  .lii.  im  St.\.  zu  Nannir  (E),  iur 
öl 7  auch  Druek  von  Eisen  llist.  Lcod.  (F). 

('her  die  iliirl"ti(ren  Koste  des  KlosterA.,  die  jetzt  in 
Niunnr  sind.  vjrl.  Hcrlirre  Miinnstie<in  Ilolpo  1  (Miired- 
S0119  1S90 — 1S97),  5.  Kor  Koeucil  ist  nonerdinps  aus 
privatem   llesitz  nnoli  Marodsons  {rekonimcn. 

Florenz.  —  Kloster.    S.  Jlaria. 

245.  24K.  beide  im  StA.  zu  Florenz. 
Folemar,  Getreuer  des  K<inigs.  —  s.  Goslar. 
Fönte  Taona  (Italien,  Prov.  Florenz).  —  Kloster. 

S.  Salvator.    D.    l'istoja. 

'jyti''.  II  296",  ei'stores  im  StA.    zu  Florenz,    für 

letzteres  CMiartular  des  17.  18.  Jh.  ebenda  (B). 

it  tliotitelt:  .Vri'liiviiini  Kontnnae  Taunis  T.  1)  ontliält 
rrknndcn  von  1004  —  1255.  Es  ist  am  Kiidc  des  17. 
oder,  wie  I{.  ])a\idsnlin  nunimmt.  am  Anfang'  dos  18.  .111. 
pntstJiiiden.  —  l'bcr  die  l'ntonvorfung-  des  Klosters  unter 
S.  Oiovanni  zn  l'arnia  \c\.  die  VorUcmerknnf!'  zu 
n.  296. 

Freising.  —   IJisthum. 

55.  137.  Ku.  2.  II  32.  56.  136. 
l'.ernhard,  Freigelassener  ||  273. 
Weihenste](lian.  —  Kloster.  S.  Stephanus.  451(. 
-  l)ie  (Jr.  im  IIA.  zu  Miinehen.  —  Für  137. 
459.  Ku.  2  daneben,  sowie  für  32.  56.  136. 
273  Freisinger  (."opialbueh  aus  der  Glitte  des 
12.  .III.  ebenda  (B).  —  Für  136.  459  ausser- 
dem Liber  ruber  aus  dem  Anfang  des 
14.  Jh.  (C). 

Nur  für  <lie  I)rueke  konnm  ii  der  vierte  Tlieil  von  C 
»owie  der  Liher  traditioniim  ma^'uus  vom  .1.  IIS"  im 
RA.  zu  Munelien  (D)  in  lietrnelit.  Vpl.  die  Vorbemorkun;.' 
zu  D.  32  und  DI).  1,  (i4S.  —  l'l.er  die  rmwamlelunjr 
des  Colleirint.-'tifls  zu  \Veilienste|phan  in  ein  Kloster 
».  Hirseli  .Inlirb.  2,  251  fl'.  Das  duri-li  D.  öti  p-eselienkte 
fiiit  »olltc  nach  dem  Tode  des  ItiseliolN  Ciottsolialk  den 
Cauonikeni  zu  \Veilien8te|dian  und  denen  zu  .S.  Veit 
zufallen ;  das  D.  könnte  also  aucli  bei  Weilienstoplian 
einjfereilif  werden- 

Fruttuaria.  —  Kloster.  —  s.  San   Benigno. 
Fulda.  —  Kloster.    8.  Maria,  S.  Bouifatius. 

253,  335».  413.  429.  ,507*.  sp.  518.    327.  .509.  — 

Alle  Or.  und  ilio  Urschrift  des  sj).  518  im  .StA. 

zti   Marburg.     Für  335"  daneben  und   für  327. 

509  Cod.  Eberhnrdi  aus  der  Mitte  des   12.  .Ib. 


ebenda  {li).  —  Für  327  noch  Abseiirift  des 
1(>.  .Ib.  ((')  luid  deutsche  Vberset/.ung  von 
1421)   il>t   im   (ii'snmmtA.   /.u  W'ciin.'ir. 


S.  (lallen.   —    Kloster.     S.  (ialbis. 
76  im  StiftsA.  zu  S.  Gallen. 

Gandersheim.    —    ^Nonnenkloster.     ."^.  .Maria.    S. 
Anastasius,  S.  Innoeentius. 
205.  444.  II  20(i. 

Nonnenkloster.  .'^.  -Maria  (in  ikr  Obersiadt)  323. 
Alle  Or.  im  LandcsA.  zu  Wolfonbüttel ;  für 
323  zur  Ergänzung  .\bselirift  des  12.  Jh.  ebenda 
(B).  —  Für  20()  ündonis  .Synlagnia  de  eonstruet. 
coen.  Gandesiani,  Ms.  von  1532  in  di'r  M.  zu 
^Volfenbüttel  (C)  und  .Abschrift  Mriboms  aus 
dem  Ende  des  16.  .Ih.  in  der  k.  15.  zu  Han- 
nover (C-!), 

i'ber  C   und   C"  vjfl.   N.   Areliiv  23,  134  fl'. 

Gassino  (Italien,  l'rov.  Turin).  —  s.  Albcricus. 

Gendiloux.  —  Kloster.    S.  .'^alvator. 

396  in  (resta  abbat,  (ieniblaeensiuni,  auclore 
Sigeberto,  cod.  autographus  um  1070  in  der 
Kalhsl5.  zu  Leipzig  (A)  und  in  der  Samndung 
(>('rard  n.  108  aus  dem  Ende  des  18.  .Ih.  im 
RA,  im  Haag  (E). 

E,  aus  dem  Naelilass  des  ISIJS  verstorbeneu  lirüssolcr 
Akademikers  (Jerard  sfaunnend,  cutbält  Diplomafa  Oera- 
blaeeusia  ab  anno  UGl  ad  anuiuii  1610  ex  eartiiliirio 
eiusdem  abbatiae.  —  Die  ]>D.  1,  644  inviibiiten  Clmr- 
tulare  enthalten  unser  D.  3!I6  nielit. 

Gent.  —  Kloster.    .S.  Bavo. 
36  im  CapitelsA.  zu  Gent. 

Gerre.sheim.  —  Nonnenkloster.    .S.  Hippolytus. 
415   im  St.\.  zu  Düsseldorf. 

Das  Kloster,  das  im  späteren  Mittelalter  in  ein  adelijfi's 
Canouisseustilt  verwanilelt  wurde,  war  läiijfcre  Zeit  mit 
dem  Kölner  i^tift  von  .S.  Ursula  enj;  verbunden;  iliese 
\'erbindunK:  wurde  erst  im  14.  Jh.  (,'clü8t. 

Gezo,Vass;dl  Heinrichs  von  Würzburg.  —  s.  Trier, 
Erzbisthnm. 

Goess.  —  Nonnenkloster.  S.  Maria.  S.  Andrejw. 
428.  437.  488.  4S9.  die  beiden  ersten  im  StA. 
zu  Wien,  die  beiden  letzten  im  LandcsA.  zu 
Graz. 

Gondfalda.  \\'it\vc.  —  s.  Cremona. 

Goslar.  —   Domstift.    S.  .Simon.   .S.  Judas. 
Folemar  48  im  StadtA.  zu  Goslar. 

Dass  die  Urkunde  urspriin;,'li('h  dem  Domstittsarcliiv 
ADfreliört  hat,  zei(.''t   die  Dorsnalnotiz. 

Güntherszeil.  —  s.  Hinchnaeh,   s.  Nieder-Altaich. 

Gi«"k  (Kärnthen,  Bez.  .S.  Veit).  —  Bisthum. 
Wilhelm,  Graf  346.  347  im  A.  des  Geschichts- 
vereins zu   Kl.-igenfurt. 

V(rl.  V.  .lakseli  Mou.  Carinthiae  1,  1  If.  Die  DU. 
kamen    von    <ler  Grillin  Homma,    <ler  Mutter   und   Erbin 


IJuilliii  -  liiLnslii  ;    lliilbcrntitilt    —    Kauruii^'iii 


r.si 


Willirliiis,  au  das  (iiiikrr  Nmiiiiiiklosti  r,  ilaiiii  au  iln» 
KistliiLin  <imk,  (lüssiii  Capiti^lsA.  ilvui  Kla^'-cufurtor  (Je- 
seliiclitsviTi'iu  zur  Aiillirwaliruiij,'  anvertraut  ist  (ilamllml, 
Vorliruii'rkuujriMi    14  rt'.). 


llallxi'stiiilt.   —   Uistliimi. 

4t;.  410.  II  i:{.  62.  —  Or.  <l.r  Ij.id.Mi  .r.st.-ii  iiiul 
Orij^iiialtraii.ssimiiit  Adults  von  12!lö  von  1).  l.'t 
(B)  im  Sf  A.  zu  IUtüii.  -  -  (i'J  mif  l-lxtr.  in 
üesta  opisc.  Halljerstailensiuni  .Mon.  (Jcrni.  SS. 
•2H,  90. 

Nio'  t'iir  1  >rMt'k4'  konniit  das  llaMiorstä(lt(*r  Cnpialhuoli 
lies  14.  .III.  iu  der  (iyinuasi.ill!.  zu  llalluTstailt  (Ci  in 
liotraclit. 

lianibuffj;.    —    I^rzI)!^!!!!!!!!    .s.  IJroineii  -  Ilanilnn-g. 
Jhuig  (Vofstadt    voll  Wür/.bur}^).   —   ( "oll('i,'iat.-<tit"t 
I        S.   lolianiies  ba|iti.sta.    I).  Würzburf^. 

3.  II  .'i72.  —  Or.  voll  :5  im  l\A.  /.n  Müiiclion.  :(72 
im  Copialbucli  dos  StitU'.s  llaui;-  aus  di'iu  14.  .111. 
im   KreisA.  zu  Wiirzburg  (H). 

riu'r  II  vfl.  Coutzeu  iu  Anliival.  Zcitsilir.  7.  .')4.  Zur 
iLiiireiliuu;;'  von   H7'2   Vffl.    nutcr  Wiirzliur;.',    liistliuni. 

lifiiij^c'iibcrg.   —   Klo.stcr.  —  s.  Lorsch. 

ll(;iligeiistadt  (Preiussen,  Kegieruiigsbez.  Erfurt).  — 
Coilcgiatstit't.  S.  Aureus,  S.  lustinus.  1).  Mainz. 
4SI  im  Farsimiic  des  ein.«!  im  Stit't.s.A.  zu 
Ilfiligcii.stadt  brtindliidien  Or.  in  Afta  SS.  luiiii 
vol.  ;{  (A);  dazu  Auszug  im  Huiligcnstädter 
Copiall)U(.di  aus  dem  Ende  des  16.  .111.  im  KrcisA. 
zu  ^^'ürzbu^g  (1?). 

Eiuf  Alisflirift  iu  Struuck  Notac  critii'ae  3.  '.VM,  M.s. 
liist.  .'i42  der  l'uiversität.sK.  zu  Giittiuf.'-eu.  jrolit  auf  A 
und   dfu   Druck   Papi'broclis  zurück. 

llciiiingt'ii  (Prousseu,  Kegieningshi-z.  Hildcslicim). 
—  Nonnenkloster.  S.  Maria.  S.  Petrus.  1). 
Hildeslieim. 

261  in  den  dort  angeführten  Abschriften  (B, 
C,  D). 

riiir  da.s  Hciuiugcr  (J(Jiiiall>ucli  I!  Vf;l.  .lauickc  115. 
villi  Hildcsheim  1,  Vorwort  ft.  —  Da.s  Copialburli  D  hat 
dir   Si<juatur  VII.  C.  32. 

Heinrich,  Markgraf  (der  bairischen   t Istmark). 
22  im  StA.  zu  "Wien. 

\\'l.  lleiller  Ki';;.  der  Balieuberf^cr   192- 

llelniarshaiisen. —  Kloster.  S.  Salvator,  S.  Petras, 
S.  Maria. 

47  127.  266.  —  47.  127  nur  in  W'eiiek, 
Hess.  Lindesgesch.  aus  jetzt  verseliollenem 
Copiaibuch  (A).  —  266  nur  Extr.  in  Klcin- 
sorgen,  Kirchengeseii.  von  Westphalen  (K). 

Das  Kloster  wurde  1017  au  Paderborn  veraeheukt, 
vgl.  D.  371;  die  Reste  des  Archivs,  das  ihm  verblielicu 
zu  soiu  schciut,   betiudeu  .sich   iu   Marliurpr. 

Ilei-ford.  —  Nonnenkloster.  S.  Maria.  S.  Pusiuna. 

10  im  StA.  zu  Münster, 
llersfeld.  —  Kloster.    S.  Simon,   S.  Thaddaeus.   S. 

Wigbertus. 

.■)!.  286.  829.  :«0.  :{:n.  382".  850.  jj  507''. 


Mi'irili-ben.  Kloster.  S.Trinitas,  S.  .Maria  2."). 
<  lilelgis,  Kämmerer  282.  —  Alle  Or.  im  St.\. 
zu  Mariiur;;.  — •  Für  25  daneben  und  für  5(>7'' 
Abschrift  Sehmiiicke's  aus  dem  Ende  des  IH.  .Ih. 
in  dessen  I)iploiiiatarium  Ilassiacum  Bd.  1  in 
<ler  EamlesB.  zu  ( 'assel  (A').  —  Kür  507''  noch 
l>ruck  in  W'encks  Hess.  Lamlesgeseh.  (W). 
riicr   D.  232  H.  die  Vorbeinerkiiiiif. 

Flildesheim.   —  J5isthuin. 
255.  256".  25(;''.  25M.  259. 

Donicapitel  268.  —  .Mlc  Or.  im  St.\.  zu  Han- 
nover. 

l'ür  frühere  Drucke  ixt  nainuiitlich  das  llildexhiiiucr 
C'npialluich  des  l.'i.  ,lli.  iiu  StA.  zu  llauuover  (Itl  l.e- 
uutzt  Horileu;  V(,'l.  .lauicke,  l'M.  von  llildcslieini  1, 
\'<irwort   (>. 

Ilildesheiiu.    —    Kloster.     S.    .Michail. 
260.  479. 

Kreuzkapelle.  S.  ( 'rux  257.  —  Alle  Or.  im 
StA.  zu  lianiiover.  —  Für  260  noch  Abschrift 
des  12.  .Ih.  in  der  lls.  der  \'ita  Bernwardi 
ebenda   (B). 

l'bir  15  vgl.  .Jauieke,  Uli.  von  Ililde.sheini  1,  Vor- 
wort 7.  —  Die  Krcuzknpclle  ist  mit  dem  Klnnter 
S.  Michael   nach   dessen  Gründung  vereinigt  worden. 

Hihvartshauscn.  —  Nonnenkloster.  .S.  Maria.  S. 
Stephamis,  S.  Vitus. 

868  im  StA.  zu  H.annover. 

Hoheiiburg(Uiitcrelsass,  Kr.  Molsheim).  —  Nonnen- 
kloster. S.  Maria,  S.  (iundelindis.  I).  Strassburg. 
855.  —  FragnuMit  des  Or.  im  Bezirks. \.  zu 
Strassburg  und  Transsumpt  Rudolfs  von  r2.s4 
(A')  sowie  gefälschtes  Testament  der  h.  Odilia 
(L)  ebenda. 

1^,  das  mit  Hcuutzung  von  D.  355  gefälscht  i.st,  war 
nur  für  das   Kschatokoll   liornuzuzicheii. 


Isola     (Abbadia     a     Isola,     Fraz.    der    ("ommune 
Monteriggioni,  Italien,  Provinz Sieiia).  —  Kloster. 
S.  Salvator,  S.  .lohannes,  S.  Cirinus.  I).  \'ii!t(rra 
(jetzt  1).  (Jolle). 
475  im  StA.  zu  Siena. 


Kaufungen  (Uber-Kaufungon,  Preussen,  Regie- 
rungsbez.  C'assel).  —  Nonnenkloster  S.  Sal- 
vator, S.  Criix,  S.  Maria,  S.  Petrus,  Oiniies 
sancti.     D.  Mainz. 

875.  376.  894.  406".  .sp.  406".  407.  409.  411. 
412.  420.  487.  sp.  521. 

Kunigunde.  Oemaliliii  Heinrichs  II.  1.S2.  —  Ur. 
von  411  im  StiftsA.  zu  Kaufuiigen,  von  4M7 
im  StA.  zu  Jlünster;  alle  anderen  Or.  im  StA. 
zu  ^larburg.  —  Für  406"  noch  Schmincke's 
Dipliiiiiatariuni  Hassiacum  Bd.  1  aus  dem  Eiuh^ 
des   is.  ,l|i.   in   der  LandesB.  zu  C'assel  (B)  iiiul 

M2* 


::V2 


l^vielli-n  -  Ko;ristfr  :    KimiiiüuIc    —    Miiinz. 


l>rm'k  in  LeiUlerhoso  Kleine  Si-luilu-ii  (L\  für 
401»  n.'rh  Coil.  Jt031  aus  dem  17.  .lli.  in  «l»'r 
Hi.fH.  /.u  Wien  (("). 

iriipr  dn»  Ari'liiv  vj;!.  KoqiU'S  l'K.  des  Klosters 
Kaiirnnirrn  1,  Kinloiliiiig'  äl.  —  i'bpr  C  (friilu-r  Ins 
civile  261  vpl.  Artliiv  U>.  4a2.  —  i'l)i«r  I».  487  vfrl.  ilie 
Vrtrlu'nu'rkuiijr. 

Keiniuulc    (Hraunschwei};.    Kr.    iiul/.iniiulen).    — 

Ntmncnkloster.     S.   Maria.      I  >.    Miiulrii.    —    .•;. 

C'orvi-i. 
Kit/.inm'n  (Haiern,  HofriiTun^sboz.  Uutertranken). — 

Nonnenkloster.   S.  Maria.   I).  \\'iir/.I>nr;;. 

sj>.  Ö15   im    IJA.   zu    ^liinelien. 
Klinfrennuinster.     —     Kloster.       S.    'l'rinitas,     S. 

Mieliael.  S.  Theoduhi.s. 

s|i.  7i'X\  im  LandesA.  zu   Karlsruiii'. 

Kiilibaeh  (Oberliaiern,  Mezirksamt  Aieliaeh).  — 
Nonnenkloster.  S.  Maria.  S.Mairnus.  I ).  Aufrsburfi. 
•_':iO.  Ku.  1.  —  Kür  2:W  Altsolnift  aus  dem 
Knde  des  II..II1.  im  ]\.\.  zu  Münelicu  (1>)  und 
aus  dem  17.  Jli.  in  Co.l.  !»():( 1  der  II. dB.  zu 
Wien  (i'),  sowif  Druek  in  Hund  Metroj).  .Salisb. 
(II).  —  Für  Ku.  1  Abschrift  aus  dem  Antanjjj 
des  16.  ,)li.  in  Cod.  Mist.  Fol.  24;j  in  der  k.  U. 
zu  Stuttjfart  (K). 

i'liiT  ('  vjrl.  Iioi  K:iiifiui);i'ii.  iil)iT  K  Oofeli-  in  lU'iii 
lii'i  i).  Ku.  I  «npefiihrtOM  DriicUi'  S.  26!).  Kiiie  Ab- 
srlirift  von  230  in   K  ist   ans   H  »lijrclcitft. 

KunijTunde.    (iemahlin    Heinrielis  II.  —    s.   Kau- 
funfjen  und  Quedlinburj;. 


IjatiftV-n  (Württend)er<;.  Neckarkreis,  OA.  Uesij;- 
heim).  —  Nonnenkloster.  S.  Regiswindi.s.  I  >. 
Würzburj;.   —  s.  Würzburj^. 

Leno.   —  Kloster,   i^.  ."^alvator,  .'^.  Henedietu.s. 
399.  II  300.  —  Or.  von  3!I9  in  Cod.  Cl.  V.  58/59 
in    der    MareusH.  zu  Venedi{j;.  —    300    nur   in 
Zaeearia  Hidla  ba<lia  di  I.eno  nacli  dem  Liber 

vv,r.). 

Lodi.  —   lüstlnim. 

A.  5  in  Abscbrift  des    13.  .111.   im  bisi'jiiitliclien 
\.  zu  Lodi  (15). 
Lorscli.  —  Kloster.  S.  Petrus,  S.  l'aulus,  .S.  Nazarius. 

19.   119.  187.  244.  272.  öOl*». 

Heilifronberg    (trüber    .\brinsberg,    Uaden,    Kr. 

Heidi'lber^).  —  Kloster.  S.  Mieliael.  I  >.  Worms. 
503.  alle  im  Cod.  Lauresbamensi.s  des  12.  .111. 

im  K.V.  zu   .Mnneben  (A). 
Lueea.  —   Histbum. 

Kloster.    S.   Salvator    (."^an   Salviitoro    di   .Sesto) 

425  im  er7.bisch<'>fl.  .\.  zu   Lueea. 
Lueea.   —   Nonnenkloster.   S.  Salvator. 

294.  A.7,  beide  im  St.\.  zu  Lucea.  — •  l'iii-  A.7 

nocb  C|).   I.ueensis,  Cod.  87  au.s    deni    IH.  .Jii., 

in  d»r  k.   I'..  daselbst  (H). 


Lüneburg.   —   Kloster.     .'^.  .Mieliael.  —   s.  .Mindon. 
I.ure  (Luders).   —    Kloster.   S.  l'ctrus. 

353     in    ili'u     ilort    angeführten    .\bsi'iu'itU'u 

(B,   C.    Im     iinil     im     I  )ruoke     von     Lünig    1L\. 

Rd.  19  (L). 

liier  ilie   ('Ix-rlieforiiUf.'  s.   ilii'  \'i>rlieniirUim;;. 

Lüttieli.  —   Histlnnn. 

18«.  li  115.  184.  —  Or.  von  ISi;  (für  ileii  l'.iscliof 
Ibilderieb  von  Lüttieli  und  ib'ii  (irafen  Haldcrieli 
gi'gcben  I   im  I  b'|iarteiii('iital.\.   zu  Lilie.  Für 

115.  184  .Vbsilirifl  aus  dem  .\iifang  des  i:(.  ,lli. 
im  Lib.  eartar.  eeei.  Leodiensis  im  St.\.  zu 
Lüttieli  (  H). —  Für  115  noeli  notarielles  N'idinius 
vom  .1.  1333  ebenda  [i'). 

riier  H  (in  Dl).  1.  2  A  treiiamil)  \frl.  jetzi  llornmnit 
ot  .Selioolniecstprs  Cart.  ile  !S.  l/nniliirt  1.  Iiitruil.  ;I4  IV.  — 
Das  Di|ili>iiiatarliini  I.eodieiise  des  15.  .llt.  in  der  Viiti- 
eaniselieii  Itililiotliek  /.ii  Kiiin,  ülior  weU'lics  jet/.t  l'a<|uipr 
in  .Melan^fps  (l'areliei)loffip  et  d'liistnire  lt)(IS!Hil,  207  tT. 
y.w  verfrleielii'U  ist,  kommt  für  unsere  Stüeke  nielil  In 
lietraelit. 

Lüttieli.    —   Collegiatslifl.    S.  Crux. 

93   im   Cliartul.   S.  ( 'riieis  aus  dem    Fndi'   des 
14.  .Ib.  im  StA.  zu  Lüttieli  (C). 

Die  Anlnpe  von  ('  ist  im  .1.  1379  von  <lem  ('anoiiirus 
^^atllias  de  I.elvis  liejroniieu  worden.  Kin  jünj^pre» 
Cliartiilar  cli's  IH.  .III.  Ivjrl.  l'(im|ite  rendn  des  seaiK-p> 
de  la  fominissioii  d'liistuiro  V,  10  |iirüssel  lllüO],  |i.  \IX) 
{Teilt  weiiifirstpus  tVir  diese   IJrkiindo  auf  0  zurück. 


Magdeburg.   -      l''rzbistliuiii. 

100.    111.    l!l!t.   210.   237.   242.  ||  ()3. 

1  )onira]iilc'l   22  4. 

Dietricli  CaiM-llaii  110.         Or.  von  199   im  StA. 

/.u    Magdeburg,    alle    anderen    Or.  im    StA.  zu 

l'„.,.lin.  —    Kür  210.  242  daneben    und  für  6H 

Liber    jiriv.     S.  Maurieii    aus    dem     Knde    des 

11.  .lii.    im    St,\.    zu    .Magdelnirg  ((_').  —    Für 

63  noch  ( 'ii|ii;iiliueli  aus  dem  .\iifaii;:;  des  15..lli. 

im  St.\.  zu  /i'rlist  (K 

e]!)!.   Magdeburgensimn  (M) 

i'lier  die  Sij^natiir  von  C  vpl.  die  Herielilicntifc'  «n 
DD.  1,647  in  Deutselie  /eitsclir.  für  (Jesiliiehtswissen- 
scii.ift  11,  15.S  N.  1.  —  Dass  D.  HO  selion  in  der  ersten 
lliilfle  des  ll.,Ili.  im  Ma)rdeliur(;<'r  Areliive  wm-,  erfrielil 
sich  ans  der  elieiida  1.')«  f.  mitffetlieilten  und  erl.-interten 
.VutV.ciehuuiifr. 

MagdeViurg.    —    Kloster.     S.    .Fobainies    (Kloster 
Herge). 
8,S.  222,  beide  im  StA.  zu   Berlin. 

-Mailand.   —    Klo.ster.  S.  .Vmlirosiiis. 
95   im   St.\.   zu   Mailand. 

Mainz.   --   l*".rzbistlium. 

139  in  den  Jlss.  des  Cod.  l'dairiei,  e.pd.  .'(98 
aus  der  Mitte  des  12.  .Ih.  in  der  II. .tH.  /u 
Wien  (V)  und  eod.  283  aus  dem  12.  .111.  in 
der  KloKterB.  zu  Zwettl  (/).  Dazu  Ausy-ng 
i-x  vetusta  eojiia  .•ircliiv.-iii  uiitrr  den  l'ajiiereii 
Seimneks   in   der  StadtB.   zu   .Mainz  (S). 


und  .\uszug  in  den  (iesta 


l^iclli'ii  -  K.'^'irttfr:    Main 


MiiiiAtrr. 


■3S 


riitor  Sclmiii-kn  l'ii|iii'ri'ii  in  Mainz  int  riii  lamiki'!  (von 
Kin(llin;,'ri'S  llnnd?)  mit  ilir  Itiv.ciclinini;,' :  Kliiichns 
chartai'iiiM  ini'ilitaiiini  in  rnllrclinn«-  Srliunkü  MiiiMii.srri|i- 
liirnni  riintcntanini.  wo  I).  1,'tll  an  orstiT  Strllr  auf|,'('l1ilirt 
ixt.  I>i<^  in  ilii'scni  Verzr-iilinis  (.'inininti  ii  l'rknmli'n 
«ilid  ni'Ui'rilin^^s  von  clrni  Stadthililiollickar  Hr.  \'i'lki' 
in  Mainz  winlor  anr;,'c'l'nn<ii'n  wonK'ii ;  Ori^'inaltt  »iml 
niclit  «lalii'i.  soinlcrn  rs  Minil  nnr  Ahscliiittm  oder  AnH- 
■/Ä'iKt'  von   Sclinncks   Hand. 

Mainz.  —   Klnstci-.    S.  Alliainis. 

41!»  in  Alisi'lirift  Scliutt.-;  In  dr-ssr-n  DD. 
Hinf;jr:ivic!i   im    U.V.   zu    Miiiiclicn   (H). 

Main/..  -     ( 'dilcj^intstitt.    S.  Sti'jiliiiiiu.-i. 

177.  178.  17!).  180,  alle   im  StA.  zu  Dannstadt. 

Mainiody.  —   Kloster.   S.  l'ctrns.   —  s.  Stablo. 

Mantua.   —   lUstiuim. 

4t)2  in  Aljsclirit't  aus  di'in  Kndc  di  s  11.  oder 
dem  Ant'anj;  des  12.  .111.  im  KisclniH.  A.  zu 
Mantua  (15)  und  'i'ranssum]it  Karls  I\'.  von 
i:}54  id)onda  (( 'J. 

Die  von  Mnratori  licnntztrn.  wohl  auf  IK'  ziiriirk- 
jTolicnden  Schcdae  des  I'ri.siiani  hotinilpn  sich  jetzt  im 
St.\.  zn   Modenn. 

Mantua.  —  Ariniannen. 

278  in  l'riv.  connn.  .Mant.  aus  dum  1-iidr  des 
12.  .111.   im  Arc-li.  stör,  (ionzaj^a  zu  Mantua  (H). 

i'ber   I!  vffl.   N.  .\rcliiv   1,  12S. 

Meissen.  —   Hiüthuni. 

124.  2t)n.  beide  im   StA.  zu   Dre.sden. 

^leudeiion.   -  -  Kloster.    S.  Triiiitas,  .S.  [Maria.  — 
s.  Herstel<l. 

.Merseburg.  —  liisthuni. 

n4.  lOli.  221.  2.")().  271.  sji.  028.  sp.  529.  ||  65. 
:i74.  44!i. 

Domea|>itel  89.  450.  451.  —  Or.  von  89  im 
StA.  zu  Merlin,  alle  anderen  ( )r.  im  1  )oinstitts.\. 
zu  Mersel)urg.  —  Für  64  noeli  Transsumiit 
K.uls  I\'.  von  l:i6fi  ebenda  (A').  -  Für  64. 
106.  2r)().  4Ö1  daneb.'ii  und  für  65.  '.ili.  449 
Merseburger  Copialbueli  aus  dem  Anfang  des 
15.  .Ih.  in  der  Stittsbibliotliek  daselbst  (B).  — 
Für  64.  450.  451  noeli  .Vbsclirii't  in  .Ms.  lierbis- 
dortt's  aus  dem  18.  19.  .III.  ebenda  ((').  —  Für 
65  ausserdem  Auszug  in  der  Chronica  episc. 
leel.  Merseburgens.  (M). 

rhcr  da.s  Archiv  sowie  über  I!  und  C  vg^l.  Kehr 
.Merseliur^'er  Tli.  1,  Einl.  18  If.  21  ff.  44  ff.  —  \).  89  ist 
anch  in  H  ontlialten;  das  Or.  kann  also  danneli  und  der 
horsualnotiz  zut'ol'.'-e  nicht  vor  dem  16.  .Ih.  aus  dem 
JlcrsoJinrifor  .\.  entfernt  sein. 

-Metz.  —   Histhuni. 

.879  im  BezirksA.  zu  Metz, 
des  15.  .Ih.  in  Cod.  10021 
Paris  (M). 

l'lier  I{  vgl.  Mnnehal  Catalogue  des  mannserit.s  con- 
servi's  .sons  les  n"''  1  —  720  de  la  eollection  ile  Korraine 
(Xnuey  1896)  3S4.  Die  Hs.  ist  1461  angelejrt;  die  Ab- 
schrift ist  also  nicht  aus  ilem  14.  .Ih.,  wie  wir  olien 
.S.  483  auf  Grund  einer  uns  «gemachten  irrigen  Mit- 
theilnng  gesagt  haben. 


Daneben  Absehritt 
der  NationalH.    zu 


.Miehaelbellern.    —    Kloster.    .S.   Michael. 

sp.  5l{4  in  ('od.  trad.  <'t  |(rivil.  inonasterii 
.Miehaelbtn-ani  aus  der  zweiten  llillt'te  des  13.  .Ib. 
im   KlosterA.  zu   .Miehaelbeueni   (A). 

Miehelsberg.    —    Kloster.       -   s.   li.-iinlier;^. 

Minden.  —   Misthuin. 

189  in  .\bsehril'l  IIihmio; >   \om  .1.  17ls   im 

St(\.  zu  Münster  (C)  und  be^daiddgter  Absebrift 
vom   ;;leichen  .lahr  im   St.\.   zu   Merlin  (C). 
Lünebiug.  Kloster.    .S.  Miebael  ||  480  in  den 

dort    angeführten   Absehriften  (H',  ]l-)    und   im 
Druck  von   l'istorius  SS.  rer.  (Seiin.  (I*). 

('  Kehi'irt  zu  der  .Serie  von  be;,'lanlii);ten  und  noeli- 
nials  eollatioiiii'rten  -Misehriften,  die  17IH  nach  llerlin 
gesebiekt  wurden,  vijl.  DI».  2,  91)7.  —  Xpben  CC  lirauehte 
keine  wi-iti'r«  Abschrift  fiir  ilen  Text  hcrangezoi^en  zu 
werden.  —  ilber  D.  481)  lunl  seine  Hberliefernnif  V(fl. 
die    Vorln-merkini);. 

Miilleidieck.   —   Nonnenkloster.   S.  I'etriis. 

42   im   Sl.\.   zu   .Marburg. 
Monastero   di    \'al   di   Tolhi   (Fniz.  der  (  onnuune 

Morfasso,   Itidicn,    l'rov.    I'iaeenza).   —    Klostor. 

S.  .S.-dvatiu-.    D.   I'iaeenza. 

297  nur  im  Druck  bei  ( 'ainpi  Dell'  historia 
di    I'iaeenza  aus  Iura  abbatiae  di  Tolla  (I'). 

Weder    in   Mailand    noch    in   l'inienza    sind    bis  jetzt 

Keste   cles  A.   von   Kloster  'l'olhi  aTifgefumlen,    und  auch 

die  von   Canipi    licnutzte  (^mlle    lialien  wir    noch  nicht 
ermitteln   kiinni'U. 

Monte  .\niiata.  —  s.  San  Salvatore  auf  diMii  licrge 
Amiata. 

Montecassino.   —  Kloster.   .S.  Uenedictus. 

400.    474.    482.    .508.  ||  287.  465.  466.  sp.  5:{0. 
sp.  5;!1. 

l'audulf    inid     lohannes,    Fürsten     von     Capua 
48;^.    —    Alle    (Jr.    im    Klo.sterA.    zu  ^buite- 
cassino.    —    Für    508    dam-ben    und    für   287. 
465.    466.    48.8.    .sp.    530.    .sp.  581     K.gistruni 
I'etri  diaconi    aus  der  Mitte  des   12.  .Ih.   eben- 
da (H). 
Monteverdi  (Italien,  l'rov.  I'isa).  —  Kloster.  .">.  I'etrus 
(San  Fietro  a   I'alazziiolo).     D.  Massa  maritima. 
285    in    Abschrift    des    14.  .111.    im    StA.    zu 
Florenz  (I))  und  im  Chartular  aus  dem  Anfang 
des   14.  .Ih.   im  StadtA.   zu  V.dterra  (C). 

H  ist  mit  anderen  rrkunden  des  .Stadt.V.  zu  Volterra 
nach  l-'lorcnz  aligegeben.  —  l'  [vgl.  den  NachtraL'  zu 
D.  28.i)   i.st  im  .}.  1301   angele;rt. 

Mouzon.  —  Kloster.  S.  Maria. 

492  in  den  dort  angeführten  Absclniften  (A. 

i{,  c). 

.Münster   (Preussen,    Hegierungsbcz.  Münster).    — 
Pisthmn. 

402  im  ( 'opialbneh  von  Licsborn  aus  di-ui 
12.  Jh.  ijn  St.\.  zu  Münster  (15)  und  in  Pernhard 
Wittius  Westfal.  < 'hnmik  etwa  vom  .1.  1520, 
cod.  autographus  im  Pesitz  des  tJrafen  I)rostc 
zu  Visclieriiig  P^rbdrosten  in   Darield  (D). 


734 


ijiullcii  -  KijrisiiT :    Murlmoli 


l'iulcrlioni. 


Nowlluuisi-n.  —  Nomioukloster.  S.  Jlaria,  S.  lo- 
linniu-s  haptista,  S.  Kiistai-hiiis  ||  377  iin  Copial- 
biuli  lU's  Histliuuis  Münster  ans  dein  14.  .III. 
iiu  StA.  zu  Münster  i^V). 

ilur  »  (M.-.  VII.  1817»  iiml  V  (Ms.  I.  1)  vjrl. 
Wiliiiims  Philipp!  W.stI".  KT.  2.  30 1".  —  I»ic  cliiiidn 
i-rwäliiitfii  AliM-lirit'li'ii  tlon  1'.  l'liiriilii.-i  C'liiir  im  Müiisti'r- 
sc-lu'ii  Ms.  II.  208  iiiul  tlit'  Alisrlirift  in  Kiiiilliii^^vrs 
l'npitTi'ii  (MiiiisltT  St.\.  II.  8)  koiiiiiini  fiir  lU'ii  Toxt 
von  402  i-lieiuiowcnip  in  liotrnrht.  wif  uiiic  Alisrlirift 
aus  !>  in  C'oil.  7*>.'i7  ilcr  k.  It.  zu  llriis.si'l.  Dii.-is  1».  402 
iiiu-li  in  (.'  rntliniton  soi,  ist  eino  iiri;.'i'  .Vn^riiln'  vi>n 
\Vilnmn.<  -  I'liijippi  ii.  «.  O.  80.  —  1).  877  ist  nur  in 
MiinstorsrluT  ('lii-rliofi-rnnu  Ix'kiinnt  nnil  niiiss  mit  dem 
Ki-iii^'inliof  l>fi  (icmcn  1268  in  An»  Miinstor.sclie  Archiv 
^.Tktimnu  II  si'in.  Vfrl.   ilic  Vcirbcmorkiin;,'. 

Muibaeli.  —  Kloster.  S.  Maria,  S.  Petrus,  S.  Paulas, 
S.  Leoilefrarius. 
497   im   15e/.irks.\.   zu  ("nlniar. 


Neiibury  (Baierii.    l\e;;ieruiij;sbez.  Selnvaijen).  — 
Nnnnenkltister.   S.  Maria.   I).  Auj^slnirg. 

sp..")i:{  in  den  dort  angeführten  riierlieferinifien 

(H',  H-,  <"). 

Neumünster  (Preussen,  Kegierung-sbez.  Trier,  Kr. 

Ott«  eiler).         Klusttr.   S.  Trinitas,  S.  Terentius. 

1).    Metz. 

1(14   in   den   ibirt  angetiiin-ten   Abseiiriften   (A, 

n,  ('). 

Vpl.    Iti-v.r  Mittcirhtin.  I'H.   1,   Kinl.  t;   n.  7. 
Niederaltaicli   (Niederbaiern.   Hezirksanit  l)ej;-^a'n- 
dorf).   —   Kloster.  S.  Mauritius.  1).   Passau. 
(i.  91.   103.   198.  211.  229.  404.  ||  90. 
Hinebnaeli.    Kloster.    S.  Maria,  S.  .lolianues  sp. 
.")l(i.  —  ()r.  von  229  im  (iermaniselien  Museum 
zu  Nürnberg,  von  404  im  Besitz  des  Dr.  Figdor 
zu  Wien.  Die  anderenOr.  imH.\.  zuMünelien. — 
Fiir  90  Concept  auf  der  Hüekseite  des  D.  Mülil- 
baelier  Reg.  1974  ebenda  (A). 

Uic  Nicili-rnltaichcr  DD.  iH'tri'ti'cnil  OIht- Ab.silml  .siml 
in  l'rivatlicHitz  ^i'k<imnn'n  nn<l  aus  rlie.seni  an  ilie  jct/.ifri'ii 
Itcuit/.cr  üliergfK'in^jrn.  Nur  für  t'riilieri-  IJrncki'  i«t  dir 
C'iiilfx  llcrinaiini  alihati.i  an»  ili'iii  18.  .Jh.  im  ÜA.  /.ii 
MiineliiMi  (U;  licnntzt.  —  I'hrr  Kiiicliiiacli  ,•<.  Ilirsi-h 
.lahrb.  2,  Hf)  ff. 

Niedennünster.  —  Nonm^nkloster.    .'^.  M.iriii.  S.  I-",i - 

bardus.  —  s.  Kegensburg. 
Kiedeniburg.  —  Nonnenkbtster.    S.  Maria,  S.  Sal- 

vator.  —  s.  Passau. 
NienbiU'g.   —  Kloster.    S.  Maria.   ."^.  ( 'yprianus. 

43.  8.3«.  83'',  alle  im  .StA.   zu  Zerbit. 
Noeiati  (Noecati).  —   s.  Uorgo  San  Sepolem. 
Nonantola.  —  Kloster.    SS.  Apostoli,  S.  Silvester. 

Hiebilde.  (Jriltin  (von  TuHcicn). 
M49  in  notarieller  ( 'opie  vom  .1.  12HH  im  StA. 

zu  Modena. 

V(rl.  ilic-  VnrlM'Mirrkung.  —  Kiii  Arrhiv  •  Invoiilar  vnii 
I.'i4.'>  kennt    nur  (licic  Copio,    nirht    mehr    ila»   Orifriiiiil. 


Xürdliausen.    —    Nonnenkloster.    S.  ]\Iaria.  —   .s. 

Münster. 
Novara.  —   Histbuni. 

3015.  320.  —  Für  3015  Absebriften  eines  Trans- 

sumjiti's  K.  Wenzels  von  1395  aus  dem  .1.  1450 

(H).  aus  dem  .1.  15(54  ((')  und  aus  dem  17.  .Ih. 

(D):    I?   und   ('   in  der  StadtH.,    1)  im    bisehiitl. 

und    Capitels.V.    zu    Novara.    —    Fiir    320    ( Ir. 

'rranssumjjt    lleinrielis   \1I.    \ini    1311    in    ilcr 

StadtH.  zu  Novara  (A ). 

Dil'  früher  in  .San  (iiiilin  d'Orta  lieliiKlIicIii  n  Kai.ser- 
iirkiinili'U  .siml  jetzt  in  iler  It.  zu  Nnvara.  —  D  ist  mit 
iler  von  Meiller  und  ."stumpf  lieniitzten,  jetzt  vorseli<illeiu<a 
.Vlisehrift  im  Wiener  .*stA.  nahe  verw.inilt  iinil  ersetit 
deren  X'erliist.  —  Kill  fiir  die  Drucke  vui  820  lieniitztCB 
'rranssuiupt  K.  Wenzels  ist  au8  A  Hli;,'eleitet  und  also 
fiir   iiiiNereii  Text  olmo  sellistiindijre   liedeiitiiujr. 


Obermünster.   —   NonnenUloster.    S.Maria.   —  b, 
Hegi'nsliurg. 

V 

( >delgis,   Kiinnnerer.  —  s.   lleistrlil. 

( )ffiinis\vii;ire.   —  s.  SiliuttciMi. 

Oldenstadt.  —  Nonnenkloster.  S.  .Maria.  S.  lobanncs 

baptista.  —  s.  Verden. 
Osnabrück.  —   Histiimn. 

8.    491.     beide     im     Besitz 

Osnabrück. 

Wie  die  Osiiabriieker  <)r.,  di 
wieder  zu  Tajje  (fckoninien  sind,  dariilier  vjjl.  den  Iterieht 
Tanffls  in  der  wi.ssenseliaftlielieii  Iteilafre  iler  MiiiielieniT 
Allj,'eiiieiiieii  Zcitiiii),'  ISIUI  n"  27.''  und  die  Iteineikiiiipoii 
von  Kinke,  ehenda,  l'.tOO  n"  70.  Wir  lialien  das  Or. 
von  D.  !<  (oder  vielmehr  die  AMiildiiii;,'  dessellieli  und 
Mittlieiliin^ren  von  ]'hilip|ii  und  Taiiifl  iiher  das  Or.) 
nur  noeli  fiir  die  Xaehträ;;e  iieiiutzeii  können.  —  Nnr 
fiir  die  Drueke  kommen  jetzt  noeh  in  betraelit  Copiar 
des  Domstift.s  aii.s  der  Mitte  des  1.").  .Jh.  (C'l  und  nemro« 
Copiar  des  Doinstifts  aus  dem  17.  .Ih.  (K)  im  StA.  zu 
( )siial)rüek. 

Ostmark.   —  s.  Heinricli. 
Otim,   Propst.  —  s.  Basel. 


(li  s     l'iseliofs    von 

laiiffe   vermisHt  waruu, 


P.  (Piiigrim?)  Vassall.     -    s.  B; 

Paderborn.   —  Bistiiuiii. 

17.    45.    225.    265».  265''.  328. 
385.  403.  418.  422.   439.   484. 
3(58.  43(1.  440.   485. 
Domeapitel    121.   2(54.  ||  342.    - 
im  StA.   zu  Marburg,  alle  ande 
zu   Münster.    —    Für  17.    121. 
403.  418.  422.   484  daneben  zu 
Lücken  und  für  342.  343.  430 
Paderburnensis  eccli!siae,  erste 
Begiim  oder  der  Mitte   des   14. 
.Münster  (B).  —  Für  121.  344. 
noch  und    für   368  l?eseripta    j 
nensis  eeclesiae,  zweiter  Tlieil,  j 


imljiTg. 


341.  344.  371. 
I  2(52.   307.  343. 

~    Or.  von    371 

ren  Or.  im  StA. 

328.    341.    385. 

r  Frg.-iiizung  der 

l\eseri|it;i  privil. 

r  Tlieil,  aus  dem 

.Ib.   im  StA.  zu 

430  ausserdem 

irivil.   Paderbiu- 

lus  der  Mitte  de» 


tjiii-lliii  -  Koj^iHtcr:    I'ucIui-Ihh-ii 


1' 


73") 


1.").  Jli.  (F).  —  Fiu-  2Ü1'.  4.S5  AI)(lin-lM>f.T 
Evangelinr  im  Domscliatz  zu  Trier  (('),  h.  Ali- 
(linf,'Ii.)f.  —  Für  307  Absthrift  d.s  17.  .111.  iu 
nipliiiiiata  ocel.  l*a(lcrl)i)rm-iisis  in  der  Hilil. 
'riicoddi-iaiiii  zu  l'a(l<'rl)iini  (( ').  ^ —  Für  307. 
43!t  ausserdem  l'adi'rlinriu'r  ( 'opialhuch  <l('s 
lö.  .lii.  im  StA.  zu  .Münster  (D).  —  Für  2»)4. 
265'*  iiDfli  Ahsc'lirit't  aus  der  zweiten  Hälfte 
des  17.  .111.  in  lid.  40  der  Kindlinj;erselii;n 
.Sanunlinifi  ebenda  (K).  —  Für2t)4.  430  daneben 
uiul  t'ür  440  \'ita  .^b•in\verei,  eod.  aut(>^ra|)iius 
aus  der  Glitte  des  12.  .111.  in  der  LandesI!.  /.u 
(.'assel  ((!). 

AViiiin  das  <)r.  von  371  ans  iloiii  l'iulerboriior  A.  nli- 
;;pg'elicii  ist,  wissen  wir  nicht.  —  Das  t)r.  von  22.'>,  «Ins 
wir  noch  in  Huriin  lienntzt  liulicn.  ist  .seit  dein  .Vpril  IHU'.) 
an  lins  St.\.  /.n  Münster  /.iiriickjTi'^'i'hen.  —  ('her  It  nnil 
K  vg].  DI).  2,  90il;  wir  IihImmi  uns  in  der  Scliäl/.nnf,'-  iles 
.Mters  lies  ersten  Theiles  iler  Hs.,  ilio  ver.scliieilen  lie- 
sliniint  «iril,  .Sickol  angeselilusscn.  —  Über  1>  vgl. 
AVilniiiiis-I>hili|i|ii  Westf.  KU.  2,  HS;  es  ist  ilie  liei  ilim 
mit  e  be/.eieliuete  II».  —  Die  in  iler  Hibl.  Tlieoilurinnii 
/.n  Paderborn  betinilliclie  .'^aninihinfr  von  Abschriften  ((') 
ist.  wie  es  scheint,  zum  (icbraiicli  des  Fiirstbiscbol's 
Ferdinand  von  Kürsteuberjj  an^'clcfrt  nnil  nnhrlacli  von 
.•^ehaten  benutzt;  die  Abschriften  sind  166tj  mit  den  Or., 
soweit  diese  erhalten  waren,  cnllationicrt.  weisen  aber, 
namentlich  in  den  Daten,  manche  willkürlichen  Vcr- 
bessenni)fen  .luf.  Die  DD.  2lJ2.  4S.')  sind  nur  ans  Ab- 
dinjtrhofer  Uberlieferuufr  bekannt;  die  (Ir.  müssen  schon 
unter  llisehof  .Meinwerk  ins  A.  des  Klosters  ;rekommen 
sein. 

raderborn.  —  Kloster.  S.  Salvator,  S.  ilaria, 
(.)nnies  sancti  (Abdinghof). 
486.  II  370.  421.  —  Für  370.  421  Abschrift 
des  11.  .)h.  im  Abdingliofer  Evanj;eiiar  im 
Domscliatz  zu  Trier  (C).  —  Für  4S(:;  Frkunde 
des  12.  .Ih.  in  DiplDuiform  (A)  uml  Or.  Trans- 
sumjit  Ferdinands  II.  von  1628  (A')  im  StA. 
zu  Münster. 

C  ist  eine  Pracliths.,  in  der  man  noch  im  11.  .Ib.  an 
verscliiedenen  Stellen  den  leeren  Raum  dazu  benutzt 
hat,  sehr  frute  .Vbschrifteu  von  DD.  einzutrag-en,  die  sich 
damals  im  .\bding-liofer  A.  befanden.  Vielfacli  ist  dabei 
die  verläufrerte  .Schrift  der  Or.  nachgezeichnet.  Xeben 
diesem  C'hartular  kommen  die  bei  Dickarap  Westf.  UU. 
.•^upid.  HS  n"  751)  angeführten  jünjreren  Abschriften  nicht 
in   betracht. 

PaUvtiolum  (Palazzuolo).  —   Kloster.  S.  Petrus.  — 

s.  Montcverdi. 
Paudidf  und  Joliannes,    Fürsten    von    Capua.    — 

s.  Montecassino. 
Parma.  —  IMstbinn. 

71.1141. 

Benihard,  Graf  von  Parma  jj  838.  —  Or.  von 
71  im  CapitelsA.  zu  Paraia.  —  Für  41.  338 
(Jopialbueh  von  Parma  aus  der  ersten  Hälfte 
des  17.  Jh.  im  \'atieanischen  A.  zu  Rom  (L>).  — 
Für  41  noch  Druck  in  AftV)  Storia  di  Panna 
aus  copia  antica  (P). 

B  (.Signatur  Arm.  LXI  n"  28),  die  Quelle  von  l'ghelli's 
Driicken  von  DD.  tür  Parma,  ist  erst  kürzlich  wieder 
aufgefunden.    Das  letzte  darin  enthaltene  Stück  ist  vom 


.1.  IBlii.  lind  nicht  Iniigi'  durnitch  wird  iIiin  C'o|iinlliiicli 
entstaiiileii  sein.  Wir  konnten  cn  nur  noch  fiir  diu 
Nachtrüge   lienntziMi. 

Passati.  —   liisthuin. 

133.  317,   beide  im  KA.  zu  Miiiuhcn. 

Kür  Drucki:  ist  benutzt  der  Cud.  I.onsilorlianns  ans 
der  .Mitti.  des    l:i.  .Ib.   i'beiida    '\h. 

Passau.  —  Nnnnenkliister  Niedernlnn  •:.     S.  IMmln. 
8.  Salvalor. 

214.  2i:).  217.,,  21ti.  -  Die  beiden  Or.  und 
die  interiMilierte  l'rkiuide  in  Diplomtbrm  217 
.ms  dem  1  1./12.  .Ih.  |  A)  im  ÜA.  zu  .München.  — 
Für  216  Abschrift  aus  dem  13.  .Ih.  im  Niedorn- 
burger  (Jopialbuch   ebenda  (15). 

In  dem  von  verseliieduiien  Händen  (,'esohrielienuii 
C'opialbiich  li  beginnt  mit  f.  !);>  ein  (/iintcniio,  ilesiien 
erstes  lliatt  li'cr  gelassen  ist,  der  ursprünglich  wohl 
selbständig  war,  und  auf  ileni  f.  !)t5  ft'.  die  Diplome  de» 
Klosters  copiert  sind.  Diese  scheinen  noch  im  l;i.  .Jh. 
geschrielien  zu  sein,  während  ilii-  voraiigidienden  'l'beile 
des  C'opialbilchs  und  die  letzten  Itlätter  dieses  (^iiaternio 
in  späterer  Zeit  beschrieben  sind. 

Pavia.  —  Piisthnm. 

i  321  in  Abschriften  vom  .1.  1.548  (15)  und  vom 
.J.  1644  ((')  eines  Transsumptes  vom  .1.  1236 
im  Sf.\.  zu  Turin,  sowie  in  einem  Einzeldruck 
vom  .1.  KilKi  in  der  bi-schöH.  Curie  zu  Pavia  (1)) 
und  im  Druck  bei  .Muratori  Ant.  Est.  nach  dem- 
selben Transsumpt  (M). 

I!  und  C  gehören  zum  Fonds  (»Itre  Po  Paveso  und 
finden  sich  hier  in  Mazzo  10.  —  Eine  .Abschrift  des 
1!S.  .Ih.  im  A.  der  Grafen  della  (iherardesca  zu  Florenz 
sclieint  aus  dem  Druck  Muratori's  abgeleitet  zu  sein; 
ilir  liegt   ein   K.templar  von   D   bei. 

Pavia.  —  Kloster.    .S.  Petrus  in  Ooelo  aureo. 
73.  251.  —  Or.  von   73  und  veruuechtete  Ur- 
kunde   des   12./13.  .Ih.  in   Diplomform    für  2.51 
im  StA.  zu  ^lailand. 

Der  jetzt  ebendaselbst  betindliclie  Libro  rosso  aus  dem 
Ende  des  17.  .Ih.  kommt  nur  für  die  Drucke  in  betracht. 
—  Die  schon  DD.  1,  649  erwähnte  Placentiner  1'ber- 
liefernng  einer  Anzahl  von  Urkunden  für  .^an  I'iefro  in 
C'ielo  d'oro  erklärt  sich  aus  einem  Kaiifvertr.-ige,  den 
der  Abt  des  Klosters  im  J.  1227  mit  der  C'.immune  von 
Piaccnza  abschloss.  und  in  dem  er  versprach  die  Bc- 
sitztitel  über  das  Kaiifobject  'ad  e.xeinplandiini'  an.szu- 
liefern  (Reg.  mczzano  im  .StadtA.  zu  Piaccnza  f.  IG8'). 
Darauf  sind  von  den  in  betracht  kommenden  Urkunden 
Copien  von  verschiedenen  Notaren  angefertigt,  die  dann 
der  Notar  Obertns  de  Buca  Pecora  abermals  copierte, 
und  die  den  Abschriften  in  den  beiden  Placentiner 
C'opialbüchern  zu  (iruiide  liegen.  Deniiiacli  muss  so- 
wohl das  DU.  I.  sp.  460  wie  unser  D.  251  im  .1.  1227 
bereits  vorhanden  gewesen  sein. 

Pavia.  —  Kloster.  S.  Salvator. 

284.  301.  A.  1,  alle  im  StA.  zu  Mailand. 

Pavia.  —  Nonnenkloster.  .*<.  Salvator,  S.  Georgias, 
S.  Felix  (genannt  monasterium  Keginae). 
302.  II  299.  —  Or.  von    302    im    StA.  zu  Mai- 
land. —  299  nur  im  Druck  bei  Muratori  Ant. 
Est.  aus  damals  noch  vorhandenen  Or.   (li). 

Pero    (Fraz.  der  Commune  Breda,    Italien,  Prov. 
Treviso).  —  Kli.ster.   S.  Petrus.   1>.  Treviso. 


•3« 


Qlit'lli'ii  -  Ufsri>tc  r  :    l'ctL'rliiifrcn 


Kt'ircusbura 


J7;t  im  (  nd.  larvisiims  aus  dein  14.  Jh.  im 
StA.  zu  \'oncdi'r  (Hy 

U,  ila>  mit  ilrlii  sii;.'.  Cod.  'rn'visiiiuMis  iiii-lit  vcr- 
weolisell  wcrilni  <l«rt'.  nilliiill  rrkiiinlrii  viui  9!tti  —  13IS. 

PeterlinfTPii.   —   Klii.<tt'r.  S.  Maria. 

fiO  in  Ah.si-hritt  von  ir>()4  au.s  einem  iilteren 
liotulus  im  15ezirk.-A.  /u  Stra.-i.slutrfr  (F)  und 
in  unviillständiiren  .Misi'liriflcn  d(>s  16.  .111.  in 
V,m\.  l'ahar.  Will  des  StifisA.  zu  S.  (iallen 
(G)  und  in  I)iii!i>mata  ab  Urstisio  eoUeeta  in 
der  Univcrsität.sH.  zu   Hasel  (H). 

I'licr    ilii'    lliorliffiTiiiif;    v^rl.  Aiizeiffor    für    .scliwci/.. 

Gesih.   iISlMl   "y  fi".   —    l»iis.s    I).  Oil    nii    «lii-    Stelle    ilcs 

XU  streifliiMidrii  I).  r>T  zu  treten  liiit,  ist  in  ilen  Niioh- 
triijfeu  oIm  11   .><.  722  iiii.'i^'etlilirt. 

l'etfus  talielliii.  —  .«.   l'nmi>o.sa. 

Petrus  und  .lohannes.  Dogen.  —  .•*.  Venedig. 

l'iacenza.  —  Nimnewldoster.  S.  Sixtu.s. 

1N3  im  StA.   zu  I'anna. 
Piaeenza.   —    Kloster.   S.  .Sahinus. 

70  in  Al)selu-itt   vom  .1.  l.'{24   in  der  k.  H.  zu 

Pai-ma  (A)    und    des    1.").  ,Iii.   im    ('apiteisA.   zu 

Piaeenza  (IM- 

Söhne  des  Uibaldus  |1  72  in  .\l>selnit't  des  12.  .111. 

im  Areliivio    degii    osjiedali  eivili    zu  Piaeenza 

(A)  und  in  Aliseln-iften  des  l.")..Ili.  in  der  Stadtll. 

zu  Piaeenza  (H)  und  des  1,S.  .lii.  in  dci-  Nationall«. 

zu  Neajiel  (H')  au.s  einer  Plaeentiner  Cin-oniken- 

sainndung.    .sowie    im   Druek    von  ('ami>i   Dell" 

liistnria  di   Piaeenza  (P)  ebendaher. 

Viin  lt.  "0  liefimlet  sieli  eine  lindere  Cupie  von  1324, 
die  fiir  den  Text  iiielils  weiter  erpriebt,  im  Aicliiviu  defrli 
o-ipednli  eivili  7.11  I'ineen/.:i:  die  Cliroiiikcnliss.  H  und 
It'  Kind  nielit  |iiii,'iniert.  —  l'ber  die  t'lierlieferunp  von 
"2  vpl.  die  Vorbeiiierkuii(r;  wir  linlien  dii.s  Stüek  liier 
eiii^rereilit,  weil  A  und  H  aus  dem  A.  von  .S.  Saliiiio 
staniiiK'ii  dürften:    doi'li   ist  dies   nirjit  sieher. 

Pisa.  —  Domeapitel. 

291  im  StA.  zu  Pisa. 
Pulling    (Oberbaiern,    Pezirksamt    Weilheini).    — 

Kloster.     S.  Salvator.     1).   .Vu^rsbury-. 

212   im  KA.  zu  Jliinelien. 

J'iilliiiC  war  zuerst  ein  N'onneiikbi.ster.  In  uiiseroin 
I),  werden  priivisures  et  fratres  monnsti'rii  erHülint.  Oli 
diese  zur  Zeit  Heinrielis  iineli  der  Heiicdietiiierroffel 
oder  Iwie  N|iiiter)  als  Cnnoiiiker  leliteii,  ist  nielit  sielier 
festzustellen,  vf^l.   Hirscli  .lalirli.  2.  2H0. 

Pom](osa.  —   Klo.ster.  S.  Jlaria. 

312.  473,  Au.sziige  in  zwei  Arehivinvontaren 
des  Klosters  aus  dem  17.  Jh.  im  StA.  zu  Modena 
(K'  und   K-'). 

Petrus  tabellio  ||  28  J.  Auszüj^e  in  K'  K-  und  in 
einem  dritten  Arehivinventar  des  18.  .Ih.  im 
Areliivio  de"  beni  residui  zu  Ferrara  ((!):  voll- 
Hiiindi;;  in  den  I)ruek<'ii  von  Federiei  Her. 
Pom|iosiananim  bist.  (Fi  und  von  ^lorbio  Stör, 
dei  nmnieipj   Ital.  iJl». 

Was  von  dem  A.  des  Kloiilcrs  erlialten  ist,  befindet  sicIi 
jetzt  Ibeil»  Im  .StA.zii'Modcnn,  fbcil«  im  KlosterA.  zu  Monte- 
rimiiio,  vjfl.  Kehr  in  Nnehriehten  der  (Jöttiiiijertiesellseli. 


iler  Wissenseli.  (UKW)  291  f.  Von  den  beiden  1)|>.  :il2.  478 
ballen  sieb  nur  die  Aiiszüfre  in  den  Areliivinveiitaien 
(Siimmaria  roiii|iiisiana)  !•'.'  K'  erlialten,  ilie  mit  iioeli 
zwei  anderen,  für  uns  nielit  weiter  in  lietraelit  koiuinendeii 
aus  einem  älteren  lineiitnr,  wohl  des  l.'t.  .Ib.,  iih;;ebMtet 
sind  Sie  sind  Ititiri  von  dem  Notar  l.aiirentius  Uirriiis 
zu  Kenara  angefertigt.  Kiiie  j,'leiibfalls  im  ,St.\.  zu 
Modeiia  liellndlielie  .\  liscbritt  ihrer  l^uelle  vom  ,1.  1737 
bietet  keine  fiir  den  'l'i'xt  erhibliehen  I.e-iarteii.  —  Niudi 
Kehr  in  Nai^hriebteii  der  (i.ittinirer  (iesellseh.  der 
Wissenseli.  (lltOll)  ;i7t!  seheint  iiiieb  im  N'atieaiiiselieii 
Areliiv  Ann.  XLVIII  t.  3ti  ein  r.xeiiipl.ir  dieser  Siini- 
ninrien   vorzulie;,'-eii. 

Pratafxlia.   —    Kloster.   S.  Mari.i.   S.  Im  nrilicliis. 

435  im   St.\.  zu  Florenz. 
PriihI    ^Karthaus  -  PrüU ,    IJaicni,    lü  ;i;icruni;sliez. 

Obcr|)i'al/.,    Kezirksamt  Stadtamhofi.  —  Kloster. 

S.  Hai'tholomaeiis,   S.  \'itiis.     1).   Kcgensluu'g. 
192    in  Transsumpt  vom  .1.  1414    im   |{A.  zu 

.Münehen  (AV 

Die   (ieneralstabskarte    sehreilil    l'riihl,    die   I  Irl-hxien 
Karthaus-  l'rüll. 

Prüm.  —  Klosti'r.  S.  Salvator,  S.  Maria. 
3.59.  434. 
Collefiiatstitt.  S.  .Maria.  S.  ('rux,  S.  Stciilianus. 
S.  Nazarius  ||  358.  —  Für  35!»  Abseln-il't  Sehotts 
vom  ,1.  1822  in  des.sen  Ms.  Der  Hundsriiek  im 
IJesitz  des  Kreisriehters  Conrady  zu  Milteuii<'rg 
(H).  —  Für  434  Fiber  aureus  l'rmiiii'iisis  aus 
dem  7\nfang  des  12.  .Ih.  in  dei-  Siadtli.  zu 
Trier  (H).  —  l-'ür  358  Urkun<l<'  in  I  )i|iloiiit'iinii 
in   der  StadtH.   zu   Trier  (A). 


(^ili'dliiiliuri;'.  —  Nouuenklnster.  S.  Maria.  S.  l'etrus, 
S.  Servatius. 
448. 

Kunignuile,    ( irniahliii    llrinricli>    II.    105.    — 
Heide   Or.   im   St.\.  zu   Herlin. 

riii-r   die  iMiireilniii^'   \-i)ii  111.'»  \'^\.    dir  \'"rlM-nH'rkinit'. 


liaveiina.  —    Frziiisthum. 

II  290bis    in    Ab.sehrift    des    12.  .Ih.    im    A.    der 
Congregazione  di  earita  zu  Mailand  (<''). 

l'her  ilas  .\reliiv  s.  bei  Carpi.  —  l>ie  Lesarten  von 
C"  kiiiinten  erst  in  den  Naebträffen  ffc{rebeii  werden,  »• 
oben   .'s.  724. 

liavenn.'i.   —   Kloster.   S.  A|)olliiiaris   in   ("lasse, 
lill    in  der  Hibliotheea  ( 'lassensis   zu  Uavennii. 

Ilie  älteren  Urkunden  des  Stadt.X.  zu  Havenna  sind 
jetzt   sämmtlieh   in  der   llibl.   ('lassensis. 

Pegensburg.    —    -Mte     Capelle.     S.    Maria.    —    s. 

Hamberg. 
l{egensliurg.   —    Klosici-.    .^.  l^innwiamiis. 

441.    442.    443.  ||   Ku.  4.  —    Die    Or.  im    HA. 

zu  Münehen.  l'"iir  Ku.  4   Fiiitragiiiig  aus  der 

.Mitti-    di/s     II.   .Ih.    im    Tradilionsbueh    von    S. 

Kmmeram   eod.   5'/^,   idxmda  (C). 


(^ucUi'h  -  Kr;;iütiT :    l{i-|^(!ii»liiir{;    —    San    Id'iiipiu. 


i'lier  {'  v(;l.  Kretlicil/.  in  Mittlii'ü.  ili's  Inslit.  fiir 
oesterrek-li.  (Ji'»rliiclitsf,  12,12  11'.  Nur  für  Uriirki'  noih 
CliiirtiiLir  aus   dem    11.  12.   .111.   <'lirn<l;i    illi. 

Iicijcnshiirg.     —     NoiineiiUlostiT     NiedcTinüiister. 

S.  Miiiia,  S.  Krhiudus. 

'J!t.    116.  460,  allf  im   \l.\.  zu  Mümlicn. 
Uffjcii.sliurg.    —    ^i(lmll•llkll)!sto^    Obeniuiii.-^tcr.    S. 

Maria. 

213.  4.").")".  455''. 

AdalliiTK,    (Jraf   Ö4.    —     Alle    (Ir.    im    K.\.    y.u 

Müiiciii'n. 

l'iir  <lii'    KinrilliiLn^'  von   ■'j-l    liiir;,'!    cini'   Dursnalnollz. 

[{(»jjn-io  iirir   lünilia.   —   Hi.stiiuni. 

47«S  (j).  zwcit'cIliatUT  ( tiii^inalilät)  im  ( 'apitri.-i.V. 
zu  lü'K^i". 

üeichenau.    —   Klo.ster.    S.  Maria,  S.  l't'tru.s. 
sp.  ä'Jö.  II  354.    —    sp.  .")2G    im    Lando.'^A.    zu 
Karisnilie.  —  354  in  dciitsflicr  l'bcr.-iotzuiig  in 
der  ('iirnnik   des  (Jailiis  ( Ijiem   i-od.  15   ^35)  der 
Univi'r.sitätsH.  zu  Frcilmrg  aus  dem  l(i.  .III.  (1$). 

lü'inis.  —   Kl(>st(>r.    .'^.  Krmigius. 

16  im  < 'opiaiiuifli  von  S.  l{onii  aus  dem  Au- 
tang  des  13.  .III.  im  Stadt.\.  zu  Keims  (15)  mit 
Correeturen  aus  der  zweiten  lliiit'te  des  14.  .lii. 
walu-seiieinlieli  naeli  Transsuiupt  von  1306  (15') 
und  im  ("opiall)ueli  von  Reinigil)erg  aus  dem 
KS.  .iii.  aus  demsellien  'rranssumpt  im  KreisA. 
zu  Speyer  (C). 

niieinan.  —  Kloster.  S.  Maria.  S.  Petrus,  S.  IMasius. 
4!t!S    im    ."^t.V.    zu   /ürieli    und    zur   Ery;änzun<i' 
Ciiartular  von   Kheinau 
ehenda   (H). 

Kibaldus  —  iSiilmc  iles  II.  —  s.  l'iaeenza.  Kloster. 
S.  Sabinus. 

Kieliilde,    Gräfin    (von  Tuseien)  —    s.  Nonantola. 

liinchnaeli,  fridier  ( Üintlierszell  (Niedcrl)aierii 
Bezirksamt  h'egen).  —  Kloster.  S.  Maria,  8,  Jo- 
liannes.     1).   l'ass.uu.   —  s.  Niederaltaich. 

Ii'ingeliieim.  —  Noinienkloster.  S.  ^laria.  S.  Alidon, 
S.  »Sennes. 

447  im  ("opiaihueli  de!<  Abtes  Heinrich 
\\  irschius  aus  dem  Ende  des  16.  Jii.  aus  be- 
glauliigter  .VbseJirift  in  .•dterem  ('o])ialbueli  (Bl 
und  im  Iiingclbeimer  ( 'c)[)ialbueb  vom  .).  1714 
aus  älterer  Absein'ift  (C).  beide  im  Besitz  des 
Barons  v.  d.  Decken- Ringellieim  zu  Kingel- 
heim. 

Dif  in  B  ooi>iortcn  l'rkiindpn  reichen  bis  1573;  die 
Stücke  liis  .1534  sind  ..aus  altem  Co]ieyl)iieli''  al)ire- 
srhrielien.  t'her  C  vfrl.  .lanleke  I'li.  von  llildeslieini  I, 
Vonvort    11. 

Koger,  Solin  der  (iondt'alda.  —  s.  t'remona. 
Röniisclie  Kirche  und  l'apst  Benedict  VIII. 

II  427   in  den  dort  augeführten  Abschriften  ( A, 

B.  ('.  D',  D-'). 

Zur  Kritik  der  l'hcrliet'ernnir  v'^\.  lilocli  in  N.  .\reliiv 
25,  6."<1  rt'.  —  Die  für  die  Urueke  jrobraiieliten  .sielen 
K,  F,  (i,  H    sind   hei   IX).  I.  235   erklärt, 

K.ii5eriirknnden  111, 


geschrielieii  um    1126, 


Saint  -  Bcitiii,   —  «.  Sitidu. 

.Saint   (ihisL-un.         Kloster.   S.  I'etrus,  S.  rii»tleMiis. 

3.S6,   Or,   und  Cliartidar  des  15.  .111.  (B)  im  St.\. 

zu   .Mons. 

Iler  |,'an/.i-  .Vriliivfond»  von  .'^ainl  ■  (ijiinlain  ixt  neuer- 
din),"<  vom  .'^t.\.  /.n  KrÜHHel  nn  daiijenijfe  von  .Mon«  iih- 
(fetrelien   worden. 

Saint -Omer.   —  h.  Sitidu. 

Salei-iio.    —    Hrziiisthum. 

472    im    Besitz    der    Firma    Kiu.iidu.    I  »'.Vmat-« 

1^   ("o.   zu  Salerno. 

\'t;\.  Schip«  Storin  dol  |irinci|into  l.onifohnrdo  ili 
.^alerno    (.Neapel    IHH")   207  f. 

Salzburg.  —  Ei-zbisthum. 
122,   31(!.   423.    Ku.  3, 

Domcapitel  33.  —  Alle  Or.  im  St.\.  zu  Wien.  — 
Kür  33  Salzburger  Kammerbüeher  aus  dem 
Ende  des  13.  .lii.  (B)  und  Cod.  tradit.  eapit. 
Salisluirg.  aus  dem  Anfang  des  14..lli.  (( ')  ebenda. 

i'her  C  vpl,  N,  ,\rehiv  1,  502  fl",  —  Diu  Or.  von  33 
war  noeh   in«    ISUIj   vorhanden,  vg-l,  ebenda   1,445. 

Salzburg.   —   Kloster.  8.  Peter. 

123   im   StiftsA.   V(U)   S.  Peter  zu  Salzburg. 
Vgl,    N,  Archiv    1,447, 

Salzburg.  —   Nonnenkloster  (Nonnberg).  S.  Erin- 

drudis. 

59  im  A.  des  Klosters  Nonnberj'  zu  Salzbuij'. 
Vjrl.  X,  Archiv   1,  447. 
San  Benedetto  in  Al|)e  (Fraz.  der(  'oinmune  Portico, 

Italien,     Prov.    Florenz).    — -    Kloster    l'.ifiu-co. 

S.  B<'nedictus.    I),   Faenza. 

1  463  in  C'opie  vom  J.  1473  im  StA.  zu  Florenz 
(B)  und  aus  dem  15.  Jii.  im  C'apitelsA.  von 
8.  Lorenzo  daselbst  (C). 

i'liir  das  Kloster,  das  von  Stumpf  irrifr  nach  liiforeo 
di  Marradi  (l'rov,  Florenz)  verlegt  worden  ist,  vg-l. 
Kepetti  Kizionario  della  Toscana  1,  6,  Ka  wurde  im 
It).  ,)h.  durch  Clemens  VII.  dem  Collegiatstift  S.  I.orenzo 
zu  Flon'uz  untergeben.  Im  Hnllar.  I.aurentiannm  im 
t'apitelsA,   von  S.  Lorenzo    steht    eine  Abschrift    von   C 

San  Benigno  (Italien,  Provinz  Turin).  —  Kloster. 
8.  Jlaria.  8.  Benignus  (Fruttuaria).  J).  Turin. 
120.  4!)4.  II  305.  A.9.  —  Urschriften  im  StA. 
zu  Turin.  —  Für  30.5  Iie](ertorium  antiipiar. 
scripturarum  aus  dem  17.  .Ih,  im  (iemeinde.\. 
zu  San  Benigno  (B)  und  Della  ('hiesa  Descriz. 
del  Piemontc,  Ms.  des  17.  .Ih.,  in  der  k.  PrivatB. 
zu  Turin  (("),  sowie  Druck  von  (nnclienon  Bibi. 
Sebusiana  {\i).  —  Für  A.  9  Terraneo  Tabul. 
< 'elto- Ligusticuin  Bd.  2,  Ms.  des  17.  .Ih.  in  der 
Nationall5.  zu  Turin  (B),  und  die  Drucke  von 
Castiglione  in  Tesauro  F)el  Kegno  d'Italia  (T) 
sowie  von  Hagioni  della  sede  apostoliea  nello 
prescnti  controversie  colla  cortc  di  Torino  (R). 

Die  i'berreste  des  \.  siiul  im  .St.\.  zu  Turin;  nur  ge- 
ringe Weste  im  (;enioindc.\.  zn  .^^an  Ueniguo.  l'ber  das 
hier  bcKndliche  Hepcrt.  antiijuar.  scriptur.  vgl.  C'ipolla 
in  Atli  deir   aecadeniin  di  Torino  2G   (1H91I,  8!)4  f. 

93 


r3s 


yuoUon- Uogister:   Sun   Salviitoro  - —   Staliln 


Sau  Salvaton-  auf  iloni  HtTfie  Aiuiata.  —  Kloster. 

S.  Salvatiir. 

08.    121».   i:U».  alli-  im  Si.\.  zu  Siiiia. 
Sau  Salvatort-  tli  Sosto.  —  Kloster.  S.  Salvator.  — 

s.  I.ui-oa  Itisthuni. 
Sau   Sopolcro.    —    KlostiT.    • —    s.    Itm-;;.!    S.    Se- 

poIcTo. 
Sau  N'iiuTuzo  a  V(ilt\u°uo.  —  KlosttT.  S.N'inci'iitius. 
2S().  4(?7.  lii'itU'  iui  < 'liron.  N'olturiii'iisc.  ("o<l. 

autojrrapluis  aus  iU>m  AutaUf;  des  12.  .Mi.  in  iliT 

li.   Harheriui  /u  K'oui  (\). 
Savoua.  —   iiistluiui. 

'M)-l  iui   .">t.\.   zu  Turin. 

(lur  iliis  wii'ili'i'iiiit'^'t't'iinilriii'.    v<m    uns    i-ist    in    lien 
Niii'litiii'.'rn   lifnnl/.t«'   "r.  v;rl.  nlicn  .'<.  724. 
."^avoua.  —   15ewuluiiT  <ler  liuru;. 

30^  iui  St.\.  zu  (ienua:    dazu   zur   Krj,';iHzuuf;; 
Hefristni    ciclla    eateua    aus    deui    Autau«;    des 
13.  .111.  iui  Stadt.V.  zu  Savoun  (B). 
.">eliililesclie.   —   Nonuenkloster.   S.  ?tlari;(. 

KM  in  deu  dort  aujrel'ülirten  .Miscliriften 
(A.  15.  i:.  F). 

riiiT  V.  Kcdinpliovcns  Hnndschriftcnsiunnilunfr  in 
MiincliiMi  iKi  v";l.  v.  Miininii'i'stcin  in  Viprti'ljiihrsschiii't 
fiir  lliT.ililik.  .'<|iliinf:istik  nml  liinoaUiffie  \'A  l.s».')  .  1:51  tt'. 
251  rt".  .\ns  K.  nii-lit.  wir  riiili|i|ii  nnil  ."sirUcI  .'innalinion. 
iiUN.V,  sinninii'n  l.inni\v's  Drnckc  anoli  ilfiOttimisrlifn  l'r- 
kumicn.  !■"  ;,'olit  nicht  mit"  K,  snnilcrn  ioif  di'.s.sen  Quelle 
/.nriirk :  nIpiT  iini-li  diese  wiir  vnn  .\  verselili-den,  wie 
n:uneiillieli  die   l.esarlen   l)ei    I><).  I.  35   l>ewci.sen. 

Seluittcni  (Ottouis-Wilaro).   —  Kloster.  S.  Maria. 
S.  l'etrus.  S.  Paulus. 

348''.  2(KI.  34S\  .sp.  348^  —  Für  20!l  Scliut- 
tenier  ( "ojiiuHiueii  aus  deiu  18.  Jh.  iui  LaiidesA. 
zu  Karlsruhe  (F).  —  Für  348*  Sflmttenier 
< 'o|iialljueli  des  Iß.  ,Tli.  [K]  und  Notariatsah- 
selirilt  Von  17116  daraus,  aiijjeldieli  eullatioiiiert 
mit  dem  <)r.  (KM  elienda.  —  Fin-  34S''  inter- 
liolierte  Urkunde  des  12.  .lii.  in  1  »iiiiouiform 
i-ljenda  (A|.  —  348'"  nur  im  l)ruek  von  ( "oceius 
napdiertus  rex. 

K  i."<ieniitnr  Coiiialliiielier  n"  TMi  ist  lii'titi'lt :  Kin 
Kxtruct  etlii'lier  angpescliriebenon  kav».  und  k;;l.  l'n - 
lieitten  de»  i;iitti<lianN  Solintlfrn.  —  F  i.Sifjrnntnr  n"  731'') 
enthält  Schnttenier  l'rknnden  von  964 — 1669.  —  Kini' 
Krwiihnunj;  von  I).  34M"  tindet  »ich  schon  in  ciniin 
lirii-f  de»  I'anI  Vidz  an  lleatus  Khenanns  vom  24.  IJcc. 
l.')40  in  Horawitz  nnd  Hartfeldcr  lliiefwcchücl  <le»  Hcatns 
Khinaiiiis   ' L<i|>/.i(,'   I88G1   472  n"  346. 

Sehen -Hrixeu.  —  liistlium  s.  Hrixeii. 
Seligeustadt  (Hessen,  l'rov.  Starkeiihiir;;.  Kr.  ( »ll'en- 

hach).  —    Kloster.    S.    l'etrus,    ."<.    .Maiei-liinus. 

1>.   Mainz. 

II  2.")2   in  dem  dort  aiit^el'ührten    l)riick   (Sl 
Selz.  —  Kloster.  S.  Petru«.  S.  Paulus. 

18  im   Landes.X.  zu   Karlsruhe. 
Senoues.  —    Kloster.  S.  .Maria,  S.  Petrus. 

II  2H2    in    Absehrift    vom   .F.  1628    in    (.'od.  lat. 

920.3    der    NatioiialP..    zu    Paris    (.\)    und    im 


< 'liartiihir  von  Senoiies  aus  dem  Kiide  des  17..lli. 
im   l>epartciueutal.\.  zu   Fpiiial  (H). 

Serena  (trülier  hei  ( "iiinsdino.  Italien,  l'rov.  Siena). — • 

Kloster.   S.  Maria.    I).  \'olteria. 

II  2!K)   in   Transsuni|it    \nni   .1.  i:!0(i    im   Si.\.  zu 

Florenz  (W). 
Settimo.   —   Kloster.   S.  Salvator. 

295  im  ."^t.\.   zu   Florenz. 

.*^itliiu  (jetzt  Saint- Omer,  Frankreich.  Ilcpart. 
Pas  de  Calais).  —  ( 'ollcoialstit't  uinl  Kloster. 
S  .\udoniariis.  ."<.  Petrus.  .S.  P.criinus.  1), 
'riieroiianne. 

II  339  in  ileii  ijiirt  viT/.c'iclnirti  11  Alisclirit'teu 
(A,  P.  ('.   D). 

\ll\.  Sickcl  .\ctH  Kaiol.  ■_',  -.'L'H  ;  l|.,Mrr-  !■;;;-,. r  in  Mou. 
(ierni.  .SS.  13,  Ulli  lt.:  Uaiji-neii-c  l.es  uliaites  de  .Saiiit- 
Itcrlin  1  (Saint -Onier  I^SÜ).  Introd.  1  tV.  —  l' her  die 
riicrlii'fcninjf  tinscrcs  1).  33!)  Im  Ixsundcicn  vffl.  die 
Vorlicineikiinfr. 

Snissons  (Fraiikreieh,  Derart,  .\isnc).  —  Kloster. 
S    Medanlus.    1).   .'^oissons. 

II  96   im  ( 'iiartiilar  vnu   ."^aiiit  -  Mi'dard  ans  dein 

13.  ,lli.   im    Dejiarteinental.V.   zu    Laon  (.\). 

Eine  AlLseliiift  in  Coli.  .Moicaii  lid.  17  1'.  20S  der 
National  li.  zn   Paris  stammt  an.s  .\. 

Soiinenhuro^    (Tirol,    Hez.    Urtineek).     —    Nonnen- 
kloster.    S.  .Maria.    1).    Ui-ixen. 
sj).  .")27    im   ."^tatthalterei.V.   /.n    Inii^liriu'k. 

Speyer.  —  Pisthum. 
.02  I!  190. 

I  )omcapitel  12").  —  P.eidi'  ()r.  im  l.andis.V. 
zu  Karlsrnlie.  —  Fiir  19(1  ('od.  minor  Spirensi» 
aus  dem  Fnde  des  13.  .lii.  (P)  und  ('od.  niainr 
Spirensis  aus  dem   15.  .111.  ((,')  ebeml.i. 

('her  C  vpl.  WcmlinK:  (icsch.  iler  Hisclirilc  von  .■Spiier 
1    (Mainz    1».')2),  2. 

Spoleto  (Italien,   l'rov.   Penio^ia).  —   Pistimm. 
.\eodiis,  (irat'll  3(il,  Fxtr.  als  Inscjn-it't  aus  dem 

14.  .III.  ni'hen  einem  Ciemälde  an  der  Wand 
der  ehemaligen  Kanzlei  des  (üv.hiseliiitl.  Palastes 
zu   Spoleto  (.\). 

.Viis  der  1  licrlielcniii;.'  rol;,''crn  wir.  dass  das  D.  in» 
.\rchiv  des    Itistlinins  f^ekomnicn  ist. 

St.ililo.  —  Kloster.  S.  Petrus,  S.  Reinaclus. 
Stalilo-Malmedy  II  23H  im  Chartuliir  aus  dem 
.Vnt'an;,'  des  13.  .lli.  im  St.\.  zu  1  Xisseldort' (A), 
im  ('Iiartiilar  ans  dem  Knde  d<'s  1.")  .lii.  im 
St.\.  zu  Püttieh  (1>)  und  im  Cod.  Si.ihiili'to- 
Malmiindarius  des  Fr.  N'illers  vom  .1.  1778 
.•henda   (11). 

|l  und  II.  von  nns  noch  in  liriisscl  iicnnt/.l,  sind 
ni'ni'rilin|.''s  mit  ilein  .Vrchivt'onds  .stahio  n.ich  i.iittich 
;ihjfc(;elteii.  —  I)  hatte  in  Hriissel  die  .si;|-natiir  ('artii- 
laires  et  maiiiiscrils  116",  nicht,  wii'  Dil.  I ,  (i.')2  an>,'e- 
(jelicn  ist,  It  144.  II  halte  ilie  .Si(r|i/itnr  Cartnlalre«  et 
nianiiscrit»  lii.  In  K  fehlt  dii'  Urkunde.  Die  jiiiifi'ren 
('o|>ialliiiclier  11  r)3  nml  II  .'i7  im  St.A.  zn  lliissiddorf 
liielcii   niihts   für  den   Text    invinihliares. 


(^iii'lli'ii  -  Kcjiintt'r  :   Stein    —    Vciu'dij;. 


7:jit 


Mriii  (Seh«  ei/..  K.illtiill  Siliatlliauscn  |.  —  Kloster. 
S.  Maria,  S.  (  le(irj;iiis,  S.  ( 'yrilliis.  I ).  ( 'mistaiiz. 
171.  Nji.  .">11.  '  l  rsc'lirit't  viui  sp.  .")11  im  .StA. 
zu  /iirioli.  —  Für  171  inter|H)lierte  rrkiinile 
lies  12.  .111.  in  1  )iiiliiiiitofin  im  StA.  /.u  ."^eliatl- 
liaiiscn  (A).  Zur   i'.r^iiii/uii';    tlir  lieide   .Mi- 

seliiit'teii  des  1.").  .III.  im  1  ili.ir  Sieiiier  <  icri-clitl};;- 
kfiti-ii  cbciida  (1>|. 

Steterliiir};  (nraiinsclnveif^.  Kr.  Wolteiiltiittel).  — 
Ni)mieiiklii.--ter.   .*>.  laeolnis,  .'>.  ( '!iii>tn|iliiiriis.  1  >. 

liilileslieilll. 

\'  l"_'(i  in  11s.  des  ("judn.  Sii-derlnirj^ense  aus 
dem  .Vnl'ailj;'  des  14..lli.  im  Landes. \.  /u  W'cilt'en- 
liiittel   (.\). 

i'lici-  .\  \).'l.  .Moll,  (ioriii.  S.S.  IG,  1!I8.  —  In  ili-iii 
Sti'tfrliiir;,'rr  l)i|ili)iiinliir  \'II.  I!.  2S  im  IjiiiuU'n.V.  zu 
WdllViiliüttcl    ist    l>.  12t;  uirlil    ciitliiiltiii. 

Strassbiii-ff.  —   HLstlmm. 

;14.  .•}(i7.  II  277.  —   Heide   Oi-.   im    r.r/.iiks.\.   /.u 

Strassl)iif;j^;    277    in    Absclirit't    des     II.  .111.    im 

l.andcsA.   zu   Kai'lsnilio  (15). 
>ui/.l)Ufg.   —    Niinnenklii.-.tei-.    .*^.   ('vfiacus.      -    s. 

liasoi. 


edevert,    l)iaeiin   zu    Ivi'ea. 
.\.  S   im   St.V.  zu  Turin. 

inernsec.    —    Kloster.     S.   I'etrns.    .'~^.   I'aulus,    S. 
l^'iiirinus. 

•_':i.  l'.i.i.  UM.  •_':!!.  308.  4;:{1.  alle  im  1;.\.  zu 
.Müiulii'u. 

Imrn.  Nonnenkloster.    .*>.  .Maria. 

1  1(1   im    i;.\.  zu  Maastricht. 

olla.   -  -   s.  .Monastero  di  Val   di   Tolla. 
liistliuni. 
n  den  dort  augetuhrten  Ahschrlf'tfii  (1),  K. 
sowie    im    Hrucdv    bei    Henoit    Ilist.    de 
Toul  ((");  dazu  ein  Faesiniile -Fragment  (A)  des 
vernieintliehen  Uriginals  in  Le  Moine  l>i|il.  [irat. 
Freviso.  —  Risthum. 
sp.  318".  II  313».   —   Urschrift  des  Spurium   im 
biseln'itl.  A.  zu  Treviso,  zur  F.rgänzung  Absehritt 
aus  dem   14.  .111.  eines  Transsumptes  von   1311 
im    Liliro   delle    renovazioni    de'    feudi    ebenda 
(V).  —  Für  313"  'iVanssumjit  vom  J.  1311  eben- 
da (1?)  und  interpolierte  Absihrit'r  des    11.   oder 
r_'.  .Ih.   in  dem  eben  erwähnten  Spurium. 

Dir  \iiii  Itellini.nnn  licnutzteii,  dann  seit  Iti.HO  vii- 
inis.ston  ')r.  iind  Tiiiiissiiiiiiitc  von  Tiovi.saiior  HD.  .'<iii(l 
iolzt  wirdtr  iiiit'yet'iindin.  Sie  betindeii  sicli  nicht  in  der 
bisilh'itl.  Ciirii',  sondern  im  Ari-liiv  der  Mensa  vesenvile. 
vi;!.  Kehr  in  Xaehricliteu  der  (ie.sell.seli.  der  Wissenscli. 
zu  (ir.ttiiif:en  (1899;   2UÖ  f. 

Trier.  —   Krzbisthuni. 

397.  493,  beide  im  StA.  zu  ( 'oblenz.  Zur  Kr- 
.iränzung  von  493  die  VI'.,  Or.  rrkunde  des 
Frzbisehofs   i'ojipo  ebenda. 


'1 


'i'otd.   - 

11235 


<Iezo,  \'assall  liciiiriehs  von  \\  tirzbiirg  4  im 
StA.  zu  < 'obh-nz. 

11.  4  ist  im  .1.  IH'.III  viiiii  StA.  zu  Iterliii  an  danjiiiij;«- 
zu  ('oldeiiz  ziiriiek(fi!(felieii  wordoii.  Nneli  (fiilijfer  -Mil- 
thi'iliiii^'  ans  Cuhlenz  und  lli'rlln  hat  daa  I).  vor  neiiicr 
.Miliet'eriiii;;  iiaeh  llerliii  zum  Kiirlrieriiirlieii  .ArrhlvfiMidx 
^.'iliJirt 

Trier.  Khister.  S.  Maximinus. 

500.  502.  II  94.  -  Verliilseiite  Ifscliriflen  von 
500.  .502  im  Cod.  lat.  92fit>  der  Nationaill.  zu 
Paris.  —  I-"iir  94  ( 'opialbueh  von  S.  Maxiinin 
aus  deni  .\iifang  des  13.  ,1h.  im  .St.\.  zu 
('oldi'iiz  (B|,  Maximiner  Iliploniatar  aus  d<-in 
Fnde  des  17.  .Ih.  in  der  Stadtl'..  zu  Trier  (< '), 
Transsumpt  Karls  \'.  von  l.')'_'.'i  in  Cod. 
lat.  92(1.S  in  der  Nationall'..  zu  Paris  iK)  und 
der  auf  das  Or.  zuriikgeliende  1  »ruck  llontiieim> 
(H). 

l'lier  den  Verlust  des  Or.  von  94  v^'l.  die  Vor- 
liciiierUiin;,'-  —  .\ii»»er  ('  (fielit  e»  in  Trier  (.Siadllt. 
Katalo;;iiiiiiiiiier  1 '<!)(>,  .Standiiiinimer  I.'i4^  noch  einen 
zweiten  (ocle.K  de»  l.'i.  lU.  .Ih.  mit  .Vhsehrit'teii  des  ver- 
lorenen l/ilier  aureus,  der  zwar  iiller  ist  als  C,  dessen 
Text  des  II  94  aher,  «o  er  von  •'  ahweielit,  nur  im- 
liraiiehhare  Lesarten  liefert.  Khensoweiiij;  hot  der  Itriiek 
von   Zvllesin.s   et\v;is   für   die  Textjrestaltuii),', 


Ltreeht.  —  Bisthum. 
;  14.  15.  112.  .504. 
de-ni  l'nde  des  12. 
im  KA.  zu  ltreeht 
Abschrift    aus    dem 

"len 


—  Für  alle  Absehrift  aus 
.Ih  im  l..ibcr  donatioinim 
(P.-).  Dazu  für  112.  .504 
1.3.  .Ih.  im  zweiten  Theil 
{!{•■).       Für    504    noch 


desselben     <  'opialbuehs 

Transsuin])te    von    1419   (F)    und   von    1531    (<i) 

im    l;.\.    zu    ltreeht. 

li  lietindet  sieh  jetzt  im  .st.\.  zu  l  lieiiii.  Klieiidahin 
ist  auch  y,  das  wir  iioeh  im  llaa^'  lienntzt  liahen,  mit 
anderen  l'treeliter  .\reliivalien  im  .1.  l!S94  ahffe<;eheii 
worden.  li ',  das  wir  ins  14.  .Ih  1,'esetzt  liahen,  iliirfte 
riehtijjer  dem  \'^.  .Ih.  zuzuweisen  sein.  Nur  für  Driieke 
koninit  noeli  in  hetraeht  I.iher  eateiiatns  ans  dem  Knde 
d.s    14.  .Ih.   Im    K'A.   zu   Ttiveht     Di. 


Venedig.  —  Dogen  Petrus  und  .lohaunes. 
II  24  im  Liber  blancus  aus  der  .Mitte  des  14.  .Ih. 
(C)  und  im   Cod.  Trevisaneus  aus  dem   Anfang 
des   lü.  .Ih.  (D)  im  StA.  zu  Venedig. 

i'lier  die  X'eiietianer  ( 'o|ii.ilhiiulier  v^'l.  jetzt  .Moiitieido 
in  Itiillettino  ilill'  Istil.  slorieo  italiano  9  I  ISOUi,  204  t)'. 
291  ti'  und  dazu  Leiiel  Die  Eiitstehunjf  der  Vorherr- 
sehaft  \'ene(li}rs  an  der  Adria  i,stra.s.<i)iui},'  lS97i  9.  — 
1)  wäre  hesser  Cod.  Trevisaneus  als,  wie  in  DD.  1.  2 
und  hei  uns  ^'eselieheii.  Cod.  Trivi.saiiiis  genannt  worden. 

Venedig.  —   Khister.  S.  Plilarius,  S.  IJenedictus. 
II  185    in  Abschrift    aus  dem   14.  ,Ili.   im   Liber 
paetorum   primus    im  .StA.  zu  Venedig  (B)  und 
in    Absdn-ift    aus    dein    15.  ,Ih.   im    Lilier  XH' 
(.S.  (Jregorio  di  N'eneziii)  ebend.i  (C). 

Die  Kntstelimifrszeit  voll  It  ist  stiitti},',  unsere  Ab- 
sehril'r    aher    wohl    erst    im    14.  .Ih.   uaclig'etragfeii.    —    C 

9A* 


r40 


Quellen  -  Repister :   Veneilifr  —   Willioliii. 


Iinbcn  wir  olirn  S.  'JIM  iiii«  (iloria  il'U.  l'iul.ivniui  1,  US) 
um-li   ins    H.  Jli.   •:i'.si't/.t,    iiKk'liIcii    uns  nlit'r  imi-li  nooli- 
lunli^tT  rMtiTsiii'luuit.'  ilcr  Hs.   <l<u-li  oIut  für  iliis  1&.  .III. 
enUrhcidou. 
Venedig.  —   Kloster.  S.  Zacliarias. 

II  388  in  Absi'liritt  Viaro's  aus  iloni  Ende  des 
18.  .III.  naeli  vciliircneni  ("atastico  A  im 
städtisclieii  Museum  zu  l'adua  (M'),  sowie  in 
C'ojiie  des  18.  .111.  im  St.V.  zu  Venedij:;  (H)  und 
im  Cn.  I'atavinus  von  (tennari  aus  dem  Kndc 
des  18.  .)li.  in  der  StadtIV  zu  l'adua  (Ci:  dazu 
die  nnu'lie  von  Itnzzoni  11  silcnliu  di  S.  ZiK-ravia 
snodato  (D)  und  von  Cornelius  Kei-i.  Venetae  (K). 

l'lier  die  Kiliation  der  rberlicfcrunp  kiiniicii  wir  erst 
ricliti;:  nrllirilen,  seit  wir  M'  (v;;!.  NnclitrJi-re  olieii  S.  "2.">1 
kennen  pt-lenit  linben ;  sie  pelit  in  H.  1),  K  auf  den  ver- 
lorenen (.'ntastieii  .\  /.iirürk.  dissen  Alisihrift  in  15' 
vorliegt.  (ilovnnni  .\nilre.i  Viaro ,  der  I! '  licr;r<'stellt 
hat,  war  narli  {rütijri'n  Krniittelnnjren  l.»/./.arini°s  von 
lTt>9 — 1805  Notar  xu  Hadia- I'olesine  im  DIstriet  von 
Kovijro.  —  Statt  (iennari  (C)  liiitte  der  CD.  I'atjiviuu» 
von  Itrnnarei  in  dur  H.  des  biscliiitl.  Seminars  zu  l'adna 
licnntzt  werden  sollen,  den  (iennari  eopiert  hat ;  doeh 
wiril  dadnrcli  an  unserem  Text  niehts  jfoändi-rt.  Itrunacei 
hat  noch  Aliscliriften  des  12.  .III.  herangezogen,  wie 
solehi'  fiir  1)(».  I.  iM  und  für  St.  194"  noch  jetzt  vor- 
liegen; doch  hat  aueli  er,  z.  H.  tur  St.  2U.SB,  den  C'ata- 
stieo  .\  lienntzt.  Nur  jene  beiden  Copicn  kennt  ein 
.\rrhivinventar  des  Klosters  vom  ,1.  Iti79  (im  ."»t-X.  zu 
Veuedigi  aus  der  Zeit  vor  Heinrieli  IV..  während  es 
fiir  die  1>1>.  <t.  III.  272  und  II.  II.  388  auf  den  C'atastieo 
A  verwoist.  Dieser  war  jedenfalls  jünger  als  die  Ab- 
sehrifli'U  des  12.  .Ib.,  da  er  eine  solche  l'opic  bei  .'<t.  1947 
benutzt  hat ;  er  kann  also  auch  ileshalb  mit  dem  von 
Cornelius  U.  309  angeführten  C'opialbucli  saee.  XV.  ex. 
oder  XVI.  in.  identisch  »ein. 

N'ercelli.  —  Histhum. 

II  132.  .•{•32-\  322^  —  Für  132.  322'»  Ahsel.riften 
des  12.  .111.  im  ("apitelsA.  zu  Vereelli  (IV);  für 
322"  Entwurf  von  1016  17,  geseliricbcn  von 
IJischof  Leo,  in  Cod.  102  der  < 'aiiitelsl?.  zu 
Vereelli. 

Kür  die  l'bcrliefernng  der  älteren  Vereelleser  DI), 
vgl.  jetzt  noch  (iabotto  in  Arch.  stör.  Italianu  V,  21, 
4  ff. 

Vereelli.  —  Propst  Cunibert. 

A.  6  im  A.  des  (Jrafen  von  \'alperga  auf  Schloss 
^lasinii  Ijf'i  Ivrea  und  zur  Ergänzuii";  .Mist-lirift 
vom  .1.  ITSU  ebenda  (H). 

Kine  zweites  K.xi'mplar  von  IJ  und  eMic  t'opie  davon 
vom  .1.  1781   befinden  »ich  im  StA.  zu  Turin. 

Verden.  —  Histhum. 
108.  109.  416.  445. 

Oldcnstadt.  —  Nonnenkloster.  S,  Maria.  S.  bi- 
liannes  baptista  107.  —  .\lli'  im  St.\.  zu 
Hannover. 

Verdun.  —  Kloster.  S.l'<trus.  S.Vitonus  iS.V'anne). 
II  340.  sp.  ,")24.  s|).  52.">.  —  Für  340  .M.sclirift 
vom  J.  l.")46  in  Mss.  Zwielieniana  l'xl.  8  in  d<r 
l.'niversitätsH.  zu  Ciöttingen  (A);  für  alle  Ab- 
Kclmften  vom  .1.  1784  in  der  Coli.  Moreau 
IJd.  19  (für  .340  nebst  kleinem  Faesimilr-)  und 
IM.  46    in  der  Nationall'..   zu   I'.iris  (15),    s.iwi.' 


Abschriften  des  1.").,  l(i,  ,lli.  aus  einem  ver- 
lorenen Chartular  des  12.  Jh.  in  Coli.  I  »ujiuv 
244  (^I)')  und  Cod.  lat.  5435  (l)-')  ebenda. 

l'ber  die  Mss.  /wicheniana  vgl.  Verzeichnis  der 
Handschriften  im  Prenssischeu  .Staate  I.  Hannover,  (iill- 
tingen  2  (Uerlin  1893),  192:  über  die  Absehriflen 
in  der  Coli.  Moreau  (wo  in  Hd.  12  auch  DO.  II.  2KS) 
und  da.s  verlorene  Chartular  di's  12.  .Ih.  siehe  Itlocli  iu 
.lahrh.  der  (iesellsch.  für  lotliriug.  (iescli.  10,  341  tf.; 
ülier  Ci>ll.  Dupnv  244  (iueraiil  rol.vpti(iue  de  S.  Kenii  de 
Keims  (l'arls  lS."i3)  prefaee  p.  4S.  —  Der  Cod.  lat.  17639 
(l'riiher  C<ill.  Houliier  (i9>''",  vgl.  DI).  2.  914)  ist  eine 
von  ltonhi<'r  willkürlich  gebesserte  .\bsehrift  des  Cod. 
lat.  .')43.').  aus  dem  auch  Cod.  lat.  .'i214  eine  für  Ilalute 
hergestellte    .Vbsehrift   ist. 

Verona.  —   1  )(>nieapitci. 

310.  —  ()r.  im  CapiteisA.  zu  Verona ;  zur  Er- 
gänzung l'rivilcoja  eapituli  \'eronensis,  Ms.  des 
17.  Jh.  (Cod.  DCC.XC),  iu  der  CapitcIsM.  zu 
Verona  (15)  und  .Vbsclu-ift  des  18.  .ih.  in  Dionisi 
<'l).  W'roueusis  in  ihr  lt.  dor  Marehesi  Dio- 
nisi (C). 

Verona.   —    Kloster.   S.  .Maria   iu   ()r;;:uui. 
314    im   Stadt. \.   zu  X'erona. 

Verona.  —   Kloster.  S.  Zeno. 

11809.  461.  —  Für  309  Abschrift  des  13.  Jh. 
im  Stadt.V.  zu  N'eriuia  (D).  Dazu  die  Dnu-ke 
Mach  dem  jetzt  verlorenen  Or.  in  Muratori  .\nt. 
Ital.  (M)  und  Hianeolini  Not.  dello  chiese  di 
Verona  (V).  —  Für  461  .\bschrift  iles  11.  Jh. 
im  .StadtA.  zu  Verona  ( D)  uml  zur  Erj^äuzunp; 
Lazzaroni  \'erona  sacra.  Ms.  aus  dem  17.  .III.. 
aus  D  in  der  StadtB.  daselbst  (C). 

Vicenza.  —  Bisthum. 

II  173    in    den    dort  verzeichneten    und    iu   der 

\'orbemerkung    besproclienen    Abselu'ifii'U    (.\, 

C.   D)  und   Drucken  (H,   U). 
Vilich.   —    NonnrnkJostiT.   .S.  Cornelius,   .S.  ( 'ypri- 

anus. 

II  40  in  Ori'.nnaltranssumiil   K.  .Vdojfs   von  1292 

im  StA.  zu  Dü.sseldorf  (li). 

l)a.s  Copiar  H  99  ans  dem  14.  .Ih.  ebenda  enthält  nur 
eine  .\bschrift  des  Transsumptes. 

Volterra.  —   Domeapitel. 

292  im   liisclu'lfl.   .\.   zu  \'olt(i-ra. 

\\  eihcnste|)hau  (Niederbaicrn,  UcziilisaiiU  Frei- 
sing).—  Kloster.  .S.  .Stcplianus.  D.  l'ri'ising. — 
s.  Freising. 

Weisseid)urg.   —   Kloster.   S.  l'ctriis.  S.  l'auius. 
II  3.")   im  Copialbueh  vom  .1.  1491    im  Besitz  des 
histoi-.   X'ereins    zu    S|ieycr    (('i    und    im    Eiher 
priv.  Weissonburgensium   \omi  .1.  l.")S()  iui  StA. 
zu  Wien  (B). 

i'ber  C  vgl.  Zeus»  Traditioiies  Wizeirburgense«  (Spc.vor 

1«42),   I'raefatio  H. 
Werden.   —   Kloster.   .S,  Liudgerus. 

9  im  .St.\.  zu  Düsseldorf. 
Wilhelm,   Craf.  s.   (nirk. 


Quellen  -  Uc'ijiittcr:    Wurm»    —     Zcirz. 


741 


W  ipriii>.  I'istlmiii. 

1.  11.  !t2.  12.S.  17ti.  247.  p  ■_'(!.  L'l.  :.'•_'(!.  227. 
;U9.  39:1.  501».  —  Ol-,  von  1.  II.  171).  247 
im  St.\.  y.n  I);irmst;i(It ,  von  !)2  im  ."^t.A.  /,ii 
I>ii/i'rii,  Villi  12S  im  l>i-slt/,  des  Staillarcliivars 
l'r.  .luii'j  zu  Fraiikl'urt  a.  M.  —  Zur  Kr;;iiii/.uii<; 
von  !t2.  12S.  247  und  für  20.  21.  22t;.  227. 
.393.  50 1»  ("hartui.  Worin,  aus  diT  Mitto  des 
12.  .Ml.  ((')  und  aus  dorn  Kiido  des  12.  .111.  (für 
21  C-'l  in  der  k.  15.  zu  Hannover.  —  Für  20. 
12,S.  227.  247.  501"  damlnMi  und  für  31!»  I>ii)or 
|iriv.  W'orm.  aus  dem  Anfanj;  des  15.  .III.  im 
St.V.  zu  Darmstadt  (D).  —  Für  20  nnci,  .\i.- 
seln-ift  vom  .1.  13(iO  ebenda  (K)  uiul  Aiiseiirift 
vom  .1.  1777  des  N'idimationshuelies  vom  .1.  1H1(5 
eliend.'i  (li).  —  l'ür  ■_'"_'7  nocli  dcf  i)rurk  \iin 
Seliannat  (S). 

Die  in  Liizcrii  l>i'tiii(lliclu>ii  Worniser  IJI).  staiiiineii  uiik 
ilrr  Snniniliiii^  lU-s  179!)  (fcstorliciiou  Diiiloniiitiknrs 
(i;itti'rcr.  —  Piis  Or.  vdm  12M,  (Ins  wir  nur  iiucli  für 
(iii'  Niulitriij,'-!'  lieiiutz<Mi  konnten  is.  nlicn  .'^.  72:t),  i.st 
erst  kür/lieh  im  frivathcsitz  wi<.'(l(M"  zu  Tn^r  ;rok<iniinen 
nnil  von  llorrn  Dr.  .Inn",'  iin^'i'kiuil't  worden.  —  Kür 
I>.  iO  nur  eine  .Mjselirift  von  K,  ilie  in  It  »teilt,  nielit 
zn  lieriieksielitijfen.  —  In  l'  sind  von  (.  41)'  an  Xaeli- 
triifi^o  znni  alten  Hestande  des  C'liartiilnrs  am  Kndc  des 
12.  .)li.  einf.'etia;;eii,    die  wir    mit  (-' '   bezeichnet    Italien. 


Würzlnir;;.      -   ItiHtlium. 

5».   s|..  ö»*.   .30.   37.   3M.   Hd.    174.   175.   207.  •_'4s. 
249.   2t)7.  2(;h.   32«.  .391.  |!  4!t(i. 
.Vmorliaeii.    Kloster.    .S.  Maria  ||  .345. 
Laulten.  Nonnenkloster.    S.  Ije^jinwindis   (iO. 

.\lle  Or.  im  i{.\.  y.n  .Milnelien.  Für  4!Mi  !Jl..r 
ali)us  Wirzliiir;;..  um  \'2's  ;;i'sc1n-ielien ,  im 
KreisA.  zu  Wiirzbuif;  (U).  Lilier  |irivil.  l.jiuniitii 
von  1513  elieiida  (D).  < 'opie  von  1407  im  I{.\. 
zu  Münehei»  (F).  —  Für  .345  rlrei  .Miseliriflcn 
eines  Transsumittes  von  1.35fi  im  .\morl>ae|iei- 
( 'o|ii.ili)iieli  ('  aus  d<'r  zweitr-n  Hälfte  des  15.  .III. 
im  fürst).  Leininj^enseiien  \.  zu  .\morhaeli  (A', 
A-,  A'). 

I>.  tili  war  dem  HiHtlinm  (feffelieii,  mit  der  lle.Htiniinnnf,', 
dass  das  (int  znr  Krrielitnnif  eines  KloHters  in  Lantfen 
verwenili't  werde.  —  I).  .'172  lialii'n  wir  bei  lliiiijr  ein- 
fjercilit,  weil  das  Or.  in  ilas  A.  dieses  Stifts  (ri'kommi'ii 
sein  miKss.  —  C  (v(;l.  DI).  I,  (ihtt)  war  fiir  •l!)6  nielif  lier- 
aiiznzielicn,  da  der  Text  ans   l<  ali)^elcitet  ist. 


Zeitz.  —  Ristimm. 

6H  im    Doiiistifts.V.  zu   Naumburg;. 


Bücher- Ilei>  ister. 


Dil"  scliuii  in  iliii   Uiirlnr  -  lvrj.'i.s(iTii  zu   Itd.   1    mnl  2  der  Knisi-rurUmi<lpii   vi'iv.uiiliiR'ti'U   WuiUc  sind   liiiT 

nur  ilniiii  von   Neiicni   luif^etiilirt,  wenn  )iei   ilcii   I'rkiiiulon  iles  3.  Knndcs  nndcre  iiiindc  iidiM'  'l'licilc   jener 

Wfrkc  3SII  riticrcu  niircn.     Dir  nur  nn   einer  Stelle  de»  3.  Kniides  selion   mit   vollem  Titel   eitierten  Werke 

sind   in  das   Hüelu-r  -  Hejfistur  nielit  nuf/^enomnn-n. 


A  li  lijiiiill  11 II  o-,  Ilistoriscli  - 1  )i|il(iniatisclii' .  vitn 
dciu'ii  LaiMli'slic'iTlirlicn  <  M'i'i'clitsaiiicii  dos 
lI(Klit"iirstlii-li<'ii  Hauses  B-andciilmrji  iil)cr  den 
-Marktrii-ckcii   Fürth.    (Ansbacli)   1771. 

Abliaudhiiificn.  iSeiu'  liistorisclie,  der  cliur- 
t'iirstlitdu'U  l)aiiTisfli('ii  Akadoiiiio  dii'  A\'issoii- 
scliaftoii.   Hd.  4.   .Müiudun    17!.l2. 

Al)liaudlun}^(' II ,  Historisclu' .  der  kiiiiiglicdi- 
liaic>riscli<'ii  Akadfinic  di-r  Wisscnsidiat'teu. 
(Hd.  1.)     llsg.   im  Jalire   l.S()7.     MüiKdicii. 

Abhandlungen  der  liistorischen  ('hisse  der 
künifjlich  bayerischen  Akademie  der  \\'issen- 
sehatten.    ]?d.  2,  Abt.  '_'.    .Miineh.-n    11S;{9. 

Acta  .so  in  Sachen  des  liocliwürdifri'n  l'nmcapi.uls 
zu  Hainberg  contra  das  J'iirstliclie  Hnchstit't 
ihiselbsteii  am  kayserh  Keielis-Caminergerieht 
zu  Wezlar  verliaiuMet  worden  seynd.  (Acta 
Hamberg.  (•aincralia.  I5d.  1.  17:58  tt'.).  Ih,r!ii 
iiiihnhiii :  An  die  Rom.  kayserl.  Majestät  von 
iliro  hiichfürstl.  (luaden  zu  Bamberg  und 
W'iirtzburg.  Herzogen  zu  Franken,  erstatteter 
aUeruntertliänigster  Hericht  samt  einer  specie 
facti  .  .  .  bey  dem  kayserh  und  des  Heichs- 
< 'amnii'rgericlit  übergeben  den  ll.Martii  17.5!). 
Bamberg  eod.  anno. 

Acta  in  Sachen  Würtzburg  contra  Branden- 
burg, in  specie  die  fiirstlieli  Bi'aiidenliurgiselie 
<  Jnoitzbacliische  \'ormnndseliati't  und  .Mjlösnng 
der  l'fandtscliart't  Kitzingen  betreft'endt.  Unoltz- 
bach   1(J2!1. 

Acta  Sanetonim  lunii  .  .  .  eolleeia  digesta  com- 
mentariisrjue  et  oliservatioiiibus  ilhistrata  a 
(iodet'riilo  Hensclienio  1'.  M.,  Daniele  l'ape- 
brocliio,  Francisco  ISaertio  et  (!onradu  lanningo 
e  soc.  lesu  presbyteris  tlieohigis.  Tom.  .S.  Ant- 
verpiae  1701.  —  (k-tol)ris  colL  dig.  connncn- 
tariisque  et  oliserv.  ilhistrata  a  ( 'onst.-iiitiiio 
Suyskeno  ]'.  .\|.,  (Jonielio  Byeo,  Jacobo  Biieo, 
lo.sejjho  («hesquicro,  Ignatiu  Hubeno  pre.sby- 
teris  theohigis.  Tfini.  4.     Briixellis   17M(). 


Affaro.si,  Cannniiio,  Notizie  istoriehe  della  eitti'i 
(li  b'eggio  di  Lombardia.  I'arte  1.  i'ailova 
17.".."). 

.\  t'f'o.  Irenen,  Storia  delia  eitt.'i  di  l'ai'iiiM.    'roiiio 'J. 

l'arma    17!);{. 
Albinus.    l'etrus.  ileissniselu     Land-   und   Berg- 

ciironica.     Ih'eszden   l.'iSi)  (andere   Kxeni|ilare 

l.^HO). 

Aitiiiann.  Willi.,  und  Bern  heim.  Krnst.  Aus- 
gewählte Urkunden  zur  Frläutennig  (h'r  Ver- 
fassungsgeschiciite  Deutsdilands  im  .Miliel.-ilter. 
2.  Aufl.    Berlin   1895. 

.\mniirato.  Sci|iione,  Veseovi  di  Fiesnle.  di  \ dl- 
terra  e   d'Arezzo.      Fireiize    lHli7. 

A  n  a  1  e  c  t  a  Bollaiidiana  toin. .").  Ediderunt  ( 'arolus 
de  Smedt,  (iulielmus  van  ilooH',  losej.inis  de 
B.'ieker  et  ( 'aroliis  Houze  jiresl.yteri  sne.  lesu. 
I'.iris,    Bruxeiles.   (ieiieve    i88(). 

Analectes  jnmr  servir  m  lliistoire  ecciesiastique 
de  hl  Belgique,  jnibiii's  par  le  elianoine 
Konsens  ...  et  le  chanoine  \'ictoi-  ISarbier. 
Bd.  25  (2.  .Serie,  tome  9).     Louvain   1895. 

Angeji,  Bonaventura.  La  historia  della  eitt;i  di 
l';ii-ma  et  la  descrittione  del  liiniie  Bai-iiia. 
l'arma   1591. 

Annales  de  l:i  sip<-i('ti'  ai'<di<''n|(igiqiie  de  N.uniir. 
Tome    19.     Namur   IN'.H. 

Anz<-iger  iür  Kunde  der  teiUselien  \  orzeit. 
Hsg.  von  Franz  .losepli  Mmie.  .l.-ilirg.  7.  1838. 
Karlsruhe. 

.\nzeiger  für  sehweizeri.-~ciie  (  ieseliielite.  Hsg. 
von  der  allgemeinen  gi'seliiehtforseliendeii  (ie- 
sellsehaft  der  Schweiz.  Neue  Folge.  Bil.  (i. 
.I.dng.  189Ü       189;].     Bern. 

,\reliive.  Die  geörtneten.  lül'  die  (  ieseiiiehte  des 
Königreichs  Baiern.  Kim-  Zeitschrift  in 
z\v;inglosen  Heften  hsg.  von  kinugl.  baierischen 
Archivs  -  Beamten.  IN  li.ielenr  .  .  .  von  Fink, 
.lahri'.  1  —  :».    1821  22  -182;{,24.     B;nidnMg. 


Riiclicr- HcjjiHtcr:    Arcliiv  lii'iliiiii-i-. 


74.! 


Aiiliiv  ilci'  ( i  (•  s  !•  1 1  s  (•  li  a  t't  t'iir  ältcrr  ilciitsclio 
(  M.scliiL-litskiiiulc.     Uli.  10.     I  IjuiiHivcr  IS.'il. 

.\i'cliiv  für  li  CS  s  i  s  (.•  ii  !•  <  M>i'liiclitc  iiml  AIiit- 
tlmiii.sUiniilc.  Il.sfj.  .  .  .  voll  1.  W.  ( 'lir.  Sti-incr. 
I'.d.  •_'.  Daiiiista.lt  istl.  N.  F.  !'..!.  ■_'.  Dann- 
siaiit    IS'.C.I. 

\rcliiv.  Neues,  der  ( lescllschat't  für  ältiTc 
(IciiLM-lir  ( icscliii'litskmi(lc  .  .  .  15(1.  2.  4.  llaii- 
nov.-r  1S77.  isTil;  l'xl.  1!>.  20.  '_M .  'Jl'.  •_>:!.  •>'>. 
•_>(;.  '21.  llaiiiinv(M-  und  Li'ipzij,'  lH!t4.  1895. 
ISÜC.    1S117.    1898.    1900.   1901.    1902. 

.\  icliiv  für  (ios(diifliti'  und  Altciiliuiiiskiindi'  dos 
( I  lic  rni  ai  11  k  rci.s  es.  Ais  l-'m-tsctzuiif^  dos 
Ari'iiivs  für  Uayrcutliisi-iii;  ( Jcsrliii-liti^  und  .\ltor- 
tliuiiiskuudc.  Ilswf.  von  E.  ('.  llajjjcn  .  .  .  Hd.  '_', 
I.   II. 'fl.     r.ayiviitli    18:54. 

Arilii\     lür     Kuiiilr     iis  t  (•  ITC  i  (•  !i  i  .s  f  li  e  r    (ic- 
siliic'lit.s(iu(ll.ii    .   .   .    Ud.  28.    Wien   18(i;5.  - 
.\iciiiv     für    n.sti'rrt'ifliisi'iu'    ( irscliiiditc     .   .   . 
15(1.  s2.    W  im    189").   —   N.  mir/,   Notizenbiatt. 

.\icliiv,  .MIjjtMucinos,  für  die  (iescdiiditskundo 
des  |)  re  uss  i  sc  iien  Staates.  Hsg.  von  Lok- 
jKild  viin  Ledebur.  Hd.  8.  IH.  15(riin.  i'o.son 
und   Un.inb.M-f;   18:50.    1834. 

.Vrciiiv  für  <lio  <  icscliioiito  .^  i- li  je  s  ie  n  .s  ,  drr 
Lausiz  und  /.um  Tiieil  von  Mei.sscn.  Vnn 
I.  (1.  Worl.s.     Soi-au   179S. 

.\l'clii\  für  ( icsclliclitc  und  AltiuTtliuniskluidc 
W'f  s  t  p  lial  cn  s.  Im  Namen  de.s  N'crcins 
lis-'.  von  ranlWi-and.  I5d.  .").  6.  Lemgo  18:52. 
ls:i4. 

.\rcliivici  .stririen  italiaun  n.s.^^ia  raeeolta  <Ii 
ojiere  e  doeumonti  üniira  incditi  o  divenuti 
rarissinii  risguardantila.storiadltalia.  Tnmo  10: 
Sommnrid  dclla  storin  di  Lucea  dell'  anno  MIV 
all'  anno  .Ml)('('  ei)m|iilatn' su  doeunienti  eon- 
toniimranei  da  (iindamo  Tommasi  .  .  .  enn- 
tinuatii  sino  all'  anno  1799  .  .  .  per  cura  di 
Carlo  Minutoli.  Firenze  1847.  —  Ai-cliivio 
storico  italiano.  Xuova  serie  tomo  16.  Firenze 
18(52.  —  Arehivio  storico  italiano  fondato  da 
<i.  1'.  N'iensseux  o  eontinuato  a  enra  ilella  r. 
de])utaziiine  to.scana  di  storia  patria.  t^uinta 
Serie  tomo  .i.  17.  21.  Firenze  1890.  1896.  1898. 

.Vreliivio  storieo  lombardo.  Tiiornale  della 
sofi(>t;i  Lonibarda.  Scr.  .S,  (tase.  2.5|,  vol.  1:5. 
Annn   27.     Milano    1900. 

.Vrent  toe  15oeiip.  Krimijk,  ,v.  (.'odi-x  <lip!. 
Neorlandieus. 

.Vsscrtio  libertatis  reip.15remen.sis,  das  i,st  Der 
kayserl.  und  dess  heil.  Köm.  Heiclis  freyen 
."-^tadt  HreuuMi  Ehren-,  Freyheit-  und  Standt.s- 
rettung.  wieder  eine  im  .lahr  1642  unterm 
Titul  Fürstl.  Ertzbischi)H.  r.remischcn  Naeii- 
trabs  angemasste  Confutation  de.s.s  im  Jahr  1641 
anseiten  ermeldter  Stadt  in  Truek  gegebenen 


i'rodromi    (mIii-   N'nrtrabs    .   .   .    zu     bh-ibr-iider 

Nachrielit  au.ssgefertigt   anim    1646.      Mremen. 

.\>tegian'>,    Lm-iMi/",  «•    ' '."liii-  dipj.  ( 'riMunni-si-. 

nekinann,  .Inhann  I 'iiristiipli.  I  listnri.-irhc  i5e- 
schri'ibung  der  ('liur  und  .Mark  |5niiiden- 
bnrg  .  .  ..  ergänzet  fortgesetzet  und  heraus- 
gegeben Von  I5ernliai'il  Ludwig  Mekinunn. 
r.d.  2.     Berlin    1  7.-):5. 

Meriehl  an  ilie  Küin.  Kaysi-rl.  .Maji'stät  ä.  Acta 
Sil  in  .'^aellen  de.s  hncliwüriligcn  I  >omeapituIs 
zu    I5andierg  .  .  .   verhandlet   worden  sevn.I. 

I5erliere,  l>iim  l'rsmer,  1  Im-uments  ini'dit.s  pnur 
servil-  ;'i  riiistiiii'e  eeeli''siasti(|iie  de  l:i  Melgique. 
Tiuiie    1.     Mareiksous   1894. 

(I5eruard.  .laeipies],  Keeueil  des  tiaitiz  de  paix. 
de  treve,  de  neutrailti',  de  suspen.sion  d'arme>. 
de  ciinfi'di'ration,  d'allianee,  de  eounueree,  de 
garantie  et  d'autres  aetes  [iiddies  .  .  .  fait.s 
entre  les  enipereurs,  rois,  ri''publi<|nes,  prinees 
et  autres  puissanees  de  rEurii|)e  et  des  autre^ 
jiarties  du  nnmde.  .  .  .  .'^ervant  a  i'tablir  le> 
droits  des  prinees  et  de  fnndenient  a  Ihistnire. 
.  .  .   Tome  1.    Anistei-ilam  und  La  Ilaye  1700. 

15ernhardi,  Wilhelm,  Lothar  von  Supplinburg. 
I /// .-  .Ijiin-bücher  der  l)eutseh(Mi  ( ieschiehte. 
Leipzig   1879. 

Hernheim,    Ernst,  .v.  Altiii.inn. 

Heye  r,  Heinrich,  .v.  l  rkundenbucli  zur  ( ieschiehte 
der   mitteirheiniM'heu  'l'erritoi-ii  n. 

Biaiicolini,  (  ü.iuiliati.-i.i.  Notizie  storiche  delle 
chie.se  di  \  erona.  Liiim  1.  .">.  parte  1.  N'erona 
1749.    1761. 

(15  i  Id  erbe  e  k  ,  ('lir.  Lndw.  v.),  Sanunlung  ini- 
gedrnektcr  l'rknnden  und  anderer  zur  Er- 
läuterung der  niedersäehsi.sehen  (ieschiehte  und 
.MtertJu'imer  geliiiriger  Nachrichten.  ISd.  2. 
I.Stück  (mit  2.  Stück).     Hannover   17.J4. 

Hl  um.  l'ranciscus  Antonius.  I)c  vero  situ  veteris 
palatii  regalis  et  imperialis  W'erlae  tide  diplo- 
matuin  et  veterum  scriptomni  episcopatni 
Hildesiensi   a.sserto.    (l)i.s.s.  17X6.)    Helmstadii. 

151  um,  Franz  Anton,  (Ieschiehte  des  Fürsten- 
thum.s  Hilde.slieim.    Hd.  1.   Wolfenbüttel  1805. 

Hilde,  (ieorg,  .V.  l'rkundeidiuch  der  ."^tadt  (loslar. 

15iihmer,  .loh.  l-"riedi-ich,  Kegesta  imperii  inde  ab 
anno  M( '( 'XL\'I  usque  ad  annuni  .AK '( '( 'XHI. 
l)ie  Hegesten  des  Kaiserreichs  unter  llejurieli 
Raspe,  Wilhelm,  Hichanl ,  K'udolf,  .\dolf, 
Albrecht  und  Ileinririi  \1I.  124(5—1.31:5. 
Stuttgart   1.S44. 

—  Hegesta  imperii  I.  1  >ie  Regesten  des  Kaiser- 
reichs unter  den  Karolingern  7.")1  —  918.  Ni-u 
bearb,  von  Engelbert  Mülilbacher.  Inns- 
bruck 1889.  2.Autl.  LAbth.  1S99.  —  h'egesta 
im|)erii    IL       I  )ie    Üegesten    iles    Kaiserreichs 


744 


Biiclier- liogister:    Bölunoi-  —   Codex. 


unter  <\vn  IleiTschorn  aus  ilem  säclisisclun 
Haust-  itl!»  -1024.  Niu  bearl).  von  Emil 
V.  Ottt-ntluil.  1.  Li<'l".  Innsbrurk  ISOil.  — 
Rcgesta  iui]>i'rii  ^'l.  IMc  Ivc-ioston  dos 
Kaiserreichs  unter  Kudolf,  Ailolt",  Albreelit. 
Heinrich  VH.  1273  l.U.«.  Neu  hsg.  und 
or^ränzt  vi>n  Oswald  1!«  dlicii.  1.  .Mith. 
Inn.shrnek   185)8. 

Bii linier,  Regest«  arehiepiscoporum  Maf:;iintinen- 
siuni.  Hegesten  zur  (Jesehiehte  der  Mainzer 
Erzhiseliiife  von  Houitatius  his  Uriel  von  (ieni- 
niingen.  Hd.  1.  l^earli.  und  lisj;.  von  Cornelius 
^\'ill.    Innshruek    1877. 

(Hon eil i,  Benedetto),  Notizie  istorico-eritielie  in- 
tiirno  al  H.  M.  Adelpreto  veseovo  e  conipro- 
tettore  della  eliiesa  di  Trento  .  .  .  Vol.  2. 
Trento  17(il. 

Bordon  US,  Franeiser.s,  'l'liesaurus  sanetae  oeele- 
siae  Tarniensis  ortus,  sanetoruni  et  privile- 
gioruni  j)ul>lie;ie  ulilitati  iussu  illustriss.  et 
reverendiss.  1).  1).  l'amli  Nendirini  .  .  .  ex- 
positus.     l'arniae   1671. 

Bormans,  S.,  et  E.  Seh  ool  meesters.  Car- 
tidaire  de  l'eglise  Saint  -  Eandurt  de  Liege. 
[/;(  dir  ('olleetion  (hr  doeunients  inedits  ilii- 
Aeademie  rovale  <h'  l^(-lgique.j  Tome  1. 
Bruxelles   1893. 

Böttger,  Heinrich.  Diöcesan-  und  (iaugrenzen 
Norddeutsclilantls  zwischen  Oder,  Main,  jcnseit 
de.s  Kheiiis,  der  Nord-  und  Ost.see,  von  Ort 
zu  <  )rt  schreitend  festgestellt,  nehst  einer  Gau- 
und  einer  dieselbe  begründenden  Diöcesan- 
karte.     Abt.   1—4.      Halle  1875.  1876. 

(Brei tinger.  .lohann  .lakob,  und  Iselin,  .Johann 
Rudolf).  Thesaurus  historiae  Helvetieac  con- 
tinens  lectissinios  seriptores,  (pii  per  varias 
aetates  reipublicae  Helvetica<'  rationeni,  iiisti- 
tuta,  mores,  diseiplinani,  fata  et  res  gcstas 
sennoni-  latino  ex()licarunt  et  illustrarunt  .  .  . 
'liguri  17:i.").  (Eiitlit'ilt  als  U.  Thell  FrancLsci 
liuillimanni   Habsburgiacaj. 

]5resslau.  Harry.  Jahrbücher  des  Deutschen 
Reichs  unter  Heinrich  II.,  .>••.   Hirsch. 

—  .Fahrbüchc-r  des  Deutschen  Reichs  unter  Kon- 
rad H.  (/;<:  .lahrbüeher  der  Deutschen  Ge- 
.Hchichte.l    Bd.  1.2.    Leipzig  1879.   1884. 

(Brotuff,  Ernst),  Chronica  von  den  Antiipiiteten 
des  Keiserliehen  Stilfts,  der  Römischen  Burg 
und  8t.idl  .Marsburg  an  der  Salah  bey  Türingen, 
mit  vieli'u  alten  schönen  Historien  und  (ie- 
sehichten   .  .  .     Hudissin    l.").')6. 

BroweruK,  Ciiristiiphonis,  Sidera  illustrium  et 
sanctoriMu  virorinn.  (pii  Germaniam  |iraesertini 
magnani  olim  gestis  rebus  urnarunt.  Mo- 
gmitiae  161«.  (Ihirüi  H.  12  —  83  Vita  U.  -M. 
M<-inwerci     clarissimi     et    nobiiissinii     l'ather- 


bornensis  ecclesiae  episcoiii  uune  luimuni  ex 
Jlss.  autlientii'is   publicata). 

Browerus  .v.  C)verhani. 

]5rusehius.  (iasjiar,  Chronologia  ni(iii,i,>-li  ridi-uiii 
prai'cipuoruni  ac  niaxinu'  illustrium,  in  ijua 
origiiies.  annaies  ac  eelebriora  cujusque  mo- 
nuinenta  bona  tiile  recensentur.  Ingolstadii 
15.")1.    Ed.  H.    Sulzbaci  1682. 

—  .V.  Nessel. 

Buehinger.     .inii.     Ni|iiiiiiuk  ,     ( ieschieiite     des 

Fürstenthunis      l'assau,      aus      archivalischen 

C^hu'llen  bearbeitet.    Hd.  1.    München  1816. 
(Bürgermeister.    W'iilt'gaiig   l'aull,    l.ilier;i   iin- 

]ierialis  Wonnatia   prcssa   snspir;ins.     .Vctoruui 

W'iiriiiMticnsiinn    xnl.  ü.    1  Till. 
Hutkens,  Christoplire,  Trii|ili('i's  taut  sacn's  ipie 

profanes    du    duche  de   Hrabant  .  .  .     Ttim.  1. 

La    llav    1724. 


Calinet.    Dnin   (.\ugustin),  Histoire  di'  Liuiaine     i 

.  .  .   e.l.  11.   TouH'  3.    Nancy   1748.  " 

Camici,   Ippolito,  s.  Rena. 
Canali.  1,  di  Secchia  e  d'Enza.  Ser.  H,  tom.  2. 

Reggio  -  Emilia  1883.     /JJir  frloniilcii  hsij.  nun 

rollte    Cnrolo    Mu/ai/iizzi). 
Cajjpelletti,   (!iusep|ic,    Lc   cluese  d'Italia   ... 

^'ol.  11.    Venezia    18,")(). 
Carpentier,  Jean  le,    Histoiie  de  Canibray  et 

du  C.uubresis.   Troisiesme  partie,  vol.  2.  Leide 

1(;(;4. 


Castigi  i 


I'.  \  .ili  riano,  .■,-.  Tesauro. 


Cecina,  Lorcnzo  Aulo,  Notizic  istoriehe  della 
citta  di  X'olterra  .  .  ..  data  in  hice,  iilustrata 
CDU  notc  ed  accresciuta  di  altre  notizie  istoriehe 
d;\l  cavaliere  l-'l.iiiiinici  Dal  Piorgo  .  .  .  Pisa 
17.")S. 

Chapeavillus,  loannes,  Qui  gesta  pimtitieum 
Tungrensium,  Traiectensium  et  JA-odiensiuin 
seripserunt  auctores  |)raecipui  ad  seriem  reniiii 
et  temporum  eoUneati  ae  in  tomos  distincti. 
'l'oni.  1.    1 dii    1612. 

Coecins.  IcmIiicus,  Dagoljertus  rex  Argentiiiensig 
episcopatus    t'undatiir    |iraevius    .  .  .    MnLliemii 

l(i2:{. 

Codiee  dipl.  Aretino  .v.  I*as(pii. 

Codice  dipl.  Crenionese  71.5  —  13:t4  ron 
Lorenzo  Astegiano.  \'ol.  1.  |=  R.  deputaziono 
so|ira  gli  stuili  di  stnria  patria  delle  antichc 
provincie  e  della  Lombanlia.  Histm-iae  jiatriac 
nionunienta  e<lita  jussu  regis  Caroli  Allx^rti, 
series  IL  tom.  21.  Augustae  Taurinorum  18!)5.| 

(lodex  di|il.  Lusatiae  superioris.  Sannnhnig 
der  rrkunden  für  das  Markgr;d'tliuni  Ober- 
lausitz.      Hsir.     viin     <iustav     Köhler.       Hd.   2 


Ui'u'liLT  -  Ki'fiistcr  :    <  'oili 


|-ick. 


74:. 


|i.  iictt|.    (i.HTiii/  i.s:>4,       •_*.  Aiiii.    Uli.  I. 

(incl-litZ     IHÖli. 

('oilix  ili|p|.  Miiri'ildidi'imi  n3s  Jl  ogiintinas  .  .  . 
illusti-.diliiiin.  i'il.  \'.  F.  (lo  (iinlcnus.  'I'um.  M. 
l'iaiuot'uiti   et   Lipsiiu'    ITöl. 

('odcx  (li|)l.  Ncerlandi  ciis.  W-rzaiiirliny  vaii 
Oorkoiidcii,  bctrt'kki'lijk  df  viidcrliindsclie 
Ucsc'liicdciiis.  l'itp'^cvcii  door  liet  liistoriscli 
( iciiiii>lscliai>  ficvi-sti-^jd  ti-  L'trcflit.  2.  scrii', 
di'i'l  .") :    Kniiiijk  \:u\  An-iit  toc  l?iii'o|).    Tti-rrlit 

I.Sdd. 

Codex     di))!.     Saxoiiiac     rcj;iai-.     II.    Ilaii|ittli. 

Hd.  S:    l'rkiiiidfiilincli  der  Stadt  Lripzif;-,  lisj;-. 

villi  K.  Fr.  vciii   l'iiscni- Klftt.   Ild.  I.    Leipzig 

ISCS. 
Cii  I  e  .-.i' li  i ,    Lorenzo,    Storia    dclla    citta    di   Saii- 

sciioIcTo.      Citta   di   Ca.stoild    KS8(i. 
Coli  ri  iif;  i  u.'< ,  licrinanmis,  Opermn  tniim.s  1,   .  .  . 

furante  foiiiim'Htariis(|iie  suis  liaei-  opera  passim 

aufrollte  et  illustraiite  .lidianiie  W'illirlni"  (üie- 

lielio.     Brunsvigae   ITMO. 
( '  rn  11  V  c  ko  ,  Die,  van  lioiiandt.  Zeelandt  eii  \  rics- 

laut.      {Sit<i<-iianiitc   Divisic  -  ivroniek.)     Leydeii 

i:)17. 


Dali  I,  Konrad  ,  Histoi'iseli -topographisch -stati- 
.■itisclie  lU'.-ieiireibung  iles  Für.<tenthunis  Lorsch 
oder  Kirciieiigesehieiite  des  Oberrheiiigaues  .  .  . 
Mit  einem  Urkiindenbuche.     Dariiistadt   1812. 

l>al  15orgo,   Flaininio,  s.  Cccina. 

i  )ariiis  täd  t  er,  l'aul.  Das  Keichsgut  in  der 
I.niiibardei  und  i'ieniniit  (568  — 1250j.  Stras.s- 
l.urg   1800. 

Davidsohn,  Robert.  Geschichte  von  Florenz. 
Hd.  1.     ßerUn   18<l(). 

l)etluctio  juris  et  facti,   das  ist  Keclitiicli   üb(.'r 


zeugende  Kelelirung  von  den  hohen  Gereeht- 
sanien  und  landesherrlichen  olinverneinlichen 
Itetugnussen  .  .  .  Friderici  Caroli.  l'>iseliot"en 
zu  I>ainl)erg  und  Wirzburg,  Herzogen  zu 
Franken  etc.  etc.,  in  Aiil)etracht  der  sämtlichen 
liurg-  und  Stadt -Thürii  und  Thoren  in  der 
lioehfürstliehcn  Residenzstadt  ISaniberg  .  .  . 
liaiiiberg   1740. 

D  e  d  u  c  t  i  o  n ,  in  Iure  et  Facto  gegründete,  super 
iure  indicendi  collectas  ordinarias  et  extra- 
ordinarias.  Hildesheiin   1734. 

De- Levis,  ."^aneti  Willidnii  Divionensis  abliatis 
et  Fnictuariae  t'uniiatoris  opera  .  .  .  Augustae 
Taurinoniin    1797. 

Demonstratio.  Tripartita.  worin  augeiiseheinlieh 
wird  vorgestellt,  dass  die  Stadt  Hildesheim 
von  ihrem  Aid'ang  l)is  iiiiliin  den  Herren 
lüschoeöeu  als  ihren  J^audtsfiLrsten  gleich 
anderen  Jlunicipalstädten  des  Stiffts  vollkoni- 

KaiscrurkUDÜeu  III. 


Mieiitlieli    iiiiterworll'en    geweKen    inid    aniiocli 

seye.      I  llldislieini     ItilM. 
Diploinata  eomitiiin  N'aljiergiae.   H(L  1  (b.  1.  ctn.) 

!<//.  -V.  ArrI,;,-  25.  470. 
1 )  i  V  i  s  i  e  -  kroniek  x.  (Jronycke   van   HoHandt. 
Dob(!neeker.  ( )lto.  Regesta  diploinatica  necnoii 

epistohiria   'l'liiniiigiae.     Ud.  1.    .l<-na   lKO(i. 
I>ünimler.  Friist,  (iesehiehte  des  oslfrankiselien 

Reiches.  2.  AuH.  |  //( ;  .liihrbücher  der  I  )eut.schen 

(iesehiehte.|     15(1.2.3.     Leipzig   l.S,S7.    IHHS. 

Dürj-e.    IL.    Origines    Kaniinaten.se-s.      Im    Pro- 
graiiuii  des  herzogliciu'M  <  iyinnasiinns  zu  Holz 
niiiiden    I87!t. 

rjccardus,    ,lo.    Georgius,    Cor|)Us    historicuiii 

medii  aevi  sive  scriptores  res  in  orbe  universo. 

praecipue    in  (Jermania,    .  .   .    eiiaiTantes   aut 

illustrantes.    Tom.  2.    Lipsiae   1723. 
Fckliart,  .lohann  (Jeorg  von,   (iründiiche  Nacli- 

lirlit    \iui    der  keyscrl.   und   königliehen    alten 

Saltzi)urg  und   dem  Raliast«!  Saltz  in  l"'rankcn. 

Würtzburg  (1725).   ed.  H.    Leipzig  (1751). 
Fitester,    Leopold,    s.   rrkunih'nlnieli    zur  Ge- 

schiciite  der  mittelrheinischen   Territorien. 
Fndter.    lohaimes  Martinus ,    De  Ardoine    ni.u' 

eliione  Fporediae   .  .  .    rege   Italiae.     Praeside 

L  1).  Koeiero  di.ss.  1730.  Altortii. 
Fntwurf,  Wahrhafter  gründlicher  .summarischer. 

rl.  Kais.  Siifti'  und  .Vbtei  Jlichelsberg.  Augslnu-g 

1741. 
Ksterl.  Franz.  ( 'hronik  des  adeligen  IJenediktiner- 

frauen  -  Stiftes  Nonnberg  in  Salzburg.    Salzburg 

1841. 
Fysengroin,  (.iuilielmus,  Chronologiearuni  reruni 

amplissimae  clarissiniaeipu'    urbis   Spirae   .    .    . 

libri   .\\T.   (Dilingae   15(i4.) 

rabrus,  Antonius,  (=  Leucht,  Christian  Leonh.) 
Furopäischer  Staatscantzlcv  31.  Theil.  (s.  \.) 
1718. 

Falc  kons  teil! ,  .Johann  Heinrich  von,  Aiitiipii- 
tates  et  memorabilia  Nordgaviae  veteris  oder 
Nordgauischc  Alterthiimer  und  Merckwürdig- 
keiten  .  .  .  Theil  2.  Schwabach  und  Leipzig 
1735. 

Farulli,  Pietro,  Annali  e  memorie  dell'  antica 
e  nobile  cittii  di  S.  Sepolero  .  . .  Foligno  (1713). 

Fatteschi.  (iiancolombino,  ilemorie  istorico- 
diplomatiche  riguardanti  la  seine  de'  duchi  e 
la  topogratia  de'  teiiipi  di  niezzo  de!  ducato 
di  Spoleto.    Cainerino   1801. 

Ferrero,  Jo.  Stephanus,  De  vita  et  gestis  s. 
Fusebii  ^'ereellensis  ejnscopi.     Rmnae    1602. 

Ficker.  .Julius,  Heiträge  zur  Urkundenielire. 
Bd.  1.2.    Innsbruck  1877.   1878. 

»4 


746 


Hiieher  -  Kegister :   Fickor 


.liiffo. 


Fii'ker.    Fnrschungeii    zur  Reiclis-   und   lu'i-hts- 

pcsihii-lite  Italiens,    lid.  1.  4.    Iiinsbniok  1868. 

1874. 
Koppen s,  lonnncs  Franci.-sciis,  ,v.  Mirainis. 
Korsehn  nf;cii    zur  Dent.-ii-lien   (teseliichtc.      Ril. 

9.  16.    (ii.ttiiigin   1869.    1876. 
Krclier.  Mar<|uar(lns,  De  Lii|)tiduno  antiqnissinio 

Alenianiae  uppido  eoninnMitarinlus.    (1618.) 
(Fronnuil  le  r  .-ion.)   ("liroiiik    von   Fiirtli.     (Fürtli 

1872.) 
(Fii  r.i  t  enl)  f  r;,',    Keniiii.    Frcilicrr    voni.    .Mhhii- 

nii-nta    l'ailerbornensia    ex    historia    Hnniaiia. 

Franciea,   Saxoniea    i-nita    et    mitis    illiistrata. 

r.-i.i.  riHinia.'  n;(in. 

(lallift  ehristiana.  Ed.  II.  Toni.  15.  Parisiis  1860. 

(iattuia,  Kr.-isnius.  Histnria  abljatiao  Cassinensis 
|u-r  saeeuioruni  seriem  «listrilmta  .  .  .  Pars  1. 
Vcnetiis   17H3. 

(iereken,  Philip])  Williehn.  .Vnst'iilirlielio  Stitls- 
iiistorie  von  Prandcnliiirf;.  Nebst  einem  Codiee 
diploMiatieo  ans  dem  P>raiidriiliiiri;isfhen  Stif'ts- 
arehiv.    Hraunst'hwei^'  und  W  «plircultiittel  17(i6. 

(S  ieseljree  h  t.  Wilhebn  von,  Ucschiehte  der 
dentsehen  Kaiserzeil.  ö.  .\ufl.  Pd.  2.  Leipzig 
1885. 

liretser,  Jaeobus,  Divi  Handjergenses  S.  Hen- 
ricus  Imperator.  S.  Kunegundis  imperatrix , 
S.  Utli"  epi.seopns.    Ingolstadii    1611. 

(iross.  .Iidiannes,  (ieretteti  Walwlicit  in  eini'r  di- 
ph)matisehen  <iesehiehte  der  Abtcy  Seliwarzach 
am  Kheinc  .  .  .  Hd.2:  Beilagen  zur  Pewährung 
di-r  Heielisinnnitt(dbarkeit  und  Landeslien-Iieli- 
keit  der  Aljtei  St-liwarzaeli  am  Klieine  .  .  . 
Jinu-hsal   1780. 

(■rupen,  Origines  et  anti<piitates  Ilanoverens('s 
oder  umstimdliehe  Aldianrlhnig  von  dem  Ur- 
sprünge und  den  .Vltertliümern  der  Stadt 
llanniivi-r  .  .  .  (iilttingen  1740. 
Origines  (»ennaniac  oder  das  älteste  Teutsch- 
land unter  den  l{önieni,  Franken  und  Saelisen. 
Theil  3.    Lemgri   17t;s. 

'rudenus,  Vajentinns  Fenlinandus  liber  baro  de, 

M.  Codex  dipl.  Moguntin. 
(•nillimann,  Francisens,  Habsburgiaea  .  .  .    Fd. 

nova   Üati.sbonac   16116.     Kd.  111.    Tiguri  1737. 

N.  Preitingci'. 
(riilieh.  Philip|>  .Jakob  von.  Historiseli -juridische 

Abhandlung    über   die  Meverdinge    des   nörd- 

licdien  1  >i-utschlandes.  insbesondere  des  Iloeh- 

Htifts   Hilde.-^hcim.    (iiessen   1802. 

Iiäberlin.  Analeeta  inedii  aevi  ad  illustranda 
iura  et  res  (»ermanieas.  Norindjergae  et 
Lipsiac   1764. 


Ilalinius,  Simon  l-'riderieus ,  Colleetio  nmuu- 
mcnlorum  vctei-um  et  reeentiuni  ini'ditoiuui  ... 
Tum.  1.    lirunsvigae   1724. 

Hansizins,  Jlarcus,  (iermaniae  saeiae  lonnis 'J. 
Arehii'piseoiiatns  Salisburgcnsis  eln'onuldgice 
propositns.    .\ugusl;ic'  \'indelieorum    1729. 

Hartzheini,  loscphns,  Coneilia  (iermaniae  ... 
Tom.  .'*.    ( 'olimiae    1760. 

llautbalcr.  Willibald,  .v.  rrkuiidi  iibuili.  .Sjilz- 
biirger. 

lleineeeius,  .IdIi.  .MK-Iiaci,  Numiirum  (ioslari- 
eiisinm  antitpii  pariter  ae  reeentioris  aevi  soli- 
diirum  aecpie  ae  braeteatorum  .syllogc.  /;, 
.Icdiaim  Michaelis  llciiii'ceii  et  .Icijiami  (icorg 
lA'uekti'ldi  Scriptiu-es  ri'ruin  <  iennaniearuni, 
cum  variis  di|)|iimatibus  et  indicibiis  in  nmiin 
viilnmen  eidleeti.   Franeot'uiti  .ul  .Moeniim  1707. 

Hey  berge  r,  W'iilirlmus  luannes.  lelmiigraplii;i 
ehnndci  Habi'nbiTginsis  di|il<>m:itica  sivc  i^pj- 
tiime  dipliuiiatieci  -  iiistdi'ica.  Pars  ].  liaiii- 
bergae    177-1. 

( — )  Die  durch  die  allg« meine  teutsi'iie  und  lie- 
sonders  babenbergische  <ieschichte  aut'gi'klarte 
...  Landeshoheit  des  kayserlichen  liist- 
und  Fürstenthums  Mamberg  über  den  Mark- 
Hecken  und  das  gesummte  ,\int  Fürth.  Ud.  2: 
Codex  probationum  diplomatieus.  I>ainl)er^ 
1774. 

Hirsch,  Siegfrieil ,  .laiirbücher  des  Dcutsciien 
Heichs  unter  Heinrich  IL  [/«;  .Jahi-lu'icher 
der  Deut.schen  (icscliiclit<'.|  Ud.  I.  P.d.  2. 
vollendet  von  Hermami  Pabst.  Hd.  :i,  lisg. 
und  vollendet  von  Harry  JJresslau.  Pierlin 
1862.    1.S64.     Leipzig  187'5. 

Hodenberg,  Wilhcdm  von.  Verdener  (le>ehiclits- 
(piellen.     Heft  2.     Celle    1857. 

(Hormayr,  .losel'  Freiherr  von)  Tascheiiliiicli 
für  lue  vaterländische  (.leschiclite.  .lahr;;.  3. 
Wien   18  IM. 

H  ci  rt  z  s  e  li  an  s  ky ,  .Vdaliiert,  und  i'erlbacli, 
Max.  Loiiibardisehe  Urkunden  des  elften  Jahr 
liundeits  aus  der  Sammlung  Morbio  auf  di-r 
koniu'iielien  L'niversitätsbilih'othek  zu  Halle 
Halle    1.S90. 

Huillard-Hr.'holles,  .l.-L.-A.,  Hi.sKn-ia  diplo 
niatiea  Frifleriei  secundi  .  .  .  auspiciis  et 
suinptibus  H.  de  Albertis  dt'  Luynes.  Tom.  3 
I'arisiis   1852. 

Jacobs,     Kd.,    s.    rikniidiiiliueji     des     Kiosler^ 

llsenbnrg. 
Jaffi',    Philippu.'^,     Piblintheca    renim    (iermani 

earum      Tom.    ä:     Monnineiila     llambergcnsia 

Perolini    1869. 
—   Hegcsta    pontiticum    ]\omanorum     ab    eonditJi 

ecciesia     ad      annum      post     Christum     nalinn 


Hiulici- IJi  ;;l-.li'r  :    .lulirliüi'lifi'    —    I.iiihIuii. 


74; 


.M('.\('\U1.    K.l.  L'.  :iiis|.icii>  (iiilirlini  \\.iti(.|i- 

l);H.'ll      l'UniVCIMUlt      S.     I^ricwcllt'clil  .      I''.     K.llliMI- 

l)i-uiiiirr.   I'.  l'.w  .ilil.    'I'iuii.  I.  '_'.    I.i|i.si,ic    Isx."). 
ISSS. 

.1  ;i  li  I- iiii  r  h  ,' I-  ilcr  1  >  r  11  I  sc  li  cn  <  icsclliclltr.  Awt' 
\  I  r.iiil;issiiiii,'  SciiH  T  .Müji'stät  des  I\c>iii;,'s  vim 
liiiycni  lisi;-.  iliircli  die  liistorisclii' ( 'uiiiiiiissii(n 
l)i'i  der  Kiinij;!.  AUadcmii'  diT  W  i>sciiscli;itt(ii. 
N.  liiTidi.-irdi,  Brcsslaii ,  Diiininlcr,  llirscli, 
Stciiidortr. 

.1  all  rl)  ü  i' li  f  r  dor  Kr>iiii,dicli(ii  AUadcini»'  f^ciiiein- 
iiüt/.i;;-i'r  W'issonstdiiil'lrii  zu  !■',  r  fii  r  t.  Neuf 
l'ol-.'.     ürfi    i:>.     Krfiirt    1S,S7. 

.1  a  li  rliuc  li  dci'  ( icsi  llscliai't  lur  Icit  liri  ii;;i  sehe 
t  ii'scliiflitc    und   AlliTtluiinsUiiiidc.     .lalir;;'.  10, 

l^'.IV.       Met/.. 

.i  a  h  il)üt- lie  1- d<i-  Literatur.  I'xl.  44.  Wien  1S2.S. 
.Ulf  ei'iK'in  Anzcigel)latt  für  \Vi.-iSLMi.s(.-liaft  und 
Kunst. 

,J  alirosljt-richt.  ")'_*.  und  53.,  des  \'(i<^tläM(lisclirn 
altfrthuiusfor.schcndcn  Vereins  zu  Holienlcubcn 
und  4.  und  5.  Jalwcsbericlit  dos  (iestdiiidits- 
und  altiTthuinstorscluMidon  Vereins  zu  Selilciz. 
Il.sg.  von  M.  Dietrieli.    (1SS2.) 

.Takseli.  Aujjust  von,  Monunienta  historica  ducatiis 
Cariiitiiiae.  Bd.  1:  Die  Gurker  (leseliielit.s- 
«luellcn  S(i4--l'J.'{2.    Kla.u'.-nfurt   l.SO(i. 

Jiiniekc,  K.,  .s-.  l'rkundenbueli  des  liochstifts 
Hildesheiiii. 

Jan  n  er,  Ferdinand,  (icseldelite  der  Risehiife  von 
l>e;;-cnsburg.  I?d.  1.  licgcnsbur-;-,  New  York  iX; 
("iueinnati   1883. 

Jostes,  Franz,  Die  Kai.sei--  und  i\iinigsiirkundcn 
des  Osnabriioker  Landes  im  Liehtih-uek  lisg. 
I Mit  einer  Sotiderdumiahe  iler  dii'  '/'riiii.sscriji- 
tiitiii'H  entholtendcii  Einitittnuj.)  Münster  i.  \V. 
(1899.) 

Kein-,  1'..  .V.  l'rkundcnbueii  des  Hoclistifts  Merse- 
burg. 

(K  1  e  i  in  ay  i'u  .  l''ranz  Tbaddäus  von)  L'npar- 
tbeyiselie  Abliandbmg  von  dem  Staate  des 
liolien  Krzstit'ts  Salzburg  und  dessen  Cirund- 
vert'assung  .  .  .   1770. 

Kleinsorgen,  Gerhard  von,  Kirclungiseliielite 
von  Westplialen  und  angriinzeiiden  Oertern. 
Tlieil   1.    Mün.ster  i.  W.  l'779. 

Knaut.  Ghristianus,  Antiquitates  comitatus  IJallcn- 
stadiensis  et  Aseaniensis  oder  ( iründliebe  und 
aust'übrliche  15eselireibung  der  beyden  uiiraiten 
nnrdtburingiseben  ( iratsebat't(  n  IJallenstädt  tiiul 
Asehersleben   .  .  .    L'(>tlien   ll.UKS. 

Koeh-Sternfeld,  J.  E.  v.,  Beyträge  zur  teutschen 
Länder-,  Vcilkcr-,  Sitten-  und  Staatenkunde. 
Iid.  .'5:  Das  l'rädialjn-ineip,  die  (irundiage  und 
Kettung  der  lluralstaaten  und  insbesondere  des 


ebristlifli  -gernianiHeben  Stniitenftystenii».    Mün- 

ebeu  l.s;t:». 

Köbii'r,  <iustav,  «.  Codex  dipl.  Lu.>iiitiao  superioris. 

K  oe  \\  ne,  ( 'ark  Der  rrspruug  der  Siadtverfassuug 
in  Worms,  S|ieier  und  .Mainz.  |  rntersuelningen 
zui'  l)eutselien  Staats-  und  Keeiit-sgi-siiiielite 
bsg.  von  Otto  (Jierke.  Heft  :U.|     Urchiau  IN'.IO. 

Kremer,  < 'hristoidi  .lak<ib,  Akadeiiiiselie  Hei- 
Iriige  zur  liülcli-  und  Hergiseben  Geseliieble. 
Itd.  '2.     Mannbi'im    1 77(i. 

Ivreniei-,  .bili.uin  .M.-irlin,  (lenealogiselie  Ge- 
sebielite  des  alten  Ardenniscben  ( leseldeclits, 
insbesondere  des  zu  demselben  geliiirigen 
Hauses  der  eliemaligi'u  (irafen  zu  Sarlu-iik. 
Mit  I  ine  in  ( 'odex  diplonuiticus.  Frankt'iirl  inid 
Leipzig   1785. 

Kr(^ysig,  (Jeorge  f  Miristopb ,  Hey  träge  zur 
Historie  derer  ('hur-  und  Fürstlieben  1-aude. 
Tlieil  1.  Alteilburg  17.")4.  Theil  (),  h.sg.  von 
lleiiirieli   (lottlieb   Franeken.    Altenburg  1 7li4. 

—  Dijilomataria  et  scri|>tores,  .v.  Sehcittgen. 
Krieger.    Albert,  Topogra]>hi.sehes  Wiirterbueli 

des  ( Trossherzogtums  Baden.  Hsg.  von  dei- 
badisehcn  historischen  Konnnission.  Heidelberg 
1898. 

Krosigk,  Konrad  von,  .s.  l 'rkiiiidenbiieli  der 
Familie   von    Krosigk. 

Kuchen  bee  ker,  .loh.  Phil.,  Analeeta  Hassiaca. 

("oll.  1.  12.    Marburg   17'J.S.    1742. 
(Kuen)  Colleetio  seriptorum  .  .  .    Tom.  1      rimae 

1756. 

Kurz,  Franz,  Beyträge  zur  fJeschiehte  des  Landes 
Oesterreieh   ob  der  Enns.    Tlieil  3.    Linz  ISO». 
Kurze,   Friderieus,  \.  Tliietmariis. 

Ijaguille,  Louis,  Histoire  de  la  provinee  d'Alsace 
depuis  .Iitli's  L'esar  jusqu'au  mariage  de 
Louis  \V.   .  .  .     Strasbourg  1727.     l'artie  'S: 

rreiives. 

Lamius,  lo.,  Delieiae  eruditoriim  seu  veteruni 
iivfy.(V)TO)}'  opiiseulorum  eolleetanea.  (Bd.  3): 
Historiae  |ioiititieiae  et  augustae  pars  secunda. 
(Bd.  13):  L'haritonis  et  Hippophili  hodooiioriei 
|iars  tertia.    Florentiae   1737.   1743. 

—  Sanetae  eeelesiae  Florentiuae  monuincnta. 
Tom.  3.  4.    Florentiae   1758. 

L  a  m  m  e  r  s  ,  Ferdinand ,  Geschichte  der  Stadt 
Erlangen  von  ilirem  Ursprung  unter  den 
fi;iiikisehen  Kiiuigen  bis  zur  Abtretung  an 
ilie  Krone  Bayern.    Erlangen   1.S34. 

Landau,  (.i..  Historisch  -  topographisehe  Be- 
schreibung der  wüsten  Ortschaften  im  Kur- 
fürstenthuni  Hessen  und  in  den  grossherzoglich 
hessischen  Antlicili'ii  am  Hessengaue,  am 
Oberlahngaue    und   am   Ittergaue.    (Zeitschrift 

94* 


r48 


Büclior  -  Kesristi'i- :    Laiij; 


Mittheiliiii^on. 


des  Vereins  tur  hessiselie  (ieseliioliti'  und 
l.anileskuncle.    7.  Supplement. )     Kassel   1858. 

Liinj;.  Carolns  Ileniieus  de.  Hc^esta  sive  rennn 
Itiiiearum  «utojrrapha  ad  anninn  iis(|ue  ^I( "('('. 
N'.vl.  1.    Monaei   IS'.".'. 

La  neust  i- in,  .loaeliini  liaiwaiil.  llistmia  diiiin- 
niatiea  episeopatus  llildrsimsis.  das  ist  Diplo- 
inatiselie  Historie  des  Histhunis  Ilildeslieiui  .  .  . 
Mild.sliein.   1740.    2  Tluile. 

—  Spccimen  geograpliieae  niedii  aevi  diplitniatieae, 
hoe  est:  l)eseriitti<>  dioeeesis  llildcslieinuMisis 
jier  antiqnos  snns  pagos.    Hennopoli   174."). 

I.aurt'utius  N'ieeutinus  nxtuaehus  ,s-.  Leo  Ostieusis. 

Ledderhose.  < ".  \V..    KLiin'    Srlinffn.     Hd.  '2. 

Marbur};   1787. 
Ledebur.    Leopold  von,    s.  Archiv  tur  die  (ii'- 

scliiclitskunde  des  prenssiseheu   Staates. 

Le  <;!av,  A..   Hevue    des    opera    diploinatiea  de 

Miraeus.    Hrnxelles   1856. 
Le    Louj;.    Nieolas.    Histoire    eeeli'siastique    et 

eiviK-  du  dincese  de  Laon   et  <le  tout   le  pays 

eontenu   entre  TOise    et    la   Mcuse,    l'-^isne  et 

la  .Sanibre.    OliAloiis   1788. 
Leo  (Ostiensis),    ("hronicon   Casinense,    ed.   Lau- 

rentins  Vicentinus    uionaelius.     Venetiis   ISl.'i. 

Le  Rov,  laeobns.  N'otitia  niarchionatus  saeri 
Homaui  iinperii.  lioe  est  urbis  et  agri  Ant- 
vi-rj)iensis,  oppidoruiu .  dnuiiniorum ,  moua- 
stcriorinn  eastcll«irmiii|ni'  sub  v«  .  .  .  Anistelo- 
danii    1H78. 

l.i'uektV'ld,  .loii.  (icor^.,  .\nti([uitatcs  Blancki-u- 
liuTfrens.  oder  t  ienealofjiselu'  und  liistoriselic 
Besebn'iljuu;^  derer  voruialils  f^ciebtcu  (Jrafi-u 
von  Ulauekeuburg  am  Hartz -Walde,  nel)st 
kurt/.er  Naciu'ielit  von  der  alten  kayserl.  säclis. 
I'taltzstadt  Waiiiiausen,  wie  auch  einigen  genea- 
logiselieu  Stammtafeln  derer  hertzogl.  liraun- 
>elnveig-  und  Lüneburgi.^elien  Krbuiarscliailen 
und  Herren  von  Uidersliausen.  Kraiiekfurtli 
und  Leipzig  1708. 

Autifpütates  Praemonstratenses  oder  liistoriselie 
Naelirielit  von  zweyen  elnuals  beriilnnten  Pr.ie- 
monstrateusi'rkiöst<'rn  S.  Marien  in  Majj;de- 
burg  und  (iottes-(inade  bei  (.'albe.  Magdeburg 
und  Leipzig   1721. 

—  Kurtze  liistoriselie  Naeliricht  von  einem  sehr 
raren  und  selifiiien  M  e  r  s  e  li  u  r  g  i  s  e  li  e  n 
Braeteaten   .  .  .     Haiberstadt    172:{. 

LocatiiH,  Umbertus,  De  l'laciiitinae  urbis  origiiie, 
8UCCCKHU  et  iaudibus.    ( 'remonae   1564. 

Loosliorn.  .bdiaiin,  Die  <!escliiebte  des  Histliums 
Bamberg.    Bd.  1.    Münelien   IHSd. 

!.,oc  wen  fehl.    .'^,,    Hege.stu  jxintitieiim,    s.  .latb'-. 

(Luchi,  (i.  L.),  Monumental  nionasterii  Leonensis 
brcvi  coniraentnrio  illiistrata.     Woinae    17.">!t. 


Ludewig,  lo.  l'etrns  a.  luli(|uiae  manuserip- 
torum  .  .  .  Tom.  4.   Fraueofurti  et  Lipsiae  1722. 

-~  Seriptores  rerum  episeopatus  Baiubergeusis. 
(Novmn  Volumen  seriptoruiu  reruiii  (ieruiauj- 
earuin.     Pars  L|     Fraiieut'iirli  et  Lijisiae  1718. 

1.  Uli  ig.  .lo.  ( 'liristian..  Das  'reutselie  b'eielis- 
jirehiv   .  .  .    Bd.  7.  8.    Leipzig   1711.    1712, 

!.,üntzei,  11.  .\.,  Der  lieilige  Beniward.  i'>i>eiinf 
von   llildeslieini.     llildeslu'iin    IS.'ili. 

-Mager,  Martiiius,  De  advoeatia  anii.nta  sive 
eiieiitelari  patroiioruin  iure  et  potestate  elieu- 
tumipie  iifrieio  viilgo  Sebutz-  und  Seliii'iiis- 
gereelitigkeit  diet"  in  et  extra  lunnaiin  -  ( Jer- 
luanieuiii  iiiiperiuni  luoribus  priseis  et  iiodiernis 
reeepto  traetatus  iuridico-liistorieo-iiolitieus  .  .  . 
Praneiifurli    162."). 

Malaguzzi,  conte  Carolo.  ,v.  Canali. 

Marlot,  Dom  (iuiilauuie,  Ilistnire  de  la  ville, 
eite  et  niiiversit«'  de  Keims,  ini'tropolitiiiue  de 

la     (iaule     Belgil|Ue.      \nl.    2.    ii.       Keillls     1 S45. 

1846. 
Mazzatiiiti,   <iiiise|i|ir.   (Ili   nrcliivi   della   .-inria 

dltalia.  Vol.  1.    Koeea  S.  Caseiano  1897—98. 
Meili  iin.  Ileiirieus  junior,  Rerum  Germaniearum     ■ 

tomi  III.   Ileliiiaestadii  1688.  Tom.  2.  sei-ii)tore8     I 

t  M-nnaiiieos   ab   H.  Jleiboniio  juniore  e   .MStis 

priinuiii    publieatos  recensitosfpie    et   imtis  ali- 

eubi  illustratos  eontinens. 
Meyer,    .loliaiuies.    .s.  Tlnirgaiiiselies    rrkmiden- 

bueli. 
Mezger,  .Joseplius,  Historia  Salisbumensis.    Hoc 

est    Vitae    episcoiiorum    et    areliiepiseoporum 

Salislmrgensium    neenon    aVjbatuin    monasii  rii 

S.  Peti'i   .  .  .    Salislmrgi    16!t2. 
Migne,  .1.  P.,   Patrologiae    eursus  comiilciiis   ... 

toni.  140.   144.    Parisiis   18.53.   1867. 
Minotto,  A.-S.,    Aeta    et    diplnmata   .  .  .    vol.  2, 

seet.  3.    Venetiis   1874. 
.Miiiiilnli.   ('ailii.  .V.  .\i-cliivio  storieo  italiaim. 
.Miraeus,  Autbertus,  Opera  dii)l<iniatie;i  it  liisto- 

riea  .  .  .    Ld.  II.  a.  loa.  Krane.  l''i)ppeii>.  \'ol.  4. 

Bruxellis    1748. 

—  s.  Le  (ilay. 

MittlK'ilungen  ile.s  Instituts  inv  .ist (n-rcMeiiiseiio 

<  ieseliielitsforselinng  .  .  .  redigiert  von  |-',.  Miilil- 

baeher.    Bd.  6.  lt.  II.  21.  22.    Innsliruck  1 SS5. 

IKSH.    18!)0.    1 !)()().    l'.KIl. 
-M  i  1 1  li  e  i  1  u  n  gl- 11     des     liistiiriselien   \'ereiii.s    /ti 

Osnabrück.    Bd.  8.    Osnabrück    KStiti. 
Mittlieilungen  der  (iesellscbaft  für  Salzburger 

Landeskunde.   N'en-iusjalir  35.   KsDö.  Ui'digiert 

von    l-"riedrieli    Pirekuiayer.     Sal/.lnu'g. 
.M  ittlieilungen.  Neue,  aus  dem  (ubiet  liistorisch- 

aiiti<|uariselier    l'"orselniiigeii.      Im   Namen    des 


Biu-hcr- KcffiBter:   Mono   —   l'roliiii. 


74!» 


t  li  ü  ri  ii<i;iseli-sjicliHisulicn  Vereins   .   ,   .    lisj;. 
von  .1.  O.  Op.!.   15(1.  17.  18.    Hallo  1H«9.  1804. 
Mono,   Franz  .losi-pli,  s.  An/cij^i-r  für  Kiimlc  der 
tciitsfliiMi  Vorzeit. 

Ijhullins.iimiiliin^-     dir     liadisclicii     i.aiidcsj^c- 
^(■lii<lit<>.     I'.d.  :{.     Karlsrulie    IS'IH. 
Mnniiiii.'iita     Hoica     .    .    .    \'ol.   !l.     l(t.     15.    ,'10 
ipars    1).    .Monaeliii    17t;7.    17(;s.    17H7.    1834. 

Moininienta  (ierniuniaf  liistoriea  .  .  .  ("on- 
stitutiones  ut  acta  |iitliliea  inipüratormii  et 
re^inn.  Toni.  1.  ed.  I.iidr^ieii.-;  Weiland.  Ilanno- 
verae  l.S!)!{.  1  )i])loniatiini  rej^uni  (-t  inipera- 
toruni  <>ernianiae  toni.  1.2.  Ilainioverae  1879 — 
1S84.  1888  —  1893.  -  .Seriiitoruni  toin.  5.  6. 
10.  11.  13.  15  pars  2.  16.  llannuverae  1844. 
I.s.')2.    1854.    1881.    1SS8.   ISSn. 

Moniimenti  storiei  jiulilieati  della  r.  deputa/.ione 
N'iiirta  di  storia  patria.  Serie  4.  Mi.scelianea 
vol.  .'{.    \'enezia   1S.S5. 

Miieliar,  Alliert  v..  (iescliiclite  des  Herzogtluims 
Steiermark.    Tlieil  4.    (irätz   1848. 

-M  ü  li  1 1>  a  e  h  e  r.  Hnj^elliert ,  Hegesta  inij)erii  I, 
V.  l?ölinier. 

Muratori,  Lud.  Aiit..  Antiquitates  Italicae  .  .  . 
'l'oni.  4.    .Mcdiolani    1  741 . 


Na  eil  trab,  Fürstlicher  ertzlji.<eliöflicli(  r  üre- 
mi.sclier,  .  .  .  samt  ferner  angeliengten  kurzen 
aber  olinliintertreiblielien   Deduktion.     1()4'J. 

Nagel,  ^Vntonins,  Xotitiae  origines  domus  lioieae 
seeulis  X.  et  XI.  illustrantes  .  .  .  Monacliii 
1SU4. 

Nessel,  Daniel  de,  .Supj)leraentnm  Jiruschianum 
sive  Ciasparis  Uruseliii  nioiiasteriorum  et  epi- 
scopatuum  ( iernianiae  praeei[)Uoruni  ac  maxime 
illiistrium  chronieon  .<ivc  centuria  secunda. 
\  indobonae    1()92. 

Not  izcnblatt.  Ikälage  zum  Archiv  für  Kunde 
österreichischer  ( iesehiehtsquellen  .  .  .  .lahrg. 
3.  »).     Wien    ]S5:i.    ISÖli. 


(  )e  s  t.e  r  r  e  i  c  h  e  r,  Paul,  Denkwürdigkeiten  der 
fränkischen  Geschichte  mit  besonderer  Rück- 
sieht auf  das  Fürstbistlium  llaniberg.  Stück  2.  3. 
r.amberg  1832. 
-  (Jesdiichte  der  Herrschaft  Hanz.  Teil  2: 
Urkundensammkmg.    IJamberg   1833. 

U  0  r  k  o  n  d  o  n  b  o  e  k  n.  Urkundenbuch. 

Ottenthai.  Kmil  v. .  Kegesta  iraperii  II, 
.s'.   Böhmer. 

Overham,  Adolphus,  Vita  b.  ^leinwerci  ecclesiae 
l'aderboniensis  episcopi,  a  (.'hristophoro  l>ro- 
wero  .  .  e  mss.  primum  eruta  scholiisque  illu- 


strata,    nunc  vero  recognita.    ad   autograplnini 
restituta  i-t  noiis  asper.sa.     Nfuihusii    KiHl. 
Overmann.  .VIfred,  (Irätin  M.'ithilih'  vcin  Tuseien. 
Innsbruck    1S!I5. 


labst,  Hermann,  .lahrbüeher  des  Deutschen 
Reichs   unter   Heinrieh  II.,    v.  Hirsch. 

I'alatius,  loannes,  .Vipiihi  saneta  sive  Havarica. 
.  .  .   N'enetiis   1074. 

I'apebroeh.   Daniel,  h.  Acta  sanctorum   Innii. 

Pasqui,  l'baldo,  Docuinenti  per  la  storia  della 
citt.'i  di  -\rezzo  nel  medio  evo.  \'o|.  1:  < 'odice 
diploMiatieo.  |=  Dociimi'iiti  di  stori.-i  Italiana 
pnbblieati  a  cura  della  dcputazione  Toseana 
sugli  studi  di  storia  patri.-i.  Tomo  ll.{  Firenze 
1899. 

Panllini,  ("hristian\is  Franciscus,  Anonymi  nio- 
nachi  annales  ( 'orbeicnses  succincti.  /«  i/ts/n-Z/icn 
Herum  et  anti(juitatum  ( iermanicarum  syntagma 
varios  annales,  chronica  et  dissertntiones  com- 
prendcns  (  7'//k7  3,  .S.  3(55  —  420).  Francofurti 
ad   .Moenuni    1698. 

Paulus,  .lohann  Conrad,  (ieschichte  des  Möllen- 
becker  Klosters  von  seiner  ersten  Stiftung  bis 
auf  gegenwärtige  Zeit.    Rinteln    1784. 

Periodico  della  societä  per  la  jirovincia  e  antica 
diocesi  di  Coino.    Vol.  3.    Como    1883. 

Perlbach,  Max,  Lombardische  Urkunden,  s. 
Hortzschansky. 

Pertz  (Georg  lleimuch),  König  Ludwigs  mid 
Arniüfs  Urkunden  für  das  Bisthuni  Verden  und 
die  Stiftungsurkunden  von  (iandersheim. 
Hamelslohe  und  Uelzen,  als  Probedruck  eines 
Urknndenbuches  der  Weifischen  Lanib'.  Hau 
nover   1840. 

Petragrass a,  Bartholomaeus,  Laureolae  sacrae 
singulis  eccl.  Papiens.  episc.  c<nitextae.    1G68. 

Petri  Damiani  Opera  omnia  coli.  .  .  .  studio 
et  labore  d.  C'onstantini  Caietani.  Tom.  2. 
Parisiis   1642. 

Pez,  Bernardus,  Thesaurus  anecdotorum  novis- 
sinnis.  Tum.  3.  6  [Codex  diplomatieo-historico- 
cpistolarisj.  Augustae  \'indeIicoruui  et  Craecii 
1721.   1729. 

Philipp!,  F.,  .V.  Osnabrücker  irrkundenbuch. 

Piter,  BonJiventura,  Thesaurus  absconditus  in 
agro  seu  monasterio  Brzewnoviensi  prope 
Pragam  .  .  .  Brunae   1762. 

Pratje,   Job.  Ilinr..    .\ltes    und    Neues    aus    den 

Herzogthüinern    Bremen    und  Verden.     Bd.  1. 

Stade   1769. 
Prelini,    Cesare,    San    Siro    prinio    vescovo    e 

patrono  della  cittä  e  diocesi  di  Pavia.   Vol.  2. 

Pavia   1890. 


50 


BiicIiiT- RofriKter:    rrütTiinjt    —    Solmltcs. 


l'riift'ung,  Kcflitsgejjrümlcto,  mit  vnllstiiiulij^joiii 
Meweiss  durcliaus  bewahrte,  derer  näiiibtliolioii 
llis^lu•r^l  ab  Seiten  «Ics  Hainbergisclicn  Dboin- 
eapituls  willer  tbis  liui-lisiitt't  iiiul  seine  iler- 
ninhlen  ivjjierende  linelitiirstlielic  (iniulcii  di\- 
selbsteu  zum  \'(irseb<iii  irelirarliten  Si-Iiriiricii. 
.  .  .   1745. 

ruM'li.  Si-jismumlus,  Clinindiof^iac  saerac  diu'atus 
Styriae  pars  1.    (iraecii    1715. 

t^uix,  rliristian.  l)if  ki>iii';ru-li<'  Kaiiellc  und 
das  i-licniai.  adi-lige  Niinuenklnstcr  auf  dem 
Snlvntorsberpe.    Aaelien   1829. 

—  Oescliii'lite  der  elieinalij,'i'n  Heielisabtci  ISuri- 
selu'id  .  .  .  Aachen    ls;{4. 

Reillieh,  Oswald.  Hejie.'^ta  ini|icni  \'l..  s.  Hölinier. 

K  ei  nee  ei  US.  Heinerus,  »•.  Thietniarus. 

Kena.  Cosinio  della,  (e  Ippolitit  ("aniiei)  Dclla 
Serie  dciili  aiitiehi  duelii  <•  niareiiesi  di  Tiiscaiia 
parte  seeonda.  (Bd.  1,  Tiieil  1:)  Introduzione 
dedieata  all'  ill.  si<rn.  L.  Bartolini.  Firenze 
17ti4.  (Theil  4:1  Supidenienli  distorie  Toseane 
di  I.r.  A.  .\.  dedieati  all'  ill.  si<;n.  F.  (J.  Fenini. 
Firenze   177;:{. 

Hepetti,  Knianuele,  Diziouario  gcojcraiien  üsieo 
storieo  della  Toscana.  Vol.  1.  2.  Firenze 
lS3:i  1835. 

Kesch,  .losephus.  Annales  eeelesiac  Sabionensis 
nunc  Brixiensis  .  .  .  'l'iini.  3.  Augusta  Vinde- 
lieorum   1767. 

Rensens  .v.  Analeetes. 

Kiezler,  Sigmund,  (lesehiehte  Baierns.  \/ii : 
(Jesehichte  der  euro|)iiischen  Staaten,  hsg.  von 
A.  II.  L.  Heeren.  F.  A.  Ikiit  \ind  W.  von 
(iiesebrecht.     Bd.  1.    (iotha   1.S78. 

Ko(|ues,  Hennann  von.  s.  Urkundenbueli  tles 
Klosters  Kaufungen. 

Hosehmann.  Anto)).  l)e  episeojtatu  Sabi(uicn.si 
S.  (.'assiani  lloborctani  disipiisitio.  Toni.  2. 
Ulniae    1751. 

Hos.si,  Ottavio.  Elogi  historiei  di  Brcsciani  illu.stri. 
l$re»eia    lti20. 

KouBsct  (de  MiBsy,  Jean)  Su|)pl<'-ment  au  corps 
universel  di])loniatirpte  du  droit  des  gens,  eon- 
tenant  un  reeueil  des  traitcz  .  .  .  qui  ont 
eeha|»i'-  aux  jireniirres  reelu-relies  de  .Mr.  (.lean) 
Du  Slont.  'J'oiue  1,  partie  1.  Ainstcrdani,  La 
llayc   1789. 

liubei.  Hieronvnii.  Historiariiin  Kavennatuni  libri 
deeem.     (Kd.  I|  \'i-netiis  1572. 

Hudhart,  (Jeorg  Thonia«,  Aelteste  (iescliiehte 
Bayern»  und  der  in  neuester  Zeit  zum  König- 
reielii-  Bayern  gehörigen  Provinzen  Scliwabi-n, 
l'heinland  und   F'ranki-n.    Haiidturg   1841. 


k^aekur.  Ernst.  1  )i('  ( 'luniaceiisci-  in  ilircr  kirch- 
iielicn  und  allgi'nieingi'sebielitlii'hcn  Wii'k- 
samkeit  iiis  zur  Mitte  des  elften  .lahrhunderts. 
Bd.  1.  2.     Halle  a.  S.    18!12.  1S04. 

Sagitlarius.  Ca.spar,  Historia  1  lallprr>i,iilitnsis 
ab  originii)Us  per  singnlos  cpiscupos  ad  iira<- 
si-ntem   statnni   repetita.    .lenae    Iti75. 

Sanelenientius,  Henrieus,  Series  eritieo-ehrono- 
logiea  episeoponun  < 'i'enionciisiiini  .  .  .  ( 'i'c 
nionae    1814. 

Sancraeker,    Fberhanl  Andreas,  \'crsueli  riner 
i-lin>nologiseh  -  iliplonialiseji  -  stalistiselien     (ie- 
scliieiite     des     linfiiiarkts     l'iirtli     und     seiner 
zwölf  einverleiltten  Ortschaften.  Tlnil  I,    Nüni 
berg  und   Leipzig   1781). 

( — )  Isordgauische  Staatengeseliieliti'  oder  Iniehst 
merkwürdige  Besehreibung  des  Burggravtliunis 
iSürnberg  .  .  .  Tlieil  1.  l''rankfurl  inid  Lciji/.ig 
171K). 

Schäfer.  Wilhehn,  Saehsenchronik  für  \'er- 
gangenheit  und  (iegenwart  oder  Magazin  fih' 
Ansanindung  und  ^littheilung  der  allseitigen 
Eigiiisciiaften,  Schicksale  und  \'erh;dtnisse  der 
sächsisciien  <  iesaniiiitlandc.  Bd.  1.  I)resden 
1854.    Bd.  2  (s.  I.  et  a.). 

Sciiatz,  Wilhelm.  Incerti  auctoris  saec.  .\111. 
chronicnii  liallierstadense  inde  ab  a.78(l.  us(pii' 
ad  a.  1200.    IIall)crstadt  1839. 

Schul  in  cke,  l-'riederich  Christoph.  Mcmimenta 
Ilassiaea  ...   'riicil  3.    ( "assel    1750. 

S  c  h  n  e  i  d  a  \\  i  n  d  ,  1".  A..  N'ersiieh  einer  statisti- 
schin  Besciireii)ung  des  kaiserliciien  ilochstifts 
Baml)erg.    .\bth.  2.    Bamberg   17!)". 

Schot  tgen,  ('liristian.  Inventariuni  iliploma- 
ticnm  iiistoria<'  Saxoniae  sn|>i'rioris ,  das  ist 
\'erzeiclinis  derer  liirkunden  der  Historie  von 
Obersachseil   .  .  .    Halle    1747. 

Schot  tgen.  ( "liristianus,  und  Kreysig,  (ieor- 
gius.  l)i)iloniataria  et  scriptores  historiae  Ger- 
nianicae  niedii  aevi  .  .  .  Tom.  I.  .Mteiilmrgi 
1753. 

Schriften  des  Vereins  für  (ieschichte  des  Boden- 
sees und  seiner  Umgebung.  Hi'fl  K!.  l.ii dau 
1 884. 

Schroetter.  Franz  Ferdinand,  N'ersueh  einer 
österreichischi'ii  Staat.sgeschichte  von  dem  l'r- 
sprunge  ( )esterreichs  bis  nach  dessen  lOrhöhung 
in  ein   llerzogthum.     \\'ien    1771. 

Schulx'i't  h.  M.  IL.  Nachträge  zum  historischen 
N'ersiiche  über  die  geistliche  und  weltliche 
Sla;its-  und  ( ierichtsverfassuiig  des  1  loelislilt^ 
Band)erg.     17t)2. 

Schultes.  .lohann  .Adolf,  Historische  Schriften 
.  .  .  Abth.  1.    Ilildbiirdiausen    1798. 


Bürlmr- Uojj^Htor:   Si'luilte»   —   ITrkiiiiilriilnicli. 


751 


(Sf  li  iil  t  es)  I)i|ilnn)ntisi-hi-  (icscliichto  (Ich  grilf- 
lic-licn  IIjuiscs  ilciinobcrf;.  'I'luil  1.  I  lilillniiji-- 
liiiuscn  (IT.SN). 

Sciz,  Nii'olaiis  Autoiiiiis,  AnaKsis  libri  eiii  titiilus: 
Brcvis  notitia  moiiastiTÜ  li.  v.  ^1.  Kljracoiisis 
.  .  .    \\'iiT('l)iirj^i    1 740. 

.Sfrifs  (acti  in  causa  Niivarii'iisis  ocflesiae  (;t 
lii|iarit'i).siiiiii  .saiu'ti  liilii  scii  Drta«!  .  .  .  cinii 
n.'f^ii)  (lucali  Hsco  Jlt-dinlaiii  (1721).  V!>lhiihl 
i'ili'iiliscli  mit  i/rr  in  />/>.  1.  2  iiiiif  niii  uns 
niiili  Wiener  }[<iteri(il  ritierteii  S[i(!C'ios  facti. 
nin  der  wir  iretfir  in  Ad/viyv/  nuc/i  in  Miiiliiiid 
ein    K.renip/<ir  iinf'fi'ni/en    kimnlrii. 

Scrics  .  .  |invil('^i<iriiiii  .  .  .  niniiastcricp  S.  Sal- 
vatoris  cinices.sonini.    (Kd.  II.)    'l'iciiii  1708. 

Si  t/  u  11  ^'sbericlitc  der  |iliiiiisi)|)lii.seli- philo  - 
Icijl'isciicn  und  <lii-  liistorisclieii  C'lasse  der 
k.  b.  Akadciiiif  der  \\  issctiscliafton  zu  Miiii- 
clicii.    Jahrg.  KSi)4,     München    ISil."). 

S  i  t  /.  uiig.-ibc  ri  c  ii  t  c  der  philiisnpliisch  -  liistc iri- 
schen (.'lasse  der  kaiserlichen  .Vkadeiiiie  der 
Wissenschaften,    lld.  14.  Wien  1854. 

Siildani,  Fidele,  Ilistoria  inonasterii  s.  ^[icliaclis 
de  l'assiniann  sive  corpus  historicuni  diplo- 
niaticuni  criticuni  .  .  .  iuxta  chronologicaiu 
abliatuin  i'.-issinian.  scricin  elaboratuni.  Toni.  1. 
Lucae  1741. 

<(>uestioni  istoriclu;  cronologiche  X'alloiiibro.sane. 
Lucca  17iJl.  iSeconda  parte,  in  replica  alla 
risposta  del  padre  (iiiidn  (jlrandi.  Firenze  1783. 

Speci<'s  facti  genuina  mit  seiner  besseren  15e- 
leuehtnng  in  der  dem  publieo  schon  bekannten 
rechtshangenden  Sach  Anselloi  Abbten  dos 
kais.  Stifts  und  ("lostcr.s  S.  Michelsberir.   1742. 

Species    facti    in    causa   deciinaruni   Langenmo- 

sensium    ex    insiruinentis  anthenticis  extracta, 

cum  corollarii.s  (s.  1.  et  a.) 
Spiess,    Philipj)    Ernst,    Aufklärungen    in    der 

Oeschichte    und    l)ij)loiuatik ,    als    eine    Fiu-t- 

setzung     der     archivalischen      Nebenarbeiten. 

Bayreuth   1791. 
Steichele,     Anton,     Das     Histhum     Augsburg 

historisch  und  statistisch  beschrieben.   P>d.  2.  15. 

.Vugsbiirg   18(}4.    1872. 

Stcindorff.  Ernst,  .lalii-büeher  des  Deutschen 
li'ciciis  unter  Heinrich  III.  \In:  .Jahrbüclu'r 
der  Deutschen  (icschichte.  l'd.  1.  2.  Leipzig 
1874.   18.81. 

Stengel,  Carolus,  Monastcriologia  in  «pia  in- 
signiuni  aliipiot  nioiiasterioruni  familiae  s. 
rieiiedicti  in  (lermania  oiigines  fundatorcs 
elariipie  viri  ex  eis  oriundi  deseribuntur  eo- 
rundemque  idaeae  aeri  inci.sae  oculis  subii- 
cinntur.    Augustae  \'indelieorum   1619. 

Stumpf,  Karl  Friedrich,  Acta  Jlaguntina  se- 
ciili  Xll.   L'rknndcn    zur  (icschichte    des  Erz- 


bistliiuns  Mainz  im  zwiiliten  .Jahrhundert.  Inns- 
bniek  IH(;:{. 
Stuiiipff,  .loliaiiii.  (iemeiiiei-  löblicher  Fydgno- 
sehatft  Sti'tti'ii,  l..aiiden  und  N'öickeren  ehroiiick- 
wirdiger  'riiaateii  Mesclin-vbimg  .  .  .  Ziirvch 
ir)48. 

Suriiis,  l.aiirentius.  De  probatis  sanctoruni  vitis. 
lulius.    ( 'oioniae  Agrippiii;i'-    1<II><. 

lesaiiro.  Kmanilel,  I)e|  regiio  il'llali.i  .--oilo  i 
bailiaii  ipitome.  Ed.  II.  III:  (,'oii  Ic  aniio- 
tationi  clejl'  abbate  \'a|ei-iaiio  < 'astiglionc. 
'roiino    l(i(;4.      r.ologna    ICSI). 

'riiesaiirus   historiac!   I  lelvetic:ie  .v.  I5rciting<,'r. 

'riiietmarus  .Mersebiirgcnsis  cpiscojni.s,  ( 'hn»- 
nicoii.  Ed.  Keinorus  Keineccius.  Francofurti 
ir)80.  —  l'ost  oditioneni  loh.  M.  Lappenbergü 
reeognovit  Friderieus  Kurze.  [In  Scriptorus 
rertiin  (iermaiiicaruiu  in  iisiiiii  seholaruni  ex 
Monumentis  ( ieinianiae  liistoricis  reciisi.|  llan- 
noverac    IHM). 

'riraboschi,  Oirolamo,  .Memorie  storiche  .Mode- 


ll". 


Mode 


nesi  col  codice  diiilomatico. 

1793. 
—   Storia    dell'   augusta    badia    di   S.  Silvesii-o    di 

Nonantola.    aggiuiitovi    il    codice    diplomatico 

della    inedcsima.     Toino    1.   2.     .Modiiia    17s4. 

178.5. 
Tommasi,  (iirolamo,  s.  Archivio  storico  italiano. 
Tosti,   l.uigi,   Ujiere    coinplete,    edite    da   Loreto 

Pascpialucci     \n\.  14.     \=   Storia   della  badia 

di  Montccassino  vol.  l.|     Homa   1888. 
—  Storia  della  badia  di  .Monte -Cassino.    Tonio  1. 

Napoli   1842. 

Tscliudi.  Aegidins,  Chronicon  llelveticum  oder 
Gründliche  Heschrcibung  der  sowohl  in  dem 
heil,  röniisehen  h'eich  als  besonders  in  einer  lobl. 
Eydgnossschaft  und  angräntzenden  Orten  vor- 
gelotfenen  merckwürdigsten  IJegegnusseii  .  .  . 
Ilsg.  v(m  .lohann  lUidolff  Iselin.  Tlieil  1.  l'.asel 
1734. 


Unterricht,  (»e.schiehts-  niid  rechtsverlässiger, 
auch  wahrhafte,  mit  ächten  Urkunden  durch- 
aus bewäln-te  Prüfung  der  bey  dem  Publieo 
ohnlängst  erschienenen  Speeici  facti,  in  betreff 
der  hoclifürstl.  Hrandenburg-  Onolzbachisch  - 
angeblicher  Kestitution  des  Status  anni  nor- 
mativi  zu  Fürth  .  .  .   1753. 

Urkunden  buch.  Das,  zu  der  in  Akten  und 
Hechten  bestbegründeten  Ausführung  der 
seit  .lahrlninderten  zwischen  dem  Hochstift 
und  der  Domjjrobstey  P)aiiiberg,  dann  dem 
hochfürstliclien  Il.iuse  P.randinburg-t  )nolzbacli 
über  die  voiilhcvlieiie  Obiii^kiit  in  dem  Markt- 


(Ol' 


Biifhci- Ut'pstor:    l'rkiindenbuoli   —    Wurstisen. 


flecken  und  Amte  Fürth  obgewalteteu  Ditte- 
renzien.    Hil.  1.    178Ö. 

Urkuiiilenbucli  der  Stadt  Goslar  und  der 
in  und  bei  Goslar  belegenen  geistlielien  Stif- 
tungen. Hearb.  von  Georg  Hode.  Tlieil  1. 
1=  Geseliielitsijuellen  der  Provinz  Saelisen 
und  angrenzender  Ciebiete.  lisg.  von  der 
liistoriselien  ("onnnission  der  l'rovinz  Saeliscii, 
Hd.  •->».]     Halle   li<m. 

Uorkondenboek  van  (ironingei.  tu  Dniite, 
bewirkt  doorl*..l.Hlok.  .1.  A.Keith,  SJiratania, 
.I.Üeitsnia.  ('.TL.  iiutgers.  Deell.  (Jroningen 
1  (Sit«. 

Irkundenbueb  di's  Moehstifts  Hildes  he  im 
und  seiner  Hiseiiöfe,  lisg.  von  K.  .lanieke. 
Tiieil  1.  1=  l'ublieatiouen  au.<  den  K.  I'nussi- 
seheu   Staat.sarehiven    ßd.  65.  |     l.eiiizig   KSSHi. 

l'rkundenbueli  des  in  der  (irafsehaft  Wernige- 
rodf  belegenen  Klosters  Il.se  nburg.  Bearb. 
von  Ed.  .iaeobs.  1.  Hälfte.  \i=  Ge.seliiehts- 
nucllen  der  Provinz  Saelisen  und  angrenzender 
(iebiete,  hsg.  von  der  liistorisehen  Conunissimi 
der  Provinz  Saelisen,  Hd.  f..  1.  Hälfte.]  Halle 
ltS7.">. 

l'rkundenbueli  des  Klosters  Kaiifiuigen  in 
Hessen,  im  Auftrage  des  liistorisehen  X'ercins 
der  Diöcese  Fidda  bearb.  und  hsg.  von 
Hennann    von    Hoques.     Hd.  1.     Cassel    1900. 

l'rkundenbueli  der  Familie  von  Krosigk  .  .  . 
hsg.  von  Konrad  von  Krosigk.  Heft  3,  Ab- 
tlieil.  3.    Halle  a.  S.  1894. 

Irkundenbueb  der  Stadt  Leipzig  .v.  Codex 
dipl.  Saxoniae  regiae. 

L'rkundenbueli  des  Hoeh-stifts  Merseburg. 
Tli.il  1.  bearb.  von  P.  Kehr.  (=  Geschichts- 
tjuelleu  der  Proviii;;  Saelisen  und  angrenzender 
Gebiete,  hsg.  von  der  historiseben  Comiiiission 
der  Provinz  Sachsen,  Bd.  36.)    Halle  1«99. 

Urkundenbueh  zur  Gesebielite  der  ...  niittel- 
rheinisehen  Territ<irifn.  bearb.  von  Heinrieli 
Baver,  Leojiold  Eltester  und  A.  (Joerz.  Hd.  2, 
im'}  Eiiifcitiiii;/   roii   L.  Eltester.    Goblenz  1S65. 

L'  r  k  u  n  d  e  n  b  u  e  h ,  ü  s  n  a  b  r  ü  c  k  e  r.  Im  Auf- 
trage des  Historischen  Vereins  zu  Osnabriiek 
bearb.  und  hsg.  von  F.  Pliilii>pi.  Hd.  1 .  <  )siia- 
brüek   1X92. 

L'rkundenbueli,  Salzburg  er.  ( Jesaniiiielt 
und  bearb.  von  Willibald  llauthaler.  Hd.  1, 
lieft  5.    Salzburg   1900. 

Irkundenbueb,  Thurgauisehes .  hsg.  von 
.lohanneR  Mever.  Hd  "J,  Heft  1.  Frauenfeld 
1882. 

UsHcrniann,  Aeniilianiis.  Episeojiatus  IJamber- 
geiisis  sub  K.  Hede  ajiostoliea  eliroiiologice  ae 
di|dniiiatiee  illu>tratus.  Mit  eiiitin  Codex 
probatiiiiiiim.    Tvpis   San  -  HIasianis    11S02. 


\alvasor,  Jüliann  W'eieliard.  l)ie  lllne  des.s 
llertzogtliunis  Ci-.-iiii.  l);is  ist  W'alin',  grüiidlieiic 
und  reelit  eigeiidlielu'  Helcgeii  -  und  He- 
schaifeiilieit  dieses  ...  Hcimiseli - keyserlielieu 
herrlielieii  Erbiaiides  .  .  .  Lavbaeli  Ki^il. 
(4   Hde.) 

Ver  li  a  II  d  1  u  nge  11  des  liist(iri,-.cl\eii  N'ereiiis  für 
Niederbavern.    Hd.  34.     Landslmt    KS98. 

\'o  rs  tellung,  Kurtze  doch  gründliche,  de> 
lioelifürstl.  Hauses  Hraiid.  Onolzbaeli  eniii|if- 
tirender  .liiriiini  über  den  MarckllleeUen  rürlii 
und  deren  zugefügte  Kränekung  v.ni  dem 
Hoehstiift  Bamberg  und  dessen  Dimibprobstey 
...  (s.  1.  et  a.). 


VVaitz,  (leorg,  Deutselie  X'erfassungsgeseliicliie 
Hd.  7.    Kiel  lS7(i.    Hd.  G,  2.  AuH.,  liearl.    von 
Gerliaid  Seeliger.     Berlin    1.S96. 
(Wald au,  Georg  Ernst),  Diplomatische  Geseliielite 
und  ausfiilirlielie  Heselireibung  der  Nünibergi 
sehen  Landstadt  Hersbriiek.     Nürnberg    17SS. 
Wege!  in,     .lo.     Reinhardus,    Thesaurus     reniin 
Sueviearuni     seil     dissertatiiiiimn     seleetaruiii. 
Vol.  2.    Liiidaviae   1757. 
Wichner,  Jakob,  (Jesehielite  des  Heiiediktiner- 
stiftes    Adniont    von    den    ältesten    Zeiten    bis 
zum  .lalire    1177.     Hd.  1.     IS74. 
Wideburg,    Friderieiis,    Aiiti(|uitatuiii    iiiarggra- 
viatus    Misnici    pars  2.     Halae    Salieae    1735. 
[Tlieil  1   führt   den    Titel  Origines   et  anti(pii- 
tates  margg.   Misn.) 
—   Keruin    Misnieanun   speciiueii    iiriuium.      Ilaiii- 

Imigi    1732. 
Wigaiid,    Paul.   .v.  .\reliiv  Westplialens. 
Will.   Cornelius,   Hegesta    areliit'piseojinniiii   .Ma- 

guiitineiisiiiiii.  .S-.  Hiilmier. 
Willeliiii,   saneti,   oj)era,  .v.  De -Levis. 
^\'illke  liiiaiin ,    Eduard,    Acta    iinperii     iiie(lila. 
Hd.  2:   Urkunden    und    Briefe    zur  (ieschichte 
des  Kaiserreichs  und  des  Königreichs  Sieilien 
in  den  .lahreii  1200  —  1400.     Innsbruek  1!S85. 
(W'ölektMMi ,   Lazarus  ( 'arl  von),   llistoria  Norim- 
bergensis  diploniatiea  oder  Zusaniiiientrag  der 
vornehmsten     von     den     glorwürdigstcn     ){'< 
miselieii  Kaysern  und  Königen  der  reielisfrey  cn 
Stadt  Nürnbei'g  ;ill<'iinild(sles  ertliejlten   l'"rey 
lieiti'ii,    Hegiiadigungeii    und   <  'niicessioneu    .  .  . 
Nürnberg   1738. 
Worbs,    I.  G.,  H.  Arelii\    Sililesiens. 
W'orniatia.   Libera  inip<'i-ialis,  .v.  Hiii'germcistor. 
Wurstisen,  Christian,  Hassler  ( 'liroiiick.  darinn 
alles,  was    sieh    in  oberen  Teiitsehen   Landen, 
nicht    nur    in    der  Statt    und    Histunibe    Hasel. 
.  .  .  zugetragen  .  .  .,  beseliriebeli.    Basel  (1580). 


Biic'liiT- Ucdittt'r:   Ycpe»  —  Züpfl. 


r.").! 


10])  CS,  Aiitoiiiii  f le ,  C'onmira  gciiiTal  «Ic  la 
orileii  (U'  San  Benito.  Timio  ö.  \'allail<iliil 
Uilf). 

/i  a  (•  li  a  I- i  .1 ,  l"iaii(.i.si-iis  Antonius,  Aneedotoruni 
nii<lii  aivi  niaxiniani  partum  ex  areliivis 
i'istoricnsilins  follcctio.  An}:;ustac  Taurinornni 
I  755. 

—  ( 'rcnionensiiini  cpiscoporiun  .scrics,  a  Ferdi- 
nanilo  rj^iieilio  |irinnini  eontexta,  flcindc  a 
Nicoiao  ("olcto  ;ili([nniitiiliini  aui-ta.  Mcdiojani 
174!" 

Zahn,  .lo.sfjjji  von,  Ortsnanicnlmi-ii  dir  Stcicr- 
niaik  im  Mittelalter.    Wien   18i):{. 

Z  (■  i  t  s  e  li  ri  t"t ,  A  re  li  i  va  1  i  s  elio.  llsi;.  von  Franz 
V.  Lr.litT.  Hd.  7.  .Miinehen  1S82.  —  N.  F. 
lls>^.  durch  das  bayerische  allgemeine  Rcichs- 
arcliiv    in  Jlünchen.     Bd.  1.     ilünchon   1S90. 

Zeitschrift  des  Ferdinand  e ums  für  Tirol 
und  X'orarlberg.  lls^-.  vim  dem  Vcrwaltunj;s- 
Aiisschusse  desselben.  Dritte  Folge,  lieft  28. 
Innsbruck   1884. 

Zeitschrift.  1  )eutsehe ,  für  G  e  s  c  h  i  c  h  t  s  - 
w  i  s  s  e  n  s  e  h  a  f  t.  I  Isg.  von  L.  (.^uidde.  Bd.  1 1 . 
Freiburg  i.  B.  und  Lei|)zig  1894.  —  N.  F., 
im  Ven'in    mit    (i.  Buehholz,    K.  Lamprecht, 


K.  .^Iarcks  hsg.  von  (ierhard  Seeliger.  Jahrg.  1 
(der  ganzen  Folge  7)  18!)ö  97.  Vierteljahres- 
hefte.     Freiburg  i.  B.  und  Leipzig  1M97. 

Zeitschrift  des  Harz  verein«  für  (iesehiehtc 
inid  -Altcrthumskunde.  Ilsg.  von  Kd.  .Jacobs, 
.lahrg.  4.  8.  9.  19.  20.  Wernigerode  |s71. 
1H75.   187fi.   1886.  1887. 

Zeitschrift  für  die  ( iescliichti-  dos  (»ber- 
r  he  ins.  Ilsg.  von  der  Badischen  historischen 
Konwnission.  N.  F.  Bd.  7.  H.  1 1.  12.  14.  Karls- 
ruhe   1892.    189:i.    l,S9(i.    1897.    1N99. 

Z  e  i  t  s  e  h  r  i  f  t  für  H  e  c  h  t  s  g  e  s  c  h  i  c  h  t  e.  I  Isg.  von 
b'iKlorir,  Bruns,  l.'otli  und  B..hlaii.  l!d.  2. 
Weimar    \W.i. 

Zeitschrift,  Westdeutsche,  für  <  ieschichte 
und  Kunst.  Hsg.  von  F.  Hettnei'  und  K.  Lam- 
preeht.  .lahrg.  5.8.  Trier  18.S(;.  l,S.s9.  Zweites 
Frgänzungsheft.    Trier   1885. 

Zeitschrift  für  vaterländische  (Jeschichte  uiifl 
Alterthinnskunde.  Hsg.  von  dem  N'erein  füi- 
•  iescliichte  und  Alterthuniskunde  ^\'estfalens 
durch  dessen  Dircctoren  W.  E.  (iiefers  und 
A.  Hechelmann  [/lezw.  H.(jeisberg].  Bd.:{2.  :J4. 
1=  4.  Folge,  Bd.  2.  4).    ^lünster  1874.   187(1. 

Zöpfl,  Heinrich,  Altertliümcr  des  deutseh<'n 
Reichs  und  Rechts.  Bd.  1.  Leipzig  und  Heidel- 
berg 186U. 


I 


Kaiscrurkiinden  II 


95 


N  a  m  e  11  -  R  e  g  i  s  t  e  r. 


Die  Buchstalien  C  mui  K,  I  uiul  Y  sind  durchweg  als  ein  und  derselbe  Buchstabe  behandelt  worden.  Hinter 
der  Namensform  ist  in  Klammern  die  Art  der  Uebcrlieferung  angegeben,  und  zwar  liedoutet  nr.  Original,  cone. 
L'oncept,  facs.  Facsimile,  c.  L'opic,  tr.  Transsuni])t,  sp.  Spurium  in  Diploniform  (bei  den  drei  letztgenannten 
Ueberlieferungen  giebt  die  nachfolgende  Zahl  das  .lahrhundert  an),  ed.  Editio  (Druck).  Ein  vor  die  Zahl 
gesetztes  Kreuz  bedeutet  Erwähnung  einer  Person  nach  ihrem  Tode.  Bei  den  in  interpolierten  Stellen  sowie 
in  ganz  unechten  Stücken  vorkommenden  Namen  sind  die  Zahlen  in  gebrochene  Klammern  eingeschlossen. 
Weitere  Abkürzungen  sind:  AH.  —  AmLihaupImannschufl.  Ar.  =  ArrondiK.iemenl,  B.  ■-=  Bezirk.  BA.  — 
I{r:irk-samt.  BU.  =  Bt^irkghaiiptmannuchdft.  bl.  =  lieli/isch.  /»:  =  hai/risch.  c.  =  curtis.  civ.  =  civitas. 
I>.  =  DMrikt.  Dp.  -—  Dfparlement.  tl.  —  elsass-lothrinffisch.  fl.  =  flumeu,  Huvius.  frz.  =  framüsisch. 
(ib.  =  (hrtsbezirk.  (Id.  =  Gemeinde,  llffi.  =  Iler^ot/thutn.  lis.  =  he/isinch.  Ilst.  =  Hauptstadt,  ht.  =^  heute, 
hfutiff.  it.  =  italienisch.  KU.  =  Kreishauptmnnnxchnft.  km.  -^^  Kilometer.  Kr.  =  Kreis.  Kt.  =  Kanton. 
I.  —  locus.  /.  =  linkji,  linker.  LKr.  =  lAiudkreis.  ni.  =  mündet.  N.  =  Norden,  ii.  ■=  nördlicJi.  Nbb.  — 
Srbrnbaeh.  ybfl.  =  Sebenflnsg.  nö.  =  nordiistlieh.  nw.  =  nordirestlich.  ö.  =  östlich.  OA.  ^=  Oberamt. 
oberh.  ==  oberhalb,  osö.  =-=  ostgädöstlich.  pr.  =  praedium.  pr.  =  preussisch.  Prot;  =  Profin::.  r.  —  rechts, 
rtehter.  HB.  =  Begierungsbezirk.  s.  =  siehe,  sdchs.  ^=  sächsisch,  sehw.  =  aehn-eizerisch.  sd.  -~  südlich. 
.s'AV.  =  ,'^tadtkreis.  so.  =  südöstlich,  ssw.  =  südsädtrestlich.  sn:  =  südwestlich,  i«.  =  Miirf.  unterh.  = 
iinterh'ilb.  v.  =  villa.  r.  =  von.  ir.  ^=  westlich,  irb.  =  württembergisch,  irnir.  =  westnordwestlich,  wsw.  ~ 
wrstsüdirestlich.     zw.   ■—  zwinehen. 


A. 

Abbatisbach  (c.  12).  wohl  nicht  Stierbach 
iCSd.  Affhöllrrliach)  sondern  ein  I.  Xbb. 
des  Kainsljachs  r.  zur  (fersprenzj  bei 
Ober- Ko inslxich ,  lis.  Fror.  Starkenburg 
Kr.  Krba.h,  .'sj,  ,. 

.\ptzbach  tr.  14),  ein  r.  Nbb.  der 
llothiich  r.  zur  }f'<h-nitz:  im  wb. 
.lagst -Kr.,  OA.  Elluani/en  u.  Krails- 
heim,   bei  Unter  -  iJeufstetten,  04tj,  35. 

Abbatt^dorf  (or.)  v.,  Absiinrf  Ober- 
«.  Unter-!,  Xieilernsterreich  Uli. 
Krenu,  265,"  lo.  510,  i. 

Ab>>o  (or.)  53(1,  95. 

S.  Abdon  (c.  16)  altare  s.  Ringelheim. 

Abezano    (c.    VS),    Arezzano,    Ij.-Ust. 

der    it.    I'ror.    Aquila,    cella    S.    Sal- 

vatoris  in  344,  lo. 
.\blienivilla  (ed.)   273,  i. 
.\braham  ic.  12)  episc.  ■{-/<.  Krigisinga. 

S.  Abrahf  '<•.  12)  nions,  l)er  Heiligen- 
btrij  im  Odenwald,  Hadrn  Kr.    u.n.r. 
IJeiilelljerg,  044,  »>;  mouost.  S.  Micha- 
helis  644,  jo.  u. 

Abruzo.  Abruzio  (c.  12),  />/«  lyind- 
trhaft  .ibruzzm  in  Untrritalien, 
:J4ii.  3i.  344,  zj;  Apruciensi»  ■■•  !•_'■ 
comilatus  594,  sn. 


S.   Abuudii   (or.),    Aboudii,   Habundii 

(c.  14)  ecol.  s.  Cumana  eccl. 
Accadeo  (c.  17)  »■.  Sigezo  de  Accadeo. 
Acei  s.  Aciaco  v. 
Aceli,  Aeelin  s.  Azilinus. 
Acemannus  (or.)  presbitcr  4,  i". 
Achachiricha  s.  Aliachiricha, 
Achein  s.  Ahchem. 

Aciaco  (sp.  12)  v.,  ad  Acei  (c.  18), 
Esse;/  -  les  -  Xancg,  frz.  Dp.  Meiiiihe- 
el-.Moselle  Ar.  Nancy,  71,  ib.  sn. 

Ai'odus  (or.)  comes  464,  15. 

Ai-sona  (<■.  1(5)  fl.,  Die  Aisne,  l.  Nbfl. 
iler  Oise,  434,  f.. 

Acutianus  (c.  11)  I.  s.  Pharpha. 

Acutus  (or.)  mons.  Der  Monte  Acuta 
in  der  it.  Fror.  Florenz  D.  Bocca 
S.  Casciano  isd.  r.  S.  Sofia),  .'»56,  tb. 

Ai'zo  s.  Az7,n. 

.Idal  .  Adael  .  Adhaol-,  Ailol-,  Ailhel-, 
Adil-,  Aeilel-.  Cdel-,  Kthel-.  Kddil-, 
AI.. 

Adala  (or.)  uxor  (leronis  com.  .52,30. 

Adala  (or.)  mater  Meginuiicrci  episc. 
Paterbrunnensis  31(i,  5.  436,  lo;  ma- 
ritus:  Baldericu«  coraes. 


Adala  (or.)  mater  Aribonis  capel.  .VW,  35. 
Eddila  (c.  16)  uobilis  matrona   5(iU,  M. 
Adelaldua  (c.  16)  433,  m. 
Adelardus  (c.  18)  433,  30. 
Adelp.    (c.    16)    advocatus   Cunigundaa 

imp.  (i93,  M. 
Adalbalilus,    Adelbaldus    (or.),    Adal- 

boldus,  Adelboldus    (c.   12)   episo.    i. 

Traiectum. 
Adelberge  (c.  12)  c.  344,  »o. 
Alperga  (or.),  Adelperga  (c.  18)  abba- 

tisaa  s.  Luca. 

Adalbero,  Adal  pero  (or.) ,  Adel- 
bero  (c.  11),  Adilbero  (i-.  14 1. 

Adalbero   archiepise.   s.  Remi;   frater: 
üodefridus  comes. 

Adalbero  episc.  ".  Basilea,  Mettis,  Sabi- 
niensis  episc. 

Adelbero   dux  Mosellanorum   ((i(!ö,  .v>). 

Adalbero  coincs  (in  provincia  Karinthia) 

65,  15.  id.   103,  3.^ 
Adalbero  comes   (in    ])ag.  Brisihgoiiui) 

144,  1».  14.".,  :,.  2(12,  ». 
Adalbero     comes     (in     pag.    Knsitala) 

140,  s«. 
Adalbero  comes  (in  ]>ag.  H"si)  240,  an. 


Nuiiirii  -  Register :   Adalbcro  —  A)jrnuiio. 


755 


Ailalliero  cumes  •J.">4,  a. 
Adalbcro  comes  267. 
Adiilpcro  l•o^le^  (»95,  25.  ß!)(i,  f>. 
A(lal|'<T'i  comcs  (Ulli,  o. 
Ailill)ero  .">4f>,  i. 
Ailalperc)  6Ü7,  ao. 

Adalbertiis,  Atlelbertus,  Adhel- 
bt'i-tus,  Albertus  (or.),  Adal- 
l.relit  (c.  11),  Adilbraht  (c.  14), 
A  ilel  brab  t  (ed.). 

.Aili'llierti  clausiim  433,  s.'>. 

s     Aiialberti    capel.,    eecl.,     festivitas, 

liioiinst.  .1.  Ai]iiis(;raiium. 
Ailalbertiis  abbas  ,v.  Pirus. 
Alliprtus  presbiter  .s.  l'isniia  eecl. 
Ailelbertus  pastor  -JUS,  i. 
Adlielbcrtus  canonicus  .«.  Bonoiiia. 
AUiertus,  canoniei,  .v.  l'ulteranensis  cccl, 
Ailelbertus  iudex  palacii  369,  3o. 

Ailalliertus  rex  f  3.S1  ,  i;  pater: 
BiMciigarius  IJ.  rex;  filius:  Otto  qui 
ft  Vuillielnius  comes. 

Adalbertus  marcliio,  curae8(in  Ostarriise) 

r.lil,  1.  ."..y2,  ;i().  582,  15. 
Adi-lliortus    comes    (in    pag.    Cunzin- 

^'omiui)  2Ü9,  M- 
Adalbertus   comes   (iu    \ia;j.   Murrensi) 

22.">,  I". 
Adalbertus  comes  (in  i)ag.  Kateiizgrouui) 

lCii,;io.  2(HI,5.  201,1.1.  42(>,  15.  468,25. 

I7ü,  35.    633,  5.  2".    647,  :io.    (674,  :)o). 

Adelbertus   comes  (in  pag.  Riniggowo 

supi;r.)  317,  in. 
Adalbertus  comes  (in  pag.  Sueinihgouui) 

2.")2.  15. 
Adalbertus    comes     (in    pag.   Tuonoc- 

gouve)  523,  ;ui.  564,  33. 
Adalbertus    comes    (in    pag.   Zabemo- 

CdUuil    74,  25. 

Adalbertus  comes  498,  in;  uxor:   Ilde- 

bur^a  coniilissa. 
Adilbraht  comcs  547,  25. 
Adalbertus  miles  Fuldensis  426,  15. 

Albertus  filius  Bonizonis  607,15;  frater: 

Gerardus. 
Albertus      filius     Dalberti      presbiteri 

4ii7,  .'>;  I'rater:  (-ürbaldus  clericus. 
Albertus  403,  l.  20. 
Albertus  433,  20. 
Adalpreht  697,  ao. 

Albertus  de na4Uö,  20.  4U7,  i.i. 

Allienus  Parincnsis  428,25;  filii:  Sige- 

fredus,  Uuibertus. 

Edelen  (e.  12)  de  Rila  (657,  i5). 
Adelendi  (c.  16)  clausuni  433,  20. 
Adelonhusun    (c.    14),    iViislitng   Adel- 

haiisen,  liatlen  Kr.  fii.  bei)  Freiburg, 

223,  10. 
Adelgeresthorp  (sp.  12),  Gersdorf,  j»; 

Rii.     Magdeburg     Kr.     Wolmirstedt, 

(306.  3.V). 


Adilgcrus  (ed.)  preshiter  153,  3». 
Adelgisius,  Adelgisus,  Aldogisus  {e.  12) 

iudex  591,  ml  592,  311.  594,  20.  595,  ift. 
Adelhardus  |or.)  prcpositus  «.  ()tin);uii  c. 
Adalliartus  lor.)   comes    (in    pag.   Ban- 

gouuei  \  212,  111.  213,  u.  214,  1.  35. 

A  d  a  1  b  e  i  d  a  ,  .\  d  a  d  b  e  1  c  i  <1  u  ,  A  d  - 
h  e  I  e  i  d  i  s  ,  A  d  e  1  c  li  i  d  a  ,  A  d  a  e  - 
1  0  g  i  d  a ,  A  d  b  a  e  1  e  g  i  d  H .  A  e  d  e  I  - 
heida  (or.),    .\delheyda  (tr.  13). 

Adalbeida    iiiiperatrix,    uxor  Ottonis  I. 

imp.,  auiita  Ileiurici  II.  iinp.,  ■(•21,20. 

336,  15.  374,  35.  375,  10.  «99,  so.  25. 
.•Vedelheida  abbatissa  ((^uidilingaburgae 

raonast.),     „soror"     (seil,    spiritualis) 

Heinrici  II.  imp.  279,  15. 
Adelhejda  abbatissa  ».  Vileke. 

Adelhoch  (c.  16)  «93,  !■•. 
Adeliiijja  (or.)  v.,  Kdelingoi,  et.  li.  I.oth- 
ringiii   Kr.   liolchen,  483,  33. 

Adilman  (0.  14)  548,  1. 
Adelmo  s.  bei  Adhchiius. 
Adelmodus  (c.  11)  filius  Guidonis  520, 10. 
Adelmodus    (c.    11)    filius    Hildemodis 

520,  20. 
Ethelo  (c.  18)  (666,35);    Irater:  Gode- 

fridus  dux. 
Adaloltinchoiiun  (or.)  v.,  .Ullkufen  Od. 

liubarh,    br.   HB.    Xiederb<ii/erii   BA. 

Dini/ol/hig,  278,  15. 
Adalp-,  Adelp-  s.  Adalb-. 
Adelrade  (ed.)  res  s.  Concaroduni. 

Adam  (c.  12)  vicecomes  406,  23. 
Adam  (c.  12)  de  Vualdingo  406,  20. 
Ademarus  (c.  17)  .382,3;   uxor:  Berta. 
Adamunta    (or.),    Admont ,    Steiermark 

BII.    Liefen,    149,  20;    Ademunteusis 

(sp.  12)  vallis  (442,  36). 

Ad  -  duas  -  ecclesias  s.  Villare. 
Addunesthorp      (or.)  ,      Addenesthorp 
(c.  15),    Addeiistorf,   pr.  JtB.   Liine- 
I      bürg  Kr.   Vhen,  110,  20.  465,  1. 

I  Adel-  Ä.  Adal-  u.  Adhel-. 

I  Adern-  s.  Adam-. 

Adenolfo.  -fus  s.  Atinolphus. 

j  Aderis  (c.  13)  s.  Vicus  Aderis. 

Aderstidi  (0.  12)  1.,  Aderstedt,  pr.  RB. 
Magdeburg  Kr.  Oschersleben ,   308,  30. 

Adhaelegida,   Adheleidis  «.  Adalheida. 

Adbelbertus  s.  Adalbertus. 

j  Adhelmus  (c.  14)  abbas  .v.  Mons  viridis. 

Adelmo  (or.)  vicedomnus   s.   Uultera- 

nensis  eecl. 
Adil-  s.  Adal-. 
S.  Adiutor  (c.  12)  596,  35. 
Adraldus  (e.  11)  iudex   palacii  584, 15. 
Adrianis   (e.  14),    Adria,    D.-Hst.    der 

it.  Fror.  Rorigo,  545,  1. 

S.  Adriani  (e.  11)  monast.  ».  Tybur- 
tina  eiv. 


I  Adriunus  (c.  14)  papu  (I.)  f  .540,  i<>. 
'  Adua  (or.)    fl.,   Die  Adda,  I.  Sbfl.   ././. 
l'o,  325,  10.  15.  705,  3«.    —   Vgl.  Ual- 
Icllina. 
Aedelheida  s.  Adalheida. 
AediiigahuHun  (or.  I  299,  2". 
Aeggihardu!«  x.  Eckehardup. 
Aegizinis  (or.)  lilius  Herp  296,  ii>. 
Aeiea  ».  Eica. 

Acilrendiiigeroht  (c.  12)  1.,  if  irihi  bei  der 
KllingerlUler  Milhle  (Id.  Oerterotle,  jir. 
Uli.  i'.rfurt   Kr.  Worbin,  .308,  .wp. 

Aelere  x.  Alera. 

Aerdisteshusun  (or.),  KrzhiiuHen.  Braiiii- 
mbireig  Kr.  Oandrnihfim,  299,  20. 

.Verlugin  h.  Eraluiiinus  episc.  Caiiiera- 
censis. 

Aernaburg,  AernaburgciiBiB  (or.)  i-iv., 
Arneburg,  pr.  Uli.  Moi/deburi/  Kr. 
Stendal,   V.M. 

Aesternacus  monast.  x.  ElVleruaeb. 

Aeterne  (or.)  Die  Uaiide  r,  :ur  Leiiin 
mit  ihrem  I.  Sbfl.  .\lfrtiii  du.  rar  Gau- 
deraheim  I  in  Braunnchiceig  Kr.  Gun- 
dersheitn,  299,  ift.  20. 

Aethel  (c.  12)  1.,  Ohihnf  Gd.  Goslar  :Kr.- 
Iht.  im  pr.  RB.  Jliblesluinr,  :J08,  m. 

Aetheluui  (or.)  abbatissa  s.  Ullishusun; 
snror:   Vualtburga. 

Awe  ».  Augea. 

Affi   (c.  13),    Af/i,  it.  Fror,    rerona  l>. 

Capritio   Veronese,  388,  10. 
Affine  (or.)   1.,   Wüstung  A  Fine  bei  Ro- 

.lignano    Marittimo,    it.    l'ror.    u.  D. 

I'ixa,  540,  20. 
Aflbltrestjergh  (sp.  12),  ifDer  Lindljerg 

beim   gleichnamigen    Ort    im    hr.  RH. 

Xiederbagern  BA.  Regen,  (644,  25). 

Affraniiiga  (sp.  12)  1.,  Effringen,  wb. 
Schicarzwald-Kr.  OA.  Xngold,  (655, 35). 

Aifrico  (e.  15),  A/frico  Gd.  .V.  Goilenzo, 
it.  Pror.  u.  D.  Florenz,  588,  35. 

Aga  (or.  I  1.  pagus,  Der  Aa-Gau  im 
pr.  RB.  Mindert,  um  die  Aa,  einen 
l.  Xbft.  der  M'erre  (l.  zur  We«er},  der 
bei  Herford  m.,  54,  3.  262,  i.  439,  15; 
com. :  f  Hahold. 

Agamio  (e.  12),  Ghemme,  it.  Fror.  ». 
D.  Xorara,  406,  25. 

S.  Agathe  (e.  12),  Agate  (sp.  14  eeli;i, 
eecl.  s.  Thori,  Turcino. 

Agello  (or.),  Gello  di  Arezzo  Gd.  .Irezzn 

(it.  Prov.-Ust.:,  plebs  S.  Eugeniae  et 

S.  Petri  in  590,  20. 
Agello  (or.),    Wüstung  Agello  bei  Mar- 

ciano,    it.  Pror.    u.   D.  Arezzo,    ]»lebs 

.S.  Petri  590,  23. 
Aginulfus  (ed.)  abbas  .v.  Tolla  monast. ; 

rgl.  Egilolf. 

1  Agiole  (sp.  14),  Agello  Gd.  Magione,  it. 
Fror.  u.  D.  Perugia,  (71«,  io>. 

Agnano   (or.),    Agnano    Gd.   Dicomano, 
it.  Pror.  u.  D.  l-lorenz,  oder  rielleirht 
eher  l'gnano    Gd.  Casellina  e  Torri. 
\      ebenda,  eecl.  S.  Mariae  362,  10. 

95* 


rsß 


Naiiieii  -  Ki'pistiT :    Agunno  —  AlinenPwiier. 


Agu»U"  (or.)  c,    iri7»fM»ij/  A;/tiaHo  nie. 

r.    MoMttcaliHi  (li  l'i»/    ili  Ceeimi,    it. 

/V.    Pisii    I>.    Vo/Urra,    cum     eccl. 

S.  Mariv  540,  *>. 
S.  Airnetis  tor.t  U-rr«  .VW,  ja. 
\.-   •    (or. )    valli»,    Dus    A'/m>lhat    im 

■  Ml-.   K(.  Tf**iH  ,l>tr  AijHo  :»tn  Lii- 
•  i,n-  Stt\  03,  I«..  »4,  I." 

A-ra/^e  lor.),  Apa^zi  fi<l.  Ar«i20  (it. 
l'ror.-H»t.  .  :m\  SA. 

.\ji;rioia  lunior  (c.  V*)  vS"29.  5). 
Ahabah  (or.)  1..  Abbiich,  hr.  Uli.  Xinlfi- 
fmii/fTH    HA.  Keihfim,    174,  ss.  175,  i. 

.\bachirioha,  Achachiricba,  Ahiicliircha 
or.l  1.  eccl.  lt.  Rcgenesluii-c. 

.\bcheni  (ur.),  Achem  (sp.  121,  iril,it  bei 
(iroMiiii  Kr.-llnl.  im  pr.  Uli.  llihle.i- 
htim  ,  ^aoO,  ?■.)  tili,  l.>. 

.\chcm  isj).  VI),  llnchiim,  Hraiiimrhirtiy 
Kr.  »olffiibiitlel,  ^300,  M>. 

.\ohem  (sp.  !•_•>,  Arhim,  Braunschirrig 
Kr.  Wolfeiibiittel,  ;306,  sa). 

Ahorue  (c.  VI),  auf  <Um  Böller  im  Thü- 
ringer Wald  iSarhseii-if'eimar  Kr. 
Ei*ennch,  nü.  r.  Gerslungen\  (414,  .v>). 

Ai<ln  lor.i  609,  lO. 

Aiervsheiii  (sp.  TJ)  \.,  Adersheim,  liraitn- 

sehuYiti  Kr.  Wolfenhüllel,  (3üt),  i;,). 
Ayfredns    tc.  l'Ji    Klius  Knrolti    5i(4.  üi. 
Aiininus    (conc.)    de    Liiiumo    400,  ni. 

407.1. 
Aiiiio  ».  Heimo. 
Ainardi  (c.  17(  i-astel.  .'löl,  »i. 

Aiatull'iis    lor. ),    .\stulfus    iconc). 
Ait<tiilfus  rex  Lniigobarilorum  f  341,  4o. 

719,  15. 
Asialfus  405,3«.  407,  s-*:  fratres:  Aldo, 

Arilialdus,   Uraseuerius  de  Cereseda, 

IlKTtlU. 

Astulfus  de  Moi-tani  400,  i. 
Astulfus  de  Uualdin|TO  40(1,  i.i.  ^>. 

Alaliure  (sp.  VS)  >ilva,  /'«•  illper  Ijeim 
f'oriähiiiiii  Oljier  fld.  Uennau,  pr.  HD. 
Lüneburg  Kr.  (lifhorn,  '306,  36). 

Alacfunli  '»p.  VI),  AlfertU,  pr.  HB. 
Hunniirfr  Kr.  Sprinije,  (.106,  »). 

.-Vlaiiiiinnia,  Alainannicu^  «.  Alemannia. 

Alba  (<•.  IJI,  Albf  <;d.  .Mansa,  it.  Prot. 

Aquila  I).  Arezzano,   cella  .S.  Angeli 

in  :M4.  in. 
Alb«     or.)   fluviolii»,    Die  Alp,    I.  Xbfl. 

der  .'<ihl  im  nrhir.  Kl.  ■'^eJiiriz,  m.  oberh. 

r.SchiwUlleiii  fld.  h'riiKinbcrg),  ,",ü7,  lo; 

AlbeUl  ioT.)  vallij,  Ha»  Alpthal, iyt l7,  t». 
S.  Albanu»  (c.  U)j  «.  Mognntia. 
Alban-to  (cd.)  1.  332,  »5. 
All>are(o    (ed.),    Albareio    ad.    Faenza 

1>.-Il»t.  der  it.  I'ror.  Uareiwa  ,  33J,  3f,. 

\  nn  lor.)  pr..  Albern,  Xinlerönter- 
■  ■!>   RH.  hrueX-  a.  d.  Uitha,   l,'.«,«. 

Altiate  'or.),  Albale,  it.  I'ror.  u.  h.  Com», 


1  Albecoa  (or.)  iiions.  Die  Xtbeckeiialp 
im  tchir.  Kt.  Schiciz,  ir.  r.  Alpthal, 
.'>07,  40. 

AUx'gewe  (c.  16),  Der  Alydii  in  Ober- 
itchiralten,  455,  (lO.)  J&. 

Albeiisis  (c.  17»,  r.  Alba  IK-Iht.  der  it. 
I'ror.  Caneo,  episcopntiis  et  oniiiitaliis 
SSI,  t ;  DinneiisiN,  r.  Itintio  iI'AIIhi,  I). 
Alba,  comitatiis  .3S1,  jn. 

Albereis  (c.  17»  petrn.  Im!  I.rs  Ahrai/ex 
tid.  |ii.  oxli.  r.  I  liaon  mir  l'laiiir,  frz. 
Itp.  Vnsijex  Ar.  S.  Dir,  334,  m. 

Albericiis  (or.)  episc.  «.  Ciimana  eccl. 
Albericu8  (or.)  presbiter  s.  Pisana  eccl. 
Albericiis  (or.)  eapellanus  171,  ft. 
Albericiis    clericus,   tilius   Heinerici  de 
.Sali/.ola  406,  sn.  407.  i. 

Albericiis  iudex  et  niissiis  iraperatoris 
369,  30.  37_',  1. 

Albricus  (<•.  17)  miles,  postea  nionackus 

88-2,  5. 
Albericus  piscator  f  (079,  35>. 
Albrih  (or.)  695,  :io.  696,  5. 
Albericus  (or.)  villae  Gassingo  habitator 

714. 
Albericus  de  Monterone  4(»7,  5.  lo.  so. 
Albertus  .v.  Adalbertiis, 
Albesano  (or.)  ».  Petro  Albesano. 
I  Albetal  (or.)  vallis  «.  Alba. 
Albetone    (c.  17)    castel.,   Albettone,  it. 

Pror.    Viceiiza  I).  Barbarano,  205,  i. 

Albia  (or.)  fl.,  Die  Klbe,  .'.7,  i5.  247,4o.  15. 
V;/l.  Nordolbiii^fa. 

Albiuganciisis  (c.  17),  i\Albeni/a,l>.-Ilsl. 
der  it.  Pror.  Genua,  episcopatus  et 
comitatu.s  381,  i. 

H.    Albinus    (c.    18),    S.    Albini    eccl, 

."f.  Allbin  irsir.  r.  Florennet,  bl.  Pror. 

y'amur    Ar.    Philippeville ,     (495,  in. 

005,  3d>. 
Albizo     (or.)     canonicus     .•*.     Uiiltera- 

nensis  eccl. 
Albricus,  Albrih  x.  Albericus. 

Albiicha  (sp.  12)  1.,  Albig,  Ä«.  Prov. 
ItheinhejiHen  Kr.  Alzeg,  (638,  2.^,. 
042,  10). 

Albus  Kegin   (sp.   12)  s.  Regiii. 
Albu.s  Vicus  (sp.  12)  «.  Bico  albo. 
AlbuuinuB  (or.)  episc.  *.  Sabiniensis  episc. 
Albiiiiiiius  presbiter  «.  Uuii-ziburg. 
Albuuiiius  diaconus  «.  Uuirziburg. 
Albvinus  (or.i.  Albwinus  (c.  13)  comcs 

(in  pag.  Rangouue)   579,  «o.   580,  in. 

633,  5. 
Alkerius  (c.  11)  coine.s  351,  il>. 
Alkerus  (c.  12)  de  Salaram  ».  Askcriis 

de  .Salerana. 
Alda|;e»biitile   (sj>.   12l,    AlgCKbüttel  (Id. 

Kelheit,   pr.  KB.  Lilnebiirg   Kr.  Gif-  \ 

hörn,  /.'iOÖ,  4").  j 

Aldalia,  Aldahensis  m.  Altaha.  I 

Aldegisu»  n.  Adelgisiii». 
Aldenhcrdp  ic.   1,",.  40.  -,. 


Aldiiithorp    (sp.     12),    Oldendm-f,    pr. 

Uli.  Uildoshcim  Kr.  Kinlieck,  (307,  ä). 
AldonisMons(couc.),  Monlaldo  Torine»*, 

it.  Pror.  II.  D.   Turin ,  n.  Sigimuiinu* 

de  Monte  Aldonis. 

Aldo  (conc.)  405,  :io.  407,  an;  IVatres: 
Aribaldus,  Astulfus,  Uraseuertiis  de 
Cereseda,  Ubertiis. 

Aldo  (conc.)  de  Aurcllo  405,  30.  4uii,  1. 

Aldo  (c.  12)  de  Ceredono  405,  .1«.  4(i0.  1. 

Aldo  (conc.)  de  Ijiurano405,  sfi.  4i)7. 15; 
tilius:   Benno  de  Liurauo. 

Aldo  (conc.)  de  Sualingo  4i)7,  b.  10. 

Aleicurt  (tr.  15)  v. ,  Aillicourt  Gd. 
Hemilly-siir- Meinte,  frz.  Dp.  Ar- 
ilenncx  Ar.  Setlan,  627,  30. 

Alem     (sp.    12)    I.,    Ohliini ,    pr.    Uli. 

Ilildenheim  Kr.  Peine,  (300,  ii>). 
Alemannia    (or.),    Alamannia   (tr.   14), 

Schwauben  (c.   16),  Schnoben,  (iO,  tb. 

202,  1:..  455,  (1(1.)  .in.  646,  sr,.  (05.'i,  «0. 

656,  6).    Alamannicus  (or.),  Alenian- 

niciis  (c.  15)  ducatus   98,  1.   4M2,  ;io; 

dux :     Ernost.     Alcmanmirum     (or.) 

lex   00,  2.'). 

I  Alemannis    isp.  12)    v.,    Allemunt,   frz. 
I      Dp.  Ainne  Ar.  SoisHimn,  (492,  ir>.  in). 
Alenhusen  ».  Alonhuson. 

Alento  (or.).  Der  Alenlo,  it.  Pror.  u. 
D.  Chieti.  zum  Adriati.irhen  .Meer,  m. 
nir.  r.  Francarilla  al  Mure,    (ilO,  10. 

Alera,  Aelere,  Eiere  (or.)  fl.,  Die  Aller, 
r.  Xbfl.  der  Weser,  133,1.-,.  299,30.36. 
303.  3(1.  .J31,  1. 

Alcstra  (sp.  13)  fA.,  Die  Elster  Weisse 
Kister I,  r.  Xbfl.  der  (Thüringischen) 
Saale',  (083,  i:.>. 

S.  Alexnndri  (or.)  episcopatus,  facultas 
s.  Porgamum. 

Alfanus  (or.)  Od,  .in;  gennanus:  (tH- 
moaldus. 

Alferia  (c.  13)  mons  3S8,  6. 

Alflieid  (9]).    12)  abbatissa   s.   Uisbeki, 

Alfiano  (or.),  Alfiano  eil  Uniti,  it.  Prno. 

H.  D.  Crenwna,    ;388,  16 ;   «.   Ratcrim 

de  Altiano. 

Alife  (c.  12),  Alife,  it.  Pror.  Caaerla 
D.  Pie/Iimonte  d'Alife,  cella  S.  .Sal- 
vatoris  de  341,  &. 

Alimiin  (c.  12)  ,548,  i. 

Alinde,  .\linde  (c.  12l,  Die  Klle  1  Kitt), 
r.  Xb/I.  der  Werra  in  Sach.ten  •  If'eiinnr 
Kr.  Eisenach,  ni.  I>ei  LanehrBilen, 
(414,  .vi). 

Alipertuli  (or.)  mons  358,  10. 

Alisteti  X.  Altsteti. 

Ali/.c  (conc),  Alisc  (c.  12),  Alict  Ca- 
slello,  it.  Pror.  Sorara  D.  Vereelli,  t. 
Flodeucrtus  de  Alize. 

Almari  (or.)  canonicus  s.  Uulteranensls 
eccl. 

Alnicn(lwiler  (ed.),  Allmannsireier, 
l'.iiilni   i\,-    I iffenbiirg,  (445,  .ir,). 


N'aiiH'ii  -  Ki'(.'iHtt'r :    AImcriii--  Aiinflbcrgii. 


Almuria     (c.  17)     tbntana,     die    Quelle  {  Altiiin  iiiiiculluiii  (<•.   Ki)  ».  Mettis. 


riiies  roii  der  Höhe  »il.  der  Plaiitf  :ir. 
Haut  de  In  Vienje  ii.  Lac  dt  la  Mnij- 
hcriil/fliennetiden  Htichen,  /'/■;.  It/i. 
l'oai/en  Ar.  S.  Die',  334,  i». 

Alniunua  (v.  12)  I.,  f>er  Alme-Gaii  um 
'lie  Ahne,  I.  Xh/I.  der  Lippe  in  M'e.sl- 
l'dlen,  5(iiä.  «;  com.:  f  LiudüH'us. 

Alfi  (tr.  15)-j-(i27,  in;  frater:  AniRlriciis. 

Motiluison    (or.),     Aleiiliusen    (sp.  12, 

■'    Alir/se ,    pr.    RH.     Lilnehun/    Kr. 

Uioi/i'inrf,  (307,  i).  (511,  is. 
Alpeplnna  (or.)  c.,   Plana  alpis   (i\  12), 

Alpepiana  (id.  S.  Stefano  d'Areto,  it. 

I'ror.     (ienua     D.    Chiaeari,     92,  30. 
28f»,  s;.). 

Alpet^a  >'.  Adalb-. 

Alpes  (o.  12),  Die  Apenninen,  355,  iii. 

Alpraiidus  (or.)  deSoci  preshiter  "wG, a.i. 

Aliiiiis  (c.  17)  cpisc.  (AstcD.sis)  381,  m; 
t'ratres :  Maiifrcilus  iiiaichii),  Oddo 
conies;  coiisoliriniis:  Ardoiniis. 

Ahatia,  AUaciii  (nr. ),  Elssässz  (c.  16) 
pagus,  l)a.i  Kl.ta.i.t,  21,  i".  80,  16.  S5. 
'M.  aä.  100,  1.  :i5.  (445,  :ii>).  440,  i.  s. 
4."i5,  3d).  030,  i.'i ;  com. :  Eberliardus, 
l»Uo. 


AltiiH  (i>r.)  H.  M0118  Altti«, 

Alu/.iiri  (Sp.  12),  J'Jhe,  pr.  IIH.  Ilildex- 
lieim  Kr.  (Jronau,  (3(tO,  so). 

Alwigcssol  (c.  12),  ?*  Siederumi  in 
Siichnrn  -  Meinini/en  Kr.  Mrinint/en, 
:ir.  urr  Voiielheide  u.  dem  Arnsbery, 
an  demien  (Malihani/,  n.  r.  S'rhireina, 

{414,  w>. 

Alna  (or.),  Ama  (id.  Are^zo  (it.  l'rop.- 
Jl.sl.).  (iii7,  I. 

Amalon  (<•.  17)  fl.,  I)er  Amallone  (Bal- 
lone), r.  Xhft.  deK  Urco  (I.  zum  I'ot, 
it.  I'ror.  i(.  [).  Turin,  380,  ■.'.-..  712,  1.'.. 

Amali'icus  (c.  14)  ci)isr.  ».  Teriiisio. 
Amalricua  (tr.  l."i)  027,  111 ;  IVater ;  f  Alo. 
Amalricus  (<•.  16)  433,  so. 
Anialricus  (c.  10)  434,  f.. 

S.  Aniandi  abliatia,  in  Kode:  (Hsl.  den 
fr:.  Dp.  Arei/ron).  433,  :>. 

S.  Amandi  eccl.  .v.  Virdunensis  eccl., 
Vvoririncia. 

^f/eodii'nsisi 


episc. 


■S.  Aniaudus    (or. 

i  41,  so. 
Amandiis  433,  30- 
S.  Aniantü  (c.  16)  eccl.  s.  (TÜlani  c 


Abliusa      ;8p.    12),      Allvhausen,      wb. 

Itinidu-Kr.  OA.  Saulgau,  ».Woluerat    Amarbahensis  abbas  .s.  Amerbach. 

de  Alshiisa.  Amasona  (ed.)  273,  f>. 

Alsoutia    (sp.  12)    1.,    Alnenz,    br.  HB.    Ainatc  mens  *■.  Amiate  mens. 

Pfalz ßA.KirMieimbolanden,{638,ib.    Amator  (or.)  archiepisc.  ä.  Salernui 

012.  10).  1  »     .      •        ;     ^  .,,„ 


I 


.0). 

Alsteti  .V.  Altsteti. 
Altalia,    Altälia,    Aldaha    (or.j,     Alta- 

lirn^is,    Aldabeusis    (or. )    1.,    Xicder- 

Allaicli,    br.    Uli.    Xierlerbai/ern    HA. 

Deijgendorf,  eccl.,  monast,  S.  INIauricii 

S,  1.  1 14, 15.  1  l.'i,  20.  128.  248,  iö.  481, 3n. 

552,  :io;  abbas  (iodcliardus  7,  10.  8,5. 

114,  i.i.      115,  i,"..      128,-0.      232,10. 

248,  J(i.      (2.54,  10.)     265,  5.      208,  15. 

431,  :io.  518,  36. 

Altavilla    (c.  171    castel.,    Allarilla,    it. 

I'ror.  H.  D.  Vicenza,  20."),  i. 
Altduoui  (or.)  284,  35. 
Altechendorf  (or.)  c.  209,  so. 
Altissimo    (c.  12),   .S?.  Antjelo   Altissimo 

4  km.  IC.    f.  Caslelbottaccio,    it.  Fi-ov. 

Campobasso  D.  Larino,  eccl.  S.  Angeli 

in  597.  1. 
Altmannus,  Altninn  (or.)  conies  190,  25. 

095.  25.  090,  :,. 
-Mtniiinnus   comes    152,25;    filia :   Fie- 

derunda. 
Altiiian  093,  40. 
Altomonte  (c.  18 1,  Haulmont,  frz.  Dp. 

Xord  Ar.  Ace^ies,  abbas  de  (496,  5). 

Altrihesdorf  (or.)  v.,  Ettersdorf,  br. 
HB.    Mittelfranken     BA.     Erlangen, 

581,  5. 

Altstoti,  Altstedi.  Alsteti  (or.),  Alt- 
stetiu,  Alisteti  (c  14).  Allstedt. 
Sachaen  -  Weimar  Kr.  Weimar.  55,  30. 
115,35.  230,10.  411,10.  477,15. 
478.  2<i.  479,  20.  .'(22,  1. 40.  524,  1. 
."i5:!.  1". 


Ambeoiaco  (or.)  370,  1.  370,  10. 

Amlierga  (c.  16)  pagiis,  T>er  Ammer- 
Gau  im  pr.  Uli.  llilde.-lieini ,  bei 
Bockenem,  242,  30.  40;  com.:  Wich- 
maiinus. 

Amt>lini  (tr.  15)  mons,  Amblimont,  frz. 
Dp.  Ardennes  Ar.  Sedan,  027,  36. 

Ambreclaco  (or.)  370, 1.  370,  10. 

S.  Ambrosii  (or.)  c.  5.39,  30. 

S.  Ambrosii  (or.)  abbatia,  Ambrosiana 
eccl.  s.  Mediolanensis  eccl. ;  S.  Am- 
brosii iiiiles».  Aiiiizo  imperialismissus. 

Ambrosius  episc.  .«.  Pcrjjamum. 

Amelgauso  (c.  11)  iudex  advocatus  v. 
Uerona. 

Amclpreht  (c.  16)  693,  35. 

Amelungestat  (or.),  Amlingntadt ,  br. 
KB.  Oberfranken  B.l.  Bamberg  I, 
317, 30. 

Amena  (or.)  1.  pr..  X ieiler  -  Ohmen ,  Im. 
fror.    Oberheasen    Kr.    Alsfeld,    213, 

1.  10. 

Amerbach  (or.),  Amorbach  (c.  15) 
Amorbach ,  br.  KB.  Unter/ranken 
BA.  Miltenberg,  cellula  42,  .15;  ab- 
bacia  440,  15.  Amorbacensis  (or.), 
Amarbahensis  (sp.  12)  abbas  Atto 
155,  35 ;  Richardiis  402,  5. 

Ameria  (c.  12),  Amelia,  it.  Fror.  Perugia 
D.  Terni,  544,  36. 

Amferebach  (c.  13),  Ampferbach,  br. 
KB.  Ober  franken  BA.  Bamberg  II, 
633,  5. 


Amiatc,  Amato  (or.l  mona.    Dir  .Mmite 

.tmiata  auf  der  flrenze  der  it.  l'rop. 

.s'icri«  ( D.  Monlepulciuno)  u.  Prur.  lu. 

ll.l    (Irniueto,    inotiiist.   .S.  Salvatori», 

domiiii   Jesu  ('lirl»ti  f.ilibtidid  .S'.  .SVi/- 

raliirr,  I).  Montei>ulciunot  84,  25.  85,  lo. 

l."i.5,  m.   150,  .111;  abbas  Uuini/o  H4, 26. 

85.   155,  3.'i.   l.')0,  *i. 
Ainilon)fiis   (e.  12)    et    fratres    ciuH    de 

Citstelio  nouo,  filii  Aribaldi  de  Coi-io, 

4O0,  I. 
Amitema    (c.   12i,     WiMung    Amilerno 

liei  .S'.  Vitlorinu  Od.  Pizzoli,  il.  Prur. 

u.  l>.  Aquila,  ,545,  30. 
Ami/o  (conc.)  oomcs  40,5,  25.  408,  10. 
Aiiiizo  (ed.)  index  palacii  309,  30.  372,  5. 
Ainizo  (c.  11)  impcrialis  niiüSiiH,  milcs  .S. 

Ambrosii,  tillus  Herlcmbaldi  ;i86,  :»; 

filius  :  Herleinlialdiis  imperialis  miHsuB. 
Ammoko  s.  Einmecho. 
Amonzei  (c.  18)  v.,  .MontzMIle,  frz.  Dp. 

Menge  Ar.  Verdun,  433,  10. 
Amorbach,  Amorbacensis  k.  AmcHinch. 
Aniphinga  (or.)c.,  Ampfing,  br.  llli.ober- 

lia;/ern   B.l.  Milhldorf,  097,  5. 

AiiMilag  ior.)  470,  1. 

S.  Aiiastasii  (or.>  monast.  3.30,  25. 
099,  25. 

.SS.  Anastasii    (or.)    et   Benedicti   eccl. 

.539,  25. 
S.  Anastasii  (or.)  pontiticis  altare,  con- 

grpgntio  .V.  (Tandereshcim. 
Anastasius  (or.)  archiepisc.    Unieri-oriim 

172,  1. 

Ancaialla   (sp.  14),    eccl.    S.    .Marie    de 

(710,  io>. 
Ancaiano  (or.),  Ancaiano  Gd.  Socicille, 

it.  Prov.  u.  D.  Siena,   c.   in   .358,  10. 
Ancona  (c.  14),   Ancona,   it.  Pror.-tUt., 

545,  5. 

S.  Andree  eccl.  (710.  20). 

S.  Aiidreae  (or.)  cella,  eccl.,  monast. 
s.  Castronovo,  Cavi,  Cellis,  Coiiipe- 
tum,  Ferdiun,  Gossia,  Meliuo  mnnte, 
Perusia,  Pilco,  Restuchulo,  .Sextn, 
Tnrricella,   Ucrtule. 

Andreas  episc.  .s-.  Laude. 

Andreas   (or.)  abbas  ».  Papia. 

Andreas,  Andrea  (or.)  presbiter  .■<.  Pisana 

eccl.,  üulteranensis  eccl. 
Andrea  (or. )  canonicus  s.  Üulteranensis 

eccl. 

Andreperga.     (juae      Giza     vocabatur, 

.390,  15. 
Anfoningo  (or.)  93,  5. 

Anganello  (c.  11).  ?  Agnano  Gd.  Caine- 
rino  rD.-H.it.  der  it.  Pror.  Maceraia), 
castel.  de  351,  25. 

Angare  (or.)  1.,  Enger,  pr.  KB.  Minden 
Kr.  Herford,  rielleicht  auch  der  Ober- 
lauf der  Hunte  (I.  zur  Wej<er/,  der 
früher  Angel  oiler  Angeibecke  hiess, 
im  pr.  HB.  (hnabrück  Kr.  Melle  u. 
Wittlage,   10,  30.  020,  10. 

Angelberga  (or.)  imperatrix  (uxor  Lu- 
dowici  IT.  imp.)  ■{•  217,  20. 


758 


Xiuiioii  -  Hojristor:   Anfrcli'lmut' —  Arclo. 


Angelelinus  (c.  18)  4ä4,  i«. 
S.  Angeli     ort    ei<cl.,    ?   Ä  Angtio    in 
Anli-M  < AHtria  Oil.  Afem>.  t'l.  Pror.- 
Het.i.  .V>S,io. 
S.  Aiißflu«,    (VW<)    .S.  Angth,    il.   Ih-or. 

Tfnimo  />.  I'tnne,  SW,  ».  m. 
8  Xu  iH  '"F.)  ccol.  in  iiisula  infrn  tnon- 
"     Anittto  fiel  I'fjtco,  it.  PrOT. 
■>ii  />.   IurrHin,  lllti,  10. 

S.  Augcli  ecol.  (717,  6). 

S.  Aui-eli  ecd.,  f  Ä  Aiifffh  di  Celh  (id. 

Itrriila.      il.     IVor.      Ii 

^718.  »>. 


Antilaba  [c.  17)  iiioiinst.  v.,  Andlau, 
fl.  B.  rnlfi-Kk<isg  Kr.  SchUlMaitt, 
UK),  1 ;  abbntissa  Brijfidii  it'.l,  :i;,. 

S.  Antinuis  (or.l,  .V.  Anliniu  bfi  CosUl- 
iiiKiro  tirir Altlxitf  tili.  Monlalciiio,  il. 
J'ror.  II.  I).  Sicno,  155,  m;  abbas 
Itoso   156,  10. 

S.  Aiitiini  (or.  1  pU'l)9,  lag  bfi  Mimlerchi, 
il.  /Vor.  II.  />.  Arf::o,  erfl.  S.  Maj'tini 
5!»!»,  st>. 

S.  Aiitimi  rella  s.  L'ico. 
/>.    Pfiiigia,    Antii)uuin   (or.),   Antim   Od.   Prignano 
siilla    SfCfhia,    il.    Pror.    Modena    I>. 


S.  Augcli    (or.)   c.  laaUl.,   i-ella,   ocl.  I      Pari'H"  "fl  Frignano,  (iÜD,  io. 

«.  Alba,    Altisiiiiio.    A<|uauiiia,  Ario-    Antisnii,  Aiitisina  («r),  Antesua  (C.  1-1) 


neiisis  i-iv.,  Armezano,  Hiserno,  Car- 
i'iolrt,Chuiiiulii.  FlorcUiiii,  (ialbiinii-o, 
(iuamn,  Iiisiilii  Maiür.  Maraiio,  Mens 
plann«,  MulJroiie,  Xelnilii,  Paliini- 
bara,  PeriRimno,  l'erusinus  lac,  Pe- 
trf>'/iiani  v..  Quara/niia,  .Sulabento, 
Si.ilmld,   Stalotiaiio.  Trasai|iii8. 

Au^i'luA  i,or.)  lilitis  Martini  )i(i7,  i&. 

Aiij;«  ri  (or.)  civ.,  Eiigrrn,  pr.  HB.  Caastl 
Kr.  Hinltln,  247,  30. 

AngiDoTtii«  »    Rngilbertus. 

A  ;-,  Kiigrrn.  <lrr  iiiilllere 


1.  pr.,  Aiidif.iinlii>/'cn,  Ol>eri)slrrreifh 
BIl.  liitd.  480,  1,1.  487,  i.  4S8,  i.  lo. 
545,  so. 

Antisstoti    lor.)    v.,    .'   iMml-ileltrii    (Id. 

Maisimi,  Obtrhtii/erti  HA.  München  II, 

•-'41),  :;o." 
S.  Antonini  (c.  14)  Conca,    ?  .S'.  Anlo- 

nino    (id.    Torrn: :a   Conte ,    il.  Pror. 

Paria  1).  Voghera.  88,  i. 

S.  Antonii  (or.)  in  inonte  fccl.  539,  3o. 
Antonius   filius   Kilialdi  de  Uico  Uale- 
gari  91,  25. 

«HI  ./i>  )!'..■«•»•.  56,  15;    Antus    (V.  12)    filius    Ribiildi    .ie  Uico 
i-ora.:  Dodico.  j      Ualegari  91,  ä. 

An^b'    (or.)    1.,     ir.«/.<H^    jH.v/ii«^i^.l  ^  c.mitatu.s  um  Anlirerpen 

(bl.  Pror.-lht.},  221,. lo;  r«m.:  Gotizo. 
AnzebiTtus  (or.)  clericus,  <|ui  Reginzo 


.\tuntfmagno  (Gd.Vicopixano,  il,  Pror, 
u.  I'.  Pi;<a),  540,  ä5. 
Aogloue    (>■.  12),    oella    S.    Mauri    in 

341,  I.  t 

S.  Aniani  (c.  10)  eorl.,  iS^.  Agnaii  (Id. 
Ogjf,  cl.  B.  Lothringen  LKr.  MeU, 
12».  35. 

■        ."  /•.  Xbfl.  der 

M  lor.).  Der 

/.,iri.r    •.,.!    ,ri    .  >  i,    >.  /  •■■i.  /  /  < /<7l,     268,20. 

Kn^italn  (or.i  pagrus,  der  (ioii  im 
iibrren  EnHxIhal ,  149,20;  i'om.: 
Adalbcro. 

Annf.  ior.)  preabitcr  4,  lo. 

.Kuix'i  sen-us  S.  Marias  Aijuisg^ni 
l'W,  lo). 

Aijiioniom  ("r.  i.  Annont  di  Brianza, 
it.  I  '  h.  Ijtccii,  325,  10. 

Ansai  .  tariu''  palat-ii    371,16. 

S.  Aniani  (sp.  14.1  ecol.  «.  Pctrognani  v. 

Anncenis  (r.  18)  434,  i. 

An'itfii'U»  loonc).  Ausigiaus  (c.  12) 
Hliii»  Liuzoois   episc.   4O0,  m.  407,  6. 

AiiM-lino    (or.)    i'anonicus    i>.    Uultera- 

-1. 

.'\  larchio  309,  ao;    germanua: 

(JiU-itu*  maruhio. 

Vi.-,  im:    iimr.  I.i.inis  tilii   382,  i;  ».  VgO 

Aii-iiiiur  ivt.i  cpiac.  ».  Traic<'tatii. 
An^Doldo  lor.)  858,  to. 
S.  AiKoini  (c.  12)  eoci.  «.  Fabode. 
A >•.«>.   .    Antinna. 

A  1 7 1,  A  nth/e,  U.  Pror.  Xamur 

.1.    I  loiipptrilU,  wcl.  de  (400,  io>. 


vm-abatur,  39(1,  15. 
Anzo  (iir.)  mam-ipium  .559,  :i5. 
Enzi  (or.)  maucipium  560,  i. 
Enzi  (or.)  inani-ipiuni  560,  i. 
Enzi  (or.)  396,  35;  u.\or:  Sicca. 
Anzus  (or.)  590,  20;    filius:  Dominicus. 

Apiidu-iiii  [OT.W..'^ Altenhani  Hd.  I'nter- 
Dielfiirl,  br.  HB.  Siederbai/ern  BA. 
Eggenfeldev,  277,  25. 

Apinianii'i  (c.  12)  I.,  monast.  S.  Marie 

340,  35. 
Apiniani   (c.  14)  Palacium  ».  l'alacium. 
S.  Apollinaris,    Apolenaris    (or.)    eccl., 

monast.  «.  Cereto,  Porcied,  Rauenna. 

Appbon  (c.  16)  centena,  her  Affa-Gnu 
im  irb.  Donau-  Kr.,  455,  (10.)  30. 

Aprucicnsis  coinitatus  ».  Abruzo. 
Aptzbacb  s.  bei  Abbatisbacb. 

Apida  (8]).  12)  1.,  yfiinslerappel,  br.  HB. 

Pfalz  BA.  Kirihheimbulanden,    638,25. 

042,  lo;. 
Apuliy  (e.  12)  parte.»,  Apulicii,  .597,  20. 
Aqua  longa   (or.),   eci'l.  S.  Martini    in 

226,  i.i. 
Aqua  longa  (or.)  609,  25. 
Aqua  frigida  (or.;  610,  5. 

Acjua  fundata  (or.),  Act/uofuiuiala  Od, 
VilicuMO  ed  Ac^/iiafondala,  il.  Prov. 
(Jaurrla  D.  Sora,  343,  i».  615,  10. 

AqiiBuiuR  ir.  12l,  Aniuarira  d'Imrnia, 
it.  Pror.  ('amjiobatiio  l>.  Inernia,  cclla 
S.  Angel i  344,  16. 


Aquaviva  (c.  14),  Acqiiarira  Od.  Cum- 
piglia  .^larillima,  il.  Pror.  Pisa  /), 
l'olltrra ,  castel.  de,  ijund  l'nHe 
Cioddiniari  vin'atiir.  rum  eccl.  S.  Ciis- 
>iaiii  353,  20. 

Aquensiü  (c.  17)  eci-1.,  c.  Acqiii  iD.-Hsl. 
der  il,  Pror.  Alexnandrial,  ,323,  :'(i; 
episcoputus  et  cMimitatus  381.  1.211; 
cpisr.  Primus    .323,  211.  10. 

Aqiiensis  eecl.   «.  Aiiuisjrranuin. 

Aquilegeneis  (c.  lli,  Ai|uili'ieu>is  (r.  15i, 
r.  Aiiuil^ja  (iislirniihisch  -  il/i/ri«ches 
Kil)itenland  BlI.  (Iradi.sta),  erol.  .S. 
Marie  28(1,  10.3:1.  542.  584,  m;  pa- 
triareba  lohannes  280.  478,  1.  .542,  i&, 
Poppo. 542, 1.20.  5S4, 10.  586, ."i.  {6t<6,»:i). 

Aquilone  (or.)  nions,  Der  Monte  Aipii- 
lone  auf  der  Oretize  der  it.  Pror, 
Canerta  (D.  Sora)  u.  Canipoltiigno 
(I).  Isernia),  4  km.  ir.  r.  Venafru, 
.343,  20.  615,  10. 

Aquinum  ic.  14),  Aijuinn,  il.  Pror, 
Caserta  D.  Sora.  545,  i.'i;  A(iuinensis 
(c.  12)  comilatus  (686,  i.i. 

A(|uisgrauuni  (or.),  Aachen,  l!ll.-ll.-t. 
der  pr.  Rhein- Pror.,  19,5.  IIS,  1. 
119,15.  122,35.  124,15.  127,  .m. 
147,  1.  (168,  10).  499,  1.  50:',  20. 
.504, 15.  505,  äö.  554,  30.  555,  i.  626.  so. 
(657,  i.'i) ;  Aquistrraui,  Aquisj.Tanense 
(or.)  jialatium  42, 1:1.  168,  20.  169,  10. 
A<|ueiisi8  (c.  12)  eccl.,  monast.  .S. 
Mariae  123,  5.  (168,  5.  10).  554,  25.  :i,.. 
(657,  15) ;  prata  S.  Mariae  4S4,  3;. ; 
servi  S.  Mariae  «.  Anno,  Gisleliivt, 
(lizelo,  Guntbret,  Huno,  Hunzel, 
Liuezo,  Meinbolt,  liiiczelin;  Aquensi» 
sedes  505,  10,  .S.  Adalberti  cerl., 
mona.st.,  SS.  Adalberti  et  Hermetis 
rapell.  122,  36.  124,  ir,.  127,  30.  .5il5,  lo; 
fcstivitas  S.  Adellierti  123,5.  S.  Nieliolai 
monast.  122,36;  festivitas  S.  Xicjiolai 
123,  5. 

Aranbach  (c.  121,  Ohrciibach,  br.  HB. 
rnterfranhen  BA.  Millcnbcrii,  11.  Hof 
Ohren/xich  Od.  Viclbninn,  hs.  Pror. 
Sliirh-enbiirg  Kr.  Krbach.  (am  gleich- 
namigen Fluas,   s.    Bramalia;    282, 5. 

Arbetum  (c.  17)  castr.,  Krbezto,  il. 
Pror.  u.  D.  Verona,  390,  25. 

Arbinum  (c.  14),  Erpino  (i-.  12)  castr , 
Arpino,  it.  Prov.  Canerla  />.  Sura, 
545,  15.  (680,  15). 

Arbo  ».  Aribo. 

Arbori  (com-.),  Arboria  (c.  12),  ArlHim, 
il.  Pror.  yorara  D.VerceUi,  t.  Rigizo 
de  Arbori. 

Arbororiim  (or.)  silva  568,  so. 

Arces  (c.  14),  Arcis  (<•.  12)  castr.,  Are«, 
it.  Pror.  Caserta  D.  Sora,  645,  i&. 
(686,  15). 

Arcliaiiilialdiis,  Arrhanbaldiis,  Archen- 
baldus  K.   Erkambaldus, 

S.  Ari'bangeli  (sp.  14)  monast.,  S.  Arc- 
angelo  del  iMgo  Od.  Magium,  il. 
Pror.  u.  D.  Perugia,  (710,  i" 

Archanus  (c.  12)  mons  340,  i5. 

Arclo  (c.  13i  V.,  ArM,  Xiederland» 
Pror.  Sild-Ilolland.   18,  5. 


NailU'n  -  Ui'gintcr  :     Aren-      Arnilili. 


75U 


Arco  (or.)  de  (iizuli,   Aivu   (<•.  12)    de 
(iizzuli  1.  343,  3o.  (il5,  io. 

Arcole  (Dr.),  Arciile  (ed.)  373,  ;s.  51;t,  &. 

Areoiicei     (nr.)     v.,     Argunci/,     et.     H. 
Lolhringen   I,K)'.  MeU,  484,  i. 

Ari'iira  (c.  12)  terra  340,  m. 

Aiviiato  (c.  14)  castel.,  Caulfll'  Aninato, 

it.    Fror.    l'iucen:a     I>.    Fiorenziinia, 

~*7,  40. 

>    .\n-iilani  (sp.  14)  eccl.  «.  Pilcn. 

Arilemanus,   Ardcmuiiiius,  Hart- 
miin  i'ir.;,  Hertinanu  (c.  15). 

.Vi'äcmanus  episc.  s.  Saonia. 
Hartnuinn  abbas  .<.  Elwaiigen. 
Anleiiiariims  coUevita  n.  I'ergamuiii. 
Hartman  284.  M. 


AnliMina  (or.)  *.  Osning. 
.Arleiiiie  (c.  14)  pagiis.  Der  Ardennen- 
'•II II,  117.  sö. 

Anleiimim  lor.).  Ardenno,  il.  Fror.  u. 
I>.  Soniirio,  325.  15. 

Anleradus  U'.  11)  351,  ia.  520.15; 
tiliiis:  Atto. 

Arili  (or.)  ».  Dominicus  Ardi. 
Anlingus  (or.)  conies  1.55.  a. 

Artlniiius.  Hardoiinis  (or.l.  Arduiiius 
r.  13)  rex  Italiae.  „regni  Invasor" 
4U1.  20.  4(13.  5.  408.  5.  699.  lo.  700. 
1 02.  10.  ib.  703.  704.  30.  705.  25.  706. 
...  10.  707.  1.  708.  1.  15.  709.  25.  30. 
710.  20.  711.  10.  71J.  1.  713.  20.  25. 
714;  coniuu.\:  Berta. 

Ardoiuus  381.  .10;  oonsnbrini:  Alricus 
eiiis<-. .  Manlredus  marchio.  Oddo 
coines. 

Harduinus  (c.  16)  433.  1. 

Arebo  s.  Aribo. 

Arem  (or.).  Ohnim,  pr.  RB.  Hildes- 
heim  Kr.  Goslar,  (307.  .5).  611.  10. 

Areiignwe  (c.  15)  pagus.  Der  Ahr-Oau, 
um  die  Ahr  (I  Xbft.  des  Rheins  in 
'ler  pr.  Rhein  -  l'rov.J,  529.  20 ;  com.: 
Erni'ridus. 

Arentelht  (sp.  12).  S.  He/ine,  fr:.  Dp. 
^'osl/e■•:  Ar.  Kpinal,  71.  15. 

Arestinii  (c.  12).  ehem.  Hafen  am  Fu- 
•iner  See,  it.  Fror.  Aquila  D.  Afe^- 
:<ino,  cella  S.  Euticii  in  .344.  10. 

Antia.  Aretina  (or.)  civ..  Arez:o,  it. 
Fror.-IL'it.,  326.  lä.  558.  10.  590,  35. 
Aretina  eecl.  S.  Donati  557,  35. 
55^.  559.5.  590.1.5.  591.5.  (715.  35); 
Aretini  episcopi  607. 15;  episc.  Helin- 
•itHS  t  557.10.  5.58;  Aretinen.si,-i 
or.  I  episcopi  uuntius  Ingezo  pres- 
bitiT  l.")5.  35.  S.  Florae  monast. 
606.  30.  607 ;  abbas  Arnou  f  607.  5, 
Rodulfus  6117.  5.  Aretinus  coniitatus 
5.%8.  5.  606.  35.  607,  10.  (715.  30. 
TU».  IS);       Aritiensis      (or.)      pagus 

."■.")8.  25. 

Aretino  isp.  14)  ^f.  Castellioiie  Aretino. 


Argentina.  Argriituraliiin  mr.);  Ar- 
gentiua.  Argeiiliiiiwiiii»,  Argcntora- 
tensis  (or.)  ecci.  *.  Strasburg. 

Argilc»  (c.  17)  .3.34.  m. 
Argileto  ic.  16)   1.33,  25. 
Arialdiis  (or. )  eiiisc.  h.  Clusinuni. 
Arialdus  iudex  sacri  palai-ii  584,  ift. 

Horialil.  Heriart  (c.  18)  (495,  io>; 
IVater:   lliilifrtus. 


llrrliinlialdus  (c.  11)  imperialis  niismiB, 
tiliiiH  .\inizoniH  iiiilihs,  iinperiuÜH 
missi  .386,  30. 

ArmiinnuH  s.  Heriniannu>. 
Arnianore  (c.  12)  «ilva  (328,  40). 
Armenturia  (or.)  330.  25.  099.  35. 
Armezano  (or.)l.,  eccl.  .S.  Angeli  64(»,  25. 
Arnaldi   (0.   10)   v.,  Arnarille,  fr:.   Dp. 
Meurthr-et  -  Muselle  Ar.  Toni,  433.  ;^i. 

AriaiK'nsiH     (c.    12)      c^iv..      Aririno     di 

Fiuilia,  D.-Ilst.  der  it.  Fror.  Arrllino,    A.rna\iinH,  A  r  no  1  d  11  h,  Arnoltus, 

Arnnlt  (or.l.    A  r n a  11  d  11 8  (couc). 


ct'lla  S.  Augoli  .597.  10. 


HeribaUliis  (»p.  11)  presliiter  s.  l'iiirzi- 
burg. 

Aribaldus  (oonc.)  405.  30.  407.  20; 
Iratres:  Aldo.  Asiiilfus.  (iraaeuertus 
de  Cereseda.  Ubortiis. 

Aribaldus  (c.  12)  de  Caualiaca  407,  25. 

Aribaldus  (r.  lü)  de  Cocio  406,  5;  tibi:  ! 


ArualduN  arcLiepisc.  n.  Itauenna. 

ArnalduH  episc.  «.  Teruisio. 

Arnoldus  episc.  HaluerstodensisOcotiua 
Arnolfus). 

Arnoldus  abbas  «.  Herolfesfold. 

Arnaldus   Klius  Oiidalrici    14ii,  20;   n/1. 
Sehennines. 


Amilongiis  et  Iratres  eins  de  Castello  1  AriioMus   romes  466,  :to.  69.5,25.  096,5. 

I  Arnandus   l().'>,  2.').  4ii6.  10. 
Heribertus.  Arnolt  693,  m. 

Amolt  093,  40. 

Arno  (or.),  Der  Arno,  6()7,  t. 
Am  (or.)  archicpise.  •{-  s.  Salzburg. 
Anioii  (or.l  abl>as  s.  Aretia. 
Arno,  Amonius  ic.  12)   filius  lohannis 
594.  20.  .V.».-),  15. 


noun. 
Aribei-tiis 

Aribo,    Arebo,    Arbn   (or.)   capellaiuis, 

luuaueusis    eccl.    diaconus,    consan- 

guineus    Hcinrici    II.    inip.    537,  äo. 

54s,  30.    549,  1.  10.     559,  36 ;     arcbi- 

cancellarius.    arcbicapellanus    569  — 

.VS-i.  611-614.   619—629.   633—6.50 

I  als     Rtcognoscent     646,  5).     (654,  :io. 

683,  25.    689,  10);    archiepise.    .•;.  Mo- 

gontia;   pater:  Aribd;  niater:  Adala;     .        ,r    ,  ,         ,^      , 

soror:  Cvnigvudis  abbatissa.  '    Arnolfes^.ere    (sp.    12,     I.,     in.st    beim 

,,..,.  A,-nolfi^-Berg    im    pr.     RB.     Trier 

Aribo    (or.)    pater    Aribonis    capcllani        AV.    Dann,    sd.    r.   Lootjh,    (038  25 

postea  archicaiicellarii    et  archiepise.        (i43   i  >  "  '  "  ' 

548, 


Arbo  693,  35.  694,  1. 
Aribo  (or.)  697,  10. 
Aribo  697,  30. 

Arihinbach  (or.)  I.,  Ober-  u.  Mittel- 
Ehrenbach,  br.  RH.  Oberfrank-en  BA. 
Fonhheim,  2(Ml,  1. 

Arihinbach  (or.)  I.,  Kirch- Eli renbach, 
br.  RB.  Oljerfranken  BA,  Forchheim, 
2(H),  1. 

Ariniinum    (c.    12),    Ariminensis    civ.. 

Riniini,  D.-Üst.  der  it.  Fror.  For/i, 

355,  5.  54.5,  5.    S.  Eupheinii;  monast. 

355,  6.      S.    Thome    apost.    monast. 

355,  5.     Ariminensis    (or.)    coniitatus 

226.  5.  603,  in. 
Arindenstein    (or.).    f  Der   Bei/er- Berg 

in  Sachsen  -Weimar  Kr.  Eisenach,  ssic. 

r.   Lengsfeld,  449,  1. 

Aringun    (sp.   12)    pagus,    Gau    im   in-. 

RB.  Hildesheim,  um  Alfeld,  (306,  äo). 
Ariola   (ed.).    Aroin    Od.    Corniglio,    it. 

Fror.  u.  D.  Forma,  373,  10. 

Aripertus  s.  Heribertus. 

Aritiensis  pagus  «.  Aretia. 

Aritius  (or.)  607,  25;  tilius:  Uuillclmus 
clericus. 

Arlebaldus     1  conc.)      tilius     Giselberti 

iudicis  406,  5.  407,  20. 
Herlembaldus    (c.   11)    386.  30;    tilius: 

Amizo  miles,  imperialis  missus.  | 


I 


Arnolfus,    Arnulfus     (or.i.    Ar- 

nulphus  (e.  18). 
Arnolfus  episc.  ».  Haluerstedi. 
Arnolfus  rex,  impcratnr  f  .50, 10.  286, 5. 

299,10.     399.35.     (.■>03.30>.     .^.87   5. 

(642,  35). 
Arnolfus  comes  488,  1. 

Arnulphus  494,20.  (495,  1.  665,  2.->) ; 
fratrcs :  Gerardus  capellaiitis  postea 
Canieracensis  episc.  ,  Godefridus, 
Waltherus. 

.\rola  (sp.  12)  1.,  Arien,  Baden  Kr. 
Konstanz,  (6.55,  30). 

Arole  (c.  12)  1.,  c.  de  3*1,  35.  594,  30; 
eccl.  S.  Marie  .594,  30. 

Arrikesleua  (or.)  I..  Wü.ilung  Xieder- 
Erxleben  im  pr.  RB.  Magdeburg  Kr. 
Kalbe,  l.  an  der  Bmle,  Hohen -Erx- 
leben  (Anhalt  Kr.  Birnburg  gegen- 
über, 570,  20. 

Arserio  (c.  17)  castel.,  Arsiero,  it. 
Fror.  Vicenza   D.  Schio,  205.  i. 

Arsieio,  Arsitio  (c.  11t  campns  351  20. 
520,  15. 

Arsinga  (c.  17)  382,  1. 

Arunbiki  (or.),  Der  Arenbeck,  I.  Xbb. 
der  Ise  fr.  zur  Aller  im  pr.  RB. 
LünHturg  Kr.  Isenhagen,  299,  35. 

Aruitdi  for.),  Erteilte,  pr.  RB.  Arns- 
berg Kr.  Lippstadt,   12.  35. 


760 


Niiiiu'ii  -  Kefiistor :     Arzcr  —  Azzc. 


Aritr    ur.  I    limes  ±20.  U'. 

Afhue  -\>.  V2\  AV«ri-,  pi:  KB.  UiliU»- 

htim   Kr.  Oi-omhii.  \3l>6,  jo). 
Asi-oririis    isp.    181    ailvocatus   {i6,  w). 
K-.tiih  (IT.)  284,  in. 
AMiiriu    ic  12^    Hlius  Trcsidii   .">91,  3<i. 
Askcrus  (o.  12)   de  Mi>rtara  4t»J,  i. 
Askems    (conc.'),    Alkcrus    (c.    12)    <ie 

SaU-raiia  4"(i.  i."'.  4<i7.  m. 
Asch  (Or.  1  1..  ll'dWftwA,  ;>;•.   ItU.  ».  I.Kr. 

Coblnii,  ."i24.  i\ 
Asoliebniniien    ("P.  i    1..    h'nfhlinrti ,   pr. 

Uli.  \\'if»baiUn  Kr.  Höchst,  214.  ai).  .h&. 
A^clle^l/.a    lor.l.    AWArwc,    .Schirci:    Kl. 

Thurgau,  \Si.  X>. 
Ascherijrun ,      Asskyiinjfun      (or.)      v., 

Atchrring,   br.  UU.  iVi-rbai/frn    BA. 

Münrhfn  II,  24!'.  :^'.  s... 
As«.'!«  l«'.  18)   V..   Annclif,  bl.  J'ror.   lira- 

bant  Ar.  BriUmtl,  \(i77,  6). 
AbcuIu,  Asouleusis  ic.  12)   civ.,    AfVoK 

.'vitriiino,  it.   I'ror.  l'ixjijia  />.  Jioriiio, 

344,35.  .'.ÖO.  :i:.;  S.  Beneiiictus  344,  w. 
Asi-uluiii  (c.  12),  rfi«  Gfijend  von  Ascoli 

Ficftto  ( it.  Fror.  -  Iht'.  .  344,  ;5. 
A»cuaiuus  (or.)  comes  164,  30. 
As^uus  (or.)i-.,   Aschau,  br.  IIB.  Ober- 

ixii/trn  HA.  Mübhlorf,  ti!»7,  i. 

Asheini    isp.  12)    1..  nÜDt   im  pr.  HB. 
u.    I.Kr.  Hihiexheim,   bei  SIeueriraUi, 
:?ii6,  I.V. 
AsiHta    (eil.i.     S.    Iobanni>     plebs    ia 

.»>.  10. 

A^ilal'to  'C.   14i,   Anilalto  Hd.  Bibbona, 

it.  Fror.  Piita  D.  Viilterra,  c.  in,  cum 

SS.  Viti    et    Dmiati    oraculo    338,6 

(r<//.  724,  S3). 
Asilo  (sp.   11)    castel.,   Anolo,    D.-JIxt. 

der  it.  l'roc.   Trerino,  31)4,  lö. 
Asisi   (>>r.),    Asisio    u-.  11),   Assisi,    it. 

I'ror.     Perugia    D.    Foligno,     326,1.'). 

.■>2(>,  i".    Asseseiiatis  (sp.  14l  dioresis 

(718,  5). 
Asitbe    (sp.    12).    tiii.-<tuiig    Onede    bei 

Elze,  pr.  RB.  Hildesheim  Kr.  Gronau, 

3tM5,  s5). 
Asniundo,     Asmundus     (conc.)     filius 

Berardi  4<t7,  5.  2".  25:  frater:  Berizo. 
Asoitbe  ».  Astoida. 
Aepo  (C.  13)  V.  388,  5. 
A-pra  (c.  17)  38li,  s5. 
A-ikyringiin  ».  Ascberigun. 
As^eseuatis  diocesis  ".  Asisi. 
Aste  (or.),  ..1»^«  Gd.  Tiglietto,  it.  Prof. 

Genua  D,  Sarona,  379,  lo. 
Aatenaiac.  17), r.  Asti  D.-Hsl.derit.Prot. 

AlexMndria  .  cclla382,  lo;  episcopatus 

et  comitatus  3'<1,  i.  ao;  ».  Alrieu«. 
A^tfa)a,    Astfalo,    Astualii   (or.^   HasU 

Talo    (c.    12)    pagu9    »ive    provincia, 

(Mfalen,    209,  ;..  i".    »Ö,  3b.    3<).'>,  i.-.. 
•Sd«,  jn.  «.    3«»7,  10.    808,  m;     com.: 

Tbiedericui  -j-,  Siru»  -j-,  Bemuuardu» 

epiac.  HildenesbemcDHiii,  Tammo. 
Attirea  («p.  12),  Athi»,  hl.  /Vor.  Itniiie- 

gau  Ar.  ifonn,  (492.  3«). 


Aetnida    is]>.    13)    i-iv. .    Astiiidi    (ed.),  1 

Asnitbe  dr.  13)  monnst..  Astiiidense 

(or.)    nionii>t..    Eiistti,    .SKr.    iiti    pr. 

RB.     Dilssfblorf.     4.'> ,  SÄ.     \W ,  :io). 

47,  .t&.    426,  :> ;     abbatiasa     lyiaüihild  ' 

4:>,  S5.  i  426,  4.  ' 

Astrudf  (or.)  eccl.  S.  Salvatoris  .')39, 30. 
Astiilfus  d.  Aistiilfiis. 
Ata.-*i9    (c.    13),    Atesis   (ed.)    fl..    Die 

Etiich,  49,  1.  3KS,  35. 
Atorajrowi    (or.)    pagiiB.    Ihr   Attergau 

in  ^>l>rrösterreich ,    um    dett    Attersfr. 

176,  ;io;  com.:  Gcbebardus. 
Atorahof  (or.)  1..  f  Attersee,  Oberilsler- 

rrich  IUI.  i'iicirlabriick;  lUi,  30.  177,:«. 
Atliei-steli   isp.   12).    Adersttdt,   pr.  HB. 

Magdeburg  Kr.  (>.-!cherslebrn,  ((i.">4,  ii>). 
Atine  (C.   12),    Aliiin,    it.   I'ror.  Caserta 

I).  Sora,  (686,  16). 
Atiniilpbus  (or.),   Atiniilfus,    Atenulfus 

(c.  12)  aVtbas  s.  Cassini  Mons. 
Adeuolf«!  (c.  12)  591,  30. 
Adenolfi  (c.  12)  filius  Dodo  591.  :ici. 
Atto  (or.)  ahbas  «.  Amerbiich. 
Alto    (or.),    comes    fr.  Ia-cco^    :i59,  30; 

coniux :  Ferlinda. 
Attd  comes  fc.  Termoli  .">!)!.   c.   5!)2.  m. 

593,  2(1. 
Atto  come.^  59.5. 

Atto  filius  Arderadi  351,  25.  52»),  la. 
Atto,  Ato  (r.  12)  405,  ib.  41)0,  10. 
Atto,  Ato  (c.  12)  406,  15. 
Aubertus  s.  Otbertus. 

Audan  lor.).  />/«•  Aue,  r.  Xb/I.  dci-  lA-iur. 

»I.     I>ei    Hair.thausen      Brauiischireig 

Kr.     Gandersheim  ,     299,  so;      rgl. 

Avganagavvi. 
S.    Audneni    (sp.    12)    terrae,    bunnae 

(492,  20.>. 

S.  Audomari  |c.  16)  episc.  monast.  «. 
Sithiii. 

Auga  (or.)  pagus,  Gau  an  der  M'eser, 
um  Höxter,  54,  5.  110,  so. 

Avganagavvi  (or.)  pagus,  Der  Aue- 
Gau,  um  die  Aue  fs.  Audan^,  560,  35; 
com. :  -[■  B(Ho. 

Anj;ea  (sp.  12),  Aufiensis  (or.)  1., 
Awe  (c.  15),  Owe  (c.  Ki),  Sintlezzes- 
augiii  (sp.  12).  Santliotzesaugia  (c.  lOi 
Reicheiiau ,  Baden  Kr.  Konntan:, 
Augense  mona.--t.  SS.  Mariac,  Petri 
28,  30.  64.  ir..  4'4.  1.  (10.)  15.  ((»79. 
689.  10).  Au<nensiB  (sp.  12)  abbas 
Bern  (4.53.  .la.)  454.  1.  (679,  ib.  85. 
680,  1.  5);  Warinberius  (65.5,  3&). 

Augnsta,  Augustana  (or.)  civ.,  Augusta 
Üindclicoruiii  civ..  Augsburg,  Htt. 
de«  hr.  Uli.  Srhirnben,  24.3.',.  1.55,30. 
i  575. 30.  576, 35.  57h.  ü:..  579.  30.  .580. 20. 
581.15.  (((82.5).  Augii»ten8i8.  August- 
burgensis  (or.)  eci-1.  295.  «o.  (664, 10); 
episc.  Bruno  153.  30.  155.  :i<i.  171.  25. 
295.10.  327.  2;..  426. 10.  462. 1.  469. 10. 
(604.  10/  c.'//.  Bruno  canccllarius), 
<'Herimaiinu8  682,  i>). 

S.  Augiislini  (or.)  c.  540,  5. 


Auu  (or.).  f  Aue  Gd.  liülkaii,  pr.  HB. 

.'^tade   Kr.  Xruhaus   a.  d.  Oste,   iriel- 

Iciclil    auch    nur    rrrsihciitlich    duivh 

den    .'<rhrribrr    rom    folgenden    .Setila 

getrennt  und  als  Aunsetila  auf  Ahlirn- 

seth  Kr.  Xeuhaus  a.  d.  Oste  zu  deuten 

HO.  2;..  46.5.5. 
Auiiiaciiin  (c.  l^^).  Augng,  el.  />'.   I.nth- 

ringen  LKr.  Met:,  434.  5. 
Aureliai'i)  (0.   14)   c    Oriago,   it.   I'ror. 

Venedig  D.  Dolo,  220.  35. 
Aureliano   (c.  17)    castel..    Orgiano,  it. 

I'ror.  }'icenza  l).  Ixmigo,  205.  1. 
Aureliano  (ed.)  373,  25. 
Aiirello    (CDiic).    Aurella    Gd.    Ozzano 

Monferrato,  it.    I'ror.  Alessandria  D. 

Casale  Monferrato,  s.  Aldo  de  Anrello. 
Auretino    (c.   12).    S.  Maria  in    311.  10. 
S.  Aureu.-^  (facs.)  s.  Ueiligonsla). 
Aiiriade  (ed.)  373.  10. 
Auserissula   (or.)    vious.    Vicopisunn,    it. 

I'ror.  u.  D.   Pisa,  54l).  25. 
Ausimum    (c.   14).    Osimo,    it.    I'ror.    n. 

D.  Ancona,  545.  5. 
Austrit'rancia     (sp.     12),      i>stfran/i-en, 

(0.56.  ));  rgl.  Francia  orientalie. 
Ausule  vallis  .t.  Ossula. 
Aiinnto  (sp.   12)  fl..  Der  Arelo,  r.  S'bfi. 

der  Trebbia,  m.  zu:  (lltone  u.  Bobhio, 

(2S9,  30). 
Auaringo   (conc).    Auarigo   (e.    12'    ••<. 

Aripertus.  Sindico  de  Auaringo. 
Aut'lgouue  (or.)  pagus.   Der  Auel -Gau 

im    pr.     Uli.    Köln    ,rgl.    Auel    Gd, 

Blunkcnbcrg ,    Ober- Auel    Gd.   Luut- 

hausen    u.  i'lhnl.  Orte   im    Sieg- Kr.  , 

422.  25 ;  com. :  Ezzo. 
Aueningarothe     (or.) .      Aueni^'^eruthe 

(sp.   12).    Ererode,    pr.    ÜB.    Ilibles- 

heim   Kr.  Alfeld,  (307.  6>.  611.  ift. 
Auentiouillare   (sp.  12),    Aventiovillaiv       j, 

(c.    LS),    f  Ar  Hier  s,    frz.    Dp.    Vosgeg       l 

Ar.  Mirecourt,  71,  15.  25. 
Auesaze  (or.).   Avezaat  (Kerh-  Arezaat, 

IV.  V.  TielJ,  Niederlande  Prov.  Geldern, 

eccl.  de  167.  5. 
Auiau     (or.)    v.  .     wüst    im     frz.    Dp, 

Meurthe-ct  -  Moselle    Ar.    yancg,    an 

der  Seille,  oberh.  r.  Abaucourt,  483,  so. 

A  z  i  1  i  n  u  8  .  A  z  i  1  i   (or,)  A  c  e  11  f  c.  1 1 ) 

Acc  11  n  led.). 
Aziliiius  clericus  s.  Cheskingun. 
Azili  camorarius  695.  i5. 
Acoli  584.  15. 

Aculin   serviens  BambergcusiN   426.  i.'>. 
Acelin  serviens  Fuldensis  426.  15. 
Azilinus  niunci]iium  .5.59.  35. 
Azilinus  mancipiiim  559.  35. 

Azmenstedi  (or.),  Ossmannstedl,  Sachsen- 
Weimar  Kr.  Weimar,  .'121.  5. 

Azze  (c.  12)  mons.  Der  Monte  Acelo 
Im  Mela  -  Gebirge,  auf  drr  Grenze 
der  il.  I'ror.  Caserta  f  D.  Sora)  und 
Aipiila  (P.  Arezzano),  340.  lü. 


Niuiii'ii  -|{r;;i>Iir:    Azzo  —  liiililriciiit. 


'61 


A/üo,  Azo,  Ez/.o  (i>r.),  Aczo  (c.  121, 

Kzo  (f.  U). 
A/.ii  episc.  f  ».  Perframuni. 
Az/.o  |iresl>itfr  *.  F'iTiari»,  Uuir/ibiirj;. 
\  •/(>  presliiter  6il7.  lo. 
\   .1  CHiHiiiicus  s.  l'ullcraneusis  occi. 
1    |>nlatiiiu8    conies      r.  Lothrinyen) 
\1-1.  •■:,.  :AS.  I.  ä-^l.;.-..  '038. 1.  (i42."s">i 
[■ag. :  Auelfjouue.  Jiuiinckowe. 
V.    1)  COMICS,  nilvocutus  i'cci.  S.  Sicphaiii 
Mogdiitiiiae  212.  in.  213.  6.  21-1.  l.  35. 
\   .'!)  iudex  f>!(l.  3". 
\   I   iiidici»  c.  3.V.  s». 
Aizii  notarius  et  Sfaliinvis  592.  ib.  .'lÜ.'». 3». 
Ezo  inliTtor  .")1.S,  i. 

\/.H  piscator  -j-  (079.  35).  | 

A  o  vir  30.  üo.  i 

A  .1  (k"  Casale  4i)6.  ^rij  tiliiis:  Opertus. 
S^-o  ili-  l'ezana  4ii0.  w.  4ii7.  i5. 
Azi>  de  Sala  400.  m;   rnitcr(V):  Benzo 
■\r  Sitla. 

B. 

I  1 1  n"nl)(,TC  .  Üabmboijf .  Hahciipcrc. 
üaliiiiluTc.  Baliinperc.  Bahunlierch. 
Hal)L'liciv .  BaiieiibtTC .  iiiivfiiberc. 
liavciiber;.;.  Bavuiibercli.  Pauenberc 
hir.).  Baiii'iiborg.  Bal)iiib(Tch  (c.  12), 
lialifinberch  (c.  13).  Boiiiberf;  i'\  1.")) 
1.  casti-..  Babeiibergeiisis  civ..  limn- 
lm-(j,  ÜA.-Hst.  (lex  bi:  HK.  Ober- 
franken,  5.  10.  7.  15.  S.  15.  ()2.  So. 
6."..  1.  (i7.  h.  68.  5.  161.  10.  102.  lo. 
103.  15.     164.  10.     165.  I.     170,  36. 

172.  so.  30.  173.  sä.  30.  174.  25.  35. 
17.'l.  ib.  35.  170.  ib.  30.  177.  25.  35. 
178.30.    180.5.    181.2.5.    Itt2,20.    IS.!.  35. 

184.  10  18r>.  1.  186.  10.  15.  187.  lo.  20. 
188.  \b.  ib.  189.  20.  30.  190.  15.  ib. 
191.  20.  30.  192.  20.  193.  20.  194.  is. 
l!».').  15.  190.  20.  197.  20.  30.  198.  30. 
199.1.30.  200.1.  201.5.  202.1.1.206.15. 
■_'o.s.  20.  30.   212.  15.   213.  b.   214.  1.  35. 

"_' 1  .">.  25. 30.    231. 20.    2-i4.  15.25.   23.">.  15.25. 

2.36.15.25.  2.'>7.2o.  2.!9. 10.25.  244. 30. 10. 
2."i.'>.  35.  2.">6.  2».  25.  257.  15.  262.  10. 
20.5.  30.  270.  15.  271.  10.  276.  25.  an. 
277.20.25.  278.  10.  25.  280.40.  281.  35. 
282.  10.  2.<!.  30.  320.  15.  20.  322.  10.  1 
33.K5.  396.1.5.  39s.  1.  423.30.  440.25.  1 
441. .10.  443.5.  447.1.  448.10.  460.25. 
407.  i.i.  488.10.  489.15.  501.  1.  35. 
'■-13.20.  530.35.537.36.539.10.  .541. 20. 
.42.30.  579.15.  .">80.  5.  646,5.  647, 15. 
i;48. 5.  650. 5. 15.  (6.56. 1.  661. 10.  602. 20). 
Habenbergensis.  Bahenpergonsis.  Ba- 
benberchensis.  Babembeigensis.Babin- 
bcrgeiisis .  Bauenbergeusis .  Habe— 
■_'ensis.  Papeiibergensis.  Papember- 
^onsis .  Pa])ubergien8is .  Paiicnber- 
•jensis  (or.(.  Baveubergensis  (sp.  12). 
l'apendegressis  (c.  12).  Bambcigcmis 
(ed.)  eccl..  coenob..  episcopatus.  scdes 
S.S.  Mariae.  Icsu  Christi.  Pctri. 
Pauli.  Kiliani,  Georii  et  omiiium 
S.S.   160.3.i.     161.35.170.:».    171.10. 

172.25.    173.25.  174.30.   175.30.  170.25. 
177.25.    178.30.    I8O.6.    ISI.30.    182.25. 

I.S4. 1.  18.5.5.  186.10.    187.15.    188.20. 

189.20.      190.20.      191.2.5.      192,20.30. 
ivÄi«ernrknndcn  III. 


193.  20.  30.  IUI.20.  2.>.  195.  2i>.  1110.20. 
197. 2.V  IDH.xv  199,3;..  201.. V  200.  16. 
201).  11).  212.  10.  213.  5.  214.  1.  3.'.. 
215.  25.  229.  35.  23o.  231.  20.  234.  2". 
2.15. 20.  230.  20.  237.  ib.  239, 1:..  244. 35, 
245.;,.  2.5,5.1;..  270. 1.-,.  271. 10.  2.s3.  la. 
317,25.30.  335,5.10.  398.  2Ä.  410. 16. 20. 
4 1,5, 3,5.  420,30.  423.20.  148. 30.  4.'.0. 1. 
460.25.  408. 1;,.  20.  470.  4'<7.a.  488. 10. 
489. 15.  51.5.30.  .523.28.  'hJ2. 1.  ■►4.5,26. 
.547.  15.  .553.  25.  ,50o.  35,  10,  ,502.  26,  i 
.575,  20.  ,570, 20.  26.  .579. 1.5.  .5S(t. ;,.  ,-,81 . ;.. 
.597.  :io.  OIKl.  3."..  007.10.  0.33.1.040,2;.. 
047,3.-..  (0.50.5.  001.  1;..  674.  20;; 
episc.  Ebet'liardiis  172.  35.  174.  i. 
17,5.  1.  176.  1.  177.  1.  178.  1.  179.  5. 
184.15,   18,5,15.  1,80,2...  1.S7.30.  ISH,3M. 

189.35.    190.30.  191.35.  192.  3r..   193.30. 

194.30.  19.5.2.5.  190.3.1.  197.35.  199.5. 

200.  .5.     201.  20.      21.5.  lo,      2.30,  I,  30. 

231. 30.  2.34. 30.  2.!5. 30.  230. 30.  2.37. 35. 

239.  In.  15.     245.  5.     255.  \b.    2.56.  30. 

2.57.20.  271.25.  276.3.5.  277. 30.  278.25. 

2.s.t.  15.    317.  2,5.    320.  20.    335.  10.  15. 

390.  10.    410,  20.    415.  3.5.    423.  20.  30. 

42(>.  5.  10.     441.  15.     442.  30.    445,  lu. 

(445.  20).     446.  25.     448.  30.     4.52.  30. 

462.  I.  •  4(i0.  25.  35.     407,  25.    408,  \b.  \ 

475.  10.    470.  20.  35.    490.  15.    515.  35.  ; 

516.1.  517.1.  .520.35.   52.3.35.    536.15.: 

.545.  2.-..  547. 15.  .5.59.  10.  .560.  35.  .562. 25. 

.579.25.  580.16.  581,. 5.  597.  30.  600, ,i.i. 

604.  15.     607.  in.     633.  1.  20.    646.  25. 

(001.  25.  674.  20.  686.  10.    088.  1.5)   (s. 

Eberliardiis  cancellarius.    archioapel- 

lanus) ;   prepositiis  Poppo  398.  25.  30. 

Piligriniis  s.  Piligrimus  cancellarius; 

advocatus    Tietno    426.  15.       Babcn- 

bergcnscs     Iratres     I.SQ.  20.      bsl.  ki. 

183.1.  4.S7.  in.  488.1.5.489.15;  militcs 

et    servientes    426.  i.i.      .S.    Stejihani 

eccl.    244.  in.    245.  .5.      Mona    ange- 

lorum.  eccl.  Babenbergensis.  mnnast. 

in  Babeiibergonsi  monte.  S.S.  Micba- 

elis.  Benedicti.  Petri  {Kloxter  Mkhels- 

berg)      459.  in.      468,  2n.      ,501.  1.  35.  ; 

(502.  5).     .529.  2n.     (670.  26.      674,  25. 

675.  35.  676,  i> ;  abbas  Rado  .529.  30. 

(674,  25). 
Babo  .V.  Bauo. 
Bacfaiu  (or.)    1..    lia'cli    Od.   Vreienbach, 

.'Hchicei-  Kt.  Schwiz,  482,  30. 

Bacili  (c.  17)  381,  10.  I 

Badabioiics  (c.  17)  c.  390.  5.  I 

Badaleuon  (sp.  12).  liudelebfu,  pr. 
RH.  .Maf/debiirff  Kr.  XcKhablriixIcbeii, 
(306.  35)'. 

Badaleuon  (sp.  12),  icünt  ö.  c.  Biule- 
kben,  (306,  35>.  j 

Badascort  (or.).  Baroui-t,  el.  B.  Loth- 
rini/en    Kr.   Cluilfaii  -  Salins,    483.  an. 

'  Badelesbach    (c.     16 1     v..     Bohhbach, 
Baden  Kr.  Offetibury,  86.  15.  20. 

I  Badengouue      (sp.     12) .     Badeingowe 

(i\    14).    Bathinicgowo   (c.    15i.    fiau 
I      in  Franken  zir.  Main  u.  Tauber  (»rf.  , 

M.      Würzburg) ,      408  ,  30.      476 .  35. 

(074.  .10) ;     com.:    Gerundiis.     Gvro- 

l)eriu9. 

I  Baderinus  (c.  17)  rivus  603.  5. 


Badrcldiiii  (IHM.   lliKlffbl,  lliirfi.  dir  ,11, 

der  ."^tellr    ilrr    hl.    tluinr   /i'iVm',/«//ii,i/ 

büi  h'iinii/Mhißf  im  /ir,    tili,  llildr.ili,  iiu 

Kr.   Ilfeid  lag,  241.  I. 
Badl'riilii    (or.)    v.,     Bejferrn,    hl.    l'rnr. 

Anlirrr/trn    Ar.     (u.    !>.    r.y    Mecheln, 

221.  30. 
Bodilicks    ^c.  16)   c.    Htlecke,  in:  HB. 

M.   Kr.  Arnnberij,  242,  an, 
Budio  H.  Baio. 
Bagiiiii    (or.).     Itagni    S.    Filip/Mj    (id. 

Abbadia   S.   Salralore,   it.    I'ror.  ,S'i>«o 

/'.   Mimteimleiano,  c.  de  84.  30. 
Bagiiiolo    (c.   II)   e..    Bagnolo    ,V,    IV/o, 

it.  I'ror.    u.    I>.  .\fanlua,    5«7.  15.    — 

Vgl.  Baiii'.lo. 
Bagnolo    (or.).     Bagnolo    (Id.    Cortona, 

it.  I'ror.  u.  1>.  Arezzo,  ,590,  20. 
Bagnolo    (or.)    c.    et    castcl..     Bagnolo 

fid.  Anghiari,  it.  I'ror.  u.  I).  .Irezzo, 

.598.  2n. 

Bailodiiim  (e.  18)  pr..  Banlieiur,  frz. 
I>1>.    Meurthe-et-Montlle    Ar.    Brieg, 

435.  1.  (678.  io>. 

Baina  (c.  12).  Benna.  it.  I'roc.  Xorara 
I>.  Biella,  s.  Olricus  de  Baina. 

Baio  (sp.  11),  Badio  (c.  17)  .364.  10.  i&. 

Baioaria  (sp.  11),  Bauuaria  (or.), 
Bauvariä  (sp.  12),  Bagern,  2'A.  25. 
,577,  :jo.  (604,  2.5).  Baioariorum, 
Baunariorum.  Boariorum  (or.),  Bau- 
barioruin  (sp.  1:!).  Baioarica  (or.) 
prcnintia  30.20.  095. 1 ;  gens  695.25; 
dux  500,  :i5.  ,577,  30,  625,  1.  (6.S2.  16). 
695.  1.  690.  25.  (x.  Heinricus  I.  f , 
HeinricHs  II.  f.  Heinricus  V..  Welfo). 
Bauuaricae  (or.)  leges  .'.81.  1. 

Baiouuaria  (ed.)  .373.  20. 

Balbensis  comitatus  ».  Balua. 

ßalbiano  (c.  10).  i"  Balbiano  Gd.  Col- 
tiirano,  it.  Fror.  u.  D.  Mailand, 
castr.  de  403.  20. 

Balbola  (or.)  [postea  Famaraj,  mons  de 
343.  3S.  615.  26. 

Baldericus  s.  Baldricus. 

Baldlicringa  (or.).  Palfheringa  (conc.) 
V..  I'oldering,  hr,  Uli.  Xiederbai/ern 
BA.  Landau,  114.25.  115.  20. 

Baldinga  (or.)l..  liuhlingen,  Baden  Kr. 
Freiburg,  98.  5.  482.  30. 

Baldolfus  (or.)  arcbiepisc.  k.  Taren- 
tasiensis  arcbiepisc. 

BaldiilK  (ed.)  abbatis  res  s.  Graniano. 

Paldultiis  s.  Pandulfos. 

Baldoluc'sheiiii.  PaMolt'esheim  lor.)  1.. 
Baldei-uhciin,  br.  HB.  Unterfranken 
BA.  (kli.'<enfu)i,   230.  25.  30.  241,  1. 

Baldricus  (or.)  episc.  .«.  Leodium. 

Baldricus,  Baldericus  (or.)  comes  (in 
pago  Tbrentc).  maritus  et  advocatus 
Adalae  (matris  Megiuuuerci  episc. 
Paterbruiinensis)      l;i8.  15.       310.  in. 

436.  in. 

Paldricus  (or.)  comes  (?  in  pago  Triebire) 
560.  3,5. 

Baldricus  (or.)  comes  (wohl  r.  Mecheln) 
221.  25.  35. 

96 


I 


re-j 


NiuiuMi  -  RctfistiT :    Biili'ri'iuin  —  Bololro. 


Balereium  (O.  Uli  territurium.  r.  BtUeraii. 

frz.  D}>.  Meii^  Ar.  Veitlun,    4S3.  36. 
Balerici  lor.)  ö,'>8.  lo. 
BalgtfKtedi    (or.).    Bali/sliliil,    pr.    KU. 

Sifrsrbiirn  Kr.  (^uerfiirl,  3"_'l.  ». 
Balleunn    (or.)    1..    litiii,   irM    im   pr. 

WH.  Mimleii,  JÖJ.  5.  439.  i&. 
Ballonis    lo.    101    c, .    Balei/foiirl    Gd. 

Vfrtliin  (Ar.-H«t.  im  fr:.  l>p  Mfion), 

iS>.  ii>.  433.  IS. 
Bahienm   ropis   ic.    14^.    Haijnurtn,    it. 

fror.  Kom  P.  Vilrrbo,  .">4."i.  i«. 
Baltia   (C.  rjl.   Castriimha  0<1.  Aiirfma, 

it.  Pror.  Aiiiii/a    /).  Solmniia,   .■>4(i.  i. 

Valuensis     (or.).     ßalbensis    (c.    11) 

i-oiuitatii!<    344.  is.     3.M.  :i5.     .V2i).  rfft. 

616.  111 ;  ^(lalul•n^e  (c.  !•_')•  BaUieuse 

(c.  14 1  territorium  34lt.  3.">.  '>i'>.  ;>. 
Balzola     /•onc.) .     Pul^olu ,     il.     Fror. 

Alf-nfanilria  U.  Oifolt  Mmiferrotu,  g. 

Uuiilo  ile  Kiilzola. 
BaniluTgeiisis  tccl.  »■.  Babeiiliere. 
Bauiolo  (or.l.  Baijnoto,  it.  Pror.  Horiijo 

Tl.  linitia,  33(1.  i».  —  i'</l.  Bagniolo. 
Bautena    lor.».    Ban:rna    Od.  Bibbiena, 

it.  Pror.  II.  D.  Are::o,  v.  de  öj8.  i5. 

Bantra.  Bandra.  U antra  lor.). 
Uiiautra    c.  12). 

Bantra.  Bandra  oastel..  Rmrii  il'Eramlro, 
it.  Pror.  u.  Lt.  Cinrrto,  ölU.  s.  tiiil.  i. 

Bantra.  Uantra.  IUe  Vandru,  I.  Xbfl.  ile* 
OuriglidHO,  It.  Pror.  ii.  D.  Ciinerta, 
m.  ir.  r.  Jiocca  d'Erandro,  'itö.  »o. 
615.  10. 

Uuantra  fl..  I>ie  Voiulra,  I.  Xbfl.  dv.t 
VoUurno,  it.  J'roc.  Campobanso  D. 
Inernia,  bei  Furll  dtV  Sannio,  SU),  ib. 

Banzc  (c.  l"2i.    Band  Gd.  Genzano,  it. 

Prot.    u.    D.    Potenza ,    S.    Maria    in 

;j44.  DO. 
Banrgovue  (sp.  VI)-  Banzgowe  (<•.  l."il. 

/»<•;•    Banziniii.    i'»i     Banz    (hr.    ÜB. 

(Iberfranktit  HA.  Sttiffelxteiit),  468. 25. 

<674.  so);  com.:  Gebehardus. 
Bar  (tr.  15)  v..  Bar,  frz.  Dp.  Ardennes 

Ar.  Vouziera,  638.  5. 
Barbarano    (v.    12).    cuUa   S.   Petri    in 

:iU.  15. 
Barbarensi  lor.l  «.  Campo  Barbarensi; 

r;il.  Barbaritane  terrae. 
Barbariano  ic.  17)  casu-1..    Barbarann, 

Ii.-IIyt.  der  il.  Pror.  Vicenza,  'Jd."«.  i. 
ßarbarisi'uni     '>•.    17'.     Barbnreueo,    it. 

Pror.  Ciineo  D.  Alba.  .i'^l.  i-i. 

Barbaritane  (or.)  tt-rrae.  larjni  um 
Owttlnuoro  gulla  Cliianna  (id.  Arezzo 
(it.  Pror.-  Hut.),  rijl.  PoKqxti  CO. 
Aretin.  104  Anm.  2,  »JtMf.  35;  rgl. 
Campo  Barbarensi.    Barbaritani  (or.) 

6<MJ.  J5. 

Barltennum  (or.),  Berbentio  di  ValtiHina, 
il.  Proe.  u.  Ü.  Sondrio,  32ö,  15. 

Barbola  (c.  12)  mon>  34<i.  16. 

Barca  (or.)  600.  10. 


Bun'ario  (Or.>   moiile.    Momlniriaro,    it. 

J'roc.  Ciineo  D.  Mondori,  379.  m. 
Bardagn  »-.  Hnrdego. 
Bardanga  (Or.l  pagiis.    Der  Bardeitga» 

im  pr.  ItB.  Lilnrbiirg,  llll.s«.  132,»(>. 
Bai-deniiuic-    ^or.  1.     Bardewir     (c.    lö). 

Bardoirirk;   pr.  HB.    11.    LKr.  Lilnr- 

bury,  11(1.  si).  46.").  1. 
Bnrdo  arc-hicanoi-llariiis    (iS4.  15). 
üardo  (or.,  couies  .ill.i";  rtliiis:  Gode- 

fridii9  miles. 
Bnrdonis  moiis.    /'(•;•  /.«  (V.«u  -  Pusk   in 

den    lii/iiri.ichrii   .I/idiii/iicfi,  zir.  J'oii- 

tremofi  (D.-llst.  der  it.   Pror.  Masim 

t  Carraru)  11.  Brrceto  (it.  I'ror.  Parma 

D.  Bori/olaroi,  .">4.">.  ii>. 
Bardulini   (o.  13 1.    Btirdoliiio,    D.-lht. 

der  il.  Pror.    Verona ,  f.    omn    eapel. 

S.  Zunoiiis  in  38!?.  10. 
Baregium  (c.  12)  1..    Barrca,   it.  Pror. 

A(jiiila   D.  >'nlmona ,  344.  1;  monast. 

S.  Mioliahelis  344.  i.  lo. 
Bariano    (c.     13).     Bariann,    il.     I'ror. 

Bergamo  D.  Treriglin,  60.'».  :«>. 
Baricule  (or.)  de  Soci  lutG.  a. 
Barigi  (or.).  Börrg,  pr.  KB.  Ihnnorrr 

Kr.  Hameln,  llli.  2«.  46."i.  1. 
Bari</m    (or.)  abbatia,  Bergen,  br.  HB. 

Schwaben  BA.  Seiibarg  a.  d.  Donau, 

Barigen^iensi8.   Bargensis    (<>r.)    ecol. 

f.8.  5.  15.  194.  Ä 
Barnei    (sp.    12 1.     Benneg ,     frz.    Dp. 

Meurthe -et-  Mosel le  Ar.  Sanci/,  71. 25. 
Barrensis  ic.  16)  cumitatus.  Le  Barrois 

in  Lothringen,  bei  Bar -Ic-  Dur  (Iht. 

des  frz.  Dp.  MeuseJ,   433.  5.   434.  10. 
S.  Barthdlomei  (c.  12)  cella  j9.">.  5. 
S.  ßarlhnloiiici  (c.  12)  eccL.  mona.-t.  s. 

Cassamaioiv  Ap/  C'asa/  dillina.  Curtis. 

S.  lohannis  i-istd..  Pacciaiii  c.  l'aliano. 

Prulense  monast..  .San|L.'uinaria. 
Baruiicio    (or.)    canonicus    ».    Unitera- 

nensis  eccl. 
Barzanorum  (c.  14)  Uilla  c,   Barzano, 

it.    Pror.    Conio   D,  Leeco,    427.  5.  in. 
Basfiii    (c.    11)    V..    BaiKi/    Gd.    Baisg- 

Thy,  bl.  Pror.  Brabant  Ar.  yirellea, 

508.35. 
Basilea     (or.) .     Basilca     (c.    16)     civ.. 

Basel,  schu:  Kt.-  H'sl.,  IDl.  1.  144.25. 

145.211.  (534. 1".    Basiliciisis.  Basilensis 

(«r.;  eccl.  S.  Mariae  Kio.  35.  144.  10. 

145.5.  223.5;  cpiso.  Adalburo  ü.'^.  .15. 

1(10.  ;)5.      145.  I.  111.      171.  1.      172.  1. 

223.5.15.  547.211;  prebeudarius  at<nic 

prepO!<itii8  (Jtiin  144.  15.  20. 
I  Basilica  noua  (or.)  plebs  s.  Pancianiiro. 
I  Basilicae  Duae  1.  Duas  Ba.silicas. 
Bai«ilij.'iitia.    Bn^iliucia  (or.).    Bunaluzzo 

it.   I'ror.  Alcssandria  D.  Xori  Ligure, 

336.  25.   (i9U.  25. 
Baainosheim  lor.).   Bensheim,    Kr.  -  Iht. 

der  ha.  Pror.  Stark-cnhurg,  1.  25. 
BasoluB  (c.  16)  *.  Domiiii8  Basolus. 
Baw-aiii  casa    (or.).    l'asa  Basriana  Gd. 

Bugni  di  Lurcii,  it.  I'ror.  u.  ]).  Lurrri, 

539,  85. 


Batliinicgowe  .-•.  Badengouue. 
Batuellon.    Bothfeld,    pr.    ÜB.    ii.    A'»-. 

Merseburg,  288.  25. 
Banbarioriim  dux  s.  Baioaria. 
j  Bauga  Liudpraiuli  (sp.  12)  aqueductus 
1      (289. 35). 
Baiiena  (m-.V  Bavena  (od.).    Bareno,  ü, 
Pror.    Xorara    D.    Pallunza,    ,370,  1. 
376.  I.'.. 

Baucuborc .  Bauenberg ,  Bavcnbcrch. 
BavcnbiTffensis  eccl.  ».  dgl.  s. 
Babeuberc. 

.S.  Bauo  (iir.)  .<.  Gaiidense  moiiasl. 

Beuo  (c.  11)  iudex  sacri  palacii  ,')8i.  la. 

Papo  (or.)  comes  (in  pag.  Chiiiien- 
I      gouue)  563.  S5. 

I  Babu  (c.  16)  nobilis  vir   693,  211.  S5.  30. 
I  Bebo  (or.)  321.  5;  tilius:  Walcch. 
'  Babo  (c,  16)  693,  35. 

Bauuaria.  ßauvaria.  [{auuariorum  (lux, 
I      Baiiuaricae  loges  s.  Baioaria. 

Bawincae  (sp.  12) ,  Beugnies  Gd. 
1  Ilarmignies,  hl.  I'ror.  Ilennigau  Ar. 
I      Mons,  '(492.  an). 

Bebo  s.  Bauo. 

ße  Colin  US,  liccilinus,  Bezili- 
nus  (or),  Bi'zelinus,  Beczoli- 
nus  (c.  12),  Bethelinus  (c.  13). 

Becilinus  clericus  98.  35. 

Be<'ilinu3  comcs  (in  pag.  Tridiire  et 
Mcineuold)  5. 1.  127. 30.  I3(.).  211.  21ii.2n. 
213,  111.  —  Wohl  nicht,  uie  Stark-  Die 
Kosenamen  der  Germanen  (  MVcji  IsGtj) 
'.)■]  ;m  glauben  scheint,  mit  dem  Ber- 
toldus  comcs  in  pag.  Trichire  et 
Mcineucld  identisch  sondern  eher  dessen 
Vater  {oder  sonst i>/er   Vorgi/ngerJ. 

ßeceliniis  comcs  49(1.  15. 

Bezilinus  comes  54,'^.  1. 

Bezelinus  Cornea  591.3».  593, 15.  .594, 20> 
595.  45 ;  ob  mit  dem  Bcnzolinos 
592.  30  identisch?  —  Xach  lleyck 
Gesch.  der  Iler'.oge  r.  ^Öhringen  sind 
die  drei  let'.l genannten  Grafen  u.  viel' 
leicht  auch  der  folgende  /''die  mit  detn^ 
Bertoldiis  comes  in  pag.  Brisiligouui 
et  Mortinouua  iilentisch. 

Bezelinus  vir  nobilis  (46.  10). 

ßeziliui  beuelicium,  uxor  695,  10. 

Bodebur  (c.  1,5)  40.  w. 
Bedingarolit  s.  Rediugaroht. 
Bedolcdo  (c.   17),  iriist,    it.    I'ror.  u.   l). 

Turin,  380,  25. 
Bodolium    (c.    12).     BInglio,    11.     I'ror. 

Sorara  D.  Biella,  159,  1. 

Belba  (or.)  376,  30. 

Belcsem  (or.).  Belshcim  (sp.  12)  paf,'"«, 
Gau  in  der  Altmark,  um  SlendaJ, 
1;H7.  1".  (306.  .15; ;  'com.:  Werinzo; 
prcfectura  Uernhardi  inarcliJHi. 

Beletro  (c.  12)  fl..  Die  Vellelru,  r.  .MA 
de«  Cerraro,  il.  I'ror.  Foggia  I). 
Borinn,  596,  30. 


Xaiiifii  -  Kfphtor:    llilt'inl'  —  lii'riii;jri>riii<. 


7R3 


Belliiff.  iWlfuff  (c.  18).  Silva  iid  (4Ü."».r,:. 
Kfli^^imns     s.     Piligriiniis     nrcliii-piM'. 

(Jolonieiifiis. 
licliiii   (u.  10)   culliirn,    flilli/ - noim -  lex- 

Ci'iles,  frz.  Dp.  Meust  Ar.  Commerci), 

Ki'lln  (c.   17)  fontnna  334.  \h. 

llrlla.simii  (c.  14).  lielliiißli),  il  fror.  it. 
1).  Como,   139.  211. 

lI'HHaiitis  (sp.  14)  i|iicrciis.  Iieiiii  l'iissn 
(illii  (fiierce  :ir.  tleii  L(ii/hi  ili  Montr- 
pitlciuno  II.  ili  (Viiiisi,  auf  iler  (!re>i:e 
ilir  it.  I'rnf.  .Sienii  ( l>.  .^Iimlrjnileiiinn) 
II.  rerii(/ifi  < h.   J'eriif/iiit,  {TIT.  2"). 

Ü.lliiikon  Ic  14).  Jielliiii/eu ,  Jiaden 
Kr.   I.i'irrtich,  144.  lo. 

Il.lliine  (o.  l:ii.  Dellini,  it.  I'ror.  Verona 
/>.  Caprino  lV;-OMcw,  SS.*!.  lO. 

lli'Huncnsis  (o.  11),  r.  Uelliiiinfit.  l'ror.- 
Ilsl.),  opisc,  Lotluuuifus  ö84.  in. 
.■>,s(i,  ä. 

'      Belslicim  pagiis  «.  Beii'sem. 

Tielueuo  (or.)  v..  Holheiio,  Tirol  Ulf. 
Tioiie,  391).  .i. 

1      iJelzoniort  (sj).  V2).    I'elloinoiirt,   el.  B. 
Li>tlirini/en       Kr.       Cluitean  -  Siilinn, 
\  71.  l'O.  30. 

RcnalVo  (r.  12).  Veiiafro,  it.  I'ror. 
l'nnijmbasnu  I).  heniia ,  S.  Bene- 
(liitiis  in  .'!44.  so.  BeiiiilVana  iiions 
Orolil  iler  Monte  Ceriuo)  340.  sn; 
Beiiafraiius  (or.) ,  Beunfranu  (c.  12) 
laciis  343.  S5.  61.">.  \b. 

Bencilinus  (or.)  cpisr.  92.  2.'>. 

Benzolinus  (c.  12)  ri92.  3o  {vgl.  Bc/.e- 
linus  conies  bei  IkM-clinus). 

Beiieilesthiirp  «.  Bennedesthorp. 

S.  Bencdicti  cella.  S.  Benedelto  Gtl. 
I'excina,  it.  I'ror.  Aqiiila  I).  ArKzano, 
344.  in. 

■<    Benedicti  c.  88.  i. 

^S.  Benedict!  (or.)  et  Anastasii  et-i'l. 
.".39.  25. 

Ü.  Benedicti  (or.)  capella.  cella.  eccl.. 
inona.st..  iiions.  seiiodochium  .t.Astulu. 
Ualicnberc.  Benafro.  Bifurco.  Brixia. 
Capua.  Cassini  Mons.  (iaieta.  Larino. 
Leoiies.  Monte  longo.  INIuscuue.  Noue, 
Palumbo.  Pantaiio.  Pectenari.  Pra- 
talia.  Ripa  mala.  Saleruum.  Septimo, 
Scssa.  TcUa.  Tiano,  Venetia. 

.S.  Benedicti  (or.)  abliatis  retrula.  norma, 
decretuin  21.  ss.  22.  35.  28.  30.  32.  20. 
()4.  2n.  Tl.  10.  91).  25.  !)8.  1.  1(10.  a. 
10:..  I.  5.  121.  ;io.  122.  I.  143.  25. 
149.  25.  1.'.8.  5.  24t).  20.  2tiT.  2T.">.  35. 
282.  30.  30ß.  5.  334.  5.  3.")3.  30.  409.  in. 
432.  :i.'i.  (4.'p.'i.  35.)  4."it).  211.  4ti3.  25. 
4Ü.').  10.  15.  4T4.  in.  47.").  2n.  4*>0.  1.  35. 
■IS4.  35.  .'.iHi.  35.  521.  25.  .">22.  25. 
.")26.  25.  r>2T.  25.  r>28.  30.  .'.29.  2n. 
ö;i4. 20.  .j35.  2n.  548.35.  549.5.  iViO.  30. 
.').').3.  I.  .^55.  35.  5t)t).  5.  .">t)4.  1.  .">65.  5. 
öOfi.  5.  .'jGS.  3;).  ."1.88.  an.  ,")89. 1.  til.'i.  1. 
(i2T.  10.  628.  15.  1544.  25.  (ß59.  5. 
1)1)4.  15.  tiT3.  1.5).  093.  25.  712.  30. 


I 


BenedictiiH    lor.)  ]>Rpa   (VIII.:    l'^iJ,!». 

487.3.-..  488,10.  ,".20.1.  .'ktli,  i...  ."i3s.3.,. 

.■>44, 30.  .")4.'),  3n.  ,'i4fl,  1.  ."i4!»,  20.  5tl2. 2.^. 

(130,  10.      1139,  I".     1143,  30.     Ilati,  .1.-.. 

i       li>"7,  l.'i.  211  . 

Bcnedictiis  (or.)  episc.  n.  riiltcraiioiiM 
eccl. 

Benedictus  (or.)  ablias«.  Porcicd.Scxtn. 

Bcnedicttis  (or.)  prcsbiter  .[."jO,  26. 

Benedictus  (or.)  cantor  «.  Pisana   ocd. 

Benedictus,  ßcnodictn  (c.  12)  tilius 
liiilioni  591,  30.  .'.»l,  20.  .■i9."),  IS. 

Beiieueiitiim  (<>r.  1.  Bencventuiii  i,c.  12'). 
Beneueiitana  civ.,  Umereiit,  it.  I'ror. - 
Jlxl.,  341,20.  344,30.  .'.9(1,20.  .".97,  3.^. 
.■)99, ...  (i(Ml.  (()87,  3Sa  S.  Sophiv  cecl., 
tnonast.  344,  .10.  .")90,  i.%.  ")lt7,2o.  f(iH),25; 
abbas  (irc^'orius  ."i9(),  20.  .■|Ü7  ,2.'i. 
(jiio,  2.-..  S.  McidcstUB  314.  :>•:  S.  Pctri 
cella  311,  i.'i.  Bcncueiitaiius  (or.  Ipriii- 
ceps  Paiidulfiis  343.  i.i.  (il.'.,.'.;  ducains 
.".4."),  i.>.  Bencucntaiium.  Beneventaniiin 
(c.  12i  lerritorium  340,  1.  594,  i:..  2.V 
595,10;  Patrimonium  .'i45,  15. 

Benezeto  (c.  17),  lienrceto  fitl.  S.  Doiiuto 
d'En:a,  it.  I'ror.  11.  D.  l'aniia,  3ti.'>, ». 

S.  Benigni  (or.)  monast.  «.  Fructuaria. 

Beiina  (or.)  470,  1. 

Beunaf^gero  (or.)  marcha  (iler  yiniir 
riet  leicht  in  llenmlorf,  pr.  Uli.  Merue- 
biiry  Kr.  yaiimbiiri/J  131,  15. 

Bennedesthorp  (or.),  Benedosthiiri» 
(c.  15),  Itendestorf,  pr.  Uli.  Liiiic- 
biirfi  LKr.  Harbiirr/,    110,  20.  4(i.">,  5. 

Beiinethe  (sp.  12),  iriinl  bei  ihlaiixen, 
pr.  Uli.  Hildenheiiii  Kr.  Einl>eck, 
(307,  5>. 

Benno  [=  Berengarius]  episc.  «.  Pata- 
iiiensis  eccl. 

Benno  (or.)  [=  Beruharius]  episc.  a. 
Ferdiun. 

Benno  comes  (in  pag.  Morougano) 
313,  2.5.  437,  15, 

Benno   serviens   Bambergensis  426,  i5. 

Penno  (or.)  69T,  in. 

Benno  de  Liurano ,  tilius  Aldouis 
405,  25.  407,  1.5, 

Benzo  (c.  12)   sen'us  et  filii  sui  145,  30. 

Benzo  (conc.)  de  Sala  406, 25 ;  frator(?): 
Azo  de  Sala. 

Benzolinus  s.  hei  Benciliniis. 

Berahtiildus,  Borangerus,  Beranhart  n. 
\      Bertdidu.s,  Berenga^iu^.    Bernhardus. 

Berarda  (s|).  14)  porta  d,  Cnrtine. 
Berardi)  (or.)  canonicii.i  «.  Uulteranensis 
j      eccl. 

'  Berardus  407,  5.  20.  25 :   lilü:   .\Moiind(i, 
Berizo. 
Berardus  4;53,  35. 
j  Berardus  (or.)  590,  25. 
Berardus  de  Monte  4()fi,  5.  20. 
Berccto     (c.    14),     Berceto,    it.    Fror. 

I'arina  I>.  Bort/otaro,  545.  10. 
Ben'halostron  (c  15).    lierghulterii  lld. 
Haltern  (Dorf),  pr.  ÜB.  .Miin.iter  Kr. 
Koesftld,  4T0.  20. 


Bi-n-lidoldux,  Bcrclitoldu'i  ».  Bertoldio. 

Bcrenloii-Ii     (i-.     15),     Bilrenbncli     i!d. 

Briirliiirilrr-Iii'lrenluirli,  br.  HB.  I'fal: 

I:  [     /'.,„ 1 

It  I  r.- il  ({  ;i  1- 1  u  -  .  Jjcrcugciu-,  He- 
ran g  c  r  11 «,  B  e  r  i  n  ;f  o  r  u  1 ,  P  e  r  a  n- 
guri  11»,  Peringe ru»  er,).  B eren- 
ger (c.  14). 

Bcrcngariu»  [=•  Benno]  epiKc.  ».  Pata- 
nieii'-is  eccl, 

Beri'Ugiiriii",  e\i\*v.  t  *.  Viriliincn-is  i |. 

Berengariii*  alibas  *.  Elwangen. 

Bcreiigariui    prcsbiter,    filiiiM    .Sigcfredi 

cMiiiitis  3To,.i,v4o.  371.  .376.20.  427..',. 

447.  .10;  l'rater:  Hiign  conie.«. 
Beringerun  presbitcr  *.  Uuirzil.urg. 
Berengarius  I,  ini|ierat<ir,  rex  Itniiae  ^ 

372. 3S.  51.3,1.%.   .■»87,.'..  701.5.  719,15. 
Berengarius    II,    rex    Itniiae   f    .iSl,  1. 

587, a;  liliii.s:  Adall.ertus  rex;  nepos: 

Otto  i|ui  et  Viiillielnius  comes. 
Beretigerus  ciuncs  (in  pag.  Nordgruiue 

et  KelesgiMnie)172.3o.  180.  lo.  181.85. 

189.  25.    194,  25. 

Berenger  ci.mes  426,  15. 
Perangarius  artifex  268.  I5. 
Berenger  54tf,  1. 


j  Berenhardus.  Berenliariui,.  Berenuunrdiis 

I      *.  Bern  -. 

:  Bereschiez  (sp.  12)  c..  irÜKt  bei  Allen- 
dorf ror  dem  Bflrenurhieivien ,  pr. 
HB.   Canitel   Kr.    Kirrliliiiin.    125.  i". 

'      (675,  40). 
ßereuelte.    ßcreuilte     (or.),    Beieuilti 

I      (sp.   12).    Barfelde,    pr.    ÜB.  HiUhx- 

'      heim    Kr.    tironiiii,   (306,  20.    307,  5). 

j      611.  in.  16. 

'  ßerga    mr.)    I..    Ober-  Bergen ,    Buden 

I      Kr.  Freihiirg,  482.  30, 

I  Berga  (or.)   I..  >|iii  a  i|Mi)iiisdaiii  abliatia 

I      nunciipatiir,  liogenlierg,  br.  Uli.  Xieiler- 

j      Ixii/ern  BA.  Bogen,  523.  30. 

;  Bergallia  (ed.)  vallis.  />«.«  Beryell 
(oljcre.i  Mnira  -  Th(il\  schir.  Kt.  Uraii- 
biinilrn  ( li.  Maloja)  11.  it.  I'ror.  n.  I). 
Sondrio,  141.  1:  Bergalliensis  (sp.  12) 
ciiiuitatiis  (688,  35). 

Berganiasco    (c.     17),    Bergamasco,    il. 
I'ror.  Alessandria  [).  Acqiii,   381.  20. 

Bergashaiiid   (or.)  I.,    Bergeshörede  Od. 

Uiejienheck- ,     pr.    Uli.    Münster    Kr. 
I       Tech-Ienbiirg ,     10.  3«     {rgl.     722.  10). 
!      626.  10. 
'  Berge    (or.)    I..    f  Berg    Od.    Gaindorf, 

br.    ÜB.    Xietlerbai/ern     HA.     Vil.ibi- 

biirg,  33. 1. 

Bergomenses  fines  ».  Pergaiiium. 

Bergiisio  (nr.)  v.,  Bregiizzo,   Tirol  Uli. 
Tione,  390.  5. 

Berhcloiiibingon   (or.)  v.,    l'erbing    (id. 
Jlornnch,    br.   HB.  Xiederbiii/ern  BA. 
Landau,  269.  20. 
i  Beringcnis  ».  Berengarius. 

96' 


764 


Naim-ii  -  Uegistor :    Borinjroti'simsi'n  —  Bibi'ron. 


Beriugoteshusen    isj».    l'i).     Dth>en*en, 

yi:    KB.    HMeditim    Kr.    yurtheim 

v'W«,  30). 
Berinhunlus  «.  BtTnliiirdiis. 
B<?rinhus..u    U".    Ml.    H't7«<MN.</    Bern- 

hausen     im     rl.     li.     Obrreljmsit     Kr. 

Gthirtilfr,      irohl     bri    Münihhiiu«fn, 

101,  4. 
Bi-rii»  (onno.)  filius  Beninli  1(17,  i.  w.  S4 ; 

fniter:  AMniindn. 
BerizoQu  «.  Birizi>nii. 
Berlusi-o   (c.   14),  la<l    naht    am     Tidont 

,r.    Xbfi.    <ies    J'o  ,     it.     I'rur.    u.    J>. 

/'«icruro,  !S8,  ». 
Bcrleiii   (f.   161   <•.,    Hlnroiirl,   fr:.  l>f>. 

Meu»«  Ar.  Vfnlun,  i'ii|iel.  do  433,  15. 
Berliin    (s|i.    121,    lirrrl,    ilrauiuichireifi 

Kr.  Wolffiibaitfl,  Q\m.  15). 
BeniintH    (sy.     Vl'\,     lirumath ,    rl.     li. 

L'itlrreUaJUi  LKr.  Slrusuhiirg,  (i;tl,io. 

633,  30. 
Bern  (sp.  rj)  alilm-s  ».  Auge». 
BemarJö.  Bemnrdii!'  ».  lloriiliiirdiis. 
l?enieni>  «.  Bernliiirius. 
Berneshu.-^on   (or.  i.  Berni-slui-cn  (r.  14) 

C.   Brriuthiiuxtn,    pr.  Uli.   lliUltuheim 

Kr.  Ihidergtatit,  :!l.'i.  i.  la.  4:{8,  i&. 
Bcrngerus  *.  IHcrnlinrius. 

BtTiiharilu  ^ ,  Bureiihard  US  . 

Bernherd,    Bornardus    (-do), 

Pcrnliardus  (nr.),  Bernnhard, 

Beranhart       (i\   12),       Beriu- 

hardus   (c.  14). 
Bemardi  mona.st  ».  Pnpia. 
Bcrnharrhis  dux  (I.  .Saxoniiin),  familiaris 

Heinriri    regis    12.  i.i.    ."»O,  I5.    iVi,  lo. 

57.  IS.   110,  25.  247.  in. 
Bemhardiis  dux  (II.  .Saximuni)  Uuestua- 

Irinini,  <ifiine.s)  290.5.  47.''>,  15.  476.1. 

490,15.   518,5.   547,25;     cius   comi- 

tatiis  in  pajf.  Marsticm    .'iol,  35;  eins 

coiiiitatiis    in    pag.    Tilithi      (307,  1). 

465,  1  ;       timf,     iirel'ei'tiira     in     iiag. 

Si-otilingon  <;U>6,  «5). 
BembarduK     inarchio     2."i5.  15;       eins 

marca  in  jiag.  SIrozani  274. 2.'>:    eins 

prefectnra     in     pajf.    (Jsteniuulde    et 

ßeli-heiin   (306,  S5>. 
Benihardu.sciiines(in  pag".  Ri(tiKn|416,i. 
Bernhaniiis  ci.ine.'*    (in  pag.  Wc-tfalim) 

61^.  .15.  (il9,  S5. 
Bemliardus  «unies  Parinentii!,  72(t, ss. 30. 

721. 
Bemhcrd     ronu-s     dilenlittdt    mit    dem 

in  pagr.  Ritliga  .»"y  206.  in. 
Bemardn»  (•<iin<!-  .')M4,  in. 
Bemhnrdiiit  advocatuit  ».  Fulda,  Herol- 

feofeld. 
Bernardo  filiu.t  Trexidii  504.  in. 
Bernnhard  »erTnit  322,  <5. 

Bcrnhariii",    Berenharins,    ßt-rn- 

(fcr'i"   ''.r.i,  BcrncriiK  (<•.  10). 
IV  r  Iienn<>]  cpinc.  *.  Ferdiun. 

Bcr  .ililias  s.  Herolfo'rcUi. 


Bernhiirius  diai-oniis  k.  Feiiliiin  ;  iiiater: 

Uildesuith. 
Bernenis  4.!4.  1. 


Berniggisriithe    (sp.    12),    Barienrixh, 

pr.  IIB.  Uililfuheim    Kr.  .Murienburii 

i.  llunn.,  (.3(1(5,  1;.  . 
Bernmiardus,  Bcreiiiiiiaiiiii>  \^>T.u  Bern-    Bestagii 

wardus    (<•.   111.    Boniuardns    (<;.   12)1      1""""' 

episo.  «.  Hlldeneslicni  (fiiis  eiunitatus  ^ 

In  jiag.  Astiiala  .3(13,  a.-,);  f  «.  L'iiirzi- 

linrg. 
Ben.  (<•.  16)  693,  10. 
Bersih  (c.  16)  ai|iia.   lUt  Birnitf,  I.  Xh/I. 

(Ict  lihein,  III.  Ui  BdiM'l,  101,  5. 
Bert«  ("1".)  regiiia,  mninx  Ardnini  regis 

7(»2,  :ui.     7(t.'i,  M.     7lt."i.  25.  ;i5.     707,  b. 

7(>S.  !.■■.  71(1.  2».  25.  712,  :>.  714,  !>. 
Herta    regiiia    ( fi'/l.tililicli ,     .\ltirkiir<lfin 

r.   Tiiacitni-^  (i(»7, 1  :  tiliiis:  Ug"  rex. 
Berta  iixur  MaiilVcdi  niarohiunis  ;J81,30. 
Berta  roniiix  Ugoniü  iudicis  607,  10. 
Berta  iixur  Adeniari  382,  5. 
Berta  iixor  Uirarcli.  tilia  Otl>erti  cDinitis 

381,20. 
Berta  filia  Hamedei  146,  S5. 
Bertaldi  (ed.)  «•(Pinitis  res  373,  i5. 
Bertariiis   (e.   16)  433,  30. 


Besado    (0.  17).    Bfsali;   it.  Prof.  .Uni- 

lunil    D.  Abliintrjirti»so,    s.   Ottlm    de 

Besadii. 
Besinga    (c.    12i    v.,     I'iixinij,    br.    Uli. 

Olirrpfah  BA.  Uixliny,  67,  an. 
Bcssiai'o    (sp.    12)    I..    Bexch,    pr.    Uli, 

Trier  Kr.  .Snarbiirif,  (Ü3S,  an.  64.3,5). 
itr.  14 1,  Bestaiiinm  (i\  l,"») 
(iler     Hafen    c.    Trecute,     it. 

I'ror.  II.  I>.  Xorara)  3S.!.  20.  4(11,  16. 
Bctenkirielia  (i-.  12),  Beedenhirehen,  ha, 

I'ror.     Stark-enbiirff     Kr.     Binslieim, 

282,  1. 
Betenun  (cir.).  Betniimi  (s|i.  12),  lielheln, 

pr.     Uli.    Ililile.-'heim     Kr.    Gronau, 

\306.  211).  611.  in. 
Bethelinns  «.  Bcrelinus. 
Bett"  (0.  16)  693,  »5. 
Bettolaniiii    (sp.    14)    v..    Bellolle    Cd. 

Sinaliinfld,  il.   I'ror.  .Sitna  I>.  MmUi- 

piilciano,  ■Jld.  1). 
Bettone    (sp.    14)    piano,    Bellona,    it. 

I'ror.     i(.     It.     I'rriii/ia ,    monast.    S. 

Crespoldi  in  ;718,  ;>). 
Betunnn  x.  Betenun. 
Boiielande  (or.  1,  Iii.tel  Sord-  iiml  Sfld- 

Beveland  (Xiederlamle  l'mr.  Xtrlund) 

41,  10. 
Betierl)iki  ».  Bilierliach. 


Bertlieid  (or.)  aliliatissn  «.  Mulinbeche.  Benerliaeum   (tr.  l.'i)  v.,    Brevilli/,   frz. 
Berthonin  (f.  14)  v.,   Ilerloi/ne,  bl.  I'ror.        Dp.  Ardeniies  Ar.  Sedan,  627,  2.'.. 

Luxembnrif  Ar.  liiiKtniiiie,   117,  :in.  Beuo  ».  Bauo. 

S.    Bertiui    (c.    16)   aldiatis    monast.    ».  Beurunes    (c.    18)    v..     liiirriniien,    bl. 

Sithiu.  I'ror.  Ilennegaii    Ar.   Thiiin,    434.  30. 

,677.  :>). 

Bertoldns,  Beri.ioiau>,  Ber.-h-  Bezringon  s.  Bezzingun. 


toldus,    Beri'hdoldus,    Perh 

toldiis,  Berali toldus,  Perah- 

tolt    (or.),     Perhtult     (c.    16). 

Bertholdus  (c.  19). 
I  Bertoldi  c,    Berloneoiirl,    fr:.  Itj>.  Ar- 

deiines  Ar.  IMIiel,  627,  35. 
Berahtoldiis  epise.  s.  Tollensis  ecol. 
Bertdoldns  coines  (in  pag.  Brisihgouui) 

98,  40. 
Bertoidu«  oonies   (in  )iag.   [Brisiliirouui 

et]    Mortinouna),    des    rori;/rii   Ifolin. 

445,15.   (25).    44«,  .'i;    rifl.    liewlinus 

comes.  - 
Berohtoldus  eomes  (in  pag.  Lungoviie) 

73.  25. 

Bertoldus  'ffihrhiich  PerlitoH'us]  coines 
(in  )iag.  Trichire,  Mcineiield,  Mnsi-l- 
gowe)  4.')0.  :!.■>.  4(52,35.  .'(00,  35.  524,  S.'>. 
576.  an  ;  rijl.  Becilinus  <'omes. 

Perahtolt  filiu»  Frideriei  eomitis  695,  S6. 
606.  5. 

Perhiolt  693.  11. 

Bertolfus  (c.  12)  comes  645.  !■>. 
I'erhtolfu»  (or.)  eomes  «.  Bi-rtoldus  com. 
Bertoiii«  (c.  16)  domus  n.  Bredal. 
Bertranntis   (c.    13)   alilias    «.    Malmun- 

dariiiin. 
Bert-vinda  (or.l  aMmtissa  *.  Bnnna. 
Bcruuardii-  ^     B('rnnii:irdn>. 


Bezelinns,  Beziliniis  g.  Becelinus. 
Bezenhnsa  (or.)  1.,  BelzenhauKen,  Bude» 

Kr.  Freiburg,  482,  30. 
Bezo  (c.  11)  351,  3n;  lilins:  Leo. 
BczM'ingeu    (c.  14),    BöUingen,    Badtn 

Kr.  t'reibiiri/,  22.3.  10. 
Bezzem    (sp.    12).    Boilzum ,    pr.    HB. 

Haniiorrr  Kr.  Sprim/e,  (306.  -ic). 
Bezzingnn.  Bezcingon  (or. ),   Bexnungen, 

lis.  I'ror.  Slarheiibiirg  Kr.  hariiisladtf 

1.  2n:  coinitatus  in  .'!18.  25. 
Bia   (c.   14)  aliliatissa  ».  Xortlmsen. 

Biaiigiliudiliiir^r  (or.).  BiKilenburg  Gd. 
Lüneburg  (UB.-Iht.  der  pr.  I'roe. 
Ilannocer),  Ipl.  2".  4((5,  1. 

Bilieraho  (or.).  lUr  liieber,  r.  Xbft.  dtr 
Hanne  (1:  .ur  Fulda)  im  pr.  HB, 
Caxxrl  Kr.  dernfeld  u.  Fulda,  iduran 
die  Orte  iMugen-  n.  Xieder  -  Bieber) 
291,  30. 

Bilierliach  (or.),  Benerliiki  (c.  15), 
Beberbeck,  pr.  ÜB.  Caeset  Kr.  Hof' 
geinmar,  532,  3n.  551,  35. 

Bilierliahc  (or.)  1..  Y  Biberbach  Od. 
Fürth ,  br.  Uli.  Xiejicrbageni  BA. 
Orufenau,  32.  4". 

Bilieren  (<■.  VI),  Der  Bielier-  Bach,  r. 
Xbb.  der  llrxse  (r.  -.ur  Iliimch  »'» 
Snclmrn-  Knhurii-dolha  Ilgl.  <!othn, 
III.  bei  Friidriihxirirlh,    414.  m). 


Xiiincn -Hi'piKtor:   Bbiiiuio —  Uonifurii. 


7  f.  5 


BiMiiii'i  (iir.),  Hibbiano  (Id.   l'elaijo,    il. 

l'roc.  II.  IJ.  Floren:,  282,  :5. 
Biliiiino    (<>r.),    liiUiiiino    (lil.    ('olle    ill 

Val   (l'Klna,    it.    I'ror.    u.    h.    .Sienti, 

K.  de  Mll,  S5. 
Kiliilii/.     dir.),     W'olfnkehlen    oiler    iiilxl 

Ijei    Wiilfakehlin,    li".    fror.    Slark-en- 

bury  Kr,  (Irois-  (jrrdii,   l.s». 
Ililiioiie.  Hiliiini  (nr.  i.  Itiliboiiii,  It.  Prov. 

l'isti  IJ.  Vollrrra,  28-.',  s5.  i'.40.  3i. 
Bil>lianii  (ur.)  370,  i.  370,  lo. 
Birkillliiii'll    Ir.    12)  V.,    Hickeiihiich,    hu. 

I'ror.     Sturkrnbiirii     Kr.      Hensheiin, 

2S1.SS. 
Iliki.'[iil(irf  |Ä|i.   12i    I..    liii-krxiliirf.   pr. 

Uli.  Trier  Kr.  liilbiirii,  .«.l.S,3i«.  04:1,  i). 
Bii'ii    iilliii   {iir. I,   Viciis   AIImi>    ((•.    12) 

i'iv.,  l'iriilri,  it.  l'rov.  (Juifert(f  l>.  Sora, 

■">U.  äfi.    iliSö,  Ifi). 
Biili'Ds  ^<ir.  I  riviis,    f)er  Uiilente,  t^iiell- 

//».«»■  ihn  Itonco,  it.   I'ror.  Florenz  D. 

Hocca  S.  Caseiano,  ."iö6,  ib.  3ft. 
Byt'iie    (s|i.    14)    v. ,     ei-rl.    .S.    Marjo 

(710.  üo.  2,-.). 
Biergiililiie  <•.  18).  Hriyotle  (Id.  S. , loiaud- 

le:  -  Fleiirnx,  hl.   I'ror.  Jleniieyiu  Ar, 

C'heirlerui,  ^4!!"),  i<i>. 
Bienerii  (or.)  nc|Uii,    />ie  lierer,  r.  Xhb. 

der    Wort»    Is.    WrinV    ""    pr.    Uli. 

Aachen,  m.  hei  Aachen,  484,  35. 
Bicnerta  dir.)  fl..  Die  lii'rntte  mier  einer 

der  Sil.  ron    ihr  /lie.isenden    (bei    und 

in  der  Mi'/he  ron  .iniiinci/  mündenden) 

r.    Sbhe.     iler     Mosel,     el.    B.    Loth- 
ringen LKr.  .Met:,  4-84,  i. 
Bifernus    (or.)    fl  ,    Der    liiferno    (zum 

Adriatisehen  .Meer),  it.   I'ror.  Campo- 

buKSO,  .j92,  I.  Ö97,  I.  h.  61  ü,  35.  40. 
Bit'iirco  (f.  12)  all'e,  incin;t<f.  .S.  Bene- 

(lic'ti    in,    S.    Ilenidello    in    Alpe    Od. 

J'ortico  di  Romni/na,  it.  i'ror.  bloren: 

It.    liocca     .V,    (Ju.'ieiano,     Ö88,  25.  311 ; 

iililias       Roiiiiialdiis       iiii>na<'hus      et 

heremita  5,88,  S5.  30.  589,  5. 
Bilcriia   (tr.   14l,    Der  Buhlet;    r.   Xb/I. 

de»  Kocher   im  wb.  Jagst- Kr.,  647  1. 

Bilingriez  (<ir.  1  1..  lieilngries,  BA.-IIst. 
im  br.  KU.  OUrpfuh,  189,25.35. 

Billiche.  Billilie  (Vp.  12),  \f'asserbilli</ 
(id.  .Mertert,  Luxemburg  D.  Greren- 
macher,  <e.38,  35.  643,  5>. 

Bintriii  (sp.  12),  Pinga  (c.  12)  1..  Uingeti, 
Kr.  -  Ilst.  der  hs.  I'rov.  liheinliesseti, 
14«,  5.  (0:^8,  35.  642,  m). 

Binningun  (c.  16\  Binningen,  Schireiz 
Kl.   Basel -Land,  lill,  5. 

Bynchiiiflperge  (or.),  Büchenbery,  pr. 
KB.  Cassel  Kr.  Fulda,  291,  :io." 

Bin-hsimin  (or.) .  Birrhisiniin  (c.  14) 
iiionast..  lirissum,  pr.  KU.  Hannorer 
Kr.  Si/kt,  6(1,  1.  10.  411, 15.  31). 

lürkineiü^olen  (c.  12),  Die  Birken, 
yiederung  in  .Soc7i.>fpM  -  Kobury-Gotha 
Hyl.  (jothn,  n.r.  Seuhirchen,  ;414.  m). 

Birkuiihiirt  (e.  12),  liirkert,  hs.  I'ror. 
Slarkenbury  Kr.  Frbarh.  282.  1. 


Birinliciiii  (or.)   I.,     ?  Ober-    u.    Unltr- 

Uirken  (Id.  Sl0ijen,  linden   Kr.  Frei- 

bury,  482,  .H). 
Birisliio    (r.    12)    I..    lieriuiel ,   pr.    Uli. 

.Magdeburg  LKr.  ll'iltmKlaitl,  8(18,  jn. 
Ilirizoiia,    üi-rixona  (i\  M)   i'»»lr..    Bel- 

linzonu,    IUI.    den    sehir.    Kl.    Temiin, 

94,  16.  35.  7l)4. 
Bisnngn,     Bitangiii    (xp.     12),     KUin- 

liensinyen ,     el.     B.     Lothringen     Kr. 

Chiilrau  -  Salins,  (03H,  311.  043,1). 
BlM•ofl'l•^lll•^g(!  lor.),   liischljery,  br.  Uli. 

Oberfrank-en   HA.  liamltery  //,  .117.  311. 
Biüt'o|ihc>liii',on     (or.; ,      Bi',c'>i|it.'^hii'-(Mi 

(«1«.    12).    irilMl    bei    .Meine,    pr.    Uli. 

Lüneburg  Kr.  (llfhorn,  (300,  im/.  Ol  1,:>. 
Biscopesrolli  (sp.  12),  Y  Uuihe,  pr.  Uli. 

u.  LKr.  Ilildesheim,  (300,  25). 
Bisentiiinii  (im1.)  373,  5. 
Bisentio  Cor.),    Hisenzo  (i-,   14),    liisenzo 

(ill.    Viilenliino,     it.     I'ror.    Uom     D. 

Viterlm,    (das    alte   Vinentiim)    ciistel. 

c'Uin  ct'fl.  S.  Mirhaelis  3.'i3,  25;  corli- 

i'ella  de  l'i7,  id. 
Biserno  (c.  14),  icüM  im  Val  di  Cornia, 

it.   I'ror.   I'isa  D.  Volterra,  rocha  de, 

i|ue    Fiüi<'iilo    vocitatur,    ciiin    ecel. 

S.  Anaeli  3.")3.  I5. 
Bissione  'or. ),    liinsone  (Id.  .S'.  CrLitlna 

e  liissone,  it.  l'roc.  u.  I).  I'acia,  3.36, 30. 
Bitefusu  .1.  Uiteciisiis  lariis. 
Bitilini    (r.  16)   v.,    lirthelaincille,    frz. 

Dp.   Meiise  Ar.  Verdun,  4:i4,  I5. 
S.  Bitiis  s.  S.  Vitiis. 

ßiunde  (or.)  oastr.,  Bionde  fld.  lielfiore 

di    l'orcile,    it.    I'ror.    Verona    D.    S. 

lionifacio,  390,  25. 
Biiinna  (c  18),   Die  Biotine,  l.  Xb/I.  der 

Aistie    im    frz.    Dp.    .Marne    Ar.    S. 

.Mi'tieliould ,  tn.    bei     Vienne-hi-Ville, 

434,  ö. 
Bivera   (or.)  v.,  Xieder-  u.  ()l>er-Bieber, 

pr.  Uli.  C'oblenz  Kr.  Xeuiried,  568.25. 
Biuignaiio   (or. ).   Biriynnno  (Id.  Arezzo 

(it.   I'ror.- Ilst.  f,  <i67,  in. 
Binine   (c.  12),  Borino,  D. -II.it.  der  II. 

Fror.     Foggia,     napel.    iS.    Mari^    in 

590.  30. 
ßivvcrn  (c.  13)    I..    erc-l.    .S.   ^lii-hahelis. 

.Michnelbeuern  Od.  Dorfbeuern,  Salz- 
burg Bll.  Salzburg,  <691,  35). 
Bi.xentino  (c.  12)  tl..  Der  Vicetidino,  il. 

Fror.  u.  D.  Salcrno,   (zum  dolf  ron 

Salerno)  cellii  S.  Ualeiitiui  in  341, 2.5. 
Bizelre  (or.)  I.,   Bisholder,  pr.  KB.    u. 

LKr.  Coblenz,  524,  25. 
Blabodesheiiii    (sp.   12),    Blaljodolsheini 

(od.)    V.,    PInhsheim,    el.    B.     Unler- 

el-ia.is     Kr.    Frsteln,      445,  I5.      (30). 

446,  5. 
Bladino    (sp.    11),     Pladano,    Platano 

IC.    14),    Biadene    Od.    Monlebellutui 

(D.-Ilst.  der  it.  I'rov.   Trerim),  22(1. 

<394,  .■!5> :  capi-1.  .S.  Petri  220,  10. 
Blatisheiiii    'c.    10 1.    lilotzheim,   el.    B. 

Oberehuss  Kr.  Mülhau.ien,  lol,  5. 
S.  ßlaxii  (sp.    12)  eccl.  *.  Fascianicastr., 

Montosrioniiisponis  castr.,  Kon^ano. 


Bled«  (i\   14).   liieila,  it.   I'ror.   Uom   Ü. 

fiterl«,  ."Vit,  35.  54.'»,  i'i. 
Blel|{i-iao    («p.    12).    Bluuyien,  bt.    I'ror. 

Ilrnneyau  Ar.   .Motu,  (492,  3"/. 
Blciiodo  (c.  17)  .IHl,  »0. 
Bleii.'<i    (<ir.)     inoiii.     Der     Ulemdiery    in 

Sarhseti  -  .Meiningen      Kr      Mrininyrti, 

•ml},  p.  liemMhausm,  449.  1. 
BliüCati      (or.)  ,       (Irllo      liiiu-ardo      (Id. 

Cantiglione    FIbocchi,    it.   I'ror.    u.  U. 

Arezzo,     rorticflla    ile ,     ■■um     im'cI. 

.S.  Muri.;  iVi8,  1;.. 
Bliindi    (or.),    f  liiimzo    (Id.    Costigliolt 

d'Asti,  il.    I'ror.  Alessiindria   h.  Asii, 

330.  25.    374,  35.    10.    .iir,.  15.    090.  36. 

Boarioriiiii  diix  s.  Baioaria. 
Bolilio,    Boho  M.    E'oppo, 

Boliiiiin    (c.    14).    liohhio,     l'.-lhf.   drr 

it.   I'ror.   I'arln,  .'145,  1. 
Bocconi*    (<•.   10;    iiioDtc,    liouyueinonl, 

frz.  Dp.  .Meime  Ar.  foinmerry,    ei-el. 

de  4.33,  15. 
Bokele  ir.   14),    irolil    bei    Seu  -  Bökel, 

pr.  Uli.  Lüneburg  Kr.  (llfhorn,  152,35. 
Bochliardoii.  Poi-lipartun  lor.),  Uopixird, 

pr.  ÜB.  f'oblenz  Kr.  .S".  floar,  20,  10. 

130,  in.  50O,  35. 
Boc-Iieslierch    (or.)     I.,    Voglubury    (Id. 

Ober  -  Bergen,    Uaden     Kr.    Freiburg, 

482,  30. 
Boi'holt  (or.),   Bouchoiit  -  lex  -  Lierre,  1,1. 

I'ror.  u.  Ar.  Anlirerpen,  41,  35. 
Bodaiihu-^oii  lor.  I,  Bodciiliii.-cn   ic.  1,5), 

Ikihnsen,  pr.  IIB.  Lüneburg  Kr.  falzen, 

110,  20.  405,  I. 
Bodcchissiin  (sp.  12),  Bödexeti,  pr.  IIB. 

Minden  Kr.  Höxter,  (307,  5). 
BodemeloÄen.-tamphe  (c.  15)  40,  5. 
Boderliriinnen,    Boderelirvnnen   s.    Pa- 

terebrunna. 
Bodo,      Böto     (or.)      poine.s     290,  10. 

■}•  566,35;  pag. :  Avgnnagavvi,  Erig- 

gavvi,  FIcnithigavvi,    Frietheiiigawi, 

Gandescmigavvi.    nririi._';ivvi.  V^nzi- 

gawi. 

Bodr)  (or.)  advocatiis  .s.  Uiiishii>iiii. 

Boeiiiin  (sp.  11),  Boomenia  (sp.  13), 
Böhitieti,  254,  25.  (008,  i) ;  com. : 
Thacholf.  Boeiiiiense  (or.)  theloncuni 
251,  20. 

Boian  (or.)  v. ,  Bündorf,  pr.  ÜB.  u. 
Kr.  .Merseburg,  288,  *o. 

Boyle  (or.),  Beia  Gd.  Ongio,  it.  Fror. 
Genua  D.  Sarona,  379,  10. 

Bolagi  (sp.  11)  collcs  364,20. 
Bolliote.sco  (c.  17)  fossa  380,  20.  «5. 
Bolilioris  (or.)  v.  288,  »5. 
Boloniensi.s  erd.  «.  Bononia. 
Bomberg  ».  Babenlierc. 
Boiialdus  (or.)    filiiis  Dominici    350,  25. 
ßonfilius  (c.  12)  de  .Solario    406,  15.  — 
Vijl  .Bonusfilins. 

S.  Bonilacii,  Bonefacii  (or.),  Bonefatii 
(sp.  13)  archiepise.  et  mart.  monast., 
servi   <    Fiilibi. 


(66 


Ximieii  -  Ri'jjislor :   Bouit'iu-iiis  —  llrmiisolu. 


Buoifacius,   Bonifatius  (c.  15)  B>)bii»  ». 

Pni"'- '■'■•<-.  j 

itouiin  KouifaciuB.  B<inifatius  | 

^^|..  1 1    iii;ir.  Mi.i  Cr.  Tiueien)  f  283,  so. ; 

SW.  s.  u>.  j 

1!  >|..  U).  Biinifac-iiign  (o.  17).  j 

164.  5.  14.  i 

S.  l;..!.:iu-  (1-.  12'  344.  s...  I 

B'inizii  (<>r.)  alibas-  *.  Xuccnti. 
B"iii/"  lor.)  iiresJiiter  et  fusU<s  ».  Pisana 

Clil. 

Bonizu  (or.)  presliitcr    ».    Pisana    ecci. 

Boniiu  (iir.)  iircsbitcr  590,  so ;  Bunizunis 
tilii  öSMK  :<>. 

B..ul/i'  (or.)  iudi-.v  690,  ss. 

H..I1I/..  Kir.)  (i07.  is;  filii:  AllicrluN 
(t^■nlI"d^l^. 

lioi.izM  (..r.)  5.'>ä.  a». 

BtiuiiH!-  K-,  14).  117,  So. 

Boni.niH  (c.  14>.  ISoimfua,  it.  I'tor.- 
Iht..  :Aih  I.  Boni.nicnsis,  Boloniensis 
(.•r.i  eii-1.  331.  (669,  so);  L-anonici 
Aü)iell<ertii>,  Hiig",  Petni»,  Teuzu 
.'Ul.  b-     Bf>ui>nieuse.s  fine.«  609.  i. 

B«uu>  (ur.)  altlias  s.  Raucnna. 

B<>nu--Iilius  led.)  iudex  i>alaril  369.  lio. 
a;.».  5.  —    V;il.  B..nfiliu^. 

B'ipp"    «.    PoJlllO. 

BorKai-    (r.   16)    V..    Forbach.    Kr.-llsl. 

im  <•/.  B.  lAtlhringeii,  434,  iv. 
B'-niade    (cniif.).     Uonurie ,     it.     I'ror. 

Snrara    1».    liiellu,    40,">.  jii.    406,  lo. 

40)S.  Ib. 
B'.rr.ii    (f.    16)    it..    liehain.   fr:.    Dp. 

MtuM  Ar.  Comiiirrc;/,  434,  iö. 
B<l^^e    ^ir.).    Uursch,    Saclueti - iVeimar 

Kr.  Einenach,  449.  i. 
Boraonu  (f.  17)  )iratuiii  380,  so. 
B<>wi>  (or.),  lioKco  Mareiiffo,  it.  I'ror.  ii. 

lt.  AltJuiandria,  i-astel.  da.  :t36,  ib. 
B<'>o    (r.    17).    Bimia,    it.    I'ror.    Cuneo 

It.  Alba,  3H1.  so. 
R...  ,  |.,r.)  epiM-.  •{■  «.  Merseliiirc. 
J( —    (or.)    alilias    ».    S.    Antiiiitis,  S. 

Medardi  i-i>enol>.,  Mosniiium. 
Bi'>i>iinr<>    ('»r.),     ."  JioimaKco,    it.    I'roc. 

I'aria  D.  Voghera,  370,  i.  376,  in. 

Botillaria  {*\<.  11)  iietrn  .!64.  s». 

Böt'i  «.  B<m1u. 

BoiiiiiKach  l>>r.)  V..  liauiiiburh,  j>r.  IUI. 
Caiitel  Kr.  IMenbinn.  61.  i.i. 

Boua  (or.)  476,  i. 

B^l<•l•autell^isfl>r.).  Brai-l.untiiü'i!,  (c.  18) 
|>Hgii-.  (■■llllitHtll^.  hra/xinl ,  41,30. 
4;J4.  ö.  (677,  5). 

Bni(eii.»i>  (c.  16)  cuiitcna,  c.  llriu), 
fr:.   Ifp.  MennT  Ar.  Verdun,   413,  lo. 

Bmniaha.  Bn'iiil>»r)i,  Braiiliai-h  (c.  12) 
rivus.  hrr  llhrrnbarh.  I.  Sbli.  dtM  Muil- 
iMflu  (I.  zum  .Uainj,  Im.  I'ror. 
StarL-tnburg  Kr.  Erlxirh  u.  br.  Uli. 
iHlrrfrankm  IIA.  Millmber<i,^\.t:<. 
2^2.  h.  (Am  Olirmlttirh  iler  i/lrirh- 
nnmir/e  <hi,  *.   Araiilia<b.> 


Braiii|>acb    (tr.  14).    l>rr  JinmilMicIi,    »•.  1  Briimieiisis  an-tiii^iii«-.  .v.  Bremmi. 
SUj.  drr  h'olliaih    <r.    :ur    •'"•»iiiV.-;,  hiriiuKk'   (r.  V2),  Jtfrniitr  Tii-itw,  it.  I'rur. 


»rb.  Jii;/sl-Kr.  O.l.  KIlivuinirH,  (iltiran 
der    iilrirhiuimiiif     Hof    <i<l.     W'ürlh) 
64«,  30. 
Brancalo    (ur.  i.    liruncoli    tlil.     l.mvii 
(it.    I'ror. -tlsl.),    ect-l.    S.    llarii    in 
539,  3b. 
firani-hi.so  (or.)  226.  i5. 
Braudaliilc  (s)!.  14 1  «.  dilk-  Ürandaliilc. 
Branlletulrtren^is,Bn^lldenlnn•geIl^iMllr.), 
r.  liramlmbiirri  (SKr.  im  /»•.  Uli.  I'ots- 
daml,    i'cci.    S.    Pelri.  cpiM-.    Wig" 
(L'uidc.)  104,  :i:..  2")9,  a;,.  296,  1. 1.. 
Brantho  (or.),  Brantboh  (sp.  13)  alibas 

».  Fulda. 

Brantlnciac   ia\i.  12).    I'lniitc  dd.    Dnur, 

bl.  l'rot.  Ilentieffati  Ar.  Ü/omä,  \192,2&). 

Branuirst    (indors.   s.    II)    tiiresti>   (im 

l>r.    Uli.    Casscl   Kr.  Fulda)   291.  S5. 

Braus  (c.   Ki),    lirau.r  S.  Cohiire.   frz. 

I>2>.  .Marne  Ar.  !i.  .Vi'iiehonld,  -V.M.b. 

Bredal    (i\    16),    ?  lirieu,    Ar.-Jhl.    im 

fr:.  J>]>.  Mciirlhc  -  et  -  .Munellc,  129,  w ; 

Bcrtonis  donius  130,  i. 

Brcdiiibitbo  (s]).  12),  liremke,  pr.  HB. 

llildexheim  LKr.  Göttingen,  (306, 30). 

Bredulo    (r.  17),    ipü»t  M  Brco,    Brco- 

loHf/in   II.    Brcoliingi ,     (id.     .Mondori 

(IK-Ihl.  ilrr  it.  I'ror.  Ciinco),  381, 10; 

Jtrcdulcnsis    (f.    17)    uoinitatus    (:ir. 

Tnnaro  u.  Stiira)  381    16.  so. 

Brcdunuiu     (c.    17),    Bruno,    it.    I'roc. 

.HeK:<andriii  l>.  Acqui,  381,  l'O. 
Breidiniie     (or.) .     Wü.iliinij    linilingen 
:ir.    Botenbtiri/    «.   I.i.i/ii'iiliiiu.iiii,  pr. 
Uli.  Cassel  Kr.  Uotenbiinj,  61,  lo. 
Brcidingeroinarra  (or.).   Die  Urcitinigcr  , 
Marl.;    um    .Allen-    u.  Frauen- Brei- 
tlingen (Sadmcn  -  -Meiningeti  Kr.  .Vei- 
ningen)    u.   Herren-  linituiit/en     (pr. 
KB.  Cassel  Kr.  Schmalkaldeu),  449.1. 
Breniezbe    isji.  12i.    ^  BriesI,    pr.    Uli. 
Magdeburg  Kr.  Stendal,  {30(),  m). 

Brenuin     (or.)     1.,     iiiouast. ,     Bremen] 

(Freie  Stadt,  Deutsches  Beith)  60.  I  Broniuni  (c.  13),  Ä  Oerard  (früher 
411.  Breniensis,  Breuiouciisi.s  (<ir.),  Brogne),  hl.  I'ror.  u.  Ar.  Samnr, 
Briinueusis    (c.  14)    (et   Hauiiiiabur-        142,  10. 

fcnsis)  »edes  60,5.  411,sö;  arcliienisc.    Urosilo  (cour.),  Uro:(do,  it.  I'ror.  u.U. 
licbizo     .59,  30 .    Vnvuanus     ,313,  25.         Turin,  ,v.  MaiulVi'dus  de  Broslio. 

315,  1.  16.     411,  10.    415,  10.     437,  15.  '  jj,.,,^  (,„.  v  „^i,^^   l'ratau,  pr.  KB.  Mer- 

438,  IS.    475,10.     518,5;     advot-atus  '--     - 

Vdo313,i!&.  315,5.20.  437,15.  438,  iB. 
Brendula  (<;.  17)   castel..    Brendola,    U. 

I'ror.  u.  I>.  Vicen-M,  205,  i. 
Brenhorst  (i-.  14)  l.'>2.  3». 
Bresnizi    (or.),     l'ricMunil:,   sdehti.    KU. 

I^ipzig  All.  Borna,  288,  jä. 
Br&'<liiic-liniuiicn    (i-.   12i,    Ybcim   Vor- 

irerk  Sopliienbrunn,   ml.  r.  Wcchmar, 

Saclmen  -  Kolmrq  -  (lotlia    lli/t.  (lollia, 

(414,  1"). 
Brctenaco  itr.  l.">)  628.  15. 
Brouli  ((•.  14)  87,  35. 
Brii-inbtini    isii.   12).    Brilzrnheim,    Im, 


Mailand  I).  Abhiategra.sso,  ,v.  Vgo  de 
Brinalc. 

Brinule  (or.)  590, 10. 

Brisriensis  coiiiitalus  «.  Brixia. 

Brisdigouui,  liri.siki'uuc  (or.),  l'risgnuuu 
(s|).  12),  l'risirhgowo  (i-.  12).  Bry- 
sichgowo  (f.  14),  Brisikgowo,  Brisili- 
giiwi  (c.  15),  Brisgcwo  (<•.  16)  (lagus, 
Der  UreiKi/au  im  .«/.  Baden,  9^,1.35. 
144,  10.  145,  5.  202,  2:..  44,"i.  \b.  4.')5, 
(15.)  3».  482,31»;  roni.:  Adalliuro,  Bcrt- 
doldus,  Bfrtoldus. 

Britlingi   (or.).    Brietlingrn,  pr.   Uli.  u. 

LKr.  I.ilnehurg.   HO.  20.  4()."i,  1. 
Britle  (or.).  i'lireda,    Sirdfrlumli-  l'rur. 

Xordltnibant,  ei-<-l.  de  l(i7.  ;>. 
Briuio  lor.ji'a-tel.,  Ilririo,  it.  I'ror.  i'oino 

l>.  Leiro,  359,  311. 
Brixana  (or.).  i-.  de  .")40,  15. 
Brixia  (or.),  Brixiaiia  urbs,   llrescia,  it. 

I'ror.-Iist..    (329.5).    373,,'..    391,  20. 

512,  10.      8.     IU:iu'dirti     ei'cl.    373,  5. 

512,  15.  S.S.  .Salvatoris.  luliae  inoiiast., 

i|Uod    diritur  Nouiini    391. 20;    abba- 

tissa  Koliuda  .■!91,2".    Biixianus  (or,), 

Brisfiensis    (r..   13)    inmitatus  ;W,s,  15. 

60.'>,      30.       Brixianuiu       tcrrilorium 

372,  30.  512,  30. 
Brixieiisis,  Brixinonsis  (or.),   c.  Ilrircn, 

lill.-Iht.  in  Tiriil.  ciliar.  ,s-.  .Saliiiiicn- 

sis  ecci. 
*  Brucbiiidberguu   (or.)    1.,    liriH-khimher- 

qcn.   pr.    HB.    Lüneburg    Kr.    l'Uen, 

132,  25. 
Brochotiiiai-ethla    (or.)    v.,     liim/.-uilz, 

ai'ich.i.     KU.    Drcaden    All.    Mcixuen, 
'      319,  30. 
Broilo    (or.),    Brolio    del    Chiiinli   (Id. 

(iaiolc,  it.  I'ror.  u.  D.  Siena,  283,  15. 
Broniiudes    (ed.),    lirugnato,    it.    I'ror. 

Cenua   D.  Spe^ia,  iiioiiast.  SS.  l'utri, 

Laurcntii,  Colunibaiii    .'!67,  2,5,  30;  ab. 

bas  Couütautius  367,25. 


Hcburg  Kr.  Wiltenlicrg,  111,35. 
Bnibe'honniirk  (od.),  .Mari-    um   Brau- 

biiih  (pr.lilt.  Wiesbaden  Kr.S.diara- 

liatisen),  290,  35.  291,  1. 
Bruggeheim  (or.)  territorimii,  lirüggrn, 

pr.HU.  llildexheim  Kr.  dronnu,  45,  10. 

Bniiiiia  (c.  12)  1..  I'rilm,  Kr.-lht.  im 
pr.  KB.  Trier,  .550,  35.  Bniiiiiciiso 
(s)).  12),  PnmiiiMiKo  (c.  lU)  iiiouast. 
S.  Salvalori*  162,  .10.  5.55,35;  -siit 
alilia.s  yroldus  161,  3<p.  462,  3;.,  Uildc- 
radus  .5,5.5,  25.  lesu  Cliri.sli  et  SS. 
Mariac,  Cruris,  >Stepliaiii.  Nazarii 
monaHt.  461,  3,5. 
I'roc.  Ulifiniu-tnen  Kr.  Main:,  (6.'18,25.  BruiiiKela  (or.),  Bornnele  (auf  Süil- Ucee- 
642.  in).  1      land),     SieAerlande     I'ror.     Zecland, 

Brigida    (i-,    1^       al.li;i(i-s:i     .„      Alitll:ih:i    '        41.10. 


Nuincii  -  Kt';{i«t<'r  :    Bniii  —  ('iiliiitriii. 


Iß-i 


üriiti  .<.  Bruno. 

Briiiiiitno  (f)r.)  009,  lo. 

BrimiiiKiis  (si>.  1-J)   i;iiines  (In  \n\g.  \Ve- 

(Icrriliii)  4()-_', 6.  4«.S,  SCI.  <fl74,  sft). 
UriininRus     (cmc.)      goiier     fiMiiiriinili 

iiiilicis    4tt0, .'..    4(17,  ifi.  —    V;/!.    Hur- 

niii^'iis. 
Bruiiniirlia  .v.   üurnac-lm. 
HriuiMclieini    (c.    li))    v.,    Itm-niteiiii,  lix, 

l'rnr.   UheinhesKeii  lir.  A/'f//,  ,"):i3,  .::>. 
Uniniic'liiitc'   (••V.).  hl.  Theil  rnn    llei/ftm- 

hiiiii  (in  ilfi-dlleti  M'rsI  lurslailt). lHO,^:i. 
Bninncnstiit  (c.  l:t),  liriinn.ilutlt,  hr.  Uli. 

l  'i\  Irr  franken  HA.  dcruhluifm,  (i.i3.  lä. 

Urinni,  Brvnii,  Brun  (or.). 
Bi-iinn    i-anctsUiiriiis    in  der   Ueeoitnitinn 

Vl'l — 138;  iinrichtii/  archicancollariiis 

((iOC,  :if.>;    ciiisc.   .4.    Aiigiista;    frater 

Hcinrici  II.  regis  l.Vi,  jo. 
Briiii  episc.  f  ».  Ferdiiiu. 
Kniiiii  i'pisc.  «.  Mersel)iirr. 
Bruno    eomes    (t<.    At-nehury)    l;i7,  üo; 

tiliiis:  Ziazo  clericus  (=  Theoilericn» 

i-iincellariiis). 
Bruno  comcs  <4C,  lo). 
Bruno  <4fi,  m>. 

Brnoclisole,  Brüi-tisole  (c.  12),  Bruchsal, 

hmlen  Kr.  Kiirlxnihe,  23,  i.  24,  5. 
Brnsatus  (or.;  .v.  Tcu/.o  Brnsatus. 
linisca  .S-.  l'rnsca. 
Briit:iu-ton  .<.   Hrutansten. 
Bruuin  (or.),    JSriirida,  it.   I'ror.  Genua 

I).  Saronii,  379,  15. 
Bu.-ca  Rodolosi   (sp.  12)  <290,  l>. 
Bucciniano  (<■.  11),  Uoctliii/nano,  it.  Fror. 

Perugia    I).    Uieti,    i'astel.,  massa   de 

ü20,  I. 
Bnckinn  (or.),  Bukkiun  niona.st.,/?i(c^rM, 

]>r.  ms.  Ilannorer  Kr.  Iloya,  00,  i.  iii. 

411,  15.  :«>. 
Bnccllano  (or.)  373,  lo.  öl2,  lo. 
Bvc-lirheiin,  Bvolicrheim  (c.  14),  U'ii.ilunr/ 

llw-hheim  hei  Sam/jsheim,  et.  H.  Oher- 

f/.sa.«  Kr.  CuliiKir,   1(11,  5. 
Bnkiiilieirii  i-^p.  12)  I..  Stein- Hockenheim, 

hs.     I'rov.    Jtlicinhe.i.sen     Kr.    Alzei/, 

(03.S,  25.  043,  i). 
Budcicshnson     (or.)      1.,      lieiilethausen 

(!J.    OUr-Aichbach,    br.  lil).  Xietler- 

bai/ern  HA.  Landshut,  33,  i. 

Budcnlininnon  (sp.  12),  Pndenilminnen 
(!■.  15j.  (laii/tällel/iriiiDiy  hr.  Uli.  I'nler- 
f ranken  HA.  (lehnen fürt,  4li«,  :in. 
<(>74,  3«). 

Budeneshciin  .s'.  Buodenesheim. 

Bndirisola  (or.)  v.,  (iross-  n.  Kleiii- 
llollen.sen,  pr.  KB.  Lünehury  Kr.Vhen, 
132,  2-1. 

Biiffonaco  (or.),  Bumiayo,  it.  l'rnr.  ii.  D. 
.Mailand,  370,  1.  37(>,  lo. 

Bniaunia  (or.)  283,  15. 
Bnirnnual   (sp.  12)  (492.  20>. 


Buiti    (or.)    I.,    Hati  (id.    i'ii-o/iiaano,    it. 

l'rnr.  H,  l>.  I'iua,  S.  (icorgii   r.  540,  «&. 
Biilgari  (or.)  L'illa,  lialyaro  O'ramio,  it. 

l'rHP.  u.  I).  Cmno,  370,  1.  37(1,  m. 
Bulgari    (or.)    castcl.,    ocri.,    tiirri'*,    r. 

,'i!)(l,  5.   007,  Kl. 

•Bnlnaria    (or.),     Huli/heria    <!d.    Cenena 

(D.-Iht.  der  it.   I'ror.  Karl)),  220,  I5. 
Biini'Ooli  (('.   17)  fiintana  331,  to, 
Bnndo  (c.   17)    V.,    Itondo,    Tirnl    IUI. 

Tionr,  39(1,  !,. 
Bnnikanroht  (or.)  299,  25. 
Biiiii>linsiin    (or.)   v.,    llühnnhauMm  (id. 

Lanyenxlein,  pr.  HH.  .Uaydebarg    Kr. 

llaOiemtadl,  4lt9,  15. 
Bnnivna  (or.)  v.,  tiber-  u.  \ieiler-lieana, 

pr.    Uli.    u.    Kr.    .Mernebary,    80,  lo; 

ryl.  auch   Bün'in. 
Bnnnn,  ßvnna,  Bunnum  (or.),  Bonn, 

SKr.  im  pr.  KU.  Köln,  422,2".  423,  i! 

008,  :m.  S.  Petri  nionast.  Tliictkirichn 

dictum  (IJietkirchenJ  422,2".  ÖG«,  an; 

abliatissa  Bertsvinda  .J68,  :iii. 
Bnnnckowe   (o.  12)    pngus   (um   Bonn) 

.'>."i4. 25;  i'oni.:  Ezzo  )ialatinus  come.s. 
Bnnniggerotlia  (or.)  nenius  41,  :i5. 
Bünon   (or.)  v.,  wohl  doch  nicht  Beuna 

(n.  Bünivua^  sondern  Alten-  u.   Kirch- 

Bauna,    pr.    Uli.    u.     I.Kr.     Cassel 

fwozu    auch   der    Xaine    des    (trafen 

Friedrich  pas.it/,  410,  25. 
Bnochbach    lor.)    v.,    liuhach,  pr.   Uli. 

fohlen:   Kr.  Simmern,  5,  i. 
Bnochinebach,    Buochinebahc,    Bnochi- 

nebah  (or.)  <•.  1.,  Büchenhach,  br.  tili. 

Ober  franken  HA.  llUchstadt  a.d.Aisch, 

212,  I".    213,  5.    214,  i.  iö.    215,  30.  lo. 
Bnodenesheini     (sp.    12),     ßvdensheim 

(s|i.  1.!).  Bndencsheini  (c.  15)  curtile, 

Biidesheiin,   ks.  I'ror.  Oberhessen  Kr. 

Friedherij,   4G8,  2".    (670,  :i".   074.  25). 

Bviilicheini  s.  Bvchcheiin. 

Biiolise  (or.)v.,  Der  Busshof  Gd.  Alten- 
II.  Krauen  ■  lireitunyen,  Saclisen  -  Mei- 
ninyen   Kr.  .Meinimjen,  448,  35. 

Buniela  (c.  12)  v.,  Zait- Bommel,  Xieder- 
lande  I'ror.  Geldern,  18,  i. 

Buozingeshurst  (c.  15)  40,  5. 

Burana  s.  Buriana. 

Burchardns,    Bnrchard.    Biirg-i 
ha  rein  s,  Bnrgliartn  s(or. ), Purc- 
hardus  (o.  11). 

Burchardns  archiepisc.  *.  Laudunensis 
archicpisc. 

Burchardns  episc.  s.  Vvormacia. 

Burchardns  abbas  ».  H.  Galli  mona.st., 
Regcuesliurc,  Rinowa. 

Piu-cliardiis     dnx      (II.    r.     Schwaben) ) 
'O.V),  25.  050,  5) ;  lixor :  Hadewig. 

Burchardns  jialatinns  comes  (r.  Sach- 
sen), faniiliaris  et  advocatus  Heinrici 
II.  regis  .Vi.  1.5.  288,  .i".  290,  5:  comes 
(\u  pag.  Hassaga)  112,35.  421,5.  i". 
479,  5. 

Bnrchard  470,  i. 


Bun'lieiiii  M.  Pnrchhoiin. 
Biirchiixun   (or.),    liuryhauntn,  br.  HB. 
Oberbnytm  HA.  Alt  Öttiny,  «90.  30. 

Bnrchinn    (o.  12)   I.,    Gau    um    Borytln 

(pr.  Uli.  .irnshery  Kr.  Soest  1,  .Ifl-J,  30; 

com.  •}■ :   LiiidoHiH. 
Biirguti  («p.  14)  V,,   Itoryhello  Gd.  'J'uoro, 

it.    I'ror.  u.   l).    I'rruyia,  -710.  i/. 
Burghardns,   Bnrghartn«  s.  Bnn-hardnx. 
Bnrgorii-Iio  (or.)    ijui    dicitnr    Roiarar- 

iIo>H  84,  .VI.   I."i7,  5. 
Bnr^rripi   (or.)  299,  j.-,. 
Biii-guni   inalnni    n;.    17),   Horyomale,  it. 

I'ror.  Cunto  [).  Alba,  :W1,  s". 
Buriana  (or.),  Bnrana  (c.  11),  Dir  Bu- 

rana,    I.   Sh/I.  des  l'anaro   in   den  it. 

I'ror.  .Moilena  u.  Ferrara,  m.  liei  lloit- 

deno     It.     Ferrara ,    (ht.    canatisierl) 

587,  in.  009,  I".  25. 
Bnrla    (ed.),    ¥  Horlu    Gd.   Vernusca,    it. 

I'ror.  I'iacema  I).  p'ioremuola,  300,  ». 
Bnrnii   (ed.),  Gotlsbilren  pr.  KU,  Cassel 

Kr.  Ilofyeianmr.  317,  5. 

Bnrnii  for.),  S.  Martini  ecd.  in  32,'i,  I5. 
Burnacchernn    (or.)    Börnecke,    liraun- 

schweiy  Kr.  lilunkenbury,  130,  5. 
Burnacha,  Brunnacha  (sp.  12),  f  liorni/, 

el.  B.  Loihrinyen  LKr.  .Metz,  i'038,  so. 

643,  5>. 
Burningus  (i'.  12)  filiiis  Ribaldi  de  Uico 

L'alegari   91, 25.  —    f':il.   Bruningus. 
Burro    nionte   (or. ),  i'liurroni  Gd.  Bu- 

salla,  it.  J'rov.  u.  I>.  Genua,  379,  10. 
Bursibant  (or.)  pagns,  Gau  im  pr.  HB. 

Münster  u.  (Jsnabriick,  12,  2". 

Bnrsillano  (or.),  Borsiyliuna  Gd.  Piazza 
al  Serchio,  it.  I'ror.  .Massa  e  Carrara 
IJ.  Caslelnuoro  di  Garfaynana,  c.  in 
540,  1. 

Bnsleni  (c.  10)  v,,  liulaincille,  frz.  Dp. 
Meuse  Ar.  Commercy,  4.34,  1. 

Butano  s.  Bnzano. 

Bntenhart  (c.  12)  pr.,  ? liouderath,  pr. 
KB.  .lachen  Kr.  .'ichleiden,  ö.Vi.  .w. 

Buto  (c.  12).  Castelpoto,  it.  I'ror.  u.  D. 
Benecent,  eccl.  s.  Febci  de  590,3". 

Butoni  (tr.  15)  c.,  Boulancourt.  frz.  Dp. 
.Irdennet  Ar.  Meziire.i.  627,  35. 

Bntrio  (or.  I,  liudrio  Gd.  Correyyio,  it. 
Prov.  u.  D.  Heygio  nell'  Emilia,  009, 35. 

Buttingan  (or.)  v.,  I'utling  Gd.  Hirsch- 
horn, br.  Uli.  Siederbnyern  BA.  Ky- 
genfelden,  277,25. 

Buzano  (conc),  Butano  (c.  12),  Busano, 
it.  Proc.  u.  I>.  Turin,  s.  Ebo  de 
Bnzano. 

C.  K. 

Cabalio  (or.)  nions  343,  25.  615,  )5. 

Kabenbnhele  (c.  12),  Der  Kambühel, 
Berg  im  Thüringer  Waltl  (Sachseti- 
Kohurg-Gotha  Ilgt.  Gotha,  sw.  t.  San- 
dra), (414,  4ä). 

Cabianula  (or.),  eccl.  in  358,  J5. 
Cabiaria  (ed.)  ;180,  20. 


768 


Xiuncu- Kogistor :   C'ahriiiiauo  —  L'a|)ut    Hotla. 


('■Lrinluii..   .i-i.m-.i,  CHlirigiiami   ic.  12), 

'  ^■>i(i.   iV.  I'ror.  II.  lt.  y<h 

I  ^   .   Vuido    de  Cuhritiiano. 

Cultulll|•iull^  (iir.)  I..  CademptHo,  Üehireis 
Kr   TtssiH.  94,  I. 

CndcriHU»  (c.  17)  381.  tb. 

("    '  :.!,     Ctifiigifiareijijii)   t    Mrliito 

■  i  lii  S.diiiliano,  it.  I'ror.  ii. 
1'.    '  i>''.    *.  Idlimiiu'!-  du  l'ufagio. 

Ciiffeiiben-  (nr.)  f.,  Kiini/irrt/,  )'>'■  ^'ß- 
iri>jiA<i</«^   Kr.  Liinbiirif.  -IS."»,  jo. 

Caini  («irj  iimn^,  lirrg  in  ilrr  it.  I'ror. 
i'ii.strta  It.  .s'oivi,  <i/>o<-  irolil  nicht  ilrr 
.^luntt  Cairo  nir.  r.  Monttfo.isino,  «oii- 
ilrm  im  {^urlhjrbitt  iler  Virola  (». 
Uitiola/  34;<.  a».  615,  :m. 

Calubric  ic.  14l  Mi|ii;riori»  et  infcriuris 
|iiilriiiiiiuiH,  Calabrim.  ,>1,5,  i6. 

CiihiiKidc  (»r.)  V.  9"J,  s;>. 

t'uliiiji    (o.    12),    \tiuliinii    Ciilii^iii    bei 

S.  Xieola  la  Strada,    it.  I'ror.    u.  D. 

Cnnerta,  f.  de  59(i.  aa. 
Cal)>iiliii  (or.),  I>er  h'albach.  r.  A'W».  <ler 

Flitdf    (I.    :iir   Fulda)    im    pr.    HU. 

CiLisfl  Kr.  Schlüchtfrn  ii.  Fulda,  mit 

dm    Oiien    ttlifr-.    MUltl-    u.    Nieder- 

Kalbach.  291,  3o. 
Calci    (<>r.).    Calci   Gd.  rina    (it.   l'roc- 

Hut.),  c.  de  54(1,  so. 

Caldanti    v*^-  '■1).    f'alduna    Od.    Campi- 

ijlia  .yaritlima.  it.  I'ror.  l'isa   lt.  Vol- 

terra,  c.  de  .'fct8.  5. 
Kalenduslria  (i-nnc).  Kalendustra  (c.  12) 

40."i.si.  408.1". 
Calix  (c.  17)  381.  s:.. 
Calli>   IC.  14).  Cat.ili.  it.   I'ror.   l'aiaro  e 

l'rbino  I>.   I'rbino.  .">4.">:5. 

Gallo  (i.r.;  379,11.. 

Calluel  (e.  17)  334.1.'.. 

Caliilinni  (or.)  370,  ü. 

Culiii-iaun  dir.),   CalviMiniu    (ed.),    Cal- 

riniino,    it.    I'ror.    Mantua     I).  Vasti- 

i/liime  delle  Stiriere,  373,  5.  512,  lu. 
CuliioiiDiiitc  (c.  l.s).  Cliuumunt  (Id.  (u.sd. 

r.)  Florenne*.    bl.  I'ror.    Xamiir   Ar. 

I'hilipjircille.  (Ofi.").  aii). 
Caliioiiigii  (cir.)  376.  jo. 
Caiiiariana  s.  liuinariaua. 
Cainariaitco  (e.  17)  I.  3tS3, 3(i. 

Caiiiarino  (nr.).  Camerino.  D.-Ilnt.  der 
il.   I'ror.  Marerata.  0<l7.  i. 

•  '  -.  Kaiiieriiceiisi»,  Clmiiicra- 

I  .lnll^l(•L■Il!>i^  (nr.)  civ.,  Cam- 
biiti.  Ar.-  Ilul.  dei»  fr:,  hp.  Xord. 
.>,*.;  e«-<l.  S.  Miiria..'  :A,\b.  \C,H,3b. 
206.  .s.  492. ."i;  eilige.  KraliiiiiiiiiK  ö8,  i&. 
109.1.  171..'..  296.;..  ücrardii>  492,6. 
494,20.  <49.">.i.so.  065,25);  <>iiniüitii« 
188,  K.  CaiiicraceDKe»  DcgutiaUjrc« 
58,10. 

(';iii:friri    fr.    M).     Krmmeni.     br.    Uli. 

'  <•»    IIA.  Haiii/,eri/ /,  470.  .lo. 

K  (r.r.  I.    Münchchof,    Uraun- 

mriiirrig  Kr.  (ianderelitim.    oder  icOsI 

daliei,  21*9, 15. 
Kniiiioadnnbcrg  (or.)  299.  «n. 


CaiiiiiiiDa   (or.)  c.  558,  sä, 
Caiii|ia!;iiatii-o    (or.)    e.,    Camjxiiinatico. 

it.  I'ror.  u.  Jj.  Grosseto.  84.  M.  157.  m. 
Cam|iagniola    (ed.),     CumjHiiiiwIa    Cre- 

magca.    it.   I'ror.  Creiiwnn  II.  Crema, 

37.!.  ici. 

Caiii).alo  (c.   12)   «.  Aiiiio  de  Cainpalc. 
Caiii|iania    (c.  II),     l>ie    Campatina    di 

h'oma  in  der  it.   I'ror.  liom,  ."rJO,  6. 
('aiii|>ania  (c.  12),   l>ie  Campaißia  Feiire 

in    der    it.     I'ror.     Caterta ,    iAb,  >&. 

<086.  1). 
l'aiii|.aiiiaeii>  (r.   lö),   Chamjitii/iir.i/.  fr:. 

l>p.  Haute -Saune  Ar.  I.un.  4.VJ.  i. 
CaiiipauaDa  (or.)  607,  ift. 
Cain|ieda.sna  (c.  17)  381.  an. 
Caiii|io>sia    <or.),     Garns,    Schirei:     Kl, 

S.  Gallen.  482. 3;.. 
Caiii).i<.iiioiii  (or.)  rivuin,  in  009.  in. 
üaiii|iilia  (e.   14),    Cumpii/lia   .Mariltima, 

il.   I'ror.   I'ixa  ]).  Vollcrrii,  l•a^teI.  de, 

eiim  eccl.  S.  Petri  .i.').!,  211. 
Caiiiiiiliiiiie  (ed.),  Cumjiitjlio  tld.VtriniiUi 

füll  l'anaro,    it.  I'ror.   u.  J>.  .Modenu. 

373,1. 
Caiii|iille    (or.),    i'Campiylia    Gd.  liapo- 

lano,    il.    I'ror.    u.    I).  .s'/c/k/.    .'.Oh.  5. 

007,  10. 

C a  111  ].  11 ,  Ca m p u s  (or.). 

Caiiipo  Barliarensi,   Der  Caiii/io  liarba- 

rise.  luij  hei  Cantclniioro  Kiilld  Chiiissa 

Gd.    Are::o   (it.    I'ror.-Uxt.),    007,  1 ; 

rgl.  Harbaritauc  terrae. 
Caiii|iiis  de  Petra  I.,    Campo  di  l'ietra, 

il.  I'ror.  u.  IJ.  Campubanso,  ,j94,  15. 
Caiii|.ws  ducis  (e.  13),  ]>'iis/iiiiif  Caiiipo- 

doso  bei  Cemiimaro   Gd.  Finale    deW 

Eniilia.  it.  I'riir.  Moilenu  D.  Mirandola, 

447.  --h. 
Caiiiiiii!-  Miliiieiiis  OOil.  ib. 
CaiiiiHi  Moniiii  (iiics,    Cirilä  ('ami>oi>ia- 

runo.  it.  I'ror.  Compobasno  I).  Larino, 

.".97.1. 
Caiiipiiü  Paliariti!«  388, 1. 
Caiii|ioriisio    (e.   11)  I..    ecel.    S.  lai-olii 

in  584,  30. 

Campo  Senarciini  597,5. 

Caiiij.osona  (or.),  c.  de  84,35. 

CaiiipoMiri  (ed.)  37.'!,  5. 

Caiiipo-Uualani,  Campalano  Gd.  Xo</ara, 
it.   I'ror.  Verona  ü.  laola  della  Scala. 

3SS.  1. 


Caiiipriaiio  (or.j,  Canipriano  Gd.  Are::o 
(it.   I'ror.-Ihl.),  590. 15. 

Caiiiuliaiio  (or.),  Camif/Iiano  Gd.  Capan- 
nori,  it.  I'ror.  u.  I).  Linea,  r.  ile 
,540,  15. 

('anale  (cone.;  f  (anale,  it.  l'ro'.Citneo 
h.  Alba,  s.  RodulfnH  de  ('anale  (bei 
KuodulTus). 

CaDaÜBverc  (e.  17)  334, 15. 

Kaiianliiirg  (or.)  299,  31.. 


'  Caiiainse    (eonc.).      CanciUM-    ir.    12i 

W'üstun;!  Canairse  liei  lliiaiotta    (Id. 

Vuliteniu.    it.     I'ror.    Turin     l>.    Irrea, 

I      400,  i.i.     In".  10.    Canavcsuni    (c.    17), 

I       I>ie  l{e:/iunr  Cnnarrge  (im   l>.  In-ea  u, 

Turin),  380.  so. 

!  ('aiides  (c.  17)  fontana.  die  Ifitrlle  eine» 

\       ron  der  lliilie  sli.  iler  l'liiinr  ■-«■.  Haut 

ilr  la  Viefje  u.  Lac  de  la  Maijr  herali- 

/liessrnden  Hiirhcit.  fr:..  Dp.  I'o»'/««  Ar 

s.  Di.:  334. 10. 

Caiiediilo  (c.  11)  e.,  Caiiedole  Gd.  Ilorrr- 
liella  con  l'o:zuolo,  it.  I'ror.  u  /'.  '/.oi- 
tiia.  .".87, 16. 

("aiiile  (sj..  11)  1.  ,364,26. 

Caiinetuin  (or.)  I.  610.  K.;  abbatia  S. 
Marie  010.  10. 

Canni  (c.  12)  fines.    U'üntuwi  Caniie.  it. 

I'ror.  liari,  D.(u.  II  hn.  irsir.  r.    Har- 

Iftla.  eeel.  S.  luliani  590.  35. 
Capago  (or.)  157.  1;.. 
Capeealii  (sp.  14)  v.,   Capewine  Gd.  Cor- 

tona,  it.  I'ror.  u.  D.  Are".o.  (717.5;. 
Capellis  (sp.  14).  ci-el.  S.  Micliaollis  de 

(710.  2.^). 
Capütauo  (or.),  |mteiis  de  OKi. ;,. 
Capiaiio   (or.),    Cuppiuno  Gd.   Iiicisa  in 

Val   d'Anio,    il.    I'ror.  u.   D.  Flornr.. 

c.  in  358,  20. 
Caiiiano  Cor.)  I.,  CappianoHd.  I'ucicchio, 

it.    I'ror.  Floren:.   I>.  S.  Miniato.  eci'l. 

S.   .Miniati,    ,S.  .Salvatoris.    S.  .Sauini, 

.S.  Pauli  ultra  fl.  lussiana  in  .140,10. 
Cajipuaei  (or.)   et    Duliearia    eoniilatu», 

r.  Capnccio  lit.  I'ror.  Stilerno  D.  Cam- 

j>a;/nu/  u.  Torchiaru,  001,  25. 
Capragnano  s.  Carpngiiano. 
Caprarieza  (c.  12).  Caprara  Gd.  SpnUore, 

il.  I'ror,  Tcruiiio  D,   l'enne.  ,5(14.  35. 
Caj.reua  (oi'.),  Camprena  hei  l'arlinu  Gd. 

liibbiena.  it.  Fror.  u.  I).  Are.'o.  inauai 

de  550,  .1(1. 
Capriati,  (e.   12).  Capriuta    a    }'oltunio, 

it.  I'ror,  Caserta  I).  l'iediinonte  d'Alife, 

c.  de  344,  30. 
Caprile  (or.).  it'iMiin;/  Caprile  l>ri  Moiite- 

catini  di   V'al  di  Verina.  il.  I'ror.  l'isa 

D.    Volterra,  eecl.   iiicdietas  in  35S,  16. 
Cajirile  (e.  18),    Caprile  Gd.  Cupannori, 

it.  l'roe.  u.  D.  Lucca,  708,  30.  709, 6. 

Caprina  (ed.),  P  Capriano  del  Colle.  il, 
I'ror,   u.   D,  lirexria,  373, 5. 

Capiinate  (c.   13)   vallis  388,  16. 

Ca]irngüanü  .v.  Cari.iignauo. 

Ca]>ua  (c.  12),  Capua,  it,  I'ror.  i«,  D. 
Cemerlfi,  344,  35.  .545.  lö ;  Capiic  (incs, 
partes  .MIO.  3.'..  K..  .S.  IteiiedicluB,  S. 
Heraeniuii,  .S.  loliannea,  .S.  .Siolastieu 
344. 3.-i;  S.  Paulus,  .S.  .Stcplianu« 
.'lilO,  35.  ('a|iuanuB  (or.)  roniitatus, 
prini'ipatUH  343,  15.  590, 30.  004,6. 
015,;..  017,2;).  051,  1;  prinueps:  lo- 
baniies,  Pandulfti»  ilV.),  Pandiil- 
fui,  (V.). 

Caput  aijuis  (c.  12),  eella  S.  Salvatoria 

in  344,  25. 
Caput  Reda  (or.)  330,  10. 


Naiiicn  -  Ke^tii-tfi- :   ( 'ii|iut    Vitriiiiiii  —  riiHtriii»iK. 


7(19 


( 'iii.ut  Variimu  (c.  12)  (329,  r.). 
('iirl)oniiriii   (cir.),    Ciirhomi rit    nl    Tiriitd, 
it,  l'roi-,  u.  I).  y'aiiVi,  silvii  d«;  SM,  mi. 

Ciirciolo  (c.  12),  Caimili,  it.  I'mr.  Aqiiila 
/).  Arezxano,  ccllii  S.  Angeli  in  344,  lo. 

C!nnletii  (or.),  Cardf,  it.  l'ror.  Cuneo  l>. 
Stiluzio,  370,  10. 

Cnreiiiaiiii  (c.  12)  .'>04,  9,'>. 

Ciiriciiino  (or.)  37(1,  i.  37(),  i5. 

Cariile  (c.   14)   caput  87,  :i.'i. 

Karintliia(cir.)  itnivinoia,  A'(/(7i/cH,lti2,  .lö. 

Kl.'j.  x>;  oiiDi .:   Adalburo;  »lux:   ()lti>. 
Cariii  (i>r. ),   C/iifii,  il.  I'roi\  ii.  I>.  Im  in, 

37S>,  10. 
Cari"   (i>r.),    Oiiro    Montenutte,  il.  l'roi: 

llenua  l>.  Sacona,  ;J79.  ii. 
Carisi  (c.  12),  <'arittio,  it.   I'iop.  Xorara 

I).  Vercelti,  n.  Ruhertiis  de  Carisi. 
Karloniauuiis  (or.)  Invasor  -J-  121,  an. 
t'ariia ( ur. I,  Oma  bfi S.  Giiislino (lil.Loro 

CiiifeiitKi,     il.     I'rov.     II.    J).    Are.::o, 

(iO(i.  :i,-.. 
Carnello  (or.)  tl  .   Ihr  l.iri,  tibn-er  Lauf 

(ifn  (larii/lidiio  (s.  (ialeliaüo),  il.  l'ror. 

Aquila,   Cii.ifiiu    u,    lioui,    lH'.i.n).  3;"i. 

615, 10.  i.'i. ;  ri/l.  Sorana  vallis. 
Carniola  (c.  12)  regio  s.  Creina. 

K  a  r  o  I  u  s  (or.),  Carolas,    K  a  r  u  1  u  s 

(c.  12),  Karo II US  (c.  l(i). 
Karolus     1.     iiiajjnus.     iniperator.    rex 

Fraiicorum    ■[■    11,  i\>.    42.  :(.=>.    121,  l'.'i. 

12o,  1.  142,10.  löli,  10.  2til,  10.  2S4,  25. 

2,S(i. :..     3411,  1.  10.     .US,  10.     372,  35. 

.!!)!).  :i:..    4.!tl.  lo.    4.'i2,  i.  4.'>4.  4.V),  f..  iä. 

<492.  Ä.     .^»K-i.  30).     513.  10.     .")44,  35. 

.■)4ti,  5.  in.  561,3.'>.  087.5.  61."i.  5.  61(i,  i. 

«31.30.    ().i2.     (642.  :i5.     ()7».     68(1.5. 

(i87. 30).  7(il.i;  pater:  Pippinus  rex; 

tilius:   Ludowious  I.  imp.;    uxor   ri/l. 

Hildigart;  (propiiKpius:  Eleplias  abbas 

.S.  (iisleni). 
Karolus   III.  iniperator,  rex  Francorum 

120,  in.     142,10.     158,35.159,1.    220. 

.367,:i5.  4."i4.  (5).io.  4."),'>,(r)).i'5.  (642,35). 

Till.  1. 

Karon    (conc),     Carrone    Od.    Candia 

Cunavene,   il.   l'roi:    Turin    I).  Irrea, 

40.'),25.  408,5, 
('arpene  (or.),  lacus  de  üOÜ,  i5. 
( 'arpeueta  (e.  12)  (328,  4o). 
Carpcnetulo  (ed.).  ('ar/>eneilolo,  it.  I'rov. 

Muiiliin  l>.  Caitiijliune   ilel/e    Stiriere, 

373.  15. 
Carpense  (or.)  eastr.,  Carpi,  il.  Prop.  u. 

1).  .Mo'lena,  71Ü,  15;    canonici   plobis 

S.  Marie  719.  15. 
Carphse  (or.  i.   Karpfsee  Gel.  Scbönrain, 

br.  RH.   Oberba.i/ern   BA.    Tö/z    [oder 

Der    Grosse    ii.  der  Kleine    Karpfsee 

ebenda  K  65.  25. 
Carpiiiito  (or.).  wüsl  bei  Castelnuoro  sulla 

Chiassa    Gd.  Are-.:o    (il.    l'ror. -I hl. J, 

()ll7.i. 
S.  Carpofori    (or )    eccl..    S.    Carpoforo 

Gd.  Como  jit.  J'ror.-fht.  ,  .■!25, 1.i5. 

Kaiacrurkunden  III. 


Carpii^nODO  (or.),  ('apru;;nan<i.  (.'apra^- 
naiio    (c.   18),   540,  3o.  7(18.25.  7(tl»,  i. 

Carrariafor).  1..  Carraia  Gd.  CuixiiiMori, 
il.   l'ror.  u.  />.  Imccu,  539,  :w. 

Karrieleia  (c.  17)  334,  is. 

CarHiiga    (or. (    c.    et    ea»tel..    ('ai-Miii/a 

■    Gd.  Cilenia,  it.   l'ror.  m.    />.  I'erui/ia, 

5Ü.X,  20. 

Cartinisno   mv.).    iiionast.   ,S.  Mariv    in 

61(i.  10. 
Casttle     (e.    12),      CtiMile      .Mimferrtito, 

D.-Hxl,    der    it.     l'ror.     Alr^numlria, 

40.3,  20 ;    s.  .\i().    Kolealdu»,   V'aldolus 

du  (basale. 
Casale  (c.  1.5).  ('anale  Gd.  .Miulii/liana,  it. 

l'ror.  Floren:  I).   Hwca    S.  ('axfiano, 

,588,  35. 
Casale  (or.)    nions.    mens   snpra.    Iterg 

bei  ('a.iale,  Ii  km.  irnw.  r.    Filiifnano, 

il.      l'ror.     I'ampobasso     IJ.     Inernia, 

340,  15.  .343.25.  (J1.5,  15, 
Casale (or.),C«.sn/(,iXvH.W.  r.  Caslel forte, 

it.  l'ror.  Caserla  I).  Giii'la,  serra  super 

343,  10.  61,5.2.-.. 
(^asale  Grasso  (or.),  Ca-talifrasso,  it.  l'ror. 

Ciiiieo  1).  Siitiu-.o,  ;)79.  10. 
Casaleprandi  (or.)  c.  OKi.  i. 
Casalia  (or.)  e..   Canai/lia  Gd.  .s'.  Gimi- 

i/iiiiiio,  il.  l'ror.  M.  1>.  tüena,  282,  S5. 

Casa  (or.),  Cassa  (sp.  14)  iiiaior,  noua. 

Cassa  iiiaior  (sp.  14)  '■.,  Ca.ia  .Mag;iiore 

Gd.  Castigliiin  del  Lat/n,    il.    l'ror.  u. 

1).    l'eruijia,  cuin  eeel.  .S.S.  ßartholo- 

mei,  Kabiani,  Laurentii  (716,  6). 
Casa  noua  (or.),  Casa  nova(ed.),  ?  Casa- 

nuora    Gd.    Acqiinfreilda,     it.    Pror. 

Maiitua  D.  Canliglione    delle   Stiriere, 

.373.5.  51.3.1. 
Casa   noua,    Xoue    casj    (c    11)   castel. 

.!51.  25.  52(1. 15. 
Casanoua  (or.).    Casaniiora    Gd.     Piere- 

fosciana,  it.   l'ror.    .Uassa  e    Carrara 

D.  Caslelnuoro  di  Garfagnana,  e.  de 

.540,  15. 
Cassa   noua   (sp.  14),   eecl.  S.  lobannis 

de  (716,  35.) 

Caselle  (ed.)   1..    Cosellu  Gd.  S.   Donaio 

d'Ema,  it.  l'ror.  ii.  1>.  Parma,  368,  5. 
Casello    (c.   17)    v..    Xieder-Cassel,    pr. 

HB.  Köln  Sieg-Kr.,  431,  I5.    —    Vgl. 

Cassala. 
Casorio  (c.  11)  1..    Ca.iler.    it    l'ror.    ii. 

D.    Trerino,   .584. 25 ;    cella,    eccl.    S. 

Theonisti  388.15.  584.25. 
Casiano  (c.   17)  381,  lo. 
Cas)iugnano  (or.>,  c.  de  540.3». 
Cassala  (c.  12),  Cassella  (sp.  12),  Cassel. 

llsl.    der    pr.    l'ror.   llcx.ien-yassau, 

21(i,  25.  (217.  i).  —    Vgl.  Casello. 
Cassallis     seu    Cassatuiii     (s)).    14)    v., 

Caselle    Gd.     .Monlepiilciano    ;  l).-llst. 

der  it.  l'ror.  .Sienai,  (716,  i). 
Cassa  iiiaior.  noua  s.  Casa. 
S.  Cassiani  abbalia  587,1.^. 


.S.    (.'jisaiiini    (or.)     ei-i'l.    ».     .\.|ii,iviva. 

•Sabinien.iii  eci'l. 
S.  CaiviiHni  v.  300, 2,1. 
(tiiMianuni  (c.  13)  SUS,  in. 
Caasiim  (or.)  330,  Ki. 
CaiHiiii  (or.)  Mona.  Monte  Ciiiaino  (or.) 

Cnaiiio  (c.  12)  Monn,  eaatr.  I.,  .Mimtreax- 

nino  Gd.  Caiminu.  .V.  Gerinano  ,  il.  l'ror. 

Canerta  O.  Sora,  :H:i,:,.  344,1.  514,  «ik. 

593. 15.  604, 2<i.  014. 35.  (117, 30.  ((W5,  U>. 

680,15.    688,20.)    Caninonai«    (<•.     12) 

ec<4.,  iiionaat.    .S.  Henedii'ti  343, 5. 10. 

.341.     .34.5,1.25,     514,25.10.     .591,3». 

602.1.%.    593.15.    (ili:l,3o.    «Ol.    «14,  Ji*. 

«15,1.30.    «1«.    017,1,30.    «50.30.     «öl. 

/«H5,  15.  «S((,  15.  «87  ;  abban  (6K7,  ja. 
688,1).,  Manso  f  0M6, 1;,),  Alitiolphu» 
343,5.  34.5,5.20.  014,2,'..  t  (080,  I6> 
llei^atus  n.  Petrus  nionachun),  Tlico- 
baldua  ,591,3,-,.  «II. ,i;,.  01«,2.-.,  651,5. 
(0.86,1);  advocatus  Petrus  index  .591.  35. 
Cassiola  (or.),  ('asola  Gd.  Montrfiorino, 
it.  l'ror.  .flodrmi  1>.  I'arnllo  nel  l-'ri- 
gnano.  «09,  20. 

Cassiuni  (or.)8enodocliium  373.  25.  513,5. 

Ca8tagnitulo(or.),  rielleirlil  miV  Custaneto 
—  Castagneto  delln  Glierardexca  iden- 
tisch, c.  in  3')S,  10. 

Castagntilo  (c.  18),  Wüstung  Castagnoln 
bei  .y<>c:ano  Gd.  Liirca  (it.  l'ror.- II st.), 
7((8,  20.35. 

Castaneto(c.  14),  Canlagnelodella  Gherar- 

desca,   it.  l'ror.   t'isa  I).    Volterra,    c. 

.Salamonici  in  388, 5;  ri;/.  Castajfuitulo. 
Castaneto  (c.   12).    ?  Castagneto    Gd.    .<?. 

Martina  Vutle  Vnudina.  il.  l'ror.  u.  1). 

Aveltino.  cella  .S.  Marie  de  s.  Piniano, 
Castanetum   (or,),    Castagneto   Gd.   I're- 

dappio.  il.  l'ror.  u.  1>.  Fori).  226.  15. 
Castellione  (c.  17)   castr,,    .*"  Casligliime 

Mantornno  Gd.  llorerltrila  (ll.-ll.fl.  der 

it.    l'ror.   .ilanliia  .  390.  25, 

Castellione  (sp,  14)  Arctino.  Casligliime 
Fiorentino.  il.  l'ror.  u.  1).  .irezso.  eccl, 
S.  Cxeorii  in  (71(i.  i5.>, 

Cnstellionis  (sp.  14)  ('liisini  castr,.  Casli- 
glion  del  Logo.  it.  l'ror.  u.  Ij.  I'erugia, 
cum  eccl,  .S.  Maiie  Magdalene  (716,  a). 

Castel  luin,  Castel  lo  (c.   12). 
Castelluin  v,,    .*"  Chr'itillim-sur-Bar,  fr:. 

Dp.  Aiflennes  Ar.  l'ouzierx,  628.  in. 
Castelluin  Felicitatis  «.  Castro  Felicitatis, 
Castello  nouo  (c.  12).    C<u<lelnorrlto.    it. 

I'ruf.  l'ariii  1).  Mortara.  s.  Ainilon- 

gus  de  Castello  nouo. 

Castellonuovo  (c.  14)  castel.,  f  Castel- 
niioro  di  Cecimi,  it.  l'ror.  l'isa  I). 
Volterra.  353.  20. 

Castencola  i-,  14 1.  Castagnoln  Gd. 
Ferriere.  il.  l'ror.  u.  1).  Piacenza,  ?8,  i. 

Castinido  (c.  16)  434.5. 

Castonis  (c.  1«)  c,  Chattoncourt,  frz. 
Dep.  Meiiae  Ar.  Verdun.  432,  10. 

Castrinsis  (c.  13)  coniitatus  ^/m /'»•c.  Dp. 
Ardennes    121.1;    com.:    Fredericus. 

07 


70 


Namen  -  Kcgistor :    Ciistvo  —  C'lilojH'iiHc. 


Castro  (or.1,  Ciistellum  (o.  12)  F^'lioitati«, 
(.'.  rfi  Cattfllo.  it.  I'nir.  H.  U. 
tnicria.  .'»-lö.  in.  5r>8.  ss;  ecci.  SS. 
Muni'.  Mii-haellis  aivliiiiig.  in  ("IG,  so); 
ecel.  S.  lustini  in  ööS,  u>;  comitatus 
32ti.  1».  .'«98,  so. 
C»stn«nouo  (or.\  Custronov«  (ed.), 
f  Castflniioio  Hnzmlf.  it.  Prof.  u.  D. 
Como.  'MH.  40.  3T(i,  10. 
Castroniivu  (ed.)   cum  eci-l.   S.  Andree 

373,6. 
Casulne  (or.)  1..  Casole  d'EUa,  it.  I'ror. 

u.  D.  Siena,  590.  i«. 
Cuteronn   («ji.   TJ).    J>>e  Caro$ia    (Jlori- 
acco).  r.  SM),  ilfs  Hio  'J'nrto  o:  zum 
I'o),  it.  I'ror.  H.  /'.  I'iacrnia,  m.  iinlerh.  ■ 
r.  Caultl  S.  Oioninni,  \'28Ö.  3.'i).  l 

Catiuellu  (ed.)  36(5.  «o. 
1'ntr.mii  (or.)  373.  lo.  .513.  i. 
CiiUL-onute    (or.  i.     Coeconato,    it.     J'ror. 
AUsnandfia  D.  .Uti.  336.  30.    6i»9,  ao. 
Causude  (c.  Vi)  l."i9.  .'i. 
l'uunlli  (conc),  Caiialiara  ic.   12).    Ca- 
ualliaca  (ed.).  Caraylia.  it.  I'rop.  Xo- 
rara  D.  BielUi.  40.'i.  sj.  408,  i»;  «•clla 
in  ;i82.  lo;  ».  Aribaldus  de  t'aualiaca. 
("avalo  (c.   13).    Caiolo  <!tl.  Fiimaiie.  it. 
I'ror.  Verona  D.  S.   J'ietro  Iiicariano, 
388,5. 
Cauenaci  (c.  13)  castel..  Carenago  d'Adda, 

it.   I'ror.  .Mailand  I>.  Lodi.  70.").  .10. 
Cavi  (r.  13).  i"  Carajnn.  it.  J'ror.  Verotia 
I).  Caprino  Verone^ie,  cclla  S.  Andreae 
in  3f<8. 10. 
C'aviinno  (ed.)  373,  &. 
Kebelinbarh  (c.  12)  I..  Kaillach.  Im  J'ror. 

Slarkenbuiii  J\r.  Erbach,  "»06, 6. 
.S.  Oecilia.  .S.  ("eciliae    (nr.)    monast.  ». 

Erenstein.  Xeaiiolis. 
t'eoina  (or.  i.  Cecina  '»'</.  Jiihltona.  it.  J'ror. 

I'isa  J).  Voltrrra.  .'>ltl.  2i>. 
Cecina   (or.'.    Wüstumj  Castd  di  Cecina 
im   Val  di  Cecina.    it.  J'ror.  J'iga  D. 
Volterra.  .">4<l.  36. 
Cecina   (or.)    fl..    Die  Cecina    in   der  it. 
I'riir.    I'ixa  I>.   Voltrrra.    zum    IJ:iu- 
rinchen  .Ueer.  3.'>8.  15. 
( 'edeca  (or.)  282.  :i. 
Celano  (c.  12),  Celano,  it.  J'ror.  Aquila 
D.  Areziano,  S.  Victorinus  in  344.  i5. 
Kelbirijiach  (s]<.  12'.    J)er  KolberKixtrh. 
I.  yib.  de«  tiruimm  Jtef/ni  im  br.  Jtji. 
Siederbai/ern  JiA.  Ile-jen,  m.  bei  JauI- 
iri'jiähal  (<id.  Lindben/i,  <084,  S5). 
KeIeüRouuc.  Kcloscoue.  ChelBgouiie  (or.) 
|iui;u8.    /'er    Keh'jau    in  liai/em,    um 
den  h'eltbach  (l.  Sbb.  der  J>onau  im 
hr.  JIH.  Oberbni/n-n    JiA.    Jngolxladt, 
Kl.  bei  J'fiirrinj/),  29.  so.  180,  lo.  41<I,  15; 
com.:  Herengerus.  Mägenes,  Otto. 
Cvlizini  (or.)    v.,   Xalhchen,  pr.  JIB.  u. 
Kr.  Mtm^mrij,  288,3'). 

Cclla,  Celle  (or. /.  de  Cellis  m|p.  14). 
Cell»  T..  Zell  bei  JJnehdorf.  hr.  Jlji.  Meiler- 

Ixtyrrn   HA.   J!e;ifn.    114.  s,^.    11.').  SO. 
Cella.  Celttii-In-Dinanl .  I'l.  I'ror.  Samur 

Ar.  Itinant,  142,  if- 


Celle,    ?   Celle    (Id.    (ViiVi-nV,     it.  J'ror. 

Turin  J>.  Su.ia.  381.  lo. 
Celle.  Celle  IM/ure,    it.   I'ror.  (lenua  D. 

Sarima,  382.  ä. 
Celle  1..    f  Celle    lld.   Fi;/Iine    i'aldarno. 

it.  J'ror.  u.   J>.   J'^lormz,  r)4(l,  3ii. 
Cellis.    Celle    Od.    Citlä   di   Castcllo,    it. 

I'ror.  u.  I>.  I'eruffia,  ecd.  S.  Andree, 

S.  lacubi.  .S.  Roftiiii  de  (716,  so). 

Celleiris  (c.  16).  f  \'ille->iur-yron,  fr:. 

/);>.    Meurlhe-el -  MoKclle    Ar.    Brie;/, 

129.  40. 
Cellingun    (nr.)  v..    Xellingen,    br.    HB. 

Vnterf ranken  BA.  Jiarhtadt,  412,  üo. 
Cellulae,   Cclhile  (i)r.)  CDrticella   590,6. 

607.  lo. 
Ccllule  (or.)  1..  ?  Cella  di  Costameszana 

Od.  Noceto,  it.  J'ror.  I'arnia  J>.  Borgo 

S.  Donnino,  540.  40. 
Celonisco  (ed.)  373.  ij. 
Celiim    (or.),    Celiiin    (sp.   12)    aiireum 

mona.st.  s.  Pa|)in. 
Keininata  (or.)  I..    Kcmnath ,    li.i. -ll.it. 

im  br.  HB.  Oberpfah,  237,  so. 
Keiiiinetan    (<ir.),    Koiiiinata   (c.   15)  v., 

Kemnode ,    Braiiiinrhirrig    Kr.    Höh- 

minden,  1 10.  io.  464.  3b.  4().i,  i.  .S.  Mariy 

niona>t.  11(1.  iO.  46.").  1  :  cimstnictores  : 

Frederiiiia  aUbatissa.  linma  cmiiitissa. 
Cenedensi.s    (c.   11).    r.    Ccneda,    hl.   zu 

Viltorio  (D.-JIat.  der  it.  J'ror.  Treriso) 

gehörig,    episc.    Ermengerius  584,  lo. 

586,5. 
Cenna    (nr.)    jir.,    Jjangenzenn,    br.  JIB. 

M ittel franken  BA.  Filrth,  579,  »o. 
Oenoso  (ed.),  piscaria  in  373,  äo. 
Centascum  (or.)  336,  2b. 
Centri)crucis  (or.).  in  609,  5. 
Centumcellae  (c.  14).   Cin'larecchia,  D.- 

JJut.  der  it.  J'rov.  Jiom,  .J44.  so. 
Cepada  (e.  12)  vieora  (328,  40). 
Ceprione  (c.  12)  406,  25.  407,  lo. 
Cerbaria  (or.)  v.,  WüKtung  Cerbaia  nw. 

I'.    Fucecchio,    it.    J'ror.    Florenz    D. 

S.  Miniato,  .539,  »5. 
Cerbisana  (sp.  14)   (716.  io). 
Cere  (i',  14).   Ccrreteri,    it.    J'ror.    Jiom 

JJ.  CIrilarecchia,  .544,  35. 
Ceredoni)  (cf)nc.),   Cercdano   (c.  12)   ». 

Aldo  de  Ceredono. 
Ceresaria    (sp.   U),    Ceresarea    (c.    14) 

220.  10.  ::o.  (394,  S5). 
Cereseda  (conc.),  Cerisido  (c.  12),  Cere- 

xeto,   it.   I'rov.  Alessandria    J).  Casale 

3/e»n/"p>'»'o/o,*.Gra.senertiiK  de  Cereseda. 

Ceresio  (c.  15)  ;S9,  5. 
Cereti  («p.  14)  castel..  Cerreto  Od.  Cor- 
inna, it.  I'ror.  u.  D.  Arezzo,  (717,5). 

Cercto  (or.).  Wüstung  Cerreto  di  Jianco 
bei  Hanrii  (Id.  Arrzzo  (it.  J'ror.-JIst.), 
598.  Xi:  iimnast.  .S.  Aimlenaris  ,5!)H.  j>o. 
—   Vgl.  Cerreto. 

Keroldus  ».  Geroldn.s. 

Ceronecla  (or.)  ».  Mareianna  Cerouecta. 

Cerradi  (or.)  iiion»  609,  »n. 


Cerreta  (c.   17>   castr..    Cerea,    it.   I'ror. 

Verotta  It.  Songuinrtto,  390,  35. 
Cerreto    (c.    16).    Cerreto    iMmellino,  it. 

I'ror.  I'arin  I>.    .Miirtiira,    castel.    de 

403,  30. 
Cerreto  (c.  12).  Cerreto  Saniiita,  IK-Ilut. 

der  it.  I'ror.  Benermt,  i'ajiella  8.  Mar- 
tini in  596,  80.  —    Vgl.  Cereto. 
Cerro  (c.  1,5).  Cerro  Logo  Maggiore,  it. 

I'ror.  Como  I).  i'arese,    teloneuni  de 

384.  «5. 
Cerro  (c.  12),  f"  Cerro  (Id.  .Mortaru  (D.. 

Jlst.  der  it.  I'ror.  I'aria),  40.5,  86. 
(!eruaria  (or.),  S.  Petri  c.  in  157, 16. 
S.  Ceruonii  (or.)  eccl.  598.  35. 
S.  Ceniouii  (or.)  eccl.  s.  Ciliano. 
Ccsena  (c.  14).  Csma,    D.IJst.   der  U. 

I'ron.  Forli,  .545. 1 ;  Cesenatis  (c.  12), 

Cesenate    (c.    17)    i itatiis    3.54,  35. 

603.  10. 
Ceiinaco  (c.  13).  (^ineii.  bl.  I'ror.  Samur 

.{r.  Dinant,  142.  I.^. 
Cliabua  (or.)  iiiontes,   Dir  lirrge  mit  den 

Ilagribrrg  im  Flilming  bei  Beiz  ig  (Kr.- 

Jht.  des  pr.  lUi.  J'ötsdam),  24S,  1. 
Cliadalholius  (or.)    comes    (in    ]ia^.  Isi- 

iiincgouua  et  Rott!?ouiii)  277.36.  4S6, 35. 
Clialdebninna  (or.)  1.,  Kaltbrunn,  Srhweiz 

Kt.  S.  Gallen,  482.30. 
Chamba  (or.).    Der  Kamp,    l.  Sb/l.  der 

Dotiau  in  Siederiist erreich,  2.5,  10. 
Cliameracensis  ».  Cameracensis. 
Cliarliaiu-  (or.)  aijua,   Per  Kleine  Fger- 

oder  Knrhach,    I.  Sb/l.  de.s  .Main    im 

br.    ÜB.    I'ntrrfranicm    BA.     Markt- 

heidenfeld,     m.    unltrli.    r.    Zimmern 

412.  20. 
Charbabc    (or.)    v.,    Kurbach,    br.    HB. 

I'nler  franken    BA.     .Uarkiheiilenfeld, 

412,  20. 
Chatsa  (c.  12)  pr..    Katsch,  Steiermark 

IUI.  Murau,  1:!6.  35. 
Chaziipah  (or.)   v..   jMngenkatzbarh    (Id. 

Jlnisbrunn,  br.  RH.  Siederbayern  Il.\. 

Vihbiburg,  278.  30. 
Cliellere  (sj).  12)  v.,  Kühirr,  br.  Uli.  I'nler- 

franken  BA.  (ierolzhofm,  (622,80). 
Chelsgöuue  s.  Kelcsgouue. 
Chernbez  (v.  16).    Kembs,  el.  B.   I'nter- 

elsass  Kr.  Millhausen,  452,  35. 
CliPiizinga    for.)    I..    Kenzingen,    Baden 

Kr.  Freiburg,  98,  ft.  482,  30. 
Cbeskingen  (or.)  eccl..  Küsrhing,  br.  HB. 

Oberhayern    HA.    Jni/ol.itiiill,    ,58.1,  20; 

clerici  Azilinus  et  Hiidicho  .\s.(,  jn. 
(üiildericus,  Childiriciis  s.  Hildericiis. 
Chilianus  s.  Kilianns. 
Cliillchcim  s.  bei  Kirih-. 

Chiiiiengouiie  (or.)  pagiis.  Der  Chiemgau 
um  den  Chiemsee  im  br.  Uli.  Ober- 
bayern, .5li.'i,  35 ;  com.:  Papo. 

Cbirihsteti  s.  bei  Kirib-. 

Chli'geiiwe  (or.)  pagiis,  Der  Klettgau 
( liiulen  Kr.  W'aldshat  u.  Schweiz 
Kt.  .^rhaffhausenj ,  (f.'iö,  30;  com.: 
Kadcboto. 


Niiiiirii  -  Uc(;iHt<'r :    Cliluiluiiiiii'iiH  —  ClaiiiH. 


771 


(  lilmlinmii-iis  n,   liiuiiiwioiis. 

Chciclienniiwi'llr.  14)  pi'^fns.  Der  h'm-her- 
fliiii  im  irh.  Jiiynl  -l\i.,  um  den  Kocher, 
fi-ili,  30;  com.:  Heinririis. 

Cliochiim  (tr.  14).  /><•»•  Kocher,  r.  ybfl. 
des  yeckar  in  Württemherff,  047,  I. 

('hoiiriiiiiis,  Chonniiulus  ».  Chiiiinnuliis. 

Chiiiifiingii,  ("hrifiiiij;!!,  Otniruiiifa,  CIiud- 
i'iiii;ra,  Clnmrutino,  ('iinl"imii;».Cüfiins;ii, 
(Jciiiruiif{i>ii,  Ciiiipliiiiira,  Cciliiii<;a,  Cii- 
l'iin;;a  (nr.),  Clii>ii|>huii^;ia,  Cnliliinga, 
(.'iifhiiii<;;a  (s|i.  l'J),  OiieroMi'ouriiiiga 
(sp.  11).  OiiiTdifipiifeiij^a  <i'.  l.S)  I.  V., 
Ober- Kauf iiniien,  }>r.  IUI.  11.  LKr. 
CuKsil,  iii<>iia>t.  SS.  Salvaturis,  Cnicis, 
RIariae,  l'etri  et  (iimiimn  SS.  \'21(5,35). 
274,  6.  35.  425,  «.  4f!((.  b.  471),  as. 
480,  i.a5.  .■)()(),  30.  ;)5.  .'ill,!).  .V21,s5. 30. 
iV2'J,  (J>.  i'o.  'i'Ji,  30.  r>2ti,  s5.  .">v;7,  s.^.  30. 
r)34,  li.  5.'^.',  16.  ß'J'J,  15.  (67;l,  15.  in) ; 
aliliatissa  Öla  .VJO,  30.  .V27,  3ö.  .")34,  so. 
Ü-J-.',  S5.   (Ü7.i,  15). 

Chniieiihcim  s.  hei  Chuo-, 

I        Cll^i^  t- ,  Ci'i>  t-. 

I 

]       Cristnn  (i>r.)  comes  '296,  6. 

Crislanus  (or.)  itiuerarius  10(1,  1. 

Crisliaiius  (or.)  episc.  n.  I'atauiensis  occl. 

Oristianus  (or.)  ri.")8,  10. 

S.  Cristiiie  hereditas  340.  20. 

.S.    Cristiiie  (or.),   Christine   (sp.  14)    c. 

capel.,  ei'd..  podiiiiii  ».  Fogiani  jxidi- 

iiiii,  Lacesi,  Papia,  Pisca. 
S.  Clirisliif.iri  (sp.   14)   eci-1.,    S.  Crislo- 

foro  (111.  Cnsitiijlion  ilel  Lago,  it.  I'rov. 

II.  IK   /'enigia,  (716,  in). 
.S.  Cliristiil'i>ri(sii.  14)  ei'cl.  .«.  Pacciani  0., 

Sperelli   iiioiis. 
Cliri.-tiis,   Cristiis  (cir.^   hniifir/. 

Chrnziiuia    (or.),     Croziwa    (c.    15)    v., 

Kielzschaii.   pr.   I'ror.  Merseburg    Kr. 

li'eissenfels,  81,  35.  82.  35. 
Chriiazi.s  (or.)   v.,  Groitiseh.  seichs.  KH. 

Leipzig  AH.  Borna.  288.  i'n. 
Chiiniulo  (c.  14).    Wiixtiing  Cumuln  :w. 

Biicciano.    Monlebicchieri    11.    Agliati, 

(id.  II.  sw.  r.  S.  Minialo  (D.-llnt.  der 

it.   I'ror.    Florenz),  castel.    cum    eocl. 

S.  Angcli  3.'i3,  16. 
Chiin-,  Chvn-  ».  bei  Clin-. 
ChObach   (c.  Ki),    Chuibach    (c.  11)    1., 

Kiibhiieii ,     hr.    Uli.    Obcrbdi/ern    BA. 

Aicliiuh.  267, 10.  693, 25 ;  eccl.,  inonast. 

S.S.  Majriii,  Muriae  2ü7.  in.  1  j.  693.  -St.  35. 

CYibai-li,  Colialic  (nr. ),  Kubacli.  Kiiliah 
(c.  12).  ein  .jetzt  eingei/ani/ener  r.  Xbb. 
der  if'erra  in  Saclmen  ■  ff'eimar  Kr. 
Eineiiach,  mündete  unterh.  r.  Gerstungen 
11.  kam  aus  der  com  liilller  (». 
Ahiirne)  sich  herziehenden  Schlucht, 
(414.  50).  449,  5. 

Chuofiinga.  Clmofungo  s.  Chouftinga. 

Chüneguiida  s.  Cuiiigmida. 

Chöiu'ubeim  (or.)    pr.,  Kiinheim,  et.  B. 
B        Oherelsass  Kr.  Colmar,  636, 15. 


C  li  11 1)  n  r  »  du  ^  (nr.j,  C  11  li  n  ti  r  a  d  11 »  , 
CAiiradiix  (>|>.  12).  eil  IUI  r  ad  II  »  , 
Clin  n  ra  tid  11»  (c.  121,  Kiiiiratim 
(0.  14),  CiinrudiiH  (ed.);  C6n<i 
(or.),  C 11  o II  ci  (c.  14),  C h  11  o  II  o  (c.  10). 

CliiiDuradus  I.  rfx  •}■  (50;1,  ao).  .'1.011,  ft. 
Cluioiirailus  II.  rex  006,  m.  697, 10;  dux, 

HiMiirii'i    iiiip.    runsobriiiiiH    (686,  10. 

688,  15). 
i'luioiio    comcs   (in    pag.    Murtanoiiiiii) 

80,  211. 
t  'iiiio  comos  "47,  sft. 
Kuiiratus  cmiios  .V17,  A. 
Culioiirailiis  cancfllarius  (6S9,  111). 
<  'onradus  tiliusWildrudis  matrone  290, 35. 
Cöno  ■{-  022.  1.-.. 

('Iiiippincbouun  mr.iv.,  Kulten kufm  <ld. 
Bubinli.  br.  KB.  Sieilerbai/ern  BA. 
Dini/olfin;/,  278.  i.'i. 

Chut  (c.  11)  civ.,  Gotha,  pr.  IIB.  Merse- 
burg Kr,  Delitz.ii-h.  mier'lautzsch.sächs. 
KU.  u,  AU.  Leipzig,  78,  ij. 

Ciciceiisis  eecl.  s.  Citiccnsis  eccl. 

Kila  (or.)  H..  Die  Kill,  I.  .V/.//.  der  Mmel 
im  pr.  HB,  Trier,  629.  2». 

üiliano  (or.),  Sillano  Gd.  Grere,  it.  I'ror, 
u.  1).  Floren:,  ercl.  S.  Ceruonii  infra 
blebe  S.  Petri  .".99,  85. 

S.  Eilianus,  Eyliaiius,  Chilianus  (or.), 
-ni  eccl.  .<.  Habeiiberc.  Patcrebruiiiia, 
Uiiirzibiirg, 

S.  ^ilii  (sji.  14)  eccl.  s,  Fluininis  castr. 

Cylon  (c.  17)  381,  10. 

Cilult'esheiiii  (c.  19),  Wüstung  Zeilsheim 
nir.  r.  Ladenbiirg,  Baden  Kr.  Mann- 
heim, ()44,  i'ä. 

Cimiliano  (or.)  376,  i.'i. 

Kinricha  (c.  12).  Ober-,  Mittel-  u.  Nieder- 
Kinzig,  hs.  fror.  Starkenburg  Kr. 
Krbach,  282,  1. 

Ciuotoria  (or.)  1.,  Cintoin  di  Iliifi  Gd.  Vico- 
pisano,  it.  Pror.  u.  T>.  J'isa,  "i4(l,  iä ; 
eccl.  S.  Jlartini  54(1.  25. 

Cingia  (c.  12),  uüsl  bei  Alife,  it.  I'ror. 
Casertn  f).  J'iedimonte  d' Alife,  S. 
Maria  in  .'i44.  30. 

Cingio  (or.)  Cengio,  it,  I'ror.  Genua  I). 
Savona,  379,  1». 

Cingiina  (or.)  l.">7.  5. 

Kii>pli  (f.  14),  ?  Küblingcn,  Braun- 
schweig Kr.  Wolfenbüttel,  1;")2,  35. 

S.  Cy])riani  (or.)  inonast.  s,  Xiuuenburc. 

Kirkendale  (c.  1."))  4(1.  10. 

Circinasi'o  (or.),   ?  Cerctnasco,  it.  I'rov. 

Turin  D.   I'inerolo,  376.  30. 
Circlariola  (r.  17 1.  f  Costigliole  d'Asti,  it 

J'ror,  Alcssandria  1),  Asti,  381,  ib, 

Ciriaoo  (or.),  Cirif,  it,  Pror,  u.  D.  Turin, 
714,5;  s.  Ingo  de  Cirian  1. 

S.  Cyriacus  (or.),  Kloster  in  Sulzburg, 
Baden   Kr.  Lörrach,  9>S,  35, 


Kirii'hberr,  Kirii-hberg  (or,).  Burg 
Kirrhbrrg,  von  der  ht.  nur  mich  der 
Fuchsturm  steht,  bei  Xirgenhain  in 
Sachsrtt -Weimar  hr.  Weimar  {cgl. 
Historisch  -  topngruphisches  Taschen- 
buch ('.  .Jena,  hsi/,  r.  J,  C.  Zenker  flrna 
luar.l  IS-'},  9.1.  248,5. 

Chilic'lieiiii  d'.  12)  I.,  Kirchen,  Bmlrn 
Kr,  lÄirrach,  202,  ».'1. 

Kirilii'hciiii  (or.)v.,  Kirrhhelm  a,Srrk'ar, 
irb.  Meck-ar-Kr.  0,1.  Ilrsighrim,   74,  S5. 

Kirililieiiii  lor.)  I.,  Kirrhhrim,  'Teil  des  ht, 
Ortes  Kirchentellinxfiirt,  irli,  Schirarz- 
wald-Kr.  ll.\.   'Tübingen,   191.  .1».  .15. 

('hiriliHt('li(or.)l..  KirchstettenGd.  Wolfer- 
ding,  br.  ItB.  Siederbagern  BA,  Vilsbi- 
burg,  276,  sc. 

S.  Cyrilli  (c.  12)  mooiiRt.  s.  Stein. 

l'iriiizinga  (or.)  v.,  Zenzing  Gd.  Braun- 
ried, br.  HB.  Olierpfalz  BA.  B'slini/, 
00,  35. 

Kyrscbiich  (c.  14).  Kersimch,  br.  IIB. 
Oberfrank-en   BA.   Fonhlieim,  ■176.  311. 

Kirt/.el  (ed.),  Kürzeil,  Baden  Kr.  Offen- 
burg,  (44;"),  35). 

Cise  (or.),  tfCis  Gd.  Bludesch,  Vorarlberg 
BN,  Bludenz,  482,35. 

Cisinianu  (ed.)  373.  5. 

Cisino  (or.)  iiions,  l>rr  Monte  l'esima 
in  der  it.  Pror.  {'anijmba.iso  lt.  Isernia, 
9  k-m.  sd.  r,  Venafro,  .'(43.  jn.  Ol.'i,  10. 

Cissiinleiicn  (8]i.  12),  irüst  bei  Warberg, 
Braunschireig  Kr.  Jlebnstedt,  (300,  35). 

Cistelli  (or.)  c  s,  Staazona. 

Cisterna  (c.  14),  c.  de  338,  5. 

CiticensiH,  Citizensis.  r*r*eyicn^/.  Titircnsis 
(or. ),  Cicii-ensis  ic  1.")).  r.  Zeitz,  Kr,- 
Ilst.  im  pr.  HB.  .Versebiirg,  eiil.  Hl.  30. 
82.  20.  30.  296,  1 ;  episr.  Hildiuiiardus 
81.  30.  82,  io.  .w.  104,  35.  10.  171,  10. 
296,1.    313,20.    518,5. 

Kitzingun  (or.),  Kizziiigen  (sj).  12) 
abbastia.  Kitzingen,  BA.-Ilst.  im  br. 
HB.  I'nterf ranken,  19.">.  20.  (662,  «o>; 
Kizzingensiuni  isp.  121  c-ongregacio 
doiiiinaruiii  (662.  J5>. 

Ciuuano  (or.)  c.  3.">8.  so. 

KiueDliein  (r.  13).  Kaifenheini,  pr.  HB. 
Coblenz  Kr.   Kochein,  127.  30. 

Civitas  (i-.  12\  .s'.  l'aolo  di  Ciritate,  it, 
Pror.  Foggia  I).  S.  Serero,  596,  30; 
capel.  S.  Martini  596.  3.1. 

Civitas  noua  (or.)  6(l9.  2.'i. 

Ciuitella  (c.  12),  Cicilella  Casanora,  it. 
I'ror.   Teramo  I).  I'enne,  344.  io. 

Kiza  s.  bei  (liso. 

Kizzingen.    Kizzingenses   s.  Kitzingun. 

Clanae  s.  Clanis. 

Clane  (or.)  forticella.  Chiani  (Jd.  Arezzo 
(it.    Pror.-Ilst,),  5ri8,  äo. 

Clanirella  (or.),  S.  Luonis  cortieella 
5.">8.  35. 

Cianiki  (or.).  Klenze,  pr.  HB.  Lüneburg 
Kr.  Lüchoir,  110.  20.  465.5. 

Clanis  (or.),  Clanae  (sji.  14)  aqua,  Die 
Chiana  in  der  it.  Pror.  Arezzo,  I.  Sbß. 
des  Arno  u.  r.  Kbfl.  des  Tiber,  ht. 
canalisiert,  5.58,  30.  (717,  so). 

97» 


Nainon  -  KesristtT :    t'lariaiio  —  Corbiiiiiuii. 


CliiriiiiiK  (o.  13).  Chioniiio  <iil.  Uomar- 

iollo.   J¥»-o/  Ml.  Hirti,  ass,  i. 
( •'  -.;,,,  (;,i  j  ,.f.:„  (it_  /Vor.- 

S.  Stc|>liuni   i>lel>9  nd 


Cooio  (,c.   Vi).  Co::o.  il.  /Vor.  iVjrm  A  I  C'omncl«.  Oonmglo  (orj,  l"iimaclu(c.  1'2). 
Mortara.  g.  Aribiildns  de  Coiio.  (loiniacolum    (c.   14).    Comacchio.   /).- 

/Ist.  der  it.  l'roi;  J-'enara.  (.i'JO. :.). 
33ti.  3;>.  ."i^."!.  1.  090,  :ii>.  l'omiiflensis 
(f.  17)  episr.  (>(»;!,  1 ;  romitittus  (!(i3,  lo. 


CIii?>is  (or.)  riv.,  Clagft  Fiiori  Gil.  Ha- 

rmna  (it.  Pror.-ilst.  .  ».  Ruuenn». 
Classi»  (or.)  fl..  fUe  CA«i*«i,  /.  A'A/f.  dt» 
Arno  in  drr  it.   l'ror.  JrK:o,  607,  l. 
Cluuiun    (c.    1»).    Chianuio,    il.    l'ror. 

Sorara  /).   Uiflla.   1.".».;.. 
Chiuenim.  Cluvemm  (c.  14).    Chitirfnna. 
it.  l'ror.  u.  />.  Sondrin.  rlusac  et  imus 
de  9.'i;    i'lus)«'.    imns    et    i'uniitatulus 
de  7(l*2.  JJ.  703. 
S.  Cleiiiciitis  (SIL  14)  evA.,  f  S.  Oemente 
lld.   Moniffalco.  il.    l'ror.    l'eruiiin  D. 
S/ioMo.  (718.:.). 
Clri>iate  (<«r.)  V..  Capiale.  il.  l'ror.  Como 

l>.    lyrffO.    120.  1".  !.'•. 
Kleslenilii'  (<•.  14».   f  SlriKlaii.  pr.  HB. 

.Mayilrlnirg   Kr.  Stihirnlel.   1.V2,  S4. 
rieui  vullis  s.  Cliuis  vallis. 
('Iian<i  (or.)  376,  so. 
Cliin  .  .  .  o  (or.),  e.  de  84.  :io. 
Cliinintiano  (i>r.)  r.  de  l."i7.  ;■. 
Clinir»  (s]>.  11).  Kliiiiicnmihinlir.  br.  IIB. 

I'fiilz   in.  Heri/:aberii.    iiast.    SS. 

Trinitalis.  Mi.li'alielis,  Tlieod..li  (69lt). 
Cliuis    (-.r.).   Cleui  (c.    12)   vallis.    Das 
Ckiantlla -Thal.    it.    l'ror.    Turin    D. 
Irre».  (Dir  Cliiiiisrlla,r.  Xbft.tler  Dora 
Ballea,    ni.    iiö  r.  Strambino      VS.  3.5. 
l.VJ.  I.   710.30. 
Cloliorii(.ir.lGl<'bon>pr.,  (c.  l.M.  Xieder- 
M.  Ober-  Klobik-aii,     pr.     Uli.    ii.    Kr. 
.UenvMirfl.     418.  r,.  421. ...  i". 
Cl<><-ia  (or.)  s.  Leo  Clocia. 
Cliitna  (or.)  urbs.  Kliideit.  pr.  Uli.  .^lerse- 

burg  Kr.  Schireinil:.  111,».'). 
Cluniarensis  (or.).    r.  Cltiii;/.    fr:.  ,.  />/). 
S<ii'mt-<t-lMire  Ar.  .Udcon.  abbas  (jdilo 
I.V..  35.  289.  ii.   ."il2,  30.   71.">,  io;   rgl. 
Fatemiaro. 
Cluse  (.-.   17)  «aitel.  2n."..  i. 
Clusentena  (si..,12),  CIrcenlaiiie,  frz.  iJp. 

IW/M  Ar.  Kpinal.  71.  sj. 
Clusinuin.  Clusine  (s|>.  14)  '-iv..  Chiuni.  it. 
l'ror.  Sima  1>.  Mtmlfpnklano,  (716.  40. 
717.sn);  et<l.  .S.  Marie-  710.  io>.  Clu- 
Binus  for.)  eiiiiw-.  Arialdus  l.'iO.  i.  lo. 
Clufinenais  (8]f.  14)  «•oiiiitatiis  71.">,  so. 
Clasiiii  (sp.  14)  Castellionis  rastr.  ». 
Castcllionis  Clu^dni  castr. 
I  009.  «0. 

I  (sp.  12)  (307.  i>. 

Cobbanbcrg  (or.).  Koppriibriluf/e.  pr.  HB. 
Ilannorer  Kr.  Jlanuln,  299,  25. 

Kobbing^onhuson    (or.).     Cobbinchuscn 
(»j>.  121.  Kolifßmjttn.  Srhaiimburtj-Lip]ie. 

'.*ili.  .•:.  .   011..-.. 

Kokerbiki  («.r.).    Knkerbtck:  pr.  ÜB.  u. 
Kr.  SlO'lr.    110.  S5.   4fl.'i.  5. 


Cociano  (e.  12).  Cncciiino  h'ornillo  (id. 
CauUtHO.     it.     l'ror.     ii.      /'      llinrrrnt. 

ca|>el.  S.  P<-tri  in  590. 


Coooleu  (or.)  1.  335.  lo. 

Cofuncra,  Cofnnga,  Cofliunga,  Cohfungn 

s.  ('luiufungja. 
Colejfcnbeiff  lor.l.  her  Knillifrii.  hl.  Uos-i- 
bilhl,  in  Buden   Kr.  Mannheim  ilkm. 
ii.  r.  lliihrnsachsen).  28.'>.  5. 
Coliade  leonc).  Coliades  (c.  12).  nionnst. 

de  40.'>.  io.  406.  lo.  408.  15.  , 

Coliiigauwe  pagus  »\  ("oloiiia. 
Collari  («-.   14)   moiis  88.  i. 
Collo    (sp.    14).    CoUrmaucio,    il.    I'rnr. 
l'triigia  />.   Folii/no.  ei'd.  S.  Martini 
de,  S.  .Salvatoris  de  (718.  .'•).  i 

Colle  Bnindaliile   isp.  14i.  ecci.  S.  Mar- 
tini de  (716.  lo". 
Colle  Goddiiiuiri    (c  14j   s.   Aquaviva. 
Collicelli  (sp.  14)  eastr.  (i  16,  i>. 
CoUina  (or.)  609. 15. 
Cnllina,  eerl.  .S.  Hartholomei  in  596,  30. 
Collina  (or.),    eecl.  S.  Oi-tabiaiii  io,    .S. 
Oltanano  ollr'  Km  (lil.  Vollrrra  (!>.- 
IUI.  der  il.  l'ror.  I'isa\  S."iS.  lo. 
Collina,  eeel.  S.  Sebastian!  in  ».  Flagiano. 
Colline  (sp.  11)  via  ](ublieK  364,25. 
Collorito    (ed.).    plebs    S.    Stejibani    in 

332.  4». 
Cologaria   (i'.   17)  silva  390.  lo. 
Coloniare  (tr.  1.'.)  628.  i. 
Colonaeo  (oi-.),  Colna;io.  il.  l'ror 

Mailand.  ;!7(1,  i.  370,  lo. 
Colonaria  (or.)  corlicella.  Wiislini;/  Colo- 
naria  im   }'al  di  Chiana,   it.  l'ror.  a. 
D.  Arez-o.  ,'i.j8.  30. 
S.  Colonati  (or.)  eccl.  »■.  Uuirziburg. 

Colonia  (or.),  Coloniensis  eiv.,  Köln  (pr. 

RB.-Hst.l  43, 15.  44, 15.  219,  i.  .V28. 4ft. 

.^i29. 35.  "130,^5.  .V}.").  30.  .')ül.  10.  .■)64. 10. 

.'>0.").  10.  .'>66, 10.  r.08. 10.  623. 35.  (i24.  l'5. 
«    (038.5.  642.20).  Coloniensis  (or.)  eccl. 

17.1.  .")1,  ;o.  247.  10.  .'i.3(l.  lo.    .'lOO.  so. 

017. 25.Coloniensi3  archiepisc    Gero  f 

.■>l,2o;    Heribertiis  108.35.    171,5.35. 

221.25.  247.10.  314,30.327.25.431,10. 

437.ii>.  4.3s.in.  441.15.  442.so.  462,i.s5. 

464,10.  .").!ti.  10.  r47.  i;..    000.3.'.);  Pili- 

griiiius  "lOO,  30.  .'iSJ.  lo.  ."«^0. .'..  604,  i. 

610, 35.  617.25.  023. 15.  024.  m.  (638.  lo. 

642,  25.  686,  4o).  —  ( 'olingauwe  (c.  13) 

]>agU8  (Der  Gau  um  Köln)  127,  3o. 

Colrini  (r.  18),  Corenne.  hl.  Pror.  Xamur 

Ar.  l'hilipperille.  (49.">,  25). 
S.  Columba  .344,  2o. 
S.  Coluinbc  cella  341,  i. 
.S.  Colunibc  (or.)  monast.,  ».  Montecly. 
H.  Coluniliani  eccl.  .i.iS.b. 
S.  Coluinliani  (or.)  cajiel.,  eccl.,  monast. 

g.  Broiniades,  Compeluin.  Plogazano. 

Cojumbario  (ed.),  Colomlmra  fid.  Fari- 
nnU,  il.  Fror.  Crrmona  1>.  Crema, 
373, 10. 

Cciliiiii)ieriuni   (c.  17)  .381,20. 

Columbra  (<•.  10)  e..  C'olmar,  IUI.  des 
cl,   Ii    I l'ierelnagK,  Ö6,  I5. 


Coinenese  (or.)  laous  .343.25.  Ol.'),  la. 

Coinensis  eccl.  s.  Ciiniaim  ei'd. 

S.    Coiiiii-ii    (or.)    c.    .«.    hisdili    casalc, 

Kaxignano. 
Coiiiinu    (e.    12),    Pan    Val  di  Cumiiia, 
il.   l'ror.  Caserta   l>.  .s'o'«,    hei  Alrilo, 
drill  allen    Cominium    (x.  S.   Crliauus) 
341,1.    (080.1);    cella    S.  D..nBti   (S. 
Donalii  Val  di  Cominw  .'{41.  i. 
Competiini   (or.)  1..  Compilo  <!d.  l'apnn- 
nori,  it.  l'ror.  ii.   1).  Lurca,   bW.  i.  5. 
S.  Andrej  cecl.  .Ml».  5;  S.  Coliimbani 
e<cl.  Ö4i».  1 ;  S.  l'etri  eccl.  540.  ö. 
Cona  (c.   18)  1.,  Cona,  it.  Pror.  Venedig 
II.    Chio:i:iia,     cum    eccl.    S.    Mari? 
498,  10. 
Conca  (c.  14),   S.  Antonini  .<.  .S.  Anto- 
nini Conca. 
('oucarodum  (ed.),  res  Adelrade  in  373,  iß. 
Conce  (cone).  Cuiiiro,  il.  l'ror.  Ales.ian- 
dria  lt.  Cunalc  Monferrnio,   k.   Maiii- 
frcdus  de  Conce. 
Concisa  (or. ),    Concesa,    it.    l'ror.  u.  D. 

Mailand .  370,1.  370.  lo. 
Coiidiistricnsis  (c.   14)  pafriis,    Drr  Gau 
I      Condroz  in   Belr/ieii   (l'ror.  Liitlich  u. 
Xamur).  117,  30. 
/'.    ('ontinil>iis  (sp.   14).  plebs  .S.  Marie  de, 
i"  S.  Maria    delle    Coiti    Gd.    hisciano 
yicconr.  il.  l'ror.  u.  D.  l'erwjia,  (710,  l&). 
Conflenca    (conc),    Conflentia    (e.    12), 
Confienza,  il.  l'ror.  Paria  D.  Mortara, 
g.  Salico  de  Conflenca. 
Contlvcntia .    Conibicntia    (or.).    Coblenz 
(Ihl.    der   pr.    lüiein  -  l'ror.)    5(19,  »6. 
531.15.    .'.OS,  4o;    abbatin.    monast.  S. 
Florini  450,35.  509,35. 
Contluentis  (sp.    12)   v.,   P  Cnn/lans-en- 
./arnigi/.    frz.    Dp.    Meurlhe-el-MogelU 
Ar.    Briri/.   (73,  l). 
Conradus  g.  Cluioiiradiis. 
Constancia  (ed.)  urbs.  Kotulan:  (  Kr.-ll^. 
in     liadenj.     140. 20;     Constantiensis, 
Constantiuceusis  (or.)    e)iisc.    johancs 
(11.)  t  (0811.  10);    Lambertu-s   I.m,  30. 
171,1.25;  Ruodardus  547,20. 
Con9tautinu8(si>.  12)iniperator|  (043, 35); 

mater:   Helena. 
Constantiu»    (ed.)   abbas   *.    Hromiides. 
Constancius  ic.  12)  de  Pidazoln  41)7,25. 
Contra -Pa(bim    (or.)   iiindus.    Cimlraiift 
Gd.    Ferrara    (it.   Fror, -Ihl),    330,10. 
Controna   (or.),    Conlmne   Gd.   lla'jni  di 
Lurea.    il.    Fror.    u.  D.  Lurca.    c.  in, 
cum  eccl.  S.  .Salvatoris  539,  35. 
Corbeia    (or.)    Nova,    Coq.heia    (c.   14), 
Conieia    (c.    17).    CorbicnNis   (or.)    1., 
C'^rrci    Gd.  llii.rlrr   (Kr-llid.    im  pr. 
ÜB.  .Minden I.    monast.  SS.  Stepbani, 
Viti  14.2.'..  28.:io.  54,;..  ."lO,  15.  120,25. 
148,5:   abbas  Hosat   14,  20. 
Corbiiiiane  (or.)  j.iseina  .'>.")8.  30. 
S.  Corbiniani    (or.)   eccl.   g.  Frigisinga. 


N'aiiit'ii  -  UejiUtcr :    Co  rliii  lo  —  ( 'iiiiiniiit. 


r:{ 


r,  .rbiilo  (or.)  canonicus  h.  L'ulturiiiiciisis 

«cd. 
iiirtiiini  (sp.  14)  c,  Sciofiano  <lil.  Sin»- 

lun;ia,  it,  l'roi\  Sienn  l).  Montepiilciano, 
71Ü.  i). 
I  'irffi-nio  (or.)  379,  m. 
t '>iriiimiiii,  Coriiiiio  (or.)  c,    l'oruna,  it. 

l'ror.  I'iiiiii  l>.  \'<i;/lifiu,  336, :r>.  374,.i.'>. 
i'iirua    ccriiinu     (c.     12),     Corniicerrine 

litt.     .Mi<//iai'ü^     it,     J'roi',     l'errttra     h. 

I  'uinai-chio,  35i"),  I ;  <'.'/'.  Coriia  ceniinH. 

ruate   (c.    17).  !'  t'orontitii   (lil.   Cnrne- 

tiiiiio  AI/m,    it.  l'nn-,  (iiiifu   />.    .1/^/. 

::s-J.  I. 
'    'inelii'nsis  <l\  17)  fumitatus  ü.  iiiiinula. 
'     ructo  (i;.  12),    capel.  S.    .Silvfstri    de 

>.  luniano  1. 
I    ■nu'tiiiii    (c.   l;i),    Coruedo    {>■.  17)    c. 

castel..    Ciimeilo,    it.  J'ror.  ]'iien:(i  1>. 

\'alilu'jtw.  2l).'i,  1.  b88,  16. 
'     iiiino  (or.i.    Hie  iMtuhehaft  t'oiniiin, 

lt.   /'nii'.    /V,i(i   />.  Viilteiia.    im  iiiilein 

l'hitl  iler  Cuniitt     ;i(»(  tinlf  iim  l'ium- 

/'ii>"l,  eccl.  .S.   Maniiuo  in  3.')8.  lö. 
I     riiit«!  (or.)  I..  Wüntiin:!  Cnnteto  im  Viil- 

'li-Fi'iru,  it.  J'riir.  u.  J).  llronseto,  8.5,  1 ; 

l'o|i]iae  in  ('oriiito  157.  lo. 
' ''in)iiate(or.),  ('»nmiite,  it   J'roi-.  Mailand 

l>.  Ahbiatenrasso,  309,  10.  37G.  lo. 
I  nronate  (or.).  Y  dirnute,  it.  l'ror.  u.  I>. 

.Mai/and.  309,  w.  370.  m. 
t  ori>lieia  n.  t'orbeia  Xova. 
("orreiite  (or.)  c.  in  3."jS,  io. 
C'orrigio  (ed.).  ?  Curriijiiiu  (Id.  f>.  Cipriano 

/'".  it.  l'ror.  Varia  />.  Voi/hera.  373.1',.. 

tsica  or. i  insiila,  Corsica, .">41.  i. .">4i),  lo. 

rsiüriaiio  (or.)  1.,  C'orsii/nanv  bei  Certo- 

inondo    <ld.    l'oppi.,    it.    J'ruv.     u.    IJ, 

-liwcu.  6(i7,  15. 

I     rsitiiauo.  Ciirsignano  (or.)  1.,  if'üsliin'/ 

I  \>rsi;inaiio  bei  J'ienza,  it,  l'ror.  Siena 

l>.  Monlepiilciano,  84,  ;iä.  157,  5. 
I  'Ttesi  (or.),  c.  de  54U,  25. 
I    Ttiiie  (OT.J.  Cortona  isp.  14),  Cortona. 

it.  l'rur.   u.  l>.  Areszo.  .i9l).:iö.  (717.  l); 

strata    df    piirta    Berarda,    ho9]iital(; 

iuxta  i>ortam  .S.  Marie  cum  eucl.  S. 

Marie  v717.  i;. 
t  Ullis   regia   (c.   17),    t'ortere'j'jio  Od.  S. 

'iiori/io  Canarese,    it.   l'ror.   Turin    I>. 

frrea,  s.  Orcii. 
r.irtiliano  (or.).  res  de  1,>7,  lO. 


I.'oala   (c.  13)   c,  Kiiufl,  Jt.l.-lUt.  im  br. 

HU.  l'fatz,  18,35. 
.S.  Comiio  (c.   12)  oella  in  »ilva   344,  lo. 
C'o-iUino    (gj).  14).    Omtano   (lil.    Hantia, 

it.  l'ror.  u.  1),  l'erwiia,  cccl.  S.  Itonati 

de,  S.  Marie  de  (71S, »). 
Costriniano  (c.  12),  i'  Catir/nano,  it.  l'rur. 

'l'eramo  lt.  l'mne,  .S.  Pelnis  in  .'144,  w. 
f'otiano  (sp.  14),  ('nzzana  <ld.  f'antiylion 

Fiorentino.    it.    l'ror.    u.    I).    Art::o, 

ec<-l.  .S.  IVtri  de  (71.'i,  aft). 
(Vihncli,  tVihalic  ».  bei  ("liuo-. 
CoiiriiMga,    Cöfiuii^a,    Coul'unjf'in,    Coii- 

pliiiijia  «.  Clioiirunija. 
(.Vino  .1.  Cliuonradua. 
Cnzini   (or.),   KötsKchen,  jtr.  Uli,  ii.  Kr. 

.Memeburij,  288,  ib. 
Coznltiri^a  s.  Uozriltin}run. 
(Vi/pri'ht  g.  Uciübertds. 

I'rainham     ("r.),     t'rainhrm,     bl.     l'ror, 

liriiliant  Ar,  Bräsuel,  41,:iii. 
Crantiiiaii   (c.    16).    t'rantrnoi/,  fr:,  It/i. 

Mrurllie-et-Movelle  Ar,   Sanc;/,    capel. 

apud  4.'i.'t,  in. 
("rassus  (ur.)  ».  Leo  Crassus. 
Cmtina  (ur.),  mansus  de  5ö8,  35. 
(Vcliczliah    (or.)     pr. ,     Kroiabach    (id. 

Streiii/brri/,  Xiederösterreich  lill.  Am- 

utelten,  268.  so. 
("ndario  (c.  13),  campiis  de  447, ä5. 
l-'reginfelt   (or.),   1.  ufe.    Krainfrld,    hg. 

l'roc.     Oberheggen     Kr.     Luiitrrbach, 

291,  :i5. 
( 'reina  (or.)  pagus,  coinitatus,   C'amiola 

regio,   AVai'ii,   3."),  3o.  83,  i5.   264,  lö; 

com.:  Odalricus.  l'uatilo. 
Cremasa   (or.)    1.,    Kremg,    BH.-Hgt.  in 

Xicderögterreich,  397,  ao. 
C'remenna  (or.),  Cremeno  Cd.  Bohaneto, 

it.  l'ror.  u.  D.  Genua,  379,  lo. 
C'remnnensis  (c.   13)   civ.,    Cremona,   it. 

l'ror.-lht.,  eccl.  107,  i.  108,5.  203,  20; 

cpisc.    Landulfus    108,5.    203.20.    S. 

Laurentii  abbatia  I08, 5;  abbas  Lam- 

perttis  l(>i,  5. 
Creniial    (c.  18),    Grandrilk,    hl.    l'ror. 

Lüttich  Ar.  \Varemme,  Mh,  i.'>. 
l'rcsciano  (or.)  92, 35. 
H.  Crespoldi    (sp.  14)    monast.   .<.   Bet- 
tone, 
('respulinum  (s]).  11)  monast.  394,20. 

'lua  ceniina  (or.)  699.  :)5;  »n/xw/ie/n- 1  Cretis  (sj).  14)  v.,  Crete  Gd,  Cortona, 
/ich  rersrhrieben  für  Corna  ceruina  it.  l'roc.  11,  7>.  Arezzo,  cum  eccl. 
t  =   Cornacerrinei.  |      S.  P.itentis  <71').  30). 

irueia  ».  Corbeia  Nova.  I  (Vika  (or.),  »Das  Kreekgors  bei  Bergen- 

sa  (or)  aqua  343.35.  61.'>.  25.  op-Xoom,    Xiederlande     Prov.    Xord- 

^antia  (C.  18),  Die  Couganceg,  r.  Xb/I.  \      brabnnt,  41,35. 

Crikstide  (c.  lö)  v..  Ober-  u,  Vnter- 
Kritgstädt,  pr,  HB,  u.  Kr,  Mergeburi/, 
76,  :i5. 


'ler  Aire  (r.  zur  Aisne)    im   fr-.  Dp. 

Mtuge.  Hl.  bei  l'iemodan  (Gd.  Aubri'- 

•ille),  433, 1.  35. 

'■ielle  (or.;,  Cogelli  Gd.  Capannori.  it. 
l'rur.  u.  D.  Lucca,  eccl.  8.  Pauli  in 
.V{9.  30. 

^ia   (or.)  aqua.   Die  Cosia.  it.  Fror.  u.  ,    ,  . 
I>.  Como.zum  Logo  di  Como,   m.  Af  1 1 '- "l'ta  ('"■■;  imperatons  343,  m.  6I.J.25 
t'omo,  325.5.  .  (.'ripta  (or.)  latronis  616.5. 


Crintilaha  (or.)  v..  Grogs-  Gründlach, 
br,  HB.  Mittelfranken  BA.  Fürth. 
:a\.  5. 


Kri'ke    (»p.    12),     '•'»>«/    Gd.    Hunj^mi, 

I.Hjemhurii  D.  firrrenmarher,    ((3>'.  w. 

(143,  i>. 
,  <  'rist-  «.  Christ-. 
(Vitaiolo  (or.)  .'iHO, .15. 
Krotillantlior)!  'ort   I..    KttteUtorf,   pr. 

HB.  Lüneburg  Kr.   Cl:en,  1.12.  as. 
t'roziwa  g.  Cjiröziuna. 
I'riii-i'ferriue  (or.),  Jt'üglung  Crorrfrrrro, 

it.  l'ror.  Genua   lt.   Albrnt/a   (bei  l'o 

lizzanoY),  370, 10. 
•S.  ('ruciü  capel.  etc.  ».  H.  (Vux. 
Criiftn  mp.  12),  ('ruckten  (Id.  Sommern, 

Luxemburg    D.  Lujrembuni,    HiAH,  30, 

643, 6). 
f'nimbele  (or.)  pr..   Krümmet,  pr.   HH. 

U'ieglitiilen  l'ntrrirrglrnratd  ■  Kr., 

.">7."».  15. 

(Vunibiki  (or.).  Der  H'ebelgbaeh,  r,  Nbb. 
der  Itatier  (t.  zur  l.^inej  im  pr.  Uli. 
llunnorer  Kr.  Springe,  •_'9J).  ■.;,. 

Cruiiibiinbacli  for.;  I..  Ober-Krumbarh, 
br.  HH,  Mitlrifrnnken  HA.  llergl,rurk: 
271.  2". 

Oummelbichi  (e.  \T\)  rivus.  Der  (Mer- 
bach.  l.  Xbh.  der  Fulda  im  pr.  HH. 
Cagset.  m.  bei  der  Spiegel-Mühle  (Gd. 
Knirkhagen,  LKr.   Caggel/,  .'i.'i  1 .  .10. 

Krunganthorji  (or.)  1.,  •'  Koltendorf.  pr. 
HB.  Lüneburg  Kr,   l'^lzen,  132.25. 

Cru.\  (c.  16).  irügt  zwigchen  Fromeiu'- 
rille  II,  Xi.ri'rille.  frz.  Dp.  ,1/(M.«<  .Ir. 
VerduH,  432. 10. 

S.  C'rucis  cella  341,5. 

.S.  Crux,  .S.  Crucis  (or.)  capel..  eccl.. 
monast.  s,  Üriimia.  Chouruiiga,  Hil- 
deneslieni,   Leodium.  Xeaiiolis.  Nola. 

Kubacb,  Kubah  s.  Cobach  (bei  Chno->. 

Ciibiate  (or.),  Cubiato  (ed.)  373,5.  ."4.f.  1. 

Cucinburg  (or.).  Kuckenburg,  pr.  HH 
Merseburg  Kr.  Quer  fürt,  112,  30. 

Cuciiline  (c.   12),  eccl.  .S.  Petri  .'>94.  i". 

Cuciillo  (c.  17)  castel.,  Cogollo.  it.  l'rur. 
Vicenza  t).   Tiene,  2o.'),  1. 

('uguziida   (or.)  336,30. 

Cuhonradus  «.  Ohuonradus. 

(Viiiiuua  lor.),  Kaja,  pr.  HH.  u.  Kr. 
Mer.-'cburg,  2SS.  20. 

Cuiscesburjr  |or. ).  Keiischberg.  pr.  HH. 
11.  Kr.  Merseburg,  2S.S.  ..-^  •  tmrgwar- 
dum  288, .30,  com.:   Herimaimus. 

Cuiiiana  (or.),  Comensi.s  (c.  14).  r.  Como 
(it.  l'ror.-llgt.),  eccl.  S.S.  Marie.  Abnn- 
dii  94.  9."..  90.1.  139. 20.25.  324.  :i". 
420. 10.  427.1. 25.  428.20.  701. 1.5. 702. 35. 
7i):!.  7o4;  cpisc.  Petrus  7oi.i.  702. .15. 
704,5.20.  710,25  (weitere  Stellen  rgl. 
Petrus  archicancellariusy.  Eberhardu> 
iH.  9."«.  20.  139. 20.20,  Albericus  172. 1. 
324,  .m.  32.'..  2.'..  420.  10.  427.  10.  25. 
428.211.  S.  .\bundii  m..nast..  eccl. 324,  :ii. 
.32.".,  ij.  428:  abl.as  Marinus  324,36. 
32"),  20.  >S.  Mariae  monast.  ;i2."i.  5. 
701,20.  Ciimani  fines  6o9. 1.  Ciima- 
nus  mercatus  7111.1.'..  ("umaiuis.  (_"u- 
mis  (c.  14)  lacus.  Largio  (Der  Corner 
See)  139.20.  373. 10.  701. 15.25.  C"u- 
iiiaua  Insula  s.  Insiila  Cumana. 


::i 


Name»  -  Rogister :   C'iuiibeUuii  —  Di-dieo. 


l'_M.    yll/ihf    in  Snchsni- 
sii.    r.   dolliii.    iro   dir 
,„,,„.,,..„     .N.,,jnr<«7*    »•***/,    \.4I4.  I". 
Ciimi'    (c.   1-''.    l*«*   ""*  i'umite   (hrute 
M-iM).  il.  i'»"or.  Xfoptl  I>.  (»■  '  t:HU 
fiir.  r.>   l'ozzuoli,    cell»   S.  Uincentü 
de  :M1.  li. 
l'umudorf   (»rX    K<~>ni;i!«liiif.    hr.    ÜB. 
OUiUt;ifi-n    BA.  MüHchrn  II,    6:>,  tb. 
Cunibirt»;'   KT.)    caiioellurius.    Vercel- 
lpIl^is   e.i-1.    iin'iMi>itu>   "tl7 ;    im    «'"■ 
JtKogniliun:    Tiit.  i".    Tnj.  i».    703.  ü". 
-(»4.30.  706.6.    71K1.    7il<(.2.v  711.10. 
71.H,jo. 
^'^lnicll^  (i«r.>  r>-kt,i!<>. 
Ciiiniro-hovcn     (c.    14),    Clmnigp;>h<>f. 
Chiiniiicilishoiiim   (or.)  1..  diuih'iiiiis- 
hofm.    hr.     IIB.     Vntrrf ranken    BA.  ] 
ikhxmfiirt.  2:M.;5. 3S.    -'41.1.   47(5.::». 
Cimiguuda.  Oviii-.  Kiini-,  Cliuiii-,  ('liviii. 
üviii-,  Ciin-guuda.  -gA'udii.  Cviiiovndii 
(or.i;  Kvni-  (s|..  13).   Cime-  .c.  12I, 
Kuiie-  (c.  i:>).  Chuiie-  (c.  11).  Chvne- 
(c.  13'.  Ci\ni-  (o.  14  .  CGiie-  (tr.  131. 
Chönc-  (c.    lC)-tfiinda,  Cliiinulmnda 
(c.  l:n.    CunifTiiiidiii   (<•.    14);    <'iini- 
(or.).  t^'uni-.  Chuiif-  (s)!.   I.il.  Kune- 
<e.  l."))-gundi^;KuniJrund  (r.  l.'n.Chu- 
nipint    (c.    in     rojfina.     iiiiperalrix 
6.  IS.   8,i6.    12.15.  13.10.  14.  :i.).  17.5. 
IS.sn.    -.»a.so.io.    •_'3.  a5.    -'i.io.    27,  SO. 
2Jf!.  S5.  29. ;:..  .31.  so.  32.  io.  34.  ti.  35,  S5. 
36, 86.     42. 35.     4.!.  4o.     4.'>.  10.     47. 30. 
.'il,  16.  .V2. 35.  ."i9. 35.  64,  so.  67.  S5.  70,  w. 
73.<i).s5.    74.  so.   76.30.   77. 10.  79.30. 
81.  SS.    82.15.    .S;^.S5.     102.  :o.    Itcf.  i.v 

lo.'>.i.  loCi.is.  108.10.  loy. I.  111.. 10. 
112.30.  116.  s:..  118,30.  130.  ;n.  is. 
1:13.35.  135. 5.  137.5.  1311.  so.  140,35. 
143.15.  147.20.  14.S.SO.  149.  so.  l.Vl,  10. 
l.-«.io.  l.-^.5. 162.30. 163.30. 164.  S5. 1118, 

30.35.  201.10.  209.  so.  210.  15.  216.  S5.  30. 

217.  so.  22."^.  5.  229. 5.  35.  2.30.  s5.  231.  so.  ; 
■512,  «0.  2;l:t.  so.  2;17. 30.  239.  s5.  247, 10. 
2.'>Ö,  SJ.  2.'il.  15.  2.'4,  so.  2.'>6.  S5.  2.i7.  I5. 
260,40.  261.40.  262. 30.  263.  so.  264. 10. 
26.">,5.  271.15.  273.30.  276.  s5.  277.  so. 
278, 15.  279. 15.  2S7. 15.  311.  i<>.  313.  so. 
314.  s&.  316. 5.  317. 1. 25.  327.  s5.  .33.'>,  10. 
344,5.  3(J<i.3o.  364.1.  311.'...'..  410, 15. 
411.  i&.  412. 15.  413.35.  41. V.!.-..  422,  so. 
43."..  10.  4;17.;>.  4:38,10.  439. 10.  441.  ir.. 
442. 30.  44K.  30.  4.'>0. 1. 30.  4.')2  10.  4.'>9. 5. 
462.  35.  46.'..  5.  35.  486.  s5.  469.  10. 
470.  15.     474.  5.     47.">,  10.     479.  0.  35. 

4H0.3I..  483.  S5.  490,15.  .'>0O.45.  .'»01..^. 
r>0.').5.  .'.06.30.  .■■07,.'i5.  Ö09. 35.  .'llO.  S5. 
U\'t.  30.  517. 1.  .51S.5.35.  .".21. ü5.  .'.22. :o. 
.523.  S5.  .524.  ^>.  .525.  so.  526.  so.  527.  so. 
.528.  s«.  .Vtl.  35.  6.32.  :to.  .5.(4, 10.  .535  15. 
6.36. 10.  .537.  so.  ."kJK.  3.'..  .551.  s5.  5.53.  ü5. 
.554.?'.  .55:,,;:,.  5.59.30.  .560.  35.  .561.:«!. 
.-..  io.  564. 30.  565.  ;io.  .566, 30. 

.■5.  569. 1.'..  570. 15.  571.  so. 

57::..:...  57.;.  15.  .574.15.  .575.15.  .576.  so. 

.579,15.  :Jt^i.h.  .582.10.  .5H8.S5.  012. so. 

613.20.  616. .v>.  618.:«..  619. s5.  621. 10. 

622. 1:..  62:1,  i5.  624. 10.  629. 14.  6:U.  so. 

fii'i.t».  tiSÖ.  10.  64.5.  V,.  647. 30.  6.'.0, »5. 

t!52,  10.     i'8.'4.  5.     0.59,5.    661.  1».  :io. 

664. 10.  666.  »5.  670.  »0.  078. 10.  683, 10. 

«81.  5,  091.  *.).  693,  so.  »0.  694.  »6,  «<i. 


69.5.  30.   696.  stv  s5.  697,  5.  S5.  720.  30; 
«•.iiiiiix:  Hoinrious  11.  rox.  iiuperatur: 
tnitre>  :  Hiiiniciis  V.  diix  Hauuariae. 
Tlieodoricus    ill.i    MetU-nsis    episc; 
»dvoi'uti  s.  AdeliL.   Kcr.>ldii>   comes. 
Cviiigvndis  lor.l    abbati>sa,   soror   Ari- 
li.iiii!.    i-ai>ellani     (postea    archiepiNC. 
Miigiiiitiiii)  »'.  C.i.»ia. 
Cuuiimml  (cd.)  mili's  Fiildcnsis  426, 10. 
Cuniiigesbach    ic.   12l.    /><'•    Kuinshach 
(mit   den    darnnUciiendtn  Orten  Olfr- 
u.  yirder-Kiiin.siMch).  r.Sh/l.  der  (ier- 
apren:  (I.  :iim  Main),  h.i.  I'ror.  Slar- 
kenbiirg  Kr.   Erbaeh,  282,1. 
Cuningfssuiidra    (sp.    12)    piigi's,    Gau 
:u:    Main::  n.  dem    'J'aunus.    468,  S6. 
<674,  30);  i-oiii.:   Ki'giiihardus. 
Cuiiizo    (c.   11)    iudex    palacii    .".84,15. 

Ö86. 10.  —   Vgl.  G»u7.o. 
Cum..  Kunratus  ä.  Chuonradus. 
Cuntbarius,     Cunthcriu.s     Cuiiterius    «. 

Gunllierius. 
Cniitliicliun  (c.   12)  1..   Kihiig.  hs.  I'ror. 

Slarkenbiir;/    hr.   Erbaeh,   2.Sl.S5.:iO. 
Cmitumica  (c.   17)  vallis  20.5.1. 
Cunziiia  (nr.l.  Quiiicina  (.■mdc.)  v..  A'i7ti- 
:in<i.  br.   HB.  Niederbai/ern  BA.  Vils- 
hofen.  114.  sf..   115.  so. 
Cunzingouuui  (»r.)  pagus.  Der  Küming- 
Gau   (um    Künzing),   269,  so;    cniii.: 
j      Adelbertii8. 

'  Cfinegunda,  Cftnigunda  s.  Cuniguiida. 

Cuiiradiis  »•.  Chuoiii-adus. 

Kurdela    (nr.)    ö..     J>er    Wehchhilliger- 

Bueh  (r.  ybb.  der  Kill.  »1.  *"'  Kordel) 

mit   "einem    I.    jVWi..    dem    Mauxbarli. 

I      j,r.  HB.  II.  LKr.  Trifr,  (rgl.  Marken- 

bach;  629.  so. 
1  Curieiisis   (i>r.).   Kuriensis    (c.   14)    civ.. 
Chur,  Hut.  den  schw.  Kl.  Graiibünden. 
140.  :i5;    occl.    140;    episc.    6dalrkii> 
140.  in.  144. 10.  1.5.5.  :iO.  171, 1.  S5.  .547. so. 
Ciiriensis.    Hrotiae    cmnitatus.    j.agus 
(Uhfitien)     140,  so.     482,  :)5.     538, 10; 
cum. :  Vd". 
Curiiiiriiigun  (sp.   12)  (643, 5>. 
Cumili  ("F.)  1..    Ctirolo   Gd.  Lagosanio, 
il.  l'rov.  Ferrara  1).  Comacchio,  330, 10. 
Cursignano  «.  Ci.rsiniano. 
Curticia  (or.)  «.  Sarmacia. 
Curtile  (or.)  c,    ?  CortiU  -  soiks  -  Mortier. 
'      bl.  I'ror.  u.  Ar.  Lültieh,  463.  S5. 
Curtis    (sp.    14),    Wilslung    Cnrterceehia 
nel  Chianli  bei  Aie:zo  (it.  I'ror.- llnl.J. 
ecri.  .S.  Bartliiiloniei  (715,  .s.-!/. 
i  Curti8rupta(i.r.),C»rteriii)ta  icd.)  373,  in. 
I      51.J  „,.  _  Curtis  regia  s.  Cortis  regia. 
Ciininas   (<>r.),    Curuiiasco    (ed.l    370,1. 
'      :i76, 10. 

1  Cusignano  (c.r.),  Cusignano  Gd.  S.  Minialn 
\  (U.llgl.  der  il.  I'rnr.  Floren:),  e.  de 
I        ."40,  15. 

Cusignano  (or.)  c.  3.'.8. 10. 

Custodia   (c.  17)    castel.,    Costozza    Gd. 

Ixmf/are,  it.  I'ror.  u.  I).  Vieenza.  205. 1. 
Custrei  (c.  16).  f.  Cutri/.frz.  /'/'•  Meurihe 

f/-iVo»e//«ylr.«r»ey,cr.iiiitatu8de  435.1. 


Cutilia  (e.   12)  petra.  cella  S.  Maroi  de 
.341.  so. 


(c.    16)    i'., 

Ilildrsheim 

.    242.  :ii>.  in. 


D. 

Dabei-henstein    {or.l    Ihulmtein.   el.    B. 

rtilereha.is  Kr.  Afohheim.  469,15. 
Dada,  Dado   .s.   Dndo. 
Dagciui.    Dagiuo,    Daginiiius  «.  'Pagiuo. 
Dagi.bertus    (or.l.    Pagabertus    (sp.    11) 
]irincep8,  rex  Kranetiruiu  t  284.  s5.  so. 
:}99.  ;i5.  4(H1. 1.  (492,  i5.  642.  :i5.  690. 15). 
Dabiiuiufi    (or.)   iiagii.s,    Gau    um    l^m, 
malzueh    (sächit.     KU.     Dresden    All. 
Meis.teti).  319.  S5. 
Dallicrtus  (c.   12)  presbiter  407.;.;  filii: 

Albertus.  Uirbaldus  clericiis. 
Uale  (ed.).   Hello,  il.  I'ror.  u.  I>.  Brencia, 

373, 5, 
Daloheiiii    (or.).    Daleheyni 
Kiinii/.tdahlum.    /»■.    HB. 
Kr.  Marienbury   i.  Ilann 
(:i07.  fi>.  611,10. 
Dalheiii    (0.    14),    Sahdahlum.     Braun- 

xchireig  Kr.   W'olfenlmltel,  1.52.  :I5. 
Dalmatianoruin  (c.  16)   dux,    r.   Dnima- 
tien,  27,10;  duces:  lolianues.  Petrus. 
S.  Uama.siis  (or.)  34:^,  so.  015.  so.  j 

S.  Daiiiiamis    (c.   14>.    S.  Damiano   Gd.i 
S.  Giorgio  l'iarentino,  il.  I'ror.  u.  D.^ 
I'iueenza.  87,  :t5. 
S.  Damiani  (sp.  14)  occl.  «.  Tiiori  castr. 
Daiiacbgowe  «.  Turmocgouve. 
Dan.iniaracbirirba    (c.    16),     Donaiiiara- 
cliiriclia  (sp.  12  .   Dummerkircli.  el.  H. 
I       ithereham     Kr.     AUkirrh ,  \:ü.  \.(b.) 
(680,  io). 
Dannenstcdi  (sp.  12).   Danstedt,  pr.  HB. 
Magdeburg  LKr.  Ilalherdadl.  (654,  in). 
Danubiiis,  Uaimuius  for.)  H.,  Die  Donau, 
(8. 1).  32,  35.    180,  S5.    229,  5.    254,  30. 
265,  10.    519,  1.  5.    582,  I5.     —     I'«/'. 
Tuonocgouve  (Donaugau). 
Dapeiina  (or.)  murus  226,  15. 
Darneburc,  Dariiil.urc  (or.)  c.,  Derenhurg, 
pr.    HB.    Magdeburg    LKr.    Halber- 
Kladt,  241,  1;  ecH.  in  40».  ir.. 
Darnuensis  (c.   11)  pagus,    Gau    In   Bel- 
gien, n.  d.  Sambre,  508, 30. 
Dasauhec    or.)  299,  35. 
Hascbala,    Daschalon    (or.),     nasclialen 
(sp.  12),    Damel.   pr.  HB.  Ilildenlirim 
Kr.  Einbeck;  (:^07,  ö).  611.  5.  15. 
Dasingarod  'or.'  c,  Dexingerode.  pr.  HU. 

Ililde.iheim    Kr.   Duder-^ladt.  261.  1. 
Dauandra   (c   Ui)    v.,    Devcnler,  Nieder- 
lande I'ror.  (h'ei--Yiinel.  431,  iß. 
Daucnstide  (sp.  12),   DarcnKtedl,  pr.  HB. 

Ilannorer  LKr.  Linden,  (306,  sr.). 
Dauizus  (or.)  358,  so. 
Deoima  (sp.   12)  1.,  Itelzem.  pr.   HU.  u. 

LKr.   Trier,  (638,  80.  64:i,  1). 
Decimanus    (c.   12)    romitatus,    liei    Ha- 

renna  (it.   I'ror.-Ilut.).  354,  3.',. 
Deco  (or.)   Dego.  il.  I'ror.  Genua   l>.  Sa- 

rona.  379,  10. 
I  Dedico  s.  iJodico. 


Niiiiu'ii  -  Kt'giKtiT :    I>cp-iiliiir<luH  —  Dropuiizr, 


Dfgenliardus  (nr.)    ulibas   »•.  Miiorliucli. 
Di'giTciise  «.  Tegronsc. 
li,^,jriiul,,rr(iir.)  1.,  Defifitndorf.  Il.l.-llit. 

im  In-,   Uli.  Sietltn-bayeniy   3'_',  l". 
IJeiciplus  (c.   18)  nbhas  -[-  n.  Liitlir». 
D.llina  [<>T.)  fl.,  hie  Ihilkr.  <•.  AT-//,  iln- 

Ems    im    ]ir.    Uli.    Mindrn,    m.    ir.    r. 

llülerstoh.   .'»4,  1". 
Iliiiiii^'U  (or.)  1.,    Theninijtn,  liaileii   Kr. 

Freiburg,  flS,  ,',.  48'.'.  30. 
Dennisthcirp   sp.  VI]  1.,   Deimtorf,  liiaiiti- 

schweii/    Kr.  Braunurhireiy.     .'.Uli    i.V. 
Deoilerifus  ».  Tlicndericus. 
Deponii  (i>r.)  41,  i». 
Dercineiae  (sp.  VI,   'l'richeres  Oil.  Dour, 

hl.  I'ror.  Ileiinefiaii  Ar.  Monn.  (49'J,  :iri). 
I)irnin^'iiii    |s]>.    TJl  pa};us,    Der  flerliii- 

HUI,  (>.  r.  lirdiiiinrhirei)/,  {:Wfi) ;  prae- 

icli;  Kkliertiis,  I^imlgerus,  LiuilolfuH. 
1 1.  .siariu    (or.)    <•.    v.,    Destina,    it.   I'riir. 

Siirara  1>.  Vercelli,  707. 
S.  Üesiderii  (or.)    capel.    ».    (lislarinjjfo. 
Desiüerius  (or.)   re.x  Luntfohanluruiii  f 

34(1,  1.  10.  372,  30.  378,  üi>.  all'.  :io. 

DeuaiiiT"''»'"''  (•'•  14),     ?   Dannenhätlel. 
pr.  KU.  Lüneiitrij  Kr.  (lifhorn.  l.VJ,  ;i5. 

Dhiiniliurg  .v.  Dnriiilmrg. 

Dianensis  comitatiis,  c.    Diana    iVAlba. 

it.  I'ror.  Ciiiieo    D.  Alba.   ,v.  Albcnsis 

lomitalus. 
UiedenhouB  (nr.),  Diedeiilinuiin  (sp.  VJt), 

Oiodeiduiua  (c.  15),  Diedenhofen,  Kr.- 

If.it.  im  el.  B.  Lothringen,  38, 40.  4U,  25. 
(143,  1). 
Diepaldus  .«.  Theodli-. 
Diet-,  Dietli-  s.  Thood-. 
Dietpirfjeriiit   (nr.)    pr.,    Diepenried   Od. 

liodenKlein,    br.    KB.    Oberpfuh    BA. 

Koding,  553,  S5. 
iJiezinus  .<.  Theodi-. 
Difniniuocethla  (ur.)  v.,  Daubnitz.  .tächs. 

KU.  Dresden  AH.  Meissen,  319.  25. 
liilienbach  (sp.  VI)  riv.,  f  DerVehrbach. 

I.  ybb.  de.1  Main.  br.  IIB.  MitteJfranken 

(BA.     Schein  feld)     M.      I'nterf ranken 

( BA.  Kitzingen},  m.  w.  r.  SicK-ershau.ien. 
(i()-J,  30). 
Diinerthaii  s.  Timertha. 
Dimnatii'Uiii  (or.)  ()09,  -m. 
Dincriche,  Dincrihi'  ».  Tinquere. 
DingDluinga  superior  (or.)  v..  Ober-Din- 

golfiiu/    Gil.    Fruiienbibiirg.    br.    Uli. 

Xiederbagern  BA.  Dingo/jing,  •J78,  15. 

Diodericus  s.  Theodericus. 
liinnanto    (c.  13),    Dinant.  Ar.lf.it.  der 
bl.   I'ror.  Xamur,  14"-',  15. 

S.  Dionisii  (tr.  15)   eccl.   »■.  Mosomum. 

Diot-  s.  Theod-. 

Disserinark  (ed.l,  Die  Mark  r.  Diez 
(Hst.  des  l'nterlahn-Kr.  im  pr.  Uli. 
Wiesbaden),  290,  35.  -.'fll,  1. 

Ditincsheiin  (c.  12)  v.,  Dietesheini.  hx. 
Fror.  Starkenbiirg  Kr.  O/fenbarh. 
321,  40. 


Diiiiiicri  (or.)   1.,    Ihr  Dümmer ■  See,  pr. 

Uli.    Ilunnorer    Kr.    Diepholz,    1(1,  so 

(vgl.  722.  ii;.  (J2t),  i». 
Diiislmrg,     Tuishiircg     (or.),     Duinliurc 

(f.   15),   Tui>il)iir({   (o.   W,    Duinburg, 

SKr.    im   pr.  Uli.   ftilumUhrf,    13,  ^.^. 

54,  5.  130,  6.   22.'i,  25.  3(t2,  »o.  403,  3&. 
Doliirunko  (c.  14)  1.52,  SB. 
Doddoiilmsun  (or.),  Dodi-tiliiison  (c.  12) 

C,     l'ixltenhuiisrn,     pr.     Uli.     i(.    Kr. 

Minden,  31U,  lii.  4;t(i,  ift. 
r>odrisines  (or.)  v.,    Delme,  el.  B.  iMth- 

ringen    Kr.    ('h'lteiiii  -  Siilins,    4S3,  30. 

iJodico,  Dodiua,  UndiMilm,  Dun- 
deeho,  Düdiuo,  Döticlio  (nr. (, 
Dilticho  (c.  14),  Dudico,  Di'- 
d  ico  (ed.). 

Duodeclio  prepiisitiis  x.  Magadalmrg. 
Diidici)    comes    .Mj,  i5.    2ü(i,  lO.    317,  5. 

.522,25.    .J32,  30.    551,25.     t  561,  35; 

pag. :    Ängira,    Haasia,    Netga,    Nih- 

terga. 
Dodica  47(>,  i. 

Diidiliniis  (c.  16)  434,  i. 
r)iidiniaca    (sp.  12)  ,v.,    Dognerille,  frz. 
Dp.    l'osges  Ar.  Kpinal,  (73,  i). 

Dodn  (or.),  Dado  (c.  12),  Dada, 
Dudo  (tr.  15). 

Diidi)  628,1.5;  uxor:  Emma;  filiiis: 
Haimn. 

Dadn    406,25.    407,  lo.    408,  i ;    filius: 

Vuibertus. 
Diido  filius  Ademdfi  591,  30. 
Dodn  tiliiis  Dominici  35(j,  25. 
Dudo  433,  30.  35. 
Dada  628,  s. 

Domiahe  (or.)  v.,  Dümlach  (Dieni/ach) 
i-'d.  (ti.  1^/3  km.  sir.  r.)  Kupfenberg, 
Steiermark  BII.  Brück  a.  d.  Mur, 
623,  so. 

Domiciucrolo  (o.  15)  588,  36. 

Dominicas  (or.)  presbiter  s.  Pisana  eccl. 

Doiiiinicus  (or.)  f  356,  2o;  filius:  Mar- 
tinus. 

Dominicus  (or.)  356,  25 ;  filii :  Bonaldus, 
Dodo. 

Dominicus  (or.)  filius  Anzi  590,  20. 

Dominicus  Ardi  (or.)  607,  15. 

Doniini  Remigii  (c.  18)  v.,  Dampremg, 
bl.  Frov.  lletinegau  Ar.  Charleroi, 
(496,  5). 

Donuius  Basolus  (c.  16),  Dombasle,  frz. 
Dp.  Meuse  Ar.  Verdiin,  434,  25. 

Domnus  Martinus  (c.  12),  Donimartin 
(c.  18),  Dommart in-aur- Bois,  frz.  Dp. 
i'osges  Ar.  Kpinal,  oder  Dommartin- 
Us-Ville  Gd.  Ville-sur .  lllon,  ebenda 
Ar.  Mirecoifii.  71,  20.  25. 

Domnus  Martinus  (c.  18),  Dommartin- 
sous-Huns,  frz.  Dp.  Marne  Ar.  S.  Me- 
nehoiild,  oder  Dommart in-la-PlanclKtte, 
ebenda,  434,  5. 


Doiiuinaravhirii'lia  «.  Duiianinrarliiricbn. 
H.  Donati    (or.)    pleb«,    S.    Itonato   (id. 

f'airo  Monlenolle,    it.  Fror,  llenwt   l> 

•'^arona,  .'I7U,  10. 
S.  Donnli  (or.)  Corte«  .15H,  r,. 
S.  Donati  lor.)  mon»  .'14.1,  ix  (115,  25. 
.S.  Donatuiii  (or.),    iui-una  «iipra  61(1,  :,. 
S.  Dl mati ( or.)i'Ccl.,  rt-lla,  oinculuni  «. A n-- 

tla,  A^ilai'to,  ('oininu.  (.'ontaiio,  Lt'oni'- 

cubantc,     Lomrdo,    liUHiKnani   cii>tr. 

(bei    LurignuMo^,    Man^-iano,    Petro- 

gnani  v. 

!  Donato  (or.)  cnnonicuii  «.  UulteranenniH 
!      c<'cl. 

DoniiHiiH  Ic.  16)  iuxta  Flalmaiiim,  Deur- 
noiids-drrantlieauzi'r.  frz.  Dp.  Meime 
Ar.    liar-le-Diir,   4.S4.  1. 

Dnnnaua  ic.  16)  iuxta  Haddoni^  castr., 

Deiixnonds-auxBoi«,  frz.    Dp.    Meime 

.ir.  Commerri/,  «ccl.  <ic'  4.!3.  |5. 
Donuus    (<•.   17),     Ifer    Donon,    Berg    in 

den    Vogenen,    el.    B.    fnlerelnatM    Kr, 

Molsheim,  3  km.  n.  r.  (Inindfontaine, 

334,  15. 
Dorfa  (or.)  c,    Dorfen,    br.    Uli.    olier 

hat/em  BA.  Erding,  69,'i,  v.,. 
Dorflin    (sp.  13)  curtile,    Dörfleiits,    br. 

ÜB.    Oberfranken    BA.    Uamberi/   II. 

(67(1,  30). 
Dorinlmrg,  Dliornburg  (or.),    Dornbiirg, 

Sachsen -Weimar  Kr.  Weimar,   116,  m. 

119,  .15. 
Doinedhe   (c.   15;  v..    Diihren,   pr.  Uli. 

Magdeburg  Kr.  Gardelegen,  "(i,  35. 
Dornheim    Parviim    (c.  15),    Dornheim, 

br.  ÜB.  Mittelfranken  BA.  Scheinfeld, 

Oller  iiüst  dabei,  633,  10. 
Dorstide  (sp.   12),    /}orste,  pr.  KB.  IUI- 

desheim   Kr.  Ostercnle,  (306,25). 
Dosino  (or.)  373, 10.  512,  in. 
Dödico,  Düticho  s.  Dodico. 
Drachere,   Drechere  |)agus   s.  Trichire. 
Dreni  (c.  16)   pagus.    Der    Dreingau  in 

Westfalen,  516,  10;  com.  :Herimannus. 
Drespun  (s]i.   12).  Dasjte.  Braunschueig 

Kr,  lliilztiiinden,  (3()7,  1). 
Dreuanaiiiiri  (or.)  1..  ein  See  (ciell.  das 

Heilige  Meer)  bei  Dreieriralde,  pr.  Uli. 

Münster  Kr.  l'ecklenburg,  10,  ,10  (rgl. 

722.  io>.  626.10. 
Dreiiiini    (or.),    Drairehn,    Gau     im   pr. 

RB.  Lüneburg  Kr.  (11.  ir.  r.)  Lüchoir, 

110,20. 

Drikeringon  (or.)  pagns  s.  Trichire. 
Driezele     (or.)    bnrgwardlum,     Drelzel, 

pr.  ÜB.  Magdeburg   Kr.  Jerichoic  IL. 

274,  20. 
Drimano  (c.  15)  588,  35. 

Drinhougen  (c.  12),  ?  die  Höhen  beim 
Mordbirg  im  Thüringer  Wald,  n.  r. 
Marksiihl,  .'Sachsen -Weimar  Kr.  Kise- 
nach,  (414,  60). 

Dripura  s.  Tribura. 

Drodmannia  s.  Tnitmannia. 

Droganize  (or.)  1.,  irüst  in  der  Gegend 
con  Zerbst  (Kr.-Hat.  in  Anhalt),  57, 15. 


Namon  -  Rpgistor :    Druboniilia  —  Kiliiiliiisoii. 


Dniliemihn  (o.  1'2)  fl.,  J'f  Traubrnbaeh 

(ht.  Knöblinijfr    Bach),    I.    A'W».    (in 

Jie;ien    im    br.    HB.    Obtrpfah    BA. 

Cham.      III.     bfi     l'nter -  Traubfitbach 

tdd.   Thierhttin),  (57,  ib. 

Dnibiki.  Tliriil>iki  ((ir.)  1.,  DrUbcck;  pr. 

ÜB.  Mdfiilfbiii-ti  Hr.  n'erniyeiuilf.  nm- 

nasf.  SS.  Mariiie.  l'iti  103.  la.  .'iTi.  I5. 

\65J.  i> ;  alibiitissH  Gerliirjr«  •^»'■l-  \l<.-ii>  ^ 

Hildifrart  <,Ö;>i\    Drubikoensis  (sp.  Vi\ 

»tlvocatiii  ((i.H,  ih). 

linihdeldinjru,    Druhdelinsris  (sp.  li>)  1.. 

trügt  liti  Itürmeiiniieii.   hiixfmlmrg  ]t. 

llrrrrnmarhrr.  ^((.'{S,  ;io.  Üi3.  .'l^. 

Drulilherinki  (<>r.),  Dniffflbrck  Oii.  Ulli- 

liffbütifl.  j>r.   RH.  Lüneburg  Kr.  (iif- 

horn,  -^itit.aa. 

IlruiiudfStiit    dir.).    Triinslmll.   br.    BB. 

Itberfrank-m  BA.  Hambfrij  II.  .•(17.  an. 

Drusiiisrus    (Sp.  11)    presbitcr   s.    l'iiii- 

/.iliiirg. 
DnitiniiuoiH  s.  Trutinannia. 
Duas  Basilicas    (v.  12),    ecol.    S.  Marie 

in  ."UO,»».  ,i9.'>.  5. 
Durt-nta  (<■.  12).    ."  IhircnUi    Od.  Meliz- 
:ano.    it.    I'ror.    Benerent    />.    Cerreto 
."^niini/n,  :541.5. 
Duieiitiila  led.),  DucetUola    <!d.  S.  Cio- 
ranni    in    I'rrsicelo,    it.    I'ror.    ii.    U. 
Bolotjna.  373.  iti. 
Duc-ia  lor.),  Doccia  Gd.  Sejito.  it.  I'ror. 

II.  D.  Fhrem.  c.  in  3'tö.  lo. 
Dudico  «.  Dodico. 
Dudo  «.  Di'do. 

Ihidulepon  (sp.  12).  Hohen-  ii.  Xiedeni- 
Dnlthbtn.    pr.    KB.    Maydebury    Kr. 
Wanzlehen  beztr.  Wolmireledt.  (.iOß.  a.')). 
Duellus  (sj!.  12 1  ni.ins.    Her  Ilohentwiel 
im     irb.   Schirarzicald-Kr,    ÜA.    Tutt- 
lingen (Eniclare.   /'  ,  km  nu:  r.  Singen 
im  badischen  Kr.  Konstanz),  (655,  S5). 
Duislnirc  ».  Diiisbiirg. 
Dulceri  isp.  11)   v.,  Dolce.  it.  Pror.  Ve- 
rona I).  S.  I'ietro  Incariano,    39-1,  :io. 
Pulicaria    (or.),     Torchiara.     it.    I'ror. 
Salerno    I).    Vallo    della    Lucania.   s. 
C'appiiaci  i-t  Diilicaria  cnniitatus. 
Dulli^tat  (c.   1(5)    V.,   IhVlslndt.    br.  HB. 
Unterfranken  HA.  fierolzhofen.  (i:5:{.  i!>. 

DuUus  (iir.)  fl.,  Der  Dolo.  I.  Xb/I.  des 
Dragone  fr.  zur  Secchia.  «.  Sigla^, 
bildet  die  (irenze  der  it.  I'ror.  Heggio 
neir  Emilia  ii.  Modenu.  609,  i.'>.  in. 

Diilmine  (c.  1.'»).  lU'dmen.pr.  HB.  Münster 
Kr.  Koesfeld,  47(1.  i". 

Duiiieri  ».  Diinneri. 

Diimiiz  ^ir.  I  urbs.  iJommilz.irh.  pr.  HB. 
Mergeburg   Kr.    Torgau.   111,  3.S. 

Duneheriii  (c.  13)  v.,  honcherg.  frz.  Dp. 
ArdenneM  Ar.  Sedan,  121.1. 

Iluudui-h'i,  Dfltichi>  *.  iJodicD. 

Da»denbrunn<in  (or).  Duttenbrunn,  br. 
HB.  I'nter franken  BA.  KarUtadt, 
41_',  so. 

DiiiiDacgiiuue,  Duonocbgovve  «.  Tuonoc- 
gouve. 

Dumnti  (or.)  .S58,t6. 


Duria,  Duriliin  (or.)  pagus,  (iau  im  br. 
HH.  Srhirti/tii.  0(5,  iS.  175.3«;  dmi. : 
Manegiildiis.  Kiwinus. 

Duiingia  s.  Turingia. 

Purn  lor. I  silva.  der  ht.  For.st  r.  .\halt- 
bergt  u.  Oladau  im  pr.  IUI.  Magde- 
burg Kr.  Jerichow  II.  nii.  r.  Ilohen- 
xeeden,  247,  4.'>. 

Durna  (or.l  v.,  Ilorna  bei  Itadia  al  l'ino 
Od.  Ciritella  in  Vol  di  Chiiiuu,  it. 
I'ror.  u.  D.  .irezzo.  iW.  ä;  Duniensis 
via  i>.V>,  30. 

Diirnin  (or.)  v..  Dürni  Od.  Oüuching. 
br.  KB.  Obcrpfalz  />'.!.  I'ar.iberg, 
7.'i.  so. 

Durnmii,  Dvrniim  (sp.  12),  Dour,  bl. 
Pror.  Henneyau   Ar.  Monit,    (492.  ss). 

Durran  Lieznicoha  (or.).  Die  Dürre  Lie- 
sing  in  X iederii.iter reich  Uli.  Hoden, 
rereinigl  .sich  liei  Kodaun  mit  di  r  ron 
I.  kommenden  Krirhen  Liexing  zur 
Lieging,  einem  I.  yO/t.  der  Schuechat. 

Durren-Uiiithendal  (or.),  ein  I.  Seilcn- 
thul  des  l'lfenbdrhs  (s.  Ulmenay  in 
der  li.i.  Pror.  Starkenburg  Kr.  Heppen- 
heim, r.  Dürr- Ellenbach  bis  Ober- 
Schiinmattcmvag.  285,  i. 

DuiTiii-Griisiiiarasaha  (or.)  v.,  (Irasensee 
Od,  Mariinskirchen,  br.  KU.  Xieder- 
bayern  BA.  Eggenfelden,  277,25. 

Duruento  (or.)  376,  so. 

Dusiaco  (tr.  15)  v.,  Douzg,  frz.  Dp.  Ar- 
dennes  Ar.  Sedan,  627,  ;in. 

Dusunhem  (sp.  12)  1.,  Wüstung  Ihitzum 

bei  Salder.  Braunschucig  Kr.  Wolfen- 

büttel.  (306,15). 
Duucrehgouue  (or.),  Tufercgowe  (c.  l."») 

pagus.    Der    Taul?ergau    in    Fmnkcti. 

um   die  Tauher   (I.  Xb/I.   de^    .Main). 

235,».  468,  30 ;  com.:  rffiiiriius. 

E. 

Ebaraha    (c.  13)    urbs,    Bwyehrach.  hr. 

KB.    Ober f ranken    BA.    Bambery  11.. 

63.3,  ü. 
Ebarhardiis,  Ebbo  s.  Ebcrhardus. 
Elielsvelt  (sp.  13)  curtile,  Ebenufcld.  br. 

HB.     Oberfranken     BA.    Slaffelstein, 

(670.  30). 
Ebeno    (sp.    12)    1.,    teilst    n.    r.  Bitburg 

(Kr.-IIst.  im  pr.  HH.  Trier),  ^(i3S..i». 

643,1). 
Eberaro  (or.)  097,  in. 
Eberaro  (or.)  697,  lo. 
Eberbacli    (c.   12),    Eberbach    Od.    Kri- 

cbrhheim.   hu.  I'ror.  älarkenhury  Kr. 

Erhach,  282,1. 

Elierlia  rd  uB,  Eber-  Eliar-Eiier- 
H  c  1)  e  r-  (or. )  E  v  e  r-  Heuer-  (c.  131 
Ebir-  (ed.)-liardus-har(u»  -hart 
-ardus  (or.),  Euerandus  'or.), 
EurarduB  Cf,  17);  Ebbo.Eppo 
(or),   Elio  (conc),    Edo  (sp.  c.  12). 

El'erliardu!',  Ebbo  cpisi'.  Habciibcrgensis, 
nepo9  Heinrici  II.  inip.,  s.  Halienberr ; 
canrcllariu>      in       dm-       Kecngnilion: 


141—199.  202—222.  226,  so.  280,40. 

282, 3,^.  283, 30.  290, 10.  (6,")9,  sf,.  684,  u), 

nicht  in  der  Kccoynition :  16.!,  30;  ar- 

cbicaiiellaiius.  arehicaiici'lliiri\is  Inder 

Heciignilion  :    293,  io.    Wl't.  10.    326.  sis. 

329—384    (für  deul.tchen  Empfi/ni/er 

33,'>,sn>.  389  -.392. 395,^0. 4(l4,i.  4(>8i  so. 

427,35.  429, 10.  448, 10.  4,")2.3i>,  473,  so. 

478, 1;,.  499,1.  513,10.  .Mf),  10.  ,''.20,35. 

54I,i,'>.  542,3».  557,.').  5.')9,  in.  587, so. 

591,  fi.     597     (507.     617,.'..  3,i.     (531.5. 

(551,10.  (669,10.  686,10.  6SÖ,  1.'.). 
Eberliardus  epise.  s.  Cumana  eccl. 
Ebarliardus  abbas  s.  Teurense. 
Euorardus,  Ebbo  iudex  paliicii  :569,  30. 

372,1.  ."..^4,1... 
Eberliardus  •{■  (534,  S5. 
Eberhardusi-oiiies  100, 1.  (44,''.,  .•lo^.  1-16,1.5. 

4.52, 10.  462, 5 ;  pag. :  Alsatiu. 
Eberhart,  Ebbo  comcs  320,  so.   426, 15. 

696,  ö. 
Eblio  niiles  Fuldensis  426, 10. 
Eberliardus  laieus  479, 10;   uxor:  Meiii- 

suiiida. 
Eppo  vir  555,30. 
Eppo  pisca(or  t  (679,35). 
Eberhart  697, 10. 

Ebo  serviens  Ottonis  ducis  23,35. 
Ebo  de  Buzauo  407,5.  10. 
Ebo  de  Firniiniana  407, 10. 

Ecbertus  (c.  IS)  abbas  s.  OIToniswilare. 
Ekberti  (sp.  12)  preie<-tura  in  piig.   Der- 
ningon  (306,  3o). 

E  c  k  e  h  a  r  d  u  s ,  E  c  <•  e  h  a  r  t ,  E  k  k  i- 
hart,  A  e  g  gi  h  a  r  d  u  s  ,  E  g  k  i  li  a  r- 
dus,  Eggihartus,  Eggihari- 
dus  (or.). 

Eekehanlus  c))isc.  »■.  Slesuuigensis  episc. 

Eggihardus  abbas  ».  Xiuuenburc. 

Aeggihardus  eonies  296,5. 

Etrgiharidns  518,5. 

Efcehart  534,15. 

Ekkihart  695, 30.  690, 10. 

Ekkica  (or.)  476.1. 
Ekkica  (or.)  476, 1. 
Ekkirii-hisbuoch   (sp.  12)    inoiis.    ?  Der 

Kirchlierg  hei  Kirchhery  im  Wald,  br. 

HH.  Xieiierliayern  BA.  Heyen.  (664, *o>. 
Eolia  (or.)  inulier  396,35. 
Eeliinalia   (c.  I61   c,  Ecknach.   hr.  RS. 

oherhagern  BA.  Aichach,  li!);!.  .'n. 

Kchulf  (or.)  47(5, 1. 

Eddila  s.  Ailala. 

Eddinkhusi'ii  (sp.  12),  Engensen.  pr.  KB, 

Lüneburg   Kr.   Hurydorf,  (307,i>. 
Edeleii  «.  Ailnl-. 
Edi-ra    IC.   l.'i)    lluvioliis,    Die    llnire,  I. 

Xbft.  der  .Marchelle  (l.zur  Ihirlhej,  bl. 

I'ror,  Xamur  Ar.  Itinant,  beim  ghich- 

namii/en  i>rt.  218,  s.'i. 
Etlinhusen  (sp.  I2l  1.,  "■i''"^  ■''".  ''.  Hü'i- 

drssum.  pr.  KU.  u.  LKr.  Ilihirsheim, 

(306,15). 


Naimii  -  l{i';;i»t<'r  :    Kili» —  Knsitiilu. 


Kdii  «.  Elieiliardii!'. 

Kilzicii  s.  EaiiM. 

Klilcrrmcli,    Aesternacns    (nr.),    h'chter- 

nach,    Liixemlmrii    J).  (irerenm(iche>\ 

miiiiiist.   .S.   Willilironli    1-21,26.  (>25; 

abbiis     ile     .S.     \Villibr..ifln     (Ü88,5), 

J{au<Mi;,'crus  121,  3b. 
Egulrhahc     (or.)     H.,    Der    oa-rr -  Uach, 

I.  S hh.  ilcr  Sauer  im  /ir.  Uli.  ii.  /{Lr. 

Trier,  (i'JO,  25. 
E;i;ga  teimis  (or.)  285,  i. 
Eg(;iliarilu3,   Eggiliartus,  Ej,']?iliariJus  «. 

Ei-kcliai'iliis. 

Ef^^'iluc'sln'im  (iir.),  Bjjfj,'"l^'-'"'''ei'i'  '^-  1-t) 
V..  Hjii/olshiim,  br.  Uli.  (Hierfranhett 
HA.  t'urfUlieim,  3,35.  470,  :i(i. 

Efrtrriki'siinei»  (nr.),  ?  Der  Krgelsireii  Im 

jir.  Itit.  Lil>ieliHrfi,:ir.SiirahenKehl ( Kr. 

henhtiiien)  it.  Smlerlmri/  (Iir.   I  Icen  i, 

•29»,  3»! 
Egilaspali  (<ir.)  v..  Ober-  ii.  i'iiter-KII- 

/uicli  (iil,  liimh(ich,br.  Uli.  Siederbayern 

H.i.  Eiiiiciifehlfn,  27 S,  in. 

Egilhortiis,  Egilpertus,  Eigilbertus,  Eil- 
l>t'i-lus,  lU'yilbertus  (or.),  Eigt'lluT^us 
(s().  12)  i-aiicellarius  in  iler  lleaiiinition  : 
2—121.  229,15;    episr.  ,v.  Erigi.singa. 

Eillicrtus  t)28,  in. 

EiliUa  (iir.),  Heilica  ((•.  13)  aljbatissa  «. 
l'atauiousis  oiv. 

Egilnlf.  Eirinolf  (c.  16)  693,35.  694,  i. 
('(//.  Aginullus. 

Egiiiiiiliiisa  (cir.)  pr.,  Kichnihaiiseii,  br. 
Uli.  r liier frniden  B.i.  yeit.-dudi  a.  ä. 
Siiiile,  257, 15. 

Egiiiii  (or.)  nobilis  Wr  570, 20. 

Egiiistidi-  s.  Eigenstcdie. 

Egsuitbobniunan  (or.),  i"  ilie  Quelle  ilen 
lioriiliuilis,  eines  l.  Xhb.  der  Ilmenau 
im  /</•.  A'/>.  Lünehurg  Kr,  l 'hen,  29'J,  35. 

Elia  (C-.  13)  fl.,  Die  Ehe,  l.  ^b/l.  der 
Aiueh  im  br.  RB.  Mittelfranicen,  6SS,  in. 

Eberiueuiist  (or.)  silva,  Der  lleuring.s- 
forst  im  pr.  Uli.  Cassel,  (il,  5. 

Eibiiigcn^c.  12)  1.,  Kbing,  br.  KB.  Ober- 
franken  H.A.  Staffelsiein.  (414, 4o). 

Ai'ica  (or.)  476,  i. 

Eiko,  Heico  (or.) episc. «.  Misncusis episc. 
Eicardus  (v.  11)  iudex  palacii  584,15. 
Eicbesuelt  (facs.)  pag^iis,  Das  Eichsfeld 

in    den    pr.    HB.   Erfurt    u.    Cassel, 

613,25;  com.:  Willihebiius. 
Eichinebcrg  (c.  15)  40,  lo. 
Eigciistediö    (or.),    Eginstide    (sp.    12), 

Kgenstedt,   pr.    KB.    Ilildesheim    Kr. 

Marienbunj  i.  llann.,  ,306,  I5).  611,5. 
Eigilbertus,    Eilbertus,    Eigelbergu«    s. 

Egilbcrtus. 
Eihstatensis  (iir.).  Heihsteidensis  (c.  14), 

r.    Eich.-<t>ilt   (H.l.-llsl.    im   br.    KB. 

MUtelfranken).    episc.     Megingaudus 

171,20;  Vualtheri  .")47,  20. 
Eilcrdesthor    isp.    12),    Eleersdorf.   pr. 

ÜB.  Miigdebiirg  Kr.  Stendal,  (306,  10). 
Eilika  s.  ie«  Egil-. 
Eiinerikus  (<;.  12)  de   Torcello  407,  in. 

Kaisci'url^undcn  III. 


Einriebe  (sp.  12)  pagu»,  Der  Einriehijau 

imjir.KB.  Wiesbaden,  nii:  des  Taunus, 

(638.  25.    «43,  5). 
EiiiriciiB  s.  Hi-inrinus. 
Ei-ka  (c,  13),    Die  Aisch.    /.    Xbll.   der 

Itegnit:  in  Frank-rn.  633,  in. 
Eilterliol'  (or.)    <•„    Ailerhofen.    br.   KB. 

yieilerliai/ern    B.I.  Slraii/iiiig,  ."i(M,  3.^. 
Ei/.em  (sp.  12).  Eitzum.  pr.  Uli,  Ilildes- 
heim  Kr.   fironau.  \306.  15). 
Eleplia.s  (sp.  12)  abbas,  |ir<ipiii(|UU8  Karoli 

(icia^iii)  regis,  f  ".  .S.  (jislcnus. 
Elcrac'gisprig  (Dr.)  fl.  290,25. 
Eiere  8.  Alera. 
Elcsbaoh  (c.  13).    Ailsbnch   Od.  Felzel- 

hofen.  br.  ÜB.  Oberfranken  HA.  llikh- 

sladt  a.  d.  Aisch,  633.  0. 
Elesleuo    for.)    civ.,    Aisleben,    pr.   KB. 

.Merseburg  Mansfelder, See- Kr. ,momif>t. 

pucUanim  SS.  dei  geiiitriris,  lobiiniiis 

bapt.    ac     XII     aposlnlciruiii    .V2,  ;im; 

abbatissa  Matliild  52,  an. 
S.  Eloiitherii  {r.  12)  cflla  ■<.  Fundiliano. 
Elisenaburg  (or.)  civ.,  Ilsenburg, pr.  HB. 

Magdeburg   Kr.    Wernigerode,  .55,  15. 
Elisla  M-.  12),  Elsloo,  Siederlande  l'roe, 

Limburg,   17,  15.   18,  l.'>. 
Elleugerus  (or.)  abbas  s.  Tegrense. 
Ello,  Hello  (or.)  coiues  568,25.  575, 20; 

pag. :  Engiresgovve. 
Ehnenau  (or. ),   Ih'e  Ilmenau,  I.  Xb/I,  der 

Elbe  im  pr.  HB.  Lüneburg,  299, 35. 
Elmeresbah  (or.)  v.,  wüst  heim  Forsthaiis 

Kühkopf  Gd.  Gunter.ihlum,  hs.  Fror. 

Kheinhessen  Kr.  Oppenheim,  1,  20.  20. 
Elineta  (c.  17),  .S.  Almazic  Gd.  Moilena 

(it.  l'rov.-llst.),  368,5. 
Elna    (c.  16)  V.,  Esne",  frz.  Dp.  Meiise 

Ar.  Verdiin,  43.5,  1.  Helna  {c,   16)  H., 

Leruisseaad'  Esnes,r.Xlib,de.i  ritisseuu 

de  Forges  (l.  zur  Maas),  ebenda,  m.  bei 

BMiineourt,  433, 1. 
Elsanpali    (or.)    v.,    .*"   Elsenbach   (n.  e. 

Xeumarkt  a.  d.  Kolt),  br.  KB.  Ober- 

bagern  BA.  Mühldorf,  277,  25. 
Elsendorf  (sp.  13)  curtile.  Elsendorf,  br. 

KB.  Oberfranken  B.i.  llücli.stadt  a.  il, 

Aisch,  (670,  30). 
Elssässz  .V.  Alsatia. 

Elvepo  (c.  15),  Elpe.  zur  Bauernschaft 
Scherlebeck  gehörig,  Gd.  Reckling- 
hausen [Dürft,  pr.  KB.  .Münster  Kr. 
Kecklinghiiusen,  470,  20. 

El  Wangen  (c.  15),  Ellivangen,  Hst.  des 
irb.  .lagst-Kr,,  64, 5.  Elwacense  (tr.  14) 
cennbium  SS.  (Viti,)  Sulpicii,  Serui- 
liani  64.  646, 25.  Eluuanensis  (c.  13) 
abbas  Hartmann  64,  1.  10;  Ruodho 
.547, 25 ;  Berengarius  646,  25. 

Eniilia  (e.  12),  Emelia  (c.  14),  Die 
Einilia  in  Olieritalien,  .545,  1.  (686,  10>. 

Emma  (tr.  1.5),  Imma  (or.),  Hemraa 
(sp.  12). 

Hcmma,  neptis  Heinrici  II.  inip.,  mater 
Willihelmi   comitis   (,441,  ij.  442.  30). 


Inima  comitisaa,  aoror  Fredcrunae  abbu- 

tissae  110,  15.  404,35. 
Emma  uxor  Dudonis  628,  1. 
Humino  (ed.)  iniles  bambergensiü  426,  i.'>. 

Emmanlbnrp,  Emmantliorpe  (or.)  1.  v., 
Emmendnrf,  pr.  KB.  Lüneburg  Kr. 
falzen,  132,  2i>. 

Eiiimi'trlio  ic.  19i  coniea  .5.33,  !,'•:  pag.: 
XaligMwe. 

Amruoko  lod.i   612,25. 

S.  Emmerainmus  s.  H.  Heimmi-rummi 
ecci. 

EmiiiiiK'hiiuiin  inr.i  I.  v.,  Engkufen  Gd. 
Jenkufen,  hr.  KB.  X iederbai/rrn  BA. 
iMndshul.  320,15.24. 

Enumdc  isp.  12).  Emden, pr.  KB.  .Magde- 
burg  Kr.  Xeiihiddensleben,    ;;H06,  35). 

Enchelen  Uuihsilsteiii  lor.  1  285.1. 

Endinga  (or.)  1,,  Endingen,  Baden  Kr. 
Freiburg,  98,  5.   482,  3«. 

Enoiiiente  (tr.  15)  v.,  in  628,  m. 

Kngil-,  Kngel-,  Insvl-,  Ingll-,  Iiigel-, 
Angil.. 

Eiigillierlus  (or.)   ilinerarius  160.  1. 

Engil|ireht,  Engelprellt  (c.   I61  693,35. 

694.  1. 
Angilbertus  (c.  12)  de  Meleto  et  nepos 

eins  filius  Armaiini  40,'i.  35. 
Ingelbertus   (conc)    de   Tridino   406,  .-i. 

407,  15. 
Engildio  (c.  16)  693,  35. 
Ingylelmus  (or.)  607, 10;  filius:  Petrus. 
j  Ingelfredus  (c.  18)  comes,  filius  Grimaldi 
■      498. 5. 
Engilhard  (sp.  11)   i>re9biter  s.  Uuiizi- 

biirg. 

Ingillieim  11.  «'An/.  «.  Ingeleheiin  ^/<pi  I). 
Ingilmanuus  (c.  12)  .i.  Uuilimannus. 
Engilmar  (cd.)  serviens  Fuldensis  426,  i5. 
Engilmar  (c.  16)  693,35. 
Engiluuan  (nr.)  697, 10. 

I  Engiresgovve,  Ingerisgouue,Ingerisgii WC 
I  (or.)  ]iagus.  Der  Engers- Gau  (um 
I  Engers,  pr.  KB.  CMenz  Kr.  Xeuiried), 
I  531,35.  568,25.  576,15;  com.:  Ello, 
!      Otto. 

'  Engizunfiirst  (or.)  forestis,  Der  Eggen- 
forsl  hei  Itirschhoni  (hs.  l'roe. Starken- 
burg Kr.  Heppenheim},  285,5. 

Engiemeias,  Grcmeias  (c.  18)  v.,  Ingre- 

mez  Gd.  Kolg,    bl.  Fror.  Xamur  Ar. 

I'hilipperille,  (495, 20). 
Enisiuualt  «.  Auisis. 
Enna  (sp.  13 1  1.,  Xeumarkt  ("Egna  t,  Tirol 

Bit.  Bozen,   (681,  10.  15). 
Ennelinus  (nr.)  531,35. 
Enninclmuun  (or.)  1.,  Engkofen  Gd.  Xeu- 

hausen,    br.    RB.   Xitderbai/ern    BA. 

Vilshiburg,  276. 30. 
Enricus  s.  Heinricus. 
Ensitala  pagus  ,v.  Anisis. 


778 


Naiuon-llotristor:    Kiisliiic —  FaM. 


Ensliof  lor.),   Schling.    Vorarlbeiy  BH. 

Kiui  i>.  Au/i«. 

Kl  •    M.l.-rf    '<p.    l-.'i   1.,    Eyffnilorf,    irb. 

••lurorziralil  -  Kr,     OA.      Ohfrmlorf, 
055.1»). 
Eplienhcim  (i>r.),  Iltpf>riihrim,  Kr -llst. 

ihr  h«.  /Vor.  Starlrmbiirfl,  284, ». 
Ki'i'  '  «.  Elierlianliis. 
y.j      .iiinus,  Ai-rlugin  (or.),    Erlouiiiiius 

...i.    episr.  «.  Ciimeracensis  episi'. 

Erl'aiirt  ;<ir.),  Kr/talica  '•'</.  Mr^:ano 
SiccoHiariü, it.  fror.  u.  /).  Paria,  33ti, Si. 
l>!t!t,  s.%. 

Erkaiii))iil<lu8,  Erkaii-.  Eix-iim-.  Eii-aii-, 
Enliam-,  Ei-«liiiii-,  Erken-,  Errhi-n-, 
Erclii-ni-.  Erkill-.  Errkin-,  Hfronn-, 
Hi-rchaii-,  Hi'rkem-,  Han-liiinliaUlns, 
Erkaupalliius,  Hi'rcaiilialldus,  Ercliaii- 
Ih>Mus  (it.),  HiTiliaiilialldiis  (sp.  12l. 
Erchaniliiililus,  Archriitialilus  (c.  12), 
AroliaubaMu«.  Erfliinlinlilus  u-,  15), 
Anliaiiibaltlus  lO.  lii)  arilut'pisc.  s. 
MiiMiiutia;  arcliii'apillaims,  airliican- 
CfUarius  III  ilrr  Hecm/niliuii :  2Ü2 — 2Ti(. 
2S1,S6.  2W-28S."  2!M,i".  292,  .v 
205—322.  327.  i».  386,  :>.  -.Wi.  m  (für 
ilal.  Kmj'fniuirrt.:i96—Mni  409—42.1. 
43:>-44ri.  4411-451.  456-47i>.  474-477. 
479-497.  5"2-511.  516-519.  522-539. 
549  — 5.">6.  560— 5(is.  ;(>66,4o.  6thS,  io. 
671. 1".  673,;iö.  675,1.  676,f..  680,  i.i). 

Erkuii)iaMu8  inr.)  ucpliilis  vir  l.Sl.io; 
pater:  Suidigerus. 

Ert'iuboldus  (or.)  aMias  .•-.  Gandense 
mouast. 

Heremlialdus  (<;.  I61  434, 1. 

EreiistJ'in,  Herinstcin  (or.),  Erstein 
(c.  13  ,  Ersirin,  Kr.-Iht.  im  (I.  li.  l'n- 
ttrrlmits,  141,  i...  142,  jn.  45s,  an.  635, 10. 
6.30, 1".  ■'^•S.  Jlariae,  Ceciliat'  luoinist. 
636,  IS ;  alibatissa  Hildipart  636,  lö. 

Eressa '  c.  12 1 1.,  Urism,  hu.  I'ror.  Slnrken- 
burg  Kr.  Heppenheim,  644,  «.'>. 

Ereza  c.  17),  f  Hrin:ane,  it.  Fror.  Cuneo 
l>.  AI/m,  3S1,»o. 

Ercaltin^n  (or.;  1.,  h'riio/ilin;/,  br.  HU. 
XieJerbai/ern  li.l.jAiiiihhiil.  19l*,i.'i.  3ä. 

Eribirtua  ».  Heriliertus. 

Ericus  •  or.)  episc. «.  Hauelbcrgensisepisc. 

EriiTauiie  (»p.  12),  Eriligi-we  (c.  16), 
/>rr  Ergnu  im  irb.  Jlonaii-Kr.,  4-4Ö,  1. 
455(10.)  sj;  <'oiu. :  Woliierat  de  Als- 
liusa. 

Eriggavvi  (or.)  pagus,  f>er  Erichnyau, 
lim  Erirhsi/iirfl  (pr.  Uli.  1 1 ililenheim 
Kr.  Einbeck/.  566,3a;  '■om.  j:  Böto. 

Eriiibertus  n.  Herit>ertu9. 

.S.  Erindrudis  (or.i  monast.  *.  Salzliiirg. 

F'ringa,  Erin;.nin  for.)  1.  pr.,  Krin;/,  hr. 
Kit,  Xifflerb<ii/ern  BA.  I  f'iril.irrhen, 
164.  xs.  244,  «n.  24.5,6. 

Eringe«ini(Tu  i'"r.)  1.,  Irnnimi,  In-,  KU, 
Xieilrrbrii/em    UA.    Keihrim,  41",  ■'>. 

'  ErlHiiguii  (<•.  14)  V.  ali- 

;.;i,   hA.Iht.  im  br.  KU. 
.MiUilfniiiLtn,  3,3S.  476,80. 


Erleiitiiiius  ,<.  Eraluiiinus  episc.  Camera- 
i'onsis. 

Erliiihai'h    (C.   15),    Erlenbiuh.    hr.  II U. 

J'fiil:  UA.  I'iriiiaaen!),  40,  in. 
Eriiicnardus  (r.  11)  584,  ift. 
Ermeiisjerius  (r.  11)  episc.  *.  l'eiicdensis 

cpisf. 
Ernlriihis  (c.  15)   comes  529,  sfi ;   pag. : 

Arengowe. 
Ernost  (tr.  14)  dux  Alaiiiaiiiiio  046,  j.'.. 
Einiist  ^or.)  comes  f  158,5. 
Erinist  697.  .10. 
Enuistesdorf    (or.)    pr.,    Ehrnntlmf  bei 

,'^taat:,yieiteri>sterreiih  Uli,  .^1  intellmch , 

159.;.'.. 
Erpcsfeld  (or.'),  Eipcsfolt  (c.  15)  I.,  />"* 
.     Erjxsftlil    bei    lliiiiihhini.trn,  pr.   KU. 

Arnsberrj  Kr.  Lippulailt,  262. 1.  439. 1.. : 

com.  ■}•:  Hahold. 
£rph  (or.)  presul  -J-  «.  Ferdiun. 
Erpho  (or.)  comes  f  622,  ir>. 
Hcrp  (or.)  61iiis  Aegiziiiis  296, 10. 
Erpiuo  .«.  Arliinuni. 
Erstein  s.  Eronstein. 
Ertheri-    (s|i.    12),     Wüstung    Enler   bei 

Ilannorer   (pr.  I'ror.- /Int.),  (3ü6,  sft). 
Eskelierge  (or.)  v.,  Escheberg,  pr.  KB. 

Casnel  Kr.    W'olfhugen,  522,25. 
Eskiiieliai'li,  Iskineliach  (c.  13),  Eschen- 

baeh,  br.  KU.  l  nterf ranken  UA.  Uaxtt- 

fiirt,  633.5.  ir>. 
Esciilctiim  (ed.),  Sehio,    IK-Ilxt.  der  it. 

I'ror.    ]'iccnzii,  c.  in  388,  ir>. 
Esgerih  «.  bei  Asceric-us. 
(  Ezoka    (or.)    ancilla   i-uin   suis   filiis   et 

tilialiiis  2.>8, 1". 
Esico  (or.)  conii'N  f  112,30. 
Edzico  (or.)  comes  475, 15. 
Espilapali  (or.)  v.,  Olier-  11.  I'nter-Enchl- 

bdch    <i'l.    Taufhirchen    lie:ir.  l'eters- 

kirchen   I,  br.  KU.   Xiederbai/nii  BA. 

Eggen  fehlen,  278,20. 
Es.«liell>ach   (Ir.   14),    Der  Xenlel-   oder 

Ainenbnch,  r.  Xbh,  des  Ufihlcr  (r.  ciiiii 

Kocher)  im  irb.  .lagst -Kr.   (>A.  Ell- 

irangctt,  m.  bei  Kotlspiel  (fid,  Uiihler- 

thann),  647,  1. 
Essio  (c.   18),  Ki.r,  fr:.  Ilp.  .^leiise  Ar. 

Verdiin,  aiodiuin  de  434,  i. 
'  Eti-resfeld    (or.l    1.,    /tos    Ellen feld   bei 

Eiirstcnaii,   pr.    KU.    Osnabrück  Kr. 

Uersenbrück.  10. 30.  626,10. 
Etlii-lo  s.  Adal- 
Eticli  (i-.  16  i   694,1. 
Et/.clcnkirchen  s.  Kzelenkyricha. 
Eulraxia  (or.  f,  Eiilrasia  (ed.)  aliliatigsa 

1.  Papia. 
,S.  Eugeniae  (or.)  cell«,  plcbs  s.  Agello, 

I'arma. 

S.  Eugeniiis  (or.)  379,  m. 
Eugeniu»  (II.  1  pontifcx  f  .'>46. 25. 
P'ugiibiiiin  (c.   14j,  Hubbio,  it.  I'ror.  11. 

I).   I'eriigiii,  .'ilö,?.. 
S.  Eiiptiemiv    I''.  12),   Eufemie    (c.  14) 

monast.  *.  ArimlDum,  .SpoK'tum. 


Eurini  dr.  15)  inous,  i'  }'rigne-aH.r-Bois, 
fr:.   I)p,  .irdennrs  Ar.  Sedan,  627, sft. 

S.  Euseliius.  Eiisebiana  (com-.)  cccl.  ,s\ 
Verci'Ui. 

S.  Enstachii  (c.  14)  monast.  .<.  Nni-tlnisen. 

Eiiteraha  11.  .v.  ludra. 

S.  Euticii  (c.  12)  cella  .<.   .\it>iiii.i. 

Eun  (<■.  18)  (495,25). 

S.  Euasius  leonc),  S.  Eiiasii  casalc.  hl,  in 

Casair  Monferrato(l).-Ilst.ilrr  il,  I'ror. 

A  lexsandrin )  einlH':ogcn ,  38 1 ,  25 ;  «.H  cr- 

maiiuns  index  de  .S.   Kunüiii. 
Euerodisse  (or.l,    Kiicrdevlicm   isp.   12\ 

lliiicrsscn,Schaiimbiir<i-I.ijij)r,{Al )6.-.)  . 

611,5. 
Eueresheim,   Euerneslicim    (sp.    12i    I., 

Ebrrsheiw,  hs.  I'ror.  Khritihrs.-rn  Kr, 

.Main:,  (638.25.  642, 10). 
Hiior'.'Otesliera    isp.  12 1,  E/icrgöhrn,  pr. 

Uli,     llildrshrim      LKr.      Hiiltingen , 

(:106.3»\ 
ICuorliardns.   Evcrardus.  Euerhart,  Euc- 

randus,  Eiirardus  s.  Ebei'hardus. 
Eucruuinns  (sp.  13)  vir.  nobilis  (47,  i). 
Emidium  (tr.  15),  Irois,  das  hl.  Carignan, 

fr-.   Dp.  .irilenneii  Ar.  Sedan,  628,  .10. 
Enorininilla    (sp.   12),    Arrainrille,   frz. 

Dp.  Meiirlhe-el-MoscIle  Ar.  Toni,  71,  ;■>. 
Euiiresscil  (or.)  299,  35. 
Ezcka  »■.  bei  Esico. 
Ezelehim    (c.    13).    Etzrlheim,    br.    KB. 

MilUlfranken   UA.  Schcinfcld,  (i3:),  1  .. 

£7.olenk.vriolia(or.).  EzzpIenk.vriclia(o.l2l, 
Ezzilinchirclia,  Ezzilinkiiolicii  (sp.  12), 
Etzelenkirclion  (sp.  13),  Kzzilincliiriclia 
(c.  15),  HczzeltMicliiricliiiii  (od.)  c. 
pr.,  Et:elskirchen,  br.  KU,  Oberfranken 
UA.  nndisludl  a.  d.  Aisch,  42."i, ."..  :i".  ; 
426, 5.  4(i8, 25.  (670. 3».  674,  .-m.  67,'.,  3"  .       i 

Ezcniannns  (or.)  abbas  .<.  Salsi. 

Ezzewillare  (sp.  12)  1.,  Ktzirihl  Od.  Uiirli         [ 
Baden  Kr.    il'aldsliut,  (655,35). 

Ezzilinga    (or. )    1.,    Esslingen   (Id.  Egg, 
Schirei:  Kl.  Zürich,  \X-1,  35. 

Ezzd,  Ezci  s.  Azzo. 


.S.  Fabiani  (sp.  14)  eccl.  .s.  Cassa  moior 

(bii  Cnsa). 
Kabianum    (c.    14)    v.,     Fabblano    (Id. 

Uorqonoro,    il.  I'ror,   11.   Ii.  I'incenza, 

87,  35. 
Fabode  (c.  12),  c.  ile.  cum  eccl.  .S.  An- 

suini  ,594.  3.1. 
Fabrica  (c.  17i,   Fubbrica  (!d.  Turin  fit. 

I'ror. -llst,),  381.  to. 

Fabrica  (or.),  rivua  de  226,  10. 

Facnnolio  (or.)  714.5. 

Factii  (or.)  1.,  Wüstung  Facta  l>eiCoinpilo 

(id.   Capaniiori.  il.  I'rur,  u,  I),  I.urni, 

540,  1. 
Fagise  (or.)  282,25. 
Faina  (c.  17)  l'onlana  334,  i5. 
Falconari  (or.)  pc^sclora  343,  .m.  615,2». 
Fald   (sp.  12),   A'"i//.#-.  fr:.  Dp.  .Veurthe- 

et-Moselh  .Ir,  Suncg,  71,15.  .■m. 


N'iiiiH'ii-  Hi'^fislcr:    Fali»lii 


Florrliiiiii 


('.» 


l''alisia    itr.    li>)    v.,    /■'<ilii inr ,    fr:,    /t/i. 

Ardennen  Ar.  yoiuiers,  (i"27,  iii. 
Fiiinulasca  (c.  17)  clusa.  Chhinit  il!  I'eniu, 

it.  I'roi'.  H.  l>.  Ciineo,  381,  m. 
Faiiif^ascc  (or.)  370,  i.  37ft,  m. 
Faiiuiii  (c.  14),  Pliaiio  (ur.)  civ.,  lüino, 

it.  I'ror.   I'enaro  e  l'rhtHO  /'.   I'enaro, 

'J'JII.  16.  rvl.">,s.  Fanensis  (or.)  uomitatus 

•J-lii, i.  UOi,  1". 
Fiira  (or.)  Ol."),  nä. 

F:irileiisis,    Fartllt'Il^is  occl.  n.  Fenliiin. 
Faroiilialio    (or.)    riviis,    />«•  /■'ariibacli, 

r.  yiili.  iler  I ( 'rrrii  i»  Sdch.toi-  Mein ini/eii 

Kr,  .Uviiii>ii/iii,in./»'i Alleii-Ilriiliinfien, 

ll.S,35. 

Fuili-nsis  abbas  k.  l'liarplia. 

Fiirifrari  (ed.)  :i08,5. 

Furiicla,  Farnetc  (sp.  14)  i-astr.,  Ftirneta 
(1(1.  Cortomi,  il.  I'ror.  u.  I).  .l/r;^«, 
7l.'i, so.  (:ni>.  S.  Marie  moiiast.  71."i,  s«; 
al>bas  Mai'tiiiiis  71.'>,  :!ii. 

Kariietuin  (ur. )  348, x'>.  Gl;»,». 

Faniito  (or.),  e.  et  terra  de  .^Oü,  so. 

Farmumiiikil  (or.)  1.,  i"  h'itnrinhel,  Flnr- 
ttfimr  Itci  Schivtiie,  pr.  Uli.  Osiia/irüt/,' 
h'r.  lOiiri/,  10,311  ((■<//.  722,  io>.  (520,  lo. 

Farnlfus  (c.  12)  594, so;  filius:  Aylredus. 

Fasciani  isp.  14>  castr.,  /■Vi.if/an«  flil. 
Ciirliinii,  il.  I'ror.  II.  /^.Irccc»,  (718,5; ; 
S.  lilaxii  fi-cl.  \718,  Ki). 

Fasriuuo,  Fasiaiio,  Fasiana  (or.)  v.,  hl. 
in  l'im  (il.  I'ror.  -  Iht.)  einbezogen, 
.■!.i7, 15.  35!),.^.  3(i(l,  10.  .{(il.aü. 

S.  Faustiiii  (c.  12)  ecci.,  >f.  Faimtino 
(iil.  (luilo,  it.  I'ror.  Mantiia  I>.  Casfi- 
ijlionr  'lelle  Stiriere,  (329,5). 

Faiicutia  (c.  14),  Facnza,  IK-Ilxt.  i/er 
it.  l'rov.  liaiemia,  545,  i.  Faiientinus 
(c.  17),  Faventiuus  (ed.)  comitatus 
332.10.  392,33.  (503,10. 

Faiiiculo  (or.)  castcl.  fi.W.-.'f. ;  S.  ]\>tri 
eeel.  558,20. 

Fazola  (or.)  609,  lo. 

Feilseeum  (c.  16),  Velsiqiie  (id.  Velsique- 

liiiddrrxhore,    bl.    I'ror.     Ostflandem 

Ar.  Alost,  434,30. 
Felegariolo  (or.),  Friigaroto,  it.  I'ror.  it. 

/).  Alcsmndria,  33l),S5. 
Felicianum   (or.i  c.  Feli:zano,  il.  I'ror. 

II.  J>.  Alesnandria,  120,5.  I5. 
■<.  Felicitatis  (or.)cella,  plebs  »'.  Foreone, 

Uilla  niaj^a. 
Felicitatis  i  or.)  t'astellum,  Castro  s.  Castro 

Felicitatis. 
S.  Febeulae  (or.)  eccl.  .>•■.  Kauenna. 
S.  Felix  (e.  12).  inter   tlumina   344,  ao. 
S  Felix,  S.  Felicis  (u.  12)  eeel.,  monast.  .i. 

Biito,  Montaniauo,  Papia. 
Feltrensis  (e.   11),    r.    Fellre   (iJ.-tht. 

der  il.  I'roi>.  Bc/limoJ,   epise.    Rigizo 

584, 10.  580, 5. 

Fenile  (or.),  .''  Fenile,  il.  I'ror.  Turin 
I>.  I'inerulo,  376,3". 

Fcnti  (ed.)  373,  lo. 

Feriiriensis  eccl.  ji.  Ferraria. 


Fenii.iir,    Fericioiiu    dir.)    I.,    WHhImiii/ 
Fereione  bei  HariiiHa  (id.  Coiiutm,  it. 
I'ror.  II.  II.  Are::i>,  55.S,  lO.  ."i9(J,  s.'i. 
Ferdiim   (i>r.)  1.,    Verden,    h'r. -Hut.  im 

/>/•.   Uh.  Stade,    13.1,15.    134,  xv    Far- 

deiisis,    FartbiMiii'i     lor.  i.     Vi-rdeiiniH 

(c.  14i  eeel,  .SS.  Miiriae,  Andreae  132. 

ia'{,Lii.  l.!4,.i".   l.!.'.,  10.  2!MI,  1.  530,1.1. 

.Vll,  1.  .M57,SÄ.  so;  epi>e.  Ilrmi  i-  132, li, 

Fi'pli  -[    131,  so,    Üeniliariii^    i  lieiiiini 

132,  in.  ;:..   133.15.    l:i4,:io.    135..',.   lo. 

1.30,5.  2U0, 1,  1,'uitKeniH  437,  lo  4.iS,  m, 

r(31,5.    5<i7,25;    iliaeomiü    HernliariiiH 

,"i30,  10. 
Fcreiiiano  s.  Ferigiiaim. 
Ferenti    (e.   14),   Ferento  (id.  Muntefia- 

Hcone,  it.  I'ror.  Ilom  ll.  f'ilerbo,  .'14."),  10, 
Fereiitiiio  lor.)  moiis  007,  1. 
Feric-imie   (ur.)  .v.  Feri'ione. 
Ferigiilold  (or.)    Felegorn  (id.  Miiiexano, 

it.  I'ror.  l'arma  IJ.  Boryo  S.  Donnino, 

540,  10. 
Feriguano,    Fereniano    (or. ),     W'iistiiny 

l'eroniano    im    l'al   d'Orcia,  it.  Pror, 

Siena   I).  .Monlrjmlciiino.    c.  de  84,  35. 

1,'.7,.\ 
FerigTiaim  (ur.)  1.,     W'ii.iliiini  Feronianu 

bei  l'iitaia,  it.  I'ror.  11.  I>.  I'isa,  eixl. 

S.  Martini  in  ,"i4(),  15. 
Ferleuba   (e.  13)    eapella   .S.  Mariae  x. 

Floreutia. 
Ferlinda    (or.)  eoniiix  Attonis    comitis 

359, 30. 
Feronia  (e.  12),  e.  de  594, 10. 
FeiTaria  (c.  12),   Fcrrara.  it.  I'ror.- Hut., 

329,5.  r>4.">,  I.    Ferariensia    (or.)    eccl. 

.S.  Gei>r<rii  areliiprcsbiter    Gregorius, 

archidiaeonus  Petrus,  presbiteri  Aio, 

RiciiH'us,    Uitalis   330,5.    Fcrrariensis 

(c.  17)  coinitatus  6(13, 10. 
Fiearita  (nr.)  006,35. 
Ficariuni  (or.)  016,5. 
Fi<-oclensis  (i-.  12)  comitatus,  um  Cerria 

(friilierFieoclej,  it.  I'ror.  11.  II.  liarenna, 

354, 35. 
Fies  (c.  14)  V.,  Fize-le-Marnal,  bl.  I'ror. 

Lattich  Ar,    W'uremme,  117,35. 
Fijjariiilo  (or.),  Ficarolo,  it.  I'ror.  Horiijo 

I).  (hchiobetlo,  099,33. 
Figlinule    (or.)   ciisale,    ?    Fii/line-  Val 

d'Arno,  it.  I'ror.  u.  I>.  Floren:,  599,  so. 
Fiheriet  (or.)   1.,   Vierclh.  br.  Uli.  Ober- 
franken BA.  liambery  //..  20(5, 2i>. — 

Uihiritpahc  (c.  11)  i-ivulus,  i/er /.  Sbb. 

des  Main,  an  dessen  Mündiinii  Viereth 

liegt,  ebenda,  (206,  so).  21)8,30. 
Filanderi  (sp.  13)  1.,   Villanders,  Tirol 

BU.  Bozen,  (681,  i.5>. 
Filciiii  (or.),  Figline  Gd.  Monlaione,  it. 

I'ror.     Floren:    II.    S.  Miniato,    c.  de 

.^^40, 15. 
Finiculo  (c.  14)  .•<.  Biserno.  1 

Finiianus  (c.  11)  cuiMitatus,  dueatus,  c. 
Fenno,    l>.  ■  Ilst.   der  il.  I'ror.  Ascoli  ^ 
l'iceno,  343, 10.  351,  so.  404,13.52(1,15. 

.S.  Firmi    (e.  13)  eapel.   .•<.    Mauriatiea. 

Firminiana  (c.  12)  ».  Ebo  de  Finiiiniana. 


Fisealiu  (e,  12)  m.U'n,  .V«*»«  Fincmilin 

it.  I'ror.  Ferriif'i  l>.  Comacrhiu,  3,"i.'>,  1 
Fiücaria    le.    17)    Uni»,    r.    LomlMiiilorr 

(früher    Fiiieiiniim)   an    der  FiMca  (r. 

:um   .Miillunei,  it.  I'ror.  n.   Ii.  Turin, 

;»80, 30. 

Filto  («p.  14i  terrn,  in  der  il.  I'rnr. 
I'erni/ia,  Mtl.  den  l.iigo  Trimimeno,  frgl, 
l'ietrii/iltii  dd,  l'iegiiro,  II,  Hrrieln) 
71«.  :.M. 

Flal>ii>iiiiii,  FbiboHiiiiiiii  (u.   10 >,    FIuIhih 

(id.  lleipfieK,  fr:.  Ilji.  Mrnur  Ar.  \'rr- 

diin,  433,34.  431,1.  435,.'.. 
Flabianx  (or.  1.   Fiibinnn  di  FiMiiono  dd, 
Vollerra  (Ij.-Ilsl.  der  it.   I'ror.  I'inn), 

e.  in  358.  10. 
Fladiii/n  (<p.  12)  aqua.  Ilie  Flanit:,  l. 

y/i/l.  des  Kleinen  Uegin,br.  Uli.  Sinler- 

biii/ern    HA.    Urgen  h.   (Irafenait,    m. 

n.  r.  Flanit:  ((Id.  Fraiienaii),    0(}4,  so). 
Flugiani I  ( I-.  1 1 1 1.,  Fiano  Uomano,  il.  I'ror. 

II,  II,  (II.  nni'i.  1 ,)  Ilom,  52'). .',;    (.■ecl. 

•S,  Sebastiaui  in  Collina  52ii,  3. 
Flamperge  (<ir,)  pojfium  540,  5. 
Flanlieiin  (e.  19)  v..  Flonheim.  hs.  I'ror. 

Uheinhesscn  h'r.  .il:e;/,  ."i33,  s5. 
Flaona   (c.  15l.    Fiunoim,  listerrrirhisrh- 

illgrisches  Kilsleiiland  HU.  .^littrrbiirg, 

portiis  de  2.S0,  25. 
Flathi  (c.  12)  1,,  Gross-  11.  Klein-Fhithe, 

pr.  IIB,  llilitesheiin  Kr,  Goslar,  3i)'<,  30, 
Flaueiii  itr,  15 1  v.,   C  Flaba    Cd.   Uau- 

coiirt-rt-Flaba,  frt.  Dp,  Ardennes  Ar. 

Sediin,  62S.  ki. 
Flauiniaea     (c.   16)    v..    Flarigiig,    frz. 

I>p.    Meiirthe-et -Moselle   Ar.   Xanci/, 

433.  10. 
Flchtthorp  isp.   12),    Flechtorf,  Braun- 

schireig  Kr.  liraunsehweig,  (307,  i). 
Flenithi,  Flenitliigavvi  (or,  1  pagus,  Gau 

im  pr.  HB.  Ilildcslieim.  299,  so.  300.  so). 

500.  35;  com.:   ■{-   Höto,  Liudulfus. 
Flerusia  (c.  18),  Fleiirus,bl.  Prot.  Ilenne- 

giiii  Ar.  Charleroi,  (495,  s5>. 
Flexo  (ed.),    ?  Fiesse,   il.  Pror.  Brescia 

II.  Verolanttova,  373,   10. 
Flexum  lor. ),  ff'iistiing  Flesso  bei  Mon- 

tiiolo  Gd.Liicca  (il,  I'ror.-  Ilst.),  70S. 

709.  1. 

Fliedenu  (or.),  liie  Fliede,  l.  Xbfl,  der 
Fulda,  mit  dem  daran  liegenden  Ort 
Flieden,  pr.  Uli.  Cassel  Kr.  Fulda, 
291.  :)0. 

Fliethersele  (or.),  Vlierzele,  bl,  Pnw. 
Os-I/Iandern  Ar.  Alost,  41.  30. 

Flinsbacb  (or.)  v..  Flinlsbach  dd.  Xessl- 
bach,  l/r.  ÜB,  Xieilerbai/ern  B.l.Iieogen- 
dorf,  128,  so. 

Flinspach  (>]<.  12)  aijua.  ein  I.  Xbh.  des 
Schirar:en  Hegen  im  br.  Uli.  Sieder- 
bagern  BA.  Hegen,  (664.  so  . 

Fliideuertus  com-.  1  Je  Alize  400.  10. 
4l»7.  5. 

S.  Florae  (ur.  1   moiiuät.  ».  Areua. 

Florefium  ic.  18),  Flore/fe,  bl,  Prov,  u, 
Ar.  Saniur,  (49.'),  25). 

98* 


b 


780 


XiuiH'ii  -  Ui'':i<f  IT :    Klori'iitiii  —  Friitcoooli. 


F!'T-Mitiii    c.  13'.  Flnpfnlin«  (or.^  fiv., 

'      Vit.-,  il.  I'ivr.-Hft..  282.  S6.  283.  ib. 

;--.  ^i.     .S.    Miiriv    iiionsst.    2*>2.  »>. 

2n1,  is;     »l>l>»s    Marimis    iS*2.  s.v  3<i. 

2Si.:».  S.  Mariae  capel.  »iiiae  dieilur 

Ferlfubii    ;IS'<,  *>.    Florentiensis  (or.) 

oKUiitAtii«  540.  40.  j 

Floretum    ic.  12 1,   cella   S.   Aiigeli   ad 

SU.  1.V 
.S.   Floriani    lOr.)    mouii^t..    .V.    Floriiin. 

Oitrn'itltn-fich   Uli.  Lin:.  S.  s.S.  s». 
Florihine    (c.  18).    tlnrchinfirn.    el.    li. 

Liithrhigen     Kr.     Ditdttihufm -W'rst. 

\m.  ii. 
Florinelli  (c,  18 1  <4!I5.  lo.  (iß.'S.ss). 
Fltiriiies,    Florini,    Florinensis    (o.  18) 

aliluitiii  .S.  Iolinmii>  liapt..  t'lormnrs, 

hl.    I'ror.     Xamiir     Ar.    l'liilippfrilU, 

HH.  m.  \3b).  (4J»6,  s».  Ctiö.  il,.  3b.  (iüO.ss). 
S.  Floriui  (iir.)  monast.   s.  Cnnflventia. 
Floruli  (or.)  540, S5. 
Flost  ».  Folt. 
Flothildis  (0.  18)  433,30. 
Fluchenbah  (or.).  VnUr-F Utckeniach ,hs. 

I'riir.    .'^tarli-enltiirt/    Kr.   Iltpiimlicim, 

2>4. 1". 
Fliimiiie    (r.    11).    i'  Fiiime    0<i.    lioccn 

S.  Marifh,  il.  I'ror.  u.  I>.  Trranio,  c.  de 

52«.  ib. 
Fluminis  (sp.   14)    castr.,    f  Fiumc  <1J. 

Sclifijiiia,     il.    I'ror.    ii.    Jl.    Penii/ia, 

\71ti,  3o:.   S.  rilii.   .S.  Laurencii  cccl. 

,716,  i-s). 
Fliimii"  (i>r.)  c.  il2, .10. 
Fhinrliahc  (or.)  fl.,  ein  r.  .VM>.  lUsQuinl- 

Unrhfjxl.  iiir.yosfljitiipr.  llB.u.LKr. 

Tritr,  62«,  si). 
Flutwidde  (sp.  12)  paffus.  I>er  Hau  Flol- 

irrilfl  im  pr.   HB.  I.üntl'urg,  (307,  l); 

prelectiira  Tlmmtininis. 
Fnconianiim   (■•r.)   castcl.,    Cantel   Foco- 

i/ntiHO,  il.  I'ror.  i(.  J).  Are::<i.  (il Ki,  af). 

Fotriani  (sp.  14).  aiitea  S.  Christine  po- 
dium,  Foiano  della  Chiana,  it.  I'ror. 

II.   I>.  Arr::o.     715.  :!.'•;. 

Folc-,  Folrli-.  Volc-,  Volcli-,  Volg-, 
l<ilr-,  Ixlrli-,  I  nolk-,  Vnolk-, 
>Volc-,  »<ilg-,  Folc. 

Fol.aldiis   fiuiuM.   Folcadus   (c.  12)  de 

Casale  407,  i&.  so. 
W'ili''iMii»    (r.    lö)    episc.  *.  Misnensi.s 

epiüc. 
l.'olclioldtt«,  Volcholdu»  (sp.  13)  mibilis 

681,. 
Folcbartus  (or.)  preabitcr  50,  m. 

Uaolkardiii  (tp.  13)  vir  nobili«  <47,  i). 

Volcbal  (or.)  476,1. 

Vobf  '•  V  "f.It(or.),V<.l>rfeld(«i..llj, 
V  •.  Vit.   F..l<MitU  (c.  13), 

F<M.  I.,.  !■,  .  .  .  l.">)  pajfus.  l>iiM  Volk- 
fftfl  in  Frauken^  um  dir  Volkiich  (I. 
Shfl.  f/M  .Main  im  hr.  Uli.  I'ntrr- 
frnnkm),  101,  r..  170.10.  198,  4o 
Ol»;  jii».!,,.  256. 2i.  408.!'..  6:{.'!,  i. 
:  PiftinaruR. 


Viilohinisdorf    (or.i    v..    Volk-silorf    fiil. 

lliihhriuirn,  hr.  Uli.  yieilerliai/ern  HA. 

F;l!lf>if'flilen,  27.'',  io. 
FolcMiarus    (or.  i     i'omes    136,  h ;    pag. : 

Bardajra  (n.  Hnrdeg:o>. 
Foloniarua    (or.)    fidelis   Hcinrici   regis 

.'•7,  ib.   ib. 

W'oliniiar  (ed.)   milea  Fuldensis  426,  ifi. 
Uolcmcrt-.shuson  ((•d.)v,,  i'olhiiarKhausen, 

pr.  Uli.  i(.  LKr.  Casstl,  521,  so. 
Fulinidus  itr.  15)  628,  f.. 

FideniaivstiBili.  Folemaresliah  isp.  12) 
1.,  VoUmrrabach,  Oldenhuri/  Filrslen- 
Ihiim  Uirhenfdil,  (638,  2;.."  643,  1). 

Folinic.  12).  />(>  Foglia,  il.  I'ror.  Pesaro 
e  l'rhino,  zum  .lilriatiticiten  Mrer, 
355,  1». 

Folloni  (c.  12)  lollis  694,  10. 

Folt,  Flost  (c.  18),  Foh  Od.  Wi'pion, 
hl.  I'ror.  u.  Ar.  Xamiir,  (496,  lo>. 

Föns  .Silnaiii    (or.'l.   ?   hei  den    Alpe  di 

.^illano  nn.  r.  Silltinn .  il.  I'ror.  Mamia  r 

Carrara     U.    Castelniioni    ili    Garfa- 

(/nana\  6U9,  ir>. 
Fontaim  lata  (or.)  .■i73,  2«.  513,  ß. 
Fuiitanu  Tnonis  (sp.  11),  Tanoni  (c.  17), 

Fonle    Taona,    her;/    11.     Kloster    //ei 

Val-di-Iiure  <ld.  I'orta  S.  Marro,  it. 

Fror.    Florenz     I>.    I'i.iloio.    monast. 

S.  .Salvaton8(363,no.)   364,1.6;  abbas 

Johannes  364. 
Fontanella  (or.),  Fontanelle   hei   Petrelo 

Gd.  Caxtiglione    Fiurentino,    it.    Fror. 

u.  I).  Arezzo,  590,  3n. 
Foiitancllatn  (ed.),  Foiitanelliilo,  it.  I'ror. 

Parma  I).  liorgo  S.  Donnino,  373,  10. 
Fontanetmn  t^conc),    Foiitanetto  da  Po, 

it.  Pror.  Korara   D.    Vercelli.   405,  25. 

408,  5. 
Fontani  (c.  16),  Fontaine»,  frz.  Dp.  Meime 

Ar.  Montnirdi/,  433,  b. 
Forchenbarh  (8\,.  12)  aqua,  Der  Fahrn- 

haeh,  I.  yiih.  dir  Ohe  (I.  zum  Schwarzen 

Uegen;  im  hr.  Uli.  S'iederlMii/ern  BA. 

Uri/en,    heim   gleichnamigen    Ort  (Gd. 

Uwhdorf),  (644,  so). 
Forcone    (c.  12),    Foreoni   Gd.  Ciritella 

Mexmr  Uaimondo,  it.  Pror.  Chieti  D. 

lAinciano,  S.  Felicitntis  rella  344, 15. 

For^-one  (sp.  14)  (717,  5). 

Forecheim,  Forhheim,  Vorhcheni  (or.), 

Furchheim,  Vorchheim  (c.l4)  abbatia, 

pr.  1.,   Fitnhheim,  liA.-Ilst.  im  hr.  ÜB. 

1      lUjer franken,  3,  a:..  4,  10.  199,  1».  200, 5. 

201,  10.  221,  10.  476,  so. 
I  Forehahi  (or.)  f'orestus  (zw.  dem   liliein 
I      M.  der  Bergstrajme)  1,  so. 
I  Forehun  (or.;   1.,  t'orra,  hr.  Uli.  Millel- 

f ranket»  BA.  Ucrnhriirk,  271,  so. 
'  Formigosa  (i^  12)  vicora,  Formigosa  Gd. 
Uonro ferro ro,  it.  I'ror.  u.  I).  Mnntuu, 
{.•528,  10). 
Forminiano    i'or.),    ¥    Formignano    Gd. 
Esmate,  it.  I'ror.  Bergamo  I).  Clusonr, 
512,  io. 
Fornallo  (c.  17 1  3K0,  ,10. 


Foroli  (c.  12)   rastr.,     Forli  del   Sannio, 

it.     I'ror.     t:ampobaii!io      /).     Inernia, 

(686,  15). 
Foruli  (c.  121   fl..  Der  Forli,  r.  .\hh.  der 

}'andra    (l.  zum    Volturno)  in  der  il. 

fror.  Campoliasso  D.  Inernia,  34(1,  si. 
ForumUui   (e.  14),    /<«•//,  it.  Pror.-lht., 

545,  1 ;     Liuiensis    (c.  17)    coniitatus 

392,  3b.  603,  10. 
Foninipoixili    (c.  14),    Forlimpopnli,   il, 

I'ror.  u.  D.  Fori),  ,5-15,  1 ;    l'upiliensis 

(c.  17)  comilatus  603,  10. 
Forumsiniprouii  (c.  14),  Fossoinhrone,  it. 

I'ror.    Penaro   e    l'rhino    1>.    I  rhino, 

.">4."),  .'>. 
Fossa  alta  (c.  12)  (329,  5). 
P'ossi  (c.  13),  Foaxeji-Ia-Yillf.  hl.  I'ror.  u. 

Ar.  Samur,  142,  ift. 
Foues  (sp.  14)  (717,  so). 
Fraca  (or.),   Fraga  Gd.  Lucca  (il.  I'ror.- 

IIsl.),  708.  ib.  709,  fi. 
Frnmello  (c.  17),  Fiamenga  Gd.  Vicoforlt, 

it.  Pror.  l'iineo  D.  Mondori,  381,  1«. 
Francia,  Frantia  (or.).  Franken,  Deutsch- 
land,   Kl,  1:,.    40,  ib.   268,  so.    (i2.'i,  10. 

Francia  oricntalis  (504.  b) ;  rgl.  Austri- 

francia.   Franci  (or.)    224,  10.    2.'<6,  16. 

Frani'oruin  rex  im  Protokoll:  87,  16. 
j  94,  15.  9.'>,  15.  96,  15.  US,  30.  99,  30. 
I  106.  40.  108,  1.  10.  119,  30.  Frani'oniin 
j  ref^es,  inipcratoree.  fürsteii  von  Fraiik- 
I      rieh  (c.  16)  142, 10.  246, 10.  284.  ib.  30. 

399,  35.  4.52,  :..  454  (10.)  ir..  455  1.',.)  ib. 
I      631,  35.     Friuicoruin     leses     (i46,  30; 

doetor  s.  .S.  Heniiffius. 

Francilione    (or.),    ?    Franciglionl    Gd. 

Vicrhio,  il.  Pror.  u.  D.  Florenz,  282,  S6. 
Franco  (c.  12 1  praosul  -|-  s.  Vvonnaria. 
Fninkonol'urt,    Frankoiio-,     Kniiicono-, 

Francone-,    Vrancono-,     Franchona-, 

Franchone-,  Franrhono-,  Franeo-furt, 

-frut,    -ford,    -lorda,    -vord,    -vorda, 

-uiirt,  -vvrt,  -wrt   (or.).   Kraiieomirda 

(sp.  12),  Francorda  (sp.  13),    Franck- 
fordia (<•.  151,    Frankfurt   (im    .Main, 

.S/iV.  im  pr.  ÜB.    Wieshadrii,    17(1,  .to. 

171,16.  17;t.  10.  174. 10.  17."),  I".  176, 10. 

177,10.  17.S,  r".  179, 15.  1,S0,. 10.  182,10. 

183,16.  184, -jo.  185,s5.  lHt>,:iM.  1S7..I0. 

188,35.   189,10.  190,10.    192.1.    19.1,1. 

194,1.  36.  19.").  35.  196,  11,.  198.1.  199.10. 

200,15.   201,  S5.   235,1.    2:36,1.   2:17, 1. 

238,5.     2411,20.     277,5.     1.1.      278,36. 

286, 10.  318, 10.  35.  319, 10.  417,5.  418, 15. 

419,2(1.  422.1.5.  451, .5.  459.20.461,6. 

462,20.  4(i;i,.s.  468,35.  469. 30.  48:J.  16. 

484,10.  4'^5, 15.  486,5.  (663,5.  671,  i". 

675, 1). 
Frasa  s.  Frosa. 
Frascia  (ed.)  273,6. 
Frasiniiij,'a   lor.)  aijiia  616. 5. 
Fnisinuiii,    Frasniiliim  (c.  16j,    Fresnes- 

en  -  Woi'rre,  frz.  Dp.  Meiise  Ar.  \'rr- 

dun,  432.  1...  433.  5. 
Fra.ssino  (sp.  11),   Frassignoni  Gd.  Sam- 

huea    Pisloiese,    il.    I'ror.    Florenz    /'. 

I'isloia,  serra  de  364,  so. 
Frateoeoli  (dp.  14l  v.,    Fraltirciola    Cd. 

t'orlona,  il.  I'ror.  u.  D.  Arczzo,  (7 11  ■ 


Naiiioii  -  Iti'ifiittor :    Frcclniiiii  -  (iiilupiuiiiiiii. 


7H1 


Froclmna  (c.  ItSt  v.,  J'recheii .  /»•.  HU.  u, 

Lhi:  Köln,  4.J1.  IV 
Fredi'iiciis  x.  Fri<lerii;us. 
Krprieruna  (or.)  alibatissa  11(1.  la.  \<i\,v.,\ 

siirur:  Immii  romitissn. 
Freileniiulii  ic.  14)  miitrona,    tilia    Alt- 

muiiiii  comitis  liVJ.  s;.. 
Kri'ri"(  (c.  14i,  l''ren-im,    hl.  I'rov.  Lim- 

hiini  Ar.  Tonf/eitt,  v.  ilr   117,  Xi. 
I'roaeiilieim  .<.   Frii'sonlieiiii. 
Frethvbemus  (sp.  13)  villicua  (40,  ki). 

F  r  i  il  (•  r  i  c  u  s ,  F  r  i  il  i  r  i  c  u  s ,    F  r  i  d  i- 

r  I  li .     F  ro  ilc  r  i  <•  u  s  ,     Vretluiric 

(|>r.). 
Kn>(lerieiis  (lux  (  /.  ron  (llieflnthiiin/en,  f 

i\'2x.  I";  (pnter:  Otto). 
IVi'ilcricus  conios  120,  m,  121.  i  ;  coiiii- 

tatii"!  i'astriusis. 
Kridericus  comi's  'jrj,  m.  'JIU.  S5.  41(),  s:.. 

."i21,  .in.  027,  s:..  ö4t>,  i ;  paf,'.:  Hassia, 

l'hirnihgimiic. 
Friderii'Hs  comcs  (!,"),  ifi:  "'"g. :  SiindtT- 

gouue. 

Fridrricus  conies  .'«IS,  lo ;  png. :  Wessaga. 

Fridirili,  Fridlrinis  comcs  (59.">.  i.'>.  ß9fi, 5; 
lilius:  l'eralitolt. 

Frilicricus  camerarius  ,548,  i. 

Vretlioric  47(i.  i. 

S    Fridiani    (nr.)   Imrgns,    5^.  Frediano, 

hl.  in  Lucca  (it.  I'ror.-Iht.},  531),  30. 
S.  Fridiani  (or.)  cccl.  s.  Luiiata.  Tonule. 
Fridinga  (c.  12i  vieus,  Friediiiy  (lil.  I'itz- 

liiifi.  In:  Uli.    (>beri>f<ih     IIA.    Cham, 

67.  ■.v\. 
Fridini  (sp.  11)  decaiius  »•.  Uuirziburg. 
Fricsalic    (sp.    12),    J'rie.fach,     Kiirnlett 

im.  S.  Veit,  442,  lo. 
Fricsi'nheim  (c.  16),  Fresciilieirn  (sp.  12). 

Swirsenheini     (ed.)    v..    Frie.senheini, 

liailrn     Kr.    ( tfj'enhiirt/ ,    445.  i.'V.    :;.■■). 

446,  I. 
Frietlienigavvi    (or.)    ]>agus,    tian    um 

liro.i.t-  u.  Klein-Frei/en,  pr.  Uli.  Ilil- 

•lexhfim  Kr.  Alfeld,  566.35;  com.  ■{-•. 

l!i>to. 

Frigonti  (c.  12)  comitatus,  r.  Friyento, 
it.  l'ror.  Avellino  D.S.  Angelode'  Ijom- 
hardi,  597.  in. 

Frigidus  (c.  14)  rivus  >>&,  i. 

Friffidug  (o.  12).  .^  Der  l'rerldand,  r.  Xb/I. 
df.i  Calore  ^l.:llm  l'olturnoj,  it.  l'ror. 
Arellino  l>.  S.  Anfjelo  de"  Loml>ardi, 
m.  iriiir.  r.   I'atentopnli,  341,  15. 

Frigintiafli  (or.)  )..  Freienbach,  Schweiz 
Kl.  .Sf/jH-ic,  482.  3.i. 

Frifrisinga  lor.),  Frisinga  (c.  12),  Frei- 
■lini/,  li.i.-IIxt.  im  br.  Uli.  Oberbfii/eru, 
35,  30.  69."),  :^i.  Frigisingensis,  Frisiii- 
genais,  Frisingingensis  (or.).  Frisionsis 
(c.  14)  ecci.  SS.  Mariae.  Corliiniani 
35.  66.  so.  67.«.  162.3».  163. 1.  164. 1. 
24».  i.i.  394,  Kl.  415.  3.s.  694.  m.  695; 
episc.  Abraham  7  162.  30.  iTodescal- 
chus  3.5.  a.'>.  35.  6."i.  20.  66.  67.  t  162, 30, 


Eifilberlus    1:J8,  i».    1(9,  s".     102,  in. 

163,  t.  jo.     171,  3(1.     241»,  la.     394,  &. 

415,35.  420,1«.  .".30,  ift,,'iS2. 1(1.  694,1". 

61l,'>,  i«.  rtU(7t  Kt;ilbfrtii«  (.■ancp|lariuii>; 

ndvocaliit  odiiNcab-lin»  095,  6.  3i.  Fri- 

singfimcs    fratr(!9    07,  i:,.     S.    Vito    I. 

07.  3i.  l'ffl.  Wiliaiislcpbanc. 
fVimotlic  (or.)   v.,    Vrrmde,  bl.    l'ror.  11, 

Ar.  Antirrr/Mm,  41,  :\;,. 
Frisiiiaria,    Frixiiiariu    'or.).    Fernonarn, 

it.    l'ror.    H,    l).    .Mfusiindria,    330,  s.'i. 

099,  •>!,. 
Fronca  (or.)  476.  1. 
FroiidoiK.'  (sp.   14)   mons,    ?    bei    Mimte 

D-ondoKo  Uli.  l'eruijia   (it.  l'ror.- Hat.), 

«ö.  r.  Miiijione,  (716,  m). 
P'rosa,    Fnusa    (or.)    c.    r(!giiliH    et    civ., 

l'rohne,  pr.  Uli.  .Mni/itcbiin/  Kr.  Knllir, 

li>9.  ir,.  134,1.  135.Vv  13f!,sn.  2.".9.  i». 

279.  1.'.. 
Fröchiliiichoiuiii    (or.)    v.,     Friehlkofen 

tili,  (•'iilt/iinlioi/,  br.  Uli.  yieiler/xii/erii, 

HA.  l)iiii/ol/i)ii/,  278,  i.'>. 
Frii(;tnaria  (or.)  1.,  S,  lieniijno,  it.  Pror. 

H.   I).    Turin,    monast.    ,SS.    Mariae. 

Kenigni    146.  ■•i\.  a.'..    3M(),  ir..    03l(,  im. 

712;  abbas  Willelmiis  146,a(>.  3H(),  lü. 

3S1,  s.  630,  30.  712,  Kl.  io.  Fructuari- 

oiisis  (c.  17)  cccl.  381,  15. 
Frudun  (or.)  mancipiuni  248,  ä5. 
Frumosa  (c.  IK)  iusula,  iiohl  eine  Maim- 

Inselliei  y^erdun  (Ar.-ll.1t.  im  fr:.  Dp. 

Meiisej,  Oller  Itei  b'romezei/  (Ar.    f'er- 

diin    ?,  433,  36. 

Fruosini  (c.  14)  castel.,  Frosini  bei  Mal- 
carolo  Od.  Chiii.iilino,  il.  l'ror.  11.  D. 
Siena,  353,  in;  S.  Michaelis  cccl. 
3,">3,  15. 

Frutectiim  (sp.  12),  Friiti/  IJd.  ynnteuil- 
111-Fo.i.ie,  fr:.  Dp.  Ainne  Ar.  Soix.son>i. 
492,  äo). 

Fuliradus  s.  Folc-. 

Fulda,  Fvlda,  Wlda  (or.),  Fultha(sp.  13), 
Fulde  (c.  1.5);  Uuldensis,  l'iiltensis, 
Vultensis  (or.).  Fuldeiisis  (sp.  12), 
Fulthensis  (sp.  13)  1.,  Fulda,  Kr.-Hst. 
im  /ir.  Uli.  Cfissel,  eecl.,  monast.  SS. 
Mariae,  Honilacii  28, 3n.  64,  I5.  291,35. 

413,  3r..  (i"i;.  414,5.  (,30 — 40).  425,1». 
.52f!,  20.  30.  545.2».  .">49,s(i.  5,50.  649, 15. 
6.52,  15.  (30).  (607.  1.1.  15.  668,  m.  r... 
674,  30.  675,  3.5> ;  abba.s  Hrantlio  291 .  30. 
292,1.  <667,io.  668,  i.i>,  Poppo  413,35. 

414,  5.  425.  426.  5.  448,  .10.  462,  5. 
490. 15.  (()7.5,S5),  Ricliardus  528, -.'5.  3». 
.547,2».  .550, 1.  6;i3,.'ii.  ti49,  i».  6.52,  i5 ; 
advocatus  Bernhard  113  425, 1.  426,5.  m. 
(675,  s.s).  Uuldensis  familia  (i49,  5. 
6.")0,  10;  Vultenscs  niilites  et  servientes 
426,  1".  649.  15. 

Fulda,  LuIda(or.lfl.,  Die  Fulda,  61,  in.  15. 

291,  35.  532,  .10.  35.  551,  3». 
Fulguttis  (c.  17),  Die  l'eui/otle,    r.  Sb/I. 

der  Uarine  im  fr:.  Dp.  Vosqex  Ar.  S. 

Die,  334.  1». 
Fullano  (or.>,  Fulignano  Cd.  S,  (iimi- 

i/nano,  it.  I'rov.  u.  D.  Siena,  540,  35. 
Fundiliano  (c.  12),  cella  .S.  Eleutherii  in. 

?  i'.   Fleuterio  Od.   Fontana    Liri,  it. 

Proc.  Caserta  D.  Sora,  341,  ä«. 


Fundo  magno   (c.  12n   S.    >[iiriv   eclla 

in  344,  10. 
Fiindum  (c.  14),  Fonili,   il.  l'ror.  1  'uurrln 

D.  liafta,  54.5,  s». 
Funifnano    (or.)  1.,     \Vü»tut\ij    Fuijnanu 

bti  S.  liimiijnano,  it.  l'ror.  u.  D.  .S'i«n<i, 

5J0,  j;,. 
Fiircone  (<r.  14 1.    "■'V«'    bei  Aipiiln   degli 

Abriuzi,  it.  l'ror.- 1 Int.,  54<l,  1. 
Furdo  (c.  12)  I.,   Farth,  h».  l'ror.  Star- 

Icenburii  Kr.  Heppenheim,  644.  sfi. 
Fiirihiiinbach  (or.  1 1..  l-"irrrnl>ach,br.  Uli. 

.Millelf ranken  HA.  llrmbruel.;  271,  15. 
Furniuelt    iHp.   12),    l'Srfeld,    h».  l'ror. 

Uhrinheimen    Kr.   .{heif,   '6;18.  »5  . 
Furnouuiii  (<>r.|  liur},'us,  l'omorodi  Taro. 

il.  l'ror.  u,  l).  l'nrmii,   'AO,  «1. 
!  Furli  (or.)  I.,    Filrlh,   UA.-llsl.    im    br. 

Uli.    Mitlrlfrimlcen,    IUI,  S6.   W. 
Fu'ici  (or.)  c,  irilnl  ö.  r.  .V.  Oimiffnano, 

il.  /Vor.  u.  D.  Siena,  282,  »5. 
Fusculisi  (or.)  v.  558,  20, 

Ci. 

<i.  V.  143.  io. 

(t  ...  so  iudex  palacii  584,  16. 

Haliollum    (c.    14).    Garelto,    it.    l'ror. 

Uoriijo   D.    I'olenella,    545.  1 ;    Gaiicl- 

lensis  (e.   17)  comitatus  61(3,  10. 
Gagiii  lor.),  *iaja  ad.  Capriitlio,  it.  Fror. 

Alessandria  D.  A.iti,  33(i.'25. 
Gaido  (or.),    (iade.    Cheili,   il.  l'ror.  u. 

D.  lirenria,  373.  5.  512.  1». 
(laj'do  s.  L'uido. 
Gaieta,  Gageta  (c.  12)  civ..  Gai'ta,  D.-IIhI. 

der  il.  l'ror,  Canerta,  344,  .i».  .545,  2». 

(186.  1);  S.  Benedictus.  ,S.  Sodastica 

344,  30. 
Gaio  (c.  13)  .388,  5.  25. 
j  Gayra    (0.  14),    Der  (leer,    l.  yb/l.   der 

Maas,  m.  bei  Maa.ilricht,   117.  35. 

Galbunico  (c.  12),  S.  Angelo  in  344.  2». 
(Taleafe  (c.  15)  v.,  Galliate,  it.  l'ror.  u. 

D.  Xovara,  telnneiim  de  384,  2». 
Galeliano  (or.;.  Galcriano  (c.  12).  v.  de 

343,  10.  615,  25. 
Galeliano  (or.),   Galeriano    (c.    12)    11., 

Der  (Inrigliano   :iim  (lotf  rim  dui-tii', 
1      343,  10.  615,  25;   (■;//.  Carnello. 
Galgagnani  (c.  13)  castel..    (lalifai/nnno, 

il.    l'ror.    .Mailand    D.   ImU,    7o5.  311. 
Galiano  (<•.  15),  dalliana  (id.  Marradi, 

il.    l'ror,  H.  D.  Floren:,  5,88,  35. 
(ialleno  (or.)  biirt'us,  Oalleno  Gd.  Fucec- 

chio,  it.  l'ror.  Floren:  D.  S.  Minialo, 
j      ."i40,  10. 

I  Gallia  (or.),    Gallien,    171,15.   <686.  io>. 

lialliatn  le.  12).  .S.  Ilarii  inonast.  3.'.;5,  i. 

;  (iallise  (c.  12)  castel.,   Galle.se,  it.  Fror. 

Ilom   D.  Viterbo,  ."i44,  .15. 
.S.  (ialli  (or.  I    monast..    S.  Gallen  (Kl.- 

Hsl.  der  Schirei:),  96,  so;  abbaa  Bur- 

cbardus  96,  2».  .547,  25. 
(ialognaniim  (or.)  1.  et  fiindus.  Wüstuui/ 

Galoijn'ino  bei  (^uarala  (id.  Are:zo  1  il. 
I       I'ror.-Iht.).  606.  35. 


(82 


Nuuie«  -  lU'stister :   (iiüoniano  -  Gerbertus. 


Galüuiauo  (c.  17)  369,  s. 

Gmn  U-.  l~\    f  Camo,    it.    Prot.   Vunto  . 

I).  Alba,  ;1S1.  so.  I 

lianiaiiolf  (nr.)  ßOö,  an.  696,  5. 
(;aman..lf  (or.)  ÖO'i,  so.  6Ü6.  5. 
Uaiiiiiriaim   (or.)   379,  lo    {rgl.    725,  fi). 
liiinilmni  «ir.l,  (Inmliara,  it.  /'»•or.  Itrtseia 

h.  l'rioluiiiiiini,  cuiii  eccl.  S.  Mariae, 

S.  IVtri  a73,  14.  r>12,  4». 
Uuiiil'iki     (or.t  I.,     Oaii    um    OfinUck, 

»iilJerk   Kr.    Tirinte,  2li-'.S.   439,16; 

i-oiii.  -J-:  Halmld. 
Gainene^loih  (or.).  /'«•  (Juminehlxich,  r. 

SU),    dtji    Srckar    in    der    ha.     I'rur. 

SlarJi-rnliiiri/    Kr.    Erbiirh    tu.    Uailrii 

Kr.  Muglidch ',  mit  <lfm  dtirunlitijrniltH 

fllrichimmliitii   Ort,  'iS't,  1. 
Ciniiiini  IC.  14)  c,  (iemeti,  pr.  Uli.  Münster 

Kr.  Uiircl-rn,  4>>1,  so. 
Giiriiiniili,    (.ieiiioiiii    (i-.    18),  Jamiolle, 

bl.     /Vor.    \amiir    Ar.    I  hilipperille, 

<49.'>,  I"    is.>. 
liaiiJciisf  (nr.).  r.Genl  ( Ihl.ilerbl.  l'ror. 

(ht/tiinilrrn  ,    moniist.    SS.    itanonis, 

l'etri  41:  alilias  Ereiiiboldiis  41,  lä.  äö. 
Guiidure^heiiii,  Gimdeslieim  (or.),   Gan- 

diTshej-ni  Hr.  l.i\  tlawlrrxheim,  Kr.- 

Jliit.     in     Jtrniin.'irliireiii,     Gandere.*- 

iieiini-iisis,    Gamlereshoiiieiisis,    Gan-j 

thert'slieimeiisis.  Gandt'-lu'mensis  (or), 

Gaiuleiie.sluiiifii^is   (C.  l(ii    eccl.    SS. 

Anii>tiisii,  lMn'ic-eiilii47, 3j.  ."»"i,  ij.  iii),b. 

103,  li.    1 10,  3».   240.  »D.   242,  35.  w. 

243,  1.  29.'),  :>.  4<i9,  lo.  .MiU,  :io.  lo:  ab- ' 

batissa  S^iphia  240,  sb.  242, :).'..  279,  is. 

409.  10.  -0.  ö6i5,  30.  S.  Mariae  niiina>t. 

4t»9.  i>i.  üO. 
Gaiidesemijravvi(or.)pagus  (um  (Jamlers- 

hfim    .'rfiO.  Sj :  com.  7  :  Böte.  ; 

S.  Gaut'ulpbi(c.  IS) Oratorium  (49.5,5.  io>. 
Gangus  (or.)  ».  Leo  Gangus. 
Gaiiilincbnutm  (or.)    v.,    Gabtkofen    (!d. 

Critshach,  br.  KB.  yiederbui/ern  ISA. 

Itinijolfing,  278,  20. 
Garaza   (ur.i    c,    Gars.    br.    RH.   Ober- 

bii'itrn  HA.   M'annerburff,  097, 5. 
Garda  (c.   12),   Garila,  it.  l'ror.  Verona 

It.  hnriliitino,  •';{29,  5; :  Gardensis  (or). 

flusa  (Oir  Schlucht  Chiuna  im  Ktsch-  , 

Ihal,  2  kin.  ii.  r.  Uiroli  Vfrronexe.   Ü. 

f'uprino  VeroncjfeJ.  390,  5. 
l»ardulf<.'9rfitb(iir.ll.,  Kurprnndh,  Fiirnl- 

nrl  im  Fumtrerier  liallnistcll,  Anhalt 

Kr.  Hiillrnsledt,  52.5,  :.'.. 
Gartiiiiana  mr.  1.  Graf/it;niin(i.    it.  l'ror. 

Mailand  I).  I^idi,  330,  30. 
Garifredus    (conc),   Gonfredus    (c.  12) 

de  Liuumo  4<i0,  t«.  407,  ft. 
GanTüb  (<>r.),   c.  fo»>atuiii  de  (ilO,  1.  a. 
Garinuiii  (i-.  17»,  ?  Garini  Od.  AlbartUo  \ 

ValU  di  Maijra,  it.  l'ror.  u.  D.  Cuneo, 

:»1,  s&.  I 

GaripranduD  (or.)  presbjlcr  007,  1». 

Garisiiia  (c.  17),  Garzagna  Gd.  Mondori 
(It.-Iläl.  der  it.  l'ror.  Cuneo),  381,  10. 

GarIa.«<-aiii(or.l,  GarlattcD,  it.  Fror.  Farin 
It.  Mortara,  :136,  so.  699,  »0. 


Garmarita  (or.),  c.  colla  iu  85,  i.  157,  lo. 
Gas|icii2a  (1-.  12i,  ttber-  u.  I'nler-Gcrs- 

prcti:,    hu.    l'ror.    Slarkctiburi/,    Kr. 

Frbach,  "282,  1. 
Gassiii-io  (nr.),  (iasingo,  Gasiiiga  (c.  17), 

Gaasino,  it.  l'ror.  11.  lt.  Turin,  3S0,  30. 

381,30.  714,5;  Gasingaria  (r.  17)  tiiiis 

380.  30. 
Gathtari  (or.»,  c.  du  540,  a. 
S.  Gaudeulü  (sp.  12)  fines  <289,  ü). 
S.  GaudciitüA-.  15)  montaneae,  Itie  Alpe 

di  S.  Ginlcn:o,  bei  S.  Gmlcnzo  (it.  Fror. 

u.  1).  Florenz),  588,  3j. 
S.  Gaudentü  (c.  15)  eccL  s.  Xouaria. 
Gaudianii  (i\  15),  Oozzano,  it.  Fror.  u. 

I).    Sorara ,     mercatuiii    in    3S3,  15; 

.S.  Iiiliani  confess.  festivitates  383,  20. 
(iaubiii  (0.  18)  !•..  !*  Goiiraincoiirt,  fr:. 

Jip.  Meii.ie  Ar.  Monlnialy.  4.'!2,  in. 
Gatirus  (0.  17),  Jtrr  Fo  di  (luro(cir.den 

it.  Fror.  Ferrara  u.  lioriijo),  0O3,  .=>. 
Gausiiringii  (ed.),  S.  Maria  in  373.  15. 
Gaiita  sicca  (or.),  (iolla  secca,  it.  Fror. 

Cuneo    It.    Mondor) ,    Lauaniola    que 

dicitur  379, 10. 
Gavardo(ed.),  Garardo,  it.  Fror.  lirescia 

1).  Sali,,  373,  I. 
Gauellcnsis  comitatus  .<.  GabcUum. 

Gebebardus     (or.),      Gebeardus 

(sp.  r2),  Gebehart  (ed.). 
GcbebardlI.^  comes  (in  pag.  Ateragowi) 

170.  30;  (in  pag.  Matufjgouuuc)  188,20. 

t  396,  5. 
Gebeliardus  (uiiriclitif/  Gerhardus)  comes 

(in  pag.  Banzgovuc  et  Grapfelt)  2.')7, 15. 

420,15.  402,5.  408,25.  O.!3,2o.  (074,  .io>. 
Geliehardus  comes  (in  pag.  Liubenetal) 

024,  15. 

Gebebildehuson  (c.  14),  GieboUehausen, 

pr.    Uli.  Hildenheim    Kr.  DudemtatU, 

«0,  25. 
Gebelere  (or.),  Geblar,  Sachsen  -Weimar 

Kr.  Eixenach,  449,  1. 
Geboideswege  (c.  15)  40,  5. 
Geboll"  (c.  10)  693,40. 
Geginiiicliouun  (or.)  v..  Geigenkofen  (lil. 

Iliiliemkirrhin,  br.  Uli.  yiederbai/ern 

IIA.  iJingol/ing,  27.S,  20. 
Geigingiin  (or. )    1.,    Oeiging    Od.    lliilx- 

brunn,    In-.    Uli.    Sicderbai/ern     HA. 

Vilsbihurg,  270,  30. 
Gei/.laba  (facs. )  v.,    Geixieden,    pr.    UH. 

KrfurI  Kr.   Ihiligenxtadl,  013,  25. 
Gelbikicssallias  (or. i,   ein   Abziigsgralirn 

nach  der  Sothrirth  (I.  WM/,  der  (trl:e 

im  pr.  UH.  Lüneburg  LKr.  Celle,  m. 

oberh.  r.  Müden J,  299,  30. 
GcldulK  (c.  IS)  V.,  Joudrerille,  fr:.  Dp. 

.Meurihe- rl -  .Monelle  Ar.  Hriei/,  434,  in. 
GembluoH  (e.   13i,   Gemhloii.r,   bl.  l'ror. 

u.  Ar.  Xamur,  142.  i.'>.  (Tomblacensis 

(c.    11;     ei'd.    .508,  30.    3»;    parochia 

:m.  I. 

Gemma     lor.)     uxor    Gisulfi    )irincipis 
Olli.  -.-, 


Geiumct  (or.)  v.,  IHnile,  pr.  UH.  IIilile)i- 

heim  Kr.  Münden,  400,   1. 
Geinonii    (c.     18),    .lumagne,    hl.    Fror. 

Sumur  Ar.  I'hilipperiUc,  (495,  10). 
Geinonii  .v.  Giuninuli. 
Gcnen/.ano  (nr.),  ?  Genzonc,  it.  Fror,  u. 

It.  l'ariii,  92,  35. 

Gciiginbab  (or.)  abbatia.  tiengenbueh, 
liwien  Kr.  O/fcnburg,  197,  25.  35. 

S.  Genouefae  (tr.  15)  eccl.  .s.  Musomuni. 
Genstal  (c.  16)  v.,  U'iist  bei  Kumpfmühl 

Gd.     Uegenxburg     ( Ilst.    den    br.    11 H. 

Olierpfal:},  227,  15. 
Genuensis  (nr.),    v.  Genf  (Hl.-Ihl.  der 

Schirei:\  ojiisc.   Hiign   172,  1. 
S.  (ieorgio  vicora.  .S'.  Giorgio  di  Manlomi, 

it.  Fror.  u.  It.  Muntuü,  (328,  lo). 
S.  Genrgii  cella  ,'114,  15. 
S.  Genrgii  (or.)  c.  iuxta  fl.  Cecina  358, 1;«. 
S.  Georgii,  S.  Georii  (or.)  castr.,  ccUu, 

eccl..    ninnast.    .s.    üaiiciiberc .    Haiti, 

Oastellione  Aretiim,  Ferraria,    Orco, 

l'apia,    Knol;reresvuilere,    .Salcrnum, 

Stein,  Terinole. 
S.  Georgii  i'ostivitas  536,  35. 
Georgius  (or.)  prcsbiter  007,  15. 

Ger-,  Glier-,  Ker-,  (ieie-,  Oir-. 

Geraha  (nr.)  c,  1..  <h-ii!i.'i-t:er(iu,l<r.-llst. 
de)-  hs.  Fror.  Starh-enburg ,  13,  10. 
231,  25.  30.  317,  35.  318,  25. 

G  e  r  a  r  d  u  s .  ( i  li  c  r  a  r  d  u  s  ( or. ).  (x  i  r  .1  r- 
'      dus  (conc),  Gerhardus  (c.  l.'n. 

Gerardus  in  priniis  caiiellaiius  1  Iciiirici  1 1 . 
I  regis,  postea  e|)iscnpus  ,v.  (.'aincracensis 
l  eccl.;  fratres:  Arnuliihus,  Gndel'ridus, 
'       Walthcrus. 

(ierardus  cannnicus  .<.  Pisana  eccl. 

Gerardus  comes  ( //.  r.  .Urizj  433,  S6. 

Gerhardus  comes  .s.  Gebeliardus. 

Girardus  381,  15.  20.  25;  uxor:  Herta, 
filia  Otbcrti  coinitis;  lilius:  Otberlus. 

Gerardus    3.53.5.  in.  30;    uxor:    Guilla. 

Gerardus  filius  Bonizonis  007,  10:  l'raler: 
Albertus. 

Gerardus  lilius  (irilbnis  .590.  15;  Haler: 

Suppi«. 
'  Girardus  lilius  Jnliamiis  .592, 30.  594,20. 

Girardus  407,  i. 

Girardiis  407,  1.  408,  1;  fralres:  Ainio 
de   Liuumo.  (iosliniis. 

(iiranlus  de  Moraiio  400,  in.  4l)7.  1. 

(iherardus  de  .Serina  3.5H.  15. 

Girardus  de  Uuilingo  400,  1.  4lt7,  20. 

Girlialdus  (conc.)  clerii-us.  lilius  Üalberti 
presbiteri  407.5;  fratur:  Albertus. 

(ierbirga,  (icrbirc  (or.  1  abbatissa  ». 
Drubiki. 

Gerbirga  coniux  Mcgiugnzi  viri  imbilis 

47,  25. 

Gerberga  (c.  10)  434,  10. 
Gcrcbertus    (c.  19)    abbas    «.    Mognntia 
(.S.  Albanus). 


N'ii Hi'fjwter:   '«i'rlniilit  —  lioilclViiliio. 


r83 


•  lorhrnlit  (or.)  471),  i. 

(Ii'ilaiia    (or.),    (Jerlahiis    (n.  lü).     (-ier- 

l»r|iiis  (c.  ir>|<-iiiiie8  (in  \inir.  Loginalii) 

■^l.  -a.  210.  -.ii.  40S,  ii.  1(174.  an). 
(iprliilius  (!•.  r2)ciiino3  (in  ]ia({.  Mnineli- 

giniuci  3'JI,  I". 
(lorlaiis  conu's  (einer  dir  heiilfn  roriiien) 

4(i-,i,  5. 
(torinnnin     (or.),    Deiilsrhland,    171.15; 

rffl.  Kranoiii,  Tcntoniciis. 
(icrmaniicsluiscn  (ap.  12),  dermersluiioien, 

pf.  Uli.  IlihlenheiiH    Kr.   I)wler.ilatlt, 

(:«i(;.  :i(i). 
(tpriiiiiti(li   (i".  16)    V.,    Heriiionrille   (Id. 

f'rnnirrih^ille,  fr:.  t>i>.  .Ucii.ir  .ir.  Ver- 

diin,  4:!.").  :>. 
(ieri)    lor.i    nrcliifpisc.    -[-     x.   C'olonia; 

fratcr:  Tliiftiiianis  ciimes. 
(iero  (or.)   urcbiepisc.    fi'ilschlleh  episc.) 

.«.  Magu(ia))uij,'. 
(iero  dir.)  comes(iii  pag.  Lii.sici,  Xizizi, 

Zeiliistc)  ■)7.  1.-..  1  (!.■>.  5.  111.  10. 
Gern    (iir.)    cdmos  (in    püg.    Sucuun  et 

Hassa<fa)  2,'J5,  i... 
(lern  (or.)  comes  f  52, 3«;  ii.xor:  Adala. 
Uero  (or.)  comes  110,  t.'.,  464,  :i.^. 
(iero  (or.)  comea  2üC,  5. 
Gcronis  (or.  i  pr.  iü'.%  so. 

(reroldus.OeroIt  (or.),  Kerold  us 
(c.  11). 

(icroldiis  aliliaa  .<.  Laureshani. 
Kcr'nldus]  comes  \  '.(iSO.  m). 
(ieroldiis  comes  (in  pag.  Isinincgouua  et 

Riittgouui  164,24.  278,  sn. 
Kerolilus  comes,  advocatns  Kunigundae 

inip.  697,  ib. 
(Jeroldus,  Gerolt  comes  60,"),  ää.  090,  5.  | 

697, 10 ;  iiliiis:  Gerolt, 
(Jonilt  comes  095,  ib.  690,  5. 
(iernlt    tilius    Gerold!    comitis   095,  25. 

«90,  5. 
(ierdt  09.'),  30.  090,  5. 
I ;  eri  ilt  ()9;},  30.  35. 
(iiTfildiis  serviis  Heinriri  Tl.  reur.  109,  i. 

GeroWia  (i'.  17),  Wahl  :ir.  den  Flü.isen 
(hi-i>  II.  ifalliDw  (x.  Ami)^lm),  it.I'rov. 
II.   I).   Turin,  aSO.  an. 

(»eronimiis  .*.  Hieronymus. 

(ierprchtzlioiion  (tr.  14.),  Gerbertshofen 
<id.  H'eiperlüJtofen ,  ich.  Jagst -Kr. 
()A.  Krailsheim,  640,  »5. 

Geri'ichesheim  f<ir.).  flerrenheim ,  pr. 
Uli.  II.  LKr.  Düsseldorf,  ü:iO,  i.>;  eccl. 
S.  Ypoliti  .'i^O,  15. 

(ierrih  (sp.  11)  presliitcr  .<.  I'uirzibiirg. 

(ierscndis  (c.  10)  435,5. 

Gcrulfus  (c.  16)  i-V-i,  ih. 

(ienindus  (c.  1.5)  coincs  (in  pag.  ßaden- 
gouue)  468,  3o;  ryt.  Geriiugus  oomes. 

Geningus  (or.)  comes  (in  pag.  Kinec- 
gouuuei  1,  j5. 


GcruDguH  comea  (in  pag.  Waltschin) 
470,4";  ob  mit  dem  (ienindiiii  coine« 
identixfh  f 

.S.  (iciuasii  (or.)  occl.  .3,'>H,  y.,. 

.S.S.  (iiTiiiwü  el   l'rolasii  nbhutia  m.  Mo- 

diolanensis  eccl.;  festivitax  «.  OkiiiiIh. 
Geniini  (c.  12)  591,  so. 
GerwiiieNsteinen  (c.  12),  Her  derherilein 

im  'l'hilrini/er  Wald, Sarhsen-M*ininfiet% 

Kr.     Afeinini/e»,     nn.      r.     Steinb<tch, 

(414.  :>.)>. 

(tCSB  (sp.  12),  Dliern-  ii.  Xiidern-Jrna, 
pr.   Uli.   llildestieim    I.Kr.   f!nllini/en, 

(:iUC,  30). 
(icsiliniis  (c.  15)  529,  20. 
Gesinegaimue  pagiis  «.  (Tcssioii. 
Ges'ildesdorph  (c.  10)  v.,    (lelxdmf,  pr. 

UH.  Cohten:   Kr.  Ahrn-eiler,    431,  i.-,. 
(iossano    isp.  14),    eccl.    S.   Nicolai    de 

(718,  5). 
Gession     (or.)    1..     Gcsinegauuue     (or.) 

I)agus.   Y  lim  (iessetn  <ld.    Sande,  pr. 

Kit.  Minden    Kr.  l'adrrljiirn,  125,  10. 

262,  ,'..  439,  15. 
{ictlo    (or.)    1.,    (ciVaV    in    Aiilinll    Kr. 

Ilidlenstedt,  525,  25. 
(lutwinc    ic.  12)    1.,    Zirinyenberi/,    hs. 

l'ror.     Starh-enbiirg     Kr.     liensheim, 

282,  1.  5. 
Geueringauueg  (or.)  299,  30. 
Geuise    dir.),    Gehesee,  pr.  Uli.  Erfurt 

Kr.  W'eissensee,  82,  10. 
Gcuiizo  (or.)  comes  290,  10. 
Gezeniannus  (c.  15)  comes  (in  pag.  We- 

ringiiwo)  408,  ih. 
Gezo  (or.)  miles  Heinrici  episc.  Uiiirzi- 

burgensis  4,  35.  5,  ö. 
Gezo  de  Mortara  4O0,  1. 
Gezo  de  Rade  405,  30. 
Gezo  de  .Stolezano  asi,.-.;    filiiis:   Eri- 

bertus. 
Gherardus  s.  Gerardu.s. 
Gigat  (iir.)   sumiiiitas,    Der   lierijrSi-ken 

Uli  auf  der  Grenze  :ir,  Uraiinsclnrei;/ 

(Kr.    Ilolzminden)    11.    dein    pr.     Uli. 

Hanmner  (Kr.  Ilumelnj,  299,  25. 
Gigiiclb)    f.sp.   14)   de  Ron^jano   715,  .30. 
Gillani  (c.  16)   C,      W'iisinny    Gilinroiirt 

bei   Uari'euiirt,    frz.     Dp.  Meiise    Ar. 

Verdun,    438,  20;    eccl.    S.    Amantii 
43;J,  20. 
(iilliiielt   (or.)   v.,    Gillenfeld ,    pr.    ÜB. 

Trier  Kr.  Dann,  450,  35. 
(limbitnri  (or.),  Gimbernti  (c.  12)  collis 

343,  .30.  615,  20. 
Giinellis  (c.  15),  coUina  de  589,  5. 
Gimnmsehim  (sp.  11)  pr.,  Gimbsheini,  hs. 
fror.    Uheinhes.ien    Kr.    M'orins,  50l, 
5.  (36). 

Gimundin   (or.)   v..    Münden,   Kr.-Hsl. 

im  pr.  RB.  JJildesheim,  532,  35. 
Ginasco  (or.)  376,  25. 
Gir-  ».  Ger-. 
Gisila    (c.  13)    mater  Heinrici  II.   reg. 

30,  25.  187,  20. 


IGi8ilbcrtu<i,GiielbortU8,Giael- 
!  b  r  0 1  (or.) ,  G  i  s  a  I  b  0  r  1 11 H ,  (7  i  1 1 0  - 
I      brot  (ü.  12). 

GiaelbertiiR  abbas  «.  Sena. 

Uiiiilbertiis  coine»  (in  pag.  Haapengouiio) 

485,  3». 
<iis(dbertii»  index  palucii  .169,  30. 
Gist-llicitiis  iudex  4116,  III.  407,20;  filii: 

Arb'baldiis,  l.anilricus,  Rcinedins. 
Giselbret   103,  m. 
Gislebret   ncrvus  .S.  Marine  Ai|iiingrnni 

JOH,    10). 

GiselhardiiM    »p.  IJ)  pixintor  j   679,35). 
Gisilharius  (or),   Ginillnrinii,   (ÜHilhc-niv 

(c.  15)  +  episc.  H.  Memebiirc;    arclii- 

episc.  ».  Magadabiirg. 
Gi>biringo  (or.;,    Ghislarenyn,    II.  Prnr. 

Somra     I).      Virctlli,      cnm    caiicl. 

S.  Üesidcrii  37«.  25. 
S.  Gislonns    (sp.    12),    .s'.  Ghislaln,    Itl. 

Priir.    llennegau  Ar.  Mons,    ü.  Petri 

moniist.  492,,'..   1:.);  abbn.s  t  Elephas 

';492,  20). 
Giso  (or.)  comes  (in  pag.  Oberenlogcnahe) 

213,  5. 
Giso  591.30;    filii:  (ruido,  Trasmnndo. 
Kiza  (or.)  470,  1. 
Gi/.a  (c.  17)  s.  Andreperga. 
Gisufus  (ed.)  iudex  palacii  369,  30. 
Gisulfus   (or.)    princeps   Oul,  25;   uxor: 

Gemma. 

(iiuiinna  (tr.  15),  Gironne,  frz.  Dp.  .(/•- 

denne.s  Ar.  ffedau,  627,  35. 
Gizelo  (c.  12)  serviis  S.  Mariae  Aipiis- 

grani  (168,  10). 
Gizuli  (or),  Gizznli  (c.  12)  «.  Arco  de 

Gizuli. 
(Tleliuntra(or.)  pagus,    Gau  in  Würltem- 

bery,  sir.  r.  Stuttijiirl,  178.35;    cum.: 

Hugo. 

I  Glizenuuilere  (or),  Gleisireiler.  br.  ÜB. 
I      I'fal-  BA.  Landau,  151,  10. 

Globoi'o  s.  Cloboco. 

Glussi  (or)  V.  319.  25. 

Gotbertua  (<•.  18)  434,  5. 

Giiddimari  Colle  (c.  14)   s.   Aqnaviva. 

GoilcFridesrod  (or.)  pr.,  Giiltfrie<lsr>ida 
Gd.  Kelcart.iberija  iKr.-Ilst.  im  pr. 
Uli.   Mer.iebiir;/j,   131,  15. 

Godfredi  (c.  10)  c.  435,5. 

Godefridus,  Gotefredus  (Hr.), 
Got  efri  dus  (sp.  12).  (xod  i  fridus 
(c,  14),  Gotdefridus  (c.  16)* 
Goto-,  Gottofredus  (c.  17). 

Godefridus  dux  rc.  yieilerlnthrinijen) 
4.34,  .15.  490,15.  517,1.  .'.47,2.1.  '606.35. 
077. 1. 111);  fratres:  (EthelofAc;  Adal-», 
Hcrimannus  comes. 

Godefridus  comes  (f  r.  Verdun,  Vater 
ile.<  rociV/.»;  434,  jn.  62S,  15;  coninx: 
Mathildis ;  frater :  .Xdalbcrn  archiepisc. 
Remensis. 

Gotefridus  comes  ;679,  40.  680,  5). 


rs4 


Namt'ii  -  Register :    Godefriiius  —  Gribua. 


Golcfreduäiancellariusot  Mediolanensis  iGosikcstorii  i,c.  11)  1.V2,  35. 

cofl.    preabitcr    in    <ltr    if«»y«»''«»i ;    Gosiliire,  (tuslurc  (i>r.1,  tiosliir,  Ciii>lariii 
711,»,  I      (e.  l'J),  GonIh  (C.   Kil  I.,  fioslar.  Kr.- 

I.     '..rrcdiis  in<>na>'hu9    ;{*).  la.  .Sfil,  s4.  '      i/«/.  im  pr.  Uli.  Hililenlirim,  124,  ii>. 


i.;ii.  jo;   friitres:  Nitardu>  iiionaulius, 

K"l)crtu9,     Willelmus    iil)l«ii>    Frui- 

tiiariiie. 
li.'defridu»  (iidvi'i-ntus;.  iUi,  i«.  'A'J't,  i. 

ÖftTi.  si.  »>'' ;    fnitre--  :  Arnuli>hus,  Ue- 

ninlus  ca)iolliiims  posteii  episc.  Caiuc- 

r«ceii8i>,  \V;lltlll■ru^. 
Godol'ridus  milos,  tiliiis  Bardimis  ciimiti!- 

Ml.  10. 

GudeJi»rdii>,    Gddehartns,    Giitehardus, 

Giilheliiinlu>  l'ir.'i,  Gol«hiirdii>  (conc.) 

alilia.-,  •■lasc.  .-.  Altaha,  Herdlfol'eld, 

Hildeiiohein. 
(iodeM-alrliu^,  Uotescalcliiis  (or.),  Gi>dc-, 

Gotcscalciis   r.  12)  episc  x.  Friffi>iiig-a. 

Godesdhu,  Omilir  Gode^dhilli  ("i".),  ab- 

l)ati^^u  «.  llcriulirti. 
Godibi  ('ir.),  Crnla,  s^chs.  KU.  u.  AU. 

Bautzen,  IM.  15. 
Godiiiycs  (ihm  [troM  ^   Gäddinga  Df). 

2,  077,  i.i;    ri/l.  Goddiiiga  v.,    Mühl- 

iHicht,-  Ury. '  216]  485,  i. 
Gi>ti/.i>  (ur.l  coines  221,10;    comitatus: 

Aiitwerf. 
Gc.dolfa^^eim  (i-.  16t    v.,    'lijizheim,   pr. 

Uli.  Aachen   Kr.  Düren.  481,  15. 
Gl>dolpnludu,^  (>ir.j  607.  j. 
G..dtiiie>reld  (..r.;  1.  :?98,  so. 
S.  GMcrici    {>\>.  12)   innnast.   ».    Spinal. 
Gngneiieimrt  (e.  18)  (66.Ö,  si). 
Goldaraperc    (or.)    v.,    GoUerberg    (id. 

Iiti!«:h<iihnrh,  lir.  Uli.  Obtrhayem  HA. 

Altölt ing,  277,  ij. 
GoldarUD  ''ir.)  v..  Goldern  Gd.  Ilütlrn- 

k-ofrn .    hr.    Uli.     Xiederl/at/ern     HA. 

Landshut,  278,  is. 
Giilciicizacethla    (nr.)    v.,    f  Koll:i<chen, 

x/lch».    KU.    Leipzig    AU.    Grimma, 

319,  SS. 

G..ll..gnyue     (>,..     12),    GolligOWi    (C.    15),  I  (j^„^,,„    ^  j.,       ,        ^.,.„„^;,    ,,.,;     ,.,.„„,;, 

J»er  GoUnch-Gau  in  Franken,  um  die  '•}'•. 

Goliath    (r.   zur    Tauber j ,     -168,   25. 

^t!74.  an;;  cum.:  Gumpcrtu>. 
Golthbiki     KT.),    GoUbike    (r.    lll    o., 

Goldbrck-,  pr.  UU.  Casnel  Kr.  Uinleln, 

310,  10.  4;i6,  15.  I  Graeni,  Grenigavvi  (or.)  pagus,  Gau  um 

G..mei..eva>  h-,  1S„  Gomez.e  Gd.   l".^- l      fn-eene   rliraunschweig  Kr.  ^^«"''f-'- 

Gomezk,   hl.    l'ror.    Xamur  Ar.  l'hi-        '•«"">-  '-^»9.-.,.  .,66,35;    c.in.  f:  Bot.,. 

lipperille,  (VJü,  ii).  Grafloii    op.    12 1.    Grufelde ,    pr.    Uli. 

Gi,iidHliiin(.'Cii     if.    14),     Gundelfingen,        Uildesheim  Kr.  Alfeld,  -;:ii)6,  so). 

liaden  Kr.  Frriburg,  22:{,  lo.  |  Grali,hi-It  .i.  Grapfelt. 

Gondezone  (com- u.Ioliaime,- de  Gondc-    yrgg^,a,„,  ,,jrj^    (iragnuiM   hii  Chiassa 

ad.  Arezzo    (it  l'rot.-IIst.),    inausus 
de  6Ü7,5. 


127,s5.  4Ü.">,so.  47.J, sa.  Ö17,i5.  .',18,  i5. 

651,  15.  652,  40. 
Goslinu!.  (eono.),  Gu!<lliuus>  (••.  12)407,  i. 

4(»8,  i:     f|•atre^:    Aimo    de    Liuui-iio, 

Girardu>. 
Güssia    (or.)  1.,    Guus,    .'^leiermarl.'    IUI. 

I^idien,    iiii,na>t.    |,iiellanim   S.S.   Ma- 

liae,  Andre:ic  .■»48,  35.  .">(iO,  5.  ti2.'!,  15. 

624,  10 ;    abl,ali»a  Cvnigvndis  ö49,  i. 
Go^tlla  (or.),    tlimtau,   pr.    Uli.    u.    Kr. 

Mo-seburg,  288,  s5. 
Gotaringo  (ed.)  cum  eccl.  S.  Petri  373,  5. 
Gotbertus  ».  bei  God-. 
Gotdedah  (c.  12),  '(  der  unterh.  r.  I'nter- 

Klltn    mündeiute   l.  ybb.  der  Klle  {n. 

Aliiide;      III     .Sachsen  -  ]]'eimar     Kr. 

Einenuch,    ,414,  5o). 
Gotefredus,   Gotehardus,   Gotescalebus, 

Goiizn  11.  ahnl.  s.  bei  God-. 
Gotti  (or.)  vir  30,  so. 
Güvcbexhu.'-en.    Gom-liesbuscn    (Ir.  14). 

Gauchshauseti     Gd.     Ilonhardt ,     irb. 

Jngst-Kr.  OA.  Krailsheim,  647.  i. 
Götilinhint  .«.  bei  (iuo-. 
Gozbertus  (sp.  11)    proliiter  .s.  Uiiir^i- 

burg. 
lozbertus  (tr.  l.'i)  elericus  628,  i. 
Gozpreth  (ur.;  697,  lO. 
Cozpreht  (c.  11)  097,  so. 
Gozfelt  (i,r.)  l>agu^,   I>us  Gozfeld  im  br. 

Uli,   i'nterfrank-en,   19.").  so. 
Gozollingun  (or.i,  Cozoltinga  (conc.)  v., 

?  GutzMunfi    Gd.  Ilaberskirchen,   br. 

UU.    Siedei-bayern     HA.    IHngolfing, 

114,  S5.  115,  SI,. 
Gozohie.-heim(sp.l2)l.,  Wüstung  Gos.iel.i- 

heim    nnö.    r.    Kc/relsheim,    hu.   Fror. 

Uheinhexaen  hr.  Alzey,  (642,  4n). 
Giizteuuisvi    (or.).    KraiiKiiick,    pr,   Uli. 

Potsdam  Kr.  ISceshoir-Storhoir,  105,  1. 


Kaulenbach,  pr.  Uli.  Trier  Kr.  liern- 
I      k-axicl,    043,  I  . 
I  Grariana    ic.  18 1  ra>tr.,    Grezzana,    it. 

l'ror.  u.  f).  Verona,  390,  s5. 


Gondralda  (c.  13)  vidua  6"».",,  3i:.  606,5; 

tilius:  Rodgcriis. 
Gondumum    f«p.   12/,    .'  Gaiulerlot    Gd. 

iJour,  bl.  l'ror.  Jlennegau  Ar.  Hon», 

'492,  S5/. 
tioofredus  «.  Garifreda.^  de  Liuurnu. 
Gonleriiu  «.  Guntheriun. 


Gonzo    (or.) 
Cunizu. 


«crkii«    287,  15. 


Vgl. 


(iragno  lor.),  triiist  beim  .Monte  Gragiio, 
bri  (iallicauo,  it.  I'rov.  Massa  c  Carrnra 
II.  Casliinuorodi Garfagnanu,  S.  Petri 
f.  in  539,  35. 

Grayepaeb  (e.  14)  eomitatus,  r.  Grais- 
barh,  br.  Uli.  Schuabrn  HA.  Donau- 
irörlh,  'tib'J,  III,. 

Gramiciola  (sp.  12)  rivus  (289,  !5). 


Granano  (or).  Gragiianu  bei  Monte 
Fiesole  Gd.  I'oiilassierc,  it.  l'ror.  u, 
l>.  Florenz,  e.  in  358,  an. 

Graniisco  (e.   17)  381,  lo. 

Graiicoua  (c.  17)  castel.,  (Iraiiconu,  it, 
J'ror.    i'icenza  l>.  Harl/araiio,  205,1. 

Graniano  (ed.),  Gragnano  <id.  I'elle- 
grino  l'armrnsc,  it.  l'ror.  I'aiiiiu  It, 
Horgo  .S.  Donuino,  res  lialdulli  ab- 
bat is  et  Landulli  diacoiii  37.3,  15. 

Grapfelt,  Grapfelt,  Grapfeld,  Grafphrlt 

(or.)    pagus,    her    Grobfrld  -  Gau    in 

l'nterfriinken     u.    Thüringen,    34,  i. 

206,  s5.  257,  15.  550,  i ;   com.:  Gcbe- 

liardus,  Otto, 
tiraseuertus  (conc.)  de  (Vresedu  4(15, 3U. 

4o7.  so;fratres:  Aldo,  AribaUlus.  Astul- 

fu8,  Ubertus. 
Graseuertus     (conc.)     de     .Scarainanuo 

406,  15.  407,  5. 
Grasmarasaha    (or),    über-    u.     L'nler- 

(irasinser,  br.  Uli.  Xiederbagern  HA. 

I'farrk-irchen.  277,  25. 
Grasmarasaha  (or.)  .>••.  Durriu  -  Grasma- 
rasaha. 
Grasso  (or.)  *•.  Casale  (irasso. 
ürasznlzun    (c.    15),     Krassolzhrim,    br. 

Uli.    .Mittel  franken     HA.    Schvinfeld, 

633,  10. 
Gratianus  (c.  11)  351,  35. 
Gratigata,  Gratizata  (or.)  vinea558, 35. 

590,  30. 
Gratinaria  (c.  17)  381,  lo. 
Grauadona  (or.)   Graredona,  it.  l'ror.  ii. 

I>.  Como.  325,  lo. 
(iraualona  i tr.  14)  c.,  Grarrllonu,  it.  l'ror. 

I'aria  l>.  Morlara,  401,  30.    402,  in. 
Griuiilinchimuii  (or.)  v.,  Graflkofcn  Gd. 

liubach,    br.    UH.    Xicdcrba.i/ern    HA. 

IHngolfing,  278,  so. 
Grauina  (c.   17)  vallis,  ?   /'«.v    'Tli(d  der 

Grana  fr.  zum  l'o,  m.  bei  Vulinza)  in 

der  it.  l'ror.  Alessandria,  381,  lo. 
(irauindorff  (c.  151,    Gross-Gn'ifendorf, 

]ir.  UH.  u.  Kr.  Merseburg,  571,  lo. 

(irazzcMibacb  (sj,.   12)  aqua  (664,  so). 

S.  Gregorius  344,  15. 

S.  Gregorii  cella  597,  lo. 

S.  Gregorii  (or.)  pertinentiac,  rivus,  Im 
S.  Gregorio  <id.  Termtili,  it.  l'ror, 
Campobasso   l>.   Larino,  615,  •in. 

.S.  Gregorii  (or.)  c.  colla,  eccl.  .v.  Paterno, 

Petroio,  Potiostorli. 
!  Gregorius  papa  (V.)  354,  ao. 
'  Gregorius  abbas  «.   Kcneuentum. 
I  Gregorius  (or.)  archi|)rcsbiter«.  Ferrana. 

Greiiieias  v.  s.  Engreiiioias. 

Grenigavvi  pagus  x,  (iraeni 

j  Grctinge  (sp.  12l  pagus,  '<'ff»  im  pr.  Uli 
!      Lüneburg,  (307,  l). 
I  Greue    (Or.),    Grere,    it.   l'ror.    «.     /'. 
Florenz,  282,  S5. 

Gribna  (or.)  v..  Wüstung  Greifen  zir. 
KretZKchnu  n.  Iliisrhirilz,  pr.  Ulf. 
Mfrsfbitri/   Kr.    Wrissi-nfets,  82,  s.'i. 


Niiiiicii  -  l{i'>.'ihli'r  :    tiric/.|mli  • —  lla;.'iiii. 


r85 


ürio/iiah    (or.)    v.,    drieshiirli,    hr.   Illt. 

yieilerhai/ern   IIA.  hiit<ii>lfniii,  'JTH,  ■n\, 

(irifodir./  5110,  i6;filii:  (»erardusiSuppo. 

(irifi'ii  <or.)  ü07,  i6;  filius :  Uuido. 


(iudega  (or.),  plel>a  S.  Muriv  in  .'{70,  lo. 

ftudpiistidi'   (ti|i.   l'Ji  I.,    liwlnurinil,  /»•. 

UU.    llilileHlirim    Kr.    l'rini,    (iWÖ,  16). 

Gudici  ».  Schiitui. 


Griffo   de    F{oiii;aiio    71.'),  aft;    Oriffoni«    Oudincrc(or.),  (iuddiiijfun  (»p.  12)  pa({u\ 

ciislr.  «.   Ijusi^iinni  castr.   (Iiii  Lucig-         Umi  »"    ''"•  /"■.   I'ror.   Iliiiiiiiirn-,  :ir. 

„Ql,„)  I       i/o-     l^inr    «.     dein     lieiiirilekfn     Ith,  j 

GiiKuasco  (conc.)  .-astel.,  fhignasro,  it.       <300.  «>•  ^'H'  '»;  com.:  Liudulfu.. 

J'ior.  i(.  /».  Xur/ira,  4(l5,  »o.    400,  lO.    Guido  s.  Uuido. 

4<tS,  15;  ».  Odo  do  liriffiiasro.  ,  tiuieryum,    (Tuiereium    (c.    18),    Oiffj/, 

Giiliano     (or.),     (Iiifiliano     fii(.     I'ierr        lil.  I'ror.  llntnrtiiiu  Ar.  Mon»,  (40(5.  i). 


.s'.  Stefano,    it.    I'ror.    ii.    /'.    .irezzo, 

terra  de  558,  16, 
Cirilliauo  (ed.)  373,  .'>. 
Griiiii/."(c.  11)  filius  Hildeprandi  coniitis 

:i51.  i."i.  Sil.  520,  15. 
(irimaldus  (c.  18)  t  4ü«,5;  filius:  Ingel- 

l'redus  comes. 
(iriiiioaldus    (or.)    (iOl,  an;     germanus  : 

Alfaiius. 
(trimolt  (c.  16)  OiCt,  3o.  a5.  f.'Jh  i. 
Urineo  (e.   17)  rivulus,    ein   l.  Slih.  des 

liiihodiau  (r.  zur  Meu'ihe)  im  fr:.  Dp. 
ViHMies  Ar.  S,  llir,  m.  iinterh.  r.  Senonen, 

:m,  16. 
Griniacula  373,  w. 


Guilla  «.  Vuilla.  { 

Guisponis    (ap.   12)    ca.str.    ».  Montegio. 
Guiteri  (c.  lU)  pratuiii  433,  30. 
Gumberti  (or.)  .Solium  «.  Solium  Gum- 

berti. 
Gumpertus  (sp.  12),  Gvmbertus  (c.  14), 

Gumliertus    (c.    15)    oomes    (in   pag. 

Budengi'uuc.  GoUngovue.    Iphigewi; 

40.S,  ib.  476,  36.  63.!,  6.  <674,  3o). 
Gumpo  (or.)  advocatus  159,  30. 
Guncelinus  n.  Guiitherius. 
Guncenahii   (or.),    <lun:enou,    lis.   I'ror, 

O/ierlienni'n    Kr.    htiuterhurh ,    29 1 ,  36. 
Gundelburtus  (c.  17)  [episc.  Senonensis 

fictitius]  t  333.  35. 


Grobion  (c.  11)  fl.,  Oas  Verloren  XVasser,    g  (i„„delinde  (tr.  13|  moua.-t.  *.  Hohen- 
r.  X/jfl.  der  biick-au  (zum    lirnthng- 
See      im    pr.     Rh.     Maf/del/uri/      Kr. 


Jerielioir  I,  248,  1. 
Grödiscäni  (or.)  v.,  Groitzichen,  pr.  RB. 

Merxehurg  Kr.    Weisxenfeh,  82,  S5. 
Grodisti   (or.)    urbs,    (irmlltz,   pr.    RB. 

Merseburg  Kr.   Torgau,  111,35, 
Grogi  (or.)  607,  lo. 
Grona,  Grönaha,  Gruona  (or.),  Grouna 

(c.  12i.  Grounaha  (c.  17),  drone,  pr. 

RB.  Hildesheim  LKr.  Göttingen,  12,  i. 

287,  -Ib.  312,  5.  011,  35.  613,  i.  614,  i. 
Groso  (or.),  Grosso,  it.  Proc.  u.  D.  Turin, 

714,  .5. 
Grothisti(or.),  Gröditsch,pr.  RB.Frank- 

fuii  a.  0.  Kr.  Lübben,  105,  l. 
Grumulo  (c.  17)  castel.,    Grumolo  delle 


bürg. 
Gundissa  (sp.  12),  Kirchgöns,  hs.  I'ror. 

Oberltessen    Kr.    Friedbrrg,    468,  :!5. 

(674,  3(l^. 
Gunheriourte    (tr.   15).    Guintouii,   frz. 

I>p.  Ardennes  Ar.  Vouziers,  628,  5. 
Gvnigvnda  s.  Cunigunda. 
Gunnesburin    (c.    14),    Cottsbüren,   pr. 

RB.  Ca-ssel  Kr.  Hofgeismar,    5.'>1.  35. 
(iuntardi  (or.l  (•.  391,  :iii. 
Guntliardus  (or.)  archidiacnnus  s.  Tau- 

rinura. 
Guntardus    (sp.    12)    diai-onus    380,  15. 

630,  35. 
Guntbret  (c.  12)  servus  S.  Mariae  Aquis- 

grani  (168,  lo). 


Badesse,  it.  Fror.  u.l).Vicenza,20r>,\.    Gunthereshusun  (sp.  12)    1..  Wieder-  u. 


Grunenprunnen  (c.  16),  eine  Quelle  bei 
Krlenbaeh,  br.  RB.  Pfalz  BA.  Pir- 
masens, 40,  10. 

Gniouavua  (or.)  fl.,  I>er  Grunabarh  (Die 
Grüne),  r.  Xbb.  der  Ripparh  (r.  zur 
Saale}  impr.  RB.  Merseburg  Kr.  Merse- 
burg u.  Weissenfeis,  m.  bei  Klein-Göh- 
reii,  82,  30. 

Gnionuelt  (or.),  Wüstung  Grünsfdd  bei 
Remlingen,  br.  RB.  i' nterf ranken  BA. 
Marktheidenfeld.dronochht.dieGräns- 
felder  Mühle)  412,  *o. 

Gualandi  (sp.  14)  «.  Montis  Gnalandi 
castr. 

Guamo  (or. ),  Guamo  Gd  Capannori,  it. 
Pror.  u  D.  Lucca,  S.  Angeli  eccl.  in 
539,  30. 

Guardia,  Quardia  (c.  12),  Guardialfiera,  \ 
it.  Pror.  Campobasso  D.  Larino,  castel 


Ober  -  Goiuiershausen,  pr.  RB.  Cohlenz 
Kr.  S.  Goar,  (638.  so.  643.  5>. 

Gunthcrius,  Gvntberius,  Guntheri.  Gvnt- 
heri,  Gunflierus,  Guntliericus,  Gun- 
terias,  Cunthcrius.  Cunterius,  Guntha- 
rius,  Gundharius  (or.),  Guntarius. 
Cuntharius  (c.  12).  Gonterius  (c.  U); 
Gunzelinus  (or.),  Guncelinus  (c.  11) 
cancellarius  in  der  Recognition :  2<lO,  15. 
201.  25.  224.  3«.  225,  io.  227,  sii.  228,  sä. 
230-279.  281.  35.  28.5—28.8.  291,  lo. 
292,5.  29r>— 322.  327.  lo.  386,.->.  391, 3i> 
(für  ital.  Kmpfiinqer}.  396  —  399. 
409  —  425.  4.15  —  446.  449  -  451. 
4öe_47ü.  474  —  477.  479  —  497. 
502  —  511.  516  —  519.  522  —  5.39. 
549  —  556.  560  —  tx:\.  611—614. 
019-629.  033—644.  \654.  an.  664,  m. 
666,  4n.  671.1".  673.  .15.  675.1.  676,5. 
680,15.  683,  S5>;  archiepisf. «.  .Salzburg. 


de  592,  1.  593,  20;     iräre   nach    einer 

sp^-iteren  Glosse  des  Leo-Codex  mit  Ripa    Guntherius  monachns  <684.  15). 

mala  (s.  d.)  identisch,  rgl.  Mon.-Germ. 

SS.  7,  661  Z.  46  f  .V.'  b.  \  Guntpolt  (or.)  comes  895,  «5.  696.  5 

Kniserurkiinileii  111. 


Guntramuui  (c,  15),  Guntramiia  (c.  10  > 

86.  15.  98,  10. 
(iun/.eliuiin  «.  (iuntherius. 
Gnu/iiichouuD  (or.)   v..   Unter-  u.Obtr- 

Günzkofen    Gd.    Grimltach,    br.     IUI. 

.\ietlrrb(igern    BA.  IHmiulfing,  278,  tu. 
Gotilinliint    mr.)   1,  Gillinlund  Gd.Srr- 

barn,   br.   RB.  ilberjifalz  BA.  .Vri/<i- 

burg  rorm    Wahl,  407,  s<i. 
Guajiinro  (or.  i,  Guiuago,  it.   I'ror.   ii.  D. 

Brescia,  373,  5.  öl-'l,  i. 
(iuauua  (or.),  <tuauc  (c.  15^  v.,  Geiua,pr. 

RB.  u.  Kr.  Merseburg,  288,  W).  479,  6, 
(ivtcrena(or.),  Alten- u.Groluen-Goltrrn, 

pr.    RH.     Krfui-t     Kr.    I.uni/ensiilza. 

480,  16.  481,  6. 
üutistat  (or.).  tlottstnli,  pr.  RB.  u.  LKr 

Krfurt,  ixler  rielleicht  Gustedt.pr.  RB. 

Ilildeshrim    Kr.  Miirimbuni  i.  Iliinn.. 

510,  5. 

II. 

H.  rc^aiiH  K.  Hildigart. 

Habcctiental   (c.   12).  ?  zir.  Ohrdruf  u. 

Srhirubhauseii,Saehsin-Kobiirg-<!othii 

llflt.  Gutha,    ,414,  15  . 
Habubpah  (or.  i  v.,  Ilabach  Gd.  L'nlrr- 

dietfurl,    br.    RB.    Siederbagern    BA. 
I       ICggenfelden,  277,  S5. 
Habuhunislu-iiii    (c.   16).    lla/jsheim,    el. 

B.    Obiielsiiss    Kr.  Malhausen,  101,5. 

t  Habundius  *.  Abundius. 

[  Hacadeus  (tr.  15)  628,  r,. 

f  Hacbingun  (or.),  Ober-  u.  l'nler-llurhiiig, 

I      br.   RB.  Oljerbagern  BA.  München  I, 

<        65,  25 

Hadauvich  (sp.  12)  mons.  Der  Grosse 
Arber  im  Böhmerirald,  br.  RB.  Siede r- 
bai/ern  (auf  dtr  Grenze  der  BA.  Regen 
u.'  KötztingJ,  (664,  25>. 

Haddonis  (c.  16)  castr.,  Hattonchüttl , 
frz.  Dp.  Meuse  Ar.  Comniercg,  43;i,  15 

Hadeburun  (or.),  Hatheburun  (c.  17)  v., 
Ileiideber,  pr.  RB.  .Magdeburg  LKr, 
llalberstadt,  574,  20.  (654,  15) ;  pr.  in 
!       612,  25. 

Hadel  (c.  12)  1.,  n-üst  bei  Pabstorf,  Braun- 
schweig  Kr.    Wolfenbüttel,  308,  SO. 

Hadeliuia  (c.  14)  v.  117,  30. 

Hademinni  (or.)  c.  Hedemünden,  pr.  R H. 
Hildesheim   Kr.  Münden,  4.80,  1. 

Haderibcsprucga  (or.)  1..  Hersbruck,  BA.- 
Hst.  im  br.  RB.  Mittelfranken,  271,  18. 

Hadewig(sp.l2),  Purchardi  ducis  vidua 
(Herzogin  r.  Schiralien)  f  <655,  25. 
656. 5).' 

Hawidis  (c.  18)  comitissa  (  Tochter  Hugo 
Capets)  (495,  15) ;  filii :  Lainbertus. 
Kaginerus  comes. 

Haeslinga(or.),  Hasalinge  (c  14)  moiiast., 
Heeslingen,  pr.  RB.  Stade  Kr.  Xeren, 
60,  1.  10.  411,  16.  30. 

i  Hagna  isp.  12)  fl.,   I>ie  Haine,  r    Sbfl. 
der  ,'<chelde  im  Hennegau,  in.  liei  CoiuU', 
i      492,  10  ;  rgl.  Hiinau. 

99 


7S6 


Nainpii  -  Ki'iristfi-:    IliihuUl- —  llaultus. 


Hahold   (or.^    votaea  t  '26-2,  i.    439,  is; 

1      ■      \        V  "    .     .  Erpesfcld,  Oam- 

iir>><   Lniii-niieka. 

.    .\  liitiTjfii,    Piiterc«, 

.    Sill.iki,    Siiiatfeld, 

1.............    ..lueresga. 

Hahuseii  (c.  10)  pr.,  Ilnhnugfii,  Bi-nun- 

xc-liireiji  Kr.  Goiiiierislieiiii,  509,  sii. 
Haies  (c  17)  ».  Longa  Haie«. 
UaiiiiK  0.  Heimo. 
Hainati    (r.  lüi    pnirus,    comitatus.    Der 

lUnnffinu  fron  lirr  Ilaine,  n.  Uaj^naA 

W4,  »".  \077,  4). 
Uaiiirich,  Hainrii'us  ».  Heinrinis. 
Hairicicurte    ^tr.    l'>)    v.,      Harricourl. 

frz.  hp.  Ardfnnm  Ar.  i'ouzirn:,  028,  i. 
Hai,    Halla  (or.)    1.,     Unchmhall,    hr. 

lilt.  Oherboitrrn    HA.    Hfrrlile*<ia(ie n , 

l!<7,  ^>.  30.  09.'»,  15. 
HulaoboliUssun    (sp.    12),    f  Jlalbf    (iii. 

Kopixiihrilfiiit,  pr.  KU.  llannnri'r  Kr. 

Iliiiiiehi,  (3ilO,  io). 

Hiililruniriii  if.  lö)  v..  UrMrnnitrn,  pr. 
UH.  iirrsrinirg  Kr.  Kri-artubfrija, 
70,  35. 

Hal..stron  (c.  15),  HnlUni.  pr.  KU. 
.Müniilfr  Kr.  Kor.sfrl(i,  470,  io. 

Halstat  (or.)  v.  pr..  IlfiHsladt,  hr.  Uli. 
OltrrfranA-ni  HA.  liamlierff  I,  100,  .lo. 
317.  30. 

Halteriuia  (<•.  14)  c.  117,  ;io. 

Haluerstedi  (or.).  Halljerstadensis  1.. 
llalhrrataiU,  SKr.  im  pr.  KU.  Mati- 
(Ifburfi ,  l."i.  i.",.  4<t9..  ;io.  Hiiluersta- 
densis,  Haluerstatensis.  Haluersteden- 
sis,  HuH>erstateii9i>,  Halberstadliensis 
(or.),  Halverstadensis  (c.  12),  Halljer- 
stadensis (tr.  13)  eccl.  S.  Stepliani 
15.  so.  s5.  55,  lö.  70,  30.  3h.  290,  i. 
.V25,  io ;  episc.  Arnolfiis  ( unrichtig  Ar- 
noldus)  15,  an.  .">5,  is.  »j.  57,  i5.  70,  25. 
»1,  iri.  103,  so.  171,  S5.  .'DO,  1.  313,  »o. 
475.  111,  51S,  5.  525,  20.  <G54,  5> ;  pa- 
rorhia  80,  10. 

Hambrina  (or.)  fluviolus,  Dir  Kinmer, 
I.  X//fl.  ilfr  W'egfr,  m.  hri  Kmmrrn 
(pr.Kh.llaiinorrr  Kr.llritnriii),  125.1,^. 

Haiiiedeiis  (or.)   140,25;  filia  :   Herta. 
Hamedeus  028,  10;  neptis:  Mainsiiindis. 
Haiiiercsleua  (c.  1.5)  o.,  Hamerdelien,  pr. 
Uli.     yiaqdfbitrg     Kr.     Ihrlirrslehen, 

571,35. 

Hameritte  (or.),  Op-Ilemni,  Xifderlantie  ; 

l'ror.  (tfldern,  eccl.  de  167,  5. 
Hanierstein,  Hamersten  (or.),    Ohtr-  u. 

Siedrr-llawmrrKlein,  pr.  KU.  CoMeiiz 

Kr.   Xriiiriril,  .",50.  ;..  557,  |0.    50<l,  15. 
Hammaburt',  Hamtriaburfrcnsis  (or.)   1., 

Ilmiihiirtj      tl'reir     Stallt,      Ikutxchf» 

Kfieli),  "lonast,,  eccl.S.Mariae  59,  :to.  x<. 

00, 10. 15.  411,  ».  ni/c/i  BrcmcnBis  sedes  ; 

'     '       '■  ■    «.  IJrcmun. 
H  -,  Heiiimetina8(c.  18), //"/»/»- 

iirr'  •!•  :-FlorFiinrg,    hl.   l'ror.  Xamiir 

Ar.   I'hiliiiprrillf,  /495,  so.  490,  I>. 
H  li     'rir.)     <•.,      Iliiinintniitfdt, 

lliliimluim     Kr.    Smihtim, 

j3Ü,  i'j.   j". 


Hamuutcspali    (or.)    v.,    lliimmerslMirh, 

hr.  Kit.  yiedfrhni/rrn  HA.  Kfiyenfrl- 

ilrn,  277,  25. 
Haiieton  (sp.  12)   tinviolus,   Ihr  llanne- 

ton,  I.  Shh.  ilrr  lliiine  (s.  Ha^na)  in 

(Irr  hl.   l'ror.   Ilenncijiiii  Ar.  Moiis,  ui. 

iintrrli.  r.  Honssii,  492,  10. 
Haneuuiliro,  Haniiiuilori  (sp.  12),  llnn- 

irdlrr   (iil.   KUrhingi ii-lliininiirr,  pr. 

KH.    Trier  Kr,  Sanrhriirhrn,  ((»38,  30. 

04:1.  ;.). 
Hnnnonia  (tr.  15)  v.,  Iliinnogne-S.  Mar- 
tin, fr:.    Dp.  Ardrnnfs   Ar.   .Mrzivrrs, 

027,  ;i5, 
Hansciiesheiiii   (c.  12)    1.,    Ilnnihrliiilis- 

Itrini,  Hatirn   Kr.  Ileidtlhrrg,    644,  25. 
Hapoiiis    (c    10)  c,    irüst  hri  U'oi'l,  frz. 

I>p.  Mense  Ar.    Verdnn,  43;f,  :ti>. 
Hnrad  (c.  17)  fontana,    die  (Quelle  eines 

roH  der  Ulihe  sii.  der  l'lnine  zir.  Haut 

de  Itt    Viertle  11.  Luc  de  la  Mnix  herah- 

flicxKendrn  liarhe.s,  frz   Dp.  Vosfle,i  Ar. 

S.   Die,  334,  1". 
Harbodi  (c.  10)  v..  Ilerhenrille,  frz.  Dp. 

Meiise  Ar.    Verdiin,  433,  1. 
Harbuleis  (c.  17)  334,  lo. 
Harclianbaldus  .v.  Erkambaldus. 
Haj'ilaiiuijfus  .<,  Hartuuicus. 
Hardkiriclia    (or.)    1.,    Hartlrirelien,  hr. 

KH.  Siederhai/ern  HA.  Laudau  a.  Is., 

32,  40. 
Hardego,   Hardegouue,  Harthega,    rer- 

»c/ich//. Bardaga  (or.)  pagus,  Der  Harz- 

fiaii  fnin  den    llarz\    55,  15.     186.  5. 

241,1.  574,20.  012,25.  (0.')4, 15);  com.: 

Folcinarus,    Ippo.    Liudgerus,    Rich- 

pertiis. 
Harderen  (c.  14),  llerdern  (id.  Freihiirg 

(Kr.-Ilst.  in  Baden),  223,  1». 
Hardeshem  (sp.  12).    Iliirdes.se,  pr.  KU, 

IJinehtiri/  Kr.  Cifhorn,  (307,  i). 

HardinL'liiison  (or.)  pr.,  ?  Heddinghansen, 
pr.  KH.  Arnsherg  Kr.  Hrllon,  oder 
lliddenliansen,  pr.  KH.  Minden  Kr. 
Herford,  022,  20. 

Hardoinus,  Hardiiinus  s.  Ardoinus. 

Harichii  (sp.  12)  abbas  ».  Treueri. 

Haringeluisen  (sp.  12),  llerrenhaiisen, 
pr.  KH.  lt.  LKr.  Ilonnorer,  (300, 2.i). 

Harlissi'iii  (sp.  12),  irüsl  hei  Itzitni,  pr. 
KH.  HiMesheini  Kr.  Mnrienhnrg  i. 
llann.,  (306,  20). 

Hai'mdcseih  (c.  16),  KIrehaieh,  hr.  Uli. 
L'iütrf ranken    BA.  llassfurt,    633,  5. 

Hamiiiiiacum  (sp.  12),  flarniignirs,  hl. 
I'riir.   Hennegnn  Ar.  Moiis,    (492,  30). 

Harn'a  (or.)  v.,  Ilaurhof  <ld.  Kihndorf, 
pr.  KH.  n.   LKr.  Aaehen,  4M4,  10. 

Hart  (or.)  silvo,  lag  hei  Marl.-griifnrn- 
«iedl,  Siedrriisterreich  HU.  tlross- 
Enzcrsdorf,  .582,  15, 

Hartbalic  (or.  1  1.,  Iliirrharh,  hr.  KH. 
L'nterfrunhen  H.\.  I.ohr,  412,  20. 

Harthega  «,  Hardego. 

Hartman,  Hartmann  *.  Ardcmaniis. 


Hartuuicus,  -vvicus,  -uieus, 
-wie,  -  V  u  i  c  ,  -  V  V  i  0  h  ,  -  u  u  i  g  u  s , 
-viiigus,  Hardauuigus  (or.), 
H  art  \v  icus  (c.  13). 

Hartuuicus  archiepisc,  ,  »iicWifi/?  cpisc.) 
.V.  Salzburg. 

Hartvuic  palatinus  ci imes  095,  2.").  liUil,  .■, 

Hartvvic  695.  30.  690,  in, 

Hariiotliorpa  (or,)  y.,  Ilalligdorf,  jir.  KH. 

Liinrhurg  Kr.   I  Izen,  132,  2", 
Hasalbach    (er.),     Ilaselhach,    hr.    KH. 

Sehirahen  H.i.  Seuhnrg  a.   D.  25,  3i>. 
Hasaliiigc  luonast.  «-,   Haeslinga. 
Hasalpall  (or.)  1.,  Ilaxelhach  (id.  Kbers- 

/wint.hr.  KH.  Miederhai/ern  HA.  \'ils- 

hihiirg,  270,  30. 
Haslianieusis  pagns  s.  Haspengomie. 
Hasela    (c.    14),     ?    Hasel,     Hoden    Kr. 

Lörrach,    oder    llaslaeh,     liuden    Kr. 

Kreihnrg,   144,  10. 
Hasclbach  (nr.)  aliliatia,.*'  Olier-ii.Xirdir- 

llaslach,  el.  H.   I'nterelsass  Kr.  Mols- 
heim,  192,  25, 
Haslud  (c,  16)  pr.,  Xeder-n.Op-llnssell, 

hl.  l'ror.  Oslflandern  Ar.  Aloit,  434,  25. 

Hasmareslieira  (0.  121,  Ilassmersheim, 
Hoden  Kr.  Mo.shach,  202,  :im. 

Haspongoime  (or.),  Hasbaniensis  (c.  14) 
pagus,  lla.shaie  (Ileshagr)  in  Helgien, 
117,30.  48.5,30;  com.:  Gisilbeitus. 

Hassaga,  Hassega,  Hassegowe  (or.)  1. 
pagus,  Der  söchsich-OKlfölischi  llessen- 
gan  im  pr.  KH.  Mersehiirg,  112,  35. 
255, 20.  421,5. 10.  479,5.  .572, 20.  57.!. 20; 
com.:  Burchardus,  (»ero,  Sigil'ritlius, 
Thiedericus, 

Hassin,  Hessiga  (or.),  Hassi  (ed.),  Hesse 
Saxonicus  (c.  11)  1.  pagns,  l>er  silch- 
sisch  -  engrische  llessengaii  nm  Hof- 
geismar u.  die  Diemcl  (I.  yhfl.  der 
Weser),  pr.  KH.  Minilen  n.  I'assel, 
Waldeeh,  317.5.  474,5.  .522,25.  501,35; 
com.:  Dixlico,  Heremanuiis.  (Doch 
rgl.  Koqnes  L'B.  von  Kniifiingen  1, 
Xachtrag  zu  S.  5.) 

Hassia.  Hessigouue  (or.),  Hessin  (sp.  12), 
Der  frönirische  llessengau,  r.  Cdssel 
sd.  (pr.  KH.  Cassel,  Waldecl.),  210,25. 
(217,1).  41(),25.  521,30.  .527,25;  com.: 
Fridcricus. 

Hastvalo  «.  Astfala. 

Hatlieburun  s.  Hadebuniu. 

Hatherbiki  (or,),  ITatlierbike  'c  1.5), 
(iross-n.  Klein- fle.sehecl,-,pr.  KH  l.ilne- 
hurg  Kr.   falzen,  110,20.  405.  >. 

Hatlierichesheni  (sp.  12).  Ileersnm,  pr. 
KH.  Ilildesheim  Kr.  M((rienhurg  i. 
llann.,   (.306,  2n). 

Hatresgauwe  rgl.  Xatresgauwe. 

Hattenbach  (c.  12),  Die  Kesse  r.  Xh/I. 
dir  Hörsei)  otirr  einer  ihrer  Xelien- 
u.  Seitenht'lehr  hei  Ehersli'idl  (Sarhsen- 
Kohurg-dotha  Hgl.  Hot  ha),  (414,10). 

Haulfus  (ed.)  abbas  s.  Helniuuardes- 
liuMun. 


Xmiioii  -  Kcpsler :     Iliiiicllierf;ciiiii»  —  IIcMu-iohIici 


TS'; 


llaui'llicrjjensis  (or.),   i\   Hiirrl/tfr;/   (pi: 

J{U.  I'ntsiliiiii  h'r.  11 'csf /);•(■// mV; ),  cpisc. 

Hililorii-us    l((4.  a.>;     Erims    -.'TO,  iä. 

;U-i,  ;iu.  437.  1".   liH,  lo.  475,  i.'..  .".18,  5. 
Haui'i'i;n    nr.)  1.,  O'aii  um  llan'n/o  (dil. 

\['e//i  iitriipp,     Lippf)    um     llarrfharh 

(!.  .\/>/>.  ilrr  \t'irrr  //.  zur  W'isrrJ,   iii. 

I>ei  h/iiniliiiiineii',  "_'<!!,  i.  439,  i.'>;  com. 

t:  Hnh,.lcl. 
Iliiimrlim  (c.  14)  o.,  Iluirrluli,  pr.  UU. 

llililrKlirhii    Kr.   (limltir,   43(i,  15. 

HuwMis  n,  Hadewifr. 

Hauuohm-st  (or.)   1.,  Ilnrrhnxl,  pr.  JtH. 

I.iliiehiini  Kr.  f'hni,  l.'i2,  s.'i. 
He/ii  (or.)  iiiulier,  uxor  l'atiinis  390,  3ü. 
Hazo  (or.)  73,  a. 

Hii/.i>  >ervit>iis  Bamliers^ensis  4'J6,  i.'i. 
HazzoiecDservieiis  Humlier^'ciisis  426.15. 
HelierharJiis,  Hcberardus  «.  Ehi-rliardus. 
Helieratat    (or.),    K/tfmtadt,    lix.    I'ror. 

Stitrheiihurg  Kr.  Darmstadt,   1,  an. 
Herelo  Ä.  Heinricus. 
Hc.lmrst    (i-.   14),    Kickhorst,    pr.    Uli. 

I.iini/jiirt/  Kr.  (lifhnni,  1.V2,  35. 
He.ilesdorf  (..r.)  1..  lht:elx(lorf.  hr.  Uli. 

Olifrfrdiikeii       HA.       Khermamisladt, 

2<MI,  1. 
Heciliiius,   Hecilo,    Hecil   .^■.  lloiiiricus. 

Htililentlicirp    (sp.    12)    1.,    Ilallrmlorf, 

Jirtiiiiixcliir.  Kr.  U'olfeiibiitle/,  (3(M),  I5>. 
Hefta  (or.)  v.,   Oher-Ileft  GrI.  Diepolts- 

hircheii,   hr.    KU.    Xiederhai/ern   BA. 

Ki/iiciife/ileii,  278,  so. 
H?}jcn(or.t,  He(ien(c.  15),  Jlei/eii,  Braun- 

ttfliirrifi  Kr.  Ifohmiiiileii,  11(1,  io.  465,  i. 
Hegi   (or.),    in'lst    bei  Weiiiheim,    Baden 

Kr.  .Mainihehii,  284.  lo. 
Hegilbertiis  .v.  p^gilbertus. 
Hegninlierg  i  tr.  14),  lleiieuhtry  (id.  Jaf/st- 

zrll,    ir/j.  Jaiist  -  Kr.  OA.  Kl/iraiij/eii, 

«47.1. 
Hepouiic  (or.)  pagus,  I>er  Hetjaii  (Baden 

Kr.  Konstanz  ti.  Schirei::   Kl.  SrlmU'- 

hansrii),  196,  ib. 

Heliiiirifus  s.  Heinricus. 

Heico  .s.  Eiko. 

Huienhusen  s.  Heionhuson. 

Heihstoidensis  epise.  s.  Eihstatensis  episc. 

Heilaiisja  (or.),  (ian  im  pr.  RH.  Stade, 
im,  v... 

Heilica  »■.  Eilika  (/lei  Egil-'. 

Hciligenzel  .v.  Ruotgeresvuilere. 

Heiligonstat  (tars.),    Ileilif/enstadt,   Kr.- 

Jlst.  im  pr.  BB.  Erfurt,  iiionast.  SS. 

Aurei ,     lustini    613,  so ;     prepositu8 

Richbertus  613,  so. 
S.  Heimiiierainini,  Hemnieramini  (or.), 

EninHiamiiii   (c.    11)   eccl.,   porla  s. 

Regensburc. 

Heinio  (or.),  Haimo  (tr.  l.'O,  Aimo 
(com-.),  Heinimo  (c.  14),  Heynio 
(<•.  18). 

Heinu)  episc.  s.  Virdunensis  ecd. 

Haimo  lilius  Dudonis  628.  i. 


Aiiiiü  do  Caiiipnio  407,  la. 

Aiiiio  de  r.iiiurno  .«Mi.sn    4i)7,i.  408,  i ; 

fratres:  (ürnrdua,  (.ingliuiis. 
Aimo  de  Uliiicn  4<)5,  Ht.  407,  i<>. 
Aimo  de  Uualdingi)  4O0,  -hk 

Heinfridus  (c.  1(1)  abbaa  s.  .Siiliiii. 
Hoiiirciliis  (c.  Kl)  4';3.  35. 

Heinricus,  II  c  i  n  ric  li  u  s  .  U  e  i  ii- 
rili,  IL  eh  inricn  8,  HtMiricu», 
E  i  n  ri  0  u  s  (or.),  H  c  i  n  c  r  i  c  n  »(c.l2), 
f[  a  inr  i  c  u  a  (c.  l;l),  Hain  ricli(c.).")), 
H  c  II  r  i  i'li  u  s  (tr.  13),  Enri  c  n^  (c.l2), 
H  i  n  r  i  c  u  8  (c.  14 ) ,  I  ii  r  i  c  u  s  (c.  12) ; 
H  e  I'  i  1  i  n  u  s ,  H  c  /.  i  1  i  n  u  s  ,  H  e  z  z  i  1 
(or.),  Hecil  (ed.\  Hecilo  (c.  15), 
Hczel  in  n  8  (sp.  12),  He/.el  (sp.  1.3), 
Hecelo  (c.  11),  Hezelo  (c  1.3); 
H  enzo  (c.  14). 

Heinricus  episc.  x.  Lausuncnsis  episc. 

Heinricus  cancellarius,  capellanus,  episc. 
Parmensis  in  der  I{ero</nition  :  29.1,  so. 
.325,  in.  326.  i5.  32!»  '384  (für  denl- 
sclien  Kmpfi/ni/er  33.'),  in).  389— .392. 
395,  io.  404,1.  40S,sip.  427,85  429,  lo. 
448, 10.  513,  I«.  (669,  40) ;  amurhulh 
der  Beeofjnitioii :  .332, 3»,  .344, 5.  366,  i, 
s.  Hanna. 

Heinricus,  Heciliuus  episc.  s.  Uuirzi- 
burg:  frater:  Heribcrtus  archiepisc. 
Colon  iensis.  Siei/el  209,  40. 

Heinricus  advocatus  .s.  Xiuigellensis  ab- 
batia. 

Hezilinus  tilius  Argentineiisis  eccl.  457,35. 

Heinricus  1.  rex  f  (503,  :io).  550,  5 ; 
coniux  rgl.  Mathilda  rcgina;  filius 
rgl.  Heinricus  I.  dux   Haiuariae. 

Heinricus  [rersehentl.  auch  Heinricus, 
Heinricas,  Heiinricus.  Heiricus.  Herin- 
cus,  Heinchus  (or.  1,  Heinrus  (sp.  12)] 
II.  rex  1—333.  (655,  15.  6.56,  35.  6.59. 
660.  35.  662,  so.  6(1.3,  1.  5.  664,  35.  10. 
669,15.  40.  t)S3,.5.  30.  690,10.691,30); 
electus  26,  15 ;  coronatus  332,  i5.  im- 
perator  (289,  so.  305,  35).  335—652. 
(653,  10.  654,30.  65(5,30.  657, 10.  664,5. 
665,  so.  666,  35.  40.  (>70-682.  683,  so. 
684-689.  690,10).  t693,5.  69.5, 1.  so. 
696.  s5 ;  rex  Teutonicorum,  iinp.  Ro- 
manorum  53.S,  an;  cesar  379,so.  382, 15. 
508, 30.  600, 5 ;  scrvus  servorum  Christi 
336,5.  Im  Könif/st/eriiht :  (15.5,  30.  35. 
1.56).  369,  S5.  372,  1.  584,  5.  586,  1. 
591,25.  592,1.5.  30.  .594,  so.  595,20.40. 
Attava:  Mathilda  regina;  avus:  Hein- 
ricus I.  dux  Baioariae;  avia:  Ivditha; 
avuiiculus.  parcns:  Otto  I.  rex  imp. ; 
amita:  Adalheida  impeiatrix;  pater: 
Heinricus  II.  dux  Haioariae ;  iiialer: 
(lisila;  coniux:  Cunigunda;  frater: 
ßruim  episc.  AM<ru>tensis;  ncpotes: 
Eberhardus  episc.  Babenbergensis, 
Otto  III.  rex  imp..  Otto  dux;  (nep- 
tis:  Hemma);  consanguincus:  Aribo 
capellanus  archiepisc.  Mogontinus; 
consangiiineae  (somres  nomine): 
Aedclheida  hii  Adal-  ,  .Sophia  abba- 
tissae;  (consobrinus:  Chunnradus 
dux);  familiaris  et  adviicatus  «.  Burc- 
hardus  palatiniis  comes. 


Hetiricus  rex  (II.  <*/<■/•  ///.    ;J3;{,  an. 
Heinricus  dux  (I.  liaiuariae^  avua  Hein- 

rici    II.    imp,,    t  .564,  ;i5;    puler   ri/l. 

Ileinrii'iis  I.  rex;  coniux  ri/l.  Ivditha; 

tiliuH   ri/l.   IleinrieU"  dux   (II.). 
Mcini'iciiHdux  (Il.Hiiiuariue),  putei'  Hein- 

rici  II.  iiniK,  t74,;i(   111,  3u.  .566,3a; 

puter  ri//.  Heinricui  dux  (I.) ;  coniux 

cf//.   ( J  Inilii. 

Iloinricu'«,   He/ilinu^dux  1  \'.  Iluioariiie), 

frater  l'uiiiguii<laeimper»trici«',254,»o). 

577, 30.  625, 1.  (<l:J8, 1 .  «42,  so).  61(5, 1.  ». 

09«,  S5    «97,  6. 
Heinricus  marchio,  coinen  (in  Ostiirrike) 

2,40.  20,15.  so.  229,5.  2«.'i,  in.  20«,  Sil. 

;t97,s5.  39K,3o. 

Heinricus  comes  (in  pag.  Chochenguwei 

046,  30. 
Heinricus,  Hecilo  comes  (in  pag.Douereh- 

giiuue)  2.35,  25.  468,  30. 
Heinricus  comes  (in  pag.  Lobedungouuei 

644.  25. 
Heinricus   comes    (in  pag.  Mulcgcowe) 

640.  :io. 
Heinricus   comes   (in   pag.   Nordgouiie) 

;il,  25.     237,  :io.     239,  25.  30.     270,  S". 

271,  so.  423,  25.  467,  20.  681,  5. 
Hcinncus  comes  (in  pag.  Ratenzgcauil 

4,1. 
Hezelinus  comes  (in  pag.  Zulpike)  555,  so. 
Heinricus  comes,  familiaris  Heinrici  II. 

regia  55,  in. 
Hezelo  comes  218,  20. 
Heinricus  comes  296,  5. 
Hcnzo  pincernarius  548,  1. 
Hezel  vir  nobilis  (47,  1). 
Hezzil  284,  35. 
Heinricus  470,  su. 
Heinrih  filius  Tiemoni»  cMiuitis  ii9.>,  2... 

096.  5. 
Hcciliniis  servicns  Ottonis  ducis  23,  35. 
Heinericus   de  Salizola  406,20;    filius: 

Albericus  clericus. 
Hicila   (or.)  filia  Dttonis  comitis  647,  3c. 

Heinstcti  (or.)  v.,    Heesteii    (Id.    Itri/rm, 

hl.     I'ror.    Antirerpen     Ar.     Merheln. 

221,  3fp. 
Heionhuson  (or.),  Hcienhusen  (sp.  121. 

Heinsen,  pr.  BB.   Ilanuorer  Kr.   Ilu- 

melii,  (307,  i).  611,  5. 

Heira  (c.  13)  silva,  W'nld  r.  Ilrun- 
lez-Marche,  hl.  Fror.  Samiir  Ar.  Ih- 
nant,  218,  25. 

Heiste  (or.)  v.,  llei/Ht-op-den-lierf/,  hl. 
I'ror.  Anlirei-pen  Ar.  Merheln,  221,3«. 

Heistrebach  (or.)  I.,  irüst  ad.  r.  h'alk-en- 
lierfi.   et.  Ii.  Lothringen  Kr.  Bolrhen, 

483,  35. 

Heit  forestis,  Wald  an  der  Wörn  fr. 
zum  Inn),  hr.  BB.  Olierhayern  HA. 
Altütting  u.  Mühldorf,  696,  15. 

Heldageshem  (sp.  12i,  irüst  l>ei  Krelierk-, 
pr.  BB.  Ilddesheini  Kr.  Dudemtadt, 
(;i06,  .TO). 

99* 


r88 


Namen  -  Ufsiistcr :    lleUlo  —  Ilörolilo^'linliartl. 


Heide  (or.),  /'•>  HrhUiirltdt,  I.  .YA/f.  der 
Alltr  im  pr.  HU.  I.ünfburg  Kr.  (lif- 
hurit,  •_>})!•,  SA. 

Ht'l'iM  isp.  12)  inater  Constautini  imp. 
.    i;k!.  34). 

Helewii;  itr.  13)  ahbiitissii  s.  Hohenburg. 

Helgüdus  ^tr.  14)  li'.'T.  ■  ■ 

Hello  «.  Ello. 

Helmbertus,    Hempcrtii^   (ov.)   epiM-.  »•. 

Aretiii. 
IK'lmprelit  (or.)  öltö,  so.  690,  lo. 
llelmhtirj,'«  (sp.  12)  matronu  f  102,  so. 
Holm^cnsperk  (or.)  v.,  Ilcmjerslierij,  hr. 

KU.    Sifderbayrrn    HA.    Ittgi/eiidorf, 

•iHJ,  *.i. 
Heliiiuuaixleshusuii  (or.).    Holmwardcs- 

liusuu.  -husen  (ed.)  1.,  Ilrlmiirshausen, 

pr.  im.  Casitel  Kr.  Hofyrwmai',  mo- 

nast.    SS.    Salvatoris,     l'etri    5(5,  i6. 

l.'>3.  35.  317,1.  475,15.  470,5;    abbas 

Haulfus  .')0.  15. 
Helim  «.  Eliia. 
Helpericiis  (c.  15)  rex  Frani'orum  (irohl 

Cliilptrich  II.)  t  39!),  35. 
H^lpidi  (or.)  v.,  llelfta,  pr.  Uli.  Mersc- 

l/urii  Mansftldfr  See  -  Kr.,  8(1,5. 

Memezo  (or.l,  Ueniizo  (sp.  12)  coiues 
liii  pasr.  Westergowi)  421.  48tt,  35. 

Hemuia  k.  Emma. 

S.  Hemmerammus  «.  S.  Heimmcrammi 
c.-il. 

Hemmenieldun  (or.)  pagus,  (iaii  bei 
JiirrenlMrti  pr.  HB.  Casstl  Kr.  U'ulf- 
haijrn  ,  490,  iu ;  com.  :  Vdo. 

Heminetina'i  s.  Hammetinas. 

Hemmitesdurie  (or.),  Hemidisduri,  Him- 

disduri    (sp.    12).    Ilimmelsthür,    pr. 

KU.  u.  LKr.  Ilildesheiin,  {30ö,  15.  26>. 

011,5. 
Hemino  v.  bei  Emma. 
Hoinpertus  x.  Helmbertus. 
Heningi  (c.  12)1.,  oppid.,  Heiningen,  pr. 

HU.    Hildenheim     Kr.     froslar,     eccl. 

Cliristi,  .SS.  Miiriae,  Petri  308,  30. 
Heuriciis,  Henrichus,  Heuzo  «.  Heitiricus. 

Hepstidi  (or.).  Iliputedi,  pr.  HB.  Stade 
Kr.  Uremerrürde,  IIU,  25.  405,  5. 

Herafa  deserta  (or.)  aqua,  /tie  taube 
Ilrrfa,  I.  yhb.  der  Ilerfa  (l.  zurWerra, 
in.  /lei  Wölfershauoen)  im  pr.  HB, 
Caxsel  Kr.  Hrmfeld,  m.  oberli.  r.  IföY- 
ferthaunen,  61,  lO. 

S.  HerasmuB  (c.  12)  ».  Capua. 

Herbete  (or.)  pr.,  "«(-  m.  ff'esl-Ihrhede, 
pr.  HB.  ArnnZ/erf/  Kr.  Ilattinyen, 
iyi\.  15. 

Herbetuin  (f.  13)  castel.,  Krbl,  it.  I'rot. 
Verona    h.  Itola  della  Scala,  388,  i. 

Hercana  (»p.  12),  Krqucnnea,  bl.  Hroc. 
JIriinri/aii  Ar.  Stirna,  (492,  so). 

Ifcr.  !in-,  Herchaii-.  Herkeinlpaldiis,  Her- 
'  !j  'rjlialldu.4  1.  ErkamhaldiiH. 

HiT'  iiiiiljre  'tr.  l.'j)  v.,  f^nrombreii  Od. 
/•,».•/,(»//(•<•«  -rt-I^.  ('hennoin,  fr:.  Itp. 
Anlennet  Ar.  Sedan,  627,  *). 


Herebach  (o.  17)  v.,  Herbach  (id.  .Ver/,-- 

utein,  pr.  Hli,  ii.  LKr.  Aachen,  431,  15. 
Herebortus  s.   Heribrrtus. 
Hi'rede  (or.)  v.,  i'  llai.ig,el.  U.  Lothriniicn 

I.Kr.  .\tetz,  4«3,  35. 
Herolinlehcim  (c.  13),  llerlheim,  hr.  HU. 

l  'nterf ranken  UA.  (irroI:hufen,  633, 15. 
Heremaiiuus,   Hcremau  «.  Hcrimanuus. 
Horeiiibaldus  .v.  Eremboldus. 
Heiesleldeiisis.  -ueldensis,   Herl'etdensis 

al)bas.  ab)>uoin  *.  HeioHV-sIVId. 
Hcrezogenburch  (or.)  1..  lhr:o<irnbiirii, 

Xiederiisterrrich  Uli.  S,  l'iiUen,  397,  ib. 
Herialt,  Heriart  «.  Arialiliis. 
Heribaldus  s.  Aribaldus. 

Heribcrtiis,  Heriberlitus,  Here- 
bertus  (or.),  Eribertus,  Erin- 
bert  US  (c.  11),  A  ripert  us  (conc), 
Aribertus  (c.  12). 

Heribertus  arcbicpisc.  s.  Colonia,  l'rater: 
Heiuricns  episc.  Uuirziburgensis. 

Erinbertus  archiepisc.  «.  Mediolanensis 
archiepisc. 

Eribertus  iudex  palacii  ,')84,  i5. 

Eribertus  filius  tiezonis  de  Stolezano 
381, :.. 

Heribertus  filius  Lietberi  628,  5. 

Aripertus  de  Auariugo  407,  5.   lo. 

Aribertus  de  .Stiipiana  400,  i.  o. 

Heribrahtliosbusun  (or.)  1.,  Ilerbuteiii, 
/w.   I'ror.  Obprliessen  Kr.  I.aiiterbach, 

2i»l.  3Ä. 

Heribrehtesdorl'   (or.)    v.,   Ilerpersdorf, 

br.  HB.  Mittelfranken  UA.  Ikruhntch. 

581,  5. 
Herikesgebutle  (c.  14),  Ilarxhüttel,  pr. 

HB.   Lüneburg  Kr.  difhorn,    l.')2,  35. 
Heridisheni  (sp.   12)  1.,  Ileerte.  Braun- 

schireig  Kr.  M'olfenbüttel,  (300,  15). 

Heril'urdense,  -t'urtense  mnnast.  s.  Heri- 

uurti. 
Herigoldesbüch    (or.)    1.,    Ileroldsbach, 

br.   HB.  Obcrfranken  HA.  Forchheim, 

200,  1. 
Heriiiiannijjgeroth  (sp.  12),  lliinmiiirrode 

'»■'/.   Satliiihaiixen,  pr.  HU.  Ilililmheim 

LKr.  tiöttini/en,  (306,  3o). 
Hermannisue  (tr.  15)  027,  so. 

Herimanuus.  Hcriman,  Here- 
mannus,  Hereman,  Hirinian- 
nu8,  Hiriman  (or),  Heriiian- 
nus    (com-.),    Armannus    (c.   12). 

Heriinauiius  episc.  «.  Augusla. 
Hermanuus  diaeonus  400,  6.  407,  lö. 
Armannus  iudex  palacii  .369,  so.  372,  i. 
Hermannus  iudex  de  >S.  Euasio  405,  36. 

407,  so. 
Herimanuus  dux  (II.)  Sueuorum  38,  sto. 

HirimauMiis  dux  (III.)  •Sueuorum  290,5. 
<6.'»5,  »6). 


Herimannus  comes  (in  burgwardo  t'uis- 
cesliurg)  288,  30. 

Hereuiannus    coiiies    (iu    pag.    Ilassia) 

474,10;  mit  dem  folgenden  ideiitiftch? 
Herimannus    coiues     (in    pag.    I.ogui) 

(306,  3(i).  460,  1.  480,  5. 
Heriiuauuus  comes    (in    pag.    Milzani) 

150,  15. 
Herimannus  comes  (e.    Verdunl  434, S5. 

4.35,  10.  (077,  I.  10);  frater:  (iodefri- 

duB  dux. 

Herinuinnus  comes  (in  pag.  Westfalon 
et  Dreni)  470,  io.  481,  30.  .MO.  i«. 
5;J4,  15.  Wib,  15. 

Herimannus  comes  530,  1,');  mit  dein 
vorigen  identisch  ? 

Hermannus  comes  153,  3:1;  der  a ruf  im 
llfs.srngnni^ 

Hiriman  comes  296,  10;  der  Uraf  im 
Lcinr-Oan  u.  mit  dem  rorii/en  iden- 
tisch i' 

Hcrinianniuus  (sie  !)  comes  209,  -du. 
Aruiannns  vassus  et  missus  imp.  591,80. 
Hereman  filius  Martini  Ungarici  396,35; 

fratres:    Nazo,  Ret'inpreht,    Vuoren- 

purcli,  Vviginan. 
Armannus  4O0,  i  ;  filius:  Augillierti  de 

Meleto  nepos. 
Herimannus  (495,  s5);  frater:  Isaac. 
Heriiiiaii  470,  1. 
Herimannus  518,  5. 

Herinehouun  (or.)  v.,  Ilirnkofen  (id.  Bu- 
hach br.   HB.  Xiederbai/ern  BA.  I>in- 
golfing,  278, 15. 
I  Herincus  s.  Heinricus  II.  rex  imp. 

Herins(ein  ».  Erenstein. 

Herisi  (or.),  Altenheerse,  pr.  HU.  .Minden 
Kr.    Warbiirg,  54,  ifl. 

Heristi  (or.)  c,  Khrsten,  pr.  HU.  Casstl 
Kr.   Hofgeismar,  "201,  i. 

Heriueldon  (or.),  Krfelden,  A.v.  J'ror. 
Starhenburg  Kr.  (Iross-derait,    1,  is. 

i  Hcriuurti  (or.),  Herford,  Kr.- 1 Ixt.  im  pr. 
'      HU.  Minden,  Heril'urdense,   -l'urtense 

(or.)    monast.    S.    Mariae    12,  so.  so. 

110,:io;  aljbatissa  (iodesdhu   12,  so.  «6. 

Heriuuardus  (or.)  episc.  »■.  Saliiniensi» 
eccl. 

Heriuuard  (or.)  470,  1. 

Herlcichesliuson,  Herleichaeshvsvn  (or.) 
'      c,  Her/esha Ilsen,  pr.  HU.  Cassel  Kr. 
Kschirege,  520,  10.   s,'). 
Herleml)alduH  s.  Arlcbaldus. 
Hermannisue,  Hermannus  ä.  Herini-. 
S.    Heruietis    (c.  13)    capel.    .v.    .\i|ui8- 
granum. 

Hernust  (or.)  comes  296, 10. 
Heroldesbusen  (c.  13)  127,  .10. 

Heroldeshusunt  (or.)  c,  lleroldishaiisen, 
]»:  HB.  Erfurt  Kr.  Lani/ensaha, 
480,  35 

H^roldcslinhard  (or.)  1.,  Oher-Limlhart, 
hr.  HB.  Xicderbni/ern  BA.  Malhrs- 
dorf,  32,  10. 


Nium-n  -  Ui'ffUtor :    Ileroll'csfclil  -     Hulanii. 


r89 


Höroltcsfeld    (or.),     llrrsfM,    Kr.-Ilut. 

im  /ir.  HU.  Casnel,  Hcrolues-,  Heres-, 

Hcruf  lilousis,  -teldunsis  (or.),  Mei-aiiel- 

densis  isp.  12),  Herolvesfeldeiisis  (c.lO) 

eccl.,    iiionast.    S.   Uuiffberti    (il,  i.  5. 

•J7.i.  :io.  41«,  SS.  418,  i.  41»,  i.  ,'..  42(». 

44ö,  :iii.  r>r)4,  25.  i^()74,  :ij) ;    iil)bn8  Ke- 

rcüliariiis    (il,     (iodeliardus    -J?;!,  3«, 

An... Mus  414,  i.  41<i,  ja.  41s,  i.  41!l. 

4-_'l),  .■..'..  411.  421,  i&.  so.  44>'<.  30.  4411.  5. 

.')47,j,'..  t)49,  lo;  advocatus  UiTnlmrdus 

410,  ;:..  4-JII.  .15.  421,  i  :  fiuiiilia  (Uli,  a. 

S.  ruijiberti  servi  049,  ift.  (m(I,  lo. 
Herolt  (or.)   U);J,  40. 
Herp  s.  bei  Erpho. 
Hertfshusa  (c.  11)  coniitatHS,  (Irafsehafl 

Hill  J/i'iizhaiiseii  (hr,  Uli.  Ohrr/iai/eni 

liA.  Sehrohenliauseii),  21>T,  u>. 
Ilcsilinstudiin    (or.)  forest is,    It'nW    am 

hm,    r.    (Ini-ii    abiri'li-ts,    im    hr.   HB. 

Otier/iai/ern  HA.  Wassei/iiin/  ii.  Millil- 

dorf.  (iim,  3i>. 
HesiiR'slieiiii   (sp,  12)  1.,  h'nufiiheim,  Iw. 

Priir.  HheinlieKneii  J\r.  Mainz,  (6;J8i  ib. 

042,  10), 
Hesis  (c.  14),  Jeni,  it.  l'rur.  ii.   l>.  Aii- 

<H>iia,  ."i45,  .'i. 
Hesitho    (sp.    12),    Ileineiie,   pr.    HH.  xt. 

I.h'r.   Ililile.shrim,  (.KIO,  2ü>. 
Hessin,  Hessijiii,  Hessignuue,  He.sseSaxo- 

iiicus  pagiis  .v.  Hassia. 
Hi'ssimis   ((ir.)    cnines   (in   piig.  Morte- 

Udvua)  18(j,  15.  197,  30. 
llessinus  (or.)   conies    (in   pag.  Sulich- 

goiiue)  191,  30. 
Heveldon  (or.)  provincia,  Das  Havelland 

im  jir.  HB.  Potsdam,  260,  i. 

Heuerardus  »•.  El>erhardus. 

Heza  s.   /lei  Hazo, 

Hezol,  Hezelinns,  Hezelo,  Hezilinus, 
Hezzil  s.  Heioriciis. 

Hozin<ra    (c.   12)  v.,    Ilütziiif/,    hr.  HH. 

Ohtrpfalz  HA.  Cham,  67,  25. 
Hezzelenchirichon  s.  Ezelenkyricha. 
Hicila  s.  »ach  Heinricus. 

Hiddeshuson  (or.)  c,  Wüstung  lliddcsen 
nii.  r.  Sieder- Elsunf/i  II ,  pr.  HH.  C'assel 
Kr.    Wolfhagen,  261,  i. 

Hieronymus   (c.  17)   episc.  s.  Vicentia. 

tteronimus  (ed.)  iudex  palacii  369,  30. 
372,  5. 

.S.  Hilari,  Hilaris  ocd.  s.  S.  liarii  eccl. 

Hilde-,  Hildi-,  Hilti-,  Hild-,  Hilt-, 
Ilde-,  Udi,  Childe-,  Childi-. 

Hiltiiioldus  (or.)   comes   (in  pag.  Para) 

177,  30. 
Ildclirandus,  Ildibrando  s.  Hiltprandus. 
IldelmrRa   (c.  18)   coniitissa,  uxor  Ad- 

allierti  comitis  498,  5. 
Hiklilmrga  (or.)  nobilis   persona  50,  in. 
Hillligart,  Hildigardis  (sp.  12)  abtiatissa 

.V.  Drubiki;  i'rater :  Üuiker  comes. 
Hildigart    (or.)    abbatissa   s.  Erenstein. 
H|ildigart]  regina  (uxor  Karoli    magni 

reg.)  t  (680,  io>. 


Hildelinus  (sp.  11)  praepositiis  h.  Uuirzi- 

burg. 
Hildeiiiodes  (r,  11)  620,  «o;  lilius:  AdoU 

modus. 

Hildonesliem  (or,),  Hildcneahviin  (ip.  12) 

1.  oppiduin,  Hildeuhrim,  pr.  HH.-Ilst., 

2Ü9, 1.  :I0."),  15.  (.307,10).  311,30.  611,15. 
'  Hildciipshemunsis,    Hildiiiishciiiit'iinis, 

(or.),  Hildencsheimeniiis  (c.  12),  llil- 

deiisemfD''is    (i'.  14)    crrl.    S.   Mariae 

152,30.  298,15.  21(9,5.  301, 3o.  »12,  so. 

303, 25.  30.'.,  15. 30,s,  35. 31 1, 5. 10.  61 1, 1 ; 

cpisr.    Beriuiuardus    152,  25.    153,  10. 

171,20.    295.    298,10.    299,1.    301,  :io. 

302.30.  .!0.!,25,  .305.10.  3o8,  3,>.  31.3,20. 

314,30.    611,1,    (iotfhardus    (664,  i.'.>. 

S.  Michalidis  monast.  ,306, 1.  611, 1.  25. 

S.   Crucis   «apel.     extra    nmnim     ad 

aipiil.   plagaiii   iirbis  302,  1. 
Hild(plfns  (or.),    Hiltolfus   (c.  11)   i-pisc. 

8.  Mnntua. 
Hiltprandus   (or.),   Ildeprandus   (c.    13) 

episc.  s.  Uerona. 
Ildibrando  (or.)    canonicus   *-.  Uultera- 

ncusis  ercl. 
Ildebrandus  (or.)  oomes  155,  35. 
Uildoprandus    (c.    11)    comes    351,  15. 

520,  15;    filius:   Grimizo. 
Hildeprandus  (c.  16)  403,1.  20;    filius: 

Vbcrtus  conies. 
Hilderadus  (c.  12)  abbas  *•.   IJrumia. 
Hildericus,   Hilderichus  (or.)   episc.   «. 

Hauelbergensis  episc. 
Childericus,   Childiricus  (c.  17)  II.  rex 

Francorum  f  333,  2».  334,  1. 
Hildricus  (c.  16)  434,  5. 
Hildros  (ed.)  373,  i5. 
Hildesuit  (c.  12)  ingcnua  l'emina  308,  3o; 

filia :  Walburgis. 
Hildesuith    (or.)   503,  10;    filius:    Bern- 

liarius  diaconus  Fardensis. 
Hildcnuardeshuson((ir.).  Ililirarishausen, 

pr.  HH.  llildrslifim  Kr.  Münden,  mo- 
nast. SS.  Stephani,  Viti  466,  1. 
Hildiuuardus,  Hiltiuuardus  (or.),  Hildi- 

wardus  (c.  12)  episc.  s.  Citicensis  eccl. 

Hilla    (c.  16)   fl.,   nie  III,   l.  Xbfl.  des 

Rhein  im  Elsass,  101,  5. 
S.  Hillariani  (or.)  missa  558.  25. 

Hiltesinga  (sp.  12)  1.,  llihingen,  Baden 
Kr.  Konstanz,  (655,  85). 

Hiltiboldus,  Hiltiuuardus,  Hiltprandus 
»•.  Hilde-. 

Himdisduri  s.  Hemmitesdurie. 

Hin  (or.)  H.,  Der  hm,  r.  Xbfl.  der 
Donau,  697,  1. 

Hindrista  fl.  ».  Indrista. 

Hiiigelenheiin  s.  Ingelcheim. 

Hinricus  s.  Heinricus. 

Hirimannus,    Hiriman    s.    Herimannus. 

HjTspach  (c.  H"!  comitatus,  (Irafsehaft 
Hin  llirichbufh  t<!d.  hjenliaiisen,  br. 
liJI.()herbai/ernHA.Aicharh),{6öi), 10). 


Hirtzhuch,  Hyrtzbiich  (tr.  14).  ein  r. 
Sbh.  der  Hatharh  (r.  zur  Wr>rnil:t 
im  irh,  Jagul-Kr.  <>A.  h'llirangen,  liei 
(Saxhardl  iHd.  Sliiilllrn),  646,  30. 

Hirzlulia  (or.(,  der  tlnind  ,hn  lliir»tl' 
am  SW .-Abhanii  des  Sirbriislirrf/H  im 
pr.  HH,  Cassrl  Kr.  Ilersfrld,  ;i.  «', 
Uerfa,  Ol,  10. 

HisiniKitoiiuo  «.  Isinincgouua. 

Hy^triullllill  comitiituH  s.   Intria. 

Hitinheim  (c.  16)  .„  Ililll.nhrim,  rl.  H. 
t'ntrrilsasH  Kr.  Krstfin,  S6,  15. 

Hlitlicruii(or.)l.,  tlrnss-  u.  Kltin-Lieilrni, 
pr.  HH.  hiliifbiirii  Kr.  Clzen,  132,  tb', 

ri/l.    HlutlKTIIII. 

Hlodo-,  Hlotho-,  Hludo-,  Hindu-.  Hlu- 

tliuuuii'UH  s.   Luilowiru». 
Hlullicrun  (or.)  v.,  Lilder,  pr.  HH.  I.fliir- 

bunj.  Kr.  Plzen,  i^lrr  mit  Hlitlicrun 

identisch,  132,  20. 
Hokinni'slcuo     (or.)     c,      lliitenslrlten, 

pr.   Uli.   Maf/debury  Kr.  Seiihalden»- 

Irhen.  436,  1.',. 
Hodensasson  (or.),  Oilcnsachsen,  pr.  HH, 

Cassel  Kr.   Ililnfeld,  61,  15. 

Hodo  s.  Otto. 

Holakirii'hun  lor.),  Ilnfkirrhen,  hr.  HB. 

yiederbayrrn    HA.    \'ilsliofen,    12«,  30. 
Hiijjen  (c.  15),  Ilajen,  pr.  HB.  Ilannorir 

Kr.  Hameln,  46.'i,  1. 
Hojrtrunfja   (or.),     Der  Ostegau    im   pr. 

HH.  .Stade,   110,  25. 
Hohcnberg  (or.l,  Herhenberg  (id.  Kirch- 

hichl,  br.  HB.  t)berbai/frn   HA.  Ti'lz, 

65,  26. 
Hohenburg  (or.)  1.,    Ihmburg,  hr.  HH. 

I  'nterfranhen    HA.    Marktheidenfeld, 

42,  35. 
Hohenburg  (or.),   monast.   inferior  SS. 

Mariae,    (Jundelinde,     Siedcnnilnster 

(id.  S.  Xahor,  el.  H.  Cnteirlsriss  Kr. 

MoMieiin,  457,  30;  alibatissa  Heiewig 

457,  30. 
Hoheneihcholcen   (c.  12),    ?  her  grosse 

Hain,     ein     Vorberg    deji     Thüringer 

Walds  in  Sachsen- Kohiirg-dothii  Ilgt. 

(iotha,  sd.  r.  Wechmar,  (414,  40;. 
Hohenstat  (or.),  Ober-  u.  Sieder-Hoch- 

stadt,    hr.    HB.    Pfalz   BA.    Landau, 

151,  10. 
Hollentenne  (tr.  14)  minus,  Hnrhthann 

(id.    Hosenberg,    irb.    Jagst  -  Kr.  (>A. 

KUirangen,  oder  daliei,  647,  l. 
Hohgozzinrhouun  (or.)  v.  278,  20. 
Hohingon  (or.)  1.,  Hönningen,  pr.  HB. 

Cohlenz  Kr.  Xeuiried,  531,  35. 
Holiperchah  (or.)  pr.,  Hohenbcrcha,  br. 

HB.  Oberbai/crn  BA.  Freising,  695,  5. 
Holiiinseli  (c.  11)  pr.,  ? Honscl  (Id.  Lüden- 
scheid, pr.  HB.  Arnsberg  Kr.  Altena, 

619,  .10. 
Hoieresheiii  (sp.  12),  Hegersum,  pr.  HH. 

Hildesheim  Kr.  (ironau,  (306,  25>. 
Hoium  (c.  13),    //«.!/,   Ar.-Jfst.  der  hl 

Proc.  Lüttich,  142,  I5. 
Hobtna  (or.),   Hollen,  pr.  HH.  .'^tade  Kr. 

Xenhaiit  a.  d.  Oste,  110,  25.  465,  5. 


r90 


Niiiiu'H  -  Uf-'isti'r:    HoU'l>il)eri'ii  —  Hvsoii. 


Holi-hil>eren   ir. 

V 


l'2i,    /W«   lieirtr  orfw  i  Hortanii  riv.  «.  Orte. 

^■•^w'  i:^:»r  }lnisfl)\  Hortello  (o,  11)1.  ;!51,;i";  terra  de  öJil,  lo. 

Horwiden  (r.  12),  ?  .Yi'o/criiMj;  in  Sneb- 

xfii- Koliurn'dotha  Hi/t.  (lolha,  *i/.  lifi 

Mfchtersltin,  v414,  i.%\ 

Hosanheiin   (r.  1(5)  v.,  Iliiissrii,  A'iW/rr- 

/nnrf«-  /Vor.  (itldrni.  431,  I5. 


A';-.  Kistnarli,  tu 
■ui.„....   ,414,  4o\ 
11  li  (sp.    V2\,    Ittv  J/ollfi-berg 

.hm   Wahl.  hr.  JtH.  Xinlfr- 
1.   Itfiffn,    11(7.  c.   (»ro»«->r/- j 
'      .,,,.,1      <;,!.' Ktiiifiiiitii),    (0«4,  so),  j  r.     1    •     V 

HM...01.  (c.  14..  /W//-.W.  Ar  KB.  OUr.    Ho»«'  ^"■••)  '"'•»;  *•  C'-'">'"  ^ova. 
/.rnif,.   /J.l.  KUrma,m.<tadt.  47«.  58.  |  Hos>n"l«   (O'-)  41,  40. 

S.   Miilmhelis  oapel.  i  Hostilia    (c.  1.1),    (Mii/liit,    D.-Ilst.    drr 


II 


12 
T.)  lapis  510,  ai>. 


Holt  ,  Hol/-,  Hui/-. 

H'l/-frniuj»n  (or.i  l.,  l/ohfffrlhif/en,  irh. 
.\ .  •,;  (!/•  -  Kr.  (>A.  BSblinfitii .  178,  ar>. 
17!i. 


it.  I'ror.  Mnntiin,  S.  Tjiiureiitii  capel. 

388.  I ;  r<//.  Pe 

Hostraria    (c.  l(i),    UostrrI,    l.ii.rnnhuni 

/>.  Lu.rrmlnirfl,  130,  i. 
HotiiiaDDessiiiMor.),  Hutinauessuii  (c.  l.'i), 

OrhliniKsrii.    /»c.    UH.    ii.    LKr.    Lilne- 

liiini,  11(1,  so.  4l>.'i,  1. 


n..l.Moim   (or.l    I.,    IM:hfi»,,    hr.    AVi.  i  Hotlenhein  (sp.  12),   IhUeln.  ,,r.  Itlt.  u 


«falz  BA.  BiiriiUmirnfrld,  182,  :io. 

I  -  ■   .■.. 
Uolzlieiii)  (or.^  v.,  IMzUam  Cd.  Mitlers- 

k-irchrii,    hr.    Uli.    S'iedfrhai/erii    BA. 

Ei)ilf»frldtii,  277,  2.1. 
Holtheiii  (or.)  v.,  llaiilcm  (Id.  Ilautrm- 

S.  I.irriii,    hl.  I'ror.  Ostflaiidem    Ar. 

Alnul.  41,  30. 
Holzhus    {>\i.  131    V..    hiirfi-  ii.  Sirder- 

Ilt)l:li(iintrii,  pr.  Uli.  Mcrsfhiirii,  Kr. 

FrkniisiM-rtia,  (666,  i). 
Holzhii-a  ^^p.   12)  1.    (638,  ;a.    642,  io). 
Hub.husoD    («T.),    Holtlniseu    fsp.    12), 

M'rifilfniholzfii,    pr.  ÜB.  llildesheiiii 

Kr.   .Vfrld.   (:<(I6,  so).  611.  10. 
Hollliusiiii  (i.  l.">)  "ppidmii.  llohhaiiseii, 

pr.  UU.Cassd  Kr.  //o/V/f  isHinr,  S-'il,  :w. 

Honesto  (">r.)  raMel.  ."i9S,  so. 
Hom-ldcsliacli  (r.  12)  pr.,  Amliarh.  Usf. 

des  hr.  UH.  Mittflfranl.rii,  322,  h. 
Honsceit    (r.  17l,   llosrlirid,   Liixemhtirg 

II.  Diflirfh,  13(1,  I. 
H">n«led(-  (or.)  c.,    llohnalfdt,    pr.  ÜB. 

llildrshfim   Kr.  Xorthrini,  415,  lo. 
Hön^teta  (sp.  12)  1.,  lloiixirllcn,    Baden 

Kr.  Konstanz,  (655,  sa;. 
Hon-heiii   (ed.),  Horrem  (Id.  llennners- 

iMch,   pr.    ÜB.    Köln    Kr.  Bert/heim, 

127,  y<. 
Horehii-iin  (c.  13),   llorhausen,  hr.  ÜB. 

l'nter franken  BA.  Ilassfurt,  633,  15. 

Horoviin   (or.)  pa^iis.    ^»'o"  ""  hr.  Uli. 

Ohfrpfalz,  zir.  dem  unteren  Lauf  der 

Sah  u.des  Uei/rn,  182,  W  ;  cum. :  Utn. 
Horihiisen  (c.  14),    If'üstnni/  Jlarliansen 

am  ir.  Ende  r.  Xieiler-Marsherff,  pr. 

ÜB.  ArnsUrg  Kr.  Brilon,  .Hl,  35. 
HnrloD   (f.  15i.   F.i'le,  pr.  ÜB.  Münster 

Kr.  UeekJinijhaiisen   Amt  Alt-Srhrrni- 

'■"■/■■.  47(1,  so. 
11   r   .iinzi  (or.).  l'rmitz.pr.  IUI.  n.  l.Kr. 

I  •'Illenz,  pr.  in  576,  so. 
H  ■'    od    '^p.  12)    V.,    Ilornii,    hl.  I'ror. 

'■'  Ar.  ilons,  4112,  15. 
i  (■•    12),  ?  Xiederunij  im  Thal 

,u  .  '  il.  zur  fiera),  .^irhsen- 

Ki'  Ulli,   liutha,  »d.  r.  Ste- 

lifrij'  111.  i",. 


LKr.  tlildrsheim,  (.31  Mi,  sa). 
Hösi  (or.)  pasfus,  Her  llausen-tlau  im 
hr.  Uli.  Oherhiii/ern,  um  Oher-  u. 
l'nter-llausrn(B.\.  ff'eilheini),2lö,io; 
C'iiii.:  Adalliern. 

Houua  (or.)  <•.,  -1"  ""'  /"",  /"'.  IUI. 
Oherltai/crn,   HA.    U'n».'<erhiir(/,  (597,5. 

Hozingisscn  (sp.  12),  llnhn.sen,  pr.  Uli. 
Hannorer  Kr.  Hameln,  (3()6,  so). 

Hnitigan  s.  Rittiga. 
Hreini  (or.)  v.,  Uhelne,  pr.  ÜB.  Münster 
Kr.  ."^teinfurt,   12,  SO. 

Hreniis,  Hrrnu.'*  »•.  Rcnus. 
Hretiae     (or.)     comitatiis    .s-.    Ciiriensis 
coiiiitatiis. 

Hristedi  (or.)  v.  l,  Uirstedt,  pr.  ÜB. 
Liinehurij  Kr.    I  Izen,  132,  so.  25. 

Hrutansleii  (or.)  1.,  ?  Der  Uitenstein,  lit. 
die  flrafentafel  r/cnannt,  (Irenzstein 
bei  Süden feld  (pr.  Uli.  Osnuhrüek  Kr. 
Ihurffj  zn\  den  Kreisen  llmri/  u. 
Teck-Ieuhnrg  \pr.  ÜB.  Münster) ;  wenn 
nicht  doch  eher :  Krittenstein  (Id.  Liunc, 
pr.  Uli.  Osnahrück-  Kr.  U'itllar/e, 
10,  .-lo  («y.  722,  lo).  626,  lo. 

S.  Hiil.ertus  (c.  13),  *'.  HuheH,  hl.  Pror. 
Luxemburg  Ar.  Xeufehäteau,  142,15. 

Huliertus (c.  18)  (495,  lo) ;  frater:  Herialt. 

Hulpetlieri  (or.)  v.,  ?  litdra,  pr.  Uli. 
Merseburg  Kr.  I^uerfurt,  ;")72,  so. 

Hiikilhcm  (iir.)  <•.,  llöck-elheim,  pr.  HB. 
Ilildeshfim  Kr.  Xoiiheim,  4:10,  15. 

Hukinesheim  (sp.  12)  1.,  Ock-enheitn,  hs. 
I'ror.  Itheinhessen  Kr.  Lingen,  (638, s5. 
(H.!,  i;. 

Hup(;eiilier(5  '«r.),  Ilnppenherg  (id. 
l'nler-h'ischhach,  hr.  Uli.  Oherbagern 
BA.   lolz,  (!.j,  s5. 

Hiigiprolitinchniiim  (or.)  v..  Ilrllhers- 
kofen  (id.  Mamming,  hr.  Uli.  Xieder- 
hai/ern  BA.   llingolling,  278,  15. 

Hiigisloiiiclia  for.)»rl"ir.  IHe  hohe  Buche, 
stand  auf  der  Höhe  zu-,  dem  lilvss- 
berg  u.  dem  Uothen  Berg  in  Saehsen- 
Meiningen  Kr.  Meiningen,  n.  r.  tie- 
orr/enzell,  4-U).  1. 


Hugo,   lg  II,   Vgo  (or.) 

Hugo  cpisc.  K.  (ieiiuon>is  opisc. 

Hugo  eiiisf.  t  .V.  l'iiiiv.iburg. 

Hngii  alilias  .s-.   l'horplia. 

Hugo  cauonii-iis  x.    Ilimonia. 

Hugo  oaneellariiis    in    der  Uecognition  . 

031,  5.  651,  10. 
Ugo  iudex  "i90,  .'■.  6o7,  lo ;  coniux :  Berta. 
Vgo  clcricus  et  iniili-r  eins    et    l'ratres, 

Anseliiii   iiiarcliiiiiiis  lilii  382,  i. 
Hugo    rex    t    120,1.    .tO",  35.    .372,  ».v 

.""113,  15.    558,  30.    .")87,  5      007,  i.  i5; 

luater:  Herta  (m«/-«'/!/».!/ rcgioa);  tiliut 

(•(//.  Ijothariu8  rex. 
Hugo  luarcliio  Tuscir  t '-^>2,  so.  5.'i0,  ss. 

720,  30;   luater:   Vuilla. 
l'go  uiarebio  .■)84,  lo.  586,  5. 
Hugo  eomes  (in  pag.  (ileliiintra)  178.  :i.i. 
Hugo    comes,    filiiis    Sigel'redi    eoiuitis 

370,3.5.10.371.  376,20.  427, 5.  447.:ii>: 

frater :  Herengarius  presbiter. 
Ugonis  filii  .')90,  :i.'i. 
Vgo  de   liriuaile  4o0,  i. 
Ugo  de  Culiriniano  400,  35.  406,  5. 
Ugo  de  Montirlo  407,  25. 
Vgo  de  l'alestre  408,  2f>. 
Ugo  de  SciirainanHO  406,  i. 

Hugonis  (or.)  vadiiiii,  eine  l'url  im 
Rhein,  rermull,  hei  Uheinau  (el.  B. 
rnterel.iass  Kr.  Krstein),  409,  15. 

Hugonthnip  (sp.  12),  ?  l'minendorf,  pr. 
ÜB.  Magdeburg  Kr.  Xeuhaldenslelten, 
(306.  3r>).' 

HuUissteti  (or.).  llillslelt,  hr.  ÜB.  Ober- 
pfalz BA.  Xeunhnrg  rorm  II  ald.  467. so. 

Hulstralia  (or.)  fl..  Die  Visier.  I.  Xbfl. 
der  U'erra  in  Sachsen  -  Meiningen  u. 
dem  pr.  Uli,  Cassel,  449,  i. 

Hulzhuson  .V.  Holt-. 

Humana  (<•.  14).  I'mana  (Xumana),  it. 
l'rov.  u.  D.  Ancona,  .'')4.'>.  5. 

Humi  (ed.).  Ilünime,  pr.  HB.  Cassel  Kr. 
Uofgeismar,  .317,  5. 

Huuaba  (or.).  Die  Ilaune,  r.  Xbfl.  der 
Fulda  im  pr.  Uli.  Cassel,  Ol,  I5. 

Huneuwanc  (or.).  v.,  f  Fllicang  Gel. 
Breitbrunn,  hr.  Uli.  Oberhagern  BA. 
.München  II,  oder  Wangen  (Id.l'erchii, 
ebenda,  249,  so. 

Huno  (f.  12)  serviis  S.  Mariae  Ai|Hi»- 
graiii  (168,  lo). 

Hunzel  (c.  12)  servus  H.  Mariae  Aqui»- 
grani  (168.  lo). 

Hurim  (v.  17)  fontana.  die  (Quelle  eines 
ton  der  Höhe  sli,  ihr  l'lnine  zw.  Haut 
de  la  Vierge  u.  Lac  de  In  Mni.r  herab- 
fliessendcn  Baches,  frz.  Dp.  Vosges  Ar. 
S.  Die,  344.  10. 

Hürseleii  (i-.  12),  Die  llörscl,  r.  Xh/I.  der 
Werra,  (414,  15). 

Huea  (or.)  I.,  Hausen,  pr.  Uli.  Ober- 
franken  BA.  Forchheim,  200,  i. 

Hvseii  (.sp.  13)  curtile,  Hausen,  pr.  ÜB. 
Wleshaden  LKr.  Frankfurt.  (07O,  .To). 


NrtiiK'ii  -  Iii>);ii>tfi- :    lIilHijiri-litiiu'liuiiiin  —  lakiiicbiicli. 


791 


I  Hiisipri'litiiicliuuiiu  (mim  V  ,  Ihinnftrech- 
liiifi  Uli.  Iliihlgenien,  hr.  Uli.  Sieilrr- 
hiii/rrn   HA.   Ki/i/eiit'rlilrii,  'JTS,  in. 

Ilutliiii,'«  (Ir.  Hl.  llilllliiiijeit,  irb,  Jai/»t- 
Kr.  O.i.   Aulen,  (i-lli,  .1.1.  iMT.  1. 

Illl/I^  (.-.   14)  ."i48,  1. 

I.    Y. 

^    lacobi  (or.)  ecci.  .">1»8,  ss. 

larolii  dir.)  erel.  a.  C'uiii|i(irusii>,  Cellis, 

l'iini-iiiniirii. 

jas  (tr.  14 1,  ml.  de.  Die  Ja;/ul,  1:  Mhfl. 

IfD  Serktir  in  Wilrltrm/Mr;/,  (U6,  3», :i5. 

Miliz  (f.   18),  Janiet:,   fr:,   liji.  Meii.ie 
\r.  ifoiitmMii,  434,  in. 
laniiarii    (or.)   c,    rossiitiiiii  CIO,  1.  ;>. 

luarliis  (or.)  607,  &. 

•  I  .«.  bei  Iiii>o. 

IIS  Christus  (or.)  iT^^fr»  ,■  moiiast.  lesu 

I 'liristi  n.  Aiiiiate,  ßniiiiia,   Ma<;iula- 

i'iu'if.  Noceali.  Polliii<;a.     Vijl  .S.  Sal- 

vator. 
Ilaiiiis  (c.  12)  4ÜG,  20;  liliiis:  Knilerailiis. 
.S.   Yhirii  (r.   VI)  cella  341,  .■>. 
.S.  llarii    (or.).   Illarii    (c.    12).   Hilaris 
-p.  11).  Hilari  (c.  14)  eccI.,  uionasl.  .s. 

Uraui-ald,  lialliata.   Venetia. 
Ylarius   (c.  12)   abbas   ».   S.   Uinrentii 

monast. 
Ilde-.  Ildi-  s.  Hildo-. 
Ilisun  (sp.  rji.  Eilennen,  pr.  IUI.  Hildcs- 

heim  Kr.  Einbeck;  (307.  s). 
Iliiiuineshiisuii  lor.)  )..    llbeshansen.  Im. 

l'rnr.      Oberhessen      Kr.    Lanterbaeh , 

291,  ib. 
Ilsunc  (c.  lö)  693.  :i.i. 

s»  (sp.  11)  H..   Die  Ih,  I.  Mt/l.  der 

!>onuii    im     br.     KU.     Sietlerbai/ern, 

■J54.  2.).  30. 
Iiiicelliano  (c.   12)  .')94,  i". 

'iia  ■•'.  Emma. 
,     macroniano«.  Macroniano((7//.  594.  I5). 
1     med   (or.)  470,  1. 

niidesbusun  (i>r.).Inimedesliusen(c.l2) 

..  Itnbsbnnsen.pr.  HB.  Hililesheim  Kr. 
Sortheini,  430.  10.  ,"i02.  ih. 
Tinmola  i.v.  14).  Imola  ( Das  alte  Forum 
i'orneliii.  D.-Üst.  der  it.  I'ror.  Boloijna, 
.'>4.'i,  1.  linmolensis  (c.  12).  Cornelieu- 
-13  (e.  17)  oomitatus 3.55, i.(r<7/. 724.31). 

:ii3.  10. 

ida  (or.)  fl.,  Die  Kn:a,  r.  Xbfl.  des 
/V)  auf  der  Grenze  der  it.  I'ror.  Parma 

.  Keygio  nett'  Emilia,  609,  in. 

liista.  Indistba  (or.).  Hindrista  (sp.  IJ) 
rt..  IHc  Innerste,  r.  Mb/I.  der  Leine  im 
pr.  KB.  JliUlesheim,  299.  .i.  i.i.  305,  i.i. 

olliertiis  .<.  Engilbertus. 

,'elebeiiii,Incgolesheiiii.Hiiigeleiiheim. 
Ingilbeim  (or.).  Ingilinheim  (sp.  12). 
Inglineheiin,Ingilheni  (<•.  12 1.  fngilen- 
heyiiMc  l(i).  Ober-lni/elheim,  lis.  I'ror. 
Itheiiihessen  Kr.  Biii</en,  124.  i.'i.  I.{8,i5. 
■-'17,  i.  218,5.  241,  lö.  243,5.  270,  30.  | 
407.  1.  an.  | 

Ingelfredus  s.  bei  Engil-.  i 


S.  IiigeDiiiiii,  liieuiiiiuuiui,  Iii^L'Uiivviiii 
(or.)  en-l.  n.  Siibinien:«!!!  err\. 

Iiigi'TiKgoiiiie,  -gowe  ».  Engirengowo. 
Ingezo  (or.)  preshiter  et  iiuntiuHx.  Aretiu. 
Iiigizo  (or.)  presliiter  etc'aiioiiicu«5Ütl,.v.. 
Ingizo  4tKi,  sr,.  407,  i;  frator:  Isaac  de 
Liiiiiriio. 

Ingizo  do   l{ade   105,  m. 
IngylelmiiH  «.  Itei  Eiigil-, 
Ingilinauiiiis  «.   L'iiilimaiiiiiis, 
Jnglorada  tr.  12)  foiiiitissii  ;15Ö,  . 
Togii  (eonc.)  do  t'iriaco  -105.  ;n.  407.  i.i. 
Ingoblesaba    (c.   15),    ImioMiriin,    rl.   U. 

rnlerelsdxn   Kr.    W'rissenbnrij,    40,  m. 
S.  Iiiiiocontii  (or.)  eccI..  monast.  s.  (iaii- 

deresheiin,  Magadabiirg. 
Inric'.is  s.  Heiiiri(;us. 
Insob»  (or.),  hola  S.  Kufemia,  il.  I'ror. 

u.  D.  Conto,  325.  in. 
Insiihi  Ciimana  (or.)   curticella  32.5,  is. 
Insubi  (or.),  Iiitiiila  (ed.)  oastr.,  <|uc  no- 

iTiiiiatiir  Maiori',  Die  hola  Madre  im 

Ixtf/o  .Maffijiore,    it.    I'ror.  Xorara  D. 

l'atlanza,  .309.  in.  370,  in. 
Inüiila  Maior(sp.  14),  Die  Isola  .Mat/t/iore 

im    Liifio   'I'rasiineno,    il.   I'ror.   u.  D. 

Pernf/ia,  544,  .15.  (716.  5.  35) ;  ercl.  SS. 

.Salvatoris,  Augeli  (710.  3.^). 
Insula  Minor  (sp.  14),  Die  Isola  Minore 

im    Logo  Trnsimeno,    it.  I'ror.   u.  D. 

l'eriigia,  544,  :i5.  (716,  5). 
Insula  regia  (c.   17)  .382,  ä. 
Insula  riß.  auch  I.sula. 
S.  lohannes  (or.)  32,5,  5. 

S.  lohannciii  (or.),  c.  ad,  cum  vemi- 
i-iila  Uenaioli,  .S".  Giovanni  alla  Vena 
Gd.  Vicopiiiano,  it.  Pror.  u.  D.  Pisa, 
540,  20. 

S.  lohannis  ea-stel.,  S.  Giovanni  in  Guido, 
it.  I'ror.  u.  D.  Campobasso,  eccl.  S. 
Bartholoniei  597,  in. 

S.  lohannis  (or.),  loannis  (ed.)  baptistae 
eccl..  monast.,  plebs,  lestivitas  .«. 
Asiala.  Capua,  t'a.ssanoua  (bei  Casa>, 
Eli'sleuo.  Florincs,  Lcoues,  Lisine, 
Lui'ere,  Magudaburg.  Merseburc', 
Xorthusen,  Xortuualt.  PoUucis  casa, 
Tabenna,  Treseciile.  Ullishusun,  Uilla 
magna.  L'ulteranensis  eccl.,  Uuirzi- 
burg,  Uuolt'esanger. 

S.  lohannis  (or.)  ewangelistae  eccl.,  ab- 
batia  s.  Mirandolo,  Misnensis  eccl., 
Treueri. 

.S.  lohannis  (or.)  porta  s.  Papia. 

lohannes  papa  f  3.54,  311. 

lohannes  papa  XII.  i"  .54.5.  3n. 

lohannes  (or.)   papa  XVIII.   171,  10. 

lohannes  patriarcha  ».  A((uilegensis  eccl. 

lohannes  (or.),  Ioh.ines  (sp.  12)  episc. 
.•i.  Uerona;  ■)•  «.  Constantia,  Salemum. 

lohannes  (or.)  abbas  ».  Fontana  Taonis, 
Luca.  ^lediolanensis  e<-i-l. 

lohannes  archidiaconu.s   ».  Pisana  eccl. 
lohannes     diaconus.     capellanus    ducis 
Vcnetianim  27.  10.  49K,  1. 


lohuiiuuH  iliucoiiuH  «.  riiltcraiieniiis  ei'd. 
lohanncn  preibiter  351,  3u.  .520.  in. 
lohannei  prcsbiter  «.  Pisana  ei-cl. ;  ger- 
iiianu«:    l'cini«  prcHhili-r. 

lohaniiea  pre^bitor  *.  l.'ullenini'iisi»  cc-i-l. 
lohaiineK  canoiiicii',  n,  L'ultcraiieii-<i!>  ei'cl. 
lohiinno  clericu»,  legatii«  1.  Vcnoti«. 
lohaniieK  priiiiiccriiis  «.  Pinana  cc(!l. 
lohannes  notariuii  ,585,  *n. 
I'iliann«)   diix  Uenulicoriiiii    et  Dalma- 

(ianoriim,  filiun  Pefri  dn<'i»  27,  i&. 
lohaiiiiCH  princep"  Capiiunua,  liliiis  l'an- 

dulfi   V.  pnni'ipis  017,  25. 
lohannes  504,  W,  tiliu.H:  Arno, 
lohannes  504,  sn;  filiiis:  (ürardu». 
lohannes  504,  a;  filius:  Rodolfus. 
lohannis  filius  öOO,  .in. 
lohannes,  nepos  Kagiiiibaldi  coinitis58,5. 
lohannes  3.50,  Oi. 
lohannes  de  Cafagio  3,56,  25. 
Iidiannes  de  (.iondezune  40.5, 25.  4iM>,  i.'>. 
lohannes  Langobardus  Go7,  16. 
loiiio   (or. )  nioute.  Monlione  Gd,  Arezzu 

(il.    Pror.-Ilsl),    OOO,  M.  35;    ec<l.    8. 

iMariao  600,  in. 
lovis   IC  lö)  dies  .18;!.  15. 
lozbertiis  ».  (iozbertus. 
Ijihigewi    (c.  1.!).    Der    I/ff/nii,    um    den 

Iff,    einen    l.  Sbb.    des    Hreitbaehs    fl. 

zum  Main)  in  Mittel-  u.  l'nterfrunken, 

m.  1^/a  km.  WSW.  r.  Tiefenslocklieim, 

033,10;  com.:  (rumpertus. 
Ipbihoiio  (c.  13).  Ipliofcn,br.Kh.  Millel- 

franken  BA    Scheinfeld,  633,  in. 
S.  Yiiolitus  (c.  10),  .S.  Yppolitus  isp.  12), 

.s'.  /'(■//,  el.  B.  Oberelsass  Kr.  Kappolts- 

weiler,  73,  1.  5.  80.  3n. 
S.  Ypoliti  (or.)  eccl.  ».  Gerrichesheim. 
Iporeia    Cconc),    fprea,    D.-IIst,  der  il. 

I'ror.  Turin,  s.  Milo.  Cbertus  de  Ipo- 
reia. Iporiensis  101'.  I.  Ipporiensis  (c.  17) 

coiiiitatus  et  episcopatus  .'MI,  30. 710. 3n. 

712.  15;  eccl.  710.  25;  diaconus,  Icvita 

Tedeuertus  710.  711,5. 
ippha    (or.)    fl..    nie   Ipf,    r.  Xbfl.  der 

Donau  in   Oberi'islerreich,  ni.  Iiei  Ipf- 

dorf  (Gd.  Asten),  8,  iö. 
Ippo  (or.)coiiies241,  i;  pag. :  Hanlego. 
Ibo  (or.)  476,  1. 
Iringus  (or.)  servus  109.  1. 
Irlocha  (or.)  pr..  Irlieh,  pr.  IIB.  Coblen: 

Kr.  Xeuwied,  575,  i5. 
Ynuinfrit  (c.  11)  697,  sn. 
Isaac   (c.  18)    (495.  S5>;    frater:    Heri- 

niannus. 

Isaac  (conc.)  de  Liuurno  4o0. 25.  407. 5; 
frater:  Ingizo. 

Y'sara.  Y''3iira  (or.)  fl..  Die  Isar,  r.  Xbfl. 
der  Donau,  3:!,  1.  6.5,  2n. 

Iserahofior.).  Isnihof  (ronr.)  w.Knrzen- 
Isarhofen  (Gd.  Moos)  u.  Lanr/rn-Isar- 
hofen,  br.  HB.  Xlederbayern  BA.  Vils- 
hofen,  114.  211.  11.5,  an. 

Iskinebach  s.  Eskinebach. 


79J 


Naiin'ii  -  Kofiistcr  :    Isclito  —  Liuiportus. 


Isclito  lor.i,  WilMung  Ksrhiftobei  Villa- 

matfHu  Uli.   Vollfrra   (D.-Hst.  iler  it. 

/vor.  iV«i>,  1-.  in  ST»)?.  lo. 
Iainiii<.-<ruu(ia.  HisinijfffKiiue  (or.^  |ia<;us. 

/<<•/•  l»fii-Gaii,  lim  ihn   /,wm  (/.   A'A//. 

rf<»  Inn  im  hr.  li  U.  (  ^IktImi  i/h-ii  ),  278.  so. 


S.  lulinni     (e.  12)    capi'l.,     festivitas    s. 

Caiini,  (iiiiuliuno. 
S.  lulii  (f.  15)  orcl.  s.  Orta;  iiisula,  Ih't 

liioln  S.   (iiulio  im    Lniio    d'Orta,    it. 

I'ror.    II.  /).    \orarn,    38.'{.  2.%;    lacus,  j 

Per  Lm/o  d'Oitit,  383,  « 


4«0.s5;<om.:  C^lad«lh.■llu^,  (ieroldus.    luniaiio  (o.  12)   1.,  capel.  S.  Silvestri  de 


Vgl.  Ison«, 

Isiniiebnii-  (or.).  TVr  ht-Bruch  im  pr. 
RB.  I.ilnthuiy  Kr.  Gifhoiii  ii.  Isen- 
haprii,  an  ihr  ItK  (r.  zur  AIhr),  fahrt 
ht.  rrrsfhiethiif  Xamrii  (  H'istfrbrck-rr 
Moor  u.  a.K  299,  *.">. 

Islaito  (0.  14)  f.  353,  i:.. 

Isoiia  (iir.1  c.  lüfii,  br.  HB.  Ot>frbai/ern 
BA.  ffannfrl/Hrii,  (am  Isen,  rffl.  Isiuinc- 

gOUlUI>   ()9.">.  16. 

Isrnhof  «.  Iserahof  (hei  Isara-/ 

Istria  (i-.  12i.  lotrien,  54.'>.  i&.  (686.  4o). 
Istriensis  (c.  14),  Hystricu.><is  (c  15) 
oomitatiis  27,  äu.  tb.  280,  lo. 


Corneto  in  506.  sn. 
luslad  (ko  or..  rrrsehrielitn  für  I.uslad  P) 

V.,    l'.irhlai/,    pr.  HB.  Ilildtshrim  Kr. 

Mitmhn.  ,521.  ao. 
lussiana  (or.)  fl..  Die  (limriaiin,  r.  Xh/I. 

des  Anio  in  der  it.  I'ror.  Floren:  D. 

6.  Miniato,  540,  lo. 
S.  lusti  (or.)  eccl..  .S.  (linxto  in  Canuic- 

eio  Od.  Pisa  fit.  I'ror.-Ihi.),  540,  S5.  ! 
S.  Insti  (or.).  liixti  (sp.  14)  eccl.  .f.  Lusi- 

gnani  castr.  (Iiri  Lucignano).    Uallis. 
S.  Iiistini  (or.)  eccl..  luonast.  ».  Castro 

Felicitatis,  HeiliRoustat. 


.      lustuli  (or.)  rasale.  S.  Comicii  c.  540, 85. 
Isula    lor.)    1.,    aMiaria    S.    Salvatiins,    .   ,  ,    , 

-  .     Ivtra  .v.   ludra. 


AbliadIa    a    /«o/n    tid.  Monteriggioni, 

It.  I'ror.  11.  n.  Siena,    604.  35.    6Ö5.  lo; 

alilias  Petrus  604,  s.*). 
Ita  (or.)  atibatissa  s.  Placentia. 
Italado  (or.)  609,  :io. 
Italia    (conc).     Italien.    8.S,  so.    203,  is. 

4(t5,30.  406,10.  4<i7, 1.  4(iS.s;).  r>87,  in. 

595.10.  (686,40).  Italicuiii  (c.  12)  re- 

(rniiiii  27. 1.'..  91. 10. 15.  .'UO.  j.  lo.  343, 40. 

597.  ».  632,  5,  712.  i.').  Italica  (<■.  12) 

lex  405,  30. 
It'in  (or.)  fl..   Die  deutsche  Nied,    im  el. 

Ii.  IjOthringen,  rereinigt  sich  hei  \or- 

then  ,».  XoitlieiiiO  mit  der  framiisi- 

srhen  Sied  {S.  Xita>  zur  Sied  (l.  zur 

Saar),  483.  35. 
Itra  (or.)  v..  Egthra,  silchs.KlI.  ii.  Alf. 

Leipzig,  8<l.  5. 
Yuliach  (or.),  ?  Im  Xiebach,  (Irund  sd. 

der  Zirltarhs-Mühle  (<id.  Honshausen\ 


Iuuaucn8is.Iubensi»(cir.)eccl.,arcliiepisc. 

«.  Salzburg.  \ 

luuenesdal  (c.  15)  vallis  40,  .'>. 
luolkurt    (sp.  12),  .lurrecourt,  frz.  Dp. 

Meurthe-el-Monelle  Ar.  Sana/,  <()38.  so. 

643,  1).  j 

S.  luxti  eccl.  ».  S.  Iu8ti  eccl. 
Izo  (or.)  mancipiuin  560,  i. 


Labiiraria  (c.  17)  380,  «;  finis  380,  30. 
Lacesi   (ed.),   Lazise,   it.  I'ror.  Verona 

I).  liardolino,  c.  cum  .S.  Cristinc  capel. 

388, 10. 
Lacfnrdi  (or.),  Laffordi  (sp.  12)  1..  (Iro.is- 

II.  Khin-Laß'erde,  pr.  Uli.  Ililde.sheim 

Kr.  I'eine.  (3ü(j,  lo.  ifi).  611,  lö. 
Lacbari  Ic.   13),  c.  in  .'?88.  lo. 


pr.  BB.  Cassel  Kr.  Uolenhurg,  Ol,  lo.  i  Lacihbiiocha  (c.  12)  arbor  „An  der  Ilain- 


lubeusis,  luuauensis  (or.)  eccl..  arcbiepisc. 

s.  Salzburg 
ludas  (or.)  iiroditor,   tniditor  Christi  f 

202,10,  2.'>l,3-i.  2.'4,io.  337, 10,  3.S9. 1. 

354. 5, 487, 10, 488,  i.i.  489.  so.  (502. 5.  lo). 

.5;J7,  so.  700,  5. 
ludei  (sp.  II),  Die  Juden,  :I94.  la. 


buche"  bei  der  Eehe  der  (Irenze  zir.  der 

lis.  I'ror.  Starhenbiirg   Kr.  Erbach  u. 

dem  hr.  HU.  l'ntrrf ranken  BA.  Millrn- 

Iwrg,  ^/-j  km.  li.  der  Geiersmiihle  (Od. 

Vielbrunn),  281,  S5. 

Lachweige  {v.M).?  Siederung  in  Sachsen- 

Koburg-Gotha  Ilgt.  Gotha,  zw.  Sandra 

,   ,   ,  .     r,  .     .      Tr  "■  ^iiltehtddt,   (414.  15). 

Ivditha  (or.),  avia  Hemnci  II.  regia  t    j 

..  .     -. — :.._    _,./     a..:__; j....    T      ^-^ 


.32.  lä;    coniiix  rgl.  Hcinricus  dux  I. 
Baioariae. 
ludra  (or.),    Ivtra,  Eutcraha  (c.  12)  fl., 


Lacnigouui  «.  Logni. 
Lucunaiiara,  Lancuiiara  (c.  14),  Locarno, 
Schweiz  Kt.   Tessin,  9.").  i.  96,  6. 
Jne  Itirr   oder  On    ihrem  V»i,f,"/ni(/j    Tiacus  Maior(or.),  Maiore(ed.), /Jer  Aai^o 
Euter,    r.  Sb/I.  de*  Seciar  In  der  hs.        Maggiore  (it.  I'ror.  Sorara  u.  Como; 
I'ror.  Starkenliurg  Kr.  Erbach  u.  in        '"Schweiz  Kt.   Tessin),  370,  i.  376,  lo, 
Baden  Kr.    Moalxich,   281.  s5.   282,  6.    Lacus  rotundus  (or.)  379,  lo. 
2^5,  1.  Lacus  sanctus,  Lacu  sancto  (c.  17),  La- 

S.  luliae  (or.)  iiionast.  s.  Urixia.  gosanto,  it.  I'rov.  Ferrnra  D.  Comac- 

H.  liilie  (or.)  liniale  *.  Tiniale.  '''"'<''  392,  3,'..  603,  5, 

lulia  (or.)  590.  I5.  Lacnnum    (or.),    Lenno,   il.   IVor.  u.  D. 

'.«Ml»,  325.  10. 
H.  lulianus  (<■.  16),    .S.  Julien  bei  Metz,    Laffordi  «.  Lacfnrdi. 

el.  li.  iMthrini/en   LKr.  Metz,  i.Vi.b.Vi.    r       •         i  r-   •  ,  n       i,- 

'  Lagina,  Laeginc.   Lieinne  (or.)  11,,    Die 

8,  luliniius  (c.  16),  .s'.  Julien-Us-Gorze,  '      I^eine,    l.  Sb/I.  der  Aller  in    der  pr. 

frz.  Dp.  Meurlhe-et-Moselle  Ar.  Brieg,        I'ror.  llannorer  (u.  Saehiien),  299,  so.  30. 

433.30.  302,  1.   Ijeinegau  s.  Lainga,   Logni. 


Lagusiaiiuin  (or.)  336,  S5, 
Laidulfiis  (c,  12)  princei)S  (686,  k>). 
Lainga  (or.)  piigiis.  Ihr  untere  l.einrgau, 

pr.   I'ror.  lliiiinnrcr,  um  die  .Mündung 

d*r  Leine  (Lagina)  in  die  Aller,  13(i.iii, 
Laliuni  (or.)  ad  Rastalise,  Laglio,  il.  I'i-or. 

n.  D.  Como,  325,  16. 
Laiiiari  (or.),  Lnmmari  (Id.  Capannorif 

it.  I'ror.  u.   l).  Lucca,   c.  de    539,  »0, 

Lama  uetula  (c.  17)  .380,  S6, 

Lani  bor  t  us,-bc'rto.-  porl  US,  Lan- 
bertus,  -pertus,  Landbertus 
( or.) ,  L  a  n  t  b  u  r  t  u  8  (c.  18). 

8.  Landberti  eccl.,  terra  s.  Leodiuni. 

Laiiiberfus  opisc.  s.  ('onstancia. 

Lainiierlus  abl)a8  .v.  Crenioucnsis  civ. 

Lamlierto  cantor  s.  Unltcranensis  eccl, 

Laiitbertus  comes  (I.  r.  Löwen)   (677). 

Lanjicrtus  über  homo  574,  so.  (664, 16). 

Lanibertus  filius  Hawidis  comitissae 
(495,  ift);   l'ratcr:   Kagincrus  comes, 

Lambertus  35.'>,  &. 

Lamburgis  (c.  18)  de  Sarto  (49.5,  so). 
Lamulc.  Lamulf  (or.),  Lamolc  (Id.  Arri- 

dosso,  it.  I'ror.  u.  D.  Grosseto,  S,  Ma- 

riae  c.  el  cella  84.  an.  157,  5. 
Lankheiin  Orientalis  (c.  13).  Klein-Lang- 

heim ,    br.     HB.     I'nter  franke»     HA. 

Kitzingen.  633.  1«. 
Lancierion  (or.),  Lenghrn  pr.  HB.  IUI- 

desheim  LKr.  Gi!ttiiigen,{a07.b).6\l,iO. 
Lancuuara  j<.  Lacunauara. 
Landbertus,  Lanbertiis  s.  Lambertus, 
Landeiidorf  (c.  16)  v.,  Landendorf  (Lan- 

donrillers),   el.    B.    Lolhrim/en    LKr. 

Metz,  13(1,  1. 
Landericus  (or.)  medicus  568.  s5. 
Landricus  (conc.)  filius  üiselberti  iudicis 

406.  6.  407,  so. 
Landolus  (c.  14)  episc.  +  .v.  Tcruisio. 
Landulfus    (c.  13)  episc.    et   capcllanu« 

regia  ».  Cremonensis  eccl. 
Landulfl   (ed.)  diaconi  res  s,  (Iraniiinn, 
Laneus  (c,  12)  .341,  in.  i,^, 
Lanfranciis,  Lant'rankus  (cd.)  iudex  pa» 

lacii  369,  .in.  .Mi).  10.  sn.  .371,  .ift.  40. 
Lanfrancus  comes  ,')84,  10. 
Lanfrancus  (or.)  .ViS,  ir>. 
Langancka  (or.)  1.,  Gau  um  Lnngeneiehe, 

pr.  HB.  Arnsberg  Kr.  Lippstadt.  262. 1. 

439.  15;  com.  +:  Hahold. 
Langbardia,     Langbard<jrum  .      Lango- 

liardoniin    reges,    Laiifrobarda    lex  «. 

Longob- ;    Langobnrtus    s.    luhannei 

Langobanlns. 
Langcnaho  (or.),   Langenaii  (!d.  Magd- 
los, pr.  HB.  Cassel  Er.  Fulda,  291.  aft. 
Laniensf  (c.  12),  c.  de  596,  3.'>. 
Lano    (or.).     //njio     Gd.    Colle    di    Viit 

d'Elsa,    it.    I'ror.    11.    D.  Siena,    i\  dt 

540,  sr.. 
Lanpertus.  Lantbertus  s,  Lambertus. 


Nuliu-ii  -  Ho(fi8tcr:    I.iintlii'riBliolVi'  • —  Lfiiraiiu. 


il.l 


LniithorislioHo  (r.  15)  pi'..    iMiitemhufeH,    Liiuivto    (c.  Ij),     WühIiiiiii    Ciintrllii    ili 


pi:  HU.  Cohlen:  Kr.  Ahrueilri;  ;VJ1(.  SJ. 
LimtMUiiimleiiliiisoii  (sp.  r2).  I,anl>\viiiile- 

Imst'ii  d'.  1.'>I.    Heiileiilidiiseii,  pr.  Uli. 

CMeii:  h'r.  ireUlai;  JUS.  ;;,.  («74.  3i)>. 
Liiiitwanlcrliiisun     (8p.    12).     Lamlnlfa- 

hauseii ,    pr.     Uli.     llilde-iheim     t.Kr. 

(Intli)i(ieii,  (.iOIJ,  s.)>. 
Liinzinperc  (ur.)  v.,  I,un:riil>fr(j  <iil.  Hei- 

sihmli.  I,r.  im.  <)/,rr/i(iycrii   HA.  All- 

iilliiiij,  '.iT!,  sb. 
liiiiizü  (or.)  vir  3ti,  so. 
Lnn/.i'  (<ir.)  manumissiis  151.  .■>. 
Jittiizci  (or.)  390,  in. 
I,api>o    (c.  12),    Lapiii,    it.  /Vor.  ».   I). 

Arelllnu.  c.  ilo  Ö9(),  30, 
l,iira  (or.)  fl.  -tl,  40. 
I.iinleriacn   (or.),    Lardiriaeum    (sp.  12) 

c,   l,iirilirai/o,   it.   I'riir.  it.   I).   I'nria, 

«2.  -i:,.  (2S9i  :in>. 
Largio  (od.)  s.  Cuinaniis  lai-us. 
Larimi  (c    12).   I.ririiio.    I).-Ilsl    iler    it. 

I'ntr.   Cdiiipo/iaxto,    S.  BoiKdictiis  in 

:!H,  3o. 
Lartiaiio  (or  ),    i"  lAirriaiio    <lil.  liagno 

in  Roiiiai/iin,    it.     l'ror.     Floren:    D, 

Korea  S.  Canciaiio,  5!ll),  in. 
Lasese  (e.  12),  l-nzise,  it.   l'ror.  Verona 

n.  Harilolino,  \S'H>,  ,V. 
Katerole  (ed.)  381.  m. 
Latimis  (c.  14)  94,  30.  7ii4,  20. 
Latnntliiirp  (sp.  12),  Layemlorf,  pr.  HB. 

MiKidehury    Kr.   Sahiredel,   (306,  35). 
Laiido  (ed.)    v..    I.oili,    D.-Ihi.   der   it. 

l'ror.     Mailand,     .HS.  i.'..      Laiidensis 

(c.  13)  ecL-l.  7H.">,  :i.i.  7ill),  ,'. ;  episcopa- 

fus  7(l.'i,  30.  i'i;  episu.  Andreas  70Ö,  30; 

comitatus  (JOS,  30. 
Laudenlmrc  (or.),  Ladenburg,  Baden  Kr. 

Mannheim,   155,  I. 


iMrttii    liti     l.arini)    tit.-iht.    der  il 

l'ror,  (\titipottasfto  ,    uurl.  S.   Pi-'tri   ID 

Hniljii«  do  ,'iU7,  i. 
Lauro    (or),    Iioro   l'iiifennii,    it.    l'ror, 

n.  I).  AriKto,  »ors  do  t}(l7,  1. 
JjaiiMnnensis  (or.),  r.  Laimanne  (llnl.d'n 

si-hn-,    Kt.    Wandt),    i'pisr.    Heiiiriuiit 

172,  1. 
Lniivuiiius  (c.  llS)  435,  1. 
Lavnnio  (0.  1,3),    lAiraijno,    it.    l'ror.  n, 

I).   Verona,  r.  in  HKS,  t,. 
Laiianiola  (ur.)  «.  (iaiitn  sicca. 
Laiu'^iia  (i'onc.)  «.  Teilisiis  cle  Lauegna. 
Lauello  (or.)  onsti-I.,   Lnrello   (id.  Corte, 

it.  l'ror,  u.  D,  Ben/nino,  35U,  30. 

Lauerna  (or.)  I.  609,  16. 
Lanernasco  (ed.),  castel.  in  306,  15. 
Lauoie  (u.  17),   r*  Loreto  (id.  Contii/liole 

d'  Atiti,  it.   l'ror.  Atessinidria  lt.  Asli, 

3.><1,  ib. 
Ledt'se   (Or.),    Lodisio,  it.    l'ror.    (Iriiiia 

lt.  Sarona,  379,  10. 
Lcdi  (or.)  V.,  ht .    In    (iroiuiii    (Kr. Hut. 

im  pr.    HB.    llildenheim)    einhezoyen, 

311,  10. 
Leers    (e.  18),    Liem,    hl.    Fror.  u.  Ar. 

Liittirh,  cfcl.  de  (496,  10). 
Lel'lierd  (or.)  476,  1. 
Le^ia   (or.)  fl..    L>er  Li/k,   I.    Xb/I.   der 

Scheide  in  Flandern,  41,  i». 
Legia  (or.)   1..   Lai/,  pr.  ÜB.  u.  LKr. 

Coblenz,  524,  sä. 
Leguli  (or).  Leijoli  Od.  Peccioli,  it.  Fror. 

u.  D.  Pisa,  540.  30. 
Leheml>eke  (c.  15).    Lemlieck,  pr.  KB. 

Münster  Kr.  Keek-Iinghausen,  470,  20. 
Leiderl)8cli    (sp.    13)    curlile.    Olter-    11. 

I'nter-l.eiterbaeh,  hr.  Uli.  (>/>erfrani-en 

HA.  Stuffeistein.  '07o.  311). 


audunensis    (or.),    r.    L;ion     llst.    des ,  Leingrüben  (c.   12).   Hie  Leina,  l.  Xhfl. 


frz.  Dp.  Rhi'me),  archiepiso.  Burchar- 
dus  171.  10. 

I.auffinna  (sp.  12)  <664,  so). 

Launielina  (or.),  Die  Lomellina,  in  der 
it.  l'ror.  l'acia  II.  Mortara,  51.3,  5. 

Laiipha  (c.  13)  3.S8,  ä. 

Laurentiaca  (c.  18)  498.  10. 

.S.  Laureutii  (ur.),  Laurencii  (c  11) 
capel..  et'cl.,  monast.,  plclis,  sedes  »'. 
Bromiades,  Cassa  maior  Aei'  Casa^. 
Cremonensis  civ.,  Fluiniiiis  castr., 
Hostilia,  Macri,  Massa  Macciiaria. 
Merseburc,  Pe  .  .  .,  Soviloli.  Trese- 
cule. 

Laurentii  (or.)  mons  609, 10. 

Lauresham  (c.  12),  Lorsrh,  hs.  Prov. 
Starkenburfi  Kr.  Bensheim,  Laures- 
haniensis,  Laurasamensis  (or.),  Lau- 
rishaniensis.  Loresheiiiiensis  (c.  12) 
monast.,  eccl.  SS.  Petri,  Pauli,  Na- 
lioris.  Xazarii,  22,  10.  in.  145,  .w. 
222,  l.i-      2,Sl,iO.  10.     2.S4,  2n.     321,  3.i. 

644.  io;  alibas  (Jeroldus  22,  10.  i,',. 
145.  30.  35.  Poppo  222,  15.20.  281,  20 


iler  Xesse  (r.  zur  ll/irsel)  in  l^'acltsen- 

Kobiirg-dotha  llgt.   Gotha,  in.  olierh. 

r.  Eberstädt,  (414.  10). 
Leipttiusa  (sp.   12i    acpia.    Die   Luip/Iitz 

( llangerleitner Uach )iin  hr.Uli.yicder- 

bai/ern  HA.  liegen,  beim  g/eirlinamigen 

Ort  ((id.  Raindorf  ,  ein  i^uelllliiss  der 

Kinchnarh  (I.  -,nm  Schwarzen  Kegen), 

(6Ö4. 2.i>. 
Lemcnnis  (or.)  c.  Alinrnno  S.  Salratore, 

it.  Fror.  u.  l).  Bergamo,  359.  30. 
Lementria  (sp.  11).  Die  Limentra,  r.  Xbfl. 

des  Ueno,  it.  l'ror.  Florenz  11.  Bologna, 

364.  25. 
Lemunta  (or.)  c,  Limonta,  it.  Pror.  u. 

D.  Como,  120.  5.  15. 
Lengithe  (sp.  12».  dross-Lengden,  pr.  KB. 

llildesheim  LKr.  (liiltingen,  (306.  311). 
Lengithe  (sp.  12).  Klein-Lengden,  pr.  ÜB. 

llildesMm  LKr.  (liitlingcn,  (:to6.  3"). 
Lenttik-   (Sp.  11)  lapita.   Berge  bei  Len- 

tola  ((id.  .•^ainbuett  Pistoiese,  it.  Prot. 


Florenz  D.  Pistuia),  3ti4.  20. 
2.S2.  .0.  321,  35.  469.  10.    Reginbaldus  1  ^^n\.^\\^  s    Clanicella. 

64it.  25.  644,  20;  uiilcs  .V.  Uuermhenis.  ^     ' 

S.  Xazarii  l'amilia  640,  10.  ;  Leo(VIII.papa)8pirituali8paterti>46.30. 

Kaiscrnrkniiden  111. 


Leo  (or.)  epiic.,  bibliothecariui  Uoniauy 
ec<-l.,  apoitolicuit  minui  7(i.  :&.  78,  1». 

m,  I». 

Leo  (or.)  epiac.  et  inixui  impertitorw  «. 
ViTcelli. 

Leo  (or.)  prvabiter  6o7.  \b. 

Leo  ßliu*  liezoni«  351,  30. 

Leo  (or.)  it'A,  jo. 

Leo  ('locia  (or.)  3.56,  »0. 

Leo  Cramu«  (or.)  607.  6. 

Leo  de  Sooi  de  Piaciria  (or.)  5.*i6,  sa. 

Leo  (ianguii  (or.)  3.56.  211. 

Leoearni  (or).  Leuuami  (ed.)  37o.  1. 
376.  IS. 

Lcodium  (c.  11)  Ulli»,  Liittirh,  Pror.- 
llst.  in  Belgien,  117.  1.',.  494. 2.'..  .500,  in. 
ititi6,  40).  Lrudii'en'.i'.  lor.).  LuoilicimiH 
(c.  13).  Tungrensis  eccl.  .SS.  Mariae, 
Jjaiiiberti  117.  i.'i.  142.5.1".  167.  &. 
21H.  30.  221,  2.-..  494.  2.-..  '496.  lo.  s<>). 
.50.*^.  .111.  .'i(l9.  I  ;  epise.  .S.  Aniandu*  -f- 
41.  21',  S.  liemarluH  (TiiiigrenHium 
episc.)  t  275.  tu,  Notkcrus  IS.  jn. 
117.15.  142.5.  167,5.  171..').  Haldri- 
ciis  218.  .1".  221.  25.  3.V  (490,  1.1.  so). 
.505,  15.  (666.  25).  Vvolbodo  .'.09,  1. 
.S.  Crucis  eccl.  117.20.  .S.  Ijaiidbcrti 
terra  4.'<5.  1.  —    Vgl.  Lewa  pagus. 

S.  Leonardi  (sp.  14)  eccl.  «.  Perusinii« 
lacus. 

Leonecubante  (<•.  12).  f*  Lioni,  it.  Pror. 

Arellino    l>.  S.  Angela  de'  Lomburdi, 

eccl.  S.  Donati  .597.  15. 
Leones  (or.)  1..    Leno,  it.  l'ror.   Brescia 

D.  Verolanuora,  372.  3".  512.  :io.  Leo- 

nense    (or.)    monast.    S.S.    Salvat'iris. 

Bencdicti  372. 30.  10.  512.  30.  ,35;  abhas 

Liiizo  1,55,  35.    372.  30.    373.  1.    Oddo 

512,  30.  3ft.   S.   lohannis   eccl.    373,  1. 

512,  40. 
Leones  duo  (or.)  :J43, 40.  615.  25. 
Leoni  (c.  12)  casale  341.  20. 
Leprosia  (or.)  .590.  35. 
Lerone  (or.)  fl..  Der  Lerone,  r.  Sbfl.  iler 

Arosria  (zum  (lolf  r.  (ienuai,  it.  l'ror. 

(ienua  D.  Albenga,  377,  30. 
Lesinensis  (c.   12).    r.   lyesina,    it.    l'ror. 

Foggia  D.  S.  .S'ercro,  comitatus  5üli.  .15. 
Lesiiio  (c.  13),  Die  Mmiti  Lessiui  an  der 

Sordgrenze     der    it.     l'ror.      Veroiin, 

388.  5. 
Lesse    (or. ).    Lesse,    Braunschirtig    Kr. 

Wolfenhüttel,  (.(07.  5).  611.  15. 
Letligauuue  (or.)  pagus  s.  Nctga. 
Leuoade  (c.  14).  Locate,  it.  l'ror.  u.  D. 

Mailand,  88,  20. 
Leucarni  s.  Leocami. 
S.  Leucius  (e.  12)  s.  Muscusi. 
Leiico  (c.  14)  comitatus.  umLerco,  l).-ll--<t. 

der  it.  Pror.  Como,  701.  15.  25. 
S.    Leudegarii    (or.)    martiris   et   episc. 

monast.  s.  Muorbach. 
Leudonis  (c.   16)  sartum  434.  m. 
Leuniaco  maiore  (c.  17).   Lcgnago,  D.- 

llst.  der  it.  Proc.  Verona,  ca^ale^  duo 

in  390.  10. 
Leurano  s.  Liunmo. 

100 


Jdi 


Nauuni  -  Register :    Leuiirniis  —  Liiu'zo. 


Leiiiirnit!'  i^i-ono.)  lilius  Liuzonis  prcslii- 

teri  -UtT.  4.  iS. 
Lew»  (etl.)  pa^s.  (•'au  um  LüttUh    (»■. 

Leodiunii.  127.  so. 
Lex»  (or.).    Ltsa,    it.  I'ror.    A'oiyiro  D. 

I'allanza,  370,  i.  37Ö.  lo. 
Libaiii  (t^r.^  castr..  (Mtroixi  siil  Tunriano, 

it.  I'ror.  II.   /'.  Salfttio,  (KU,  :iii. 
S.  Lilionitor.  S.  Lilieratoris  (or.)  uionast.  | 

au.  i.s.  öl.'.,  40.  I 

S.  Liliemtor  Intra  aquis,  ."  liid-tHlacqiia. 

il.  I'ror.  Aijiiila  />.  Solnioiin,  .'144,  15. 
Liliniza  (c.  12)  U.,  ein  I.  X/'fl.  '/f.<  Xairr 

(r.  zur  Snrr)    in   Kruiii    lill.    Kraiii- 

buri/,  IM.  untrrli.  r.  liiitchoflarl,-,  3.").  30.  I 
S.  Liborii.  Lyliorii  (or.i  eccl..  munast.  | 

Ä.  l'alerebruima. 
Libtirie   (c.    12i    1.,   colla  S.  Sossii   in, 

if  S.  Sossio.  il.  I'ror.  ArtUiuo  D.  Ariano 

df   l'uijlia,  341.  &. 
Lib/.ilvi  (sp.  13 1  oppidum.  I^ipzig,  KH.- 

lUl.  in  Saclisrn,  {6SS,  la). 
Liciiina  (or.),  Lizzana,    Tirol  BIf.  Ko- 

rrrrln,  8!I5.  tb. 
Liciauo  (or.)  376,  so. 
Lidrimo  (er.)  714,  h. 
Lieliizii  IC.   14)  arohiepisi-.  s.  Breinuu. 
Licinne  ».   Lagiiia. 
Liela  (or.)  1..   LitI,  Bmli-ii  Kr.  Lörrach, 

482,  30. 
Lie.-liiirn    (c.  12^    1.    alibatia.    IJenhorit, 

]>r.  HU.  .Münftrr  Kr.  Jitrkuin,  .MO.  35. 

617.  .5. 
Lietbcka  (or.)  v.  41,  .w. 
Lietliei-usitr.  15)t>2s,  5;tili>is:  Heribertus. 
Lietzgo  (or.).  Leilzk-au.  pr.  Uli.  Mw/de- 

buri.i  Kr.  JericJioir  I.  474.  äo.  475,  i5. 
Liezniccha  (or.)  s.  Diirraii  Liezniccha. 
Liezniba.  Lieznih  (sp.  12)  I.,  Liesenich. 

pr.    KB.    Cchlenz   Kr.  Zell   (638,  so. 

643.  i). 
LipRenhoüg  (c.  12\  ?  Das  Dicke  Gehege 

im  Thürinr/er  Wald,  .'^acltjieii-il'einiar 

Kr.  Kigcnach.  zu-,  Marhsuhl  ii.  Filrtha, 

(414.  50). 
LigiirJH  (<■.  12),  Ligurien,  ;G86.  |o). 
Lillisvelt  (c.  13),  Lühfeld.  Or.  HB.  l'nter- 

frnnk-en  BA.  (jerolzhofen,  633,  15. 
Liiiiga  (iii  )  1..  Liingauuue  (nr.  i  )>agiis, 

Gau  um  J^emgo  in  Lippe.  12.").  in.  262.  i. 

439,  15 ;  com.  \:  Haliold. 
Limia  (c.   lOi.    Der    Wndeliiinrourl    (im 
l>l>erlauf    Xoron ,    h  icss    früher    IHe 
l^mmt-H  ,    r.  Shfl.  der    Coiiaances    (s. 

Coaantia,  im  frz.  I>p.  .Meuse  Ar.  Ver- 

dun,    rntüiiringt    in    der    Uigend    ron 
l^mme»,  m.  l/fi  I'arois,  4;M.  i. 
Limite  (ed.).    ?  Limitn,    il.  I'ror.  h.  I). 

Mailand,  373.  m. 
Lina  (or.),  />•««  Aei  fhinsna  Od.  Arezzo 

fit.  Pror-Ust.  ,  DO«,  35. 
Linalis  (c.  14)  im,  ib. 
Linaria  (or.),  c.  in  .3.'>8.  so. 
Liiiaro  (or.),  f  Linnri  Od.  Barbrrino  di 
Val  <r  Elsa.  il.  I'ror.  »    l>   l-i-miz. 
mmntaf  de  .Vi4.  .in. 


Lindim   (r.    14'.   irilsl  am  Lindenberg  bei 

SUIcrhurg,  Hraunschireig  Kr.  Wolfeti- 

biillrl.  152.  .1". 
Liuduiic.iiiia  ^iir.t  1..  Lindau,  Schireix  Kl. 

Zürich.  482.  :i5. 
Lininciim  (c.   10).   Llng-drcant-Dun,  frz. 

Dp.  Meuse  Ar.  ilonlmtdi/.  433,  5. 
LiniiitiU'  (sp.  12)  I.,  Leinde.  Braiinschireig 

Kr.    Wolfenhüllfl,  (3(16,  15). 
Linta    (or.)    pr..    Lind   (bei   Scheifling), 

Steiermark  Bll.  Murau.  10.'!.  35. 
Liiithard   mr.)   1.,  Xiedcr- Liiidhart,  br. 

Kit.    yietlerbai/ern    HA.    Mullersdorf, 

32.  10. 
Lintnwa  (or.)  I.,  Linlach,  br.  KU.  Ober- 
pfalz BA.  Amberg.  270.  i». 
Lintri   (c.   18).    <>p-  u.  Xeer-Linter,    hl. 

I'ror.  BrabanI  Ar.  h'iuen,  (^495,  3»). 
LiiizihliiMnie  (or  ).  Der  Linzgati  um  Linz 

( liude»  K  r  .Konstanz  ),i;um\ii\Uii  tö'i,:\:t. 
Lvöjibergiin  (e.  12i,  ?  Der  Grosse  See- 
berg in  Sachsen  -  Koburg  -  Gotha,  Jlgt. 

Gotha,  irnir.  r.  Seebergeti,  (414,  m). 
Li(iuentia  (c.  18)  498.  10. 
Lirundorf(or.)  1.,  Ober-  u.  Xieder-Lei/ern- 

dorf,  br.  KB.  Xietlerbayern  BA.Kollen- 

burg,  32,  40. 
LisgH  (or.).  Lischa  (sji.  12)  lüigiis,  Der 

Lisgau    im   pr.  KB.  Jlildcsheim,   zw. 

Osterode     u.     Duderstadt.      (3l)0,  25). 

31."i,  I.  15.  438,  T.^);  com.:  Vdo. 
Lisiue(c.  12),cellaS.  lohannis  de 341.2". 
Lismonte  (s|).  12 1.  Limont-Fontaiue,  frz. 

Dp.  Xord  Ar.  Arcsnes.  (492,  30>. 
Liiibana,  Liubenetal  (or.)  pagiis,  eomi- 

tatiis.  M»i   l^ohcn.  Bll.-Hsl,  in  Steier- 
mark, 548,35.  624,  10;   com.:    (rebe- 

hardus. 
Liiiltasa.  Liubasa   dir.)  ü.,  Die  Loisach, 

l.  Xb/I.   der   Isar    im    br.    KB.  Ober- 

bagern,  (i5.  so.  26. 
Liubocholi,  Liubodioni  (or. )  civ.,  Leib- 

chel,   pr.    KB.    Frankfurt    a.  O.  Kr. 

Lübben,  10.").  1.  5. 
Liu)>rodici  (or.)  1.  'üb,  lu. 
Liubsi  (or.),  Leibsch,  pr.  KB.  Potsdam 

Kr.  Beeskoir-Storkow,  105.  1. 
Liubusize     (or.)    I.,    Leps,    Anhalt    Kr. 

Zerbst.  oder  Gross-  u.  Klein-Lübs,  pr. 

KB.  Mugdel'iirii  Kr.  •/erichmr  J,  ,")7, 15. 

Liud-.  Liut-.  Luit-. 
Liutaldus  (or.).  terra  (piam  teniiit336,  25. 
699.  30. 

Liiitardus  (or.i.  Liutliardus  (sj), 

12).  Liiithardiis  (c.  15). 
Liut)iar(biB  abba.s  «.  W'issenl^irg. 

Liulardii!*  c-omea  fr.  Longirg  u.  Mercg) 
postea  inonachus  fartiis  434,  35. 
(678.  1.  20). 

LiiitarddK  590,26.607,15;  tiliii^:  Ro- 
diilfuK. 

Liudenboiie  (or.),  l^iidenliofen.  pr.  KU. 
Catsel  Kr.  .Marburg,    pr.   in   5ll0,  35. 


Livterbacli  (c.   13)  v.,    Lauterbach    Gd. 

Xussdorf.     Salzburg    BH.    Salzburi/ 

(091.  35). 
Liiidoslu'im  ^sp.   12),  P  Liessem,  pr.  KU. 

Trier  Kr.  Bit  bürg,  402.  1. 
Liiitfridcshusiiii     (or.),     Lutfridcslmsen 

(c.  l.j)  421,  1.5. 
Liuti'frodiis  (or.)  eiiisc.  f  ,v.  Tenlonen- 

sis  cpisc. 
Lititfridiis  (or.)  f  634.  25. 

L  i  11  d  ^'  e  r  u  ~ .  I ,  i  11  d  i  g  e  r  u  s  ,  L  11  d  i  e  r 
^o^.),  Liiitgeru.s  (c.  15).  (Vgl. 
Leiidegarius.) 

S.  Liiidgorus  episc.  (Mimignrdiiordensis) 

tu.  211;  rgl.  Uuerthina. 
Liutgerus  presliiler  479,  10. 
Liudgenis    <'ome8    (in    ]mg.    Hardogo, 

Derningou.    Xordtlmringa)    (300,  35). 

571,  25.  574,  20.  012,  25.  (054,  15). 
Liudgenis  über  bomo  ,"»74,  20.  (054,  i'.  . 
Ludifr  470,  i. 

Liuthariliis  ,s.  Liutardus. 
Liudigliusen(sp.  12),  P  Lüwdissen.Braun- 
schirei;/  Kr.   Ilolzminden.  (307,  l). 

L  i  u  d  o  I  f  u  s ,  L  i  u  d  11 1  f  11  rs ,  L  i  11  d  11 1  f 
(or.),  Liudolfus  (c.  12),  L)idol- 
l'us  (sp.  13),  Liutolfus  (c,  15). 

Liudolfus  «rcliiepisc.  s.  Treueri. 

Liudolfus    comcs    (in    pag.    Aliininga, 
IJurclaun ,     Siuuthuold ,     Sorehtfeld, 
j      Treueresga)   147,  25.  t  562,  30. 
I  Liudolfus    comes    (in    jiag.    Derningon) 
(306,  .10). 

Liiidulfus  roiues  (in  jiag.  Flenitlii,  (iu- 
dinge)  296,  10.  (306,  20).  311,  10. 

Ludolfus  vir  nobilis  (47,  1). 

Liutolt  (or.)  69.'),  30.  690,  10. 
Liiit)irandus  (or.),  Liud]irandus  (sp.  12). 

Liujirandus     (c.    11)     rex    f    9"2. 3.'>. 

(289,  40).  587,  5;  ».  Bauga  Liudprandi. 
Liuprandus  (c.  12)  iudex  406. 5.  407,15; 

gencr;   Bruningus. 

LiutuarduB  (c.  12)  epise.  f  s.   Vercelli. 

Jjiu)iana,  Liupna  (or.)  1.,  Unter- Loilien, 
Xiederiisterreich  BIL  Krems,  229,  5. 
510.  311. 

Liuprandus  s.  Liudpriindus, 

Liurano  (eonc).  Leurano  (c.  12),  Jxir- 
riano,  it.  I'ror.  u.  D.  'Turin,  s.  Aldo, 
Benno  de  Liurano. 

Liut-  s.  Liud-. 

Liuzi  (or.i  mancipium  560,  1. 

Liuzo  e]>i8c.  406,  10.  4o7.  5;  filius:  An- 
segisus. 

Liiizo  (or.)  abbas  s.  Lcones. 

Liiizo  presbiter  4O0.  2fi.  4o7,5.25;  filius: 

Leuurniis. 
IjUzo  (or.)  jtrcsbiter  ».  Uuirzibiirg. 
Tjiuzo  (or.)  comes  463.  25. 
Liuezo  (0.  12)  »ervus  S.  ^[ariiie  .\r|iiis- 

grani  (168,  in). 


I 


Xiiiiifii  -  Hi'f;i»tfr:    IJuifiisiH  —  I.ii 


■yö 


Liiiii-nsis  (<•.  17)  c-uiiiitatiis  «.  Furuiiiliiii. 
Liiiiirno    (coiio.).     Lironin  l'iemontr,  it. 

fror.  Xorani   D.   l'eralli.  n.  AiuiiiiiiN, 

Aiiiiii.  (iiirirredus.  Isaai-,  t  )ilo.  L'uiliel- 

iiiiis  ilt;   Liuiinm. 
Loaui»  (9p.  1-J)  I.,   Ulf,  j>r.  HB.CobUti: 

Kr.  M<ii/ni,  ((»38.  30.  (Ji.l.  i>. 
Liil)oi|iiiibiir^'  (DiM    castel..    iMtlenbiiri/, 

Utiileii   Kr.  Miiniilieim,  2Si.  ib. 

liiilii'diiiigoiiiie.  liOliotuii^Dtiiiiie,  Lobci- 
tiiiinliii  (<ir,).  LDlK'teiijfiiwu  (f.  rj). 
Luliedfiiifuiiiie  (ed.)  pii^iis.  Der  I.a- 
ilrni/au  am  unteren  Sechar  i um  Laden- 
/jiiri/).  I .  M.  31).  '2iii,  iii.  -JSi.  iii.  sa. 
ti44.  jn  ;  com.:  Heiiiricus.  Megiiigiizus, 
Poppo.  Iii)l)odiiburH-en»i8  (or.)  iiiai-cha 
•.>,s-l.  3;.. 

Lobii  (c.  13).  Lohhe«.,  bt.  l'ror.  Henne- 
yaii  Ar.  Charleroi,  li-2.  1». 

Loi'iirdo  (or.).  ecci.  S.  Donati  in.  Am- 
cardo  S.  Donato  (Id.  Certaldo.  it.  l'ror. 
Floren:  I>.  S.  Miniiitu,  .iül'.  10. 

Loc"  sann  (c  12).  Luogosano,  it.  l'ror. 
Arellino  I>.  S.  Anijelo  de'  Lombardi, 
celUi  S.  Älarit'  di-  841.  i», 

Lodewicii.-i.  Lodouious ,  Loduiiuicu»  s. 
Liidiiwicus. 

Ldgiiiabi.  Liigouei,  Logen?  (or.),  Loge- 
nah  i  (s]>.  VI).  Logeuehe  (c.  VI)  pagus, 
Der  Lnhuijau.  24.25.  210.20.  468.25. 
4S.">.  :ii).  5lMi.  wb.  (ti74.  30);  com. :  Her-  j 
laus,  Kichinundus.  —  Vgl.  Oberenlo- 
genahe. 

Logni,  Lacnigouui  for.),  Lngne  (sp.  12)  1 

pagus.   Der  obere    Leinet/au,   pr.  HB. 

liildesheim,    um    die    Leine    fLagina^ 

bei  Criillinf/en,  (300, 30).  4ti6,  i.  480, 1 ; 

com. :  Heriinannus. 
Lomacensis,  Lomraensis    (c.  18)   pagus, 

comitatus.    Ja'  pa.i/n    de    Lomme    (bl. 

l'ror.  Xamiir  11.  Itennegaii,   fr:.  Dp. 

Ardennes  Ar.  liocroi),  494,20.  (605, 25) ; 

10111.:   Ratbodus. 

Ijoiiinicha  (or.)  fl.,  Die  lAiming,  r.Sbfl. 

der  Miir:  in  Steiermark-    BH.  Bruch 

a.  d.  Mur,  durchfliesst  das   Tragöns- 

Thal,  ti24.  10. 
Lonerstat  (or.)    eccl.,    Lonnerntadt,    br. 

HB.  Oberfranken  BA.  Uiiclustadt  a.  d. 

Aisch,  206.  15.  2Ü8,  25. 
Longa  (sp.  12)  alpis  (289.  S5), 
Longa  Haies  (c.   17)  334,  in. 
liOngauilla  (c.  16),    Luhe/n  (Longerille- 

le:-S.  Acold).   et.  B.  Lothringen  Kr. 

Bolchen,  1:{0,  1. 

Longer  (or.)  litus  4US).  15. 
Longobardig    [r.  17)    fines,    Langbardia 

(conc).  Longbardicum  (c.  12)  regnum 

381,  1.  407.  in.  408,  3. 
Loiigobardoruiii,  Langobardorum,Lang- 

bardorum    (or.)    rex,    reges    341.  w. 

372,30.  ,".12,  .10.  r>46..i.  608,  :i5.  G31,:i5. 

719,  15,  ».  Aistulfus,  Desiderius;    rex 

im    Protokoll:    87,  15.    94.  10.    95,  lö. 

96,  15.  9.'^.  :io.  99.  30.  106.  40.  KW.  i.  10. 

119,  30.  719.  i.i. 
Longobardorum,  Longbardorum  fc.l2), 

Langolmrda   (ed.)   lex  332.25.  40.!,  10. 

408.  1. 


Longobai'duruiii  Tuscia  «.  Tusi-ia  ;  Laii- 
gobardus  (iir.)  n.  lolmniit-a  Lango- 
bardus. 

Longobardorum  castel.,  Lombardore,  it. 

l'ror.  u.   D.    Turin,  381.  1, 
Longo  i-anipo  (sp.  \->\  l.oni/clmmp,  fr:. 

Dp.    Vonge»  Ar.  h.pinul,  71.  15.  20, 
Longoria  (or.)  caiiipus  .ViS,  ;i5. 
Lüiistfyii  (ed.),    DIter-  u.    \ieder-Ltihn- 

uteiu.pr.  HB.  Wienbadm  Kr.  .S.  Ooam- 

hau.ien,  290,  3.1.   201.  1. 
Loreslieiniensis  »bbas  s.   Lauresliani. 
Lostataua  (c.   1.'.),  Ijistiiu,    giMin.    KU. 

Leip:ig  All.  (Irimnui,  81,  35. 
Lotliaringiae  (0.  18),  r.   Lothrini/en,  dux 

(Ü66,:i.s);     n.     Otto.    Tliiedoi'i.Mis  ibei 

Theod-/ 

Lotbarius  (or.)  I.  ru.\  Kraiiuonim,  imp. 

t  142.  10.    34(1.  1.  I».   343,  10.  .367,  35. 

,")13, 10.  .'>."i8,  25.  61.").  5.  (ilti,  1.  (687.30). 

701,  1.  20;  filius:  Ludowicus  imp.  II. 
Lotbarius  (or.),    Lotariu<<  (c.  11)  rex  f 

120,  5.  .".."i^,  30.  587,  5.   607,  20;   pater 

vgl.  Hufjo  rex. 

liotbariiis  (or.)  coiiies  362,  5. 

Loul'en  (or.)  castr.,  Lauffen  am  Sechur,    Liigaiiiauo  (ed.).  ?  Luiqnano.  it.  l'ror.  u. 

uh.  Sechar-Kr.  <>A.  Ufsi;/heim,  74,:)5;  1      IJ.  Cremona,  386.  20. 

S,  Keginsiiintdis  virgo  iliidem  rei|uie3-    L^jt.  «    Liud- 

cens  74,  ;i5.  r    ,. 

T     -        ,      \  /  Ol-,-      Luliaco  (or.)  376,  20. 

Luana    (or.).    c.    Lugano,    Schirei:    hl.    -r    ,,     . 

Te^xin.  vallis  93,  io;    Li.anug  (c.  14)    Lullanbrunnan  (or.)  299.  15. 

mert-atus  701,  10.  Lmnbere    (sj).   12),    Limmer,    pr.    HB. 

Luca,  Lucensis  (..r.)  urbs,  civ.,    Lucca,        li<""'orer  LKr.  Linden,  (.iot!.  25). 

it.     I'rov.-Hst.,     338.  10.  20.     358,  20.  1  Lunata  (or.).   Lunata  (id.  Capannori,  it. 

360,  30.  5.39,  25.   Lucanus   (or.)  abbas  ;      l'ror.  u.  D.  Lucca,    c.  de,   cum  eccl. 

lohannes  löö,  35.    .S.   Salvatoris   mo-  '      S.  Fridiaiii  ö;}9,  30. 


Ludo-.  Lude.  Hill  do-,  Hlodo-, 
Hlotho-,  Hindu-,  Ululhii-, 
Chluilo-  (or.),  Lud-,  Lodn- 
(c.  11).  Lnodo-(Hn.  11),  Lüde-, 
Lvdu-  i«p.  12),  liodo-  (c.  12), 
Lode-  («p.  |;|).  Liidu-  (c.I4i  Wi- 
en « ,  -  im  i  c  u  H ,  -  u  u  i  k  u  1  (or.).  -u  i  - 
cu8(c.  11).  -vieu!.  (i-.  18).  Ludoi- 
cu»  (<•.  12),  Ludwig  (c,   16). 

Loduuiiii'iin  Gpisi'.   M.  Belliinciiniii  cpiw. 

Ludouiiikiis  i-apcllanu»    171.  5. 

Liidowiriia  I.  piii„,  impemtor  rex  Kran- 
i-oruin  t  11.25.  12.2».  4.I.  :io.  121,24. 
142.  10.  284.  15.  2N6.  5,  340.  367.  .15. 
372.  55.  4.".2.  I,  4.'»4.  (5.)  10.  45."»  iä).  ti. 
.'>13.  tu.  .■>44.  V,  (042. 35.  as7. :«)).  7oi,  1 ; 
pater:  Karolus  iiiai;niiH  imp. 

LndowieuslI.iiDpenitorf  587. 5.701. 1.20; 

pater:    Lotbarius  I.    imp.;    lixor  r»//. 

Antrelberjfa  iniperatrix. 
Ludowinis  (II.  (icrmaniciiH)  rex  Frau- 

coriiin  t  4(1,  i.  29».  10.  399,  ih.  ^50.3, 3«. 

667,  15.  69(1.  2.^). 
LudcnuicuH  (IV, 

i  t,-*h  5. 


luer.  rex  Franconim) 


nast.  (juod  die.     Prisciano      360,  :)0. 

708,  20.  :!o;  abbatissa  Alperga  360,30. 

361,  25.  708.  20.    S.  IVIathei  c.  338, 10. 

Lucensis  comitatus  608,  1. 
Luccre,  Luceri  (c  12)  civ.,    Lucera,  it. 

l'ror.  u.  D.  Foggia,   cella    S.  lohan- 

nis  de  341,  20;  eccl.  S.  Stephan!  intus 

in  597,  15. 
Lukesinga,     Lukesinjris    (sp.     12)  v.  I., 

Lii.rem,  pr.  HB.    Trier   Kr.    W'ittlich, 

(638,  :io.  643,  1). 
S.  Lvciae  (or.)  fossatuni  616,  .1. 
S.  Lucie  eccl.  s.  Thori,  Vicinatico. 
Luciano  (or.)  616.  1. 
Lvcignaiio  (or.).  LucignaneUo  Gd.  Arezzo 

(it.  I'ror.-Hst.),  606.  33. 
Lucignano  (or.),    iVüstung  Lucignano  di 

Castiglione  Fibucchi  bei  l'ontenano  Gd. 

Talla,  it.  l'ror.  u.  I).  .ire::o,  606.  35. 
Lusignani  (sp.  14V  antea  (irifTonis  castr.. 

Lucignano,  it.  l'ror.  u.  D.  .\re::o,  cum 

ecclesiis  SS.  luxti.    Siniraldi.  Donati 

(715.  3,^). 
Lucioiis  (sp.   14).     W'ÜKtung   LuceoU  bei 

Scheggia,  it.  l'ror.  u.  D.  Perugia,  54,">.  5- 
Liifo  (or.).    Wü^ilung  Luco  bei  Heggello, 

it.  l'ror.  u.  D.  Floren:,  282.  25. 
Lucullo  (ed.)  366.  20. 
Lüddera    (c.    Vl^.     Lautern,    Im.    Prov. 

Starkenhurg  Kr.  Bennheiui.  2.'*2.  i. 
Ludier  .<.  Liiidgerus. 
Ludolfiis  n.  Liudolt'us. 


Luugovue  (or.),  Lungowe  (c,  13),  Der 
Lun-Gnu  im  oberen  .Mur-Thal  (.Salz- 
burg, Steiermark),  36,  S5.  73,  25. 

Luni  (c.  14).  iVilatung  Lnni,  8  km.  mö. 
p.  Sarzann,  it.  l'ror.  Genua  It.  Sptzia, 
54,5,10.  Lunenses  (or.)  tines  (io9,  i ; 
Liinensiuin  (or.)  confinia  609,  5. 

Luniburc  ic.  17).  Lüneburg.  HB.-lht.  in 
der  pr.  l'ror.  llannorir.  S.  Michaelis 
monast.  612.2.-.;  abbas  Rihcdatfus 
612.  30. 

Lunisana  (or.)  c.  540,  10. 

Lunzano  (or.).  WilHung  Lonciuno  ö.  r. 
Sesto  Fiorentino,  it.  Pror.  u  D.  Florenz, 
362,  10. 

Luodouuicus,  -uicus,  Ludewicus«.  Ludo- 
wicus. 

Lupa  (c.   18),    lAira  Gd.  Cam/mgua.    it. 

l'ror.   Venedig  D.  Dolo.  49s.  11.. 
Lnpatio  (or.)  609,  20. 
Lupellina  (ed.)  373,  .5. 

Lupeace-,  Lupenzemarcha  (c.l*2),  Lupin- 
cemarcba  (c.  16),  in  Lupcnzo  ((•.12), 
Die  Mark  Lupnil:  in  Thüringen,  r. 
der  Werra.  hei  Gro.-<>ieu-  1;.  ]Venigen- 
Lupnit:  ( Sacltgen  -  Weimar  Kr.  Eine- 
nachj.  (413.  10).  414.  1.  (30.  10). 

Lupo(c.  12)  591.  30.  594,  so;  filius:  Be- 
nedicto. 

Lupr.ni  (c.  12)  casa  ».  Pectegnano. 

Lusici  (or.)  pagus,   Die  Lausitz.  105.  5. 

lOÜ* 


roG 


Naineii  -  Uejiister :    Lusiguiuii  —  Miuitionis. 


Lusignani  castr.  «.  bri  Liii-ijrnan"- 

Luten  (or.)   v.,  iriiat  ftri  der  Ltiitrmilhlf 

fi"</.  hiUltshfiin   tHB.-lht.  in  drr  pr. 

Fror.    Hunnorts-),    ahr  i  GMdingen, 

j>r.  KB.  u.LKi:Hildf*heim,  (306.' «4). 

t)ll..VI.V 
Liit.  v.Vnch  (f.  15^  40,  10- 
I  !'•.   12'.   lAiHili-nini,  liD.  l'riir. 

'iry  Kr.   Ittnshfim,  2>>'2,  I. 
Lutfridesbuseu  s.  Liutfride.>.bu«im. 

l.iitliira  (c.  14)  rt  ,  rttr  l.iillrrbach.  r. 
SUi,  iler  All  (rgl.  Agii^  im  pr.  HU. 
Mindm  Lh'r.  11.  Sh'r.  JUrlefehl.  M.Sb. 

I.utlira  (c.   18)  I.,  Lure  (LOiltrs).    Ar.- 

Usl.  iiH  frz.  />/>.  Ilaiilf-f^iiiinf,  4.">2, 1. 

S.S    Marine.    Pftri  et    l'auli    nioDiist. 

4.VJ,  1 :  abltas  Deic<>lu>  -j-  4,VJ. :>.  Miln 

4.V»,  I.  10. 
Liitre   ii'.  l."i)  Viiiluiii,    rille    Furt  in  drr 

Laiilrr  (I.   Xf/(l.  des  Uheiii  im  lir.  RH. 

l'fal:  u.  <■/.  H.  InlrrflsiisK  Kr.    Wein- 

»rn/iiirfl),  4U.  ^. 
Luue.-lierg  !>■'■  l"-i.  Drr  l-niKberp  (Loiix- 

brrif)  im  pr.  Uli.  ".  ."»'A'r.  Aaclim  (n. 

drr  Stadl).  124,  is. 
Liuo  N.  Liuzo. 
Lii/.eleiikirirhii    (sp.   12)  I..    rs-iflshirch 

lid.    Hii*i.  rl.  Ii.  lAiIhriniien   Kr.  lUc- 

dnihufrii-thl.  (638.  :iii.  643,5). 
Luz7.iluncliirii'hun(iir.)  1..  Loitirnkirclieii, 

br.  Hh.  Sinlrrbayrrii  li.X.  V ihliibii rr/, 

270.  .Kl. 

M. 

M«e«rro  (ur.).  ?  Monirro  Od.   Virchio, 

it.  fror.  II.  D.  Florenz,  f.  in  3."j8,  15. 
Macelinas    f—    Mi-^enlmrdus)   episc.  s. 

Uuirziburg. 
Slac-elinus  (or.)  clericus  143,  20. 
Miici'liii    (ed.;    servieus     Baiii)>ergensis 

426.  15. 
Mazeliii  (or.l  269,  1;.. 
Mucennria  (or.)  ».  ^lassa  MaienariH. 
Maebindorf  «.  Mahandorf. 
Miicblino    fiir.).    Masliiias     ic.    14'    v.. 

Meclieln,    Ar.-Hxt.  in     der    bl.     fror. 

AntireriM-n,  142.  16.  221.  30. 
Macreta  (ed.)  37.S.  25. 
Macri   (<■.  11)   1..    niona«t.   S.  Laurentii 

.".20,  .-.. 
M.i.Tiiiiiann  (r.  12)  .'>94.  i". 
Ma.lreio  (1r.   1.'.),  Mniri/.   frz.   Dp.  A<- 

dtnnes  Ar,  Sedan,  027.  so. 
Madringa.i  (tr.  14)   v.  028,  la. 
Madiiniiren  (c.  12),  f  Die  Schirarzlmchn- 
WitM  in  Sachtien-Kobiirff-Oolliti  JJflI. 

Gotha,  gö.  r.  UiiMa,  (414,  60). 
Majradalmrjr. -livTc.-lmrch.Masfadcliurp, 

-liiirc.   Mageileliiirjj.    -Ipiirch,  Ma^de- 

liiin'b  ("T. ..    -liiirtf   'i'.  lli.    -Ijiiri^im 

(c.   14),    M:ij;iili'liiir!:mii.    Maidelmrg 

(c.  13).  Miii/dfbiiri/,  Jlet.  der  pr.  l'ror. 

.Stu-hnen,  .■>!,  m.  53.  i.-«.  78,  «i.  103.  »0. 

I"T    :        lOH.  3».     111.  I.  .14.     112,  10. 

79.  .V..  29;{,  s;,.  404.  ir,.  52.5. 1.4«. 

.Mhjh«!»-,  Magadae-,  Maga- 

di*-.  Magathe-,  Magcdc-,  Mngide-(')r.), 


Magilii-  ic.  ir,.  Mngde-  (f.  15)  Imr- 

^ensis  (i>r.l.    Ma^edeluircgensis    (or.), 

Partbenii|i»litaua  eivl.  (imnuist.)  lesii 

Cbristi  et  SS.   IVtri.  Maiiricii,  Inim- 

i-eiitii    7.'i,  s<i.    77.  w.    78.    104.  Vi.  10. 

12."..  10.    l;!0.  4".    137.     23.i,  ü(i.    247. 

24.S1.  260.  «1.  274.80.  279, SD.  29,"..  in; 

arebiei.isi'i>|>alii>  77,  40.  79,  .10.  Sl.  ^t,. 

247,  in;  »rrhiopiso.  Gisilharliis|78, s, 

Tagini.     75,  sii.     78,  s.  so.     104.  .10. 10. 

111,  .10.  125.10.    131.10.    136.4.    I.i7. 

102,  :io.  171. 4. .14.  2.3:!.at.  247.  274.sn.s.'.. 

279.  Sil.  295.  40,    Cieni  47.".,  10.  6is,  6. 

r>32.  so.  ."»51.  s4;  pre|n>.-iitus  Dii<id(vb(. 

201,  4.    S.    Iiibauni»     liapt.     iimnast. 

111.  .10.     258,  34 :      al.lins     Sigifridiis 

2.">><.  S4. 
Ma'/aiius  g.  Jlegin-. 
S.  Magdalena  (s)..  14)  «.  S.  Marie  Mag- 

daleiie  ei'd. 
Magella  (or.).    Da»    Mn/ella-debirije    in 

den  it.  fror.  Chirti  11.  Aqiiilti,  344.  S4. 

016,  4.  S.  Angelii.-i  x.  Mmis  planus. 

Mägene.*  s.  Magainis  (/mI  Megin->. 
Magidi'liurgMiii.  Magideliurgensis  arfhie- 

pisc.  «.  Magadaliurg. 
S.  Magni  (c.  111  ecci.,  monast.  «.  Cbu- 

liacb,  Magnii. 
Magno  (c.   12)    castel..    eccl.  S.  Magni 

in  .'.97.  1. 
Magonii  «.  Megin-. 
Magontia,  Magi.ncia.  Magnncia,  Magon- 

tiensis,  -i-iensis,  Maguntinus,  Maguu- 

tinus  arcbiepisc.  «.  Mngontia. 
Magrano  (c.  14),  castel.  de  3")3.  :!5. 
Maliandtirf,  Mai'liiiidurf  (nr.)  1.,  Machen- 
dorf   Gd.     Unter- ndenhart,    br.    RH. 

Oberpfalz  BA.  l'arsberg,  239. 
Maiano  (or.).  Maiano   Gd.  Certaldo,    it. 

Proc.   Florenz   D.    S.    Miniato,    c.  in 

358,  so. 
Maidel.urg  s.  Magadabiirg. 
Mainardus,  Mninfredus,   Mainsuindis  s. 

Megin-. 
Mainiini  (sp.  121.  Meyniiin  (c  14),  Meine, 

pr.  RB.Liinehiiri]  Kr.  Gif  hörn,  l.")2:i4. 

(306,  40). 
Majore  (or.)  »■.  In.siila  castr.  Maiore. 
Maior  insula  «.  Insnla  Maior. 
Maior  (or.),  Maiore  laciis  ».  Lacus  Maior. 
Maireciirt    (sp    12),    ?   Maincourt    Gd. 

Chariffni/,  frz.  Dp.  Aisne  Ar.  Soissonx, 

(492.  so)"- 
Maladci    ((;.     17)     i-a.sti-1.,      Meledo    Gd. 

Sarii/o,   it.  l'ror.   Vieenza  D.  Ijonigo, 

20,",,  1. 
Malendroni  (or.),  i-.  de  540,  so. 
Malen  (c.   13)    castel.,    Maleo,   it.  Prov. 

Mailand  D.  Lodi,  005,  30. 

aialeria  (c.  17),  ?  Miillare,  it.  l'ror. 
Genua  D.  Sarona,  382,  1.  ' 

Male.seiiiilla{sp.  121.  -villa(c.  18),  Malzi'- 
rille,  frz.  Dp.  Meurlhe-rt-Miinelle  Ar. 
Xancy,  71.  14.  S4. 

Malhirheias  (c.  171,  MalfoDae  Gd.  Moi/en- 
moiitier,  frz.  Dji.    VonfieM  Ar.  S.  Dii', 

;W4, 10. 


Malliace  (or.)  0.,  Maiiliaso,  Schireiz  Kt. 

Tesnin,  92,  31.  03,  10. 
Malliauo  (or.).  Miiflliano,  it.  I'roi:  u.  D. 

Grogselo,  28.{.  14. 
Mallo  (or.),  Silva  de  609,  \h. 
Maliniindariuiii,  Maliiiundarieiise  (c,  13) 

i'onoliiiun.   Malnmli/,   Kr.  IIkI.  im  pr. 

RB.  Aachen,  275,24.3.'..  276. 1  ;  abims 

(r.  Maliiieili/  «.  Diablo  /».   .Stabulaus/) 

RniuMigern.s    |    275,  S4,     Berlrannus 

275.30;     constnict(.r     .S.    Reniarlus 

Tiiiigronsiuin  e]iisi'.  .s.  Leoiliuin. 
Malonia  (c.   13),    Maloiinc.    bl.   l'ror.  u. 

Ar.  Xamur,  142,  14. 
MalsiMis    (c.    12)    nions.    Der    .Malchen 

(MelUiocus^    im    Odeiiirald,    h.i.    Prov. 

Starhenuiinj     Kr.      Ben.iheini,     ti.     r. 

Ziriniimlier;!,  282,  1. 
Maltertinga   (sp.   12)    v.,    Mallerdini/en, 

Baden   Kr.  Freiburi/,  445.  I4. 
Malvagia  (ed.j,  .Maurai/es,  frz.  Dp.  Meune 

Ar.  Comnierci),  27.'!,  4. 
S.  Älaiiie  (or.)  caiiol.,  S.  Mama  Gd.  Sub- 

biano,  it.  Fror.  u.  D.  Arezzn,  607,  4. 
Maiiiiano   (or.),   Miano  Gd.  Merlexano,  it. 

l'ror.  Parma    D.  Borijo   .S,  Donniiio, 

540,  40. 
S.  Maniine  eccl.  304,  so. 
S.  Maiiiiiic  (or.)  eccl.  *.  Coniimi. 
Maiiiiiiingiin  (or.)  v.,  Mamminij,  br.  HB. 

Siederbai/ern  BA.  Diiif/olfin;/,  278,  14. 
Managoldingon    (or.\    Mnni/oldin;/,   br. 

RB.  Oberpfalz  BA.  Rei/enxbuni.  248.  s4. 
Mancjiano    (sp.    14).    ?    Manciano    Gd. 

'l'rrri,    it.  Pror.    Perui/ia    D.  Sjmleto,. 

eccl.  S.  Donati  de  (716,  30). 
Mancilionis  (c.  17)  vicus,   M'iistuiifi  Man- 

siglione  bei  Lom/iardore,    it.  l'ror.   11. 

D.   Turin,  3.S(I,  s4. 
Mandell.iki     (or. )    c,     Mandrlhcck    Gb. 
WiehrechtKliaanen,  pr.  RB.  llililexheim 

Kr.  Xortheim,   130,  14, 
Mandcllum  (or.).  Mandello  del  l^ario,  it. 

l'ror.  Como  D.  Lecco,  325,  10. 

Manduculo  (or.)  379,  10. 

Manegoldus  (or.)  conics  (in  paj;.  Duria) 

06,  24. 
Mandli  (c.    14).  f  Maneja  Gd.  J'ellei/rino 

Parmeiifie,  it.  l'ror.  Parma  D.  Bori/o 

S.  Donnino,  87,  ;5. 
Manfredus   (r.  17)    marcliio  {r.    Turin) 

.381,30;  uxor:  ßcrta  ;  fratres  :  AlriciiH 

cpisc,     Oddo    Collies;     consnbr'nus; 

Ardoinus. 

Mannendnl   (sji.  12)  I.,  Mangel,  pr.  RB. 

Cohlenz  Kr.  Kreuznach,  (638,  S4. 643,  i>. 
.S.   .Manni   (sj..  14)  eccl.  (718,.',). 
Maiinindorf  (or.)  1.,  Miinnedorf,  Schiceiz 

Kl.  y.iirich.  482,  34. 
Maiionate  (or.)  376.  s4. 
Ma:;so  (u.   12)  abbas  •[•  «.  Cassini  Moni«. 
Mantalabi    (or.)   v.,    Manllach    bei    Vel- 

burfi,   br.    RB     Obcrpfnlz    BA.   l'am- 

beri/,  75,  so. 
Mantionis    ir.  18)    c.    Menoncourt   Gd. 

Triaiicimrl,  frz.  Dji.  Meune  Ar.  Bar- 

h-Diic,  433.  16. 


XaiuPii-  KcjfiütiT:    Miuitiut  —  Miirtiiiu». 


j'j; 


MniitiiH    (c.  11).    MaiitimiiH    (or.)    civ., 

Maiiliio,  il.  I'rnr.-Ilsl.,  .tJS,  :i;,.  ;{2)»,  »i.. 

MS,  in.  ö>*7.  Jlaiitiiuiia  e<i-l.,    (•|iis<'ii. 

|iiiim  S.  Pctri  Ml  \    ciiim-.   Ilililiill'ii> 

171.  .'i.  ."hST,  1.  s.'i.  Miintiianii».  Miintna- 

iicnsls     (<•.     12)     roiiiitatii'«      .'>2M,  m. 

'•i'2\>,  iii).  Maiitiiani    (or.)    fincs  liltil,  i. 
^^allaIlttll|•ll  (f.  11),  iriihl  kaum  Meil:rn- 

iliiif  (/ir.   Uli.   Maiiileliiirtj   Kr.    11'»/- 

niirslt'lli,    l.')2.  :ir>. 
Mar  ......   ir.  11)  1..  f  Miinelige,  it. 

I'i'or.   II.    I>.    Virimii,   ÖN.*!.  1. 
Maranlio  (or.).   Die  Minrh.  I.  S/i/l.  'Irr 

Ihiiiiiii,  i'),  \:,. 

Maraliliaoli  (tr.  14),  ein  I.  XMi.  iler  ./ui/xl 

im   irh.   Juij.il-I\r.    DA.  Kllirnni/m,   hei 

liiieh  (Gil.  Si-)iiriilisl>erii),  (i  l(i,  ;i(). 
Muniliwnriiiis   ic.    12)  :i22,  S4. 
Maraiia  (c.   12)  <'asa   ■>i)4,  in. 
Mnraiio   Ic.  12),  ?  Mnrann  <i<l.S,  Marie, 

it.    I'roi'.     Aijiiila     />.    Arr;:iini),    cclla 

.S.  Angeli  Mi.  jt,. 
Mnrclmcl»  (c.  l.i)v.,  Marimcli,   l>A.-tM. 

im  irb.  yee/k'nr-Kr.,  22.">.  i". 
MarclmiV''""'a  (i;.  1.!).  Maria/jiiri/haiisen 

(itl.    Ilniiiert,    br.    Uli.    l'nterfriin/.-en 

IIA.    //«.v.v/"l()<,    Oli.),  15. 
S.   Marcelli  (.s]>.   14)   ccci.  (71(j,  lii). 
S.  Marcolli   (sp.   14)  ecci.  <718,  5). 
S.  Marcüllinni   (or. )    occi.    .<.    Hauenna. 
Marcelliami  (ed.)  .■i7.{,  .".. 
Marcciin   (nr.),  Mnrrenii  (Id.  Arezzo  (it. 

I'riir.-Ilst.),   t)(Hi.  X,. 
^larkenliarli  (or. )  fl.,  Der  W'ehrhbillifier- 

liach   roll  .seiner  (Quelle  bis  ziiiii  h'iii- 

flii.s.i  ile.i  Maii.s/Mriix,  i>r.  Uli.  ».  LKr. 

Trier,  (ri/l.   Km-ilolay  (i2'J,  jci. 
Maiki'siiilla   (S|i.   12),    i*  Maxerille,  frz. 

Dp.    Meiiiihe-et-MoxeJIe    Ar.    Suiieij, 

{-a.  '.>). 

Marrliidilh,  Markiililit  \s\t.  12),  Mertcrt, 

I.ii.reiii/iiirr/  It.  tlrerenmaehrr,  (O;}.'^,  :•>.'>. 

<)4:J,  5). 
.S.  JLarci  (c.  12)  eella.    cccI.  .«.  Cutilia 

petra.  Rauenna. 
Marcia  aijiia  (or.),  Acquamarsa  Od.  Ri- 

rarn/o  Lif/ure,  it.  I'rof.  ii.  I).  Genua, 

37t).  10. 
Marciana  (or.).  Murciuna  ad.  Ca-seiiia, 

il.   I'ror.  II.  I).  I'ixa,  c.  de  306.  jit. 
Marciaim    (or.)    castr.,      Marzana    Gd. 

i^iiiiilo  di  Valpanlena,  it.  I'ror.  u.  I>. 

i'eroiia.  .tOO.  itu 
Marcianello  (c.  12)  594.  m. 
Manianiis    (or.)   filius  Pasqiiali   3.")fl,  20. 
Marcianiis  Ceroiiccta   (or.)  3.')!!.  so. 
Markulilit  .«.   Marcliidith. 
Marc^tuiiieii  (c.  12),    ?  bei  Gonpiteroda , 

Saclmen  -  Kobiiri/  -  (liilha    lli/t.  Gotha, 

(414,  .6). 
Mari-ulfi  (c.  18).  c.  Maiicniirl,  frz.  Dp. 

.\lcii.ie  Ar.    Verdun,  43.!.  r. 
S.  Marcus  (c.  12)  .i.(  'utilia pctra.  Raurnna. 
Jlardliahc  (or.)  rivulus.   ein  l.  Sbb.  der 

Uosa   (1.    zur    Werra,    m.    b.    WeriiK- 

haiisen)     in    Sachsen  -  Meiningeti    Kr. 

Meininiien.  entspr.  am  W'estnidtanif  des 

Holen  Berys,  m.  untc-rh.  r.  lleonjenzell, 

44.S.  3h. 


I  .S.  Marin  :lll.  i». 

.S.   Miiria  .•|U4.  14. 

.S.  .Marii'  ccrl.  3.'')1.  3.V 

.S.  Marii;  (or. )  crcl..  f  S.  Marin  in  Mimte, 
il.  I'ror.  Florenz  D.  S.  Minl.ii,,   .",:t|i   i.. 

S.  Mario  eccI.  <7l(l.  ii>>. 

S,  Mnriv  fiiii-  <2H0.  a<i). 

S.  ^[aiio  V.,  ."  Vaitx- Marie  <ld,  Cour- 
Celle« -»iir-Aire,  frz.  Dp.  Meute  Ar. 
Hur  -le-  Dhc,  43."i.  u. 

S.   Marii'  portu  ».  Curtine. 

.S.   .Mariai'    (or.)   prala  «.  A<|uifi);raniiin. 

S.  Marino  c  i'Col.,  nionast..  cella,  cn- 
pellH,  |iIl'Ii9  s.  A^'iiano.  A^iiano,  Aii- 
caialla.  Apiiiianici.  Ai|uilcx'''iisiii  eci.d,. 
Ariuis-iratmin.  Arole,  Au<rca.  Aiire- 
tiiiu,  liabcnln'rc.  lian/.i'.  Basilea.  B.vi'm-. 
HiuiiK'.  Blisiati.  ISruiiiia.  ('aineraccii- 
»Ib  i'ccl..  Caiinetiiiii.  CarpriLse  castr.. 
Cartiniano .  Castro  Fclicitali».  Kc- 
miiictaii.  Chniiriiii;.ra.  Cliuliai-Ii.  C'iii(;la. 
Clusimiin.  Coiia.  Cnnfinilms.  Corliiic. 
t.'ostaiio.  l!umana  cccl.  n.  iiKniast,. 
Druliiki.  Duas  liasilii-as.  Kli'slcnu. 
Ercnstciii.  Farneta.  Fcrdiuii.  FNiren- 
tia  (nionast.  ii.  ca|icl.).  Frigisiii;,'!4.  Friic- 
tuaria.  Fulda.  Fiiiido  ma(,'mi.(  ianihara. 
(iaiidcrsheiiii  (eocl.  ".  iiinnast.).  Gaii- 
sorinj;".  (iossia.  (iiidc(;a,  Hanimalmrg. 
Henirijfi.  Hcrinurti.  Hildenoshem. 
Holienliurfr.  Innio  nioiitc.  Lainiile. 
Leodiuin.  Loco  saiio.  Luthra.  Mau- 
riatica .  Maurinn.  Mef,Tnradcscella, 
Mcrscinirc .  Migiiione .  Mistrianum. 
Montcroni.  .Mosomuni.  Muorbach.  Mii- 
sano.  Xiuuenhiirc.  Xortliiiscn.  Xort- 
uiialt.  Xouaria.Oflano.  OtTiiia.  üffonia- 
wilare.  Oliuetuni,  I'acciani  c.  Pacina. 
l'allaria.  I'anciano.  Papia.  Parma. 
I'assingnann.  Paterebruiina.  Pater- 
niaco.  Perusia.  Pcstrino.  Petriolo. 
Phar])lia.  Piniano.  Pisa,  l'laiiisi.  r'ndio. 
Pomposa.  I'ratalia.  l'iilverarin.  Qiier- 
(|ucl>i.  (juiiiqiie  Milia.  Hancodalla. 
Re!»ciiesl)urc  (Xidoreiiiuunster.  Dlie- 
renmunester  ii.  Vetiis  ca|)ella).  Rio. 
Sala,  Sceldice.  Scnoniciini.  .Serciie, 
Sexto.  .Spirensis  ccrl..  .Stein.  .Straz- 
liurff.  .Sfinehiirc.  Titidiis.  I'llishu.'iun. 
Ualeriani),  Ucrona  (canonici  u.  monast. 
in  Organo),  Uestiario.  l'ulterauensis 
cccl. 

S.  !J[ario  Magdalene  ccrl.  ».  Castellio- 
ni.s  Cliisini  castr..  Thori  castr. 

;\[ariano  (c.  13).  ?  Mariano  Od.  Pelle- 
i/rino  I'armense,  it.  I'ror.  I'armu  D. 
Boryo  S.   Donnino,  f(7.  :i.i. 

Marimvallis  (ed.)  273.  ,'■. 

Marina  (or.)  r>!)0.  a.i. 

Marina   (or.)  alpis  (li)!».  .-,. 

Marinco  (or.).  Marrni/n  <id.  Alensondria 
(il.  I'ror -l  Ist..  331).  i.i. 

S.  Marini  (or.)  eccl.  G(l7.  i. 

Marin  i  campiis.  Cani/io  Marino,  it.  I'ror. 
(.'am/iobas.io  I)    Liirino,  ."ii)(!.  v>. 

Marinus  (or.)  aWms  ,«.  Cnmana  cccl.. 
Florcntia. 

Slaiismo  (c.  17)  rivulus,  Die  Maix,  I. 
Xbll.  der  I'laine  (r.  zur  Meurihe)  im 
frz.  Dp.    IW/ftf  Ar.  S.  Die.  334.  m. 


'  Miirlcin  (o.  18),   Marli/,il.  H.  Lothrini/en 
I      l.Kr.  .Mtl;,  eccl.  de  43 1.  m. 
'  Mnrljiii-:<    (c.     ISA    Marlinne,    il.    I'ror. 
I.imliiirii   Ar.    Tomiern,   '*Ki,  |5. 
Marinori'i«!  (r.   IKi  4.3.).  a,. 
Marmoretulo  (cd.)  .373.  ;.. 
.MaroR  (c.  Kl).  Im  Marre,  fr:.  Dp.  .Mewe 

Ar.   Veiilun,  «ccl.  du  4.33.  l.'>. 
Muro/o   (or.),    Maroczc    Ir.    12)     rivut 

343.  SA.  Ill.'i,  :<i. 
Alarri  (or.),  inonticcilidf  .'!4.l.  ,i.'i.  tll.'),  t:,. 
Martwl  (c.   17).  .Marml,  el.  B.  Lothrin- 
gen Kr.  1  'hiilenii-Salinii,  cci'l.  ad  120,  »&. 
Jlar^i  Ic    Hl.    MafKicaiiH  civ..    irütit  Imi 
S.    Itriiiilellii   (M.  .S.   Hi'iidlir'tj    cell«), 
das  alle  Marriiria,  314-  I".  .'>l(l.  I  ;  cella 
S.  Pauli  Hupra  M,  civ.  .314.  lo. 
Mar'-iiaiiMni    ic    12)     tcrriloriuni ,    Dun 
I       Mamerliind  (in  ilerhi.  il.  I'ror.  Ai/uiln/, 
I      34(),  3t,;  Manicainn  coiiiitatuü  314.  t'>. 
MarsiiMi  (c.   12)  iiionte.  cella  S.  Martini 
I      de  .Ul.  f.. 

i  Mar^itieni  (or.),  Mersteni  («p.  12)  pafru«. 
(lau     im    pr.     IIB.    Ilaunorer    u.    in 
\       Schaunilnirii- Lippe,  .'«11,  a.V   <3tl0.  sf.) ; 
I       com. :   Hcridiardus   «lux. 
Martha  (or.)  cvanK-elica  41.">.  35. 
Mart»  (c.  12)   .Martha  tc.  14).  Maria,  il. 
i      I'ror.  Rom  D.  Vilerlxi.  .'il.'i.  in; CHitcl. 
j      de  3.'>3,  25. 

;  Mnrthe  (c.   12)  mon»  .340.  i&. 
I  Martinenses    (..r.)    filKi.  .ir,;   Martinensea 
terrae.  Die  ehenialii/e  Terra  Marlinese, 
lag  bei  (Juarala  (Id.  Arezzo    it.   I'ror.- 
I       //.</.>,  fillß.  35. 

'  .S.  Martini  «'apel.,  ?.S'.  Marlinodi  ('alle  (id. 
Colle,  it.  I'ror.  Trevim  D.  Ccneda,  i7H.  i. 

S.  Martini  (or.)  eccl.  343,  2«.  ßl.'i.  lo. 
.S.  Martini   (or.)   eccl..    .s'.    Martina  (Id. 

(laiole,  it.  I'ror.  it.  D.  .s'i>mo,  .MMI.  20. 
S.  Martini  eccl.  (40.">.  i). 
S.    Martini    vinea,    bei    Bim-S.Mai-tin, 

el.  B.  Loihrini/en  LKr.  .Metz,  433.  25. 
S.  Martini  (or.)  eccl..  capcl..  i'ella.  ali- 

batia  s.  S.  Antimi  plcbs.  Aqualong^a, 

Hurmi,     Cerreto,    Cinctoria.    Civita.s. 

Colle.   CoUc   Brandalule.    Ferij^ano. 

Mai-sico.  Mosano.  ^loinmum.   Palma. 

I'elniio.  (^uestro.  Restiiclinlo.  .Saline. 

Tecgingun,  Teruisio.  Traiectum.   Ve- 
nella. 
S.   Martini  tcrritorium  .s-    Strata. 
Martino  x.  Monte  Martino. 
Martinus  s.  Domnu.'<  Martinus. 
Martinus    abbas    (comes  pnlatinu~.    im- 

pcrialis  palacii  consiiltor)  .«.  Fameta. 
Martinus  (or.)  presbitcr  ."i9<l.  30. 
Martinus  (or.)  presbiter  .1.  Pisana  eccl.; 

trermanus:  Petrus  presbiter. 
Jlartiniis  (or.)  clericu.«  .'ilM).  35. 
Martinus  iudex  palacii  '»84,  15. 

Martinus  du.\  3ö,j,  5;  filius:  Petrus  dia- 
comis. 

Jlartiniis  (or.)  Ungaricus  39(5,3«;  lilii: 
Hcrcinan.  Xazo,  Rcüinpreht.  Vncr<>n- 
purch.   Vviginan. 


798 


Nuinon  -  Ro;rister :    Marlinu*  —  Molta. 


Miirtinus  (or.)  6(>7,  »s;   filius:  Angclus. 

Murtiuus  (or.''  filius  Dominici  3.'>6,  i«. 

Murtiiiiis  433.  :!6. 

Mi«rturianuiii  (e.  14).  ll'Mj</HM;y  .Vtmlti- 
niiKi  ( Moiiltranno)  1'  a  hm.  ir.  r.  Ca- 
niilf,    it.    I'rur.  Uum   l>.  Ciritarecehia, 

Marturio  (or.).  ttrhrn-t  M.  :u  l'om/ilioniti, 

it.  t'rov.  u.  It.  Sifna,  (ioö.  16. 
Miulinus  «.  Machliues. 
Musiiielli  (»-.  !."<)  \>om,  ?  Mtsnil-sou»-hs- 

l'öteg,    fr:,    hp.    Mttu»    Ar.    Vtttlun, 

434.  I». 
Masaii   (or.),    .Wn«iO  l'isuna    G<l.  Lucra 

{it.  l'ror.-ll!>t.),  Uvi.  3».  7tl9.  s. 
Ma.-«»  Maceuiiria  lor.)  1..  Maxsa  Marl- 

naia    (Id.  Co/Miinori,    it.   I'ror.  u.  It. 

Lurra,  otxl.  .S.  Laurc-ntii  640.  i. 
Materno  (ed.).  MatUriio,  it.  I'ror.  Urcx- 

fia  I>.  .<nlf>,  373.  i. 
MiitfL-lillnr.).  Mattelt  ;<-.  l.">)  1..  Itaa  Matl- 

frlil  Ijtim   i/lrichiiaiiiiyrn    Ort,  ]ir.  IIB. 

Ai-nnherij   Kr.  Hriinn.  •Jfi'J,  5.  439,  iS; 

i'oiii.  f:  Huliold. 
S.  Mathei  c.  ».  Lui-a. 
S.  M«thei  (or.)  apostoli  »;ccl.x.  Salernum. 
Matliild.  Mtithhild  ior.i,Mei-hetilda(ed.) 

uhliatissa  «.  Astnida.  Elesleiio. 
Mathilda   (c.   14)   regiua.    iiltava  Hein- 

riui  II.  iiiip.  (ciiuiiix  Heinrici  I.  reg.) 

f   4X1.31). 

Matbildis  'Ir.  14)  coniux  liodefridi  co- 

iiiitis  C-2H.  15. 
Matig'i   (r.   17).    Maihi,    it.  I'ror.  h.  I>. 

Turin,  381,  3.».  .3.S2,  ä. 
M;itili;Tiiwe  «.  Matiitfjjiiiume. 
Malra  lor.)  H..  I>'f  M'xlrr,    I.  -YA//.  itrx 

Hill  in     im  rl.    Ü.   L'iitrrrhiins,    m.  hei 

Fort-Louis    (Kr.    Iliiymaii),   409,  äo. 
Matriiiianuiii.Matrignanellii  (or.),  .Main'- 

ijnuno  M  .Mnntr  (liori  (Jil.  SulMano, 

it.  Fror.  ii.  I>.  Arrzzo,  .590.15.  (in7,  i. 
Mattelisis  pagus  ».  Mcttis. 
MatUitgouuiie,  Slatihgiiwe    (iir.)    pagiis. 

Iter  .M)ritii/ffaii  um  ilie  .Uiittir/    r.X/i/l. 

lim  Iiin  in    O/ifrösIcrri  ich  IUI.   lirau- 

nauj,  IfcW.  so  .'196.  5  ;  colli. :  Geliehar- 

dii!«,  PiligrimuH. 
Matughcf    (i.r.)    I.,    .Uiitlii/lwfi-n,    Obir- 

öntrrrrich   Uli.    ISruuiiuu,  l.SfS,  so.  30. 
MatzuDliacli.  -Iiali  (tr.  14).   .^Iiitziiihurh, 

ir/i.  Jiii/nt-Kr.  ilA.  Krailtiliiii)i,  ii-li).  35. 

Maura  (<■    15)  »■  Petra  Maura. 
Mauratira  (or.)  :i3().  3(i. 
Miiuri    (i-.    lli)  V.,    Lamorrillr,  frz.  Itp. 
.l/<-M*f  Ar.  Commi-rri/,  ecci.  de  4.33,  15. 

S.  Mauri  (c.  12)  eella  8.  Aiiglunc. 

Mauri  (or.)  *.  Prato  Mauri. 

Maiiriano  (or.),    .l/wniio   fiil.  I'rignano 

milla    Secchia.    it.    I'ror.    .Moilfnii     It. 

l'iirullo  ntl  Frignuno,  »erra  de  (i<)9,  2». 
Maiiriatii-a  Ir.  13),  S.  Maria  in  37.3,  5; 

S.  Petri  mona»t.  :W8,  1  ;  eastcl.  cum 

••apel.  .SS.  Finiii  et   KuRtici  .'188.  1. 
.S.  Maiiricii  (or.)  ecel..  moiiuat.  ».  Altalia. 

Magadaljurg,  Meginrade»eclla,  Spinal. 


S.  Mauricii  reliipiiae  78.  10. 

Maiirino  (e.  12).  ."  ilureni  (lil.  Fiino 
.{ilriano,  it.  I'ror.  u.  U.  Teramo,  S. 
Maria  in  .'!44.  :fo. 

S.  Maiirus  s.  Mauri. 

S.  MaNiniiiii  (vi).  12)  abbatia  s.  Treueri. 

Mazelin  x.  Macciinus. 

Mazonula  (or.),  c.  in  358,  30. 

Mazzok«  (or.)  aneilla  oura  .-uis  filiis  et 
filiabus  2.'>s.  35. 

Mooli.tilda  .V.  Matliild. 

S.    Meditrdi     (0.    1.'!)     eoenobium,     .?. 

Mnluril  (lil.  Soixxonx  ( Ar.-Ilxt.  im  frz. 

I       l>i>.  Aixnr),  121,  I ;  abbas    Uomp  121, 1. 

'  Mediolanensis(iir.),  r.  .Uniliinil  (it.  I'ror.- 

I      Iliil.t.  eccl.  584. 111.714. ;;.;  Ainbrosiaua 

I      ecel.  300,311.  35;  arcliie|iisr.  Krinbertus 

.'184,  1(1 ;    presbiter  s.  Gotelrediis  (iiii- 

eellarius;  .S.  Alnb^o^ii  niile.s  ,s-.  Amizo 

imperialis  niissus.  .SS.  Aiiibrnsii.  Pro- 

tiisii.Cieruasii abbatia  119.  :i.i.  120.  m.  I5 ; 

J      abbas  lobaiines   119.  :ifi.   Mediolanen- 

sis  epis<'opatus  et  riuiiilatiis,    Medio- 

lanense  88,  an,  ,{73,  10.  381,1.  380,  :iii. 

,M3.  5.  Medioiaiienses  deuarii  32."i,  111. 

Medisianuiii  (or.),  Medesiaun  (ed.)  bur- 
gu8.  Miilisaur,,  it.  I'ror.  I'arma  II. 
liorgo  S.  Itonnino,  373,  ib.  54(1.  m. 

Medocia  (r.  10)  4.'13,  m.  iö. 

Megecinnitli  (sp.  12).  (''«V  /»i  der  Itntlif- 
mülilf  all.  Haus  Eschirde,  pr. HU.  Ilil- 
drshiim   Kr.  Croniiu,  (3ll0,  211). 

Hegin-,  Mögen-,  .Mavrau-,  Magen-, 
.Magiiii-,  Mein-,  Main-. 

Mainardiis  «.  Meginliarl. 

Meinbolt  (c.  12)  servus  S,  Mariae  A(]uis- 

grani  (168,  10). 
Mägenes  «.  Maganus. 
Mainfredus   (conc.)   de  Brosilo  405,  ao. 

41 17,  an. 
Mainfredus   (com-.)   de    Conce    40.5,  30. 

4t  17.  a<i. 
I  Mainfredus   (c.   12)   de  Ponzana  400,5. 
Megingaudus  (or.)  episc.  s.  Eihstateusis 

episc. 
Megingoziis  (or.)  coines  (in  jiag.  Ijobe- 

dungouue)  1,  in. 
Megingoz  virnobilis  47,  a5 ;  coniux :  Uer- 

birga. 
Megingoz  (or.)  66,  sn,  35.  67,  as. 
Megingozeshuson  (or,),  ^f(■ngxllaullen,  pr. 

im    Caxsel  Kr.  HirsfiM,  Ol,  15 
Mcgciiliardus  (e.  13)  episc. s.  Uuirziburg. 
Meginliart  093,  35. 
:Megiiiliart  (or.)  097,  ui. 
Maiiiardus  (cone.^  de  Quiiigua  4liO.  ao. 
Meginherus  (or.) «.  OsDeViruggensis  epise. 

Meginradescella  for.),  .Meeiiiradi  bere- 
iiiite  cella  (c.  15)  I.,  Kinsiei/e/n,  Srhiniz 
Kt.  Scinriz,  inonast.  .S.S.  Mariar.  .Maii- 
rieii  97,1(1.  482.  a5.  483,1.  Ul7,:m\ 
abbas  Wirand  qui  et  Vcren<lu8  97,  10. 

Megiiisnic'hegibutle  *c.  14.  irohl  stall 
Meginsuitliegiliutle  Yt  1.52.  3.1. 


Moinsuinda  (c.  l."i~i  iixor  Eberhard!  luici 
479.  10. 

Mainsuiudis  (tr.  l."i)  neplis  Hanudei 
028,  10, 

Magono  (e,  11)  advocatus  ,s'.  Kegencs- 
burr  (.S.  Heiiumerammi  ecol.). 

Magenes  (or,)  coinitatus  1  in  |iag,  Kelcs- 
goiiue)  29,  311, 

Magamis  (or.)  095,  30.  090,  ö, 

Meginuuerciis,  -uuerohus,  -uuerc, -win-, 
-were  (or.),  -warcus  (c.  H).  -wor- 
cus  (s]i.  12),  )\Iegen\viiriliis  (i-,  11). 
-vvercus  (c.  17i.  Meinuiu'n  us,  -uuerc- 
ciis,  -uuerchim,  -vven-us,  -werrus, 
-were  (or.).  -wcrkus  (c.  12),  -werchu« 
(r.  14)  ('iipollaims  147.  a.i:  epise.,  I'a- 
iiiiliaris  Heinrici  II,  s.  l'ateicbniniia  ; 
inatei':  Adiila. 

Megranu  (c.  14),  castel    de  .'l.'i:!,  an. 
Meiarcspah  (or.)v.,  Maisparhdd.  I'ntir- 

hietfurl,  lir    HB.    Xicdtrbai/ern    Il.l. 

Kl/gen  fehlen,  277.  a5. 
Meilis  (iir. I.  .Vi/.s,  .•<rhireiz  Kl.  S.  (liiUrn, 

4.S2,  35, 

Meinbtdt  s.  Megin-. 

IMeinciicM,    Meinifelt.    .MncniiuOt  (or.), 

]\Iciiuiclt   fc.  13).  Meinencldonsis  (or.) 

pagus,  /'')■  .Miiiifelilgim  iiii  dir  unteren 

.Monel,  um  Miii/en  (Kr.-Il.tl.  im  pr.  Uli. 

Cohlenzj,  127. 311.  213,  ic.  4."i(t,  :i.">.  .■i24,a.i. 

570,  ad ;  eom.:  üecilinus,  Bertoldus. 
Mciuiiiga.    Meinungun    (or.)    1..    vicus, 

.Mciningiii  {IIkI .  r.  Surhsen-Meiningin), 

17(1.  ir.!  200.  ao. 
Meiiiingeromarcha  (or.),  hie  Meiningir- 

inark  um   .Viiningen,  2U0.  a.'i. 
Meiiioluesnide  (c  14),  .Ueln rode,  liraun- 

schiieig  Kr.   Uraunschniig,  152,  85. 
Meiiisiiinda  s.  Megin-. 
Mcynum  s.    Mainuin. 
Meinungun  s.  ^loininga. 
Meinuelt  «.  Meineueld. 
Meinuucrcus,  -iiiuTclius  eti-.  s.  IMcgin-, 
Jleiolano  (or.).  Meilen,  Schneid  Kt  .Zilrieh, 
,     eccl.  in  4S2.  3«. 
Meisliraht,  -brath  (sp.  12),  .Vrispr/l  (id. 

Kehlen,    Lua-emhury    1).    Lu.nniburq, 

(038.  a5,  043.  i>. 
Mciskere  (or.)  v,.  Xiider-  u.  Ohrr-Meiser, 

pr.  Uli.  ('a.s.sel  Kr.  Iliifi/ii.smar,  522, S5. 
Mclaria  (or.;.    Mellura,  it.   I'ror.  Horigo 

I).  Massa  Sujieriore,  33(i,  3", 

Mclarini  eaput  «.  Mellarino. 

Melario  (e.  13)  388,  6. 

Melazano  (ed.)  373,  a.'i. 

Melenk  fc.  17),  Melin  (id.  (Inhage.  hl. 
I'ror.   Xamur  Ar.   Ilinant,  (49.5,  15). 

Meleto  (V.  12)  ».  Angilbcrtus  de  Mcleto 
(lu'i  Engil-). 

Meletulo  (or.)  terra,  um  Melelo  (id.  Mon- 
laione,  it.  I'ror.  Florenz  ll.  S.  Minialo, 
540,  -M. 

Mclfa  (0.  VI)  (I.,  hie  Mrifii,  l.  Shfl.  des 
(iarigliiino  in  der  it.  I'ror.  (nserta 
1).   Sorii,  31(1.  15. 


Naiiini  -  Repstcr :    Mcliiiu  —  Muti^ontiu. 


roo 


Ä[eliiii)    iii'intp    isp.  14).    Mmilf  Mrlino 

<1<1.  Mai/ioiir,   it.   l'roe.    ii.  I),  l'rriiiiiii, 

eccl.  S.  Aiiilreo  de  (71(1.  m). 
Meli«  (C.   U)    V.,     l-:il,„i,ll,.     hl.     I'ror. 

I.iiltieh    Ar.   Ilitii,   117.  :io. 
Melliirinn    IC.    iL')    H  ,    Drr  Mollarino,   I. 

Slifl.  ilrr    .Milfii  in  ilir  il.  I'ror.  Cii- 

gerta  l>.  Sora,     tu.     uiiterh.   r,  Atiini, 

.S4(t,  ifi;  Melluriiii  (or.),  Moliirini  (c.  IJ) 

ciiiMit  .U.!,  sr..  tilft,  1.'.. 
Mflonico  (')r.).  .Urtiaitim (id.  l'tt/i/rfi/htn- 

liiio,  it.  I'ror.  Como   I).  I.rern,   l'JO,  lii. 
.Mfliisino    (or.)    |ilolis,    .*'    .\lill>ximo,    it. 

I'ror.    Gtnuu  L).  Snroiiti,  :t7i).  lii. 
Mfiiasiiim  (or.),    .Mrniiyijio,  it.  I'ror.  h. 

I>.  Como,  ^''ö,  10. 
l\lcn-^a  (or.),  imiiis  de  (309,  .'.. 
Menlimlorf  (<ir.)  1.,   Miihrtmtorf,  hr.  Uli. 

.Mitlrlfraiihn   HA.  Krlaiii/rii,    20(1.  I. 
Merelli  (or.)  minis  ßOi',  sii. 
Mercii   (iir.)    v.,     .Mein;    hl.    I'ror.    Ost- 

fluiiilrrii   Ar.  (II.  Kir.  r.)  Alost,    41,  :i(i. 
MOreiilimleii   [v.   l'J),     ?  Iieim      \'nnrrrh 

lliiiiil.shriinii    (itl.   Ohrilriif,    .^tichsfii- 

I\(ihiiri/-<lothii  Ulli,  dothii.    (414,  i.i). 
MerL•^llU^l•ll,  -bürg  .^   Mcrsehurr. 
Merchem  (or.),    f  Merchtem,    hl.   I'riir. 

lirahaiit  Ar.   liriinnel,  41.  :)i). 
MerMiiki  (c.  11)  <■.,  Meerhech;   S'rhauni- 

hun/hijipi;  310.  10. 
Merogia  (or.)  37(i,  i.i. 
Meroldi  uilla  (sp.   l-_>),  .Merl  flil.  Jlulle- 

rich,      LiLTemhiini     lt.     hua-emhurg, 

((538,  so.  64a,  5). 
Meriiiii  (or.),  .''  Mernm;   il.  I'ror.  it.   I). 

Como,  37(),  2'>. 
llerrith  (c.    12).  ?  'Drr  See,'  ein  roii  iler 

Elle  (s.  AlitidO    heim    Schhiis     U'il- 

helm.ithal  ((lil.  ErkiiriHshuiineii)  iiihil- 

ileter  See,   Siichxeii-  Weimar   Kr.  Kixe- 

IKU-Ii,  (414,  5o). 
Mersi'liurf.  -burtr  (or.).  -Imii'h  (s|).  l.'l). 

Jhrt-iburc,  Morslivrc.  Mercsliurg  (nr.), 

-burch   (I-.  11)  urbs,   Meriehiir;/,    lili.- 

II»t.  in  der  pr.    I'ror.  Siiclisen,  11,  i. 

5(i,  :io.   7(),  S5.   79.10.    113,.^,.    131,  .io. 

laj.  1.  148, 10.  149,3.5.  iil.i.  2.33,5.35. 

■J.">8,  85.     288,  30.  10.    320.  :io.    410,  30. 

424.1.  427,40.  429.15.  .".19.15.  .")2(l,.3.5. 

571,  10.  ,'i72,  .1.'..  .■i73,:)5.  .")74,.i5.  (()()4,  lo. 

()S3,  3o).  721,  2o.  Mersebiiij»efisis  (or.), 

Mer.sburgensis    (c.   l.'i)    eccl.    et    epi- 

scopntus  .S.S.  Marille,  lohannis  bapt., 

Laurentii,  Roiiiani  7(i,  3o.  77, m.  78,  i.  5. 

79,  so.  25.  80,20.  81.  S2,  15.    104, 3r>.  10. 

112,35. 113,.'>.  131,20.  2.08,10.288,10. 15. 

321,6.  479,5.  571,20.  572, 20.  573, 15. 

(()83,  10.  20.    (584,  5) ;    episc.    Boso    f 

79,  2.5.  81,  20,  Uisilhiirius  f  79,  30.  35. 

81,  25.  35  (f.  Magadabiirg>,  Uuijiportus 

76,30.  78,5.  79,  .35.  80,5.  81, 30.  82, 20. 

104,  35.  40.      131,  15.  20,      Thietmariis 

258,  in.  15.  288,  10.  35.  .321,  5.   475,  10. 

479. 5.  (083. 20.  ()S4, 5. 10),  Bruno  571, 30. 

S.   Fetri  eccl,  in  anlifpia  urbe  2.S8,  .in. 

Merseburgense  biirgvnardiiim  SO,  i., ; 

territoriiini  7G,  25. 
Mersevelt  (or.),  Mersifebl  (c.  15),  .I/ör- 

felden,     h.s.     Prnr.    Slarkenhiirg     Kr. 

Oro-ts-deraii,    400,30.  449.20.  4.50.15. 


llerstein  h.  Maritlmi  payin, 

Meseiisteno  (or.)  2Ü9,  30. 

Mctriano  (c.   14),  «•«siol.  de  .15.3,  tn. 

Mettis,  Mettcnsis,  Muten»!'«  (or.)  eiv.. 
.Uli:,  Hut.  dm  et.  II.  Lollirinißrn, 
433,  15.  4*1,  sn.  484,  1.  (tl38,  b.  30. 
(142,  «o.  643,  1).  Metten»is  ecel.  70,  3.^. 
129,  30.  333,  3fi;  sede»  4-'<3,  2ä;  epi>c. 
Tbi'oderieus  (I.)  f  71,  1,  .Aclidbero 
70,  35.  71,  30.  72.  129,30,  Thc'oilerieu» 
(II.)  171,  5.  314,  30.  333,3;,.  437.  10 
4.!H,  10.  475, 10.  4H3,  25.  .>17,  |5.  (6(i(i,35). 
Altiini  iiiaccibiiii  iiiiiiiHiim  4.13,  15. 
Miittensis  (e.  \H)  pagiis  (078,  m); 
(•Olli.  rijl.  (ierardus. 

Mo/.agri  (or.),  Me::e!irii,  il.  I'ror.  11.  Ii. 
Como,  olivetuiii  de  32.5.  i.'>. 

Me/.aim  (or.),  -I/ccc«»«  /«/  Kmti  (!d. 
<iiilluz:o,  it.  I'ror.  u.  I).  Kloren:,  c. 
iiiedietas  in  3,58,  20. 

Mczaniigii  (or.)  ?  Me^ninn  Kii/yeriore, 
it.  I'ror.  .Miiiliinil  l>.  (inllurate,  370,1. 
,370,  10. 

Mezolo  (c.  14)  lacus.  Der  l.ago  di  .\h:- 
zola,  it.  I'ror.  11.  I>.  Como.  ischliisxl 
II.  im  den  Lmiodi  Como  an)  701, 1,5.  25. 

S.  Miclmbel  (or.),  S.  Michael  (.«p.  11), 
.S.  ."Michalielis.  Michaebs,  MichaeUiB 
{'i\K  14)  capel.,  oci'l.,  inonast.  .v.  S. 
Alirahi;  nions,  Babenberc,  Baregiiiiii, 
Biseiitio,  Biwern ,  Capelbs.  Castro 
Felicihitis,  Cbiiga,  Fnio>.ini,  HildenoH-  j 
hem,  Hübliiila,  Liiiiiburc,  Sessola.       1 

S.  MichaheHs  festuiii  (400,  10). 

Michael  abbas  .5.  Uerona. 

IMidilithe  (sp.  12),  .Mehle,  pr.  KU.  Ilil- 
de.sheim  Kr.  (ironau,  (.'ioO,  25). 

Migiiiiiiic.  Minione  (c.  11),  Der  Mignone 
in  der  it.  I'ror.  Korn,  m.  n.  r.  Ciri- 
tarecchia,  eccl.,  nionast.  S.  Marie  de 
351,  35.  520,  20. 

Milciano  (ed.)  373,  5. 

Mildaiihouede  (c.  14).  iriisf,  rielleiehl  hei 
(^iirruin,  lirnnnarhireig  Kr.  Braiin- 
schireig,  152,  35. 

Milia  (c.  12)  ,s'.  Qiiinque  Milia 

Miliacins   (or.)   s.   Campus    Miliacius. 

Miliarina  (ed.)  373,  25. 

Mibsciano  (or.),  Milisciano  Gd.  Arezzo 
(it.  I'ror.-Ilxt.),  cortieella  de  558,  m. 

Milierei  (sp.  12),  Miller;/,  frz.  Dp. 
Meiirthe-it-Moxel/e  Ar.  Xiinri/,  7 1 ,  20.  30. 

Milmenebadi  (or.),  Mühlharh,  pr.  lilt 
CuKnel  Kr.  Ilomhirg,  oiler  der  dfiselhst 
fliessende  Mülilhach,  ein  r.  Xhh.  des 
fieis-Kltisses  (7.  zur  Fulda},  Ol,  i". 

Jlilo  (c.  18)  abbas  s.  Lntlira. 

Milo  (conc.)  de  Iporcin  4o.'>,  20.  400,  15. 

:Milo  (c.  12)  de  Salizola  40(i.  1.  lä. 

.Milzani  (or.)pagus.  Der  Miltschiinergaii 
in  Sachsen  11.  der  Oher-Laiisit:,  1.50, 15; 
com.:  Herimanniis. 

Mimcicuo,  Mimeicua.  ^liineleiiiensis 
(or.)  1.  monast.,  Memle/ien,  pr.  IUI. 
Merseburg  Kr.  fklcuiisljerga,  28,  20, 
410,  1.  5;  alibas  Reginoldus  28,  20. 


Mimignrdnonlfiiaiii,  Mini«-,  Miminu- 
giirduuiirduiuiiii  (or.;,  Miniiganleuor- 
dentis,  -vordenaiii  (c.  12»,  i".  .Münnter 
(Iht.  der  pr.  I'ror.  Wettfalrn),  eccl. 
510,  3ft;  cpiic.  ,S.  l,iii>l;,'eruii  t  11,20, 
.Siiidgeriiii  171,  a.">,  Tlieoijricii»  .313, 20. 
314, 30.  437, 1».  43H.  io.47.5.  i".  i470, 1?) 
510,  3.-..  51M,  5. 

Minciu«  (c.  11)  11.,  Ihr  .Minei,,,  I.  Slifl. 
drM  l'o,  it.  I'ror.  \'i  nmft  u.  .Ufinlim. 
.587,  10. 

Mindll  (or.),  Minden,  Ull.-Iliil.,in  der  pr. 
I'ror.  Weslfiilrn  .V), 3.'i.  MimidoneiiRiii, 
Mindoiienni'«,  .MindeimiH  (nr.)  ccc|.  .S. 
I'ctri  224,  i.  290,  1.;  epi>c.  Theodricii« 
.50,1.'..  110,  .10.  171,3/..  224,1.  290, 1. 
405. 5.  47.5,  1».  470, 1  Ct). 

iS.   Miniuti  (or.)  cella   1.57,  10. 

.S.  Miniati  (or.)  ecc-j.  ».  Capiano,  Pra- 
toniaio. 

Mininiingalia  (c.  12i  fl..   Die  .Milmling,  I. 

Sbfl.  des  .Main  in  der  hs.  I'ror.  .Starki-n- 

hurg  u.  dem  hr.  Uli.  I'nterfrank-en  U.A. 

.MiilenlM-rg,  282,  1. 
IMiiiione  «.  Migiiione. 
Minor  (sp.   14)   inaula  s.  Insula  Minor. 
Jliraiidolo  (c.  14  .   H'ilulnng  Mirandiinlo 

Itei  Chiusdinft.   it.    I'ror.    it.    D.    Siena, 

Ciislel.du,  cum  eccl.  .S.  loliannia  evaug. 

3.53,  10. 
Miratinacethla  (or.)   v.,    Metiitz,   silclm. 

KU.  Dresilen  All.  Meissni,  319,  25. 
Misasca  (ed.)   :i81,  10. 
Mi8ncnsis(or.),  r  .VeissenlAll.-Ihl.  in  der 

s/Ichs.  KU.  Dresden),  eccl.  S.  Iohanni!< 

evaiig.  1.5(1, 15;  episc.  \Volcoldu9Hl,35, 

Eiko   150,  15.  319,  20.  .IM. 
Missike  (c  14)  1.52,35. 
Mistriano  (c.  15)  ,588,  35. 
Mistrianum,  cell»  .S.  Mariae  306,  20. 
S.  Modestus  (c.  12)  s.  Beneaentuin. 
Moeniiiolt  s.  Meineiield. 
MoHenilorC,     Molbmdorfp    (or.)    c.    pr. 

.Uuffendorf,     pr.     Uli.     Killn     LKr. 

Bonn,   417,  2n.  .10.  418.  5.  554,  25. 

Mogontia,  Mogoncia,  Magontia  (or.), 
Moguntia  (c.  12),  Ma^'uncia  (sp.  12), 
Magoiicia  (c.  19)  urbs,  Mogontina  (or.). 
Mogfintiensis  civ.,  .Vain:,  Il.1t.  der  hs. 
I'ror.  Ulieinhessen,  100,  15.  101,  15, 
100, 1.5.  I(i7,  20.  170,  10.  212.  21.!.  214. 
21.5,  in.  21(i.  5.  240.  1,-,.  2.56.  m.  257,  »0. 
271, 3.5.  290,  ir,.  291.  m.  4,87, 20.  532, 10. 
.5,33,20.  vO-{S,.5(.  (i39,  25.  \042,  20/.  Mo- 
gontiensis,  -ciensis,  -tiacensis  (or.), 
-ciacensis  (sp.  12),  -tinensis  (c.  17), 
Moguntiensis  (c.  l(i).  Maj^oiitiensis 
(c.  12),  -ciensis  (sp.  H).  Mogon-  (or.), 
jlogun-  (c.  12).  Magon-  (s]i.  11), 
Magun-  (c.  14)  tina  sedes  1,  15.  22, 20. 
212,.5.213, 35. 20.5, 10.317,25.  ,673, 20. 35); 
eccl.  12,15.  105,35.  171,211.  212,40. 
214,2.5.530,1.1.012,20.  013,  20;  archi- 
episc.  S.  lionifaciiis  -j- x.  dens.,  Raba- 
nus ('episi-.')  t  (090,  2.V.  Uuilligisus 
ausserhedhder  Uemi/nition :  1, 16.  12. 15. 
13,  10.  1.5,  45.  22,  20.  105.  .15.  160,  i. 
171,1.20.  212,  .5.  10.  213,35.  214,25. 
294,  15. 2J)5  IX.  Uuilligisnsarchicancel- 


800 


NaiiK'ii  -  Rc;ristiT  :    MhIioIh  —  Morlario. 


larius',  Erkamlmldus  aiitturrhalb  (In- 
Htevt/nitioii :  313,  ;o.  317,  sJ.  414,  i. 
42(i,  1".  4Ü2. 1.  475, 10.  49(1,  li.  ,'>33,s&. 
53Ü,  10.  '»47,  i:..  (690,  in.  smN.  (»i  lirr 
KtfOffHiliuii:  562,  &  (n.  ErkitinImKlus 
arfhicano. ) ,  Arilio  tiusitrrliiilb  iler 
Jttrof/iiilioii :  61'2,  s«.  013,  ;ii.  (iii,  is. 
6"J4, 10.  <6:18,  lo.  642,  «).  »»  i'f»'  Hreni/- 
HilioH:  ii6!l.  ;ii.  570,  .t:»  («.  AriliO  ca- 
{ifllnnus,  «rohicanc.A  S.  Stc'phanirci'l. 
212,  :■.  i;>.  213.  214;  ailvcn-iitiis  .v.  E/./.o 
oomvs  M  Aaoj.  S.  AII)aiiu8.'i3o,  s».  ii ; 
abba!>  Gerebortus  .Vti,  so.  so. 

Mohola  (e<l.)  i-ivulus,  IHr  Mrhollr  (im 
L'iiltriaiif  Fliiriit).  I.  -V////.  (/<■/•  Muatt 
im  fr:.  l)p.  Mninr  Ar.  Commerfi/,  m. 
iintrrh.  r.    Voiil,  273, 6. 

Moiaiio  (c.  11)1.,  MfOtiiio  <:<{.  Citti)  tlcllti 
l'irtr,  il.  I'ror.  l'triujia  lt.  Orrieto, 
3.-.I.  30. 

Moiii,  Moyn  (or.),  Mogus  (sp.  12)  tl. 
ai|ua,  l>rr  Main,  r.  Xbfl.  </<■*'  Itliriii, 
2»Mi,  »<).  2US,  so.  412,  so.  ib.  633,  5.  id. 
662,  so). 

Mniiirhgoiiiie  (or.),  Moiuek^omiv.  Moyn- 
jjiiwe  (c.  12)  pairus,  l>er  Mniiiijuii  (br. 
ttH.  Vntrifrtinkiii  ii.  h.i.  I'rur.  Star- 
henbiiry),  6,  4.'>.  321.  lo.  652.  i.'>;  com. : 
(iiTiahus. 

Moiüiia  (or.*  cortiecUa,  Mttiuno  (lil. 
Arr::o  (il.  I'ror.-Hstj,  ,">,"(^,  so. 

Miilazauo  (or.),    Molu::uno   (!il.  Greee, 

il.  I'ror.  II.  J).  Fluren:,  c.  in  358, 2o. 
Moliaiia  (c.   14)  c,    Moi/liuno,  it.  I'ror. 

II.   /'.  Martriitii,  inonast.  .S.  Angt'li  in 

464.  lä. 
Miilioariii  (or.)  tnons  282,  ib.  ! 

Mollfiistidi  (s|i.    12),  iri7W  bii  ScJiöpjx-n- 

sliill,  Braunschireig  Kr.  W'olfenbütUl, 

(3U«J,  S5). 
MiiiiHsteriolo  (c.  11),  c.  de  .">2tl,  sä.         i 
M<inatt-ilc    (">r.)    plebs,    Monfxifflio,    it.  \ 

I'ror.  Ciinro  f).  Mondor),  37!>,  lo. 
M'iiiccls  (sp.  12),  Monrrl-sii r-Seillr,  fr:. 

Itfi.  Mturihr-ft  -  Mosfllr    Ar.    Stiiicii, 

71.  Sil.  so. 
M"Oi<i  H.  bei  Monte. 
Moutulhi  ibp.  14 1,  Montallu  Od.  Cortona, 

it.  I'ritr.  II.  lt.  Arf::o,  (717,  b). 
M'iiitauarii    (>p.     14),    Montanara    Od. 

l'orlund,  it.  I'ror.  it.  I).Are::o,  (717,  6). 

Muntanianu  (c.   12),  S.  Fulix  in  344, so. 
Monte  (iir.)  c,  Montt  liolognolii,  it.  I'ror. 
H.   />.  I'aeia,   1211,  i.  15. 

Moiitu  (roni'.),  Muntr  Asintirio  (id. 
l'irflicariillo,  it.  I'ror.  Xorara  I). 
Itifllii,  M.  lierardiis  de  Monte. 

Mont«  Aldonia  (conc),  .^lonUddo  Tori- 
ne»e,  it.  I'roe.  u.  It.  Turin,  «.  Si(^i- 
maDons  de  Monte  Aldoiiix. 

Modi  Altua  (or.),  Montuldo<!d.  ]'r::ano 
nul  t'ronttjo,  it.  I'ror.  ii.  /).  Urgi/io 
nrll'   Kmilio,  (MlO,  3i. 

Moni  anftelorum  (ap.  12)  «.  liabenbcrc 
(■S.  Michavlis  nionast.). 

Montebariiioiuni  (c.  17),  Momliuru::u, 
it.  I'ror.  AIrjuandria  Iß.  Arqiii,  J}81,go. 


Miintebi'lhllii   {or.),    Montrbrilo,    lo    hm. 

II.   r.   .^lonlrnrro  di  Hinorriii,   nahe  der 

Trii/no-.yiinduny,il.  I'ror.  Ciimpo/iasso 

It.  I.iirino,  615,  ;i;i;  raste),  de  Monte- 

bello  5!t2,  i.  .■>93,  ib. 
Monlebissa;.'o   l<'.    14i   easU'l.  8S,  .',. 
Mouto    Imno    (i-.    14),    Monlebiioni    (!d. 

(i<dlii::<i,    it.    I'ror.    ii.    />.    h'lorrm, 

3:18,  10. 
Montccaluii  (or.),   .Uontrcairo  ]'rrsiy!/iu, 

il.  I'ror.  l'iiriii    It.    \'oi/hfra,   376, so. 
Montci'lialvci    11-.    14)    castel.,   irilst   /«•/ 

Cinn/iiy/io   Miirittimii,    it.   I'ror.  I'isu 

I).    Vidlirra.    riilleicht    die    ht.  Huren 

.s'.  Silrfxlro,  353,  so. 

Moiis    Cassini,   Monte   Cassino    (or.)  s. 

Cassini  Mons. 
Monlecelli    lor.),    Monlieelli   Parese,    il. 

I'ror.  n.  It.  l'ariu,  336,  so.  <i9!),sa.— 

1'///.   Jlonticcllo. 
Monte  elaro    (sp.  14),    molcndinuin  de 

(71.5,  35). 

Monteet^'  (c.  12),  S.  Columlia  in  344,  sü ; 

.S.  C'olmnbf  monast.  616.  lo. 
Montedisnii  (c.  17)   castel.,    Montecchio 

l'rrrulriiio,    il.    I'ror.   ii.  1).     Viren:ii, 

211.5,  1. 
Monte  diiiuini  (or.)  <•.,  Monledomini  (id. 

CaIen:uno,    il.    I'ror.    u.    I).  Floren:, 

282,  s.'i. 
Montediirsitiim  (c.  17)  381,  so. 
Montefalcone  (or.)  \)ii</\\un,  ^[ontefalconl 

(Id.  Cuslelfrunai    di  xotio,    it.    I'ror. 

Floren:  I).  S.  Miniiito,  54ü,  lo;  eccl. 

S.  (^uirici  54(),  lo. 
MoTitefeltri    (c.    14),    .V.    Leo,    it.    I'ror. 

I'esaro  e   l'rbino    I).    L'rbino,    545, 6. 
Montcgio  (iuisponis(sp.  12)  castr.,  .I/o»i- 

leccbio  (id.  ('antif/lione  Fiorenlino,  il. 

I'ror.    II.     It.    Are:M,    cum    ecel.  .S. 

ßlaxii  <716,  15). 
Montis  (iiiHlandi  (sp.  14)  castr.,    Monte 

(luulundro  Hd.    Tuoro,  il.   I'rov.  lt.  I). 

I'eriigiu.  (716,  I5). 
Monte  latronis  (or.)  castr.,  Montelaterone 

(Id.  Areidosso,  It.  I'roe.  11.  I),  (rronseto, 

84,  35. 
Monte  liiiign  (or.), ."  Monlilinuio  Cd.  I'iu- 

noro,  it.  I'ror.  u.  1).    linloynu,    seno- 

dochium  euiu  eccl.    S.    Benedicti    in 

373,  20.  513,  6. 
Monte  malo    (or.),    lapel.    S.  l'etri    in 

376,  30. 

Monte    Martino    (c.   15).    .V.  .Maiiino  it 

.Uonle     (id.      Moiliiiliiinii  ,     it.    I'ror. 

Floren:  It.  Komi  S.  Canciano,  588, 35.  • 
Muns  planus  (iir.)  (il(i.  1..);  eccl.,  castel.! 

S.  Anjfdi  in  lalcre  Montis  plani,    .S. 

Angclus  in   Ma^.'-ella  344,  s.o.  616,1. 

Mnntcrnnc  (conc.)  «.  Albcricns  de  Mon-  ' 
teronc. 

Montcroni  (c.  12),  .S.  Maria  in  344,  15. 
Mona  Balis  (or),  Sahberi/,  /ir.  IUI.  (.'tumel 

Kr.   Iloinhery,  odtr  her  lüsenl/ery  uli. 

daron,  61,  5. 
Montesello    (c.   13),     .Monlieelli    d'Oylio 

(Id.     Verolareccbia,    it.  I'ror.  Ureacia  . 

lt.    Verolmiuora,  60.5,  30.  | 


Monte  Silicis  (c.  12),  .Vonxeliei.  It.-Ihl. 

der  il.  I'ior.  I'adiiii,    54.V  10.  Montis 

Sillcani    tines    4'JS.  10    (ryl.    72,"),  Sü); 

IMioitosilicaims  (or.)  coinitatus  390, 10. 
Mcmtclauri  (c.    13),   .Montoriu    Vtronesr, 

il.  I'ror.  u.  II.  Verona,  c.  in3S,s,  •,. 

Mons  Uictimoli  (c.  12),    M'ilsliiny  Villi. 

nioli  Im!  .V.  .Secrnidii  Hil.  Suliixuola,   it. 

I'ror.  Xorara  I).   Uiella,  15U,  ,•>. 
Jlons  viridis  (c.  14),  Monlererdi,  it.  I'ror. 

I'ixa    It.    Vollerra,    3;18,  1.    .S.    l'etri 

monast.    in    1.    i|ui  vcic.   ca.^alc    J'ala- 

tioluni  f'S.  I'ieiro  a  l'ahit:uolo)  3,'i8; 

üblias  Adlielnius  338,  1, 
Monticcllo  (or.),  i(ii/«<  bei  liiyiitino  (lil. 

Are::o    /il.  I'ror.-  Ilxl.).     607,  10.  — 

Vyl.  Moutecolli. 

Montido  (c.  12),  Mnnligio  (c.  14)  castr., 
.tlontiylio,  it.  I'ror.  Alensandria  1),  l'a- 
Kule  .Monfirralu,  702, 1.1.  7()3,  26. 7(l4,:iu; 
.v.  Lgo,  Kozo  de  Miiudclo. 
Monticulo  (tjr.)  v.,  Monleerhio,  il.  I'ror. 
II.  lt.  Heyyio  neW  F.milia,  609,  10. 

:  Monticnlus  (or.)  mons  (509,  S5. 

I  Montiniacnm  (ed.),  .Wonilyny-Ies-  Van- 
eonleiirx.  fr:.  Ilp.  .Meuse  Ar.  Coin- 
nierey,  27,'i,  .i. 

Montiniano  (or.),  Manliynano  ad.  Canel- 

lina  e   Torri.  it.  I'ror.  n.   lt.  Floren:, 

c.  de  362,  in. 
Montirimi  (c.  17)  381,  10. 
Montis  (iualandi,  .Silicani  ,s.  //-/  Muni.'. 
Montiuous  (or.)  483,  so. 
Morani  (c.   12)  ».  Campo  Moraiii  nncs. 
Morano  (i'onc.),  Morano  mil  I'o.  it.  I'ror. 

Ale-isandria  I).  Cusaie  .Uoiifcrrolo,  s. 

Ciiardus  de  Morano. 
iMoreium  (c.  16),  Malroy, el.  II.  Lolbrini/en 

LKr.  Mel:,  433,  S5. 
Morello  (cir.)  mons,   Iter  .Uonle  .Morello 

bei  .Morello  (dd.  Sexlo  Fiorenlino),  it. 

I'rur.  II.  I).   Floren:,  362,  10. 
Morenise  (or.)  370,  1.  376,  10. 

Moresberg  (or.),  ein  lierg  im  Ihlemrald, 
'■/.  r.  Ober-  it.  i'nter-Sen.sbacb,  hs.  I'ror. 
.'^larlrenbnry  Kr.  F.rhucb,  285,  1. 

Morezctta  (c.  17),  K  .Morelta,  il.  I'ror. 
Cuneo  II  Sohi::o,  381,  10. 

Moringa  (or.),  ^Morinscn  (c.  14)  v.,  Me- 
riny,  br.  Uli.  Oberbayern  li.i.  Fn'ed- 
her'y,  582,  so.  (059,  lo). 

Morini  (c.  18)  c,  ."  Mutanninrt,  fr:. 
Ilp.  .Meuse  Ar.  Verdiin,  oiler  Moriain- 
eoiirl,    ebenda    Ar.  Coninii rci/,    435,  6. 

Moronga  (i'.  14)  c,  Morinyen.  jir.  HB. 
Ilildrsheim  Kr.  Sorlheim,  313,  S5. 
437,  ici.  Moronganus  (c.  14)  pagua 
313,  s&.  437,  15;  com.:  licnn<>. 

Moroso  (c.  17),  Moro::o,  il.  I'rur,  ftmio 
I).  Mondov'i,  381,  ft. 

Miirreclienliouena  (c.   15)  4u,  .,, 

Mortara  (c.  12),  .Mortartt,  li.-lhi.  in  der 
il.  I'ror.  l'ariu,  n.  Astulfus,  Askcrua, 
(iezo,  Kcull'uH,   \'ualo  de  Mortara. 

MoHario  (c.  16)  4;!3,  S5. 


Nmiu-n  -  Roputi'r:    Morti-iioviiii  -  -  Xe<liT<'. 


801 


Morti'uiivim,  MurteiiMim  (cnj,  Mortii- 
DiiuiiH  |r.  IUI,  M<ii-tiiiiiiiiiit  (Hp.  12). 
Morliniiw  (ed.).  Murtuiiaiii.'ciiti»  (r.  IM) 
pa^us,  />iV  (h'trnuu  in  Ituflfit  fh'r, 
lliitleii,  Offeulmrii  ii.  ii/inl/irltslfr  Thrit 
r.  Fni/iiir,//.  xii,  2".  IX«,  i...  1»7.  sft. 
■_'-l(), ;..  41.'),  la.  (i5>.  4-lH,  .-.;  i-om. : 
BerelitoldiiH,  Cliiiono,  Hosainus. 

Mortitulo  (or.),  ecci.  in  .'158.  t;.. 

Mosa  (f.   Vi).    I>ie    Mitita,    I.    Slifl.  </<■« 

Uhehi,  117,;«!.    218,45.    •_•".(,  I.    1.13,1. 

134,  10. 
Musiinii  (c-.  12)  i'Rstcl.,  ccri.  S.  Martini 

in  ."j'JT.  111. 
\los<>l)riinn('n  (•ir).  I>rr  (>/«'/•-  ii.  \ifilrr- 

Mtiosfr  'l'iii-h  liei  Dhrr-MooK,  lis.  l'ror. 

t Hicrhrssrii    Kr.    Lnulrrliiieh,    2!)1,  3.'i. 
M.isclla.   Mii9<'llii  (nr.)  H.,   I>ii    .Uo.ir/,  l. 

.VA//.  ,l>.i  Hilf  in,    413.  äft.  48 1,  i .  &2>^,  lo. 

t!2!),  ;o.  ;.-i.    (0:18,  ao) ;    i-Ihusimii    super 

Mosolhim  4;l:{,  iO.    Miiseljjuiiuiie  ("f.), 

Miisi'liTDWi' (i'.  110,   Musolcnsia  (sp.  12) 

pitgiis.   /'(•)•   .Uiinr/i/iiii,   ll(i,  :iii.  4ti2,  :iä. 

i.lW'*,  :«)) ;    cdni.:    BerthoKiiis.    Mosel- 

iRUoruiii  (u.  18)  (lux  .\<lcllit'r<)  ((5(i(i,:i:.). 
Mosonceias  (o.    IS),    W'il.itiiiifi   La  Mozi'e 

hfi  i' Uli  rs-le->  1  nmhon ,  lil.  l'ror.  \amiir 

Ar.    fhilipiterille,  .^(iü.'i,  3.i>. 
Mosidi  (iir.),    <:au  l.  ihr    F.llie,    sd.    r. 

Iliiinl'iir;/,     um     .Moin/iii  ri)    (pr.     RB. 

Liiiirburii  Ll\r.  Ilarlnirff',   IUI,  ä5. 
Mo.somiiui  (0.   16)  I..  .Voiizoii,   frz.  Dp. 

Ardeiiiifs  Ar.  Seilan,    43,ö.  in.    llnso- 

magensis  (tr.  15)  eccI.  S.  Muriae,  627  ; 

al)l>as    Bdso    627,  i.i.    S.   Dioiiisii,  S. 

Martini,    .S.  (ieimuufae  eccl.  in  eiusd. 

nioniist.  villa  627,  s.'i. 
MosttTdliini,    Mustcrolum  (conr.),    Mii- 

storinlum     (c.    12)     40.'>,  io.     406,  in. 

KKS,  I.-.. 
Motinen.scs  tines  s.   .Mutinensis. 

Motiuuni  (or.)  1.  60!t,  15. 

'S[r<m'ina(or.).  Preisciu'ii.pr.  Uli.  I'riink-- 
fiiii  a.  O.  Kr.  LiMeii,   1U5,  i. 

-Mrozani  (or.)  pagus,  Oaii  im  pr.  RB. 
Magdeburg,  r.  der  Elbe,  274,  a.5:  mar- 
chio :  Bernhardus. 

Mucianii  (ed.)  373,  .ö. 

Muolena  (c.  13)  fossa,  Die  ehemalige 
.Moden  a ,  ein  eingegangener  r.  Nbfl. 
des  Po  in  der  Kmilia,  447,  25. 

Muglano  (or.),  Mugliano  Gd.  Areszo 
fit.  Prov.-Hst.),  607,  i. 

.Muldrone  (sp.  14),  eccl.  S.  Angeli  de, 
.*"  Madonna  degli  Angeli  (id.  Assisi, 
it.  Pror.  Perugia   D.  Foliguo,  (718,  5). 

Mulesjrowe  (tr.  14)  pa<;us,  Der  Miiu- 
laehguu  um  die  .Maulach  ,  /.  ,YA//.  der 
Jagst  im  irb.  Jagst-Kr.  DA.  Krails- 
heim,  646,  30 ;  i^om.:  Heinricus. 

Mulibem  (conc),  Mühlham  Gd.  Aicha 
a.  d.  Donau,  br.  KB.  Xiedei-bagern 
BA.    Vilshnfen,  114,  so. 

Mulinbeclie  (or.)  monast.,  Miillenbeck-, 
pr.  HB.  Casnel  Kr.  Rinteln,  50,  lo; 
abbatissa  Bertheid  .^O,  5. 

KaiaeritrKuiideii  [11. 


.MulinliUKun,  -liumin  (or.|,  -Iiu^hh  (c.  |)l|, 
Muli-,  MulnbuHcn  lo.  14).  .Milhlhiumm 
I.  Thilr.,  .s'A'r.  im  pr.  RB.  Erfurt, 
137,  in,  15.3,  I».  154,5.  205,10.  41U,». 
4H2,  5.  5:«,  5.  3S. 

.Mulinliunuiii  (or. l  v.,  Milhlhitimrn,  br. 
RB.  l'nterfrankrn  BA.  KarMiidl. 
412,  s5. 

Miilinliusun  (or.)  •.'Cil.,  .UUhlhiiumn,  br. 
RB.  Itberf ranken  BA.  Höchsliidl  a.d. 
Aixch,  2lltl,  I.-,.  2().'<,  «. 

Mundrii-Iiini;a(cir.),  Muiitrii-liiiiKa  (c-i>in\) 
V  ,  Mintriirhing,  br.  RB.  Ilbrrpfiih 
BA.    Kigensburg,   114,  i','..   248,2;.. 

Miiiii;lliur){ii<>(iir.,  r^r»i7iriV/<»/i/'(V/-Munil- 
Imrifus)  rastel  ,  lag  am  Kinflusn  der 
Ocker  in  die  Aller,  pr.  RB.  Lüneburg 
Kr.  tlifhorn,  303,  an. 

Jluiiirlioilorf  (i>r.)  V.,  Sieder  -  .Milnchs- 
ilorf.  br.  RB.  yiederbagern  BA.  Vila- 
hofen,   1 15,  211. 

Mnnzcrvelda  (c.  10)  v.et  marca,  .Mon:el- 

feld,    pr.   RB.     Trier   Kr.    Bernk-axlel. 

462,  .15. 
Mmirbai-li  (nr.),   Murbnch,    rl.    B.   (Ibrr- 

rlsuKg     Kr.    Ilebireiler .    nninust.    S.S. 

Maiiae,    Petri,    Leudogarii,    034,  i,'. : 

alibiis  Dcgenhardus  034,  I5 
^luri/.a  (nr.)  pagus,    /)<•;■    .Milrzgaii    um 

die    .Miir:  (I.   Shfl.  der  Mur)  in  Steier- 
mark-, 623,20;  com.:  Turdogowus. 
Muotlieresheira  (o.  14.  M'üntung  Milters- 

heim    im    el.  Ii.  Oberelsass    Kr.   (leb- 

ueiler,  zw.  Ensinheim  u.  Milnchhausen, 

101,  5. 
Murani  (sp.  14)  fossatura  (717,  20). 
Muratuli  (or.)  rivus  5.">8,  .10. 
Murniiringa    (sp.   12)    1.,    Bürmeringen, 

I.iu-imburg  D.Grerenmacher,  (638,30. 

643,  5). 
Murrehart  (or.)  cellida,  Murrhardt,  wb. 

Xerkar-Kr,  OA.  Backnang,  42,  35. 
Murren.sis  (c.  13)  pagu.*.    Der  .Murrgau 

um  die  .Murr  (r.  zum  Xechar)  im  irb. 

Xeck-ar-Kr.,    225,  10;     com.:     Adal- 

liertus. 
^lurzilasaha   (or.)  v.,  Mertgee  Gd.  Tauf- 

k-irchen,    br.    RB.    Xiederbagern  BA. 

Eggenfelden,  27.8,  2«. 
Musano  (c.  12),  cella  S.  Maria  in,  eccl. 

S.  Marie  de  34ii,  a.i.  5it4,  .15. 
Muscaua    (or.),    Meuschau,  pr.    RB.    u. 

Kr.  Merseburg,  288,  ä.j. 
Muscusi  (c.  12),   S.  Leucius  in  344,  15. 
Muscuue    (c.     12),    .Miisciifo,    it.    Pror. 

Terami)  D.  Penne.    S.    Benedictus    in 

344,  M. 
Musella.  Muselgouuae,  -gowe,  Musolen- 

sis  pagus  s.   Mosella. 
Musterolum  «.  Mosteroluiu. 
Mutha  (sp.  12)  in  pago  (xretinge,   .Milden 

an  der  Aller,  pr.  RB.  Lüneburg  Kr. 

Gifhorn.  (307,  i". 
Mutlia    (sj).    12)    in    i>ago    Jliitliiwidde. 

.Müden  an  der  Ortze,  pr.   RB.   Lüne- 
burg LKr.  Celle,    307,  1  . 
Muthiwidde  (sp.  12)  pagus.   her  .Müden- 

nnu    bei  Müden  an  der  Oiizr,   :il)7.i  . 


Mutiiii>n*iii  (or.),  r  .Mmlrnu  (it.  Pror.- 
IIhI  I,  «pisc.  iruiiriiiuii  .UM,  1  ;  ruml- 
tatui  :WH.  s  tlllH,  i.'i.  .M'itiiKMiKU."  (or.) 
liliet  Olli»,  1.  -  ly.  Theo.UIdu« 
innre  liio. 

Miui   igl,  'riii'lininur.i. 

Miizic'lni  (nr.)  V.,  .Munng-I' Erripir  lid. 
I'harlerille,  et.  B.  Lolhrini/rn  LKr. 
.Metz.  483,  .1 .. 


8    N'aliori«  (c.   12)   oci-l.  «.  Liiureilium. 
N'aetaiilia  (or.)  hIIvb,  im  pr.  RB.  .Magde- 
burg Kr.  Jerich'ur  IL  riinllnhrniirrden 

u\    bin    zur    Elbe,    217,  ili. 
Xagalgoiiue  (or.l  pagu«,  Der   Xagoblgnu 

um   die  Xagold,  einen  r.  Sbfl.  der  Enz 

(I.  zum  Xeck-itr),  itH,  5;  com.:  Weriu- 

lierius. 
j  Xagalta   (or).   N'agelta  («p.   12)  1.,    Xit- 

gold,  OA.-Hüt.  im   irb.   .Schiearzirald- 

Kr  ,  184,  ft.   (0.".5,  35  . 
Xahgowi"  {f.  1<()   pngu«,     Der  Xatiniau 

um    die    Sähe    il.     Xbfl,    den     Rhfiii), 

533,  25 ;  com. :  Emmei-lio. 
Naiiuicum  (c.  13),  S'amui ,  bl.  I'ror.-Ihl., 

142,  16. 
Xantirinchoiiun  (or.)  v.,  Anderalcofen  Gd. 

Grienbach,  br.  RB.  Xiederbagern   B.l. 

Dingidfing,  27.8,  20. 
Xarlicim  (»p.   12)  1..   Xorheim,  pr.  RB. 

Coblenz  Kr.  Kreuznach, 'ti:iH,i!,.<H:i.\,. 

N'arnia  (c.  12),  Xarni,  it.  Pror.  Perugia 

I      D.   Terni,  544,  .v>.   545,  25.    Xamenais 

I      (or.)  coinitatus  486,  35.  488,  1.  489,  1. 

I  Xatalii,'  (or.)  cavallus  5.">8,  30. 

Xatresgainve    (<•.   13)    pagus,    riell.  statt 

Hatresgauwe  I 'r'«i/ iHi />r.  RB.  DümkpI- 

dorf),  127,  30. 
Xävua    (or.)    c,    iriixt  an  der  Stelle  den 

ht.  Oiiex  Eggenthal,  br.  RB.  Schiralien 

B.\.    Kanfbruren,  00,  25. 
Xazaba    (c.    12),    f  Der  Leina  -  Bach  in 

Sachsen  - Koburg -Gotha    lli/t.  Gotha, 

rerrinigt  sich  bei  l^rina  mit  dem  Schilf- 

irusser  zur  Kleinen   Leina,  dem  t^uell- 

finss  der  Hörset,  (414,  44). 
S.  Nazarii    (or.)    rella,    .s".  Xazzaru   de' 

Burgondi,  it.  Pror  u.  D.  Paria,  336,  30. 
.S.  Xazarii  monast.,  eccl.,  familia  s.  Bru- 

niia,  Laiiresham. 
N'azo  (or.)  filius  Martini  l'nirariri  3!)6, 3.'>; 

l'ratres:    Heremaii,   Ri-ginprelit.  Vue- 

renpun-h,   Vviginau. 
X'ea|)oli3  (c.   12),  Xeapolitana  civ..    Xe- 

a/iel,  it.  Pror.-tlst.,  341,  i.i.    344,  .v). 

545.  15.  597,5.  S.  Cccilia  344,  .lo:    .S. 

Criix  ."i97. 5;  .S.  l'inc'entii  cella  341.  i.'>. 

X'eapolitanum   Patrimonium  545,  15. 
Xebula  (or.).  Xierole  lld.  Montecaiini  di 

Val  di  Xierole,  it.  Pror.  u.  D.  Lucca, 

r.  S.   Angeli  in  .">4ll,  15. 
Nebulario  (tr.   14)  e.  5S7,  15. 
Xeccarus,  Xeccar  (or.),  Xekar  (c.  12)  H., 

Der  S'eck-ar,  r.  XJifl.  des  Rhein,   1,  25. 

74,  25.  281,  25.  282.  5.  2.S5,  1. 
Xedere  (c.  11)  v..   Grosseneder.  pr.  RB. 

.Minden    Kr.    Warburg.  474,  10. 

101 


802 


Nnnu'ii  -  Hi'iiistor :   Xodcrfiicoufengii  —  Nouiuia. 


Xederencoufengm  (ed.)  v.,  Xifdfr-Kau- 
fuiiiirn.  pr.  h'B.u.J.Kr.  ('«««r/.  ö*21,si>. 

Xeironis  (c.  17)  c.  Xiroiie  (!<l.  Pulan- 
ittHo,  it.  /Vor.  M.  i>.  l'arma,  72(1,  ss. 
7-n,  i. 

Xemeiioiiio  (r.  15),  telonoiim  ilo  .•?S4,  so. 

Xeineta  (or.)  civ.  ».  Spira. 

Xepe  (i-.  14).  yrp>\  it.  I'ror.  Hoiii  I>. 
Vilrrlto,  544,  sfi. 

Neptale  (o.  12).  ?  <'<•'•  Ilöhrnsug  ir.  r. 
ttosfiilrriHiii,  Suchafii  -  Kolnirr/  - (lotha 
llgt.  (iolha.  Ztr.  Lriiui-liiich  «.  Srhitf- 
H-asiiir    s.  Nazalia>,  (414,  44). 

Xeristein  (or.),  Siri-Klriii,  Im.  I'ror .  Khrtn- 
heKurii   Kr.  Opprnlifim,  285,  i:>. 

Xi'üi  (or.),  A>.«.w,  iV.  Pror.  ii.  I).  Coiiio, 

■'.   10. 

N  -  M-  (or.)  ur))S,  trOft  l>fl  Kfmlirrg,  j>r. 
Uli.  Mrrsthurg  Kr.  \\'illniln-r;i.  111,36. 

Xi'tjra  (or.)  1.,  /><■<•  yrthriiuii  um  dir 
Xtihf  I.  Xbfl.  drr  Wfsrr  im  pr.  Uli. 
ilindrn  ,  5(51,3;.;  com.:  Dodiio.  Lelli- 
gauuiie  (iir.)  pagiis,  wohl  rrrsrhrie/ten 
für  Xetlip.,  12.0,  10. 

Xczmlra  (or.),  Xiizidfrs,  Vorarlberg  ßU. 
lihidr,,:,  4S2,  :!.■.. 

Xiblus  (or.)  de  Soci  5ö(i,  s5. 

S.  Xicander  (c.  12)  344,  so, 

S.  Xicolai  ecd.  592,  5.  5<.i;5,  «5. 

S.  Xicolaus,  S.  Xicolai  (or.),  Xioholai 
(c.  12)  eccl.,  moiiast.,  festivitas  s. 
AquisgniDiiin.  (ii'ssano,  i'orcied,  Si- 
gii»ni  rastr.,  Tnitino. 

S.  Xii-olui  de  Parione  eccl.  »■.  Periisia.  i 

Xidehgouue  (or.),  Xitegowe  (c.  15),  Xi(i- 
gowe  (c.  12)  pagus,  Der  XiMagaii 
in  HtttsfH  u.  XasMau,  um  die  Xidda 
(r.  zum  Main',  214,3».  ;{22.  i.  4511,1»; 
com.:  Ricliertiis,  Ruodollus. 

Nidereniiuinster  (»r.)  monast.  S.  Mariae 
«.  KegciiesbiircT. 

Nienbem  (c.  15),  irüsl  beim  Hohen  Xie- 
mcn  im  pr.  RB.  Münslrr  Kr.  Kiisfeld, 
n.  r.   H alter II,  470,  2fl. 

Xigenburg  «.  Xiuuenburc. 

Nigtr  Regin  (sp,  12)  s.  Kegin. 

Xihterga  (or.)  1.,  Der  lUerguu  in  Wal- 
deck-  u.  dempr.  /iß.Casxel  Kr.  Frunhen- 
brrg,  um  die  Itter  (I.  zur  Kder  ,262,5. 
439,  15.  561,  35;  com.  f:  Dodico,  Ha- 
hold. 

Xirina  (sp.  12)  fluentum,  /'<>  Xeiring,  r. 
Xhfl.  der  Sare  in   Kriiiu.  441,  S<i. 

Ni»a  (or.)  lluviolue.  Die  Xiexe,  r.  Xbh. 
der  Kmmer  (I.  zur  Wexer)  in  IJppe 
u.dem  pr.  Uli.  Minden  Kr.  Höxter,  m. 
ir.  r.  SchittUr,  125,  15. 

Niwni  (or.),  'Von  in  drr  Hflrlis.  KH. 
Dresflen,  311»,  «5. 

XiU  (or.)  fl..  Die  Xied,  I.  Xhfl.  der  Saar 
im  el.  B.  I^hringen  u.  im  pr.  HB. 
Trier  Kr.  Saarloui»  lu.  zirar  igt  an 
unnerer  .stelle  der  (^uellfhin«  h'ranzii- 
fütehe  XietI  gemeint,  in'ihrend  die 
Ittuinch*  Xied  Itim  heiimtj,  403,  sn. 


Xitao  (or.)  ilno  fluiuina.  Die  Grosse  u. 
die  Kleine  Xethe,  die  sich  bei  Lier  zur 
Xetht  (riurm  i^urllflusK  drr  Uupel)  rer- 
einigrn,  hl.  l'roe.  Anlutr/M-ii,    221,  30. 

Xitardiis(sp.  12)  moiiachus3S(),  I6.3.S1, 35. 
(I;5Ü,  3o;l'ratrc9:(iiittMfrc<Uismoiiacbus, 
Holierliis ,  Willelimis  nlilias  Knictii- 
ariae. 

Xitegowe,  Xitigowe  ».  Xiilchgouue. 

Xitera  (or.)  rlviis  609,  i». 

Xitilcaiiipiiii  (nr.)  \.,XrttrU-amp,  pr.  HB. 
Lüneburg  Kr.   Clzrn.  132,  ib. 

Nitil(in(or.),Xi(ilBiin,Xiteloun  (»p.  12)  i., 
Xrtllini/ru  <ld.  Xitllimirn  -  llrlmersrn, 
pr.  HB.  Hildrshrim  Kr.  .Marienhurg 
I.  Hann-,   (306,  lo.  15).  011,  lo.  \b. 

Xitilrotlie  (8p.  12).  Xetielredr,  pr.  RB 
Ilanniner  Kr.  .Springe,  (3ÜC,  S5). 

Xittenouua  (or.)  I.,  Xiltenau,  In:  RB. 
Olirrpfnlz  B.\.  Umliiig,  173,30.  174,1. 

Xiiisi  (i)r.),  Xeu.ii!,  Kr.-Hnl.  im  pr.  HB. 
Dilsarldörf,  025,  I5. 

NiuzelUci  (i«r.)  1.  335,  lo. 

Ninen-  Ninon-.  Niiinen-,  Niweii-, 
Niwii-,  Xigeii-,  Nuiiiien-,  Niitiun-, 
Nniii-,  Xiu'ii-,  Xwii-. 

Xiiieiilpiin-,  Niuonlmrc,  Xouumbiirgura 
(or.),  Xwiiliurg  (c.  14)  1.  castel.,  ab- 
batia,  Xruhurg  a.  d.  Donau,  BA.- 
Jhi.  im  hr.  HB.  Srhuutl/en.  155,  3o. 
193, -.'S.  220,  30 ;  comitatus  (659,  in). 
Xwiiburgensis  (c.  14)  eccl.  (659, 6.  20). 

Xiwnliiirg  (iir.).  Xeunburg  rorm  Wald, 
BA.-Iht.  im  hr.  HB.  Ohrrpfalz,  407,  so. 

Xiuucnliiin-,  Xuuueiihurij;,  Xigeiibnrg 
(or.),  Xuenlmrc  (c.  15)  civ.,  castel., 
Xienburg  a.  d.  Saale,  Anhalt  Kr. 
Bernhurg,i>\,in.  104,2.^.  10.^,  10.  128,1. 
.SS.  Mariiie,  Cypriaui  monast.  51,  20. 
104,25;  abbas  Eggibardiis  51,15. 
104,  20.  25.  105,  15.  20. 

Xiwenlieim,  Xuiuheim  (c.  12),  Xiimien- 
lieim  (or.)  v.  1.,  Xeuenheim  (id.  Heidel- 
berii  (Kr. -Hat.  in  Baden),  281, 25. 282.5. 
285,  5.  644,  25. 

Xiwn|>reht/.bacb  (tr.  14),  Der  Klingen- 
hach.l.Xhh.des  Bilhler  r.zitm  Kocher) 
im  uh.  ./ugxt-Kr.,  m.  hri  Heilbirg  fld, 
BilhlerzeÜ,  OA.  Elli'angen),  047,  1. 

Xiiienstat  (or.)  1..  Xrustadl  am  Main,  hr. 
HB.   1'nlcrfranl.eii  BA.   Lahr,  42,  35. 

Xiuigellensis  (c.  11)  aliUatia,  eccl.,  -\7- 
rellrg,  Ar.- Hut.  der  hl.  I'ror.  Brahani, 
508,35;  advocatus  Heinriciis  .'»OS,  35. 

Niuiliola  (c.  15)  pisenria  384,  25. 

Xizizi  (or.)  provintia,  im  pr.  HB.  Meme- 
burg  u.  in  Anhalt,  111,35;  com.  ■\: 
Hoilo    hei  Otto;. 

Noarz  (tr.  15)  v.,  Nouart,  frz.  Dp.  Ar- 
denne»  Ar.    Vouziers,  628,  i. 

NobbenhuBOii  (c.  12)  aiiltu»,  der  Wald 
heim  .higdhnu»  llainhaux  fld.  Viel- 
lirunn  .  hu.  I'ror.  Starkenhurg  Kr.  Kr- 
liarh,  281,  2;.. 

Noce  (or.)  c,  P  Nocete,  frz.  Dp.  Come 
Ar.  ('orte,  541,  1. 


Xoceati,  Nociati  (or.)  1.,  iBorgoJS.Se- 

polcro,  it.  Pror.  u.  D.  Arezzo,  monast. 

S.Si'pulc'hri  lesu  CbristietSS. ewaiige- 

listarnm  ;(20, 10. 472,  .'o.  598, 15.  599,so; 

abb;is  Bonini  326,15,  Rodoricus  472, 25, 

598,  20. 
Nocelo  (ed.),  Xocelo.  it.  /';■(»-.  l'arma  I). 

Borgo  S.  Donnino,  ,173.  2:1. 
Xola  (c.  12),  Xnia,  D.-Il.it.  der  it.  Pror. 

Caserta,  eccl.  S.  ("nicis  ."i97,  15. 
Xonantiila  (ed.),  Xonantola,  it.  Pror.  u. 

D.  Modrna,  abliacia  8.  Silveslri  48, 35. 

4»,  5. 

Nord-,  Nort-,  Nort-,  North-,  Norht-, 
Nordu-,  Nor-. 

Xorddur'ngou,  Xorhtduringe  i)agus  ,<. 
Niinlthnriiiga. 

Xordclliinpa  (sp.  12)  Saxciues  (,503  85); 
rgl.  Albin. 

Xiirdgomie,  -gouiiue,  -gouui,  Xortgouue, 
-govve,  -giiwc,  giSiiiie,  -gouui,  Xort- 
gouue, -gowa,  Xorgcivve  (or.),  Nord- 
gowe  (c.  12)  pagus.  comitatus.  Der 
Xordguu  fin  Bai/rrn,  der  Oherpfalz  u. 
Franhen\:\i,>u.  07, 30.  7.">,  20.  172,  jn. 
180,10.  181.35.  189,25.  194,  2.-,.  237,30. 
239,  25.  31..  270,  20.  271,  20.  423,  25. 
407,20. 581, ,'.;  ci.m. :  Berengerus,  Hein- 
ricus,  Ovdalscidchus. 

Xortbeini  (or.)  v.,  Xorthen  Od.  Conichen, 
el.  B.  Lothringen  Kr  Bolchen,  48:1,  35. 

Xorthera  (c.  14),  Xortenhof,  Braun- 
schueig  Kr.    Wolfenhiittel^   152,  35. 

Xiirtliusen  (c.  14),  Xordhausen,  SKr.  im 
pr.  HB.  Kr  fürt,  monast.  SS.  Mariae, 
lohannis  l.apt.,  Eustachii  481,  30;  ab- 
batissa  Uia  481.  30. 

Xordthiiringa,  -duringon,  Xurtturiggia 
(or.),  Noi-tlidmringou  (sp.  12),  Nc.rlil- 
duringe  (c.  15)  pagus,  Xordtliil ringen, 
(lau  im  pr.  HB.  Magdeburg,  in  Braun- 
schweig  u .  Anhalt .h\,in.  l.!fi,...(300,S5>. 
.")7(J,  20.  571,25;  niarcliio:  Thiotmarus, 
Uuerinzo;  com.:  Liudigerus. 

Xortuualt  (sp.  11),  XonluvaM  (sp.  12) 
Silva,  heremum,  Der  liiihmcrirald  u. 
der  Bui/ri.iche  Wahl  im  hr.  HB.  Xit- 
derhngern,  254,  26.  {(>04.  15) ;  eccl.  SS. 
!Marii,',  lohannis  bapt.  Hinrhnarh,  BA. 
Hegen).  (064,  lö). 

Xosinna  (or.),  plebs  S.  (Juirici  in,  .S'. 
(^uirico  d'Orcia  (früher:  in  Osenna), 
it.  I'ror.  SienaD.  Moniepuhiann,  .590,6. 

Xotkcrius  (or.)  episc.  f  «.  llcrona. 

Xotkerus  (or.),  Xotgerus,  Ni.tligeru» 
(c.  14)  episc.  ».  Leodium. 

X0U5  casf  castel.  s.  Casa  noua. 

X'ouB,  Xova  (or.)  Corbcia  s.  (^)rbeia 
Xova. 

Xoua  curia  (sp.  13),  Xaunhof,  sdchs. 
KU.   Leipzig  All.  (Irimma,    (084, 5). 

Xouaria  (c.  15),  Xoiiariciisis  civ.,  A'o- 
rara,  it.  Pror.-Iht.,  ,383, 10.  15.  ;J84, 1. 
XouariensiB  (tr.  14),  Xovariensis  (ed.) 
eccl.,  sedes  .SS.  Marine,  (iaudcntii 
383.  401.402,15;  episc.  Petrus  309,26, 
383,  10.  401,  15;  episcnpatus  et  comi- 
tatus 3H(),  35. 


Niuiu'ii  -  Upfjioti'r :    Xuvavillii  —  l)Hiiiii|;. 


803 


NDvavillii  (iil.K  .VeMr/V/f-/«-  Vaiicoiiteurs, 
frz.  l>i>.  MiKxe  Ar.   ('oiiiHii'rn/,  'JtT.i,  i. 

Xiiiiii  villu  (i'.  !(•),  Cliam/miiirille,  fr:. 
Dp.  MeiLsf  Ar.  Verilun,  \',\'l,  m.  \:i\,  to. 

Viivii  villii  (iir.)  iS8,  io. 

\.>U('  (or.),  .Vor/  Lii/iire,  D.-Ilxl.  der  it. 

I'nir.  Alewidiiilriu,  xm,  S5;  Noulgeusis 

(r.    17)  colla  aiS'i,  10. 
Nouü  (c.  12),  S.  Jk'iicdictus  ncl  ;J4l,ao. 
\ouv  casv  ftistel.  ».  Casn  iioun. 
S.iveiita  (c.    17)  castol.,  Xitrrntii  Vireii- 

liiiii,    it.    J'ror.     f'icenza    l>.    Li>iiiifo, 

2(t5,  I. 
Noiiiinoiiasterii  \..i.  Nomnn  monasteriiim. 
N.iiiidiiinjfiiin ,     Xovionm^iim  ,      Tritilu 

Niiuicuiiagmii  ('>r.),  Ximirri/eii,  \inli-r- 

Itiiiile     l'ror.    (leidern,     l.'i,  6.    47,  10. 

■W,  id.  431,  •.>,-..  4:i.'>,  ;o.  491),  30.  4113,  i. 

."itj7,  ."). 
N.ivoli'tiim  (c.  1,J)  38S,  1. 
N.mule  (i>r.),    a/ter    Xamr   der    (iegend 

heim  ht.  .Uoiile/ioralle  ((id.  (irere,    it. 

l'ror.  II.   I).  P'loreiiz),  540,  30. 
Nouiimbiirtriii'i  *'.  Niueiiburc. 
Ni.iiimoiiastorii    (c.   Ki)    1.,    AViomVus/rc 

(Id.  (»Iiriiler     Kr.-lht.  im   yr.    RH. 

Trier \     12i>,  :io;    mi)nast,,  altare  SS. 

Triuitalis,  Tlieri-ncii  129,  so.  36.  lUO, 5. 
Ximuiii  moiiasterium  (or.)  *•.  Brixia. 
Xuil   (.>r.)  tl..    Hie  Xiiihr,    r.    X/>fl.    der 

/•;//«■  in   Anhalt.  24H,  i. 
Xuen-,  Xuiti-  ,s.   Xiueii-. 
Xiirinno  (c.  12),  f.  de  09(5,  30. 
Nursia  (c.   14),  Sonia,   it.  l'rnr.   Peru- 
gia J>.  Spoleto.  546,  i. 
Niirus  (c.  14)  fl..  Der  Xiire,  r.  Xh/I.  des 

Po,  it.  l'ror.  ii.  D.    Piacenza,   8b,  lO. 
Nwnliurjr,  -burgensis  ».  Niiieiiburc. 
Nuiiupiiburyf  K.  Ximienliurc. 
Nuuiieiibeim  s.  Xiweiilieim. 
Niiuuisazi    (nr.),     Wiistiitui    Xaiisrs    im 

yaimegf/riiml    am  Breiteidjoeh,    einem 

I.Xhh.der   Vife  fr.  zur  Fulda;,  oberh. 

V.    Faxsdorf    ((Id.     Rnnshuiisen),    pr. 

litt.  Cassel  Kr.  liolenhiiri/,  Gl,  lo. 
Xuzpach  (or.)  1.,  Xusshuch,   liadeii   Kr. 

Offenhurg,  18ö,  15.  25. 


o. 

I  Ujeranhus  (i>r.),  Opaninhusa  (i'onc  )  v., 

Olierhausen,  hr.  RB.  Xiederbayern  BA. 

Landau  a.  Is.,  114,  25.  115,  20. 
Obereiilogenahe  (or.)  pagus,   Der  Oher- 

liihrgaii    in    Hessen    Irgl.    Loginahi^, 

213.  5;  com.:  Uiso. 

Obereniminestcr,  Obrenmiinsture  (or.) 
moiiast.,  eccl.  S.  Mariae  s.  Regenes- 
burc. 

Obertus  ».  Otliertiis. 

Obiaai  (or.)  c  Obiano  ad.  Hirarolo 
Canarese,  it.  Fror.  11.  T>.  Turin,  141»,  25. 

Obponhcim  (or.),  Oppeuheim  (c.  12)  1., 
Oppenheim.  Kr.-Ilnt.  der  hs.  Fror. 
Itheinhexsen,  154,  35.  222,  16. 


(>bpliiii;;a  (c.   l.'i),   Opfingeii,  Hiiilm  Kr. 

Freihiirg,   145,  l>, 
Okfsliciiii,  (»kiiiheiin  (sp.  12)  I.,  Cxluim 

(!il.   (\rheim-Aliiltle,    pr.     Uli.     Trier 

Kr,  Dann,    (i;tS,  j;,.  «43,  1;. 
Orliliresrotll   (nr.l   1.,    K   l'hiiiernile,    pr. 

RH.    Memeliurg    Mannfrllrr  liehiryii- 
'  Kr.,  525,  ib. 

Ortnbiaiiii  (or),  c.  de  5^10,  so. 
8.  Ortabiani  (ur.)  eccl.  «.  I'ollina,  UuU 

tcraiicnsis  ucul. 
Outauianiia  (c.  U)  351, 30.  520, 10;  con- 

iiix:   Kogata. 
Octones  ».  üttoiies. 
Oila  (c.  17),   Der  Framonl-lUieh,  I.  Xhb. 

der  Breusch  im  el.  B.  I  ntenlsaxs  Kr. 

Molsheim,    m.  hei  Srhirineek-,    ;{:i4,  ir,. 

Odah'iciis,  Odelricii», -driciis.s.  Ac/Undal-. 
0<ld.i  s.  Otto. 
Oddolii,  Odcllo  s.  hei  Uot-. 
üdcnwalt  ».  t)toneiiuald. 
üilerichesschcit      (c.      15)    4(1,  in;     der 

Xame  gehört  zu  Ottcrlpacb. 
Oderisiiis  (c.  11)  comes  361,  3.>. 
Odbel  (or.)  rivoltis,  Der  See  -  Barh  (Im 

Oberlauf  S.    Johann-Hach),    r.    Nhh. 

der    .S'rille    (;-.  zur    .Mosel)    im    el.  B. 

Lothringen       Kr.      Chdleau  -  Salins, 

»I.  irnir.  r.  Craincourt,  483.  30. 
Odile,  Odilus  *•.  hei  Uot-. 
Udo  Ä.  Otto. 

Odoli  (or.)  s.  Riuo  Odoli. 
Odrosfliet   (or.),    ?  Die   Oosler   Scheide, 

Xiederlande  Fror.  Zeeland,  41,  40. 
Odunt    (tr.  15)    v.,    ?    Osnes,    frz.  Dp. 

Ardenne^  Ar.  Setlan,  oder  {nach  Log- 

non)   YoHcq  ebenda,  (J27,  30. 
Ofderath  (ud.)  al>l)a8  .<.  Treueri. 
Offano  (c.  12),  S.  Marin  in  344,  25. 
Offi  (c.  14)  8.  Porto  OtTi. 
Offina  (or.),  c.  S.  Maria  in  84,  30. 
Offiiieiae  (sp.   12),    Of/ignies    Od.  Dnur, 

bl.  Fror.  Ilennegau  Ar.  .Ifons,  (492,25). 

Offonis\vilare(c.  18),  OHoniscclla  (sp.l2), 
Srhuttern,  Baden  Kr.  Oß'enburg,  mo- 
uast.  SS  Mariae.  I'etri  et  Pauli 
caeteroriimijiie  S.S.  24(i,  5.  445, 10.  <2o) ; 
abbas  Ecbertus  24ü,  10.  —  Vgl. 
Schuttera. 

Offredi  (or.)  filiiis  Teuzo  007,  10. 

Ot'husen  (c.  14)  v.,  I' ff  hausen,  Baden 
Kr.  Freiburg,  223,  10. 

Ogeriiis  de  Plaioles  s.  Rogenis  de  Pla- 
zolie  {bei  Ruod-j. 

Oldericus  s.  Odelriciis  ibei  Uodal-^. 

Olev  (c.  12)  fl.,  Der  Oglio,  l.  Xhfl.  des 
Po,  (329,  5). 

Oliuetum  (c.  12),  eccl.  S.  Marie,  .s'. 
Maria  delV  Olireto  Cd.  Pozzilli,  it. Fror. 
Ciimpoba.-'so  D.  fsernia,  340,  20.  25. 

Oliuoluiii  (c.  12),  Oliiola,  it.  Fror.  Ales- 
sandria D.  Casale  Monferruto,  405, 25. 

Olonna  (sp.  12)  fl..  Die  Olona,  l.  Nbfl. 
des  Fo  in    der    Lombardei,    (289,  30). 


DIonim  (ur.)  c.,  Curtrolonu,  it.   Pnir,  u. 

D.  Paria,  AM\,  it..  (109,  2ft. 
OlriciiH  (roll ',)  4il5,  tu.  40i(,  III. 
Olricu»  (c.   12)  d.-   liiiiiia  40Ö,  1;.. 
ONiiic  Inf.)  iirbn,   Klitniy,  pr,  RH,  .Uersr- 

hurg  Kr.   Turijau,  IM,  S6. 
Omiiiernavvi  (or  i   piij.'iiii,    Der  Amnirr- 

gau    bei    HiH-kmem,    pr    Itli.   Ililde»- 

hrim  Kr  Murimburg  i.  Hauii.,  5(1(1,  Ji. 
Oiihonit    (o      14),    OhnhwM,    pr.    HH. 

Lüneburg  Kr,  flifhorn,   152,  aü. 
Opariiidiiina  x.  Obcraiihui. 
OpiirliiH  1.  (Itlierdm. 
Oppenheim  s.  Olipciihoim. 
OrcliBiÜH  (ed.),   Ourches,  frz.  I>p.  .Ueiue 

Ar.  Commerrg,  273,  I. 
Orclie    (c.    14),      Wüstung    Orrhiu    mlrr 

Xorrhia,    it.    Prnr.  Rom    D.    Viterlm, 

lOk-ni.  ir.  gegen  X.  r.  Vrlrnlla,  545, 10. 
Orio,  Orii  (c.  17)  fl..  Der  theo,  I.  Nbfl. 

des  Po  in  der  it.  Fror.  Turin,  ,"{80,  so. 

712,  15. 
Orco  (or.),  V.  de,  olim  fort!»  rc;fiu  nunc 

■S.   (reorjrii  castr.,  .S'.  flinrgin  Canarese 

(mit  iler  Kritziime  Cortereggin  .  it.  Prot*. 

Turin  D.lrrea,  l.'>8,35.  .Wl,;«).  71((,sa. 
Ordicosa  (or.)  iiions  343,  30.  615,  15. 
Orgaiio  (or.),   monast.  S.  Jlariae  in,  ». 

Ucrona. 
(^rientalis  linnklieim  s.   Lnnklieim. 
Oriola  (i-.    17)  c.,   Oriola  (Id.  i'illanuora 

d'Asti,  it.   Priir.  Alessandrin   />.  ,1sti, 

382,  1. 
Orna  (c.   10)  H.,   />/>  Ornr,  I.  Xbfl.  der 

Mosel   in    Lothringen,  129,  »n. 
Orna  (c.  16),  Ornes,  frz.  Dp.  Meuse  Ar. 

Verdun,  435,  5. 
Orneta  (or.),  Orneta  bei  .s'.  (iiuslino  (id. 

I.oro  Ciufrnna,  it.  Fror,  u.  D.  .trczzo, 

000,  35. 
Orta  (or.)  I  ,  Orth,  Xiederlixlerreich  Bit, 

Gross-Enzersdorf,  5*>2,  15. 
Orta  (c.  15),  Orta  Xorarese,  it.  Fror.  u. 

D.  Xovara,  ,S.  lulii  eci'l.  383,  25. 
Orte  (c.   14).  Hortana  (c.  11)  civ.,  Orte, 

it.  Fror.    Rom    D.     VitrrIjo,    520,  i«. 

544,  .15;  S.  Theodori  monast.  52(1,  -in. 
Or(iatico  (or.),    Orciatic«    Od.  Laiatico, 

it.  J'ror.  u.  D.  Pisa,  c.  de  54(»,  35. 
Oskeresledo  (nr.),  Oscherslfhen,  Kr.-Hst. 

im  pr.  RB.  Magdeburg,  2(i(l,  i". 
Ösen   (sp.   12)  v.,    Uagi-nohsrn,  pr.   RH. 

Jlannorcr  Kr.  Ilamein,   1(12,  40. 
Osleiiclieni  (sp.   12),   tlssrlsr,  pr.  RH.  u. 

LKr.   llildfsheim,  {,3(16,  25). 
Osiiebnurifcnsis,    Os.ncbriiircnsis,    Osne- 

tiurcfrensis  (or.).  Osenbnrirensi.';.  (Vien- 

limgensis  (c.  14)  1.,  Osnabrück-,  RH.- 

Ilst.  in  der  pr.  Fror.  Hannorrr,  10,  35. 

020,5;     eccl.     10,  m      (rgl.     722,»;. 

025,  :i5;    episc.  ("Jthi'iolfus    10,  10  (rgi 

722.  .t  ,    Thietmarns     171,36.    314,30. 

437,  10.  438,  10,    Megiidienis    «25.  S5. 
Osning  (nr.),  Osniff  (c.  14)  I.,  .\rdenna. 

Der  Osning,  Oe/iirge  in   Lippe  u.  den 

pr.  RH.   Osnabrück-  u.   .Winden,   10,  30. 

2(1,  .15.  .'»4.  10.  626.  10. 

101* 


804 


XaiiiiMi  -  Ht'ijibtor  :    (^ssula  —  Oztnio. 


Ofsul«  (c.  15),  Z)«»i(Wo*fio/i(,  D.-Hsl.  drr 
il.  Fror,  \orara,  iiiervatuiii  in  ."{SU, so; 
festivila.'-  SS  Pnithasii,  licniasii 
:«3.  ai.  Oxilln  (tr  14».  Ausulf  (o.  17) 
vallis,  />«»■  i'iil  irihxvla  I Kfchiiitlial, 
ron  Htr  Tcnr  diiri-lifloiisrii  ,  itimda, 
:<84.  ».  -KU,  »;  n/l.  Taxo. 

Ostarrikf,  Osterriolii-  (or.)  pnijiis,  orien- 
talis  piovintia,  Ih't  Marl-  IMimifh, 
•J,  4M.  ."{US,  so.  ,">*>•_',  16 ;  iiian-hio.  Olli. : 
Adalbertiis,  Heiiiriciis. 

(•»lormuntiiijra  (or.)  pr.,  Ostrrinirthini/^ 
i>iiri-<\-tfrrrifh    ItH.   liniiinaii,    <iy."i,  s. 

t)>UTmi!ilde  (sp.  l\i)  pagus,  lüiii  in  (Irr 
Altmari-  um  Stilzirffifl,  (30(5.  36); 
prvIVctiira  Bcriihanli  roarcliisi. 

Ostlieiiii  (or. )  pr.,  iMlifim,)ir.J{li.  C'assel 

I.Kr.   Hanau,  4,"KI,  6. 
Ostnisna  (or  ).  Onlru,  »/IcIik.  KU,  fiaiitzrii 

All.   h'amriu.   1,">(I,  16. 

Otalinga  n.  Otilingiin. 

Otbprtiis,  Obertiis  (c.  16),  Oper- 
tus  (c.  12),  AubertuB  (ed.).  (  f'ffl. 
nurh  Ubcrtus). 

Oportiis,  Aiibertus  episc.  ».  Uerona. 

Otbertua    iiiarcbiii    :l(i9,  s&;    gernianus: 

Anseliiius  marchio. 
Otliertus,  Übertus  marcbio  et  filii  eius 

40:1,  I.  so;  nepos:  Albertus. 
Otbertus  comcs  1 381. 15.  so ;  Klia:  Berta 

uxor  (iirardi ;  nepo^:  Otbertus. 
Otbertus  filius  Girardi,    nepos    Otberti 

C(>llliti^,  t  ;{81,  i.'i. 
Opertus  lilius  Azonis  de  Casalo  4U6,  so. 

Oteneuiiald  (or.).  Ottcnewalt  (c.  l'i), 
( •denwalt  ic.  15)  silva,  lierenium,  Ihr 
Odniirald,  -ibl,  lo.  •_'«4.  so.  sä.  440, 15. 

Othelilda  (c.  15)  mulier  479,  lo. 

Othere  (nr.),  Ohr,  pr.  Uli.  Ifaniiorrr 
Kr.    Hamf/n,    11(1.  so.  46.">,  I. 

Ot)iilaiibain  (<•.  14)  55i,  30. 

OtiliiiguD  (or.),  Otaliiiga  (conc.)  v.,  Itl- 
ling,  hr.  HU.  yifilrrhayrrn  BA.Sfraa- 
/linij,  1 14,  s;>.  1 15,  so. 

Otini  (c.  14)  prebendarine  atque  prepo- 

sitiis  8.  Basilea. 
Otinguii    (or.)  c,    All-Ötliit;/,    HA.-JJxt. 

im  In:  Uli.  Obertjai/rrn,  (596,  30.  697, 1  ; 

prepositiis   AdelharduR   697,  K    Otiii- 

garahart  (or.)    foresti^,    Drr  Öttinger 

Ftnut    im    BA.   Alt-ÖUinri    (zw.  Alt- 

Ötiing  u.  drr  Ah),  096,  30. 
Oitenewalt  «.  Oteneiiimld. 
Ottenheim  (ed.),  Ollenlieim,   Hadm   Kr. 

Offrnburji,  (445,  s&). 

Ottcraiii  (or.)  hoino  exlex  6:{.">,  so. 
Ottert.ach  (i-.   15)   fl.,    Drr  iHUrlxich,  I. 

SM.  dt»  Ithrin  im  hr.  Itll.  I'fah  BA. 

BfrfizaJjtrn    u.    'Irrmrrgluim,  4U,  lo. ; 

r<//.  OderiehesRcheit. 
Otter«r"Ut  (or.),   irilM  in  drr  Im.   I'ror. 

Slark-i  nhurq    Kr.   tirom-derau,    zir. 

Hiillrllnirn   m.   Ifornheim,  1.  i&. 
OiUTi'j'wag    (c.    12),     l>rr    ilörnflgawr 

'J'rich  in  Sneh»tn-Kfiliur!i-(lolha  llf/t. 

ti'Mlia,  »ir.  r.   Hörmlt/aii,  <414,  16). 


Otto.    0<ld<i,    Hoiln,   Octo   (or.).    Odo 

,ioiir.  .  Ottlio  (sp.   l.Si.  OtO  iv.  12)  ; 

Vdo.  Vlo(oij.  rdoi.-.  14).  Uto(<'.  16). 

(  \'i/l.  öta  liei  Ulli-;. 
Oddii  abbas  «.  Leoiies. 
Vdo  advouatu-i  «.  Breiiiun. 
(,>tlo  I.  niiiior,  ma-riius    (maximus)   iin- 

perator    rex   Fraiii-oriiin,    senior,   pa- 

reiis,  uviiiiciilus  lltinriri   II.   iiiip.,    f 

1"<,  3(1.  3.^.  27,  so.  76,  3».  77,  1.1.  79,  so. 

Sl,i;,.  86.  i<>.   1(17,1.   111,3.'..  121,30.36. 

126.1«.  i;f2.i.'..  140.   142,10.  22(1,  r..  15. 

247.  260. 10.  2S4. 3...  28«.  1;..  so.  343, 10. 

344. 1.  .3.">5, :..  3.'<3. 10.  402,  1.  454,(6.)  10. 

4."i5,  (6.)  S6. 544, 36.  545, 30.  54(i,  6.  550, 5. 

571,20.  572,  so.  ,^73,  so.  .'>.H7,  6.  615,6. 

<667,  <6.    (iS3,  16' ;     uxor:    Adalheida 

imporalrix ;    Hlius:    Otto  II.;    nepos: 

tttto   III. 

Otto  II.  iinporator  rex  Fraiicoruiii,  filius 

Oltoiiis  I.  iin|>.,  t  15,30.  27,  S6.  28,  S6. 

41.  so.  .•16.  42.  6.  47.  S6.    50.  10.   86,  10. 

107, 1.  126, 10. 140, 15.  .'10. 142,6.220,6. 16. 

383.10.  418.6.  .54.5.1.30.  546,:,.  587,. v 

6:i4,  16;     filius:  Ott«.  III. 
Otto  III.  iniperatorrexFraucoriim, nepos 

Ottollis  I,   inip.,    senior    atijue    nepos 

Heinrit-i   II.  iiiip.,   f  4,  16.    15,  s.i.  30. 

22,  16.  85.    23.  sn.  27,  Sä.  :(8,  ä.   42,  40. 

43.35.  45,10.  47,  Sä.  59,30.60,1.  62, 1. 

64.  5.    73.  10.    74,  so.    83,  S5.    86,  10. 

87,S5.:)0.  96,  so.   10.5, 1.    107,1.    123,1. 

124,  15.  125,  15.  126.  10.   134.  30.   140. 

1,59.1.  162.  s,'..  177,30.  178,35.1811,10. 

181,  .(0.  lS2.sä.  184,5.  185,6.  189,  ss. 

190,  so.   192.  s,-..  193,  Sä.  194, so.  19.5,  so. 

196,s5.   197.  s.'..  198,  :t6.  199,3.5.  2( »4,  i(j. 

209.  so.  21(1, 16.  215, 30.  220, 6.  lä.  228. 5. 

229.5.  231,  S5.  234,30.  23.".,  so.  236,  so. 
237,  Sä.  2;VJ,  so.  244,:i.5.  2.511,  sr..  2.59,  1. 
261,. 15.  26s,so.  270, ir..  271,1.5.  280,1.6. 
801,  .16.  3(12  30.  303,30.  306.10.  309. 1. 
313,  s5.  315,  .6,  316,6.  317.  s6.  369,  .ir.. 
37(  1 15.  so.  37(1,  so.  383, 10. 41 1 ,  10. 432, 36. 
437,  IB.  4.iS,  15.  4;W.  10.  463,  Sä.  484, 30. 

487.6.  48.'^,  10.  489,10.  492,6.  520,  so. 
523.30.  533,  sfi.  554,  s5.  561,30.  .570.15. 
582,  10.  .587,  5.  60.3, 1.  625.  1.  (6(il,  15. 
687,  3o>.699,  so.  720.  s6.  :io;  pator:  Otto 
II ;  genitrix:    Theophanu  iniperatrix. 

Ottones,    Octones   tre>    220,  30.    286,  5. 

288.  so,    367,35.    372,36.    ;i79,  5    ((',<//. 

72;>,i).      im,  3b.     (50.3,  30).     513,  16. 

(642,  Sä). 
Otto  diix  (Karinthiae),  nepos  Heinrioi  II. 

regis     1,  16.    23,  .1".  :iä;    servientes  ». 

Kbo.  Herjlinus.  .Siggiliuus. 

Otto  dux  Lotliaringiae  (606,  35). 
Oddo  niarchio  382,  1 ;  filii  :  Ilaprandus, 

V'uillielnius. 
Otto  conies  palacii  369,  S5.  371,  S5.  372,  i. 
Otto,   Odo,    Vdo,    Ute   Comcs   (in  pag. 

Alsatia)  86,  15.  S5.  1(H),  35.  636,  16. 
Otto    i|iii    i't    VuillielniuB    coiiies  (Bur- 

g(iiidiai').  tiliiis  .\(lall.('rli   regis,   nepos 

Bereugarii   II,  regis  .381,1. 
Otto  ooiiies  (in  pag.  Kelesgouue)  410, 16. 
Vdo  eoines  (in  pag.  Curiensi)  538,  10. 
OltoiLines  (in  pag.  Kngire8govve)531,3S. 
Otto  coines  (in  pag.  ( i rapfelt )  34, 1.  206,  S6. 


N'do  conies  (in  pag.  Heiniiieruelduu) 
490,  so;  mit  dem  t-oin.  in  pag.  Lisga 
et    Hitliga  iiliiitisrh'f 

Vto  (or.)  ronies(iii  pag.  Horevun)  182,30. 
Vdo    conies    (in    pag.   l,isgu  et  Kittign) 

(306,  s;.).  315,  1.  16.  438,  15.  ,536.  so. 
Bodo  i'onies  (in  provintiii  Nizizi)  f  1 11,36. 
Otto  comcs  (in  pag.  Wedoreiba)  450,5. 
Oddo  comcs  381,  :io;  fratrcs:  Manl'redus 

iiiaiTbio,   .\lriciis  episc. ;  cousobrinus: 

Ardoinus. 

Otto  coines  647,  :io;  filia:  Hicila. 
Vdo  coines  296,  10. 
Otto  comcs  470,  so. 
Otto  conies  .547,  85. 
Otto  coines  633,  so. 
Otto  comcs  (638,  1.  642,  so). 
Otto  t  (i28,  10;  (lilius;  Kreilcricus  dux). 
Otto  coniux  et  advocatiis  Willac  490,  so. 
( »ttho  de  Besado  382,  5. 
Odo  de  Cirignasco  405,  30.  406,  16. 
Odo,  Ozo  de  Liuurno  406,  so.  407,  1. 
Odo  de  Uualdingo  406,  so. 
Ottollis  vicus,  ?   Olloiie,  it.  l'rur.  I'aria 
D.   BoIMo,  88,  10. 

Öda  *■,  Ota  ihfi  Vo{-). 
Odal-,  Oudal-,  üvdal-,  Ödel-  *■.  bei  Uodal-. 
!  Odilo  *.  />ei  Uot-, 

1  Out'houscii  (c.  lii)  V.,  Aiifhiiuxfn  (id. 
Ait/ii,l)r.  KB.  yiederhai/crn  BA.  tlrir»- 
huch,  2.53,  6. 

Oufhüvcn  (c.  13)  v.,  Ohrrliof  (id.  Mat- 
ch ing,  hr.  HB.  Xicdrrlmi/cni  IIA. 
Griesbaeh,  253,  5. 

Oliupcstiilc  (or.)  pagus,  (!uu  in  (tlirr- 
iisterrrieh,  148,  so;  com.:   Rodpoto. 

Ota  K.  liei  Uot-. 

Otcinesseuuc  (or.)  1.,  ?•  ./rd/crsir^  .\ifdrr- 
österrrifh  Bll.  l\tiriii'iil>urg,odrr  i'oits- 
uu,  rluiida  Bll.  Zirclll,  397,  30. 

Öthilolfus  s.   l'd-. 

Ouuelaba  (or.)  aipia  H.,  Die  Aula,  I. 
Xlt/I.  dtr  Fulda  im  pr.  ÜB.  Cassel 
Kr.  Xirgenhaiii  u.  Iliisfild^  m.  hei 
yiedrr-Aula,  61,  5.  lä, 

Oua  (or.)  470,  i. 

Oiiekare  (or.),  Ovecra  (c  12)  tl-,  Di« 
Ocker,  l.  Shfl.  der  Aller  in  llraun- 
gchireiq  n.  der  pr.  I'ror.  Ilnniiorer, 
299,  15.  308,  30. 

Ouerenconfiinga,  -cuufengH  .v.  Oliou- 
fuDga. 

i  Oiiiano  (c.  12),  c.  de  594,36. 

Ouuaga  (or.)  c.  375,  16. 

Owe  K.  Augca. 

Ouueicio  (tr.  15)  v.  628.  10. 

Ouueninga  (or.)  v.,  Kining,  hr.  KB. 
Siederhai/ern   BA.  Kelhrim,  29,  »0. 

Oxilla  vallis  x,   Ossiila, 

Ozo,  Odo  de  Liiiiinio  «.  Otto. 

Oztruo  ir.  14)  152,  ib. 


Nuiiii-li  -  Kc^iiiti'r  :    I'.         riiK/iiii. 


805 


P.  miles  K.  l'ilijfriiiiu^. 

Pa  .  .  iiia  K.  PaHsiiia. 

Pacanird  (or.),  I'uf/anifo  <lil.  ('a/uiniiiiri. 

it.  fror.  II.  D.Lueca,  "OH,  sr>.  701»,  ä 

—    Vyl.  PBj{ftiiii-o. 
Pac'finni   (sp.    14)   f..  I'iut!ihu>,  it.  /Vor, 

l'triiiiid  1>.   Orrirln,  ei'cl.  S.S.    Marie, 

Uarthiilüiiiei,  ('liilsturnri   ^71ü,  :iii). 
Paciiia    (or.),    I'iiriim    (lil.    t'nstitiiiioco 

lierunliiifiii,    it.    I'rur.    ii.    I).    Siiiiii, 

pli'lis  S.   iMuriat-  5i<0,  s5. 
Paderliriiniioii,    l'ndi'ilinmiifiisis,    -Imr- 

nciisis,  -lioriieiisisi'cil.v,  l'iiterehnuiiiu. 
Pudcriiii  (i',  17).  I'iiiliriiii,  it.  I'rur.  Alfs- 

minilriii   I).    l'iirlouii.  onlla  in  ;!.S'J,  \n. 

PacliiioUi    (or.),     l'aliiuilc    (eil,)    ;J7.'i,  i. 

.■.12,  in. 
Piiflulu  (nr.),  iriist  lifi  Villti  Sii/etlii  Grt. 

I'iiliiiii,  it.  I'ror.  ii.    I>.   l'isii,  540,  10. 
l'uiliilo  (s|).  14)  (717,  ^). 
Puilus  (or.)  fl,,     hrr    l'„,    ,S8,  i.    itl,  «, 

;S8lt,  3.'i.  :i(i.  .'!HS,  I,  S5.  .■i4."i.  ij.  5!S7,  lo. 

603.  :.,  (!09,  in.  —  Viil.  Coiitra-Padum. 
Paj;anii'o  (or.  i,     Wiii'tHiHi  l'tiiiinilco   hei 

Chiiwi,    it.   I'ror.  Sieiia   l>.   Montrpiil- 

eiimi),  590,  if>.  —   IV/.   Pacanico. 
Pagenza  (or.)  fl..   I>ie  l'rniiitz,  (^iiellftiiss 

der  liii/nitz  in   Franken,  581,  5. 
Pah  (or.)  1.,   lim-li   (lil.   liiiuibilmri),    hr. 

Uli.     yinler/iiii/erii     liA.      \'i/s/)i/>iirt/, 

•J7Ö.  :u). 
Palilii'iin   (or.)  V,,  liiiohhiim  (lil.  Iliihers- 

hirrhrn,    lir.     Uli.    Sieiliß/iai/erii    HA. 

Dini/iilfiiiii,  'i7.S,  in 
Paliliii.siin  (or.)  v  ,  liin-hhaii.ieii  (iil.  .Miim- 

miiiii.  Itr.  lili.Miiilrrluti/rrii  HA.  Dini/ti/- 

fiiKj,  278, 15. 
Paliniannim  (or.)  v.,    ?    Bticlimaiin  Gil. 

Kiirli/ien/,  l>r.   Uli.  Xieilerbaffern  BA. 

I'ftirrk'irehrti ,  277.  ä,'>. 

Palaoiuin   A]piiiiaiii  (<•.   14)    i'.,    I'ala::o 
l*if/n(tiio,  it.  I'ror.  t^remotui  IK  Crewtiy 

8,S,  ;,. 

Palaria    (or.),    I'iiliilii,    it.    I'rov.    ii.    D. 

I'isii,  c.  de  540,  i.). 
Palatiiia  (or.)  porta  p.  Papia. 
Palatioliim    (c.  14)    casale    I.   s.    Mens 

viridis, 
l'alazolo  (f.  12).  l'alttzzolo  f'ercellese,  it. 

Fror.  Snrara  D.  Vercelli,  s.  Constan- 

cius  de  Palazolo. 
Palci  (or.)  390,  :if.;  iixor:  Heza. 
Paldacliaresperr   (or.)   v.,   lierfi  Gd.  Bu- 

hacli,  hr.  HB.  Sirilerbai/erii  HA.Diiif/ol- 

fiiiff,  278,  IS. 
Paldari    (c.   15),    l'ailri    Gil.    Borgo   f>. 

liirnartliiio,  it.  I'rov.  ii.  D.  Piacenza, 

87,  .w. 
Paldolfesheim  n.  Baldoluesheim. 
Paldi.lfiis,  Paldulfus  x.  Pandidlus,  Paii- 

dulfiis;  rijl.  iiihIi  Haldolfus, 
Paldriius  s.  Baldricus. 
Palinike  (r.   14)    152,  36. 
Palestre  (c,   12),    Palestro    ((■.   17),    /'«- 

lestro,    it.  fror.    I'iiria    It.    Murtiini, 

382.  5 ;  .V.   V'go  de  Palestre. 


Paliano   (»p.  14),   erel.  S.  Kurtliolomt-i 

do  aiU,  in). 
Paliiiriiia   (>■.   1,1)   k.    Cainpua    Paliuriim, 
Palitlii  H.   P.dida. 
Pallaria  (r,  121,   l'iii/linrii  Gil.  S.  Sirolii 

■Miinfrrili,     it.    I'ror.    ii.     I).     Ilriirrrot, 

5U(!.  Sf.;  rapel,  S.   .Mariv  ,'il)(l,  an, 
Palma    (or).    ceid.    S,   Martini    (lo.    .V. 

■Martiiio  iilla   l'itimu    llil.  I'umtliiia  e 

Torri,  it.  I'ror.  ii.  It.  I'loriiiz.  302,  in. 
PaltlifrinRa  .v.    MaldlieriiiKa. 
raliiiiil.ara  (i-.  12).    i\  iixtiini/  l'iiliimhiirii 

tili    Liirino    ll.-llit.   'Irr  it.  I'ror.  t'iiiii- 

luß/iii.iKi>  ,  S.  Aii>fi'lu»  in  ,51(7,  d. 
Paliimho    (!•.   11)  1..    cci-l.    S.  Benedit;li 

in  .'.84.  :ir.. 
Panrianuni  (or.),    I'aiiciann,    Pani-ianii!) 

(ed.)  (•.,    I'iinziino  tiil.  I'nui/ioi/iilliano, 

it.  I'ror.  II.   I).  Moilniii.  oiler  l'itHZitiw 

Gil.  Ciistflfriiiifo  ililf  Kiiiilia,  it.  I'ror. 

U.   I).  lio/oi/nii,   373,  I,-.,  in,   513,  I  ;  CccI, 

S.S.  Pliilippi,    larobi   37.3,  i&.  513.  i  ; 

plehs  S,S,  Mariae,  Seliastiani.  ipiae  dir, 

Basilica  iioiia  373.  15.  51.!,  i. 
Pandolfns,   PaldoH'ns    (c.  12)    eoines      r. 

'l'rniioli    .'»91,  .ir..  5!)2,  in,  .'193,  in. 
Pandulfus  (or.)  princeps    lieiiciieiitaiiua 

343,  ir,.  Ü15,  .>,. 
Pandulfus,    Paldulfus    (c.    |2)    prinrcps 

Capuanus    IV.,    aviis    Paiidulli    prin- 

cipi.s  V.  343,  i,-..  ()17.  i...  <li8(>,  i.  .'.). 
Pandulfus    (or.)    priuceps    C'apuaniis  V. 

015,5.017,26;  aviis  :  Pandulfus  girin- 

eeps  IV,;  tilius:  lohaiines. 
Paniano  (or.),  ,**  fagnmio.  it.  I'ror.  Conio 

D.  Ijicco,  370,  5,  370,  i5. 
Pautani  (sp.  14)  fo.ssatuin  <717,  an). 
Pantano  (c.  12)    I.     .590.  ä;     capel.    S. 

Benedict!  .590,  J.'>. 
Pantaniim  (o.  12).  ?"  I'dntinio  Gil.  .SVv/y»)//, 

it.  I'rur.  Cfiiiijwhiis.io    l>.  luniiiii,  ,!41. 
Paoue  (or.)  c.,  ?  I'aronr  il'A/r.'ifiaiiilriii, 

it.  Pror.  II.  I).  Ali.ssonilriii.  92,  x>. 

Paone  (ed,),  l'iinme  ilil  .Uil/ii,  it.  I'ror. 
Hresriii  II.    Veriiliiiiiiiiin,  373,  5. 

Papenliergensis.  I'apemliergensis,  Pape- 
bergieiisis,  l'apcndegressis  ecci.  ». 
Babenherc, 

Paphenliofun  s,  liei  Pharenlmucn, 

Papia  (or,),  Papiensis,  Tirinensis  civ,, 
urbs,  Paria,  it.  Prnr.-Ilsl. ,  85,  S5. 
289,  S5,  (io>,  324,  lo,  325,  i».  320,  a. 
327,  in.  330,  15.  :in.  3Ö8,  :i5.  370,  i. 
.373,  ii>.  374,  10.  .15.  375,  :in.  370,  ir., 
377,  I,  378,  5,  379,  25,  .384,  :i5.  380.  5, 
40.5,  :io.  513.  i.  .545.  15.  099,  |5.  :m. 
709,  :io.  711,  10.  7l'0,  m.  Papiensis.  Ti- 
cinensis  eccl.  .S.  .Siri  episco)ii  4o.!  ; 
episc.  Kainaldus  309,  js;  episcopatus 
et  i'omitatus  309,  J5.  381,  i.  ;j8ü.  sn. 
S.  Petri  monast.,  (|uod  dif.  (Jelum 
aureum  92.  30,  289,  25.  .S.  .Salvatoris 
monast.  330.  337,5.  374, 35.  in.  37.5,  in. 
699,  15,  25.  7(10.  I  ;  abbas  Andreas 
:3:^0,  16.  699,  is.  S.  Salvatoris  et  SS. 
(ieiirgii,  Felicis  monast.,  ipiod  die. 
Kegine  369,  :in.  376,5;  abbatissa  Eii- 
fraxia     309.  3n.  an,      370,  an,  35.     371. 


.176,  st).  Uornardi  iiionu«t.  .370,  a.  370,  i.% 
>S.  ('jiriiitini'  eccl  515,  i.'..  .S.  .SulvuturiN, 
.S.  Mariv,  S.  Knuiiiiii  lupellno  .170,5. 
37(1,  ift.  viriitiariiiiii  prupe  Piilatiniiin 
piirtam  et  S.  loliunni«  .130.  an.  090,  im, 
Papieniiu,  Tieinenno  palni-iuiii  92,  sn. 
.368,  ;i.-.,  370,2...  .378.5,  7(H».  i...  711,  ui. 
TieineiiMc»  tine«  6O0,  1.  Papieiue« 
donirii  .325,  1... 

Papiniio  (.)r,)  v..  I'n/ipiaiio  <tä.  Iliiifni  ili 
S,  tiiiiliuno,  it.  Pror.  11.  l>.  Pimi, 
362.  25,  .365,  2.., 

I'apingalaut  (.ir.),  i"  l'iijHiihork-  mlir 
l'n/iriiiMHe  lüi  Heriirnoir'/.ooiii,  .\ieilrr- 
liiiiili    I'ror.   Sorilliriihiint.    II.  a... 

Pap.)  H,   Kaiii., 

Para  (or,)  piigus.  hie  Hmir  in  lliultn 
ii.ilrm  irh.  Srhiriirziriilil-Kr.,  177, 3o; 
com,:  Uiltibiililun. 

I  Paratinc    (or.),    f  Baratti,    tieijrnil    bei 
I       Pofmionia    (Gil.    I'iombino,    it.    I'ror. 
[       PiMu   I).    Volter ru,  3'*,  25, 
!  Parda  (sp,   13)  11.,   lUi    Parthe,  r.   .Sb/I. 

iler   P/eiKKe   in  ilrr  mlrliM.  KU.  I^ijiziii, 

in.   in    l^^ipziii,   (6K3,  15), 
l'areti,   Pariti  (..r,)  I.  et  v,,    Pertio  Gil. 

t'ortona,     it.     I'ror.    u.    I).    Areszo, 

590,  in,  35, 
Parione  (sp,   14),    eecl,    S.    Xiuoiai    de, 

mona.st.  S,  Spiritus  de,  »,  Pcrusia, 
Parma    (e.    13),    Parmensis     (..r,)    eiv., 

Parma,    it.    I'ror.  -  llst..    «<(,    :{88,  to. 

645,  in.     Parmensis    eccl.    .S.    Mariae 

48,  3n,  35,  49,  1,  m,  8i),  m,  m.  90,  i,  10, 

590,  15;    episc,    .Sigelredus    48,  an,  35. 

49, 10.  89.  II.,  Hc'iiiriius  427,  :i<.  429, 10. 

447,25.  475,  in.  .5^4.  m.  ,591,  :io.  .593, 15. 

590,  15   s.  «HcA  Heinricus  .-aiK'ellarius). 

S.  Kugeniae  cella  3.'<8,  20.   Parmensis 

e.iiriitatus  89,25.  368,5.  ."hiOss;  comes 

720,  2.'>,  K.  Bernliarilus,  Parmenses  fincs, 

l'armensiuiii  confiniii    609,  1,  5.  —  .V. 

.Vlbertiis   Parmensis, 

Parona    (c,  13),    Panma  all'  Ailige,    it. 

I'ror.  u.   h.    Verona.  :i88,  10, 
Parredum  (c  16),  l'arois,frz.  I>ji.  Mrv»e 

Ar.   Vrriliin,  433,  1. 

I  Pariliennpolitaua  (or.)  ei-cl,,  -  us  andiie- 

pise,  .S-.  Magadaburg- 
Paruni  (c,   12)  collis  ,340,  25. 
Parvnm  Dornliciiii   s.  Dornbeiin, 
Pasilianum    |..r.)  c„    liimiano,    it.  I'ror. 

II.   1).   .\lai/aiiil,   12(1,  5.  15. 
Pasqualus(or.  I  3.50,  2«.;  filius  :  Mareinnus, 

Passeriaoo  (or,),   I'aseriano  (ed.),  Piumi- 

ranu  ,Milaiie.ir,  it.  Pror.   .Mailand    l>. 

Gallaratr,  370,  I.   376,  l.i, 
Piissingnano  (or.),  Passignanum  (sp.  14) 

I.  et  V,,  castr,,   PoMsif/nano,  it.  I'ror.  u. 

I).  I'eria/ia,  590,  m.    716.  in\  S.  .Marie 

plebs  (716,  15), 

Pa[ss|iua  (or,)  vinea  6U9,  35. 

Pastoriannm  (or.).  Panturana,  it.  Pror. 
AlenKimdria  l>.  .Vor/  l.igure,  336,  25. 
699,  .3.». 

Paszini  (or.),  Wüstung  Pox.^en  Itfi  'Hin- 
thermlorf,  jir.  HB.  11.  Kr.  .Uerirbnn/, 
2.88,  26. 


806 


Niuneii  -  Register :    l'atiiuioiisis  —  Pctrofrnano. 


l'nUiii«»!!««  (or.)  fiv.,  iirbs,  fussau,  JtA.- 

Rf{.  yinUrfiayerH,  •2M.iO. 

;  ä:  ei-«-l.  l.'ilt, -5. .no.  397.»;  1 

-  !.">!»,  ii.  171.  .1",  Hoi-en- 

;tf7,  SS.    vfiiil.  !.■>  .  SS. 

i'Mililmtia  KlosIrrSif- 

■>:>■>.  10.  -i."».» :..  •2:>i.  n:. ; 

...   .  ■  .--.,    !...... .1    v!öl,  Sil.  ai).    2J'J,  10. 

FiiiiTiliriiuiia.     I'uder-,    l'otierliriinnon, 
ro.krlirvniioii,       l'oilrcbrvii,      HmliT- 

' ■     H  i(leretirviiiieii(or.).  l'alliir- 

11).  l'inlnibnmiien  (c.  l.")|, 

.   . .     A;-.  -  llst.     im    l>r      Uli. 

'       -n.   12ö,iS.   U7,  ii.  470:;:,.  :>ltt.:.. 

.-  .V;."..  :;...   "llil',  lii.  G17,.S.  3.'i.  •)l!l,  .1. 

•  .j '.  •■::.  il_'-J,  :i;..  l'iiter-,  ruther-, 
r,  ;.  1!  ru:.:i  :■-!>  .  Poilri'broiiiiciisis, 
-tiuiiii(.'iisis,  l'oclelhruuiioiisis  (iir.).Tc)- 
ililliriiiiii<.>ii>is  (c.  12).  rulherliruiiuen- 
sis   (sp.    11),    l'«dor1iiinieiisis    (c.   14), 

•  linnieiisi>     (c.     l.'i)    ecci.    (inoimst.), 

■    SS.    MariHc,    Kiliaiii.    Liltorii 
."»4,1.1«.  l'ili.i.  i.'k  M7.  171,  so. 

■jlil.  40.     "JUa.  I.     295,  10.     3U),  ,"■.  15.  t 

;M3,?.'.  :i...  ;il4,  to.  31ti.  i.ai7,i.:HH5,3o. 

Il.'i.  10.  4.SÖ.  .'..  lÄ.  4o7,  lo.  s".  4;j!>,  10. 

4Hy.  1".  47it,i.v  475,  li.  490,1;..  .jIS,  lo. ' 

.";;.'.  . ..  .">>3G,  i&.  .Vr2,i.6.  ■>61,3.">.  ."i(>tj,:io. 

'.i~     •.    ()19,  :iii.  (>21  1 ;   episc.   Hollia- 

ri'i- jn.  :iH.  54.  in.  120,«.  147,  iO.  171,  in. 

29.").  10,   Mc!.jiiimiercu>  201,  lo.  262,  ö. 

:i1".  -..     ;!1.S,  io.  -5.     .(14,  ;i...      :il7,  i. 
~        '.  si.  415.  .).-..  436,  5.   4:i7,  lo.  io. 

I  .-   )...     4;i9,  1".  20.     460,1.     470.  Ä  I 

17  1.  ..  475,  if..   490.  ir..  517.  i.  51S,  i.  ! 

.'■ ;..  ■'•.  5-S.">,  i.'i.  in.  5:16.  .552,  i..561,:io.4o. 

.■it}2.  :io.  566,  :io.  6lS,  30.  4o.  019,  :io. -in. 

621,1.  S.  Salvatoris,  .S.  Mark-   omni- 

iniiqiu'  S.S.  t'oci.,  monast.  in  «icciden- 

tali    parte    I'ati.-r)iniiineii.''i8    suliiii-)iii 
Klftftrr    Ahdinifhof)    474,  5.    5:i5,  211. 

621,  .-.. 
ra'trt'a.    riitliti<ra  (or.)  I.    papriis.    Dir 

l'arln-iinii   im  jir.  HB.  .^liilJen,  l/i/i  dir  | 

l'aiUr  I.  SUi.  (in-  IJpjH'  .  54,5.  262,  1. 

43i»,  15;  0.111.  i:  Hahold. 
Patericus  ("•.  11)  index  |iala<'ii  ,584,15. 
l'atiTiiiao"  (<•.  16|.  I'elerlinfini    l'ai/rnir), 

Sfhirfic  h'l.    iliniill,    e.il.   S.   Muriae 

m6,.mo    vt/l.  7221".);  abbas  OdiliisM!..',. 

ri)l.  Cluiiiacensis  abijas. 
S.   I'atcrniaiii  (sj».   14)  eccl.  <718,  ..,,. 
>S.  I'iitcniiani  (sp.  14)  ccci. «.  Riiio  eauo. 
Patemfi    ic.    12),    l'aierno    fld     Crlinio, 

it.  Priip.  Aijuila  1>.  Areczano,  H.  Gre- 

Korii  celln  in  344.  i". 
Piitrnio  (or.).  I'airrno  <ld.S.  Oimigiiano, 

il.  fror,  II.  fl.  .S'iVh«,    citI.   medictas 

in  HW,  i.i. 
Patemo  (»p.   14)  e.   (716,  jo). 
l'uthcrbrunnon,  -brunnensis,  -bumciisis 

wcl.  ».  Paterebrunna. 
Patherga  *.  Patrrga. 
Patinolc  «.  Padinolo. 
Piitn't'none  (c.  H),  l'iUriiiiiuni  <id.  Crr- 

tahlii.  H.  fror.  h'Inrrn:    II.  S.  Miniato, 
10. 
S  )  moiiait.  616.  10. 

Pii  ..ij      lüU,  in. 


S.  l'aulus.  S.  y Wo 'r'(/.  fodriiznno,  it.  fror. 

M.   />.    fiaceiizo.  8S,  .1. 
S.  Paulus  ,144.  u.. 
S.    Panb  V.,  .S'.    /'»/«  di  l'iim .    it.   fror. 

Triri«o  h.   (hlrr:o,  47.S,  1. 
S.   Pauli.    Pavii  (or.)  occl.,    cella  .s.  C'a- 

l>iano,  CapiiH,  INiselle,    Marsi   11.  SS. 

IVtri  et  Pauli  cccl. 
l'aiiariann  (nr.).  ?  farariiiii  Cd.  l.iiKir- 

iiilla,    il.    fror.     Turin    I)    finrrolo, 

:i76,  ;;.. 
Pauenbero,  Pauenbergcnsis  oeol.  «.  Ha- 

beuberc. 

Paiierianus  (or.)  220,  i«. 

Pa«ano  (e.  12),  c.  de  .596.  :l,^. 

IV I.,   .S.    Laurencii   eccl. 

in  .584.  i:.;  rirttiirht  mit  Hostilia  i/trii- 

ti.trh ;   dann    ir/in-  dir  Ort    indil  auf 

folrginr  idd.   (Mifl/ia'  zu  deuten. 
l'ucbilda  (f.   11)  faiiiula  697,  :iii. 
Peiiaiio  (i.r.).  firiano  (>d.  Cortonn,   it. 

fror.  u.  I>.  Ari:zo,  558,  :i5. 
Pei-or«rii'Zii,    Pecorariza    (c.    12),    eccl. 

S.  l'etri  in  592,  ä.  59:1,  25. 
Pecteßiiano,    Pectignano    (c.    12),    casa 

Luponi  de  344,  .10;    cella  .S.  Petri  in 

344,  2... 
J'ectenari  (r.  12),  S.  Üenedictus  in  344.  30. 
Pedroruni  (c.   12).  froii  (Id.  Hriona.  it. 

fror.  II.   D.  XoriD-a,    159.  .■>. 
Pelesrinns.    Peligrinus,    Peligrimiis    *■. 

PiliirriiMiis. 
Polenzi.na.   IVlenziina    ("r.),    liellinznna 

fid.  fozzol  dtl  frroppo,  it.  fror.  AlfD- 

mindria  I).  y'o)7omi,  inansuin  de336,2.'). 

699,  30. 
Penna  (c  !.">)  K\\.,fedena,i>.'iterreichisch- 

ilh/rischiK     Kihtinliiiid    Ulf.     finino, 

280,  Kl. 

Penne  (r.  12).  Peuneusis  civ..  fenne, 
D.-Ilnt.  in  der  it.  fror.  Trramn,  340,35. 
344,  20.  l'ennensis,  Pinneusis  (c.  12) 
coinitatus  344.1.'..  594, 10;  -  sc  terri- 
ti.riuiii  594.  30. 

Peiino  *.  Heniio. 

Pensannim  (r.  14).  fesaro,  Hut.  der  it. 
fror,  fesaro  e  l'rbino,  .545,5;  Pcn- 
saurunsis  (or.)  omiitatus  226,  6. 

Penlapolis  (e.  14),  I>ie  fenta/ioli  in  den 
it.  fror.  l''orl'i,  fesaro  e  Vrbino,  An- 
conn,  545,  0. 

IViabtolt  ».  Bcrtoldiis. 

Peraiigarius  s.  Berongurius. 

Peregrimis,  .S.  JVregi-iiii  eccl.,  monast., 
K.  Pili^rinius. 

Pcrt,':iiiniiii.  Pergamea(or.)oiv.,ßi';Y/«mo, 
it.  fror.-llxt.,  292.  35.  3.59,  35.  JVr- 
gamenNis  eccl.  631,  3(1.  10.  6.32,5.  15; 
episcojjatus  .S.  Alexandri  3.59.  .360, 1  ; 
i'pisc  Aziif  ''93,  .■>,  Regiiifredus292, 10, 
.Vnibrouiui*  631,  30;  arcliidinconusThc- 
oderull'u«  292.  3.. ;  oullcvitae  Ardenian- 
nu»,  l'etriis  292,  35.  .SS.  Alexandri. 
I'iiicentii  canonica  i'ai'ultas  293.1.35 
Pt'rgaiiienBia  coiiiitatiix  513,  ft.  005.  .10. 
Hergoinenses  (cd.)  linct  37.1,  in. 


Pcrgolieini    (c.   12 1  1.,    feri/heim,  im  lit. 

llrideliHril      Kr.-Ilst.    in   lUidrn      iiuf- 

;/e<)iiniieii,   644    25. 
i'erhi'iiue  (r.  12)  casa   344,  25. 
Perlilolt,  -loUliis,  -toU'iis  .f.  RertoUius. 
Pcriguano    (nr.)     1.    v.,     feriijnonn    (Id. 

Lari,    it.    fror.    u.    1).  fina,    .353,  15. 

540,  1  ;  eccl.  S.  Aiigeli  353,  15. 
Pci'ilaüiuiu  (or.)  5.">8,  3,5. 
Peringerus  *.  Ucrcngarius. 
Pernliardiis  s.  Bcrnliardus. 
Persicuin  (or.)  c.  541,  1. 
Persf.niitc  (or.),  ftrsonuta  Itri  Ualli  Od. 

Sorieilte,  il.  fror.   u.   I>.  Sienii,    ccd. 

in  .3,58,  In 
Portisiila    (c.    15).    fiirtieeto    .s'.    Marina 

(jd.(iii/futa,il.  fror,  Flnrm:  /'.  lOirca 

S,  Casriano,  588,  35. 
Pertuae  (or.),   Pcrtiisu  (c.  12),    fertiisio, 

il.  fror.  Turin  lt.  Irrea,  406, 25.  4(1",  10. 
Pi'rusia  (or.),   Pcrusina  inv..  ferui/ia,  it. 

fror. -Hut.,  326,  10.  544,3.-..   (716,25); 

eccl.  S,   Älaric  de  la  Ualc,  S.  Xicolai 

de  Parionc,  .S.  Antlree  supra  iniiriiin, 

moiiiisl.  S.  .Spiritus  de  Parioiie  (716, 2.>). 

l'crusinus  coiiiilalus  603.  10.   (716,  2... 

717,20).    Periisiims    (or.i    lacus.    Der 

Liijio    Traximrno    (L:if/o  di  l'eruifia), 

it.  fror.  u.   I>.  feruifia,  (54  l.  15  (effl. 

725,3«))-     .590,10.35;    jnodietas    laci 

cum  cc<desiia   SS.  .Sccondi,  Stephani, 

Ijconardi.  IVtri.   Angeli   (716,5);  iii- 

sulae  .1.   lusiila  Maior,  Insula   Minor, 

Puliicnsis  insula. 
Pescioli    (or.),    Piscloli    (c.    12)    caslel. 

592,  1.  .593,  so.  015,  .15. 
Pesella  (or.)  283,  is. 
Pestrino  (sp.   14),  fititrino  (Id.  Cilerna, 

it.  fror.  u.  I>.  ferui/ia,  eccl.  .S.  Marie 

de  (716,  äo>. 
Petori  (c.   17)  fonlana.   dir  i^uellr  eines 

ron  der   Höhe  aö.  der  flaiue  zir.  Haiti 

de  la    Vierfie  u.  Lac  de  la  Mui.r  herab- 

jUefisenden    Haches,    frz.    T)p.     Vosges 

Ar.  S,   Die,  334,  10. 
Petra  (c.  12)  ».  Caiii]ius  de  Petra. 
Petra  fracida  (or.),  frnceda  (c.  12)  castel., 

fieira    Fraciila,    Hiri)  in   der  il.  fror, 

('iiiniinbasso  I),  Larino,  r.  am  Trii/no, 

H  km  nie,    r,    Monlenero  di   Bisaccia, 

592,  I.  .593,  20.  (il5,  .15. 
T'ctragrossa  (sp.   14)  (716,  35;. 
Petra  Munra  (c.   15)  1.  383,  .10. 
Petretulo  (or.),  c.  .S.  l'etri  in  540,  20. 
Petrignaiin   (or),     felrofjnano    Od.  Ca- 

pannori,  it.  fror.  u.  D.  Lucca,  7(18,  30. 

709,  5. 
Petrinus  (or.)  pons  325,  a. 
Petriolo    (or.),    fdriolo    Od,    (uin-,   il. 

fror,  u,    D.   Florenz,   eccl.    .S.  Marie 

in  3."i8,  10. 
J'etriolo  (c.  18)  v.,  c.  in,  cum  ei'd.  .SS. 

Tlioin?,  Zenoiiiü  498,  10. 
Pi^lro  «.   I'etriis. 
Pclrognano,  Pcliognani  (sj..  \.\)  v.,  fe- 

trir/nnno  Od.  (laxtii/lion  de!  hat/o,    il, 

fror,  u.  It,  feruijia,  (716.  1.  35).;  eccl. 

S.  Angcli,    S.    Donati   (718,  &>;   eccl. 

S.   .Aiisaiii  (716,  35). 


Xiiiiifii  -  IJ<'niHt('r  :    l'i'troio       l'irilii'iiii. 


807 


Poti'oio  (or),  I'rifoio  ll<l.  \'i)iii,  it.  I'ior, 

HorcHz    l).    S.  Miniuli),    S.    (tri'ifcirit 

cccl.  iu  6'U),  10. 
Petronaco,  Petroimcoo  (f.  18)  I.  708,  m. 

7l)!l,  5. 
IVtriitiiate  (or.)  S7(l,  jo. 
Pctruio  (or.)  I.   cnrticTllu,     l'rlroio    (Id. 

'l'riiiiiiiiuiii,  it.  I'ror.  Sinin    l>.  Muntfi- 

fiukiuiiu,    i'iOd,  ir>;    rccl.     S.     .Martini 

im),  15. 
Pelrulio,  Pctrutio  (or.),  WiLiliiiiij  l'ilruio 

lifi  .Muiiluolo  (ril.  Juncea   it.  l'rur.-llnt.}, 

7(18,  25.  7(19,  I. 
S.  Petri  (or.)  casale  i\  9.3,  r>. 
S.  Petri  (or.)  castcl.  (Ud,  i. 
S.  Petri  cTil.  (71(i.  i<i:. 
S.  IVtri  (or.)  greste,   liii  .V.  I'iitriiifiiir, 

it.l'ror.u.  I>.  t'aserlii,  ^^^^,■^<l.  (U.'i,  lo. 
Petri  V.,    l'irrririllf  (Id.    (Hiicrei/,    frz. 

Itp.  yteiisr  Ar.  Viiiliiii,  ecci.  do  433,16. 

S.  Petri  (or.)  o.  eecl.,  inoimst.,  capol., 
cella,  pUOis  .>i.  ArpIIo,  A</ello,  Au};ca, 
Biihi'iilieri;  (niMimst.  S.  Michaelis), 
Barliarniio,  Ik'iuMiontuin .  Hlailino, 
BromimU's,  Hiinna,  C'iiinpilia,  ( 'cruaria, 
ChoutuiiKa,  (.■iliaiio.  Cociiiim,  Coinpe- 
tum,  Cnstriniiiiiii,  Cotiano,  Ciiriiline, 
FauicuU),  ( iatulmra,(  iandi'iise  iiionast., 
S.  (iislenus,  (iotarin^^o,  (iiniriio,  Hclin- 
uuardeshusuii ,  Heiiiu^i,  Laiireto, 
Magadaliiirj»,  Maiitiia,  Mauriatica, 
Mersetiuri',  Monte  malo,  Mons  viridis, 
Äluorbach,  Papia,  Pecorariczu.  l'ec- 
tegnano,  Porusinus  lacus.  l'etrt'tulo, 
Pirus.  Planaci,  Publico,  Salzburi;, 
Senonii-uni,  Sexto,  Teruisio,  TimtoU-, 
Trite,  üairano,  l'eron»,  Villare  ((uod 
die.  Ad-duas-ecclesias,  Uinciaao.  Ui- 
pera,  Virdiinoiisis  ecid.  (nionast.  S. 
N'idini  «.  ei-cl.  in  suburbio),  Wisson- 
burg. 

SS.  Petri  et  Pavli  liininn  385,  :m. 

SS.  Petri  et  Pauli  Pccl.,  monast.  .v.  Ha- 

benberc,  Lauresliani,  Luthra,  OUbnis- 

wilare.  Roma,  Salsi.  Vvcirma<'ia. 
S.  Petri  (or.)  vicarins  »•.  Roma. 
Petrus  archiepisc.  f  s.  Ranonna. 
Petrus  (or.)  Cumanus   episr.,   arcliican- 

cellarius    in  der  liecoyiiitioii:    700.  in. 

702,  10.  703,  L'o.  704,  30.  706,  ».  708,  i. 

709,  So.    711,10.    713,  20 ;   .<.  Cuinana 

eccl. 
Petrus  (or.)  episc.  s.  Xouaria,  Terdonen- 

sis  eccl ;  f  ».  Salemuni. 
Petrus  (or.)  abbas  ».  Isula. 
Petrus   (or.)   ari-liidiafonus  .«.  Ferraria. 
Petrus    diaconus,    filius    Martini    diicis 

■'!Ö5,  5. 
Petrus     (or.)     diaconus     et     canonicus 

Ö90,  10.  30. 

Petrus  (or.)  arcliiprosbiters.  Pisana  eocl., 
Uulteraneusis  eccl. 

Petrus  (or.)  presbiter  590,  20. 

Petrus  (iir.)  presbiter  -s.  Pisana  eccl.; 
germauus :  Johannes  presbiter. 

Petrus  (or.)  presbiter  s.  Pisana  eccl.; 
germanus:  ^lartinus  presbiter. 


Petrus  (or;  uauonieuii  ».  Hononia. 
IVtruH  (or.),    trvs  canonici.  «.   I'ulturo- 

neniiiH  ecid, 
Petnis  (or.)  collovila  «.  Purganium. 
Petrus  (or.)  nionachuH,  lci;atuH  Atinolplii 

ulilialis  I 'asiini  .Monti-i  .''iH,  .10. 
I'etriis  iudex,  advucntus  x.  ('aMini  .Mona. 
PetruH  iudex  501,  :ic>,  .'i92,  :iii. 
Petrus  iudex  ."lOl,  3". 
Petrus  tabeliu  332,  an. 
Petrus  (|ui  et  Slkerius  notarius  .300,  »i.  9A. 

371,  I.  30. 
Petrus  dux  Ueneticorum   et   Dalniatia- 

noriim  27, 10.  i&  ;  tiliiis  :  lolmnnes  dux. 
Petrus  (or.)  Traucraarius  cduics  ir)5,  35. 
Pelnis  (or.)  filius  Inuylfliiii  Ol (7,  10. 
Petrus     filius     ■Sigezmiis     de     Accadeo 

3.32,  äo.  .39.3..'.;  somr:  Ravenna  i|uae 

eciani  Sigeza. 
Petro  (or.)  35ü,  25. 
Petro  Albesano  (or.),    terra  de  .1.30,  35. 

099,  2.'.. 
Peza  (or.)  famula  695,  lü. 
Pezana  (conc),   Pezzaiia,    it.  I'ror.  .Vo- 

rara  I).    Vfrcelli,   s.  Azo    de  Pezana. 
Pezunsun  (sp.   12),  l'etze,  pr.  I{)i.  Ilil- 

ilislii  im   Kr.  firoiiaii,  (300,  20). 
Pferiiigiin    (or.)    1.,    I'fiirriiii/,    br.    Uli. 

(tlifrliuiiirii  HA.  liii/olstadt,   180. 1".  20. 
Phafeiiliouen  (or.)  v.,   Olur-Ifnlfiidiofin, 

br.   im.   Ohtrhaiii-rn    HA.  Miincii.ii  It. 

249,  20. 
Paphenhiifun  (c.  12)  1.,  i'w/  bti  llridel- 

berfi  {Kr.-IUl.  in  Iitidin\  644.  2f>. 
I'liafl'enhouen   (or.)  1.,    I'faffi  iilmfin.   il. 

H.   ('ntfrf/.iajis    Kr.    Xabirn,    469,  20. 
Phaffinchoua   (or.),    Ifiiffihon,   Schweiz 

Kt.  .SV/(H'»>,  482,  30. 
Pbano  .S-.  Fanuni. 
Pliarplia    (c.   11),    Moiiaxlero   di   Farfa 

(Id.  Farn  in  Sidjina.  it.  I'ror.  I'rrniiia 

I).    Kieti,    monast.,    eecl.    S.    Marie 

351,  10.  20.  519,  35.  520.  Farlensis  (or.) 

abbas  Ugo    1.55,  35.    351,  10.    510,  30. 

Aeutianiis  locus  519,  .1.'). 
S.   Pliylippi  (or )    eccl..   .s'.  FUippo  Od. 

hneca  [it.  l'ror.-Iht.J,  539,  :io. 
S.  l'liiliiipi  (or.)  eccl.  k.  Pancianum. 
Philisa  (or.)  fl.,   Die    IV/.x  (drosse  l'ils). 

r.   Sb/l.  der  Doniiii  in  liiii/rrn,  m.  hei 

Vilxhufen,  33,  1. 
Phirnihgouue  (or.)pagus.  (iiin  in  Ilrxsen 

nm    Vernti  (pr.  Uh.  ('oxsel  Kr.  Ilom- 

herfi),  212,  10;  com.:  Friilericus. 

Phisgina  (sp.  12)  I.,  Finchint/en,  pr.  RH. 
Sifimaritigen  OA.  Ilaiiieriwh,  {(ibb,ib). 

Phistarheiiii.  Pliistarbini  (or.)  I.  v.,  Pfis- 
terxlium  (Id.  Binabibnri) ,  br.  Uli, 
Xiederbai/ern  BA.  Vil.ibibnrii,  276,  30. 
278,  20. 

Pholida  s.  Polida. 

Piana  (i'.  15)  piscaria  .384,  25. 

Piccinisci  (sp.  12),  Picinisco,  it.  Pror. 
Caserta  l>.  Sora,  (080.  15>. 


Piceriu»  (c.   17)  rivubn,  ein  r.  Sldj.  dm 

Hiibwlrau   11(1  fr:,    l>i>.    Vuni/eM   Ar.  .S'. 

IHr,  m,  untrrh,  r.  .s'inunen,  .331.  I«. 
I'ieta  (c.   la)   V.  .38K,  I. 
Pill«)  («p.  14),  Pilo  (!d,  Prriii/iti  (il,  Pror,- 

llst.),    ecel.    S.S.    Andrec,    Arciilani 
I      dl-  '710,  si). 
Pilifritincliouiin     (or.)    v..    PUlierskuf' n 

Uli.  .Mumminii,  br,  KU.    Vm/,  <7..i,/.  1« 

IIA.  IHiif/olfliifi,  278,  IV 

Piligri  III 11  «,  Piligrim.  Pi  I  ig  ri- 
nn ■,  Pel  igri  nun,  Pelegr  iiiim, 
Perogr  i  n  UH  (or.), Pi  I  igri  ninius, 
Pol  ii;rimua  (c.  1 1),  P  i  I  egri  m  11 1, 
Hel  igrim  US  (c.  12). 

S.    Peregrini     monast.,     eccl.     351,  U. 

520,  25. 

Piligriiiius  eaiicellarius,  eapellanuH,  pr^'- 
positus  Uabenbergensis  eeel.  in  der 
Ueroi/nition:  4.52,  M  47.3,  in.  478,  IS. 
499,1.  51."),  10.  ,520,  :i.'..  .''41.15.  542,»'.. 
557,5,  5.59,10.  augnerhiilb  der  lleco- 
i/nilioit:  514,30.  502.25:  arcliiepiso.  x. 
Colonia. 

Piligrimiis  coines  (in  pag.  Matuggouuue) 

396,  B. 
l'iligrim  comcs  228,  10. 
Piligrim  (■omes  095,  25.  096,  ft. 
l'liligrimus]  iniles  2,  35. 

Pinga  .v.  Ringin. 

Piniiimi    (e.  12)    i'astr.,   cella    S.  Jlario 

de  Castaneto  in,  ."  Piijnano    (Id.    Mi- 

!/liuno,    il.  Pror.  it.  I>.  Arrllino,  ixlrr 

Caxliifinelo  (Id.  S,  .Miiiiino  falb    l'/iii- 

dina,   ebenda,  341,  20. 
Pinioli  (or.)  370,  1.  370,  10. 
Pinnensis  cunitatiis,  -se    temtorium  s. 

Penne. 
Pino   (or.)   1.,   Pino,  hl.   in   Monlifioralle 

S.  Stefano  |  (Id.  (Irere,  it.  Pror.  u.  I>. 

Floren:)  einbezogen,  540,  :iii. 
Pynon  (sp.    12).   Pinun,    frz.   Pp.  .tigne 

'Ar.  Laon,  (492.  2o>. 
Pinum    (or.),    Badia  al  Pino   (Id.  CM- 

tella  in    Val  di  fliinna,  it.  Pror.  u.  />. 

Arezzo,  558,  so. 
l'ipernha  (sp.  12)  dnae.   Ihr  Uulh-Iliich, 

r.   .\Mi,  des  ,'<rbiriirzen   llei/eii    im  br. 

IIB    yiederbni/ern,    m,  sie,  e,  Bäbraeh 

(ISA.     l'iiebtaeh),    soirie    ein    anderer 

Baeh  ebenda,  (064.  20.  25). 
Pipinesdorf  (or.)  v.,  Pepinrilte  ffd.  Uei- 

ehersltery ,  et.  B.  Lothringen  Kr.  Iheden- 

hofen-  U'ext,  116,  s.">.  311. 

Pippinus,  Pipinus  (or)  rex  Francorum 
(unriehliii  Imperator)  f  40.  i.  42.  35 
121.25  142.10.  284,25.  .399,  :i...  4.52,1! 
.544,35.  .".46.;..  550.5.  016. 1.  (U2,35. 
687.30);  Klius:  Karolus  inagnus  irap, 

I  Piraniana  (or.),  l'rignann  snlla  Seechia, 
I  il.  I'ror.  .Modena  I>.  I'arn/Io  nel  Fri- 
'      !/nano,  609,  20. 

Piribeim  (or.)  v.,   ?  Beri/ham    (Id.  ImI- 
ehing,     l>r.     IIB.    S  iederliaifern     B.i. 
1      IHngolfing,  278,  15. 


808 


Niuiicii  -  Ri'gistcr  :    l'inis  —  Pdstiimia. 


l'inis  (e.  U)  1.,  Pno  Gd.  Hrtda,  it. 
I'ror.  M.  n.  Trerijta,  inonast.  S.  Potri 
477,34:  abbas  AdHlbcrtii>  478,5. 

PisHiia,  Pisensis  (or.)  civ,,  Pisa,  it.  fror.- 
llxi.,  .LJ*;,  :!ii.  .■>4tt.  i:.;  ecci.  S.  Mariao 
.'!."i6;  t'jiis«'.  luiilo  .»."»ti,  1. 15.  i-aiioniri: 
Potriis  ur<-lii|>ivsbiter:ir>(i,  &;  loliamios 
iinliiiliacmius  .<.'i(),;);  Beiiedictiis  rini- 
tor  :!.")(),  6 ;  l"li«iiiios  |irimiccniis  3,'>(>,ä; 
[iresliiti-ri :  Albericiis,  AlbiTtiis  :j5li,  lo, 
Aiidri-Ks,  Honi/i>  ciistos,  Honizo  .'!.")().  6, 
Dc>iiiiiiirus,Ioli«iiiu'S,Martiiiiis, Petrus, 
Petrus,  Teudo,  L "bertus  .'löfJ,  I",  Ursus 
.!."••>,  i,  L'uini/o  ;!.'i(i,  i»;  Siy^elVedus 
>ubtli!ii'Oiius  .'!."i6,  10 ;  (ierarilu!'  8.'>ti,  m. 
Pisaiius,  Pisensis  euniitatus  3öt),  5. 
3*1,  in.  :i61,  ».  ;!65,  »0.  '»In.  i;,. 

Piscft,  Pis<-ia,  Priscia  (or.),  l'escia,  il. 
I'ror.  u.  I>.  Lurra,  c.  S.  Cristinf 
öUt,  1.  7tX,  ib.  71)9,  b. 

Pisraria  (or.)  s.  Leo  de  Soci de  Pisiaria. 

Pisi'uriiila  (or),  l'esearola  Od.  I'ritjiiaiio 
suHa  Srerhia,  il.  I'ror.  Minlriw  l>. 
l'aniHu  »!<•/  h'riiiiiano,  (5(1!),  in. 

Pisi-iatelhis  (or.)  fl.,  /><•»•  I'i.scialftio 
( l'iiKttrlloj  in  drr  it.  l'rur.  fori},  22(1, 1". 

Pisrini  (or.),  I'ixsen,  pr.  Uli.  u.  Kr. 
Mfrsfhiirg,  i)^,  2.,. 

Pisi-iiiule  (or.)    cainpiis,     \l'üxtuiiri    I'ix- 

cimilr    hfi    Chifmsa     (id.     Arrxzo    (it. 

l'ror.-lUt.),  .WS,  ib. 
Pi>cloli  »■.   Pesc-loli. 
Pisi'Oiia  (c.    l(i)   tl.,     iJrr   I'cscoiir  in  ihr 

il.   I'ror.  Xorara,    zum  iMf/o   d'Orlu, 

3.S3,  •.-.. 
Piseniga  (c.  14)  insula  220,  ib. 
Pisensis  riv.,  epini-  .  cumitatus  .>.  i'isana 

••iv. 

Pisin»  (f.  15)  i-iv..  I'ixino  .Mitlerhurg  , 
HU. -Hut.  im  östrrreichixeh-illi/rixrlien 
Kilxlrnland,  28'»,  in. 

Pistnii-ha  (or.)  fluviohis,  Ihr  I'iesting, 
I.  Shfl.  der  Fixcha  (r.  zur  Donau) 
in    yiiilrrÖHlrrrpirli,  552,  30. 

Pistoriensis  (or.),  r.  Pistoia  ( h.-Ilxt.  der 
it.  I'ror.  Florrnzf,  ^■onlitatu^    54Ö,  in. 

Pitiuascuni  (c  \(i)  v.,  I'fUrnaxco,  it. 
I'ror.  u.   h.   Xorara,  .'{)S.'t.  ib. 

Piuiitu  (or.),  campiis  de  5.J8,  ab. 

PUreutia,  Placeni-i»  (or.)  r-iv.,  Placen- 
tiua  urb.«,  I'iarenza,  II.  I'ror.  -  llst., 
m7.  217,  so.  Ml,  b.  37(i,  ib.  l'larentina 
ecfl.  S7,s"i.  :{(I0,  .nä;  episc  .Sijriiil'niduH 
H7,  so.  .Vi.  584,10.  580, 10.  S.  Siiivutoris 
(•apel.  ;i76,  :.'i.  S.  Sauiiii  inoiiast,.s7,2;.. 
S.  Sixti  monast.  217,  i«;  abbatissa 
Ita  217,  i,i. 

PladiiiHi  K.  ßladino. 

Placazano  (c.  17)  1.  et  fundiis,  llar/az- 
zano  (id.  S'onantola,  it.  I'ror.  u.  I). 
Mfjdrna,  308,  ft:  S.  Columbani  capcl. 

Plaioles  ».  Plazolie. 

Plana  (or.),  I'iani  (Id.  fjeni/io,  it.  I'ror. 

(iiniia   I).  Saroim,  370,  1«. 
Plana  alpit  x.   .Mpeplana. 
Pliinaci  (C-.   12)  I  ,    U  I'inne  Cd.  Chirli 
it.  I'rot.-II*t  ,    S.  Pctnis  in  .591,  s.'.. 

593,  16. 


Planisi  (o.  12),  cillii  S.  Mario  de  341, so. 
Plantaria  (t-.  Ki),  l'hinlii'rrx,  el.  li.  I.uth- 

rini/rn   LKr.  Mitz,  43.'!.  ib. 
Planxano    (c.    14),    I'ianzano,    it.    I'ror. 

Hom  I>.   Vilerho,  uustel.  de  3,"i3,  s<i. 
Plasiaiio  (c.  1;()  ;W8,  16. 
Plataiiii  H.  Bladiiio. 
Piatone    (y.  13),    ?    I'iadma,    il.    I'ror. 

Crnnonii   H.  Ciixdlmnijiiiorr,  curtifolla 

in  388,  .'>. 
l'lazo    (rolle.),    I'iiizzo,    il.    I'ror.  ii.   I>. 

Turin,  n.  Tebaldu>,  Uuido  di'  Plazo. 
Plaz.ilie  (ronc),   l'laiolos  (c.  12),  i'  l'iiiz- 

zolo  (tii.CalnsKO,  il.  I'ror.  Alrxsiindria 

I).  Axii,  x.  Roiüerus  de  Plazolie. 
Pleclientenstein  (sp.   12)  \()t)4,  so). 
Plertole  (f.  14),  T'illolo  Cd.  S.  Antonio 

a    Trrbbin,    it.   I'ror.   n.   I).   I'iiinnza, 

88,  1. 
Pleziaja  (or.)  v.,    liliisirn,  pr.  Uli.  ii,  l\r. 

.yirrsebnrii,  HO,  lo. 
Pliea  (or.)  v.  .558,  ib. 

Pliozuuuzi  (or.)  jir.,    Wiixiunii  I'hlzirilz 

hri    (Iroxx  -  Millilinifen,     Anhnlt     Kr, 

hrrnhirf/,  570,  so. 
l'lisiia  (sp.   13)  fl..   Die  I'hixse,   r.  Shfl. 

dir     W'rlxsrn)    Klxter    in    Sachxrn    n. 

Sarhxvn-A/trnbiiri),  (683,  15). 
Pliiiiibia  (c.  12),   l'ombia,  il.  I'ror.  u.  I). 

Xorara,  4(17,  1. 
I'oclionia  (or.)    pagiis,    Ihr    Jlnvlimi/au 

um   Fulda,  52^,  ib. 
Pipchpartuii  s.  Bmlibardon. 

roilerbrunnoii,   Podrebrvn,    Podrabruu- 

neii ,     l'odrcliioiineiisis .     -buniicnsis, 

Podcl-,    Podilliruiinensis  eecl.,    epise. 

.V.   pMlirrebruiina. 
l'odio  (sp.   14),   l'oijflin  (id.  Citti'i  di  Ca- 

stfllo,    it.  I'ror.  «.   />.    Prrngia,   eecl. 

S.  Marie  in,  »ive  de  Uingone  (71(),so). 
Poleia    (e.    l.'i)    tluviolus ,     Der    Hounj 

(liocq),    r.    Xb/I.  dir  .Maas  in  der  bl. 

Pror.  Namur,  218,  ib. 
Poliano  (or.),    Poi/Iiano,    it.   I'ror.   .Mai- 
land It.  (iallaralf,  376,  30. 
l'dliciano   (or.),    Pnliccinno    (Id.  Areszo 

(il.  Prop.-Iht.),  558,  36. 
Poh.la,    Polide,    Pholida,    J'alitbi    (or.), 

P..loda  (c    13),   l'iihldr,  pr.  Uli.   Hil- 

dixliriin    Kr.    Osliroilc,    75,  b.    160,  SS. 

151,  s...  20.i,:«.  292.10.  29.5,  .■*.  412.  lo. 

414,  so. 
Poliniartiiim  (c  14),   liomarzo,  il.  I'ror. 

Uoni   It.    V'iirrho,  544,  ib. 
Polliii(,ni  (or  )  V..    Pollini),  hr.  HU.  Obrr- 

l/ai/rrn  HA.  U'iillirim,  249, so ;  iiionast.  | 

•S.  .Salvntoris  lesu  Christi  219,  so. 
Polliicis  (c.  12)  iaBa597,  5;  ecri.  .S.  lo- 

hannis  .597,  i. 
Poiiiposa     (or.)     I.,    rlirmalii/rx     Kliisttr  i 

Pomposa,    .">  km.  ii.    r.    ( 'ixlii/uro,    il. 

I'ror.  Frrrarii    P.  Comarrliio,    imina.'it. 

,S.  Mari.;  3.J6,  3.,.  ,355,  i.  392.  30. 603. 1. .'.. 

(S99,  Ml.  .16 ;  alibas  Vuido  392,  30.  Poni- 

posia  (■-.   17)   insula  392,  .36. 
Pon«   iiii|Mrii  (c.    13)  v.,    PoiUhi^rr  (id. 

Dmbrrl-HawKa,  hl.   I'ror.   LiUtich   Ar. 

Uli,'/,  21K,  ib. 


l'onteterto    (ov.),    l'unlelHIo    <iil.    I.ncca 

{it.  Pror..ll.tl,  ,   ,539,  36. 
Ponte  Treiiiulo  (or.),    strata  in  373,  S6. 

513,  ... 
Poiitiiclli  {r.   Ml,   >  l'onlirrlli  (id.  Por- 

tiinai/o,  lt.  I'ror,  l'aria  It.  Holtbio,  88, 1. 
Pontinjrlo  (or.)  714,  .'1. 
Ponzaiia  (<;.  12),    l'onzano    Monfrrralo, 

il.   Pror.   .{Irxnandria    l>,   ('a.ialr  .Mon- 

frrrato,    s.    Maiufredus    de    i'onzana 

(bri  Mej;in->. 
Popoloniensis  comitatu»  .v.  I''i|iiil..iiiiini. 
Pojipae   (iir.)  .v.  Cornilo. 

l'oppo,  Bopiio  .  Hobbip  (or.).  Popo 
(••.11).  Bobo  («■.  14).  Pubpo  10.12). 

Poppo  iiatriaicha  .v.   .\i|uileftensis  eecl. 

P<ippo  archiepiac.  .s.  Treueri. 

l'oppo  abbas  x.  Fulda,  Laiiresliaiii. 

l'oppo  i)re)io8itus  x.  Babeiiberc 

Po])po  Collies  (in  piig.  Lobedungouue) 
284,  30. 

l'opo  conies  f  280.  so. 

Bohbo  ciimes  262,  30. 

Bobo  comes  547,  S6. 

l'oppo  conies  695,  sä.  696,  ... 

Bobbo  niiles  Fuldensis'426,  10. 

Poppo.  414.  I.  422.  so;  frater:  Willihel- 
niuB  conies. 

Poppo  tilius  Weigeri  LS,  .',. 

Populouium  (c.  141.  I'n/mlonin  dd. 
Piombino,  it.  I'ror.  Pisa  l>.  VoUerra, 
545,  10.  I'opuliiniensis  (or.),  Popolo- 
niensis (e.  14)  coniitatiis  338,.').  541,  1. 

Poicacius  (or.)  mons,  .>*  Der  Monte  Or- 
laxio  in  der  it.  Pror.  Cnserla  i).  Sora, 
.34.).  30.  61.5,  so. 

Pürke^dol•p  (or.),  Ilnrpxitiirf,  pr.  HB. 
.Merxrbnri/  .Uiinxfrlder  See-Kr.,  .573,20. 

Porcied,  Purcetuni  (or.)  1.,  linrtxvhi'id, 
i/ehörl  ./elzl  zu  .larhrn  (pr.  Uli.-Ihl.), 
I'orceteiisc  (or.)  immai-t.  .SS.  A])olli- 
naris,  Nicolai  463,  s.'i.  484,3,').  485, 30. 
505,  16;  abba«  Benedictus  485,  30. 

Porcile  (or.)  casti'..  HeJ/ioredi  Porcile,  it. 
Pror.  Verona  It.  S.  lionifazio,  390,  ib. 

Porcillole  (or.)  609,  ib. 

Portarolo  (c.  11)  c.  587,  16. 

Portatorium  ic.  14)  portus  88,  1. 

I'ortica  (c.  11),  c.  de  52(1,  sft. 

Porto  (ed.;  Offi,  c.  de  338,  10. 

PortuB  (c.  12)  castr.,  Porto  .Mnnlornmi, 
it.  I'ror.  u.  />,  .Mnnlua,  {328,  in. 
32D,  so). 

Portus   (e.    14).   Porlo  dd,  liiiin.  544,30. 

Posci  (or.),  nione  de  (i(i!l,  m. 

Postclavi  (or.),  Poxrhiaro,  «chir.  Kl,  (Irau- 
biindrn  H,  Hrrnina,  piscariadc  .325, 16. 

Postomia  (c.  11),  r*  Poxtnmnn  (Id,  Mrz- 
znne  di  xolto,  il  I'ror.  Vrronn  II. 
Trrgniiiio.  oi/rr  l'oxtioma  (id.  I'acse  e 
l'adrrnelhi,  it.  I'ror.  11.  I).  Trerino, 
ecci.  S.   Viti  111  585,  1. 


Nuliioii  -  Ki'giHtcr  :    l'utiiiiiii'iiH  ~  -  Cjiiirini 


S09 


Potaiiiiuus  (sp.  12),  c.  liothniiii,    lliuleii 

Kr.  Konstanz,  liscus  (071),  m);  Puta- 

iiiifa  silva  (t)79,  lo). 
S.  Potcntis  (sp.  14)  eccl.  a.  Crotis  v. 
I'uthi'rlirunnensis    ucci.,  -  ae  sulmrbium 

s.  PatiTi'briinna. 
I'otiüstorli   (or.),    occl.   S.    (iri'gorii   in 

540,  5. 
I'ochof  a.  Puoebnf. 
l'radia,    in    Proios    (o.    18),    IWe    Gd. 

Jiieami-  -  lez  -  I'^ossca,    hl.  l'rov.  u.    Ar. 

Xamiir,  (495,  86.  005,  3b). 
Pratalia  («ir.)  alpes,  l'rdtiiijlia.    Cid.  (u. 

7.V  hm.  nö.  r.)  l'oppi,  it.  I'ror.  i<.  l>. 

ArKzo,  iiiona.st.  .SS.  Mnriy,  Bi-iiedicti 

556;  alilias  TouzDnioiinclnisööO,  20.  m. 
l'riita»nbi    (or.)    i'aiiipii.s,    ?    bei    Prnio 

Antico    Od.    Arezzo   (it.    Prov.-lht.), 

5.5.S,  so. 
Pratillouo  (or.),   Wüstunf/  I'rutiiflione  bei 

Montopoli   di    Val   d' Arno,    it.  Prot'. 

Florenz  l>.  S.  Miniato,  5U),  15. 
rnituui  loiipuin  (or.)  009,  16. 
rriitoiiiaio    (or.),    Prato    Mai/no,    lierg- 

rücLeii,  it.  Pror.  11.  I>.  Arezzo,  w.  vom 

('(isentino  (obersten  Arno-TImlj,  corti- 

cella  de  5.')8,  i."» ;  eorl.  .S.  Miiiiati  558, 15. 
Pratiis  maior  (or.)  609,  to. 
Pmto  Mauri  (or.)  600,  5. 
I'mtuni    rc(5iuni    (or.),    ?  Prato   Iteggio 

(id.  Cliirasso,   it.  Pror.  u.  Ü.   Turin, 

itiitO,  30. 
Prcgiianum  (or.),    Regnano  Gd.   Viäno, 
it.  Prov.   «.    I).  Religio   neW   Emilia, 
609,  30. 

Preias  s.  Pradia. 

Pretimi  (or  )  urbs,  Prettin, pr.  RB.  Merse- 
burg Kr.   Torgau,   111,  :i5. 

Priohina  (sp.  12)  1.,  Nieder-  u.  Ober- 
Breehen,  pr.  HB.  WiesUiden  Kr.  Lim- 
burg, (6:!8,  35.  64t!,  b). 

Prietozina  (or.)  urbs,  Prctzseh,  pr.  RB. 
Merseburg     Kr.     W'ittenlierg,    111,  35. 

Primus  (ed.)  episc.  s.  Aquensis  eccl. 

Priscia  *.  Pisca. 

Pi-iseiano  (or.)  monast.  s.  Luca. 

I*risf;auiie,   Prisichgowe  .s.  Brisihgouui. 

Priuaria  (or.)  608,  1. 

S.  l'roculus  (sp.  14)  (717,  20). 

Prodaca  (c.  16)  v.,  Bruttig,  pr.  RB. 
CoMenz  Kr.  Kochern,  431,  20. 

Profunda  (c.  18)  v.,  Profondeville,  bl. 
Prov.  u.  Ar.  Xamur,  (496,  15). 

S.  Prosperi  (or)  c,  .S.  Prospero  Gd. 
Caseina,  it.  Prot',  u.  J).  Pisa,  540,  S5. 

SS.  Protasü  (or.)  atque  Geruasii  abbatia 
s.  Mcdiolanensis  eccl. 

SS.  Prothasii  (c.  15)  et  (ieruasü  festi- 
vitas  «.  Ossulrt. 

Prouaro  (c.  13)  338,  5. 

Proucsderuoth  s.  Pruovi'sderuod. 

Prouiniano  (c.  18),  c.  in  388,  10. 

Pruleusis  (c.  15)  monast.  .S.  Bartholomei, 
Karthaus-PrüU  iPrühl),  br.  RB.  Oher- 
pfcdz  BA.  Stadtamhof,  •227,  10;  abbas 
Bonifacius  227,  10.  20. 

K.iiscriirkuuden  Hl. 


Pruiuiousts  iiioiiast.  a.   Hruiiiia. 
Pnino    (o.    17)    oastr.,    Prun,    it.  Pror. 
Verona  l).  S.  Pietro  Inearianii,  .'i90, 26. 
Pruoinad  (c.  10),  Brumath,  rl.  B.  Vnlfr- 

elaiisH    LKr.    Straasburg,   HO,  15. 
Pniuvosdcruipil,  ProtiPNduruotli  (iip.  12) 

1.,  Proatralh,  pr.  RH.  u.  LKr.  Trier, 

(638.25.  013,  1). 
Pnlsca  (or.),  Bruscn  (r.  17),  /'(>  llrni.irli, 

I.   Slifl.  der  III  im  et.   B.  I'nterehaa», 

334, 15.  409,  15. 
Publico  (or.),  (;.  S.  Peiri  in  540,  .10. 
Pubpo  ».  Po]ipo. 
Puileiiiliruiincn  «,  Budoiibrunnon. 
Puizoliim  (or.),    Pozzolu  Formignro,  it. 

Pror.    Aleasundria    I).    Xori    Ligure, 

336,  25. 
Pulii-iiino  (or.),    Wüstung  Puliceiano  bei 

Segromii/no  Hd.  Lucca  (it.  Proc.-Ilat.), 

1G6,  ,10.  "709,  5. 
[  PuUiiico  (ed.)  373,  5. 
PuUiacum  (0.  16),  Pouilly,  frz.  Dp.  .Mruse 

Ar.  MonimMg,  433,  !<. 
PMlIianuni  (or.)  castr.  390,  25. 
Pulpauo  (ed.)  300,  in. 
Piiliiensis     (c.    12)    insula.     Die    laola 

Polve^e  im  Logo  Trasimeno,  it.  ProB. 

M.  D.  Perugia,  544,35.  (716,5). 
Pulueraria    (or.) ,    Pulverario    (c.    14), 

Poh'eraia  Gd.  S'assetla,  it.  Prop.  Pisa 

D.    Volterra,    domnicatu    in    358,  10; 

eccl.  S.  Marie  de  3."i3,  15. 
Punnaha  (or.)  I.  v.  270,  30.  278,  20. 
Puochinefiirti  (or.),  B'le/renfiirde,  pr.  RB. 

Arnsberg  Kr.  Lippstudi,  147,  25. 
Puochof  (conc),  Pochof  (or.)  v.,  Buclt- 

hofen,  br.  RB.  Xiederbni/crn  BA.  Vils- 

hofen,  114,20.  115,  20. 
Puözinesbeim    (or.),    Boozlteim,    el.   B. 

Cnterelsass  Kr.  Schkttstadt,    143,  35. 
Pupiliensis  (c.  17)  coniitatus  s.  Foruni- 

populi. 
,  Puplo  (or.),  lacus  de  343, 20.  615, 10. 
Purcetum  s.  Porcied. 
Purch  (sp.  12)  1.,    Wüstung  Burg  beim 

gleiehnamigeii  Berg    im  wb.  Sehiearz- 
j      wald-Kr.  OA.  Balingen  (nnii.  r.  Thail- 
1      fingen,  so.  v.  Onsimettingen),  (655,  10). 
Purchardu3  s.  Burchardus. 

Purchheim   (or.),   Biircheim   (c.  15)   1., 
Burkheim,  Baden  Kr.  Freiburg,  98, 5. 

482,  30. 

i  Purgreina  (or.)  c,  Burgrain  Gd.  Mitt- 
bach, br.  RB.  Oberbni/ern  BA.  Wasscr- 
I      hurg,  095,  35. 

Purio  Buperior  (tr.  15),  Pouru-au.r-Bois, 
frz.  Dp.  Ardennes  Ar.  S'cdan,  627,  :)5. 

I  Furo  (c.  13)  vallis  388,  15. 

Puscasiano  (ed.)  373,  10. 

Putei  (c.  16)  V.,  Pu3-e.  frz.  Dp.  Meurthe- 
et-3loscJle  Ar.  Briey,  129,  10. 

Pnttenhasen  (sp.  12),  Pattensen,  pr.  RB. 
Uannocer  Kr.  Springe,  (306,  25). 

Puuiniaoa  (c.  13),  corticella  in  ,388, 15. 


(jiiadrauades  (or.),  Grabt,   .S'ehweii  Kl. 

S.  Gallen,  482,  35. 
({uuraiittt    (r..    17),    l^uartinti,    it.    Pror. 

.ihsaiinilriii  lt.  Aequi,  cellii  in  382, 10. 
Qiiurata  (nr.).  i^uarata  Gd.  Areszo    fit. 

I'ror.-llat.,,  castr.   in  0(10,  35. 
Quaiu/.iiiui  (or.),  Corazzana  Gd.  .S'.  .W;i<- 

<ilo     ll.-llat.   in  der  it.  Pror.  Florenz), 

c.  S.  Aii){i'li  do  510,  15. 
(|iiardi»  a.  Ciuardia. 
({iinrtitiu    (or.)    1.,    Corfiiiv    Gd.     Villa 

Cullemandina,  it.  Proe,  .Maata  <•  (.\tr- 

rara   />.   ('(latrlniiovo  di  Garfiignana, 

occl.  .S.  Keguli  .539,  35. 
Quartixiiiiia    (or.)    v.,    (Jatirteaana    Gd. 

Ferrara  (it.  Pror.-llat.:,  3.30,  10. 
Qunternio  (»p.  12),  Quaregnon,  bl.  Prop. 

Jlenneijau  Ar.  .Uon»,  occl.  S.  Quintini 

(492,  :.(.). 
Queiistidi    (c.   12)    I.,    Groaa-    u.    Ktein- 

(^ucnstedl,   pr.  RB.  Magdeburg  LKr. 

Jlalbersladt,  30'^,  30. 
Qiiercnta  (or.)  c.  390,5. 
Querquotu  (c.  12),  ?  Cerqueto  Od.  Fano 

Adriano,  it.  Proe.  u.  D.  Teramo,  cclln 

S.  Marie  in  344,  15. 
Qucstro   (ed.),   S.  Vinceiitius,   S.    Mar- 

tinus  in  373,  10. 
Quidilingaburc,  -burga,  (juidilingoburg, 

(Juidilitigibiirch,     (^uitiliril)urg     (or.), 

(^uiddclinburch     (tr.  13)    1.    ninna^t., 

Quedlinburg,  pr.  RB.  Magdeburg  Kr. 

Aschcrslelien,     47,  30.     52,  10.     ;')4,  20. 

103,  2D.  HO,  30.  570,  1.^1.  35;  altare  dei 

el  S.  Scniatii  570,  id;   abbatissa  vgl. 

Aedel  heida  (bei  Adal-^. 
Quie.sa  (or.),    Quiesa  Gd.    Viareggio,    it. 

Prov.  u.  D.  Liieca,  708,  30.  709,  5. 
Quilliano  (or.),  Quilliano  bei  S.  Giustino 

Gd.  Loro  Ciiifenna,    it.    Pror.    «.    D. 

Arezzo,  006,  35. 
Quillons  (c.  18)  1.  (496,  1). 
Qiiincina  ,s\  Cuuzina. 
QuiiKiue  Milia  (c.   12),    Cinque    Miglia, 

Ebene  in  der  it.  Prov.  Aquila  D.  Sol- 
mona    (vgl.      Rocaicinquemiglia     Gd. 

Castcldi  Sangro  ehemla),  cella  S.  Mario 

de  341,  20. 
Quinta  (or.)  rivus,    Der  Quintbach     Die 

Quint),  l.  Xbb.  der  Mosel  im  pr.  RB. 

u.  LKr.     Trier,    m.   bei   Quint    (Gd. 

Ehrang),  629,  20.  25. 
Quiutinari  (or.)  376,  3«. 
S.  Quiiitini  (sp.  12)  eccl.  a.  Quatemio. 
Quiiito  (or.)  c,   Cinto,    it.  Prov.  Padua 

D.  Este,  390,  in. 

Quinto  (or.)  699,  36. 

(2uinziauoll»  (ed.),  Quinzanello,  it.  Pror. 
II.  D.  Brescia,  373,  5. 

S.  Quirici   (or.)  eccl.,   plebs  s.  Monte- 
falcone,  Nosinna, 

Quirigna   (conc),    Quaregna,    it.   Prov. 

Novara   D.  Biella,   s.    Mainardiu    de 

Quirigna  (bti  Moginhart>. 
S.  Quirini  (or.)  monast.  s.  Tegrense. 

102 


810 


Xamcii  -  Register :    t.i'iiiinuilnlo  —  UegeiiesliuiT. 


Quirqnitiil"   ^^r...    Qiiin|uitulu    (c.   IJi 

.14;{.  3".  015,  so. 
Quitiliiil'urg  ».  Quidiliugnl'uri'. 
(^lu»«  (OT.'  1..  bfi  Mulittn  ili  Quam  Od. 

Baitni  ili  S.  Iliiiliano,  it.  I'ror.  u.  D. 


Baitn 


R. 


Ratiiulo    (1-.   1")    tl,.    /)«•    Kabodeau,  r. 

Slifi.  </«•  Meurthr  im  fr:.  Dp.    l'oiiiirs 

Ar.    S.  lUr,   m.    Ifi   S.     Hlaise    (Gd.  ] 

Mo!/fH»ioutier),  '.iS'i,  ss.  ;t3-i,  f>.   i.'>.        ; 
RaliadiM-iolns    (c.    17).    Pir    Jiariur.    c.  , 

.VA//.  </»■*  Kahodtau  im  frz.  l>i>.  Vo.tffen 

Ar.  S.  Ihr,  m.  bei  Ilarine  (Cid.  Moyen- 

moutirr).  334,  lo. 
Rabiiniis  (sp.  11 1  Breliiepisc.  liriihilmlich 

epi^c.)  t  s.  Mogonlia. 
Rnbiiisiis  (c.  17)  mons  381.  ib. 
R&cann  (or.)  vallis.   t-cllii   S.  Salvatoris 

157,  10. 
Racc«  (i<r.)  mancipiiim  .">50,  35. 
Raoco  (or.^  iiiancipiuiu  56Ü,  i. 
Radnnznovue  »•.  Ratenzgomii. 
Rndasbona,  -poiia  s.  Regenesburc. 
RadbaUl  (or.)  abbas  «.  Uuerthina. 
Radda  lor.)   c,  liadda,    it.  Prot:  h.  D. 

."NiViio,  282,  «5. 
Ratio  (c.   12).    irilst    bei    Gattinara,    it. 

Fror.    Xornra    I).    Vercelli,    ».  Gezo, 

Ingizo.  Kaiualdiis  de  Rade. 

Radebnti«.    Radpoto,    Ratpoto 

ror.),  Ratbridus  (c.  IS). 
Radel>of>»   i-omes   (in   pag.   Chlegeuwe) 

6:l5.  ii. 
Ratbodus    comes    (in    pag.  Lomaeensi) 

4!4.  so. 
Radpotii    comes    (in    pag.    Öliiipestale) 

148,  so. 
Ratpoto  466,  25. 

Rademprandi  (or.)  lacus  343, 36.  615, 20. 
Radc>-,  Radi.'liona,   -pnna,   Rad^spona, 

Rades..  Radi>poDen9is  k.  Regenesburc. 
Radesdoi-f  ».  Ratolfesdurf. 
Radlieriu»  ».  Retharius. 
Radini   itr.  15)  mons  627,  35. 
Radinzguoe  k.  Ratenzgouni. 
Rado    {>]}.  12),   Rato    (i-.  15l   abbas   «. 

Balienberc  (mona.st.  S.  Michaelis). 
Radolfe-sdorf,  -torf,  Radolfosthorff,  Ra- 

dolfdorf  ».  Ratolfesdorf. 
Radnnzgowe  s.  Ratenzgouui. 
Radpoto  K.  Radeboto. 
Raduirii>  de  Canale  «.  Ruodulfiis. 
Raedig  (ot.)  476,  i. 
Ragim-,  Ragin-  s.  Rcgin-, 
Raherei  (c.  16)  c,  Raricourt,    frz.  Dp. 

MeuM  Ar.    l'erdun,  4.3.'l,  20. 
Rnhprehtemiuilare    'or.)    1.,    Hurg   Alt- 

ItnyfirriitrH  bei  Altendorf,  Schweiz  Kt. 

>'-h„i:.  482,  Si. 
Ralilfelda    (ij..   12;    1.,    Rothftldtn,    icb. 

Srhirarz)rald-Kr.  OA.  Xat/fild,  {665.  35). 


Raini-,  Rain-  ,<.  Rcgin-. 
Raitisponensis  episc.  «.  Regenesl>iirc. 
Rania.shuiu  (or.)  monast.,  Ilamthloh,  pr. 

h'li.  Lrinebunj  Kr.    Winsen,  60,  i.  10. 

411.  15.  so. 
Ramesaha    (e.    14)    fl.,    Oer   Milhtbiich, 

I.  ybfl.  der  J>reisam,  Baden  Kr.  Frri- 

biirtf,  •2'IH,  ih. 
Ramnigge  »■.  Kemninge. 
Ranipcrti  (ed.)  res  s.  Vernesisoo. 
Ranasea  (sp.  12)  vallis  (289. 40.  290,  i). 
Rancodalla  (sp.  14),    cccl.  S.  Marie  de 

v716.  10). 
Randesbure   (or.),  Kamxpnii  (Gross-    11. 

Klein-,  br.  UH.  Oberpfulz  HA.  Stadt- 

amhof.  268,  35.  269.  35. 
Rangouue,  Rangovve  (or.)   pagus,   Der 

Itangau  im  br.  Uli.  Mitlelfranken  (u. 

OberfranKen      HA.     Jliiclistaill     a.    d. 

Ai.irh),   um  die  l/annach,  eine»  l.  Xbb. 

der  Aiseh    (l.    zur    Regnitz)    im  HA. 

l'ffenbeini  (m.  bei  fi'indshcim^,  212, 10. 

213,;..  214, 1.3:..  579.  so.  580,  10;  com. : 

Adalhartus  f,  Albvimis,  Riiodbertus. 

Rantesdorf  sive    Ranlc-ihova  (or.)    pr., 

Ranshnfen,  t>berösterreich  Bit.  Brau- 

nau.  695,  5. 
Rapidus  (or.),    Rapidu    (c.  12)    fl..   der 

so.  r.   Venafra  mündende  r.  Shjt.  des 

Volturno,     it.    Proe.    Campoha^o    D. 

Isernia  (vgl.  Man.  Germ.  SS.  7,  582 

Anm.  24)1  •543,  25.  615,  15. 
Rapperenowa  (c.  12)  67,  30. 
Rapraudus  (c.  17)  filius  Oddoni  raan'hi- 

onis  382,  i;  frater:  Viiillielinus. 
Rasenna  (c.  18)  434,  10. 
Rasenna  (or.)  fl.,  Die  Rasennu,  r.  Xbfi. 

der  Secchia,  it.  Fror.  Modena,  609,20. 

Rastalise  (or.)   s.  Lalium  ad   Rastalise. 

Ratbodus  s.  Radeboto. 

B.atenza.  Ratcnna  (or.)  fl..  Die  Regnitz 
und  ihr  (Jiii//flu.'is  Rednitz,  l.  A'A//.  des 
Main  in  Franken,  4,  10.  170,  40. 
206,  20.  208,  30. 

Ratenzgouui,  -gouue,  -gowe  (or.),  -gewi 
(c.  13),  Ratintzgouui,  Radinzguoe  (or.), 
RedenzcgewT  (sp.  11).  Radanzgovue 
(sp.  12),  Ratingowe  (c.  14),  Radonz- 
gowe  (c.  15)  pagus,  coraitatus,  De>- 
Regnitzgaii  in  Franken  (um  die  Reg- 
nitz), 3,  35.  160,  80.  170,  10.  200,  6. 
2itl.  10.  206. 1;..  208,  so.  408,25.  470,. «. 
633,  10.  647,  30.  (674,  3o> ;  com. :  Ad- 
albertus,  Heinricus. 

Ratcspona,  Ratispona,  Ratisbona,  Ratcs- 
ponensis.Ratisponensis«.  Regenesburc. 

Rateresdorf  (sp.  12),  Rittersdorf,  pr.  RB. 
Trier  Kr.  Bitburg,  (638,  so.   643,  1). 

Raterius  (or.)  de  Aliiano  391,  so. 

Rato  s.  Rado. 

Ratolfosdurf  (or.).  Ratoluesdorf  (c.  12), 
Radolfesdorf,  -torf  (sp.  12),  Radolfos- 
thorfr  (c.  15),  Railolldorf  (sp.  13), 
Radesdorf  (cd,)  c  ]ir.  curtilc,  Riil- 
telmlorf.  br.  KB.  Oberfranken  BA. 
Stfißelstein,  425.  6.  30.  426,  6.  468,  25. 
(670,  so.  674,  30.  675,  so). 

Ratpoto  *.  Radeboto. 


Rattisponense  monast.   s.  Regcnesbtirc. 

Raudo  campus  «.  Rodo. 

Rauanioli  (cd.)  366,  so. 

Rnucngcrus  (or.)  abbas  ».  Efdernach, 
MHlniundariuin. 

Raucnnii  (or.),  Ravcnna  (c.  12)  1..  Ka- 
vonnas  (cd.)  civ.,  Rarenna,  it.  Pror.- 
Ilst. .  ;!29.  5.  S5.  330,  35.  331,  6.  10. 
332,  3/..  .333,  15.  3,">.5, 1.  3(i9,35.  54.5, 1. 
.589,15.  591,10.  603, 10.  (00!»,  in).  Ra- 
uenuns  (or.),  Ravcncnsia  (ed.)  eccl. 
354,25.30.  355;  archicpisc.  Petrus  •]• 
.355,  5,  Ariialdus  .'{.H.  S5.  355,  10.  \b(rgl. 
724,  32).  309,  25.  S.  Apollinaria  inonnst. 
in  civ.  cognomiuata  Classis  (S.  Apol- 
linarc  in  Classe  Fuori  Gd.  h'ureiina) 
225.35.  226.25;  abbas  (Uaucniias) 
Bonus  155,  :i5.  225,  35.  S.  Fdiculae 
et  .SS.  Marci,  Marcelliani  cccl.  220,5. 
Raucnne  districtus  3.55.  1;  Raucn- 
nas  territorium  392,35;  Rauenuas 
cxarchntus  544,85;  rgl.  auch  Deci- 
manus  comitatus. 

Ravcnna  (ed.),  (piae  eciam  .Sigeza  voca- 
batur,  soror  Petri,  .Sigczonis  de  Ac- 
cadco  filii  332,  20. 

Raueiinola  (c.  12)  riago.  Die  Rarindota, 
r.  Xh/t.  den  Volturno  in  der  it.  Pror. 
Caiiipobasso  J).  Isernia,  m.  sii.  r.  Rocca 
Rarindola  (Gd.  Montaquila),    340,  »0. 

Raxignano  (or.),  Rosignano  marittimo, 
it.  Prov.  u.  D.  Pisa.  c.  S.  Coniicii  in 
540,  20. 

Raza  (or.)  famula  695,  15. 

Raziolum  (or.)  325,  15. 

Reatc  (c.  14),  Rieti,  D.-Hst.  in  der  it. 
Pror.  Perugia,  545, 30 ;  Reatinus  (c.  1 1) 
comitatus  520,  10. 

Rechinlierishiisun  s.  Reginhereshuson. 

Recho  (c.  10)  693,  40. 

Reda  (or.)  699,  35. 

Reda  (or.)  .•!.  Caput  Reda. 

Redcnzegewi  .v.  Ratenzgouui. 

Rcdialdus  (c.  11)  474,  5. 

Rediborun  (or.),  Heddcber,  pr.  IUI. 
Magdeburg   Kr.    Wernigerode,    241.  1. 

Redingaroht  (c.  12)  1.  (irnhl  statt  lle- 
dingarolit:  Hrttitigcrmle.  Braunschtreig 
Kr.    Wolfenbiittei)  308,  30. 

Rcdo  (or.)  litus  409.  15. 

Regenesburc,  -bürg  (or.),  -burch  (c.  11), 
Reganesbiirch  (c.  12) ;  Rades-,  Rad^s-, 
Rates-,  Radis-,  Ratis-,  Radasbona, 
-pona  (or.);  Rades-.  Rates-,  Ratis-, 
Rattis-  (or.),  Radis-  (sp.  12),  Kaitis- 
(sp.  13)  ponensis  civ..  urbs,  Regen.iburg, 
Hs1.dej<br.  RB. Oberpfalz, H,\'.  20.2.'..so. 
27,35.  29.1.25.  30.  .U,20.  .15.  32,15. 
33,10.  34,10.  3.5,.').  .36,  1.  ,37,5.  00, 1. 
74,  5.  75.  15.  157,  30.  1.58,  25.  159,  10 
180,25.  227,80.  228,26.229,15.2.10,25. 
249,  1.  10.  251,  1.  40.  252,  25.  2.53,  20. 
254,45.  204,30.  265,25.  207.35.  322,  .15. 
.390,20.  .397,5.  399,5.  514.1.  51.".,  10. 
.563, 30.  564,  .10.  565, 35.  577,  S5.  .583, 16. 
(059,  2.5).  696,  10.  697,  10.  Radcs- 
|)oneDsis  cccl.  episc.  (icbehardus 
171,30.  227,20.  426,10.  (664,  15>; 
(HartwicuH  (!82,  5).    S.  Mariae  capel., 


Kaiiicii  -  Kegi»tcr :     K<>){riiliiiriliiH  —  liii-lnTiHilurf. 


^1  1 


quam  uliiii  Vetürom  voualiaiit,  nl)azia 
iiifra  urlieiii  (t>ie  Alte  Kapelle)  20,  ü. 
31,  so.  7.">,  ii).  230,35;  alilias  Tii(;iiii 
2Ö,  »11.  ■il,  ü".  Kailu«|")i>ense  moiinat. 
SJ.  Mariae,  i|U<nl  ilic.  Niilfroiiiiiuuster 
( Fruiieiik-Imter  Sieilermilitster)  32,  \b. 
l-l:i,  30.  5S3,  i..;  alibalissa  (')ta  .'i2,  lO. 
143,  3«.  .W-l,  16.  liattispiineuse  mo- 
iiast.  S.  Mariae  i|U(h1  voc.  Oburoii- 
inuiioster  ( h'ruuenklonlir  tibermil unter) 
2.'>0,  s;>.  fiTT,  :i!> ;  aliliatis^a  Wirpurj^ 
2r>il,  36.  .'>77,  u.'..  >S.  Ufiiiimeraiiiiiii 
eccl.  (Kloster  S.  Kmmeram)  ö(>3,  36. 
.'»04,1.35.  51)5,  6.  36.  ;'>()(),  5.  ()!t7,  3o; 
abbua  KichoHus  iiiVi.  30.  ölil,  i.  30. 
605,  I.  30.  ö(iO,  1,  l'mcliardus  0!I7,  30; 
advoratua  Maroni  1  (ii)7,  30.  S.  Hi'in- 
lucrainiiii  porta  (Imj  in  iler  Si'lhe  den 
Jet^iiieiiastroHuniisilien  Turmes) bl'i,  i». 
ö78,  1.  Aliacliitii-lia  1.  eccl.  (Ia(/  i>i  tier 
Xiihedes  alten  lliitliai(scs)  20, 36.  57K,  1. 
Ratk'.<i>onen3ia(tei-iitMrii]curtesl43,30. 

Regeuuardus  «.  Kegiii-. 

Regia  (C.  14),  Keffifio  nell'  Kmiliu,  it. 
Proe.-Ust.,  .")4.'i,  10.  Regiensis  (or.) 
i'cd.  üüS,  30.  610,1.6;  episc.  Teuzo 
()Ü8, 30 ;  episcopatus  009, 1 ;  (coniitatus) 
009.  15. 

Regiauum  (c.  14)  c.  ?  Rezzanello  Gd. 
iiiroUa  Trebbia,  il.  Fror.  it.  D-  Pia- 
cema,  88,  6. 

Regil  (sp.  11)   prcsbiter  s.   Uuirziburg. 

Regilindeluiseii  (sp.  12).  Relliehausen,  pr. 
HB.  Ilildesheim  Kr.  Einbeck,  (307, 5). 

Regin  (sp.  12),  Rcgiuo  (i>r.)fl..  Der  liegen, 
I.  Xb/I.  der  Donau,  (u.  zwar  (»04, 30. 
speziell  der  eine.  Schwarzer  hegen  ge- 
nannte IJuell/luss  desselben  im  br.  HB. 
Xiederbayern)  00.  30.  (004,  30).  AUuis 
Refjin.  Der  Grosse  liegen  im  br.  HU. 
Siederbayern,  rereinigt  sich  bei  Zwiesel 
mit  dem  Kleinen  Hegen  zum  Schwarzen 
Hegen,  (nicht  der  Wei-ise  liegen!) 
(004,35).  Xiijer  Reprin  fl.,  Der  Kleine 
Hegen  ebenda,  (^uelllluss  des  Schwarzett 
liegen  (nicht  dieser  selbst.').    (004,  3.')'. 

Kegin-,  Regen-,  Ragiii-,  Uasim- , 
Reihin-,  Rein-,  Reyu-,  Rain-, 
Raim*. 

Rainaldus  episc.  s.  Papia. 

Rcginoldus  (or.)  al)bas  s.  Miineleuo. 

Reginolt  (ed.)  milesßaniliergensis  426,15. 

Rainaldus  de  Rade  405,  3i>. 

Rainaldus  (or.)  de  Rosina  007,  10. 

Reginardus  s.  Reginhardus. 

Reginbaldus  (c.  12)  abbas  s.  Lauresham. 

Ragimbaldus,  Rainibaldus  (c.  11)  comes 
585;  nepos:  lohauues. 

Regindegesrode  (c.  14),  wiM  nw.  r. 
Hautheim,  Braunschweig  Kr.  Braun- 
schweig, 152,  36. 

Regine  (or.)  v.  370,  35. 

Regine  nionast.  «.  Papia. 

Raginerus,  Reyuerus,  Rainerius  s.  Rein- 
harius  (bei  Regin->. 

Rcgiufredus  (or.)  epise.  *■.  Pergamum. 

Reginger  (or.)  284,  35. 


Roiiigcre.idorf  (or.),     Wüstung  llengrrs- 

dorf  bei  der  liengrrsmilhle   Gd.   (u.  n. 

r. ;  W'ilnschensuhl,  Sachsen-  W'rimur  Kr. 

Kisentich,  449,  6. 
Regingi>/.t'sliUM)n  (or.),   Itengshaiisen,  pr. 

HB.  Cassrl  Kr.   Hiitenburg,  Ol,  10. 

RuguulmrduH  (b|>.  11)  presbiicr  «.  Uuinsi- 
burg. 

RcginharduH  (c.  15),  Reginardus  (.ip.  12) 
i-ciino9(in  pag.  CuningosHUiidra)  408,36. 
((i74, 3o>. 

Rcinliarius  (9)1.  12),  Raginerus,  Rey- 
iiorus  (c.  18)  comcs  fV,  r.  Ileniugau), 
filiua  Hawi(li:s  eomitissao  492, 6.  <49.">,16. 
490,  5) ;  l'rater :  Lambertiis. 

Rainerius  (or.)  comes  155,  S5. 

Reginliercahuson  (or.),  Recliinlicrishusuu 
(c.  15),  Wüstung  Heinrrsen  nö.  r.  Im- 
menhausen, pr.  HB.  C'assel  Kr.  Hof- 
geismar, 5;}2,  30.  36.  551,  30. 

Rogiiilmsen  (<ir.),  lieinhausen,  br.  HB. 
Oberpfalz  BA.  Stadtamhof,   180,  35. 

Reiuleue.ssun  (sp.  12),  ui>hl  wüst  bei 
Sehlde,pr.  HB.  Ilildesheim  Kr.  Gronau, 
(306,  30). 

Reinlone.shuson,  Reinonhieshuson  (or.), 
Reuolueshu3en,Ri<'noluc3husen(sp.l2), 
Henshawsen,  pr.  HB.  Ilildesheim  Kr. 
DuderstadI,  {306,  35.    .107,  5).   611,  10. 

Regino  s.  Regin. 

Rcginoldus,  Reginolt  s.  Rainaldus  (bei 
Regin-^. 

Reginpreht  (or.)  filius  IMartiiii  Ungariei 
396,35;  fratrcs:  Hereman,  Nazo,  Vue- 
renpuroli,  Vviginan. 

Regiuprecht  (e.  16)  694,  1. 

S.  Reginsuintdis  (or.)   virgp  ».  Loufen. 

Reginzo  (c.  17)  s.  Anzebertus  clericus. 

.S.  Regiilus   (or.),    lieggello,  it.  Prot:  u. 

D.  Florenz,  283, 15. 
.S.  Reguli  (or.)  eccl.  s.  Quarfine. 
Rein-,  Reyn-  s.  Regin-. 
Reinii^gowe   (or.)   pagus.    Der  Hinggau 

im  pr.  HB.  Cassel  Kr.  Euch  wcge,  526, 35 ; 

com. :  Sigifridus. 
S.  Remaclus  (c.  13)  Tungrensiuni  episc. 

t  s.   Leodium. 
Remedius  (conc.)  filius  Giselberti  iudi- 

cis  406,  5.  407,  20. 
Remi  (c.   13),   Heims,  Ar.-Hst.  im  frz. 

Dp.  Marne,   18,  30 ;  archiepisc.  Adal- 

bero  t  G28,  16.  S.  Remigius,   .S.  Re- 

migii  monachi  (in  suburbio)   18,30.36. 
S.Remigii(tr.  15)  inons,  Pouru-S.Hemy, 

frz.  Dp.  Ardennes  Ar.  Sedan,  627,  so. 

S.    Reiuigii    (c.    13)    eccl.,    monachi   s. 

Remi,  Virdunensis  eccl. 
S.  Remigius  (c.  18)  Francorum  doctor 

18,  .10. 
Remigius  (c.  18)  «.  Domini  Remigii  v. 
Remninge  (or.),  Ramnigge  (sp.  12)  v., 

Hemlingen,  Braunschweig  Kr.  Wolfen- 

hütlel,  (:W0,  30).  011,  5. 
Rendenaria  maiores  (or.)  nions  ä43,  S6. 

615, 15. 


K'ii.i  (c.    12)   II.,    her  Ueno  in  der  Ho- 

miigna,  zum  Adrialischrn  Mnr,  i't',,  10. 
Kenuluualiuüeu    «.    Keinlonesliiiiion   [liei 

ICugiii-). 
Rcnun   (or.),    Rhenus    (r-.    12),    Urcnua, 

Hrvnus  (c.  10).  Der  Hhein,  1,  15.  KM),  »6. 

101,  i.  202,  1,1.  30.  409,  16.  30.  <05ö,s«). 

—    Vgl.  Rinet'gouuue. 
Ronxiclio  (ed.)  scrvien«  Fuldensi»  420,  |5. 
>S.  RuHtitutuo  (or.)  rella  «.  Ton|uino. 
Rcituchulo,  Reiitunculii  {«\t.  14),  Histon- 
]       chiv    Gd.     Castiglionr    Kiorentino,    it. 

Prot.  u.  D.   Ärezzo,  ei-cl.  .S.  Andrei; 

de  <710, 16) ;  eccl.  8.  Martini  de  '710, 16). 
Rotharius,    Radhcriu»    (or.)     Kothnrius 

(c.  15)  episc.  «.  Paterebrunnu. 
Rethuu  11.  Rhctbun. 
Rt^tsiz  inferior    (or.)  1.,    WmigrBts  Gd. 

I'enting,  br.  HU.  Oberpfah  BA.  Xeuit- 

hurg  rorm    Wald,  4(i7,  15. 
Reull'us  (c.  12)  de  Mortara  4o0,  1. 
Rciionlino  (c.  12),  Hopintino    Gd.  Tru- 

mrllo,    it.  Prof.    Pavia     D.    Mortara, 

405,  36. 
Reueri  (c.  11)  inHula,  «"/i^ma/ii/e  Po-Insel 

/tfi  Hevere  (D.-Ilal.   in    der   it.    Prov. 

Manlua),  587,  16. 
Rhecia  «.  Riezzin. 
Rhenus  s.  Renus. 
Rhethun  (or.),   Rethuu  (sp.  12),  Hheden, 

pr.     HB.     Ilildesheim    Kr.     Gronau, 

(306,  3..).  611,  10. 
Riale  (or.)  1.  et  v.  .">90,  10. 
Ribaldus  «.  bei  Ricbaldus. 
Ribuariensis  (c.  14)  l'agus.  Das  liipuaricr- 

Land    am    Hhein,     pr.  HB.   Köln  u. 

Coblenz,  117,  35. 
Ribzi  (or.),    licipisch,   pr.    HB.    u.    Kr. 

Merseburg,  288,  20. 

RIc-,  Rik-,  Rieh-,  Rihcli-,  Kih-,  Ri-. 

Richardus  (or.),  Rihchardus  (c.  14)  ab- 

ba.s  s.  Amerbach,  Fulda,  Virdunensis 

eccl. 
Richardus  (conc),  Ricardus(c.  12)  405,  so. 

406,10.  408;  uxor:  L'ualderada. 
Ribaldus  (c.  12)  de  Suno  44)6,  S6. 
Ribaldus  (c.  12)  de üico  Ualegari  91.  so; 

filii:     Antonius,     Antus,    Rurningus, 

.Suppo,  Teidaldus. 
Ricbaldesgebutle  (c.  14),  ?  Bütgesbüttel, 

pr.HB.  Düneburg  Kr.  Gif  hörn.  1.52,35. 
Richbertus   (facs.)   prepoeitus  «.   Heili- 

gonstat. 
Richpertus  (or.)  comes  (in  pag.  Hardego) 

55,  16. 
Ricbertus    (c.    12),    Rihbertus    (c.    15) 

comes   (in   pag.  Xidehgouue)   3*22,  i. 

459,  10. 
Rihpreht  (c.  16)  693,  40. 
Rihedagus  (ed.)  abbas  s.  Luniburc. 

Riherisdorf  (or.),  Richeresdorf  (i'onc.) 
V.,  Reichersdorf  Gd.  Waltrrsdorf.  br. 
HB.  Nietlerhayern  BA.  Deggeiulorf, 
114,  S5.  115.  so. 

102* 


812 


Noineu  -  Kcgistor :    Rii-herisdorf —  Roderadus. 


Richi'risdorf  (or.)  v..    IMchergdorf,    br. 
HB.  Xietirrbai/rm  HA. Landau,  278,  so.  j 
Riiherus  (c.  lö)  433,  i. 
Richerus  (c.  18)  434,  i. 
l{i,lunis  (c.  16)  435,  5. 

KuiLT^rossiicida  (or.),  Ifff  Ri'ck-ei-gifrunti 

sir.  Obtr- h'itii:ftil>ach  u.  J-'all,vn>lrfäi»), 

A*.    J'ror.    Starkfiiburg    Kr.    Krliach, 

•2.S">,  1. 
RiohiMa  (c.  13)  comitissa   (p.  Canossa) 

447.».  30.  44,"^,  1.5.  —   I'y/- R'*-'"^''''''- 
Kikilla)iusun  (o.  15)  .Vtl,  so. 
Riohinimuh  (c.  12)  v.,  IMchenliach,   hs. 

Pror.     Starktnbtirg     Kr.     Brmheim, 

281.  M. 
Ri.-lo  (cd.)  373,  5. 
Richmundus  (or.)  comes  (in  pag.  Logi- 

naliil  506,  ». 

Ricoldimhuson  (c.  15),  Rtcklinghausen, 
Kr.-Ilsl.  im  pr.  Uli.  Miinxifr.  470,80. 

Richolfus  (or.)  episo.  «.  Tergostineusis 
episc. 

Riclirilfiis  (nr.)  ab)>as  *.  Regcnesburc  (S. 
Heininieranimi  ecd.). 

Riculfus  (or.)  presbiter  s.  Ferraria. 
Richpertus,  Rihpreht  s.  bei  Richbertus. 
Rihtilinga  (or.)  1.,    M'ßslung  Richtungen 

in  Baden  Kr.  Freiburg,  4^2,  so. 
Riciivara    (c.    18)    duetrix   (Richilde  v. 

Lothringen  ?}  433,  20. 

Ridcboch  (or.)  (1.,  Die  Rippach.  r.Xb/l. 

der  Saale  im  pr.  RB.  Memelnirg  Kr. 

Weissenf  eis     u.    Merseburg ,      »i.    bei 

Dehlil:  a.  d.  Saale,  82,  30. 
Rieden  (or.)  v.,    Rieden  Od.  See?uiusen, 

hr.    RB.    Oberbayern    BA.     Weilheim, 

249,  so. 
Rieden  (sp.  12)  1.,  Riedheim,  Baden  Kr. 

Konstant  [Amt  EngenJ,  (655,  35). 
Riegel  (or.),  Ryegol  (c.  15)  c.,    Riegel, 

Baden  Kr.  Freilnirg,    98,1.5.  482.  so. 
Rien   (or.),    Gatt    in  der  il.  Pror.  Anl- 

irerpen.  41,  35. 
Rienolueshusen   s.  Reinloneshuson   (bei 

Regin-). 
Riezzin  (^or.),  Rbecia  (sp.  12)  pagtis,  Der 

Riesgau  in  Schwaben,   n.  der  Donau, 

185,10.  460,  8o;  com.:  Sigehardus. 

Rigala  (or.),    Rila    fc.   12)  1.,    Reil,  pr. 

RB.  Trier  Kr.  WiUlich,  213,  35.  214,5; 

familia   de   (657,  lo);    decimacio   de, 

eccl.  de  (657, 15>. 
Riirildi  (c.  16)  c.,  Rignriurourl,  fr:.  Dp. 

Meuse  Ar.  Bar-le-Duc,  434,  i. 
Bigio  (c.  17)  pratum  380,  so. 
Rigizo  (f.  11)  episc.  ».  Feltreiü-is  episc. 
Rigizo  (conc),  Rigozo  (c.  12)  de  Arbori 

405,  35.  406,  5. 
Rigo  (or.)  590,  35. 
Rigo  piano  s.  Riuus  planu.s. 
Rih-,  Rihoh-  «.  Rio-. 
Rila  M.  Rigala. 
Rilint  (or.)  domna  187,  m. 


Rinii  (c.  in   c.,  Rehme,  pr.  RB.  u.  Kr. 

Minden,  310,  lo. 
Rinalia    (or.  i,    Rhino ,    pr.    RB.    Cassel 

Kr.  Ilünfeld,  lil,  i5. 
Rincka    (or.)    1.,   wüst   w.   v.   MSllheim, 

Baden  Kr.  Lürrach,  98,  35. 
Riiidiilin  (or.\  .*'  Rnnsbach,  pr,  RB.  Cassel 

Kr.  Hers  fehl,  fil,  i5. 
Rindunt   (c.   14),   Rühme,  Braunschweig 

Kr.  Braunschweig,  1,V2,  35. 
Riuei-goimiie    (or.),    Der    Rheingau    in 

Hessen,  r.  am  Rhein  (»•.  Renus),  1,  »ft; 

com. :   Geniugiis.   Riniggowo,  Rinib- 

go\vi(or.)suin'riorpagusi3,  ui.  317,  35; 

com. :  Adclbertus. 
Ringc'lheim  (i\  16)    I.,    Ringelheim,   pr. 

RH.  IliUlenheim  Kr.  Goslar,   569,  so; 

«Itare    SS.  Alidoii  et  Sennes  ,5(i9,  so. 
Riiiowa  (or.)  monast.,  Rhcinaii,  .'^chini; 

Kl.  Zürich,  6.'{5,  so;    abbus   Burihar- 

dus  635,  so. 
Rio  (.-.  14),  Rio  neir  Elba,  it.  Fror.  Li- 

rorno  D.  Portoferraio,   c.  de,  cum  S, 

Marie  oaiiel.  .'{.'i8,  5. 
Rioli  (sp.  11)  364,  s5. 
Ripa  mala  (or.)  castel.  ,593,  so.  615,  35; 

monast. ,    eccl.    S.    Benedicti    592, 6. 

.593,  s5.  615,35.   Vgl.  Guardia. 
Ripandus  (c.  11)  584,  16. 
Riparia(or),  Rivaria  (ed.),  ?  Rirara  Gd. 

S.  Feiice  siil  Panaro,  it.  Pror.  Modena 

D.  Miramlola,  373,  10.  512,  40. 
Ripa  Rundinaria  (or.),    Rondinara  Gd. 

Scandiano,  it.  Pror.  u.  D.  Reggio  nelV 

Emilia,  009,  30. 
Ripa  ursa  (or.)  615,  35;  castel.  de  592,  i. 

593,  S5. 
Ripesbolt  (or.)  monn.st.,   Reepsholl,  pr. 

RB.  Aurich  Kr.    Wittmund,  60,  1.  10. 

411.  15.  3(1. 

Rijiidiniano  (c.  15)  588,  35. 

Risliorg(or.),  lierfikeltc  in  Braunschweig, 
Kr.  u.  sw.  r.  Gandcrsheim,  299,  so. 

Riscah  (or.)  v.,  Reischach,  br.  RB.  Ober- 
bayem  BA.  AUötting,  277,  26. 

Rischone  (sp.  13)  pr.  (681,  lo). 

Ristedc  s.  Rizzesstat. 

Ristilibnch  (or.)  1.,  Rüsselbach  (Ober-, 
Mittel-  H.  I'nter-),  hr.  RB.  Ober  franken 
BA.   Forchheim,  271,20. 

Rittiga,  Rittcga,  Hratigan  (or.)  pag^ns, 
Gau  im  pr.  RB.  IliUlesheim,  um  Sort- 
heim, 299,  so.  416,1.536,30;  com.: 
Bernliardiis,  Vto. 

Rivli  (or.)  0.,  Runson  (Rallen),  bl.  Prov. 
Limburg  Ar.   Tongern,  485,  30. 

Riutin  (or.)  1.,  Rüli,  Schweiz  Kt.  Zürich 
(B.  Ilinwil),  482,35. 

Riutin  (or.)  I.,  Rüti  Gd.  Tuggen,  Schweiz 
Kt.  Schwic,  482,  3n. 

Riutin  (or.),  Reute  Gd.  Thaldorf,  wb. 
Doniiu-Kr.  OA.  Udreiisburg,  482,  37. 
—    Vgl.  Rnitte,  Riithtin. 

Riuanacha,  liiiienacha  (sp.  12)  1.,  Rübe- 
nach, pr.  RB.  u.  LKr.  Cohlenz,  (638,30. 
643,  1). 


Riuaria   (c.  17),  Rirarii,  it.  Pror.  u.  D. 

Turin,  380,  S5. 
Rivaria  »•.  Ripai-ia. 
Ri Variola  (c.  13),  c.  in  388, 16. 

R  i  u  o ,  R  i  V  o ,  l{  i  11  u  m  ,  R  i  u  u  .s ,  R  i  - 

vus. 
Riuoaltenses  (c.  14)  tiues  ».  Venetia. 
Riuo  cnuo  (sp.  14),  eccl.  S.  Paterniani 

in  (716,  15). 
Riuoceruimim,    Riuiim  cervinum  (or.), 

Rio  Cerrino    Gd.   Bosco  Marengo,    it. 

Pror.  u.  D.  Alessandria,  330,  sft.  699, 85. 
Riuole    (e.   17),    Rivoli,    it.  Pror.   u,  D. 

Turin,  381,  in. 
Riuo  Odoli  (or.),  c.  in  35S,  sn. 
Riuus    jilanus  (or.),    Rivo    ])lami,    Rigo 

lilano  (c.  12)  591,35.  ,593,20.  61.'i,  so. 
RiuoSclaui  (c.  12),  Fonlechiari (SchiatiJ, 

it.  Pror.  Casertii  D.  Sora,  (680,  15). 
Riuus  sioi-us    (or.),    Riuo  sicco    (c.  12), 

Der  Rio  Sccco,  r.  Xbfl.   der    Vandra 

(l.   zum  Gurigliano),    it.  Pror.   u.  D. 

Caserta,    m.  n.  v.  Rocca  d'  Evandro, 

343,  so.  615,  111. 
Rivus  uiuus  (or.)  615,  10. 

Riuualdi  (c.  18),  Rieral  Gd.  M.-nil-la- 

Horgne,  frz.  Dp.  Meuse  Ar.  Commcrcij, 

4.33,  so. 
Riwinus    (or.)  comes  (in  pag.  Durihin) 

175,  30. 
Rizzesstat    (or.),   Ristcde    (c.  13)    1.  v., 

Ricstedt,  pr.  RB.  Merseburg  Kr.  San- 
gerhausen, 308,  30.  416,  S5. 
Robertus  s.  Ruodbertus. 
Rocca  (or:),  .''  Rocca  liorromeo  Gd.An- 

gera,  it.  Prov.Como  D.  r«rfse,  369,40. 

376, 10, 
Rocca  c.  720,  25. 
Rooka  (or.)  de  Senzano,   Wüstung  Roc- 

chctla  di  Senzano   hei  Ruilicofani,   il. 

Pror.  Siena  D.  Monlepulciuno,  157,5. 
Roccaforte  (c.   17),  Rocca  forte  Mottdovi, 

it.  Pror.  Cuneo  D.  Mondori,  381, 10. 
Rochutini  (or.)  urbs,    Reuden,   pr.  RB. 

Merseburg  Kr.    Wittenberg,  111,  35. 
Roco  ((.  Rozo  de  Scaramanno  (bei  Ruozi). 
Roda  (sp.  12),  Röda  (c  15),  Rödgen,hs. 

Pror.  Oherhessen  Kr.  Gicssen,  408, 26. 

(674,  30). 
Rodano  (or.),  /><■)■  Uodano,  r.  Xbb.  des 

Crostolo  (r.  zum   Po),  it.  Pror.  v.  D. 

Reggio  nrW  /v'hkV/«,  castel.  de  6ü9,«5. 
Rodbertus  ».  Ruodbertus. 
Rode  (c.  12),  c.  de  colle  de  .594,  40. 
Rodebeim    (or.)    c,    Rodltrim,    br.   RB. 

Mitlelfranl-en  BA.  l'/fenheim,  i^O,»». 

468,2.'..  (67(1,  :io.  074,  30). 
Rodencsicuu    (or.),    Gro.is-    u.    Klein- 

Rodrnslrhen,  pr.  RB.   Miigdehurg  Kr. 

Wolmirstetit  l/czw.    I( '«Hc/cAcn,  130,  0. 
Rodenniannun  (or.).  Roibemann,  pr.  RB. 

CuHsd   Kr.    Fulda,    291,30.    —    Vgl. 

Roteniiiannnn. 
Roderadus,  Rodericus  s.  Ruod-. 


Nniiu'ii  -  Hcginf i-r  :    KuilfUiiiirii  —  Hiul-. 


813 


S.  Rodeuuiira(s|).  12),  Itoilowaru  (c.  \H), 

f  Ä.  Jlii/J'ine,  et.  li.  IjOthrinyeii  i^Kr. 

Met:,  71,  su.  (73,  5). 
Rodgeriis,   Kodgvrius  a.  Riiod-. 
Rodo  (or.),  Raudo  (c.  !•_')  campus,  Hhd, 

it.  l'rof.  Muilaml  I>.  Vallurute,  9»,  i&. 

9->,  1. 
Rodolosi  (sp.  12)  a.  Bucca  Rodolosi. 
Rodulfiis,  Rodolfiis  s.  Kii<idulfu8. 
Rodum  (c.   17),    Umidi,  it.   l'rov.  Cuneo 

D.  Alliii,  381,  io. 
Rolcnu  (or.),  c.  du  540,  ä6. 
Roffiano  (sp.  l-l)    iiiontc,   ecd.  S.  Ste- 

phani  de  <716,  3u>. 
S.  Roflfini  occl.  ».  S.  Rufini  oecl. 
Rugata  (f.  11)  coiiiux  Octnuiani  351,30. 

520,  in. 
Rogerus,  Rngerius  s.   Ruod-. 
Roggiiigiin    (or.)    1.,    Uogying,   br.   Uli. 

Obcrpfal:  liA.  liegensbtirg,  32,  lo. 
Roi^o  a.  bei  Ruozi. 
Rolinda  (or.)  abbatissa  a.  Brixia. 
Rollieis  (c.  18),   Holy,  bl.  Proc.  Ntiniiir 

Ar.  Fhilipperiüe,  (495,  20). 

Roma  (or.)  urbs,  Romaiia  (or.)  civ.,  ßom, 

171,10.  3.f5,2ö.  337,15.  .339,5.  342,20. 

345, 30.  352, 5.  354, 10.  544, 30.  (687, 15). 

718,  Äi.   RonianH   ecd.,   basilica   SS. 

Petri,  Pauli  70,ä5.  171, 10.  20.  486,35. 

487,  t.  35.  488,  I.  5.  48»,  i.  10.  513,  15. 

544, 30.  545.  546 ;  sedes  78, 6.  472, 3&. 

547, 15.  598, 35.  599, 35.  (G61, 10.  686, 35. 

687,30) ;  curia  (6.J2, 3ii>  ;domus  (673,35); 

auctoritas    171,  10.    172,  äo.     173,  25. 

174,25.  175,25.  176,25.  177,25.  178,30. 

180,  5.  181,  25.  18-2.  25.  184,  1.  185,1. 

186,10.  187,10.  188,15.189,20.190,20. 

191,20.  192,20.  193.20.  194,15.  195,15. 

196,20.  197,20.  198,30.  199,30.215,25. 

234, 20.  235,  15.  236, 15.  237, 20.  2;39, 10. 

244,35.  270, 15.  271, 10;  pi)tentia256,20. 

257,15.    Ronianus  pontifex,   S.  Petri 

vicarius  171, 1».  486,  10.  488,5.  480,  .5. 

(687, 40.   688,  5) ;    Romani    pontifices 

368, 1,  ».  Adrianus,  Anaatasius,  Bene- 

dictus,  Eugenius,  lohannes,  Leo,  Za- 

charias;  bibliothecariiis  s.  Leo  episc. 

Romani  546,  30;  Romani  populi  nobi- 

litas  546,25.  Ronianuni  rcgnum  (673,30); 

imperium  (667,  10.  668, 5.  687.  688, 5. 

717, 35>.  Romanoruin  rcx  in  Protokoll 

u.  Signunizeile:  201,5.  (246,20.  667,35); 

impcrator  i)i  Protokoll  11.  Signuinzeile  : 

(305, 3.n).  335,1  —652, 10  (c?sar  508,30). 

(653, 40.654, 30.  664, 5.  665.  20.  666, 35. 

670,25.  671,10.  673.5.  674, 20. 67.'),  1.25. 

676,  5.  677.  1.  678,  1.  679, 20.  680, 15. 

681, 20.  682, 5.  683. 25.  684, 1. 15.  686, 35. 

687,15.   688,15.35.    689,10).    715, 15. 

719,20.  720, 15, 1«  der  Datierung :  510, 5. 

528,  lo.  529,35.  530,25.  5.32, 10.  ,533,5. 

567,  5.  568,5.35.  583,30.  604,20.(686,45. 

688,20);  iniperatores  627,  20;  impera- 

tores  et  reges,  imperatrices  (juoque  et 

reginae    631, 35 ;    principes   (662.  so). 

Romanus  oibis  \ßSl,  20). 
S.  Romani  (or.)  capel.,  eccl.,  episcopatus 

».  Papia,  Merseburc. 
Romania  (or.),  Die  Uomagna,  556,  25. 


Ronianianuin  (c  12)  •'.,  Ilomagnano 
Seaia,  it.  l'rov  u.  D.  Nortira,  l.^O,  1. 
383,  25. 

Runianianum  (c.  13)  ciLstcl.,  Uotnmjnanu 
Od.  (irej:zana,  it.  Proe.  u.  I).  Verona, 
uuin  fncticiis  S.  Zeminis  :i88, 6. 

Roniarngia  (f.   17)  prata   ;{K0,  «6. 

Roinclinoum  (tr.  14)  v.,  Uemilly - aur- 
Meiiae,  fr:.  Dp.  .[rdennea  .ir.  Sedan, 
627,  30. 

Ronu'Iiuno  (c.   12),  i\  de  594,  10. 

Romuroyum,  Romcroya.s  (c.  18)  v.,  Ho- 
merre,  W.  J'ror.  Xtnnur  Ar.  Philippe- 
rille. (495,  20). 

Romualdus  (c.  1,5)  moiiafhus  et  lioro- 
mita  a.  Bil'urco. 

Roni^aiio,  Ron^ani  (sp  14)  ua-str.,  Iton- 
zano  Od.  Corlona,  it.  I'ror.  u.  I>.  Arezzo, 
cum  cccl.  .S.  Blaxii  (715,30);  a.  (ii- 
gucUo,  tirilVo.  Urso  de  Ron(jaii<i. 

Rongoi  (c.  16)  v.,  lieynri'ille,  frz.  Dp. 
Meuse  Ar.  MontmMy,  435,  5. 

Ronzo  (sp.  13)  advocatus  a.  Tridontum. 

Rooif  (c.  12)  284,  35. 

Roosdorftbiiomarca  (or.).  Die  Mark-  von 
Possdorf  (Sacltaen-.Meininycn  Kr.  Mei- 
ningen), 449, 1. 

Roralia  (or.),  Der  Ilolir/>acli,  r.  \bb.  der 
Zorn  (s.  Soriia>  im  el.  B.  Unterelaasa, 
m.  bei  llochfelden,  469, 15.  20. 

Rore  (or.),  Rohr  (mit  Kloster  Rohr),  pr. 
RD.  Erfurt  Kr.  Schleusingen,  61,  25. 

Rornang  (sii.  12)  villula,  Riihntany  (Jd. 
Liqqeringen,  Baden  Kr.  Konstanz, 
(679,  25). 

Rosasco  (c.  17),  Rosasco,  it.  Prov.  Paria 
D.  Mortara,  382,  5. 

Roselas  (tr.  15)  v.,  Rozerieulles,  el.  B. 
Lothringen  LKr.  Metz,  628,  10. 

Roselles  (c.  12),  fVüatuny  Roselle,  it. 
Pror.  H.  D.  (u.  7  km.  nnii.  r.)  Groa- 
seto,  545,  10.  Rosolensis  (or.)  comita- 
tu3  541, 1. 

Rosentc  (or.)  616,5. 

,S.  Roseo  (c.  12)  .<.  Sessa. 

Rosina  (or.) ,  Raaaina  Od.  Castel  Foco- 
ynano,  it.  Pror.  u.  D.  Arezzo,  s.  Rai- 
naldus  de  Rosina. 

Rosolensis  comitatus  .s'.  Roselles. 

Rossni  (or.),  Riiisen,  pr.  RB.  u.  Kr. 
Merseburg,  288,  20. 

Rota  (sp.  14),  Rota  Gd.  Cortona,  it.  Pror. 
u.  D.  Arezzo,  v.  de  (717,  5). 

Rota  (tr.  14),  Die  Roth,  r.  A'W.  der 
Sechla  (r.  zur  .lagst)  im  wb.  Jagat- 
Kr.  OA.  Ellirangen,  646,  30. 

Rota  (tr.  14),  Die  Rothach,  r.  Xb/t.  der 
li'örnitz  im  wh.  Jagst  -  Kr.  u.  im  br. 
RB.  Mittelfranl.en.   646,  30.  35. 

Rota  cardosa  (or.)  s.  Burgoricho. 

Rotala  (sp.  11)  fl..  Die  RodI,  I.  Xbfl.  der 
Donau  in  Oberöaterreich,  254,  25.  30. 

Rotanbiki  (or.)  299, 15. 
Rotano  (c.  14)  353,  15. 
Rotbertus  s.  Ruodbertus. 


Rötcgu  |<ir.)  V.,  Roilini/.  IIA.- Hat.  im 
br.   RH.  Oberpfalz,  0«,  *.. 

R<.t<'la  (tr.  16),  /«/«■/.  Ar.llat.  im  frz. 
Dp.  Ardenne»,  (128,  1,1. 

Rutoniluoli  (or.)  riipiii,  Der  tlmai^e  Rote 
Stein  im  schir.  Kl.  Schiriz,  um  r.  Ufer 
der  SihI,  tliraa  nltrrhalh  der  .Mündung 
der  Alp,  .'(08,  1. 

Kotoniiiaiiliun  (i-,  l.tA  r*  Der  Rrulberg 
n.  r.  .^ihnrnireisHarh  (br.  RH.  .Mitlel- 
f ranken  B.i.  Seualndt  11.  il.  Aiach), 
auf  der  ttrenze  narh  Ohrrfriinkrn  B.i. 
llüehatiidt  a.  d.  Aiaeh.  rielleichl  auch 
der  lldlhenliery  air.  r.  l'hlfrlil  (H.t. 
Xru.itadI  II.  d.  A.),  arhirerlirb  Rulh- 
mannaireiler( M ittel franken  ll.i.Sihtin- 
felili,  6.(3,5.  Vyl.   Rodcnmaiinun. 

Rotciisoleu  (c.  12).  ?  Xiederung  in  Sach- 
arn- Weimar  Kr.  Eiaenach,  ö.  e.  Fem- 
lireiten  haeh ,  (4 1 4 ,  50) . 

Rnigerus  «.   Ruod-. 

Rötgüuuc  a.  Rottgiiuui. 

Rotlialmingahusun  (c.  15)551,30.  .5.52,  i; 
nach  Landau  W'ilate  Orlachaften  = 
Ri')tl)fehtc.shusiiii. 

I{i)tliarduM   .s.   liuml-. 

Rotharius  a.  Rctharius. 

Hothe  (or.),  wüst  in  Braunaehireig  Kr. 
Ilolzminden,  ad.  dea  Vogler,  HO,  «0. 
465,  1. 

Riithiereslmsun    (c.    15)    uilat    beim    ht. 

Röddenhof  Gd.  Hofgeiamar  (Kr.-lfat. 

im  pr.  RB.  Caaael),  551,  30. 
Rotliolueslmsen  (sp.  12),    .*"  Albeahauaen 

Gd.   Reinhausen,  pr.  RB.  Ilildeaheim 
!      LKr.  Göttingrn,  (306,  30). 
I  Rothuuardostliorp  (or.)  1.,  Rohratorf,  pr. 

RB.  Lüneburg  Kr.   Clzen,  132,  «6. 
Rotlizi  (or.),  Rochlitz,  All.-hht.    in  der 

sächa.  KU.  Leipzig,  (nach  Kurze  iciMJ 

288,20. 
Rotta  (c    18),  Rotta  a  quarto  Gd.  Ca- 

pannori,  it.  Pror.  u.  D.  Lucca,  708, 25. 

709,  5. 
Rottena  (or.)  fl  ,  Die  Rotte,  r.  Nb/I.  der 

FranzOsiachen    \ietl   im    el.  B.  Loth- 

rinqen,     in.     unterh.     r.   Baudrecourt 

483, 35. 
Rottgouui,  Rötgouue  (or.)   pagus.   Der 

Rottgau  um  die  Rott  (l.  Xbfl.  dea  Inn 

in    Bayern),    164.25.    277,25;    com.: 

Cliadalhohus,   Ueroldus. 
Rötuiiila  (or.)  1.,    Rothireil,    Baden  Kr. 

Freibury,  482, 30. 

Röda  .1.  Roda. 

Rovdalbortus,  Rödbertus,  Rödpertas, 
RCitbrehtcsbuson  a.   Rund-. 

Römanncswcngi  (or.)].,  Wang  Od.  Iberg, 
Schweiz  Kt.  Schwiz,  '*)!.  35. 

Rouaglo  (or.)  376,  30. 

Rozano  (or.),  Cozzano  Od.  VoUerra  (D.- 
Ilat.  in  der  il.  Prov.  Piaa),  c.  medietas 
in  358,  20. 

R0/.0  a.  bei  Ruozi. 

Rubraut  (c.   12)  de  Rila  (657,  ir.). 

Ruckersweyler  a.  Ruotgeresvuilere. 

Rud-  s.  Ruod-. 


Sl-I 


Naiiien  -  Kogister:    Ruezolin  —  Saligestut. 


Rue^eliu  (c.  12)  servus S.  Mniiiie  Aquis- 

graiii     1(51?,  lo". 
S.  Kuliiii  abbiitia  5S7,  16. 
S.  Hufiiii  (or.)  Cfcl.  '»aS,  S6. 
S.  Ki.ffini   (sp.    14)  eoel.   «.    Oi-lUs.   — 

Vffl.  S.  Kodüutmra. 
Ruhunlcuim  (c.  16),  i'  Koffijmhau^n,  tl. 

H.  t>bfr(hi<i.is    Kr.    itfbireiUr,    101,  h. 
Huitt«.>    (tir.)    c,     Votfliireiilh.    br.    HB. 

ObrrbayerH    It.i.    Koxfnhrim,    5(i3,  36. 

—    Vgl.  Riiiliii.  Kutlitiu. 
Ruubudi  (or.)  1.,  i*  Kirchenreinbach,  br. 

Uli.  Oltr/tfah  HA.  SuhUieh.  237.  3«. 
Runo:iliu  U-.  1.')),    UoHcatilia    (id.    Mor- 

tu;«,  it.  l'roi:  «.  1>.  /'iVirfH^u,  S7,3ä. 
RvuJiiuiiriuiii     (i>r.),     liumlinerio     Oil. 

Hrcivia,  it.  I'ror.  ii.  I>.  Conw,  32.'>.  i. 
Kuudinuria  (or.)  «.  Ripa  Rundiimri». 
Runitu  (or.)  379.  n'. 

Rnod-,  Kvod-,  Kiid-.  H»d-.  Ruot-, 
Riit-.  Knop-,  Kilo-,  Uovd-,  Kod-. 
Höt-,  Rud  .    tili  ,    Kod-.    Kot-.    Ko  . 

Kiivdaltierlus  ^nr.)  (iü.  3.>. 

Ruodardus  »■.  bei  Ruodh-. 

S.  Rviidlierti,  Rodlierti  (or.)  eccl.  »■. 
Salzliurg. 

Rui'ppertus  (or.)  episc.  s.  Spira. 

Ruodbertus  (or.)  comes  liu  pag.  Ran- 
gouuc)  215,  so. 

Ruud-,  Ruot-,  Rodpertus,  Rodl)ertus, 
Riioppi;rtu>,  Kuiitbehrtus  (or.),  Ru- 
pertus  (c.  lö)  comes  i  in  pag.  Tuonoc- 
(fouve)  20.  2;..  30,  so.  07,  3«.  14:J,  so. 
173, 3(i.  227,  \b.  230, 25.  248, 30.  2.^,  aö. 
553,  ib.  ,^7s,  b. 

Ri)dbertu3  ic.  11)  notarius  584,  15. 

Rotbertiis  (sp.  12),  Robertos  (c.  17) 
380.  15.  (530,  30:  frafres:  Gottofredus, 
Xitardusrnonacbi,W'illelniu8abb.Fruc- 
tiiariae;  pater«.  Robertos  de  Uulpiano. 

Riitpreht  (c.  Iß)  6i)3,  30.  35. 

Ruolj.relit  (c  10)  693,  lo. 

Ruoprcht  (c.  10)  693,  40. 

Robertos  (c.  12)  de  Carisi  406,  5. 

Roliertus  ic.  18)   de   Thicucs   (495,  20). 

Robertus  (conc).  Rotbertus  (c.  17)  de 
Uulpiano,  vir  uobilissiinus  ^  381,5; 
407,1.10,  filius:  Willehuus  abb.  Fruc- 
tuariac  eiusque  fratc8  (s.  oben  Rot- 
bertus). 

Rotbrehlcshiison  (or),  in?«/  bei  Vaa/cc, 
pr.  KB.  Ciixeelh'r.  Uofyeismar,  532,  .to; 
rf/l,  Rotlialmiugabusun. 

Roderadus  (c.  12)  406,  15. 

Roderadus  Ic.  12)  filius  Ilaiii  4o6,  20. 

Roderadus  (omc.)  de  Uliaco  405,  25. 
407,  4. 

RrMlericns  (or.)  abbas  ».  Noceati. 

RTderic  (0.  12)  lituB  409,  15. 

Ruot-  •■   (»I».  12),  Itiickcrswi-y- 

1er  1   (cd.)   V.,   Ileiliijen:ell, 

Baii.  n  i\ ; ,  <  i/ffttburff,  445, 15.  (20. 25). 
440,  1 ;  cella  S.  öeorgii  (445,  2&>. 

Rotgcnu  (c.  16)  434,  &. 


Rodgerus,  Rodgorius  (0. 13)  filius  Gond- 
faldac  005,  30.  606,  6. 

Rogerus  (cooc.),  Ügerius  (c.  12)  du  Pia- 
zülie  400,  25.  407,  10. 

Rogcriu.s  (conc.)  de  S.  Salvatore  405, 20. 
407.  »0. 

Ruodardus  ^^■.  12)  episc.  .1.  C'onstanoia. 

Rotbardus '  sp.  1 1 )  capellanus  501,5.  I0.(3ft). 
(502,  iS  ' 

Ruotliorisbrucke  (tr.  14),  ''»«  Brücke, 
irelche  Ivl  MelbemmUhl  (Od.  Malten- 
/mch.  u-h.  .fiijint-Kr.  O.l.  KraiMtcim) 
ü/ter  tleii  HiitlibtH-li  (im  Unterlauf 
Kothbach.  r.  Sbb.  iler  Jagst,  m.  oberh. 
r.  JagstzellJ  führt,  040,  S5. 

lluodko  (c.  12)  abbas  s.  Elwangcn. 

Rudiclio  (or.)  clericus  .s.  Cho>kingcii. 

Rudini.'ilieitu  (0.  14),  iriinl  Ui  Witlciibcim, 
<■/.  B.  Oherelsa.in  Kr.  Mülhauscn,  101,5. 

Ruodiuondus  (or.)  servus  311,  15. 

Ruodpertus,  Kuoppertus,  Kuot-  Ruo- 
prcht. Rupertus  u.dgl.  s.  Ruodbertus. 

Rodulfus  (or.)  archidiaconus  s.  Uullcra- 
neusis  eccl. 

Rodulfus  (or.)  abbas  ».  Aretia. 

Ruodulfus   (c.  16)  dux   86,10. 

Ruodolfus  (or.)  comes  (in  pag.  Xideb- 
gouue)  214,  30. 

Rodulfus  comes  434, 15 ;  filius :  Rodulfus. 

Rodolfus  (c.  12)  filius  loKannis   594,25. 

Rodulfus  (or.)  filius  Liutardi  590, 25. 
607,  15. 

Rodulfus  filius  Kodulfi  comitis   434,  15. 

Ruodolf,  Riidolf  (c.  16)  693,  3o.  40. 

Rudolf  (c.  10)  093,  35. 

Rudolf  (c.  16)  693,  40. 

Ruodolf  (or.)  697,  30. 

Rodulfus  (c.  12),  Radulfu»  (conc.)  de 
Canalc  407,  1.  in. 

Ruozi,  Roi^-o   (or.),   Rozo  (conc). 

Roi<,'0  prcsbiter  590,  10. 

Rozo  abbas  x.  Ueroua. 

Ruozi  8,  I. 

Rozo  de  Mouticlo  407,  20. 

Rozo  de  ijcaramanno  406,  I5.  407,  6. 

Rupcnacba  (or.)  v.,  Jtupigny  Gd.  Otarltf, 
el.  B,  Lothringen  LKr.  Metz,  484,  1. 
j  Rui>ta  obecura  (c.  13)  447,  2ft. 
I  Rus^uluB  (or.)  mons  609,  10. 
S.  Rustici  (c.  13)    capel.  «.  Mauriatica. 
Ruthtin  (c.  14),  lleulhc,  Baden  Kr.  Frei- 
bürg,  223,  10.  —   Vgl.  Riutin,  Ruitte. 
Ruzano  (c.  12),  c.  de  594,  10. 

8. 

Sa  ...  o  (or.)  [SabletoV]  609,  35. 

Sabbati  (c.  12)  fl..  Der  Sabato.  l.   Nbfl. 

ileji  Calore  (l.zum  Volliirno),   it.  Fror. 

u.   l).  Arcllino  u.  Benercnt,  341, 20. 
Sabbatino  (or.)  canonicus  s.  Uultcrancn- 

sis  eccl. 


Sabinensis  (c.  11)  coiuitatus,  -  se  terri- 
torium.  Das  Sabinrrlnnd  in  Mittel- 
ilalien.  351,  3o.  ."il9, 35.  .'j'JO,  1. 10.  545, 5. 

Sabiiiii'usis,  Saliiciiensis  (or,),  t\  Sehen 
(Silben),  Kloster  bei  Klausen,  Tirol 
Bll.  Bozen,  eccl.  SS.  Cassiaui,  Inge- 
uuiiii  30. 20.  83, 25.  .15.  204, 10. 15.  538,40. 
Sabiuiensis,  Brixiensis  episc.  Albuuinus 
.30,  20.  34.  2.').  30.  .S3,  2.'i.  40 ;  AiUilbero 
171,  .10.  201,10;  Heriuuardus   538,35. 

Sabus  fl.  s.  Sovva. 

Sacca  (c.  12),  Saeca  Gd.  Borgofortc,  it. 
Proe.  Muntiia  D.  Gonzai/ii,  oder  Saeca 
Gd.  Goito,  ebenda  D.  Castiglione  delle 
Sliriere,  (.328,40). 

Sacco  (e.  18),  Biore  (früher  Plebs  SaceiJ, 
n.-llst.  in  der  it.  l'roi:  Padua,  4"J8, 10. 

Sahsbach ,  Sasbach  am  Kaiserstuhl, 
Baden   Kr.  I'reiburg,  liscus  4.')5,  15. 

Sahsouagauc  (or.)  insula,  Sachsingang, 
Sehloss  u.  früher  Douaiiinselbei  Milter- 
u.  I'nter-Uausen,  y ieilerlisterreich  Bit. 
Gross-Kn:ersdorf,  5.S2,  10. 15. 

Sala  (or.)  v.  et  corticella,  Sala  Gd.  Ce- 
.lenatico,  it.  l'rov.  Forli  f).  Cesena, 
226,5.10;  eccl.  S.  Mariao  226,  10. 

Sala  (ed.),  Sala  al  Barro,  it.  Proe.  Como 
D.  Leeco,  373,  5. 

Sala  (conc),  Sala  Monferralo,  it.  l'rov. 
Alessandrid  I).  Qisale  Monferralo,  s. 
Azo,  Benzo  de  Sala. 

Säla,  Sala  (or.)  fl.,  Die  Saale,  l.  Xbfl.  der 
Elbe,  51, 20.  52. 30.  76,  25.  80, 15.  82, 30. 
104,  25.  »0. 

Säla  (or.)  fl.,  Die  Saalach.  l.  Xb/I.  der 
Sahaeh  in  Sahburg  u.  dem  br.  HB. 
Oberbayern,  095,  20. 

Salalicnto  (i-.  12),  cella  S.  Angeli  de 
.595,  1. 

Salalit  (or.)  c,  Sallach,  br.  RB.  Kieder- 
bai/ern  BA.  Mallersdorf,  250,  25. 

Salamonici  (ed.)  c  s.  Castaneto. 

Sala  nova  (or.)  226,  15. 

Salaram  s.  Salerana. 

Salcucri  (c.  12)  594,  40. 

Säle  (or.),  Säle  della  Langhe,  it.  Pror. 
Cuneo  D.  Mondoci,   379,  10. 

Salegenstctense  nionast.  *.  .Selegonostat. 

Salerana  (conc),  .Salaram  (c.  12),  Sale- 
rano  Canaffne,  it.  Pror.  Turin  D, 
Ivrea,  s.  Askerus,  Sigcfredus  de  Sa- 
lerana. 

Salernum(c.l2),Salernitanaciv.,.S'a/emo, 
il.  Pror.-llst.,  341,25.  344.30.  Saler- 
nitaii(  (or.)8ediseccl.S.  Mathei6(il,2o; 
episc.  Petrus  ■]•  602,  i,  lohannes  t 
602, 1 ;  archiepisc.  Amator  602,  15  (egl. 
601,  40  Sote  b).  S.  Benedictus  344,  so. 
S.  (jeorgii  cella  341,  25. 

Saliauo  (ed.),  ?  Sagliano  di  Crenna,  it. 
Prot).  Pavia  D.  Bobbio,  366,  20. 

Saliceto  (or.),  Saliceto,  it.  Prov.  Cuneo 
D.  Mondor),  379,  10. 

Salico  (conc.)  de  Conflenca  407,  1. 15. 

Saligcstat  (tr.  13),  Oslencieck,  pr.  RB. 
Magdeburg  /.Kr.  Ilalherstadt,    15,3". 


NiiiiD'ii  -  KegiHtcr:   Suliiie — Scliidi-ri. 


815 


Saline  (c.  12),  am  Salino,  it.  fror.  Te- 
ramo  T>.  I'eiine,  (^iim  Ailriatiiichfn 
Meer)  S.  Martinus  in  :{44,  -i». 

Salis  (r.  17),  Saales,  el.  li.  l'ntrrelaasH 
Kr.   MulKlteim.   ;).'}-l,  i.'>. 

SalJzola(coiu-  ),.Siiliiziila  {c..l\l),Salii.isula, 
it.  l'ror.  Sinura  l>.  liiella,  s.  üeine- 
ricus,  Milo,  Uuiliolinus  de  Snlizola, 

Salla  (or.)  I.,  Saal,  br.  Uli.  SiiilerOai/ri-ii 
HA.  Kelheim,  32,  40. 

Salli  in  puilteo  (or.),  puteo  (cd.)  .'<"(),  i. 
37G,  10. 

Sallia  (or.).  Die  .sW7/c.  /•.  A'i//.  der  Mosel 
in  Lolhriniien,  m.  /«'iWc/r, 483, 30.  Sal- 
lingouue,  Sallnignuue  (sp.  12)  pagus. 
Her  Seillei/aii,  (038,  30.  043,  i). 

•Sainnis  (or.)  s.  Tennae  Salonis. 

Salso  (c.  14)  V..  Salso  maiji/iure,  it.  Fror. 
I'arnia   P.  Borgo  S.  Hunnino,  88,  5. 

Salsi  (or.)  1.,  Sei:,  el.  B.  l'nterehass  Kr. 
W'eisstnbiirg,  nioiiB.st.  .SS.  Petri,  Pauli 
21,2o;  abba.s  K/.omaniiti»  21,15. 

Salsina  (ed.),  ?  Saüceln  Pamiro  Od.  Mo- 
dena  (it.   l'ror.-II.it.  \  308,  ü. 

Salsole  (or.)  379,  lo. 

Salsula  (or.)  609,  io. 

Salteri  (or.),  Der  Seiter,  Gebirgszug  w.  1 
r.  Er:haiis<  n,  liraunsehireig  Kr.  Clan-  j 
derslieim,  299,  25. 

Salt\ido  (or.),  Salloechio  Od.  Lucca  (it.  j 
Pror.-IUt.),  708,  S5.  709,  i. 

Saluzdla  s.  .Salizoln. 

Salvatiano  (ed.)  castel.,  Salrazzano  Gd. 
Sae^olongo,  it. Proi:  ii.  I).  Padiia.  205,  l. 

S.  Salvatore,  S.  Salratvre  Monferrato, 
it.  Pror.  II.  D.  Airssandria,  s.  Roge- 
rius  de  S.  Salvatore  {bei  Ruod-^. 

S.  .Salvatoris  cella  supra  flumen  344, 15. 

S.  Salvatoris    eccl.,    ?  S.  Salvatore  Gd. 
Fermo  (D.-Hst,  in  der  it.  Prov.  Ascoli  < 
Picfno\  520,  lä.  1 

S.  Salvatoris  terra  (289,  m). 

S.  Salvatoris  (or.)  abbatia,  capel.,  cella, 
eecl.,  monast.  .<.  Abezano,  Alife,  Ami- 
nte,  Astrudv,  Brixia.Bruiuia,  Capiano, 
Caput  a(|uis,  Choufiinga,  GoUe,  Cont- 
rona,  Foiitana  Taonis.  Hclniuuardcs- 
husun,  Insula  Maior,  Jsula,  Leones, 
Luca,  Papia  (iiiona.'st.  .S.  Salvatoris, 
monast.  Regine),  Patauiensis  abbatia, 
Paterebruniia,  Plaoentia,  PoUinga, 
Räcana  vallis,  .Septimo,  Serole,  Scxto, 
Tabe  fl.,  Tolln,  Versilia,  Uuirziburg. 

Salza(or.)  V.,  Sah,br.  HB.  U nterfranketi 
BA.  XeiistadI  a.  d.  Saale,  34,1. 

Salza  (or.)  c.,  ?  Saha,  pr.  P B.Erfurt 
Kr.  Xurdhau^sen,  229,  35. 

Salzburg  (or.)  urbs,  Sahburg,  Hst_.  des 
gleichnamigen  Kronlandes  in  Öster- 
reich, 73,  35.  Salzburgensis,  Zalz- 
purgensis  (or.).  luuauensis,  lubensis 
ecci  SS.  Petri.  Rvodberti  30,  «.  3i. 
37, 1.  148, 20. 30.  149, 20.  537, 20.  .548, 30. 
096,  20.  30;  ari'hicpisc.  Arn  t  43,  30, 
Hartuuicus  30,  26.  73,  25.  148,  30. 
149,  20.  S5.  171,  30.  396,  30.  537,  äo, 
truntherius  696,  20.  30  (s.  (iuntberius 
lancellarius);    advocatus   Waltherius 


U9U,  3<).  097,  5 ;  diaconuH  n.  Aribo 
cupcIlanuM.  .S.  Erindrudis  inoiiii.>>t. 
( Kloster  Sonnberg  1  73,  3.'..  S.  Pofri 
monast.  149,  25.  •Salzburcgoiiiii  (or), 
.Salzburgensis  (c.  13)  pagu*,  /Vc 
Sahburggaii,  |.s7,  »,..  (091.  35);  com.: 
Tliienio. 

Sainbiicuin  (or.)  e.  .MI,  1. 
.Samnic  (c.  12)  partes,  Smiiniioii  in  l'nlrr- 
ilalien,  594,  25. 

Sangro,  Saiignis  (c.  12)  ll.,  /''/•  Sangro 

in  der  it.  Landschaft  AhruzzenMolise, 

»I.     fV.    r.    Lanciano    ins    Adriatischr 

.Meer,  310.  344,  I. 
Sanguinaria  (sp.  14),  Sanguineto  Od.  Tu- 

oro,  it.   Pror.  11.  1>.   Perugia,  eccl.  8. 

Bartholomei  de  (716,  35). 
Sanguinarius  (or.)  rivus  609.  I5. 
Santlietzesaugia  .<.  Augea. 
Saonia,   Saone.    Saonense    (or.)   castel., 

Sarona,  D.-Ilst.  in  der  it.  Pror.  Genua, 

377,  35.   378,  I.   379.  5.  lo.   Saouensis 

eccl..   sedes   379,  5.  15;    episc.    Arde- 

inannus  377,  2.">.  379.  Maoncnsis  mar- 

uhia  377,  30 ;   Savonensis  (c.  17)  epi- 

scopatus  et  comitatus  381,  1.  382,  i. 
Saracenicum    (or.)    castel.,    Pretoro,    il. 

Pror.  II.  />.  Cliieti,  (rgl.  Mon.  Oerni. 

SS.  7,  tili  Z.  1  f.)  616,  5. 
Sarbadi  (cd.)  casale  366,  20. 
Sarenaeo    (sp.  12),    Sarcus  (c.  18),  Ser- 
coeur,  frz.    Dp.    Vosgesi   Ar,    Eitinal, 

71,  25. 
Sareniano  (or.),  Sariano    Gd.  Treetnla, 

it.    Prov.   Rori'/o   D.    Badia  Polesine, 

699,  35. 
Sarethuelth  s.  SorebtfeUl. 
Sarhilo  (or.)  comes  095,  25.  096,5;  filius: 

.Sarhilo. 
Sarhilo    (or.)    filius   .Sarhilonis    coniitis 

695,  25.  696,  5. 
Sarmacia  (or.),  quae  die.  Cm-ticia  714,6. 
Sarmite  (c.  11)  c,  Sermide,  D.-IIst.  in 

der  il.  Pror.  Mantua,  h9il,  15. 
Sarowe   (sp.  13)   provineia,    um  Syrau, 

Sachs.    KU.    Zwickau     AU.    Plauen. 

(668,  1). 
Sartage  (c.  18)  4.34,  20. 
Sartu  (c.  18),  Sart,  bl.  Pror.  «.  Ar.  Xa- 

mur.  s.  Lauiburgis  de  .Sarto. 
Sasso   (c.  11)  ininisterialis  097,  i&.  30. 
Satalarun  (or.)  \.,Frawnsattling.  br.  RH. 

Xiederbai/ern  BA.   }'ilsbiburg,'2'i6,30. 
S.  Sauini  (or.)  cella  157,  10. 
S.  Sauini  (or.)  eccl.,  monast.  s.  Capiano, 

Placentia. 
Savoncnsis   episcopatus   et  comitatus  s. 

Saonia. 
Sauongon  (or.),  Sawngtm  (sp.  12),  Sau- 

iniien.  Braunschireig  Kr.  Wolfenhüttel, 

(306,  10.  307,5).  6il,  10. 

Saxonia  (or.),  Sachsen,  10.  I5.  258,  10. 
625,40. Saxones  (sp.  12)(.")(l3.25.  .504,i). 
Saxonici  (or.)  episcopi  259.  35.  Hessse 
Saxonicus  pagus  «.  Hassia;  Wesfala 
Saxonicus  pagus  «.  Westfalen.  —  Vgl. 
Bureliardua  palatinus  comes- 


j  Hcakeutal  (or.)  v.,  Sehuektnlluil.  .inliml 
'       Kr.  Bemburg,  .'»15,  35. 
.Seadruiiipo  (c.  10)   4<i.l,  .  ' 
j  Soaünno  (or.)  I.  .MU,  i. 
I  .Scaldi«   l'iir. )  fl..  Die  Sehrhli,  U,;..  Sriil- 
diu    pu!;ll^,       her   .'^rhrbtri/au    an    der 
I       Sehrlilemilndung.   41,  35. 
.Sciimbab,    .Scuiiibah     'or.  >     1.,      llnhrn- 
Schambach,    br.    KB.    lUierpfalz    BA. 
Parsberg,  172,  30.  3b. 
.Scamnac  (c.  17).   I-ies   Fnss/a  Od.  Mögen- 
niiiutler,  fr:.  Dp.    I'»«/«  Ar.  .*f.  /*iV, 
334,  5. 
.ScandiliHiio(c.  \l),'if  Cawligliano  Od.  Vi- 
conago,  it.  Pror.  f'mno  I).  Varese,  873,2&. 
Scaiidule  (or.),  e.  iu  358,  »o. 
Scaiitia   (e.  10),  Scance  (Kscance),  hl.  in 
Verdun  (Ar.-llst.  im  frz.  Ifp.  Mruse) 
1      einbezoqen,   früher    l'orstaiU,   432,  io. 
I      433.  M. 
Searalowa  (c.  12)  v,.  .Siharbni  Od.  .lllrn- 
markt,  br.  BB.  Oberpfah  BA.  Cham, 
\      67,  30. 
Scaramanno(conc.).  Scarmagno,  it.  Pror. 
Turin  D.  Irrea,  s.  (Tmseuertus.  ügo 
(bei  Hiigo>,  Ro/.o  (bei  Kiinziy  de  .Scara- 
manno. 
.Scarnafixio  (e.  17),  Scamafigi,  il.  Pror. 

Cuneo  D.  Saluzzo,  381.  .Ki. 
.Scavilliano  (ed.),  ?  Carigliano,   Schireiz 
I      A7.   'Pessin,  373,  5. 
I  Sccgi,  Scei  (or.)  1.  590.  5.  607,  10. 
'  Sceininge  *.  .Scieninge. 
!  Sceldice   (or.).    Schildesche    fc.    15)    I., 
I      Schildesche, pr.  RB.  Minden  LKr.  Biele- 
feld, monast.  S.  Marie  120, 5. 16.  518, 5. 
'  Scelhnsen  (8|).  12),  uüst  bei  Sehellenhnrst 
i      Od.  Ütze,  pr.  RB.  Lilneburg  Kr.  liurg- 

dorf,  (307,  i>. 
'  Scellenstide  (sp.  12).  Sellensleill,  pr.  RB. 
Jlildesheim   Kr.  Alfeld,   (.300,  20). 

Scellon  (or.),   Szellon  (sp.  12).   Sehlem, 

pr.  RB.  Ui Idesheim  Kr.  Atfeld,(M',b). 

611,  16. 
Scenensis  comitatus  .1.  .Sena. 
Seerauuilare     (or.),    .'<chrrireiler.    el.   B. 

l'nterehass    Kr.  SchlellsladI,   409,  15. 
Sceringest'elt  (sp.  12)  1..  Schiersfcld.  br. 

RB.    Pfalz    BA.   Kirchhtimbolanden, 

(038,  25.  642.  in). 
Scerstedde,   Schcrstoti    lor.)   c,    Oross- 

Schirrsledt,    pr.  RB.    Magdeburg    Kr. 

Aschersleben,  11.  Klein-.'^chiersteilt,  An- 

halt    Kr.    Bernburg,    515,  35 ;    pr.    in 

255.  15. 
Scerstein   (c.    15),   Scherstein    «sp.    13), 

Shertistein  (sp.  12)  curtile,  Schier.itein, 

pr.  RB.  II.  LKr.    Wiesbaden,  468,  26. 

(670,  30.  674,  30). 
Schennines  (or.),  Schännis,  Schireiz  Kt. 

S.  Gallen,  eccl.  Amaldi  filii  Oudalrici 

140,  20. 
Schvplice    (sp.  12).   Scheptlse,   pr.    RB. 

Lüneburg  LKr.  Olle,  (307,  1). 

Seliersteti  .v.  Scerstedde. 
Sohorstein  .<.  Scerstein. 
Schideri  .«.  Scidere. 


81Ü 


Nttiiicn  -  Register :   Schililesche  —  Sikoiiiis. 


Schil.U-che  >.  Sceldice.  ,  Sedens  (tr.  15)  v.,  Scdan    Ar.  -  1hl.  .... 

S,,                     r.)  1  .  Schinli»^.  br.  HB.  f'-^-  ^^P-  -i'>le„nu,  627,  3o 

\                   „  J:A    .W..//<-.W<..r.  32. 40.  ScduTUor.)\.,Seetiorf,irh.Schiiar:wald- 

,;„.,,                      ,,;„.    d„.,f  A>.  OA.  Obfimioif,  177,30.  178,1. 

Sclioi.flen  (ed.)    supcnur,    Ober  -  >>chopf-  ,     ,.          .     „             ,.  iv 

ktim,  Da.len  Kr.  OfrfHlm,y.  {4-1.-.,»..).  Scgim  {ar.),  tM,,,,,;  ,t.  1  ro,.  u.  I).  hloreti^, 

SchutUi.   Gudioi   (or.),   Zculici   (c.    l.M  '=«-"^:'-  ^''  -f  "f- 

IWU8  retri..   ...,.vii,cia,i<..../*-An/^f.m  SeRusti  (sp.  l'J),  .V<?«rr,  pr.  h  li.  JliMes- 

;..•    i.'ß.  5/                        </fr  «7f/w.  AV/.  Ä.'.»i    A'-.   Alfehl,  (.tOÜ,  so). 

Lfij>:iff,  X'     -            ■'-,  78,  10.  79,40.  Sohtiui.  aiKStlitiim  (tr.  14), />.VS<r;i<o,r. 

81.  ».   311»,  S5-  -V/'/'.  (/«■'•  .Ai(7.s/  111.  tri.  Jni/st-Kr.  OA. 

Schiitfi'rn  ( o.  18)  Ü..  Oie  Srhutifr,  l.  A'A//.  F.lhctwicn,  ii4(i.  30. 

</<•.•  Kin^iij  ,»•.  cm».  Hhriti)  in  Jtadm  St-lcgonostiit    (or.),    Selgonstat   (i^d.)    1., 

AV.    Offfiiburg.    '_'40,  5.     —     lüoiter  SalepriMistetouse  (or.)  inoimst.,  SeliiJiti- 

Schuttfttt  g.  Offuuiswilarc.  ulailt.  Iik.  rror.  SUirk-cnbiirg  Kr.  Offen- 

Schwaubeii  (c.  16)  «.  Alemannin.  *"<•''•  Ö.  i...  21Ht,  30.  48.'..  an. 

Seiden-,    .Schideri    (or.)    eiv.,    Schiedei;  1  Selzstide   (sp.  1;2),    P  W<>W«f/,   /.r.    «ii. 


!,»;./.#,  12Ö,  10.  24' 
Scie 


Magdeburg  Kr.  Gardflegen,  (3(Ui,  35). 


eniugc,  Seeininge  (or.),  Hcieuiggc' Sen&  (or.).  Siemiil.  Prov.-Iht.,  :m,  ib. 
ip  1'^)  V.  Schöningen,  Braunscluceh  SeiniiM8(or.)ul>basCneaelbeitusU)5,35, 
IK',-'.  UebnMedt,  (306,  36).  011.  :..  16.  Sinensis  cpis.^opi  iiuntms  155.  sr..  be. 


^ 


o  ,         Ol     ■  /     \    i\:  oi^^^    111    .«.        ncusis,  SceiiCDsis  (or.)  comitatus  59(1. 
Sclaui,  Sclavi  (or.),  /)if  Storwi,  111,  36.  .,,„,>,  o 

17(1.  40.   28U.  15.  S5.    303,  30.    (503,  35.  |  Senarouni  (c.  12)   «.  Campo  Senarouni. 


1).  Como,  376,  30. 
S.  .Sennes  (c.  16)  nltare  s.  Ringelheim. 
Senogallia  (c.  V2),Seni'gallia  fSinigagJia), 

it.  Prov.  u.  D.  Äncona,  545,  5. 
Senoiiicum 

)'osi/e.i   A...    ,      . 

SS.  Mariae,  Petri  333,  35.  334,  6.  Seuuaideshusuu    (or.),     SewiircleshusHM 

Senouio  (..r.),  Sehnifis,    Vorarlberg  BH.  ,      (c.J'"l\.l-.  '•>:"/'"■.'"'>''  "".[.!'"'":i:.i" 
Fcldkirch,  482,  35. 


Senzano  (or.)  s.  Rocka  de  Senzano. 
Seou  (c.  15)  V.,  Secna,  pr.  HB.  Merse- 
burg Kr.  Eel-artsberga,  76,  35, 


.■.lil.  1-;  Sclauorum  provintia  *.  Nizizi.    Sonna  (or.),  Sttina  Coiimsco,  it.  Prot 

s  ;  iiunia  (or.)  UM,  3o.  35. 
Sclttui  U'-  12)  s.  Riuo  Selaui. 
S.  Scolnstica  (e.  12)   s.  Capua,  Waieta. 
S.  Scolastice  (c.  12)  cella  344,  ift. 
!<,■... .in.Ton  (or.)  pagus,  Gau  im  pr.  HB. 
^ler,  utn  ScMppingen  (Kr.  Aham), 

Se.lilingon  (sp.  12)  pagus,  <»'(iii  i».  pr. 

HB.  fu.  IC.  r.)  Uiide.!iheim,    (306,20); 

prefcetura  diicis  Bemhardi. 
Scrunna  (sp.   12),  Sehra.isig  Od.  SehiUt- 

ringen,    Luxemburg    D.    Luxemburg, 

(638,  30.  643,  5). 
Scriezesheini    (or.),   Scrizeslieim  (e.  12) 

1.,  .Schriejilieim,  Baden  Kr.  Mannheim, 

1,  S5.  644,  So. 
Scripta  (or.)  i>eti-a  343,  ib.  615, 15. 
Scuntere  (or.),  I»ie  ScJiunter,  r.  Nbfl.  der 

Ocker  in  Braunsehireig  u.  dem  pr.  HB. 

Lüneburg  Kr.  Giptorn,  299.  15. 
.Scupetiiln  (0.  14)  castel.,   Wüstung  Sco- 

pelo  bei  Barbialla  Gd.  Moniaione,   it. 

Pror.  Floren:  />.  .?.  Minialo,  353,15. 
Seulil.ure  (or.),    Scldeilbar,  pr.  HB.  u. 

Kr.  Merseliurg,  288,  -ib. 
.Se    (or.),     ?    See,    br.    HB.     Oberpfah 

BA.  Parsbcrg,  160,  lo. 
Sebach  (e.  1.5),  Ober-  u.  Xieder-Seebaeh, 

el.    B.    Unterehatui   Kr.   Wciseettburg, 

40,  10. 
Sebach  (.•-•]..  12)  ac|ua,  JJer  Seebach  (Ar- 

berxcebach  ,   .•    V'//.  den  Gro/men  Hegen 

im  hr.  l! i  'i/i-rn  BA.  Hegen, 

m.  bei  Si'  i'c   f!d.  Einenstein, 

(064.  «). 
S.  .Scbastiani  (or.)  e.  157,5. 

S.  .Sebastian!  (or.)  cella,  cccl.,   plebs  ».  |  Serole  (c.  12),  S.  Salvator  in  344,  ao, 
Flagiano  (ccci.  in  Collina),  Pancianum.    Serralon  (c.  17)  ;J81,  lo. 

Tni-a.,u.8  Serralunga  (c.  17),  Serrahwga,  it.  Prov. 

.Scbiate  (or.),  .-'  Sulbutit,  tt.  Pror.  Ma,-        ^,„,,^g  fj   ^i,/      .^^^^  „„ 

Innd  n.  Monza,  370,1.  370,10. 
.Sceia  (tr.  15;  v.,  Sachy,  frz.  Dp.  Arden-    «•  ««-uatii  (or.)  altare  «.  Qu.diltngaburc. 

»M  Ar.  Setlan.  027,  tb.  628,  6.  i  8.   Seruiliani   (c.   15)   cenobium   ».  El- 

8.  Secondi  (ip.  14)  cccl.  ».  Porusia.  wangcn. 


Scssa,  Suessa  (c.  12),  Sessa  Aiininca,  it. 
Prov.  Castrta  />.  Giii'ta,  S.  Uoneilictus 
in  344,  so;  S.  Roseo  de  5ill),  35. 

Scssola  (y.  12),  Wiltttung  Suesgola,  3  hn. 
sd.  r.  Maddaloni,  it.  Prov.  u.  D.  Ca- 
KVrta,  S.  Michahel  de  597,  5. 

Sestignum  (e.  12),  Sostegno,  it.  Prov.  ifo- 
rara  1>.  Biella,  l.V.t,  i. 

Scsto  s.  bei  Sexto. 

Setensleteri  (e.  12),  r*  f.»..'  .ydlemtelle  in 
.'iaeli-ten- Koburg- Gotha  llgl.  Gotha, 
nie.  r.  Gospiteroda,  sw.  v.  Leina,  im 
Thal  des  Sfhilfu-a.isprs  (das  .mVA  bei 
Leina  mit  dem  Leinabaeh  zur  Kleinen 
Leina,  dem  (Jucll/Iuss  der  llOrscl,  ver- 
einigt), (414,  4.'.). 

Setila  (or.),  Seth  Gtl.  Xindorf,  pr.  HU. 
Stade  Kr.  Xeuhaus  a.  d.  (hte,  (doch 
vgl.  Ann)  110,  i'5.  405,6. 

Setlcka  (or.)  v.,  Zellirk;  bl.  l'ror.  Bra- 
bant  Ar.  Brüssel,   41,  30. 

Scuna  |iagU8  .<.  .Souua. 

S.  Seueri  (or.)   c.  super  lacum  157,  i". 

Seuero  (or.),  castel.  de  009,35. 
Seiiricnsis  (c.  11)  enniitatus,  (h-afschaft 
um  Seprio    Gd.  Gal/arate  (D.-IIsl.  in 
der  it.  Prov.  Mailand),  :!86,  äo. 


(c    17)  1     Senones,  frz.  Dp.    Seuuaha  (or.)  1.,  Klein-Secbach,  br.  HB. 
ts.Dll   333  aT;   LuA.       Mittelfranken    BA.  Erlangen,  200,  ,. 


KB.  Minden  Kr.  liilren,  262,5.  431».  i:. 
com.  t :  Hahold. 
Sexta  (or.),  wilst  im  Cetsentino,  it.  Pme 
n.  D.  Arezzo,  mausus  de  556, 30. 


,    .  /     ,..,   ^        i/    .   •        Sexto  (ed.),  Scsto  etl  Uniti,  it.  Prov.  ii. 

Sei-tem  fontanac  {,^.y,),Grandfonta,ne,        ^^    ^,J,„„„^  37;!,  ,,. 


el.  B.  l'nterelsass  Kr.  .Molsheim,  334, 15. 
Septem  fratri  (e.  12),  Settefrati,  it.  Prov. 

Cascrta  D.  Sora,  (686,  15). 
Septimo  (or.),  eccl.  S.  Bencdicti  in,  S. 

Benedetto   a  Settimo    Gd.   Cascina,    it. 

Prov.  u.  D.  Pixa,  540,  20. 
Septimo  (or.),   Settimo  S.  Giuliano  Gd. 

Ca-ieUina   e    Torri,    it.    Prov.    u.    D. 

Florenz,  362,  5.  S.  Salvatoris  monast. 

302,  5 ;  abbas  Vuarinus  302,  5.  15. 
Septiiienti  (e.  12)  (328,  40). 
S.  Sepnlcbri  (or.)  monast.  s.  Noceati. 
Sercedo  (e.  17)  eastel.,  Sarcedo,  it.  Prov. 
Vicenza  D.  Thiene,  205,  i. 

Sercna,  Seren.!  (■■.  14)  1.,   Wüstung  Se- 

rena    liei   Chiusdino,   it.   Pror.   u.    D. 

Siena,   3.W.  5 ;   castel.    de   353,  10.  S. 

Alarie  monast.  353,  5.  85. 
.Serezaiio  (or.),  Serezzano  Gd.  Pomarance, 

it.  Prov.  Pisa  I).  Volterra,  540,  35. 
Serina  (or.)  •■<.  (ilierardus  de  .Seriiia. 
Sei-mena  (or.),  c.  de  540,  ao, 


Sexto  (or.)  1.,  Sesto,  zerfallenes  Kloster 

bei  Capannori,  it.  Prov.  ...  D.  Lueea, 

539,  25.  S.  .Salvatoris  monast.  539, 85. 

541,5;  ablia,<Benedietus.')39. 2r>.  541,15. 
Sexto  (or.)  1.,  Sesto  Gd.  Lueea  (it.  Prov.- 

Hst.J,  ecel.  SS.  Andrej,  Petri,  Marif 

in  540,  5. 
.Sesto  (or.),    Wüstung   Sesto   bei    Castel- 

nuovo   sulla  Chiassn    Gd.  Arezzo  (it. 

Pror.-Jht.),  006,  35. 
Sextum  (f.  1.5)  castr.,  Sesto  Calende,  it. 

Prov.  Mailand  D.  Gallarale,   384,  25. 
Sezema  (c.  16),  Cecima,  it.  Prov.  Paria 

D.   Voghera,  distrietus  de  403,  so. 
.Shertisteiu  s.  Scerstein. 
Sinno  (or.)  282,  26. 
Sibiano  (or.),  Subbiano,  it.   l'ror.  u.   D. 

Arezzo,  .558,6.  607,  1. 
Sibincihlia  (or.)  1.,  Siebnen,  Sehweiz  Kt. 

Sehiriz,  482,  35. 
Siburg  (ed.),  ein    Wald  bei  Karlshafen, 

jyr.  HB.  f'assel  Kr.  Ilnfgeismar,  317,  i. 
Siburgohusim  (or.)  1.,  Sieberhausen,  pr. 

HB.  CasHcl   Kr.    Wolfsluigen,   490, 20. 
Sica    (.:.  17)   fontaua,   eine    Quelle  sw. 

dem  Donon  und  dem   Kleinen  Donon, 

el.  B.  Ihilerelsn.is  Kr.  Molshcim,  .'!34, 16. 
Sicca  (or.)  miilier,  u.xor  Enzi  .390,  36. 
SikeriiiB  (cd.)  s.  Petrus  (jui  et  .Sikerius 

notarius. 


Niuiirn  -  Kefosti'r:   Sioi<li>  — Slupu. 


817 


Sioiile  «.  Sisidiny  vullia. 

Sicilio    (i;.    1-1)    putriinoiiiuni ,    Sici/ien, 

"i4.'i,  so. 
Sick'iiini  (or.),   i'  Seilemänäer  (Id.  Allrn- 

hujien  l,i>r.  Uli.  /laiinnrer  Kr.S/iriiifle, 

•_'!)!».  20. 
Siililiiiealiruiiniiii  inr.),  Sieilelnbriinn,  lis. 

l'riir.   SliirkenOiini    Kr.  Jlrpiienheim, 

'28.'>,  1. 
Siefridus  «.  Sij;efriilu8. 
Sii'rnora  (s|>.  \'2)  \..Simi)iern  unter  Ihtiin, 

pr.  Uli.  L'Mf>i:  Kr.  Kreiiziiuclt,  ((j3H,Sü.  j 

«4;!,  I).  ! 

SilViiii-liouon  (or.),    Siffkofen    Od.    Min-  \ 
trm-hing,  br.  Uli.  Oberpfalz  HA.  Ile- 
ijuixbiir;/,  248,  ».  i 

Sifreilu  .1,  Sigefridus, 

SIgre-,   SiiTi-,   8ig:gl-,  Slijhi-,  Sigin-, 
Sign-, 

.Si;,'ulpi»lo  (or.)  fonii's  29(5,  l«. 
Sigibodus     (or.)     miles     UuoriiiiitieDsis 

2,S4.  35. 
Siffihoto  (c.  16)  G93.  js. 
SiffelVcdii9(c>r.),Sigifridiisepisc.  «.Parma. 
Si({iiit'redu8  (c.  11),  Sigifredus  (ed.)  episc. 

s.  l'liicciitia. 
Sigifridiis    (nr.)    aM)as    »•.    Magadaburg 

(luoiiast.  S.   roliaunis). 
SigclVedus  |or.)    3iibdiac'0uu.s   s.  Pisana 

eix'l. 
Sigliilredus    (or.)    primicerius  «.  Uulte- 

rauonsis  eccl. 
Sigc'fredus  caneellarius  (056,  35). 
Sigefredus  iudex  palacii  369,  30.  372, 5. 
Sißifrithus  (or.)  coiui-s  (in  pag.  Hassaga) 

.'>72,  ib. 
Sigifridus  (or.)    comes  (in  pag.  Reinic- 

gowe)  ."i26,  ij. 
Sigifrt'dus  (f.  14),   Siget'redus  comes  -[■ 

370,  :i5.    427,.-..    447.  »o;    filii:  JBeren- 

garius  pre.sljitfr,  Ugo  comes. 
Sigifridiis  (nr.)  comes,  illustris  vir  121, 30. 
Sigefridus,  Sigifridus  (or.)  comes  296,6. 

475,  lä.  ."il8,  5. 
Sigefridus  (or.),  Siefridu,<  (sp.  12)  420,  .10. 

421.5;  fiiius:  Sigefridus. 
Sigefredus  (or.)  fiiius  .\lberti  Parmensis 

425,  if) :  frater :  Uuibertus. 
Sigefridus  (or.).  Siefridus  (sp.  12)  fiiius 

Sigefridi  420,  lo.  421,  5. 
Sifredo  (c.  12)  fiiius  Tcmari  591,  30. 
Sigifridus  (or.)  fiiius  Zrubonis  274,  S5. 
Sigifrid  (or.)  296,  lo. 
Sigefridus  (or.),Sicfridua  (sp.  12)  421,1.5. 
Sigefredus,  Sigilridus  de  Salerana  406, 15. 

4(i7.  10. 
Sigefredus  de  Tridino  406,5.  407,15. 
Sigehardus  (or.)  comes  (in  pag.  Riezzin) 

185,  10.  460,  20. 
Siggilinus  (c.  12)  serviens  Ottonis  ducis 

(Karinthiae)  23,  .15. 
Sigeloi-he   (ed.)   serviens  Bambergensis 

426,  15. 

KaUerurkimdcii  111. 


I  Sigimaiiiius    (conu.)    du  Monte  Aldoni» 
I      405,  30.  407.  10.  20. 
Sigiiiiar  (ed.)  miles  Fuldcnniii  420.  iä. 
Siginiarus(c.  12)  (adviioatun)  414,1.  (so). 
SitfCMiar  (c'.   10)  093,  3i. 
Sigcmareswcret,  Sigimaresuueridc   (or.) 

\.,'f<lrafenwörlh,  Xifileri'mlirreifli  IUI. 

Kreinn,  ;J97,  :i";    niinisterium    20.5,  lo. 
Sigiprclit  (c.  10)  09.3,  w. 
Sigiuiiin  (or.)  2H.I,  ,ia. 
Sigiuuin  (or.)  284,  ab. 
Sigeza    (ed.)    ».    Ravenan,   ipine   eeiam 

Sigeza   vocabatur. 
Sigezo   (c.   17)    ile    Acradeo    t   3.32,  lo. 

393,  6 ;  fiiius:  Petrus;  filia:  Ravenua, 

(juae  cciiim  Sigeza  voc. 

Sigla  (or.)  H.,    Die  Seccliiii,  r.   .VA//,  dm 

J'o  i)i  den  it.  I'rnr.  AVyi/iVi  tirl/'  Kmilia, 

Mo'lenu  ii.  Muntiiti,  t)()9, 20. 
Signaiii  (sp.  14)  castr.,  Cii/naitn  (id.  t.'or- 

tona,  it.  Prov.  u.  D.  Artzzo,  (715.35. 

716,  1) ;  eccl.  S.  Nicolai  (716,  1). 
Sigubodo  g.  Sige-. 
Syla  (or.)  alpis,    lag  an    iltr  l^iielk  der 

SihI,   beim    Drii.sherf/    im    «clnr.    Kl. 

Schwiz,  507,  35. 
Sylaha   (or.)    H.,    Die  Silil,    l.  Shfl.  der 

Limmat,  Schireis  Kt.  Scliiviz  11.  Zürifli, 

m.  uuterh.  r.  Zürich,  507,  3». 
Silbiki  (or.),  Silbike  (c.  1.5)  I.,  Gau  um  ^ 

Silbach,  pr.  HH.  Arnsben/  Kr.  lirilon,  t 

262,  5.  439,  15;  com.  t:Haliold.  I 

Siler  (or.)  fl..    Die  Sek  in  der  it.  Pror. 

Salerno,  zum  (iolf  v.  Salerno,  6(tl.25. 
Siliano  (ed.),  c.  de  373,  10. 
Silicanus,  Silicis  (c.  12)  mons  s.  Monte 

Silicis. 

Sill)iciano  (or.),  wüst  bei  Suhbiano,  it. 
Pror.  u.  D.  Arezso,  c.  de  5.'>8,  10. 

Siluani  (or.)   .s.  Föns  Siluani. 

Siluaiius  Mir.)  0()9,  so. 

S.  Siliiestri  (c.  11),  Silvestri  (c.  12)  ab- 
bacia,  capel.,  eccl.  «.  luniano,  Xonan- 
tula,  iSummati. 

Sinatfeld  (or.),  -feit  (c.  1.5).  «Sinnthuelt 
(c.  12)  1.,  Dan  Sindfeld  (Send feld)  im 
pr.  RB.  Minden  Kr.  Büren,  202,  5. 
439,  1.-.  562,  25;  com.  f:  Uahold,  Liu- 
dölfus. 

Siudcisteta  (sp.  12)  1.,  Wüstung  Sindel- 
stelten  bei  Egenhaunen,  wb.  Schu-arz- 
wald-Kr.  OA.  Xagold,  (655,  35). 

Sindico  (conc.)   de  Auaringo  407,  5.  10. 

Sinedi,  Siuidi  s.  Sinithi. 

Sinesrothe  (sp.  12),  Esaenrudt,  pr.  RB. 
Lüneburg  Kr.  (riflwrn,  (3l)6.  10). 

Sinevello  (c.  13),  c.  in  388,  5. 

Sinigas  (or.),  ?  Schnego,  pr.  RB.  Lüne- 
burg Kr.  Lüchow,  11(1,  s5.  465,  5. 

S.  Siniraldi  (sp.  14)  eccl.  »•.  Lusignani 
castr.    bei  Lucignano). 

Sinitlii.    Sinedi  (or.),    Siiiidi   (c.   14)    I., 
Die  Srnne.   Heide  in  Lip/ie  u.  dem  pr.  \ 
RB.  Minden,  su:  rom  (hninri.    10.  :i.i. 
20,  35.  54,  10.  626,  10. 


Sinmido  (ap.  V2),  Srituttrtlt,  Bruu,,^:  iw  n.i 

Kr.    »'olfmbotl'l.    3»Hl,  .(.■,  . 
Sin|(wilvr  (cil.l.    JCnntirrirr,     Itaden   Kr. 

O/fniburi/,    445.  mi:. 
Sinti  -  lor.)  *.  Tnreiiiu. 

Sini.  up.   12)  «.  Aiigea. 

.Sinutliui-It  «.  Sinatfeld. 
Sinzingun  (or),  Sinzing,  br.  RB.  il/,tr- 

pfah  RA.  Stadliimhof.  .12,  m. 
Sipuizi(or.)  urb»,  Saplilz,pr.  RR.  ilert»- 

bürg  Kr.    'l'orgau.   111,»». 
Sipontinnx  (c.  1 •   ■        '       '    linft 

Sijtnntn  di  r  >  l.m. 

»u\    r.   Muni ..,    ...   ,',.,..    ...   D. 

Foggiu),  500,  ib. 
SirndisMOn  (sp  12),  Seemhmiium .  pr.  RR. 

Lüneburg   Kr.  fliflinrn,  •':J07.  1  . 
S.  .Siri  epi.'if.  TicinciL^tis  eccl.  «.   Papia. 
Sims  (or.)  c^-mcs    In  pai;.  A.stfalaj.  filiu» 

Thiederli'i  jialatini  loinitis,  f  ',i\\'.\,  35. 
Sisidinv  (conc).  .Sicide  (c.  12)  valli.»,  Am 

Thal  der  Sn<iu  fl.  Sbll.  de»  l'o  in  der 

it.  Pror.  \ißi(irri),H\:,. 2>i.  400. 10. 4(IS,  15. 
Sithiu  (c.   l(i)  I..    .S.   Oinrr,  Ar.-lht.  im 

frz.   Dp.  Pax  de  falai«,   431 SS. 

Audomari     episc. ,      Hertini     abliatin 

mouast.    431.  i:.;     nbbnn     Heinfridus 

431,  10. 

Situnnc  (c.  15).  Si/tlun  Cd.  Haltern, pr. 
RB.  Münntrr  Kr    Küxfrld.  47o.  211. 

Siukinriut(or.)  1.,  Sichnrenth  <ld.  Brand- 
holz,  br.  RB.  (Jberfranhen  BA.  Ber- 
nich, oder  Zengiriid  fld.  Siinzenritd, 
br.  RB.  Obirpfiilz  BA.  Xeunburg  rirrm 
Wald,  oiler  uügt  id.  r.  Xcunburg  rorm 
Wald,  407.  1;.. 

Siuselingun  lor.),  Seinsling.  br,  RR.  ilber- 
franlcen  BA.  Bamberg  IL  ai7.  30. 

Siusili  (or.)  urbs.  irüst  zu:  iJexsau  u. 
Wiirlitz,  Anhalt  Kr.  Dessau.  111,  3;>. 

S.  Sixti  (or.)  moiiast.  s.  Placcntia. 

Sizo  comes  -j-  280.  so. 

Sizo  (or.)  comes  697.  10. 

Sizo  (or.)  coMies  097,  10. 

Slendcnwilere  (or.i.  Schleidireiler  (id. 
Schleidireiler- Rmlt,  pr.  RR.  u.  LKr. 
Trier.  629,  20. 

Slesnuigensis.  Slicsuuiccensis  (or.).  r. 
Schlesu-ifl  Jlst.  der  pr.  Prnr.  Schles- 
wig-Holstein ,  eccl.  290. 1 ;  e[>isc.  Eckc- 
liardus  1"2.  1.  290,  1. 

Slidesa  (or.).  Die  Schlitz,  I.  Xbfl.  der 
Fulda,  II.  der  qliichnamige  Ort  daran, 
hs.  Pror  <'/„,7,..„„  A'.-  Ia„i..l,.,.l., 
291,  35. 

Slierbacli  .r.).  >rii'j,,i,iirh,  'ihirustir- 
reich   BH.  Kirchdorf,  I-IS.  ^n. 

Slierbacli  |or.)  1..  fl'üstunt/  Srhiierbach 
bei  Burk;  br.  RB.  Obrrfranhrn  BA. 
Forchheim.  200,  1. 

Slierefa  (or.),  Altinschlirf,  hs.  Pror.  Ober- 
hfgsttt  Kr.  Lauttrbarh,  291,  35. 

Slihtanuelt  (c.   14)   1.52,  S5. 

Slonia  (!,p.  12),  Elouges,  hl.  Pror.  Henne- 
gau Ar.  Mons,  (492,  25>. 

103 


SIS 


Xaineii  -  Ucfristcr :   Slopece  —  Stt'iiliiuii. 


SI, 


Kr- 


Schlojtp  G<l.  n'iMtti- !  Sovva  (or.),  Sotiuun  (sp.  1*2),  Snlms 
■herftiiHlfii  BA.  Stadt- '  (o.  J2)  fl.,  Die  Sare  (San),  r.  Xhft. 
!  der  Donau,  3,">,  ao.  441,  so;  niainr  et 
minor  Huvii,  ilic  (leitleit  sich  /h>  Ihid- 
nianiistlorf  (lUI.-llst.  in  Kraiii)  tfr- 
ri'niijiiiilrii  (Jurllfli'lmie  \f'iir:encr  l(. 
W'ot'hehicr  Sare,  'Mi,  iS. 

Soviloli  (c.  14),  t-astel.  ilo,  cum.  eccl. 
S.  Liiiirt'utii  353,  lo. 

Sparoaria  (or.)  »70,  i.  376,  lo. 

S|iBr/.inini  (c.  11),  ministeriuiu  de  620,  i6 ; 
Sjiar/.ani  (c.  11)  ministerii  dislrictus 
351,  so. 

Spegia  lor.)  v.  558,  s.'. 

Spelitroiniis  (or.)  l>ajriis,  J>'r  X/ni-htruin 
in  Obff-  II.  Xifilrrljai/frn,  nin  Ohrr- 
u.  Cntcr-S/Hrlitraiii  (C.'i/.  Weiijendorf, 
hr.  Uli.  yieili'ilxii/irn  HA.  JhiKjol/ini/), 
276,  !0 ;  com. :  Öilalriciis. 

Sperelli  (sp.  14)  inous,  .Uonte  Sperello 
Gd.  Magione,  it.  Frov.  «.  I>.  Perugia, 
eei-1.  S.  Christofori  (716,  m). 

Spinal  (sp.  12)  1.  v.,  lipinal.  Ilst.  des 
fr:.  Dp.  Vosges,  71.  72,  ft.  SS.  Jlau- 
rioii,  Goerici  monaat.  71,  o\  aliliati.-isa 
Diethurhc  72,  i.  lu. 

Spinatius  (or.),  Spinacius  (o.  12)  iiions 
343,  30.  615,  -io. 

Spira  (or.)  seil  Xemeta  civ.  v.,  Spei/ei-, 
UkI.  des  br.  HB.  I'fah.  21,  35.  62,  ft. 
Sjiirensis  (or.)  ccci.  S.  Mariae  (Jl,  ;if>. 
62.  151,  6-  225,  in;  episc.  Uunppertiis 
61,  »5,  Uualtherus  104,  :ij.  lo.  151,5.16. 
171,1.85.  225,10.15.  547. so.  Spirenses 
deiiarii  225,  15.  —  .Spirilifjouuc  (or.), 
Spirofjouie  (sp.  11)  pay^iis.  Der  Speyer- 
gau,  löl,  10.  (690,  i5) ;  com. :  Wolf- 
ram mus. 

Spirf^a  (or.),    Spergau,   pr.  h'Ii.  ii.   Kr. 

Merseburg,  288,  25. 
S.  Spiritus  (sp.  14)  de  Tarione  nionast. 

s.  l'erusia. 
Spoletuin  (c.  12),  Spoleti  civ.,    Spoleto, 

D.-Iht.  in  der  it.  Fror.  Perugia,  464, 15. 

545,  so;    monast.  S.  Eufemie  464,  15. 

Spoletauus   (or.),    S]K«litinu8    (c.    12) 

ducatus  343,10.  486,35.  488,1.  489,  i. 

545.  15.  546,  10. 
Sponis    (sp.   12).    .^  SponrUle,    frz.    Dp. 

Meurlhe-et-Moselle   Ar.  Brieii,    71,  30. 

Spriada  (or.)  262,  5.   43'J,  15. 

Staliuhius,  StaliuluiiMe  (<'.  13)  ccnnl)., 
Stablo  iStaielotl,  bl.  Pror  Lilttich  Ar. 
f'erriers,  275, 25.  lo ;  alibates,  construc- 
tor  8.  Malmuiidariuiii. 


Sludorin  (or.)  oellula,  Schliiehtern, 
//.-    /,/:  ..f.  SB.  Ca^d,  42.  j:.. 

f»)  14),    trUtt    bei   Meine,  pr. 

i,,-    ..„„./'Urg  Kr.  Gifhorn,   l.V2,35. 

SiiiiJaha  (or.)  rivuliis,  /)(>  .Sehmida,  I. 
^ '  ■'.   der  DoHOH  in  XietierSsterreich, 

>•  '  iir.)    V,,    Srhmidlk-ofrn 

'ir.   HB.  yirdfrl^i/eim 
'.  278,  15. 
S;  12)  I.,  Sdimeden.stedt, 

p, .  las.  IJiri,  -lifiin  Kr.  Peine,  (3n6,  i:.>. 
Snr!'..'i):n   (or.)  1.,    Schnailtaeh ,    br.  HB. 

'  ■':<•!>   BA.  Ifersbruclr,  i'l.so. 

Sil'  I.  Gross-  II.  hlein-ScIinern, 

pr.  HB.    llildesheim  LKr.  Göllinge», 

(306.  so). 
Soci   (or.),  Snei  Gd.   BiUiinm.   it.   Pror. 

u.  I>.  Areszo,  s.  Alpraudus,  Baricule, 

Leo.  Xiblus  de  SocL 
Solario  (.-.  12),  ?  Sobirolo  Gd.  Sissano, 

it.  Pror.    II.  D.  Xorara,   s.    Bonfilius 

de  .Solario. 
Sole^,'«  (c.   12),  Sohhiigai.  pr.  HB.  IUI- 

drsheim  Kr.   l'slar,  404.  i.  408,  25. 
Siilidiai-o  (e.  16),  Souilli/,  frz.  Dp.  Meiise 

Ar.    l'ertlun,  43.3,  J5. 
Soligiiano   (ed.),   Sulignano,  it.  Pror.  u. 

D.   Parma,  368.  5. 
Solium  liumberti  (or.),  in/«/  zw.  Lispen- 

hausen  u.  Bebra,  pr,  BB.  Cassel  Kr. 

Kolenbury,  61,  to. 
Solmania  (c.  13)  v.,  Soumagne,  hl.  Pror. 

u.  Ar.  Lmirh,  127,  *>. 
SoDdiTt-nhoiion  .«.  Sunderahol. 
Sondererius  (eil)  index  palaeii  584, 15. 
Sophia   (or.)   abbatissa,    (nomine  tenus 

»oror,  re)    ponsangiiinea  Heinrici  II. 

inip.  s.  Uaiideresheim. 

S.  Sojibi?  eccl.,  nionast.  s.  Beiicuentuin. 
Sora    (c.  14),    Sorana,    Surana    (o.  12) 

civ.,    Sora,   D.-Ust.    in    der   it.  Proc. 

Caserta,   340,  35.    545,  15.    (686,  15). 

^   vaiiavallis,  rfa«  Thai  des  Liri  (s.Car- 
■  ,  340, 35. 
Surbiauula    (or.)    terra,    hei    Sorlmnello 

Gd.  Lueai    it.  Pror. -Hat.),  54(1,  i. 

Sorelitfeld,  .Sarethuelth  (or.),  .Soratliueld 
ic.  12)  I.  pu(fU8,  Gau  in  Westfalen, 
»i.  u.  ii.  r.  Lichtenau  (/ir.  BB.  Minden 
Kr.  Büren,  54,5.  125,  lo.  562,25; 
com.  ■}■:  Liiidüiriis. 

*^  -■ ' -     fl..    Die  Zorn,    r.  Nbfl.  der 

-Ulli   Khein    im  el.  B.  l'nlei— 

.      ...     Ulltr.rh.     r      1/4,1, ,  Ii,  il,  r    I  l\'r 

llagenau),  469,  ». 

Soron  fr.  13i  v.,  Soiron,  iji.  Pr'j'-.  Lat- 
tich Ar.    Verrirrs,  127,  J". 

•'^  12)  cella  «.  Liburic. 


Stabulo  (c.  12),  cella  S.  Angeli  de  344, 28. 

Stadalara  (or.)  c,  Stadel,  br.  ÜB.  Ober- 
hugirn  BA.  Wasserburg  ( Amtsgericht 
Haag),  697,  5. 

>iadefelt  (sp.  12),  Ober-  it.  Xiedir- 
Stadlfeld,  pr.  BB.  Trier  Iir.  hniin, 
462,  I. 

Stadela  (c.  1-3).  StadelKchirarzucli,  hr. 
BB.  UnterfraiiLeii  BA.  Gerolzhofen, 
633,  15. 


i  Stajjelvuant  (or. »    rupes,   am  Kluhberg, 
\      Schweiz    Kl.  Schwiz,   osö.    v.   Studen, 

508,  I. 
Staiano    (sp.    11),    Stazano    (e.    17)   v., 

'f  .^tagno    Gd.    Camugnano,   it.    Pror. 

Florenz  D.    Vergato,  .304,  5.  15. 
Staliiliano  (c.  12),  S.  Angelo  de  314,2.'). 
'  Stainen  (ed.),  Stammen,  pr.   Itll.  Cassel 
I      Kr.   Hofgeismar,  317,  5. 
I  Stnuipenci  mr.)  riv.,  I>er  Grand-Klang, 

l.  Xhb.der  Kranziisisclitn  Xied  {s.  Xitaj 
I      »I«    el.    B.    Lolhrimien    Kr.  Chäleau- 

Salins,    m.    zir.    Morrillc  h.  Baiidie- 

court,  483,  30. 
Slapelliano  (i-,  12),  c.  de  594,  a;.. 
Starbuudc  (c.  14)  152,  35. 
Starciilloslinsou  (or.).  Sterkelshau.ien,  pr. 

Bli.  Cassel  Kr.  Boteiihiirg,  Gl,  lo. 
Staszona  (or.),  Sta/.on«  (ed.)  scu  Cisiclli 

c,  ?  Slazzona.  il.  Pror.  ii.  /).  i'omo, 

370,  5.  376,  15. 
State  (or.)  o.  39(1,  5. 
Staulecelli  (c.  17),  Stape^oul  Gd.  Stave, 

bl.    Prov.     Xamur    Ar.    Philii>perille, 

(495,  2.-,). 
Stazano  .«.  Staiano. 
Stazoiia  »'.  Staszona. 
Stedrrbcirch    (c.   14)    oppiduni,     Steler- 

burg,  liraunschireig  Kr.  W'olfrnhiitlel, 

152,  30.  10. 
Stedere  (c.  14),  ?  Stiddien,  Braunschtreig 

Kr.    Wolfriiliiitlel,   152.  30. 
Stediliiuim,  .Stediluum  (tr.  14),  Stödtleii, 

wh.Jagsl-Kr.  OA.  Ellirangen,  646,:)ii. 
Stein  (or.),  Steine  (sp.  12)  1.,  Stein  am 

Bhein,  Schirei:  Kl.  Schaffhaitsen,  iiin- 

nast.    SS.    Mariae.    (teorgii,    Cvrilli 

196,25.  202.15.30.  (655,20.35.   666,5); 

Steincnsis  (sp.  12)  eccl.  (655,  in). 
Steinaha   (or.)    possessa.    Die   Steinach, 

r.  Xbfl.  des  Xer/,-iir   in  der  hs.  Pror. 

Sliirkcnlrurg    Kr.    Ile/ipi  iilieim    u.    in 

Baden   Kr.   Heidelberg,  mit  den  daran 

liegenden   Orten    Ober-    u.     I'nter-Abt- 

steinach  (Kr.  Heppenheim',  284,10. 
Steiuedal  (sp.  12),  Stendal.  Kr.-llst.  im 

pr.  BB.  .Magdeburg,  (306.  4o). 

.Steinenbninnen  (c.  12).  Quelle  am  Süil- 
eiiile  des  .Steingraben ,  sir.  r.  Mihia, 
in  Sachsen  -  Weimar  Kr.  Ki.-'cnach, 
(414,  lo;. 

.Steinonbruiincn  (<•.  12),  ?  ijiiille  bei 
(lo.<pitero:lii,  Sachsen  -  Koburg  -  Gntha 
llyt.  Gotha,  (414.  15). 

Steini  (or.)  jir.,  .**  Steinen  Gd.  Hemimnli . 
pr.  HB.  Arnsberg  Kr.  Hamm,  618.  :)> 

Steinini-nslrazen  (c.  12),  i'  I>ie  Stra.i.-^, 
Georgenthal-  Schirabhausen-  Gothit, 
Sachsen-  Kohiirq- Gotha  Hat.  Golhn. 
ai4,  15). 


441 


■'im,    lUe  Sann,  I, 
■  irrmark-,  441,20. 
-.  Der  .'fann-Gau,    Staduncnsi!,  (c.  IGM'omitatus,  Grafschaft 
helmiis.  L'AsIrnois  in  der  Cliam/iagne,  434,5. 


Stcmnoii    (or.).    Burgstemmen,   pr.  BB. 

Hildesheim     Kr.     Gronau .     (.307,  5>. 

611.1.-.. 
.S.  .Sfephani  (or.)  cella  157.  in. 
8.  Sicphani  eccl.,  ■*»'.  Stefano  Gd.  Cit^rna, 

il.  Pror.  u.  D.  Perugia,  (716,  ici). 


Nuliii'ii  -  I{o;;i'<trr:   Str|iliiiiiUH  —  Suo){liuiuii. 


81» 


S.  Stcphanii»,  S.  Ste|>)iani  (nr.)  eccl., 
iiiona^t.,  plebs  «.  liatxüilicrc,  Mriimin. 
('a|iim,Cliis8e.  Cullorilo,  Corlpc'inXnvn, 
llHliU'i'^toili,  l{ilili'iiuur(Jos)iiH<>ii.  Lu- 
cori,  Mci};uiili:i,  Poni-in,  linlliaiio, 
Stnitii.  Slrazlmrjf,  Wiliaiistcpliaiio. 

Stepliaiiiis  (or.)  :!5li,  io. 

.Stopliaiiua  (or.)  ^tfiS,  lo. 

Str-ueia  (or.)  I..  Slilfa,  Sihweh  Kl.  Xilrhii, 
4«2.  3". 

>Stiiii|iliHli  (tr.  11),  Der  licif/lern/inch,  r. 
S'/i/i.  dir  Joffsl  im  wh.  Jiiijsl-Kr.  OA. 
Kruili/ieiiii,  in.  Ijfi  Sliiiipfai-Ii,  (MO,  36. 

Sdrpiaiia  (c.  12),  SIropplana,  it.  Pror. 
yovaiui  /}.  Vircelli,  n.  Aribcrtiis  de 
Stirpiana  '/«'i  Horibertus^. 

StoklitMii  (f.  14),  li/i'in-Sli'ici.-licim,  ßraun- 
nchiiiifi  Kr.  lirauniiehweiit.  152.  .'!,'>. 

Stoi'hheim  (or.)  v.,  Stockiim,  Uaiirrn- 
nfhnft  IlnrerlHxh  Cd.  Scliii/ipiiit/en 
(Kirchspiel),  /ir.  Uli.  Mihi.iltr  Kr. 
Aha  11.1,  12,  20. 

Stoildonstat  (r.  12)  coinitatus,  Oraf- 
nehiifl  um  Slorivtwll.  I>r  Uli.  l'nter- 
frank-rn  BA.   Anehafj'enhiirg,    ß52,  iR. 

Stolezaiiii  (c.  17)  s.  (lezo  de  Stnlezano. 

Strasista  (y.  12)  pr.,  SInisisrh,  Krain 
IUI.  Krainbur<i,  35,  30. 

ytrata  (i'.  IS)  v.,  Str^e-k^-Iieaumont,  bl. 
Fror.  Uennepau  Ar.   Thiiin,    ^lÜü, »). 

Strnta  (e.  1(5),  (erritoriimi  N.  .Martini  in, 
lionjoS'.  Martina,  it.  J'ror.  Alensandria 
D.  Casale  Monferrato,  40.i,  so. 

Strata  (c.  12),  .S.  Step)iaiius  de  596, 40. 

Straza  (sp.  12),  Strassen,  Luxemburg 
D.  Luxemburg,  <G43,  5). 

Strazliurg,  .Strazburc,  Strazbiircli  (or.), 
Argentoratum,  Artreutina,  Arneutora- 
tensis  urbs.  uiv.,  Sirassburg  im  KIsass, 
38,  so.  99.  .i.  l.i.">,  30.  24-%  ao.  245,  is. 
r>07.  n.  034,  20.  030,  30.  StrazburH'ensis 
(or.),  Stratburgimsis  (r.  14),  Arjjen- 
toratensis,  Argcntinensis,  Argeiitina 
sedes,  eccl.  .S.  Mariae  38, 5.  so.  327,  sä. 
457.  ;ii>.  409,10;  epiac.  Uuerinharins 
(Wizcliniis)  38.  I.j5,  ,10.  171,  1.  35. 
327,  sü.  35.  457,  35.  4(i9,  i5.  547,  so. 
634.20.  S.  Stepbani  abbatia  38,  s6. 

Sfrebeki  (sp.  12),  Strlibeck,  pr.  SB. 
Magdeburg  LKr.  Ualberstadt,  (654, 10). 

Strewe  (or.)  i)r..  Ober-  u.  Mittel-Streu, 
br.  HB.  Unterf ranken  BA.  Mellrich- 
stfult,  257,  15 

Strixia  (or.),  .Strisxia  (ed.)  37l),  i.  370, 10. 

Sturnni,   .Sturmiun  (or.)  pa-fiis,    Gau  in  , 
der  pr.  Pror.  Hannover,  um  den  Unter- 
lauf der  Aller,  133,  15.  135,  1. 

Sturmina  (c.  12)  petra,  Pietrastornina. 
it.  Pror.  II.   />.  Aiellino,  59(),  30. 

Sulitrio  s.  Sutria. 

Suis  (e.  17),  ?  beim  Lac  de  la  Maix, 
fr:.  Dp.    Vosges   Ar.   S.  Die,  334,  in. 

Sulaha  (or.)  fl..  Die  Suhl,  r.  Xb/I.  der 
ll'erra  in  Sachsen-  Weimar  Kr.  Eise- 
nach, m.  iinterh.  r.  Berha,  419.  .i, 

Sulro  (or.)  terra,  bei  Soico  Od.  Camaiore, 
it.  Pror.  II.  U.  Lucca,  539,  35. 


Suliulif;ouue  (or.)    pu(,niii,    Ihr  SOlchen- 

gaii  im  irb    Schwiirzirtilil-Kr.  I  M'iist- 

ung   .S'illrhen   bei  Itullimburg),  191, 311; 

com, :  Hoasiiuu. 

Sullo  (od.).  Sali),  D.-IlMt.  in  ihr  it.  Pvov. 

Jlrescia,  373,  1. 
S.  Sulpicii  (0.  1.5)  eenob.  ».  KIwangen. 
Sullzbai'li   (tr.  14),  ein  t.  .\bb.  dir  .lagst 

im  ii'b.  Jagst- Kr.,  bei  lieiftiihof  (GU. 

Ilonhardl,    OA.  Krailshrim),    (110,36. 

iSultzbarli   (tr.  1 4)   parvus,   Der  Irsbach, 

I.  S'bb.  des  Kisbiieh     r.  zum   Korher) 

im    icb.  Jagst- Kr.    0.\.    Haililnrf,    m. 

bei  Suhliach  am  Kocher,  (117,  1. 
Siilzovolt  (sp,  12)vallis,  bei  Sulzfeld  am 

Main,    br.     HB.     l'nter franken    BA. 

Kitzingen,  (002,  so). 
Siilzia  (coiie ),    Sciolse,    it.  Pror.    u.  />. 

Turin,  405,  2,-..  408,  li, 
Siunari  (c.  17)  via  380,  so.  so. 
Sumbrasca  (c.  15)  piscaria  384,  35, 
Siimnia  (c.  13)  lluviolus,  Die  Somme.  I. 

Nbfl.  der  Ourihe  fr.  zur  Maas)  in  der 

bl.  Pror.  Namur,  218,  SB. 
Suiumati  (c.  11),  Soininnti  Cd.  .tmalrice, 

it.  Pror.  Aijuila   I).  Citladurale,  ocol. 

•S.  .Silucstri  in  520,  sft. 
Sumiiioia  (tr.  14)    v.,    Sommaiithe,    frz. 

Dp.  Ardennes  Ar.   Vouziers,  028,  5. 
Suraiiiolacu    (ed.),    Sumiuuglacus    (or), 

Samolaco,    it.   Proc.    u.   D.    Somlrio, 

325,  10.  329,  5.  373,  1. 
Summolacus  (sj).  13)  1.,    wilst    bei  Riva 

(BU.-Hst.  in    Tirol),  (081.  10). 
Summouico     (or.),     Suuimovico     (ed.), 

?  Somma  Lombardo,  it.  Prov.  Mailand 

D.  Cailarate,  370,  1.  376,  10 
Suiiderahof,  Sondereubouon  (or.)  1.,  Son- 

derhofen,  br.  IIB.  I'nterfranken  BA. 

Ochsenfurl,  235,  sö.  so.  241,  1. 
Suiidergouuc    (or.),    Der    Sundgau    in 

Oberbagern  11.   Tirol,  65,  S5. 
Sunne))orch  (or.)  inons.  Der  Sonnenhcrg 

im  schiv.  Kt.  Schwiz,  nö.  i\  WillerzeÜ, 

508,  1. 
Sunninbach  (or.)  riv. ,    Der  Petzenbach, 

r.  Nbfl.  der   l'ils  im  br.  HB.  Nieder- 

bai/ern,  269,  so. 
Suno   (c.  12),  Suno,  it.   l'ror.   u.  I>.  So- 

rara,  s.  Ribaldus  de  Suu<i  (t>ei  K\a-). 
Suntheim,  Svntheiin,  .Suntheime  (or.)  1.. 

Soniheim  a.  d.  Ciinz,  br.  HB.  Sehuaben 

BA.  Memmingen,  3,  Li.  175,30.  170,1. 
Suneburc  (.sp.  13)  1..  Sonnenburg,  Tirol 

BIL  Bruneck;  (681,  sä)..S.  Marie  eenob. 

(681,  25.  40) ;     abbatissa     Wigburga 

(681,  S5). 
Superriuus  (c.  12)  castel.  91,  ss. 
Suppo  (or.)  filius  Grifonis  ,590.  u>;  fniter: 

Gerardus, 
Suppo  filius  Ribaldi  de  Uico   Ualegari 

91,  S5, 

Sui>po  473,  10. 

Sura  (or.),  Si'ira  (sp.  12)  iL,  Die  Sauer, 
I.  Xb/l.  der  Mosel   in    Lu.remburg  u.  \ 
dem  pr.  HB.   Trier,  629,  s,'..  i;6.!S,,i(i).  , 

■Suraiia  civ.  *■■  Sora.  | 


.Surcyu  (.-.  14)  v.,  SurriOd.  BauHchltittm, 

Lu.remburg  D.  Diekirch,  117,  an, 
.Surollu  (e.  12)  contr  ,  ■>■■••■"■■     ■'  ■■    »'■•', 

M.    Vicalri,  n,  r.   < 

rirri.it.  Pror.Cas' ,       .  :,     ...... 

Suriaiio  (0.  14),  Sarznna,  It.  Pror.Genmi 

D.  Ltcante,  54.<,  10. 
.Siidinno  (nr.),  o.  da  54o,   ... 
Sumollo  (op.)  c,  ¥  Susflio  Cd 

ii.  Prof.  Sorara  /».   Pul  hm 
.Sutlicrbui-jf  (or.),    Suderburg,   pr.    Uli. 

Liliir/iiirg  Kr.   Plzen,    |  K»,  -ii.  405,  '„. 

.Siithre  (»p.  l-j),  .s-,7</,-/-,  ,,r.  HB.  Ilildrs. 

j      heim  Kr.  Marienburg  i,  llann.,  '300,?ip^ 

Sutria  (e.  14),  Subtrio  (c.  12),  S„ln.  it. 

I      Pror.  Hom  D.  Viterim,  35.'..  30.  511,  54. 

!  Suabaha  (ur.)  tl.,  hie  Schirnburh,  r.  Shfl. 

der   llcgnilz,    m.  bti    Kilangtn,    \,  10 

.581,  ft. 
Snabheiiii  (.sp.  12)  1..  Sauer  -  Schivaben- 

helm,  lis.  Pror.  Hheinhessen  Kr.  Dingen, 

(038.  25.  042,  10). 
•Suaiclio  (or.)  370,  26. 

tSualeucidun  (or.)  pagus.  Das  Sehiralb- 
feld,  um  die  .Sehiralb,  einen  l.  \b/l. 
der  Wiirnitz  (l.  zur  Donau)  in  den  br. 
HB.  Miltelfranken  u.  Schiraben  (m. 
gegenüber  c.  Wömitzostheim,  BA. 
Niirdlingen),  158,5;  com.:  AVerin- 
harias. 

Siialingo  (eonc),  Sualigo  (c.  12).  Sauglio 
(Succeglio)  Gd.  Pecetto,  it  Pror.  11.  D. 
Turin,  s.  Aldo  de  .Sualingo. 

Sualonhuson  (or.),  Sualenhusen  (sp.  12), 
wüst  bei  Ilemmendorf,  pr.  HB.  Han- 
nover Kr.  Hameln,  (300, 25).  Ol  1,  s.  ift. 

Suana  (e.  14),  Sovana  Gd.  Sorann,  it. 
Proc.  u.  D.  Grosseto,  545,  10, 

S  u  a  r  z-  ,  S  u  V  a  r  z  - ,  S  w  a  r  z  -. 

Suarzaha  (c  11)  alibai-ia,  Schicarzach, 
Baden   Kr.  Bailen,  ,327,  s5. 

Suarzaba  (or.)  v..  .Suar/ahahof  (eonc.), 
Schwarzach,  br.  HB.  Xiederhayern  BA. 
Deggendorf,  114,  S5.  115,20. 

■Suarzaha  (or.)  abliatia,  Milnsterschirarz- 
ach,  br.  HB.  I'nterfranken  BA. 
Kitzingen,  43,  30. 

Suarzaba  (<ir.),  Swarzalm  (sp.  12),  .Swarz- 
haha  (c.  13)  H.  amnis.  Die  Schirarzach, 
I.  Xb/I.  des  .Main  in  i'nterfranken, 
m.bei  Mänsterschwarzach,  43, 30. 033, 15. 
(662,  30). 

Suvarzahaiivincbil   (sp.  12)    1.    (664,  so). 

Suarzbach  (<•.  12),  ?  der  aus  der  Senkung 
zir.  Kis.iei  u.  dem  Crbranntcn  Berij 
kommende  r.  Xbb.  der  L'lle  (h.  Aliüdej 
in  Siichseii-  Weimar  Kr  Kisenach,  so. 
V.  L'tteririnden,  (414,  .^o). 

Siiarzinvelt  (or.)  1..  SchirarzenfeJd,  br. 
HB.  tlber/ifalz  BA.  Xabburg,  423,  ib. 

.Sueghusi-n  (sp.  12).  inist  bei  Wanke, 
pr.  HB.  Hildesheim  LKr.  Göllingen, 
(306,  30). 

103* 


8-2Ö 


Naiiion  -  Register :   Sufinihjjouui  —  Tormolo. 


ri8.  jo.    -JS'J,  is;    com.:   AdiiibiTius. 
Tienio. 
Saeüsa  «.  Se«sa. 

<:    '  -nicum  (sp.Iä),'r.  l^oissons  (Ar.-Hst. 

■:.  D/t.  AisHf  ,  territorium  (49'2. 10). 

>  l'Jl.    c.  Schirabfii,  principes 

Siieuonim  (or.)  iliix  290.  j; 

ivir  iiurUus    IL.    Heriiiiiiunus    II. 

...  III. 

S  .  -^vvaua  (or.)  pagii>.  l>rr 

•  i»:  KU.  Mo;/iU/iuri/ 

•I      iit'i-i':t,   j.»,"!.  io.  r»l.'»,  5.'>.    ."i'jr»,  :;.% ; 

com.:  Goro,  Tietinnrus. 

.Sui(ljL.'erus  (or.)   episc.  s.  Mimigarduor- 

ilen>is  ci>isc. 
.SiiidijTonis  (or.)  pater  Erkaiilialdi  nobilis 

v>ri  1:?1.  in. 

S.  .  j  (or.  I  pO(.iis,  (fau  in  Braiiii- 

'i  >■     fianilirsheini    11.    Hol:- 

.«»■«.1  I    pr.    KB.  Hildesheim 

Kf.  .'lOfi,  s.".. 

SuiiKlfiin;:«    IC  1,'»)    1.,    Similinfien,   pr. 

KU.    \\'i(j>ba<ien    Kr.  Höchst.   4ö!t.  10. 

Suittes  (or.)  1.,   Schiris,   .-chir.  Kt.-llsl.. 

Suualin.i  (or.)  v.,  Miinckgiraliii,  bl.  J'roi: 
Ofiflamirrn  Ar.  Aiidetiardc,  -il,  ;«). 

Swaiiniiiga  (.sp.  12)  1.,  Schireiiningen, 
..-;      <  I  r,,rzwald-Kr.    OA.    RoUireil, 

"w  !r/.-,  .•>iivurz-  «.  Siiarz-. 
SvvBua  «.  SueuiiD. 
Svveinigovvi-  s.  Siieinih^nuiii. 
Swir-euheim  «.  FriesfiiluMui. 
SzelloD  «.  Scellon. 


Talie  {•!.  11)  tl..  l'fr  ] Uro.  (Jiic//liii.vi 
drs  Salino  mar/fliore  {:iim  Adriatischeii 
.^feeri  in  der  it.  Pror.  Teraino  D. 
Fi-nne,  8.  Salvator  Mlper  314.  so. 

Tul  inna  (i.-.  12)  moiite.  Berti,  auf  irel- 
■  hi,,,  Tnrtnna  liegt,  it.  l'ror.  Canipo- 
liiinK«  l).  Larino,  ei'd  S.  lolianois 
in  .'.97,  1". 

Tado  (ed.)  iudex  palacii  :{(!9.  :io. 

Tado  (c.  11)  comes.  iiii><iis  imperatoris 
ö)*4,  15.  &86,  i. 

Tadi.oe  (sp.  12).  Thaon-lf.g-Voi>gei>,  frz. 
1>]>.    f'ongeji  Ar.  Epinul,  71,  15.  so. 

T:i'  ,i.r..tit  ■■idnrf  (or.)  V..  Deiljtrsdorf  Od . 
'III,  hr.  KB.  Xietlerbai/em  BA. 
.    ./,'  27.'«.  1.'..  ■  j 

TaKinii.  Taeini,  Tajpino.  Tageni,  Tegeno. 

Xi.,,.;,,..    Tl. .'i, .;.,„.    !i., r.),  Ta- 

:]i;9tiiiri' 
,         . .  ~.    :..  ;  .        .  .\lajfada-  j 
l.urg. 
T  ,,.,,. T-J.-.vi,,  (c.  14)  pr.,   Tagmemheim,  ' 
^■hiraben    BA.  Ilonautcinrlh,  j 

Tai/o  «.  4*1"  The<Mlo.  I 

Ta  .,,,..  ,   r.,r.)  I.,   Talamona,   it.  Pror.\ 
Irin,  428,  i:>.  .Vi. 


Talauurno  (ed.)  373,  s5. 

Tanunonis  (sp.  12)  prefcctura   in  pago 

Astfnia  (3l)C,  *<>^. 
Thainnionia  (sp.  12)  prefectura  in  pago 

Fhitwiddo  {3Ü7,  i>. 
Täniioroda  (or.)  v.,  Frankleben,  pr.  KB, 

II.  Kr.    Merseburg,   oder    iri'ist   dabei. 

St),  10. 
Taoiiis  (sp.  Hl.  Tanoni  (<•.  17)  Fontana 

K.  Flintana  Taonis. 
Tareisa  (or.)  pr.,  qnod  ali  antiipiiorilius 

.Sintlicrisliüsiin     nuncup..     Ober-     11. 

I'ntrr-Thcres,   br.  KB.   l'nterf ranken 

BA.   Ifaggfiirl,  2."(li,  s5. 
Tarentiisionsis  (or.).  r.   Tnrentaise,  dem 

(lebiel  der  oberen  Igtre   im    frz.  Dp. 

.'<aroie  Ar.  Moiitiers,  arcliiepisc.  Bal- 

dolfiis  171,  10. 
Tartari  (c.  12)  fl.,   Tarlaro,  zirei  l.  Xbft. 

dis  Oglio,  U.  l'ror.  Maldini  (/).  Ca.sti- 

glionc   deUe  .Stiriere)   u.  Cremona  (D. 

Casalmaggiore),    in.  olterh.  11.  unterh, 

r.  Marcaria,  (;i29,  5). 
Tarus  (or.)  fl.,    Der   Taro,    r.  .YA//.  des 

Po,  it.  Pror.  Parma,  ö40,  4u. 
Tarnisio;  Tarnisiensi.s,  Taruisiana  ecctl., 

portns ;  Tarvisianus  comitatus  s.  Ter- 

ui>io. 
Tassignauo  (c.  IS),   Tassigiiano  Gd.  Ca- 

pannori,  it.  Pror.  11.  D.  Liirca,  7(I!S.  30. 

709,  5. 
Taurinum  (c.  17)  civ.,   'Purin,  it.  Pror.- 

Hsl.,  :iSI.  30.   Tanrinensis  (or.)  eccl. 

arc)iidiacouus     Gimtliardus      14G,  .in. 

Taurinensis  epi$;copatns  et  comitatus 

37:J,  10.  380,  »b.  513,  5. 
Tanena  (sp.  12)  1.,  TabcnGil.  'Paben-KodI, 

pr.  KB.  Trier  Kr.  Saarhitrg,  (038, 30. 

64:J,  5). 
Tauernule    (or.),    TaranteUe    del     Bor- 

ghctio  (Id.  harberino  di  Val   d'Elsa, 

il.  I'rov.  II.  D.  Florenz,  c.  in  3.58, 10. 

Taxo  (tr.  14),  Tauso  (c.  15)  fl..  Die  Toce 

f'To.ia)  in  der  it.  Pror.  Xorara,  zum 

Lago     Maggi)>rc,    (im    Val   d'O.tsola, 

s.    Oxilla    vallis   bei   Ossula',    ;^84,S5. 

(cgi.  725.  I.V.  401,  35. 
Tealdns  ».  bei  Theoda-. 
Teannni  (c.  14),   Tiano    (e.  12),    Trano, 

it.  Pror.    u     D.    Caserta,   Ct-li),  15;  S. 

Beneilictus  in  344,  35. 
Teate  (c  12),  Chieti,  it.  Prov.-IIst.,  -ß2,  so. 

b\y,i.  1":  Teatinns  (or.),  Teatcusis  (c.  12) 

comitatus     344,  ib.    öül,  S5.     593,  I5. 

595.  I.  615,  10.  616, 10. 
Teljaldus  ».  bei  Theodb-. 
Teliolaria  (i-p.  12)  (289,  S5). 
TecKingiin  (or.),  Teggingen  (sp.  12)  1., 

Drggingen,    br.    KB.    Schwaljeti     DA. 

Xördlingen, ahhatiaS.  Martini  185,6. 15. 

400.  so. ' 
Tedaii(horp  (or.)  1.,  Tfitendorf.  pr.RB. 

Lilnebiirg  Kr.   falzen,  132,  20. 
Tedericus  «.  Theoderieus. 
Tcdeuertus  «.  bei  Tlieodbertiis. 
Tedisus  1.  Iiei  Tlieodi-. 
Tcgi-no  «.  Tagino. 


Teggingen  .«.  Tecgingun. 

Tegrense,  Tegrinse,  Tegriusee,  llexe. 
rense  (or.)  l.,  'Pegernsee,  br.  KB.  Ober- 
bagrrn  BA.  Mienbach ,  228,  5.  2J9,  s. 
2ik<,  15.  so.  510,  30.  552.  ::o.  S.  Quirini 
monast.,  eed.  26,  so.  228,  5.  22i).  ;>. 
268,  15.  510,  30.  552,  .10;  alil)as  Eliar- 
hardns  20,  so.  229, 5,  Kllengerus  .")53,i. 

Tef;rinvvaoli  (or.)  e.,  Griiiilegernhach, 
br.  KB.  Olx'rbagi'rn  BA.  Erding,  oder 
Tegernimch  Gd.  Hofkirchen  eheiida, 
695,  95. 

Tegnlaria  (or.)  61 19,  10. 

Teiano  (or.).  'Pignano  Gd.  Barherino 
di  Val  d  Elsa,  it.  Pror.  u.  />.  Florenz, 
mausus  de  556,  30.  —    Vgl.  Tignano. 

Teidaldns  *.  Tiicodaldus. 

Teiese  (<■.  12),  Telese  (das  alle  Telesin) 
I  Gd.  Solopdca,  il.  Pror.  Bencrcnt  I). 
i      Cerreto  Sannita,  oella  .S.  Uiiiccntii  de 

341,  20. 
I  Telesia  (c.  12),   Telesio  Gd.  Cellino  d'AI- 

tanasio,  il.  Pror.  n.  D.  Terumo.  c.  do 

591,  3S. 
Telia  (c.  12),  S.  Itonedicti  eella  in  314.  \>\ 
Teniarus  ä.  Thietmarus    ,/*.•/■  Theodni- . 
Tempauiano  (or.).    Tempagnano  di  Lii- 

natu     Gd.     Liicca    lil.     I'mr.  -  llsi  1, 

708,  20.  35. 
Tenda  regis  (or.)  009,  i... 
Teuindorf  (or.)  I.,   Diendorf  Gd.  Meissrn- 

berg,    br.  IIB.  OI>erpfalz    BA.    Xeiin- 

bürg  vorm    Wald,  467,  so. 
Tensa  (e.  12)  fl.,   eella    .S.  Uincentii   in 

341,  25. 

;  Teo-,  Teod-,  Teot-  s.  Theo-. 

Teranne  (c.  14).  Terui,  D.-Ilut.  in  der  it. 
Pror.  Perugia,  545,  S5. 

Teranne  (c.  14)  cjv.,  Teramo,  il.  l'mr- 
Hst.,  546,  1. 

Tereola  (c.  14).  Die  Tergola,  I.  Xb/I.  d.  ,■ 
Brenta,  it.  Pror.  Paduii  11.  Venedig, 
220,  25. 

.  .  .  tercuisgenliaan  (or.)  forestis  096, :; 
[  Terdonensis  (or.).  r.  Tortona.  D.-HkI.  in 
der  it.  l'ror.  .Ue^sandria,  eccl.  epi- 
Liutcfredusf  370,  20;  Petrus 375,  ui.  1 
Terdouense  episco])ium   ;J75,  is;  --i» 
episcopatus   et  comitatus  381,  1. 

Terentixi  s.  Terrenlissi. 

Tergestinensis  (or.),  p.  Priest,  e])is.-. 
Ricliolfns  172,  1. 

Teritio  (c.  17)  382.  5. 

Terma  (or.)  pr.,  ehemaliges  Keiehsgut, 
in  der  Gegend  r.  Terni  (D.-Usl.  in  der 
it.  Pror.  Perugia)  gelegen  (rgl.  Ficker 
Forschungen  zur  Keichs-  u.  Kerlils- 
gesch.  Italiens  :i,3<iri  Anm.  4),  480,  :i5. 
487,  1.  488,  I.  :..  ixi),  1.  10. 

Termae  .Saloni»  (or.)  009,  15. 

Termole  (c.  12).  Termoli,  it.  Prov.  Camiui- 
basso  D.  Larino,  S.  Georgiiis  in  :!  14,  an; 
S.  Triiiitas  in  344,  35.  Tcrmolensi» 
(or.).  Termulensis  (c.  12)  coniitatiH 
.591 , .15.  59:i, so.  .595, 1 . 0 1 5.  .10. 35.  0 1 0,  Li ; 
in  finibus  Termonense  (c.  12)  .590,  3i. 
—  Vgl.  Atto  comes,  Paiidolfus  comes. 


Xaiiii'ii  -  KcfjiHtfr:   Teri(ilino  —  'l'liii'riiiiiiiil!iiu'<'i 


^•Jl 


Tcri|uiiio  ii'i-.).  irllii  S.  Kustiliitat.^  in. 
J'iere  ili  S,  Urstitutii  <lil.  Miintulehw, 
it.  lYoc.  II.  l>.  SieiKi,  157,  ii>. 

Terrentissi  (or.),  Terentixi  (ed.)  ;I70,  i. 
.■t7ii.  10. 

Trniisic)  (iir.).  Tervisii»  (ed.).  Taniisii) 
(f.  14).  'l'i'niiuiiina  (<•.  11)  civ  .  Tn-riso, 
it.  I'ror.-Uxl.,  2-JI),  ai).  ;J73,  ö.  r>l.i,  ö. 
ösi.jii;  fcl.  ■.'•-'U,  u..  ;i!t4,:..  i;..  Terui- 
»iiiuiis,  Ti'niiaiiensis  (f.  1 1 ),  'roriilsiiius, 
Tai-iiisiamislc  14),  Tarvi8iauuH(f.  13), 
TaniisiiMiHis  (s|i.  11)  o|iisc.  '220,  2i.  lo, 
Laiidoliis  f  22(1,  lÄ,  Anialriinis  ;li)4,ft, 
Ariialdiis  (J!»4.  30'.  .">)S4,  lo.  ."WO,  f, ; 
c-üiiiitutu,s  -J-JO,  a,"..  H.SK,  lä,  477.  35. 
.'i«4,io;  portus  394,  i:..  .SS.  l'eiri,  Viti 
sciiiulocliin  2"_'ü,  ;o.  .S.  Murtiiii  capol., 
cella  i.S.  Mavtitw  lltl.  Trerinol  388,16. 
Ö84,  20. 

Testcriiant  (i'.  TJ)  pagtis,  Gau  in  den 
Xinlrrlamlen,  18,  !>;  eoiii. :  Uiimehus. 

Teud-,  Teilt-,  Teuz-  s.  Tlie..d-. 

Thauliolf  (sp.  13)   comes   de   Booiuenin 

(liG8,  5.  Kl). 

Tliainiiiii  ».  Tamnioiiis  prefectiira. 
Tlii'ii'icii.s  n.  'PlieinkTiciis. 
TlielotuiimiiM   (c.  14).  irii'l  an  (Irr  Stef/c 

r.  t'eltrnliof,  liraunschireitj  Kr.  liraiin- 

Ki-Inreifi,  152,  :!:>. 
Tlu'otpaldiis  .S-.  /.,<•  Tlieodli-. 

Theod-, 
n.od 
Thiot 
Diot 
Thiet 
(c.  11  . 

(or.),  Teld-  »u.  u;;  tmu./'.-,  iiu£-^ 
Tai/-,Touz-,lHpz-,Ziaz-(ur.),Theo-, 
Teu-.  Tliii-.  Tic-  tur.i.  Die-  (sp.  13), 
Tliei-  (c.  1-2 (,  Te-  (conc). 

Theo  da-. 
Tiaza  (or.)  470,  i. 
riiiaza  (or.)  47G,  i. 

Thuodaldus  (ed.).  Teodaldiis  (c.  12)  iiiar- 

chio  (Graf  r.  Modenaj  48,  so.    91,  to. 

Teidaldug  (c.  12)  tilius  Ril)aldi   di-  Uico 

l'alefrari  91,  ib. 
Tealdus  (o.  12)  40.^,  s5.  406,  lo. 

r  h  e  o  d  1j-. 

riieobaldiis,    Teobaldus    (or.)    abbas  s. 

Cassini  Mons. 
I>iepaldus  (sp.  13)  marchio  de  Uoheburo 

(682,  5). 
'l'ebaldus  (eonc.)  de  Plazo  405, 20. 407, 15 ; 

frater:   Uuido  de  Pla/.o. 
Tedeuertus    (or.)     Icvita,     diaconu^   s. 

Iporeia. 
Dietpreht  (c.  lü)  693,  40. 
Dietbraht  (ed.)  serviena  FiiUlensis  426, 10. 
nietljurhc    (sp.  12)    abbatissa  s.  Spinal. 
Tbietkiricha  (or.)  luouast.  s.  Biiuna. 

T  li  e  o  d  e  !•  -,  T  li  e  o  d  r  -. 
TiediTsdorf  (or.)  v.,  IUeilersilorf,  et.  B. 
Ldt/iringen  Kr.  Bolchen,  4,"S3,  30. 


Tliiederessen  I8p.  12),  /linlrriirn,  pr.UB. 

Uannurrr  Kr.   Ilumeln,  C.Mi,  30). 
Tiederi'/.in),'eriil|i     (sp.    \->),    iHiniierixIf, 

pr.   Uli.   .yiainUbunj   Kr.   Hal/irriitaill, 

<306,  3b;. 
Thiedrikin|B;erolit  (c.  12)  I.,  IHllichenriHle, 
■    pr.  HB.  Merneltiirij  Kr.  Saiiiierhaunen, 

308,  30. 

Theiidericii«,  Tlicdibiriciia,  Tlieoilricii», 
Tfiulric-ii».  TliieiiderioiiH,  Tliioilriuiis, 
Thiadririi»,  Thii'ilericiis ,  Dii-tiicii« 
(or.),  Thiudricus,  Deodericus  (i\  l.S) 
episc.  «.  Mettis  (Tlicod.  II.;  soror: 
C"uni>{iinda  iinpiratrix),  Minii);ard- 
uordensis  opise.,  Minda;  f  1».  .Mi-tti« 
(Theod.  I.). 

TheodericiiM,  Teoderious.  Diodericus, 
Thiedericu»,  Tciuierioiis,  Zia/.o  (or.), 
Theodnrious ,  Teduriciia,  Thieriru», 
Theiricus  (c.  12)  i'lericus,  Kliii>  Bni- 
noni-si-iiinitiSjCapellaniis  Ht-inriii  regis 
l.'iü,  r>.  137.20  ;  canrellariiis  et  Huinmus 
oiinsiliarius,  laiiiiliaris  Ueiiirici  itnp. 
I»  der  liecoi/nition :  587 — 607.  617, 6. 35. 
(686,  10.  688.  1.)),  »1/0/1/  //(  der  Jteco- 
(/nition:  586. 1.  691,25.  593, 15.  594,20. 
59,5,  10.  601,  20.  604,  f..  616,  x,. 

Tiiiedericus    dux   (J.  r.  Obcrhthrinyen) 

.'i47,  2D. 

TLiedericus  (or.)  palatinus  comes  (com. 

in    pag.    Asti'ala)    f  303,  35 ;    filiiis : 

.Siru8. 
Tliiedericus  (or.)  comes  (in  pag.  Hassaga) 

.j73.  20. 
Thiaederifus  (or.)  comes  296,  5. 
Thiedric  (or.)  476,  1. 

Theoderiilt'us  (or.  i  arcbidiaconus  s.  Per- 
gaiiium. 

Tedeuertus  s.  bei  Theodbertus. 

T  h  e  o  d  h  -. 

Diothalinus  (sp.  11,  statt  Diotbaliuus?) 

presbiter  s.  Uuirziburg. 
Dietheri  (or.)  105,  5. 
Diotholius  (or.)  presbiter  4,  10. 

Theodi-. 

Teudicus  (or.)  3.'i8.  20. 
Diezinus  (or.)  manripium  559,  35. 
Tedisus    (conc.)    de    Lauegua    406,  25. 
407,  10. 

Theodm-. 

Thiatiiialli,    Tietmelle    (or.)    1.    pagiis, 

Gau  um  Detmold  1 1 Ist.  r.  Lippe),  125. 10. 

262,  1.  439,  15;  com.  t:  Haliold. 
Thietmanis    (or.),    Thiemarus     (c.    14) 

episc.  »•.  Osnebriiggensis  episc. 
Thietmanis  (or.)  comes  (Markgraf  r.  der 

Ostmurh)  f  51 .  äo ;  t'rater:  (icrn  archi- 

e]>isc.  Coloniensis. 
Tietmarus,  Thiatmarus,  Thiotmarus  (nr.) 

marchio  (r.  der  Ihtniurk),  comes  (in 

pag.  Xordthiiringa,   Sueuun)    515,  35. 

525,  2:..  570,  20. 
Tietmarus.  Dictiiiarus  (or.),    Di>itniarus 

(c.  13),  Tiemo    comes    (in  pa?.  Volc- 

lelt)  161,  35.  198,  40.  2.")6.  25.    46.'*,  :«>. 

633,1.5. 


iJu-tlimaiiiN  1C-.  l.'i)  ci>mci  ••(  mlVM.-atiis 
iiiipei'utoriit  479,  10. 

Tcmuriis  (c.  12)  591,  30;  tiliii«:  .Sil'rudo. 

Thiutriii'r  (or.)  476,  1. 

Thiciiiicr  (or.)  476,  i. 

Dietmar  (ur.)  U07,  10. 

Thii-mo  (or.)  conii'»  (in  pa;f.  SaUhiirc- 
goiiui)  187,  »n. 

Thiemo,  Tifiiio  (or.)  comes  (iu  pajf. 
SutiniliKouui)  12«,  2».  2:12,  10. 

Tiemo  eome»  lin  pag.  Volefdt)  ».Tiet- 
marus Climen. 

Tiiiiio(or.)come»«9.j,»5.  6U6,r,.  697, 10; 

tilius:   lii'inrih. 
Ticiiio  udvocatus  s.  Balienberc. 

Th.'odo-. 

Tcuzo  (or.)  opisc.  h.  Itcgia. 

Teudo  (or.)  presbitiT  «.  Pisana  ccel. 

Teuzo  (or.)  prcsliiter  «.  IJulteraucn.iis 
ecci. 

Dieto  (sp.  11)    presbiter  «.  Uuirziburg. 

Teuzo  (or.)  cauoniciis  «.  Bononia. 

Teuzo  (or.)  cauonicus  a.  l'ulteruneusig 
ecel. 

Teuzo  (or.)  cauooiciis  h.  Uulterancusis 
ecel. 

Ziazo  (or.)  clericus  ».  Thcodericus  capel- 
lanus  postea  cancellariiis. 

Teuzo  (or.)  monachns.  abbas  ».  Fratalia. 

Teuzo  (or.)  tilius  Offn'di  607,  10. 

Taizo  (or.)  .5.J6,  an. 

Dieto  (c.  16)  693,  80. 

Teuzo  Brusatus  (or.)  556,  S5. 

Tliiedoiihusen  (c.  15),  ?  Distelhauucn, 
Baden  Kr.  Mosbach,  468,  30. 

Teotiiuicus,  Teutoniius  (c.  \i),  ein  Deut- 
scher, 94.  30.  7U4.  20.  Te'itoniciirum 
(or.)  rcx  538,  30.  —  Vgl.  Francia, 
(rennania. 

Theodoricus  s.  Thcnderieus. 

Thcodp-  .1.  Theodi.-;  Theodr- «.  Theoder-. 

S.  Theodoli  (sp.  11)  monast.  s.  Clinga. 

S.  Theodori  (c.  11)  monast.  s.  Orte. 

S.  Theonisti  (c.  11)  cella,  ecel.  *.  Caserio. 

Theophanu  (or.)  imperatrix.  geuitrix 
Ottonis  m.  imp.  1.14,  30. 

S.  Thcreneii,  Therentii  (c.  16)  monast. 
s.  Niiuimonastcrii  1. 

Thiad-.Thiaed-,Thiat-,Thiaz-8.  Theod-. 

Thidhi  (c.  14).  Thiede,  Braunschirrig 
Kr.    Wolfenbmtel.  152.  so. 

Thied-  «.  Theod-. 

Thielleiche,  Thielliche  (or.)  pr.  I..  Dil- 
lich, pr.  RB.  Cassel  Kr.  Homberg, 
212.  1«.  15. 

Thiemarus.  Thiemo  «.  Theodm-. 

Thienes  (c.  18).  Thgnes,  bl.  Pror.  Xu- 
mur  Ar.  Dinant,  s.  Robertus  de 
Thienes. 

Thieodericus.  Thiericus  «.  Theodericus. 

Tbiermondingin  (c.  14),  Wüstung  Thir- 
mend Ingen,  1'  ,  hm.  nnir,  r.  Vörstettrn, 
Badin  Kr.  Freiburg,  223,  10. 


822 


Xiiiiit'ii  -  Hepistor :   Thiel Tremololii. 


Thict-,  Thielh-  «.  Theod-. 

Thilii  (.T.)  tt.,  /'«■  l'vlfi"  lirl:"''»->" 
j.   V(  Ilumftgl  mit  ilcr  XHIit 
:iir  liuptl  (r.sHrSohebUj,  | 

Tliil.the  s.  Tilitlii 

T;  " "      '■•  K.    i  IK'.'ii-. 

S  1*2)  Mi,  s->. 

:  ;  l.i  ö7, 4».  I 

.  luunust.  ».  Ari-  ! 

i.i'.ii  i-f.  ■■■  .  .-tr.,  Tuoro,  U.  I'ror. 
M.  I>.  Perugia.  imtI,  SS.  A},'iiti'.  Duiiii- 
aiii.  Lucio,  Marie  Mugiliilone  do 
(71(5.  S6>.  I 

Tliormaro«  (or.)  c,  Doifmark,  pr.  SB. 
l.ÜHt/'urii   Kr.  Fallimihoslel,    l;5ü,  H). 
T'  -I'.  12)  1-,   Ui'irnien,  pr.  RB. 

Kr.  (iwlar,  (306,  so). 

T  Throto  (»p.  12)    i>r.,   mW 

ICH,  pr.  RB.  u.  LKr.  üan- 

II, .i</-.  :;'il,  3J..  (:W6.  ib). 

T\,p..,,»  (...  i-.>),   Thrient  (e.  14)  papus, 

Urftitht,  ht.  Fror,  i/rr  Nie- 

1  {.S.  IS.    (UÖ,  40. 

Tlireucrv^ga  «.  Treuercsgii. 
Thntithe      (or.) ,      Thritütho     (sp.  12). 
■'<-,    Brnitmchirtijf    Kr.     H'olfen- 
...  (307,5).  eil,  15. 
Thnite  ».  Tlirate. 

Throtronnnia,  Thnittiiana  s.  Trutinaiinisi. 
Thrubiki  «.  Drubiki. 
T'  T.)  s.  Zürich. 

Ti  itle     (c.    14),       ti'üiiliinff 

ittfl  bei  VfUenhof,   Braun- 
»   .   BroHiisdurcit/,   152,34. 
Thunnjoa  ».  Tiiringia. 
Tiale  «.  Tii-clo. 
Tiao«  ».  Teanuiu. 
Tiaza  ».  M  Theoda. 
Tvburtina  (<•.  1 1)  civ.,  Tivoli,   U.  Prov. 
'u.  D.  Rom,  520,  lo;  monast.  S.  Adri- 
an! .V20,  10. 
Ticolo  (c.  12),   Tiale   for,  slatt   Tinle) 
riv.,  I>ei-  Trcchio,  il.  Prof.  Campohasso 
I).  Ijarinn.  m.  13  km.  iimir.  r.  Termoli 
in»  Ailriatinehr  .^feer,    .503,  so.  615, 3i>. 

Ticiiiiis  i^p.  12)  fl..  Per  Tiignin  (Tianoj, 

I   \i.,i   h.i;,,  /-iOO,  i).  :W3..in,  384.  s5. 
'"r.)  civ.  iirlis  c<-cl.  e|ii9C. 
L.  .  -!•<;  pahiriiini.    -sog  liiies  k. 


pHpia. 

T ..  ,  i, ..;;„,,.,     (,,r.)    V..     /h'cJirrliiii/    Gd. 
.    br.    IIB.    Obrrpfaiz    BA. 

i.    -  -  ..  .jii.  J."i. 
Tied-,  Ti<'U  ».  Thood-. 
T  T'irf.dm-. 

1  '  ,  Klalt  Titriilefff)  I..  hl.  in 

/;. 111(1  '!<     jti-.  Pror.-Iht. '  einbfzoffen, 

•M).  *>. 
T  ■   '  1  V  .   Tiiiftn.  br.  RB.  Sieder- 

I      K'lliriiil,   34,  ii. 
'I  ■<'    MnrIiHO    iille    Fnnli 

iliiKi    a    Tif/nano)  flil. 

.   . — . .  •. .,    (/.   i'ror.  Floren!  It. 

S.  Minialo,  '>Ki.  i&.  —  Vgl.  Toiaoo. 


Tilithi.  Thilethe  (ur.),    Tilithe  (»p.  12) 
,   (ran  in  Entern,  um  die  \\'eser, 
..  125,1».  vMl7,  i).  4(55, 1 ;  coii\  : 
iicnihardiis  diiic. 
Tilliii.iiTii    'I-.  10).    Tilhjsiir-Mtuse,  frz. 
:      '  I;-.  I'cn/KH,  4:i:t.5.  434,  so. 

T  .).   lliiiierthaii  (sp.  Tfi.  />'>- 

•  ■II.    pr.    RB.    IliUlt.-!hclm    LKr. 
'■■■■  iiii/fn,  (;100, .10.   .■!07,  ,'.^.    ül  1 .  m.  15. 
Tiuqiure     (or,  i,     Uincrichc-,     üiucrihe 
(8p.   12k     Tiiierv,    el.    B.    iMliriiii/eit 
Kr.  (7(i//crtH-.sVi/iM6',    (t)3.S,  :i'>.  043,  i); 
TiiHpierei  imins  (Der  Uoehbern  n.  r.  ' 
Tiiicrii)  l.'S3,  30. 
Tirimiisso  (c.  15)  571,  in. 
Tisentiiiensis  lor.)ablintia,  lH,'<iiili.'i,.-rhw. 
Kl.  Graubiimltn  B.  I  'orderrhein,  53Ö,  lo. 
Titania  (tr.  15),   Tt'taignt,  fr:.  Dp.  Ar- 

denne»  Ar.  S«dan,  (527,  30. 
Titicensis  eccl.  «.  Citicensis  eccl. 
Titiiii:inii,  Titiiiniio  (or.)  c,  Hocaid'Oreia 
(früher  Itocta  u  Tinlitiinnio!  Gil.  Ca- 
xlii/lioit    d'Orci«,    il.    Pror.    .Siena  D. 
Montepuhinno,  84,  35.   1.57,  5. 
Tittiiigeslieini  (c.  12)  v.,   Wilsliinii  Didig- 
I       hrim,  ht.  in  Ilonibury    ror    der   Iliihc 
(Hst.  des  Oberluiinus-Kr.  im  pr.  RB. 
Wirsbiiden    eiiibe:o:H'n,  322.  i. 
Tituliis    (or.)    c,    ubi  die.  Uilla,    Villa 
presKO   Teolo   (id.   Teolo,   il.  Pror.  u. 
I).  Padiiu,    ciiiu-l.  S.   Marine    3U0.  lä. 
Tiufstat  (or.)  v.,  Tiffxlatit  (jd.  llammers- 
barh,  br.  ÜB.  Xiejierbnijern  BA.  Eggen- 
j      /■«•Wim,  •.'77,  S5.  I 

I  Tiuyuste  (sji.  12),   Thüste,  pr.  RB.  Han- 
norer  Kr.  Uamrhi.  (3()0,  so). 
Tizano  (od.),    Tiziano    Val  Parma,    it. 
\      Pror.  XI.  D.  Parma,  373,  lo. 
Tyzindorf  (or.),  Deisendwf  Baden  Kr. ! 

Konstanz,  482,  35. 
Tocco  (c.  12),  Tocco  Gaiidio,  it.  Prov.  u.  \ 
'      D.  Benerent,    cclla   S.    Uincentü    de 

341,  3,'.. 
Todullo  (c.  17)  3^0,  s,^>. 
Topinguu,TogiiigiiuiWc  14)v,,  Thicngcn, 

Baden  Kr.  Errilturg,  223,  m.  lö. 
Tolla  (ed.),  monast.  S.  Salvatoris,  Mo- 
naslero  di  Val  di  Tolla  Gd.  Morfasno, 
it.    Pror     Pinceiiza    D.    t'ii>rin:iiola, 
360,  1.  S5;  ablias  Agimiiriis  300.  i. 
Toilensis  (or.),  Tiillcusis  (s]).  1-2).  v.  Toni, 
Ar.-IIst.  im  frz.  Dp.  Mearlhc-et-Mo- 
sclle,  eccl.  272. 45.  273,  lo ;  eiiisc.  72, 25, 
B.rahtoKliis  171,5.30.  272,45. 
Tollianiiiii  «.  Tullianum. 
Tolliin.stein  (or.)pr.,  Dollnuleln,  br.  RB. 
M Uli If ranken    BA.   Eich^tält,    158,:.. 
Tnntolc  (c.  12),  cclla  S.  Peiri  de  341,5. 
Tonulc  (or.),  eccl.  S.  Fridiani  in  5i(),  i". 
Tonzano  (nr.)  540.  lo. 
Topi")    (or.)    c.    J'lere   al     Top/M    Gd. 

Arezzo  (it.  Pror. -Hut.},  5r>8,  30. 
Torci-lli  (»p.  14)  V.,  Torrieella  Gd.Ma- 
gione,  it.  Pror.  11.  I>.  Perugia,  (710, 10). 
—  Vgl.  Tiirricella. 
Ton^i'Uo  (c.  12).  Torrillo  Gd.  Casulc 
Monfrrralo  (D.-IItl.  in  der  il.  I'ror. 
Alenhandria),  ».  Eiiiiericux  do Torcello. 


Torucnse  (or.t  iimimst.,    I'hurn,  yieder- 

lande  Proe.  Limburg,  107,  a. 
Tortoni   IC.  riX  terra  de  341,  10.  i;>. 
Tosheiu   isp.  12),    Wilbtiing    Tosnem    bei 

Marienbiirg  i.  Hiinii.  iKr.-Ihl.  im  pr. 

RB.  Ili!de.iheim),  yiOO.  15). 
Toso  (or.».    Tosi  Gd.  Reggelln,  if.   I'mr. 

II.  I>.  Florenz,  283,  15. 
Tostedd  (ed.)  373.  10. 
S.  Totimiii  (or.)  eccl.  s.  Uuirziburg. 
Toiieligomui.  Tönolikön.  .v.  Tiioiiocgi  mvi'. 
Traii'clum  (or.),    l'trechl.  Pror.-Ihl.  der 

Sirderlamle,    10.  1.  35.   r20.  S5.  121,  m. 

122. 1.1.  Traiccteusis  (or.),   Vltraii'ctcii- 

sis  (od.)  eccl.  S.  Martini    10.  a;..  17,5. 

18.1.5.   138,10.15.  045,  r.;  urchiepisr. 

.S.  Uiiillibrordiis  \  s.  Kl'dcriiach ;  cpiM'. 

Aii.'-IVidiis  10,3,"..  17.1.  li>.  18,5.  13S.  111. 

171,  35.    Adalbnldiis    314.  so.   437,  in. 

438, 10.  490, 15.  517,1.  04,5,35.  (000,  s:.). 
Triiiectiim   (c.  13),    Maasiriehl,    Nieder- 
lande, Jht,  der  I'ror.  Limburg,  IIJ.  uv 
Traucnsi8(c.  12),  /'.  Trani,  it.  Proe.  Bari 

D.  Barletta,  comitatus  ,5!')0,  :\:<. 
Traiisaricus  (e.  11)  .5-20,  10. 
Trasaipiis    (c.  12).     Trasaceo,    il.    Pror. 

Aijuila  D.  Arezzanii,  cclla  .SS.  Scbasti- 

aui,  Angcli  in  344,  10. 
Traskcndorf  (sp.  15i    v.,    Draehcnburg, 

Steiermark  Bll.  Rann,  441,  10. 
Trasmuiido  (c.  1"2)  filius  Gisonis  5'Jl,  311. 
Trasinundo,    Transinundus  (c.  TJi  tilin- 

Guidoiiis  .591,  30.  5!)4,  s5. 
Trauarda  minor  (or.),  ?  Trogarth,  pr. 

RB.  u.  Kr.  Merseburg,  288.  s.>. 
Traiiena  (c.  12),  Trahen,  pr.  RB.  Coh- 

lenz    Kr.    Zell,    eccl.,    teloncuin     de 

(168,  5.  10). 
Trauer.'iariv  (c.  12)  comitÄlus,  r.  Trarer- 

saro  Gd.  Bagnacarallo,  it.  Pror.  Ra- 

vennu  D.  Lugo,  355,  1 ;   Traucr-sariiis 

(or.)  conies  s.  Pi'trus. 
Trcbeni    (c.  15),     Wilstung    Treleii    bei 

Dehlilz   a.  d.  Saale,    pr.   IUI.  11.   Kr, 

Merseburg,  81,  ;i(i. 
Trcbia  (sp.  12)  fl.,  Die  Trebbia,  r.  Xbfl. 

des  Po,  (289,  sä.  sn). 
Trebista  (or.),  Gross-  u.  Klein-Drelmil:, 

Sachs.  KU.  u.  AU.  Bautzen,    150,15. 
Trebuntioliim    (c.  13),    Treri  nzuolo,    it. 

Pror.     Verona    /).    Isoin   della    Scaln, 

3.88,  1. 
Trecatc  (tr.  14)  v.,    Trerate,  il.  Pror.  ,1 

JKXorara,  plebs  in  401,  S6.  402,  .-i. 
Trrcentullc  (c.  13),    \Vü..itun<i  Trerenliila 

bei  Casumaro    Gd.    Finale,    it.    Pror 

Modenu  D.  Mirandola,  c.  de  447.  -j 
Tredeoim    (or.),     Wüstung     Trrdici    lui 

Calcinaia,  it.   I'ror.  n.   I>.  I'isa,  r.  ilc 

5411.  sft. 
TnilentiiiuB,  -neiisis  episc.  «.  Tridentum 
Trciliiio  s.  Tridino. 
Treisaiiia  (r.  14)  fl..  Dir  Drelsaw.  I.  Sbfl. 

der  Elz  Cr.  zum  Rheili)  in  Builen  Kr, 

Frriburg,  223,  in.  I5. 
Treiiiolola  (c.  ]■.'  .  .•••M»  S   rinrfmii  .1. 

341. ;.. 


Nniiii'H  -  l!i-:.'it"lrr  :    'ri'Minili 


Tii'iiinu. 


S2.'« 


'rrfiimlo  (iir.i  «.  Ponte  Truimilo. 
Tioscculo    (Dl-.),    Tri'ffolf  <<'l.  ('anlellina] 

in    Chliinli,    it.    fror.    u.    D.    SVom, 

SS.   rjniireiitii    et    loImniiU   plulia   in 

:i58,  !,. 
'rresojtnlo  (c.  14)  c-..  Treitinjnti  Oil.  Mira, 

it.   I'roi:    Vdtediij   l>.   I'nlo,  2-J(),  x,. 
Tiesiilius  (c.  lli)  ."i!»l,;i(i;  tilius:  Asciinu. 
'l'ri'sidius  (i'.  12)594.2",  tiliua:  Horiiarilo.  1 
Ticiioresf,'!!,  Throiicrcs^rn  (or. )  1.   pajfiis,  I 

t)ir   hreireniwi  um    hrnvrr,  />r.  KU, 

.[rnslicrij  Kr.  Lipi'slailt,  .■)4,;.,  'Jli-i,  i. 

4:!!'.  I.'..  5(52,  35;  com.  f:  HalioUI,  Liii- 1 

Ti-ouuris    (or.),  Trevoris    (i\  II).    Trier, 
ItH.-Hsl.     in     der     /)»•.     Ii'lifin-f'rnr., 
■_'■-'■-',  I.  30.  '2Ü,  a>.    Tiviiennsis    (nr.), 
Trt'iliroiisisisp.lS)  ercl.  .Olli),  3.'>.0"J!),  i.i ; 
ariliiepisc.  |jiuili>ltiis  171,  :>.  20,  l*<ippo  I 
Iti-J,  1.  47.'>,  10.    l'.H»,  1.-..  Ulli),  3.-,.  .')47. 15.  I 
.■|7."),  i.i.  57ü,  i'o.  Ij2!t,  I.'..  (tiiW,  10.  04:!,  ;io). 
SS.  Iiibamiis  evauj;.  et  Maxiiniiii  ali- 
balia  in  Trouiroriini  (aji.  TJ),    Trevi-  [ 
roniiii  (cd.)  siilmrliio  118, 30.  <()."J7,  15. 
ti.iS.  1;,.  m.  039,  5. 20.  642.  043,  so.  jo); 
ablias    Ordfrath    118,  ;i.'i,    Viiinrioliiis 
402..-.,  Haricho  (037,  ir..  042,1.".).  | 

Treuina    (or.)    pr.,    Treffm,     Ki'lrnthen  \ 
IUI.    Villaih.  15!t,  30. 

Tril)az  (Ol'.)  url)s,  TrrbU:.  pr.  Uli.  .^lerse- 
hiini  Kr.    Wittm/ifr;/,  111,3;.. 

TriliiK'O  (0.  11),  oastel.  de  52i>.  1. 

Tribuna  (sp.  14),    eccl.   .S.  lacobi   della 

(,710,  35). 

Tribura,  Tribuns,  Dripiira(or.),  Tribiiria 
(sp.  12)  resfia  v.,  Trehur,  hs.  Fror. 
Starii ii/iiir/i  Kr. Gross-  Oeraii,  210, 3.i. 
202,  1...  273,  20.  ÖÖ3,  ar..  641,  20.  s.-.. 
644,  1.  645,  i. 

Tril)iu-i  (c.  11)  0.,  Jakobi-  i(.  Marien- 
Drehber,  pr.  RB.  Hannorcr  Kr.  Diep- 
holz,   ö-'i.'),  15. 

Tricliire,  Triliehira,  Drikeringon  (or.), 
Drecbere,  Pracbcro  (#p.  12)  pagus. 
(iait  im  pr.  HB.  Cohkii:,  130.  20. 
509, 35.  .524, 2:..  (03,"<,  25.  043, .".) ;  com. : 
ßecilinus,  Bcrchdoldns,  ly//.  Baldricus. 

Ti  irio  (or.),   Tre::o  sttWAdda,  it.  Fror. 

II.  D.  Mailand,  370,  1.  376,  i«. 
l'ridentiiiii  (or.),     Tricnt,    BIL-Hsl.    in 

Tirol,   84,  I.  Tridentinn-i,    Trientinns 

(or.),     Tivdentinus,      Tredentincnsis 

(c.  12K    Trid^■ntin^'Il^'is  (sp.  13)    ej.isi'. 

Odelriciis  l.iö.so.  ,591, 30.  ,593, 15.  594.20. 

1.681');  advocatus  Roiizo  <;681,  io>;  epi- 

••copatiis  (081,30);    eomitatus   39U,  5. 

Trieutina  vallis  388,  10. 
Tridino  (conc),  Tredino  (e.  12),   Trino, 

it.   l'roe.  Xorara  I>.   Vercelli,   382,  1  ; 

s.  Iiigolbertus,  SigelVedus  de  Tridino. 
Triebns    ti.r.)  civ.,    Trehatsch,   pr.  RB. 

Pnlndaoi  Kr.  BeesIcoii'-.Stori'on;  1 05. 1 . 5, 
Tri.ffenvelt  (c.  14).    Tn-nnfeld.  hr.  RB. 

Vnterfranken    BA.    Markt  heidenfeld, 

476.  10. 
Trieznii-cba.    Tristnirlia    »v.)    fluviolus, 

Die   Triesiinfi,  r.  Shfl.  dir  Schirerhat 


in  XiederSsti'i-reich, 
Trigasi  (..r.)  609,  33. 


25,  15.  ,552,  30. 


1  ri^.'^iiMiini   o'.  iV;   (:"i't!''.'i.ii  .i'i 

Trilii'liiiM  ».  Trii'liiru. 

Triinizze   i.>r.)  I.,    Trimim,  pr.  RH.  (  uA- 

lin:   Kr.   .Miti/en,  .521.  2.',. 
Trinale  (..r.),  moleiidinnin  do  325,  ft. 
.S.  Triniintis  (c  12)  eeel,  iuxtu  Ifitcniiim 

tl.  597,  5. 
.S.  Trinitns,  .S.  Trinitatis  (»p.  11)  monnnt. 

«.  Clintfii,  N'onimonasterii  1.,  Teriindo. 

Trimi   (or.),    Trinio,    Trinno    (i'.  12)  11., 

Der   Triijno,  il.  l'roe.  CtimpobtisHo  u. 

Chieli,  cnni  Ailriiitiechen  .'/<•<•»•,  50 1 ,  10. 

593,  20.  015,  30. 
Trisdidü  (or.),  ?  Trwlale,  it.  l'roe.  Como 

D.    l'arese,  370,  30. 
Tristnieha  s.  Trioznicciia. 
Trite  (0.  12)  1,,  monast.  S.  Peiri  340,35. 
Tritile  (or.)    Noniomajifuiii  »'.  Nouioma- 

gUlll. 

Tioeiaoum     (ed.),     TrouKsei/,    fr:.    Dp. 

Mense  Ar.  Commereif,  27.3,  1. 
Troia  (or.),   Troiu,  it.  I'rov.  Foggia  D. 

Borino,  002,  25. 
Tronrano  (f.  12),     Tronzano   Vercellese, 

it.  l'roe.  Xoeara    D.    Vercelli,  ».  Vu- 

fredus  de  Troncano. 
Tri'ichenebacb,  Tnikenebaeli  (e.  12),  ein 

r.  Shh.der  Werra  in  Sach.ien-Weiniar 

Kr.  Eisenaeh,  /lieKsl  int  Sleinyrahen, 

m.  olirrh.  e.  Milila,  (414,  10.  50). 
Tniobiiba  (or.)  1.,  Ober-Trubach,  br.  RB. 

Oberfranhen   BA.  I'e[/nil:.    11.    ünter- 

Trubach  Gd,  fVolfnbery,  ebenda,  20<J,  1, 
Trusiana  (er.)  s,  Uallis  Trusiana. 
Trutino  (c.  12)  fl..  Der  Tronlino  (Tor- 

dino).    it.  Fror,  ii-   T>.    Teraino,    zum 

Adriatischen  Meer,  ,S.  Nicolans  super 

34-1,  25. 
Trutmannia,  Tbrotinannia,  Drodmannia 

(or,),  Thnitniana  (tr.  14),  Pnitmannia 

(e.  18),  Dortmund,  SKr.  im  pr.  RB. 

Arnsberg,    54,  10,    12.i,  i."..    124,  10.  25. 

127,2.1.  130,35.  224,30.402,20.436,30. 

437.  25.  438,  30.  439,  25. 
Tuclianinzi  (<•..  15)  81,  30;  nach  neueren 

Vermiithungen    w/ire    der    Xame    zu 

trennen    (Tiieha,    iNInzi)    i(.    auf    die 

Orte   Tawha,  pr.  RB.  .Merseburg  Kr. 

Weissenfeis.  u.  Miisdiicilz,  ebenda  Kr. 

Merseburg,  zu  deuten. 
Tuelierin   (or.)  territoriiim,  im  pr.  RB. 

Merseburg    Kr.    Weissenfels  11.  Zeitz, 

82,  25. 
Tüeliiliugim  (or.)  v.,    Tichling  Gd.  Gott- 

frieding.    br.  RB.    Xiederbagern   BA. 

Dingo! fing,  278,  15, 
Tinla(c.  14),  Todi,  it.  I'rov.  u.  D.  Perugia, 

544,  35. 
Tufereg<i\ve  s.  Duuerehgoiaie. 
Tuisbnreg,  Tuisiburg  ».  Diu>bm-g, 
Tnllensis  s.  ToUensis  ei-cl. 
Tulliauo  (or.),    Tiilliano  G<l.  Casfel  Fo- 

cognano,  it.  Fror.  u.  D.  Are::o,  ,590, 10. 

TuUianum, Tollianum  (or.) .iSO, 25,  699, 30. 

Tnlna  (or.)  I.,  Tulln,  BII.-Hsl.  in  Xietler- 
ÜKt erreich,  397,  30. 


'('■indiriun  (or,),  TU  mir  in.  pr.  liti.llnn 
nnrer  Kr,  Hameln,    110,  so.   46.5,  1. 

riifiergoinie,  Tnnlii-Iinw  «,  Tiionocjjoiivi'. 

Tiingri  (e.  13),  Tongern,  Ar.-Ilsl.  in  der 
bl.  Fror.  Limburg,  |42,  15;  Tiirig- 
rendi«  (or.)  ei-ej.,  Tiuii>ren'<iuin  (c.  l;{) 
epiNi-.  H.  Lcodinin. 

Tiintnnivpidi  (or.  l  I,  ttlirr-  u.  Vnter- 
Diessbaeh  f  J'insltarh  lid.  .SebaUham, 
br.  RH.  Sieilrrbaiirrn  BA,  VilMbuni, 
270,  30. 

Tiionidorf  (or.),  Thunditrf  lld.  Aicha  a. 
d.  Donna,  br.  HU.  .\ie<lerbai/rrn  H.l, 
rihhnfrn,    114,  25. 

Tiionoc;{Oiive,     -govvn,     l>n  •■, 

nu'inHCgouiie,TönolikAM    1  . ,, 

TuniM-goime  (or.),  1' •  c.  12), 

Tunliibnw  (c.  15)  p  1  lionau- 

gau  um  die  Donau  (s.  U.iimljmitv,  br, 
RB.  Siederbagern  11.  t>brrpfalz,  07,  .To. 
17.{,:io.  227,15.  2.30,25.  2W,.no.  2'.<l,.io. 
523,  30.  ,553,  2.'..  .564,  35;  com.:  Adal- 
bertus,  KiiodViirtiifi. 

Tiiosibrnnno(or.)l.,  Thuisbrutin,  br.  RH. 

Olierf ranken    BA.   h'orchheim,    2(K),  1. 
Tüi.aradorf  for.)  v.,    ?   Taubemlnrf  Gd. 

Kollbaeh,  br.  RH.  Xiederbayern    ll.i. 

Kggenfelden,  278,  20. 

Tnpino  (c.  17),  Tupini)  Gd.  Turin  (it. 
Fror.-tht.),  381,  10. 

Turciuf)    (e.  12)    1.,   colla   S.  Agathe  in 

341,  1. 
Turdogowus  (or.)  comes  (in  pag.  Mfiriza) 

623,  20. 
Türgouue  (or.)  comitatu.s,   Der  Thurgau, 

hl.  Kt.  der  Schweiz,  482,  35. 
Turgua  (or.)  url)3,   Torgau,   Kr.-llut.  im 

pr.  RB.  Merseburg,  111,  .15. 
Türinga    (or,).    Ober  -  Theuringcn    (mit 

Unter  -  Theuringen\    wb.    Donau-Kr. 

OA.   Tettnang,  482,  35, 
Turiiigiina  (or.),  Toringo  Gd,  f'apannori, 

it.  I'rov.  a,  D.  Lueca,  539,  15, 
Turingia,  Dnringia  (or.),  Tluiringi«(c.  12) 

l)agus,     Thüringen,     233,  2.'..    25,'<,  10. 

268,20.(413,10.  068.  1;.    Vgl.    Xord- 

thuringa. 
Turnulnm  (c.  15)   v.,   Tnrnolo,  it.  Fror. 

Farnia  D.  Borgolaro,  88,  i. 
Turnuiiua  (or.),   Tornau,  pr.  RH.  u.  Kr. 

Merseburg,  288,  25. 
Turre    (<•.   18),     Torre    Gd.    Lueca    (it. 

Fror.-lht.).  708.  20,  35. 
Tuirieella  (or.),    Torriceila  del  l'izzo,  it. 

Fror,  ('remona  l).  fVisahnaggiore,  oder 

Torricella  Gd.  Sissa,  it.  Fror.  Forma 

D.  Borgo  S.  Donnino,31'i,\o.  512,40; 

eeel.  S,  Andree  373,  1». 
Tnrrifclln  (or.)  in  ripa  Largionis  .373, 10. 

512.  I".    —   Vgl.  auch  Toroelli, 
Tnrrine  (or.),   Torrinu,    it.  Fror.  u.  D. 

Faria,  P2,  .15. 
Tunis  ((•    14)  c,   Turro  Gd.  .s".  Lazzaro 

Alberoni,  ii.  Fror,  u.  ll.  l'iarenza,S7,3b. 
Turrita  lor.),    Torrita  <id.    Arezzo  (it. 

Fror. -/Ist.  .  590.  35, 
Tuscana    (c.  14),     Toscamll".    ■'      l'rnr. 

Rom  IK    Viterbo,  .545,  10. 


824 


Nniiu-ii  -  UoL'istcr :   Tusciii  —  riicula. 


51.!. ;..    .'«44,  5«. 

7'2(.l,  äo.   Tusfin 

'..  Tu*i-auu8  du- 

Bouefiicius, 


'1  ir.)  fl..  l><r  Tuitfixiiio  ( Ütri- 

•  ■■'-(•  it.  I'ror.  Saliriiu,  rui» 

.  tiOl,  sä;  «'IIa  S.  Uin- 

,  „; :.   iu^oiano  ;Hl.  ü. 

Ttisvum  (ed.).    Tusfy  Gd.   Vaufoiilfiii-n. 
•■--     !'■■    Mfugt  Ar.  Commtrcji.  273,1. 
'1  ior.)l..    Tutschffldrn,  lUiden 

n    .  rifiiiiirt/,  iS'2,  io. 

u. 

Ubertu»  (or.)  preshiter  «•.  Pisaiia  eccl. 
UlK'rtus  (oonc),    Vbertus  (c.  Vi)  iudex 

de  Iporeiu  400,  lo.  407,  lO. 
VI  1 1  tiis  (f.  I6'l  coiues.  filius  Hildeprandi 

Jh.!.  I.  a<i. 
übertus  (oonc),  Vbertus  (o.  12)  405, 30. 

4o7.  »1 ;     fratres :     Aldo,     Aribaldiis. 

Astiilfus,  Gi-aseuertus  de  Cereseda. 
übhusoii  (or.  I,  Obliausen,  pr.  HB.  Mei-Kt- 

huvg  Kr.  Qiiri-fiiti,  112,  30. 
^"lliaIlum  (<•.  17),    Obiano   Od.  Kirarolo 

Canartst,  it.  I'ror.  ii.  D.  Turin,  380.  30. 
Ubiiigun  (or.)  v.,   l'ffing,  br.  liB.  Ober- 

Imyern  BA.    iVeilhtim,  249,  so.  S5. 
Vkeuordi  (or.)  v..  wüst  im  pr.  RB.  Cassel 

Kr.  llrrnfeld,  r.  der    Fulda,    in    der 

(ityettd  roii   .Mfttriar,  61,  10. 
Udo.  Vdo  K.  Otto. 
\  r.uii.'isccita  (or.)  v.  27S.  :;(>. 
Vi.  liiriclia  {OT.)i>T.,Auß-irclieii  Gd.Berg, 

br.  HB.  Oberbayern  BA.  München  II, 

W).  iS. 
Ufecreginfelt  (or.)  «.  Creginfeli 
■\' ■  ;2      '  .    Ober-    u.    t  mrr- 

n-:irald  -  Kr.  OA. 


I  I  '  tili  riMif  ft. 


:»). 


UfT',  Vpo  D.  Hugo. 

Vl<a    (or.)    V.,    OM-,   pr.    ÜB.  ii.  LKr. 

Trier,  629,  S5. 
Uli:i(r,  (conc).  Vliaco  (c.  12).  Oglianico, 

it.  I'ror.  u.  I>.   Turin,  ».  Aimo,  Rn- 

dcraduü  de  Uliaco. 
Uliffnano  (or.),    L'lii/nami  <id.   Volterra, 

'IK-Hsl.  in  der  it.  I'ror.  I'iDa),  c.    in 

S.^>'.  1". 
1  or.),    (JIdentiadt,     pr.   HB. 

I    Kr.    f^l^'ii.    der  Xanie  int 

uiif    I  Uen      "■  'in)     moimst. 

S.'«!  Mnriiie,  I.  it.  132  lo.  is; 

.Vetheluui  V.VZ.  sj;  advocatus 

/.  .10. 

W::.-  ''hn,  IlKt.dtn  leb.  Donau- 

Kr 

Ulmeiiu  1  ,.1.^  l><r  l'lfenbach  (I.axbach), 

r.  Xbfl.  dtii  Serhar,    hx.  I'ror.  Sliir- 

Kr.  llrpj»iibiim,  Buden  Kr. 

n  III.  tili  Ilirtrlihorii,  2H,0. 1. 

I  ■  '   I'inhenhtifh, 

hu,    I'ror. 

■r,i    n       i.ri„i4-h  II.   lleppen- 

liri  Ilir/irbhorn  tkurz  rordrr 

■  ,.,,,,,.„,/     den     Ulfenhaclui     in     den 

Srck-ar),  28Ö,  1. 


VItnüeotensis   (od.)   episc.  .<.  Trnii-.timi 

Vaa  (c.  14)  fl.  220,  i. 

Unaoo    (or.)    urcliipraesul  ».  Viivinuuis 

aroliiej>isc. 
Uiieci«,  Vnicii  (or.)  comcs  137,  ;ii.  2.")9.  i. 
Vnfri'dus  (c.  12)   de  Troiicano  40(i,  16. 
l'njtari<-us    (or.),    ein    l'ngar,    396,    30 ; 

rugrorum  (or.)  nrrhiepiso.  Auastasius. 

172,  .. 
Vningen  (or.),    Inning,   br.    IIB.    Ober- 

bayrrn  BA.  .^fflnchen  II,  ."i83, 30. 
Unuiacum  (ed.),    I'gni/,  fr:.  I>p.  Meuse 

Ar.  Conimercy,  273.  i. 

Unrochus  (c.  l.'i)  ooines  (in  imy.  Tc- 
sterliant)  18,  5. 

Unsci  (c.  ir>)  V.,  yiriler-ll'üntich, pr. I{B. 
«.  Kr.  Merscburii,  76,  a:,. 

Unstroda  (or.)  fl.,  Die  liislnit.  I.  .\b/l.  | 
der  Siiaie,  28,  io. 

Vnviianus,  Viiuuaiiiis,  Uiivvaii,  Un- 
uaiius,  Uiiaco  (or.),  Vnwamis,  Vno- 
wanus  (f.  14)  arehieiiisc.  Breniensis 
et  Hnminüliiirgciisis  .<.  Bremun. 

Cd-,  Vd-,  Vod-,  V(  ,  (Ml-,  Ond-,  Ovd-, 
'  Öt;  Od-,  Odd-. 

Oda,  Ota  (or.)  abl'ali--.sa   x.  Clioufunga, 

Regenesliurc  (Xiderenmunster). 
OdalricuB,    Odelrieus    (or.),  Odeldricus, 

Oldericiis  (c.  12),  üdolricns  (sp.  13), 

Vodalricus,  Odalricus  (o.  1-1),  Oudal- 

rious  (ed.)  episc.  s.  Curieiisis   e])isc\, 

Tridentum. 
Odalricus  (or.).    Odelrieus    cancellarius 
I      ffl  der  Recoi/nition:  647 — 650. 
')dalricu8  (or.)  comes  (in  pag.  Creina) 

204,  lü. 
(Jdalricus    (or.)  comes   (in   jiag.  Sjieht- 

reino)  276,  so. 
Oudalricus  (or.)  140,  üo;  filius:  Arnuldus, 
Od:ilscalchus   (ur.)    advocutus   *■.    Frigi- 

singii. 
Ovdalscalchus  (or.),  Odalscalehus  comes 

(in  pag.  Xordgouue)  67,30.  75,20. 
Vdalscalc  (c.  16)  00.J,  30.  .r>.  694,  i. 
VdaUcalc  (c.  16)  693,35. 
Ödelacaloh  (or.)  697,  lo. 
Odelgisus  lor.)  camerarius  269, so. 
Ödilo,  Odilo  (or.),  Odello  (sp.  12),  Oddolo 

(sp.  14),  Odilus  (0.  16)  abbas  ».  Clu- 
I      niaoeiisis  abbas,  Paterniaco. 
!  Vtilo  (.-.  16)  693,  in. 
Otliilolfus  (or.)  episc.  «.  Osnebruggensis 

epiac. 
Odo,  Oddo,  Udo,  Vto  s.  Otto. 

Uraha,    Vraha   (or)    c.    pr.,    Herzogen- 

'      aurtich,    br.    KB.    Oberfranken    BA. 

'      Ilnrhsladt  a.  d.  Aiwh,  4,  lo.  580,  lo. 

.Wl,  I. 

Vrnlia    lor.),    Uraha    («p.    11)    tl..    Die 

Aurarh.  l.  \bfl.  dir  Uignil:,  br.  HB. 

I       t'nifrfrnnkrn    B.4.  lloisfurtj  u.  O/irr- 

1      franken  (BA,  Bantberij  II),  «i.  olierh. 

I       r.    Bug,    170,  in.   206,  iro.  208,3«. 


l'rlirt  (or.),  Ca.ililletto  d'Orba,  it.  I'ror. 

.ile.-ntiinilria     I>.     \ori    Liffurr,    cnirr 

Cupriiitu  d'Orbn,  ebenda,  .'{36,  ib. 
Urbanum  (o.  14).   l'rbino,  0,-IIst.  indet- 
it.  I'ror.  I'esaro  r   l'rbino,  545,  fi. 
S.  Urbanus  (or.)    civ.,    Alrito  (das   alle 

Cominium,  s.  Coniinu>,   #7.  I'ror.  Ca- 

seiia  I).  Sora,  514,  i:>.  (686,  15>. 
Urbs  uetus  (c.  14),  Orrirto,  I),-IIst,  in  der 

it.  I'ror.  Perugia,  .MÖ.  lo. 
Urcca   (or.)  fl.,    />»>  Or^ia,    I.  Xb/t.  de« 

Ombrone  in   Toscana,  l."i7,  5. 
A'rching  (or.)  v.,  Irchiiig  (Id.  Egglfing, 

br.  HB.  Xiiderbai/ern  BA.  driishaeh, 

2.")3,  5. 
Vrgan  (tr.  15)  v.  628,  i«. 
Vrinclu>ua    (or ),      l'erikon    Gd.   Sti'lfa, 

Schweiz  Kl.  Zürich,  482.  30. 
V*roldus  isp.  12).    Uroldus  (c.  19)  abbiis 

x.  Bruniia. 
Ursus  (or.)  pvesliiter  «.  l'isana  eccl. 
Urso    (or.)   cnnoiiicus   .v.    Uulterancnsis 

eccl. 
Urso  de  lion^ano  71."i,  so. 
Usizi  (or.)  urlis.  lüiizsch,  pr.  HB.  Merse- 
burg Kr.    }\'ittriiberg,  111,  :ir>. 
Ustorliiiguii    (or.)     v.,      l'strrling     (id. 

Xiederhöcking,  br.  HB.  Xiederbayern 

BA.  Landau  a.d.Isur,   115.  an. 
Vstilianum(iu', ),  Ustiliano  (ed.),  Onliiiini, 

it.  Pror.  u.  I>.  Vremona,  373,  m.  .',12.  i". 
Utdoluestal  (c.  15)  40,  lo. 
Utenbuson  (or.).    Vdenhaii.-n  n ,   ju-,  IUI. 

Cassel  Kr,  Hofgeismar.  532,  so. 
Utliini    (or.)    v.,     Wüstung    i'hden    bei 

Sahniünde,  pr.  HB.  Merseburg  Mans- 

felder  See-Kr.,  572,  so. 
Vtinliard    (or.)    silva,    Der    Eisenhanlt, 

Wald    im  br.  HB.  Oberpfah    BA.  u. 

ö.  V.  Hoding,  66.  so. 
Vtisleuo  (or.)  1.,  irüst  bei  Derfubiir;/,  pr. 

HB.     .Marideburq    LKr.     Ilaihrrsiadt, 

409,  15.    " 
Utisson  (sp.  12),   Ütze,,  pr.  HB,  Lüneburg 

Kr.   Burgdorf,  (307,  l). 
Uto,  Vto  .«.  Otto. 
Vtoiiuuilarc  (or.)  1.,  ötwilam  See,  Schu< : - 

Kt.  Zürich,  482,  so. 
Virieulura    (c.  14),    Otricoli,    il.     /')"'. 

Perugia  I).   Tcrni,  ,544,  35. 
Vttibngun  (or.)  1.,  Iltling  Gd.    Wild.,: 

fels,  In-.  HB.  Ofierfrankrn   BA   F.neli- 

heim,  271.  20. 

Vuaiiouua  (or.)  1.,  I'fcnau,  Insel  im 
Züricher    See,    .Schweiz    Kt.    ,'^'chu'iz, 

4M2  ;i.i. 

Wiiigon  (sp  12)  1.,  Üfingen,  Ilraun- 
schweig  Kr.  Wolfenbüttel,  (:106.  i.-,  . 

Uzbouara  (or.)  v ,  Aushofin  '>■/. 
Heisrharh,  br,  HB.  Oberbagirii  KL 
Altiitting,  277,  ■::>. 


Uacinio  (or.),  fossatum  di'  616,  .-,. 
Uacula  (or.),  Vacule  (ed.),    Vactoli  Hd. 
Lueca  (it.   I'ror, -Ilst,),  70.8,1-6.   709,1. 


Nil II  -  UcpHtcr :    riidu  —  N'iriiiiiii,. 


s:.'.) 


Umla  CT.).    r«</(i  li<l.  HoKiiiiuiiiit  niarit-  .  Variiiiielli>  (i'.  II),  rnslel.  di<  ;),'i3,  »n. 

limo,  il.   l-rov.  ,1.  I).  fh.;  .MO,  ^o.         Uariuu..  (or.)  ea^U.|.,  l'«,-,,,.«,//.I/«n-W.- 
L'airuiio  (o.    12),    Vairuim  l'aliiiurii,    it.         (id.    .Ueilmano,    it.    fror,    l'uroiti    [). 

I'rov.  II.  /).  Ctmerld,  cflla  S.  IV-tii  de  J       Horgo  .V.   lUmniiio,  .■>4(»,  3;,. 

•'^l'  '•  Vanifia  (c.   17)  lerni  .181,  in. 

Val.lM.napm'   (or.)  w.. J\ilke,ihe,;,     hr.    Vu.riur.i;r.n    f..i-.)    .„onn.    [hr   Armlnn, 

Uli.  ,\ie,l.r/'a!/rn,    HA.    hg,,nifeldm,     '   im  Thilri,i,,.-nr,,hl,  S,i.-I,«n,.}ln,,i,,ar,, 

•J78,  so.  

l'alciiiasi'a  (or.)  :{7(i,  30. 

V'aldt'siin,    VaudeasüH,    frz.    /'i'.    Aimie 

Ar.  Soinsons,  (4!I"J,  so). 
Vnidolus  (c.  12)  de  Casale  -lOll,  si. 
Tale  (sp.  14),   eucl.  S.  Marie   de  la  ». 

PlTUsill. 


KiiM-liiuiiu  l."i8,  35.    15U,  I.  j.    4(1.'.,  ^." 

jDii.  •.   ins  :,'tr,,  „,.  707.  i..:  I  |.is...  I.iuU 

I""  ■  '                     172,»".. 

4^^•'  jit4,  s... 

Mir),  11. ,  -  (jnuii.fitiii  p»n- 

c'i'lluriii-.  11«     ei    ciiiiiitatim 
.'ISO,  3.1.  71 ) 


l'alegia  (c.  11).  Vn/vijijio  su/  iWiicio, 
it.  I'ror.  l'eroiiii  1>.  Villa fraiieii  a 
f.^raiiti;  .'i87.  10. 

Valt'irio  (sp.  14),  Vulecchif  (!d.  Cortona, 
it.   I'ror.  II.    O.   Are~:n,  (717,  ft). 

S.  Uiilentiiius  (c.  12)  :!44.  so. 

S.  Ualentiiii  (c.  12)  cflla  .«.  BixcntiMO  fl. 


Kr.     .Ufiiiini/ni,     nö. 

\M>,3b.  449,0. 
Uarstnn    (i.r.),    Warstaii    (c.   l."i),    Foriit 

Oll.  Uerrni,    ßraiiiincliireii/  J\r.   Hol:- 

mindoii,   Un,  so.   105.  1. 
Ueeio  (or.)  558,3». 
Uecia  (or. )  c.  540.  s:>. 
Uedori  (or.)  376,  30. 
Vedreta  (or.)  22<>,  m. 
Vi'duin,    Vedovilla    (r.    IS),    i'oiil.    fr:. 

Dp.    Miiise    Ar.  Com »1  frei/,   273,  1.  .'i. 
Uodiisrlo    (or.)     Vedii>,scl<)     (ed.),     I>- 

diiflr/io  cim  Cofzaiio,  it.  fror.  .Vailaiid 

l>.   .Uoiiza,  ;!7ll,  1.  870,  10, 


,,  ,  \  i'rdfii>i>  i'ii 


Valeriana  (ed.),  ?  Valrriaiie  (id.   /mo/n  1  Velda  (or.)    I.,    Veldeii,    br.  Uli.  Mitlel- 


(D.-Ilst.    in  der    it.  I'ror.   lioloiinai. 

373,  so. 
Ualeriano  (or.),  S.  Maria  in  l.')7.  10. 
Valiaue   (sp.  14)    podiiim,   Valintio  (Id. 

.\toHtepulrl(ino(D.  -  llst.  in  drr  il.  I'ror. 

Siriia),  (71t),  i>. 
Ualln  (or.),  Vtdhidd.  (riii.irallii.  It.  I'ror. 

Ceiiuii  D.  Siirona,  379.  10. 
Valle  (!•.  IIS),  VaH.r-hz-Stare  (Id  .^larr, 

1)1.    I'ror.    Samiir 

(6()5,  35>. 


fraiik-eii  BA.   Urrsl/riich,  2.)7,  :io. 

V'ciilalia  (or.)  fl.,  IUe  Frida,  I.  .\/,/l.  der 
Werra  in  Sachgen-  H'eimar  Kr.  Eixe- 
niuli,  III.  bei  Dorndorf  a.  d.  W'erra, 
44!l,  1. 

Vi'ldes,  l'eldes  (or.)  pr.  castel.,  Veldes, 
Krain  liH.  fiiidniiinnudorf,  83,  S6. 
204,  K.. 

Ueiina  (or.)  1.  et  v.  51(0,  10. 
ir.    I'hilipperille,  \  Vclislierg  (c.  12),  Der  Fe/sheri/  im  Oden- 
wald, lix.  fror.  Starhiibiiri/  Kr.  Benn- 


l'alle  (or.),  Valle  (ed.),  ?  l'alle  di  Cromo  '.      '"''".  ""«"'■   '•-    Beedenkirrhen.  282,  1.  , 
(id.  Sallrio.  it.  I'ror.  Como  I).  Varese,  j  Vello    (c.  17)  castcl.,    Velo  d'Astico,  il. 
.■i70, 1.  370,10.  I      Prov.   Vicema  D.  Schio,  2(t5,  1. 

Uallo  (or.\    Valle  Cd.  Qiiattro  Cantella,  [  Veltt-hiridia  (or.)  pr.,  Feldkirrhen,  Ober- 
it. I'ror. II.  D.  lief/f/io  nell'  Einili(i,(iOU,:ü.\      ö.ilerrricli  BII.  Braiinau,  t)9."),  5.  1 


ünlle  (c.  12)  c,  Vullemnre  Cd.  (^epagatti, 
it.    I'ror.    Teramo    D.  Penne,    594, 35. 

lallelonga  (or.)  .539,35. 

Lalles  IC  12)  594,  3.".. 

Valletellina  s.   raltellina. 

Ualli  (c.  11)  520,15. 

Ualli  (or.),  c.  de  540, 15. 

Vallis  (sp.  12)  I.,  Kell,  pr.  HB.  u.  LKr. 

Trier,  (038,  :in.  043,  1). 
lallis  (or).  Balli  Gd.  Somcille,  it.  Pror. 

u.    O.    Siena,    c.    in,    cum    ecci.    S. 

lusti  540,  30. 
Uallis  plana  (or.)  G16,  1. 
Üallis  Trusiana  (or.).  Der  \Vall;/aii,  das 

untere   Thal  der   III  (r.  zum  Rhein) 

in    Vorarlberg,  482,35. 
Valothungciu    (sp.  12)   pagus,    Cau    im 

pr.    HB.    llildenheim     Kr.     Gronau, 

;.30ß,  20V 

ralti'Uina,  Ualtelina  (or.),  Valletellina 
(0.  14)  vallis.  Das  Vrltlin.  Thal  der 
Adda  (s.  Adiia>  in  der  it.  Prov. 
Sondrio,  325,  10.  428,  25;  vicecomi- 
tatus  de  139,  so. 

Valuensis  comitatus  s.  ßalua. 

('antra  s.  Bantra. 

Variana  (c.   12)  s.  Caput  Variana. 

Kniscrurkanden  III. 


Ucnaioli  (i>r.)  vcrriiciila  .v.  c.  ad  .S. 
lohanneni. 

Vonclla  (sp.  l4),  eccl.  S.  Martini  iiixta 
lacum  de  (710,  30) ;  Uenelle  (sp.  14) 
fossatum  supra  S.  Martinuni  (717,  so). 

Ueneni  (or.)  fl.,  Die  Eiira,  r.  Xb/i.  der 
Hanne  (r.  zur  Fulda)  im  pr.  RH. 
Cassel  Kr.  Ilünfeld  u.  Ilersfeld,  m. 
bei  Sieglos,  Ol,  15. 

Venetia  (c.  14),  Venedig,  it.  Pror.-Hst.,  ' 
220,  1,  .SS.  Hilari.  "ßenidicti  ecel.  i 
ahliatia  220,1.  (,394,35);  aM.as  Vuil- ! 
lielmus 220,1 ;  Icgatna  Johannes  clericus  j 
220,  1.  S.  Zacliaric  iiionast.  498,  1 ;  ! 
abbatissa  Vita  497,  30.  498,  1.  Uene- 1 
ticoruni,  Uenetianim  (c.  14),  Vene- 1 
tiarum  (c.  18)  provincia  545,  10;  dux  i 
27,  10.  498,  I,  s.  Johannes,  Petrus;  } 
capellaniis  .s.  Johannes  diaconus.  Ve- 
netiaruiii.  Riiioaltenses  fines  220,  i. 
498. 1. 

Venti  (c.  13),  capel.  S.  Viti  in  :i88,  lä. 

Ucntrina  (or.),  mansus  de  556,  .w. 

Venzijravvi  (or.)  pagus,  Goii  111«  Wenzen 
(s.  Winethun^,  506,  35;  com.  f:  Böto. 

Vercelli  (c.  17»,  Verctlli.  D.-IIst.  in  der 
it.  Pror.  Xorara,  713,  S5.  Ucrcellensis 
(or.),  Vercellensis,  Uersellencie,  Ver- 
uellencie  (c.  12)  eccl.  S.  Euschü,  eccl. 


1^. 

.  *.  Ferdiiui. 
l'erdcrio  (nr.),  Vcrdirio  (od.,,   I 
it.  I'ror.  Como  I).  /.^rco,  370.  1 
Uerduiicnhiti  epiic.  ».  Virdimenaii  epipc. 
Verdiinniii    (c.   17),    Vniluno,   il.  Pror. 
Cuneo  n.  Alba,  381,  jm. 

VerendiiB,  Winind  (c.  16)  ablm»  «. 
Me^fiIlradt•^c<•lhl. 

1  rerKcmini  «.  l'irgemini. 

Vergnaniim  (or.)  009,3;,. 

Ucrim perl ns (Curie),  Vcrinipcrtiu  (o.  12) 

405,  Sft.  40ii,  I.-.. 
Vcrioluin  (ed.),  irilut  im  Hoih  de  Voiriil, 

frz.  Dp.   -Urune    Ar.  Commercij,    n.  r. 

Varon,  27.'!, ... 

Vcrnesisco  feil.),  resRamperti  in  373,  i». 

üerona,  Verona  (or.)  civ.,  Ueronuniiiimi 
(c.  11.)  iirbs,  Verona,  it.  Pror.- Ilft., 
27,  S5.  373,5.  388.10.  38».  15.  391.  10. 
392,10.  393,5.  395,10.  44«.  1.  513.  1. 
584,  5.  L'eronensis  (nr.  1,  Veroncii?-is 
eccl.  27,  so.  390;  cpisc.  Xntki'rius  f 
390,5,()pcHiis27,  so.  49,i,HiltpraiMlii« 
387.  •>:,.  390, 1,  Johannes  5^4,  m.  .>!((. ;,; 
-ses  clcrici,  canonici  .S.  Mariac  39o. 
S.  Zenonis  monast.  (in  Vcronc  »iib- 
url.io)  387,30.35.  .388,40.  .393,/..  .>S4. 
585;  abbas  Mn/.n  :i87,  30,  Michael 
584,  15.  ."(8.5;  advocatus  Aiiielgaiiso 
iudex  584, 15.  .■)85;  Milarium  S.  Zenonis 
584,  5.  S.  Mariae  in  Organo  monast. 
395,  10.  .S.  Petri  cclla  388, 10.  L'ero- 
nensis comitatus  390,  ij;  murrhia 
27,  so.   Veronense  territoriuin  ;i87.  10. 

Uemica   (or.)   rocca.    Der    .klonte  drila 

Verruca,  it.  Pror.  u.  f>.  I'imi.  541),  jo. 
Versiüa    (c.     14',     Vrmilio    del    Pietrn- 

nantino,    Geijend   bei  Pietraxanla.    it. 

Pror.  u.  D.  Lucra,  eccl.  S.  .Salvatorin 

de  3:^8.  10. 
Vertuina  (ed.).   Vrrline  Gd.  .'<iilzano,  it. 

Pror.  u    D.  Breacia,  373, 5. 
üertule  (or.),  Uertiila  (sp.  14).  eecl.  .S. 

Andrej  de  558.  S5.  (716,  sr). 
Üesigie    (or.),     Visige    bei   S.    Giuntiiio 

Gd.     Loro    Ciufenna,    it.  Pror.  u.  D. 

Arezzo,  606.  35. 

Vesin  ir.  17)  fontana.  ?  (Quelle  des  Ilur- 

bach.i   ir.  zur  ileurtliej    im    frz.  />p. 

Vosges  Ar.  S.  JJir.  3;i4,  iü. 
Vespariolo  (ed.»  373.  sö. 
Uestiario  ic.  11).  inassa  de  520,  a;  eccl. 

S.  Mari?  .520,5. 
Vesuns  (c.  18»  4.34.  sc. 
Uia  caua  (or.).  Via  cava    led)   .373.  10. 

512,  40. 
Uiauenaria    (or.),    Monteearlo    (früher 

Virino_ia),  il.  Pror.  u.  D.  Liiera,  54»,  1. 

Uicana  (c.  12'i  via  341. 10. 
Vicarius  ic.  12)  iudex  592.  30. 
104 


826 


N;uiu'ii  -  Reyristor :   Viioiiti 


Viif..i-.Ii. 


Vioontiii    ^c.  17)    vastel..     TiVoi-o,     i7.  Villiire    (c.  ISV     Villi rs-l(<itii>itniii,    bl. 

I'rtir.-Ilft.,  205,  I.     Vicentina    i'cci.  rror.Stimiir Ar.l'hiliji]ifrillt,'^A\)'i.io). 

•J04,Ji;  -uiiK'pis-.ipium-iOi,  35;  episc.  Villiisco  (c-,  14)  C.   Vilhueo  <l(l.  Ou-i>a- 

Hien'nymus   -Jlti.  Si.  <o.   Mb.    Vü-tn-  „„/„_  ,7    i',-„r    „    p    Ceinona,  8.S,  1. 

tinus  W.  1.1.  .•oiiutuus  .isf«.  ,6.  Vj|ii^,is„s  .V.  Uuilliftisus. 
Vii-iniitico   (o.  14),    ?    Virinato   Siulicio 


Oll.  .>«-»-r(((Ycc<i,  it.  P)-i)r.  M.  D.  Lurca, 

oii>t*l.  de.  cum  wcl.  S.  Lucii-  .S53,  i5. 
Vicio  (Or.),    Vicchio,  it.  l'rur.  11.  It.  Flo-  : 

»•nir,  282,  SA. 
l"i>-o  (or.),  Vico  Gd.  Artzso  (it.  iVor.- 

y/irf.;,  558,». 
l'ico  (c.  1'2),  celln  S.  Antimi  in  344, 10. 
Viius  Adcris  ic  13)  ÜÜS.  1. 
Vicus  Albus  «.  Biou  albn, 
I  (or.)  :«}6,  ao. 

I  {»r.)  370.  a>. 

L'ifxi    LJBlofrari   (0.  12)    «.  Ribaldus    de 

Uico  Ualegari. 
Uiotinioli  (c.  12)  *.  Mons  Uictimoli. 
S.  Viot/irinus  (f.  12)  «.  Celano. 
Vii'uli  (ed.)  153.  w. 
Uisfiiriiano  (or.),    Vigliano  flil.  ('axillina 

f  Torri,    it.  I'ror.  i(.  I>.    Flortn:,    e. 

in  358,  so. 
VigDiili'  (ed.),    Vij/iiola  siil  l'aiinro.    it. 

Fror.  II.  I>.  Mixlena,  373,  1. 
rihirit|ialic  rivulii^  ».  Filieriet. 
Vilekc  (tr.  13)  1.,   Vilich,  pt:  ItU.  Köln 

LKr.  Bonn,  raonast.  47.  S5;  abbatissa 

Adellieyda  47,  .1". 
ÜUla  (or.)  o.,    Vi/Un  fld.  Vaeh  (Vaals), 

Xiederlande  l'rnc.  Limhuri),  4Ö3.  25. 


Villula  ^or.)  <■.  609,  »0. 

Uinaciano  (or.)  1.,  Visiano  Gil.  Mcihsano, 

it.  J'rop  Parma  D.  liorijo  S.  Donnino, 

.'>40,  »5. 
Uinar  (or.)  silvn,  /»<•»■  Fienrr-lirurh,  pr. 

Uli.  Maiidtlnini  Kr.  .Ifrichow  I  u.  II, 

247,  ir..  " 
S.  l'iniM'ntii,  Vinconcii  (i-.  12)    inonast., 

.V.     I'i'iiffM^o    o     Volliirno,    it.    I'ror. 

CaniitDlni^mt     ]>.     Isrrnia ,     :t4ll.  1.  in. 

."i94.   59."i.  1:..    (517,30;    abbas  Ylarius 

34(1,  1.  5!)4.  ib. 
S.  Uincentii  (or.)cella.  facultas,  S.  Vin- 

centius  (ed.)  «.  Cunic  Nrapolis,  Pcr- 

irainuiu,  Questro,  Telesc,  Teiisa,  Tocco, 

Treniolola,  Tusoianua. 
UinciacQ  (sp.  12),  Vincoi    (c.  18),    Vin- 

rei/,   fr:.   Dp.   Vosgcs   Ar.    Mirecoiirt, 

71,  so.  S5. 
Uinciano  (or.)  1..    Vinchiana  (Id.  Liifca 

(H.  l'rov.-IJst),  eccl.  S.  Pitri  in  540,5. 
Uindeliconun    ic,   12)    Augusta   s.  Au- 

gusta. 
Uingnalc  (or.)  1..    Vii/nale  di  Mmilaione 

(id.  Monlaione,    it.  Prov.   Florenz  I). 

S.  Miniatn,  ,"«40,  .10. 
üingone  (sp.  14)  .«.  Podio. 
Uiniale  (or.)  S.  Iuli<',  .S'.  Giiilia,  it.  I'roi: 
Genua  I).  Saronii,  37!),  10. 


Villa  (tr.  15)  1..  ?  La  rille  GW.  ,Sa «/«*•-   Uipera  (c.  12),  cella  S.  Petri  de  341, so. 

Monclin,  frz.  Dp.  Ardennes  Ar.  lii'lhel,    Uiqucria  (or.),  V'iqueria  (ed.),   Voflhera, 

(527,10. 
Villa  (ed.>,  ?   ViUn  d'Adda,  it.  l'rov.  u. 

D.  Bergamo.  373.  5. 
Uilla  i^or.)  c.    Villa  Gd.  I^ri,  it.  Fror. 

u.  D.  I'im,  540,  i. 
Villa  (c.  16)  super  Cosantiam,  Ville-niir- 

Cousanrrs,  frz.  Dp.  Meiise  Ar.  Vcrdiin, 

43:J,  J5. 
Uilla  (or.),    Villa    (ed.)   ».  Barzanorum  ■ 

Uilla.  ßulgari   Uilla.  Titulus. 
Uilla  magna  (or.),    Villamagna  Gd.  Vol- 

ttrra  (D.-Uiil.  in  der  it.  I'ror.  Pina),  .SS. 

Felifitatis,  lohanois  plebs  in  358,5. 
Uilla  noua  (or.)  325,  10. 
Uilla  noua  (or.),    Villanora    Gd.  Xorel- 

lara,  it.  Prov.  Regyio  nelV  Emilia  D. 

Guantalla,  castel.  de  009,  10. 


ll.-IIsl.  in  der  it.  I'ror.  Paria,  370,  1. 
370,  10. 

Virdunensis,  Uuirdunensis  (or.),  Uerdu- 
nensis  (c.  12),  Vuerdunensis  (c.  14), 
r.  Verdiin-siir-.Veuse  (Ar.-JIsl.  im  frz. 
Dp..Meiise},va']..  sedes 21.8, 20.  432,30 ; 
ejiisc.  Ben-ngarius  f  4.52,  35.  433,  o, 
Wiglridus -J- 434,  10,  Hciiiio  171,5.30. 
218,30.  432.30.  434.1.'-..  .j47,2o.  (!4.'>.3ü. 
((578,  16).  .S.  Amaudi,  S.  Remigii  eccl. 
433,  15.  S.  Petri  occi.  in  suburbio 
Virdunensi  433,  10.  SS.  Petri,  Vituui 
inonast.  in  suburbio  Virdunensi  1 K lo- 
gier .s'.  Vuniii^l  432.  35.  10.  (077,  5. 
678,  5) ;  abbas  Ricbardus  <677,  10. 
678.  15).  I'ff/.  (jodefridus  comes, 
.S.  Vitoni  luons. 

üirgeniini,Ucrgeniini  (or.)  336, 30. 099, 30. 


Uillamsca  (or.),  Uilla  Rasca  (sp.  12)  c,  ,     ,      s        „.1 

Villara^ca  Gd.  Itognano,  it.  Prov.  u.  l^>rgonto  (or.)  c.  92,  35. 

It.  Paria,  92,  30.  (289,  30).  Virigunda  (tr.  14)  silva,  Der  Fiirengrund 

\i\\arvtc.l6)\..'!'Villcrii-le-Sec,frz.Dp.  im  ich.  Jagst.-Kr.,  nir.  v.  Ellirangen, 


ileunt  Ar.  Bar-le-lJuc,  4.'t3,  5. 
Villare  (c.  18),   Villern-fn-Ar;/onnr,  frz. 

Dp.  Marne  Ar.  S.  Mi'nfhindd,  4.34,  5. 
Villare  itr.  15),  Villem-I'ernag,  frz.  Dp. 

AnUnne»  Ar.  Sedan,  027,  :v). 
Villare   'sp.  12).    Villern-.S.  flhislain.  bl. 

Pror.  Hennegau  Ar.  Suignie»,  (492.3«;. 
Villare  (e.  18;  quod.  die.  Ad-du«8-ecck- 

»ia»,     l'HUm-deux-KgliMii,    bl.    Prot. 

Samur    Ar.    PhUippecillr,    (496,  16); 

eccl.  S.  Petri    49.',,  \i„. 


040,  S5. 

Uisara  (or.)  610,  5. 

Uisbeki  (sp.  12)  v.,  Fischbedr,  pr.  HB. 
Camel  Kr.  Uinteln,  nionast.  102.  20; 
abbatissa  Alflieid  102,  so. 

Viscalia  (or.)  fl..  Dir  Fiiirhach,  r.  .\l>fl. 
der  Salzarh  in  .'<al:/iurg,  Ab/luHH  den 
WallemeeH.  odtr  rielleirhl  l)ir  Finrliach, 
r.  Sbjl.  der  Donau  in  Niederiiuterreicli , 
537,  so. 


Viscnerina  (c.  17)  vallo,    Willisnera  Gd. 

Culagna,  it.  Pror.  11.  D.  Ueggio  nell' 

Kinilia,  castr.  de  720,  sr>. 
Uisiasea  (or.)  370.  30. 
Visignaiio  (ed.),  Vinignanii  Gd.  Cancina, 

it.  I'ror.  u.  I).  Pina,  <■.  de  338,  10, 
Vita  (c.  18)  abbati.ssa  *.  Venetia. 
S.  Vitnlis  (c.  12)  eai»el.,   S".    Vitale  (lil. 

Benerent  (it.  Pror.- II. it.),  590,  S5. 
Uitalis  (or.)  jiresbiter  s.  Ferraria. 
Uitalis  (or.)  marnioriirius  590,  30. 
Uitycusiis  (or.),  Biteeusu   (e.  12)  lacus, 

ein    See    bei    f'iticiixo    (Id.    ]'iticuno  e 

Aeqiia  fand  ata,    it.    Pror.     Cattrrln    I), 

Sora,  343,  so.  01.">,  to. 
Viterbium  (c.  141,    Vitrrlm.    D.-Il.st.   in 

der  it.  I'ror.  Itoni,  .'il.'i.  in. 

S.  Viti  (c.  13)  capel.  in  portu  3SH.  0. 
S.  Viti  (c.  13)  eastel.,   .S'.  Vito  di  Segrar 

Gd.  Si'i/rar,  it.  Pror,  Verona  D. S.  Piilro 

Incariano,  388,  10. 
S.  Biti  (e.  12)  ewl.  597,  15. 
S.  Viti,  Uiti  (or.)  eccl..  capel.,  nic.iiiisi., 

oraculum,    seuodoi'hia,    .S.  Vito    1.  «. 

Asilacto,    Corlieia     Xova,      Drubiki, 

Elwaugen,  Frigisinga,   Hildcuuardi'»- 

huson,  Postouiia,  Teruisiu,  Venti. 
S.  Vitoni    (c.  10)    mons,   Der  Moni   S. 

Vavnr   in   Verdiin  (Ar.-IIst.   im   frz. 

Dp.  Meiise),   434,  i.%;   nionast.  s.  Vir- 
dunensis eccl. 
Viuduhi  (or.)  476, 1. 
Uiuola  (iir.)  ii(|ua,    Die  Virola,  r.  Slifl. 

der   Melfa    in   der  it.    l'rov.    Ca.svrla 

D.  Sora,  bei  PiciniMo,  343.  30.  015.  so. 
Vodeleyas    (c.    18),    Vodelic,    bl.   Pror. 

Xamur     Ar.    Philippei'ille,     eecl.     iii 

(49;').  so). 
Uolicburc    (sj).    13),    Vuhburg,   br.  IUI. 

überbai/ern    BA.    Pfufl'enliofen,    l'ie- 

]ialdus  marehio  de  (082,  5). 
Uolana    (c.    17)    pisearia,    Voluno    Gd. 

Codigoro,    it.    Pror.    Ferrara    D.   Co- 

macchio,  (392.  so.)  (503.  5. 
Volc-,    Uüle-,    Volcli-,    Uoleli-,    Volg- 

s.  Folc-, 
Uolerni    (c.  14)    clusa,     Volargne     (Jd. 

Dold;   it.  Prov.   Verona   D.  .S'.   I'iiiro 

Incariano,  394,  30. 
Uolniaricurt  (sj).  12).  Voliiiaireurt(<;.  18), 
Uo»i(fc«i<c/,  frz.  Dp.  ^'o»ges  Ar.  hpi- 

nal,  71,  15.  S5. 
Voloterensis,  Uolutarensis   comitatus  *. 

Uulterauensi»  comitatus. 
Vorchheim,  Vorlicbcm  «.  Foreclicim. 
Vordom   (sp.  12)    1.,   Vöhrum,  pr.  IIB. 

Ilildesheim  Kr.  Peine,  (.iOO,  I5>. 
Vosagus    (c.    17)    silva,    Die    Vogmen, 

333,  35. 
Vossurchis  (c.  17)  334, 15. 

Vracomons  (c.  17).  Friimont  Gd.  Grand- 
fontaine, el.  B.  l'ntereltasH  Kr.  Mols- 
luim,  331,  15. 

Vranconowrt  a.  Frankonofurt. 

Vrctheric  s.  Friilericus. 

Vufordi.  Wfurtlie  ».   Wouurdi. 


Nuiiiuii  -  Ki-);;i«tiT :    riigli-ri  —  WuriupiK. 


8-.'7 


Uugleri  (or.)  mons,  her  Vnyler  in 
Jlraiinarhireii/  Kr.  llol^miiiileii,  ir.  i\ 
KnehcmhuiiKen,  \>Wi.  »;,. 

Uiilila.  Wldii ;  Viildciihis,  -  ttniHis,  Vul- 
teiisis  g,  Fulda. 

AVIlipiiiihach  (c.  l'J),  Der  Gi'mzer  flach, 
r.  Slifl,  lieg  tthrenhaehm  (».  Ilrniii>dm> 
im  lir.  Uli.  I'iitrrfriniktn  HA.  Mil- 
trii/tiri/,  m.  /«i    Weihlmch,  'JSi.  a. 

WII'HHiluii-ij  (r.  12)  dostruota.  Siitltum- 
riiiiie  Kullxtch  Itf!  lüil/mrli,  lis.  I'rov. 
Sturkmliiirij  Kr.   Kr/uich,  2S2.  5. 

Vulimna  (c.  10),  l'til/xira,  it.  I'ror.  l'aeiti 
U.    l'uf/hera,  403,  io. 

üidpiniiii  (i'oHc. I.  Vul|iiaiiiiMi  (c.  17), 
Voliiiiini),  it.  I'rur.  ii.  I>.  Turin,  ;!S(),  jo; 
wfliila  de  Vuliiiaiiu  ,'I.Sil,  :iii;  s.  Koliortus 
de  l'uliiiano. 

L'ultcrant'iisi».  UiiltU'rroiisig,Uciliitaren3is 
(iir.).  Vuliiterciisis  (cil.i.  r.  Vnlterrii, 
D.  -  /Ist.  in  ilrr  it.  I'ror.  I'isa,  ccci. 
S-S  Mni'ic ,  Ootabiuni.  Inhantiis  liapt. 
3.')7.  30.  Hfiy.  1 ;  episc.  Briiodictus 
3."i7.  an.  3.")8.  m;  canonici :  Adclnio 
vicodomiiiis,  Alliertu.«.  AUiertiis.  Al- 
Itiz».  Alniari,  Andicn  prcsbitur,  An- 
drea. Anücliiiü,  Azo,  ßaniiniii,  Bo- 
nudo.  CurlinJM.  Diiiiat",  Ildilirando, 
lohaiiiics  prisliitcr,  luliatinc.--  cliaconus, 
JotiannC!'.  Ijamliertn  cautor.  l'ctrus 
ari'liipivsliitci'.  Petrus.  Petrus.  Petrus. 
Rodultus  arebidiaciiMus,  Salibatino. 
Siffliit'rodus  priniieerius.  Tcuzo  pres- 
biter,  Teuzo.  Teuzo.  Urso,  Uuaiidal- 
mari.  Uuiaderi.  l'uido,  Uuillelniü  et  i 
ceteri  quadraginta  3">7.  :)o — lo;  comi- 
tatus  2vS-.',  ib.  368. :,.  r>40.  35.  I 

l'ultiiile  (or.),  burgo  de  84,3«.  1,")7,  5.     | 

A'ultiiraria  (c.  12)  ccimitatus,  v.  Vol- 
tiirara  Ap/iiila,  it.  I'ror.  ii.  1).  Fogijia, 
.'i97.  lü. 

l'ultunius.  Vidturnus  (c  1-J)  fl..  Der 
Voltiiriio.  it.  Fror.  C'ampobasso  u. 
CiKitrtii,  :um  Golf  r,  Gai'ta,  34<).  i.  35. 
.•.!I4.  35.  :>9ü,  w. 

Vurestedi  n.  Ui  AW  f^'.  83  U. 

AVrin  (or.)  H..  Die  Warm  (li'iirmj,  l. 
yij/l.  der  Uoer  r.  ^iir  ■l/«n.s'  im  jtr. 
im.  Aaeheii,  484.  35. 

Wrtli.irp    (sp.    12).     Vordorf,   pr.    IIB. 
Lüneburg  Kr.  Gif  hörn,  (3(l(),  lo). 
iirzihurgeusis  episc.  s.  Uuirziburg. 

W. 

AVakeresleuo  (or.l  c.    M'acker.^hbcn,  pr. 

Uli.  Mnqilebuni  Kr.  Ncuhaldena/eben, 

43(i.  1.-,.  ' 
Waebana     (sp.    12).      f\'aal,e,    pr.     Uli. 

Ililde^heim  LKr.  Güttinifen,  {.SOfi.  w). 
Wacliciirod.  Wacbenrod  .«.  Walduinröd. 
\  uaeou  (ed.).    Vacon,   fr:.    Dp.    Meiise 

.ir.  Commereii,  27."i.  5. 
I  uaddinga  (or.)  v..  AUenireddingen,  pr. 

Uli.  Magdeburg  Kr.  Wanzleben,  l.'J(J,  5. 

ladirin^ras    (or.)    v..     Wettringen,    pr. 

IIb.  Miinxter  Kr.  Steinfnrt.  12.  30. 
Waditlagun   (sp.  12),      Waiblingen,   pr. 

Uli.    Lüneburg  LKr.    Celle,    <307,   i). 


I  Viia^ana    (or.)    I.,     Waym    Od.    Jona, 

.S'i7i(/-ri>   Kt.  S,   Galten.    ISJ,   i;,. 
W'agken  (i'.ll).   Wagi/nm,  UniunM-hirri,/ 

Kr.   Ilraunnehweig,   l.VJ.  a.s. 
L'uagnine  (nr.i.    I>rr    Wai/ram.    Ihhjrl- 

hftte     Ißfi     Winiram.     .\iiileri!iilerreieh 

Uli.   Tulln,  2«:..  i;,.  .Ml»,  .,. 
Walibanrnd  (or.),   WncbenrÄd    (*p.   II), 

Wacbeiir.icl  ic.  |3)  eccl..   Wurhtnriilh. 

br.    Uh.   itberfranken    IIA.  lUlchidudt 

a.  d.  Aineh.  21  Mi,  i;,.  2<W.  a...  tl33,  ft. 
Uualacra    (er.),    Walecru    (e.    13).    Die 

Innel     Walrherrn,    Siedirlande    I'ror. 

Xr-lawl.  41.  lo.   124,  m.   12",  s6. 
\\'»labana^pab,  Walannspali    (or.)  V.    1., 

Wolfsbiieb,  br.  Uli.  S'iederbai/ern  HA. 

Lanilshut,  3211,  i.'i.  3,s 

Walalidurf  (or.)  I.,  Walldorf,  Saehnen- 
Meiningrn  Kr.   Meiningen,  2(>Ü,  so. 

Walaliusc.u  (or.),  Wabbuseii  (c.  16), 
Wallhaunen,  pr.  Uli.  Mer»ebarg  Kr. 
Sangerhaimen,  80,  35.  82,  1. 

Uuabini  (c.   13)  k.  Cainpo- Uuabini. 

Uualliacli  (or.),  Walbicbi  (e.  Ki),  Walbeek; 
pr.  Uli.  Merseburg  Man.sfilder  Ge- 
birgn-Kr.,  (an  der  ziieiten  Stille  riel- 
liicht  auch  Wallie.ck-,  pr.  Uli.  .Magde- 
burg Kr.  Giirdelegen)   57,  .10.  ötJÜ.  ;«. 

Walburgis  «.  bei  Vualtburga. 

Walcbuon  (c.  KJ)   093,  .15. 

Uualdeiuannia  (or.)  terra  .'jifi,  ad. 

Uualderada  (or.)  dei  ancilla  390,  10. 

Uualderada,  Uualdrada  (cone.),  Vnal- 
derada  (e.  12)  u.xor  Ricbardi  40,"),  30. 
400.  10.  408. 

Uualdersidi  (or.),  AValdersidi  (e.  l.'>(, 
Wohlerst,  pr.  Uli.  u.  Kr.  Stade, 
110,  35.  i(i',,  5. 

Uualdiuauo  (or.)  007,  10. 

l'ualdingo  (cone.),  Vualdiiigo  (c.  12), 
Wildengo,  it.  Fror.  Norara  D.  Biella, 
s.  Adam,  Aimo,  Astulfus,  Odo  de 
Uualdingo. 

Vvaldrichesbaeh  (ur.)  1.,  Obtr-  (mit 
Mittler-)  u.  t.'nter-  Weilembaeh,  br.  Uli. 
Oberfrnnhen  BA.  Ebcnnannstmll, 
201 1,  I. 

Walech  (or.)  fiHus  Bebonis  321,  5. 

Waleera  .v.  Uuabiera. 

Vualebenesbab  (or.)  tl.  33,  1. 

L'ualehinga  (or.)  v.,  Ober-  Weilnni.  nr. 
ÜB.  Olierpfah  BA.  Farxberg,   31.  35. 

Waleliusen  .<.  Walabusou. 

Walesrollie  (sp.  12i,  ?  Alre.iroile,  pr. 
ÜB.  Ilantiorer  Kr.  .'springe,  (300.  iö). 

AValtredus  (c.    11)  index  ])ahieii  584.15. 

Vualben.  (or.)  476,  1. 

Uuabsgas  (e.  10)  v.,  Wallingen,  ei.  Ii. 
Lothrini/en  Kr.  Diedenhofen  -  We«t, 
129,  10." 

Walleiidenbrunno  ii-.  12),  Da»  Wall- 
brunnthal, ein  r.  Seitcntlial  deji  Ohren- 
bach.s  (n.  Itraniaba^,  bildet  die  Gren:e 
zir.  der  li.s.  Fror.  Starhenhnrg  (Kr. 
Krbuehi  11.  dem  br.  HB.  I'nterfruiiheii 
(BA.  Miltenlierg),  m.  bei  Idirmbach 
(s.  Aranl)achA  282,  s. 


Walb-riMidu    (.|i.    12),     \i  allrnntedl,     pr. 
Uli.  Illbirthrim  Kr,  Gronau.    :{<"l.i<i>, 

WhIIüm  bii  I  ri.   Vn  ,llii,obu-ou   *.    Wan- 
I      U-l.. 

Wabi.   ..: ..      ,..    AI'    "   ■" Irn, 

pr.  Uli.  llildeMhelm  Kr.  >■  m. 

I  üuabuuiiduii  (coiir.),  VuiibijuiPi,!"  1.     12) 
'       41  Kl,  Ift. 

\  12)  dl)  M-  I    : 

\'  „dl    lud- 

\ 

^  ...      pir:  Aelbol- 

uui  abliatHin. 

Walburifi»    (c.    12)    ßliii    UiJdetuit    in- 

gciiiiao  feiniiiae  30H,  su. 
Uualt)>erCHbrunnnD    (or.)    v.,     Walliem- 

brunn,     br.     Uli.     (Iberfrankrn     BA. 

Forebheim,  581,  t,. 

UMaltlii>riiH,Vualtboru«,Uu«lthei 

Waltoriu*  (c.  12),  Waltbeni-  ..  i  .,, 
Viialtbi-ri  (e.  14)  |,pi»e.  «.  Kibutnti-nxjri 
epise.,  Spira. 

Waltlicrius  (or.)  advocatuH  «.  Salzburi;. 

Waltbeni»    (e.    Is)      1',  "       ,,; 

Aniuipbuft.Cierardu  .-ii 

CanicraceriHis  epiv..   1  im.i.iu.iii^ 

Vualtiln  *.   Uuatilo. 

WallricuH  (e.   l,",)   227,  15. 

Waltscbin  (e.  14)  liagiis.  Der  Gau  Wald- 
nassen  in  Franken,  470,  10;  «■■■ni.: 
Cierungus. 

Uualuense  temtnrium  «.  Babia. 
j  Waniii  (>],.  12)  fl.,   Die  Wamnes.  l.  \bb. 
der  /lainctK.  Hnsnn)   In  der  bl.  I'ror. 
Uennegau,  m.  nnii.  r.  WiismueJ,  492, 10. 

Uuandaliuari  (or.)  canonicas  ».  l'ul- 
tcranensis  eccl. 

Vuanebarli  (sp.  12),  Wunt'bach  (e.  15), 
Wohnbach,  hs.  Fror.  Uberhenscn  Kr. 
Friedberg,  408,  ;n.  <074,  35). 

Vnauga  (or.)  1.,  Wangen,  Schireiz  Kl. 
Schiri:,    1S2.  :),). 

Wanifredun  (or.).  Vuanirrcduii  (-p.  12), 

Wunfried.    pr.  Uli.  CasMtl  Kr.  Ksch- 

irege,  pr.  in  421,  i.  0. 
Wanlebebusun      (or.) ,     Vusnib»'bM''on, 

-husen  >p.  12),  Wallibel:  M. 

Welliebu>en  (>p.  13i  e..  ,;. 

br.  ÜB.  Mittelfranken  BA.  I.  Ifnlnim, 

420.  3".  4(58,  25.  <Ü70.  30.  «74.  .v.  . 
l  uantra  k.  Bautra. 
W'apra.  Wapreusis   (i-.   Ki)   ]>agii<<,    Der 

Gau  ll'orr/"«  im  iMthringrn    u.  Liij-em- 

burg,  433,  1.  15.  434.  Ji.  43.'»,  5. 
V'uaralia   (.••]>.    12),    Waraba    (c.   12)    c 

Wohra,   pr.   ÜB.    Caniel   Kr.  Kircli- 

hain,  42.1.  10.  (67.^.  m). 
^Va^alle^pal•b     (••.     15),    Frohnack-rrhof 

(früher    Warschhach)    Gd.  t>ber-Srr- 

barh,  el.  B.    l 'nterel.ia.Hii  Kr.  Weijoien- 

bnrg,  40,  i. 
Unareiaea  (or.)  ;öO,  10. 

Vuarini  (er.),  Wahren,  sdchK.  KU.  «. 
AIL  Ittipzig,  75,  an. 

Vuarina  (c.  17)  superior  380,  ti. 

Warinini»   (sp.  12)  pi>cator  f  (079.  x.^. 

lii4* 


8-2>i 


Namen  -  Register :   Wuriulierius  —  Uuido. 


Wnrintierin'  *.  hri  Fiiprinliariiu. 

"^'    rinensis  episc. 
\  .is#.  Septiiuo. 

\V:ir  Vvormaci«. 

^\"  '   .iiim-s    ,"><>,'?.  3;>.  40. 

la  (or.)  I.,  htrmuthahain, 
;.-.  l'iij':.  i'lfrhesum  Kr.  iMiiterhach, 
•Jitl.  SS. 

1-.  17 1  :{si,  10. 
>  Uarstau. 

Wartheriren   u'.   121,    T>ri-   M'arllterg  im 

Tliilringeriratd ,      Sachsen  -  Koburg- 

Gothii    Uijt.    Cotlui.    :ir.    ScIimerbacJi 

«.    Thal.  vil4.  15}. 
ruatilo  (or.).  Vualtilo  (c.  12)  onnies  (in 

pngr.  Ci-eina)  35,  so.  83,  ih. 
Vvntstein  (or.)  lapis  510,  so. 
Wnuerwald  (nr.).  Der  WarfViratil  in  iln- 

IJ.I'ror.  Aiilirer]>fii  (bd  il'uirre-yotre- 

Ihiinr,  Ar.  Mefhelnj,  221.  3o. 
Wii/erlosen  (c.  121  1..    H'eiehenirasserlos 

odrr    Iti'rrniranKFrlos,    hr.   HB.  Ober- 

fratik-en  HA.  Iiaiii/>erg  /,  (+14,  jo). 
rnazijrini    (or.  t    urbs,    ^.ri>»i.   ;»•.  RB. 

Merurhurg  Kr.   Tnrgaii,   111,  35. 
Wazilinus  (or.)  niaucipiiiin  559,  36. 
liiii/z..  (or.)  281,  35. 
Unecl>ani  (or.)  299,  .•«. 
W'et-il  (ed.)  serviens  Fuldonsis   420,  if>. 
Wedeckesen  (ed.)  317,  5. 
Wedereilm  (or.),    Vnedereilia   ^sp.  12), 

Weilereba  (s]).  1:5 1  l>agiis,  Die  Welterau 

in  Hegsfn,    um    ilie    U'etti-r  (r.  Nbfl. 

<ler  Xi'lda/,  4."i0,  5.    46s.  ;(,.    ;670.  30. 

•574.  S5) ;  com. :  Bnininjjns,  Otto. 
Weidenlininnen  (c.  12),  ?  die  Quelle  de» 

I^iHii-Baeh«  (g.  Nazaliay  xd.  r.   }\'i}>- 

peruda.    Sarlmcn-Kobiirij-dofha    Hgt. 

Golhd,  ;414,  15). 
AVeiperus  ».  bei  Wiggerus. 
Weilde-tein.    Weldiustein    (sp.    12)    1., 

Wölhtfin,  hu.  I'ror.  UheinhcKScn  Kr. 

Aheii,  (6;*i,  35.  642,  4o). 
Weilindorf  (or.)  I.  (nichl   Obei'-M'eiliug. 

».  L'ualehingn)  4'2S,  ib. 
Welliehusen  ».  Wanlelifhiisiin, 
Welfo   (»p.  13)    dux    Baubariorum  (II.) 

■682.  6). 
Welpho  (e.  12)  comes  547,  S5. 
I'neliza  (or.j  pr.,  Obet'-if'Sk,  Steiermark 

ßH.  Murnu,  16.?,  35. 
Wendeliutle    (e.  14).    irüxt    im   pr.  HB. 

Lilnchurg  Kr.  Oifhorn,  sd.  der  Meiner 

Heide,  l.">2,  »5. 
Weudelingcroth  (.«!>.  12),  Wiedenrnde.  )>r. 

RB.  Lilneburg  LKr.  (eUe,  (307,  i). 
l'nenelingn  lor.).  Wenclinga  (e.  1.0;  I., 

Wendungen,  Baden  Kr.  KreiburgjtiS.b. 

4.S2,  x>.  ' 
Uverala  ».  Werla. 
ruercelmrg.-liurgeni'i.s  crcl.,  -lpllrcgen«i^ 

epi'C.  ".  l'iiirziliurg. 
Wer:  I,    Wertheim,  Baden  Kr. 

.»/■  :   f>. 

Vii>  r<liiiitii*i.^  episc.  ».  Virdimcnsix  epiitc. 


Wen'de  (or).  Werde  (sp.  13),  Vuerd«. 
Vuerltha  (sp.  12),  Weriihn  ic.  151  e., 
Schnackenwerth,  br.HB.  l' iiterf ranken 
BA.  Schueinfurt,  420.  aa.  4()S,  iä. 
\07O,  30.  674,  sn.  35). 

Vverela,  Werella  s.  Werla. 

Viiereiipiireh  (or.)  filia  Martini  Unga- 
riei  .lilti,  »5;  fratres :  Herenian,  N'azo, 
lleginprelit,  Vviginan. 

Uuerina,  Werina  (or.),  Oir  HV»-ii,  r. 
Xbfl.  deg  Main  im  br.  RB.  L'ntcr- 
frauken,  412,  s.'i.  Viieringouue  (sp.  12), 
Weringiiwe  (e.  lö),  Ihr  Weiti-Gau, 
46S,  ia.  (674,  0);   eoui.:  (iezemannus. 

Uuerinharius ,  Vuerinliarins .  Woren- 
liarius.  Werenherius  (or.);  Wizelinus 
(or.1,  Wieiliuus  i^c.  13)  epise.  s.  Striiz- 
liiirg. 

Warinlieriiis   (sp.  12)  aUlms  «.  Augea. 

AVeriiiherius  (or.)  comes  (in  pag.  Xagal- 
goinie)   184,  5. 

Werinliarius  (or.)  comes  (in  pag.  Suale- 
ueldun)  158,  5. 

Uueriuherus  (or.)  miles  Laureshamensis 

2S4,  35. 

Uiierinzo  (br.)  iimreliio,  eomes  (in 
pag.  Belesem,  Nonltlmringa)  136,5. 
137,  10.  «0. 

Vucrllha,  Weritlia  ».  Werede. 

Werla.  Uverala.  Vverela  (or.),  Werella 
(s|).  ]•_')  V.,  H'iitihinij  KVWo  l>ei  Burg- 
dorf, pr.  RB.  Ilildiithiim  Kr.  (loslar, 
129,5.  2.")9,  I.  2!t.'),  35.  301,10.  302,15. 
,      303,5    304. 10.  307,3.1.  309,25.  310,. w. 

Vuerlazi  (or.)  urlts,    WSrIit:,  Anhalt  Kr. 
I      Ih.ssiiu,  111,  35. 

[  Vveriiiana  (or.)  lluvioliis.   Ilie  Wormbke 
I      (Wormbach),  r.  Xbb.  der  Kmmer,  m. 
oberh.  r.  Lügdc  (pr.  ÜB.  Minden  Kr. 
Jliixter),  l'J."i,  15. 
Wermanessen  (ed.)  317,  6. 
Wiriiierestlior]!  (sp.  12),  Wormsdorf,  pr. 
RB.  Magdeburg  Kr.  Xeuhaldensleben, 
<306,  .15)". 
Werra,  Werralia  s.  Wirraha. 
Werstcten  (e.   14)   1,,   Vörstetten,  Baden 

Kr.  l'reihurg,  223,  in. 
ruerthina(or.).  Werden,  pr.  RB.  Dilssel- 
[      darf  LKr.  Essen,  11,  ib.  Unertliinense 
(or.)    monast.    .S.   Liiidgeri    11,  i'o.  25; 
aMias  Radbald   11,  20. 
Wessaga  (or.)  pagus,    Gau  in  lApjie  u. 
dem  pr.  RB.  Minden  (zw.  Herford  u. 
dem  Osning,  nach  Anderen  grösser  u.  mit 
dem  T'uetego  identisch),  ."1I8. 10;  com. : 
Fridericus. 

I'uesterkiellu  (or),  If'estercelle,  ]n:RB. 
Lilneburg  LKr.  Celle,  299.  3u. 

Weslergowi,  lui-steriin  (or.),  Viiester- 
govve  (sp.  12)  pagus,  Gau  im  west- 
lichen Thüringen,  421,  5.  480, 35 ;  eoiii. : 
H"-mezo. 

Westlalon  (1  ir. ).  Wesnalonnn  (e.l4  )pagiiB, 
Westfalo-heriscefse  (or.)  pag.,  Weg- 
fala  fc.  11)  Saxonieus  pag..  Westfalen, 
481,  .10.  034. 15.  535, 15.  018, 35.  010, 30. 
rnestualorum  (or.)  dux  200.6;  diix, 
I      eomeg  «.  Bemhardns.   Hermannus. 


Uuetanspaeekian.  AVetanspaeckie  (or.)  1. 

299,  15,  10. 
Uuetego  (or.)  ])agus,  (iaii  in  Lippe,  dem 

pr.  RB.  Minden  u.  dem  iraldeckischen 

Kr.  I'i/rmont    ^:w.    l'i/rmoiit    u.  Xie- 

heim,  nach  Anderen  grösser  «.  mit  dem 

Wessaga  identisch,   12.'i,  10. 
Wezzenlcieh  (e.  12)  1..    Wiesloch.  Buden 

Kr.  Heidelberg,  \S\\.  25. 
Wl'nrthe  s.  Wcmurdi. 
Uuiaderi  (or)  eanoiiicus  .«.  UiiUrraiieii- 

sis  eccl. 
Wilieliiiga  (e.  12)  1.,    Wiiblingcn,   Baden 

Kr.  Ileidelberg,  644.  25.    , 
Wibelskirga  (e.  17),    Waibelskirchen,  et. 

B.  Lothringen  Kr.  Bolchen,   130,  t. 
Uuiberlns,   Vuiliertiis,  Wibertus,   Uuib- 

bertus,   Vuibbertus  .«.  /*/  Wiy;bertiis. 
Uuikanaueldi'  (or.),  Gau  um  M'ickensen 

(Gd.  Eschirshausen,  Braunschweig  Kr. 

Hohnlinden),   110.  20. 
Unicberlus.  Uiiieberdesdene,  Uuieberti  s. 

buntiau  s.  Iwi  Wi;;!)-. 
Wicenuuilare,  Wizimilare  (or).    M'ilten- 

wrier,  Baden  Kr. Offenburg, (oilfr]f'eis- 

weil,  ebenda  Kr.  I'rriburg  f/  409,  l.'>.  2<1. 
Wioger.  Uuiker  s.  I>ei  AVigiferiis. 
S.    Wicliberti     monast.,     Wiehpurli     .v, 

Wigb-. 
AVielimaninis  s.  hei  Wigmannus. 
Wicilinus  (e.  13).  Wizelinus  (or.)  eiiisc 

s.  Uuerinliarius. 
Uuikinabroe  (or).    ein    Bruch  hei    H/f- 

keidierg,  pr.  RB   Liineburg  LKr.  Celle, 

299.  30. 
Vuiking  (or)   476.  1. 
Wieiiionnesliusun  »•.  bei  Wigm-. 
Vvicpurg  s.  Wigburga. 
Uiiida  (or.)  376,  30. 
Uuidekin  s.  bei  Vuidukin. 
Wiilclaliach     (i-.  12).     ein     r.     Xbb.  der 

Miimling    (I.  zum  Main)    in    der  Im. 

I'ror.  .Starkenburg  Kr.  Krbach,  kommt 

r.    Kimbach,    m.    untcrh.    r.    König, 

282,  5. 
Widelo  (e.  1.3)  comes   (in   pa^'.    Xatres- 

gauwc)   127,  30. 
Widenalio  (or.).  Weidenau,pr.  RB.Cusael 

Kr.  Fulda,  291.  35. 
Widerad  (ed.)  serviens  Fuldensis  426  15. 
Uuidila  (or.).  Widila  (c.  l.j),    Wedel,  pr. 

RB.  u.  Kr.  Stade.  110.25.  46."...-.. 
Widinenscilen    (c.  12),    ?  Xledcrung    bei 

Gospileroda,  Sachsen  -  Koburg  -  Gotha 

Hgt.  Gotha,  <414, 45). 
Uuidii  (or.)  episc.  s.  Wigo  episc.  Brandc- 

burgensi». 
Uuido  (or.)  episc.  s.  Pisana  eci'l. 
Vuido  (c.  17)  abbas  *.  Pomposa. 
Uuido  (or)  can<micus   s.  Uulteranensi» 
,  eocl. 
Uuido  (or.)  comes  155,  35. 
Guido  (c.  11)  .520,  20;  filius:  Ädelmodus. 

Guido,    Gaydo  (e.  12)   591,30.    594,26; 
filius:  Trasmundo. 


Nimu'ii  -  l{i'(ji»liT :   < f  uido  —  Uiiiniilamiu. 


829 


(ruiilc)  (<•.  V2)  tilius  Gisouis  .'>U1,  .v. 
l'iiidii  (or.)  filius  (fritTniiis  (107,  i:>. 
Widi.  (c.  18)  <495,  ib). 
Uiiidii  (oonc),  Vuido  (i-.  VI)  i\v  Biil/.ola 

400,  1.  10. 
Viiiilo   (c.  12)   de    Cabrignaiio   405.  .i.'.. 

(407,  16). 
Unido  (oonc),  Viiido    (c.  12)   du    Pliizo 

40.'>,  20.  407,  15;  IViitor:    Tebaldua  de 

l'liiz... 
Uiiidoims  (or.)  3.")!S,  io. 
liiiidikiii   (sp.  l;5)   vir  n.ihilis  (47,  i). 
Vuidiikin  (or.)  47(i,  i. 
Uiiidiikindesspyckian  (or. )  21)!».  li. 
Widim  (■•.11)  c„    (irossen-Wiedeii,   pi: 

Uli.  Cassrl  Kr.  Uiiitfln,  310   i». 
Uiiieze  (or.)  I.,   liias,  Aiihnll  Kr.  Xer/ist. 

57,  15. 

Wig-,  Vvls-,  Vultr-,  riiip-.  Wich-, 
Wie-,  VtIc  ,  l  uic-.  Vulb-,  l'uih-, 
riiip-,  Vvit-,  Uiiil-,  >Vi-,  Vui-,  l!ul-, 
Wei-. 

Viiij.fantliori)  (or.j  1..    r*    t\'irlini(iiiiis<U>rf 

<;>!.   liDnixfii,  pr.   Uli.  Lüiuhiinj   Kr. 

l'heii,  13-_'.  30. 
Uiii<-tierdt'sdene  (or.).    <las    obere    Thal 

lies  Umieiiltenier  Haches,   eines  (/iiell- 

harhes    (irr    Ätenia  (s.  Aeteriu'),  am 

Siidalihami  lies  liodenlierijs  (sä.  r.  Hde- 

hiniseiO.  Hilf  äer  (Irenze  :ir.  liraun- 

siliiieiij    Kr.  (i(iiiilrrsheitn)  ii.ileinpr. 

UH.  liildrsheim  (Kr.  Osterinle),  2!)9.  is. 
Uuiciiertesbuntian  (or.),    Ikr  Biintrweg 

am  Sit.  Theil  des  Voflelberqs  bei  W'iern- 

liaiiseii,     pr.     HB.     llildesheim     Kr. 

Osterode,  299.  15. 
S.  riiijrberti.  Vuiglierti.  Wigberhti  (or.), 

Wiebberti   (<•.  12)   monast.  «.  Herol- 

fest'eld. 
Uuii-bert  US,  Uuibbertus,  Uuippertus  (or.), 

Wilieilus.  Vuibbertus  (c.  15)  episc.  s. 

Merst'burc. 
Uuibertua  (or.)  filius  Albert i  Parinensis 

428.  i.i;  frator:  Sigefredus. 
Vuibertus   (c.  12)  filius  Dadonis  406,  ä5. 

407.  10.  408,  1. 
Wigburgü  (sp.  13).  Wichpurh,  Vvicpurg 

(or.)  abbatissa  s.  Regenesburc  (Oberen- 

luunester),  Siineburc. 
Wigfridus  (c.  16)  episc.  t  ».  Virdunen- 

si-s  episc. 
Wiggerus  (o.  14).  Uiiitgerus.  Vvitgerus 

(or.)  episc.  s.  Ferdiun. 
Uuiker  (sp.  12)  conies.  IVater  Hildigardis 

abbatissae  (654). 
Weigorus  (c.  12)  18,5;  filius:  Poppe. 
Wirger  (ed.)  serviens  Fuldeusis  426,  15. 
Vviginan  (or.)    filius    Martini    Ungarici 

:!!H),  a.TJ     t'ratrcs:     Hereiuan.     Xazo, 

Regiuprcht.  Vuerenpurch. 
Wifbmannus  (c.  16)  coines  (in  pag.  Am- 

lierga)  242.  3o. 
Uuigmannesburstal    (or.).    Wigmannes- 

bui-stal  (c.  löt.  ff'ilstuiiff   ^\'ichmaii»s- 

borstif  sd.  r.  Moisbiirii.  pr.  RH.  lÄine- 

hiirg  LKr.  Ilarbari/,    lllt,  zo.    465,  6. 


Wirnionneahusun  (o,  15),  H'flWiiiii;  H'iV- 
mii nehmen  «.  r.  (lotttibOreit,  pr.  ÜB, 
l'iissri  Kr,  llufgeinmar,  .Vil,  s&. 

Wiifo,  Vuigo.  Uiiidoior.)epi"r.»,  Hrande- 
burgriinis  epiHc.  \ 

Wigo  (or.)  niaiicipiiiiii  ;I02,  so.  i 

Wii-bp-,  Vvicp-,  l'uipp-  ».  Wigb-.  1 

Wihaimtephaiic   (e.  VI)    1.,  S.  SIr'pbiiiii  | 

(or.)  iiionnNt.,   Weihe imlepltan  (id.  \'iH- 

ting,    br.  UH.   Dbrrbai/erit   HA.   h'rei- 

siiiij,  (17,  >6.  582.  10.  30. 
Ihiihsilstein   (or.)  ».  Bnchelcn    Uuibsil- 

stein. 
Wilnre  (sp.  12)  1..   Krriizireiler,  pr.  HB. 

Trier  Kr.  Saarburg,    (0.38,  an.  (143, 6). 
Vuilkt>iaiiiu8  U-.  12»  40.'.,  ».  400,  i;.. 
Wildrudis  (od.)  matrona  2110.  :i.'. ;  filius: 

Coiiradus. 
Wileiicburg  (c.  12)  i'iv.,    M'eilbiirg,   llsl. 

des  Oberlahii-Kr.    im    pr,    Itit.    Wien- 

badeu,  24,  jr>. 
Wilere  (or.)  v..    Ilofiieiler,   pr.    Uli.  n. 

LKr.   Trier,  (i2!l.  -.mi. 
Wilbaiin   (or.)   v.,     W'eilheim,    BA.-JIat. 

im  br.  HB.   Oberbai/eni,  249,  iO. 
Uuili-.  Vvili-.   Vuilielmus,  -gisus,  -nian- 

nus  4".  Willi-. 
Uuilingo    (couc.),    L'uulingo     (c.  12)  ». 

Girardiis  de  Uuilingo. 
Vuilla  (or.)  iiiater  Hugonis  Tascif  iiiar- 

ohionis  t  282,  so. 
Guilla  (o.  14)  uxor  (Icrardi  353. 
Willa  (or.)  490,  so;    coniux  et  iidvoca- 

tus:  Otto. 
Uuillansole  (or.).  In  den  Willen,  (iegend 

am  r.   Ufer  der  Wiet:e  (I.  zur  Aller) 

im   pr.    HB.    Lüneburg    LKr.    Celle, 

299,  30. 

Willi-,  Vvilll-,  Vuilli-,  l  uilli-,  Will-, 
Unill-,  Wille-,  Uiiille-,Unili-.  Vuili-, 
Vvili-,  Villi-. 

S.  UuiUibrordus.  Willibrordus  (or.)  ar- 
chiepisc.  confessor  f  ».  Efdernach. 

Uuillicuma  (or.)  ancilla  cum  filiis  suis 
273,  30. 

Uuilligisus,  Vuilli-,  Vvilli-,  Willigisus 
(or.).  Willegisus  (.sp.  12),  L'uille-,  Villi-, 
Uuiligisus  (c.  13).  Vviligiaus  (ed.)  ar- 
ehicancellarius.  arcliicapellanus.  sura- 
nius  capcllanus  im  der  liecognition : 
2—261.  (659.  25.  664,  10);  archiepisc. 
s.  Mogontia. 

Vvillihart  (or.)  forestum.  Der  Forst 
Weilhart,  r.  an  der  Salzaeh  in  Uber- 
österreieh  HU.  Braunau,  6115,  5. 

Willelmus  (or.),  Vuilliehiuis  (c.  14), 
Vvillielmus,  Willielmus  (c.  17)  abbas 
s.  Fructuaria,  Vonetia. 

Uuillelmo  (or.)  eanf>nicu3  ».  Uulteranen- 
sis  eccl. 

Uuillelmus  (or.)  clericus,  filius  Aritii 
607.  25. 

Willihelmus  (facs.)  comcs(inpag.Eichea- 
uelt)  013,  S5. 


Willihcliiiii*  Willohwlm»!«  (•{>  12)  oomw 
(II.  in  >  4-12,  m; 

Willilli'bllUH    (Ol.)    c 

Wilbbrbriua  (or.),     U  fj) 

coiiii"«  414,  I.  422.  !•<;  tnttir:   PiipiMi. 

Vuillieliiiii«  (c.  17)  i'oiiie»  ».  Otto  ■lui  •■{. 
VuillicIiMUH  i'omc«. 

Vuilliolmiiii  W.  17)    '1   ••    "11 

chioni*  ;I82.  l ;  fr 
Uiiilioliiiuii   (con<'.).    't  mii'-iMMin    ,.     i.;, 

niKur  400,  lu.  407.  I6. 
Uuilieliniii)  (i-onu.),  ViiilieliDUt  (v.  12)  de 

Liuuriio    liNl,  2».  407.  i. 
lluill  .-.),  Vuilielmui  (o.  12)  d« 

.S;i:  1.  so. 

Uuibio.uiiii.»  (.oiiu).  Ingilmaunuii  (o.  12) 

4ti(i,  1...  t». 
Uuillinbiirh  ».  WJilinbah. 

Willo  (cd.)gorvienHHHiiiburgcniiifl420, 15. 
Wilmeresliuson      (»p.     l'J),      Wrilbnnr»- 

hausen,    pr.    UH.    lliUluiheim    LKr. 

(iiittingen,  (;l()6,  .vi). 
Uuilpbaba    (or.),    Wolf,  pr.  ÜB.  Ctuuul 

Kr.  I  tun  fehl,  81,  15. 
WilradcHbiitile  (.sp.   12),    WimbilUel,  pr. 

ÜB.  Lilntburg  Kr.  difhorn,  (;t06,  m). 
Uiiilrika  (or),  Wilryek,  Itl.  Proc.  u.  Ar. 

Antirerjien,  41,  35. 
Wimareskirieba,  Uuimari  (sp.  12)  eccl., 

Weimersk-irrhen   ftd.    Kiseh,    Lurem- 

hurg  J).  IHekireh,  (038,  30.  04;l.  5). 
Vvinibilibach  (or.)  1.,  Oljer-Wimmflhaeh 

(id.  Wimmelbach,  br.  UH.Obrrfninktn 

HA.  Forchheim,  2011.  i. 
Vulmliilibach  (or.)  1.,  I'nler-  Wimmeltmch 

Od.  Wimmelbach,  br.  UB.Oljerfrank-tn 

BA.  Forchheim,  2<MI.  i. 
Uuincira  (or.),   Winzer,  br.  UH.  Xialrr- 

bayern   BA.   Deggendorf,  128,  30. 
Wiudiiiga  (or.),  Windiiigis    isp.   12)    1., 

Winningen,  pr.  Uli.  u.  LKr.  Giblrns, 

.■)24,  2.-..  (643,  1). 
Winenlieiiii,    Uainenheiiii    (or.),    Wein- 

heim,  Hilden   Kr.   Mnnnheim,  1.  s5. 
Winetbun     (sp.    12),     tienzen,    Braun- 

schiceig  Kr.  (fandersheim,  (307,  !)•  ^9^- 

Venzigavvi. 
Winetre  (or.)  v.,  Klinigsirinter,  pr.  ÜB. 

Köln  Sieg -Kr.,  422.  25. 
Winjiarteiba    (c.    12).    Gau    in    BaiUn 

(Kr.  .Mosbach),   dem   br.  UH.   l'nlrr- 

frank-en  ,  HA.  .Miltenberg)  u.  dfr.  Im. 

Fror.  Stark-enburg  (Kr.  Erbarh  ,  co- 

initatus  in  202,  3i>. 
Wingershesheim  (c.  13),  ?  Willanzhtim, 

br.  ÜB.  Unterfranken  BA.  Kilzingen, 

033,  10. 
Wingon  ».  bei  üvi-  (S.  824;. 
Vvinidorf  (or.)  V..  Windorf  Od.  Tittling, 

br.    UH.    Xieilerbayern    H.A.    l'a»»au, 

252.15.  —    Vgl.  Vuisantesdorf. 
Uninidouua  (or.).  Die   Weid-Filze,  Xit- 

deriing  ml.  r.  yantmbueh  lOd.  Schön- 

rain>    im    br.    ÜB.    Obrrbagern    BA. 

T'.lz,  65,  25. 


830 


Xiuncii  -  Rcfristi-r :   Winilieriiigvii  —  Woiiiinli. 


Wiuiheriiiavnior.).  Uuiiiilieringa  (c.  12) 

I.  pr.,   H'iiihiiriiii/,  lir.  Uli.  Obrrlxiifern  | 
BA.  AllvHhiu,  i4ö,  so.  480,  a6.  487,  i. 

Will!-'  '-)    1,,    Wnulhausm,\ 

p,  /i    Kr.  Mnrirnbttrg 

^Vinitllll^OIl  (sp.  12),    i\'er»de,   pr.  IIB. 

lliMtuhtim  LKr.  (li'itliHijfii,  (."MIO,  so). 
Uuiiiizo,  Vvinizo  (or.)  al>bas  *■.  Amiiite 

iiions. 
Uuioizo  (or.).  WiniüO  (sp.  11^  proshiter 

».  Pi^autt  eoel..  Uuintil' 
Uuinizo  (or.)  ouslalilius  .  .  • 
Wiuuciiroth    (o.   14).    irinst  im  i»:  Uli. 

I.ilnrliurii  Kr.  (iifhorii,  liel   Walle  u. 

iMfIfshÜtIfl,    152.  34. 

Vniiiriclius  (sp.  12)   alibas    .s-.  Treueri. 

Winten-aslo  (o.   12),    Wintrrkatilrn.  Im. 

I'ror.     Slarteiiltiirg     Kr.     Hrnubfim, 

••Oa^     1. 

Uuiuzalo  (or.),  c.  de  540,  i.'i. 
Uuippertus  ,v.  Iiti  Wigliertus, 

Winiud  i|iii  et  Vercndus  (c.  lö)  abbas 

s.  McgiiiradescoUa. 
AViroi-,  Vvirci-,  Viiirci-,   Uiiirci-,  Wir- 

cin-,    Win-e-,    Vuirfc-,    Lttiircebur-f. 

-burc.   -burgensis,   Wirczpurgeusis  s. 

Utiimibiinr. 

Uuirdiiiiensis  episr.  ».  Virdunensis  ejiisc. 
Wiribeni  (or.),   Werben,  pr.  IIB.  Merse- 

hurg  Kr.    Wtissenfeh,  288,  ih. 
Uiiiricus  (tr.  15)  clericus  027.  40. 
Wiiiugi    (sp.   12),    Wirriiiflen,  pr.  HB. 

II.  LKr.  Ililde»hcim,   ;:?0l>.  25'>. 
Wiri-alitt,Uuirmbii(iir.i.  Werraha,  Werra 

(<•.   12)  fl.,  IMe  Werra.  Quellfliiss  der 
Wttstr.  (414,  fMi).  44S.  ».  44!»,  f,. 

riiir/.ildirg.  Wirzi-,  Wirci-.  Uuirci-, 
l'iiin-e-.  Uueire-,  Wirzburg.  -burc, 
-burch  ('ir.).  Vvir/il'Urgeii!-is  (or.)  civ., 
urbs,  Wiircbiir;/,  Jlxt.  des  br.  HB. 
l'nterfranken,  3,  !is.  42,  4».  43,  35 
74,::..  l<i«i,  i.  200,  40.  200,5.  210,5. 
24:j, .(..  :!17,  .v,.  412,  ib.  534,  3o.  Wirzi-. 
V'virzi-.  Wirci-.  Vvirci-,  Vuirci-, 
Uuir.i-.  Wircc-,  Vuirce-,  l'uirce-, 
UiieriL-,  Wir/-,  Uuirzburgensis,  Uuer- 
c. )  -    (or.),  Wircin-  (sp.  12), 

W  ' --is     (c.    13),   Wirzebvr- j 

gt-ii-i~    .  .  Ui,  Wirczpurgensis  (c.  15),  | 
Vviircc-  fc.  11),  Wiirci-  (ed.),  l'urzi- 

(<■     '  '     ' .     =     Wirziburgensium 

(in  vatiiris,  Kiliani.  Co-  t 

1"  lö.  3,  .K>.  4,  a.'i.  (1,  15. 

13.   44,  I.  5.   74,  2i. 
-.1,1.  2<I8,  20.35.  2(19. 
'.  5.    10.    2H7,    15.    317,   35.  I 
;.  •..   412,  15.  25.  448,80.  I 
...   .51)4.  in).   «33,  i;l 
IS  170.  lo.  44.  200,16.  I 
ardus  -J-  43,35,  I 
118  iHcoiliiiii>j 
i,  4j.  7.  i.  15.   13,  in. 
4;i.  44,  5.  74.  Sil.  35. 
17!).  j...    171,   1.  in.    172.  w>.  ' 
173.  .'A.  174.  3«.  175.1(5.  170.!«..  177.  sfi.  I 


3; 
1< 

2i 
31 
47 
dl 
2i' 
II 


It'ir 


i: 


i:>l.  I... 


19.\  ir,.  lOÜ,!«.  197.  »0.  1!)8,  35.  ll»S).  85. 

200. 2t  18,  Sil.  »i.  21.").  S.V  231.  s«.  234,  so. 

235.   15.     230,  so.    237.  so.     239..  10. 

24;i.  LS.  s.S.    241,  35.   271,  10.   270,  30. 

280,  5.  s»i.  287,  15.   313.  so.  317,  sb.  35. 

318,   1.  ;5.    323.  30.   327,  S5.   .344,  5. 

412.  15.  s.'i.   420,  10.   440,  15.   44i<,  so. 

402, 5.   475, 10.    476.  so.  s5.  (.TOS,  S5. 40). 

.")23,s.%.  (001. 10' .  Jlpgcnlirirdiis  (Macoli- 

niis)  547.  1.1.  033. 1. so;  prepositiisHil- 

dobiiiis  20,S.  3.1 :  dccaiius  Fridiiii  21  )S,  35; 

prcsbitoii:    Albuuimis,    A/,/.o,    Berin- 

geriis,  l)icto,  I)iothaliiiiis,   l)ni>iii!ruR, 

EiiiriDiard,   (ierrili,    (.lozbcrtus,   Hori- 

baldus.    Luzii,    Itcgoubardiis.    l{cgil. 

Wiiiizo  208,35—  209,  i;diaiouiis  Alb- 

iiuiiiu>  209,  1.  iS.  Iiibnnnis  bii]it.  ccci. 

sab  diiminio  .S.  Kyb'aiii  (im  n.Staill- 

tlteil  lliiiiii)  3,  35.  4. 
Uuisagartadorf  (or.)  v.,  \f'issersdorf<id. 

Jieisclieiibach.  br.  IIB.  Oberbai/er»  BA. 

Allötlimi,  -in,  S5. 
X\i\sA\\lef<Aori{OT.)\., Windorf  Gd.l'elers- 

hirchen  I.  br.  KB.  Xiederbai/rrn   B.l. 

Kggenfelden,  278,  so.  —  Vfil.  Vvinidorf. 
W'isebahc   (or.),   Die   Wiesbach,    1.   ybb. 

der  KU!  im  pr.  Uli.  n.  LKr.   Trier, 

029,  so. 
Vuisera,   Vvisera  (or.),  Wisara  (c.  15) 

iL,  Die  Weser,  14,  S5.  .'i32.  30.  551,  80. 

Wis.senburg  (c.  15),  Weissi  iibiirg,  Kr.- 
II st.  im  cl.  li.  l'ntereha.ss,  niouast. 
S.  Pctri  39. 10.  l'iiizenbiirgeusis  (sp.  12) 
ablias  Liuthardus  39,  40.  402,  5. 

Wizziiiburc  (sp.  12)  pr.,  Ruine  Weissen- 
burji,  sir.  r.  Weisweil,  Baden  Kr. 
Wdldshiit,  (035,  10). 

Wis8upiK'lig(c.  lö).  .*■  Wechselbury,  säclm. 
KU.  Leipzig  All.  Uochlitz,  81,  35. 

Wisserodi  (c.  15)  v.,  Wisehroda,  pr. 
KB.  Merseburg  Kr.  Eckartsltcrga, 
70.  35. 

Witeburnuu  (sji.  12),  Wüstung  Wette- 
born beim  Wetieborner  Zoll  Gd.  T>an- 
stedt,  pr.  TIB.  Magdeburg  LKr.  Hal- 
berstadt, (054,  10). 

Witeiibiioi^h  (sp.  12),  Weidenbach,  pr. 
HB.   Trier  Kr.  Daun,  402,  1. 

Uuitgenis,  Vvitgerus  «.  Wiggerus. 

Uiiithcndül  (or.)    »■.  Durrcii-Uuilliondal. 

Witildebntile  (sp.  12),  Wedesbiltlel,  pr. 
RH.  Lüneburg  Kr.  Gifhorn,  (3O0, 40). 

VviUolfcsboua  (or.)  1.,  Wcigclshofen,  br. 
HB.  Oberfranken  HA. Eitermanustadt, 
2(10,  1. 

Witmeresliusen  (sp.  12),  Wittmarshof 
Gd.  lienniehausen,  pr.  HB.  Ilildesheim 
LKr.  Giittingen,  (300,  30). 

Uuitthorp  (or.),  Wiltorf,  pr.  RH.  Lüne- 
burg Kr.    Winsen,  110,  :;o.  405,  1. 

Wizelimis  (or.),  Wicilinus  (c.  13)  cpisc. 
*.  Uiieriiihariu>. 

Uuizenburgcnsia    abbas   s.  AVissuuburg. 

Wizuiiibirc  ».  Wicciiiiuilarc. 

Wizziiiburc  *.  bei  Wigsciiburg. 

Wlda  H.  Fulda. 

W'lliinobacli,  Wllonoburg  «.  bei  Vulluiio- 

c.s'.  H27).  I 


Vvolbodo  (c.  11)  t'pisc.  s.   Lcodiuiii. 
Wolc-,  Vuülk-,  Uuolk-  s.  Folc-. 

Wolf-,    Uuoir-.    Wollf-.    Wohl-. 

Wulf-. 
Wolucrat   (sp.  12)  de  Alsluisa  vassallus, 

coiiics     in     pag.    Krigauuo     44.">,  15; 

lilius:   Wubicrndus. 
Woluunidus  (sp.  12)  lilius  Woluerati  de 

Alshusa  415,  15. 

Wüliioradcsliusaii  (or.),  Wiilfrutshaitsen, 

br.  RH.   Oberbagirn  II. i.  München  II, 

05.  35. 
UiioUesangcr   (r)r.)    1..     Wiilfsamier,  pr. 

HB.  u.  LKr.  Cassct,  527,  s5.  30.  .S.  lo- 

liaiitiis  bapt.   eccl.  527,  So;    lc>tivitiis 

527.  30. 
Uuolli'sliart  (or.).  Wiilferts,  pr.  R li.Cussel 

Kr.  J'ulda,  291,  30. 
Wolfrainimis  (or.)  coiiies  (in  pag.  Spirih- 

gouuc)   151.  10. 
Wulfredcskirchun  (c.  15)  551,  .15. 
Wollftrigel  (c.  10)  093.  10. 

Wolg-  s.  Folc- 

Wolinbab  .s-.  Wülinbah. 

Woliiiodcslieim  (or.).  Wollmixhcim,  br. 
HB.  l'fah  BA.  Landau,  151,  10. 

WoliiiTiit,  Wolueradus,  Wolucradcsliu- 
siin,  Wollltrigel  .v.  Wolf-. 

Worin  (<-.  14),  Wichrc  fid.  Freiburg  (Kr.- 
IJsl.  in  Baden),  22-3,  10. 

Vvoriiiaoia,  Uuormacia,  Wormatin  (or.), 
Vuarinacia  (sp.  12),  AVarmacia  (c  18) 
civ.,  Worms,  Kr.-llst.  in  der  hs.  I'ror. 
Rheinhessen,  2,5.  13,  lü.  2-3,30.  210,25. 
284.85.  500.15.  (070, 5).  Woriiiaciciisis, 
Vuoimacicnsis.  l'uorniacicnsis,  Wor- 
inatiensis,  Uuürinatieiisis  (nr.),  Vvor- 
maticnsis  (cd.)  cccl.  S.S.  l'etri  et  l'auli 
1.  13,15.  23,  S5.  24.  so.  110,  So.  1.-)4.S5. 
210,  so.  202,  25.  203, 15.  284.  so.  s5. 
317,  S5.  399,  25.  35.  400,  10.  .500,  1.  5. 
040,  35.  10;  sedcß,  cpisco])atus  154,25. 
210,  sa.  25;  episc.  04O,  s.5,  Franco  f 
18,1,  Burcliardus  1,15.30.  1.3,  so. 
23,25.35.  24,  so.  30.  110,25.  154,2.5. 
171,  I.  S5.  210.  15.  S5.  225,  10.  202,  S5. 
203,15.  284,  so.  28.5,5.  .317,25.  399.2.5. 
400.  5,  402,  5.  500,  I.  (000,  35) ;  iiiilos 
8.  .Sigibodiis;  scrviis  040,  40;  i'aniilia 
640,35.8.  Amiiiidi  cccl.  1.54,  35.  Wor- 
macicuscs  denarii  225,  15.  —  Wor- 
maziiclt  (sp.  11),  Wornirsvcld  (c.  12) 
pagns,  Das  Wurmsfeld ,  222.15. 
.501,5.  (35);  com.:  Zcizolfus. 

Wcirngowc  (or.)  c,  Warngau,  br.  IUI. 
Ohcrbagern  B.i.  Miejibiich,  22S,  m. 

Uuostgcuildcs  (c.  13),  (Irgend  bei  Dürr- 
fehl  Ihr.  RH.  L'ntc'rfranhen  HA. 
Schiivinfnrl),  033,  ift. 

W.riliiibali.  Wnlinliali  (or.).  Wnuliinbacli, 
Wiilliiiibacli  (c.  11),  Uiiilliiibacli  (■•.  12) 
1.  pr.,  'f  Weilnbaclt  Gd.  Iliiinl/eri/,  br. 
HB.  yirdcr/xii/crn  BA.  l:'i/r/cn fehlen, 
480,  10.  4.S7.  1'.   IHO,  I.  10.  545.  2:.. 

Wduurdi  (or.),  Vufordi  (sp.,  12),  Wfiirllic 
(sp.  13)  c,  Wonfurt,  br.  HU.  I'nter- 
f ranken  HA.  tlussfurt,  420.  30.  35. 
408,  »0.  (070.  .-in.  074.  30.  3ö>. 


NiiiiKüi  -  Rp^fiBtcr:   VurcHtcdi  —  Ziirrin(;o. 


831 


Vnio-itodi     (.11-.)    I..      Wresteilt,    pr.   Uli. 

I.üiirhiinj  Kr.   Üheii,  1.12.  ü.'.. 
Wim,  Wrlhon»  ».  bei  Viir-  ^V.  «27'. 
Iliivi/.inosiliirf  (or.)  2,  m. 
Wullroilcskiiclmii  .i.  Wolf-, 
l'uiiliii^'o  ".  liiiliii};!!. 
Wiilliml)iich  s.  W"liiibiili. 
Vviincl)urgcn8is,    Wiirciliurgensis  cccl., 

ppisc.  H.  Uiiir/il>iirg. 

l'unniiiRon    (s]).   12),     l-'h>'!/,    /"'.    l^- 
Lihieliiifii  Kr.  (lifhorn,  (3l)li,  as). 

z. 

/alirrnogoiiui  (cir.)  pa^rus.  Der  Zubcrgiin 

lim  die  Zäher  {l.zum  SicKiir)  im  wb. 

Sr.rkur-Kr.,  74,  iö;  com.:  Aclall)ertu8. 
Ziii'lmrins  (ur.)  papa  t  •"'•^>'),  ■"'. 
Zalzpiir^ji'nsis  eccl.  s.  Salzburg. 
Zarn  (c.  11),    />(>    Zara,    r.  Seiletißuss 

( SrlM-niirm)    lies    l'o   in  der  it.  J'roi: 

Miinlua,  ,"kS7.  in. 
Zarila  (or.)  1.,   Kirelnarleii,  ISiide»  Kr. 

h'rrihiini,    l.S'J,  3». 
Zariiigcii  (c.  14),  Zährim/en,  Italien  Kr. 

Fn-ibiiri/,  223,  lo. 

Zoii'linjra  (nr.)   1..    Zehliiii/  Domaiiialbe- 

zirk-  lliillniskdl,  Aiilui'lt    Kr.   liallen- 

xleill,  b'lb,  -.Tl. 
Zciiilici  s.  Sciiutizi. 
Zöbetlesdurf  (<ir.)  v.,   wüst   im   Tenfels- 

liettf,  pr.  Uli.  II.  Kr.  (u.  nw.  r.)  Mcrse- 

Inirij,  (SO,  10. 
Zrbedesdorf  (or.)  v.,    \V(istu}iit  Sehicez- 

ditrf,    pr.  Uli.  II.  Kr.    Merseburg,  n. 

r,  Meii.sehaii,  8Ü,  10. 
Zrizolfiis  (sp.  11)  comes  (in  pag.  Wor- 

mazuelt)  222.  15.  5Ul,  5.  <35). 


Zell  (.!.  1 1(,  Zill,  br.  Uli.  .Schwaben  IIA. 

Xriibiiri/  u.  d.  lluiiiiii,  (ßb'.K  i"). 
Zt'imn()nsti<li'(s]).  l2),.'»'''i)iHirii«^«//,/ycni(/i- 

schirii;/  Kr.   Uolfenbilltel,  (UdO,  ao>. 
I  Zciii/.i    (or.)    V..    Selii'lnit:     bei    KrUiji») 
]      Hd.     Leipivii,    si'lrhs.     KU.    Iireiuten 

All.   .\l rissen,  :11!),  ii. 
.S.  Zoniiiiis  (nr.)    congrogatio,   S.  Zeno, 

br.     Uli.    V/terbiijfern    HA.    Hrrchte«- 

ffiiden,  liii't,  36. 
S.  ZoiKinis  capel.,  eod.,  monast.  fnrticia 

M.  Hardiiliiii,  Petriolo,    Koiiiaiiianuiri, 

Ueroiia. 
Zcrbiste  (or.)  tciTitorium,  die  fiei/end  um 

Zerbst   (Kr.-Ilst.    in  Aiihnll  ',  57,  i,'.; 

coin. :  (iero. 
Zerrotulo    (nr.),    fVii.iluni/  Cemiello   bei 

S.  Oerpiisio  di  Viil  d'h'rii  fld.  I'iiliiiii, 

it.  I'roi:  H.  l>.  J'isa,  c.  de  51(1,  i.'>. 
Zeziiigeroth  (sp.  12).  wüst  bei  Helmstedt 

(Kr.-Ilst.  in  Hraunscliweiji),  (;5( IG,  xi). 
Ziazo  (or.)   clericiis  s.  Tlieoderii-iis   ca- 

poUaniis  postca  i-aiicellarius. 
Zirhorliheim  (i)r.)  v.  27H,  ■in. 
Ziendiboldu.s    (sp.  12)  rox  •[•   <G42,  aa). 
Zigiriuti   (or.)  1.,  lieit    (Id.   Eberspoint, 

br.  HB.  yiederbayern  HA.  Vilsbiburg, 

27  G,  30. 
Zigötilinlant,  Zilmllissteti  s.  Gütilinlant, 

HuUissteti, 
Zilitun    (or.)    v.,  Zeiling    Od.    Marlins- 

kirchen,   br.    Uli.   Niederbai/ern    BA. 

Kggenfelden,  277,  25. 
Zirjia  (c.  18)  i'.  regia,   Zerpa  Od.  Bel- 

fiore  di  l'orcile,  it  I'ror.  Verona  D.  S. 

Bonifacio,  3Ü0,  15. 
Zizuris    (nr.),    1.    c.    pr.,    Zi:ers,    schiv. 

Kt.   Graubünden   B.    t  iitfrlandi/uiirt, 

lU),  15.  30. 


Zludi'biza  (iir.),  Schlndeljueh,  pr.  Uli. 
u.    Kr.   Mcrsebiieg,   288,  J.'i. 

ZluupistI  (or.).  Schlrpziti,  pr.  KU.  Frank- 
furt a.  <>.   Kr.   l.abUn,  1(»5,  i. 

Ziiiilik«  (c.  14)  152,  :i„. 

Zötla  («p.   12)    lliioiitiiiii,    Die  .Sotlla,  I. 
Sbfl.    der   Sare    auf  der    tlrenze  tii\ 
I      Steiermark  u.  Kroatien,  441.  ■:•'. 

'  Zoiira  (c.  12)  fl.,  Der  Zaier  (Die  Snurn', 
r.  Xb/I.  der  Sare  in   Krain,  ;l."i,  ao. 

'  Znibo  (or.)  274,  sa;  filins:  Sigil'ridu«. 

Ziienkntiua  (or.)   civ.,  Zwenkau,   silehs. 
I      KU.  u.  All.  Ijtiptig,  71>,  id. 

Ziu'tna    (or.)    nrbii,    Zwrihau,    pr.    Uli. 
I       Merseburg  Kr.  'J'orgaii,  111,  :i:.. 

Zugcntiiriiuii  (c.  12),  ?  Die  Kuhle  Kuppe, 
lierg  im    Tliürini/erirald,  iir,    H'inter- 
j       .ilein  11.  UuhUi,  Saehsen-Kol/uni-Ootha 
JIgt.  Gotha,  (414,  1.5). 

!  Ziilpikc  (lt.  12)  I)agus,  Der  Zälpichgan 
um  Zülpich  (pr.  HB.  K/iln,  Kr.  Eus- 
kirchen), 655,  30 ;  com.:  Hezeliniis. 

Zundcri'iihartb  (or.)  forcstis,  entsprach 
etwa  dem  ht.  Kr.  Fulda  im  pr.  ÜB. 
Cu.'<srl,  201.  Ü5. 

Zimtinesprucca  (or.)  ).,  Die  Zeinets- 
Briicke,  eine  ehemalige  Donaulirüel.e 
hei  Mannswörth,  Siederösterreieh  Bll. 
Brück,  i)82,  15. 


Ziinzadega  (or.)  C99,  05. 

Zuiiziano  (or.)  690,  35. 

Zürich,  Tliuregiim  (nr.),  Zürich,  schw. 
Kt.-Ilst.,  97,  5.  98,  M.  508,  lo.  Ziirili- 
keiiue  (or.)  comitatus.  Der  Züriehi/au, 
482,  30. 

Zurringo  (or.)  376,  3o. 


Wort-  und  Sach-Register. 

Bei  der  Schreilmug  der  Worte  sind  in  dem    imclistehcnden  Verzeicliniss   uuerliebliche   orthogjrapliische   Aliweicliuiigen 

(ci,  ti,  ae,  ?.  o  u.  dgl.)  nicht  berücksichtigt. 


Abl'H«,  »bllati^>sa  oft.  abhas  vd  (et) 
praepositus  '29,  so.  31,  so.  ;U"2,  15. 
»bbas  sive  (et)  reclor  88,  in.  154,  i. 
:{.S8,  t.  abbas,  abbatissa  regubiris 
267, 30. 482,  Sil.  540, s.  abbas  catholice  ac 
Udii  siiiioniace  oniiiiatus  ((iS8,  i). 
abbas  ab  imperatore  in-aefeclus,  or- 
dinatus,  constitutum  -Sib.  :">.  472,  l5. 
528,  sä;  rgt.  22.  lo.  abbatissa  ab  im- 
perati.iro  praefecta  ö26,  ;io.  527.  35. 
.^34.  »1.  abbatissa  a  sororibus  olecta 
ab  imperatore  ponenJa  (673,  ifi) ;  vgl. 
electio.  abbatissa  per  episcopiim  depo- 
nenda(673,  so),  ad  abbati^  praesentiam 
recurrere  (070,  4o).  ante  abbatis  con- 
8|>ectum  legem  facere  .S42,  io.de  rebus 
abbatuiii  decedentium  aliquid  i'ai)erc 
•  <668,  16). 

abliatia  (abazia  23ü,  ss)  oft.  abbatia 
vel  (sive,  et)  luona^teriHiii,  abbatia 
monasterii,    monasterium    et   abbatia 

43,  »0.  35.       44,   5.        48,    35.         110,    30.  I 

222,  15.  477,  35.  caiiella  sive  abazia  ] 
230,  S5.  locus  qui  a  quibusdam  abbatia  ] 
nuncupatur  523,  35.  abbatia  seu 
pracdium  52.'?,  35.  40.  abbatia  regalis, 
iuiperialis  282,  .w-  603,  i.  617,  .ho. 
abbatia  quae  regi  {jertinet  (ad  jiub- 
licum  ius  ]>ertiueiis)  05.  so.  1 10,  so. 
abbatia  tantum  a  regibus  vel  iinpe- 
ratoribus  inve.stienda  588,  ä5.  ab- 
batia episcopio  siibdita  108,  5.  abba- 
tiae  tarn  canonicae  i|iiani  raouachicae 
16."i,  ::.i.  abbatiani  di-sponere  ad  usum 
canonironim  4,  lO.  abbatia  stabilita 
ad  (.-cclcsiam  535,  so.  inona.-iterioin  in 
abbatiam  erigere  32,  iö.  episcopii 
Caput  et  Domen  in  alibatiam  com- 
mutatum  79,  so.  81,  26,  vgl.  82,  20. 

absentes  in  Promulgation  (669,  so). 

acchalÜB  (=  ac  alü.s)  (717,  10). 

acce.'siones  in  Pertincnz  401,  \n.  710,  35. 

accolae  280, 15.  ib.  (603.  S5.  504, 1.  65.5,  S6). 

actionarü  39,  ab.  actionarius  publicus 
498,  so. 

actus  apostoloram  484,  S8. 

accrviiB  {Mass  =  scobru»)  <460, 40). 

adaquare  119,  6.  280,  so. 

adfirmare  «,  iurare. 

adprehennio  hnniinniii  377,  35. 

adquestos  89,  ib. 

advenae  presbiteri  17,  6. 

advo(atii>  oft.  advocatus  ab  abbate, 
!i'  '    ■  ntTTegatione,  episcopo,  ar- 

<  >.-ligcnduR,  conslituendiis, 


ponendus  11.  s.  ir.  11,  s5.  2u,  :ia.  28,  :id. 
32,  30.  46,  so.  (46,  ss).  48,  1.  53,  6. 
54,6.  56,  so.  60,10.  16.  86,  S5.  (102,  30). 
103.  S5.  126,  so.  132,40.  137,  S6.  141,5. 
153,  5.  1.58,  15.  180,  20.  182,  i.  183,  5. 
224,  15.  247,  25.  35.  267,  20.  279,  20. 
310,  20.  37.3,  35.  411,25.30.  436,  20. 
458,5.  46.5,10.  482,1.  (496,25). 
513,  ■».  549, 1.  .561,  5.  607,  25.  (654, 10. 
656.  so.  65!),  16).  advocatus  ab  abbate 
et  fratribus  electus  et  ab  episcopo 
constitutus  621,2.').  advocatus  ab  epi- 
.>icopo  curti  impositus  Ifl.'i,  5.  eligere 
advocatos  in  toto  episcopatu  259,  35. 
adv(i<-atum  secure  perquirere  53.  5. 
advocatos  deponere  28,  36.  advocatum 
destrin<rcre  702, 1  .episcopis  de  ad  vi  icatis 
agere  liceat  517,6.  habeant  pontifices 
duos  vel  tres  advocatos  610,5.  advocatus 
familiam  regens  458,  5.  advocato 
admanus  episcopi  componere  400, 10. 
advocatus  comiti  iiistitiam  laciat  400,i5. 
advocatus  hat  Antheil  au  der  l'oPii 
446,  s.'i.  ius  advocati  legitimum  diebus 
vitae  retinere  267,  i.i.  iusticia  advocati 
(460,  40).  servitiuiii  advocati  32,  30. 
(182,  35.  460,  40).  advocati  rapaces 
et  iniuriosi  (656,  20).  advocatorum 
tirannis  (673,  30).  advocatus  res  mo- 
nasterii inutiliter  tractans  11,  3«. 
advocatus  iniuste  aut  praesumptuosc 
contra  legem  faciens  233,  so.  advo- 
catus mercedc  conductus  649,35.  ad- 
vocatus eccl.  Ac|uilegensis  ex  latcre 
imperatoris  uuncius  542,  20.  advoi'ati 
abimiieratoreconsfituti247,35. — advo- 
catus Romauae  domus  (=  imperator) 
(673,s.'i).  advocatus  regis  (imperatoris) 
288,  30.  479, 10.  advocatus  (advocator) 
imperatoris  et  regni  370,  10— 371,40. 
advocatus  imperatricis6y3,20.  697,25. 
advocatus  et  maiitus  (coniux)  310,  5. 
436,  1(1.  490,  20.  clericis  advoca- 
tores  dare  386,  36.  cum  advocato, 
per  advocatum,  cum  manu  (per  ma- 
num,  in  manus)  advocati  tradere,  acci- 
pere »<. ».  »<■.  I.'{l,s6.  212,  10.  213,6. 
214.1.  288,30.  310,5.313,25.315,5.20. 
4.36, 10.  4;i7,  16.  4:38, 15.  468,  20.  476,35. 
485, 35.  49tl,  20.  508,  so.  (081,  40). 
693.  so.  69.5,  5.. V).  096,30.  697,  6 -so. 
advocatus  secundus  («.  postadvocatus, 
8uV)advocalu8)  (673,  so). 

advocatia,  advocatio,  Bdvocatura(460,36). 
841,  5.  649,  so.  85.  (6.'>4,  26.  065,  30. 
660,25).  advocatio!  hereditaria)  (496,26). 
advocatioiies  disponere  .'106,  6.  309,  6. 
advocationem  in  militia  ordinäre  517,5. 


advdcatiirae  locura  evacuarc  11,  ;h). 
advocatins  dandi  et  tollciidi  poicstas 
119,  b.  (639,  5.  643,  2.5).  iiiinisterium 
advocationis  (654,  10.  15).  ius  ad- 
vocationis  (065, 30).  avena  advocationis 
(665,  40).  sub  nomine  advocationis 
praedas  agere  (665,  so). 

adwarpire  371,  15. 

aelemosina  »■.  elemosina. 

aerariiim  regale  112,  1. 

aiTamen  supplex  514,  so. 

ager  ausserhalb  l'erliueiiz  505,  lü. 

agia  dei  geuitrix  Maria  490,  20. 

agon  vitae  148,  so.  149,  16. 

agricolationis  tenipus  (665,  35). 

aldii    (aldiones)     et     aldiae     (aldianao) 

93,  26.  120,  6.  146,  30.  830,  10.  336,  20. 

338, 15.  341, 25.  359,  30.  368, 10.  391,  sr,. 

401,10.  427,15.  430,1.  514.  .15.  .541,5. 

597,  so.  602, 10.  699,  S6.  704,  1.  709,  10. 

710,  35.  712,  20.  720,  35.  aldii  utriusqiie 

sexus  370,5 — 371.40.  37(i,  in.  aldiones 

allein  375,   1.  aldianae  allein    34.3. 15. 

615,6.  —  mansi  aldiaricii  541,  i. 
alodium    (allodium,    alodum)     433.   30. 

434,1-36.     (495.20.25).       627,35.40. 

628,  16.    (666,  16.  20).    alodium    jiro- 

prietatis  434,  30. 
alpes   in    Pertinenz  36, 30.  73,  so.  120, 10. 

163.1. 164,1. 368,10. 482,io.  .508.1.514,35. 

541,1.    710,30.    ausserhalb   Pertinenz 

(288,26).  .364,  20.  507,  s5.  10.   .556,  25. 

588,25.  609,  5.  10.  iugum  aljiium  589,5. 
alveus  fluminis  88,  1.  383,  so.  449.  5. 
ambitus    61,5.   65.30.  76,30.  412,20.25. 

448,  35.  449,  10.  15.  s.  terminus. 
amplium  (cum  amplio)  592,  10. 
anathema    137,  35.   316,  1.  s5.   (686,  3^1). 

anatheinatis    jicrciissio    228,  20.    ana- 

thematis  iaculo  dainnarc,  anathcmatis 

iaculo  percussus  376,  35.  713,  15,  jicr- 

petuo  anathemate  condempuari  438, 25. 

anathema  maranatha  (.502,  5).  —  ana- 

thciiiatizare  (.'i02,  5). 
anchora  fidclitatis  37,  36. 
ancilla  oft.  ani'illa  in  coniugiuiii  accciila 

396,  :io.  ancillula  153,  1.  5.   s.    scrvus. 
andita  (0is6,  10). 
antbra  88,  6.  584,  30. 
angariam    cxigcre,    swperimponere   ex- 

torrjuere  337, 0.  338.  sn.  498, 25.  632, 10. 

700,  6.   augariaiii    pcrsolvere   373,  S5. 

395,10.  513,25.  angariae  in  Pertinenz 

602,  10.    angarias    largiri    542,  5.  15. 

angariarc    157,  20.    390,  40.    542,  20. 


i 


Wort-    und   Siicli  -  IvogistiT  :    minoiii»^  broviiiriuiii. 


8:l.J 


■nnnona  s.  stiiieiuliiiiiniii. 

uDiioturo  iiinnu  iiropiiii  in  Corrobor/it Ion 

90,  1.  -JKö,  10.  7(1.1,  20. 
HiinulUirc  ißliSj.  351, 3.V  :{7;i,io.  ")l:l, 3«. 

041,  1...  04i),  {:,.  (718,  i>;  n.  cussiire. 
nniiiilii  (nniilc»)  insigiiirc,  sigillare,  annuli 

iinprossici   11,  35.   15,  10.    19,  1.    S't,  jn. 

40,  20.    42,  10.    68,  10.    90,   10.    91,  30. 

157,  üS.  240.  20.  273, 15.  270, 1.  295,  30. 

342.  20.  345,  25.  307,  s.  308,  M.  369,  36. 

<()8ii,  30    0S8,  10).  702,  10.  720,  8.  ma- 

yestalis    aiinulo     invcstire    (717,    1«). 

antistes  ( =  episcopus)  1,  u.   7,6.  13, 10. 

30,  25.   35,  30.   38,  10.    54,  10.    80,  a. 

117,  25.  138, 10.  153,  5.  102. 20.  210,  äö. 

220, 15.  295, 1.  303, 25.  (307,  i.".).  317, 36. 

324,  35.  356, 15.  394,  10.  4(M),  5.  494,  35. 

582, 10.  611,  20.  018, 35.  019,  30.  021, 5. 

(683,  20).  69."),  25. 
ai)cr  101,  5.  138,  15.  409,  25. 
apires;-^  rrA-M»if/c  14.25.  117,35.323,20. 

457,  35.  031,  35.  (Oü.s,  10.  20). 
appellarc   scdem   apostolicam    (639,  15. 

643,  :;5). 
apostiilioa   sedcs  295,  1.  51.i,  i.i.  OO-i,  6. 

(039,  10.  i.i.  643,  30.  35.  002.  1.  686,  35. 

687,  so),    apostolica    libeitas    21.  20. 

apostolica   pracdioatio    484,  25.    apo- 

stiilii-a   sentcntia    550,   30.    apostolica 

bi'iiedictio    SXb,  20.    apostolica    malc- 

dictio    631,5.    apostoliciim     regimen 

546, 30.  ajxistolicus  missus  SO,  15.  apo- 

stolicus    patei-,    domtiua    apostolicus, 

veiieraudus  aiiostolicus  (    -  dir  Papst) 

486,   30.    487,   35.    488,   40.    513,   20. 

547,  I.  5.  10.    630,   10.    decreta    apo- 

stolicorum     (652,  35> ;    s.    auctoritas, 

privilojrium. 
apiieiidox   119, 1. 
apiiiii    (apiuiii)    pasciia    4,    1.     ll.'>,   25. 

128,  35.  148, 25.  151, 1«.  158.  10.  104, 1. 

467,  «o.  (659, 15) ;  s.  zidalweidon. 
aquaeductus  <289,  35).  714,  10.  10. 
a<|uimolae  32,  35.  33.  1. 
arabilis  s.  terra, 
aratrura    (ah    Ackeniiasa)    132,   20.   25. 

debita  servicia  aratroruin  (071,  1). 
aratiira  501.  1. 
arbores  205,  10. 281,  25.  -lo.  449,  1..592,  5. 

59.5,  25.   arbores    l'nictiferae   vel   in- 

fructiferae      hi    I'ertinenz      472,    25. 

598,25.  599,25.  arborus  niitrire  61,5. 

arbores  decortii-atae  401,  20.    arbores 

sueoidore  93,  I5. 
arbusta  341,  25.  449,  10. 
.irchidiaconiis    146,  :i5.    292,  35.    .330,  5. 

356,  5.  357,  30.  (009,  25). 
archipraesul    1,  15.    104,  35.  10.    111,  30. 

137,  10.  279,20.  317,  25.  411,  10. 
archipresbyter   330,  6.   356,  5.    357,  35. 

366,  36.  (669,  25). 
archiiiiu  (—  aroliivuni)  ecclesiae   58,  36. 
area  ausserhalb  Periiiienz  7,  40.    8,  1.  5. 

152,  35.    180,  25.    302,  30.    (670,  35). 

areola  290,  35.  (6.38,  30.  643,  1). 
arena  701,  20. 
ar^entuni  358,  5.  arifcntuin  purum  60,  6. 

4ll,  20.      argenti      inventi      utilitas 

131,  15 ;  s.  bei  poena. 
KaiseriirkuDilen  III. 


'  ariboi'frare  .337,  1.  338,  86.  700,  1. 
aries  242,  10.  433,  10. 
ariniuMiii,    uriinaiirii     139,  26.     328,  S6. 
I      .329,  10.  20. 

arina :    annonim    pmclainatio    (40,   so). 
i      arinata  manu  610,  m.  049,  15. 
j  ariiienta  280,  30. 
artifex  268,  15. 

asseiitiri,  assensus  ».  Konsensus, 
assiguarc      iiuiiiu      nostra     in      Corro- 

horalioii  97,  1. 
assus :  assa  inaiisa  433,  .',. 
astallareum  (für  stallareuiiu  71u,  30. 
atrium  577,  10.  57,8,  1.  (665,  10.  688,  80). 
attestari,    adtcstari   140,  25.  509,  5.   pro- 
I      pria  manu  attestari  in  Corroboralion 
j      100,  :o. 
I  attcstatio     231,  25.     523,  30.    attestatio 

iuramenti  140,  25. 
;  attractus  388,  25. 
'  auctoralis  traditio  159,  30. 
auctorare    2.'i6,  20.    257,  15.     295,  20.  30. 
I      466,  25.  467,  15. 
auctoritas      oft.      auetoritas      canonica 

602,  5.     712,  1.     auctoritas     Romana 

171,  10.     172,  20.     173,  25.      174,  25. 

175,  2.5.     176,  25.     177,  25.     178,  30. 

ISO,  5.  181,  25.  182,  25.  184,  1.  185.  :. 

ISO,  10.  lS7,io.  188,15.  189,20.  190,20. 

191,  20.  192,20.  193,20.  194,  is.  19.5,15. 

196,  20.  197,20.  198.30.  199,30.  215,25. 

234,  20.  235, 15.  236,  i5.  237, 20.  239,  lo. 

244,  35.  270, 15.  271, 10.  auctoritas  Ro- 

manae  sedis  (661, 10).  auctoritas  aposto- 
lica, apostolicae  sedis    171,15.  231,20. 

385.  30.   523,  25,   ((!39,  10.   643,  35.  10). 

auctoritas      poutificum,      pontificalis 

408,  15.   (674,  20).   ex  auctoritate  im- 

perii  (677,  10.  678,  20). 
auctoritative  166,  10. 
auctorizare  (689,  1). 
aula :  in  aula  militare  269,  15.   regalem 

aulam  ijuerere  3'U,  5. 
aurum   358,  5.  aurum  laborare   383,  30. 

rcdditus    auri,    quod  in  rijiis  fluminis 

levatnr   705,  30.  35.     aurificia  383,  30  ; 

s.  bei  poena. 
avena  (182,  40.  460,  40.  605,  30. 35).  avena 

advocationis  (065,  40). 
avicula  lol,  10. 

Baculus  rcgiminis  (abliatiae)  713,  10. 
j  ballivi  imperii  (668,  15). 

balneum:  bahieis  se  refocilare  (679,35). 

bannus  (baniuim,  pannus,  pannuin)  re- 
gius,  regalis,  imperialis,  legalis,  noster, 
publicus  18,  5.  24,  30.  80,  5.  131,  15. 
137,  25.  140,40.  (168,5).  169,1.  224, 20. 
233,  25.  30.  (668,  5).  bannus  capitis 
60.  15.  411,  30.  liannus  in  Verbindung 
mit  forestum,   nemus,   silva    1,  20.  35. 

10,  30.  35.     101,  10.     281,  20    40.    282,   I. 

291,  35.  412,30.  414, 10.  449,  lo.  469,20. 
484, 1.  026,  10.  646,  25.  647, 5.  bannus 
veuationis,  bcstiarum.  super  feras 
65,  20. 30.  221, 25. 35.  223, 10. 15.  273,  i .  5. 
412.  15.  414,  1.  448,35.  0:33,  i.  bannus 
macelli  251,20.  bannus  in   Verbindung 


mit  mercatuB  l.^ao.  80,5.  98, 40.  100,6. 

1.34,  .V..  13.'i,  5. 15.  222, 16.  20.  225. 10.  i5. 

411,20.  comitatug    cuiii   baniio  et  di- 

(ttrictu  3IK,  i.',.  ili»trii'ti<)  bimiii  140,2». 

141.  I.    districtio    et    biiniiuä    627,  2». 

bnnniit   et   iustitia    (60'>,  i>>.    00(!,  2<'  . 

bannus «ivedistrictuB   IK, ,',.  bannuii  ad 

nostras    iiianu'i    sjiecialitcr    pi-rtiiieiia 

242,   10.     baiiiMi    coiistriiigere    Oli,   15. 

411,30.3.5.484,1.    bnnno    pracriperc, 

sancire,  intcrdiccrc,  aub  baniii   intcr- 

dictionc   praecipere    Idl,  10.    (iU,  s.i. 

647,  5.   (062,  2.'i).    bunni   edicto   con- 

Knnare    117,    36.     bannum     (banno«) 

exerccre,    exit;ere,   per    bannum    c.\i- 

gere,    rcquirere,  tollere  02,5.  132, 10. 

141,  5.     142,  25.    224,  18.    (454,  so). 

(030,  3.'.).  713,  5.  bannum  comiionere, 

Bolvcre,  pcrsolvere  l,:iA.  119,5.  2M2, 10. 

(454,2.5).  bannum  (baiiduni)  imponure, 

mittere,    super   caput    ponere    50,  25. 

371,25.   592,15.    595,2.',.    '03(1.3:,,.  in 

i      banno     ponere    0.'>,   30.    trHiisgrc-ssor 

I      bauni    (i:{|,  1.    044,  35.    —    mercatuin 

bannitiim    :334,  5.    bannita    dintrictio 

l)0nli.s   140,  40.  banniscere  702,  1. 

I  baptismalis  8.  ecciesia. 

,  baptistcrium  .505,  i5. 

barba  (-  Oheim)  585,  35. 

bargildon  (.'>0:J,  35.  .504,  5). 

benedicere,    benedictio    ».    consecratio. 

j  beneficium  ("=   Lehen)  :  beneficium  (in 

beueficium,    pro   beneficio)    accipere, 

coniiniidare  com-edere,  conferrc,  dare, 

habere,  possidere,    praestare,    teuere, 

tradere    8,  30.     37,  1.    73,  25.    105,  5. 

108, 5. 16. 129, 30. 202, 35.  210, 20.  228, 10. 

249,  20.  202,  30.  389.  5.  396,  5.  401,  20. 

435, 10.  472, 35.  501, 10.  (.i02, 1).  508, 35. 

549,  5.  560,  1.  562,  30.  569,25.  570,26. 

583.  15.  20.    598,  35.    599,  35.    (637,  45. 

6:38,  10.  45.  642, 15. 20.  64:3, 15).  644, 30. 

I      (056,  15).  695,  10.  15.  097,  1.    in  bene- 

j      ficium  aufcrre  554,  30.  lieneficio  pri- 

I      vari    203,  25.    (054,  10).    ex    beneficiis 

'      rediniere    130,  5.    beneficium    regere 

5.")8,  10.  beneficiorum   oceasione   aba- 

1      lienare  .583,  15.    beneficium  ereditari- 

um  (vul^'o  erbolehen)  321,6.  beneficia 

[      ministerialium  (073,  2.i)  tres  piscatores 

1      cum  eoriim  bciieticio  .V>8, 10.  —  bene- 

ficiare,  bcneficiari  ;  -  beMinen J  7,  10. 

I      129,  35.      (0:!8,  1.  20.  35.      042,  20.  40. 

I      643, 10. 20).  inbencficiare  207, 2.5.  beue- 

j      ficiarius  18, 35. 1 19, 1 .  ('  -  Lehenstrflger) 

(602,  25).    bencfieiariiim    ius    30:3,  35. 

1      beneticiarius  usus  025,  5. 

bestiae  1,  30.  1:38,  15.  221,  25.  22:3,  lo. 
bibliotbecarius    eccl.    Romanae    76,  25. 
,      78,  5. 

i  bivangium  412,  20. 
blebs  s.  plebs. 

boDi   bomines    325,  20.    353,  1.    361,  10. 
I      383,  40.  387,  30.  40.  591,  30.  36. 592,  26. 

594, 20. 25.  595,  10.  15.  35.  610,  5. 
bravium  84,  20.  87,  so.    128,  20.    148,  so. 

149,  1.5.  3:30.  10.  606,  25.  699,  15. 
brayda  87,  35.  88,  1. 
breve  recordationis  156,  i5. 
breviarium  antiquum  585,  i. 
105 


834 


Wort-    und   Saoh  -  Ros'*'i'>' =    broilum        ravisuic. 


broiliim  (bniylum)  325,5.  373,5.  ül-2,45. 

7U1,  i»    ,"15,  3i). 
bruel  <       Moor    4S4,  m.  505,  lo. 
Iinita  aiiimalia  (3c)ö.  45). 
bulla  49,  15.  bulla  imnginis  id,  so.  a;  s.  I 

subterbullare. 
bunna  (-~    Gmtssirin)  <402,  so), 
burgiis  84,  so    l.'>7, 5.  S.SO.an.  54(1,  io.40 

Hiirf  i'/Vi"»-  IM  Kijieniiamrn.  \ 

buri;wnrilium,      (liurcwartlium)      78,15.' 

8U,ii.  274,40.  S5.  288,31).  419,5. 
ttirina  (  =    Tumult)  ^0G6,  I5). 
bascalia,  buscarin  447.30.  54(1.40.  58.">,  i.  i 

CabaUus  (09t1,  So\ 

oaesar  38,  :..  2t»4,  4o.  3t)9,  i.  :t79,  so. 
3.'<2,  15.  5lV^,  30.  ,"199,  1.  600,  5.  7111,  i. 

oafiulia  364,  5.  cafagiuui  364,  lo.  cafa-  ■ 
gium  domnicatmn  708,  so.  709,  i. 

callis  63:t,  15. 

caliiinpniAin  gercrc  17.  i«.  cahimnia 
offeiidere  497.5.  (666, 3o).  calumpniaro 
597,  S5. 

oambi  49.5,  S5. 

caiiibiarc  268,  so;  s.  concambiuni. 

ouniera  162,  .15.  ramera  n-gis,  impera- 
tiiris  oft  in  Poe»  ;  ausserhalb  tler- 
selhen  276,  lo.  277,  S5.  278, 1 5.  320, 1 5. 
466,  S5.  (687,  si).  70Ö,  30.  caniera  spe-  [ 
Cialis  iinperatoris  (687,  30).  camera  | 
singularis  Koiiiaiii  iiiiperii  (687.  35). 
ramera  (kamera)  alibatis  (666,5. 
680, 10). 

camerarius  regis,  imperatoris  269,  so. 
548,  >.  695,  10.  kamerarii  abbatum 
649,  M. 

camiuata  155,  so  caniiiiata  domiitoria 
584,  5 

caminus  (=    M'effJ  334.  15. 

campania  (=  Hai.  campagna)  (2S9, 35). 
374,  Sä. 

caiiipin  32i,  35. 

Campus  (als  Landmass)  584,  S5. 35.  585, 1. 
Campus  mercati  373,  so.  carapestria 
in  Peiiinen:  280,  so 

cani'cllarius  ausnerhalh  Pecoi/nition 
16  <.  so. 332, 35. :!t:6,  i.  .")62,  s.v  fti) i ,  sr,.  35. 
;VJ2,  SS.  .'»93  i.-i.  594,  so  59.'),  10. 15. 10. 
601.  so.  6t>4,  5.  (ilO,  35.  707,  10.  so.  30. 
cannetum  111  Pertinfnz  514,35.  592,5. 
603,  *6 

"S  6<)2,  10.  ciinoniim  praeceptum 
~>,  1).  canoniim  statut;i.  instituta 
■I7.j,j. 602,5.—  canouica  alihatia  165,35. 
ranonii.-a  auctoritas  602,  5.  712,  i. 
canouica  congrogatio  102.  so.  canonica 
iu'titutio  ;19.S,  3«.  canonica  lex  567,30. 
canonica  plebs  719,  I5.  canonica  re- 
conciliatio  et  laxatio  295.  40.  cano- 
nica regula  311,  15.  canonica  religio 
53, 5.  dco  canonice  inilitare  75,  sf). 
canonicc  ordinäre  32.J, 30,  canonice  eli- 
gere  cpini-opum,  clectio  canonice  facta 
15, 35.  'M*\,  15.  so.  516,  Sö.  abbatiyt  regu- 
lariter  «c  canonice  »ucccssuri  472,  S5; 
f.  <r\^hri\\r^\n ,  —  canonica  C—  Col- 
in, 1.  5.  331.  15. 
I.  30.  35.    (669,30). 


719,  s.">.  30.  canonica  C  =  Pfründe  im 
Collegiatstift  3,Mi,io. canoniii^knnouici) 
fMitiilifiirr  dex  StifleK)  4,  i.>.  29,30.1 
31.  so.  35,  35.  37,1.  112,35.  117,  so.  I 
137,  s5.  156,  5.  ISO,  10.  181,  35.  182,  so. 
261,  5.  293.  15.  313,  35.  .S.SO.  331.  .■i.")6. 
3.'.7.  3rKS,  35.  15.  390.  391,  1.  431,  10. 
4-37,  so.  461.10.  470,  S.V  487,  .5.  488, 10. 
489,10  .")57,  35— 5,">9,5.  590.  591,5. 
(661,  s5.  30.      669,  S5-3Ö).    719,  i5— 

720,  1. 

cantor  356,  5.  357,  S5.  l 

capella  oft.  capella  sive  abazia  230,  S5. 
••apolla  regia  75,  ir,.  78,5.  79,  35  81,  S5.  j 
capcllae  pracpositus  75,  so.  | 

capc-llanus  (cappcllamis)  regis,    inipcra-  j 
toris  136,  5.    147,  S5.    171,  6.    203,  so. 
344,5.  494,20.  ,'iOl,!s.  (.'.01,35).  514,30.  1 
537,  s".  548,30.  .'i.V.»,  35.  (665,  ss).  suin- 
mus  «•«pellanus  1 12,  b.  capcUanus  diicis 
Venetiarum  27,  15.  490,  1. 

capitulum  legis  332,  S5.  Icgalitcr  et  ca- 
pilulariter  474,  5. 

caprel,  capreae  469,  s5.  capreoli  101,5. 
6.33,  1. 

capula  280,  so. 

Caput  (capo  591,  35.  593,  so) :  banmim 
ponere  super  caput  alicuius  ,592,  i5. 
595,  S5.  ca])ut  summuni  ipiod  est 
Christus  517,  35.  luemlua  capiti  sub- 
iecta:>27,i5  caput  episcopatus  206,15. 
episco]iii  caput  et  noiucn  in  abl>atiara 
conimutatuni  79,  .10.  81,  S5.  caput 
(=  claustruni)  (670,  10).  i)er  caput 
formare  iiiruiasteriuin  52,  10.  caput 
fluiuinis,  rivi,  rivuli,  riaginis  206,  so. 
208,  30.  340,  so  343,  s5.  35.  364.  so. 
537,  so.  .587,  10.  615.  Optimum  cajiut 
pecorum  (671,5).  de  capite  pertiuere 
ad  monasterium  627,  s.i.  capitis  ban- 
num,  capitis  furtum  60, 15.  4ll,3o.  — 
ius  capitale  (671,  1).  census  caiiitalis 
4.34, 10.  ciimeu  capitale  50, S5.  capitales 
censuales  483,  5. 

caractere  nominis  confirmare  (414,  35). 
427,  35.  429,  10. 

cardo:  grex  ecclesiae  de  cardine  95,  so. 
.10.  .35.  "02,  35 — 7Ü3,  15.  —  cardinalis 
«.  ecclesia. 

carisuia  137,  b. 

carnipriviuin  (671,  1) 

caro ;  carnes  vendirc  (iol,  in.  in  carno 
viverc  1,  .tj.  62.5,5.  caniis  felicitate 
remuiierari  17,.i5.  viain  univcrsac  carnis 
ingredi  554,  35.  ipii  duo  sumus  in 
caruu  una  470,  15.  cum  c|ua  sumus 
caro  et  aniina  una  479,  .10.  4.80,  30. 
506,  30.  521.  so.  .522,  so.  (673,  10).  <iui 
in  Christo  sumus  una  caro  .524,  S5.  cum 
i|ua  una  caro  cxistimus  .526,  so.  car- 
nalis  illlectio  397,  so.  carnaliter  409, 15. 

carra  feni  584,  S5-35.  theloneum  de 
carris  (454,  10). 

carrada  (carada,  carrata,  knrrada)  130, 1. 
(168,  15.  657.  1.'..  681,  10). 

carta  oft.  carta.s  scribere  90, 3.  cartiim 
inscribere  4.83,  10.  carta  |>raecepti  in 
testimonium  scripta  100,  10.  cartarum 
insi-riplio  217.  S6.  336,  so.  699,  so. 
cartarum  muniliones  282,  s5.  corlaruin 


umni[mi]na  330,  i5.  cartarum  scrip- 
tura  .■!38,  1:1.  cartarum  toxtus  96,  S6. 
Carla  iudicatus  380,15.  630,  3f..  cartao 
amissae,  peiHÜtae  394,  so.  .542.  10. 

cartubi  für  Priraturhiinden  oft ;  für  KU- 
niilitiirhuiuieii  1(!5,  :irt.V'03,30,  ;i,'..(i7S,io). 
«artulo  ]ireccptuiu  (540, 35.  649.  in.  car- 
tula  concessioiiis  ,")51,s5.  caitula  cou- 
scripti  (677,  15).  carlula  donationis 
351,  so.  3,55,  5.  cartula  lilidlarii  27,  S5. 
cartula  oblaciouis,  olTersiiuiis  2S3,  so. 
3.56,  so.  374,  35.  498,  5.  cartulac  aut 
lirmitates  542,  10.  cartulac  aiitiipiac 
354,30.  cartulac  verissimac  341,  35. 

cartularii    514,  35.    605,  1.  35.    cartulati 

331,  S5.     343,  15.     345,  5.  10.     605,  35. 

615,  5.  616,  so.  30. 
casa    oft.    casa    domnicata     540,  15.  35. 

,597,  15.  casa  domnicalis  011,  5.  —  casa- 

ticum  342,  10. 
casale  93,  5.     341,  so.    366,  so.     381,  s.'i. 

390.  10.  15.  54i),  35.  599.  so    und  Sftfr 

in   Eiiievitiimin. 

casalivum  714,  15. 

ca«cus    (182,40.    400,  40.  671,  1).    casei 

fiscales  325,  15. 
cassare  (718,  1).  cassuni  (718,  1).  in  cas- 

sum    abicere    (652,  35) ;  s.   anuuUare, 

evacuare,  irritare. 
cassina  540,  15.  20.  35. 
castaldio  s.  gastaldio. 

castcllum  oft.  conecssio  casIfUum  roedi- 
.      ficandiatiiue  tirinandi  3(16,  15.  ius  spe- 
ciale    castelliim     editicandi     303,  30. 
!      castella  .  .  .  quot(|uot  loibliium  j.etie- 
runt  miTcatum  100,5.  pre8cri]itis  Con- 
tinus castella  uon  hedificontur  377,  so. 
1      castellare  ([Uod  fuit  castcllum  353,  so, 
]      —  castellanus  89,  35.   146,  30. 
castenetum  710,  30. 

castrum  oft.  castra  disrujita  401.  so. 
ad  castri  firmationem  rogari  (665, 3ri). 

caterva  sanctimonialium  132,  35.   cater- 

vula  puellarum  1.52,  40. 
cathedra  (cpiscopi)  138,  i:,.  402,  10. 

J  catholicus  üflrr.  abbas  catholice  ordi- 
natus  (688,  1).  canonice  et  catholice 
ordinäre  32.5,  30.  canonica  et  catholica 

I  recouciliatio  et  taxatio  295.40.  ecclesia 
catholica  77,  10.  79.  so.   11 1,s5.  401, 15. 

I  432,  30.  catholica  et  Uomana  sedcg 
(686,  35). 

causa  oft.  causae  civiles  (670,  35).  causa 
criuiinalis  399,  30.  400,  in.  cnusaruin 
lites  (ti70,  4o).  causis  regalilms  obno- 
xius  58,  35.  causas  audnc  14,30.  16,40. 
22,  S5.  42,  I.  46,  10.  15.    .5S,  so.   62,  10. 

1      72,5.15.  1.S3,S5.   142,  S5.  166,5.224,10. 

I      286,15.  299,  sn.  309.15.  34.5,1.  361,15. 

'  868, 15. 384. 10.  3U9. 35.  452,  i5.  (4.54.  \b). 
458,10.  (503,40).  .5,50, 1.^.  616,20.  6.32,5. 
701,  S5.  causas  discuterc  90.  1.  45S,  10. 
causas,  causac  rationcin  cxignre  96,35, 
126,  so.  causas  exsecpii  47,  35.  causa 
finita  585,  4n.  .592.  so.  595,  30.  causam 
iuipiirere  et  examinure  (ilO,  5.  causa» 
ordinäre  at<pii'  disponcre  10,30.  626,5. 
causare,  caiisari  49,  lo.  371,  so.   585,  s. 


Wort-   uiiil   Siiili  -  Krffistcr :   cuiitio — eotii|iL>rtiiic-iitiai', 


R35 


cuutio:  ('aiitioue.s  vel  delilicrationcs'J'iÖ.i. 

|)ro|)riue     nianus     cautioDc      finiiare 

'.18.  iit. 
«•oilarii  ((1(11,  in). 
foUa,  i'cllula  oft.  i'olla    inoiiasUrio  auli- 

iccta  590,  i.  6. 
cellaria  (  -  KeHenneinteriii)  (073,  sli). 

ceiisus    82,  3fi.    71,  si.    72,  6.    95,  30.  36. 
OS,.-,.  141, &.  825,1.^445,  vS).  (45.'j,in.  -n). 
182,  1(1.  54G,  r,.  1".  j(i.  (iÜ2,  m.  ((i(il,S">. 
70.'!,  10.  i'Ciisiis  caiiitnlis  4:!4,  w.  ceiisus  \ 
ileoiniao  incllis  1 1-J,  i.  ccnsus  rc|,'alis  vrl  ; 
im|i(;rialis,coiisiis  {|iil  rr^jalibus  suhia-  ' 
tut  usilius  .")((, 2'i.  127.  i.'i.  ceii»ii9  iiltiiims  i 
(      iuscapitalc)  \'>71,  i). ''i-'iisiisi'xactiii, 
in(|iiisitio   140,  m.   1-U,  i.  cfiisiiin  oxi- 
ffiru  l.'i2,  3.').  ceiisnm  solvi-ie,  in-rsol- 
v.To    U),  iii.    140,  ii>.    388,  30.    515,  i. 
ö'J.'i,  1.1.  (i2(i.  I.  (()68,  lo).  —  ceiisiialL-9, 
ccnsalos.  ccii8ile8  ;>(),  3».  140, 3.'>.  141.  ;>. 
Kil,  I.      202,30.      (454,  if.).      (iOl.a.-i. 
((!.">5,  in).  095,  i.).    «•t'iisuales    ca])itales 
48.S,  5.  terra  criisualls   140,  lo.  141,  lo. 
202,  30. 

centa  \008,  .'>).  rcntena  4.'i3,  ift.  (455,  lo). 

ceiiteiiarü  3!),  35. 

centuplirare  127.  »5. 

ceram  solvcre  17.  i. 

cervari<-ia  8S,  i. 

«•crvisia  (182,  in.  460, 4o>.  cervisia  ferincn- 
tata  (jrruit)   18,  l. 

cerviis,  ciTva  10,30. 101.  s.  135,  i.  138,  i5. 
409,  ib.  020,  10.  033,  i. 

fcspitt's     in    I'ertinen:     .■!40,  30.    341,  i. 
595,  1. 

clionis  monastcrii  474,  lo. 

cibus  atquc  ])i)tu8   311,  so.  canonici  una 
cil)uni  capientcs  117,  so. 

cidalweida  s.  zidalweida. 

ciliiim  montis  340,  lä.  so. 

ciniitiTiuin  80,  i.  3.58,  5. 

circuitus  (ei>isc(>pi  per  diocesim)   14.  lo. 

i-ivis  (Oremouensiä)  203,  S5.  cives  suporni 
C=  Engel)  044.  so.  3i. 

civitas  UM),  fi.  544,  30.  35.  545,  f,.  .in. 
54(>,  1.  i.i.  so.  civitates  maiores  99.  i. 
411.  S5.  civitates  pulilicae  4U0,  ib. 
civitates  regales  vel  jiraefecturiae  ^ 
1'9,  ö.  civitatis  et  castclla  354,  30. 
civ^itates  .  .  .  c|Uiiti|iiot  publicum 
petieriiut  mercatum  1(X),  ö.  tarn 
infra  civitates  <|uaiii  extra  377,  ao. 
civitates  (ii  Deutschland :  Acruaburg 
l:>7,  10.  so.  s.t;  Au^cri  247,  30;  .-Vr- 
goiitina  155,  30.  (i34,  20 ;  Astnida 
(40,  30);  Augusta  24.  3ö.  15."),  30; 
Bsbenbcrg  501,  1.  (35);  Baailea  101.  i ; 
Caiiieracum  58,  30;  Chut  78,  15;  (,'0- 
ionia  (03!f<,  s.  642,  so);  Curiensis 
14(t,  35. 10 ;  Elesleuo  52,  .10.  10 ;  Eliseua- 
burg  .V),  10;  Fiasa  279,  i.i;  Hildesheiin  [ 
305,  15 ;  Liuliocholi  105,1.5;  Mettis 
4.W,  15.  4"<3,  30.  (038,  5.  30.  642,  so. 
1)43,  1);  Moguntia  212,  5.  15.  213,  i. 
IC.  3.->.  214,  5.  30.  10.  (()38,  5.  642,  so) ; 
Xuuenburg  104, 20;  Pataviensis  251, so. 
So.  252,  10.  253,  5 ;  Ratisbona  26,  sä. 
■W,  so.  32, 15.  35.  7.'),  15.  503,  30.  .")G4,  .10. 
.'>05,  35.   577,  35.  10.   578,  i.   583,  10; 


.Scideri  12."),  10.  247,  30;  Spirii  02,  &; 
Treboni  81,  30;  Tricbu«  105,  1.»; 
Tiichainuzi  RI,  30;  Tuliia  397,  30; 
Viriluimin  43.'!,  10.  .10.  i;07S,  16);  Wi- 
l(Micliiir)f  24,  s;>;  Wiryiebur«  3,  3:.. 
74,  sft.  209.6.  .S17,  34;  Woriimtia 
13,15.  2.'i,  30;  Zuenkoiiua  79.  in.  — 
civitates  in  lliilirn:  .\rctiuiii  .'■•.'.M,  10. 
.590,  .0;  Ariauiiiii  .'i97,  in;  Ariininutii 
3.").'i,  5;  Asculuiii  .'190.  35;  Huiievi'iitiiiii 
311.20.  .")90,  sn;  Civitan  iiciva  t'illi'i 
nnorn)  009,  s:.;  (^'la.ssiii  22.'",  3.,;  Cliinium 
(7l(),  in);  Crciiiona  107,  1.  108,  5; 
Funuiu  '220,  15;  Kcrrai-a  3.'I0,  sn; 
Florciitia  282,  S6.  283,  15.  :J88,  so; 
(iaicta  545,  so;  ilorta  520,  so; 
LiK-a  3.'!S,  sn.  35.S,  s6.  639,  S6; 
Liicciia  597,  16;  Mantua  .'{'.(S,  SB. 
329,  sn.  .">87,  10;  Marsicaiia  .'144,  10; 
Neapiilis  .'i41,  15.  .'»4."),  i5.  597,  &;  X<i- 
varia  ;{83,  in.  ift.  384,  1.  lo.  401,  30; 
Papia  iTicinum)  289,  S5.  3.'ltl,  30. 
370,  I.  5.  374,  35.  376,  15.  513,  5. 
099.  :iii;  Pariiia  89,  15.  sn.  3n.  388,  gn; 
Pcniiii  2'<0,  10.  15.  s5;  Pergainuiii 
29'2.  35;  Peni>ia(716,  s.'.);  Pisa  3:J8,  so. 
&40,  15;  Pisinuiu  2.S0,  10.  ib.  S5;  Pia- 
cent ia  217,  so;  Haveuna  332,  35.  .'i.").5, 1. 
545,  1.  (io.t.  10;  Honia  544,  .10;  .Sa- 
lornum  341,  s5.  (iol,  ib.  10;  .Serole 
344,  so;  .Siira  31o,  35.  (080,  1.'.);  Spo- 
letuiii  404,  16;  Tarvisiiiui  220,  so. 
394,  15.  584,  so;  Taiirinum  iJ81  .-lo; 
Teranne  .MO,  1 ;  Tibur  .')20,  in;  de 
S.  l'rbano  514,  S5;  Verona  388,  10. 
389,5.  .'i90,  35;  de  Vico  Albo  514,  s5. 
clamarc  rem  345,  ib.  616,  .in.  clainarc 
super  aliquo  (666, 1.5).  damores  547, 5. 

claustrum  475,  5.  (070,  10). 

clausum  433,  so. 

claviger  544,  30. 

clerus  1 1 2,35. 133,35. 142,3n.  206,S5. 308,  sb. 

209, 1.  295, 15. 331. 10. 546.  s5. 608, 35. 10. 

—    clerii'us     oft.    derici     saeculares 

121,30.  clerici  extra  caiionicam  inancn- 

tes  719,30.  clerii-iis  distringcre  330,15. 

clericorum  pauperum  hercdita8  567,SB. 

clericorum   uxures  et  pioles   507.  .".0. 

clerici  f((/fmancipia^.")83,  so.  clcriralis 

persona  (J25,  5. 
clipcus    iiiimiinitatis   (503,    35).    dipeus 

tuitionis  286,  in. 
cUisae  95,  20-35.    381,10.    390,5.394,30. 

702,  35—703,  15. 
coenobium  oft.  coenobium  canonieorum 

117,    so.  coenobia   regalia    72,   1.    10. 

coenobita      484,     S5.       coenobiotac 

(6.">5,  s.i).  coenobita,  coenobitalis  fratcr- 

hitas   I.SO,  so.   1,82,  1.  183,  5.  coenobite 
Adcrrb.)  1,80,15.  181,25.  182,30. 
cognatus  27.5,  30.  (655,  3n). 
cohabitatores  383,  15.  384,  10. 
coitus  inlieitus  (717,  ss). 
collaudare   65,  s5.    103,  s5.    171,  20.  s5. 

200,  S5.  208,  35.  209, 1.  231,  sn.  486,  .i5. 

487,  in.  489,  1.  523,  s5.  —  collaudatio 

218,  S5.    223,  15.    416,  s5.    420,  y.,.  m. 

42.5,  1.  448,  30.  479,  10;   «.  consen8iis. 
collecta  46,  15.  542,  5-20. 
colleirium  21,25.  38,  ib.  111. 35.  (717,  in). 


collovita  202,  ib\  *.  diaooniu,  li-vila. 
colliiiiitaro  8,  1.    colliraitaiiei    (404,  vi). 
collin«  (  --  llagtl)  ,')H9,  ft. 

colli>i|uium  |,^eiiernlp    (038,  b.    042.  !6>. 

colloqiiiuiii  pulatinuiii    2.33,  an.    >    1! 

■|uiiini  plenuiii  49il,  :.',.  4U7,  1.   li'i'' 
i'ol.ini    15.  3;..     00.  15.     78,  ib.     1' 

141,  10.   10.5,  in.  2'JO,  10.  224.  IB. 

330.  1.',.  25.  .300.  ;>.  .'{•**'•■ 

liuHi.  390.10.  411,30 

482,  1.    498.   1,-..  s-i. 

.501,1,    01)5,30.  «70,  10.    coliiiin.      -■ 

colunubua)  330,  IB.  SB.  .'160,  B.  ÜUÜ, 

coltilis  doiiius  300,  jo.  40l,  lo. 
coiiia  et  cutis  *.  coriuiii  et  capilli. 

cnmbiiationc  aignnri  041,  1  ;  ».  fernim 
caudonii. 

comcciu,  cumicia  (  coinitotus)  (.504,  6. 
008.  ö). 

comes  oft.  conic«  pagi  284,  3n.  rumiteiii 
eligere  109,  1.  <iiiiiiti.H  m-abinii  281,  35. 
coniiti»  cdnipe»  100,  sn.  cmniti  l,X 
»ol.  persolveri-  399,  30.  4<Ki,  sä. 
comitum  insultaiitiuin  praesumptio 
400,  1.  lex  iniusla  a  coiiiitibus  ini- 
pdsita  399,  311.  comitialia  Opera  HO,  in. 

conics  palatinuH  (i»i  Urutschlnnd)  ,5.5,  15. 
■J88, 30.  290,5.  303,35.  .54.H,  I.  5.54,25. 
(0:V<,  I.  042.  sn).  —  (in  llalim)  :»8l.  15. 
386,. 15.  (715,  so).  —  come»  palaiii 
(in  Italien)  80 ,  16.  »n.  00 ,  6.  309 ,  s5. 
371,  25.  16.  372,  I.  707,  sn. 

cometissa,  comitissa  110,  15.  30.  355,6. 
447,  3n.  448,  1.  464,  35.  (495,  ir.). 
498,  10. 

comitatus  oft.  comitatus  super  pagos 
54,  5.  comitatu»  ad  curtein  rcspiciens 
.318,  25.  homincs  comitatus  402,  i.  6. 
iitilihis  comitatus  502,  3n.  loca  ad 
comitatum  pertiuentia  .'190,  6.  comi- 
tatum  concedere,  coiifirmare,  dare, 
donare,  praestan-,  tradere,  transfuii- 
dcre  108,3.5.20-2,1.30.  203,  so.  3(«.  .u.. 
.'104, 1 .  3 1 8,  s5.  354, 35.  355, 1 .  401 ,  s5.  .15. 
439,  15.  20.  501,  M.  502,  1.  25.  .in. 
.500,  35.  045,  411.  ()52,  15.  (080.  1.'.). 
comitatus  renovarect  contirmarc  54,5. 
ciimitatuiii  habere,  regere,  tcnerc 
109,  I.  304,  I.  402,  5.  pro  i-omitatu 
dccimas  tradere  440,  1.  iniiiistcriali» 
praesit  coinilatiii  .562,  3n.  cum  comi- 
tatiliiis  commutatioiies  faccre  ((.'12,  15. 
—  comitatiilus  401,  S5.  35.  -to.  702,  35. 
703,  .5.  in   15. 

commendati  507,  äo.  coinmendaticii 
366.  5. 

coinmendatiu  regis  (l/ei  Ablairahf)  51,  35. 
commcndatiuni  cpiscopi  subiectuin 
{ron  K läutern)  202,  15. 

commertium  ncgutiale  4.51,  1. 

communia  60,  35.  communalia  328,  in. 
communitatca  187,  s5. 

coiiiiiiiitare  oft.  oimmutarc  ei'i'lesiastico 
inore  98,  15.  cominutatiune»  daiiino- 
sae  <()80,2ö).  —  cumniutuare  \209,35.in. 
00:».  so),  commiitualio  (660,  «6.  30). 

comporicia  401,  in. 

comi)ascua  (i'onpascua)  oft  in  Pertinen^. 

coiniiertincntiae  (U3,  io^ 

105* 


836 


Wort-   iiiul   Sacli  -  Register :   compes  —  oiirticella. 


rfTüj^«»«  ci^iniri«'  400,  *>. 

0!K>,  SO. 
.«,  poeua. 
publica   157,   i*.  compositio 

l>roviuciale«)218,s5. 

-_  _■  1.  1  .      1 1  1.1".    <>.»v>,  so. 

lonoaml.iuiii  00, i<i.  81.  »s.  l">9,so.  212, 5. 
21.1.  I.  a.  2U.  3>.  317,  ss.  323,  w. 
31HJ.  jo.  <414,  3:.).  410,  s5.  418,  fc.  420,  w. 
421,  1.  425,  1.  so.  403.  si.  470,  ib. 
477.  I.  509.  so.  570,  30.  (675,  sft).  i'on- 
f;,;  '  '■""      .  concainbiuin 

1.  074,  .iä).  cou- 

i:>  2U,  I.    242.  so. 

<•.  '   4S.'i.  ,15.     lex     fou- 

cBiu -11  T  ■■.  ■  >  iini'iiinbiuiii  cniitir- 
niarc,  conlaiulnrc,  firmure,  nib>irare 
470,  ii.  477,  I.  485.  x<.  480,  35. 
487.  I.  ».■>.  48.S  10.  -ISi),  1.  10.  .')09.  1. 
com-ainliium  liissolvore  418,  10.  pro 
ooncambio  oonredoro  321,  ss.  vice 
concatiibü  tradere  82,  ib.  ronoambio 
sive  scriiito  tniilitmii  28,  ».  coucain- 
biare,  concuiibiii.  <-imi-aiiibirt'  322,  5. 
(49«),  1).  509,  3fi.  570,  .10;  «.  canibiare. 

eonciaturae  [Ptrtintn:  ron  moleudinuiiij 

581,  ib. 
conciliuni     generale     171,  I5.     (638,  5. 

642.  »). 
roiulaticii  331.  s5. 
cundii-ionalis  (087,  so). 
coiifercntiae  f=  Vrrleihinigrn    40,  r,. 
conilnHlis  577,  lo. «.  coiitorminalis.  cou- 

finiuin  tennintirum  (414,  so). 
congeries  loci  (710,  f>). 
coniugalis  (=  coiiiux)  (001,  so). 
coniiiTiuin  mutuuin  (6.50,  s5). 
coniuratio   140.  S3. 
coDiiiuiiire   sigilli    impressione   505,  £o; 

«.  tiiunire. 

consanguineu!.  regia,  iiiiperatoris  23,  so. 

142.  .">.   .>48,  .1".  5.59,  35.   560,30.   con- 

sariguinitas  38,  10. 

cooscribcre      in     Hreognitlon     212,  ;5. 

213,15.214,10.  21.5,.'..  post  (onscrip- 

luiii,    conscriptam     in    Corrohoraiion 

im,  ib.  327,  35. 

.•  .'K.Tit.tio  iuris  rI'/iim';!      00.5,  :;n).  coii- 

■  •nes  illic!  fimscrip- 

vel   com  ■    evacuare 

345,  ts.  (080,  iv. 

i-onsecrare   inonaBteriuin   71.  5.   250,  a:.. 

011,  1.   consecratio,    bencdictio  <!c<-le- 

-i'irniii  I.'.r.   ii.i.    29.5,  in.  .10.    3(t0,  i. 

i'io.  consccratio,  beiic- 

|.fr    pa|iaiii    .513.   I5. 

7,  s.'i.  088,5) :  per 

■im  473, &.  713, lu; 

puiii    Ciiiacienseiii    003,  1. 

i.npnt.   post    factum  pro- 

1  iiiissnriini  ruti'\« 

rogiii    (rcgitiac) 


!■<,  as''<'nsio, 
1.  Ins  ii/irf  »7/111- 

iiriirn  :    COUBVtDiUB,    ttascIlBUfl    regIS,    1111- 


81,  i5.  82,if..  100,15.  .500,10.  501, 1. 
(001,30).  702,30.  707,6.  710, -.'0.  712,6. 
coMsiirtp8  351,  .HO.  520, 10.  .590,20.  607,6, 

cimslitiitio  rogalis ,  impcrialis  (47,  i), 
351,  10.  400, 1.  519,  m.  .540,  ;«..  .547,5. 
041,  li.  047.  f..  15  (0~^8,  111).  ii>n8titHtio 
pracocptnlis  ;$80,  :ii>.  constitutin  paiuie 
.540,  -Ib.  coiistitutio  saiirlunim  piitrum 
,540,  35.  (009,  so).  coiiNtitiitionis  traiis- 
gressor  400,  85.  coiistilutmn  90.25, 
041 ,  5.  049,  so. 

coiistrictio  iniipia  (056,  10). 


peratoris  hd  gt istlichen  WiiMrn  OO.so.  , 

122,  5.    224,  «.    300.  20.  3.-..    (455,  35). 

550,  »0.  (0.S8,  5);  hti  KUilir/xiii  47,2.'.. 

120,  10.  401,  30;  /«•('   »■(m.«^'(/(M   Utinii- 

liiiifffii     von     BiscUiifen     und     Ahlrn 

107,    10.   29.5,    35.    485,  35.    (054,  10), 

rgl.   concainl.ium    firmare;    l>ei   Ein- 

tritt     ins    KloKtii-   (078,    5).     coiiscn- 

8US,    coiisilium    rogiiuie,    imperalricis 

bei    Uamlliingrn     Ihinrirh»     108,  10. 

140,30.   198,30.  201, 10.  231.  20.  237,30. 

2.39,  «5.  2.50,  so.  2.57, 1.V  27 1,  i;..  270,  25.  ] 

277,2«.  278, 15.  400.25.  .523,25.  579,  15. 1 

580,5.  cüMsensus  oousiliuiu,  coiiaultus    constrmgerc  ».  distiingerc. 

M.  »•.  ir.  priucipuiii,    optiiiiatiiiii,    fidc-    cousultor  sacri  palacii  (715,  20). 

lium  /«•(■  Unmllinujrii  Ihiiiricha  12, 15.    (;o<isultii.s  s.  coiisensus. 

88,20.  122,.v..    124,1...    105  30.  l«5>';-!^.onto,„,,„ra„eiiii,3n. 

171,1.     172,2...    ll3,25.    Il4,30.  1(,%25.  ' 

170,25.  177, 2.V  178,30.  180,:..  ISl.  31). 
182,25.  184,1.  185.1.  180,  in.     187, 1.'.. 
188,15.  189.2.1.  190,20.  191,25.  192,20. 
193,20.   194.20.  19.5,1.'..  190,211.  197,20. 
198,35.  19;i,3:..  201,10.  202,20.  21.5,25. 
231,20.  2:!4. 2'.  235,2).  230, 20.  237,25. 
239. 15.  244, 35.  240, 10.  2.50, 20.  2.57, 
271 .  10.  275.30.  270, 30.  327, 25.  4o3, 10. ' 
432.  Sil.  4.87,1.  4.88,10.  489, 10.  518, 10. 
523,25.  .579,15.  .580,5.  040, 30.  049, 10. 
(001,10.    002. 20.     078,20).    consensus 
u.  s.  ir.  des  Dincesanhinehofs  bei  Hand- 
lungen  Heinrich.-:    in    seiner    Piücese  1  ,  .   .  ..  „„.  „,,,     _ 
103,  ..0. 1-JO.  15.  .505. 15.  .•onsensus  n.s.  w.  '■  ^'^ri-na  tcrrcn.  impcni  .iS.,,  20    020,  85. 
episcopi  Wirzcl.urgeiisis  M  Gründung  \      »■O''""»  •'eirui  L..ii-bnr.iici  408,  5. 
roii    Humherg    171,  1.    172.20.   173,25.    corporalis  lorina  (eiclesiac)  ,502,  :i5. 
174,30.   17.5.25.   170,25.  177,25.  178, so.  I  Qortis  und  seine  Zusammensetzungen  s. 
180.5.  181,. in.  182,25.     184,1.    185,1.1      hei      cur-.       cortales       dcciniationes 
11*0,10.  187,15.  18S,  15.  189,20.  190,20. 1      249,30.    cortisiani  342,  10. 


coiiteriiiiualis,    couteriiiiims    412,  2:..  30. 

449,  10.  505,  10 ;  s.  conlinalis. 
coutradare  702,  1. 
contuberuialis  coiiiux  (501,  so), 
coiitus  ( =  cunctus)  88,  ft. 
couvenientia  07,  35.  w. 
convetitus  ad  causas  audicndas  632,  6. 
coors  (—   cohors)  74,  35. 
corium  et  capilli,  cutis  et  cajiilli,  4o0,  35. 

640,  4,-,.  041,  1.  041,  3n.   049,20.  coina 

et  cutis  (073,  .so). 


191.   20.    192,   20.    193,    20.    194.    1.5. 

195,15.  190,20.  197,20.  198,  :i.'..  199,35. 

21.5,25.  231. 2f>.  234,20.23.5,15.230,20. 

237,20.  239,15.  244.35.271,10.276.30. 

52-3,25.    (G()l.i'').    cnnsensu.«    M.  «.  ir. 

vicinoriiiii,  cumproviiioialiuiii  u.  s.  w. 

bei  Wildbwin    lol,  1.   21^,2:..    223, 1.5. 

414,1.  44.8,30.  4.94,1.   0:i3, 15.   640,2.'.. 

ciMiseiisus  1«.«.«..  episcopi   l>ei   Wahl 

ron  Abt  oder  Äbtissin   50, 20.    132.35. 

1.53,5.  389.1.  408,35.  consensu.s  u.s.ir. 

episcopi    bei    i'ogternrnnung    30(i.  10. 

309,  .■).  consensus  u.  s.  ir.  advocati,  cano- 

nic.inini,  eleri  et  populi,  Tuonachi.rum, 

iiionadiaruni,  inilituiii  /«/'  lltimllungen 

ron  liischlifen,  .\liten,  Äbtissinnen  und 

J'röiisten      .80,  25.       132,  25.       206,  20. 

208.2.5.  209,1.  410,25.  420,  .35.  10. 421, 1. 

425.1.  420.5.  405,10.  470,25.   470,25. 

'490,:.).  .509,.'..  .554, 25.  509, 30.  .570, 25. 
001,30.     009,25,  .30.    075,2.-.).    695,30. 

097,5.     consensus     liereduni,     proxi- 

morum,  niariti,  uxi.rirt,  patris,  l'ratris 

i(.  «.  //-.i.!  1,2.1.  310,10.  430.10.  479,10. 

490. 20.  •;49(i,  15).  .548, 35.  095, 1.  090, 25 ; 

lt.    collaudarc,     dclilieratio,     lii'cntia, 

subscriptio. 
r  consignare    dexlcra    regali    in  Corroho- 
'      ration    118,  1.    consignare   sigilli    im- 
'      pressionc  400,  :.o.  483,  10.   consignati- 

ones  34 1 ,  35. 
consiliariu»  ,591,25.  593,15.10.  594,20. 
consiliuiii  ».  cMinscnsns. 
cons.ilirinin  iinpcratori*  (0''8,  15). 
.  coiisur»  regni,    rcgnorniii    51.15.  .52,  SS. 
1      50, 35.  07,  tb.  70, 10.  73, 26.  77, 10.  70,  »0. 


Costa  (289,  30.  10). 
cratare  ».  gratare. 
cresta,  grcsta,  erista  (iiiontis)  343,  äo.  so. 

015,  10.  20. 
crimen  capitale  50,  25.  criminalis  causa 

.3i'9,  30.  400,  10. 
crux  117,  20.  (210,  06.   217,  i>.  289,  so. 

401,  .35.  479,  35. 480,  30.  4.84,  35.  485,  i. 

492,  10.  500,30.  521,  25.  522,  20.  022,  20. 

(664,    15.   673,    15).    exaKatio  crucis 

527,  so.  signo  crucis subscribcrc  29.5,  40. 
cultura  125,  i5.  433,  30.  (495,  5.  26.  490,  0. 
cunctiformiter  589,  S5. 

cura  aniinarnm  (652,  20).  cura  eccle- 
sianim  15,  15,  100, 10,  204,  30.  330,  1. 
(009, 2..).  cura  Romaiii  iinperii  (087,  i")- 
cura  infirinoruiu  (038,  25.  643,  10). 
cura  monasterii  (656,  15).  cura 
pastoral  is  319,  20.  385,  30.  609,  10. 
cura  populoruin  2.59,  25.  4.50,  30.  cura 
rci  pul.li.ac  319,  in.  cura  regia  de 
rei  pul.licae  custodia  4.5,  1.5.  cura 
rcgiminis  51,  35.  130,  35.  472,  I5. 
598,  10.  599,15.  cuia  sccularis  325,  1. 
sub  cura  abbatis  coiumiltere  275,  25. 

curatnra   107,  1.  707,  15.  25.  710,  35. 

curia  rcgalia  (0.38,  1-10.  042,  2».  052,  30). 
i-uiia  Komaua  (0.52,  .'lo). 

cursioues,  cursus  a<|uaruiii  215, 35.  510, 30. 

curticclla  (corticella)  03,  6.  157,  10.  I5. 
220,  10.  325,  15.  308,  5.  379,  in.  388,  5. 

10.15.     540,20.30.35.      557,35  —  558,3.-.. 

590,  5.  10.  607,  10. 


Wort-    iiiiil   Siicli  -  l{e(?i»t<'r :   eiirtifermn  —  iIoiiiiih. 


837 


L'urlit'enim  (rurtileruni)  3*),:!0.:6.  lü'2,  3&. 

Ifl.l,  3X   1«4,  SS. 
ciii-illiciiim  '241,  i.     441!,  i.  a.     Ol:),  so. 

til.s,.i5.  «19, 3i.  ii-2i,  sti.  (I;t5,  SA.  0!JÜ,  16. 
cuitile   -2(1,  sr..    .iJ,  aa.    7«,   lo.     201,  ft. 

(ti(i5,  36).  curtilia  priiu-ipaliii  (Ü70,  3o>. 

cintiloeii  187,  iit. 
curliiiiiii'cliiii  <;(>70,  10.  ü"."!,  :i;i  . 

ciirtis  (cortinl  oft.  curtis  iii'Stri  iiiiis  oft. 
nirtis  renalis,  rvfiia,  roj-ii  iuris,  rrj^iii 
iiustri  -21»,  i...  ;tl.  2".  7it,  1».  HO,  i>.  !tM,  i. 
1.'>H.  3.',.  ^ji^,  10.  •279, 10.  3.s;i.  s.^.  .iUi),  ir.. 
71(1,  s'i.  i'iirliü  iloininirii,  tldiniiiicatn, 
iloiniiiicalis  (^S'J,  :io).  290,  ari.  (14.'),  ■.•:.). 
iiirtis  opiscopi  ;jS4,  15.  corles  priiiui- 
pales  .Uli,  10.  4'U!.  lo.  i-urtis  inclita 
594,  35.  c'urlis  silvarum  587,  \;>.  ad 
i'iirteiii  aspiccre,  rcsiiirere,  perliiiero 
74,  ;io.  I(i4. 1.  -il-',  10.  -21.3.  i.  :i:,.  -220, 35. 
+17,  .10.  ,")S1,  1.  5.  oomitatus  ad  curiL'iii 
n-ipieieus  31.S,  ;j.  ciirleni  iiil'riugere 
(il",  40.  049,  i.'i.  rcdditiis  ciirtis  ."i.'iö,  5. 
debitum  ciirtis  öGd,  lo.  öGl,  i.  prae- 
positiis  ourtis  (>97,  i. 

custodire  plaritiim  89.  30.  587,  lo.  cnsto- 
diac  civitatis   140,  33. 

custos  et  pre^l>yter  3.">t),  5. 

cutis  g,  coriuiii. 

Da    ((iIk    l'riipiuiition)  33(),  i.>.    .'!43.  '.'o. 

309,  -ib.  370,  15.  ;». 
dapiler  <4"25,  15) ;  s.  inferior, 
dapsilitas  54'2,  lo. 
datii)  301,1.  .{Ol,  30.  388,30.  540,5.  ilatio 

fiscalis    473,  lo.    datio    legalis    54,   la. 

ilatio  publica  388,  35. 
decanus  208,  33.  329,  lo.  338,  20.  353,  35. 

3.^7,  1.  358,  10.  3.'j9,  m.  361,  l'o.  364,  la. 

365.  1. 

dcciraa,  decimatio  4,  1.  12,  io.  14,  10. 
32,10.  34,25.  35,  35.  54,  5.  .83,  35.  85,  1. 
.s?,  5.  93,  25.  98,  5.  112,  5.  123.  5. 
156,  5-15.  157,  15.  104,  25.  (1G8,  15>. 
192,  30.  193,  .10.  194, 25.  195, 25.  190,  25. 
•JOO,  25.  (209,  35.  10).  212.  15.  213,  1». 
220.  10.  20.  25.  247,  35.  248,  25.  249, 30. 
202,  .30.  264,  äo.  -280.  10.  290,  35.  10. 
291,1.  300,  1.5.  (300,10.15.  307,5). 
■  il  7. 30. 10. 324, 1 .  325, 1 .  358, 5. 300,  so.  v>. 
.lOS,  1.  373,  15.  20.  379,  15.  (394,  35). 
ll.s,  5.  10.  (420,  3.i).  434,  20.  44.5,  10. 
44.'>,  30).  (455.  10.  20).  400,  30.  470,  35. 
isj .  .15.  (492,  25.  30).  505, 15.  512,  10. 
."■3S,  w.  557,  10.  558,  5.  583,  20.  590,  5. 
007,  15.  (6.52,  20.  6.55,  40.  657,  15. 
074.35.  675,  30).  095,  5.  35.  697,  i. 
719,  20.  25.  35.  decima  arietuui  433,5. 
dcciina  foratici  de  vino  433,  10.  de- 
ciuia  de  vineis  indomiiiicatis  433,  10. 
decima  mausoruin  76,  .15.  decima 
mellis  111.  35.  decima  ex  porconim 
precio  sive  ex  novalibiis  290.  33. 
ilecima  ox  reditibns  124,  10.  127.  25. 
decimatio  civitatum  ,S1,  30.  decima 
villae  476.  33.  (492.  20).  dccimae  epi- 
scopatus  260,  I.  deciniationes  corfales 
249,  25.  decimatioiies  salicae  (639.  5. 
043,  Li),  decima  ieodoruin  (492.  25). 
decimas  accipere  5.50.  25.  decimas  pcr- 
solvcre  498, 15.  —  decimalis  «.  ccclesia. 


decipiiln  piaciuiii  1,081,  1 

docorticarc  40l,  tn. 

di'cretum  üflrr.  di-crvtuiii   liyali 

<Ieoretum    »iiindalii    fl.'IO.    10.     .i 

apostiiliiMiruiii  '0.52. :.        ' 

ruiii  palruiii  712,  1.   ' 

dicti  549,  5.  ducrota  iHiii.in.Mi   n  ,  i ,  1  . 

649, 15.  dccrcta  avertcrüOU.ft.  Ü^9,3.^. 
docuplum  1 12,  I. 
dcdicatio    iiiniiastorli    104,  .10.  m.  474,  . 

ik'dicHtio  altaris  .570.  15.   dcdicatiniiiü 

>>rticium  295,  m.     IV^lum  ilcdicatioiiis 

09.3.  35  ;  K.  cunsccratio. 

defcctus  iiataliinu  (717,  25).  ' 

dclViisiii:    specialis  ddViisio  domiii  ap- 

stolici  seu  iiostra  517,  1,  .v.  iiiiiiiiiiiitii 

tiiitio.    suli    dciensiciiie    (  -=■  in  coiiu 

tatu )  07,  30. 
delcnsor  (       advocatus)  '090,  la.  2."i'. 
tleKnitio  episcnpi    in  clii^enda  abbatissa 

72,  s «.  25. 
deificac  suasioiics  172,  20.  173,25.  174.2.1. 

175.25.  176,2".  177,25.  17H.  30.  isii.a. , 

181,25.    1S2,20.  1.S3,  3.-..  I.s4. 40.  IH«,  10. 

1S7,  10.  l^<^^.  15.  1.S9. 2».  190,  la.  191,  lo. 

192,  2".  1U3.  20.  194,1.'..  19.5,15.  190,20. 

197,  20.  198,  :in.  11)9,  30.  215,25.  234.  15. 

235.  15.  230,  15.  237,  20.  239, 10.  243,  30. 

270,  10.  271,  10.  (061,  .5). 
dcliberare  iusticiam  309.  25.  584,  10.  — 

ilcliberatio  cuniepisciipisetprin<'ii>ibus 

^055,  25) ;  s.  conscnsus. 
della  (Genitiv   des   Artik-ds)  (716,  36).      1 
denarii     Spirenses     seu     WoImaticD^ses 

225,   15.     denarii    Papienses,    Medio-  1 

lauenscs   325,  10.    deuarium    ex<Mitcre  | 

bei  Freildsaung  322,  25.  s.  libra. 
deroifarc  (718,  1). 
deserere  sedcm  episcopi  002,  5. 
dextcra  regalis  118,  1. 
diabolus  38,  10.  325,  30. 
diaconus  27,  lö.  209,  j.    355,  5.    356,  10. 

3.57,  33.  373, 15.  ;380,  i5.  406,5.  407, 15. 

498,  I.    530,  10.    548,  30.    590.  10.  30. 

630,  35.     710,  25.      diaconcs       (plw.J 

112,  35;  .«.  collevita,  levita. 
diadeiiia  bravii  celcstis  128.  2ii.  diadema 

iiuperii  408.  5.   in    nostri    diadematis 

tcmporibus  3.54,  30. 
dies  dominica  383,  20.  dies  lovis  383, 15. 

dies   sabbati  222 ,    15.    527 ,  30.    dies 

ordiiiatiiinis    regiae    22,  in.    311,  20. 

480,  31.  487.  35.  489,  1.  dies  inanualis 

(665,  35). 
dilatare  paginain  praecepti  327,  35. 

dii(cesis,(dioccessi3,  dyoccsis)  50,  la  51, 30. 

<)0,  1.    76,  25.    87,   25.    120.    15.     170.    40. 

200,    15.     208,   20.    411,    15.    602,    3. 
(673,  20.  718,  .3). 

discipbua  Romualdi  .588,  3«.  disciplina 
caenobitaruiii  4-'*4 ,  ib.  disciplina 
rcguiaiis  LS,  .w.  41,  30.  343,6.  366,  1. 
600,  20.  014,  35;  .«.  districtio.  disci- 
plinis  scolasticis  inbuere  (668,  1). 

dispeiisare      super     defectu      nataiium 

(717,  25). 

disterminare  82,  30.  449,  1. 


•  li-'i?i',":iTe  mnrcliiu  2H4,  ja.  ic. 
'  'rv.cinMriunfrfofliH  Immuiiildt. 


217,  *..  J 


70.(,  1.  a.  705,  .15.    dl 
1  I  t,  I.  di>lri<'tii)  Im: 
111,  I.  b. 

li..   n-'/nl 


107, 


||,  1;,.     41  li 
1  .  ,l!»2.   10).    ,vj,,   ;.    ..:- 

II.    008,  .'./.   099,  30.    707. 

1  !■  .  1...  '710,  15.  71  7, 10.  la).  dintni'uni 

vcl      plaritiiiii      251  ,     25.      distrii'tuii 

aecclosia.slicu8  (394,  35). 
ili.sve8tire(divc9tiro,  deveJitirc,  disviiitire) 

85.  15.  88,  I.'..  91,  .To.  94,  3.-,.  109,  lo. 

115,    10.  139,   :«>.    140,   .-,:..     15»,   5. 

220,  30.    10.   -260,  5.  2SU,  ai<.  282.  .10. 

2S3,    25.   'iüo,    5.  203,  15.    324,  1.    6. 

320,     20.  .■i29,    13.    3.30,    so.     3i<!     1.. 

3.W,  26.  342, 5.  351,  40.  3.V{,  30.  3 

;i5f<,  25     3.57,  6.    3.58,  2a.  10.    ;:•■ 

304,  20.  30.5.  5.  .371,  .w.  .373,  .10.  :;; 

379,  la.  .■i.S8,  30.  390,  40.  392,  1.  b 

WS,  13.  409,26.  427,25.  429,  1.  4 

W^,  1.  47«,  10.  487,  Kl.  4.8.8,  16.  I>  ' 

(.502,    10).    513.   20.    515,   1.    541,  10. 

552,  5.  5.57,  I.  .597,  25.  602,  I5.  605,  10. 

O06.  5.  Co7. 33.  021,  20.  (6.82,  1).  690,  10. 

704.  20.  707,  .10.  709,  2o.714.  20.  718, 10. 

721,  10. 
divisa    et    indivisa   401,  40.    pro  divissa 

(715,  35). 
doctor  eximius  Francorum  s.  Remigias 

18,  30. 

dominae  308,  35. 

dominatio  12,  .10.  21,  30.  38,  20.  .M).  ;... 
129. 30.  201, 10.  2ti2, 23.  203,  15.  2"^  \. ... 
2S«i,  5.  288,  10.  290,  30.  388,  25.  400.  1. 
484,  1.  488,  la.  489.  20.  .54ti,  10  .579,  ;o. 
580,  10.  r^7,  20.  025,  10.  (05.5,  ja). 
713,  15.  —  dominatus  (687,  36). 

dominicalc  furcstum  61,  .5.  0.5,  30. 

dominii-atus  (domiiiicatum,  doinnicatus, 
-um)  24, 25.  3.')8,  10.  708,  20.  35.  720, 25 ; 
s.  indoniinicatiis  11.  bei  casa,  curtis, 
man.'iio,  pralum,  salina,  siindrimn, 
terra,  vinea. 

domiDiuni  3,  M>.  10.!.  20.  103.  5.  301.  .■■>. 
599,  35.  dominium  rc^iai'  con-  1  1- 
tinnis  147,  25.  in  ius  et  doininnnn 
Iransl'uiiilcrc  oft.  iuri  et  doinini»  tra- 
derc  363,  10.  doniinio  attitularc 
131,  15.  in  dominium  ridi:.'iri-,  pcr- 
vcnirc ,  doniinio  piTtineri'  20.8,  15. 
.332,  25.  364,  20.  diiminiiini  Im-i  473,  5. 
dominium  pb-num    et  utile  (707.  10). 

domus    collilis    .306.  30.  401,  10.    domus 
.  ...■■c...     iiii       ...      ,1.,,,.,,.     laratoria 
Ics    05,  20. 
.  .     domiim 

inlriii!j''ii'  04i),  I'«,  049.  15.  saltus  do- 
moruiii  377.  :ia.  doma{i/rii.:  doinati«) 
,690,  2<i).   domcstici   funiuli    3HO.30. 


838 


Wort-   und   Saoli  -  Ueirister :   dos  —  fonila. 


di>s  cvclcaiae,  coeDobii  K>4,  a.  '.'W,  lO.  | 
4:lö,  I.  48-2,  so  (40.'>.  2i>''.  5-'7.  sä.  iiltari  | 
in  doU-iu  offorrt'  .'wO,  -«.  in  vrniui  et  \ 
logitimam  (inouastmi)  dotnii  triiderc 
69?<   ?*     ■■"■•>>!«t'Tiiirn    dutari'     5'2,  5". 
f, ; ,  '  ti  r  muimslerio 

-  iiinnsiis  71,  i5. 


I 


;i5 


dutiilioiiiiii 
tenninatio 


<C06,  i) ;  «. 


maiisuin  129,  u.    dotalis 
29Ö,  14.  dotalia  (Gü.').  io\ 
durntus,  diictrix  »■.  diix. 

duellum    373,  36.   513,  ti. 

piigna. 
duplum  K.  |>oi'na. 
dux  oft.  duccs  doiiiui  apostolii-i  547,  5. 

duciitus  9Ö,  I.  .'!43,  «0.  4t>2,  ;tii.  4SÖ,  ib. 

4.S8,  I.  4S9, 1.  (."M>4,  a).  544.  so.  r>4ö,  i;.. 

54Ö ,    10.      tomporc     iliu'iitus     (rcgis 

Hi'inrici)  66,  ».  durtrix  4;J:t,  sn. 

Ebdoinada  701.  &.  cbdoniadulis  462,  :>. 
(671,  i). 

ccclfsiii  liaptismniis  (Imtismalis)  .'I7;t,  i. 
.M2,  lt..  (t>75,  :«>)■  701,  so.  ccclcsia 
liaptiMiialis  aiit  ciirdinalis  G.32,  i.  ec- 
clcMa  dpi-iiiialis  14,  in.  141,  i  mator 
ccclesiii  29,  Si.  as.  .Sl.so.  .to.  130,  i. 
roatrix  eoflp^ia427,  I.  eci'lesia  inetro- 
polis  137,  15.  ccoli'siae  parochianae 
20S,  S5.  ei:clc--iac  n'galos  (414,  S5>. 

ediitrc  109, .%.  115,  s:..  472,  lo.  599,  85. 
odictuni  1 17,  35.  135,  i&.  I:i8,  i&. 
355, 1".  385, 10.  411,  ao.  473,  u>.  rm,  5. 
598,  .V..  600,  1.  621,  s.S.  30.  (661,  S5. 
670,  ib.  686.  so.  688,  5>. 

eleotio  (li)irra)  abbatis,  abbatissno; 
rligi'udi  abbatcni,  abl>atissam  arbi- 
trium, facultas,  lii-ontia,  optio.potestas, 
Privilegium  21,  S5.  22,  3.'>.  28,  35. 
:i3, 1.  4r>,  35.  46,  5.  10.  4S,  i.  .'.0,  so. 
51,  si.  5:H,  :..  72,  i;..  s.s  90,  so.  102,  so. 
lai,  S5.  110,  35.  119.  I.  122,  .'..  126,  I.',. 
l.'kl,  h.  246,  10.  so.  267,  so.  275,  35. 
306,  5.  309,  1.  337,  i.  338,  30.  361,  5. 
.•W9,  1.  452,  s;..  (455,  35).  4t«,  i.  459,  is. 
465,  15.  468,  35.  472, 4o.  54U,  5.  550,  30. 
600,  30.  603,  1.  630,  w  634,  s5.  (656,  i5. 
67.1,  ].'..  so.  674,  10.  688,  i).  709,  is. 
713,  lo.  olig-cndi  i'|iiscoi>um  facultas, 
pott-stas  II.  ».  if .  1,">,  40.  60,  so.  224,  S5. 
:W0,  IS.  30.  (-Ifctio  papaf  546,  sj. 
eb-ctioucm  abbatis  iiüro  275,  ga, 
priniam  olt'ctioiiis  vicotn  o]>tinfre 
27.'»,  to,  «'li'ctio  rcgularis  275,  30.  com- 
munis fW-ctio  frntruiii  600,  30.  clec- 
tioni  abbatis  annucrc  dent'garc, 
flcptioiioiii  fratniin  cniifiriiiarc  27.5,  ii. 
472,  45.  <>lecci'i  abbatis  irnperatorilius 
piT  nuiirios  iiiD>it<-scat  (ÖfSl^,  5).  in 
i'li(f<tido  abbatc  n'j^ia  ricctio  prae- 
I>oucii(bi  !>6,  .'ui.  dcfiiiitiii  cpiscupi  iu 
<-liK<'ii<bi  »bltatissa  72,  I5  s.'>.  laculta..« 
('li(.'viiili  ubliatiKnaiii  cum  ppiscopo 
.So9, 1 ;  K.  contcnsus.  —  coii<-or»  jirin- 

rijiiiii.     I  t    i.i.TiiiliiniTii     i.jectio     ;iS,  10. 

T'  iiii  i'li'i'ti  8U111UB 

r  ,                 . .  ^  re  in  ri-jfem  et 

mipcratorein  4in>,  1.  cligcre  comitciii 
!«!•.  , 

cl. 
1-- 
(4.V>,  f).  ^2,  IU.  <666,  !(>;•  695,  xo. 


elo  et  soelo  138,  15. 

eloquiiim  sarniin  172, 15.  173,  so.  174,  s5. 

175,  so.  176,  so.  177,  so.  178,  s.>.  ISO,  1. 

181,  s5.  182,  so.  183,  35.  184,  3;..  186,  6. 

187,  10.  188,  10.  189,  15.  100,  15.  191,  I5. 

192,  I,-..  193,  15.  195,  10.  196,  i...  197,  I5. 

198,  s5.  199,  30.  202. 10.  21.^.  so.  234,  15. 

2  15,  10.  236,  15.  2;{7,  1...  239,  1.  213,  :io. 

271,  5.  .536,  5.    (660,   40).    clo<|uium 

sanctuiii  194,  10. 
emendae     cxcessuum      vel     iiiiuriarum 

(670,  35). 
emporiuni  (—  nicrcatus)  98,  35.   99,  35. 
cmunita.>i  m.  immunitas. 
cpisoopatus,    eplsccipiuiii    oft,  locum  in 

sedoin   et    i'uliiieii    episrnpatus    siibli- 

iiiare,      proveliere     172,  so.     173,  S5. 

174,s5.  175,S5.  176,s5.  177, s5.  178,30. 

180,5.   181, S5.    182,so.    1S4, 1.    185, 1. 

186,10.   187,10.   188.15.  IS9,so.  190, so. 

191, so.  193,so.  194,15.  19.%  I.-..  196, so. 

197,so.  198,30.  199,30.  201,10.  215,s6. 

231,  so.  2  i4,  sn.  2.15, 15.  236, 15,  237,  so. 

239, 10.  243,35.  2,">0,  so,  257, 15.  270,  i5. 

271,10.  27«,  S5.  277,  so,  278, 10.  ,320, 15. 

306,1.  466,  sö.  467,15.  523,  s.s.  579, 10. 

580,5.  (061,10).  louiim  in  sodem  cpi- 

scoi)atns,  in  sedem  e|iiac(>paUMii  subli- 

mare,  i)roveliere  202,  ia.288, 15.  \056, 1). 

locum   in  cnbiicn  et  t-aput  cpiscopatus 

erigere  et  subliniarc  206, 15.  ecelesiam 

in  sedeni  episeopatus,  in    sedeni  epi- 

seopalein  priivelai'e,  ordinäre  423,  so. 

515,35.  ecflesiaiM  ad  eiiiscopahim  pro- 

vehere  33.'), ,',.  episcupatnm  cnnstniere 

atque    ordinäre    208,  so.    episcupatiiin 

confirniare   171,  10.  episcupiuni  in  ab- 

batiani  coiiiiiiutatum,  dciectuin  79,  30. 

81,35.    82,15. 

episcopus  oft ;  ft'ir  aivhiepisropus  73,  S5. 
518,  5.  (073,  so.  :i5.  690,  25).  lioniane 
sedis  ei)iscopu3  (686,  35).  episcopus 
qui  iuordinate  sedeni  teuuit,  «lui  sedeni 
suam  deseruit  et  ad  aliam  accessit 
602,  1,5. 

equus  albus  faleratiis  545,  30.  equus  op- 
timns  (671,  5). 

erbelehen  321,  5. 

crgastuluiii  corporis  311,  so. 

eriniaiini  «.  arimanni. 

escatica  280,  so. 

evacuare  345,  S5.  (686,  25).  719,  25  ;  ». 
annullare,  cassare,  irritare. 

exaotio  iniqua  (656,  10).  cxactio  iudici- 
aria  367, .'10.  exactiu  publifa,rcjj;ia50,  so. 
.388,35.473,10.  «10,5.  (030,10).  exaetio 
redibiti(iiiis7nl,3(i.  exactioteliiueonim, 
vectipabiini  41.  s5.  42,5.  225,10.  se- 
euriis  ab  aliena  üxactinne  96,  40.  abs- 
que  exaelione  ]iasi-ua  liabcre  .3.88,  .10. 
exac-I ionis  persona  50,  so.  32.'>,  sö.  exac- 
tioneni  accipere,  exigere,  exqiiirere 
38.H,35.(fl30,io).719,3.'..— cxact<ir46,ö.io. 
103,  so.  exactor  fi»cali8curie91,3o.  exac- 
torvii'eiinperat(iri8.')(l5,  lü.exactoriiiili 
Iiciis80,i.  22n,so  .331,s5,exacliirrei  pub- 
li.-ae  200,5.  293,10.  342,.'..  15.  395,15. 
17.1. 1.',.  '>m,  10.  «(II),  ),  (0H9,  i),  71'',  so. 
■  xai-tor  regaÜK,  u-gius  32,  s5.  141,  1. 
cxaetore»  rapaces  et  iniuriosi  (656,  so). 


exaltatici  ^rersfhrir/mi  exultatio)  s.  crucis 

I  Fe.'itlitfi)  527,  30. 
exarare  135,  si',  280,  25.  (679,  25). 
exareliatus  544,  35. 
exi-essus  (67(),  a.s). 
exeiibia  (exc-uvia)  ]mblica  95, 40.  .373,  S6, 

51.3,  s:..  701,  30.  70.3,  15. 
excutore  donariuni  322,  S5. 
exilio  tradcre  546,  35. 
exlex  548,  35.  555,  30.  635,  so. 
oxpeditio     (=     Heerfahrt)     104,  30.  85. 

300,  10. so.  (638,  5.  10.  642, so.  690, so); 

«.  iiiilcs. 

cxstirpare  Silvas  254,30.  265, 15.  209,  S5. 

519,  5. 
exstirpatio    heredum.    liliüriiin  naturali- 

uiii  (490,  sa). 
exuviae  oi)timae  feiiiinaruin  (071,  5). 

Faeticii,  faticii  388, 5.  so.  391,35. 

facuiae  (717,  16). 

facultas  elijiendi  ä.  eleotio.  facultas  ven- 

deudi  et  eineudi  527,  30.  528,  S5. 
facundia  (für  facultas)   607,  S5.    702,  1. 
falconuni  proenratio  140,  10. 
faleratus  »■.  equus. 
familiaris  55,  10.  204,  35.  295,  1.  500,  30. 

004,  5.    fainilialis    50,  15.    fainiliarissi- 

mus     103,  30.     familiäre     ob.seqiiiiiiii 

400,  S5.  fainiliaritas  38,  6. 
faumlamcn     53,  1.     famiilatiis     117,  10. 

303,35.     famulatus      coactiis      51,30. 

a  faiiiulatu  discedore    51. i,  3ü.    I'aiiiu- 

latuni  faccrc  224,  15.  famulatus  obse- 

quium     390,  1.     famiiliciwni      213,  35. 

5:36,  40. 
faniulus  vft.  fanmli  ddinestici  monasterii 

366.30.  famuli  iu  terra  abbatiac  locati 

51.3,  20. 
farina  triticea  (690,  so),  farinalia  129,35. 
fasces  regni  et  imperii  554, 15. 
fassalli  s.  vassalli. 
favor  et  suadela  fidel  ium  202,  so. 
febricitare  (079,  35). 
felevun  2«.'),  10. 
feniorale  (643,  5). 
fenum     584,  25.  .lo.  35.    fenandi    tenipii> 

(665,  36). 
feoduni  (foiidum)  (492,  25.  609,35.  «70,35. 

680.  1). 

fcraiii,  feras  caiierc,  captare,  dociperc. 
inseqiii ,  venari  1,30.  61,  15.  65,  :i>. 
135,  5.  449,  15.  (««4,  35).  ferac  agrest^'s 
65,  20.  ferac  diversi  generis  412.  1:.. 
414,  I.  ferae  silvaticae  448,  ;i5.  lucus 
feris  coaplatus  (305,  45).  fera»  fore- 
staro  412,  so.  S5.  414.  5.  449,  10. 

feria  III  in  der  Datieriim/  327.  4o. 
feria  quarta  99,  35.  492,  15. 

fermentata  cervisia  18,  1. 

ferrnin  :  ferro  candenti  gratare  et  com- 
biiicre  040,  45.  «49,  so.  per  fcrruni 
eandciis  probarc  649,  s6. 

feriila  cpisi-iqialis  295,  so.  :to. 


Wuil-    iiiiil    Sacli  -  ICc;:ihiiT  :    li»iivuiui  —  iiuiiuiiililiii)^i. 


«.i'J 


ffstivitas  9.  AJallicrti  l'i.S.  a.  «.  (icniKÜ 
">;)(!,  35.  ».  loliannis  l>n|iti9tA0  527.  .m. 
b.  Iiiliaiii  88.'!,  :;i>.  fi-stiiin  h.  Micliiiolii 
(l.'^'i,  35.  4(>ll,  3.'>).  festiviliiü  8.  Nii'dliii 
l'J't,5  ;  «9.  l'rolliiisiioKicrviiaii  :t.S,S.  s»; 
s.  Zonniiis  ;JS.S,  m.  fcNtiiiii  iletlii'utin- 
uis  eci'U'diiK-  (ÜKi,  35 ;  ».  txiiltntio.  . 

fiber  (       Ui/tfi)  101,  10. 

ßd(.'iussi>ru»  tdlliTü  1(1,  s».  1-1,  30.  '2'2,  s5. 
4_'.  I.  4(!.  ift.  58,  so.  (12.  lo.  la.l,  ;.'.. 
•JJl,  III.  •_'.s(j,  ir,.  •_>!(!»,  s5.  ;l(H),  I.'..  .'U5,5. 
:;i)l ,  i;..  3(5y,  in.  ;W4,  i».  4.VJ,  15.  (454. 15). 
4.">H.  1.-,.  55(1,15.  «lü.io.  Ü-iO,  1.  03'2,5. 
70l,iä.  tiileiiissiirca  esse  702,  i. 

lideliiiiu  ('OIISCI13U8,  consilitini,  coDgiiltiis 
,1.  ronseiisiis. 

figurii  iioiniiii.s  f  =  Momigramin)  375,S5. 

filiastri  40."),  so.  ■407,  so. 

filii  naturales  (490,  s&). 

finia  oft.  firialis  ccistii  289,30.  liiialea 
teniiiiii  (109,  .'..  line  <  --■  Hai.  fino) 
348,  20.  .591,  35—592,  i.  59.f,  so. 

fiscus  (pbiscus),  fiscus  regalis.  regius, 
fiscus     piililicus,    fiscus    rei    publicac 

1,  35.    10,  35.      22,  30.      58,  30.  35.      ()0,  5. 

(i2,  10.  142,3.-..  202,30.  224.  so.  27:{,  lo. 
.{45.10.  411,  s.^.  42S,  .15.  44(i,  so. 
(4.'>4,  30.  10).  533.  s5.  .j.'iO,  so.  5()1,  i. 
(Uli.  So.  <6(iS.  10.  ()79,  iü.  686,  lo.  s5). 
in  fiscd  odificare  4.52,  5.  in  fiscuin 
redigere  3.'!2.  30.  iiliisc"  eadere,  ad 
fisciim  rcdire  ^680.io. 680,io).  —  fiscales 
casei  325.  ir>.  tiscalis  curia  91,  30. 
fiscalis  datio  473,  10.  fiscalis  exactor 
91,  30.  tiseales  liomines  141.  10.  fiscales 
librae  mcrcati  325, 10.  fiscales  inausi 
(495,  1).  628,  10.  fiscaliiii  7,  i.  fiscarü 
401,  40.  —  res  infiscare  40.'i,  10. 

flagellare  l.")7,  20.  331,  30. 

Humen  sive  rivum  de  sud  cursu  ducero 
88,  10. 

fluvialis  (abl.  plttr.  für   fluviis)    125,  15. 

focus  (665,  30.  35). 

fodina  iiietalli  (442,  10). 

fodnim  (fotruin)  204,  .15.  205.10.377,35. 
542.  5.  15.  fodnnn  coUigcre,  e.vigere 
tollere  93.5.  in.  205, 10.  221, 1.  .S26,  20. 
390,  .30.  fodruin  concedere.  dare,  per- 
donare,  pers(dvere,  de  tbdro  alif|uid 
persolvere  205,  5.  388,  30.  390,  s5. 
39,5,  10.  515,  1. 

fontana  334,  lo.  lä.  .540,  20. 

foragia  (6öü,  so). 

foraticuiu  de  vino  433,  10. 

forestis  (foreste,  forestus  [gen.  furesti 
uml  fiirestus],  t'orestum)  1,  20.  30.  35. 
4,  10.  7,  1.  10,  30.  20,  35.  32,  10.  35, 35. 
38,  30.  54,  10.  79,  10.  98,  5.  125.  15. 
141,1.  172,30.  173,35.  174,35.  175.35. 
176,35.  180,15.  181,10.  183,1.  184, 10. 
186,  20.  188,  25.  189,  30.  218,  so.  30. 
229,35.  237,35.  239,30.35.  241,  i. 
244.  I.  247.  35.  10.  273,  1.  5.  lo.  281, 20. 
2.'<5.5.  291.30.  292,1.327,30.(445,35). 
449,10.  469.15.  483,1.  5.32,  30.  .536.  s.'.. 
551,25.  .552,.i.  .554..10.  581,5.  (.5.S3, 20). 
602, 10. 626. 10.  (661, 20. 689. .-.).  (595.5. 10. 
696,  30.  710.  35.  forestum  doiiiiiiieale 
65.  30.  forestum  singulare    atijiie  dn- 


iiiiiiiiMilr  61,5,  fori'stin  buiiiiUH  2.SI,  10, 
silvaiii  fiircÄlem  faecre,  in  li'gule  f«i- 
resti-  firinare,  in  lugittiiiiaiu  l'urefitiin 
»tabilire  tl3.i,  20.  04(1,  sa.  (147,  5.  fon- 
^tarl■  fcriis.  run'stc-«,  nilvuii,  nilviiliM 
412,20.25.3«.  414,5.111.  419, 10.  484,i..V 
(I2U,  sa.  —  loreatale»  veiiatione»  137,15, 
foreatonsc  iu«  13M,  15.  4»lit,  -11.  —  fure- 
stariu»  00,  30.  (001,  2<i).  09.5,  5. 
forisrnctuiii  1       frz.  forfail)  (005,  40). 

forma  eiiriMiraliK  ,'i62.  35.  foniiii  iiniiKi- 
iiis  7S,  25.  forma  munetae  225.  15. 

fortilieiao  (717.  so). 

forum  merca(ionis  (.528, 16)  ;  «.  mercatus. 

fnrciises    8r>8, 5.    602,5.    ius    forcnso 

.531,  5. 
foss«,  fossatum  (289, 10).  .34.1,  3<i.  380, «o.  s;«. 

447.  25.     (492,  so).      015.  s"       OHl  .'.. 

(717,  so). 
friigari  (  -  sufl'ragari)  84,  2... 
fras<'ariae  597,  so. 
fraternitiLs    (canonicorum)    20 1 .  1  ;  .v. /«"»" 

coeiiobium. 
freda  42,  5.  80,  1.  7o2,  5.  freda   (fredns, 

fredi)  e.\igere     10,  20.     14,  3".     10.  10. 

22.  25.  42,  1.  40.  10.  15.  02,  10.  72.5. 15.  j 

141.5.  142.25.   100,5.   224,10.   280, 15. 
299,25.  ;!09, 1,',.  :!45. 1.  .•!01,i5.  :d84,  10.  ! 
4.52.  15.      (454, 15).     4.58. 1.5.     (.50.3,  10).  I 
.550.15.  010. 20.  026,1.    032,5.    701,25.' 
freda  facerc  .58,  20.   fredas  |iersolvere 

119.6.  freda     tollere     368,  2.1.     frea 
(=  freda)  157,  15. 

fructuarius  ».  usus. 

fullones  (679,  30). 

functio,  functio  publica  oft.  functionem 
publieam  e.xigere ,  iiiquirere,  e.xtor- 
qucre,  ad  fuiicti<inein  ]iulplicam  cogere 
.56,  2.-..  93.  5.  1 10,  35.  220.  20.  329',  15. 
.■!.!7.  5.  3.38,35.  353,35.  308,2O.  .i.S8,35. 
465, 10.  515,  1.  541,  10.  7ol,  15. 
functionem  publioam  facere  320,  20. 
functione  publica  distringere  373, 30. 
513,  20.  functionem  solvere,  persol- 
vere, recipere  89,  30.  35.  320.  20. 
330.  25.  395,  10.  functioni  publicae 
debcri  .89,  10.  absque  functione 
publica  negociari  329,  10.  absque 
functione  publica  vivere  331,  20. 
ab  omni  publica  functione  immunis 
367,  30.  701,  10.  functioncs  necessariae 
quas  liberi  homines  tenuerunt  280, 20. 
functio  mortuorum  356,  30.  358,  so. 

fundus  .330.  10.    368,  5.    381,  30.    382,  5. 

520.  5.  606,  35.  719,  30.  funda  369,40. 

370,  5. 
für  401»,  20.  —  furtum  373,40.  399,30 — 

400,  20.  513,  30.  542,10.  furtum  capitis 

611.  15.   411,  .10. 

fustis :  perfustem  baiinum  mittere371,  25. 

Gabellae  (715,  25.  717,  10). 
galli  (40O,  10).  gallina  (182,  40). 
gastaldio  (gastaldus.  gastaldeus,    gastal- 

dius,  castaldio.  castaldeus.  castaldius) 

8.5.  10.  91,  30.    93,  1.    120,  15.    140,  3". 

205. 10.  226, 20.  293. 10.  323, 40.  325, 30. 

329.10.  330,35.  3:^8,20.  342,5.  3.53,35. 

.3.'>7.  5.  3.58,10.  359,35.  361,20.364,15. 


30.5,1.  37.5,15.  377,15.  38«,  30.    392.1 

44H,i.  514.  «o.  .541,10.   .5.-|0.j...    .557,1. 

00.5, .-,.  (KMI,  1.  032,1.  (080. 10).  009,10. 

714,  2<i. 
gelii'iiiia  70(1,  I. 

gi'iicrulio  patvnia  iuu  iiiui.to:.    513,  ja. 
gciiR  Hitinirica  090,  2.. 
gurvcia  (    -   frz.  rorrr'r     liij.i,  in.. 
gmcia  In  Oruimformtl    (l!)0.  io>.    gracia 

iiiipi-nitoriar  Verlud  iiminlrvhl >  510,  s&. 

595.  20.  041,  5.  049.  ji.' 
granuin   ,5H4.  so-aj. 
grnlurc  (cnitarn)  04o,  4».  049,  so;  «.  hti 

ferruiii. 

gresta  «.  crc.itn. 

grox    ccclosiac,       moniwterii      06,  «o — 

90,1,   158,5.  (0.59,  ifv.  7(J2,J5 -708, «0. 

grct'cs  di'i  343, 1.  grcge»  ovium  .'188, <ft. 
grottn  539,  ao. 
gnüt  (   •  fermentaüi  cerviiia)  18,  1. 

HvbdoiimdB  h.  obdomada. 

heleiiioHina  m.  eluinosinH. 

hercmu«  440, 15.  588.30.  580,s.  (064, 15). 
hercmitn  07,  40.  ö«8,  i5.  vita  berenii- 
tica  (004,  15). 

hcrc«  oft.  pmprietatcs  clerii'orum  sine 
berede  obciintium  .54.5.  erclesia  here» 
paupeiiiin  clericorum  507,3«.  ecclc 
siam  liorcdem  facere  ;}81,  I5.  -  intcrfec- 
toris  liereditatcm  in  fi»cuni  redigere 
332,  30.  —  hereditäre  .5.  5.  51.  25  und 
öfter.  Iiereditaria  in  rejjnum  successio 
38,  10.  hereditariae  legis  sin-ccssio  hei 
Vor/tei  ((554,  10).  ereditarium  bene- 
ficiiim  321, 5.  hereditarius  usus  (077,  la). 

heresis  472,  10.  712,  Jo. 

heribannus  regalis  15,  30.  heribannum 
exigere  224,  I5. 

heriscefso  534,  15. 

hoba  8, 25.  25, 15.  60. 35.  229, 5. 10.  278, 20. 
097.  5.  hoba  fore-larii  00,  3k.  hoba  re- 
galis 208, so;  «.  inansiis,  scherinboba. 

hohstraza  208,  so;  ».  strata. 

bomicida  041,  5. 049,  x.,  1.  interfector.  ho- 
micidiuiii  040,25.  041.1. 10.  049. 10-25. 

homines  comitatus  402,  i.  homines  iiia- 
iores  377,  .10.  inqiiisitio  per  bomines 
veraces  345, 15.  610, .10;  s.  bonibomine.1, 
eensuales,  comiiieiidaticii. 

honor  öfitr.  honorcs  civiles  (717,  s5). 
honorati  servilores  049,  40. 

hortameuluin  246,  5. 

bortiis.  ortiis  oft ;  nlil.plur.  ortibus  376, 15. 

hcspites,  hospitiiim  (ospiciura)  öflt^.  ho. 
spieiiim  facere  329, 1 5.  541. 10.  ospicia 
regilms  vel  imperaloribus  praeparare 
320, 20.  —  hospitari  388,  sa.  —  hospitalc 
(717,  1). 

hostis:  in  hostem  ire  46,  so.  ss,  bostium 
devastatio  319,  2«.  ab  hostibus  dircpta 
319,  20.  —  bostilis  praedatio  41.35. 
hostilitcr  incurrere  38,  15. 

bostisana   140,  4«. 

laculuin  anatbematis  ;{7(5,  35.  713,  15. 
iamundilingi  60,  I5.  411,  30. 


84U 


AV,.it- 


Ut'i^i^trr:    irr 


liiiii 


Ac 


TS. 


i    li;illliUlll    i,2'<ll,  li'>. 
iiuliilis. 
illu<tvr  iintisti>   1.  i.s    illuster  vir  ouines 
IJl.         illi-tris  lojfittiis  "Jitl,  6.  io. 

sigillari  8,  lo.  114,  3i>. 
•21'.l  '::■.  W'i.  30.  iina- 
's  forma 
....  «7,  I. 

e^.  ■    05, 36. 

ini  "ioiie  sig- 

niirc  lo::,  4u.  :m.  i».  ^tj7 1,  »u,.  -  sigilli 
iin|>ressiiiiie  iiiiu<;iiiitri  '2G,  i.'>. 

iiniiiuiiis  »  fiscali  dationc  et  puliliea 
exai'tiouc  473,  lo.  iiiiinunis  üb  oiiiDi 
|)ulilicii  fiiiictiinio  et  imlioiarin  exnc- 
tioiie  ;!67.  .ro.  iiniiiunis  al)  omni  piib- 
lii:v  •       .  (ilO,  ;•.  imiiiiiiiis  all  omui 

jdi'  ,iiiii  Vfl  imlilic«  fuiu-tione 

701.  I".  iniiriuiiis  ab  oinnium  inortu- 
liuiii  doiiiiuatii  ()>S7,  :;:■).  iminunis  ab 
omni  niiilestia  .~>3,  lo. 

immunitns  (inmunitas,  i-nuinitas)  15,  40. 
22,10.14.  40,  i.io.  41,20.  50,10. 
51,».  72,  so.  .VI.  9(j,  Ä.  ICti,  5. 
267,  1».  .10.  280,  so.  i...  334,  i.  361,6. 
(370,  »>.  399.80.  440,15.  (445, 20>. 
452,  1.  498,  i&.  <.">o:t,  30.  15.  504,  5>. 
549,  1.  15.  626,  i.-..  0:f4,  15.  so.  044,  so. 
70l,5.  inunitas  345,  so.  617,1.  im- 
niuuitatis  poc-na  (  3)1  libr.  auri)  | 
632,  s"i.  immunitas  et  liberla.s  Kl,  lo.  1 
28,  s.i.  625,  3S.  iminunilas  (rmuuitas) 
et  defensio,  iintnunit^itis  dei'ensio,  de-  I 
fensionis  imiiiunitas  21,  so.  22,  ;io. 
41,40.  52,  40.  58,  S5.  286,  lo.  307,  30. 
452, s>.  nuuiitas  defunsionis.  defensio 
inuiiilatis  :>45,  lo.  616,  ib.  702,  .i.  ini- 
inunitas  (cmiinilas)  ettiiitio,  iimniini- 1 
tatis  tuitio,  tuitionis  imiiuinitas,  de- 
fensio et  iiiiiimnitatis  tuitio,  tiiitio  et 
iinniiinitatis  defensio  1(1,  iö.  14,  35. 
22,  15.  so.  45,  30.  ii8,  15.  62,  i:..  08,  so. 
86,  so.  96,  S5.  35.  126,  lo.  13:5,  so.  so. 
142,  so.  166,  10.  299,  5.  lo.  so.  .illO,  lo. 
307,  s«.  309,10.  452,5.  (454,  .w).  462, 5. 
(503,  40).  625,  40.  034,  so.  7ol,  5.  de- 
fensio et  niunitatis  tiiitio  5.50,5. 
iroinunitatis  iiiuninicn  631,35.  iinmu- 
nit^itis  tutela  ."18.  1».  protectio  et  iin- 
munitatis  defensio  4.5^,  so.  niundibiir- 
dium  et  imiiiiinitatis  tuitio  32i  15. 
56,  15.  —  niundiliurdiuiii  linandibur- 
diuin.  iiiiindliunliuni,  niundobiirdiuni, 
inunloiriliuiii,  iKundibiii'Iuiii,  niuud- 
burduni,  inundeburduin,  inunburdum, 
mundiburtfiuiii)  ."lO,  15.  51,  so.  71, 1. 
72, 1.  io.llo,s:..  152,30.203,-5.224, 15.  s5. 
326,  li.  so.  362,  s».  304,  25.  367,  6. 
379,  1.  5.  465,  5.  498,  30.  605,  1». 
606.  5.  10.  607,  35.  (681,  -Jh).  iiiundi- 
burdiuui  et  dcfenrno,  mundiburdii  de- 
feiuii),  mundiburdiuin  defeiiBionis 
60,10.  52.  s.'..  li»2,  sr..  IIH.  35.  121, 30. 
122,1.  20:1,  so.  224,5.  22rt,s".  259,3.5. 
47^  !'•  ilii'..  1  .  i;ii7.  :tfi.  inundibur- 
d  iiliurdii    tuitio, 

tri  ■>  (iiHch  in  V^er- 

hintlunq  mit  delensio)  17,  I.  54,  1. 
115.  :<i'  1  »0.  t,^.  -Ml.  .V  ;{()(!,  5.  :i09,  1. 
312,  y  15.  .'{02,  16.  361.  10.  366,  10. 
478,  :..  4'U.  -..  19<».  r..  .'..'i!».  •.  5!H,  i. 
611,1. 
247,  i- 


imola    v6M,  31',.  delensio,    «lilon- 

sionis  inanus,  defensionis  nuiniinentuni 
21,  S5.  -VI.  so.  4,'>.  40.  47.  s;..  ()8.  x>. 
80,  S5.  98,  III.  liH>,  :,.  120.1...  14il,:io. 
146,  so.  1,5:!.  1.  224,  sii.  280,  sn.  2!».i,;..  ! 
323,80.  330,si..  331,111.  354, 1.  3i4, 1.'..  I 
367,  35.  :;80.  so.  :193,  1.  473,  lo. 
498.  so.  s.v  .5.'>!),  30.  0;5il,  35.  inunimen  ' 
et  defensio  1;M,  »0.  tuitio,  tuitionis 
muninien.  tuitionis  elipeus,  tuitionis 
jiatrociniuni  40,  so.  OO,  1.5.  140,35. 
142.  so.  259.30.  280, 10.  3  51,30.  351, 15. 
.308, 15.  411, 10.  so.  sö.  (453, 30).  401,  35. 
492,5.30.  (Ü81.  30.  (!82.  1).  defensio  et 
tuitio,  tuitionis  defensio,  dcfensionis 
tuitio,  libertns  et  tuitio  11,  sb.  59,35. 
103,  15.  324,  35.  3.')0, 5.  15.  :'..57,  ao. 
3r)S,  I.  306,45.  308,  Sä.  383,  if..  :i84, 15. 
411, 10.  472,  .HO  .598, 30.  protci-lio  9.5,  so. 
protectio  ae  tuitio  :5t)7,  1.  protectionis 
tutela  et  defensio  87,  30.  tutela  .52, 45. 
60,  10.  411,  s5.  —  tuitio  s.  Petii 
.545,  S5.  spei'ialis  defensio  doinni  a))o- 
stolici  sive  iniperatoris  547,  1.  pro- 
tcflio  abbntis  473,  15. 

inipensiones  427,  16  ;  .".  pensio. 

inipenitor  l'ijii.inus  40,  i.  iiiiperalores 
Koiiuini  regiii  (073,  10). 

iniperiuin  Roinununi  (007,  40.  608,  &. 
087,  so.  s:..  35.  088,  5).  saeruin  iniperi- 
um,  saeruni  Roniaiium  Imperium 
(717,  .10.  3.5).  ad  imporium  S|iecialitcr 
speetarc  (087,  35).  eontra  imi.crium 
male  tractare  427,  5.  428,  S5.  inerum 
et  mixtum  imperiuni  (717,  10). 

inbenelioiaro  207,  s5. 

ineeudiuni  20,  30.  51,  1.  202,  i.  385,  35. 
394, so.  439,15.  542, 10.  501,. 15.  ineen- 
dium  aeternura,  infernale  251,  30. 
337,  10.  339,  1. 

ineidere  novalia  (209,  35).  iueidere  ligua 
(079,  35).  lignorum  incisiones  582,  ao. 
095,  10. 

incisurae  164,  30. 

inclita  eurtis  594,  35.  inclitus  dux025, 1. 
incliti  jirincipes  017.  s5.  inclita  terri- 
toria    :540,  so.    inclita    vallis    340,  30.  | 
inclitus  waldus  341,  5.  i 

indago  275,  s5.  j 

indominicatum     (00.5,  10.    001,  1.  so) ;  ü. 

dominicatura. 
induviae  ojitimae  feminarum  (671,  5). 
inenodiibilis  traditio   145,  5. 
infertor  548,  i  ;  «.  dapifer. 
infidelitatis  rcatus  98,  in. 
infiscare  103;  10. 
infortuuium  93, 10.  373,  i.i.  ;!U4,  so.  513,30. 

ingenuitas:  ingcnuitas  auctoritatis,  inge- 
nuitutis  auetoritas  130,  5.  321,  10. 
480,10.  482,1.  492,35.  5o7. 1.  .522,30. 
52.5,35.  012,35.  01.3,30.  022,30.62:1,30. 
624.20.  631,1.  63.5,30.  6:50,25.  644,3.'.. 
ingenuita'.  concessionis  :322,  30.  inge- 
nuitatis  traditio  231,  .35.  52:5,  40. 

iuimici  rei  pnblicie  35.5,  10.  inimi<'U.s 
dei  et  regia  251,  30.  403,  5.  ininiico 
regia  adliacrcre  408,  16.  de  nianibus 
inimieoruni  eri[iere  604.  1.  (150,  35. 
inimici     in     provinciam     impcratoris 


iiitrodiu-ii  ^08(i,  .">).  iiiimicus    1   -   dii- 

bolns)  645,25.  —  inimicitiaeinniarcidae 

04t1,  S5. 
iniuria  regii    Hominis  ;58, 16,   s.  oft'ensa, 

iniuriarum  satisfacticmcs  (070,  36). 
inlegiptime  luiti  (717,  25). 
inmarcescibilis   232,  35.    254,  ao.   205,  6. 

518,  35. 
inmareidus  640,  25. 

iiupiisitio    315.15.40.      010.5.     610,  30. 

702,  5.  iiiiiuisilio  (  --  acipiisitiii)  145,30. 

140,  1.    Iixiiiinilioiisrer fuhren    281,  31. 
inscriptioo/Vcr.  nialasinscriptiones  facere 

108,  6.    iust-riplionü    mauus    roborare 

in  Corro/ionilion  448,  5.  702,  5. 
insignc  C=  t'cAM/irff)  10,4o.  27,so.  28, S5. 

29,30.  31,20.  :52.so.  43,1.  44,1.  46,5. 

50,  15.  50,  15.  07,  S5.  78,  10.  79,  3;.. 
81,  30.  98,  35.  99,  .15.  026,  15. 

iuspeotator  135,  20. 

institores     urbium ,      civitatum     00,  10. 

411,25. 

institutioimperialis341,3;i.  312,i5.:!1.5.  Sil. 
440,  20.  401,  1.  547,  5.  5.58,  10.  010,  10. 

051,  5.  iuslilutio  praecoptalis  .558,  1. 
institiilum  (impcratoris)  (071,.'.).  insti- 
tuta  sauctoruiii  patrum  117,20.  instituta 
inaiorum  103,  10.  institutum  legis  ca- 
nonicae  .507,  :io.  iiistitiiliiiu  apostolicao 
scdis  (002.  1) ;  s.  canoncs. 

instrumenta  cartarum  157,  1.  394,  so. 
512,  10.  .'■.90,  20. 

intentio  (—  lis)  375,  10.  380,  30.  473,  1. 
707,  15. 

interfector  332,  30 ;  s.  hoinieida. 

intestatus :  ab  intestato  subcedere(7 1 7, 25). 

invasio  41,  20.  84,  30.  220,  20.  (i40,  10. 
041,  1.  049,  20.  invasionis  rcus  041,  10. 
invasus  295,  5.  —  invasor  121^  30. 
351, 35.  308, 15.  408, 5.  049,  35. 

investire  355,  5.  387,  35.  498,  20.  587,  0. 
588,30.  .595,25.094,1.  investire  anulo 
(717,  10).  —  investitio  472,  35.  598,  35. 
599,  35.  investitura  108.  20.  325,  1. 
;!:5'5,so.  :M.8,i5.  ;3,59, 30.  .590, 20.  032, 10. 
09:!,  30.  099,  2.').  investitura  per  scept- 
lum  rcgiuiii  (008,  lü). 

irritare,  irrita  esse  velle  300, 10.  (718, 1). 
irrita  et  vacun  108. 20.  irritnm  et  inanc 
diiudicarc  Go2, 1.  iirilum  facere  5:!1,6. 
irritum  liaberi  285,  10;  «.  anuullare, 
cassare,  eva(^uare. 

itineraii  100,  1. 

iudex,  iudex  jml)li<-us  oft  in  Immunität ; 
ansserlialb  ilieatr  Formel  135, 1». 
.S.''i8,so.  :!71,35.  40,5.  :i5,  400, 5, 10, 
4(  17. 10-20. 581. 15— 586. 1 .  ,590, 5  —592,25. 
.591,  20-  .595.  15.  ()07,  10.  (000,  sr.). 
iudex  et  missus  doinni  impcratoris 
309,  30.  372,  1.  iudex  palacii  309.  30. 
.372,  1.  .581,  15.  .586,  10.  iudii  es 
ordinali  {glatt  iudices  ordinarii) 
(717,  30).  iudex  et  exactor  vice  imiie- 
ratoris  .505,  if>.  iudices  (Baioariao) 
69.5,  I.  096,  S5.  iudices  domiii  a])o- 
stolii'i  547,  5.  iuslum,  legale  iiidicum 
iudicium  525,25.  012.25.  03.5,  s". 
030.  15.  iudicium  et  manifestatio  iii- 
dicum 2.52,  10.    —  eoine»  (jui    iudical 


Wiirt-   (111(1   Siii'li  -  |{f(ri»t<>r:   iiij:iiii       maM.iuri' 


841 


t3'i.  J6.  iiiiliriire  pro  iitiiinii  447.  J.s. 
711.  I.  rai'ta  iiidii-atu«  3.S(1.  it.  )i:l().  .'i.'>. 
uolii'ia  mdii'iiti  5i)l,s.^.  'tVJ,:::  .'>!I4.  is. 
.'>ll.'i,  3a.  iiiUiciiili  le<;i>  qiioj  indiciitiiH 
uppvllaiit  140,  M.  -  in  iiiilii-in  ailoii.se, 
prae.iidere,  rfsiik-ru  \4ti,  a(i\  Ml),  ja. 
•')tS4,  ;>.  iuilicitini  hivp  placituiii  tciicru 
.'!42,  m.  iiiiliciiiiii  piiMicniri  l'acerr  (CJ,  .■>. 
iustfi  iiKÜcin  diiuiliciiiv  i).S,  m,  rcrtuiii 
iinlioium  .'iJS.'>,  w.  in  iinlii-id  liaiitiiim 
iiii|>i>ncri'  M,  aa.  in  iiidicii)  reriularu 
(utalt  ret'utarc)  .'>8.">,  ia.  lugali  iiiilii-iu 
liles  (loU'riiiiimre  ,">42,afi.  per  legale 
iiiilii'iiiin  liti-s  (litnoire  .'M(i,  3t>.  nun 
siiio  lc'(;ali  iiiilicio  lÜBvestire,  engere, 
iiii|uiotaro  u.  n.  ir.  oft  in  Im- 
iiiiiiiitt'lt.  ijiaiiifostiiin  (loinini  iiuliuium 
;{■_'.'!.  :ia.  indiciuin  pnriuiii  (ötili.a).  iu- 
(lui-ia  (filr  iudi<-ia)  tain  realia  i|uaiii 
liei-aiinalia  (717,  laS  iudifiuTii  sratii- 
iii>niiii  K.  sculiiiii.  ruiM  iiiiliriis  ( i'fi  l'er- 
tiiieii:)  (()(i8,  5).  —  iudicialia,  iiidii-i- 
aria  pewoiia,  pr>testas  oft.  iudii-iaria 
aciptisicic)  144,  lo.  14.').  i.  iudiciali  lege 
aii|iiireri',  Iradirc  14tj.  Xt.  4f>ü,  -ib. 
iudifioliter  tiuiri  et  determinari  .'rtl,  s6. 

iugera  403.  so.  466,  i. 

iiigiiiii  alpiiim  089.  .'>.  iiin-um  siiminum 
(•289.  :io).  iugum  iiiaris  :i77.  30. 

iumetita  -.'Sil,  3o.  ;j88,  iö. 

iiiraro.  adfiriiiare  super  sacras  reliquias 
641.  a.  64U,  35.  iurare  pro  marcha 
284,  .ib.  iuris  debituin  iurare  (673,  sa). 
iuramontum  14».  ;ä.  284,  3S.  4lM(,  :>o. 
(639,  i).  iuramcntum  eoactuiii  96,  sü  ; 
.V.  sacramentuni. 

iuridicialis  persona  247,  30. 

iurisdirtio  (iurisditio)  (504,  s.  668,  .'>. 
715.25.  717,  io>. 

ins.  ius  legale,  legitiniuni,  publicum, 
regale  u.  «.  ir.  oft.  ius  capitale  (671,  i). 
ins  eci'lesiasticuni  322,  5.  ius  forense 
■"i31,  5.  ius  foresteuse  138,  i5.  469,  20. 
ius  paternum  et  niaternum  328,  10. 
381.  la.  ius  precariuni  461. 10.  (654, 25). 
ius  tributarium  334,  5.  in  ius  addu- 
cere  (666,  15>. 

iustitia :  iusticia  (=  servitium)  advocati 
(46lt.  10).  iusticiae  legales  80,  1.  cum 
omni  iusticia  (674,  35).  cum  ecclesiis 
et  earuni  iusticiis  (675,  10).  debitam 
iusticiani  per3ulvere(675,30).  iusticiam 
acciperc,  expectare  (666, 10).  iusticiani 
consequi  34.5,  15.  616,  so.  iusticiam 
exigere  50, 25.  iusticiam  facere,  facere 
ac  deliberare  60,  15.  233,  25.  369,  2a. 
400.  la.  411.  30.  35.  547.  5.  .".84,  5. 
594,  .10.  595,  25.  <666,  10).  702,  1.  per 
iusticiani  obtinere  368,  35. 

iusuin  (=  Hai.  giii)  412,  20. 

Lacuna  ^—   Ixigtine''  616,  a. 

laicus   93,  30.    132,  30.    159.  35.    331,  25. 

473, 10.  475. 15.  476. 25. 479, 10.  (652, 20). 

laicalis  persona  625.  a. 
lanx :  aequa  lance  pensare  712,  1. 
lapides  preciosi  (661.  15). 
lares  162,  30. 
lati  s.  liti. 

Kaisernrkandcn  III. 


latuH  :    uunciiis    e\    Inture     iiiipuruturia 

.M2,  20. 
laiibia  309,  ib. 
luudaru  (       ziutimmtn  1    i.'.il   1..      171    i-.. 

(«8«,  jft). 
lavatoria  domu*  (680,  i"  . 
lufa  409,  25. 
U'tfiire  06,  25. 
legaJitaN  262,5.  439,  la.  4.5»,  10.  400,  s5. 

4SI.  3.'..  .■.27,25.  529,25.  ,5,'17,2a.  W\,v,. 

578,  5. 
Icgatus     abbatis     s.     Hilarii      Veneliri 

2211,1-35;  e|>is<-opi  Niivarierisi',  402,  5; 

aldiatis  M.  Ca.sinon.iiii  514,  so;  ».  nii»- 

8118,  nuncius. 

legipliini    actus     (717,  «).     legiptiinare 

(717,  311). 
Icvita  710,  30;  «.  collevita,  diacdous. 

lex  AlBiiianiiorum 60,25.  legesBauuaricae 
.^sl,  a.  leges  Kranconiin  646,  .1».  lex 
Laiigiibarda,  Ijangiibardoruni  3.'!2. 25. 
lü.'!,  10.  408.  I.  lex  quam  instituit 
Astulfus  rex  Lnngobardoriim  .'{41,35. 
lex  Italica  405,  30.  lex  Colouieiisis 
ecciesiae  17,  1.  lex  moua^-teriorum 
publicorum  56,  la.  lex  negotiatorum 
Cameiuceusium  5.s,.in.  leges  (<-(id.  Iiisti- 
niani)  (717,35).  lex  canonicu  .567,30. 
lex  cnncambii  485,  35.  lex  hereditaria 
(6.54,  io>.  lex  iudicialis  140,35.460,25.  lex 
libertatis,  libertatis  ac  legis  primatus 
110,  25.  322.  25.  46.5,  10.  lex  monastica 
(687,  .10).  lex  mundana  712,  i.  lex 
praeceptoria  32. 35.  82. 35.  lex  precaria 
695,  25.  .lo.  097,  5.  lex  proprietalis 
66, 25.  legem  iniustam  imponere  399. 30. 
400,  1.  25.  iuxta  legem  coinponere 
27,  30.  legem  facere.  legem  et  insti- 
ciam  facere  233.  2a.  342.  10.  .587,  jn. 
594.  30.  (6(36,  15).  legem  accipere, 
recipcrc  .'Ul,  35.  10.  342,  10.  legem 
reposcere  50,25.  legem  requirere  93, 20. 
leges  distringere  (666, 1. 10).  legibus  per- 
derc  408,  10.  legis  occasionedamnare 
366,  10.  cum  lege  cnntradieere  37(1,25. 
371,  5.  cum  lege,  legibus  pertinere 
370,25—371,15.  387,10.  585.15. 
contra  legem  facere  233,  30.  pm  lege 
habere  649,  30.  pro  lege  8tatuere507,35. 
sine  lege  defungi  529,  20 ;  k.  exlex. 

leti  s.  liti. 

liliellus  ( —  Copialbuch)  301,  30.  —  per 
libellum  dare,  habere  5,56,25.30.  libel- 
lum  facere  550.  .10.  559.  1.  libcllariae 
(libelariae)  377,  .to.  513,  30.  libellarias 
facere  108,  15.  libellariae  scrij.tiunes 
373,  10.  cartula  libellarii  27.25.  libel- 
larii  89,  35.  329,  i.  .Wl.  10.25.  390, 10. 
514,  35.  605.  1.  35.  632,  5. 

libertäre  2(57,  15.  548,  10. 

libcrtas  regalis,  regia  27,28.  29,  30.  31,  20. 
122,  30.    liberta*    regia    et    apostolica 
21,  20.    libertas    coenobionim,    mona- 
steriiirum  regalium  32, 20.  72. 1. 10.  ri/l.  j 
47,  .35.   ecclcsiam,  monasterium   regia  | 
libertate  donare  267, 30.  .505, 10.  .549. 15. 
libertas  et  stabilitas(mona.<terii)6.'?0, 10. 
libcrtas  et  tuitio  .'>9,  .35.  411,  10.  liber- 
tatis ac  legis  primatus  110,25.  40.5, 10.  . 
sub  libertate  desen'ire  56,  so.  confir-  I 


matii)  aivu  libcrtim  33,  6.  libcrtatin 
pnieeeptuin  10,  10.  28,  s8.  Ü2.5,  sA. 
libertA«  dnnationia  48,  1.  libcrtai  (nio- 
uiiHtiTÜi  HUper  advocutia  '(l.'>4,  üi), 
libertui  iidvnciitum  oligendi  (102,9«). 
liliertas  ■juaiii  epiicnpi  .Saxnnii'i  ha- 
benl  in  fligendo  ndvncatofi  2,59,  ib. 
liberti   103,  5. 

libr»  anri  n.  puciia.  librai*  deiiarinruni 
325,  10.  041,15,  049,40.  librae  mrreati 
linealei  325,  10. 

liceiitiu  iinperialiii />ri  A'/'M/rr/xtu  120.  10. 
4 Ol.. -In;  litt  Tautfh  roll  Klimtrn/iit 
.'M)2, 1  >.  liecntia  nien-atum  aeilltieandi, 
0(>nntituendi,e<initnii>ndi,  faciendi  00,5. 
9K.  :i5.  99,  ja.  121,  1.  1.14,36.  222,  16. 
411,  20.  liecntia  monc-tain  faeiondi 
58,  35.  134,  .V,.  liecntia  mueulluin  |iiil>- 
licuni  ciinstruendi  224,  »o.  lieentin 
aunim  Inlmrandi  :{M.'I,  141.  liecntia  iniK- 
Norum  re(fiiirMin  lite»  difTiniendi,  uii- 
viieatcires  et  tntore»  dnnili  :{80,  ;o.  35. 
liecntia  epi»i'<ipi  //c/  t'riiiiitui runi/  run 
h'/otitn-i/iil  l().s.  16.  liecntia  vcnaodi 
oft  hei  Wildbaiiii  :  ».  >.  .imcnsui, 

liddones  k.  liti. 

lignn    ineiderc.    litdinruin    inciiionea  1. 

incidcro. 
limen  (statt  limesl  299.  10.   lim  in«  apo- 

stolorum  ;i85,  30. 

limes  40,5.  101,5.  220, 10.  341,5.  409. 20. 

483,  30.    016,  5.  (717,  5) ;  n.  tenniniu. 
linea  C    =    VollziihHiiiiiiHtrich    im    Mimo- 

gramni)  llo,  m. 

Iitesaudire,<lcieriniiiare,diirinire  46,10. 1.5, 
380,  .30.  ."i42,  20,  s.  causa,  liteni  destnicro 
284,  30.  liteiii  evellere  89,  20.  lit«» 
causarum  (670,  lO),    litigium    2.84,  30. 

liti  (litones,  iiddnnes,  lati,  leti)  lu,  s«- 
14,  35.  1.5.  35.  46,  20.  00,  16.  78,  15. 
102.  25.  133,  30.  224,  10.  .JOO,  1.  411, .«.. 
620,  1.  litnrum  mansi  70,  30.  4<(9,  15. 
416,  25. 

litus  (littus)  fluvii,  maris  1.  s.',.  117,  yi. 
226.1...  4(19.1.-..  .544.  )o.  .591,40,  ,593, 2o. 
(>()3,  a.    litti.reae   possessiones    701,  ;5. 

litterae  (  -  Könii/.iiirkiinrUt  111,  40. 
135,  20.  (662,  2a.  717,  16),  rg/.  06,  20. 
\\\.eyt\y  ( Brief  des  Ifixchofn  ron  Würz- 
hiirg  an  ihn  I'u/utt)   171,  10. 

locare  (=  rerpachtfn)  (670,  35). 
loci>positu.s  331,  25. 
lucriticatio  79,  25.  81,  20. 
locus  412.  25.  448.  35. 
biminaria     1  ecciesiae)     68.  so.     224,  »0. 
345, 10.  5.V1. 25.  \6;}8,  .14.  64.'!,  15. 686, 28). 
luna  in  drr  Datiiriinq  327,  40. 

Maalman  224,  10. 

maccIluiM  publicum  224,  20.  bannuiu 
macelli  251,  20.    inacellatores   601,  10. 

maceria  128.  3o.  maccriare  128,  30. 

maiestas  oft.  maiasta.<i  traditinnisf'  -=  Tra- 
dition-fiirkmidi)  1,">8,  la.  .659.  20).  reus 
in  maiestatcm,  reus  maiestatis  32,5,  sa. 
427,  a.  428.  ja.  maiestatis  regiae  oÄcn- 
saiii  incurrere,  imti    47.  1  .  27.5,  28. 

maiorare  117,  10. 

10(i 


842 


Wort-   und   Snch-Ri'^ister  :   iiiiiiores  —  monachiis. 


muore*  refrni  \«c\  ot  i-ivitateü  '.>li,  i. 
iiiainr««  et  meliort'»  fumiliae  i,6"0.  lo^. 
miudres  honiines  877.  so.  luaiores  sive 
liberi  hoiiiincs  v64ä,  40). 

maledii-tio  a|>oiitolica  631.  &. 

tnalherlxin  -t"*!,  ss. 

nianoipatioiiis  auotoritas  21'J,  :><i.  'J13.  i:i. 
214.  10.  215,  i. 

maiii'ipia  i'h  l'ertintn:  ofl ;  aunurrhalh 
iV/f.iiffl.-  i"»?,  16.  308.  I.  343.  15. 
,■145,  1».  3i>6.  Sil.  TmO.  SS.  016,  s.  man- 
cijiiu  in  beiieficiuni  tenore  ,'i60.  i. 
uiuni-ipia  emere  507,  30. 

inanoo-.!  7tM}.  1.  nmncosi  aiirei  371.  so. 
miinousi  XX  iiut  snlidi  L  3t<8. 4o. 

niaiioiitos  l.")7. 15.  373.  s;>.  7( >8,  so  — 709, 5. 

nuinifejitntio  im  Ki'miifsffrrirhl  371,  S6. 
5S.">,  30.  js.  luanirestatio  iudicum  252,  i&. 

manipulus  (4Ü2,  if). 

tnansio    doinniouta    .'i90,  :!o.    nisinsiones ; 
ei-clesiae  632.  &■  donius    cum    mansi- 
onibus  .'i71>,  .v  mansiones  facere  14,  so. 
22,  ü.     42.  I.     46.  15.    58,  so.    62.  10. 
72. 5. 15.  133. ».  2 J4. 10.  2Sfi.  ir..  299,  s5. 
3t»9, 15.  34.">, :..  397,  .10.  452,  ir..  (4,".4. 15).  ! 
458. 10.  v.'i03,  to).  5.>0, 15-  616,  so.  701,  s."». 
mansiones  habere   K34,  :ui.    mansiones  i 
rei|uirere,  tollere  166,  10.    368,  so,   in  I 
mansionibus  invitis  possessoribus  ho- 1 
fl>icium  fiicere  329.  I5.  j 

niausionarii  (64^^.  30). 

mansiiinaiira  debere  14,  10.  mausionati- 
cum  exquirere  632,  5.  mansionatiriim 
faeere  326.  so.  331,  S5.  .■!61,i5  3)54, 10.  j 
miinsionaticum  habere  56,  S5. 

mansuarius  (665,  10.  666,  i.  10). 

ntausura  (665,  so.  35). 

mansus  ([(fn.  -us  und  -i]  niansa,  niansum) 
oft.  mansa  assa  4:^,  5.  mansi  dolales 
(ecck'siae)  71,  s5.  72.1.  (73. 5).  24<:J,  S5. 
mani^us  dotalicius  129,  :i5.  roansi  ad 
ecclesiam  pertinontes  479,  5.  niansi 
fiseales  (495.  1).  62.S,  10.  niansi  tarn 
domnicalea  quam  et  ma^saricii  aldi- 
aricii  triliutarii  .541,  1.  mausus  indo- 
minicatus  433,  so.  .lo.  434,  10.  435,  1. 
62.S  lö.  (67f*,  10).  mansi  litoniin  416.  s.'i. 
niansi  ipios  liti  )>o.<sideDt409, 15.  mausi 
litorum  et  servorum  76,  .no.  mansi 
»en'ile8  695,.'>.  mansus  preconalis  396, 5. 
mauMis  renalis  4.  3b.  itl,  15.  227,  15. 
264, 15.  265,10.  269,  so.  288,35.  317,  :io. 
397,30.  398,30.  441,1.'..  510,  :io.  519, 1. 
.537.  so.  .5.52,  sc.  (691,35).  mansus  regii 
servicii  80, 10.  mansa  assa  4.33,5.  niaii- 
luni  sartuni  434, 10.  mansa  vestita 
433, 30.  ad  niansos  mensurare  (209, 85).  | 

iiiantela  (64:i,  b). 

manu«  impenitri.\  r)tt'ini8  (tertii)  45,  10. 
manu»  re^fidis  6niiitiis  117,  s5.  manu» 
defensiouis  rcg^iae  140,:hi.  146,  so.  manu 
pijtenti  conccdere  255,  so.  264.  15. 
manu  |>ote!<tativ;i  abdirare  284,  so. 
tnanns  dare  regi,  tidelitali  regia  38, 10. 
44j3,  5.  manuuiii  truncatio  (46,  3u). 
manu  propria  firmiire,  confinnare,  ro- 
borare,  corrobr.nire  ofl  in  Corrolio- 
ralion  ;  rgl.  »nnut4irc,  as-si^narc,  at- 
t»tari,  rararler,  caulio,  roMsi^rnarc, 
figiini,  iniu-riptio,  nota,  aignaculuin, 
ntniare  ibei  signum),  lubuutare,  aub- 
•criljerc.  | 


manumissus  151.  5.  322,  ao.  531,  1. 

marca  (marcha,  niarehia)  ('=  Markgraf - 
sthafi)  27.  so.  S5. 265.  lo.  274.  S5.  377. 30. 
5.52.  ;tii.  582,  1:.  uml  öfter  in  Kiprn- 
namrn.  f.  auch  monarchia.  —  mana 
civitatis,  villae.  curtis .  monasterii, 
silvne  u.  s.  ir.  40,  i.i5.  so.  62,5.  76,35. 
~f,\b.  131,  i.-..  261.1.284,  3.V  40.  ;};M,5. 
419.1.  462,35.  ;"i07..3;..  519.  1.  marchio 
oft.  mnrchisuf!  (3(16,  35). 

mare :  hicus  (|ui  dieitiir  niare  3,34,  10. 

mnrmorarius  590,  30. 

marecalcus  (425. 45). 

massa  355,  i.  520,  1. 

ma.ssaricia  (masaricia)  156.  40.  (289,  :io). 
32.5,  1.  5.  341,  S5.  362.  10.  366,  .->.  so. 
3ft8. 1.  3S8. 10.  401.  10.  427.  15.  428, 35, 
429.35.  498,  i.\  514.35.  .5S4.so.  ;i85, 1. 
708,  s5.  709,  .'>.  72(1.  s5.  —  mansi  mas- 
saricii  .541,  1. 

massariiis  (masariiis,  mansarius)  325,  5, 
607.  30.  70K.  30—709,  ,'.. 

niater  ecclesia,  matrix  ecclesia  .v.ecdesia. 
iiiater  iimnasterii  (=  abbatissa)  ,53,5. 
.566,  35.  maternu«  s.  generatio,  ius. 

matho  4.50,  35. 

maxilla:  in  utraque  maxilla  comburi 
640,  45.  649,  so. 

medicus  impcratoris  568,  S5. 

raedo  c=  Meth)  (182,  40.  400,  40). 

mellis  deciiiia  111,  35. 

memorialc  172,  S5. 173.  .10.  174.30. 175,  so. 
176.30.  177.30.  178,35.180,10.181,30. 
182.30.  1.S4..S.  18.5.5  186.1.5.  187, 15. 
l&S-'o.  189.  s5. 190,  so.  191,s.5.  192.  S5. 
193,  s5.  194.  so.  195,so.  196,  S5.  197,  s5. 
198, 4".  199. 35.  215,30.  234,  s,5.  235,  so. 
236.  so.  237.  sr,.  239,  so.  243, 10.  271, 15. 
Salus  memiirialis  201, 10.  579, so.  580, 5. 
auctoritay  memoriidis  534,  s5. 

menare  (=  führen)  280.  30. 

menia  urbis.  civitatis  336, 15.  699,  15. 
701,  so;  .«.  murus. 

mensalia  (643.  10). 

mensurare  (209,  35). 

mercationis  forum  <528,  i5). 

mercatum  (mercatus,  gen.  -us)  10,  a. 
15,  S5.  .".8.  40.  71,  15.  SO,  1.  94,  so.  99, 1. 
100,  b.  134. 35.  135, 5. 15.  167, .'..  222,  so, 
22.5,  10.  15.  243,  20.  S5.  293,  i.  32.5,  10. 
368, 10.  373,  S5.  394, 16.  403,  S5.  434,  lö. 
442,  35.  m.  ,506,  .5.  .527,  30.  .528,  25. 
609,30.  620,  .5.  627,  S5.  7o4, 1.  707, 15. 
710,  35.  mercatum  baunitum  334.  5. 
mercatum  publicum  462,  5.  528,  S5. 
mercatum  stabile  KX),  1.  mercatum 
annualc  383,  so.  462,  5,  fffl.  88,  i. 
iiiercatum  trilms  vicibus  in  anno  87.  10. 
mercalum  per  tre.s  dies  in  feativitate 
s.  liihannis  bajitistac.  mercatum  per 
tres  dies  in  exaltatione  s.  cnicis  527,  30. 
mercatum  in  missa  .s.  Hillariani  ,5.58,25. 
mercatuiM  eliilomadalc,  mercatum  per 
ebdumada  462,  5.  701,  10.  mercatum 
omni  die  dominica  38.3,  so.  mercatum 
omni  quarta  feria  99,  3.5.492,  15.  mer- 
catum omni  die  lovis  ;W3,  15.  merca- 
tum omni  die  sahbali  222,  I5.  527,s5. 
mercatum  decimo   die  uniu^cuiusque 


nicnsis  383,  20.   mercatum    tieri    per- 

mittore  24:1,  20,  «.  licentia.  mercatum 

habendi  ius  232, 40.  mercatum    coep- 

fum  et  |>erlcctum  450,  35.   mercatum 

1^=   AfarUplat::)  2(i,  S5.  campus  mer- 

cati,  locus  mcrcati  100,  5.  373,  so. 
mercimonia   exercere,    veiililare    99  .15. 

222,  \b. 
merum  et  mixtum   imperium    (717, 10). 
metae  377,  so.  metae  regni  431,  15. 
metalliim  (442,  40.  661,  15). 
metendi  tempiis  (ti65,  35). 
metropolls  ecclesia    137,  15.    iiictrnpoli- 

tana    sodcs     105,  40.     metropulitanus 

514,  10. 
miles  2,  .35.  4,35.   15,30.  203,  S5.  208.25. 

284,35.  311.10.  382,5.  386,  .30.  410,  s:.. 

418, 1.  420,35.  421, 1.42.5,5. 420,.'..  10. 15. 

562,  .10.      633.  so      644,  .so.      ())75,2ö). 

in  aula  inilitare  269,  15.  militia  517,6. 

554,  25.  (078.  1).  domi  niilitic(|iie  ser- 

vire  (0,'!8.  1.  042,  so),  in  niilitiam   ire 

40,20.25;  «.  expeditio. 
miliarium  4,5.  10.  89,  s&.  100,  5.    107,  1. 

1.54,35.  280,15.  330.30.  .384, 1.  403,30. 

54.5,15.  597,1.5.  099,  so.  707,  15.  so. 
minister  12,  s.5.  93,  i.  10.  114,  S5.  217,36. 

395,  15.     498,  30.     (643,  30.      065.  4o>. 

701.  20.  ministerium  18,5.  66,30.  67,25. 

265, 10.  351, 20.  398, 25.  41.5, 35.  .520, 15. 

(654,  10. 15).    ministeriohiiii    publicum 

351,  25. 

ministerialis  .53,5.  93, 1.  166,6.(425,40). 

561,5.  562,30.  (6.55,10.056,26.673,25. 

690,  25),  697.  25. 
missa  473,  5.  .558,  26. 
missus  discurrens  39,  S5.    missus    domi- 

iiicus  1(1.  so.  620,  1.  missus  regis,  iiii- 

Iieratoris  90,  6.  93,  20.  218.  1.  300.  15. 

369,30.  372.1.  .384,1.'..    386, 30.   402.5. 

542,30.     546, 30.  .16.     547,.'..  10.    586,5. 

591, 30.  595, 40.  (668, 15).  707,  so.  missos 

regios  crenre  (717,  so),  missus  aposto- 

licus,  domni  apostolici  80, 15.  547,5. 10. 

missus  episcopi  205, 10.  :^84,  I5.  702,1. 

missus  alibalis,  abbatissae  93,20.342, 10. 

391.. 15.  nullius  potestatis  missus  93, 10; 

«.  Icgatus,  nuntius. 

moderatrix  gregis  (=  abbatissa)  1,58, 15. 
(659,  15). 

moderni  256,  25.  tcmpus  moderimin  ofl. 

modius  87,35.  88.6.  (182,  35.10.  460, 40. 
490,  15).  5.58,  35.  584.  sfl-35.  (665,  30. 
090.  30);  al«  Ijundmans  .3.58,16.  .592,  1. 

molcndinuin  oft  in  I'erlinenz ;  auxser- 
halh  I'erlinrn:  87,40.  127,35.  325,5. 
373, 10.  432. 10.  4.33, 1.  495, 5.  s.'..  5,58, 10. 
.'■>84, 25.  611. 15.  627, 36.  628, 16.  714,  5. 
molandinuiii  (715,35.  717,5).  molen- 
dinariuni  cum  inolcndino  248,25.  mo- 
lendina  levare  atque  doponere  (289, 35). 
molina  340,  20. 

monachiis  „fl.  monachos  locare  351,  86. 
moiiachiiruiii  habitacula  (0.55,  s5). 
iiionailiica  abbatia  105,35.  inona<'hicus 
babitus  246,  5.  600,  S5.  monachica 
institutio  505,  1.  .5(iO,  1.  mi.iiai'hicuB 
ordo  121,  .10.  iii'.nachicac  couversati- 
onis  ordo  122.  1.  monachica  vita 
227,  20.  monachalis  vita    .529,  30. 


W^rl-    und    Such  -  Ki'giittor :     iiiuiiurt-liiu — urbiit. 


84.1 


miiuarcliia  rci  |iiiblicito  .'{85,  :;i>.  iiinnur- 
ihiii  für  iiiiircliia  220,6.  reijmiiii  mo- 
iiaivliicuiii  3UH,  !■!>. 

raniiaatoriiiiii  oft.  iiioonütfrium  canoni- 
coruiii,  iiiiiiinuliiiriiin  l^tl,  iii.  iiiniiu- 
sturiiini  |iM>'llariiiii,  piiollan^  ,'>(),  i.'i. 
iVi,  3".  211",  10.  .'i-JH,  3().  moiiastitriu 
piililica  öli,  :;<>.  iiioiinHtoriu  ri'Kulia 
:<2,  '.'0.  nKiMHHteriiiiM  in  inipciiali  et 
ri'(;ali  potestalo  ."WK,  i.  inonastoriuni 
ri'|;nlart'  lOI,  :.'.).  nionasixriiiiii  uoD 
itrnoliile  ((i.V),  iti).  miinasterinin  iusi({ne 
.'i74,  i.'i.  ((i.")-l,  i).  ninna.storiuni  paupi-r 
401),  lo.  il.'i.  I".  1!I2,  .">.  nmnaütoria  s. 
IVtri  in  partiluis  nltranumtuni.'»  "il.'>,  so. 
liirniM  inonasU'i'ii  traiianiutar(>(li.'i5, so), 
nionastcricilnni  ;i24,  un.  :t87,  m;  *.  «b- 
liatia,  c'i>ciiül>inni. 

niiinota  l.'i,  an.  IH,  i.  f,.  58,  ;iii.  :iä.  02,  6. 
.SO,  1.  ilH,  10.  100,  I.  I.i4,:i6.  \ih,b.  15. 
140,1".  l«."),;ifi.  224,so. '22.'j,  1.1.  IJ.V),  i. 
430,  1".  ;44'2,  1"/.  4.")l).  :i:..  50S),  ib. 
(i2.'>.  i..'i.  (I!(i.s,6  >  immetupnlilic«  10, ss. 
;tfH,  1.1.  020,  .->.  nionptii  publiiii  pi)D- 
ileris  i'l  pnri  ar;.'oiiti  tjO.  ;>.  411.30. 
iMdiieta  turnia  pmnlere  et  piiritato 
SpiriMisiuin  sivoAVorniatiensiuin  dona- 
rii)riiin  2'Jö,  i.'i.  nimicta  legitiina  .VJHjSä. 
inoiietas  1'alsa.s  dostruerc  225,  15;  s. 
liceiitia. 

niouiinciituin  .«.  nmiiinien. 

montcs  pulilici  :!40,  i.i.  in.  nidntcs  sil- 
vosi  40,  1".  inuntis  ciliuni  340.  ift.  i". 
moiiti»  Vertex  .Mo,  i.,.  448, 3.i.  44!),  i. 
niontis  jies  343,  :i.>.  Ol.),  i.i.  niontis 
radix  5."i0.  2.>,  inoutana  (montanua) 
1411.  10.  430,  1.  .'kSS.  :i.i.  001),.,.  "SO,:». 
MU>ntana]ilatea,inontiuniplatea  l.i'ii.3.'i. 
282,  5.  mdnticellu.s  343,  iä.  015,  S5. 

inoutare  (       stcii/eii)  (289,  :«'). 

mortuoniin  restiiil.jo.  iiiüituorumfunctio 
350,  .10.  358,  :in. 

miilta  371,2.1.  niulctatio  39.'),  i.>.  nuiltari 
38.i,  40. 

miindiburdium  ri'tris«.  imnaiiiitas.  niiin- 
dibiirdimii  patris  vi'l  niatris  (600,  :-''. 
ninndiliiirdiuin  Jex  /</.«•/) o/'.s  iiher  e,ii 
h'li»:ltr  x081,  :10.  So). 

iiuindilin^i  62,  lö. 

mundsvat  (muntscat)  10,  io.  020,  i. 

nuininien  loutra  iinursioncs  Srlavurum 
303,  jo.  innnimen  anotoritatis  regiae 
3;«,  ;iö.  334,  1.  383.  :i5.  (078,  lö).  mu- 
niin|in]a  lartarnni  330,  i.i.  muninien 
legalis  scriijtionis  472,  :i:>.  598,  :i5. 
.')i)0.  :i.'..  nmniniiiia  pordita  vol  cremata 
701.  :).>.  numiiiieu  illlnlllnitati^  031,  :!.=>. 
nHiiiiiniMi  npalis  |irat'i:uiiti  142,  :>. 
167,  .").  muiiimen  iiiiperiak'  .367,  2j. 
muiiimen  ciri'a  i'i'cli'sias  rhri.-.ti  .■!7!(,  t. 
niiiiiiiiu'iitiini  (iinporialis)  del'eiisioiiis 
5.')!),;io.miiniinentninregale^--  Klinigs- 
urhiinde)  36,  :t:>.  nuinitio  auctoritatis 
(454,  lo).  ninnitiones  (  Crk-unden) 
93,30.  inunitiones  cartaruni  282.35; 
.V.  iiiimunita.s. 

munirc  impressioiii'  sigilli,  sigillo  (ii 
Corroboration  .324,  lo.  375,  85.  509,  5. 
647,  10 ;  s.  foniiiunire. 

munitas  «.  immuiiita». 


niiiriu  (     •   ■-•tihtiik-t)  88|  6. 

inuriiit  civitati«,  \ir\m  13,  lA.  55,  DO.  87,  3&. 

81»,  SS.     140,  34.  212,  5.  15.  21:1,  1.   10.  34. 

214,  5.  30.  10.  220.  15.  302,  i.  ;»05,  io. 
3,V),  1.  30(1. 3.>.  .'•i77,j5.  578, 5.  (710,  s5/. 
innriiH  piiblirii.'t  220, 15.  inuniH  fran|{(.>ru 
.184,  I.  inurornin  rxtruutiimrii  pi-nol- 
viTf  37.1,35.  513,  35.  muri  v«tii«tiiiiiiiiii 
antiipiitu:<  riin«triiftui'  uicli'»iiio537,35. 
niurua  vecIcRiau  relevaro  502,  3u. 
inuriia  i       Moor)  484,  35.  505,  lo. 

Natiilo  domini  29.5,  5. 

iiuufrngiiim  542.  lo. 

iiavis  2t>0,  3.5.    325,  10.    388,  35.    naviiim 

statin   142,  35.  —  navigiii  diicca  (glatt 

durcro)330,  so.  ripaticnmnavigii  91,  25. 

pütcstua    iiavigandi    '.^Ml,  35  ;  1.  tbulo- 

nuiini. 
iit'gotinin    iifler.    iiegotia    in    I'erlii>rnz 

25,  30.  nogotinni  regalc  134,  30,  neun. 

tiuin    roi    publiuau    37,  35.    uegntiuni 

sai'oulare  (454,  35).  negotium,  iirgotia 

eNeireru  42,  10.  .{94,  15.    pro    m'gnlin 

exercere  329,  5.    negocia   districtinnis 

142,  25.  negdi'iandi  sioi'  thelniieii  liceii- 
tia   329,  10.    districtin    vcnditioni.s    et 

ncgutiationis    loci    140,  10.    iiegotialc 

commertiuni  451,  1.    uegotiaturia   sn- 

liitio  80,  1.  negotiantes  ,58,  10.   98,  10. 

1(M1,  5.  negntiatrires  58,10.60,5.79,40. 

411,  35. 
iiemu8  10,  30.  35.  41,  35.  253,  lO.  <522,  5>. 

620,  10.  (059,  10).  nemus  banno  muni- 

tiim  10,  35.  626,  10. 
nepos  regis,  iinperatoris  Heinriei    1,  15. 

4,  15.  245.  5.  310,  10.   436,  10.  484,  30. 

492, 5.     625,  1.     nepti^s     iiuperatoris 

(441,  15.  442,  30). 
nexiis  eondicionalis  seu  servil  i.s  (687,  :to). 
nobilis    vir,    persona,    homo,    inatrona 

(47,  1).  'M,  10.  131,30.  563,35.  569, 30. 

570,  30.  (681,  35).  693,  30.    uubilis  aut 

ignobilis  93,  ib.  273,  10.  homines    no- 

biliores     378.  1.     prenobUis     (654,  1). 

ini>na.sferiuni    iiou    ignobile    (655, 30). 

iiobilissimns   86,  10.     332,  35.    379.  ft. 

.381,.',.  (678,  1).  nobiles  regni  (414,  30>. 

nobilitaa  populi  Romani  .540,  3.'). 
nona  (455,  10.  30).  (495,  ibj. 
noriiia  s.  Benedicti  71,  10.  627,  m.  nnr- 

ma  vitae  inona-sticae  121.  30. 
notam  manus  propriae    adderc   247,  10. 
notarc  in  Recognilioii  M,\.   37,5.   50, .10. 

53,  10.  85,  30.  HO,  40.  179, 10.  231,35. 

249,10.  2.51,1.  252,30.  2.'>3,i5.  255,  .10. 

250, 40.  257,30.  2.58, 30.  2.5!".  10. 260, 10. 

262,10.  263,35.  264,30.  267,35.273,15. 

274, 30. 277, 5. 35.  278, 35. 320, 30. 335, 30. 

394,30.  397.1.    398,1.    409, 30.    416,5. 

451,5.  463,35.  465, 15.  46t).  5.  407, 1.30. 

409, 30.  474, 15.  475, 35.  484, 10.  .500, 10. 

507,5.  508,10.  509,10.  591.5.    597, 30. 

000,  5.  35.     002,  35.     605,  15.     607,  40. 

017,  .5.  3.5.     (671,10.     673,35.     67.5,1. 

670,  5). 
nntariiia  309, 30 — 371.10.  584, 1 5.  .585. 10. 

(717,  35^.  notarius  sacri  palacii  371,45. 

nntariiis  et  scabinus    .592,  35.    .595,  3.5. 

notarios  ordinäre  90. 1.  notarios  creare 

(717,  30). 


I  niititJB  :I71,  10.  ,'>8.5,  10.  notici»    iiidi<-ati 
I      59l,i.'>.  .592.25.  594.  15.  .59,5,  35.  imlilia 
Hignnriini    (Irriuiriehen     131,  15. 
novnlia  cultit  vi-l  coleiidu  4^-1,  Sft.  uiivaliu 
;      ex  viriili  ^ilva  facta  (.50.3,  .u).  novalia 
inciRa  et  ail  iiiunnii^  meminnitu  '209,35  . 
di-cima  ex   iinvulibnn  290,  35.    mivalia 
■'.vculiTc    209,  40  .  |H>teata«  novnlia  fa- 
ciendi  (001,  .15/. 
Duraortu  ».  triliutuin. 
nummi  probabilen  025,  1. 
nuntiui  ex    Iut4'i-e    iiii|>erutorif   542,  in. 
nuntniH  regln,  iinperatiria  1 ,56, 1 . <i40,3<>. 
Ost),  1  >.  nuntiuiiepiiii-opi  l,'i5,  ri.  041,  5. 
nuntiuH  ubbati8514,  25.641, '..  049,3o.  m; 
«.  legutun,  miiinna. 

Obitus  imporatorin  tonninus  811,  30. 
oblalio  28,55.  32,35.  ."lO,  10.  52,.«.  .54.1. 
58,30.     220,15.     311,  s.  «5.      .156,  if-. 
.1,58,  1.  5.  30.    385.  35.    .{87,  10.    .596,  30. 
(0.52,  35.  3.'>).  cartula  »blationiH  .374,  .uS. 
I  obri/nin  anrum  381),  .,.  515,  5. 
I  iibHecpiiiim  pnblii'uin  701,  10. 
oliHtare:  non  ob^tantibu»  legibus  (717,  S5). 
I  obstaticum   331,  30. 

'  iiccasio:  oeeaKione  legix  dainnare  366, 10, 
I      occasiones    illicitafl    lucere,    requirore 
46,  15.  30.    72,  10.  15.  141,  5  ;  «.  reddi- 
bitiones,  retribiitiones. 

oflfendcre  in  imperatorem  427,5. 428,35. 
olTendiciilum  367,  1.  —  offensa  regia» 
maiestati.s  (47,1/.  275,25.  iiffensarum 
placationes  (670,35).  »fTeDsam  dei, 
regis  regiim  incnrrere  124,  xo.  (J44,  35. 

offersi.«  341.  .10.  382,  1.  5.  .387,  10.  car- 
tulae  ()fler.'<ii>nis  28.3, 30.  350,  30.  .374, 35. 
498,  5. 

ofterti  (bomines  mon.  CasiDensis)  343,  15. 
345,  5.  10.  015,  ,-..  616,  30.  30. 

offii'iuin  oft.  ofl'K'iuin  eccleaiasticum  vel 
mundanum  71:<,  5.  nlTiciuni  poteatatia 
32,  30.  —  ofTiciales  inonaaterii  96,  S5. 
offioiale.s  abbatia  (04.3,  so). 

oleum  (681,  10). 

olivetiim  280,  30.  325.  15.  .393,  i.  498.  i5. 

514.  35.  .520,  10.  540,1.  ,541, 1.  593,3... 

590.3;..  603.1".  699.35.  708,25.  709, 1. 

nnnatarii  loci  695,  15. 
oppidum    (opidnin)     100.  5.    544,  3".  35. 
,545,30.  54(5,1.15.30.  oppida  in  Deutuch- 
laiul:  Heningi  .308, 3».  309,1.  Hildenes- 
hem  299,1.  30,5,  i".  Hnltliiisnn  551,  30. 
[      Libziki     (683,  15-35).       Rothalmiuga- 
1      hiiaun  552.  1.  Stederborch  1.52.  30. 40. 
optiinatea  regni  518,5.  ciptimates  Bai'» 
ariae  695,  1.  .10.  Oltli,  35.  697,  5.    «ipti- 
1      mates  comitatns  Cnrii'naia  140.  30. 
'  optio  :  obtio    abbalem  eligen<li    275,  *o. 
1  opus  oft.  ad  opus  distringere   (,503.  i"  . 
Dpere  impiietare  ,5:1,  1.  opera   regalia 
vel  comitialia  1 19, 10.  openirii  (679.  30). 
'  oraculum  3:38,  in.  539,  25.  632,  i. 
orationum  participatio  470,  25. 
'  Oratorium      :W6,  20.      3äx.  15.      472,  »«. 
I      ,495,  5).  .598,  25.  .599,  35.  699,  20. 

i  orbis  Roinanus  (687,  so). 

lOO» 


844 


Wort-   uml   Saoli  -  Kcgistor:   ordeum  —  plaoituin. 


ordeura  (460.  lo). 

or>linuti»uis  rejriae  dies  "ü.  lo.  311,  so. 
^^O,  3".  487,  i-s.  4v'<!>,  I.  ot\linator  iin- 
l^ieretoris  idrr  P<ip»-tl  4Sti,  so.  4>»7, ». 
4SS  40.  onlinatio  (iihbatis)  718.  }i>,  «. 
const-cnilin.  dutrü-tiunes  et  ordinnti- 
ODOS  323,  ib. 

ordo  oft.  ordo  eoclesinruni,  eoclesiasticus 
•_>61,  so.  3lf>.  i*.  43».  .V  .VSfl.  io.  onlii 
muuHchilis  432.  ja.  ordiiu-s  ecolesiac 
32.'»,  I.  ordincs  shoims  percipore  r>tj7.  so. 
«eptfiii  ordinum  investiluni  326,  i. 

onianii'Dta  eocle>iasii(-a  ((i(ll,  «o). 

ortaiiientiim  (für  honameutuiii)  432.  ib. 

onus  rivuli  448,  sä;  ».  captit. 

iiTermcrke  17,  5. 

Ovis  41,  40.  38.*^,  a.  ovinus  pastus  141,  i. 

Ovum  vlS2,  40.  4Ö0,  40.  071,  i>. 

Pabiilatica  28<),  so. 

pactio.  pactum  27.».  28.'>,  10.  205,  so.  36. 

300,40.    .531,  I.      .'>4I,  :6.      546, 5-s5. 

M7. 10.  <690,  »>. 
papanismus  170.  40, 

pagitiae  corrnbonitiomiiii  .53,  40.  pagina 
pracfi-pti  oft.  pa^iim  praeceptalis  «. 
pnie<'c|>tali8.  pa^rina  regalis.  imperialis 
oft.  pagina  testaiiienti  3.5!),  30. 

palatiuiii  rogis  (imperaturis)  aiissrr- 
halb  Porn  92,  so.  286,  40.  3GS,  .15. 
369.  S5.  376. so.  378.5.  (."lO'.so.  504.  i.'.. 
6;57,  so).  700. 15.  palatiiim  rc^fis  Lonfro- 
hardonini  546,  u.  pulatium  ducis 
Veneliarum  498,  i.  palatium  episcii])ii 
Mantuae  587,  so.  palaciuni  publicum 
'644,  i),  in  palatium  ire,  iter  arripere 
3(K\u,.  so.  palatiii  re-spondere  34.5.  i.'i, 
cum  parte  palatii  imperialis  commu- 
tAtioni'S  facere  032,  15.  cunsecretales 
palatii  432,  .■«1.  (.•on.-^uUor  sacri  palatii 
<.715, so),  palatinum  coIl<ii|uium  233,30. 
comcs  palatinu8,  palatii  s.  comes.  iu- 
dex palatii  s.  iudex. 

palifixurae  .587,  15. 

palmi:  in  jialrais  (=  l'almMnntunj 
.525«,  lÄ.. 

palade^  111 1'niinem  163, 1.  104. 1.  217,  .10. 
220, 10.  388,  so.  401, 1«.  419.  m.  (492, 15). 
593,  v>.  714, 1.'..  ])alu8  ausnerhalb  I'er- 
linmz   ,289,  40.  329.  l).  341,  10. 

pannu«  «.  bannus. 

panstel  e.  pfansteti. 

papa  3.54,. VI.  .'»46, 10.  .549,  so.  .562, S5. 
Tcnerubilis  [lapa  .5;i8,  .is.  spiritalis  pater 
nostcr  domtius  pa]>a  .530.  10.  papa 
urbis  Koinac  '687, 1.')).  pajia  universalis 
171,  10.  domniis  et  veneraiidus  spiri- 
tualii  patcT  niister  .546.  .•«>.  sandae 
,1  1  ..;,,>  ^.(  Komanac  sedis  cpiscopus 
».  apoi<t<jlicu8 ,  piinlifex, 
,-■ .,-  -  ... 

par:  servuj  qui  parem  saura  non  habu- 
•rrit  ''606, 5/.  parium  iudicium  '060. .'.). 
paradiüu*  2.'1,  ». 

tollere 
...  632,  a. 
,Ü1J,  ^  ,. 


paratam  conredere  331,  so.  paratas  ex- 
((uirerc  633, 5.  034,  so.  paratas  (paradas) 
facere   10.  so.  14,  so.  22,  s.^.  42, 1.  40, 16. 
."Ä,  so.  (»2.  10.  72,  5.  16.  133,  s!..  141,:.. 
I      224,10.  286,  LS.  309,  i*.  34.5,  .v  301, 15. 
I      384, 10.402. 1.  (4r^4.i5).  4.58, 1:..  (.^.03. 40), 
■550,  ir«.  010.  so.  020.  i.  701,  s6.   para- 
tam persolvero  .51,5,  1.  paratas  tollere 
i      368,  so. 
!  parcutela  48.  1. 

parietinae  autiquae  599,  S6. 

parilisis  (filr  paralisis)  548,  36. 

parix  101,  10. 

parriiuhi  (parociii)  (503,  .ta.  ,504,  1.  5). 
parrochia  (parroechia)  78,  10.  80,  10. 
81.  so.  82,  so.  30.  1.56, 1. ;..  106, 1.  170, 40. 
200,1.299,10.  300,.',.  307,  if..  309, 1. 
401,  S.V  .50^30.  .509, 1.  702, 1.  parochi- 
anae  ecelesiae  208,  ib. 

particulare  273,  5. 

paiicha  (671, 1). 

pascua  I«  Pertinen:  oft ;  niisserhalh 
Pertinen:  31^,  S5.  pa.scua  i)is(;atii)num 
(662,  sf>).  paseua  babere  alisque  datidiie 
aut  exactionc  388,  30.  iiascuationes 
364,  10.  pascentcs  pascuationes  300. 3ri. 
a]ium  ]>ascua  »'.  apes. 

passagii  (715.  s6). 

jiastus  oviuus  141,  i. 

patella  129,  3,5.  149,  S5.  patellarum  loca, 
patellarii  loci  149,  S5.  187,  S5;  s. 
pfansteti. 

pater  monasterii  337, 1.  338,  so.  (077, 10. 
678.  iü).  699,  40.  pater  spiritualis  s. 
apostiilicus,  pa])a,  pontifex.  cpiscopus 
I)ater  cleriooruui  390,  10.  pater  ( = 
Bischof)  171,  1.  5.  15.  009,  1.  patres 
regni  nostri  78, 5.  So,  15.  sancti  nostrae 
fidelitatis  patres  et  prim-ipes  82,  25. 
pater  (recis)  spiritualis  Willifrisus  ar- 
chiepiscopus  294,  I5.  paternitas  (Anrede 

I      an  den  Pupsll  (087,  S5.  35),  paternum 

!      iüSÄ.  ius;  ])ateriia  seu  materna  gene- 

I      ratio  's.  «jeneratio. 
I)atriarcha  (patriarca)    205,  10.    220,  40. 
280, 10-35.  478, 1.  542, 1.  15.  20.  5^4,  10. 
ri86,  5.  (686,  35). 
Patrimonium     47,  s5.      515,  I5 — 546,  so, 

(6.52.  so.  sa). 
giatrocinium   tuitionis,   tutelae   60,  5.  10, 
411,  so:  njl.  hei  immunitas. 

I  |iatronus  |  episco]nis)  132,30.  advo- 
catus  atijue  patronus  132,  30. 

1  pax  regiae  auctoritatis  et  defensionis 
98,  10.  ))ax  et  securitas  regii  lianni  et 
defensioniis  100,  a.    pacem    et   securi- 

'      tatem  babere  412,  30.  414,  a.  449,  10. 

!      jjaeeni  solvere  1,  sa;  «,  frcdus. 
pccarius  (^  stau])a)  (460,  40). 

pecora  (peccora)  280,  .10.   (043,  so),   Op- 
timum caitut  peccorum  (071,  &). 
j  pei'uliuiii  93,  16. 

I  pecunia  1.56,  15.  (606,  so),  oljcecatio  pe- 
cuniac  275,  35. 

pedagia  (715,  sa,  717,  10). 

pcUificcs  (079,  so). 

pendicia  (^  appendicia)  130, 1. 


pensio  393,  1.  545,  so.  546,  a-so.  002   10. 

ai".  10). 
pensum  tollere  aut  exigore  342,  lo. 
pentecoste  170,  40.  (071,  i). 
perculere  uummos  025,  1. 
peretfi-inl     157,  la.    472,  16.  sa.     498,  so. 

5.50,  s5.       598,  10.    ;».       599,   15.   30. 

(643,  10. 16). 
periculum    incendii    394,  so.    pcriculum 

nominis  sororieidae  incurrcre  .332,25. 

perii'uluiii  vitae  incurrere  ,547,  1. 
periurus  427,  a.  so.  42S,  S6.  so. 
Iiertica  30,  so.  577,  10.  578,  1.  a. 
pcs  montis  ,343,  sa.  01,5,  S5.  \>etals  Moss 

8, 1,  pede,  a  pede  in  (Iremliesehreilmng 

.591,35.  593,  so.  015,  so,  10. 
pescli  (ppsclora)    343,  so.  35.   015,  15.  sa. 
pessulum  regalis  praecepti  247,  20. 
pestileiitiosua  (414,  so). 
jictia  (pecia)  708,  S5— 709,  a. 
petra  334.  10.  343,25.  .10.  304, 20.  590.  so. 

01,5,  15.  20, 

pfansteti,  paustet  1,52,35.  187,  S5;  s. 
patella. 

pictura  vineae  432,  45.  434,  10. 

pignum  tollere  331,  so.  pignorare  388,  sa. 

pincerna  649,  40.  pinccniarius  548.  i. 

pisccs  ((iSl,  40).  piscari  nulli  liceat  in 
forest i  647, 5.  piscandl  potcstas (602, so), 
piscatores  434,  so.  470,  30.  .5.'i8,  10. 
(679,35.  081, 40).  —  piscatio  oft.  pisoa- 
tionum  fiiies,  margo,  paseua,  usus  et 
potestas  (002, 2.5.  so),  piscatioucm  exer- 
cerc  282,  10.  piscatoria  117,  so.  pisca- 
tura  433,5. 10.  434, 20.  ))iscaria  325, 10. 
343,  15.  358,  20.  373,  10-20.  384,  25. 
390,10.  5.39,35.  ,540.10.  541,1.54.5,30. 
587,15.  590,  .i,a.  .596,35.  603,5.  015,5. 
701, 1,5.  piscaria  laci  et  fluminis  383, 25. 
Piscina  341,  10.  15.  558,  so. 

placationes  oflVrisaruin  (070,  35), 

placiaticum  342,  10. 

jilacitum  281, 1.  355,  r>.  39,5, 10.  542,5. 16. 
(006, 10) ;  in  Periinen:  280, 10.  355, 1, 
375,1.  482,10,  placitum  legale 
400,  20.  placitum  ]iut)liciim  vel  comi- 
tum  342,  10.  iilacitum  saceulaic  342,  5. 
districtus  vcl  placitum  251,25.  placita 
et  districta  390,  30.  districtio  placiti 
141, 1.  placita  et  districtioncs  542,  a.  16. 
placitum  agcrc,  facere,  babere,  reti- 
nerc,  teuere  10,20.  47,:i5.  62,6.  93,5. 
110,  35.  119,  a.  141,  5.  (182,  36).  221, 1. 
233,25.  331.2.'..  337,  a.  338,  sa.  342, 10, 
384, 1 .  38.S,  sa.  440,  la.  (4.54,  so).  (460, sa). 
465.10.  482.1.  026,1.  700, 1.  ad  placi- 
tum duccrc,  per  placita  duccrc  331,  sn. 
342,  a.  10.  ad  jdacitum  voc-are  40,  20. 
ad  placitum,  in  plaoito  c<>nstringerc,i)la- 
cito  destringcre  141,  a.  10.  513,  so.  ad 
placita  trällere  00.5, 5. 000,1.  per  placita 
commovere,  fatigare  94,  sa.  391,  1. 
488,  so.  542,  10.  ))laciti8  inquictare 
.53,  I.  in  jilacilii  mole.stare  3,30,25.  pla- 
<;itum  adteiidcrc,  custoilire  89,  so. 
119,  5.  ,587.  10.  ad  jilai'ila  convenire 
(673,  30).  in  placito  resider<'  ,591,  25. 
in  |)lacito  diiudicari,  re«i)ondcre400, 20. 


Wurl-    und    Smli  -  Kejjiittcr :    plutca  —  praoicirc-. 


S45 


016,  Ml.  de  pliioitis  alii|iiid  persolvere 
895,10.  placituiii  hi»  in  aiin»  ,40(),36). 
plai-ituni  aiit>'  foHtuiii  s.  .Micliidiirlis 
et  auto  (|iindraf!e8iiiiain  lX'2,  36).  pla- 
cita  tria  iure  deliita,  tria  in  uuiio 
(648,  L'A.  (i?,!.  3ii).  placita  iiiuii,  autuiniii 
et  IVbniarii  ('iTtl,  36>.  -  placitare 
66.  -,'..  373,  3...  51  :i,  so.  54-.',  io. 

platea  8.1.  .''177,40.  57m,  i.  717,  i). 
pinte»  puldii'H  .■)77,  lo.  &2'.K  20  (i;W,  10.  la. 
pliiti'a  recta  I.  :.i>.  ä.',.  platea  mnntaiia, 
niontiuiM  (ilie  UergHtfansei  1,  s«.  jj. 
•J8-_',  5. 

plelis  (bleb.^i)  t-S,  6.  32-1,  1.  332,  40. 
8.Ö8.  6.  806,  S4.  378,  15.  379,  10.  u,. 
3S;{,  20.  392.  35.  401.  2O-402.  0.513,1. 
540.  30.  558.  r>.  590.  5-2...  599,  20.  2t.. 
719,  ib-ib.  pli-ljs  {=  populus)  117,  10. 

pleuaria  potcstas  295,  2i.  pletiitudo  im- 
l)iTatoriae  potcstatis  (718.  i>. 

podiuui  (pogiuiu)  .")40,  ,'>.  10.  (715,  35. 
710,  I.  717,  5.  10). 

poeiia  :  Androhunii  geigtlfeher    Strafen  : 
10.  :ii.  80,20.    124,20.    137.3.').     173,1. 
174.  1.        175,  5.         170.  1.        177,  r,. 
17.S.  .',.  179,  .■>.    180.25.    182,1.    183,:.. 
18.".,  lö.      186,  25.      187, 3".      188, 30. 
190.r,.  191.10.  19."..  .10.  190,35.  197,35. 
202.10.  216,1.  22.S.20.  232,45.  234,35. 
235,3.',.  236.35.  238.1.  240, 1.5.  244,5.1 
251,30.  2.J4. 10.  256.35.257,25.271,30.1 
277,  I.  35.  278.  30.    279,  2,'..    316.  1.  16. 1 
320,25.  3,37,10.  3.39,1.   354, 1.    .376,35. 
.396.10.  410,25.  438.25.  446,20.461,1. 
487. 10.  488, 15.  489, 20.  (.502, 5>.  510, 30.  | 
537.  :io.  550, 30.  554, 35.  61 1, 25.  626,  i5.  j 
631,  5.     644,  35.    (662,  1.  35.    673,  ,35).  1 
700,  5.  706,  1.  713,  15.—  OehUtiafen: 
5  solidi    400.  15.  —  60  colidi  399,  30. 
400.  25.  029, 30.  —  600  solidi  58, 35.  — 

1  iiiieia  400.  15.  —  10  lil.rae  denar. 
641.  i."..  649,  10.  —  40  lilirao  446.20.  — 
UH)  libra.'  argcnti  203,  25.  —  2000  ar- 
grnti  piiiideia371,25.  -  1000  mancosi 
706, 1.  —4000  nianeusi  371,  30.  —  1000 
unc'iae  auri  371,  25.  —  6  talenta  auri 
(690,35).—  10  talenta   auri  112. 1.— 

2  librae  auri  641, 1:..  649. 15.  3  librae 
auri  273. 10.  2.S5, 10.  400, 25.  —  10  librae 
auri  273,  lo.  6.33,  25.  ^  20  librae  auri 
367,  1.  —  30  librae  auri  632,  äO.  — 
100  librae  auri  27,  30.  49,  lO.  85,  I5. 
88,  15.  91,  .35.  107,  5.  108,  20.  115,  3a 
139,30.  146.3.1.  157,25.  203,30.  218,1. 
2S0.30.  282.35.  283.2.5.  286.  30.  290.10. 
293. 15.  310. 20.  313,35.'316, 1. 15.  324. 5. 
325,35.  330,30.  331,3.','.  333.  ,1.  3."4.i. 
355.1.=..  3.57,5.  3.'j8,4o.  362, 20.  364,2.5. 
365, 5.  368,  :io.  376. 35.  379,  io.  384, 25. 
385, 10.  389,  .5.  391,1.  394,25.  395, 15. 
402.10.  429,5.  436,20.  437, 2ti.  438.25. 
440,20.  448,5.  473,15.  478, 10.  498,30. 
.520.  .10.  Jhil,  15.  .5.">7, 1.  .">59, 5.  585,30. 
.'.91.5.  600.1.  00.5. 10.  606..'..  607,.i5. 
6II.2.S.  621.25.  020,15.  631,5.  644,35. 
(669, 35.  089, 10).  702, 5.  703,  i5.  709, 20. 
714,20.  718.10.  720,1.  —  200  librae 
auri  326, 20.  587, 25.  589. 10.  598. 40. 
711,  5.  —  .500  librae  auri  20."),  10 
351,40.  —  100  aut  1000  librae  auri 
226, 25.  —  1000  librae  auri  90,  10. 
93, 35. 94,  =5.90.1.  120,20  159.5.  221,i. 


329,15.  .337,6.  3.'1«,35.  34,5,90.  360,  1. 
361.2».  ,374,1.  375,2.1.  377,  ifi.  392, 1. 
403. 35.  408, 15.  427.  ;io.  ..V)2.  i4).  513,  .15. 
515,1.  .542.25.  .59.'.,3-t.  .597,  s-v  602,  20. 
61(1,10.  028,25.  651,5.  '6H6,3o.  088, 10). 
700,6.  704,25.  707. 30.  713,20.721,10. 

—  2000  librae  niiri    342,  I5.    592,  10. 
59.3,36.  —  poena  dnph.  diipb-x  371,26.  , 
585,  so.  —  riHlilutio  in  decupluni  1 12, 1. 

—  Sonatif/f  Slr(ifiniilr(iliiiiii/rn:  exiliuiii 
540,  36.  (jraeia  re^iiH  carire,  i;nii'iain 
nu.s(|uanie(in!<e<|ui51ii,  i5..')9.'>.2<i.641,5. 
049,  35.  rejjiae  niaiextatis  oflenmiin 
ineurreru  (47,  i>.  reuHniaientutiii  iudi- 
cari  32.5.  35.  eausiii  rc|{alibusi  obiioxiuiii 
essß  .■)8,35.  iuilieiaria  pnt'-state  repriiiii 
125,  20.  benctii'io  privari  203,25. 
praedia  et  possesniones  perdere  20.3,3". 
vitae  puricuIuiM  inouriere  .547,  1  ;  ». 
eorium  et   eapilli  ,     ferriim    iMindeim. 

poenitentia  publica  :W2,  30. 

pomerium  269,  25.  (.307,  10). 

pomum  592,  5.  pomaria  593,  25. 

pompa  645.  25.  (652,  25). 

pondiis  :  C  libras  auri  ad  pondus  nostriiin 
385,  10.  621,  25.  argenti  pundera  duo 
millia  ,371,  20  ;  ".  nioneta. 

pons  33,  1.  95.  20-3.',.  325,  5.  373,  10. 
379,10.  434,15.  513,1.  5.58, 10.  582, 15. 
6.33,  5.  702,  35 — 703,  15.  bannita  di- 
strictio  pontis  140,  10.  pontem  restau- 
rare  aut  corrigere  1(1,  25.  026,  1.  ad 
pontem  ire  (689,  5).  jioutium  stnie- 
tiones  agere  vel  rencvare  373.  35. 
513,25.  thelnneuni  ad  [.ontes  634.  :io. 
pontanaticum  342,  10. 

pontifex  (=  episeopus)  3,  35.  13, 20. 41, 20.  ' 
43, 30.  48, 35.  49,  5.  78. 10.  82. 20.  87, 25.  \ 
89.  20.  95,  20.  118,  35.  202,  15.  293.  5.  1 
299,:,.  317.25.  318, 1.  2,'..  .324,:..  .32.').  2.'.. 
394,  2".  399, 30.  415.  10.  452,  20. 
(503,4.1).  506.  .30.  (i()9,  25.  610,  5. 
(()81.  30.  10).  695,  .10.  702,  35.  710.  25. 
pontifex  (  -  l>apa)  510,  10.  suinmua 
pontifex  et  univenalis  papa  544,  .10. 
sumnius  pontifex  noslenpie  spiritualis  [ 
pater  ,520,  1.  Ronianus  pontifex  AGf^,  1. 
(687,  40.  688,  .'.).  Romanus  j.ontifex  et 
universalis  papa  171,  10.  pontifex  sedis 
apostulieae  (687,  20.  35).  pontitieum 
(=  paparum)  eleetio  ,")46,  25 — .")47,  1. 
pontificale  (=  papale)  praeceptuin 
520.  1.  pontifieuin,  pontifiealis  auc- 
toritas  408,  15.  (674,  20).  pontificalia 
assensus  408,  35.  pontili.ralcs  doinus 
65,  20.  pontificalia  industria  117,  ib. 
pontifieatus  (   =   episeopatus)    112,35. 

poi.ularis  favor  472,  10.  popularium  se- 
ditiones  37,  35.  j 

poreus  290,  35.  388,  25.  (495,  30>.  poreus 
induetilis  (182,  40.  400,  io>.  poreus 
lateralis  (182,  40.  400,  4o>.  porci  silva- 
tici  10.  30.  626,  10.  porcellus  (182,  40. 
460.  40). 

porta  157,  i5.  336,  30.  3.55,  1.  358,  S5. 
379,  5.  384.  5.  433, 30.  .540, 35.  577, 10. 
578,1.  099,30.  (717.1).  porta  quae 
publico  usui  deservivit  94,  20.  704,  5. 

portus  8,30.  88.1.  22(J,  10.  2.5.  280.2.5. 
(289. 30).  :J36.20.  :i38,i.'..  373, 10.  38;J,  so- 
388.5.  394,15.  401,  i5.  512.40.  544,30- 


.587,  10.    015,  30.  in.    699,  25.    portora 

5U1,  40.      592,  20.      portatieuiii     8,  so. 

3.31,  »o.   342,  10.  portoontiruiii  218.  1. 
pOHxiina  St«iiiaha  2X4,  m, 
pi.aladv'.CBtiia  (04,3,  25/;  ».  ailMuatun  «1- 

cunduD,  ■ubadviioatus. 

poitenda  220,  15.  .3.84,  5. 
potentia  Romunii  260,  to.  257,15. 
pol  111  .31 1,  20. 

praebenda  1.54,35.  458,5.  402,  1.  025, 10. 
638,  20.  612,  35,  6l.i,  10,  67.1,  i»). 
pruebi'ndain  adliiben'  462,  1,  in  pnic- 
iieiidnni  «uH.-ip.Te  261,  1  ;  «,  provenda. 
pniobendarlus  144,  10. 

praceepluni,  pracecptio  oft.  praereptuiii 
^inr)dale  51,  30.  praeeeptiini  Higillatuiii 
.34(1,  30.  praee.'ptiim  Hniiatuin  et  xigil- 
latnni  369,  ;ir>.  prae.eptuin  lieri  pigare 
et  linnare  ;17(>,  15.  20.  per  praeeeptuni 
aeipiircre  0((2,  15.  per  pniOH'ptuni  «e 
defendere  642.  10.  iiuetoritai  praecop- 
tali.s  M7.  30.  92,  35.  93.  an.  225,  1«. 
(289,  35).  3.36.  15.  3.".6,  16.  357,  1. 
3."(8,  X5.  35.  377,  25.  514,  26.  ,'.,57,  j4. 
5,58.  5.  699,  20.  auetoritas  praeeeptiva 
4.".,  35.  eonslitulii.  praeeeptah«  :t.><(l, .vi. 
donatii.  praeceptaÜB  .'>13,  10.  iiuttitutio 
]iraceeptali8  ö.'kS.  1.  praeeeptoria  (prae- 
eeptaria)  lex  32.  35.  82,  2;..  pagina 
pr.ieeeptalis     51,  i.     110,35.      121.1. 

146,20.    l.'lO,  15.    151,5.    I."k3,35.    160,36. 

101,  .36. 164,  .'..30. 168,. 1.5. 172, 35.  173,3f.. 
17."),  1..I,-..  177,1.  178,1.  179,1.  mo.  10. 
181.40.  183,1.  184.10.  18.5,10.  186. so. 
187,25.    188,85.    1S9.3Ü.  190,30.  191.3.-,. 

195,25.  196, 30.   197..1.'..  199,1.  2ftO,io. 

209,2,'-..  210.20.  215.3.-,.  216,  .30.218,30. 

221,30.  -222,20.  •2-J.«,  15.  -2-29,5.  233,25. 

2.34,  30.     235,  30.      236,  .10.      237,  36. 

•239,35.40. 244, 1.  2.".2, 15.  -J.56,  30.  -257,  an. 

259,1.  270,20.  -271,2.5.  -276,35.  277, 30. 

-278, 25.  :i-20, 20.  3-24. 35.  :^51, 15.  354.  »0 

356,5.  15.  357.  31).  381,  15.   390,  30.  js 

396, 5.  46fi,  30.  4(i7. 20.  .".Ol ,  1 .  36.  5->3, 3:.. 

581.  10.  pagina  iiraei-eptabilis  (715.25) 

siriptio  praeceptali>  27,  25.    securita.i 

praece|)talis      376, 25.       praeceptarii 

6(J5,  1.  36. 
praeeinetua  ».  procinetns. 
prae.'iirdialis  nioeror  137,  5. 
praedatio  bnstilis  41.  35. 
]iraeiiiuni  »jt.  praediiim  aratum  .397. 30. 

preheniinentia  (für  praeeiuinentia) 
(717,  40). 

praefeetus  (  =  comes)  (307,  15).  prae- 
feetura  (.306,  20—307,  i).  praefectoria 
civitas  119,  &. 

praelatio  ambitiosa  712,  35. 

praelatns  2o2. 20.  503, 45.  .505, 16. 

praenobilis  x.  nobilis. 

praepositus     137,  »5.     144,  10.      154,  S5. 

208,35.  201,5.  :!0-2. 1.   342, 15.   .300.36. 

398,  s&.  35.    502.  25.    .572,  30.    573.  30. 

.591.35.  592,15.  607,5.  613,3...  649.  lä. 

(601,  30).     707.  10.  25.  30.     pra.'positus 

eapellae     75,  2".     praepositus     curtis 

097,  1. 
praeseire  1»   lieroqnition  714,  *5. 


84ii 


W.irl-    und   Sai-Ii- Rcgisior:    pnioscriptio  —  rofimun. 


prae.ocriptio      quing^entorum      aiincruin 

.718,  1  . 
praesfs  (       coraes)  16,  »o.  'JSi  40. 
prHi-«iil    (=    epi*-opus)     10,  s<i.    15,  so.  | 

IK.  1.  10.     35,  »6.      ;S*.  \s.  so.      42,  S5. 

43,6.10.  <o  44,  ^.  ö;">.io.  66,40.  67,  ssmo. 

70,  ».  71,  30.  72.  -s.   74,  w.  sä.    79,  ».  • 

81,  s».     82,  so.  3».    87,  »0.  30.    100,  34. 

116,sJ.  117,  ss.4i>.  126.  i6.1.S3,jo.  134,so. ; 

l;8.io.  139.3".  142.30.  l,">4,ss.  162, so. 

2i>3,s<>.  2<i'<,3,s.  JlS.so.  221,s.%.  272,4.s. 

275,3.1.  2tt8,i4.  3t  »2,  so.  ;iO!l,5,  318,  si. 

330,  15.  335.  i">.  3.">G,  1.  383,  10.  30.  3*. 

384,  10,  so.  402.  i.   423,  so.    434.  10-1&.  I 

445,  10.     (44.'.,  so),     im,  36.     470.  ab.  | 

475,  14.     476,  34.      477.  1.  5.      492,  5.  | 

<503.  s.-i.  34).   525,  SJ.    .'«1,  6.    532,  S4. 

5;J8,  »o.     5,'>2,  I.     582.  10.  iä.     608.  S4.  | 

611,1.  625,40.  ';664,i5).  69.'>,4".  7i»l,i. 

702,5.     prat'siil    (=    archiepismpus) 

73,  35.  <690,  so),  praoeul  sedis  apostn- 

licae  513,  i5.  (63!»,  10.  643, 50).  pracsul  i 

uuivcrsulis  (—  papa)   .">20.  4.    praesu- 

latus  (-=  i'piscopatusi  77, 4.'>.  pnteKulari 

70,'i,  30.  I 

prsi-üiimptio  öftfr.  pme8um|>ti<i  insultans 

coniiliim  411O.  I.  praesiimptiir  137,  .w. 
pragmuticum  226,  i.  sanctio  pragiiiatica 

(686,  so.  688,  5>. 
praiidiiim  (687,  »5). 
pnitiiin    in    Pfrliiieiic    oft ;    auitserhiM) 

Vniinen:  380,  S5.  30.  484,  ;t5.   505,  I5. 

,'►10,  34.  40.  7l>8,  S4.  .10.  709,  5.    pratuiii 

atTo!v.atum    320,  5.    prata    domnicata 

.540,  .w. 
prvcaria  15.  ss.  108,  1:1.  13it,  ü.  373,  15. 

.IS.').  40.  387,40.  .")88, 10.  .'>96,  so.  621,14. 

094, .TA.  696,  I.SO,  precariae  scriptioncs 

373.1".  513,:«!.  ius  precarium  461,  10. 

\6.">4,  S4/.  lex  preraria  695.  s.).  11".  (i!)7,.'>. 

prtH-.-irii  lioiiiine.>,  89, 35.  329. 1.  514,  to. 

precariare  (precarivare)  14.'?,  so.  14."i,  in. 

148.  30.  151,  14.  516,  I. 
preshytcr  (presipiter,  prespiter)  o/V.  pres- 

liiteri  adveuae   17,4.    prespitiri  iuris 

rcpii  4,  10.  p^e^pite^    iiiiperatdri   tra- 

dilus    479,  I".     presliyteros     forense» 

distringere  602,  .>. 
Primates  117,  |4. 

primatus  liliertatis  ac  It-gis  llo,  s:,.  465, 10. 
priinii'erius  .3,56,  4.  357,  J4. 
primitiae     368,  1.     priraitiae    ministerii 

(pracpositi^  398,  S5.  priiuitiao  pmvec- 

tu-  iregis)  :{8,  15. 
priiuorea  166.  i". 
prini-eps    {—    Kiinig)    121,  s5.    (4.'i4,  )o. 

45.'),  f.).  5.50,  4.    (690,  15).   jirineeps  1« 

SaHüaHen     .340,5.10.    :{41,  1.    342,  1. 

343.  15.     514,  40.    ."»97,  s".    601,  24.  34. 

6(r2,  i.-..    615,5.     617,  s.S.     (686,1-15). 

principe«      i'ii      Peut-iichlatifl      .37,  34. 

:W,  10.  »0. 82,  s5.  122, 35. 124, 10.  (414,  .10. 

447,5.  668,4.  679,3.4.   681,3.4.   682,5). 

principe*  rcgni  (nosiri)  80,  15.  201,  tu. 

231,  so.  .'>23.x4.  .'179, 14.  .580,4.  (6.55,  »5. 

661,  1").  principe   Komaoi    '662,  so). 

prini-ipe*  .Suevioc  (655,  34).    principe« 

«in        '  :,ien    (M     Wiltlhannrfr- 

Itili  :,.  prini-e)Mi  ac  defenimr 

«•»■"-"i.iriiiii    IJ6.5,  14.  679,  t«/.    princi- 


patus  als  Fürstfiitlniiii  in  Siliidalien 
343,  14.  604,  4.  61,'i,  4.  617.  25.  6.M,  1. 
priiiripntus  i/m  Marifiintifl.-i  in  .(«Wien 
123.  4.  )irincipAtus  atque  ditio  </<•« 
l'ufmlfg  ri4t>,  4.  14.  principalus  legis 
iiiiuiasticaf  (iS7.  so"',  jirincipatus  cae- 
lestcs  atijui'  tcrrcni  327,  so.  —  prin- 
cipalis  potestas  ,M9,  4.  priiicipalis  ec- 
dcsia  3iH(.4.princiiinlis  sedca  (opiscopii) 
134,  3b.  468,  so.  .506.  4.  principalis 
locus  1,5,  S.V  principalo  altarc  l."i2, so. 
71.3,  10,  (irincipalia  liona  (182.  40), 
l>rincipales  ourtes  310,  10.  436,  10. 
principalia  ciirtilia  ^670,  30). 

Privilegium  regis,  im|>eratori8  15,  so. 
48.1.  51, so.  118,30.  121,30.34.  291. 1. 
;{33, 3.'>.  334, 1.  (45.5.  :i").  46.5, 14.  (67,3,  so. 
676, 1.  68(1,4.  690,so-:i.s.  717,  40).  Privi- 
legium a)iostoliciini,  iipostnlicac  südi^, 
apostolica  auctoritate  rolioratum.  apo- 
stolii-oruiii.  papiie  171,  ki.  i.j.  275,  35. 
392,30.  432,  :>o.  5 13,  so.  .550,  so.  (639, 10. 
643,  3fl).  privik'gia  aiiostolicae  subli- 
mitatis  et  iniperatoriae  dignitalis52,  34. 
privilegia  et  praecepta  354,  :io.  ;W.5,  34. 
:iS7,  .14.  privilegia  Rcimanonim  ponti- 
iicum  seu  praecepta  reguiii  368,  1. 
privilegia  et  sinodalia  decreta  630.  10. 
Privilegium  episcopi  ö")7,  40.  5.58,  4. 
Privilegium  electiouis  246,  10.  privi- 
legii.-i  iiovis  munire  18, 30. 

proceres  275.  ;i".  432,  30.  69.5, 1.  696,  s5. 
procinctus  (precim-tus)  485, 1.  492,10.  14. 

districtus  i)roi-inctae  (665,  40). 
proclamatio  ad    regem    640,  s4.    649,  4. 

proclamatio  armorum  (46,  30). 

procuratio  falconum  140,  40.  i)rocurator 

ecclcsiae,  monaslerii  202,  so.  (656,  10. 

670,  .14).     procurator     (ab     episcopo) 

electus  135, 14.  procurator  rei  publicae 

95,35.   351,40.  366,  s.S.  .368,14.  632,5. 

703,  10.    procuratorcs    in    spiritalibus 

(673,  34). 
profec-tio:  in  profecti<  mem  cogere3(X),i5.85. 
pmlicredes     371,14.     447,30.    448,1.4. 

(677,  15.  678,  so).  721,  4.  10. 
prole.s    regia    299,  35.    300,  10.    307,  so. 

309,  so.  i>roles  postuma  (654,  5). 
prosapia  <496,  so). 

])roscriptione  publica  condempnari  447,so. 
protectio  regia  s.  iinmunitas. 
|)rovonda  71,  la;  s.  praebenda, 
provincia    27,  35.    30,  so.    78,  10.    98,  5. 

111,  35.     140,  34.     162,  34.     163,  35. 

247,  s5.  35.    260,  1.    280,  S5.    299,  10. 

327,  30.     368,  14.     399,  30.     545,  10. 

.546,  1.  15.  so.  .582.  14.  (686,  5).   69.5,  1. 

pagiis  sive  i>r'ivincia  299,  10. 
publicarii  3.5.5,  1. 
pucros  nutrire  (668,  1). 
pugna  399,  so.  400,  10.  pugna   (=  duel- 

lum)  90,  4.  per  pugiiam    sive    cainpi- 

onem    dctiiiire    323.  :i4.    per    pugnain 

litcs    diffinire    .386,  30.    per    pugnam 

dcrvincerc  376,  so. 
pulli  gallorum  (46(),  4n.  671,  i/. 

puteus  (putteuB,  pudteuij)  370,  1.  6. 
376.  1".  15.  616,  4. 


Quadrage.sima  (182,  34.  460,  40). 

quadraus  novissimus   124,  10. 

ijuadraria  140,  10. 

quarantesiinae  220,  10.  s4. 

quartana  140,  40. 

quartai'ius  433,  1.  (665,  30). 

quatriviuin  (717,  1). 

quercus  282,  4.  (717,  so). 

querela  logalis  394,  la.  querclari  501, 35. 

Radix  montis  .526,  S4. 

raptiim  peragere  400,  15. 

ratio:  causac  rationem  exigere  126,  so. 
iu  ratione  .>;taro  370,  10.  40.  5S5,  5. 

rcbelles  inipei-atoris  447,  so.  rebelles 
(abbatissae)  (Ht2,  30).  lebellare  im- 
perio  447,  30.  rcbellioneni  scdaro  .38,  so. 

recitare    praeceptum     123,  14.     125,  S5. 

134,  30. 
rcclainare,  sc  rcclamarc  ad  imporatorcin 

389,  6.  .594,  s4.  reclamatio  319,  20;  .<. 

proclamati'i. 
rccognoscere  oft  in   Recoijnition.  recog- 

novi  otsubscripsi   112,4.   123,  10,  ('.17/. 

(446,  34);  s.  couscribere,  imtaro,  prae- 

scire,  signaie. 
reconciliationcni   t'acerc    cum    pruximis 

641,  I. 
reotor    coenobii,    ecclcsiae,    moiiasterii, 

sedis     13,  15.     17,  10.     81,  10.     88,  10. 

114,so.s4.  116..34.  1.54,1.161,4.162,4, 

165,30.  209,  ;io.  218,  :io.  220. 20,  273,4. 

280,10.  286,30.  338,1.  343.  r..    394,25. 

402,15.  (454,  .10).    542,4.10.2,'..    556,35. 

557,1.  558,10.  590,10.  607,3.4.  614,35. 

(686,10).  701,4.  712,  24. 

reddibilio  (redibicio,  redivicio)  9'i,  :io. 
341,  24.  .39.5,  10.  401,  10.  7(11,  i".  30. 
703,  10.  707,  14.  710,  35.  redhibitione 
inquictare  .53,  i.  rediliitioneiii  inqui- 
rerc,  requircrc  286, 14.  402, 1.  (.503,40). 
redibitiones  persolvere  373. 34.  513,  S4. 
rcdibitiones  illicitas  exigere,  requircre 
166,  10.  498,  25.  reddibitioncs  vel  illi- 
citas occasiones  inquirere,  re(|uirere 
14,  35.  22,  30.  42,  6.  62,  15.  133,  30. 
224.15.  299,2.=..  309,16.  34.5,5.  .368,20. 
384, 10. 4.52,  so.  (454,  so) .  4.58, 1 5.  5.50,  so. 
616,  so.  632,  10.  701,  30.  redibitiones 
vel  incoDSuetas  occasione.s  requirere 
361,15. 

redditum  exigere  vel  tollere  93,  5. 

refcctio  123,  .'>. 

refectorium  .311,  so. 

refocilare  (679,  35). 

refrigerium   131,  so. 

regalitas  121,  :i5.  333,  ss. 

regere  bcneficium  5.58,  in.  regere  eccle- 
siam  358.  S4.  rcg"re  epiacopium  602,  so. 
regere  iiiansum  356,  20.  607,  4. 

regio  .35,  30.  79,  10.  138,  i."..  165,  35. 
233,  S4.  30.3,  30.  633,  so. 

rcgnuni  Italicum  27, 15.91, 10. 15. 340,4. 10. 

I      343,10.  597,20.  6.32,6.  712,  I4.  rognum 

Romanum    (673.  20).    regnum    Loug- 

I      bardicum    408,  4.    regnum    Orientale 


Wort-    und   Such  -  Ue((i8tcr:   rcKula  —  «crvitiuiii. 


sj; 


(--.  Oülmiirh)  'Ml,  8t..  rct^iiuiii  iiustruiii 
iiiünurrhii'uiii  :iilM,  ib.  ref^niiiii  inva- 
diTc,  iiiviisor  rej^iii  405,  t».  4Üf<,  i. 
proprietas  iuri»  iiustri  iid  n'^xuiii  mm 
piTtinens  'i.>l,  ib.  Iierrdituria  in  rrg- 
nuin  8ucct'>siii  3H,  lu. 

reniilii  ».   Ui-ni'dicti  ofl;  ».  iiorma. 

re(;nli  (OÖO,  lo). 

reliiniiBb  sacrai'  78,  in.    5.'i'J,  Vo.    '<W1,  i. 

Ü41,  5.  049,  30. 
rctriliutiones  aiit  illicitas  uci-a-sionca  rc- 

iHiirere  58,  s». 
rt'ua  iniiie»latis  .v.   inaii'stiis, 

rrx  Fraiu'oruni  et  Laii)(uliarduruni  87,  ir>. 
»4,  ID.  9.'>,  li.  !Mi,  lt.  98,  :ic).  99,  :h.. 
](IÜ,  40.  Ul8,  r.  10.  119,  ao.  rt'x  Koina- 
Diirum  201,  f>.  (24(i,  so.  ti(i7,  3»).  rex 
Teiitcinicoruni  ü;J8,  .10.  ante  praesen- 
tiam  reifis  iiidiciarin  morc,  per  iudi- 
eiuni  dirtinire  380,  :io.  O.'I'J.  ii>.  aul)  regia 
praesentia  se  abalienare  295,  ib.  in 
re({eiii  et  imi.pratoreni  elijjere  403,  1. 
contrii  aninuiin  regia  cogitare  aut 
consiliari  403, 10.  ad  regale  ins  deticien- 
tibus  hereditariis  suecessoribus  de- 
venire  513,  10. 

riago  (=  rivus)  340,  so.  caput  de  rigu 
[für  rivo)  015,  au. 

ripae  i»  Pei-tinen:  220,  ib.  (290,  5). 
830,  so.  3ys,  15.  354,34.  355,1.  375, 1. 
379,5.  393,1.  403, s5.  512.10.  099,S5. 
7(11,  15.  ib.  7Ut,  :io.  714,  m.  ri|)ae  civit. 
Mantuanae  587, 10.  ripa  i'adi  380,  S5. 
ripa  et  alveiis  Tieini  383,30.  ripatieiim 
91,  ib  220,  10.  S5.  329,  b.  10.  331,  so. 
687,  15.  ripaticuin  exigere  218,  1. 
ripaticum  persolvere  388,  30.  ripatus 
220.  10.  sj, 

rocca  (rocha)  353,  15.  540,  so  und  in 
Kigennamen. 

nincns  325,  ifl.  runeata  73,  30. 

rupes  (290,  5).    308,  10.    375,  1.    401,  15. 

403.  ib.  430,  I.  720,  35.  rupinae  308, 10. 

.175,  1.  710,  3(1.  714,  10.  720,  35.   nipis 

sunimitas  508,  i. 

rura  (715,  äS). 

rustice  (=  deutsch)  4.'^4,  1. 

Salibatum  .«.  dies. 

sacerdos  95,  so-;io.  (075,  30).  702,  35. 
703,1.  5 ;  ausserdem  öfter  in  der  Arenga. 

sairamentum  regi  factum  403,  5.  sacra- 
nientuni  de  fidelitate  sacro  imperio 
oliservanda  (717,  :io).  ad  (de)  saera- 
mentum  compellere,  invitare  342.  i. 
345,  15.  GIO,  30.  saeranientuiu  t'acere 
S73,  .15.  513,  25.  saeramento  se  ohli<;are 
540,  25.  inquisitioneni  facere  usiiuc  ad 
sacramentum  010,  0.  sai-ranioutalis 
373,  10.  513,  30.  702,  i  ;  »•.  iuraincntum. 

sasimeu  (038,  25.  043, 5). 

saginae  (sagenae)  24,25.  115,  S5.  102,1. 
103,1.  104,1.30.  172, 3C1.  173, 35.  174,::5. 
175,35.  176, 3.i.  177..ir..  180,15.  181,10. 
183,1.  184,10.  180.20.  188,25.  189,3«. 
190,30.  191,30.  197,30.  215, 3.-;.  234, 30. 
235, 25. 230, 30. 237, 35. 239, 30. 35. 244. 1 . 
256, S5. 257, 20.  271,20.  (059,  i5.001,2o). 
sagioationes   695,  10.   saginare  40,  15. 


sagina  (081,  -lo). 

»aguinuni  707,  ili.  ib. 

«ul  8H,  5.   fi.ni  sali»  '0.55,35).   inxn.i  aulin 

Ol,.',,  sulina  330,  ,1;..  3.'*l,  15.  2..,  39;t,  1. 

{442,  3;..  Vi).  :540,  2"     Otl.t,  10.    015,  1». 

095.  15.     (199,  35.     7t>M,  20.  JA.    ^nlinao 

doiiinicatac    5.U),  j...     >ahiria     .■)!I3,  1. 

salinarin  541,  1. 
«alectA  (saleta,  salicta)  217,  »>.    401,  tu. 

514,35.  ri40,4o.  .".92,,'..  593,26.003,10. 

015,  35.  40. 

salicae  deciinationes  (039,  ft.  043,  15>. 

salire  343,  211-40.  01.5,  26. 

saltn.s  100,35.  101,1.  281,25.40.  712,20. 
saltns  doini.riim  .'!77,  35. 

Salus  in   (irussformrl  294.  10.    (Ü90,  10). 

sanvtio  2(l2,  10.  47.3,  i5.  59K,  10.  tioil,  1. 
sauctio  jiragmutica  (080.  :■•■  iNs,  ,',\. 
sanetii)  iuris  50,  »6. 

aanctuariiini  (061,  ta).  , 

sanguinein  iacere  (600,  i&). 

sarlagines  09.5,  i5.  loci  sartaginum  095, 16.  | 

sartus  mansus  4.S4,  10.  , 

satiiinis  tempus  (005,  35). 

satislaotione.s  excessuuin  vel  iniuriaiiini 
(070,  35). 

saugniarius  (4.54,  10). 

scabinus  (si-abinius)  284,  35.  592,  25. 
595,35.  scapio  115,25.  iudieiuni  scabi- 
norum  (scabinii.nuin)  4ütl,  20.  (000, 1). 

scarewerch  (583,  20). 

scarioncs  342,  1. 

scelo  s.  elo. 

sceptrum :  sceptro  imperiali  sancire 
034,  30.  investitura  per  sceptrum 
(008,  15). 

scherinhoba  (=  mansus  praeronalis)  396,5. 

scirntia:  ex  certa  scientia  (718.  i>. 

scobrus  (182,  10). 

scolaaticae  disoiplinic  (668,  1).  scolastici 
Fuldenses  (007,  45). 

scrinia  imperatoria  (089.  10). 

soriptio,  scriptum  oft.  scripta  voluminum 
299,  1.  aine  s<Tipto  liabcre  510,  35. 
scriptioncs  legales  340,  5.  10.  scripta 
confringore  et  annullare,  scrijitiones 
annullarc  351,35.  373,40.  51.3,  .10. 
scripta  inita  et  vaeua  108,  20.  scrip- 
tioncs irritaa  et  inanea  diiudicare 
602,  1. 

sculdacii)  (sculdatio,  sculdascio,  sculda- 
sius,  sculdnsoius,  sculdaxiiis,  sculdais) 
107,5.  115,25.  146,30.  20.5,10.226,20. 
323,40.  329,10.  :«1,25.  :ii8,so.  .342,  .v 
351.10.  353, 3.'i.  .357,1.  3."iS,  40.  3.59, 40. 
301, 20.  304, 15.  37.5, 15.  383,  .i;..  ;i'<8, 30. 
392,1.402.1.  44.'*,  I.  5 14, 10.  Ml.io.  I 
587,25.  00.5,5.  000,1.  (680. 10).  714,20. 

secretum  :  ad  secretis  noster  344.  5  ;  s.  [ 
consecretalis. 

sedcs  i'>f1er.  scdca  apostolica    s.  aposto- 
licus.    sedes    Koniana,    sancta    sedes ' 
F{oniana,  se<les  s.  Petii  78,  5.  472,  35.  ! 
.VIO.  20.  ri47, 15.  59s,  35.  .599,  .15.  (061, 10. 
080,35.  087, 30).  sede.s  nostra  Ai|ucnsia 
505,  10.  I 


tcdiliu  4Si,  5.  25.  U. 

lediniina  308, 10.  .392,  :5.  401, 10.  7U9,  lu. 

acditio  37,  J6. 

-i-niper  augnstui  (.305, «).  378,  aö.  879, 20. 

127. 35. 429,  III.  7'il,  15.  »onipLT  invictu« 

.599.  I. 

»enutiin  4;t2,  m. 

»onior  ri'gia  Huinrici  11.  M«/» /,/ 247,25. 
(Ott,,  III,  I  1,-,,  ..',.  3,,.  22, 1.5.  2.1,  s4.  27,  t». 
;t8,  5.  42.3.-..  43.15.  47,26.  .59.30.  O0,i. 
02,1.  7.3,3/,.  74.  ju.  88,  2<i.  90.  so. 
104,111.  10.5,1.  12.3,1.  124,16.  12.5,16. 
159,1.  102,2;..  177.3«  178,j;..  INO,  10. 
lMl,3ii.  182,  .Kl.  184.,'..  18.5.;,.  1m9.»5. 
190.2;..  192.26.  193,25.194,2.1.19.5.2,1. 
19«.  2;,.  197,2.'..  198,  1.1.  199,  35.  209.20. 
21.5,  .1,1.  228,5.  229.;,.  234,2.'..  2:1.5,2... 
230. 20.  2.37, 25.  239, 20.  243,  m.  2r.O, ». 
271.1.',.  313,25.  31.5,4.  816,6.  317.26. 
411,  10.  16.  437.  14.  488,  16.  4H4.  3<.. 
487,5.  4S«.  10.  489,10.  492.5.  .520,20 
.570,  15.  582,  10.  «2.5,  1.  720.  25.  30. 
senior  irnperatrici»  Ciinigiindae  1  Hein- 
rich  ll.i  095.  I.  «96,  25. 

senodochium  ».  xenodocliiiini. 

sentontiain  ferre  (07O,  10).  sententia  pub- 
lica convictua  98,  lu. 

Hepta  (  --  doniusi  400.  15. 

sepultiiram  eligere  068,  5.  «upulturac 
locuiii  dicare,  eligere  275,  40.    ."^IS,  ». 

614,  .15. 

serra,  sorra  de  inonte,  serra  montis 
(289,  25).  343,  2«.- 10.    .304,  2...    609.  20. 

615,  10-25. 

servitium  advocali  32,  .10.  (182, 35. 400. 40). 
servitium  .•cclesiasticuni  141,5.  servi- 
tiui.i  cpiscopo  ab  abbate  .l.bitum 
14.40.  servitium  regale  (639. 1.  «43, 21.). 
mansi  regii  >ervitii  SO,  10.  ser>'itium 
regii  ln.ni.ris  91.  20.  über  a  .«ervitio 
ri'gali  (0;i8,  10).  a  aervitio  regis  aeu 
e].iacopiseuadvocatiexcusatn8/690,2o). 
servitium  regi  in  aecundo  «cmper 
anno  deabb;itia  persi.lvendum  (1.38, 10. 
042,  25).  servitia  regi  agcre,  persolvere. 
j.raeparare  205,  10.  l<\'i,  15.  in  servi- 
tium regis  iter  arripere  300.  20.  in 
servitio  regis  venire  331.  10.  servitium 
saeciilare  per>olvere  .5«,  20.  de  servitio 
saeculari  libenire  47,  30.  aer^-itium 
terreniiin  2.s.  30.  debita  senitia  ara- 
troruni  tribus  vicibus  in  anno  '671, 1). 
ser\'itia  ebdomadalia  (671,  1).  serviti- 
um exigere  32.  30.  47,  35.  483, 5. 
(6;J8,  1.5.  642,  3<.).  ad  iniqua  gorvitia 
constringere  483,  5.  servitia  in  Perti- 
nen:  482,  10.  —  serviens  (  —  scrvus) 
23,  35.  servientes  ecdesiae  426,  5-15. 
(541.  10.  (00.5,  10).  9er\-itores  regi  in 
aula  militantes  209,  15.  servitores  ec- 
desiae (6:J8,  20.  642, 40).  9er\-it>.res 
lionorati  abb.  Her>fcldensis  et  Kul- 
densis  049, 40.  —  servitua  iDnata390, 35. 
aervifus  perj.elna  51.3,  35.  servitua 
voluntaria  400,  5.  servitutis  debitnm 
450, 5.  553,  30.  servitutis  requisitio 
(673,  20).  debito  mundanae  servitutis 
absolvere  51,  30.  a  ingo  servitutis 
absolvere  322,  25 ;  s.  itutitia. 


848 


Wort   und   Sach  -  Kogister :   servus  —  teBtii 


...„,,.  „ft_  servoruiii,  sorvieiitiuiii    non- ,  sUtus  dioceseos -208.  »o.  Status  monasterii :  superinpositam  fncero  S77,  30. 

-  i'iä.  i.  4-Ö,  ;..  »ervorum  inaiisi  |      267,  S5.  540,  m.  G.'iO,  5.  suppellectilis  (supcUoclilis)   4,  u>.  93,  Ui 

niuiisi  serviles  ti'.lü,  6.    se  Deo    gtatulum    imperatoris    458,1.     vß^O,  ft). 
utTi-rre   137,  i.  se  proprium        statuta  priiecepti  rejfalis  <J(i.  1.  statuta 
•.•radtr«  .'iSl.a.  8<'rvi>8  ven-        cauuuuiii  47.'>,  ;>;  ä.  iubtitutiim. 
den 
quill 

di>nur\'  li)lt 
filii>>  vel  filis: 
513,  3u. 
sextariiiui  (665,  S6  . 

»ipilluni  iniporiiile  .!7S,  1.  sipllum  reptr- 
cus-um  .V.Mi.  jo.  502, 1.  sigilluin  iiostnie 


<orvum    pcounia   con-    ^^^  ^j^,  ^,,,     ^  peoarius. 

dt-rvos  in  pMpnum  ] 


1    servi  vel  aiirillae,    -p.i  |  »tipendiun.  cano.nooruni    00  .w.    31,  so.        dale  deorot 

i»;  li.-eris  couiu.io  tn.dunt  1      \\\  ^'-  ]*'■  ■-">■   ':!"•  "'•  J^l-  ^'•^-  ^  ^'°-  1      .-eptum  51, 

3.>ti, so.  4ti2. ;>.  4Si.6.    488. 10.   4h0, 10.  [ 


330.  16.  5ti7,  30.  507.  so.  {8(58,  1»). 
susum  (ilal.  sü)  412,  sn. 
sutoros  (070.  30). 

synodus  (sinodus)  170, 30 — 171,3a.  sino- 
Totuui  030,  10.  siniidale  prae- 
30. 


coguitioui>  et  iiuperii  721.  1;.;  *'. 
aiiutus,  bulla,  sig^uuni.  muudiburdii 
tutaiuino  si^llare  247.  10. 

Mffnuin  (  sigillum)  ,50,30.65, 3*.<602,  I6). 
<ijfiii«  sanctjie  frui-is  8ul>scribere 
2il5.  »0.  >igniiriiiu  notitia  131,  i.'i. 
signiiiii  manu  jiropria  facere  \504,  i). 
si)rna<'uluni  priipriue  mnnus  .547,  10. 
>igii»n'  iniprcssione  sigilli  öfter,  »ig- 
nare,  sulder  siguaro  alMii  (=  sigrU- 
lare)  in  Corroboralion  265.  so.  26.'^,  30. 
269,  so.  510,  10.  manu  pmiiria  siguare, 
>nbtcr  sigTiarc  in  Corrofioral Ion  254, 10. 
375,  s».  44t  I,  so.  4(50,  sa. 

ailens  apparerc  309, 40. 

silex  .343,  30.  615,  so. 

siligo  (182,  35.  460.  io>. 

Silva   oft.   silvae   jr.gale.s    388,  s.^.    silva 
in  via  et  inculta  et  ob  hoi-  regiae  pro-  1 
prietati    deputatii    .'>07.  30.    Silvas    et  ; 
silvula>  fure-^tare  412,  30.  silvae  exstir-  ; 
palae  vel    adliuc    ex>tirpandae   (stir- ! 
paiidael  254. 3<i.  Oti."),!,-..  269, s.i.  .519,8. 
silvanim  pmventus    (666.  10,.    silvati- 
c-uiii   161,  I.  284.  SD.  So.  silvatica  utili- 
tju-     212,15.    213,10.    214,  :,.    21.'.,  I. 
silvatieac  firae  488,  35.  silvatici  porri 
10,  30.  626,  10.  silvosi    moutes   40,  lo. 

simoniaea  he^e-'-i^  472,  10.  712,80.  simo- 
niai'c  ordinain  (683,  1). 

siu<>du.s  ».  synodus. 

»isma  (fOr  seliisina)  89,  SO. 

societas :  societatis  honestae  more  vitam 
agerc  (656,  tb). 

(lolidus    58,  35.    325,  10.    .389,  1.   399,  30. 
40«».  1.-.-Ä5.  434,  10.  (673,  m).  719,  so. 

.soliuiii  regni  319,  10.  :i39,  35. 

Kollariuni     (solarium)      .373,  a.    512,  40. 
584,5. 

sidatiu  negotiatoria  80,  1. 

»ororicida  332,  s5-35.  303,  1. 

»oni  157,  I.  «07,  1.  708,  30.  709,  5.    sors 
tniirti»    103,  s5.    sor«    vitc    perhcnnis 
117,  10. 
■IHM-imina  diver>a  .'^1,  15. 
P'r  i'Kuiii  stagnum  285,  1. 
.  hIu»  locus  (305,  u>). 


Stipendium  iiioiiacliorum,  sanctimo- 
nialium  22,  :i5.  122,  a.  1,'>8,  ft.  2.M),  S6. 
3:{4,  5.  (4.V>.  1:.).  000,  .10.  007,  so. 
(6.')9,  w).    stipendia  pauperum  224,  so. 


Tabellio    (tabclio,      thabellio)     332,  so. 
(717,  35).  tliabclioncs  publioos   crearo 

(717.  30). 
tabernae  30,  30. 


stipeudialis    (canonii'urum)    vestitura 

et    victus    47(1,  rt.    stipendiarium    et  i  talentum  auri   112,1.(690,35). 

annona  212.  a.  213,  1.  214,  :io.  stipen-  '  taxatio  205,  10. 


diariuni  faniulioiiim  213,  .v>.  se  stipen- 
diarium faeere  1.37,  1. 

stipiilatioiiis  nomine  pena  371,  sa. 

stiriiare  273.  1«;  t.  silva. 

strata  220,  sa.  373,  s.%.  513,  5.  609,  sa. 
(664,  S5.  717,  1).  strata  imperialis 
218,  S5.  strata  publica  268,  so;  s.  hoh- 
straza.  stratella  226,  10. 

I  stratieho  602,  i:,. 
!  strieturac  034,  30. 


sturnum  (600,  \b). 

subdiaconus  356.  10. 

snadela  s.  favor. 

subadvocatus  (400,  35);  «.  postadvocatus. 

subintroeuntes  personae  32,  sa. 

subscribere  »ii  Curroliorni Ion  307.  sa. 
.■)09,  s.i.  580. 10 ;  III  Hemgnilion  s.  recog- 
noscere.  subscriptio  propriae  manus, 
manus  nostrae,  mea  207,  :io.  205,  31). 
301,1.  412,35.  4.59,  so.  462, 10.  .508,5. 
549,  la.  eonsensus  (conventus)  et  sub- 
scriptio canoniciirum  (069,  sa.  30). 

subnotare,  siibtcr  uotare,  subtus  adno- 
tare  in  Corrnl/oration  26,  25.  48,  1. 
4(X),  sa.  subnotatio  manus  propriae 
(677,  15.  678,  so). 


71. 


iria,     -talarca,     ^lellB^eil, 

'.illerea)    .168,  i".    37.%,  1. 

401,40.  403,».  710,30. 

■     15. 


olstto  nsviam  142,  ». 


substantia   (=   Besitz)     91, 

364,  30.     531,  1.     (666,  5).    substantia 

terrena  523,  so.  (661,  1). 
subterbullare    416,  1.     468,  3a.    470,  30. 

474,  15.  490,  sa.  .'>06,  10.  (674,  10). 
subterminare  (664,  so). 
Bubiirbanum    520,  i".     544,  .10.    .545,  10. 

Buburbanus  20'!,  sa.  suburbium  18,  so. 

111,30. 118,30. 1. -.4, 35.  393,5.433, 10.15. 

474,.',.  50,5.  ;i5.  .508.  .w.  621,5.  (637,45. 

042.  1.  677,  5.  678,  5). 
sueeessio    hereditaria    :i8,  10.    successio 

legis  hereditariae  (6.54,  10).  successor 

oft.  suceestrix  143,  30. 
sue.s  6:i3,  1 ;  «.  porcus. 
suffraganeus  77,  40. 

BufTragium  87,  sa.  1.37, 1.  280,  16.  542, 5.  la. 
miiiimitas    (=    (Jii>ffl)    200,  sa.    3.34,  10. 

507,  40.  Mimmita.s  fluvii    40,  10.    suin- 

mitas  valtis    40,  a.    suininitas    rogalis 

11.5,  s.a. 
Humniittentcs     (sumitlantes)      personae 

.371,  1:..  58.5,  sa. 
»undriuin  708,  xo.  »5.   sundrium   domni- 
>      catum  708,  tb.  709,  1. 


tccta  cocicsiae  rcparart"  .502,  :io. 

tegulariola  88,  1. 

teloneum  .s.  tlielonoum. 

templum  104,  10. 

tenimcntum  (715,  35.  716,  S5). 

tenor  jiraecepti  2,  i.  126,  S5.  tenorcom- 
mutationis  480.  40.  48S,  a.  489,  ft. 

terminus  oft.  terminus  (=  dies)  311, so; 
(-=  Weichbild)  3S4,  lO.  terniiiii  et 
mareliae  .334.  a.  termini  finales  009, 1. 
termini  eeclesiae  (414.  30).  tennini 
episcopii  .iOOiÄ.  300,  a.  terminus  miiii- 
sterii  205.  10.  termini  plebis  710,  sa. 
termini  silvae  oft.  termini  re^ni  18,3a. 
termini  villae  402.  sn,  terminum  su- 
mere  "532.  30.  terminis  distinguere 
284,  40.  terminis  claudi,  iucbidi  ,508, 1. 
.582,  i.'>.  terminatio  dotalis  205,  15. 
ambitus  et  terminatimies,  ambitus 
terminatioiiis  448,  35.  440.  la.  termi- 
nare  (004,  s5).  legaliter  terminaro 
(289,  40).  finibus.  limitibus  terminari 
273,  1.  483,  30;  «,  suliterniinare. 

terra  oft.  terra  arabilis  1 17,  3a.  584.  so-35. 
,58.5,1.  714,5.  terra  harenosa  128,  3fl. 
terra  eensiialis  140,  sa.  202,  30.  torni 
domniuata,  indominieata  157,  5. 
433,  1.  Sil.  434,  a.  sa.  435.  0.  708.  s5. 
5.     360,  35.  '  territorium  oft;    in  Peiiinen:    10,5,1.5. 


315, 10.  324, 35.  438, 20. 544, 35.  545,  i-i5. 
,597,  1.  621,  15.  (717,  10).  eum  terri- 
toribus  .596,  35.  ki.  territorium  cultiim 
et  ineiiltiim  80.  sft.  tcrritoria  inelita 
340,  so.  territorium  eivitatis  ,501,i.  (35). 
territorium  seii  liuri;wardium  civitatis 
78.  15.  territoria  inontana  et  maritima 
■544,  .30. 
testamentum  (  ^  KUnifinurkunite)  41,  15. 
tcstamentum  regale  148.  aa,  149,  so. 
testamentum  (  =  Priralurhumh)  90, 1. 

631,  10.  carta  testamcnti  0(1.  i.pagina 

testamenti  359,  30.  testamentum  pni'- 

tionia  (09O,  20).  testamentum  1  ^  letzter 

WitU)  (0(58,  5.  10).  ex  testamento  sub- 

cedere   (717,  s5).    testamentum   vetus 

ac  novuiii  376,  35. 
le.stimoniuiii     150.  10.     207,  3a.    295.  sa. 

,540,  15.   testiinonii  aucloritas  (490,  la). 

carta   in  tcatimnnium  scripta    100,  10. 

testiinoniiim   principiiiii  (6H2,  .'>). 
testis  (46,  3,a).  42«,  10.  la.  470, 1.  603,  .10. 

(594, 1.  695.  sa.  606, 5.  607. 10. 30.  702, 1. 

tcstes  per  anrem  tracti  003,35.  607, 30. 

tcstes  iugonui  («00,  3.i).  testes  proba- 

bilcs  649,  sa. 


Wort-    iiiiil    Siii 


KrirlsliT  :    liMiti«»'ii —  /.iiiiilwcdoii. 


«10 


teuti''ca  «lingun  17,5.  IcutDiiioe  l.Sii,  la. 
tc'xtus    (tcstus)     capitiili    ;W2,  sft.  textii» 

ciii'tnruin,  oiirtuliinim  9(5,  86.  408.  lo. 
Ilicliinemii  (tliclonium.  It'li)ncum,    tolo- 

niuii).tlioloiieiim.t<iloni'Uiii,tolloDeiiiii. 

tinolctiiu)  10,30. 18,1..').  ;!0,3f>.  58,3".  lo. 

00,  6.     02,  in.     80,  1.     89.  si.     i»l.  s«.. 

107.1.   I.U.3;..  i;Jä,r..  16.  l-JO,io.  111,1. 

105,  :i;..     107.  5.    <108,  6).    •_>:>(>,  m.  sb. 

•J2"J.  1:..  80.  224,  ii).  247,  :i6.  2.M.  an.  «5. 

329,  6.  10.     ;{31,  so.     3.J5,  1.     30H,  10. 

384.  so.  s5.     390,34.    ;1Ö4,  16.    401.36. 

411.  so.  434.15.  435,10.  441,  so.  442, 10. 

450.3;..  (49^),i.^.  ,">((0,  .V  ,")0Ü,  3.V  627, 30. 

528,  sr..  ,530,  ir..  587.  m.  (I.!4, 30.  (008, :,). 

701.  ir>.     7l)4.  1.     707,  i:..  s...     710,  .is. 

tlieloucuin  si;u(ot)vPctiRiillll.  S5.  98, 4o. 

100.  I.  620,6.  tlieloMi-um  n\oicati,  de 

merentilius  527.  30.  7lll.  10.  tlicluiioum 

navigü.  de  niivilms,  de  stutiono  navi- 
]  um.  iüi,  sr^    li».  6.    I^s5.    _^,  30. 

ciuaiii  iiavigantiiim  2;»^.  i.'>.  theloneuui 
exigorc,  pxtiirqui'ii',  tollere  40, 16.  «0. 
119.5.  141,.'..  142.  S5.  100.10.  218,1. 
220,  so.  232.15.  337,:..  338.36.  368,  so. 
(454,  10).  515,  1.  70<i.  6.  theloneo  con- 
stringcre  431.  20.  tliclnneorum  exac- 
tione.i  41.  sa.  42.  5.  tclonaticum  i>er- 
solvere  388.  30;  1.  vectigal. 

thcsaiirizare  26,  so. 

titulii.'^  ei'clcsiae,  plebis  220,  5.  558,  5. 
tiluliis  scriptionis  329,  1.  596,  so.  per 
tituliim  adiiuireiv  331.  ir..  per  titulum 
advenire  331.  15.  per  titulum  conces- 
sionis  possidere  331,  so. 

tonitus  540,  35. 

tonsoratus  <078,  5>. 

torones  340,  30  ;  s.  turris. 

tortorium  124.  10. 

traines  299,  35.  483,  30.  551,  .w.  629,  so. 

(ransfretarc  280,  S5. 

traiisituni  faccre  ad  mouasterium  ex  alio 
monasterio  337.  1.  338,  3U.  700,  1. 

tril.unal  animac  314,so.  438, 10.  tribunal 
divini  iudicis  446,  30. 

triliutuin  115.  s5.  202.  30.  (455,  10.  la). 
cum  pleuitudine  numeri  et  triliuti  ser- 
virf  247,  30.  triljuta  exigere,  tollere 
22,  S5.  46, 10. 15.  142,  Sä.  345.  i.  368,  so. 
616.  so.  tributarii  4, 1.  115,  S5.  tribu- 
tarium  ius  334.  5.  mansi  tributarii 
.541,  1. 

triticuiii  (182,  35.  460, 40>.  farina  triticea 
(690,  30).  trituratua  (182,  w). 

tniitae  C=  Forellen)  325,  15. 

truncatio  manuum  (46,  .in>. 

tuitio  s.  defensio,  immunitas. 

turris  354,  .ift.  379,  5.  590,  5.  15. 

tutamen  .v.  immunitas. 

tutelae  rogiae  loca  sancta  ,52,  15.  oastel- 
lun>  ad  salutom  et  tutelam  concedere 
30(5,  15.  tutare  (artirischj  368,  10.  tu- 
tores  viduis  et  orfanis  dare  386,  35; 
s.  immunitas. 

Kai^enirkuDdt'ii  III. 


tYraiiniili'iii  oxircrru  121,  3".  tyniiiiinii 
inva.iio  41.  20. 

Ufe  (=.  nuf)  291,  35. 

ultrumontanus  •'>45,  so. 

uiii'ia  .171,  S6.  400,  16. 

«rbs  ,544,  36.  MO,  1.  1.'..  so.  034.  30.  urbc» 
regales  6(1,  10.  urbes  in  Ihiilschlnntl : 
Argontoraluiii  .38,  15-S6.  Constantia 
14(1,  so.  Kbcndia  0,33, 6.  Eloslcvo  53, 6. 
Hiidenenboim  302.1.  Lcndium  117,16. 
Magoiiria  .'133,  s<i.  Mcrsiburg  79,  in. 
(url)a  antii|ua)  288,  30.  Pataviensis 
251,  so.  Hatispouu  8.  i.29,ss.  .30,1.3*. 
31.  so.  36.  32.  3.'..  33,  10.  180,  S6. 
230,  S5.  .Salzburg  73,  35.  Spina  02,  1. 
Wircel.urg  42,  10.  43,  35.  VVormatia 
1.54,  35.  urtii",  In  piovincia  Nizizi  (In) 
111,35.  iirl.es  in  Hallen:  Bonnfrana 
340,  so.  ISrixia  391,  so.  Cumaiia  428,  so. 
Luca  360,  30.  Papion»is,  Tii-ineiisis 
(289,  10).  3.56,  16.  370,  5.  699.  15.  Pla- 
fcntina  87,  S5.  Roma  ((5M7,  I6>.  L'rbs 
vetus  545,  lo.  Voroneusis  ,584,  6.  urbes 
vol  raslella  coiistituere  (414,  30). 

urna  (182,  w.  400,  w). 

ursus    101.  5.     138,  15.    ursus    aut    ursa 

469,  s5. 
usus  bencticiarius   62,5,  5.    usus    fruclu- 

arius  7,5.  07.35.  73,35.  111,  10.  117,30. 

(078,  10).  usus   hereditarius   (677.  15). 
Uterus:  filius  vivus  in  utero  332,  id. 
uxoratus  (666,  b). 

Vadimonium  400,  so. 

vadum  40,  5.    343,  25.    469,  15.    563,  35. 

01,5.  15. 
vas  (661.  so). 
vassus  domni  imperatoris    591,  30.   vas- 

sallus     (vasallus,     fassallus)     366,  10. 

445,  15.  (6.55.  10.  656,  25.  718,  10). 
vastatio  .Sclavorura  303,  30. 
vectigal  ,58,  10.    theloneum  seu  veetigal 

s.tlicloneum.  vectigalia  exigere  218,1. 

vcetigalium  exactio  225,  10. 
velatio  aucillarum  295,  30. 
venatio,  venari   oft.   venatio    quae   sub 

banno  ad  forestum   deputatur   10,  30. 

020,  10.  veiiationcs  fore.-^talcs   137,  15. 

alisque  venationibu.s    095,  10.    venati- 

r.nem  exercere  282, 10.  629, 30.  venatu 

con(Hurere  40,  15.  vcnator  377,  35. 
venditio  et  negociatio  140,  10. 
ventilare  mercimonia  99,  35. 
verbo  regio  interdicero,  iubere,  praeci- 

pere   32.  26.    r>8,  15.    65,  30.    72,  i.  10. 

verbi  rcgii  auetoritate  interdiccre80,5. 
Vertex  s.  montes.  Vertex  contemplationis 

506.  1. 
vemicula  540,  so. 
verveces  41,  10. 
vestes  (661,  20).  vestitus.    vestitura    ca- 

nonieorum,    servientium  (dei)  130,  5. 

313,  35.    437,  20.    470,  85.    —    mansa 

vestita  433,  30. 


vottitura  095.  m.  090,  1.  vcstiluni  |i,.i..- 
■tatJH  143,  so.  in  vettituru  aniperc, 
haliire.  powiderc,  tener«  98, 10.  143,  so. 
145,36.  634.  :6;  «.  invcttire. 

via  oft.  via  antiqua  .341.  1. 10.  via  publica 
364,  »5.  4H3,  3".  (529,  j<i.  viae  n-ifiif 
80,  8«. 

vicnriiiii  30,  9A.  41,  4S.  58,  u.  !J20,  «0. 
vicaritis  ».  Pvtri  480,  10.  488.  ft.  480.  6. 
544,  so.  545,  .VI.  .540,  I. 

vii-ecomc-M  oft  in  Italien  ;  in  IltMlafhIntiil 
10,  s<i.  ,12,  25.  11.5,  26.  121.  .V  251.  sr,. 
260,:..  (.502,  io>.  011,  j...  020.  1.  voe- 
oomitatiin  in   Ilnlirn   139,  so. 

vicedominuB  (vicodomniis)  00,  i.  03,  1. 
.357.  .16. 

viiMi»    oft.     Einzelne    vici    in     Onitach- 

liiml:    Fridinga     07,  .lO.     Moinungun 

170,16;    IM     Italien:     Vicu.^     Aib-rii 

I      388,  1.  Viiiu»  AlbiU)  (086,  14).  Anseriw 

'      sola      '»40,  25.     Copada,     Fomiigoja, 

j      Saneto     Georgio    (328,  lo).    Mancilio 

I      380,  36.  vicus  OttoDis  88. 10.  Pliitanus 

220,s.'>.  vifora(328,  10).  viculus, vicolus 

1 .52, 30.  1.5.1. 36.  544, 30.  545, 10.  54(i.  1 .  is. 

vigiliae  et  «ustndiac  i'ivitütiH  140.  35. 
villa    oft.   villa    regia    202,  15.    27.3,  so. 

287,  s.-..     (541,  2:..  35      644,1.     645,1. 

villula  (679,  S5).  villani  713.  5. 
villicus  (46,  10).  357,5.  368, 40.  (673,  g&>. 
vindicta  10,  35.  80.  so.  279,  86.  641,  &. 
vinea,   vinetum  oft.  vineae  domnicatae, 

indomni<-atac   85.  t.    4.33,  in.    4.34,  s:.. 

690,  so.   708,  25.  709,  5.  pictura  vineae 

432, 45.     434,  10.    redditus    vinearum 

(492,  so),     vineam      plantare     87,  40. 

590,  so.  vineas  incidere  4t)l ,  20. 
vinum  (168, 15.  182, 10).  433, 10.  (460, 40. 

496,  15.  (557,  15.  681,  10). 
viridiarium  336,  30.  699,  30. 
vita  coramunia  et  rcgularis  710,  S5. 
vivarium  88,  i.  269,  s5.  288,  30. 

vulgariter,  vulgo  öfter,  vulgare  noroen 
537,  so. 


Wadia  80, 1. 

waldus  .341,  5-15.   walda  ;180.  25.  30. 

wercgcldum  (werigeldum)  041.1.649,25. 

wiltbannus  (414.  S5.  36.  608.  5\ 

witevendin  605, 15. 

wrtha  (307,  10). 


Xenodochium  isenodocliium)  220,  so. 
373,  so.  .391.30.  61.3.5.  032.1.  701,  s«. 
xeuodochia  publica  032.  15. 


Zi,  zo  (=  zu)  144.  10.  467,  20. 
zidalwedon     (zidalweidae,    cidalweidao) 
4,  1.  35.  35.  16.3,  1.  582,  so.  696,  »5;  ». 

apuiii  pascua. 

107 


Letzte  Nachträge. 

Ii.  174.  Ausser  den  Bamberger  11  rUndnngsurkundeu  ist  auch  das  Siinodfdprolokoll  D.  Itii 
ßir  den  Cotiiejct  beiiul:t.  —  I).  327.  Für  die  Bejahung  der  S.  413,  si  aufgeworfnieii  Frage, 
itli  twch  eine  verlorene  L'rkunde  lleiiiric/is  für  Fulda  anzunehmen  ist,  die  Eberhard  mrgelegen 
hätte,  li'i'sst  sich  geltend  mac/ien ,  dass  in  seiner  Umarbeitung  des  D.  327  die  Wendung  noiiiinis 
nostri  seripto  caractere  |ircccj)iiiuis  iiisigiiiri  begegnet  fS.  414,  3^J,  die  fast  ivörtlich  übereinstimmend 
in  den  DD.  336.  337  wiederkehrt  und  also  einer  verlorenen  Urkunde  aus  der  Zell  dieser  beiden 
DD.  entnommen  sein  wird.  —  D.  387.  Frst  bei  der  Bearbeittmg  iler  Diplome  Konrads  II. 
haben  wir  entdeckt,  dass  mit  den  Urkunden  für  Florennes  aueh  das  DK.  II.  Stumpf  Reg.  2050 
für  Cateau  Cambre'sis  zusammenhängt  und  für  ihre  Kritik  nicht  ohne  Belang  ist.  Wir  werden 
darauf  bei  der  Edition  jene^  DK.  II.  zurückzukommen  haben.  —  DA.  9.  Unsere  Annahme,  dass 
das  DA.  9  In  der  Hauptsache  echt  sei ,  findet  eine  ivillkommene  Bestätigung  durch  die  Beob- 
achtung, dass  es  im  Jahre  1026  bei  der  Ausstellung  des  Originaldiploms  Stumpf  lieg.  1913  für 
das  Dionf/siuskloster  in  Mailand  als  Dictalrorlage  gedient  hat  und  also  damals  der  Kanzlei 
Konrads  eingereicht  sein  muss.  Xach  jenem  Originaldijilom  ist  S.  712,2  fulti  in  fiiltis  cm 
emendieren. 


851 


TAFEL 

lichiifK  Vi'i'i'li'icIiiiiiK'  •I<'r  N'iiiiiiiiiTii  ilor  vom  Sliini|il  in  dfii  l<cii-|iiiknii/.lorii  hiiiiiiiiI  Niivlitrlliriii  vvr/.<-i<'liiu-ti'ii 
KiiiscriirkiiMili'ii  mit  dm  Niiiiiiin'rii  der  liii-r  iiiil';;i'iii>iiiiii<'iii'ii  IH]>lonic.  —  Dvr  Strich  in  4I1T  zufitoii  ('uliiiiiiiit 
liuMiig't,  diiHM  diiH  villi  Stiini|if  iiiil|;«7.iililti<  Stück  liier  iiiiii(;ohcIiIi»moii  int;  tliiri-li  itp. —  ilviitvii  wir  an,  da««  e* 
mIcIi  ilnlici  um  ciiio  Kiilsrlimiij  Jiiii);i-rt'ii  DntiiinH  liniidcit.  Den  Niimini<ni  der  in  den  Nnclitrllfri-ii  nliKcdnirkton 
Diplome  ist  fin  Stern,  deiijoni);eii,  zu  welolinn  in  ilon  Niirlilrili^un  und  lt<'rieliti);uii);i<ii  «iilititfiTi-  Kr|;iiii7.uti(.''en 
(z.T.   Hill'  (iruiid    neu   ;;eriiii(leiM'r    I 'elii'rliet'iTiin;,'f  iil    (,'eliuti'U   werdi'iti   ■•iiid   z»fi    Stiriie    \  oraii;;!  ••tillt. 


s^ 

-j 

od 

ai 

c^ 

cJ 

's. 

§ 

1 

IUI.  II. 

-y. 

IUI.  11. 

1 

im  II 

1 

DU.  II. 

B 
■PI 

hll  II. 

g  ! 

1*11  II. 

i:)()7 

1 

l:il!l 

<'  11 

l.i.sü 

^1  ( 

1  i.;<i 

IJo 

1  ITJ 

1  1  > 

1  >i  1 

1 92 

1308 

'.' 

i:i.>0 

42 

13110 

M 

1431 

512 

1473 

160 

1515 

193 

~ 

iao9 

4 

1  :!.">! 

4;; 

1390» 

»2 

1432 

113 

1474 

158 

1516 

105 

1310 

5>' 

1 3r>'2 

4  1 

1390'' 

510 

1433 

IJI 

1475 

148 

1517 

MIR 

1310" 

5» 

i:i53 

45 

1391 

83'' 

1434 

123 

1476 

1.57 

1518 

197 

1311 

6 

13J3» 

— 

1392 

s ; !  ■'* 

1435 

122 

1477 

1.55 

1519 

198 

1312 

3 

1354 

46 

1393 

84 

1 436 

125 

1478 

149 

1520 

516 

1313 

7 

1355 

— 

1394 

86 

1437 

124 

1479 

150 

1521 

199 

1314 

**8 

1356 

— 

1395 

87 

1438 

1  -.'6 

1480 

154 

1522 

210 

131.") 

9 

1357 

47 

1396 

,ss 

14311 

127 

1481 

156 

1523 

85 

1316 

Kl 

i:i.-.s 

48 

1397 

S!) 

1440 

**128 

14.>i2 

161 

1524 

207 

1317 

II 

1359 

49 

1,398 

112 

1441 

129 

1483 

147 

1525 

•jo« 

1318 

I2 

1360 

50 

1399 

111 

1442 

130 

14S4 

515 

— 

201» 

1319 

13 

1361 

51 

14U0 

93 

1443 

13! 

1485 

171 

1. ■.■.••; 

sp.  - 

1320 

I.j 

i:!62 

.'»2 

1401 

94 

1444 

513 

1486 

172 

I5:i7 

211 

1321 

14 

I3n3 

54 

1402 

11.') 

1445 

132 

14N7 

173 

1 528 

212 

1322 

16 

1364 

55 

1403 

sp,  — 

1446 

133 

1488 

175 

1 529 

213 

1323 

17 

1365 

56 

1404 

96 

1447 

134 

1489 

»*174 

1 530 

214 

1324 

18 

1366 

53 

1405 

H7 

1448 

135 

14S9» 

174» 

1531 

215 

1325 

1» 

1367 

**69') 

1406 

98 

1449 

136 

1490 

176 

1,532 

216 

1326 

20 

1368 

58» 

1407 

99 

14.50 

1.(7 

1491 

178 

1533 

217 

1327 

21 

1368» 

58'- 

1408 

— 

1451 

138 

1492 

177 

1534 

218 

1328 

22 

1369 

59 

1409 

101 

1452 

139 

1493 

180 

1.535 

219 

1329 

23 

1370 

60 

1410 

100 

1453 

1411 

1494 

179 

1 536 

220 

1330 

194 

1371 

61 

1411 

102 

1454 

141 

1495 

181 

1537 

233 

1331 

26 

— 

62 

1412 

511 

1455 

142 

1496 

182 

1538 

221 

13.32 

27 

1372 

63 

1413 

l(i:i 

— 

14:t 

1  497 

183 

1539 

222 

1333 

24 

1373 

64 

1414 

1(14 

1456 

514 

1498 

184 

1.540 

223 

1334 

25 

1374 

65 

141.^ 

105 

1457 

165 

1499 

204» 

1.541 

224 

1.33.') 

29 

1375 

66 

HIG 

106 

145S 

164 

1 500 

204'' 

1542 

225 

1336 

28 

1376 

67 

1417 

107 

1 4511 

163 

1501 

203 

1543 

226 

1337 

30 

1377 

sp.  — 

1418 

108 

1460 

167 

1.502 

200 

1544 

227 

1338 

31 

1378 

68 

1  119 

109 

1461 

162 

1503 

202 

1545 

228 

1339 

32 

1379 

7i> 

1  IL'd 

110 

1462 

166 

1504 

201 

1,546 

231 

1340 

33 

1.380 

71 

1 42 1 

111 

1463 

168 

1503 

185 

1547 

232 

1341 

34 

1381 

72 

1422 

lll' 

1464 

1  611 

15116 

205 

1.548 

229 

1342 

35 

1382 

73 

1423 

114 

1465 

170 

1 507 

206 

1549 

•JHO 

1343 

36 

1383 

74 

14J4 

115 

1466 

1.52 

1508 

186 

1550 

234 

13-14 

37 

1384 

75 

1 42:> 

116 

1467 

159 

1509 

188 

1551 

235 

1345 

38 

1385 

76 

1426 

^ 

1468 

144 

1510 

187 

1552 

236 

1346 

39» 

1386 

77 

1427 

117 

14611 

151 

1511 

189 

1553 

237 

1347 

39'' 

1387 

78 

1428 

118 

1470 

1  5:! 

1512 

190 

1554 

242 

1348 

40 

1388 

79 

1429 

119 

1471 

1411 

1513 

1111 

1554» 

243 

'I  Diese  Vrkinide  tritt  an  Stelle  des  D.  57,  das  zu  streiihou  ist.  »l-I    'lif  kleincfii  Xachträge. 


852 


i>ii  II. 


I5&& 
[1556 

l'.".T 

ir>üo 

1562 
1563 
1364 
1565 
15f.6 
1567 
15<;S 
1569 
1570 
1571 
1572 
1573 
1574 
1575 
1576 
1577 
1578 
1579 
1580 
1581 

1582 

1582» 


244 

1604  ' 

•-•4:. 

1605 

•jn; 

1605» 

•J47 

leoft 

•-'."•i' 

1607 

251 

I60S 

St.  155  4' 

UUIS» 

•.MS 

1609 

24y 

1 609" 

•J.Mt 

1610 

2:l'.t 

1611 

240 

1612 

241 

1613 

51S 

1614 

253 

1615 

— 

1616 

•_•:..■> 

1617 

254 

1618 

1583 

1584 

1585 

158G 

1587 

1588 

1589 

1590 

1591 

1592 

1592» 

1593 

1594 

1595 

1596 

1597 

1598 

1599 

16<^MJ 

1601 

1602 

1603 


2561' 

•J.".6^ 

257 

2.>^ 

259 

262 

261 

263 

265» 

265'' 

264 

266 

267 

26S 

269 

271 

272 

273 

270 

277 

274 

275 

276 

278 

279 

280 

519 

281 

283 

284 

2**6 


287 


1619 
1620 
1621 
1 622 
1 622» 
1623 
1624 
1625 


1026 
1627 
1628 
1629 
16,'iO 
1631 
1632 
1633 

1634 
1635 
1636 
K,37 
1638 
1639 
1640 
1 64 1 
1642 
1643 
1644 

n.t.'i 

1646 
1646' 


1>1I.  11. 


290 
••285 

••2«)0<- 
293 
294 
292 
291 
296" 
296>' 
295 
361 
297 
298 
299 
300 
301 
302 
»♦304 
-304''" 
303 
306 
303 
307 

309 
311 
310 
312 
313» 
313'' 
314 
315 
316 
317 
319 
32t( 
321 
322» 
322'' 
323 
324 
325 
326 
•♦327 
328 
329 
330 
331 
332» 
332'' 
520 


1647 
1648 
1649 
1650 

1651 

1 6:>2 
1653 
1654 
1655 
1656 
1637 
1658 
1639 
1660 
1661 
1662 
1663 

1664 

1665 

1666 

1667 

1668 

1669 

1670 

1671 

1672 

1673 

1674 

1675 

1676 

1677 

1678 

1679 

1679« 

1680 

1681 

1 6H2 

1683 

1684 

1685 

1686 

16N7 

16HH 

16M8» 

1689 

1690 

1691 

1692 

1693 

1 694 


1>11.  II. 


333 
334 
521 
522 
I  335» 
l  335l> 
523 
36» 
318 
336 
337 
♦338 
339 
340 
341 
342 
343 
344 
348» 
348*' 
348 
■>.    — 
345 
346 
347 
349 
350 
351 
352 
353 
354 
526 
355 
356 
337 
338 
359 
360 
362 
364 
365 
366 
367 
368 
370 
371 

372 
374 
373 
375 
376 
377 


1695 

1696 

1696" 

1697 

1698 

1699 

1700 

1701 

1702 

1703 

1704 
1705 

1706 
1707 
1708 
1709 
1710 
1711 
1712 
1713 
1714 
1715 
1716 
1717 
1718 
1719 
1720 
1721 
1722 

1723 

1724 

1725 

1726 

1727 

1728 

1729 

1730 

1731 

1732 

1733 

1733» 

1734 

1735 

1736 

1737 

1738 

1739 

1740 

1711 

1742 


Uli.  II, 


363 

378 
379 
380 
381 
382 
383 
384 
383 
386 
*387 

392 
389 
390 
♦♦388 
391 
394 
527 
393 
395 
396 
397 
398 
402 
403 

404 
403 
407 
406» 
406»» 
408 
401 
409 
410 
sp.  — 
432 
=  Se.  1733» 
413 
414 
413 
416 
417 

399 
412 
418 
419 
420 
421 
423 
422 


1743 

1744 

1743 

1746 

1747 

1748 

1749 

1730 

1751 

1752 

1733 

1754 

1755 

1735 

1736 

1736» 

1757 

1738 

1739 

1760 

1761 

1762 

1763 

1764 

1765 

1766 

1767 

1768 
1769 
1770 
1770» 

1771 

1772 

1773 

1774 

1773 

1776 

1777 

1778 

1779 

1779* 

1780 

1781 
1782 
1783 
17«4 

17841 
I7H5 


Dil.  II. 


■IJl 

■|-.'."v 

•l-.'li 

**427 

428 

429 
■i:)o 
431 
400 
433 
434 
433 
436 
437 

439 
440 
443 
441 
442 
438 
444 
445 
446 
448 
447 
449 
451 
450 
528 
452 

1  4.-.3'' 
437 
438 
456 
459 
460 
461 
462 
463 
464 
463 
466 
467 
468 
471 
469 
470 

472 

473 


1786 

1787 

17SS 

1788» 

1789 

1790 

1791 

1792 

1793 

1  794 

1793 

1 796 

1 797 
179S 
1799 
IKOi) 
l.sill 

1!<Ü2 

l.so:! 

l.soi 

IM  13 

18or. 

1807 

IMOM 

1 809 

1810 

1«11 

1812 

1  is  1 3 

181 4 

1814» 

1815 

1M6 

1817 
1818 
1819 
1820 
1821 
1!S22 

1823 

1K24 
1 823 
1 M26 
I  .H27 
1.S28 
1 828' 
1829 
1830 
1831 

1 832 

1 833 


DU.  11. 


474 
530 
531 
475 
477 

479 

260 
434 
433 
480 
481 
529 
482 
483 
484 
483 
486 
487 
488 
489 
490 
491 


sp. 


492 
494 
496 
493 
497 
498 
499 
500 
I  501» 
I  501  (■ 
502 
503 
504 
505 
532 
506 
I  .307» 
l  .">07'' 
308 
309 
333 
238 

90 

282 
308 
524 
525 


853 


1)11.   II. 


Dil.   II. 


H.  Xani^gd«. 


IIA. 


DA. 


r 

99 


ItA. 


1884 
1835 


I 


411 
=  St.  I(j7li 


iH:i7 

1838 


I7^ 

4711 
4;ir) 

.•i31 


1840 
1841 
1H4-.' 
1843 


1^11 
I84& 
1840 
1847 
1848 


I  -11 
IHäl 


lU 
«p.  — 
•p.  — 


i 


I 


DD  Monumenta  Germaniae 
3  hiatorica.  Diplomatura 

M8D7        regum  et  imperatorura 
t.3         Germaniae 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


f'-y    ■■ 


Tyt    .  'i-t 


>  .•>