MONYMENTA
GERMANIAE
IIISTOIUCA
INDE AB ANNO CHRISTI QVINGENTESIMO
VSQVE AD ANNVM MILLESIMVM
ET QVINGENTESIMVM
EDIDIT
SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS
RERVM GERMANICARVM MKDII AEVI.
DirLOMATVM RKdWM KT IMPERATORVM GERMANIAE
TOMVS III.
ii!:i\i;i(i II. i:t .\riwixi i>ii'lomata.
H ANN I) V KKA !•:
IMPKNKIS Bl lil.lOl'Ol.l I MAIINIANI
MI« •(•(■<' .MIKJCC'CIII.
DIE
URKUNDEN
DER
DEUTSCHEN KONIGE UND KAISER
HERAUSGEGEBEN
VON DEE
GESELLSCHAFT FÜR ÄLTERE DEUTSCHE GESCHICHTSKUNDE.
DRITTER BAND.
DTE URKUNDEN HEINRICHS II. UND ARDUINS.
HANNOVER
HAHNSCHE BUCHHANDLUNG.
1900—1903.
3
MgDv
t.3
HAXSOVEH, DRCCK VOK KRIEDUICH CÜLEMANN.
INHALTSVERZEICHNIS.
Seile
Vorrede von H. Bresslau VII — XV
Ileiiirick II. Einlei'tiuuj von IL lircsslMii XVII — XXX
Die Urkunden Heinrichs IL herausgegeben von II. Bress/mi inid IL lilixli
unter Mitwirkung von M. Mei/er und R. Iloltzmanu 1 — 692
Anhang: Urkunden der Kaiserin Kunigunde 693 — 697
Die Urkunden Arduins herausgegeben von H. Bresslau und II. Iloltz-
mann unter Mificirkung rou IL Bloch 698 — 714
Nachträge und Berichtigungen 715-725.850
Quellen -Register von H. Bresslau 726 — 741
Bücher -Register von R. Holtzmann 742 — 753
Xamen - Register von R. Holtzmann 754 — 831
Wort- und Hach- Register von H. Bresslau und iL Wihel 832—849
Vergleichungstafel 851 — 853
SANCTVS \^^Vi^
AMOR PATRIAE %^^^b
DAT I f:^^
ANDIVM. "^ ^'
Vorrede.
A.
uf der Plenarversummlumj der Centrahlirection der Monumenta Germaniae vom
Jahre 1889 wurde der Beschluss gefasst, noch vor VoUenduni/ der Ausgabe der Kaiser-
urkunden des 10. die Bearheitung derjenigen des 11. Jahrhunderts in Angriff zu nehmen.
Die damals gehegte Hoffnung, dass Herr Dr. V. Bayer sich bereit finden lassen würde,
die Ausgabe der Diplome Heinrichs II. zu übernehmen, so dass meine eigene Arbeit erst
bei den Saliern einzusetzen gehabt hätte, ging leider nicht in Erfüllung, und auch meiner
Bitte, gemeinsam mit mir jene Edition zu bearbeiten, konnte Herr Dr. Bager zu meinem
grossen Bedauern aus Bücksichten auf seine Gesundheit nicht icillfahren : mit um so
lebhafterem Danke habe ich es anzuerkennen, dass er meine Arbeiten später durch mannig-
fache werfhvolle Mittheilungen und Rathschläge unterstützt hat.
So habe ich seit dem Herbst 1889 in Berlin und seit dein April 1890 in Strassburg
die Vorarbeiten für den jetzt vollendeten dritten Band der Kaiserurkunden zunächst allein
begonnen. Am 1. Juni 1893 trat Herr Professor 11. llhich. am l'u November 1894
neben ihm Herr Dr. M. Jlei/er als Mitarbeiter ein, der, als er am 1. Januar 1898 zum
Archivdienst einberufen wvrde. durch Herrn Dr. R. Holtzmann ersetzt ward. Wie sich
das Verhältnis zwischen mir und meinen Mi'tarheifcrn und der Antheil jedes einzelnen
von uns an dem Werk iui ganzen und in seinen Theilen gestaltet hat, das habe ich durch
die Angaben in dem luh<ihxrcr~ciflniis ajiszudrücken gesucht. ^)
1) Die l/ni den einzelnen Urkunden an die. Spitze der kritischen Anmerkungen gesetzten
Namen geben ivie in den früheren Bänden der Kaiserurkunden nur an, tver die in unserer Aus-
gabe benutzten Abschriften angefertigt hat und dafür die Verantwortlichkeit trägt.
Vm VOKKKDi:.
/« der Pieiiarrersainmtinitj rom April lS!)ri wurde, die FnKje herathen, oh hei der
Wiederifalie der auf Vorurkunden heruhenden Jiijdome ein tditfekürztes Verfohreu rathsnm
sei. Sie irurde im allijemeinrn rerneint. (loch wurde dem Ilenuisiieher für einzelne Aus-
iiahniefiifte ein lircht dazu nach seinem ErmesKen rorheftalten. II //• Indnii den allgemeinen
(,' '- Edition. nnhescliiiiUt der (ileiehfi'irniit)keit im ifro.s-nen und (/anzen.
• ' ' II Gentaltunt] de.s Einzelfällen Jler/innni/ zu trai/en, aueli hier nn()eiriindf,
und irir hahen aUo ron Jener Iiefu(/ni.'< in i inii/en Füllen (lehraueh ifcmaelit, in denen
eine Fiihrhnnij sich nur durch treniii umfnni/reiche Infi r/iolntion von einer echten Urkunde
llrinrichs unterschied. Wir haben da nur die echten Diplome f;>". .V7V". .HfS'^^'. ioa")
colUtändiij <)rdruckt. von den ijefälschten (ö^. 31,H^. 34^". 40(i*') aher nur die inter-
jiolierten Stellen in eigenen, ron dem ührigen kritischen Apparat (jetrennten Zahlennoten
i/ri/ehen. Dadurch sind zwar diese Spuria von den im nhriijen hinter den echten Urkunden
i/rdruckitn räumlich (jetrennt: das Verfahren, hat uns aher zu(/leich die Miiiflithlieit
(/eirfihrt, hei den DD. ,H13. 40G die Fähchungen auch für die Herstelliinij des Textes
der echten Diplome bequem rerwerthen zu können, ron dem sie in ihren nicht interpolierten
Theilen eine z. Th. bessere Ueberlieferun(j darstellen, als die uns zur Verfii(/nn(/ stehenden
Abschriften der echten Dijüome selbst. Ebenso haben wir in einigen Fällen, in denen
Urkunden in zwei wenig von einander abweichenden Ausfertigungen für verschiedene
Enij>fänger hergestellt sind (DD. .V.V.>. ,')()!. 507) nur den Text der einen Ausfertigung
rollständig, ron der anderen aber nur die ]'arianten in Zahlennoten gedruckt', in einem
vierten Falle der Art (D. 332), in dem die eine Ausfertigung nur in interpolierter Gestalt
au f uns gekommen ist. iriirde dies Verfahren die Anschanliehkeif nicht, wie sonst, erhöht,
sondern beeinträchtigt haben, und wir bringen daher den vollständigen Text beider J£.vempl(ire.
Unsere Sammlung umfasst im ganzen ö.'il Urkunden Heinrichs IL, wenn das als
D. :'j7 gedruckte Diplom, an dessen Stelle, wie S. 722 f. dargelegt ist, dnx l>. (i'O zu
treten hat, nicht mitgezählt wird. Zwei dieser Stücke sind erst toährend des Druckes
aufgefunden worden und mit den Nummern 290^'^^ und ö'O-/*'* bezeichnet; unter den
Kummern .'j. 39. .'iS. 83. 204. 2ö6. 20.',. •^Ull. 313. 322. 332. 33',. 406. 45'>. :',()]. r,it7
sind je zwei mit a und h, unter der Nummer 34S drei mit a, h und c bezeichnete Stücke
vereinigt. Zu diesen ,5,öl Stücken, unter denen sich zwei Concepte (D. 90 und D. 322'^)
befinden, haben wir unter n. 129 die freilich unbeglaubigte nnd private, aber gleichzeitige
Notitia über einen Rechtsspruch Heinrichs V(Wi Jahre 1007, hinter n. 143 das von einem
Knnzleibenmten geschriebene (lriginalprot(d;oll der Frankfurter Synode vom 1. November
1007 und unter n. 174' eine mit den Verhandlungen über die Gründung Dambergs eng
ztmammenhängende liischofsurkunde hinzugefügt, weil mieh ihre Herstellung durch einen
Kanzleibenmten nicht unirahrscheinlieh erschien und ireil wir ihre Kritik — ebenso wie.
dir piits Protokolls — nicht unerheblich zu fördern im Stande waren. Im übrigen hohen
wir keine Veran/fissung gesehen, von der tins durch die üentrald irection ertheilten Er-
v(ärhligung. auch sog. lieichssachen aufzunehmen, Gebrauch zu machen. An die Urkunden
J/einricln haben wir 4 Urkunden über llechtsifeschäfte, die von der Kaiserin Kunigunde.
nach dem Tode ihres Gemahls vollzogen sind. nn(p'schlossen ^) und auf diese folgen
10 Diplome Arduins; die anderen unter Ardnins Namen gehenden Stücke huhrn wir. wie
" ' ' ' "IS nachmittelalterlicher Zeit stammenden Fälschungen, von unserer Aus-
Von den insgesammt .508 Urkunden, die simiit unser ttuml vereinigt. Hegen —
,iie, < higinnlconcepte und Urschriften von gefälschten oder interpolierten
■immengerechneX — noch 373. d. h. beinahe zwei Drittel in urschriftlicher
\) Dagegen *ethitveriitHndlich nicht tlie l/eiäen angeblichen Briefe MG. SS. 4, 822 und
Khamm JJierarchIa Augujitana 3, 13.
VORREDE. IX
Form vor ; bei drei weiteren Stücken liabtii n'ir die Oriijinalitüt (lU zireifelliuft bezeichnet ;
ron einem anderen ist noch ein Facsimile des verlorenen Originals erhalten. 181 Stücke,
d. h. nicht ganz ein Drittel der Gesammtzahl, liegen in Copien vor und nur bei 10 Stücken,
d. h. noch nicht 2 vom Hundert, waren icir lediglich auf die Benutzung älterer Drucke
nnqeviesen, so dass es also um die Überlieferung unserer Urkunden erheblich besser
bestellt ist als um die dir in Band 1 und 2 der Diplomata herausgegebenen Kaiser-
urkunden des zehnten Jahrhunderts^. Bisher ungedruckt und z. TJt. gar nicht, z. Th.
nur durch kurze Citate oder Extracte bekannt waren unsere DD. (!!J (das an die Stelle
der modernen Fälschung n. 57 tritt). 209. 290bls. HOi^iK 312. 31,'}". 348^. .HCl. 3(>n.
406^. 4GG. 470 und 473. Das D. 322°' ist von Bloch zuerst im Neuen Archiv publiciert,
das D. 44!) ist von mir zuerst aufgefunden, aber schon vor dem Erscheinen tinserer
Ausgabe in einer anderen Sammlung gedruckt trorden. Der allein erhaltene Auszug des
D. 2(lfi endlich war längst gedruckt, bisher nln-r röllig übersehen worden. Auch in Bezug
auf die Vermehrung des Materials sind loir also vom Glück — denn nur davon, nicht
ron Verdienst kann hierbei die Bede sein — etwas mehr begünsfigt worden, als die
Herausfjeber der Diplome des zehnten Jalirhunderts.
Die in den beiden ersten Bänden der Diplomata- Ausgabe befolgten Editionsregeln
sind im allgemeinen auch für uns massgebend gewesen; sie sind von Theodor v. Sickel
in den beiden Vorreden zum ersten Bande eingehend dargelegt und begründet worden,
und nur über die wenigen Puncte, in denen icir ron ihnen abgewichen sinel, haben ivir
hier Aufschluss zu gehen.
Die Untersclieid unq zwischen den Siglen (M.) =; JTonogramma. und (MF.) = Mono-
gramnia ßrmatum haben u-ir fallen lassen. Sie beruht in der Ausgabe Sickels bekanntlich
nicht darauf, ob ein Handmal den Vollzieht/ ngsstr ich aufweist oder nicht, sondern darauf,
ob der Bearbeiter, der ein Originaldiplom abgeschrieben hat, die Nachtragung des Voll-
ziehungsstriches hat erkennen oder nicht erkennen können, also auf einem Merkmal, das
von suhjectiver Färbung nicht frei ist. Es giebt nun aber Fälle, in denen die Frage:
nachgetragen oder nicht nachgetragen? nicht mit einem einfachen Ja oder nein beantioortet
werden kann, in denen vielmehr die Nachfragung als wahrscheinlich, aber nicht als
sicher erkennbar bezeichnet werden niuss; und es giebt andere Fälle, in denen ein Beobachter
die Nachtragung zu. erkennen glaubt, ein anderer ihre Erkennbarkeit bestreitet. Überdies
ist daraus, dass in einer verhältnismässig sehr kleinen Anzahl von Originaldiplomen
Heinrichs II. die Nachtragung des Vollziehungsstriches heute für ti/is nicht mehr erkennbar
ist, in keiner Weise zu folgern, da.^s sie nicht doch .stattgefunden habe; und es ist dem-
nach, wenn allerdings die Erkennbarkeit der Nachtragung die Originalität eines Diploms
beweist, die Nichterkennbarkeit durchaus kein Beweis für das Gegentheil. Daher haben
wir auf diese ganze Unterscheidung als für unsere Zeit bedeutungslos verzichtet, zumal da
in den wenigen Fällen, in denen es für die Entscheidung der Frage, ob Original oder nicht,
auch auf die Beschaffenheit des Vollzieh ungsstriches ankam, darüber ohnedies in der
Vorbemerkung gehandelt werden musste. Dagegen erschien es uns nützlich, die Fälle, in
denen der Vollziehungsstricli fehlt, die Urkunde also sicher nicht vollzogen ist, besonders
kenntlich zu machen. Wir bezeichnen also Monogramme mit Vollziehungsstrich — gleich-
viel, ob dessen Nachtragung erkennbar oder nicht erkennbar ist — mit (M.), Monogramme
ohne Vollziehungsstrich mit (M. IMP.j = Monogrnnrma imperfectum.
1) Dies günstige Verhältnis wird nainentlich durch die grosse Zahl der Urkunden für
Bamberg bedingt, die — dank der besonderen Gu7ist des Geschickes, das über dem Bamberger
Archiv geu-altet hat, — soweit sie überhaupt erhalten sind, fast sämmtlich noch in den Urschriften
vorliegen.
Kaiserurkunden III. H
X VOKKKDK.
Jhis Kitilr ihr n rläiiiffrlrii Sr/iri'fl Imlnii irir nach ilriii ]'ori/<iii(ic Sir/:c/s durch ^ hc-
srichnrt. Ihi ex »her in Ih'ploinrii J/eiiirichn /lisiref/eii rorkomiiil, thiss nicht ifie ijitnzc
rrstr Zeile im rer/iini/erteii Jinchntnhen (lUMi/eJ^Uhrl /V.7. hahiu irir in .s-olchen Fällen auch
tlas Hnile drr rrxtin Srhriftzri/r ilurch einen ilünncn 1 'crtikalufrich \ kenntlich (jemacht.
f'hrr dir liri der Aiit/iisiin>i der A/direriatnr ]) (=: Jirac-, l)re-, pr§-J hcfo/i/ten
OrMudütiUr hol xich Sickrl in den Vorreden zu lid. l di r Kaixerurkunden nicht tjcäuxsert:
ich irill dexhalh xai/m, nach welchen llt(feln wir vorijeiiiiiHjen .sind. Wir halten iinx für
die Anftiiniini/ dieser AhkUrzumj zunächst danach iferichtet, wie in der.<ielhen Urkunde die
Vorsilbe qejichriehen war, wenn .lie nicht nhhreciivrt war (wobei aher 11 orte wie pretiuin,
presbvter »*. di/l.. die auch im k/a.sxi.ichen Latein c aufweisen, nicht heriicksichtiijt siml/ :
wenn tiöthiq, hohen wir andere Urkunden de.>i.sell)en Schreihers hcrani/ezoi/en und, wo auch
die« nicht au.treiehte. seine sonstii/e (rewidinheit in Jiezui/ auf die Schreihunif iHtn -ae, -e
und -5 Iwrücksichtiiit. Krijah sich danach, wie bisweilen der Fall war, dass ein uml
derselbe Schreiber, da wo er nicht abkürzt, rerschiedene Formen ifcbrauchtf .vi> Indien wir
hei der Auflitsumi von p prae- cor pre- und prc- cor pr^- berorzu(jt. ]]'o in der an-
ifei/eheneii Weise ein Aufschluss nbey die (iewohnheit eines Schreibers nicht zu ijewinnen
war, halten wir in (hiifinalen und älteren Abschriften prae-, in Abschriften l'oni 1^. bis
zum J't. Jahrhundert pro- auftfelöst. Die Form des ^Ibkürzunt/szeichens ist dabei nicht
heriicksichtiijt: insbesondere ist nicht, wie Diekamp ijefordert hat^, in allen den Fällen,
in denen als Compendium über p ein offenes & oder ein daraus abgeleitetes Zeichen gewählt
ist, prae- ifexch rieben : i/erade unter Heinrich IL kommt es vor, dnss ein Schreiber, der
die Abbreriatur immer durch p mit überijeschriebenem a bezeichnet, da wo er die Silbe
ausschreibt, ausnahmslos die Form pre- ifebra ucht ■ .
All dem Grundsätze Sickels, Orii/inale und Urschriften von Fälsch iiii(/en so abzu-
drucken, wie sie rorlieifen, und auch offenbare Fehler nicht zu verbessern, haben wir
fesifiehallen : über seine Zweckmässiifkeit ist ja mehr fach (jestritten tcorden, und es lassen
sich frriinde dafür und dawider ijeltend machen ; uns aber schien das (lewicht der
ersteren doch durchaus zu überwiei/en *. Da.ss Fehler in Orii/iualen keine Missverständ-
nisst herrorrufeii, dafür sorijen die Anmerkunijen^. Unbeschadet dieses (Irundsatzes
haben wir dann aber in einiifen Fällen, in denen Oriifinaldijdorne durch sj}ätere und
unlierechtiiftf liasuren und ('orrectiiren entstellt sind, irenii/stens dann, wenn der ur.sprüni/-
lirhe M orllaut mit Sicherheit festzustellen war, diesen in den Te.rt aufijenommen, die
Correfturen aber in die Xoten verwiesen. Eine solche Feststelluiuj war z. B. miiijlich bei
Dl). H4. .y.V.»* und D. /.V.S', aber nicht mit ijleicher Sicherheit (sondern nur mit (jrosser
Wahrscheinliehl' >' '•»' I'. .';''■': daher sind die ( 'orrectiiren in diesen Fällen verschieden
brhnndill,
Ih'e Siifnumzeile ist stets rnr die Jlecoi/nition tjesetzt, auch wo sie im Oriijinal unterhalb
da Clin steht: doch ist in solchen Fällen die Abweichuni/ com (Irii/iniil vermerkt wiu'deii.
1 ) Hijit. Jahrbuch (188S] S. 6Hlf. 2,1 Die Abbreviatur rccog haben wir in den Fällen,
in denen aus da» sonstiijrn (Srlwaucli des Schreibers nicht ijeschlossen werden konnte, oh er
rccopiovi oder ri-cupiovit nai/en irnlllr, unau/yrlÖKt ijelassen. 3) uu, iiv, vu, w hohen wir in
Eigennamen reyrlntojigii/ der Sclirrihuni/ der (Iriijinale entsprechend, in deutschen Appellativen aber
tele s. B. cidalwedon durch w wieiler gegeben. — Die Unterscheidung zwischen u und v
haben wir bei Eigennamen brnbachtet, in den lateinischen Endungen -U8 -um aber aufgegebc7i
und hier immer ti geschrieben. 4) Wenn aber von einer Urkunde — wie z. B. vim D. 152 —
ein Factimile vwhanden ist, von dem unser Text abweicht, weil et ungenau ist, so haben wir
nicht für nöthig gehallen, in den Anmerkungen ausdrücklich darauf hinzuweisen, //f/*.» unser
TrM dat Hichtige bietet.
VORREDE. XI
Bei nur alisehriftlich Ulierliefertcn Urkundiii ist dem T'ext, wo nicht ein anderes
Verfnhrin in der Vor/>emerhiini/ ausilriicklirh fin(/i'kiin<li</t ixt, stets die an erster Stelle
ijenannte Quelle auch für die (hthotjraphie zu. Grunde (/elet/t. IVo wir von dieser Ortho-
graphie abweichen — icir haben z. B. Formen wie authoritas, sylva, canzcllarius, die
im 11. Jh. ganz unmöglich sind, grundsätzlich beseitigt — , sind die Lesarten der zu
Grunde gelegten Quelle stets im kritischen Apjyarat verzeichnet. Correcturen in dieser
Quelle — und in Abschriften id>erhnupt — haben rcir mir dann notiert, wenn sie für
die Textkritik Werth hnbcn. < h-thographische Varianten der Handschriften oder Drucke,
die neben der zu Grunde gelegten benutzt sind, haben wir principiell nicht verzeichnet'^,
die sonstigen Lesarten aber — abgesehen von einigen Fällen, in denen das in der Vor-
bemerkung ausdrücklich bemerkt ist — vollständig notiert. Emendationen von Eigennamen
haben wir uns auch bei abschriftlich überlieferten Urkunden nur da erlaubt, wo wir
die Möglichkeit eines Schreibfehlers schon im Original für ausgeschlossen erachten.
Li Bezug auf die Literpunction haben wir den allgemeinen Grundsatz Sickels, keine
durch mechanische Regeln bestimmte Gonsequenz zu erstreben, sondern von Fall zu Fall
über die Setzung oder Nichtsetzung von Liter punctionszeichen zu entscheiden, je nachdem
das eine oder das andere Verfahren das Verständnis zu erleichtern geeignet schien, auch
unsererseits befolgt. Im übrigen sind irir nicht ganz so sparsam mit der Anwendung
solcher Zeichen geioesen wie S icke l : insbesondere haben wir, irenn das Ende eines Relativ-
satzes durch ein Komma bezeichnet wurde (was bei kurzen relativischen Zwischensätzen
zumeist nicht geschehen ist), ein solches regelmässig auch vor das Relativpronomen gesetzt.
Li einigen Fällen, in denen, die Setzung eines Literpunctionszeichens bestimmt erwartet
werden könnte, haben ivir sie absichtlich unterlassen; dann nämlich, wenn die Setzung
der Interjnmction eine bestimmte Literpjretation eines Satzes bedingen würde, -während eine
andere Interpretation uns gleichberechtigt erschien. So haben wir z. B. S. 95 Z. .34
hinter voluerint kein Komma gesetzt-, weil die Worte ad laudem et honorem dei et
sancti Abondii confcssoris gerade .so gut wie zu dem folgenden perpetualiter faciendum
auch zu dem vorangehenden facere voluerint gehören können und bei letzterer Beziehung
das Komma nicht hinter voluerint, sondern hinter confessoris stehen inüsste.
Dass wir nach Sickels Vorgange die Anwendung von Petitdruck auf die Fälle
beschränkt haben, in denen Entlehnungen aus einer Vorurkunde derselben Empfängergruppe
stattgefunden haben, erwähne ich nur deswegen, weil dies neuerdings getadelte Verfahren
Sickels von ihm nicht eingehend begründet worden ist. TI'/V halten es für durchaus
richtig: denn die Unterscheidung zwischen gewöhnlichem und Petitdruck bei Urkunden
hat in erster Reihe den Zwecken des Historikers, nicht denen des Diplomatikers zu dienen;
sie soll also leicht erkenntlich machen, welche formellen oder sachlichen Abweichungen
eine einzelne Urkunde von früheren desselben Empfängers oder seines Rechtsvorgängers
aufweist. Wenn in einer Urkunde für das Domc.apitel zu Volterra eine andere für das
Domcapitel zu Pisa als Vorurkunde benutzt ist, so sind für Volterra alle ihre Bestimmungen
neu und deshalb gross zu drucken; auf die Ubereinstimmnng mit dem Diplom für Pisa
ist nur in der Vorbemerkung hinzuweisen.
1) Zu ihnen rechnen wir abweichende Schreibung der Zahlen, also z. B. millesimo statt M,
u. s. w. Die über Zahlzeichen stehenden Endungen (M, VIII u. s. w.), die hei Originaldiplotnen
deren Schreibung entsprechend wiedergegeben sind, haben wir bei Abschriften unberücksichtigt
gelassen, da unsere Ausgabe zwar darzustellen hat, wie in der Kanzlei Heinrichs IL, aber
nicht wie durch irgend einen späteren Copisten diese Dinge behandelt sind. 2) Tl ie DD. 2,
618 Z. 30 geschehen ist.
II*
Xn VoKKKDE.
]'oH der Aiitrttuliiiui ilrs I\'titilriirh-i\s /la/xii in'r i/n Alislnml iiriioiiimeii. iro die
( /HTt-iimliiHiiiuiiij eituflncr Worte der y<ic/iurkuiii/r mit dir Vonirkiindv s!rlicr nicht auf
Hnltffnniiiii Ulis dieser hrrnht. So /iiifu'it irir z. IS. in l>. 11 dii- Worte nostro sli^illo
iin|irinii iussiimis nicht jirtit netzrn /iijmvn, ohirohl oiivh in drr Voriirkitnde sigilli und
iu^ii^iiniis Dtrht, truil die Formil dem hiwinderen Sjir<irfi<ii'f>rniic/ie den EA e.ntsprirht, der
da« I). •/■/ ifrarh riehen /uit^. Sind in einer l'rkundr mehrere Voriirkiinden benutzt, so
halten irir in den Fiillin, in dnnn diis niöif/ieh lenr", uiif die im einzelnen Satz Jeireils
betiHtzte Vorurkunde durch <llc /linziifiii/nni) ron römischen Ziffern am Rande hingewiesen.
l'm auch ijeriniifüqiijere Af>irvichnni/en der Xochnrkunde von, der Vorurkunde
kenntlich zu machen, iras in ijeirissen Fällen für die Entscheldunij der Fratfc, wdches
ron meJirrren iiahrzu i/leichlautindcn I>JK als ]\trurkunde ijedient hat, wichtlij Ist, haben
irir nach drm in der Scripttires- Abtheilnnij be^foli/ten Uraiieh Pe.tit.tjierrdruek ani/eirandt.
Wir halten uns seiner bedient, iro in der Xachurkunde eine andere Form desselben ]\'ort('s
irie in der Vorurkunde biifciinel. und iro kleine J'arliktln z. li. et 7nid quo rertausehl
sind, daijegen nicht da, iro In der Xachurkunde ein anderes Wort desselben Stammes
'also z. It. Vorurkunde: \wi(;nW: Xachurkunde: jietitioncy *•/(-///. Doch scheint mir naeh-
triiiflich die letz'- '■• /'/i-^./,.-,/,,/, //„,; „/,/,/ -icrkiniissii/. "iid 1,1, inrdf sie In Zukunft
fallen lassen.
In der Fassuiuj der Jietjejiten haben wir mehr die wirkliche Bedeutuni) als den
Wortlaut einer Frkunde beriicksichtiift. Wir saijen also: der Könli] hestätiijt, auch dann,
trenn in dem Ih'jilom selbst die Ausdrücke donaro, tradcre, coucedere u. s. w. f/ebraucht
sind, sobald diese Ausdrücke aus der Vorurkunde, die wirklich donatio, traditio, con-
ccssio irar. entlehnt sind. Die Im lleijeM gebrauchte Orthoijrajthle der Personennamen
entspricht der in der l rkuiide begegnenden ; wenn aber ein Xame noch Jetzt allgemein
gehräiichlich ist, so hahen wir die moderne Xamensform angewandt. Ortsnamen, die wir
nicht sicher deuten können, sind Im Hegest durch Antiqua - Satz hervorgehoben.
In der auf das liegest folgenden iJatlerung haben u-lr, wie SIckel, um die Unein-
heltlichkeit zu bezeichnen, den Gedankenstrich tingewandt. Halten wir die Xlchtelidieltllch-
kett der Itaten für möglich, alter nicht für sicher, so bedienen wir uns eines Gedankenstriches
mit fi>lgendiiii Fragezeichen. Wallhaiisen — l(l(l4 März ~i In D. (!'> besiiijt also, dass
nach unserer Ansicht der König am 'i. März 1(10 i sicher nicht mehr in Wallhausen war;
Wallhausen — / ](I04 März 4 In I). fj4 besagt, dass wir es für zweifelhaft halten, oh
er noch am 4. März da war.
hie handschriftlichen Quellen hahiii wir mieh MöifUchkeit durch dieselben Sli/leu
Itrj^lchnet, dir für die gleichen Quellen in den beiden ersten Händen gebraucht sind ; doch
miisstt-n wir davon büiceilen abweichen, wenn neue Quellen benutzt werden konnten. Wenn
c. li. bei einer hmjifängergrnppe ein Original, das mit A zu bezeichnen war, rorhim,
HO miisste für ein In Hand J nder V mit A benanntes üoplalbuch eine andere liezelch-
nung gehraiichl werden. Am zweck massigsten wäre e3 wohl gewesen, die Sigle A überhaupt
nur für Originale oder l'rsrhrifteii mn Fälschungen zu gehrauchen, und so gedenke Ich
, „ .i,„h l„ /iilimfl zu hallen.
■ •'•le oder nahezu vollutHndlge Drucke haben irir, soweit sie zu unserer
Kenntnit gelangt »ind, Kämmtlich verzeichnet, indem wir Ihre Quellen und Ihre Flllatton
\, .;.„..■,,,.,..,... ,..,. Worten der Vorurkunde in der Naeliiirkinide halten wir wie Hickel
durch • bnrirhnri; dm Dojtprlttrrn **, der angeben toll, daim srhon In der Vorurkunde etwas
aut ■!, haben wir aber nur da angewandt, wo etwas für den Sinn UnentheltrUrJtes fehlt.
' lißetziinij de» Textes einer Naehtirkunilc mm dem mehrerer
VORREDE. XIII
in derselben Weise, un'e in Bond 1 und '2 aiiijejjehen und bezeichnet Indien. Dan
Zeichen = vor einem Drucke bedeutet also, dass er auf dem unmittelbar vorangehenden,
das Zeichen ,= bedeutet, dass er auf einem der vorangehenden beriiht. Den Anspruch
auf absolute Vollsfändif/lißit unserer Druckangaben erheben wir nicht; wie wir selbst zu
Band 1 und 2 und zu allen neueren Begestenwerken mancherlei Nachträge in dieser
Beziehung liefern könnten, so werden Andere unsere Verzeichnisse zu ergänzen in der Lage
sein. Wir haben uns in der Hauptsache auf die reichen Schätze der Strassburger
Bibliothek beschränkt, sind aber auch aus Berlin, München und Oöttingen vielfach
unterstützt worden: ireitere kosfsjnelige und zeitraubende Bemühungen zu dem Zwecke,
noch einen vergessenen Druck des 17. oder 18. Jahrhunderts zu ermitteln, würden mir
als nutzlose Versch Wendung erschienen sein. Ebenso haben wir auf die Ermittelung der
handschriftlichen Quellen älterer Drucke mir da, wo jetzt die Originale fehlen, aber nicht
da, ico sie noch vorhanden sind, besonderen Werth gelegt, im letzteren Falle sie nur da
angegeben, ico sie leicht festzustellen waren, wie mir denn überhaupt bei solcher Sachlage
im Verhältnis zu dem Aufwand an Zeit und. Arbeitskraft, den sie erfordern, der Nutzen
dieser Angaben ein äusserst geringer zu sein scheint.
Kürzere Theildrucke, Extraete, Regesten, Citate haben wir nur da verzeichnet, wo
sie etwas noch jetzt Beachtenswerthes zur Erklärung oder Kritik einer Urkunde beibringen ;
man wundere sich also nicht, wenn ein und dasselbe Regestenwerk bei der einen Urkunde,
wo dies zutrifft, erwähnt, bei einer anderen nicht erwähnt wird. Immer aber haben wir
die jeiceilig älteste Ericähnung einer Urkunde in einem Druckwerke, die tms bekannt
geworden ist, verzeichnet, vwbei es natürlich nicht auf die Zeit ankommt, ivann sie nieder-
geschrieben ist, sondern auf die Zeit ihres Druckes. Auch dies Verfahren bedingt manche
scheinbare Ungleichinässigkeiten, die aber in Wirklichkeit keine sind: so sind z. B.
Ussermanns Citate bei den Bamberger Gründungstirkunden bald angeführt worden, bald
nicht: angeführt nämlich, wenn es keinen älteren Druck giebt, und fortgeblieben, wenn
dies der Fall ist. Eine fernere Ausnahme von obigen Regeln haben icir zu Gunsten der
Regestenwerke nicht nur von Böhmer und Stumpf, sondern auch (seiner grossen Ver-
breitung in der Schweiz halber) von Hidber gemacht: diese drei sind immer citiert und
zwar stets am Schlüsse des die Drucke verzeichnenden Absatzes.
Undatierte Urkunden haben nur unter Berücksichtigung aller in Betracht kommenden
Cresichtspunkte da eingereiht, wohin sie am ersten zu gehören schienen, im Zweifelsfalle
an der frühesten Stelle, die möglich erschien. Neuausfertigungen, deren Daten der ersten
Ausfertigitng entnommen sind, also für die Zeit der wirklichen Entstehung der zweiten
nichts beweisen"^, sind wie undatierte Urkunden behandelt; sie sind also zwar da, wo
andere Anhaltspuncte fehlten, hinter der ersten Ausfertigung eingereiht, ico aber solche
vorhanden sind, wie hei D. 104, an der Stelle, auf die diese Merkmale iceisen.
In dem von Herrn Dr. Holtzmann bearbeiteten Namenregister, das unserer Ausgabe
heigegeben ist, ist zum ersten Male der Versuch gemacht worden, die in den Urkunden
begegnenden Ortsnamen, so iveit das möglich iimr, zu deuten, tvas in den früheren Bänden
der Dijjlomata- Ausgabe mit Vorbedacht unterlassen icar. Über den Beschluss der Central-
direction, dass zu diesem Behife grössere und zeitraubende Untersuchtungen nicht angestellt,
sondern nur die nächstliegenden Hilfsmittel herangezogen werden sollten, ist der Bearbeiter
irohl etu-as hinausgegangen, und er hofft, ivenigstens von den Namen der Orte diesseits
der Alpen die iceitaus überwiegende Mehrzahl richtig bestimmt zu haben. Viel schwieriger
war, v-ie früher schon einmal Sickel bemerkt hat, die Lösung der Aufgabe hei den
1) Deshalb sind sie in die auf das Regest folgende Datierungszeile auch nicht aufgenommen,
sondern durch Gedankenstriche ersetzt, vgl. z. B. D. 39^.
XIV VORRKDE.
italirnischeit l'rkiiitdfit: nhtjfjieheii roit Toscaua und Theilvn Pi'emoiitn fi'hlO'it liivr Vor-
arfiri'tfii. »nV «iV für Ihulschloml rric/i/ir/i vorhoiideii xiinl, fast (/'("^,' Vl't'l mi'lir Namen
aU •'« l)futttchlaiid sind al.so liii-r iiidustiniiiit «di-r zicfiff/fiaft i/t'/dif/irn ; auc/i an irrtJiiim-
lichfH Hfstiniiiiiiii<isrri:iiir/ifn mai/ p* nic/it ftfi/t'n ; und llrrr Dr. lloltzmaHH wird ijewiss
VersU'indni» für dir liittr jindrn, srinr itntimirin mü/isanir nnd irenii) dankbore Arbeit
als rinrii t rsfrn \'rrsii4-/i anfziifassni, der aber doch, wie irir hoffen, eine G riindlaeje
qeschaffrn hat. auf der Andere weiter banen inöi/en '.
/'»'«' zur Erläuternntj der l'rknnden dieses Bandes ron nns jinb/ieii rten Cnter-
aurhiinifen sinil die folijenden :
Brejishiii. Zu dem antfrhlichen Freihi itxbrief Heinrichs II. für die LtiUe vun Ber</cll:
AitSfiifrr für Schireizeri.tche (icichichte 11, Hl^.
Bresslau, Zur ( her/iefrrun)/ der Kai.serurknnden für Peterlinifen: ebenda 7, 79'.
BresMlau, Kr/änternn)/tn zu ilen Diplomen Heinrichs II. Drei Abschnitte: Neues Archic
2<i, l'J.', {r.jl. csh: Vi", J.ST; :ii!, 41h
Bretmlau, Bodo's Si/ntti<fnia de coiistri/ctione coenobii Gandesiani und die darin ilber-
lirfirttn haisirnrkuuden : ebenda V.V. Irll.
Breslau, Zirei I>ijdouic fhi.i'y II J, yur das Bisthurn und für St. Martin zu Worms:
dmnda äH, Ufi.
Brt-sslau, 1 ber das Todesjahr des Bischofs Adalb^ro II. von Metz: Jahrbmli der Gesell-
schaft für b>t/irin(/ische Geschichte und Alterthumskunde 6, äS3.
Bressfau. Zur Kritik den Ih'jdoms Heinrichs II. über die Sche.nkuntj der Abtei Schwarzach
• II das Bisthum Strassburij : Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins N. F. 1.3, :')4.
Jirts.s/au. Grandidiers f'rkundenbehandlunii: ebenda 14, !).
Bresslau, Les jdus anciennes chartes du iminnstire de Sninfe-Afm h Auysboury : M''lan<fes
Paul Fahre (Paris 1902) 172.
Bloch, Dir Urkunden Kaiser Heinrichs II. für Kloster Michelsber(f zu Bambery : Neues
Arehir 19, (,(1:1.
Bloch, B'-itriiife zur Geschichte des Bischofs Leo ron Vercelli und seiner Zeit: ebenda
22, 11 (besonders S. 45 f. S. -,9 ff).
Bloch. Dil' Entstehunif der Bfunberi/er G ründunijsiirknnden : ebenda ^.V, 2().3.
Bloch. Das Baniberi/er General/iriri/e// Heinrichs II. in Adalberts Vita Ileinrici II. c.J5:
pj/enda 22, 21.'>.
Bloch, Das Diplom Otto's III. für das Johanneskloster bei Lüttich (Do. III. 240) und
die firünduuif des Adalbertsliftes zu Aachen: ebenda 2H, 14').
Bloch, Die i. herlief er unef dis Prirlh-ijs Heinrichs II. für die römische Kirche: ebenda
25, €81.
Bloch, Zur vlierlieferumj dir Kaiser- und Papsturkunden des Klosters Andlau : Zeit-
schrift für die Geschichte des Oberrheins N. F. 11, :i(/.').
Bloch, Die l'rk'nidenfi'ilschunifen Grandidiers ebenda 12, 4(10 (Nachtraij dazu: ebenda
13, :t43j.
Bloch, Die alteren Urkunden dej) Klosters S. Vannr zu Verdun: Jahrbuch der Gesell-
Bchaft für lothrinifische Geschich/e und Alterthumskunde lO, 338.
ffoltzmann, Die Urkunden Köniij Ardiiins: Neues Archiv 2.^>, 4:').3.
I) Perionennamen sind im liegistrr nur da unter einem Artikel zusammengestellt, wo die
IdentiMt der Perton sicher war. Kl schien ralhsam, hier lieber zu vorsichtig als zu tvenig
»■ ' ' ' '". 2) Di« Ausführung rn dieses Aufsalzes sind durch die spätere Entdeckung
d' ■' niiUilim z. Th. Iiinfiillig geworden.
VORREDE. XV
Ich mag diese Vorrede nicht beenden, ohne noch ein Wort über das Verhältnis
unserer Ausgabe zu den ihr vorangehenden Diplomata- Bänden hinzuzufügen. Wenn wir
Überallan die Methode, fast überall aurk an die Editionsgrundsätze Sicheis uns anschliessend,
die letzteren in einigen nicht eben erheblichen Dingen iceiter auszubilden versucht haben,
so bleiben teir uns dabei stets beiousst, dass wir dies nur vermocht haben, weil Sickel
uns vorangegangen ist. Der Erneuerer und der grösste Meister der Wissenschaft der
Urkundenlehre hat auch für die Editionstechnik der Urkunden die feste und unverrückbare
Grundlage geschaffen, auf der alle späteren nur loeiter bauen^können. Das meiste und
das beste von dem, loas wir auf dem Gebiet der Kritik, der Inteiyretation und der
Edition von Urkunden etiva zu leisten vermocht haben, verdanken wir ihm ; und wenn er
niemals unmittelbar unser Lehrer gewesen ist, so bekennen wir uns darum nicht minder
als seine dankbaren Schüler.
Sti'assburg, 15- Januar lUOH.
H. Br esslau.
HEINRICH n.
Am (!. oder 7. ■hm! 1002 — walirscheinltcher an dem zwcifeii als an dem ersten
Taije — ist Heinrich IL in Mainz zum Köni(/ tjelcr'önt worden, nachdem seine Wahl ron
Baiern, Franken und Oberlothringern vollzogen worden war. Von diesem Tage ab hat
5 die Reichskanzlei die königlichen Regierungsjahre Heinrichs berechnet, ohne die Nach-
wahlen, die nach der Krönung in Thüringen, Sachsen und Niederlothringen stattgefunden
haben, irgendwie zu herücksichtigen. Schon vorher war in Pavia am 15. Fehruar 1002
der Markgraf Arduin von Ivrea, den eine Partei der lombardischen. Grossen gewählt
hatte, zum König des italienischen Reiches gekrönt worden. Von Heinrich, der in Folge
10 seiner deutschen Wahl auch die Rechte des Königs von Tfalicn erlangt zu. haben beanspruchte,
ist er niemals anerkannt ivorden. Im Jahre 1004 zog Heinrich zum ersten Mal gegen
ihn, drängte ihn zurück und Hess sich am 14. Mai in Pavia zum König wählen und
krönen. Auf seinem zweiten Zuge nach Italien icurde Heinrich am 14, Februar 1014
in Rom zum Kaiser gekrönt; aber erst nachdem Arduin am 14. December 1015 im Kloster
15 Fruttiiaria verstorben, war, und nachdem die Thatkraft und Energie der deutschgesinnten
Partei unter Führung des Bischofs Leo von Vercelli die wiederholten Versuche seiner
Anhänger, den Aufstand fortzusetzen, niedergescJilagen hatte, konnte etwa vom Jahre 1017
ab Heinrichs Herrschaft in ganz Ltalien als völlig gesichert und unange.foc]i,ten gelten.
Die Krönung in. Pavia hat für die Reichskanzlei nur insofern Bedeutung gehabt, als
2u von da ab in einer Anzahl von Urkunden (zuerst in D. 70 vom ."^S. Mai 1004, zuletzt in
D, 95 vom 2, Mai 1005) der alte Titel rex Francorum atque Longobardorum wieder auf-
genommen icurde; eine Rechnung nach italienischen Königsjahren, loie sie in Privaturkunden
Italiens nicht selten begegnet, findet sich nur in einem einzigen echten Diplom D. 70, und
dieses wird, wie man eben deshalb vermuth.en darf, schwerlich in der Kanzlei geschrieben sein '.
25 Wenn der Thronwechsel des Jahres 98S die Organisation und den Personalbestand
der Kanzlei so gut wie ganz unberührt gelassen hatte, so brachten es die besonderen Ver-
hältnisse, unter denen Heinrich IL zur Regierung gelangte, von seihst mit sich, dass dies
im Jahre 1002 nicht in gleicher Weise der Fall loar.
Die Kanzlei Otto's III. lear in dessen letzten Lebensjahren einheitlich organisiert
30 geicesen. Zwar hatte sie nach loie vor zwei nominelle Chefs: den Erzbischof Willigis
von Mainz, der als Erzcajjellan für Deutschland und den Bischof Peter von Como, der
als Erzka7izler für Ltalien in den Unterfertigungen der Urkunden genannt wurde. Allein
unter beiden stand nur ein Kanzler, der Erzbischof Heribert von Köln; und auch die
drei Männer, die im letzten Lebensjahre Otto's allein als wirkliche Kanzleinotare begegnen :
35 der Italiener Her. D und die beiden Deutlichen Her. C und Her. F sind bei der Bearbeitung
soirohl deutscher wie italienischer Urkunden betheiligt gewesen,
1) Ebenso ist die einzige Urkunde, welche die deutschen Regierimgsjahre als anni regni
in Francia bezeichnet {D. 35), nicht in der Kanzlei entstanden.
Kaisernrknnden III. 1 1 1
XVIII KAISEKURKUNHEN.
Da Pftfi ^»'<7^ {Irr l'urli i Anhiinn aiufesrhfos.ii'» hntU' iiml vtiti ih'esem
nls I /irMtitü/t trcnlrii irur, ktmiiU' iiiifiirfic/i keine Ucile Jaroii nein, ihiss
/'■■■•■..,. ~.,„,,4 Aiisjtnir/i auf iliv,i Amt anerkitiint li/iUe; ricfnie/ir wurde in den zirei
II L'rkiindrii für ita/iein'scfie Empfdmjer, die uns aus der Zeit vor dem ersten Zutje
llrinriehs nar/i Italiru heknnnt sind (IHK :.^4. 41}, Wi/fiiiis ron Mainz, dem der Köniif b
zu i/ulem TluH seine Krone rerdunkte um! dem er seffistrerständfie/i das oherste Amt
in ihr Kanzlei heliess, ebenso irie in den diutsr/ien Diplomen als deren ('lief liezeirlinrf:
dii VirschmeUuntj der beiden Kanzleialitheiluniien. die Otto III- iniiiehnlnit hatte, irar
'•ollständii] du rchijr führt worden; oder, wie man es rielleicht rivhtiifer ausdriirkrn
es ifali in den ersten Jahren Heinrichs nur eine dentiche Kamlei) dir amh dir in
wrnii/rn Geschäfte für Italien, die zu erledii/en waren, mit besorgte.
Als Kanzler konnfe Heribert ron Kidn, welcher der Wahl Heinrichs iciderstreht hatte
III, li sich ihr erst im Sf>iit.ionimer des .lahres ]f)(f^ unijern unterwarf, eben.sowenii/ belassen
Werden, wie Peter con Como als itnlimischrr Erzkanzler: Heinrich übertruij das Amt dem
Egilbert, einem liaiern. der rielleicht aus dem Hause der Grafen von J'Jbersjteri/ i5
stammt, dem Bruder eines Heinrich, den er zu seinem Truch.<ie.isen ernannte.
I'ii/i den Xotaren Dtto's III. hat Her. C, der unter Otto eine so umfamireiche
Thiitiijkeit entfaltet hatte, nur eine einzige Urkunde Heinrichs II. geschrieben, das D. .V
für den liischof Heinrich von Würzburg, den Bruder Heriberts ron Köln, der aber dem
neuen Könige gei/enüber eine ganz andere Haltung eingenommen hatte als jener. t}li er in
dabei als Priratschreiber des Bischofs oder in offciellem Auftrage der Kanzlei thötig
gewesen ist. liisst sich nicht entscheiden. Hi r. I> ist u-iihrscheinlich in Italien und riel-
leicht in Como geblieben; wir kennen auch ihn aus der Zeit Heinrichs II. nur als den
Schreiber einer einzigen Urkunde (zu der die Kanzlei das Eschatoknll geliefert hat) für
du« von dem Bischof Alberich von Como, dem Nachfolger Peters, begründete Kloster ib
S. Abondio iH. ifT.'iJ. Dagegen trat Her. F, den wir fortan als EA bezeichnen, voll-
ständig in den Dienst Heinrichs IL über, schon die erste Urkunde des neuen Königs
zeigt seine Hand. Indem er. wie aus manchen Anzeichen zu folgern ist (er dictiert und
corrigiert Urkunden, die ein anderer geschrieben hat), eine in gewisser Weise leitende
Stellung in der Kanzlei Heinrichs einnahm, ist es zweifelsohne ihm zuzuschreiben, wenn 30
/>ei' dem Thronweclisel des Jahres lOtl'^ die Conlinuität des Kanzleibrauches gewahrt und
ein Bruch mit der I herlief erung, wie er ein und einviertsl Jahrhundert später, damals
allerdings unter völlig anderen di/nastischen und politischen Verhältnissen, eintrat, ver-
mieden wurde. Neben EA tritt uns schon in 1). 2 ein zweiter Notar EU entgegen, der
wie Jener, von mittel- oder niederdeutscher Abkunft gewesen zu scheint, und dessen Ur- 86
künden in Schrift und Dictat so grosse Verwandtschaft mit denen des EA aufweisen,
dtiss man ihn nothwendig für seinen Schulgenossen oder Schüler halten muss^. Bis in
die zweite Hälfte des Jahres 1(K)i haben diise beiden Männer allein die Kanzleigeschäfte
besorgt und, wie wir ghich hinzufügen müssen, recht gut verwaltet. Doch hat, da ihre
Arbi itskraft für deren Bewältigung wohl nicht ausreichte, recht häufii/ eine Betheiliguiig ¥>
ron Parteischreibern bei der Herstellung der Diplome stattgefunden. Von den <i7 Urkunden,
die bis zum Beginn des ersten Zuges nach Italien erhalten sind, müssen abgesehen, von
dem schon oben erwähnten D. .H nicht weniger als H sicher auf diese Weise entständen
sein; in den meisten dieser Fälle hat allerdings auch einer der beiden Kanzleilieamten.
sei ej> durch Aufsetzung des Conceptes (HI). 11. Hl) oder durch Eintrnifiini/ gewisser 4!i
Formeln (DD. 1. !t. in, /iH. HG. üi) oder des .Monogramms (wahrscheinlich D. ^7 und
1 ) II i> jrtzl äriii EA, MO hol KU, ein ilurrhaus iinurlljutiiiidiyer Mann, sielt s/iätir ge-
IfgrntUch drn Gewohnheiten dm liA und des EC angeschlossen.
HEINRICH H. XIX
vielleicht D. :^2) einen Antheil an der Ausfertigumj gehabt, und nur bei vier Di2}lomen
(DD. 32. 33. 3ö. 41.) ist eine solche Mitwirkimf/ der Kamlei nicht zu erweisen oder
ijera dezii a nsyesch lassen.
Als Heinrich im Frühjahr 1004 in das südliche Königreich aufbrach, ward an der
6 Organisation der Kanzlei nichts geändert; auch jetzt noch nmss die Errichtung einer
eigenen italienischen Kanzleiabtheilung nicht als erforderlich angesidien. worden sein. Von
den beiden Notaren hat EB den König über die Aljwn begleitet (DD. (17. 71. 72. 74.
7ö) ; EA ist während des Zuges nicht nachweisbar und wird in Deutschland geblieben
sein. Statt seiner wurde ein anderer ehemaliger Notar Otfo's ITI. Her. E, der im Frühlinif
10 des Jahres 1000 (DO. III. 351, vgl. 3(>2) zuletzt in dessen Kanzlei nachiceisbar ist,
vorübergehend zur Aushilfe herangezogen ; er sch-ieb in Paria das D. 68 und folgte dem
Könige auf dem Rückwege bis Cadempino (D. 73), verschwindet aber dann aus unserem
(resichtskreise. Ganz ohne nachweisbare oder wahrscheinliche Betheiligung der Kanzlei
scheint nur das D. 70 entstanden zu sein.
lö Nach Heinrichs Bückkehr fand sich EA zu Ende des Juni 1004 wieder am Hofe
ein (DD. 7S. 79), ist aber bald darauf, spätestens zu Arfang des August 1004 (cgi. DD.
81. 82) aus dem Kanzleidienst ausgeschieden. In späterer Zeit zeigen noch zwei Urkunden
der Jahre 1011 und 1015 (DD. 230. .33!)) sein Dictat; und es ist möglich, dass er sich
damals vorübergehend wieder am Hofe aufgehalten hat, aber auch, dass jene Diplome nur
20 als Nachbildungen älterer, Jetzt verlorener DD. aus den Jahren 1002 — 1004 anzusehen
sind. Statt seiner traten ungefähr gleichzeitig im October 1004 zwei neue Notare
EG, wahrscheinlich ein Oberdeutscher ^, (zuerst vielleicht D. 84, sicher l>. 88) und ED,
ein Franke, vielleicht ein Bamberger (D. 8t,': D. .S',?'' ist sjjäter, wann, u-issen. n-ir nicht,
geschrieben) in den Dienst der Kanzlei.
26 Nicht lange danach aber vollzog sich ein folgenreicher Wechsel in deren Leitung,
indem im Laufe des Mai 1005 Egilbert zum Bischof von Freising ernannt und an
seiner Stelle Bruno, des Königs Bruder, zum Kanzler bestellt wurde: am 31. Mai
(D. 97) wird er als solcher zuerst genannt. Dieser veränderte nun den Persoiudbestand
der Kanzlei in benierkenswertker Weise. EC verschwindet vollständig und tritt erst unter
30 Bruno's Nachfolger wieder auf. ED ist in seiner Thätigkeit sehr eingeschränkt ; er hat
unter Bruno ausser der verlängerten Schrift ron D. 97 nur noch eine Urkunde vom
November 1005 (D. 103) geschrieben. Und selbst der älteste der Notare EB ist zunächst
beseitigt und icird erst Ende November 1005 (D. 105) wieder herangezogen, um dann
allerdings ziemlich häufig beschäftigt zu werden. Dafür stellte Bruno einen neuen Notxir
35 an: BA (D. 97), jedenfalls einen Niederlothringer, der zu Aachen, aber auch zu Lüttich in
Beziehungen gestanden zu haben scheint, wie er denn schon tmter Otto III. eine Urkunde
für das Johannesstift in Lüttich (DO. III. 240) und eine andere verlorene für das Adalbert-
stift in Aachen (vgl. Bloch im N. Archiv 23, 146 ff.) verfasst hatte: es entbehrt nicht
einer gewissen Wahrscheinlichkeit, trenn Bloch in ihm den späteren Bischof Adelbold
40 von Utrecht zu erkennen geglaubt hat. BA führte mancherlei Neuerungen, z. Th. im An-
schluss an den Stil niederlothringischer Privaturkunden in den Kanzleibrauch ein. die
1) Er ist vermuthlich der Schüler eines Clerikers des Erzhischof.f Williffis ron Maitiz, der
schon unter Otto II. und Otto III. bei der Ausfertigung von Urkunden für Mainz und einigen
anderen Stücken, an denen Willigis Interesse hatte, betheiligt war und in gleicher Weise unter Heinrich
45 sich bethätigte {D. 139. 177 — 180, vgl. auch 143). In der Ausgabe der DD. Otto's III. ist
er mit der Chiffre HH bezeichnet. Es ist möglich, aber nicht erweislich, dass er mit dem im
Jahre 1008 zum Erzbischof von Trier eimannten Probst oder Kämmerer von Mainz gleichen
Namens, den die Hildesheimer Annalen zum Jahre 1008 primiscriuius regis nennen, identisch ist.
III*
XX KAlSKHUUKrNDKX.
«»VA aber iiir/il (laiimul fiiiziiliiin/irii ri'rmochlfn. Nehm ihm wurde zu Anfang ifcn
Jahre« ]I)IH! noch eine zweite llilf-ikraft heranifezotfeu : ihr einziije Urkinufeii.sffnri/icr
Ifriiiri'i'h.i 11., <hr seinen Nawen xel/isf i/iiniiint liiil i IK ^i^) : Erich, ein Sachse, thiinals
( 'ajteilan des Krzhi.^chofs Tai/ino ron Miujdehurti, seit dem Ende des Jnhres lOOS liisrhnf'
Clin llavelhrnj und {nlf> afn Mitfi/ied der köniii/ichen Capelle (jenaiinl. Kanzleiheamter im 0
rti/rntlirhen Sinnf ist Erich indii nicht i/eiresen : nher vom Januar lOOtl, wo er zuemt
he;/e<fnet flK 11)11), his zum Amjust ]t)]!t (D. tlf!) ist er wieder und wieder, zumeist
nllrriliuiis nur, wenn der ll«t in Sachsen weifte, so zu sai/eu afs Hi/fsarheiter in der
Kanzlei verwandt worden.
Schon im Frühjahre Itiiili (/ini/ die J.i itum/ dir Kanzlei iliirch liruno zu Ende, 10
der zwi.tchen dem i*/. April und dem 'JS. Moi zum liischoj-' rou ^lui/sliurif ernannt wurde
( l'lK 11'J. Uli. Sein Xachfoli/er als Kanzler wurde Eberhard, nach der allerdini/s
nicht Hnhedini]! sicheren Anqahe de.i I). :^(lS ein Verwandter des Klinii/s, den dieser noch
zu ifräs.ieren Dini/eu lie.itimml hatte. Aliermals zoij der Wechsel im Kanzleramt einen
solchen in dem niederen Per.ional der liehiirde nach sich. BA, der mit Bruno i/elcommen 16
war, schied bald nach ihm aus: das l>. 1}'> com 1(1. dun! laoil für Xotker von Lüttich
hat er wohl noch als Miliflied der Kanzlei rerfiisst : als er aher im Sommer 1007
hei der llerstellumj zweier Ih'jdome für das rou dem Lütficher Bischof ahhäuifii/e Klo.Kter
Thorn und für St. Marien zu Aachen (/>/>. I/o. Ul/ mitirirkte, ijehörte er ihr schwerlich
mehr an und ijewiss nicht, als er im Jahre 10'j4 ein Dijdom für Utrecht verfasste (D. !'t()4). so
Auch EB ziiif sich hald zurück oder iriirde ItMeitiift; in dem I). 12:'i vom 1. Januar 1007
hetfetfnet er uns zum letzti-n Male. Statt dieser beiden Männer wurden nun sofort ED
(IK 114) und spätestens im Dece.mher JOOt! E(' (DD. I'^Ü. V2H) wieder henniijezogen:
ersterer am meisten heschäftiijt und offenhar in leitender Stelluni/.
Auch in dieser Zeit ist die Zahl der Urkunden, die von Parteischreihern heri/estellt a
sind oder bei denen solche niitf/ewirkt haben, nicht klein (DD. 79. S7. 88. .9.5. 104. 109.
UH. l'<fll. Vjn. ISO. l.'iif. 1H4. IH.'i. IHU. 1H9. 140). Zu ijanz anderen Einrichtuni/en aher
schritt mau, als im Herbst 1007 die Oründuntj des Bisthums Bamherq innerhalb kurzer
Frist die Ausfertii/unij einer grossen Anzuhl umfanijreiche.r Urkunden nothiij machte und
die Kanzlei vor eine Aufgabe stellte, der ihre bisherigen Arheif,ikräfte nicht gewachsen so
waren. fh'e Leitung dieses Geschäftes wurde dem ED ühertraqen, der dafür ron allen
anderen Arbeiten enthuuden wurde; er trat, wie man es ausdrücken kann, an die Spitze
einer besonderen, nur für Bamberg arbeitenden Abtheilung der Reichskanzlei und i.it in
dieser Stellung bis zum Herbst des Jahres 1009 (D. '^OSj thätiij gewesen. Als Mitarbeiter
ward ihm zunächst ein Schreiher — vielleicht ein Ituliener — beigegeben, der, völlig 35
unselbständig arbeitend und anfangs sogar die Hand des ED nachahmend, von uns
als der erste der speciell für Baudierg thätiifen Notare betrachtet und deshalb inil der
Uhiffre Ba. I bezeichnet wird; dass er schon int fh-tober 1007 am Hofe war, beweist
das /). 142 für Cambrai, das einzige nicht für Biimherij ausifestt'llte, an dem er init-
gearbeiieA hat. Er schrieb nach dem Dictat des El) das Protokoll der Frankfurter 40
Synode vom 1. November 1007 i D. Il'i) und d-ann eine ip-osse Anzahl von Urkunden
bis zum Herbste lOOU: gleichzeitig mit seinem Meister Elf verlieren wir ihn aus den
Augen, ^eben ihm war noch ein von uns nicht besonders bezeichneter Hilfs.schreiber bei
der Herstrilung einiger der 27 dründungsurkunden helheiligt (l)l>. UIO. Ili4. IG'). 1(17.
ItiKJ; endlich ward dafür auch EC herangezogen, der nlnr nur bei den beiden 1>U. H!4. 45
V;(i milgi-wirkt hat.
Auch die in späteren Jahren bis zum Ende der Heip'erunij Heinrichs II. für Bamberg
'i-n zahlreichen Diplome sind dann — uni das hier ijleich rorweq zu nehmen —
... .,-.... tihiilicher Weise entstanden. Ein l'heil con ihnen ist von den ordentlichen Beamten
HEIXKICH II. XXI
(li'i- Beickskanzlei f/eliefert worden und bedarf hier keiner besonderen Erörtern nxj. Die
Mehrzahl aber ist von drei anderen Schreibern hergestellt worden, die bei den sonstirjen
Geschäften der Kanzlei nicht betheiliijt sind. Nur dürfen loir in dieser späteren Zeit,
nach dem Verschwinden des KD, kaum mehr von einer eigenen bamhergischen Unter-
6 abtheilung der Kamlei reden. Im wesentlichen sind jene drei Männer mit anderen
Parteischreibern zu vergleichen, wenn es auch einen gewissen Unterschied in ihrer Stellung
ausgemacht haben mag, dass Eberhard von Bamberg, für den sie arbeiteten, selbst ein
hohes Amt in der Kanzlei bekleidete. Deshalb, aber auch, der Kürze wegen, haben wir
ihnen Chiffren gegeben, die sonst von uns nur für eigentliche Kanzleibeamte verwandt
10 icerden : ivir bezeichnen sie als Ba. II, Ba. III, Ba. IV. Ba. II, höchst wahrscheinlich
ein Italiener, begegnet vom Mai 1009 bis zum November 10:if1 (DD. 195 — 4'>S; auch
l>. 170 ist erst 1021 entstanden); Ba. III, vielleicht ein Oberdeutscher, vom Juli 1009
bis zum Juni 1020 (DD. 204^—4.32; über D. 150 vgl. die Vorbemerkung); Ba. IV,
den wir wiederum für einen Italiener halten, endlich vom Juli 1011 bis zum März 1024
16 (DD. 23>) — 506). Zweien dieser Männer, dem Ba. II und dem Ba. IV werden wir in
Ihflomen Konrads IL loiederum begegnen.
In der Hauptkanzlei war nach dem übertritt des ED in die bambergische Unter-
abtheilung nur EC zurückgeblieben : es ist daher begreiflich, dass in der nächsten Zeit
die Beschäftigung V071 Privat- oder Hilfsschreibern noch zugenommen hat (DD. 171. 177 — 180;
20 über DD. 172. ISS s. unten S. XXV). Das Kanzleramt hatte Eberhard ungeachtet seiner
Ernennung zum Bischof von Bamberg einstweilen behalten, aber auf die Dauer mochte ernicht
im Stande sein, den Pflichten dieses Amtes neben denen, welche die Leitung des neuen Bis-
thums ihm auferlegte, zu genügen. Daher mochte er eine geioisse Entlastung in den
Aufgaben seines Hofamtes tvünschen, während es andererseits wohl begreiflich ist, dass
25 der König den ihm so nahestehenden Mann nicht gänzlich aus dem Hof dienst entlassen
wollte. So beschloss man auf die frühere Zweitheilung der Kanzlei zurückzukommen und
Eberhard, nur die eine geringere Arbeitslast bedingende Leitung der italienischen Abtheilung
zu belassen, für die deutsche Abtheilung dagegen einen eigenen Kanzler zu bestellen. Ob
für diese Massnahme neben den persönlichen auch, sachliche Gründe vorhanden loaren,
30 muss dahingestellt bleiben; aus den Quellen ist nichts darüber zu entnehmen.
Die Veränderung, die so zwischen dem 4. November 1008 und dem 12. März 1009
in der Kanzleiorganisation geschaffen ivurde (DD. 187. 189), berührte die Rechte des
Erzkanzlers nicht; Willigis blieb das nominelle Oberhaupt beider Kanzleiabtheilungen.
Der Zustand, der somit eintrat, ist in merhrürdiger Weise von dem der letzten Jahre
35 Otto's III. verschieden : damals ein Kanzler unter zwei Erzkanzlern, jetzt ein Erzkanzler
über zwei Kanzlern. Aber die Motive, die für die Gestaltung der Dinge unter Otto III.
mass-gebend waren, dürften auch unter Heinrich IL kaum andersartig und wesentlich
persönlicher Natur gewesen sein; wie unter jenem der Einflnss Heriberts, so wird unter
diesem die Bücksicht auf Willigis für die Organisation der Kanzlei bestimmend geioesen sein.
40 Kanzler für Deutschland wurde ein Thüringer vornehmster Abkunft, Günther .
der Sohn des grossen Markgrafen Ekkehard von Meissen, der naclidem er unter Bischof
Notker die Schule in Lüttich besucht hatte, wohl schon unter Otto III. in die Capelle
aif genommen war: es ist wenigstens höchst wahrscheinlich, dass ivir ihn in dem Capellan
Günther zu erkennen haben, der 993 in einem Diplom Otto's (DO. III. 132) genannt
45 wird. EC blieb tinter ihm noch einige Zeit als leitender Notar in der Kanzlei thätig ;
erst nach dem 19. April 1010 (D. 214) verschwindet er für lange Jahre aus der Kanzlei.
Er ist dann im Februar 1015 noch einmal an den Hof zurückgekehrt und bis zum Mai
dieses Jahres als Schreiber oder Verfasser einer Anzahl von Diplomen Heinrichs thätig
gewesen (DD. 331. 333. 334. 33.5) ; welche Stellung er in der Zwischenzeit eingenommen
XXII KAISKIURKI'NDEN.
oder im Jahre Vll't firk/eiJit /int, hiriht 1111,1 iniln'kaiiiit. Sr/ioii vor seinem pr,iten Anstritt
aus der Knnzlfi im Juhrfi loltt irar aber ein neuer Benmter (tA in diese niifi/eiiommen,
der in Sr/irift und Stii dnrr/itiii.s «/.v ein Srhii/vr (/e,i EC erscheint: der Iie.<]inn seiner
Thiitiijkiit j'iilll in den Miii lOll!) {!>. ]!>.'>; iv//. (d>er />. 19^). Nach dem Aii.ischeiden
des EC /dei/if (iA his :nm Ende de,s .fahres l(tl2 der mei,tf beschiif'tiijte Kamleibeamte; 5
dir letzte von ihm eerfnsste und i/esehriebenc Crkiinde ist das D. ^'i.H ans Pi'ihlde rom
V.''. Ihccmber 1(1 J'J; dann cerschirindet er röf/i</^. Da nnn Thietmar berichtet, duss,
nfs der König Weihnachten 1012 in Pöhfde feierte, sein Caj)ellan, der trierische Cleriker
Walker, trkrankt. bei Heinrichs Abreise ans Pöhlde dort zu rücktjehl leben und am
II. Januar i/citorben sei, so ist die Vermuthune), dass irir in die.tem Manne den Xofnr in
tr^l :u erkennen haben, tjestattet und nahe lieijcnd.
Neben OA hat es einen eitfentlichen Kanzleinotar der deutschen Ahtheilumj, venu
wir von Erich absehen ' rijl. oben iS. A'A'^ in den Jahren 1010 — 101-^ nicht (je(/eben.
Einen anderen Mann, den man dafür ifeha/ten hat, und der in den Jahren lOO!) — lOUt
(D. 198 — 404} bei der Auafertiejuntf ron Jh'jilomen betheiligt war, an denen, teie sich is
bei ihnen allen nachweisen oder wahr.teheinlich machen lä.sst, der Abt (Todehard von
Siederaltaich, Tegernsee und Ifersfeld ein Interesse gehabt hat, können wir nur als einen
Cleriker dieses von Heinrich besonders begünstigten Abtes, also als einen Parteischreiber
ansehen, l'nd solche begegnen auch sonst (auch abgesehen von den Bambergern), wenngleich
nicht so häufig wie früher, in diesen Jahren (vgl. DD. SlG. 284. 4?.V.S'. :247. ä4f<. .2')3). Um »0
so dringender war es nöthig für den Verlust des (iA bald einen Ersatz zu schaffen..
Die Wahl fiel auf einen Sachsen, GB, der, wie wir mit höchster Wahrscheinlichkeit
annehmen dürfen, bisher im fh'en.ite des Bischofs Bernward von llildesheim i/estanden
und als des.ien Cleriker im Januar 1007 das D. 1'2<i für Steterburg nach dem Muster
der hildesheimischen Immunitäten rerfasst hatte-. Im Herbst desselben Jahres hatte er 25
dann der Kamlei noch einmal hei der Abfassung der echten Vorlage für das nur in
interjiolierter (ie.stalt erhaltene D. 171 seine Hilfe geliehen: ihr ständiges Mitglied wurde
er erst Jetzt, und im März lOlS tritt er uns in dieser Eigenschaft zuerst entgegen (DI).
Ü't't ff.). Von allen Wechselfällen unberührt, hat (iß dann bis zum Ende der Regierung
Ileinrirhs die Stellung eines leitenden Notars in der deutschen Kanzleiabtheilung behauptet; 30
naidt dem Tode des Kaisers hat er vielleicht einen Muhejjosten in der Pfalz zu Wall-
hausen erhalten : wenigstens sind dort in den Jahren 1025 und 1080 die beiden Urkunden
(St. Ifl7.5. UUKi) gegeben, in denen wir unter Konrad II. seine Schrift und seinen Stil
wiedererkennen. Seine Persönlichkeit zu ei-mitteln, fehlt es leider an ausreichenden
Anhaltsjnincten^: ob er eticu mit dem Verfasser der HilJesheimer Annalen in Beziehung ih
gestandi'n hat, und ob auf ihn die bemerkenswerthe Angabe dieser Annalen über ein im
Jahre I0I4 dem Bisthum Bamberg ertheilles, uns nicht erhaltenes Pririletj lleinriihs
-iiriii kzuführen ist, mu.ss ganz dahingestellt bleiben.
>>chon vor dem Eintritt des GB war die nominelle Oberleitung der deutschen Kanzlei
in andere Hände übergegangen. Auf Willigis, der am 28. Februar lOll starb, war als 40
Erzhisrhof von Mainz, Erkenbald , Abt von Fulda, gefolgt; aber wie dieser an
jiersi'odlrher Bedeutung dem Vorgänger keineswegs gleichkam, so ward er awdi nicht rüllig
der Erbe seiner Stellung am Hofe. Das Amt des Erzkanzlers für Italien, dos Willlgix.
wie wir uns erinnern, gleichfalls bekleidet hatte, ward Ihm nicht übertragen, sondern er
1) ijl/rr das D. 270 vgl. N. Archiv ii'J, lü? N. 1. 2) Auch die uns nicht erhaltene Vorlage 46
de* D. 255 ßir inifiesheim, die gleichfalls dem Jahre 1007 angehörte, hat »■;• ol/rr Wahrschein-
Uchkrit narh verfattt. 3) AUi-r Wahrscheinlichkeit nach stand sein Name in einer Dorsualnotiz
drj I). 4S'J 'rfil dir V,,il,r,j„rhinff dozu), ist aber nicht mehr sicher zu entzißern.
HEiNmcii n. XXIII
iiiiisste sich mit dem durch älteres Herkommen mit dem Mainzer Erzstuhl verbundenen
Amte des Erzeapellnns für Deutschland he(/nii(jen, das er Ins zu seinem Tode (17. August
lO'^l) behauptete. Dann (/in(j es auf seinen Nachfohjer in Mainz, Aribo, über, einen
Sohn des Pfalzcjrafen Aribo I. von Baiern, aber auch einen Blutsfreund des Kaisers
6 selbst, der im Dienst der Salzburger Kirche die Würde eines Diacons erlangt hatte, und
schon der kaiserlichen Capelle angehörte (D. 4^8). In den Urkunden trird er schon zu
Ende des Septembers 1021 (DD. 447. 448), waJirscheinlich noch vor seiner Weihe, als
Erzcapellan bezeichnet.
In der itulienischen Kanzleiabtheilung blieb das Amt, das Willigis innegehabt hatte.
10 zunächst unbesetzt; im Laufe des Jahres 1012 iveisen die Urkunden (DD. 24.i'. 24.'). 24(1.
2:')1) nur die Recognition des Kanzlers Eberhard aif, ohne einen Erzkanzler zu nennen;
erst aus einem Dijjlom, das in den Februar 1013 gehört (D. 2.')4) erfahren wir, dass
Eberhard inzwischen zum Erzkanzler, oder, wie er zumeist genannt wird, ErzcajJellan
für Italien befördert, und dass das Kanzleramt einem gewissen Heinrich, einem Manne
15 deutscher Abkunft, über dessen Vorleben wir nichts wissen, übertragen war. Dieser ist
spätestens im Herbst lOlö zum Bischof von Parma ernannt worden (DD. .?.56" — .'i38),
behielt aber das Kanzleramt noch bis zum Frühjahr 1016 bei (D. .349) und ward erst
dann durch Piiigrim, Gapellan des Kaisers und spätestens 1020 oder 1021 Dompropst
von Bamberg (D. 440), ersetzt, der, wie Aribo, dem Hause der bairischen Pfalzgrafen
io angehörte: die erste von ihm recognoscierte Urkunde vom 21. Juni 1016 (D. ,353) ist für
ein burgundisches Kloster ausgestellt, ihre Ausfertigung aber der italienischen Kanzlei
übertragen, weil es an einer festen Norm, wie Urkunden für ausländische Empfänger
zu, behandeln seien, noch fehlte. Als Piiigrim dann im Sommer 1021 Heriberts Nach-
folger auf dem Kölner Erzstuhl wurde, trat — zuerst erwähnt am 6. December 1021
25 (D. 461) — ein gewisser Dietrich an seine Stelle, der wahrscheinlich mit einem 1006
als königlichen Capellan erwähnten qleichnamigen Sohne des Graf en Bruno von Arneburg
(D. 110) zu identificieren ist. Dietrich wird am 5. Januar 1023 zuletzt erwähnt (D. 483);
er dürfte mit Tode abgegangen sein und ward durch Hugo (zuerst begegnend in D. 494
vom 2. September 1023) ersetzt, der sein Amt auch unter Konrad II. behielt und 1027
30 an Heinrichs Stelle Bischof von Parma icurde. Annähernd um dieselbe Zeit ward auch
das Amt des deutschen Kanzlers durch die Beförderung Günthers zum Erzbischof von
Salzburg noch einmal erledigt; es toar am 3. Januar 1024 noch unbesetzt, und erst am
'). Februar (DD. 504. SOö) wird der neue Kanzler Uodalr ich , ein Mann unbekannter
Abkunft \. zum ersten Mal erwähnt, dem gleichfalls seine Stellung auch unter Konrad II.
36 belassen wurde.
Auf die Verhältnisse des niederen Beamtenpersonals in der deutschen Kanzlei hat
der zuieimalige Wechsel im Erzcapellanat einen für uns erkennbaren Einßuss nicht aus-
geübt: GB blieb, wie schon bemerkt wurde, der meist beschäftigte und leitende Notar.
Neben ihm sind — abgesehen von EC (s. oben S. XXI) — von den Bamberger Schreiberri
40 noch Ba. II, Ba. III und Ba. IV, ferner Erich und der früher erwähnte Cleriker
Godehards von Ilersfeld in der Kanzlei thätig geiresen. Auch sonstige Parteischreiber
begegnen noch mehrfach (vgl. DD. 267. 268. 273. 277. 319. 324. 326. 327. 328. 340),
aber nur in verhältnismässig sehr kleiner Zahl, auch nur für wenige bevorzugte Empfänger
wenigstens seit dem Jahre 1016 (vgl. DD. 350. 387. 396. 412. 424. 459. 496. 501^.
45 504. 507'')'^. Abgesehen von diesen wenigen Ausnahmen sind die deutschen Urkunden in
1) Vielleicht ist er identisch mit den} amabilis capellanus Ödahicus Otto's III., der im
Jahre 1000 in dem DO. III. 355 für den Markgrafen Adalbert ab Intervenient genannt wird.
2) Vgl. auch DD. 417. 433. 434. 445. 492.
XXIV KAlSKia KKINDKN.
tlie«er Zeit nur in der Kaii^/ei hfri]f«t«IU irurdvit, in i/ir nach iler liückkehr Heinrichs
roll seinem zirriten Ziit/e uns Italien noch fniif nene Jicinnte (iC, (1 /), (iE, Gl'' und (Kl
einiirtrcten sind. ;n denen afs sechster ein nrspriinijlich in der italienischen Ahtheilimif
hesehäftiiiler Xotar, //('. hinzn kinn, ron dem weiter unten die Hede sein wird.
(iV lernen wir zuerst im Sommer Ittif kennen {DIK Ulli. HIV); seine Tholit/keit a
fällt hauptsächlich in das Jahr Ulli, doch i.it er noch his zum duni, rielleicht bis zum
November IDIS nachweishar (IHK .V.'/,V, rijl. 3!)li); er erscheint als ein Manu ron indi-
vidueller Art. mit der Itihel und den Canones rcrtraut: rielleicht hat er, wie ISIoch
rermulhet hat, in lieziehunijen zu dem Hiichof liurchard von Worms ifestanden, den er
in />. .V.'/.V mit iim/rwöhnlicher Wärme jireisl. ('1> war, wie wir für wahrscheinlich in
haften, im Sommer iDlt! schon hei d^'r Herstell umj der DD. 353. 3t'>4 betheilii/f: wir
constatieren seine Schrift in den DD. .V.».> und 3!>ö und erkennen sein JUctat in den
DD. 3511 — 3.'>S: zum letzten .Male tritt er also am V. September lIßJS auf. Jrj/end etwas
Xäheres über seine Persönlichkeit i.<<t bei der ijeriuijeu Zahl ron l'rkundeu, an denen er
Antheil qehaht hat. nicht zu ermitteln. (IE, nachweisbar <ds Dictator seit dem 17. (h-folier i5
Ulli; ; D. 3.'i;0- oll Schreiber seit Ende 1017 I D. .'I7lj, rijl. 372. 374) lässtsich. indem er den
Kaiser auf dem dritten Zueje nach Italien be(/leitethat, biszum Sommer 1022 verfolifen (D. 474).
Seiner Sprache nach möchte man ihn für einen Mittel franken halten. Er ist in die Kanzlei
Kourads II. überf/etreten und in (/cv.«»»;) ersten dahren der leitende Notar gewesen. (IE,
möijlichir Weise schon einmal im Spätjahr 1017 I D. 377), sicher im Mai lOl!) (DD. ao
4ttl. 401!*. 407. 40'.)) auftretend und bis zum November 1021 (DD. 455". 45.')^) in der
Kanzlei thätit/. ein Baier, hat noch im Jahre 1ll25 das D. Ku. .V yesch rieben, einen
zu Ilcifrusbunf ifeschlo-tsenen ]'ertra</ zuu'schen der Kaiserin - Witwe und dem Erzbischof
tiunther von Salzhnrij, and hat also damals höchst wahrscheinlich entweder im Dienste
Kunii/undens oiler in dem de« früheren Kanzlers (/e.^tanden '. Den letzten dieser fünf 25
Notare endlich, (Kl. der nur in vier Diplomen der Jahre 101!) und 1021 nachweisbar
ist (DD. 401^. 43!>. 447. 44s ), möchten wir am ersten für einen Italiener halten: sollte
rr doch ein Deutscher (jewesen sein, so hat er Jedenfalls stark unter <leni Einßu.'is
italienischen lirauehes ifeslamlen.
Alle diese fünf Notare sind nun aber mehr (lehilfen oder I ertreter als eii/entlich 30
(.'»liegen de« (fB gewesen. Denn wenn wir einerseits die von ihnen, andererseits die von
dB rerfassteii und i/eschriebenen Diplome chronologisch geordnet zusammenstellen , so tritt
uns ein eigenthümlichis Verhältnis entgegen. In der Reihe der Diplome des (lli zeigen
sich dann mehrere Male auffallende Lücken — so vom IH. Mai lOlH bis zum li. December
1017, vom 12. April Ulis bis zum Mtii lulH und endlich vom 3. Mai 1020 bis zum 35
,'i. t htober 1021^) — die jedesmal eine so erhebliche Zeitspanne nrnfassen. dass sie nur
durch Zfitweilige .\bwesenheit des Notars vom Hofe erklärt werden können, (lerade in
die Zeit dieser Lücken fällt nun aber, wie die andere Reihe lehrt, die llaujitthätigkeil
der fünf anderen Notare. Während der ersten Aloresenheit des (lli treten neben dem
schon früher angejttellten (}(' noch (I D, dessen ganze Thäligkeit mit Ausnahme einer ^a
Urkunde vom 2. Seplemlier 1018 in die Monate vom Juni bis October lOlfl fällt, und.
(IE ein; die zweite Lücke in der Reihe der OB- Urkunden wird ausser durch Diplome
dieser drei Notare und des später zu erwähnenden HO auch durch solche des (IE und
(Kl ausgefüllt ; diese beiilrn Notare aber werden erst berufen, als (KJ und (ID
X) Der VertwJi, ihn in Salzburger Urkunden der nffclulen Jahn: wiederzuerkennen, hol 16
I • Ol l'.rgrhni* ijehaht. 2) /'.'/«/• vierte ilerartiijc [Jirke fällt in die Zeit des dritten Zuges mich
llnlien, den dH wold nir/il luitgemarht hat, während er auf dem Zmie von lltl'i — lOli ikn
Kaüer begleitet haUr (I). 307).
IIKINKKII II. XXV
Vcrsi'liiriiKlcn '. Alliril iitifs .siiiil du im inrlircre lUc.ser 2\ot(iri- diir/i .-i'i'fircis/' iiithcn (I li
tliiitiij '-', iilsii iiirlil ftirii iliiiiii iilliiixdl irii'dir hesi'itujt, vonn ji'ner rin ihn Huf znrUck-
ke/irte: nl'vr ni'lir rliariikti-ri.'itixili für ilitn ijanse ] er/iiilfni's int es (/i>rk. dass (iß. als er
nach di-r liiirkkchr des Kaincrs aus Italii ii im Herbst ^02'^ wieder die (Tescliäfte über-
5 niininf. sofort diircJiaits in den Vorderi/nnid tritt, und da.<is nun irirkfirh keiner der
i/ciiiinntin fünf ^Dinner neben iliin iiiirlnrrishii r Ist.
Gl) ist ii/sii mild/ duriii das ^liissc/ieidi'n (iiintlters iinil die isaelifalae iodalrirli.t
im haiiz/ermiit in seiner Htelliimi nicht heridirt irorden. Welche Foli/en dies Ereianis
für das /\iin.:'i ijicrsonal sunst nach sich i/i::ii(/en hat, /ässf steh ans der iieringen Anzahl
10 von ( rkunden, die uns aus il.eii letzten Monaten Heinrichs erhalten sind, nicht mehr fest-
.stellen; irir^constatieren nur noch, dass das J). ')(),S (für i\[ontecassinol ron einem Schreiber
herrührt, der später einii/e Male in l^rkunilen Konritils II. beijefjnet.
Mit einem erheblich i/erini/cren lieamte/ipersonal als die deutsche hat sich die
italienische Kantleiabtheiluni/ behelfen müssen; ja es ist soyar zweifelhaft, ob ihr qleich
15 nach der Kauzleitrenuunij überhaupt i\otare zuejewiesen sind: drei der icenifjen in den
■liihren lOOi — lOD!) aiisijesteltten italienlscheu Urkunden, die wir besitzen (Dl). 17.'!.
Is.'). IUI:, sind theils sicher, theils irahrscheinlich dem. E(' zuzuireisen^. Erst im
Frühjahr 1012 lernen v:ir aus den l>l>. 24.'!. 2i;j. 24(1 einen Mann kennen, den wir
sicher als i\iifar der italienischen Kanzlei betrachten dürfen und also Eb. A uennen;
2(1 er u-ar seiner Schrift nach ein Deutscher, seiner Sprache nach vielleicht ein Nieder-
deutscher. Inunerhin ist es sehr wahr.icheinlich, dass Eb. A bereits vorher in der
Kauzlei thätiij war: schon seit der Mitte des Jahres 1010 zeigt der Stil des früher
eririihnten iSotars der deiilsrlieii Kanzlei (lA i/eirisse Wendungen, die einerseits dem
italienischen (lebraiich. andererseits den. (ieirohnheiten des Eb. A entsprechen und zu der
25 T eriuiithiiui/ jähren, dass dieser schon damals in den Dienst der Kanzlei cjetreten war
null diiss ( 1 .{ sich, irir früher an l'W . so jetzt an diesen Collegen anifelehnt und ron
ihm rrrfas.-ite oder i/eschnebene l rkundcn als Muster für .leine eicjenen Dietate benutzt hat. In
dl II l'rk linden ist das Ih'ctat des Eb. A bis zum Mai 1014 (zuletzt D. :104) zu verfolijen.
Er.sf im dahri Uli.'!, als der zireitr Zuij Heinrichs nach Italien bereits fest beschlossen
3(1 u-ar. Zeil/t uns das l>. 2-')4 die Hand eines zweiten italienischen Notars, HA. der indessen
wohl .ichon eiuiije Monate zuror am Hofe einijetroffen war, da die Datierunij des D. 2')l
(oder fielmehr der rerloreuen, echten Vorlaije dieser Välschinuj) von ihm herzurühren
scheint. Mit Eb. J /und (rli) beejleitete dann IIA den K'oniij nach Italieu und erhielt
hier, als die (ieschäfte sich mehrten, noch einen (ienos.ieu, HB, dem wir zuerst in D. 27!>
35 beijeijneu. HA und HB, beide unzweifelhaft Italiener, haben sich aber in der Kamlei
in sehr verschiedener Weise hethätiijt. HA hat nur ein einziges Diplom (D. 276) seinem
ijauzen I nijantj nach ijischricben : sonst iibir iiiimer nur zu I'rLiindeii. ilie ron anderen
Schreibern mundiert sind, gewisse l'rotokolltheih geliefert; zum letzten Male tritt er uns so
in dem D. H02 vom Mai 1014 entgegen : ob er auch, als Diciator thätig war, entzieht
.1(1 sij-h unserer Ki niitnis. HU. d<_r noch linliii Taije .später in ]'eronn im (refolije
des Kaisers war (I). .'Uli, hat liäufger ijanze l'rhunden tje.scli rieben: wir ersehen
aus ihnen seine T nbi-holfi'ntieif und Sclnrerfälliifl-ill im Ausdruck, seine iibi-rinis mangelhafte
li dl' kiinute aUerduujs schon etiras früher der Kanzlei angehört haben; doch ist seine
J!ethei/ii/iing an D. S7'7', wie seluni oben erwähnt wurde, nicht sicher. 2) (tD und OG sind
gar nicht ueheii ( ! li i//iich:eitii/ naehiceis/jar, und HC nur eininaf in D. 420. Dagegen lassen
ib sich lue/irfach (IC, (JE, GF (und ECJ auch neben GB am, Hofe nachweisen, i) Die zwei Du.
172 (für Creiiioiia) und 183 (für S. Sisto zu riacenza) rühren von dem gleichen Schreiber
und T erfasser her, und dieser könnte also möglicherweise der Kanzlei angehört haben. Aber
beide Stücke gehören noch in die Xcit cor der Kiiiz/eilreuuuui/.
Kaiaerurkunden III IV
XXVl KAISF.HrUKl'NDK.N.
JCriiHtiiis ilrr lult iitischi II (S rtimiitiilik : iilirr iiiivli rmi sii'iiiin Stil iiiniiiinii irir kiiiii'
rrfhtt Viiritttlluiiil. I /irii/iiiM rrsvliriul ir sjiiHir iior/i liiimiil inr irissiii iiit/il. nli ::ii
roriilirriithiiiiltm lulir /lini/rr ihiin null m .liifnit/in/t um llofr. ilii rr im •/ti/irr lifJO
an dtr .liiiif'rrtiifiniii ilrs IK -f.'Hi für Anz::" mili/i'irirl:! Iint. In diu li'tsli'ii Ziitiii i/is
tlattruisr/ifii ZiiiiiH tritt srhiirsslirh in ilin l>l>. .SVAV. 'tui^ .'t II norli iin nni uns iiirlil r,
mit fitirr lnsniiilrrni C/iitf'rr hvziirlinili'f Ililfusi-lirfHifr iinf\ roii ili-ssin llnnil tinrli norli
dir rrstr Xrile dm rrxt in llrntsrldiind finniffHli'lllin IK .'IIS für lliimlirri/ lierrülirt.
^rhrii iilliii diiMi-n Mönnri-n idn'r sind {'iirtri- oder l'ririitxrlirfilnr ii/iinins lit'inp'ii lii-l
drr lli rulvlliiiiij drr in Jlidim inini/i-firlii/tin l'rknndin thiiliij i/i'in-seii.
.1«* den irstcn •lidirin inirli dir /{iirIcLilir ilis hiii.iirs nnrli Dt'ntsrliliiiid sind, nur lo
iriiiii/i l rkiindt'ii für Italiin irlinitcii. roii diiii-ii zn-i'i Irijl. i>/K .'l'^l. .'l'^'Jl roii Liii roii
\ ■ i. • lli ri'rfnust sind, dn i nndprr (lIlK HS(1 — 3>'iSi rum llirhsl lol'i iiiilir liiiiiiidir
niihiri lirziilinniiin niifiriisiii, dir nnnilimi n Inssiii, dnss sii' siimmtlirh odi'r ircnn/s/ins
Sirri niii i/iniii diin ifli'ivlii n. smist niclit In kiiniili'ii Srlimhi-r lifiznlvijeii sind. Im Fridijnlir
Jolli tritt dann ein nenrr Knn.zli'ilifiniili r Hl' liii, dir. .zni'r.'it in dein l>. .'li'.i sirlnr 15
narhirriuhnr. eheimo sirlii r hei dem l>. :-!SS, uii.iserdvni rielleivhl nmli In ! di n l)l>. .'KU. .'l/.'!
niili/i irirkt Init und 11I.10, iihirohl deiitsrlier Ahknnfl. znersi dir ilid iinisrlirii hinlzlei
nnifiliiirf linl. Im l'ridijalir IdlS ist ir in die dintsrlie Kiinzleiolitlniliinii eiinji trilni und
hat für diese ziiernt an den hl>. :is!l. .'lUfl niitifenrlieitet: das ers/i- ( hii/iniildi/dum, uns
dem irir seine Sr/irif'l kennen lernen. is> diis I). .','!)■{ rniii ]li. dnni TOlS. Jh'e li-fzle run 20
»einer Hand tfine/irieljem l'rkniide ist das />. f'^ll rinn .'17. De.cemlier I0IH: rielleieht
trar er aber auch norh hei der //er.itellnnii dis J). i^d für Aqiiileja und dis !>. j.'ln
für f'ailerhorn (Mai l(>:^t)i liet/ieiUjit. Da die Mehr.zidil dir roii ihm seit dnn M,ii lii/s
qejie/iriehenen l'rkiindiii für das hliisler Kinifniiijev inier in Kiiiifnniieii iiiisiji stellt ist,
Uli liei/t die ] 1 rmnllinni/ nii/ie, doss irzn diesem Klnsler hesoiidere Hezieliiiiiifeii ifeliidit liat. ^r,
,1/// dl in drilti-n Xnije des hiiisirs imrli Itiilnn sind i'i rln'iltnisniiissnj irritnjf
i rknnden tfeifelien irnrden : leir liriuii uns ihnen nur einen itiilienisriien Srhrrdiir 7.1
kennen, den icir als Kaiizli iheainten nnsjirerlan und nun März his Knde dnl! Itl'^'J
Hochireineii können iJtJK -ffiS. 471. i7'i. 470'. 477); eine ilalie.nisehe l'rlinide iriilinnd
diene* Xnijes (IK 474 1 hnt (iK ninndierl : im i'diriifen hat mnn sieh iiiirh diises Mnl mit :v>
Privat«rhreihi rn heholfen. Saeh Iteiitsehliind ist TA, snriel irir erkeiiiiiii. diin Kaiser
flieht ifefiilift: riin den nirht Ziihlnieheii lieiirknnihinifen f'nr Italien uns Ijeiiirirhs letzten
I^eheUM fahren (DD. 4s-/. /.SV,'. /.'//. /.'/.;; iiher D. 'lOS s. nhen S. \.\'l'i stuminiii drei
rnn (lli her.
I her dii J/iitiernni) der I rknndin sali hii r iiiiht iiiisj'nlirlieln r ifelnindilt leirdin, 3.-,
dn nie iheils in den I i>rhenierknni/en, theils an den Stellen meiner JCrliinlernin/eii Is. nhen
S. \IV), auf die trir in den ]'iirhpnierknni/en rern'iesen hnliin, 1 iiiijiliiiid In siirmhen ist''.
Ich heijniiije mieh dahi r hier mit ireniilen lienierknniien.
Die Diitii-rnnif heslehl nnter lleinrieh irie unter den < Ittmuii reijelmässii/ uns .Moniits-
datnin. Indirtion, Inearnatintiiijahr. /{ei/ii-rnni/s- I Klinii/s-, siil Ulli h'i'inii/s- und Kaiser-/ 40
jähr, ttrlßiinifalie. Ahffeiiehen rnn Indirtiiin und Ineiirniiliniisjnlir, rnn dinen hald dir
eine, hald da» andere rnranslihl ist dli imm iiil,, 1,, f!i :i,.„i',,l,f, ,/,', ,•,.,•/,,,■,»•,/,/„,/,. jidinh
nicht die allein herrHchrniL
,,,,•-
1) Vgl. den Saclitraij S. 724. 'ii llii den JJi/ilnmen nm Ende lol'.', im Lmintr nllr
dingi nur allifemrin auf den dritten Abirlmitt der Krliiulernnijeu fX. .Xrrhir 'Jd. 41 1 Jl'.j j;,
rerwiejen irerden, nicht auf die genauere Seitenzahl. Dnrh ir'iril imrli hier die Adfl'iiulmxi des
einschlagenden Ah$chnitteji drr l'.rUiulerungen l.elnr Srhieirri'i/I.ril miirlirn.
HEINRICH II. XXVII
J>(iss in Jiii tdi.ssrrliit/h ihr kanzli-i tn'sclirii-hi'iica Urknnileii iiKinclierh'! Ahwetchiimiea
von i/t'r <iii(f<ye/teiieii .linn-i/ini/ii/ /ii(fi'(/ii<jt, ist. nifhl ircitir iin^'lilliij: nhi-r mich Pinzelne.
K<uizlciii<>t(irt' linlifii sir/i ilir iiii-ht (iiihi-iiiii'mt. Hclioa KV hat in e.iniijeH Fällen ilii-
Diiti'cniiiii mit (Ii'ti Jaliri'sdiiiiahpii hi>(/oiiiii-ii iiinl da im dii- l'rrtjcsniiijah'' mit ein/eitcnfleiii
;, data '•()/• oiifr liintir autiim ii<sifzt [DD. Il.'i. tili. l'^i). IIA hei'orziiijt ibiim eine ganz
atnlfff (icstdIttiiHi dt'r Jüiriiiel : fr li^ht i-s. sii' mit actum und durauf fnlifindiiu Ort.inami'ii
anheben zu lassen: das 'l'ax/esdafiim setzt i-r dann in den 1)1). 'JS. '.)!). lO'i. 104. 141 ror
die Ja/iresantjalM'H, in den. DD. 10(1. 1(1 1 idier zwische.n Indiction und Beijiernnijs'jahr.
Bpüter iierführt GK irieder anders] er setzt das Taije-tdatum, irenn er es nicht id)erli<iiijif
10 ireijlässt, rfifelmüssiii hinter acUim ror den Ort^. DieseJhe Htelhimj der Taijesannaln-
■findet sieh dann aufli in D. f-'lO. das mäijlirhern-eise von HC datiert n-orden, ist,
iriilinnd dieser Hihreilier in di-n l>lK .','!)S. 40'^. 'lO-'l dir l aifisii nijidii', die er rnrher
meist </anz forft/elassen hatte, zwar aiiek einen i:on dem iji'n-'i'ihnl irhen ahv' eichenden, aher
nicht denselben Platz wie (IE anvei.it'-.
\-, Dass rerselientlich die Ausfüll nnij rnn Litrken. iri-lrhc für dir \iiihtrii(jun(f einzelner
Anifaben in der Datienm(f.<izeile (jelassen waren, iintcrhlieben ist, kommt auch unter
Heinrich II. oft f/e>ui(/ vor: in einem Falle sind solche Lücken für alle /Wahlen nnan^s-
ije fällt ifeblieben : in einem finderen ist die JSachtraipaii/ der t/anzen Datiernnii vergessen
vrorden (DD. 411. 4ö^J, in einem dritten fehlen, diesmal aber rielleicht aus bestimmter
so Absicht, (die eingaben ausser der des Tages (D. igT)'""'. Sonst ist ron den Jahresanijal/en
am häufigsten die Indiction nicht allein in nnr absch riftlich erhaltenen Urkunden, u-o das
auf ilett Zustand der Überlieferung zuräckt/efidtrt icerden kann, sondern auch in Oriqinal-
diiditmen der Kotare EG. ED und (IF (DD. l'io. 123. 4i:-l-—41.'), vgl. auch 412),
tinsqelassen worden. Je einmal fehlen, in Folge des An.sdihisse.') an Vorurkunden, Tncar-
s.-) nations- und Kaiserjahr (DD. :i'>2. 479). Die absichtliche Unter drürkung der Taaes-
angabe in italieniscln n ! 'rkiniden kommt zuerst in den .fahren 1(107 und lOOS in den DD. 172.
is.'l ror: sie ist dann zwar nicht ran Eh. A, aher cun IIA, HB und, HC geradezu zum
rorherrschenden Kanzleibrauch erhoben worden, dem sich in der Zeit nach 1014 auch
deutsche Kotare bei nicht wenigen l rknnden anschlössen , und dessen KacJnrirkunqen in
.■10 die Zeit Konrads II. hineinreichen.
Die Epochentage der Regierungsjahre sind schon oben S. XVII angegeben worden. Das
Incarnationsjahr ist nach den DD. 2i>.H. .126. 827. 420 am 2-'i. Decemher umgesetzt
irorden. Dass in dem 1>. CO com 2i>. Decemher lOO.l noch a. ine. lOO.'} gesetzt ist,
spricht nicht gegen diese Regel, du hier die Tagesang(djc nachgetraejen ist: daifeaen ist
v.ö in 1). 02 vom 28. Decendier 1004 mit a. ine. 1004 eine solche Kachtragung jetzt nicht
zu erkennen. Besondere Beachtung verdient die Rechnung nach Marienjaliren des Pisani sehen
Stiles in den avf Pisaner Gebiet ausgestellten DD. 201 — 20~i. 20(1^'. Tiber den Indictions-
anfang hat eine einheitliche Komi in der Kanzlei nicht bestanden. Im Jahre 1002 hat
man die Epoche des 1, September angenommen^: in den Jahren 100.5 und 1007 scheint
jo die Keujahrsindiction beabsichtigt gewesen zu sein : ron 1008 ab sind die griechische
Indiction und die mit dem Jahreswechsel neben einander im Gebrauch, jene in den
Urkunden des GA, diese in denen des EC. GB entscheidet sich im Jahre KJl.'l für die
]) Li 1). 3(^2 steht der Tag hinter dein Ortsnamen; iUms dies l>. das erste von GE ge-
lieferte ist, halten irir für inili/lich, aljer nicht sicher. 2) Die sonstigen Datierungen mit ahwcichender
4.5 Stel/uny der Tagesangalte rühren nicht von eigentlichen Kanzleiheamten her, D. SIS von Ba. IV
nach der nhen erwähnten Weise des EC. Doch stand der Schreiber von l). 508 vielleicht schon
unter Heinrich im Kanzleidienst, s.ohen S.XXV. 3) Datenlos war wahrscheinlich auch rem vornherein
das Pactum mit Rom D. 427. 4) Vber das Fehlen der Indiction in D. 14 vgl. die Vorbemerkung
XX\ 111 K.VISKUr h'Kl MMN
XeuJoJifse/uifJie : ilat/tiirn tat hei ihn Kin/i tol.'l in l'iiriii <iiisiiri<tfllliii l'iliiiin/i'ii, irritii
.«#V I. MV»7(inii/ ''«•() si'iuf, liur ilrr hciiirn Srjifriit/>irij>in-/irii (niijriioiiiiiun.
\ ',1-1 loh '■••■tun (10 iSrplembrrfjiocht'l nnil Erich iXfiijiihrshiilirtioii)
■ il'l lOli linl'vit nur zirn' l'rhinidrii rim (l K innl HC 'i/ii' Sr/itfiii/iirrrrh-
■ftfl, dif ii/tritji'ii bieten eine <l<iiii rerk^'/irlf Xiß'vri 10 1!"^ i/i/im mir/i t/tia b
I. Sifit' •iiliir iJif I>IK .'ItK'i. .V.''7 mit iml. 1. iiiiif P. .'IUI! mit iiiif. II. niiilir iiH.sriiiiiinlir :
UHil rrsi vom Jahn- tili!) nh hrrmviil ilir \rii/iilirsiiitlirlioii f'usf iiii.isrli/n s.s/ifli ; nur
Uli. IJ.* hat »ich im Jolirr Iti^l ihr iiirlit niihrqiuinl.
Im o/ltft Uli iiirii liimit ilii lii-richiiiiiiii ilrr •liihrisiiiiijoliiii in ili-ii l'rkiiinliii llriiiriili.i
mlir rirl zu iriiiinclirii, Viir iilliin i/ir /Siimhrrifrr Srlirii/irr, iiiitrr iliiiiii iiiiiiii'iillii-li \o
Uli. III, iiiiil roii ili'ii Kaiizleiliiiimti II Kit iiiiil .sjnili-r 1! IS hiihvti in ihr ('lirnnn/ihiir nur
«rlir Maiiifr/Iiuftf Kiniitiiiaiir bfgmtiin : riiii IctziiTi'iii kiiiin laiin i/irni/i-n .sinjin. ilnss ir
i'. ' ../i«i/, ilii ir niirli liimlirrr fiitir/irirliiini/ .ii'iinr Iiiiil iifUi'it im ilin lliif .'.nriirk-
i'ii ilrr Xiriurlii iizi il run xi liiin I iiniix.sin iniili.siiin linifirinkli' llntiirnni/ iiiif',s
t'rniin/ ifflirnrlit Iml. I!<i <!• n Unmlieri/rr Itiji/oiiiin Iml ikiiiii iillirii nnrli i;,
ilir lirnulziiiiii i'i'li Vuriirliiniili-ii, aii.i ilniiii in I iiizi'lnrn FiiUin ( rijl. /ir.sonilir.s 1)1). V'.V.V — V//
null dazu S. Arrliir VV. l/.'Sfl'.i <inii- iiiizutriffrinlr Aminbcii jiiilitiikeiilo.i iibifi'.srlirir/n-ii
niiiil, dir llolitriiiiiirii iiiluti llt. Im Hbrii/in i'rii'i'ixt sirli ilir linliiiion zirnr iils ilir mii
imiiifslru xui'i'rUis«iili .Ini/abr: n/nr ninli Iniiirimlninx- iniil lii'(fiiriini/.sfiiliri- siinl nf'l
filili rliiift brrrrhiiil irordiii.
hiitii riiiiifcii. ihn II Kinlnitliflihi'il irir hezirrifiln oder lir.slrcitcii mii.s.srn. I.innniin ai
■ ' im Jnlirt llHI.'t l>l>. Hl. li.'i ror. Aut liiinp'i/.ifi'n filiili-l i:s sirli iln, ilnss dir
J 11111*11 luliilii Hilf IUI .sinilirm Sliidiiini dir lii nrkiindiiini i/rli/, als dir dr.s Itrlr.i': nhrr
,,.,,/. ,/„j, iiiiuirkclirti \ rrliiiltniti. dir lirziiliiiml dir I IrLsiini/iibr iillr.in iillf dir ] id/zirlinni/
I inr lindere Hjiiitr Hciirkiiiidniii/niitiifr. kiiiiiiiii irir fruLsteUrii. zuersl in d, m I >. Hill.
t liv riiir iiorli iiiidrrr Art dvr I iiriiilii illirlikril. das Aii.sriimndrrfitHrn Von TiKf nnil •.■.>
th't liinr-. itllin .Inlirr.'iiini/iilirn niidrrrrsril.s, Kn dn.i.s jrnr riiirni friilirrrii, dirsr riiic.iii
njiiilirin Studium dm liriirkiiiidiniilmlr.srliiiflr.s rnl.ijirrrlirn , ifrlirn dir DI), f.'i.'l. iij^ r.inril
zirrifrlliiHrii JifJeij (ei/l. -V. ArrJiir ^(l, J(ltijf). Itni/ri/ni ist unrl, flu- dli Xril llrinri<lis
II. kriiii l'rkiindi niirliziiirrinen, in drr rinr Sirlilriidiritlirlikril ihr Jlrzii liinii/ für dir
§■1 i-^iltn ilt III II .1 iih ,-i ^11 iiilillii II miili iiiuii IUI II iri ,-ili II ifiiisv/i ■'. ;[n
In lii r i III Hill' II r II inj i im I 'rnlnLiill und I nnli .il dir I hnlnini llrinrirli.i II. .sind nur nrniiir
trirlitii/eri \i iirrninirn ijrijrniibrr diiil liriiiirli zur Xril I Illn s lll.xiilirmrrkr.il. Ilrrrorxnlir.lirii
»riirr rttni. ihm» ih-r Titel KeillJMT Ulipilstlls .sirh nirhl nur mrliriniils in ihr Slifnnmzrih;
<l>lt. .V.'.Vi .V.V''. /•(//. S. 7V/y. Hiindrrn icrnli/.itriiM rlniniil iinrli in drr Inlilnhiliu rinr.s .^^
nnzirrlfrlhiifti n * Iriijiiiiildljdiimii llt.:U>i. ri/l. S. /'^fl Jlndrl: ihi.s.i in dar l'riiiauli/alliinn-
t'iirmel die VtifiniMlilhiiiii drr futtiri (•<>/• dm jiriU'scntOK, In'x diililn ifiniz nni/rwnliidlrli,
Il drii SiiUir IIA In dir h'iinzirl rlni/rfiilirl. f'rrlli'rli nni srlnrn Siirlifidijrrn nirhl
■ haltt n irlrd ^ : ilnuM in lUr Sanrllii dir Andrnhnn;/ rnn (Irldslriifrn. in llnlirn srhnii
liinijf iddlrli. Immrr inibr In dir l'rknndrn ihr ihntsrhrn Kiinzhi rindrlm/l : nnd diiM.i ,^„
idierbaii/it rtirn xril drm diihrr illllH dim lüinnrlirmen drr driitm-lirn l'rknndrn run drin
ilrr ttalienim-hrn ririfiirli brtliifliiMiil irlrd.
Il Vielleirtit aurli Itn. IV, rijl, jV. Arr.liiv 'JH, 4I)H. 2) liri ilrm IK y, } inijl ,in zirri-
■ .ji-r Xfilraum urisrhen ilirjirn .'<tii/rn. '.i) Stnm/i/ Jtri/. Ul):i int jrtzl alt miulnur riilxrlmnfj
'■•r It. au ;/ill. Ulli irir in dm Mnilitnii/rn S. 722 zn It. r,7 lirnirrl.l lialirn. 4) llrsl n
ll.iWi ilii Hl,,:, rini.i K,,ii,iiih ff liniiiii-l .:. Jil, ,jf,„; ;,i ,/,,,■ h'fin:lri rill.
iii:im;i('ii ii. xxix
Ziiiiji'ii iririliii 111 <li II I h'jilniiirii I li in rirlis II. in iiiii-iiiiili ii h'iilliii so irciilij i/iiiiiiiii/
irir unter seinen l orf/iaujern : ilii lJHiefferti(jiiii(ji n in dnii l'iiiliiin mil ih r loiiiisclifu
Kirche (D. 4'i7) linhen eine andere /iedeiitnn(j und kiiIIcii diu Consi-ns (tii.sdrii<-l:eii : die-
jcnii/en in dem J). :i'i'> sind wohl im Anschltiss an si/noda//' Vi'rh(iiidliin(/eii des Jiihre.s 1007
b entstanilin, n:ie sie auch in der Form dm I nierschriften dis Si/n<id(djiro/(i/.'o//s l>. 1 }.'!
oitsprechen und, sieh ron ihm n mir durch ilie lietheilicjimii ireitlichir Herren nnterscliiidin .
die Zeiujen in JJ. .'!.'/■' sind im l.'l. duhrhiindcrf interjjolierf. Oh die Xamen., die
ron <j/eichzeiti(jen Händen unter der halierumj des l>. S'J und auf dem unteren Rande
der liückseite des I). 4Hä eirnjetraijen sind. Zewjen aniiehören, Ijisst sieh nicht feststellen •,
10 und oh die auf eineui besouderen l'er(j(tmeu.thl,att verzeichneten Namen ron Zeugen eines
auf Kloster Ilelmarshauseu hezihilichen l'or<jan(jes, die wir hei dem I). .-171 rdn/edruekt
haben, mit dieser Urkunde xusirmineiihäniien, ist gleichfalls nicht sicher uuszu machen. W<ir
es der Fallf SO würden sie doch wohl nicht als Zeugen der Handlung oder der Beurkundung,
sondern am ersten ' als Zeugen eines der Ausstelluiaj der Urkunde rorangehenden
la Inquisitionsrerfahrens aufzufassen sein, vie solche Inqaisifionszeugen auch im Texte des
D. 247 für Worms genannt sind (vgl. Mühlhochir lieg. Ui'.l'i. 1><). II. 'JO'.h: freilich irissen
wir nicht, ob, wie in jenen Fällen, in denen es sich um die Kutsche idtmg ron <! renz-
sfreifigkeiten handelte, so auch bei der Hchenkunij des Klo.^ters Ilelmurshausen au Paderborn,
ein wirkliches Inijuisitionsrerfahren stottifcfunden hat.
äfi Iläußger, als für irqend eine frühere Jiegieruiuisepoche nac.Inreisbar ist, sind, in der
Kanzlei Heinrichs IL, nanicntlieh seit dem duhre 1007, lilanquets reru-ondf irorden. Diese
wurden in sehr zahlreichen Fällen für die Unmhenier. off ober auch für audere Urkunden
dadurch her (gerichtet, dass das Fsclia.tokoll oder Theile des Kschiitol:olls (namentlich oft
das Monogramm,), manchmal auch Theile des ^iiifanrjs2'r<itokolls oder dieses und Theile
ä5 des Conte.rtes vorn u.f gefertigt n'urdeu. liisweilen sind, Anhaltspunkte dafür vorhanden,
dass die lilanquets in, dieser (restult, also cor ihrer Ausfüllinnj, bereits besiei/elt oder
u-enigsteus die Biegelschnitte auf den Pergamentblätteru angehrucht waren: in einiijen Fällen
(DD. 26. 2)"^) scheinen nur hesiegelte Pergamentblätter als Dlanqueis rerwandt zu sein.
Mehrfach haben sich dann die Urkundensch reiber, wie es scheiidj durch Dorsuafvermerke
30 über den Inhalt der auszufertigenden Diplome Notizen- gemacht : in besonders merku-ürdiger
Weise hat man aber in zirei Fällen (DD. ,'1/10. 411) der Veru-endumj schon besiegelter
lilanquets zu einem anderen Zweck als zur Beurkundun(j der ron dem Kaiser iienehmigten
Bechtsgesehäfte vorgebeugt, indem man auf der Rückseite der Siegel, ehe das Wachs
erstarrt war, die Namen der Orte, auf welche sich die Urkunden beziehen .sollten, einkratzte ;
3-, da die beiden Urkunden, an denen wir die.ie Beobaelitung gemacht haben, für verschiedene
Empfänger — Hersfeld und Kaufungen — ■ avsge,>itellt sind , kann die Manipulation nur
in der Kanzlei vorgenommen sein. Bisweilen siml übrigens Blanquets viele Jahre in der
Kanzlei oder in Bamberg aufbewahrt worden, ehe sie au.sgefüllt wurden (vgl. DD. l')0.
170. 453) ; ein Blanquet aus der Zeit Heinrichs II. ist sogar bis in die Zeit Heinrichs [IL
if. )ina}(sgefüllt gebliehen (Stumpf Reg. 24S2) '^.
Die Siegel Heinrichs II. sind von Foltz in N. Archiv H, 41 — 4') beschrieben worden.
Das provisorische Siegel n" 1 i.it nur an den beiden DD. 1. 2 vom 10. Juni und 1. Juli 1002
1) Mit Rieger hl Forschungen zur Deutschen Geschichte 16,476. 2) Vgl. X. Archiv 22, 199 ß.
Ich benutze die Gelegenheit, um hier nachzutragen, dass nach einer gütigen Mittheilung von 0. Posse
45 das Siegel von St. 248.9, nicht, wie ich a. a. 0. S. 200 annahm, ein üruchstück des echten
Kaisersiegels Heinrichs IL, sondern eines gefälschten Siegels (Nachahmung von Heinrich III.,
Siegel n" 4) ist.
XXX KAISKUriiKINUKN.
>/7iii//<w. /'rtÄ zirrilr Kiiiiii/ssitiir/ hrijiiiiul an iliii l>l\ .'! '^i I, fi//. J). 'i', O '. /'(fs ilrlllf Siri/i /
iiit irA'Arr«»/ Jer »faii'iii Ktiinrrzrit ririnniift. (llilrlizittiiji'r (3vhroi(fh im /irtTiT Sti'iiijwl für
WiicJuinitiit/ kommt iii ilrr Xiit Utinrir/is II. nicht i'ur; trolil hIht ist iiihiii <liii W nchs-
sinfr/ii in dir KöniifKcit in'r in i/rr Kiiisrrziit J/riiiriv/is jf fiii Steiiljiff f li. 1 um/ li. V)
^"«V Mrlii/tnirifi f rrnrniiilt ironlni. l>ir KüiiiiislniUr ist, so rirl irir irisscii. ii/it/rsi-lieii 6
ro» rinrnl Fa/ff i/eii Johrrjt 1007 (IK LW), mir im •lohn' lOO.'t <jrfirinir/it iron/in: lUi
Knisir/iiiffr hat iiinii /trsom/rrs /iiiiip'<i iiiif ilrin ziriitrn ilofitiiisc/nii Xiit/r, tt/ii'r itiir/i spölir
i/rtrifriil/ic/t aiii/i iruiit/t : roii thuturliin Kmjiftiiiiii rn hulitii, soweit niisfri- hiiiiitnis reicht,
nur liie K/öntrr Michvhbrnj (IK sp. .-»^/V. iifspnhujlich wohl zu !>. .'!(>'(> ijehöriij) iiiul
(rötm »/»</ die liisi'höfr von Hamherif. l'ailerhorii- und Worins'^ in der Kniserzeit lo
hiiliirrte l'rkundvu rrhalteii. /'/»• Koiserhullr ist mich in liolii nnstjepröijt irnrdrii
ll>. 4J.% ,ijl. />//. -jSi. IJ7j.
1) Xirhl auch an I). ,Häli, wie Folt^ sayl, vgl. unten S. 412 N. c. — 11 7c das zweite
Siri/rl llriiirichn an diu JtO. III. 2S'J yelowiiien ist, feriiiiigen wir nicht :u sayrn. — l'eher
dntt Kiiifrrsirgrl an D. 204^ vgl. X. Archiv i>2, IJ!) X. 1. 2) Dieser auch für sein Kloster ^^
AMiiighof, rgl. die Corroborallon von D. 370. 3) Xarh der Corrohoralionsformel ron D. 39ii.
1.
Heinnch verleiht der bischöflichen Kirche zu Worms den Wildbann über den
Forst Forehahi im Rhein- und Lobdengau. Worms 1002 Juni 10.
OrigmahUpIom im (jrofiHh. Staatsarchiv zu Darmstadt (A).
5 Schannat Hist. Worm. 2, 34 n° 40 ex archivo episc. Wormat. = Migne Patrol. 140,
245 n" 10. — Orig. Giidf. 4, 297 aus C. — Böhmer Reg. 892. — Stumpf Reg. 1307.
Ausser dem von EA hinzugefügten Eschatokoll von einein unbekannten, wahrscheinlich der
Wormser Kirche angehörigen Mann nach Vorlage von DO. III. 43 rerfasst und geschrieben.
Die ungeicöhnliche Stellung des Monogramms am Ende der Signumzeile lä.sst dessen nach-
10 fragliche Zufügung vermuthen und deutet vielleicht darauf hin, dass seine Form erst
festgestellt wurde, nachdem das D. bereits geschrieben war. — Zu den angegebenen Grenzen
des Wildbanns vgl. G. Schenk zu Schweinsberg im Korrespond.- Blatt des Gesammivereins
der deutschen Gesch.- und Alterthumsvereine 1875 n" 3 — 6.
(C.) I In nomine sancte et individue trinitatis. Heiniricus'^ divina favente cle-
15 mentia rex. Quicquid pro divino amore ecclesiis dei concedimu» et douamus, id procul dubio
ad presentem et futuram vitani f, nobis profiituium fore oredimus. Quapropter omnium fidelium
nostrorum tarn prgsentiuni quam et futurorum sciat iudustria, qualiter nos ob interrentum * Willigisi
Mogontiiiae sedis veuerandi arcliipijsulis et Heinrici Wirciburgeusis aeclesiae illustris anti-
Stitis nee non et per petitionem * dilecti uepotis * nostri Ottonis ducis fideli nostro Bui'chardo
20 Wormatiensis aeclesiae venerabili aepiseopo», pro eo quod nobis devoto animo sepius servivit, con-
ccssimus regium banuum in forestii Forehahi nuncupato a villa Ehueresbah nominata iiixta
Kenum sitg*, iude usque ad Heriiieldon, hinc etiam ad Bibiloz, inde per rectam pla-
tcam ad Otteresstat, illinc rectam plateam ad ^clesiam qnae est in Bezcingon'' sita,
hinc rectam montanam plateam ad Heberstat, ab Heberstat per rectam montanam
25 plateam ad Basinesheim, inde per totam montanam plateam ad Winenheim, ab Uuinen-
heim per rectam montanam plateam ad Scriezesheim in Lobotunaha, hinc deorsum
usque in fluvium Keccarum, a fliivio Jseccaro usque ad Renum, inde per universa
Reni littora deorsum usque ad Elmeresbah. Omnia baec loca ab Elmeresbah usque
ad Winenheim sunt in Rinecgouuue sita in comitatu Geningi comitis, reliqua vero
30 loca iacent in Lobotungouuue in comitatu ]\Iegingozi comitis. Hunc prefatum forestum
cum tota integritate et universis utilitatibus ad se pertinentibus concedimus nostra reg-ia
potestate ad sanctum Petrum Wormaciensis §clesiae, ut nulia de eo forestu persona parva
sive magna aliquam feram vel bestiam ibi venari vel capere aut iusequi presumat sine licentia supe-
rius iam dicti aepiscopia B. sive successorum eins. Et si hoc agere quod absit presumpserit, quem
35 regio fisco solvere debuit regium bannum et pacem, adhuc in earne viventi aepiscopo* suisque suc-
cessoribus invitus persolvat, et bannus ac pax, sieut aliis forestibus a regibus vel imperatoribus iam
concessum est, sub perpetuo iure aeclesiae AVormatiensis "^ et aepiscoporum" ei presidcntium con
1. [Bresslau] a) A b) o corr. aus u c) a sofoi-t corr. aus o
Kaiserurkunden III. 1
•2 KAlSEUrUKlNDKN.
»isut. Et nl h<;c lu.strm« coiiccMioniii doiidtio por fiiliiru Icniponnn dirriculn tii'iii;i ii('r|iiiii]ii('nt. Imiiis
|irec«ptioui* tcuorrm indo roiiacriptiim «ifrillo iiosiro «ifrunrf iussinni» niniimiiu' i.n.inia. ut iiil'ia
vidrtur. coiroboraviinu».
^ Sijrnmii doiiini Ileinrici regis invictis^^illli. ^ (M.)
^ Egilbertus canocUarius vice Uuillipsi archiopiscMiipi itfd^tidvit. |1 iSI. 1.) a
I»atn anno iniarnationis tloniinicne MII, indictiimc XV, Uli. i.l. iiiii.', aiiuo vcm
(lomni lU-inrii-i rt-ps I: aitinn Vvonnacie; fclititcr.
Heinrich schenkt seini'ni Vnssoflen P. eine Besitzung in Oesterrdch.
Sonlheim a. d. Günz lOCI'J Jitli 1. in
Origiualdiplom im k. Beichxarchiv zu München (A).
HrylHigrr Ichnographw Jiahenh. 1, 45 unvollständig aus Ä. — Mon. Boica 28", 293
n" 189 aus A. — Meiller Reg. der Bahenberger S n" 4. — Blihmer Reg. 898. —
Stumpf Reg. ISOS.
Verf(t.s.<it und ge.<>chrielten von EB. Der Xanie des Empfängers der Urkunde i.v< an den i5
zicei Stellen , an denen er vorkommt , mit Ausnahme des Anfangs- und an der zweiten
Stelle auch des Schlussbuch.'itabens, auf Ru.mr von anderer Hand, die iiir in der Kanzlei
Heinrichs sonst nicht nachwei.ien können, geschrieben. Auch der ur.ipriinglirh hier stehende
Same liegann also mit P und endete — in der Nominativ form — »«(7 *■ (Note d) ; ivie
er aber gelautet hat, ist nicht mehr zu erkennen, und icir müssen auch dahingestellt sein »o
loMen . ob die Correctur von dazu befugter Seite oder unbefugt und in sp/lterer Zeit —
ettra von einem Nachkommen oder Rechtsnachfolger des ursprünglichen Empfängers —
vorgenommen icorden ist. — Die von Büdinger Gesch. Oeslerreichs 1, 47 H sowie Hirsch
Jahrb. 1, 234 mit Bezug auf Fischer Gesch. von Klosterneuburg 2, 21 n" 35 angenom-
mene Deutung des Namens des geschenkten Gutes (Enzersdorf oder Lungcnenzersdorf, ii>
Klosterneuburg gegenüber) beruht auf falscher Lesung des Namens (Unvizinesdorf .itatt
Uuvizinesdorf) und ist mit der richtigen Lesung ebenso unvereinbar, wie mit der alten,
wohl noch dem 11. Jahrh. angehörigen Dorsualnote De Winestorh (so, statt Winestorp^.
Die nähere Bestimmung des Namens muss auf Grund dieser Feststellung den Lokalfor-
schem iilierlassen bleil>en , wobei zu beachten ist, icas Meiller Reg. 192 n" 12 schon zu so
dieser Frage betnerkt hat. — Die Urkunde stammt aus dem Bamberger Archiv. — Zur
Deutung des Au.sstellorts vgl. N. Archiv 20, 132, wo noch zu ergänzen i.st, dnss auch die
Württemlterg. Vierteljahrshefte 13, 92 versuchte Deutung auf Mainsonlheim unmöglich ist,
da Heinrich nicht, icie dort angenommen wird, von Worms, sondern von Reichenau nach
Bamlterg zog. »5
(C'i. ^ In noininf »nnctae et individuac trinitatis. Il(inriiu> divina ta\riite flc-
tnentia r«-x. Notuin «it omnibus fidcliljus nnstris ^ jiracm-ntibuH «cilii'i't et t'iituris,
(|ualitcr no« cuidani milili noHtro nomine Pilifjriini) " |iiani eins scrvitutcni iiitiiciitfs
et honest^ eiun ]ietitiiini adsensinii praelicnte« (|Uiiddaiii nustrae proprictatis iiracdiiini
in UuvizincHdorf '' et in Ostarrike in comitatu'' vem Ileinrici foniitis .■-ituiii, id est m
1. II. id. ion. ritlleicht nni-ltgeirngm.
■J. «; iliijri'no nuf Hniiir ron amlrrer Ilaml \t) \z\ auf Ilaxur, ol> rnn EJi oder
■r Hatvl, iJrt nü-ht firhfr :u enlurlieiilcn ci hinter coiiiitatu ein liticlmtabe aus-
HEIXUICH U. 1002. 3
quicqiiiil in laddu villa IiaUirc visi suimis, insuper ctiani de silva quae proxima est
ad centinu inansos ex nostru iure per hoc regale praeceptum donavimus sive in ])ni-
prium concossinms, cum oinnibus eidem praedio iuste et Icgaliter pertinentibus niobili-
bus et innnobilibus arcis aedificiis agris terris cultis et incultis pratis pascuis sive
5 compascuis venationibus aquis a(|uanun(jue decm-sibus piscationibus innlendinis viis
et inviis exitibus et reditibus quesitis et inquirendis ac c^tcris qu(,> quolibet modo
vocari possunt appendiciis, eo tenorc quatinus praefatus Piligrimus'' liberam de eodeni
praedio deinceps habeat potestatem possideiidi hereditandi tradeudi vendendi cimi-
mutandi vel quicquid sibi pro suo compendio libeat faciendi. Et ut haec nostrae
10 traditionis auetoritas stabilis et inconvulsa permaueat, hane praecepti paginam indc
conscriptara manu propria roborantes sigilli nostri inpressione iusigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
I Egilbertus cancellarius ^•ice Uuilligisi archiepiscopi recog. " | (SI. 1.)
Data* kal. iul. anno dominicae incarnationis Mllf, indictione XV, anno vero
15 ilomni Heinrici regis I ; actum Suntheime.
Heinrich schenkt der dem Bischof Heinrich von Würzburg gehörenden Kirche
Johannes' des Täufers hei Würzburg die Abtei Forchheim, die Orte Erlangen
und Eggolsheim mit Zubehör und drei genannte Pnester.
20 — 1002 — —
Oriyhiahliplom im k. Beichsarchiv zu München (A).
Fries in Lmlewig Wirtzh. Geschichtsckr. 460 in deutscher Uehersefzung ^= Länicj RA.
17", 935 n" 8, = Lnmmers Gesch. der Stadt Erlangen 177 n" 1. — Mon. Boica 31", 272
n° 139 aus einem iciirzhurfjischen und einem Hauger Copialbuch. — Facsimile in Kaiser-
25 tirkunden in Abb. Lief. 4, Taf. 4. — Stumpf Reg. 1312.
Veo-fasst und geschrieben von dem in der Ausgabe der DD. Ottos III. als Her. C be-
zeichneten Notar; vgl. X Archiv 20, 130 f. Die Bmnei-kungm Genglers Beitr. zur
Rechtsgesch. Bayerns 4, 129 sind dem Original gegenüber unhaltbar.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heim-icvs omnipotenti.s de!
30 et sanctorum suorum suffragante dementia rex. Si ad hoc sumus intenti et desi-
derio pleni, ut | proprietates ecclesiarum dei de die in diem adaugmentemus, regnimi
ad hoc nobis commissiun diutius prolongari et in futm-o cum electis«auim§ nosti'ae
i-emunerari procul dubio scimus. Quapropter omnivun sanctae dei ecclesig fidelium
nostrorumque presentium scilicet ac futiu'orum sollers comperiat industria. quod uos
35 interventione domni Heinrici sacrosanctae Wirzlburgensis ecclesiae venerandi pontiticis
ecclesie sug sub dominio sanctissimi martyris Kyliani ad honorem sancti lohannis pre-
cursoris Christi constructae non longe a Vvirziburgeusi civitate dedimus abbatiam
Forecheim villasque Erlangon et Eggolueslieim appellatas adiacentes" in pago Ratintz-
2. d) iligrimu, aho das ganze Wwt mit Ausnahme des ersten und letzten Buchstabens, auf Basur
40 ron derselben Hund, welche die in Xote a erwähnte Correctur gemacht hat e) da EB das
letzte Wort der Recoynitionszeile stets abkürzt, und wir aho nicht entscheiden können, ob er
recognovi oder recognovit im Sinne hatte, lassen wir in den ron ihm geschriebenen DD. diese
Abbreviatur tmaufgelöst f) Data — sill scheint ron EB nachgetragen zu sein.
3a [Bloch] a) c sofort corr. aus Ansatz zu n
1*
4 KAISEnrUKl'Nl>KN'.
gouui atquc in coinitatu Hi-inrifi eoiuitis sitas; i|>.snui juitiMu'* !il>l>;\ti;mi n iimiln diit.is
villas et omnos villns »il>i portinentos cum eeclesiis dociniis triljnturüs servis et ancillis
art'is iifiliticiis tcrris i-iiltis et iiuultis a^rris ]»rntis caiiijiis pasciiis'' silvis vonntioiiibus
n|>uin(|iic pasi-uis. (jui,' vulfjö dii-iuitur riilaluncidis, !i(|uis ai|iiariini(|ue ili-eiirsilnis j)isi'a-
tioiiibus iiioIciKliiii« viis inviis i'xitibus sivo nditilnis taiii iiiixlo^' quacsitis (|uam iii- 6
quirt'iulis |ir«'niiiuinnta«"' »'i-eU'siat' saiu-ti liaptistae loliaiinis finna trailitioiic cdiifcriinus
et tli' iiostro iiirt' in suuiii ins i-t doiuiniuin oinnino t^an^^t'lllHlinuls. >>«' ctiain in post-
niodiuu aliquis invidus insurfjnt. qui pretaxat? ecclcsine sancti lohannis baptistae* de'
istis nocere vcniat, partim hiipciaddinuis pertinentias: iioniinativf I niiliariuiu snrsiuii,
aliud deorsum' i)er flunuMi Hatoniiam, tereium iniliariiiin per flmiiou ([uod Suabaha lo
vocatur, de ipso quideni niiiiarin ex omni parte nimm miliarinm infra forostum cpii
pcrtinet ad Forecheim, aliud in forestum pertinens ad l'ralia. Ad inje (biiiius'' ecclesig
supra dieta«.-' bcati'' loliannis baptistao' tres nostri iuris prespitenis cum unmi snpi"'l-
leetile corum : Acemannum. l)ii>tli<iinnn et Annunem ' . co paeto nf eaileni alibatia'" dis-
ponatiir et deferatur ad usuni eanouicorum, ipii in prdibatn liasilica samt! Ii>hannis ib
deo famub^ntur. quatinus pro nostra cottidie a])n(l deum intercecbuit sospitate et rej^ni
nostri sstabilitate atque pro saUitc animi,' diieeti quondam nostri ncpotis div(^ meniorit;
boni Ottonis imj)eratoris. Et ut baec traditio ürmior permaneat, baue paginam manu
nostra ünuatam conscribi sigilloque nostro iussimus insigniri.
^ Signum domni Heinrici iM.) gbiriosissimi regis. ^ " (SI. 2.) so
Data" anno domini M secundo, indictione XV, amin jiriiim f<^jrni Iliinrii-i
regis; actum"
4.
Heinrich schenkt dem Gezo, Vassal/en des Bischofs Heinnclis von Würzburg,
sechs Künigshufen zu Buhach. Bamberg 1002 Juli 10. a
Originaldij/iniii im k. Staatsarchiv zu Berlin (A).
Günther CD. lihenoMoseU. 1, 98 n" U aus A. — Beijer Mitfelrhcin. ÜB. 1, 333 v" 280
am A. — Böhmer Reg. 894. — Stuwi)f Reg. 1309.
Verfassl und geschrieben von EB. Die von Görz Miltelrheiii. Reg. llöß angenommene
Identität des Orts mit dem heutigen Bubach (Kr. Simmern) ist sehr wahrscheinlich wegen so
der Enrilhnung den Grafen Becilin, vgl. Draudt in Forschungen zur Deutschen Gesch. 23,
.isiiff,. In Verliindnng mit der Dnrsmdnniiz : Proceptum in Bubach.
(C./ jj in nomine sanct«; et iiiilivi<biai' trinitatis. Ib-iin'ieus divina favcntc cb'-
mcntia rcx. Notum sit omnibus tidelibus misfris ]iraesentibus scilicet et futuris,
qualitcr nos per inter\*entum | fidelis nostri Ileinriei videlicet Uucrceburgcusis eccle- 85
»ine vencrabilii» cpiscopi cuidam militi suo nomine Oezrini sex niansos regalcs" do
%, b> ipMDi aateni auf gr/liuerer Uasur, die noch in die U'oiie cnnipis pascuiH der foliicnilen Zeile
hi' ■ ' c) modo auf llngur il) zirifchrn pri-iioininatac und ccclfHiac Uimiir
I: 'irr. auf 1» f) hinirr de Itaxur, iriihntrheinlich ron \> g) n corr. uhh dr»i
-I ti| « nuf Uiuur, riellfichl ron m i) .1 V) ilhcr Iicati KiiHur \) Aci;- l»
TT. im Ol Annoncm vt>n i/lfirhrr Hand in dnfilr i/elnmienr Liirke narhr/elmi/en
II ' ''■■'iir n) lintm und rtrhl« ron der SiijnHmzeile, il/ter dem Anfiinr/
'/■ - und unirrh'illj dm Siri/rh nirhl man :Hm Teil rcnriurhlc Frdrr-
I .' der Vrkundr in keinem Zutiimiiienhangt Kielten; vyl. Text zu den
/i .''*fi in Altb. 6>f o) unnUKi/efilllle LOche in A. «6
4« [L r tofort exirr., trahrtrhtinlirh au» anr/efangenem d.
HEINRICH 11. 1002. 5
praedio nostri iuris in villa l{u(iflil).icli et in comitatu l'x/.ilini c-omitis sitos per lioc
rcgale pracceptiiiii in proprium ilonaviiinis, cum onniibus eidem praedio iustc et lega-
liter pertinentibus mobiiibus et imniobilibus areis aediüciis agris terris cultis et ineultis
pratis pascuis sive compascuis silvis a(iuis acpiarunuiue docursibus piscationibus molen-
5 dinis viis et inviis exitibus et rcditibus ([uesitis et inijuinnilis ae e(;teris (nie quolibet
modo voeari possunt utensilibus et ai)])endieiis, eo tenorc (piatinus praet'atus Gezd
liberam de eodeni praedio deineeps hal)eat |)ote.statem hereditandi possidendi tradendi
vendeiidi comniutandi vel quicvpiid silii pro suo compendio libeat faciendi. Et ut haec
nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc praecepti paginam
10 iado conscriptam manu propria roborantes sigilii nostri inpressione insigniri iussimus.
I Signum domni Heimüci (II.) regis invictissimi. §
g Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi arcliicapeUani rccog. | (SI. 2.)
Data VI. id. iul. anno dorainicae incarnationis MII, indictione XV, anno vero
domni Heinrici regis I ; actum Babenberc.
5.
6". Heinrich verleiJd dem Bischof Heinrich von Würzburg die Abtei Selirjen-
stadt zuvx Niessbrauch auf Lebenszeit. Bamberg 1002 Juli 10.
Originaldiplom im k. BeichsarcJiiv zu München (A).
V. Bezold in Forschungen zur Deutschen Gesch. IS, 620 n" 11 aus A. — Stumpf Acta
ined. 680 n" 448 aus A. — Facsimile in Kaiserurkunden in Abb. Lief. 9, Taf. IS. —
Stumpf Reg. ISlO".
Verfasst und geschrieben von EB.
20
5*. (Unecht.) Heinrich verieiht der bischöflichen Kirche zu Würzburg die
Abtei Seligenstadt zu ewigem Besitz. Bamberg 1002 Juli 10.
25 Urkunde des 11. Jh. in D-lplomform im k. Eeichsarchiv zu München (A).
Fries in Ludewig Wirfzb. GeschicMschr. 451 Reg. — Mon. Boica 28", 295 n" 190
aus A. — Facsimile in Eaiserurkunden in Abb. Lief. 4, Taf. 3. — Böhmer Reg. 895.
— Stumpf Reg. 1310.
Nachzeichnung von D. 5" mit einem an zwei Stellen behufs Geltendmachung von An-
30 Sprüchen auf dauernden Besitz von Kloster Seligenstadt gefälschten, im übrigen gleich-
lautenden Text. Das Siegel ist nicht, wie Foltz in N. Archiv S, 42 und Bayer in Kaiser-
urkunden in Abb. SS* angeben, das echte SI. 2., sondern vielmehr das auch an anderen
Urkunden für Würzburg befindliche gefälschte Siegel, beschrieben N. Archiv 3, 44. Wir
geben vom Text nur die beiden Stellen, um deren Willen die Fälschung gemacht ist. —
35 Ueber die Geschichte von Kloster Seligenstadt im 11. Jahrh. lassen sich noch über das
hinaus, was bei Bayer Kaiserurkunden in Abb. 68'' (vgl. auch Meyer von Knonau
Jahrb. Heinrichs IV. 1, 33S N. 51) bemerkt ist, begründete Vermuthungen aufstellen. Er-
fahren wir aus dem DH. IV. Stumpf Reg. 2620, dass, als im Juni 106S die Abtei für
immer in den Besitz von Mainz überging, Erzbischof Siegfried sich für seine Ansprüche
40 auf DD. Ottos L, Heinrichs II. und Konrads II. sowie ganz besonders auf eine Urkunde
aus der Zeit seines Vorgängers, des Erzbischofs lAutpjold, berufen habe, so muss, was hier
6 .KAISKItlKKrNDKX.
über rin DO. I. gesagt icml, l>ei drtii Mangel an Xachrifhleii iihrr die Geschichfe Seligen-
sladttt im KK Jakrh. auf sich iHrithen hleil>eti : die übrigen Angaben des DH. IV. erhallen
durch an' .■ t^nrllmangaben eine geiri.<t.ie lieglaiiliigioig , und e.i ncheint itn.s kein
(Irund >■■'> . mit Steiner (le.irh. der Sladt und Abtei Seligen.ftadI il^ die lOliS am
Siegfried vorgelegten Beireistirknnden ohne weiteres für untergeschoben 211 erkb'ircn. War 5
nach I). ö" da.s Kloster l(K)'J an Heinrich von Wiirzburg nur auf Lebenszeit verliehen ,
so muss es uach dem am 14. Xov. lOlS eingetretenen Tode des Bischofs wieder ans lieich
zurückgefallen sein ; die durch ein D. deperd. Heinrichs II. erfolgte Verleihung an Mainz
kann also nur in die letzten Jahre des Kaisers ge.ietzt werden. Dass abe)' in diesen in
der Thal der Erzbischof von Main: im Besitz von Seligenstadt gewesen i.it, srhliessen wir 10
aus dem l'm.ttand, da.'is Ariho von Mainz hier in den Jahren lO'JS und lO'Jß Conciiien
abgehalten hat (Bres.ilau in Jahrb. Heinrichs II. 3,267; Jahrb. Konrads II. I, lU'iff.):
wir sehen al.so auch keine Veranlassung zu liezweifeln, dass Konrad II. diese Verleihung
seincji Vorgängers urkundlich bestätigt hat. Aber auch sie ist jedenfalls nach dem Tode
Aribo's (gest. 6. April 1031) rückgängig gemacht worden ; dass Seligenstadt nun wieder 15
reichsunmittelbar war, folgern wir aus dem Umstand, dass Konrad schon Ostern 1032, dann
nieder im März 1034 und Himmelfahrt 103.5 (Ann. Hildesheim. 1032. 1035. Stumpf
Reg. 20')3) hier Hof hielt, und da.-is Heinrich III. im März 1041 hierhin einen Hoftag berief
(Ann. Altah. Iu41 ; Stumpf Reg. 2209. 2210); es stimmt damit iiberein, dass der letztere
am 2ö. S'ov. Ktlö dem Abt Otto von Seligen.itadf eine umfassende Immunitätsliestätiguug so
erlheilte, welche auf die Selbständigkeit des Klosters .schliessen lä.sst. Berichtet dann das D.
von 1063, dass Liutpold von Mainz, de)' von 1051 — 1059 Erzbischof war, wiederum
Seligenstadt usquc ad finem vite sue besessen habe, so scheint uns auch diese Angabe,
gegen die kein Zeugnis .'ipricht, die freilich auch durch keines unterstützt wird, glaub-
würdig; erst im Oct. 1062 (Stumpf Reg. 2611°) iit der königliche Hof wieder in Seligen- 25
Stadt nachweisbar, und dass damals das Kloster dem Mainzer Erzstiff wieder entzogen
war, ergiebt sich aus dem oft angezogenen D. von 1063. Erst durch das letztere i.it das-
selbe abermals — und nun für immer — in den Be.iitz der Abtei gelangt: von Mainz
trugen nach dem Zeugnis eines D. Friedrichs II. vom Aug. 1237 (Böhmer -Ficker Reg.
2273) dieser Kaiser nie sein Vater und G-rossvafcr die Stadt Sciigen.sladt zu Lehen, und 30
es hat also nichts auffälliges, wenn wir Friedrich I. und Heinrich VI. im Frühjahr 1188
hier Hof halten seheti (Stumpf Reg. 4489 — 91. 4628). — Ergiebt sich aus der Zu-
sammenstellung dieser Nachrichten, dass unter Heinrieh IL, Kovrad IL, Heinrich Hl.
und Henrich IV. mehrfach Verhandlungen am Königshofe über die Geschicke von Seligen-
.<itadt statt gehabt hal/en, .so ist un.sere Fälschung, die der Schrift nach jedenfalls ins 38
11. Jahrhundert gehört, gewiss zu dem Zweck artgefertigt worden, würzburgische Ansprüche
denjenigeit von Mainz etdgegenzustellen. In welche Pha.se dieser Verhandlungen sie aber
gehört, ist nicht auszumachen ; und es ist ebenso möglieh, da.ss sie älter, wie da.ss sie
junger ist alx die durch das IJ. Heinrichs IV. von 1063 getroffene Entscheidung.
5°. C; ^ In iioriiiiio »aiicte ut iiulividuae tiiiiiliiti». Ilcimicu.s fliviiia l;i\xntf de- 40
incntia rcx. Si rationabilcH fideliiim pctitioncs, riuas nobis pro »uits neccssitatibus
innotiicrint, nd »frcctuin |)cidiieimu», et vctcrem regiim § in-ioruni consuetudintni
exfTcciliiiH et alioH ad (idclitatcni nobift exhibendnin incitanius. Proinde notum sit
omnibuM fidolibuH nootrih pracKontibii» «cilicot et futuHs, qualitf r 110« per intcrventiim
Cunif^iuidac dilcctf coniugix nostrae fideli nostro Ileinrico videlicet Uuercoburgensis 16
eccleniae epi»c'ipf< (|iiandani abbatiain in loc« (|ni dicitur Sclegonostat in p.igo Moimli-
jr'oiue et in rf.inii.'itii" eomitlH sitnni tradidiiiius ci pi r lux- rc-i,':ilc jiraeccp-
V, [Bre»' iina<uitjrfOUu Lüeke in A.
HEINRICH II. 1(1(12. 7
tum 1 potestative tenciuhmi coiicessiiims, cum iimiiil)([,s cidcm aMjatie jK;rtinentibus in
quibuscumquo villis vcl pagis sive teritoriis ot comitatibus, id est mobilibus et immo-
bilibus servis et aiicillis inifeiuiis et tiscalinis iirois aedificii.s ajj^ri.s terris cultis et incultis
pratis pascui.s sive cmupa.-icuis silvis forestis veiiatioiiilxis viueis vineti.s aqui.s aqua-
5 rumque decursibu.s piscatioiiibus molendinis vii.s et iiiviis exitibus et reditibus qu^sitis
et iuquirendis ae ceteris qu^ quolibet modo voeari pos-i^uiit apjiendiciis et utensilibus,
CO tenore quatiiuis- praefatus venerabilis antistes Heinricus liberam de eadem abbatia
Omnibus diebus vitae suae habeat potestatem usu fructuario possidendi"^ vel quicqiiid
sibi pro suo compendio libeat faciendi. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas sta-
10 bilis et inconvulsa permaneat, hanc praecepti paginam inde conscrijitam manu propria
roborantes sigilli nostri inpressione in.signiri i([ssimu.s.
^ Signum*^ donmi Heinrici (M.) regis invieti.ssinii. |
§ Egiibertus cancellarins vice Uuilligisi archicapellani recog. | (SI. 2.)
Data VI. id. i((l. anno dominicae incarnationis MII, indictione XV, anno vero
15 domni Heinrici regis I ; actum Babenberge.
5*. 1) . . . praeceptum perenni iure in proprium delegavimus, cum omnibu.s . . .
5''. 2) . . . (juatiuus praefatus venerabilis antistes Heinricus omnesque sui SUCCessores ean-
dem abbatiam in perpetuura potestative possideant teneant et qnicqnid eis
placuerit ad utilitatem suae ecclesie inde faciant. nostra nostrorumque suc-
20 cessorum et omnium mortalium contradictione in perpetuuin longe remota.
Et ut hec . . .
Heim-ich schenkt dem Kloster Niederaltaich eine Hofstätte zu Regensburg.
Bamberg 1002 Juli IS.
25 Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Greiser Divi Bamliergenses 65 n" 1 aus Abschrift = Hund-Geivold Mefrop. Salisb. ed.
Mon. 2, 21 n" 18 = Hund-Gewold Mefrop. Salisb. ed. Rat. 2, 15 n" 18 — Leibniz
Ann. 3, 809, = Ludewig SS. rer. Bamberg. 1, 329 n" 1, = Greiser Op. 10, 556 n" 1.
— Mon. Boica 11, 132 n" 21 ivohl aus Abschrift (h). — Ried CD. Ratisb. 1, 115 n" 123
30 aus Ab = Migne Patrol. 140, 239 n" 2. — Böhmer Reg. 896. — Stimjjf Reg. 1311.
Nachdem EB das Eingangsprotokoll und die Publications formet geschrieben hatte, fügte EA
den ganzen Context von qualiter nos piam bis imagine iussimus, den er selbst verfasst
hat, hinzu, worauf wiederum EB das D. durch Eintragung der Schlussformeln — Königs-
und Kanzlerunierschrifi nebst Datierung — vervollständigie. Hofstätte und Urkunde sind
33 1485 aus dem Besitz von Niederaltaich in den des Klosters Obermünsier zu Regensburg
übergegangen, cgi. Ried CD. Ra.iisb. 1, 115; daher erklären sich die aus Obermüiister
stammenden Dorsualnotizen des D.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Notuin sit omnibus fidelibus nostris praesentibus scilicet et futuris,
M qualiter nos piam § Godehardi abbatis intendentes petitionem, quia nobis fideliter ser-
vivit et dignus quem beneficiaremur fuit*, quandam nostri iuris aream infra muros
5". b) über ssicl ein Strich ausradiert c) vor signum Rasur; es scheint ursprünglich beab-
sichtigt getcesen zu sein, die Signumzeih höher zu beginnen.
6. [ßresslau] a) das t auf Rasur
8 KAISKÜfKKrNnKN.
urbis Iladosjionensis sitam. liabontoni in latitiulino |ic(lcs ({iiadrngintn et in longitniliiic
jii'tlcs oetopiitn, (juv «-x uiia parte |>latt'a*> i|iii; <lurit ail tlumcn. ex altera voro ])arto
nreae oiiiiisduin liomiiiis lunniiio Himzi enlliinitat. iiumastcrid sancti ilaurieii niartyris,
Olli ideiii vfiH-ral>ilis abbns in loco (|iii dieitiir Altälia'' j)r(,'csso dino^si'itur, iure jjerjietiin
rctineiidain per hm- re;,'ale |)raece|itimi enntulinins. euni tenninis suis exitibus quoquc 6
et reditibus sive ei;teris <|iu; (|uiilibet innibi vneari iiiste et lofialiter pnssunt a])])en(li-
cüs, ea ratiiine i|uatinus pri^latus alibas (iodehanbis sivo sueeessDres i'ius lihenini
dcinccps de eadein area liabeant putrstateni possidendi vel (piiecpiid pro utilitatibus
nmna.-^terii illis libeat putestative faeiendi. Et ut liaee nostrae traditionis auetoritas
Ntabili.s et ineiinviilsa |ieriiianeat, manu |iriipria |e|aiii roborantcs sigillari nostra iniagine lo
itissiuius.
^ Signum donini Heinriei (M.) rcgis invictissimi. ^
I Kgilbertus eaneellarius vice Uuilligisi archicapellani recog. ^ (SI. 2.)
I)ata MI. id. iid.'' anno diuniiiicae incarnationi.s Mii, inilietione XV, anno vero
dotuni Heinriei regis I ; actum Babenbere. i6
i.
Heinrich schenkt dem Kloster S. Florian eine Hufe an der Tpf und was er
den Brüdern einst zu Lehen gegeben hatte. Kirchberg 1002 Juli 20.
Originaldiplom im Kloslerarchiv zu S. Florian (A).
Kurz Beilr. zur Gesch. des Landes ob der Emis 3, 256 aus Ä. — L'B. des Landes ob sn
der Enns 2, 70 n° 5H zu Juli 18 aus A. — Sickel Man. graphica 73 aus A mit Fac-
simile fasc. 3, Iah. 1. — Slumpf Reg. 1313.
Verfassl und geschrieben von EB. Ueber den Au.ssteUorl vgl. Hirsch Jahrb. 1, 220 N. 4,
iC.i ^ In nomine sanctae et in<livi<luae trinitatis. liciiiriciis divina l'avcnte
dementia rex. Xotum sit omnibus fidelibus nostris praesentibus scilicet et futuris, 20
(jualiter nos per interventuin | dileete coniugis no.strae ("unignndo pro reniedio aniniae
nostrae vel parentiim et antecessorum nostronim memoria ciiidaui monasterio sancti
Floriani martyris iuxta ripani flmninis quod dieitur Ippba constructo quandam* nostrae
prf)prietati.s bobani'' |)rope candem ripam sitam'' dono contulimus et insupor quicquid
fratribus ibidem deo famulantibus olim jiro bencficio coneessimus, cum omnibus eideni m
jiracflio iuste et legaliter pertinentiljus mobilibus et iinmobilibus areis aediHciis agris
terri« culti» et incultis j)ratiH pascuis sive compascuis silvis venationi])us aquis aqiia-
nimqiie decursilius piseatioiiibus mob-ndinis portu et portatico viis et inviis cxitibus
et reditiliUH <pi<;HitiH et impiinrndis ae ci;teris que quolibet nuxb» voeari ))osKunt uten-
itilibiiH i-t aiqtendicÜH, eo tenore (piatinus praedicti fratres siiam tantinn et monastcrii 36
iiuijiiam inde aliqiiatenuH rebvent et pro nobis deum et sanctum Florianuni attcntius
cxorent. Et ut haec nostrae traditionis*^ stabilis et inconvulsa permaneat, lianc prae-
cepti paginani inde conHcriplani manu propria roborantcs sigilli nostri inpressionc
»ignari iuAsimuH.
6. \r) dtr Acrtnt übrr rirm t «i lll. id. iul. rielleicht narhifii ragen. 4^
7. TJrcMlau) >| rm-r. ou« f|iio'iilnm 10 hnbam — »itnm auf /üiHur ; urnjyrängUch folgte
auf pr<i|iric(atu zunäciud da» h'ort pracdium C) aucloritaji fehlt in A
HEINRICH II. 1002.
Signum (lomiii Ileinrici iM.) regis invictissimi. H
§ Eg-ilI)Prtus cancollarius vice Uuilligisi archicapellani recog. | (SI. 2.)
Data XIII.'' kal. aug. aiinn <i()ininitae int'arnatidnis MII, indictione XV, anno vero
dinnni Hoiiiriei regis I; actum Kirichbcrge.
8.
Heinrich bestätigt der bischößichen Kirche zu Osnabrück die Immunität und
einen von Otto I. geschenkten Wildbann und verleiht derselben Markt-, Münz-
und Zollrecht in Osnabrück. Merseburg 1002 Juli 28.
Copiar rfc.s Donistifta aus der Mitte des 15. Jh. p. 17-5 im k. Staatsarchiv zu Osna-
brück (C). — Neueres Copiar des Domstifts aus dem 17. Jh. p. 5 ebenda (E).
(Fiirstenberg) Mon. Paderb. ed. IL 237 aus einer Abschrift von E, die irir mit e
bezeichnen = ed. III. 214 = ed. IV. 222 = Moser Osnabrück. Gesch. ed. I. 2^ 11
n" 18 OD = Sandhoff Bes Osnabrug. 2^, 28 n° 15 (trotz seiner abweichenden Angabe),
= Miiser ed. II. 2, 2H3 n" 18 = ed. III. 4, 30 n" 18 mit Verbesserungen aus E. —
Schaten Ann. Paderb. cd. I. 1, 364 aus e = Lünig RA. 17", -578 v" 5, = (Eckhart)
Gründliche Untersuchung eines alten Carolinischen Schenckbriefs (1719) 37, = Schaten
Ann. Paderb. ed. IL 1, 251, = Leibniz Ann. 3, 814. — Meyer in Mittheilungen des
hisfor. Vereins zu Osnabrück 8, 360 Auszüge nach handschriftlichen Notizen Lüpkes aus
dem die.son noch zugänglichen Original (L). — Philippi Osnabrück. ÜB. 1, 105 n" 118
aus CEL. — Westf. VB. Suppl. 94 n° 580 Reg. — Böhmer Reg. 897. — Stumpf
Reg. 1314.
Verfasst von EA mit Benutzung von DO. I. 20 (VU. I) und DO. I. 302 (VU. II),
neben welchen Stücken auch die uns verlorene echte Vorlage der auf den Namen Arnulfs
gefälschten DD. Mühlbacher Reg. 1780. 1781 herangezogen sein muss, wie insbesondere
im Anfang der Corroborationsformel hervm'tritt. Aus ihr kann also auch die in DO. I. 20
fehlende Bestimmung über die Befreiung vom Brückenbau entnommen sein. Da wir indess
den genauen Wortlaut der verlorenen Urkunde sticht kennen, bezeichnen wir durch Petit-
druck nur die Uebereinstimmung mit den beiden DDO. I. — Für die Beurtheilung "unseres
D. ist sein Verhältnis zu den beiden eben erwähnten DD. Arnulfs und zu dem DO. I. 212
von entscheidender Bedeutung. Alle drei Diplome sind, ivie heute woJd allgemein anerkannt
ivird, Fälschungen ; den Versuch Diekumps Westf. ÜB. Suppl. 68 ff. n" 437 für die Echt-
heit von DO. I. 212 einzutreten, haben Ottenthai in Mittheil, des Instit. f. oesteiTeich.
Geschichfsf. 8, 638 und Philippi Osnabrück. ÜB. 79 mit Recht zurückgewiesen. Bestritten
aber ist, ob jene drei DD. vor DH. IL 8 entstanden sind, wie Philippi a. a. 0. XV ff.
annimmt, und also Vorurkunden desselben getreten sein können, oder ob ihre Fälschung erst
später unter Benutzung des DH. IL 8 stattgefunden hat. Diese Streitfrage wird gegen
Philippi durch zwei Umstände entschieden. Erstens enthalten jene drei DD. wichtige
Bestimmungen über die Zehnten: um ihretwillen sind sie gefälscht worden; dagegen ist
in D. 8 von Zehnten gar keine Rede, tcas unbegreiflich wäre, wenn die drei Urkunden
bei dessen Anfertigung bereits vorgelegen hätten. Zweitens zeigt eine in DO. I. 212 mit
D. 8 übereinstimmende Wendung der Corroboratio unverkennbar den Stil des EA, ist also
in der Kanzlei Heinrichs II. concipiert worden und beiveist, dass DO. I. 212, mit wel-
7. d) XIII in dafür gelassene Lüche tiachr/etror/en.
Kaiserurkunden III. 2
10 KAISKltrüKrNltK.N.
rMoH Philippi rfi> rirrt 1>1>. Annilß iil<'irli:eilig entstanden sein lilssl, jünger ist <ils D. S,
in icflchem (lurh der oiif das Markirerht iHZilgliihe Satz vollkommen dem Sprachjcliranch
des EA rntspriehl. Wenn Phili/i/ii anf die ilnsseren Merkmale des DO. I, <?/<? Geirirlit
leyl und dnssflfie id>ereinslimmend mit Diekanip im Id. Jh. (le.srli riehen (jhinht, so kihinrn
wir ihm aneh hierin niehl folgen ; DO. I. 212 zeigt zwar deulUeh Xaeliohmung eines ]). &
»aee. X. (vgl. Ottcnihal Reg. 2S4), aher in.<tnireit als diese Xurhahmnng nieht die Srlirif't
Urinflnsst hat, enlspriiht dieselln- riel mehr der zweiten H/ilf'le des H. als dem 1(>. .Jh.
— Fiir die Herstellung des Te.ctes halten wir E zu Grunde gelegt , an einer Anzahl
roH Stellen alter nach C iK-richligt. Die teilwei.<!e ganz sinnlosen Lesarten des fillenn
Codex rollstiindig :n rerzeiehnen. schien nicht erforderlich. lo
In noiniiu' sam-tae i-t iiuUvitlnao triiiitalis. Hoiiirious" divina t'avente ck'iiieiitia
II rOX. Novfrit'' oiiiiiiiim tiilcliiini llOStroruill taiii'^ priii-sfiiciimi i|Unni i't futiiii>riuii*' imlustiin, i|iiii-
I litcr vir veiioriiliili« Vinxlilulpluis'' U«nnlirnp<roiisis vitlelicct eci-lesiae episcopiis"' iiustennip tidclls
scrouilaliii nmtry rlomoiilinin" ndipii» |iostnlnvit, ut cidem eci-lesie siini» iminiiiiitntis iiostrae et lilior-
Uti» pnnTcptum tieri inandaiVIIUlS, pi-r niiod rps et potestntes, (lUne siio cpiseopin iure (U'liuntiir. 15
fimiiiis' «i- plcniiiii lialicre valiiis»i't. Ciiiu» petitioiii ob nmorem doiiiini nostl'l lesu (.'liristi ns.icii-
snm pniebcnt«'» im fieri K decrcviiiiii« et \nn- prni-c'opliim ]irii voto Ollis «•iinsiiilii iiissinins, ])C'r
OlKwl firinitrr praeripi in 11 s , iit, siciit » sniictae eei-lesi«,- doi'' * per tMtain Kiaiiiiani vi Saxoiiiaiii cl
ininiiiiiiiMiiii tiiitioiie cx antecessoniin iiostruriim regriim videlieet et iinperatoniiii aiicturitate ' cmifir-
mitntiir, ita praefnti pnioxilli« »edes saiieta perpetiio per hoc nostnim iiraeceptiim il<iiiiiiin iipitiilaiiti- so
«tabillla couHistnt, 00 pacto ut iiiilliis iudex publicus iic<|Ue nli(|Un iudiriaria pntestas autl^ enniilc^
rcl vicCCOinitC!« sive uiiHui dimiinici per teniporn diseurioutes loea illiu« episenpatus ad plac-ita
lutbend« vel freda seil parafrcda exigenda aut panna« faeieudas vel HdciusMiivs tulleiidos aut .scivix
Vcl liljcros siv(" li<ld<illOs' et eaeteros et eos ijui ceiisuni persolvere debeut, <|iuid luundseat vncafur.
ad |iiiiitein restaiiranduiii aut cnrrij^oiidiiin idlo iinquam tempore constnu}.Tudi>« iiifrredi a,
aiirli-nnt. Liceat etiaiii in endt-iii loco Ossnebrufff^ensi '" niereatinn habere et monetaiii
|iii)ilicaiii iiiKtitiiere et telnncum seu veetigal mniii tempore iiuli' aceipei-c lu-niine eon-
tradiei-nte. Sit fjiioque licentia praeiato venerabili epi^<cnpl■ suisi|ui' succcsscuibu» et isiio
udvoeat", re« praedietae ecelesiy cum nniniltU!« quae possidet vcl deineeps aeipiisierit i|uietii ordim-
(■«•üidere miajiqne eccleitia« iuiite corrigcrc et suas eau^as ubsquc ulla eoiltranetate urdiiiare ati|iii' 30
II diüpoiiere. liiAUper etiaiH » ad eiusdem ccelesiae »edeni ijundilain ueiuiis vel forestuiu iufra linee loea
•ituni: Kaniiuuiuekel", Hrutan«teii", Aujrare, 0»niu|ErP, Siuitlii'l, IJeiTresliouef, Drcuaiiamcii*, Eteres-
feld*, Dumeri, ctini omni integritate, in iiorcis videlicet silvaticis atque cervis omniquo
venatione". quae fiib banno iistiali inore ad forestum di'])iitatiir, in perjietuuni^' propHe-
tatiii uauui *^ diiiiavinin*, ea videliect ratiouc ut uullua euutuniaeiy deditus neniiis praelibatuni uiiHtro 35
AC'ilicCt banuo niunitura «ine praedictf sedia cpiscopi vcl patttorix licentia studio veiiaiiili vel ali<|Uiid
huiiucemodi iioigr"tiuin pcragendi, »icuti iiostri patres et antecessores suis praedecessoriljus
MinXCrunt, praeaumat intrare. (^uod iii ((uiiiquain parvipendens temptaverit, Hciat hv tarn diviuae
•|(uun et noiitry ultioni« vindietani iiieurn u r u ni iiec nou del>ituin pro delicto in renalem tiscuui reil-
ditnnim. Et» iit lioc verin» credatiir ac jier futiirn tempora dili<jentius eonservetnr, hoc m
rogine iminiiiiitatis inMigne manu jtropria linnavimux et si^illn nostro iin|irinii inssiniiis.
H, ' ■ b) noverint C c) taiu — fuluronim filill in E d) Otlii-
cpiücopuii C c) «erenitat nontram clenicneiHui C f ) C = XV.
'/'.• iRcniiu« E (f) ita fieri C — AT.; InHuper E li) derlei E i) auctori-
'■ l( E j -VC; litnne« C. Wir ilnick-en dir Worte vel liberos »ive liddonen 45
ri iinnfrrr Vtittriieferunii iter VV. fehlen loul eml iliirrli Eiiiemliition in den Text
■ I mind ui 1 (KnrlMirifenxi ''' n)'^'; Farwinckel I'.\ Kai-iiuuinkil VtJ.; Farnu-
'■niHiiHtcn C. Wtijrn der lA-minfi rim L iiiifien trir trotz der ]'l'. und
. niehl zu emendierrn, nondecn nf Innen im, dam der Fehler Dciton im
<|l CX; Seiiete A' r) E; Herjri"liaud C; HiTt'ii»linuid f'U. Sl.'. bo
' = \i'.; Kteni-«feld IT. u) oinni'ni()ue veimeionem f v) in
j.ij.. iKii in 1 w Hill C X) dir f'orrnboratiimuformfl in f röllif/ xiinilon rntiitcllt
UK 1X1! ICH II. 1002. 11
8ij;'iiiuii (Idinni ilrinriri (M.) rcg'is ill\■icti.s^s^lui.
Ej;'illii'rtus-^' faiK'i'll;trius vire ^^'illio■i^^i^ .■ire-liiciiijrllaiii rccog.
Data \'. kal. :m^. aiiun iliiniiiiicac iiK'aniatiniiis Mii'', indictiDin' .W, anno'' vero
iliinini Ilcinrii-i n-uis jirinm: actum "Slvi
rsci)>in-.''
9.
Heinrich bestätigt dem Abt RadhahJ vo)t Werden das Recht, die Klostervögte
zu ernennen. arone 1002 August 4.
OriginnklipJom im k. Staatsarchi r zu Düsseldorf (A).
Schafen Äim. Paäerh. ed. I. 1, S62 dt. — • Kremer Beitr. zur Gülch • und Bergischen
10 Gesch. 2, 198 n° 4 aus Abschrift tu der Eedinghovenscheii Sammlung in der k. Staats-
bibliothek zu München. — Lacomblef Kiederrhein. ÜB. 1, 83 n° 133 aus A. — TVestf.
ÜB. Suppl. 94 n" 581 Reg. — Böhmer Reg. 898. — Stumpf Reg. 1310.
EingangsprotokiiJl und Context von einem Parteischreiber unmittelbar varh DO. III. 1-51;
Eschatokol! von EB hinzugefügt, so dass gegen Stumpf Reg. 131-5 (in den Zusätzen) die
15 Originalität des D. trotz des falschen Siegels feststeht. Vgl. auch Stumpf Wirzb. Im-
miinitiifurk. i', 19 X. 3-J und die Einleitungen zu DH. I. 26; DO. I. 5; DO. II. 88.
290: DO. III. 17 sou-ic Ottenthai Reg. 31.
[\ In'' iKiniine'' sanctae et inilividnaf trinitati.s. Henricus tlivina iavcnte" cle-
llieiltuy' l'CX. öi servorum dei petitioiiibus, quas pro aeccie | siarum sibimet commissaniui
i'O utilitatil)us ii(pl>is iiisinuavennt, clemeiiter annuerimus, id nobis ad iierpetuae beatitudiuis premia pro-
mereiida liipiiili) i)riit'utuiiiiii esse cii'diiiius. yua[ii'<ipter onniium Hdeliiim iiostroruni cognoscat in-
diistria, quod tidelis uoster Radljald abba monasteni Uiifitbineiisis iiisiimavit eelsitudini iiostrae,
4ualiter ipsum inüiiaehonim eoenuliium siln conimissmu a boatae*^ niemonae sancto Liudgero episcopo
in prnpria eins liereditato t'uerit fonstnu-tmu m<iiuu-hi.siine ftuitradituin et ü'biririsissiniorum reg"!!!!!
Sö HIntluuulic'i tilii inag:ni rejfis Karuli et sueeessonim eivis pro aeterna ipsorum omiiisque geiieris eoruni
memoria det'ensione et tuitione acteuus fnerit conservatiini. Quam ob rem iiostram imploravit cle-
mentiaiii, ut .sil)i per omiiem abl)atiam illi a nobis coneessam advooatos pro monasterialis utilitatis
causa disponere et ordinäre nostra permitteretur act(jritate f . Cuius racionabili et iustae petitioni
asseusMui i)rebentes concessimus proprietates nionasterii quod in üuertbina situm est per advocatos,
30 nuos abbas * eleg'erit, liae lu'csenti actoritate f statuere et ordinäre, et ne qua iudiciaria dignitas eis
iilio modo olisistere presumat. tSi autem aliipiisü' de advocatis in\Uiliter res nu)nasterii traetaverit et
aliis advocatis locum advocature noiuerit evaeuare, et ad reg-iam dig-nitatem in long-um tractando per-
venerit, non sohnn in illius defeotu ocourrimus, verum etiani nostrao dignitatis gratiam perdere non
dubitet. Haec auetoritatis ooncessio ut presentibus et futuris teniporibns a cnnetis tidelibus verins
35 eredatnr, manu jiropria eam firmavimns c annli nostri inprcssione sig'nari inssiuins.
y yigmuii diinnii Hfinrici iM.i reo-is invictissinii. |i
■ n Egilliei-tus canci'llariu.s vice Unillioisi arcliieajiellani recog. p (SI. ')
8. y)'L; Crilbertus E; in C fehlen Signum- und ßerof/niiimiszeilt' z) AVillegisi L a) in-
carnacionis centesimi quarti C b) auno — Merseburc in E heim Einbinden wet/f/eschnitten,
40 ober noch in e überliefert.
9. [Bresslau] a) Chrismon fehlt in A b) das erste n auf Rasur c) eii corr. aus et
d) am ni corr., en auf Rasur; es war zuniichst cletitia (fe.sch rielien worden e) das zweite e
corr. aus t f) ^ ") '^i ^"f l^asur h) c mit Aufsatz in A; statt et (VU.) oder ac
i) falsches Kaisersiec/el, dessen Beschreibiinr/ durch Foltz in X. Archir 3, 44 ungenau ist,
45 indem in derselben durchweg rechts und Unis rerwechttcU sind; dns .'^ici/el ist iiho dem erhttn
12 KAlSKHrUKlNnKN.
Data II. non. a\if;. nnno doiuinioni- incaniatioiiis Mii. imlii'iiimc xv'', anno vero
«lomni lleinrici rotjis 1 •* : actum tinnia.
10.
Heinrich bestütifft dem Kloster Herford die demselben V07i Kaiser Ludiciy
geschenkten Kirchm in Bheine. Wrttrinrfen }ind Stocku»! soicie alle ihm sonst b
gemachten od' >• :>' 'nachendeti Schenkungen. Enritte Iwä August 13.
OrighialdifiluiH uii k. Staatsarchiv zu Mihister (A).
Schattii Ami. rndtrh. al. I. 1, 363 wohl aus A = Lioiig RA. IS'', 126 ii" 14, = Stliafoi
Am,. Paderh. t-d. II. 1. 249, = Leihnii Ann. 3, S16. — Erhard CD. Wesif. 1, 57
H* 76 ans A = Migiie Patrol. 140, 246 n" 11. — WUmans-Philippi West f. KU. 2, 139 lo
H* 123 aus A. — West f. IB. Suppl. 95 n" 5S4 Beg. — Böhmer Reg. 899. — Stumpf
Reg. 1316.
Von Eli unniifti-thar nmh T>i> III. 16S geschriebni.
iC.) I In noHiine sanetae tt individiiao trinitatis. Huinricus divina t'avontc tle-
nientia rox. Si ncrolcsins ilei nostrn ifjriili |iiiteiitia siibliiiimv CMnaiimr. Imr priicul g duliin 16
et ad |iriie»pntiii noütri regni statin» et • aclernne bentitiiiliiiis iiraciiiiuin ii<<liis ])i'<>l'iitnrtim Iure crcdi-
miiü. yn«|ir<i|>ter iininilniK ti<l<'liliiis iiostriK |irni'»('iitilius scilicct nti|ue fiitiiris iicitiiiii esse vuliiiiiu».
quomodo HO» per inten-cntiun «lilcctt," coniugis nostrae et roginf Cunigunik- una cum von-
silio UllillipM Mogontincensis accciesiae archiepiscopi lionornudi ne Uereiilinrdi diicis alio-
ninii|uc tideliiini imstrorum, votn et petitioiie« domiif Godosdlliui Merifiinlensis nioiiasterii voiicrabili» in
abbali>!>ac ciinctfqiic cniipratioiiis" saiiotae Marine sibi cumiiiissae seciiieiites, nostrn'' reg^in nuetnritntr
ires aerclosin« iu pafris Uiirxibntit et Scoping-oii imniiimtiü, in villiü <|UO(|Ue Hreini, Uuadiringas et
Stocliheim coiuitnict«», cum oniuibns rebus et dceinintionibtis SUIS n Hliidmiuieo iniperntore ob reme-
diuin niiiinae »uac ad praefatiim Herifnrtensc inounsterinm trnditas eideni nn'nnsterio niore anteces-
«oniin noniroruin con6rmam<is, eo tenore ut iam dicta domnn Godesdhu abbntissn omnesqnc in codeni 26
hoDor« sibi «uccedente« cum prnedictis aeeclesiasticis rebus aliisqnc omnibus n rojnbus et impera-
toribns per praecepti pngriiiam illuc Iraditis liberam debinc pntestnteni linbeant cum suis ininistris
■ecclexiaütico ordine disponere ati|nc g'ubeniare, remnta omniiim )i<iniinum cnntrndictioue. lusuper
•üb eadcm corroboratione concludimus, quicquid n relifriosis et deum tiuicntibns personis ad sepe
iam dirtum monnuterinm Ilerifurtense in prnesenti trnditum est vel in fiituro trndeiidum erit. Kt ut 30
h«*c niiütrae repiac donationis cnrrobnrntio nb linc bora inantea lirnin et inconvulsa pennnueat, baue
noitrae dominalinni* coufirmntionem inde conscriptnm sifrüli nnstri inpressinne sigrnnre iussiniiis nianii-
qae pmpria ut infra videtur rorrobornvimus.
i Sipiuni donuii Heinriei (M.)* reg-is invictissinii. |
^ Kgilljortu» ennctllariws vice Uuilligisi arcliicapellani recog. ^ i?=I. 2.) .15
I)ntn II. id. nug.'' anno doniinioac int'aniatinnis mii. indictinne XV. anno vfi-fi
(lonuii n<-inriri n-Lri« I : actum Aruitdi.
». .s7 l li-iini,',. ill. I lifj-rhrirlirn S. .irrhir Ii, hCiTt), ila» niicli ihr Vermuthung Sleiniiorlfii Jtihrh.
Ilrinrirhf III i", .('•'> iil» .Mimter i/r<lifnt hat, noch fllinlichfr, iiIm dieser annehmen konnte
kl XV und I scheinen narhiittrayen zu »rin. 10
10. 'Brewliu': ■) A b) dtr ertlr .^trieh des n eorr. nun r; der Üchrriber wollte rermuthlieh
zur ■ - 1 ..-).. . ., yf „rhrint der VnllzirhuniiKutrieh mit der Ver/tinr/erunr/ de*-
t, -ich hinniiH in riinm /.mif iicmnchl zu nein, wie nelion Firicer
ll,,:, ,. ..i . •■ '. /*/, ilii der Vol/ziehiinr/nKirii-h und seine Verli'int^eriin;/ ilie
gleieht Färbimtj der Tinir a 11 fueium irir iIiia i/anzr M,, rin Hiihere« Vrlheil darüber nicht 16
„„'.jflirh i\ M- i'l mlrt' 11. ii|, :iti'/ ir(ihfnrhfinlirlt utirlif/rfrttffen.
HEINRICH H. 1002. 13
11.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Woi^ms den Hof Gerau.
Duisburg 1002 Auguxl 18.
Originaldiplom im r/ros.«/; . Anhif zu Darni^/atU CA).
5 Woirk ifcss. Lamlesgesch. 2'', -il n" 32 aus C. — Böhmer Reg. 900. — Stumpf Reg. 1317.
Xacli Dictat des EB von einem Worm.^er Privatschreiher mundiert, dessen Schrift Ver-
wandtschaft mit derjenigen des Xotars Otto's III. HI zeigt, ohne indess mit ihr identisch
zu sein (vgl. Erben in Mittheil, des Instit. f. oesterreirh. Geschichlsf. 13, 370).
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
in mcntia rcx. Xotum sit omnibus iidelibiis nostris tarn ^ presentibus quam futuris
qualiter nos ob intcrventum et petitionem dilect§ nostrae eontectalis Cunigundae et
Uuilligisi venerabili.s Mogontiensis arehiepi.seopi nee non Heinrici Wirciburgen.sis anti-
stitis quandam nostrae proprietatis curtem nomine Geraha in pago qui vocatur supe-
rior Rinihgowi et in comitatu-'» eomitis, cum omnibus ad eandem curtem
15 iuste et legaliter pertincntibus mobilibus et immobilibus quesitis et inquirendis areis
aediticiis'' terris cultis et incultis pratis pascuis viis et in\-iis exitibus et reditibus
campis silvis venationibus molendinis aquis aquanimque decursibus ac c§teris quae
quolibet modo vocari possunt appendieiis, aeclesiae sancti Petri principis apostolorum
videlicet infra Wormatiae civitatis murum constructae eiusque provisori* ac rectori sci-
20 licet Burgliarto pontitici ad integrum donavimus. Et ut haec nostrae traditionis
auctoritas stabilis tirma et inconvulsa pormaneat, lianc precepti nostri paginam inde
conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
I Signum donnii Heinrici (M.) regis invictissimi. i\
I Egilbertus cancellarius ad vicem Uuilligisi archicapellani recognov. M (SI. 2.)
iö Data XV. kal. sejjtemb.'' anno incarnationis dominicae MII, anno vero domni Hein-
rici regnantis I, indictione XV; actum Diusburg; feliciter amen.
12.
Heinrich bestätigt dem Kloster Corvei die Immunität und die Zehnten, unter
Vorbehalt der den Bischöfen zu entrichtenden Leistungen.
30 Nimwegen 1002 August 24.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Münster (A).
Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1. 363 wohl ans A = Lünig 18", 84 n" 40, = Schalen
Ann. Paderb. ed. IL 1, 230, = Leibniz Ann. 3, 818. — Erhard CD. Westf 1, 58
n" 77 aus A = Migne Patrol. UO, 247 n" 12. — Wilmans-Philippi Westf KU. 2, 141
35 )(" 124 aus A. — Westf HB. Suppl. 93 n" 585 Reg. — Böhmer Reg. 901. — Stumpf
Reg. 1318.
Geschrieben von EB, viellächt nach Diktat des EA. Indem die Kanzlei angewiesen ivar,
hei der Bestätigung der Corveier Privilegien das Recht der Ahfswald den Brüdern vorzu-
enthalten (vgl. Hirsch .lahrh. 3, 9 X. 1), zog sie hei der Ahfa-fsung des D. 12 nicht
40 die DD. Ottonischer Zeit heran, in welchen dies Recht mit verbrieft war, sondern griff
11. [Bresslau] a) unausgefülüe Lück-e für den Grafennamen in A b) ron hier ab mehrfach,
aber nicht rcgelmä.ssirj, Punkte, über i später himugefürp c) Sept A.
14 K AISKItrUKlN 1'I:N.
nuf kiirolhigische VonirhiHdni tiiriick. Die Imunniiliih formet stimmt vielfach mit dem D.
Ludiriiis des Frommen rtni S'JH (Miililhaelier lieij. 7öö) iiml dem iil'-irlildidemleii D.
Karls III. r«w 8S2 (Miildliiclier lieft. I5'>^) iil^ereiii : ein Teil der Xarratio ist nelir
veriraiidt mit dem D. Ludiriijs des Deid.'ichoi von 855 (Miihlhaeher Beg. 1H71); die Cor-
roltoratio kommt derjenigen von Miildtmeher Beg. 14H9 nahe ; endlieh finden sieh noch 5
manehe andere Hlier den Te.vt zerstreute Aii.'^-driieke in filteren Corveier DD. ineder, ohne
duss sich liestimmt sagen Ifisst, irelche der.sellien henntzt worden sind, zumal mit Sicherheit
migenomme» werden kann, dass eine oder mehrere nicht erhaltene echte Urkunden, darunter
wohl eine die Zehnten Itetreffende, der Kanzlei Heinrichs II. vorgelegen hohen. Unter
diesen Umstiinden haben u'ir nur die mit der Immunität Ludwigs d. Fr. iibereinstimmeudeu lo
Worte des DH. II. durch Petildruck bezeichnet, und auch diese nicht in der Narratio und
Corrohirittio, welche Formeln sicher auf eine verlorene VU. (wohl Ludwigs rfes Deutschen)
zurückgehen. — Auch die Uebereinstimmung un.<ieres D. in der Xarrativ mit der FtV.-<chung
Miihltmher lieg. 1M5 haben wir nicht bezeichnet, da über die Entstehungszeit dieser Fäl-
schung erst wird entschieden werden können, wenn alle verwandten Corveier DD. des 11. i5
und IQ. Jh. untersucht sind (vgl. Erben in Mittheil, des In.itit. f. oe.sterreich. Geschichtsf.
12, 54): einstweilen nniss damit gerechnet werden, da.ss in der Fälschung eben unser
DH. LI. lienutzt .tein kann, eine Möglichkeit, die um so näher liegt, als dessen Fas.wng
an dieser Stelle dem Stil des EA gut entsjiricht. — Die Handlung dürfte nach West-
falen gehören, wo der König kurz vorher gewe.'^en war. so
fC.) § In iKiminc sanctae et iiuliviiliiae ti'initatis. Heinriciis divina favontc cle-
inentia rcx. Xfituin sit onmibus ticlelibu.s nostris pracscntibus scilicet et futuris,
ijualiter vc'iierabilis abbas noinino Hosat" § nostrani adiit excellentiam suii|)lieitor oraiis.
ut nostra luagnifica'' iiiuniKeentia prospicerenius inonasterin eni ]irni'si(l<Te videretur.
«jiiod est CMiistriictiiiii super tiuvium Viiisera in Inen qui dieitiir Nniia Cnrbeia in linnn- in
rem dei et saneti prntnniartvris Stejdiani, ubi et sancti \'iti niartyris jn-efinsa pijiiiera
servari noseuntiir. Cuius pctitioui ratinnabili prnjiter diviiunn aninreni et veneratinnen»
bcatonini inartynini assensuni [»raebentes hos apices serenitatis nostrae circa ii)siini
inonHkliTiiim tieri iuHitiniiis, per CplOS (Iccpiiiinius ntqiic iiibemiis, ut niillns iu(1(>x jiiililieii.s vcl i|iii-
libet ex iudiciuria potp.iute, nisi solus illius Inci provisor et advocatns praedicti ninnasterii, :in
in fcclc«ia* aiit loca vel njfros seil reliqnas possessioncs praeiati mcmn.ilerii, i|ii.'is ninib'mn tiiiipuri'
iuste et ratinnabiliter pnssidere videtur, in (|iiiliiisliliet episcnpiis ^,n|:U vel ti-iitorii» # vel
<|uie(iuid iiiiilem prnpter divinum amnrem et illius sancti Inci veneratinnem cnllutiim
fiicrit, «d causa« • niiiliendHii vel fredn exigronila mit iiinii.sionc8 vel pin'Htn.s fH(-ien<lii>i iiiit tidcinüsoro.«
toltcndos aiit iilla.4 reddiliilioiicti VCJ illieilns iiecii.siiiiie» rei|uii'eiidHü mit lioiiiines ip.siiiN iiiiiiiii.stei'ii :ij
l«m injreiiiK'» •(iiniii et Rcrvns VCI laton inilistc dUtriiiiL'eiidoN iill» iini(|iiHin tcinpKie iiif^redi aiideiit
vel ea iju? »iipra memorata »unt peiiitiiN exipere ant exaetitai'e pmesiinuil«'. Seil iieeiit ibidem
dc'O tamillantiblis «nli imstme iiiiiiiniiitntin tllitinne i|uietii ordiiie vivere iie residerc, (|liatillMs
mt'liuK illns ileiectet omili tejnpore pro nc.l.iH et Coniujje imslni nlijue «tiiliÜilale totiii» re;4:ni
n deo noliis eoilati domini miKerienrdiBiii iitteiitiiiii exornre. InsMjier etiani «lecinias vel dei'i- ii
inaleH v*-'*^'*?*'** '" «piibusrpie episcopiis ita teneant atipic dispnnant, sicut siil» anti-
ceshoribm* '' nnotri« refribtis videlicet et im]iei-atnribns teuere per praceejita visi sunt
at<|Ue diKpoiiere. Kpi»cnpis'' vern, (piibiis servilinm et mansinnatiea <lci)cnt, tempnri-
circuitiii» sui Hccuiiduni )*cripta hua sin^^ilis annis persoivant. Kt ut liaec aitctnritas
concexMinnix «Kpn- eniiHnnatinni.K imstrai- tirininr lialieatiir et pi'r f'iilura tempnra a is
Ciiiirii- firlcilliw- -;iii(t:i«- ilii ii-(|i->iai- noHti'istpic jirai'-intibii- it futuris iiH^liiis cre-
li, Bre»»iau_ «i mil ilimklfccr 'l'intt, irnhrnchrinlirli nnrlif/elmt/eii \i) lUm letzte » auf Hukiic
c) 8Ul cxaetitBre p ntif IIukuv dl A ei ipiiiopis ,|, mit iilKrllüxitiiiciii Ahk-iicziinnszeichfn
HEINKICII II. 1(1(12. 15
(latiir ;iti|Uc diligentius conscrvctur, inaiiu projiria siibter ('jim iiniiaviimi.s et sigilli
iiiistri iujircssidiii' assi<;'iiari iussiiiius.
y Sig'iuiHi (liimiii I Ii'hirici i.M.) regis iiiviftissiuii. 11
I Egillii'i'tiis caiicclIaiMiis vice Uuilligisi ai-cliica|icllani rocog. '(\ CSI. 2.)
Data Villi.' kal. scpt. aiuKi doininicac iiifaniatioiüs Mii, indictiono XV*', anno
vero donnii IK'iinki reni.s I: actiun NouiüuiaiiO * .
13.
Heinrich bestätigt dem Bisthum Halberstadt den Besitzstavd, die Imnninität,
den Markt zu Halberstadt, das Wahlrecht und andere Hechte.
10 VtrerM 1002 Äugusf. 27.
Origiiittltntiissiniiiit K. Adolfs von 1293 Januar 9 Im k. Sfanfsarrhiv zu Berlin (BJ.
Heineccius Kumor. Goslariens. sylloge 4 ans B oder Ähschrlft davon = Lenckfeld Ant.
Halhersf. 666 = Leibniz Ann. 3, 819, = Lliuig RA. 17", 19 n" 9, = Lenckfeld Ant.
nummarine 38. — Leuckfdd Ant. Blankenhurg. 65 am C. — Ludewig Bei. 7 , 437 n° 10
15 aus B. — Schmidt VB. des Höchst i ff s Hedherstadt 1, 45 n" 60 aus C. — Böhmer Reg.
902. — Stumpf Big. 1319.
Geschrieben nach DO. III. 104.
In nomine sancte et individue trinitati.s. Heim-icus divina favente clomencia
rC'X. Eeclesiavum dei curam g:erere, peticionibus quoque .servorum de! annuere regibu.s et hounri-
20 lifuiii ac sahibre fore CHiicti.s tidelibus liqiiido claret. Quaproijter Omnibus fidelibufs nostri.s pre.sentibiis
.scilicet at(iiie fiituris nntiim esse voliimus, qnomodo vir venerabilis Amoldus sauete dei ecciesie
Halberstadeusis presul uostram adiens clemenciam pionim anteccssoriini nostrorum reg'um vidclicet
et imperatorum ipsi sedi eoncessa preeepta et privilegia detulit, eadem a nobis conecdi et roborari
depi-iscens. Xos veru rili devocionem dilecte COniugi.S nostre Cunegundis videlieet regine nee non
25 et interveutuni tidelis nostri Willig-isi Mog-uiitine sedi.s venerandl arehiepi-seopi » pie petic-ioni eins
benignum a.ssensum prebente.s omnia, que niemorate Halberstadensi ecciesie ab anteceSSOribuS nostris
regia vel inqjeratoria niiniitieencia sive alicirum tidelium collacione sive per preeariam inste tradita
sunt, et insiipor niercatnni, (lueni beate meniorie senior noster Otto tercius videlicet et imperator
augnstus * in princiiiali loco Halberstadensi perpetualiter habendum eoncessit, Ciuemadniodum
30 et nns per lioe iKistruni prece|ituni decrevinius, quiqiie pi'iu.s precepto .secuiidi Ottonis impc-
ratoris atlgUSti in loeo Saligestat voeato habebatur, una cum theloniis ac monetis et regio banno
in ntrisque locis tenendis et aeeipieudis et regalem lieribannum super milites liberos et servos eius-
dem ceclesie ac* nostre precepcionis regia auctoritate pretato episcopo et eins ecciesie suisqtto suc-
cessoribus dcnuo donamus atque eontirmamns, precipientes firmiter regio iu.ssu, nt nnlltis iudex' publicns
35 seil qnelibet iudiciaria persona eiusdeml' sedis litos ac colonos seu quoslibet viros ad ipsam sedem
variis niodis inquisitos vel adliuc inquirendos quolibet modo distringere audeat, scd maneat ipsius loci
episcopo facultas propria que de hiis iuste voluerit faciendi. Ad liec eeiam pro Senioris nostri-
quc anteceSSOris felici memoria nostraque prospera incolumitate eciam predicte ecciesie concedi-
mu.s, ut habeant eiusdem sedis clerici canonice atque ecclesiastice seu inter se vel aliunde digne ad
10 hoc et convenienter eligendi episcopum liberam ac propriam facnltatem, maneatque eidem loco tarn
hcc concessio quam omnis emunitas umquam ab anteces.SOribus nostris illuc eoncessa firma et
perpetualiter tenenda. Et ut hoc nostre auctoritatis decretum firmius stabiliusque perseverct, hanc
eartani iiide conscribi_ iussinms anuloqne nostro insignitam manu ]iro[n'ia sulitus (irmavimus.
12. f) Villi, .w, I actum Nouioraag-o riethkJil naehtjetragen .
■IS 13. [Bresslau] a) K für hac b) eosdem B
16 KAISEKriiKrNPK X.
Si^nuiH (luiniii Hi'iiirii-i ivjjis inviili.ssimi (M.K
Kifjilljcrtus tum-ollariiis viio \\'illif;isi' airliicancollarii'' rooognovit.
l>ata'' vT kal. si-]>tfmli. ann" dominicc incarnationis inillcsiiuo socimdi), iiulie-
tiuno XV, aniui vero (.iniiiiiii lli-iiirioi regis |irim<i: actuiii Traiefto; telu'iti-r anun.
14. 6
ll'iuricit bestätigt der biscliößicheii Kirche von Utrecht die Immunität, ge-
währt ihren Wachszinsern und freien ^Schutzleuten die Rechte der kölnischen
und verzichtet zu ihren (jrunsten auf den Nachlass fremder Priester.
Elsluo UHrj September 3.
Liher donat. aus detii Ende den l'-i. Jh. f. 23' im k. Reichsarchiv zu Vlrecht (B-). m
Ueda Hi.sf. rpixc. i'lhaiect. 274 aii.s Abschrift mit MIII ind. 13 (H) = HednBiicheliiis 99
veiiiesserl aus D und Mss. = Mieris Holt. Ch. B. 1, ÖH. — Kiederliiiidisrhe I'eber-
Setzung in der Chronik des Arenl toe Bocop in CD. Xeerland. 2. Ser. 5, 69 mit Uhh)
ind. 2. — Müller Hei oiuhle niii. rnu hei stiehl Utrecht 70 >i" 37 »us B-. — Böhmer
Rey. 9(i4. — Stumpf Reg. 1321. i5
Während das Protokoll den Gewohnheilen des EB entspricht, geht der Context, wie schon
mil Riicksichl auf die Fassung der Corroborationsformel anzunehmen ist, auf ein ver-
lorenes DO. II. oder DO. III. zurück ; da.is in dicion auch die Be.itimmung iiher den
Sachla.ss der fremden Priester bereits enthalten war, ist nach der Formel deprccatus est
nostnini imperialem clemeiitiam, mit der die Bitte um diese Vergünstigung eingeleitet so
wird, mindestens wahrscheinlich. I)n wir somit die VI'., deren Benutzung in utt.ieretH D.
wir annehmen, nicht mehr besitzen, haben wir nur die l'ebereinstimmnng mit den zwei
filieren Vtrechter DD., die am meisten an das unsrige anklingen, niimlich mit den Im-
munil/llen Ludwigs des Frommen Miihlbacher Reg. 558 O'^U. I) und Heinrichs I. DH.
I. 27 (VV. II) durch Pelitdruck hezeichnel, einzelne Worte und Wendungen aber, die ss
.•.iVA III anderen /illeren Vircchlcr Königsurkunden finden, nicht in gleicher Wei.'ic her-
rorgrholien. — Wenn die in dem Chartular, auf da.i un.iere ganze handschriftliche Ueber-
lieferung des D. 14 zuhickgcht, fehlende Indictionsziffer auch in dem Originaldiplom
nicht vorhanden war (auf die von H eingefügte Ziffer 15 i.it nichts zu geben), so
könnte das D. möglicher Weise kurz vor dem Epochentage (1. Sept.) geschrieben , des- 30
halb zunächst für die IndicHon.'iziffer eine Lücke gela.ssen und deren Ausfüllung dann
unterbliil>en sein. Das D. w/ire dann schon vor dem folgenden geschrieben, und u-ir
hallen es um dieser Möglichkeit -/■.'//.>,. ror ihtn eingereiht. — Ueber den Ausstellort
vgl. S. Archiv 20. 133.
In nomine nanfti; et in<liviiliu; trinitati.-. ilcimiiiis «liviiia fav(nt<^ clcinentia as
I reX. Xnvcrit iiidiiiilriii neu nn(;nciln.i omiiiiim liili-liiiin iiniitroriini taiii |iryHfiitiiini i|iiaiii et fiitiiro-
ram, quU AnHindlln vi-ncmhili/i vir vctcri» Traiccti ycrlchi^ c-|iiiirri|>iiH, qiiy cot «•oiisiriuia in lionorc
unrti Martini nniffimiiriii «•i/lcroriiiiH) 11 !■ Haiirtoriim, adiit celsitiulincm nostraill ili'|>rccaiis, tlt
conei-deremuH |»r<;<lict<; Hanctt; de! (jccleKl^ <•), uiiinrL-iii il<i et • •.«iKii Mariliil, ut iiullii»
II iier\'ii» aiit lilj<T |ir<;libat<; i/ecIcBi^ corani ulln jiresidc aut iiidicf Ud.stni nd c-iuikh» 40
aiidifticla« aui (rcda cxif^cndn ertactiiH veniat, «ed corani advdcalo i|)Hiu8 ^celesi^- )iiii:iiitMr.
IS. c) ricc canceltarii Williirini II d) H; irohl rerurhriefmi für arcliicupcllHDi c) dat B,
mm allerdingt in iltr Knn:lti Adolf» für dat um ijcbrnurhl icird.
HEINRICH II. 1002. 17
Homines ([uoinu-, (Uti ccraiii ad jn-rdictaiii (jcelesiain solvunt " per aniios .siiigulos, et
iugeniios'', i[ui sul. niiindibunlii ut tiiifioiie ipsius ecelesif consistuiit, tali lege fi'uantur, sicut II
Colonieiisi occlesii^^ conccssiiiii est cyterisqiie in regno no.stro constitutis. In.super etiam
jjrjdictiis honorabilis episcopus Aiisfridus deprecatus est nostram imperialem clemen-
5 tiam, ut res presbiterorum advenarum, quos teutisca lingua overmerke iiominamus,
post obituin ciiniin nostr§ ditioni reliet§'' supra nominal^ §cclesi§ concederemus.
Cuius petitioni per iiiterveiitum dilect«; coniugis nostrg vidclieet regine Cunegund§ libenti i
aniino aurein accommodaie placuit, et idcirci) hoc prt^'ceptum iani sei>o (litte fccicsie confeiliiiius II
ol) amorem (lei * saiutiq ii c Martini et pr^cipiendo iubeiims, iit imllus iudfx puljliciis aut aliquis
10 ex iiulieiaria potestate in snpra scriptis rebus (^cclesi§ dei aut rectoribus eins aliquam
calumpniani gcrere pr?sumat. Et ut a tidelibus nostris verius et tirmius observetur, hoc i
pr^sens preceptum conseribi iussimus et sigilli nostri inpressione muniri manuque
nostra, ut iuf'ra videtur, signavinuis.
Signum dnnini Heinriei regis invictissimi.
j5 Egilbertus eaneellarius vice Uiiilligisi arcliicappellani recognovi.
Data III. non. sept. anno dominic^ incamationis MII, indictione'' anno vero
dnmini Heinrici I ; actum Elisla.
15.
Heinrich erneuert der bischößichen Kirche zu Utrecht die Verleihung der
20 öffentlichen Gewalt und aller Einkünfte in Bommel sowie des Besitzes des
Poppe in Arkel. eüIoo 1002 September 3.
Liber doDat. aus dem Ende des 12. Jh. f. 24 im k. Beichsarchiv zu Utrecht (B-).
Oronycke van Hollandt (DivMe-kroniek) CXV Extr. in niedeiiändischer Uehersetzung
mit MI ind. IL — Heda HM. episc. Ultraiect. 275 atis Abschrift mit MIII = Heda-
25 Buchelius 100 vey-bessert aus D und Mss. mit MXIII 00 = Miens Beschrijving der
bischoplijken munten en zegelen, van Utrecht in't byzonder (Leydeii 1726) 128 in nieder-
ländischer Uebersetzung, = Loon Äloude Hollandsche histori 2, 232, = Mieris Holt.
Ch. B. 1, 56. — Joh. de Leydis Chron. Holt. 117 unvollständig mit M ind. IL —
Bondam Ch. B. van Gelderland 1, 86 n° 63 mit MXIII aus BDEh. — Niederländische
30 Uebeisetzung in der Chronik des Arent toe Bocop in CD. Neerland. 2. Ser. 5, 67 unvoll-
ständig mit 1001 ind. 3. — Bergh OB. van Holland 1, 46 n" 74 Extr. aus D. —
Sloet OB. van Gehe 1, 126 n" 126 Extr. aus B-. — Muller Het oudste cart. van het
sticht Utrecht 71 n" 3S aus B-. — Böhmer Reg. 903. — Stumpf Reg. 1320.
Wiederholung von DO. III. 312, aus dem auch die Devotionsformel und die Intervention
35 des bereits 999 gestorbenen Bischofs Franco von Worms (vgl. Hirsch Jahrb. 1, 228 N. 4
und Ficker Beitr. 1, 318) übernommen sind.
In nomine sancte et individu^ trinitatis. Heinricus supenia favente dementia
rex. Si liK-is divino cultiii mancipatis alicuius honoris seu proprictatis sublementum prebere stu-
dtierimus, in nostr§ anime et caruis felicitate nobis divinitus remunerari procul dubio credimus. Qua-
40 propter optamus, ut omnibus uostris fidelibus notum sit prjsentibus atque futuris, qualiter nos ob
remedium anime nostre parentumque nostrornm nee non interventu et supplici rogatu Ansfridi sanetc
14. [Foltz - Bresslau] a) solüt B"- h) B'- c) die Indictionsziffer fehlt in B- ; 15 H
Kaiserui'kunden III. 3
18 KAISEUl'KKUNDEN.
Traiecleiuis ycclMiy venorabili« episcopi et Kraiiconie rcvcrendi prvsiilis nostri |irydic'l\> «cili Trnicc-
teii»i« jcclMiy in honore sancti Martini • conntnicty dcdiniiis larpti siimiis ot oninino conccssimus
omncm dittrictum «upor villani Kiiinola et super euncta. qiiv ad eniidem villniii jiertinent, videlicet
publiry rei siibiecta, toloneum» vcro iiionctain et nei;iiciiim tfeiierale fermeiitaty i-ervisiy, quod vulgo
fruit nancupatur, immo quicquid in iam dictn villn ad |>ulj|k'Uiii lianiiiiin sivo districtum pertiucrc 5
ri«utu est tu comitatu Unroelii comitis in pago Tentcrbaut dieto situui, atquc eundem distrietum cum
moucta bauno • tebinco et totius public^ rei funetione prylibato eenobio sancti Martini coufessuris *
tradimu«. Insupcr sibi donavimns, quicquid Poppo filius Weiperi liabuit in ministeriuin in eodeni
comitatu et in villa Arclo. (iroprietario iure habendum. tali ordine ut pryfatus Ansfridus venerabilis
I -iil suique »uccessores easdeni res per nostrani coutirniatioiieiii trndita» teueat dispouat ordinot et 10
;i:riiatur, nostra oniniumi|ue nostrorum perpetualiter reniota (•(Hitradicliouc. Kt ut » nostry auelori-
t«tis pagina firma pennaneat, banc manu propria corroboravinius et sipillare pryecpiraus.
Signum domni Ilcinriii regis invictissinii.
Egilboi^us'' cancellariiis vicu Willogisi archiepiscopi recog.
Data III. non. scpt. aiino dominic^ incamationis MII, indictione •, anno vero i5
dnmni Hciuriii regis I : actum Eiisla.
16.
Heinrich bestätigt den Mönchen von S. Rani zu Reims den Hof Kusel.
Aachen lOOä September 9.
Copialbuch da- Abtei S. Beini aus dem Anfang des 13. Jli. p. 9S im Stadtarchiv zu so
Reims (B) ; mit Correcturen aus der zweiten Hälfte des 14. Jh. (B^) wahrscheinlich nach
einem Vidimus des Reimser Offidals vom J. 1306. — Copialhuch von Remigiberg aus dem
18. Jb. f. 5 aus demselben Vidimus im k. Kreisarchiv zu Speyer (C).
Marlot Hi.it. metr. Remensis 2, 58 wohl aus B -^ Marlot Hist. de la ville de Reims
3. 695 n' 12, = Migne Patrol. 140, 237 n" 1. — Böhmer Reg. 905. — Stumpf S6
Reg. 1322.
Karh DO. I. 286 tcahrscheinlich geschrieben von EB.
In nomine sanctc et individm,- trinitati.s. llenritus divina favcntf clementia
rcx. Quoniam reglfj* digmitatis officium esse eonstat, ut monasteria dco et snnctis eins dicata ob
con^crvandum »anctf reli^oniii utatum novis semper privilc^'ü» contra omnes infestantiuui incurHioncN SO
manianlnr: idcirco noa iiiterventu dilcctf coniugis noütr; vidclicet l'Cgint,' üunigundi^', Kdclis
etiam uoitri episcopi Notgeri ■ rcgi^ nOHtry auctoritatiH scriptum «ive preccptuni nionacbia doo
iianct»(|uc R«mi(rio oximin Francorum doctori Hub reg'ulari disciplina in suburbio Remorum niilitantibuK
• mngno imperatore Ottone'' olim<= concessum regii ctiam nominis auctoritate a den • nobi»
rollata roborare dccrcvimiu. Undc rolumus et firmitcr iubcmuN, ut eurtem C«8la vocatam cum omni- 36
bn* appmdicii« Hui» ad in« et prnprietatcm einiidem beati licniiirii pcrtincntcm infra rcgni noNtri tcr-
mino« ennatilulam, quam nmnibu« retr« tcmporilm» Hub anteceHxoribufi no»fri» bencficiariam pro »tatu
et inrolumitati- rc^i Vel imperii 8tli ideill inagnus Otto'' ad uhumi predicti cenobii, siellt llos
modo, remi'it <•! abxilrit, monacbi ibidem deo nanetoqnc liemifrio famulantcH abHquc ulliiiH contra-
dirtione teneant et poMidcaut, et quiequid ntilitati* exinde prorenerit, huIk ut libuerlt uniliUH adiungant. 40
Xolliu ctiam iudex vel advoeaiu« liinc aliquid uxi),'cndi habeat poiestntcm, niHi ijuantum abbim aut
IJl. T, ■...T'.r. .. ßJ I.) EuK.llKTtun /<'.
!'•• /'', ircri auf Uiuur; irnji urgpritngikh in U hinter No nland M
"•■■ ■ -.....•,. (• b) Otthonr f r .,lim JVC, fehlt in IS d) OHlio HC
IIEIXHICII IT. 1002. 19
mon.iclii oiusiiem cciiobii dederint vel permiscrint. Et tit lioe .aiictoritatis nostrc preceptnm firmuni et
stabile permaneat, hanc cartam conscribi et aiiuli iiostri impressione sig-nari iussimus, <(Uam et projiria
manu sub t u s tirinaviimis.
Signum düiiiui Henrici invictissiiiii regis".
5 Egilbertus cancellarius vice Vuilligisi*' archicapellanis i-ecogiiovi.
Data'' V. idus septenib. anno dominice incamationis MII, indictione' I, amio vero
domni Henrici regis I; actum Aquisgrani.
17.
Heinrich verleiht der bischöflichen Kirche zu Paderborn einen Forst vom
10 Lutterbach durch Osning und Senne bis zum Wege, der nach Horihusen
(Nieder - Marsberg) führt, und bestätigt die Immunität.
Boppard 1002 September 15.
Bruchstück des Originaldiploms im k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Rescripta 2>i'ivi-
legiorum Paderhurnensis ecclesiae aus der Mitte des Id. .Jh. p. 68 ebenda CB).
15 (Fürstevherq) Mon. Paderb. ed. I. 14H angeblich (vgl. ed. II.) aus A = ed. II. 236 =
ed. III. 212 = ed. IV. 220, == Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1, 362 = Lünig EA.
17", 702 n" 9, = Schafen Ann. Paderb. ed. II. 1, 249, = Leibniz Ann. 3, 820. —
Erhard CD. West f. 1, 59 n" 78 aus B ^ Migne Patrol. 140, 248 n" 13. — Wilmans-Phi-
lijjpi Westf. KV. 2, 142 n" 125 aus AB. — We.sff. ÜB. Supjyl. 95 n" 586 Reg. —
20 Böhmer Reg. 906. — Stumpf Reg. 1323.
Das von dem Originaldiplom auf uns gekommene Bruchstück, toelches nur einen Theil der
Kanzlerunterschrift mid die Datierungszeile bietet, ist von EB geschrieben, ivährend eine
Wendung des mit Benutzung von DO. III. 387 verfassten Contextes (peticioni . . . ut
oportuit annuentes) mit Sicherheit auf EA als Dictator schliessen läs.it. — Ueber die
25 Entstehung des D. hat Rieger in Forschungen zur Deutschen Gesch. 16, 456 ff. gehandelt.
Er nimmt an, dass der Vf. der Vita Meinwei-ci , welcher in cap. 9, SS. 11, 111, einen
Auszug aus unserer Urkunde giebt, zwei verschiedene für Rethar von Paderborn zu Boppard
ausgestellte DD. in eine Erzählung zusammengefasst habe, von denen das eine die Verleihung
eines Forstes, das andere die Ertlieilung des Königsschutzes betraf. Diese Aneinanderfügung
30 zweier DD. in einem Excerpt habe dann den Mann, welcher im 14. Jh. das Paderborner
Copialbuch B herstellte, verleitet, ein ihm nur lückenhaft vorliegendes Original - D. Heinrichs II.
(man mms annehmen, dass Rieger hier an das angebliche Forstverleihungsdiplom denkt) mit
Hilfe von DO. III. 387 oder DH. II. 45 durch einen zweiten sich auf die Immunität
beziehenden Theil zu ergänzen. Dieser höchst complicierten Annahme, ivelche dem Copisten
35 des 14. Jh. ein Verfahren zumutet, für das sich schtverlich in Paderborn oder anderswo
eine zutre/fende Analogie finden wird, hat schon Diekamp in Westf. ÜB. Suppl. 95
n" 586 mit Recht icidersprochen. Ist in unserem D. schon für den Eingang und für die
Forstverleihung unzweifelhaft DO. III. 387 als VV. benutzt worden, stammen weiter die
auf die Immunität bezüglichen Worte unseres D. ebenso wie die Schlussformeln aus der-
+0 .selben VU., so ist nichts einfacher als die Annahme, dass beide Bestandtheile zu einer und
16. e) S; regis eapellani C; capellam hinter regis nachgetragen B' -. offenbar war in dem Vidimus
ton 1306 arcliicancellarii (s. J^ote g) durch übergeschriebenem c-apellaiii, welches hinter regis zu
stehen htm, corrigiert worden; daher der Irrthum des Cojnsten in C und des Correctors in B
i) Willigisi C gj arcliicancellarii BC h) datum C i) indicioue B.
3*
20 KAISEUritKl-NDEN.
drr<irlltfH Zril aus ihr IT. liinllnrgeiiomnitii sind. Dass dabei die FasDioig unseres D.
nicht gut geralhen ist, int ziiziigel>eH , erhifirt sich (dicr, irie schon Dieknwp bemerkte, eben
ans der /•' '■ ; der VC, insln-sondere aus dem Vmxtand, dass andere in dieser enl-
haKrMf /'. (.<."»' Ottos Hl., namentlich die freie Wahl des Bischofs und die Ver-
leihung ausgedehnter Grafschaflsrcchte, zun/tchst noch nicht be.itfitigt wurden, sondern wei- 5
terer Enciiijung vorMialten blicWn (vgl. unten zu D. 45). Dass dem Autor der Vila
Meinicerci die Immunitiitsliestiitigung gerade in der Form vorlag, wie sie in unserem D.
enthalten ist, darf auch aus dem Umstände geschlossen werden, dass er den Auszug daraus
fast genau in diesellien Worte kleidete, mit nrlclicn er in cap. 7 denselben Passus aus
Dn. III. H87, der in unserem D. wörtlich wiederholt i.it, ejccerpieric. Ist es also unseres lo
Eraehtens um die Zuverlfissigkeit des Paderborner Copialbuchs weit besser bcMlt als Rieger
annahm, so können wir ebensowenig seiner guten Meinung von der Genauigkeit der Urkunden-
l>eHut:ung in der Vita Meinu-erci zustimmen. Wie willkürlich der Biograph auf Grund
eigener Rechnung mit den Daten der von ihm benutzten Originalurkunden um.'ipringl . ergeben
schon Riegers Mitthälungen , z. B. über die Berechnung des Incarnalion.yahres 990 in cap. 6, ib
über die Einschiebung der Pontifirat.ijahre Silve.iters IL in DO. III. S8~ (cap. 7): es
ist klar, dass er auf Grund eigenen vermeintlichen Be.sserwi.'isens in demselben Cajritel
auch die Zahl der Regieningsjahre Ottos III., nie sie damaligem Kanzleibrauche entspre-
chend im Copialbuch angegeben ist (16), in die seiner Meinung nach richtigere Zahl (18)
geändert hat. Danach kann es detw auch keinem Zweifel unterliegen, da.is er eigenmächtig 20
aus ind. I im unserem D. iud. XV gemacht hat: er wu.iste eben nicht oder hielt es für
i-erkehii, dass die Kanzlei Heinrichs damals die Indictionen nach der griechischen Epoche
berechnete. Unter diesen Umstanden halten wir es auch für eine willkürliche Correctur
des Biographen, dass er in dem Au.izug unseres D. auf Grund der Vorurkunde Dei-
chana statt Luthera schrieb. In Wirklichkeit ist der in unserem D. verliehene Forst, if>
wie Diekamp a. a. 0. ausführt, umfangreicher als der durch die VU. bestlitigte ; dass
eine Vermehrung des ur.'sprünglichen Besitzes beabsichtigt war, dürfte auch aus der von EA
geici'thllen Ausdrucksweise (in subplementum . . . ecclesie in ius concedinius et . . .
corroboramus) zu schliessen sein.
In nomine sanctae et individuae trinitatis". Hoinricus divina favcntc cleniencia so
rex. N'itiun «it omnibiis -fidflilms iiostris presentibus scilicet et fnturis, qualitcr nr>s
inrcndi« I'ndcTliiinioniiiH ecciosic init^erabili oondolcntes peticioniquc nostri tidt'lis Ketharii
veniTabili« epiHcopi, qui cideni sedi modo preesse videtur, iit oportuit annuentes, in
Mibplomi-ntnm iani dicte ecclesie in ius concedimus et ]ht Ikh- rcj^alc ]pr('ci'iitiiiii cur-
rnlMiraniUH forcnt um . <|ncpil incipit <1p Lutliera fliiniino of tciidit |)or UsnifJ et Sinidi UDqiif in 36
»iiim 1)110 diu'it fid Horibusen; et de linmiiiiliiis Jin'dicti cpisc'ipi tarn lilioris <iunm et nervi« iiiilln
iadiciaria potestate coimtrinirendiH niNi c»riiin adviicntn i|ii>'iii ipHc epiMcopiiH eleg-erit, * iioHtm
omniinniiiK" nontrorum «iicreiiii'iruin et omniiini iiiortnliiiin coiitrndii'eione reniota. Kt ut lioc * confir-
nucio utaiiilior ciinrtiii permmient temporilniH. Iiaiip paginani manu projirij! iiirroliiiraviiniis i't si|>'illi
noatri imprnuione iiulffiiiri precepimnii. in
Signum'' domni"" Hr'Ufici iM.i reps invictis»inii''.
^ fEpibertUH cnncejllariuH vice Uuiliilf;^'*' arcliicapiliani recog.'] ^ (SI. 2.)'
I)atn XVII. kal. oct. an[no| dmiiinicac incamationis Mii, indiefione I, anno vero
domni lii'inrici regii« I: actum Bociibardon.
17. '■ «; rfO in B frhtrnilf Inrorallnn Iml li!C>I L. ]f'i/i/itriii'iiin nnrlifietrnf/cn 1() die, 16
■V /'■';/ r«Fi \t'ii>iirrninnn <n H nrirhi/rliiii/pn r) diii H'/ji/ienixinii in li (!) corr.
'.'■' •' " '* >-miinn untftciitifilirli r/^Mrli rie/teti liat/r <•) tufii iler licrof/nifionssei/^
in ,1 i« iiice Uuilli • . . ^ Ifnlmr; ilim illirifir aus li erf/i'l»:! ; r<;<:ogii li, was
Utri ■ I lifnurli ilfM S^-/irfi/tt i'M t/f/'/ni/rrf iJtt fi SV. V. Itfill hr!
HEINRICH II. 1002. 21
18.
Heinrich bestätigt dem Kloster Sek Schutz und Wahlrecht.
Speyer 1002 September 28.
OriginakUplom im grossh. Generallandesarchiv zu Karlsruhe (A).
6 Lagtdlle Hist. d'Alsace 3, 23 ivohl aus Abschrift. — Schöpflüi Ah. dipl. 1, 145 n" 181
ans A mit TU. kal. oct. = Grand idier Hist. d'Alsace /', /,90 n" 3ö6 tinvollstiindig. —
Würdtwein Monast. Falaf. 4, 77 n" 28 ans A. — Böhmer Reg. 907. — Stumpf Reg. 1324.
Eingangsprotokoll und Context geschrieben von dem, aus DO. III. 77. 87. 159 bekannten
Seher Schreiber ; Eschatokoll hinzugefügt von EB. Als VU. diente — auch für die De-
10 votionsformel — DO. III. 79'', dessen in der Ueberliefernng verderbter und mehrfach inter-
polierter Text mit Hinzuziehung von DO. III. 79" sicher hei-gestellt werden kann. Der
Petitdruck bezeichnet das, ivas mit diesem hergestellten Text übereinstimmt. Die auf die
Immunität bezüglichen Einzelbestimmungen der VU. sind in dem D. 18 nicht wiederholt,
obwohl die Bitte um defensio immiinitatis gestellt ist und im allgemeineyi von der Geiväh-
15 rang der gestellten Bitten gesprochen wird. Die durch Verderbnis des Pergaments ent-
standenen Lücken sind nach der VU. ergänzt.
(C.) y In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus d[ei gratila
rex. Noscat omnium fidelium sanctae dei eeclesiae nostiorum scilicet praesentium ac futurorum
industria, ^ Ezeniannum aD[DaJten: uostram devote adiisse clement[i]am petentem, rjuatinus mona-
20 sterium a aoniin[a| Adallieida imperati'i c e augusta in Alsatia in loco suf proprietatis (jui dicitur
Salsi * ad eternam laudem dei in liouore» apostolorum Petri [et] Pauli constrnctum cum Omnibus
rebus mobilibus et immobilibus ac familiis ibidem pertinentibus sub nostram recip[e]re[mu]s [im]muni-
tatis defensionem atque, (reniotja omni inquietudine, semper secnre et libere concederemus mane[re,
ita ut] et nostiis et futuris temporibus apostolice tantum libertati et nostrae ad defendendum sub-
25 iectum sit niaiestati ; liceret quoque semper ipsius monasterii monachos iuxta regulam beati Benedieti
militantes patre mortuo de suorum collegio talem pastorem sibl praeficere, qualem in su<a regula idem
pater Benedictus describit eligendum. Cuius precibus libentissime ob divinum amorem annuentes,
praedictum monasterium abbatem et monachos cum omnibus ad se pertinentibus sub nostram suscepi-
mus defensionem, firmissime * iubentes, ut nulla potestas, nulla persona aliquas contrarietates vel
30 violentias eideni m[o]nasterio aut in r[e]b[u]s aut in quibuseumque [p]ossessionibus, quas a deo dilecta
imperatrice suscepit * vel ab aliquibus sanctae dei eclesiae fidelibus susceptura'' est, nostris ac futuris
temporibus inferre praesumat. * Ut autem hec nostrae largitatis concessio pleniorem in dei nomine
obtineat firmitatem, hoc nostrj dominationis prjceptum inde conscriptum sigilli nostri impressione
signare iussimus manuque propria, ut infra videtur, corroboravimus.
35 B Signum domni Heini'ici (M.) re[g]is [invijctissimi. ^
I Egilbertus caneellarius vice Uuilligisi archicapeUani "^ reeog. | (SI. D.)
Data IUI. kal. oct. anno dominicae incarnationi.s MII, [ijndictione I, anno vero
domni Hei[nri|Li regi.s I; actum iSpire.
19.
40 Heinrich bestätigt dem Kloster Lorsch Immunität und Wahlrecht.
Bruchsal 1002 September 29.
18. [Bresslau] a) an ho Rasur b) A c) in der Mitte des Worts das Pergament zerrissen,
so das« möfflkher Tl'efisf archicappellani gestanden haben könnte; doch schreibt EB sonst meist
archicapellani.
KAISERrUKl'XDEN.
Codrjr L<iHrr«A(i»i. des 12. Jh. f. lü im k. Rfirktnirhir zu Miiiicheii (A).
Ftfher SS. 1, 72 dt. — CD. L<wns}irini. 1. l.'iH au.i A. — CD. ].<iiiri\^h<im. I. 149
H° 8i> ans A = Wilrdliniti Monn.'^t. Palat. •/, HT iinvollultimlig. — Man. Germ. SS.
•21. 402 ans A. — liolim,r h'aj. 9-j:< ■•• D-<,„.h.r •>') - S/»,»*;,/- Reg. 1325.
V,,l„^U r„„ FJl >i:irh Do. HI. II b
lu lu.iuiiu .vauctv ^'^ iiulivi<lii<; iriiiitatis. lli'iiiiicus" diviiia t'aveiitc clvniculia
rox. Si iTtrn Uirn divinis ciiltilni» iimiui|min il.)i<iiii' ili'<) serviintilms '' ali(|iia iiii'tatis
(•pera impeiuliimis, non soluin ad regni uostri stabiliorom felici<>riiii(|iic .statuin nobis
jirotlessc snpiimis, verum etiaiu atl »;'<^n>V ^i'".' gaii'ü» ac'(|uir('iula iios iiulo iuvari
mininie (lubitainus. QuaproiHer noverit univcrsitas tidelium nostriiriiiii tnin prt'seiitiuni qniiin et 10
luiiirorum, ([ualitiT • voiurnliili» «l.liiis GeroUlus, fjucm priiiio nostr«; ordinationis die per
ylectioiH'IU fratruin monnstcri» l^urc-slinin difto, qimd est coiistructum in hoiiore beatoniin apo-
st"l.>runi ritri « t I'inili et ubi sniictiis Nnznriiis ♦ corporalitcr iacet. pro oiusdeni Ixiiia con-
vcrsatione abbati-m prccsse fvcimus, obtulit obtutibus nostris continiiationein inmuiiitatis
dilcctLssinii senioris ac anU'Cessoris nostri bouv memoriy Ottonis imperatoris niig'usti, in (|iin 15
coutinobatur<=, qualitor idcni senior iiostcr ipsiiiii luoiinsteriuni ob anioreiii ilei dcvotioneilKjue fia-
trum ibidem dco SCrvientilUll sempcr sub finilissillia tiiitioiie et iiimuiiitatis defeiisioiie ab omni
inquictudiuc iudiciarij potestntis consistere fecissct. InSuper Ctiam roga\'it uos idem |)ru(Iictus
■bba* Geroldus, ut morem senioris nostri scquentcs preceptum huiiisceiiiodi * ininunitntis ob
revcrontiam oaueti inartyri:! Nnznrii • circa ipsiini monasteriuiii fieri ceiiseroinus. Cuius pctitioni per 20
inter\"entum dilecty Coniugis nostry videlicet regin«,' Cunegund«; ac » Willigisi Mog-outinc sedis
TcDerabilis archiepiscopi * asseiisuiii prebuimus et hoc nostr; nuctoritatis preceptum erga ipsum niona-
Jleriuiu et iDODachcm ibidem deo iiiilitaiitcs iumiiiiitatis atque tiiitionis * grntia pro divini ciiltiis amure
et aniiDV no»tr( reincdio ticri decrerimiis, per qiiod precipinius atque iubemu.s, ut niillu.s iudex publicus
vcl quülibet ex iudiciariii potestate nut ullus ex tidelibus uostris tarn prescntibu.s quam cl futiiris in ä&
fccicsiu auf loca vcl agros seu rcliquas posscgsiones predieti monastcrii, quas muderno tempore iu
quihualibcl pagis rcl tcrritoriis infra ditioncm regni nostri iustc et legalitcr possidet, vcl quf doinceps
« catbolicia viris eidem collatf fucriut monastcrio, ad causo-s audiendas vel freda aut tributa exigenda
aul manaioDci vcl paratas facienda;) aut tideiiussores tollcndos aut bumines ipsius monasterii tani in-
gCDUOs quam ser\'oa super terram ijisiua comuianentes iniuste distringcndos nee ullas redibitioues aut io
illicitax uccasioncs requirendas nustritt ncc futuris tcmporibus ingredi audeal nee ca quf supra niemo-
rata aunt pc-nitus cxigcre prosumat. Liceat Otiani mcinorato abbati suisquc sueccssoribng res predieti
monaxterii tiub dcfensione ininiunitntis nostry quieto ordine possidere. Quiequid etiam ius fisci exindc
exijrer<? UhfjUC Iiac poterat, iu int<'|{TUui eidem coneessimus monastcrio, scilicet ut in alimoniam pau-
pemm et stipcndia roODacbomm ibidem dco famulantium percnnibus tcmporibus proHeiat in anj^mcntis. 35
Kt quando quidem divina vocatione aupra dictus abbas vcl successorcs eins de hae lucc u)i|7raverint,
quamdiu ip«i monacki inter ac taics invcnire potuerint, qui ipsam congregationcm sccundum rcfrulam
»ancli Benedicti regere valcant, per hnnc aueturitatem nostrr; contirmationis. siciit jiriils liabo-
bant ex con*cn«u OttoniH imperatoris augU.sti, liccntiam Imbeant rliprenili abbat cm, <|uatinur<
ipiii «crvi dei, qui ibidem dco rnninlantur, • jiro nobis dilectarpie conillge nostra ('niligllll<bl lO
ad deuni devota« preces efTiindniit. Kt ut bec auctoritas nostre confirniationis liiiic et
in pf-qietuuiil tinna |)emianeat. manu propria firmantcs sigilli nostri imprcssione signari
lUMirou*.
Sigii'iio rli.iiirii Hcinrici'' re^jjis invictissiini (M.j.
19. ■|lr'-««lau ») Bhtrfitjiehrifhrn II. li| A <■) in qua contincliatur fehlt durch Schrcih- \b
fthler r/tA Oo/'iWra ih IT, niMiu ilnrt aber trg/Inzt leeriiett d) Heinriei secumli A, ilag
iHiirrt Wart offenbar Xiitat: lif» Copittrii, der den Uegenttnnanten die. Ordnungmahlen hinzu-
JHEINRICH 11. 1002. 23
Eigilbertus cancellarius vice Willigisi archicapellani recognovi.
Data III. kal. octobr. anno doniinic(j incamationis MII, indictione I, anno vero
donnii Ileinrici'^ regi.s primo; actum in Bruchsole.
20.
6 Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Worms den ihm von Herzog
Otto übereigneten Besitz desselben in der Stadt Worms mit Ausnahme von
drei genannten Eigenleuten des Herzogs. Bruchsal 1002 Odober 3.
Ghartul. Worm. aus der Mitte des 12. Jh. f. 31 in dei- k. Bibliothek zu Hannover (C).
— Notarielle Abschrift von 1360 im grossh. Staatsarchiv zu Darmstadt (E). — lAber
10 priv. eccl. Worm. aus dem Anfang des 15. Jh. f. 1 ebenda (D^). — Abschrift in dem-
selben Copialbuch f. 1' nach Transsumpt König Wenzels von 1384 December 16 (D^). —
Abschrift in demselben Copialbuch f. 129' nach Transsumpt König Sigmunds von 1415
April 14 (D^). — Abschrift vom J. 1777 des 1616 angelegten Vidimationsbucks f. 33
ebendaselbst nach Transsumpt König Sigmunds von 1415 April 14 (B).
15 Apologia der Stadt Wormbs ed. I. (1694) 217 aus B = Libera imperialis Wormatia
3, 124 Extr., = Apologia der Stadt Wormbs ed. IL (1761) 217. — Schannat. Eist.
Worm. 2, 35 n" 41 aus E (S) = Migne Patrol. 140, 245 n° 9. — Orig. Guelf. 4, 297
n" 3 aus C. — Boos ÜB. der Stadt Worms 1, 30 n" 39 aus BCS. — Böhmer Reg. 908.
— Stumpf Reg. 1326.
20 Verfasst und wohl auch geschrieben von EB.
In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina favente'' dementia
rex. Si ecclesias dei ex aliquibus divino nutu nobis concessis rebus ditamus''
non solum ad regni nostri feliciorem stabilioremque .statiun nobis prodesse sapimus,
verum etiam ad etema"^ paradisi gaudia capienda multum nos inde iuvari minime
25 dubitamus. Quapropter noverint omnes nostri fideles presentes scilicet et futuri, qua-
iiter nos pro remedio anime dilectissimi senioris nostri beate memorie Ottonis vide-
licet imperatoris augusti et etiam pro nostris alionmique nostrorum parentum dignis
commemorationibus sancte Wormatiensi'' §eclesi§ per interventum Cunigunde^ dilecte
coniugis nostre et per eiusdem ecclesie venerabilis episcopi scilicet*" Burchardi" dignas
30 postulationes totum predium omnemque proprietatem, quam nos per dilecti consanguinei
nostri Ottonis quoque ducis firmam traditionem in proprium ius accepimus, sicut ipse
VISUS est habere infra eandem civitatem, hoc est Wormatiam, predicte ecclesie in
honore'' sancti Petri consecrate et venerabili prenominate" ecclesie episcopo eiusque
successoribus per hoc regale'^ preceptum in proprium ius tradidimus, cum omnibus
36 ad eandcni proprietatem iuste et legahter pertinentibus, id est areis edificiis viis et
inviis exitibus et reditibus aquis aquarunique ' decur.sibus piscationibus molendinis
mancipiis utriusque sexus, exceptis tribus supra dicti ducis Ottonis servientibus vide-
licet Siggilino™, Ebone, Hecilino " cum uxoribus et filiis filiabusque eorum, eo vide-
licet tenore ut idem prenominatus episcopus Burchardus" suique .successores de his
/
40 19. e) übergeschrieben II.
20. [Bresslau] a) favente fehlt in B h) dicamus B o) feliU in D- d) Wormatiensis B
e) CE; Chunigundae B; Chimgunde D'D^- Chungundis D» f) videlioet D- g) CD'D-D';
Burkardi BE h) honorem B i) prenotate D- k) CD^; regium BD'D^E 1) aqua-
rumve C : aquarum D' m) C; Sigelino BD-; Sygelino b'ß^; Syggelino E n) C; Hetze-
45 lino BD'D^D^; Hetzilino E o) CD^D'-D^; Burcaidus B; Burkardus E
•_M K A IST. i;r itKf N i>i:n.
supnt scriptis rebus ad utilitntoni occlcsie lihorniii potestatem liahcant faciendi qundP
veliiit. Kt iit lu'c nostif traditimiis auclorita.s stabilis et inconvulsa pcrniaiipat'i. Iianc
prci'fpti pafjinain Jude conscriptani manu piopiia mborantes sigilli "^ iinstii inpressione"
sipiari iussiinus.
Sifrnuin doniini Heinrici rcjjis inviitissinii ' . »
K^C'll»'"""'"'^'' oanccllarius ^•ic•o Willij,'isi' arrlii<.:i|MHani iihhj,'."
Data* V. non. ort. annii d<>ininii-o iiu'arnationi»« MIl, indictionc I. anno vtro
dinniii Iloinrici reps 1; actum-' liruoc-lisole*.
21.
Heinrich schenkt der bischöfiirhen Kirche zu Worms die Stadt Weilburg. lo
Augsburg 1002 Octohrr -iL
Aksrhrift aux dem Ende des 12. Jh. in den Sachträgen zum Chartul. Worni. f. 46'
in der k. nihliothek zu Hannover (C-).
Orig. Gurif. 4, 283 n" 3 aus C* »»7 hd. XV = Moritz Ahh. vom Vrapmng der Reichs-
.sl/ille 221 Ertr., = Kreuie)- Orig. Nass. 2, 99 n" 68. — Böhmer Reg. 909. — Stumpf i5
Reg. 1327.
Verfiuvit und dem Protokoll nach auch geschrieben von EB. lieber das Verhältnis der
Urkunde zu DO. HI. 386 und Stumpf Reg. 2614 vgl. Schliephake Gesch. von Xa-isau
1. 306 f.
In iniinine sanct^ et indiviihu; trinitatis. Heinricus divina favente cleniontia äo
rcx. Niitum .sit omnibus tidi'libus nostris presentibus scilicet pt futuris, qualiter
no8 per interventuni dilectr; coniugis no8tr§ videlicet regin^ Chmiigund<^ pi§ pcticioni
Burghardi Womiacien>iis ecclesi? cpiscopi" (juandani partem predii nostrum ius rcspi-
(.-ii-ntis a<l altan- sancti apostolnrnm principis Petri ])er hoc rcgale preceptnm in pro-
prium tradidinnis in pago Ldgcnidi«' et in comitatu Gerlahi coniitis, id est eivitatcm ss
nomine Wileneburg et omnem dominicatum, quicquid regias respieit nianus, cum''
cunciis eunim ui*ibus et pertinentiis, lioc est sen'is et aneillis areis r;diHciis terris
culti» et incultit« prati» pascuis sive eonpascuis silvis fore.stis venationibus saginis
aquix aqunrumquc decursibus piücationibus molendinis vüs et inviis exitibus et rcdi-
tibu« quesitis et ini|uirendiH, cum banno regio et omnibus qui.» quolibct jnoilo rite .'in
vocari pohHunt appcndiciis et utensilibuf*, eo tenore quatinus predictus Burghardns
epincopu« et omnix illius in futunnn successio liberani de eodem i)redio deineeps
habeat potitntatoni quicquid «ibi pro conpeudio et utilitatc ecclesi^ libeat facienili. V.\
ut b^-c nrihtr«; trnditinniK auetoritas stabilis et iiicunvulsa pernianeat. lianc nostri |)r(^-
cepti paginam propria nntmi roborantes sigilli ncistri inpressinne signari iussinnis. 36
Kigiibertuii cancelbirius vice Wiliigisi arcliica|)enani recognovit.
Uatn II. kftl. nov. anno dominic; incarnationis MII, indietiune I, anno vero
domni Ilcinrici I; actum in civitate Uindelicorum Augusta.
SO. p) quid W q) pcrmancant D' r) niirni /)' a) appeniiinne BD* t) /)"; die
Sh> --' '••■ !:rri<p'f: a\ C; Einffll'crtii« ßA)'; fencillx-rtiii ß'A"; GilheriuH /^' 40
* /'; Willi(fy»i E «) A', uml ko nach dem Uraiich tlrg KU i/nlil rinn
'h.; ,.;„..., lnh'lt^t)' X) C/)'A"; dst H\ datuni D'ir v) acta />' ■/.) C;
Brunwl //; Bru)ch»ol /»' ; Brayichel /)'; Bruclwel l>'; Bnioilisale /•;.
tl. [BruMJau] B) ein Wort irlr annui'nt«« oder amentieiitri* ffhil Ij) vel C".
HEINRICH II. 1002. 25
22.
Heinrich schenkt dem Markgrafen Heinrich eine Besitzung zwischen der Dürren
Liesing und der Triesting und zwanzig Hufen zwischen dem Flüsschen Kamp
und der March. Haselbach 1002 November 1.
6 Originaldiplom im k. k. Haus- Hof- und Staatsarchiv zu Wien (A).
Ludeivig Rel. 4, 249 Reg. — Fragmentarisches Facsimile im Chr. Gotw. 2^7. ■ —
Schroetter' Oesterreich. Staatsge,Kh. 123 unvollständig aus Chr. Gotiv. — Stumpf Acta
ined. 39 n° 32 aus A. — Meiller Reg. der Babenbei-ger 3 n" 5. — Böhmer Reg. 910. —
Stumpf Reg. 1328.
10 Ausserhalb der Kanzlei vei-fasst und geschrieben. Das Monogramm scheint in dafür leer
gelassenen Raum nachträglich eingefügt zu sein und wurde, da dieser sehr gross war,
stark in die Breite gezogen. Da das Siegel echt ist, Schrift und Protokoll zeitgemäss
sind, der Inhalt zu keinen Bedenken Anlass giebt, sehen wir keinen Oi'und, an der Echt-
heit der Urkunde zu zweifeln. Uehei- die Erklärung der Namen s. Meiller Reg. 193.
15 (C.) ^ In nomine sauctae et individuae "^ trinitatis i" . Henricus divina favente
dementia rex. Notum sit omnibus nostris fidelibus | presentibus scilicet et futuris,
qiialiter nos dedimus cuidam marchioni nomine Heinrico tale prediuni, quäle sub
regia potestate visi sunuis possidere inter Durran Liezniccham" et Triezniccham, et
insuper dedimus sibi XX hobas inter Chambam et Maraaho, eligendas ubicumque sua
20 desiderat optatio, cum omnibus usibus suis et cum omnibus negotiis suis, qui^ l^^g*-
liter illis sub[ia]cere videntur, una cum mancipiis utriusque sexus, cum §ccl§siis<'
molendinis piscationibus pratis silvis pascuis conpascuis aquis aquarumve decursibus
viis et inviis exitibus et reditibus qu^sitis et inquirendis cultis et incultis areis et
^dificiis et quicquid in illis utilitati appendet, eo tenore ut idem predictus Heinricus
25 liberam habeat potestatem inde faciendi quicquid eum libet possidendi hereditandi
commutandi venundandi deo immolandi, seu quicquid sibi placeat potestative taciat.
Et ut h§c ti'aditio nostri regalis prgcepti firma et perpetua permaneat, [haue]* cartani
inde conscriptam nostro sigillo insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
30 I Egilbertus canceUarius vice UuiUigisi arcliiepißcopi recognovi. | (SI. 2.)
Data kal. novembri mense anno dominic§ incarnationis MII, indictione I ; acta
in Hasalbach, primo anno regnante*^ rege Heim^ico.^
23.
Heinrich schenkt dem Kloster Tegernsee einen Hof zu Regensburg.
36 Regensburg 1002 November 12.
Originaldiplom im k. Reichsarrhiv zu München (A).
Oefele SS. rer. Bote. 2, 80 aus Abschrift. — Mon. Boica 6, 156 n" 3 aus A = Ried
22. [Bresslau] a) es stand ursprihtf/l/ch iudiuit? t; das e wurde zu d, t zu e corr. und zwischen
beide ua eingeschoben b| hinter frinitatis noch ein t c) zwischen n und i ein liuchstabe
40 radiert d) Ä e) durch Loch im Pergament zerstört; die Oberlänge des li und ein Theil
des c noch sichtbar f") d^is e zwischen r und g nachträglich eingeschoben g) in der
Datierung konnten wir keinerlei Nachtragung bestimmt erkennen, rgl. Ficker Beitr. S, 2ÖÖ.
Kaiserurkuaden III. 4
26 KAISEinKKrxnEN.
CD. Ratisb. 1, llti M° iVJ = Migiie Polrol. I4(t. •■i40 u" :i. — Farsimile in Kaiso-
urk-Htidni IN Abb. Lief. 4. Taf. 5. — Böhmer Reg. 911. — Sliinipf Rey. IH-Jit.
Eingaitgsprotokoll und Coutext aii.tserhalb der Kanzlei verfttsftt und geschrieben ; Rsrhiüokoll
hin:Hgrfiigt von EH. Angesichts der Thal.iache, rf«,s',s' in der von EB gcichrieln-nrn Datie-
rung die Tagrsangalx- sichtlich nachgetragen ist, lii.ist /tich die Entstehung des D. auf &
itcirfache HViV erklären. Entweder die Kanzlei übergab der Partei ein Blanquet mit
rorau.'igeferligteni Eichalokoll , in iccichew eine Lücke für die Tagesangabe gela-weii war;
hierauf Hess die Partei Eingangsprotokoll und Coute.rt ■'schreiben : endlich wurde bei
der Vollziehung des D. durch Be.wgelung und Nachtragutig de.i Vollziehung.istrichs im M.
(die trir auch da annehmen, wo sie icie im vorliegenden Fall heute nicht mehr zu erkennen lo
ist) da.i Tage.'idatum nachgetragen. So Bayer in Kai.'^n'urkunden in Abb. Te.rt 68'', vgl.
auch Ficker Beitr. 'J . l'J'J. 1'24. Oder aber: die Partei lieferte ein von ihr bis auf
das Eichatokoll fertigge.'itellfes D. in die Kanzlei, diesem fügte EB das EschatokoU hinzu,
trug al>er das Tage-ydatum erst bei der Brsiegclung ein . nachdem das D. vom König
gawhmigt und unterfertigt war. Mit dem Schrifibefund sind beide Erklärungen in gleicher i6
Weise ttereinbar. — Gleichzeitig mit D. V.'< ist wahr.icheiidich ein D. über die Schenkung
von zwei Hufen zu Loiben gegeben, von welchem wir nur eine Neuausfertigung besitzen,
die wir hinte}- dem D. vom 22. Mai 1009 einreihen : vgl. N. Archiv 20, l.'iH ff.
§ In* nomiiu" s.inctae et inilivülujic triuitatis. Hcinricus csielicii iii)])rrit;iiito de-
mentia rc'X elt'ctuR. Dum cmu-tis niortalibus a deo eonccssum sit, .scfuiKliiin pro- so
prium ^ arbitrium uniuscuinsquc pri) felicitate et spe luansiira sil)i j)raecaven(lo posse
thcsaurizare fiitura bona, iccirco'' notuni volumus esse cunctis tidelibus prescntibus et
futnris, fjuod ad prosperitatcni rcf^ni nostri et vitani pereiincin promorendani, iinpe-
trante vcnerabili viro Kbarhardo al)bate, ad monasterium sancti Quirini dcdimiis uiiiini
curtUe in Itatisponensi civitate sitimi iuxta nHTcatiiiii vieiniiiii lot-d (pii dii^itiir Alia- «&
i'birclia in coniitatn Huodpcrti^'. Et iit b^>c nostra rcjjalis traditin absqiic iilla coiitra-
diftione «d i<b-ni nioiiasti'riinn tirinitrr ])cnnancat, nwv per|n'tii(> ]iriipria manu in bac
carta Hubnotavimus sif^ium et sigilli nostri inpressione iussiinus iinaj;iiiari.
^ Siptum domni Heinrici iM.) regis invictissinii. 'R
^ Kplbcrtnti fancellariiis vice UuilHgisi arebicaiiclbiiii rccog. | (SI. 2.) w
Dat!» II. id. nov.*" anno dominicae incarnationis MII, i[n]dictione I, anno vcro
dnmni Ili-inrici regis i; aetiini IJadosbone.
24.
Hf-inrirli fjesfätii/t den Herzofjcn Petrus und Joliannes von Venedifi die Lrkun-
dffji .seiner Vorjahrin, injihesondere ihre und ihrer Kirchen Besitzungen in der 35
Mark Verona und der Grafschaft Istrien seit der Zeit Otto's L, den Vei'trag
ntto's IL, und was ihnen und ihren Kirchen Otto III. in jenen Gebieten ver-
briejt hatte. Regetuiburg 1002 November 16.
Librr hlancu.H aus drr Vittr des 14. .Jh. f. H4 im k. Staatsarchiv zu Venedig (C). —
Codex T'n'i'MfliM« ««* detn Anfang de.s 16. .Jh. f. IHü ebenda (I)). 40
ituraluri SS. 12, 232 Extr. aus zwei Handschriften des Chronicon A. Danduli. — Marin
2S. 'HUtch] ») Chrijimo» frhil in A li) A ci hinler Riio<lpLTti freier Unitm ron 3 cm, so
il/m drr Snmt irrihl nnrhgrtraijrn iiri i\) II. iti. iiov, ron KU nnrliffiiraffi'n.
HEINRICH II. 1002. 27
Storia de' Veiiezifuii 2, 264 Extr. aus D. — Romamn Storia di Venezin 1, 387 n° 16
aus D, trotz seiner gegenteiligen Angabe ; ebendaher wohl auch die Verbesserungen 2, 468.
— Man. Genn. Const. 1, 57 n" 27 aus CD (K). — Böhmer Reg. 915. — Stumpf
Reg. 1333.
5 Verfasst von EA, der den älteren Urkunden höchstens hier und da einige Worte entlehnte,
lieber die Fm-m des Praecepts s. Fanta Mittheil, des Instit. f. oesterreich. Geschichtsf.
Erg. 1, 108. Zu dem von Hirsch Jahrb. 1, 169 N. 3 angeziveifelten Titel des Herzogs
Petrus vgl. Kohlschütter Venedig unter dem Herzog Peter II. Orseolo (Göttingen 1868) 44
N. 1. — Wie D für die Herstellung des Textes in erstei- Linie in Betracht kommt, so
10 haben wir auch seine Orthographie zu Grunde gelegt, die derjenigen des EA, abgesehen
von einigen Eigennamen, viel näher steht als die von C gebrauchte.
In nomine sanctg et individu^ trinitatis. Henricus divina favente dementia
rex. Notum sit omnibus fidelibus nostris pr^sentibus scilicet et futuris, qualiter
venerabilis dnx Ueneticoruni et Dahiiatianorum " nomine Petras una cum tilio suo
15 lohanne* similiter duce per dilectum nobis lohannem'' diaconiim et suum capellanum
nostram adiif^ maiestatem suppliciter'^ rogitans<^ rcgium nosti-§ confirmationis preceptum
super bis rebus, quas vel' ipse Petrus vel pater suiis seu antecessores duces sub
nostris antecessoribus regibus et imperatoribus usque ad nostra tempora dono Scripte
sive pacto in regno Italico possederunt*?. Eorum igitm* ut oportuit petitioni annuentes
20 per interventum dilectg coniugis nostrg Cunigund^ videlicet reging nostriqvie fidelis
Operti '" Ueronensis ecclesig episcopi 2)er hoc regi§ potestatis insigne contirmamus et
perpetua illis stabilitate corroboramus omnia a nostris precessoribus facta pr^cepta; et
quicquid a tempore domini Ottnnis primi a suis decessoribus sive a suis ecclesiis iia'
Ueronensi "^ marcbia sive in Istriensi comitatu hactenus possessum est, nostra dein-
25 ceps libertate possideantur ' cum confinnatione pacti, quod secimdus Otto Vereng sibi
fecit. Insuper etiam ea, quae sanct§ recordationis senior noster tertius Otto in pr§-
dicta marcbia et in Istriensi™ comitatu sibi et suis ecclesiis j)receptali scriptione pos-
sidenda concessit sive confirmavit, pr^fati duces suique successores et ecclesig Hcenter
in integnim teneant, sive quicquid in prgdicta pro^^^cia per cartulam libellarii" nunc
30 tenent, sine molestation^ teneant. Precipientes igitur iubemus, ut niühis dux comes
vicecomes marchio .sive" aliqua regni nostri magna vel parva persona" eos vel eorum
ecclesias et successores in hisP molestare audeat. Quod si quis fecerit, centum libras
auri iuxta legem componat. Et ut hec nostra confirmatio inconvxilsa pennaneat, hanc
nostri preccpti paginam manu propria roborantes nostro sigillo imprimi iussimus.
35 Signum domini Henrici (M.)^' regis invictissimi.
Eigilbertus •' cancellarius vice Uuilligisi* arcbicapellani rccognoA-i.
Data XVI. kal. decembr. anno dominicf incarnationis MII, indictione I, anno vero
domini Henrici' regis I; actum Radespona".
24. [Pertz- Rieger -Bresslau] a) Dalmatiorum C b) loann. D c) adire D d) supüciter D
40 e) rogitatis C f I fehlt in C g) possiderunt C h) Opperti C i) ecclesiis in fehlt in C
k) uerouensis C, ueroueiisia D 1) CD übereinstimmend , so dass wir den Plural nicht
eniendieren mögen ; schon EA kann hi^r aus der Construction gefallen sein ; liberalitate possi-
deant K m) histriensi C n) liberalii C o) sive regui aliqua magiia persona vel
parva nostri regni C p) D, doch ist die Lesart zweifelhaft, riclhicht auch intus ; in hiis C
45 q) M. hinter signum in C r) Egilbertus, aber mit einem i-Punkt über der Zunge des An-
fangsbuchstabens D; Kgilbertus C. Da der letztere Lesefehler leichter zu erklären ist, wenn
im Or. Eigilbertus stand, und diese Form auch in der nächsten Urkunde des EA begegnet,
haben wir sie in den Te.rt gesetzt s) üuillisgisi C; Vuiligisi D t) Bnrici D u) Radis-
ponae D.
4*
28 KAISERUKKUNDKN.
2:).
Heinrich bejitätigt dem Kloster Memleben die ImimtniUü und den Besitzstand
und verleiht ihtn rechtliche Gleichstellung n}it den Klöstern Fulda, Corvei und
Reichenau sowie freie Wahl des Abtes und des Vogtes.
lictjen.'ihiirf) 1(MV2 November 16. 5
OritfimildiploM im k. Slaatsmchiv zu }farhHig (A). — Ahscliiift aus dcw Ende des
IS. Jh. aus dem damals n<wA hesser erludleneti Originaldiplom iti Sclimineke's Diplnmala
rium Hiissianim 1,111 auf der k. Bibliothek zu Cassel (A^).
Wenek Hess. Landesgeseh. 3*. S9 h° il aus A = Wilhelm in Mittheil, aus dem Gebiet
hisloriseh ■ antiq. Forsehungeti 5,73. — Böhmer Reg. 916. — Stumpf Reg. lH3i. 10
Verfasst und — mit Ausnahme eines von EB nachgetragene» Wortes — gesrhrielien von
EA. Diesem hat walirsrheinlich ein verlorenes, mit Jalfi-L. Reg. 3818. 3819 zugleieh
ausgefertigtes Privileg Bemdiets VII. für Memleben vorgelegen; mit den DD. O. II. 194.
195. 196 stimmt nur eine zu.iammenhänget)de Wendung von D. 25 überein. — A hat durch
Feurhtigkeit sehr gelitten, doch Hessen sich bei wiederholter Betrachtung noch au.'ireichende i5
Spuren der Schrift erkennen, um die mei.^ten Lücken mit Sicherheit ausfüllen zu können;
if<iÄ auch so noch unleserlich blieb, ist nach dem Sprachgebrauch des EA und detn Sinn,
unter BerüeJesiehfigung der von A^ gebotenen Lesarten, ergänzt worden.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuao triiiitatis. Ileinflms" divina favente de-
mentia rex. Notum sit <iinni1)us tidelibus iioslris praesentibus soilicot et futuris, xn
qualiter venerabilis abbas nomine Heginoldus'* nostrani ^ maiestatcni adiit su|i|)liciter
obsecrans, monasterio suo, qiiod situm est in loco qui dicitur Mimeleim in ii|ia flu-
minis Unstnidae, nostra nnniiticontia eonfirniationem ficri sujjer ii)so loco vel rebus et
loconim iK-rtinentiis *■ in (K-i nomine ibi collatis. Cuius petitioni ]>er interventum
dileetae eoniugis nostrae Cunigundae videlicet reginae [ut ojK)rtuit|'' annuentes con- «
f[ir)''mamii8 et per hoc nostrae regiae niaiestatis [insigne]® pr[efat^'|'^ dti |aecclesi]§''
«■orroboranms |i[rei-e]j)tnm'f immunitatis et libcrtatis. vel qiiiequid ibi a .sani-tae mcmo-
riae*" anteiM-s^ore iiostro Ditom- sceundo dono eoncanibio sive scrijito traditiini et con-
cessiim »ive a c^teris Christi tidehbus aliqua fuit aiit erit oblationc (•nllatiiiii. Statiii-
mu» etiam regia id maicstate saneientes, ut idcm iam dictus locus et abbas cum fra- 30
tribuh iiomines({uc iliic habitantes aut' ibi pertinentes tali iure ac stabilitate deinceps
perfniantur, (|uali utuntur cetera loca nostri iuris Uuldensis Corbieiisis et Augensis,
sintque üHh per omnia iure stabilitafis similes et aequales ad** regulam saneti semper
llenedicti eonununiter vivcntes, t-t nulli umquam nliquod terrenum serviciuin debeant,
Kcd eunct«, (pn; habmt vcl in jioHtenim iialiituri sunt, alilmü ouni iii(imn-liis » a<l coruni 35
necriMria, prout ein vinuni fiiorit, rnimtitiint iitf|iir lÜHpoiint. I)i(iiiniis cti.lMl eis lilx'rum (Avv-
tioniH arbifrium abbate» per dccessiones, rcmota <inniiuin inrcstatione. t^iigendi. Ad-
vocatoH jiro sua «-b-ctione constitiiant aut, si inqmibi l'ucrint, commutancb) et aüos pro
ei« Bubutitncndo <b-ponant et eh-ctos eine alicuius eontradictione securi habcant. Et
ut haec noKtra coneeHsio vcl continnatio Ktab|i|liK et inconvulsa jiermaneat, Iianc nostri <o
|ira«cf]>li paginam manu |iro|)ria rcdirtrantes Kigillo nostrn imprimi iussimus.
^ Signum donnii II. Imli 1.! \! rfgis invietissimi. jj
ii. y 1 -1 b Kl ;,'iiiiililuN ron h'H in ilafür flelamutif Lücke narhi/cl rillen
iiuf lltuur A) eeijätizl nun A' e, »o nach tlrn Heulen der tluchstabcn
" • ■ /. . I-:a fri/ilnzt ; iimurifiTi- A' f) rrgäml nm-li den Heulen der 4&
/ \iT'-faii> loco A' Kl prc'cejita A' \\) o euer, aut c i) a
rtiii 'Kl. R III "111 , irohl nun tiu oder ni
HEINRICH II. 1002. 29
I Eigilbertus cancellarius vice Uuilligisi archieapcllani recognovit. | (SI. 2.)
Data XVl. kal. deeeiiib. [indictione l]', anno iiicarnationis dominicae MII, anno
vero ' domni Heinrichi regnantis I ; actum Radespone.
26.
6 Heinrich schenkt der von ihm zur Mtctterkirche erhobenen und mit königlicher
Freiheit begabten Alten Kapelle zu Regensburg den Ort Eining.
Rcyensburg 1002 November 16.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Heyberger Ichnographia Babenb. 1, 48 unvollständig aus A. — Ried CD. Ratisb. 1, 116
10 w" 125 aus A = Migne Patrol. 140, 240 n° 4. — Mon. Boica 28", 298 n" IM am A.
— Böhmer Reg. 913. — Stumpf Reg. 1331.
Von EA verfassi und geschrieben. In der Datierung ist zwischen regis I und actum
ein grösserei-, durch das Siegel ausgefüllter Zwischenratim. Danach ist es möglich, dass
dem EA ein bereits besiegeltes Pergamentblatt übergeben wurde, ivie auch in D. 28 das
iB gleiche Verhältnis obzuwalten scJieint. Die älteste Dorsualnotiz De Ouueninga scheint
von EA selbst herzurühren, der sich auf diese Weise eine Notiz über den Betreff des her-
zustellenden Diploms gemacht hätte. — Die älteren Deutungen des Ortsnamens sind durch-
weg von einer falschen Lesung desselben ausgegangen ; die richtige schon bei Lang Send-
schreiben an Böhmer 11. Die Urkunde über die Verleihung der libertas regalis an die
»0 Alte Kapelle ist nicht erhalfen. — Von Udalrich von Bamberg zum Formular zusammen-
gezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
(C.) I In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinrichus divina favente
dementia rex. Si collapsa vetustate aut negligentia sanctorum loca reparamus et
ibi divino cultui mancipatis aliqua vivendi solatia devoti conferimus, et in hac et in
25 aeterna vita | nobis hoc profutiu-um esse minime dubitamus. Proinde notum sit
Omnibus Christi nostrisque fidelibus pr^sentibus scilicet et futuris, qualiter nos ima
cum dilecta coniuge nostra Cunigunda videlicet regina intus in urbe Radesponensi in
curte regia quandam capellam, quam olim Veterem voeabant, in honore sanetae dei
genitricis* Mariae a fundamentis in matrem aecclesiam ereximus, dataque ei per pr§-
30 ceptum libertate regali, institutae ibi in dei servicio canonicorum congregationi sub
abbate vel pr^posito nomine Tagini pro stipendiis inter cetera dono contulimus et per
hoc regjae maiestatis insigne contirmavimus quandam nostri iuris villam nomne''
Ouueninga in Kelesgouue et in comitatu Mägenes sitam, cum omnibus eiusdem villae
legalibus portinentiis mobilibus et immobilibus servis et ancillis areis aedificiis terris
35 cultis et incuhis pratis pascuis sive compascuis silvis venationibus aqviis aquarumque
decm'sibus piscationibus molendiuis viis et inviis exitibxis et reditibus quesitis et in-
quirendis ac c§teris qu§ quolibet modo rite vocari possunt utensilibus et appendieüs,
eo tenoi'e quatinus pr^fati loci congregatio liberam de eodem pr§dio deinceps habeat
potestatem quicquid sibi decreto coniinuni pro suis et pr^fate matris §cclesiae neces-
40 sitatibus libcat faciendi. Et ut haec nostra traditio stabilis et inconvulsa pennaneat,
hanc nostri precepti paginam manu propria roborantes sigillo nostro imprimi iussimus.
^ Signum domni Heinrichi (M.) regis invictissimi. §
25. 1) ergänzt nach den Resten der Buchstaben und nach A', wo aber amii iiic. domni gelesen wird.
26. [Bresslau] a) am u corr. b) A
30 KAISERUKKUNDEN.
^ Egilliortus eftnc»'llnriu8 vice Uiiillifri'*i roroj^novit archicapflljuii. p (SI. 2.)
Data \vi. kal. dto.' aiiii" iiioarimtionis doiuinicaf Mll. iiidictione I, anno vcid
«lomni Heinrichi ivgis I ; actiiiu in i|)sa urbe Radespinia.
27.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche von Sehen -Brixen einen Hof zu t
Regensburg. Begensburg 1002 November 16.
Origimtliiiplom im k. k. Haus- Hof- und Staatsairhir zu Wifti (A).
Resrh An». Sahion. 3, 701 n' 73 nm A = Ried CD. Rtiti.sb. 1, 117 «» 126 = Sinmcher
Hfi/Irfige 2, 17-2 n' 64, = Migne PiilioL 140, 241 ii" 5. — Böhmef Reg. 914. — Stumpf
Reg. 1HH2. lO
ÄMssefhalb der Kanzlei verfas.fl und geschrieben. Dass der Schreiber am Ende von zwei
vocali.tch endetiden Wmien (s. die Xoten a. e^ ein überflüssiges a schrieb, welches erst i\ach-
Iriiglivh getilgt wurde, deutet rielleicht auf seine iialieni.iche Herkunft. — Für die Echt-
heit der Urkunde zeugt nicht nur ihre ganz unverdächtige Besiegelung, sundern auch die
Xachtragung des M. in eine dafür gelassene Lücke, die wahrscheinlich von EA bewirkt i5
ist. Die Datierung i.ft einem D. von der Hand des EA (wahrscheinlich D. 26) nach-
gebildet : daher hier die Form Heinrichi. — Uebrigens zeigt man noch jetzt in Regen.i-
bürg einen Bri.roierhnf, vgl. .Tanner Gesch. der Bischöfe von Regensburg 1, 443.
(O § In nomine .sanctae et iiidividuae trinitatis. lieinricus diviiia t'aveiite j^ratia
rex. Notuin esse voluinus omnibus nostris fidelibiis ^ presentibus et futuris, qua- 20
liter no8 ob interventum dcvotunique obsequium fidelis nostri Sabienensis vcnerabilis
episcopi Alliuuini ad ^a-elcsiam saneti Ingcnuiiuini curtiforum uniim in provincia Haioa-
rifirum in eivitate Radospona in comitatu Huotperti" situni, possessnm a tribiis vjris
ita vocitati«: Azo, Lanzo, Gotti'', liabens in longitudine pcrtieas*' XI i'i iliiiiiiliaiii et
in latitudine sex. in proprium deilinms, eiiui exitibus et reditil)us ouniibii.scpie relms 25
iure leptinieque ad idcni eurtit'enun pertineiitibu.'s, eo .scilicet tenore ut idem prctitu-
latus antistCH oinnesque sui successores ex eodcni curtifero ad usiini ])relibattj aeccle-
Miae potestateni habeant sine omni malivolorum contradictione habendi coniiniitandi
«■t quicquid silii libuerit exinde faciendi. Et ut haec traditio nostrae auetoritatis, quac
in dei roluntate et ob reniediiim animae nostrae'' facta est, finnior stabilior diutur- so
niorque fiat. hanc pa^inam mann propria corroborantes sigiliare iussimus.
^ Sifj^umi domni lleinrici'" (M.) regis invictissimi. f,
^ KgiljtertUH cancellarius vice*" Uuilligisi arcliicappellani reeogiiovi. f, (SI. 2.)
Oata .\VI. kal. flee." anno incanialionis dominicai- Mll. iiidictione I, anii" vero
domni Heinriciii regnanii^ I: aetmn in urbe Kadespona''. »6
26. c) '/iV ron FicJcrr Jlcilr. ^, i'fe'S ungmonmicne yarhtrngung den Tagesdutumt konnten uir nirlit
rrkmnm.
27. 'Breiwla»] t) » hintrr Kuotpcrti auttrailirrl Ii) ilie 'Irrt Xaiiien rirllrichl in dafür gt-
loMtent tjürk* ntichgrtriujrn c) urnprilnglich itrheint iicrticae gejrtanilen zu halten ; man lial
da» V aiimulÖHrhrn rrmurhl utid » nnchlr/lglirh himugffi'li/l <\) am a rorr. ej liinler 10
Hcinrici iW rin n grii/gl {) die Worte vici' l'nUiH-iHi (ko) ar(;liica|i|»'llHiii rccojjfiiovi u-aren
zun^rltjrt ohne lliirlcjiirhl auf dan tiachziilragende Monogramm gejirlirie/>en irorden ; um Kaum
für doüArllje zu urltii/fen, uurilrn nie gelilgl und dann fo eingetragen, dann vir»- linkn vom ,1/.
unter Hi'iririii, I.'iiilli((iiii rerhtji durtm unter rfifin zu stehen kam. /''mt darnuf wurde dan M,
eingrMizt u) l'a'a .XVI. kal. <\vr. rielleiehl nachgetragen li) KH(l('H|ioiia mit dunklerer 45
Tinte, irahmeheinlirh naehgelragen.
HEINRICH H. 1002. 31
28.
Heinrich schenkt der von ihm zur Mutterkirche erhobenen und mit königlicher
Freiheit begabten Alten Kapelle zu Regensburg den Ort Ober-Weiling.
Regensburg 1002 November 20.
5 Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu Münclien (A).
Geschichts- und rechtsverlässiger Unterricht 128 cii. — Heyberger Ichnographia Babenb.
1, 49 unvollständig aus A. — Ried CD. Ratish. 1, 120 n" 128 aus A = Migne Patrol.
140, 243 n" 7. — Mon. Boica 28", 302 n" 196 aus A. — Böhmer Reg. 918. — Stumpf
Reg. 1336.
10 Geschrieben von EA nach D. 26 oder dem für diese Urkunde entworfenen Concept. Vgl.
die Vorbemerkung zu D. 26; die Dorsuabiotiz De Uualehiuga int nicht von der Hand
des EA. — Mit Janner Gesch. der Bischöfe von Regenfhury 1, 441 deuten wir den Orts-
namen auf Ober-Weiling an der Laber (Oberpfalz, Ldg. Parsberg), mit Rücksicht auch
darauf, da.'ts die in D. 61 der Alten Kapelle geschenkten Orte Diirrn und Manflach in
16 unmittelbarer Nachbarschaft liegen.
(C.) ^ In nomine sanctae et incli\'idiiae trinitatis. Heinriclius divina favente de-
mentia rex. Si eollapsa vetustate aiit negligentia sanetorum loca reparamus et ibi divino cnitui
mancipatis aliqua vivendi solatia devoti ^ couferinins, et in liac et in aeterna vita nobis hoc profutu-
rum esse niinime dubitamns. Proinde notum sit Omnibus Christi nostrisque fidelibus praesentibus sci-
20 licet et futuris, qualiter nos nna cum dilecta coniuge nostra Cunigunda videlicet regina intus in urbe
Radesponensi in curte videlicet regia quandam capellani, <|uam olim Veterem vocabant, in honore
sanctae dei genitricis Mariae a fundamentis in matrem aecciesiam creximus, dataque ei" per prae-
ceptum regali libertate, iustitutae ibi in dei servicio canonicorum eongregationi sub abbate vel pr^po-
sito nomine Tagini pro stipendiis inter cetera dono'' contulimus et per hoc regiae maiestatis insigne
25 confirmavimus unam nostri iuris villam * Uiialehinga in pago Nordgoxiue in comitatu Heinrichi
sitam, cum Omnibus eiiisdem * legalibus pertinentiis mobilibus et immobilibus servis et ancillis areis
fdificiis terris cultis et incultis pratis pascuis sive compasouis silvis venationibus aquis aquarumque
decursibus piscationibus molcndinis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis et inquirendis ac egteris
que quolihet modo rite vocari possunt utensilibus et appendieiis, eo tenore quatinus praefati loci con-
30 gregatio liberam"^ de eodem praedio deinceps habeat potestatem quicqnid sibi communi decreto pro
suis et praedictae matris aecciesiae necessitatibus libeat faciendi. Et ut haec nostra traditio stabilis
et incouvulsa permaneat, hanc nostri praecepti paginam manu propria roborantes sigillo nostro imprimi
iussimus.
§ Signum domni Heinchi'* (M.) regis invictissimi. §
35 I Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi arcliicapellani recognovit. p (SI. 2.)
Data XII. kal. deeembr.'' anno incarnationis dominicae MIX, indictione I, anno
vgro '' donini Heinrichi regis I ; actum in ip.sa urbe Radesponensi.
29.
Heinrich verleiht dem Kloster Niedermünster zu Regensburg Königsschutz,
40 Immunität und Wahlrecht und bestätigt seinen Besitz.
Regensburg 1002 November 20.
28. [Bresslau] a) aber der Zeile, nachyetrageti b) no sofort corr. aus na c) e icohl aus a
corr. d) A e) xil. kal. decembr. vielleicht nachgetragen.
32 KAISEKURKUNDEN.
OWyifidWiji/om im k. Rt'irhsnrrhiv zu Münrhrn (A ).
Hund Metrop. Salisb. 254 wohl ans A = Hund Geicold Meirop. Salish. ed. Hon. 2, 590 =
Liinig RA. /S*. 174 n" H. = Hund Gewold ed. Rat. 2, 406, = Leibniz Ann. 3, 821.
— Ptiricius Allfriieiif.ilf yarhrirht von den Ri-icli.-istiftern in Regen.<<hiir(i 1, 16:i «iw A.
— Zimgibl in Hi.st. Ahhondl. dir hni/y. Akadanie 1, H70 aus A. — Ried CD. Rati.sb. i
1, 118 n' 127 <iM.s A = Migne Pohol. 140, 242 n' 6. — Mon. Boica 28', 299 v' 195
au.t A. — Böhmer Reg. 917. — Stumpf Reg. lH:i5.
Verfassl und ge.-<rhriet>en von EA. Be.'ilimmung der Ortsntiwen bei Zimgibl a. a. 0.
('.I § In nomine sani-tae et individiiae tiinitatis. Heinrichus divina favente
dementia rex. Insta refjum et relifiiosa cogitatio deliet yceiesiis dci iibiciinKjue lo
facultas siippetit aiitiuid* aceDnnnodare, iit indo proelivius mercedis aetern«,» premia
consequantur. Proinde notum sit omnibus fidelibus nostris praesentibus scilicet et
futnris, qualiter venerabilis § al)ljatissa nomine Oda per interventum dilectae coniugis
nostrae Oungundae'' videlicet retinae nostrain adiit niaiestateni supplieiter rogitans, ut
monasterium sanetinuTiiialium, cui ipsa nunc teni])ori.s infra Radesponensem civitatem i&
praesidere videtur, quod div§ memoriae avia nnstra Ivditlia olim in lionore sanctae
dei genitricis Mariae a fundanientis in abbatiam eroxit et donis praedinrum inter alia
pro loco ditavif, in nostruiii innndiburdinm et regit» inuininitatis tuitioiieni recipere-
mu8 cum Omnibus pertinentiis eins. Nos ergo ob di\'inuiii Miiuircm pie eins annuentes
petitioni per hoc nostrae maiestatis insigne praefatiini inouastcrinni iiostrae nostronim- «o
que post nos successoruni rcgiae et iniperiali pcrjjotuo delensioni sniiicinins et insupcr
optima ea übertäte donamus, qua cgtera monasteria regalia ubicumque tcrranun nostri
reg^i perfnii videbuntur. quatinus ibi sanctimoniales nionastic^ vitae sab regiüa sancti
Benedict! mancipati,' liberius et devotius illam quam aggress^ sunt vitam absque in-
quietudine regaHum exactonim vel subiiitnieimtiuni personarum deiiinc eonservare «&
valeant. Regio igitur verbo et |)raeecpto'i iubemus et firmiter interdieimus, ut nulius
dux mlarchio)*" cnmes viceconies episeopus vel aliquis sub episcopo aut iudex pubiicus
sive regius exactor seu qu^libct iudiciaria persona niaior aut minor' dcinceps in prae-
dieto monasterio intus vel foris et in locis aut hominibu.s vd umnibus ibi pertinentibus
aliquam publici iuris exerceat potestatem aut quicquani de rebus monacbarum sibi so
ipsi vel nobis aut sueeessoribus nostris usurpare praesumat sine advocato, quem prae-
sens abi>atiKsa et qu^' ei succedant in liunc usum elegerint et eonstituerint, qui etiam
in ipso monasterio et in locis eius aliud sibi noii imponat potestatis oftieiuni aut exigat
<er\-ieiuni. nisi quod abbatissa cum sacris sororibus illi praeseripserit. (Jonlinnanius
etiam eidem monasterio, quiequiii ibi umipiani per reges et imperatores pracccptoria 36
leg;e sive per duces vel alios Christi fideles in quocumque pago vel eoniitatu aliqua
traditum vel concessum est oblatione, cum curtibus et curtilibus «jditiciis maiic.ipiis
censu» intra et extra civitatem aqui» aquarumque decursibus piscationibus nmlendiiiis
aquimoUs in utraquo parte fluminis Danubii urbem |)raecurrentis, pariter cum •iiiiiiihus
utcnsUibtiA et appendiciis loconim il)i pertinentium, qnorinn hyc pro parte sunt miniina: 40
Schirelinga. Linui<lorf. Roggingun, Biberbabc, Linthard, Ilerolfleslinbard'' cum omnibus
ajipendiciis iiiorum, Ilardkiridia cmn decimis suis undr'cunnpie villarum ronferendis,
Salla cum foresto aqua moiendinis vel ceteris |)ertinentii8, in Sinzingun uniiiein illam
qu9 ibi praescripto monasterio pertinet utilitatem, Deggindorf cum decimis et usibus
29. Bre«!»«) •) d über der Zrilt narhifetratien h) A c) iiit corr. nun iit d) pcepto A, 46
ohnr Ahk-irzuniiMsru-hrn i-) IjOfh im Pergnmenl ; der unlrre Teil tieg r und der obere den )i
»ind noch nrhibar f) an in corr. j^) k rorr. aun dem frslen Strich einen 11 li) am
zvreilen li rorr.
HEIXKICH II. 1002. 33
suis, Berge quod situm est iuxtii flumen Philisa. ot Budeleshusoii ciiiii juiiiis aqui-
molis ' molendinis ot areis in Huviis'^ Ysara et Vualcliciicsljali cimi |Hiiitilnis suis vel
totis eorum adiaffiitiis. llabcaut utiani uiouaehc potcstatciu liboram (kt deccssiones
inter se (.'lifiondi ahliatissam, quam i>r()l)al)ilis vitae ot moruni regula deo projjicio
5 composiierit, oiiiiiiiiiu [Kitestatiini vel pL'i'siniaruiii coutradictione rem[ota]. Et ut liaec
nostra traditio coiitiruiatio sive libertas stabilis et iiiconvulsa pcrmaneat, lianc uostri
praecepti paginam manu j)ropria roborantcs sigillo unstro impriiui iussimus.
^ Sigiiiini' Hcinrichi (M.) regis invietissiiiii. j-i
^ Egilbertus caiiccliarius vice Uuiiligisi archicapellaiii recogimvit. ^ (SI. 2.)
10 Data XU. kal. decembr. annu iiicarnatioiiis dominieae MII, iudictione I, aiino
vero donini Heinrichi regis I; actum in ipsa urlic Kadesponensi.
30.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Würzburg den Oi-t Salza.
Regensburg 1002 Nove^nber 21.
15 Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Fries in Ludewig Wirfzb. Oeschichfschr. 451 Reg. — Eckhart Gründliche Nachricht von
der alten Saltzhnrg ed. I. 43 ans A = ed. II. 54. — Mon. Boica 28", S()4 n° 197 aus Ä.
— Böhmer Reg. 919. — Stumpf Reg. 1HS7.
An der ron EB verfa.'isten und geschricVenen Urkunde, durch icelche ursprimglich Salza
20 dem Bischof Heinrich von Wiirzhnrg persönlich, wohl nur auf Lebenszeit, verliehen war,
hat EA eine Reihe von Correcturen vorgenommen, durch ivelche die Schenkung in eine
solche zu dauerndem Besitz der Würzburger Kirche verwandelt wurde. Besteht somit
eine gewisse Analogie ztrischen dieser Veränderung und derjenigen, durch welche in D. 5*
die in D. 5" verbriefte Schenkung von Seligenstadi in ähnlicher Weise mngeicandelt tcurde,
26 so sind dieselben doch durchaus rcr schieden zu beurtheilen. Während uns D. -5' als eine
Fälschung gelten muss, weil der Schreiher nicht der königlichen Kanzlei angehört und diese
Nachzeichnimg von D. 5" somit jeglicher Beglaubigung entbehrt, müs.sen wir die an dem
Text von D. 30 vorgenommenen Veränderungen, weil sie von einem Kanzleibeamten, her-
rühren, als authentisch, d. h. als im Auftrag oder mit Genehmigung des Königs vorgenom-
30 men ansehen. Und es ändert an dieser Wertung unserer Urkunde nichts, dass das jetzt
daran Ijefindliche Siegelbruchstilck unecht ist, da, loie schon N. Archiv 3, 44 bemerkt ist,
auch andere unzweifelhaft echte Würzburger Urkunden Heinrichs an Stelle des einstigen
echten jetzt ein falsches Siegel aufweisen. — I}ie hier geschenkte villa Salza ist wohl von
der benachbarten Pfalz gleichen Namens (vgl. über deren Lage Dümmler Gesch. des ostfränk.
36 Reichs 1-, 163 N. 2), welche Otto III. .schon im.. J. 1000 (DO. III. 361) dem Bisthum
Würzburg geschenkt hatte, zu unterscheiden , vgl. Schuttes Histor. Schriften 1, 124 f.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Notum sit omnibus tidelibus nostris praesentibus scilicet et fatims,
qualiter nos sancto" Chiliano ^ fidelis iiostri Heim-ici videlicet episcopi" piam ser-
*o 29. i) es war zunäch.tt noch einmal aquis geschrieben worden ; s wurde ausradiert und molis zu-
gefügt k) das zweite i sofort aus o corr. 1) domni fehlt in A.
30. [Bresslau] a) sancto Clüliano — episcopi, mit Ausnahme des Wortes videlicet, durch Ra-
suren und Correcturen, die EA hergestellt hat, entstanden; ursprünglich hatte EB geschrieben
.... fideli nostro Heinrico videlicet episcopo ; was am Schluss der ersten Zeile an Stelle des
45 Jetzigen sco Chiliano gestanden hat, ist nicht mehr zu erkennen
Kaiserurkundeii III. «^
:^4 KAISEltrKKrNDKN.
vituteiii *■ o<iiisi)l<>rant('s [lor lim- rcfialc |iriU'iM'|)imii irailiilinius imamlain imstri iuris
villain in \>iiji*> (iraf|ilif'lt '' ot in (.■uniitatii Dltonis*' sitaiii iiimiiiii' Saiza ruin oiiiinl)ii.s
|iertinciitiis ciiis''. lim- est arcis ai-diticiis terris (.•iiltis et iiioiiltis pratis |ias('uis silvis
n<jiiis a(juaruiii(iiu- tli-i-iirsilms |iisi-ati<>niliii.s ninlrniliiiis viis i-t iiiviis cxitibus et rcdi-
tibus (jiiesitis ot iii(|iiirciu1is ai- iM;tcris i|uil>uslil)i-t |ii'rtiiu'iiHis, eo teuore (|iialiiiiis 8
pnii'latiis f|)isciijius Hi-iiirii'us siii(|iu'"' siu-i'ossoros lujc in usus <;ri.'lt'siac sin,' tciicant"
pro libitu et coiiijR-ndii) siui. Kt iit harc luislrnc traditioiiis aiicturitas stabilis |icr-
niaucat. Iiaiii* praccppti pa^iiiaiii iiicb' t.-<>iisiTi|itaiii iiianu jin>|iria roboraiitcs sigilli
nostri iiij>r(>ssinnt' iiisi^niri iussiimis.
H Sijjmmi (loiinii Hciimt'i tM.i regis invic'ti>siiiii. ij lo
I K-jillM'rtiis i-aiicollarius vic-f riiilli;,'isi arcliicapeliaiii rceoi^. § (SI.)*^
l>ata XI. kal. »li'ct'iiil). i-' aiini) dominicai- iiu'aniaiiniii^ Mll, imlictiniic i. aiiiKi
vi-ni ilniiiiii Iliinrii-i ivgi.s I; ai-tiiin Kadespoiic.
in.
Heinrich schenkt der hischößichen Kirche von Sehen- Brixen eine Besitzung i6
in Teugn. Regenslmni 1002 November 24.
OrigitmJdifilnni im fiirstbi.schöfUiheii Arrliir zu Brixen (A).
Resrb An». Snbinn. H, 7U4 «° 74 aii.s A = Ried CD. Rnti.sb. 1. 121 ii" 12it, — Sin-
micher Ueijhlige 2. 174 n' «ö. = Migne Patrol. 14(). 244 n" 8. — Mon. Buica 28", 305
11* 198 HII.S A. — Böhmer Reg. 920. — Stumpf Reg. ]HH8. «o
Xiu-h einem von EB rerfftisfen oder heeinflu-isfen Coneept mundiert ron dem.ielben Mann,
der gleirhfnih in Rrgen-thurg den ersten Tlieil ron I). öl ge.ieli rieben li'it.
iC.i Ü In niiniin«* sanctac et individuae " trinitatis. Ileiuricus diviviiia '' faventc
deiiH-ntia rcx. Nntuiii sit ninnibus nostris H(b.'libiis presentibus scilicot vi t'uturiR,
(|iialiter nos § jicr interventiini rlilect^ coniugis nostr^^ Chunigiinde videlicet regine ss
tidoli noKtro Albiiiiinn Sabiniensis" ecclesii; episeopo quoddani'' nostri iuris"' in-idimii.
id est r|iiic-(|uid in villa 'l'iginga |>ri( nostra jiarte actcniis visi sunui.s piissiderc' , cum
ouinilius ad id legaiilcr jicrtim-ntibus nmliinis'' et inuinbilibus servis et aneillis eeclosia
deciinis arei« edifieiis terris cultis et ineultis ptatis ]>ascuis sive e<)in])as|i'u|is silvis
aquis aquaruinve di-cursil(us viis et inviis exitibus et reditibns (juesitis et inrjuirendis so
et tjui; «jiioliljet modo rite vocari possunt aii|>('nditiis et utensilibu.s, eo ten(U-e qua-
tinuf jiret'atiis venernbiÜK episeopus Albiniinus .suique siicceBsores predictuni predium
deineepH liljera potestate teneant at(pie in |)erpctuo8 ccclesi^ nuq uhuk abscpie onniium
pen*«inarum sive potestatnui <'iintradit-tioni' eonvertant atfjue |iossi(b>aiit, ba))ent(s inde
30. ti rorr., irahrr^rlirinlirli ron ICA , iniM pin eiu« Hervitut<'in (!) ron KB in iliifilr ;/elnmene 3ft
Lürkr tfi^li'i'ii 'Hirn <li hinler eiuK /jrf per augrudierl e) Huiinu- — teinuiiit auf Kiimtr
niirht/' ■ EA. Am Knrtr nm '/,. 4, ilie jetzt mit dm Wctrlen NUcriwsdre« \t^c nchlirmt,
idtinii ■ "A t«ti«.-at; nm Anfant/ (Ire folgenden Zeile xinil noch ilir. Huchntaben \tomv\
uml uxi zu rrkmnnt; aluu uriijiriinglich rirUeirht : caniluiu villaiii (oder etwa mich Annloi/ic
ron f> !>" V.V ilii-lme viloe "imf> truent ]ioHHi(leai nive iisitt't f) <ltiH Ilnichntilrl- ilm Siegeln in
rührt hten Slrmprl her, d«r N. Archir H, 44 l/exch rieben int )f) Xwhiragnng
''" 7" h'irk-er Heitr. 'J, 'J5I>, rermiichten wir nicht r« erkennen.
.II. H; iauj h; ii iinrl a der rerl/lngrrtrn Schrift find no lihnlirh, tliiKii die /.eMiing imliviilaai^
./'■ -in Vrvrhrn drt Srlireil^rii, nicht aiugenchhiKHen int h) A i:) in mit Hchwfirzerer
I 'il il ihm zweite t\ corr. ant t «) iuri» — powiidcre mit 'f'
' . grlajuene iMcIcr nachgelraffen ; ilnl/ei int d<u Sehenhini/Hverbum »er-
mi lu nlluh liujiijiJii^utin u lullen
HEINKICH II. 1 11(12. 35
licentiaiii i-iiinuuitaii(li rt i|uic(|uiil sibi lilicat t';u'iiii<ii. Va iit Ih;c- nostra traditio sta-
Lilis et inc'oiivulsa pcriiiunuat. haue pn ccjiti imsti-i |iaj;iiiaiii iiiaiiu [nopria ruhorantes*
.<:igillari **' preccpiuius.
§ Siginuii floniiii Hcinrici (M.) regis iiivictissimi. jj
5 ^ Egil|irrtus eain'i'llarius vice Ullillig'isi arcliica|icllani i-cci)f^-. j^ (SI. 2.)
Data \1II. kal. dec. anno domiuicae incarnatiunis .\I11, indictione I, anno vero
donuii lleinrici regis t; actum Radasbone.
32.
Heinrich schenkt dem. Bischof Gotschalk von Freising und nach seinem Tode
10 den Domherren der Freisinger Kirche das Gut Strasisch und seinen Besitz
zioischen den Flüssen Libniza, Save icnd Zaier.
Regerishurfj 1002 Novenibfr 24.
Freisingei- Copialhuch am der Miffe des 12. .fh. f. H7 iw k. Beirlisairhh- zu München (B).
Hund-Gewold Mefrop. Saiisb. ed. Mov. 1, IK) (ins CD = Läniy MÄ. 17", 221 n" 18,
15 = Hund-Oewold Metrop. Salisb. ed. Bntisb. 1, 95, = Leibniz Ann. 3, 822. — Mächel-
beck Hist. Frishig. 1", 198 ans D = Beuch Ann. Sahion. 3, 705 n" 75 = Bkliter in
(Hormai/r) Archiv 10, 226 unvolhfändig, = (Hormayr) Beyfräge zur Lösimg der Preis-
frage 2, 9 unvoUsfändig, = Lllepitsch in MitfheUmigen des hist. Vereins für Krain (1847)
22 n" 8 nnvoUständig. — Mon. Boica Hl", 274 v" 140 ans BD. — Zahn CD. Anstro-
20 Friiitig. 1, 54 w" 53 aus BD = Schiimi ÜB. des Herzoythims Krain 1, 22 n" 13. —
Böhmer lieg. 921. — Stumpf Reg. 1339.
Von einem Freisinger nach dortigem, Formidar oder niiter Benutzung früherer Urkunden
(vgl. DO. II. 47. 66. DO. III. 197. 232) verfasst. Das D. ist vielleicht gleichzeitig mit
der Ausfüllung des Blanqtiets von DO. III. 232 entstanden. — Da der äderte Theil vmi
26 G und D, loie schon DD. 1, 643 (vgl. 2, 892) befnerkt ist, aus B abgeleitet sind, haben
vir sie für die Textgestaltung nicht herangezogen und von ihren Lesarten völlig abgesehen.
In nomine sanct§ et individue trinitati.s. Heinricns divina favente dementia
rex. Noverint omnes üdeles nostri presentes scilicet et futuri, qualiter nos ob inter-
ventiim dilecte uostr^ couiugis Chunigiindg regiue fideli.sque nostri Gotescalchi Fri-
30 singeusis ecclesi^ antistitis quoddam prediiim Strasista vocatum, et quicqiiid intra tres
fluvios Libniza, Sabum, Zoiu-a in regione Carniola et in comitatu Vualtilouis eomitis
nosti-i iuris situm est, super gremium sancte Mari§ semper virginis sanctique Cor-
biniani ibidem Frisinge corporaliter qmescentis in proprium dona%dmus, cum omnibus
ad idem predium pertinentibus editiciis mancipiis agris pratis silvis pascuis aquis
35 aquarumque deciu'sibus molendinis piscationibus exitibus et reditibus zidalwedon foresto
decimis vineis viuetis venationibus viis et in^'iis cultis et incultis quesitis et inqui-
rendis et cum omnibus appenditiis, eo tenore ut predicta nostra regalis traditio eidem
presuli Gotescalco et post illius vit^ tenninum Frisingensis ^cclesie canonicis pro
remedio anim^ nostr^ parentumque uostrorum absque omnium contradictione morta-
40 lium in perpetuum deserviat. lussimus qiioque inde hoc preceptum conscribi, et ut
hoc fiiTnius stabiUusque permaneat in" futurum, manu propria subtus tii-mavimus auu-
lique nostri inpressione assignavimus.
31. i) rantes mit dunklerer Tinte nachgetragen g) ri carr. a»* re.
32. ^Bresslau] a) in in futurum B
36 K.MSK HrHKlNDEN.
Sijfimiii diiiiuii lU'iuru-i iiivii-tissuni ri-j^is.
EfrilluTtiis i-aiu'i'llarius in vice \Villi>;isi ari'hiciUR'clliirii iKit.''
Data viil. kal. (Icrcinb. aiiiui doiiiinioc iiicarnatinnis Mil, iiidictione i. aiiiKi
von) domiii Heinrioi iiivictissiini rcj^jis I : ai-tuin HadasimiK-.
33.
Heinrich schenkt dem Erzbischof Hartwig von Salzburg und nach seinem
Tode den Domherren der Salzburger Kirche ein Gut im Lungau.
Fcfienshury 1W2 Norcmber 24.
Suhhiirinr KuiiiiiurbiitlK r 1hl. 1 f. II l nu.t dvm Ende des IS. ,Th. im k. k. Hau.^- Hof-
iiiid Staatsarchiv :ii Wien (BJ. ■ — - Curli r li-ndiliuniiDi cd/iif. Siilislmryetisis f. H7' niis lo
dem Anfang des 14. Jli. eltenda (C).
( Klrimaijni) luvama, Anh. 213 n" 83 aus B = Koch ■ Siernfeld BeijfiiUje H. lo u° 1. —
Biihmer Reg. 922 zu November 25. — Stumpf Reg. 1340 zu November 25.
Wall rsrheinl ich ausserhalli der Kanzlei rerfns.il, aber mit mehrfiirh deutlich hervortretender
Anlehnung an den Spraeh gebrauch des EB. Von den beiden Abschriften kann keine als 15
die durchweg zuverlä-fsigere betrachtet werden, so dass wir einen eklekli.ichen Text unter
Berücksichtigun/f der zeitlich nächst.itehetiden Urkunden liergestellt haben. Für die Ortho-
graphie haben wir — abgesehen von einigen Eigennamen — C zu G-runde gelegt, das
dem damaligen Kanzleibraueh näher kommt. — Veber den Lungau vgl. Beitr. zur Kunde
Steiermark. Geschichisquellen 9, 49 ff. so
In iiDiniue sancte et iiidividue trinitatis. Ileiiirieus divina favcntc elemencia
rex. Competit regibus di\'ina exaltatione subliinatis subliniationis sue decretuiu
pin forde attendero et ecclcsiaiHun ad se re.si)itieutiuui teniiitatcm pro diviiie im-rcedis
einobiinento rebus sibi celitus concessis " relevarc. Quapro))ter ridelimii no.stnirum
preseutiuni scilicet et fiitiiroriun noticioni jjateat, (pialiter nos per assiduam interven- a
tioneni dilecte coniufjis nostre Chuiiigunde videlicet regiiie Ilartwici fidolis nostri luua-
ucnsis eeclesie archiepiscopi promptam servitutein'' perpeiideiites et ob hoc |)rccibiis
Bui« Vota nostra inclinaiites quoddain nostri iuris'' prediuni in Lungowe'', id est quic-
quid dilectu inater noRtra Oisibi" hactenus ibi "^ possidere et j)otestative visa est con-
tinere, nun onnii))us ad id legaliter pertincntibus adiaecntiis et titensilibiis niobilibus so
et inmobilibus ciirtibus casis edifieiis censnaiilxis et utriusque sexus mancipiis tabcruis
theloneis agris terris cultis et incultis j)ratiß pascuis alpibus nir)ntibus silvis venationi-
buK a<piis aquaruinve decursiljus molendinis piseationibus viis et invüs exitibus et
reditibun (juesitis et inquirendis " sive oninibus que quulibet modo rite vocari possunt
appendieiis, nicut'' nos et (ntafer)' nostra pfissedinius iure imperiali'', ad sanctum Petriun 85
sanctumque Rödbertum'' jier lioe regale inoniinentuni in' proprictateni concessimus,
eo videlicet tenore quntinus jirefatus archiepisco])us liec tencat nsitet et potestntiv«-
omnibus diebuH vito «nc possideat et post eins ab hac vita disccssuin in usus fratruni
82. h) not U.
SS. [Bre«laa] m) oommiant C b) promptum scrviciuin B; vr/l. iiiiim «ervituteiii in JJIJ. II. HO lo
c) iurii nostri C dj U, rgl. dit Originale IM). II. i'7r, und Dil. IL :,'J; Longowe C u) Gi-
mla C 0 't'i •■actciiu» C k) in li int nach iiii|uiroiiiliN Uaiim für etwa 20 liuchstaben
freigthlMßtn, tr/lhrnul (' Irinr. l.xirkr iimlciiirl ; nach ilrm Worllaiil der fnrmel igt kein (iruiul
vorhanden, eine tulcht amunehmnt li; Bicut — imperinli fehlt in C i» mater fehlt in li,
muM» aber dtm Sinnt mich ergümi werden kj Kudbertum C \) fehlt in C 46
HEIN KI ('II II. 1003. 37
canoniconun sancto Rödbcrto'" scrvientium revertatur, ea firmitate ([viaiiiuis millus
arcliiepisL'(i])us vel alia quelibet potestas post huius venerabilis archiepi.scopi obitum
vel sibi tenendo vel in beneficiiim dando usibus predictorum canonicorum subtrahere
presumat. Et ut liec traditio stabilis et inconvulsa permaneat, hanc iiostri preeepti "
6 paginaiu manu propria conürmantes" sigilli iinstri iupressione insiguiri precepimus.
Sigmuii domniP Hein (M.) rici '' regis iiivictissimi.
Egilbertiis •' cancellarius vice Willigisi archicapellani notavi*.
Data \'UI. kal. decembr. anno doniinice incarnationis inillesimo II, indictione I',
anno vero domni i' Heinrici I ; actum Radesbone.
34.
Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Stra^sburg das Nonnenkloster
S. Stephan daselbst. Diedenhof&n 1003 Januar 15.
Originaldiplom im kais. Bezirksarehiv zu Strassburg (A).
Gallia Christ, ed. IL 5*, d66 n" 9 aus Ä. — Scköpflin Als. dipl. 1, 145 n" 182 aus A.
15 — Granäidier in Wiirdtwein Xova subs. 6, 150 n° 75 aus A. — Grandidier Hist,
d'Alsace i*, 191 n" 357 aus A. — Wiegand ÜB. der Stad.t Strassburg 1, 39 n" 50
aus A. — Böhmer Reg. 924. — Stumpf Reg. 1341.
Geschrieben von EB. Die Fassung des D. weicht, dem merkwürdigen Inhalt entspreeliend,
in vielen Beziehungen von dem gewöhnlichen Schema ab; in der Arenga und Narratio
20 sind viele Sätze gereimt. Einige Ausdrücke und Wendungen erinnern an den Stil des EA,
andere könnten von EB stammen ; aber weder der eine noch der andere kann mit Sicher-
heit als der Verfasser des Stückes bezeichnet werden, dessen Concept wohl nicht aus-
schliesslich in der Kanzlei entworfen worden ist. — Die Schlüsssätze des D. sind, wahr-
scheinlich in der zweiten Hälfte des 12. Jh. und im Zusammenhang mit anderen Strass-
25 burger Fälschungen dieser Zeit (vgl. Wiegand in Zeitschr. für die Gesch. des Oberrheins
N. F. 9, 389 ff.), durch Rasuren und Correcturen verfälscht worden, um dem Bischof ein
Recht zur Revindication entfremdeter oder angeblich entfremdeter Pertinenzien von S. Ste-
phan zu verschaffen. Der ursprüngliche Text Hess sich mit Hilfe der noch vorhandenen
Buchstabenreste und des D. Stumpf Reg. 1-590, betreffend die Schenkung von Schwarzach,
80 wo er benutzt ist, mit Sicherheit herstellen.
(C.) n In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. In considerauda laborum recompensatione iuxta tale tautmuque meriti
exsolvendiim iubet aeqnitas tale tantiimque debiti; sed tarnen non derogatm' ^ aequi-
tati, si quid superaddatur liberalitati. Si ergo eos, qui sub quiete ac pacis ocio con-
35 silüs tantvim rei public§ satagunt negotio, regia neutiquam defrudari'' convenit nee
gratia nee mimificentia, quomodo non bis summa, prout res sese locusque dederit,
tam ex privato regis quam ex publice legis bonoris et gloriae debetiu' reverentia,
ciuorum tenacissimam in commune bonura fideUtatis ancboram et honestum cum utüi
proposituni, quamquam circumsti'ipentibus-' undique popularium'' seditionibus et prin-
40 33. m) Rudberto C n) B, wie in DU. II. 34 ; preeepti nostri C o) B; firiuantes C. Beide
Farmen kommen bei EB vor p) dni C q) domni (M.) Heinrici B. Unter der Voraus-
setzung, dass die Stellung des M. in C auf das Original zurückgeht, würde wohl an Voraus-
fertigung desselben zu denken sein r) Engilbertus B s) C; reoognovi B. Wir haben die
Lesart von C mit Rücksicht auf DH. II. 32 aufgenommen t) indictione i fehlt in B.
45 34. [Bresslau] a) A b) iu auf Rasur
as K.MSKinii kimh: N.
i-iiuim iii-^iii>ioiiiiiii>. imiii; IUI- iiiiiii; mi- l'liiiiilitii; ilr >i;iiu ^lu ri^oris avelloro pos-
.«luit aut |i<-llii-i'ro, <|iii>iiiinus contiMiiiitii i-friiin siiarmii tiimlitiis iai'tiira .siihtcr ipsas
iiertiiU«; fauros <i(l»'i i-ertont luni |i«'nli-n' iura, l'ruiiiilc iinvfrit inta sai\i-ia ilri aeo-
eli-xMi et in omni |>o|ml<i nohtrai- Hdt-Iitatis intr;;;ritas |>rat'scntiiuii si'ili<'i>i et tnliirnriini.
qiialiler lUvae uu-inoriaf si-nior noctiT «-t antci-essur tcri-ius ()tli> viitclici'i iiM|ii'i'ati"r s
aii>;ii(-tiiK Vfnorahilfin viriun Uiu-riiiliariniii, iujjc eins Kervitiuni ft Mr\ Ixmt^' ciinstan-
tinni attfuden«. divin« ilispcnsaiitf jjratiu saiu-tac Arj!;entoratfnsi ai-oflosiac nrdinnvit
et iirai'tui'it i'|)i8c<i|(iini. I'm*t taiiti itainn' iniporatoris al> liac vita iliseessiini votus
hiter jnjos a |nu'ris |M-ii|iapita tainiiiaritas ff t-a (|ii<; runi tali i-osare nnhis erat iiarnn-
tel^ et coiisanginnitatis afünitas [iraetato pcrsuasit anti.stiti cuni i'vt<'ris. (|M(iiiuii in- lo
finitus est imnienis, nustrae inanus ilarc Hdclitati. nt <le<i praeside enneors pcipuluruni
et principuni nnbis cnneedoretur fleetin et iii;ri'ditaria in i'cgnuin sinr aliqua ilivisiunc
«uccessio. Fecit itacjue miserieors dous pro voto nostm qiind siunii erat, diabulus
auteni uostrani sitieiis intertnrltarc- lytitiani seniinariuni cpioddain ermris invcnit, sed
gnttias deci in ipso conatu prostratu.s et nt seniper inet'licax et eonfusns ernbnit. 15
Nain qnorundani tune teni|ions dissidens a nostra subiectione coUe{:;iiini, praedietaui
vcnerandi praesnlis sedein bostilUer inenrrens et in nostri muninis ininriani ea (jue
in tota urbe et i;felesiis intus erant spidia anferens, nostri videbatur provcetns (biso-
lari priniitins. Sed |iia nianns dei, fpi<; nunKpiain in se enntidcntcs (b'serit. eito et
öum pace bona taliuni rebeilioneni sedavit et nostrae doniinationi Hcb'liter subiufj:avit. so
Xe ifjitnr tanta urbs innmi sanetae dei j^enitrieis aeeelesia, (juia sua ex toto recipere
non potuit, nostm non suljlevaretur auxilio, eonniuini tani episcoporum quam et prin-
cipuin nostronun consilio et in |iriini!s llerinianui ducis assensu praenoniinato prae-
Mili Uuerinhario snisipic in perpetuiim successoribus in nostram et nostrorum praeces-
soniin sive sueeessoruni nienioriani trailidinnis et per bot- repfale praecept\im confirma- is
vimufi quandani abbatiani aneilbiruni dei intus in nrbe Argentorato in iionore saneti
Stepbnni |irotoniart_vris Christi institutani, euni onniiljus eideni abliatiac iuste et lejjja-
liter jiertini'ntibus in (juibnsi-uin(|ue pagis ooniitatibiis et teritoriis, hoc est nmbilibus
et inimobilibus areis aeditieiis servis et aneillis terris cultis et iueultis aj^ris ean4)is
pratis paxeuis sive eouiimxeuis \'inei8 vel vinetis '' silvis forestis venationibus acjiiis 3»
aquanimque deciirsibns inolendinis piseationibu.s viis et inviis exitibus et reditibus
sivc c^'teris qu^ qnolibet modo rite voeari possunt ntensilibns et appendieiis, eo tenore
qiiatintiN |»raelatus e|)iscopu.'s Uueriniiarius suiipie in perpetuum sueeessiu'es libiTam de
eadem abbatia deincepi« hnbeant |)otestatem absque omni personanun eontradictione
et mo|i'f.tntione (|)ossid]endi '' et in usus aeeclesiae (|uic(|nid inde s|i|b|i libeat]'' 35
omnibus niodis f]aciejndi '^. Kt ut haee nostrae traditionis auetoritas stabilis et iii-
coDVulsa pcrmaneat, haue nostri praccepti ])ajj^inam po.st ooniiieriptuni manu pi-njiria
roborantOH sigilli noxtri inpreHsione insigniri iiissinms.
^ .Si^iim domni Ffeinrici (M.) regi« invietissimi. ^
J Egilbertu« canccIlariuH vice Unillij^isi archieapelhmi reeo};. |j 10
I)ata XVIII. kul. febr. " ninio dominicac incamationis .\lill, indictione I, anno
rero domni Ileinriei regii» i; actum in l>icdcnhoua.
(B. D.i
S4. c) 3tntchrn i uwt ii Uantr d) poiwid noch erktnnixir, übet- durch liasur und Correctur
p^„ .- — .. 11... I -;.7n//<r/ in rcrtitu <;) «ibi lihcal ilurrh Itnuur und Correctur von 45
jü' 1 in »ulilntuin erst f) durch Uanur und Correctur von jänqerer
//"... • • '■'■ nndi g) XVIM. kal. iclir. rUlhicht nnchf/ilrayen.
I
HK im; IC II II. 10(13. 39
35.
Heinrich bestätigt dem Kloster Weissenburg die Imnuinität und die Grenzen
seiner Mark. Dkdenhofen 1003 Januar 15.
Copialhtu'h vom J. 1491 p. 15 im Besitz des hi.'itorisrheii Verei.m zu Speyer (C). —
B Liher priv. Wässevhiirtiemium vnm .7. 1580 f. 6' im k. k. Haus- Hof- und Staatsarchiv
zu Wien (B).
Eckkart Gemura dipt. Cimil. ■// ii" 8 loivotlständiij aus B )iüt \I. kal. febr. — Mon.
Boica Hl", •J~5 n" 141 aus dem Cod. Rudolphinus von 158-2. — Stumpf lief/. 1H42.
Wiederholunn ron DO. IL 15 mit einigen Verkürzungen namentlich in der Immunitäts-
10 formet. Zu diesem von Sirkel Mittheil des Lifitit. f. oesterreich. Geschichtsf. Erg. 2, 84 f.
besprochenen DO. II. halten irir zireiertei nachzutragen. Einmal, dass die Ueherlieferimg
desselben fa.<<t um ein .Jahrhundert höher li inauf reicht , als Sickel bekannt u-ar, indem es
bereits in C p. 13 enthalten ist. Sodann, dass auch die Ärenga von DO. II. 15, welclte
nach Sickel a. a. O. im Stil des lO. .Jh. gehalten sein soll, eben.'io wie die nächst ver-
16 wandte von DO. I. 379 für Speyer, bestimmt auf eine karolingische VU. zurückgeht
(vgl. z. B. Mühlbacher Reg. 516. 578. 681 und, auch in Bezug auf die Verknüpfung
mit der Inscriptio und die Publicatio, Mühlbacher Reg. 505. 550). — An dem Er-
gebnis Sickels, dcws DO. IL 15, insbesondere megen der Nennung des bereits 960 ver-
storbenen Ahtes Geilo, als nicht völlig echt zu betrachten sei, wird durch diese nachträg-
20 liehen Bemerkungen nichts geändert. Daraus aher folgt noch nicht die Unechfheit auch
der .späteren Bestätigungen dieses D. , für welche vielmehr die Fälschung bereits benutzt
sein könnte; und was speciell unser D. 35 angeht, so sehen wir keinen Grund, seine Echt-
heit in Zweifel zu zielten. Sein Protokoll rührt zioar nicht von einem Kanzleinotar her,
ist vielmehr sicher ausserhalb der Kanzlei entstanden, aber es ist andererseits völlig zeit-
ig gemäss und kann unmöglich von einem Fälscher später erfunden sein. Sein Inhalt — ■
einschlie.islich der Beschreibung der Mark — icird durch die drei DD. Konrads IL,
Heinrichs III. und Heinrichs IV. Stumpf Reg. 2003. 2191. 2708 gestützt, welche
Schöjjflin noch in originaler Ueberlieferung benutzt zu haben angiebt, und welche gleichfalls
an und für sich betrachtet ganz einwandsfrei sind. Gleichzeitige Interpolation der vier
30 DD. des 11. Jh. tmd des DO. IL anzunehmen, liegt um so weniger Veranlassung vor,
als damit die Fälschung ganz nahe an diejenige des angeblichen Privilegs Dagoberts (Pertz
D. Merov. spur, n" 31) heranrücken würde, loelches vor 1102 angefertigt icorden ist (vgl.
das DH. IV. Stumpf Reg. 2956). Welche Tendenzen aher bei letzterer Fälschung mass-
gebend waren, ergieht sich aus der Urkunde von 1102 sehr deutlich : es handelte sich da-
35 mals vor allem um den Widerstatid gegen die Ansprüclie der Klostervögte. Davon ist
in unserer Urkunde nicht mit einem Worte die Rede, und schon deswegen ist an ihre Fäl-
schung in dieser Zeit nicht zu denken.
In iiiiiiiine saiicte et indivicliie triuitatis. Heiuricus diviiia favente dementia
rex. Uiiiiiibus epi.seopis aljbatibus eomitibu.s vicariis centenariis accionariis niissis nostris discur-
40 rentibiis eeterisque fidelibus sancte dei ecclesie nostris presentibus scilicet et futuris notum sit, quia,
si erga loca divino eultui manci))ata tuiciouem imperialem inpertimiir et peticiones servorum dei, quas
nobis pro neeessitatibu.s suis iiinotiierint, ad eft'ectum perdui'imus, siue diibio ad eteme beatitudiuis
l)remia (•apeseenda talia nobis facta proHeere non diftidinms. Quapropter conperiat omnium vestronim
iudustria, quia Lllitliarclus'' tidelis noster abbas ex monasterio quod dioitur Wissenburg >>, quod est
4Ä 35. 'Bresslau-Scbepps] a) Lintliardus B h] "Weissenburg B
4t> K AISKHrUKl'NUKX.
coiutrurluni in liüuore saurti Petri |iriiu-i|iiti^° a|ii>i<toloriiiii, vciiittiis ml im» iiarriivil *. i|U<i(l friitros
pr«dicli c«uol>ii »(Mtriini ox|ioltueiil ciriiipiitiiiiii cirt-ii rcpniii iloiiiiviunfiii et circii i|>s.Miii luarciiiii,
<|0«iii Pippiiiiiii t|iinui]niii imperntor iitilitnli el '' serriciu (■uriiiii Miib uniuiiitati» tiriiincioiic roiitradidit
et poulpii Liidwiriia ' nliiqiio niitcresNorea iioütri ri>);os .siia aiirtoritati' tiriiiaveriiiit. iiiio iiostra tirina-
r«lur. (jiiod libeoti auiino sU8ci|iieiite8 iiixta |iotii'iuni>iii i'unini licri ilccicviiiiiis. I,iiiiit<'.s luconiiiiiine 6
noniin* cinMimiArcncimu srril>i vcl noiMiiinri iiiHi<iiini8 : i\ue iicrliiioiit ad orieiitHlfiii |ila|;niii iiionaNterii
u«<|U(> nd Morrochenliouenn ' et ad Aldciilicrdc et inde ad (ii-holdcBwcjre et iiidi- »iibtcr vadiini l.iitro
«t iiido nd Hiiosiu^pshtinit K et linde ad limitein, i|ni »tat in Hiininiitatc valliü Iiinonesdal'' noininate,
et inde diieitur'; nd ineridiniiaiii vt-ro'' plagnm pertiucncin super Waraliesparli et iiiile ail llodeine-
loneiiütaniplie et inde nd ' Selineli et inde ad Kirkendnie et inde nd ■" In);oMesalia <'t iiulc ad Hilvosos 10
inonte» ui«|ne in loriiin i|iii dieitiir IJedelinr; nd oerideiitaleiii veio plaj;ain iini|iie nd I.utenbaeli " et"
Berenbnch et inde nd Kriinbneli et inde nd Grnuenprunnenl' <! imlr ail (I(leriehc88elieit *l ; ail septen-
trionnleni verii plai;nin U8i|ne nd Kiebineberg'' et inde ad rtdolucst.il " et inde ad siiiiiiiiitatoin Hnvii
qui dicitnr Otterbncb — nun enni villn, »ient nnten nd piefatum Illiiliastcnuill aspexisse dinoscitiir,
MO muicipü* silris viueis eninpi« prntis pnscuis minix ai|uaruin<|iie decursibns vil i|iiantuiiicun(|ue 15
duec doniino ibi einelinrnre potneriiit, iiixtn i|nnd dilaoio ip.siu8 abliatis decreverit, ab8<|nu eninslibet'
inpedimento tenennt linnissinie. .Siiniliter lalem ipsi abbnti eofnoseite eoiicessisse putustnteni », ut
quicquid iu ipsa innren enutrire mit 8n{rinnre vel venntu conqnirere boiuines illilis potiierint", ex
Dostrn indulR'enein no8tri8 fnturisqiie teinporibns bnberc vnleant trnditiini *. Inssinius qnoque ob
remediuin nninie iiostrc prefatu eeiiobio cnrtani tuicionis grneia tiriiiitatiK eonseribi, |>cr qnain precepi- üO
raus, nt nulliu index publiciu nut • episcopii» veP' quislibct ex iiidiciaria"' putcstnte seu aiin aliqun
peraonn quicqnam poteatiitis • in ipsu innren et iu rebus * mouu8terii sine lieeueia abbntis • habere
preaumnt, • »ed «üb uustre eniuuitntis firmacione oinnia illuc aspiciencia nbbns quieto urdino • pos-
sident. Et ut boe U05tre nucturitatis prcceptnin ririnuni et stabile permanent, nnuli nostri inpressioue
»ignari iusnimiu et innuu proprin subtiis lirinnviiuus. ib
Signum (iomini Heinrici sei-enissimi regis (M.)*.
Kpilbein^U!* >■ cniicellariiis in viceiii Willifjjisi archiepiscopi i'ecogiinvi.
Data XVIII. kal. tV-hniai-ii aiiiin iiicai-nacii)iii>; doiiiiiii iKjstri ^^TI * , Ileinrifi <^\o-
riofiiKfiiini ri'gis n-giii in Fram-ia I". indiccinno pi'iiiia; actiiiii in DiiMleiiliiMU' '': in dei
iioniine fclii-iier "^ amen. so
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Bavo zu Gent den Besitzstand, die Iiu-
mujiitö't und die Freiheit von (dien Zöllen im Reichsgebiet.
Aiirlivn tOOH Februar 5.
Oritrinaldij>l"iii im Capitdsarrhiv zu Unit (A). 35
Mxi'UH Don. IMg. H4 tcohl am Abschrift = Miraeus ■ Foppeiis Op. 1, 347 (dazu Ver-
■ iiingm bei Le Glay Jievue des opera dipl. de Miraeun HH) = Ada SS. Octobris
ti. <:, I' Vü\ iii...«j.,l..runi priii<;i.;« Ti \l' Sliitnpf Heii. ■JHOH d) C VU. ~ KU.;
»c h ei H r ilii.uenB /<; Moirbenboren C; Moricbenovenn VU.;
M'<r. . li> hf. . aj Buol- ^ ■ C; Beiocbin^teHhurst /<; BuoBinKeHliurst KfA; Buüz- 40
•I Vt. h) C -- VU. AU.; Inuenemlnl H i) item dncentur C k) C ^
' " W .V^' 1^ nd Srbarh — Bedebur C, abi/etfjten pon kleinen Differemen =
' ' !i locum qui dicitnr Bedebur et inde ad Sebach et
I' .iiliB li m) fehlt in C nl C VU.; Luden-
• ■ il> A'f. o, <l lid J{ i>) U; GnineubumeD C; (irunenbrunnen VU.; 46
•' .Vf. q> <■'; fldi-rricbejuicbeit B r) C -= VU. =■ A'(/.; Eychenbcrg Ji
>' ; ft; ütd. \U. NU. t) cuialibet C u) potcrint B v, C
' • Ä » f-' x) fehlt in C y) EgtbertUB B; die Jiecoffnil ione-
:ni. ir,ir i„ • z) milleiMii" m ' h) frhll in B I>| C; Diodenhoffe B c) fehlt in B.
HEIN IM (11 II. 1003. 41
1(1. II. 1, .^(JS unvoUsfätidig = Ghesquieir Acta .S'.S'. Belgii 2, 561, = Würdtwein
Monast. Palaf. 4, 86 uiirolisfändig, = Miyiie Ptitml. lii), ^5^ ii" 18. — (Serrure) Gart,
de S. Bavon 14 n" 11 ans A = Bergh OB. vnn HoUimil I. 46 v" 75. — Böhmer Reg.
i)25. — Sfiwipf Beg. lH4:i.
6 Erste Zeile und EsrhatnkdU rini KB: dax übrige aii.i.ierfialb der Kanzlei verfasst und
geschriehen . — Wenn in der Karratio von der Einreichung nur einer Urkunde eines Kaisers
Otto gesprochen wird, so liegt hier vohl eine Vngenauigkeit des Dictators vor, der die
betreffenden Worte aus Miihlhacher Reg. 669 entnahm. Ein verlorenes DO. III. als W.
anzunehmen, haben tcir niimlich keinen Anhaltspunkt ; von den DD. Otto's IL für S. Bavo
10 sind aber in D. 36 drei, DO. II. 125. 126. 148, bestätigt und für das Dicfat benutzt
worden. Ausserdem haben noch die DD. Miihlhacher Reg. 669 (daraus oder aus DO. II.
125. 148 auch die Inrocntio) und Böhmer Reg. Kar. 1726 als Vorurkunden gedient.
Welcher dieser fünf l'rknnden jeweilig die durch Pctifdruck bezeichneten Worte entnommen sind,
konnte liei der mosaikartigen Zmammensetzung des Textes nicht kenntlich gemacht werden.
15 (C.) p In nomine domini dei et salvatori.s nostri lesii Christi. Heinricus diviiin
favente dementia rex. Si ea, quae tideles nostri pro statu et utilitate aecciesiaruiii in locis
sibi t'ommissis statiieriiit, § nostris eontirmamns edictis. premiiiiii nobis apnd deum etprne remmiera-
tionis repeiidi iioii ilit'tidimiis. Idcirco uoverit oiiiiiiiij]i tiib'liiini sandte dei vc't'lesie iiostroniimiiU' pr?-
seiitiuui seilit'et et t'uturormii iiidustria, quia vir veiieraliilis Kreuiholdus abba ex nioiiasterio CJan-
20 deusi, quod est situm, ubi aninis Scaldis flllVll Lef^iv Hminiii iuiigitur, (•onstructuni a beato
Amando pontitice in honore sanoti l'i'tri priucipis apostoloriini. iilii ctiam HlSlgnis JJauo eonfessor
Christi corpore requiescit, optulit nobis " auctoritateni imniunitatis domni antecessoriS nostri SC'I-
licet Ottonis invictissimi imperatoris, in qua eoutinphatur insertum, qualiter ipse ob'> anioreni dei
preuiio q u e etei'ne retributionis pi'opnetates rer u ni quorundam tyrannica invasione * iniuste pre-
85 reptas eideni numastürio nstitu e ri t hotque SU§ fOnfimiationis scripto roliora ve r i t , et ([liod
grati a ni t'raterne sotietatis in eodem mouasterio Slbl eoncessani habnCTlt, vel (jtiallter oniniiini
exactiones teloueoruni * indniserit. Pro firmitatis namqne studio rog'avit nos predictus rjrenilxildus
abba eadem renovari, scilicet ut tantae'' auotoritafi tirnütatis g:ratia nostrani quiii|ue su]ieraddere-
mus auctoritateni. Cuius peticioni libeuter assensum anmientes deci-evimus regig dignitatis pr§-
30 eeptlim fieri, ^^delicet ut idem monasterium * in ordine monastico constitutum sub regulari disci-
lilina res suas quiete possideat, quaruni hec sunt VOCablda : hoc est in pago Bracbantense
villani Sliualuiam cum ecciesiis duabus et omnibus adiacentiis SUIS, et villani Holthem cum
ecdesia ac Silva, et Mereslieni et * Fliethersele cum ecciesiis ac omnibus appendiciis earum, et
in eodem pago villas bis nominibus dictas : Meren et Lietbeka et .Setleka et Crainliam,
3ö et in * Kien Bocliolt cum ecciesiis singulis silvis et omnibus appenditiis jiropriis, quas quidem
villas cum aliis rebus quorundam hostili prgdatione iniuste al) reptas* doninus auteccssor
noster gloriosus imperator iure ac pie redonavit, et in Rien \'illam Frimethe cuui
eeclesia et appendiciis, et nemiis Bunniggerotlia, et in Uuilrika ecclesiam cum appen-
diciis , in pago Cjuoque .Scaldis possessioneni vocal)ulo C'rika et Papingalaut cum eeclesia et
40 omnibus ajqiendicüs propriis, et super Odro.sfliet terram, in (jua possnnt ali oves D.tg, * et
((uicquiil ex ditioue saneti Hauonis in * Beuelanda et in Uualacra et in Brumsela contineri dinoscitur,
et super Depena terram, in ipia jiossunt pasci verveces CCCC.te, et in alio loci» ubi CC'.te, et in
Hostholt super fluvium Lara CCCC.te. Hec ergo cum omnium rerum ad sc pertinentium summa
iutegritate conlirmamus perhenniter usibus fratrum prefati cenobü * sub perpetua imniunitatis * defen-
45 sione ac nostr? celsitudinis^ factO testamento, per quod iuliemus atque precipimus, ut nullus conie»
aut iudex publiciis * vicarius # advocatus SCU quislibet ex iiiditiaria potestate in ecclesias aut loca
36. [Foltz-Bresslau] a) obis auf Rasur h) dacor kleine liasiir ; o uahrscheinlich aus a
CO»')-. c) auf Rasur d) 1 ci>rr. aus s
K.'iiserurkuuden III. ^
4J KAlSERUHKlNnKN.
tpI «pro« «pii rt'liiiiiait iiohkcilmiuu'K juvtati iii.iimutiTii. niiiis iiiuiK-nio tPm|iorf 1ii <|iiiliiislilirt piivis lU'
ttTritorii« infri« (liti<ini>iii iin|MTii iiiiiitri iiistf l\V It-frnlitiT |iuHsiili-t vi'l r(iii; .liiiicc|i.s in iure ipsiiis
«mirti lori voliicril divinn piftns liiifTfri, «"I i'iniHiis itiiilifiidfis vrl iVi'ilii i'xijri'iiilii mit niaiisiniics vrl
paniUix fatiriidttis nul liilt<iilHiiorfi< ItilU'iiilos auf lioiiiiiics ipsiiis loci tani iiitri'iiuos <|iiiini lU' Nervus
»uprr Iprrain ipiiius ciiinmniifu((.'ii ilistriii(,'iMi(Io8 iiee iiIIhs riMlililiitimics .iiil iuliiitiis nceiisiniii'N iii|iii- 5
tvoda« nt«lri» UC fiimris l<-iii|i<iribiiK iiigri'ili aiuleat vi-l e» i|iiv Kiipra iiiniioratn sunt pooiiitiiN i'xijriTc
(irvsMinnl : snl et iiiiMiiurnto inonnstOI'io sjll' lii-atitiiili 11 i 8 «oti-riir. nt ad snhitiMii aiiiinv Hier in
t'tcriia nnil'tc jiri'Vi-lliat'', f»m • i-mifi-ssi s IVimI i s iiiiiiliiini tri. III um i\:iiticiiiis * iiiilultiis cssi'
volitiniiü et reiiiissns, »irut in prv<-<-pto ailtcC'OS.soris liici cnitiiiiliir. it:i ul. i|iii.tii's pic utiliiMt.
niDiiUKtcrii ac frntmni • alii|iius iliritji ciiiiliifiTit per diveisu lora iiiipciii nustri, nuitilms cl rcvor- 10
tontibii« * nli.si|Uo ullii sollititaciimis (^ iiii|iiii-tuiIiiio iii'irotiniii suiiiii liccat i-xcrccrr, i|uateiiiis ipKos
■ervo« dci • ibidpiii • fniniilant o s pi" lllr ;lt<|ilc sliitii ii';.'iii a diu lllilli rmici'ssi * in;.'itci- nÜ8<>ri-
ronlinni dfi • osorure dclertot. l't aiitoni liuius * ri-iiuvatiuiiis et r(inliriiiati«)ni« am-toiifas maioroiii
in doi nomine • (>ptin<-at vi^rori'ni, niaim iimpria sulitcr raiii liriiiavi aniilii|ni' * inprcssiom- as-
•iirnnri iiiiNi. 16
^ SifjiHiin «Iniimi lii'inrici .M.i ri'};is iiivii'tissiini. !|
I KfjillHTtiis faiK'cIlarius vii-i' Uiiillij^isi :n\-liif;t|)cllaiii recoff. ^ (SI. 2.)
I ^ata iKiii. t'fT.'^ aniKi ildiiiinicMi' iiu-aniaiiiiiii> \llil, inilictinnc 1, aiiiui vcni (loiimi
Hcilirioi rc;;is I; artiiin Aquis<,'rani ]iahitio: t'ilit-itiT ''.
•W. sin
Ilfhirifh bestätigt der öisrh'iißichen Kirche zu Würzbuvf/ die Orte Neustadt
und J/timfjurg und die Zellen Aniorbarh, Srhlüchtern und Mnrrhnrdt.
Kahl HniH Fihninr ii.
< trigniiiUliplum im A". JMrIisarrhir zu München lA).
Lnuij lieij. Hoica 54 Reg. — Mmi. lioiai äS". 808 n" -MM) aus A. — Whiemh. Uli. «
/. 2Sö n" 2<H aus A. — IHihwer Reg. ftä<>. — Stumpf Reg. l-iU.
AlHirarhni roH einer von EA herrührenden Citrrecliir (Note c) ge.ichriehen von KU iinrh
'■ riin EA verfiisslen Conrej/t, in irelches aus den Vornrkniiden DO. lll. 14(1. Hlö und
• I i'iiehrr Reg. ÜHH nur einige M'm'le ühergegiingen s-ind, die irir, idigesehen viin einer
zii.K(tmmeiih/higenden Stelle der letzleren, niihl lie.sonders bezeichnet haben. m
•('.I ^ In ti(iiiiin(^ Hftiictuf et imliviiliiai- trinitatis. I Icinriciis iliviiia tavcnlr cli--
inontin rox. Si (|iii(l locis divinit fiiltiii iiiaiici|)alis noslrai' larj^itatis staliiliiniis
munitic<-ntin. ilivinar' pIctatiK nos iiulc crcdiimis et ininiirio f, aiiiliij,'iimis rcimim'fandiis
mnpniHf'Mitia. I'roind«' oniniiiiii saiu-tai' d<'i afccli-siai' iin.stronmuju«' fidcliuin ijracsciis
et futur« copuiHcnt induHtria, qiialitcr vir veiieral)ilis 11. inriciis IJuircohurf^onsis» aec- »5
(•I»'«in<f vidclicft prnr'Kid luiHtrain per inliTvoiitiiiii dili'fl«; cnniiif^iH nostfac f'nnif^iind«;
virlclicet rr-pime Hiipplieitcr adiit maicKtatein , .(iiaiinns » .inydam locn iioinini' Niiwn-
(Ut et ilnlirnhiiri^ •■■•ltiiliuii|iii- ali/m Aincrbarli, SIndiTin i-t Miirri-Iiart |i<'r rcfjCK V(d inipiTa-
tnre» Pippiniiin. KarMlmn et poHtca div«; nirniiiriac sfiiinnin et antcccsKonni''
nodtnim tcrciuin vidr-lif«'t Ottoncin aii;rnsluiii ad <iiiiiiiiin in Imniircin sancti Salvatori-i 10
winofir|itf Kvliaiii pn-ci'mi niaiivrjs <'|iristi in urlx' ruirc<d>Mr;;" corimralitcr rjuifs-
•M. •■' j. rini- uiu II 1 ,1 fi) n.in. tiT. Httill fchr.l rUIlrirlit mi'lii/r/riif/en li) fclicitPr
rhlltiehl HarJiz/elraj/rn ; i/i nm KU oiler rom TrjrlM-hreiber i-nl ni'hl m'rlifr.
87. 'Br.-"liici aj ir cor»-, nii« i-r li) il'iliinter kirint Unnir
11 KIM! IC II II. iii(i:i. 43
Colitis (loiio Iradila et ilriiun |ii'arcc|itiiruiii tiriiiilati' currdlMirata nustra rcL;ali muiiifi-
ccutiii cdntiriuarciinis. ('uius (|niil('in lioiicstar |ictiti(iiii |ii-iiiiiiiii pi-o aiiKirc ilci iiostrac-
([iic salutis provci-tii satist'acii'uti's i)C'r lioc rc^iao maifstatis iiisigne foiiHriiiaiiius et
validi.ssiiiie coiToborauius ad pract'atam saueti Halvatoris sanctique Kyliaiii iiiartyris
5 doniuui loca meniorata et collas, cum niiinibus adiaecntiis utensilibiis et ai)jjf;iidifiis
suis, in qiiibu.sciiini|Uc |iagis et couiitatibus iaccaiit, et universis taiii ((lu^sitis (|iiaiii
iiic|uireiidis, sicut in prioribu.s praccpssonini iio.stronuii loo-itur scriptis, eo teiiore (lua-
tiiuis prat'libatus iiracsul Hoiiiricus suii|uc ])rr[)ctiiii succcssrm's oadcm loca et coilas
teneant usitent et ad'' iliviiunu scrviciuin, ita'' sieiit in aiiti(Hiis iTi;uiH et iiiincraturiiiii
10 scrijitis foiitinetur, (lis|Miiiaiit, nostra iKistriiruiiKjiie succtissonun CMintradictione'' rciiiuta.
Et iit iiaee iiostrae foiitinnatidiiis auetnritas staliiiis et iiicoiivulsa permaneat, haue
pagiiiaiu indo conscriptaiii iiiauu innpria ri>li(iiaiitcs sigilli iidstri inpre.ssione insigniri
iussimus.
^ Sigimiii dimiiii Heiiiriei (M.) regis invictissiiiii. |
In ^ Egilbertus eaneellaiius viee Uuilligisi areliieajiellaiii reeog. |
Data V. id. feb.'' anno dmninicae ineaniatimiis Miii, indictiono I, anno vcro
ddiiini Heinriei regis I; actum (Joloiiie.
(B. 1.)
38.
20 Heinrich bestätigt der bischößicJien Kirche zu Würzhurg die Abtei Schicarzach.
Köln Km Februar 9.
Originaldiplom im k. Brichsarchiv zit München (A).
Luäetdg SS. rer. Germ. 2, 14 aus il/.S'. des Chron. Schwarzacense. — Man. Boica 28",
HOB v" 199 «IIS A. — Böhmer Reg. 927. — Stumpf Reg. 1S4.5.
25 Gesehriehe)! von EB nach einem von EA mit Benutzung von D. H7 verfassten Coneept.
Einige von uns nicht besonders bezeichnete Worte stammen aus den Vorurkunden von D. 37.
(C.) I In noniiuc sanctae et individuae trinitatis. Heinrieus divina favente de-
mentia rex. Si i|iii(l loi'is divino i-iiltiii mancipatis ncisti-au larptatis .staljiliinii.s imiiiifieeutia, flivinae
piefatis iiijs imU- ji crctlinuis et miiiiiiie aml)ioimus rcnimierandos iiiaiiiiitii'cnfi:!. Proinde oiiiiiiuiii
3« saiR'tae dci aecidesuae uostronimque Hdeiiiiin praesens et fiitura eognoscat iudustria, cjualiter vii" veiie-
labilis Heinrieus Uuerceburyeusis videiieet aeeelesiae jiraesul quedaiu regiae vel imperialis
jiraecepta potentiae nostris praesentavit dbtutibus, in quibus habebatur insertum, quo-
mndd Hluduuidcus plus, intei'venieute memorandi nominis Anm pontifice, quandam
abbatiaui nomine Siiarzaha et monasterium secus hostiuin tliimiiiis Suarzaha sitiun
35 cum Omnibus pertinentiis vel adiacentiis suis ad doniuiu in lionore ^saneti Salvatorls * preeiosis-
simique martyris Christi Kyliani in nrbe Uuereeburi;" ciiriinraliter ijuieseentis COnstructam reguie
auctoritatis scripto tradidit et in perpetuum olitincnda stabilivit. Quibus lectis ob-
lata sunt alia diiectissimi senioris et nostri praedecessoris tercii scilieet Uttonis impe-
ratoris super eiusdein abbatiae vel monasterii coiitirmationc praecepta Ik^renuuardo
■w bone memoriae pontitici tradita. His igitur ita gestis praet'atus veneiabilis * praesul
lleiurieiis iiostram |>ei- interveutnni dileetae eouiugis nustrae Cunigundg videiieet reginae suppliciter
37. c) ad divinum servicium ita auf ßasiir von EA d) rfn.y zweite c ron EB fit/er der Zeile
nachgetrai/eti e| V. id. sicher, rietleichf auch noch fel>. vachgftrayen,
38. [Bresslau] a) c corr. ann b
6*
44 K AISi:i{l'KKrNI»i: N.
(h'pn'catiis i'!it i-xi'rlli'Utiaiii. ■iimtiiiiis sihi nustijic (|U<ii|ii«' fclsitmliiiis sujici' rrlnis |ir;ie-
ilicty «lilmtia«' ilignaroiiiiir larj^iri et gratia tinnitjitis tradcri' srripta. t'nius iiuidom
honimlan pelitiuiii |>riiiiiim pro niiiort' doi snjU'ti<(lU' Kyliaili Iliartyris ( "liristi pro ViitO siitis-
(«rirntcs piT lior rrpinc iiinipütutiN iimi^iip CDiiKriiiaiiiils et viili<liHKiiiii' «(irrohoriiiiiiis'' aci't'losiac in
lionort' saiu-ti Salvatiiris constnift\> . nlii i-arissiini iioliis )iatriiiii Kyliaiii inartyris i-cirpus :.
re({llicsi*it . iiicniornt n m aKliatiaill et lininastcriuin, i-nm liniiiilnis niliart-iitiiK Mli'iisililiMK et
«ppfiKlirii« miiii, in i|iiil>iisi-iiiiii|iii' pniri^ <'t coinilatilius iHconiit'', et iiiiiviTKis tnni i|iii,'Kiris i|iiniii iu-
•|aireii<li<. »icut in prioriliUN priu'ci-sunrinn iiimtninini lp);itiii' |iraf ccptis, co teimrc i|iintlMiis |)rae-
liCriptUS prni-Kiil ilfinrirns sni<|iii' in prr|ictUUIII siicccssorcs ■' » n (lein allbatiaill tciicaiit iisitcnt
i-t seouri perpi-tini possidcant onliiu'llt at<|II<- ili.s|><>iiant. nustra n<iKtrorunii|Ui' Kiu-1-cssoriiiii <-(>n- 10
irailiriioni- rfiiii>tn. Kt iil lincc iHistrai' lontirniationis aiirtnrita.s staliilis i-t inconviilsn pcrnuincnt, liant-
pafriuam indv rouscriptiim mann pnipria rolmrantp!« siplli iionIiI iniinssioiic inmipiiri iiiNsinins.
I 8igiiinn ilomiii lli-inrici tM.) rejjis iiivirtissinii. ^
I EpIlKTtns i-aiu-cllarius vice l'uillifjisi arc-liicapi'llani rccog. |
l)ata V. id. t'cl».'' anno doniiiiicao ineaniatioiiis Mlll, iiidictinnc i, aiuii) vcri) doinni 15
Hi'inrii'i rf;:is i: artmii < 'nlniiic.
H. 1.)
Heinrirh bestätigt dein Kloster Essen den Königsschutz und den Besitz sovne
das Wahlrecht und die Imviunität. Ximwegen 1003 Februar 26. an
(trigiiiiildipliim im k. Staalsarrhiv zu Berlin (A).
Liinig HA. li^ . :VU) n" S rtiis AJixrhrifl. — Orig. (iiuJf. i, l-tH ans f'linrliiliir. nmld
minierl mit D. H9^ (G). — LaconihM Mederrhein. ÜB. 1, 8H n' 134 aii.i Ä = Funcke
(iisrh. roti Kssni a.54 ti" 8. - — ■ Faadniile iii Kaiserurkundeii in Abb. Lief. 4, Tnf. 6". —
Wesif. IB. .Su/i/,!. 9H ,1" .lUl Re<j. — Bnhiuer lieij. .«»VS (muh G). — Stumpf Hey. 1346. s5
(iexrhriehen und mit Bi-nutzung von IK>. III. 114 <tmh rerfan-st von EA. Gegen rfa.s
Ende rfe« Contejcle.s »a7 die Urkunde rerf/ihcht, indem nach den Wmieti et ut hoc firniius
hal«"Httir dpf Srhluss der Ciirrohiiriilionyformel auxrndierl und stall dessen (im Ende van
Zelle 1(1, auf dir ganzen Zeile 11 und, als der Baum noch nicht au.ireichle, rechts von
der Signum- und Rfrognition.izeile ein Zusatz gemacht wurde, um die Befugni.tse des m
Kliislrrrftgts einzuschränken : an die Be.'<limmung darüber wurdest dann eine (Jorroboralions-
fiirmrl xotrie eine Zeugcnlistr und eine I'oenformel angeschlossen. Soweit die Schrift einen
Schluxs auf die Zeit der Fiilschung gestattet, dürfte dieselbe erst im 13. .Jh. erfolgt sein :
dnmirh ist es miiglich, wenngleich es nicht mit Sicherheit behaujitet icerden knmi, ilass sie
mit den lirdriickungen des Stiftes durch den Vogt, über welche wir aus der Zeit vor sä
/«/V-1 Kunde hiilu-n, und welche der Äbtissin zu Klagen bei Papst und Kaiser Anlass
gaben, im Zusammeidiang steht (vgl. ('aes. Heisterhaeensis Vita Engelberli Colon. 'J. t bei
Hiihmer Faules V. 34lti : Chrnn. Emnnis Mon. (renn. SS, '23, ÜOÜ ; Albericus lüü.'i ebenda
UlT: t'hron, regia Colonietuiis /V^ö ed. Waitz 'Jn^tl. Wird in der Inlerpolaiion ins-
Itemimderr der AwotchlnsK des Vogtes aus der Stadt Essen betont , so findet sich in den i<>
Abmachungen der Abtis.sin mit den Vögten erst lüUI eine entsprechende Bestimmung, indem
■ ' I ■■il* der Vogt anf alle Cierechtsnmc innerhalb der Stitdl ecrzichlili (Jjucimdild Sieder
■ VH. V. .i</ n° *.*()f<).
ÄÄ, In iititr m k-ltinr U'i-" -nn ^,i.:f,n a ./,.-,• ,) 1 v 1.1 lichtr, cielleidil mi,!, „i^l,
'1. mncMf/iirngtn l'>
i
II KIMM ('II H. 10(13.
45
39".
Heinrich bestätigt dem Kloster Essen, den Königsschutz und den Besitz, ins-
besondere das von Otto HI. geschenkte Gut Brüggen, sowie das Wahlrecht
und die Immunität. — ■ — ■ — • —
Origiiuddiplom im k. Staatsdrrhlv zu Dussdäurf l.V).
Lünig RA. 18'', 8^9 n" 7 aus Abschrift. — Orig. Giwl/'. 4, 453 aus Chartular, ronta-
miniert mit D. 39" (G). — Laromhkt Niederrhein. ÜB. 1, 84 n" 135 Extr. aus AK —
West f. ÜB. Suppl. 96 n" ö9ä Reg. — Böhmer Reg. 9-J8 (nach G). — Stumpf Reg. 1347.
Neuausfertigung von D. 39", geschrieben von EA, unter Einschiebunf/ eines Zusatzes, durch
den die in DO. III. ii42 dem Kloster bewilligte Schenkung von Brüggen noch amdrüeklich
bestätigt tnrd. Wann die um dieses Zusatzes willen erfolgte Neuausfertigung gegeben ist,
wissen toir nicht; aus der Beibehaltung der Daten der VU. kann auf die Zeit ihrer Au.^-
stellung nicht geschlossen werden; nur lässt sich annehmen, dnss sie vor April 1004 ge-
schrieben ist, da EA spater nicht mehr als Ingrossi.'it nachweisbar ist.
(C.) § In noinint^ s;uK-tac et iiidividuae
15 .9.9". 39''.
(C.) § In iiiiniiiie .sanctae et iudividuae (C.) ^
trinitatis. Heinriehus divina favente cle- trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Cum «in * regia post deum mentia rex. Cum iu regia post deuni pen-
pendeat CUra de ea quae apud seculum est deat cura de ea quf apud seculnm est rei publi-
20 rei publicae custodia quasi '^ tideleni pi'g- cae custodia imasi tideli-m | prepositum in dies
posituni in dies c-aute * meditari, in monaste- caute meditari. iu inonasteriuruni iusto regiuiine
riorum iuStO g regimine vel eoi'Um penitus vel eorum penitus (juae dei sunt vigilautia oportet
qu^ dei sunt ■sngilantia oportet diligentius diligentius horam de hora suum cui ipse subest
horani de hora suum cui ipse subest pa- patrouum uou retortis oculis intueri. Quapropter
25 tronuni non retortis oculis intueri. Qua- omuium sauetae dei aecelesiae uostrorumciue fide-
propter nmnium sanctae dei aecelesiae nostro-
rumque fideliuni pr^sens et futura coj^no-
scat industiia, ijualiter venerandi nominis
nostrique sanguinis Mathhild Astnideusis mo-
30 nasterii aljliatissa qu^dam prfdecessorum no-
stroruni regalia nostris obtutibus precepta mon-
lium presens et futura eognoseat industria, qua-
liter venerandi nominis nostrique sanguinis Math-
liild Astnideusis monasterii abbatissa (|uedam pre-
dt'cessoruui nostroruni regalia nostris obtutibus
precepta monstravit, in quibus erat insertuni, quo-
uiodo idem videlicet X'eges prefatum monasterium
stravit, in quibus erat ilisertum, quoniodo idem in suae iunnuuitatis tuitioneni perpetua cum suis
videlicet reges * prefatum monasterium in suae
immunitatis tuitioneni perpetua cum suis per-
zä tineutiis lege tuendum susciperent et sancti-
monialibus ibi div[i)io cidtix majncipatis li-
Centiam eligendae per SUCCessiones abbatis-
sae prfceptiva auctoritate COnferrent, pro rei *
pertinentiis lege tuendum susciperent et saueti-
ijuiuialilius ibi divino cuitu niancip;itis liceutiani
eligendae per successiones abbatissae preceptiva
auctoritate conferrent, pro rei firmitate uostrani
humiliter rogitans eelsitudiuem, ut nos denuo id
ipsum faceremus. Huius igitur votum quia ratio-
firmitate [nostram liumi]liter rogitaus celsitu- nabile erat voinntario per suam et dilcctissiraae
40 dinem, nt nos denno id ipsum faceremus. HuiuS contectalis uostrae Cunigundae scilieet reginae
igitur Votum quia rationabile erat volun- intercessionem complentes effeetu, receptis in
tario per suam [et] dUectissim^ contectalis nostram defensionem predicti monasterii sauctis
nostrae Cimigundae scilieet reginae inter- virginibus cum terretorio» Bruggelieim nomi-
cessionem complentes effeetu, receptis in nato, quod Ottonis imperati'ix manus per
■15 nostram defensionem praedicti monasterii vei-bum venerabilis supra nominate abba-
39". [Bloch] a) a ühe>- tJer Zeile nachgetragen
39». [Bresslau] a) A'
4ii
.KA isr. ur liK IN Di; N.
Miiu-ti.- vir'jiiiil>ii> omii l... ■- - ia>nilii< ailia-
oi-lltiis llt•'ll.'•il,i!l>ll^'■ et iilll)lil>US il|i|M'liiIitiis
vcl <|uil>iisruini|iu> ti<lcliiiin ilmiis i't ijUi;
ilii trniVitHc sunt iiiit uni<|iiiiiii triiilcnilt;
i'«iiifiT«'iitii>, |>»T lioc rt-j^iüc niiiii'>tati> iii-
sigllO riMliiVllllUls t't (■oiiKriiinniiis Ulis \ct('-
roni*" in nliltntUsn |KM' lU'i't'ssinnis ti-iii|)i>ra
limitiniii cliiri'iiil n . |ir^'i-!|) i c ii t es Krinitcr rr^'io
verho, iit iiiilliiii iiidt-x |iiililicii« mit i'xiu'lur
r<-l i|uililii't <-x iiulirinrin potostiitc in locn |iriir-
<licti niiiiiHstiTÜ, ((iii' vi't iiniK* |Mi.s>i>li*t v<*l -^ (li\'i-
uiip |ii<-i«ti.> aiipiiciito |>iissi(lcl(it. iutiis vol
fori.- ullii UIII<|Uaill tcinporo iii)rr<'>li iiikIiiiI
Md cAiiMi.t Vi*l Ilti'S iiiicIiiMulH!' v(>l fri'ila mit tri-
liiltii neu l'dllt'CUl« Hli(|UHK exi^'ciiilns mit iiiiiii-
siuli)*« vcl |lHrHtll^ tneicndii» mit tiilfiiiHsoii'.s ti>l-
lendos mit honiiiii-ii i|i|8iii)s nccctesiac u|o|ii-
striiicviidti» iieiinc iilliu iicc|n]Niuiii?8 illiriln» ri'-
i|uircndiut in-qnc tlK'ldiKMiin siv<- )>iiriifrt>doü in
aliiinihii» ciusdcni inoitastorü lori» all Imniini-
liiiii sill niris i'xiifcro ailt iiiiniiiics l|>silis i'colc-
»iiii' »iTViiB liti.K vi'l liliiTii» alias ad placitmu
vocaro iircsiiiiiHt aiit in militiain sivc hosteni
ire constringat, nisi a)>l)atissn vel advoL-ntuii,
i|iieni JililiHtis.Hii et l'oilgrt'gatlii ciiiKdeni loci in
lioc ii|niii olf)r<Tit. Kt nt Imc- « tiriiiiii.s liiilicatnr,
< |irf fipiitiii.-*. tit al>hatissu (;t'' riniveiittis
<lo coniinii cimsciisu silii cHfriint arlvnea-
tnin : et iili-ni advocattis nun in fivitate
ahliatisse Astnirla M-d foriK cxtfa i'ivitatc-ni
in indicin |>r<'.side)»it. t-iini i)isiini jn"o nia-
ntinni *■ tninrationf vi-l arinoi-iini |)roela-
inalioiiy'' i-iiiitigcrit : idciii t.-tiani '' advm-a-
t«B in bonis quf «inpllatiin K|)i'ctaiit a<l
ntibntiani iiii-liil silii iuris iisiit-|ia1iit. Et
nt lii;<- oiiiiiia incMiiviilsa )ii-i-niaiu-ant ',> pi'e-
oppti noKtin |tapnain iina^j^niK nostri"' bnlla
<|>r<>|(rii!< inaiiiliiis> riiliorantes <fiinfiniia-
iiiuh. 'J'i-htoi» i|iii |iivsfnteK adci'nnt i*unt
Nuhnotnti: c«»iiii;h'' Bruno, advot-atiis Aki-«;-
rifUK«. Knino. villiettK Kretlitdiennis,« Hezc-
li-.--ai' cidiin niuuasti'riip in |iri>|ii-iiiin tra-
didit. ft lioi' ita nt |ii-rnian<'at, nostrat^
i'iMiiivationis inMTi|itiii nmil" aftiiiiiat - et
(■Ulli aliis I.H'ls iMuniliiis ad id iiuiii:ist<'i'iuin
IK'rtini'ntihlls l'nuiilils luliiiccntiis iitciisililms i't 6
iiniiiiliM> iiiiiiiiiiliciii- \r\ (|uiliiiHciiiii<|iii' tiililiiiin
doiiis et i|uat' ilii tl'aditiic siliit alit iiiiii|iiam (ra-
di'iidnc ronfiToiitii». per lioe n-iriai' iiiniestatiK in-
«ijriip itenini rciiovmniis pt hnnitor (■oiitirinaiiniN
ilii» vi'tiTrin In aliliiiti.sx» ])pr dpppxsioiiix teiii|>urn 10
lircntiani rlitrciid«, iirroi]iifntf» firiiiitcr i'pjrio vprho,
nt iinllii> indi-x |iiililit'iis aiit exactor vpI i|nililict
i*x iiidii-iarin potpstatt* in Itu'a priMlicti nioitastrrii,
qiiiu' vpI iniiip possidi't vpI <liviniip piptiitis aiip-
niPiito piissidpliit , intiLs vel foris iillu iinii|iiniii 16
tpinpiirp iii^rpdi aiidrat ad paintax vpl litcs andipii-
das vcl frpda aiit tiiliiita spil collpptas alii|na^
pxij;piida.s mit niansinnes vpI paratas farii-mlas aiit
tidi'iiissoi'ps tollpiidos mit lioiiiinps ipsins api-plpsiap
ponstriiippudo» ni'qiip iillas ncpasioiips illipitas rp- SO
i|niri'ndas iipijiip tlipliiiipiini ,sivp paratVi'dus in ali-
•|uilius i'iiisdpin nionastprii locis ab lioiniiiiliiis üui
iuris exigerc aiit liniiiinc.s ipsiiiN fcpicsiap'' Her-
vos lito» vcl lilicroN alias ad phK'itnni voearo
prcsiimat aiit in niilitiani sivc lio.stpin iri' pnii- »b
striiifTat, nisi aldiatiasa vpI advopatus, quem ahbii-
tissa Pt poiipregntio piiiMlciii luci in 1ii>p opus clc-
gprit. Et ut liop tiriniiis lialicatiii-, liaiip imstn
prpcc]iti papnani mann propria rub(>niiit(t> mpstrau
inwififiiiis biillii in»i^niri prppppiiiiiis. (^ 30
•8*. h) fn A trhfint li flfrr ilrr Xrilt iiachi/elru-
f7"< :••<•'■■ ■ -rr Sucht rag jetzt
HUI- nrirli ' ,.^ flau rmif p
■/•••tt, ilnt« lief
' II i*l d ) A
■"" '- "(• hat A tinrn
itt ( •■ rr/rr. nii» t
' ' " II» A,
:ii irol-
/ ,..■.',..... /('/»i dir
H'ortt ■ilvocntii« uml rillipuii nirhl zu dm
80*. Ii| (jccleiiae nuf Hnxur ci nir ha/jen mirh
den Srhlims der Corrt>l>iii-atiiintiformel durch
J'elitdriick liezeichnet, ohirohl ilimer in der
am SrhliiD» rfrfflliichleu VI'. nlch jetzt nicht i!t
tjanz HO /indft : dann er in ihr »mpräniilich
flfulani/rn »wl in iinm-rfm IJ. ring ihr enl-
Irhnt int, 1,-iinn keinem Xireifel unterliet)en.
HEINRICH n. 1003. 47
linus, K)i('ruiiiiius, Liulnlfiis, Uwidekiii,
Hezel, riKilkai'ilus viri luihile.s. Si quis
riiiistitutiiini nostry i't iiiuiulato ecmtraire
prcsuiiipserit , rry-ic '' luaifstatis (iH'cnsaiu
6 se noverit iiicuiTisse.> '
§ Sigiiuiu (ImiHii llriiiriclii regis (M.) ^ Signum domiii Ilcinriclii rc'j;is Mj
per Cliristuin invK'tissimi. Ü per ( 'liri.stuiii invicti.ssiiui. S
^ Kgilbt-rtus caiicclUirius vice Uuilli- Ij Ki^nlhcrtiis canccllarius vice Uuilli-
g[isi] archicapollaiii rccngnovit. J1 gisi arfliieaiiellaiii recogiiovit. ^
10 Data VII. kal. niart. aimo iiicania- Data VII. kal. martii anno incarna-
tioiiis dominicac Mlll, iiidictione I, anno tioiiis dominicae uiillesimo III, indictiorie 1,
vero dnmni Hoiiirichi regnantis adhuc I ; anno vero doinni Hcinriehi regnanti.s ad-
actnni Nouinniagi. huc I; actum Nomomagi.
(B. I.) (B. 1.)
40.
Heinrich erneuert dem Kloster Vilich die Verleihung der Freiheit von Quedlin-
burg, Gandersheim und Essen sowie der Immunität und des Rechts, Vogt und
Äbtissin zu wählen. — nxiH Feh- aar ^6".
Orifiinalfraiissniiipt K. Adolfs roii 12^2 Juli 7 im k. St'tafmrrhiv zu Düsseldorf (B).
20 Stumpf Ada im'd. 89 it" HS aus B. — West f. VB. Suppl 97 n" 593 Reif. — Stumpf Reg. 1848.
Xiicli DO. III. 82, das auch auf die Devotiomfonnel einqewirkt hat, nerfa.'isf und icahr-
srkeiidich auch ijeschriebeu von EA.
In nomine sancte et individue trinitatis. Henricu.s divine caritatis munere
rex. Oranis tideliiim nostronmi euiii.scumiiue coudieiouis cetus niiocuiuque lueonim situs i)ro inaioris
25 auctoritatis causa coo-no.srat, i|iialitir nuidani imliilis vir * Slegingfo/. cum religiosa coniuge sua Gerbirga
quondani regalem'' karissimi senioris nostri tercii Ottonis augusti preseuciam adierunt et
«luoddani nioiiasterium, (|Uod dp jiroprio patrimonio suo pro eterne vite premio et memoria sui iu istn
seculo iam * pü patris sui videlic6t SCCUndi Ottouis imperatoris augusti * cousensu iu loi-o ((ui
Vileke dieitiir fou.stnixeruut. in suas niauus tradideruut, rogautes ]iro iliiii.s Inci staliilitate et defeu-
30 sione de omni seeulari servicin illud SUa regali poteueia litierari ae luuuiri; CjUod et tactuni est.
Nostro quoque tempore vencrabilis eiusdeni monasterii abbatissa niiniinc Adellicyda
per intcrventum dilecte coniugis nostre Cünegiinde videlicet regine nostra id denuo
fieri munilicencia supplex rogavit. Cuius püs petieionibus asseneientes cenobio illi ad legem
et ad regulärem ordiuem ceterorum monasteriorum in nostro regno degenciura, scilicet CJuiddelinburch,
S5 Ganderesheym, Asnitlie libertatem dedimus et ab omni imiuietudine seculari.s districtionis iugo absol-
vimus, ea racioue ut uullu:i episeopus eomes iudex aut advocatus iu execpiendis causis id" aut illius
loci servos striugere vel aliquod servicium inde exigere aut placituni iu memorate eeelesie |irediis
agere aliquam potestatem habeant, uisi que divina sunt et quantum ipsius loci abbatisse placeat, et
ut sorores sauete eongregaeionis inibi deo niilitantes iu t'utura teuipora iu libero arbitrio habeant,
40 39". fohlenden, smulern zu den corangehenden
Xamen (/ehören h) A i) in der noch
unverfälschten Urkunde hat der Schluss von
finnius liabeatur an jedenfalls so yelautet
u-ie in T). 39''.
45 40. [Bresslau] a) f7rt,9 Abkürzungszeichen über dem zweiten e fehlt in B b) li\ idera I t .
4^ K AlSKUriiKlNDKN.
<(Ueni Hilvocntiiiii t-t i|uniii iililtiitU.Miiii iiitiT m> <'li),'Hii(, iiitixiiiir »i in illiiiK limii viri et iiiatroiu' i<ii|ira
«lirte. <|ii<iriiiii Imnn vuluiitiitc illt- locus diviiui ninii<-i|intiir niTvirii). parnitclii ad itl oftiriiiiii yiloiiua
inreiiiatlir'', sin nuteiii, alias iiiDTHtiir. Kl iit Inr iioslrc doiiaviuiiis lilicilas tirina stalillisi|iii' pi-r-
luaucKl. Iiuo |irivili'piiiii iiidi' riiiisiriiiliiiii iioaIiI siplli iiiiprcssioiic iilSKiinii'- |ii'i>|irlM snhii'i' imtaiido
manu corriiliorari. g
iSipiiiiii doiiiiii I li'iirii'lii (M.) rojjis invictissiini.
I>ittii IUI. kal. inarrii aiiiiu doiniiiicv iiK';(rii:K'iiini> MIII.''
41.
Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Parma die Abtei Nonantola.
Kinureijcn liKIH Februar 28. lo
l'ghelli Italia smrn i'd. 1. ?, i'fA'i er cod. iahitlnrii Yntiniiii (V) = ed. II. 2, 161 =
Orig. Guelf. 1, .576' m" 20, = Beim (e ('tiwici) Serie de' dnchi e marvhesi di ToscaKa
1', ISS h" 10. = Leihiiiz Ann. imp. H, 8S2, = Mit/ne Patrnl. I4i). 2^0 n" l.'i. — Affo
Slorifi di Parma 1, H7H n" 90 ni« eopia antica (P) = Capjielletti Lr tliie.se d' Itniia
15, 1S6. — Böhmer Rtg. 929. — Stnwpf Reg. 1H49. i6
Xarh Vorlage von Miihlharher Reg. l.'tT'l irahrscheinlicli aii.s.serlialli der Kanzlei rer-
fas.st : durch ungesehickte Benuizung der VU. erklärt sich die Wiederholung de.t Xantens
des Petenten im Eingang de.s D. Für dessen Echtheit .spricht nicht nur das — abgesehen
ron dem Schreib- oder Lesefehler im Kanzlernamcn — röllig zeilgenii'lsse Profocoll soivie
die Interrentinn des Markgrafen Thedald, dessen Konigstreuc ebenso bekannt ist wie .seine m
Beziehungen zn Xonantola (er war G-raf ron Modena) ; sondern sie gilt uns insbeson-
dere als verbürgt durch die Bestimmung, irelche ron der Schenkung an Parma das Land
autmimmt, das der Konig .seinem getreuen Bischof Aiihert verliehen hat, eine Bestimmung,
die »w einer spdleren Parmenser Fälschung unerklärlich sein wilrde, in die damaligen Ver-
hältnisse aber aufs lie.ste pa.sst. Denn unter dem Bischof Aubert kann nur (tlhert von xr>
Verona verstanden werden, der nach D. 24 u-enige Monate zuvor in Deutschland gewesen
sein mu.ss und liei dieser Gelegenheit jene Verleihung erhalten haben wird, während wir
andererseits z. B. aus Tiraboschi Nommtola 2, Hl. 95 ff. wissen, da.ss die Abtei Besitzungen
in der Grafschaft Verona hatte. — Der von l'ghelli benutzte verschollene code.r Vaticanus
und die von Affö wiedergegebene eopia antica durften auf die gleiche (Quelle zurückgehen, ao
dif aller nicht das Original, sondern eine ältere Abschrift a-ar.
In iiHiiiiiic saiK-tni; i't iiidividiiae triiiitatis. Ilrmiiu.s diviiia t'aventu ilciiiciitia
rex. Omniliu« fidoliliuii • notuiii ficri volnnuis, ijUuil Si^jefredus " vcncrnbiliit snnctar l'ar-
nii'usi« itcricitiac'' i-iiijicMiiun Hdclis nostnr et per iiitervoiituiii iiostri Hdelis Tlif'odaldi'' mar-
chionii« ndiit noiitrnni cli-uicni-iani iani dic'tu« Sippfrodus » (»|)i8c<)|)UK saiictae Paniiensi» 80
CCcl«'»iai'. — iinalinus Hniiatlls in Hdi' alacritor'' di-scrvin^t n<il)i.-* r\ nh ai-tcnio n'niunoratorc,
40! omnibui« baliuiidnt huiüs, • ri-tril>nci»ni'ni ni-teniai' rcMMinorflcioniH prrripiaiii u » "', — ut nos aliha-
«•imn ni<ma/it<-rii c|nod dicjtur N'inantula sitam '' in lionoro lii'nfi SilvcMtri" fiinffSMoriK iloi atfJUC
Jioiltincif* fiilii suaci|n<- i-c<|psin<' l'armrniii iure (iroprii-tarin cum oninilMK adinri'iilll« rt |iirrtincntiiii
eiu* in inu-frruni pi-rpctui« tcmporibns runcvdcrcniUH praeter illani ti'rrain, (luani i'iinceMMiluUH i"
40. c; yi'.; invenialur li d) in H »leJil die Dalifnint/ mr ilrr Signumzrilr.
41. Bloch^ a| Sigrifredu« /' bi t' ^-- VI.; ven. parni. ecci. Hanct«e /' c) Tlieobaldi f/
d' BCnter V ei «/«// dirnrn Woriet in (' eine Anzahl ron Funrttn zur Andeulun;/ einer
I.ilckt f( fehlt in f.' ^) hnnorem »anc-ti .Sylventri 1'
HEINRICH ir, 1003. 49
Alilicrti)'' cpisfdjKi nii^tni tiilrli ; et illa terr;i sita est iuxta Atc^^iiii ttiinii_-n. Cuins pi-e-
cil)iis lieni'rnitatis iiostrae auifiii ' jucoiniiiuilfiiitL-s eiiisqiie erga mos dwutissiniani tidilitateiii iiitendeiite.s
iussiniiis ei suaeque Parnunsi eci'ltsiae in linuurem sanctae Mariae dci genitiieis * dedicatae hoc
iniporialis nostnie aiutoritatis timsi'rilü piaeocptiiiii, per (niod c-oncedimus ei'' donaniiis atque largimur
s piai'liiiatani aiihai-iam quae dicitur Nonantula sancti Silvcstri ' confessoris'" atque pontificis,
nun unmiliu» adiacentiis et piM-tiiiciitiis * curtibus" capellis et» aodifieiis earuin tcnis campis pratis
Vincis silvis servis et aneillis utiiusi|iie sexus nioliilibus et inimobilibn.s, cum * intc^ritate cornni Ct
uni\'crsis ijuac diri auti* nnminari possuiit ad praedictani abl)aciani pcrtiiicntibus nostra iiiiperiali cnii-
ccssione, ut habcat teueat fniatui'l pcrlicnniter tarn ille ([iiani et successores eins ad paitcm saepc
in noininatae suae eccicsiae faciantiiiic cxiudc iniic(|iiid secundnui aetenium arbitiiuni "■ melius eis pi'ae-
VlSUni tucM"lt. Quiciuiiriue vcro contra lianc nostrarn donaciuncin* concessionem sive larg'icioneni »
agere causa ri vel de potestate » Parmensis ecciesiae subtraliere <inaesierit, C libras auri optimi cogatur
* solvere, niedietatem palaeio iiostro et medietatcm praefato OlgC'freciO episcopo suisque «ucces-
soribus ad paitem praedictae ecciesiae Parmensis, CHI violencia illata fuerit. Et ut liaec nostrae
l.T donaciunis conccssii.inis larfriciunis auctoritas pracsentibns futurisque teniporilms plt-nissimum vi^orem
obtineat et llt verius credatur dilifreuciiisque ab umniljiis observetnr. manu pr<ipria siibtcr tirmavinius
et bulla nostra insin-uiri iussinius.
Signuin ilimiiii' llrnri > .M.K'i " invictissiini regis.
EgilbiTtus^ cancellarius vice Vviligisi"' archiepiscnjji vecognovit ^.
äo Data II. kal. mart. anim incariiaeioni.s dominicae MIII, indictioiie I. aiiuo vero
domni>' Henrici regis I'-: actum Nouiomagi".
4*>
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster MöUenbeck den königlichen Schutz, ge-
währt ihm das Recht, die Aebtissin unter Einholung bischöflicher Genehmigung
25 ZU wählen, und bestätigt die Befreiung seiner Leute von der Entrichtung des
Königszinses und von der gräflichen Gerichtsbarkeit.
Minden 1<)()3 Mirz lu oder IH.
Orighinldiplom im k. Sfrntfftnrrhir zu Marhiiry (A).
Hoier Belntio hist. de fitndtttione »lonnslerii Mollenbecensis (Rinteln 1626) lOÜ cit. —
30 Martene Coli. 1, 36S am Ä = Kiichetihecker Anal, i/rt.s.s. 10, .391 v" 3, — Micjiie Pafrol.
140, ■Jöl n" 17. — Gnipen Orig. Genn. H, 125 au.s Abftihrift. — Würdtwein Siebs.
6, 807 n" 97 aus A. — Paulns Gesch. de.t MöUenbecker Klosters 39 aus Abschrift. —
Wilninns-Philippi Westf. KU. 2, 399 unvollständig aus A. — Westf. ÜB. Sup})l. 97
n" .594 Reg. — Böhmer Reg. 930. — Stumpf Reg. 1350.
35 Verfa.sst und geschrieben ron EA unter Benutzung von Mühlbacher Reg. 1S7I (VC I) und
DO. II. 189 (VU. II). Das dem EA sonst nicht geläufige Recognitiousverbum notavit
wird der Notar in einem DO. II. oder DO. III. kennen gelernt haben. Wenn es au.s
der VV. van D. 43 stammt, so müssle, da die Kienburger Vorurkunden Jedenfalls erst in
41. h) Huberto U ii 1' - Vi'.; aures f k) PV; et Vi'. li Sylvestri i' m) fehlt
^(, in P 11) r= Vr.; cortis P oi P = IT.; atque C p) P = IT.; et U q) P =
VC: et l'ruatur i' n U = VC; arbitrura P s) das folgende bis zum Schhi.ss den
Conte.rte.'i fehlt in V i) tlonni P: D. Henrici U ul ,V. fehlt in P; V i/ieht^ das Kaixer-
nimiogranini, das riel/eicht dem bei ihm unmittelbar folgenden DH. II. aus der Kaiserzeit ent-
nommen ist T) Aubertus PC w) cancellarius Videchi i' x) recognovi C y) donni P;
15 doniini l' z) primo i'; ni. P, ob eerderbt aus secundi IV a) Noviomagi P.
KaiatTurkuiidfii III. *
50 KAISKUIKKINDKN.
Miiijtifhiirtj eiiifierfirlit xiiirf, iiHffnioiiinifii irirdni, ilnss dir Aiisfertufuiiy imi />. />' shh
bis in dfii .l/(i(/fW<M/v/cr Aii/'nilh(tll drs h'iiiiiiis rirz/iijirt hatte, die Dnticnoi;/ ntn-r nnf
die Handliitiij 211 liciifhni wtire. — l'diriinns int die litditrliiiii dex Tiuiesdiitiiw.s vidi
l). 4-J zircifilliiifl, vijL Xule f.
(C.1 ^ In noiniiu' siinctac et iiulivitluac trinitatis. lliinriius diviiia laviiUo ili'- 5
1 inontin rex. Si Im-n iliviuo cultui dioiiiii iinstiM stiidiiriiinus jiiii|iliHciire siil)»iilii«, ni>ft'rni ropiii
liortiolipiii iios ob lioo niic|itiiruK ossc lii|tiiilo coiifidimiis. i;ii.i|in>|it('r Miiiiiimii tiilcliiim ii.isironini 5]
|irao8riiliiiiii Sfilirrt " iit<|iii' fntiiniiuiii iKivrril iii>liistiiii . i|iiiililiT ijin,iliim YflUTaliilis anbatissa
iiomino Bt-rtheid quijtlani iin|n.Tialia imstris nhtutiluis niiiacsi-ntavit praticiita ixr iiostnis
antecessores Anioltuin et Ottonein Nccundiiin \n-ii iiiiiiiiinitatc sim collata 1 astcrio a m
i(uiliu!<(lnin nobililniK pcrsoilis Hildiburffn et * pioshitoni Kolcliartn a t°iiii<laiiii'iiti.s olim in loci
Muliulieclif » fonstructo « iiostrniiii| mp SUJjplicitor prccata CSt tlcmciitiiiin, ut et nos ipsitni loeuiii
nini Ullis iiortineiitÜK in iiostriiiii innii<li)iiiriliiini et (lefeii.sioiieni pro roniodio aniiiine iiostrae «iisoipcn'-
iiiiis et faill «Mli; in stlis MTilPti> ilivcilta l-st conveiiieiitiani l't (inlatinlicill ipistrai' aiiitciitatis
»rripto e orroliorareniiis. Xos ita(|lK', iiitiTveiiieiit i li u s pro ca dilcclis vt tiUllilialilills'' iKistl'is 1;,
Bcnihunlo duee et opiseopo Tllifdl'ric", in enins hoc monasleiiuin ptU'llarL' t.'iilistrilftlllll
est dioccüi, pro divinac mereedi« nnpnu'iito ipsiini iiionasto r i i loeniii iiiiii suis adiat'ciltiis et *
oninibus pertinentiis in noxtruni ninndilinrdiiini siiseopinins et ad uriliiiein |irii(riini ]iri;i'('|ptii|-iiiii
in oninilius rontirma v i ni ti s et lldC rCfjio insig^ni robora v i in n s . lloc tirniitcr i'anc'icntes'' , llt
sanetiinonialos ibi deo devutae per deeessinnis tenipora (inaiu niclicireiii noverint inter so
»e pü^aiit licenter et sibi praeponant .ibiniti.-sji m . ei)numinicatn i'iiisfDpi sui cnnsi'iisii.
II Insnper <-tiain in nostri nicmoriam noniinis oonoessinms, nt ab lioniinibns praedictac aeeclesiae nsibus
et «ervitnti aneillariim dei snlulitis refrnli« vel iniperinlis eensii», «pii illde solebat * per.soivi, a
nnllo eoniite vel indieiali sive rej^iae exactlOllls persona deiuee|)!f oxifratiir. et nt nullus eonies
rel iudex pnblirns anl ali(|nn potoiis persona liomines praet'ntae aecelesiae in snu indieio liannnin eis 25
impnneiido nnt instieinni ab eis nllain alii|UHteniix e.Niirendo andeat incjnietare, exeepta solliiminodo''
lepe illn, quain advoeatiis episeopi i|iii praesidet eidein aecelesiae solito niore ab eis dciiet reposeeri*»
et illa iuris sanetionc, .si iplid nicf's.iriii proptir eapitali' crinii'H in piisiiitia dmis iijUls naljet
liniri illdii'iaiiter et detenilinari'' . Kt nt liaee nostrae ( iimessionis aiictoritas linnior * liabeatnr,
lioc nostrae iloininalioiiis praeieptnin * mann propria rnbiiratlllU llii!>trae ima^illis si<^lio inssi- ■.m
miu iiwigniri.
I Siffiiuni donini Heinriei (M.i rejjis in ("hiistd iiiviciissinii. fi
^ K^ilbeitiis eaneellarius vier riiilli;ri-i Mieliica|pcllMni imlavit. § SI. D.i
I)ata 111.'^ iil. niart. anno inearnationis doniinieae MIII. iiidielinnc i. aiiiin vri-o''
diiiiini Ib'inriei nj^iantis adbne I: aetiim Mindae. .-la
4:{.
IhinricU h<^.M(Hi(jt ihm Kloster Nieitlnirii K!hnf/ssr/i/it:. Inuiiniütät und Wnlil-
i'trht, nuter Vnilulin'' 'io-r Mitieirkuuy (/e.<< Köni(/s hfl der Besefzun;] der
Abtitaiirde. Mufidthunj Kurt März .^V.
Ilriiiiimldiiiliiiii im l"i. Ilmi^ inid Stiiiilsunliir zu Znlifil (A). m
lirrliinniiu Anliidl lli^' I >(" >•" * ■"" I ],, ■',!,,, >■ I.... :< x'A I lliiiiimuiiii
4*. ^ '• iirnlc c lUiv. aiin 1 In ili imr. f/i" 111 mlrr m 0 ,1, ipi-
H i\i A (!) et <let«rminari auf Uiinur f'i oh ill mlir iii vi,
i^f ni'Jit ^11 t 111" h' !•*' II.
IIKrXKKII n. 10(1:5. 51
AIhnilit der liiir 4'J8 n" 6 nun A. — Heineminni CD. Anhull. I, 71 n" 91 riKs A. —
Böhnin- J?«/. !i:il. — Stumpf Itoy. JH.')}.
Verfaxst uiid i/cschriebcn ron EA. Von DO. III. 76, dfis als VU. (jed'wtii hriheii konnte,
■ist nur ein knrzrr Aunznci erhalten; irir halten nho nur die Uebereinstimmunfi mit dem
5 1>(). IL Ut ihtreh Petitdnick hezeichnen können. — Unser D. ist in zwei Ahs/ltzen ge-
schrieben. Nachdem der üontext einschliesslich der Corroboratio vollendet und für das
Siec/el mindestens die Ein.tchnitte bereits fiemncht waren, mcrde gleichzeitig mit der Nach-
tragnng des Eschatokolls ein Zusatz hinzugefügt, zu dem die inzu-ischen bei der Ahfas-
sunii Clin I). 44 benutzte Papstiirkunde den Anlass gcdj. Dieser Zusatz, durch /reichen
10 das nach Maxsgabe der VU. gewahrte freie Wahlrecht eine Einschränkutig erfuhr, musste
wegen der bereits vorhandenen Siegelein.'ichnitte auf zwei Zeilen vertheilt werden, und nun
nöfhigte die Kleinheit des Pergamentblattes dazu, an seine letzten Worte in der gleichen
Zeile sofort die Königsunterschrift anzuschliessen. Dass nicht etwa der Zusatz allein nach-
getragen worden ist, nachdem das Eschatokoll bereits vorhanden war, geht daraus hervor,
15 da.^s die Signumzeile in ungewöhnlicher Weise eingerückt ist.
(C.) I In iioininc sanctt' et individiiae trinitati.s. lleinricus divina favente de-
mentia rex. Niitiun sit (imnibu.s firlelibiis nostris praesentibus scilieet et futuris,
qualiter venerabilis abbas nomine Eggihartiis \\ ])cr dilectani ■' nobis cDniugem et
reg-nonun eimsortcni Cunignndam hnmiHter mistrani intei'j)ellavit clenientiani, quatinus
20 nostroruiii exeniplo antecessnrum, qiioruni in nianilms nobis portendeliat privilegia,
Slium monastiriuni regulae nionachieae '' iu castello * Nif,'enbiug- «■ in lipa tliniiiiii.s SiUae
jiag'fmue Xorthuriug-ii situm et per fratres germauos Geru n e m videlieet Coloniensis aeeclesiae
arcliiepiscop u m ac Thietmar u m eomitem a llOVO constriutum in * lionoiem sanctissinie et glorio-
sissi[nie]'^ semper virjfinis dei g-enitiicis Mariae in nostr ii ni iimndiljiirdi u m pei'petUO iure tiitaii-
25 dum recipei'eniUS. Quapiuptor cum lioc sit * saluberrimum nostri "l * officium jjro aupeudo tuoudo-
quo ecclesiarum lionore pro virilius dcsudare, piis llblis |ietitionibu.s afquicscent es . nionacbis supra
meniorati castelli in nostrani imnuinitatem eum nionasterio et Omnibus attiiu-utüs et uten-
silibus vel possessionibus prout oraljat reeeptis, libirnm per deeessionis tempora inter
se eligendi abbatis cuiicessimus arbitiium « sine cuiu.squam contradictione, i|ucin Jirobabilioris
30 Vltae diviuae dispensationis gratia decreverit. * Eiusdcm ctiam loci abbatps cum oiuuibus ad sui
regiminis ^ aecclesiam iure pertinentibus debito totius niundanac servitutis absolvimus, regiae * maie-
statis auctorltate sancientcs, eo (pio cetcri abliatcs iure ordinoipie sibi suliditis praeesse ncc cuius-
c|uc' persouae quicquaui eoactl famulatus debere, nisi tantum illius siuodale praeceptum episcopi
nspiciant, in cuius diocesi Christo militare videntur. Ob cuius firmamenti memoriam haue
35 cartam couscribi mauiii| u o jjropria l'oboratam Sli;llb nostri iuipressioue iussimus signari. ita Ut
nos defensorem appellent et praeeiceto inter sc aliljati nostra eonnnciidatione eurani
regiminis inqmnant.
I Signum domni llcinrit'i i.M.i regis in Christo invietissimi. '(\
y l^giUiertus eaneellarius viee Uuilligisi arehieajielbuii reeognovit. p (Sl. 1)..)
40 Data XI. kal. april. anno inearnatio]ns dominicae MIII, indietione I. anno vero
domni Heinrici regnantis adhue I ; aetmii Jlagadcburg.
43. [Bresslau] a) am (•();•(■. an.>- um bi (tas erste c auf liaxuv c) Loch im J'evf/ument ;
e i.sl noch theilwei-te skhtljar d) nostri ordinis VV. e,l nus reg-imis rorr., iiulrm EA an
riof m unten ein i aithringtc mul n liljersrliriel) fl cuius(|, A ■. cuius(iuam IT.
52 KAlSKinKKlNDKN.
44.
Heinricli hesfiftiift dem Xinuienlclostfi' Alsleben den höiiiglirliot Schutz, die
Immunität und die freie Wald des Vogtes und der Acbtissin, unter Vorhelinit
königlir/ier Miticirkunc/ hei der Einsetzung der letzter/n.
Maißh'huni Uxi-i Mör: J-J. 5
Unyiiiiiltiiplom im herz. Huiis- und Staalsarrliir 211 Zerhsl (.1).
Schill ciiltiinj Dl' prifilegiis et jtriuTogatins iiuliiliiiiii »laliiiloniiti in GcntKiiiid lihell. siiigii-
Iuris (Fraiifof. ad Mociniiii 171^) ViO niix A. — Drci/hirnjit lifsclir. des Sdiil-Crci/scn
2, 84S n" ö49 ans A = Krosigk Uli. der Fumilic von Krosigk S, 4H(i. — Böhmer
Reg. 932. — Stumpf lieg. 1352. 10
Verfnssl und gesehrielieii ron E.i. — 1'«« den Ynrnrknnden. die der Xiirnitin znfnige der
Kiinzlei eingereicht wurden, ist nur eine kai.ierlichc, DO. II. 190, erhalten. Eine i'iltere
Pnpsturkunde für Aislehen i.s7 bisher nicht zu Tage gekommen, dagegen stimmt D. 44 von
S. ö2 Z. 4ö au z. Th. irörtlich mit dem Pririleg Benedicts VII. für Xienhurg, .Taffi'-L.
Reg. 3S1S, überein. Wtire es nun auch an sich möglich, dasfi dies Pririleg mit den Vor- 18
Urkunden von D. 43 der Kanzlei Heinrichs vorgelegt, idier erst für D. 44 verwendet wor-
den wi'ire. so iä/ e-i doch angesichts der ausdriicklichen Erwähnung einer Papsturkunde für
Alslelicn viel wahrscheinlicher, dass Otto II. zugleich mit dem Privileg Benedicts für Nien-
burg ein im zweiten Theile damit wesentlich gleichlautendes für Alsleben erwirkt hube, zu
mal für das Dictat der Sienburger Papsturkunde auch das Al.slebener 1)<>. II. h>() als so
IT*, gedieid hat. Wir nehmen aho für den letzten Theil von D. 44 ein verlorenes l'ri
vilcg Benedicts VII. von 983 als VU. an. — Die Knappheit des Raumes nöthigte nmh
bei D. 44 zu der gleichen Schriftvertheilung am Schlu.'ise wie bei D. 43.
(C.i ^ In ii'iinine sanctac et iiidividtiac trinitatis. Ilcinrieliiis diviiia iinividontc
dementia rex. Si quid loeis diviiio cultiii niancipatis vel etiani personis ili'n dicatis ;.■>
de nostra roj^ali immifiei'iitia jim tirmainciito (.■miteriiiuis, acternae vitae j^i pri'iiiia iios
inde conseqiii liqnidn cniitidiimis et ref^ni noliis a deo conees.si statuin )iiaj;i> t'clieeni
et diiitumuin fore niininie anibipmu.«. t^iiajji-optcr universalis snncta^' " dei §cclesiae
noHtr^que tidelitatis tani presens quam et futura cognoseat indnstria, qualitcr qu(,'dani
veneraliilis ahitatissa nomine'' Matliild de monasterjo piiellari, quod ä Ixmae inenifu-ii; :ici
quondam <>iiiiiip (ifruiic et uxoris suao Ail.'iliic unanimi i'.imm'hsh fundatum et predionim
KUonnn sive posscKsionum suaruni unnii tiTci« purti- dotatum''. in livit.Mif • KIi'hIcho stqxT-
qiie ripam tliiminis Salae in Ininori' » .sancliu' dei fri-nitrlrls * »mnlii|no Inlinnnis liii|iliHtiii' ae
XII apnstoliirum i-nmiirnri um pia Hdelium ( 'liristi et regia vel iinperialis anteei'.ssKriini
noütroruni <i|iil»UK et prediurum sive |)reeepi<iriini iililatinniliiis'' aii\it et eurrolMu-avit m,
elemuntin. \»-v dileetain nohis eoniugem et regnorum eonsortem (Uinigiindani n.i.iinini
liuiniliter interpellavit tcUitiKliiirm, (piatinus, leetis tpie in manilius |jreferei(at apostn-
lieae sulilimitatis et imperatnrjae dignitatis privilegiis. n>i>iruni iuxta id exenipliini
dignnrC!inur cidnm moiuuitrrio lai'giri niiimlilinnli mn et di-tViisjuni^ siijaciitm. NU» igitur,
dignani <-(fectu prripter deuni illiiipi pi-tiiinni'ni existimanles, mnnasterium illud et lueum u>
v»'l eongregationein cMini fllmiili« imrir- civitatis, qu<; a t'uiidatiirilius priniis eidem hikto loci.
eonceHKn ect, et uiiiiiiiiUH il)i alicpio tideliiini dnni) pertinentiliiis mI in presens vel
futiiniin cnllatis in luxtirn«- » iiniiMinitniln det'ensionem recepimiis, nostra aneloritate de-
eenM-nten, ut iin-lntum monasteriuin per ea|»ut toi'nielur. sieuti alia ni'.nnsicriJi » f^iidi-
liiiif»i>iirk'n <'t (iHniliri-alii-iin sive aliii noslre tutelai; " joeii saei'a. Slatiiinuis etiam, ut ai)l)a- i'.<
44. 'Bre»>lau^ ») A In </«* rridr n auf IIukuc o >> mif Itimur mn il. «o ilimn ziicckI ilil,
mihi ah Htginn ron ilitotum, gachrieben nur iJi olil» auf Hasnr
II KI Mi IC II II. iO(i:i. 53
tissa cum f(iiii;rcji-atioii('' nulli iiiui|U;iiii ali(|iiiil terrcni taumlaiiiiiiis cnacta ]icrs(ilvat,
ut lihcriiis mihis t'ipiiiinuiiriii cniii cliristiaiiis orationcm iiiipciulat, inillnsii n .• i|iiscopo-
riun VC'l'' (•(iniitiiiii * vi'l .ilimiii iiulicijni a V(.'l SCCularis iniMiiiii honiiiK-s ml ipSUlll locillll peiti-
iieiites placitis '' ailt nlla rodiliitioiic Vfl .i]i.ri> amlcjit iiuniiotare, iiisi fjuofl*' abbatissa in usuni
5 * accclesiae aiit * urbis sut' iu'i.Tssitatciii t.'t cniij;Tcij,'atliiiiis siiac ntilitati-in i-i> iustc lm|ii.iint
per adv[iicatuin|*^, (piciu ipsa clcgrrit, aut suns iiiiiiistL-rialcs. Advocatum naiiKjuc, ubi
eis placiicrit, timciitriu donm et stahilitati favcntein scx'un? pcrcjuirant, lialit'utos libe-
raiii i'li'ctiiiiiciii in iiiati'c numastcrii per deeessionis teiupiis snhstitiienda, rpiamcum-
que sibi iiiter se regulari et eanmiieae ivli^ioiii ajjtissiinam dciis osteiiderit. Nos et
10 successores uostros dcteusoreiu appelieiit et ipsi post nos preelcetae inter se abbatisse
procurationeni connnendent. Uti|ne ancill§ dei ab omni [uio]][e|sti[a] sint immunes, hoc
iiiistrai' auetoritatis pri.ii|itiim inann |iri>|iria ri'lmr a ii t e s nostri) siij;illo imprimi iussiinus.
il Siii'nuni donini Iliiuriei M.) reij-is in Cliristn invietissimi. ij
I Egilbertus eaueellarius \iee Uuilliyisi areliicapellani niita\it. 'f\ (SI. 2.)
V, Data XI. kal. a|n'il.'' anno ineaniatiiniis dominieae MIII, indietione I, anno vero
ilonmi Heinrici rcyis adhne primo; actum Magadeburg.
45.
He'mricJt bestütir/t dn- durch Feaershrunst heiiugesuclden bischöflichen Kirche
von Paderborn ade bisherigen Verleihungen, init Ausnahme des Rechtes der
io freien Bischofsioah/, find den gcsammten Besitzstand, wie sie ihn am. Tage
des Brandes inncgehalit hat. qaedlinhuni looH Aj>ril 2.
()ri(/li/(il(lijjl<Jin im Stddtstirrhir zu Münster (A).
(Fürstenherg) Mon. Paderh. cd. I. 143 uns A = ed. 11. 336 = ed. III. 212 = ed.
IV. 220, = Leibniz Ann. 3, 834. — Schafen Ann. Paderh. ed. I. 1, 366 aus A = Liiniy
25 BA. 17", 702 n" 10, = SrJiaien Ann. Paderh. ed. II. 1, 252. — Erhard CD. Wesff.
1, Ö9 n" 79 ans A = Mipie Prdrol. 140, 249 n" 14. — Wilwans-PhiUppi West f. KU.
2, 143 II" 126 ans A mit ind. A'I. — U'estf. ÜB. Siippl 97 ti° 595 Beg. — Böhmer
Beg. 933. — Stumpf Reg. 13-53.
Gesrhriehen von EB nach DO. III. 387, das auch für die Derotionsformel benutzt ist.
30 Während in D. 17 Heinrich dem Bischof Bethar nur einen Theil der ron Otto III. im
.1. lOOl bestätigten Verleihungen erneuert hidte, encirkte der Bischof dnrch unser D. ron
dem König die Anerkennung weiterer Verfügungen seines Vorgängers; doch lAieb da.s Zu-
geständnis des Bechfs der Bischofswahl aus dem Paderborner Klerm ihm auch jetzt noch
versagt. Dass in Folge des Anschlu,<ises an die VU. die Grenzen des bischöflichen Forst-
35 hannes liier in minder iceifem T'iiifuiig als in 1). 17 licstininif icerden, darf nicht als Wider-
rufung der umfangreicheren Verleihung des Vorjahres angesehen werden, da diese, wie Diekamp
Westf. ÜB. Suppl. 95 zu n" -586 bemerkt hat, im Besitz des Bisfhums verblieben ist.
(C"i. I In nomine sanctae et individuac trinitatis. Heinrieus sujjerna t'avente de-
mentia rex. Si liKiini ilivino iMiltni nianci|>ntiiiii ig-nei|iie siibitaueo cMin oinatu et oorrobora-
10 tioniuii pairiiiis comTeniatimi i'estaurai-e fj uniaro et itenini .subliiiiari' vitlebiiimr, sririuis ot certi sumus
i(l Htm ?iolum laude liuiiiaMa prafdieaiidiuii. veniiii c-tiaiii ilivina mcrtede reiiiuueraiidum. Ciiiicti.s ij^itur
44. ei (Ulf lio.'iur f) qd über der Zeile nadiyet ragen gl Loch im IWf/ament; ein liest (hx
.ihkiir:iingszeichefts über u M noch skhtbar In XI. kal. april. scheint nnrhijetraqen.
54 KAISKinitKlNKKN.
iii'CcIt-liiHf lU-i :i>lolil>iiii iiuctriMiin' aslaiitilnis et siiccfcleiitilm« r"in|ii'rtmii' U>rr vhIiiiiims. c|1i<ii1 de iii-
ceudio ratcrbr.iiiiKMisiü aocvlesiac iiiiiiiiiiii i'unilnlpiites praciiiita aiitiHcssiiriiiii iKiNtroriini et (inla-
tlolK'S nili'liuill iiieiiiurate .«edi liae )ir»eei'|itali iwi;.'!!!'! reiinMiiiiilN iteniiiii|Ue ooiitirniaiiius, ile i|iiiliiii'
uniliii e>t <le e|ii»eo|>atils statu, •leliilie ilo tiiilimu' ati|lle inilM<lilmr<l|ii) eiiisldein aeerlesiae et ile uiiiiii
propriotnte nil caiideiii aerelesiniii |iertiiieiiti • et dp oiiix liniiiiiiiliiis taiii lilieris i|iiani et Hervis iiiilla A
iudieiarin |ier!<iiim eoiistriii);eiidis, iiisi coraiii ndviieato quem ipse episeiipus eU'ifcrit — iiiHiipor roiiii-
vaiiiii'' et eiintiriiiHniiis inni liali|itM]e .sedi riiiiiitntiis Hiiper pajros I'aterg'a, Agn, ThreiiereHpi, Antra.
Sorelitfelil ilatiis" pni deeiinis Xuvy Ciirlieie nd iiiinia.-'leriiiiii pertilielltil)iiN — et <le propiiolate eleri-
eiiriiiii. -■•! <|iiis sine lierede illiiriiiii ubierit''. eideiii aeeelesinc eiincessa et de trilnis iiiaiisis in Tiiis-
liure)^ et in TnitiiiHiinia et de t'iirestu, <|U<>d ineipit de Dellinn Hmiiine et ti'iidit per Aidennaiii et Siiudi lo
usque in viaiii ipiae dlleit ad Kerisi. Ilnee i^ritiir omni», i|iiae siiprn seripta lialientur et >|iiy illa <lie
lenere et possidere videliatiir. i|iiand<i eimiliu.-ta fnit, sepe mmiinat^- sedi Patirliriinnen-'i in ins pr.i-
prictarimn donanin.i et Kmiissinia trailitinne restnuranius, ea seilieet serie iit diminnK Ketliariiis nienm-
ratae «edis veneraljilis antixtes iiinnes<|iie siii siieeps.s<ire.s univer.s», i(ne ad episeupiuni aliipia lenrali
datiioie pertinent, Kecuriter olitiiieant, iiostra iiniiiiiiin(|np nostrnrum »neee.ssornni et nnininin ninrtaliiini 15
cuiitradieti<ine reinnta. Kl iit liaee renovatiM et eoiiliiniatiii staliilixr eiineti.- peniianiiit liiiipMrilius,
hanr patriuani manu pmpria » roli<irax'iuiu.s et sigilli nostri ii:pre!<!<iiine iiisi)rnii'i praeeepinins.
^ Signum doinni Heinriii (M.) rcgis invictissinii. ^
^ Egilljcfttis caiK-cIlariiis vice l'uilligisi aivliicapcllani n^co;;. i1 (SI. 2.1
Data IUI. nun.'' a|)ril. aiwin «loniinifac incaniatimiis Mlll, inilictinnc i. annn vcm ;»
(lonini Hcinrici rogis 1 : actum (^iiidilingalmri-.
46.
Htfinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Halberstadt den küniglichcn Besitz
zu Ilsenbnrg. AJhhdt khih April ir,.
OritjhialiiiploM im k. Sluiitsiinhiv zu Berlin (A). ss
Milder Auf. hrinis-rir. rd. Jl. V"7 u" 7 nns Ahsrlirift = Leiirkfe/il Besrhr. der fiiildeiieu
Aue 'J4H, = Heijdenreirh l'fiilzgrafen '^9, = (Bilderherk) Siiwiiiliitin iiniiedriivkler Cr-
kinide,, V°, H6 Erlr. — Leiirkfeld Atit. Poeld. 'Jlit uns Ahsrhrift = Lexrkfeld Aul.
H<dUerf:l. fi()~ = LihiKj JiA. /?*, -JO )i" 10. = Leilnriz Aini. H. SH.5. — Liide,ii<i IM.
7, 460 ti" -JO aus ('. — Srhniidl IB. des H<i<lislifls Hnlliershidt I. 47 ii" til hh.s .1. — :i«i
Jartihs l'B. de.s Klnslers ll.sevhiirfi 1. I ii" I iiits A. — Böliiiier fiti/. <i:i4. -- Sliiiiiiif
Heg. l:iÖ4.
Vrrfnssl und (je.irhriehrti rnii Eli. l'ehrr dd.s Verliiilliiis dii'ser Vrrleiliiliui :ii der in ihr
l'rkiilidr des Bisehufs Arnulf inn lOlH (Jimihs ii. ii. O. I, V n" '<!) cririihnlen Silienkiinf/
(Hlii's in. ri/l. .Jnriilis ii. n. (). ii, AT ff. und Ilirre ILsenlninii-r Annidni (Leipzii/ :i,«,
JNIMI) fiU If.. dessen fnleriireIntiiiH unseres I). irir nns jeditrh nielil iinsildie.\.'<en können.
Walirsehrinlieh iriir die .Sifiiiikuiif/ Ollo's 111. nnr niiindlieli erfiilijl - iinili der Ver
fnsM-r der Gesla e/ij). Hnlltirsl. Iint eiffenhnr keine {'rkiinile ilnriilirr fiekunnl nnil indeni
ihr dexliidlß die mlle lieelilsiiilliiikeil tniini/elle, nielit znr Viillzielninii iiiliiinil. Mil dieser
Annahme, für die nnih der l'insliind sjiriihl, dii.\s Arnolf siiner Irkiiiide ziifulije rrsl i<i
»nrh OHo's HI. Titde ron der llsenlinrij Besitz eri/riff, -lind smridil der Wnrllniil unseres />.
I"j 1 Hl in lief VI', mich iln» CuftiiilliMih F ilicl'in ; <l<irh ililefli innh ilii.t hinli ihm
.liiciii/ in \'iln Mrinwerri riifi. 7 dato« im Orii/imil i/mla nilrn liii/>en In o iure, iiiix ii
Ci IUI. not», ri/ii A'ß nnrhi/rlrat/rn ; ilir .innicitl l'lii/iii/n"', iIiikk ilie .\'iirlilri"'nni/ ron (iiiiliiii
llaml herrührt, künnm irir nirlil Ihtiirn. . i;.
II i;i N i; ICH ii. 11103. 55
iric (Icrjetilfjc rh'r liischiifliclini l'rki(ii(le vcreiubdr : crsfcrcs helotil dii' <;iiii'}//llili rcrhisfjiltige
Verleihung, letztere cnrithnt die erste Srhe>il:ii)ig. iJtujegen ist die Aunirht Herre'x, dann
die roii Otto III. geschenkte Barg zur Grafscliaft gehört und dasc erst Heinrieh den lihiig-
liehen Besitz didiei rerlirhen hatte, Hnhidttiar : d((ss die Ilsenlmrg königlieh irnr. dafür
5 spricht KKch der r)nstiiiid, dass Otto III. .'W! hier (Jnartier geiminineii hfittc (iXt. III. 167);
und die der Gewohnheit des Urkundenstils entsprechende Angidie, dass Ilsenburg in der
Grafschaft Riehperts im Hardegau belegen sei, kann nicht, iric Herre anzunehmen scheint,
dahin rerstanden irerden, dass es gräflicher Besitz gewesen sei.
(C.) ij In noinhic saiictac et iudiviiluac triuitatis. Hciiiricns diviiia tavcnti/ clc-
10 inciilia ri'X. Si raticiiialiilcs üdelimii iictitinncs. {[uas n<)l)is ad iiKTcini'ntum dix'iiii
sprvitii ingeruiit, ad fffi'ctuni | pei'duoimus, aetcrnae retribiitioni.s in caelo iiierituni
et j)i'ae.si'iitis obsequii in saeculn lutTiun nobis inde eoniparari liquido confidinuis.
Proindc notuni sit onniibus ridclibiis nostris pracsentibu.s scilicct et futuris, (jualitcr
nos [KT intervciituni tainiliarium nostroruni Bennliai'di vidclifct diicis, Ilciiiiici (|iio-
i.j qiic (.'oiiiitis et Biirfhardi cnniiti.s palatini, jtie petitiuni vencraldlis viri Arnolti Ilahicr-
.statcntiis accclesiac cpisfopi asspnsiini praobentes, ad altare .sancti Stephan! [inituniar-
tvris partum f[uan(buii dr pracdin imstri iuris per bin' renale jjraeccptuni staldli [leren-
nitcr dono tradidiniiis : id est (püequid in civitate Eliscnabnri;-, quao sita est in ]jag'o
Hardegouue et iu iMuiiitatu Ricbperti, nostro tempore regali pertinuit potestati intra
20 muros vel extra, cum omuibus appondiciis possessionibus et utilitatibus eidem praedio
iuste et legaliter pertinentilms mnliiliijus et innnobilibus servis et ancillis areis aedi-
ticiis terris cultis et incidtis pratis paseui.s sive compascuis silvis aquis aqiaarumve '^
deeursibus nioleiidini.s piseationibus viis et inviis exitibus et reditil)us (|ue.sitis et in-
(piireudis ac eeteris (pi^ ([uoiibet mudo rite vocari aut inveniri |i(issunt utilitatibus et
25 pertinentiis, eo tenore qnatinu.s pract'atus ej)ise()j)us Arnoldus sui(pie in perpetuum
suceessorcs liberam deinceps indo habeaiit potestatem quicquid sibi in usus suos et
praedict^ aeeclesiae libeat faciendi, onniium personarum contradictione remota. Et ut
haec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa pernianeat, lianc nostri prae-
ccpti paginani inde cnnscrijjtam manu propria rn1)orantes sigilli nustri '' iupressinne
.i» insigniri iussimus.
y Signum dumui Hciurici iM.i i-egis invietissimi. !■!
I Egilbertus enneellarius vice Uuilligisi arcliicapellani rccog. ^ (SI. 2.i
Data XVII. kai. mai. anim diuiiiuicae inearnatinnis Mlll. indictione I, annn vei-n
d(inmi Heinrici regis I ; actum Altstedi.
47.
Hemfic/i n'niimt das Kloster Heimarshausen in seinen Schutz, bestätigt ihm die
Freiheit von Corvei sowie seinen Güterbesitz und sein Hecht, den Vogt zu
icählen, und verleiht ihm die Immunität. Merseburg lOiJS Mai 7.
Wenck Hess. Landesgesch. ä'', 4ii n" HH ans rerscholleneni Copialbuch (A) = Wilmans-
Phili/ji/i Wesif Kl'. :>. Nr, ,/' liT. — Böhmer Reg. .'«.ö. — SInnipf Reg. 13r,7.
Verfasst ron EA. Bei dir Alifassnng ist geiciss das uns jetzt nur im Auszug erhaltene
4C. iBresslau] a) cor ;ic|uarumve eine Unterlänge radiert Iji hinter nostii Loeh im Pergament,
fcefch^if .-itrhon ror der Schrift rorhanfien war.
56 KAISKHl" liKf N HKN.
1»). II l. Höti Htitl riellrirhl tiiicli ilif rrhlc Vitrliiiji' der Ftihrhiiiui 1)(). III, VÖW he-
iiiilzt irnriini. Aus ccsVcrcMi D. sitiiiinif jrdrii falls ilie ileiii Sjinirliiirhniiivli des Her. C
eiilxprrrheiide Currobonitio (njl. I>ii. III. H.id. HU.'). .UKi), so diiss die VeniiKtliittKj he-
(jriiiidit ist, Dd. III. Hüli sei rnii diesem S'nltir reifasst tieirrseii. Elieiisa maij die lie-
zeiehiiiimj des Willifiis ids itreliieiusi'opus (slutl itrchicapellamis^ auf diese VC ZKriirk- 6
flehen. Iiiirieireit dayetjeii die Iiiiiiiiiiiiliitsfurmel (ds eine VerkiirZKiDj der entspreehenden,
III der Aiistjidie iiield lienii.sldiideleii Formel in DO. III. 'J-'iH auf zu fassen ist, lassen wir
dalli nye.'itellt und Italien iilierhanjd das Verlidllnis zu die.iem D. nielil dureli Petitdriiek he-
zeirlniet, da eine sirhere Ausselieidunij seiner eeliten liestandllieile nielil mliglieli ist. —
Erselieint die Verleihunij der Imniunitlit nach dem Worflaid unseres D. als erst nm n>
Heinrieli früheren Heehten des Klosters hinzugefügt, so ist es doeh irnhl niöglieh, duss
eiii ijenau eiil'iprerheiider Satz sehon in DO. III. Hö6 gestanden hat.
in iiciiiiiiK- >aiu-t<' i't imlividiie trinitatis. Ilcnrii-iis diviiiii t'avcntc clciiicntia
ivx. Notuui sit iiiiinilius tiili'lilms iiostiMs proscntilms sc'ilicit et tiitiiris, fjiialitci' iios
sii|i])licil>us " Haulti aliliatis [irccilnis jim iliviim anioiv ciiiiilcsccii(liiiti> i|ii<iilil.iin >aucli i5
.Siilvatoris nii>na.xt)-riuin in li>i-ii Hclniwanli-'slnisun ilii-tn in cnniitatu mth I hiiliccuiis et in
pafTo Anjjira situiii. cui iiloin ablias jircsidcre vidi-tur. in nnstruni nuindiliurdiuni i't
regie iinniuiiitati.s tuitionciii siuscopimus, statuentos c-t \n-v Imc [rcjjie niaicstatis insipie
coiTobftrante.s]'' luonacliis i|i!<in!- loci taloni deinceps Icgoni, (jual<Mn ("orljcia [Nova]*"
inonastc-riaquc |iuMi('a vidcntur habere, ita ut nee idoni inunastcriuni noc terra eins sn
iiec Imniine.s in ca residentes aliquod secnlarc servitinni in |ier|M'tnnni alio inviti sivi'
coacti persolvant. iminia veni. (piae alii|na liileliuni olilaiinnr sive dnnn aui vuto initii
eollata '' fuerint. sub eadeni libertate alibati nii)naeiiis([ue eiusdeni loci, reniota onininin
persDuaruni contradiotione. deserviant. Halicnat etiam licentinni flig-emli sibi ailvi.cHtmii,
rpien» suis mnnasteriicpie usibus utilem esse perspexeriiit, hoc per nostrani nmniHeen- »»
tiain "^ sujieraddit", nt nulliis sive conics sen alicpia liominum niaj,fna scu jparva per-
sona in iain dieto nionasterio sive in omnibns, ipie ail illnd pertinent, |placitarc jjara-
fredos aut aliipiani pnblicam tnnetioneni exif^ere )iresnniat nnllnniipw in ei< doniilins
sine abbatis ant eonjji'efjationis assensn maiisionaiieum iialiere pi-csuniat. Kt nt liaiT
nostra rej^alis anctoritas nunc et in fntnni tirniini- pcrniam-at, bane |iai;inani mann 30
propria robnrantes si;i-illare inssinius.
K;;ilbertii» caiieeljarins viee ^^'illi<xisi ' arciiiepisenpi i'ici);,qiiivit.
Data nonas niaii anno doniinicae incarnationis Mill. in<lietione 1, annn v< ro dnnini''
Ilenriei regi« I: actum Mcrseburf;''.
4S. 3»
/leinrif/i .<;r/ii n/.t siiinui (Idrcuen l'ulciuar zicdiauf l\iiiiiij.^liul<n im (ichiet
von Ziehst. Walheek IIHIH Mai 12.
Ongiiialdijiloin IUI Slfidtiirrhir zu (roslar (.\).
47. ^Blricli" •) «iniltlicibut A l>l Lilrl-e in A, uniitfflhr en/'inzl mich dem .Sjtrnchife/jnnirli
dm EA ci l.ilrUr in A; Nova rriitlmi mil Uitrhsirlil auf lllt. III. '■i-^iß ; nh noch mehr nun- m
ijtfnilen, <lit 'i<ni:r Stritt rirtlrirtit aim Curlieia Nova ceti'ra"|ii« iii<itia«t<'ria |iiilili<'a neilrrlil
ist, mMjm tlaliinijfftflll Ittfit/rn ; itami iittrh iiwltef Itrirltttk-tnutfr, rltrii trif in h. ^') I'iiltttt uml
Urirhfmiii, niiMlrilrl,tirli i/fniiniil ii/lrru, ij'I mirli Im. III. l'tii uml .hiffi'- L. Unj. :i!)^4 . irn
niirtt nur roii ilrr h'rrihtil ron Cnrrri itir Ittilr int, iiirhl iralimrlifinlirli A\ cullcctu A
(•> maniu t«n?Dtiatn .( I'i Willikiiii A m dni A In Merxeliurifk .1. u,
IIKINRICII II. 1003. 57
Leuckfeld Aiit. Halher^t. t}(>8 n" 4:i aus A = Eckhart Hist. gen. Saxon. 151 n" 26,
= Leihviz Ann. 3, 8H6. — Ht'inccciDs Siiiill. 94 aus A. — Heinemann CD. Anhalt. 1, 72
n" 92 aus Ä. — Bode ÜB. der Stadt Goslar 1, HS n" 7 aus A. — Böhmer Rc,/. 936.
— Stumpf Re<i. 18.58.
5 Vcrf'a.'ist und gesckriehen von EB. Der schon von Leuckfeld a. a. 0. 322 vorgeschlagenen
Deutung des Ausstellortes auf Walheck haben auch irir un.s angeschlossen , so auffUllig
auch die oberdeutsch gemachte Form des Namens im Munde des EB ist. — Von den
genannten Ortschaften tat Uuieze mit Sicherheit auf Bios südlich von Zerbst, Liubusize
entweder auf das in unmittelbarer Nähe westlich gelegene Leps oder, wie Kindscher nach
w gütiger Mittheilung annimmt, auf Lühs im Kr. Jerichow I zu deuten. Der Ort Droganize
kann nicht mit Heinemann (im Register zum CD. Anhalt.) im Köthenschen gesucht wer-
den, sondern muss ultra Albiam, also auf dem rechten Ellmfer, liegen. Vgl. Stenzel
in Mittheil, für Anhalt. Ocsch. 6. 327.
(C.) I In nomine sanctao et individuae trinitatis. Heinricus divina favente clo-
15 nipntin rox. Notinn sit omnibu.s fidelibus no.stris praesentibus .scilicet et fnturis,
qualitcr ini.s per interventum ^ quorundani tideliuni no.stronun Bereidiardi videlicet
ducis, Arnolti venerabilis epi.seopi comitisque Geronis quoddam nostri iuris praedium,
id est viginti regales luansos ultra Alliiam in teritorio Zerbiste in eoniitatu praedicti
Geronis .sitos et in locis bis: üroganize, Liubusize, Uuieze, cuidam tideli nostro Folc-
so maro per boc regale praeceptuni in proprium donavinius, cum nnuiibus pertinentiis
legalibus areis mancipiis utriusqne sexus terris cultis et incultis pratis pascuis sive
eompascuis silvis venationibus aquis aquarumque decursibus piscationibus molendinis
viis et inviis exitibus et reditibus qugsitis et inquirendis ac cgteris que quolibet modo
rite vocari possunt utensilibus et appendieiis .sive reditibus, eo tenore quatinus prae-
25 fatus Folemarus liberam de eodem praedio deincejis liabeat potestateni possidendi
hereditandi tradendi vendendi conmiutandi vel quicquid sibi bbeat faciendi. Et ut
haec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa pennaneat, hanc praeeepti
paginam nostri '^ inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione
p bignuni domni Henirici (M.) regis mvictissimi. §
I Egilbertus eanceUarius vice UuilUgisi arehicapeUani recog. | i^SI. 2.)
Data IUI. id. mai.^' anno dominicae incarnationis MIII, indictione I, anno vero
domni Heinrici regis I; actum Uualbacli.
■'S'
49.
35 Heinrich bestätigt der bischüßichen Kirche zu Cambrai die Immunität sotcie
Zoll und Münze der Stadt und verleiht ihr das Recht, zu Cäteau-Cambresis
eine Münze zu errichten, nebst Markt-, Zoll- und hnmunitätsrechten daselbst.
Gandersheim 1003 Mai 28.
Originaldiplom im Departementalarchiv zu Lille (A).
*o (Mutte) Memoire de Cambrai, pieces justif. 8 n° 6 aus A (M) = Böhmer Acta sei. 31
n" 36. — Stumpf Reg. 1359.
48. [Foltz - Bresslauj a) nostri auf R<isur; es hatte inde da gcitanden b) simus auf Rasur,
die sieh noch etwa 2 em hinter rf«.s IVoi-iende erstrecfct ; EB hatte zuerst insigniri iusigniri
geschrieben c) IUI. id. mai. nachgelrugev.
Kaiserurkunden HI. 8
58 KAISEKUHKINDK-X.
ÖpsrArtW«"« t-on Eli; das Dictat iHTinflimsl roii EA. Für deti crslrfi und yriisseroi Thrit
der Urkunde ist DO. III. 7'J (VT. I) iw mittel hur als Vurliuie bciiiitzt. iruhci zuiifichst
eine Anzahl i«« Fchlrni dieser Vorlaije wiederholt sind, die erst diirrh vaehtriiijUehe Cm'-
rrctur l>eseitigt wurde». Dir zweite Theil des D. leimt sieh an DO. III. :mi (TU. II)
an, doch wird in D. JJ' da.i Münzreeht, nicht wie in der VU. das Markirerht, in den &
Vorderiirnnd f/esteUt. — A, das erst neiierdiiifis ans der Coltertion Delattre in das Archiv
gekommen ist, war längere Zeit im Besitz eines l'riralmanncs, der das D. wahrend der
RefolutioH unter dem Fussboden seines Hauses verborgen hatte. Die Urkunde ist daher
durch Mäusefra.ss stark be.ichfidigt ; doch Hess sich der Text mit Hilfe der Vornrkunden
und des Druckes von Mutle überall mit Sicherheit herstellen. lo
[In uomiiif snnctiif vt iiulividuae trinitatis. Hcinricus divina favciitc dementia
rex. Niitnni sit oninilnis ti(l<-li1)iis imstris tani praesenfibus (|uani et fiitiiris. qiiorl
1 ob reniodiiini aniina<- nnstraf <'t ant<-fcss(iriiiii imstronini srilicft iiii|K'rati(iMun et per
interveutiiin • fidfliiiiii iiostniriim * ooiiocssiiniis rcimvai'i «[Uacdani seriptil sniictat' ilei gciiitrioi»
Mnriae CaineracensLs fcelesiao. uli ninorcm ili'i et]" tiamiiiillitaU'in (friitruiii ibidciii c-oimistcii- Iß
tium annu)entes pi^ pe|titi()ni venerabilis cpiscopi Eileuuini, qui eidom ccelcsiae prac-
esse videtur. Siciit igittir ipse poHtuInvit ♦ ejpiscoiius pro rci Hniiitnrc, roc'ipientes pr9-
fatani scdi-m in"* nostrae iiniiiiinitntiM » tuition r m regio verb<i iiilHums, iit niilliis inilcx pulilliiis
(«ut aliquU come» vcl quislibct i-x iiidiciarin potcstato in eofli-sias aiit looa v<'ll affiDs scu ruliiiuas
poeutensiuiics ipsiiic aercicsiac, i|iias inoderno tempore in <|uiliiiKlil)et pa^is vcl teritorÜH^' inlVa ditionem üo
[regni nostri iu«tc et legaliter nieniorata tcnet vel possidet ceclesia, vel ea, «piae dciiijceps a eatlio-
liris viris eidcni vollst ai) fneriiit aeclesiae, ad cansas aiidieiidas'' aiit freda vel niansiones vel parata»
facienda» [aut HdciuKSorc» tollendos ant lioniines ipsius eeeicsiae tani ing-eniiox quam scrvuN Knjpcr
lerram ip«!»» eonimanunte« nvquaqnani distringcndos vcl nllas rctrilintioncs out inlicitas orea»ioncR
ruquireudas iiostriH et fntnriit temporilms [iu]|j;[rc)di andefat] vcl <|lt<.'' .s(upra miinor.'ita sunt pinltiis ^h
cxiperp praeunniat. Sed liecat] nieniorato prysnli suisqiie Huccessoribn« res prydifetac- erelosiae iMini
cclliilis] et rebmt vel liominilms üilii letrnlifer snliieetis siili inininnita|tis nostrae] tlefensione quieto
ordinc [poiwidcrc et nostro tid|eliter parere imperio atqiie pro staliilitale nosira vel lutiiis rcfflll *■' a
dpo [nobi« collati vel t'ouJHervainli una eiim ricro et populo silii snliieeto lilierc dci niisericordiain
pxur[are], et qiiirqilid exinde liseuH noKter ex|igcrc poterat], in liiminaria'' ipsins aeeelexiac eoncin- 'M
nanda perpetunliter vonecitHimnH ad liahendnm. InHnpcr nostra lar);itione eoneediniUH pr^-fato episcopr)
et nnccciworilMK ciim omnc thclonenm eiiin nioneta eivitatis 8Uf Canier|aeenHig, oo videjiiect ti'nore iit
novein pnrteü epiHcnporum niiiliiis depntentnr, di'einia vcro pars ad nsns fratriini eiusdem eonfrre-
trationix perpetiialiter in elemoninain mistrani protieiat. Pr^terea eonKtitiiinins. ne qnis |dnx| vel
leonie« atqiic vicajriu» iten quinlilict ex indieiaria potCBtate nostnini * vi.ilnri' pn/siiniat aiirturita- :iri
teilt'. (^iiod Hi fceeril. eanHi» rej^aliliiis l< Hit olinoxiiiH et insiiper xolidiK ' 1>(' enlpabilis iiiilieotiir,
iita ut duae parte» ad areliium'" ipiiiiiH eec|lcitiae adniittantur et terei a ni tisen» " refraÜK noster reei-
piat, ut nulluK talc quid audere deinecpH pryannial. Ilisiiper l'Cgali niiKtl'a IllliniKcentia pre-
ll fato Opixcopo HIlixcilie HlICCeKSorilillH IroncedimUN lieentiam faciendi * nioiiot a in in * ralstilln
iKiVi» nilixl voeatur " enni tlieluneo mereato Veetigaliblis et idlini pnlilieu tiinetioni-, lo
adiecta iioHtrae iiniiinnitatii* tiitela, pr(;cipienteH, qiiatiniiN nes iliidcni [nepitiantes «- tali
pace et lege Utantlir. qnn]li • C'amcraccu» c » IllUlltlir uejrotiatoreii. • l^t iil liare n<iNtrn • aueto-
49. ' Hn-wilBtl" s; il'iK rini/tiliimmrrtc liier iiiiil im fuli/riitirii iiiik M eri/i'/tul li) in iiiif Itiimir
. 'Ulf llimur ; VI', torritorii» d) ilnu zweite a rorr.: t'l'. i'ollatf i-l ilax zirritr n
.111 .<„•, i/ii« ea; vel en mipra IT'. (f) re|;ni niif Uiixur ; iinlnurlirinlirli war 46
II irif in dir VI', In ilnu hlzlr » auf Itnuiir ; ii'ilirsrlirinlicli war
•rit in ilrr VI'. i| dun in der VU. nunifrlntiKcnr aui'lorilatcm h/il KU
rr'jflnil kl lliiu» mrr. nur Uli ll am o l'orrrcliir in) VI'.; niareliiiini M n) a f
auf UiiMiir ; Icrtia VI'. nj IjOcke ftlr dm Xamrn in A niclil aimgifillll
HEINRICH n. 1(103. 59
ritas iliconvulsa inrinanciit, luiiic Uostl"! pn;cc|jtl ijag-iiiaiii iiiaiiu propria loborautcs sig-illari
pr§cepinuis.
^ [Sigiiuin (loiiini Ilcinrici] (M.) regis invictissiiiii. f!
^ Egilbertiis caiicell[arius]>' vice Uuilligisi ;u-cliu'.i])cllaiii rocog. | (SI. 2.)
5 Data X. kal. iuii. anno (luniinicao incarnatinuis Mill, indictione I, anno vero
domni Hcinrifi regis I; actum Ganderesheim.
50.
Heinrich bestätigt der erzbischöflichen Kirche zu Hamburg für sie selbst und
für die ihr tintergehencn Klöster den Königsschutz, die Immunität und, jedoch
10 mit Vorbehalt der königlichen Zustimmung, das Beeilt, den Erzbischof zu wählen,
femer Markt, Münze und Zoll zu Bremen sowie die Rechte und den Schutz
der dortigen Kaufleute. Gieboldehausen 1003 Mai 25.
Bremer Copiar aus dem Anfang des 14. Jh. f. 63 im k. Staatsarchiv zu Hannover (B).
Lindenhrng SS. rer. septentr. ed. I. 135 aas C (a) = ed. Tl. 135 n" IT, = Leibriiz
15 Ann. 3, 837. — Fiirstl. ertzh. Bremischer Nachtrab 343 n° 5 aus dem verlorenen Original
mit MC'C'C (N) = Assertio lihertatis Bremensis 541 n" 5 (h) = (Covring) Bericht von
der ertzh. Gerechtigkeit über Bremen f mit MIII = Lünig RA. 9, 432 n" 6, = Con-
ring Op. 1, 859. — Staphorst Eist. Hamburg. 1, 322 aus Ca = Pfeffinger Hist. des
Braunschiveig.- Lüneburg. Hauses 2, 88. — Lappenberg Hamb. ÜB. 1, 62 n" 56 aus Bh
äo unvollständig = Migne Patrol. 140, 250 n" 16, = Ehmrk Brem. ÜB. 1, 15 w" 15 Extr.
— Böhmer Reg. 937. — Stumpf Reg. 1360.
Geschrieben nach DO. III. 40, vielleicht von EA. — Da die in K gebotenen, auf ver-
lorene Originale zurückgehenden Drucke von Kaiserurkunden auch in der Schreibung sich
an ihre Vorlagen anzuschliessen scheinen, haben wir N nicht nur für den Text, .'sondern
25 auch für die Orthographie zu Grunde gelegt und nur einzelne Fehler aus B berichtigt.
C führen wir mit (Htcnthal Heg. 49 auf B zurück und haben deshalb .seine Lesarten
nicht berücksichtigt.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus'* divina favente dementia
rex. Si i)ias petitiones sacerdotuiii pruiia devotione ad effectum duxerinuis, id procul dubio ad
30 statvim ]ii'fseutis vite et aeterue beatitudiuis [iremia oapessenda'' uobis profutunim crcdimiis. Qua-
propter nimüiini tidcliimi nostrorum prescutiiim et futnroniiii nuverit iiidustria, i|ualiter vir venerabilis
Liebizo sauctf Hamniaburg-ensis ecciesie aicliiepiscopus llOStris obtlltibus prgsentavi fecit prf-
ceptac beate memorie senioris et antecessoris uustri Ottonis tertii imperatoris « augrusti, in
qiiibus continebatur, quomodo ipse pro diviiio amore nionasteriis in eins episcopio consistentibus im-
35 periali auctoritate ** libertatem et tuitioneni concessiss e t, rng'avitque celsitudinem nostrani, ut nos
denuo uustra preceptione eadem monasteria et omnia illiio as])icientia contirmarenius. Nos vero eins
iuste et ratioiiabili petitioni assensnm prebentes, intei'^'eniente dilccta COnilXge nostra et regno-
nim consorte Cunigunda'', ad lionorem sanete dei gcnitrieis Jlarie, cni locus ille Hanimaburg- <■
est conseeratns, eidem loco supra dioto conoedimus oniues coucessioues, quas concesserat piae memo-
40 4tt. p) Beste der ergänzten Biichstafien in A erhalteti.
50. [Bresslau - Meyer] a) Heynric. B h) papesoenda ß o) N = VU. und NU. Heinrichs
rom :iO. Mnv.' Iul4 (.Stumpf Heg. 1637); preeeptum B d) autor. JV e) Conigunda B
f) N = VV. und XU.; Hanimaburcdi B
8*
60 KAISKKI'HKINDKN.
ri«t> pnii't'utlis sOllior noHtt-r iiniiernlor, cnotorlsiiui' innniiii|orii!< ml liniii- iliorcsiiii K |icrtiiu'iitil>iis.
i(l est Hrfiiiiiii, Kiikkiiiii'', Iviiiiinsliiiiii, Mircliisimiii ' , lla.-iiliii),''«'. l{i|i<'Kli<ilt, rii viilcliri't coiKlitiniic iit
semper »ilb tuitionc no.itra siiit |itT|u'lii«liti'r. vt <|iiici|iiiil mixlo lialnaiit ** vrl ' driiK'i'pa iili<|iio modo
adquirero'" posuliit, eis v<>riiiii(|iir <>piiirupo libore servint, •nniii iiidirinria potcstiiti" rcinota. Coiicodi-
nitis iiioiipcr praefato Archicpisrnpo i>iii8(|iic «m-cessiirilm« liroiiliaiii ciiiiNtnieiidi inorcatiini in loco Hre- 6
uiiiu luiiieiipato; liHiiniini et tlicImuMini nt>c nun inoiiotaiii |miilil'i |>iii)n('riK et pill'i nr<;('ntl totiiin-
qiic, quod indc refriiiM rt>i piililicni- ßsriis nbtiiifrt> scii alii|iii> iii<id<i ail iioHtnini rcfriiini iii^ pritiiicro
potorit, prncliliatae Mreiiu-nsi rniifcriniiit sedi. CJiiiii ctiaiii iic'jjiitialurcs ciiisdeiii iiioola« loci iiostrac
tiiitioiiis patrociiiio coiulonaviiniis, prai'oipit'iiti'.s Imc rejfiao aiictnritatis " pracci'pto, (|U<i in uninilms
inli pntrorinriitiir tnlcla et pntianliir iure. i|iiali ('arlorarnni ropaliinn institorcs nrbinin piT nostmiii 10
regiiutn potiri noscuutnr, nenioqnr inibi ali(|iiani Hibi vendicct poteiitntuni, niHi pracfatac sedis ari'lii-
i-pUcopus et adrocatu«, quem ipüe ad lux- delof^averit. Ad liaec coneedinius, ut niillus dnx neqne
marehio vel comes aiit alia qiiaelibet iiidieiaria poteRtnx in anpra dirtnrum liominibu» nionasteriuriim,
Hammabiir^'^ videlicet. Hremnn, Hukkinn''. Raninslann". Hirohsinnnl", Hasaling'e, Uipc»holt, alii|iiani
pote8tateni sibi iinurpet, liti.s seiliect et enlimis atqne iaininidilin^iN, vel eos nliqni» eapiti» bannti ob i&
capitis furtnni vel alio quolibet banm) ciinstrinfrat aut alii|Mani iiistitiami eopat facere, nisi advocati
arcbicpinropi praenoniinati, qiios ideni ipne velit et eonstitnnt advocatiis; ipsi veio ailvcn'ati praedieto»
hnmines banno ni>8tro cnnHtrinfrant nd onineni institiani t'neiendam. Donaniiis i|iuii|ue Ilaniniaburi^eii.tiii
ecciesiae praedietorumquc UKinaiiterionini illo pertinentinni clericis poteNtatoni eli^endi inter se sive
aliuudc, si necessitas exposeat, episcupuni, aequo taiueil regis COnseilSU. Et ut hoc repiac to
noütrae auctoritatis'' pracceptnni a dei nostrixqne tidclibuH verius credatur ac per KueeeHHura tenipora
inconvulxuni dilipenfius observetur, lianc eaitani eonscribi iiianii(|iu- nnstia roboratani ■■ sifjllll nostri
inipreuione llisi<;iiiri iussimus.
Sipiiiiiii (loiiini* (M. Hi-iiirii-i rcgis iiivictissimi.
Egilljcrtiis' caiicollarius vice Willigisi archicaix'llani rccogiiovit." «6
Data VIll. kal. imi. ainm doiiiiiiica)' iiK'aniatiniiis Mlll *', indictione I. aimo vcrd
(liimiiii Heinrifi * rcgifi I: actum Ocbeliildehuson*.
51.
Heinrich verleiht dem Kloster Hersfeld deii Wildbann über den Forst Elieri-
neuirst. Rohr 1003 Mai So. so
Onginaldiplom im k. SUmtsarrhiv zu Marburg (A).
Kurhetihecker Anal. Ha.ss. 12, 317 n" 1 aus Ahschrifl mit anno regis II. — Böhmer
Reg. 938. — Stumpf Reg. 1361.
Verfa.'isl und gexchrieben von Eli. Den Forst nennt Piderit DenkwUrdigkeiten von Hns-
feld 3<i Hearings-, Srhmimkr Mon. Hass. 3, 3'J4 Heurings- oder Ehringsiraltl. S'aeh .i&
gtiligi-r Mitlheilung dir k. Forsimnslerei zu Hersfeld gilt der Xawe Heuriiigs heule nur
für eine rerhlM der Strwise von Hersfeld naeh Eiehhof belegene e. 1.5 hn grosse Wald-
l>nr:rllr, dir der Stadt Hersfeld grii/irt. Zur Cirenzlie.itimmung vgl. zuletzt Hafner f>if
/^',•lr/,^,;/,^l 1{ry.f,hl I Uri^filil IfiSU) (!/
iO. K/ // 11'. uHii .\l'.; liitMMiiu y \i) IT.; ßukkum A"; Riickiuii H (iro wir u imnin- mil lo
im nuflr,»r„); Buckiun Sr. \) B-^VV.; Binbisinum A': Hirihninun NU. k) A' VU.\
halMiit U li n - IT.; et A' m) ß ■ VI'.; aequirere A' n) autlioritati« N o) liamas-
laam A' p) H ^ VI', uml NU.; Birebainum A' q) aliqua iustitia A' r) roboratum U
«I Itfi. A'; domioi U i) RAIhertus .V u) Kimign- uml Knnzleruntrmrhrifl frhien in H
V Ml < < A' wj H; Hebebildehuseii A'. In A' i'jrf rfo« Vorhiinilfwein fintK Siegel» nni/rnirrlrl. 45
IIKINRICIl II. IIMIH. (Jl
fC'.t jj In iioiiiiiif siiiutac it iiiili\i(luac tiiiiitatis. lleiiiricii.s divlua favcnte cle-
iiH-mia rcx. Notuiii sit nimiilms tiddibus nostris " praesentibus scilicet et futuris,
qualiter iios supplicitcr postulanti ^ voncrabili viro Bcrenhario Ileroluesfeldensis ccnobii
vidclieet abbati, quia nobis et praeccssoribus nostris fidelitcr servivit, ]>er hoc rofjale
5 praeceptuiii licentiani eonce.ssimus et lioc imiims speciale altario sancti Vuigberti rciäa
auctoritate stabili perennitcr ddiui contuliniiis. (juatiims idcm abbas Berenharius liberam
babeat potestatem arbores iiiitrieiuli et siiifrulare at(|ui' doiiiiiiicale fdi-cstuni faciendi
in ipso loco monasterii '' Ilerolt'est'cld de silva quae dicitur Ehi'rineuirst liis tenninis
et hoc anibitu: id est de acpia Oiuielalia siirsiun versus usque ad Montem salis et
10 inde in ^lihneiiebacii, inde {pioquc transversinn Üiiniinis ad Reginf^ozesinison, donec
inde perveniatur ad Starcolt'eshuson, indeqiie ad Uuidam in vilhi quae dicitur Boum-
bach, de Boundjaeh ad Breidinge, hine ad Soliuni (lundjerti, de hoc loco per mediani
Uuidam et villam qu^ dicitiu* Vkeuordi ad locuni ([iii dicitur inferior Nuuuisazi, inde
sursuni })er Yubach et Hir/.laha et mediani aipuini (pie voeatur deserta Herat'a in
In Rindalia, donec per eins ascensuni veniatur in Uuilphaha, inde in Huviuin Ueneni,
hinc ad Ilunalia, inde per Hodensasson et Rinaha et Megingozeshuson usque ad ostia
fluminum Uuld«^ et Ouuelahae, eo tenore quatinus in hoc silve et aquaruni circuitu
nuUa regni nostri magna vel parva persona aliquatenus praesiunat venari aut ullo in-
genio feras insequi sub nostrae tirmitatis banno regali, nisi cui jn-aefetus abbas Bereu-
20 harius suique per tempora successores licentiam dederint. Et ut haec nostrae con-
cessionis auctoritas stabilis et inconvxilsa permaneat, hai\c nostri praecepti paginam
inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressioue insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici iM.) regis in\äctissimi. |
^ Egilbertus eancellarius vice Uuilligisi archicapellani recog. § (SI. 2.)
25 Data III. kal. iuii. anno domnicae" incarnatiouis Miu, indictione I, anno vero
domni Heinrici regis I; actum in Rore.
52.
Heinrich bestätigt der hischUßichen Kirche zu Speyer die Immunität.
Bamberg 1003 Juni 11.
30 Originaldiplom im nrnssli. Generallandesarchiv zu Karlsruhe (A).
Philippus Simonis Hisf. Beschreibung 33 Reg. — Bemling ÜB. von Speyer 1, 20 n" 20
aus A. — Hilgard Urk. zur Ge.sch. von Speyer 8 n" 8 au.^ A. — Stumpf Reg. 1362.
Unmiftelbar »ach DO. III. ö7 gesrhriehen von EA.
(C.) § In uoiuine sanctae et inilividuac trinitatis. Heim-ichus divina favente cle-
35 mentia rex. Si petitiouibus saceidotum, quas iiostris auribus iiifuderint, pro utilitatibus Suis et
aecclesianim suarum aliquid accommodarerimus, id procul » dubio § et ad praesentis vitae statum et
aetemitatls beatg premia capessenda *> nobis profuturum C5rediinus. Qiiapropter noverit omniuni
(ideliuni nostrorum taiii praesenfium quam et futnrorum industria, qualiter nos ob amorem dei et
veuerationeni beatae dei gemtriois Mariae simulque per iuterveutum Rnopperti iidelis nostri Spirensis
40 aeeclesiae videlicet *> episcopi renovari et rescribi per regalem luistiam munificentiam iubemus qiiod-
61. [Foltz - Bloch] a) uostris auf ßasur; ursprünglich stand fidelibus fidelibus nris b) mo
corr. aus ma c) A.
52. [ßresslau] a) p auf liasur, auch zieischen o und c Rasur; vielleicht war zuerst idcirco ge-
schrieben worden b) das letzte e corr. aus a
62 KAlSKÜf liKlNIH: N.
dum prvceptiiiii, quoil |>ii.'<iiiiiiiis bcutHi> iiifiiKirini' soiuor uosti-r vi ailte(.'t'>.sor Otto tcrcius inipc-
ralor niii^iisliiM .Spirciiiti aoeelcsiao siiii|iiu <= pruvisoribu« vidviicot cpiiicopis doiinvit et SlCUt JUU
aiiteci'ssores sui rcfjcs et iin|}erjitori's ronccssit, Imc est nt nullns ilux sivf conii"8 vi'l nliq\iis
piil>licii!< iiulfx vel iilliis i-x iiiilii-inria iiotcstatc mit ali<|iia riiiiislihct |>i>tc'statiM itfiiota pcrsoiui, iiisi
soliiü i'|iinru|iii9 ot adroratiiü i|i!iiili< Miipra iliclac .S|iiri'iisis iii'coli'.iiao, ox iiissii>iii' et i'oiicossioiu' nostru b
elcilire|Mi jioicslati'iii linlioal pro c|iiik'IIIiii|IIi- iicpiilin vi'l pm aliiiu« rr parva mit iii.ij^iia platiliiiii ri'ti-
iicrp »eil piililiciiin iiiiliriiiin facore iiifra civilatcin .Spira xt'ii Neiiit-tn vui'Htain aiit in i'irciiitu oxtra
riviutvm, iii i>st in villa Spira et in niarcha <|iiy eiiloni iirlii adiauons i-hI, aut Hlii|uid per rcpralein
bnnniim in iisiiin iii>.ilri «iieees.snriimiiiie iiKKtrnrnin oxigore iu'i|iie ali<|iiid de praedii» vel de inonetn
neu • theloneu vel ex ulla re in fiseiiin repnin tran.sferre. Nee iilliis linniiniini ex tidelilxm .sanetae t<i
dei aooelesiae ae nostris in aeceleniis aut loei» vol aj^'ris «e» in relii|ui» posHesHionihiis praefatae aoe-
elcsiae, ijuas iuste et ratiinialiiliter possidere videtnr, in (|iiil>iisliliet pa^is vel leritoriis, vc-l i|iiiei|iiid
ibidem prnptvr divinum amorem et venerationein licalae Mariac semper virj^iniK eollatiuii l'iierit, ad
eaiisas aiidieudas vel freda exigeiida aut inan»iuiie8 vel parnlns t'aeieiidaa aut tideiusNurcs tollendcis
aut ulln« reddibitiones vel illieitAs uecnsionex rei|iiirciida.s aut Iioinincs ipsius aceclcüinu taui iiifj^eiinus ifi
<|uani «ervos et imiinlilingos'' iuiustc eonstringcndos iillu uini|unin tempore inire aiidcat vel la (|U\'
Niipra inemorata aimt penitui cxif^ere aut cXilCtltai'C prnesnmnt ; sed lieeat ibidem deo famulnntibus
«uh nostrne imniiinitatis tuitionc <|iiict(i urdiiie vivero ne re>idere, <iuatiiius melius illis delectet omni
tempore pro nobiü ntipie stabilitale totius re^ni a de» nolii» eollati iloiniiii niisiTieonliani atteiitius
exorare. Et ut ♦ uustrae oonee.ssionis anetoritas Stabilis et iln-ciiivillsa |ii'nii;ilicat. liaiu- llustri i'ii
praccepti ])ngiiiniii manu i)fii|iria nilinraiitps nostfy iinaginis .sij;jillo iinpriini ius.siimi.s.
I Signum domni Hfinrici .sccundi (M.) regis iuvictissinii. "^
p Egilbfrttis uanoollarius vic-o Uuilligisi arcliic-a|icll;iiii rccognovit. i^ iS[. 2.)
Data III. iil. iunii'' anno incaniationis duniinicac .Mlll, iiidictiniic i, anim' vcni
domni Hi.-iiirici fegis II. secundo; actum liabi-ubcfgo. a.
53.
Ih'nrrirh verleiht dem aus Laienlien:srhaf( befreiten Kloster Elbr.anrjen i/en
Küuigsschutz, die Freiheit vnii Fulda und Reichenau und das Wahlrecht unter
Vorhehalt der künifjllehen Miticirhung hei der Wahl. Bnmherq lOO'i .
iJrulsch L'ihvysrtziiHij Dil Cojiiiill/iicli riiii Elliratigeii ans ihm l't. .III. f. Jo:t im /,. Stmils- an
arrhir zu Stidtgaii (B).
Khnmm Hicrarrhin Auquslana, auviarinm parlis /'', 'J.) <iiis li = Liiiiiii RA. IK'\ IUI
n' 7. — Wirtimh. l'li. I. JHT ii" 2(r2 aus B. — Shimpf /i'-(/. I-WH.
Ohiriihl von I). 53 nur eine sp/lte drittxrhe Uehersetzung rrlialtni isl, dir wir, abgesehi-ii von
lim Hiirhslahrn ii und v, nhnf Amdrrung der firllioiiritjihir ivicdvigrhni , lil.s.il .vir// aiirli aus -.ii,
difurr, inslir.iondere aus dm Wendungni der I'uhlirulio und ('orroboratio, mit Sirlieiiicit der
Slil dfx EA erkennen : wir Italien deshalb in den Xoten die Stellen aus anderen von EA
iterfassten DD., welche der Fassung des unsrigen iihnlirh sind, verzeirhwl , ilani'hen aber
auch entsprechende Wendungen aus anderen DD. m-merkl. Dass aber dir vnn EA ver-
fassle l'rkundr Heinrichs dem I'ebersrlzer noch in ganz unversehrter fjrslall vorgelegen 4o
habe, iirt unwahrscheinlich. Mit annähernder Gewissheil lilssl sich zunächst die dreimalige
Nennung des h. Veit als Inlrrpalaliun hezeirhnrn, dir irir auch in I><> III. HH, dessen
TiS, c; A - VI'. Aj vgl. iamundilini^iK in f>. fiii e) m. id. iunii nnchiietraijen (j auf Uaiiur,
IIF.INKICII II. HIOH. (i'i
Verßlschid/fi im midercr Stelle ja f'eslslelil, iilelil (tis i/eniiii) hifniclileii können (vgl. Wirtemb.
ÜB. 2, 425; Bosserf in Blätter /". Wirtemh. Kirchengexch. H, 67. 92); enf.schekleml ist
dafür, da.is keine ganz echte Urkunde vor 1147 den h. Vitm neben Sennlianus und Suli».-
cianus ids Patron den Klosters kennt, und dass dieser in der selhstiindiyen Ueherliefe-
5 riniii der Weihenotiz ron 1124 (Wirtemh. ÜB. 1, 337 n" 281) sowie im Calendariuin des
Klosters zum •')'. (h-latier (Wirtemh. Vierteljnhshefte 11'', 6ö) noch nicht (jenannt u-ird,
dagegen liei der Wiederholung jener Weihenotiz in den Ann. Elwangenses (SS. 10, 17J
eingeschoben ist. Verdiiihtig ist ferner die zuriniidige Eru-iihnung der ritterlichen Vassallen,
denen ein Aniheil bei der Wahl eingeräumt und Gehorsam gegen den Abt auferlegt icird:
10 für beides kennen wir keine Analogie aus DD. dieser Zeit. An der ersten Stelle scheint
uns die Erwähnung der RitterseJiaft kaum möglieh, aber aneh eine Interpolation der be-
treffenden ]l'iirli' schwer zu erklären; vielleicht könnten diesellien hier nur durch ein Miss-
verständnis der Worte moiiachi deo militantes oder etwa fratres Christo militantes
(wie in DO. I. 2S::i) in die Uehersetzung gekommen sein. Für die zweite Stelle ist zu
15 beachten, dass in der XU. Stumpf lieg. 36.51 die milites nelien den feiiobitae eru-ähnt
werden ; doch fehlt dort der Satz, der die Verpflirhtung zum Gehorsam ausspricht. Im
Uebrigen dürfte unsere Uebersetzung im Eechtsinhalt mit der von Heinrich ertheilten Ur-
kunde übereinstimmen, da die Verleihung des Königsschutzes, der Rechte 'von Fulda und
Reichenau und des Wahlrechts durch die Uebereinstimmung mit den Vor- und Nackurkmiden
20 (vgl. Mühlhaeher Reg. 502, 1)0. I. 233, DO. III. 38 und Stumpf Reg. 3651) sowie mit
dem Dictat des EA als verbürgt gelten können. Dagegen scheinen hier noch einige Ueber-
setzungs fehler vorzuliegen. S. 64 Z. 13 lässt sich durch eine leichte Emendation der Sinn
herstellen : Z. 10 scheint eine Verwirrung, vorzuliegen, die nicht ohne tieferen Eingriff zu
beseitigen i.<it. Wir vermuten vändich, dass das Gerippe der Dispositio etwa folgender-
25 massen gelautet hat: quod locum monasterii nomine E. et abbatiam, quae usque ad
nostra tompora . . . conqnesta est, quam iugo . . . absolvimns . priori liliertati
restittiimiis atque . . . per hoc regale praeceptum . . . donavimus . . . tali liber-
tatis lege. . . . Der Uehersetzer hätte dann die Worte priori libertati restituiraus zu
den vorhergehenden Relativsätzen gezogen und dadurch die Construction in Unordnung ge-
30 bracht. Ausserdem vgl. auch noch die Noten r und f. — Welcher Laienherrschaft Ell-
wangen vor der Restitution durch Heinrich unterworfen war, darüber fehlt es an edlen
Nachrichten. — Für die Einreihung des D. an dieser Stelle .statt hinter D. 56 hidjen
wir uns mit Rück.ncht auf die mehrfache Uebereinstimmung mit D. 52 entschieden .
In nanien diT heiligen luul ungetailten drivaltigkait. Hainrich von guust der
35 götliclien miltiekait künig. •' Wir verielien gütiklich, glouben ordeulich und haben
offenbärlieh bekant, welich künig in der schar diser schelligen weit flyssiglichen und
sorgfellielichen und als ein getriüwer schaftner'' von gönnen des herren"^ daz würckent
leben wol ufirichten, daz die in dem geraten sal und vnllcn tVid'' des ewigen kiinigs
liilft' der ansehawenden trostung verdienen und daz sie umb ußrichtung, die in enptVilhen
40 ist, untödliehen lone gewiinien.'' llieruinb von gnaden diser hoftnung so hatt euch
geschrien der wyssage in unser oreu : laß sie ledig die da zerbroclien sint und zeryß
all ir bürdin. ' Umb daz wir icht '■^ als mit tawbem gehörde hie für gen, so oppfern
dann wir, wann daz ein genenis oppf'er der Vergebung und ablaß unserm schöppier
ist, daz wir die diener, die er mit sinem dienst gefi'vet hat, eninndcn von dem joch
45 53. [Bresslau-Stäliii] a) In nomine sanctae ot indiviiluai^ triiütiitis. Heinrich us divina larente
dementia rex D. 52 b) vgl. quasi fidelem pruijositiiiii D. 30 c) vgl. diviiia dispeiisante
gratia 1). 34 d) rgl. sub (jinete ac jiacis ocio D. :!4 e) vgl. mercedis aeteruj preiuia
consequantur D. H9 f) lesaias .'iH, 6: dimitte eos qiii confracti sunt liberos et omne onus
dirumpe g) vgl. ne igitui- />. 34 ; sed ne D. 63
K4 KAISKlir liKlNHi: N.
meiiM'lilii"ln'r (lionstl)iTkait.'' ilmiiil >ii' liocliwiii-t «arrii. Uanimli >ii wi|i die kristcii-
lieli kiivlie, die da alliMitlialbi'ii diin-li di-ii iiiiilikrai,-i des crtriclis cr^osscii ist. ' wie
drt/. wir von clf-rliolicr bt-tc'' dos «'rwirdifjcii al)ts llarliiiaiiiis ciniK-zirlii-li f^i'trihcn
sint. da/, wir zu ilfiii erstoij durcii •jiitlicli liobf' und uiisim- si'11)s und iiinl) iniscni
all<"rlii-l>sti'ii altlu-rrcii und vnrfarn kaiscr ( Mtcn dfs dritten säli<(er giMlei-iitniiii sele r>
liails willen'" und von niiltes Heliens we^ien der lieili^en sant <Vit08> Siilpirii und
Seruiliani niartrer für uns f^en pit zu tiind, so li.-dien wir die stat des elcisiers zu
tewiseli Klwan;;en genant" und <lie alitv. die da l)i,S nU' unser zyt " seiiwären di<'nst
dureli Inyi'u weltlielu-r herseliart't elaj^t lial)en. die da von dem liande te;;:!ielier f;eveii;^k-
niii^ erlcdifTf i»U^ der wir ir vordem tVvliait widorgelien lialien i' und von liilll''i der u\
lieilip-n sant <Vits> .Sulpieii und Seruiliain unil des oli-jenanten alit Hartmans luid
der andern nüt ewifjon «jeseezt lurselier. ■■ — die ila iiaeii verjj;an;;((n zyten ' iiaili
niilter iTweliinj; der künifr^ die <da> einmiiti>;e<r> ' niitliidlunfi;" der nn'inieh <inid
ritter>eliafl*t >' bewärt liiit. — durch di|? künj^iieli j;-el(ot" icenezlieli vi'rlilien -- mit
••dien <b>n steten un<l zuj^ehrirdcn,^ mit aij^en und mit aij^en leuten. elosteniiannen la
und rittern,>' die do.selbs bin ie «gegeben sein worden,'- — inidi daz sie mit irer
vnrebton und gehorsainin dem fürseber dienen und sinem willen in allen dinj^en und
dureb alle din-j andaebti^rlieiien naebvoljfen. mit den naelijjeseliribeu };;eseezten ili'r
frvbait. mit «ler die best abty zu Fulde und in der .Vwe-' oder ander abty unsrer be-
scbinntmj; '' under unsern vorfaren künij^'en und kaysern'' ie ;;;eii;ilit Ii.iIhm. nnd) ilaz so
daz die nn'inieli under sant Henedieten rejrebi. die fi'ot selbs ver|itii(lil M'in.'' under
unsrer frybait scbirm und {^i-rütem frid'' zu allen zyten dester li;iß bist für uns und
unser lieb geiuabeln KunijLrund uml unib festiekait des ryidies. daz uns von not ^e-
jn.'ben ist, darnaeb der lieili>;en martrer saut <Vit.s> Sulpicii und SerMili;ini Imrm-
bereziffkait dester andeebtiglieber zu bitten.' Uuib daz aber der ji^walt diser küny- a5
lieben frvbait ewiglieben unverbroeben belyb. so vestigen wir disen brieff unsers ge-
hotte** nut aigner baut und baben gebai.>äsen daz insigel unsers biids clorurt' gedruckt
werden. "^
fiS. lii ri/l. dccularis distrii-tionis iu|ffo absolvimuit D. 40 (aus VU.)\ debito totius muiidaime »ervi-
tiitiH a)>iiolviiiiu8 I). 43 (aux VU.) i) iioverit ycolcsia catholii;a toto terrariim orliu difiiisa 3u
f). li.H kl rf/l. f|ualiti'r nos i>up]iliciliu8 Haulti abbatis |iri;cibu8 />. 47 1) primuiii pro
ariion? dci IJ. 37 im r;/l. pro remedio aiiimae dileoti HiTiiori» nostri OttoiUH videlicet iiiipe-
ratori» au(;ii.sti noo iioii pro imstrae // ii7 ; lieatj memoria sciiioris et aiiteccHsoris iiostri
(Itt'iiün tortii D. HO iiml i'lhiiliche WrtKhnifirn in D. 'JO. .'W. 5.9 ii) ipsiiin iiioiiaHtiTÜ locuiii
/'. 4'J\ in ipB<i liico inoiiasterii h. .'il; ri/l. IrM-nm i|iieiiidam nomine .Spinal, locnni . . . oiiin as
iniina«t«rio O. ii8 n\ um|Uc ad nostra teinpora It. :i4 p) ryl. priori hunoriH loci» rosti-
tuon,' f). ßfi. Zu ilimrr Strlle rffl. flic Vorbtmerhunji qi eiwa pro conipendiii, rijl. I>. 'Jl. 'i'>
r( Miii|UF in avtcnium sui'ceeHoroH J>. .1.?; sm'ipie in |)cr|ictuiiin Hiicccssorcs />. 34; riß. per-
|>etiiii live 1>. lil. Im fnlfifwlm dilrfle nach verjfan^en zyten auf einem Mitu<vri-Hti'lti'liiin iIi'm
lalriniurli.n inantca Im-uhm ; iler Tea't kann etwa ijelinilil haben: »iiceesHoriiin, ipms inaiitca Ki
. . . 'rit Hl rill, praeposita regia clectionc I>. 711 t) iler Tej-I riiii Ii ixt
hin- ;. if nchmi in If'irletn/i. I'H. a. a. O. rorr/egchlaf/en ixl, zu emenilieren ul ii/l.
II' ■.(iiiiu Tuodatuiii I>. 44 vi hierzu r;/l. dir Vorbenierk-iini/ wi per lioe rejfale
I'- ■■ H. P. i'l XI rgl. cum loeid iainilÜH adiiieentÜM I). 39 _vi in iiiilitibiis, in
eeniiL,- . - et i(er\i>i XL'. Sttintpf llrii. 30,'il zi ri/l. ipi^j ibi traditae sunt aut um- •16
<|uam ■ ''. 39 ai rr/l. optima ea libertat« donamuH. qua cetera munaHtcria reffali"
.... p'Tir'ii ^ idebuntur H. 29; qiiali utuntur cetera lora noHiri iuris UuldeiiKiM OorbieiiHi»
et Aagnui« D. Uli; iit eandem libertatin legem liabeat i|iiam nbtiina abbatia VuldeiiNiN ei
Aageniiü yi'. bi ali« nostri; tut^Oa^- loca -tacra l). 44 e) Hub nostriK aiifeeensoribuB
rctnbiw et irnp(.Tal<>ribiiii I>. 24 <1| njl. niib regiila Bancti liencdieti niancipiit^- 1). 29, i^gl. W)
/A N.? I- ■ ' ■ -• • V tiütione i)uiet/i ordine Tl. ■'>2 (nun VI'.) )'i cpiatiniiR
meliui illi« !') nobin at<pie Hijtbilitate totiuH re^^ni a deo nobiH i-ollati
d-. ..■. •■' . re /;. r,2 (nuH \l'.). ri/l. I). 12; IT. Milhllßtiiher Ken. ■>'>'^:
<!' dei <|ui ibidem deo raniiilare videntnr pro nobi» et eon-
iu;. -ni no«tri attcntiun domini inixericordiam exorare. Auf- 55
(öHkj ml, lUiju in mh-- 'i Heliel :ii doli nicht eriri'lhnl iriril ; riellrirht lull ilrr l'tln-r-
»itiei- die H'nrte dei •' mi . , . nÜNehcordiam i'Xurari'i cii deinde rerlenen und deiihall/
mit daniHe)i trifleriieiirlim g) rgl. et ut noiitrae eoiiceiwiHniii anetoritaB xtabiliii et inconvulna
HEINRICH H. 1003. 65
Geben iiacli unser« herron geburt du niiin zalt tiis(!nt jar und darnach in dem
dritten jaro, in dem ersten jar der kayscrzal und in dem jare liern Hainriehs de«
andern künigs in dem andern Jar; beseheiien zu Bomberg.''
54.
5 Heinrich verleiht dem Grafen Adalbero den Wildbann zwischen Isar und
Loisach auf dessen eigenem und dem Reichskirchengut sowie auf den Gütern
aller der Leute, die jetzt oder künftig darin einwilligen werden.
Regenshurg 1003 Juni 30.
Originnldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
10 Zirngibl in HiM. Abhandl. der bayr. Akademie 1, 378 aus A. — Ried CD. Ratisb.
1, 122 n" 130 am A — Migne Pafrol. 140, 254 n" 19. — Mon. Boica 28", 310 n" 201
aus A. — Böhmer Reg. 939. — Stumpf Reg. 1363.
Bis zum Schlu.ss der G-renzbeschreibung (Erklärung derselben s. bei Zirngibl a. a. 0., wo
indessen die auf falscher Lesung beruhende Deutung von Uuinidoiiua nnstössig ist) von
15 dem schon an D. 31 ihätig gewesenen Schreiber mundiert und wohl auch verfasst. Von
den Worten Nostra igitur regali an Schrift und Dictat des EA.
(C.) § In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Notum sit omnibus nostris fidelibii-s presentibiis scillcet et futuris, §
qualiter nns fidele per omnia* .servitiuni dileeti nobis eomitis videlicet'' Adalberoni.s
20 intuentes atque ipsiiis supplicationem per interventum venerandi presulis Gotescalchi
attendentes sibi, prout ipse postulaverat, cpda legaHter potuimus, regalis potenti§ ban-
num super agrestes '' fera.s eoneessimiis inter dnos fluvio.s Ysara et Liubasa tani super
propriam ipsius qui pr§fatus est Adalberonis terrani quam super domorum jjontifiea-
lium vel monasteriorum in abbaciis, qu§ ibi nobis pertinent, terras sive oninium illo-
äö nun hominiim terras, qui in prgsenti vel in futuro huiusmodi rem cum eo collauda-
bunt, in comitatu Frideriei"* qui iudicat in Hacbingun in pago Sundergouue, primuni
ab liostio predictorum fluviorum Ysaram sursuni versus usque ad Hohenberg, inde ad
Huggenberg et Cuniizdort", inde ad (.'arphse et Uuini<l(iuua, seeundinn vero decursum
fliiminis Liubasg usque ad Wohieradeshusun. Nostra igitur regali ut praescriptum
30 est auctoritate inter jn-aenominatos fluvios et terniinos bannum agrestium ferarum ei
tradidimus et per hoc praeceptum largiti .sunnis, regio verbo omnimodis interdieentes,
quatinus hoc ambitu sine sua ipsius licentia feras illas, qu§ in aliis dominicalibus
forestis in banne sunt positae, nuDus aliquo ingenio vel gehere venandi audeat dein-
ceps captare. Et ut li^c nostrae concessionis auctoritas stabilis et incon\iüsa perma-
35 neat, haue nostri praecepti paginam manu propria roborantes signo nostrae imaginis
imprinii iu.ssiinus.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
I Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovit. ^ (SI. 2.)
53. permaneat, lianc nostri praecepti paginam manu propria roborantes nostre imaginis siofillo
4P imprimi iussimus D. -'rj lii Data .... anno incarnatiimis dominicae Mlll, indictione l, anno
vero domni Heinrici regis ii. seciuido; actum BadeuVierge D. Ö3.
54. [Bresslau] a) tidele per omnia auf üasur b) dahinter ein zweites eomitis durch Sireichen
getilgt c) -iciachen a und g ein zweitem g aum-adiert d) das eiste i corr. aus e
Eaiserurkundea III. "^
66 KAISr. Kl UKTNOKN.
l).ita II. kal. iulii ' anno doniinii-at- ini-aniati<'ni> miii. indiciiimi' I. ;niii<> vcr.i
doiiini Iliinrici socuiuli rt'trnnntis II; aituni Kadcspnnt
Ihinvirh vevleilit ilei' bifc/tüftirfiPii Kivc/ie zu l'rcis'nnj J'iir den i'o/i ihr ein-
getauschten ( >rt Xa\ IUI (/' /( ( ht Ii'oding nebst dem ]Valde Vtinliard ///// .1««- t,
nähme einer FörMerhuJ'e, ferner den (ht J >lrherlin</, mit Ausnahme einer vor
der Thronbesteigung dem Megingoz verfiehencn Hufe, und den Ort Zenzing.
Bamberg IVOÜ September 9.
OriffiiinldifilDW im k. Heirhsnrrhir zu Münrhen (A).
Meichelltefk Hisl. Friihifi. 1", IW uns .1 = liesrh Ami. Snbioii. H, 706 ii" 76. — Mov. lo
Boica 28", 311 n' 203 nun A. — Wirtcmh. JB. I, 2:18 «° 203 (lu.s A. — Biilimrr
Reg. 940. — Stumpf Reg. i:i64.
Da.s Eitigniuis/irolokoll und die ersten Warlc ihn Cimle.rti's liis intcrventvini srhrifh Eli:
den giimen übrigen Conle.rt fügte EA nnrli eigenem Diiint hinzu : setiUesulich rollfndete
Eli dti.s Diplom durcli Eintragung des Eseliatokolls. Ein Blanquet des: EH anzunehmen, 15
das von EA (nwgefütit irfire. ist naeh dem Srhrifilirfniide kein Grund vorhanden. ■ —
Navua, das sonst auf Langenau, 0. A. Ulm, gedeutet wird, ist nach Baumann (Zeitirlir.
de.f hi.'il. Vereins f. Sehwaben und Neuburg 2, 174 f.) identisch mit den römisctien castra
Navoae an der Stelle des heutigen Ortes Eggenihal , Bz. A. Kaufbeuren. I>rr Forst
Vtinhard isl irohl der nnniillrlbar bei Roding gelrgme IVaJd Kisnihnrdt. 20
(l'.i S I'i nomine saiK-taf t-t individuai- trinitatis. llcinricus divina iavonte ide-
ini-ntia rex. Notuni sit onniilms fidtdibus nostris praesontibiis scilioi't § et tuturis,
qualitcT nos j)or intervcntiun venerandi Krisingensis ecclcsiae prijsiilis Godescalclii
niiandain ciuii co concaiubii finnitatem fecimus et litteris ob nieninriani niau(bu'i ius-
sinins. Tradidit ifritiir )irac'tatus c'])i.scoi)us fiodosc-alchus et nobis sei-iimbnn legem ss
Alemannonim rirmiter legavit iure |>erj)etno rjuandam snae aeeclesiae cortem in Ale-
mannia* pago I)uria et in comitatit Manog(ddi comitis sit.ini unmine Ninu.i c-um
nninibns ntilitatib\is a|i|iendieiis mancipiis et ])ertinontiis suis, (|iioi|ni>niodii voeari sivc
inveniri iiossint, sine sua suoruni(|ue sueeessoruni molestia'' aliijiia retinondam et lege
proprietatis pro nostro libitu possidendam. Ecmtra, sient praefatus episcopus postu- 30
lavit, pro ciini|tendio suo et loci vicinitate quasdam nostrae projirietatis villas iuxta
tiuvium Hegino sitas sibi sut; ocelesiae suisrpie suceessoribus tradidimns et per lioe
regale praeceptum eonfinnari perjietuo iussinnis, id est Hi'itega'' totam, ipiieijui<l
Megingoz il>i in niinisterio vi«UH est obtinere, exeepta nna t'onstarii Iioba (piain olini
Kovdalbertus'' possedit. addentes eidem villae silvani nomine' Vtinliard ', Tii'eliejinga' 35
(jiKitnie totam, i-xeejita li<d(;i propria Mcgingozi, i|iioinodo eam sibi tempore dneatiis
iioHtri tradidimns. Ciniiziiiga etiam totain, cum relifpiis eaniiidem" villariiin legalii)us
pertineutiis et utilitJitibuK niobililnis et immobilibns servis et am'illis areis aeditieiis
terri" ciiltis et iiieiiltis pratis jiascuis commnnilius silvis acpiis ;i(piariiin(pie deenrsibiis
iiioleiulinis |iii<eationibuK viis et iiiviis exitibuK el reditibiis (jiiesitis et inrpiireiidis seu 10
omiiibuH legalibiis pertiiientiis, eo tenore (piatiniis praefatus episeopus (iodesealebus,
M. e) n k«l. iulii nnrlitiHrniirn.
.Vi. l'.i.'- ..^ ' '/■'• !•':'■ 11 Hilf Uamir h) ilannrh hlrinr llaKur c) t roc»'. «im d ri| da*
\ litt in '!'!• •• hiii'iii'Kziiiim ei ritllfifhl irar zufml iioinc ijetchriehtn f» Ti auf Hasur
g) nm r corr. i.'i
HEINRIill II. 1003. 67
siti suecessores quoque ihm utilitatc siia et aecclesiae suae necessitate quicquid iiide
voluerint libere faciant. Et iit lirc no.stra traditio stabilis et inconviilsa pernianeat,
liaiif iiostri ])raec'ej)ti ||)a}i^iiiaiu iiiaim pnipria roborautes sigill« nostrae iiiiaf^inis im-
priiiii iussiums.
6 ^ Signum ilnmiii licinrit-i (M.) regis invictissimi. ^
p Egilbortiis eaiuM'Uarius vice Uuilligisi arehicapeliani recog. | Sl. D.)
Data V. id. sept. aniin dniiiiiueae iiiearnatiniiis MIII, indictione I, anno vero domni
Heinrici secundi regis ii: aetuii\ i'abenberge.
56.
10 Heinrich schenkt dem Bischof Gotschalk von Freising auf Lebenszeit und nach
seinem Tode den Canonikern von Weihenstephan und S. Veit zu gleichen
TJieilen die Orte Hützing mit Scharlau, Fösing, mit Ausnahme von Rappe-
renowa, und Frieding. Bamberg 1003 September 9.
Freisinger Copialhuch aus der Mitte des 12. Jh. f. 28 im k. Reichsarchiv zu Miinthen (B).
15 llmd-Geicold Metrop. Salisb. ed. Mon. 1, 140 ans D mit MU = Lünig RA. 17", 221
n" 17, = Hitnd-Gewold Metrop. Sali.sb. ed. Rat. 1, 95. — Meichelbeck Hist. Frising.
1, 198 aus CD = Resch Ann. Sabion. 8, 707 n" 77. — Mon. Boica Hl", 278 n" 142
aus BD. — Böhmer Reg. 941. — Stumpf Reg. 1363.
Da der Context von EA dictiert ist, das Eschatokoll — abgesehen von der Apprecation,
20 die wir für einen Zusatz des Copisten halfen, ■ — mit dem von EB geschriebenen in D. 55
übereinstimmt, .so ist zu vermuthen, dass unsei- D. in ähnlicher Weise wie jenes unter
Mitwirkung beider Notare auch geschrieben Lst. Die Deutung von Rapperenowa »i«.9s
der Localforschung üherla^sseu bleiben.
(C.) In nomine sanete et individue triuitatis. Heini'icus divina favente dementia
25 rex. Notiim sit oninibixs fidelibns nostris presentibus et futuris, qiialiter nos, inter-
veniente dileetissima nobis coniiige et regnorum consorte Cunignnda, venerabili Fri-
singensis ecclesie presuli Godescalco supplicitev postubinti et digne petenti per iioc
regig maiestatis insigne eoncessimns tres nostre proprietatis villas, id est in priniis
Hezinga, que sita est iuxta flumen Drubenaha, quicquid Megingoz in ministerio ibi
30 visus est obtinere, cum Searalowa, Besinga quoque, excepta Rapperenowa, eum vico
Fridinga et omnibus earundem villarum iustis et legalibus pertinentiis mobilibus et
inmobilibus sive in Nordgowe sub Odalscalchi comitatu sive in Danachgowe sub de-
fensione Runpperti sitis, servis quoque et ancillis areis editieiis pratis pascuis sive
coinpascuis silvis aqiiis aquarumque decursibus molendinis piscationibus %Tis et inviis
35 exitibus et reditibus quesitis et imjuirendis et omnibus iuste legis utensilibus reditibus
et ut prescriptum [est] * appenditiis, eo tenore et perpetue tirmitatis convenientia, quatinus
presul Oodescalehus easdein jjrescriptas villas et earuni utilitates omnibus diebus vite
sug usu tVuctuarif) potestative fruatur et teneat, post obitum vero illius in usus et
dispensas fratrum Frisingensium in locis Wihanstephane et sancto Vito dco servien-
40 tium cum omni integritate et equa divisione redeant, eo ordine si aliquis jirefati pre-
sulis Cxodescalcbi successor, quod futvirum non credimus, prenominatas viUas in suos
usus sine iusta et eisdem fratribus predictis placita redeniptione et convenientia tempta-
öt). [Bresslau] a) est fehlt in ß ; n/l. />. -ji Z. 2ii
9*
68 KAISK i:r liKI N KKN.
verit avi'itcr«'. nohtris ' licivtlilnis >iatiiii n^vcrtaiiiiir vt scrvimit. Kl ui lu;o nostn^'''
aiicturitiis siabilis ot inconvulHn |ii-niiiiiicat, liaiu- iiostri |irci'c>pti ))aj^inaiii manu pro-
pria n>bin-niitos nostry iinafriuis si^illi) iniprimi iiissiiniis.
äigniiiii tli'iiiiii Ilfiiiric-i ^M.) ri-gis invii-tishiiiii.
EpIbtTttis canccUarius vice Willigisi arcliii-apcllani ri'cMi<riu>vi. &
Data V. id. fiept, aiinn (Inniiiiicc iiii'üniatioiiis MIII, indic-tionc I. :nni<i vith ilnniui
Ili'iiirii-i sot-uiuli rfgis II; ai-Hini K.'ilicnlxTjjf ■< foliritcr aiiicn>.
• X.
Nclnric/i bcstntitft dnn Kloster rcter/iiii/eii die JlUJe Colmar imd Uiittinheim,
die ('iti.<tiqm Besitzunfjev des (iinitravi im Efsiiss iult Ausnahme von Brumath lo
und t'ine Hufe zu liadehbarh. s. Pilt loos Orlohn- 21.
GrandidiiT Ui.sl. rf'J/.smc l'', 193 n" 358 nach Abschrift Znrhiuhcns ana dem dnmah in
Bert) iH-fiiidlicIicn Oriijiiinl (a). — Böhmer Reg. 942. — Stumpf Rcy. l'-idT.
Wiederholung von !>(>. II. -'tl, wohl von EA geschrieben, der aus die.<iem ]>. den Anfang
der Areiiga »wi D. .58 entlehnt hat. Zur Ueberlieferiing vgl. Anzinger für Schweiz. Gesch. \b
(1894) 79 ff. Eine Xeuau.ifertigung dieses Stiicke.t ist D. fi9.
In nomine sancUie et individuar triiiitati.«. Hcinrieiis divina favcnte elenu-ntia
rex. Si sniietiB et veni'raliililm» loi-is ea, (piac a tidcliliiis ipsis c-ollata «mit, iiosrra n'f(ali
«uctorilate coiifiniinimi» nc corroborniiuis, proriil dubio pracsciitis vitae et actprnno sulwidiiiin adipiüci
non diitdlnmim. Idcirco omiiiiini »aiictac dpi cei-leslae fidcliiini tiostrniiiiiii|iic prafsciitiiini soilicet ai' 20
fiiliiroruiii üiiverit Hniversita», qiiaiitpr veiiprahilis al>lia.s gaiiotni! ccflcsiai' sompcr virffinis Mariac, f|im<'
»ila cat in l'nteniiaco, noiniiio Odlio cum cuucta eongfro^atioiip fratnuii iliiilrni di'u Nan('tar-<|Ui'
.Mariao «cniper vir^ni devote fanuilaiitiuni iiostrain adiit eclsitiidiucn), scripta Sciilc'Ct piisHlui <• i ii in
Uttonnill I>rinii sccillldi l't tertii cactcrorumriuo praedepe8.suruni iiostriiruni rcffuiii vcl iinpcia-
|i>niiii aiictoritntiliu« roliurata ui>ttlrac coiifcrpiiH pracxcutiac, ipinc Iniiusinodi xcriciu coiitiiicliant, qua- l'5
liier inm dicti niiteechKorcü iioKtri cbh res, qiiao a noIiili.iHinio duce Kiiodulfo praefatnc eccicsiac
•nnctitp Marine aonipcr virpiiiiN * ad usum et victum nionaeliorum ibidem Kervicntiuui c<iiiceH»a atcpic
donnta fiierniit, curte« »rilieet Colunilira et Mittinlicini cum omiiibiis earuui" pertincutÜH, et nontri
iuri» uiiutii manduin in villa Jiadcleitbacli et ouiuia, qiiae OuntrainnuN iu Alsatia proprictnlis vinu» cut
haiicre, cxccplo Pmomadt'* cum HUin appertinencii», Bupplici iuNlitit pctitione, ut ui>va uoslra aiirtnri- ;i(i
Ute omne» praedict*« '' re« ad eaudeni eccIeHiani data« et iuste appertiuciites robonire curarcuiUH,
«itoü vidclicct in praedictü pago et in comitatu Udoilli« ciimitix. (Quorum petitioui nox axNcntionteN
it« tieri decrovimu« atquc anb iir>i*lra tuitioniH ininiunitatc per liniuii praecepti nuMtri vigorcm nnincs
l>r«edirtAi r>» eanimquo Ic^lc* nppcrtinuntin» concluNiniiiK. I'c^ali praecipientCH auctoritate, ut nitjniiMii
inqui' • 'ad iam dictnui eccieiiinm libcre et »ecnriter |ierpctiin cimHiNtant ac fratruni edrun- .ir
rlciii I ' quam et futiiroruiu uniii cntidiaiiii Hub abbali» urdinationir denerv iaut '' cum uno
noittro man»! in «-illn lladele«bncli in pnf;» Miirtonuna et in eoniitalii ( 'llUonolliH cnmlliN * caetera-
qur iimnia in AUnlin et in comitatu Odonin comilix nita ipiae »upra nunt dicia. Kt ut liaec noHtrae"
defenainnia nncloritA« tinnior ulaliiliorque cunelin perpetiin credatur. Iiniu' ciirlain inHirilii iuHHimufi
miuiiiqna iKMlrn •iilitii« r<ilinrntani ' annulu noatro inaHimu« ai^rillnri. lo
30. 1' /•'; rnlirnler ini nintry für iioatni rrrM-hrirlifn, nihr e» int ein Wort irin rlonationis «w/er
nuiuitfallm.
57. J u) n; eomm VI!. In l'nimoHdl a; l'ruoinad IT'. ij rc» pmcdii-tas VU.
dl ": dmciTriunt IT. e) VU.; noRtra a f) VU.; roborata "
HKINHICH n. 1(»03. 69
Siginini (liiiiini Ilciiu-ici rcgis inviftissimi.
Egilljortus ciuifellariiis vice Willigisi archicapelhini rccognovi.
Data XH. kal. iiov. anno dominicae incarnationis MIII, indictionc I, anno vero
domni Ilenrici II. regis secundo; actum in sancto Hypolito.
58.
Heinrich nimmt das Nonnenkloster zu Epinal und dessen Besitzungen in seinen
Schutz und verleiht ihm die Immunität sowie das Recht, den Vogt und, unter
Vorbehalt bischößicher Mitwirkung, die Aehtissin zu loählen.
S. Pili lOOH (Mober 22.
10 58". Qhariular. Spinalense von 1779 p. 1 im Departementalarchiv zu Epinal (B).
Calmet Hisf. de Lorraine ed. I. F, 564 aus verlorener Quelle (C) mit XI. kal. aug. =^
ed. II. 3^ 103. — Stumpf Reg. 1368.
58*. Urkunde des 12. Jh. in Biplomform im Departementalarchiv zu Epinal (Ä).
Duhamel in Doruments de l'hisf. des Vosges 1, 13 aus A. — Stumpf Reg. 1368".
15 Keine der beiden Fassungen des D. 58 ist uns in einer solchen Weise überliefert, dass
dadurch die Echtheit ihres ganzen Inhalts verbürgt wäre. Von der weiteren Fassung
(D. .5S* =^ II) besitzen wir in A mir eine etwa zu Anfang des 12. Jh. angefertigte be-
siegelte Nachzeichnung, deren Schreibe)- ein Originaldiplom roti der Hand des EB vor-
gelegen hat. Von der Jcnapperen Fassung (D. 58" = I) liegen uns in B und C zwei
20 Veberlieferungen vor, die von einander unabhängig sind, aber cvuf ein£ gemeinsame, jetzt
verlorene Vorlage zurückgehen. Diese Vorlage hielt der Schreiber von B, wie die am
Schlus.se seiner Abschrift hinzugefügte Bemerkung Le sceau qui etoit plaquö est detachö
und eine Randnote (vgl. D. 58" N. r) zeigen, für das Original; aber auch sie kann
nicht vor dem 12. Jh. entstanden .sein, wie — ganz abgesehen von dein in C fortgelas-
25 senen Zusatz (N. t) — die jungen. Formeti einer Anzahl von Ortsnamen beweisen, die
erst für das 12. .Jh. möglich sind. Dass aber auch diese gemeinsame Quelle von B und C
Nachzeichnung eines D. Heinrichs II. war, ist um so u-ahrscheinlicher, als die häufige
Verwechselung der Buchstaben a und u (vgl. D. .^8" N. k. o. p. u^ in Calmets Druck
wohl nur daraus erklärt iverden kann, dass in der Vorlage noch das offene a der Diplom-
30 Schrift des 11. .Th. beibehalten war. Gilt es bei dieser Sachlage, nach inne)-en Gründen
zu entsclieiden , welche Bestand theile von I und II echt sind, so ist gegen das Proto-
koll, das in beiden Fassungen (abgeselien von dem ungeschickten Einschiebsel vor actum
in D. 58'') übereinstimmt, kein Einwand zu erheben ; es entspricht den Gewohnlieiten des
EB, den wir als Schreiber der echten Urkunde, welche Heinrich II. dem Kloster ertheilt
35 liaben muss, bereits erkannt hcdjen. Verfasst ivar diese Urkunde von EA, dessen deutlich
erkennbares Dictat gestattet, mit voller Sicherheit als ihren Inhalt die Verleihung von
Königssckutz, Immunität und Wahlrecht zu bezeichnen. Die Iiierauf bezügliclten, in I und II
übereinstimmenden Sätze können auch ihrer Fassung nacli unbedenklich für die echte Ur-
kunde Heinrichs in Anspruch genommen werden, und nur das bleibt zweifelhaft, ob der
40 König dem Bischof von Metz allein, als dem Gründer des Klosters, oder auch dem Diö-
cesanbisclwf von Toul eine Mitwirkung bei der Wald der Aehtissin vorbehalten hat: die
dürftigen Nachrichten, welclie wir über die Geschichte des Klosters besitzen, gestatten keiii
VrtJieil darüber, ob zur Zeit der Anfertigung unserer Naclizeiclinungen den Interessen der
Nonnen die Auslassung des Bischofs von Toul in I oder .seine Einschiebung in II hesser
KAlSKUrUKlNDK N.
entsprach, ob iiiaii also die eine oder die andere als Ffllsrhiing nninseheii halte. Etinixo
wenig ist eine sichere Entseheidioig dariilH'r mi'Mjlivh, in wie weit die auf den Besitz des
Klosters tk'Zilylichen At'srhnittr roii I iiiid II dem (h'iyinatdiplnm Heinrichs nmjehört halten.
Das IHctiil in diesen Ahsihnittrn kann weder anf KA noch anf Kli znriirkiii'fiihrt a-er-
den, und sie enlMiren also jeder Gewfthr, kfinnen ahrr darum noch nirhl nnhedinf/t als .-,
unecht lH-:eichnet a-erden, da hirr ni/iijlirher ]\'eise eine Urkunde des Metzer liischofs be-
nutzt sein konnte. Ohne weiteres dürfen nur die Zusiitze am Schlüsse von I und II,
deren ersteren (von Cahnet ganz fortgelassenen) wir in die Noten rerwiesen haben, als fnter-
polationen angesehen werden ; elienso sind in der Besitzaufzfihlunii diejenigen Orte, welche
nur eine der beiden Fassungen kennt, mindestens als rerdtichtig zu bezeichnen (iilwr den m
Markt in Kpinal vgl. eine filtere Verfügung com J. 9SS in DO. II. Hl'.i). Aber auch
wan in diesem Theile dtr Urkunde in I und II übereinslimml , kann nicht mit Sicher-
heit auf das echte I). Ilcinrlihs zurückgeführt inrdcn , da in diesrm möglicher Wei.ie
jede Aufzahlung der Besitzungen, also da' ganze Abschnitt von Quibus etiam bis Cuius
quidoin pnicfati praesuUs gefehlt hat. — Bleiben uir über den zuletzt eri'irtericn i.-,
Punkt in Zweifel, venntigen wir auch nicht mit voller Sicherheit zu sagen, welche der
Iteiden Fassungen die altere ist (denn wahrend I mit seiner Trennung der Hufen von den
Kirchen in dem Güterverzeichnis wohl da.i ursprünglichere Dictat bietet, finden sieh in II
die alteren Namens formen) , so *.<;/ es deshalb auch unihunlich, ein Itestimnites Urtheil dar-
ülier ahzugeljen, ob eine der beiden Fassungen von der anderen abhängig ist oder ob beide in
direct auf die Originalurkunde zurückgehen. Demgemass mussten wir, indem wir beide
Fassungen neben einander setzen, auf die Anwendung von Petitdruck verzichten und uns
damit begnügen, die beiden oben erwähnten Zusätze als interpoliert zu kennzeichnen : diiss
damit keine Anerkennung der Echtheit der nicht so gekennzeichneten Theile der Güterliste
ausgesprochen werden soll, versteht s-ich nach dem Gesagten von selbst. s6
öS".
('. In iioniino sanctae et individuae
trinitatis. Hciiincus' divina favciito v\v-
rn)-ntia r<-x. Si '-a. ijiiar sam-tis ar""
veiKTaltililm.s loi-ih a Kdi-Iiluis sunt rollata,
nostra re;;ali auftoritatc tirnianius, Imc-
regni nostri stahilitati «-t taiii aniiiiac (juani
corporis noKtri Kuliiti |>i-iifiitunini fssc nii-
niiiic ninbi^niiiH. I'niin<lc notiiin sit nnnii-
buH Kanctnf dci aeeclcsiac iiostris(|iic tide-
lilni» |)rn«'Sfnin)iis Kcilin-t «-t t'utitris, (|iia-
liter vencraiiduft »anctui- .Mcttcnsis'' at-cclc-
Hiac praeKuI et Kancta«.- n-ligioni^ aniator
nomine Adalliero nostram pi-r iiitiTv<-ntiuii
diJectac eontectJilii« imstrac et re;^ii,,riini
conMortin Cunigiinde ndüt ei-lhitudineni sup-
pliciter ro^ritant«, iit Irieiini (piemdani ni>-
5.S''.
(C.) p In nimiinc sani-tai' rt individuae
trinitatis. Iliimicus divina f'avciite el(^-
nientia v)-\. Si ca. fjuar sanetis ae
v<'neral)ilil)us locis a tiilclihns sunt eojiata, :i(
nostra regali auctoritate* p tinnannis. Imc
rej^ni nostri stahilitati et tani aniinac (piani
eorporis )uistri sainti profuturuni esse nii-
ninie andti^^iunis. I'minde notun) sit onnii-
lius sanctae dei aecciesiac nostrisipi«' Hdc- x,
iil)us pra<-si-ntil)us scilicct i't t'uturis. (pui-
litiT vcniTandus sanctae .Metti'usis aeecle-
siai' pracsul fl sanctae rclif^ioni« aniator
nnniine Adalliero nnstrani per intervenlimi''
ililectae' cont(;ctalis'' nostrae ■' et rcf^noruni m
coiiKorti« ('unifjuufle adiif celsitudineni
sup|iliiitei- rujjitans, ul ioeuni ipuMidam
58". (Arndt-Sirkel-»|rK;li ».HenricunC J») et C
ßS*. 'Sirkel-Blnrir ai rtim eenle tt'orl der zice.ilen
y.rilr noch in revl/inffericr .Schrift, i/euiimi
t/rjiirri/en, tcpil rn in dem ih'iyinol noch in 16
itrr rrnlni Xeitf in rcrli/nf/rrlrn Hiirhnlalirn
utiinit b) ti!r ill>er iler Zeile iniclii/elriit/en
(•I 8 ilbee der Zeile nachi/elrnr/en (\j et
rielleichl corr. omä et oi dnn ernte i auf
Unmir M
HKINRICII II. 1003.
71
iiiinc Spinal in iiustruiii niuiKlilturdimii
reciperemus cum inmiasterio, (iiiod divc
iiuMiioriae suus antoccssor Tlicodi-riciis''
videlic'ct episcopiis in lionoreiii sanctis.simi
5 martyris Mauricii '' saiu-tique Goerici con-
fessoris a fundainentis ibidem ercxit pari-
ler et con.'secravit. quodtpie oo niortuo ip.i^e
operosis ])raediis ' et niuiioribus ditavit et
auxit, institutis ihi saeris vii'f;iiiibus .siil)
1(1 nonua saiieti patris IJeiicdicti deo iiiili-
tantibu.-* viriHter et Iminiliter sfa-vieiitilms.
Quibus etiaiii, ut studiosiu.s et sine qiie-
rela divinum iiupiere vab^ant mini.sterium,
de loeis episcopii antea sibi fainulantibus
1.-. liaec loca tradidit et in provendani *■' ^'terno
iure enneessit : iioe est de Longocampo
octo niansos, de Arenteila'' oeto, de Ta-
done decem, de Aventiovillaro ' .sex, de
Maleseivilla sex, ad Fald'' manisum nuum,
:;n ad Milierei unum, ad Moncels ' inium, ad
Belzoncort '" ununi, cum ecclesiis manci-
piis quoque utriusque sexus et omnibus
eorundein locorum sive mansorum legali-
bus pertinentiis reditibu.s et iitensilibus ;
2.5 adiectis etiam bis ecclesiis cum dotalibus
mansis et servitio" suo ac censu merito
inde redeunte : hoc est ad Acei ° una p, ad
Sarcus'' una'', ad Barnei ima'', ad Vineei
una f, ad '' Donnnartin una •', ad Volmair-
30 curt^ una', ad .sanctam Kodewaram " unaP.
Cuius quidem pracfati praesulis Adalbe-
ronis^' digne annuentes petitioni et prae-
sci'iptum locum Spinal cum monasterio et
.sanctis " monastice regulae virginibus, qui-
35 bus modorno tempore venerabilis aliba-
iHuiiiiic Spiu.'il in nnstruin miindiburdium
reciperemus nun monasterio, quod div§
memoriae'' suus antecessor Theodcricus
videlicet episcopus in honore sanctissimi
martyris Mauricii sanctique Goerici con-
fessoris a fundamenti.s ibidem erexit pari-
ter et consecravit, quodque co mortuo ipse
opern.sis praediis et muneribus ditavit et
auxit. institutis ibi saeris vii-ginibus sub
nnrnni saneti patris Ik'iiedicti deo mili-
tantibus viriliter et liumiliter sei-vientibus.
Qtiibus etiam, ut studicsius et sine que-
rela divinum implere valeant ministerium,
de locis episcopii antea sibi famtilantiVjus
haec loca tradidit et in provfmdam ^terno
iure concessit: hoc est mercatimi in ipsa
villa et piscationem, ad Arenteila octo
mansos cum aecclesia et capella sibi sub-
iecta, ad Uolmaricurt ecclesia una, ad
Longocampo octo mansos cum aecclesia
et capella una subieta ^, ad Domnum Mar-
tinum ecclesia una cum capella sibi sub-
iecta, ad Tadone mansos decem ctun aec-
clesia, ad Uinciaco mansos XX cum ec-
clesia omnibusque ad eam pertinentibus,
ad Barnei §cclesiam I, in Auentiouillare
mansos sex cum capella, ad Malcseiuilla
mansos sex cum ^cclesia, ad Sarcoaco
ecclesiam unam cum capella una, ad Clu-
sentena mansos tres, in villa Aciaco ec-
clesia una, ad Fald? mansum unitm, ad
Milierei unum, ad Moncels unum, ad Bel-
zoncort unum, ad Sponis [man]sos sex,
ad Euoriniuilla mansum unum, cum aec-
clesiis manci^iiis quoque utriusque sexus
58°. d) Theodoricus C e) Mauritii C f) feli/t
In C, wo dafür Lücke g) perfruendum C
h) Arautela C i) Avineio - villare C
k) Fult C 1) Monsels C m) Velzou-
40 cort C n| fehlt in C o) Uzei C
p) unum C q) Sareum C v) vor ad
sieht in B : [ad Tadonem una cum eapella
silii subiecta ad Audelarevilla , ad Sarcos
una, ad Lonccamp una, ad Arenteila una
i") cum capella una, ad Dodiniacam villam una
cum capillis (so) sibi subiectis et capella
saucti Piecti (so, statt Praeiecti), ad Viu-
ciacum mansos XX] ; am Rande steht dabei:
tout ce qui est ici entre deux crochets [ ]
50 se trouve par apostille au bas de Torig-inal
avec cette note de renvoi ^. Dies alles fehlt
in C s) Volmairecurt C t) fehlt in B;
unum C u) sanctum Rodevunrum C
V) fehlt in ß
58''. i) A g) d corr. aus t
KA ISKi; l KKl N l»i; N.
tissa Diotlturlu' " praesidi-rt- vidctiir. in
iiiistriiin rc'rf|iiimiü iniiiuliltimliiun, vt regn-
liuin ex anti<|iiis cooniibioruni nostri rojjni
oi.s librrtati' com-essa ro<ji<> vitIh» prai'ri-
piiiius, (|uatiniis iiiilla roj;iii nostri nia>;na
vel parva pt-rsuna prai-tati' uionastcrii
loca ad causas niidicndas vel |>arata> ta-
ciendas vd niansiimos parandas aiit frcda
exijjenda aut lionünes eiusdcn» Im'i distrin-
gendos aut illicita.s oi-easiones rciniin-ndas
idli» niodii ingrodi andeat aut" aliquid ipu;
ad puldiciun jtcrtinont indc t'xactilaro"
praesuniat. excejito advocato, (jut/ni liiis-
dcni inonasterii abbati.ssa ipialisruuii|iu'
tunc fuorit cum sororibus suis clcgcrit
suis usibus act\im'' et votis oaniui bcne
obtemperantein. Habcant ctinm potostatcm
per decossioucs olif^rndi intt-r sc al)ljatis-
sam si'cundum suani t-t Mettunsis' i'pisi'oj)i
dcfinitionein, quatinus eas melius deleetet
pro noRtra ' sahite doum* cxorart". Et ut
haec nostrae imnuinitatis auetoritas stabiiis
et inconvulsa permaneat. haue nostri prac-
cepti ])aginam inde conscriptam manu pro-
pria robr)rantes sigilli imsti'i iniprosiimi'
insigniri iussimus.
•Sig^ium do)uni Ileinrici'' i.M.i' regi»
invictiaHimi.
Egilbertu«'' cnncellarius vice Willi-
gisi archieapi'IIani reeog. "
Data' XI. kal. nov." anno dominica)'
incarnationis MIII, indictionc I, anno vcro
i-i iiniiiiloi.-- i'oi'undcni locorum sive man-
sorum Icgalibus pcrtinentiis reditibus et
Hteiisilibiis, adieetis rtiani bis iii'ct'lesiis
cum <b>tnlibus niansis vt scrvitio siui ac
censu nicrito indc i'i'dountc. Cuius ipiidem
prai'fati |n"ai'suli> Aibilbfronis dign«; an-
nuentes'' |ietic'ioni et praescriptum loeum
S|>inal euni nionastt'rio et sanetis nionastie§
ri'gnlae' virginibus, i(uil>us niodcnio tem-
pore veneralülis abbatissa IHiilnirlic ' ]>i-ai'-
si(b're videtur, in nostruni refcpimus inun<li-
burdiuni. et i'egidiuni ex anticplis eocno-
bioruni nostri regni ii> lilurlate Cfiucessa
regio verbo prai'ei])iinus, (piatinus nuUa
regni nostri magna vi'i parva persona
praetati nionaslerii loea ad eausas audi<;n-
das vel paratas'' facienda« vd niansiones
parandas aut freda exigenda aut boniines
eiusdem loci distringendos aut illieitas oc-
casiones requirendas iill<> nioild ingredi
andeat aut aiiijiiod qu<; ad jiiiblicum per-
tinent inde exactitare pracsuniat, excepto
advocato, quem eiusdem monasterii abba-
tissa, (|ualiscumque tune tuerit. evnn soro-
ril)us suis elegerit suis usibiis actum ' et
VDtis earum bene ol)tcnip<;rantcni. Ilabeant
etiam potestateni per decessiones eligendi
inter se abbatissam secundum suam et
Mettensis Tuilensisque ej>iseoporum d<'Hni-
tionem. (juatinus eas melius deleetet pm
nostra salute deum exorare. Et ut liaee ''
nostrae innmnitatis auetoritas stabiiis et
inconvulsa permaneat. baue nostri \)rn(;-
cepti paginam inde eonseri|ii;nii iiiaiiii pro-
pria roborantes .-»igilli nostri iuprcssione
insigniri iussimus.
p Signum'" donnii Jleinrici M.i regis
invietissimi. ^
^ Egilbertus caneelJariuK vice Uuilli-
gisi arcliieapellani reeog.'" ^ (SI. 2.)"
l)ata M. kal. nov. anno dominieae in-
carnationis MIII. indietione I, anno vero
58". w) Dierburhe (' x/ exuctraher«' C y) ß;
actunim f; in der Vorlagt nlnml fftirüm irir
in O. 5«* actum z) nottnim C «; domi-
ntun C V») Henriri ''* c) IH. ffhil in C
d) Vilberiui '"' pi r<T'i^niovii Ji; regi» C
f) datum C gi auf^upitj C
68*. In "'» Irlilen <• ('orreiiur i) li ülitr lUr
y.rile niirhr/et raffen kl t rorr. aim h 1) A,
Kinll a|ituin iii) Kihiii/ti- iitul K'inzlerunler- i.'i
Hchrift in A unntittelfmr hinter iuKHiiniiH in
i/rnirll/en /eile Ml iIiik zum ffrilimereti Theil
rrhiillene, ntiih 174» iim iler l'rkun'le nlt-
i/eliiKte Sief/el liei/l l>ei
IIErNKiril II. MM).!. i:i
donini Heinrici '' .sei-uii(H regi.s II: actum in iloiimi llciurici .-ccMmdi icj^is ii : < ^ ipso
saiicti) V|i|iolito'. imperante Ouingunt^^quc regine § aucta
est ad Dodiiiiacam " villani aecclosia inia
cum capcllis silji subici'tis, in villa (Jontiuen-
tis aecclesia iiiia ad .-^aiictani Itodeuuarani
cum dotalibus mansi.s et .servitio, Markes-
uilla''> actum iu sancto Yppolito''.
59.
Heinrich schenkt dem Erzbischof Härtung von Salzburg auf Lebenszeit ein
in €rut im Lvngau, das bisher Hazo zu Lehen gehabt hatte, mit der Massgabe,
dass es nach dem Tode des Erzbischofs an Kloster Nonnberg zu Salzburg
jalle. Regenshnrq lOOS December I.
Originaldiploiii im Änhir des Klosters Konnherg zit Snlzburg (_Ä).
Mezger Hist. Salishurg. 1078 aus A = lAinig EÄ. 16", 950 n" 6, = Hamiz GermanM
i.ö Sacra ä, 164. — Mn„. Boka 28", 313 if 203 aus A. — Koch -Stern fei d Beytriige 3, 12
n" 2 u'ohJ aus A. — EsterJ Chronik von Nomiberg 224 aus A. — Widmann in Mittheil,
der Gesellsch. für Salzhnrgi-r Landeshinde 35, 3 n" 1 Reg. — Böhmer Reg. 943. —
Stumpf Reg. 1369.
Verfas.'tt und geschrieben von EA. — Das von Heinrich geschenkte Gut wird in den
20 Miracula S. Erendrudis (Canisius Lectiones antiquae 6, 1129 = AA. SS. lun. 5. 582)
Ehrenprechtsforff genannt, ivo das Kloster in der That timfangreichen Besitz hatte. Vgl.
Hauthaler in Mittheil, der Gesellsch. für Salzhurger Landeskunde 23, 88. 111. Es ist
das heutige Unfernhe^-g im salzhurgischen BA. Tamsweg.
(C.i I In nomine sanctae et individuae tmütatis. Heinricus diviiia tiivcnte cle-
25 mentia rex. Notiim sit omnibu.s fidelibus nostris praesentibus scilicet i-! ac t'uturis,
qualiter nos, suppliciter iuterveniente nobi.^ dilectissima contectali nostra et regnorum
consorte videlicet Cunigunda, venerabili Salzburgensis ecclesiae epi.'^copo nomine Hart-
^^ligo per hoc regale praeceptum tradidimus quoddam nostri iuris praedium in comi-
tatii Berchtoldi comitis situm, id e.st quicquid Hazo in pago Lungovue pro beneficio
30 Visus est hactenus possidere, cum omnibus pertinentiis reditibus et iitilitatibus suis,
cum maiicipiis utriusque sexus areis aediticiis terris cultis et incultis pratis pascuis
silvis alpibus riuicatis venationibus molendinis piscationibus aquis aquarumque decur-
sibus viis et inviis esitibus et reditibus qugsitis et inqidrendis sive cunctis quae quo-
libet modo rite vocari aut iuveniri possunt appendiciis, eo tenore quatinus prac-
35 scriptus" venerabilis praesid ipsum illud quicquid est omnibus diebus vitae suae cum
omni integritate usu li'uctuario liberaKter obtineat atque possideat et post clausimi
vitae huius terminum in usus monacbarum sanctae Eriudrudi supra urbem Salzburg
regulariter servientium cum omni utilitate et integritate restituat pro nostra nostrorum-
que debita salute et regni stabilitate nobisque dilectissimi senioris tercii videlicet
10 Ottonis augusti animae apud deum commemoratiouc. Et ut haec nostrae traditionis
58". h) Henrici C i) Ypolito B ; Hyppolito C ; SS*, o) das erste a übe=r der Zeile nachgetragoi
vgl. D. 58>>. p) uill unter der Zeile; vielleicht ist das Wort
nachgetragen q) hinter j-p W«.«Hr.
59. [Kaltenbrunner-Bresslau] a) A.
Kaiserurkunden III. '^
74 K AisK i; r i;k r n di. n.
auotoritas stabilis vi iiicouvtilsn pi'niiaiu'al. liaiic imsiri (irai'i'e|ili ipaj;iiiaiii manu pni-
|>rin robiiratam sipfillo nustiTi iiu|ii-iini iussiinus.
^ Signum iloinni Heinrici iM.t repis iiiviftiKsiini. j|
^ Ejrilljortus canoellarius vice riiilli;<i>i airliicapcllani ri-cnginivit. R (SI. 2.)
lh\Ui kal. dcccmbr. indictiono I. aium iiicarnationis iloiiiiiiicai' Mlll, .umn vcro r,
tlomiii Hoinric'i seeundi rogis II: aotiini Rados]>i)nt'.
Heinrich schenkt der bi^chU fliehen Kirche zu Würzbiirg ein Gut zu Kirchhcim
am Neckar, mit der Bestimmung, dass Bischof Heinrich von Würzburg das-
selbe zu Gunsten eines von ihm in der Burg Laufen zu errichtenden Klosters lo
verwende. Pnhtdc uxtH Dimiih,-,- j.-).
Origiiiftldiplnni iw li. Ri'irksnrchiv zu Münrhe» (A).
Bruschiii.i EpUome de rji. Germ. 158 rit. — Mdii. Boka 28^, 315 «" 204 ans A. —
Wirtewb. LB. t. 2Ut n" 204 aus A. — Blilimer Jieij. 944. — Stumpf Ii<<j. 1370.
Ge-'ichnriH'ii von EH: Aiv Dirlal, mit Au.'-iuiliiiif der ('orrohi)raliii, iruhl von KA. — Da i5
das Taiti'.sdatum uarligelraym und das IiwiiriHit'wn.yahr noch nkhl umge.^vtzt ist, mag
das D. lirreits ror dem 25. Deremher gesrhrieben, das Tagesdatum aher auf die Vollziehung
zu beziehen .leiu.
■ C. ij In niiniine sanctac et iiidividuae trlnitatis. Heiiu-it-us divina tavoiite de-
mentia rex. NotiUM sit fimnihiis sanctae d(M aecelosiac iiciNtris(|iu; ti(lclil)iis jirae- i»
sentibus sc-ibcet et fiituri.-;, (jualiter nns y per interventuni dilect«^' coniugi« nostrae
Cunigiindi,» vidolicet regine j»i<' |)etitioiii carissinii nobis Ileinriei praesulis lluerce-
buregenKii* nd votiiin respondentcs jn-o regni nostri stabilitato et anima dive inenioriae
carissiini senioris nostri Ottonis tercii " iniperatoris augiisti scii jiatris nostri Heinrici
]iar<-ntiiin<|U>' uostrnriiin (|ii<iddaMi mistri iuris praedium in pa^n Zalicrnnginiui et in :;fi
coniitatu A<bdbei-ti'' eiiniitis situni. id i>t <|nii-<|nid nns liactcinis |ii)testative visi sunius
pfissidere in villa Kirilidn-ini super ripani Huvii Neccar iaeente. ad eeeU^siani jirccii)-
sissiini niartyris ("iiristi Kiliani in hnnorf? sancti Saivatoris infra civitateni (|uai' dicitur
L'nir/.ibiirg eonstmetani per lioc regale praeceptum iun- |ierenid tradidinnis. cuni onnii-
bus ad eandeni cortem cpnxpiii modo respicientibns nndtililius et iniin(d)ilibiis servis et so
aneillis areis aeditieiis agris eanipis terris eultis et incultis jiratis jiaseuis sive ('(nn-
pasiMiis vinelis silvis venationibiis a<|nis a(juaruni(|ui- denirsibus inolendinis pisealiipni-
biis vük et inviis exitibiis et reditibtis rjuesitis et inrpiin'ndis sivr nnniilnis (|in; (pio-
libet ntod«! rite voeari anl inveniri |«issinit pi'rtin<'ntiis reditii)Us it ulilitatibus, eo
tenore rpiatiniis jiraefatiis jiraesul venera])ilis Ileinrieus in eastro quod dieitur Lnufon, »6
tibi HAucta H'-ginKiiintdis \irgM eorjiore retpüescit. coorteni doo religidse niilitantiuni
Mib ea qua sibi nptiitn fnerit iintfessifine vigilanter institiiat et pro libitii suo eani dis-
ponat et suis siirccRHdribtis regt^ndain derelin(|uat et praedietmn loeuni emn reditibus
suis in illiiiH eongregalinnis vietiialia et in<binu-nta p<'r|ii'tua stabililati- eonvertat,
nostm oinninnKpie Kuceessorum nostrornni eonlradietjunf r<-niota. Et ut liaec nostrae 40
*MI, nn-mlair ui f liurrh i'ori'rrlur hertttjttttlt li. in tlafür ifrtnsurtif l.iiclie niich-
grlraijrn
II KI \ i; I (■ II II. 1001. 75
traditioni.s auctoritas stabilis ot iiicouvuLsa iicrniancat, lianu iiD.stri [fraecopti pagiiinni
iiulo foii.-iciiptaiH iiiaim pnijtria rnlioraiites .^igilli no.stri inprcssioiio insigniri iussimus.
I Signuui ildiiiiü Hoiiiric'i (M.) regis invictissimi. fi'
I Egillx-rtu.'; caneellarius vice UuilHgisi archicapollani recog. p (SI.)''
6 Data VIH. kal. iau. "" anno fioniinicao infarnatioui.'* MIII. indictionc I. anno vuro
ilnnnii Heinric'i sceumli rogi.s II; actum in Polide.
61.
Heinrich schenkt der Alten Kapelle zu Regensburg seinen Besitz in den Orten
Dürm und Mantlach. Wahrm 1004 Februar 8.
in Originaldiploin im k. Beiclisarchiv zn München (A),
Geschichts- und Rechfsverlfissiger Unterrichf 128 dt. — Heyherger IcJinographia Bahenb.
1, 52 Extr. aus Ä mit ind. II. — Bied CD. Rafisb. 1, 12S n" ISl am A = Migw
Patrol. 140, 260 n" 25. — Mon. Boica 28", 317 n" 206 am A. — Böhmer Reg. 946.
— Stumpf Reg. 1371.
1.^ Verfa.tst und geschrieben von EA. Ueber den AuxsfeUwt vgl. K. .-Irchir 20, 134 nnd
Kmfermann in Neue Mittheil, au.i dem Gebiet historiseh-antiq. Forschungen 18'', 152.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heiurichus divina l'avente de-
mentia rex. Notmn sit omnibii.s tidclibus nostris praeseutibus scilicet ^ et futuris,
qualiter no.s ad regiam capellam intus in eivitate Eadesponensi in honorem sacratis-
20 .sim§ virginis dei genitricis Mariae a mibis reparatam quoddam nostri iuris praediuni
in Norgovve" et in comitatu Ovdalscalehi'' comitis situm, id est qiiiccpüd in duabus
villis nomine Duniin et Mantalahi *■ possidere visi sumus, interveniente Taginone''
Magedeburgensis *" aeccle.siae archiepiscopo quondam ciusdem capellae praeposito, i)er
hoc regale praeceptum perpetua lege tradidimus cum omnibus pertinentiis et utilitati-
s5 bus suis, hoc est areis aediiiciis servis et ancillis agris campis terris cultis et incultis
pratis paseuis sive compascuis silvis venationibus aquis aquarumque deciu'sibus molen-
dinis piscationibus viis et in%-iis exitibus et reditibus qu^sitis et iuquirendis seu c^teris
quibuseumque pertinentiis, in perpetuos aecelesiae et eongregationis ibidem deo cano-
nicc militantis usus. Et ut haec nostra traditio stabilis et inconvulsa permaneat, haue
30 cartam manu propria roboratam sigillo nostro imprimi iussimus.
^ Signum domni Heini-ici (M.) regis invictissimi. \\
^ Egilbertus canceUarius \-ice Vuilligisi archicapollani recogiiovit. | (ST. 2.)
Data VI. id. feb.*^ anno incarnationis dominicae MIHI, indictinne i. anno voro
donmi Heinriei seciindi regis U ; actum in ^"uarim ' .
35 60. c) auf einer ztmschcn dem Schluss des Contextes und der Jetziffen Siynuiuzeih rurgezeichneten ,
für die KOnigsunterscIirift bestimmten blinden Doppellinie schrieb EB den Anfang der Recogni-
timi Egilbertus caucellarius vice Uuilligis, radierte aber, als er seines Versehens inne wurde,
die Wfi)-te aus und schrieb die Sigiiumzeih auf der für die Recognition rorgezeichneten Dopjyel-
linie, diese auf der für die Datierung bestimmten einfachen Linie und die Datierung ohne Linie
40 d) das Siegel ist das falsche Würzburger, das A. Archic 3, 44 be.ichrieben ist v) virr. kal.
ian. nachgetragen.
ttl. [BresslauJ a) norg corr. aus nri i; das Abkürzungszeichen ist durch einen Punkt und durch
Verwischen getilgt h) das v in das o hineingeschrieben c) in dafür gelassene Lücke
nachgetragen d) auf Rasur, rielleicht war zuerst Magedeb geschrieben e) das e>-ste g
45 aus (1 sofort corr. f) VI. id. feb. und rielleicht auch Vuarim nafhgetrageti.
10*
76 KAlSKUr UKIMH: N.
Heinrich schenkt der bischüßichen Kirche zu Haiherstadt als Entschädiginuj
für die Abtretung eines Theils ihrer Diöcese an das niederhergestellte Bis-
thum Merseburg hundert Hufen in sechs ( h'tsrhaften.
Merxehurtj UHU . 6
Gtsla episr. Hnlliersladeiis. in Cod. HH vinii J. li'S'-i in iler Giiinna.iialbibliollu'k zu Halhcr-
slttdt (dX — Gesta cpisr. HiiltMr'ilndnis. im <'"il. Hisl. Gen». Hnö des 17. If^. .Th. in
der Stadtbild iothfk zu Hamburg (li).
Sagiltariiis Hi'.sV. Ualln-rstad. '^H eil. zu lOOö. — Lcibuiz SS. rrriiin lirtDi-sricrns. -J, IW
aus verschollem-r Handxrhrift (r) = Hartzhiim Cimciliii Germ. H, 26. — Schatz Chrmi. lo
Halberstad. 24 am a. — -I/o». Gmii. SS. 2S, 90 aus abc = Schmidt ÜB. des Horkif.
HalbersladI 1. 4S n" li-J ;u llHiH. — Dobeneckcr Reg. 60S.
Da in dem ron dem Verfasser der Halberstildter Bisehofsgcschichle gegebenen An.szug der
ihm mich riirlirgetiden l'rkuiidc ein Thcil des WorHauls dersellieii erhalten ist, loic die
Vergleichung mit DD. 63 — 66 Ichrl. halten wir den Auszug in diese Sammlung auf- i5
genommen, imieni wir den Te.rl der Monunientemiu.^gabe wiederholen. — Zur Datierung
vgl. X. Archiv 20. 136 S. 1, zur Deutung der Ortsnamen SS. a. a. 0. Doch ist
Unsci sicher das heutige (Nieder-) Wünsch (vgl. Küstermann in Neue Mittheil, aus dem
Gebiet hi.flori.schanlitj. For.sehungen 16, 282). Die Bedenken Hir.ichs (Jahrb. 1, 284)
gegen Heldrungen erledigen .sich, trenn unter Seon und Wisserodi die im gleichen Kreis ko
Eckarlsherga gelegenen Dörfer Seena und Wi.fchrode zu verstellen sind. Dorncdho endlich,
das Schmidt a. a. (). .ifrj für eine Wü-stung bei ilarienlhal irkliirl, dürfte in dem
Dornetlien und Dornptli' prope Weuelige des Halbcrstädter Lehnsregi.stcrs von 1311
(Riedel CD. Brandenburg. 1. IT, 441. iiö) und in dem 1.564 (GQ. der Prov. Sachsen
12, 237 f.) Dorm, Dorue genannten Dorfe Döhren (Kr. Gardelegen) zu erketmen sein, n,
Anno flomini Mlll, indictione I, aiiiiii domni Heuriei " regis u. adiuiatis in Merso-
Imrg archiepiscopis et episcopis. dueibus et comitibiis, presente bibliotecario Kmiiiun-
«!cclesie Lfonc fpiscopo. idcm rcx Henricns" de coimmni auxilio oninium ab Arnulfn
fpiseopo ini|i<-travit partcni siie dyocesis. qnantum vidolk-et circa Huvinm Salani Jli-rs-
burgensih tf-rriturii protenditiir andjitiis, et instinctu sancte sue coniugis Kuncgnndis so
regine epi8Co|iatiini MersbiirgcnKcm. rjuen» priiiK Ott<> iniperator ad honorem bcati
l>nurencii niartiri»; insfitncraf, reforniavit ibidem continuo Wibertnm episeopum ordi-
nando. Pro r<-oonp<-n^ationi- aiitem liorinn t<-rininonim rcx Hinricus de |)ro]irictatc
sui iuri!» llalberstadenKi eccletiie tradidit lege per|)etua (' inanRos litnnum et Kervorum
in hÜK viilis: in villa llnnci XVIll'' et decimam mansonim. in (.'rikstide '' .Will mansos sa
et dei'imani. in Ilaldrungin XI mansos, in Seon VI mansos, in Wisserodi'' et |iroxinia
marca XVII mansos, in Uornedhe" XXX mansos. Hos igitur mansos llaiberstadcnsi
eccIoMP datos in perpctuun» possidendos regio jnüvilegio contirmavit.
Heiwich schenkt der erzbisrhüßiclien Kirche zu Magdeburg, damit sie bei der lo
von ihm berrirkteii Wiederherstellung des Bisthuins Merseburg keinen Schaden
<L'. Weilaiwl^ h H « 1. frhil in I, i-i Siirrkatiddc ä <I) r; Wignerolii «; Wiicrodi b
ei iMmetbc b; DnnicttiK- r.
\
IIKlNRU'll II. 1004. 77
erleide, eine Besitzung im Gau Zcudici und einen TJieil der Reliquie» des
k. Mauritius. Maf/dchnrn 1004 Febrmr 24 (xW 25.
Liher priv. S. Mauricii niis dem Ende des IL Jh. f. H9 im k. Staafmrchiv zu Magde-
hiii-fi (C). — Maf/dehidj/er Ciipialhiirli lui.f dem Beginn des 15. Jh. f. 17 im herz. Haus-
5 und Staatsarchiv zu Zerhsf (E).
Aküzucj in den Gesta arehiep. yinqdeharqem. in Meibom SS. ?, 283 und in den Mon.
Germ. SS. 14, 893 n«,s den daselbst 370 ff. verzeichneten H.is. (M). — Scujittarius in
Boysen Ällq. Magazin 1, 254 aus D mit anno regis III. — Leibniz Ann. 3, 854 wohl
aus D. — CD. Saxoniae regiae I, 1 , 281 n" 55 unvcdlständig aus C zu Februar 24. —
10 Böhmer Reg. 947 zu Februar 24. — Stumpf Reg. 1372 zu Februar 25.
Verfasst und ivohl auch geschrieben von EA , der vielleicht schon in Merseburg (vgl.
D. 62) Concepte für die aus Anlass der Wiederherstellung des Bisthums anzufertigenden
Urkunden entworfen hat, deren Reinschriften erst nach der Abreise des Königs von
Merseburg hergestellt wurden. — Eine ganz sichere Reduction des Datums ist iceder bei
15 D. 63 noch bei dem einzigen uns bekannten D. des 10. und 11. Jh., da.s die gleiche
Tagesangabe hat (DO. I. 207), möglich. Auch die von TJlilirz Geschichte Magdeburgs 121
herangezogenen Nachrichten über die Translation der Beliquien des h. Mauritius können
die Frage nicht entscheiden. Denn das Magdeburger Necrologitim, das V. kal. mart. als
Ankunftstag der Reliquien angiebt, bezieht sich zivar gewiss auf das im Gemeinjahr am
20 25. Februar gefeierte Translationsfest, sagt aher eben darum nichts darüber aus, wann
die wirkliche Uebertragmig im Schaltjahr 1004 stattgefunden hat. Wurde dies Fest tiach
den späteren Magdeburger Calendarien (vgl. Cf-rofefend Zeitrechnung des deutschen Mittel-
alters 2, 110) am Tage nach S. Matthias gefeiert, d. h. im GemeinjaJtr am 25., im
Schaltjahr aber nach der Annahme Grotefends 1, 167 am 26. Februar, so sollte man
25 danach vermuthen , dass die wirkliche Translation auch im. Schaltjahr 1004 am
26. Februar stattgefunden hätte: dann aher wäre dies Datum für unsere Urkunde,
die keinesfalls am 26., sondern nur am 24. oder 25. Februar ausgestellt sein kann, be-
langlos. Und überhaupt ist der Schluss, dass die sollenne Translation der Reliquien am
selben Tage erfolgt sei, wie ihre durch unsere Urkunde bezeugte Schenkung, keineswegs
30 zwingend: sie kann sehr wohl erst einen oder zwei Tage später vorgenommen worden sein.
— Ueber die geschenkte civitas, deren Name auf Gotha (Er. Delitzsch), auf Gautzsch muJ
auf Taucha (beide im Königreich Sachsen) bezogen worden ist, vgl. u. a. Böttger Diö-
c&ian- und Gaugrenzen 4, 321, Schmeckel Histor.-topograph. Beschreibung des HocJist.
Merseburg 55, Posse Markgrafen von Meissen 338 ; die von Hey Die slavischen Siede-
35 lungen im Königreich Sachsen (Dresden 1893) 88 versuchte Efi/mologie des Namens
Taucha ist nach freundlicher Mittheilung A. Brückners unrichtig. Bei der UnsicJierheit
der Ueberlieferung des Namens in unserem D. — wir haben die Form des älteren Copial-
buehes in den Text aufgenommen — haben wir auf jede Deutung verzichtet.
In nomine sanct§ et individu§ trinitatis. Heinriciis divina faventc cleiueiitia
10 rex. Noverit §cclesia catholiea toto terrarum oi'be diffusa et tarn presens tidelium
nostronun indiistria quam et omiiis eonim postei'itas futura, qiialiter nos, uua cum
(lilectissima nobis coniuge et regnorum consorte Cunigunda in nostram parcntiimque
nostrorum pariter et antecessorum memoriam divino ut crediraus instinctu rejjarare
volentes sanct^ Magdabm-gensis " arcliiepiscopatum et una suffraganeum eius Merse-
46 burgensis §celesi§ presulatum, quo.s pia quondam magni Ottonis soUertia alterum ad
63. [Bayer- Bloch] a) Magdeburgensis E; ecolesie fehlt in CE und war aUo wohl auch im Ori-
t/hial ausgelassen
7> K A isi: j;i n K r .\ i>i;n.
^lurinm ilt-i .Nniii-titjuc ri-tri aimstoli et prci-iosi marivris Cliristi Mauririi. alli-nmi voro
ud lioiioreiii saucti lohikunis bnptisty saiictiquc l>.uir<iitii iiiarl\ ris rite (|iii(l('iii i>nliiiavil
et ex voto bene divisit sinj^uloi« singulis providcnilo pastmvs, — sed t'is dcccdcntilnis
incnutn iiiiediiin successüniin rovcrfiitia. niaiori lofo minoren) pro alibatia subiricns,
andto.s «•|)isoo|>atus in uniiiu nsqiu' ad ims non sine viel" i('de<;;it — per gratiani f.
domini voimu mistnini eft'cctii e<>ni})lovinm.s, niortuoque Uisilliario'' prctate sedis artlii
episctipii diiK.s dl' nostra eapt-Ua vencrabili-s virus inoribiis et ftatc pmbabilcs, Tagiiii-
nuni'' sfilieet Maj^daliurgensi ''. Vnibbcrtuni ' vfrii .Mcrscburf^cnsi pret'ffinnis (^»ei'lfsii;
et, presente eiini eeteris rejfni nostri patribns Koniane sedis bibliotliecario ad nos
niissci Leone pontiHee, utris(jiu' snas scparatis parroebiis divisimus cum omni eon- to
eonlia pertinentias. Sed ne per nos eadeni sueri arcbiepiscojjji ' .sedes ipiasi immiiiuta
dainnuni i)ati vi(b-rftiir. ipiedain nostri servitii et regic; proprietatis lnca iji proviiieia
Zeudici*-' sita sancto altari ibidem j>cr lioe regi^ maiestatis insignc ])('rpetua reten-
tionis lege eoutuHnnis pariter cum ([iiaibim parte relicpiianini saneti Maurieii, (juy
nobiseum erant reposite'', id est «juaiubim eivitateiii nciniiiic ( 'liut ' euni toto eins terri- 15
torio sive burgwardio, marea nuuijne et omnibus |itiiiiiiiitiis eius"" legiiimi-- iii"bilil)us
et inniobilibus areis edificiis servis et aueilbs eolc.nis et litis terris eiibis et incidtis
eam)iis j)ratis paseuis sive conpascuis silvis venationilms a(piis aquarumqiie decursibus
in(dendinis piseationibiis viis et inviis exitibiis i^t reditibns qiiesitis et intjuircndi.s sen
omnibus «pi<; quolibet modo dici aut inveniri ' possunt pertincntiis reditibus et utili- «0
tatibus. eo tenore quatinns prescriptus venerabilis arcbiepiseopus Tagini siiique suc-
cessores iUo quiecpiid est utiHter fViiaiitm- et sue sedi (juelibet neeessaria rite provide-
ant sine onmium eontradietione jtersinuuMun. Kt iii liee nostre traditioiiis aiictoritas
stabilis et ineonvulsa iiermaneat. Iiaiie nostry'" iussionis paginani mann |iriipria ri)l)o-
ranteiv imaginis no.stn; fnnna injirimi decrcvimus. so
Signum donnii Heinrici regis (M.)" per Obristiini iu\ietissiiiii.
Egilbertus cancellarius vice Willigisi arebicapellani recognovi.
Data \ I. kal. mart. indictione I, auuo vero (biminici; incarnatiiiiii> mihi, anno
quoque donini Heinrici secnndi regis II: aetiini Magdeburg.
(>4. »0
Heinrich bekundet die Einieuening des liisthums Merseburg und die Ein-
setzung seines Capellans Wibert zum Bischof daselbst^ bestätigt der loieder-
herrif'j<tfUtfn bisrh'nßichen Kirche ihre Besitzungen und Hechte zu Ztoenkou,
Merseburg, Kgthra und lleljta, verleiht derseUjen au,s seinem Eigentimm fünf
Ortschaften und restituiert ihr den vom Bisthum Hnlberstadt eingelösten Theil s5
ihrer Diöcese. WnlUmuscn -- / l(K)i März i.
Orighinldij/loiii im iJonixIiflsarchiv zu Mersehunj (A). — • Oriyh)allrans.si(i>ijil Karls I V.
von 1H66 Orlober Ü? ebenda (A^). — Mersehurgcr CupiaUntch aus dein Anfang des
15. Jh. f. «/ IM dir Sliflshildiolhel; da.ielh.tl (li). Ah.irhrifl in .l/s. lirrhisdorlfs aus
dnn W.'19..Th. '4. ji. 9 rii/.s ,1 ,l,ri,da (('). 4»
Ü3. Ij; "• iwi "<". ron l>. i>4 ; (tinclliarin <'\ Gj'Hillmrio A" ki UaK-iuinuni IC 'li Majfdebur-
(feiwi K e) E -^ I>. 64; Wilicriuiii C f) archijiidcopii A' k) K; Zuudici C; Zeu-
ililz .V In rcjHMita. dueh mit ff/rt-rtiur am 11 K il C; (Jtuli A'; Tuclitiini .W k) »iiih A':
n'irh ilrm Siiriirhiirlniiuch (Irr h'A ist lifidtJi möglirh \) IiDlninari A'; nach dem Spriich-
rff brauch 'Irr Kanzlei find liridr Aumlrilrkt möglich 111 1 iioHlr^ nostry f n; d<ui Mono- ij
i/ramm in f unter der am llaniU ntthrrwlen Sijfnumzeile.
iiKi N i;i( II II. i(}iM. 79
(BroiufP Chronica ron de» .hitiqiiitefeu T IUI Exir. — LUii'kj RA. 8, 760 n" 179 mix
Ahschriff = Leiickfeld De bracteatin Merseburg. 26 mit Verhe.sserungen. — Po.sern ■ Klett
Sac]ixe)i.i Münzen 1, S66 n" .50 niift Ä. — CD. Saxoniae regiae I, 1, 282 n" 06 unvoll-
ständig aus A. — Dobenvckcr Reg. 604. — Böhmer Reg. 948. — Stumpf Reg. 1H73.
6 Verfassf und geschrieben von EA, vgl. die Vorbemerkung zu D. 63. Von den uns erluil-
tenen älteren Urkunden für Merseburg sind DO. II. 89 (Vü. l), DO. I. 373" (VU. II)
und DO. II. 200 (VU. III) in der unsriyen benutzt. Die Stelle, die sich auf die
Gerechtsame in Merseburg selbst bezieht , geht vielleicht auf ein nicht erhaltenes DO. II.
zurück, von dem Thietmar 3, 1 noch gewusst zu haben .scheint. — In unserem D. ist
lu die Tinte vielfach abgerieben oder (digesprungen mid die Schrift an vielen Stellen mit
anderer Tinte von einer .Jahrhunderte jüngeren Hand nachgezogen , deren Ergänzungen sich
jedoch an einigen Stellen als unrichtig erweisen hmsen. Soweit die ursprüngliche Schrift
sich nicht noch durch die hei genauerer Untersuchung erkennbaren alten Feder eindrücke
mit Sicherheit entziffern Hess, haben wir A^ B C zur Ergänzung herangezogen, deren
15 Varianten aber nur da verzeichiet, wo Zweifel über die richtige Lesung möglich waren.
Ah einer Stelle nius.'ite, da auch den Verfertigern dieser Abschriften das D. schon nicht
mehr in ganz unversehrter Gestalt vorgelegen zu haben scheint, auf die Vorurkunde zurück-
gegriffen werden. — Zur Datierung vgl. N. Archiv 20, 134 ff. : zur Deutung der Orts-
namen vgl. zuletzt Küstermann in Xeue Mittheil, aus dem Gebiet historisch -untiq. For-
20 schungen 16. 171 ff.
(C.) § lu uomine sanctae et individuae trinitatis. Heini-icus divina tavente clo-
mentia rex. Notiim habeat catlioHca totiiis orbis terrarum ecclesia et pr^eipue
tarn presens fideliiim nostrorum indiistria quam enrum ^ ex toto posteritas futura, qua-
liter pia in deuni magiii Üttonis iiiiperatoris sollertia sauctam Merseburgensis aeccle-
25 siae sedem e2)iscopii nomine in honorem sancti lohaunis baptistae sanctoiaimqiie Christi
martyrum Laurentii ac Romani ex voti debito primitus oniavit, ordinatoqne ibi pastore
penügili Bosone'* t'acultatibus et sumptibus necessariis locum pro tempore sublimavit,
additis suo debitis servicio tarn reditibus quam praediis, ut, qu^ hie cum benedictione
sibi temporaliter minuens spargeret, aeterna coram deo lucrificatione recolligens meieret.
30 Quibus de medio decedentibus et Gisilhario episcopo succedente, honorabile illud epi-
scopii Caput et nomen in abbatiam flebiliter commutatum in archiepiscopü Magedcbur-
gensis servicium quorimdam ut ita dicamus iucousiderata religio usque ad nostra tem-
pora trausmigravit. Nos itaque, di[vino ut] '' credimus in.stinctu una cum dilectissima
nobis couiuge et regnorum consorte Cuuigunda praefatam sedem reparare volentes,
35 mortuo Gisilhario episcopo votiun effectu complevimus^ institutoque ibidem venerabili
de nostra capella praesule Uuippei-to omnia, que quolibet mod[o ab antecessori]bus
nostris regibus et imperatoribus ibidem quondam tradita vel praeceptorum scrijjtis
commendata aut aliquo modo fuerant inde abalienata, recollegimus et sanctae sedi
Uli per hoc regiae maiestatis insigne eontirmavimus, id est iiuaudam regii qiiondam i
40 iuris civitatem Zueiikomia [nuiicupatam] '' in regione Sehutizi * sitaiu CUm SUO nomiliative
foresto et reliquis pertinentiis eius ex toto, curtem quoque regiam cum aedificiis infra
urbeni Merseburg positam et omnia curtilia infra et extra urbem que negotiatores
64. [Bresslau - Bloch] ai am ersten o Correctur, vielleicht aus v bl C; in A hinter di Lücke
von etwa 8 mm; itaque ut credimus A^; sinistro ut credimus B. Der Buchstal>enrest vor
16 credimus scheint allerdings einem o anzugehiiren, ist aber mit der späteren Tinte überzogen,
mul was ursprünglich geschrieben war, ist nicht zu erkennen c) Lücke von etwa l,5cni;
ergänzt, da auch C hier versagt, aus der VI'. DO. IL 89. A^ bietet Zwenkow sitam in regione
Schudicz sitam, was unmöglich ist. In B fehlen die Worte zwischen confirmavimas und in regione.
In A ist der Buchstabenrest vor in niclit sicher erkennlmr ; gehörte er zu einem et, so wüi-de
50 der Raum für nuncnpatam nicht au.treichen und etwa vocatara et zu lesen sein
so KA ISK Kl i; K r N DKN.
|ii»sii|i-iit . iii>ii|i('r Ol iiit'ivatuin inniictiiiii lli)-li>neuin(|ii<- i'X intejjrd. cl t|ul('(piid ihi
■ |ii>>ii(tniii aii rt'-^iilrin nsuiii |ii'rtiii<Tc vidcliiitur in iiiuidiis aut tVi'da sdlMiitmeiiuc nonjo-
tiatoria m-u iustii-üs lepilibiis sou «.•ytcris utonsilibus. i|n<; imlilici i-xaclorcs in rcf^inn
II ntilitatcni |)<is»-t'l*f toilfliant, i-orlcsinin (|Ui>(|Uc rcffü iuris cum rimiliTin |su<)| si|tiiliii |in)"*
in \illa ll<''l|ii<1i |>r<>|i<' ciiritMii ro;;nlciu • riiiii suis |)crtinontiis, villam ctiani noniiuo Itra • cum omni- b
bii» apjifiulitiis Plus, liannuni quoc^uc iiostnnn suju-a res ad praofatani opiscopii sedem
traditas imicdii-to antistiti Uiiibberto concessiiiius, bnc sicui et in vcti ribus ecclesiae
1 scri|)tis eontinetur. post coti'ra repii vcrbi auctnritatf inlrrdii'fntrs. m huIIuk » coines
III netjue :ilii|iiiK rx iiiiliriiiri» polrstiilc .iliii u o il ills lialioiit sllJMT r|)isc'(i|)alcs ros , nisi ad-
vocatu», i|iieiii i|iAr i'|>i»ro|)ii8 • >ibi prii vnto i'le^'i- ri t. A(blidiniUs c|ni>({U<: i'X iiostro lo
quinqui- vilhis bas : Tan(ii]('r<'ida ' . IJnniviia. l'lf'v.ifja. Zi''bf(b'S(birt' et item ZL'l((_Ml|cs(b>rf|
cum si'n'is i-t aiu-inis ri (|nibiislib(-t «'anini piTtincntiis. Pro ' ui|aio]rc (jiHKjue cpi-
scopii inantt-a stabilitatc et ix-vt-rentia partciii parofbiae llabicrstadensis ab Arnoldo
veucrabili ejiiscopo i-entiiin iiDStri servicii niansis in b)C'is sibi couipi-tiMitibiis conimu-
tataiii pt n-dciiiptani, id est <|iiantinn iUud Mcrscburficnsc burgvnardinni citra Sahim ifi
riuiupii |»ri>tpnditur. sanetn altari. pracsente a)ii>sti)lic'" iiiisso Lcoiu' vi(b'iicct i^pisc-opo
nostriqup rejjni saiictis |)atrib)i> ac prinri|iiliii>. ixTpciua rtliiicndi U-'^v transi'iidinius,
ultra Salaiii aiit<-ni qua(|uar('rsuin . sii-ut tiTiniim.- rins priores liuniana adhitc rocolit
III vetustas. fo tenori- Ut, si ♦ quis. quod absit, aliquid de bis iutiiiif,a-ii; praesumat, siuiiiiii «t
aetonii iiidicis iraiii saiictiquc lobaniiis baptist^ alinii|tu- iiinrtTi-is l.aurontii niaj^nique Roniani so
ibidem corporaliter roquiescentis vindictam in cxtrpino examinis die voti sui iiupos inc-nrrat.
Kt iit h^c iiostra traditio " roiiovatio et eontiiinatio stabilis et ineimvulsa permaiioat,
baue uostri praeeepfi pa;;inain manu propria robora|tan)| si<;illii nnsti-u [iinjpriini ''
iussiinus.
^ tSijrinun dumni Heinriei i.M.i ref^is p<T < 'lirisiuni inviotisslnii. j;! ,5
§ Kfrilbertiis eaiicellarius vice L'uillij^isi arcbicapellani ' n^en^iKivit. Ü (SI.)''
l)ata Uli. non. iiiarl.' indictiiiiie I. aiinn inearnatii>ui> doininieae Mlill. aiiiio \'eni
doiiiiii Heinrici seciindi rcf^naiitis li: actum Walabiisiui'".
()5.
HeinHcli heknndet die Einifuentug des Bisthinns Merseburg und die Einsetzung w
xeines Capellans Wibfrt zuin Bischof daselbst, bestätigt der miederhergestellten
hisch'ößichen Kirche ihren alten Besitz und restituiert ihr insbesondere den
mim Bisthuhi Zeitz eingelösten Theil ihrer Diöcese, die Zehntrechte an den
I h-tsrhaften Treben und 'ruclianuizi 7ind die unrechtmässig in den Besitz des
liisthurnn Meissen gehnigten Urtschnften Wi(sscj)iicli<^ und Lnstnu. :,r,
Wdllhaiispti liMil Mär; ■'>.
W. 'I 'In Kf'jflnzuniii» 'i'ii'ii I I IUI'/ (//> VC. Im, I. 37!l" i/atirliirl . In A M von jihiijn-er
llainl ruf villa fi'llm-hlirh ilc i/rjirlifir/ten triirden e) OÄ die lUicImtahrn tili der «llen Srlirifl
'tuf/thürrn Ofl^' tittr ron der jüngeren Hand niarntwn ^ int nicht tiicher *ii entHcheiden ; die
.\iniiiMfiifm wird nlirr ijKieniilifr ,1' ivilltt'i HimtiiiwcrruJi', wo Ijün fi'ilsrhlirli zum Sumen ge- in
I... i.i\ und H (Tranowf liinlauii durch die iittudriickliche liemerkumj in (' ijeifichert , dcixs
im Orir/innJ f/clanden hnht f) |pro ülxr der Zeile \i) zwinclien trnditi<p und
• ie/leichl Uanur In in A nur pririii (mit ill>er/lilxiiiffeni i i7Ac/- py zu ernennen,
'•■i'i'izl in der dem F.A i/elilufiijen Form; inprimi A^C \) am ernten a Ciirreclur V.) vom
>f'irl nur noch ein k-leiner Heul rorhnnden \) lux. non. iiiart. ntichgelriif/en tn) von ir.
.iüniferer Hund nnehejezogm ; iih Wiilaliiiion wie ('oder Wal(Oiu«on, int nicht zu ericennett.
HEINRICH II. 1004. 81
Merseburger Gopialbuch aus dem Anfang des 15. Jh. f. 102 in der Stiftsbibliothek zu
Merseburg (B).
Strau.is Positiones historicac de Rudolfo Suevico anticaesare ed. II. (Halae 1728) 29 ohne
Daten aus B(b) = ed. III. (Ualae 1745) 30 = Wegelin Thesaurus rer. Suevic. 2, 186.
b — Schöttgen Inventarium diplotnaticum 19 Reg. aus b mit Datierung aus B(c). —
Kreysig Beyfräge 6, 303 dt. aus b mit Verbesserungen aus B Cd). — Lepsius Gesch. von
Kaumburg 1, 187 n" 5 aus hcd(e). — Auszug in der Chronica episc. eccl. Merseburgens. in
Mon. Germ. SS. 10, 176 aus der da.selbst 162 verzeichneten Ueberlieferung (M). —
CD. Saxoniae regiae II, 1, 23 n" 17 aus be mit Verbesserungen aus D. 64 = CD. Saxo-
10 niae regiae I, 1, 283 n" 57 unvollständig. — Dobenecker Reg. 605. — Böhmer Reg. 949.
— Stumpf Reg. 1374.
Verfasst und wahrscheinlich auch geschrieben von EA, vgl. die Vorbemerkung zu D. 63. Der
Petitdruck bezeichnet die Uebereinstimmung mit D. 64, mit dessen Hilfe der mehrfach ver-
derbte Text verbessert werden konnte. — Zur Datierung vgl. N. Archiv 20, 137 f. ; zur Deu-
15 fung der Ortsnamen vgl. Küstermann in Neue Mittheil, aus dem Gebiet historisch -antiq.
Forschungen 17, 354 ff.
In nomine sancte et individue trinitatis. Heim-icus divina favente clemencia
rex. Notum habeat * tocius orbis terrarum ecclesia * et precipue tarn presens fidelium nostrorum
industria quam eorum ex toto posteritas futura, qualiter pia in deum magni Ottonis inperatoris sol-
20 lercia sanctam Merseburgensis ecclesie sedem episcopii nomine in honorem sancti lohannis baptiste
sanctorumque Christi martirum Laurencii ae Romani ex voti debito primitus ornavit, ordinatoque ibi
pastore perWgili Bosone facultatibus et sumptibus necessariis locum pro tempore subliraavit, additis
8U0 debitis servicio tarn reditibus quam prediis, ut, que hie cum benedictione sibi temporaliter
minueus'' spargeret, aeterna" coram deo lucrificacione recolligens meteret. Quibu.s de medio deceden-
25 tibus et Gisillario episcopo succedente, honorabile illud episcopii Caput et nomen in abbaciam flebiliter
commutatum in archiepiscopii ^ Magdeburgensis servieium quorundam ut ita dieamus ineonsiderata
religio usque ad nostra tempora transmigravit. Nos itaque, divino ut credimus instinetu uua cum
dilectissima nobis coniuge et regnorum consorte Cunigunda prefatam sedem reparare volentes, mortuo
Gisilhario episcopo votum efteetu complevimus, institutoque ibidem venerabili de nostra capella pre-
30 sule Uuipperto " omnia, que quolibet modo ab antecessoribus nostris regibus et imperatoribus ibidem
quondam tradita vel preceptorum scriptis commendata aut aliquo modo fuerant inde abalienata,
recollegimus et sancte sedi illi per hoc regie maiestatis insigne coufirmavimus. Unde VCrO et par-
tem parrocliie atque decimacionem civitatum, que Trebeni*^ et Tuchamiizis vocantiir,
ab venerabili episcopo Cicicensis ecclesie Hildiwardo cum tribus vUlis loco sibi com-
35 petenti coUocatis et sub uno vocabulo Crozi-vva vocatis sua voluntate i-edimentes Merse-
burgensi ecclesie restituinius. Preter hec eciam duas viUas in pago Scliutizi et prius
in episcopatu Merseburgensi sitas nomine Wissepuchg'' et Lostataua', quas predicte
destnictor ecclesie Gisilherus sine concambio ac regalibus preceptis Wolcoldo Mis-
nensis ecclesie episcopo sponte sua inpotens concessit, regali iure nostro et potestate
40 ad integrum Mersebui-gensi ecclesie suisque'^ rectoribus cunctis, remota omni molestia,
reddimus. Et ut hec nostra * renovacio et confirmacio stabilis et inconvulsa permaueat, hanc nostri
precepti paginam manu propria roboratam sigillo nostro inprimi iussimus.
Signum domini Heinrici (M.)' regis j)er Christum invictissimi.
66. [Bresslau] a) ensu B h) buens B c) a'rena B ^^ aroliiepiscopi B e) Nup-
15 perto B OB, M cod. 5; Tribeni M cod. 2. 4 g) B ; Thuchusi M cod. 2. 5 h) B;
Wissenburg M cod. 2. 5; Wisseburg M cod. 4; Wissepuig bei Thietm. 3, 16 i) B; Loscana M
cod. 2. 4; Lostatawa TJiietm. 3, 16 k) suis B 1) M. an dieser Stelle in DD. 64. 66;
in B am Ende der Signumzeile
Kaiserurkunden III. ^^
»2 KAISElirKKUNDEN.
EgJlbertHS canoollnriiis vicf Willifjisi art'hi(.';ii)i'll:nii n't-o-jnovi '".
Data IM. iion. innrcii iiuHctiono I, anim iiu'aniat'ionis ibniiinK'^" MIHI, .'iiino vero
domini Hoinrici sci-uiuH rognantis li ; actum Wnlcliusen.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kii'chc zu Zeitz als Eiitschitdigiuig für die :>
Abtretung eines Theils ihrer Diöcese an das wiederhergestellte Bisthum Merse-
burg die Ortschaften Kretzschau, (rrei/en und Groitzschen.
Gebesee 1004 M/irz 5.
Origiualdiplom im Dornst ißsarrhiv zu Naumhiirii (A).
Ijcpifius Gc.icli. von }\'ni(nihiirg 1, 184 h° 4 aus A. — CD. Snxoniae irgiae 1, 1, 283 lo
m" 58 uurollsl^Hdig aus A. — Dohnwrkcr ftfg. 606. — Stumpf Reg. 1375.
Verfasst und geschriebeti von EA, vgl. die Vorbemerkung zu D. 63. Zur Datierung vgl.
N. Archiv 20, 137: zur Deutung der Ortsnamen vg). Kü.'<termann in Neue Mittheil, aus
dem Gebiet historisch -antiq. Forsch. 17, 356.
(C.) ^ In nomine sanctae et iiKÜviduae trinitatis. Heinricus divina favente cle- 15
mentia rex. Notum sit nninibus Hdflibus nostris pr^sontibus scilicct et futuris, qua-
litor nos, una cum dilectiK^sima nobis eoiiiugo et rcguoi'uiii consortc Cuiiiguiida diviiui
ut crcilimus instinctu repararc et priori" honoris k)co restituere volentes sanetara
Mer.sel)urgcnsis cpiscopii scdeni, quam nostra toinj)ora de taiita noininis dignitate in
abl)atiae pauperi« hiimilitatem deiectam'' negligenter invcncrunt, instituto ibidem vene- m
rabili prysule Uuibberto et recollectis undique qu^ per nostros antecessores ibi col-
bita Kunt omnibuB additisque ex nostro, prouf oportunitas dietaverat, sumptibus et
prydiis, ne quid tanti loci reverentiae minus esset, a venerabili Citiccnsis aecclesiae
poniificc Hiidiuuardo jiarteni quandam i>arocbiae quondam suae in pr^sentia sanctorinn
no^trat• fidelitatis patrum et principum impetravimus, pro s\io conipendio sibi prtjeep- «
taria lege redfb-ntes et vice eoncambii propter perpetuani gcstoriim stabilitatcm tra-
•lentei* tres nostri iuris villas in teritorio Tucberin sitas, id est ( 'iiroziuua, (Jribna et
GrödiscAjii, cum omnibus pertinentiis nianci])iis utriusque sexus areis acdificiis tcrris
cultiH et"* incultis pratis pascuis siivis venatioiiibus aq\ii.s aquarumque decursibus molcn-
diiii» piscationiljUH viis et inviis exitibuK et reditibus qu(;sitis et iu<[uirendis seu e<;teris .10
quibuhlibet appendiciis et utilitatibuH, eo tenore quatinus pr^fatus'' pr^sul Hildiuuardus
omniHque BUccesHor illiun pro j)arte illa (|uani diximus ])arocbiae, qug duobua fluviis
Gnionavua et Itidobodi distenninata us(|\ie in Salaui extendit\n", prcscriptis villarum
triuni utilitatibus iure pcr|jetuo in usus ( 'ilizcnsis aecclesiae jiro lil)itu suo fiMiatur.
Kt ut h§c nostra conimutatio sive traditio utrisque e|)isco|piiii'uni loci.s liriiiior li|a]b[ca- :ift
tur], h(ocj pr^eeptum manu |)ropria rol)oratum sigillo nostro impriiiii iussinms.
^ Signum domni Heinriei (}tl.) regfi« invictissinii. ^
^ Kgilbcrtus caiiccliariuK vice Uuilligisi arebicapellani recognovit. | fSI. 2.)
I)ata III. iifin. mart. indietione i, anno incamationis dominica«- MIHI, .•iniio vero
domni Il<inrici sf-cundi r<<_'i^ ii: actum Oeuise. m
6.'). nu r<'c»KTiovi U n) <lümiiii Jl, narh tltm aiumnhmrlonen Gebrauch ilcs F.A rerlieiisfrl .
M. 'Uri-"«liiii} ■) pr diirrh Corruiiir entirtanilitt In n rorr. au» u c) ut il/>er der Zeile
narhgeiragen iXi vi cetrr. niw i und dem ernten Strich eine» n.
HEINRICH n. 1004. 83
67.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Sehen -Brixen das Gut Veldes
in Krain mit Ausnahme des dem Domcapitel übermesenen Zehntens und
mit der Bestimmung, dass nach dem Tode des Bischofs Albuin zwei Drittel
5 der Einkünfte des Gutes seinen Nachfolgern, ein Drittel aber dem Capitel zu-
fallen sollen. Trient 1004 April 10.
Originaldiplom im krainischen Landesmuseum zu Laibach (A).
Valvasor Die Ehre deß Hertzogthiims Cruin 3, 612 tvohl aus Abschrift von A (a) = LUnig
RA. 7", 138 n° 77, = Richter in (Hormayr) Archiv 10, 243 unvollständig = (Hormayr)
10 Beyträge zur Lösung der Preisfrage 2, 34 unvollständig = Ullepitsch in Mittheil, des
hist. Vereins für Krain (1847) 23 n° 4 unvollständig. — Roschmann De episcopatu Sabion.
disquisitio 2, 47 wohl aus Aa. — Resch Ann. Sabion. 3, 707 n" 78 aus A mit III. id. april.
= Sinnacher Beyträge 2, 175 n" 66. — Mon. Boica 28", 319 n" 207 aus A. — Schumi
IIB. des Herzogfhums Krain 1, 23 n° 14 aus A. — Böhmer Reg. 950. — Stumpf
15 Reg. 1376.
Geschrieben von EB. Das Di etat schliesst sich loenigstens zum Theil an den Sprachgeh'auch
des Notars an, der in der Ausgabe der DD. 0. III. als HF bezeichnet worden int, so
dass dem EB ein Diplom dieses Notars um die Zeit der Ausfertigung des unsrigen durch
die Hände gegangen sein muss.
20 (C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heiniicus divina favente de-
mentia rex. Si geelesias dei aliqiiibu.s divinitiis nobis concessis rebus sublima-
mus et exaltamus, non solum humanam f, laudeni, verum etiam divinam remunera-
tionem nos inde recepturos speramus. Quapropter'' noverint omnes nostri'' tideles
praesentes scilicet et futuri, qualiter nos pro remedio aniniae dilecti senioris nostri
25 Ottonis videlicet imperatoris augusti nee non pro nosti-ae et dilectae coniugis nostrae
Cimigundae reginae per interventum venerabilis Sabiuiensis episcopi Albuuini quod-
dam nostri iuris praedium quod dicitur Ueldes, situm in pago Creina nominato in
comitatu Uuatilonis supra dieto nomine id est Creina vocitato, eidem venerabili epi-
seopo Albuuiuo suaeque aecclesiae in honore sancti Ingenuini confessoria et Cassiani
30 martyris construct§, tarn sibi quam suis successoribus, in proprium ins tradidimus cum
Omnibus suis pertinentiis, id est aecclesiis castellis '' aedificiis maneipiis utriusque sexus
terris cultis et inciütis silvis venationibus pratis pascuis sive compascuis aquis aqua-
rumque decursibus molendinis piscationibus vüs et invüs exitibus et reditibus qugsitis
et inquirendis seu omnibus que dici vel nominari possunt iuste et legaliter ad supra
35 dictum praedium pertinentibus, comitibus sive aliquibus iudiciariis persouis de publico
destricto"* praeter licentiam episcopi nihil se intromittentibus, eo videlicet tenore ut,
cuncta decimatione ad opus fi'ati'iun sancto Ingenuino servientium reservata, supra
dicto episcopo usque ad finem \ntae suae secundum suam dispositiouem alia cuncta
deserviant, post tinem vero vitae suae tercia pars sujjra dieti praedii ad usus fratrum
40 propri§ * pei-tineat, reliqug vero du§ partes episcoporum istius venerabilis viri Albuuini
successorum potestati " subiaceant. Et ut baec nostrae traditionis pagina nunc et in
futvu-o firma et inconviüsa permaneat, banc cartam inde conscriptäm sigilli nostri iu-
pressione insigniri iussimus et propria manu, ut inferius videtur, confirmavimus.
67. [Bloch] a) qua in verlängerter Schrift b) hinter nostii ist ein s ausradiert, i scheint aus o
46 carrigiert zu sein, so dass uohl zuerst nostros geschrieben war c) ursprünglich castello,
i aus 0 corr., 8 nachträglich hinzugefügt d) ^ e) i cwr. aus e
11*
84 KAlSKKrHKl'NÜEN.
^ Sigiuiin (liiimii llciiirici i..M.» ri'jfis iuvictissiiiii. ^
^ Egilbertus <.imcolliu-ius vico Uuilligi^i arcliicapullani rcco«;. ^ iSl. 2.)
Data IUI. i<l. jipril.' anno doininieao iiicariiatinnis MIHI, indicliniH' I, auiio vero
domiii Hoiiirii-i t>ecuiuli regis II; actum Tridcntum '.
68. B
Heini'ich bestätigt dem Kloster S. Salvatore auf dem Berge Amiata den könig-
lichen Schutz und die aufgezählten Besitzungen. Pavia — f 1004 Mai 25.
Originaldiplom im k. Staat.iarchiv zu .Siena (A).
Muratori Ant. ilal. 6, 19.5 am Abschrift. — Böhmer Reg. 951. — Stumpf Reg. 1S78.
Verfasst und ge.trhrieben von dem in der Au.<>gabe der Diplome Otto's III. als Her. E lo
bezeichneten Notar : vgl. N. Archiv 20, 139. Für einzelne Wendungen des Dictats, namentlich
gegen das Ende des Contejctes, dürfte die VU. von D. 70 benutzt sein. — Durch die fest-
gestellte Originalität des StHckr.<i erledigen sich die wiederholt (z. B. Archiv 5, 3^6;
N. Archiv 3, 113: Hirsch .fahrb. 1, 310 N. 3; Lirerani II ducalo di Chiu.ti 239)
geäusserten Zweifel an der Echtheit desselben. — In dem Güterverzeichnvi kehren natür- 15
lieh eine Anzahl von Orten wieder, die schon in früheren DD. für das Kloster hegegiwn ;
doch htit, wie bei DO. III. 202, dem Schreiber eine besonders angefertigte Zusammen-
stellung für da.Kselbe vorgelegen, so da.ss von der Anwendung von Petitdruck Abstand zu
nehmen war. — Zur Datierung vgl. N. Arcliiv 20, 149 f.
(C.) I In nomine sanctac et individiiac * trinitatis. I Iciniiciis divina favente cle- m
mf-ntia rcx. Si erga looa divino ciiltui inaiK-i|iata, |ir(cij)uc tamoii caciioLia, ])iae-
tatis*" munu8 impendcre studuerimus, non soliiin hoc nobis ^ ad tcmporalis excellenti^
stütum, vcnmi ctiam ad ^temae recompensationis braviiim proficere credimus. Qua-
propter omniiim sanctae dei aecclesiae nostronimque fidclium pr^sentium ac futuro-
rum novfrit universitas, qualiter *■ domnus Vvinizo veni'raljilis abbas, qui monastcrio '' sr,
doniini Salvatoris nostri sito in monte Amiate pr^esse dinosciti\r, supplicitor nostrani
adiit celKitudinera lacrimabilitcr postidans, quateniis pro dei omnipotentis amore anim§-
qiH- nostraf sabitc cidcin monastcrio snbvcnirc fragarit|uo dignarcniur illudquc" jicnc
iam ad nichllum redactum rdevarc rcdintcgrarcquc dlgna ' cautionc studcrcinus.
Cuius digni« petitionibu» aiirem noHtr^ pietatis accommodantes, nostra regali auetori- 30
täte id ipnum monastcriiim rcdintegrantes sibi ilhid cum Bua intcgritatc confirmamiis
corroboramiii* atque" ab omnlum mortalium invasionc tuemiir muninius atqiic dcCc^ndi-
rau«, cum Corte xcilicet qu^ dicitur burgo de Uultiole, Burgoricho qui dicitur llota-
cardosa, corte de Bagnio'', corte de Clim . . . o ', corte qu^ dicitur sancta Maria in
Offina'' cum omnibu» Kiiis |)i'rtiiu'ntiis, corte de Ferignano, corte in loco qui vocatur 3fi
( -ur-igiiano, corte quc dicitur ( "anqiagnatico, corte de Camposona, corte quy vocatur
Titiniano', corte Kancti; Mari^ de LamuK; cum castro ipiod vocatur Monte latronis,
07. f IUI. id. Bpril. nurhifrlrafim, rirllfirhl riiieh Trulc-ntum.
•S. 'Klocli ni nm c kirinr llnjutr h) A, rirlleicht gollte ntier a in e corrigirrl tirrden c) ter <1
auf Utuur ■!) öArr i rinr Olierliltiije railicrt e) xwiirhen il iiinl <\ kirinc Uamir f) da- 10
hintrr ritt kUittrr liwlmliilßf aiixrniliert g) t niif Himur finer Ohcrliiiif/e li) a),'ii spi'iler
mil nullit,- Tinir narhijrsoi/en i) liitilrr clim Loch im I'eri/nmitil ; für (Jliiii(iiitian]o, (Ina
"■ 'il i'uf I>. /VO am tn'lrhirtrn lirifl, reirhl ilrr fliiiim nirhl ; rif/lriflil Klattil ('iiintino
' fin Ahk-Orzuttfißzeirlttn Oljrr m int allfi-ilini/n nicht tnehr nirhlliar k) xwiac.tien i
vtiil II liiiMur II da» zirtilt ti über drr Xfilf nachijetragen <[,
HEINRICH H. 1004. 85
Corte qu§ dicitur Garmarita cum vineis domnicatis, qu§ sunt in loco qiii dicitur Cor-
nito, et cum Omnibus suis pertinentiis et cum omnibus predictorum locorum rebus
mobilibus vcl imniobilibus f'amilü.s utriusquo sexus servis ancillis decimis villis mansis
capellis campis pratis pascuis silvis montibus planitiebus aquis aquarunKpie decursibus
5 molendinis piscationibus cunctis appendicibus vel utensilibus ad prefatum sanctum et
venerabile c^nobium pertinentibus, ea videlicet ratione ut iam dictus domnus Uuinizo
venerabilis abbas suiqiie pro tempore suscessores™ de cunctis superius nominatis
omnibusque ipsius monasterii pertinentiis in integrum liberam et absolutam habeant
facultatem agere ordinäre atque disponere et quicquid pro utilitate ipsius sancti loci
10 sua libera vohxntas decreverit facere, omnium homimim remota contrarietate. Preci-
pientes igitiir regali iubemus potentia, ut nullus dux episcopus marcliio comes vice-
comes vel gastaklio nullaque nostri regni magna vel parva persona prenominatura
domnum Uiiinizonem venerabüem abbatem eiusque pro tempore successores de pre-
fato monasterio domini Salvatoris nostri omnibusque cortibus vel pertinentiis" supra
15 scriptis inquietare molestare vel disvestire aliqua presimiat temeritate, liceatque domno
Uuinizoni prefato abbati cunctisque f'ratribus sii§ ditioni commissis libere quiete paci-
fice et tranquille vivere" atque pro nostra nostrorumque parentum oraniqiie™ fidelium
christianorum an[ima]bus indesinenter domino suppUcare. Si quis igitur huius nostri
precepti violator extiterit, sciat se compositurum auri pm-issimi libras centum, medie-
20 tatem kamer§ nostr§ et medietatem prefato Uuinizoni venerabili abbati eiusque pro
tempore successoribus. Quod ut verius et diligentius ab omnibus observetiu-, manu
propria confirmantes sigiUi nostri impressione inferius insigniri precepimus.
I Signum domni Heinrici (M.) invictissimi regis. §
§ HegUbertiis cancellarius vice Uuilligisi archiepiscopi notavit. § (SI. D.)
o a
2ö Data vni. kal. iun. anno dominic^ Lncarnationis millesimo HU, indictione n,
anno vero regni domni Heinrici regis H; actimi Papi§; feliciter amen.
69.
Heinrich bestätigt dem Kloster Peterlingen die Höfe Colmar und Hüttenheim,
die einstigen Besitzungen des Gttntram im Elsass mit Aufnahme von Brumath,
30 eine Hufe zu Bohlsbach, sowie das Recht der freien Wahl des Vogtes für
diese Orte. j004 •
Abschrift von 1564 aus einem alteren Rotuliis, früher im Kammergerichtsarchiv zu Wetzlar,
jetzt im kais. Bezirksarchiv zu Strassburg (F). — Unvollständige Abschrift des 16. Jh.
im Cod. Fdbarienais XVIII p. 33 des Stiftsarchivs zu S. Gallen (G). — Abschrift des
35 Eschatokolls aus dem 16. Jh. in Diplomata ab ürstisio collecta p. 245 auf der Universi-
tätsbibliothek zu Basel (H)-
Tschudi Chron. Helveticum 1, 2 Extr. aus G mit MIII. — Herrgott Geneal. 2, 96 n" 156
unvollständig aus G mit MIII.
Neuausfertigung von D. 57, yuxch Vorlage von DO. III. 273. Die Schlusssätze, welche
40 ein in DO. II. 307 verliehenes Recht bestätigen, verfasst und das ganze D. wahr schein-
lieh geschrieben von EB. Die Datierung ist aus D. 57 entnommen mit Ausnahme des
Incarnationsjahres. Wegen des letzteren und in Anbetracht des Umstandes, dass ein Auf-
68. m) A n) das letzte i über der Zeile nachgetragen o) ve ül)er der Zeile nachgetragen.
66 KAISERURKUNDEN.
mthalt Odilo's m Pavia im Frühjahr UM luulrruvit iruhrscheiiilith geiiutcht werden
kanit (i'gl. Snckur Die Cluniiicenser 2, 7), haben trir das D. hier eingereiht. Zur Ueber-
lieferung und Datierung vgl. Anzeiger für Scktceii. Ge^ch. (1894) 79 ff.
In nomine sanct«,' et individiiac trinitatiti. Hciirious diviiia t'uvontc clcnuniia
IVX. Si «nnrtiii Ct vcnerabilibiis luois eii*, qiiHr |iil'' tidolibiis ipsia collHta Miiiit, iioHtra l'egali 6
aiic-turitatt' '' eontiriiiaiuus ai' corroborainiis, proviil dubiu priu'soiiliü vitac [et]'' iiftoruac Mil>8idiiini aili-
pisri null dubitHUiUD. Idcirro »iiiiiiiiiii .sHiictau dei '' i'i'ciraiae lidcliiiui U0Htruriiiu({Uu pracüiMitiuin Hci-
licet ac futuroruiu uovcrit uiiiversila.s *. i|iialitor vcncrabilis'' abbaa NHiictae ervlctiiao Sfiiiper virgiuis
Mariai-, quau sita est I'aU'rniafO ', iiumiiic Odilu»)' cum cuiicta" uouf^ro^Htioiii' fratniui ibidem dou
tiunctae(|ue Mariae'' seuipcr virgini dcvulu famulantiiiiii iioatram adiit coUitudiuem, srripta'' vidvlicet ' lo
piissimonim UttouuUI pl'iiui secundi et tertü caeterorumque >' pracdoccssorum nostrorum rogum
vel imporatunim aurtiiritatibiiH*' roborata iiustrae conferens praosuntiac, quae buiusmodi aericm contiue-
baiit. qualitcr auteceKüorO!« iiustri caK ro8, quae u nobilis»imo duce Kuodlllfu ' praefatao eveleiiiac
saiu'tac Mariae »i'nipiT virjfinis ot ad U8Um et victuin nuniaoborum ibidem sorvieiitium coiiceHsa atque
dunattt fuenint''. curtes seilicet Columbra ct Uitiubeim '" ciini umnibu» eariiin pcrtiiieutiis, et nustri ib
iuris unum nianaum in villa Hadelesbaeh et umnia, quau Uuutrnniu.s " in Alsatia piuprie visus est
habere^', exceptu l'ruumadi' cum suiü pertinentiis, supplici'i iuKtitiac '' petitione, ut uova uostra aucto-
ritate*' unines res praedictas ad eandeui evclesiam dataa ct iustc pertincntes roboraro curareuius, sitas
videlicct iu praedictu pago et in comitatu Vdonis comitis. Quorum petitioni nos asseutientes ita
fieri deercvimua atque sub iiostra tuitinuiN immunitate per liuius nostri praeoepti vigorcm oniue» prae- uo
dietax reu earumque legale» pertinentias eonclu8iuiU8, l'Ogall ]iraceipieutes aiietoritate'^, ut oinnium in-
quietudine semota ad iam dictani eeclesinra libcrc et secure pcrpetim consistant ac fratruui < nnuMlt'm
tani roaneutium [quam]'' et fufuri)rum usui cotidiano sub abliatis ordinatioiie deserviant'i cum uno
uostro man»!) in villa Badelesbaeb iu pago Mortauuuua ot in comitatu Cliuononis " eomitis eaetera-
qae • in Alsatia et ' in comitatu Odonis " comitis sita quae ^' supra dicta sunt. Liccat etiani ib
pracdic-to abbati suisqiie successoribus in pr^fatis locis advocatuni quciidibct oi-dinarc,
ita ut uullam ibidem babeat per sc potestatem praeter quam i])si sibi cum conscusu
fratrum aniiuerint. Kt ut haec nostrae defensinni» auctoritas'' stabilis i-t inconvulsa ]K'rma-
neat, hanc uostri praecepti paginam manu |irn|iri.i niboi'untcs sigilli nostri iii|>irssi(iiic"
insigniri iussimus*'. 30
Signum domim Henrici regia invictissimi.
Egilbertus canceUarius vice Willigisi" arcbicapellaui rccognovi.
Data XII. kal. nnvomb. anno dominicac incariiatiunis MIIIP', imlictioiic I, ninm
V"T" diMiiini Jb-iirii-i isccimdi regis " U; actinn in sancto Ypulito".
tat. Blocli - IVjlilj a) ea quae — universitau fehlt in G h) fehlt in F; ertjflnzt aim V(f. und :i5
yU. .Stumpf lieg. lnr,2 <;) autlior. F d) VI', und XI'.; douiini F e) fehlt in O
f) F — VU. und St'.; in Pat«rniaco d g) (Milus hinter aunifexl richenetn Ogidilus /'';
Oddo <?; VU. Ogdilua, und so «land rielUicht auch in der Vorlage lon FG \\) ibidem
(lomino sciucnlium Mariae F\ ib. d. »anctaeque Mariae 8. v. G i) F — VU. und NU.;
»C7.. G k) caetcrorumque — fuerunt fehlt in O 1) VU. ; Ruodolfo NU. ; in F ist nicht 10
zu rnlucheirUn, oli Kund'jlfo aiu Kuodulfo <xUr umgekehrt corrigierl int m) G - VU.;
Hilenlieiin F\ hinter Hititdieini zu ergänzen trie in VU. etwa coiifimiaverunt et Irndiderunt
nj '»■ - VU.; OuntnininuH rorr. aun ({eneravimus /• o) jiossidere G p) Pruotnadt G
q) supplici — dcKcrviant fehlt in G r) uo VI'., rerleuen aus jnHiitit, und yU. ll'iV nehmen
denhalh an, dam uo auch im Original ron />. 'i.'' i/enlandeti hat, und dann inBtetere, dan F hier i.'i
und in der rurangehrwlen Altschrifl ran 1X1. Jlt. v'7.'y bietet, Cnmecliir den Abschreibers ist,
rielleifhl reranlajisl durch iuÄtilil in dem in F vorher abi/ejichrichenen tX). II. .'il 8) G ^ l>. .^i7;
Cunoni« /■'; Conradi VU. t) G ^ VU.; fehlt inF ui G . ü. hl; Vdoni» F, »Y>Vd
auf Hntur ftehi v) quae — iunsimua fehlt in G w) apprcBHione /' x) Wclligi8i F
VI FH ; in G trar gleichfalls .mihi gesehrie/ten, eine I ist ron Tschudi ausradiert 7.) G; 50
rcgno F\ regni //. In der gemeinsamen Vorlage stami jedenfalls nur reg. a) Ypolico i'';
Hypolito O; Uyppolito H.
HEINRICH n. 1004. 87
70.
Heinrich bestätigt dem Klostei' S. Sabino bei Piacenza den Königsschutz und
seine namentlich aufgezählten Besitzungen. Locate 1004 Mai 28.
NdtnrieUe Abschrift von 1324 in der k. Bibliothek zu Parma (Ä). — Abschrift des
5 1-5. ,Jh. im Capitelsarchiv zu Piacenza (B).
Canipi Dell' historia di Piacenza 1, 497 n° 65 unvollständig aus Abschrift mit anno regis
2 zu 1005 (P) — Leibniz Ann. 3, 859 zu 1004. — Stumpf Acta ined. 361 n" 259
am A. — Böhmer Bef/. 952. — Stumpf Reg. 1379.
Wiederholung von DO. III. 385 ; die in echten DD. Heinrichs nur hier vorkommende
10 Rechnung nach Regierungsjahren in Italien lässt auf einen nicht der Kanzlei angehörigen
Italiener als Schreibe)' schliessen. — Den Druck diesem- Urkunde bei Campi hat Dragoni
für die Fälschung von Stumpf Reg. 1403 benutzt, wie er auch sonst neben änderest Quellen
Campi's Texte für seiiie Trugwerke verwerthete ; die Datierung von Stumpf Reg. 1403
componierte er aus der Datierungszeile von D. 70 und der bei Muratori Annali d'Italia
15 6", 36 mitgetheilten von D. 95. Danach ist kein Grund mehr vorhanden, die Einheitlich-
keit der Datierung von D. 70, wie N. Archiv 20, 148 f. geschehen war, in Zweifel
zu ziehen. — Unserem Abdruck liegt die Orthographie von B zu Crrunde.
(C.) In nomine sanctae et individnae trinitatis. Heinriciis* Francorum atque
Longobardorum '' superna dementia rex. Decet regalem excellenciam sibi subditomm
20 placita deo petencium avires sue maiestatis precibus inclinare, quatinus eorum fulta serviciis temporalis
iraperii g^lorietiir honore atque post huius excessum vite bravium eterne mereatur adipisci corone.
Quocirca omnium sancte dei ecciesie nostrorumque '' tideliuni presencium scilicet ae futuronim cora-
periat universitas, qualiter dileetissimus noster domnus Sigfifredus * Placentine ecciesie veneiabilis
presul nostram supplex adiit celsitudinem postulans, ut pro dei amore suaque devota peticione mona-
25 sterium, quod impulsu domni Ottonis bone memorie imperatoris suoque favore vel suffragio
fundare et ab iniis constrnere cepit et pro sua anima SUOl'Umque successorum regum vel impera-
torum seu et pro animabus omnium christianorum fidelium deo favente vitaque comite perficere dis-
posuit, in sua dioccessi non longe a Placentine urbis muro in honore beati Sauini confessoris et ponti-
ficis Christi, ubi gloriosum corpus eins "^ requiescit, inceptum sub nostre regalis ^ protectionis tutela
30 ae defensione S recipeie preceptalique auctoritate coroborare dignaremur. Cuius dignis peticionibus
assensum prebentes prefatum*" monasterium sub nostra defensione receptum, quicquid a * donino iam
dicto Sigifredo ' episcopo collatum est dicto monasterio nostrique predecessoris gloriosissimi
imperatoris Ottonis precepto confii-matum aut ab eo d e m pi-eside sive a quibuscunque reli-
giosis l' hominibus conferendum in posterum', nostra preceptali auctoritate confirmamus coroboramus
35 ac stipulamur nee non iuxta decretum ipsi ecciesie ab eodem episcopo factum firmum perpetuo iure
stabileque censemus: rillam scilicet que vocatur Fabiauum cum capella et omnibus sibi pertinentibus,
mansos quatuor in Breuli, unnm'" in sancto Damiano, uuum in Mariano", ununi in Paldari ", du o s in
Manelli, unum in capite Caride, in Kuncaliis v unum, cortem que dicitur Turris cum omnibus sibi
pertinentibus, braydas in circuitu Placencie eapientes anuuatim modios quadraginta, insuper braydam
40 sancti Tliome iuxta idem monasterium sitam ad vineas plantandum ortosque colenduni, molendinum
unum, mercata duo — unum in castello Arcuato quod habetur tribus vicibus in anno, alterum Pla-
70. [Bloch] a) Henricus P h) BP; Langobardorum A c) P = VU.; nostrorum AB
d) P; Syghefredus A; Sigefredus B; Sj-gifredus B in VU. e) eins corpus P 1) P; im-
perialis AB g) P = VÜ.; tutellam et defensionem A; tutellam ac dcfensionem B h) pre-
45 dictum P i) P; Sighefredo A; Sigefredo B k) reliosis B l) P = ^U.; imposte-
rum AB m) unum — IMontebissago fehlt in P n) VU.; Martano AB, allein ein Ort
dieses Namens findet .fich jetzt in dei- Emilia nicht, wohl aber mehrere Mariano o) jB =
VU.; Padari A p) Roncaliis .-1
88 KAlSKiaUKlNDKN.
Ofiitif tiiioil liiibetur in kiilviulig augusti — , inoutem Colliiri vuin ■> villii quo dioitiir Turiiuliiiii ■', in
Plectolf braydam unnni, nivcum Pndi n portii qui vocatur Portatoriiim usqiie nd rivuin qui dieitur
Krigidu», vivariuin iinuni qtiod vocatur Conen saiicti Antoniui, oorteni sancti Henedii-ti cum oorviirioia
et togulariola ', qunliior niaiiaos iu Pouticellis, fortcm que voi-ntur Villasco », in Castonoola niausog
quatuor, in sancto Paulo munsos duoB, in Bcrlnsc» ninnsos duos, in villa quo vocatur Salsc (de Nnio]' 6
anDuatini modios duodecim, dv nniria nnforox per tinnmqucmque monsein kcx", corteni qii«' dieitur
Palacium Apiniaui cum plebc CHpellin et decinuN contiiiquc suis portincntiis, corteui • quo YOl'iltlir
Rc^ianuni cum omnibus sihi ^ portincntibus, niedietatom castclli quod dieitur MontebiNsaß-o"'. Hin
autem n nobis tirmiler coroboratis, conredimus cidcni monasterio et por hoc nostrum l'CgalC pre-
ceptum lirmamus, ut rector et"' abbas ciusdeni loci, qui ]iro tempore fuerit, licenciam habeat tluiiicu lO
Nuruni aivc rivum, qui vonit per vicuni Ottonis". de »uo curau qnocumquc '' volucrit duccro et utili-
tatem monaütcrii ex ip.iis perngere. Precipientes itaquc regilli iubenuis potciicia, ut uuIIun dux epi-
gcopUH marchio comcii vicecomcs nullaque nostri re^ll magna vol parva persona abbateni it fratres
in eodom * monasterio rogulariter dco * militantes de cunctis '' prediis et possessionibus aut quibtis-
cumque rebus vcl rivulis superius collatis aut deiuccps couforendis inquietaro moicstare vel disvestire I6
prcsumat sine iusta et legali examinatione. Si quis autera huius nostri precepti riolator extiterit,
seist 80 compositurum auri obtimi libras centum, medietatem camore <' nostrc et medietatcm eiusdcm
monasterii raonacliis. Quod ut verius credatur et diligenciiis <) ab onniibu.s observetur, manu |)ri>pria
contirmantos '' sigilli no!<tri inprcssione inferius iussimus insiguiri.
^ Sigiunn domni Heinrici ' (M.) regis invictissinii. | * 20
I Egilbcrtus *■ | cancellarius vice Vuilligisi ' archicappellani '' rccognovit.
Data V. kal. iuiiias indictione m, anno ab incarnatione domiiii MIHI, aimo vcro
domni Hi'inrici ' secundi regis in Italia l'; actum Leucade comitatu Mediolanensi ;
felieitcr.
71.
Heinrich bestätigt der bischüßichen Kirche zu Parma die Stadt mit einem
Weichbild von drei Miglien im Umkreis sammt Zoll und allen öffentlichen
Leistungen, sovne die Befugniss missatischer Gerichtsbarkeit innei'hnlb der
kirchlichen Besitzungen und das Recht, bischöfliche, den gräflichen innerhalb
des Bisthums gleichberechtigte Notare zu ernennen. n},,; joo-i Mai Hl. 30
OriginaldipUtm im Capilelsarchiv zu Pfiniui (A).
Murntnri Ani. Ital. 6, 47 aus A. — Affö Storia di Parma 1. SSO n" 91 aus A. —
Böhmer Reg. .953. — Stumpf Reg. 1380.
Bis auf das tton EB gelieferte Eschatokoll aiuiserlialb der Kauzlei geschrieben. Die An-
fechtung die.tes D. und des in ihm — abgesehen von der fortgelassenen Oäterauf Zählung — s»
wiederholten DO. I. 239 durch Rieger Immunitälsprii>ilegicn für italienische Bisthümer 31 ff.
int angeifirhis der originalen V elterlief erung heider Stücke (DO. I. 239, seinem ganzen
Umfang nach gcschriehen von It. B, ist jetzt im bischöflichen Archiv zu Parma icieder-
70. ■() VI' lind SU. Stumj.f lieg. üOM; Cnllarium villa AH r) Tuniullum A b) VU.; regu-
lariola AH; tcguliiricia .Yf'. t) VC ; fihll m Ali u) X /< v) ß = VU.; suis 40
'.TLiiiliU« A wi ut revorendu« abbat P xj PA, in ,1 tt auf liaxur; Ontonis Ji y) quanilo P
/ :■,-" P a) /',• domino AU h) P = VU. und AT.,- dictis AH c) can-.are AH i\) dili-
t" ii luwjuc HP; diligcnt^njue SU. e) confirinates A 0 Henrici /' g) verl/ingertf.
Srhrifl in A und, »mrrit da» tvrnlümmrJlr Efhalokull Irnbrir int, aurh in li h) Klilicrtus /*
i) P; Willigi» AH k} archcapp A; arcbicanccUarii J'; wom in H utand, int nicht zu erkennen 15
1) A; die Xahl un/ubar in B ; 2 P.
IIKINRIOII 11. 1004. 89
aufgefunden worden) röllig gegenstandslos. Wir bezeichnen durch I'etifdrnck die lieber-
einstimmung mit dem von uns rcrißiclienen Or. von DO. I. 2S9 auch an den Stellen,
wo dies Or. jetzt vcrst iimmelt ist und sein Text erst ans unserm D. 71 ergänzt werden
mitss, da bei der rollstiindigen Uebercinstimmung beider Urkunden an den Stellen, wo der
5 Text der VU. erhaUni ist, da.'i Recht zu jenen Ergänzungen keinem Zweifel unterliegt.
(C.) ^ In nomine sancte individuequc trinitatis. Heinricus divina Christi pietas"
rcx. Ad hoc nos ad regale culmen subliinatos ese'' credimus, * oinnium maxiine aeoclesiarum
dei utilitatibiis | cousulaimis, quasi ■= eas exaltaverimu», plurimum iiobis ad rogalis'' iiOHtri Stabili-
täten! et ad eterno remmieracioiiis emolunientum pioficftre noii ambigimus. Quapiopter iKJverit omnimii
10 sancti' dpi aerclcsi^; tideliiini nostroriiini|iU! prescntium scilicct et futiirorum sdli'icia, iiualiter inter-
ventu'i dilecti'' et peticione Leonis Uercellensis opi.scopi fidelis * nostri Sigefredus sanct?
Parniensis eoclesie episcopus iiostram adiens cleinontiam peeiit, ut more prgdecessorum nostiorum
ecciesiam siiaiii piuticiendo auginontaremus ex his, qu? re^if potestati et puplice '' functioni debebantur,
et maxiiiic ex liis, miibus eiusdem ecclesia lacerabatur, ex parte scilicet comitatus, videlieet ut res c^t
r') familias tarn cuuc-ti cleri eiusdem episcopii, in quoqumqne '' oomitatu f iuvente fuerint, quamque et
eunctorum honiinuni infra eandem e civitateni habitancium de iure publice '> in eiusdem ecciesif ius et
dominium et districtuni transfunderemus, ut deliheraudi ' et diiudieandi seu distringendi potestatem
haberet tani supra dicti cleri res et familias quamque et homines infra eandem eivitatem babitantes
et res et familias eorum, veluti '' si presens adesset nnster'' eomes ' palaeii. Nos vero coiLsiderantes
■M et commodum ducentes ]>cr sumpti '^ impcrii dignitatem et per mala omnia. quc acciderint sepe inter
coraites ipsius comitatus et episeopos eiusdem ecclesif, ut™ penitus lis et sisma'' pr^terita evelleretur,
et ut ipse pontifex cum clero sibi commisso pacifice viveret et sine aliqua inquietudine oracionibus
vacaret, tarn pro salute iiostra et'' stabilitate ♦ quam'' et omnium in nostro reg'no degentium eon-
cedimus et lartrimiir et de nostro iure et dominio in eius ius et dominio omuino transfundimus
25 atque delegamus niurum ipsius civitatis et districtum et teloneum et omneni publicam functionem tarn
infra eivitatem quam extra ex omni parte civitatis " infra tria miliaria * nee non et reg'ias vias et
aquarum decursus et onnie territorium cultum et incultum ibidem adiacens et omne quicquid rei
publice pertiuet. lusuper etiam concedimus, ut" omnes homines infra eivitatem eandem * habitautos,
ubicuraque eorum fuerit hereditas sive adquestus sive familia, tam infra comitatum Parmensem quam-
30 que in vicinis coraitatibus P, nulla'' exinde funcionem'' alicui nostri reg'ni persone persolvant sive ali-
cuius placitum custodiant, nisi Parmensis eeclesif episcO])i i qui pro tempore fuerit, sed babeat ipsius
ecciesif episcopus liceuciam tamquam nostrum"' eomes paiacii distringendi et diiiniendi vel delibe-
randi omnes res et familias tam omnium clericorum eiusdem epis ejiiscopii ■' quamque'' et omnium
hominum habitancium infra predictam eivitatem nee uou et omnium' desidenciura" supra prgfate
35 eeclesif terram sive libellariorum sive precariorum seu castellanorum, et ita de nostro iure et dominin
in eius lllS^ et dominium transfundimus*^, ut nullus marchio eomes vicecomes aut aliqua regni nostri
magna remissaque persona exinde de predietis rebus et familiis et omnibus qu§ superius leguntur se
intromittat aut aliquam funcionem'' iude recipere temptet. Ad aufglmentum eciam^ nostri imperiiy,
71. [Bloch] a) A; das e in Miniiskehchrifl :: wischen rerlängei'tem. i und t oben eingefügt b) A
40 c) wohl verschrieben für quia si, wie tiuch in der VU., die hier rerstümmelt ixt, gestände)!
haben dürfte d) Petitdrnrk, weil auch die VU. eine Interventionsformel enthielt, von
welcher noch die Worte coniugis (Lücke pon etwa 8 cm) praesulis nostri karissimi
fidelis zu lesen sind e) hinter dilecti Rasur voti etwa 2 cm. Die noch erhaltenen Buchstaben-
resfe würden zu nri Leonis passen, was der Schreiber getilgt hätte, um et peticione einzufügen
45 f) quocumque co[mitatu in] ventae ist auch in V U. zu lesen g) n über der Zeile nachgetragen
h) am b corr. i) di unter der Zeile hinzugefügt k) so auch im Original der VU.
\) CO auf Rasur m) an ut radieH n) das letzte i corr. aus e o) et VU. p) tibus
untei- der Zeile hinzugefügt q) hinter episcopi noch ein i ausradiert r) A ; noster VU.
s) A ; epis am Ende von Z. !>, episcopii am Beginn von Z. 10 t) ein Abkürzungszeichen
50 fehlt u) in VU. Lücke; Ughelli liest in VU. residentium v) ius ühei- der Zeile nach-
getragen, fehlt in VU. w) das erste n über der Zeile ncKhgetragen x) oder etiam ;
die Stelle ist durch Stockfleck schwer lesbar y) etiam nostri [impe]rü auch in VU., wo
Status hinter nostri nicht gestanden haben kamt
Kaüerarkundeu 111. 12
90 KAISi: ÜIHKINDKN.
qiiatiim« cadciii riiriiu-ii.si» i'crli-siu iitilliiis sii|)|ilfinoiiti iiulipi viili'UHir, pcriiiitti'iiilu ciiiiooliiiius ipsiiis
lori opUropo, iit lialit>nt iiolc-ütati'iii clicviuli hivo ordiiiiiiidi xilii iiotiirios, qtii ritiiHns ipsiiis O|iisco|mtiis
dUruvicntc« ubirum(|ui> opurtiiiiiim fiii-rit per pi^'dicliini opiNcopiiiii ' scrili.iiit Icnjitas i-iiiiisviiiii<|ue
Tuliieriiit teütaiiionti. rciiKita proibieioiie vcl (•»iitrnvcrsin " cüniitiitiiH sivo c-nniitcs'', iit, »iout ex pi«rti>
cuniil«tii8 sunt luiriim reriiiii exactore», ita vx parte i-piscopü iioslrii' iiiipcriali niictorltatc iiiiiiiKido r>
innoten liabcantiir, oniiii coiitradirtiunc ropiilsa. rt iit lii-i-[at i>)pisc<>po '' i|iiuli' viviio. l".t si nrcidcrit
de pr<,'dii'tis rebti» et t'iiiiiiliis siiic pii);iia li'i^nliler iioii pcisso dininiri, per liniic iiostii pi(,H'cpti pn^'nuii»
concediimi» • ■■ episcopi vircdoiniiio, iit sit nonter niissu.s et Imlieat piitostatcm dclibcriindi et difli-
nicndi atqiio diiudiraiidi taiiiqiiani iiostcr ' roiii(o8 pnl|ncii. Si <|uis igfitiir liiiiiii« iiostri pr^copti vio-
lator extitcrit, scint He conipogitiinini inillp Übras aiiri. inedictatoiii kniiicrf oo8tr( nosti'f ^ ot iiicdic- lo
tatoni ipsiiis rariiioiisis ' orclcsif episcopo. (Juod iit veriiis cTodntiir dilipciitinsqiip iib oinnibtis'' iii-
vitdnbilitor<|ii<- ciiiitudiatiir, inaiiii priipria roborantrs aniili iiostri inprcii.sii>noiii !Mfuriii.s ' iiflifri pry-
cepimii.i.
I Sigmuii (l"iiiiii Ilciiiriii M.' iiivioti^siini rcgis. §
§ Egilbt-rtus i-aiu-cllarius vice rnillif;isi arcliii-;i|Mll,iiii rocog. ^ (SI. I).^ \i,
I>atn lt. kal. iun. anno diiniiiiirai' iiK'arnatiiini.-< MIHI, indic-tionc II, anno vcro
donini Hoinrici scciindi rogis II; artmii in IJnil".
72.
Heinrich verleiht den Sölnicn des lUhaldus im Jiereirh ihrer am Po (jeleffenen
Besitzungen Zoll und Vferab(jid>in ri,i, ihr Schijjahrt öis zur Mitte de^ in
Stromes. md lü(i4 Mai 31.
S'otarielle Absi-hrifl aus dem 12. Jh. im Archivio rkf/li ospeäali cieili zu Piareiizn (A). —
Abschrift des 15. Jh. in einem Samniclhaud Placcnliner Chroniken auf der StadlhihUolhek
zu Pincetiza (B). — Abxrhrifl des 18. Jh. in einem anderen Exemplar derselben Chro-
nikensammlung auf der Kationalbihliolhek zu Xeapel (B^). S5
Jj'iralus De Plarenlinae urbis origine Hi) ril. — Campi Dell' hisloria di Piatnizii 1, 498
M° f)f> aus zirei Exemplaren der angeführten Clironikcnsammlung mit ind. II zu lOOo (P). —
Blihmer Reg. U54. — Stumpf Reg. 1381.
Verfa-tsl ausserlialb der Kanzlei ; das Esrhatokoll wahrscheinlich von EB geschrieben. Die
hier genannten Sühne des Jiibaldus gehören dem später nach Fontana benannten Placen- :to
linei' Geschlechte an; zwei von ihnen begegnen uns in einer Urkunde von 1027 icirder
(Campi 1, 503; vgl. 1, 297 ff.). — Das D. hat schon dem Copisten des 12. Jh. nicht
mehr in unrertehrter Gestalt vorgelegen, wie zwei von ihn in .seiner Abschrift offen ge-
lasxmr Lürkni liewei.ien. Allerdings bietet die noch nicht genügend untersuchte Plaeentiner
('hronikencompHaiion frühr.ttens am dem Ende des 14. .Th., auf welche, abgesehen von 35
jener Abschrift, unsere Veberlieferung allein zurückgeht , im Eingang einen scheinbar lücken-
lii^.i, und weit ausführlicheren Te:ct. Aber selbst u'rnn ihrem Verfasser nicht bloss unsere
.\li-ihrift ,1, sondei-n noch das Originnidiplom vorgelegen haben sollte, ist es durchaus
unwahrscheinlich , dam er so viel mehr hätte entziffern können, als der offenbar ganz bona
fide doD, wnti er lesen konnte, copierende Notar, der A ge.<<chrieben hat. Du nun iiher- lo
71. t) A ttall cpitcopiuMi, tri» rier Sinn erforilerl und in der \'U. iffuclirifben ist a) A li) A für
mintti«, irir in ihr VI', ulrttt c) a rorr. nun i; (\j «o riitrfle. nuclt in (ler VU. fienlntulrn
halirn, iro im <>r. ror etv viviT"' rint l.ilfkf inl <■) ciii"deiii epinoopi Vl^. f) xo aitrli im
ih-iginal der VU. g) A; nostry zicrimni i/uchrifben, am Ende ron X. 14 und am Ikr/inn
r<m Z. 16 h) obtenrctur ittMl auch im Or. der VI/, nicht i) danach Ilatur von l/i cm. I5
HF. im; KU 11. 1(104. Ol
dies der Chnwikrtilrrt niit A nicht rcreiuhur ist und an und für sich weder der Con-
struction noch dem Ausdruck luich hefriediql, halten wir ihn für nichts als für einen
Versuch des Chronisten, dm rerslümmeltin und ihm unrerstfindlichm Wortlaut seiner Vorlage
zu ergänzen und zu erweitern : wir haben ihn daher in die Anmerkungen vericiesen , unserer-
6 seits aber daniiif rrrzichlin müssen, die Lücken in A auszufallen, da es dazu bei der
ganz ungewiihnlichrn und ausserhalb der Kanzlei entstandenen Fassung des D. an jedem
Anhaltspunkt fehlt. Der Sinn des Einganges der Urkunde ist auch nach dem verstüm-
melten Text klar; die Söhne des Ribaldus müssen in den Kämpfen des Jahres 1004 den
König unterstützt haben. — Von den zahlreichen Handschriften der Chronikencompilation.
10 deren Verhältnis zu einander noch nicht festgestellt ist (vgl. Ewald in. N. Archiv .3, 159 ff.),
hat Campi zwei benutzt; wir haben noch zwei andere herangezogen, die offenbaren Fehler
der Jüngeren (B^) aber nicht rollständig in den Varinntenapparat aufgenommen.
(C.)" In noiiiiiie sancte et individue trinitatis. Heiiiriens'' doi inisericordia
rex. }si)tiini sit ciinctis nostris lidelibiis liabitantibus nostruni Italicuiu regiiu|m],
15 quod nostri tideles, qui nos adiuvaver[unt| ''de adquirere . . . . '' regnum
et desudaverunt,'^ volumus, ut fideliorcs flaut et siiit in nustre fldelitatis übsequio, et ' ob
In IC ut augeatiir illorum substantia est nobis vohmtas. Proinde considerantes nos
nostrum dccus celsitudinis» et decentie nostre et illontm fidelitateni, qui nos adiuve-
runt'' et adiuvare promittunt, et nt exempluni bonuni demus oninibus in regno Italico'
20 coiiiniorantibus et audientibu.s nos talia facere fldelibus portantibus nobis'' fidelitatem'
et bonuni merituni rcddentibiis ', credimus tunc proniptos et sollieito.s in nostri honoris
servido'" ülos fieri. Et hac ratione nostre fldelitatis considerata, per interventuni
nostri fidelis Teodaldi" marchionis concedimus et largimur et in perpetuum iure pro-
prietario donamus, prout iuste et legaliter possumus, filiis Ribaldi de Uico Ualegari"
25 seilicet bis noniinibus appellatis : Antonio et BumingoP seu Supponi'' et etiam Anto ''
nee non etiam Teidaldo ^ omne ' toiloneura" et ripaticum^' navigii usque ad diniidiam
aque partem" Padi supra ripam illius fluniinis et illoiiim proprietatis terram''; per
liiiigitudinem cnntinctur et latitudineni et certis finibus terminatury et pertinere vidctur
tota illa terra ad castelluni illorum^ quod" vocatur Superriuus *>. Quorum igitur peti-
30 cionibus aurcs nostre pietatis accomodantes et considerantes predictorum fidelitatem
de nostro regali iure in eorum ins et proprietatem transt'undimus '', ut liabeant et
teneant proprietario iure, sicut supra retulimus, et perdonamus et concedimus, ut nullus
dux marchio coiues'' vicecomes seu gastaldus nee non aliquis exactor fiscalis curie
seu etiam insuper magna parvaque persona inquietare et molestare et disvestire
35 audeat. Si quis vero, quod absit, quod mininie credimus, temptaverit hoc fatiendum, sciat
se compositurum auri optinii libras centum. medietatem camere nostre et medietatem
prelibatis et"* illorimi ' heredibus, (piibus illata tuerit violentia. Quod ut verius credatur
diligentiusque ab omnibus observetur, anntdi nostri inpressione iussimus insigniri.
72. [Blocli] a) fehlt in B'P b) Henricus BP; Enrieus B' c) vor de Lücke von 1,5 cm in A
40 d) Lücke rrm 1 cm in A e) iw hierher lautet der Eingant/ des Contextes nach BB'P:
Notum sit nostris fidelibus universis ha})itant,ilnis in regno nostro (nostro regno B'P)
seilicet hiis, qui in nostris exerciciis et lalioribus adversus contuniaces et rebelles fideliter
adiuvaverunt et inquirendo nobiscum occupationibus regni desudaverunt f) BB'P; in A,
dan am rechten Rande bescha'rlifft ist, fehlen einige Buchstaben g) excelsitudinis P h) B;
ii adiuver . . . A; adiuvaverunt B'P i) )i;alico B k) fid. nostris nobis port. B; fid. nobis
port. B'; fid. nostris port. P 1) redolentibus P m) serv. nostri honoris BB'P n) Theodaldi
BP; Thedaldi B' o) Uallecarii B; Vallengarii B'P p) Burnengo BP; Burnegho B' q) Su-
poni B' r) A; Atto BB'P s) A; Teodaldo B; TbedaJdo B' ; Tlieodaldo P t) omnem BB'P
u) toiTentera BP; forensem B' v) ripparitium B; riparitium P; riparium B' w) partem
50 aque BB'P x) terrani illorum proprietatis BB'P y) tenninatis BP; terminaus B';
die ganze .Stelle ron per bis terminatur scheint durch Auslassungen verderbt zu sein z) fehlt
in B'P ai qui P b) A; Suprariuum BP; Supperiuum B' c) transfudimus P d) comes
marchio BB'P e) fehlt in BB'P f) eorum B'
12*
92 KAISKUr KKINUEX.
Sifjnum «loiiini Ileiirici {M.) invictissinii rc-ris.
Ejjilbertus« i-nnoellnrius vice'' ruillifrisi ' jiroliicii|icllimi'^ rocof;.'
Data II. kal. iunii aiino (lominico iiu-iiniacionis'" MIHI, inilii'tiniu' I", anno voro
donini Ilonriei secinidi regis" II'': actum in i':iiii|ni ijiii »lioiliir Ivaudn''.
1',).
Heinrich besd'i'titjt dein Kloster .S. I'ietro in dein d'oro zu Pnvia seine Be-
sitzungen und Besitztitel sowie die Immunität und (jeirährt ihm seinen beson-
deren Schutz für die gefährdeten Besitzungen zu Maglinso, im Lugano- und
Agnothal. Cidempiiw — .' UH)i Jinii I.
(h'igimildii)lntu im k. Slnntsnirliic zu Mnilaiid (A). lo
Transunii>tiini oiiiniiini et quorumcunuiuc iarium, artioiniiii cl hniitiritiii micrdvdi rollegii
Ghislerioriim Papiar (Papiae 1598) 23S aus A mit 111. iion. ian. — Robolini Noiizie
di Pavin 2, 29S aus dem Libro ro.iso. — Hidher lieg. 1199. — Stumpf Reg. 1H82.
Vrrfaxst und gesrhrieheu von Her. E (vgl. D. 68). Diesem huhen irohl mehrere filiere
l'rkunden vorgelegen, so DO. 1.241. DO. IL 17H oder das diesem unehgehildele DO. ib
///. 33, endlieh melleirht aMeh das D. Hugo's Böhmer Reg. lüir. 13SH. Doeh hat er
die Vorlagen ao frei benutzt, do.is irir nur wenige znsammeiihäiigemle Wendungen be-
stimmter auf eine der.ielben, das DO. I. 2-il, zurüekfiihren und deshalb dureh Petitdruek
Itezeiehtiett konnteti. Anderes, was mit jenen Urkunden iihereinziuilimmen scheint, Itlsst sieh
durch Vergleiehung mit DO. III. 362 und Dil. II. 68 als dem Stil des Her. E ent- so
sprechend erkennen. Für die Giiferlisle mu.is, u^ie bei D. 68, eine besonders angefertigte
Zn.'iammenstcUung benutzt worden sein. — Zur Datierung vgl. X. Archiv 'JO. t-W /f.
(C.) I In nomine .sanctae et iiidividuac' trinitatis. Ileinriens divina t'avunte ide-
inentia rex. .*<! circ-n loca dr-o dk-iitii iitistrnc bciiifriiitatis iimniticpiitiain preborp .studncri-
nius, I all iioHtroniin repiiorum ^ stiitiiiii iiip!-trari|nc aiiiiiie saliitciii * ]>riitioi're i'ri'dinms. Quo- ■.''>
cirea nnniiuin .«ianctae dei aecelcsi^ no.^trorunKjuc Hdelimn presentiuni ae futurornin
noverit universitas, ([ualiter no.'< |iri. dei oninipotenti.'s nmoro iiostrjqiie .luimv .»iahite nee
non inten-entu ac petitione donini Beneilini venerabilis episcopi nostn(|U(' rlileetissinii
ciineta predia cortes et posses.siones atque faniilias onniestpie res niubile.s vd iniuici-
biles monasterio snni-ti Potri qiiod dieitiir t'clum aiirpiiiii iiista nostnini Papiense )ialatiiini ao
conKtructuni * per (jiiodvi» inircnium pertinentes vel respondendentes '' eidi-m sancto et vene-
rabili crnoMn ponfirmainiiH • rorrnl.ora ni ii n atcjne iiostra rejfali potentia delVndinnis ci nb
■ ininiiiin mortalinin inipiictudine liberannis: corteni'' seilie<'t'' (jiu; dieitur Aljicplaiia cnni
universiH eiiiH ]iertinentiis, eoi-tem qu^ Flumjio noniinatnr, eurteni Uillarasi-ani nunii-
nem*, cortem Larderiaeo. Turrine, Cresciano, Oenenzano'', corteni (|u<' dicilin- l'aone 36
cum onmibus suii* pertinentibus, cortes etiam Calauade, Uirgonto, Malliace, Su.ssello
cum omni omnibus ' eannn jjertinentiiR, omnesque cortes possessione« ac faniilias a
noütri« predecesBoribu» rcgibus vel imperatoribus a tempore » Lintpramli repi« eidcm sancto
loco conces» donatas aiit preceptali aiictoritate eonfiniiatas. statiiinniH insnper et
72. 11) Ego (tilliertu» HU'; Klilicrtii« /' li) viceB Uli' i) Uuiligini A ; VuillijfisKJ //; «
Viiilligini /': Violijn»»" U' k; fehlt in HU'; archicariccllarii /' 1) A; rccognovit lllt'l'
m) iiic. doniini noMri Ii; iiic. doinini noBtri Icau Chrixti li'I' n) II /' o) regni eius /(/."/'
p, ffhll in H'I' n) Laudo /<'.
"S. 'I>tt«chit»,T- Bloch] A) A b) umpriituillch nfspotidcndendcnt«« ; iltu ilrille t]eu ilurrb l'iiii/.lr
t/rlilt/t Cl o (nrr. aw» u di li KOijleifh cnrr. aug Ic e) Ge am ,Srli/um von Zeile l, 44
nenzano am Anfani/ von Zeile .'» ron Her. IC nachi/etragen fl omni oninibii« A
HEINRICH II. 1004. 93
modis (ininibus constituinuis precimusK ac iubomus et iuxtJi nostrorum aiitecessorum
regum vel imperatonmi '' tirmiter edicimus, nt inillns archiepi.scopus, nullus episcopus, nuUuB
niarcliio vel come-s aut vieedominus gastaldio sive cuinscuniquo niinisterialis iiullaque
iiKliciaiiii potestas vel rei publice minister * in predictis eortibus predüs et pos.se.ssionibus
5 atque in corte que casale sancti Petri dicitur et in Anfoningo seu in aliquibu.s eor-
tibus aut c'ortieellis vel loeis pref'ato venerabili nionasterio pertinentibus placitum tenere
vel di.strietum faeere sive f'odruni aut aliquain publican» functione" vel reddituni ab
siipra dietoruni locorum liabitaturibus vel pertinentibus exigere vel tollere, reniuta
imiiii occasione, presumat. Inter cetera tanieu lioe specialiter statuendum censuimus,
10 ut corteni predietam que Jlalliace dicitur, vel (juiequid .se})e dictum venerabile mona.ste-
rium in valle Lui'iua et in valle Agno liabei'e videtur, precipue tueamur, quoniam h§c
loca inter cetera niaiora et fortiora infortunia atque molestias hactenus sustinuenint,
ideoqiie precipimus et, qiiibiiscumque interminationibus valemu.s iubere, decernimus,
ut nullius umquani p|otestati]s minister vel missus aut famulus predictoiiim [locorum|
15 habitatoribus sive pertinentibus aliquani deinceps molestiani inferre presumat, nullani
districtionem eis faeere vel fodrum ab eis tollere aut e<iruni arbores succidere vel
aliquid eorum supellectilis vel peeulii invadere aut de eorum possessionibus aliquid
potcstative rapere vel diripere aliqua temeraria prcsimiptione aiideat; sed sieut hac-
tenus iniuste fuenint contriti dissipati et ad nimiam ac infelicem paupertateni redacti,
20 ita deinceps iusta deliberatione sint iuste miiniti et tiiti et ab omni oppi-essione '
nostra regia proteetione defensi. Si qnis vero aliquam querelam super aliqiiem eoruni
habet, non per se vindicare aut per aUqnem legem i'eqiiire^ nisi per nos aut abba-
tem ipsius'' monasterii presumat vel per nostrum aut ipsiiis abbatis missuni. Confir-
matis igitur et ab onmibus infestationibus niunitis cunctis prefati cenobii eortibus villis
sö capellis terris tamiliis tamulis et t'amulabus aldiis et aldiabus deeimis eanipis pratis
silvis ' montibus vallibus planiciebus pascuis molendinis piscationibus aqiiis aquarum-
que decursibus omnibnsque rebus iiiobilibus et immobilibus iam dicto monasterio datis
concessis et adquirendis, regali auctoritate precipimus, ut nullus regnorum habitator
nosti'oram, pauper aut dives, nobilis aut ig-nobilis, liber aut servus, magnus vel parvus,
30 clericus vel laicus, aliquid ex imniibus supra a nobis statutis et preceptali auctoritate
concessis et continnatis intVingere minuere aut aliter miitare presumat. Quiequic *
vero in munitionibus vel preceptis a nostris antecessoribus regibus vel imperatoribus
faetis continetur vel legitur. laudamus et confirmamus omnique tempore inconvulsum
et incontaminatum permanere et perseverare decernimus et omnino deliberamus, qua-
35 tinus prenominati venerabilis eenobii monachoiaim congregatio liberius et tranquillius
valeant deo servire atque pro statu regnonim nostroram nostr9que"' anim§ salute et
parentum nostronim sive omnium iidelium christianorum libentius sup[plicare]. Si
qiiis igitur hoc nostnim regale preceptum [in]tringere aut violare temptaverit, sapiat
s[e comjpositurum auri obtimi libras mille, raedietatem kamer§ nostre et medietatem
40 eidem sancto et venerabili monasterio. Quod ut verius credatui- et diligentius ab
Omnibus observetur, manu propria confirmantes sigilli nostri impressione inferius ius-
simus insigniri.
^ Signum domni Heinrici (M.) Serenissimi et invictissimi regis. ^
§ Hegilbertus eaneellarius vice Uuilligisi archiepiscopi recoguovit. ^ (SI. 2.)
o a
45 Data pridie non. iun. anno dominice incarnationis millesimo IUI, indictione II,
73. gl A für precipimus h) ein Wort une precepta oder definitionem fehlt in A i) ne über
der Zeile nachyetrayen V) ipsiü A 1) am u non siluis eitie Oberlänge radiert m) nrfq,
ohne Abkürzungszeichen A.
94 KAISEIU'KKrNnKN.
anno vero ri'gni donini Hoinrioi rojjis secumlo; jictiiin in nüIIc Agno in loco qui
dicitiir Cadainpiuus; tolioitor iunt>n.
Heinrich erneuert die Verleihung der Bunj Bel/itizoiia <ni die hisrhößiclie
Kirche zu Como. Locamo — lixH Juni IJ. t,
Collectio privil. Ctimatiae ecrlesiae des 14. Jh. f. 'J in der Bibliolirn .^lllbrosi(Ul<l :i( Mni-
land (B). — Cod. jmril. Ciimnnae ecclesiae aus dem Anfang des Di. .Th. p. :i im hisrhof-
liehen Arrliir zu Como (C).
l'ghrUi Italio sarra ed. I. ö, :i68 aus C mit ind. seciinda = ed. II. ö, :iSO. ^= Leibniz
Ann. inip. 3, 861. — Migne Palrol. 140, 257 n" 22. — Totti Annali di Como 2, S'i4 in
aus C mit ind. secunda = Hidber Dipl. Heb: 28 n' 20. — Hidber Reg. 1200. — Böhmer
Reg. P.5.5. — Stumpf Reg. 1383.
Wiederholung des D. .irdniii.'i Stumpf Reg. 1842 : das Esclialohrill ireixl auf Eli, rgl.
S. Archir 20. 141. Ehnidn I'il f. (.s7 iil)er die Dalierinig yvhtniddt.
In nomine sancte et individue trinitati.s. llenricus Fraiiforuni pariter((iio LongD- i»
bardorum divina favente dementia rex. Xotum sit omnibus nostris liiielihu.s. i|iiiii inior-
ventu Euerardi Cumani episcopi [pro]* diWuo respectu et romedio gloriosissimoruin anti'cesso-
nim nostronun Nndelicet imperatorum et » propagatione rejriii uostri (ledimus in iiitiyrniin ae in
perpetuuni saiicto A)>oiidii> •miiioin illain partein de Castro Itiri/.oiia, qiic ad no.sirani piihlicani '' perti-
nait tnni intus quam forii*, cum omuibiis appcndiciis et pei'tinenciis suis, cum nicrcatis teloneis *, •»
cum Omnibus publicis redditibus et funetionibus, cum ipsa quoque porta quc publico iisui hactenus
descri-ivit, ut libere seccurc quicte pacitico cum omni potestatc et Idcm tuerardus episcoi>ns
Cumanus pro iutcgritate suc lidei et puritate sdrvicii et omncs sui successores habeant tcneaut et
qnicquid eorum volnntas decreverit ad riiltiini iliviiiiiiii l'iiciant. quia predictuui castruni Kiri/.nna cum
Omnibus que ad illud aut iiitus aut foris pertiuueruut a iiustro iure et doniinio et ab omni publica 'if>
repeticiono in ius et dominium sancti Abondii omniuu traiistiidimtis dedinius douaviuius, ut absquc
ullo publice'' rcBpcctu et sine imiui publica iuquietatioue oniuin supra scripta pcrtinencia cum scrvis
et ancillis ita teneant iudicont * ordinent sicut cetera loca, quc ante centum annos ecciesia saucti
Abondii acquisivit et tonuit. Decct cnim et regno nostro est incrementuui de biis que deus dcdit dor>
donare et ci honorem retribnero, qui g-ratis honorat et a quo oinnis honor procedil. • Honoremns :>«
orgo sanctos, ditemug loea sanetoriim, ut ipsos aput deuni adiutorcs babeamus et interccssores. I'er
hoc cnim prcdeceasorc» nostri deo multum'' placucrunt; per hoc et nos sperainus et vife saliitem et
regni «ugmenlum et pacis prnsperitatisque honorem. lubemns igitur, ut nulliis A\\\ marchio coines
vicecomes, nullus Latiuus. nnllus Teotonicns, nulla regui nostri magna vi! parva persona doineeps de
prcdicto camro itirizona aut de aliqua eins pcrtinencia aut intus aut foris ullo in tempore per ali- :i.'>
qiiod iugcninm ite intromittcre audcat nee uinquam ecciusiam sancti Abondii indc disvcstire presumat
aut Kticrardum nostrnm (idclissimum episcopiim Cumanum aut nlluni eins" succcHSorem inde in-
quietarc molcat«re aut per nllnui placitum fatigarc eontendal. ."^i <|uis autem feceril, mille libras
probntiKKimi auri componat, medietatem nohis et saneto Abondio alterain, et hoc precepluni tem-
porjliüs Omnibus in sua maneat tirmitate. (^uod ut credatur rcrius, conservotur diligeiitius. hoc pre- 40
ceptum «cribi iiuuimua, manu uostra limiAviraus et noatro sigillo insigniri precupimus.
Signum dnmini Henrici (M.i iiivietiKKimi rcgis.
74. [Rieger- Bloch- Seh walmj ai l't'. ; fehlt in BC b) BC ^ IT.; c« scheint etwa potestatem
vtrr partem ?u fehUn ; ilnrh riil. f). 7.5 A'. c C) ffliH in (' ili iniiltuni dco C e) eiua nllum C
HEINRICH n. 1004. 95
Egilbertiis cancellarins ^ vice'-' Villigisi'' archieapellani rocog. '
Data secundo idus iaiiii anno duniinice incai-nationis niillesinio qiiarto, indictione
prima, anno vero doniini Ilenrici -secundi rcgis tertio; actum in Lacunauara; in dei
nomine t'eliciter amen.
75.
Heinrich bestätigt dem Clerus der Kirche zu Conio die Klausen und die
Brücke zn Chiavenna. Locarno — 1004 Juni 12.
Collectio priiil. Cmnanae ecdesiae des 14. Jh. /'. 14 in der Biblioteca Ämbrosiana zu
Mailand (B). — Cod. privil. Ciimanae ecdesiae aus dem Anfang des 16. Jh. p. 28 im
10 bischöflichen Archiv zu Como (C).
Taffi Annali di Como 2, 82-5 aus C mit ind. secmida = Fossati in Periodico della
soc. Comensv 3, 191 n" 45. — Hidber Reg. 1201. — Stumpf Reg. 1384.
Wiederholung von DO. III. 207 ; die von Arduin in Stumpf Reg. 1843 mitverliehene
Grafschaft Chiavenna ist von Heinrich nicht bestätigt. — Das Eschatokoll rveist auf EB,
16 cgi. y. Archiv 20, 141. Ebenda 151 f. ist über die Datierung gehandelt.
In nomine sancte et individvie trinitatis. Hem'icu.s Francoriim pariterque Longo-
bardorum divina favente dementia rex. Si sanctis ac venerabilibus Cliristo dicatis locis
deoque servientibus nostrc sereuitatis munus ooufeiinius, per quod eorum religio sublimetur, procul
dubio crediraus apiid omnipotentem^ deum undique remunerari. Quocirea oraninm sancte dei eeelesie
20 fidelium nostrorumque preseneium scilicet'' ac futurorum comporiat industria, quoniam Ebei'ardus
venerabilis episCOpuS sancte Cumane eeelesie * pietatis nostre ccisitudinem petiit, iit pro sempiterui
retributoris amore et salute anime nostre omniumque parentum nostrorum sancte Cumane eeelesie
gregi tarn de cardiue qu.imque omnium sacerdotum cunctoi-miive ciericorum, eui fautore domino idem
Heuerardns * pontifex preesse videtur, elusas et pontem iuris regni nostri de Clavenna cum omni
25 redditu et exhiliitione, que usque modo ad partem nostre rei publice inde exigi et exire solebat
deinceps perpetualiter possidendum confirmare concedere dignaremur. Cuius quia ratam prospeximus
postulationenij eins precibus libenter acquievimus, coneedentes atque confirmantes iam dicto sancte
Cumane eeelesie gregi tarn de cardine quamque Omnibus sacerdotibus prefatas elusas et pontem de
Clauenna cum omni redditu et exhibitione, cum omnibus, que ad public am'' exinde soivi possunt,
30 omuiaque in integrum eoneediuius ef* perdonamus atque eontinuamus eodem« sancte Cumane eeelesie
gregi tam de cardine quamque omnibus sacerdotibus, sicut hactenus iuri regni nostri pertinere visa
sunt, eo videlieet ordine ut supra taxatus grex ^ sancte Cumane eeelesie ceterique suecessores sui
potcstatem habeant eas elusas et pontem teuere possidere seu quicquid ex reddibitionibus vel censn
facere voluerint .ad laudem et honorem dei et sancti Abondii eonfessoris perpetualiter faciendum ex
35 nostra plenissima auctoritate. lubentes ergo sanctimus, ut nostris ac futuris temporibus nullus dux
comes aut quislibet rei publice procurator neque aliqua magna parvaque persona cuiuscumque ordinis
aut dignitatis ex pretaxatis clusis et prelibato poute censuque * aliquid subtrahere vel minutionem ^
facere quoque tempore presumat, sed liceat predicto gregi sancte Cumane eeelesie tam de eardine
quamque omnibus aliis suisque successoribus qui pro tempore fuerint iam fatas elusas et pontem in
40 integrum ad suorum usuni quiete et pacifiee possidere, remota omni publica excubia vel tocius pote-
74. f) canzellarius BC g) vioes BC h) Villigisii B-, Villigiisü C i) rög BC, rerbessert
nach der Geirohnheif de.i EB.
75. [Rieger- Bloch -Schwalm] a) fehlt in C b) Silicat B c) BC; publicum n^ ; fgl.D.74
N. b d) ac C e) BC = VI'., vgl. DD. 2, 618 N. h f) C = VU.; minuitionem B
9« KAlSi:i:r UKIN DKN.
•tatift inqiiiftudin*. Si vero, quod miiiimc i-rfiliiims, coiitrH hiiiiis iiostri procepti .statutn qiiisqiip temo-
rarius «xtilerit, «rint sp compositiiriim niiri piirUitimi librnü luillo, iiiodictnttMii palni'io iioatro et mi>ilio-
tat«>m prefato gregi sancte Ciimnno ccclp«ic. (jiioil iit voriiis eivilatur ot dili^entiiia ab oniiiilius iil>-
»rrvetnr, mann propria annotatum sig^illi nostri iniprpssiono iussiniux si^illari.
Sipiuim donini Heiiirici (M.^ inviitjssimi resis-
EgilhtM-tus ciiiicollariusf vioo Villifjisi "' archifapollani rocognovit.
I)at« seciindo idus iunü anm> doiuiuice iHcarnationis inillosiini^ Uli, iiidictione
prima, amio voro dnmni ' Heinrici sei-iuuli regis torcio ; actum in Lancuuara ; in dei
nomine felicifer amen.
7(>.
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Gal/en die Immunität, das Inquisitions - und
das Wahlrecht, letzteres jedoch vorbehaltlich der königlichen Mitwii'kung hei
der Wahl Zürich lOOJ Juni 17.
OrigiualHiplnm itii Stiftsarchiv zu S. Gallen (A).
Tschiidi Chron. Helreliciim 1. S Exfr. au.s A. — Ficker in Wiener SB. 14, 164 n" 7 15
ni« Abschrift. — Wartmann S. Galt. ÜB. 3, 33 n' 819 aus A. — Hidher Reg. IW^.
— Böhmer Reg. 956. — Stumpf Reg. 1385.
Unmitlelbar nach DO. HI. 145 gexchriehen von EB.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. licinriens i'"r;uu''>ruin et Lon-
gobardonim divina favente dementia rex. Omnium fidelium nostrorum tam praenontium so
quam et fnturornm % pie derotioni pateat, ({uod venerabilis abbas nionosterii xaiicti Galli ßurchai'dus
nomine ad no« venit, nostris obtutibns iiracsentans praecepta beatao memoriac senions et ante-
cessoris nontri tercii videlicct Ottonis impcratoris augnsti alioruuuino reguni et imporatnruni, in
quibuK Hcriptum inveniebatnr, qiialiter ipsi praescriptnro cocnobium et res onines ilinc aspicientex snb
rejria» et imperatoriaii omunitatea «uae tnitionix »nscepissent. Pro rei tarnen iirniitate petiit celsitu- S6
dinem nostram, nt no« denuo id ipsiini faoeremiis. Ein» petitioni pie nssciwnni praebenteg siniubine
praAdocesaornm no«trornm constitiita sub imninnitate aancti loei perpcndcntCH praccipinins et statni-
muH, nt praefatnm monasterium ea imninnitate anbaistat, »ieut eartarnm textui« eidcm loeo eun.sciipta-
rum ennntiat, nt vidclici-t monaebi in ipno monaaterio oonveniontes soenndnni rcfrniam aancti Bene-
dict! abba t i » inter ge elif^endi lirentiam liabeant, pracposita tarnen in omniblis regia eleetione, .10
et nt idem monaalerinm cnni peraonig intrinaecn« vel forinaecu» aibi cohercntibn», trrris i|ii'.<|iic iiiIiIh
et incnltia ad ae iiigte donative ac lej^alitcr pertinentibua nogtro noHtrornnu|ne .lui'ci'Hsonini post denni
et aanctOK ein» manripatui »nbieetnni nullinN »nperioris nnt infcrinri« pcrHony dil'ticultato tnrbetnr auf
cainjcumque pracccptionig nive digtrictionig molegtiam patiatur. Sed liceat ipni abbati .sin» iiliini«
contradictioni« obataculo monachog gnog rcj^ularilcr rcjE^cre, faniiliae praeeipero, reg monagtcrii ordi- S&
nare, intn« gen fori* omnia iuxta eongilii ani provigioncni dccontur congrne et ntiliter i^ubernare.
Negotia etiam canifqne monaglerii, qnando nceeggitag occurrit, por coactum cxigantnr inramcntnm.
ipgiug monaaterii offirialibna et advopatia in exigendia eirrnmcirca ciuadeni bo'i ri'bns ins gibi a nohi»
eonceaaum hahcntihna. Iiptnr, ut praedietnm eat, gnb noatrae tnitionia imninnitate loeii» praenotatns
•nbaiatena ah omni alienf inqiiiailionia gen cxactiouia moieatia goeiima permaneat, nt dei gcrvitoribng iO
ioibi degentibn« pro nobis et rcgni noatri atabilitate aine aliqiia forinaeea inqnietndine oninipotoiiti
76. g) canzellariui H b) Viligifii C \) dni tt.
7«. [Sickel].
HEINRICH II. 10114. 97
deo iug'iter liceat .siipplicnrc. Et ut lioo nostiae concessionis praeceptiini per futiiri tciiipoiis curri-
cula iiitiim ])er3everet, iiiami luistra illiu] n.ssi|fnaiite.s firmiivinms sig-illi(Hlc iiostri iiipres.sioiie iii-
signiri iussinius.
§ Signum <l()iiini Hcinrici (M.) invietissimi regis. ^
I Egilbertu.s cancollarius vice Uuilligisi archicapellani recog. | (SI. 2.)
Data X\'. kal. iiil. anno doniinicae infarnationis MIHI, inrlictinne I, anno vero
domni Hcinrici secundi regis III; actum in Zuricii; in dei nomine felicitcr amen.
77.
Heinrich bestätigt dem Kloster Einsiedeln den Hof Riegel mit den dazu ge-
10 hörigen Ortschaften. Zürich 1004 .Tum 17.
Burkhards - Buch aus der eisten Hälfte des 15. Jh. 1, f. 23 im Stiftsarchiv zu Ein-
siedeln (B).
Guillitnann Hahshuryiaca ed. I. 56 unvollständicj, icahrscheinlich aus B = ed. II. 76 =^
ed. III. 73 = Guillimann in Thesaurus Hi.st. Helveticas 18. — Hartmami Ann. Heremi 112
lö xvahrscheinlich aus B = Eckhart Orig. Habsb. 237 n° 39. — Placidus Reimann Doc.
arch. Einsidl. 2, 13 n" 15 aus Abschrift des 17. Jh. (G). — Herrgott Geneal. 2, 97 n" 157
aus C. — Hidber Reg. 1203. — Böhmer Reg. 957. — Stumj^if Reg. 1386.
Nach dem Protokoll wahrscheinlich geschrieben von EB. Wenn wir uns nur an die jetzt noch
vorliegenden DD. für Einsiedeln halten, so muss angenommen werden, dass DO. I. 276 (I)
20 — vgl. aber dies D. Ottenthai Reg. 371 — für die Fassung zu Grunde gelegt ist, obwohl es in-
haltlich mit unserni D. nichts zu. fhuii hat, dass ferner für da.s Ortsverzeichnis DO. II. 24 (II)
und für die Guntram betreffende Stelle DO. I. 189 (III) hei-angezogen wurden. Wir haben,
um das Verhältnis zu diesen drei Stücken zu veranschaulichen, was mit ihnen überein-
stimmt, durch Petitdruck bezeichnet, halten aber für wahrscheinlicher als eine derartige
25 Zu.mmmensetzung miseres D., dass dasselbe nur auf eine uns verlorene Urkunde, ein DO. I.
betreffend die Schenkung von Riegel, zurückgeht. Dass ein solches DO. I. existiert hat,
ist nach DO. IL 24 und DO. III. 4 sehr wahrscheinlich (vgl. auch Krüger in Jahrb. für
Schweiz. Geschichte 13, 520 N. 1), und wenn dieses D. deperd. Dictatvorlage von DO. I. 276
war, so würden sich aus ungeschickter Benutzung dieser Vorlage auch die von Sickel
3ii Kaise)-urk. in der Schweiz 83 f. mit Recht hervorgehobenen stilistischen Mängel der letz-
teren Urkunde z. T. erklären lassen. Bei unserer Annahme ist die Voraussetzung nöthig, auch
in dem .supjwnierten D. deperd. Otto's I. habe, wie in DO. I. 276, in der Arenga irrig
divina {statt divinae) remunerationis premium gestanden ; denn offenbar stellt in
unsei'm D. 77 divinum remuneracionis premium einen wenig glücklichen Versuch zur
35 Verbessei'ung dieses Fehlers dar. Dass jene Voraussetzicng keine Schwierigkeiten macht,
liegt auf der Hand.
In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus divina favente clemencia
rex. Si circa loca deo (iicata pro ecclesiastice faeiiltatis augmento iutendimus, divinum nobis I
prot'ecto reraiuieracionis premium profuturum credimus. Ideo noverit * tidelium uostnjrum tarn pre-
40 seucium quam et f'uturorum industria, qualiter venerabilis abbas nomine Wirand qui et
Verendus nostre serenitatis excelleneiam deprecatus est, qiiatenus eccieaiam sanete Marie in cella
Meginradi heremite constructam deoque dicatam sublevaremus nostrorum exemplo antecessorum.
CuiUS precibus et ipsius interven t u i assensum prebentes * ob eternani remuneraeionem et rcmedium
Kaiaernrkunden lU. 13
98 KAISEHUUKUNDEN.
«iiime iiostn- <|iinii)Inin i'urteiU regü ((Uiiiulain iuri« iirclilmtc occiosio » siTvisiiui' doi siTUiii •
por «urcedeiicia tcniporn in profntii efllii tlro lul refJllllUll Slini'ti HeiU'difti militaiitilms [KT lioc
II preceptum CnnfinnUvilUUS et ex iutoirru • (lonnviinii.s nun oiiiiiiliiiK Uli i- jiiiiliiii iiiitiMii (|Ue
Kyo|i:ol dil'itlU' iii8tc i't Ipg'nlitvr portiiioiitibiiM in durHlu AliMniiiinicu in coniitiitii llri.sikf^owc. siili-
nomiiintU hiU* loci» Kmlinj^a, Wcneliii^H, Clioncing'n, Doiiin^n, liiirclicini, llal>Iiii|;ii, ot cetera Idcu ad 6
prefa t a ni '' ciirtoni Kiogol portiiienrin, ul)ieiinii|ue provinciariiin iaeere vidonntur, cum omni euriini
nsii, cum ecciesiis ot paruni deciiniK, cum umuiliu8 ceuAiliux edificiis maneipÜK utriunque kcxux ap'is
pratio vinetiü silvi.s fiirostibns paiicuis a(|uis ai|uaruni<| u e docnrKil>us pi.seacionlhus iniileiuliniK
cxitibuii et reditilius cultis et incultis ((UcsitiK et ini|uiri'ndis I't Dlllliinn ita, siiuli i|iliili(l;llll
III Gnntrammn.'« vistls Ost liabt'IV in stlM Vi'stituni. i|llilll(l» oti ren I n m ITgif illtidriitatis 10
publica senteiicia convictiis extitit ot "iniiis eins pii.]irictas iusto iudicin in fogalciii imini-
ficeneiaiU et potOStnteni loglllitor diiiKlIeata eat. InssiniuK i|iiui|ue lioe preccptum indc cunscribi,
per <|Uod volumus lirniiterque inlienuiN. llt proillOlllOfati nionachi oiiinesqiio siiccossofos oofiuil
absque uUius contradiotinno porpotiialitor libem iudo fruantur ai'bitrid sibi liabendi
1 aut eoc'lcsiastie«! moro conillllltaildi. Kt ut bec nnctorita-s nostra stabilis inrcl"ra;rabiliter con- 16
seiTCtur, mann nostra pmprin subtns enni Hrninviniiis et sigilli no.stri impresnionc ilisiglliri iussimus.
Sigmini doinni Heiniici (M.) invictissimi regis.
EgiJbeitus cancellariiis vice Willigisi aiTliioappellani i-ecognovi "■.
Data XV. kal. iid. anno domiiiice incafuacionis MIHI, indictione I, anno vero
donini Heinrici secuudi regis III; actum in Zuiicli: in dei nomine feliciter amen. so
78.
Heinrich ertheilt dem Cleriker Becilin ßir den Dienst des h. Cyri actis in
Sulzburg die Erlaubnis zur Errirldunfj eines Marktes zu Kincka im Breisgau
sammt Zoll, K'Jnitjsbann und Ufff-ntlichen Rechten, aber mit Ausschluss der
Münze. Sirtmhurg 1(MJ4 Juni ^5. »5
OngiuaUUplum tin Staat.sarchiu zu Pnintrut (A).
Herrgott Geiieal. 2, 98 n" Jö8 aus Aburhrift von C. — TrouiUnl Moii. de BMe 1, lU
m" 88 nu.s A. — Hidl>er Reg. 12()4. — Böhmer Reg. 9-58. — Slumjif Reg. 1387.
Narh iJirtnt des EA geschrieben von EH. — Zur Deutung des Namens Rincka vgl. Poin-
signon in Zeit.trhr. für die Oench. des Oberrheins N. F. 2, 460, Schulte ebenda 6, 572 N. 5 so
und Heyrk Ge.ich. der Herzoge von Z/lhringrn H Aum. 12. sowie ebenda ti. 7. 9 iilier
die l'er^on des derikers Becilin.
<C.) ^ In nomine sanetae et individtiae trinitafis. lioinricu.s Franonnim paritor-
que Longobardornni divina favente dementia rox. Hogiao est iiimiitieontiac ti(b'-
libns Rui» modcKtc ^ postiibitn concedero. I'ndndc notuni sit omnil)iis tidolil>us nostris «6
j)raet!(mtibiis seilieot et ftituris, (|iialitor nos siip)iliciter |ietcnti olorieo IJcoilino per
interventtim dilecti nidjjs ueceicsiai- liasilion.sis cpiscopi Adalbonniis in aiigmentum
Hervicii »anetiHKinii inartyris Cyriaoi p.r li.ie rogiae maientatis inKigno licentiain dedi-
mu» faeiendi inoreatiim »ive emporiiiin in loco qui dieitiir Kinel<a in |>agit lirisiligoiiiii
in comitatu Hertdoldi cnui thtdoneo sive veetigali regioquo banim ot oinni piiblioa 4o
fiinctione, execptii iiioneta, liabeantque ibidem negotianto« pacom nostrae auctoritatis
77. ■Hr<-««lati-Rini{li"l!'. a; hiii hiis U ]>) prefatnm /< >■) rci.infui fl.
I
HEINRICH H. 1004. 99
et defensionis sieut in maioribus iiostri regni locis et civitatibus, omnium persoiicarum
contradictione reiiiota. Et ut haec nostri praecepti auetoritas super oodem niercato
stabilis et inconvulsa pennaneat, haue pagiiiam manu propria roboratani »igillo nostro
imprinii iussimus.
^ Signum domni Hcinrici (M.i invictissimi regis. §
I Egilbcitus cancellariiis vice Uuilligisi arebicapellani recog. § (SI. 2.)
Data VII. kai. iul." anno dominieae incarnationis MHIJ, indictione I, anno vero
domni Hcinrici secundi regis HI; actum Argentin^"; in dei nomine feliciter amen».
79.
10 Heinnch verleiht der Aebtissin Brigida von Andlau die Erlaubnis zur Er-
richtimg eines Wochenmarktes daselbst sammt Zoll und öffentlichen Rechten,
aber mit Ausschluss der Münze. Mainz 1004 Jxli 1.
Notarielle Abschrift von 1758 eines verlm-enen Vidimus von 1686 nach dem verlorenen
Salbxch ron Andlau im kais. Bezirksarchii: zu Sfrassburg (B). — Abschrift des 17. Jh. eines
15 Transsiimptes K. Sigmunds von 1437 Juli 13 ebenda (C^). — Notarielle Abschrift von
1758 desselben Transsiimptes ebenda (C-). — Abschrift des 16. Jh. desselben Trans-
sumptes ebenda (G^). — Abschrift eines Tramsmnptes K. Friedrichs III. von 1442
Juli 13 in dessen Registe)-buch N im k. k. Hans- Hof- und Staatsarchiv zu Wien (C^).
Lünig RA. 21'', 119 n" 112 aus dem Vidimus von 1686. — Schoepflin Als. dipl.
üo 1, 148 n° 185 aus dem Salbuch (S). — Grandidie)- in Würdtwein Nova subs. 6, 154
n" 76 mit ind. seeunda ebendaher, trotz seiner gegentheiligen Angabe (G^). — Grandidier
Hist. d'Alsace i*, 197 n° 361 ebendaher mit ind. 11 (GV- — Böhmer Reg. 960. —
Stumpf Reg. 1388.
Geschrieben nach einem Concept des EA, abgesehen vielleicht von der Corroborafio, die
85 dem Concept gefehlt haben mag und durch ihre ungewöhnliche Fass^ung die Vermuthung
nahelegt, da-'is der Context von einem dei- Kanzlei nicht angehörenden Schreiber mundiert
ist. Das Eschatokoll entspricht den Gewohnheiten des EB. — Da der Text des Trans-
sumptes Sigmunds, auf welches dasjenige Friedrichs III. zunickgeht, durch die Ueberein-
stimmung von G^C^ feststeht, haben wir von den Lesarten der schlechteren Ueberlieferungen
30 C^G* (ebenso icie von denen der Drucke) nur einen Theil verzeichnet.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinriciis* Francoriim et Longo-
bardormn divina favente dementia rex. Regalis est decentiae'' fidelibiis suis
modeste postulata concedere. Proinde noverit cunctoi-um iidelium nostrorum tam
praesentium quam et futurorum industria, cpialiter nos humiliter et devote petenti
35 sorori nostrae Brigidae '' videlicet abbatissae per hoc regiae maiestati.s nostrae in-
signe'* licentiam dedimus constituendi mercatum sive emporiuin et qualibet quarta
feria in publica potestate mercimonia stabilia " ventilandi in pago Alsatia ' in comitatu
78. [Bresslau] a) vn. kal. iul. (oder rielleicht nur vu) und Argenting — amen nachgetragen.
79. [Bresslau - Bloch - von Györ)'] a) Henr. 6" C^ b) C, dessen Lesai-t wir mit Rücksicht auf
*o decet in dei- Arenga ron D. 80 gefolgt sind; clementiae BGS c) Brigitae C d) in-
signem C e) scibil. BSG und C; stibil. CT*, so dass in dem Salbuch scibil., »"»i Original-
transsumpt Sigmunds scibil. oder stibil. gestanden haben niuss; stabil, in C^ ist also nur —
freilich richtige — Emendation des Abschreibers f) SG ; Alsatiae BC
13*
100 KAISEia'KKUNDEN.
Kberhardi in ij>.sn villi» inonniiti'rii i[\un\ dii'itiir Autilalia", cum tiicluiu'o et vfi'tiifali
et universa juiblica funotioiu', exccpta moneta, et cum totius stabilitatc '' iuris, ita ut
non sit in'' t«ta Alsatia stabilius" mercatuni hactcnus a rogibus sivc ab imperatoribus
permissuni <|uam' ilbnl a nobis jicrpctualitcr concossiim in snblcnicntum scrvitii mona-
cliaruni ibidem sub rc-jula sancti Hcncdicti den scrvicntiuni, jirat'ci|(icntcs itaijue, ut t>
oiiines boniincs in ciusdoni loco morcali invicom ncgotiantcs paceni et sccuritateni
in circuitu per spatium miliiarii tam certani nostri banni et «lefensiimis teneaut, ipiani
in aliis civitatibus opidis castellis vicis villis'' tenuerunt et tonere debuerunt. (piot-
«piot ' pnblicuni petierunt mercatuni, junge remota contradictione tota. Et ui liaec
nostrae ooncessionis auct<n-itas stabilis et firma vincat saecula, banc cartani praecepti lo
nostri in testinmninni scriptam nostnxpie sigiild impressam'" propriM niaiui attcstantos
linca subtns tirmavinuis.
Signum doniini Heinrici " regis invictissimi.
Egilbertus cancellarius vice Uuiliigisi" arcbicajjellani recognovit.
DatA" kal. iulii anmi dominicae incarnationis millesim<i Uli, indictiono !•', aiinci ih
vero domini Heinrici" secundi regis'' III''; actiiiii Mi)gimtiae"; in dei iKuniue f'eii-
citer amen.
80.
Heinrich verleiht dem Bischof' Adalbero von Basel den Wildbann nhev den
Hardtwald im Elsass. Mainz 1004 Juli 1. so
Abschrift von 1513 im Basier Diplomatarium Ä p. 2 im Staatsarchiv zu Pruntrut (B).
— Al/si'hrift aiis dem Anfang dcft 14. Jh. im (Jhartid. Bnsiliense f. 17' im Staatsarchiv
zu Bern (C).
Wurslisen Ba.tsler Chronick W rit. — Herrfi'ilt Geiieal. 2, 98 n" 159 aus Abschrift
von C ^ Grandidier Hist. d'Alsace i*, 196 n" 360 unvoUstilmlig mit ind. II. — n
Memoire pour les hiritiers d'Hervart contre l'Etaf et les communes intervenantes (Paris
0. J., wohl 1847/48) 32 aus C = Zöpfl AUcrthiimer des deutschen Reichs und Erchls
1, 330. — Trouiltat Mon. de BAle I. 145 n" 89 aus BC. — HIdhcr Reg. 1205. —
Stumpf Reg. 1389.
Indem die verlängerte Schrift des dem Schreiber von B vorliegenden Originals in dieser so
Abschrift recht gut nachgezeichnet ist, lä.ist .lieh feststellen, dass unser D. von EB ge-
»chrieben war; dieser hat wohl auch mit Benutzung von D. 79 das Dictat geliefert.
C.i' ^ In nomine sanctae et individue trinitatis. Ileinricus divina favente de-
mentia rex. Decet enim* regakin exeeliciitiam suis fideJibuH modcste § posttdatii
concedere. Proinde noverit cuiictiirum tidcliuni nustrorum tarn'' j>resentium fpiam *" 36
et* futuronim industria, fpiaiiter uok bumiliter t^t devote pctenti dilectissimu nnbis
dnmino Adalberoni Ba-siüensis aecciesie veneral)iilimo pr^suli dedimus rpieudam iuris
DM-tri in Al-.'i<i.i ' ■•.•dtnni rii-.-idi-uti-in versum iuxta Henum in comitatu Utonis" con-
711. «( tiC'C'i AiiUlolm C; AiiililHlm USC hl H.SO ; nit et in C i) qua fl k) BSO ;
vici» et villi« C \i >|uot>|uocl H m) HSG ; imprcngo C'C^C; imi)rcH». C n) .S',- 40
Willi^iii nffC'CU"; Willitfi (•> n) HSG; «latum C p) ind. II «'; in<l. «ecunda G'
Hl S(i ; rcjpii HC; inihrm-hfinlich ulanil im Oni/innl rc« r) .'t"" U 9) Maguntic C".
XO. [BrciwUu, a; fihU in r In tum ß c) <|uu H il) Alsatia C e) Vttoni» C
IIKlNRIC'll II. lOUl. 101
situm et per hoc vegic,^ iiiaicstatis imsti-e'' pryocptuiii, as.senciente omni popiilo ciiisclem
saltiis actcnus» usuiii liabente, in proprium et in perpetuum condonavimus, co tenore
ut nemo virorum deinceps potestatem habeat extra volimtatem et licentiam predicti
episcopi et successorum suorum in eodeni saltu — de Basil^a'' civitate deorsum ver-
6 siuii sccus Hrenimi' usquc Bveliolieira'' et de Bvohciieini ' nsqno ad Ruluiniouiia"' et
de Ruhuiileuua'" tenus Herinlmson et exinde" usque ad ]\Iu(itlieresiieini et de hoc
usque ad Kudinisheim, deinde tentis flumcn quod dicitur liiila" et sie per liinitem
usque'' Ilahuhunisheinri, deinde tenus IMatisheim'' et sie usque ad Binningun % ubi
aqua Bersili ' vocata dceurrit in Hr^'uum ' — de genere eervorum sive eapreolorum"
10 aut aprorum aut ursorunP' aut fibroriun agitare, nostro banne interdicente *", marem
seu feminam vel saltem aviculam inquietare qu§ dicitur parix sive capere presumat.
Et ut hec nostrae concessionis auetoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hano" nostri
precepti paginam inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri impressioue
iussimus insigniri.
ifi ^ Signum >" domini Heim-ici (M.) regis invictissinii. |
I Egilbertus cancellarius vice Umlligisi arehicapellani recog. ^ §
Data kal. iiü. anno dominicae inearnationis MIHI, indictione I, anno vero domini
Heinrici secundi regis III; actum Moguntiae''; in dei nomine feliciter amen.*
81.
20 Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster Fischbeck Schutz, Immunität, Wahlrecht
und Reichsunmittelbarkeit. Ohsen 1004 .Mi 20.
Urkunde in Diplomform im Stiftsarchiv zu Fischbeck (A).
Mader Ant. Brunsvic. 209 n" 8 aus Abschrift = Pauliini Hisf. Visbecc. 7 = Leibniz
Ann. 3, 862. — Wilmans - Philipjn Westf KU. 2, 146 n" 128 aus A. — Westf ÜB.
S5 Suppl. 97 n" 597 Reg. — Böhmer Reg. 961. — Stumpf Reg. 1390.
Wie die Urkunde heute vorliegt, ist sie im 12. Jli. (schwerlich noch im 11.) auf einem
Pergamentblatt geschrieben, dessen ursprüngliche Schrift durch Rasur oder Abreiben ge-
tilgt war. Dies Blatt enthielt ein Originaldiplom Heinrichs, dessen Siegel an seiner
ursprünglichen Stelle belassen, aber durch Anbringung eines zweiten Rapides von eticas
30 dunklerem Wachs neu befestigt ist. Während die Jetzige Schrift — bis zum Eschatokoll —
auf 8 Zeilen (auf deren letzter nur das Wort iussimus .^teht) vertlieilt ist, füllte die
ursprüngliche Schrift bis dahin nur 6 Zeilen und einen Theil der siebenten; das Mono-
gramm stand eine Zeile höher als in der jetzigen Anordnung. Der jetzige Text gehört,
wie die Vergleichung mit der VU. DO. I. 174 und der NU. Konrads IL Stumpf Reg.
35 1868 (beide im Or. erhalten) lehrt, abgesehen von zwei Inferpolatione)i, dem nach dem
Protokoll wahrscheinlich von EB geschriebenen D. Heinrichs II. an. Die erste Inter-
polation umfasst nur die beiden Worte vendere aut in der Immunitätsformel ; durch die
zweite wird dem Kloster die freie Wahl des Vogtes verliehen. In der VU. hatte sich der
80. f) fehlt in B g) B; hactenus C h) 5; Basilea C i) B; Renum C k) C; Bounheim
40 oder Boiniheim ß; NU. Stumpf Reg. 2174 in der Abschrift in B Buoheheim 1) C; Buon-
heim B; NU. auch hier Buoheheim m) Ruliunlewa C n) deinde (' o) Hylla C
p) ß = NU; usque ad C q) Habichesheim C; Habuchinisheim NU. r) Blathzheim C
s) Binningen C t) Bereich C u) eapreolarum C v) ß = NU; aut ursorum aut
aprorum C w) B = NU; interdicentes C x) hunc B y) Signum- und Recognitiom-
45 seih fehlen in C z) Moguneie C a) eitie Abbildimg de.i Siegeh (SI. 2) in B.
102 KAISKWr HKT NDEN.
Kifiiig sflhst rfiV Voijtfi vorlH'hallrii : in (Irr NU. fehlen iirar die beziliilichen Wortf (n/l.
Sote g). iilnf dtiss die Voylei kfiniylich trnr, ersieht sich aus den iihfr die Zeit Kon-
rads III. vorliegenden Nachrichten, denen zufolge sie s-ich damals als Meichslehen in den
H/fHdeii Heinrich-t des I^irn) Itefand (vgl. Kehr in A'. Archiv lü, H72 ff'.). — Das in
die VI', und die NF. aufgenommene Giiterveneichnis kann in dem echten DH. IL den t>
Raumverhdllniiisen nach nicht gv.<<tanden halten : schon um für die Interpolation Raum zu
schaffen, mu.'iste, abgesehen von der Verlfingerung des Contertes um eine Zeile, die ursprüng-
liche CorrolHtrationsfonncl gekürzt werden (vgl. Noten h. \). — Das Dictat der drei
Stücke D. 81 — S:i° entspricht in manchen Wendungen den Gewohnheiten ihres Schreibers EB,
in gewissen aiulereti mehr denjenigen des EA ; u^r müssen es unentschieden lasseti, ob EA lo
^«•1 ihrer Ahfa.viung noch mitgewirkt, (dso sich noch einige Wochen länger als wir N. Archiv
<?0, JöV f. angenommen hatten, an den Kanzleige.'ichfi ften beiheiligt hat, oder ob jene Er-
scheinung dadurch zu erklären ist, dass der leicht zu beeinflussende EB sich einige Wen-
dungen seines Collegen angeeignet hat. — Die Aebtiisin Alfheid wäre nach dem Fisch-
becker Nekrolog (Böhmer Fontes 4, 498) die aste Vorsteherin des um 955 gegründeten i5
Klo.iters geicesai und müsste also sehr lange regiert haben, troran Diekamp in Westf. ÜB.
Suppl. a. a. O. Ansfo.^'i getwmmcn hat : allein die Angabe des Nekrologs wird durch den
Wortlaut unstres D. nicht gestützt und bewei.st 7iur, dass man im l'.i. ,Th. von keiner
älteren Aehtissin mehr icnsste.
(C.) § In nouiiiK- .sancte et iiulividuc trinitatis. Ilcnrifus" diviiia favoiite cle- so
Ilieutia rcx. 8 Nntum »it Kiiniilius (i(li'lil)iis * '• taiii pn-soiitibus iiumii et futiiris, qualitei" per
intcrventum dilectissbiie coniugis nostre | Cunigundc videlicet regiiiy quoddaui mona-
StCriuill in villa (ju^ dicitur Uisbeki COnstl'UetlUll est '' eanoiliea saiu-tiinoiiialiiiiii ooiig-re(,'iiti o n o
a vcueraliili matruua tioiiiiiic Hclmliurpa quoiidaiii iustitutiiin, ul)i nunc temporis religiosi
nominis abbatissa Alflieid preesse videtiir, in nostrum nnindibiirdiuni esf defensioneni Ü5
cum oninibus ibidem eollatis aut conferendis per hane rcgiaui auetoritatem recei>iniu.s.
l'ri-c-ipieiite» igitur iubcnius, iit iiiilliis iudex piiblicus iicquc ali(]Ul.S i-x iiidiciaiia potcstafe lioiiiiiic-s
(iredicte ecciesio libero» seil coloiio» iitus aut »ervoa <vendere ailt > » alii|ui] iniusto'' iiegotio
dütrin^cre preournat« ». Presertiin cuuci-diinuN insigni potestate regali, nt liabeant sanctinio-
niales ille liberum • potestatem per SUCCessiones temponini inter se sivy f aliuude abbatiasani 30
cligeudi, • Dullius «eculari dumiuio • subiccte, cxceptu iiotttro, ijui eariini *K defensor dcu aiiiiuente
ewe volumu». <Sit et in potestatc eiusdem bici abbatissc una cum congregatione illi
subiecta bec stabilis et incon>id8a libeitas, quatenus advocatuni eligant, (jui boniines
ecclesie di.-stringat, si redditu« siii iuris experti fuerint rebelies. > Et ut bee nostra
eonfiniiatio pennancat ratji,'' baue noetri preeepti jiaginain indc conscriptani manu sb
propria roborantes ' inKigniri iussimus.
^ Signum donmi Ileinrici (M.i regis invictissiini. \\
EigelberguH | caneellarius vice Willegisi arebieaj)ellani recogn. ^ (SI. 2.)
Data XIII. kul. aiigusti anno milleKinm UM incarnationis dominice, indietione I,
domni Heinrici »ecundi regis III; actum in villa Ösen: in di-i nnniinc i'(ru-it<T aiiicn. 4"
Hl, Brcmlau] a| N und R ligitrl li) VI', urul A'f. fidelibus nostris, uml so wohl auch im
l>r. ururrt» J). c) A, revKchrifben ft7r et dj Vi', umi NV. in aliquo nenotio iuiuste,
und Ml tnihl auch im Or. unnertji I). e) danach in VI', und XU. iiini tautuni adviicatus
loci illiuD, unfl »o fjeiriim auch im (h\ unurre» I). f) A g) W. advocatuH ac defensor;
abtr in St', fthtm irie in unntrnn I). die Worte advouatus ac h) A'f. conKrniatio stabili« *■<
et inconvalw |>cnnaneat; ditne dem Hli ijel/lufiye Formel hol f/ewimi auch im Or. unseren
O. geslamltn i) dnnuch in AT. BJgilli iio«tri iiiipri-asionc, und ho ffeuiim auch im lh\ untere« D.
HEINRICH IL 1004. 103
82.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster Dr'dbeck Schutz, Immunität und Wahl-
recht. Magdeburg 1004 August 1.
Originaldiplom im fiirstl. Stolbergischen Archiv zu Wernigerode (A).
B Bresslau DD. centum 31 it" 21 am A. — Stumpf Acta ined. HHS n" 260 aus A. —
.Jacobs Drübecker ÜB. 4 ti" 5 aus A, nebst Facsimile. — Stumpf Reg. 1390".
Geschriebeil von EB (iitier das Dictat vgl. D. 81) unter Benufzumj eiitircder des DO. IT. 22ö
oder irahrscheinUcher des uns jetzt nur in kurzem Auszug erhaltenen DO. III. 167. In-
dem ivir die Uebereinstimmung mit der ersteren Urkunde durch Petitdruck bezeichnen,
10 müssen wir dahingestellt sein lassen, inwieweit die Abweichungen des D. 82 von dem
DO. IL auf das verlorene DO. III. zurückgehen. — Ob und in welcher Weise die beiden
unterhalb der Datierungszeile wohl von anderer Hand hinzugefügten Namen (s. Note ä) zum
Inhalt der Urkunde in Beziehung stehen, oder ob deren Träger bei ihrer Erwirkung oder
Ausfertigung eine Rolle gespielt hidien, ist nicht zu entscheiden.
15 (C.) I lu nomine sanctiie et inclividuae trinitatis. Heinricus divina favontc de-
mentia rex. Ndtuni sit omnibus tidelilms nostris; praesentibus scilicet et t'uturis,
qualiter iios per interventxim dilectissimae ^ iiobis coniugis* nostrae Cimigundae vide-
licet reginae quoddam monasteiium in honore sanctae Mariae sauctique Uiti martyris in loco qiii
difitur Drubiki moderno tempore'' constnictum * in nostr^ •> tnitionis detensionem suscipientes,
80 [pjetente vero ac consentiente Arnolde episcopo in cuixis episcopio situm est, * ab omni
human^ infestationis dominio per Iioc nostrae auctoritatis praeceptum perpetnaliter absolvimns, ea
videlioet ratione •■ ut nullus episcopus comes vel iudex aut exactor neque aliqiiis oninino in prai't'ati
mouasterii rebus iudiciariam praesumat deinceps exercere potestatem, nisi quem praescripti monasterii
abbatissa, ubi nunc praeesse videtur aut qu(j sibi successerit in re, publicis utilitatibus,
25 eonlaudautibus sororibus, uleg-erit advocatum. Et quotiensenmque iuevitabilis sors mortis abba-
tissani deleverit, SOrores quidein liberam inter se vel aliunde habeaut potestatem eligendi
abbatissam sine ullius contradietione, dumtaxat non sit minor persona dignitate, talique prorsus
iure perlVuantur, quali vel Ganderesheim vel Quidilingoburg- moniales deo servientes uti videntur. Et
ut hoc nostrae regalis auctoritatis praeceptum firmum et stabile permaneat, iiissimus hanc cartam
30 conscribi et sigilli uostri inpressione signari, quam et manu propria subtus firmavimus.
I Signum domni Heiuriei (M.) regis invictissimi. ^
^ Egilbertus canceUarius vice Uuilligisi arcliicapellani recog. ^ (SI. 2.)
Data kal. aug. anno dominicae incamationis MIHI, indictione I, anno vero domni
Heinriei sec-undi regis III ; actum Jlagadaburg ; in dei nomine feliciter amen. '•
35 oO»
Heinrich schenkt dem Kloster Nienburg Besitzungen in der Lausitz.
Nienburg 1004 August 8.
83". Originaldiplom im herz. Haus- und Staatsarchiv zu Zerbst (A).
Knaut Ant. Ballensted. 94 dt. — Heinemann Albrecht der Bär 430 if 8 aus A. —
40 Heinemann CD. Anhalt. 1, 74 n" 94 aus A. — Stumpf Reg. 1392.
82. [Bresslau] a) couiugis n auf Basier b) tempore — nostrj auf Rasur c) dahinter Rasur
d) unten am Rande, 6 cm unterhalb der Wmie nomine feliciter, wohl von anderer, aber gleich-
zeitiger Hand: Giselbret. Herolt.
104 KAlSEKl'KKrNDEN.
GeschrirlieH t-on EB (iilter das Dirtat vgl. D. Sl): datiert nach der Handlung, die ans
Anlass der Kirrhreihe erfolgte, welcher der König rt>r seinem Polenfeldzug h-iirohntv {vgl.
K. Archir -JO. ItiSf.).
8^. Originaldiplotn im herz. Haus nnd Staatsarchiv zu Zerhst (A^).
Beckmann Anhalt. Hisl. l, tHt n" S ans A = Eckhart Hist. gen. Saxon. irü n" ^7, = 6
lA^hnii Ann. H. 863. — Heitwnwnn Albrecht dei- Biir ■i-J9 n" 7 aus A. — Heinrmann
CD. Anhalt. 1. 73 n' 93 ans A. — Böhmer Eeg. 962. — Stumpf Beg. 1391.
Neuausfertigung von D. 83", ge.'ichriehen von ED, mit Hinzufügung einer Reihe von Be-
satzungen. Dahingestellt muss bleiben, oh durch den Zusatz die urs]>riingliche Schenkung
enreitert wurde, oder ob nur die zu den beideti Burgwarden gehörigen Pertinenzien ge- lo
nauer aufgeführt irerden sollten , letzteres (vgl. Ficker Beitr. 1, 297) ist allerdings nach
dtr Ausdrucksweise in JafftIL. Reg. 4059. 134:21 wahrscheinlicher. — Die ans D. 83°
ül>ernommene Datierung giebt keinen Anhaltsputikt für die Zeit der Neuausfertigung. —
Zur Deutung der (htsiianien vgl. die bri Hirsch Jahrb. 1, 316 N. 3 verzeichnete Liltenilnr.
s:r. 83''. 15
(O ^ In nomine sanctac et iudividuae (C.) ^ In uniiiinc siiiutac et individuae
trinitatis. Ileinricus divina favente cle- trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Si Idco" sam-tnnini muni- niontia rex. Si lof«" siuictormn munili-
ficentiae repfJllis larfjitate silblinianius, lioc ccutiiii' roffnlis larg-itatc sulilimimui.s, hoc uobii
nobis tani ill liraescntis vitae ^ dccursu tnm in prcsentis vitac dccursu ^ ij 11.1111 in l'iitiirae »)
quam in futurae {ijliiriac statu prodesse glorine statu jirodesse liquido profitemur. l'iciimic
liquid)) projitemur. Proindc noverit om- noverit omuium sam-tae dei eclesiae iiostruruiii-
niitm sanctae dei aecclesiae nostroninique tjuc fidelium industria, qualitor qitidam venera-
fideliuin industria, qualiter quidani venc- liili» et nostri sanguinis abliaa nomine Kggiliar-
rabilis et mistri sanguinis al)ltas nomine dus, aedificato a se regulari monasterio i-t in »6
Kggiliardns, aeditieatu a se regulari mona- lionorciu sanrtac dei gonitricis Mariae sanctique
Bterio et in honorem sanctac dei genitricis Cypriani '• martyris consunmiato in eivitiiti^ i|uv
Mariae sanctique f'y|triani martyris con- dicitnr Niuuenbure inxta Muvium .Sala. 8up])lex
summato in civitate quae dicitur Nuuuen- nostram depreeatus est celsitudinem pro amore
bürg iuxta flu^'ium Sala, Slipplex nostram loci in perpctnum * suae interesse dcdicationi. .lo
deprecatUH est celsitudinem pro majore No» igitur suae quia dignn erat obseqnontes poti-
loci in perpetumn reverentia suae inter- cioni, et quia oa tcmpcstate proxima nohi« in
e8»C dcdicationi. Nos igitur suae quia .Sclannniani instabat cxpeditio, pro cercioi-is gratia
digna erat obsequentCS pctitioni, et quia triumpbi ad prefatiim religionis Mnciac loiiiiii
ea t<-miicstatc proxima nobis in iSciauo- cum episcopis nostri« Hildcrico llaiielbrrtfcnsi, 85
niam instnbat ••xpciiitiu, J)ro certioris gra- l'uidone lirandenburgensi, Ilildiuiiardo Citlcensi,
tia triumphi ad praefatum religionis*' sacrac Unipperto Mcrscbnrgensi , I'naltbcro .Spirensi et
locum cum e|»isco]iis nostris Hildfriciio Taginone Magedcbnrgcnsis ecclesiac arclüpresulc
Hnuelbergensi, Uuiflone IJrandciiburgensi, divcrtcntc», conKummatis ibi rite in dedicatione
Hiidiuuardo C'iticcnsi, UuijjpcrtO Merse- templi divini» officiis, in pcrpituum«' nostri nonii- 40
burgensi, Uuaitliero Spirensi Ot Taginone nis et dilectv coniugi«'' nostrae (Minigundai- nie-
Magedcburgensis aecclesiae archipraesule moriam parcntninqiK! nostronmi et karisHimi scnio-
di verteiltes, consummatis ibi rite in dedi- ri» et antecessoriH nostri tiTcii vidolicet Ottollis
catione tcnipli divini« officiis, in perpetimni" impcratoriN auguati commcmorationeni ad aiignien-
nostri nominis et dilectae conitigis nostrae tnni loci '-et fnitnnn ibidem dco sub rcguln sancti 45
H8". KreMlaa] n) A ii] aber io ein Strick H8''. [Brcsslau] h) acorr. aim o \t)an ia corr.
autrorlirri c) A' A) iugis auf Uamir c) o co)-r. aus u
UKINÜICII II. IIMU.
lOf)
(Juniyiiiiiliii- iiH-iiiiiriuiii |iai'('iitiini(|ii<' iiDstni-
nim et kjirissimi scnioris ot anteccssoris
nnstri tcrcii vidclicet Uttoiiis iiiiperatoris
luijjusti coiiunfinDratiiiiii'ni ad au;rtiwiitiini
s Im-i et rratniin iliidiiii dco sid» n i,^iila
saiU'ti r>i'iii'di('ll iiillilaiiliiuii \i<'tualia diias
iiDstri iuris (.•ivitates , id rst 'li-iclnis et
Liu))i>cli<ili, rmii tcritoriis suis in iiaf;ci
Liisici et in Gcronis foniitatu sitis sanctu-
10 rum altario per lioc rej^alc'' iiracrrptiim
ad interoessiDucni j)ra{'dicte eontcetaiis
nostrao et eornndeni eiiiseiipornni eontnii-
iinis, nna eiini (ininilnis cariini l(?j;'alibus
])fi-tinrntiis et ntilitatilms niobililins et ini-
15 nioliililms areis aeditieiis servis ei aneilli.s
terris eidtis et ineultis pratis paseiiis sive
eonipascuis siivis veiiaticmibiis atpiis aqua-
runuiue decur.sibu.s piseationibns inolendinis
viis et inviis exitibus et reditibns qu^\sitis
so et inqmrendis ac eeteris quc qiiolibet modo
rite voeari possunt utensilibus et appcn-
dieiis, eo ten<iri> qiiatimis praefatus vene-
rabilis Eg<:fiiiar<lus abba.s suiquc in aoter-
num .sueeessores liberani inde liabeant per
25 onniin potestatcm pro coenobii sni usibus
et monaehonuu oportimitatibiis quiequid
sibi libuerit faciendi. Et ut hacc nostrae
traditionis anetoritas stabilis et incon-
vnlsa penuaneat, hane iiostri praeeepti
30 pag^nam inde conscrijjtani luaini propria
roborantes si<;illi nostri inpressione in-
signiri inssiinns.
^ Signum donini Ileinrici (iM.) rcgis
invictissimi. ^
35 § Egilbei-tus cancellarius vice Uiiilligisi
archicapellani recog. | (SI. D.)
Data VI. id. ang. anim dominicae in-
carnationis MIHI, indicti<nie I, anno vero
domni Heinrici .scciuidi rcgis lll; actum
40 in Kiiuuenburg; in dci nomine feliciter
amen.
lk'iii.'clK'ti iiiililiiiitiiiiii vic-tiinliii (Iiiax iHiatri iuris
i'ivitatCH, id vat Tric-him et [..iiilioclioni, MroKcina,
Orotiiisti, Linbsi, Zloupisti, (Jozteuuissi
iiiin iiritiiiii» sui» — ae iinnie qiiiefiuid
Dieliieri in beneticimn bal>uit — in |in(f.i
l.iisici et in (ii'i'niiis ciiinltatii xitls Haiicluriiiii
altariii per lido rc^fale |iri'fc|itiini ail iiitcrei-H.iioMfin
|iiC(Iirtao foiitci'tali.s iiostra« et vuriimlcin cpiNCO-
|>oniin c-oiitiiliniiis, nna ciim oinniliiiH i-aniin '
ic^'aliliiis K iiertiiientiis et ntilitatiliiiN'' inoliililjiiii
et iiuiiobilibu.s arci» aeilitiriis Nor\-i.s et aiicillis
terris ciiltis et inciilti!« pratis pasonin sive coii-
pascni.s !tilvi.s rcnatioiiilin.s a<|uiH ai|uarMnn|Mi' ilc-
(•nr.-(iliii.s jiiseationilin.s niolcnilinis vii.s * invii« exi-
tibus et rcilitibus (|ne»iti.s i-t imiuireudi» ae eetcrin
<|ue i|UMlibot modo rite voeari possunl utcnsilibiiM
et appeiulieiis, eo teiiorc i|Uatiiius prefatua vene-
rabilis Enfgihardus ' abbns suirjue in netenuini
.suecessores libcrnm inde hnbcnnt per omnia pote-
statem pro eoeiiobii sui usibus et monaclionnn
O]iortuiiitatibn.s ijniequid sibi libuerit faeiendi. El
ut haee nostrae tradieionis anetoritas stabilis et
iueonvulsa pernianeat, liaiu- jirerepti imstri pagi-
naui inde eonscriptam inaim propria roborantes
sigilli'' uostri in]ii'Cssione iusigniri iussimus.
{;! Signum domni Heinrici (M.) regis
invictissimi. ^
§ Egilbortus cancellarius vice Unilli-
gis*^ archicappellani recog. ^ (SI. D.)
Data VI. id. aug.' anno dominicae in-
carnationis .MIIII, indietione I, anno vero
domni Heinrici secundi regnantis III;
actum in Kiuuenburc; in dei nomine feli-
citer S amen. i\
88". c) über dem leiten c üt tiimter ein Ahkür-
ziings^eichen von anderer Iland hinzugefügt.
88*. f) über T eine OberWnge radiert g) legali-
bus aus legabus sofoti con: li) über dem
dritten t eine OberMnge aitsradioi i) h auf
Kasiir einer Unterlänge k) «<ic7i si eint
Oberlänge getilgt \) u auf ftasur; irahr-
scheinlich aar zuerst g geiirhrieben.
KaUtrrurkunden ll(.
14
106 K AISI IMliKlNUKN.
84.
Heinrich bestätigt der bischVtßichen Kirche zu Cremona die ihr von seinen
lo)' ' rrt/ieilten Jicchtc: den Jiesif: des FhissKj'ers, den Zoll und die
lid\u.~. ,.' itcirnJt hm- )hiiU, der iStadt und in i'inein (')idireis von fünf
Miglien. M,i<iiMiir<i lt)<)4 Ortoher 9. 6
Codrx SiVflrrfirtii«'«' ""< '''»' Anf'nini ilis l:i. .Jh. /i. 'I'J in dir Hililinliiii iiiivvninlivii zii
l'ghelli Itiilia siicra cd. I. 4. 804 eil. mit S. k:il. oct. — Miiruluri Aul. lud. 6, tiH
HnvoUsliiudig aus A. — Saiicleiiientiii-i Seni'.'< episc. Crenioii. ^:^S n" 14 aii.s A. — Hühmcr
Reg. 963. — Stumpf lieg. 1S9S. lo
X^ten DO. III. 2'J2, das ah Haupirorurkunde diente und itiirh die Fonntdieniiig der
Sigtium- utid Reeogiiiliotii^zeile beeiuflustile, haben hei der Alifa.isuiig coii D. 84 noeh andere
Cremiinexer DD. , inshviondere DO. III. 204 — 206. vorgelegen, an welche aber nur hier
und da einige von uns nicht durch Pelitdnick bezeichnete Worte anklingen. Ist nun auch
die Moglichkeil nicht au.<ige.ichlo.<;sen, dass der Cremonese, welcher die.ie und andere Stücke 15
(vgl. die Vorbemerkung zu DO. III. 198) hergestellt hat, auch D. 84 dictierte, so kann
doch namentlich mit Miick-whl auf die Arenga mit einer gcwi.'<sen Wahrscheinlichkeit EU
als Verfa.'i.ier unseres D. angesehen werden (vgl. N. Archiv 20, 159 f.). Die Fassung
der Daiiernngszeile giebt in dieser Beziehung keinen Anhalt.tpunkt : ihre Wiederkehr in
D. 86 kann ebensowohl als Entlehnung aus un.ferem D. betrachtet wie durch die An- 20
nähme erklärt werden, da.is ED. der Schreiber von D. 86, die Datierung in un.ier
Cremoneser D. eingetragen habe. — Es ist bisher angenommen worden, da.ts D. 84
dem Bischof Landulf gegeben und damit das erste Zeugnis für seine Waltung sei (so
zuletzt noch von Bres-<ilau .Jahrb. Konrads II. 2, 205 N. 6). Doch ist es .tehr auffällig,
rfrt.w in unsenn D. der Name des Bischofs nicht genannt wird. Die Vergleichung der 25
Strafformel mit derjenigen der 117. kann den Gedanken nahe legen, da.'is seine Nennung
absichtlich umgangen sei. Nun wird einerseits Landulfs zu Arduin haltender Vorgänger
Odelrich noch am 26. Februar 1(H)4 in Cremona erwähnt, andererseits ist in Heinrichs
Urkunde von 1007 (Stumpf Reg. 1486), in der Landulf zum ersten Mal genannt icird
(eine Urkunde angeblich von lOli.i im Arrhirio stör. Italiano 5. .ler. 14, 809 f. gehört so
vielmehr ins Jahr 101.5; vgl. N. Archiv 20, 677), davon die Rede, dass erst vor kurzem
(noviter) das Cremoneser Bislhum durch den Tod seines Bischofs erledigt worden .sei.
l'nler diesen Cm-itänden teird zu erwägen sein, ob nicht zur Zeit der Ausstellung un.<ieres D.
Odelrich noch gelebt hat ; er mü.^ste dann natürlich bei Heinrichs Zug nach Italien aus
Cremona vertrieben, und die interimisti.iche Verwaltung des liisthums konnle vom Capitel über- a»
noHimrn worden sein. Sollte nun etwa unsere Urkunde ebenso wir eine Verfügung in
Betreff des Laurent iusklosters (vgl. D. S.'i) vom Capilel erwirkt worden sein.' Bei einer
derartigen Anniüimc, die allerdings nur Hi/pothesr ist und nicht bewie-ven werden kann,
icürde «ich die Fortlassung des Namens des Bischofs in D. 84 und die uneinheitliche
Datierung in D. 8.'i am einfach-^ten erklären. to
^ In iioininc Kuiictc d iiulivifliu» trinitntiH. Honricus divina fn^vonte iniHori-
conlin Kraiicinmi i-t Lungohanloniiii rt-x. C^iinniniii luistniiii ost (.'fclesiaruin <h-\
nirnm millifiK- pfrcn- et in cMinctiK iitilitatihns cisdini vi;;il!mtiiis siibvcnirf, iiiodis
((uibos poHHiiiniiH hniiiMniodi «»'rnjicr volmniiK r-t optanniK in-ccipuc officio deKudari'.
fi\\ll]ir<i^)UT ii"itiiin mil ritnniliiu iionlri« liilililiii« |ir('«>'iitiliim ♦ ft fiitiiriH, nriH kai'itatc dci ft i&
ilil<-c't<' rcgni iioxtri fonnr)rtiK ('iini^iindc p'atiHKinio intcrvfntu «pu-fjue iircicptn, ([uc ali
aiiteceMoribuH noHtri!«, inaxiirw prinio »fcundo et tcrcin KanctiKHimi» r-t invictitisiniis
HEIXIJICII II. in04. 107
JUl^-Ustis Ultiiuiljus, oi-ck'sii; rrcinunonsi lai'gitiUi' cuncessa et coiifiniiiita Sllllt, CUIU olllllibus
([ue * coutiiu'iitur in illis, cum ripa videlioct C't curatiiia teloneo et distriefioiie eiusdeiU civitatis
iufia et extni \m (Hiininie iiilliaiiiiniin spacia «, nostri prcccpti auctoritatc COncedeildü pret'ate *
ecclisic doiiasse c'outir m a s s e et loborassc, ea vidclicct ratioilC iit nulliis (lux marcliio
6 ai'C'liie])isc(ipus episcopvis comes viceeomes sculdasio * ailt alifjlia mag-iia sive parva i)ersoim
(.•uiiiscuiiii|iU' onliiiis SUpra dlC'tC ccclesie * de prcMÜetis mimihiis alii[iiaiii * inolestiani aiit Vlolcn-
tiaiu intVrra presiimat. Si (|Mi,s vero, ijuod noii crediuuis, Imius iiostii precepti doiiatioilis et Con-
tinnationis tcmerariiis violator cxtitorit, sciat se composituruin auri optimi liliras c-entmii, iiiedic-
tatiiii campio iiostiu et piediete peelesi^ * episeopo suisqiie suceessonljus nu^dietatom. Quod ut
10 verius credatur *, inaiiii propria * roborantes * sig-illi nostri inpressionn ins.siimis iiisijrniri.
§ Sigmini domni Henrici (M.) serenissinii et invietissiini i-egis. |
§ Egilbertus cancellarius ■s'ice Uiiiligisi archiejjiscopi et arcliieaneellarii recognovi. ^
Data VII. idus octubris indictionc II, anno ab incaniatione domini-'' MIIII, anno vei-o
donnii Henrici secundi regis 111 ; actum Magideburgo ; feliciter amen.
15 85.
Heinrich verbietet dem Abt des S. Laurentiusklostevs bei Cremona, ohne Ein-
willigung des Bischofs Theile des Klosterguts zu veräv^seim, und erklärt solche
Veräusseningen für nngiltig. Magdeburg October 9 — 1009.
Codex Sicardimms aus dem Anfang des 13. Jh. 2>- 33 in der Bihlioteca governativa zu
20 Cremona (A).
Ughelli Italia Sacra ed. I. 4, 804 aus A == ed. II. 4, 594, = Zacharia Cremon.
episc. series 92, = Migne Patrol. 140, 385 n" 50. — Stumpf Reg. 1523.
Zu Zweifeln an der Echtheit des von Stumpf Reg. 1528 verdächtigten, von Astegiano
Cod. dipl. Cremonae 1, 93 unter die Documenti ^mrii eingereihten D. 85 scheint uns kein
25 ausreichender Crrund vorzuliegen. Der imbedenkliche, in dem D. Heinrichs III. Stumpf
Reg. 2163 fast wörtlich wiederholte Context ist wohl ausserhalb der Kanzlei mit Be-
nutzung des D. Rudolfs IL Böhmer Reg. Kar. 1494 verfasst icorden; einige Ausdrücke
der Arengn und der Corroboratio erinnern noch an andere filtere Cremoneser Urkunden,
z. B. Mühlbacher Reg. Iß29 und DO. III. 205. — Das mit D. 84 nahezu ühereinstimmende,
30 zu 1009 nicht imssende Protokoll mit uneinheiflicher Datierung, in irekher Tag und Ort
zu 1004, die Jahresmerkmale zu 1009 gehören, weist darauf hin, dass im October 1004
zu Magdeburg auch über die Stellung des Laurentiusklosters zum Bisthmn verhandelt worden
ist ; da das Kloster bekanntlich eine Gründung Bischof Oddrichs war, können nach seiner
Beseitigung Ma.isregeln gegen dasselbe nicht auffallend erscheinen. Entweder ist nun ein im
56 .7. 1004 zugleich mit D. 84 hergerichtefes Blanquet, tvelches das ganze Protokoll, die
Datierung jedoch ohne die .lahresmerkmale enthielt, im .7. 1009 durch Eintragung des
Context es und der Jahreszahlen fertiggestellt worden. Oder es ist im .7. 1004 ein nur
mit Tag und Ort versehener Akt aufgenommen und erst 1009 von dem Bischof Landulf
die Ausfertigung einer Urkunde erwirkt worden, zu deren Herstellung man au,sser auf
40 d^n Akt auch auf das gleichzeitig mit diesem ertheilte D. 84 zurückgegriffen hat. Die
Verzögerung der Beurkundung Hesse sich aus den bei D. 84 dargelegten Verhältnissen
im Bisthmn Cremona hinreichend erklären. — Die Vollendung des D. muss im J. 1009
vor dem 7. Juni, dem Krönungstage, erfolgt sein.
84. [Bloch] a) dl A, rf/J. D. S(i.
14*
lOS KAISKKrKKrNlU.X.
^ In nomiiii' sam-tc i-t imliviihu- triiiitJiiis. llrmkus diviua ^ faviiit«' iniseri-
cordia Kranconun et Limgobanloniin rex. Si samtarmn dci «.'ci-li-sinnuii iiiiscriis
et opprvRsionibiis stiuliu-riiiiuii siibvt-niri' et Jiostr»,' uiaiestatis suhlevaiiicn lahmaveri-
imis iii|ieii«lere. j)r<>ctil iliibin regriii iiostri statuin stabiliri et ctiTne remuiuTatiimis pro-
iniiini II. (bis n-peiuli ni>ii aii)l)ifrimus. (.^uaproptiT imiuiii sit ()lllllibll^s iiostris tidelibiis ^
laiii pn>sentibu8 niiniii t'uturis. ((iiinl vir vciicrabilis Lniulultus sniicty ('reiuouiMisU oiTU'siy
i-t |>iT ouiiiin iii'Mt'r liilcli.s.-iiiiiu.s • iiiiiili'!'ll<' iiostn; nullit. (jlKid i|ii('daill altbatia .s\lo
■ ,. , .•■ stibdita et in luMioiv saneti Luiirentii dedieata vt iuxta eivilatcin siiam sita
a ipiodnm abbate Lainpertn imiiiiiu- diniinueri-lnr in lirm-tü-iuiii daiubi et malus iii-
seriptiones facieiido et hae oecnsione vietuaHa tVatniin siilitraliebautur, et sie nratioiies lo
et heleiiiDsiiie, (pie pro aninia illius qiii eaiii eonstnixit et pro aniinabiis ninniiini cliri-
stiaiionnn fieri debebant. diniiiiui vicb'bantiir. Ciiiiis rei eansa (bdon- enrdis tacii in
triusecus, ipiid iude H<'ret, cogitarc cepiiniis. l>ivina iiaiiKpic ^ratia insiiirante et
dib-etissiine eniiingis iinstiv Obunirliuiide «•niiscilici" salubcrinm " iiitiTvcnicnte, nustrc
rejinlis auetoritatis preei-ptum. (pmd iiivii>labili' perpetiiaiitcr teneattir, tii'ri prec('i)iimis, 15
ea videlieet rntione ut laiii presens abbas (piaiii l'utnri nidiam pntcstatem dciiiceps
liaboaiit de rebiis ad |iredietaiii abbatiam pertineiitibus diiniimere nee in benefitiuni
daiubi ni'c eonuinitationes seu jirecarias atfpie liljellaria.s taeientbi sine lieentia ]irc-
.»entis f|iisc<>|ii et sueccssonim eins <nii pro teniporc fucrint. Si qiiis ver<i abbas enntra
hanc nostrani nuctiiritateni et preceptioncni deinceps facere presninjiM rit. scripta et 20
investitura «pn- fVeerit irrita et vaena et sine robnre perniaiieant, et ald>as jji-oprio
honiire c-t diynitate privctur, et illi, <pii investituram aut alitpmd scriptum suseipere
prosuinpserint, sei mit »c conposituros auri optiiiii libras ceiitiim, uu'dietati'iu canicic iiostro et
nir<liptAt<-ni al)batie, eiii dampnuni et diniinutionem inf'erre tenqitaverint''. (^m«! ut veriiis cre-
(l«tur diligx-iitiusi) uc ab Oiuuibuü uljscrvctur, mnim proprin roboraiitcs sigiili iiostri inpressionc «6
iiMsimu« insig'mri.
^ Sigiuini donuii Henriei iM.i gloriossissinii '' et invietissimi regis. |
^ KfjilbertUR eaneellariiis viee '' Uuiligisi archiepiscnpi et areliieanceiiarii rei-ci^xnnvi. j^
Data vn. id. netnli. aiuin ab iiiearnatione dimiini'' .\I\1III. aniin vrm clmiini Henriei
sectindi regis Vll: aetiun Maidebtirg; feliciter amen. -m
80.
Heinrich schenkt der bischößiclien Kirche zu Würzburg die Knechte Gerold
und Iriiuf. Frone UM Odobrr 1',.
Origiiialdiploni im k. Rcirhsarchic zu Miinriien (Ä).
Jjnnij Reg. Boira 1, .5.5 Reg. mit III. id. oetobri«. — }foii. Buica 28", H20 n" 208 mis A. ;i6
— Böhmer Reg. 964. — Stiimp/' Reg. l:M.
Yerfii.'iti und grsrhrieliru von ED. — Vet>er die Fa-isiinij dir l)i(lirriiiiiis:illr njl. die
Viirliniiirhiiig zu I). Hl.
V., ^ In nomine nanetae et indivicbiae tiinitalis. lic imiens divin.i lavcnte cli-
mentia Franconiiii et Lnngobunbtnini rex. Si fidelinm nostnninn piis | petitionibus i"
nMicnMini pri;beintiit, inagiiiini in(b- iinime no»tnie jirovenire gaudiinn mininie disfidimuH*.
Nfi. [Bloch] ai A b) tempUvit A c) vic« A A) «1' .1, ryl. D. bC.
Mt. BresiUa; ■) A
HEINUIOH II. 11MI4. 109
Idcirco <iiiuiiuiii samtae ilci occlesi.ie ridclium'' novcrit iiulustria, quoniam inten'entu
ac sii[iiilii',uniiu' dilrctissiiiiae iiobis coiiiiii^is xidelicot Cnniguntlao rcginae ncc non et
Hecilini \'iiircilnirgoiisis yc•c•I(^siae cpiscopi pia Hagitatioiic (jiiosdam nostrae proprietatis
servos Gerolduin videlicet et Iringuiu dictos ^celesiae sancti KUiani in Uuircibiirc in
6 proprium donavimus dcdinius atcpie, oniniuni contradictione rcniota, prout ünnissinie
potuimus, (.•ontirmavimus''. I'r^cipientes igitur regali maiestatc edicimus, ut nee''
parva" quornnilibet vcl ' magna ^ persona cundem prt^scriptum episcopum Ileeilinum''
suosqne sneeessores de iam dictis servis eorumquc possessionibus ' liercditatÜMis mo1)i-
libus et imiKiliilibus seu ([uestibus ali([Uo modo iusta ae([iiisitione Ulis adliorentibus
10 inquietarc niolestare vel disvestire presumat. Et ut hacc nostrae tradicionis aucto-
ritas'' stabilis et inconvnlsa in etcrnum permaneat, hanc cartam indo consciüptam
mann propria roborantes sigillique nostri inpressionc insigniri iussimns.
^ Signum donini lleinriei (M.) ' regis invictissimi. Ü
§ Egilbertus cancellarins vice Uuilligisi archicapellani recognovi. ^ (SI. 2.)
15 Data in id. oetub. indictione II,'" anno ab incarnatione domini MIHI, anno vero
ibnnni Ileinriei seeundi regis III; actum Fnisae; feliciter j-i amen, j-j
87.
Heinrich nimmt das von den Schwestern Frederima und Imma mit Hilfe des
Grafen Gero gegründete Nonnenkloster Kemnade, dem, die Grün(^erinnen ihre
20 aufgezählten Besitzungen geschenkt Jiaben, in seinen Schutz und verleiht ihm die
Freiheit von Gandersheim, Quedlinburg und Herford mit dem Vorbehalt, dass
das Kloster bis ziim Tode der Stifterinnen in deren Besitz bleibe, sowie die
Immunität und das Wahlrecht. Magdeburg 1004 November 2.
Originaldiploiii im k. Staatsarchiv zu Munster (A). — Corveier Copialbuch aus der
ää Mitte des 13. Jh. p. 147 eljenda (C). — Corveier Chartular des 17. Jh. p. 82 ebenda (D).
PauUini Ann. Corbeiens. 383 cit. — Martene Coli. 1, 865 aus A mit Lücke für das
Regierungsjahr = Grupen Orig. Pyrmont. (Göttingen 1740) 10, = Migne Patrol. 140,
2Ö6 n" 21. — Falke Cod. trad. Corb. 903 n" 409 aus A, nebst Facsimile. — Erhard CD.
Westf. 1, 60 n" 80 aus AD = Migne Patrol. 140, 255 n" 20, = Heinemann CD. Anhalt
30 1, 73 n" 93, = Dürre Orig. Kaminat. 4 n" 1 und 5 n" 3 unvollständig. — Wilmans-
Philippi Westf. KV. 2, 147 n" 129 aus AC. — Westf. ÜB. Suppl. 97 n" 598 Reg. —
Böhmer Reg. 965. — Stumpf Reg. 1395.
Obwohl u-ir die Schrift der Urkunde keinem Kanzleibeamten zuweisen können, also ihre
Herstellung durch die Partei annehmen müssen, zweifeln irir doch nicht an ihrer Origi-
35 nalität, für welche der zeitgemässe, in einzelnen Formen an EB erinnernde, aber keines-
wegs auf ängstliche Nachzeichnung einer Urkunde dieses Notars zurückzuführende Schrift-
charakter, die Nachfragung des Vollziehungsstriches im Monogramm und der Tagesangabe
in der Datierungszeile, endlich die tmverdächtige Besiegelung sprechen. Der Inhalt der
Urkunde ist unbedenklich: was sie mehr lud cds die Bestätigungen Heinrichs IL, Kon-
■»0 86. li) über der Zeile nachgetragen c) irma auf Rasur A) ilahinter vel ausradiert e) da-
nm-h Rasur f) am ersten Strich des u eine Unterlänge getilgt g) n über der Zeile nach-
getragen h) dahinter ein Strich radiert i) in ess ist das eiste s nachträglich eingeschoben
k) o corr. aus a 1) am Monogramm mehrere Rasuren ra) id. octob. indiction. n »tacA-
get ragen .
110 KAISKIUKKINDKN.
md\ 11.. Heimichs III. (Stumpf Rttj. liiSl. 187:i Oi: 214-J). die ührigi-n.s sämmtlirh
rinfH Frhirr Hnstrfs D., vgl. Kote f, uiederhoten , — die Aiignhe der Gniie, »m denen die
von rf« Griiiideriiinrii geschenkten (hte liegen, die gemnie Bezeichnung der KlUster. denen
Krnimidr gleichgestellt wird, endlich der Vorhehnll der Eechte der Griinderinncn an dem
Klitster fiir die lA-Inn.'iieil der beiden Frauen — ist rollkoninien unverdächtig , zumal ß
nichl abrusthen isl, aus irelchem Grunde dieser VorMinIt in ein DH. //. von 1(H)4 —
dass Kemnade ein solches erhalten hat, i.il aus dem unanfechtbaren Protokoll mit Sicher-
heit zu folgern — .\'j>iiter hätte interpoliert werden sollen, da er ja mit ihrem Tode
jede Bedeutung rerinr. — Ai.v Dictal erinnert in einigen Ausdrücken an EC, aber auch
an andere DIK U. II. dieser Zeil, ;. B. an D. 70 (vgl. die Publiratio), das freilich lo
srineraeHs auf eine Vorlage (Itlo's III. zuriickgcht. l'nd dass auch unserm D. eine ver-
lorene Ottonische VI', zu Grunde liegt, isl wenigstens nicht ausgeschlossen: auf ein DO. I.
für Ketnnade scheint .tich der Ann. Sojco 967. 970 zu beziehen, und auch das Pecognitions-
verbum könnte auf die Vennulhung führen, da.is ein D. Otto's IL oder Olto's III. benutzt
wfire : doch ist es uns auch achon unter Heinrich begegnet, vgl. D. S'i. SS. 4'i. -i-i. is
(C.) ^ In iiiiiniiu' saiicty et iiulividiu- triiiitati.'*. Ilciiiriciis |ilivijn;i t'iivcnt " cK'-
uiencia ri-x. Omniuin saiictg dei acclosiae nostroruinque fidclimn presencium ac
futiirunini coinperiat ^ universitär, «lualitor dninna Frcdenina veiierabilis abbatissa
eiusfjiie snror Iiiuiia i-omitissa, (iorone coiiiito adiuvantc, constnicsennit" (|U(>ddain moiia-
xtoriuin ad lioiitirfiii saiii-t«; dei geiiitricis et i)eri)Ctuc virj^inis Jlarii,' dedii-atiiiii, ad 20
quod omncni licriditatciii ", hoc est: Koininetaii. IIt;}j;cii, Barigi, Tiimliriun, ( »tliore —
h^c sunt in Tilitiii — : Uarstan in Anj,';i: Iviitlii- in Uiiikanaiidde : H.-udt iiuiiie, Hot-
uiauucsüuii, LuittliiTj), Britlinj^i, ]iia)i;;ilnidibury. Adduiicstliorp, llatlicrbiki, Uudan-
buson, Sutlicrburg in Bardanga: Cianiki in Drenani; Uuiginannesburstal, Benncdes-
tliorj) in Mosidi: Uuidila, Uualdc"r.s|i)di'', Kokerbiki in Ileilanga"^; Hi)la[naJ, Ann, 25
Si-tila"' in llnglninga: H<-])stidi. Sinigas cunctaque eannn iiio prcnii-nKirata jn'cdia
grati.ssinia viduntate tradid(;nn)t ", (ju«; vorn sita siuit in i-<iniitatii Bcrnliardi ducis.
Undc nostrani regalcni aggi'osst; niaiystatyni * supliccs ntgavoniut. iit ipsnni nmnaste-
rinni in n<»tn nnnidibin-dio su.si-i|ifrcnius tabsqno Hlx-rtatis ae legis |iriniatiini eon-
cedorenni«, ipialeni ( iandi-slieini, <,^iiitiliul)urg, Heriuurti'' teuere videntnr, (juiid nos 30
peticionc Tlieodriei MinddnneiiNi.s episcopi fecisse onniiuin noseat universitas tideliuni.
Ad hoe Htatuiniu.s, ut in prefat«; abbatisse suffpic sororis comitisso potestate j)re-
dictiiiu nn>nast<;riuni" et abbaeia nustro persistat eoncessu diebus vitc earuni, post obi-
tum vero utrarunitpie earuni ad nostnini publieinn eadem al)ba|ei|a ins in per]ietuiini
pertineat. Innuper autcni voluinuK, ut nnlla niainr sive minor regni nnstri jicrsona in »>
eadem abbaeia |dacituni faeere aiid" aii<|uani sibi nmlcsliani intVn-e vel pidilieani
fmiceioneni ex|i|ge(r)e ', nisi advoeatus abbatis.sc .sanetarunupie ninnialiinn. Iloe etiani
nostra regaii auctoritato |ad lioc" conjcedinniK [abbajoie, ut sanett; nmniaics ciiisileni
nionaMtcTÜ. abbati^^(a def|nneta. lieeneiani liabeant eligendi |a|liani ad lioe idonea|)n{.
Kt ut liuius n^l^tr|e| aueturitatis prece|i)t|uni Hiinius onnii (t)eni||Mi|re perseverct,' li(a|nc i"
pag|inani manu] propria roborantf^» silgillo'' nostrjo iussinnis insignijri).
^ Siginini donini ileinriei (M.) re|giK invietiKsimi). §
^ KgilberlUH cnnc-elJariuH vie«; UuilligiHi areliicappliani " iiutav. '(\, (SI. 2.)
87» fBrtwlliU a) A b) A hirr uml in ilev Foli/e mthvfnch rcCKliliumrll ; dir h'rgilniiint/iH
an* Cli ri rfn* fruit b rirllrii-hl corr. mm i <1; c corr. uns i cl in A war zuerMl M>
bcriuuri grtchrieltm; ilnnn triiiilr c in t ctwr. und ilaror T ciniieurlwllrl f) ('; und no munH
»arh dm rorhnndenen SrhviftrtMen in A geltten werden: excroeri- D; dahinter ffhil ein Wort
trif pr>-*uniat iii ud lioo ('; liuic />; nach den SrliriflrCKtrn i»l die ernte Lemtuy iralir-
»fhrinlirlifr h) /'; «igno C
HEINKK'Il II. 1IMI4. 111
Data IUI. non. novomb. ' anno (Ljminice infuniacinnis MIIII, indiccinnf II, anno
vero (loinn[i IK'inriti II. i<gis III; actum Magjadeburc.
88.
Heinrich bestätigt dem Kloster des h. Johannes in Magdeburg den Zehnten
5 vom Honigzins im Gau Nizizi. Magdehim/ 1004 Xovemhcr 13.
Originaldiplom im />•. Slaatsnirliiv zu Berlin (A).
Höfer Zdtsrhr. 2, 187 n" 32 (oic A. — Jaffv DD. quadraginta 25 n" 21 aus A. —
Heinemann CD. Anhalt. 1, 7.5 »" 96 aim A. — Höht ein ÜB. des Klosters Berge 7
n" 10 ans A, nebst Facsimile. — Stumpf Eeg. 1396.
10 Ausserhalb der Kanzlei mit Benutzung von DO. I. 446 verfassf und — mit Ausnahme
der von EC hinzugefügten Worte actum Magadaburch — auch geschrieben. Auch die
ungewöhnliche Fassung der Becognitions formet und dir irrige Bezeichnung des Begierungs-
jahres als ann. imperii gehen auf die VU. zurück, aus deren Signumzeile endlich noch
einige Worte in Z. 36 unseres Textes stammen. — - Das von Holstein noch gesehene Bruch-
16 stück des SI. 2 ist jetzt nicht mehr vorhanden. — Durch die Feststellung der Thatsache,
dass ein Kanzleiheamter an der Herstellung des Stückes Antheil gehabt hat, ist dessen
Originalität (für die übrigens wie bei D. 87 auch die Nachtragung des Vollziehungs-
striches im M. und der Tagesangabe in der Datierung geltend gemacht werden könnten)
und damit seine Echtheit entgegen den Ausführungen Sickels zu DO. I. 446 ausreichend
20 verbürgt. Wie immer es also auch um die Echtheit des DO. I. (vgl. Ottenthai Reg. 379)
hestellt sein mag, jedenfalls muss dasselbe im J. 1004 schon vorhanden gewesen sein. Die
Intervention des Erzbischofs Tagino in unserem D. beweist bei dieser Lage der Dinge,
dass dieser .li.ch den Ansprüchen des .Johannesklosters auf den Honigzinszehnten im Nizi-
zigau nicht widersetzt hat.
25 (C.) ^ In nomine .saiictae ■'' et individiiac trinitatis. Heinricus dei cooperante
gratia invictus et pacificius'' rex. Divinae dispensationis largitione f, lei publicae'^
prefecti regendae, debitores sumus pro acqiiirendo animae iio.strae lemedio venerabilium
antecessorum nostronini d(inativvim potestative atque imperatoria auctoritate futmac mei-
cedis caiusa larn-itum finuare .Stabilire et augere. Ideo omnium sanetae catbolicae
30 aecclesie Universität i fidelium nostraeque aetatis contemporanei.s nee non posteritati'' cunctae
sit COgnitum , qualiter nos pro dei amore sanetique " lohannis baptistae et pro acquirenda
patris nostri nostraeque animae venia nee non dileetg contectalis nostrae Cunigundac
nostrique amantissimi Tegenonis Parthenopolitani ai'chipr^suli.s petitione, et insuper quod
illi cunctisque caenobiis iuste debet di.sponi a nobis, ad monasterium praelibati preciu--
35 SOl'is Christi, quod in suburbio Magadaburch construetum ' noliiliter collegio pollet nionaclioruni,
invictissimi aug-usti niagni Ottonis nostri antece.S.SOri.S donatione largitam omnem mellis quod
eiUS pertinuit servitio decimam de Sclauorum provintia Nizizi noniinata, cum subscriptis urbibus:
Siiisili, Vuerlazi, Grodisti, Usizi, Brot, Roehutini, Neszvc, Sipnizi, Turgua, Pretimi, Olsnic, Dumuz,
Tribaz, Prietozina, Clotna, Uuazgrini, Zuetna, tunc temporis in comitatu * Hodonis, nunC VerO
40 Geronis, scriptis litteris proprii sigilli inpressione signatis per huius nostri praecepti stabili-
vimiis cartam, hoc scilicet tenoris pacto quatinus * ipsius coenobü provisor vcl illius
qiiivi.? .sncces.sor cixm sibi snbiectis regulari b u s den ibidem militantibu.s n.sii frnctuario
87. i) IUI. non. noub. nachgetragen.
88. [Bresslau] a) am c Ba.^iir h) A c) rei publi auf Ra^ur d) st corr. ans te e) que
45 auf Basur f) um auf Rasur
112 KAISKKIKKI'NDKX.
eiiiKloiii .rnsum anmin revolutioiu- "•■ utiitur. Sid (|ui!i ji ()iiiliiis(liini «liviiuis tiiimr p.uvi
{•oiiilitur, iiisi Imiiiaiius sulisccjuatiir, doi-reviimis finuitt-niuc statiiimus, iit. si i|ui.s im-
lu'riiUo nostruin in lioc transgivili incsuiniisorit profcimim, Nit tlcbitor ad re^ijale aora-
riuin <lociMn auri talciitunun im-dii-tiiiiu' sancti riu'iioliid rostitiiatur in ilofii]>linn ciiis-
ilciii (U-i-iinati<ini.< (U'triiiu'iitiin). 6
^ Sipiuin dniiini'' lltinriri iM.»' ivps inaf,nii et paiitiii. i|
I Eilbcrtus faucollarius ad vioeiii Uuillit^i^i arcirK-piscdpi suiiiini(|ue taixllaiii
recognovi et subsi-rii»!. ^ (SI. D.)
Data'' die iduiini novcmbrium ' anno doniinicae iucaniationis milli-siiiio'" IUI, iii-
dictiont' H, anno autt-ni iniperii rcjris Iloinriii III: aitiuii Mnü:a(lalmr(.li". lo
89.
Heinrich schenkt dem Domcajiifel zu Merseburg eine ihn aus dem Nachlass
des Grafen Ksico zugefallene Besitzung zu Kuckenburg und Ubhausen.
Merseburg 10(l4 Xorember 2'i.
Oriffinaldiplom im k. Slnatnarcliir zu lierliii (A). i5
(Bvotnff) Chronica von den AvtiqiiHefen H I' rit. — Hafer ZeitseJir. 2, ISi) n" 'SH aus
A. — Stumpf Reg. 1397.
Vcrfassf und grsrliriehe» ron EB. — Da Crraf Esico erst am 22. November gestorben war
(vgl. S'errol. Mer.icburg. in Neue Mittheil, aus dem Gebiet histori.ich-antiq. Forschungen
2, 2ri7), so wird die Urkunde über die aneh von Thietmar 6, 16 (12) und im Chron. so
Mersetmrg. SS. Kl, 172 (wo .vtatt Tutimberg die Lesart des Cod. 1 oder 4 in den Te.rl
aufzunehmen war) erwähnte Schenkung aus seinem Nachlass nach der Handlung daliert
sein. Eine im Chron. Merseburg, bei dieser Gelegenheit erwähnte Urkunde Heinrichs für
Esico hat sich nicht erhalten (vgl. Vsinger in Hirsch Jahrb. 1, 288 N. 2) ; vielleicht
beruht aber die Angabe des Chronisten nur auf einer Verwechselung: die Schenkungsurkunde ab
Otto's in. für Esico, Dd. III. :i20, liegt noch vor.
rc.i ^ In nomine sanctae ot iiidividiiac trinitalis. IToinricus divina favcnto do-
nientia rcx. Si ioca sanctoruni vcl aciclcsias niiniitirciitiac icf^alis largitatt; «iibli-
nianiUK, hoc ntibis lani ^ in pracscntis vitiie docursu ({uanKpic in futurae gloriao statu
prodi-Hse liqiiifbi iirofitoniur. Proindc noverit omniuni sanctai' dci accclcsiae nostro- so
rnmquo fidf^liuni infbistrin, (|ualitcr no» ol» anioreni dei nostraeque aniniac seu con-
iupB nohtrao (Jiini;^n>rlao vidt-lic<;t rojjinac xfn antocessonun nostronun sivf successo-
runi aninianini r<-ni<'diinii at(|iK- jiro memoria Ksiconis comitis aniniac jiracdiiim, ((uod
ItracfntiiH EhIco, dum vixit, tcntiit in Cuciidiurj,' et in Ubhuson et nunc iiustrac n-'^nVi
jintcHtati ■ |><Tlinct. ^ilum scilicf-t in romitatn Hurclianli comitis in loco (pii noniinattn' :ir>
linHxnga, ••j(ii*coj(utui <t accci'siac nancti loiiannis bajitistr, (,'iiiisti aufcm cxiinii jjiac-
cureoris ncc non ccIelK-rrinii ninrtyriH Laurentii in |)ro|)rinm (bmius r('gaii(juo auctori-
tatc largimur, <'a vidclici-t rationc ut ]»ractaxati pontificatus canonici, incNbytcii dia-
.-..i.,.. ,.i r.)'<i>'"- ■•IcniM, qui pro tompon- ibi ib-o sorvientrs fncrint onlinati, jirao-
W. «1 ''" IrUlrn lUirhitnUn auf llatur li) iiriurhfn cjniiiiii und Heiiirici Hdmir i) einzelne 'Ptrih in
rf« Mimniiiammf auf llanur k) zirixfben ii iinil t Utisiir \j dHtn — lioveniliriuni
roH f/lfirhrr llinirl nwhi/rlroffrn mj fiiiii niif füiKiir n) actum Magadahurch ron EC
narhflHrngtn.
H9. ^BreMlau] a; i rorr. aui v
HEINRICH n. 1004. 113
noininatniu praciliiiin lial)ftant ad eonini usuiii et siiiii|itum toiioant firiuitorquc ])c).s8i-
deaiit, oiiiiiiiini lioiniiuini incjuietatioiH' rcniota. Ut aiitviii iiaee nostrae traditioiii.s coii-
cessio rinna et incon\nilsa permaneat, lianc paginani inde conscriptam manu propria
corroborantcs sif^illi nostri inprcssione insiu^idri iussimus.
§ Signum dimnii Ilcini'iti (M.) rcgis invictissinii. |
§ Egilbcrtus caiiccllarius vice Uuilligisi archicapellani recog. ^ (SI. 2.)
Data Vlin. kal. dceembr.'' anno doniinicae incarnationis MIHI, indictione II, anno
vero dnnini Heinrici secundi regis III; actum Merseburg in eodem cpiscopatu; in dei
nomine t'eliciter amen.
90.
Enticurf zu einem Diplom Heinrichs für das Kloster Niederaltaich, betretend
die Bestätigung einer Anzahl von Orten im Besitz des Klosters, deren Ueber-
tragungsiirkunden vermisst wurden. —
Aufzeichmng aus den Jahren 1002 — 1004 auf der Rückseite des Originaldiploms Lud-
15 xrigs des Kindes Mühlbacher Beg. 1974 im k. ReichsarcMv zu München (A).
Redlich in Mittheil, des Instit. f. oesterreich. Oeschichtsf. 5, 404 n" 22 aus A. — Stumpf
Reg. 1828" zu 1002—1014.
Da.is wir in der hier vorliegenden Aufzeichnung nicht, icie bisher angenomme^i worden ist,
die Ab.'ichriff einer von Heinrich II. dem Klostei' tvirklich ertheilfen Urkunde, sondern
20 vielmehr den in Niederaltaich aufgesetzten Enticurf zu einer solchen vor uns haben, kann
keinem Ziceifel unterliegen; es ergiebt sich mit voller Sicherheit, wenn man bei der Ver-
gleichung mit dm- VU., dem D. Ludwigs des Deutschen Mühlbache)- Reg. 1302 (aus dem
auch Invocatio und Devotionsformel stammen), die Gorrecturen beachtet, die wir in den
Anmerkungen a. b. c. g. 1. m verzeichnet haben. Hätte dem Schreiber von A ein Ori-
25 ginaldiplom Heinrichs II. , das er copieren wollte, vorgelegen, so wären diese Gorrecturen
ganz unbegreiflich : war seine Vorlage das D. Ludwigs des Deutschen, das zu einem DH. II.
ittngearbeitet werden sollte, so erklären sie sich auf das einfachste. Von der VU. (neben
welcher für einige Worte der Gorroboratio D. 6 benutzt worden ist) besitzen wir eine
Abschrift auf der Rückseite des D. Arnulfs Mühlbache)- Reg. 1878; zwei graphische
30 Eigeiithimlichkeifen diesei- Abschrift (vgl. die Noten e. g) kehren in unsei-)u Entwurf
loieder, und auch der Schrift nach kann es als sehr wahrscheinlich bezeichnet wei-den,
dass der Schreiber des Entwurfs die Abschrift, die er als Vorlage benutzte, selbst ange-
fe)-tigt hat; möglicherweise hat gerade die Anfertigung der Abschrift zu dem Wunsche,
eine ähnliche Vergünstigung von Hei)irich zu erhalten, und daniit zur Herstellung des E)it-
35 Wurfs die An)-egung gegeben. — Ob der Entwurf de^- Kanzlei Heinrichs eingereicht icorden
ist, ver))wgen tcir nicht zu sagen : ein DH. IL, das auf ihn forniell zurückginge, ist uns
nicht bekannt. Dagegen erhielt das Kloster durch D. 91 einen imanfechtba)-en Rechtstitel
für zehn von den dreizehn in dem Entwurf genannte^) Ortschaften , woraus zugleich ge-
folgert wei-den darf, dass de>- Entwurf älter ist als D. 91, )Mch dessen E)npfang seine
40 Anfe)-tigung zwecklos gewesen wäre. Ein elfter Ort, Mi>it)-aching, uird in de)n DH. II.
Stumpf Reg. 1527 vo)n 6. April 1010 erwähnt, aber die dort verbrieften Besitzungen in
Mintraching scheinen e)-st von Heimlich vei-liehen zu sein, während das Kloster sicher
89. b) villi, kal. decemr. (so A) viellekht nachgetragen.
Kai^erurkunden III. 15
114 KAISKUr KKINUKN.
«-*</« /t 1111,1 (iii^fllisl fn-t/iilirt «vir (rijl. :. li. Moii. lioini 11. l>i). Zwei Orlxvhaflrn
mimrrs Knltrurfs, Miihlh4iin und Tliiiiidinf, iiTrtlfii in UrkuHdeii Heinrichs oder seinir
nOcMiirH Sarhftdgrr für das Kloxtrr itherhaupt nicht enciihnl : für beide bexa-is itimi aller-
dings srhoH liHrrr Rnhl^titel. rgl. Miihlhncher Reij. til4. IHll. Doch ktinn intin nicht
tichanpfm, dusx um des letzteren rnist<index leillen die beide» Sitnien in I). Hl fartgelnssen t>
teärm ; im jenen soimhl irie in nndereii 1)1). des KUiülerarchirs, die irir »och besitzen,
icrrdrn itiirh nndere der in unserem Entu-urf iieiiiiiinten Of'tseluifte» erict'ihnt, deren Auf-
:ithluHi) IM dem D. Hl nicht unlerblielH-n ist. ]\'esh<db also von den dreizehn (hien unseres
Enltrurfs in dem D. 91 drei fortyelassen und dafür zwei andere hinzugefügt sind, mitss
ganz dahinge-itelll bleilien. lo
In iioniinc duniini iiostri Icsii ("liri.-ti di-i i>iiini|M)tcntis. Heinrirus <liviii;i |l|.ir-
{jiciitf ^rntia ri-X. Si» vrgn Im-n «livinis rultilpiis iiimii-ipatii flcillcnliT enj^itcimis et''
pr«pt<T Hiiixrriii ilri •'"in oindeiii Inci« sihi fHiiiiilaiitiliiiN '* Ix'in'ticia «iiinrtmiii lar(;ii>nir, |iiciiiiiini n o n
.i|iii<l duminum in vtcr»«<^ bt'atitiidine rccipere vonK<liiiiiiN. I'ruindt' iiutiiin »it DuiiiibUH Hdi-Iilms saiu-tf
d«i ecrlexiae uoütriiniuo presentihiui srilivrt i-t fiitiiriM, qUilliter vir veiierabilis Ciotahai°(llliS abba 16
moimstrrii <]iiod dicittir Altnlia, qiiud cNt constriirtiiiii in lioniin- snMi-ti Maiirioii niartiris C'bri.sti, adicnH
fXrfll<-nti«ni mnitrani iiinotiiit i-leini'ntiv iiostri,", quia » i|iii,-dain res ♦ esseilt, CJU(J ex repia potu-
8tHte cidoin niimaoterio collllat^- fnisscnt . (|iias ctiani naijno Miini' jiredictum pusHcdil iiL'>ii;i>ti'i'iiiin.
<Spd qui« anrUirita.i traditionis i'xindc niininii' appari'bat ', dcprct'atii» i'st idcni (xitahai'dus ablia, iit
iiofftry nnctoritatiti larffitionrni atqne etintiriiiationfiii «'idetn darrnius ni(>nast('i'i<i, jicr (piain ipsas rus ^
in po»tini>duin prcdirtum nionatiteriuni piniiquL- roctoros al»(|iu' cuiiisliln't iuipediiniiitK aiit coiilra-
dictionr pott'StatlVf teuere • poluigscnt*. Cuius deprceatiuneni projiter divinum amornn et reve-
rcntiani ipKiuK xant-ti loci libenti-r aimiiiniii8 et ipsas res i)erpetiio possidenda» sollenmi donatione
eidem c<inc-egi<imu» munastvrio. ipuinini noniinn subter notata sunt: Israhof, Puochof, Muli-
lieni, Quinoina, Tuonidorf, ( lt;ilin<;a'', Paltheringa, Ojjarunhusa, Cozoltinga, Muntri- aa
(.■hinga', Sliarzalialiof, ("clla, HiiOlt-resdort". Haj< itaqiie res cum manoipüs domibus cetcris-
IIUC* edilicii» * terrii« C'ultls ci incultls silvis pratis pascuis [a]qui|sj aqiiarunive decursibus et
■ ininibuK eoriini'' appc-ndiciis ex intef^ni in ius et dumiuationem predicty ecciesij perpctualiter
babendas conferiniiis, ita vidclicet ut quieqnid de ijisiN vel in ipsis rectores et ministri supra nicmo-
rate «ediii ob utilitatcm et conimoditateni ipsins ecclesiy faecrc vel iudicare volueriut, libcrani in .10
omnibu« habeant p|o]te«tatCMi •. Et ut bfc Hnctr>ritn.s lar^itionis ntque contirniatiunis nostrv )>er
KUCCcdlMltilt annuruni ' enrricnia inviulnbilein et incouvulsaiii uptin[cat] tirniitatem, manu |ir>>prl.'t
subter tirniaviinuti"* et nufttra " imaffiiie si^''itlari " inssimus.
91.
Ueinri'h hu, mit d<i.<i K/ostf-r NiedertdtairJt und dessen Besitzungen in seinen 35
Srhiit:. Allstedt ItKt-i — .fanunr -27.
Driginiddijdom im k. lieiclisardnv zu München (A).
W, Hr"-^1au] ai Si in A ührr rtre Xeilr narhiietriii/en ; in ilee »«« crhallrnen KinseldliKilirifl
•In- l'l'. frhil <ta» M'ort bl clenii'nt«r i(iKit«muN illier iler /.eile narlii/elraifen ; et ;iriV/ir(i
rnaiicipMta unti propter nnchlriliilich rini/ffili/t c) zicijtchm ilei uml in i«t uorumquc, '/«« 40
rurcßl ilrr VI', enlßiirrfhrnil t)rM'hrirlirn nur, ilurrh Vntemlreiclirn (irlilgt d) fainulanlilpus
rorr. nuß fHiiiulantiuni : ilir Crn'C. t/emarhl. niichilem eorumqui* ijelittß war o) an t/ir Litfufiir
für el <&) ijrf ilir rauilii fint» e ant/rhiiniil ; iliftuiii ixl iltia Wort in iler iin« erlttillrnrn Kiiuil-
■'- hfift ilri- VI', iirjtrhrirlifn f Imt <■/»•;•. nun liit jf) iVV/r;- ilie Liijnliir für et, ilurili
... H-if in dtr u«* rrhullemn l'.inzrlnhHclirifl ilrr VU., die letzte .Sillie itm potuisset «im- ib
■ ki ita, hat der .SrhreiU-e narhlrflijUrh ein n i/ejielzt h) II ilher i norlif/elrrii/en i) r enrc.
VA \i Olirr der Zelle narlii/rlrrit/rti in ) hinler tirniaviniUH ic'iren zuerst die
'I '- et anull, dit >n der VI', nlehen, yejx-tirirljrn und «ind dnnn inliliil ininleu 11 > die
H'orl* noftra ima^ne ligillari »ind aum h. n mtlehnt.
. IIKIMÜCII II. IIMI4. 115
Huvd Metrop. Saiish. 17') Req. zu KMM). — Greiser Dii-i Ba»ihergeme>i 66 n° 2 auf: Ab-
schrift = Hund - Getvold Metrop. Salisb. ed. Mm. 2, 22 «° /9 = Hinid ■ Gewold Metrop.
Salish. ed. Rat. 2, 75 n" 19 = Leuckfeld Hist. Besckr. de>- güldenen Aue 247, = Mager
Adrocatia armata 1.54, = Ludeirig SS. rer. Germ. 1, .330 n" 2 = Migne Patrol. lU),
B 2H9 n" 24, = Gretser Dp. 10, nH6 n" 2, = Leihniz Ann. S, 852. — Mon. Boira 11,
133 n" 22 aus A. — Böhmer Reg. 945. — Stumpf Reg. 1399.
Verfasst und geschrieben von ED. Indem gegen das Ende des Jahres 1(K>4 die Kanzlei
sich mehrfach mit italienischen Angelegenheiten zu befassen hatte, sind aus italieni.schen
Urkunden, nie sie dabei eingereicht wurden, einzelne in diesen gebräuchliche Wendungen
10 und Atisdrücke auch in Diplome für deutsche Empfänger Ubergegangeti ; so entsprechen in
unserem D. die Foiinel ut nullus dux «. s. w. und die Corrobm-atio mehr italienischem
als deutschem Brauch. — Die Handlung gehört in den Allstedter Aufenthalt vom Decembe}-
1004 (vgl. Thietmar 6, 46 [31]) : das nachgetragene Tagesdalum bezieht sich auf die im
Januar lOOö erfilgte Vollziehung, vgl. N. Archiv 20, 171.
15 (C.) p In nomine saiictae et individuae trinitatis. Heinrieus diviiia favente de-
mentia rcx. C^iiia, si piis dei famulantium flagitationibus aecommodamus benignum
audituni. sunimaf | salutis inde provenire nobis incuiictanter credimu.s remedium: id-
circo onniium sauctae dei eoclesiae fideliuni presentium scilicet et fiituionim uoverit
religiositas, quoniam tarn animae nostrae coiisulentes quam etiam dilecti nobis Gothe-
20 liardi abbatis peticioiiibiis obtemjjerantes venerabilem sancti Mauricü martyris abba-
tiam Altaha nuneupatam siib nostrae detensionis mundibiu'dium reeepimus ac tuicio-
nem, cum omnibus eidem prefatae abbatiae aliquo modo adhgrentibus , villis vero
Iserahof^, Suarzaha, C'ella, Cunzina, Munichodorf, Pochof, Oberanhus, Usterlingun,
Gozoltingun, Otilingun, Riberisdorf, Baldheringa •'' nuncupatis seu etiam ceteris cuius-
25 übet utilitatis commoditatibus tamiiiis tributis tributariis rebus mobilibus et inniobilibus
viis inviis silvis saginis aquis piscationibus molis molendinis paseuis conpascuis sive
apium paseuis qu§sitis et inquirendis nee non iusta aequisitione eidem prefatae ab-
batiae pertinentiis. Precipientes igitur regali summitate edicimus, ut nullus dux mar-
chio comes vicecomes sculdasio scapio seu aliqua magna vel parva persona eundeni
30 iam dictum abbatem suosque successores de prescriptis rebus inquietare molestare vel
disvestire presumat. Si quis vero huius precepti nostri, quod absit, violator extiterit,
sciat se compositunun auri optimi libras C Quod ut verius credatiu- diligentiusque
ab Omnibus observetiu', lianc cartam inde conscriptam manu propria roborantes sigilli-
que nostri inpressione iussimus insigniri.
36 ^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. S
§ Egilbertus cancellarius vice Uuiliigisi archicappellani recognovi. '^ (SI. 2.)
Data in VI. kal. feb.*" indietione II, anno dominicae incamationis MIHI, anno
vero domni Heinrici secundi regis III; actum in Altsteti ; feliciter p amen. S
92.
« Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Wo7niis eine Besitzung in Pepin-
'^11^- Dornburg 1004 December 28.
91. [Bresslau] ai es scheint, doss alle Ortsnamen nach vero in dafür gelassene Lücke nachgetragen
wurden b) vi. kal. feb. nachgetragen.
15*
1 H; KAIS K 1{ V K K U X 1) E N,
OrigitialiiiploM im Shmlsarrliir zu Liuern (A). — Cluniiil. Woniiiit. aiui <Ur Mitti- drs
IJ. Jh. f. :rj in ilrr k. liihlwllu'k zu Hininorer (C).
SchttHuat Hist. ^'ormal. i>, :i(i »" 4^ aus A = Mit/iif Palrol. NO. 258 ii' 2S. — Böhmer
Beg. UH6. — Stumpf i?«v/. i:i98.
(resrhrielfu roii EU: das DirUii scheint von EC mindestens }>eeinflus>tl i« mih. — Wahrend &
hier nur ein k/iniylirhes priiodiiini im l'ejiineille an Worms (lesihenkt wird, svll der ganze
(irt schon im ./. 99H durch D<). III l'Jd als Perlinenz und antiqua ]iro])rictas des
Klosters Weillnirii mit diesem an ]\'ornis rerfiahl irorden sein. Jenes ])(). III. ist jediich
nur durch (' iiltrrliefert , und indem hier die Worte et nominative villani Fippinesdorf
vocatam ipsius ecclesie antiqiiam proprietat^ni /» nnyeiröhnUcher und umieschickter lo
Weise innerhalb der Pertinenzformel zwischen die Worte villi» vineis silvis und cunctisque
aliis iit«»nsilihus eingeschohen sind, halten nur für -lehr u'ahr.tcheinlich, dass sie dem echten
]>(>. III. nicht angehörten. AIhrdings ist kurz vorher das Wort Poparte in i'ihnlicher
Weise eingeschoben : alter auch dies Wort erscheint uns (entgegen dem in der Vorbemerkung
zu DO. III. 428 darüber gcfiiUten Vrtheil) als der Interjiolation verdächtig. Denn dass i5
Kloster Weilburg, welches unseres Wis.'iens nur von Konrad I. dotiert worden ist, je
ehemaliges KOnig.'<gut in lAithringen Imse.tsen habe, ist an .lich unwahrscheiidich. Und die
Kirche zu Bo/ijiard hat thatsächlich dem Wormser Martin.'istift gehört und iit nur vor-
üliergehend am Ende des 12. Jh. mit dem Stift au den Bi.^chof vergabt worden. — Zur
Datierung vgl. X. Archiv 20, IH2 N. 2. üo
(C.) ^ In nomine sanctac et individuae trinitatis. Ilcinriens divina l'avciiti- cle-
nientia rex. Si loca sanctoniin iminiHcentiap regalis largitate suhlinianius, hoc:
nobis tain in praesentis \-ite | decursu (|nani in futurae ji^ioriae .statu jjrndcssc li(|iiidii
|)r<>fitenHir. l'rninde noverit omniuin sanetae dei aecclesiae nostrorunuiuc Kdeliiini in-
dtiKtria. qualiter" Hurcliardus sanetae Uuorniatiensis aecclesiae venerahilis praesul s&
noKtram rf}nain adiit liuiniliter «ibseerans excellentiani, ut |irac<linni. (|iiinl lia1iii-c in
villa nuneMpaiiti' I'ipinesdiiH' videmur, suo episcopio ac sanctae üiuinnaticnsi acccic-
-iae in Iioiku-i- sancti I'ctri aiiostoloruni principi'' dedicat^' largiri nastrac |irii rcnicdin
aniniae dipiarenmr. < 'uiiis itarjue" petitinni per inten'enttnii Cunij^'iUMJai' ncisti-ac
dilectae coninps videlieet ref^inae ae pro futurae renuinerationis auj^inento asscnsuni so
praebentes praetatiiin iirai-diuin, (piod est sitnni in villa l'ij)inesdorf in Jiago Musel-
<;ou\iae'' in coniitatu vero '" , intej^re cum eunctis suis portiiuMitiis, hoc est
areis aedificiis «erv'is et ancillis terris cultis et incultis pratis pascuis silvis vciiMtiiiuiliiis
piseationibus niob-ndinis aipiis a<|narumi|iie decursibus exitibus et reditibus «luesiiis et
incjuirendis, iam jiraeniemoratae aecclesiae sancti I'etri eius(|ne rectoribus, (jui pro tem- 35
pore ibi ordinati fuerint, rej^ali et praece])tali liac ita^^ina concedimus i't lii' iinstru
iure in eins ins et d|oininiinii transf'un|d|iin|us''. Et ut liaec auctoritas nostra inviola-
biieni in dei nomine obtineat stabilitateni, iiianii nostra roborantes eam sigillo nostro
Hubter iutisiinuH insipiiri.
^ Sif^inun «lonini Ileinrici (M.) invictiHsiini rej^i«. § w
S KffiibertUH cancellariuK vice Uiiilligisi arcliica|)ellani reco;,'. ^ (SI. !).)
l>ata V. kal. ian. anno duniinicai' incarnationis Miili. iniliitinMc II. anno vero
doiiini Heinrici «ecundi refjin III: actum Diiornbur^;: in dei nnniiin' t'ejjeiter aniiii.
\*i. Brcmlau] 8| •|aHlit4!r Burrhanliiii iianci«! Wonnatieiiüi* cpincopus noHtrain ]>reHcntiniii pi-ciit
H nobiii, (|un1it«r c]iiic»|ii<> fiii» prcdiiini nontruni In I'ippinpiidorf lnr)(iri (li(^iHriMiiiir. CuiiiH 46
it«<|ue (': 'tir Worte opiii'-'ipua — cli(|riiar<-mur auf Kagur bl A v) umitintiefiillle. IMeke
in .1 '1) ilir Lücke in ,1 iiiu (' rrgänsl ; einir/e Hurhutrihenrculi' noch in A Htrhlliiir.
. HEINRICH H. 1005. 117
93.
Heinrich bestätigt die Gründung des Stiftes S. Crucis zu Lüttich durch den
Bischof Notker und überweist ihm namentlich aufgezählte Besitzungen.
Aachen 1005 April 5.
5 Chartidariim S. Ci-kcIk aus dem Ende des 14. Jh. f. 19 im k. Staatsarchiv zu Lüttich (B).
Fisen Hi.st. Leod. ed. I. 273 imvollstäudig irohl ans B = ed. II. 1, 170, = Miraeus-
Foppens Op. 2. SOS. — Ritz in Ledehur Archiv 10, ß9 n" 10 wohl aus Abschrift von
B. — Böhmer Beg. 967 zu April 3. — Stumpf Reg. 1400.
Mit Benutzung karolingischer Urkunden und icnhl auch einer Urkunde Notkers ausserhalb
10 der Kanzlei verfasst. Die Datierungszeile entspricht den Gewohnheiten des EB.
In nomine saiicte et iudividiie trinitatis. Henricus divina disponente dementia
rex a deo coronatiis et ab omni plebe in regnum glorilice exaltatus. Qiiicunque
catholicorum ad famulatiun divinum et ad honorem et laudem sanctorum dei res ecdesie
devote maiorare ■' studuerit, id sibi a deo omnipotente in perhennis vite sorte retribui
15 non difüdat. Quapropter notum esse eupimus omni sanete dei ecclesie gradui onniium-
qiie primatum sub nostra ditione dignitati manentium tarn jjresentium quam futiirorum,
qualiter vir magne sanctitatis et satis digne reverentie dompnus Nothgerus episcopus,
ecclesie sanete Marie sanctique Lambert! martiris provisor et custos, studio divini
amoris succensus ecclesiam quamdam in urbe Leodio a fundamentis extruxit in memo-
20 riam videlicet et laudem ligni sanete crueis et canonicorum cenobium ibidem instituit
et pro promerenda eterna vita ex sumptibus suis in eodem loco deo militantibus sti-
pendia*" decenter ornavit, ut sanctorum patruia instituta sequentes die noctuque ser-
■\nant, pro pace regni nostri et incolumitate nostra et dilectissime coniugis nostre et
pro unanimitate Christiane tidei ad deum indesinenter preces fundant, una cibum
25 capiant, pariter donniant totosque se divino cultui mancipent. Quare idem prefatus
antistes adiit presentiam dignitatis nostre humiliter supplicans, ut id, quod industria
pontiticalis sagaciter disposuerat, regalis manus ürmitate inconvulsum et indissolubile
permaneat. Assignavimus autem eidem ecclesie per interventum eiusdem presulis
loca quedani congregationi j>ro opportunitate administraria : videlicet in pago Ardenne
30 Berthoniam villam cum ecclesia et aliam villam que dicitur Hadeliuia et ecclesiam
que sita est in villa Sureya cum silvis agris pratis pascuis aquis piscatoriis exitibus
et redditibus et cum usibus fructuariis ad pretata loca respicientibus, in pago etiam
Condustriense in villa que vocatur Mella ecclesiam cum quatuor capellis eidem ecclesie
subiectis, in pago vero Hasbaniensi cmtes duas Halteriuia'' iuxta litus Mose et in
35 Bonnas* super ripam Gayre, ecclesias duas unam in vUla de Freres et alteram in
villa Fies cum quinque mansis ad eandem ecclesiam pertinentibus, in pago Ribuariensi
mansuni unum cum \änea et terra arabili et familia. Et ut hec coUacio divine servi-
tuti addicta seeundum pret'atam difhnicionem inviolabilis et indissolubilis iure per-
maneat, edicto banni nostri confirmari iussimus et hos apices maiestatis nostre inde
40 fieri precepimus, per quos decernimus atque iubemus, ne quis imposterum aliquo sti-
niulo "■ malicie tactus huic precepti nostri tradicioni audeat contraire, sed sicut a pre-
tato presule seeundum dei placitum est ordinatum, sie in omni succedente posteritate
indiscussum et inmutilatum decreto ürmitatis nostre perpetuaHter roboretur. Et ut
93. [Arndt - Bresslau] a) B; vielleicht ist meliorare zu lesen b) stipendam B c) die in B
« zweifelhafte Lesung wird gesichert durch die Bestätigung K. Adolfs von VJ93 August ö, wo
deutlich Halteriua geschrieben ist d) oder Bouuas ; u und n sind in B nicht zu unterscheiden
e) zxvischen m uiul u noch ein überflüssiger Strich in B
11>5 KAlSKKURKrXDEN.
hec auctoritas finiiitatis nostre inrovoiabilein in dei nomine dhtinoat stabilitatem, dex-
tera regali cousij;navinuis et sipilli nostri inipressione iussinms insiofniii.
l)«t« nonas aprilix anno dominice inc-arnatinnis M qiiiiito. indieeioiio tiMH-ia. luiin)
vero ' doniini Henrici »eciindi regis tercio"; aituni Aquisgraiii: in (i<i nuniiin' t'eli-
eiter amen. s
94.
Heinrich bestätifft dem Kloster 6. A/a.rimlii bei Trier die Privilegien seiner
Vorgänger. Aachen llX).') April 9.
Copialhiith ron S. Mn.rinii>i niia dem Anfang des IH. Jh. f. H4 im k. Staatsairhir z»
CoNrtu (B). — Maximine}- Dijdomatar ans dem Ende des 17. Jh. p. 89 in der Stadt- lo
hildiothek zu Trier (C). — Originaltran.isiimpt Karls V. von 1523 Decemher t f. 1 1' "° ^-5
im Cod. lal. 9268 auf der Nationalhihliofhek :ii Paris (E).
ZyUf.iius Defen.sin 2, 28 n" 19 wohl aus Tran.^-snmpt Karls IV. = Lihiig BA. 20, 128
«• 5.5. = Berthnift Hi.st. de Lii.remhonrg H*" , 14. — Zyllesins Dcfensin 2. Hfi »" 42 un-
rollständig aus Transsunipt Wenzels von 1H84 August 8. — iJinig RA. Ui" . 287 >i" 124 la
ebendaher. — Hontheim Hi.st. Trerir. 1, S50 n" 215 ans dem rnsrholleiie» Original mit
ind. III. (U) = Migne Patrol. 140, 266 «» 30. — Beyer Miticirhein. ÜB. 1, 334 n" 281
aus CH. — Böhmer Reg. 968. — Stumpf Reg. 1401.
Xach Do. II. 42 geschrieben, irahrsrheinlirh von ES. — Das Originaldiplom, welches
sich im Anfang dieses Jahrhunderts in Privatbesitz befand (vgl. Westdeutsche Zeitschr. so
.5, 22), hat sich nicht wieder auffinden la.ise» : die bei den Nachkommen des damaligen
Besitzers angestellten Nachforschungen danach sind vergeblich geblieben. — Wir haben
den .ticher auf das Original zurückgehenden Druck Hontheims zu Grunde gelegt und nur
seine Fehler aus BCE berichtigt. Bei dieser Gelegenheit .sW bemerkt, dass die auf Zi/l-
lesius verweisenden Randbemerkungen Hontheims nicht, wie in DI). Bd. 1. 2 an einigen tt,
Stellen angenommen worden ist, die Quelle, aus der H geschöpft hat, bezeichnen sollen.
In nomine nanctae et individuac trinitati>. Ileinrieiis" (li^•ina favente i'leniontia
rex. (^iioniam r<>f;aliii antpccitdoriini iiOMtroruiii |iriividriilia et sollicitiido in <-i)iisfniPii<lis ci^ii-
»tructiuve '' »taliilieiiHi» dei crclcjiii» pic inpiler imifrilavil, idcirco lir'iii),'iiihHinin * f'liiisti nii.s(>riitir>iie.'" in
rujuj manu rcfptm corda vcl iura romiiKtunt, rc^i illormn dintiiniitii» pni'itii'ntH vi£;nit et ofriornit. 30
l'nde not pic lalubritprquo de noiitri statu reg-ni tractantox devotamipip ilinrnni Kollioitndini>ni iniit.iri
eapienton imTilpgin anteee«8onim nostrorum reguui SIVC imporntorum » roenobio snncti Maxi-
mini, qui* iu «utiurliio Treviroruni requiencit, coiicesiin vcl attriliiita oli intprventnui diloetissimae
coniuin« noKtrac Clini^nidae " videlieet reginae nft«trn ptiam nuclorilnto ' roliornre dpcTPviinns,
iil pt ant«cp«*orum nnntromm bpnivola ' pipta« non n nobis neglceta dpliilitptiir Pt ni<inai'li<iriiin inilii 36
deo ncrrientiiim tranqnillit«K ali aliiinn >inbintr<>diii:pn<la pc-rHona nnn inriniptptnr, pa Nl(|nidpni rntionp
ut idpm POPnnbiiim, nbi prapnotatu» 1* xnni'tuH poiitifpx rpquipHPit, rni rpuprandun ahbns ()fdi>ratll
nunc prappMp videtnr, aicut niib antpppitiinrum noHlrnrnni, »ic Hub nontpi i|ni>(|iii' iiirp ninndihurdio pt
defeniionc ponaialat ncr alicni »pdi auf pri'lpiiiap, excppto miNlrnp regali potestate '' HnpcpHHoruniqup
M. f) MCODdo B; im (fr. irini A gfutamtm tiahrii f/;) tercii ß. ^„
M. ''BrwwUu • .Sauprltiid - Molinier^ »1 Hcnricofi UCK li) conHtrurli»f|np A' c) HC ^ l'fA;
mi», fhr l<«n. K\ ITir. t>pn. mi». // d; \i K e) Ctincifuu'lp /*; ''nnejfundae C f) au-
tlifint. // \i) beneroU // h) KU I'C. ; prcnominatuN IfC. in II rrm jiinqerd-
llnnH rorr. in prcnntatu« il CU; Ofdpridit HE, in H idit rmi jüngcrfr Hand auf Hamir
Ici UFII. in II «ir- nm lliintte ; potpalati C lA
HEINUICH II. HKtä. 119
nostrormn, faniiilum aut appeiuiex vel ' benetiriaiiuiii »iibiaceat. Coiiccdinius etinin eis liberum'" arbi-
triuin inter se eligendi abbateiii tali honore dignuiii et ad id ofticiuin idoiieum, ut eo secu-
rius divinum ab illis im|iltatiir luinistenuill siiimiiai'ijiic |iiMjjeiisiiis iiiaiestatiN pro iiubis iiiiplnrent
auxiliiim. Insiiper ctiam ccnicediimis, ut idf-m abbas sibiquc c'oinmis.sa coiigregatin (.'orunic|ue succes-
5 sores potestatfiii babeaut advucatias moiiastcrii sui cui vidiiit dandi i iiique veliiit tulleudi, ^■,t ut iiulla
cuiuslibet iudiiiariae di^nitatis persona in enrtibus eoruui placituui " habere praesumat, theloniuin a
navibus eorum uullii» exigat t'amiliaque" eorum bauuum et fredas 1' nulli nisi abbati persolvat uullius-
que nisi abbatis vel ab eo coiistitutorum plaeitum " atteudat, et in singulis eivitatibus regalibus vel
praefectoriis liberani potestatem habeant intrandi et exeundi, vendendi et emendi, pascendi et ad-
10 aquandi. ('ii|Ue opera regalui vel eomitialia funditus perdonamus. Et ut hoe auctoritatis f nostrae 1
praeee|itum tirmuni et stabile permaneat, IIIJUIU propriil C'iilToboi'anteS sigüli llOStri illiures-
si(.)ue iusigniri '' iu.ssiuius.
Signum (M.)* doiimi • Hciiirici" ix'gis invictissimi^.
Egilbertus ^^ caiicellarius vice Willigisi" archieapellani reeogiiovi™.
15 Data V. id. april. amio dominicae incarnationis MV, iudictione'' IV'^, anno vero''
domni''^ Heinriei" secundi regis III; actum Aquisgrani; in dei nomine feliciter* amen.*
95.
Heinrich bestätiijt dem Ambrosiaskloster zu Mailand vier Höfe und zwei
Hufen an genannten Orten. Utrecht 1005 Mai 2.
20 Onyinaldiplom im k. Staatsarchiv zu Mailand (A).
Puricelli Amhros. moiiaxt. mon. 333 aua A (a) = Puricelli in Graevius Ant. ifal. -i", 133.
— Aresiiis Coenob. s. Amhr. abbatum series 57 aus Aa. — Böhmer Reg. 969. — Stumpf
Be;/. 1402.
Verfa,^st und nesch rieben ron EC , der die rier DD. 0. I. 138. 0. III. 236. 263. 266
25 au.^giebif/ benutzt und so mosaikartig in einander gearbeitet hat, dass wir zwar, was aus
ihnen entlehnt sein kann, durch Petitdruck bezeichnen, die Art der Zusammensetzung aber
nicht veranschaulichen können. — Den sonst nur im Jahre 1004 vorkommenden Titel
hat EC wohl der erstgenannten VU. entnommen. — Die Handlung ist in Dornburg erfolgt,
wo der König Weihnachten 1004 gefeiert hat, vgl. N. Archiv 20, 148 N. 1.
30 (C.) I lu niiinine sanctae et individuae triiiitati.s. Heinricu8 divina faveute de-
mentia rex FraiR-orum atque Langobardonuii. Seniper enini iiistiun nobis esse M
videtiu-, quatinus iustis petitionibus uostroniiii tideiiuni aures benignas* accomodare
non difteramus, pro quibus eos fideliores esse nobis nulle modo dubitamus. Unde fore
notum volumus oninibus nostris * tidelibus sub nostro iure et reg-iraine degeutibus, lohan-
35 nem abbatem abbatiae sanctl Ambrosü sauctorumque * raartyrum Protasii atque Geruasii, ubi
eorum eorpora reciuieseunt uobiliter tuniulata, nostram Dorinburg petisse clementiam, qua-
tinus cortes supra dictae [a]bbatiae pertinentes cum omni sua iutegritate per huius nostri
9i. \) H = VC. und XU. Stumpf Reff. ^»J74; aut BCK in) liberum eis E n) pkcidum H
o) EH; familia BC p) fraeda i/_ q) nostrum H r) signiri H s) if. fehlt in
40 H; in BE am Ends der Zeile t) dni BE u; Henrici BCE v) fehlt in C, nachf/et rayen
in B \v) Recognitionsseile fehlt in (', nachgetraffen in B x) Wiligisi E y) lll H
z) doniini H a) nach einer Beschreibung des Siegels in U (vgl. auch den in U^estd.
Zeitschr. ö, 22 mitgetheiUen Eintrag in B) war SI. 2 vorhanden.
95. [Laschitzer - Bloch] ä) hinter be ein g aultradiert
120 K AISKIUKKINDKN.
precspti'' pHj^nam ronfirninndo conreilertMiiiis. HaiU' igittir iustnill pptitio ii «> in oonsidcriiutea
et di(rnam. ni>ii eins petitionis pr^'oes tnrbavinuis, sed pro nniniao reniedio nostrae
statini (.•onoessimus et hac pngina nostri preoepti oonfirniarp non tardaxHinus. Quoeirca
iiuUateiius predicti ftl)hatis renuiR'iata petitione. lins corto». quas püssimi ropo» \'go et
lA>thii ri ii!< prcdec-esM« r I' s nostri pro sallltc niiiinnrmu siianun supra dietao ahhatiae dede- 6
runt c\'terique tain reges (pinin imperatores concodi'niio coiifirmii vrr mit . vidolirct l.eiimn-
tum, KeliciiHitim, Pnsiliaimm et Monleni, eoiicod e n d o rniifinn n ni ii s et ei>rrol)OnUlUl8 miprn dieto
monasterio cmii oniuibiis nd »e pertiiiontiliu«, eiini • »Mperior[i]t(iis SciJieet et iiiferioribu», # eiim
servi« et Hnrillix aldiouibuji et nldialiiis, CUIIl capellis castris viiieis i-anipis pratia paüoiiis silvis inoii-
tibus alpibus'' nqnix nqiiarumque decurüibus molpii[diiii|ii piscntioiiibiis ae ciini omnibus eisdeni per- lO
tineiitibus. Insnper eoiicedendo coiitiriimiinis per haue iiostri precepti png^iiiniii eidem moiiasferio
sanoti Ambrosii atfJUO Slipra dll'tae abl>atiae »nnetonnn » iiiartiriim Protnsii et Geriuinii inaiisoa
diio», iiiium in Meb>nioo, aliiini in villa Clcpiate. q u o » preeessor noster Karolu8 predic t a e abba-
tiac rontirniavit. His itnqiie prelibatis. Hniia ac st:)1)ili llieiltis illteiltione onmia supra ilicta
continnamus • in iutefrriim, ea videlicet ratione ut nbbatia per Oinnia beati » Anibroaii at(jUe I6
beatoniin martirum Protasii atqiie Geruasii Supra dictas cortes Leniuntam, Felieianuni, Pasilia-
num et Moutem nee Iion SUpra seriptOS duos » in • Clepiate manso» habeat, itii Hl imlliis ♦
dm marchio comes vicecomes paxtaldin nulliisqiie episropns iinllnqiie nostri rejrni ina);na parva
mediocris vel minima persona contra hoc nost ru m preceptuill de supra dietis rebus afrerc
preiumat. Si quis anteni illtelioi anilllO, qnod absit, eorreptus contra lioc nostruni prccep t ii ni 20
agere temptaverit aut, quod seiliel a lldbis preeeptuiU est, infrinpere voliierit, * sciat se coni-
positurum aiiri • optimi libras niille. medietatem kamerae uostrae et niedietatem predic tae abbatiae,
cui violentiam intnierit. C^uod ut verius iiriniusque credatur diligentiusque ab omnibna * obser-
vetiir, mann propria c o rrob[o]rantes sigilli nostri inprcssione subtus inssimus insiguiri.
I Signum donini Heiimci regis in (M.) vietissinii. ^ 25
I Egilbertus caiieellarius vice Uuilligisi arehicapellani recogno^^t. | (SI. D.)
Anno doniinicac incaniationis niillesinio V, indietione n, anno vero domni Heinrici
secundi regis in, data VI. nun. inai.''; actum Traiectuin; feiiciter amen.
96.
Heinrich gemattet dem Kloster S. Medard bei Soissons die Eniehhiiig eines «o
Marktes zu Donchery. Utrecht M).') Mni .5.
Charliilnr von S. Midard nus dem IH. Jh. f. 14 im Dej)artenientnlnrchh- zu Lmni (A).
Marlot Hisl. Remensia 1, 509 aus Abschrift irohl vach A = Marlot Histoirc de In mlle
de Reim.s '2, 826 n" 34 = Jenntin Chroniqites de l'Ardenne 1, 272 w" 2 mit ind. 11. —
Böhmer Reg. 970. — Stumpf Reg. 14()4. »5
Verfasst und u-nhrscheiulich auch geschrieben von EC, der auch hier die italienische Cor-
rolxiralionn formet anwendet.
In nomine sancte et individue trinitatis. Henricu« divina favi-ufe» dementia
rex. NoRcat omnium tidcbuni nostroruni presentium scilicet ac futuroruni industria,
rpiaiiter no« infen-entu Frederici dilectisHimi comitis ac ])ro nostre remedio aninic lo
9h. hl aber Hrr Zril' nnchfirtciifirn cl p rnrr. nun \i d) ma riflleirhl rnrr. au» mi ; VI. non.
mai. ritllfirhl na^hf/etragm
W(. [Arndt - Knuch - Pnlaczek] ai fruent« A
II KlXincil II. 1(1(15. 121
Bosoni .•ihljati. i[in siincti iMcihirdi cciuiltio iiuin,' proesso vidctur, ccterisque fratrihus
ibi dcd (Icsci-viciitiliiis cipruiiujuc ctiaiu suc'ccssnriljus lieeiitiaiii conccdinius'' liac iio.stra
pi'cceptali [laiiiiia iiuri-atiiiii cilificandi in villa (|ue mincupatur Duuclierio sita in
comitatu jirodicti Frederiei couiitis qui vocatiir ( 'astriiisis, ea videlicet ratione ut milliis
diix ciinu'.s vieeconios iudex vcl aliqua nostri regni maior seu minor persona iani
ditiiuii abbateni aut fratres inde inqui(;tare vel inolostarc '' aiideat. Et iit lioc verius
credatur'' dilii;ciitiiis(|uc ab cniinibus nbsfM'vctiir. manu prnpria eorrnlnprantes sigilli
mistri ini|in'ssii)nc subtus insiü,rnri iussinius.
Sii;'nnni dnnnii' llenrici rc'i;'is inxii-tissinii.
Ki;ilbcrtus canccllarius vice' Vuilligisi arcliicaiicllaui - recognovit.
Anno doniiniee inearnationis MV, anno vero donmi'' Ilenriei seeundi reiris lll,
indit-tiiinc 11; actum Traiectuni; (bita III. nun. maii''; t'eliciter amen.
97.
Heinrich bestätigt dem Kloster Echternach Königsschutz und Wahlrecht, letz-
16 teres jedoch unter Vorbehcdt der königlichen Zustimmung.
Utrechf 1005 Med 31.
OfiginaMiploni in der Stadthihliothek zu Trier Ca).
MeiUer w Kofizenhlaff 1, 114 n" 2 unvollständig aiis vidimierter Ahsrlirift eines Trans-
snmpts Enrh V. — Bei/er Mittelrlmv. ÜB. 1, 335 n" 282 aus A. — Stunqjf Reg. 1405.
20 Oeschriehen nach DO. II. 217, die verlängerte Schrift (Zeile 1 sowie die Königs- md
Kanzlerunterschrift) von ED, alles iihrige von BA; vgl. K. Archiv 20, 163 f.
(C.) 11 In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricn.s divina favente cle-
nientia rex. Quiniiniii in l'undmido vel renovaiulo aecclesias dei per antecessonim nostronim
regitni scilieet vel iiniieratonini tenipora cognovimus ^ amiilificata es.se regalia iura, nostram i|Vioque
äö iiidiistriani dilectione dei provocatam nee non 'fideliinn nostronim .suasionibius incitatam oportet pro
amplianda'' regall nostri pace iure .similibiis invigilare .studii.s. Fidelium itaque nostronim relatioue
coniperinius, monasteriuni esse in regiio uostro Aesternaeus "^ dictum, in quo beatus requiescit Uuilli-
Ijrordns arcliiepiseopus, qnod ipse venerabilis a fnndamentis construxit, datis sibi a pii.ssimo rege
Pijpiiio prediis; hoc etiani ab ipso principe filioque eins Karolo uec non Chlndonnico imperaturibus
30 scrijitis privclogiis "■ snb nnindiburdio et defensione .snccedentium regnm vel imperatorum dclibcratiim
est niansurnni ac ninnachicuin ordinem secundnm regulam sancti Benedicti ab iuliabitantibus i!)i ])er-
petualiter conservandum. Quod pravitate cuinsdam Karlonianni invasoris et tyrannidem exerccntis
vlolatum est, raonasticae videlicet vite norma destructa et clericis saecularibus intromissis; sed rursuni
a donino * boue memorie (Jttone magno serenissimo angusto instinctu illustris viri Sigit'ridi coraitis
35 seciindmn decrcta snpra dictorum imperatorum impriorem'' statuni est reparatum, eonstituto ibidem
.nbbate Rauengero nomine. Qui adiens serenitatem culminis nostri obtulit uobis jirivilegium prefati
magni Ottonis ailgusti, obsecrans ut tirmitatis gratia imperiali auctoritati nostram quoque super-
addcremus auctoritatcm. Cuius ]U'ecibus '• ob'" amorem dei et reverentiam ipsius loci libenter assen-
suni brcliuiunis '■, at(|iic lioc nostre rcgalitatis preceiitum erga ipsum nionasteriiim tieri libuit, per quod
*o 9ß, b) cocedimus A c) inquietare molestari vel A d) ut verius credatur lioc A e) donni A ;
EC wendet diese nur bei romanischen Schreihern rorkimtmemle Form nicht an f) fehlt in A
g) Vuilligiuus archicapellanus A hl maiy A.
97. [Bresslau] a) dahinter ein Buchstabe radieii b) A; VU. imperii e) A d) b corr.
aus p e) o corr. aus a
Kaisernrkunden III. ID
122 KAisKwr i!K r \ i>i;\.
iiiiiu- ivgiili ii.i»tr" <li'iriiii <•! iiiirtoritnte ilrreniiniun iiii|iif iiiliciiiiis, nt inxla pii rcdi'iniiiiii (UtioIii
rcgiiin vt-l iiii|ifr«liiniiii ob aiiioroni <U<i ' triuii|iiillitiit(.-iiic|iic iVatriiiii iliidi-iii siili ri'frulii snmti lli'iuilii'ti
raiminilrnliiiiii cum omnibiiM * ml ti' iiisli' ns|iici<-iitilius vrl iurliiKutiUiis snl> plriiiKsiiiiii «li'tViiüioiii-
niiKlrn nv iiiiiiiilibiir^ii •' luiKlrii niiil itt<|iic siicoosKoriiiii ikisIiuiiiiii, ca <'iiiiilititiiii' iil iiiniiacliicc euu-
rcrMttioiiiii unlo ibidem iii|riti-r ruii.si'rv4'tiir iiiillii.si|iif <-is aliipiani vinlciitlinii vrl siil>ri'|itii>iii>iii imsscs- r>
■ioiiiim ml moimchonim sli|it'iiilin iiorliiiriitiiiin iiift-rrc |ii'vitiiiiiat ". Kt iit iiii'liiis cos dclictct |irii
iiostm lufobiiiiilntf (li'lUII cxurarc, roiK-piliiiiiiK iiioiiachiM oli-i-liiiii(.-iii liliiTaiii Niilii-eitiii'iKli ex si-iiirt
i|iüii< «bbntfiii, l*(JUU re^is collseilSU, ■iiiciiiciuiuiik' rcliposy vity fnii^ruiiiii sili! iiivi'iiirc valiicriiit.
Hnnc itai|tle niifluriUttvm, iit plenioriMii in dci noiniiu' nbtiin-at vi^'nii-ni i't a ti<lcliliiis .'<aiii-tni' did
ncripsif et nostrin vpriiis rrodatiir et dilij^cntiii!« riiiiservcliir. iiiaiiii |irii|ii'ia siilitir Hniiaviiniis i't si<;illi lo
iiodri iupro88i<mo sipinri iiissiimis.
^ Sipnini ilimini Ifrinrici (M.i rt'j^is iiivii'ti>siiiii. ij
Ü l?ruii<> c'oiii'clliirius'' vii-c l'iiilli^isi ari'liif:iii|ii'll;uii rccn^nnvi. ij iSi. "J.i
l)nt« II. kal. iiinii intlii-tiono U, juiiki (InniiniciK' iiu-aniatiniiis M\', aiiiiip vcrii
ilotniii Hcinrici scfiimli r('>5naiiti.s tercio; actum in dci iiiniiiiic Trairc-to; li-lieittT aimii. u.
98.
Heinrich bestimmt, dass das Marienstift zu Aachen durch die Gründung dei'
Klöster des h. Adalbert und des h. Nicolai!^ daselbst in seiner Würde und
seinen Zehntrechten nicht beeinträchtigt werden, sondern den Vorrang cor ihnen
behaupten und deshalb von jedem der beiden Klöster jährlich ein Mahl er- so
halten solle. Dorlmuml lOOö Juli n.
Lib. privU. S. Mariae AquensLi ans dem Ende des 1'-^. Jh. /'. /.V /;( der k. Hihlinlhek
zu Berlin (A). — Coiiüdhurh au.i der ersten Hfilfte des l-i. Jh. /'. -id im Sladlarehir
zu Aachen (B).
Betrk Aiinisfiranum W.5 Exir. — Ritz in Ledehur Arclrir J<ß, tl n" 11 nnrnUsläiidifi th
itu->i AB. — ^ni-r CD. Aiiiiens. 1, 14 n" 20 aus B. — Laromldet Xiederrhein. IIB.
1, 88 h" 142 aus B. — Stumpf Bey. IKlU.
Verfasst und irahrschehdich auch geschrieben von BA. — Die Intitnlatin stimmt mit
DO. f. 4'4 iiherein. — Zur Dntierungszeile dieses und der folf/enden Stiirkv njl. ,V.
\,:h:, In lin :;a
in noiiiiin' >aiict<' et iiiiiiviclii<- triiiitatis. I Ifinricus n-x diviiia in-niiiciantc cle-
inviiün. Si conei.'KH« iiobis rationaliilitiT et Hdflitcr «inlinavi-i-iiims et ex rniircsKis
eonc«(lciiUMii * honoravcriiiniH, ipsiim imliis citiK'ilialiiiniis, i'X i|ii"i ii'iii ncislra tanluiii
«ed ot noK IjiiiMH ita'' KiihccjiiimiM, et <'tiaiii rcj^ic lilicrtatis inndcstiani i'x<'<|u<iiti/s
<{uic(|iii(l fjfcriiiiii»* liac ralinnc ^ita1lilillK (•^'Sl■ piitaiiiiis. (^uoeiri'u iiotiini i-ssc vnlmniis :).'■
i'uncti)»' taii) futiiriH <|iiaiii |irf>K«-iitibiin. (jiiorl A(|uisf;raiii duo iiionasteria, uniiiii scilicct
in honorc'' ttniicti AdclInTti, alteniiii in lionoro'' sancti Nidiolai'' cnnsilio rt funsi-iiKU
|irin('i|Mini. «liiciini vidclicot r"|ii.scii]((inmi rf ('(utiitinii. stnixiniiis <■! iinniiii ciiiiiui' siiaiii.
•7. f( Utirr iler '/.tili ii i y^l um ii ('»rrrcliir.
9S. 'I!r<-'.ici] ni rix 11 bi A; ipsos .1. (o/Irr .1.) H. Sollte rirlleirlil im Oriiiintil I 1"
-' '/.firlirn für ilif h'n'liint/ i/tjilnn'lrn IiiiIh-ii, hii'I priniiiiii mler priiiio c" legen nein f
1« notum c<itc voliimii» // cl) ,!/<,• /» /< nuelilri'iijlieh ein .llihil rzuntiiiil rieh illirr e
itittsuf/rfilgt f) Nikolai U
IIKIN Kicii II. nmö. 123
ucc'cssariis ad Iidc cxliihitis, ci)iij;rcf;atii)iu;iii docrc'viiiiu.s, ut il»i in nniiiiiriaiii iiiagiii
Karnli seniorisque iiiei tercii üttonis spceialiter, antecessonim (|un(|iic et parentum
meorum nostriquo (itiam et nobis successunn'um ' illi soli serviant, a quo reinissionem
peccatonun j)cr Imiiisiiiodi decreta spcrainiis. Heo tarnen non liac ratioiie disponimus,
5 iit^' inaicstas iiKniasteiii sanete dei fiOiiitricis cum dociina depcrcat, sed, ut acteiuis''
in cndcni lin'o ]iriiici|i,'itiiiii nlitiiniit. sie al)s(j\u' uila a)ul)iguitatc ' in futurum uljtineat,
et singulis annis c(ini;i-cf;atiti sanete ^larie in t'estivitate sancti Adelberti ^ a cM)ii;irega-
tione .sua et in t'cstivitatc saneti Nicliolai'' a e<ini;Tegatione .sua ret'eetioneni unam in
respeetnm liabeat. Kt ut bot- uostre auetoritatis preeeptum })er suceedentia tenipora
10 inviolabilem ineunvulsannjue oliiiueat tirmitatcni et a fi(b'libus sancte dei ecelesie
nostris(pu' verius et certius eredatur, et niauu propria subtcr ünnaviimis et sigilli
nostri impressionc designari iussimus.
(M.) Signum regis gloriosissinii Mciui-iei.
Hruuo eaneellarius vit'e A\'illegisi ' areliieajiellani reeugnovi et subscripsi.
15 Actum est Trutmannie'"; recitatum pubbce pridie non. iuiii anun ab iucarnatione
domini MV", indietinue III, auu" vero Hciuriei regis secundi rcgnantis Uli'.
99.
Heinrich schenkt dem von Otto III. begründeten, aber nicht vollendeten
S. Adalbertstift zu Aachen den Zehnten von allen höniglichen Einkünften zu
20 Walcheren, Goslar und Dortmund, ferner die Kapelle zu Ingelheim und das
Kloster auf dem Luisberg bei Aachen. DortmuncI 1005 Juli 7.
Abschrift des 12. .Th. im k. Staafsnrchiv zu Düsseldorf (A). — Vhartul. S. Adcüherti
Aquensis aus dem IS. Jh. f. 1' im Stadtarchiv zu Aachen (B). — Extractum archirii
S. Adalberti Aquensis aus dem 18. .Th. ji. 2 im k. Staatsarchiv zu Düsseldorf (C). —
»5 Abschrift eines Trcmssumpts Friedrichs III. von 1475 in demselben Extractum p. 326
CC'9. — Dusselsches Copialbuch von S. Adalbert am dem 18. Jh. p. 99 nach demselben
Transsumpt im k. Staatsarchiv zu Düsseldorf (D^).
Qui.r Die käu. Kapelle auf dem Salratorsberg 78 n" 3 aus C. — Quix CD. Aquens.
1, 40 n" 55 aus B. — Lacomblet Niederrhein. ÜB. 1, 88 n" 143 wohl aus AC =
30 Berf/h OB. van Holland 1, 47 n" 76, = Bode ÜB. der Stadt Goslar 1, 115 n" 8
Fraqm. — Stumpf Beg. 1407.
Verfasst und wahrscheinlich auch (jesehriehen von BA. — In einem Briefe des Barons
von Spaen an Wedekind Cgednickt in Neues vaterl. Archiv 15, 114) envähnt Spaen eine
in seinem Besitz befindliche »Charte originale de Ottern II. (muss heissen: III.) 997, par
35 laquelle il donne ä Veglise de S. Adelbert h Aix-la-Chapelle decimas in Goslar,
Trutmannia et Walacria outre plusieurs autres terres en Hollande«. Bisher ist es zwar
den Nachforschungen, welche Herr S. Müller Fz. im Haag, wohin der Nachlass von Spaen
gekommen ist, und anderweit auf unsere Bitten angestellt hat, nicht gelungen, irgend etwas
darüber zu ermitteln. Doch ist Spaens Mittheilung insbesondere deswegen zu beachten,
*» n-eil das gleichfalls 997 in Aachen ausgestellte DO. III. 240, das deutliche Spuren
ttS. f) successurum AB; in A von jüngerer Hand corr. in successorum g) corr. von jüngerer
H'iiiil in iie AB h) AB; in A van jüngerer Hand li rorgeschrielen i) ambing-uitate B
k) Adalberti B 1) Wilseg-isi AB m) Trotmannie B n) MCV, dahinter wie es
acheint I aiixradiert B o) quarti A.
16*
124 K A IS i; Uli; KUX DEN.
(itx Dirltilffi ii'ii BA iiiifirfisl (rgl. X. .4»fAii' 'JO, 176), mmutitliih in seinen Schlusx-
formrln mit den DD. H. II. .''f. I(KI nfith.it irriinniU i.il. Die>iv eniitn Bczithunflen
/<l«ww sich iinf litis riM/'iirh.vle erkli'irni. irnin im J. 9tl7, ziuiliich niil DO. 111. '.^40
otler srinei- trhfeH Vorlaye. ein zum i/ros-seti Theile gleirhlaiileniles DO. lU. für das
Adiilltritslifl von BA veißssl und Min der Kanzlei vorgelebt worden ist. Diese.t rer- &
Schollene DO. III. hatte dann nicht nur für unser D. ?'.'' ah 177. gedient, sondern
icärt wn BA auch für dm Contcrl des D. Um für Mtigdfliuri/ lienutzl inirden.
iC.)" In iiomiiu' sniu'li,' et iinlividiii; Iriiiitatis. llcinrii'iis'' diviiiii t'uvcntc i-li;iin'iili:i
rox. In ilouui dei'' lar;^iriu;i siininios'' disjieu.satorcfi nus i-ssc sriuuis: si ridclitiT
disijonsaverüntis, beati friinus i't in ^nudiuni dumini intrantcs bona ijisius pos.sidi-bi- m
mus, 81 infidelitor, in tortoriuni dftnidoniur et usquc ad novii^sinnini ijiia(b'antoni tor-
qiu'bininr. CjlnaproptiT et jicna" t-xterriti ot prcinio invitati, eimsilin (|U(>(juc' ]iriu(.'ii)iini
no.stroruni subnixi Uli, \\\\\ lotiini dcdit et totuni nun i'xijj^it, sod ex totn «b'ciniam ad
dovotioneni boininuni sHscitandani ' repetit. deciinani ex Ijualacr^" ot Ooslar ci Triii-
inannii; rcditibiis in (innii n-. (|U(; '' n-f^alibus nunr iiscjuc subiai-cbat usilms, ad iisinn la
fratnun Aquisgrani in i^fclesia sancti Adalbt rti ' iiabilantiiuu iciiKodiiniis t•(lnc■e^*sunl-
cjiu' in perjictuuni esse volumus, eapellani nncique in Inj^illicni'^ sitani . Luuesberg'
ctiaiu cum onniibus, cjin; per preceptum senioris et antecessoris ni)Stri tertii Ottonis
illo" coucossa fiierant, quatinus bis iitcndn seniorisque nostiü Ottonis iiu-moriani
habon(lr>, qui eundcm loeuni incepit iniperfeetunique ad pei-Hcionduni nobis rcliquit, sn
nostri quiique nostroruuKiue antecessoruni ni>n oldiviscendo" et ali ii(si> audiantiir,
eni eiineta ib-bentur, et (Hiod (juerunt se inqu'tra.sse letentnr. Kt liane eoneessioneni
sie stabilem, sie esse V(diiinus inniiidjüeni, ut, si quis eani inlrinj^ere vobierit, et pro
conatii regis regiim offensam ineiu'rat et quod (pierit adij)isei nullatenus valeat. Ut
autem" ineiinvnilsa permaneat, et'' manu pnqiria linnajnus et sigilli nostri imprcssione w
signari iulienius.
Signum'' domni ■■ lieinrici'' i.M.j" regis invietissinii.
Ilnmo caneellarius vice Uuillegisi ' areliicapelhmi recngnovi.
Actiun Trutmannie" non. iuHi anno a)i incarnatione doniini MV, indictione lll.
anno vorn Helnrici'' regis ^ regnantis IUI''. .m
10(1.
Heinrich liestütigt der erzbischößichen Kirche z>h Miujdebtir<j den Ort ScJdeder
sammt Pertinenzien, unter Verbriefunfj der Immunität für denselben.
Paderborn — .'' l(K)ö Juli 17.
Oritfinnidijdom im k. Staatsarchiv zu Berlin (.1). 3t>
T,,;l,.r„, j;.l I' C.N „■ (,/ „.,.7,; „„s A mit XIII. kalcnd. au«. — Gcnlau CD.
'■f.<. .11 11) lilill in ACC'll^ l)j Heuric. A>' c) ilorniiii /{('CD d) sumiiB
."'; fiuinmi C<" ; cIeJIfirhl war urhon im (h: mix Versehen »miimu« HtfiH RUiuinos
j^i^iiiiiUn u) fehlt in ir f i HiiHtjtaiidaiii />' g) 'Waiccre lU'lJ' ; Walecrii (" In re<niic
n/r i, All«rti n k; IpKflhfiiii tlCCD' I) in Lcuclicrj: /< ; in Lcucnlit-rjr CCf»' i»
m) illi IJ'; illo ron miflerncr llnml rorr. in illi H ii) olilivcrciulo <■»/•;•. in obliveceinli) H
o) etiam D' fii ac />' i|) f/a» iianzc F.Krholok-oll fehlt in A ri dorniiii f'C'l)'
'' ' ' ■ ! <'ntir Si)riiain in ('("; ;« Anfanif tier l.'rhinile um lliimle in D'
"irr. nun iiiilffeauiii It; WilpfCBiisi !>' ii) Triilmammi' /''
i'''fc';" it 'jn.m'ii iirii i,> *■ J* . If*
HEINMUCll II. 1005. 125
Ihamknhury. S, 45 n" 5 aus A ohne Daten. — Höfer ZcU.ichr. 2, 1-iO n" H4 aus A mit
XIII. kal. aiig. — Westf. ÜB. Suppl. 98 n" 603 Reg. zu Juli 20. — Stumpf ßeg. 1410
zu .Juli 20.
Vcrfasüt und geschrieben von BA, der sich an die VU., DO. III. 245, nicht hielt. —
& Übet- etiraige Benutzung eines DO. III. für S. Adalbert zu Aachen vgl. die Vorbemerkung
zu D. 99, zur Datierung N. Archiv 20, 172.
{(-'.) I lu iiiiiuiiic sciuiftc'' et iiulividui^^ triiiitatis. Heinricu.s diviiui propitiautc
dementia rex. Intcr oiimia, qu^ regenda siiscepinms et nobis a rege regiim com-
missa ^ tenemus, eclesiaruin facidtates et augere vohinms et avietas ab antecessoribns
10 no.stri.s asseii-sus iiostri astipulatione corroborare deeeniimus corroboratasque vigilaiiti
studio .semper et ubique defendere cupiiiius. Qiiapropter notum voln ticri omnibu.s
tani t'utuiis (nuiin presentibus, qualitor iusta dunini Tai;aii(iiii.s pctitioiu^ archiepiscopi
Magadclmrgcnsis eclesiy civitatem Sciderc cum oiiiuibus appendciitiis suis in pagis
Gesiiu'gauuue, Uuctego, Thilethe'', Linigauuue, Saretliueith, Tictuiolle, Lethgaiuiuc
i-i sitis, l'orcsti scilioet bis tribus Huvialis'': Hambrina, Nisa, Vvermana detenninata et
ceteris cuique loco neeessariis, pratis videlicet molendinis canibis'' cultnris niansis servis
libeins (pioque, qui regie iana potestatis erant, a scniore et antecessore meo tertio
Ottone eidem eclesicj concessam, ea videlicet ratione ut nullus dux, nulhis comes,
nulla i)ersona, preter ([uani ipse archiepiscopus elegerit'', quicquam iiiditiarie potestatis
20 in ca agere audeat, assensu nostro linuare velimus, ea conditione ut, quc antecessor
noster statuoraf, nulhis pervertere audeat. Et hanc corrobarationem"' sie inmobilcni,
sie per regalem nostrani sententiam * volumus esse stabilem, ut, si (piis eam lacessere
temptaverit, et conatus eins iudiciaria potestate reprimatur et id quod querit nullatenus
adipiscatur. Et ut secundumf votum nostrum inconvulsa'' permaneat, more antecessorum
25 nostroram et manu propria firmamus et sigilli nostri inpressione ' designare inbemus.
I Signum donnii Hcinrifi (M.) regis invietissimi. i)
I IJrund caneellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovit. ^ (SI. 2.)
Actimi Paterebrunne ; recitatum publice anno ab incarnatione domini'' MV, in-
dictione III, XVI.' kal. aug., anno vero™ Heinrici regis secundi regnantis IUI.
lOJ.
Heijirich bestätigt dem Kloster Schildesche den königlichen Schutz, die Im-
munität und das Recht, die Äbtissin und den Vogt zu, ivählen.
Corvei 1005 .Mi 18.
Verstümmelte Abschrift aus dem 15. .Th. im k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Ab-
35 Schrift aus dem 17. .Jh. in v. Redinghovens Handschriftensammlung t. 48", p. 371 in
der k. Staatsbibliothek zu München (E). — Meinders in Abschrift der Vita Marcswidis
vom .J. 1707 f. 114 im k. Staatsarchiv zu Münster (B). — Abschrift des 18. .Jh. in
Gulemanns CD. Ravensbergensis f. 3 f. 44 ebendaselbst (F).
100. [BresslaUj a) .1 liot nur scanct, itudi ixt die cauda des e unten an das t an(/ehänf/( b) das
40 zweite h über der Zeile uachyetrayen c) A d) i carr. aus e e) urnprünf/lich statuerit,
a ist über dem i nachgetrayen, das i aller nicht (/etilf/t f) ten über der Zeile nachgetragen
g) über der Zeile nachgetragen h) s sogleich carr. aus 1 i) p corr. aus p k) dofii A,
zu (lomiiii aufgelikt mit Mck.iicht auf die übrigen DD. des BA 1) UI auf Rasur \ XDI. kal.
aug. in dafür gelassene Lücke nachgetragen m) daliinter kleine Rasur.
12(5 K AlSI-iaKKlNDi; N.
LoHirii C'-h roH Bormsltrni Cl>. (i )i" 4 aus E (n). ]\'iliii(iii}> l'hilijiiii Wrsif.
AT. V ISO ans AliF.i. — Ufihm-r Neg. 973. — Stumpf li,;/. 14(H).
11 i'i'rAu/MHj; fOH DO. in. i:i mit geringfügigen Vernndermigrn. Die Datierung stammt
nt» HA her.
lii iiiiiiiino saiictc« vt imlividue trinitatis. llciiii-iriis-' diviiia l'avciitc clcmoiitia'' r>
rox. Si rogin iti^iiitiu oci-lmiiaii Hoi, ipiuil «iii oflirii est, rxiiltat, « ii<l prcsoiis sriiilinn it rntnriiiii''
iil li<|<iido »ilii |irofiitiiriiin '' nun i1nl>itnt. (/iiii|iri>|iti'r uniniiini liilcliiini nustiiiruni iircsontiiini »ei licet''
1-1 fntururniii ' |>iiti>iit iiitlnütrii', «inin vir vcnpriiliili.s Kulliiiriii!« »luioto l'iitli'i-liiirncMsiK oi'clc.sii' i'iiiKcupnN
Uli nuit vciiit < rogaiis huuiiliter ot (ifton», iit i|m>i]dnin mnnn.stcriiuii •ScIiiliK-sflu'*' iiunriipntiini in
lem|iorikiu nntecessoris' U0!<tri honte meniorie Ottonis iniperatori!« nu^nsti i-ius couKnltn et liii'iirln in
in lionoro ^ snurte i!ei pcuilricis Miirir novitcr rnuslrnftiini et fonsoiintnin, Hini * iirp<i"|>iiiini' inni
»mU |iiTtini'noii» ' cnnfiriniitnni vt ii1> ein» sili-ces.s(»fibus et equivo t- i s "' sc'ilici't set'Ululo OttolK!
et tprcio cum oronibn«" rebns illiu- iispieicntibns per siiiuu pi't>t'('|)i'ii>ni'ni ilcniio ciin'iilHii.'itnni iiixtit
morcni ot cxtfuiplnm" ooruni ■' »»\) noistro oniunitiitis tnicinnom susoipori^niiiM. NUs vcrci pic iiiticiiini
illinü'i beiiigmiui '' ns8cnt<nm probontoy iileni niona.storinni in sua dyooosi ooiiHtnu'tnni ot ninniii Icica 16
n rolig-ioNis " viri» illiic trnditn sub nostrnni tlofonsiononi giisccpinnis ' et iiostro nnotoritnti» prooi-pln
nd intc^iim vonfirmamiis ", sanctinioninlibns doo snucto Mnrioi|iio'' virgfini picilictn " Imo Scliildosolio*
die nootoqiie fauiiiinntiliiis eonsnitn ot preoatn ))rofiiti l'ndorbornensis oiolosio licinonindi prosulis
licontiflni oonoodontos intor so olijrondi nblmtissinn, (inofiesonncino opus ot nsns ovoui-rit, piooipiouto»
ofiani re^in pntei<tnte finnitor, nt niilliis diix vol coinos aiit alia i|iiolili('t > indioiaria poi-Miua iiia;;na ÜO
Ken parva in ei>deni nionnNterio vol '- loois illiic datis ant dandis aliijnain doliinr potostatoni oxoiooro
presumat vol de fnniilia oinsdoni niüuastorii alioiiin.s oau.sc rntiononi cxi^'oro auiloat. nisi ndvooatiiH,
qnem abbatiwia pretieiis et futnra* ad hoo 0]ius eunstitnenduin elegerit et ooni]>rid}avi-rit.'' Kt nt Iioo
nostre eonfirniatioiiis nnetoritas firuiiur et stabilior"" iiostris et fnfnris tomporibns a ounotis tidililiii.s
liabcatur'', linins preoopti tenorom inde oonsciiptiiiu sig-llli imstri inipiossiono siifnarc'" iussiiniis inaiiii- s5
■|ni- pruprin, ut infrn videtiir, roboravirnns '.
Si^iiiiii iloniiiii Henrici" regia invictissimi.
lifuiii) caiK-cllai-iiis vice Willi>!;isi '' arc-liit-apellani rccopinvit '.
Actum'' CrtfUfie anno ab incaniationc douiiiii M quiiitn, iiulictiiDic Ul, (juintti
deciiiio kal. augusti, anno vero domini Heiirici i'cgia seeundi regiiantis qiiarto. ao
101. jBrewilau - Bloch] a) A; Henricus HEF \>) einentia rex. Si re fehlt in A c) Int. id
liq. »ibi frhtt in A d) prof'uturo /' e) fflill in F f) lut. pat. Ind. frlilt in A
gl veu. rog. hum. frhil in A li) .Scliildecense li i) ant. noat. beate fihll in .1; ant.
nostri fthll in It ki hon. g. d. gen. fehlt in A\ honorem /•' 1) tinein'iis onnl'. ot frhll
in A m) K; Cfpiivoc A; aeipiivoco li; et c<j. fehlt in F n) iniiibus rel>. ill. asp. fehlt 35
IM A o) luni cor. b. n. omu fehlt in A p) li ^ 1''.; ei|UO FF; )(c\\v\l in einer Ini A
linjrnilrH ilrutuchen I /x-melriini/ niiii dem Anfantj des iH. Jh. i|i eins H n ben. ass. [ireb,
fehlt in A »i A Itriehl mit rolij; nh t) UEF; auch in der IT. ililrfte nn :u lesen sein
\ii ISF; confinnamuH enrr. in oontirmavimuH F v) /•' VI'.; Mariae (|UOi|iie l<: sanoto
Maric<|ue eorr. in iu>nctci|ue Marie F \vl FF; in praodicto H; mieh in der VI', dilrfli 40
in nur XiunU nm Meindfm »ein xi HF; Soliildesche rtirr. in Sohildosclii /•,' y) <|iiao-
run«|Uo /< t) »eu ll ai /< IT.; fnturo FF li) H; eleRorint. Kt nt EF\ irir nehmen
die l/>»nrt ron ll mit llileksirlil darauf auf, dass die in Sute p e.rwilhnle, rnn li iiniilthr/ni/itje
l'ehrfßet: II nr/ hier Iniitel : diir tlio keion niidt proben <•) HrmiuH ot slabilins FE d) li
VI'.; babori'tur F; haberolur cwr. in liaboatur K C) sif^nari F f) corrolinravinins EE «.'■
gl »II // hinter dimini : (L. 8.); ol> auch die Vorliiije rem H das M. an dieser .Stelle t/ehtihl
hat, ift ■ Hinrii-i rojfi< iniperRtririü inviitlKHimi F; in F iniperal<^priM hinter rojfi»
gttilgt .lii li lind die in \itle p eiir/lhnle l'eliersttzunii; Wiliijfili FF i) recojr-
n'ivi KF 1. in li Inulrl die f>atieriini7. uffenlinr ron Meinders (irohl narh Musirr des hei
ihm rnrhfrijrhrnden IJO. III. 1.1) iinit/ettnltrl : data V. kalond, aug. anno d-iniinioao ino. MV, 50
indict. Ill, «nno vero Henrioi ll. rcgtiantia IV; actum Corbeiae; l'elicitor amen.
HEINRICH H. 1005. 12.7
102.
Heinrich bestätigt dem S. Adalöcrtstift zih Aachen den Zehnten von den
königlichen Einkünften zu Walclieren^ Goslar und Dortmund und verleiht
ihm. Besitzungen in vier lothringischen Gauen.
5 Nieiilmnj 10()ö Aiujmt IH.
Vliiirliddr. S. Adidbcrti Aqutn.sis ans dem Vi. Jh. /'. S (B) and aus dein Aii/'aiuj des
lö. JIi. f. I i (B^), beide nach Transmmpt des Erzhischofs Engelbert von Köln, im
Stadtarrhiv zu Aachen. — Extractum archivü S. Adalbeiii Aquemds aus dem 18, Jh.
j>. 4 nach demselben Transsum^^t (C) und p. H22 nach Transsumpt Friedrichs III. von
10 I I7ö (C^) im k. Sfanfsiirchiv zu Düsseldorf. — Diisselsches Copialbuch von S. Adalbert
aus dem tS. .Ih. ji. 2 (D) und p. 9S (D^) nach denselben Transsumpten ebenda.
Ritz in Ledebur Archiv 10, 72 h" 12 angeblich aus dem jetzt verschollenen Original (R). —
()uli- CD. Aqaens. 1, 40 n" 5>i aus B und l, Ö2 n" 77 aus C mit Verbesserungen aus
R. — Ernst Hist. de Limbourg 6, 99 n" IS aus der Quelle von R (L). — Lacomblet
15 Xiederrltein. ÜB. 1, 89 n" 144 aus C = Bergh OB. van Holland 1, 48 n." 77, =
Bode ÜB. der Stadt Goslar 1, ll.j n" 9 Fragm. — Stumpf Reg. 1411.
Mit Benutzung von D. 99 verfasst und wahrscheinlich auch geschrieben von BA, der in
die Signumzeile einen dem EA geläufigen Ausdruck aufgenommen hat. Die Urkunde .stellt
eine Neuausfertigung von D. 99 dar, in der auf der einen Seite die Schenkung der
20 Kapelle zu Ingelheim und des Klosters auf dem Luisberge ausgelassen, auf der andern
eine Anzahl von Gütern hinzugefügt sind.
((,'.)" Ih iKimiiii' saiicte et iiulividue trinitatis. Heiiirieus'' clivina jiropieiante
elementia rex. locimda patcniitas et patrnia eiusdein dei pietas, que luulta noliis
conccssit f't ex multis pauea a iiol)is reqiiirit, non iit indigeat, sed ut pro pauei.s
2ri iiinlta rt iiitiuita ricoiipt'usare possit, dum qiicrit diiimiii, et ad premium invitat et ad
reiiiuiUTaiiduiii t'estinat. Feneratio dulcis, in (pia niulta j)aiicis, eterna mercantiir"
cadxicis! Nam liuic darc'' debemus, qui nosniet ipsos nobis dan.s a suiü sua non
recipit, iit habeat, sed ut centuplicata remittat. Huins spei gratia invitati * decimain
i!X Walecre'^ et Gi).slar' et Trutmaunie re(litil)us in onini CCn.'^U, qui lefralibiis » suliiacet usibus,
30 villas quoquo Soroii et Sohuaniam^' in pago Lewa'' in eomitatu ' sitas, Heroldes-
husen'' eeiani sitam in pago Natre.sgauwe '''^ in comitatu Wideloni.Sj Horchcm' insnper in
pago Colingauwe et comitatu ', Kluenliem'" quoque in pago Meinuelt" et comitatu
Betheiini*' ereatori et ditatori nostro ad usum fratrum Aquisgiani in capella sanctorum
martirum Adalbeiti et HermetlS liabitantium coucedimu.s eoucessaque in perpetuum esse volumus,
35 terram eciam eidem capelle cum uno molendino circumiacentem ''. Et ut hec concessio
secundum votum nostrum et iinna cousistat et inconvulsa maneaf, scrijjtum hoc more
antecessorum nostroruin et mann pnqiria roboravimus et sigilli nostri iiipressione in-
10'2. [Fültz - Bi-esslau] a) fehlt in D' R h) Henr. /)'; Henr. corr. in Heiur. D c) me-.
reantur CC^ DD' d) olare li' e) Waleere CD'; Waleere corr. in Walecre D
f) Gozlar B' g) CD' EL; Sdlmanniam Bli' (" I> h) HL, «//. Stumpf Reg. 'byi; Lunva
CCD'; Lyrwa BB'; Lurwa corr. aus Lyr.a /> i) keine Lüche aiigciteiitet in BB' C D'
k) BB' ; Neroideshausen C<" RL; Neroldesliawsen D' ; Neroldeslrasen corr. in Neroldeshausen
D kk'i so alle; rlennoch i.tt rielleicht Hatresjj. (= pagus Hatternn) su lesen 1) RL; Horehem
BB'; Horcheim ('("DD' m) Kiuenheim CC" D RL: Kuienheim D' n) in Meimuelt
(papo fehlt) D' o) Beehelim D'\ Beclielim corr. in Betheiini D; rielleicht stand im Or.
Betzelini p) circumiacente alle; rielleicht hat also im Or. der Ahkürzungsstrich gefehlt
()) permaneat B r) RL, yemäss dem Gebrauch des BA ; iussimus insigniri alle übrigen
12S KAlSKKlKKlNDr.N.
Signum* «loinui ' I K-iiirici '" (M.)" |>t'i" rluistmii iiiviitissiiui.
Hninn* caiti'ollariu.s vice" Willo{ji>i arclii(.'ii|i|*cllani rt'c'üfjiuivi".
Aetiiiii ost Nuonbure* idiis nn^. tmu» al> iiicarnationü doiiiini .M\ , rtf^iiaiiti' rege
Hfinrie«'' secuntlo, anno rcgiü' eins im.
10:3.
ffrinrirli ri stit/iitj-f ihm Klnsttr Niederaltnicli den Ort Flititsbcich.
W'iilii loiirt Koretiiher ö.
* ti'iijntitiiiijiitoii IUI /.. Uriin^inihif .11 Mttiiilirii {.'1^.
Hund Mrlrop. Siili.sb. 175 lieg. — Gretser Diri liamhcrgeiisex 67 11° H itiii> Ahsthnft =
Hiihii • Oeirold Metrofi. Salixb. ed. Mon. 2, ÜÜ v° 20 = Hund ■ Oeirold Melroji. Salinh. in
cd. Rat. 2, 15 n° 20 = Leibniz Ann. H, 87H, = Ludt'irig SS. rcr. Btimhcrg. I, SHl
„' H = Migiie Pahol. 140, 265 u" 29, = Greiser Op. lO, 536 11" H. = Kmmimihmix
Corpus iuris gerni. ed. IL 1, 16 n" 40 iinrullstiimlig. — Mun. Boira 11, 1H4 11" 23
<j«.v A mit anno regis III. — Bfihnier Beg. 976. — Stumpf Reg. 1413.
Verfassl und geschrieben von ED; die Arenga zeugt auch hei diesem D. (rgl. ]>. 91) ir.
ron dem Einfliiss itidienisrher Vorbilder auf den Stil de.s Notars.
c. (i In nomine sanetao et inflivi<hiae triuitatis. I Iciinicus ilixiiin ("jivcnte
dementia rex. Kegali.s enim exei'llcntiae <leeet maicstateni ratiiinal)ililms ^il)i a
(loniinti" sujjplicationibuis niiserieonliter eoneedere jjei-j)etrati<>neni §, (|iiatinu.s eurum
lus.siduii« precibus et seculariter trantjuillitetur et aeternaliter celcsti» Lravii diadeniate --'o
eoronetur. (juoeirea universal]« tidelium mistrorum jire.'<entiam et futurorum ntiverit
indu.'itria, <|ualiter tjuidam venerabili.'i (ioteliardus abba.<, ijmvisor vero Altaliensis
in<>na.>^terii, celsitudinem jmtentiae nobis a deo eoneessae siibiit Immiliter inploran.-*, uti
MO» quanilam villam Flin.'*l)a(li dictam in ]>agii SueiniiigDUui sitani et in eomitatu
Tienionis eomitis ulim jircdietu mona.-iterio nuo ]>ertinentcm, dolore non |)arvo taetus ^s
|»erdere quod iuste visus est liabcre debere, eö restituere dignarennu'. Cnius nos
condigiiae petieioni a.-'sentiendiun f'ore existimantes eandeni iani dietain viliani nostra
regali traditione atque |>agina ad ante dietum saneti Maurieii monasterium in Altalia
constnietum '■ concedentes restituimus restain-avinms donavinnis ae tiiniissinif sub-
(•cribentcs'' cö consolidavinnis ad <;'ii'i*^'*>>*(lii'» restain'andum maeeriamhnn pretatum m
nionaKteriuin cum alii» ecclcsüs coenobiumque fratnnn. <|ui:i ol) lioc iircdictiis abba»
requisivit. (|Uoniam terrji barenosa est maeeriaecjue utilis, - tradentcs igitiir'' in pro-
prium saneto Maurieio subseri|if<iqne alibati nre non et suis sueee.ssoril)us. quiiMpiid
inter Uuineira et Hofakiricbun videtur iaeere vcl i-tiam ad anti- seriptuni ' nioii;ist<Tiiim
inibi respier-re, eum omnibus re))us niobilibiis et inmobililius tt-i'ris cultis et ineidtis »!>
vinei.s vineti» nudendini« vii« invii» aeditieiis cxitibus et redifibus silvis venationibus
pratiH pHKCuix eoiipaHCuix xivc npium paseuix aquis aquarumque ileeursibiis ])iseationibus
familÜH utriuHquc «exu« qu^nitis vel inquirendis seu iimnil)us (jnar ib<'i vel seribi
lirj. iifuin W t) (loiiiiui CC DU' II 11) m ilit Slelliin;/ iles .M. in IV iitul mich ll ; M.
hiiiUr dorn in H; hintrr Hifniuiii in Cf; liinler <l»iniiii in IJ\ n/ Anfang iter l'rliiinile am V>
llnivlr in l>' v| priitin /<' W) fflill in HH' !>' ; niirlii/eh-ni/fn in I) XI recoTijfiiovi li
yi Xuilmrc /'; Xuenlic II'; Xueal-e. '"; Xuenl». <" IHt'\ Xiiiinl)U . . . ItL z) feltll in !>'.
lOS. 'Br<-»«1»u; b( «11 Wm-t >rit clirn nulKlitonini (ri/l. IJ. 70) urheinl :ii fehlen b) ziiiiu-liim h
Hnd t Itntur <•) in tub int \> eure, nun 1 <1) ur eorr. nun ir C) tu mo iinf lUiintr.
HEINRICH II. 1005. 129
intrinsecus sive extrinscciis possunt pertinentiis et utilitatibus. Et iit liaee nostrae
traditiüiiis aiR'turitas stabilis vt inconvulsa priniancat, liaiu- cartam inde coiiseriptani
inaini prupria roborantes sigillique nostri inpressione insigniri iussimus.
^ .Sigiiuiii ilomni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
5 p Brunn faiu'cllarius vice Uuilligisi arcliicappellani recognovi. ^ (SI. 2.)
Data nun. iii)\eiiib. indictione I, anno donünicae incarnationis MV, anno vero
doniiii Ilfinrii'i scciindi regis IIII; actum Uveralae; feliciter amen.
104.
Heinrich urkundet für das von dem Bischof Adalbero von Metz mit auf-
10 gezählten Besitzungen dotierte Kloster Neumünster.
Duisburg 1005 November 22.
Abschriften eines Transsmnpts von 1329 im Copialbtiche des Klosters Neiimiinsfer aus
dem 16. Jh. n° 3 (A), aus dem Anfang des 17. Jh. n" 56 (B) und aus dem 18. Jh.
71° 39 (C) im k. Staatsarchiv zu Coblenz.
15 Kremer Geneal. Gesch. des Ardennischen Geschlechts CD. 285 n" 4 aus B (a). —
Beyer Mittelrhein. ÜB. 1, 836 n" 283 aus Aa. — Gik-z Mittelrhein. Reg. 1165. —
Stumpf Reg. 1414.
Dass D. 104 nicht wegen der Erwähnung des Bischofs Adalbero als Petenten verworfen
werden darf, ist im Jahrb. für lothring. Gesch. und Alterthumskunde 6, 283 ff. dar-
20 gethan worden. Seine Datierung rührt zweifellos von BA her. Dagegen entbehrt die
ungeschickte Fassung des Coydextes, in welchem zwar eine Bitte des Bischofs um Be-
stätigung des Klosters ausgesprochen, deren Erfüllung aber nicht erwähnt wird, sondern
auf die Aufzählung der von dem Bischof verliehenen Besitzungen sofort die Corroborations-
formel folgt, jeder Gewähr. Der Context kann daher nur unter der Voraussetzung als
25 echt anerkannt werden, dass er ganz ausserhalb der Kanzlei, vielleicht mit Benutzung der
bischöflichen Dotationsurkunde (vgl. Mon. Germ. SS. 4, 662), entstanden sei. — Von C,
das sehr fehlerhaft ist, haben wir nur einige Lesarten verzeichnet.
In nomine sancte et individug trinitatit*. Heinricus'^ diviua favente dementia
rex. Notum esse volumus omnibus üdelibus iiostris presentibus seilicet et fiituris,
30 qiialiter Adelbero Metensis ecclesie episcopus nostram adiit dorainationem rogan.s
humiliter, quo locum Nouimonasterii dictum in honore sancte trinitatis et sancti
Therencii'' cousecratum, qund tempore" antecessorum suorum in beneficium coneessum
atque neglectum fuit, ut pro remedio anim^ nostre et sui stabiliremus in dei servitio"*
et in vita monastica, ne aliquis nostrorum aut suorum successorum illud delere
S5 presurapsisset. Verum quia vita talis nou potest duci, nisi habeatur sufficientia,
quasdam res suo subduxit victui, seilicet in ipso loco integrum mansum, quod antea
dotalicium altaris fuit sancti Therencii'', et unam ecclesiam sancti Aniani cum omni-
bus suis appendiciis, que ante fuit beneficiata '', et aliam ad Marsal ' cum omnibus
suis utique appendiciis in ten-is ac« pratis, eeiam duas patellas et duo farinalia'', V
40 mansos ad villam Puteos, VIII in Celleiris cum pratis et silvis ac omni aqua in girum
fluente iuxta fluvium ' Oma, in villa Uualisgas '' duos mansos et semis , in Bredal
104. [Foltz - Bresslau] a) Henric^us B bl Therentii BC c) q. t. fehlt in C: quae in
tempore B d) BC; officio A e) beneficata AB; fehlt in C f) BC; MarsaU A ' g) BC;
et A h) famialia AC i) flumen B k) A; nnalisgas B; Iraalisgas C
Kaiserurkuaden III. IT
130 KAlSKiniiKl' NI>F,N.
(loimun Bcrtonis cum «imni sua iiosücssiono in aj;ris et viiiris. ad Honst-cit ' X inimsos
cum Silva «•! «d Hostrncia'" (limidiiim maiisuin. in W'ilndskirpi " diniidinni mansuni.
in Lon};auilla vinctn nd c-aradas VI et in viila Landrndorl" niatrcni »'ccli'siani cum
cnjK'lla et lonniljus suis jicrlincnciis. Her (inniia et (|uc anti'a tiicnint jifndicia sancti;
trinitati eiusque confessori sancto Tlicn-ntiu cx bcncticiis rcdcmjita contulit. \it in &
loci» Kcrvicntibus victus et" vcstitus iiou di-sit. Et ut licc nostrc auctoritatis in<;fnuitas
stabilis et iuconvulsa'' jicrmauoat. haue cartain'' conscriplani sujitcr'' tirniavinnis et
si|;illi nostri imjircssionc insifjniri iussiinus.
Actum Tuisiburj;" X. kal. dccembris, indictioiic III. amio vcni incaniatiunis
dominic«,» ' MV. anun vcrn diunni" llcnrici regis sccundi roguantis* im. lo
lo:).
Heinrich schenkt seinei' Gemahlin Knnigunde eine Besitzung Iv Boppard.
Diirlniund 1005 November 27.
Origiiinldiploin im k. Staatstirrhii' zu Berlin (A).
Erath CD. Quedlinh. 59 n" 2 aus A, neb.it Fae.nmile- Fragment. — Bei/er Miltelrhein. i6
ÜB. U 337 n" 284 aus A. — Böhmer Reg. 977. — Stumpf Reg. /i/ö.
Verfits-it und gesetiriehen von EB. Eine DorsuaJnotiz beweist, dass f/d.s D. dem Archiv
des Klosters (Quedlinburg angehört hat.
(C.i i^ In nnmine »anctac et iudividuae tmiitatis. Ilcinricus divina iavcntc
dementia nx. Notum sit omnibus Hddibus nostris pracsentibus § scilicet et tut\iris, so
iiualiter ni).s carc; nostrae cnntectali ('uni;,'inidi; vidcliccf rej;inac donavinnis talc |)raedium,
i|Ualc nos vi.si .sunnis habuis.se in Uoclibardon in coniitatu IJecilini coniitis in jiago
Urikeriiijjjon muicu|iat(i, continnantcs illud sibi per liaiic paginam praccepti nostri
cum omnibus pertinentiis suis villis ydiHcii.s areis terris cultis et incultis pratis pascuis
sive compascuis silvis veinitionibus aquis arpiaruinque decursibus molendinis piscationi- s6
bus viis et inviis exitilius et redifil)us (jn<;sitis et incpiirendis ac ceteris rpt^» quolibet*
rite vocari jjossunt uteusili])us et appendiciis, en tennrc ut jjraelibata Cunigunda
rejjina ib-inceps liberani liabeat putestateui habendi tradendi cnnnnntandi vemb-ndi et
i|uicquirl lib<'t <minilius niodis inde t'aciendi. Et ut haec nostrae traditiniiis ;uict<n-itas
stabilis et inconvulsa permanent, hanc nostri ])raecepti paginam inde conscrijitani so
manu pmjiria roborantes sigilli nostri inpressionc insigniri iussimus.
^ Signum donini Heinrici iM.j regis invictissimi. i|
^ linino cancelhiriuH vice Uuilligisi archicapellani recog. ^ (SI. 2.)
DatJt V. kai. dec. ainin <biminiea<' incarnationis MV, indictiime in, anno vero
diunni Heinrici secundi regis IUI; actinn 'I'hrotmanniae. S5
IUI. 1 li; llonatuit AC iiii A; Hnatralin li; Hnntratvn (' ii) /((',• WihylBkirpa A o) bc li
y incoiiiilM /' n) hinter cartam iVrf rirllrirht inile :u rrt/flmen rl auMiia IS ») Tuis-
liorg /«' ti domini lif u^ dni ,1; •loinjitii IS; Lücke in C \) rcj^nan A; regni IS;
rcgiiantc ('.
l<»o. Brenlaa] ai mixlo ftlill m ,1 40
HEIN U IC II II. 1006. 131
106.
Heinrich schenkt der bischUßichen Kirche zu Merseburg eine ihvi von dem
Edlen Erkanbald übertragene Besitzung zu Gottfriedsroda sammt der Nutzung
des dort gefundenen Silbers und den königlichen Gerechtsamen daselbst.
5 Merseburg lOdli Januar 2ö.
OriginnldipJom im Domstiftsarchiv zu Merseburg (A). — Merseburger Cojnalbuch aus
dem Anfang des //), ,//(. f. 98 in der Stiftsbibliotliek daselbst (B).
Chronica episc. eccl. Mersdnirgens. bei Ludewig Bei. 4, 348 und in Man. Germ. SS. 10,
172 cit. — Höfer Zeitschr. 1, 1.57 n" 6 aus A. — Stumpf Reg. 1416.
10 Ve)-fasst und gvschriehen von Erich. Zur Deutung des Ortsnaynens vgl. Försteinann in
Neue Mittheil. aus dem Gebiet hist.-antiq. Forsch. 1,15 vnd Küstennann ebevda 17 , 366 f.
(C.) ii In nomine sanct<ae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Onniiuni tidclium nnstronnn | tarn praesentium quam futuronim in-
dusti'ia noverit, quouiodo no.s interventu tidelis nostri archiepiscopi videlicet Daginonis
15 praedium quoddam quod Godefridesrod'^ nominatur in Bennaggero marclia situm cum
Omnibus finibus, quos episcopiis Uuicbertus cum aliqua signorum notitia suo attitidavit
dominio, unä cum inventi ibidem argenti utilitate et cum omnibiis que eideni loco
aliquo iure adberere videntur seu modo inventis seu etiam deincejj.s inveniendis, ban-
num etiam nostrum super eundeni locum et quaecumque potestas ad no.s iure respicere
äo videtur, pro cotidiana nostri memoria et futuro animae nostrae refrigerio ad servitium
dei sanctique Laureutii aecclesiae Merseburgensi in proprium donavimus. Quod
videlicet praedivim a quodam nobili viro nomine Erkanbaldo, consentiente patre ipsius
Siddigero et eiusdem praedii berede episcopo Uuicberto, nobis traditum atque conces-
sum praefatae aecclesiae Merseburgensi ea ratione ti'adidimus, quatinus eiusdem loci
25 episcopus cum suo advocato liberani habeat potestatem idem jn-aedium vendere com-
mutare, si tarnen pro utilitate et augmento ecclesiae fiat. Et ut liaec nostra'' traditio
nunc et in perpetuum iirma et inconvulsa permaneat, Iianc cartani inde conscriptam
sigiUo nostro insigniri praecepimus et more parentum [et] "^ praedecessorum nostrorum
regum videlicet et imperatorum, ut subtus apparet, manu propria roboravimus.
30 § Signum domni Heinrici secundi (M.) gloriosissimi regis. ^
^ Brvno cancellarius vice Uuilligisi arebiepiscopi recognovi. il (SI. 2.)
Data VIII. kal. februar. anno dominicae incarnationis MVI, indictione III'*, anno
Heinrici regis secundi IUI; actum Merseburg.
107.
35 Heinrich bestätigt dem dem Bisehof von Verden unterworfenen Kloster Olden-
stadt seine Besitzungen, das Wahlrecht vorbehaltlich des Raths und der Zu-
stimmung des Bischofs und die Immunität. Merseburg 1006 März 2.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
Chron. epp. Verdensiimi in Leibniz SS. Brunsvic. 2, 215 cit. — Pe)-tz Probedruck 9 n"
40 5 aus A. — B. v. Hodenberg in Zeitschr. des hist. Vereins für Niedersachsen (1852)
106. [Bresslau] a) das erste r corr. b) an nr Correctur c) ZMch in A; ergänzt aus B
d) I hinter lli ausradiert, rgl. N. Archiv HO, 167.
17*
132 KAISEUUHKUXDEX.
25 n* 3 aus A. — 11'. v. HudenfHTij Yrrdfiur GeschirhtsqitelleH 'J, lill ii" 5 aus A. —
Stumpf Reg. 1417.
Bis auf die Daturnzrile und einige Worte des Contextes (vgl. Note g), welche EB hin-
zugefügt hiil. geschneiten (•<>» Erich. Wieireit .lich die.ier, der dii.s D. auch verfiisst hat,
daliei an die VI'., Du. II. HH, an.ichloss, It'tsst sich, da wir von dieser nur ein kurze.'i &
Regest Itesitzen, nicht lieslimmt entscheiden ; die Worte des Regests kehren in D. 107
grösslenihrils wieder, und einige Wendungen des letzteren enl.sprechen dein Stil des in
DD. Band 1 und 'J WB genannten Notars, der rt/.w wohl als Verfasser der VI', vermulhet
werden darf. — Zur Deutung der (hi.'cnanicn vgl. auch r. Hamtnerstcin Bardengau 7 . lU^ f.
,1'. Jj In iiiiiiiiiu- saiH'tiU- ft iiidividua«.- trinitatis. llciiiricus iliviiia tavciitc i'k-- lo
inontin ri»x. Novcrint oiniics tidcK-s nostri | taiii )(racsc'ntc's scilifft <iuaiii et futuri,
qualitvr ncriiliarius" sanetao Fnrdensis accc-lesiae vpnerabilis episcnpus nostram adien.s
exi-flK-ntiani |ilurimuin rojritavit. <(uatiiiiis jmi aeternac iiicrfodis remiuieratione moniiHtcnum
<|u>>ddaiii iiMiuiiH- rilisliiiMiii in i|i.sius i'|iiscn|ii<i situni, jiii parcntis |iracdoccss(iris(jiu'
nostri ina;;ui vidflii-ft ^ Ottunis ^ iniperatoris aiigusti aucturitatf'' rulmratuni iiostrae is
<mii(nn' aurtoritatis'' rohcirationo t-nntiniiamnus. Quem vidi-licet locuni ünm vcnoraliilis
fiusdi'Ui l'unloiini» ccflesiae c-piscoims iuri" liorcditario pos.sidc-ns dei servitiii tradidit atque
difavit i)>ideni<|ue inonasterium in honorem sanctae Mariae virgfini» sauctiiiue loliannis
liapdstae tam pro suat- aniniac rodemptimio quam pro eorum qui eandoiii rocturi
sunt scdoin aninianini riMnedio in pa;:.. üiuilantra per se iniasi a fundanicnt" conKtnixit so
iliicpu- ciinjri'fj^atiiinfni sanctinKinial'mni f<illi-;;it, in ({uanuu usuin mtidianuni XXXir'
nian^os in villis sie imniinatis : in Enimantliorpe inansos \', in IIlutlKTun niansos \',
in Hristcdi niansiiin nnnni. in Haru'itlicirpa niansiini ununi, in Iiiidinsula niansos Will,
niansi XXXIl ''. et eentiini aratra in aliis lueis: Ennnantliorp, Todanllnirp, \ iii^^antliorp,
Riitliuiiardesth<ir|>, Krungantliorp, Hroehindbergun, Hauuohurst, Krotillanthnrp, Hristedi, 85
Illitiieriiii, Xitileanipnn. Vurestedi, C aratra''. Unde ergo nos supra dieti episcopi
lli-rnliarii )«'titif>ni assentientes nun tantuni haee loea eum utensilibus noniinatis ad
iitilitateni <-iiisd<-ni numasterii eorniboranuis, verum etiani totuni jn-aedinni, (piod
Aetlieluui eins loei abbatissa eum sororc sua \'ualtburf;a, eonsentiente advoeain cai-iuii '
Hiidnn»' atque patrnno. "•■ cicb-ni eeelesie tradidit atqui- dunavit, vcl (piieiiMiit dcineej)s 3o
illue ab aliquo dnnari videatin*, nostrae renalis potentia auetoritatis tirinavinnis, ea
lege ut eandeni in oninibus obedientiam eandenupie orationum instantiani quam sanctae
Fardensis eeelesiae congrepatio suo ]irout nnrint exhibeant episef>po scilicet eiusdem
sedi» patnino. ae ne quid in liis (pie Hrniavimus ulhis eiusdem sedis ejiiseo]ius vel
eiinu-s vel alieuius |jcrsnna<- laieus alicpiatcinis in rebus suis minuere vel eensuni inde'' as
r-xigere vel suae potestati aut tisui usnrjiare audi'at. Insuper <'tiain cidi'ni cati-rvac
Manetimonialiuni ecineessinnis, ut, <|\iandiieuniipie neeessc fuerit, arbiti'iuni iialieant inti-r
ne eum eiinsiii«! et eonsensu episeojii abbatissas eligendi; sin antein intri- sc in clcetione
dinsenserint. in episeopi ' potestate consiKtat. Insuper coneedinnis, ut nuiliis conics
vel alitpia iudieiaria pot<-sfas banmun aut alifpiam potestalem in rclius pracdieti 40
monasterii exereeat, exeepto advoeat" ab episcnjio electo. Kt ut lioe nostri'' |)racce])-
tum tinnuni permaneat. Iiani- eartam inde conRerijitam nostraeqiK- imaginis impressione
signatam propria manu, ut subtus a|ipar<'t. e'irmboravinuis.
lOT. Hremlao] •) zuer»! icnr Ben i/tuchritlttn ; iliinii int ilm-ili l'orrectur niig i/em ernten ■'^Irirh den
II rin r gtmnrhl, iltr lutite aber niettt tjetili/l, mi iIiimh auch Iti'rinhnriuB iielrnrn uvrdrn künnle <&
h. «I>> <■«»■>-. aut ttTf <•! o (orr. nun n <1) flie .Summe iltr Mnnnen Ktimml nicht zu Jen
■'II ei ein Vtrbum irir tradiilit mlrr 'loiiavit fehlt in A fi a ritrr. aus o
at<|iie [ittroiio ron KU in einr für tlrn Samen grlnKiiene Lilrlce rint/etrugen h) i
«■-.* r nii' f- \t in eyi nrh^int dag i /tun c roerigiert :u nrin Vf A
II KINUKMl II. 1(106. 133
^ Signum (loiiiui lli'iiirui stcniuli i.M.) gloriusissinii regis. |
§ Bruno euiicellarlus ad vifi-ni Vuilligisi archiepiscopi recogmivi. § (SI. 2.)
Data VI. nou. mar.' anno dominicae incaniationis MVI, indictione im, anno'"
viTo donnii Heiiirici secundi regi.s regnantis" IUI; actum Merseburg.
108.
Heinrich bestätigt dem Bisthum Verden die Immunität.
Frose 1006 März 12.
Origiiialdiploiti im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
Crantz Metrop. 99 dt. — Hodenberg Verdener Geschichtsquellen 2, 22 n" 6 aus A. —
10 Stumpf Reg. 1418.
llnmittelhar nach DO. II. ll:> geschrieben von EB.
(C.) I In nomine sanctae et iudividuae trinitatis. Heinricns divina favente de-
mentia rox. 8i sacerdotum servorumque dei iiistas et ratiouabiles petitiones ad optatum effectum
peidiiuinuis. iion solum regalem exei'cemns | consuetudinem, sed etiam eosdem pro nostris exce.ssibus
15 duiiiiiii misericoi-diani exorandos devotiores promptioresque t'acimus ae per hcpc inmensam doinini riiiseri-
cordiaiu t'acilius uobis eoucilianda m^ esse conüdimus. Idcirco noverit omiiiuni sanctae dei aecciesiae
uostrormnque tidelium tarn praeseutiiira quam et fiituroram sag-aeitas, qnia Berenharius venerabilis
episcopus nostraiii adieus celsitudiuem postulavit, ut aecciesiani episcopü sui sitani in pago qui dicitur
Sturmi, constructam in loco qui vocatur Ferdiun super tiuviiim Alera dieatamque in honore sanctae
20 dei genitrieis Mariae et sancti Andreae apostoli et niartyris Christi cum rebus omiiibus vel hominibus
ad se pertiuentibus sub nostro muniminie'' et defensione consist[er]e t'ecissemus, qua[ti]nus nostra
auctoritate ab [i]ni(uietudiue iudieiariae pot[e]statis eadem a[ecc]lesia cum omnibns sibi subiectis
munita et det'eusa fuisset. C'iüiis petitioui assentieutes hoc uostrae auctoritatis praeceptum erg-a eandem
ecciesiam atque episcopium immuuitatis atque tuitionis gratia pro divini cultus amore et animae nostrae
25 remedio tieri decrevimus, per quod praecipimus atque iubemus, ut nullus iudex publicus vel quislibet
ex iudiciaria potestate in §cclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones, quas moderne tempore
in quibuslibet pagis vel territoriis infra d[i]etionemb regni nostri iuste et legaliter memorata tenet
vel possidet ecciesia, vel ea, que deinceps in iure eiusdem aecciesiae voluerit divina pietas augeri, ad
causas iudiciario more audiendas aut mansiones vel paratas t'aciendas aut fideiussores tollendos aut
30 hiimines eiusdem ecclesiae tarn ingenuos letos quam servos super te[r]ram ipsius commanentes distrin-
gendos nee ullas redibieiones aut illicitas occasioues requirendas nostris nee futuris temporibus ingredi
audeat nee ea, iiuae supra memorata sunt, penitus exigere praesumat. Sed liceat memorato praesuli
res praedicte ecclesiae suae cum omuibus sibi subiectis et rebus vel hominibus ad se asspicientibus''
vel pertiuentibus sub tuitionis atque immuuitatis nostrae defensione, remota totius iudieiariae potestatis
35 vel alterius cuiuslibet ordinis inquietudine, quieto ordine possidere et nostro fideliter parere imperio
atque pro nOStra nostrae q u e eoniugis incolomitate seu etiam totius regni a deo nobis collati una
cum clero sibi subiecto inmensam dei elementiam ingiter exorare. Et ut haec nostra auctoritas in
dei nomine pleniorem optineat vigorem et a lidelibus sanctae dei fcciesiae nostrisque verius credatur
et diligentius conservetur, manu propria subter eam tirmavimus et Slgllli nostri inpressione assignari
40 iussimus.
107. I) VI. n. mar. auf Hasur pon EB, dem Schreiber der Datumzeile, nachgetragen m) statt
anno stand ursprünylich noch einmal indict, das theils ausradieii theils ausgewischt ist n) regis
reg. A, ebenso in DD. 108. 109; die Auflösung von reg ist nicht sicher.
108. [Bresslau] a) conciliandum VU,; obwohl in DO. I. 297 conciliandam steht, ist doch nicht an
■tö Benutzung dieses D. zu denken; EB hat den Fehler der VU. selbständig berichtigt b) A
l.U KAISERURKUNDEN.
^ Signum domni Ht'inrici ;M.) regis invictissimi. ^
I Hruno canoellarius vice Uuilligisi arfliicapellani recog. ^ (SI. 2.)
I)«tJi IUI. i<l. mar.'' anno «iominioae incarnationis Mvi, indietiono Uli. anim v(M'o
domui Heinrici secmuli regi.-» rognanti.« IUI; aotiiin Fro.so.
101).
Heinrich bej^tö'tiijt ilev bischöflichen Kirche zu Verden Markt, Münze, Bann
und Zoll daselbst, sowie die Uirschjagd im Gau Sturmiun.
Pi-ose 1006 März W.
Diplom ureifelliiiffir OriginaJitiif im k. Staatsarchit^ zu Hannover (A).
Prnlje Bremeti und Verden 1. 19 n" 1 aus Abschrift Danckers von A mit XIIII. kal. lo
april. — Stumpf Beg. 141'J.
Verfasst von Erich unter Benutzung ron DO. III. 23: das E.ichnfokoll entspricht den
Geirohnhciteti des EB. Die Echtheit des D. kann seinem ganzen Inhalte nach ats ge-
sichert gelten, weil die darin der Kirche zugestandenen Rechte nicht über die VU. Ottos
III. hinausgehen : einige von die.ier aliweicliende Wendungen erhalten dadurch Gewähr; dass it
sie in der im Original erhaltenen NU. Konrads II. Stumpf. Reg. 1869 wiederkehren,
und da.'is gerade .v/V dem Stil Erichs entsprechen. Als zweifelhaft mii.^.ien wir dagegen
die Originalität des uns vorliegenden Stückes bezeichnen. Seine Schrift ist in der ersten
Zeile der des Erich, im Eschatokoll der des EB, im Context dagegen theils der einen
theils der andern nachgeahmt. Bei diesem Befund .vnd zwei Annahmen möglich. Ent- so
weder D. U)9 ist als ein au.tserhalb der Kanzlei geschriebenes, aber t'o« dieser aner-
kanntes Originaldiplom zu Mrachten, dessen Ingrossist D. 107 (von Erich und EB)
und D. 108 (von EB) als Schreibmuster benutzte. Oder es i.<tt Xaehzeiehiiung eines
verlorenen Origiiialdiploms, an dessen Mundierung sowohl Erich wie EH beiheiligt war.
Da einerseits die Besiegelung unverdächtig erscheint, andererseits nlier im M. die Xach- a,
fragnng des Vollziehungsstrichs nicht zu erkennen ist, wagen wir nicht zu entscheiden,
welche der Mden Annahmen zutrifft.
(C.) ^ In nomine sanctae et individnao trinitatis. lliinricus d(ei gralia
rex. Omnibus]' nottrU tidclibus presoiitibus scilicct et futuris iiutiiiii tlcn oiipimiiK, qiiunioilo
Bemharius vcnerabilis episcopuii quoddam nobis ostendens preeeptuni siio pjrecessori 3o
Erph Fardcnni» «ocelo»iae presujli'' ab Ottone imperatore augiisto nostro videlicet ^ antecessore
datum et rcgali more continnatum no.stri jctiam auctoritate*' pjrecepti .-«ummciijoiv deprccatii.'«
fhl roborari. l^uo inspecto et reeitato invenimus, quia idem Imperator, interveiiiente
^etütrir« HUU Tbeo)p|b]aiiu • imperatrice aiigiistii, quasdam res ad rcgale negotiiiiii jicr-
tincntct« prefato epiücopo f^xm niunitieentia contulit, Iie|enti|ani ci conopdeuN iiicrcntiiiii .i&
et monctam faccrc in • Inco qui dicitlir l' erdjlin, iibi jirini'ipnlis est »viU-n * epi.'<eO|iii. h.'iiinnni
quoquc ac teloneum et omnia huiuKinodi, qiiae a • mercato et inoiicta Jiertinent a<l |iiil)lirnin
iiu, a HUn iure et polotalr in ditionem Rii|irriiiit inin dicti cpiscopi 8[llJece88oruiiiijiii' illiiis
108» c; IUI. id. mar. nachgrtragtn.
109. 'Bri-Mlau] a; rfiVflr wnrf Hü fnli/riirlen l.ilrkni in A, itns ifurrh ein tiroHnrn Loch remtllniiiieH jo
ij<, »i>irf th*ih nach dm rorhiiiirinirn Iiurhntal>fnre'teti, tlirily nach ilrni Sinn rrqfinzi ti) li
noch trkmnbar ; im Obrii/r» int ilif Kvfi/In:unii iinm'rhfr, enliipfiihl alirr rlira (Irr (irönKr
drr Ladet cj «o rrg/inzi mit Ußck-nirht auf ilcn Sprnchitehrdii'h Krirhii; uilditamento et
•uctoritato XI'., itvzii in /'. /"'* ''"■ Unnm nicht nuurrichl.
11 1; im; IC 11 II. 1006. 135
atque aecclesim- Ulis comniissae ;ul iutc^Tum tiiinst'umlf II s. Insuper etiam et huic libera-
lissimae donationi aliain vidiimis julhiiK- 1 a m, qua iioiiiinato ciiiscopo sivc omnibus illi-
US sedis futuris piovisuri b u s venatioiiem cervorum cervnniin<|iic per totum pagmii Stiiriniun
vocatum reg-ali niuiieio * donavit firini s s i m e iubens , ut millus, CuillSCUmque COnditionis
5 esset, in illo meicato * nioneta banno vel teloneo quicquam sibi potestatis lisurpare et absque
licentia eiusdem * episc-opi sive successorum eins in illis locis venari aut eiiismodi feras capere
presumeref. Uiide et nos propter divinum amorem nostraeqiie dileetissimae coniugis
Cunigundae intercessionem simulque etiam propter lioc, quia Bcrniiarii opiscopi peti-
tionem iustam r[ationabi]lemque esse cognovimus, voluntati eins assentientes pristini
10 datoris piissimam benivolentiam nostrac dationis innovatione rcparamus et per presens
preeeptiuu nostra iussione conscriptum et per nosmet ipsos munitum istum eundcm
episcopum Bernliarium atque onines dei iussu et ordinatione futuros Fardensis aeeclesiae
pastores non solum donata permittimus habere, verum etiam, ut libero et quieto
ordine donata valeant possiderc, possessa quocumque modo placeat disponere, omnem
15 ab eis vim et inquietudinem iudieum publicorum amovemus et expellimus, eo modo
quii ab iniperatore factum esse legimus, et idcirco nostri regalis edicti severitate
iubemus, ut ncque dux neque comes vel * alia quaelibct iudieiaria persona aliquam ex lioc
vel ia posterum liabeat vel exereeat potestatem in predicto inercato * moneta banno seu
teloneo, uisi * modo jiresidens aeeclesiae episcopus snive suceessores aut proeuratores ad illud
20 officium elpcti. Et ut haee omuibus liarum litterarum iuspectatoribus vel auditoribus
appareant vera semperque deo adiuvante rata permaneant firmitate, hane nostrae
doniinationis pag'iuam inde tallter exaratam nostrique sigilli impressione signatam manu *
propria, ut infra videtur, eorroboravimus.
I Signum domni Heinrlci (M.) regis invictissiuii. \\
25 I Bruno eancellarius vice Uuilligisi archi[ca]pellani recog. ^ (SI. 2.)
Data XVII. kal. apr. anno dominicae incarnationis m[vJi, indictione IUI, anno
vero domni Heinrici secundi regis regnantis IUI; actum Frose.
110.
Heinrich schenkt seinem Capellan Dietrich Besitzungen zu Rodensieben, Älten-
30 Weddingen, Burnacchemin und Dorfmark mit dem Vorbehcdt des Rückfalls
bei seinem Tode oder wenn er ein Bisthum erlangt.
Frose 1006 Anfang April.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Berlin (A).
Gerckeu CD. Brandenb. 3, 48 n" 6 aus A. — Böhmer Reg. 98.2 zu April 00. —
35 Stumpf Reg. 1420 zu April 1 (2).
Geschrieben von ES, dessen Dictat hier stark unter dem Einfluss des BA steht. Das
Tagesdatum ist fehlerhaft, und wenn auch möglicher Weise der Fehler in der zu DO.
I. 240 vorgeschlagenen Art erklärt werden kann, so lässt sich mit Sicherheit doch nur
sagen, dass einer der ersten Tage des April gemeint ist. — Zu den durdi die DD. 110
40 und 111 verbrieften Verleihungen vgl. den Bericht eines Magdeburger Geistlichen, der in
der Deutschen Zeitschr. f. Geschichtswissenschaft 11, 134 ff. zuletzt herausgegeben ist,
mit den zugehörigen Erläuterungen wn Bresslau. — Wenn Buruaccherun, ivie u. Hamtner-
stein Bardengau 8 und Böttger Diöcesan- und Gaugrenzen 3, 197 annehmen, mit Börnecke
1 36 KAIS F. lU' R K V N P K N.
im braiiHSciiireig. Kreis Blanke)ihiirg identisch ist, s» wiiss der tTniinaitie Bardaga ouf
einem Schreibfehler für Hardaga l>cn(hen. (•<;/. ntuii Zrilarlir. des Hiv:rerei>is ä'' , 80 f.
(C.) ^ In nomino saiictao t>t iiuUviduao triiiitatis. noiiiritus ilivina tavinto
dementia rcx. Notun» sit oninibus fidelibus ni>stris praesontihus scilieet et futuiis,
qnaliter nos per interveiitinn ^ tideliuni nostrornni Ta-jinonis scilioet aroliiopiseopi et s
Bennonis episcopi caeteriiruin(|ue tid<-liuni i'uidani oaprllano nostro nomine Tiiiederieo
Rodcnesleuu in pago Nortturijj;gia in eitniitatn Uuerinzonis niarohionis cum omnilms
pertinentiis et in villa Unaddinga XU man.~<iis cum mani'i])iis utriiisqui' soxus et in
Burnaccheriin, qiiod est in pago Hardaga" et in ooniitatn Foieniaii eomitis situni,
duos mansos cum manoipiis, in pago quoque Lainga curtem quae vocatur 'i'liormarea lo
cum oninibus pertinentiis eoueessinnis, ea videlioet rationc nt, (]\iandiu absquc epi-
scopatn vixcrit, fniatur et teneat. Si auteni aut epise<ii>atuni adeptus t'uerit aut ex
hac vita migraverit, cuncta redeant aut in manus nostras aut in illm-nm. quibus
hereditario iure concedere vohimus. Et nt iiaec nostra eoncessio stabilis et inci)n\ulsa
pennaneat, paginain liano niore antceessunnn nostnn-nni et manu pnijiria lirmavinuis ift
et sigilii nostri inpressione insigniri iussinnis.
^ Signiun domni Ileinrici (M.) regi.s invictissimi. ^
^ Bruno caneeMarins vice Uuilligisi archicapellani recog. ^ (SI. 2.)
Data VI. uon. april." anno domini[cale incarnationis MVI, indictione III, unno
vero domni Heinrici .'«ecundi regis im ; actum Frose. so
111.
Heinnck schenkt der evzbischößichen Kirche zu Magdeburg den Ort Aimeburg
mit 160 Mansen, welche Besitzungen er von dem Cleriker Ziazo und dem
Grafen Vneco encorben hat, verleiht ihr die königlichen Gerechtsame zu Arne-
burg und giebt dem Erzbischof das Recht, den Propst des dortigen Stiftes zu s»
ernennen. MüMhausen 1006 April 7.
Originaldiplom im k. Stnatsarchir zu Berlin (A).
Jjeuber Disquis. stapulae Saxon. w" 16'21 aus A = Liinig HA. lO*", Sö2 n" 32, =
MeilHim - Abel Walbeckische Chronik 202 if 8, ^ (Bilderbeck) Urkunden zur nieder-
sächsischen Gesch. 2, 34 itnvollstfindig. — Kolten Diatribe de illii.^tri Veltheiniiorum so
fnmilia (Helmneslndii 1727) 50 aus Abschrift. — Beckmann Beschreibung von Branden-
burg 2^, ')' unvollstilndig aus D. — BuchhnUz Ycruwh einer Brandenb. Gesch. 1, 4<iS
n' 5 ex collect. Gundling. — Sagittariiis in Bogsen Allg. Magazin 1, 257 aus D =
Hirsch .Tahrb. 1, 372 K. 1 Ertr. — Riedel CD. Bnindcnburg. I. (>. /«« »" 2.50 aus C
mit anno reg. II. — Böhmer Reg. 983. — Stumpf Reg. 1421. 86
Verfa-ssl und geschritben von Erich. — Zur Sache vgl. I). IIa und dm in der Vor-
bemerkung dazu angezogenen Bericht.
(C.) 0 In nomine Hanctac et indi\'iduae trinitatis. Heinricus diWna favente de-
mentia rex. Ex quo regiminis huius curani den ^ annuente suscepinius et pia salvato-
riB noHtri admonitione edocti in ecclesia Magadaburgenni". quae )iarentinii uostroruni w
110. "BreüUu] t) A; rgl. die Vorlitmtrhing.
111. 'Bre»»l»u] •) am A eine I'nirrl/Ingr auitrniiiert
II KIXKICII II. lOOG. 137
laborc et dcvötioiie i.uii tinri-t a<Iulta, iKismct ileo sanctotjuo martyri Mauricio, cuius
suffragio et iniM-itis ali int'aulia susteiitaiimr, in s(>i-viim obtiilimus et no.s eins stipen-
diarinm feciniiis, frefiuciitis scrvitutis et utilitatis obsequiuiii ex eodciii loco eiusque
dignissimo jirovisore Tagiiione liabuiums. Iluiu.s ergo taiu niagiii boiieticii non iiurae-
s mores iieque ingrati praecordiali nioerore tain diu suspendisse doleinus, quod locum
ilhini, quoiii tnto eorde diligiiims, aliquu proprietatuni nostraruiu carismate non
ampliiicavinms. Quapropter omnibus fidelibus nostris praesentibus scilicet et futuris
notuni esse voluniu.s, quod nos ob interveiituni dilectae coniugis et conteetalis nostrae
Chuniguudae et propter strennuissimae servitutis officium, quod fidelis nostcr Tagenl
10 pracdietae ^lagadaburgeusi.s ecclesiae arcl)i])raesul uon tantuiu nunc, verum etiam
antequain ad istum ordinem promoveretur. exhibuit, projjter iioc etiam ne inutilis
servi fiagitium subeamus beneticia domiiii'' siii sine recompensatione numeris aiit
servitii consumentis, eivitatem Aernaburg totam in pago Belcsem in comitatu aiitem
Werinzonis "^ .sitam cum omnibus pracdiis sive pertinentüs, que abbatiam ibi prius
15 constructam respiciebant, hoc est areis villis'' pascuis pratis campis silvis venationibiis
forestalibus terris cultis et incultis aquis aquarumve decursionibus piscationibus mo-
lendinis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis et inquirendis, ad servicium dei
sanctiquo JMaurieii ecclesiae ilagadaburgeusi pro animae nostrae redemptione tradimus
atque donanuis. Insuper autem tradimus eidem ecclesiae metropoli centum et LX
20 mansos, quorum centum de Ziazone clerico oostro filio Brunonis comitis cum medietate''
civitatis Aernaburgensis, LX autem cum medietate alia eiusdem civitatis ab Unecone ^
coniite aequisivimus. Istam autem traditionem in eodem pago et in comitatu Werin-
zonis s sitam cum priore eo pacto facimus et confirmamus, quatinus fidelis noster
archiepiscopus Tageni, qui haec apud nos et maiora promoruit, omnesque sui succes-
25 sores sine alicuius contradietione liberam babeant potestatem in supra dicta civitate
Aernaburg canonicorum congregatione '' collecta praepositum, quem sibi placuerit, ad
providendum ecclesiae eidem constituere atque coUocare. NuUam ibi dux aliquis aut
comes aut aliqua persona iudiciaria potestatem exerceat, excepto advocato, quem
archiepiscopus Tageni suique successores elegerint. Bannum etiam nostrum super
30 eundeni locum omnemque utilitatem, que ad nos inde iui-e pertinere videtur, deo
sanctoque Mauricio su§que sedis archiepiscopo Taginoni eiusque successoribus con-
eedimus atque donamus'. Si quis autem praesumptor hanc traditionem nostra iussione
conscriptam nostraque imagine sigillatam ac secundum consuetudinem manu nostra
roboratam infringere vel incpiietare aut etiam penitus a sancto Mauricio auferre temp-
36 taverit, in die iudicii perpetuo anathemate constrictus cum luda proditore aeteruis
suppliciis deputetur.
I Signum domni Heinrici secundi (M.) gloriosissimi regis. ^
I Bruno cancellarius vice Uuilligisi archiepiscopi recognovi. | (SI. 2.)
Data VII. id. apr. anno dominieae inearn.itionis MVI, indictione IUI, anno vero
•10 domni Heinrici regis'' secundi regnantis IUI; actum Mulinhusun.
112.
Heinrich bestätigt der hischüflichen Kirche zu Utrecht den Wildbann im Gau
Drenthe. Ingelheim 1006 April 24.
111. b) o corr. ans dem ersten Strich eines n c) Werinzonis in dafür gelassene Lücke nach-
getragen d) vor pascuis ein Wort, wahrscheinlich ein zireites villis, ausradiert e) cum
•46 medietate auf Rasur f) one corr. aus om g) Nachtragung des Namens ist auch hier
uahrsclieinlich h) am a Cmvectur i) na corr. aus m k) regis sofort corr. aus regn.
Kaiserarkiindea 111. IS
138 KAISEKrUKlNDUN.
Liixr ihmnt. f. ^4 uns dnii Kinlt i/o ;;'. .//(. (JiV ii»d f. 64 aus dem II. Jh. (B^)
im k. Efirhsiitrhir :ii l'trrrlit.
Hahi Hht. fpisc. lUraifct. 276 aus Ahsrhrift mit iml. IUI. anno iv;l;. V = Heda-
Biirheliu.t 101, iffln-sfurt (im.v D und Mss. — Xifdcrl/Imlische Udursetzung in der
i'hf'iiik des Areiit loe Bocof im CD. Xirrlmid. 2. Ser. 5, 70. — Sloet OB. ran s
(.,,>, /, ISl h" IHl (JMS B*. — ^fld^er H,t oudste rart. ran het »tirht Vtrerlil 7> n" S9
aus B- B^ = OB. van Gronititjen en Drenth I. II >i" 11. — Böhmer Hey. 984. —
Sliimi'f Prg. WJJ.
Stich der in die Anmirkungm ririricsemn Fa)>snn<i ran DO. I. ti2 inihr.sihiiididi ije-
srhrielt^n roii EB ndrr ED. Zur Datiennui njl. X. Anhir '30, I7H. lo
In iiiiiniiu' saiict«; i't individiii; trinitutis. Hfinrious ilivina l'iivi'ntc cleiiicntia
rt'X. Noveril onniiuiii tidfliiiin nostrorum liini pryseiifium <iiiiiin et fiitiirm-um iiiiliiMtri». i|iiiiliter
no» inicrventni» • vpiuTnliilis Ej.jilbf'rti iir^siili.« obtciiipernntes IICC niillUS et volmitnti AnslViili #
Traieclensi» 9rcU'Kiy antistitis afconuilttclantes ex lioc iimiiten |ir(,>seiiti rcpi^ aiicturitatis inyrepto
iutcrdictmiii«, ut imllii« oomitum aliuriniive <|iioniiiioiiiiic|Uc lioiiiiiiiiiii in pngo Tlirient ^ lioiuinnti), i6
quod est in comitntii linldl'ici, rri-voK iirsos nut npros, insiipur<^ beatins, qii<^ teiitonice elo et
»relo appellaiitiir, vcnnri absi|iic prylibnty pasturis Cathedl'e '' perinissii prysiniiut. Voluinus qiiot|iU'
tirniitiT<|Uc repnli» editt« miiiiiticentio pr^cipiontes iiibemus, ut in eodeni pago * univerHisque Hnibus
eiu» ndnsque ndiacente» cyteras regioucs pryfat^ Traiettensi jcelesij ins servetur forestense, utputi'
nobis in nostris. Et nt li<,>c'' traditioni» nostry concessio ünninrem * obtineat vigoreni veriusque per so
succodcntiuni ciirrieula triupurnm ab oninilpus credatur lUConVulsiUSfjue m ^teriiuni nbserve-
tiir, haue cartain inde eonscrijitain manu )>ro))ria roborantes sigilli nostri inipressioiie
insigiiiri iussinius.
.Sipuim dninni Hi'inrici legis invictis.siini.
Bruno cancellarins vice Uuilligl.si arehicajjellani rccognovi. 25
Data Vlll. kal. niai. anno doniinic'v incaniationis MVI, indictionc III. anno vcro
donini Heinrici secundi ' rcgis IUI: actuni Inglinelieini *■'.
Heinrich schenkt der hischüßichen Kirche zu Como die Hälfte der Vicegraf-
schaft des Veltlin. 30
— 1006 .
(.'ijUiiiin jinnl. f'umiiniie errle.sKii^ des 14. .Ih. f. H'i' in di-r Bihliolern Anihrosiniia 7«
Mailand (B). — Oid. privil. Cumamie enlesinc an.i dem Anfaiii/ des 16. .Jh. !>. 71 im
bischlifliehen Archiv zu Como (C).
Ughtlli Ilulia sacra ed. I. 5, 269 aun C = ed. IL r,, 281 = Migne Patrol. 140, 267 36
w* 3t. — Tatli Annali di Como 2, 827 aiia C = Fo.i-sati in Perindico della soc.
r-„„„„>, ;; /.'/.■( ,,- 46. — Stumpf lieg. 14:i2.
IIS. .h'.iiz- hn-Miin :. jiit. rventii /J' b) /<',- Thrcntc «'; TJiriente IT.; (/ic -Yf/. .SY»»)/«/" /fp;/.
Js'.iii hiil in II' Thriente, in It' Thrient <;) II'; inanper et 11'; aneh in iler .V/'.
Sliimiif ll'ii. I^'ii'i zirfirn II' iintl IP hier in i/leirher ll'ciV. KV»" fnlgcheiilm uni l»i ilirser 40
pirrcffrn: ilec Cehfcliffrcnnti, dir in tinent ztrciten Ftitt t Xntf t\} in f/*fnz ijtiichic Wfittc tcirjileC'
Icrbrl, für H^ niil llilcluirlil auf Stumpf Uci/. i'.'>c(.9'l, ilan, nur in II'' ilhclirfcrl, in /meiden
Filllrn ilit IjtMirttn liirtrl, dir fSr die J)l>. lleinricIiH II. und l\onriidii II. In II' </t;/i'tjen
ufnUn <l; fccle«!«/ H' ; rgl. Mote c; niiii/lichfr Weife hat <;atlic(lre auch in der 17.'. i/i-
ftnnileii und iict fiuc in If', irir in Himeretn l>. und der SC Konradn II., zu {(xlesif uinije- 46
ütatlrl p. frhit in der W. rirllrictit nur durch Verliehen de« Copigicn {) II. B' g; In-
iiliiiheim U'.
HEINRICH 11. lOOG. 139
Da die au.iserhnlb der Kanzlei rerfasste Urkunde die Kanzlerrecognition vermissen lässt,
da dnft im übrigen (jetreii nachgezeichnete Monogramm in unsern Abschriften des Voll-
ziehiingsstrichs entbehrt, da endlich die Datierung in B ganz fehlt, in C auf das In-
carnationsjahr beschrankt ist, so haben wir es wahrscheinlich nur mit einem (vielleicht von
6 Säten des Bischofs hergestellten) Urkundenentwurf zu thun, der die Genehmigung des
Königs nicht erhalten hat. — Bischof Egilbert von Freising, der als Intervaiient ge-
nannt wird, ist am 26. August 1005 geweiht (vgl. N. Archiv 20, 161); Eberhard von
Conto muss vor dem 1. November 1007 gestorben sein, da das Frankfurter Synodal-
protokoll von diesem Tage von seinem Nachfolger Alberich unterzeichnet ist. Muss dem-
10 nach D. 113 in die Zeit zwischen beiden Daten fallen, so ist kein Grund vorhanden, da.s
in C angegebene Jahr 1006, obwohl es in B fehlt, in Zweifel zu ziehen. Für die Ein-
reihung innerhalb dieses Jahres haben wir keinen anderen Anhaltspunkt als den, dass wir
aus D. IIa von der Anwesenheit Egilberts am Hofe erfahren ; wir lassen das Stück
daher auf diese Urkmide folgen.
15 In iioniiiic- sancte et iiulividue triiiitatis. Hemriciis divina favente dementia
rex. ('iiiii niistrnnim tidelium peticioiiibus ad aiigmeiituni nostre tidelitatis pietatis
nostre aiu'es acemu<idamus, multn melius esse inducimiis, si dei^ ecclesiis aliquid*"
ex nostris libeneiiis doiiaverimus, quarum iuvamine malus nobis inci'ementum prestatur
iiostrique regni celsitudo solidatur. Noscat itaque omniixm tidelium preseus et futura
20 eollectio, nos pro i-emedio anime nostre nostreque coniugis ac regni nostri stabiiitate
interventu Egilberti Frisiensis episeopi donasse Eberhardo " Cumano episeopo siiisque
succpssoribus ad partem sancte Marie et sancti Abundii omnem medietatem vice-
comitatus de Valletellina et onniino transfudisse ■*, quicquid ad illam medietatem per-
tinet aut citra lacum Cumanum aut Bellasium •" ab omni nostro publice, et dedisse ad
25 proprietatem supra dieto episeopo et suceessoribus eius tarn in districto quam in
precaria et erimaunis, atque in omni pertinencia, que nunc ad nos attinere ' videtur,
trausfundimus et largimur Eberhardo •" Cumano episeopo suisque suceessoribus a nostra
parte ad partem sancte Marie et sancti Abundii. Precipientes ergo deliberamus, ut
nuUus nostre potestati subiectus aut subiciendus, scilicet''' dux marchio episcopus
30 comes vicecomes nuUaque maxima vel parva persona audeat inquietare vel molestare
aut disvestire prefatum episcopum vel eius successores. Si quis vero facere presum-
pserit, sciat se compositurum auri probatissimi libras centum, medietatem nostre paiti
et medietatem supra dicto presuli suisque suceessoribus. Quod ut verius credatur
fiimumque et inconvulsum ab omuibus observetur, manu propria corroborantes nosti'i
35 sigilli impressione signari precepimus haue paginam.
Signimi domni Heinrici regis invictissimi. (M. IMP.)
Anno dominic§ incarnationis MVI.''
114.
Heinrich bestätigt der bischöflichen Kirche zu Chur die Verfügungen seiner
40 drei Vorgänger betreffs des Hofs Zizers soioie sonstige Schenkungen früherer
HeiTScher, ferner den königlichen Schutz, die Immunität und die ihr sonst
in Stadt U7id Grafschaft Chur soide im Thal Bergell zustehe7iden Gerechtsame.
Erstein 1006 Mai 28.
113. [Rieger - Bloch - Schwalm] a) fidei C b) aliquod C c) Eberardo C dl tranduxisse B
4ö e) Belasium C f) pertinere C g) silicet B h) anno — MTI fehlt in B, ist in C nachgetragen.
18*
140 KAisr. i;r KKT N iii;n.
Jaffi's Cdlation dts Druckes liei Mohr mit dem früher im bu<chiif{irheii Archiv zu Chiir
rorhiiiideneH. jetzt lersehidleiien Orinitmldi/ilom (.4'). — ('h(trtidtiriitm winjuum aus der
Mitte des 15. Jh. f. 6>> im hischöftichen Archiv zu Vhur (V).
SlHiupff Chronickirirdigtr Thaateii Be.iehrci/hiiHy 2, HlH' Heg. — Mohr CD. /üi<7. 7. IdH
u' 74 .i«Ä .4 ZH 1005. — Hidher Reij. 1208. — Stumpf Reg. 142S. 6
Eine Wriiduiiij in der Petitiotisformel und die Corroborntio des nach Vurliifie von DO. III.
48 henie.ytellten D. sowie doK Protokoll lausen mit Sicherheit .schlic.isen. da-is ED da.i
jetzt nicht mehr auffindlxire Original geschriehen hat. Zur Datierung vgl. X. Archiv
20. 167.
(C.)' ^ In noiiiim- saiictae et imlividiuu' Irinitati.s. llciiiricus diviiia i'avoiite lo
eleiueutilt reX. Si pü» »noorclotum petii-ionibus, «piod nd iiostruiii rcgiiiiii in» pertiiiet, nli(|iiid
nccnmroodKvrrimus, indo iiolii» neternnni bontitudiiuMii liqiiido proveiiire confidiiiiiiii. yunpropter
»■nuhiin sani'tne dei ecclcsiae" p uostrorimi (| u o tideliiim tniii proHciitiiim quam el futiironim no-
Tcrit iudiiKtria, (|iioiiu>d<> vir vciiernliili« Oudalric'Ut- «niictne C'iiriciisis noci-lesiiif cpisfopiis ad uos
venit ■eciini dcfrroiis prei-opta lirntae iiirmoriao lliaglU Ottouis noc min et riiis eqiiivoci, llisuper 16
etiani et torcii Ottoilis autCCCSSOns nostri, iinperatonun videlioet aiigiiHtunini. in qiiibus con-
tinebatur, qualiter ipse prciiotatns lliagiuis vidclicct Otto loeum Zizuris vocatiim funi onuiibiis
utensilibuA «ui« ad Ciirieiucni ecciesiam tradidit ai' siia prcceptione eandem curtem cum suis appenditiis
aliUque omuibus rebus illuo a regibus vel iniperatoribus traditis'' confirinavit, atque equiV'OCU.s
eilU» nt'l' noii et tcrcius Otto per snum prfceptum baec cadcni UtcrrjUC corroboravit, Sed 80
p08t luagiii Ottollis |iriiiiaiii prcdii ti'aditionein prefati «niidam Arnaldus Oudalrici ^ lilius
eiun adiit querelaudo, tirniiter profesttuü contra ius locum eiindem sibi fuinse subtriuHnii iniiltuque
acquiu« ad suam aocclesiam •Sclienuincs dictani, quam cui ipse tradidit, attincre. Ille autcni viroH
uptimatcs C'urienois comitatus cum districtione banni Cunstanciam ad se urbem venire iussit pro
inda^anda rei veritatc. (^uibus ibidem cong'regatid, iuramenti attestatione diligeutissime ab eis rei 26
veritatem quaesivit, »i iam dicta cnrlis tunc temporis, quando cum ad prcdictum locum tradidit, sui
pMet iuris ac potestati« cam tradendi an non. Peracta qnippc coniurationc, cuncti» isimtil attcstantibus
eam »ui fuissc iuris dandi cui vellet, dcnno Kui aiictoritntc prcccpti cam Curiensi ecciesie triididit ac
corroborarit, ca videlicet racione nt iam*' dicta curtis cum omnibus ad sc pcrtinentibus porcniiiter
cidem acccicsiao, umninm iuquietudinc »emota, consistcret. I'ro rei tarnen tirmitatc peciit nos preli- 30
batn* episcopus, ut aulc dictum Zizuris curtem ab Ottone magno eideni accciesiae truditam et
iterationp »ui prercpti iiec non et preceptis Ottonuni imperatorum augustorum corroboraiam "
cum oniiiibua ad snnm cpiscopatnm iuste pertincntibus sub nostrae defeusionis Hianiini rcciporomu«
ac no»tra pagina • curroboraremu». Cuiu» ♦ petieioni consuitu dilectae Contectalis nostre
Cunigundue » ajtsensnm prcbciiteii preccpta imperatorum preiatoruni de prcdirtn ourte * Curiensi J6
eccieaiac conscript« aliorumque antecessorum uostrorum « donatione» inni iani ' dictae renovuri de-
rrerimiM accciesiae, suscipiente» »üb nostram re^am tuicioneni ipsam ('nrien»em civitatem cum tali
districtiiinc et iure, aicut antiquitu» ad rcgfiam pertinebat potestatcm et sicut bomines ipsius tuciu»
proTinciac coosnalei ac üben sunt dcbitores, cum aediflciis in muro et assiduis vigiliis et custodiis "
iotiu et fori« • omnibusqnc ad eaudem civitatem pcrtinentibus in tcloneo moneta et banno et cum 40
omni censu a tibcris hominibus »oircndo in ipno comitatu Curiensi, scilieet a cpiartani» et quadrariis •»
terri* eenxualibus omnibus in montnnis et plani» et hostisana, cum tota exactione intetrri cen»U8 et
bannita districtione pontis tociusquc vcndicionis et negociatiunis ipsius bici et procuratione falconnni
114. |.Iaff# - Ottenthai) a) C'hrijimnn fthll In ('. l» A' inl nur ilan Kmle der ernten Zeile bezeichnet,
aber nirht nni/riftbrn, ilaiui dieM in rerUlnfiertcr Scitrift iimrlirieben war; ilnch riarf flau niil 46
Sirherhril für ilimr /,rilr irie für ilir Sii/num- iiwl ilif Urcnf/nitionMzrile (ini/enoinmen wenlen
li/ Vdalr. <■ •'«■lidi» A'\ leohl nur r<tn Jaff/ bei der Collation ilberiielicner Ih-uckfeliler
d; fthlt in ' rridx.nita (' f| A' C g) custodilius C
IIKlXincll II. KKIG. 141
cum Dviiio p.nstu, iiisupor Herj.'-alliiiiii '■ valloiii cmii castcllo et decimnii t-celesia oiniiique districtione
pinciti et banni et teloiu-o et forestis ac iiu|uisicione tocius census tarn in inoiitib\i.s <iuani in planis
ad ipsam vallem pertinente, ea videlicet racione ut niillus diix * comes vel iudex publicus seu regius
exactor sive aliquis ex iudiciaria potestate dehinc ali<iuani habeat potestateni in locis » villis aut
5 possessionibus antiquitus sive moderno tempore ab iUlteucssoribus nostris cidem ecciesiae eoncessis
(ilacit/i babciida seil bainins tollendes aut freda exigeuda vel ullas inlicitas occasiones aut paratas
faciendas aut telonea exiffonda aut limnines ipsius aecclesiae cunsuales liberos aut servos aliquo modo
distriu{>-ere in aliquibus negotiis ad eaudem ecclesiam pertinentibus vel inquietare presuniat. Sed
omnes propter eclesiastica servieia et census tantuiii ad |ilacituiii advocati, quem episeopus et presens
10 et futurus ad lioc opus elegerit, sicut mos est in aliis episeopiis regni nostri, eonstrinjfantur ; et propter
eensualem terram liberorum et fiscalium et colonorum hominum ad prefatam aecclesiam pertinentem
nou in ciiiuslibet ducis vel comitis aut alicuius iudiciariae personae placito, nisi in advocati solummodo
eiusdem ecciesiae placito, deinceps constriugantur. Et ut haec nostrae renovacionis et confirmacionis
auctoritas stabilis et inconviilsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria
15 roborantes sigillique nostri inpressione insig'uiri iussimus.
§ Signum'' doiiini Heinrici (M.) regis invictissimi. ^
§ Eberiiardus cancellarius vice Uuilliü'isi archicappellani recognovi ^. | (SI.) '
Data V. kal. iun. indictiuiie III, anno dominieae incarnationis MV, anno vero
domni Heinrici secundi regnantis IUI ; actum Erstein ; feliciter amen.
115.
Heinrich bestätigt der bischöflichen Kirche zu Lüttich und den von ihr ab-
hängigen Kirchen die Immunität. Erstein lOOß Juni 10.
Abschrift aus dem Anfang des 13. Jh. im Liher cartarum eccl. Leodiemis f. 72' im k.
Staatsarchiv zu Jjiittich (B). — Vidimiis des Notccrs Johannes Gerardi dicfiis Asson vom
J. 1333 ebenda (C).
Chapeaville Gesta pontif. Tungrensium 1, 212 wohl aus dem jetzt nicht mehr auffindbaren
Liber primus privil. ^= Lünig RA. 17", 490 n" 18, = Miraeus ■ Foppens Op. 3, 11 un-
vollständig = Mig)w Patrol. 140, 269 n" 33, = Vos Lohbes 1, 441 n" 13. — Bormans
Becueil des ordonnances de Liege 1, 4 ans BC. — Bormans et Schoolmeesters Cart. de
S. Lambert 1, 25 n" 18 aus BC. — Böhmer Reg. 985. — Stumpf Reg. 1424.
Verfa.'ist von BA. — Die zum grossen Theil iröriliche üelereinstimmung des D. 115 mit
Urkunden Liuhcigs des Frommen (vgl. namentlich Mühlbacher Reg. 508. 522. 638) erioeist,
da.'is ein D. dieses Kaisers oder eine spätere, wesentlich gleichlautende Bestätigung davon
cds Dictatvorlage gedient hat. Neben dieser nicht erhaltenen VU. benutzte BA das DO.
IL 210; ivas mit diesem übereinstimmt, haben wir durch Petitdruck auch an solchen
Stellen bezeichnen müssen, an denen schon in DO. IL 210 die verlorene Uauptvm-urkunde
benutzt ist. Auf letztere werden auch die Wendungen von DO. III. 45 zurückgehen, die
in D. 115 wiederkehren : Benutzung des DO. III. 45 durch BA braucht nicht an-
genommen zu werden. — Für die Herstellung von C ist nicht nur das Original, sondern
) auch B benutzt worden.
114. hl Pergalliam C i) in A' ist nur gesagt, dasx das Siegel gut erhalten sei; es ist jedenfalls
SI. 2 anzunehmen.
142 KAISKKr KKlNltK N.
d'. ' In mnnine sam-te et iiulividuo trinitatis.'' lliMiiriois divina t'Mvciito i-lf-
meiitia rex. Nobis iirofufunini ot ad \ itaiii incsoiitom iransi-rendam it ail t'iiiiuain'
felk'it(M- obtincndain erodiiiuis et scimns, si scciindiini tidcliiim iiostronim iiisias po-
tioiiiiuvs «•i-flosiastii-as facultatos et a i'iiiusijuc poti'statis iudiciaria distriotionc lilicra-
verinuis ot liberatas aiignuMitavcriiiuis et auginentatas renalis iircoopti inuiiimiiu' tuendas 5
esse Hrinaverimus. Quapmjiter iiotuin esse volumus omnibiis iiostris tidelibiis taiu
futuris quam proseutibus. quia vir roncraliilis Notkcms Tun<rrensis scu Li-oiiio n s i s ecelesie ''
epiisropus tj 11 o d dam procep 1 11 111 noNtris ulitiilit nlitiitilms, q\iod erat seeuildi Ottoilis illiperatiiris
et consangiiinei nostri et iiiaiiu tiniiaimii et sij,'illit siLrnatiiiii, in i|iiii dieebatiir, i|iiiid
non soliiin ipsc et p«tvr saus, priums videlieet Ott«« impora t o r virtute et nomine, sed 10
et aiHoi'csso r !• s eorum ropc» scilieet Kram-ormii Pipiniis, Karo I u s , Liidowi c u s '". Kotliariiis
et item Karo Ins ot otiam eeteri reges antecossores et sviccessorea eorum cideni icolosio
sanrtc Marie et »amti Laiiiborti. eui auetoi'e deo idem episeopus preest, per auetoritatis sne
proccpta ront 11 1 i-ra nt . tit et ipsa et siie appenditie — que sunt videlieet Luln is et in
loco qui dieitur ad sanetum Hubertum. Bronio, (lembluos, Fossis. in Malonia, Nainuen, 10
Dionanto ', Ccunaeo«, Cella, Tiinsris . Iloio'', Traiecto. Mai^linas' vil in ccii'iis locis —
cum Omnibus rebus vel hominibiis ad 8e pertinoutibu.s libere ])er se ciiiisistir iMit et ab omni
inquietudine iudiciarie potestatis defense et seeurc manerent. Huius seenritatis aue-
toritatem sie ab antecessoribus nostris promul<!;atani ut oli annir<'in dii et reverentiam
eiusdem ceclesie assensus nostri adieetione tirmareniiis, petiit predietus venerabilis so
episeopus. Cuius iustc et rationabili peticioni aurem libenter accommodavimus et Ime
nostre auetoritatis preceptum erga ipsam ecciesiam tuitionis gratia pro divini enlius
amore et anime nostre salute fieri deereNnmus, per quod tirmissime iubemus, ut dein-
Ceps nullus comes, nullus iudex, iiiai cui episeopus eoiiiiiiiserit . in predieta loea vel in Corum
territoria, que in quibuslibet pagis infra regni nostri tlitionem et uune habeutur'' et in 25
futuro habenda sunt, ad eausas audiendas vel ad tVoda aut bau na aut tributa aul di' Station»
navium vel dc qualibet alia re tebmea oxipenda aut ad aliqua distrietionis negoeia super
liomines tarn ingenuos quam sen'os in eis manentes exi-rcenda nostris et futuris tem-
poribus ingredi audeat vel quiequain in eis contra voluntatem episeopi successorumque
cius attemptare audeat, sed ipsi presuli successoribusrpie suis et nunc et semper 30
liceat res predicte ecelesie et illi subditarum sub tuitionis atque innnunitatis nostre
defensione, remota totius iudiciarie potestatis inquietudine, quietas possidere et iiostro
imperio fidcliter' parere atque pro incolumitate nnstii et nnstre eoniugis et pro statu
ac diuturnitate regui uostri una cum elero et iiojiulo sihi subieeto eleuuMitiani clei
iugiter exorare, ot (juicquid de prefatis rebus ecelesiaruin ins tisei exigere ]ii)terat, .i6
predicte ecelesie esset, ut deinceps ad peragendum dei servitimn augmentuni et
supplementum fiat. Huiu» itaq>ie j)recepti auetoritaiem, ut in'' nomine ipsius, ipii nobis
prccipiendi concessit potestateni, plenioreni obtineat vigorem [et]'" a Hdelibus sancte
dei ecelesie ac nostris diligeutios couservetur, et manu prupria tirmuvimua et sigilli nostri
imprcMione signari iussimua. 40
^ Signum domni" Heinrici (M.) regis invictissinii. §"
?>berhardu« canccllarius vieei' Willigisi arcliiepise<q)i rccognovit.
Data'' IUI. idus iunii ainio dominiee inearnationis MVI, indietioiic III, anno vero
domni" llciurici sccundi regis V: actum Erstiin : feliciter'' amen.
116. [Foltz - Brewlau] a) fihlt in C b) In noninie »ancte et«. B c) futurum nC d) frlill I6
in U e) Lodewieu» /* f) Dyonanto (' g) BC, u-o aber atieh Ceimaco oder Ccnnaeo
gfle*m ireiiien künnlt h) Hojo C i) Mailinn« li k) VU.; liabent BC \) fehl! in H;
nnrhi/rlriiiim in C Tn> fehlt in BC n) domirii C n) rerUlniiertr Schrift der Si./nu»izfile
und M, am Hmle dtrteUten In B p) vici B i|i dat. HC r) fidelitcr C, dnror in HC cxplicit.
HEINRICH IT. 1006. 143
IIG.
Heinrich schenkt dein Kloster Niedermünster zu Regensburg eine Besitzung
im Bezirk von llegensburg. Boozheim 1006 Juni 10.
Originaldiplom im k. Eeichsarchiv zu München (A).
5 Zirnqihl in Hist. Ahh. der haiji: Äkiulemie (1807) 385 vielleicht aus A zu 1005. — Ried
CD. Jiatisboii. 1, 12-1 n" 132 aus A zu 1005 = Migne Patrol. HO, 260 n" 26 zu 1005. —
Mou. Boica 28", 322 n" 209 aus A zu 1005. — Böhmer Reg. 971 zu 1005. — Stumpf
Reg. 1425.
Verfa.'iSt und ge-'nh rieben von ED. Was an Stelle der von wenig geübter Hand auf
10 Rcmtr nachgetragenen Worte quod Macelinus — Radesponensis (s. Note c) ursprünglich
gestanden hat, ist nicht zu erkennen, und tvir müssen es dahingestellt sein lassen, ob die
Correctur von autorisierter Seite oder in der Absicht zu täuschen vorgenommen worden
ist. — Ueber Datierung und Aus.^tellorf vgl. N. Archiv 20, 167. 174 f.
[C.) ^ In nomine sanctae et* inclividuae trinitatis. Heinriciis divina favente''
15 dementia i'cx. Si piis dei famulantimn peticionibus preberans assensuni, aeternae
remunerationis procul dubio inde oboriri | nobis speramus remedixun. Idcirco oni-
nium sanctae dei aeeclesiae lidelium presentium scilicet et futurorum noverit industria,
qualiter nos tarn pro animae nostrae consuitu cpiani etiam pro dilectissiniae contectalis
nostrae Cunigundae videlicet reginae diilci appetitu nee uon venerabilis Radesponensis
80 abbatissae Ötae videlicet nxmcupatae sedulo interventu qiioddam nostri iuris predium,
quod"^ Macelinus clericus vivens in curtibus Eadesponensis '' et in villa"' G. dicta
et in comitatu Rodberti eomitis visus est in vestitura potestatis possidere, Radesj)onensi
sanctae Mariae inonasterio, quod differenter inferius dicitur, tradentes in proprium
donavimus atque in augmentiun victus sanctimonialium inibi degentium sub regula
S5 sancti Benedicti flrmissima donatione proprietavinuis, cum omnibus eiusdem predii
uteusibilibus " et appendiciis rebus scilicet niobilibus et inmobilibus familiis ' utriusque
sexus areis aedifieiis ten'is cultis et incultis pratis pascuis sive compaseuis vüs inviis
exitibus et reditibus quesitis et inquii-endis aquis aquarumve decm-sibus seu cum
Omnibus quae rite dici vel seribi possunt quoquolibet modo utilitatibus, eo -vndelicet
30 donantes« tenore, quatinus iam dicta abbatissa eiusque succestrices liberam dehinc
habeant potestatem possidendi commutaudi colendi precaricandi seu quicquid sibi
libeat omnibus modis de eodem predio ad utiütatem sanctimonialium faciendi. Et ut
liaec tradicionis aixetoritas stabilis et incon^'^xlsa in aeternum peniianeat, hanc cartam
inde consci'iptam manu propria i'oboi-antes sigilliqxxe '' nostri inpressione *" insignii-i
35 iussimus.
§ Signum domni Heinrici (Sl.) regis invictissimi. ^
^ Ebei-hardxxs cancellarius vice Uuilligisi archicapellani reeognovi. ^ (SI. 2.)
Data IUI.' id. iun.'' iudictione III, anno doixiinieae incamationis MV, anno vero
dümni Heim'ici ' secxmdi regnantis [v]'"; actxxm Puozinesheim; feliciter amen."
10 116. [Bresslau] a) zwischen e und t Easttr b) das zweite e zum Theil auf Ra^ur, dahinter ein a
aiixradiert ; vielleicht stand zuerst t'aventia c) quod Macelinus — Radesponensis auf Rasur ■.
vgl. die Vorbemerkung dj i übergeschrieben; über u, wo jetzt das i steht, Rasur e) A
f) über \is sind siiäter i-Striche hinzugefügt g) o corr. aus a h) über li und in sind später
{-Striche hinzugefügt i) unterhalb des letzten Striches von Uli Rasur k) IIII. id. iun. xvahr-
46 scheinlich nachgetragen 1) am r Correctur m) zicischen regnautis und actum ist das
Pergament abgerieben \\) Puozineslieim feliciter amen wahrscheinlich nachgetragen.
144 KAISKRrKKrNPKN'.
117.
Heinrich srhf)tkt lifio Pyopat ( ttim ron Basel eine Besitzuni] zu llasehi und
Bellingen. Basel 10<)6 Juli 14.
Alischrift ans dem Avfmig des 14. Jh. im Clitirtiil. Biisiliciise f. 19 im Staatsarchiv zu Bern (C).
Herrgott Geneal. 'i, 9fi «" KiO ai(s .Ahsrhrift loii C zu 100.'). — Troiiillat M<m. de Bille 6
1, 146 m" 90 aus C zu /(*«. — Hidher Ret). 1209. — Stumpf Beg. 1427.
Verfasst von ED. Zur Datierung dieses und der ('tilgenden DP. vgl. X. Archiv 20. 167.
— Hasela A-awM Hasel, Kr. Lörrach, oder Haslarh. Kr. Freihurg, sein.
In nomine sancto et individuc trinitatis. Hcinrioiis ilivina tavontf i'lonuMU'ia
rex. Uninibus sancto doi eeclesie fidelibus preseiitibiis scilieet et futuris notuni lo
fieri* volunuis. <]naliter ni>s intorviMitn Odalric-i voncrahilis anialiiliMHic Ouricnsis ciiis-
copi quoddani prcdiuni iiidiciaria ariiiiisu'ioiio iuri nustm (Icpiitatiiin \c\ acciuisituni, in
villis Hasela et zo Bellinkon sitinn. in i>a<;ii autcni Hiysieiifjnwo ot in Cdniitatii Adcl-
beronis eomitis, euidam tidrli nustm Hasiliensi.s ecciesio proljondario atque preposito
Otim nuncnpato in proprium donavimus, eum omnibus eidcni predio in ante diotis villis is
»ito iuste et legaliter pcriinentibus et appcndieiis, tarn rebus mobi!iI)ns quam inunobi-
libus ediiicüs viis et iiiviis exitibus et redditibas quesitis et inquiremlis trrris culti.s
et incultis pratis pascuis sive eonipascuis aquis aqnarumve deeursibus .scu omnibus
que vel diei vel seribi possunt ipioquolibet modo utilitatii>us oiusdem predii vel ad-
herenciis''. Precipientes igitur regali maiestate iubemus, (jii:itiiiu> idmi |)refatus Otim w
libcram dehinc babeat potostatem possidendi vendondi connnutandi lioroditandi seu
quicquid sibi libeat de eodeni predio onniibus modis faciendi. Et ut liec nostre
tradicionis auctoritas stabilis et inconvulsa pennaneat, hanc cartani inde conscriptam
manu propria roborantes sigilliquc iiostri impressione iussimus insigniri.
Data"^ II. id. iul. indictione III'', anno doniinice incaraacionis MV, anno veio ss
domini Ilcönriei socundi regnantis V: actum ■' l^asili'O: folicitcr amen."
118.
Heinrich schenkt der hischüßichen Kirche zu Basel eine Besitzung zu Opßngen.
Basel 1006 Juli 1.',.
Abschrift aus dem Anfang des 14. ,Th. im Chartul. Ba.^lien.'se f. 28' im Staatsarchiv so
zu Bern (('). — Abschrift ans dem 7.5. Jh. im Dipinmatnrinm B p. 27 im Stniilsnrrhir
zu Pruntrut (D).
Herrgott Geneal. 2. 102 n" 162 aus Abschrift von 0 zu lOOö. — Tronillat ^fon. de
BMe 1, 147 n" 91 aus CD zu 1005 = Gallia chri.'<t. i5*, 192 n' 9 mit MC. — Hiilher
Reg. 1210 zu 100.5. — Stumpf Reg. 1428. 3b
Verfa.sst und wahrscheinlich auch geschrieben von ED.
In nomine Kancte et individue trinitatiK. Heinricus divina lavi'uti' cli-mi'iicia
rex. Quamdiu piis saecrdotum peticionibus superaddcndo quid venerabilibus illoiuiii
117. ''BrcMiUuj a) feri C b) oder «dhcrcntii«, rgl. D.JISN. b c) dai C d) 3 C e) datiim
Baiilcc etc. C; dat etc. hrrechtiijl imn, ittm Orttrniirh de» EI) rntuprerhcnd. fei. nm. zu ergänzen. 40
HEINRICH II. 1006. 145
lücis sive epi.scopatibvis prebeiuus-' au^mcntum, eterne roniunerationis'' procul dubio
inde nobis provenire credimus remedium. Quapropter omniura sancte dei ecclesie
fideliuni jirosencium scilicet et futuroniin noverit industria, qualiter nos intervontu
A(lell)oronis dilccti nobis Basilionsis cpiscupi qu<>ddaiii prodium iudii'iaria aequisiciont!
5 iuri iiostro ascriptuiii vol acquisitum, in villa <jue vocatur Obphinga" situm, in pago
vero Brisiliriowi '' nuncupato nt in comitatu Adelberonis comitis, sancte Basilicnsi
ecclesie sub iionore sancte Marie constructe " eterna ac inenodabili tradicione accom-
modantes proprieta\'imus, cum omnibus eidem predio iuste et legaliter pertinentibus
et appendiciis tarn rebus mobilibus quam inmobilibus "^ quesitis et^ inquirendis edificiis
10 areis terris cidtis et incultis aquis earunive '' decursibus viis et ' in\'iis exitibus et
reditibus'' scu cum omnibus que vel rite scribi vel vocari possunt quoquolibot modo
utilitatibus et adherenciis. Precipientes igitur regali auctoritate iubemus, quatinus
idem jiretatus e])is('npus Adelbero ' suique successores liberam dehinc habeant pote-
statem possideudi edificandi commutandi precariandi seu quicquid sibi™ libeat omni
15 modo" ad utilitatem monasterii de eodem predio faciendi. Et ut hec nostre tradi-
cionis auctoritas stabUis et incon\T.dsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu
propria roborantes sigillique" nostri inpressione^ insignirii iussimus.
iSignum '' domni Heinrici regis invictissimi.
Eberhardus cancellarius vice Uuilligisi archicancellarii " recogno\a. "■
so Data' id. iulii indictione UI, anno dominice incamacionis MV", anno vero domini
Heinrici secundi regiiantis^ V; actimi in BasUea; feliciter amen.
119.
Heinrich schenkt dem. Kloster Lorsch seinen Knecht Benzo.
Bingen 1006 Juli 28.
25 Codex Lauresham. des 12. Jh. f. 19 im k. Beich.sarchiv zu Mimeken (A).
CD. Laurisheim. 1, 135 aus A. — CD. Lauresham. 1, 151 n" 90 aits A zu 1003. —
Mon. Germ. SS. 21, 403 aus A. — Böhmer Reg. 974 zu 1005. — Stumpf Reg. 1429.
Verfa.sst und walirscheirüich auch geschrieben von ED.
In nomine sanctf et individiig trinitatis. Heim-icus^ divina favente dementia
30 rex. Omnibus sancte dei ecclesi§ fidelibiis presentibus scilicet et futuris notum
fieri volumus, qualiter nos venerabilis Geroldi abbatis pio interventu queudam nostri
iuris servum nomine Benzo una cum filiis suis nee non et omni acquisitione vel in-
quisitione sua Laiu-esbamensi ecclesi§ sub honore sancti Nazarii dedicat§ §terna
traditione accommodantes proprieta%-imus. Proinde per nostram regalem iubemus
35 potentiam, quatinus Laurishamensis abbas presens sive succedens liberam dehinc habe-
at potestatem tenendi, in vestituram monasterii accipiendi seu quicquid sibi libeat de
118. [Bresslau] a) prebemus C b) oder remuneracionis ; c und t sind in C »yielfai'h nicht sicJier
ZV unterscheiden c) Ophinga C d) pago Brysichgowe C e) constitute C f) immo-
bilibus C g) yel D; beides ist mOglich h) aquarumque C; earumque ve D\ vgl. D 121. 122
40 i) C; fehlt in D; beides ist möglich k) redditibus C 1) Adalbero hier C m) fehlt in
C n) omnimode (' oi sigilli C p) impressione C q) iuss. insign. C r) Signnm-
und Becognitionszeile fehlen in C s) D; uahrscheinlich cerlesen für archicapellani t) in
C lautet die Datierung nur: Actum Basilee auno domini MV u) millesimo Vi» D v) regni
D; uohl irrig aufgeliist aus regn.
45 119. [Bresslau] a) übergeschrieben II
Kaisenirkundeu III. 19
146 KATSERrKKrXDF.X.
eodeni servo einsqm- filiis eonnnqiu' nc(|uisitiont" vcl iiu|uisitionc (niiiiilms niodis fa-
fiondi. Et ut hoc iiostr»; traditioiiis aiu-tnritas stnbilis et iiu'oiivulsa jicniianeat, liaiic
cartani inde coiisiTijitaiii luaiui pnipria roburantos i>ij;ilkiiiii<''' ncistro insigniri iussimus.
Sigimin iloiimi Heiiirici rcgis iin-ictissiini. (M.)
Eberhariliis cancellarius vii-e Willigisi archicapollaiii rocognovi. 6
Pata V. kal. aiig. iiulictione IIl, anno doniinii-? incarnationis MV, anno vero
ilonini Hcinrici secundi regnantis V ; act\iin in Pinga : i'i^licitcr ainun.
120.
Heinrich nimmt das Kloster Fruttuarin in seinen Schutz und bestätigt ihm
seine Besitzungen. Aachen 1W6 AmiusI 31. lo
Originaldiplom im k. Slaatsarrhir zu Turin (A).
Mon. patriae chart. 1, 362 n" 211 aus A = Provana Studi critici 380 «» 3^. — Stumpf
Jieg. 1430.
Vcrfa.^sf von ED mit Anlehnung an den in italienisrhen Urkunden gcbraurhlichen Slil.
ED mundicrte zun/lehst die erste Zeile, überliefis dann die Reinschrift dex Contextes nach )5
seinaii Coneepl einem anderen , u-ahrscheinlich welschen Schreiber und fügte schliesslich
das Eschalokoll hinzu.
(C.) p In nomine sanctae et indivifluac trinitatis. Hoinricus divina favcnte cle-
nientia rex. Omnibus sanctae dci aeccii'siae tidflibus presentibus scilicet ot fiituris
nohim i^it.* qualitcT p vcnorabilis abbas Willehnus nostram adiit clenK-ntiani buniilliinc- so
postulans. (juatinus monasterium Fructuaria dictum in iionore sanctae Mariae sanctique
Benigni niartvris constnictum ac dedicatum sab nostrae tuitinnis mundiburdium susci-
percmus pr<;ecptaii(pU' ]iagina nostra contirniarcmus. Cuius rogatus pios cognoscentcs
iam dictum in(masteriiun sub nostr^ defensionis niaimiii reccpinuis ac nostra aiictori-
tate. j)rout tirmissime potuinnis, corroboravinuis, cum curte etiam Obiani dicta, quam «6
Berta filia Ilamcdci loco ante dicto proprietavit, et aecclesia in cadcin coite sita,
cum omni utilitate eidem conti et aecclesi§ adh^rente nee non cum nnniibus monastcrio
Fnictuaria dicto appeiidentibus tam qm^sitis (luani inquirendis datis vel dandis viis
invÜK exitibus et rcditibus areis acdificiis tcrris cultis et incultis mancipiis ntriusque
sexus aldionibus vel abiiabiis vincis vinctis aipiis jiiscationibus molendinis pratis pas- 30
cui« sive compascuis seu omnibiis (|u<; dici vel scribi queunt quoquolibet modo utili-
tutibus, pr^-cipienti's igitnr, ut nuilus diix arcbiepiscopiis episcopus marchio conies
vicecome» ncuUlasio gastaldiu castellanus seu ali(|ua magna vel jjarva persona eundem
j»re8criptum abbaten! «uosque successores de pr^fat^- ^-cclesig rebus a Guntiuirdo Tau-
rinensiB aecclesig arcliidiacono iudiciali lege, quod iudicatus a))pellant, traditis et 35
addicatis inquietare molestare vel disvestire presumat. Si qiiis ergo buius pr^cepti
paginam violare temj)taverit, sciat se eonqtositunim auri r-xcocti libras eentuni, nie-
dietatom camer«; nostrne et medietatem prelibato abbati suisque qui tune temporis
erunt «uccesKoribuH. Quod ut verius eredatur dili;;enlius(nie ab onniibus obsr-rvetur,
lianc cartam itide i'iiii>(i-!|it;iiii in.iiiu pr<i|iri:> rolidi-.-Lnl's sigillique nosiri impressione 40
inHigniri iusnimuM.
119. t>) »itrillo qiioi|Ue A; drr CopM hat nffml/nr die unt/rammaligche, aber gerade für EI) be-
XtUhnrndr Wfndiin;/ rmmdirrl.
liO, 'Hiegcr • Hlo'*li =*' ii"i"iii '-il ührr drr /.liU nfu-lit/rfrniiin.
HEINRICH n. 1006. 147
I Signum domni Heiiiriei iM.) regis invictissimi. ^
I Eberh.ardus cancellarius vice Uuiliigisi archicappellani recognovi. ^ (SI. D.)
Data II. kal. septemb. anno al> incarnatione doniin[ica MJV, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis V; actum Aquisgrani; feliciter amen.
121.
Heinrich schenkt eine ihm von dem königlichen Capellan Meiviwerk übergebene
Besitzung zu Bökenfürde an den Bischof Rethar von Paderborn mit der
Bestimmung, dass sie nach dessen Tode an das Domcapitel falle.
Corvei 1006 Octoher 24.
10 Verfifümmelfes Originaldiplom im k. Stantsnrchir zu Münster CA). — Ahschriff am der
Mitte des 14. Jh. in Eescripta privilegiorum Paderhurnensis ecclesiae p. 66 (B) und aus
dem 15. Jh. ebenda p. 90 (F) in demselben Archiv.
Crantz Metrop. ed. I. 103 dt. — Schoten Ami. Paderb. ed. I. 1, 374 wohl aus AF mit
a. reg. IV zu 1005 (a) = Lmiiq RA. 17", 703 n" 11, = Schaten Ann. Paderb. ed. IL
15 1, 257, = Seibertz Westf. ÜB. 1, 23 n" 20 Extr., = Leibniz Ann. 3, 872. — Falke CD.
trad. Corb. 636 wohl aus Aa mit a. reg. IUI. — Wilmans - PhiUppi Westf. KU. 2, 150
n" 131 aus ABF zu 1005. — Westf. ÜB. Supjil. 98 n" 605. — Böhmer Reg. 975 zu
1005. — Stumpf Reg. 1433.
Verfasst und geschriebm von ED.
20 [(C.)]* I ^^^] nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina fav[ente''
clemencia'' rex. Om]nium sanctae dei aecclesiae fidelium presentium scilicet e[t]
futuroi-um noverit industria, qua[liter 1" nos pio admonitu venerabilis] episcopi R[etjharii
felicis memoriae patris nostri memoriam f[acientes nee non e]t tam nostrae quam etiam
dilectissimae contect[alis] nostrae Cunigundae videlicet reginae a[mme consulentes ad
25 monasterium iu lionore *^ sancti] Li[bJorii Podr[ajbr[unuen « dedicatum, quouiam pre-
taxata a]m[a]bilis coniunx [nostra] regiae consecrationis inibi adi[nvenit] dominium,
tale predium, quäle nobis [Meginwerc'' capellanus noster dedit, iu proprium dona]^^raus,
situm in villa Puochine[f[irti ' dicta] et in comitatu L[iutolfi'' comitis], cum omnibus
eidem predio iuste [et legaliter adherentibus et appendiciis mancipiis utriusque sexus
30 areis edificiis terris cultis] et [incjidtis viis [et' inviis exitibus et r]edi[ti]bus [silvis
venacionibus aqui]s earurave decursibus molendinis piscation[ibus se]u omnibus quae
dici vel scribi possunt [quoquolibet modo utilitatibus, ea] vädeflicejt r[atione] ut pre-
dictus episcopus in sua habeat potest[ate atque servi]tute, quamdiu™ deus sibi coucedat
dies secularis v[it]ae; finitis vei'o" suis tem^joribus ad [stipendia fratrum in prefato]
35 monasterio deo sanctoque Liborio famulantium, omnium con[tradictione remota], deter-
minamus douamus consecramus atque o[mni iu]re proprietario confii-mamus, ut h[abeant
teneant fii-miterque pos]s[i]deant et quicquid sibi libeat inde ad communem usum
121. [Bresslau] a) ergänzt, obwohl in BF fehlend, nach dem st<indigen Gebrauch des ED b) er-
gänzt aus F; in B fehlt die Inrocation c) diese und die folgenden Ergänzungen aus BF,
40 deren Lenuiig mehrfach durch noch vorhandene Buchstabenre^te gestützt irird d) F; gra B
e) qua in A noch rer/nngert ; it-ie weit die verlängerte Schrift reichte, i.it nicht zu entscheiden,
da sowohl das Ende cmi Zeile 1 wie der Anfang von Zeile 2 in A verstümmelt ist f) B;
honorem F g) Podrabrunneu F; Paderb B h) F; Meinwerc B i) B; ßochinefurte
corr. aus Puochinefurti F k] F; Liudolfi B 1) et fehlt in F m) quadiu, ofitte Ab-
45 kürzungszeichen, A n) r scheint aus o corr. zu sein
19*
148 K Als i: KT i: KUNDEN.
(iiunib[us inodis fftoiemli agant]. l^liuul (iit vcri)us crcilatur (iiiconvulsiusque ab Omni-
bus observc'Hir, hanc cartam iiuU- lon-siTiptani manu projnia mborjantt's s[i]g[ijll[ijque
nostri inprt'ssiono (insigniri iussimus].
^ [Signum" donijni Heinrici (,>I.) regis invict[iesimi]. ^"
I nEborhanlus] canfellarius vici- Uuilligisi ai'iliiia|irllaiii iconj^novi. ^ &
[Data IX. kal.] uov. [injdictione III, anno dominicae inraniationis MV, anno [vero
diimni'" Ili'inrii'i sccundi rcgnantis V; actum Oorplieic'i : t'elicitiT amen].''
Heinrich schenkt der erzbischößichen Kirche zu Salzburg das Gut Schlierbach.
Merseburg 1006 December 7 . lo
Origimldiplom im k. k. Haim- Hof- und Staatsarchir zu Wien (A).
(Kleinmyrn) Juvavia, Aith. all n'^Sl aus B zu 1(K)5 = ÜB. des Landes ob der Enns
2, 71 n' 54. — Facsimik in Kaiserurkunden in Abb. Lief. 6", Taf. 1. — Böhmei- Reg.
978 zu 1005. — Stumpf Reg. 1435.
Das in DD. 1^2 und 123 bis zu den Einzelangaboi der PeriinenzfurmA im wesenUiihen \b
überein.ilimnicnde Dictat scheint auf gemeinsame)- Arbeit des EC und des ED zu beruhe».
Der zweite Theil von D. 122 ist ron ED verfasst, der die ganze Urkunde mundiert hat.
(C.) I In nomine sanctai- et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Si de terrestrium rerum facultatibus nobis divinitus § ei'llatis aecelesias
dei locupletare sub obtentu futurae reniuueratlonis studuerinuis, decur.so liuius vitae so
agonc bravio* imb^ficienti nos eoronari non difüdimus. C^tiiapropter generaliter onniiinn
pateat industriae, cjualiter uos, intei-veniente dilecta'' coniuge nostra Cunigunda vide-
lieet regiiia, (|uiiddaiii nostri iuris predium Slierbacli dictum in comltatu Kadjuitunis
liittmi, in l>ag(i vem ( Miupestale '. lubensi'' aeelesiae'', ubi sanetus Rüdbertus eorpuraliler
requiescit. pro redemptione animae nostrae dilectaeque coniugis per Ime regale testa- a
nirntum dunando tirnianuis, eum omnibus appendieiis et utilitatibus eideni predin adia-
eentibus, cum tamilia utriusque scxus, cum areis aediticiis terris cuUtis'' et incultis vli.s
inviis exitibus et reditibus aquis earumve decursibus molendinis piseationibüs silvis
venationibus pratis paseuis conpasctiis sive apium pascuis nee non cum uninibus quae
dici vel scribi possunt quoquolibet modo utilitatibus. l'recipientes igitur regali auc- so
tfiritate iubennis, (piatinus lubensis"' acclesiae'' veiierabilis archiej)isco|)us ■■ Hartuuicus
Kuique succesBores liberam dehine habeant potestatem possidendi aediticandi ciimmu-
tandi precarieandi seu quicquid sibi libeat omni nnido ad utilitatem moiiastcrii de
eodem predio faciendi. P2t ut liaee nostrae traditionis auctoritas sUibilis et inconvulsa '
permaneat, lianc cartam inde conscriptam manu projtria roborantes sigillique nostri 36
inpresHione ini*igniri iussinuis.
^ .Signum domni Heinrici (M.) regis invictissinii. j]
^ Ebcrbardus cancellarius vice Uuilligisi arcliicain'llani rccognovi. § (,SI. 2.)
Data VII. id. decembris indictione lll, anno duminicae incarnationis MV, anno
vero domni Heinrici Kceundi regnantis V: actum Merseburc; feliciter amen. 4o
121. '•! .s'ti/niimzeilr fflill in li \>i F; (lomini B <\) Corjjheia F r) fei. am. fehlt in K. —
Itit .'>Ullf, an (Irr ilat Sif(/fl j/rsfJ>iicH haben »iit««, int in A niuitierixten.
123. ' WttU-nl'acli-BreBuliiu^ Bi b corr. niin )> \i) hinter a int e auHradiert c) in dafür t/e-
liunmt Lilckr nachgrirai/tti d) A ej archieps, ohne Abkilrzungszeichen, A {) uuU auf
lla$ur. <5
IIF.INRICII n. 1007. 149
123.
Heinrich schenkt dem Erzbischof Hartivig zu Salzburg das Gut Admont mit
der Bestimmung, dass es nach seinem, Tode an das S. Peterstift daselbst falle.
Merseburg 1006 Decemher 7.
6 Originaldiploiii im Stiftsarchiv von S. Peter zu Salzburg (Ä).
Mezger Hist. Salisburg. 304 cit. zu 1005. — Hansiz Germania Sacra 2, 933 aus A. —
(KleimaijriO Unparthei/ischc Ahluiwllung 262 Extr. aus Cod. M von S. Peter. — Novissi-
mum chroiiiron »ton. ad S. Petram (Augustne Vindelic. et Oeniponli 1772) 178 aus A =
(Kteimayrn) Iiivavia, Anh. 215 n" 85 mit Verbesserungen aus A zu 1005 ^ Wichner
10 Gesch. von Admont 1, 225 n" 3. — Mon. Boica 28", 324 n" 211 aus A zu 1005. — Chmel
in Notizenblatt 6, 17 aus Cod. M von S. Peter. — Zahn Steiermark. ÜB. 1, 41 n" 34
aus A zu 1005. — Fragmentarisches Facsimile im Chr. Gotw. 1, 229. — Böhmer Reg. 979
zu 1005. — Stumpf Reg. 1434.
Verfasst und geschrieben von EG, der für den ersten Theil der Urkunde (bis zu den
15 Einzelangahen der Pertinenzformel) das dem ersten Theil von D. 122 zu Grunde liegende
Concept oder auch diese Urkunde selbst als Dictatvorlage benutzte.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricns divina favente de-
mentia rex. Si de terrestrium rerum facultatibus divinitus nobis collatis aecclesias dei g locu-
pletare * studuerimus, decurso huius vitae agone bravio indeficienti nos coronari non diffidimus.
so Quapropter generaliter omnium pateat industriae, qualiter nos, interveniente dilecta coniuge nostra
L'unig-unda videlicet regina, quoddam nostri iuris predium Adamunta dictum in comitatu Adal-
bei'Onis COmitis in pago * Ensitala situm lubensi" aecclesiae, ubi sauetus Rödbertus corporaliter
requiescit, pro redemptione auimae nostrae dilectaeque pi'efotae coniugis et amore Hartuici eius-
dem aecclesiae Jjastoris per hoc regale testamentum douaudo firmamus, cum Omnibus appen-
25 diciis et ntilitatibus eidem predio adiacentibus. Cum patellis scilicet patellarüsque locis et
cum familia utriusque sexus, proiit iiiste ac legaliter possumus, eo videlicet tenore ut,
dum predictiis Hartuicus archiepiscopus vixerit, ad suum servicium habeat, post vero
obitum suum ad usum fratrum in monasterio sancti Petri sub regula sancti Benedicti
servientium succedat. Et ut haec nosti-ae auctoritatis pagina stabilis et inconvulsa in
30 aeternum permaneat, hanc cartani inde conseriptam manu propria eorroborantes sigilli
nostri inpressione insiguiri iussimus.
§ Signum domni Heinriei (M.) regis invictissimi. |
I Eberhardus caneellarius vice Uuilligisi arcliicapellani recognovit. | (SI. 2.)
Data VII. id. deeembris anno dominicae incarnationis MV, anno vero domni
35 Heiiu'iei seeundi regis V; actum Merseburc; feliciter amen.
124.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Meissen die Burgen Ostro, Dreb-
nitz und Goeda. Pöhlde 1007 Januar 1.
Originaldiplom im k. Haupt- und Staatsarchiv zu Dresden (A).
■w Köhler CD. Lusatiae sup. ed. I. 2, 6 u" 5 aus A zu 1006 = ed. IL 1'', 6 n" 5. —
CD. Saxoniae regiae II, 1, 24 n" 18 aus A zu 1006. — CD. Saxoniae regiae I, 1, 284
123. [Sickel-Bresslauj a) A.
150 KAlSKUrHKl'NnEN.
H* 59 uHtvtlsliiHiiig ans A. — Facsiinile in Neues LausiUisches Magazin (1853) 30, Taf. 3.
— Stumpf Reg. 1437.
Verfassl und gesfhriel>en von EC. Die Xnchlragiiiig eines vierten Oii.ituimens Ghoimiiu
ist fiiUchettde Ziithat, detm Zeit sich bei detn Bestrebet), die Schrift der Urkunde nach-
zuahmen, nicht sicher bestimmeti l/issl. Da auch eine dem /.'). Jli. ongehörige Dorsual- b
notiz, welche sich auf die Eintragung des D. in den jetzt verlorenen Liber priniiis
privilegioriim befiehl, als Inhalt de.'%sclbcn nur die Schenkung der drei im Regest genannten
Burgen angiebt, so ist die Interpolation vielleicht sogar jünger als diese Notiz.
(C.) ^ In nomine sanctne et individiiae trinitatis. Heinrieiis divina favente de-
mentia rex. Si aecclesias dei alicuins doni incremento nieliorare studucrimus, lo
hoe|nobis profutiiriini esse mininie dubitamus. Quapropter oniniuni fidoliuni nostrm-um
presentiuin seilicet ac t'uturonmi noverit iiulustria, qualiter nos pro iiitorvcntii Cliiuii-
gundae reginae coniugis videlicet nostrae ac aniniae nostrae reniedio tria nostri iuris
castella cum omnibus eonuu j>ertinentiis, eiini exitibus et roditibus silvis aipiis
aquarumvc deciirsiljus niulendiiiis piscatiouibus eunctisque utilitatibus, adiacentia in a
pago Milzani in comitatu Herimanni eomitis, quorum nomina haec sunt: üstrusna,
Trebista, (»[odijbi*. Misnensi*" aecclesiae in honore saiieti lohannis ewanstelistae "
dedicatae, cui nunc venerabilis episcnjuis Ilcieo preesse vidctur, bac prec^ptali'' pagina
donando couHrniainus, onniium lioniinuni contradictione reninta. Et ut baec nostrae
donationis auctoritas stabilis et inconvulsa omni permaneat tempore, banc paginam «o
inde conseriptani. pmut iuste ac begabter possumun, inaim propria corroborantes sigiili
nostri inpressione insigniri iussiums.
I Signum domni Heinrici (M.) regis inxnctissimi. §
0 Ebcrliardus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovit. g (SI. 2.)
Anno dominic^ incarnationis millesimo VI, iudictione III", anno veni (loiiini ss
Heinrici secundi regantis'' v, (bita kal. ian.''; actum PlioHda; feHcitcr amen.
J2:).
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Speier eine von dem Freigelassenen
Lanzo ererbte Besitzung zu Gleisweiler, Hochstadt und Wollmesheim.
Pöhlde 1007 ./nnuar 1. .lo
Originaldiplom im grossh. Gtnerallandesarchiv zu Karlsruhe (A).
Eysengrein Chronologicarum rer. libri 177 dt. — Lamey in Ada Palat. 3, 269 »i" 6'
aus A zu lOttf). — Rcmling l'B. von Speyer 1. '2'J n" 22 aus A zu 1006. — Böhmer
Reg. 980 zu 1(M}6. — Stumpf Reg. 1436.
Abgesehen von einer wahrscheinlich von EC vorgenommenen Correctur (s. Note o) ye- si
sehrieben fon EB nach einem von ED verfassten Concept. Durch eitie Reihe von
(hrrecluren , die EB gemacht hat, als das D. bereits fertig mundiert war (s. Note b.
c. d. t), ist die ursprünglich wahrscheinlich zu Gunsten dir bischöflichen Kirche (Jm.s-
134« [Brewlau] a) ixlrr (io<lol)i iftrr (ioihihi. In A iil </<•;• S'anir rerKtiimmelt. Da einer der
fehlenden ßuchntnbni eine Obrcliintje hiitte, int mit Iliichmchl auf <lie DorKuahiiile (ioiliuiii <tie to
Kriii'inrunii nm «il riclier. Ob cor ilem h eilt i inlrr n nilrr u Ktand, igt nach ilrn ruchnndenen
tlrjilm lim Hurhüloltrnr nirltl mit Sicherheit ru enluchriilcii li) rtm iilnr/rrcr H'iii'l ill>cr iler
Xrilr narhijrlfiiiirn ütiuuaiiri c) A <\) 111 rielleicht nachgetragen ei ilata kal. ian.
nafhijeiratjFn.
HEINRICH n. 1007. 151
gestellte Schenkung in eine zu Guiiaten des Capitels lautende umgewandelt worden. Oh
mit dieser Änderung die doppelte Correctur des einen Ortsnamens (s. Note e) zusammen-
hängt, oder oh durch sie nur ein Schreibfehler hcrichtigt wurde, muss dahingestellt hleihen.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hcinricus divina favente cle-
5 niontia rex. Notum sit omnibus sanctae dci aecclesiao üdelibiis pr^sentibus | scilicet
et tuturis, qualiter nos tarn pro animae nostrae remedio quam ctiam pro venerabilis
Uualtheri sanctae Spirensis aecclesiae episcopi" pio interventu tale pr^dium, quäle
Lanzo manumissus tenuit atque posscdit in iiosquo iudiciario iure liercditavit, eiusdem''
aecclesiae fratribus '' sanctae Mariae inibi servientibus'' hac pr^'ceptali pagiua in pro-
10 prium donavimus, situra vero in pago Spirihgouue nuncupato et in comitatu Wolf'rammi
comitis, in villis autem Glizenuuilere et Hohenstat ac Wolmodesheim " seu ubicumque
videtur situm esse, cum omnibus eiusdem pr§dii utilitatibus et appendiciis, nominatim
mancipiis uti'iusque sexus areis aedificiis terris cultis et incidtis pratis pascuis sive
compascuis seu apium pascuis vineis vinetis silvis aquis aquanimque decursibus inolen-
15 dinis piscationibus qu^sitis et inquirendis seu omnibus qu^ dici vel scribi possunt
quoquolibet modo utilitatibus, prgcipientes igitur, ut pr§fatus Uualtherus venerabilis
episcopus suique successores liberam dehinc habeant potestatem idem pr^dium tenendi
possidendi commutandi pr^caricandi seu quicquid sibi libeat omnibus modis de eodem
pr§dio ad usum fratnun ' faciendi. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas stabilis
so et inconvidsa permaneat, lianc nostri prgcepti paginam inde conscriptam manu propria
roborantes sigilli nosti'i inpressione insigniri iixssimus.
§ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
I Eberhartus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recog. p (SI. 2.)
Data kal. ian. anno dominicae incarnationis MVI, indictione III, anno vero domni
25 Heinrici secundi regis V; actum Polide; feliciter amen.
126.
Heimweh nimmt das von der Frederunda gegründete und dotierte Nonnen-
kloster zu Steterburg in seinen Schutz, verleiht ihm das Recht, Aehtissin und
Vogt — erstere vorbehaltlich der Mitwirkung des Bischofs von Hildesheim —
30 zu icählen, und unterstellt alle inneren und äusseren Angelegenheiten des
Klosters der Prüfung des Bischofs. Mühlhausen 1007 Januar 24:.
Chron. Stederhurgense aus dem Anfang des 14. Jh. im herz. Landeshauptarchiv zu
WolfenhUftel (A).
Leihniz SS. rerum Brunsvicens. 1, 8.51 aus Ä = Rehtmeier Braunschweig -Lüneburg.
35 Chronik 1, 255. — Mon. Germ. SS. 16, 201 aus A. — Böhmer Reg. 987. — Stumpf
Reg. 1438.
125. [Bresslau] a) zwischen episcopi und pio scheint ein Strich getilgt zu sein b) eitlem A;
u-ahrscheinlich war zuerst eidem beab.iichtigt, und das Abhiirzungszeichen für us i.it erst nach-
träglich mit den in den Noten c. d. t' ertviihnten Correctiircn zugleich eingesetzt uordei^ c) fratribus
■lo von EB auf Rasur geschriehen ; ursprünglich stand wahrscheinlich in honore; Reste des h,
(/«.« r und des e sind noch erkennbar d) ursprünglich stand hinter Marias wahrscheinlich
construotae (ein Rest des st ist noch zu erkennen); dies hat EB radiert und dafür inibi servi-
entibus geschrieben e) ac Wolmodesheim auf Rasur; sheim ron EB; ac Wolmode von
anderer Haml, wahrscheinlich ron EC, der also, was EB auf Rasur gescliriebcn hatte, zum
*^ Theil nochmak ausradiert (daher die Rasur im ersten Theil des Wortes tiefer greifend als im
zweiten) titid rerbessert hat f) fratrum von EB auf Rasur geschrieben; dass ursprünglich
monasterii dagestandeti hat, ist noch erkennbar.
15-2 KAIS F, 1? V n K T N O K N.
Bri der Ahfiissung voh D. 136 hal ein uns nicht erhaltenes karolingisrhes Immufiitäts-
pririUii fiir lUts Bisthiini Hildesheim, dns aiicli in den Hildcsheimer Iniitiuuitfitsbesti'iliiiiDujcn
t-oiH Miir; li>Li heniil:t worden ist, als Vorlaije (jrdifnt. Wiis sich in D. l'3(i nicht nnf
diese Vorlage zurückfahren l/isst, erinnert in nvinnigfacher Beziehung an den Sprach-
gebrauch des GB, der jedoch erst vom M<ir: lOt'.i ab als Kii»:lcini)tar nachweisbar ist. »
Vermuthen irir also, dass D. laß von ihm rerfassl sei, so nehmen wir an, dass er bis
zu seinem Eintritt in die Kanzlei im Diettste Bernwards von Hildesheim gestanden und
in dieser Eigenschaft dax der Kan:lei eingereichte Concept von D. 126 hergestellt habe.
Die Con-oboratio muss diesem Concept noch gefehlt haben : da sie von EC stammt und
dessen Oewohnhcilen auch das Protokoll cnttpriclit , i.<tt daj^ D. wahrscheinlich von ihm lo
mundin-t worden. — In einem kur: nach dem Hildesheimer Brande vom Januar 1018
aufgestellten Verzeichnis verlorener hilde.sheimischer Vrkiinden ist an vorletzter Stelle ein
D. de tradicione oouimendacione tuiciono pauperrime abbaciuncule Stodorburg er-
wähnt (Hildesheimer ÜB. 1, 52 w° 60). Wir beziehen diese Erwähnung nicht auf D. 126,
dessen Or. sich in Sieterburg erhallen haben mu.ss, .'iondern auf ein verlorenes DO. HL, i6
wahrscheinlich vom J. 1000, das die Stcterburger Geschichtschreibung als Griindungsjahr
des Klosters bezeichnet. Oh diese 1007 jedenfalls noch vorhandene, in D. 126 nicht er-
wähnte VU. hier benutzt ist, lässt sich nicht entscheiden; ist es nicht geschehen, so würde
das damit zu erklären sein, da.fs Steterburg 1007 nicht bloss Königsschulz, sondern auch
Immunität erhalten sollte, und dass man deshalb nicht auf das DO. HI., .iondern auf so
ein Hildesheimer Immunitätsprivileg als VU. zurückgriff.
In nomine sanete et imlividiic trinitatis. Ilcnrii-us liivinu f'avcntc i'lcini'iu'ia
rex. Si cpiscoporuni et servoruni <iei petifiones pro suis desideriis et precipue in
divini< quas nobis innotuerint ad efteetmu pcrducinins, non sohun iT<jium ins ad-
inipleniiis, venun eciani ad' utrivisque ielicitatis <;audia siisciiiienda id nobis prof'utiii'um aa
liquidn cognoscinius. Quapropter oninimu tideliiini nostronun taiii presenciuni quam
et futurorum sciat industria, qualiter vcnorabilis Bi-rnwardus sanete occlosic |Ilild<'ii-
semensis episcopus]'' cum quadam matroua domina videlieet Fredcrunda, Altinanni
filia comitis, ad nos veniens nostram celsitudinem deprecatus est, ut prefatam dominani
eum parte' suc proprie heredit;itis. quam pro remedio sue anime ac utriusque sui 30
parentis"' omniuinque suorum tarn viveneium quam et defunetonim salute ad prineipale
sanete Hildensemeusis ecclesie altare eoutradidit. in nostruni minidibui'dium susci-
percmus, id est quiequid in opido Stederboreli nouiiuato liabuit, undecim ac diu'cntos
mansos in louis et vicolis'' sie nominatis: Lindim '. Thidlii, in alia vilia .StediTO,
Nnrtlieni, Stokk<'m. Mfinoluesrode, Hi'jrindcjrcsrodc. H<Tikesgebutlt'. Tlnirin{^cs<j;ibutl(', 35
Theletunnum, Kindum, Wagken, Meginsnichejijibutle, Winnenrotli, Brenliorst, Heeliorst,
M<-_vnum. Smeliki', Onliorst, W'cndcbutlc, I)(Mianf;fl>utle, Bokele, ZmiliUc. O/.tnio,
Mi»»ike, iJoliirunkf. Ki))pli. Mildanliouedi-, Klcstenikc, Palemke, Starljunde, (josikes-
torp, Majtanttorp, Slilitanuflt, liii-baldcsj^cbutle, Daliicm. areas dnas et panstel duas,
ca namque racionc ut in prefato opido Sted('rl)orcli .ib illn predio eatervula |iucllarum 40
quantulaeimique conjrrejrari posset alt-retur, <|u<' pro nostra sospitatc toeius(|U(' ri';;ni
noritri »tabilitate eottidiana instaiu-ia divinam niiscrieordiani di'proearctur. (Juius pi'ti-
cionem quoniam* iuntani ae salubn-m esse cof^novinius, assensum li lllx-ntissime
|ir<-huimuh. Precipii-ntes erpo iubeuuis. ut nullus iudex publieiis ii('<|ui' (|uisi|uain i'x
iudiciaria potCHtalc villas »ivc ajjros seu reliipias possessiones ad illam eeek-siani per- 1»
tin''nte», qua« iu*te et racionabiliter habere videtur, vel quiequid ammodo propter
120. [HrcMUu] a) «b rorr. in >d; rfiVw imrf </f> folgendtn Corredurm ron jünf/rrcr llanil, imlit
nach dem Oriifinnl In Hild. i-piii-. frhit in A <•) per te corr. in parte «1) pari 19 A
e) iDcoli* A fi A; rielleirhl cu rerl/fiucrn in Lindun g) quam A
iiF. iXKifii ir. 1007. 153
divinum anioreni il)i(lriii follatuui t'iierit, iiltcrius iiivadcn- aiit in(|iiietare |)rcsumat.
Sed liceat illo Cliristn famulantiljiis ancilhilis sub nnstra dofriisiimf' o(nic ac ([uict(,'
residore, dcuiu nt dixiinii.s cxcu-are ot ])r('dicti cpiscDpi inssiouiljus (il)t(;m))crare. Si
auti'iii ali(|iia persdiia se indr aliusivc iiitroiuittcrc vdlucrit, nos illis luri' tiitorem ac
5 deieiisoreiu ccrtissiiiu' sciat. liisiijxT efiaiii ecclcsie Cliristi aiicillulo cniiii aucturitati'
pret'ati aiitistitis plenariaiu liabeaiit iutra'' se, si digiia inveniatur, elif^cndc abbatisse '
potestatem. Si autem huiusmodi inter illas soror iion iiivenitur, coiisilio '' sepe dicti
episcoj)i aliunde ad hoc idniica ' clig-atur abbatissa'. Et ut licenciain cligendi advo-
catum liabeant, vohnmis; iuboiiuis'" (juoque, ut cuncta prefViti monasterii intus et foris
10 iuxta aui'toritateni Bornwardi ppisfopi eiiisque succcssoruni, qui pro tempore ibi
(irilinati l'iicrint", cxaniinentur. I'>t ut hec nostre auctoritatis jiagina stabilis ac in-
convulsa perpetualitcr }i('rnianeat , haue |cartam]" inde cnnscriptani manu ])ropria
corroborantes sigilli nostri injiressione insigniri iussimus.
Signum domini lienrici rogis iuvictissimi.
1.) Enerliart cancellarius vice Willigisi archicapellani recognovit.
Data IX. kal. febr. anno dominice incarnacionis millesimo VII, indictione'' III,
anno vcro domini Henrici secundi regnantis V; actum Mulihu.sen; feliciter amen.
127.
Heinrich schenkt dem Kloster Heimarshausen eine von dem Presbyter Adilger
20 ererbte Besitzung. Mühlhamen 1007 Januar SO.
Wenck Hess. Lamlesgesch. 2^, 42 n" 34 aus verschollenem Copialbuch (A) = Wilmans-
Philippi West f. KU. 2, 152 n" 132. — Böhmer Beg. 988. — Stumpf Reg. 1439.
Verfassf und wahrscheinlich auch geschrieben von EC. — Werni nicht, ivie wahrscheinlich
iif, hinter dem Worte viculis eine in A freilich nicht angedeutete Lücke anzunehmen ist,
2ö so niuss darin der Name des Orts enthalten sein, in welchem das geschenkte Gut gelegen war.
Doch kommt ein entsprechender Ortsname in späteren Helniarshausener Urkunden anscheinend
nicht wieder vor: auch haben mis M'kundigungen in den Staatsarchiven von Marburg und
Münster keinen ausreichenden Anhaltspunkt zu einer sicheren Deutung desselben gegeben.
In nomine sancte et individue trinitatis. Henricu.s divina [favente] =* dementia
30 rex. Si ecclesias dei alicuius rei dono ampliticare vel meüorare studuerimus, hoc
nobis profuturum esse minime dubitamus. (^uaproptev noscat omnium fidelium nostro-
rum jiraesentium videlicet ac futurorum industria, qualiter nos interventu Brunonis
dik'ctissimi Augustcnsis cpiscojd fratris videlicet nostri nostreque animae remedio
totum predium cum familia utriusque sexus in eodeni prcdio resi<lente, (piod hcredi-
35 tario im'e ab Adilgero beate memorie presbitero nosti-o regali ])otestati successit, sito
in vicuHs'' , in comitatu vero Hermanni comitis, cenobio et mona.sterio in
honoi'e sancti Petri apostolorum principis coustructo ac dedicato in lüco Hehnwardes-
husen nominato hac no.stra preceptali ■■ atque regali pagina cum omnibus eins pertinentiis
ea videlicet ratione concedimus, Tit nulla regni nostri persona prefatnm cenobium eiusque
-10 12G. h) inter corr. in intra; ob das folgende se in sese corrigiert ist, lässt sich nicht sicher erkennen
i) priorisse, priorissa corr. in abbatisse, abbatissa k) consilii A 1) ydonea A m) liberum
cmi'. in iubenius n) fuerunt corr. in fuerint o) fehlt in A p) indictionis A.
127. [Meyer] a) fehlt in A bl oder Viculis, in com., vgl. die Vorbemerkung c) perpetuali A,
vgl. z. B. D. f)^.
Kaisenirkundeii III. 20
154 KAISKiaKKTNMKN.
iihbatcs sive n-oton-s iiuiui«>I«rf vcl molt'stiiro audciit. Kt iit licc nostro doiintinnis
papna stnbilis et iiu-nnviiisa pt>rmaiifat «inni toinpoif, lu>f picocptuin indc coiisfriptmii
manu jirnjiria i-<in-i>lj<>rantc's .sifrilli imstri im|ir«'ssii)iu' insijjniri iMssimus.
Sipiiiiii tlitinini Ilonrii-i ri'<ris Iiivii-tissiini.
Kverlianlns caiu-cllarius \u-r \Villijri>i ari-liü'iiisc-iipi rccii>i;ii(ivit. fc
I lata II!. kal. (vhv. anno itiiniiiiK'c ini'arnati<inis niillcsinin \'ll, imlii'tionc III.
aium iloniiiii Honrici soi-unili n'^nantis V; actmn Mnlinlniscn: trliciti-r amen.
r2s.
Ihiurich bestätigt (h-r liischi'ißicln.ii Kirche zu Worms seine und seiner lo?--
gönger Verleihungett und schenkt dem Domcapitel zwei Kirchen. w
Ludeiibiinj 1(X)7 März (i.
Chnrliil. Wnrm. uns ihr Mill) r/<s JJ. Jh. f. H'^ in (h r I;. Bibliothek zu Hannover ((').
— Lilm' i>rir. inl. Wurm, aus dem Anfanij des /ö. .Th. /'. 71' im (/rosah. Sinal.'iarehiv
zu Darmstadl (D).
Srhaniiat Hist. Worm. 2, 36 n" 43 es arrhiro eirl. Worin, zu 1006 (S) = Miyne Patrol. \b
Un, 268 ti" 32. — Boos ÜB. der Sladf Worms 1, 31 u" 40 aus CDS. — Böhmer
Reg. 981 zu 1(K)6. — Slumi>f Rei/. 1440.
Verfa.isf (wohl unter Milirirkunif Eriehs) und wahrseheiidieh aurh geschrieben roii Kl).
Dem Zusatz hinter der Cnrroboralionsformel (Et ex proprio — contradidinius) eutsiirirhl
ein ähnlicher in Stumpf Reg. 2263, wo jedoch die Kirchen nicht genannt sind, vgl. Note ii. — tu
Da S wahrscheinlich auf das Original zurückgeht, haben wir .leinen Te.rl zu Grunde gelegt.
In niiniinc sanctae et individuae irinitalis. llcinrimis clivina t'avcnti' i'li'nicntia
rex. Nihil eonnmidius ad" nustrae subliniitatis lionureni nostricjue rcgiininis t-orfo-
htirationem jiosse faccrc cfedinuis, (piani si sanctarnni dii uci'flcsiarnni lialifiitcs
sollicitiidineni eanini dotes incimvulsas scrvarc studuerinnis. (Ili lioo oinniuin sanctae sj
dei accfli-siae Hdcliiini n'iverit indiistria i>rai'scntiuni scilicct et tnturornni, (|uatinuK
divinae reconipensationis cnKilnnientn nee mm beatissinii apnstolnnuii priiuipis l'ctri
veneratione"', in enius hiniore'' \'iii>riiiatiensis'' ejtiseopatns f'iuidalus esse dinnseitin',
(<ive ndiunnitione'' et petitione' Jiureliardi <'insdeni sedis deviitissimi praesiilis prae-
noiiiinatae' nccelesiae per Iniitis nostrac eoneessionis pafjjinani eonfirinaintis imniia, :»
<|iiae rogcH et iniperatores nustri (pi(i(|ne antecessores sive nos eidoin aoeelesiae eon-
tiüenint'', ea vi<|elieet ratione nt jiraetatiiH episeopus siiiqne sneeesnoreB iiniversa siia«- '
eccietiiae iit dixiinns eollata halieant teneant tirniitenpie possideant, oinniuni liixninuni
ninleKtationo ot- contradieti«»ne reniota. Qnnd nt \crius ercdatnr dilige)itins(|ue alt
onniiliUK «>l(hervi'tur, liane eartain ind«- emiseriplani mann |iriipria i-nlmrantes sigillicpie 35
n<»»*tri inpre.shiiine, nt .Hulitii« vidi-tur, insi^niiri ius.'^imns. Kt i-x |>rii|irii) tu'clesiam'' silam
in Kiihnrltio, alteram' I"'" ali nrlie miliai'ii) san<-ti" Aniandi" <•! < llipenlieim'' preposito"
ad iiMuni praiditMidai- tVatnini e<>ntradi<limus'i.
ÜH, 'Rrrnaiau] b) vel (' b) vciienitioncni S c) honorem .S' <l) WorniHtienBis C; Wonna-
f> c) all mouitioncm .S f) pctitiononi .S' g) praom<!nionitne S li) ron- 10
/» i) «cc C k) ccriii I) 1/ S; alturam (eram imf Uitnur) C; alt« ohne Al/-
:■•, .■.••.i'irkhen I> m) CD; tino S vt) «aiicti — prepoHito fehlt liti .S, iler hier eine Lücke
tiH'ltMlH; litt Wortt »ind nicht unlte'lenklieh o) «ci A. D p) C; Oppehem /> ij) contradiaiufi .S'
liKiNKTCH ir. 1007. 155
Si.uiniin ' (liiiniii' I Iciiirii-i iVi;is invictissimi.''
l']l)frli,u-(lus caucollai-ius vice VuilHgisi ' arcliicaprllani rccognovi.
Data" II. iKui. martii iiiilic'tii)iic III, anmi ilimiiiiicae incarnatioiiis MVI, anno
veni (Idiiinr Ilcinrii-i sccnuidi r('i;iiantis ^ V; actum Laudenburc" ; tolicitcr amen.
121).
Heinrich spricht den Klöstern S. Salvatore avf dem Berge Amiata und
S. Antimo die von dem Bischof von Chiusi beanspruchten Zehnten im Gebiete
der Abteien zu und verpßichtet den Bischof die Kirchen daselbst ohne Ent-
gelt zu weihen. Neuhimj 1007 April 2.
10 Aufzeichnung aus dem Jahre 1007 im k. Staatsarchiv zu Siena (A).
['(/hclli Ilalia Sacra ed. I. '6, 716 aus A = ed. II. H, 622. — Böhme)' Reg. 986 zu
1006 August 2. — Stumpf Reg. 1441.
Geschriehen von einem unbekannten Mann italienischer Herkunft, der auch D. 130 mit
Au.'snahme des Eschatokolls mundiert hat. — Die Jedweder Beglaubigung entbehrende
i:. .Aufzeichnung ist iceder ein königliches Diplom im eigentlichen Sinne des Wortes, noch
kann sie streng genommen mit Seeliger in Mittheil, des Instit. für oesterr. Geschichtsf.
11, 405 als notarieller Gerichtsbrief (Placitum) angesehen werden, da in ihr von den für
ein solches Document erforderliclien Requisiten (Beurkundungsbefehl des GerichtSj Fertigungs-
formel des Notars, Unterschriften der Gerichtspersonen, vgl. Ficker Forsch, zur ital.
äo Reichs- und Rechtsgesch. 1, 28) keines zu finden ist. Auch ist ihr Schreiber schwerlich
italienischer Notar, sondern, wie aus .meiner Betheiligung an der Herstellung von D. 130
geschlossen werden kann, aller Wahrscheinlichkeit nach ein Geistlicher aus dem Gefolge
des Abts von Montamiata gewesen, der allerdings in seiner Ausdrucksweise sich in manche)}
Beziehungen an den Stil italienischer Gerichtsurkunden Cromag)iolisch€n Formulars) an-
25 schloss, ohne jedoch diesen vollkominen zu entsp)-echcn. Wir haben also nur eine private
und uräieglaubigte Notitia ad memoriam futuri temporis vor uns, die aller rechtlichen
Beweiskraft darbt, der tvir aber, da sie ci)ie gleichzeitige, wenigstens z. Th. in Vrkundoi-
fo)-m gekleidete Aufzeichnung über ei)ie vom König vollzogow Regierungshandhmg daistellt,
die Aufnahme in diese Sa)n»dung nicht versagen durften.
31 Anno incai-nationis dominicae millesimo VI, indictione IUI, quarto nonas aj)ril.,
dum rcsideret domnus Hcinriclms rex in caminata sua in castello liaereditatis siiae
quod difitnr Xouuniburgum, in presentia episcoporum Brunonis scilicet fratris sni
Augustanac ciA-itatis episcopi et Wizelini civitatis Argentinae et Lamperti Constan-
tiensis et Odelrici Curiensis et itenim Odelrici Trientini et in presentia abbatiun
35 domni Udilouis Cluniacensis, Liuzonis Leonensis, Ugonis Farfensis '', Boni Eauennatis,
Giselberti Senensis, loliannis Lucani, Attonis Amorbacensis nee non in presentia
comituni Ildebrandi et Rainerii et Ardingi'', Uuidonis, Petri Trauorsarii et nimtii
Aretinonsis episcopi Ingezo presbiter nominati et nuntii episcopi Senensis aliorunKpio
bonorum cbristianonun, bimentati sunt ante ipsum regem Heimichiun Uuinizo abbas
40 doniini .Salvatoris de nionte Amiate nee non et Boso abbas sancti Antimi, quod nullo
128. r) Signumzeite felilt in C s) dui I> t) Willigisi CD ul dat. 5 v) S; regn C; regni 1)
w) S; Laudenl>urg C; LaudiTiibg I>.
129. [Lascliitzer- Bloch] a) con\ aus Faruensis oder Farnensis b) di co)^r. ans da
20*
156 K Aisi. i;r KKiNiu: \.
rnciounbili orilim- rognre ;uit iiivitan- [mssi'ni Arialiluiii ('liisiiuim (•|iisi'(i|niiu ilc i-dii-
i»i'crati»ne oi'i'k'siuniiii suanini in }i!U'i°<ii'liiu sui rjiisi'<i|iii iiiiinoiitiuiii. Aiuliciis luitciii
idem doninuK rex IJcinrii'lius liuiiisinixii laincntiitioiu'ni, iniiu'io coiit'i'stiin (lii-iilo, vncari
ad se proccpit eundi'iii i'pisc'(>|)iuii. Krat iiain(|iu' in fculcni casti'llo. ('uni uuiciii
veniret et rox, cur eofli'sins jijirnioliiat' siii\i> bcncdiccre et coijsecrnre noilet, studiosc 6
intorrofiaret, rosjiondit, <|uift ahliatcs snpra srripti ilci-inias in abl)aciis snis sibi snis(|ue
canonit'is ciiiitradiciTi-nt. Tnni' r»'X inlt'rnij;avit abi)atcs ipsiis, si alit|uain auctoritalcni
ImbiTi-nt, linde ecinim nionasteria «U'cinias ilias ad siiani ]iartrni dcfondirc et \ ciidicari'
|Mituiss»'nt. Tune nstcndi'ntibns illis aMti(|nissinia nionastcrii soripta, ri'jpcrtnni est et
probatiini per testinioniiun eirenni a^tantiuni, ([\iiiniani ab inieio nuniaslerii et tenipui'i- lo
bue donini rcgis KaroH mngni et ninniuui suornin .siieeessunmi alibates et nionaclii
decinias iUas hnb\u-runt et omnes «nteeessores episeopi Ariahli euni omni paee lial)ere
eos pennisenint. Kt (piia (inines hoc seniper stabile debero esse hin(bivenint, idcni
doinniis rex Ileinrielnis huidavit et eontirniavit et eitiseopuni contentuni et faeitnni
esse fecit. Et iit nemo sit, <|in nllani iteniin (|iiacri'lani i'emoveat, ail iiLiiiiniiaiii l'iiiui'i i5
teinporis haee seripta snnt et oribnata. Kt proniissioneni i'eeit ipsr fpisi'opiis aiili'
ipsuni re^^eni de eonseeratione aeeelesiaruni sine omni }>eennia''.
Breve'' reeordalionis de (beinia (pie I'eeit lleinrieiis lex.''
130.
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Salratore auf dem Berge Amiata seine ao
Besitzungen tind Rechte. Regensburg 1007 April U).
Origiudldiploni im k. Stitalsarrhiv zu Siena (A).
Böhmer Acta seleiln 32 n" 37 aus A. — Stumpf Reg. 1442.
Mit Ausmihme des vov ED hinzugefügten Esctiutol<olls roii demselben Prival.vhreiber muiidierl,
der D. 129 hergestellt liat. Dieser benutzte DO. I. 237 unmittelbar als Dicfalvorlage, S5
bediente sich aber für die Aufz/Üdung der Besitzungen wiederum eines eigenen, sowold
von der VU. irie von D. GS abweichenden, wenngleich mit beiden und anderen DD. von
yiiiulamiata mehrfach iibereinslimmendrn Yerzcirhnisxes.
if.) ^ In iiomini- sunctae et individuae trinitatis. lleinrieus diviiia t'avonte cle-
ineiltia rex. .Si HiinctU ae venuraliililm» lociH eo'*, i|iinc ah niitcpccnsorihus nostris collntii'' 30
mint, corroliorare »tii<lu<Tiinii« et de lii», qiif iinstri iuris sunt, coiu-ederi» ttatag^iiiiis, ncteriiy vity
«■molumciitiiin adipinri nv |>ri>HontiN KtatiiH iKiliditatem |iri>poiii*iiiH aiipiiriiliiri iioii titiiliiuniiH. Idcirco
■iiniiiiiiii fidclitiin «anctao dci aoi-cluniae iioHtroriini<nie prf»eiiliiiin ai' fiitiironiiii iiidiiHtria nmcrit, Vv.''
nlibati-m et inonachon in c-iir-noliin dumini et xalvntoris noxtri Icku ChriHti niilitantex in iiioiiti' Arnittu''
nolii« lacrimabiliter protulixKc, quod famis ac niiditatis indif^cntia ibidem dco Hvrvirc nnn puHxent, or> 3f>
(|Uod cortcf et ccllc, quac a precenHoribnH ad suniptiini curiun eonInte Hiint, a praviH fuisiicnt distractf
liominibiu. No* i|nidem pro dci nmoro animarumqiic nOHtrariini rcmcdio, quoniam idom cocnobiiim in
nontram devciierat potculnteni ac proprietatem, reu et'' prcdia, qiiae a noHtrin preecasoribiiH collata''
■nnt et ronfirmata ae rorrnbiirala, iMinfirinarc et rorroborarc HtiidninniH et de nogtri» ' iiiri» pmprii'tate
in ninnarlioriim «timpliiin •'ortex et rellnx enntiiliiniix. qnatiniiN himIiiIo oratinneH pro nobin e<>iiiii^ei|iiR 10
noiitr« Clini^llldn re^llia ibidem ad dnniiniim diriirntur'*. I^'itiir enrteH et ccllni«, niaaiiarieia et
139. I) c rorc. au» cc d) Breve — rex im Mfijiinieln m» i/leirlueilii/ec, rietleicht gleicher Hand.
ISO. [Lm»cliil/,er-mf>chj bI A, rergcitrielirn xlnit ea \t) das erste a corr. «im o c) Vv., wie
et »chfini, auf Itatur A) A c) e corr. aus q () A — VU.
HEINRICH ir. 1007. 157
softes f;iniili;iim|iie iifiiiisiiiie scxiis, qiiae in-tomis tfuiierunt, iiiniiiai|iU' |)retL']itii iilj aiitccessoribus
uostrisK iiiiil.it.i <iinniiic|iie instnniipnfa ciinfirinainus pleniterque eorroboramus, et quuiiiam prefatum
c'opiKiliiuni Im imstram (Ipvi'iiit potestateiii et pioprii'tatein , et quae a pravia iiblata sunt liOmiiiibiis et
alia, quiliiis imlitrentia'' explere valoaiit, in iisiiiii fiatruni per hoc iiostriim preeeptiim eoncedimiis
5 donaiinis at(iiie laig-imus '', videlicet Hotaiii ciirdosaiii, cjuae nunc Burgoriclio nuiiciiijatur, et
nioilict.iteni carte sancti Sebustiani et burgo de Uultiole'' et curte de Cliiiiiiitiano et
Koeka de Senzano cum suis pertineiitiis, curte de Fereniano, curte in ('nrsiniano,
casis et terris doniiiicatis in Cingona et iiixta Huiiicn qui vocatur Urcea, et curte in
Titiuano, curte et cella sanctae Mariae ([ui vocatur Laniuie cum suis [jertinentiis, curte
10 in Cann)agnatic(i, cella et curte in Ciannarita cum suis vineis qui vocatur Popuae in
Cornito, curte sanctae Mariae in Uaicriano cuin ipsis rebus de Cortitiano cum Omnibus
adiacentiis et pertinentiis earum, cella sancti Sauini nee non et sancti Stephani et
sanctae Restitutae in Terquino, seu etiam curte sancti Seueri super lacum cum ipsa
corticella de Bisentio, cellam etiam sancti Miniati nee non et cellam sancti Salvatoris
15 in valle Rilcana, curte sancti Fetri in Ceruaria cum corticella in Capago ' cum omnibus
rebus et faniiliis ad eas iu intej.'rum pertinentibus vel respicieutibus. Deuique etiam eoncedimus ad
predictum eoeuobium omnia decinia^ frea^ et iudieiaria et omnem conipositiuiiem et exibitioutni
pu[b]lieam ex omuibus mauentibus predicti monasterii ob remcdiiini a[ni]marum nustrarum in usum
peregrinorum ad portam monasterii clamantium. Precepimus etiam et statuimus, ut deinceps in futurum
20 haec nostra confirmatio atque donatio a posteris nostris inconvulsa maneat et inlibata, et ut nullus
dux marcliio comes vlcecomes aut ulla rvgni uostri magna parvaque persona in domos vel res
predicti monasterii violentiam iuferat aut fauiulos (lagellare vel affgariare presumat nequc de predietis
rebus ullam minorationem facere satagat, sed lieeat abbaten! sanetamque congregatiouem predietas
cortes et eellas cum eorum iutegritatibus teuere, omnium inquietudine remota. Si quis hoc nostrum
25 preceptum violare temptaverit, * * ' se conipositurum auri optimi liliras centum, medictatem kamere
nostrae et medietatem sanctae cougregatioui predicti coeuobii. Quod ut verius credatur et diligentius
observetur, manibus propriis corroborantes anuli uostri injiressione subter iussimus insiguiri.
^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
I Eberliardus cancellarius vice Uuilligisi arcliicapellani recognovi. |
30 Data IUI. idus april. iudictione IUI, anno doininicae incarnationis MVI, anno
vero doiuui Heinrici secundi regnantis V; actum Radesbonae.
(B. D.)
131.
Heinrich schenkt dein Nonnenkloster Bergen die einstige Besitzung des Grafen
35 Ernst zu Dollnstein. Begensburg 1007 April 15.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (Ä).
Brusch Chronol. 97' dt. — Nagel Origines dorn. Boicae 255 rf 3 aus B. — Mon.
Boica 28", 326 n" 212 aus Ä. — Böhme)- Reg. 989. — Stumpf Reg. 1443.
Verfasst und geschrieben von ED.
40 130. g) nris, ohne Abkürzungszeicheu, A h) am zweiten u corr. i) Capago corr. aus Cäplano
k) vicecomes fehlt in der VU., steht aber in deren VU., dem I). Hugo's und Lothars vom
5. October 937 l) sciat fehlt schon in der VU. vor se.
!."»> KAlSKIUKKlNnKN.
((".p ^ In notniiip sanctai' ot individuac lriiiit:itis ■'. lU-inrit'Us diviiui iavont«> clo-
niontin n-x. Si lU'i-li'sias'' dei inauj^cniln i-xaltnvcriiiius. jiotoniac roinuinM-atioiiis
oinniunientitni noitis iiul*- |iri>|'utuniin ^ iiriiii(|iia)n ilit'Hiliiiiiis. (.^)iia|)i'o|>tcr oiDiiiun)
Ranotne iloi acelcsiao'' tidfliuin prosontimii si-ilii-i-t in- tuturoruin iiovorif industria,
<)iialit('r Ulis taiii |)ro luistraf (|uaiii pi-ii dilci-tis>iniai' conii-ctalis nostrac ( "miifiuiida»' r
vidflii'fi ri'jriiiuf aiiiiiiac rcnu-dio saiiclac Harififiisii-iisis acfclcsiai« snnirilxi.s siili saiicii
Benodii'ti rojjida dcp-nliliiis (|iiiiddani imslri iui'is ini'dimn i.ilili r d'iiiantcs |irii|irii--
taiims in adi^incntum sli|ii'ndii>ruin, (|iialit<'r Kniitst i'unics visiis fst imsscdissc id i|»sum.
Tollunstpin <licliiiii in |>ap( Snalciicldiui sittnn et in coniitatu Weriiiliarii eoniitis, riini
oninibus ciusdcni prcdii adlu'n>ntil>ns et a|»|)ondifiis vididieet villis aivis at'ditit'iis lo
mancipii« ntriusquo soxus torris t-ultis et inonltis (|naesitis vt-l inijiiiroiidis viis inviis
exitihus et reditihus pratis pasouis eoni>nsc-nis sive a|iiuin pascuis silvis safjiiiis arpiis
nxdendini.-- piseaeiimiltiis eet<'ns(iue nmnilMis cpiae rite iliei vel sciilii possimt (|iiii-
qunliliet nuulii utilitatiltus et api»endieiis. l'reeipientes ii;itnr rejjfali .•uicinritate inbennis,
ipiatiniis lienrdieti sem|ier nn'jjis nioderatrix sive alil>atissa tani presciis quam etiani i5
prot'utura' liberani fleliine liabeat poti-stateni ante dietiini prediinn toneiidi possidiMidi
colendi aeditieandi advneatuni .-.uperininendi seil <|uic'(juid silii liln-at iiiodis (iiiniilnis
(a]d |u|suni sanetininnialimn in pi'elilil)ala'' Barjjensi aeeelesia deo nionaeliiee stu'vien-
tiinn faciendi. Kt nt liaee nostrae traditinnis sive donationis maiestas staliilis et in-
conviilsa pennaneat. liane eartani inde eonseriptani manu |ini))ria rDburantes si^illi so
nostri inpressione insipiiri iussimus.
I Signum dimini Heinriei (M.) rcjjis invii'tissinii. f,
I Eberhardus eancellarius vice Uuilli;;isi areliieaiiellani reeog^novi. ^ iSI. 2.i
1 >ata XVII. kal. mai. indietione V, annii duniinieae inearnationis MVII, aiiii" vero
doniiü Ileinrifi seeundi rei^mintis V: actum Uadesbone; toliciter amen. ss
i:j2.
Jlehirirh fjist<i/i</t der hisvhößichcn Kirche zu Vii'ceUi avj' (jruiid von Ur-
kunden Karls HI. lind (Jito's 111. vaineidlich mifgeßihrtc Besitzungen im
Gebiet von Ivi-ea, Norara und Vercelli. Bi'fienshinq 1(H)7 .
.Misihrifl dts 12. Jh. im CapilehniThir zu Vrrrrlll (li). no
Frrrcro De rila s. Eu.telni H58 aii.i li. — Uiisaiio Di.scor.ti tiixlorinli oö(i Jify. aii.s B. —
Provana Sludi crilici H81 ii" Hä^'* (iit.>i Ms. Trrronci. — Gahollo in Arrh. stör. Ilnlifino V,
17, H'JO ««.v li als iiiurlit. — Stiiwjtf lieg. 1 1 1.'^.
VfrfitKut i-oii Hitrliuf Leo von VcrreUi, vgl. K. Arrhir 22, 6U ff. Gnhotto's Bfdvniicii (jcgen dir
Erlilhril sind iinlK'gründrt. — Zur Deutung der (hisnamen vgl. Cipidln in Alli drlln It. ;if,
Araul. di Torino 2H, 672 /f. HHH f. und Dnrmsliidlrr Urirhsgul -Jo? . -J-JJ f. 227.
In nomine Hancte <•! indivi(hie li-inilati>. Ilcni-ieu.'- di'i ^ratia rcx. NmIiuii
«it oinnibuH, [quin]* cortom repam que dieitur Oreo et vallem Cjeui it onniia «ins
pertinentia sanetn Kimebio donavimns in perpetuum seeundum preeeptum donnii K:tridi
imperatoris tenqiore Liutuardi episcnpi emieesKum''. qimd bene eredidinnis et melius lo
1X1. 'Hrewlmij a) ta Olirr der Xrilr nnrlii/rlrngen h. A ci .(, irohl xlall |>uatfiitui-u.
ISS. [Kicucr-lJloclij a) frlttl in H; rri/iiml nach dem rorin'ei/mdrn (iehrnnrh Ia'h'k \i) danrnh
Lfitit ron I rm in B; dnn Sinnt nur/, In-aurhl nichiK zu fehlen
HK I\ Kl (11 II. 1007. 159
feeiiuMs, (|ui,i i|isuiii iinvi|)iiiin iiianilms |)io|iriis tciiuiiniis, (iciilis vidinius'", dci f^ratia
le<;imus; et jux'c-i'ptiiiii etiaiii Icüiiiiiis de valle Cleui a .scniore iiostro Ottoiic ini-
peratitre saiicto Ktiscbio i'diict'ssmii. Dniiius et reddinuis sancto Kiiscljiu (•(n-tciii
Koinaniamiiii in intcf^nim iuxta doinnii Kanili iiiipcratoris et Sestigniiiii, Px'doliuni,
5 Clauazani, Podroriini, Cansado in iiitcgniiii, Moutcni Uictiiiii)li. Si quis de hh oniiiiiin
Uerecllensem ecelesiaiii disvestierit vol nidlestaverit, millc libra.s auri coniponat, niedii;-
tatein uobis et occlesie alteraiii, et ecclesia siia retiueat iiiiijerpetuuiii. QikkI ut erc-
datur et conservetur, lioe jirri-rptmii iiianii imstra liniiaviiims et iiissiiinis sigülari.
Sigmmi (Innni' lleiirici i.M.i^" regis invictissiiiii.
10 Kluiliardus caiieellarius \ice' aiTliifanoellarii recognovit.
Aiiiu) ddininiee iiieaniaticuiis M\1I, iiidietiniu^ V, anim dninii*-' Ilciirici regis V;
actum Kadaspone.
133.
Heinnch vertauscht an die bisrhUßiche Kirche zu Passau seine Güter Ehrns-
16 dorf und Albern gegen das Gut Treffen.
See 1007 April 17.
(>ri(iiii(ildij/Iom im k. Bcichsarchiv zu München (A).
Hund Metrop. S((Iisb. 12ö Eeg. — Hormayr in Wiener Jahrbücher der Literatur 44'', 12
n" 28 wohl aus D. — Mon. Boica 28", 327 n" 21H aus A = Ankershofen Handbuch der
20 Gesch. Kärntens 2'', 8-5 n" 41 unrollsfändiy mit XV. id. mai. — Böhmer Rag. 991. —
Stumpf lieg. U4ß.
Vcrfasst und geschrieben coii ED. Zar Deutung des AusstelJnrtes vgl. N. Archiv 20, 175 f.
(C.) § In nomine sanctae et individiiae trinitatis. Hcinriciis divina favente de-
mentia rex. Si sanetae dei aecclesiae venerabilia augendo meliorare" s^tuduerimiLs
25 li)ca, supernae | recompensationis acm(dumpnta nequaqnam diftidimus inde nobi.s
pnifutvira. Quapropter omniuni sanetae dei aeeclesiao iidelium pre.sentium ae futnroruni
iioverit indnstria, qualiter sanetae Patauiensis'' aecclesiae episcopus'' Cristianus niin-
cupatns nostrain hiunillimae'' postiilando adiit clementiam, quo quedam nostrae pro-
prietatis predia Erniistesdort' et Albarin dicta in pago" sita et in comita-
30 tu" eomiti.'^ erga predium Treuina dictum sibi accclesiaeque suae eomnnitantes
nostra auctorali traditione conlinnaremus. Cniiis precibus advueatique sui legitind
Gumponis nnmine' ceterorunupic tam eliTienruni quam laicDrum sibi subtiturum'' ob-
oedieutes nuper dieta jn-edia, prout iuste et Icgaliter potuinuis, ecclesiae Patauiensi in
concand)iuui pn-dii Treuina voeati aeterna contirmatione proprietantes contirmavimus,
iä cum Omnibus eorum adiaeentiis et utensilibus videlicet rebus mobilibus et inmobiiibuss
quaesitis vel inquirendis areis aediticiis familiis urriusque sexus terris eidtis et incultis
132. c) danach Lücke nm i" cm in li; auch liier bedarf der Text einet- Ert/äti:: nnf/ nicht d) B
e) das M. steht in B zwischen Eberliardus und caucellarius f) unausgefültie Lücke in B.
Da uir nicht wissen, ob das D. rou eineni Kanzt-eihcamten oder einem Privatschreiber mumliert
40 ist, müssen wir auch dahingesteltt sein lassen, oh im Or. Uuilligisi stand, dem Copisten aber
unleserlicli blieb, oder ob der Ingrossijst, mit rler Kanzleiorganijiation nicht (/enügend bekannt,
den tarnen des Erzkanzters auslicss und nachzutragen vergass g) doiii B, rijl. Zeile 9.
133. [Bresslauj a) über dem a Rasur 1)1 dtm zweiten a fehlt ein Strich c) dahinter scheint
radiert zu sein d) A e) unausgefüllte Lücke für den Gau- und Grafennamen f) J^. A
Ja g) inniobilibv A, mit einer elgenthümlicJitn, wohl das s einschliessemlen Form des letzten Zeichens
UiO KAISKKlK'KrNDKN.
cetcrisque oinnibus qu(^ dii-i vel ritp srribi possuiii utilitatihiis, oxci'jitis'' ii itincraiis''
Cristano ot Enffilhorto ' oiiriinK|iio n{jri»''. |iri'i|>iiMit<'s"' iijiliir. ut [nvlatus opi.st'<)|ms
siiiquo siK'cossoros lilioniin di-liiiic lialx-ant |Mitcstat«-iii'' oadfiii prfilia tiMiondi possitltMitli
vel quicquid sihi libeat «d usuin iimnaslfrii nuxlis ciniiiiltus indi' rariciidi. l".i ul liacc
nostrao am'ti>rilati> papna sinbilis i-t iiicoiiviil.-a |ii'niiaii<'at , liaiii- fari.-tiii iiulc vou- h
sori|)Uiiii niaiiu ])r(>|iria rolmraiilos sifjilli nuslri iiiiu-rssiinu' iiisi>^niri iiissiiiius.
^ Sifjuiun dmiini IIoinrii-i (M.) vv^U invictissiini. ^
^ Eborbardus i-aiu-olbirins vic-o l'dillijrisi aivJiii'aiicllaiii rci-n^jniivi. ^ (SI. 2.)
Dala XV.' kal. mai. indii'lionc V, aimo (b>iniiii<'ao iiuviniatiniiis M\l!. aniid vcn»
domui Ileinrii'i socundi rcffiiantis \'; aclum Sc; tVlicitiT aiii'n. lo
VM.
Heinrich schenkt der Kirche zu liamhcrfi sein Gut Ilalhtadt und seine ge-
sonviiten iibrifjen Besifziingen in der Clrnfschnft Adalberts im Rednifzqan,
Bintihn-f} t(K)7 Miii Ii.
Orightaldiploiii im k. Reirh.iairhiv zu München. is
Unjlierijer Irhnographia Bnlienh. 1, 58 unvolhtlindu] am A. — ( Hei/lm-fie-r) LandeshoheU ,
prob. H° 3 (JIM .4 = SchuUea Hist. Schrifteti 2'26 n" 2 iinvnUslHnduj. — Schmdamnd
Besrhrähunci lidnihrnjn 2. KU n" IT irohl ans A. — Mon. lioica 28", XU ii" 21.'> ans
A. — Böhmer Reg. 992. — Stumpf Reg. 1U7.
Auf einem von ED durch Eintragung des ChiHsmons, dann der h'iinifis- und Kanzler- so
Unterschrift, endlich des Anfangs der Datierungszeile bis regnantis (ausschliexulich) her-
gerirhtetrn Blangucl schrieb ein zweiter Schreiber, der auch bei der Volloidiniti von D. 135
ttiiitig getccsen i-il , das Eingangxprolokoll , den Conte.rl, dessen Dictat ähnlich wie bei
D. 122. 123 auf gemein.iamer Arbeit des EC und ED beruht, uud den Schlu.<is der
Datierung. Die Schrift die.<ic.s Gehilfen erinnert in einiger Hinsicht an die Schreib- s5
gewohiihrilen des Ba. III, doch nicht in solchem Grade, da.is irir ihn mit Sicherheil mit
diesem Mann identificicren dürften. — Das Tagesdalum ist vielleiclil ganz zuletzt von ED
nachgetragen worden.
(C.) ^ In nomine sanetae et individuae trinitatis. Ileinrieiis divina t'axciitc clo-
nientia rex. Si aeelesias dei alieiiius rei (bino iirovclicrc vel ditare stiidiici-iniiis, ^ m
id nobix j)rofutuniin ense niininie dtiltitainus. Qnapropter iinniiuni sanctue dv'i acciosiae
fidclium |)rae»ontiuni scilicet atque fiitiironiiii noverit inchistria, ijiialiter nos tani pro
noBtrae quam j^enitoris nostri ceteronimque ]>arcntiun nostronini aniinai' rcmcdin
qnoddam praediiim Halstat dictum in eomitatu Aib-Ibcrti coiuiti.s et in ]>aj;ii I{alcn/,-
gouiie* di<-to situni, additis insupcr i't adiuiictis nostri iuris universis prac(liis cpit;- 35
cumque vel ub|icum|que in eodem pago vel nuper dieto eomitatu lialiianliir, cimi
cnmm jjertinentiis et adlierentiis quesitis vel iiiquireiulis saiictai- liabenlierj^rnsi aelcsiar''
in boiiore sanetae dei genitrieis virginis Mariac^ sancti(|U(,' l'eiri apostoioruni priiieipis
coni»tnietao ac dedicatae hac nowtrae auetoritatiH jjraeeeptali pagina larginiur at<|uc
COnccdiliiUH et de nostn» iur«' in eins ius ae dominiuin transfundimus, videlicet vieis lo
153. Ii| cxccpti« — uiiri». uohrgchritiliili nin i/leichrr lltinil, illifr ihr '/.tili- narhiiflmiim i) rt
ligirrt in rinrr ilmi «t urlir i'Ihnlichm Form, mo iUikm ilir l^fKiiiiri ureifrlhnft 1.1I kl iilirr und
unirr dcliini' lial>"iiti( p'iti'iituti'iii Aluhurh iiirhrrrrr liuihitiihni, ilic tinrm inif ilrm firijaiiient
ijel'i/trn ISIatIf entutamtnni, i/rhufu Scbrifl uinh nirhf tri» hm irnr ]) W nnrhi/clriii/en.
154. (Brenlnul ■) go auf Itn^ur li) A Vi
HEINRICH II. 1007. 161
villis f;imiliis utriusque sexus areis aedificiis ccnsualiljus \iiHis vimtis silvis silv.aticis
aquis aquarumque docursibus niolis molendinis piscationibus viis inviis cxitibus et
reditibus rebus niobilibus et iminobilibus terris cultis ot incultis pratis pascuis eon-
pascuis ac ceteris qiiae rite dk-i vel scribi possunt qiioquolibet modo iitilitatibus, eo
5 videlicet doiiaiitis'^ tonore, iit praedicta aeelesia eiiisquc rcctores sive provisores, oni-
nium c'ontradiftiono rcniota, habeant toneant iirmitorque possidcant. Et iit haoc nostrae
traditionis auctoritas stabilis ot iiiconvulsa peruianuat, lianc cartam inde cünscriptain
manu propria roborantes sigilli nostri impressione insigniri iiissinms.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
10 I Eberhardus cancellarius vice Uuilligisi arcbicapellani recognovi. | (SI. 2.)
Data II. non. mai.'' iiidictione V, anno dominicae incarnationis MVII, ainio vcn-o
donini Heinrici II. regnantis V; actum Babenberg; feliciter amen.
135.
Heinrich schenkt der Kirche zu Bamberg seine gesammten Besitzungen in der
,5 Grafschaft Dietmars im Gau Volkfeld. Bamberg 1007 Mai 6.
Originaldqüom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Rechtsgegrändete Prüffung, Beiß. 241 n" 1S3 aus A. — Heyberger Ichnographia Bahenb.
1, 58 unvollständig aus A. ■ — (Heyberger) Landeshoheit, prob. n° 2 aus A = Usser-
mann Ep. Banib., prob. 7 n° 5. — Mon. Boica 28", 329 n° 214 aus A. — Böhmer
20 Reg. 993. — Stumpf Reg. 1448.
Mit Benutzung von D. 134, dessen Text er durch einige ihm geläufige Ausdrücke veränderte
und enceiterte, hat ED die erste Zeile und den Context bis firmiterque (S. 162 Z. 6)
mundiert. Dann hat der auch bei D. 134 betheiligte Hilfsschreiber den Vontext vollendet.
Signumzeile und Recognition rühren wiederum von ED her, die Datierung aber von dem
äö Zweiten Schreiber. Nach diesem Schriftbefund ist wohl anzunehmen, dass, ähnlich wie
bei D. 134, ED zunächst ein Blanquet durch Eintragung der Königs- und Kanzlerunter-
schrift hergerichtet und dann die Ausfüllung desselben begonnen, die Fertigstellung aber
seinem Gehilfen überlassen hat. Wie dort ist auch hier schliesslich vielleicht das Tages-
datum für sich nachgetragen worden. — Von Udalrich von Bamberg zum Formular zu-
30 sammengezogen und so in seilte Sammlung aufgenommen.
(C.) ^ In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Si aecciesias dei restaure^ vel alicuius rei dono g ditare studuerimus, aetemae
recompensationis aemolumentum nobis inde piofuturum * mimme diffidimus. Quapiopter''
onmium sanetae dei aecclesiae fidelium presentium scilicet ac futurorum noverit industria, qualiter
35 nos tarn pro nostrae quam pro genitoris nostri animae remedio eeterorumque parentum nostrorum
aeternali tripudio «niversum nostri iuris predium, (j u o cumque locorum iu eomitatu Dietmari'^
coniitis et in pag-o \ olcielt" dicto habeatnr situra, sanetae B.abeul)ergensi "^ aecclesiae in honore
sanetae dei g-enitricis * Mariae sancto r um que apostolorum principis beati Petri constructae sive
dedicatae hac nostrae auctoritatis preceptali pagiua proprictantes largimur * concedimus ac de
40 nostro iure in eins perpetuum ius ac dominium donamU.S ^ atque transfundimus, cum omnibuS
134. c) A sfnff donantes d) II. iin mai. oder nur II. iin melleicht nachgetragen.
135. [Bresslau] a) A b) propter o auf Basur c) G-rafen- und Gauname wahrscheinlich in
dafür gelassene Lücken nachgetragen d) Ba auf Rasur e) auf Rasur
Kaiserurkunden IU. 21
lt;2 KAisKKi i;k r Mn; N.
eilisdoni lirodü iiertinciilii» sivo nilluTPiitiin Vcl lltensililius viiU'lioi't vicis villi« fainiliis iitriusquo
«rxiis • rfbiiK nuibililMis et iiiinobililiiiH i]Uf8itis vol iiii|iiiroiKlis vün iiiviis cxitilois et rcditlliiis terriN
cnitiii et inriiltis prnti» piisriiis 81V(> coiiimgriii« tii|iii8 ni|iiiiriiini|iK' tlocursiliiiH |ii.scntioiiil>ii8 inolis
molondini« «iivi» snfjiuis venationiblis «c cotori« oinnjblis <|iiiii" • dici vcl siTÜii <|iioquolibot modo'
liuuiint iilililatibii.i, eo • donnntPK foiiorp, iit Jircfat« ncecU-Hia oiiisquo rcotore» nivo provisorcs idcni 6
prodium, oniniinn» contradictione romota, )inlicniit tciicant liriiiiloiqno possidoant. Kt ut liapo iiostrae
trnditiuiiis aiirturitns stabilis et incuiiviiUa piTiiiniirnt, haue i-nrinin iiido cuiiscriplani ninuu propriii
roboraiilpii siplli nosiri improsaiono iiixipniri iiinNiniiiH.
I Sij^miin dciiinii Hciiirici ^M.1 rcgis invictissinii. ^
^ Ebfiliiirdiis fiiiK-i'llarius vice Uuillifri'^i artliitapcllani reeofjiKivi. ^ (SI. 2.) lo
Data II. non. inai.'' indirtioiu' \', aiiii" (li>iniiiu-ao iiu'aniatiiinis M\ii. .-miKi vcro
doinni Heiurici II. rej^iiaiitis V; actum iiabcnbiTg; tVlicitiT aniiMi.
lao.
Heinrich schenkt der bisch'nßirheti Kirche zu Freising sein Gut Katsch.
Bamberg 1007 Mai 10. i6
FieixiiKjcr Cojiialbiirli aus der Mitte des 12. Jh. f. 4' im k. Reich.iarchiv zu München
(B). — LUht ruher au.<< dem Anfang des 14. .Jh. f. 8'^' ebenda (C).
HundGewold Melrop. Sali.ib. ed. Mon. 1. 141 aus D — Lünig RA. IT", 222 n" 19,=
Hund Geirold Metrop. Sati.sb. ed. Rat. 1,96. — Meichelbeck Hisi. Frising. 1", 206 aus
CD = Re.trh Aetas millen. 6H n" 31 = Eichhorn in (Hormaijr) Archiv 11, 241 n" .'iH »o
unvollständig. — Mon. Boica 31", 280 n" 143 aus BD. — Zahn CD. Au.itroFri.fing.
1, 56 n' 55 aus BCD. — Zahn Steiermark. ÜB. 1, 42 n' 35 aus BCD. — Böhmer
Reg. 994. — Stumpf Reg. 1449.
Wahrend das Eschalokoll und die Corroborationsformel durchaus den Gewohnheiten des
ED entsprechen, scheint der übrige Vontext (vgl. zu DO. III. 232) in ähnlicher Weise 26
wie D. 32 aus.^erhalb der Kamlei verfa.i.it zu sein.
(C.) In nomino sancto et individue trinitntis. Heinriciis divina favonte" cle-
mentin rex. Nfivcriiit omncs Christi noKtriqiie fidoles tani'' futuri (|iiaiii |)resentes'',
f|ualif(T nfiK ]irf> nustn; s<-iiionsf|Up nostri Ott<niis iin]>craf<iris aiiiiiic ci>iisidrntia iiarcn-
tinnve n«istr<)rmn l'clici memoria et j)er interventum dilecte coniugis nostri,^ ('uniguiidc^" 30
regin^''' I'artlienopolitaniqiie '' archiepiscopi ' Taginini" dicti ac pro indulgentia bon9
memori§ Abrahi,- episeojji, in euiu» laribus eis qu<; sanct«,^ Marie .sanetique Corbiniani
erant bnnis pleniter'' ut<'ntcs patenio leniniine benigne nutriobaniur, ac ])ro i-equie jiii
jirehulin fiotescalcbi ' iam defuncti, et (juia'' nostrum tidclcni i'",igilbcrtiini ' anlistitcin'"
de jir'ipria quat<i cnmera ad tale dispendium superanduni vix nostr^ assiduitati sub- 36
traxiiiiiis, (|iHiddam lui.-lri iuri«" jtn'diiim Chatsa vulgo noniiiiatiim in proviiicia
Knrinthia sitiini cum i'amiiii« utriusque sexus curtiferis" «jdiHciis tenis cultis et incultis
qncfitif* et inquirendis rebus mobiiibus et inmobilibus viis'' inviis exitibus et''
IK. fi dahinter ein n<irhmali<jtj) dici vel »crilii nuMi/ejilricJini g) o auf Itanur \\) II. iion. mai.
ritHtirht nachifrlrnt/rn. 40
IM. [Brewlau] aj favrniv fttvciite II 1»; tum — prcscntcs fehlt in II c) Chniiiffiiiiilo ('
d) frtiU in (.' e) l'arU-nolfipniiique C f) arehiepi U g) Tagenini C h) piiriter II
i) Cotejcalci C k) aUjup Ktnll et quia C I) C; Eis^ilbertum H, abei- mit ^iachlriiiiiiny
tintM Stricht* ztrijK-hm K und g m) antistem 11 ni iuri» nostri C o) cortiferi» B,
rgl. l>. 131 p; vii« et iiiv, Jj, rgl. Ü. IHl 46
HEINRICH Tl. 1007. 163
reditibus aquis a(iu;iruinve'' decursibus molcndinis piscationibus silvis vciiationibus
sagiiiis'' zidalwciilis alpibu.s vallibiis paludibus (uniiilmsqiif cidcni prt^dio iuste vel
legaliter [jertiii(iitil)U.s ad ccclcsiani saiicte'' Marie matris domiiii fiiiscjue saiicti con-
fessoris Corbiniain in iiropriiim donaviinus, cd naiiii|U(! tnnore iit iam dictus Eigilbertus'
5 Frisingensis opiscupiis suiqiie successores absque contradictione (ininiuni nostro doniinio
subditonim liberaui exiude habeant potestatem tenendi ])ossidendi coinmutandi vel
quicqiiid in usuni (^ccle.si^ libuerit faciendi, precipientes igitur, iit nullus dux aliquisve
comes iugiuii aut aliquam districtionem servis libertisque in eodeni predio habitantibus
iiiponere ins habeat, sed advoeatus eideni corti" ab episcopo iiqujsitus, quieqiiid in
10 eadeni enrte rcgendnm eniendaniUinive sit, iuxta leges ac instituta luaiurum jjotestativc
difiniat. Et ut hec iiostrc; traditionis auctoritas stabili.s et inconvulsa pennaneat, hanc
nostri precepti paginani'' indo'' conscriptani manu pnipria roborantes sigilli nostri
inpre.ssione insigniri^' iussimus.
Signum" domni Heinrici (M.)"^ regis invictissimi.
15 Eberbardus canceHarius vice Willigisi archicapellani recognovi."'
Data>' VI. idus mai. indictione V, anno dominice incarnationis MVII, anno vero
dnmui'^ llt'ini'ici secundi regnantis^ V; actum Babenberg'' feliciter amen.
137.
Heinrich schenkt der biscliüßiclien Kirche zu Freising seine Güter Wülz und
«0
Lind. Bamberg 1007 Mai 10.
Originaläiplom im k. Reichsarchiv zu München (A). — Abschrift aus dem Ende des
12. Jh. auf einem zwischen f. 29 und 30 des älteren Freisinger Copialbuchs eingehefteten
Blatt ebenda (B).
Hund Metrop. Salisb. 41 Heg. — Meichelbeck Hist. Frising. 1", 206 aus Ä = Resch
iö Aetas niillen. 62 n" 30 = Eichhorn in (Hormayr) Archiv 11, 241 n° 32 unvollständig. —
Mon. Boica 28", 332 n" 216 aus AB (a). — Zahn CD. Austro- Frising. 1,55 n" 54
aus ABa. — Zahn Steiermark. ÜB. 1, 43 n" 36 aus ABC. — Böhmer Reg. 995. —
Stmnpf Reg. 14.50.
Mit Be)iutzung von D. 136 verfasst vnd geschrieben von ED.
so (C.) I In nomine sanctae et indi^äduae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Omnibus sanctae dei ecclesiae fidelibus presentibus et | futuris notum
fieri vohimus, qualiter nos tam pro nostrae * remedio animae quam pro dilectissima e COn-
tectalis nostrae Ciinig-mide videlict't reg-inae peticione nec non et familiarissimi nobis
Eberbardi canceHarii pia interventione, insuper amabilli[mij-^ nostri Egilberti [e]piscop[ij
36 assid[u]a obsequ[iali]'' admonitioue quedam nostri iuris predia Uueliza et Linta vocitata
in provincia Karinthia et in Co[mitatu Adejlbei'Onis'^ Sita [elum tamilüs iitriusque sexus et
cum ourtiferis areis aedificiis terris cultis et incultis viis inviis exitibus vel reditibus quaesi[tis
136. q) aquarumque B, vgl. D. 137 r) saginis venacionibus C s) fehlt in B t) Egilbertus B
uj com B V) consignari C w) Königs- und Kunzlerunterschrift fehlen in C x) das
-40 M. steht in B am Ramie y) datum C z) dni C a) regn B; regno C b) Babenberch C.
137. [Bresslau] a) diese und die folgenden z. T. durch Schriflresie ge.sicl>erteu Ergänzungen nach B
b) B; in A ist der Schluss des Vorfes von neuerer Hand zu obsequendi ergänzt, doch sind
unter der neueren Schrift die Buchstaben ali noch theilweise zu erkennen c) Lücke nach B
ergänzt; die Schriftreste in Ä lassen jedoch vielleicht eher auf Adalberouis schliessen
21*
164 K AISi: KIKKL'NDKN.
PI in]quir<<iidU ifliu« niobilibil« seil imiiiohililni«'' n<iui» OnniinVC doi-ursilms Iliolis inoloiiilinis jiis-
ralioiiibiia »ilviii «apiiiii vr-nntioiiibils ajium ])asiniis pnliiilibus" iilpibii« vnllibiis" plilllil-icbus
• •miiibiis • r»'l)US iintp vol li'pilitor U(l ciindom Ciirtim respiciontibus ml occlcsinm snnctno (lei
grnitriris Miirtiqiio Corbininni t'liristi conroHsoris. omniiini roiitriulictioiie niimtil, liac nostrae
HuetoritntiH jn-cccptali j)aj:;iiia >{<>iiii n i « s jn-oprii-taviimis, oo scilicct tfunrc ut iirrlibatus ' 6
• p|iiiir«|>ii» 9ilii|iH' »iioroMorc« liberniii llcllilU" IwibranI imlrütntciii CatU'lU ailtC il'u'ta [ilcdia
trn«iicniliK |mmi<l<>iiili comnuitiimli v<>l iniii(|iiia sibi libviit modis ((iniliblis iiulc fiiiiiiidi. Kl ut
hure moirno'' tritiliciiini« «uctori»<us RtnbilU et iiiconviilsa |iornmiiPiit. Imiic oartaill » iiiuiiii iiropiiH
roboraiiU'ii «ifrilli iinstri iiiprcimioiic in!<i|]r>>><'i iussiiniis.
I Signum ilonini Ibinrici (M.) regis iiivicfissimi. ^ lo
^ Eborliardiis fnncelhirius vice Uuilligisi anliicaixlbuii rccogiiovi. | (SI. D.)
Data VI. iil. iiiai. iiulictiimo v. aiiin) (btiiiinicac incarnatioiiis M\ii, amio vero
doinni Hcinrici sociindi rt-giiaiilis V; actiiin Babcnberc; feliiitcr aimii.
138.
Heinrich schenkt dem Grafen Ascivin sein d'ut Erinrj. 15
liiimherfi UM)7 Mai J:i.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Hn/Itergif Ichniigrit/ihia Bnhcnh. 1. rifl iinvf)Usfihi(lig aus A mit idus maii = Schollincr
in Xcite hist. Abhaiidl. der Imi/r. Akademie -i (17^2), 116. — Oeslerrrirhcr in Gcii/fHete
Archire V, 374 n' 1 aus A. — Mon. Boica 28", 334 n" 217 aus A. — Böhmer Reg. ko
996'. — Stumpf Reg. II öl.
Verfa.'ist und ge.<irhriehen von ED. Die Urkunde stamtnt aus dem Bambergischen Arrhir.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuac trinitalis. Ilrinricus diviiia tavi-ntc de-
mentia rcx. Oninibns sanetae dei ccclfsiac fiddibus presentibus scilicct <■! t'iituris ^
nntiini ficri volumus, (|ualiter nos intcrvcntu dilcctissiniae contcctalis nostrae ( "uniguiidae tb
videlicet rcginae <{ii<iddam nostri iuris ])rediuni Eringa dictum in pago Rötgouue et in
comitiitu Geroldi comitis situni cum ouuiibus eins j)ertinentiis et utensilibus, videlicet
rebus niobilibus et inmobilibus quesitis vel imiuircndis ecdesiis deciniis faniiliis utrius(|iie
sexus cortifcris aediliciis arcis terris cuitis et incultis viis inviis cxitiljus vd rciliiibus
pa«cuiK com]ia8CUt8 pratis silvis saginis vcnationiijus incisuris acpiis caruiiivc (b'cursibus ao
molis niolendinis piscatinniljus ac cum ci-tcris rebus onniibiis, (piac rite dici vd scribi
possunt, Ascuuino comiti nD.stnKjuc fideli iiac nostrae auctoritatis prcceptali pagina,
prout fimiissinie potuinuis*, in eius ius affpie dominium donantes pro|)rietavimus, eo
videlicet tenore ut prefatus conies Ascuniiius iiberam deliinc liabcat potestatcm idem
predium tenendi possidendi conmiutandi dnnaiidi seu (piicquid sibi libeat nuxlis f)m- 34
nibus inde taciendi. Et ut liaec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa
pcrninneiit, linnc cartam indc conBcri|itam manu j>ropria ndinrantes sigilli nostri in-
prcHHionc insigniri iussimus.
1S7« d) H; utui »n Jrt:t rnn nrurrrr Unnti narhijamjnt auch in A; iirspn'lniflirh mihi inmobilibus,
trit KI) :umriiä urhrrilit e) pnludiliiiH — vallibus in Ä nur rnn neuerer llnnil, ohne. 40
norh trlcennhorr Spurm aller Sfhrift ; dir. I^mmg int durch li ijtJ<irhtrt fi am a f'orreclur
g) A h) Dpae auf tiasur.
IV*. ißreialaa] •) t loforl eorr. aiu •
HEINRICH II. 10(17. 165
I Signum (Iniiini Hiimici (M.) regis invictissimi. |
§ Ebcrliardus faiurllarius vice Uuilligisi arciiicapellani recognovi. § (SI. 2.)
Datii III. iil. iiiai. imlirtimic V, aniKi dominicac incarnationis >IV1I, anno vcro
(lonuii Hcinrici seeundi regnantis V*"; actum Pialx'nberg; fclicitcr amon.
139.
Heinrich bestätigt de)' erzbischößichen Kirche zu Mainz ihre Besitzungen und
Rechte. Mainz 1007 Mai 27.
Forwidarhiirli WlnJrichif von Bamberg in cod. 398 f. 46' au.i der Mitte des 12. Jh. in der
k. /;. HoflnhJidthek zu Wien (V) und in cod. 283 f. 74 aus dem 12. Jh. in der Bibliothek
10 des Klosters Zwettl (Z). — Auszug ex vetusta copia archivali unter den Papieren
Schuniks in der Stadtbibliothek zu Mainz (S).
Eccard Corp. hisf. 2, 109 n" 120 aus V. — Jnffu Bibliotheca 5, 25 n" 6 aus VZ. —
Stumpf Reg. 14-52.
Mit Benutzung von DO. IL 9-5 (cgi. Böhmer Willigis von Mainz 122 N. 5) verfasst
15 und wahrscheinlich auch geschrieben von einem Cleriker des Erzbischofs Willigis von Mainz,
der in der Ausgabe der DD. 0. III. mit der Chiffre HH bezeichnet ist. — Aus dem
dürftigen Auszug S, dessen icörtUrhe Treue dahin-^teht, haben wir nur eine Lesart des
Contextes und diejenigen des Eschatokolls verzeichnet. — Die Datierung, die wir aus
VZ entnehmen, entspricht der dem HH sonst gewöhnlichen Formulierung nicht. Wenn
äo man statt anno V. Heinrici glor. regis, VI. kal. iunii lesen ivollte anno vero Heinrici
glor. regis VI, kal. iiiuii, würde die Urkunde zum 1. Juni 1007 einzureihen sein. Da
der König nach D. 140 noch nm 4. Juni in Mainz war, würde das an sich möglich sein,
und auch die Anticipierumj des ann. regni um wenige Tage ivürde bei einem nicht der
Kanzlei angehörigen Schreibe)- nicht auffallen. Aber HH pflegt an dieser Stelle nicht
25 anno vero, sondern anno autem zu sagen, so dass uns die Emendation, zumal leicht die
ursprüngliche Form der Datierungszeile im Cod. üdalrici verändert sein kann und auch
S anno qninto regni bietet, nicht räfhlich erscheint.
In nomine sanctg et individuo trinitatis. Hcinricus divina fovente dementia
rex. Cum regit; dignitatis hoc ins velut jjri^rogativa meritorum constet eeelesiarum
30 dei* commodis pr§ Omnibus rebus officiosius inservire earumque rectoribu.s, prout
opus fuerit, ipsarum causa stabiliendarum subvenire, inde etiam nos secundum con-
sultum et consensum nostrorum fideliuni animum nostrum eodem inducendo formare
nutu divino cooperante disponinms ac 2'i'vclecessores nostros equiparare hac in re
inaxime satagimus. Unde tideHi)us nostris quibusque per hanc cartulam pateat, rogatu
35 et interventu Willigisi"' * archiepiscoiii erga nostram fidelitatem pro Omnibus tidcliter ex-
tantis oinnia re g- u m et Imperator um ecclesic sue archiepiscopali MogUütine data tradita
et concessa nos more regio iterum ruljorando dedisse et ürmissiine concessisse: monastcria
abbatias tarn eanouicas quam monacliicas atque alias sitas ubicunque ecciesias CUm earum
Utilitatibus, monetas Cum theloneis integre, villas etiam in quacunque regione sitas eidem
JO metropolitan^ sedi appertinentes, colonos libcros ac servOS eiusdem putestatis quacunque ter-
rarum parte habitantes, cum omnilms rebus ac possessionibus illuc iure legaliterque respicien-
tibus. Ad hec antecessorum nostrorum pie concessa contirmando iubemus, quatinus
138. b) V rielleicht nriclii/et raffen.
139. [Taugl-Hammerl-Velke] a) fehlt in V b) SZ ; N. V
166 K \isri;r k-ktnukn.
uulliM iuilci eoines iidvocatus vtl aliiis «j u i lihet iiuliriarir poti'stntis sine licentia
archifiiisco|ii ^kiogtintini seu suoniiii aliciiiiKs occlesias jiarnii'liias ci-llulas ««jms slvc
reliquas imssossioiios iiivadcre pr^suniat vpI suis ouiuslihi't ])orsoiu; fainiliis nliiiuiiin ininri-
aruni niulcslUni inferro • niidvnt. Si quid autlMU in iHis ab alicpin cxigatur, cornm archi-
opiscojio vol «ilvoonto suo aut aliis ininistcrialil)us, jinnit res l'ucrit. im-ipiatur et 5
dcteniiinando iiro-jri'ditMidi) a<l fiiu-ni usquc pcrorctiir. Iiisii|H'r in umnilius alis qui>-
libot cidcin sodi arcliiejiiseoiiali iain attributis vi'i adlnu' tribuiMidis onninitatis ins
archiejiisc'njms (jui ]>r(;sit vA qni))ns ijiso conci'ssL'rit ]>iit('stativo liabcant et |>(issidt'ant,
et sui, euiuseunque eondic-ionis sint. eansas sinis aiionis andicndas non di'nt, tVcda
scu tliclonca non sine suo advocati» ab aiicjno exigantiir aut nmnsioius aut ali(|ui; m
rc'dibitioiies illicity roqniiantur. Et ut tuicio illins eininiitatis tradieionis vil jioiiiis
rcnovntionis « iic itornt^' onnliriniiliimis auctoi'ltas rata lirinii stabil i 8 qiic » iierpeliiii maneat iii'
diligoutpr ohscrvata in ])iisteruni constet, iioe ])r9C'e])tnm iussu nostro seeunduni con-
snltuui (juorundain prinifiruin nostnuMini anctoritativo eonsciiiituni iiusn-<>(|iic sigillo
«i^atum iiiaini • iiostra subliis hrniatuni * roboravinius. 15
Eborbardus'" cancellarins ad vicoiu Wiiligisi arcbicanccilarii'' sipjnavit'".
Data' anno doniiniet," incarnationis MVII, indietione V, anno V. lleinrici giorio-
»issiuii regi», VI. kal. iunii; actum est autein Mogunti(,^; feliciter amen/
140.
Heinrich verleiht dem Nonnenklostei' zu Thom Marld- und Zollrecht sowie »o
die Gerichtsbarkeit daselbst und bestätigt ihm drei von dem Bischof Notker
von Lattich gesclienkte Kirchen. Mainz I(X>7 Juni 4.
Originaldijilom im k. Reichxarrhiv zu Maasiricht (A).
}fiiarus Don. Belg. 381 ans Abschrift ^ Miraeiis Xot. eccl. Belg. J-lO itnrollslnndiij, =
Kuipi>cnbefgh Hi-sl. eccl. ditralus Oeldriae (Bni.rdlis 1719) 67, = Miraeus ■ Foppcns 85
Op. 1, 507 mit XI. nonas iunii (a) = (Wolters) Not. hi.it. sur Tliorn 87 n" 6, =
Migne Pnirol. NO, 1*7.') n' 38, = Sloet OB. van Gebe 1, 133 n" 134 mit Verbciseruncien
ans b. — Liinig R.A. 18'', 354 «» 3 aus Abschrift (b). — Bondam Ch. B. van Gelder-
land 1, 91 h° 6-5 au.<t ab. — Habeis De Archieven van Thom 7 n" 4 aus A. — Böhmer
Reg. 998. — Stumpf Rtg. 1453. m
Auf einem von ED hergerichteten Blanquet, auf welches dieser Anfangs- und Schlu.ts-
protokoll (doch vgl. tregen der Datierung Kote k) eingetragen halle, aus.'icrhalb der Kanzlei,
irahrsrheintith von einem Cleriker Notkers von Liittirh, gcsrhrieben. Da.s Cinirejit hat BA,
tcohl mit Benutzung von 1). ll-'i, verfa-sst, denn nur von ihm können die in D. It-'i fehlen-
den Worte more anteroHsoruni nostrorum (vgl. D. JIM», lirj) herrühren: die S. ,\nhiv 'M, .i5
105 X. 4 geäusserte Yermuthung, da.ss sie in dem Original von D. 115 gestanden haben
und nur durch ein Versehen in unserer Ueberlieferung desselben au.igefalleti .lind, lässt sich
nicht mehr aufrecht erhaltni, da dieselben Worte auch in dem neuerdings zu Tage gekommenen
D. von 1018 für Florennes fehlen, urlehe.i gleichfalls auf D. 115 zurückgeht und in der
('orrolmrnlio ir^irllirh damit ülfcreinstimmt. 'o
18tt. </ ">' i.tfiiniifin ifi nur in S fl/irrlifferl fl) daliinter rpiris .S, ijetcim nur Zusal: Schunrk-g
e) .•», »rfihl mn Srhiinik rini/mrl:! ; ilrr Srhreihrf /ifnirziii/t minul il(iK KrrminUiimKrerbum vow-
iM-ri j*» t ) i} In ,S lauM ilie Datierung: clutiiiii Moi^uiiliue VI. kak-iid. iunii anno doiiiini 10((7,
aiiiio (fuinto rcgni.
HEINKICII ir. 1007. 167
(C.) ^ In iiinnine sanctac et individuac trinitatis. Ileinricus divina favcntf; de-
mentia rcx. Nobis profuturum et ad vitam presemtem" transiendam'' et ad fii-
turam p feliciter'^ obtinendani '' crediiims et sciimis, si socunduin fidelimu nostroruin
iustas jjetitiones aecclesiasticas iacndtatcs" et aumeiitaveriiims" et auinentatas" renalis
5 pr§cepti inuniinine tuendas esse firmaverimus. Qiiapropter notuni*^ esse voluniiis om-
iiibus iiostris fidolibus tarn fiituris quam presentibus, cpiod per intcrcessioncm venera-
bilis viri Notkeri Tungrensis seil Leodicensis aecelesi^ episcopi Tornensi raonasterio
eiusdem episcopi episcopatui subiecto mercatum eiusdem loci teloneum*' et districtum
comccssimiis ". Insuper aecclesias de Britte'' et Ilamcritte et Auesaze, quas isdem*
10 episcopiis in ampliticationera falcultatis "• aecclesiastic^ et exaggerationem reraune-
rationis supern^ eidem monasterio concessit, per interventum eiusdem venorabilis
episcopi ad pertinentiam dicti monasterii auctoritate iiostri consensus assignavimiis '.
Hiiiiis precepti aiictoritatem, ut in nomine ipsitis, qui nobis procipiendi concessit pote-
statem, ploniorem obtineat vigorem et a fldelibns sanete dei ecclcsi«; ac nostris dili-
15 gentius conservetiir , more antecessorum nostroruin et manu propria firmavimus et
sigUli nostri inpressione signari iussimus.
^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. ^
I Eberhardus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. ^ (ST. 2.)
Data'' II. non. iiin. indictione V, anno dominicae incamationis MVII, anno vcro
20 domni Heinrici secundi regnantis V; actum Mogontiae; feliciter g amen.'' §
141.
Heinrich urkundet für das Marienstift zu Aachen.
Aachen 1007 Juli 8.
Liher privil. S. Mariae Äquensis aus dem Ende des 12. Jh. f. 16' in der k. Bibliothek
25 zu Berlin (A). — Copialbuch aus der ersten Hälfte des 13. Jh. f. 7 im Stadtarchiv zu
Aachen (B).
Ritz in Ledehur Archiv 10, 74 n" 13 aus A. — Quix CD. Aquens. 1, 15 n" 22 aus
B. — Stumpf Reg. 1454.
Corroborationsformel, Signumzeile (vgl. D. 102) und Datierung stammen von BA und
30 beiveisen, dass eine echte Urkunde Heinrichs für das Marienstift der unsrigen zu G-runde
liegt. Aus dieser muss auch die einem DO. III. vom J. 1000 entlehnte Devotionsformel
übernommen sein; gerade bei BA, der schon unter Otto III. für die Kanzlei thätig tvar^
ist eine .wiche Entlehnung leicht begreiflich. Der Context ausser der Corroboratio ist
iceder formell noch, inhaltlich haltbar. Der zweite Theil von Venerunt etiam ad me an,
35 der auf Grund einer Privaturkande gefälscht sein mag, zeigt sachlich und formell nahe
Verivandtschaft mit der Fälschung Stumpf Reg. 1431. Der eiste Theil entbehrt jeder echten
Gnindlage; dass das Marienstift auf seiner Besitzung in Traben jemals Zollrechte besessen
hätte, ergiebt sich aus keiner uns bekannten Urkunde; nach gütigen Mittheilungen der
Herren Stadtarchivar Dr. Hansen in Köln und Stiftsarchivar Viehoff in Aachen bieten
w auch die späteren Urbarien, Register und Rechnungen des Stifts keinerlei Anhaltspunkt
140. [Foltz-Bresslau] a) A b) nach transi ein Buchstabe mit Oberlänge, melleicht d, ausradiert;
am corr. aus um c) ci über der Zeile nacJigetragen d) am corr. aus um e) das erste
t corr. aus c f) t corr. aus 1 g) das ziveite e corr. ans i h) am ersten t khine
Rasur i) dahinter der Rest der Zeile leer gelassen k) die ganze Datierung von ED vielleicht
if> nachgetragen.
168 K A 1 s E 1! r i: K r x n i: x.
dafür, dass ihm je ZoUeinkünpe aus Tralu-H zugeflossen trfireii. — Müglirhenrrisf hui
die rihlf Vrkunde Heinrichs, welche für die Fillschum/ lieinilzt ist, die Sche»l,iiii<j roii
(iulifcn und Mhrrr iH-lroffcH. die in dem D. Friedrichs IL litihmcr ■ Ficker Hey. Iti45
auf Heinrich iurückgefilhrl wird.
In noiniiu' saiK-tc et iiidividiu' trinitatis. llciiiricus rox sccuiiihiiii Miiuntnlcin .i
tlei et snlviitoris nustri losu Cliri.sti. < Notuiii sit oiniiibus Cliristi Hdflilms taiu \n-i'-
sentib\is (juaiii nbsciilibus, <|iiiiliti-i' fratrcs Aqueiisis ecelesie ail iiu' fonvciiiTiiiit
tlcprecantos, nt, (juml toinimrc autcci-'ssorum no.stroruin impt'ratonun " liabiioniut, iiioa
prescntin rcnovaretur. Qiiapropter tclontMim de Trauena et bauniiiu eis eonccdn,
siciit et ceteri aiifocossores mei. VtMierimt etiaiu ad nie incole loci illiiis, servi in
81'iiicet oeclesie sancte Marie Aquisgrani, Gizclo, Anno, Guntbret, Huno, Liiiezo,
Meinbolt. Huczelin, Ilunzel, Gislebret cum aliis, quns lunjinni est enarrare, et eeelesiani
de Trauena eonun bereditario bono eonstructani cuni oniuibns, que ad ciini pertinent,
vineis seilicet et deeiniatinnibiis ad iisuni fratruni A(iiiisgrani ad aitare beute Mario
in niea jiresentia Iradidenint, eo tenm-e iit singuiis aunis pro eadeni ecelesia dentur i."*
eis qnatnor karrade vini. > Et nt lirc tradicio tirnia et inconvulsa perinanont,
scriptun»'' boc niore anteeessornm noslrornin et manu propria corroboravinnis et sigilli
nostri inpressione insipniri inssimns.
(>!.)'■ Signum donini Heinriei regis per Cristuin invietissimi/
Actum Aquisgrani pabitii VIII. idus iulii anno ab incarnationc doniini M\1I, in- so
tlictione V, rege Heinrico regnante, anno regni eius VI.
142.
Heinrich verleiJit de?- bischUßichen Kirche zu Camhrai die Grafschaft Cambrai.
Aachen 1007 (Mober 22.
OriginaldijAom im Dcjmrtenicnlalarchiv zu Lille (A). :6
ChroH. Camerac. ed. Cohener 495 aus A = Miraeus DD. Belg. ö5 (a) = (Beruard)
Eecueil des traitez 1, 14 n" 15 = Dumont Corps dipl. 1", 41 n" 60, = Miraeus ■ Fnppeus
Op. 1, 148. — Miraeus Not. eccl. Belg. 141 unvolhtändig aus a = Gallia chrisliana
ed. I. 1, 2:i(i, = Carpenlier Hi.^toire de Cambray 2^, 5, = Gallia chrifit. ed. II. 3'',
1 n° 2 = Migne I'alrol. 140, 272 «° 36, = Balderici Chron. Camerac. ed. Le Glaij 4S'.>. m
— I.^galus ecd. Cameracens., preuves 64 unvollstündig. — (Mutle) Memoire de Cambrai,
piices justif. 10 n' 7 aus A. — Böhmer Reg. 999. — Stumpf Reg. 1455.
Mit Ausiinhme des Anfangs der ei.iten Zeile (bis presen^, welcher von Bit. I herrührt,
ferfasst und geschrielfen von ED.
(C.) ^ In nomine «anetae et individue trinitatis. Heinricus divina dementia 36
favente rex. 0nini))us «anetac dei eecleKiae tideiibu.s prescntibus seilieet et f'uturi«
notum ^ fieri volunuiK, qunlit<-r no» tam animae nostrae eomsultu (piani venerabilis
Heribcrti arehicpiKcopi Coloniefnjsis interventu Chamcracen|Ki] ^clesiae in 1 «v
fanetae Mariac eonstruetae coniitatum Cbameracensrni bae nostrae auct'iritatis pncep-
tali pagina. protit finninsinie pottiimuH, in pnijirium di(nav(ini|us, preeipieiites igitiir. m
141. iLtrcjnlau) b) )thlt m II h) acriptum e»t AU c) M. und Signumzeite in AU hinler do-
iMtitrung.
IIKINRICH II. 1007. 169
ut prelibataje] sedis vcnerabilis Eraluuinus episcopus suique successoreres" liberam
deliiiu; liabeaiit potcstatcin punrlcin |i'o]mitatuin in usiiin |a]ccclcsiae'' supra dictae
tenendi, eoiiiiteiii elijji'iidi, paiinos habendi sou quiccpiid sibi libc|atj iiiodis oinnibus
finde] faciendi. [Et ut| liacc nostrae traditionis auctoritas stabiliis et in[con]vulsa
.■i pernianeat, lianc cartaui lüde [e]on.s[c]riptani manu propi-ia roborantes .sigilli nostri
inpro.ssiono in.sipiiri iussinms.
^ Signum domni Heinrici (M.) regis invicti.s.simi. |
§ Eberhardus cancellariiis vice Uuilligisi archicapellani recognovi. | (SI. 2.)
Data XI. kal. uov. indiotinno V, anno dominicae incarnationis MVII, anno domni
10 Heinrici secundi regnantis VI: actum Aquisgranensi palatii'^; feliciter amen.
143.
Die Synode zu Frankfurt bestätigt, gemäss päpstlicher Anordnung, das von
Heinrich nach Abschhcss eines Tauschvertrages mit dem Bischof Heinrich von
Würzburg gegründete Bisthum Bamberg. Frankfurt 1007 November 1.
15 Originalprotokoll im k. ReiclisarcMv zu München (A).
Auszug in Ackdberti Vita Heinrici II. in den Drucken: Crretser Divi Bambergenses 14
mit III. kal. nov., a. regn. VII = Surius Hisforiae Sanctorum lulii 192 mit ind. VIII,
kal. nov., = Ludewig SS. rer. Bamberg. 1, 276, = Greiser Op. 10, 510; Acta SS. Itdii
3, 757 mit III. kal. nov., a. regn. V^II; Mon. Gei-m. SS. 4, 795. — Labbe Concilia ed.
20 /. 9, 784 aus A zu 1006 = Harduin Acta covcil. 6, 769, = Labbe Concilia ed. II. 11,
1054 = Mansi Goncil. nova coli. ed. IT. 19, 285. — Eccard Corp. hist. 2, 60 n" 57 aus V
(a). — (Heyberger) Landeshoheit , prob. n° 5 aus A = Ussermann Ep. Bamb., pirob. 13
n" 9 (b), := Jaffd Bibliotheca 5, 27 n" 7 mit Verbesserungen aus VZG. — Mon. Germ.
SS. 4, 795 X. 11 aus ab. — Mon. Germ. Const. 1, 59 n" 29 aus A.
25 Das vorliegende Schriftstück ist von dem Kanzleibeamten ED verfasst und von dem für
die Herstellung der Bamberger Diplome vielfach beschäftigten Schreiber Ba. I mundierf ;
auch hat man es, wie die noch dem 11. Jh. angehörige Dorsualnote Privilegu (so A) Heinrici
iinperatoris heiveist, in Bamberg geradezu als eine königliche Verfügung betrachtet. Es
darf deshalb, obwohl nicht eigentlich eine Königsurkunde, auch von diese}' Sammlung nicht
30 ausgeschlossen icerden, zumal alle bisherigen Drucke die diplomatischen Eigenthümlichkeiien
dieses einzigen uns erhaltenen Originalprotokolls einer Reichssynode des 11. Jli. nicht aus-
reichend berücksichtigen, und auch in Mon. Germ. Const. 1, 735 die von uns gemachten
Beobachtungen übe)' die Art der Unterschriften nicht vollständig wiedergegeben worden
sind. Mit diesen steht es nämlich so. Nachdem von Ba. I der Text der Urkutide
35 geschrieben war, wurde dieselbe zunächst dem Erzbischof von Mainz zur Uiiterzeichnung
vorgelegt. Dieser Hess die Formel seiner Unterschrift durch den bei D. 139 erwähnten
, Cleriker herstellen, der in der Ausgabe der DD. 0. III. mit HH bezeichnet ist, und fügte
dann derselben eigenhändig ein Kreuz Jtinzu. Darauf schrieb Ba. I die übrigen Unterschrifts-
formeln und Hess jedesmal vor denselben Baum für ein Kreuz. An diese Stelle setzten
40 denn auch die Bischöfe von Paderborn und Eichstädt ihre Kreuze. Bernward von Hildesheim
aber schrieb dasselbe hinter statt vor die Unterschrift s formet. Diesem Beispiele folgten
142. [Bresslau] a) A b) am Anfang des Wmies ist ein a zu ergänzen, dessen Tinte abgenprungen
ist c) tii über der Zeih (/eschrieben; granensi palatii mit hellerer Tinte nachgetragen, iiahr-
scheinlich von anderer Hand. Vielleicht war ursprünglich nur Aquis in eine dafür gelassene
45 Lücke eingesetzt, ohne dieselbe ganz auszufüllen.
KaisenirkuDden III. 22
i;n K AI SKR 11! KINO KN.
— mithtcniiiigfr ir«i.vf. ir«i7 nun vor den Samai kein Üauni mehr vorhanden uttr — die
ßiaehiife von Cimsttim und HiinH-rsladt. Aher iiiieh ii/v Oudtilrieh roi/ Chnr, mit dessen
l'ntersehrifl eine neue Zeile lieginni, vor seinem Stimm leieder Platz genug für das Kreu'
grhahl h/ttte. ahmte er das Verfahren der vor ihm unterzeiehnenden Bischöfe nach und
n/ithigte dadurch die Herren von Worms. Strasshurg, Spetjer sieh ihm anzuschliessen ; liriin b
(•«»( Aiigshiirg musste demnach, da am Ende der Zeile der Hanni fehlte, das Kreuz,
ül>er diesell>e setzen. El>en.io unterfertigten mit nachgestelltem Kreuz in den folgenden
Zeilen der Erzhisehof von Trier, die Bischöfe von Toul und Verdun. der Erzbischof von
Salzburg und die Bisehöfe von Pas.iau, Begen.'iburg. Freising und Bri.ren : Hartwig von
Salzburg hat die Correctur seines Titels ('episcojnis in arfhiopiscopus^ dabei wohl lo
selbst beirirkt. Heribert von Köln hat überhaupt kein Kreuz hinzugefügt, also das Si/nodal-
l>rotokoll, des.'ien Inhalt die Interessen seines Bruders von Würzburg verletzte, .itreng ge-
nommen nicht unter.'ichrieben : von ihm sind eigenhändig die Worte ad votuni sinodi hinter
jnterfui nachgetragen, welche also nur seine Anwe-ienheil bei dem Synodalbcschluss bekunden.
Da er mit diesem Xaehlrage den Raum vor dem Namen des nächsten Unterzeichners aus- i6
gefüllt hatte, setzten die Bischöfe von Münster, Utrecht, Minden, Osnabrück die Kreuze
wieder an den Sehluss ihrer Unterschriften, wöhrend der Erzbischof von Magdeburg einen
anderen Ausweg ergriff und das Kreuz über seinen Namen schrieb. Dadurch blieb vor
dem Namen Hildiwards von Zeitz Baum genug, um die.iem zu ermöglichen, sein Kreuz an
die von Ba. I dafür in Aussicht genommene Stelle zu setzen, und auch Burchard von »o
Lyon hätte so verfahren können, schrieb es aber trotzdem hinter seine Unterschrift. Ihm
schloss sich dann der Erzbischof von Tarentaise an, wlihretid der von Ungarn dem Bei-
spiel des Magdeburgers folgte. Zu den beiden Namen des BLichofs von Basel und des
Bi-ichofs von Genf gehört nur ein zwischen ihnen stehendes Kreuz; welcher der beiden
Herren nicht itnlerzeichnet hat. ist nicht zu entscheiden; Heinrich von Lausanne setzten
das Kreuz ans Ende seiner Unterschrift, Eckehard von Schle.twig über den Namen .seine?-
Diörese. Die beidai letzten Untaschriften sind nicht von der Hand des Ha. I, sondern
riihreti von zwei von der Schrift des letzteren und untereinander verschiedenen Hflnden her:
sie sind also entweder von den Bischöfen von Como und Triest .selbst oder von Clerikern
dersellien hinzugefügt : die jedenfalls eigenhändigen Kreuze stehen bei beiden hinter den 30
Unterschriften.
(C.) Anno dominit-nc incarnationiH .M\'II", iiulictiono \', kal. luiv., rofjnaiite piissimo
HC serenitiKimo Heinrieo secuudo, anno rcgni sui VI, pro statu et augmento sani-tae
mntriH ai-ci-lpniac in locn'' Frankonot'urt dicto magna isynodus liabita est et celebrata.
Nani idc-ni r<-x Ileinricus niagnus et pacifieus, nt in tlouni erat credulus et in lioniines 35
piuK, dum alt« mentis deliburatione sejK.'numero cogitaret, in <|U(i denni sihi niaxinic
placaret. Hununa inspirante divinitate cogitando disjinsuit, ut deum silji iiercdcm cligrrel
et conHeriberet et epi>c'iipatum in lionorem uancti Pctri principis aptistolorMm in (pio-
dam Nune pateniae hereditatis loeo Habenberc dicto ex onniibus suis ri-lius licnMÜtariis
conntnieret, ut et paganismus .Sfiauornm destrueretur et tdn'istiani nominis memoria 10
perpetualiter inibi celebris liaberetur. Sed dum paiTocchiam ad eundem loemn rcspi-
cientem non baberet et nanetuni pentecosten in eodem sui regni anno \ I. .M(igontia(?
celebrarct, quandam partem N'uireiburgensis dioeeseos, comitatum videlicet Katenzgouui
dietum et f|inindam partem pagi \'olefelt dicti inter fluvins N'ralia et Hatenza sitani.
ab Heinrieo Vuirciburgensi episeo|i(i linna ac legaii eoiiimnlatione aecpiisivit, tradens u
econtra Vuirciburgeni«i accclesiae TL mansoH in vico Meinungun dieto et in adproxime''
I4:t. lircgiiliia] «) Olttr dem letzten Strich de» M eine (tberMn/fe nujtrndfert h) zwinchen locO und
Krtiiikonofurl lla*iir c) z)ri»rhfn x uwl i llnxur; hinirr prnximc zicei Buchstaben, ivahi-
-hrinli'-h B'l, aimrndirrt
HEINUrCII n. 1007. 171
iacentibus locis, hoc consentientibus et perspicientibus venerabilil)iis patribus, inprimis
\adelicet Vuirciburü;cnsi.s accelosiae episcopo Hcnnrico et Viiillif^iso revtn'cndo arclii-
cpiscopo Mogontiiio vt ßiirchardo N'uurmacicn.si'' et Vualtliero Spireiisi et Vucriiiliario
Strazburgensi '' et Adalberone Basilensi et Lanberto Constantiacensi et Odalrico Curi-
5 ensi et Liiidfilfn andiiopiscopo Trcuerensi et Tlieodorico Mettensi et Bcralitoldo Tollensi
et Hcimone Virduueusi et ilereberto archlcpiscopo (Jolonionsi et Notkero Leodicensi
et Eraluiiino Kameracensi et Daginino archiepiscopo Magideburgensi et Hildolfo Man-
tuano^. (jloriosisimuss vero rex Heinricus tunc voti compos ofFectus pari siipra
dictoruin patruin ennsultu diios suis ex capollanis, Alboricum videlicet et Ludomiikuin,
10 adiunctis llcijirici ^'uilTiburgellsis episcopi literis, Romam usquc direxit, quatinus hie
l)onc inccpta in melius prolicerent au'ctoritate Romana. Romanus vero pontif'cx et
universalis papa lohannes jjroeatorias predicti Ilcinrici episcopi litcras inspiciens et
piissimi regis Heinrici devotif)ni congaudens, habita in sancti Pctri basilica sinodo,
pro confirmando Babenbergensi episcopatu pruilegium» fecit conseribi et apostolica
15 auctoritate corroborari, universis Galliae et Germaniae episeopis rescribens, ut et ipsi
pari communique auctoritate eundein episcopatum corroborarent et confirmarent. Quod
videlicet privilegium venei-abiles patres in supra dicto Frankonofurt habito generali
coneilio consistentes summa veneratione legendo suscipientes et apostolic§ auctoritati
obendientes^ devotis mentibus subscribendo unanimiter laudaverunt conimunitcrque
20 corroboraverunt.
f Willigisus sauctg Mogontiensis aecclesiae archiepiscopus, qui eidem synodo ^dcc
Romanae aecclesiae presidebani, conlaudavi et subscripsi. f Radlierius Podelbrunnensis
aecclesiae episcopus interfui et subscripsi. f Megingaudus Eihstateusis episcopus inter-
fui et subscripsi. Berenuuardus Hildinisheimensis episcopus interfui et subscripsi. f
25 Lambertus Constantiensis'' episcopus interfui et subscripsi. f Aniolfus Halberstatensis
interfui et subscripsi. f Odalricus Curiensis episcopus interfui et subscripsi. f Burc-
hardvis Uuoraiaciensis episcopus interfui et subscripsi. f Uuerinharius Argentinensis
episcopus interfui et subscripsi. f Uualtherius ' Spirensis episcopus interfui et sub-
scripsi. f Bnin Augustensis episcopus interfui coUaudavi et subscripsi.'' f Liudolfus
30 Treuerensis archiepiscopus interfui et subscripsi. f Berahtoldus Tollensis episcopus
interfui et subscripsi. f Heimo Uuirdunensis episcopus interfui et subscripsi. f Hart-
uuigus luuauensis archiepiscopus'" interfui et subscripsi. f Cristianus Patauiensis
episcopus interfui et subscripsi. f" Gebehardus" Radesponensis episcopus interfui et
subscripsi. f EgilbertusP Frigingensis i episcopus interfui et subscripsi. f Adalbero
35 Brixiensis'' episcopus interfui et subsciipsi. f Heribertus ai-chiepiscopus Coloniensis
interfui ad votum sinodi* et subscripsi. Suidgorus Miraigarduordensis ej)iscopus inter-
fui et subscripsi. f Ansfridus Traiecteusis episcopus interfui et subscripsi. f Teo-
di'icus Mindensis episcopus interfui et subscripsi. f Thietmarus episcopus Osneburc-
gensis interfui et subscripsi. f f Dagino ' archiepiscopus Magedebui'cgensis interfui
40 et subscripsi. f Hildiuuardus Citicensis" episcopus interfui et subscripsi. Burchardus
archiepiscopxis Laudunensis interfui et subscripsi. f Baldolfus archiepiscopus Taren-
WS. d) an Stelle von Vuormaoiensi stand tirnprünglkh Spirensi, welches getilgt /st e) dahinter
eine Unterlänge ausradiert {') das erste a corr. aus o g) -^ h) das zweite i nach-
träglich eingeschoben i) das h über der Zeile nachgetragen k) et ss. unter der Zeile sofort
4fi hinzugefügt 1) das Kreuz über coUaudavi, da am Ende der Zeile der Platz fehlte m) archi
ron anderer Hand über der Zeile nachgetragen n) da ein erstes Kreuz hinter ss. reririscht
war, setzte der Bischof ein zweites darüber o) b sofort corr. aus u p) das 1 aus Verseilen
zuerst durchstrichen, statt des h, welches durchstrichen werden sollte, um die Silbe ber darzu-
stellen q) A; Dg corr. aus n oder g r) urspi-ünglich Bricxinsis, c getilgt, e über der Zeile
50 nachgetragen s) ad votum sinodi von anderer Hand z. T. über der Zeile, z. T. hinter ss.
nachgetragen; die Stelle, wohin es kommen sollte, durch Punkte bezeichnet t) das Kreuz über
dem liiamen u) das ztveite i corr. aus o
.22*
172 KAISEIUHKINDKN.
tasiensis iiiterfui ot subsc'ri|)si. f fAnustiisius' Unffronim aroliii']iisi'(>])us iiitcrful et
siibsi-ripsi. Adalbero IJasilensis interlui et subsi-ripsi. f lliijjo tienuensis subscripsi.
Heinricus Lausoiicnsis subscripsi. f * Kokehardus Slcsuuigcnsis subscripsi. f * Albe-
riciisy Cunianus cpiscopus intortui et subscripsi. f Richolfus Tcrgostinensis cclesi§
cpiscopus f '. 6
144.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Schambach.
Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Iteirhsarchir zu München (A).
Geschichts- und rechtsverlässiger Unterricht 128 cit. — Oesterreicher in Oetiffnete Archive lo
S. iH n" 2 aus A. — Mon. Boira 28", 357 n" 230 ni« A. — Böhmer Reg. 1011. —
Stumpf Reg. 1468.
Bis auf die von Ba. I xpäter nachgetragene Datierungszeile verfasst uttd ge-ichriehen von
ED. — üeber die Entstehung der Bamberger Urkunden, ihre Ableitung aH.t einander
und die Gründe der in un.screr Ausgabe getroffenen Anordnung vgl. N. Archiv 22, 203 ff. i6
(C.) ^ In nomine sanctae et individuao trinitatis. Heinricus divina preordinante
dementia rex. Sahiberriniis igitur saeri eloquii institutiimibus erudimnr et ^ ad-
raonemur, ut temporalia relinquentes bona et terrena pustponentes connnoda aeterna
et sine tine mansura in celis studeamus adipisci consistoria. Quapropter nos doniinicis
non surdum auditum prebentes preceptis et deiücis obtemperando intendentcs suasionibus jo
quendam nostrae patemae hereditatis locum IJabenbcrc dictum in sedem et cubiien
episcopatus sublimando provexinms et Komana auctoritate atquc venerabilis Heinriei
Vuirciburgensis episcopi conscnsu ac pari communique omniiun iiostri fideliuni tani
arcliiepiscoponun' quam episeoporum abbatunique nee non ducuni et eoniituni eonsnltu
decretoque in lionorem sanctae dei genitrieis Mariae sanetonnnque apostolorun» l'etri «6
et Pauli nee non martirum Kiliani atque Georii stabilivimus et corroboravimus, ut et
inibi nostruni parentumquc nostrorum celebre haberetur memoriale et iugis pro omnibus
ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde noverit omnium nostri tidelium tam
presens etas quam et successura posteritas, quia nos nostrae quendam projjrietatis
locum Sciimbah dictum in pago Nortgouue et in comitatu Berangeri comitis situm so
ad eandem supra dietam <'piscopaIem sedem Rabenbere'' dietam cum omnibus eins
pertinentiis .»ive aiUierentiis, videlieet vicis villis aeeelesiis eapellis servis et anciilis
areis aedificiis teixis cultis*^ et ineultis viis inviis exitibus et rcditibus quacsitis vel
inquirendis silvis forestibiis saginis venationibus aquis j)iseationibuK moii.s molendinis
n-bufi mobilibus et inmobilibus ac eeteris onmibus quae rite scribi vel appellari «6
poHsunt quo(piolil)et modo utilitatibus, hac nostrae auctoritatis preceptali jjjagijna, prout
tinniuM possumus, donamus atquc proi)rietamuH, omnium contradictione remota, preci-
pientes igitur, >it in deo dilectus nobis sepe dicte sedis Eberhiirdus episcopus liberam
dfliine habeat potestatem suique successores eundein locum Seainl)ali dictum cum
IW. V; <ih tliv hiiitfi- rlrr l'ntrrHchrift dm HinehtifK ron lUmel Htehenilr Kreuz iu ihr oder zu der- *o
jntiijen dm llifrhofii ron firnf t/ehört, int niehl Kicher zu enlxcheiden w) das Kreuz rer-
iriM-hl, alßtr nnrh tirhrr erkmniiar x) dax Kreuz ül/rr .Sle»uui(^enBi() y) 1 zwischen A und
\) narhlr/lglirh riniitfügl i.) eclesig cpinopus f über der Xeile.
144. [Bnawlauj a« arch auf llcuur; t» tchrint zueral epincoporum geschrieben zu nein )>) ii über
drr y.tilr nnrhgttragen v) t corr. auM 1 U>
HEINRICH H. 1007. 173
Omnibus appendiciis suis tencndi'' possidendi seu quicquid sibi libeat modis oranibus
in usum opiticopatuis inde faciendi. Si quis igitur, quod absit, huius nostrae donationis
muniticentiaiii destruere sivo violare presumet, in novis.sinio die torniento inextinguibili
corani oeidis dei luat. Quod ne fiat, sed haec traditio nostra ab omnibus incorrupta
6 pcnnaneat, lianc cartam indc conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri in-
pressione insigniri iussinnis.
§ Signum donnii Heinrici (M.) regis invictissimi. |
^ Eberhardus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. § (SI. 2.)
Data" kal. nov. indictione V, anno dominice inearnationis MVII, anno vero domni
10 Heinrici seeundi regnantisVI; actum Frankonofurt; feliciter amen."
145.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bambei^g den Ort Nittenau.
Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu Miinclien (A).
15 Ussermann Ep. Bamb., proleg. 29 dt. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 3, 448 n" 4 aus
A. — Mon. Boica 28", 365 n' 234 aus A. — Böhmer Reg. 1015. — Stumpf Reg. 1472.
Unmittelbar nach D. 144 geschrieben von Ba. I, der, noch ungeübt, sich mehrmals ver-
schrieben hat. Die in den Anmerkungen i u?>d n vermerkten Correcturen und wahrscheinlich
auch die Nachtragung des Gau- und Grafennamens rühren von ED her. Das Eschatokoll
20 ist von Ba. I später nachgetragen.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Henricus divina dementia
preordinante rex. Saluberrimis'' igitur sacri eloquii institutionibus erudimur et admonemur, iit
temporalia relinqujntes'' bona et terrena postponentes commo^da eterna et sin^'' fine mansura in cglis
studeamus adipisci consistoria. Quapropter nos dominicis nou surdum auditum prfbentes preceptis*^
*5 et deifieis obtemperando intendentes suasionibus quendam nostrae patem? hereditatis loeum Babinberc
dictum in sedem et culmen episcopatus'* suplimando'' proveximus et Romana auetoritate atque vene-
rabilis Heinrici V'uireiburgensis episcopi consensu ac pari communiqiie omnium nostri fideliuni tarn
arcliicpiscoporum quam episeoporum abbatumqne nee non ducum et« comitum consultu' decretoque
in honorem sanctae dei genitricis Mariae sanctorumque apostolorum Petri et Pauli nee non martirum
30 Kiliani atque Georii stabilivimus et corroboravimus, ut et« inibi nostrum parentumque nostrorum
celebre haberetur memoriale et iugis pro omnibus ortodoxis hostia mactaretur sahitaris. Proinde
noverit omnium nostri fidelium tam presens etas quam et suecessura posteritas, quia nos nostrae quen-
dam proprietatis locum Nittenouua^ dictum in pago Tonohkoa'' et in comitatu Rodpei'ti'' comitis
situm ad eandem supra dictam episcopalem sedem Babenberc dictam unä' cum omnibus eius perti-
36 nentiis sive adhcrentiis, videlicet vicis villis aecciesiis * servis et ancillis areis aedifitiis terris cultis
et incultis viis inviis exitibus et roditibus quaesitis vel inquirendis silvis forestibus saginis venationi-
bus aquis piscationibus molis molendinis rebus mobilibus et inmobilibus ac ceteris omnibus qnae rite
scribi vel appellari possunt quoqnolibet modo ntilitatibus, hac nostrae auctoritatis pryceptali pagina,
144. d) rar teuendi ein Buchstabe ausradiert e) die ganze Datierungszeih von Ba. I nachgetragen.
40 14Ö. [Bresslau] a) rex saluberrimis auf Rasur; in saluberrimis durch eine zu-eite Rasur das letzte
i corr. aus u b) ,-1 c) pr^bentes prjoeptis, vielleicht auch noch et dei, auf Rasur
d) am zweiten p Rasur e) corr. aus est f) dahinter ein Buclisiabe ausradiert g) a
corr. aus i h) in dafür gelassene Lücke nachgetragen, wohl von ED i) unä auf Rasur,
an Stelle eines längeren Wortes, nachgetragen von ED
174 KAISi: KlUKlNDi: N.
pruul tirmiuii posmimii», donnmiui atniio proprirtaimis. oiiiiiiiiin coutriulictioiu"'' leiiiot«, prycipionte»
ifrilur. iit iii dco diloftii» iu>l>is «epo diety stMÜs KluTliiirdiis cpisropiis liliorniii di'liiiii' liaticiit potestatom
•iiique aacevssores eundoni Inciini NittenouUll diotiim ciiin oiiiuibiia n)ipt'iuU('iis .suis Icniiidi possi-
di^ndi neu quirquid sil)i libciit inodi.i omniliiis iii itsiim opiscupiitUH iiidv fntioiidi. •Si qiiis if^itiir, quod
iibait, hiiiuR iiostry dunationia muuitieoDtiam'" dostriicrc sivo vioinrc prysimiot, in iioviiiitiiiin die tor- &
moiito iiu'xliiigiiibili coram oonli» dci luat". Qiiod ne fint, »od liaec traditio noatra ab omnibus
incorrupta pennaiieat, haue lartam iiidc conscriptam manu propriu ruboraiitcs i<ig;illi ni>äti'i inpn'Hsioiiu
insifiiiri iussiiuus.
^ Signum" ilonmi Heiiriei i,M.) regis invictissimi. jl
^ Kberhnrdus cnnccllai-ius vico Uuilligiei^ arcliicapilhmi lecogimvi. ^ (SI. 2.) lo
Data kal. nov. indiftii>nt> V, anno doniinice incarnationis MVIl, anno vero dinmii
Hoinrici sccundi regiiantis \'I : actum Fiankondt'urt ; felicitiT amen."
14().
Heinricit schenkt dem von ihm gegrilndeten BistJium Bamberg deii Ort Abhach.
Frankfurt 1007 Novemhir 1. is
Originaldiplom im k. Eeichsmchif zu München (A).
Armtini Ann. Boiorum ed. Ziegler 111 cit. — Oc.sierreicher in Geöffnete Archive 3, 442
n' 1 aus A. — Mon. Boica 28", 363 n' 233 aus A. — Böhmer Reg. 1014. — Stumpf
Reg. 1471.
ünniitlelliar nach D. 14^'i <ies<hricl)en von Ba. I, der da-i ganze Eschatokoll sp/iler nach- 20
getragen hat. Die Datierungsformel ist verkürzt, da rfrt.s Perganienihlatt auf der rechten
Seite schief beschnittett u-ar und in der letzten Zeile dadurch weniger Raum zur Ver-
fügung .<tfand.
(C.) § In nomine sanctae et indi%'idiie trinitatis. llciiiiiciis (li\iiia prcordinantc
dementia rex. Salubcrrimis iyitur sacri cloqiiii institutiniiibus «rudiiunr ot aduioiicmur, ut i&
tmiporalia rcliiiquciitc« bona ^ i't terrriin postponentes commnda aetcnia et sine linc mnnsura in cylU
Ktndeainns adipUci consiotoria. Quaproptcr nos dominicis non surdum aiiditum prcbontes prcccptiH et
deiBcii* obtompcrando intcndontcs suasionibus quendani iiORtr; patcrny licrcditatis locuni llabunbcrc
dirtnm in scdcm »t culnicn epiacopatuH aublimnndo provcximus et Komana auctoritate atquc vonerabilia
Ileinrici Vuirciburgonaia epiacopi conaenau ac pari communique onmiuni nostri'' tidolium tain arclii- 90
cpiscopomm quam epiacoporiim abbatuniqiie ner non ducuni et coniituin conaultu dccrctoi|Uc in bonoreni
nanctac Art (rcnitricia Mnriac aanctoruinqiie npoKloloruni Petri et Pauli neu non ninrtiruni Kiliani atijua
fiporii «labilivimua et corrobnraviniUH, ut et inibi noatrum parentunique noatroruiii celebre liaberetur
■ncmoriale et iug^a pro omnibua ortodoxia hoatia mactarclur aalutaria. Proindo novcrit onniiuiii nustri
Hdeliiitn lam prfacna etna quam et aucceaaurn poateritaa, qiiia noa noatrae quendani proprirtatlH lociini B6
Ahnbail dictnni in pago'' et in comitatn' coinitia aitum ad eandeni anpru dictam opi-
«copatom aedcm Babenbcre dirtnm <ina cum omnibua cina pcrtinentiia aive ndhcrontii«, videlicet vicia villia
aeccieaii* acrvU et anoillia areia aodifieiia torria cultia ot incultia viia inviia exitibua et reditihua qu^aitia
Tel inquirendia allvia foreatibna aairinia venntionilnia aquis piaralionibua nioÜN mob'udinia rcbua ni»b!libua
et imnubilibiia nc eetcri» omnibua ipiae rite aeribi vr-I nppellari poHMunl quoqiiolibi't modo utilitatibua, 40
14&. k) di auf Uojnir I; am ü llnuuf rn) t corr. nun <• n) a iiuf Jiiinur von KI) nach-
getragen o) doM ganze /■Jtchalolcoll ron ha. I tiachgrirar/m.
146. Breaalau] a; am f Uojmr b) 1 auf Hagiir, die noch ettca» weiter gehl c) unauagr.füllle
LCekm fOr den Gau- und Grafennamen
HEINHK'II II. 10117. 175
hac nostrac iiuotoritatis iirfccptali |iiifriiia, i]r(jiit tinnius pos.siiimis, <l(jiiaiiuis'' atqiK; proprietanius, oni-
nium cinitradictionp rcniota, pryuipientes igitur, ut in deo dilectus nobis sepe dict§ sedis Kberliardtis
episcopus libcram dehinc habeat potestatem suique »iiccessorcs eundcm locum Ahabah diotum cum
omnibvis appeiKÜtiis .suis tenendi possidcndi seu quicqtiid sibi libcat modis Omnibus in usum episcopatus
b iiiilc faticndi. !Si quis ifritur, quod alisit, buins nostrac donatiunis munificcnciam destruere sive violare
prjsumet, in novissimo die tormento inextinj^iiibili coram oeulis dei luat. Quod ne fiat, sed haee
traditio nostra ab oninibus incorrupta peniianiat, lian« cartam inde couscriptam manu propria robo-
rantes sig'illi nostri inpressione insigniri iussimus.
^ Sigiiuin'' (lomui lleimici (M.) rogis invictissimi. ^
]o I Kberliarilus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. | (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione V, anno dominice iucarnationis MVII, anno vero Heinrici
secuncli VT ; actum Frankonofnrt : fclicitor amen."
147.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Sont-
16 heim a. d. Günz. Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (Ä).
Vssermann Ep. Bamh., proleg. 30 cit. — Mon. Boica 28", 386 n" 245 aus Ä. — Böhmer
Reg. 1026. — Stumpf Reg. 1483.
Bis auf die von Ba. I später nachgetragene Datierung geschrieben von ED, entweder nmh
20 dem von ilim corrigierfen D. 145 oder nach dem daraus copierten D. 146. — Zur Deutung
des Ortsnamens vgl. N. Archiv 20, 132.
(C.) I In nomine sanetae et indi\'iduae trinitatis. Heinricus divina preordinante
dementia rex. Saluben-imis igitur sacri eloquii institutionibus eriidiiuur et admopnemur, Vit
temporalia relinquentes bona et terrena postpouentes commoda aeterna et sine fine mausura in celis
S5 studeamus adipisci consistoria. Quapropter nos dominicis non surdum auditum prebentes preceptis et
deifieis obtemperando intendentes suasionibus quendam nostrae pateniae hereditatis locum Babeberc*
dictum in sedem et culmen episcopatus sublimando proveximiis et Romana auctoritate atque venerabilis
Heinrici Vvirciburgensis episcopi consensu ac pari communique omnium nostri fidelium tarn archi-
episcoporum quam episcoporum abbatumque nee non ducum et comitum consultu decretoque in
30 honorem sanetae dei genitrieis Mariac s.inctorumque apostolorum Petri et Pauli uec non martyruiri
Kiliani atque Georii stabilivimus et corroboravimus, ut et inibi nostrum ])areutumque nostroruni celebrc
haberetur memoriale et iugis pro Omnibus ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde noverit
omnium nostri tidolium tam presens etas quam * successura posteritas, quia nos nostrae quendam
proprietatis locum Suntheini'' dictum in pago Durihin'' et in comitatu Riwini*" comitis situm ad
35 eandem supra dictam episcopalem sedem Babenberc dietam una cum Omnibus eins pertinentiis sive
adherentiis, videlicet vieis villis aecclesiis servis et ancillis areis aedificiis terris cultis et incultis viis
invüs exitibus et reditibus quaesitis vel inquirendis silvis forestibus saginis venationibus aquis pisca-
tionibus molis molendinis rebus mobilibus et immobilibus ac ceteris Omnibus quae rite scribi aut
appellari possunt quoquolibet modo utilitatibus, hac nostrae auctoritatis preceptali pagiua, prout finnius
40 possumus, donamus atque proprietamus, omnium contradictione remota, precipicntes igitur, ut nobis in
146. d) über und unter possumus und ztvisclien o und n «o« donamus Rasuren e) das ganze
Eschatokoll von Ba. I nachgetragen .
147. [Bresslau] a) Ä b) in dafür gelassene Lücke von ED nachgetragen
176 KAISKIUKKINDKN.
dfo dileclus'' «cp* diotac sodis Kl>i>rhnrdiis i'|)isi'ii|iMii suii|iu' »uci-i'ssorea liliornni deliiiic lialioiit"' pote-
stalem oundcni proscriptuiU loi-iim Svntlu'ill)'' dicliiiii ciiiii omiiibus itppi>udii'iis suis tmciidi posai-
dendi scu quicquid sibi libent inodia oniuibiia ii> iisiiin i'pisoopntiis iiidc raciendi. Si quin i};itiir. qiiod
aböt, huiiM uostrae doiintionis miiniHrriitiani doatriiore sivo vioinrc proaumot, in novisaiino die voram
Aciilis di>i torincnto iiiextingtiibili' liiat. Qiiod iie tiat, scd liaci- traditio noatra ab oiniiibus iiu'orriipta 6
pemiaiipal. linue cartain iiido roiist-riptam nianii propria roborantoa si^illi tiostri iiiprcaaiono insigniri
iussimus.
^ Signum domni Heiiiriei (M.) regis invictissinii. j^
^ Eberhardus caiu-cllarius vice Uuilligisi archicapollani rct-ogiiDvi. ^ (SI. 2.)
Data' kal. nov. indietione V, anno dominico incarnationis MVII, anno vcio domni lo
Hcinrioi secundi regnantis vi: aetinii Frank<iniifurt: fVlicitor amen.'
US.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Atcrnluii'.
FrankfurI UH)T November 1.
Originaldiplow im k. Beich-tarchir zu München (A). i&
üssermami Ep. Bamb., proleg. SO cit. — Mon. Boica 28", 371 n" 237 ans Ä = ÜB. des
Landes ob der Enns 2, 73 «" Ö6. — Böhmer Beg. 1018. — Stumpf Reg. 1475.
Bi'.v auf die von Ba. I .ipäter hinzugefügte Daticrungszeile unmittelbar nach D. 147 ge-
schrieben von ED. — Ein Ort Attorhof c.ristiert heute nicht mehr; es i.st wohl der
Hauptort des Attcnmue.^ gemeint. ia
(C.i I In nomine sanetae et individuac trinitatis. Heinrieus divina favento ele-
nientia rox. •Saluln-rriinia ig'itur ancri eloquii iiistitiitioiiiljiis cnidiiniir et adnionciniir, iit tonipo^ralia
relinqupntos* bona et tcrrcna postponentea commoda aeterna et sine Hnc mnnNiira in eelis studvnniiis
adipiüci conaiatoria. Quaproptcr nos doniinicia non surduin nndituin iirebentes preceptis et deifieis
oblempcrando intenduntes auasionibus qiicudani nostrae paternac liereditutis locutn Babenberc dictum 26
in aedcni et culinen episcopatUH snblimando provcximns et Koninnn anctoritatc atqne venerabilis
Heinrici Vvircibnrpensis episcopi consrnan ne pari conimiiniquc nninium noatri fidelium liini .'irclii-
epiaroporuni quam opiseopornni abbatuniqne nee non duonm * coniitniii eonaultn decrctoqne in bonorom''
aanrtac dei (fonilricia Mariae aanctoruniqne a]ioatoloruni Pctri et Panli"" nee non martiriini Kilinni
atqao Oeorii atabilivimua ot corroboravimna, nt et inibi noatrnni parontnmque nostrornni celebre 3»
habcretur nieniorinle'l et ing-ia pro omnibua ortodoxia hoatia niactaretur aalntaria. I'roinde norerit
omoiuin noatri fidelium tam prcaena ctua qnani Cf aucecaanra postcritaa, qnia noa noatrae proprietatia '^
queodam locum Aterahof dictum in pago Atcragowi* et in comifatii Ocbohardi" eoniitia aifum
ad candrm • epiacopnlem »edcm Bnbenberc dictnni nna cum omnibua eins pertinentiia aive adbcrcntiia,
videlicet viciit villi« aoccieaiia «ervia et ancillia arcia aedilieiia terrla enltia et ineultia viia inviia exitihna 8*
et ri-ditibuA qnar'lti« vcl inquirendi« silvia foreatibna aa),nnia vcnntionibua ai|iii» piscationihna molia
147. r) IT. jii de«, ciiiectwa iiciiiii» eil A; rC. Eberhardus episcnpus lihernni di-liinc habest
poto«tat«m auiquc aucoeaaorca c) l'U. torm. inext. cor. ocuüb dei f ) rf»> (/rtiizr /lalienitifjs-
zeiU ron Ba, I nnchi/rtraffen.
H"«. BrcMlauj a; nn dm Ilufhulalien nt C-orredur h) e oder re Kcheint nachgelrayen zu nein; i«
vohmrhemlich irnr urt/trilniflich rrmthenlUrh nur in lioiior oder in hono rifxelirMieii c) über
u ein Ihfilii awrtidirrtrr, Ihrlh nimijnrinelilrr SIrirh d) da« rrsir e scheinl aim o r.orr. zu
tein c/ daji in der VI'. nutgrlaiiHfnc et Itat EI) hier irieder eingefügt 1) rnn EI) über
der Zeil* nachgetragen jfi in dafür gtlamtme Lücke ron El) nachgetragen
TIKIXUICII II. 1007. 177
molendiiii.s relms moliililju.s t-t iiiniolMliijiis ac ceteris rcbus miinihus qiiao rite dlCl vci srrilii'*
possuiit * utilitatibus, liac nostrae aiutiuitatis prcceptali (lafrina, proiit Kmiissiiiio possinniis, donninus
atque proinietaimis. (iiiiiiiiim contradictionc reinotii. prfcipiciites iifittir, ut nobis in deo dilectiix »cpe
dic'te SITUS Elu'fhardus opiscopiis lilicraiii dcliiiK- lialicit potcstatem HC »iii successorcs ' i'iuidfin pre-
5 sciiptiiiii lociim Ateraliof dietum cuni unuiibiiä ap|)biidk'ii.s suis tenendi possidendi sen quicquid sibi
libt'at iiiodis oninibus in usuni episcopatus inde faciendi. Si quis igitur, quod absit, liuius nostrae
donationis ninnificentiam destriiere sivc violare pre.sumet, in novissinio die coram ocnlis dei inextingui-
bili t'innento'^ liiat. (^iiud ni' liat', si'd haci- tiaditici nostra ab nimiibus inc(jrnipta pennaneat, hanc
taitani inde conscriptani manu propria loborantes sigilli nostri inprcssionc insigniri iussinius.
10 ii .Signum rlnmni Hcinrici (M.) regi.s invicti-ssimi. jl
ii Klj(n'liardus ciima-llarius vice Uuilligisi archicapeilani recognovi. ^ (SI. 2.)
Data'" i<al. iiov. iudictioue V, anno floininice iiicaniationi.s MVn, anno voro domni
Heinrici .secundi rcgnantis VI; actum Franivonofurt"; lolicitcr amen.'"
149.
15 Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Seedorf.
Frankfurt 1007 November 1.
OriginaMiphmi im k. JteicJisarcliiv zu München (A),
['ssermann Ep. Bamh., proleg. 30 rif. — Mon. Boica 28", 377 n" 240 aus A = Wirtemh.
T'B. 1, 247 n" 209. — Böhmer Reg. 1021. — Stumpf Reg. 1478.
20 Bh auf die von Ba. I später hinzugefügte Daiierungszeile nach D. 147 geschrieben von ED.
(C.) 1 In nomine sanctae et iudividua(f trinitatis. Heinvicus di'säna favente de-
mentia rex. Salubemmis igitur sacri eloquii iustitutionibus erudimui- et admouemur, ut tem-
poralia reliiiquentes bona et | terrena ])Ostponentes eomraoda aeterua et sine fine mansura in celis
studeamiis adipisci consistoria. Quapropter nos dominicis non surdura auditum prebentes preceptis et
23 deificis obteniperando intendentes suasionibus quendam nostrae pateruae hereditatis locum Habenberc
dictum in sedem et culmen episcopatus sublimando proveximus et Komana auetoritate atque venerabilis
Heinrici \ iiirciburgensis episcopi consensu ac pari comniuniiiuc onmiuni nostri tidelium tarn arcliiepi-
scoporum quam episcoporum abbatumque nee non ducum et comitum consultu decretoque in honorem
sanctae dei g-enitricis Mariae sanctorumque ai)Ostolorum Petri et Pauli nee non martyrum Kiliani atque
30 Georii stabilivimus et corroboraviinns, >it et inibi nostrum parentumqtie nostrorum et Ottonis tei'Cli
videlicet imperatoris antecessoris ac senioris nostri celebre haberetur memoriale et iugis pro
Omnibus ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde noverit oninium nostri fidelium tarn presens
etas quam et* successura posteiitas, quia nos nostrae quendam proprietatis locum Sedorf*" dictum
in pago Para"* et in comitatu Hiltiboldi'' comitis situm ad eandem supra dictam episcopalem sedem
35 Babenbcrc dictam una cum Omnibus eins pertineutiis sive adherentüs, videlicet vicis villis aecclesils
servis et ancillis areis aediticiis terris cultis et ineultis viis inviis exitibus et reditibns quaesitis vcl
iuquirendis silvis * saginis venationibus aquis ])iscationibus molis molendinis rebus mobilibus et in-
148. h) ED hatte zuerst sei (ohne t) geschrieben, corrigierte dann das i hi r und tilgte die bereits
angefangene Oberlänge des b i) hinter dem Wort kleine Rasur; VU. Eb. episc. suique suc-
40 oessores Hb. deh. habeat potestatem k) VU. torm. inext. 1) dahinter ein Strich getilgt
m) die ganze Datieriingszeile von Ba. I nachgetragen n) hinter dem zweiten ( ein Strich
ausradieii, wahrscheinlich der Anfang des aus Veisehen zuerst geschriebenen r, igl. D. 149. läO.
149. [Bresslau] a) das in der VU. ausgelassene et hat ED hier wieder eingefügt h) in dafür
gelassene Lücke von ED nachgetragen
Kaisenirkunden III. 23
178 KAISKUIKKINDEN.
mobilibiis ao rrtoris onmiliiis 411111' liic mtüm aiii ii|<|>('llni'i possunt quoquolibct modo iitilitntilius, linc
nostrae aiictorilnli.t prci't-ptnli pa^iiiii, prout tiriiiiuK posHUiiiiis, tUuiiiniius nt(|iic )iroprietiiiiiU8, oiiiiiium
ronlradirtiono rt-inota, prcripicntcs ig'itur, ut nobi« in deo dilectus sopo dietnc sedis Kberliardiis i>)ii-
»copus giiiipir »liccossorcs lilpcrnin dcliiiic liiibonnt (»otcsliitiMn i'Hndeni pii'scriiitiim looMiii"' Sl'llori
dk-tuui cum oiimibiiB appnidiliis suis tciioiidi possidi-iidi CUinilUltUluli ücii i|iiic<|iiid silii libent iiuxlis 6
Omnibus in usum ppiscopntus inde faciendi. Si quis ifritur, quod iilisit, liuiiis nostrne donntionis iniini-
tirentiam dcslnioro sive violare prcsiimct, in die iudil'ii conim uciilis dci tormcnto inoxtinguibili
lual. (^uod nc CVeniat, (icd hnpc traditio nostra nb oninibus |iei'|)etllillitor iliviolnbilis permanent,
hanc cHrtnm indc ron.scriptnm mann propria rubornntcs xiplli nostri inpressionc insi<,nüri ius8imu8.
^ Sif^miiii domiii Hoinrici (M.) rcgis invictissinii. H 10
S Kborliarilns faiicellariiis vice Uuillii^isi arfliicajnllaiii ncn^'iKPvi. p (Sl. 2.)
Data'' kal. iiov. iiidictioiie V, annn (linniiiicr incarnatioitis M\ 11. anno v( ro ddinni
Hfiiirii-i sct-iindi rognaiitis VI; actum Ki-aiikonoi'riit'"; tolieitor aiurn.''
i:)0.
Heinrich schoikt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Holz- i&
gcrlingen. Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplotii im k. Reichsarehiv zu München (A).
Ussrrmann Ep. Bnmh., proleg. 30 eil. — Mon. Boiea 28", 379 m* 241 am A. — Wirtcmb.
rii. 1. 243 n" 206 aus A. — Böhmer Btg. 1022. — Stumpf Reg. 1479.
Auf ein PergamentblatI , da.i bereits EA, wahrscheinlich in der ersten Zeit seiner Thfitigkeit «0
IM der Kanzlei Heinrichs, für ein Diplom hergerichtet und auf dem er die drei ersten
Worte da- Signumzeile und das Monogramm angebracht hatte, .schrieb ED nach D. 149
die erste Zeile und den Te.rt unserer Urkunde. Später fügte Ba. I die Datierungszeile
hinzu, und irohl erst nach längerer Zeit (vgl. K. Archiv 22, 143 f.) vollendete Ba. III
das D. durch Eintragung der zweiten Hälfte der Signumzeile und der Recognition. sa
(C.) ^ In imiiiine sanctae et individiiae triiiitatis. Ilcinrifus diviiia favonte clo-
incntia rox. Salubcrrimis ig-itur sacri eloquii institiitiunibus erudiniur et odiuoneniur, ^ ut tem-
pnrnlia rclinqucntcs bona et tcrrcna postponcntcs commoda aetoma et sine finc mansura in celis
studeamus ndipiMci consiatoria. Quaproptor nos dominicis non snrduni aiiditiini probentca prcceptix et
deifici» nbtemperando intendentp» üuniiionibus (|uendam nogtrnc patornae hcreditnti» locum Hnhenl)ere 80
dictum in »edcm it culmen cpiHcopatus »ubliiimudn |)rovpximn8 et Itomana auctoritnte atque vcncrnbilis
Hcinrici Wirciburgcn»!* e|<i»copi consensn iie jinri eiimmunir|iie oninium nostri (iililluiii taiii arclilcpi-
scoporum quam cpiHroponim abbalinnque nee non durum et eomitum eonsultu decreloiiue in hunorem
aanctac dei gcnitricia Mariac »nnctorumque npostolorinn l'etri et l'auli neo non uiartyrnm Kilinni atque
(ieorii atabilirimus et rorroboraviniU8, ut et inibi nostrnm parcntumquc noatrornni et Ottonis tcrcii ab
vidclicct imperatori« antcrcMori" ae acniori« nostri cclebro liaberctur memoriale et iugig jiro omnilms
ortodoxis boKlia miictaretur HHlutariH. l'roinde noverit omnium noatri fideliiim tnm presens etas quam
et KueecKKUra ponteritiiK, qnia nos noKtrae queiidam proprietatiH locum llol/.gi'niill^a" dirtum in pago
(•Iclllllltm* et in comitatn Iltl^OlliK* comiti» nitum ad candem 8upra dictam opiscopalem Ncdem •
una cum omnibux ein« pertinentiis »ivc adliacrentüa, videlicct vieis villi« accelesiis Hervis et aucilli» 4»
1411. c) loci», ohne Abk-ürzungiizticlien. A i\) die ganze hatierungazeile rim Ha. I tinrlii/clrar/cn
e) A.
l.'jO. ''BrcMlauj a) in dafür geUimcnt Lücke ron Kh nadiyctragtn
HEINRICH II. 1007. 179
•
areis edificiis terris ciiltis et incultis viis invii.s cxitilius et reditibun quncsitis vol iii(|iiircmlia silvi.s ♦
veiiixtionibus aquis pi.scatioiiibus inolis nioleiidinis rebus iiiobilil)us et inmobilibus ac ceteris oiiinibu.s
quae rite acribi aiit nppcllari possuut quoquolibet modo utilitatibu.s, liac nostrae auctoritatis preceptali
pagina, pruut finiiius po»smnu.s, doiiamus atque ))roprietamus, omniuin contradictione remota, preci-
6 pioiite.s igitur, ut iioliis in doo dilei'tiis ne\te dietae sodis Kbcrhnrdus eplscopus 8iii<|iie successores
liborani ilidiiiic liabi-ant potestateiii eundem * locum llolzjijerninga'* dictum cum oiniiibu.s appendioiis
suis teiieiuli possidciidi * seu quie<iuid sibi liboat modis oinnibus in usum c])i.scopatus indo faeiimdi.
Si ([uis i^^'-itur, quod absit, iuiius nustrao donatioiiis muniticentiam dustruere .sive violart! |>resumet, in
die iudicii eoram oculis dei tormento iuextiiiguibili aetcrnaliter luat. Quod ne eveniat, sed haeo
10 traditio uostra ab omnibus perpetualiter inviolabilis permaneat, haue cartam indc conscriptam manu
propria roborantes sigilli uostri inpressione in.sig'iiiri iussimus.
^ Sigmiiii'' (lomni Heinrici (M.) regis" invictissinii. fj
y Eberhardus cancellarius '' Uuilligisi archicappellani notavi.' | (SI. 2.)
Data'' kal. nnv. indictione V, anno dominice incarnationis MVII, anno vero domni
j5 Heinrici secundi regnantis VI ; actum Frankonofurt "^ ; feiiciter amen.®
151.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg den Ort Pfürring. Ein Nach-
trag von zweifelhafter Geltimg fügt die Schenkung von sieben Hofstätten in
und bei Regensburg hinzu. Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiploni im k. ReichsarcMv zu München (A).
Gesrhichts- und rechtsverlässiger Unterricht 129 cit. — Heyberger Ichnographia Babenb.
1, 74 unvollständig aus A. — (Heyberger) Landeshoheit, prob, n" 11 aus A = Schuttes
Hist. Schriften 27 n" 4 Extr., = Ried CD. Ratisb. 1, 125 n" 133 Extr. — Migne Patrol.
140, 277 n° 41. — Oestei-reicher in Geöffnete Archive 5*, 81 n" 1 aus A. — Man. Boica
28", 359 n" 231. — Böhmer Reg. 1012. — Stumpf Reg. 1469.
Mit Ausnahme der von Ba. I voraufgefertigten ersten Zeile, der von demselben später
nachgetragenen Datierung und des Zusatzes am Schluss des Contextes geschrieben von ED,
der D. 150 ats Vorlage benutzte. — ■ lieber die Echtheit jenes Zusatzes ist schwer zu ur-
theilen. Sachlich hat eine Schenkung von Hofstätten in und bei Regensburg an dcus Bam-
berger Capitel, wie sie darin verfügt 7cird, nichts unwahrscheinliches, vgl. Hirsch Jahrb.
2, 129; formell aber entbehrt der Nachtrag in den Urkunden für Bamberg der Amilogie,
denn in D. 152 ist der Zusatz hinter der Datierung seinem Inhalt nach sicher als unecht
zu betrachten. Wenn er nun in D. 131 von der gleichen Hand herrührte ivie in D. 152,
so würde damit seilte Unechtheit feststehen; dies aber lässt sich, da in dem Zusatz zu
D. 151 die Schrift des ED, in dem Zusatz zu D. 152 diejenige des Ba. I nachgeahmt
ist, nicht mit Sicherheit behaupten; nur eine gewisse Schriftverwandtschaft ist in beiden
Zusätzen bestimmt zu erkennen. Bei dieser Lage der Dinge halten wir den Nachtrag in
unserem D. zwar für durchaus unverbürgt (vgl. Ficker Beitr. 2, 52), betrachten aber anderer-
seits die Möglichkeit, dass er mit Genehmigung des Königs hinzugefügt sei, bei der eigen-
thümlichen Entstehungsart dieser Bamberger DD. doch nicht als völlig ausgeschlossen.
150. b) rar Signum ein tiefer stehendes a ausradievt; sigüum domni Heinrici (M.) von EA vwauf-
gefet-tigt c) regis — notavi von Ba. III zuletzt nachgetragen d) dahinter fehlt vice e) die
ganze Datierimgszeile von Ba. I nachgetragen f) i'urt auf Rasur,
23*
180 KAIS i: K r K K r M ) k n.
1,0.1 ^ In nuniiiu' saiirt««^ et imlividiu- trinitatis. Hfinriciis diviiiM tavciito clo-
liii'iillit rt'X. SBliibcrrinii» iptiir sHrri olmuiii iiistitnlioniliiiN (•i-ii<liniiir et rxliiiMiiiiMin'. iit tonipo-
rali« r(-liiii)iipiiles bona ol lt>rri-nn J |>oiit|>i>iii-iitrH <'iiiiiiii<i<ln'* Ht'ti>rnn et »iiip liiir iiiaiisiirii in oolis
ittiiiloauiu« ndi|<ifiri roiisiiiloriA. (^iiniiroptvr noH ilominiriti iioii siiriliiin aii<liliiiii prolioiitrs |)i'ft'(')itis ot
dfilirin olitempiTniiilo iiiti-iul<>iites minxioiiiliiiN qucndniii iioslrni' patcriuu' IicrcdilatiK locum llaliclicrc'' 5
dirtnin in scdem et ciilineii opiKcopntui« siibliniuiidi< provi'xiiiiiis ot l{i>inaiin niirtoritatc nt<|ii(' vciuriiliilis
iirinrici Vrirribiirfrnnsi« cpUcopi congeiimi nv pnri coiiiniimitiiio oiuniiim iinstri tideliiini taiii arc)ii-
episcoporiiin i|uiin) ppiscopiiriini nbbntunii|ui< n<>r nun diu-iim t>t roniitiiui consnltu docrotoiiuo in biinorcm
«anotue doi )^-nilricis Marino sunctoninninp npo.ilnlornni l'i-tri t't Pauli ncc non martyruni Kiliani ntqiio
(ii-orii »labiliviniuii et porrobornvimiui, iit et inibi noNtriini pnrpntuin<|iie Mustrornni et OttuniN li-rrii 10
vidolicet iinpcrntoris nntcccssori» nr seiiioris nostri ccicbro hnborotur niomurialc et inj,'!« pr iniliii.s
i<rtud«xiii boKiin niactjirrtur snhitaris. Pruindp iinvcrit onininni nostri lidi'liiMii lani prcBpns cta» <|Uaiii
i't sui-ccMurn posterita.", ijnia nos nn^t^al' iinondani proprirtatis lociini l'toriuj^mi dictum in papo
C'helsgouiie'" et in roniitatii Nortpotiiu' Herengeri '' comitis Kitiim ad stipcndimvi kanonicitruiii
in eadi-iM Hiiprn dicta cpiocop a I i scdv COCllobitC deo sei'vicntilllll'' iina oiim onmibuK eins 16
pcrtincntÜN xivc adbcnmtÜK, vidclicct vicis villis acelcsiia survis et ancillis anis aedifii'iiü ^ tcrriH eiiltin
rt inmltiü viis inviis exitibus et reditibns quaesitiü vol inquireiidis silvis titrcstlblis Sllf^flllis'-' venatio-
nibus aquis piM-atiimibus molis nndciidiniH rebus niobilibuH et iuniobilibus ac cetcr!» ouinibuN i|uac rite
!<(-ribi niit nppellari possunt quo<|iiolibpt modo utilitatibux, bar no.strae aiirtoritatis preeeptnii paffina,
prout lirmius posDUinus, donnnius alque proprictninus, nniniiini eontradietione reuiota, preeipicnte.« iu-itiir, in
ut dilectissinii in Christo Babonbcrgcuses fi-atros nostri ox nostro iure libcraui ilihine
habeant potcstatem oundem locum PioringUll dictum cum umnibus appcndicüs'' suis tcnendi possidendi
vcl etinni sibi commoduin advocatmn ipsi loco niiper dicto siipereligendi 8>-u (|uici|niil
illis libeat miidis Omnibus in usuni foflluliitalis ' tratcrilitatis iude faciendi. Si quis ijjilur. quocl
abitit, Iiuius mistrae donationis'^ munificentiam destruerc sivc violare prcsumct. in die iiulicii ciirnm i!>
oculi.i doi tiirniento inoxtin),'uil>ili aetornaliter luat. Quod nc evenini, sed haec traditio nostra ab
omnibu.i perpctualitcr inviolabilis permaneat, lianc cartani inde conseriptam manu ]iroprin roborantcs
i4i(.HIIi nostri inprcssione ■ iussimus insigniri. InBU])Cr Knti.'^pOllC tres arca.*« infl'n (irboni iuxta
I)aniibiuni,'du«s Hrunnclaite, dua.s Hoginbuscn dodinni.s et cniifinnaimis in ii-<niii fV.iiriiiii.'
^ .Signum domiii llcinrici (M.) rcgis invictissiini. [i i.
I KboHiardus canei-llarius vice Uuilligisi arcliieapcllaiii recognovi. | (!>I. 2.)
Data'" kal. iiov. iiKncfioiif V, anno dominifo incaniatioiii.'* MVII, anno vfrn domni
Ileinrici ^et•undi regnaiiti.s vi; actum Frankonot'iirt: fcnfitcr amen.'"
152.
Heinrich schenkt dem Domcajjitel zu Bamberg den Ort Fürth. 36
Ffankfinl IfX)/ November 1.
I.'il. UrcK^ilau a| Ha» zirtilt o rurr. aus a h) .1; unter ilem zweiten e eine L'iiteyMni/e rmliert
II Kh in iltifilr iifltiKK'nr Lücke nachi/itrai/i'n, aber auf liasur, so daiis iimprihii/lirh ein
■ ■1.,-rf Gaunnmr (ri.ll.i.l,' Vorifi'iuuey narligelrur/en sein muss d) Nortgöiiuc Hcrcnjferi
rwn fJI) in rinfilr </• he nachffeJraf/eti, nliei- auf liasur. Zuerst trar nur ein Xanie, U>
mihi <ler lUs llrnfei: n/en ei um auf Uasiir f) aedifieiis am Km/e ihr 7. und
am Anfanr/ der K. Sflnifiznh ran El) naehffetraf/rn, Jedenfalls erst narliileni I). l't'J (eefl. daselbst
Sole tr » •>"' fi. /.'•/ abf/esrhrieben war ut die in der IT', fehlenden Worte t'orestilmg »aginis
hat I "drr rini/efüiit In illier drm ersten p eine ()kerldn;/e aasi/elöseht i| eorr.
nus irohl rnn Ha. I. hie Corrertur ist erst, nachdem die DD. J.'t'J. I.'i3 aus D. Ifit <•'>
ti fcarni , rori/ennminen trarden ki das letzte i corr. aus e, eijl. D. t^>2 \. k
'- Ire» auf liasur rnn anderer Hand, urlelu auch die folgenden Warte l/is in usum
/■ ■ liri'lien hat, l'rs/irünt/lich stand inpresxionc initigniri iussirnus, womit iler Conlcrt
i,l.. 'Iir i/anzr Dalirrunijszeile ron Ha. I nachijetraijen.
HEINRICH II. 1007. 181
Originakliplom im k. Reidixurrhir zu München (A).
Replicae et AupUcae der Sfatf Nuennherg contra Brandenburg (Spirae 1569 = Holzschiher
Deductionsbibl. n°48-i) 6S eit. — Kiirtze doch .gründliche Vorstellung des Hauses Branden-
burg - Onolzbach , Beijl. 1 n° 1 ans Abschrift (a), die auf ein Yidimus (b) des Abts von
5 Michelsberg aus dem 16. .Jh. zurückgeht und 1697 mit A collatiomert wurde = Faber
Staatscantzley 31, 1S2 n" 1 = Falckenstein Nürnb. Urk. 17 n" 8, = Lünig JRA. 19",
480 n" 1. — Ludewig SS. rer. Bamberg. 1, 1281 n" 46 ohne Eschalokoll und Zusatz wohl
aus b = Wülckern Hisl. Xorimberg. ilipl. H20, = Migne Patrol. 140, 276 n" 40. — Kurtze
doch grüiiilliche Vorstellung, was mr Varlhril eine l. Domprobstei/ zu Bamberg gezogen
10 (1720 = Holzschuher Deductionsbibl. n° 147H), Beyl. 1 n" 1 aus b. — Geschichts- und rechts-
verlä.'isiger Unterricht 125 n" 1 aus A und S33 nP 69 aus Transsumpt von 1699. — Ab-
haudlung von denen landesherrlichen Gei'echtsamen , Urk. 3 n" 3 aus a (c) = Saueracker
Gesch. des Hofmarks Fürth 1, 105 = Saueracker Nordgauische Staatengesch. 1, 105 =
Fronmüller Chronik von Fürth 368 mit Verbesserungen. — Hegberger Ichnographia Bahenh.
16 1. 73 unvollständig aus A. — Schönemann Cod. 1, 84 n" 46 aus d. — Ihsermann Ep. Bamb.,
prob. 16 n" 12 unrollstäudig aus d. — TW. zu der bestbegründeten Ausführung 1^, 125
n" 1 aus cd. — Mon. Boica 28", 353 ii" 228 aus A. — Facsimile in (Heyberger) Landes-
hoheit, prob, n" 9 (d). — Bijhnwr Reg. 1009. — Stumpf Reg. 1466.
Unmittelbar nach D. 151 geschrieben von Bu. I, der das ganze Eschatokoll später nach-
äo getragen hat. Der hinter der Datierung iingefügte Zusatz (Note n) ist unecht; die Zeit
der Nachtragmig ist nicht sicher zu bestimmen, da der Fälscher sich bemüht hat, die
Schrift des Ba. 1 tcenigstcns theilweise nachzuahmen, doch dürfte sie dem 12. .Jh. an-
gehören.
(C.) ^ In iiüiniiie sanctae et imlividur trinitatis. Heiuricu.s diviiia faveute cle-
85 llientia rex. Saluberrimus* igitur sacri clumiii institutionibusl' erudimur et .idmonemur, ut
teniporalia ruliiiquentes boiui et terreua | ]iostiioneiites coiiiinoda aeterna et sine fino mansiira in cclis
studeainus adipisci coiisistoi-ia. Quaiiropter iios doininicis non surdum auditum i)rebcutes preceptis
et deificis obtemperando ititendeutes suasionibus quendam nostre paterne hereditatis locum Babenbero
dictum in sedem et culmen episcopatus suldimando proveximus et Roinana auctoritate atque venerabilis
SO Heinrici'" Vvirciburg-ensis episcopi eonsensu ac pari'^ communique oninium nostri tidelium tani arclii-
episeoporum quam episcopornm abbatmnque nee non diicum et comitum consultu decretoque in Iionoreni
sanctae dei genitricis Mariae sanctorumque apostolornra Petri et Pauli nee non martirniu Kiliani atque
Georii stabilivimus et corroboravinius, ut et iuibi nostruni parentnmque nostidium et Ottonis teitii
Wdelicet imperatoris anteeessoris ac seuioris nostri celebre haberetnr memoriale et iugis pro omnibus
35 ortodoxis hostia niactaretnr salutavis. Proinde noverit omnium nostri tidelium tam presens etas quam
et suceessura posteritas, qnia nos nostrae quendam proprietatis locum Furti'' dictum '" in pago Nofd-
gOUUUe" et in comitatu Berengeri"^ comitis situm ad Stipendium kanonicoium in eadem supra dicta
cpiscupali sede coenobite deo servieutinm una cum Omnibus eins pertinentiis sive adherentiis, videlicet
vicis villis ecclesiis f servis et ancillis areisS * terris cultis et incultis viis inviis exitibus et reditibus
40 quesitis vel inqnirendis silvis Ibrestibus sag-inis venationibus' aquis piseationibns molis molendinis
rebus mobilibus et inmobilibns ac ceteris omnibus quae rite scribi aut appellari possunt quoquolibet
modo utilitatibus, hac nostrae anctoritatis preceptali pagina, prout firmius possumus, donamus atque
proprietamns, oniniun] contradictione remota, precipientes igitui', ut dilectissimi in C'luüsto Baben-
bergenses fratres nostri ex nostro iure liberam dcliinc liabeant potestateni'' eundem locum Furti"^
•ts 152. [Bresslauj a) A b) insti auf Rasur c) nach He ein Buchslabe, wuhrscheinUch ein u,
ausradiei-t d) nach pa Rasur e) in dafür gelassene Lücke von Ba. I nachgetragen
i) vor dem ersten e ein Bvchstahe ausradi«rl g) edificiis fehlt, vgl. D. l.öl X. f li; a corr.
aus e
182 KATSF. nrnKUNDEN.
nuncupatuin'' cum omnibus appeiidieiia suis tenendi possidendi vel otiaiii silii vummnttum iidvoontum
ip»i loco mipor diclo stiperolifrondi m>» qnioipiid illis libonl modis omiiibu.i in ii.ium eocnobily' fra-
temiUli« iiid« faciendi. Si quia igitur, (luod absit, Iiuiu9 no:itrae donatioiiis'' iniiniticuiitinin dostnirro
sir« violare presuiuet, in die' iuditii coram oculis doi tormento inextinguibili aetemnlitcr Itiat. Qiiod
ne eveniat, aed haee traditio nostra ab omnibus perpotualiter inviolnbilis pormancat, hniu' riirlani iiulo t>
coiucriptam manu propria ruborantes aigilli nostri inprosaionr insif^iiiri iussimus.
^ Signum" domni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
^ EhorIiard(js cnnoellarius vice Uiülligisi .ircliioapellani riH-ognovi. ^ iSI. 2.)
Data kal. uov. indictionc V, anno doniinit." incarnationis MVll, ainiu vero douini
Heinrici seeundi regnantis \l; actnm Frankonofurt; feliciter amen.™" lo
153.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg den Ort Holzheim.
Frankfurt 1007 Xavemher 1.
Originaldiplom im k. Beichsarchiv zu München CA).
Heyberger Ichnographia Babenh. 1, 74 unvoUstiindig aus A. — (Hci/bcrger) Landeshoheit , i6
prob, n" 10 aus A. — Oesterreiclier in Geöffnete Archive 3, 45i n" 7 aus A. — Mon.
Boica 28", 361 n' 232 aus A. — Böhner Reg. 1013. — Stumpf Reg. 1470.
Bis auf die von Ba. I später nachgetragene Datierung unmittelhnr nach l). 151 geschrieben
von ED.
(C.) ^ In nomine sanctac et individuae triuitatis. Hi'inricns divina tavente fl<'- 20
mentia rex. Salubcrrimi« i^itur sacri eloquii institutionibus erudimur et admoncmur, nt tem-
poralia rclinquentcs bona et terrena ^ postponentes comnioda aeternn ot 8inc finc niausura in cclis
studcamus adipisci consistoria. Quaproptor nos dominicis non surdum auditum prcbentos prcooptix et
deifici« obtcmperando intendcntes suaaionibus qucndam nostrae |iHtoriino bereditatiH Incum Habenbcrc
dictum in ücdcm et culmen episcopatus «ublimando proveximiis et Hnnian.i auctnritate ntqup vonernbili» ü.s
Heinrici VvirciburgenHi« episcopi consensu 11c pari coniiiiunique omniuiii iiostri lidplium (am .irihii'pi-
■coporum quam epiacoporum abbatumque nee non ducum ot comitiiin" fonsnltii ilicrptoque in liiMKnem
sanctae dci ^cnitricin Marine nanctorumquc apostoloruui l'oiri et Pauli nee nnn martvrum Kiliaiii atquo
Georii atabilivimus et corroboravimus, ut et inibi noittrum |>arentumque nostrorum • videlicct Ottoniü
tercii imperatori» antcceitiioris et Kcnioris nostri colebre haberetur mcmoriale et iugi« jirn nmnihus 30
ortodoxis bostia mactarctur sahitaris. Proinde nuverit nninium nostri fideliiini tnni presens etas qiiiuii
ot Bucceasura pnsteritas, quia no« nostrne quendam proprietatis locuiii llolzlioim dirluni in papn
Horevun'' et in comitatu Vlonis** coniitiH situni ad Hlipendium kanonioornin in eadem supra dict«
«piscopali Rcde cocnobilc deo servientium una cum omnibus eins pcrtinentÜH Hive adlieri'ntiis, videlicct
vicii rillis aoccieaii* »ervi« et ancillis arei» ncdificiis terri» ciiIiik et iiiciillis \\]h inviis exitiliUH et 3li
\&2, i) rgl. l>. tat S. i k) '/«/» Irlzir i corr. au» 0, r«//. /'. l.'il S. k I) i über 'Irr Zrilf iiticJi-
ffrlraifen ni; das ifanzr Enrluiliihill ron lia. I nnrlii/elmt/rn n) unter der Diitirninr/ rtm
np^lerrr Hand drr folf/mdf, o/fenlMir utifchlf ZiiHnl:: advocatun phicitiim iiahcnt ante fcHlum
sani'ti Micbahclis et ante XLniani, et tunc ilctur ei »erviciuin: dun modii trilici, niodius Hilitfinis,
porcus induetilis, ]>orcuR lateralis, porcellus, VI casoi, (' ovn, VIII (ralline, una unia vini vcl 40
medonis — et uma oonslct ex XXX HtAupis — , du<; (iil>fr lUm ^\'oli Uatiurj unn- cervisif
ciusdem meniur^, diio «cobri avenv, nindiuit avcnv trituratue (no »cheinl gcirxrn irerdm zu
müiiMn). Siniilitcr flat de aliiii principalilius Imnis sancli (ieorfrü.
158. Brt*«<lau aj mitum i"on ron tiruern' Hand narhr/fnir/cii, da die allen SIriihe n 11 si/rbliflie»
iraren. Aiieh Uatur an diener .'<le/le I)) in dafür ffflasKrne Lileke von ICD mirhf/elrai/cn ii
IIKINRICH II. 1007. 183
reditibus quucsitis vel iiiquirendis silviH forestibus siipnis venationibiis nquis piscntionibus molis molen-
diiii.s rebus mobilibus et inuiiobilibus ac ceteris oninibus quae rite scribi Vel appellari possunt quo-
quolibet modo utilitatibus, liae nostrae auctoritatia preceptali pagina, prent firmius possumus, donamus
atque proprietamus, oiiiiiiiim coutradictione remota, precipientes igitur, ut dilectissimi in Christo Babcn-
fi bergeiiscs fratres iiostri ux nostro iure"" liberam dehinc habeant potestatem eiindem locum Holzheim*
diitiim cum omuibus appcnditiis suis teiiendi possidendi vel etiaiu sibi eoinmoduni advocatum ipsi"
loco uuper dicto supereligendi seu'' quicqiüd illis libeat mudis omnibu.s in usum coenobitac'' fratenii-
tatis inde faciendi. Si quis igitur, quod absit, huius nostrae donationis niunifieentiam destruere sive
violare presuniet, in die iudicii corani oculis dei tormento inextinguibili aeternaliter luat. Quod ne
10 evcniat. sed haec traditio nostra ab oninibus perpetualiter inviolabilis permancat, hanc cartamS inde
conscriptam manu pro|iria roborantes sigilli nostri inpressione insigniri inssimus.
§ Signum doiiini Hpiiirici (M.) regis invictissimi. ^
I Ebcrhardus cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. ^ (SI. 2.)
Data"" kal.' nov. iiulictione V, anno dorainicf incarnatioiiis MVII, anno vero domui
16 Heinriei secuiidi regiiaiitis VI; actum Frankonofurt; Icliciter amen.''
154.
Heinrich schenkt dem, von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Nagold.
Frankfurt 1007 November 1.
Originahliplom im k. Beichsarchiv zu München (A).
20 TJssermnnn Ep. Bamh., proleg. 29 cif. — Mon. Boica 28", 381 n" 242 aus Ä. — Wirtemh.
ÜB. 1, 244 n" 207 aus A. — Böhmer Reg. 1028. — Stumpf Reg. 1480.
Mit Ausnahme der von ED gemachten Nachträge und Correcturen unmittelbar nach D. 147
geschrieben von Ba. I, der das ganze EscMtokoll später hinzufügte. Die Erivähmmg
Otto's III., die in der VU. fehlt, hat Ba. I, dei~ wahrsclmnlich unmittelbar vorher D. 152
25 geschrieben hatte, aus dem Gedächtnis in ungeschickter Formulierung eingesetzt. Gegen
das Ende des Contextes hat Ba. I wie in D. 158 eine Zeile der VU. übersprungen.
Entireder irar nämlich die ganze 14. Schriftzeile der VU. ausgefallen und Ba. I hatte
also geschrieben : Si quis luat. Quod ne fiat, sed haec traditio nostra ab Om-
nibus incorrupta permaneat. Oder er hatte geschrieben: Si quis igitur, quod absit,
30 huius nostrae donationis munificentiam und ivar dann zu dem in D. 147 in der folgenden
Zeile unmittelbar unter munificentiam stehenden Wort incorrupta abgeirrt. ED, der bei
Nachtragung der Orts- und Grafennamen das Versehen bemerkte, besserte es durch eine
Correctur aus: so ist die von der VU. abweichende Formulierung der Corroborationsformel
unseres D. entstanden.
36 (C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus dirina preordinante
dementia rex. Saluberrimis igitur sacri eloquü institionibus " erudimur et admonemur, ut
temporalia rolinquentes l)ona et terrena postponentes commoda aetema | et sine fine mansura in caelis
studeamus adipisci consistoria. Quaprojiter nos doniinicis non surdum jinditum prebcntes prjceptis et
deiücis obtemperando intendentes suasionibus quendan» nostrae pateruae hereditatis locum Babenberc
40 1.53. c) iu ron iure und eu von seu von neuerer Hand iiachgezoffen dl 1 corr. aus einem Buchstaben
7)iit Unterlünf/e e) über p ein Strich ausradiert und ausgewischt f) t^gl. D. 151 N.\ g) über
der Zeile nachgetragen b) die ganze Datierungszeile von Ba. I nachgetragen i) kk A.
154. [Bresslau] a) A
184 K.VISi: in'KKlN DKN.
dictum in .sriiiMii il riilini'ii t>|ii!iro|iHliis )iul>liiniui<l<> iirovcxiniiis et Ki>iiiaiia aiirtoritnti' at<|ii(' voni'iitbilis
Hcinrici Vllir^■ibu^{rl•n*i^ r|ii>ro|ii roiiRciiNii «r pari ('oiiiiiiiiiii<|iio (iinniiini iioslri tideliiim laiii iiiiliiopi-
seoporiini qunin p|>iiicoporiiiii abbntiiniqiiv nvr iion iliit-inn et roniitiim coiisiiltii deeretoqiio in boiiorcm
sanrtae dci pcnilririü Mnriae saiirlorum<|ii(< npustoloriiiii l'ctri rt Pauli iirc nun niartiriini Kyliani al(|iio
Ornrii »ijibilivinin.H i't rorrolioraviniiis, ut <>t inibi noülriiin par(>ntnmi|UP noüfroruiii VKlolil'Ot (.)ttunis 6
tercü'' videlicet iiii|i<'rati)ns'' nutocessoris vi senioris nnstri oelcl>re halicroitir moniorialc et
in^s pro omuibiis ortodoxis hostin ninctnrotur ünliitariü. Troindo novorit oniiiiiiin mistri tidi'liiiiii taiii
prt>«<>nii Pins i|iinui snoccwiiirn postrrita.», <|iiia nos nosirac <|U('iiilniii pinprictatis lncnni Nü^alta'' dictum
in pnjru NilJJjalfJOmie"' rl in foniilatti'' \\ Cfilllicrii '' riiniitis sitiiiii ad oandoiii siiprn diclani rpisco-
paloin sedoni Uabonbprc diclnni mia ciini oninibus eins piTtinenliis sivc adbcrcntiis, vidclint vicis villis 10
nccrlrKÜs »i'n'i» et nncilli-i arci» ai'dititii» terris cnltis ot ini-iiltis vüs ot iiiviis pxilibiis et rcditiliiiü
qtiaPKitis rt-l iiiquin-iidis silvi» t\ir<<iitibui> snfönis veuntionibu» aquis i)iK('ati»iiibnN iiiolis uiolondiuis rebus
niobilibu« «t ininiobilibns ac ccteri» oinnilms qunc rite scribi aiit nppellari possnnt qnoquulibct modo
iitilitalibus, bac nostrne nuctoritati« preceptnli pnj^inn, pront Krmiiis possumiis, donniiiiis atqno proprictaniiis,
omnium contrndirtioni- rcmotn. pryoipientes ifritnr. ut nnbis in deo dilectus sepc dit'tac spdis Kborhardiis 15
rpisi'opu» suiquc »ucci-ssciros libernui dcliinc habeal" potcslatoni rumloui presoriptum loetini" dictiini
cum oinnilms npppudiciis suis tciiendi possidendi svu (|uici|uirl sihi libcat inodis iniiiiibus In msumi
episcopatus ind<> fnoirndi. Et' Ut liace nostrac tfaditinnis aiietoritas'^ Inrorrupla ixTuianent,
hanr cartniii inde cousfriplain uiauu pmpria robornnics higilli iioslri iii|iris>iiiiii- insiL'iiiii insslniiiN.
^ Sijjiiuiii " doiiini Hoiurici (M.) regis invictissinii. jl so
I Eborliardus caiu-cllaiius vice Uuilligisi ariliicaiicllani roeogiiovi. ^ (SI. 2.)
Data kal. nov. iiulictioiic V. anno ddiiiiiiiee incaniationis M\ II. anno vci-o donnii
Heinrici spcundi rognanlis \'l : actum Krankonufurt ; fclicitcr amcn.'^
155.
Heinrich schenkt dem von ihvi gegirnndeten Bisthum Bamberg den Ort Deggingev. s5
Frankfurt 1007 November 1.
Originaldijiloiii im k. Beiclisarchir zu München (A).
l'ssermann Ep. liamh., prolep. ^9 dt. — Srhultex Hust. Schriften 336 n" 4 Knvollsiftndig. —
.1/0.1. Boica 28", 375 v' 239 am A. — Böhmer Reg. 1020. — Stumpf Reg. 1477.
D. i5/5 ist das ernte Stück einer Serie von lilanipicis, auf denen Bn. J die Königs- und 30
Kanileruulcrschri ft voran fgc fertigt hat. Er hat dabei wohl D. 149 ah Schrcihmuster be-
nutzt, eine Urkunde, in welcher ED am Raummangel beide Formeln in eine Zeile gebracht
hatte, und sich ihm darin durchweg nngeschlossen, leifwohl ihm nelb.it die Raumrerhdltnisse
dazu keinen Anla.ss gegelten hätten. Auf dicsetn Blampiet trug er dann, D. l.'iO ah
Vorlage iH-nulzcnd, das Eingangsprotokull und den Conte.rt ein, bis auf die von ED nach- 36
getragenen Orts- und Grafennamen. Die Datierungszeile hat lia. I später hinzugefügt.
(('.! ^ In nomint' t»anctao ot individuao trinitatiH. Ileinricus ilivina t'aviiiir Av-
incntin rcx. .Salnbirrimi« ifnlur »arri oloqnii inKtitutionibns ■•rudimiir et ndmonemur, 111 tciiipnralla
relinqiiente» bona S '"' lerrenn po»tpiincnt<'» cuminoda neternn et sine tiiie inauHUrn in celi*i stucliMiinus
adipiiK'i roiuiatoria. Quapropter nos doniinieis iiou '.nrduni nuditum prcbenles preeeplin et deificis 40
^'A. M t<>rcii videlicct imperatnri« auf Hn»ui . .» ilnfdr gelaiume, LOcke ron KI) nnrliijelrufirn
A) lia. I hatif zurrKl cninitu iiturhrirlirn, iran EI> in i-omitatu corriffirrlc v) umiu.it/ifill/tf
LOrkt für dm OrUnamm f/ et - unctoritnji auf Hamir ron KD i/Mchriehen, r;;l, tlie l'or-
brmrrk-uni) g) da* ganze Ktrhnloknll ron lia. I nachpetrar/en.
FI i: IM! IC 11 II. 1007. 185
obtempeiaiiilu iutiiulciitea sunsionilju.s ipu lul.uii •' uustiMi' (iiitermio hcrcditatis locuin Hiibenberf dictum
in sodeni tt ciilnioii episcopatiin sul>liiiiuM<t<i |piiivixiniu.s et Hninaiin aiictoritate ati|ii(" vciierabilis
Heiuric'i Viiirciliiirj^ensis oiiisuopi eoiisensii hv iiari cciiminmiiiiu' iiiiiniiiiM iiostri Kdcdiiiiii tani arcdiiopi-
si'opnriiiii ({"am (■[■i.st.-oporiini al>IiaTiiini{iic iicc imiii diu-mii vX (-(iitiitiini (-uiisiiitii dc('rrto(|ii(' in limiort^iii
5 sanctao dci {fcnitiii-is Mariae saiietoriinuiuc apostoluiiiiii l'eti'i et l'aiili uuc nun inartinnii Kiliani at<iue
Ooorii stabilivinuis et oorroboravinius, ut et inihi lutsti-tim ])ar('iituiiH|<[e uostronini et (Utoiiis tertii
videlicft iin|M'ratiii-is anteeessoris ac scniorüs iiostri ci'li'hri' haiM-ri-tiir itieiimriab- et iiij^is pro (jiiiniltus
(Htodiixis huütia iiiaetaretur salutari». Troinde noverit oimiimii no.stii lid<dium tarn preseiis etas quam
et .siieeessiira posteritas, (piia iios uostiae iiueiulam pnipiictatis Icieuiii lecginguil dietuin in pago
10 KioZüin'' et in edmitatu Sigfiliardi ** eoiiiitis sitiim ad eandem sii|jia dietam episcopaleni .scdem una
eiiiii «itiiniliMs eins pertinentiis si\-e adliaerentiis, viilelieet vieis \illis aeeelesiis servis et aneliiis areis
ediKeiis terris eiiltis et ineiiiti.s viis iuviis exitibns et reditiliiis ([uaei-itis vel inniiireiidis silvis veiiationibus
a<|iiis piseatioiiibiis luolis nioleudinis rebus iiud>ililiiis et iiiiiiobilil)Us ac ceteris oiiinibus quae rite scribi
ant appellari pussniit qiiiM|inilili<-t iimd" iitilitatihus. liac- leistrai' atietoritatis iiroceptali paffiiia, prout
13 tinuiiis |i(>ssumiis, douaiiius at<iue proprietanms, onininiu eontradietioiie remota, ])reeipieutes i^'itur, ut
iicibis in deo diieetus sepe dietae'sedis Eberbardus e])iseo]ins suique successores lil)eram debinc liabeant
]iotestateni cuiideni ioenni Tccgmgun'^ dietnni eum onniibus appendicüs suis tenendi possidendi seu
iHiie(iuid sibi libeat nnxlis .mniilins in nsiini episeiipatux inde faciendi. Si quis igitur, qnod absit, huius
nustrae donatiniiis nninitieentiani destruere sive violare prosnniet, in die iudicii coram oculis dei tor-
20 mentii inexting'uibili acterualiter luat. Qnod ne eveniat, sed liaec traditio nostra ab Omnibus perpetu-
aiiter invinlaliilis permaneat, lianc eartani inde emiscriptani manu prnpria rnborantes sif,'-illi Udstri
iiiprcssione iusi<>"niri iussinnis.
I Sigmuii domni Hcinrici (M.) regis invictissimi. ^
I Eberhardus cancellarius vice Uuilligi.si archicapellaiii recoguovi. | (SI. 2.)
s.i Data'' kal. iiov. indictione V, anno dominice incarnationi.s MVII, anno vero doinni
Heinrici secundi regnantis VI; actum Frankonofurt ; feliciter amen.''
156.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Nusshach.
Fniiikfini 1007 November l.
30 Originaldiplom im k. Reichsarehiv zu München (A).
üssermami Ep. Bamh., proleg. 29 eil. — Müik Boica 28", 38H n° 243 aus A. — Böhmer
Reg. 1024. — Stumpf Reg. 1481.
Auf einem in der Weise von D. 155 hergerichfefen Blancfuet, in icelchem, tcie hier deutlich
zu erkennen ist, auch das Siegel oder icenigstens die Einschnitte für dasselbe bereits an-
35 gebracht icaren, trug Ba. I das Eingangsprotokoll und den Context ein. Ob er die
Datierung gleich in einem Zuge mit dem Confexf geschrieben oder später hinzugefügt hat,
ist nicht mit voller Bestimmtheit zu sagen: ebenso müssen wir dahingestellt lassen, ob die
Nachtragung des Ortsnamens an der ersten Stelle von Ba. I oder von ED herrührt; die
155. [Bresslau] a") en auf Basur \\\ in dafür (/etassene Lücke von ED nachr/clragm c) die
40 yanze Datieriingazci/e i'on IIa. I nachgetraf/en. Etwas oberhalb (kr jetzigen Dat ierunggzeile
hatte er zuerst eine blinde Linie gezogen und darauf data geschrieben, hat dien n'ort aber nach-
her ausradiert.
Kiiiserm-kunden 111.
24
186 K AISKUrUKl'XDKN.
ühri{t<'n imchiirlrniirufu Xaiiifii sind sirhrr roii Ha. 1 ijcsrhricbfii. Als Vorlitiir hat li. 144
gedient. FnUs dir liiiliening iiarhgetrayni ist, was wir nirlil sicher feslstellni kiiinwti,
trSre D. 1S6 als das spfltest geschriel>cne Sliick, im dem wir diese ErscheiHung hcoharhtcn
künum, auzHueheii. demgemttss also auch die Iel2le der rom 1. November 1007 dallerleii
erkunden, deren Vonterl schon vor dem 1. Xoveniher geschrieben ist. ,,
{('.) p In iioiiiiuf saiii'tai» et iiulividuc trinitatis. Hcinrii'us diviiia t'avciiti' ilo-
lllOntia IVX. SiiliilnTriimis" i^ritur snrri <-l<)<iiiii iiislitiitiniiiliiis iMiiiliiiiiir rt iiiliiiniu'imir, iit tciii-
puralin ri'liii(|iiciitos bona «-t ti-rrma |ioist|ii>ii(>iiteK i-oiiiiiioda ^ notonia t-l sine liiu' iiiiiiisiiia in rylis
»Kidi-aiiiii» ailipisfi rimsistorin. yiia|ii<>|ilii' iii«s ilKiiiinicia mm siinluin Hiiditiiin pirlii'iitt's |iriM'('|vtis i't
ik-iticis olil(Mii|ioramlo intoiuli'iitt's »iia.sioniltiis i|iifiuliiiii uostrao patonini' lirroiliialis loniin Halpoiilx-rc lo
ilictuin iu spdein et ciiIiiumi cpiscupatiiN Biibliiiiaiulo provrxiiiiiis et Kuinaiia aiiclDrituto atipio vi>iii>i'al>ili>i
Heiurici Vvirciliurpciisis episoopi cuiisciihu ac pari cuniiiiiiiii(|iio oiiiniinii iiuNtri lidcliiini taiii arclii-
rpiscopuriiiii <|iiaiii episcnpnruiii al>liatiiiiii|M(- ncc noii diu-iini et comitiiin cuiiHiiltu (lfcrt>to<|iic !ii lioiinri'iii
>aiirtae «Ici f^ciiitririK Mariac »aiicti>riiiii(|iii' apoxtoinriini Pptri et Pauli nee noii niarliriiiii Kylinni at(|iit'
(icorii stabiliviniiiK et ('(iiTiibiiravinins, iit rt iiiilii Mustriiiii pairiitiiMii|iii' nnstrnriiin ci'li'brc lialieiitiir i;i
nicniiirialc et iiips pm ••iiinibii.s urtoiloxis bostla nwu'tari'tur .salutanx. I'roinilc novorit oniiiiiiin iioNiri
liitflinin taiu pn'scns etns (luani et succcssura posterltas, ipiia mos mistrae i|iii'Milaiii proprietati» Iikmiiii
Nuzpach'' ilietiini in pago Jlortenoviia *■ et in eiiuiitntu Hessini'' eoniitis sitiiin ail eanilein .sii|iia
(lictam ppiscopaieni srdem Habcnbcrc dictam eiini omnibnis eins pcrtinentiis sivo adhercntiis, videlicrt
vieis villis aeeelesiis caiicllis servis et ancillis areis aeditieii.s terris ciiltis et ineulli.s viis inviis exitibns äo
et rctUtibuij ipiaesitis vel in(|uirendis silvi» forestibun üairinis venati<>nil>iii< a(|iiii< |ii.seaeiunibn8 niulis
inolendinis rebus inobilibus et inmnbilibns ae eeteris oninibns «[nac rit<' seribi vel appellari'' possinit
<|no<|nolibet modo utilitatilms, hae*' uostrae auetoritatis preeeptali pa^'iiia, prnut tirniiiis poDsiinuis,
donamus atque proprietanius, uinninm eontradietiunc reniuta, preeipicutes ig-itiir, ul in deu dileetiiB
nobi« sepe dict^ sedi« Eberhardus episcopus liberam dehinc babeat potcstateni sninue suceessnreK f ii
eundpin loeuni ^UZpaeh'' ilietiim eum oinuibus nppcudieiii« Kuis tcuendi possidcudi seu ({uici)nid sibi
libeat niodis oaniibns in iisuni episcopatus inde faeiendi. Si qiiis ifritor, qiind absit, hiiins nostrae
douationiH munitieeuttani <lestruere sive violjire presnniet, in noviNsiino die torniento ine\tin;^uil>ili
eiirain oeiilis dei hiat. (/ii'mI ne liat, sed liaii' traditio nusira ali onniilmN ineornipla piTiiiaiK-at. bane
eartani inde conHeriptani mann propria ruliorantes »igilli nostri inpressione insipiiri inüMinniN. 30
?i .Si<niiini (Inuini Hoinrit-i tM.) rcKis invietissimi. H
^ Kliorliardiis oanecllarins vici' l'uHli^isi areliicajM'llani reeognovi. jj iSI. 'J.i
l)ata kal. nov. indietione V, annu doniinicc inearnat|ii)nis] MVII, (anmi veni| (Imiini
lleinrici seeiindi rej^nantis vi ; actum Frankonofurt ; feiiciter amen.
157. 3i
Heinrich schenkt dem con ihm (jef/riindeten Bisthuni Bamberf) seine theils von
seiner Mutter ererbten, tlieiU von der Rilint empfangenen Besitzungen zn
ReichenhnIL Frankfurt UH)7 Nuvemhrr I.
(triginaldi/ilom im k. lieiehsarrhir zu Münrheii (A).
L'ssermann Kp. Hamh., proleg. HO dt. — Ocstcrreicher in (ieiiffnele Archive /'', HH9 n" I aus i.i
A. — Mon. Hoira 2ff , S/H n' 538 aus A. — liiihmer Reg. 1019. — Stumpf Reg. ItTH.
IM. '^Breatlan] «' ,1 >ii 1« dafür iiehminie lAIcke nnchijeiroqcn ; oh ron ED (»Irr lin. I, ist nicht
tifher tu nilurltri'lm cl in dtifOr t/elaiumf Lflclre ron Ho. I nachf/ctroffcn <1) '/«« rmlt p
rorr. Oll» b ei r rorr. aiu e f; ciriurhrii firm ureilrn iinil ilrm ilrillrn h kleine Rasur.
IIKFNRKMl II. 1007. 187
Auf ein in (Irr Weise von D. loö herijcriditetrs Bliniqiwt srhrich lin. T iiiiniitfi'lhur nach
D. 14.8 (YU. I) das FÄnyangsprulokoU und den Confext soivie die Datierung. Für einen
in der Dispositio abweichend forniiilierlen Satz benutzte er ein von ED verfasstes Dictat,
welches in der Pertinenz formet nirh (dt 1). 147 (VU. II) oder ähnliche Stücke anlehnt.
5 Den Gra/ennamen, melleirht a/nh dm Gaiinamen, hat Ba. I Kclbsf spriter nachgetragen. —
7)rt.s- DO. I. 431 über die Schenkung der Saline Reiehenhalt an Heinrichs Gro.ssmutter
.Judith steht ZH D. 157 in keiner Beziehung. — Ob D. 157 früher oder später als D. 158
entstanden ist, liisst sich nicht entscheiden.
(C.) I In iiiiniiuo saiictue et indivifluu trinitatis. lieinricus diviiia prcordinantc
111 t'leuieiltia rox. Salulienimis ijritui' sacri cloiiuii institutioniljiis ermlinuir et ailnioneiiiur, iit I
teni])iiralia i rliiuiui'iitcs Ikiiiu et terrona postjjoiu'iites conmioda aetcnia K et sine fino inansiii'a in cflis
stiuloanuis adipi»ci consistoiia'''. Quapvopter nus ilominieis non surdiim anditum prebentes preceptis
et deitieis obtenipcrando intcndentes snasionilms <|Mendaiii nostrae ])atenic hereditatis locum Babenberc
dictum in scdem et eulnien episcopatus subliniand" provexinins et Komana auctoritate atqne venerabilis
15 Heiurici \'uircil»ur;^'t'nsi.s episcopi eonseusu ae pari eoniinuniijiie oniniiiiri nostri Hdelinni tain arciiiepi-
scopuruin quam episcojnnaim abbatumque iiec non clucum comitum eonsiiitu decreti)(|ue in honorem
sauctae dei genitrieis Mariae sanctorumc|Ue apostolorum Petri et Pauli nee non'^ martirnm Kyliani
atque (ieorii stabilivimus et eorrol>oravimus, ut et iiiil)i nostrum jiarentumque nostrorum etdebre
halxMctnr nieiuciriale et iugis pro Omnibus ortodoxis hostia mactaretur sahitaris. Proiude noverit
::ii onniiuiii nnstri üclclium tarn presen^' etas quam et successura posteritas, qnia nos talia boiia atquc
prcdia, (|ualia beatae luemoriae inater nostra in loco Halla dicto et in pago Salz-
burcgouui'' in comitatu vero Thiemonis* comitis visa est proxime vivens possedisse,
insiiper et talia, qixalia in nuper dictis locis nobis proprietavif domna Rilint, ad u
candeui * episoopalem sedem iJabenberc dictani una cum omuibus eorum pertinentiis sive aderentiis,
■>ö videlieet * servis et aucillis coftilocis sive patellaruiii liicis, quae vulgariter pfansteti vo-
Cantur, ac aediticiis terris cultis et inoultis viis inviis exitibus et reditibus (incsitis vel inquirendis *
rebus mobilibns et inniobilibus silvis COHlUlunitatlbus ac eeteris omnilius quae rite scribi aut appeilari
possunt * utilitatibus, bac nostrae auetoritatis preceptali pagina, prout tirmissime possumus, donamus I
at<|ue proprietamus, omnium contradictione remota, precipientes igitur, nt nobis in deo dilectns sepe
30 dicte sedis Eberhardus episeopus liberam dehinc habeat potestateni ac sui successores eadem prcdia
atque bona, euiuscumque noniinis vel ixtilitatis sint, in supra dicto loco Halla sita
teuendi possi<lendi seu quic-i|uid silii libcat inodis omnilius in usum ('|iiseo)iatus iiide faciendi. tSi c|uis
igitur, (piod absit, huius nostrae donationis munificeuciam destruere sive violare presumet, in novissimo
die coram oculis dei inextinguibili torniento luat. C^iiod n(^ 6at, sed baec traditio nostra ab onniibus
35 incorrupta permaneat, lianc cartairi inde C(.»nserij)tam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione
insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici (M.i regis iuvictis.simi. ^
y üjjerliardus cancellarius ' vice Uuilligisi arcliicapellani recognovi. \\ (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione V, anno dominice incarnationis MVII, anno vero donnii
40 Heinrici*^ secvmdi regnantis vi; actum Frankonofurt; feliciter amen.
157. [Bresslau] a) das erste, s sofort corr. «».■. st li) on corr. aus ec c) A d) Thiemouis
in dafür gelassene Lüche ron Ba. I iuicli;/cti-<i(/en; ol> auch der (rauname nachgetragen M, lässt
sich nicht bestimmt entscheiden c) proprietavit auf Rasur f) am n Correctur g) am
ersten i Correctur.
24*
188 K AlSr. Kl'ÜKl'MtKN.
158.
Heinrich srlifukt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort MuUighofen .
Fniiik/iirl lOOT Noremhtr 1.
Originaldijiliim im k. Hrirlisurrhir zu }tii»rhni (A).
l'ssertmim Ep. Bnmh.. proleg. •J9 rit. — .1/«»/. Hnirn :28", 369 u' 236 aus A = Vli. dis ■,
LoHiies oh (hr Efiiis i>. 7-J n" 55. — Biihmrr linj. 1()17. — Sliinipf Reg. 1474.
Auf ein in der Wrisf von D. l-')ö ht'njerichMes lilamiufl sihriili Hu. l im vugxton An-
schluss an D. //.■> und in nnnn Ziii/r das l'Aiitinnfisprntiikrdt , dm Cnulixl und die Ddlicniii;/.
l)ic ausgeliisxcncn Orts- und (irnfmmimni hui vr selbst später mieligelrdtjeii ; er hui tuult
dabei nicht betnerkt, duss er beim Copieren der Vü. ähnlich wie in D. 154 eine ganze w
Zeile iil)erxprungen halte.
(C.) i| In nomine sanotao et indiviihic trinitatis. Heinrieus divina rlcmcnlia
prcorninnntc rcx. .Snluliorriinus* ifritiir siioi'i ('liM|iiii iiistitiitioiiilius onidimiir et ailiiiiiiiininr,
nl tcmpornlia roliiic|iieiite.s'' lioiiii'' i't trrrriin |insf|iuiioiiti'8 cuiiiiiKKln at-toriin S et siii<;" liiic iiiniisiira
in rrlis NtiKiciiiiuis nilipisri coiisixtoi-in. (^iiii|irii|iti-r iio.s (liiiniiiifis iiiin siiriltini niKlitiiiii pri'lienti's |ir<'- ir>
ci>|ili» et dcificis iilitoinporniiilu intendentcs 8iin.siuinlju.s i|Ucni1nMi iKistr.ir |i«lirnac liirrditiitis Im iim
KaliiiilxTc dirtiiiii in .sod)'!)) et enlinon rpis('0|intns snhiiniiiiido provc\!niiis et Koiiiiuin aiiolnritiitc nti|iic
vcnerabilis Heinrici Vuirciburjrensis epi.scopi conscuisu ac pnri ciininiunii|tic omniiiin nostri tidvliiiin tum
nrchiepi.HCoponini'l qnani episcoponini ablintiiniijuc ncc non diu-iini et roniitum oonsultii decret<>>|iie
in honorem «anctao dei penitrici» Marine 8nnctoriinii|iii' apdHliduriiin l'etri et Pauli noc non inartirum so
Kvlinni atipie fJeorii Ktnhilivinins et eorrohornviiniis, iit et iuilii nustniin pnri'utiiinc|ii(> nostrorum ccleliro
lialierftnr nicnioriale et iufris pro iminiliiis ortodoxis liostia iiiaetarctur saliitaris. I'ri>inde novcrit f>nt-
niani no8tri tidelinni tnni presens etas ijuani et siiecessurn po.stcritas, ijuin nos iiostrae i|M>'Milai]i
proprietnti.« locnni ^[atllf;llof '" dictum in pafr<i Matlljlf^outmc"' et in eoinitatu Gebeliardi'' i-omiti.i
«itnm nd enndcni .iiipra dictnm episcopnieni sedeni Ilabenlierc dictam una cum omniliii.s eins pertinentiis :!.'i
»ITC adlicrentÜR , videlicct vici» villi« nccclcsiis servis et ancillis nreis aeditieÜM terris cnltis et iucnltix
vii» iuviiü cxitihnK et reditiliUH quaexitiK vel inquirendix »ilvi« forcRtilins snginiH venntionilms ai|iiis
piücationiliUN mnlix niolendiniK rcbu» moliililins et inmuliilibus nc ceteris omnilius iiune rite scrihi vil
nppellari powinnl quoqiioliliet modo iitilitntil)us, line nu.strac nueforitatis ' preceptali pn^'ina, proiit
finniu« poMunniN, donamui; ntque proprietnniu.s, <ininium coutradictione remofa. precipientes iffitur, ut .10
in deo dilectn» noliis »epc diete «eili« Klierhnrdus episcopuH lilieram deliiue lialieat pote«tatem Huiipie
«neceiw<ire» eiindem loeum Matllghot"'' dictum cum nniniliux appenditiis suia tenendi jidHsiili^ndi seu
quicquid *ibi libcat niodin omnibiiB in tisum epiaeopatUH inde fatiendi. Si ipiiM iffitur, quud absit. Iiiiiun
noKtre donati<ini» muniticenciam dcHtruerc nive violarc" » conscriptaiii manu propria ro)>orante>i sihriili
no-ilri inpre»«ione inoiipiiri iiisHimnH. 35
^ >Sigiinin rlonini Heinrici (M.) regis invietishinii. f,
I F]berliariliit* i-ancfllariii« vice Uiiillif^isi .•ircliic.i|)cllani ri'cii;,'iiiivi. f, (SI. 2.i
Data kal. nov. indielinnc V, anno (loininii'i' incnrnationis M\ II, anno nito dunnii
H<-inriei xcciiiiili refrnanlis vf: ailnm l'i ankonofint : lilicitcr amen.
lö"«. ai A l)i r rorr. hiik 1 w/cr li ci bona auf Hnnur A) archieporiiiu, ohne Ali- in
richrn. A ttj in dafür ijelniuirnr Lilrhe ron IIa. I nachgetragen f) u ii/irr ihr
/.nU nii<hge/rat/fn (;) r« ergflnzm: pryHuniet, in novisaimo die t.orinento inextiui.'uiliili
coram oculia dei luat. (^nod ne fiat, ned liaeo traditio nontra ab omiiibuR incorrupta |ier-
Inaneat, lianr cartani inde, l>irAr Worte hililrn in ihr VI', ilir rifir Srhrifl:iilr, iirkhr nni
IIa. l lifim AliKchrrilien ülirrßprniigrn trurtlr. i..
H K ixitrcii II. UNIT. 189
I.V.).
Heinrich schenkt dem ron ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Beilngries.
Frankfurt 1007 November 1.
Orii/iiiiildiploni im k. Beichsarchiv zu München (A).
s Geschichls- und rechtsverläsdger Unterrieht 128 cit. — (Hei/berger) Landeshoheit, prob,
n" 7 aus Ä. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 3, 446 n° 3 aus A. — Mon. Boica
28", 3Ö5 n" 229 ans .1. — Bühnnr Reg. 1010. — Stumpf Reg. 1467.
Von Bd. l auf ein in der Weise von D. 105 hergerirhteles Blanquet in zwei Absätzen
geschrieben, indem alles, weis auf locnim (Z. 28) folgt (abgesehen natürlich von der vor-
10 aufgefertigten Zeile der Königs- und Kanzlerunterschrift), mit tnel spitzerer Feder her-
gestellt ist. Bis zu jener Stelle isY D. 152, von ihr ab D. 154 als Vorlage benutzt. Die
Unterbrechung hat ihren Grund darin, dass Ba. I, als er bis zu jener Stelle gelangt war,
bemerkte, da^s er eine Vorlage gewählt habe, welche eine Schenkung an das Cajntel enthielt,
während er eine Urkunde für das Bisthum schrcihen sollte; er musste also für die
16 Dispositid eine andere Vorlage suchen und folgte dieser dann bis zum Schluss.
(C.) ^ In nomine sanctae et individiie ti'initatis. Heinricus clivina favcnte cle-
Hientia rox. Salulicn-iniis-'» ig-itiii- siit-ri oloquii iustitutioiiil>us eiudimur et adnioiieimn-, iit tem- I
pui-ali;! i'i'liiiiinontfs Ijoiwi et tcrrciKi |io.st|iniiintc.s y ciiiiinuija iu^ttn'nii vX sine liiK! man.siirn in c^lis
studeamus adipisci consistoria. Quapiuiiter iius doniiiiicis uon surdum audituiii prcbentes prcceptis et
so deitiois obtemperando iuteudeutes suasionilms imendam uostrae patern^ liereditatis locum 15abcnbei'c
diitiini in sedem et culinen episcopatus .suliliniando provexiraus et Komana auctoritatc atque venerabilis
Urinrk'I'' N'virciljui'gensis episco]u i'Onseiisu ac pari'' eoninniuiiiue omuiiini '' iiostri iididiuni taiii arclii-
ei)i.scopovum (luani opiseoponiin abbatmiKiiu* nee nun ducuiii et eoniitum consultu deeretoque in honorem
sauetae dci f^cnitrieis Mariae sauetorunique aijostolorum Petri et Pauli nee non martirum Kyliani atqne
25 Georii"' staliiliviiiins et eorroboravimus, vit et iuilii uostruni parentinmiue nostrornni et Ottonis tertii
videlieet inip(M"atoris * anteeessoris ae seuioris nostri celebre baberetur nieinoriale et iugis ])ro omuibus
ortodoxis bostia maetaretur salutaris. Proiude noverit onmiuni nostri tidelium tarn prgsens etas quam
et .suecessura posteiita.s, ()uia nos nostrae quendani proprietatis loeum Bllmgriez dictum in pago II
NordgOUue *"' et in eomitatu Beringen comitis situm ad eaudeni supra dietani episeopalem sedem
30 Babeubere dictam una cum oniiiibus eius pertinentiis sive adberentiis, videlieet vieis villis aeeelesiis
servis et aneillis areis aedifieiis terri.s eultis et inenitis viis et inviis exitibus et reditibus quaesitis vel
inquirendis silvis t'orcstihus saginis venationibus aquis |iiseatiipiübus uiolis niolendinis rel)U.s inobilibus
i't immobilibus ai' oeteris omuibus quae rite seribi aut a])pellari possunt quoquolibet modo utilitatibus,
bac nostrae auctoritatis preecptali pagina, prout firmius possumus, donamus atque proprietamus'',
35 omnium eontradietione remota, jjreeipientes iyitur, ut nobis in deo dilectus sepe dictae sedis Eberhardus
episcopus suique successores liberam debinc habeat' potestatera eundem prjscriptum locum Bllingnez
dietum cum oumibus appenditüs suis teneudi possidendi seu quicquid sibi liheat modis omuibus in
usum f-piseopatus inde faciendi. Kt ut haec nostrae'' traditionis auctoritas incorrupta perraaneat, haue
cartam inde eouscriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
tu B Signum donmi Heinrici (M.) regis invictissimi. f,
^ Eberhardus cancellarius vice Uuilligis' archicapellani reeognovi. | (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione V, anno dominice incarnationis MVII, anno vero domni
Heinriti' secundi regnantis vi; [actum] Frankonofurt; felicitor amen.
159. [Bresslau] a) saluberrimis auf liamir; wahrscheinlich war zuerst wie in der Vü. saluberrimus
45 ijCKchriehin b) zwischen e imil i ein Biiclidai>e, irahrscheinlich n, aii.'<rafliei-t c) ac pari
auf Easur d) ü ror nosti'i nachträglich cinr/cicho/jen e) ii auf I{a.iur; es scheint zuerst
georg gestanden zu haben 1) dahinter at ausradiert g) das zweite o corr. aus u h) zwischen
a und m Ka.iur i) A kl dahinter ein n ausradiert.
190 KAI;^l. KT UKLNDKX.
lleinrirh srhnikt ileiii rnn ihvi (/egrü mieten liiMlimn Hdiiiftiiu] den Ort Ercjoldinc].
Fiiiiikfiirt ItioT Xorewhrr 1.
Oriffiiialdiptom i»i k. Reirhxtirrhiv zu MünrhfH (A).
( Hrijherger) Landeshoheit , jiroh. n" S tinx A. — Oexlcrrriihrr i» Geliff'inif Anhire :1. 4ü'-i &
m" 6 ans A. — ilon. Boica 28". H67 n" -JSS aus A. — Böhmer Reg. 1016. — Slumpf
Heg. 1-173.
Auf ein in der mihrfarh erirahnten HVwc hergcriehtetes und mit dem Sieijel oder Ein-
xchnilten für dasselln' versehenes litanquet gesehriehen von Bn. I unmittelbar naeh D. /56',
mit ungesehiekter Einfügung der in der VI', fehlenden, dem Notar aber aus früher ge- ii>
xehriehenen Ausfertigungen geläufig geu-nrdenen Erwähnung (ttto's III. Für Orts-, Gau-
und Grafettnamen lir-vs der Srhrrihrr hier u-ieder Liieken : diejenige für den Gnunamen
ist unausgefiHlt gehliehen, in die drei anderen trug ein anderer, auch hri 1)1). Kit. IHn.
ItiT. ins :ur Au.'ihilfe herbeigezogener Sehreiber die Kamen ein.
(C.i" ^ In iinininc sanctae et indi^^duc trinitatis. Ileinricus divina favciite clc- is
incntin rCX. SHliilirminii« ifritiir liiicri <>loqnii institiitioiiibiis eriulimiir et ndninnemiir, iitem-
pornlia '' relinquentcs bona Pt terrena ^ inistpoiientcs coinmoda notcriia ♦ sine fiiip inansiira in cyli.s
studeanins adipisci consiKloria. Qnn|iro|>ter nos doniinicix non siinliiin aiiditnni prybpntcs prfocptiR et
deificis olitcmperando intcndontes suasiimilnis iiupuilnni nuatrac pateriie liorcrtitatis locum Babcnborc
dictum in »odom et ciilnicn ppi«coi)atiis subliinnndo jirovcxiinn.': pt Hoinann auctoritatp atipip vencrabilis so
Heinrici Vvircibnrgonsis ppisoopi consensu ao pari comniuniiiup oinnium nostri tidcliiim tani arcbii-pi-
Hcoporuni qnnni episcoponini Bbbatnnii|Ue nee non diicum et comitnm eonsiiltu deiTetoqnp in honorem
saiictne dei i^enitricis Mariac Kanrtonimqne apostoloruni Petri et Pauli nee nnn inartirum Kylinni
ntqnc Georii HtabiliviniUR et eorruboravimus, ut et inibi nostruni parcntumque nostrornni Ottonis
tertü impcratoris antCCOSSoris l-t senioris nostri n-lebro baberptur memorialp Pt int^is pro SJ
omnibnx ortodoxis bostia maptaretur salutariü. Proindp noverit omnium nostri tidpliiini tani pryspuH
ctas quam et «upppssura postpritas, i|iiia nos no.strac iincmlani pnipriptatis lucuni Krfjfaltillgin'' iliptiini
in papo** Pt in pomitatu AltinaniU' poniitis situni ad eandeni siipra dictam ppiscopaleni scilpm
Babonherc dietam euni oninibiui ein» perlinentiis sive adberentÜH, videlicpt viei« villis aecelcsiis eapelÜK
■crt-is et ancilliK nreiA apdiKcii.i terris cultis et ineulti» viis inviis cxitiltuti et rcditibu» quaositii« vel .10
iuquirendiH Hilvi« » Ka^niiiK venationibn» aquiü pigcntiniiibnti niolis molendinis rcbux mobilibu» et in-
raobilibiiA ap peleri« omnibu» quae rit^'' spribi vel a|ipp|lari pn.ssiint iiU(ir|iiidibct nioibi utilitatibus, bae
U'iHtrae anptoritali!« pr^cpptali papna. jirout lirniins possnmus, donamus atc|Up proprietaniu.s, onniinin
contradiptione remota. pr^pipipntps ipilur, ut in <b'<i dilertu» nobis si'pe diit^' «pdis Kbi'rliarduK ppi-
■copus liberam dehinp hnlieat potentatem »niqui' Huppossorcs piindeni bn-iini Krj^altinj^in '' iliptuni puni 3.'>
omnibu« iippenditÜK RniH tenendi poK^idendi »en qnipquid sibi libeat mudis omnibni« in u.huui ppiKPopatu«
indc fntipiidi. -Si quin iffitur, qnud abxit, biiiun nuHtrac (bmatiimiN ninnilippiitiain dpstruere sivp violare
prf!>nmet, in novinnimo die torniento inpxtinfrnibili poram opuMh dei luat. l^uoil up bat, sed bai-c
traditio nonlra ab omnibnii inporrupta pernianeat, baue cartaiii imb' rniiNcriplain ni.'iiiii pnipria rnburautPH
hif^ili nostri inprpHNionp in^i^^'niri iuüHiniuH. 40
H Si;^iuni doiiini Heinrici (M.i fegis invii-iissinii. \\
^ KlicrIiardnH canci'llariii« vice l'nillijfi.si an-liica|ii'llani rccopidvi. ^ fSI. 'J.i
I)ata kal. nov. iiidictioiic V, anno dimiinirc incarnatinnis M\ll. anno vlth ilnnjiii
Heinrici secundi rcj^iiantis vi ; at-tuin KranknnoCuft : fV-licitcr anifn.
IflO. Bbich) b) am oliern» Verlienisirirh iltji Chriiimnn» UaKur 1>) A, utall ut temporalia <i in !■
ilafSr getammr Lilrkr ron undrrtr llnnrl ndrlifirlrnr/rn ill unnu.-'i/rffi/ltc l/iirhr für di ii <!nu-
namtn k) A.
nr. 1 XHH'H II. 1007. 191
161.
Heinrich sche7ikt dem von ihn/ f/egründeten Bisthum Bamberf/ den Ort Klrili-
licnii.
Fraiihfioi KlO'/ Xoveinhcr J.
Orujinaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
6 UssermcDiu Ep. Bdinh.. j/nilc(/. 29 rif. — Mon. Boica 28", 385 n" 244 aus A. — Wirteinh.
ÜB. 1, 246 n" 208 aus A. — Biihmer licq. 1025. — Stumpf Hey. 1482.
Indem wir dieses D. als letztes in der Reihe der Stärke einordnen, welche auf ein nach
Art von D. 155 von Ba. I hergeriehtetes Blanquet geschrieben sind, soll damit kein Urtheil
über seine relative Entstehnngszeit innerhalb jener ürkundenreihe abgegeben werden ; es fehlt
10 vielmehr an allen Anhaltspunkten diese zu bestimmen. Ausgefüllt ist es von ED, der da-
bei recht flüchtig arbeitete und die Vorlage, deren er sich bediente, freier als sonst be-
handelte. Wir hid/en, da die Te.rtgcstaltung unseres D. dem D. 149 am nächsten kommt,
was mit diesem übereinstimmt, durch Petitdruck bezeichnet; doch ist bei der Be.icha/feyiheit
von D. 161 auch die Benutzung einer anderen VU. nicht ausgeschlossen. — Kiriliheim itf
la ein Theil der heutigen, aus zwei Orten zusammengewach.senen Gemeinde Kirchentelliitsfurt ,
vgl. Beschreibung des Oberamts Tübingen (Stuttgart 1867) 414 und Bessert in Württemberg.
Vierteljahrshefte N. F. 1, 298 ff.
(C.) I In niiiuiiR' .siinotae ot iiulividuar tr'mitatis. Heinricus divina faveiite de-
mentia rex. Saluben-iniis igitiir sacri eloquii iiistitutionibus enulimur et admonemur, ut tempi)-
20 ralia relinquentes bona ot terreua | postponetites cummoda aeterna et siue fine iriansnra in celis
studeamus adipisci consistoria. Quapropter* nos dominicis optemperaudo inteadentes suasionibug ot
deiticiii nou surdum auditiini prebentes preceptis" qneudam nostrae paternae hereditatis locum Habenbei«-
dietnm in sedeni et culmen e])iscopatus subliniando proveximiis et Romana anetoritate atque venerabilis
Heiuriei Wireiburgensis episcopi consensu ae pari comninnique oniuium nostri fideliiim tain archiepi-
25 seopurum (luaiii episeoiioruin abbatuiiique nee nou eomitum et dueuni consiiltu decretoque In lionoreni
sanetae dei genitiicis Maiiae sauctornmque apostolornni l'etri et Pauli et niaityi-uni Iviliaui at(|ue
Georii stabilivinius et conoboravimus, ut et inibi nostnnn pareutumque nostronim * c^elebre liaberetur
uiemonale et iugis pro oninibus ovtodoxis hostia luactaretur salutaris. Proinde'' * onmiuin nostri
fideliiirn taui ])resens etas quam et successura posteritas, quia nos nostrae quendam jiroprietatis locum
30 Kiriliheim dictum in pago SulichgOUUe et in eomitatn Hessini comitis situni ad eandem sui)ra
dictam episcopalem sedem P.abenberc dictani * cum oninibus eins pertinentiis sive adherentiis, videlice'^
vicis villis aeeclesiis servis et aneillis areis aediticiis terris cnltis et iueultis viis inviis exitibns et
reditibus quaesitis vel inqnirendis rebus mobilibus et ininn)i)ilil»us silvi.s .sag-iiiis venationiljus aquis
piscatiouibns molis molendinis ac ceteris omnibus quae rite seiibi aut apjiellari possunt quoqnolibet
35 modo utilitatibns, liae nostrae auctoritatis preeeptali pagina, |)rout firmins possunins, donanius ac
proprietamus, umuiiim contradietione reraota, precipientes igitur, ut iiobis in deo dilectus sepe dictae
sedis Klierliardns episcopus suique suecessores liberam dehinc liabeant potestatem euudem * locum
Kiriliheim dictum cum omnibus appendiciis suis tenendi possidendi commntaudi seu quicciuid sibi
libeat modis omnibus * inde faciendi. 8i ipiis igitur, quod absit, liuins nostrae donationis iniinificen-
40 tiam inirillgere vel violare presuraet, in die iudicii * tormeiito ine.xtingiiibili aeternaliter luat.
Quod ne eveuiat^, sed hai'c traditio nostra * inviolabilis permaneat, haue cartain inde conscriptam
sig-illl nostri inpressione manu eine propria ruljoratam insifruirl iiissimus.
^ Signum domni Heinrici (M.i regis invictissimi. y
Ktl. [Bresalau] a) in der Wemhini/ t\usi\ivtt\,tev — preceiitis steht D. 101 unter rillen DD. vom 1. Nov.
46 1007 durch die Vei-tauschimri der Anordnung der Iteiden PaHicipialsätze allein b) dahinter
noverit aitxrjelassen c.) A ä) der erste Strich dc.f a irrir/ mit Unterlänge versehen.
s
192 K A ISI. Ur HKl" N DKN.
^ Eberhnrdus oancollaiius vico Uuillijjisi ariliii'.iju'lliuii rotoj^novi. ^ ^S1. 2.)
Data kal. iiov. iiulictioni* V, anno iloniinlrac ini'arnatiimis MVII. anno voi'o ilonnii
Hciuriri M'finuli ivyrnantis \| : ai-iiiui Frankonoruii ; t'i'liciltT anu-n.
H)2.
Ilrinvirh srheukt doiti von ihui iiri/riiii(/i ttn Ji/sflniin ßamöerg die Ahtei
Hasclhadi. Frank fini 1007 Xovemhir 1.
(higitinldiploin im k. Jirirlisnrrliir :ii Mihirlmi (A).
HcijlHrgcr liJniogrnphia Babeiib. 1, 6it eil. (ins A. — Sdiultvs Ilisl. iicliri/hii a.'i'j it" H im-
volhtifndig. — .V«». Boiai üS", SU n" 'J'JH aus A. — liiihnur Ery. liMJi. — Sliimi>f
Rrg. Ntil. 1»
VtffiiiUit Hud gesrhrii'licu van ED, dt-r sich, sairrit dn.s der nhreirhende snrhiiehe Inhalt
zuliess, eines der früher gesrhrieln-nen DJ)., elira des IJ. InO aJs Vorlage bediente; ira.s
mit diesem iibereinslinimt, ist durch PelUdruek gekennzeichnet. — Mit D. I<i2 beginnt
eine letzte Serie unmittelbar nach der Sgnode vom 1. November 1007 hergestellter Urkunden
für Bamlierg : zu ihr gehören die DD. W'J — 167 , durch die dem liislhum sechs Kliislcr i6
ge.'ichenkl rrerden. — Hasc^Uiat'h irird wei.'il als Jlaslach i. E. erklärt.
(C.i I In nomine sani-tao et indivitluao trinitatis. lleinricu.s tlivina l'aventc clc-
lUCUtia rex. hacris iptur sacri (■loquii iiistitiitiuiiibus oriidimur et adiiioiioiiiiir, ^ iil tPiii|)nrHliii
rclinf|uentp<< Ixma et tcrrcnn postponciitvs coinnKida neternii et siiic tiiie iniiiisiini in ci'li.i 8tii(li'uiiiii.s
ndipUci coiiMstorin. Qiinpro|itpr hon domiiiicis noii siirdiim niiditinii prrliciitc.s pri'ci'iitia et dcitieii* ::<>
nlitemperando intendentex siiasioiiiliiis qiieiidain iiostrae pateriine licrcditalis I<iimiiii Maliciilieiv dietiiiii
in sedeni et ciilmen episropatiis siililiniandu provexiniiis et Koniaiia aiu-toritatc ae venerabiliK Ilciiiriii
Wirribiirgcnfiiii* • ac pari roniiniiiiiqiic omnium'* iiOHtri lideliiiiii taiii areliiepiseuporiiiii i|Uaiii epi-
»roporiini • nee iioii diieiiin et comitiini coiisultii dceretoqiie in lionorein sauetae dui genilriri» Marine
«Aiietoriitnquc npnatnluriiin l'etri et Pauli at(]UC niartyriiin Kiliaiii • (ieurii staliilivimtis'' et eiirrn- i':'
lioraviiiiUH, iit et iiiilii nostriiin parentiini(|iie ii08trorum ot Ottoiiis tereii videlieet impcratoi'is aiiteeeHSoris
et acnioriii iiontri eclelire lialieretiir iiicmoriale et iiigis pro oinnibiis ortodoxis liostia inaclarettir salii-
lari*. I'roiiide iioveril oinniiim iiOMtri fideliiini tatn preseus ctas'' quam et Mioeessiira posterita-s, qiiia
iios noAtrae qiiaiidaiii prnpriciatiii ab))atiani in loeo Ilaselljacil in yngn vei'n'' et in
roinitntii" cuniitiii Hitani ad eandem üupra dietani epi.seopaleMi .»edeni » enni nniniliuN eius J"
pertinenliiii • proprie t a n I e 8 donn v i ni ii » ac pei'|)OtliaviniIlS, noiuinatini ruiois nioliilihiiH et in-
niobilibiM ' vici» villiii aceclpKÜi) dccilliatlOltiblls <|uaei<iti8 ac([UlStis'^ vel inqnirendis vüh invÜH
cxitibti« et reditibiiH KCl! oninibn« qiiafK rite (lici Vel serilii |iii88init ipioquoliliet nnido ntilitatiixis.
♦ precipicntc«'' icitnr, iit iiubi« in ileo dileetn» Habcilbergensls aocelesiae l'J» rliardiis rpiscdpii»
«niqiip KueeeMoreii I libernin debine bnbeaiit pdteNtatein e a n ileni ante (lietam aboatiani tiiii'ndi '>'
orilinaiti' 8tabiliell<li Neu qniequid xibi libeat • in UHnni aetei'nai' i'oinnioditatis inde iVuiendi.
• Kt llt liacc no«trne Iraditinni» ailCtoritaH stabiÜK et inC'onvul(<a pernianeat, hunc eaitani inilu
coiuK-riptani innnu proprin riibr>rnnte.i ni(,'ii|lli nontri in|ireHHi(>ne inni^'niri iunninuiH.
^ SijjfiMiiii «loiiini Heiiiriei (M.) repis invietiKKJini. 'i\
5 EberharduK eaneellarins viee L'nilli^^isi areliiea|iellani reeojjnovi. ^ (SI. 2.1 lo
M't'X. I'' -'■•••I a) '/ri/iin'«''' cpiiic-iipi con^ienHn (iin<rifJaiuirn lii m7«c n liii Slriih (iiinniilirri r.) iU»>'
'' tj fin Sh'irh mttii'tuth et d/ um t ein üöfr/tihHiffcr Strich e; itntiuntfcfiilUp
: .. ,,>,■ dm fiau- unil (irafeniiamrn ii li euer, nun \\ >> ) A In iilipy tlftn vrfiin j> rin
Slrieh aiitrnriirri i) dahinl«r ein Strich nimrailierl
HEINRICH n. 1007. 193
Data kal. nov. indictione V, anno dominicae incarnationis MVII, anno vero domni
Heinrici secundi regnanti.s VI; actum Frankonofurt; feliciter'' amen.
163.
Heinrich schenkt dem von ihm gegnindeten Bisthum Bamberg die Abtei Neuburg.
B Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Heyherger Ichnographia Babenb. 1, 69 unvollständig aus Ä. — Schultes Hist. Schriften 335
n° 2. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 3, 457 n" 9 aus A. — Mon. Boica 28", 341
n" 221 aus A. — Böhmer Reg. 1002. — Stumpf Reg. 1459.
10 Geschiieben von ED. Als Vorlage für D. 163 und das folgende D. 164 hat jedenfalls
eine uns vet'lorene Urkunde gedient, die aus D. 162 abgeschrieben war und daher siclier
auch die Schenkung einer Abtei enthielt: vielleicht ist als das jetzt fehlende Mittelglied die
nicht mehr erhaltene Urkunde über die Schenkung der Abtei Ostei'hofen an Bamberg an-
zusehen. Wir haben bei dieser Lage der Dinge in beiden DD. nur die Uebereinstimmmig
15 mit D. 162 durch Petitdruck kenntlich gemacht; die ihnen gemeinsamen Abweichungen von
diesem D. müssen in dem verlorenen Zioischengliede gestanden haben.
(C.) I In nomine sanctae et individuae tiiaitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Sacris igitur Sanctl eloquii institutionibus erudinmr et admoneniur, ut tcmporalia^
relinquentes p bona et terrena postponeutes comoda aeterua et sine fine mansura in celis studeamus
SO adipisci eonsistoria. Quapropter nos dominicis non surdnm auditum prebentes preceptis et deifieis
obtemperando intendentes suasionibus quendam nostrae patemae hereditatis loenm Babeuberc dictum
in sedem et culmen episcopatus sublimando proveximus et Romana auetoritate ac venerabilis Heinrici
Wirciburgensis epiSCOpi ac pari communique omnium nostri fidelium tarn archiepiscoporum quam
episeoporum nee non ducum et comitum consultu decretoque in honorem sanctae dei genitricis Mariae
25 sanctorumque apostolorum Petri et Pauli atque martyrum Kiliani Georii stabilivimus et corroboravimus,
ut et inibi nostrum parentumque nostrorum'' et Ottonis tercii * imperatoris antecessoris et senioris
nostri celebre haberetur memoriale et iugis pro Omnibus ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde
noverit omnium nostri fidelium tam preseus etas quam et successura posteritas, quia nos nostrae quan-
dam proprietatis abbatiam in loco ^iuenblU'C in pago vero<^ et in comitatu"' comitis
30 sitam ad eandem supra dictam episcopalem sedem cum omnibus eins pertineutiis proprietantes donarimus
ac perpetuariraus, nominatim rebus mobilibus et inmobilibus vicis villis aecciesiis decimationibus
quaesitis acquisitis vel inquisitis viis inviis exitibns vel reditibus seu omnibus quae rite dici vel''
scribi possunt quoquolibet modo utilitatibus, precipientes igitur, ut * in deo dilectus Babenberg-ensis
aecclesiae Eberhardus episcopus suique successores liberam dehine habeant potestatem eandem ante
35 dictam abbatiam teuendi ordinandi stabiliendi seu quicquid sibi libeat in usum aeternae commoditatis
inde faciendi. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconviilsa permaneat, hanc cartam
inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
§ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
I Eberhardus ° cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. ^ (SI. 2.)
40 162. k) ic corr. aus it.
163. [Bresslau] a) das erste a sofort con: aus o b) nrorum, ohne Abkürzungszeichen, A c) un-
ausgefülHe Lücken für den Gau- und Grafennamen in A d) vel zwischen dici und scribi
nachträglich eingefügt e) zuerst nur Eberhard, us nachträglich angehängt
Kaiserurkundeu III. 25
1 94 K A I s i: i; r K k u x i> i: n.
1 >ata kal. nov. indK-rionc V, jinim duiniinciie inoariirttionis MVII, anno ver<i «limmi
Hehirioi sioiuuli' ro-jnantis vi: notiun Fijinki>n<il'iirt : fi'lititer anuii.
I()4.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg die Abtei Bergen.
Frankfurt 1007 November 1. s
Originaldiphim im k. Reirhsnrrhiv zu Mihirheti (A).
Gesrhichh- und rechtsverliissiger Unterricht 129 cit. — Srhuttes Hi.^t. Schriften 26 n" 3. —
OeslerrrichiT in Geiiffnete Archive 3, 436 n" 8 aus A. — Mon. Boica 28", 339 n" 220
aus A. — Böhmei- Reg. 1001. — Stumpf Reg. 14.58.
Ge.trhriel>en von EC unmittelbar nach einer verlorenen, aus D. 162 abgeleiteten Urlanide, lo
vgl. die Vorbemerkung zu D. 163. Gau- und Grafennamen hat der in der Vorbemerkung
zu D. 160 erwfihnte Hilfsschreilier nachgetragen.
(C.) p In nomine sanctac et individuac trinitatis. Heinricus divina favente cle-
nienba rex. Sncris igitiir sanctl il(M|iiii institutionibus crudiimir et ndiiionoiniir, iit toni|ioriilin ^
ri-linqiiente» bona et terreiia postpouciite» toiiioda* » et sine fine iiDiiistira in celis .studeaniiis n<li|ii8ci 16
c-oni>isturia. yuaproptor no» doininieis nun siirdiini aiidituni prcccptis prebontes et deitieis obteinpe-
rando intcndentcs siiaxionibiis qucndam nostrae paternae hereditatis lociim Babenpcre dietiini in Hedcni
et culnieu epiKcopatiis snblimandn jirovexinins et Koinana anetoritnte ac venerabilis Heinriei Wirci-
burgensis cpiscopi ac pari cominunii|iie omniiim nostri tideliuni tani archiepiscoporum quam episco-
porum ncc non durum et eomitum consultn decretoque in honoro ganetac dci genitricis Mariac 20
aanctorumque apostolorum Petri et Pattli atquc martyrum Kiliani Gcorii stabilivimus et corroboravimus,
ut et inibi noxtnim parentumquc nostrorum et Ottonis » ini|ieratorig antecessoris et senioris nostri
eelebre haberetur nieniuriale et iupis pro oninibus ortodoxis hostia maetaretnr sahitaris. Proinde
liovcrit omnium uostri Hdelium tarn prcscns etas quam et successura posteritas, quia nos nostrae qunn-
dani proprietatis abbatiam • Barigin dictam in pago * NortgOUui'' et in eomitatu Peringeri'' 86
c-omilis liitam ad candeni siipra dictam episcopalcm scdem cum Omnibus oius pertincntiis proprietantes
dnnavimns ac perpetuavimuH, nominatim rebus mobilibus et inmobilibus viris villis aecclcsiis decimaci-
onibu« quesitia artiuinitis vel inquircndis viig inviis exitibus vel rcditibus scu omnibus quae rito dici
vel scribi possunt quoqiiolibet modo titilitalibus, prccipientes igitur, ut nobis in deo dileotus Haben-
pergeniiis aeceleniae KlierharduN cpiscopus suique «ucccssores liberam deliinc )iabeant putestatem eandem M
ante dictam abbatiam tenendi ordinandi stabiliendi Neu <|ui('i|uid sibi libeat in iisiim iietemue como-
ditatis iiide faciendi. Kt ut haec nostrae traditionis auetoritas stabilis et ineonvulsa permanent. Iianc
rartnm in<le o<in.'<eriptani manu propria roborantcs siffilli uoHtri inpressione insitrniri inssipiuN.
§ Signum domni Heinriei (M.) regis invicti.ssinii. ^
I EbcrliarduK canccllarius vice Uuilligisi archicaj)|)i-lliirii recognovit. | (SI. 2.) »&
Data kal. nov. indictione V, anim doniinicae inearnationis M\II, annn vero domni
Heinriei seeundi regnantiHVl; actum Frankonofurt; feliciter amen.
105.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg die Abtei Kitzingen.
Frankfurt 1007 Novetnher 1. m
KtS« 1; »ciii, ohnr AhhüizuniiHirirhrn, A.
104. 'BrcMlau] aj dahinter actcma aufffetamcn \)) ron anderer Hund in dafür gelasaenc Lücke
nofhgtlragen.
HEINRICH H. 1007. 195
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu Miinchen (A).
Bruschius Chrono!. 77' cit. — Acta in Sachen Wiirizhurg contra Brandenburg 499 n" 288
aus Abschrift = Lünig RA. 17", 9 n" 2 = Ludeteig SS. 7-er. Bamberg. 1, 1112 n" 1 =
Migne Fatrol. 140, 275 n" 39. — Mon. Boica 28", 337 n" 219 aus Ä. — Böhmer
5 Reg. 1000. — Stumpf Reg. 1457.
Nachdem ED den Eingang der Urkunde bis admonemur geschrieben hatte, überliess er
die Fortsetzung des Contextes dem in der Vorbemerkung zu D. 160 erwähnten Hilfsschreiber,
der D. 160 bis parentiimque nostrorum Ottonis, ivelche Worte Zeile 5 von A beschliessen,
copierte. Hier setzte dann ED wieder ein und vollendete unter freiei-er Benutzimg der-
10 selbmi Vü., die ja schon wegen der Verschiedenheit des Inhalts nicht einfach bis zu Ende
abgeschrieben werden konnte, das Diplom.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Salubeniinis i^tur sacri eloquii iustitutionibus enidimui" et | admonemur, ut
temporalia reliiKiuentes bona et terrena postponentes commoda aeterna sine fine mansura in c^lis
15 stiidoamus adipisci consistoria. Quapropterb nos dominicis non siirdum auditum prelientes preceptis
et deificis obtemperando intendentes suasionibus qnendam nostrf paterne liereditatis K)cum Babenberc
dictum in sedem et culmen episcopatus snblimando proveximus et Roniana auctoritatc atque venerabilis
Heinrici Viürciburgensis episeopi consensu ac pari communiqiie oranium nostri fidolimu tarn archi-
episcoporum quam episcoporum abbatumque nee non ducum et comitum consnltu decretoque in honorem''
20 sauctaf'' dei g'enitricis Mari^ sauetorumque apostolorum Petri et Pauli nee non martirum Kiliani atque
Georü stabilivimus et corroberavimus •*, ut et inibi nostrum parentumque nostrorum Ottonis * senioris
nostri celebre haberetur memoriale et iugis pro oranibus ortodoxis bostia mactaretur salutaris. Proinde
noverit omnium nostri fidelium tarn presens etas quam et suceessura posteritas, qiiia nos nostri^
quandam iuris abbatiam Kitzingun die t am in pag-0 Gozfelt * sitam ad eaudem supra dictam
25 episeopalem sedem * cum Omnibus eius pertineutiis sive adherentiis, videlicet * aecclesiis decuna-
tionibns * silvis * venationibus * seu Omnibus quae * quo übet modo dici vel scribi possunt utilitatibus,
hac nostrae auctoritatis preceptali pagina, i)rout firmius possumus, donamus atque proprietamus, omnium
contradictione remota, precipientes igitur, ut in deo dilectus * sepe dictae sedis Eberhardus episcopus
liberam dehinc habeat potestatem e a n dem abbatiam cum omnibus eiuS appenditiis tenendi possi-
30 deudi seu quicquid sibi libeat modis omnibus * iude faciendi a c s u i successores. Si quis ig;itur, quod
absit, huius nostrae donationis munificentiam destruere sive violare presvimat, in novissimo die tor-
mento inextinguibili coram'oculis f * luat. Quod ne fiat, sed haec traditio nostra ab omnibus incorrupta
permaneat, liane cartam iude conscriptam manu propria roborantes sigilü nostri inpressione insigniri
iussimus.
35 I Signum domni Heinrici (M.) regis in%'ictissimi. |
I Eberhardus cancellarius \'ice Uuilligisi archicapellam recognovi. | (Sl. 2.)
Data kal. nov. indictione V, anno dominicae ineamationis MVII, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis VI; actum Frankonofurt; feliciter amen.
166.
40 Heinrich schenkt dem von ihn gegründeten Bisthum Bamberg die Abtei Stein.
Frankfurt 1007 November 1.
165. [Bresslau] a) über (hm letzteti r eine Oberlänge ausradiert b) ppt A , ohne die pro be-
zeichnende Schlinge am ersten p c) in hon auf Rasur d) A e) i auf Basin- f) da-
hinter dei ausgelassen.
25*
196 KAISKKUKKrNOEN.
Originaldiplotii im k. Beickiarchiv tu München (A).
Heylhrger Ichnogm/ihin Balienb. 1, 69 cii. aus A. — Schultes Hisi. Schrifieti 337 »" 5 unvoll-
slfindig. — Mon. Boica -i?8", 346 n' 22-1 aus A = Vetter in Schriften des Vereins für Gesch.
des Bitdensees IH. 6L — Hidhr Reg. 1220. — Böhmer Heg. IDOü. — Stumpf Heg. 1162.
Unmittelbar aus D. 165 copiert von EC; die Name» der Abtei und des Gaues .iowie das t
Tagesdatum hat ED nachgetragen. — Die eigeiüiändige Vollziehung des D. durch den König,
ipelche durch Xachlragung eines Striches im Monogramm zu erfolgen hatte, ist unterblieben :
doch ist das wohl nur auf ein Versehen zurückzuführen, die Bechl.'igiiligkeit der Urkunde,
trelche mit echtetn Siegel verschen und an Bamberg aiutgch/tndigt wurde, desacn ungeachtet
nicht zu bezweifeln : es steht völlig fest, dass Kloster Stein dem Bisthum unterworfen war. — lo
EC hat für das Tagesdatum eine Lücke j/c/d.we», indem er voraussetzte, dass, wie oft
in dieser Zeit, da.iselbe bei der Vollziehung tuichgclragen werden sollte; ED hat dann
— wohl bei der Besiegeluny — das Datum des 1. November eingefügt, mit dem alle
diese ersten Baml>erger Urkunden, gleichviel watin sie vollzogen wurden, verseilen werden
sollten, vgl. N. Archiv 22, 214. i6
(C.) I In nomine sanctae et individiiae trinitati.s. Heinricus divina favente cle-
mcntia rex. Snliiberriinis* ig-itur sncri el()(|uii iiistitiilinnibiis eriidiimir vt"' adinonomiir, ^ iit
tfmpornlii» relinqucntos bona i't tcrrenn postiioncnfps cominodn aotoriia sine fine inniisiirA in cjlis
stadcamiif) adipisci consutoria. Quapropter nos dominieiü iioii siirdtiin aiiditum prebentcs prcccptis et
dcificis obtempcrando inteudentes siia^ionibus quendam nostrae patemao hcreditatis loeura Habenperc so
dictum iu sedcm et cnlmen episcopatiiü subliniaiido provoximus et liomaiia aiictoritatc atqiic vencrabilis
Ucinriei Wircibiirgensis episeopi cousensu ar pari coinmiiniqiic omniiini nostri tideliiim tarn arcliiepi-
acoporum'' quam cpiKcuponim ' abbattimqiie nee iioii duciiin et comitiim consultti decretoqiie in honore
sanctae dci penilricis Mariae saiietoriimquc aposlnloriim Pctri et Pauli ncc non martiriim Kiliaiii atqtie
Georii Ktabilivimus et eorroboraviniu», iit ♦ inibi nostrum parcntiimque nostronini ac Ottonis eclebre ib
haberctiir meniorialc senioris nostri et iu^s pro oninibiis ortodoxis hostiu mactnretiir saliitaris. Proindc
noverit oniniiini n<>8lri fideliiim tarn prescns etas quam et siieecssiira posteritas'', qiiia nos nostri qiian-
dam iuriit abbatiam Stein'' iliclani iu pago HegOllUC" .sitara ad eandcm siipra dictani cpiscupalcni
(cdcm cum Omnibus eius perlinentiis sivc adhercntiis, videlicct aeccicsiis dceimationibns silvis vena-
tionibna seu omoibus quae quolibet modo diei vei seribi posaunt utilitatibiis, liac nostrae auctoritatis 80
preceptali pa^nna, prout firmius possumus, duiinnius atquc proprietanius, oinnium eniitradiotione rcmotn,
precipientc« igitur, ut in deo dilectus sepe dictae »cdi« Kberliardus i-piseopiis llberain ilehiiic liabcant'
potestatem eandem abliatiani iiiin oinnibiiH eins appendiciis tenendi possidendi .soii (|iiiri|iiiil hilii libcat
modis Omnibus inde faciendi ac sui successores. >Si quis i^'itiir, qnod absil, hniiis nusirae donationis
munificentiam destruere sive violarc prcsumat, in novissiino die tormento inextinguibili enram oculis" tft
• • luat. Qnod ne fiat, ned liaec traditio nostra ab omnibns incorrupta permancat, hanc cartam indc
conscriptam manu propria roborantcs sigilli nostri inpressione in8ig:niri iusaimus.
^ Signum domni lleinrici (M. IMP.) rcgis invictinsiini. ^
^ EborliarduK canccilainus vice Uuiliigisi archicappeliani recognovit. ^ fSI. 2.)
Data kal.' nov." anno (Inniinic-a)' ineaniationis niillcsiiiid Vli, iiidictiono V, anno«
vero domni Heinrici Hecundi ngnantis VI; actum Frankonofurt; feliciter amen.
Ifl«. [BrcMlau] a) äbtr ihm Wort Uanur h) il//fr 1 KcheinI eine OberMnge radieii zu Kein
c) cporum. beide Malt ohne AbHlrzuniiiizeichen, A (1) am eridtn « Correctur e) in ilfifiir
gtUimene Lücke ron KI) nacht/iiraifrn {) A g) dahinter fehlt leie in der VU. dei.
HEINRICH II. 1007. 197
167.
Heinnch schenkt dein von ihm gegnindeten Bisthum Bamberg die Abtei Gengen-
bach. Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
5 Gallia Christ, ed. IL 5*, 507 n" 49 aus Abschrift. — Qrandidier in WUrdtwein Nova subs.
6, 164 n' 78 angeblich aus Abschrift. — Grandidier Eist. d'Alsace 1'', 202 n" 364 Extr. —
Man. Boica 28", 342 n" 222 aus A. — Böhmer Reg. 1003. — Stumpf Reg. 1460.
Nachdem ED das Chrismon und die Invocatio geschrieben hatte, vollendete der in der
Vorbemerkung zu D. 160 erwählte Hilfsschreiber das D. mit Austiahme der von ED
10 nachgetragenen Gau- und Grafennamen. Die Vorlage ist nicht einfach zu bestimmen. Am
nächsten steht D. 160 unserem D., doch dürfte dessen Schreiber entweder daneben für einige
Worte der Sanctio und der Corroboratio auf ein Stack einer anderen Serie (z. B. D. 149)
zurückgegriffen haben, oder er hat überhaupt eine uns nicht mehr erhaltene, sowohl mit
D. 160 wie mit D. 149 verwandte Urkunde als immittelbare Vorlage benutzt. Um das
15 Verkältim zu D. 160 klar zu veranschaulichen, haben wir nur, was mit diesem überein-
stimmt, durch Petitdruck gekennzeichnet.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitati.?. Heinrieus divina favente cle-
mentia rcx. Salubemmis igitur sacri eloquii institutioiiibiis enulimur et admonemur, iit terapo-
ralia lelinquentes bona | et terrena postponentes commoda aeterna et sine fine mau.suia in cjli.s
20 studeamus adipisci cousistoria. Quapropter nos dominicis non surdum auditum prebentes preceptis et
deificis obtemperando intendentes suasionibus quendam nostrg patem^ locum hereditatis Babenberc
dictum in sedem et culmen episcopatus sublimando proveximiis et Eomana auctoritate atque vencrabilis
Heinrici Vuirciburgensis episcopi consensu ac pari commimirnie omnium nostri fidelium tarn archiepi-
.seoponim quam episcoporum abbatumque nee non ducura et comitum consuitu decretoque in honorem
25 sanctae dei {fenitiicis Marie sanctorumque apostolorum Petri et Pauli nee non martiium Kiliani atque
Georii stabilivimus et corroboravirnus, ut et inibi nostrum parentumque nostrorum Ottouis tertii im-
peratoris antecessoris et senioris nostri celebre haberetur memoriale et iugis pro omnibus ortodoxis
hostia* mactaretur salutaris. Proinde noverit omnium nostri fidelium tam presens aetas quam futura
et posteritas, quia nos nostri quandam iuiüs'' abbatiam Genginbah dictam in pago Mortenoua"
30 sitam et in comitatu HeSSini'' eomitis ad eandera supra dictam episcopalem sedem Babenberc dictam
cum Omnibus eins pertinentiis sive adberentiis, videlicet vicis villis aeclesiis'' capellis .servis et ancillis
areis aedifitiis terris cultis et incultis viis inviis exitibus et reditibus quesitis Tel inquirendis silvis
saginis venationibus aquis piscationibus molis molendinis rebus mobilibus et inmobilibus ac ceteris
Omnibus quj rite scribi vel appellari possunt quoquolibet modo utilitatibus, hac nostre auctoritatis
35 preceptali pagina, prout firmius possumus, donamus atque proprietamus, omnium contradictione remota,
precipientes igitur, ut in deo dilectus nobis sepe dicte sedis Eberhardus episcopus liberam dehinc
habeat potestatem suique successores e an dem abbatiam Genginbah dictam cum omnibus appen-
ditiis suis tenendi possidendi seu quicquid sibi libeat modis Omnibus in usum episcopatus inde fatiendi.
Si quis igitur, qiiod absit, huius nostre donationis munificentiam destruere sive violare presumet, in
40 die ludltll coram oculis dei tormento inextinguibili luat. Quod ne fiat, sed hec traditio nostra ab
omnibus perpetualiter in\äolabilis permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria roborantes
sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. §
167. [Bresslau] a) ia auf Basur b) u ai(f Rasur c) in dafür gelassene Lücke von ED nach-
*5 getrageti d) A
198 K A 1 s K ij r u K r N I ) i: n .
^ P'berhartlus cniu'i'llarius vicf L'uilligisi nroliii-n|)ellani rooo'jiiovi. | (SI. 2.)
Data kal. nov." iiulictioni* V, aiiiu> (loiiiiniot' incarnatidiiis MVII, iiium vrro iloiniii
Ileinrioi socuiuli n-fjnantis vi ; actum Fraiikinmt'urt ; tVlicitfr anuni.
168.
Heinrich scheuht dem von ihm geijniudeten Bistlium Bamberg seine gesammten b
Besitzungen in der Grafschaft Dietmars im Gau Volkfeld.
Frankfurt 1007 Nuvcmber 1.
Originaldiplom im k. Beichsarchiv zu München (A).
Dcdiictio iuris et facti SO aus A. — Rechlsyegründete PrUffung, Beyl. 242 n" 134 aun
A. — (Heyhcrgcr) Landeshoheit, prob. «• 6 aus A ^ Ussermann Ep. Bamh., prob. 14 lo
H° 10. — Mon. Boica 28", .347 n' 225 rti/s A. — Böhmer Reg. 1006. — Stimpf
Reg. 1463.
Mit Au.<ttiahme des von ED hinzugefügten Ksrhatokolls mundierl von dem in der Vor-
lietnerkung zu D. 160 erwähnten Hilfsschreiber. Als Vorlage hat uahrscheinlich D. 154
gedient : auf die von diesem etwas abweichende Fa.'isung der Corroboratio, die sich übrigens i6
auch in D. 164 findet, könnte möglicher Weise D. 135 Einfluss ausgeübt haben. Das
letzlere D. verbriefte zwar die gleiche Schenkung wie D. 168, war aber vor der Gründung
des Bi.^thums und nicht auf dessen Namen, sottdern allgemein auf den der Kirche zu
Baml>erg au.igeslelll irorden, an da.^s bei der grossen Wichtigkeit dieser umfassenden Ver-
leihung eine ausdrückliche Erneuerung zu Gunsten des Bisthums erwünscht sein mochte, «o
Diese erhielt die Datierung der Grü7idungsurkundeti und ist deshalb von uns hier ein-
gereiht worden. Freilich können die Erwähnung der Königin Kunigunde im Context und
die Bezeichnung Eberhards als Bischof in der Recognition — beides Dinge, die in keinetn
der übrigen DD. vom 1. Nov. 1007 begegnen, die sonst erst in Stücken der Jahre 1008
und 1009 vorkommen — zu der Annahme führen, dass D. 168 erst später entstanden a
sei (vgl. Ficker Beilr. 1, 167): jedoch ist es auch möglich, driss gerade der Schreiber
dieses D. solche Neuo-ungen schon früher und hier zuerst aufgebracht hat.
(C.) ^ In nomine sanctae et indiuduc* triiiitatis. lleimicus divina t'aveiitc clc-
inentia rcx. SaluhemniU i|;itur Macri cloqiiii institiitioniljus'' crudiiniir et admoncinur, ut tempo-
ralia ^ * bona ot tcrrvna poHtpoiicntCH (.'oniniodn iirtrnm et »iiip tiiip iiiaiisurn in i'yli« »tiidcanius tO
adipiüci conAixtoria. Cjiinpruptfr no» doniiniei» nun siirdiini aiiditiini prcbentuM picccpti» et deilicis
obtempernmlii iiiteinIcnteH fiunxiiiniliiiN ((neiidam nontrae pnteriiy licieditntiM loeum Hnbciiberc diitiim,
conscntiente atque rogante dilectis«inia eoniugc nostra Cliuniginida videlicot rcgina,
in »vih'tn et riilnien epiiroliatUK* Kniiliniandn provcximii!* et Komann niietoritate iiti|UO venernliiliH
Heinrici Vuin:ibiirgcni<iit epiacopi cuniienHii ac pari coinmunii|uo oinniuin iioatri lidcliiun tum arcliiepi- at
■coporum quam epUcoporum abbatuin<|iic ncc non diicum et comitum conaultu decretoquc in honorem
■•nctoe' • g^cnitriciii Mari; Hanctoruniijnc apontolornin Pctri ot Pauli ncc non ninrtiruni Kllinni atipic
Georii NtabiliviniUH et corroboraviniu«, ut et inibi nustrum pnrcntuniqnc noHtrornni et ainailtlssimC
contcctaÜK noHtrf Clivnigundo videlicet rcgin^ nee non et OttoniM tertü » imperatuiU nntc-
ceasoris et ncniori* noiitri celcbrc habcretur mcmorialc ot tu);^i« pro uninibux ortodoxii* hoHtia niactaretur 40
iialiitariK. Proindc no»'erit »mninm iioHtri tideliiim tain preHcn» acta» quam Huree»j<urn |)iiHtiTitim, quin
iKn oniliia n"»try pniprietatin Inen in pniro Vllolkfi'lt » i t a et in roiiiitnlu Dictinari coiniti» ad
|(i(. ■•! V rorr. au* X.
\(\>*. Kremlau] ■) A \>) it ron: nun u e) tlnhinler dei atitgelanten
HEINRICH n. 1007. 19!)
enndem supr«a dicfam episcopalem sedom Haljeiibert* ilictaiii uiin ciini omnibiis (;oriiiii pcrtiuentiis «ive
adheientiis, videlicct vicis villis * ^lervis et ancillis * terris cultis et iuculti» viis et inviis oxitibus et
reditibiis quesitis vel iu(|uirendis * ac ceteris omnibu» quf * scribi aut appellari posaunt quoqiiolibet
modo utilitatibus, liac nostrj auctoritatis preceptali pagina, prout firmius pussumus, donamus atquo
6 proprietamns, oniiüum contradictione reraota, precipientes igitur, iit nobis in deo dilectns sepe dict?
sedis Eberliardus e])iscopns suiqne successores liberam dehinc habe an t potcstatem eadem * loca
cum Omnibus apiiendifiis eoruill tenendi possidendi seu (Hiic(juid sibi libeat modis Omnibus in usnm
episcopatus iude t'atiendi. Et ut lifc nostre auctoritatis traditio stilbilis et inCOnvulsa pcrmancat,
lianc cartam inde conscriptam'' manu propria roborantes sigilli nostri inpressione insig'nin iussiinus.
10 § Signum clomni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
p Eberhardus episcoptis et caiicellarius vice Uuilligisi arcliicapellani recognovi. ^ (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione V, anno dominicae incarnationis MVII, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis VI; actum Frankonofiirt ; feliciter amen.
169.
15 Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg die zu Forch-
heim gehörigen Ortschaften und Eigenleute mit Ausnahme der in Forchheim
selbst tvohnenden. Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Heyberger IcJinographia Bdbenh. 1, 64 unvollständig aus Ä. — Oesterreiclier in Geöffnete
20 Archive 1'', 34 n° 1 aus A. — Oesferreicher Neue Beifr. 2, Beil. 7 n" 7 aus A. — Mon.
Boica 28", 349 n" 226 aus A. — Böhmer Reg. 1007. — Stumpf Reg. 1464.
Geschrieben von Ba. I, dei' entweder eine der älteren Bamberger Urkunden, etiva D. 149,
oder das damit zusammenhängende D. 200 als Vorlage benutzte; der Petitdruck bezeichnet
die TJebereimtimmung mit beiden. Der Satz Ad ultimum u. s. u: (S. 200 Z. 6) klingt in
25 einigen Ausdrücken an D. 203 an, und unser D., das wegen der Recognition vor Ende 1008
ode)- Anfang 1009 nicht geschrieben sein kann, ist vielleicht erst gleichzeitig mit den DD.
200 — 204 entstanden; im übrigen vgl. über Entstehungsvei-hältnisse und Datierung der Ur-
kunde N. Archiv 22, 162 ff.
(C.) I In nomine sanctae et individue trinitatis. Heinricus divina faveute cle-
30 mentia rex. Salubenimus" ig-itur sacri eloquii institutionibus erudimur et admonemur, ut
temporalia relinquentes bona et terrena postponentes ^ comnioda aetema et sine fine mausura in celis
studeamus adipisci consistoria. Quajiroptei' uos dominicis non surdura auditnm prebentes preceptis et
deificis obtemperando'' intendeutes suasionibus (juendara nostrae paternae hereditatis locum Babenberc
dictum in sedem et culnien episcopatus sublimaudo proveximus et Romana auctoritate atque venerabilis
35 Heinrici Vvireiburgensis episcopi eonsensu ac pari communique omniuni nostri fidelium tarn archiepi-
scoporum quam episcoporum " abbatumque uec non ducum et comitum consuitu decretoque in honorem
sanctae dei genitricis Mariae sanctorumque apostolorum Petri et Pauli nee non martirum Kyliani
atque Georii stabilivimus et corroboravimus, ut et inibi nostrum parentumque nostrorum et Ottonis
tcrtii videlicet impcratoris antecessoris ac senioris nostri celebre haberetur memoriale et iugis pro
40 Omnibus ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde noverit omnium nostri fidelium tam prcsens
etas quam et successura posteritas, quia nos q u a e dam nostri iuris loca ad Forhheim pertinen-
168. d) ri sofort corr. aus pt.
169. [Bresslau] a) A b) do corr. aus da c) quam episcoporum über der Zeile nachgetragen
200 KAISKlUKKlNDliN.
tili his noiuinibus dicta: VvitlnHV'sluma'', Tniolmlin, TucisibnmiKi'', Ili'i-ilcsdorf ', Ari-
liiiibaeli. item Arihinbaoh, Vvaldriilu-sbach. Seuualia, JlcrdiiKloii", Husa, llerigoldes-
bach, Vviiiibilibach. itcni Viiimbilibai-h. Sliorbaob ml eiusdem ci)isc'oj)atus «edcm Unben-
berc ilictnin lagitor* tiniutcrque donavinms, eo viili'licet tenore ut eiusdem sodis priinus
i'piscopu» iiiibi» • diU'ftisÄ i in 11 a Kborlmrdiis dil'tus »uii|m> «iicrossores liborniii SCCUramqiK' debiiic S
haboniit potoslntoni • possidendi oadom» I m- n et Utendi. Ad ultilllUll) etiaill «Ulllliil loca
eiilta et iucidta et oiniiia utriusque sexus inanoipia (|iioc'unique locorum luiliila vel
babitantia ad eundi-ni bn-uin Forldieiiii dietuiiiK, cxceptis .solumniodo in eadeiii villa
inodu habitantibus, in pago lladinzgune" dicto et in comitatn Adalberti cumitis sita * c-nm
Omnibus • (juf rite scribi aut nppcllari posaunt quoqiiulibct modo utilitatibus hac nostrac auctoritatis lo
praeccptali'' pagiua, prout timiius possumus', donamus ntquc, omniiun contradictiono remota, proprie-
taniUK. Et Ut huius nostr^ tradicionis auctoritas ab omnibus perpcfualiter invioinbilis ]icr-
mancat, hnnc cartani indc conscHptam manu propria roborantcä Nigilli nustii inprcssiuuc intiigniri
iussimus.
I Signum domiii Heinrici rcgis (M.) invictissimi. | i6
^ Gunzelinus canceUarius vice Uuilligisi arcbicapcUani reeognovi. | (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione V, amio douiiniec incarnatioiiis MVII, anno voro donini
Heinrici seoiuidi rcgnantis VI ; actum Frankonofurt; tcliciter amen.
170.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg das Gut Forchheim, m
Frankfurt 1007 November 1.
Originaldiplom im k. ReicJisarchiv zu Müncheti (A).
Heyherger Ichnographia Babenb. 1, 64 cit. aus Ä. — Oeslerreicher Neue Beifr. 2, Beil. 6 n" 6
aus A. — Mon. Boica 28', 351 n" 227 aus A. — Böhmer Reg. 1008. — Stumpf
Reg. 1465. tb
Auf einem noch von ED hergeriehteten und mit Signumzeile und Monogramm versehenen
und lie.tiegelten Blanquet 7iaeh eigenem Concept geschrieben von Ba. II. der für die
Datierungszeile D. 169 als Vorlage benutzte. Dieser hat den ersten Theil des D. (bis
predium tenendi S. 201 Z. 21 einschliesslich) früher geschrieben, den Schluss später mit
hellerer Tinte nachgetragen. Der zweite Theil ist wahrscheinlich erst 1021 gleichzeitig mit 30
Stumpf Reg. 1772. 1774, die auf D. 170 als Vorlage zurückgehet! , hinzugefügt; wann der erste
Theil ge.iihrieljen ist, 1/l.sst .siV// nicht genauer bestimmen, doch ist es geiciss nach dem
26. OrtolH-r 1017 geschehen. Über Entslehungsverhältnisse und Datierung des D. 170 vgl.
im übrigen N. Archiv 22, 162 ff. und Ficker in Mittheil, des Instit. für oesterr. Oeschichtsf.
6, 22a ff., wo auch der Titel Komanorum rox zutreffend erklärt ist. Nur das ist den n
Ausführungen Ficker.s a. a. (). 2i') in letzterer Beziehung hinzuzufügen, dass der Schreiber
allerdings auch in der Königszeit Heittrichs schon für die Kanzlei gearbeitet hatte und
also an sich hätte ivissen können, dass der Königstitel nicht invictiHsimus rex, sondern
einfach rex gelautet hatte; er wird sich dessen nicht mehr erinnert und sieh lediglich an den
Titfl (jf hallen liahrn, den er in der Signumzeile des Blanquets vorfand. — Im Text sind 10
169. <i,i ririirirht iriir :iimit VvithoIfcJiliona txlrr Vvitliolfcsboim i/ewkrittien e) ein n illier der
Zeil* nachffrtroifni (i da» zireitr e corr. nun i g) ein Wort irie pertinontia iil auKgclaHHen
h) acc eml durc/i f'orrrrliir und Hnnir enlnlnnden, datier ron uns für die Auflüiiung der
Abf/reciatur j) nicht alu mtmgeiend Ixtrachtel; Ha. I «chreibt sonnt prc oder \)rq i) p corr. aus f.
II KINKICIl II. 10(17. 201
einige Worte (Ie>i (ilfcini DD. ßr Bumhery entnommen ; icir hnhen sie nicht hesonder.i
hezeichnet, da sich nicht ermitteln tiixfit, welches D. Ba. II ah Vorlaye benutzt hat:
möglicher Weise sind sie auch ganz ohne Vorlage lediglich ans dem Gedächtnis in das im
■übrigen selbständige Dictat eingefügt.
b (C.) !j In iiDiiiinc sanct^ et iiuli\iiliic trinitati.s. Ifcinricu.s divin;» i;iv(;iite elc-
jucntia Komanorum iiivlotissimus rox. Notiiin sit omnibus" sanctg'' clei ^ aecclesi^''
Hdelibu.s jn-cscntibu.-* scilicot et futiiri.s, (lualiter no.s divine rotributionis spe (jiiciKlain
nostre |)r(i|)rictati.s locuin IJabenberc dictum ad boiiorciii dei omnipotcnti.s et saiict«;
Marie iiiatris ildiniiii ii<it;tri lesu Christi .saiietiiruiii(|uc a])()stiiliiruiii l'etri et l'auli et
ifi iimniuni saiictüruiii, e(in.seiitieiite dileetisima'' enngu^e'' n^stra (Jvnigunda et oniniuiii
regni nostri prineipuiii, in euhueu et sedem episcopatus proveximus, ut et ibi iugiter
liostia deo mactaretnr sakitaris et nostra nostrorumque antecessorum salus haberetiir
uiemorialis. Ad cuius episcopatus augmentum pia birgitimio quoddam iiostrg doniina-
tionis contulimus prediuiii Vorliciienr" dictum in pago Ratenzgiiuni situm et in comitatu
15 Adelberti comitis, cum (unnibii.-^ eins adiacentibus vicis villis servis ancillis rebus
niobilibus vel inmobiiibus terris cultis vel incnltis cxitibus et reditibus et onniibus
que ullo modo sci'ibi vel nominari possunt utilitatibus, ea in liac (bmationc usi potcstatc,
qua nostri antccessoi'es reges videlicet et imperatores antebac sunt usi in sanctarum '
aecelesiarum ditatione. Quapropter per nostram*-' regalera inviolabiliter i)recipinuis
20 potentiam. ut nobis in deo dilectus Eberhardus primns pi-edicte sedis episcopus liberani
dehinc babeat potestatem eiusqne successores prefatum predium tenendi possidendi
commntandi seu qnicquid sibi libet niodis omnibus in usmn episcopatus inde faciendi.
Ut igitiu' b§c nostre donationis muniticentia nunc et in posterum stabiHs et incon-
vulssa'' pcrmaneat, boc preceptum inde ciinscrijitum manu pvoj)ria corroborautes'' sigilli
25 nostri inssinnis impressione insigniri.
I Signum domni Ileinrici (M.) regis invictissimi. .^
ö Guntherius cancellarius ad vicem Uuilligisi archicappellani recognov.' fi (SI. 2.)
Data kab nov. indictione A', anno dominice incarnationis MVII, anno vero donnii
Heinrici seeundi resrnantis \i ; actum Frankonoturt : feliciter amen.
171.
Heinrich schenkt dem Kloster Stein, ivelches er dem von ihm fiecirihulrten Bis-
thum Bamberg unterworfen hat, den Ort Kirchen.
— 1007 Kovember 1.
Urkunde de.i Vi. .Th. in Diplomform im Staatsarchiv zu Schaff'hausen (A). — Abschrift
Ulis dem 15. Jh. im Urbar Steiner Gerechtigkeiten p. 2 ebenda (B).
Lüiiig BA. 18", 427 n" 2 in deutscher Uebeisetzung. — Neugart CD. Alem. 2, 23 if 819
aus A mit anno [reg.] II = Us.sermann Ep. Bamb., prob. 17 n" 13, = Migne Patrol.
IAO, 271 n° 3.5. — Vetter in Schriften des Veräns für Gesch. des Bodensees 13, 65 aus A. —
Hidber Reg. 1219. — Böhmer Bcg. 1028. — Stumpf Reg. U85.
I 170. [Bresslau] a) oiiiilius, ohne Ähkürziingszekhen, A h) sc^. ohne Abkürzungszeichen, A c) ein
c (Hier der Zeile nachgetragen d) A e) das erste h über der Zeile nachgetragen f) das
Abkürzung.'izeichen über u fehlt g) dahinter ein TT'oi'«, icahrsclieinlich imperialem, aus-
radiert h) da das n von con'oliorantes fericischt icar, trug der Schreiber ein zweites n über
der Zeile nach i) dies Wort ist in den DI), des Ba. II nie au.<igeschrieben.
Kaisernrkun-len IH. 26
•Jdli KAlSKlil" IvKlN l>r. N.
H'iV im X. Archiv i?i'. lU'J ff. fimjihvnd (hiryflqil ist, iiniss KlosUr Stein t-in fehles D.
Hriiirichs erhallen huheit, das mit lieiiiilziiii(i eines oder mehrerer der liamhenjer DD. row
1. Sufeml>er l(Xt7 (iiameiillich wohl des D. 166) und yleiehzeitig mit ihnen von GB, der
aller damals noeh nicht Kanzleiheamler war, rerfa.isl war. Auf die.\e echte Vt>rla<jc ijehl
dir Fa.i.tiiiiti unseres D. 171 zurück, wieweit sie alicr dessen Wortlaut (jenaii wiedeniieht, f>
ist nicht mit Sicherheit aiiszumaehen. Ueziichnrn wir nur das Wort v''<-'l<"siis im der Per-
tinrnzformel, obwohl es auch In D. Kit! steht, aus den a. a. O. dariieleijten Gründen als
Inlerpolalion, so kann doch auch dei- iilirif/e Inhalt der Urkunde nicht für in allen Theilin
rerbürgf gelten, wenn auch kein Grund rorlieijt zu bezweifeln, da.is rfd.s' Kloster urinen im
1;'. .1h. nachweisbaren Besitz zu Kirchen durch eine Schenkung Heinrichs erhalten hat. n>
(C.) p In iiiiiniiH' sanctiU' i-t intlividuac ti'iiiit;ilis. Ilciiiricus divina ravcntc i'lc-
inentia n-x.^ Saliitariltus !*nt'ri t'l(i(|nii iiistitutiiniilms cruiliiimr i't aiinKiiiciiiiir. iil
t<-iii)iiira li.'i ]iarvi|K'iulfiiti's oDiiininila actcrna ft scniinT inansiira in ci'lis stinlcannis
a<lijiisi-i iMinsistiiria. <^iiaj)riij(t(-T nos iluminicis ni>n >ur(lnni aiulitnni jirrlicnlcs |iri;-
ffptis Im-nni qucndani nostri; liorcditatis Italiinln-rcli ilic-tnm in scilcni i'|iisfM|)atus iä
>ul>linianil<> iiniv<'xinins |>ivtliisi|uc <'t variis rcruni dunatioiiilxis nia;;iiitiii' suliliniavinnis.
Iniunxinnis (|iiiii|U<- jinjdirtt; «'dis |iiintitici j^iduTnatinncs et nKMlcianiiiia (lunruindani
inoiiastfrionuii, intcr (pii; uniun ([Unddani in Alemannia inxta lipani llluni situni Steine
vofitatmii nostra dis|ii>.siti()ne fimstruetnni et nindei-atiim eins eunniiendatiitni volnnnis
ossf »iibiectuin. Huins ij;itur UKinasterii iinieiiratitre.s et ]iri,'lati serenitatis nostre jire- in
äeiitiniii adierc ot de jtredicti loci inoi>ia ae possessioiuini illtic j)ertinentiuni jiarvitate
coluiuerentes nliqiind sublenieiitiini " et auetioneni predioruni illue cdneedi et superaddi
sU|i|ilieiter ])ostiUavere. Ipsoruni (iniK|iie (d)nixe jietitinni enin tideliiini nostroruni.
eiiiseii|ioniin videlieet et al)liatnni clneuni et enniitnni. favdi- et >nadi'la aeeessisset,
nos Vota illonini beiiif^ne siiseepinius et i)etiti(ini" eumni oli divine mei-iedis aM;;iiienluni j;.
adinijderi <leerevinnis. l'roinde noverit onniiuni nostri tideliuni jiresenliinn ^eili^•et ae
t'iiturnniiii industria. ([uia nos (|U('nidani'' nostri iuris ae |iro)irietatis lueinn ( 'iiilielieini
dietnni in pafjo Prisieiipiwe et in eoniitatii Adalheronis comitis siinni tradinins ad
sii|>ra dietmn nionasteriuni. fjiiod est'" eonseeratuni lionori sanetae dei genitricis nc
sanefi (ieorjiii et ("vriiii niartvrnni, enni onniilms eins jiertinentiis videlieet < ^eelesiis ;■ :„>
villis servis et aneillis areis edifieiis, euni lioniiniliiis terris(|ue eensualii)ns, enin trilintis
et teloneis de navihns per Hlienum disi^urrentihns, vel nndeennii|ne noster tiseus eir-
enin<jna(jHe illie alii{iiod ins exi;,'ere aut sperare dehei-i't. Hee i;:;itur enni onniilius
cyteris appendieiis, (pie adlnie diei possent'', peri)etna tii-niitate ad ideni nionastei'iuni
contradiiiius et traiisfundinnis. nt (piililiet ablias ibidem suecessurns alisijue eontra- 3.'>
dietione hnbeat c-a in sua jiotestate, nee ipsi lieeat enif|nani libero lioniini potenti
aliijuain exinde ]iarteni |iro benefieio eoneedere vel idlo modo al) nsn l'ratiMim deo
iilie servieiifiiini alienare. Et nt iiaee auetoritatis nostre iai'fiitin Hi'niiiir liabeatin' et
ab oninibus tiilelibus nostris verins eredatiir et <lili<ri-ntins eonservelnr, niami |Miipiia
nostra mibter i-ani eonfirmavinnns et sigillo uosti'o sigillari inssinnis. .Si (piis anteni, lo
«|Uod abKit. liiiie nostre sanetioni contrarius extitei-it et ijiie donavinuis vi abstulerit
vel trmide alifpia detraxerit, ludv proditorix Concors, nisi resijiiseat, igne inextinguiltiii
peqjetualiterjjardeat^.
^ Sij^iuni doMMM '.M.> llejnriei rcf^is invietiss|iiMi{. jj
'^ Kberliardu« cancellariiis vice Willejfisi recof^novi. [{'' m
171. [Br<-«»lB<il a, A h) ein rnrr, aim vn mite oii cj ilahintrr lii> f/efilf/l il) A, »lull poHsiiut
i" iniltm refhtf ein Theil ilm l'frijiiuirnlljl'illeit uuHycmhnillrn int, IiIhmI m'ch ill/er die llejiieiifliiiif/
litt I). nicht mlm-hfiilrn
rir. IN unir ii. ioot. 203
Dilta kal. imv. iiidic-tioiic V, aiiiio (loiiiiiiirc iiu'aniationi.s JIVII, aiiuo vcro doiiini
Heinriei se[ciindi regiiantis ' sexto ; folicitor aincii'j.
172.
Heinrich nimmt den Bischof Landulf und den Clerns von Cremona in seinen
5 Schutz und verbietet, nach des Bischofs und seiner Nachfolge}- Tode die Kirche
von Cremona zu schädigen. Paklde 1007 .
Codex Skardhiniis ans dem Anfang des 13. Jh. p. 32 in der liihliotcca yoveniatim zu
Cremona (A).
l'ijlwUi Italia Sacra ed. l. i, 804 elf. — Mnratori Anf. Jfal. 1, 991 unroUständifi ans A
10 = Migne Fatrol. 140, 271 n" 84. — Böhmer Reg. 1029. — Stnwpf Reg. 1486.
Yerfa-fst und jedenfalls anih gcschrirlicn rnn demselben Manne, der anrh 1). 183 hergestellt
hat. Der Te.rf klingt mehrfach an ältere Cremoneser Künigsurkunden an, jedoch nicht
der Art, da-fs deren unmittelbare Benutzung angenommen icerden könnte; auf die Amvendung
von Petitdruck irnrde daher verzichtet. — Zur Datierung vgl. N. Archiv 22, 175 f.
15 I In ii( inline sancte et individue triuitatis. Henri mas divinae dignationis p Pro-
videntia rex. Regalis dig-nitatis providentiain semiier oportet eeclesiaruni dei pro-
t'ectui consolare'' earnniqiio dejiredatoi'es violatores devastatores digne severitatis eensura
eohercere. Qnoeirea oinuium tidelium nostroi'um presentium scilicet ac futurornin
noverit niiiversitas, quod nos, comperientes in Italia ecclcsiarnm facnltates dcfuneto
20 earuni presule depredari sanctamque Crenionensem ^cclesiani hoc quoque noviter
jiassam defiincto pastore, snb nostri mnndiburdi defensione recepimns domnmn Lan-
dulfum venerabilem presuicni eiusdem sancte Cremononsis ecclesig nostrumqne dilec-
tissinium eapellanum enni (juniibus clericis snis ac famulis, precipientes insnper, nt
nulla nostri regni magna parvaque persona post obitiim eins suoruniqiie successornm
25 predietam §cclesiam clericos et famulos inquietare vel molestare aiideat. Si quis voro.
qnod non credinius, liuius nostri mnndiburdi violator extiterit, si miles ipsius ecclesi(^
fuerit, omni benefitio, quod ex parte ipsius ecclesi§ tcnuerit, ipse et eins lieredes in
eternum priventur et C libras puri argenti, medietatem nostre rei publice et medietatcni
prenominate ecclesie, se compositurum procnl dubio cognoscat; si vero civis aut sub-
30 urbanus, sciat se perditurum omnia predia et possessioues suas, medietatem a parte
publica'' et medietatem predicte ecclesie; si vei'O aliqua regni persona fuerit, centum
libras op.timi auri, medietatem nobis et medietatem prefate ecclesig, procul dubio
componat. Quod nt vcrius credatur diligentiusquc ab omnibus observetur, sigillari
iussimus.
35 I Heuerardus canccllarius vice'' Villigisi arciiicapi-llaiii'' recognovi. jl
Anno dominice incarnationis MVII, indictioue V, anno vero'' donini llcurici regis
secundi regnantis VI; actum Polede; feliciter amen.
171. f ) erynnzt ans B, n:o aber Heinriei regni sexto steht. Doch ist in A noch se unmittelbar nach
Heinriei ^» lesen und regni ist in B jedenfalls irrige Auflösung von regu.
40 172. [Blocli] a) A, u-ohl. statt consulere b) A, statt ad partem publicam c) viee .-1 d) arci-
capellani A e) reg A, lerbessert mit Rücksicht auf D. 183.
26*
•Jim KAisr. ur ukindkn.
l/diti'ich bestätigt der f/iscfiüf'/ichen Kirche zu Vicenza de» Erlass des Fodrunis
ro)i den mifgezählten Besitznnym und den Leuten der Kirche.
}fiilllllillisril J(l(»^ — .
Absiliiif'l ilis I7..II1. im Cixl. Atlilil. Miiiiiisiriiils SiUrj /'. /•/.'<' ihn BrUlisihcn MKxmms b
zu London CA). — Ahsrhrlft mm J. I67(i aii.s Cotl. A di's Arrhirio Mitiizn Carnlrnhi)
foH 1564 in einer Deduelion der Brüder Fraconzoni E. I/ihro d'in.ih'umenli />. 1 In dir
Sladlhihliothek zu Vieenza (C). — Ahachrifl des 18. .Jh. uns demsrlhen Cod. Carcdeabi) int
Cod. di/d. Vieenl. des P. (.'. }f(irrfi Bd. 1 ehemhi (D).
Vghelli Itidia saera ed. I. '>, llOli uns Ahsrhrift mit Datum XXX. . . //*/(/ iiuliot. VI 11
(D = ed. II. ö, 103<i = Ciistellini Storia dt Vieenzii .5, ö.V Friif/ni., = Migne l'utrul.
140, 'J8ü n" 45. — Barharuno Hisloria eeelesia.iliea di Vicenza .'>, 67 aux demelben Ah
schrip mit Datis XKT. . . . anno und iudict. VI (H). — Lampcrlivo Srrilti slorid
2, HHfi aus Ahsrhrift von C zu .Juni 'J'2. — Stumpf Reg. 1487.
Verfa.sst nach Vorlage von l>i). III. M9 unter Fortlassung eines auf die Srhenicnny des ib
Theaters am Flusse Beirone heziiglichen Stjizes; das Eschatokoll kann ron EC herrühren. —
Un.tere l'elierliefi-rung ron D. 173 hernlif in letzter Linie auf einem rersrhnllenen Copinl-
bueh des Domeajiilels zu Vicenza (rgl. X. Arrhir S, 93). A ist wohl unmittelhar daraus
allgeleitet, triihrend unbeslinnnt bleibt, ob auch der von C und D benutzte Cod. (Javalcabo
soicie die gemeinsame Vorlage von U und H direct und .telbständig daran.i geschöpft haben, -m
oder ob Iteide jetzt verlorene Mittelglieder auf eine Abschrift jenes Copialbuehs zurückgehen .
Wie sieh das aber auch verhalle, so kann doch keincticegs in jenem verschollenen Copial-
buch die nur durch U und H überlieferte Indictionszi/fer VI gestanden haben, statt deren
A und CD eine Lücke andeuten; man icird um so eher annehmen dürfen, da.<is sie erst
in der Vorlat/e von l' und H eingesetzt ist, als sie zwar zum Incarnationsjahre 1008 n:,
pa-tsf, aber elien deswegen mit der damals üblichen Rechnung in der Kanzlei nicht über-
einstimmt: EC nümlich, der in jener Zeit allein Ihfilige Notar, hat bei Beginn des Jahres
1008 die Indielion V umzu.ielzeu vergrssett und den Fehler erst im .Tuli bei D. 184 be-
richtigt: vgl. K. Archiv im, KU X. 3. Bei die.iem Verh/iltnis der Abschriften konnten wir
davon ab.iehen, die offenbaren Fehler, die nur in einer der Ueberlicferuvgen C, I), I'. II m
begegnen und die daher für den Te.rt ganz ohne Bilang sind, zu verzeichnen ; nur hei den
Xameu .tind die Lesarten voUstiludig aufgeführt. — Zur Datierung vgl. X. Archiv '2'J, 17h'.
In nomine sanctiie et individuac trinitatis. llcnricus" divina favonte elonionti;i
ri'X. Si cerlcitinriini dei curiiiti |,'(>riinii/< riiK<|iiu * (tilntnre Ktiiiliioriiiiii!«, iiostri I'C^ni stiitiiiii
niilf iirariitAri '' iiiiiiinu- iliiliiUiliiiniiH''. (^luioirra oniiiiiiin Kaiictnn dci ccclosinir |liilcliiim| '' pracxeiitiiiiii i.j
iirilic'ct ae" fiitiiroriiiii ii'i«cnt ninvürsita«, «(UülitiT lliiTonyiiHi»' saiictai' ViiTiitinac" frclpsiiie episcupiis
noiitcr<|Mc'' fnmilinriM noNtrani a<liit ■'IciiiiMitiniii postiilaiiii, iit pro doi niiKirc iiiiiiiiiiiM|iic imstrac rcinedio
rnxtclla Uli cpUcopii Virciitiiii*'', c|tini.' tudri (Ictriinciito MH(|iie modo viiNtaliaiitiir et conculcnnaiitili'.
iioütrac ref>;iac ' aurtoritali« larifilatc*^ Inilii giiinqiie micccHsoribiiH] <' pc-rdonarcniiis et conccdvrciiiii.s.
fiiiii« iietilionibim aiiiiii'-iit''K, prout iimti- ft lo^alitcr po»tiiiiniiK, iaill (lic'to llioroiiynio f opi8('o]iii 10
riuiii<|iic ■HccMKoribim, hictlt silii roiiccn s 11 m CHt ac perdniia 1 11 ni a bimae liicmoriac ' dolilinn
Ottonc"* C'flC'Haro nil^^llKto, • piTdoiiamuH, nl ili< oinniliiM caRtcIliit ad hiiiiiii iaiii dictiiiii epUcopatiiiii
173. 'IVHr-Sfevon-on-BrpMlau] b) Enric. C b) CU ^VU.; au^pimentarc A c) dubiamus t'\
II ffhil in al/ni, rei/ilml iin» VU. c) i-t C'Ult f) HiiTonini. (' k) Viii-
f'U.; ii(.it(lrii|ncf f>; iiuHtcr AUll, und m wohl tiiuli i/ir allen i/emeineanie i:,
I 'n iiiijc; ^|l•^\t■T^^'l•: ilahrr nur rirhtiije Enifnilalion der Quellf ron CO i) regiii .1 k^ largi-
tatione C/'; larj/itioii" l.'ll 1) bona na-iiioria CO n\j D; Ollioni; -1 1'//,- Ottlione C
II kim;I(' II II. inii.s. 20")
j)i'i'tiiiriitil/iis, viclcliiut" Ii(irli;iiiaiiii", S;ilv,iti;inol', Novuuta'i, Albctoiit' '', Aiireliaiii), Ciist'xliii ", Gran-
conii', (iriinuilo", Vicontia''', liniidiila "", Alt;ivili.i, Mc)iite(li{riio, Coniodo'', C'liisey, Malado, Scrccdoy-
et de VilUo Cuntlirnica", C'ucnllo'', Villo'', Aiserio'', seu de omiiihiis t'aimilis'" * suilCr terram''
iaiii dicti ej)iscoiiatns lialjitantibiis vel*-' rcsidcntibii.s iion nliiMii homliii, taiii diioibu.s (jiiain inarchioiiibus
6 coiiiitibns soll alii'ui iii.-iyiiac iiai-vaeque personal', tuilriini piTsulvatur vel i'oiicedatur. .Seil lieeat per
hoc * iiraeceptuiu * iam dicto Hierouymo'' ciiiscopo »uisi(iu! sueeessoribus, sicut Sllporilis sc'ri|)t;l
habcntur', i|iiiote et pacitice Oninia praenominata castella eoniniiiue habitatore» ad iaill dictum
episcopatuni piTtilientes vel supva'^ tcn-am oius residentes' de oinnibus fodris defendere et prote-
gere, omni coiitradictione™ remota. Si vero eontigerit, ut nos in eas ]iartes veniaimis, ipsi; iaiii ilictlis
111 Hievonymus" episcoiius vel sni suecessores per se vol cornin" iiiissos Hdcles t'odnini colligant nobisiiue
servitial' seeiindiim'i posse pracparent, * eo Vldelicot uriliiie iit niilliis diix |)atriari'a niarcbio comes
vieecoiiics seublasiiis' f;astaliliii llull;ii|Ur iinstri rrfjiii iiia;,'-iia p/irvaiine persona praeilietinii Ilioronv-
nuiniä e]iisoopiim siiosque siiecessores de perdonatione et eoneessione fodri' supra scrijjtoruin
castrornm * imiuietare molestare fatigave aildeat vel praesuniat *. Si [ipiis]» vei'O, quod non
15 creiliiaus, boe iiostnnii praeeeptiuii « infring-ere toniptaverit, seiat se compositnrum anri ]mrissiini liliras
quingeiltas, medietatein eainerae nostrae et^ medietatem praedicto Hierouymo"' episeopo suisiiuc
sueeessoribus. C^uod ut veriiis liabcattU"'' *. mann jirnpria baue |)a},nnain robm-antes * sigillo
nostro * eam lUSSiimiS * insigniri.
Sigmuii-' diiiiiiiii Henrici '■ (M.)* regis invictlssimi.
2,1 Eborardu.s'' |caucellarius vice]"^ Vuilligisi'' arcliicaiicllaiii'' recognovit ''.
Data" X. kal '' anno dinuiiiicae incaniationis niillosiino VIII, indictionc ....'.
anno vero'" ilnmiiii Ilriirici ' |si_'cuii(li| '" regnantis" VI; actuiii Mulinliusun"; fclicitcr''
amen.
174.
25 Heinrich tritt an die bischöfliche Kirche zu Würzburg die Orte Meiningen mit
der Meiningermark und Wcdldorf ab, ivofür er von ihr einen Theil ihrer
Diöcese, den Rednitzgau nnt Ausnahme von drei Pfarrkirchen und einen Theil
des Volkfeldgaues, zu, Gunsten des Bisthums Bamberg eintauscht.
Wärzhury 1008 Mai 7.
311 Originaldijilom im k. Eeich.iarchiv zu München (A).
Gilth Poligraphia Meiningensis (Gotha 1676) 59 in deutscher Ueher Setzung aus dem Ms.
von Fries ^ ed. II. (Meiningen. 1861) -17. — Fries in Ludewig Wirtzh. Geschichfschr. 45ö
173. n) scilieet (IE o) Barbarano UH p) UH; Salvaciano A; Selvatiano CD q) Norceta U
r) Älbettone C; Albetine U s) Custodia — Brendnla feli/t in C t) Groniona D u) Gru-
35 modo If; Grumolo A v) V'incentia DE w) Brendule D; Brendulis U x) Coruedo C
y) Clusa E; Cluse — Sercedo fehlt in U z) Sarcedo E; Cereedo CD a) C; Conturnica D;
cum Turrica A; Coturnica C; Ceturnicha E h) Cuculo A c) et Velo C d) Arterie A
e) lamiliis CD f) terra CD g) et A h) Hieronimo C i) CD; häbeänt A; scriptum
habetur U; hactenus // k) super AU 1) reddentes A m) eontraditione A n) Nico-
■10 laus C o) vel per eorum ^jtf p) servizia ^ q) pro .1 r) sculdarius A; scaldasius CD
s) Hierouimum C t) fodrum CDU u) fehlt in allen, erymizt mit Bücksicht auf die VU.
\) fehlt in A w) Hieronimo C \) habeant A y) Signi A z) Enrici C a) M. hinter
am in A b) Ebrardus C; Eb . . ardus D c) fehlt in allen; vielleicht int auch (wie in
DD. 174. 177 — ISO) episcopus et cancellarius zu ergänzen d) fehlt in CDUE e) archi-
*5 cancellarius .4 ; archicapett CiET; archicapellanus jOf/ f) recognovi .-1 g) üa-t. ACD; datum
XXX V\ datis XKT // h) der Monatsname fehlt in allen i) indictione Tl l'll; doch vyl. die
Vorbemerkung k) quinto UE 1) Enrici C m) fehlt in allen, aber Lücke dafür angedeutet
in AD n) regni ACDU; regn. E o) Muliimissum .1; Mulimh . . . C; Mulind . . . un D;
Mulind . . . UE p) foeliciter J.
•20« K.Msr. iM"i!Kr\nr.\.
(« deiilsrlier T'fhrrxrhinig = Liiiiig HA. 17". .''.iT n" II. — Sriiiilleii Gesch. drs liniiics
Uinneh-rg /, 77 ti" 1 irohl aii.s VUJiuiiis von löi'2 = l'imennann Ep. Wiirvh., prob. IG
„0 l't = Migvc Pahol. NO. J?!! ii" 44. — Moii. Boira "JS". mj u" 317 ans .1. — Srhüiiixicli
Heniieh. l'B. 1, 3 »" 2 aiix Viiliiiiii.s rmi l'>l'J. — Dolieiiirker J}i'(j. li]8. — li/ihwtT
Reg. 1031. — Stumpf Reg. 1IS!>. i,
Verfassl iinil gesrhriehen ron KV. In den Eingnng rfc.s Co»te.cles sind einige Worte uns den
Hiimlirrger (Ihindnngsnrkunden vom 1. NoremlnT UHtT übergegangen : die G renzbesehreibnng
stimmt sncMich nnd z. Th. a'örtlicli mit J). 171" idierein. — Dieselben Orte waren durch
Do. 11. 284 an die Kirche des h. Petrus in Asehaffenlnirg geschenkt worden nnd müssen
also, insoweit diese Schetikung zur Ausführung gekommen i.il, von Heinrich liehnfs der mit i«
der Au.'istdttung liandiergs znsamnienhfingenden Geschiiflc wiedererworben sein.
(C.) ^ In iminino sanotac- et imlividuac triiiitatis. llrinricns divin.i l'uNriilc clc-
nientin ivx. Omnibus Cliri.-li üik'lilius in-cscntilius sfilici't at«|iic liituris notinn esse
vohunus, fjuia nus,^ ob ilivinae rcnumriatinnis sponi dfuni imbis iiistitinMitcs licrcdcin
et ex nostris rohns liercilitariis (|U)'U(lnni nnstri iuris Uiouni Haliciiiicre ilictiiiii in cul- U)
men et faj)Ut <'|ii.scii]>atus iiondiv sanc-ti Pctri principis a)i()stol(iruni insiirniti crijji'ntes
et snbliniantos, <|iinn<lani Wiiv.iburgcnsis dim-fsi'i'is partoni": cdniitatitin vidrlifi-t IJatcnz-
gouui dictum, excrptis tribiis (;rc'lr'siis \\ abhaun'id et Mulinliiismi ac Limorstat cum
cappcllis ad easdeni aoeolosias rcspicicntibus, et (|uandaiii iiaili-m pa;;i NnlctVIt dicti
vidclicc't a Inc-n, nlii flunion Vralia dictum iiiHuit Hatcnzam, et per ib-sccusum h'alcu/.ac so
usque in iluvium Moin et per descensum Moiii us(jue in locum l-Mlu-riet'' dictum et
per aseonsnm rivuli. (jui eandem villam' dividendn prctertluit, us(|uc in eiusdcm rivuli
ca]iut et nrtuni et a capite illius rivuli seciindum (jnod rcctius et vicinius potest veniri
in supra dictum flumen \'raiia ab lleiuricci ciusdem accdosiae episcnjin, consen-
tiente et oollaudaute eiern et jinpuln, lii-nia ac U'j;ali coinnuitatione ad(juisivimus, tra- i»
dentes econtra ei(b'm lleiurico episcnpo suac(iue aecciesiao nostrac jU'oprietatis loca
in'" pago (Irapfelt in crnuitatu vern üttouis comitis sita'" Meiuinga et ^Iciiiiugeri)-
niarchani et \\ alaiidiirf dicta cum unniibus eiunun pertinentiis, villis seiiieet et utriuscpn;
sexus inancipiis aecelesiis dccinnitionibus siivi.s venationibus aquis aijuarumvc decursibus
piscatjimibus mideudinis pratis pascnis tcrris cultis vcl iiioultis (jui'sitis vel incpiirendis .«i
viis et inviis cxitibus et reditibus et cum onmilms quae dici aut imminari pitssunt
utiiitatibns. iure" nostro in ins predictae aecclesiae transi'undendu, ea videlieet ratinue
ut prefatUK e|)iseiipus Hr-inricus snique successores de pn-uomiiiatis locis (b'liiuc iiiieram
liabeant piitestat<-m possideudi cnumMitandi vel (piicquid eis iii<le libitum .••it taciendi,
(innii onniinm cnntradictiiuie n-mota. Kl nt liaee iinstrae crnnmutationis .sive ddiialinnis :if>
anctoritJis stabilis et ineonvuisa omni pennancat tonqiore, lioc preceptum lüde enu-
scriptiim manu jimpria ciirnibnrantes sigilli nostri inpressinne iusigniri ius.--inms.
^ Sigmnn dunmi lleiurici (M.i regis iuvictissimi. ^
f! Kl»erliardiis ej)iseii|nis et cancellariiis vice l'uHligisi arcliicappellani recognovit. [l
(SI.i' in
l)ata nun. mai.'-' anno dnminicae incarnati>>ni.-' millesinm \'III, iudictione \', annn
vero iliiiiini liciiii-ici .-tcnudi re;.'-nauti> \"l: actum W ir/ibiirc: f'ilicilcr amen.
174. [Bnaalauj a) illirr »ml unlrr i; ein .S7ciV-A j/füli/t li) li rorr. «kx li c) a rorr. aim i
<1 1 in — Mta über ilrr Xeilf nachf/elrngen c) ilaror fehlt de oder a f) da» .Sicr/cl igt daii
faltchr ft'ürshuriirr, ilat S. Arrhir 3, 44 beitchrie/ten ixl g) iion. iiiai. wahriicheinUch nach- •»•''
II Kl N i; ICH II. 1008. 207
174".
Bischof Heinrich von Würzbnrg tritt au Köiilfj Heinrich zu Gunsten des Bis-
thums Bamberg einen Theil seiner Diöcese, den Iiednitzgau mit Ansnrdime
von drei Pfarrkirchen und einen Theil des Volkfeldganes, ab.
WiirzJmrfi liios Mai 7.
2'mii.isumpl Im OrKjiimlprivih'fi Lco'x IX. ron lOö'J Xoirmhcr 6 (.Tn/fc-L. Rcf/. -i^iS'.i) im
k. Reichsairhir zu München (B). — Xiifluiliniiiiaj einer OrifiitKilnrhiitidc iroh! ans der Mitte
lies IL Jh. chcmla (C).
In der Gestalt von B. UnvalhtüHdiii in AiJalherti Vita Heiiiriei 11. c. 18 in den Dnieken:
Gretaer Divi Bamhergeunes '27 = Siirins Historiae Sanetonun Iidii 19.~), = Lilnig RA.
17", 16 n" 1-J, = Ludeirifi SS. rer. Bamberg. 1. 291, = Gretner Op. 10, r>]6, = Hartz-
heim ConciUa Germ. 3, 122; Aeta SS. lulii ß, 773 = Cocquelines Bullar. Rom. pontif. ampl.
coli. (Romae 1739) 1, 384 n" 39; Mon. Germ. SS. 4, 802 = Mlgne Patrol. 143. 698 n" 7--). —
Eceurd Corp. hisf. 2, 92 n" lOO aus V = Mansi Concil. nova coli. ed. f. 1, 1281 = ed.
IL 19. 689, = ed. IL 19. 69i. -- (Hegherger) Lande.shoheU, prob, n" .'>3 ans B (a).
In der Gestalt ron C. Unvollständig in Adalberli Vita Heinrici IL r. 13 in den Drucl,-en :
Gret.'^er Divi Bambergenses 17 = Snriiis Historiae Sanetorum Iidii 192, = Liinig RA.
17", 936 n" 9, = Lndewig SS. rer. Bamberg. J. -.^SO, --= Gretser Op. 10, 512 (10 ; .Ma
SS. Iidii 3, 7.iS ; Mon. Germ. SS. 4, 797 mit Varianten aus cd. — Ec.card Corp. hist.
2, 62 n" ö8 unvollständig aus V (c) = Falclienstein Auf. Xordgav. 2, 159, = Mansi Concil.
nova coli. ed. I. 1, 1222 zu 1006 = ed. IL 19, 291. = Hartzheim ConciUa Germ. 3, 32
mit Varianten aus b zu 1006. — Hegberger Ictinographia Bahenb. 1, 76 unvollständig aus
C. — (Hegberger) Landeslioheit . prob, n" 12 aus (J = Ussermann Ep. Wirceb., prob, l-'i
n" 14. = Ussermann. Ep. Bantii., prob. IS n° 14 mit Varianten aus a (d). — Stumpf
Wirrliurger Imm. 1. 7.5 aus C. — Looshorn Gcseh. Bambergs 1. 121 in deutscher Ueher-
Setzung aus C — Stumpf Reg. 1489".
Dnss C nicht, wie bisher allgemein angenommen wurde, eine Originalurkunde vom, .7. 1008
sein kann, daran las.sen der Charalder der Sclirift und einige Abbreviaturen keinen Zweifel;
das Schriftstück ist nach dem äusseren Befunde nicht vor der Mitte des 11. .Jh. entstanden.
Datier kann es niclit Wunder nelimen, dass in C einige Eigennamen jüngere Formen zeigen
als in B und dem D. 174, dass die in B wiedergegebenen Kreuze hei den. Unterschriften
des Bischofs Heinrich und des Presbyters Azzo in C fehlen, dass endlicli, edle Unterschriften
in C ganz von der Hand des Contextsctireibers herrühren und keine Spur eigenlmndiger
Betheiligung der unter.'<c]i reibenden Geistlichen aufa-eisen, während docli mindestens die in
die Form eines leoninlsehen He.rameters gekleidete Untersclirift des Azzo einen so individuellen
Charakter trägt, dass man annehmen muss, sie sei in der verlorenen Originalurkunde des
Bischofs eigenhändig ausgefülirt worden, wie sie denn auch noch in B graphisch besonders
hervorgeJioben i.tt. Haben arir demnach in C ein Schriftstück vor uns, das wir als eine
formale Fälschung bezeichnen müssen, insofern es wegen der Besiegelung mit dem — ivir
wisien nicht ob ecliten oder unecliten — Siegel des Bischofs als Original gelten soll, olme
doch wirklich Origintd zu. sein, so liegt der Verdacht nahe, dass bei der Anfertigung dieser
Fälschung auch eine Täuschung in bezug auf den Rechtsinhalt beahsiehtigt war. Sotveit
nun der Context der Urkunde in B und C übereinstimmt, wird, er durch D. 174 verbürgt,
und .soweit kann seine EcJitlieit also niclit bezweifelt werden. Um so wahrscheinlicher ist
es aber, dass der in B fehlende, aucli durch D. 174 niclit verbürgte Zusatz hinter der
Datierung prgsente — commutuato (s. S. 209 N. o) als gefälscht anzusehen ist, und da,ss eben
um dieses Zusatzes icillen C angefertigt irurde. Allerdings ist B im Eingang verkürzt
20S KA isKKi i;ki N i»i:n.
i/ii(/ hat niirli riiirii Thril der l'iilrisiliriflni nicht iiii/iiriiiniimrii, lihrr difsi' Kürzioifim
Mreff'fH lettiylicli fornuile Thcilf </<•»• l'rkiiiidf; dtixs iiKtn im J. Ulö'i eine iiintiriillf liv-
sthnmuHji i-on solcher Wirhiiykril für Utiiiihrrg, irif sie jciicr Zirnntz fiiihfllt, hti dfr
Tnwssiimirnnui durch die ptiji>illichr Kanzlei fortfiilasscii hatte, ist so iDiieahrxcheinlich,
daxs man vielmehr mit Beslimmiheil annehmen darf, die der pilj/silichen Kanilei ruriiclegle t>
Urkunde halir jene nicht enthalten. Ist nun in der Bamheryer DiOcesansi/node von /f'.iS
(Hartilieim Conrilia Genn. H, t'26), in welcher der Vofil von Wiirzbiirij für seine Kirche
Xovahehnlen auf Bamherijer (icliiet heansiiruchte , dieser Ansiiruch nl/fiewieseii icordeii ,
nachdem der Bischof (iunther ran Bandierij eine carta tU* i'adein ro halle rerle.vn lassen,
.so liegt die Annahme, da.'is diese carta eben unsere gefiilschlc Urkunde war, um so näher, m
fi/.v die letzten Worte des Si/nodalakls auch im Ausdruck an den Schluss des oben bc-
s/irocheiien Zusatzes anklinffcn : die Fälschung würde dann in den .Jahren l(l.i:J — 1058
erfolgt sein. — 7m dem echten Texte enl.iprechen einige Äu.sdrücke dem Diciat des EC,
der D. 174 rerfasst und geschrieben hat. .10 da.^s auch die bischöfliche Urkunde riellei<hl
von ihm concipiert wurde. — Un.icr Abdruck giebl die Orthographie ron C wieder. lu
(C.)" In nnniiiip snnot«; ot ijidividm; trinitatis. Onmiuiii saiioti; dci ofi-lcsiao Hde-
liuin t«in |(r\»sciitiiiiii (juani futururiiin noticiain imu lateri' dcsidoraiiius, (|iialit(>i' {^lorio-
sisiiniis'' rex Heinrifiis diviiu;, ut iTcdiiiius. adiiiiniilii'iiis stiiiiiilo i'i)ii|nnu'tiis" dt- prt'diis,
ijU«,' dei fjratia licrcditan(>i|UO' iuiv |ian'iitiiiii in' suao jxisscssiniiis doiniiiiiiiii pci'vciicrant'',
dci servitiuiu adaujjciv '' e|iisfii[)atiiiii eonstriu-ndi)' atque ordiiiaiidi» dcsidcraiis, (Hid id ü"
li'pitiiiu- raticmaltiliterqdi' tieri potiiissct, neinrifuiii'-' vciicrabilcni'' Wirziburfjcnsis'
rcelosiac jn-oviscircm, r|uatiinis ([iicndam'' locuiii liabcnbürg' nniu-iiiiatinn c-iiiii pa^'o
c|iii Kedoiizcf^cwi'" dicitur. (|uia ad suae dioccscos statuiii ijortinerc vidfl)atiir", de siin
iurf in riuiini ius id ad |ii'rHcii.'ndiini transt'iindori't, .■studinse C(;pit Hajritaro. Qiii, (|uip-
niam instao at<|iu' rationaliilos vidobantiir causac, eiusdoni augustinsinii" attjuci' in- ss
viftissinii rcf^is )ii'tili<inilius ac-<[uiescous, cum cunnmini rli-ri sui ati|iu' niilituni ncc
Will totins |i<i|)uli cnnsilio et f<inf;fnsu jn-rt'atuni luouni ciini prc^dicto ])aj^o, tnbiis
|iarriii-hianis acelcsiis'' cum suis adiacentiis cxceptis (|uanini liacc uoiuina .sunt:
Waclienrod'', Loncrstaf, Mulinlnisun", nnnii ixistnuxUnn rcnmta cnntradictionc, suac
potcstati tradidit. altcrius autcm pajji qui'' ^'l)lgfcld noniinatm', in (|U<> prcfatus locus 30
sitiii« est, partcni ciilcni rc^i conccssit, quantum est de J5abcnlu'r;jf ' usf|uc ad flinnen
Vralia, de Uralia in Hatcn/.am" fiuinen et sie iuxta deciu'suni ciusdim lliiiiiiiii> in
M'iin et iiule ad rividiun l'iliirit|ialic*. deinde ad caput eiusdem rivuli sic(pie" (pia
citissime ac proxinie pervenii'i pntest ad Uralia. Et ut liacc traditio finna et^ incun-
vul.sa ponnaneaf, i|>se pr^.snl Ileini'icus cornibnravil et subscripsit. 35
SifrniMn Ilcinriei' \\'irzil)urf;ensis ejiiscopi" -f.''
Hildelinus \\'ir/.iburgensis'' aecclesia<' pre|)ositus coHandando'' sul).scrip.-;it. l'ridiiii'
decanus subscripsit. I{e;:;enliardus' jiresbyter subscripsit. f" Azzo'' jiresbyter inilif^nns
subscripHi Cfirrle b<iii;oi'"*''- Itepl preslnter snl)scri|)s. Dieto' presbytcr subscripsi.
• icmb Jiresbyter sul(scri])s. Kn^^ilbard'' jircsliytcr subscrips. Albiniiniis presbytei' sub- m
174". a) ttaJt ((".) con\muclua laulel der Anfang in li: l'iim Hciiricus priinUM in iiiipcrio,
11 r"'(fii"i «liviiii HiiioriH ijfiie kiiccciiku« li) C c) luTnlitario (ilahinter rielleicht f|iie
titiil' l'ire in li il) provrnorant C ci augerc H i'i constr. ep. /* «; H. B
\il \- ui (' \) uiiur7.itMirjr(>n''iN li V) predicluni ü \) lialienberc, n corr. ans r, B
IUI ' , ||^l' <i--ir 0 auf lluHiir; Ho<lf iiZ(;iMiui B w) viili'hantiir C o) frlill In B; t rm-r. nun h (' 1,1
pi felill in It .11 <V Wailiijnrorl li; Walilmnr.'.d /». /;/ r) B IK 171; LoniTHtarl ('
«, <o III I). 114; Mullhumin B; MulinhiiHon C t) Ualienlicrc B u) mi I). 174; Hati'iiza H;
l>:it('nn;itn C V) B; Virlii'liali ('; ri/l. KiliiTii't I). 174 w) ctirr. nun »iipie 111 C xi iidino f
• ■ ' ■'•.Tel B r.) H. C H) 1,'p. Wir/.liurfri'ii'-i- II In rinn Kreuz fehll in C c) eiiiHiluin B
B (■) Frideiii B f) Ki'trinliardii« B f() fehlt in C U) in B nur: -{- .\/,/,o ■•<
j. ... ; i .luli, der Kamt ihirrli ffröimcrr Biicliiilal}cn hercorffeliobcn i) Diedo B k) Engil-
lirnduM /f, (/f>«c Unter rrhrifl hinler ihr Atbiein»
HETXRTfir n. 1008. 209
scrips.' Drusingus presbyter subscrips. Beringeriis presbyter subscrip«. Winizo
presbyter subscrips. Ltizo presbyter subserips. Gozbertus presbyter subscrips. Dintba-
linus'" presbyter subscrips. Ileribaldus presbyter colbiudantc asscnsumque pr^>beiite
toto clero sanetae Wirziburgensis aecclesiae subscrips. Albuuinus diaconus subscrips.
5 Scripta autem est" haec cartula" anno iiicaniatioiiis doniinicae niillesinio octavo,
indictione VI, uon. mai.; actum in civitate Wirziburg".
^SI.)"
175.
Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Würzburg den Hof Altechendorf.
10 Würzburg 1008 Mai 7.
OriginaläiiTilom im k. RdchsarcMv zti München (A).
Lann Beg. Boica 59 Eeg. — Mon. Boica 28", 888 n" 246 aus A. — Böhmer Reg. 1030. —
Stu7n2}f Beg. 1488.
Verfasst und geschrivhen von EC. — Eine sichere Deutung des Ortsnamens ist hei dem
IS häufigen Vorkommen von Orten des Namens Alfdorf oder Altendorf nicht möglich.
(C.) ^ In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Si aecclesias dei alicuius rei dono sublimare studuerimus, nobis id
profuturum esse minime diibitamus. | Qiiapropter omnium fidelium nostrorum presen-
tinm scilicet ac futurorum industriae uotum esse A'olumus, qualiter nos ob remedium
so beatae memoriae tercii Ottonis imperatoris senioris videlicet nostri aniniae nee non
patris nostri seu nostrae atque Cunigundae contectalis nostrae sive ceteroi'um parentuiu
nosti'onim vivorura scilicet ac defunctoruni remunerationeni quandam nostri iuris cortcm
Alteebendorf dictam in coinitatu vero Herimannini" comitis sitam cum'' omnibus eins
pertineutiis sive appendiciis atque utilitatibus, hoc est villis pratis pascids silvis vena-
25 tionibus aqiiis aquarumve decursibus molendinis piscationibus viis in\Tis terris cultis
et incultis exitibus et reditibus quesitis vel inquirendis sive cum omnibus quae dici
vel nomiuari possunt utensilibus, ^Mrciburgensi episcopio et aecclesiae in lionore sancti
Kyliani martiris constinictae ac dedicatae per hanc nostram preceptalem paginam con-
cedimus atque largimur et de nostro iure in eiusdem "■ aecclesiae ius ac dominium
30 transfundinuis, ea videlicet ratione ut prescriptae aecclesiae pastores vel rectores, qui
pro tempore ibi ordinati fuerint, de prenominata corte sive eins pertinentiis dehinc
liberam habeant potestatem possidendi commutandi vel quicquid eis libitmn fuerit
faciendi, omnium bominum contra dictione remota. Et iit baec nostrae donationis auc-
toritas stabilis et inconvulsa omni permaneat tempore, hoc 2)re[ce]ptum inde conscriptum
3ü manu propria corroborantes sigilli nostri injjressione insigniri iussimus.
lli'^. 1) die folgenden Unteriichriften fehlen in B m) C, ivohl verschrieben für Diothalmug n) haec
confii-matio est B 6) Wirzeburc S; dahinter steht in C der folgende, in B fehlende und in
de)- Vorbemerkung als unecht erwiesene Zusat::: präsente serenissimo rege Heinrico, ea couditione
ut decimam in novalDjiis iam iucisis et ad mansos meiisuratis cum veteri decima non coramu-
40 tuata Wirziburgensis aecclesia retineat, in novalibus vero posthinc excoleudis decimam Baben-
bergensis aecclesia possideat cum termino commutuato p) in C Siegel (Durchmesser 59 mm)
mit dem Brustbild des Bischofs, der in der rechten Hand den Stab, in der linken ein geschlossene^
Buch hält, und mit der Umschrift: -j- HEIXRICVS VVIRCEBVRGENSIS EP— S.
175. [Bresslau] a) A, ni au.^ Versehen am Anfang der vierten Schriftzeile wiederholt, obgleich am
15 Schluss der dritten sclton Herimanni geschrieben war b) dahinter kleine Basur c) s über
der Zeile nachgetragen
Kaiserurkunden III. 2 (
210 KAlSKUrKKTNItKN.
I Sipimiii «loiimi Hrünrici rojris (M.) iiiviotissimi. ii
jj Klu-rliariliis cpi^coiuis et i-iUK'i'llariiis vice iirclii(.-a|i|i<Hiuii rcciii;iiiivit L'iiillif;isi. [j
1 »ata nun. inai. amio (lominicat''' niillr>iinii \ m . iiuliciinni' \ . aiiiin \cri) (lniiini
lleiiirii-i seeumli rcpmntis VI; nctiiin ^Vi^TillUl•l•; lelioitiT aincii. r>
176.
Heiitrk'h schenkt dei- bisvlii'ifiichcn Kirche zu Wornis dd.t LfJie» des Grafefn
Berilin im Lahuijau. Tnhur lOOS Mai II.
Originaldiplom im (jroi'i'h. Sldiils-iirliir :it Duniisliidl (A).
Liinig RA. Ql", 1395 n" Jßil <(»> .4. — Srlmnnat HixI. IWuni. J, :i7 n" 44 ex archiro in
episr. W'oim. = Migw Pnlrol. 140, 278 if 43. — Orig. Gitelf. 4, 'J98 n" 5 mi.i C =
Kremvr (hig. Xa-ifi. •^, hfU ii" ö'.V. — Böhmer Reg. 1032. — Stumpf Reg. I Ifio.
Verfii.txl iinil ge.trhrifbni roit EC.
i_(.'.} g In imniiii*' sanrtat' et iiidividiiac Iriiiitalis. Hciuritnis diviiia l'avcntc v\v-
iiu'iilia rc'X. ."^i aruflosianiin- dci l"t"i aliciiitis i'unimiiditalis iiicTciiicntn !] niolinrarc i:.
studucrinuis, nobis lioc pmlict-ro ininiinc diftidiiiiiis. (^>\i,i|irii|itrr iiiniiiuni Cliiisti tidiliuiii
prcscntium .seilicct ac fnturoruiii luivcrit uiiivcrsitas, (|iialilrr ims nl) n-nic-diiini aiiiiiiae
tcrcii Utt'iiiis iinpcratoris noe nun no.^trao paiviituiiKnu- nnstrin-iiiii soii Cmiijj^undac
dileetissiinaf coiitectalis iu»strae <.'iiisdoni(iiic' intorvcntii at((iic |)clitii)iH' l.iiiTliardi venora-
liilis cpisropi VWmiiai'ien.si cpiscopio et accclesiac in Iioikht sancti l'i'tri ai)i)st<il(iruni .•■
|irin(-i|iis constriictac ac dcdicatac, (|\ii<'r|uid IJcciliinis (.•oiiics in licncricinni mistri ex
pailf liai't<'nii.-< lialiuit et tcnnit, cinn onniilms eins j)crtincnciis sivc a|i|ii'ndic-iis vcl ([uaf
riiuililfct niiido diei ant scrihi jiossnnt utilitatilxis, situni in paj;«» Lii<^inaiii in ooniitatu vcrn
Gerlai coniitis, liac iinstra prfci-ptali i)a;;ina intc^ro foni-cdiiutis atfpic larjfinnir ac de nostrii
iure in eiiii> im» et dominium omnino transi'undiinns, ea viddicet ratione nt prcscriptus i':>
IJurdiardus sanctae Wonnaciensis sedis antistos d(; preniiniinato prt'<li(i ciusfpic ])pr-
tiiientiis ip«e siiique sucecsKores dcliinc lilji-ram iialioant potcstatcni iiabcndi possideiidi
vcl (piicrpiid ois liliitiini luerit faciendi, onnii omniiini cnntradictiitne reninta. 10t ut
haec nostrae donationis aucturifas stal)ilis et inconvidsa omni pei'niam-at tem|Hir'e, liDC
prcceptum |in|<le conKcriptum mann prujiria currol)orantes sif^illi nostri inpressione in- .10
higiiiri iiihsiniUK.
^ Signum domni Hi-inrici iM.) regis invietisKinii. ^
!j Klierliardus cancellariiis vice Unillij^ihi arcliic;ip|"ll.nii reco^rimvit. i^ (SI. 2.)
l>atnV. iduK mai. anno dominicae inearnationis millesinio VIII. indictiiUK' \', anno
veru donnii Heinrici «ecuiidi regnantis vi: actum 'l'riljuri; feliciter amen. .1:,
17Ö. il) (/<« Sitgrl itl das fii/.-ilii i\ üizhiirycr, iln^ ,\. Aixhir :i, 11 1« mhrielien i'kI "■; ilahinter
ffhit iocamHtioiiin.
1 7(1. Bretnlaiil.
.11 EIN nie H 11. 1008. 211
177.
Heinrich überträgt in Folge eines Tausches mit dem Erzhischof Willigis ron
Mainz den Brüdern der Kirche des h. Stephan daselbst für den von ihnen
abgetretenen Hof Büchenbach sein Gut zu Dillich.
5 Mainz 1008 Mai 18.
Originuldiplom im grossh. Staatsarchiv zu Darmsfaät (A).
loannis SS. Mogunt. 2, 517 aus A = (Ht'ijlifrger) Landeshoheit , prob, n" 18. — Böhmer
Reg. 1084. — Stumpf Reg. 1492.
Von (teil drei Schreibern der DD. 177 — ISO für die S. Stephanskirche zu Mainz ist uns
10 nur derjenige von D. 178 als der in der Ausgabe der DD. Ofto's III. HH genannte Notar
bekannt und bereits in D. 139 sowie in der Unterschrift des Willigis in D. 143 begegnet.
Aber auch die Schrift der drei anderen DD. ist gleichzeitig und ihre Besiegelung ganz
unverdächtig, so da.ss zu den ron Erben in Mittheil, des Instit. f. oester reich. Geschichtsf.
13, 568 iV. o angeregten Zweifeln gegen die Echtheit oder OriginaUtiit derselben kein Grund
u. vorhanden ist. Wie HH (vgl. N. Archiv 20, 160 N. 2) so sind jedenfalls auch die beiden
unbekannten Schreiber, deren einer D. 177, dei'en andrer die DD. 179. 180 mmidiert hat,
Mainzei- Cleriker. Der Sachverhalt ist danach offenbar der, dass S. Stephan für die Ab-
tretung von Büchenbach durch die Ueberlassiing der vier in den DD. 177 — 180 erwähnten
Orte entschädigt ivurde, und dass darüber vier Urkunden ausgefertigt wurden, weil Willigis
20 oder die Brüder von S. Stephan für jeden der ihneti, überlassenen Orte einen eigenen Be-
sitztitel zu haben wünschten. Ohnehin können die DD. 177. 179. 180 weder nach graphischen
noch nach stilistischen Gesichtspunklen lediglich als Nachahmungen von D. 178 betrachtet
werden; vielmehr zeigen sie ganz individuelle Schriftzüge und in ihrer Fassung vielfache
Abweichungen von D. 178. Wo sie aber- im Text oder Protokoll von diesem abweichen,
■ib stelten sie theils zu seiner Vorurkunde, DO. III. 189, theils untereinander in solchen Be-
ziehungen, dass es überhaupt unmöglich ist, sie durch irgend eine Combination direet aus
jenem D. abzuleiten : HH, de.r D. 178 verfasst und geschrieben hat, nmss vielmehr die
drei anderen Urkunden ihren Schreibern ganz oder wenigstens zum Theil in die Feder
dictiert haben. Diese Lage der Dinge berechtigt indessen noch nicht dazu, D. 178 als das
30 zuerst entstandene der vier Stücke anzusehen. Denn es spricht einiges dafür, dass HH
zunächst einem seiner Genossen das D. 177 ganz dictiert hat, indem er DO. III. 189 als
Vorlage benutzte, mehrere Wendungen aber auch aus der Bestätigung dieser Urkunde, dem
DO. III. 249, entlehnte. Indem er dann das im WesentlicJien mit D. 177 gleichlautende
I). 178 selbst mundierte, würde er daneben atwh noch auf das DO. III. 189 zurück-
35 gegriffen haben. Einige diesem entnommene Worte begegnen auch noch in dem D. 179,
von dem der erste Theil xmi HH dictiert worden ist und dessen Text im übrigen auf
D. 178 zurückgeführt iverden kann. Nur bei D. 180 braucht eine direcfe Benutzung der
DD. 0. HI. nicht mehr angenommen zu werden; .sein erster Theil kann nach dem Dictat
des HH unter Anlehnung an D. 178 geschrieben, .sein Schluss von Z. 40 ab aus D. 179
40 copiert sein. Halten wir es nun auch für wahrscheinlich, da.ss die vier DD. in der hier
angegebenen Weise entstanden sind, so sind doch, da HH an ihrer aller Herstellung be-
iheiligt war, ihre Beziehungen unter einander nicht so sicher zu bestimmen, dass es angängig
nitre, die eine geradezu als VU. der andei~en zu behandeln. Mit Rücksicht darauf haben
wir bei allen vier DD. nur die Ueber einstimmun g mit den in einander gearbeiteten DD.
•lo O. III. 189 und 249 durch Petitdruck bezeichnet. — Aus den Vorurkunden nahm HH
auch den 1008 nicht mehr passenden Namen des Grafen (vgl. D. 181), so dass kein
27*
'JIJ KAlSERrUKlNDKN.
iiniml foiiuwdeii l.^^ ((/;( ilitsfs y»meiis irilleti die JdfiiliUV des in den 1>D. 177 — ISO
rnriihiiti-ii BiicIindHich mit dem in D. 181 tili Buiiibeni fitsilienkteii Orte zu bezweifeln;
egl. ErWn ti. a. O.
(C.) ^ In iioinino suiictju' i't iiuUvidiini' trinitjuis. Hoinrii-us diviiia tavciitf i-le-
incntiii rex. Omiiiiiiu Hdcliinn nostroniiii tarn |irfsciitiiini <iuaiu ot tiitiirormn ^ b
iioverit industria. (lunlitcr inter nos ot \\'illifiisuin Mii'^nntinaf sedis arclnopisoopuiii
coininiiiii unaniniitiiti' convfuit (|Uiiddniii farerc roiu-anibiinn imstro usiii coiigniuiii, <•<)
vidl'licct pacto Ut nos no-cleNiae siuu'ti Stepliinii iirotoiiiaitiiis iiilVu luiiriim IMogontinae civitiilis
citiistructnt' in ftliitontlinriniii rt aiititiunin rratrihiis (U'ti ilndcin sorvitMititiiis oiiiiio pri'diuiii, (piod Hos
haltiiinnis in loco Tlii('ll<'ic-lii diclo, i-t quici|uid ad illain curtoni pertinft in paj;o lo
Pliirnihgouuf in contitatu Friderici ooinitis, per kaitani ncistrani inn tali (■luimuitationc^
tradorcmiis, quntinus nos piT advocatuni ipsiiis aeccK-siae Ezzonoin coniitcni eurtcni
lliuirliinobniic noiinnii t n ni cnni onuiibus eius J)t'rtinentiis in pnp" Uanfjiiuiie» • in onniitntn Ailal-
linrti comitis iaconti'in ad aecclcsiani snncti Pctri principis apos<ti>loruni saiictiquc (icorii
niartiris Christi liabenberf^c constnictani in proprium suscipercnius. l'ndc pm conuim- i5
tationc supcrius mmiinata idcni J)ivdiuni TllidliidlO nostrac pofostati iustc mancipatnni aecrlcBine
Kancti Sti'pliani prntumartiriü iniVa murum M<);j;i'Utinat' civitatis c">n»tnu-tac Ot fratribns dco ibidoin
«cn-ientibus ciuii omni utilitatc aecclesii« cleoinmtionibns « ufrinsnuo scxus mancipiis areia cdificiis
jirntis cainpis pasciiiB torris ei'iani ruitis et inoultis silvi.s <>mnii|nc silvatica utilitatc ai|uis ai|uarunii|no
derursibus piscationibu» niolcndiniH * vüs et inviis oxitibns et reditibus qucsitis vel adhuc ({uoino- so
(lulibct aequircudifi * cum omni intcgrritate douavimuii. Kt nt hiiius reg-alis nostrae maucipationis
aurtoritaü finna Ktabilis et incoiivulsn perpctunliter consiütat. Iioe precfptum'' conucribi iuHsimus et
Hifrilli niintri iinpressioue • roboratum regali * manu nostra gubtus HrniaviniuN.
I Signum donnii Heinrici (M.i rcgis invjctissimi. §
I Eberhardus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi areliicaiJillaiii (.:i)ni;frip.sit. g s5
(SI. 2.)
Datimi XV. kal. iunii anno doniinico incarnationis millcsimo VIII, indictionc |\'l,
anno antcni Vi. regnil'^ Hfinrit-i rcgis seciindi; actum ilogontie; folicitci* amen.
178.
Heinrich iibertn'üjt in Folge, eines Tausches mit dem Erzbischof WiUigis von so
Mainz den Brüdern der Kirche des h. Stephan daselbst für den von ihnen
abgetretenen lUf liächenbach sein Gut zu Niederohmen.
Mainz 1008 Mai 18.
Oriffinaldijdom im groHsh. Staatsarehiv zu Darmstadt (A).
loanui.i SS. Mogind. 2, ülH aus A =^ (Hei/berger) Landeshoheit . //roh. n" l'-i = Kremer .i&
Oriij. Xn-vi. '4, lol n" 70. — Böhmer Reg. lO-iS. — Stumpf Hey. 1-191.
Vgl. dir Vortiemerkung zu I). 177.
(C.) ^ In nomin«' sanctae et individua«- trinitatis. Hcinricus divina f'avcnfc clc-
inc-ntia rex. Onniiinn noslroriim HdcliuMi" tani |in;scntiuni (juani ^ et futuroruni
iioverit induHtria, «jiuilitcr i>ii«r nn-. «i \'\ illi;.nvuiii sanctai' Mogoncicnsis acclesiac nrclii- i»
177. 'UreHnlaul B/ um ziidlin u lUlki'lit i'uneiiur Iji A c) dir ErifSnsunfi ist ijnrcli uniii/e
nrjfh rorhanileiif Srhriflrrnlr i/michrrl.
llh, UrcMlau] Bj ilahinler ein Huch«lahe mit i'ntfrlilngf l>tyotineii, iilm- nicht rntlendel
HEINKICll II. 1(M)8. 218
cpiscopum coiiiuiuiii unanimitate convenit (|iiiKl(l;ua taecrc i-iincaiiibiuiu ucistiD usiii
COngnmm, CO videlicet pactO Ut nos aeclesiae s.iiuti Stcplmni pri.toninrtiris iiifia iiiiinim
Mogontinac livitatis <'oii.stiiirt,u> in stipiMidiaiiiim et aimoiiam l'iatiilms iliio iljidiMii i:mnilailtil)lis
omni' pri'diuni, iiunil nos liahiiiiiius in loeo Aniena dicto, et quicquid ad illaiii curtcin
5 pertinet in paj^o Oberenlogenalie lunnin atc in coinitatu Gisonis comitis, per kartam
nostrani [n-n tali fonniiutationo traderonius, quatinus nos per advoeatum ipsius aeclesiae
Ezzoneui eoniitem curteni ituoiliinebah'' dictain cum omnibus eins ajipeiiditiis in pngo
Rangouue * in ooniitatu Adalharti eoniitis iacentciu ad aeclpsiani saiifti Petri apostoii Haben-
berge construetam in proiniiun snseiperomus. Undc pro iMinnmitatioiio superiiis nominata
10 ideni prcdium Amena iani dictum nostiao potcstati Inste mancipatnm acflesiae sam-ti «tepliani
pnitonuirtii-is infra nmrnni Mof^'ontinae civitatis consti-nctae et tVatribus den ibidem serviontibns enni
omni ntilitate aeclesiis deciniatlunibns « etlam ntrinsijiip sexns niancipiis arels aedificiis i'am])is pratis
pasciiis tenis qiudem cultis et incnltis silvis omniinie silvatica ntilitate aiiuis ai|ii:nuninne deeursibus
pisoatiouibns molendinis » viis et inviis exitibns et ledifibns quaesitis et adlmi; quomodolibet ae-
15 qnirendis * tum omni integiitate donavinuis. Et nt hnins nostrae regalis anctoritas mancipationis
Unna stabilis et ineonvnisa perpetnaliter oonsistat, hoc preceptuni conscribi inssimiis et sii^illi nusfri
inpressione corroboratnin regali * nostra manu subtns tirmavinins.
I Signum domni Heinrici (M.) rcgis invictissinii. H
I Eberhartus cancellarius et episcopus vice Uuilligisi arclücapfllani couscrip.sit. |
20 (SI. 2.)
Datnra XV. kal. iunii anno dominicae incarnationis millesimo vill, anno auteni
Heinrici regis secundi VI, indictionc VI; actum Mogoncie; feliciter amen.
179.
Heinrich überträgt in Folge eines Tausches mit dem Erzhischof WiUigis i:on
23 Mainz den Brüdern der Kirche des h. Stephan daselbst für den von ihnen
abgetretenen Hof Büchenbach sein Gut zu Beil.
Mainz 10U8 Mai 18.
Origiimldiplom im (jrossh. Staatsarchiv zu Dannstadt (Ä).
Stumpf Acta ined. 40 (v(jl. S. 879) n" 34 aus A. — Stumpf Reg. 1494.
30 Vfil. die Vorbemei'kung zu D. 177. — D. 179 ist nicht in einem Zuge hergestellt worden;
nachdem die ersten beiden Worte der Corrohorationsformel geschrieben waren, ward eine
Pause gemacht und alles Übrige erst später hinzugefügt.
(C.) ^ In nomine sanctao et individuae trinitatis. Heinricus divina foveute de-
mentia rex. Onniium no.sti'oruni fidelinm tani presentium quam et H futurorum
35 noverit industria , qualiter inter nos et Willigisum Mogontine .sedis archiepiscopiun
commimi unanimitate convenit quoddam facere concambium nostro usui congruum, eo
videlicet pactO ut nos aeclesiae sancti .Stephan! piotiunartiiis intVa muruni MogOntin^ civitatis
coustructg in stipcndiarinm faniulitinm tVatribus deo ibidem servientibus omnc |)i'ediuiu, qiiod nos
habuim[us] in [loco Rigala dicto]", et quicquid a[d illajin cui'tem pertinet in pago
•40 Meineueld nomlna[tol in co[mita]tu Becilini comitis, per kartam nostram pro tali com-
178. b) das letzte h und der zweite Strich des vorhergehenden a auf Rasur.
179. [Bresslau] a) diese und die fnlyenden Lüchen nach den DD. 177. 178. 180 und dem Sinn unter
Berücksichtigimy der noch vorhandenen Schriftreste ergänzt
■j\ \ K Aisr. Kf UK r N ni'.N.
iiiiil;iii"iu' tniil<Teinu>. t|niitiini> iii«.- |iit ;ulviicalii(iii| i|isiii> afi'l|fsi|;ii' K/,/.om-|in| ciiniito|in|
(i-jurU'in (itiiociiiinljuli (lii'tain cn]in |i>|nuiibiis cinjs a||)|i<MiiUtiis in [>»);,> K'imj,'..iiii.'' * in i-,.iiii-
laiii Adulliarti rdiiiiiU iacfiiti'iii lul afi-lcsiain saiic-ti l'i'tri a|i<isti>li HabonluTjjc r<iii>tnu'laiii
in iinipriiiiii'' snsci|u'rciniis. Uiulc |iri> iMiminutationo supiTius noiiiiiiata idi-in |irotli(iiii
Ki;;ala iaill dii'tuin nosinic (Milivstnti iuMr iniiiK'iinitnni ncli'Kiiic'' NOiii-li Sl<'|iliani |n'i>t<>iuai'tiris intVii r>
iiiiiriiiii Mii^ontiliao i-ivitnlin cniiiitriirtiio Ct t'^llril)ll^ di'o iliidciii servioiitiliiis i-nin oiiilU iitilitatr.«
iiiiilici|>iis ulriil»((uc ki'XIim iirois iictlitifüs i'Hni|>is |lrllli^< iiiisiiii:« tcrrix i|UI<l*'lll iiiltis et imiiltiK nilvis
tiniiiiqiio «ilvnlii'n iiHlitiilo iii|iiis iii|iini'nnii|iii- ilcnirsiliii.'« iiisciitliiiiiliiis nioli'ncliiiiK * vüm i-I inviis
(•xililiiM ot ri>ilitiliii-> i|iiiior<itii> ot ailliiit' i|n<>nic><l(ililict iiniiiiiiniilin"* nun nnini intr;,'rilatr donaviiniiK.
Kt iil liiiiii« noütrni- rrf^iilis aut-loritnii iiinm'i|intiiiiiis lirina slahilis et imunviiUa |ii'i'|i<:tnalil( r ('<in>islat. i»
luK- |irc('f|iliini ronscrili! insniniiiK i>t siplli iioNlri ini|irt'i>sioii<' i'oniilMiratnni ri'f^ali * n<»tni inaiMi miIiIus
tiniinviinii».
^ Signum domni llcinrici (M.i re<;is iiivictissinii. j]
I Klierliaiiiis i'|iisr<i]ius et camM-llarius vici- ruillitjisi ari-liii'a|K'llaiii cinisi-riiisit. H
(Sl. 2.) '■ >:,
l)atiiin .W. kal. iiiiiii aimn iluiniiiicac iiu-aniatioiiis niillt^sinin \lll, ainm aiiti'iii
n< iiiriii ri'Lris .-.iiiindi VI. iiidiftioii«' \I : artllin Miij;(iiitic: t'clicitcr aincii.
180.
Heinrich übei'träijt in Fol (je eines Taiisches mit dem Erzhiscliof Willi ijis ruii
Mainz den Brüdern der Kirche des h. Stephan daselbst für den von ihnen i-n
abgetretenen llof Büclienbarh sein Gut zu Eschborn.
Mii'iii: ItioS Mai IS.
t iriijiiKiiiiijiliiiii 1)11 (//iiss/V. .Shiiilsiinliiv zu DnrntsliuU (A).
loavni.s SS. Moqiint. 'J, 517 nii.1 A = (Heijhergcr) Lmide.slioht'it , prob, n" Vi. — Sinn-r
CD. Xa.i.s. 1. .'><) ti" lOH aii.s A. — Böhmer Reg. 1()H.5. — Stumpf Reg. 1493. ;..
Vgl. die Vorliemfrknng zu J). 177.
(C.) % In niiniiiK* snnctao et individiiac triiiitatis. llriiiririis divina favcnti' flc-
inentia rex. Onniiiini nostrormn tidi'liinii |tain| jn-csentiuni iiuaiii i-t tiituriii-iiiii [i
novcrit indiistria, <jualitiT intor no« et W'illi-^'isnin sanftae Mnjjjonticnsi.s accicsiac arcdii-
opisfopuin connniini luianiiiiitat)* convonit quoddani iacen- concandjinni nn.sti'n usui .xi
fonffriiuni, (oo \'i|dL'lifCt paet«» Ut nos uccIcMiHC »mu-ti Stciilianl iirntumartiriK iiitVa ninrnni
Mof;i)ntinao rivitati» roimtnirtnc in Htipcndinriuin cl annonani tVatriliUH den iliidcni ianiulailtihlls
«.miM- |ircdinni. <|niid noK hahuiniUN in loco Asclio))nuin<'n dicto, ot" quic'r|iiid ilii ad uns
itertinot in |ia;;<i Nid<'li};<iinii' nominaio in (■•■mitatii Hundnlti roniitis '. inr cartani
noKtrani |ir<> tali coinnnitationi- tratU-rfnuis, i|iiatiniis mhs |ii*r advncatuni ipsiuH acclewiai' nr.
K/./.onc-ni eoniitf-ni t-iirti-ni ItncrliiMr-ltHli dictani cum omnihu.s eins |icrtini-ntiis in |)af,'ii
Knntroniii' • in cmnitalit Adniliarti coniiti.s iucoutcm ad accU'Riam Kancti l'l-tl'i apiiKtoli .sancti-
»jiie f«<"<»rii niartiris llalx'nJnTfjo conKtnjctam in iiruprinni suscipcrfunis. Undc jn-o c<im-
niutationf Hii|>eriuii noniinuta idi-m prcdiuni, quod nos, ut dixinnis, in Asciudjrunncn
linliuinniK, nrlcninp'' nnm-ti Sli'pliniii |ir<>tiiniartiri« infra niniinn M<i;(i>iitina<' civilAti» (■(nistiiictni' lo
I7!t. Iii (I corr. aun ti C) u nuf Kamit ij) A.
I*«<t. Brconlnuj n/ ct quic<juid — RuoJolli comitm ron glricher Utiml, iilnr in l.leincrcr .^ilnift,
•o dan ditM Wwrtt irnhl in rine dafür ffelanAftie IjOrk-e nachgetragen nind \>) A.
tnVlSMMcn IT, Tons. 215
CT tVatriLiiis (li'o iliicli'iii scrviiMitil)!!^ ciiiii iiliilU ulillt;itr * ni.imi|iiis iiiiiiiscpic «cxiis Hrcis licililiciis
CMiii|iis prntis |i.isciiis tcrris quiiu'lll rulti^; rt iiii-iiltis silvis (piininiuc silvjitii-a iltilitiitf iii|iiis .•ii|iiMnii]i-
i|iu' iIi'ciirsibMs pisc'.'iticiiiilms ninliinliiiis * viis et iiiviis ('xitibu.s et ri'ditiljiis qiiesitis et adimc iiuo-
nunloliljot ac(nnr('n(li.s * ciini (jiiiiii iiitefrritiitc (loiiaviinus. VA iit. Iiuiiis UDStnic rcfralis lUU'toritas
f) inaiK'ipatitniis riniia staliilis rT im'i.ii\'iilsa inTiictiiaüliT t•(^u^sistat , hoc prci'rptinti t'cinscribi iussiniTls et
sl^i'Illi imstri impri-ssimu' (■(irrnlmi-atma rc^'ali -^ .uostra inauii siiliriis liniia\'iiiiiis.
\\ Sifi'nuiH (loiiini llciiirici (M.) rcgis iuvictissiiiii. |
I Kl)rrliartus cjiisc-opiis et caiiccllariiis vice Uuillif;isi fircliicaijcllaiii fiiiisLTij)sit. jj
iSI. 2.1
,n l)atmii W. kal. iuiiii anim (loiinuicai' incarnatiniüs iiiillcsiiiui \III , anno aiitcni
llcinriri rogis .secuiuli VI, iudictiono VI; actum Mogoutio; lolifitci- amen.
181.
Heinrich scheuM dem von ihn gecjründeten Bisthum Bamberg den Ort
Büchenback. Mainz 1008 Mai 19.
15 Or'Kjinahliphiiii im k. Reichsarchiv zu München 0\).
Lang Reg. Boica 57 Reg. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 'S, 450 n" 5 aus A. —
Mon. Boica 28", 335 n" 218 aus A. — Böhmer Reg. 997, alle zu 1007. — Stumpf
Reg. 1-195.
Geschriehen, mit Ausnahme des Tagesdatums, von Ba. I, der D. 149 als Vorlage henutzte. —
20 Zur Datierung vgl. Ficker Beitr. 1, S3H und N. Archiv 22, 150 f.
(C.) I In nomine sanctae et indlviduc trinitatis. Ilenrieus divina t'aveuto cle-
luentia rex. Saliibm-iniis igitnr olo(inii sacii iustituticüiilins L-nulimus" et admoiieinur, nt
teinporalia reliiuineufcs bona et terrena postponeutes eommoda | aetenia et sine fiiie inaiisara in caelis
stiuleaiiins ailipisoi eonsistoi'ia. Qnai>riipter nos doniinicis noii surdum aiiditum prebentes preceptis et
2.1 deiliiis oliteniperando intendentes suasicinilius (piendam mistrae patenie liei'(^ditatis loeuui Babenbere
dietiini in sedeni et etilmen episcopatus subliniando pioveximus et Roniana auctoiitate atque venerabilis
Hcniici Uiiireiburgensis episcopi COncessu ae pari eonimnnique onininni nostii fidelinni tarn archi-
i'pisenpdrnm qnam episcopornm abbatumqne nee mm diicnni et euinitiuii eonsiiitu deei-etiKjno in lionoreni
sanete dei genitiieis Mariae .sanetorumqne apiistiib)nini Peti'i et Panli nee nun iiiaitii iiiii Kyliani atqne
30 (Jeiirii stabilivinnis et eoiToboravinins, ut et inibi nostiann parentnnique iiostiornm et Ottouis tertii
videlieet im])ei'atoris anteeessoris ac senioris nostri eelebre liaberetni' menioriale et iug:is pro omuibns
urtodoxis hostia niaetaretnr saliitaris. l'roinde uciverit (iiiininiii no.stri tidcliiiiii tani presens etas quam
et sucee.ssura jinstiTitas, cpüa nns nosti-ae i|nendani proprietatis loenni Buochinebacll ° dietnm •» et
in eomitatn Ivuodbei'ti eoniitis sitnin ad eandeni epise<)])aleni snpra dietani sedeni Babenbere dietnm"
3ö nna eum unmibiis eins pertinentiis sive adlierentiis, videlieet * silvis servis et aneillis * terris enitis
et incnitis viis et inviis exitilms et reditibns (pu'sitis vel inniiii-endis sajjinis venatiKnibiis aqiiis
aquai'unive Clirsionibus piseationibns mrdis nnilendinis reljiis niobilibns et innnjbilibns ae ceteris
omnibns qnf rite seribi ant ap]ieliari possiint qnoijnolibet modo ntilitatibns, bae nostrae auctoritatis
l)reeeptall jia^-ina. ])r(inf tirniins jKissumns, donamus ae prtqjrietamns. (unniiiin cuutradietione remota,
40 preeipicntes iyifnr. nt * in deo dilectns sejie diete sedis Eberliardas cpiseopns snique suecessores
lil>erani dehine habeant potestatem eundem prf.seriiitnm loeum Buochinebacn" dietnm cum omnibns
"ppendiliis snis tenondi possidendi eommiitandi sen qniequid sil)i libeat niodis omnibns in nsnm epi-
181. [Bresslau] a) A b) ran Ba. I In dafür gelttxsene Lücke nachgetragen
216 KAISERrRKlNnKN.
»CMiuilus üide l'atieiiili. Si quis igitiir, i|iiod iibsit, hiiiiis iiostriit' (Imintioni.s intiiiitu'oiitiaiii ilistnuMe
«ive Tiolnrc pr^iiimef, in die iuditii corHiii ociilis d»>i tormeiito incxtiiigiiibili Imit. Qiunl iio Hat,
srd haec traditio no<trn ab omuibus porpoliialitor invioinbilis poriiiaiii'al, Iiiiik' iiiitHiii iiiili' coiisi riptain
manu propria roboraiitrs .sli'-illi noütii iiiprr.sxiunr iiisi^niri iiisiiiiiiii.4.
^ Signum (loiniii Hoinrioi rcgis (M.v' invictissiini. ^ &
^ Eberliardiis cancollarius vii-o Uuilligisi arcliioain-llaiii rofogiKivit. § (SI. 2.)
Data"' XIIII. kal. iim.'" indii-tinnc V, anno doniinici- incarnationis MVII. anno voro
(lonini Heinrici seciindi regnantis sfxto; actum Mogontiae; feliciter amen.
182.
Heinrich schenkt seiner Gemahlin Knnif/iinde den Hof Cassel. lo
Iiigelhriiii lixiS ^f<^i 24.
L'rkunde <ks IJ. Jh. i» Diplom form im k. Sfaat.'iarchiv zu Marburg (A).
Sriiminckr lif-scli reihung ron Ca.ssel, Bci/I. ■'< n" 2 aus A. — Biihmer Reg. 1036. —
Stumpf Reg. 14ii6.
D. 182 geht auf ein von EC verfasste-t und geschriebenes Originaldiphm zurück: doch iü
ist bei der Anfertigung der Nachzeichnung nicht bloss diese uns nicht erhaltene Urkunde,
sondern auch die Schrift eines Notar-f, der in den Jahren 1018 und 1019 mehrere DD.
für Kloster Kaufungen mundiiTt hat, muhgeahmt tcnrden. Die Nachzeichnung ist, wie
schon Hirsch .Tnhrb. H, 7'.i N. H (vgl. auch Rieger in Zeilschr. für die oe.sterr. Gymnaitien
(1875) 776: die entgegenstellenden Bemerkungen von Bresslau in Hirsch .Tahrb. H, H18 «o
können nicht aufrecht erhalten werden) erkannt hat, in Kaufungen angefertigt worden,
um den Satz H?c vero coutoctalis — iuris erant in Hassia zu interpolieren. Mit Au.i-
nahme die.sex Satze.<i kann die Urhmde als vlillig echt gelten.
(C.) ^ In nomiuo .sanctc et individuc trinitatis. Huinricus divina favontc de-
mentia rex. Noscat omnium fidi-liimi iiostroruni § pr^sentiuni scilicet ac futurorum ss
industria, ({ualiter nos intcrvcntii atque poticione dilectissimae coniugis nostrae Cuni-
gundae vidcdicct rcgin^ sibi f|uandam nostrae ])riipriotatis fortcm CassoUam dictani,
sitam in Jiagn llessia* in comitatu voro Kriderici c-oniitis, rnin oninibus eins portincn-
tiis vel ap|KMiditii»$ arcis aodificiis villis pratis pascuis silvis vcnationibuK'' arpiis ;i(|ua
ninirpio dei-ursibu« piscationibns niolcndinis viis inviis ('xilil)us et rcditil>us quesitis :io
Hive inquirendis «eu cum oiiinibus (juy (juolibct modo dici vel Mcribi possunt utilitatil)us
ac' nostra pr<^ccptali regalique ]>agina concedinnis atquc largimur et de nostro iure
nc df»niini<> in eiu» ins et dominium omninn transfundimus, ea vidclicet ratione ut
preseripta f'unigunda dilcctissima contoctalis nostra de ])ri;noniinata corte eiusque per-
tiiK-ntiis ac utilitaliliUK di-liinc libcram lialx'at pntestatcm'' iiabcndi frucndi vendcndi m
<lonandi commutandi vel quicquid xibi liliituni t'ui-rit faciendi, omni niiniiniii con|t]r|a|-
dictione neu in(piietudin<- atrpie molestalione procid rcmota. < H^c vi'ro contcctalis
no^tra Hanctimoniali'.H arbniavit in ('h<iupbun;;ia iliiipii' vitale ligmnu (bmiinici; crucis
l*«!. 'I c Ofßfr i/etili/fnn a nncht/rlrof/en d) (im ^f. l'er:ieriinr/eii mil diinhlecrr Thitr, ilie watir-
rhfinlirh h'll liinzugefilf/t linl o) data — iuri. ron Kit rnnuiii/eferlii/t oder walnKcheinliiher 10
' "/' Salt A) nnrhi/etragni.
!>>:.'. t ,U. ■ UUirh] »I a an i unten anf/efilr/t b) dahinter kleine Uaxur c) A stall liac d| iir-
t/irflnfflich |Mitc»'aU:iii, lenn der Schreilfer unrollhniimen in pntestatem corrigiert hat
in: INI! IC II 11. 1008. 217
collocavif eaiiflenirjue .saiictisisiiimin cnicriu ddt.ixil cinii ijrinlifta Corte CassaLa et
c^tcris, qiiae .'fui iuris crant in Ila.s.sia. > l!t iii lirr iici>tn; (Innationis auctoritas
stahilis et iiicoiivulsa (iiiini |iiTinaiii'at tempore, Ime |ireee]ituiii iiulc c'Oii.scriptum luaiui
|iro|ii'ia riirrolxii'aiiti's si:;illi iidslrl in))re-<sioiie in.--ii;'nir) iussinili.s.
6 li yi^'iniiii (Iniiiiü lieiiii-iei (M.) rei;is iiivietissiiiii. j'!
i| Kl)erliarclus eaneellariu.s' vice Uuilligisi arrliica|ic'llaiu recognovit. }1 (SI. I).'
Data \ IUI. k:i\. iun. iudictiones \, anno doininicy incaniationis miilcsimo \lli,
anno vcro doniui lleiniiei .-ecundi repiantis \'i; actum Ini;ilinlieim; feliciter amen.
18:].
10 Heinrich bestätigt dem Kloster S. Sisto zu Piacenza seine Besitzungen und
verleiht ihm Zollfreiheit und Immunität. Ingelheim looS
OrifiinaJcliplom im k. Staatsarchiv zu Purmn CA ).
Campi Deirhistorid di Fidcenza 1, 39S Fragm. mis A. — Muratori Ätit. Itnl. 5, 949
aiifi A. — • Poggiali Mvmarie di Piacenza o, 260 Extr. aus A mit a. reg. V. — Böhmer
lö Reg. 10S7. — Stumpf Peg. 1497.
Geschrieben mid unter Benutzung des D. Brrengars Böhmer Reg. Kar. 1430 und des DO. I.
141 rerfasst von äemseJhen Manne, der D. 172 hergestellt hat.
(C.) |;| In nomine .sancte et individue trinitatis. Heinricus divin^ dispositioni.s
Jil'ovidentia l'ex. 8i sacris ac veiiorabilibus loci.s teniporalia atque jjtrausitoria concediinus,
so inaj,'iiam aiuul deiim remxuierationera * habere c o n fi Jinui-s. Quocirca oninium fidelium
pre.sentium .scilicet ac futurorum noverit univers[i]tas, quod" nostiam adiit celsitudinem
Cunigunda regina dilectissima coniunx no-stia, quatenus pro amore superne remiinerationi.s por
nostri pvecepti pagiiiani qunddain moiiasferinm infra civitatem Placentiam a böat§ Scilicet ineniorit'
Ano-elberga iiui)eratric5'' constnu-tum et in liüuore sancte resurrectionis'^ et beati Sixti martyris
S6 (. Iinstl dcdicatum ItC <r abbatisse * cum Omnibus .suis pertinentiis fonfinnare atque oorrolmrare
dignarcmur. * t' u i u .s petionilms''. ut lUStlUll est, * annuentcs per liaue nostri jireocjiti pagi-
liam eidem Ite abbatisse » contirmamus omnes res et possessiones taiU mobiles quam immobiles,
(JU^ ad partem ipsius mona.steril donatione vel cartarum iuscriptione legibus ndquesite"^ vel
COntradlt^ sunt, seu quiequid jior regum vid imperatorum antecessorum nostrorum precepta ad
30 cundem .sacrum loouni collatuni est. * familias quoque utriusque sexus * cum cortibus et cajjellis
eanimque a])iienditiis, cum omnibus castellis casis vineis campis pascuis pratis silvis salectis * paludibus
aquis aquarunnine decursibus molendinis * piseatiouibus, * Ollinem etiam destrietionem'' et reddi-
tionein per singula loca et comitatus de omnibus rebus et possessionibus " eiusdem
nionasterii, que ad partem publicam pertinere videntur, et cum omnibus rebus ad pre-
35 dictum monasterium iuste et legalitor respitientibus in integrum coufinnanius et COlToboramus.
Pr^ter h§c etiam decernimus atqxie sanccimus, ut nuUus dux comes vel aliquis rei
public^ minister aut aliqua regiii nostri magna pars^aque jjersona in pr§scripto mona-
sterio et in possessionibus eins aliquam contrarietatem vel inquietudinem facere pre-
sumat nee non ab hominibus liberis in' potestate eiusdem nionasterii residentibus aut
■'o 1S2, e) scheint auf Rasur zu stehen f) das erste a cwr. aus u g) hinter indict liasiir.
183. [Bloch] a) od auf Basur; es war zuerst qualiter geschriehen h) A c) c corr. aus o
dl d corr. aus t e) zuerst war jiosseonibus fieschriehen, dann wurde s zuischen e und o und
si (Vier der Zeile nachgetragen f) in corr. aus cu
Kaiserurkunden III. 28
218 K A 1 S i: K r K K U N D K N.
n tainiliis i|)siii.s loci ulluin portonatirimi iulcini'iiiii*'' iuii i-ipalioiiin vfl ([iirlilict vocti^nli«
reqiiirat «'xifiat; si-il sit taiituin jtlai-ituni <lc rdius i-iusiK-in lori in prosciitia advciiMti
Vcl UUStri Ulissi. Si i|iiis vero liyr IIOII u^si-rv n v e r i t , soint st- i'oiii|iusiliiriuii iiiiri <i|itimi librii»
ccnliim, iiiiHliotAloiii canu-r^' iiontry i't iiu-divlntfin Jiivdicto inoiiasti'rio. Kt >it lioc certius croilii-
tur •, iiiMiu • pruprin roborHnU'» si^illai'i iiiiiKiiiiiiK.
I Sigiiiiiu douini Ileinrici i.M.)'' rcj^is invictissiiiii. ^
^ Klu-rlianliis canoellariiis vii-o ruilli;;isi ar(.-liica|iollani retM){i;novi. ^ (SI. D.)
Anno (Ininii)ii'(' iiu'aniatiniiis niilloiiiiii nctmo . iiulicliciiic \', aiiim viru clnnmi
Heiiirici si'c-iimli iVfjis i\'j;iianlis vi: aciiim in iiij^illioiin; it-lii-iter.
184.
Heinrich schenkt der bischößichcn Kirche zu LUttich einen l-\)rst rechts von
der Maas samnit dem Wildbaun darüber. Köln 1008 Juli 1.
Ahxrhrift aus dem Anfang dis IH. Jh. im Lihcr rarUiriim ctrl. Laittiensis f. 7H' im k.
Sliialsdirhii' zu Liillicli (H).
Chaprarille Gesla pontif. Tuniinnsimii 1, 'J'Ji aus dem jetzt nicht mehr auffindbaren Liher \b
primus privil. = Liinig EA. 17", 491 n" 19. — Bormans et Schoobneesters Carl, de
S. I^imbert 1, -JS n" 19 aus li. — Böhmer Reg. 1038. — Stumpf lieg. 1498.
Vcffasut voti EC. Topographische Erläuterung bei Bormans et Sehoolmeesters inlmd. ■'> //'.
(C.) In nomine sanctt' et individuc trinitatis." Ili-inricus diviiia lavcntc cli'-
mentia rex. Si ecclesias doi uiicuiiis d<ini inerenn-ntd iiii-liorare studueriums, nobis -jn
id jirofiitnruni cssp niinimc dubitanius. (^uaprojiter luiiiiiiiiii tidcdiuni nnstnirinii prc-
scntiuni si-iliccf ae luturnruin indiislrii- nciliun esse vkIhiiuis, f|ualitcr uns diviiii aiiiDris
instinetu nee non llcinionis sanete ^'i^dllnensis sedis presulis at([iii' li(,■/.l•|(>lli^ •" eniiiitis
interventu (|iiandani iuris regni nostri iiircstini iniVa istus tines adiaccntcui liis(|Mc
tenuinis precinctaui : ex uno iatere Huvioli l'oieia et Kdera, ex aiio Sininiia tliivi- ü6
oluK, ex tercio straU» ini|ienalis quo a Siinuna tendit usfjiie ad viilain quc iiiiininatiir
Pons iniperii, ex quarto Mosa et inter ortnni Poieie et Summe .silva (jue dieitur lleira —
cum banno nostro eeterisque eius ])ertiucntiis scu euui omnibus (jue (|uiilil>ct iiiorlo
diei vel scribi possunt utiiitatibus sceuuduni eollandatioucm etuiprovineialimn iiiilii
predia lialientium sauete Leodicensis ecclesie episeopio eius(|ue reelnri lialdrieo \ idilicit m,
antir^titi \»-r luiuc nostram ]>receptaleni paicinaiii eoiiecdimus atquc lar>^iniur et de; iins:io
iure ae rlomiuio in eiu.s ius et douiiiiiuni, pniut iuste et le^^^aliter possunius, omiiiuo
traiiKfundinnis, ea Kcilicef rationc ut jjredietus lialdrieus episcopus suique successoreH
de iam nominata forehti eiusque pertinentiis liberaiii (b'liiiic liabeaut ])otestatem tenciidi
fruendi vel quiecpiid eis liliuerit faeieiidi, oninium iioniinum eontradietioiie reiiiola. .i»
Et ut licc nostre douationis auetoritas stabilis et ineonvulsa omni |iermaneat tenqiore,
hoc preceptum iiide conscriptum manu propria corroliorautes sif^^ilii nostri imprcssioiie
insi;n>iri iuHhiniUH.
18Sa g) uHttr c kleine Uamir li| am M. llamir.
184« (F'illJt-HrciwUUj n) In iininiiic »niicto ftr. li b; ziriirlien v iinil 7. halte der SrliicilM'r von 40
H ein I eintUMetitn Ijrgimtifn, hat ilni Hiirhflaben alicr nirht rnlliwlel c) rietleicht zu ver-
btntm in viddicet, </a* A'C an iliejirr StrlU rrr/rlmt'ltiiiiff i/rhraurhl
I
HEINRICH n. 1008. 219
_^ Siginiiii (Idiniii llciiuici regis (M.) invietissiini. \\
Ehcrlianlus ciiiscdims et fanccllnrius vice Willigisi ari-liieappelliiiu recognovit.
l);it;r' kal. iul. iiiilictidiii' \1, ainin ilnininicc incaniationis MVIII, anno vero dnniini
Hciiniii sccnnili r'ijnaniis \'ii: aitnm ('nlunic; feliciter amen.
185.
Heinrich bestätitjt dem Kloster der hh. Hilaiius U7id Benedict zu Venedig
bezeichnete Besitzungen und die Immunität und schenkt ihm zwei Höfe in der
Grafschaft Treviso. Forchheim 1008 Juli 15.
Ahschrif/ Ulis dem II. Jh. im Jjibcr Paclunim 1, .39 im k. Staatsarchiv zu, Venedig (B). —
in Alisilirift <uis dem li. Jh. im Liber XIV (S. Gregorio di Venezia) f. 3' ebenda (C).
Miirnlcri SS. 12, 2SH Fnigm. aus Ahsrhrift rmi B. — Minotto Acta et DD. IT, 1, 155
ans B. — Gloria CD. Padovano 118 n" 87 aus Abschrift von G mit Datierung aus
B. — Stumpf Acta i»cd. 368 n" 263 aus B\ — Stumpf 1505.
Tn der Vurbemerkung zu DO. II. 240 ist die Ansicht ausgesprochen, dass der erste Theil
15 di(Se.'i D. nach dem D. Karls III. Miihlbacher Reg. 1616 geschrieben und dann in unserem
DH. IL n-iiderholt icarden sei. Letztere Annahme kann indessen nicht zutreffen, da
D. 185 — von einem unten zu besprechenden Einschab über die Schenkung ziceier Höfe
in der Grafschaft Treviso abgesehen — vielmehr im Wesentlichen mit dem D. Karls III.
iibereinslimnil und nur in einzelnen. Wendungen sowie in der Devotionsformel dem DO. IL
30 340 näher kommt. Wäre es nun auch an sich möglich, dass diese beiden Urkunden in
nnserm D. zusammengearbeitet worden sind, so wird doch eine andere Erklärung dadurch
nähe)- gelegt, dass unser D. sich nicht nur als eine Bestätigung dieser beiden, sondern
auch noch zweier anderen, uns vicht erludtenen DD., eines DO. I. und eines DO. HL,
darstellt. Man wird danach als höchst irahrscheinlich bezeichnen dürfen, dass die ver-
S5 lorene Urkunde Otto's I. unmittelbar nach Miihlbacher Heg. 1616 geschrieben, diese Vü. dabei
aber nur an den wenigen Stellen abgeändert worden ist, in denen jetzt DO. IL 24(1 mit
un.ierm DH. LI. gegen das D. Karls III. übereinstimmt, und dass DO. IL 240 in seinem
ersten Thcile aus diesem DO. I. abgeleitet ist. Ganz unbestimmt bleibt aber, ob das un-
bekannte DO. III. auf das im zweiten Theile neu formulierte DO. IL 240 oder auf das
30 DO. L. zurückging; in jenem Falle hätten tvir D. 185 auf das DO. L., in diesem n-ahr-
scheinlicher auf das DO. III. zurückzuführen. Wäre letzteres die Vü. unseres D., so
könnte vielleicht auch der oben erwähnte Einschub, dessen Dictat tvir keinem der Notare
Heinrichs IL zuzmveisen vermögen, und der mit einigen Zusätzen auch in der XU., dem
D. Konrads IL Stumpf Beg. 1899, wiederkehrt, schon der VU. angehört haben. Obwohl
3i wir also weder das D. Miihlbacher Beg. 1616 noch das DO. IL 240 als unmittelbare
Vorlage für D. 185 betrachten, haben wir doch alles, was mit einem die.^er beiden DD.
übereinstimmt und icas daher in dem verlorenen DO. L. gestanden haben ivird, durch
Petitdruck gekennzeichnet. — Das Eschatokoll entspricht den Gewohnheiten des EC.
In nomine sancte et indivicliie triuitatis. Henricus siiperna ordinante providen-
•10 cia rex. 8i ecelesiamm opes nostra regali iiotpiuia nccumulanuis, rcgi üt g-ubernari ab omni-
potente (Jpo nos hie et in fiitiua vita rcmedium auiiiie iiostre recipere proenl dubio erediinus. Igitur
184. d) dat B.
28*
220 KAISKIM UKINDKN.
oniuiuiii saiicle >!<■! (rtli'üic ii<>slri>riiiiii|iii' liililiinii niiiiilniii |iri'?«('iitiiiiii scilici'l t>i t'iitiiroriiiii eompi-riat
uuivcnitJU, (iimlitcr <Iomuii8 ot vi-iicrabilin nlilia"» \ UiIIk'IiiiUS '' iKiiiiiiio siinctarinii iloi cfclcsianiin
Hilnri vt UtMieilifti ilt- |inrtibiis WiU'tio in fiiiiliitn Kiiumlt ■■ n s i*' iiixKi tliiviiim Viio noliis siiiini i'nclcni
nioilii • mitiit l<-);ntuni InllilDUOlU OU'rU'Uin luiKlri rcg'iiiiiiii.s iiiiiiriiitiKÜiit'iii pi'tciitciii nti|iii' ili'iin'caiitciii,
quatcniiü lUMi |ir<i (loi nmorv aiiiiii>-i|iio iiostrv roiiK'ili» et iiostri ri-;;iii slaliililnti' |>i>i' inistn' niictDiitalifi !<
|irfrrp(iiiii i-iiidcni «anrtis cocIesiU iil currdlmrnrf vt i'<iiilirnian> (lipinrciiiur, i|iiii<l a Kamlo'' vctiiMtissiinn
iniperatorc, sed ft pi'iinu et soc'undo vt torcio Dltdiit' im|i('rntore luistriK prci-ossoii li us
lic rcili'iii orclcaie ii!><|iio a<l iiosiriiiii triiipiix toiiiii'riiiit. Ipso rtiaiii illuntris li>);atiis iil ipsiini priMcptiini
aiilc UKKtraiii iloliilit prosi-iitiaiii, in ipio i-untini'liatiir. •|iialllor iilciii Sillll'tlssilill iiiipt'iato r i' s, KainliiN
scilicot et |iriimis et seemulus et tereius Ott", «Isili-m itcIi-süs f(nico«8i' in nt icildims (Inixirciiii, lo
ex ipiiliu» alii kuiiI • l'cro^nri'a'' cl alii in I'ladano, siniiil cinn cnpclla in ipsn l'lailann in iKinnn'
«nni-ti l'etri fundata t-t ilvc-imn du predina l'fri>saria'' i't l'latano ^ ad ipsani pi'itini-ntc cnpcllam sive
cnni riitoi« torriii üilvis rainpis pratiü pasonis palMililin» portubuH in prcdicto l'ladann coiistitiitis, runi
ripatibu« toloiici* (Jlinrnntesiinis, • cum nmnibns ad prc<li<'ta loca pertincntibns. Le|;fcbaliir ati|iii' In
eodeni preccpto, i|Uod idoni Karolus • licc oadcni loc-a ppr coninintntionpni arcopisNpt a Haiicti' Tar- l.'i
uibiane ocrU'sio nntinliti- I.andubi nmnino et fisdeni ei'fli'sii» in ulilalicinoni «b-lnl i» m c t". llisiipcr
etinin lefjeliatiir in endciii j)rfec|itii, <|uiiil i|i.s;iiii a Karolci lartam Miilaii.miMn ]iriiims
et seeiindlis et tereius Otto «npra nnminalis n-di-siis piM- sni prm'cpti (•»nliiiiiatiiiiirni dcil <■ r i n I ''
al<]Uo inipcriali potcncia liabi-nduni i)ivi<dabiliter routirinav o ri n t '. Noh autciii dciini tiincntcs iM
ipsnm ilhistreni li-(^ntiini iuRto pptcntrm coniciitos et prcecpta angUKlo i ii in * obscrvanleH ciinlirinaniiis in
et rorroborainns per hoc noxtrc renalis nnetoritatix proccptnm cisdcin ccolesiis rrcturibiisquo L-ainni
prcnuminata lorn cum ouinibnH olini prrtincntibux nd iura ip.sarnni et senodoeliii.s beatissinii rclrl
apostoli et Viti niarliris, «piod est in eivitnte Tarnisio, et ex onniibns rpie ad prerlieta'' b>ca Ceresaiia'
et Platano pcrtiuent eiini suprn noniinntn eapelln et inni predieta ilii-iuia. ciini ilesi^rnatis atcpie de-
»cripti« Interibns: Imruni nu" hiten- tirniante insnln'" «pie dieitur riseniffa", alio latere in Tereola, a S&
tcrcio Intere in straln, «inarto vem latere in ipHo vieii IMatano. Ilue uinnia in ipsis eeeli'siis contii-
manioa et rorroboramug cum terris viiieis pratis pasonis oampis silvis venationibus aiinis a(|naniini|iii'
deciireibuH palndibns nuibMidinis ripis iiortnbns ripatibns toloneiü (|UnrniltesiIlll$ deeiinin eiinetisi|iie
ad üUpra »eript« loca pertinentilins. Inbenten ei'f^O terribiliter |H'eripiinns, nt nnlliis episeopnH 'I'erni-
»iiiu«" ant ali<|ua alia permna magna sive parva predietis ccelesiis niinistraiitis in<|nii'tare niolestare 30
et de «upra dicfi» loci» disvistire sine regali'' iiiilicio |iresuniat. lli.s igitiir siijira iininiiialis
loeis a imliis liis ipsis ceelesiis concessis et per luistri procepti eDiiHriiiatiiniciii iiivin-
laltilitt-r emitiniiatis, Karoli et OttDiiuiir' pfedeeossoniin iiostroniiii iiia^iiuniin iiiipiTa-
toniin faeta per rtiniiia efpiiperantcs , pr-i aniiin- iinslri' ri'iii('(lio iKistriqtie rcj^'iii
Ktnliilitate ae'' jictilioiif siipra seripti lej^ati per presenteni [laf^iiiain preee|ifi cisdcm s5
ecclesiis cDiieedinnis et ctinfirinainiis liabcndinii curtem nnaiii (pie noiiiinatiir 'rrcscf^ido'
et nlinin' rpie dieitur Aureliaeo, sifns in eonnt.itu Teriiisiano", euni omiiilxis ap|ieii-
deneiis suis" et euin universis ad easdeni iure''' aspieientiljus eunetas(pii' ali.is icri'ns
n quil)ui*cuniqiie \'iris preseriptis sanetis eeelesiis le<]faliter attrihutas, lu.r pre<ipii>nie»
Bc reg-ali iniperio eonfinnnnte«, ul iinlhH deliine dn.\ mareliici conii's patriarelia an liiepiseopn» ant liie *"
cpiRCopiiii Teniiainntin vel ali<|niii itiiccemor ein« de cnnetii Hupra per ordinem nunilnatis faniulanli'H
prediclin cccleniiit in'|iiielare vel de alii|nibiiK dixviitire silie regali"' iudieio presnniat. Contradici-
inn« ptiani liomiiie« «nprn dictariim cceb-i .nn.i i. iim, - l,Mi.if,,it.... iinivcrtiiii indieialibn« perHoni«, itu
1H5. [Itremilaa] a) Vilielnin« C li /n .\ i i>iiii„j,; linj. ls:ia); RivoallenHibuH Vi'. c) Ka-
nilo <! i\) riellrirlil i»l iinror ilim in HC fehlrmU in (iii.i ihr VV. zu en/iincrn u) f'ere- 46
'■ f) I'ladano C gi i'ontnliHnet, '" In ('; dederit, /<,• dedornnt XU. i) C A''/.,-
:t H kl C —■ VU.; dieta H I) Cerennrio /<; f'ernHaria C in) in insiila H
,. i .-■ ,...ra ß Ol Taruiit. C \>) HC uiul fl>fn»o C iii iln- VU. »lall lo);ali,' da der Fihhr
nimt rielleiehl nchim auf da» Itr. (Irr VV. iiirileii/rhl, icar/ni irir nicht in emendieren; ri/l. iiiirh
X. w qj Olloni C T) hiic li ») Trcicculu C t) alia li u| C ^ NU.; Hiianini It m
V) itirai U w) liC; rgl. y. |i
Hi: im; IC II II. 1008. 221
iit ili^ ipsis liuMiiniliiis |il.'icitinii iiullinii faciant seil aliiinid ]iiililiri all eis exifjaiit aiit Indiiini tiillaiit
niillaiiLi|iK' Ulis iiHiIcstiaili iiilVraiit. siil In potcstatc ablnitis [in-dii'ti permnnoaiif. Si ipiis aiitrui, (piml
non i-iediiiiiis, luiiiis imstri precepti violutur extitei'it, sciat" sc coinpositiiriiiii auri jimi liljias nilllc.
ni( iliifatini caiiiirc; imstrc et nirdietateni predietis ccciesiis et iiiinistiantiliiis eis. (^iiod ut verius
6 ircilatnr dili'ji'ntiiisciiic' ali oiniiiliiis observetuiX, hoc precoptuin iiiaiiu propria roborantes sigillo iiostro
insijLTniri iiissimus.
.Sii;-nuni dninni Ilciirici (M.l rcg'is inviftissiiiii.
ElH-rarihis caiiccllai-iiiÄ vice A'uilli;;'ir<i'- arcliicaiiccllarii recoo-novi.
I)ata' idiis iul. iiidiftiono VI, anno doniinice incarnatinnis millcsinio octavo, anno
10 vorn'' doniini lienriei secundi regniVII; actum Voi-oldieini'' ; l'elicitcr amen.
186.
Heinrich rerleiht dem Bischof Balderich von Lüttich und dem Grafen linl-
(leric/i den Wildbann innerhalb ihres eigenen Waldbesitzes im Waverwald.
Trier 1008 Sepfrwher 12.
15 OriginaUliphm im Departementalarckiv zu Lille (A).
Chapcaville Gesfa pontif. TurKjrenaium 1, 225 aus dem jetzt nicht mehr auffindbaren
Über primu!; privil. = Liinig RA. 17", 492 if 20, = Sollerius Acta S. Eumoldi (Ant-
vcrpiae 1718) 172, = Gallia Christ, ed. II. 3*, 149 n" 7. — Miraeus Cod. don. piarum 144
cup. 44 aus demselben 3/s. = Miraeus Not. eccl. Belg. 142 unvollständig = Butkens Trophees
20 de Brabant 1'', 22, = Le Bog Nntitia marcMonatus 17, = Miraeus -Foppens Op. 1, 53
(dazu Verliesserungen bei Le Glaij Revue des opera dipl. de Miraeus 12) = Migne Pafrol.
140, 281 n" 46. — Bormans et Schoolmeesters Carl, de S. Lamherl 1, 29 n" 20 aus AB. —
Rcuseiis in Analectes de l'hist. eccl. de la Belg. 25, 144 n" '■> aus A. — Böhmer Reg.
1045. — Stumpf Reg. 1508.
äf) Vcrfa-sst und geschrieben von EC.
(C.) p In nomine sanctae et individnae trinitatis. Heinricus divina f'avi'iiti' ele-
inentia rex. Notum sit omnibus nostris fideliljii:^ presentibur- scilieet ac fiituris,
qu.ditri- ii nos interventii atque petitione Heribert! Coloniensis archiepiscopi lianninu
niisti'inn bestiaruni Baldrico sanctae Leodiecnsis aecclesiae presidi nee non Baldrieo
30 comiti super eoruui proprias silvas, quae sunt inter illa duo flumina quae ambo Nitae
vocantur et tercium quod Thila nominatur sitae, et qnae pertinent ad illas villas
Heiste et Heinsteti ac Badfrido nee non Maehlines nominatas, quod tamen totum
Waiierwald appellatur. in comitatu vero Gotizonis comitis qui Antwcrf dicitur situni,
per hane nostram preceptalem paginani concedimus atque birgimnr et de nostro iure
35 in eoruni ins ac dominium transfundimus , ea videlicet racione ut preseripti Baidrici
de prenoniinato banno eiuscpie utilitate deliinc liberam habeant-'* quicquid sibi placuerit
potestatcm'' faciendi, omnium bomiiuuu contradictione remota. YA iit haec donationis
nostrac auctoritas stabilis et ineonvulsa onnii peiinaneat tenqjore, boc prec^ptum'^ inde
con.scviptum manu propria coiToborantes sigillo nostro insigniri iussinuis.
lo 18.5. X) sciant C y) fehlt in B z) Vuisliscisi BC a) die Datierung fehlt in C, steht in B vor
de)- Signumzeih, die wie der Schiuns de.s Contextes und die Recognition rnn anderer Hand nach-
getragen ist b) quinto B c) vor V ein überflüssiges und nicht zu deutendes Schriftzeichen.
186. [Bresslauj a) h corr. aus p h) otest auf Ra.iur c) A
KAisKur UKiN i»i:n.
^ SifTiumi (loinui llcinrii-i i.M.i irj;is iiivicti»isinii. Ü
^ Elirrliardiis caiu-i-llarius vioo'' l'uüli-^isi'' aivlii('a))|K'llnni rciMijjfiiovii. ^ (SI. 2.)
l>ata jiriilii'' ithis scptfiiili/ indirlimic \l, aiiini (linniiiii'ai' iiiranialiniiis niillcsiniii
\lll, anno vcr«i ilonmi Hi-inrii-i si'cumli rof^nanli.s Vll; arliini Trciicris; J'olicitiT amen.
1S7.
I/tiiirlch ertlu'ilt dem Kloster Jm/sc/i die Erlaubnis zur Plrriclituuij eines
W'uchcninarktes in ( fjipe)dieini saminl Bann, Zoll und öß\ntiichen Rechten.
Trier 1UU8 November 4.
OhIix Ltiiiretilinin. des l'J. Jh. f. lU' im /,. liciclisnrrhir zu München ^.1).
Freher SS. 1, 72 eil. — CD. Lniiri.slieim. 1, 156 «m.« A. — CD. Laitn.shmii. 1, l.'yj u" Dl lo
rtMÄ .1. — Mnn. Genn. SS. 21, IdS iiu.i A. — Biihiiier Reg. 1047. — Sliiiiipf lieg. lölo.
Verfa.'i.'il und irirhrKi-heinlieh tiiirli (leKchriehen ro» EC.
In nomine sanct«; ot indiviiliic; ti'iiiilatis. Ilrini-iciis-' divina t'avrnU- c-leim'ntia
rcx. Notimi sit oninilins nostris fidelilms presciitilius sciliect ao t'utiiris, (jualitcr
iios intLTventu atque pt-titionc Bobbonis Lorcshcinicnfis abbatis in ijuodain Inco nidiia- i:.
steril .--ivc abbatit; sui; in honore sancti Xazarii niartyris constnicti; ()|i|ienlii'ini diclo
•■t in paf^o Wornicsvcld in comitatu voro Zcizolti condlis sito sil)i suisipR' sufi-cssoribus,
qni il>i |iro tc-mpore ordinati tuorint, licenliani nuicalmn eon^tniendi et nii-rciiii<inia
oxorfcndi in omni sabbatonnn die cum bainio et theloneo sivc cnnria |inl)li('a finii'-
tioiie i'ius(|uc utilitate jior haue nostrani j)recej)talom pa^inani iicriictuo iure c-onecdimus s»
at(iue larj^inun- ac de nostro dominio in eorum donnninm et poicstatem onniino trans-
fundinuis, t-a videliiet ratione nt prodictus Bobbo abbas eiusquo suecfssorcs, jnosiript«,'
seilicet abbatii; provisoros, de jircnoniinato niercato banno thclonoo scu eins nfilitalibus
debinr li))i'ram liabcant |iot('stati'ni (|u!c'quid eis jiblrnorit rai-iciidi, onniiiini lioniiniini
oontradictionc reniota. Kt iit liee nosire ilonalioiii>- aiictoi-iias stahilis et ini'>in\iilsa sfi
omni jKTmancat tempore, iioe j)recei)tum inde eoiiMii|iliini iiiuiiii propria corroborantes
.-igillo nostro insij,'niri inssimus.
iSij^num donini Heinriei n^gis invielissimi (.M.i.
Kberliardns cancellarins vice \\'illij^isi arebiea)iellani rl'eo^no^ j.
l)ata |iridie non. novend>. indielione \\. aiiiio ilmiiinici; iiiearnatinni^ M\ III. anno m
vcru doinni Ileinriei seeiindi regnantis VII; aetiun Treueri»; iV'lieiter amen.
188.
lleinrirh verleiht der bisrltnßichen Kirche zu Basel einen Wildhann im Brei.igau.
Trier 11)1)8 — — .
Ah.scJirifl ""s il,m Anfang dis II .lli im ('Innhil. Ilif-ilinisr /'. :>T im Slniilxnirliie :ii j»
Hern (C
IHIJ, «1^ am c Corrrrtur v\ Uuil (orr. mm l'il f) priilic idus BC|>tLMiili. rielleichl narhgelragcn.
IM. (BreMlau] a) ahei-yrm-hrirlmt II.
irr. [\i; TP TT n. loog. 223
WursHsen Bassler Chronkk !i(> lit. — Schüpflin Hist. Zaringo ■ Badensis CD. 1, 18 n" 8
aus C. — TrouiUal Man. de ßälc 1, JöO u" 94 am 0. — Hiiihet- Reg: 1225 zu Sep-
tember 12. — Buhnvr Reg. Kilfj. — Stumpf Reg. Iö09.
Verfasxt von EC.
5 hl iimainc suncte et iudividiu' trinilatis. lluhiriini.s divina favuiite cloiiieiicia
rex. Si ecclesias de! alicuiii.s doiii incTeineiito melioraro studucrimus, iioljis id
prot'uturum esse iidiiinie dulntaiiius. Quapropter nimiiiiiu fidelium nostroniin pre.sen-
eiuiii scilieet ac fiituroruiii uuxcrit universitas, qualiter iios interventu atqiie poticione*
Adallieriinis Basilieiisis ejjiscdjii sil)i sueque ecelesie in lioiiore'' sanete Marie con-
III stnietc ae dedicatc'' baiiimm iinsti'uni licstiaruiii super illas silvas liiis ti-niiiiiis ac
Hniltus siiceinctas: a viila T(ii;iiiguii iisqiie ad villaiii ( X'liusen et ad Adeieidiusiin
et inde Worin, inde vero us([ue ad l[arder(;ii et inde ad Zarinnen et inde ad Gondal-
uingen'' et inde ad Wersteten et de illo loco ad Thiennondingen, inde vero ad llutiitin
ae postea ad IJezseingen et inde per ascensum Treisame fluminis usquc ad locura,
15 ubi Kamosalia fliivius intrat in Treisania, et inde per ascensum Raniesahae usquc ad
prescriptani villani Togingnun — seeundum eoilaudationem cuniprovineialinm inihi
pre(lia liabeiuium per liane nostram regalem pagiuam concedimus atque largimur et
de uostro iure in eins ius et dominium transfundiinus, ea videlicet racione ut ])rcdietus
Adalbero episeojius suique suceessores de preiiondnato banno" et eins utilitatibus de-
20 Inne liliei-am habeant potestatem tpiiequid eis plaeuerit faciendi, omnium lioniimuu
eoMlradictione remota. Et ut hec nostre donaciouis auctoritas stabilis et inconvulsa
onnii permaneat tempore, hoc prcceptum inde conscriptum manu propria corroborantcs
sigillo nostro iusigniri ius.simus.
Actum Treveris anno dominice incarnationis MVIII.
S5 1 0 J .
Heinrich bestätigt der bischößichen Kirche zu Minden die Immunität, die ihr
»on Otto II. i^erliehenen königlichen Gerechtsame zu Minden und das Wahlrecht,
letzteres jedoch vrit Vorhchnlf der lo'miglichen Zustimmung.
1009 März 12 — Vortnnml.
30 Ahsrhriffrn Biinemanns vom J. 1718 f. 21' im k. Staatsarchiv zu Münster (C). — Be-
glaubigte Abschrift vom, gleichen Jahr im k. Staatsarchiv zu Berlin Repos. 32. 22 (C^).
Pistorim SS. rer. Germ. ed. I. 3, 734 aus Transsumpt vom, J. 1530 = ed. III. 3, 820 n" 2. —
Goldast Constitut. imp. ed. I. 3, 311 unvollständig und willkürlich verändert (wie in den
fipUteren Auflageyi) =^ Palafius Aquila sancta 33, = Lünig RA. 15, 140 n° 49. — Lünig
35 RA. 17'', 105 n" 6 wohl aus Transsumpt von 1530. — Wilmnns-Philippi West f. KU. 2, 153
n" 133 am C. — Westf. ÜB. Suppl. 101 n" 612 Reg. -- Böhmer Reg. 1048. — Stumpf
Reg. 1511.
Wahrscheinlich geschrieben von EC. — Da ein Immunitätsprivileg Otto's III. für Minden,
das ah unmittelbare Vorlage des D. 189 gedient haben könnte, sich nicht erhalten hat,
40 haben wir die Übereinstimmung mit den DD. 0. IL 48 (VU. I) und 147 (VU. II) durch
Petitdruck bezeichnet. — Zur Datierung vgl. X. Archiv 22, 177 f.
188. [Bresslau] a) posioione C b) sueque in hon. eccl. C c) edificate C, verbessert mit Rück-
sicht auf dm rerjelmässigm Gebrauch des EC, vgl. z. B. DD. i75. 176 d) Grondaliugen C
e) bono C; die Emendation tcird durch die entsprechefide Sielle in D. IHG völlig gesichert.
2l»4 KAlSKUriCKlN DK N.
In noiniiio fiiiiictac vi iiulividiiiu- triiiitiitis. Ilciiiriciis dixiiia t';i\i'iit<' i'liiiii'ntia
I rt'X. Onilliuin rulfliillii li<iiilri>riliii lain iirni'M'iitiiiiii" •|iiiilii cl fiitiirnriiiii >'ii<;iiosrat iiiilnsii'i.i,
((ualilor • 'rilifilricils 0|iiM-(>|iii8 • saill'tlU' MillilolU'Dsis nt'i-i'li'siiii' in liniioit' simcti l'i'Iri iipiistiiloriiin
|iriiici|ii» countriirtJU' in iiostrniii iiltiilil |iriii<si'iitiaiii iiii.sxiiii » r ii in • iinti'ic.ssurimi uustroiiun i'i';,''nin
vrl iin|irrulurlini • scri|ilJi, in i|uiliiiTi ftintini'linntnr''. i|ualili'r ipsiui- piai'ratac aocclcxiait ri.s cum b
umnibiiü in i|uii« rebu8 coiiKUti>nlil>n.s siilt illornin rocoiirriint ninnililinidlo ac (k'ionslonc, pn ranisc|iic
i'.«l apri'uilnti'in iioHtrani, ut lioc ipHuni n iioNirac renalis piilcstati.s ninscnsn liuii inm )'i'('n>aivniii.s.
Nu.t auliMii oll nmurcni doi iinNtrn(M| ii c aniniao rciiii-iliiini iiou nun * pro rt'fj'niirniii'' staliilitatc
|»rtU'defP8Soniin nustnirillll iimri'S i<c<|iicnlos ot eins' bcniirnitati assi'iilii'iili'» ila lii-ri il><Tiviiiiiis,
prniH'ipicntoii Ol'gO , ut nnlliis iudex piililicuK vol i|uisliliet ex iudiciaiiii pnlrstati' in aoci'li-sias tiiil lO
liii-n vcl n^rns »i'U r<'lii|UnK pusseitnioncM iuni dicinv nvi-t-lcsinr, <|naK nunc infrn ditioiifin ri'^'ni ixiKlri
li'iriliiis poü."! li I' t ' rcl i|iuK- ilvinccpH in iura*' eiin« divinn jiictas viiluorit au^Ti-i, nd cansas aiidioiidas
Yi'l frodn cxi^'x'ndn niansiiinvs vcl paratln-i ' faciondns aiit lidciiisHorox tiillpiidii.s aiil limnini'S ipsiuN
niTi-Icsiai' Fraiieiis libiM'ns et aecclesiasticds liinnrs inaalnian vcl »orvi.s cuiiixlllict c-nniiitioniii
suu eoliiniis roiltra'' latiunt'iu cii.strin;.''i'nil>>s IK'C ullas icililiiti.nics vi-l inliiitas iicfasioni's r(M|iiiiciiilas I6
iillu nni<|iiain timiporv iii;:r<-di auilcat ailt bailliuni kIvc lici'ilinnillllll seil ra <{iiar siipra iilciihi-
rata >>unt all lllis pi'nitiia oxi^'cio prnoKUinal. Iloniiiiiliiis iiikhiiio faniulatiini i'iuscli'iii ai'Cl'k'siiU*
facicntibns prai'dirtuin niniuliburdiuiii • i-unstltuiiniis, iil oi'iam corani nulla iudiiiaria piitr?<tati' i'xaiiii-
iiontiir, nini coraiii upiNropn rt ndvocntis CIUK, <|iiu!* eiiisdoin lix'i opiM'npns idi^rrit <^. lnsil|i('r
II otuiltl Imnnuni nnstruin et nionctam tolononm <| u e SIVC luacelltim ]inblii-iiiii ilii ronntriii lii-oro et 20
I <|uif(|nid * ad miKlrain potestntoni prrtinore vidobatur. Cldom acfclcsino doiiaviiiiiiii. (^uicijuid vero
Hnoii« i'xindo spcrarc piiliicrit, pro notiTiin rcniuncrationc prai'dii'tae nccflciiac" ad slipciidia pauporiini
et liiiniiiaria fonc-inuanda i'uncosniniiii. Kt jut'' so i'pisci.piis cum oniiiibns rebus .sui> iinstm liililiter
parenl imperio et unb nostra onsicl di'fiiisinne Uli caelcrae re^ruoruui uoslrnnini aeccie.-iae et i'pisi'upi,
•luatonns ipsuni fratrcM|Uc ciutidein b>ci pru nobis doniinuiii melius et iiij;iler * orari' ileleitcl. ('(jii- ib
c-esiiiinus qiioqiic cindein fratribiis liceuliain clig'ondi inter »e pnstorcni (lif^nuill cl iil"liiiuii. salvii
tnilicn regis sivc illlperatoris coiisensu. Kt ut lioc nostri inundiburdü et conccssioni« precoptiiiii
linnius maifisqne iucunviilsuni cniictiH eredatur, lianc cartam iiis<ribi iiissinnis si;;ill((inii' luistiu si;;-
nalain manu propria »iiblus tiriiiavimns.
SigiiiiiM «lidniii llciiirifi (M.) re};i.s invictissinii. so
Guiitlicrins i-aiiei-llariiis vice riiilli^^isi aroliiraii|ii'llaiii recrif;ii'i\i.
I)ata IUI. iil. iiiart. iiiili<'tiniii' \||. aniiu iluininicai' iiicaniaticinis iiiilli'.siiii'> \ IUI,
11)0.
Heinrich bestätigt der hischößichen Kirrhe zu Speier das Mnrk/rcr/it zu May- js
hack sannnt Bann, Zoll und üßentlidieii Hechten und gestattet ihr die Errifhlini;/
filier Münze da.srfLst. uxin Mar: 17 — Diiishuni.
Otd. minor Spin-nsis aus dnii Emir fies IH. Jh. f. 47 im grossh. Gnirrttlliindcsiurhiv zu
K<trlsnihr (H). — Cint. mainv Sjiimisi.i uns ilmi /ö. .///. 'J, Hl chnirhi CO.
IWt, Urosliiu) Ol CC, ilrrm Orllwr/niphif irir folf/en, ohirnhl im Or. hiir iiinl im lüiiiieiidm M
imhr/^Jirintirh fi f/rjirhrif/ttti iror titui tlirn nach tteni (ifhraiirh (hu KC jire aitf^itiiiseii wi'ire
l>| CC Vf. I c; CT" VU. I, Ktnit coriiin, irir in Fulije der rornni/rlifnilni .ihiifichinui
nm dtr VV. hänt ijtjirhritbm irniltn tollen ill CV -~ IKI. I. 'J27 ; in VI'. I linjl tiillrirlil
Hill- «Ai VrrMhm ihn Coiiixlm rnr e) (",' posaiiict rorr. niig ptis»lileal ('; pos'<ide«t VI'.I
f| C (mit ilrr llimrrk-iinfi, iIhm »o du» (tr. habt.) C a) rcKiii CC, wolil durch fuluchr Auf- 4(
lümunii roll nifli li) nii' Ufuclirrihiint/ drn Siri/ch ^.S'/. '..') itil in C licii/rfiifil.
iir.iXKiCll II. 1000. 225
Eysengrein Chronologicarum rer. libri 177 dt. — DUmgi Reg. Beul. 97 if 38 aus BG. —
Wirtewh. ÜB. 1, 248 n" 210 aus B. — Bemling ÜB. von Speyer 1, 2H n" 23 aus B. —
Stumj'f Reg. 1512.
Verfas.it u»d n-nhr^rhrhtlirh auch geschrieben von EC. — Zur Datierung vgl. X. Archiv
5 22, 177 f.
In III inline siinete ut individue trinitatis. Heinricus divina'' favcnto clcmencia
rex. Si ecclesiaruni dei loca alicuins incrementi dono sublimare studuerinm.s, iiobi.s
id profiitiinini'' esse niinimc duhitanius. Qnajiroptcr oinnium nostrortini fidelium tarn
prescuciura quam cf futurdruni Industrie notuni cs.se volunuis, (|ualiter no.s per inter-
10 vciituin Burchardi'' AN'iinüarien.^is opiscopi iidbis dilecti oli anime nostre remedium et
ad rclevandain'' ex parte Spirensi.s ecclesie inopiam Waltliero eiusdem sedis episcopo
regia et preceptali auctoritate confirmamus mercatuin in pago Murrensi in comitatu
vero Adalberti ' eoniitis in villa Marcbach cum banno nostro et omni publica functione
sive vectigalium exactione, tradentes ei insuper cum banno nostro licenciam ac libe-
15 ram potcstatcMii in eadem villa faciendi monctam forma pondere et puritate Spircnsium
.-iive ^\'(lrlllaciensiuHl denariorum ad dcstruendas in circuitu falsa.s munetas, ea quippe
racione ut prcdietus Waltheru.s Spiren.sis episcopus suique successorcs de prenominato
mcrcato banno sive publica functione atque moneta ceterisque eonim utilitatibus deliinc
liberam habeant potestatem quicquid eis placuei'it faciendi, omnium hominum contra-
20 dictione remota. Et ut hec nostre confirmacionis sive donacionis auctoritas stabilis
et inconvulsa omni pcrraaneat tempore, hoc preceptum inde conscriptum manu propiia
corroborantes sigillo nostro insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici^ regis invietissiini.
Guntherus cancellariu.s vice Willigisi'' archicappellani ' recognovit'^.
25 Data X\ I. kal. ajirilis indictione YII, anno dominice incarnacionis millesimo Villi',
anno vero domni lloinrici soeundi'" regnantis VII; actum Duisburc;" feliciter amen."
191.
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Apollinare irt, Classe bei Ravenna seine
Besitzungen und die Immunität. Xeuburg 1009 April 25.
30 Originaldiphnn in der BihJiotheca Classensis zu Ravenna (A).
Miftarelli Ann. Camald. 1'', 190 n" 80 aus A = 2Iigne Patrol. 140, 286 n" 51. — Böhmer
Reg. 1049. — Stumpf Reg. 1513.
VnmitteUmr nach DO. III. 400 geschrieben imn EC.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente cle-
35 nientia rex. Si nostrorum fidelium petitionibus aures nostrae serenitatis accommodaverimus,
promptiores ac devotiores eos in nostro obsequio fore f, nullatenus titubamus. Omnium sanctae dei
igitur ecciesiae nostrorumque fidelium presentium scilicet ac fntuiorum noverit sollertia, Bonum
presbiterum et mona[cbum] '^ atque abbatein Kaueunatem mouasterii saucti Apollinaris, qiiod as.serunt
fundatum dudum in civitate cognoininata Cl.issis, no.strumque devotissimum fidelem nostram in Omnibus
40 e.'corasse celsitudineni, quatinus pro dei amore aniniaeque nostrae [perpetua] salute corroboraremus
190. [Bresslau- Bloch] a) diuna C b) profutrum C c) fehlt in C d) Burckharti C e) revelaudam B
}■} Adelberti B g) Lücli-e für das M. in C h) Willegisi B i) archicapell. B k) recog-
novi C 1) MVIIII B m) II B n) actum est in Diusljurge (oder Duisburge^ B o) fei.
in dei nomine am. B.
<ä 191. [Bresslau] a) diese und die folgenden Ergänzungen nach der VU.
Ealserurkanden III. 29
226 K.MSKKrKKrNDK N.
atqiip HriiiNmiiiis cl ex iiKxIrn beiiiinüx^iiim Inr^ilioiio fniulorcniiis'' et (li-libcraromiis in |>er|iotiiiini
coiitirninudum per hoc iio«tri prcoe|iti nti|iie prn)>'iiiiitU-i sciii|icr'° iiiriolnhileiii iian-iiiuiii oiiiiies res et
pouc«»ioiies, i|ua8riiiii(|iu> prcrHlH aei-rlosin prolibnti nio|iiiiHtt'ri! i|iiil>iisi-iiiiu|U<> oniitiuiiibiis vol] doli-
lierntionibus visiini ext |u>!i.sitli're in inte(;riini. C'iiiiiN sncriü pvtitioiiibiis iii!<lisi|ui- desideriis dovoto rt
libentcr nnmuMitc» et nxsoii.siini probrnti'» rorroburn iii ii it iitqiio confirni ii ni u a ot p\ nostrn iure et b
doniinio in ein« ins HC doniininm triinüfundinins [videliret i|nnecumqne cunineent res) nioniustcrii tnm
in nionnrrliin'^ qnnni t| n e per itinf^nlii loea noKtri rej^ni in eumilntii Fnnenxi et l'enüniirensi 8cu Arinii-
nensi, villam qnae dirilnr Saln cnni suis nppendiriis in inle|,'rnni et titninni iiceelesine ipsins nionn-
Ktorii in Intere pnrietis iiituni in honore sunelac Kelienlno et [iianetornin ninrtvriini Mnrei] et Mnreclli-
ani et aecciesinni snnetae Mnriae dei ^enitrieis in prediela villa et enrtieclla Salae et »ccrlesiam lO
sanrti Martini qnae nuniinatnr in Aipialonpa, liaec oinnia in inte)rrnm enni oninibus sxiin pertincntiis
et eolierentiis nti|ne »nbiaeentÜN — oni pretnxatae Salae eoherentes 8ii|nt iinilIii|iiosec|nN] : priino
latere Hurins <|ni dieitnr l'iBciatellns, sernndn Interi Vedrcta et I'aiiirianus, teicin lateri liiiirs ipu
dicitnr Arxer pereurrens a l'aneriano nsque in stratellani'' et rivns qni voeatnr de Fabrica delinii'iis ac
deriven«' nsqiie in inare et ipünni litns maris — , qnanluhinienniquo inibi pertinero vidctnr in inte^rrnni. 16
Conredinius eriam Salain novam in intefi^rnni cum Omnibus appendieiis suis et qnicqnid renale ext in
Ca.itaneto et in llul^-'aria et Uranchisi. Iteruui concedimus, ut liceat sibi in civitatc fncere quae dieitnr
l'hano posterulam in publieo miiro in loco illü, ubi propriam tcrrnm infra et extra habeant, et iiixla
mumm qui rocalur Dapenna aecclesiam ediliearc. ConcidimuH eeiam preeipientes q u e statuimus, iit
nullns dux aut arehicpiscopus marehio conies vieeconies sculdntio jEfastaldio aiit aliquis piiMiciis ex- io
actor in aliqnibus prediiü et po.isessionibns per qnaeenni(|iic nostri re^ni loea eoniarentilnis et resi-
dentibuH aut huminibu» .suprasedcntibui) Tel inliabitantibu-s tlieloneuni aut aliquam publicam funetioncni
per alicuius tiluli districtioncm audcat exigerc vel exquirere ncc aliquam invasionem vel diniinurationem
aut temcrariani |irc8nmptioncni rel depred|ationem quo]qun modo agore vel iufcrre presunicndo per-
tcniptet. |Si quis] ig-itur lianc noütrae senipcr et nbiipie inviolandac cantionis lir(ma]tionis deliberationis i&
et couccssiouiH et voluntarinc distributioniü pa^'inani, quod absit, qnnqiio modo temerario ausn infringero
conatus fucrit, aciat 8c conipositurnm centnm libra.s niiri aut mille, mcdictatem camerac nostrac et
mcdietatem prelibat» nionaRteriu saneti Apollinaris. (jund ut meliu» ercdatiir diliffentiusqne ab (ininibUH
obuer^-etur, manu prup r i a presentcm pa^rinani r>il>orautcs nostri si^'-ilii inprossiimc inferiu.s iiiHsimu.s
insiguiri. 30
§ Sipiuiii tloiiiiii Ilciiirici (M.) regis invictissiini. jl
§ Kbcrhafdiis canccll.irius viec l'iiilligisi arcliicaj)i)ell;»ni recoj^novit. § (S[. D.)
l)ata VII. kal. iiiai. indictione Vll, anno doniiiiicar inearnationis niillesinui Villi,
anno vero domni lleinrici secundi reguantis VII; actum Niiioiililiirc)"; felicitcr amen.
192.
Heinrich schenkt dem Kloster Prühl eine Hufe zu Genstal im Donangau.
Begenshurg — 1UÜ9 Mai HO.
Trnn.vnimiit des Bisrhufs AIhvrl von liegenshnrg vom .7. J-lli int k. lirirhxarrhiv zu
Miinrhm (A).
191. b) A, rrriiehrifbm fOr concedereniufi, wie die VU. hat c) Bcp A, trau jedcnfall* fUr »ep M
rtTKlirirben ijtt. In (Ur \'l'. iM nn ditser SItlle eint iJIcke, aber mich hin- itil Hcmpcr Ktiitt
soripti zii ergfinzm, zumal die Yrrhindunii prn^rmaticum Hcri)ituni in IM). (Ilto's III. snnnl nicht
zu Ittlriicn itl, pnii,'ni»tieuin nilein ulirr iifl riirk-ommt. In der MI'. Slunijif Keij. if()S7, ico
MiHnrrlli Mripli drucki, ixt mich Collntiim llrlhmannn i/lrichfiilln Heinper zu liwn; zu nempiT
inviolaliilcni ryl. auch unim X. '■!'< Beniper et ubique inviolandac dl niihl Kiijcnniime, \rie 4t
im hrurk der VI', rini/mommm int, nondern marcliia, iric numenilich l'cirus Ihmiinni da»
W'nrt mehrfach gebraucht, njl. Miltnrclli Ann. (.'amald. 1, ^■l.'i f. ei nicht (h-tnnawc, ximdcm
Hfzeichnunij der Slraiwe ron Uarennn nach Uimini, ri)l. ( l'finluzzi) Mein. liar. li, iiroHpello C3
f) A Sl'.; I'A'. derivieni g) Niiionb . . . (xler rielleicht Xiuenl) . . . A; ilie Erc/ilmung
urc »ehr trahritcheinlich, aber nicht ganz »icher; der (Msnainr irahmcheinlich nachgetragen. U
HEINRICH ir. 1000. 227
Pez Theti. 6", 147 n" S6 aiin A. — Mon. Boica lö, 158 n" 8 aits A = Ried CD. Eatisb.
1, 128 n" 136 = Migne Patrol. 140, 28S n" 48. — Böhmer Reg. lOöl). — Stumpf
Reg. 1514.
Verfasst und wiihrscliciulirli aiicli geschrieben von EC oder GA, vgl. N. Archiv 22, i-;6'. —
6 l'her die Lage des Orts Genstal, dessen Nanie schon 1036 als veraltet bezeichnet wird,
vgl. das D. Konrads II. Stumpf Reg. 2072 ; nach Zirngihl in Hist. Abhandl. der bayr.
Akademie 2, 214 Note c galt er für das heutige Dorf Knmpfmühl, sws. von Regensbvrg. —
Zur Datierung vgl. N. Arrhii: 32, 168.
lu nomine s;uict(.' et indhiilnc trinitatis. Hcinricus divinji favcntc clcincncia
10 rex. Si ecclesiai-nni dri lnca alicniiis doni inerenicnto subliiiiarc studuerinui.s, nuljis
no.stri([ne regni statui id proticon^ minimc diftidiiuus. (iuapn)i)t('r (iiiiniiun Christi
fidcliuui prosenciuiii scilicet ac futiiroruui noverit univcrsitas, qualiter no.s divini amoris
instiuctii pro remedio anime nostre ob intervcntum et peticioncm Bonitatii Prulensis"
abbatis sibi suoipic nionasterio in honore sancti Bartholomei apostoli coiistriicto atipie
15 dedioato unum ref;alc niansiiin, qiind antea Waltrico concessimi babuimus, in villa
Genstal dicta in ]>ngo Tunliehaw'^ in eomitatii Kupcrti situm cum Omnibus eius appen-
diciis viis et inviis cultis atit incultis exitibus et redditibus quesitis sive inquireiidis
seu euin omnibus que quolibet modo utilitatibus*^ dici aut scribi possunt per baue
nostram regalem paginam coucedimus atquc largimur et de nostro iure et dominio in
20 eius ius et dominium omnino transfundimus, ea videlicet racione ut, si quis Ratis-
ponensis ecclesie episeopus, quod absit, idem monasterium destruere vel monacbicain
vitam inibi violare presumpserit, prescriptus mansns iterum ad regales redeat manus;
sin autem finnum et inviolatum prescriptum monasterium jiermanserit, iam dictus
abbas Bonifacius suique suecessores liberam potestatem habeant exinde quitquid eis
25 placuerit faciendi ad eorum utilitatem ecclesie, oninium videlicet bominum contradictione
remota. Et ut liec nostre donacionis auctoritas stabilis et incouvulsa ita permaneat,
hoc preceptum indc conscriptiun manu propria corroborantes sigillo nostro insigniri
iussimus.
Signum domini Heinrici regis invictissimi.
30 Guntiierus cancellarius vice Willigisi'' archicapellani recognovi.
Data XIII. kal. iunii indictione VII, anno dominice incarnacionis niillesinio nono,
anno vero domini Heinrici regis secundi regnante" VII; actum Ratispona; feliciter amen.
193.
Heinrich restituiert dem Kloster Tegernsee den bisher an den Grafen Filgrim
35 verlehnten Hof Warngau, bestätigt ihm seine Besitzungen und nimmt sie in den
königlichen Schutz. Regensburg — 1009 Mai 22.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Hund-Gewold Metrop. Salisb. ed. Mon. 3, 405 wohl aus A = Hund-Gewold Metrop. Salisb.
ed. Rat. 3,280. — Mon. Boica 28", 408 n° 257 aus A. — Böhmer Reg. 1051. — Stumpf
*o Reg. 1515.
192. [Bresslau] a) hier und in einigen folgenden Namen ztvei Punkte über u b) über w zwei Punkte;
aus welchem Buchstaben das verkehrte 1 entstanden ist, bleibt dahingestellt c) wir ändern die
auffallende Wortstellung nicht, da sie auch in der freilich nur durch die gleiche späte Über-
lieferung bekannten XV. Stumpf Reg. 207'J wiederkehrt d) Willigisini A e) A, vgl. D. 205.
29*
228 KAISEUI'KKINDEN.
Verfasst und gfSchrielHii loii EC. — Zur äk/ic r<i!. Hirsrli ,l,ilirh. 'J, 'J'J'J : :ur IhilicnitKj
y. Archiv ä:i. 16S.
(C.1 § Iii nomine snncUie et intlividuno ti-init:itls. llciiiru-us divina favente clo-
montia ivx. Si accciesiis doi eisquo fainulantibus ali(|nid boiii vd oomnioditatis
injicndert' ^ ouravcrinius, noliis hie et in futum niaxinic ]>r()Het'ri' |inK-ul dul>ii> spcranius. 5
t^'iiaj»ri>j)tor oinniuni Ciiristi tideliuin novorit imivorsitas, (|iialiter nos divina iiis|>iratii)ne
eonpuneti nee uon pro reuiedio aniniac nostrae j)arontirin(|nt< nnstrornni Oitmiis sciliect
penioris nnstri tereii inipcraturis aupisti ae alionnii sivc riiunifrnndac oontcetalis
nttstrae nionastorio in lueo Tegrinsce odustnictn at(|iu' in li<in4iro sancti l^hiirini marlyris
dedieuto quandain eorteni Worngowe dietani, (|\iani I'ilij;rini conios actcnus in bi'nc- in
fieinni lialmit, quae eeiam cideni monasterio antea dotaliter jicrtinnit, eun« onniilms
eins appendieiis sive pertinentiis an-is edificiis eanipis pratis pascnis silvis aquis acjua-
ninive decnrsibus eultis vel incnltis quacsitis aut iiKniirondis viis vel inviis exitibus et
reditibus seu eum cnnctis (jnae (piolibet modo dii'i vel seribi possunt ulilitatibus per
lianc nostrani preccptaleni pa^iiiani eoneedinins at(|nc larj,'iinnr et intejjre in eins ins i6
et dominium tran.-iundimus. ea quippo ratione ut preseripti nnmasterii alibales de iain
dieta eorte eiusqne pertinentiis dehine liberan» Iiabeant potesta;teni i[uici[iiiil eis ad
utilitatem tamen eiusdem aeeelesiae plaeuerit faeiendi, onniium hoininum eontradietione
rcmota. Si qnis antem, quod absit, hanc nostrae donationis auetoritatem infregerit
vel molestAverit, anatliemali pereussione in perpetuum feriatur. Insuper vcro onmcs so
eiusdem monnsterii res mobiles ant inmobiles confirmamus atque corroboranius et sul)
nostrae defensionis" mundil)urdio firmiter reeepimus. Et ut haee nostrae donationis
sive eontirmationis atque deiensionis auetoritas staliilis et inconvnisa omni pcrmaneat
tempore, hoe preeeptum inde conseriptum manu pi-opria enrrnburautes sigillo nostro
insigniri iussimus. n
I Signum domni Ileinriei (M.) regis invictissinii. f,
^ Guntherius caneellarius vice UuiUigisi archieappellani reeognovit. § (SI. 2.)''
Data XI. ' kal. iun. indictionc VU, anno dominieae incarnationis millesimo villi,
anno vcro domni Ileinriei secundi** regnantis VII; actum Katisboue; telieiter amen.
1.'4. so
Heinrich schenkt dem Kloster Tegernsee zwei Hufen zu Unter - Loiben.
Originaldiplom im k. lieirhsarchiv zu München (A).
Hund Milro}). Sidinh. 303 dt. — Oefile Sf>. rcr. Boic. 2, 80 aus Abschrift. — .I/o«. Boica
6, l')~ u° -i atvi A. — Meiller Reg. der Bubenhcrger 3 n" 6. — Böhmer Reg. i)12. — st
Slumjif Reg. 1330, alle zu 1002 November 12.
Mit Benutzung des D. 1U3 verfas.it und geschrieben von EC. — Wie im N. Archiv 20, 153 /f.
dargelegt ist, betrachten wir JJ. 1U4 als Xeuausferligung eines nicht erhaltenen D. gleichen
Jiecht.nnhalls vom 12. November 1002 (vgl. D. 23), dessen von Eli geschriebene Datierung
in der Neuaiv/fertigung beibehalten wurde, obwohl diese wahrscheinlich erst im .Jahre 100'.> w
gleichzeitig mit IJ. 193 hergestellt u-urde. — i'ber die Lage des geschenkten Gutes vgl.
MeUIrr a. a. 0. 193.
ItKJ. 'Im'mJi' a) dahinttr Uanur ; m fchrint Imi tiinlnndrn :u hulirn \>) duH ri/,(/rfiillrtir Siri/rl lirr/l
!'■ lil rrhallen Itfi C) XI. cor kni. iun., nini/lirhrr ff'eine alirr tiiirh (lau iinnze 'l'ai/rj<iliilinn tuirb-
ijilrai/rn i\ Bcdi cirrr. au' nilj. inilrm auf ilif lliin'liiti'j ilex '\ ein Auf salz icie für u genetzt wurile. «t
IIKINRICH II. 1009. 229
(C.) p In nomine sanctae et indiviiluae trinitatis. Heinricus flivina favente de-
mentia rex. .Si aecciesiis p dei eisque famvilantibus aliquid boni vel coiniiioditati.s iiipendere cura-
verinuis, noljis Iiic et in fiituio ninxlme profieerc procul dubio sppniinu.s. Qiiaprojiter oiniüiim Christi
fideliuin uovurit uiiiversitas, qualiter nos divina inspirntione coiipiiiu'ti nn<: non pro remedio animae
5 iiostriK' i)arontiim(|Ui' iiu.sti'oriiin ()tt(jiu.s scilicet seuioris iiostvi tcrtii iiiipcratori.s augu-sti ac .'ilioriiin
sive Cliiinifjundue coutectalis uosirae nionasterio in loco Tegrinsei,' lonstnicto at((iir in lionori- sancti
Quirini niartyris dedicato duas liobas in Oriente in loco Liupna nuncupato iiixta Danubiuni
in roniitatu Hcilirici * per liauc nostram preceptalem ])ajriMaiii coneodiniiis atquo largiiniir in nianus
Kbarlianli abbatis supra dicti nionastorii, ea quiiipc ratione ut suecedente.s abl)ates eiusdem
10 niouastorii de iam dictis noblS * dclüiic liberani liabcant potcstatem quicquid eis ad utiiitatem tarnen
ciusdeni aeccicsiae placucrit faciendi, oiiniium lioniiniini contradictione remota. * Et ut liaec nostrae
donatiunis » auctoritas stabilis » permaueat *, Iioc preceptuni inde conscriiituni riianii propria eorro-
borantos sijrillo nn^ifrn insigniri iussimus.
p Signum (b)nuii Heinrici (M.) regis invictissinii. p
15 p Kgilbertus cancellariiis vice Uuilligisi arcliicappclhini rccognovit^. p (SI. 2.)
Data II. id. iiov. anno domiuicae incarnationis MII, indietione I, anno vero (biunii
Heinrici regis I; actum Radesbone.
195.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg den Hof Salza.
80 Allstedt 1009 Mai 25.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Heyherger Ichnographia Babenb. 1, 78 unvollständig aus A mit MVIII, a. regn. VI zu
1008. — Mon. Boica 28", 392 n" 248 ans A mit MVIII zu 1008. — Dohenecker Reg.
619. — Stumpf Reg. 1516.
25 Auf eine>n von GA hergerichteten Blanquet, welches die Signumzeile mit dem Monogramm
enthielt, geschrieben von Ba. II, der die Urkunde selbständig verfa-^st und nur wenige
Worte dem Formidar der Griindungsurktmden entlehnt hat. — Der geschenkte Hof muss
dem Namen des Grafen zufolge in Thüringen gesucht icerden; über die nicht mit voller
Sicherheit zu gehende Deutung des Ortsnamens vgl. zuletzt Dobenecker a. a. 0. — Zur
30 Datierung dieses und des folgenden D. vgl. N. Archiv 22, 152.
(C.) '\\ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente cle-
metia^ rex. p Divinis et salutaribus sanctaiiim scripturarum admonemur documentis
et erudimur, ut aecciesias dei cum larga benivolentia ditemus et summa devotione
amplificare non ces.semus. Proinde noverit omnium Ciiristi nostrique fidelium industria,
35 cpiia nos per intei-ventum nostrae" dilectissim§ coniugis Ciuinigundae reginae quandam
nosti-i iuris curtem Salza dictam in'' pago "= et in comitatu WiUihebiii comitis
sitara sanctae Babenbcrgensi aecclcsi^ in honorem beati Petri principis apostolorum
et sancti Georgii martyris constructae et consecrate cimi omnibus appenditiis, sciHcet
foresti x-illis agris pratis pascuis aquis aquarunu(iie decursibus piscationibus molendinis
40 areis aedificiis utriusque sexus mancipiis exitibus et reditibus terris culti.s et incultis
194. [Bresslau] aj am g corr.
195. [Bresslau] a) A b) dahinter zwei oder drei Buchstaben durch Auswisclien getilgt c) unaus-
gefüIUe Lücke für den Gaunamen
230 KAISI. KlKKlNnr. N.
cum oinnilMis iitililatil)us <|tiac iillo iiiiuln itut scrilti aiit |iii>Miinai'i |ici>siuit {'*, stiiinno i't
liliiTali tlevinionjs studio in |)r<>jirium foiiiMMlimus at(nic (Idnaiiius, ca vidcliix't i-on-
(litioiH* qunliims i'-iusiU-m siiprii «liotai- sani'tiu' llalii'iilM'rfjciisis aci-closlae voncrabilis
episcii|>us El>i'[rlianlu.s ,siiiqiu> siu'i'<'|sst(res ilt-im-fiis liborain cxiiulo liaheant jiDtcstiitcin
toiieiuli j)i)ssi«lfii(li et c|iiic-i|iii<l lul usuin pracdictar aocclosiao jx'rtincat facifiuli. cmi- 6
niiiin remuto (■(uitradiotionis ohstai-ulti. Kt u|t liuius ii(>str|ai> donationis auotoritns
stabilis et ini-<iiividsa |n'riictualitiT inaiieat, Imc |iracri'|iluni iinlo i'(iiis<.'ri|iliiiM )iiii)iria
manu formbnraiites ^ii^illi iiii>tri iin]>ri'>siniic iiitoinius ^ifJ^a^i et insij^niri.
I Signum doiiini Ilciiiriri iM.) rr^'i-- invirtissimi. ^
I (iiintlicriiis caiircllarius ad vicfiii riiilli;,'isi arfliicaii|icllaiii rcccijrnov. ^ iSl. "Jj lo
Data VIll. kal. iiiii.'' iiidictioiu' VI. ainm duniinicao iiicaniatinnis millosimo \i'.
anno domiii liciiiiii-i scuundi rcynaiitit* VII; aftum .Mtstfti:'-' t'clieiirr aincn.
196.
Heinrich sclicnht der hisc}t">t1ich(n Kirche zu Ihnnfxrg die Alte Kapelle :n
Regeiuburg. Mersdm-g 1009 Juni I. \b
Originaldiplom im k. Reiclimrcliic zu München (A).
Hryhrrger Ichnographia Bal)enh. 1, 79 unrollsl/indig ans A zu 1008. — A. Mnijer Thes. nor.
iur. tccleifiasl. (liatisponac 1794) 4, 145 n" 26 aus Ahschrifl. — Hied CD. Jiali.sb. 1, 136
«" ;*/ aus A zu 1008 = Migne Palrol. 140, 278 m" 42. — Mon. Boica 28", 393 n' 249
aus A zu 1008. — Stumpf lieg. 1517. «o
Auf einem durch Vorausfvrtigung des Monogramms hergerichleten Blanquel mit Benutzung
von D. 195 gcichriebni von Ba. IT. — Von Udalrirh fon Bamberg zkiii Formular zu-
sammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
(C.) § In iioiniiic .sam-tae et individuae" trinitatis. Hciiiricus di^^na faventc de-
mentia rox. p lliriiiis i-t .saliitnriliiiK .snnrtariiin scri|>tiirHriini ndiiionciniir ilocuiinntis et iTiidi- ib
mur, ut accflonia« doi c-iiin lar^a l(cniv<ilciitia ilitonuis et summa dcvotioiic ain|)liH<'aro iioii coshi'hhis.
Proindo iiovcrit oiiiiiiiini Christi iioiitrii|iic fidcliiiiii iiidiistria, <|iiia nos per iiitcrvciitiiin iioNtrao dllcrlisNiiiino
couiiifps Chuiiiiriindao * quandam nostri iuris eajicllani sivc abaziaiii intVa iii'beiti l{ad);.sponani''
in papo Tuonocgoiive "^ et iu comitatii Kliodperti "^ eomiti« sitam sanctac i<alipiil)erf;ensi aci-clesiy
in honorem lioati I'etri iiriiiripis apostolorinn c-f' xmicti rJeorfrii iiiarliriH » oonscoratf iiiiii (Hiniilni.s 30
appenditiis, M'iliot • cxitilniti vt rcditilniN li-rris dilti» i-t iiiriiltis et cum oiiiiiibns iitililatilni.s i|iii^ iillo
modo aiit norilii aut luiininari posaunt, siiiiimo'' et ^ lilicrali dcvotioiic * in proprimii * duiiamiis, ca
vidclicet conditionc <|iialiniiH ciimdem siipra dirtf • aeclesiar Halicnljcrf^on.sis roneraliilis cpiscopiix
Kl>rhardiin'' siiiquc sticec«sores deiiiccp» lilicraiii cxiiide liahoaiit pntestatcm teiirndi possidi-iidi et ijnic-
quid ad iisum praedicty aet-clesif perliiioat faricndi, oiiiniiiin i-oiitradicti on e » rem o t n. Kt ut liiiiiiH sä
nostrf donationia nuctorilas staliiliii et iiiciniviilsa • permaneat, pracreptiim istlld iiidc eoiiscriptiim
propria manu corroborantes ai^lli nostri impressioiic inssimus • insipiiri.
195. <1) dietf und tlit ftili/rmlni Krgfimiiniien nach 0. 19t! e) VIII. kal. inn. irnhrsrJieinlich nachgetraqtn
fl dnhintrr niml in ttrurrrr Xril noch zitei Striche ziiflrfilifl worden, nn dann jetzt iiiillesinio
VIll in A ntfhl, ryl. darüber .V. Archic '^4, li>l S. it g) actum Altslcti uatirncheinlich «*
nach(irtra(ien.
196. BrfMlau) ai iv rifl/eirhl rorr. aiit iii li) A ci »m dafür ffelamicne Lück-t nachf/etragen
d) t eorr. au» dem Anfang eine» » v) A, rijl. die ]'!'. {) et corr. auH ent
II F. IX i;i( II II. 1009. 231
I Signum (loiinii (M.) Ik-inrici ic^is iiu-ictissimi. ^
§ Guntlu rius faiicclliiriiis ad vici'iii l'uilligisi airhicappellani recognov. § (SI. 2.)
Data*-' kal. iiiii. iiulictinui' \l. ainm ilniiiiiiii't,' iiiuaniatii)iiis .M\'III. anno vvV'i ilonnii
Heinrici sccundi rcgnantis VII : actum MtTscliur^-; t'cliciter.'«'
197.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Gei^au.
— — Juni 1.
Originaldiplom im k. Bcich-sarchiv zu Manchen (A).
Mon. Boica 28", 395 n" 250 aus Ä zu 1008. — Slumjjf Recj. 1518.
10 Geschrieben von GA auf einem von ihm selbst durch Voraus ßrticjung des Eschafokolls
hergerichtefen Blanquet. Als Vorlage diente eine verlorene, von Ba. II mit Anlehnung an
die G-ründitngsurkunden verfasste und auch für das D. Stumpf Reg. 1723 benutzte Urkunde.
Darüber sowie über die unvollständige Datierung, welche ihren G^-und darin haben mag,
dass die Schenkung des Orts an Bamberg nicht pcrfect icard, und über die Einreihung
15 zu 1009 vgl. N. Archiv 22, 143 und 155 N. 2. — Obwohl die VU. von D. 197 verloren
ist, lässt sich, loas in ihm mit Stumpf Reg. 1723 übereinstimmt, mit Sicherheit auf die-
selbe zurückführen und i^t daher durch Petitdruck bezeichnet.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinrieus divina favente de-
mentia rex. Noverit omnium Christi fideliuni ^i'^escntinni g scilicet ac futurornm
20 industria, qualiter uos aeternae heriditatis^ mcmoies cjuenclam nostre proprietatis'' locum
Biibenberc dictum auctoritate ^^ apostolica'' firmatum nee non dilecta^'' contectalis nostr^ C'hvnigundae
et venerabilis •-' Heinrici Wirciburgensis episcopi ac omnium fidelium nostrorum * totiusque regni nostri
priucipum concordi devotione eollaudatum in culmen et sedem episcopatus proveximus, ad honorem
videlicet omnipotentis dei et beatae Mariae semper virginis sanctorum(|ue a])iistolorum Pi'tri et Pauli *
äs et omnium sanctorum pia veneratione fundavimus, ut inibi tarn pro antecessoris nostri tereii videlicet
Ottonis imperatoris quam pro omnium fidelium vivorum atque defunctorum memoria iugiter liostia
maetaretur salutaris. I'roinde noverit onuiiuni dei nostrique fidelium tam i)resens aetas quam succes-
sura posteritas, qualiter nos pro dei amore nostr§r(ue salutis acquisitione prcfatg sedi tot vcnerabilium
virorura attestatione fundate quendara nostri iuris locum Gerana dictum in pago f dicto et in
30 eomitatuf coraitis situm * cum omnibus rebus ibidem pertinentibus mobilibus vel immobilibus
cultis vel incultis et cunctis que ullo modo scrilji ant iiominari possnut utilitattlius, prout Hrmius
possumus, concediuius douamus et proj)rietamus, omnium eontradictione remota. Precimus^ igitur, ut
nobis in deo dileetus Eberhardus eiusdem scdis primus episcopus eiusqne suceessores liberam dehinc
habeant potestatem de SUpra di c t o loCO Geralia noillinato tenendi jiossideudi eommutandi seu
35 quicquid sibi übet modis omnibus in usum episcopatus'' faciendi, l't antem haec nostrae ingenuitatis
traditio stabilis et inconvulsa nunc et in futurum permaneat, haue paginam inde conscriptam manu
propria roborantes sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
I Signum donnii Heinrici i.M.) regis invietis.simi. p
f, Guntherius cancellarins vice Uuilligisi notavit. | (SI. 2.)
Data
v.il. lunn.
196. g) die ganze Datierungsseile von Ba. II spriter nachgetragen.
197. [Bresslau] a) A b) tat cwr. aus ti und dem Anfang eines s c) u corr. aus c d) p c<»'r.
an.i u e) n can:, wolil aus Ar.fang von r f ) unausgefillHe Lücken für den Gau- und
Grafennamen g) A statt precipiuius h) am t Correctur.
232 KAIS i; Kl üKT N iii;n.
19S.
Heinrich rerltiht dem Kloster Niederaltaich das Markt - und ZoUredit zu
llengersberi/. Mcrsvhimj loou Juni 7.
Oriifinaldiplom im k. lieirhsarchiv zu Miiiirlim (AJ.
Hund .\hliop. Salish. IT.'i lict/. :u KMKt. — Girlsa' Divi Bnwhergrnscs 71 n° .5 um r.
Ahsrtiriß = Hiimllltiiold Mttnui. Salixh. ed. Mnv. V, ^3 n" 'Jl = Iluiid ■ Gcuuld Mvtrop.
Satixb. ed. IM. U, 10 n' :il, = Ludnriij SS. nr. Jidniliirg. 1, 383 ti" 5 = Migne Palrol.
140. Si88 «• 53, = Grfl.-nr Dp. 10, 537 n' 5. — Man. ßoira 11, 136 »" 24 imlil mt.s
A. — Stumpf lieg. 15 lU.
IV/ihrvnd dif Echthril des J>. 1!)8 kriiitin Zirafrl iiutrrtiigr» laniti, IkiIkii wir Imigr gc- lo
sihiniiikt , üb irir die mh.s trliallaie Aiis/Wligiiiig, die schon im J. lU-iil der Ktitizlei
Heinrieh.i III. vorlag und in Stumpf lieg. 2364 wörtlich medcrholf , ja z. Th. michge-
zeichnet worden ist, ah Originaldiploni an.schcti dürfen. Wenn nfimlirh Bayer (Kai.fer-
Urkunden in Abb. 68'') ihre Origimdilt'it in Abrede stellt, .10 hat ihn dazu offenbar der
l'mxtiind reranla.'ist , da.is in der That die erste Zeile und der Context dem D. 6, das 15
ganze E^chatokull alur einem D. von der Hand des EC nachgezeichnet sind. Nun i<it aber
die Cbirein.tlimmuvg der Schrift von I). lUS mit seinen Vorlagen keine volhtändige: und
wo .vi> von ihnen abweicht, zeigt sie durchweg solche Eigenthümlichkeiten, welche den
Schreibgeicohnhciten eines Mannes entsprechet), der in den Jahren lOlV — 1019 eine Anzahl
von l'rkundeti ge.ichrieben liat, In-i deren Ausfertigung der Abt Godehard von Niederatlnieh »0
beiheiligt u'ar. Da nun von die.'iem Mann, den wir als einen Clerikcr Godehards an.'tehen
(vgl. X. Archiv 22, 157 f.), auch das Dictat von D. 198 herrührt, das sieh nur gegen
den Schluss des Contextes in einigen Wendungen an D. 6" anlehnt, so nehmen wir an. dass
die uns vorliegende Ausfertigung auch von ihm geschrieben i.st. Bei dieser Annahme be-
greift .sich leicht, dtiss dir Schreiber, als er zum ersten Mal eine Königsurkunde herzu- H)
stellen hatte, aus den alteren DD. seines Klosters eine Schreibvortage wühlte, für das
Eschatolioll aber, das aus jener, der geänderten Kanzleirerhältnisse halber, nicht mehr
zu entnehmen war, sich an ein anda'es Schrcibmu.stcr anschlo.is, das ihtn aus der Kanzlei
geliefert sein tcird. Halten wir demnach die Originalität des D. 198 gerade durch seinen
Schriftbefund für gesictiert, so verschlägt es nichts, do-is das jetzt auf demselben befindliche, ao
wahrscheinlich später darauf befestigte Siegelbruchstück nicht echt ist. Es i.sl nämlich
sehr glaublich, dass das ursprüngliche und echte Siegel des D. 198 von deni-tellicn abgelöst
und für die Fälschung vom gleichen Datum Stumpf Reg. 1520 verwandt worden ist ; zum
Ersatz mag dann später ein unechtes Siegel oder Siegelbruchstück an D. 198 befestigt
worden sein. »6
CC.I ^ In iioiiiiiM- saiiftae t.-t iiulividnar triiiitatis. Ileinrifus divina favcnfc cle-
tncntin rex. .Si ijiii«! iios aeeolesias dci p vi'l in «•isdcm sorvicntcs de iiostri.-! ditare
KtuducriinuK, proeul dubio inmarcfHcihile ])r('miuin in tniiirn capessere crediiinis. Qua
de rc cunctis fideülju« nuKtris prt'Ki'ntiljus scilicct atque futuris notuni esse vulunnis.
ijunliter nos netcniae viUic deHiderio inHaiiiniati tani prn rcmcdio aniniae uostrac (piani 40
|iarcntuiii nohtroruiii nee noii et inten'entu dilectae contectalis nnstrae <Jliuni;,oindae
et pro dilectiHxitiii AlilalieuHiH alihatiH <>i(dcliardi j^ralissinio cdiserjuio cidou aecciesiae,
i'ui i|iKi- preesKe videtur, in ukuui inonaciinruni inilii den f'aniulaiiliuni in coniitatu
'Diienionih jtrehidi« prope iiionabt<'i-inni in villa llidni;;iTis|ierk dit-la nicreatuni lial)rnili,
thcloneuni tjiiii viantiuin <|uawi navipuitiuni exigeiidi iuH per]iotuuni per luic regnli; prccoptum <5
contulimuii attjuc concei*»iniu«. (^uod hi ipia persona eidoni loco abstiderii, in ('iitiini
HEINKICH ir. 1009. 233
iudicio examinanda orit. Kt ut h^c nustiau traditiouis aiutoritas stabilis et iiuunvulsa iieniiaueat,
manu projiria eaiii loburaiites sigillari uostra imagiue iussinius.
I Signum donini Heinrici (M.) regis invietissimi. Ö
I Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovi. ^ (SI-)"
6 Data VII. idiis iim. iiidictidiic' VII, anno doniinicae incarnationi.s niillesimo Villi,
anno vero donnii Heinrici secundi regnantis vill: actum Merseburg; feliciter amen.
199.
Heinrich vei'leiht der erzbischöflichen Kirche zu Magdeburg für ihre Besitzungen
in Thüringen oder anderen Landschaften den königlichen Bann mit Vorbehalt
10 des Rechtszuges an das Hofgericht bei loiderrechtlichen Entscheidungen des
Kirchenvogtes. Merseburg 1009 Juni 9.
Originaldiiüom im k. Staatsarchiv zu Magdeburg (A).
Höfer Zeitschr. 1, 159 n" 7 aus A. — Dohenecker Reg. 620. — Stumpf JReg. 1521.
Verfasst und geschrieben von EC. — Die Urkunden DO. IL 29 (Bestätigung des Königs-
16 hanns für die Stadt Magdeburg und ihr Gebiet) und DO. HL 10 (Verleihung der Immunitat
für alte erzbischöflichen Besitzungen) sind nicht benutzt.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricu.s divina favente de-
mentia rex. Si aeccle.siarum dei loca alicuiu.s doni incremento meliorare vel .subli-
mare ^ studuerimus, id nobi.s regnic[ue nostri statni in cunctis maxime esse profuturum
so niinime titubamus. Quapropter omnium Christi fidelium tam presentium quam et
futurorum noverit universitas, qualiter nos divini ainoris instinctu atque ob remedium
animae nostrae coniugisque nostrae Chunigundae scilicet reginae morem predecessorum
regum sive iraperatorum sectantes sanctae Magedeburgensi aecclesiae in honore sancti
Maiu-icii martyris constructae ac dcdicatae et suo pastori Dagenoni videlicet archi-
25 epLscopo eiusque successoribus nostrum regalem bannum super omnes eiusdem epi-
scopii proprietates in Duringia seu in caeteris cjuibuscumque regionibus sitas per hanc
preceptalem paginam concedimus atque largimur, ea quoque ratione ut, omnium
coniitum contradictione remota, prescriptae aecclesiae advocatus inibi placitum ad leges
et iusticias facienda« habeat. Et si, cpiod absit, isdem-^ advocatus aliquid ibi iniuste
30 aut presumptuose contra legem fecerit, in nostro palatiuo coUoqido id deducatur ibique
iusto examine diffiniatur. Et \\i haec nostri banni donatio stabilis et inconvulsa iugiter
permaneat, hoc preceptum inde conscriptum manu propria corroborantes sigillo nosti'O
I Signum domni Heinrici (M.) regis invietissimi. |
85 I Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovit. | (SI. 2.)
Data V. idus iun. indictione VII, anno dominicae incarnationis millesimo Villi, anno
vero domni Heinrici secundi regnantis VIII; actmu Mersebui-g; feliciter amen.
198. [Bresslau] a) das Skgelfragmeni , welches nur einen Thei! der Gestalt des sitzenden Königs
auf iceist, gehört keinem echten Siegel Heinrichs II. an.
■10 199. [Bresslau] a) Ä.
Kaiserurkunden UI, 3o
234 KAISEKIKKINDEX.
200.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthim Bamberg den Ort Gati-
künigshoftn. Frmkfmi — lan) Juli 6.
Originaldiplom im k. Hdchsnrchiv zu Miiiirlien (A).
Long Reg. Boica 1, 61 Reg. — Mmi. Boicu 28", 40 1 n" 2öH nus A. — Oesterreicher 6
Denkiriiidigkfilen 3. Sl u" 1 aus A. — Böhmtr Reg. 1041. — Stumpf Reg. 1502, ullr
zu lOOS.
Auf einem von ED herijerirlttcten Blnnquet, auf welchem tlie.ier das (liri.tmon und die
Signumzeile mil Mmingnimm eingetragen hatte, geschrieben ron Ba. I, der sich unmittelbar
au das ron uns als TU. Muindelte D. 14H oder an ein verlorenes, diesem sehr nahe- lo
stehendes D. angeschlossen hat. — Zur Datierung rfiVws' und der folgenden DD. vgl.
K. Archiv 22, 149 ff. 167; zur Ortsbe.ttimmung Hirsch Jahrb. 2, 124. — Von Udalrich
von Bamberg zum Formular zusammengezogen, in seine Sammlung aufgenommen und in
dieser Gestalt mehrfach gedruckt.
(C.) ^ In noiitinc sanoUic et iiulividuae trinitJitis. Ilriiirifus diviiiii jiri-ordinante i6
clcilieutin rox. Snliilivrrinnia* igitiir xncri cloqiiii iiistitutioniliii» eriidiiiiur et ailmniiemur, iit
teni|ioriilia relinijiicntcs bona et terrena posti)Ouentc.s coininoJa netenin et sine tine niansura in eaeiis
8tudeamu!< ^ adipisci consistoria. Quapropter^' no8 dominicis non siirdum auditnm prehcntcs pr^ccpti«
et deificis nbteniperando° intendentcs sunsionibus ([ucndam no8trac patcmae licrcditatis loeiim Itabcnborc
dictum in «edeni et cnlnien episcopatus gubliniando proTexinins et Honiana auctoritate atqnc vencrabilis M
({oinriri Vvirciburgensis episcopi eouscnsu ae pari eonininniiine nmniiini nostri (idelium tani arelii-
episcopornni qnnni epixrupornm ahbatnnii|Uc nee non diicnni et cuniituin ciinsultu doerctu(|no in Lonorcm
«anctae dei ^enitricix Mariao «anctorumquc apnstoloriini I'ftri et l'anli nee non niartirnin Kiiiani .'it<|ii('
Georii «tabilirimn« et corroboravinuiü, ut et inibi nontrum parentumqnc noHtrornm et Ottonis tertii
vidclicet iniperatori« anteeesNorix ae «enioriü no8tri eclcbrc haberctnr niomorialc et iii^^is pro oninibu» ib
ortudoxia hontia mactaretur »alutaris. Proinde noverit oraniuni nostri fidelinm tarn prfscns eta» (|uani
et succetunra pnsterita«, quia no8 nostrae qucndam ]iroprietati8 loeum Cliuniggcslinf'' dictum in
pago<^ et in romitatu'' eomiti» sitnm ad candcni suprn dictnm epiNcopaleni sedcni
Uabenbere dictam nna cum omnibus ciuH |>ertincntii>< sive adli^rcntiis, vidclicet vicis villi« aeccIeMÜH
«crvij et anrillis areis nediticÜK torri« cnitis et incultis viis inviia exitibus et rcditibus quaesitix vel SO
■ nquireudia ailviH »afrinis venati<inibu8 aquis piscationibuK nioÜK niiilendini» rebus ninliilibus et inniobilibnx
ac ceteri« omuibu» qiif rite 8cribi ant appellari pii88unt quoquolibet modo utilitatibus, huc nostrae
auctoritatia praeccptali pa^na, prout (irmius pogsumus, donamus at(|ue pro^iriotamus, omninni contra-
dictionc remota, prfcipicntcg igitiir, ut nobiH in deo diicctus sepe dictf 8cdis KberliarduH cpiscopiu
■ uiquc »ucccMorcÄ liberam dehinc babeant potestatcni cundcni |irae8cri|)tum locum Chuninggcslioi U
dictum cum omnibuK appenditiis Kuin tenendi poHiiidendi * Heu quici|Mid 8ibi libeat modiH i>ninibu8 in
■uum epiücopatuii inde faciendi. Si qui« igitur, cpiod abttit, buiuN nostrae donationis inunificentiani
dcDtnicre »ive violare prcMuniet, in die iudicii corani oculi« dei tonncnto inextin^'uibili af'tfl'liallter
luat. (juod nc cvrnint, ued haec traditio nomra ab omuibuH perpetualitcr inviolnliilis pi'rmani'iit, lianc
lartam indo coniicriptam < manu propria roboranteg «ipili noatri inprcmlone inHi^iiri iu8Himu8. t«
HIO, 'Breiwlau^ a| A b) ijuappt, um cntifti p fehlt ilie ttnti pro tiezriihmnilf .Scli/ini/r c) (/n«
Ifiztf o rorr., irohl au» a; r«//. /*. 2111 .V. b d) in ilfifHr fif/aineiic Lllckf ron liti. I nnch-
ffHrafjtn el utuiiuii/rfillllr I.ilrk-en für ilert (lau- unrl (irnfenii/imrn f) in ilnfOr ifflamiene
LOckt ron Ha, l nafhi/firnt/ni ; iln» tridt )i corr. aiiK rlem An fang eines u g) coHBcri auf
HoMur; leahrnchtinlich irar zutrM acriptam gtJichritlien icnnlen
HEINRICH II. 1009. 235
S Signum domni Hciiirui (M.) rcj^is invk'tissinii. il
§ Gunthemis caucellarius \'ice Uuilligisi iirchicapellani recognovi. § (SI. 2.)
Data II. non. iul.'' indictione VII, anno (li)niinico incarnationis MVIII, anno vero
domni Heinrici secundi regnantis VII ' ; actum Frankonoturt''; felicitcr amen.
201.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Ort Sonder-
hof en. Frankfurt — 1009 Juli 6.
OriijinaliUplüm im k. Reichsarchiv zu München CA).
Heyherger Ichwgraphia Babenb. 1, 85 dt. — Mon. Boica 28", 405 n" 255 aus A. —
10 Böhmen- Reg. 1043. — Stumpf Reg. 1504, alle zu 1008.
Umnitfelbar nach D. 200 geschrieben von Ba. I, der sich icahrscheinlich eines von ihm
selbst durch Eintragung des Monogramms hergerichteten Blanqiiets bediente.
(C.) I In nomine sanctae et individue trinitatis. Heinricus divina preordinante
dementia rex. SaluInTrimus-' igitur sacn eloquii iiistitutionibus crudimur et admonemui-, ut
15 temporalia relimiuentes bona et terrena postponentes commoda g aeterna et sine fiue mansura iu caelis
studeamus adipisci consistoria. Quaproptor uos dominicis non surdum auditum prebentes prfceptis et
deificis obtemperando'^ intendeutes snasionibu.s qnendam nostrae paternae hereditatis lociim liabenberc
dictum in sedem et culmen episcopatus sublimaudo proveximus et Romana aiictoritate atque venerabilis
Heinrici Vvirciburgensis episcopi'" couseusu ac pari commuuique oranium nostri fidelium tarn arclii-
20 episcoporum quam episcoporum abbatumque nee non ducum et coniitum cousultu decretoqiie in
honore sanctae dei genitricis Mariae sanotorumque apostolorum Petri et Pauli nee non martirum
Kyliaui atque Geurii stabilivinius et corroboravimus'*, ut et inibi nostruni pareutumque nostrorum et
Ottonis tertii videlicet imperatoris antecessoiis ac senioris nostri celelire baberetur memoriale et iugis
pro Omnibus ortodoxis liostia maetarctur salutaris. Proinde noverit oimiiuni nostri fidelium tarn prfsens
25 etas quam et suecessnra posteritas, quia nos nostrae quendam proprietatis locum Sundei'ahof ^ dictum
in pago DuuerehgOUUe " et in comitatu Heinrici'' eomitis situm ad eandem supra dictam episco-
palem sedem Babenberc dictam una cum Omnibus eius pertinentiis sive adhjrentiis, videlicet vicis villis
aecciesiis servis et aneillis areis aedificiis terris cultis et incuitis viis inviis exitibus et reditibus
quaesitis vel inquirendis silvis saginis venationibus aquis piscationibus molis molendinis rebus niobilibus
30 et immobilibus ac ceteris omnibus que rite scribi aut appellari possunt quoquolibet modo utilitatibus,
hac nostrae auctoritatis praeeeptali pagina, prout firmius ])ossumus, donamus atque proprietamus,
omnium contradictione remota, prccipientes igitur, ut nobis in deo dilectus sepe dictf sedis Eberhardus
episcopus suique suceessores liberam debiuc babeant potestatem eundem praescriptum locum SlUldera-
hof' dictum cum omuibus appeuditiis suis teuendi possidendi seu quicquid sibi libeat modis omnibus
35 iu usum episcopatus inde faciendi. Si quis igitur, quod absit, huius nostre donationis munificeutiam
destruere sive violare praesumet, in die iudicii coram oculis dei tormento inextinguibili aeternaliter
luat. Quod ne eveniat, sed haec traditio nostra ab omnibus perpetualiter inviolabilis permaneat, haue
eartam inde conscriptam manu projiria roborantes sigilli nostri inpressione insiguiri iussimus.
200. h) II. non. iul. ton Ba. I nachgetragen i) VII vielleicht nachgetragen k) die von Fiaker
■*o Beifr. 2, 306 angetiommenc Nachtragimg des Ortsnamens vermochten wir nicht zu erkennen.
201. [Bresslau] a) A b) das letzte o auf Rasur; vgl. D. 200 JV. c c) in epi ist zwischen p
imd i ein Buchstabe ausradiert d) über dem ersten u eine Oberlänge getilgt e) in dafür
gelassene Lücke imn Ba. I nachgetragen
30*
236 KAISEKlKKrNnKN.
^ Sigiiiun doiuni Hcinrici roj^is (M.') iuvictissimi. ^
§ CTiuithenis cniK-i'Harius vice Uiülligisi iiroliioaitoUnni recojjfnovi. ^ (SI. 2.)
Data 11. non. iul/ imlietione VlI, anno doniinicc inoarnatiunis M\lll. auii<i voro
(lonini Iloinrici secnndi rcgnantis Vll; artuni Frankonofurt ; tVliciter anicn.
202.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Barnberg den Ort Biddcrs-
heim. Frankfurt — 1009 Juli 6.
Origiixildiplotti im k. Utiilisurrliiv zu Miiiichen (A).
Mon. Boica 2S", 403 u' 304 aus A. — Bnhimr Raj. Ju42. — Stuiii/if licij. 1503. alle
:u lOOS. 10
Auf einem in gleicher Weise wie bei D. 200 ron ED hergcrichlelen Blanquet, welches
Chrismon und Signumzeile mit Monogramm enthielt, unmittelbar nach D. 201 geschrieben
von Ba. I.
(C.) ^ In nomine sanctao ot individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
nicntia rex. Sahiborrimus''' i;,'itur siieri elmuiii institutioiiibiis eriidimur ot adiiioncmur, ut tc-mpo- 16
riklia rclinqiientcs bona et terreiia |iost|ioiicntes uoiiinioda ncterna ^ ut s!iiu fiiic niiiusuru in caclU
stiideaiiiiis adipisci consistona. Qiiapropter nos domiiiicis non snrdum aiiditiim pr^bcntes prjceptis et
dei6ci8 obtomperando intcudentes sunsionibiis qiicndam nostrac paternae Iicrcditatis locum nabenberc
dictum in «edem et cahiicn opiscopatu» 8ubliniando provexinius et Komana auctoritate ntqiie vencrabills
llviurici Vuirriburgensis epi.scopi consciisii ac |>ari eoninmniquo omniiiiii iiostri 6dcliuiii tarn arcbi- M
cpiscoporum quam opiKcoporum abbatumque nee nou dueum et comitum consuitu decretoquc in lionoro
sanetae dei (.'euitricis Mariae sauctorunique apostolorum Petri et Pauli nee non martirum Kyliani
atque Georii stabilivirouN et corroboravimus, ut et inibi uostrum pareutumquc nostrorum et UttuniH
tcrtii videlicct iniperatoris antcceiisori» ac genioris nostri eelebre haberetur memoriale et iugis pro
omnibud ortodoxis hostia mactaretiir salutaris. Proindc novcrit'' omnium nostri tidelium tain pryKons tb
et«« quam et »uccexsura posteritaD, quia nos nostrac quendam proprii-tatis locum Paldollosili'iin'"
dictum in paf;o'' et in comitatu'' comiti.s situm ad candem supra dietam episcopaleni
«cdcm Babenberc dietam una cum omnibns eins pertincntiis »ive adlifrentiis, vidclicet vieis villis
«ecciesii« servis et aneillis arei» aeditii'iis terris cultis et ineiiltiK viis invii« exitibuH et reditibus ipi^-
sitis vel inquircndis silvis saginis venatioiübus aquis piseationibus molis molcndinis rebus uiobilibus 80
et inmobilibns ac cctcrit Omnibus quae rite scribi aut appellari poggnnt quoquolibet modo utilitatibuM,
bac nostrac auctoritatis praeceptali pagina, prout lirmius possumus, donamus atque proprictamus,
umnium cuntradictiono rcmota, pr^eipiontes iptur, ut nobis in doo dilectus scpe dict( sedis Kborliardiis
cpiiicopu* suiquc successores liberam debine habeant potcstatcm eundcm pr^'scriptnm locum I'aldolfcB-
hcim'' dictum cum omnibus appcndiciig suis tencndi possidoudi scu quicquid sibi libeat modis omni- M
biu in UHum episeo])atus inde faciendi. Si quis igitur, ipiod absit, huius nostrae donatinuis inuni6ceiitiam
dc«truerc sivc violarc prysnmct, in die iudicii i-oram uculis dci formentn iuextin^'uibili aeternalitcr
Inat. Quod nc evcniat, scd baec traditio nostra ab onuiibus perpetualiter inviolabilis ]icrmancat, linnr
•'Artam indc eunacriptam niauu proprin roborauteg nii^nlli nostri inprcgsione insigniri inssimus.
soll f I otMcohl k-rine /lusutrrn Anhtilti<i>unklt ilafür trktnnimr Html, ist auch hier II. non. iul. jeden- 40
fallji nofhgtiragm, rffl. A'. Archir i';', ir,7 y, -j,
202. [Brc»slau) a) A b) t corr. au» a <•) in ilafilr gelassene Lücke con Ba. I nachgetragen
i\, unnungrfaille L/lrkrn für firn Onu- iiiul f!rnfennnmrn
HEINRICH II. 1009. 237
1 Sigmuii ilonnii llcinrici (.M.) royi.s iiivictissimi. §
I Gunthenis caiicellariu.s vice Uuilligisi archicapellani recognovi". g (SI. 2.)
Data II. non. inl.'' indictioiic VII, anim ddininice incarnationis MVUI, anno vero
Heinrici« secundi rcgnantis VII; actum Frankonofurt; feliciter amen.
203.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg die Orte Velden,
Kunbach und Kemnath. Frankfurt — 1009 Juli 6.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (Ä).
Geschichts- und rechtsverlässiger Unterricht 129 cit. — Oesterrächer in Geöffnete Archive
10 2\ 16i n" 1 aus A. — Mon. Boica 28", 399 n" 252 aus A. — Böhmer Reg. 1040. —
Stum2)f Reg. 1501, alle zu 1008.
Auf eine)n von ihm selbst durch Vorausfertigung des Monogramms hergerichteten Blanquet
geschrieben von Ba. I, der seine, eine Schenkung im Nordgau an das Domcapitel verbriefetide
Vorlage D. 152 zu einer Urkunde für das Bisthum — nicht eben geschickt — ■ umgestaltete,
15 ausserdem aber noch eine Bestimmung in Betreff der zu den geschenkten Orten gehörenden
Eigenleute einfügte. — Runbach erklärt zuletzt v. Oefele in SB. der bayer. Akademie (1892)
123 als Kirchenreinbach (BA. Sulzbach).
(C.) I In nomine sanctae et indiviclue trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Salubenimus» igitur sacri eloquii institutionibus erudimur et admonemur, ut
20 temporalia lelinquentes bona et terrena postpouentes commoda aetenia et sine fine mansiira in caelis §
studeamus adipisci consistoria. Quapropter nos doniiuicis non surdum auditiim prjbentes pr^ceptis et
deiiicis obtemperando inteiidentes suasionibus quendam nostrae paterne hereditatis locum Babenbere
dictum in sedem et culnien episcopatus sublimando provcxinius et Roniana auctoritate atque venerabilis
Heiurici Vvirciburgensis episcopi consensu ac pari eommunique oninium nostri tideliuni tarn archi-
25 episcoporum quam episcoporum abbatumque nee non ducum et comitum consultu decretoque in
honorem .sanctae dei genitricis Mariae sanctoi'umque apostolorum Petri et Pauli nee non martirum
Kyliani atque Georii stabilivimus et corroboravimus, ut et inibi nostrum parentumque nostrorum et
Ottonis tertii videlicet imperatoris antecessoris ac .senioris nostri celebre haberetür memoriale et iugis
pro Omnibus ortodoxis hostia mactaretur salutaris. Proinde noverit omnium nostri tidelium tarn presens
30 etas quam et successura posteritas, quia nos peticione et COnsensu dilcctissime COngUgis"'
nostrae Kunigund^ videlicet regin§ nostrae quedam proprietatis loca Velda, Runbach,
Keminata'' dicta in pago Nordgouuue"^ et in comitatu Heinrici comitis sita ad * e an dem supra
dictam episcopalem sedem * uua cum omnibus eorum pertinentiis sive adherentiis, videlicet vicis
villis aecciesiis servis et ancillis de quocumque alio nostri iuris loco oriundis et inibi modo
35 nabitantibus ac areis terris cultis et incultis viis inviis exitibus et reditibus quesitis vel inquirendis
silvis fbrestibus saginis venationibus aquis piscationibus raolis molendinis rebus mobilibus et inmobilibus
ac ceteris omnibus que rite scribi aut appellari possuut quoquolibet modo utilitatibus, hac nostrae
auetoritatis preceptali pagina, prout tirniius possuraus, donamus atque proprietamus, omnium contra-
dictione remota, prfcipientes igitur, ut dilectissi m u s nobi.s in Christo Heberhardus episcopus
10 Suique SUCCessores ex nostro ^ iure VolumUS liberam dehinc habeant potestatem e a dem loca*
202, e) rec auf Rasur f) II. non. iul. tcahrscheinlich nachgetragen g) domni vw Heinrici
fehlt in A.
203. [Bresslau] a) A b) obwohl yachtragung der Ortsnamen nicht, wie in DD. 200 — 302. 204,
zu erkennen ist, ist sie doch wahr.icheinlich; vgl. N. Archiv 22, 149 X. 1 c) das zweite o
*5 über g yiachgetragen d) das letzte o auf liasur
238 K A I S E U U R K r N n E X.
cum Omnibus n|<|>pn(liciis suis tcncndi |iosidendi' w mh i|iiii-i|ui<i illus lilieiit iiioiUs*' umuibus » iude
faciendi'. Si quls ipitur, ^^\\od nlisit, huitis nostrae di>uatiouisK luuuiHceuoinm dostruoro sivp violare
presumseri t"", iu die imlic-ii t-nrnm oculi» dei tornieiilo inextin|.r<"l>>li n(c]tcniuliti'r luat. (Juod iie
ereniat, »cd haoc traditio uostrn iili omniliiis porpctuiilitor iuvioliibiliü )ii'riiiiiiienf, haue cartnin iudi-
coiurri|itaiu manu prnpria roborantos »iplli nostri inprosüiout* insipiiiri iu.sslinus. 6
^ Signuin domni Heinrici (M.) lej^s iiivictissinii. ^
^ Uuiitliurius lancellaiius vire Uuilligisi architajicllaiii rccognovi. ^ (SI. 2.)
Data 11. null. iul. \ii.' :inw< (li)iuiiiice incaniationis .M\ ii). .•iiiiici vorn domni Heinrici
secuiidi roj^iiantis \ii: actum I'iaukonofurt ; folicitcr auieu.
204.
Ikiiirirli schenkt dem von ihm rjegnindeten Bisthum Bamberg den Ort
Machendorf.
204". Originaldiplow im /.•. Reicltsarchif zu München (A).
Mainz 1009 Juli 6.
Oeschichls- und rerht.tverlässiger Unterricht 129 cit. — Oesterreicher in Geöffnete Archive i5
3, 461 n' 11 aus A mit indict. VI. — Man. Boica 31", 282 «" 144 aus A. — Stumpf
Reg. 1499, alle zu 1008.
Auf einem von GA hergerichteten Blanquet, auf welchem dieser das Chrismon, die Worte
In nomine der eisten Zeile und das Monogramm eingetragen hatte uttd auf welchem wohl
auch die Einschnitte für das Siegel schon vorhanden waren, geschrieben von Ba. III, der w
bis zu den Worten destruere sive in der Poenformel das D. 15S (VU. I) wiederholte,
den Schluss aber wegen der durch Cher^pringen einer Zeile in der Vorlage entstandenen
Auslassung aus D. 203 (Vü. II) hinzufügte.
204''. Originaldiplom im k. Beichsarchiv zu München (A^).
Frankfurt — 1009 Juli 6. a
Geschichts- und recht.iverUi.i.<figer Unterricht 129 cit. — Oesterreicher in Geöffnete Archive
3, 459 n" 10 aus A^ mit indict. VI. — Mon. Boica 28", 397 n" 251 aus AK — Böhmer
Reg. 1039. — Stumpf Reg. 1500, alle zu 1008.
Mit Attsnahme des Ortsnamens von Ba. I unmittelbar nach D. 203 geschrieben, wahr-
scheinlich auf einem von ihm selbst durch Vorausfertigung des Monogramms hergerichleten so
Blanquet. D. 2(^4'' üt jedenfalls gleichzeitig mit den DD. 200 — 204" entstanden, aber
damals nicht ganz fertiggestellt worden. Wohl erst einige Jahre später hat derselbe
Mann, der die ältesten Dorsualnotizen auf D. 204" und 204'' geschrieben hat, den Ortsnamen
Machindorf eingetragen: vielleicht war es aus irgend welchen (iründen erwünscht, die
nähere Bestimmung über die zu dem Gute gehörigen Eigenleule, welche in den DD. 201'' x>
und 203 stand, aber in D. 204" fehlte, gerade auf Machendorf auszudehnen. Erst bei
dieser Gelegenheit ist dann D. 204'' nachträglich mit dem Kaisersiegel versehen worden.
Vgl. darüber X. Archiv 22, 149 X. 1.
208> e) modi» auf Hamir f> di ilureh llaniir und Vurrecliir rnMaiulen ; tu war wohl :un(1ehst
fat-ientibuH gtDchritben f[) dag letzte i rorr. aun e, rr/l. I>. I.'i2 X. k ]i) corr. intn prcsiiiuet, *"
indem » ülier m, ri Oher r narhfffirrirjfn irurde \) olnrohl dir Snchtrai/unii des 7'ti</ejidriliimi'
jetzt nicht zu erkennen int, iul nie dnrh mit ItilrkKicht auf die IH>. :iO(l — :i<>J, '^ilf uahrurheinlich.
iJaji fehlen de« Worte» iiidictionv IflKst Ktch durch die .innnhme crklilren, dimg /iu, I urnjirihifflich
nur data anno ijfxchrieljen hiVtr. Indem <r dann n/uiler II. nou. iul. in dir dufilr
grJatttnt LUckt eintrut/, mag er da» fehlen der Indictiun bemerkt und, da der Itaum für **
indict. VU nicht ausreichte, »ich mit der Nachtragung der Ziffer VII begnügt haben.
HEINKICII II. 1009.
239
(C.) ^ In nomine .'^anctae et indivicluae
trinit.atis. Hi'iiiricus tlivina ordinantc cle-
I mentia rox. S.Tlulienimis iptur siicri elo-
6 unii iustitutionibus enuliiniir et ailmonemm-, ut
teinporalia relinquentes bona et terreua postpoueM-
tes commoda aeterna et sine | fine mansura in
caelis studeamus adipisci constoria". Quapropter
nos dominic'is nou surdmii auditnm preljentes prc-
10 ccptis et deiticia oliteiiipcrando intendentes sua-
sionibus quendain nostrae paternae liercditatis
locuin'' Uabinberc diotuni in sedem et culmcii
epi.seo])atus siililiniandn prove.ximus et Kuniaiia
auctoritate atque venerabilis Heinrici Wiicibiirgeu-
15 sis episcopi consensu ac pari communique omnium
nostri fidelium tani archiepiscoporum quam epi-
sooporum abltatmnqiie nee non ducum et coniituni
consultu (lecretoque in honorem sanctae dei geni-
triois Mariae sanctornmqne apostolornm Petri et
20 Pauli nee non niartii-nni Kyliani atque Georii
stabilivimus et corroboraviraus, ut et inibi nostrnm
parentumque nostrorum celebre haberetur memo-
riale et iugis pro Omnibus ortodoxis hostia mac-
taretur .salutari.s. Proinde noverit omnium nostri
25 tidelium tam presens aetas quam et suceessura
posteritas, quia nos nostrae quendam prorietatis"
locnm Mahanclorf'' dictum in pago Nürtgouue
et in eomitatu Heinrici eomitis situm ad eandem
supra dietam episcopalem sedem Babinberc dictam
30 una cum omnibus eins pertinentiis sive adherentiis,
videlicet vicis villis aecciesiis servis et ancillis'^
areis aedificiis terris cultis et incultis viis iuviis
exitibus et reditibus quesitis vel inquirendis silvis
tbrestibus saginis venationibus aquis piscationibus
36 molis molendinis rebus mobilibus et inmobilibus
ac ceteris Omnibus quae rite scribi vel appellari
possunt quoquolibet modo utilitatibus, hac nostrae
auctoritatis preceptali pagina, prout firmius possu-
mus, donamus atque proprietamus, omnium con-
■10 tradictione remota, precipientes igitur, ut in deo
dilectus nobis sepe diotae sedis Eberhardus epi-
scopns liberam dehine habeat potestatem suique
successores eundem lociim ^lahandoi'f'^ dictum
cum Omnibus appenditiis suis teneudi possidendi
45 seu« quiequid f sibi libeat modis omnibus in usum
204°. [Bresslau] a) A b) o twr. aus u c) von
Ba. III oder von GA in dafür gelassene
Lücke nachgetragen d) das erste 1 corr.
aus dem Anfang eines s e) e auf Hasur
60 f) das zweite q corr. aus d
204''.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae
trinitati.s. Ilenricus divina favente ele-
inentia rex. Sainberrimus" igitur sacri elo-
<iuü institutioniljus erudimur et admonemur, ut
temporalia relinquentes bona et terrena postponen-
tes ^ commoda aeterna et sine fine mansura in
cjlis studeamus adipisci eonsistoria. Quapropter
nos doininicis non surdum auditnm prjbentes pre-
ceptis et deiticis obtemperando intendentes sua-
sionibus quendain nostrae pateruf hereditatis locvim
Uabenbere dictum in sedem et culmen episcopatus
suliliniando proveximus et Koniana auctoritate at-
qtie venerabilis Heinrici Vvirciburgensis episcopi
consensu ac pari communique omnium nostri fide-
lium tam archiepiscoporum quam episcoporum
abl)atumque nee non dueum (!t e(_)mitiini consultu
decretoque in honorem sanctae dei genitrieis
Mariae sanctorumqiie apostolornm Petri et Pauli
nee non martirum Kyliani atque Georii stabili-
vimus et corroboravimus, ut et inibi nostrum
parentumque nostrorum et Ottonis tertii videlicet
imperatoris antecessoris ac senioris nostri celebre
haberetur memoriale et iugis ))ro omnibus orto-
doxis Iiostia mactaretur salutaris. Proinde noverit
omnium nostri fidelium tam presens etas quam et
suceessura posteritas, quia nos peticione *^' con-
sensu dilectissime congugis'' nostrae Kunigunde
videlicet reging nostrae quendam proprietatis
locnm Machindorf'' dictum in pago Nord-
gouui et in eomitatu Heinrici eomitis si t u m ad
eandem supra dictam episcopalem sedem una cum
omnibus eins'' pertinentiis sive adhereneiis, vide-
licet vicis villis aecciesiis servis et ancillis de
quoeunuiue alio nostri iuris loco oriundis et inibi
modo habitantil)us ac areis terris cultis et incultis
viis et inviis exitibus et reditibus quesitis vel in-
quirendis silvis forestibus saginis venationibus aquis
piscationibus molis molendinis rebus mobilibus et
imraobilibus ac ceteris omnibus quae rite scribi
aut appellari possunt quoquolibet modo utilitatibus,
liac nostrae auctoritatis preceptali pagina, prout
firmius possumus, donamus atque proprietamus,
omnium eontradictione remota, precipientes igitur,
ut dileetissimus nol)is in Christo Heberhardus epi-
204*. [Bresslau] a) A' b) et feJilt in A' c) in
die für den Ortsnamen gelassene Lücke von
anderer Rand eingetragen, vgl. die Vorbe-
merkung d) eius auf Basur; jedenfalls war
zuerst eorum wie in der VU. geschrieben
240
K A IS r. lir UKv N i>i: N
epixcoiiAlus iiide ("m-ioinli. Si niii-. iy^itur, i|11'h1
abail, huiiu nuütrao iloualiuiii» nniiiilii-cntiani de-
II struorc uro iiirioUrp prcsum|i»erit, in die iiidicii
cornni uriiliti dvi turmeiito iuextiu^riiiliili iiotcniii-
litrr lu«t. (juod 110 oroiiiat , »cd lincc trnditi»
oostrn iib oimiibu!« perpptualitor iiiviolnliilis per-
mancat, haue vartnin iiidc coniicriptiiiii manu pm-
pria rohorantos si^illi nostri inprcssiuui' iiiai^uiri
iussimus.
^ Sijjiiuin duuiui Ilcinrici ivjris invie-
tissiini. ^ (M.)
I Gutherius» canccllanus vice Uuillipjisi
!iruliicn|i|iellaiii recognovi. | (SI. 2.)
Data II. non. iul.'-' indictioiie V, anno
(lominieac iiicarnationis MVIII, anno vero
dumni Hcinrii-i sccundi fcfrnantis VII; ac-
tum Magontiac: fclu-itcr amen.
MHi|m> !<iii<|iii' siu'cesaori's ex nostro iure voliimns
lil»-raMi deliino liabeniit potestatom eundem lo-
f n in ciini umnilius a|ipendifii8 suis toiiondi possi-
di'iidi Ken <|iiio(|uid^' illuM lilioat niodis immibus
indc faciendi. Si qiii.s i{ritiir, ipiuil nbsit, huiua 6
uostrae donntiuiü» iimnitioentinm dostriiere sivo
viohii'c prfNiimitcrit, in dii' iiidicii oirani oculUi
dei lornieuto inextiu^^nibili nctcrniiliter liiat. (^iiod
no eveniat, »ed hace traditi<i nostra ab dninibus
perpetualitor iuviidabili.s permanent, Imnc laitani 10
inde eonseriptain manu propria robornutes aigilli
nostri inprexsioiie iiiüif^iiiri iiiHsimus.
p Signum domni lieinric-i (M.) regia iu-
victissinii. ^
^ Gimtlierius canccllarius vice Uuilligisi i&
ardiieapellani recognovi. ^ (SI. 3.)^
Data II. non. iul.'-' indictiont' VII, anno
«lominife incarnationis JiviII, anno vero
domni Heinrici secundi regnantis VII; ac-
tum Frankonofurt; feliciter amen. so
205.
Heinrich vertatischt an das Kloster Gandersheim für die Orte Balderslieim,
(jauküniijshofen und Sonderhofen seine Höfe Derenburg, Bodfeld und Reddeber.
Ingelheim 1()U9 Septemhcr H.
Origiiinidiplom im herz. Landeshauptarchir zu WoIfeiibiUtel (A). tb
Leurkfeld Ant. Gandasheim. HS wohl am A = Liinig RA. 18\ 28 ti" 20. — Leuck-
feld Ant. Ufdd. (Quedlinburg 1709) 219 no)d aus A. — Leibniz SS. Brunsvic. 2, H77
unvoUst/indig mw Ms. — Harenherg Hist. Gandersheim. 656 n" 1 aua A. — Böhmer
lieg. 1044. — Stumpf Reg. 1506, alle zu lOOS.
Verfasst und geschrieben von OA. Zur Datierung vgl. X. Archiv 22, 153 ff. — tjl)er so
die Gründe, welche die Ent.schi'ldigung Gfnidershcim.i für die Abtretung der drei schon im
.Juli (DJ). 200 — 202) an Bamberg übcrlassenen Orte Buldersheim, Gaukiiiiigshofen und
Sonderhofen verzfigert haben mögen, s. die Vorbemerkung zu D. 2<i6. — Über die Lage
von Bodfeld u)id den Umfang des Gandersheimischen Besitzes daselbst vgl. Höfer in
Zeitschr. des Harzvereins 29, 341 ff. ss
(C.) ^ In nomin«' nanctac et individuac trinitatis. Ileinricus divina favente de-
mentia rex. Notuin sit omniljiis nostris fidclilnis pre.sciitibu.s .scilicet ae i| futuris,
qualitcr nos interventu ac jieticione dilectae «ororis nostrae Sojihiae aljbafi.ssae sibi
ac Buo monasterio Gandeslicim * dict" in lionm-f Kanetorum Anastasii vidcliect et Inno-
SOi*« g) U. non. iul. ron IIa. II! iiaclit/etragrn.
SOS. rBrealau} a) tteitrhrn k und li Itanur
2W'. c; qni<-q.id A', mit üliertHiiisiyem i f) iVier in
die Jletiiet/eliinr/ mit dem KaiKerniegcl rgl.
die Vorliemtrlcunii p) II. noii. iul. wahr-
gcheinlirh nartifielrufien.
iir, rNKicH ir. Kum. 241
coiitii coiisccrato, scd et pro concanbii coumiutatione'' Halfloluesli<'iiii et Cliunincgislinuiiii
nee mm et Sondercnhouon, t[uaiul;uii ciu-tem quae dicitur Darneburc in ])ago liartliega
in conunitatu'" I])ponis comitis seil et ]5adfcldun'' cum fbresti et venatione et Kediborun
cum nnmibus ad eadeni tria loea pcrtincntibiis fiirtiticiis editiciis ac utriusque sexus
6 ianiiliis aecclesiis vieis agris pratis pasoui.s a(piis aipianumpie decursibus molendinis
piscaticinibns, cum vii.s vel inviis cnltis aut ineiiltis exitibus et rcditibus quaesitis sive
iuqnirendis seu euni omiiibus"^ quae qiiolibet modo dici aut .scribi possunt utensilibiis
per hanc nostram regaleni coneedinms atque largimur et de nostro iure ac dominio
in eins ins et dominium omnino tranfundimus ^' paginani, ea videlicet ratione nt pre-
10 fata abbatissa eius(pie suecessores prescripto nionasterio presidentes de prenominatis
trib\is eurtibus pote.statem liabeant exinde quicquid eis placuerit faciendi ad eiusdem ^
utilitatem aecclesiae, onniium videlicet cnntradictione sive inquietiidine reninta. Va ut
haec nostrae donationis »ou coiitirmatioiiis auctoritas stabilis et inconvulsa omni per-
maneat tempore, hoc preceptum inde conscriptuni manu propria corroborantes atque
15 continiiautes sigillo nostro insigniri iussimus.
y Signum ilunini Heinrici (M.) regis invictissimi. H
!! ( huitlierius caiiccilarius vice Uuilligisi archicappellani reeognovi. [j (SI. 2.)
Üata III. non. sejitemb. indictione VIII. anno doniinieae incarnationis miliesimo \'III,
anno vero domni jj Heinrici fj secundi regnante'' \ll: actum Incgele.-ilieim; feliciter
20 I amen. i|
206.
Heinrich überträgt dem Kloster Gandersheim für den von demselben einge-
tauschten Hof Belecke den Hof Dahlum., nebst dem zu Dahluvi gehörigen
Widderzins von den Freien des Ambergmies, und bestimmt, dass diese Freien
äö sich nur dem Gandersheimer Kloster untergeben dürfen.
Lujelheim 1009 Sej) fernher S.
Bodnnh Si/iifagnia (Je consfructione coen. Gavdesiani, Ms. vom J. 1532 f. 48 in der herz.
Bibliothek zu Wolfenhiitfel (C^) und Abschrift Meihonis ans dem Ende des 16. Jh. p. 90
in der k. Bibliothek zu Hannover (G-).
80 Meibom SS. ä, 499 ans C'-' = Leuckfeld Ant. Gandersheim. 114 (a) = Libiig EÄ. 18'',
29 n° 21, = Leibniz SS. Brnnsvic. S, 717 mit Varianten aus C^ (b). — Harenberg
Hist. Gandershem. 657 n" 2 wohl aus ah, mit Ergänzungen aus D. 205 = Buchholz
Gesch. von Bockenem (Hildesheim 1843) 127 n" 2. — Böhmer Reg. 1053. — Stumpf
Reg. 1507 zu 1008.
35 Verfasst von GA; zur Datierung vgl. K. Archiv 22, 153 ff. — Die Lesarten von C^
hahen wir verzeichnet, messen ihnen aber auch in den wenigen. Fällen, in denen sie das
richtige treffen, nur den Werth von Emendationen hei, die entweder Bodo, als er die C-
zu Grunde liegende zweite Becension seines Syntagma dbfasste, oder der ältere Meibom,
als er dieselbe copierte, vorgenommen hat. — Dass der Hof Badilicka unseres D. mit dem
40 Patelecke von DO. II. 202 identisch ist, unterliegt keinem Zweifel; tcenn wir zu einer
von der bisherigen abweichenden Deutung dieses Namens gelangt sind, so beruht das darauf,
dass wir zu dem Mon. Germ. DD. 2, 229 gedruckten, auf C- und Harenberg zuräck-
205. b) ta über der Zfile nachgetragen c) A d) dahinter Sanur, auch das folgende cum auf
Basiir e) omibus, ohne Abkürzungszeichen, A f) us auf Rasur.
Kaisenu-kundeu III. 31
242 K Aisr. i;ri;Ki'Ni>i:N.
geht-Htleii Trxie i\i» DO. IL V<'^ kfiii Veiirniifii luibni. Demi in ilvr hislirr iiiibckdiniit'ii,
in C iitlxiltiwH Cbcrliefvnniy »fivsts D. fehle» irie in DO. IL ^OÜ" für Patolecke Gait-
iiiid GnifeiiHiiHieii : tltt.ix ,viV mmm in ('- Worfo mler Meilnmi Irtliiilirli uns idi.'iereiii, »ii'.s'.s-
iTrsliliidlich iiiif\ief<i.\steH DH. IL 'J(Hi enjittizl hat, du für sjirielil luiiiieiillivli die iinr in
C*, sxiiiDt uirijeiids iH'yeffneiide yamen.tfurm Ambra^ja (njl. X. h> sowie der l'ni.sUiHd, dnxs 5
der Tr.rt ro« DO. IL 'JO'.i'' in C- aiieli andere srlin-erlich uns irtjend einer Uandsvhrifl-
liehen Quelle sttwimende Ahweiehnngeu von dem Ter! run C nnd dem mn DO. IL 'Jd'J"
aufireist. Die Mon. Germ. 1)1 >, 'J, 'J'JH tintjenummene C herlief eriimj li vim l)(l. IL 'JU^J''
hiil (d>er unseres Erachteiis iilierhtinjil nieht e.rislierl ; rielmehr scheint nns der Te.rt Huren-
lierys (Inf funliiniimtlion von 1)0. IL 'JO'i" mit henekfelds (uns Meihuni iilifirleileleni) in
Drnek vnn 1)0. IL 'JOl :n hernhen : er ist iiln-rdies wie der von DO. IL :J()1 willkiirlieh
verändert: die Daten idxr hat Harenherg aus DO. II. 2(Jl hinzHijefügl, wie in uii.iereni
D. Wti die Klinigs- und die Kanzleruntersehri ft ans D. 20ö. Hei dieser Sachlnge ist
kein Grund mehr vorhanden Hadilieka im Amhergan zu suchen und zur Erldilrumj dir
weil ahlieijenden Samen liilderldw (so Mon. Germ. DD. 2, <?VS) oder l'idel (so z. li. ii
Böttger Gau- und I)iöcesangrenzeH Ü, 364) heranzuziehen : man wird jetzt vielmehr ohne
licdenken den Ort mit dem aus der Geschichte (ttto's I. hrkannlcn Hadiliki < W'idnkind 'J, 11),
Badalikki (t'ont. lieijinon. i>SS), Baduliki (Hrotsrilhue Gesta Oddonis v. ]Sl), dem heutigen
Belecke (Kr. Aru.iberg), identificieren dürfen. — Daldum war von Otto lll. summt den da-
zu gehörigen Abgalten der Freien im J. ICHJl durch DO. III. HW an das Bislhum Hildes- so
heim vergabt worden; Bernward hat es also an Heinrich wieder iditreten müssen. Er
wird damit, wie so viele andere Bischöfe, Klöster und Stifter, .seinen Beitrag zur Ans-
sfaltung von Bamberg Iteigestcuert haben, in.sofcrn der durch D. 'J06 vollzogene Tausch
wohl noch eine weitere Entschädigung (^andersheinis für die Alitrctnngen bildete, welche
das Kloster zu Gunsten Bambergs machte, und für welche es mit der in D. 'Mn ihm ge- ss
w/Ihrlen Gegenleistung nieht genügend befriedigt sein mochte. Wenn ^'erllandlungen über
eine solehe weitere Entschädigung stattgefunden haben, so erkltirl sich damit am einfachsten,
weshalb Gandersheim die Gegenleistung erst im September em/ifing, wahrend über .seiiw
Abtretungen schon im Juli verfügt war.
1)1 noniiin- sanctr vi iiidiviilm- li'iiiitatis. Ilinriuns' ilivina'' lavciitc ck'iiuiifia :i"
rex. Noveril <iiiiiiiiun Cliristi rideliuui prcsfiitimii si-ilieet et fiiturnruni imlnslria.
qualiter nos pro'" concanilfio eonninitacionis curtis Badilicka'' noiiiiuate ({uandaiii iuris
no^*tri'■ curteiii'" 1 •alflieyin ' dictani'" [in iia^ol" Ainberga'' in foniitatii vcro Widmianni
coniilis sitnni i-uni oninibus suis iicrtinciu'iis sive aiiju-ndic-iis villis cdiiic-iis jiratis
|)ar<eiiis filvis vcnationilms a<|iiis aciiwiruinvc dn-ursibiis uir>|i'nc1inis iiiscacionibus oxitibiix a.>
«•t ^(•<litillll^ i|Uf.-itis et in«|uirendis viis et inviis ciiltis et incultis scii t-iini oiniiiixix
i|iK' <|Uo|ilict modo dici aiit noininari possuut militatibus saiK'tr (■cclcsii' (iandos-
iK'iiK.Misi ' con>iiio et eonsensii Sojiliie sororis nostre et eiusdcni innnasicrii aldiatissc
per linnc nostrnni re^-ilem pa^'iiiani conccdinius et de iiostro iure et doniiiiin in eiiif^
iuK ac'' d'iiiiinitnn oninino'" tran^ffriniiis'. Insu|ii-r «-eiani i-ideni ecclfsic < iandcne»- «
lii-ineiiiii ' banniini ad «o>tra» uianns'" «peeialitfr pi-rtinenteni in jireilifto pa;;«! -\nil(cr;fa'',
iniingcntoH arieten, (pios ex «b-bitn liberi boniiix-s nune vcl anti'ccssuruni n".>-ii'<>runi
teiniioribtif- ipsi i-t |inr<-nt<-N ipsoruin ad siipra ilietuin ineuni s<'ni|ii'r snlviTinit. iina
i-iini pri'»<Ti|ila curlf I )ab'b<yni ' citnetistpie" ntriii^c|ur m-xus tamiliis" i-o )icrtini-nliliii.'>
SO«. Brci.'.lauj a) Hciiric. C ' li, ilei C ('•' ci fehlt in C il) Hail.licka C" e) iidstrui- C" i.'i
f, r*nl""h">ni f gl fehlt in C ; in C, leit leir annehmen, eim Ilailn tulir Mrilmni rrij/lml
hl .\ '■' i( (tBiHli-dhfirn. f k) et C li rielleichl in tiiiiisriiniliiiiUH :n ver-
Af»-- l.-omml bei HA an ilieter Stelle auch traiismittiniiis cor iii) innii. nontr. C'
n, iiiLi''." ' O) fnmulil C, njl, ilit \'ocl)tnieehnng
in: iXKicii II. UMio. 243
seil i'iiiii leteris eins iiton.silibu.s'' simili modi) i-cf;;ilitcr liirgimur, Imc ([iKiqiic regia
aiictoritate'' statiientes, ut luillus prcdictoriim libororum aliciii preter (iandunesheniensi '
sc subdat eccle.sie. Et ut hec nostre donationi«'' auctoritas'' stabilis et inconvulsa
permaneat, lioc preceptuin inde conscriptuni manu propria corroborantes sigillo nostro
5 insiuiiiri iussiiiuis.
l)ata~ III.' 11(111. septenibris iudiftioiiL' \'ni', auim ddiiiiiiicr iiicaniiitiuiiis iiiillcsinio
\IIII'. aiinn viTd ddiniiii' TTiiirici •' scfiuidi " \'II1': .-irtuiu Ingilciilifviii ' : t't'lit'iter
aiiicii.
207.
1" Heinrich verleiht der bischöfiichen Kirche zu Würzburg eins Marktrecht zu
Wertheim mit allen 'öffentlichen Gerechtsamen. Stras^hitrcj 1009 Ocfoher 2:i.
OrlginahUplom im k. Bfichsarchir zu München CA).
Fries in Liideirifi Wirtzb. Gesell iclif sehr. 456 Beg. — Moii. Boica 28", 412 n" 260 aus
A mit MVIII. — Asrhhaeh Gesch. der Grafen von Werfheim (Frankfurt a. M. 1843) 2,
15 1 n" 1 aus A. ■ — Böhmer Beg. 1054. — Stumpf Beg. 1524.
Verfasst und geschrieben von EC
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitati.s. Heinriciis divina favente de-
mentia rex. Notiun .sit omnibus 11 nostris üdelibus pre.sentibus .scilicet atque futuris,
qualiter no.s divini ainoris in.stinctu ac petitione Heinrici Wirzburgensis episcopi suum
20 iiige dovotumque servitiiim inspieientes in loco Werdheim dicto in pago-'' in
comitatu vero'' sito mercatum fieri jtermittiuui.s ibiqne factum cum omni sua
utilitate et publica functione ad aecclesiam sancti Salvatoris in Wirzburg, ubi precio.'ii
Cliri.sti martyris Kyliani corpus requiescit, more predecessorum nostrorum regiim sive
iinperatonim per baue nostram regalem paginam CDncedinuis atque largimiir et de
sö nostro iure et doininio in eins ins et dominium omnino transfundimu,s, ea quippe
ratione ut predictus Heini-icus Wii'zburgensis episcopus suique successores de pre-
nominato mercato eiusque utilitate deliinc liberam habeant potestatem quicquid eis
placuerit faciendi, onniium bominum contradictione remota. Et ut haec nostrae dona-
tionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni perinaneat tempore, hoc preceptum inde
311 eiinscriptuin manu prnpria cnrrnborantes sigillo nostro insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. ^
I Guntlierius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovit. jl (SI.)''
Data XI. kal. iKivemb."" indictione VII, anno dominicae incarnationis millesimo Villi,
anno vero dumni Heinrici secundi regnantis VIII; actum Strazbiirg''; feliciter amen.
206. p) uteiisiliis C- q) autorit. C r) doii. nostr. C' s) dat. C',- datum C- t) 3, 8,
1009. 8 C- C- u) (lahinier leohJ regnantis oder regnante (t'ffl. D. 205) zu erffönzen v) in
Gilenheym C',- in Gelenheim ('-.
207. [Bresslau] a) unausgefülUe Lücken für den Gau- und Cri-afennamen b) dri.^ Siegel ist das
falsche Würzburger, das X. Archie 3, 44 beschrieben ist c) data — novenib. uahrscheinlich
nachgetragen, rgl. X Archiv 32, 178 K. 1 d) der Ortsname nachgetragen.
31*
•_M4 K.\isi:Kri!KrMn:N.
208.
JIfi)ivich achetikt dem Stift S. Stephan zu Bdiiibcvi/ den (.>rt Krinif, mit der
Mossyabe, dass der Bischof von Bamberg das Hecht habe, darüber zum Nutzen
jtfties Stiftes zu verfügen. Slnistthury 10()H Ochlnr •.'.'».
Origiiialdiploiii im k. Bfichsarrhir :ii Miliicheii (A). »
Hei/heryrr Ichiitigrapliia BalH-iih. l.i>l uiimlliili'hitliii (ins A mit 111. k;il. iiov. um! a. reg.
^"III. — (Ueyherger) iMndfshuheil, prob, n" 14 aus A. — Oexterrcifher in Geü/fiiete Airhife
r, 37Ö ii" -J aus A. — Mou. Boica ^S", 41H u" l'ill aus A. — Büinmr /?.■</. ]().',.',. —
Stumpf Reg. l.iJ5.
Gesrhrifbeu rou Ba. I auf eiunii rnu ED durrh Eintragung ihr drti frsitn Worte il>r w
SigmniueHe und des Mon(M/ramms hergcricfiteten Blanijnei. Die ganze Dalirrung ist ron
ED nachgrtragen icordni. — Für den Conte.rl hat D. 152 (VV. I), eine l'rknnde für
das Domcapilrl , als Vorlage gedient, auf die man :urüclcgriff, weil es sieh aueh in D. 'Jti8
lim eine Schenkung nicht an das Bisthmii, sondern an ein CoUegiatstift handelte; mir an
einer Stelle wurde diese Vorlage verlassen und D. 149 (VU. II) benutzt, iceil abweichend i6
CO« den Bestimmungen der DD. fiir das Dunislift das Verfügungsrechl üticr das dem
Siepliansslifl gesehenkte Gut dem jeweiligen Bisvhuf überlassen bleiben sollte. — Dieselbe
Vorlage wie für I). 'JUS i.it, wie oben erwähnt, aueh für D. '20H benutzt worden, hf
ihre Wahl bei D. 'JOS leieht begreiflieh, so lag dagegen bei D. 'J03 an sieh kein Grund
cor, gerade eine Urkunde für das Domslift als Musler zu nehmen : doch würde sieh to
ihre Benutzung auch in D. 'JOS sehr einfach erklMren, wenn etwa D. lö'2 schon im .Juli
10IJ9 am Hofe war, um für D. '2U8 verwandt zu werden ; auch ist es bei dem Schrift-
liefund von D. 2t.)S (vgl. X. tO "<'/"■ gid möglieh, da.<!s sein Context schon damals mundiert
worden m7 und nur die Vollziehung und Datierung der Urkunde .wh aus irgend welchen
Gründen bis in den Herbst verzögerten. — D. 208 ist das einzige Zeugnis für eine S6
Venrandl.schafl Elierhards ron Bamberg mit dem König und daher oft besj/roehen worden.
Doch ist für die Beurtheilung der bezügliehen Stelle unseres D. zu lieaehten, dass die
Worte dilectissimus Babenbergensis aecclesiae nepos noster Eberhardus episcopus an
die Worte der VU. I dilectissinii in f 'liristo Babenbergenses fratres uostri sich anlehnen.
(C.) § In nomine snnctac et iiidividuc trinitatis. Hrinricus divina faventc cle- so
I mentia rex. SnlnlR-rriinis igitiir »>n:n cloi|iiii ii)stitiitioiiibii8 erudiiiiiir i?t ndiiiniicniiir, iit tciii-
poralia reliD<|ueutcs limia ut terrenn ^ |i<ist|iuuciiti-M cuininoiln aotcrnu et sine tiiiu niitiisiira in cni'lix
stndeiiinnii «dipiiici cotuiMtoria". (Viin)iropter iios iloniinii-ia non simbini niiditiiin |)r(,'lioiitc8 prccc|itis
c-t dciricid olitcinpcrniiilo inteiidentes ttiiimionihiiH i|iu-iHlain luistriie pntcriiae lii-reilitntiH lociiiii llnbc-iiberu
dictum in xcdcni et ciilnieii epiKvopatiiH giibliiiiando provcxiiiiiis et Koiiiaiia aiicloritalo atipic vuiiernbilis &6
Heinrici Viiircibiiri^oiiüiii i-pini'npi coiigeii»!! nc pari coniniiiiiir|iie iininiinii iiostri tidoliiiiii tani archicpi-
«copurum i|<inm epincoporum nbbntunii|iic iicc non iliiciini et ctmiitiun consiiltti ilrcritoiini' in bniiori'in
•aDctJic dcl tr^'nitrii-'iii Mariae iianc'tornni<|n(> apoiitobiriini IV-tri i-l I'aiili nuo nun iiwirtinnn Kyliani
al<|Uc Georii «tnliilivininii ot corroboravirnu«, nt et inibi nriKtruni pai'i-ntnni(|Mo nnstrurnni et i iltoniK
•ertii videlicot imperatoriii nnteccMori« nc itcnioriM noRtri cclebrc liaberelur nirmoriiilc it iii;rin \>t'> *"
■iranibnii ortodoxi* lioiitia ninctarptnr aalutari». I'roindc noverit oniniiini noNiri lidclinni tnni pri-Ncni
etnii '(nam et «uccciiaura p«KtcritA.-i, iinia noH uontrac i|iicn(lnm proprictatiH loenni Kl'in^lin ilicliini in
pfl^ro*' et !u coniitatn'' cimiti» »itnni od acccIcHinni in llonoi'C Nancti >Sti'|>liaili
Haltcnberc confttlictani ' mm cnm uninibn« i-inii pertinonliiit xivc ndlicrentÜN, videlicct vicin vilÜN
■JOS. Brevlau] •) consintoria auf Jltuiur li| imnu/ii/efill/tc Lücken für den Gau- iiml (inifenniimen it>
r, A
II KINKK'II II. 1009. 24.")
aecc'lesiis servis et aiicillis ;ireis ten'is oultis et inciiltis viis imiis exitilms et reditilins «lunesitis vcl
iiuiiüiL'uilis silvis l'orcstibus sayiuis veiuitiouihiis a(|Mis piscaticmilms molis irKileiidinis rebus innliilüiiis
et iiimobililins ao ceteris omiiibiis .([uae rite seribi mit appollari possunt quoiiuolibct modo Htilitntibus,
hnc nostrae aiicturitatis pr^ceptali pa^riiia, pruiit tirmius pcsiiiiius'', doiiaimis iitque proprietaniu.s, oiii-
5 niuiii coutradictione reniota, prec'ii>ieiite.s iyitiir, ut diloetissi in u s * Habenberge n s i s acfclesiae ncjJOS
noster Kberliardiis episeupiis suiinie siiecessores liberain di liiiic baljeant ijotestatcin i'iiiidcin * bjriuii ii
Eringun dietum cuiii iiiimibiis aiipeuditüs suis tciiciidi possi(b>iidi eiminiiitandi seu (iiiicciuid sibi libeat
modis imniibus in ii.siuu J)retlicti; sailfti Ötejllliini accclesiao inde faciendi. .Si iiuis ijfitur, quod I
absit. liuins uu.^trae donationis inniiiliceiitiain destruere sive viciiarc pn^siiiuet, in die iudic-ii coraiii oeulis
10 dci tormeiito iuextiiiguibili aeternaliter luat. Quod iie'' oveniat, sed haee traditio uostra ab oninibus
perpetualiter inviolabilis permaneat, liaiic oartam inde eoiiscriptani manu propria rol)orantes .sigilli
nostri inpressione insijfuiri iussimus.
§ Sigmuii iliiiiiiii Hfinrici (M.) rcgis iiivictissiiiii. p
ij ( huitlieni.s eaneellarius vico Uuilligisi arcliicapellani recognovi. ij (SI. 2.)
15 Data'' IUI. kal. imv. iiulictionc VII, ainui ddininicae incaniationis MVIIII, anno
vcro (loiinii Heinriri socunili regnantis VII; .■ictuiu Strazburc; feliciter amen/'
209.
Heinrich erneuert die Verleihung des Wahlrechts und der Immunität für das
Kloster Schuttern. Worms 1009 Xovemher 3.
20 Copialhiich von, Schuttern uns dem IS. Jh. p. 1S7 im grossh. GemrallaHdesarchiv zu Karls-
ruhe (F).
Auszüge in den verschiedenen Redcu'tionen des Chron. Schutteranum hei Coccius Dagobertus
rex 76; Schannat Vindemiae litt. 1, 19; Mone Quellensamnilung 3, 86; May in Zeitschr.
für die Gesch. des Oberrl/eiiis X. F. 8, 270.
25 Da der irrige Titel der Königsnuterschrift Komanorum rex in F und im Chron. Schuttera-
num begegnet, st haben beide nicht aus dem Original, sondern aus einer Ahschrift ge-
schöpft, die indessen nach Angabe der Chronik mit einem anhängenden Siegel versehen
und also vielleicht ein .yyäteres Vidimus war; die ganz ungewöhnliche Form des M. in
F lässt eine sichere Bestimmung der Vorlage nicht zu. — Die bisher unbekannte Fassung
30 unseres D. geht zwar hauptsüchlich auf das DO. IL 122" — die Uebereinstimmung mit
diesem ist durch Petitdruck gekennzeichnet — , daneben aber an einzelnen Stellen auf dessen
uns nicht erhaltene VU. zurück. Das nach Sickel im ersten Theil von FA frei stilisierte,
in der Immunitätsformel aber sich den gebräuchlichen Wendungen anschliessende DO. IL
122" lautet nämlich vom Beginn dieser Formel an. ziemlich gleich dem D. Karls III.
35 Miihlbacher Reg. lö-iO für S. Gallen, und noch genauer stimmt mit eben diesem ins-
besondere im ersten Theil der Corrohoratio, aber auch in einigen andern Worten (vgl. N. e)
D. 209 überein. Da nun überdies auch der Schlu.ss der Corroboratio sowie die Formel
der Datierung unseres D. 209 in Urkunden Karls III. aus den Jahren 877 — 880 ihr
Gegenbild finden, so darf als sicher gelten, da.is dieser dem Kloster Schuttern eine z. Th.
*o mit Mühlbacher Reg. lö-iO gleichlautende Immunitätsurkunde verliehen hat, welche für den
zweiten Theil von DO. II. 122" und — neben dem Ottonischen D. — für DH. II. 209
als VU. gedient hat. Dadurch wird die Echtheit des Gontextes unseres D. gesichert. —
208. d) corr. aus nee, indem o durch Punkte getilgt wurde e) die ganze Datierungszeile lon ED
nachgetragen.
•J4ii KAisi: i;r ukinukn.
I 'iiirfini isl dir M Shimi'f Key. l.'i'ja rtriritlimlf rrhiiidf für Sriniltt'ni eine modiTiie
FiilMhiiiig (vgl. Xrilsrhr. für die Oesrh. dex Olierrlieitis N. F. l'J, tHO If.) und deshidh
von unsefer Aiistjidie niisziisrhliesseii.
In iiiviniiu- saui'tae vi imlivitliiao triiiitiili.-i. ll«'nrii-us (livinii lavciiti' i'lciiicnii;i
It'X. Novirit oiiiiiimii tiilcliiiiii iioütroriiiii priii'.si'iitiniii Nrilioct t-I tiitiirnniin iiuhistiiii. i|uiilili'i' 6
i|ui<lHiii VfUornl'ili'S viri kiiIi inDIlUl'llk'O )ialiitii ili'<,'fiit<'N in riirii<>lii<i, i|iiO(l vucntiir OtlViiiisnilnro ot
vst roiislnicliiin in yuptt M<>rtnnniipMi!>o Sllj)i'r tiuvilllll Scliuttcrii in lii>ni>i'i> siincto ilci ^rcnitrii-is «-
et npiiMoloruni l'riri Ol riinli i-n('tt>roninn|n(> üiinctornni. niiscrici.iriliHni ro^ltailtcs nuNtris )i8|ic('tibn!<
|irv!iontati |.«nut|*. Hirn* ilcuii|UO tiilrliuin no.itronini Imrliuncntis noljis pro'' itivinn rtMiiiiiKM'aliuni'
oom|>lncnil iMMloni*" |ir<'Ulotls frntribnK riinrt'ilrro |>ri\ ilcpiiui («'li-ctionis]" i|iKiii'uni, siciit iinti> liiilinc- iii
rnnl ii rrjrilm» vfl iin|irriiliiril>nK Frani'oniin, (iin riMlrniiilionc aninini* nosfrac ner nun |>nii'cv(Ifntiiini
nostroruni voncrnliilinui nntfcrAsorun) ntiinc inlliuc suprina <lis|ii)sitione ail rcpii !,'iilii'riiai'Mla Intiuii-
rinn, qnntonUK diviiia wo» )liN|iensati<>ne niuniti oliriKtit'olarnni siatus niillis pi'rtiili>rnni palcat tcntanicntis.
Nnnr iptnr iuboinns (idplinm noKlnirnni cunNiiltn. |<|ualfnns)" Kebcrtlis praoilicli nionastcrii
vrniTaliilis ablias frnircsqur ibidoni dnillino'' faninlantcg KrniiMninm uuistra auetoritatc ri>n<'(>s.siun |.'>
bnbcnnt, ut nullns publicns inilrx aul iinclibct >in|iori<ir inferiorve persona in im'cIcsüs .sivi> villix btcis
vcl*" airri» finsdcni uumasliTÜ ininst nni aliqnid afrori' prni'snnnit ' nee lioniinos tani in^ri'nnos <|iiani
ot servos »nper tirrniii lllllls CM'llouil connnanrntos per vini strinjrero vcl irratimialiilitor amU'at
inqniotnrc; et qiinndoeiinqnc nienioratns abbas divina vncationc ex bac Imci' nii^'ravi'rit. llK'llloratl
fralrr.« potcstntoni babcant inter .sr olijronili nbbatrni, c|naniiliii intor illos talis invonitnr, ijni i'nrnin ji)
propiisiinni>-' soc-nndnni rc};nlnm »ancli llonoilii'ti bcn«' valral rejrfre. Nus i|U(>(|no nioninrati aliliatis
postiilatione" provoi-ati*' bcf oiiinia nostra auftoritatf tirniissiuie roboramus et pr.>|iria
lannn Hriliainiis annuloqui.- niistro iu.ssilnu^^ si<;illai'i.
SipiiHin doinini llcnrifi < Hiiniaixiruni > regis. yi.
l)ata' in. Ilonas novcinbris anim ildiiiiiiicai- inearnatiniiis MX'IIII. aiiiin vcro rf-^ni ss
gloriii!«is.siiiii Ilfiirici rcgis VIII: ac-liiiii Waniiaciai-: in dei nonnne telicitci' amen.
Heinrir/i bestätigt das Erzhisthum Magdchurcj tnid rerhrleft ihm in erneuter
Tradition seine Besitzungen und Itechte, insbesondere die Imnnmität und den
Zins dii' zu den Orten Scfiieder und Engern gehörigen Freien sowie einen au
Forst jenseits dn- F.lhe. KinUmi limu
L iii'olhi'ili lies Oniiiiiiililijihini iln Ii. Stiiiitsdnliii' iii Jiei'lili (AJ. — Lihir jnir. s, Mminni
ans dem Ende des 11. Jh. f. -iil im k. Stnoisorrhiv zu Miujdfhiirg (('■).
Schalen Ann. l'ndeih. ed. I. 1, HVl = Liinig JiA. lU'', -JS n» 78 mit indict. V]I, =
Schalen Ann. I'aderli. ed. II. I. 'J68. — Sagillarius in Boi/sen Allg. Magazin 1, 2a(> aus tu,
I) ohne iMIientng. ■ — Doheneeker Reg. 621. — Stumpf Reg. l-'H/i.
Vtrfn.\.sl und i/isihrielHn ''"" Erieh. Bei den niihin Beziehungen, in irclrheii liiisrr zum
Erzhi.slhum Mugdrlmrg .stand, i.sl es niehl unirnhrselieiidieh. da.s.s er J). 21(1 im Auftrage
den Erzbischofs Tagino ctdtrorfm und mundirrl hat, um es dem KUnigc zur Genehmigung
rorzulegen. [JieM scheint inde.s niehl erlheill worden zu sein, da die Kaehlragung des v>
SOB. [Bloch] ■) frhll in F, rri>i1mt au» IT. h) p /' c) ut i-jgdeni /•' il) JlcbernJH /•' v) dimr in
der VttmrUefertHuj der VI', uligr^nilerlen M'orle irerrlen durch die Ve/iereinittimninni/ mit Miihl-
Imchrr Hnj. I.'i40 iitrichrii 1', psnniHt /•' (ji ppn'-itnin F b) jivociiti /■' i) «lat /■'.
!i i:i \ i; I (11 II. 1009. 247
VollzivhiiiHjs.sfrichv.s im Moiiufiramm soiric des Tiu/csdalHms itml die Bcxieydung imterhlieheii
sind. D. 210 scheint also nie RechtsgiUigkeif erhalten zu haben. — Zur Erlilnterunq der
Forstgrenzen vgl. Wiggert in Mngdchnrg. Geschirhtshl . 5, -l'^l fj. ; zur Datierung N. Archiv
23, 178.
b iC.) § In iKPiiiiiic .saiR-tao vX iiulividuac Iriuitatis. llciiiricu.s diviiia taveiite cle-
imiitia rex. IHectojri" regiim ojratulantes et remodio animae nosti-ae § consulendo
tidcliiuii iiiistripruiii ]>ctiriiiiiil)us auri-iu |iiain acconimodantes ;<tatuiii et iirdineni oin-
iiiiim aecfk'sianuu tiniiarc atque nil)|iirarL' crtn|};-[nmiii] et salubru diiudifaviinus,
maximc auteni ea Idca sacrata, (juae ab |aiite|co.ssoribns rcgibiis parcntibus seilieet
10 iiiistris t'uiKbita coiistnicta et peiiitus aedii]icataj liue iis([ik' vii^cn^ uiiseiiiitur, iKistri
inundibunl|i| mtaiiiine si^illaro deereviimis. (^hiajirojjter caritativa imstrae dilcctissiinan
contectalis Cliuii[igundeJ adiiionitioiie circuinveuti ae iideliuin uostrormu venerabili.s
videlicet Heriberhti archiepiscopi'' Colonicnsis aecelesiae et IJcndiardi ducis supplici
postulatidiie in.stigati Jlagadaburgenseni archiepiscopatum, quem Taginoiii archiepiscopo
15 servitii iiostri devotio[iie] miinqiiam devicto giibemandiiin coniinisimus, .sicut antecessores
nostri reges videlieet et iiiij)eratcires ante feceruiit, iteniin eiini rol)(irare omni devotione
studciiuis. Ideirco onuiibus tidriibus nostris notum esse vuluniiis, (piod omiiia, (piae
plus parens noster magnus et paciticus Otto imperator angustus suique siiccessores
vel eiiiuseumqiie digiiitatis personae deo et principi apostulorum Petro sanctis(pie
20 martiribiis ^Iaur[iei]o atque Innoeentio socüsque eorundem tradidenuit vel iiosmet
ips[i| tradidimus, sive iam in potestate supra dietae aecclesiae liabeantnr seu etiam
ad nos aut ad alimii aliquem nostronim lidelium aliquo modo rcspiciat", reiterata
at'tirmatione deo et supya dictis sanctis tradimus et manns nostrae gratnito iiumere
roboramus, regalis pvecepti pessulura opponentes, ne nunc ant in postenim alieuius
ä5 dignitatis persona res eiiisdem aecclesiae cum aliqua temeritate intirmare |aut mijnuero
[vejl aliqua inq[uiet]udine [inv]adere praesumat, sed cum tanta plenitudiue siiit ubi-
cumque loeorum'' sive provineiarum sub jiotestate Magadaburgensis §celesiac arclii-
episcopi Taginonis et successorum eins sive advocatorum, quos ipsi elegerint, sicut
senior noster ac parens maximus imperatorum Otto eas possedit tradidit roboravit
3ii ac deinde successoribus suis et nobis pro remedio animanmi nostrarum ad utilitatem
supra memorat? [eccjlesiae roboi-andas reliquit. Insuper autem regia potestate praeci-
pimus, ut iiberas fomilias ad civitates Schideri et Angeri pertinentes nullus comes
aut aliqua iuridicialis persona inquietare aut suae servituti [a]liq[uo] modo subigere
praesumat, sed cum tanta plenitudiue numeri atque tributi serviant archiepiscopo
35 Jlagadaburgensi [supra] dicto successoribusque eins et liis advocatis obediant, qui
voluntaria electione eoram eis aliquo modo praeponantur, sicut. fecerunt magno impe-
ratori pioque parenti uostro Ottoni et advocatis, quos super eos ipse constuit". De
forestis autem theloneis maneipiis decimis proprietatibus et terminis ubicumque locorum
aiTt provineiarum positis ad praefatam aecclesiam Magadaburgenscra pertinontibus tam
■10 iirmam deo et sujira nominatis sanctis faciuins roborationem, ut unusquisipie fidelium
liaec cum aliqua temeritate invadere pertimescat ^ . Et ut haec nostrae roborationis
auctoritas nunc et in posterum tirma et inconvulsa permaneat, sigillo nostro hanc
cartam fecimus sigillari manus propriae, ut infra videtur, notam addentes. Forestiim
quoque, quod ultra Albiam fluvium iacet, de quo superius spccialiter non fecimus
45 mentionem, — bis terminis aquarum silvarumque desigiiatum, hoc est: in occidente
cum Albia tlumine, in septentrione cum Naetanhä et Durn et Uin;ir silvis, in Oriente
210. [Bresslau] a) diese und die foh/enden Ergänzungen aus C b) arcliiepisoopi über der Zeih
nachgelragen c) A d) co co>t. aus cu e) A für constituit, wie C verbessert hat
t') pertimescat auf Rasur
248 KAISl. i;r ÜKINDKN.
cum C>r(ib[i(inj tiiuiiiito vi Cliiibiia iiKHitiltu.s. ail iiu-ritlii'iii i-iiiii Niul liiiiiiiin.' — tMuleiu
si^illu iiiistro i\(\ Mufradflmrjji'iist'in «ci-i-li-sinm ••' rtili)iraiini>.
^ Sij^imin (lonuii Hoiiirici f^lnriosissiini ivps sofuiidi. ji i.M. IMI'.)
I (Jvntlieri '" cnnci-llarins vice Vvillijjisi airliii-a))|ii'llaiii rfCM^^iiuvi. ij
Data'' indii-tionr VIII. aiiiin ilnininii-ao iiR-arnatinnis niilli'siiiin \llll. aiinu 0
VIT«) (loiniii IK'iiu'ifi sccuiuli roj^isVlll: ai-tuin Kiriulibcir; fdicitcr aiiifii.''
211.
Jli-iuriclt svlunht dem Kloster Kiederoltaich Bcsifzitnqe» zu MnitrarlihKj. Si/f-
kofen und Manfjolding. JRcuenshion loln Ajinl d.
OnijiiKililiji/iiiii im k. Reirhsarchiv zu ilüiichen (A). \u
Hund Milmii. Sniish. ITfi Bvy. zu KHK). — Gifl.sir ]>iri Hanibcrfinises 7^ 11" ') aus
Ahsrhrift mit indict. VII = Hund ■ Gciiold Mrliuj). Salixh. ed. Moii. ^. 23 v" 2ä =
Hund ■ Garold M,lioj>. Snii.sh. td. Rat. 2, 16 n" 22, = Lvdeieig SS. rei: Bamberg. 1, 333
n* 6 = Migne I'afrol. Uo, 287 n' 52 zu 1(K>9, = Fahkcn.ihhi Ant. Xurdgav. 2, 170, =
Grcher Op. lO, .^38 11" 6. — Mon. Boira 11, 137 v" 2ö aux A zu 1009 = Riid CD. l^
Ratiih. 1. 127 n" 13ö = Migne Palrol. 140, 282 n" 17. — Böhmer Reg. 1057. —
Stumpf Reg. 1527.
Xatlidem GA hi.s studuerimus gcictiricben lialte, irard das D. dureJi den bei D. 198 eruiihntvn
Cleriker nacli Diciat des EC oder GA vollendet. — Zur Datierung vgl. X. Areliir 22. IHd f.
(C.) ^ In HomiiU' saiietac et iiidividuac trinitatis. lieinricus diviiia favente cle- so
inontia rcx. Si crclcsias dri aliuuiiis f, doni iiuTciiientii ditarc vel subliinarc stii-
dueriiims, iiobis id profutunmi osso niiniino diibitaiiiiis. Qnaj)rii|)tf'r noverit uniiiiuin
Chrisili fidclium iKistroniiiiqm- industria, qualiter ims ob reinediuni anin!<; ii(istr§ et
intcr\'fiitimi dilcc-ti abbatis nnstri Godcliarti siiuiii iiige devotuintjiK' scrviciuin insjii-
cient<'s niniiastfriii sun Aldaha dit-to ad scrviciiiin et ad ^l^slllH fratniin deo ibidem «»
8cr\Meneiiim in villa Mnn<h-i<'bin;;a dieta unam aecelesiam enm di)tali manso et duabus
|inrtibns deciniaeiimis ad candem aecelesiam pertineiitiljns et in villa eadeni aliiini
niansnm enm maneipüs Krndnn et nxure i]isius et filiis ccirnm, in Siftinelmniin antem
III mansris enm maneijiiis in bis babitantibns, in Manaydldinj^im vero snjierins" nm-
lendinariuin cum mcdendiim, in papi Duonacgouue in comitatn vero Huotbehrti eoniitis an
»hin cum nmnibuH a]i|iendiciis sive ntilitatibus, qne diei ant nominari possunt. per
liane nontri precepti ])aginam eoneedinnis atcpie larginnu' et de nostro iure ac dominio
in eoruni iu» nc dominium onniino tranKfundimus, ea (juip])e raeione ut prodietus abbais
Kuiquc BucccHsores una cum IratribuK iniVii deo fanudantibus de prenominato bcmo
eins'' utenNÜibuK deliine liberam babeant potestateni ad connninem iisum fratnim quic- »»
quid ei» plaeuerit faciendi, onniium Imniinnm eontra<lieeione reniota. Va nt li<;e nostr«;
dnnationi» auctoritaH xtabilis et inconvulsa <imni j)ennaiu'at tempore, lioe jjreeeptuni
inde con«criiitum manu jiropria cnrroboranten nigilli nostri inipressione imsigniri iuHHinmH.
210. K) ^«■«■"«"AfH c un'l 1 ein Iturhutiiltr riiilirrt In die gnn:f DatiftiiiigKieile, in <ler die Lücke
fOr (Ifu 'J'ar/fjKlatiini ini'iiinrji filllt hlitli, in ffriinurrer Srlirifl rim Erich narlii/clfof/ni. — f>ie 1"
L'rkunilf tinir »»> liffitrielt.
Sil. [Bloch] ■) am t llrmur h) A; et rw oder quo hinter eiu» fehlt
II EIN HU' II II. 1(110. 249
y Slgiunn (liiiniii lleinrici (M.) regis invictissimi. |
I Guntlifrius rancellarius vice Uuilligisi art-liicappfllani rccognovi. | (SI. 2.)
Data \ III. idiis'^ aprilis indictione VIII , aiiiu) ah incarnacionr ildiiiiiii iiiillcsiino
Villi, aniui \cr() (luniui HciiiriiM sccundi rcguaiitis \iii; actniii I\cg(nicsl)urf
.,..1.
amen.
212.
Heinrich restituiert dem Kloster Fölling seinen einstigen Besitz in Fölling und
sieben benachbarten Orten. Regenshurg 1010 April 16.
OiigiiHildiplom ini k. Ecichsairhii' zu München C-i).
Hund Metrop. Salish. 270 unvollständig = Hund-Gewold Metrop. Salish. ed. Mon. 3,
10 113 = Hund - Gewold Metrop. Salisb. ed. Rat. 3, 78. — Meichelbeck Hist. Fiimig. 1^,
48(> n° 11.54 wohl aus A. — Francisctis (Töpd) Sucrincta informatio de can. Fölling.
(Ginzhurgi 1760) 3 aus A = Franciscus (Töpsl) in (Kuen) Coli, ü" , 155, = Mon. Boica
10, 37 n" 1. — Böhmer Reg. 1058. — Stumpf Reg. 1528.
Verfasst und geschrieben von GA.
15 (C.) ^ In nomine sanetae et individiiae trinitatis. Heinriciis divina favente de-
mentia rex. Si eccle.siarum dei loca alieuius doni J1 incremento nieliorare vel ditare
.studuerimiisi, nobis id profuturmn esse rainimo dubitamus. Quapropter omniiim Christi
fidelium presentium sciHcet ac futurorum noverit nniversitas, qualiter nos divini amoris
instinctu ac" remedio aniniae nostrae sive interventu atque petitione Egilberti Frisin-
20 gensi.s ecclesiae episcopi tale prediuni, quäle in'' villis Pollinga, Wilhaim, Ubiugun'^,
Rieden, Antissteti, Ascherigun'', Hunenwanc, Phafenhouen nominatis monasterio in
honore'' .sancti salvatoris domini nostri lesu Christi in eädem villa Pollinga constructo
priiis pertinere videbatur, situm in commitatu"" Adalberonis commitis "^ in pago vero
Hosi, et postea in beneficium multis datuni fuit, nunc etiam cum omnibus eius per-
25 tinentiis seu appenditiis areis aedificiis pratis pascuis silvis venationibus aquis aqua-
i'umve decursibus molendinis piseationibus exitibus et reditibus viis vel inviis quesitis
seu inquirendis atque cum lamiliis utriusque sexus sive cum omnibus qug quolibet
modo dici aut nominari possunt utilitatibus atque cum cortalibus'^ decimationibus in
illis duabus villis Ubingun et Asskyringun dictis per hanc nostram regalem paginam
30 eorroborando et confirmando cidem monasterio ad usum et stipendia fratrmn inibi deo
fanudantiuni integre concedimus atque largimur et de nostro iure ae dominio in eius
ius et dominium omnino transfundimus , ea qvxippe ratione ut prescripti monasterii
provisores et fratres ibi Christo servientos de iam nominato predio et decimationibus
sive eorum utensilibus dehinc liberam habeant potestatcm ad utilitatem tarnen ecclesig
35 quicquid^ eis placuerit faciendi, omnium hominum contradictione remota. Et ut hec
nostre corroborationis seu coutirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa omni per-
maneat tempore, hoc preceptum inde conscriptum manu propria corroborantes atque
confirmautes sigiUi nostri inpressione insigniri iussimus.
^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. p
40 I Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani notavit. jl (SI. 2.)
Datum XVI. kal. mai. indictione vill, anno dominice incarnationis millesimo x,
anno vero domni secundi Heinrici regnantis VIII; actum Regenesburg; feliciter amen.
211. (■) Till, idus nachgetragen d) am u corr.
212. [Bresslau] a) dahinter fehlt pro b) das auf in folgende bis honore grossentheih auf Ba^ur
•»6 c) Ubing A, s. Zeile 29 d) Asoherig A, s. Zeile 29 e) A f) quioqd A.
Kaiseri^rkunden III. 32
250 K \ 1 S E R U K K l" N D K X.
213.
llvinrivh schenht dem Kloster < lötviiiüiislir :u L'<<]eiis/ii(rg den llof Sallach.
Nifictishiini lOlO April 17.
Originaldiplom im k. Riichsarchiv zu Miinrhtti (A).
Hund Milrnp. Salish. :iö8 ohne Eschiitukull u-ohl aus Absein ifl =^ llund ■ diirold Miirop. i,
Salish. cd. Mon. 3,2 = Liluig HA. 1S'\ 179 n' i, = Hund ■ Lunnld Mtlrop. Scdinh. «/.
Hai. H, 2 ^:= Pariciiis Kurtnjrfa.'iie liist. Saclirichl von alten in licyeii.'iburg ffelegcnen
Beich-wliffieiti (Regeti.ib. 1720) 210 zu Mai lü = Paricius Alle>iwue.<tit' Xarhrichl ron den
Rfirh.'i.tliffUTn in Hiijm.tbunj 'j:il. — ZirngibI in Hist. AbhandL der bai/r. Akademie 1, :ii)7
aus A. — Ried CD. Jiali.sb. 1, IW n' ;.W «m.s- ,1 — Migne Palrol. llV. 2S!) h° 0.5. — lo
Man. Boica 28", 4Ui n" 263 aus A. — Blihmer lieg. 1059. — Stumpf lieg. 1529.
Verfa-ssl und geschrielien ron GA. — Wiilirpnd Ficker liritr. 1, 175 aus der Wendung per
lianc nostram regaloin papinam . . , concessimns at-qui' tradidiiiiiis .leliliessl, da.fs
dureh die vorher vorbereitete Urkunde am Tage der Weihe des Klosters selli.st die Sehenkung
vollzogen sei, glauben tcir auf diese dem Notar GA ganz gelUufige Wendung kein Geirirhl i&
legen zu dürfen. Wir nehmen vielmehr bei D. 213 ähulieh wie in dem entsprechenden
Fall des D. 83 Datierung nach der Handlung an, und wir halten es daher für sehr
wohl möglich, da.ss die Au.'<ferligung der Urkunde erst einige Tage .spfiter erfolgt i.st und
dass damit ihre gros.>ienthcils wörtliche Ucbereinstimmung mit D. 218 zusammenhangt.
{('.] I In iiKiiiine sanctao i/t iiulividxiao triiiitatis. Heinricus diviiia t'avoiito elf- 20'
nu'iitia rcx. Si ecclcsianuii dei loca alicuius dnni iii|crenient(i sublimarc vcl
mclinraro stiulucrinui.^, n<il)is iidstriijuc rcpii .»^tatni id prnfii'crc ininiinc diftidimus.
C^iiapropter oinniiiiu Cliristi iidcliimi jircsciititiiii scilicft nv tnturonim ai^iiosrat indiisiria,
qualiter nos tliviui ainori.«i instinctu pro remedio aiiinu; imstn; ae scninris nostri vidclicet
Uttonis iiiiporatoris dilccti^que coniugis no.stri,^ Cluiiiij^und«; regiiu; scu |iai'cntmii iio.-itro- 25
mm iif'c iKiii et jiro regni nostri statu niona.sterio üattis^poncnsi", (juod ibi vocatur
(Jbcrcnnuinester, in lionore sancto dei genitricis seniperque virgini.'* Marie dedieato
ipsa die. quo illiid per nos a fundaniento perfectuni in presentia nostri XV. kal. iiiai.
consoerari feeiniiis, (piandani nostri iin'is eurteni nomine Salalit in eoniitatii KiintpiTti
comitis in pago Dnonoeligovve euni onniibus suis pcrtinentiis seu appi'iidieiis villis 30
vicis, cum familiis uti-iusque sexus areis ^difieiis cainpis pratis paseuis silvis venationibus
acpiis a<|uanimve deeursibus piseationibiis molendinis exitibus et reditil)us viis vei in-
viis quesitis sive inquirendis, euni onuiibus qui; quolibet modo diei aut noniinari
poRHunt utilitatibuK per bane nostram regalem paginam cidem monasterio ad usuni et
stii)endia sanctimonialium inibi deo fannilantium integre eoncessimus'' af([ue tradidinuis'' 35
et de nostro iure ac dominio in eins ins et dominium oinnino tranfundinms", ea qiiippe
ratione ut abbatissa Vviepnrg. rpie ininc j)refato monasterio preesse videfnr, eique
succedentes abbatisse de eadem proprietate :»] ii>mii lanicn monasterii et sanciiniuni-
abum ibidi'in «ieo scrvientinm deliinc lil)erani lialMinit poicst:item (piie(piid'' eis iilacucrit
faciendi, onniium bominum eontradietione sive inqitietudine reinota. Kt ut liee nostr(,> 40
donatinniK neu eonfiiinati<inis auctorita» stabüix et inconvuisa omni pcrmancat ti'mpore,
boc preeeptum inde eonseriptum manu projiria eorroborantes atqne eoniirmantes sigilH
nostri inpressione insigniri iussimus.
^ Signum domni Ili-inrici (M.) regis invietissimi. j]
31S. [Hioch) B) A \>) )ler SrhluMK flm Woiim auf Unnur c) tmiMiVunuv auf liimm- <i) quicqd /l. ift
HEINRICH H. 1010. 251
i;i (iiiiitlii'rius cuu'oUarius v'ur Uiiillif;isi arcliicappcUani imtavit. i-j (SI. 2.)
Data X\'. kal. iiiai. iiulicliiiiic \11I, aiiiio iloiiiinic^^ incariiationis iiiillrsiinn X, anno
vero (liinini scmindi llrinrid rc^naulis vill : actiini l\egenesburg; felicitcr amen.
214.
5 Heinrich verleiht dem Kloster Niedernburg zu Passau seinen Antheil an dem
Zoll daselbst mit dem ganzen böhmischen Zoll, ferner den Bann über den auf
dem Gut des Klosters errichteten Fleischmarkt mit dem Zoll, endlich die Ge-
richtsbarkeit und alle öffentlichen Rechte über die auf dem Gut des Klosters
in Passau angesessenen Freien und Knechte. Regensburg 1010 April 19.
10 Originaldiplom im k. Beiclisarchiv zu Iliinchen (A).
Siipplem. Briischiaiium ed. Xessel 112 cit. — Mon. Boicn 28" , 418 n° 264 aus A. —
Böhmer lieg. 1060. — Stumpf Reg. 1530.
Virf'a.'ist und geschnehen von EC, der das Eschafokoll nachgetragen hat.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente clc-
15 nientia rex. Si aecclesiarum dei loca alienins doni incremento meliorare ^ vel
sulilimare stndiierimus, nobis tarn animae ((uani corpori id prof'uturum esse minime
titubannis. Quapropter oniiiibu.s Christi presentibus scilicet ac futuris tidelibus notum
esse voKimus, qualiter nos diviui amoris instinctii atque ob remedium animae nostrae
parentumqne nostrorum nee non interventii Chunignndae dilectae eoniugis nostrae
20 atque Eilikae carae abbatissae petitione sibi suaeqiie abbatiae in honore domini sal-
vatoris nostri ac sanctae genitrieis suae Mai'iae dedicatae atque" in Patauiensi urbe
coustructae partem thelonei, quam in eadeni videmur eivitate liabere, cum toto tamen
Boeniiensi theloneo eiusquo utilitate in integrum regali potestate concedinuis et corro-
boramus. Insuper etiam'' bannum niacelH in proprietate eiusdem monasterii facti cum
sö omni theloneo sibi similiter Uu'gimur; ad lioi' qwxpie districtum vel placitum seu
cunctam publicam f'unctionem super liberos et servos in prefatae abbatiae terra resi-
dentes in eadem scilicet eivitate sibi simili modo donamus, ea quippe ratione ut
nullns dux marchio ejjiscopus coraes vicecomes vel aliqua regni nostri magna parvave
persona deinceps se inde intromittere absque conseusu et voluutate abbatissae cius-
30 dem monasterii ceterarumque sororuni inibi deo famulantium audeat. Si quis auteni,
quod absit, contra huius nostrae traditionis paginam et iussum aliquo"" ingenio fecere
temptaverit, inimicus dei et regis ä cunctis habeatur et cum Inda Christi traditore
infernalibus incendiis enxciandus tradatur. Volumus quoque tirniiterque iubemus, ut
prescripta Eilika seque subsequentes abbatissae de prenominata nostra donatione eius-
35 que utilitate dehinc liberam habeant potestatem quicquid sibi ad utilitatem tamen
aecclesiae placuerit faciendi, omnium hominum eontradictione remota. Et ut haec
nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni permaneat tempore, hoc pre-
ceptum inde conscriptum manu propria corroborantes sigillo nostro insigniri iussimus.
p Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. |
40 ii Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovit. | (St. D.)
Data Xin. kal. mal. indietione viii. anno dominicae incarnationis millesinio X,
anno vero donini Heinrici secundi regnantis VIII; actum'' Regenesburg; feliciter amen.
214. [Bresslau] aj dedicatae atque riel/eicht auf Rasur b) A c) uo in n'eltcicht auf liasur
d) icnter actum ein d als Federprohe.
32*
252 KAISKKUUKrNDKN.
215.
Heinrich schenkt dem Kloster Niedembi(ri/ :ii l'assoii eine ihm durch liichter-
spruch zugefallene Besitzung zu Wiitdurf. Pegvntihing 1010 April 19.
Oi'iffinnldiphmi im k. JifirhsniThii' m ^fiincllt'll (A).
(Honuayr) Taschenbuch 3. 28 Exh: — Mo». Boica 28", 420 ii" 265 aus A. — Biihimr i>
Bcg. 1061. — Stumpf Rtg. löHl.
Mit Benulzumj ron D. 214 tvrfassl uml geschrifhen roii (lA.
(C.) I In noininc sniictno vt indivitluac triiiitntis. Hcinrifiis diviiia iavciite de-
niontia rcx. Si ecclcsins doi cisquc t'aimilantes iiliqiin niuiierc ^ ditavoriimis, iicihis
id quam niaxinic iiroficerc crediimis. (^uaprojdcr Diiiniuin Christi tidclimn taiii prc- m
scntiuni (Jliain i'utlironilll liovcrit Ullivfrsitas, iimililcr ims ob iliviiinin ninorom nostrci) 11 (•
nninif roniediiim • iicc nun iiitorvoii t ii in • Kilikai" diU'ctat' iililmtissap silii su(m|iic llKinastcriii
in lionorp iluniini snlvnt'iri» ncistri iir sancta«' frcnilncis suac Mariac rDn^tru c t <> at<|Uo in l'atauiiMiso"
civitate ftinduto oiiiiie illud prediuni, quod nostrij rogi«j potestati secundum iudicum
iudii'iiini et luanifostationcni Icgaliter successit, cum omnibus eius pertincntiis sive i5
appi'iulifiis, situm in villa Vvinidorf in cnniitatu Adalberti comitis in pago vorn Swcini-
govvo dicto. per lianc nostram preeeptaicni paginaiii eoneodimns atque hirgimur et de
nostro iure ac doniinio in eius ins et duniiniuin "ininino trant'undinius", en unippe rntiono *
iit predieta abijatissa 8c<iuo subseipientes aUbatissf de prenoniin .1 1 '■ [inilio ciiisciiic iitilitat i li 11 s
dcliinc liliornni Imlioaiit iiotcstatmi <|uio<|niil'' eis » pinciierit faciendi, oniniuin lioiiiiniini contradiitiune so
remotn. Kt lU ln'C nostry donationis auctoritas stabilis et iueouvulsa omni permaneat tonipoie. hoc
preceptum indo conscriptum manu proprin corroborantes sigillo nostro insigiiiri iiissinius.
I Signum domni Heinriei (M.) regis invictissiuii. fi
^ Guntherius cancellarius vice Uuilligisi arcbicapinll.iiii noiavii. ii iSI. 2.1
Data XIH. kal. mai. indictione VIII, anno dominicg incarnationis millesinio X, anmi sr>
vero domni Hi-inriei scoundi regnantis viii: aetuni Hoj^'onesburc : felieitrr nnicn.
21«.
Heinrich srhcnhl dem Kloster Kiedernburg zu Passau die Orte Aufhansen,
Uuflioven und Irching. Rcgenslmrq Kilo April 1!>.
Abschrift aus dem 13. Jh. im Xiedernburgcr Copialbnch f. 96 im k. lüichsarchiv zu so
München (Ii).
Buchinger Gesch. von Passau 1, 12(1 ril. — }fo„. liuin, M" . 2S.', „" 116 hiik B. —
Stumpf Reg. l^HU.
Indem die Urkunde bis auf den gross gedruckten Theil der Dispositio lediglich Xach-
bildung von IJ. 215 ist, dieser selbständige Theil aber seiner Fassung nach weder dem 96
GA noch einem anderen uns bekannten Kanzleibramten mit irgendwelcher Sicherheit bei-
gelegt werden kann, entliehrt die Echtheit von IJ. 216 voller Qeiclthr. Doch kann wenigstens
der Umstand, dass in DO. II. 167" und in den DD. Stumpf lieg. 24.32 und 26:{H dem
Bisthum Passau eine villa UfhuHa bestätigt wird, nicht als Zeugnis gegen die Kchtheil
unseres I). anfiefiihrl werden. Denn das in letzlerem genannte Aufhausen ist das am t»
215. [UrcMlauj »; A b) cjuicud A.
HEINRICH n. lülO. 253
l)iH (BA. Griesharh) gelegene und zu unterscheiden von zwei im Besitz des Bisthums nach-
weisbaren Orten gleichen Namens an der Vils im BA. Landau und an der Grossen Laher
im BA. Eegensburg.
In nomine sanctc et individue trinitatis. Ileinriciis" divina favcnte clemencia
5 rex. f<i ecilesins dei eisque faimilaiitcs aliinm munere ditaveiiiinis, nohls iil quam maxinie pro-
ficere fi-odimus. (^iiapropter omnium Christi fidelium tarn pi-osfiiKiiiiin iinani l'uturünim luiverit universitas,
iliialitor uos iili iliviiiiiin ainiironi iH)stiei|ue aiiime riMiiedium nee non interventii Heiice dilecte ab-
batisse sil)i suoihk! inonastcrio in honore dumiiii salvatoris nostri ae sanete {renitrieis [sue]'' Marie
constnicto atquo in l'ataniensi civitatc i'undato vilhlS nostras OufllOUSnn, OufllOven, Vrching
1" funi (inniilins eis adiacentibus cultis et incultis, piscaciones a(juaruni prata neniora
pleno iure contidinuis in integrum possidendas et de nostro iure ae dominio in eins ins et
dominium omnino transfundinius, ea iini|)pe racione ut i)redieta abbatissa seque subseciuentes abbatisse
de prenoniina t is villis e a r u nuiuc utilitatibus deliine liberam habeant potestatom quicquid eis pla-
eucrit faciendi, omnium hominuni eontradictione reraota. Et ut liec nostre donacionis auctoritas
15 stabilis et incouvulsa onnii tempore |)ermaneat, hoc preceptum inde conscriiitum manu (iropria corrn-
borantos sipUo nostro insigniri iussimus.
Signum domini Heinrici regis invictissimi. (M.)
G\Titlierius eancellarius viee AVilligisi archicapellani notavit.
Data XIII. kal. niaii indicione VIII, anno dominiee incarnacionis MX, anno vero
20 dnniini Heinrici seeundi regnantis VIII; actum Regenesburch; feliciter amen.
217.
Heinrich macht dem Kloster Niedernburg zu Passau eine Schenkung, wahr-
scheinlich eines Theils des Nordivolds. Die angegebenen Grenzen sind un-
verbürgt. Regenshurg 1010 April —.
25 ZJrkunde in Diplomfurm aus dem Ende des 11. oder dem Anfang des 12. Jh. im k.
Beichsarchiv zu München (A).
Hund Metrop. Salisb. 252 Reg. mit XIII. kal. maii. — (Hormayr) Taschenbuch 3, 29
Exir. — Buchinger Gesch. von Passau 2, 498 aus A. — Mon. Boica 28", 421 n" 266
aus A zu April 28 = ÜB. des Landes ob der Enns 2, 75 n" 57. — Böhmer Reg. 1062
30 zu April 28. — Stumpf Reg. 1533 zu April (19).
Wie bereits im N. Archiv 22, 178 f. dargelegt ist, haben wir in A kein Originaldiplom,
sonder7i nur eine Nachzeichnung eines solchen vor uns. Die verlorene Vorlage rührte von
der Hand des bei D. 198 erwähnten Schreibers her, dem auch das Dictat entspricht. Da
dieser sonst mir in .solchen Fällen für die Kanzlei gearbeitet hat, in denen ein Literesse des
35 Abtes Godehard von Niederaltaich nachweisbar oder wahrscheinlich ist, so ist zu vermuthen,
da&f Godehard auch Im den Verhandlungen, welche der Ausstellung der Vorlage von D. 217
vorangingen, irgendwie betheiligt war, und es ist deshalb icohl glaublich, da.ss auch die
verlorene Urkunde eine Schenkung im. Nordicald betraf. Denn nachdem im J. 1008 der
Eremit Günther von Niederaltaich aus sein Colonisationswerk im Nordwald in Angriff
40 genommen hatte, konnte es leicht zu Auseinandersetzungen darüber zwischen dem Passauer
Kloster und Niederaltaich kommen, deren Ergebnis dann die unter Betheiligung Godehards
ericirkte und deshalb von einem .seiner Cleriker verfasste und geschriebene Vorlage unserer
216. [Bresslau] a) ursprünglich Hainricus,- e über a con anderer Hand übergeschrieben b) fehlt
in B; ergänzt aus D. 210.
254 KAISI. Ul-UKINDKN.
Sinli:richnung geiresni ir/ltr. Zweifeln >rir aho hisowrif auch den Inhalt der letaleren
nieht (III. .«» ist damit natürlich noeh nieht genagt, dass die Schenkung rani J. lOlO genau
den Umfang gehabt habe, den die Xachzeiehnitng ihr zuu-eisl. und dass aho der durch
D. '317 verbriefte liexitz in diesen Grenzen auf eine Schenkung Heinrichs zurückgehe.
Denn dass an dem Tcrt der Vurlage Veränderungen rorgenoniwen sind, beweist die, irie t>
schon Hirsch Jahrb. '2, 'J46 geseheti hat, für die.ie Zeit unmligliche Interrention ciiws tiiix
Hozilinus, im dem wir mit Riezler Gesch. Baitms I, U? K. 1 nur den Herzog Heinrich
ron Baiern erkennen können. Diesnt würde so kurze Zeit nach seinem Sturze auch ein
nicht der Kanzlei angehörender Schreiber gewi'is nicht als dilectissinius dvix bezeichnet
haben, selb-sl wenn er früher an den Verhandlungen über diese Angelegenheil beiheiligt ge- lo
Wesen wäre. Indem wir deshalb die Worte ducis Hozilini als unecht betrachten, rer-
muthen wir, da.'ts an dieser Stelle ein anderer Inlerrenient genannt war: ricileicht war
es eben Godehard. so dass lediglich al)batis Godeliardi statt der zwei verworfenen Worte
einzusetzen wäre: das Prädieat dilcctissimus gab derselbe Schreiber diesem Abte .schon
in D. 198. Später mochte man in Passau Interesse daran haben, die Verleihung als i5
unter Zustimmung des Herzogs erfolgt darzustellen. — Weshalb wir das Tagesdalum nicht
aufl/isen. i.it im \. Archiv a. a. 0. au.feinander gesetzt.
(C.) I In nuuiinc saiictao vt individuai' triiiitatis. Ileinricus divina favente cle-
moiH'ia rox. Si (|iiiil nos aorflesias tloi vel in cisdeni scrvicntcs de nostris ditarc
studuoriinus. ihmouI dul)ii) ininaiTesfibilc prciniuin ^ in t'iituro eaiiosiscrc ci-rdiiims. 20
Qua de re cunctis Hdclibiis nustris presentibus seilicot atque futuris luituiii cssr
voluiuus, qualitcr nos aeterno vit^' desidcrio iiiHaniniati tani pro renicdin aniui«; nostrac
quam parontuni nostrorum noc non et intervontu dilecty contectalis nostri,' Cluini<;undi;
et Hdeli rogatu dilcctissinii < ducis llezilini > et devote obsequio Eiliko oidoni aocrlcsii;
sanet^ dei genitricis Marie, eui ipsa preesse videtur, in iisuni sanetinmnialinin iuilii s.'i
deo fanndantiuin portiimeni .silvi; (pu; voc-atur Nortuualt in eoniitatn Adalbenmis -
in longiludini' a fi)ntc Huniinis quod dieitur Il/.isa .-^ursuni usquo ad toniiimini prcdieti;
silv^, qui separat duas terras Baioariani vid(>lic'ct et lioeniiani, i't ita u>(pu' ad tontcni
Huvii qui dicitur Kotala. in latitudine vero jior decursns eorundeni tiiuiiiimni seilicet
Ibsise et liütile u.sque ad tluviuni I)anubii — , ipiietjuid ciusdem .silve Wia tinibus in- .w
clusuin est, per hanc regalis preeepti nostri paginani coiieedimus atque larginuir. i-uni
Omnibus appendicii.s ad eosdeni terminos pertinentibus areis aedifieiis terris eultis et
ineultis et pratis pascuis aquis aquarunive" doeursibus niolendinis piscationibiis vo-
nationibus silvis exstirpatis vel adbue stirpandiis sou cum oninibiis qui; dici vi'I nnnii-
nari possunt utensilibus, et de*" nostro iure ac dominin in eins ins ac doniiniuni onmiiii) 35
transiundimus. oa qiiippc racionc iit ]ii'i'dicta abbatissa suicjuc succcssorcs cxindc
liberam babcani potcstatcm tenendi connnutandi vel iiuicijuid eis in usuni predii-tarui i
soronim agerc libuerit. Et ut h^c nostr^ donationis auctoritas, nnniiinii honiinuifi
contradictione rcniotu, stabilis et tirma constet, baue cartam ex nostra iussionc con-
scriptani ac tirmatnni projn'ia manu signaviinns. Si quis autcni, quod absit. baue m
tradicioiiciii viobirc ;(Mt ininucre jiri-sumat. aetcrnas pc_n;is cum luibi tradittn-c bial.
I Signum domiii iliinrici regis (M.) invictissinii. ^
^ GuntlieriuK cancelbiriiis vice Uuilligisi aichicappclbini n-cognovi. H iSI.i'
])ata IUI. kal. maii indictione VIII,'' anno donilnicai' iiicarii.-itioiiis niillcsimo X,
anno vcro domni ITeinrici sccundi regnantis viii: actum Ifi'gi'ucsburc. 4;)
äl*. ^Hrfsulaii] a) «'(Uiirumvc auf Hamir b) utcnHililuH i't ile auf Hiihiic i;) ilritie llriich-
tlOcke einfs Sirgtl», deitiien Ectttheil «ich nicht l/rnlinitncn Ii'IhkI di Xarhlriii/iing ilt« Tfii/m-
dalum* und der Indictitm rermochlen wir nicht ftulzuKtellen, rgl. \, Archiv T.i, 17!) X. H.
HEINRICH ir. 1010. 255
218.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg eine ihm von dem
Markgrafen Bernhard abgetretene Besitzung zu Schierstedt.
Bamberg lOlO April 28.
6 Originaldiplom im k. ReichsarcMv zu München (A).
Heybo'ger Ichnograpkia Bahenh. 1, 92 unvollständig aus A. — Oesterreicher Neue Beitr.
4, 84 n" 1 aus A. — Mon. Boica 28", 423 n" 267 aus A = Heinemann CD. Anhalt.
1, 77 71° 99. — Böhmer Reg. 1063. — Stumpf Reg. 1334.
Verfa.fst und geschrieben von GA; vgl. die Vorbemerkung zu D. 213. — Von Udalrich
10 von Bamberg zum Formular zusammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
(C.) ^ In nomine sanctiie et indivicUuic tiinitatis. Heiiiricus divina fovente de-
mentia i'cx. Si ecc'le.siaram dei loca alicuius doni inercuiento p siibliinare vel
meliorare stiulucriinus, nobis nostrique regni statui id proficere niiniiue diffidimns.
Quapropter omniuni Christi fidelium presontium scilicet ac futuroriim agnoscat iiidustria,
15 qualiter nos divini amoris iustiuctu pro remedio anime nostr^ seu parontum nostrorum ol)
intervcntum et petitionem Ebei'hardi sanetae Baiienbergensis ecclesiae episcopi sibi
suoque monasterio in honore sanetae Mariae semper virginis et saneti Petri apostolorum
princijiis sanctonimqne martyrum Georgii et Kyliani consecrato tale predium, quäle
lU'rnhardus marchio nobis logali traditionc dedit, in Scerstedde in comitatu Geronis
20 in pagis Svvaua et Hassega cum omnibus eins appenditiis, cum fivmilia utriusque
scxus areis aedificiis campis pratis pascuis-*^ silvis venationibus aquis aquarumve dc-
cursibus piscationibus molendinis exitibus et reditibus quesitis seu inquirendis sive
cum Omnibus que quolibet modo*" diei aut scribi possunt utilitatibus per hanc nostram
pagiuam potenti mami concessinms atque tradidimus et de nostro iure ac dominio in
26 eius ius ac dominium omnino transfudimus, eo videlicet rationis tenore xit iam dictae
ecclesiae episcopus suique successores de prenominato predio potestatem habeant ex-
inde quicquid eis placucrit faciendi ad utilitatem prefate ecclesiae, omnium hominum
contradictione sive inquietudine reniota. Et ut haec nostrg tradititiouis "^ seu con-
tirmationis auctoi'itas stabilis et inconvulsa omni permaneat tempore, hoc preceptum
30 inde conscriptum manu propria corroborantes atque confirmantes sigilli nostri inpressionc
insigniri iussimus.
I Signum domni ITeinrici (M.) regis invictissimi. \\
'^ Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani notavit. | (SI. 2.)
Data IUI. kal. mai. indictione VIII, anno dominico incarnationis millesiino X, anno
35 vero donnii secundi Heinrici regnantis VIII; actum Bavenberg; feliciter amen.
219.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg das Qut Theres.
Mainz 1010 Juni 1.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
40 218. [Bresslau] a) a corr. aus i b) quolibet und modo durch einen Bogen verbunden, wohl von
GA c) A.
256 KAISKIIIKK INDEX.
Hrijbrrger Ichnographia Hubtiih. I. iKi inivnlluliiiKliii aus A. — (.Heyherger) Lamhshuhäl ,
prob, m" 70 aus A = VssiTnian» Ep. Wiinh., prob. 16 n" 16, = l'ssvrmann Kp. liaiiih.,
prob. 20 n' 16. — ifon. Boica äS", -iäö n° 368 aus A. — Oinlareichtr Deiikiriirdighrite»
•J. i.5.^ H- 3 aus A. — li/ihmn- lifg. 1061. — Stumpf Reg. l.'iSS.
Geschrid>eH von GA. Detn Dirtal liegt fiur dtr illteren Bamhergcr Urkunden zu Grunde: t,
wir haheti durch den Druck die Uehereinstinimung mit D. 167, das am v/ich.iten stellt,
herenrgehubett. Die von diesem al>u-eichenden Wendungen des D. 219 entsprechen fa.il
sämmtlich den Gewohnheiten des Ba. III, so d(Uis man zuniich.'it meinen könnte, dass D. 219
aus dem von Ba. III mundierten D. 220 abgeschrietien u-ilre, zumal da .tich uns dem ge-
meinsamen Fehler in der Becognilionszeile ergieht, da.ts beide Stücke in unmillclliarem lo
Zusammenhang .itehen. Dennoch ist eine solche Annahme ausge.ichlossen ; die hei D. 220
Note d verzeichnete Correctur und das fehlerhafte situm (S. 257 Z. 18) lieireisen viel-
mehr, dass D. 219 die Vorlage von D. 220 gewesen ist, während der fehlerhafte Plural
ooruiii iH D. 219 (S. 256 Z. 28) nicht für die umgekehrte Annahme geltend gemacht
werden darf, da das Versehen sehr wohl durch die vorangehende Nennung zweier Namen i'i
für densrlln^n Ort veranlasst n-orden .tein kann. Ob nun aber (^A für das D. 219 eine
andere uns verlorene Urkunde des Ba. III. mit Aenderung der Pnimulgulionsformel, oder
ob er ein Concept desselben benutzt hat, lH.<isf sich nicht cntscheideti. — Zur Datierung
vgl. N. Archiv 22, 168.
(C'.i § In nomine s;uictap et individuae trinitatis. Ilcinrii-us divina dnlinaiilc so
Providentia rcx. Notuni sit omnibus Christi Hdolihus ])resontibus seiliect ^ ae t'uturi.s,
•|iiia, posKiiiam noK divina ins])irante pratia et Hinnann auctorante potentia oniiiiiinii|ui'
nostri tidoliuni in inediuni consulente concordi sentia" nostr^ projjrietatis locum Ifaiicnlicrc
dictum in scdcm et culmen cpiscopatiis • provcximiis, eonsensu et petitione nobis dilectissim(^
conitipis CunifTundae vidclicet reginae quoddajii predium, quod a nio<lernis Tarcisa S5
ab anti(pii<iribus vero Sintlierishüsun est nuncuiiatnni, in papci Volefelt i't in comitat»
Tietmari romitis sitnm ad i'andrni snpra dictani ppiscnpaloin sedeni I{aiirnl>i'i'<' * <'niii niniiilnis
cor lim'' ap ptTtinentii« », videlicet villi» vicis ycclo.siis capellis servi» et ancillis areis ediliciis tciri»
calti« et inciiltis vii.s iiiviis exitilm» et rcditilius ipiesitis vel inrguirendis silvis sag'ini» renationilms
aqui« pincationibiiK niolis molendinis rebus mobilihiis et immobilibii.s ac eoteris omniiiiis quae rite an
»eribi aut appelinri poxsiint c|UoqMolibct modo'' utilitntibus, bar nostr^ auctoritati» preeeptnii papna,
proiit firiniiiii poimuinii.s, donamns atque, omninni ecuitradictinne reniota, proprietaniiis, precipientes •
ilt in deo dilectii» nobis «epe ilietae sedis ICberbardiis prnnus episeopiis libeiani debine balieat iiote-
Htatem saiciue siicccsgoreft idcm*' Sllpra die tum |)redilini einii unmibiis suis'' appcndiciis tcnendi
posüidendi neu qiiiequid sibi libeat miidis <iiiinlbns in UHuni episeopatus inde faciendi. Si qiiis ifrilur, 86
qu«d nbsit, buiuii noittrf donatinnis niuniKecntiani de.struerc seu violare presu m i t '^, in die- inilicii
curnm oculia dei tormcnto inexlinpuibili luat. Quod ne fiat, sed bacc noatra traditio • perpetualitir
in%'i»labiliK permancat, bnnc eartani inde ennscriptani ni.'iiiu prupria ndiorantes »ifj'illi nostri iiiiprcisione
insi(.'niri iussimn«.
E Signum doinni seciinili Ilcinrii-i i.M.) rcgi.-< invicfissinii. 'f\ m
^ fiuntlicrius c-anecllarius viec viee' Uiiillifjisi arcliic.i|i|i(llani notftvi. ^ CSI. 2.i
Data kal. iiinii indirtinni' VIII. anno dnniinici; incaniationis niillcsiinn .\ , anno
vero doinni heeiindi Ileinriei ri-gnantis''' VIII: acluiii M<i;.'oiitic: rcli<Mtcr amen.
SI9« [Brcwlsu a) A für sententin b) i-n^, mil il/>rr/liiKtiigrni Alihiirzungii:eirhrn, A c) ipio-
•|Uolibct und modo durch einen Uogen rrrlninden, rijl. I). 'JIH S. b d) i auf liasur e) am U
zweiten t Hamr f)A g) i über der Xeile narhgiirntien.
HEINRICH II. 1010. 257
220.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg die Güter Eichenhausen
und Streu. Mainz 1010 Juni 1.
OriginaldiphnH im k. Beichsarchiv zu München (A).
6 Heybergir Ichnoyraphia Bahenh. 1, 94 unvollständig aus A. — Mon. Boica 28°, 427
ii" 31)9 aus A. — Oesterreicher Gesch. von Banz, VrknndensammL 8 n" 1 aus A. —
Dohcnecker Reg. 622. — Böhmer Reg. 1065. — Stumpf Reg. 1536.
Auf einem durch Yorausfertigung der Signumzeile von ihm selbst hergeHchteten Blanquet
von Ba. HI immittdhar nach D. 219 geschrieben; vgl. die Vorbemm~kung zu jenem D. —
10 Ton Udalrich von Bamberg zum Formular zusammengezogen und so in seine Sammlung
aufgenommen. — Zur Deutung der Ortsnamen vgl. Dobenecker a. a. 0., zur Datierung
N. Archiv 22, 16S.
(C.) I IiKiiiiine'' s.inctac et iiulividiiae triuitatis. Heinricus clei gratia rex. Notum
Sit Omnibus Christi fidolibus presontibus sciücet <\e futuris, (juia, postquani nos diviiia iiispirante gratia
16 et ^ Küinaiia auctorante poteutia omniiiincnie nostri fidelium hi medium consulentc foncordi sententia''
nostrae ]iroprietatis locum Uabenberc dictum in sedem et culmen episcopatus proveximus, consensii'^
et petitione nobis dilectissimae eoniug-is Cunio^undae videlicet reginae QUO pre d i a IliglllinllU.S.a et
Strewe in pägo Gräpfelt et in comitatu Gebehardi comitis situm" ad eandem supra dictam epi-
scopalcm sedem Babeubere cum omnibus eorum appeilultllS, videlicet villis vicis aecciesiis cappellis
20 servis et ancillis areis aedifieiis terris cultis et incultis viis inviis exitibus et reditibus quesitis vel
imiuirendis silvis saginis veuationibus aquis piscationibus molis molendinis rebus mobilibus et in-
mobilibus ac ceteris omnibus qu^ rite scribi aut appellari possunt quoquolibet modo utilitatibus, liac
nostrae auctoritatis ])receptali pagina, prout firmius possumus, donamus absque oinnium contra-
dictione proprietamus, precipientes, ut in deo dilectus nobis sepe dietae sedis Eberhardus jirimus epi-
S5 scopus liberam dehinc habeat potestatem suique successores eadem supra dicta predia cum omnibus
eoruiu appenditiis tenendi possidendi seu quicquid sibi libeat modis omnibus in usum episcopatus
inde faciendi. Si quis igitur, quod absit, huius nostrae donationis mnnificentiam destruere seu violare
presumit^, in die iudicii coram oculis dei tormento inextinguibili luat. Quod ne fiat, sed haec nostra
traditio perpetualiter inviolabilis permaneat, lianc cartam inde conscriptam manu propria roborantes
30 sigilii nostri impressione insigniri iussimus.
I Guntherius" cancellarius vice vice' Uuilligisi archicappellani notavi. ^
^ Signum dimini .secundi Heinrici (M.) regis invictissimi." | (SI. 2.)
Data kal. iuiiii iiidictione VIII, anno dominicae incarnationis MX, anno vero domni
secundi Heinrici regnantis VIII; actum Magontiae; feliciter amen.
221.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Merseburg zivei liörige Familien
von jedem Königshofe in Sachsen und lliüringen und die Hörige Ezeka.
Merseburg 1010 Juli 28.
Originaldiplom im Domstiftsarchiv zu Merseburg (A).
40 220. [Bresslau] a) A h) das erste n über der Zeile nachgetragen c) u scheint erst nachträf/lich
eingefügt zu sein d) aus atqiie durch Rasur und Correctiir verbessert, als Ba. III bemerkte,
dass er hinter contradietione rersehentlich remota ausgelassen hatte e) die Recngnition (hier
wie in mehreren anderen DD. des Ba. III) über der vorausgefertigten Signumzeile, in der das
M. wohl zu allererst geschrieben war f) Ä, vgl. D. '^19.
Kaiserurkunden III. 33
258 K Aisi: i;ri!Kr n i>i; n.
Thirlmar ed. Eriiurriiis S4 und <</. Kiir:r liK' eil. — //<-/<;• Zrilsrhi: I, UiO 11" S aus .1
= SchtifW Saihse)irhroiiik Ü, 17. — Dobeiurker lieg. 6'JH. — Sliinipf liei]. loHS.
Verfiisst iiiul yrschrielH-n von GA. — Für den Gehraueh der KoKeiiatiieii hi Kiiiiif/s-
urknndm sind die in X. a verzeichneten Correclitren zu hedclilen.
(C.) ^ In nmiiiiH' sniictai' ot iiidividuac trinilatis. llciiirioiis diviiia cinliiiaiitc [irn- 5
vidi'iitin rox. Si oci-lcsiaruin dci Kii'a aliriiiiis doiii ^i'.uTonu'iitd iiiflinrari' vcl ditarc
studui'riinus. ludiis iiiislri<|U(' n-j;iii statui id iinitii'crc iniiiiinc dii'Hdiinns. (.^napniiitcr
oiiiiiiiini t'liristi tidcliuiii prosciitiimi si-ilii-ct ac l'utuniriim mivcril |iii|diislria, i|iialitiT
nos diviiii aumris iii»itinctu |iri> niiicdi" aiiiinac iiDstri; scu parciitmii iinsironiiii nl)
interviMituiii etiaui et |K>titiiiii)'iii Tliii-tinari" Morscljurgcnsis cjiisoopi sibi siidiiuo um- 10
nasterio in honore sani-ti Laurcntii niartvris fuiistructo duas faniilia.-<'' i-uni onniibiis
suis acqui.siüonihus de unatjuaqiio nostra regia ciirte, quas'' in Saxonia et Turiuf^ia
habere videbaniur. insuper etiam quandani nostri iuris aneiliani E/.eka'' vocatani euni
suis filiis et tilialuis eidcni Thietmaro" episenpa suac(|Uo ]>rolatae oeclcsiac per lianc
nostrani rejraU-ni jintcntiani eonecssinuis alqiic tradidiniiis et de nostro iure ac doniinio ift
in eins ins et dnnnnium unininu transniisinuis, eo videlicct raliunis temn-c ut iircdictiis
Thiftnianis'' episeiquis siiique sueeessores de pn'noniinatis iiianeij)iis corunuiiu' pcistci'i-
tatibus dehinc liberaui habeant ixitestatem (juiequid eis placuerit faeicndi ad i'nriini
taincn ecelesiae utilitateu), onuiiiim videlicet lioniinuni eontradietione reniota. F.i 11t
haec nostrae traditionis auetoritas stabilis et inconvidsa onin[i] permaneat tenq)ore, so
hoc preeeptuni indc conseriptiiin mann propria eurrnborantcs atquc confirnianfcs si;.'illi)
nostro insijxniri iussiinus.
I Signiun donini Heinrici (SI.) regis invictissimi. |
I Guntherius cancellarius vice Uuilligisi arcdiicappellani notavit. ^ (SI. 2.)
Data V. kal. ang. indictione VIII. anno doniinice incarnationis niillesinio X, |ainiJo s5
vero donini seeiindi Heinrici regnantis Villi ; actum Merseijurg; feliciter amen.
222.
Heinrich bestätigt dem Kloster des h. Johannes in Magdeburg die Hörige
Mazzeka zu Wii-la. Prose 1010 Augii.sl Iß.
Origiualdiplom im k. Staatsarchiv zu Berlin (A). 30
Hafer Zeitschr. 2, 141 n" 36 aus A mit a. regii. XIV = Srhfifer Sach.ienchronik l\ 19. —
Holstein VB. rf« Klosters Berge 8 n" 12 aus A. — Stumpf Reg. 1.139.
Verfasst und geschrieben von GA.
(C.) I In noniin«' sanetae" et individuae trinitatis. Ileinrieus divina urdiiiante
Providentia re[x]. Notuni «it onniibus nustris g tidclibiis presentilius .-«cilicet ac :i''
fiituris, qualiter nos divini nnioris instinetu pro rcmedio aniniae nostrae atqne inter-
vcntu ae petitione Sigifridi abl)atis sibi ac suo inonasterio in bonore saneti bdiannis
bapti!<tae eonseerato (pi.-mdam ancillam nomine Mazzeka cum suis lilüs et fili.'dins in
221« [Brcwlau] a) Tliiftmari, TliicliiiiirK, Tliictiiinriii* rorr. uhk Tliiumoiii». 'Diiciiioni, Tliii-ino
r») «» fiimilia»! auf UuKur; nln» uar iirKprihif/licti irohl fliio oder <liiri» iieiiclirielifn, irnroiif ein 40
andtrff H'orl fiitglf c) » nuf Uaiiur; ursiirilni/lirli war rielleiclit (iiiniii gcHchrieben i\) iJer
Xamr nettfinl in dafür gtlannrnr Lilck-n miclit/rtrar/nt zu nein.
232« (BrowlBu) aj das AtihlrzuHf/tizeichen über Bpae jetzt rerxclnrii tuten
II EIN i; ICH II. III Hl. 259
villii Vvcrcia dit-ta in t'diriitatu \'iüi.-(iiiis coinitis, i|iiaiii .anteccssor iio.stcr'' ilivar nicmnriae
Otto videlicet iinperator augii.stus antca ad idoni nionastorium tradidit. nunc nitd nos
per liaiic nostram rt'galein nc prf'c'üptah'iii pagiiiam iirniit^r doiiando corroljoranni.s et
coutirnianms et de nostm iuri' ;iv diiniiiiio in eiu.s ins'' et doiiiiniimi omnino traiis-
5 f'iindinius, ca vidt'liert rationi' iit prcfatus abhas siiique successores preseriptu nKniasti-rio
pri'sidrntfs de prcdicta ancilla suacpie jio.^tcritati' deliiuc liberam liabcaiit pntestatcm
(jui('(piid eis placucrit faciendi ad ctirum utilitatein ccclesiae, oiniiium'' vidolicct in-
quietiidine renmta. Va \it li.icc nustrae donatimiis seil eonfirmatioiiis auctoritas stabilis
et inconvulsa omni pcrn)a|ncat teniporje'', boc preeeptiun indc^ coiiseri|ptuni manu
10 propria corrol)orantes [atjque eoiif|iniiaiites sigiUo nostro iu]s|igui]ri'' iussiinus.
I Signum domni H[eiiirici| (M.)" regis iuvictisslmi. |
§ Giintberiiis cancellarius vice Uuilligisi archicappellani nutavit. y (SI. 2.)
Datum X\"II. kai. septcmb. indictione A'III, amio dominicae incarnationis millesimo
[x] ', anno vero (bimni s[ecund]i Heinrici regnantis Villi; actum Frosa: l'cliciter amen.
15 HO,
Heinrich nimmt die bischöfliche Kirche zu Brandenburg in seinen Schutz und
verleiht dem Bischof Wigo und seinen Nachfolgern dieselbe Freiheit in der
Wahl der Vögte, loelche die sächsischen Bischöfe haben, sowie das freie Ver-
fügungsrecht über die Zehnten des Bisthums. Oschersleben lOin Ocfober 27.
20 Originaldiploni im Domstiftsarchiv zu Brnndenhurg (A).
Eckhart Hist. (jen. Saxon. 131 n" 3 aus A. — BuchJwltz Versuch einer Bravdenh. Gesch.
1, 409 n" 6 ex collect. Gundling. mit ind. VII u7id a. regn. octavo. — Gercken Stiftshist.
von Brandenburg 339 n" 3 aus A. — Ei edel CD. Brandenb. I, 8, 100 n° 10 aus A. —
Bresslau DD. cenlum 3d n" 23 aus A. — Böhmer Reg. 1066. — Stumpf Beg. 15-10.
25 Verfasst und geschrieben von GA.
(C.) j;i In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinriciis divina favente de-
mentia rex. Divinae bonitatis clemontia. qiiae nos ad culmen p regiae maiestatis
evexit, ad hoc nos regnare voluit, ut subiectoriim nobis populoriim ciiram maxime-
que sacerdotum Christi congriia dispensatione adhibeamus, quoriim orationibus et
30 terrena credimiis felicitate cumulari et eternam quoque beatitudinem promereri. Haec
quidem nos soUicita consideratione pensantes digniim diicimus et sahitiferum iudicamiis^
ccclesias dei siib nosti'o regimine po.sitas ac presertiiu eas, quae ab iniquis hominibus
opprimiintur, siib nostrae tuicionis munimine defendendas siiscipere et eariim paupertati
regali munificentia siibvenire. Proinde omnium hdeliiim nostronim jjateat Industrie,
35 qualiter nos pro dei amore nostreque anime rcmedio eeclesiam lirandebiirgensem in
honore beatissimi Petri apostolorum principis t'undatam siib nostri mundibiirdii defen-
sione suseepimus, eoncedentes ciiisdem eeclesie episcopo Wigoni snisque successoribus,
ut habeant candein Hbertatem, quam episcopi Saxonici habent, videlicet in eligendo
• advocatos in toto siio episcopatu , jjroiit eis oportunum fuerit , habeantque liberam
*0 222. b) über der Zeile nachgetragen c) omiü, ohne Abkürzungszeichen über om, A d) die Er-
gänzungen nach D. '221 e) vom M. mir noch ein kleiner Theil erhalten f) der untere
Theil des X und das übergeschriebene mo noch erhalten.
223. [Bloch] a) der letzte Strich des m und der Anfang der Ligatur us auf Ifasur
33*
260 KAISERURKUNDKN.
iucultatein de dccimis sui episcopatus, in provincia scilicet Hi'vcldon et in aliis j)ro-
vinciis uliicuiuque parrochia oiiisdoni opiscopatus est, sicut sui antocessoros tcnucnuit.
faciendi ad utilitatcni supra dictae ecclesi«; «juicquid vohioiiiit. oinniiini'' lioniinum regni
uostri contradictione reniota. Prceipiontot« itaquc iiil)('inus , ut nulius ilux ninreliio
coiues vieecoines vel aliqnis roi publioi; i'xat'tor pivt'aliini cpiscupmn aut suos succi's- 5
sores de snpra scriptis oninibus divestire inquietarc vi-l nmlcstarc prcsuniat. Kt ut
haec nostr<,> oorroborationis sive i-diifiniiationis aiu'toritas stahilis et inconvnlsa omni
perniancat tempore, hoc preceptum inde conscriptiun manu propria corroborantes
sigilli nostri injiressionc iussimus insigniri.
^ Signum domni Hcinrici (M.) regis invictissinii. ^ 10
I Gunthcrius cant-dlarius vit'o Unilliirisi arcliicappcllaiii iiotavit. fj (SI. 2.)
Data VI. kal. novomb.'" indictione Villi, anno doniinieae inearnatinnis millesinui X,
anno vero domni secundi Hcinrici regnantis Villi: actum |iulilicc Oskcresleuo''; filiciti r
amen.
224.
Heinrich schenkt dem Domcajntel zu Magdeburg, in dessen Brüderschaft er auf-
genommen ist, die Hufe Hiddeshuson mit der Mark, Ehrsten und Desingerode.
Magdeburg 1010 November 2.
Originaldiplom i»i k. Staatsarchiv zu Berlin (A).
Höfer Zeilschr. 2, 146 n' 37 aus A. — Dobenecker Reg. 624. — Stumpf Reg. 1541. «0
Verfasst. mit Benutzung i-on DO. I. 163, und gc.ichrieben von GA. Die Fa-snung der DD.
22s. 224 /('wiY darauf schliessen, dass dem Notar damals ein italienisches D. durch die Hände
gegangen ist; die wohl aus dieser VU. entnommene Wendung propriis manibus wendet GA
auch noch ■'später (vgl. DD. 226. 227. 237) an. — Die in D. 224 dem Domcapitel ge-
schenkten Orte hatte Otto I. nach DO. I. 1.52 durch Tausch von Billing erworben, und S6
sie gehören zu denjenigen, welche er 953 durch DO. I. 165 dem Moritzklosler übergeben
hafte. Da dies D. als VU. für D. 224 gedient hat, mu.is bei den Verhandlungen über die
Vergabung von 1010 auf die frühere Schenkung Bezug genommen worden .lein. Jener Tausch
ist jedoch zufolge DO. I. 329 rückgängig gemacht und da.-i MorUzkhister anderweit enl-
schädigt worden. Auf Grund welcher späteren Vorgänge ttun Heinrich die drei Höfe in so
D. 224 als iuris nostri cortes bezeichnen konnte, vermögen wir nicht zu sagen. — Hin-
sichtlich der Erklärung der Ortsnamen stimmen wir, abweichend von SIckel zu DO. I. 165
und Vhlirz Gesch. Magdeburgs 22 N. 2, um so mehr den Ausführungen Dobeneckers
Reg. 387 zu, als noch eine Wüstung Hiddesen unweit Eisungen nachweisbar ist, vgl. Landau
Beschreibung der wüsten Ortschaften im Kurfürstenthum Hessen (Cassel 1858) 46. >*
(('.) ^ In nomine sanctac et individuac trinitatis. Ilcinriciis dci ordinante prt)-
vidcntia rex. iSi ecclcsias dei rcgali miiniüccntia ditavcrimus, fructum ^ aeternae
retributioni« rccepturos nos ex divina pietate conlidiniu.s. Quocirca omnium sanctae
dei aecclcHiae nostnirumque fideliiim noverit universitas, qualitcr nos deo instigante
pro rcniolio nninine noxtriK- ac antcccpsoris nostri magni et pacirici impcratoris Ottonis «0
fliloetncquc roiiiii^i« noKtrac Cuniguiidac 8CU parcntum nostronini nioMuHtfirio Mii),'<'ilf'
l>iir)^cniii in liniiorc iloniini noHtri Icxii Christi et Haiicti l'etri npontoloriiin principia ncc iion et
S28> •)) "tniu. ohne AbkOrzungnxfichm ilher om, A c) VI. kal. novemb. vielleichl nachgetragen
dl iirr Orijniame iriihriu-heinlieh nachgetragen.
HEINRICH II. im 1. 261
süiiLtoiiim m.iriyriuii Mauricii *, Innocentii COnsecratO ad iisiim tratruiii, (lui il)i pro tuturi.s
temporibus lUu servituri sunt, et pro fraternitate, qua in eorum prcbondani et per-
petuani orationom suscepti sumus, tres iuris ncjstri cortcs, quae vocatitur iliddeshuson
cum tot:i m;irc'.i et » Heristi, Uasingarod, videlict't cum Omnibus suis pjertinentüs pratis pascui»
6 agris silvis aquis ])iscationibus molendinis vüs et inviis exitiljiis et reditibus cultis et incultis mancipiis
edirii-iis luitilibus iure perhenni donamus, eo videlicet rationis tenorc ut prepositus Duodecho,
([ui luinc prefato monasterio preesse videtur, eique succedentes prcpositi de eisdem
villis suisque utilitatibus'' ad usiim tarnen monasterii et canonicorum inibi deo ser-
vicntiuni dehinc liberam habeant potestatem quicquid eis placuerit faciendi, oniniuin
10 lioniinuui contradictione remota. Quod ut verius credatur diligentiusque ab oinnibus
observetur, hoc preccptuni inde conscriptum propriis manibus roborantes atque con-
firmantes sigillo nostro subter insigniri iussimus.
I Signum donini Heinrici (M.) regis invictissimi. |
I Guntherius cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovi. | (SI. D.j
15 Data IIU. nonas novembris indictione Villi, anno dominicae incarnationis millesimo
X, anno vero domni secundi Heinrici regnantis Villi; actum Magedeburg''; p feliciter
225.
Heinrich verleiht der bischöflichen Kirche zu Paderborn die Grafschaft des
20 verstorbenen Grafen Hahold. Trebur 1011 April 10.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Berlin (A).
(Fiirstenherg) Mon. Paderb. ed. I. 40 dt. — CFürstenberg) Mon. Paderb. ed. II. 46 aus
A = ed. in. 42 = ed. IV. 44, = Schdten Ann. Paderb. ed. I. 1, 394 = Lünig RA.
17", 704 n" 13, = Schafen Ann. Padei-b. ed. IL 1, 270, = Seibertz Westf. ÜB. 1, 23 n" 21
25 Extr. — Kleinsorgen Kirchengesch. von Westphalen 1, 466, Text in deutscher Ueber-
setzung. — Erhard CD. Westf. 1, 61 n" 82 aus A = Migne Patrol. 140, 293 n" 60, =
Altmann und Bei'nheim Ausgeivählte Urkunden ed. I. 201 n° 50' mit ind. 8 = ed. II.
271 n° 122 mit Verbesserungen. — Wilmans - Philippi Westf. KU. 2, 154 n° 134 aus A
mit ind. VIII. — Westf ÜB. Suppl. 103 n" 623 Reg. — Böhmer Reg. 1067. — Stumpf
30 Reg. 1542.
Verfasst und geschrieben von GA.
[C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina ordinante
Providentia rex. Divinae pietatis dementia, | quae nos ad culmen regiae maiestatis
perduxit, ad hoc voluit regnare, ut ^cclesiarum ordini firmando atque corroborando*
35 subveniamus, his autem** maxime locis, quae ab antecessoribus nosti'is regibus im-
peratoribus fimdata, sed iam peccatis exigentibus pfne videbantur annullata. Quapropter
omnium fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse
volumus, qualiter nos divini amoris instinctu pro remedio animae nostrae seu parentum
nostrorum nee non et tertii Ottonis bonae memoriae imperatoris dilect§que coniugis
40 nostr§ C\Tiigvndae reginae interventu atque Meginvverc sanctae Podrebronnensis
ecclesiae venerabilis episcopi rogatu sibi sanctaeque suae ecclesiae a Karolo magno
224. [Bresslau] a) b auf Rasur h) der Ortsname vielleicht nachgetragen.
225. [Bresslau] a) corrobo rando, mit einem Verbindungssfrich dazwischen, A b) v über a nach-
getragen
■2G-2 KAIsr. KIKKINOK N.
inuitTiitoro nlhu t'umlatiU', iiostris vcm tcuiimiihu.s iiu-oiulium |);iss;u', in lioiKirc fiiim
saiietae «lei goiiitricis 8Pinpor<]ue vir<;iiiis Mjiriao et ^aiu'ti Kiiiani martiris Libnriique
contVssoris ilcdioata»' eoniitatum, imtMii llaliolrl imuiu's. dum vixit, ti'iuiif, sitimi scilict't
in loi-iü ll;ni<rj;a. l.iinj;a, 'riiiaimalli. A;;a. rallurga. 'riciUTcsf^a, l^aiifjaiu'ka, Krpes-
feld, Sili>iki. Mattclil, Nilitcif^a. KSiiiatiVlil, 15all«naii propr Si)i-iaila. Oaiuliiki. (ii-ssion, t.
SinnianU'sliiisuii, cum umni Iff^alitalf in iii-<i|irium riiiu-cdimus attiuc larnimur [lor liani^
nostraiii n-galom }ia;i;ii)ain. (.-o viiK'licet ratiouis tcuorc ut prclatus ciiiscopus Mcgin-
vverc suiquc successores j)resi'rij)tar acoi-lesiat' presiilcMites iK'hine lilifi-aui haboant
potostatem de eodoin (.-oinitatu i>ius<[U»' utilitatibus i|uic(iuid'' fis plafucrit iaciendi
ad eonim tatnon utilitatom rrclosiac, nmuium'' vidolin-l in(|uictudin(' rcmota. Et ut lo
baeo nostri; traditinuis scu contirnuitiiuiis aurturitas stabilis et iiuMinviilsa (luini baboaiur
tempore, bne precejitum iiiib» couseriptuni manu propria tinuarc i'Ui'avinuis et sigillo
nostro insigiiiri iiissimus.
^ Signum dnmni Hcimiei (M.) rogi.s iuvietissimi. f,
^ (Mintbcrius eani-<'llariiis ad vieom Erkauibaldi arcbicajiiiillaui i-ci-ognovi. ^ (SI. 2.) la
Datum im. i<his ajiril. iudietioiu' Villi, ;inn<i (lnmiiiieac ineaniationis millesimo XI,
aimo vero domni seeundi Ileinrici regnaiitis villi: ai'tum 'I'ribura n'gia villa; l'dieiter
amen.
226.
Heinrich verleiht dem Bischof Burchard von Worms die Grafschaft im Gau «o
Wingarteiba und das einstige Lehen, des Gräfe» Bobbo in Jlassmersheim.
lidwhinj loll Mai 9.
Charful. Wonmf. aus der Mitte des 12. .Jh. f. n:i' in der /;. nihliolliek zit Huniiorrr (C).
Orin. Gitelf. 4, 298 n" 6 aus C. — Böhmer Reg. 1068. — Stumpf Keg. I5i:i.
Vrrfassf und wahrscheitdich auch geschrieben von GA. n
In niiuiinc sanete et inilividue trinitatis. Heinricus divina unlinanie providciitia
rex. (Ininiiini itaquc sancte dei ecciesie utriusque sexus fidclium sub regni nostri
ditione degi'ntiinn iiosse volumus soUertiam, qualiter Burcliardus venerabilis episcopus
sancte dei cccb'sic Wnnuatiensis nril>i.s in omnilxi.s Hdeli.-isimus dumiiiatinncni uostram
adicns rogavit, ut fidditatis variique hibori.s .sepe pro nostra dilcetione impensi reeur- :io
daremur. Cuius vero petitioni no.s anscnsum prcbentes rtdeiquo sibi proniisso memoriam
tenentet*, intcrventu vidolicrt ai- petitiouo dileetc eoniugis nostro Ciuiiguude rcginc,
eomitatum in W'ingartciba et tab' Jir'uctitium, qiialc comes Hobbo apud llasmarcsiicim
liabucrit in ecelesia et dccimatium- it imniibus illuc portinentibus. per liane nustrain
regalf-m paginam conee.ssinnis" et de no.strn iure ae (biminio in sue ditionis nianuin 3»
tranMmi.sinms, co videlicet rationis tenore nt iani dietus episeopu.« di- predicto comitatu
et ciuH utilitatibus deliine liabeat potestatem f'ruendi liabendi vi'l quie([uid sibi pla-
euerit faciendi, onniium bominuni eontradictione remota. (^uod ut verius credatiir
diligentiuK(jue obser\-etnr ab nmnibus, prii))riis manibus niboi-antcs sigillo nostro subtcr
insipiiri iussinnis. 10
(iuntberiuK cancellarius ad viecm Krkamli.'dili arcbicap<'llani untavit.
I>atavil. id. maii indictione villi, anno dominici^ ineaniationis MXI, anno vei'o
•lonnii M<-inri('i regnantis villi; jictum Mauenbcre; ("cliciter amen.
22«. c; c corr. aus d d) otniu. nhnr AbhOr:iingii:eictim iilirr om, .1.
3S6. [Brewlauj a) ilaror fehlt i-i inler ein ähnlichen \l't>rl. 46
IIKINUICII II. um. 268
227.
Heinrich verleilit dem Bischof BurcJiard von Worms die Grafschaft im Lob-
dengau. Bamberg 1011 Mal .9.
Chart uL Worniaf. aus der Mitfe des 12. Jh. f. S.3 in der k. Bibliothek zu Hannover
5 (C). — Liher privil. eccl. Wort», aus dem Anfang des 15. Jh. f. 291 im grossh. Staats-
archiv zu Darmstadt (D).
Frehcr Commetit. de Lupoduiio IS aus D = ed. IL In Clemm Xov. amoenitates llt.
(Stutgardlae 1762) 265. — Schannat Hii^f. Worm. 2, .38 n" 45 e.v archivo episc. Worin,
mit a. regn. X (SJ = Migne Pairol. MO, 293 n" .5.9 mit ind. VlII. — Orig. Guelf.
10 4, 299 n" 7 aus G. — Böhmer Beg. 1069. — Stumpf Reg. 1544.
Verfa.i.^t und nahrsclieinlich auch geschrieben von GA. Wir bezeichnen die fast wörtliche
TJebereinstimmung mit D. 226 durch Petitdruck, obtcohl es nicht sicher ist, dass D. 227
aus D. 226 abgeleitet ist; auch das umgekehrte Verhältnis wäre möglich. — ■ Wir hohen
für die Orthographie- den ivahrscheinlich auf das Original, jedenfalls nicht auf eine der
15 uns erhaltenen Abschriften zurückgehenden Text von S zu Crrunde gelegt.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina ordinante Providentia
rCX. Oninium itaque sanctae dei ecclesiae utiiusque sexu.s fidelium sub regni nostri ditione de-
gcntium nosse volumii.s sollertiam, qualiter Burch.ardus venerabilis episcopus sanctae dei'^ ecclesiae
Vvormatiensis'' nobis iu oranibus fidelissimus dominationeni nostram adiens rogavit, nt fidelitatis varii-
20 que laboris sepe*^ pro no.stra diiectione impensi recordareiniir. Cuius vero petitioni nos assnusnin
jiraebentes tideique sibi promissae nienioriam tcneiites, iiiterventn videücet ac petitione dilectae con-
iug-is nosti-ae C'unig^undae '• retinae, coiiiitatuni in pag'O Lobedenf;;ouiic'' situm » cum Omnibus
.sibl pertinontii^us per liane nostram rog-aloni j)ao;inani conces.simus*^ et de no.stro iure ae f? doniinio in
suae ditionis m.anum transmisinius, eo videücet rationis^ tenore ut iam dictus episcopus de praedicto
2ö comitatu et eins utilitatibus debiuc liabeat potestatem Iruendi habendi vel quidquid sibi placuerit
faciendi, omnium liominum contradictione reniota. Quod ut verius credatur diligentinsqne observetnr
ab Omnibus, propriis manibus roborantes sigillo nostro subter iusigniri iussiuius.
Signum' domini Heinrici regis invictissimi. '
Giuitherius'' caneellarius ad vieem Erkambaldi archicapeilani notavi.''
so Data' VII. idus maii indietione Villi, anno dominicae incarnationis millcsinio XI,
anno vero domni'" secundi Heinrici regnantis" Villi": actum Bavenbere"; feliciter amen.''
228.
Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Sehen -Brixen die Burg Veldes
und dreissig Künigshufen. Regensburg 1011 Mai 22.
35 Originaldiplom Im k. k. Haus- Hof- und Staatsarchiv zu Wien (A).
Roschmann De episcopata Sablon. dlsquisltlo 2, 54 dt. — Hormayr Bei/fr. zur Gesch.
Tirols 2, 26 n" 8 aus A zu Mai 21. — Richter in (Hormayr) Archiv 10, 243 Extr.
227. [Bresslau] ai fehlt in S b) Worm. CD c) OD; semper .S d) Coni.arunde /> e) 5;
Louedungouue C; Lobedengauwe D i) C ^^ l>. :^3(J; cessimus DS, wan vielleicht schon Fehler
40 (Us Originals uar; daror fehlt ei mler ein ähnliches Wort g) et D li) raeione D i) Signum^
Zeile fehlt in CD k) Guntherus i'; die Recoijnitinnszeile fehlt in D \) Dat. S m) domini
DS ui X .s' o) Bauenlierc C\ Bauenberch D p) fei. am. fehlt in C.
264 KAISEKLUKINUKN.
= EichliT in (Honmiijr) Beijträge zur Losung d<r riri.'ifiiigc V. :i5 = UUfpilsch in ^fit■
(heil. iUs hixt. Vereins fär Krain (1S47) V6" «" 5. — Sinnaclur Beylräffe L>, 36:l' n" 72
und in deutscher Ueberselnoig 2, 191 aus Abschrifl nm Jiesrh. — Schumi VB. des Herzog-
Ihunis Krain 1. 34 n' 15 aus A. — Facsitiiile in Kaiserurkunden in Abb. Lief. (>. Taf. 2.
— Böhmer Reg. 1070 2u Mai 31. — Stumpf Reg. 1545. b
Verfasst und geschrielien von GA auf einem ron ihm selbst durch Eintragung des Mono-
gramms herge.<<telllen Blanguet. — Vgl. D. (u.
(C.1 ^ lu nomine sanctae et individuae trinitatis. IK-iiiricus diviia" urdinante
Providentia ri-x. Si sanctoruni iloi loca alicuius doni ineremento sublimare vel
uieliorare studiierinius ^, nohis n()Ntrii|Ui' rc<jiii statiii id pruticcro mininie duhitaniiis. lo
Qnajirojiter uniniuni Cliristi Hdeliuin presentiuni scilicet ac tuturorum noverit iiidustria,
«jnaliter nos divini amnris instinctii pro renicdio anini^ nostrae seu parentuni nostroruni
intei'\-entu et petitiune diloctae coniugis nostrae Gvnif^vndae* reginae nee non i't
Adalberonis sanctac Sabiniciisis occlesiae episcopi'' rogatii sibi suacque occlesiao in
hoiiorc sani'tornni* Oassiani inartiris et saneti Ingcnuvvini confessoris dedieatae i-a- is
stelhun'' Veldcs'' vocatuni regalesque mansos XXX in pago Creina'' in eoniitatu Odah'ici''
sitos, videlicct iiitcr diios (bivios niaioris et nüimris Sciwa. per lianc nostram pajjinam
potenti manu cineedimus, ijuod si vem de eis inibi defiierit, in codem eomitalu ubi-
euinque habere noseinnir ad eorinn subpletionem quantum sufficiat siraili modo largimin-,
cum Omnibus pcrtinentiis ecclesiis deciniationibus areis aedificiis campis pratis pascuis m
silvis venationibus aquis aqnarunive decursibus j)iseationibus molondinis, cum faniilia
utriusque sexus cultis aut incidtis exitibus et reditibns quaesitis sive inquireiidis seu
cum Omnibus quae quolibet modo dici aut scribi possunt utilitatibus, et de nostro iiirc
ac dominio in eins ius ot dominium onmino transfuiidinius, eo vidclicet rationis tciiore
ut prefatns episc-opus suique sucecssores de prenoininatis prediis et eoruni utilitatibus »
dehinc liberam baboant potestatein quicquid eis placuerit faciendi ad iMii-uni fanicn
utilitatem §ccb'siac, nmnium bominum inquietudine remota. Et \\\ licc nostrae tradi-
tionis auctoritas firmior omni habeatur tempore, hoc preceptum iude eonscrijitinu
manu propria firmare curavimus et sigillo nostro insigniri iussimus.
§ Signum domni Heinrici (M.) regis invietissimi. | »o
^ Cuntherius cancellarius vice Erchambaldi archieappellani notavit. | (SI. 2.)
Data XI. kal. iunii iudictione \IIII. anim douiinicae incarnationis milicsimo XI,
anno vero domni secundi Hi'innci rcguantis 'Viiil: actum Kogenesburg; felicit(rr amen.
229.
Ifeiiirir/i schenkt dem Kloster Niederaltaich zclw KUnigshxfen bei. Ober- »
Absdorf. Regensburg — lOtl .Juni «.
Originaldiplom im Germanischen Museum zu Kiirnberg (A).
Greiser Divi ßamlurgensis 73 n" 7 aus B = HundGeirold Meirnp. Salisb. cd. Man. 3, 24
n" 2H = Hund Gcuold Melrop. Salisb. ed. Rat. 3, Ui n" 33, = Ludewig SS. rer.
Bamberg. 1, 334 n" 7 = Migne Palrol. 140, 391 n' 57, = Gret.ier Op. 10, 538 n" 7. — «o
Mon. Boica 11, 140 n" 27 aus B. — Mcillcr Reg. der Babcnbcrger 3 n" 7 Reg. -
Böhmer Reg. 1073. — Stumpf Reg. 154S.
228. [Brculau] B) A li) ül>er der ZHIe nathgrlragfn c) rielleicht nachr/elragni.
HEINRICH II. 1011. 265
Geschrieben von dem bei D. 198 erwähnten Glei-iker; das Dicfat schliesst sich an die DD. 198.
217 eng an. — Zur Datierung vgl. N. Archiv 22, 170 /f., über die Orte Meiller a. a. 0. 194.
(C.) § In iiciinine sanctae et individuac trinitatis. Heinricus divina faventc cle-
mencia rcx. Si quid nos aecclesias dei vcl in eisdem servientes de nostris ^ ditare
6 studuerimus, ])n)fid dubio inmareescihile preniiuni in futuro capessere ci'ediniiis. Qua
du re cunc'tis tidelibus ut)sti'is preseutibus scilit-et atque f'uturis notuin esse volumus,
qualitcr nos aeterno vite desiderio inflammati tani pro reniedio aninuj nostrae (piani
parcntum nostrorum ncc non et interventu dilecto contectalis nostrej Cunif^undt; et pro
dilecti Aldahensis abbatis Godehardi nomine gratissimo obscquio cideni accclesi§, cui
10 ipse preesse videtiir, in usum monachoruni inibi dco famulancium in marca et coniitatu
Heinrici marchionis X regaics mansos — inter hos terminos sitos : id est in orientali
plaga de illo vallo et duabus arboribus vulgo Feleuun dictis subtus villam Abbatcsdorf
dictam usque in fluviuni Dauuuii et inde sursum in latitudine usque in occidentaleni
plagani ad terminura ministcrii Sigimarcsuueride", in longitudine ^ci'o <le Danuuio
15 usque ad Uuagreini ad aquiloneni terminantur — per hanc nostri preoepti paginani
concedinius atque larginiur, cum omnibus appendiciis ad eosdem pertinentibus'' areis
aedificiis terris cidtis et incultis et pratis pascuis aquis aquarumve deeursibus iiiolen-
dinis piscationibus venaciouibus silvis exstirpatis vel adhuc stirpandis seu cvmi omnibus
quo diei vel nominari'^ possunt utensilibus, et de nostro iure ac dominio in eius ius
80 ae dominium omnino tranfundimus'', ea quippe racione ut predictus abbas suique
successores exiude liberam habeant potestatem tenendi commutandi vel quicquid eis
in usum pretliotorum tVatrum agere libuerit. Et ut h^c nostre donatioiiis auetoritas,
omnium liominuim'' contradictione remota, stabilis et firma constet, hanc cartam ex
nostra iussione conscriptam ac signatam propria manu subtus firmavimus.
-° I Signum domni Heinrici regis (M.) invictissimi. |
I Guntherius cancellarius vice Erkanbaldi archicappellani recognovi. 11 (SI. 2.)
Data VII. kal. iulii indictione Villi, anno dominicae incarnationis millesimo XI, anno
vero diimni Heinrici socundi regnantis X; actum Regenesburc.
230.
30 Heinrich verleiJit dem von dem Grafen Adalbero gegründeten Nonnenkloster
Kühbach, das dieser dem König tradiert hat, die Immunität und das Recht
Äehtissin und Vogt zu erwählen, unter Vorbehalt der Vogtei für den Grafen
loährend seiner Lebenszeit. Regensburg — 1011 Juni 26.
Abschrift aus deni Ende des 11. Jh. im k. Reichsarchiv zu München (B). — Abschrift
35 ans dem 17. Jh. in Cod. 9031 f. 7S in der k. Hofbibliothek zu Wien (C).
Hund Mefrop. Salisb. 202 aus Abschrift (H) = Hund-Gewold Metro]). Salisb. ed. Mon.
2, 248 = Hund-Gewold Mefrop. Salisb. ed. Rat. 2, 172 = Orig. Guelf 2, 256 n" 15, =
Mon. Boica 11, 529 n" 1 mit Verbesserungen aus B = Steichele Das Bisthum Augsburg
2, 201 Extr. — Böhmer Reg. 1074. — Stumjjf Reg. 1549.
10 229. [Bresslau] a) da hinter diesem Namen etwa 2^l„ cm leer gelassen sind, ist zu vermuthen, dass
er in eine dafür gelassene Lücke nachgetragen ist, obwohl die Nachtragung selbst sich im
übrigen nicht feststellen l(is.^t h) zwischen i und b Än.s-»/- c) ursprünr/lich nominapi; dann
ist am p corrigiert worden, doch ist die Correcitir nicht vollständig ausgeführt d) A.
Kaisernrkunden III. 34
2«6 KAISElMltKlN OKN.
/.' i^t nullt, irie in ilfii ilfii. />'(.«■(( :il", •'>< n" llfi unfifiiomiiien ixt. iinrollzofinieii Oriiiiiial,
-<iiilrnt lidiylich eine Almclirifl tiiis dem Kmlr äfs lt. Jh., irir IhtcUs r. Ocfclc in
Siltumisltt-r. diT philos.-philol. und der bist. Cla.ise der hnijer. Akademie (1894) 274 f.
lH-»ierk( hiil : erst in spfiterer Zeit hat man in der Absieht, ein Siegel anziihfiiifien, drei
Ijieher in dn.< Pergament eingeschnitten. Aber auch CH gehen nicht auf dan Original, 5
sondern, wie mehrere gemein.iame Fehlei- zeigen, auf eine Abschrift zurück: wenn sich
auf rfiVw Quelle von CU die von r. Oefele a. a. 0. 275 niitgetheilte Dorsualnofiz ron B Ist
tlossen gleiichlauttcndt^r briof mit anhariKeiuloin sigil bezieht, würden n'ir an ein sjii'itercs
Vidinius zu denken hah<n. — Wi'ihrenil da.s Eschalakoll mit Sicherheit auf (lA ah Schreiber
des D. 2H0 schlicvien l/lsst, kann als Va-fasser der Urkunde mit ebenso gros.'ier Bestimmtheit 10
EA bezeichnet werden, der bis zum Herbst 1(K)4 Xntar Heinrichs war. Ob die.ier, der,
wie schon X. Archiv 20, 153 bemerkt wurde, noch einmal im ./. lOlö ein D. Heinrichs
irr/Viss^ und geschrielien zu haben scheint, ebenso auch im J. lOll, vielleicht bei einer vor-
Ubergehetiden Anwesenheit am Hofe, für die Kanzlei beschäftigt worden ist, oder ob nur
ein von ihm herrührendes Dictat oder Formular älteren Ursprungs, das in der Kanzlei 16
zurückgebt ielien wäre, als Vorlage für D. 2H() benutzt worden ist, können wir nicht ent-
scheiden. Kehrt nun das gleiche Dictat sowohl in dem D. Heinrichs II. ron 1020 für Giiss,
Stumpf Reg. 1747, welches wir später zu erläutern haben werden, als auch in dem D.
Heinrichs III. Stumpf Beg. 2101 für Kloster Ebershcrg wieder, so hat Hirsch .Jahrb.
2, 236 die.ie Er.icheinung hinsichtlich des DH. HL durch die Vermuthung zu erklären so
gesucht, dass der Graf Adalbero, der 1040 die Urkunde für Ebersberg erwirkte, mit dem
Grafen Adalbero, der unser D. 230 auswirkte, identisch sei. Inde.isen hat v. Oefele
a. a. 0. 269 ff. erhebliche Einwendungen gegen jene Vermuthung Hirschs vorgetragen und
auch die Uebereinslimmung der DD. ron lall und lolo auf die Benutzung eines in der
Kauzlei Heinrichs III. vorhandenen Conce/iles vder einer Abschrift der Urkunde für ib
Kühbarh zurückgeführt. Aber hier bietet sich noch eine andere Miiglichkeit der Erklärung.
Wie wir aus der Urkunde Mon. Boica 6, 10 (vgl. v. Oefele Gesch. der Grafen von
Andcehs 108) wissen, war auf dem Begensburger Tage, auf welchem D. 230 ausgestellt
ist, netten Adalbero de Chuopach, der die.ie Urkunde erwirkt hat, auch Eberhardus
comes de Eparesperc anwesend. Wenn nun etwa dieser gleichzeitig mit der Aus.sicllung so
des D. 230 ein gleichlautendes D. für Eber.ihery im Auftrage seines Vaters erwirkt hätte, so
könnte dieses als VU. für Stumpf Reg. 2151 benutzt sein. Allerdings scheitit gegen
eine solche Annahme zu sprechen, dass die ältere Ebersberger Chronik (Mon. Germ.
SS. 20, lo ff.) keine Königsurkunde für das Kloster kennt, die älter wäre als das
DH. III. Aber dieser Umstand beweist doch nur, dass zur Zeit der Abfassung der 35
Chronik eine solche ältere Königsurkunde nicht mehr vorhanden icar. Man könnte geradezu
vermuthen, dass sie 1040 vernichtet worden wäre; wenn nämlich damals die in D. 230
und also auch in dem zu supponierendeu D. von 1011 für Eber.iberg dem Gründer dei
Klosters nur für seine Lebenszeit verliehenen Vogteirechte in Abänderung der früheren
Bestimmung auch noch seimti Söhnen, den Grafen Adalbero und Eberhard, für die Daner lo
ihres Ix'ltens gewahrt bleiben sollten, aurdr dadurch das supponierte 1). von Idll unf
gehoben und ungültig. Für diese Vermuthung fallen nun, irie uns scheint, zwei Umstände
im Gewicht. Einmal dass in dem Dil. III. von 1040 Graf Adalbero und seine Ge-
miildin liihelinda als die Gründer des Klosters Ebersberg genannt werdet!, was keinesfalls
der Walirheit entspricht: aus der Benutzung von D. 230 kann diese falsche Darstellung 46
der Verhältnisse nicJit erklärt werden, da in ihm von einer Gemahlin des Stifters von
Kühbach nicht die Rede ist; dagegen wäre ■•<ehr wohl möglich, dass in dem von uns ver
mutlieten D. von lOll für Ebtrsherg Graf Udalrich, dir Vater Adallierris, und seine
Gemahlin liirhardis als Gründer des Klosters bezeichnet und dass 1040 statt der ver-
HEINRICH ir. 1011. 267
storbenen dir (hnnals labenden Ehegatfeti eingesetzt worden wären. Sodann aber bezeugt die
Chronik von Ebersberg (a. a. 0. IS), dass 1018 nach der Berufung des Abts Beginbold
von Ebersberg nach Lorsch sein Nachfolger vom Kaiser eiinannt worden ist; wäre das
Kloster erst 1040 an Heinrich III. tradiert worden, so hätte 1018 Heinrich IL ein
6 solches Ernennungsrecht nicht zugestanden; dagegen besass er es, wenn Ebeisberg wie Küh-
bach seit 1011 Beichskloster war. Wir halfen aus diesen Gründen die Ausstellung eines
mit D. 230 wesentlich gleichlaufenden D. für Ehersberg durch Heinrich IL im J. 1011
für nicht unn-ahrscheinlich. — Zur Datierung vgl. N. .Irrhiv 22, 170 ff.
(C.)" I lii iiiiinine sanctae et imlhichi.ic trinitiitis. Ilcliirifus'' divina f'avente cle-
10 mcntia rex/ Notum sit omuibus sanctae dei ecclesi§ nostrisque üdelibus presentibus
scilieet et t'uturis, p'' ([ualitcr ([uidani fidelium nostrorum, coines uftieio nomine Adalbero''.
cogitans cum traiisitoriis suis etiniia, cum terrenis mereari cclestia, quoddaui monasteriiim
piiellanim ad re<;ulam .sancti Benedicti in honorem vero .saneti Magni confessoris in loco
nomine Cluiibacli" in comitatn Herteshusa^ de predio et collaborato suo fundavit et
15 pro suü^ libitu deo asspirante perfeetum sanctique Magni ministerio et nomini dcdi-
catum in nostram potestatem libertandi gratia transfudit et su^ suorumque proprietati
ac potestati deinceps in futm-nm eo tenore abalienavit, quatinus post aceeptam nostr^
lumunitatis cartam idem'' ipse prcfatus comes Adalbero ins advocati legitimum onmibus
diebns vitae sne in eodem tantum monasterio retineat, post obitum vero suum idem
so monasterium ex integro in potestatem abbatiss^ et sanctimonialinm ibidem deo snb
regnla sancti Benedicti connnilitantium rovertatur, quatinus abbatissa eiusdem loci sub
nostra nostrormnque successornm muniticentia liberam habeat potestatem advocatum
quem sibi necessitas et utilitas dictaverit subrogandi; congregatio autem monasterii
per successiones tempoi'um liberam habeant' electionem abbatissas reguläres iuxta
25 decretum sancti Benedicti sine omnium hominum contradictione substituendi — hoc
addito: si, quod absit, aliqua jjotestas iniusta'' idem monasterium vel res sua's alicui'
alteri monasterio vel persone inbeneficiare vel in proprietatem donare voluerit et hoc
ingenio effecerit, predicti comitis Adolberoni.s™ proximu.s" heres in sua potestate habeat,
quousque nostro successorumque nostrorum adiutorio ad statuin monasterii, unde ab-
30 latae" fuerant, iterum reducat et in pristiuam libertatemP stabilitatemqiie restituat.
lustis igitur predicti comitis petitionibus annuentes eo quo rogaverat tenore prefatum
monasterimn cum monachabus et omnibus ibidem in presens coUatis vel in posterum
conferendis in nosti'am inmunitatem recepimus et hoc* regia precepti nostri libertate
donatum et perpetuo confinnatum nostrae manus subscriptione robora^nmus et in aeterne
35 memoriae'' testimonium sigilli nostri impressione insigniri^ iussimus.
I Signum^" domni'^ Heinrici (M.)'' regis im-ictissimi."' |
^ Guntherius •''''' cancellarius vice Erchanbaldi^ archicapellani notavit.'' |
Data VI. kal. iulii indictione Villi, anno dominicae incarnationis millesimo XI,
anno vero doiuni'' Heinrici'' secundi regnantis X; actum Regenesburch ^ ; feliciter amen.
40 230. [Bresslau - ;\Ieyer - Hampe] a) Chrinmon und verlängerte Schrift nur in B b) Henric. H
c) rex etc. H d) Adelbero C e) B; Chueliach H; Kuepaoh C f) Herzhvisa CH
g) B = Stumpf Reg. 2151; fehlt in CH h) CH = Stumpf Reg. 2151; ipse ipse B i) J5 =
Stumpf Reg. 2151; habeat CH = Stumpf Reg. 1747 k) BCH und also gewi-fs das Original;
iniuste Stumpf Reg. 1747 1) B =^ Stumpf Reg. 1747 ; fehlt in CH m) HC; Adalberonis IT
••5 n) proxirnive C o) abbate C p) libertatem, mit üherßüssigem Abkürzungsseichen, B
•q) hac C r) CH = Stumpf Reg. 1747. 2151; memoriae aeterae B s) insignire CH t) die
Signumzeile fehlt in H u) domini C v) das in B incorrect wieder gegebene M. ist in C richtiger
gezeichnet, wodurch sich die Bemerkung bei Ficker Beitr. 2, 66 erledigt w) Cmitherius B
X) Ercbanbuldi CH y) domini C; dominici H z) B; Regenspurge C; Regenesburg W.
50 im Original dürfte icohl Regenesburo gestanden haben. — Das Siegel (SI. 2) ist in C unter
dem Te.rte abgebildet.
34*
26S K A 1 S r. 1! r K K r M > k n .
231.
J/einrich t'e)-tai(scht an das K/oKtcr 'Jet/enisee sechzig Künl<islnifei\ im Enns-
u-a/ii bei Kroisbach ffcgeu die don artitVx Perangariiis i'oii Otto III. in Franken
und Tliiiringen (jesrhenkten Btsitzuntjen, die, rveil jener ein Knecht des J\/oftcrs
war, letzterem zustanden. ihmspau lull Jum 18. t
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu ^fi^nchen (A).
MabilloH Ann. 4, 219 cit. — Pez Thes. 6", 149 n" 37 e.r hihi. Tegems. = Migne Pairnl.
141), 292 n' .58. — Oefele SS. rer. Boic. 2, 80 au.t Abschrift. — Moti. Boica 6, 1.58 n" ö
aii.1 A. — Meiller Reg. der liahetifierger 3 >i" 7 Reg. — Dolienecker Reg. 62.5. — IVihmir
Reg. 1071. — Stumpf Rm. 1.516. lo
Verfa.'ist und geschneiten ron dem bei D. 198 ericähiiten Cleriker. — Zur Deutung des
Ausstellorles und zur Datierung dieser uvd der folgenden Urkunde vgl. N. Archiv 22,
170 ff. ; zur Sache vgl. Meiller a. a. 0. 194.
(C.) § In nomiuc sanct? et individiiac trinitati«. Iloinricus divin.a favente clo-
mencia rex. Cunctis nostris fidelibiis nutiun cnsc vdliumis presentibu.s seilieet atquf i&
fiitiiris, qualitcr nos"|iib nostnu' aniniac nostronunqiu' iiarontuin reniediiini aeternaequc
vitac desideriuni, interventu'' quoqiic dilecti nostri t^odehardi Aldahensis aldiatis prcdia
qiiai'dam cuiiisdani arlificis Poranji^arii, quae ad mona.storium saiieti Quirini'" niartiris
ad Dcgcrense j)ertiiicbaiit, co quod i<b-m sorvus eiusdoin esset accclesii;. ab iiniicratDre
Ottone nostro antecessore in Francia et in Turingia sibi concessa'' in nostrum ins so
eanibiando recepimus; econtra vero nitra Huviuni Anisina in coniitatu TIeinriei niareliionis
in oportuno b>e<> iuxta predinn» eiiisdcni aeeelesiae Crebexbal: dietnm in nieridiana
jilaga interiacentis stratae public^, qui' liobstraza viilgo nnnenpatur, parteni silvcj
Enisiuualt diete liobas regales LX ad supra'" dietnm CDenobinin Dcgerense in usnni
nionacbiiruni ' inibi deo fanndantiuni ]i<t liane mistri preeepti jiaf^inani eoneedinuis et ss
de nostrf» inre in" ins ac dnniininni connn enin nmnibns ntcnsilibns, qiu; il)i invcniri
vel ai)tari possunt, prorsus transfundinins, et si ilji in integnnu invent^ non fnerint,
in proxinio loeo nostro snppleantur, ei> vidclicet tennre ut illiusif loei abbates exinde
liberani habeant potcstateni in nsum emnindem nionachorum quicquid eis inde faeicndi
plaenerit, onniinni hominnni eontradietitnie reniota. Et ut li^c nostr^ donationis ane- 3o
toritas firma et stabilis constet, liane eartam ex nostra inssione scrij)tani ae signat;iiii
manu proprio linnaviinns.
^ .SigiHun domni Heimici (M.) regis invictissimi. |
p (inntheriuH eaneellarius vice Erkanbaldi" arebieappellani i-ceognovi. | (Sl. 2.)
Data MIII. kid. iidii indietione \'IIII, anno ib)nnniei; ineaniatiimis niillcssimo'' XI, n
anno vero dunnii Ileinriei" secundi regnantis X; actum Kandesliurc.
881. 'Br<-H«lnu] H] ilahlnler Itamir li) drui frtzle n unrl n auf Haxur c) dahinter ein txlfc
sirri Hurtutalim aiurndirri il| hinter ron am Ende der Zeile Rasur e) nm u Uanuc
fi II duffh Correciur tnttlunden «i unter ut illiu» lianiir h) A.
HEINRICH II. 1011. 269
2;J2.
Heinrich schenkt seinem Kämmerer Odelgis eine Königshife zu Perbing.
Mamspau loll Juni lil.
UnvoUzogenes OricjinahUplom im k. Staatsarchiv zu Marhuvy (A).
5 Wenrk Hess. Landesgescli. 5*, 41 n" 43 ans A. — Böhmer Recj. 1072. — Stumpf Rey. 1547.
Verfa.isf toxi geschrieben iwi dem hei D. 198 erivähnten Mann, den wir für einen Cleriker
des Alifcs Godehard halten. Ist schon danach anzunehmen, dass Godehard bei der Aus-
fertigung von D. 232 betheiligt war, so erhält diese Annahme eine erwütischte Bestätigung
durch den Umstand, dass das D. uns durch das Hersfelder Archiv erhalten ist. hulem
10 es nämlich weder vom König unterschrieben noch besiegelt wurde und cdso keine Rechts-
giltigkeit erlangte, ivird Godehard oder sein Cleriker es behcdten und im Archiv seines Klosters
niedergelegt haben. Ueber die Ursachen, ivegen deren die Urkunde nicht vollzogen wurde,
hat vielleicht eine ziemlich umfangreiche Dorsucdnotiz von gleichzeitiger Hand Atifschluss
gegeben, von der wir leider nur noch einige zusammenhanglose Buchstaben lesen konnten.
15 Ueher derselben steht, ebenfalls von gleichzeitiger Hand, der Name Mazelin. — Die Deutung
des Ortsnamens nach Förstemann Namenbuch 2, 271 und Mittheilung v. Oe feie's.
(C.) I In nomine sancte et individiig trinitatis. Heinriciis divina favente cle-
meneia rox. Si nostris .servitoribns nobis sti'enue in aiila militantibiispt'ondign^*
retribiitionis beneficia'' impendimus'', procul dubio ab oninium bonorum rotributore
2(1 multiplicem mercedem nos hie et in futui'o percepturos e.sse häuf" diffidimus. Qua'^
de re noverit industria'' omnium fidelium nostrorum presencium scilicet et futurorum,
qualiter nos reminiscentes gratuiti obsequii camerarii no.stri' nomine unum
regalem mansum in villa vidgo dicta Berlicbuoljingon pro rivo 8unninbach in pago
CunzingouiTui in comitatu voro Adelberti coraitis per hanc nostiü precepti paginam, eo
25 modo ut, .si quid ibi defuerit, in proximo loco nostro .suppleatur, [ei]'=' concedimus atque
largimur, cum omnibu.s appendiciis'' arei.s aedificiis mancipüs ad eimdem pertinentibus
agris pratis cultis et inciüti.s quesitis et inquii-endis aquis aquarumve decursibu.s pisca-
tionibus vivariis molendinis silvis exstirpatis et adhuc exstirpandis pomeriis exitibus et
reditibus seu cum oranibus que ad eundem' dici vel nominari possimt utensilibus, et
30 de nostro iure ac dominio in eins ins ae dominium oninino transfundimus, ea quippe
ratione ut predictus üdelgisus"* exinde liberam habeat' potestatem tarn ipse quam eius
heredes habendi tenendi vendendi eommutandi dandi vel quicquid™ sibi inde agere
libuerit, omnium hominum contradictione remota. Et ut haec nostr^ donationis auc-
toritas .stabilis et ürnia constet, hanc cartam ex nostra iussione scriptam ac signatam
35 manu projiria .subtu.s firmavimus.
I Signum domni Heinrici regis (M. DIP.) invictissimi. |
I Guntherius caneellarius vice Erkanbaldi archicappellani recognovi. |
Data XIII. kal. iulii anno dominicae incarnationis millesimo XI, anno vero domni
Heinrici seciindi regnautis X, indictione Villi; actum Randesbure."
•io 232. [Bloch] a) ondie auf Rasur b) b scheint aus p C(yrr. zu sein c) imp corr. aus iap
d) A e) ua de re — industria auf Rasur f) dahinter unaHsgefülUe Lücke für den
Tanten g) ergänzt nach dem Sinn und einem Schriftrest h) pp auf Rasur i) em auf
Rasur, die efu-a 1 cm u-eiter reicht; ein correcter Ausdruck ist nicht hergestellt worden k) in
dafür gelassene Lücke nachgetragen 1) t corr. aus n m) am ersten u Correctur n) die
iä Urkunde war nie besiegelt.
270 KAlSi: Ur UKIN DKN.
233.
IL'nirich .«-liiuht ihm viu) ihm gegründeten Bisthuni Bambeiuj den Urt Lintach.
hrgdheim — lUll Juli ^.
Oritfiiialdiplom im k. Reirhsarchiv :ii Miiiichrii (A).
Geschichts- und rechtsverlässiger Uiilerrirht 129 dt. — Heijhergef Ichnogrnphia Bubenh. t>
J, 90 Ech: aus A mit indict. XU und a. reg. VIII. — Ried CD. Ralish. 1, 129 m» 137
aus A mtl indict. VIII. — OeKtcnrichcr in Gvoffnflv Arrhire 3, 463 n" 12 aus A. —
Mon. liüiai 28", 410 »i» 259 au.s A mit M\'I1I. — Böhm,,- Reg. 1052, alle zu 1009. —
Stumpf Reg. 1537 zu lOli).
Ge.>irlirieben von Ba. IV auf einem duirli Eintragung des Monogramms hergestellten Blau- lo
quet. unter Benutzung des noch nieht vollendeten D. 234, vgl. N. Archiv 22, 170. — Zur
Datierung vgl. ebenda 169 ff'.
(C.) ^ In nomine» sanctae" et indiviiluae triiiitatis. Ilenricus divina faveiite de-
ineutia rex. * Uominiiis'' nou siirdiiiii iireboutcs au<litiiiii preceptis i't deitifis optcinporiindd
• siiavionibii.s 1^ qiiendam ^ iiostrnc piiternac licrcditntis lociiiii Kabplibcrc iliiluni in scdpin et c-ulmen I6
episcopntus » provoxinuis et Kuniann nuetoritate * in Imnore sanotne dei {;enetrieis Marine sanctorunui iic>
apostolorum I'etri et l'auli ♦ stiibiliWiniis et eorroboruviniu», nt « iiiibi nostruni nüstroruimnie pareutum
et'' Ottonig tercii vidolicet imperatoriä Ct antecessoris * nostri eclcbrc nomcn liaberctur et iugin pro
Omnibus orludoxis lioütia mactnretur *. Proiude uovcrit oninium nostri fidelium tarn presens aotas
quam et futura posteritas, (jualiter no» * quendam nostrae proprietatis locum Lintowa" dietuni so
in pago Nortpovve et in comitafu Henriei eomitis situm ad caudcm supra dietam episenpaleni sedeni
una eum Omnibus eins appeildifüs .xive adhcrentibuR, videliect * rebus nioliilibiis et inmobililnis
ac coeteri« uninibus quf scrilii aut nppellari possunt quoquolil)et modo *, liae nostra * preceptali
pag-iua, prent firmius po^sumus, donamus atquo proprietnmus, omnium eontradietiouc remota. * L<t llt
nostrae haec anctoiitatis traditio' filTlia et inConvuLsa pcnnancat, baue paginani inde eon- s.')
scriptam »igilli nostri iuprcssione niauu propria roborautes iussimus iusig'uiri.
^ Signum domni Henriei .secundi regis (M.) invictissimi. ^
^ Guntberius eancellarius vice Ekenbaldi*f arcliicancollarii recognovit. ^ (SI. 2.^
Uata VI. non. ml. indictione Villi, anno donnnicae incarnationis MVIllI, aini" II"
domni Henriei regnanti.s Villi; actum Hiugelenbeini ; feliciter.' -j,-,
234.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Ei sthinn Bamberg sieben Orte im
Nordgau. Mainz 1011 Juli 2.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Geschidtts- und recht.tverldssiger Unterricht 129 eil. — Hegberger Ichnograpliia Babenh. -.o
1, 94 E.rtr. aus A mit VI. id. inl. — (Waldan) Gesch. von Hersbruck, Anhang ii° 1
aus A mit indict. VI. — Ocsterrcichcr in Geiifffnete Archive 3, 464 n' 13 aus A, alle zu
1010. — Mon. Boica 28". 429 w» 271 aus A. — Böhmer Reg. 1075. — Stumpf Reg. 1550.
238. 'Hresülau a) Inn uiul ic auf llamir li; n corr. aim c e) A i\) corr. aus ewt o) o auf
Hanur; oh J^INTOWA mter LiHTiiWA :n Icnen int, kann zirrifelliiift nein, icir pntsrheiilen uns l"
für ilif einlrrr Ltsiiufi mtl [ii7cknirht auf die l)orHU<i/n<iliien ,\>e Lititovva und I<intaw
f ) mditio auf Uanur gl A, rorr. aun Eberhard! lij i'i mlrr ji A, no diiKn jrdenfnÜK nicht
vcH), nondern Becundi r« ntrittthrn int i) (liier die Xachlraf/ungen und Correclurtn in der
Dutiernngiizrile rr/l, X, Archir 22, 167.
HEINRICH n. inn. 271
Mundierf von einem sonst nicht wieder vorkommenden Schreiber, der sich sehr oft ver-
schrieben hat. Als Vorlage kann D. äOS oder D. 201^ gedient haben; der Petitdruck
bezeichnet die Vehereinstimmung mit jenem. Ueber die Wahrscheinlichkeit der Nachtraguvq
des Eschatokolls vgl. N. Archiv 22, 172. — Die Einreihung zum Jahre 1011, auf welches
6 das Königsjahr weist, ivird durch den Namen des Erzkanzlers gesichert.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuac trinltatisi. Heinricus divina jiraordinante-''
dementia rex. Saluberimis" igitnr sacri eloquii institucionibus erudimur et ndmonemnr, nt
temporaliii pielin((uentes bona et terrena ])ostpoiientes commoda aetenia et sine fine mensura" in celis
studcmuis adipisci consistoria. Quapropter nos dominicis non surdum auditnm praebentes praecepti.s
10 et deitic'is obtcmperando intendentes suasionibu« ((naendani •'' nostrae pateniae hereditatis locuni Haben-
pcrc dictum in sedem et culmen episcopatus sublimando pruveximus et Uomana auctoritato ac venerabilis
Heinrici'' Vvirciburg'ensis episcopi c<insensu ae pari conimunique omnium nostri tidelium tarn arelii-
episfoporuiii cjuaiii episcoporuni apiiatunniue" nee non «lucuni et comitnm cunsuitu decreptoqne-'' in
lionore sanctae "^ dei genitrieis Mariae sanctorum'' * a|)Ostoloruni Petri et Pauli nee non martirum
16 Kiliani atque Georii stabilivimns et corroboravimus, ut et inibi nostrum parenturaque nostrorum et
ottonis tercü videlicet imperatoris antecessoris ac senioris nostri eelebre haberetnr memoriale et iugis
]iro nnmibiis ortodoxis liostia niactaretur salutaris. Proinde" noverit omnium nostri fidelium tarn
praesens etas quam et successura posteritas, quia nos peticionae" esf"- consensu dilectissimae eoniugis
nostrae Kunigundae videlicet reginae quaedam nostrae proprietatis loea r uriluncbaell, Hadei'ihes-
L'<i jirucga, Foreliun, Crumbiinbach, Sneitäha, Ristilibach, Vttilingun dicta in pago Nortgöuue
et in comitatu Heinrici comitis sita ad eandem supra^ dictam' episcopalem sedem una cum oranibus?
corum pertinentiis'' sive adherentiis ', videlicet vicis villis aecciesiis servis et ancillis de quocumque
alio nostri iuris loco oriundis et inibi modo habitantibits ac areis aedlfficilS^ terris cultis et in-
cultis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis vel iuquireudis silvis * saginis venationibus aquis
25 piscationibus molis raolendinis rebus mobilibus et inmobilibus ae ceteris omnibus quae * scribi aut
appollari possunt qnoquolibet'' modo utilitatibus, hac nostrae auctoritatis praeptali* i)agina, prout tirmius
possuraus, douamus atcjue proprietamus, omnium coutradictione remota, praecipientes igitur, ut
dilectissimus uobis in Christo Eberhardus episcopus suique successores ex nostro iure * liberam dehinc
habeant potestatem eadem loca cum omnibus appendiciis suis teuendi possidendi seu quiequid illos
30 libeat raodi'*^ omnbus'' iude faciendi. Si quis igitur, quod absit, huius nostrae donationis minificentiam*
destruer» sive violare praesumat, in die iudicii coram oculis dei tormento inextinguuibili'' aeternaliter
luat. Quod ne eveniat, sed haec tradicio nostra ab omnibus * inCOriTipta permaneat, hane cartam
inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
I Signum domni secundi Heinrici (M.) regis invictisimi ". §
35 f, Guntherius caneellarius vice Erkanpalldi* archicappellani recognovi. ^ (SI. 2.)
Data VI. non. iul. indictione XI, anno dominice incaraationis MX, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis X; actum Mogontiae; feliciter amen.
235.
Heinrich verleiht dem Bischof Berthold von Toul den Wildbann über einen
40 Wcdd an der Maas. xrebm- 1011 Juli 18.
Abschrift eines Transsumptes K. Ferdinands I. von 1361 Sept. 11 in dessen Registerbuch
cod. XXIII f. 207 im k. k. Haus- Hof- und Staatsarchiv zu Wien (E). — Abschrift
234. [Bresslau] a) A b) da^ erste i über der Zeih nachc/etragen c) am s Basur d) da-
hinter fehlt que in A e) proin, wie es scheint, auf Basur f) supädicta, ohne Abkürzunys-
*ö zeichen über dem zweiten a, A g) omibus, ohne Abkürzungszeichen über om, A h) is si auf
Basur; vorher irar wohl Y>ertuient\^ms geschrieben, rg/. X. Archiv 32, 170 X. 1 i) berentiis auf
Basur, vorher wohl herentibus, vgl. ebenda kl b corr. aus li.
•2T-2 K AlSKinitKlNDKN.
df.i l(i. Jh. in den Reirhsjiofiitllisu, Im (_A<lii find. Int. i:rji. /,isr. Tiill.) clicnda (F). —
AlKivhriff des IS. Jh. in Coli. Ih-tnmps vol. li'J f. rü' aus rcrlorciicm Chnrtidar iti der
Nalionalhihliothek zu Paris (D). — Lesarten, handschriftlich eingetragen nach Collafioti,
rielleicht mit dem venneintlichen Orif/inal, in das Exemplar ron Benoil Hisl. de Toni in
der iiffentlichen liihliothek zu Xanci/ (d). 5
Henoil Hist. de Toul, prob. 24 aus vermeintlichem Original (C). — Le Maine Dipl. pnit.
pl. 12 Facsimile ■ Fragment (A) und '-idii n" li Reg. — Böhmer Reg. 1076. — Stumpf
Reg. lööl.
Da.ss die licnoit riirlirgcmie Ausfertigung von D. 2S!j, ehcn.'io wie die mn DH. I. 21,
nicht ein Originaldiplom gewesen sein kann, zeigt .tchon die falsche Intilulalio (ihr ent- lo
spricht im Conlert Z. 46 imporiali), die auch in einer Urkunde aus der Kaiserzeit nicht
richtig sein würde. Auch die Schriftzüge des von Jjc Maine milgctheillcn Fac.<iimile-
Fragments la.'isen dessen Vorlage ah eine im 12. Jh. entstandene Nachzeichnung und zwar
nach einem wohl von GA geschriebeneti DH. II. erkennen. Diesem Befund entspricht, dass
nicht nur das Protokoll der uns erhaltenen Fas.iung dem GA angehört, sondern da.is auch 15
einige Au.'id rücke des Confejctes in spi'iferen von GA ge.'ichriebenen Stücken (DD. 237. 244)
wieda'kehren. Dass aber GA den Contc.rt nicht .vlbst verfa.tst, .'iondern ein von der
Partei eingereichtes Concept benutzt hai, zeigen mehrfache Berührungen mit alteren Touler
Urkunden, wie mit den DD. Mühlhacher Reg. ISSH. 1912 und dem DO. II. 62, sowie
einige dem Stil des GA ganz fremde, aber an sich unverdächtige Ausdrücke. Ob vnd so
inirieweit der Inhalf unserer Urkunde bei der Anfertigung der Nachzeichnung geändert
icorden ist, dafür giebt die Fassung selbst keinen Anhaltsjyunkt. Aber aus dem von Le Moitw
verfassten Inventar der Urkunden des Touler Archivs (jetzt Ms. G. 1384 des Departement al-
archivs zu Nancg) p. 113 erfahren wir, dass noch im 18. Jh. in jetzt verschollenen Chor-
tularen der Text eines anderen DH. II. gleichen Datums erhallen war, der von dem 25
nn.trigen .tich dadurch unterschied, 'quc Henry donne le droit de cha.sse seulement a
l'iveque (also nicht der Kirche) et que suivant les limiles il pari de la Meuse et
retourne h la Meuse'. Hätte diese Fassung, was Le Moine leider nicht angemerkt hat,
in der Intitulatio nicht den irrigen Kaiser-, sondern den richtigen Königstitel aufgewiesen,
so würden wir auch hinsichtlich jener beiden von Le Moine verzeichneten Abweichungen 30
den verlorenen Text wohl als den echten, den un.irigen als verfälscht zu befrachten haben :
da wir indess darüber nichts wissen, müssen wir uns damit begnügen darauf aufmerksam
zu machen, da.<is Inhalf und Fa.'isung unseres D. nicht als in allen Theilen verbürgt gelten
können. Der kurze Auszug, den die Gcsta episc. Tullens. c. 36 (Mon. Germ. SS. 8, 642)
aus dem D. Heinrichs (und aus einem andern Actum deperditum desselben) geben, trägt 35
für die Entscheidung dieser Frage nichts aus. Dass auch in diesem Auszuge Heinrich
als imperafor bezeichnet ist, beweist natürlich nicht, dass der Verfasser der Gesta schon
unser D. benutzt hat : als Empfänger der Urkunde bezeichnet auch er nur den Bischof. —
Für die Orthographie haben wir un.^erer Ausgabe C zu Grunde gelegt; nur an den durch
das Facsimile überlieferten Stellen folgen wir diesem. 40
In nomiiK- sanctae et indivifluf trinitjitis. Hcinriciis" <liviiiii iiropitiantc cIcmiMitia
< impfrator aufjiistiis , . Si tiil<Tuiiii ii<isti'r>niiii |ii-titiiiiiilju.s inaxiiiio in au^niciilantli.s
^cck-siastic'is facultatihns annuinms, ook'' ferventiore« et devotiores circa fidclitatem
noi<train cfficimuH''. Qua de rc noverit tani praescntiiini (|iiani fiiturorum iiidustria,
cjuod adierit'' imstrani screnitatfin vcnfraliilis lU-iilmldnM'' TulIciiNis occlesiae praosul, ir,
pff'nR si})i ^ ini|H'riali '^ daiü auctoritatf ', «juod ad ins difpositionis noHtrac ]HTtin<!rc
cimur D
iv-.Schcily-I.)o|woli- Bloch] a) A; HeuricuH CUKF \>) JJI''(i; nos C; et I) c) cfli-
D d) adivit D e) Bertolclu» JCF f) F; author. CUE
HEINRICH ir. 1011. 273
videbatiir, forestom videlieet et bannum venationis ex silvis« iniVa nnmiiiaiulis, ([uae''
his usqiic qnaqtio torininantiir finibus et cingnintur ' aquis'': siciit Mosa fluvius deeurrit
a' Vcdovilla'" usque Trociaeuni et de Trociaeo usque Urchadis, inde ad Ablienivilla",
dehinc ad Unniacum", sie tendens usque TuseumP, tunc ad Novamvillam, deinde ad
6 Jlontiiiiaeuiii, hinc ad Malvag'iam'', de Malvagüa sicut Mohola rivulus'' deeurrit u.squo
ad Vuacon% de Viiacon per Marimvallem' inter Fraseiani" et Veriolum usque ad Ama-
sonam^', de Amasona'" iterum redire ad praenoniiuatuin Vedum''. Cuius petitiDuibus^
libenter annuentes eandem foresteni et bannum venationis, sicut particulatum ^ est, in
ins propriac possessionis aeternaliter'' liabcndani eideni eeelesiae suoque reetori fixa
10 auctoritate'' eonccssinius, uf nulla deineeps nobilis aut ignobilis persona cuiuseuinque
conditionis potestatem habeat in ea foreste stirpandi aut venandi seu aliquid operis
exercendi sine licentia et pennissu episcopi Tullensis eeelesiae. Si quis autera hoc
infringere aut removere temptaverit'', quod non credimus, auri libras tres episcopo
persolvat et fiseo regio auri libras decem. Verum ut haec^ nostrae auctoritatis "^ dis-
15 positiu inviolabilem obtineat*' finnitatis vigorem, manu ]jropria eorn^bdravinius'' et
annuli nostri impressione subter insigniri iussimus.
• Signum domini secundi ' Henrici' (M.)'' regis' invictissimi.'
Guntherius" caneellarius vice Ai'chambaldi archiepiscopi notavi.'"
Data XV." kalendas" augusti indictione Villi p, anno dominie^ incai-nationis millesimo
ao XI '1. anno' vero domini secundi Henrici regnantis X'*; actum'' in Tribura regia ^-illa;
feliciter amen.
230.
Heinrich schenkt dem Kloster Hersfeld die Höinge Willicuma.
Kaufiingen 1011 August 10.
25 Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Wenck Hess. Landesgesch . -3', 42 n° 44 aus A. — Böhmer Reg. 1077. — Stumpf Reg. 15-52.
Yerfassf und geschrieben von dem hei D. 198 hesprochenen Cleriker des Abtes Godehard.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente cle-
mencia rex. Cunctis nostris ^ fidelibus notum esse voluinus, quaiiter nos interventu
30 ac petitione dilcct^ contectalis nostr§ Cunigund§ nee non Godehardi Heresfeldensis
abbatis nostri fidelis sibi suoque monasterio in honorem sancti Wigberhti constnicto
quandam nostri iuris ancillani nomine Uuillicuma cum filiis suis omnique posteritate
per hanc nostri precejjti paginam eoncedimus atque largimur et de uostro iure ac
dominio in eiusdem abbatis" et monasterii ius ac dominium oninino tranfundimus ''j
35 ea videlieet raeione ut predictiis abbas suique successores eidem monasterio presidentes
235. g) sylv. CEF h) fehlt in D i) iunguntur E k) DEFG; fehlt in C 1) EF; ad CD
m) G; Vadovilla C; Verovilla D; Badovilla EF n) Ablienuilla D o) Nouiacum D
p) Tuseyum D q) Malvageam F r) DEFG; rivulo C s) Voacum D t) CF; Miram-
valem D; Marimballem E u) Frasicam E v) C; Amazonam D; Amasenam EF
40 w) Amasena EF x) D, vgl. Vedovilla Z. 3; Vadum CEF y) petitionis D z) DG;
particulata CEF a) actualiter D b) F; author. CDE c) et D, was an sich auch möglich
wäre d) F; tentaverit CDE e) hac F f ) F; author. CE; autor. D g) obtineant D
h) corroboramus D i) Henrici 2 D k) AD; fehlt in CEF 1) fehlt in D iii) die
Recognitionszeile fehlt in D n) 15. C; XVI E o) calendas CE p) 9 C q) AF, ent-
45 sprechend dem Gebrauch des GA; millesimo uudecimo C r) statt anno — actum hat D nur
et regni X s) decimo C.
23G. [Foltz- Bloch] a) at sofcn-t corr. aus ti b) A
Kaiserurkunden III. 35
•_'74 K A 1 S E U r H K T N DK \.
de jirt>n<»miiiata aiu-illn i-iusquc prucivationc oxiiulo libenun liaboant potestatciii in
usiim nionasterii ctuninntaiiili tencmli vel C|uic'(|in(l ois (ilai-ucrit inde faciendi. Et ut
liaoi- nostrac dniiatioiüs atu'toritas stalülis ot iiiroiiviilsa, i>ini)iuiii lioiniiniin i'nntriidicfiinu'
rt'iiiot«, pcnnancat. Ii»>i' |Hvoe]>ttiiii iiuli- fimst'ri|itiiiii iiianii ipro|iri:i tinnaviiims'' sijjilli
imstri inipi-essione iiisi<>:iiii-i inssiinus. 6
^ Si-rimui doiiini llcinrii-i iM.) rogis invietissimi. §
^ (luiitlioriiis rniu'fllarius vico Erkanlialtli aiTlucainiclIani rocognovi. f, Sl. 2.)
l)ata IUI. id. auir. iiidivliiuii' Villi, anno doniiiiicac iiK-ariiaticmis i \1, aiiiiK vcrn
ilmnni Ilcinrici sot-undi n-gnantis X: actum Coufungon"'.
2:m.
Heinrich schenkt de?' erzbischüßichen Kirche zu Magdeburg den Burgward
Dretzeh Kaufungeu lall Amin.sl M.
Öngiiinldiplom im k. StaatsHirliir zu Berlin (A).
Ge.ila archiep. Magdeburgen-s. in ^{eibom SS. 2, 283 inid in de» Mon. (lenii. SS. 11. :ii>H
cit. — Höfer Zeitschr. 2, U7 n' 38 am A. — Stumpf Reg. 1553. i5
Vcrfn-inl und geschrieben rou '>'.■!.
(C.) ij In nomine saiictac et iiidividuae triiiitatis. Heiiiriciis divina t'avciite eli--
mentia rex. Si rideliuin nostninim jx'ticiimilms aurcm nostrae|.serenitatis stibmittimiis
niaxime in ecelesiasticis taeidtatibus aiu-mciitaiidis, divinum !!U])('r nos respcctuui inagis
ati'uturum credinnis. Qua de re novcrit omniuni (Jliri.-^ti Hdelium pre.sentiuni .scilicet so
ac futuriinnn industria, (jualiter nos divini anioris instinctu atque Dagenonis sanctae
Magedeburgen.sis ecclesiae archiepiscopi mgatu suum iuge devotinnque servicium iii-
spicientes sibi ac suae ecele.siae in bonore beatissinii Pctri apostokuMun ]iriiic'ipis ac
sanctiirum niartirum Mauricii socifinim" eins fmulalar burgwardinni Dric/.cli' dictum,
(|U<)d Sigifridus Znibonis Hlius obtinuit in pago Mrozaui in luarca I'xiiilianli ni.ircliinnis, js
per lianc unstram rcgab-m paginam cum omnibus suis appciidiciis in prnpi-imii con-
ccdimus et de nostro iure ac dominio in eins ius et dominium oinniuu transmittiunis,
ca videlicet ratione ut predictus Dageno arcbiepiscopus suique succeesores de iam
diclo burgwardio .suisque utiiitatibus potestatcm babeant exinde quicquid*" eis placuerit
faciendi ad usuni tarnen jn-efate ecclesiae, onmiinn Itominum contradictionc rcmota. jo
Quod ut veriuK cre(bitur diligentiusque ab onmibus (djservctur, pmpriis manilms iianc
cartam niborantes sigiilo nostro subter iussimus insigniri.
^ Signum dnmni sccundi Hcinrici (M.) regis invietissimi. ^
I Giintbeinns cancidlarius vice Krkambaldi arcliicappellani notavi. ^ iSI. 2.)
I )ata Xlll. kal. sepicinl». indictione Villi, aimo (btminice incarnatinnis'' millesimo t6
XI, anno vero <b)mni secundi lleinrici regnantis'' T; actum Coufungon'"; ^ feliciter
amen. ^
286. c) rlahinttr et niMf/c/o*««! <1) <lfr Ortsname rielUicht nachi/tiraf/en.
287. 'Brewlau^ al ilarfir igt ri oder ilahintrr nw niijii/elaiuien li; i|iiic(id A i;( '/«» /rirtf i tl/ifr
der Xfile mirlu/rtrnr/en <li a un<l i iWr ilrr /.eile n<irhi/elrar/en e) iler Ortunnmf rifllrirht 4o
nnchiiftriiqrn .
II KINUICII II. 101 1. 275
Heinrich bestätigt auf die Bitte des von ihm eingesetzten Abtes Bertram den
Mönchen von Stablo - Malmedy das Recht der freien Wahl des gemeinsamen
Abts aus ihrer Mitte unter den von Otto II. festgestellten Modalitäten.
Chartidar von Stablo ai(s dem Äiifcnif/ des Vi. Jh. f. 4(1 im /r. Staatsarchiv zu Düssel-
dorf (C). — Chartidar von Sfahlo aus dem Ende des 15. Jh. f. 58 im k. Staatsarchiv
zu Brüssel (D). — Cod. Sfabideto ■ Malmundarius des Fi: Villers vom J. 1778 f. 70'i
ebenda (H).
10 Marlene Coli. 2, 54 Ca) aus jetzt nicht uichr auffindbarem Ms. von Malmedy zu c. 1005
= Bertholet Hist. de Luxembourg 3'', 13. — Polain Mecueil des ordonnances de Stavelof
13 am Ha zu 1005 oder 1009. — Stumpf Beg. 1827 zu 1006 — 1007.
Verfasst mit Benutzung des DO. II. 219, wohl ausserhalb der Kanzlei. Wenn die Wort-
stellung der Intitulatio in unsere^' Überlieferung nicht verderbt ist, würde auch Mundierung
15 ausserhalb der Kanzlei anzunehmen sein. — Über die Einreihung zum ./. 1011 vgl. K.
Archiv 22, 179 f. Doch ist noch zu bemerken, dass, wenn die Einsetzung des Abts
Bertram in diesem Jahre stattgefunden haben nmss, damit nur der terminus ante quem
non für die Ausstellung unseres D. gegeben ist. Seine Ausfertigung in den .fahren 1012
und lOlS ist, icenn auch nicht sehr wahrscheinlich, .so doch nicht ausgeschlossen.
äo In nomine sancte et individue trinitatis. Divina'' favente dementia rex Heinricus.-'
Dum regie serenitatis dignitas jiiotatis consultu abbatum vel monaobonim deo famulantium
♦ necessitatibiis subvenit, dilatari gloriam sui imperii credat ac presertim superni per-
petuitatem regni pro huiuscemodi dignis operibus acquirere sibi non ambig-at. Qua-
propter fideliuni * nostrorum tarn et presentium quam et fnturoruni industriani animadvertere
ib volumus, quia, Stabulensis et Malmundariensis cenobii abbate Rauengero humanis rebus
exemto, fratres uti-iusque loci successoris iniere electionem, sed nostri culminis aures
mala ipsorum opinio turbaverat, annuere'' omnimodis"^ denegavimus, sed sub cura
alterius cuinsdam abbatis eadem loca pro tempore connnisimus, donoc super buius rei
certam indaginem consiUuin haberemus. Denique iudigne illos pati ofl'ensam nostre
80 maiestatis comperientes cum consilio procerum et eonsensix presuhim presentem abbatem
Bertrannum'', (juem electione regulari antea elegerant, constituimus ac" utrique loco
regendo digne prefecinius '^. Quatinus ergo tante perturbatiouis procella in perpetuum
sedai'etur, adiits predictus venerabilis abba celsitudinem mansuetudinis nostre postulaus
a nobis, Ut electionem regulärem, quam predeeessorum nostrorum regum * et inij)eratorum COg-
S5 natorum scilicet nostrorum ti'aditione et privilegiis apostolice sedis actenus" habuerant,
eis concederemus, quod et fecimus. Et tjuia monacliis alterius cenobii, id est Jlahnundarii, solet
dlSCOrdia oriri, mansuetudinis nostre edicto sancimus, ut, defuncto per successionem abbate, ex
utrisque in unum UlOnasterÜS eonfluentibus monacliis, liabeant unauimi COllCOrdia sine exceptione
persone, sine obcecatione pecunie secundum sancti Benedicti regulam abbatem eligcndi liberrimam
40 obtionem, ea tarnen preponderante ratione *, ut, quia beatus Remaelus utriusque loci constructor et
Tungrensium antea episcopus et pastor maluit in altero eorum, id est Stabulaus, loeum sepulture
sibi eligere, ipsi primam electionis optineant vieem'', si apud eos quidein melior meritis et instructior
238. [Bresslau] a) so alle b) eine Vevbindimgspartikel, die man hier oder hinter sed Z. 26 er-
wartet, fehlt c) omnimodo H d) Brertrannum D; Brert. cm-r. in Bert. C e) hac CD
*6 f) perfceimus alle g) If; at ut C; ao ut D h) VC; vocem CDH; die Emendtition ist um so
unbedenklicher, als nach Potains Druck D auch in der VU. vocem statt vicem des Oviyinah bietet
35*
276 KAISERURKUXDEN.
littorU iiiveiiiatur; si auti'm iion illit- seil Mnliiuiiidnrii iiiclior ri'piioriatur, utriiiue lixo iurliiuiiiliis
|iotiii8 quam ab' externis nssiimptus iiitromittatiir. ItiKjllc iit lii'c iiostre i'oncossionis * iiuitoiitns
plcuiurpin in <loi nomine obtincat vig-orom, hoc preceptiini inde couscriptuni niaiiii pinpria subtiM- lir-
mavimiiii nniili(|iu' iiostri iniprpssione insipiiri iiissimus.
231). 6
Heinrich schenkt dem ron ihm gegründeten Blsthin)i Bamberg sein Erbgut in
elf' irrten im Gau Sin'Iitrein. — loil oder 1012 .
Oriyuialdipliini im k. licichsairhiv zu München (A).
Heylwrfier Irhnogrnpliia Bahenh. 1, 95 cif. — Oesterreicher in Geliffnele Anhice 3, 375
«" / (iM.s A. — Mon. lioica 2S", 4SI n° 272 aus A. — Biihmr Reg. 1078, die zu lo
1011 Xovember 1. — Stumpf Reg. 1566 zu 1012 November 1.
Auf einem durch Voraus fertigung des Monogramms von ihm selbst hergerichteten Blanquet
ge.ichrielieu ron Ba. III. Über das Verhältnis der drei DD. 239 — 241 zu einander ist
nicht leicht mit voller Sicherheit zu entscheiden. Bei dem fast gleichen Wortlaut von
D. 240 und 241 ist für unsere Annahme, dass D. 240 als Vorlage für D. 241 gedient habe, \i
der Umstand ma.'<sgebend gewesen, da.ss dieses an mehreren Stellen (vgl. S. 278 Z. 28 /}'.) der
Vü. ferner steht als jenes. Dagegen kann von den DD. 239 und 240 keines unmittelbar
aus dem andern abgeleitet werden; es muss vielmehr dahingestellt bleiben, "b beide selb-
.^findig von Ba. III unter Benutzung derselbeti älteren Bamberger Urkunde verfasst .tind,
oder ob beide auf eine gemeinsame Vorlage zurückgehen, die etwa als ein von Bd. HI w
im Anxchlu.ss an jene ältere Urkunde hergestelltes Concept angesehen werden dürfte. Hei
die.ier Sachlage hohen irir in D. 239 und D. 240 nur die Uebereiiistimmuiiy mit D. 144
als der näch.st.stehenden Bamberger Urkunde durch Petitdruck hervorgehoben. — Zur Da-
tierung der drei DD. 239 — 241 vgl. N. Archiv 22, 173 ff.; über den Gau und die
Wiederkehr zweier Ortsnamen in D. 241 vgl. Riezler Gesch. Baierns 1, 848 X. 1. u
(C.) I In nomine sanctae e* trinitatis. Heinrieus dei gratia rex. Noveril om-
ninm nostri tideliiiiii tani presens acta« quam et siicoessura postcritas, qiialiter nos (liviiia iiisirailte''
C'lt'incntia quemlam noKtrac! proprietatis locum ^ Habcnperc dictum in spdem et oulinen i'pisci>pat»8
sublimando proveximus conscusu et petitione dilectissiuiae coniugis nostrac Cunigundae
videlicet reginae nee non et Hcinrici l'uirzburg-ensis cpiscopi consensu ac pari communi(|ue 10
omnium noslri fidclium in medium consulente sentontia q u ? dam nostrae paternae licrcditatia
l.ica Enniiicliounn. Luzzilunehirichnn, Ooigingun, Pah, Phistarlioim, Satalarun, Piinnalia,
V
Tuntuiiisjiali, Hasal)iali. Zigiriuti, Chirilisteti in pago Spclitrciiio'" et in comitatu Odaliici
c'oniitia * ad candcm «upra dictam cpiscopalcm sedeni Babenperc » cum «ninibus e o rii m pcrtincutii.*''
»ivc adhcrentiiii * cultiH et incultiü • qucHitis et inquircndis « mobilibii» et inmobilibus ac coteris U
■ imuibuii qu( rite Rcribi vel apcllari'' posNunt quoquolibct modo utilitatibus Lac nostrac iict<iritatiH''
preceptali pag-ina, prout firmiue posBumux, donavimua atque proprietamus, omnium contradictiono
remot«, prcripientcit igitur, ut in dco dilectUü ' • eiusdem scpc dictao scdis opiacopus Kbcrhardua
atrilie eucceHHoreH Hui liberani dehinr liabeant potestatcm eadcm supra dicta lo c a ad nostrani
i'anieram pertinentia in viliis tsujira noininatis iacfntia cum omnibuH appenditü« oorum 40
tenendi pnwiidendi M\(' comnilltandi neu quicquid «ibi libcat modig omnibuH iu uxiim epiHCopatuii
288. i) // - Fr.; ffhll in eil.
289. [Hn-iwlau] b) Ktall ft in A, iro auch individuac fttill h) A, »talt inspirante C) in ilrifilr gr-
loMitnt Lackt naehyrtrayen d) ilber \> eine (tljtrlilnye aunrailierl e) A f) daliinler ein
cireiU-t •lilectun ilurrh l'ntemtrtiehen 'jelili/t 4*
HEINRICH n. 1011 — 1012. 277
inde tacieudi. Si ijuis igitiir, <[iiod absit, liuius nostrae donationis muniticpntiam destrucre sive violare
presnmet, in die novissimo tormento inextin^uibili coram ooilis doi liiat. (^uod ne tiat, sed haec
traditio nostra ab Omnibus inconiipta permaneat, lianc rartaiii inde oonscriptani mann piojnia roborantes
sigilli nosti'i inpressione iussimus insigniii.
5 I Guntharius cancellariixs ad viceiu Erchanbaldi archicappellani notavi. §
§ Signum« domni Heinrici (M.) regis iiivictissinii. | (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione VI, anno dominicae incarnationis MXI, anno vero domni
Heinrici s(>cundi regnantis XI; actum Franchonafurt.
240.
10 Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg sein Erbgut in
siebzehn Orten im Rottgau. — loii oder 1012 .
Originaldiplom im k. Beichmrckiv zu München (A).
Heijherger Idmographia Bnhenh. 1, 95 dt. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 3, 376
n° 2 aus A. — Man. Boica 28", 483 n° 273 aiis A. — Böhmer Reg. 1079, alle zu
15 1011 November 1. — Stumpf Reg. 1567 zu 1012 November 1.
Geschrieben von Ba. III auf einem durch Vorausfertigung der Signumzeile und des Mono-
gramme von ihm selbst hergericliteten Blanquet, welches ausserdem schon das Chrismon
und die erste Zeile bis nos enthielt. — Über das Verhältnis zu den DD. 144. 239. 241
vgl. die Vorbemerkung zu D. 239.
20 (C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia rex. Noverint omnes nostri tideles presentes scilicet atque" futuri, qiialiter
nos divina inspirante gratia | quendam nostrae proprietatis locum Babenberc dictum in sedem
et eulmea episcopatus sublimando pioveximus consensu et petitione dilectissim§ coniiigis
no.sti'ao Cunigimdae videlicet regin^ q u e dam nostiac paterne hereditatis lo 0 a ad nostram
SS canieram pertinentia in villis liic subnotatis iaeentia: Apinheim, Meiarespah, Habulipali,
Hamimtespah, Tiufstat, Zilitim, Biittingan, Durriu - Grasmarasaha, item Grasmarasaha,
Holzhc'im, Riscah, Goldaraperc, Uuisagartadorf, Lanzinperc, Uzbouara, Palmiannun,
Elsanpah in pago Rottgouui'' et in comitatu C'iiadalhohi comitis * ad eandem .supra dictam
episcopalem sedem Babenberc * cum omuibus eorum pertinentiis sive adherentiis * cultis et incultis
30 * quesitis vcl inqnirendis * rebus mobilibus et inmobilibus ac eeteris oranibus que rite scribi vel
apellari' possunt quoquolibet modo utilitatibns hac nostrae auctatis"" preceptali pagina, prout tirmins
possumus, donavimus atque proprietamus, omnium coutradictione remota, preeipientes igitur, ut in
deo dilectus » eiusdem sepe dietae sedis episcopus Eberbardus atque successoi'es sui liberam dehine
habe an t potestatem eadem supra dicta loca cum omuibus appeuditiis eorimi tenendi possidendi
36 seu quicquid sibi libeat modis omnibus in iisum episcopatus inde faciendi. Si quis igitur, quod absit,
bnius nostrae donationis munificentiam destruere sive violare presumet, in die novissimo tormento
inextinguibili coram oeulis dei luat. Quod ue fiat, sed haec traditio nostra ab omnibus incorrupta
permaneat, hanc cartam inde couscriptam * sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
I Guntherius cancellarius vice Erchanbaldi'' archicappellani notavi. |
« I Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. ^ (SI. 2.)
Data kal. nov. indictione VI, anno dominicae incarnationis MXI, anno vero domni
Heinrici secundi regnantis XI; actum Franchonafurt.
239. g) zum Theil auf Rasur.
240. [Bresslau] a) daror Basur h) in riafür gelassene Lücke nachgetrageti c) A d) vor 1 Rasur.
278 KAlSKiaUKlNDEN.
241.
Heinrich scheiilcl dem von ihm gegrUudcien Bisthtim Bamberg sein Erbgut in
achtutiddreissig Orten im Isengan. — ja]] „der lOV-i .
üriijiiKildiploiii im k. Itcirhsarchiv zu Miimhcn (A).
Heybergfr Ichnographia Babenb. 1, ft/5 eil. — Oeslerreichcr Neue lieitr. 4. Hl w" / aus b
A. — Moii. Buica \?8", 435 n' 274 aiix A iiiil ann. incarn. MX, beide :it 101 1 Xo-
veinber 1. — Stumpf Reg. 156S :n lOl'J Xorember 1.
Auf einem durch Vorausferligutig der Sigiiumzeile und des Monogramm» von ihm selbul
hergeriehteten Blanquet, in da.i er sogleich das Chrismon und die erste Zeile bis nos ein-
gelnigeti halte, mit Benutzung ron D. 240 geschrieben von Ba. III ; vgl. die Vorbemerkung lo
zu D. 239.
(C) ^ In nuniiiic saiictau et iiidividiiau triiiitatis. lloiiiriciis divina laveiiU' i'lo-
inontia rex. Notum sit omnilms tideli)>us iiostris praesenti li u H «cilicpt ntipio fiititriii,
(|iinliter iios dirioa inspirnnto grat!» ^ quenilnm nostrae proprietntis locum Unboiiljeic clktnin in Krilciii
et riiliiicn rpisropatiis siiUliinaiiil» pnivcxinni.s coiisciisii et petitioiic dilcc.tiitsiinno coiiiii^is iiostia« 16
Cimigundae vidi-liret rcgiuao <|iiaodniii nostrae propru'tatis loca ad iiostraiii i'aiiicrain iicrtinciitia in
villi» hie Biibuotatia inceutin: Diiigoluinj^a superii)r, Cioldaruii, FrocliiliiR-liiiiimi, Tagaproli-
tasdorf, Trifliiliiigim, Pilifritiiicliminn. lIii}ri|irclitiiK-liiiuun. l'iriliciiii, .Maininingim. l'ali-
husuu , Paldacliaresperc , C'lmpj)iiic'lii)iiuii . Sinidiliiiflioiiun , Adaldltiiiclioiiuii . IIitIiic-
hoiiuii. Grfuiilincliouun , Nantirinchonun , (Jriezpali, Uapilinchoiiun , (iiinxinchouuii, m
Kiclifrisdorf», \'faiigisceita, Hohgo/zincliouuii. Vak-lionaperc, Höfta. Pliistarliiin, Volchi-
nisdort'. Husipi-flitincliouun, Vuisaiiti'sdi>rf, Egilasjiali. Espilaiiali. ^Iurzilasalia, (iogiiiiiu'-
hcKDiii. Punnalia, Chazapali , Palilioim. Tüparadort". Zifliurbliciiii liobas vi et scinis
iu pago IsinillCgOllua'' et in coinitatii Geroldi comitis ad eandeiu .snpra dictain episoopalcni sedcni
Uabenpirc'" cum «ninilnis pornni pertinentiis sive adlicrentiis (|iie.s!tis vel in<|iiirendis cnitis et incultis SS
rebus niobilibus et inmubilibus ac cetcria omnibus qtie rite scribi vcl appcllari posstint quocpiulibut
modo utilitatihns liac nostrae anctoritatis praeccptali pagina, prout firniius possuinus, donavinius atqiic
proprietamiiH, oiuniuin contradictione remota, precipientes igitur, ut in dco dilcctus eiiisdein SUpra
dietae sedis episeopus Eberhardiis atqnc «iiccessores GIUS liberam dehiuc habeant potestateni eadvin
suprn 110I1linat<l luca cum omnibus appundiciis eorum tencndi possidcndi seu qnieipiid sihi libent n
modis Omnibus in usum episcopntus inde faciendi. Si qiii.s ii,Htur, qiioil nbsit. Iiuius no.strnc donationis
munilirentiam destruere sive violare pracsumct, in die mivis.simu coram oculis dci toriuento ini'xtiu-
guibili luat. C/uod ni- liat, scd baec traditio nostra ab omnibus incorrupla porniaueat, haue cartiuii
inde conscriptam IliailU ])l'Opria roborailtCS*' sifHIli nostri inpressione insig-niri iussinuis.
I (Juntliarins canccllariiis vice Erdianbaldi archica|iiiillaiii imtavi. f; u
I Signum dimnii Ilcinriei rcgis (M.) invictissinii. | (SI. 2.)
Data kal. nnv. indictinnf VI, anno doniinicae incaniationis MXI. anno vf-ri) dninni
H<äniici sccundi rognantis XI: actum Franciioniit'urt.
341. [Breiwlau] 8) <• ii/ier tier /Ceilf ytiichijctragen \>) in dafür r/eJamienr Lürhe narlif/rlnif/fn
ci dan ernte <• ü//rr der Zeile iiafli;/elrat/ett <1) (iie*e in der VU. rerurlienllich aumjelamenen «•
Worte hat lia. III hier wierter einf/efügt.
HEINRICH IT. 1012. 279
242.
Heinnch schenkt der erzbisch'Oßichen Kirche zu Magdeburg den Königshof
und die Stadt Frose. Magdeburg 1012 Januar 21.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Magdeburg (A). — Liber priv. S. Mauricii au,i
b dem Ende den 11. Jh. f. 48' ebenda (C).
Meibom SS. 2, 376 ««.9 F = Liinig RA. 16'', 29 n" 79, — Tjeuckfeld Ant. Praemou-
fftrat. 6 = (Hugo) Ann. Praenwn.^t rat . 2'', 107. — Sagittarius in Boijsen Allg. Magazin
1, 261 aus D. — Facsimile in Kaiser Urkunden in Abb. Lief. 4, Taf. 7. — Dobenecker
Reg. 626. — Böhmer Reg. 1080. — Stumpf Reg. 1.5.54.
10 Vcrfa.'oit und geschrieben von Erich, der sich hier selbst als Schreiber nennt.
(C.) ^ In nomine sanctae et [individu|ac ' trinitatis. Heinricus diviiia lavente
dementia rex. ^ Onniibus fidelibus no.stris praesentibus scilicet ac iutiiris notum
esse volumus, qualiter nos pro remedio vitae perj)etiiae feliciter cum sanctis ae iidelibus
adipiseendo ac pro memoria patris nostri et omnium parentnm nosti'onim curteiii re-
16 galem seu etiam civitatem Frasa cum omnibus quae ad eam pertinent quesitis in-
quirendisque villis areis aedificiis mancipiis utriusque sexus terris cultis et incultis
silvis venationibxis pratis pascuis aquis aquarumve decursionibus piscationibus molcn-
dinis viis et inviis exitibus et reditibus interventu contectalis nostrae dilectissimae''
Chimigimdae reginae ac sororum nostrarum Aedellieidae abbatis.sae atque Sophiae''
so abbatissae, immo etiam pro strenniiissima ac fidelissima Servitute arcbiepiscopi Tagino-
nis'' tercii [deo sanctoque martjyri Mauricio in proprium donavinnis, nosti'o videlicet
speciali pati-ono, ea scilicet ratione quatiniis fidelis noster praedictus arcliipraesul
suique successores liberam h[abeant ibi advocatujm cligendi, praedietam cm'tem possi-
dendi seu etiam in usum aecclesiae ilagadaeburgensis commiitandi potestatem. Si
25 quis autem in postenim banc nostram traditionem inq[metare presumpserit, s]ummi
iudicis vindictae pnniendus subiaceat. Sed iit haec nostra traditio nunc et in fiitmiim
ineouvulsa pormaneat, banc cartam per manum Erici [episcopi nostra iussione c]on-
seriptani nostra imagine sigillari praecepimus, insuper etiam more parentum nostrorum
regum videlicet et imperatorum manu propria, ut infra videtu[r, corroboravimus.]
30 ^ Signimi domni H[enrici injvictissimi regis secundi. | (M.)
I Gvntheriu[s canc]ellarins vice Hercanballdi " archicappeUani i-ecognovi. ^ (SI. D.)
Data XU. kal. februarii, anno [dominice incarujationis Jrxil, indictione X, anno
Jiutem gloriosissimi ' regis Heinrici secundi regnantis X; actum Magadeburg.
243.
35 Eeinnch bestätigt der Kirche von Aquileja die Städte Pedena und Pisino in
Istrien und verleiht ihr verschiedene Gerechtsame über und für die dort
wohnenden freien Leute. Bamberg 1012 April 30.
Abschrift aus dem 15. Jh. im Registro antico, diplomi imperiali alla chiesa d'Aquileia
f. 5 im k. Staatsarchiv zu Venedig (C).
<0 242. Blocli-Bresslau-Pertz] a) diese und die folgenden Ergänzungen des durch mehrere Löcher in
A reratiimmelten Wmilautes nach C b) tissimae sofort corr. aus talis c) dahinter Rasur
i\) g con: aus t e) ^ f) zwischen o und s ein zweites a ausradiert.
280 KAISEKURKUNDEN.
Palladio Historie della proviucia del Friuli 1, 147 cit. — Joppi in Mittheil, des luslil.
f. oeslerreich. Geschichtsf. 1, 'J9ä n° 14 aus C = Schumi ÜB. des Herzogthnmx Knün
1, 25 m" 16, = Monumenti storici Venel. Sei: 4, Miscell. .S*, Sl n" 14. — Stiinipf Arln
itied. 718 n' 515 aus C. — Stumpf Reg. 1554" (2u Mai 30) und 1562.
Verfasst und detn EschalokoU nach auch ge.ichrieben von Eh. A. Die in D. 248 erwähnte 6
Fr. Otto's III. ist verloren, mu-is alter, wie die Vtrgleichnng mit dem DO. III. 102 er-
gieht, diesem nahe verwandt gewesen sein und i.st in D. 243 ausgiebig benutzt worden.
Hcnriciis divina favento cloniontia rox. Si ccelcsias dei nostro lar^itatis iimnorc
sublimaro stiuliU'riimis, id" ad .•itatiiin lui.stri rcgni jirotifcri' noii'' duhitaiiuis. (^tiincin-a
noverit oniniuin iiostroniin in-oscntium .scilicet ac futuroniin industria iiililium, cjualitor lo
nos diviiio coiipiuu-ti aiiiori' sancto'' Acniilcifiisi ci'clc.^ic et loliaiini ijatriarohc ructori
eins coroboranius et fonHrmaniu.s (attjuc]'' largiiiiur dua.s civitatis in coniitatu Hy.strieusi
sitas, qiiarum uua dicitur Pomia, in qua iiim duduni i-piscopatus'" ad honorem dei et sanc-
tonun eins constnictus' esse videtur, altera vero Pisino, cum j)lac'ito et decimis atque
.sutiVagio et districto vcl omni publica functionc liberorum luMiiiimm in eis habitaiitium, i6
prout Otto divc mcmoric inipcratur cidem ecdesie d iciliaiiiii patriarchc per tria
niiliaria eisdem civitatibus ex oimii parte adiaccutia ])it imperialem paginam largitus
est. Ilanc*' denique eins largitinueni'' confirmantcs iam dicte sancto dei ecciesit? et
lohanni patiiarchc addimus atque hac uostri pagiua regali concedentes larginnir omnoH
terras Silvas et pascua tarn vineta et oliveta quam etiam campe.'^tria arva prata pabu- so
latica escatica vcnationes piscationes et onines necessarias functiones, quas liberi
liomines in prcdictis ci\'itatibus habitantes autca tempore Poponis [et]*" Sizonis comitum
tenuerunt vel adhuc necessarii ' ad ea tenenda vidcntur. Concedinnis etiam sepe
dicte ecclesie jirata et pascua atque capula iuxta lluviuiu (jui'' utrisque'
partibus rippe adiacentia et portum de Fiaona, ut pnilieli limiiines in cd naves liabentes »
uavigandi'" atque per nostras pmvintias in quaineunque partem voluerint tran.st'retandi
liberam habeant potestatem, (.mini nostra nostrorumque iidelium ducis et comitimi
onuiiumquc hominum contradietione reraota. Largimur quoque exarate ecclessie, ut pre-
dieti liomines in iam dictis civitatibus conmorantes largam et ])ienam omni tempore
habeant potestatem [et]"* licentiam eorum peccora et anneuta atipie iumenta ad mare «o
menandi et quandocunque necesse" fuerit adaquandi. Precipientes" firmiter iubenius, ut
nidlus (lux inarchio comes vicecomes seu magna parvave regni'' persona eundeiu
loliannem patriarcliam vel liomines eius in prcdictis loeis liabitantcs de omnibuK supra
dictis rebus et terris disvestire vel molcstare presumat. Si (piis'' haue iiDstram donati-
oneni infringerc temptaverit, sciat se comjjosituruni centum iibras auri, mcdietatem S6
camere nostrc et medietatem Arjuilciensis ecclesie i)atriarciie. Quod ut verius credatur et
diligeutius obscrvetur ab omiiibus, manu j)ropria confirmantcs sigilli nostri impressione
subter'' iussimus insigniri.
Signum doniini Henrici regis iiivictissimi.
Euerardus" episcoj)us et canccilarius recognovi. «o
Datum' pridie kalendas mad. anno dominice incarnationis M.MI. indictione X,
domini vero Henrici" X; actum Pauenbere*'; feliciter amen.
248. [RieiftT-Bresslau] a) vel C b) no C r) 8nm(-te C tl) fehlt in C c) ep» C f) con-
8trictufi C; auch die Verl>eiuierung in constitiitus ixl miir/lich, ri/l. DP. 2, Ci'JO Z. 41 g) lio» C
hj largitimie (' i) nccii C, rgl. unten jV. ii k; dahinter in C Lücke für den Nanirn dtM 4»
FluHueK; auch ein Wort wie «licitur »der vocatur fehlt 1) ueriHijue C m) niivi){iiMt(i8 C
ni nccce C o) dahinter dürfte ila<|ii(! fxler ein ilhnlichcH Wort nutir/elaiuien «ein p) dahinter
dürfte nostri auKi/elasKen nein <]) dahinter dürfte vero oiler ein ähnlichen Wort auHyrUmiien
nein r) Bul)t4 6', wnH auch in sulitUK aiifi/clÖHt werden könnte 8) Gueranhi» C t) dat C,
aufgelöst mit Hückiiicht auf Dl). 'Ji.''t. 'JUi u) dahinter dürfte rcgis Bccuiidi rcgnautiH (vgl. M
DD. 24!>. 246j ausgela»aett nein \) I'auobrec C.
II KIMM eil II. 1012. 281
244.
Heinrlfh r(:rl''iltt dem Khister Lorsch den Wildbann über einen Bezirk im
Odenwald. Bamhenj 1012 Mai 12.
Codex Lauresham. des VJ. Jh. /'. 19' im />■. ReichsarcMv zu München (A).
Freher Ori;/. Falat. ed. I, app. 50 aus A = ed. II. 1, a/ip. 43 = Helwich Ant. Laurisli.
93 = Freher SS. rer. Germ. ed. HI. 1, 122, = Helwich in loannis SS. Moyunf. 3, 49 ^
Dahl Besclireihung von Lorsch, VB. 35 n" 2 uvvollsfündig, = Freher Orig. Pulat. ed. HI.
1, 185 = Tulner CD. Pulat. 21 n' 26 = Schneider Erbachische Historie (Frankfurt 1736),
rrkunden 493 n° 2, = Freher in Reinhardus SS. rer. Palat. 478. — CD. Laurisheim.
10 /, 1.57 aus A. — CD. Lauresham. 1, 153 n" 92 aus A. — Mon. Germ. SS. 21, 104 aus
A. — Böhmer Reg. 1081. — Stumpf Reg. 1.555.
Yerfasst und uahrscheinlich auch geschrieben von GA. — Zur Deutung der Ortsnamen
vgl. Huff'srlimidf in Zeitschrift für Gesch. des Oberrheins N. F. 6, 107 und Schreiber
im Programm des Gijmnasiums zu Schleusingen (1896) 5 ff.; über das Verhältnis zu D. 247
15 vgl. X. Archiv 22, 185 ff. — Yon üdalrirh von Bamberg zum Formular zusammengezogen
und so in seine Sammlung aufgenommen.
In iiiiuiiiR' .saiicte et iiidiviiUu' triiiitatis. Heinricus" divina favente el(,'iiieiitia
rox. Si nostre pietatis aiircm niaxime in ^cclesiusticis rebus augcndis prebemus
pt'titinnil)us uosti'onun tideliiim, divine pietatis super nos i-espectuui magis inde credimus
ao alVuturuni eosque circa nos sagatiores serviendo et'iicimus ac devotiores. Quuproptcr
onniiuni tani presentium quam futurorum noscat industria, quod Bobbo saneti Laures-
hamensis cenobii venerabilis abbas nostre celsitudinis adiit culmen, sibi sugque ^cclesie
in honore sanctorum niartyram consecrat§ Kaboris et Nazarii exorans foresteni ban-
numque silvarum concedi. Cui pium prebentes assensum forestem cum banno con-
25 cessiuuis — ab aquilone in Cuntbichun tendentem, et inde sursum in longitudine in
orientalem scilicet plagam per medium saltum Nobbenhuson dictum, et inde se babentem
ad rivum qui dicitur Branbacb usque ad arborem Lacbluiocha dictam, inde vero in
nicridianam plagam ad Ivtram, atque inde deorsuni usque in fluvium Nekar dictum,
inde autem usque ad viUara Xiwonhchn, binc vero deorsum ad villam Bickinbacli
30 dictam, istinc autem ad aUam viUam Eichinbach vocatam, et sie quidem per deor-
sum usque ad locum Cuntbichun primitus dictum — , eo rationis tenore ut ipse prc-
dictus abbas sibique succedentes in pcrpetuum ha1)eant atque possideant, nulkisque
in ea sine ipsius licentia venandi aut capiendi aliquid potestatem babeat. Hec ergo
quo firniius atque inconvulsius per futura tempora possint persistere, propria manu
35 finnantes insigniri iussimus sigilli nostri irapressione.
Signum diinini secundi'' Heim-ici regis invictissimi. fM.)
Guntlierius eancellarius vice Ercharabaldi arcbicapellani recognovi.
Data im. id. mai. indictione X, anno dominice incaruationis MXII, anno vero
domni secundi Heinrici rcgnantis X; actum Bauonberg; feliciter amen.
40 An dies Diplom schHesst sich in A die folgende eingehendere Grenzbeschreibung:
Si quis vero scire desiderat ^videntius, quorsum tendat forcstis bannus in silva
Ottenewalt Laureshamensi ecclesig regia auctoritate conces.sns, subdeterrainata loca
vallium montium saltuum rivulonnn tluminum arborum diligenter consideret. Tenet
244. [Bresslau] a) übergeschrieben II b) hier nicht Zusatz des Copisten, vgl. D. 237.
Kaiserurkundeii III. 36
282 KAIS K i; r K K r N n i: n .
iinniqiie baiinuni in loco ([ui ilicitur (ii'twinr, iiuli^ ad numli'iii Malscuni. imlr ixti^ii-
(litur lul Vflislici-'T. tU-iniU- ad lU'ti'nkirii-lin, jinsti-a ad Lüddfra, drimlr in W'iiilrn-asto,
didiiiio in Lütonliaha. indi- in Kl)i'rl)ai-li. pust in (iasponza, indc in Alil)atisl)acli. di'indc
nltra Cuninj^fsliaoli, jiost in Hirknnliart. linic in Kinoirlia, di-indc ultra Hnviuiu Mini-
nünpilin, jiost in Widflabarii. dciiule in HrAnl>ai'ii, lunf in Aiaiiliacli, iiulf in W allimlcn- t>
brnnmi, di-indr ad nia<;nani (|UiTi-Mni, dfiiidf piT drsccnsuni ilrauialia. jut \\ lluncihafli
ascensnni et |«t (K-strni-tani Wllnnidnirg, inde in lluviuni KuliTalia. tiuic per i'ius
descensmn in Hinnini Nokar. indc pc>r dpsi'onsuni Nidvar ustiui' Nuinliiim , imli- in
jilatoani niontiuni et per hanc nsquo ad sujn-a dictum locuni (ü'twini-. (^)uis(piis if;iinr
in liis loc'is xv\ infra ln)s tcnninns rpiippiani vcnationis seu pisi-atioiiis al)S(pu' lit'ciitia lo
Laurcslianiensis alibatis cxercfft- prosunisi-rit, si-iat sc ipsi nbbafi coinjiDsituruni ini-
]icrialcni bannum.
24:).
Heinrich bestätiijt dem Marienkloster zu Florenz seine Besitzttnqoi und die
Immunität. Bamhnij KU:' M<ii II. 15
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Florctiz (A).
Piircinetli Croiiira fielt' nhhaflin tli Fiorenza '24ii h" 45 aus Abschrift ron Ciiielavus =
Lami Moii. ecci. Flor. t. HO. — Bühmvr Reg. 11)83. — Stumpf Reg. J.'iniJ.
Unmittelbar nach DO. III. 423 gesehrieben von Eb. A. — - Zur Deutung der Namen rgl.
David.sohn Gesch. von Florenz 1, 11-') f. jo
<C.) § In nomine sanctac et individuae trinitatis. Hoinricus divina favente nii-
Rcricordia rex. Notuni sit onmibus lidelilius ^ niistris |)resi'iitil)ii.s scilicct ct fiituri«, qualitcr
no8 |iro|itcr (loi oninipotcntis niiiorcni et oli reincdiuni niiinic iiiarcliioiiis ]|iij,'onis iiioniisterii> siUK'tnc
Marif, quod iiiater siia Viiilla coiistriixit, oninin, <\unr illn collata esse iioscuiitiir. per Imc mistniiii
preceptuin corrubiiraiiins, in quo jirycst donimi» Maniiiis ulilias. f'oiifirniniiiiis itaquo iaiii diclo iiioim- 85
steril! in civitatp Florenfinn sito iinivpisa predia illiic per cartaruni iiiiiiiitioncs portincutia, noniiiiativu
eastolluni de Sepna, Greue, Vi<lo, Sianii, liibiaiio, Liico, C'cdecn iiiiii oniiiiliiis coriiin prrtincntiia,
iiisiiper curtes Moiiti-m doiniiii, Haddn, in COinitatu Uultcrancnsi i-uiIch dna« CUm castclüs, una
fiU<J dicitur Casalia, alia vero Kusei, Hibiune, l-'rancilione, nionte Molinario, Fnjfisu — oninia isla
ct cetera, quf pertincnt nd eandcin abliatinni, predicto abbat! Marino snisquc sncocssoribiiB et monacliin 10
in eodcm cocnobio scciindiiin sniicti licncdicti rcffulain dcf^cntibuH tirnia corroboraiiiiis traditiono.
Precipinins i|L'itiir, nt nnlhiH diix marcliio episcopus conics vicfcomcs seu alic|iii.s hr)nio maffiuiH »ivc
parvuH candem abliatiain KOii abbatcm et inonacliDS ibi(b-m in tempore degentes de rcbii»
iain dicti nioniU>tcrii inquietarc moIcKtarc vcl dittvcstirc ])rcKuniat; ipna vcro abbatia regaÜH vel
inipcrialis libcra actemaliter pcrmancat. ISi quis igitiir, (jHod minimc crcdimus, hoc precoptiim ti
fregcrit, componnt centiim librax aiiri optinii, mcdictateni kanicrf nuntrf ac mcdictatcm predicto monn-
«tcrio. (juod iit verinH crcdatiir, lianc papnam manu iiostra roboratam itigillarc iunsiuiii».
^ Signum ibmnii lliiiiriei iM.) regis invictitssimi. |
^ Eucrurdus episeopu« et eaneellai-ins fccognovit. ^ (SI. D.)
Datum pridie idiis niai. ainio dominier inearnationis milleKiiim \il, indietione X, 40
«lomni vero Ileinriei regis Hcciindi rcgnantis X: actum l'aucnbere; felieiter amen.
246. ^.aiKhitzer- Bloch].
IIKINKini U. 1012. 283
246.
Heinrich bestätigt dem Marienkloster zu Florenz die ihm von dem Markgrafen
Bonifaz qeschenkten Besitzunqen. - „ , ...„..,
■^ ^ -J Bamberg 1012 Mai 14.
Originaldiplom im 1;. Staatsarchiv zu Florenz CA).
5 Pmrim'lli Cronica delV abbadia di Fiorenza 243 n" 46 aus Abschrift von Caietanus (a). —
Margarini- Bull. Casinense 2, 70 n" 76 am A (b). — Rena (e Camid) Serie de' duchi
e marchesi di Toscana 1'', 31 n" 6 aus ab. — Stumpf Reg. 1.557.
Geschrieben von Eb. A. Für das Dictat ist D. 245 benutzt; aus. der Schenkungsurkunde
des Markgrafen Bonifaz vom ./. 1009, die bei Puccinelli 241 n° 44, üghelli Ifalia Sacra
10 ed. I. 3, 60, Rena (e Gamici) 1'', 4 in stark abweichender Gestalt gedruckt ist und nicht
alle Namen unseres D. enthält, sind nur tvenige von uns nicht besonders bezeichnete Worte
übernommen.
(C.) ^ In iiomiue sauctae et inclivicluac triuitatis. Jleiiiricus divina disponente
dementia rex. Notmn sit omnibus § fidelibus nostris presentibus * et futiiris, qualiter iios
15 iiitcrvciitu ac petitiono Euerhardi sancte Pauenbergensis Qcclesig episcopi jier baue
uostri piiccpti pagiliam COncodimus donamus ot conoboraimis mDnasteiio" saiictc Marie, cjuod
infra Florcntiua m civitatein sit um est, tpiasdain COl'tes et proprietates, qiu^ uoiniuativ?''
vocantur Broiln, Toso et sanctus Regulus", Pesella, Buiaimla, Tignano, Malliano cum
i-astellis et capellis et cum omnibus rebus ad easdem cortes jjertinentibus, quas''
20 cpiondam Bonefacius marchio per cartulas offersiouis eidem tradidit monasterio pro-
prietario iure habendura, ea videlieet ratione ut abbas predicti monasterii Marinus''
vidclicet nomine amodo inantea omnesque eius successores qui pro tempore fuerint
prnpriotario iure ad partem ipsius monasterii habeant teneant firmiterqiie possideant,
onmium' hominum contradictione* reraota. Pieoipi entes denique iubemus, ut imllus dux
25 episfopiis iiiari-liio conies vicecomes seu aliquis Ikuho inagnus vel parvus * predictUUl abbatcMii
eiusque successores qui pro tempore fuerint de iam dietis cortis*" et earum pertinentiis
iuquietare molestare vel disvestire presumat. * Si quis igfitur hoc nostl'um preceptum, quod minime
credimu8, fregerit, SCiat se compositurum centum libras auri o|itimi, mediotatein karaerf nostrj
et medietatem iam dii-to abbati eiusque SUCCesSOribuS. Quod ut vorius credatur et firmius
30 Observetur, liauc ijaginam manu uostra roboratam sigillare iussinius.
I| Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. g
S Euerliardus" caneellarius recognovit. H (SI. D.)
Datum pridie idus mai. anno dominic^ incarnationis millesimo XII, indictione X,
donmi vero Heinrici regis seeundi regnautis X; actum Pauenberc; feliciter amen.
"> 24<5. [Laschitzer- Bloch] a) na corr. aus m b) ^ c) 1 corr. aus dem Anfang eines r oder s
d) dahinter kleine Basur e) in d-er Mitte des Wortes Rasur, vielleicht war Martinus geschrieben
f ) um hominuui contra auf Rasur g) vor Euerhardus etwa 3 Buchstaben ausradiert, von
denen noch die beiden letzten er kenntlich sind.
36*
284 KAisr. iMKurNui: \.
247.
Heinrich bestütiyt dei' bischößivhen Kirche zu \\'ur>iis die Biin/ Lndotbitrij
und die dazu gehörigen Xiitzungsrechte im Odentca/d sotüie die zur Schlichfitng
ihres Streites mit dem Kloster Lorsch nnf seine Anurdninig roti dem Grafen
PojifK) nnd den Schöffe}} des Lobdc}igaiies be}ri)'kte Abgrenzung ztcischcii de}' b
Lade)ibu}-ger und der I/ej)penhei)iier Mark. Xicrslrin — UU-J Aniinxl /,«(.
Orifiiiitildijilom im groxsli. Sliialsarrliir zu Daniislndl (A). — Chioinl. Worm. aus der
Mitte des l'J. Jh. f. 34 in thr k. Bihliolhrk zu lidiiuoier (C). — Libcr priv. irrl. JI'o;»;.
rti/.s' thiit Anfang des Li. .Jh. f. '29H' im f/rosuh. Slaut.iarchit> zu Darmsladt (D).
Freher Comment.^ de Liipodnno '2:i eil. — Schannnt Hi.it. Warm. 'J, HS n" 4<i ex anliim lo
epise. Worm. = Migne Palrol. 140, 297 n" 64. — Lameij in Ada Palat. 7, 6'.5 «" •/ aii-i
C mit a. reg. XI = Dahl Beschreibung von Lorsch, Uli. W n" 4 unroUstiindig. - BuhnKV
Reg. IIISS. — Stumpf Heg. l.jöi).
Mit Benutzung des D. 2-i6 oder 227 O'V. I). des Do. I. h;)2 (VU. II) und ,n,j,l „urh einer
nicht erhaltaien Aufzeichnung über das Inquisitionsverfahren (vgl. DO. 11. .'(lil) ausserhalb i6
der füinzlei rerfa.^st und ge.iehrieben. liier die OriijinaJilät, den Inhalt und die Dnticniiig
des D. vgl. N. Archiv 22, 184 ff.: iiler den Hitler UWmr ebenda 2<.HI X. 1.
yV.) ^ In imniinc sanctc et iiuliviiliie triiiitjiti.s. lleinrii-iis diviiui urdiiiaiitf vV:-
I inentitl rCX. Onuiinni itmino .saiKle «lei nccclcsii; * tidcliuin 111 lefriio iinstrii clegcnliiiin
.11 nossc volumus sollerli.ini, i|iiciiiiii(l(> vir vpiii'r:il>ilis vX imliis in ciiiinjlms tiilclis j)lir:^liar<llis liim- 20
maeionsis ecclesi^ e|>isco|Mis (loininatioiicin luistrnni adiit .sese rcH'tain.'ifnJdo uli tVi'i|iuMiti'ni t'<iii-
II tcntioneni c|iint.iiiiiis )iabitaui inter äiiniii aecclusiuni et Laiiiosliaiiieiisis avcolesi^- abbatcin du iiitibiixilain
iitiÜtatibiis, iiiic,> Niiiit in ]ingo Lobedun^oiiuc, eo quod |ii-ai>tatus abbas l'iioriiincicnsi neccicsino oiii ii o
silraticnni in silva Otoiiouiiald fiotestaliva" iiianii vt'lit abdicarc i>ii9<|uc per intogriiin vciidioarc.
Ob lijiiic ijj'itiir altcrcationem iio.strao exn-llentiae ]ii>rrexit |>racco|itiiiii Da^'oberti faniosi.siiiii '' rotfis :!()
Franeoruin relefrciidiim, in cino scri|)tinn babotur, (|ualit<-r ipse Dagobcrtiis rcx ad basilioain saiwti
I'etri apostoli lliiorniaci ae * constructam tradidit castclluill Lnbcdiinbiirg; in paj^o L(ibed»n(,'iiiiiir
»i t II ni cum oninibiis iitonsiiibiis illiic pi'rli[iifiUi]biiM'' » [ct oin]iii silvalioi in si I va Ot:'iicnuald. * .\d
hoc etiaiii noKtris viKibiLs obtiilit prai'ccpta .tiic'Ci'S.soriun illiti.'«, vidcliccl Pippini, Karoli, llliidoiiiiici,
OttOlli.s ]>rillli clarissiiiior[um] scilicet regiiin vel iniperatoriini Francoriiiii, in ipiibiiH srriptiim invciiitiir, 90
quo[mo]do ipiii traditioiicin ac** conlirniationcm praescripti reg;iM üag(>l)crti suis prao-rptioiiiliUK a novu
fonfirniaverunt. iSed pro rci firinitatc prccntns est nostrain clenieiitiani, iit froqucnti liiiffio l'|i]nc>in
KtntufreiiiUM •. Clin«" peticionibiis ob dci ainorciii iMHsi|nr> hdi'lo st'rv(ilti'im iilKiitcr aniincntes
l'opjioiu'ni siipra ilicti \^i\\i\ coniiteiu a ciiliiiiin' iinstri iiii|icrii .iil ilcstriiciulaiii litoni
vetiistaiii niisiiuus t-t, ut Sij^ibodo Uiuiniiaticiisis inilcs et L'iiri-iiilicr|ii|s ^ (Lauri'|sli|a- .i*
iii]('iisis iiiiles iie[e] imii scalihiii |)rae(ii|i(iiiiii|a|ti cniiiifis ciiin iiiranK'iilii marclmiii
Loljoduburgensein , jiro qua fontcndcruiit , a inarclia «niac rcs])i(it .nl |-",|iliiiilMiiii
distiiiffuerent, ]irac'C'c|iiiiiu.'«. Isti sunt <|iii ))fn'-' t-adciii marclia iiiraviTiint : ."^i;^!!)!»!!!,
Si^iiiuiii, Uua/.zo. Altdiinni, [Rimlf'', l{cgin|^c'r, itt-iii Sijfiiniin, Ilarduaii, Ilc/./.il,
Esj^(e|r|i|li '; et i.stis ti-niii|iii|N su)ira dietas niarclias distiuxcniiit : llcj,n siir.sum us(|ii(! in
in FlueluMibali'' et sie usf|ii(' in jiosscsHain Steinaliaiii et sie sursuiii possessaiii ii>i|iic
247. [BreMdlau] a) h tcheinl inm l riirrl;iierl zu nein b) A c] iliem und die frtli/enJen I:'r-
riflnzungm nun C, uiilrr Urrilr/,'Kirhlii/iini/ rim f), in cinii/en Fflllen diiicli Scliriflrenlr in .i
f/eidiilst il) am s KrIitinI cnrrii/irrt zu nein (?) A ntnlt cuiiiH fi Wi-rinbiTiiiH (!; WiTii-
bt-ru» //; den Uaumrerliilllniioirii ntirli int die von unn aufgmumniene fAi.tiinr/ irrilinichrinlicher 4*
fl) eorr. auti pro \>)f'; W'dll /' i; P; Kftrcrii'b ('; nlii-r für ilim c iM l.rln Hanm rorliunden
k) da» ernte \\ nirlit nielter; Khicbi-iibach <'; Fliickfnbacb I)
iiKixiMcii rr. 1012. 285
ad Enelu'k'ii Uuihsilstein, iiulc ad Sidiliucsbnuiiioii, iiidt; ad sp[u]mosiiin .stagiuiiii rt
sie in Uliiiciiani ot inde us(iuc in tcniioni Ki;-,i;;un, indo ad DiiiTfn-Unitlicndal, indc
in orientalcm Uinionani et sie iis(nic ]>*ilinci-cssncidani, indo in ( Janienesbali et sie in
Moresberg et sie direete in nicdiiim liulrani, indc in Neeearein et sie Neccarem
5 deorsnm nsque in Nmiucnheini ; et in ca niiiii sjieeiale dixeriint, exeepto Colegenberg
et forestem quae Engizunt'urst mnninatiii'. (,»ua{jro|jter hoc nostrao auctoritatis iiraeceptum
eidem aecclesine fieri deci-eviimis, per nncnl iiiljciiuis, iit piaefato episcopo liurghardo * aut suercs-
soribiis .sii|i)s iuill|ii]iii iiipodhiiciitiiiii praedictis aecclosiae facultatiljus alj alii|iia pcrsima <ic|cii]iTat. *
Et !ioe adieianins: si quis sujterbinnd" istud pactum vel praeecjituin violaverit, tres
10 libras auri ad eamerani nostrani \-el sueeessoris [njostri tribiiat et (piod inee[p|erit
irrituin liabraliir. Hf nt lioi- aiK-ton[ta]s [nostre c'on]firm[a]tion[ils tirina Stabilisquo * per-
niancat, aii|ii|li luistri [i]iipi-cssioiie cam insignire iiissinuis maniKiue propria suljtiis anuotaviiiiiis.
!•! Signum donmi H<'inriei (M.) regis iuvic'tissinii. ji
i! (Juntiu-riiis eanecllarius ad viccm i'".rkanlialdi areliieappcilani recognovi. fS (SI. 2.)'
15 Data W. kal. septembris anni> inearnationis doniini millesimo XII, indictione X,
anno ven> dnmni Heinriei seeundi X; aetnm Neri>;tcin"': felieiter.
248.
Hffinriclt bestätifjt der bischöflichen Kirche zu Würzburg die Immunität.
Fnnikf/irt 1012 September 10.
(Jrlll/iiiiJdij/Ioiit im /,-. EeichfKirhiv zu München (A).
Seiz Analijsis 176 aus Abschrift. — Mon. Bolen 28", 437 n" 27ö aas A = Br esslau
DD. ceiititm 92 h" 66. — Böhmer Rey. 1084. — Stumpf Beg. 1563.
Obgleich D. 248 von einem nicht der Kanzlei angehOrigen Schreiber munäiert ist und icir
auch die Xachtraguiigeii in der Datierungszeile keinem. Kanzleibeamten Heinrichs mit
Sicherheit beilegen können, zweifeln ivir doch in Anbetracht eben dieser Nachtragungen und
derjenigen des Vollziehungsstriches im M., der völlig zeitgemässen Schrift und der ganz
unverdächtigen Besiegelung um -so weniger an der Originalität der Urkunde, als gerade
in dieser Zeit — vielleicht in Folge einer Behinderung des wahrscheinlich wenige Monate
darauf gestorbenen Notars GA — Mandierung von DD. durch Parteihand mehrfach vor-
kommt. Die Echtheit von D. 248 ist iiherdies durch seine Wiederholung in dem in einer
unzweifelhaften Kanzleiausfertigung erhaltenen D. Konrads II. Stumpf Reg. 1888 verbürgt.
Für das ivohl von Eb. A verfasste Dictut ist eine verlorene Immunität eines der drei Ottonen
benutzt (die DD. 0. I. 454 und 0. III. 432 kommen hierfür nicht in Betracht, da sie
ungeachtet der Ausführungen Meyers in Deutsche Zeitschr. für Geschichtsivissenschaft N. F.
1, 182 ff. mit Sickel als gefälscht angesehen werden ynüssen). Wir denken um so eher an ein
DO. III., als tvenigstens einige Ausdrücke in unserm D. deutlich an den Stil der in
Otto's III. Kanzlei beschäftigten Notare HB und HF erinnern. In dieser verlorenen VU.
wiederum ist mittelbar oder unmittelbar das DH. I. 7 und daneben noch eine verlorene
karolingische W. benutzt gewesen; wir haben, was in D. 248 mit dem DH. I. 7 und
dem D. Arnulfs Mühlbacher Reg. 1785 übereinstimmt, in übliclver Weise bezeichnet.
-47. 1) lie.ite des abgefallenen SI. 4 werden yesondeii anfieiralirf in) das zweite i über der Zeile
iiachf/ei ragen.
286 KAISKUrHKrNDKX.
(C.) ^ In nomine" sanctiU' et indiviiluae triiütatis''. Uc'mrinis ili\iiia unliiiante
proviilontia rex. Si potitiouil)us saeerdotum di'i de liis, quae ad Inca sanetoruni iusti-
pertiiii-iit, iiost ris niirilius ^ iirolatis ail(|uiesc-iinus. rejriani eonsiiftudiiieni oxercenms et
lioe nobis ad landen» et stabilitatcni reijui iiostri in dci nomine pertinero confidimiis.
<.^iioeirca onuiium üdelinm nostfonun praesentiinn seilieet ae i'uturonuu industriae 5
jiateat. ((nod nos Ileiurieus sanetae Win'clmifri'nsis »oi-lesiiio veiieialiilis cpisiMipus liumilitor
adii'ns eiaementiae nostrae dominationis iimotnit, ([Uod jiraedeeessores nostri lo^os et
inipornto r I' > divae memoriae Karolus. l,M(lo\vi (■ MS. Ai'uolt'ns trcsquc idldiics (iiinus eiirtes
villas terras teiTarum(|\ie enltores, sen ([iiieijuid in etinetis rel)ii.s ad aeelesiam sancti
J?alvatoris, in qua iireeiosus Ciu-isti martvr l'Ciliaiuis soeiique eins eorporaliter requic- lo
scunt. piTtiiiero dinoscitur. seu quod inantea ad casancta loca lejjfitime traditum fuisset
]>er univorsos comitatus pa^us ac tcrritorin, siib integrae defensiu i> i s iiiiniunita t u per-
nianere suaeque tiiitionis elipeo nnniiri concessissent, hoc etiam, qiiod in eisdeni prao-
eeptis veraoiter serii)tum cnitiiio t n r, nostris conspeetibus praesentans, jn-aedietos leyes
seu iinperato r e s per suae auetoritatis praedictac aeclcsiac prace<'j)ta eoncessisse et ib
enntirmasse, quatiints nullns indi-x pulilicus scrvos Sciavos sive accolas pro libei'is liominihus
in aet'lesiae praediis manentibus'' ad causas audimidum et fredas exiKcn d m m et inausium-s
aut parataji fafieiid u m et fidciussores tollend um et liomines ipsiiis aeclesinp lani l'raneos quam
servos et Sciavos d i s triu-ren d u m et idlam rcdibitionein requircn d ii m aut aiiquid de bis
exactitare per aliquam iudieiariam pntestatem ullo umquam teinpuic * piacsuiiiat. Unde 20
etiam idem veuerabilis episeopus Ileiurieus nostram jietiit niaiestatem, ut eandem
dcfensionem per nostrae anctoritatis imniunita tcni cina ipsa |l(iea v|(l'' liumilKS prae-
fatae aeclesiae confirmarennis. ("uius'' pctitioni, quoidam rati()iial>ilis vidihatiir, lioe
deuegare noluiunis ac i)er hoc oumia, quae siuperius contiuentur, jier liane nostri
praecepti paginani eonfirmare studuinuis. Idcirco etiam praeeipientes sanetimns, ut, sä
(pücquid ad ipsain praenominatam ' aeelesiam tarn in^ servis Sclavis et accolis quam
aiiis rebus inste et legaliter hactenus peitinere visum est, sieut in autecessornm
uostrorun»'', ita etiam sub nostrae imnnuiitatis nomine in modo datis rebus et adhuc
dandis tutuni et defensum penmaneat, nee (]uis(pwuu de fidelibus nostris sive eomes
sive index pnliliciis in parte aliqua aut ullo unKniam tempore j)raefatae' aeclesiae res in- .so
quietare aude.-it, cpiatinns rcctorcs ip.sins * aeclesiae pro incoloniitale nostra reffui q u c nostri
stabilitate iug-iter diNnnam claementiam .studeant exorare. >Si (piis vem, (piod futurum
non crediraus, buius no.str^ innnunitatis jjraeceptum aliquando infVingere temi)taverit,
noverit se conij)onere auri optimi libras C, medietatem camerae nostrae et ad j)raefatani
aeelesiam partem alteram. Quod ut vaerius credatur diligentiusque observetur, boc 86
praeceptiim inde conscriptum manu ])riipria i-uborantes sigilli nostri inpressione iussi-
mu8 assignari.
I Signum domini Heinrici (M.) regis invictissiuii. f,
S Guntberius cancellarius vice Ercbanbaidi aiebieapcllani nco^novi. \\ (SI.
o
1 lata IUI. idus septendi.'' anno dominieae ini.uu.itinnis niillisinii> .MI, indiciionc X, 40
anno vero domni secundi Heinrici regnantis XI; actum Franciioiievord'' regio palacin:
felieiter amen.''
24h. Bre.Hslau] al flnhhilrr rin unr/rfdiii/rnrr Strich yclUi/t \>) at auf Uasiir c) A für manentes
ili rniilnzl au» der SU. Stumpf ltf(i. I8KH e) C auf Uanur f) iint auf liamtr (f) in
auf ICngur li; dahhiirr Kcheinl etwa praeccptis coutinetur auggetasHen :u sein i) das dritte 16
a auf Uanur k) IUI. idus Heptenib. und Franclioncvord — amen von anderer Hand narh-
gelraijen.
iii: ixiMiii II. im-.'. 2S7
Heinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Würzhurg den Knecht Gonzn.
G-rone 1012 Septemlii-r 17.
Originaldiplom im /«•. Rnchsarchir zu München (A).
5 L((ii!i Reg. litiint 1, 6'.» />></. mit XI. kal. oi'tobris iiul. X. — .Umi. Hoim 28", 439 n" 27<>
mix A. — liiihmcr Bvij. 1US3. — Stumpf Rey. löfJl.
Vri/'iisut und geschrieben von GA, der s-ich einen ron ihm seihst hergericlitetni Blanquets
licdient zu haben scheint, auf welchem zunfichst nur die erste Zeile und das Eschatokoll
eingetragen waren.
10 (('.) I In iKiiiiiiu' sanctae et iiidiviiluai' triiiitati.s. Hciiiricus diviiia tavcntc i-le-
iiH'iitia rex. Nostninim jircccdcnthiin patruiii <lev()te | iinitaiitcs' ('xciii|)la larj^i-
tatis iiDstrae •^ratiaiii scrvitdiilms nustris iiiiiicii(liiiiiis, et iie (Hii<l iiicoiiiiiKKlitalis in
IKistcruni sulnx'jiat, liani' tirniissinm iure staliilrni inrnianore volunius. Unde ad fideliiiin
nostiMnini [ji-esentiiini scilicet ac t'ntiiroruni jiervt'neniat'' iiotifiani. ([ualitor nos inter-
15 vi'ntu dilcL-tissinio coningis nostrae Cvnigundao reginae sanctae W'irciburgcnsis aeclesiae
vcneral>ilis episi-opi Ilcinrici petit'ionihus piam aureni prebonius et sibi siiaeque
acdcsii; in luincindre'' inartvruni Kvliani et siicidniui eins constriictae et consecrat§
((uondain nostri'' iuris .serviun ndniint- Vunv/.o tradinius, cd videlicet ratiunis tonore iif'
Imc dcbito et hac legi', (jua part'ntes sui vvl ipse nnbiscuni hactcnus vixi'rat, cadcni
üo etiam lege ipse vel posteri sui apud Vd.s et vpstris successoribus liinc inantca prr-
inaneat. Kt xit haec nostrae tradicionis carta stabilis et inconvulsa onnii perniancat
tempore, haue paginani inde conseriptani manu nostra firmantes sigilli nostri impressione
insiji-niri iussimus.
p Signum (liinuii Ilciin-iei (M.) regis invictissimi. |
p (luntlurius caueellarius vice Ercliambaldi archicappellani recognovi. | (SI. D.)
Data XV. kal. octobris indictione XI, anno (lominic§ incarnationis millesimo XII,
anno vero donini srcundi Ileinriei regnantis'' XI; actum (iruona regia villa; in dei
nomine amen.
250.
30 Heinrich bestätigt der bischöflichen Kirche zu Merseburg die ihr von seinen
VorgängeiTi geschenkten Besitzungen, über tvelche es an einem urkundlichen
Besitztitel fehlte, und erneuert der Kirche des h. Peter in der Altstadt die
ihr von ihm selbst durch den Pfcdzgrafen Burchard verliehene Schenkung des
Ortes Zöllschen und eines Weihe7's bei Merseburg.
Jö Merseburg 1012 October 17.
Üriginaldiplom im Domstiftsarchiv zu Merseburg (A). — Merseburger Copialbuch aus
dem Anfang des 13. .Th. f. 98' ebenda (B).
Chronica episc. eccl. Merseburgens. bei Ludeicig Ret. 4, S48 und in Mon. Germ. SS. 10, 175 dt.
Höfer Zeifschr. 1, 161 n" 9 aus A = Schäfer Sachsenchronik 1, 280 unvollständig. — CD.
<o Saxoniae regiae I, 1, 285 n" 60 Extr. aus A. — Dobenecker Reg. 627. — Stumpf Reg. 1565.
249. 'Bresslau] a) davor am Anfang der Zeile Rasur h) A c) i auf Rasur d) cor nt ein
Buchstabe mit Oberlänge ausradiert e) i ül>er der Zeile nachgetragen.
288 KAlSi: UriiKlN I>KN.
Vtrfasst und ijrschriebeti roii (r.-l. — Die Aiiqahe, dass über die iii 1>. >!Ö0 hrstitligten
Orle iirkittidUrhe Besilztitfl iiirlil ai(sijislrllt arini. isl UTiiigsteiix in Beziig auf J'riessiiih
iiii'iilir/l'rnd : das 1>0. II. IUI, irvlchcs dirnt' Sciu'iikiiiig rcrhricft, ist uns erhalten: es irar
M der Xeiifiriindiniij des liisthiiws im Mai/deburiier Areliir (riy/. DD. 2,i>U7) rerblieben. —
Zur Erh-Uiriiiiti der Oiisnaiueii rgl. Kiisterimiuii in Neue Milllieil. aus dem Gebiet liistoriseh- 6
antiq. Forscliuiiyeu 17, H-ili : lif, '^35; 18'', Tö.
(C.) ^ In iiomino sanetne vt indiviiluac triiiitati.s. Ilcinrifus (livin.-i t'avcntc olc-
iiientia ri'X. lioj;alis dij^nitalis ilci-ct i'Xi'rllfiu-iam sil)i [{ fanmlauliiiin piani aurt'ni
prolierc potitionilius in liis niaxinur i-ausis. »juae iicrtiiuTo vidi'iitur ad i>li,s(M|uiuni
diviui cnltiis, nt, dum circa snbditns niaicstatcni sui oxliibct luMiijijnani. iiidr siiji [ki- m
eins et niorito conciliot divinani. Qnaproptcr (inniibus sanctae dci aecclcsiac utrius-
qno spxiis fiilclibus jircscntihns scilicet ac fntnris nossc" vohinins. (|nalitcr f, Tiiictniarns il
sanctae Mcrscliurp-nsis accdosiac e])i;<c<ij>ns, (|uoni dco anctore uns ))r(>t"('cinnis, donii-
nationoni ncistrani adiil indicans nol)is ac niiiltnni ci'mcjuercns, rjuml ciuicla, (|nac al)
antf'ccssorilius nostris Ottunc scilicct niajjjno inipcrat'irc, (|ni jnMinus locuni a fnndaniontii i6
erinstruxit et in sedcni e|iisci)iialeni lionori sancti Lanrcntii niartyris jirovcxit, nee iion
et a ceteri.s Christi Hdelibus ad ecelesiani sibi eunniiissani fuerint tradita, antecessoruni
suorum incuriositate nniia sint regali auctoritate conunendata. Propter (juod ergo,
nt predixinms, nc per tutura tenipora aliqnam jiateix'tnr iniuriain vel in(|nietndiiieni
in bis. niistra ancturitatc ea cDmiburari snppliciter preeiljns exoravit jjrot'usis. ("uins ..
petitioni. «piia rationaltilis vidcbatur et iiista, prebentcs assensum eideni episcojx) sibi-
que conunisse aeeelcsiae enncta, (piae ab antecossoro nostro Ottune niagim inipi'i'alore
vol a ceteris sibi succedentibns Ottonibus fuerant tradita, — villani scilicct ( 'luniazis
et quae vocatur Nova, KotHzi, Rossini, Kibzi. Boian villani, in (iwsnua III inansos et
diinidinni, W'iribeni, Zladebi/.a, Cozini, Tnrnuuna, in Jliiscana 111 inaneos, in Spirga I. :^.
Pisciui , Batuellon. Ciiianua'', Paszini . Rresnizi , villani Boliboris, ad aeeclesiani in
Sciitibiire rogalcni niansuni I, alinni ad Cnisecsburg, Tranarda uiinoreui, (Jostna cnni
Omnibus oorum appendiciis — nos qnoque eadem per regiam nostrani potcstatcm
prefatae accelesiac concedinnis ae perpetnaliter eiintirinanuis. Atque etiain ([iiandani
uostri iuris villam (.'dizini'' dictani in burgward"'' Cnisecsburg in cmnitatu llcrinianiii :in
comitis et vivarium mnini iuxta Merseburg, quae oninia cum imhiuh ajipcndiciis iani
olim per advocatnm nostrum ]>nrchardinn jjaiatinnm eomitem ad aeeelesiam in anti(iua
urbe sitam et in linnore sancti I'etri prineipis apostolormn eonsecratam'' tradi t'ccinnis,
nunc quoque eadc[m injnovando "^ ]>er presentem nostrae regiae potestatis j)aginam
corroboranms, eo rationis tcnore nt tani prcsens episcopus Tliictniarns «piani alii sibi aa
sueeedentes [de| onuiibus snjierius cipm])rcliensis libcram potcstatcm (b-iiinc liabcant
quicqnifl sibi jilacncrit inde faciendi ad nsum tanicn accdesiae, onmiinn liomiiium
remot(a eont|radiclionc. Ilaec ergo nostrae maiestatis concessio et traditio ut stabilis
et ineonvulsa onmi permancat (tcjmpnre. manu propria presentem paginaiu priiin|de
consijgnantes, sigilli nostri inq)ressi(n)e eam insigniri iussinms. 40
fi »Sigimm donnii licinrici i'Sl.) rcgis invictissimi. f,
n f iuntlici"ins canccll.arins vice Erclianib.-ddi arcliicappcllani rcognuvi. ?, (SI. 2.)
l)ata XVI. kal. novcndiris inilii-tionc XI, anno dnminicac inc.arnationis nn'llcsimo XII,
anno vero donnii scciiihH Ib-inrici rcgnanlis XI: acliini Merseburg: in dci iKmiiiic amen.
iaii. [UrijwtliiU u| A, xlatl notiiin fsse, leir ilir Ciinslnirliim rrfi/rilerl hiillc li der ernte SIrirh 15
(/«i ernten a corr. au» c <•) zieinclien i hm// z imI ti iielilflt il) p ilber der Zeile iiiiclif/etriii/iii
ej fonnecrata. ohne AI/Hlrzuni/meirlini, ,1 f «/iVw und die folf/endeti Krif/Imiinifcn au« II.
11 1; im; IC II 11. UM 2. 2«!»
251.
Heinnch hestütifit dem Kloster S. Pietro in C'ie/o doro zu l'avia seine Be-
sitzuntjen. Mainz 1U12 .
rrkiimlc des l'J. oder /•'{. .//;. in Diplomforni im h. Slaaisarchiv zu Mailmtd (A ).
6 Rohdliiii Xotizie di Pavia 2, 396 am dmi hihro rosso. — Stumpf Reg. l'yfi].
Wie selidii hei DO. I. 460 bemerk! irurde, ist D. 2^1 ungefähr gleiehzeilig mit jenem I).
gefiihehl worden, doch i.tt die Fiilsehnng weniger umfimsend (iIk hei dem angehliehen 1>(). 1.
Dem Fillsvher lag nämlich ein echtes DH. U. vor, dessen den DD. 245. 246 verwandten
('ontext Eh. A verfasst und dem HA die Datierung hinzugefügt hatte; diesem D. hat der
10 Falscher den Eingang der Urkunde his alpem uiiam (Z. 27) und den ganzen Schluss von
Procipientes igitur (Z. 5) an entnommen, wobei er allerdings den Titel des Königs ent-
stellt und die Cor roborations formet am Ende durch die Hinzufügung von drei Wm-ten ver-
nnstaltet hat. Sind al.w jene Theile der Urkunde echt, so ergiebt .sich aus ihnen, dass
die verlorene Urkunde, der .s-ie entnommen sind, eine Besitzbestfitigung betraf. Das jetzige
15 Verzeichnis der Besitzungen aber, welches fast wörtlich gleichlautend in den unechten
DD. 0. 1. 460 und H. III. Stumpf Reg. 2221 wieda-kehrt, ist mit Benutzung desselben
echten DH. III. Stumpf Reg. 2220 hergestellt, rfrt.s auch für jene Fälschungen verwerthcl
ist; wir haben die Entlehnungen durch Petitdruck bezeichnet und durch diesen auch den
Satz volumus et iubemus — ortos monasterii (Z. 35 — Z. 38) hervorgehoben, obwohl er
so sieh Schon in dem echten DO. II. 173 findet, denn der Fälscher hat ihn an.i diesem
nicht direct. sondern erst durch Vermiffelung jenes DH. III. Stumpf Reg. 2220 entlehnt. —
Zur Datienaig vgl. X. Archiv 2-J. IUI N. 3.
p In uniiiiur sanc'to et iiiitixiiluc triniiali>. lIciiirR'Us diviiia favcnto dementia
< imperator > ^. Notiiin sit oiiinibus tidolibus nostris prcscntiljus .scilicet et futuris,
»5 quod nos intorvontu ac peticione domni Odcllonis venerabilis abbatis jier hano iiostri
proeepti paj^inani continuainus et corroboranius monastcrio sancti Petri ([uod vocatiir
Celum aunnun situiii iuxta civitati'iii l'a|naiii <;i1iiimii uiiani (|iii; duittir Pinna ^ per do-
sifinata Uwn: id est tiiies serra de alp(> que dieitiir Ldiiga, qua diseeniitur iiiter tiiies
saiieti (iaudentii et Tebdlaria, deseeiideiite in rivo Uramiciola et in Hiivio Trebia,
80 montante pre-' tluvio Trebia ad eostain tiiialem et exinde per summuni iugum exiente
in cruce ferrea, compreliendento'^ tincs sancte Mari^ usqvie in tluviiim Auanto:
duas qunque domnicales cortes l'illaiii Hase am seilicet et Lardiriacum cum omniVms suis
massarieiis apendieiis piscacionibus nudendinis silvis cultis et ineultis omnibusque
rebus ad easdem eortes pertincntibiis in inti'gruni; jmrtuni eliani in Oidune tbivio sine
35 omni eontradietione discurrere concedimus. Volmnus et iubemus, ut molendina, que in
Cateroiia sru in aliqiiiltus Huniiiubns j)re(lictuni nionastoriuni possidet, habcat tani ahlias fjviainquo et
moimchi pntcstatcni U'\aniH atqiip ileponciidi. qiiousiiue v<d (jiu)niodo eoniin dccreverit vulimtas. et
aqiieductus qiii Baiiga Liiidprandi dicitur in eoiiini sit potestate ad irrigandos ortos monasterii.
Insuper etiam preceptali auetoritatp confirnia m u s et oorrol)ora m us omnem terra in in cainpania
40 Papiensis urbis iaccntem et a beat§ nicniorie Liudprando rege eidem monastcrio datam
et legaliter terminatam : primum scilicet terminum liabet in costa vcl ripa illius vallis
que dicitur vallis Kanasca in confinio terry sancti Salvatoris, indc descenden.s cf
ipsum ierbum seu paludem transiens tendit ad secundum terminum, id est'' fossatuni
251. [Lasohitzer - Bloch] a) A, nicht alineküvzt, so dass auch an der entsprechemlen Stelle in DO. I.
*6 460 .s'. y:^/ Z. 21 pre und nicht per zu lesen ist h) d corr. aus te c) A - Stumpf Reg. ä221 ;
per DO. I. 460 d) id, ohne eigentliches Abkürzungszeichen, A; doch ist dies ohne Zweifel
clurch einen auch sonst die Abkürzung mitbezeichnenden Schnörkel ersetzt.
Kaiaerurkunden III. 3*
•2!iO K Aisr. i;r m<rN m: x.
i|ui est in jirctatn vullc Kanasca i'imstitutiuii. iliiiulc ;\il ii|i:uii 'l'iiiui ul>i :icl lluiciin
Hixlolosi (lii-ilur sr jxirrifrit, ileliim- ([Ikkuu- ultra i'itraqiic 'ricliinin transious t'crtis et
|iivortlinatis tonninis jtrctatani tcrrain firciiiuciua(|iR' (.■oniioi.-tit. »Mim ninnihus pratis
pascuis aqiiis a(|naruin((uc dooiirsibufi piscacioiiibus silvis tcrris cultis vcl im-ultis
nii>ibus ripis iiinnibusqiu' ooriim pertinentiis in intofjnim. > Prccipientes iyitur iubo- a
inus, ut nnll\is dux niaivbio i-onios vicccomes aiit ali(nia rof^ni iiostri niajjiia parvaiiuc
persona pivdiotinn inonastcriuni de onniibus rebus ad ipsuui nKuiasteriuni pci-tineutibus,
sieut suporitts ooniprehensuni «>st, disvcstire nmh'starc \ cl in(|nietare presuniat. Si ([iiis
veri>. (|U>>d futurum uon erediuius, liuiiis uiistri |)reeepti vidlator extiterit, imverit sc
(•iinipiisitunini auri optiini libras eentiiui, inedietateni eauiery uostre et parti uKiiiasterii ki
alterani. Quod ut veriiis eredatiir et diligentius obscrvetur, Ime |ireeeptuni inaiui
pmpria ecirroborantes sif^^iHari iussinius <et iiisi^iiiri iMiViiii.s.>
S Sipuini dnmni Hoinriei iSI. D.) invictissinii. ^ ^M.)
p Euerliardus eauc-ellarius rcco{j;novit. S
Datum anno incarnationis doiuinice MXII, indieliune \1, aniup vero dnnini lleiuriei i,-,
regis seeundi rej^nantis xi; aetum Maguuci§; iclieiter.
Heinrich bestätigt dem Kloster Seligenstadt, icas ihm von der Matrone Wil-
dnulis in den Marken ron Diez und Bratiharh und in Lahnstein geschenkt
tcorden aar. Mainz 1012 — Januar SO. ^a
Sefies fadi cum (Udnrtiinw iuris contra (/racanien conlinnuin nnJiiii Bciicdicfino et coti-
(jregatinni Cassiuo- Bursfeldemi illatum (s. I. 1778) 58 (S). — Wenck Hess. Lanih'sgexrh.
/*, 280 n" SßS wohl aus S mit Vcrhcs^crinuiev = Sauer CD. Xasn. 1. .5/ n" Utr-,. —
Stumpf Heg. l-JtiO.
Mit Benutzung der Schenkungsurkunde der U'ildrudis ( ]Venck Hess. Landesyesch. 1'', 279 s5
/(" H67) und eines verlorenen karolingi.ichcn T). (wohl von Ludwig dem Frommen) ausser-
halti der Kanzlei verfa.'i.st uml jeden ftdh auch geschrieben : über Echthcil und Dalicrunq
vgl. ,V. .\rchiv 22. 189 //.
In nomine sanete et iii(li\idae triuiiatis. li'Mnrieus divina t'avenlc cliiiicutia ae
ordinanto provideneia rex. Si ecclesiarum dei sanetorumque trainim in iloniini m
obsecjuiis fanndanciinn utilitatibus eonsulorc di;,nium diixerinnis, ad eterne reniunera-
eionis augnieutuni profuturum n(d)is minime duliitanius. (^iiajiroptcr notum esse vohi-
nius cunt'tis sanete ccdesie ti(b'lil)us nostris(|ui- p^eselltibu^ seilicet" i't t'uturis, quod
venientes ex monasterio Seigenstat tVatres iniMitiniiiiii dominaeioni iiostro, c|imliicr
quasdam res et possessiones liaberent ex donaeione euiusdam veneral)ilis matrone .i»
Wililriicli« et C'onrndi tili! »iii: c.iiiiicMii videlicet ileciiiiacioin'ni suam. (|Uam iialiuerit In Dissi-nnnrk
<'t in Itnibcchcriimrk, i'l in l.nnstcyn niiuLsiun unillll et vincniii llHaill i't arculaiu iiniuii, et Ml snva
•miniMii ilptinmi-ioMcni sive ex poreorum preeio sive ex novalibus sivc quid((uid inde
iitilitatiH in rpiolibet usii |irovenire poterit, et f\ eurte dominieata sive in agris sive
in vineis ])arteni deeiniam'': Hagitantes noHtraiii elenieneiam, ut nos etiani regali auc- «
toritate noKtru(|Ue jireeepio id ijisum eouürmaremus , quatinus eontiimis diuturnis''
tempori))Us Hnnuni eonstare' potuisset. (||uam monasterii submissam diprceatinnem''
'ibi. [BrcwlaUj n) dicut .S h) parte deciina .S' <•) <liutoruii< S d) riciltklit :u rerbesneni in
cmniU-ri; v) <lepntationein .S'
II KI N I.MCII II. loll'. 291
|irci iliviiiii ;iiiii(iT flcnieuttM- .suscipientcs, lior iiia<>'niturliiiis ac precellfiitic iiD.strc |iri-
vilcfiiiiiii iiiciiiiiriitis fVatrihiis ticri daricjuc iiissiimis, per <|U(kI. (|ui(l(|itiil in |ii-f(licli.s
lofis |>iissi(lcrc vicU'iilur i'tiiii uimii iiitc'^ritatc ili-ciinaniiii sivf in 1 )i.s.scnniirk sivc in
Hnibt'flit'rniJirk sivc in Lnnsti vii. (|uiil(|niil .id iiirtini |]ic(liftani ' sivf in «.'anipis sivc
6 in vincis sivc in silvis pcrtincrc vidctiw, ad su|)])icnd<is ciirnni ncccssarins usus ciin-
firniando dclcpuniis et seciinduni consiictiulinom prisconini tcnipormn intcj^crriinc et
abstpic c'uiiispiani innninueionc perpctualitcr" iloservienda anniiiinus. Et ut licc nostrc
auctnritatis prcccptio plonii)rcin in dci nnniinc habeat firinitatcin, manu pni|n-ia sulitii>
cani tinnavimns et si^illi nostri iin|)rcssi(inc insifjniri iiissimus.
iii Sij;inini doniini Ilcinrici ri'uis iiivictissinii.
( inntiici'u> canccllariu.- \i('c i'',ri\anlialdi arcliica|icllani rccognovi.
1 )ata III. i-ial. tcl)r. ( 'Inisto propicin annu dnmini lleinrici sccundi regnantis XI,
indictiiinc X; ai-tuni apud Magunciam; fclicitcr amen.
253.
15 Heinrich schenkt dem Kloster Fulda einen rings um dasselbe belegenen Königs-
forst mit angegebenen Grenzen. PöJihk 1012 December 39.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Schiniiinl Trad. Fidd. 244 n" 594 aus A zu lOlH ^= Schneider in Anh. für hcss. Gesch.
2, .510. — Dronke CD. Fnld. 343 n" 730 ans A — Migne Pafrol. 140, 2Uö n" 62. —
so Böhmer Heg. 1087. — Stumpf Reg. 1570.
Verfasst und geschrieben von GA, der sich wahrscheinlich eines bereits besiegelten Blanqnets
bediente, auf dem wohl auch nicht ganz .'iicher zu bestimmende Theile des Protokolls schon
eingetragen waren. — Zur Bestimmung dir Ortsnamen cgi. Landau Beitr. zur Gesch.
der .Tiigd (Ca.-<ficl 1849) 44 f. — Der geschenkte Forst wurde in einer Dorsunlnoliz des
S5 11. Jahrhunderts cds forestis Braniiirsl bezeichnet ; eine wenig jüngere Hand hat das letztere
Wort ausgestrichen und dafür Zunderenharth geschrieben.
(C.) ^ In nnniinc sanctac et individiiae trinitatis. Heinricus divina t'avento ele-
nientia rex. Si eelesiaruni dci loca alicuius dnni incre|ment(> subliniarc vel
nieliorare studuerimus , nobis nostriiiuc regni statui id proficero niininn' dubitanuis.
so <^iiapnipter omniuni tideliuni nostrornni prcsentinm scilicet au iutnrornni indtistriac
notiini esse volumus, qualitcr nos divini aninris instinct\i, interventu cpioque ae peti-
cionc liranthiiy abbatis quancbmi iuris nnstri regni torcstim — infra istos fincs adia-
ccntem hisque tenninis prcciuetam: de ßiberahu scilicet usque ad Uuolf'eshart ac indc
recte transcurrendo Rodenmannun et Byochineberge usque ad Calbaho et Fliedenu,
»6 hinc autem ad Langenaho et Widenabo, hinc vero in Guncenaho et in Mosebrunnen
et indc sie recte transiendo loca ufe Creginfclt", Wamiuntessneida, Iliuuineshusun a**
Ileribralitlieshusun nee non Slierefa deorsum in Slide.sa et sie per deorsum usque in
Kuldaui — sibi suaeque sanctae aeclesi[aje in honore dei genitricis sanctique Bonifacii
areliiepiscopi et martyris consecratae ac constructae cum bann«) et cum s\iis cinniibus
40 pcrtinentiis per liane nostram regalem paginam in pnqiriuni cnncedimus atque largimur
252. f) pulilicam S g) personaliter .9.
253. [Foltz - Bloch] 8) TJfccregiufelt .1; iloch ist wohl sicher so zu trennen, der Ort heisst heute
Crainfeld und im Cod. El>erhardi lieisst es an der entsprechenden Stelle usque Cregenlelt
b) A, für ac oder et
292 K AISF, UrKKrNDKN.
ft lU' nostnt iure lU" (loiiiii)iti in oiiis ins ri (lominimii (iniiüiio iraiisl'aiuliiiius. vn scilii'i't
ratione ut prodictus nbbas Brnntlio suiinu' suoccssores Ao predieta t'orosti et i'iiis jut-
tiiifiitiis lilifram doliinc iHitcsfatfin lialivaiif (|iiii-(|iii(l sibi indi- idai-ucrit tariciidi ad
iisniu taini-n aooli'siao, iiniiiiitni liomiitiiiii roiilradii'tiniic rcnuita. Kt ut liact' iiostrac
tniditionis auctoritas stabilis ot im-onvulsa \)or t'iitura jxTiiiaiu'at ti'iii|i(ira. Ikk- |iii'cc[iiiini ,.
indi' conscriptuin luaim iir<i]iria i'orroborantes (iijrillo nostm iu.sijifniri iiissinuis.
i| Signum domni lleiurioi iM.) rrf:;is invictissiini. \]
ij (iunthin-ius (.•aiicfllarius vii-c Erchambaldi ardiicapcllaui rccognnvi. ii iSI. l'.|
Data IUI. kal. iauuarii indiftioni' X, auno douiiiiioao iucaruationis uiillcsiiuu XIlI.
anno viTt» donini sccundi Ilciiwici roy-uantis M: actum l'olida; S tolicitiT amon. K lo
254.
lleinricli hestähyt den von dem Bischof Uefjinfred und Anderen gesch('idi</tcn
Canonikern von S. Vincenz [und von S. Alexander] zu Bei'garno iltre Be-
sitzungen. Magilehurtj lUlS .
Oriffimildipluni in der Staäihihl'wthek zu Beryaiiio (A). k
Cvlvstiiio Historifi di Beri/omo 2'', 414 ans A = Ughelli Halm navra ed. I. 4, 626 =
<■(/. II. 4, 4H8 = Miijne Patiol. 140, 302 n" 68. — Liqn CD. Benjom. 2, 455 au.s A. —
Böhmer Reg. 1089. — Sfiniipf Reg. 1573.
Diciat de.s Eh. A. Zeile 1 und Enchaiokoll geschrieben ron HA, der übrige Text ron einem
iinhekainiten irüLirhen Schreiber. Die in den Noten h. c. d. g erirähnleu Corrcclitren so
sind in späterer Zeit gemacht, um den h. Alexander aus dem D. zu entfernen und die
Verfügung des Königs auf das Stift von S. Vincetiz zu beschränken. — Das Stift
von S. Alexander hat im J. 1014 auf Bitten des Bischofs Alcherius ron Heinrich als
Kai.^er eine mit BleihuUe besiegelte Urkunde erhalten, durch die ihm das Recht rerliehen
wurde, ahne Wi.s.'sen des Bischofs Kaufs- und Verkaufsgeschäfte vorzunehmen. Wir er- S6
fahren von dieser jetzt verlorenen Urkunde durch ein von Lupi 2, 4(>7 /'. mitgetheiltes
Bruchstück aus Processakten von 1187 : die Echtheit der Urkunde ivnrdc damals ron den
Canonikern ron S. Vincenz u. a. deswegen angefochten, weil dieselbe das lucarnation.sjahr
1013 aufwies, aber dieser Um.stand spricht im Hinblick auf DD. 283, 284 nicht gegen ihre
Echtheit. Erhalten ist dagegen die zweite dort erwähnte Urkttnde Heinrichs für S. Alexander so
mit den Daten 1015. a. imp. T, a. regn. XII.; es ist unser D. 293. — • Wie Lupi 2, 461
zeigt, war Bischof Reginfrcd Ijereits am 28. Decemlier 1012 gestorben, wcus man in
.Magdeburg noch nicht erfahren haben u-ird. ■ — Zur Datierung vgl. X. .-Irchiv 22, 192.
(C.) ^ In nomine sanetc ot inclividuai' triuitatis. 1 Idurifus diviua t'avcnti- de-
mentia rex. f'ongniit exci-llentiac uostrac venerabilia sanctuiuni Inc.i iiilnitu pii'- ih
tatis ^ res|)icere atquc. nc ibi deo servientcs alii|uam iniuriam jiatiautur, sullicita
«•(insidcratinne jjrovidere. (^uocirca onniiuni sanct«; dci ceclcNii; iiostroniiiKjuc tidrliuni
nrcHentium neilicet ac futuroruni vnlunius patcat industri^, i|u.iliic r 'riirodcruICus arclii-
diaeoniiK Perf^aniee civitatis nee non Petrus et Ardemannus eoiioviti; ipsius jn-o «e d
jn"o eeteris onniibus eideni eeelesic^ servientibus prcKentiam nostram tristissimi adicruiit 4o
et nuneiantes nol)ih adversa, «pn; de territoriis reljus eanonie«; sue a Hef^intVi-do epi-
258. r.) liBlitiiiit ii//fr ilfr '/.lili' iiiirliiitlriiijen.
II i: I N i; I (11 II. mi.t. 293
scopii" iiliis(|iic iiialis linniinllxis'' passi t'tn'i'iuit , inisoricDriliani nostraiii siipplicfM
(iraviTiiiit, ut iiroptcr roiiu'dimii et saliitciii ;iiiim«; nf)stre iiniversa priMÜa et res i-aiiu-
nicM- f'acMiltalis hcati'' iiiartyi'i '' l'iiu'ciitii'', (lim scilicct iiiiTcata ab A<lcll)iTti) rcvcri-ii-
tissiiiid pastiiri' cnllata rt (|iii;i'imi(iiic alia sunt ah i|)si( (Imiata iicc imii et oiniiia ijin;.
6 al) A/.mii' vciiiTaiiiln iumtiticv soii cetcris viris di'uni |ti|iiii'iitiliiis siml conccBau, ko-
cuikIuiii Vdlmitatfiii et oriliiiationcni (iDiiatoriiiii per auctoi-itatciii iiMstn- tlr-ff-nsicmis et
pri'ffpti iiiistri pa<^iiiaiii eis Ik-eat oWtini'i'c. (^imi-mii pctitiiMiiliiis, ut iustuni pst,
iiiiserifonlitcr aniuii-ntes per haue iiostri ])ii(i|iti pa;j,iiiain iiiiiliriiiamus et eorrolKU'aiiiiis
eis, salvi» lionorc" episeoitl, iiinnes res et tacultates pnHÜcte candiiiee, sicut superius
M eoiiiprohense sunt, eo vidolieet orrline ut ainodo inantea ad usiim ot utilitateni sancte
ceelesit^» sorvieutiuni tnui ipsi (piani et suei'essores eorum liabeaiil teneaiit tirniiter<pie
possidcant, (iiniiium lioniiiiutii cinitradictione et repetitione remota. Procipientes ita-
<|ue sanceinuis, ut uullus dux areliiepiscDpiis episeopus niareliio comes viceeoines
};asfal<li() uec ullus rei publict;' exactor seu aliiiiia reyiii nostri magna parvaque per-
16 sonn predictos canonicos vel successores eorum, ipii pro tempore ad pretata venerabili''
sancti" loea doo servituri sunt, de suprji scriptis rebus disvestire iiiolestare vel in-
quietare presumat. Si quis vero, quod futurum iion eredimus, luiius nostro precnptionis
violator extiterit, seiat sc libras oentum auri (i|)timi eompositurum, medietatem seiiieet
caraere nostr^ et'' meninratis eammieis vel enrum succesoribus ' altersini. Quod ut
»0 verius eredatur dililjentiuscpic ab (inuiibus observetur, hoe jireeeptum inde conseriptum
inauu |)ropria cnntirniantes siyilli nostri imprcssione iussinuis insigniri.
§ Signum dduuii Hcini'ici regis (^M.) invictissimi. |
y Heinricus viee Euerardi episcopi et areiiieapeiiani recognovit. | (Sl. D.i
Datum annii incarnaeidnis doniinieae MXIH, indicione XI, iumo vero donini Heinriei
»5 regis seciindi regnantis Xl: aetuni ilagedebureh'^; t'elieitcr amen.
Heinrich erneuert seine Urkunde von loo? über die Beilegimg des Ganders-
heimer Streites zioischen dem Erzbischof Willigis von Mainz und dem Bischof
Bermvard von Hildesheim. Werkt lOlH .
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Haimoirr (A).
Harenberg Hist. Gandershem. 526 aus Abschrift. — Hartzheim Concilia Germ. S, 40 aus Ab-
Schrift Eckharfs mit X. kal. febr. indict. VI, a. ine. MVIII, a. regn.VI. — Koken in Neues
vaterl. Archiv Vi, 268 n" 4 aus Ms. von Ho/fmann Ant. Hildesheim, mit X. kal. febr. —
Schaumann Gesch. des niedersäcJis. Volks (Göttingen 1839) 343 ebendaher mit X. kal. febr. —
254. [Laschitzer-Bresslau] a) episcopo aliisi|Uo inalis homiuil)us von i/leirher Hand mit dunklerer
Tinte auf Rasur; der nrspriinf/liche Text ist nicht lesbar b) dahinter Uasur, urtprünf/lich
wohl beatiirum c) am h'.nde des Wurtes liasur; ursprünglich stand sicher inartyru d) cor
Uiiicentii r/rösse>-e Uasur, so dass Jetzt ein leerer Haum für etwa 10 — 1:^ Biichslahen corhanden
ist; es staiul höchst n-ahrscheinlich Alexandri atiiue; eine Unterläni/e, dem q con at<|ue ent-
' sprechend, i^l noch erkennbar. Eine dem I>. beiliegende Copie des 13. Jh. liest: beati Christi
martyris invictissiiiii Vincentii, was sicher nicht //estanden hat; auch die con Lupi 2, 4.'i7 mit-
qetheilte Lesung einer anderen jüngeren Abschrift beati Christi niartiris Alexanilri et Vincentii
entspricht dem Schriftbefund nicht riillig e) salvo liniiijri' con gleicher Hand mit dunklerer
Tinte auf liasur; der ursprüngliche Text ist nicht le-ibar; in der SU. Stumpf Reg. HUI fehlen
'< die M'ortc salvi> lioii. episcopi t'i b corr. aus \i <;} hinter venerabili und sancti Rasuren;
ursprünglich stund vi'iierabiliuiii sancti iruiii; die con den beiden in X. il erwähnten Abschriften
an dieser Stelle gebotenen Le.<tungen sind ganz unbrauchbar hl et auf Rasur i) A
k) der Ortsname cieJleicht nachgetragen.
294 K Aisi; ur i;k f n dkn.
Biti/tr in ForscIiKiiiiiii .«;• Deutsc/wii (li'ntli. Iti, 1S(I trns A. — Jniiirki' l'B. nm Hildes-
heim 1. -iri n" 55 aiix A. — Facsiniilf in Kaisenirkiindeii in Abb. Lief. 4. Taf. S. —
Wisif. IH. Siipjil. um n" IU>8 Reij. — Stumpf Reff. IHTü.
Verfassl iinil iiescliriebfii ron (•'/<. Ihinh diese Feststellung erledigen sicli dir liedenken,
die holz der Ausfülirnngen liai/ers tt. ti. (>. ]8:J ff. iiher die Originnlilflt des i-urdon fast 5
allgemein als gefitlscht helrarliteten D. jüngst von liiilnner Willigis ran Mainz IUI //. gegen
seine E!rhtheit erholten worden sind. Mit Bager halten wir das I). für die Erneuerung
eines im Januar M)7 nach der Weihe der Gandersheimer Kirehe ausgestellten und hei
dem Brande des Hildesheinier Domes im Januar lOlH mit zahlreirhen andern Urkunden
untergegangenen DU. IL Dafür spriehl ausser den von Bager dargelegten Gründen norh, lo
dass in dem naeh die,sem l'nglüek aufgestellten Verzeiehnis der verbrannten Hildcsheimer
DD. CTanieke. ÜB. ron Hildesheim 1, 55 n" 60: vgl. auch D. VJfi) ein solches König
Heinriehs IL de diffinicione ol)iurgat'ionis episcoporuni Willegisi et Bernwardi per
termiuos Gandershemeiisis opidi aufgeführt wird, und ferner, dass die gleichzeitig mit
D. 255 ausgestellten l^D. 'J.id //'. für das Bisthnm inhaltlich durchweg Erneuerungen damals if,
reniiehteter Urkunden darstellen. Bei D. 555 dürfte überdies auch der Wortlaut nur
eine Wiederholung jenes filteren D. vom Januar 10()7 sein, von detn sich, wie die zu UtI'-i
nicht mehr passenden, zu 1007 gehörigen Unterschriften erweisen, eine Abschrift crh<dlcn
halten mu-is. Bager, der diese Ansicht au.-isprichl. wusste allerdings noch nicht, dass in
D. 255 auch die Fassung von GB herrührt, n-clchen u-ir erst im .fahre lOl-i eben bei der sn
Ausfertigung dieser Hildesheimer DD. als Kanzleibeamten michwei.scn können .■ alicr gerade
im Januar 1W7 ist er uns schon als Dictator einer andern im Intcres.'ie Bernwards von
Hildesheim gegebenen Ivönigsurkunde, des D. 126 für Steterburg, begegnet. Etwa gleich-
zeitig mit die.'iem n-ird er — damals nicht als königlicher Notar, sondern im Dienste des
Bischofs Bernward — die Urkunde über die Versöhnung der beide» Kirchenfürsten ver- s&
fasst haben. I.^t daher der Text von D. 255 ausserhalb des regelmässigen Ge.ichflft,'<-
ganges der Kanzlei und wohl im An.ichlu.^s an sgnodale Verhandlungen entstanden, .w er-
kliirt sieh daraus smcohl seine ungewöhnliche Fassung wie die Hinzufügung der Unter-
schriften, welche an die des Frankfurter Si/nodalprotokolls J). ]j:i eriiinern. Da auch
König Heinrich eigenhändig die Urkunde von .Januar 1007 unterschrieben oder vielmehr 30
unterkreuzt hatte, so wird sie der Sigmitn- und vielleicht auch der Recognitionszeilc ge-
darltt haben: diese dürften e>-st bei der Erneuerung von lOl'S hinzugekommen sein. —
In Werla weilte der König fünf Wochen, etwa vom 24. Februar an (.Ann. Hildes-
heimens. lOlH; Thietmari ehron. VII, Hl fVI, 55]); woher das in einer Abschrift unserer
Urkunde von etwa llOO (vgl. Janicke a. a. 0. 47 N. b) eingefügte und daraus in andere 85
Abschriften und Drucke übergegangene Tagesdatum X. kal. fcbr. entnommen ist, If'isst .sich
nicht .sicher entscheiden: doch sei darauf hingewiesen, da.ss die älteste im Original er-
haltene Hildeshrimer Königsurkunde (DO. III. 390) dies Datum zeigt.
(C.) jj In nciiuiiiac" saiu'taf i.t itcrpftuac triiiitati.--, patris d lilii cl >|)iritus saiicti.
HeinricuH secundus dei j^raria rcx. OmnibuK fidclibus Halutcin «l |iacciii in Clnünto per- 40
pctuani. Semis leisu ChriKti § dci et duniini nn-i et tilins ani-illae suae, recoff-
nnscentes non noHtri« iiieintis liuius terreni rc^riminis cnlmcn, i|nantnhini('nni(|ue est,
mw eonscendisse, «ed sfiln rcspectu divinac piftatis, lotuni nostnini vcllr et sapere
divino i-ultui animo et inj^enio cnntraden- staliiiinns ct. sicnt (■pisi'i>pi> ci pircipiic
patri n«istrii .«pirifuali Willij^iMi arcliicpisfopu prnnii.sinni.s, ccclfsiain dei et .--afcnlotes 46
^■llri^ti -nliliniarr <•! exaltan- vi^ilantissinia di-xiiciiinc pru scire ae pnsse stnilebinuin.
iöb. [Urt-mlau| a| A
iir, iNKnii II. jiiin. 2it5
IVrpeiulonti's it;i(|iii' vi-icniiiiri ii<limii iiitcr liiiiiiliai-cs et |jroci|Mi<>K ciiiscupos j^rnnsiiri,
W. vidrlifct Miij^diiticiisciii :iri-liic|)iscii|iiiiii et Hi-niuiiarduiii IIiUI<Mi<'s|i<-iii)'ii.iciii anti-
stiti'in Hdf e([iie ac caritati' iiroljatnin, aiixie iKihist-mii vnlvriiti-n, (|ii(iiii<idi> illns ad
eoiicordiam n-viioarciiiiis, dilticili' tiim-iitcs. iniia sc|iiii> alt apOMtolicii n<'do at(|iH' iiii-
5 pcriali iiiaii'.statc arfliicpisfopiis romimmitiis, iit ali iiivasu (jiandcsli)-iiiciiKis accIeHiue
desisterct, |icrsiiadcri ikhi putiiit. taiidcin taiiifii. (piia iitros'inc aiiiaiitiHHiiiios liahiiiiniiH,
corain cpiscupis, ipii l'aliilii in luitalc domiiii ad uns «•niivciK-nuit. causam dctuliiiiiis
atipic iitriis(|Ui' ila ad caritatem et eonuordiaiii iiiHi-ximiis, iit in eiuitis'* se noHtro ntiiue
cpiscopdiuiii iudiciii ci|)tciiiperatur()s proniittcrciit. Deldnc ri'cdii'Heatain " ilddc-in cecle-
10 siani, (pii; idtra iiindniii et mistriiiii vcllc licufdictioiic cai-iiit, iMiiiscL-randaiii in-ft'ati
inonastorii II. idiis ian. iiiilixiiiiu>. I). (|Uoinii> cpisidpiis nostcr tidclis ex iinslrn siiasii
\V. aiTlMcpisriipiiin et uiiivi-rsos cpist'opos in auxilinin silii convoeavit, tantatpx- eon-
eordia et unaniniitas dei <;ratia intcr dissidentes tVatres faeta est. nt illud snllennic
ot'fieiuni dodieatinnis nuixinia earitatc ficret, areiiiepiscnpo nil sun iin-i presiimente,
i.i nisi (|uantuni episcopus ]5. ccnicedendo postidaret. Ni'()U(' cnini, nt ante, veritateni
pro rcvcrcntia vol ^ratia areliiopiscopi subterfnf^inuis, verum Hnna anetoritate senten-
tiam B. episcitpi, (püa iudii'iu nnniium tixa elarnit, tirmavinius, donce suasu i'nnnnuni
arehiejiiseopus ad clcruni |)npulnnii|Ui' nobis snbsefjnentibus proee.ssit rt. taeto ante
iamiam catlnilicii scrnuini' t'ai-taijue dotali tcrminatinnc, ut ninris est, prcscriptuin
so fneniibinm a principio ab antecessoribus 15. i'piseoj)! li'gitime aijsque omni eontradictione
possessnni publice eognovit; sese postmodum in id ot'ticii retraxit et, ut nullani recla-
tionem'' aut repetitionem ipse vel successore.s eius in prefata ecclesia cum terminis
suis ullo un(jnam teni])ore habere potuissent. e])iseo|)aiem ferulam, quam ex inore
{jestabat. n<d)is rcdiorantibus, episcopis quiK^iic auetorantibus, B. episco])o tradidit, itu
:•> ini|uiens: •ecdo, t'ratcr, iiti et iuri, in c|uil>us liuc iis([uc perstiti ct. ((iiia niilii nicisque
sueeessoribns in liac ecclesia vel terminis eaminiee' nil sine tuo consilio competcre
scio, tibi tuis(|ue sueeessoribns plenariani potestatem in ea cognosco, et nie meosque
successores siib presentia doniini nostri regis. testimonio quoque fi-atiimi nostrorum,
coram ("bristo abalienabo ; et ut nuila interpellatio futuro tempore a nn' vel mei.s
jo sHccessoribus tieri pu.ssit. haue ferulam in signum tinnitatis tibi dedo'. IH.s actis
ecclesia ipsa die ex more consecrata est et sequenti die velatio anciilarum dei cele-
brata. auetoranti- 1!. venerabili cjiiscopo. Et (|uia perpetnani paeem ecclesiae dei
cupio, liane paetionem'' eonserüii anuli(|ni' nni tnipressione nuniiri teci meaque sub-
seriptione rol)oravi.
» !i Signum ilonuii lieinriei (.M.) regis iiwietissinii. \\
Ij (iuntlierius caneellarius vice Kri'anil>aldi areiiieappellani recognovit. | Sl. D.)
l'ata'' indietionc \I. annn dnniinieae inearnationis millesimo XIII, anno
vero donini llciuriei sccnndi regnantis ' XI: actum Werla; t'eliciter amen.
Kgn- Hcinricus sccundus dei gratia i'ex luiie rcconciliatinni vel pactioni con-
40 sentiens .signo sancte erucis gaudens snbscripsi. f Ego Willigisus Mogontine sedis
gratia dei arcbiepiscopus huic catholic^» vel canonice reconciliatione-'' et taxationi
gaudens signo erucis subscripsi. j Dagino sanct^ l'arthenopolitam; aecclcsiae archi-
episeopns signo sanet^ cnicis subscripsi. f Retharius sanct§ Patherbf' ecclesi^
episeopus subscripsi. t Bruno sancti; Augustburgensis ccclesio eijisco|)us sub-
<i 255. I>i A für rcclamatioiiem <•) e corr. aus ae il) t coi-r. aim einem zweiten c e) unaim-
yefiHUc Lücke für das TufiesfUitum f) rfo« zweite u über der Zeile nacliffelragen •») die
Vnterschripen stehen am linken Rande neben dem EschatoKoll li) A; irie Gli cn dieier iin-
:utreffenden Abkürzung </ekomnien ist, muss duhinj/estellt bleiben.
296 KAISi: KrUKrXDK N.
scripsi. t Tliiadrioiis siinoti,» Mindeiisis occli'^-it; t'i)isi'()]ms subscripsi. f Aniult'ns
Halborstadlionsis ecclesit; episcopus subst-ripsi. f K< rngcrus Farthensis ecclcsi§
(•j>isiM>piis subscripsi. y Ao;jfj;ilijirdiis Slicsuuiccciisis «'i-closii; cpiscopus subsrripsi. f
Hildiuuanhis saiu-ti; Titifcnsis" ciTlosi»; »'j)isi-oj)us subsiTi])si. f Vuif;-<i simct^
Braudebiirjj^eiisis ecclesi? episcopus subsi-ripsi. t Aorlugiii ( 'aniararcusis cci'losig &
i'|>isi'opus subscripsi. f Bcndiardus ibix rurstiüdiirimi subscrij)si. -J- lliriinannus
diix Sueuoruni subscripsi. f Hurfjjliardus palatiuus coiucs subscripsi. y llcinricus
eomes subscripsi. f Sigifridus cmncs subscripsi. -j- Aeggiliardus conies sub-
scripsi. t Gero conios .subscripsi. f Tbiacdericus comes subscripsi. f Cristaii
eomes subscripsi. f (ieuuzn conics subscripsi. f Bodo comes sidiscri])si. •{• i»
Liudulf conies subscripsi. y Dodico comes. f Sigubodo comes sul>scri|isi. f
Vdo comes subscri|tsi. f Sigitrid. t l'cnilicril i'duies. f Hiriuian comes
subseri|)si. 7 Hcrp Aegi/.inis tilius subscripsi. f JbTiiiist ronics subscripsi. f
25G.
^.Jß". Heimlich bestätigt de?' bischüßlchen Kirche zu llUdesheim für ihren ir.
durch Angabe der Grenzen bestimmten Sprengel den küniglichen Schutz, die
Ihimnnitüt tmd andere Rechte, vorbehaltlich der küniglichen Zustimmung zur
Bischof su-ahl. ll»7a 101:3 .
Unvollzogene.i Onghuddiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
Triparfita Demonstratio 225 11" 76 unroihtdndig aus Abitrhrift (a). — Leihniz Si'i. a»
reruw Bninsricenft. 2, 155 aus B = Liinig RA. 17", 256 n" H, = Harenberg Hisl.
Gandershem. 525, = Lauenstein Historia dipl. 2, 30 mit Ergänzungen aus a = Lauen-
stein Desa'iptio dioec. Hildesheim. 79 ff., = Orig. Guelf. 4, 433, = Blum Gesch. von
Hildesheim 1, 90. — Li iure et farto gegründete Deducfion der Stadt Hildesheim 44 n" 12
unvollständig aus gleicher Abschrift wie a. — Blum De situ palatii Werlae 59 n" 2 aus »5
A (b). — Giilich Abhandlung über die Meyerdinge 185 n" 12 aus Aab. — Lüntzel Die
ältere DiOce^e Hildesheim 349 n° 6 aus A. — .Tanicke ÜB. von Hilde.iJieim 1, 40 n" 51
aus A. — Biihmrr Tteg. 1091. — Stumpf Reg. 1575.
i'.V;*. Heinrich bestätigt der bischöflichen Kirche zu Hildesheim den königlichen
Schutz, die Immunität und andere Rechte, vorbehaltlich der königlichen Zu- so
Stimmung zur Bischofswahl. Werla 1013 März 2.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A^).
Tripartita Demonstratio 223 n" 75 aus Abschrift mit indict. 13 (a). — Li iure rl facto
gegründete Deduction der Stadt Hildesheim 42 n" 11 rbenduhtr mit indict. deeiiiia tertia = »»
Lttuenstein Historia dipl. 1 , 210. — Harenberg Hisl. (üindershrm. 527 ans Alisrhrifl. —
Lauenstein Descriptio dioec. Hildesheim. 100 w" 3 aus Abschrift (b). — Orig. Gwlf.
4, 433 aus B mit V. non. mart. — Blum De situ palatii Werlae 57 n" 1 aus AK —
Giilich Abhandlung über die Meyerdinge 159 n° 1 aus A^. — Blum Gesch. von Hildes-
heim 1,54 aus ab mit indict. XIII. — .Tanicke ÜB. von Hildestieim 1, 39 n" 50 aus A^. — «
B/ihnier- Reg. 1090 zu März 3. — .Stumpf Reg. 1574.
Ihirch die beiden von OB gc.-ichrtebenen Fassungen des D. 256 werden dem Bi.slhutn
Hildesheim nicht, irir ihr Wortlaut rrrmuthni lassen könnte, neue Rechte verliehen, sondern
II KI MM (11 II. 101 :;. 297
vielmehr iillrrr 1)1). be.stiitiijt , deren Orußnale hei dem im ICiniinntj rim 1). 'jrtH" ir
wähnten Urämie zu (Ininde fief/aniien teuren. Allerdiiiijs ist das Dieliit eini D. 'J56" iiriixaen
Theih von GJi neu ver/'a.'i.s/ ; dmjeijen hat J). V.j'>'', ahi/e.iehi-n run einer unten (S. 'JUS '/.. '■t'J)
zu hespreehenden Stelle, n/.s- riemlirh uiirllirhe Wiederhuluny früherer Urkunde» zu ijelten.
Soweit niimlieh in ihm Kiinif/s.sehutz und ImmuniliU verbrieft werden, ijeht I). 2öii'' auf
eine knrolintji.tvhe Vorliiije zuriiek, und zwar wohl auf dieselbe, die schon lOOT in dem I). t'Jli
für Steterbury benutzt worden i.it : in der Thal erfuhren wir von Immnnilillsurkunden
der Kaiser Ludwig und .[rnidf für llildesheim durch das Privileg Benedicts Vfll.
.Jaffe-L. lieg. 4(136. Aber auch die in unsern beiden Fii.ssungen ziemlich ghirhlniilenden
Bestimmungen zu Gunsten des Bischofs und .leiner Leute, wenn sie zur Heerfahrt, zu
Hof oder zu anderem königlichen Dienste entboten werden, sind nur Erneuerungen früherer
Verfügungen: denn da.i schon in der Vorbemerkung zu />. V-Tö herangezogene Urkunden-
Verzeichnis kennt ein von Arnulf be.itätigtes D. Ludwigs des D., qiiod doiniuus Alt-
fridus de cadem terminacione super Astfalas in ripa Enderste et de omni fisco
infra terminos brevis parrochiae in usus fratnim, et iit milla iiiaior
vel minor persona änderet strin^ere homines suos nobiles aut lihcros, colonos vel
servos, quamdiu in expedicione aut ad placitum vel in uUo regali servicio essent,
al) Lotwicho piissimo imperatore filio Lotwici recepit. Sicher stand endlich der
Kirche schon .•ieit der Karolingerzcif das Recht der Bischnfsu-ahl zu, so dass die hierauf
bezüglichen in den DD. '^06" und 2öli'' faat idterein.slimmendcn Salze gleichfalls aus
älteren Urkunden entnommen sein werden; wenn überdies der das Wahlrecht beschränkende
Zusatz »;quü eonsensu regis in D. 25<i'' erst nachträglich am Rande hinzugefügt ist
(vgl. X. U, obwohl er in D. 206" von GB gleich hei dessen Mundierung richtig ein-
geschaltet worden war, so spricht auch die.'ser l'mstand dafür, dass GB in D. 256'' eine
Vorlage, welche dieser für die Politik Heinrichs II. iharakteristischen Worte entbehrte,
abge.ich rieben hat. Dürfte daher D. 256'' fast ganz auf eine Vorlage aus karolingischer
Zeit unmittelbar oder mittelbar zurückgehen, .so sind dagegen in D. 2ö6" ausser den
beiden zuletzt besprochenen Abschnitten, deren Fassung derjenigen in D. 266'' nächst ver-
wandt ist, 7iur noch die den Assen.ius ausdrückende Wendung und die Worte pro . . .
regni quoque tocius nobis divinitus collati stabilitate et pro coniugis prolisque
regalis iucolumitate einer solchen Vorlage entlehnt. Sind also diese Worte, die uns bei
Heinrich II. nur noch in D. 2.56'* und den daraus oder aus de.ssen (Quelle abgeleiteten
DD. 260. 261 ähnlich liegegnen, aus einer karolingischen Urkunde durch den .soeben
erst in die königliche Kanzlei eingetretenen GB iniüberlegt entnommen worden, so werden
sie mit Bezug auf die Frage, ob im .7. lOlH noch der Gedanke an Nachkommenschaft
Heinrichs II. gehegt werden konnte, anders, als bisher geschehen ist, zu beurtheilen sein. —
Für die Beschreibung der Diöcesangrenzen , durch die vor allem D. 256" von D. 256''
sich unterscheidet, beruft es sich auf Bestätigungen Arnulfs und Ludwigs. Aber weder
den beiden oben erwähnten DD. Ludwigs d. D. und Arnulfs noch auch dem D. Ludwigs
des Fr. de torminatione et circumscripcione uotissimorum finium episcopatus sui,
die dem Urkiindenrcrzeichnis zufolge vor dem Brande von lolH im Besitze der Hildes-
heimer Kirche n-aren, noch auch irgend welchen späteren Bestätigungen kann die in 1).
256" gegebene (Trenzhcstimmung angehört haben. Ihre unmittelbare Quelle ist uns in der
nur abschriftlich überlieferten Grenzbeschreibung (G) der Diöcese Hildesheim (Janicke
a. a. 0. 1, Hü n" 40) erhalten : aus ihr liefeii, wie ein Vergleich überzeugend lehrt und
schon Hirsch in .lahrb. Heinrichs II. 2, 407 N. 3 richtig erkannt hat, D. 256" einen
wesentlich kürzenden und einige Xamen verdeutschenden Auszug, so dass beide nicht, wie
noch Böhmer Willigis von Mainz 87 X. H gemeint hat, als zwei verschiedene (Quellen an-
gesehen werden dürfen. Da nun nach gütigen Mittheilungen von Edward Schroeder die
Kkileriirkimüin II(. 3S
29« KAlSEHrKKl'NDKN.
Xaiiieiisforiiini rmi (i um hfulcii in das atuifhcmic ll.Jnhrh. intssni. su lityl ca ikiIk,
in G da-< Ergebnis der FestsleUungen Bisrhof limiinirds über dir (dteii (irejizm dir
J>iii<rse zu xehe», roii dfiieii Tliaiiniiar c. 41 (Mnii. (Ifnti. SS. i, 77li) zum J. IIHI6 7
Itriihlet : opiscopatus sui tcrminos aiitiquitus pnu'lixos laboro niinio et soUioitiuliiu'
fustodivit. Zu dieser Aiumhme stimmt es iliirrliiiiis, duss (1 den Stiindpiiiilit , ihn Hi-ni b
iriird in dem (iuiidersheimer Streite rertreltii hui. ziini l>l(ire)i Aiisdn«!; Iiriinjt. Die
Mainzer linben nfimlirli in die.'tew Streit immer liehuuptet , duss die am siidlieheii I'fer des
Fhtsses Gande yeleijene Abtei Gandersheim zu ihrem Sprengel gehlire. Blihmer u. u. 0.
und Hunek Kirrhenge.yeh. Deutschlands S, ^70 hüben sieh u. E. zutreffend dahin aus-
i/esprnrhen , dass die Mainzer Erzbisch/ife in dieser Beziehung dax Recht auf ihrer Seite lo
iiehnht hätten . und dass die Gande nr-ipriinnUeh die Grenze der Diöcesen Mainz und
Hildesheim gebildet habe: auch haben die Hilde.'<heimer iiienmls im Vrrlniif des Streites
den Beu-eis dafür anzutreten gesucht, dass der Ort Ganilershcini in ihrer Diöcesi- liege.
Die Grenzl)e.ychreibung in G und ihr Auszug in A beziehen nun aber einen Bezirk .liidlich
ron der Gande und damit das Kloster Gandersheim in den HUdcsheimer Sprengel ein. is
Wenigsten.*! in diesem Punkte kann also A, das hier wie überall G folgt, sich nicht, wie
es behauptet, nur an die ron Arnulf, Ludwig und anderen Königen bestätigten Grenzen
anschlie.'<sen : denn die Hildesheimer Kirche hat sicherlich nie ein karolingisches Diplom
solchen Inhaltes Ttesesien, weil .tie niemals gegenüber den Mainzern darim (lebrauch ge-
macht hat. Vebrigens war auch die Grenze zwi.iehen den Bi.'<thümern Hildesheini und Minden, so
die in G und A geboten wird, schwerlich durch ältere Königsurkunden gesichert: sie ist
erst unter Otto III., jedenfalls vor 993, durch ein Inquisitionsrerfahren festgestellt worden
(Janieke a. a. 0. 1, 24 n" 33). Indem nun GB, der eben aus dem Dien.it Bernwards
von Hildesheini in den des Königs übergetreten war, einen Auszug aus der so charak-
teri.iierten Grenzbeschreibnng G in das D. 206" aufnahm, wird es ihm insbesondere darauf »
angekommen .tein, den Ansprüchen Bernwards in der Gandersheinier Sache eine rechtliche
Grundlage durch königliche Bestätigung zu schiijfen. Aber mag nun Heinrich II. selbst
oder mag der Mainzer Erzbischof die Anerkennung dieser .inspriiche beanstandet haben,
jedenfalls ist die Urkunde nicht com König rollzogen und niehl hesicijelt worden, .so dass
sie niemals Beehtshraft erlangt hat. Statt ihrer ist rielmehr ron GB unter engerem so
Anschluss an die Vorurkunden ein neues Immunitätsprivileg, unser D. 256'', geliefert worden,
in dem die Angabe der Grenzen fehlt und de.isen Inhalt nur an der den Besitz und die
Zehnten betreffenden Stelle (S. 299 Z. 40 et possessionibus — .S'. 300 Z. 9 auferantur) ülier
D. 256" hinausgeht. Die-te Worte mögen von GB mit liücksicht auf die vom Erzbischof
von Mainz im ,7. 1(MK> in der Gaiidersheimer Angelegenheit vorgebrachten Urkunden ein- :i6
geschoben worden sein, durch welche dem Erzstift sein ge.imnmter Besitz und die Zehnten
bestätigt wurden : ihr Wortlaut erinnert an den Auszug, den Thancniar in der Vita Bern-
wardi r. 18 (Mon. Germ. SS. 4, 767 ; vgl. II, 182) aus den Mainzer Urkunden giebl.
256". 2-Vl''.
(C.) ^ lii iiipiiiiiu' saiirtaf et iiulividuc (('.) S In luiniiiii' saiu-tai' rt individiiac in
triiiitatis. H<-iiiricus diviiia tavcntc elf- trinitatis. Ilfiiirii'us diviiia iavcntc clc-
iiifiitia rcx. < )iniiiiiiii ridclinm noRtroniiii nu'iitia rt'x. Si saccrdotiini et scrvoniin
jiresentiiini »cilicct et fiitiinpiuni indn-tria rlci petitiimes pro suis necessitatibii», (|iia!<
novi-rit. i| fiualitcr fidolis ixistiT lii-rii- nobis ^ innritiicrint. ad fft'cetiini jii'rduci-
iuiardii> Ilildciifslir-iiiciisis acccK'siao veno- iniis, noii soliiiii ri'iriain cinsiictiidiiicni ex- w
raliilis pri-sul eclsitudiiu-ni nostrani adiit, crcciiins, vcrimi itiaiii ad a<'tcnia(; beati-
iiiisiTabileiii (.•(•rujucstus (|U<-riiii<i)iiaiii , co tiidiiiis prcniia fai»cssciida talia ludiis facta
<HU'd pcccatis id iinTfiitibii» in Im" ^ii- ]iri.t'iitiira liquidü credinnis. C^uajiruptcr
HKiMucii II. ]u\:\.
29!)
|i( rius ininiinalii .ili ••iiitocesHoriblls suis
follccta, siiii (|iuii|iii' iii;;ciiin iiiaxiim- rt
ik'iH'litcr clahiirata lUiutiiruiii ibiili'iii vii-
liiiiiinnin scripta vorax if^iiis absnrlxiit. in
, ciiii-rciii naini|Ui' cimcta rciic^il. l lulc
jirctaliis illc jmniilcx ic^alciii imstraiii
cxniavit i-lciiii'iitiaiii. iit nniiiaNtcriiiin prt'-
ilii'lmii siipiT ri|i:un ll\i\ ii liidri'^la cnii
-.ti'iictiiiii siil) tiutioiiciii iiiistraiii et luiinili-
iH liuriliuiii ri'i'i|)<'reiinis i|isaini|iii' ])arnii'(.'iiiaiii
Anmlti i-('<ris et Illcitiinmiit-i (■(■tiTnniiiii|uc
antfiTssdi'uni iKisticuuiii eiiiiHniiiitiom' st-ii
(lofV'nsioiic in iia<;ii sivc |)rovint'ia Astt'alo
liis liiniiiihiis vcl tcnniiiis" assii;-nitani : de
16 liu'ii i|iii iliiilur W rtaiisjiarikii' in Sciiutt'i'i',
inilc Onckarc, sie Kotanliiki. l iiiiliikinilis
s|i(;i'kian. ultra Iiulri.staui, Lnllanbnuinan.
ultra Kaniinailan, Uuicbcrdesdoue, Uuic-
bcrtcsbuntian, in .Vctcrnr, inilc in t'ontcni
si' i|ui ilividit Hratiuan it Mcnitiii. in Auilan.
indf in Hislirrj;- nlu IJiaini et l"'lcnitlii
ilividuntnr. sie |i<r Kaniinailanlxr;;- in
Ai't<'rnt'. indc Licinni'. in rivnni (jui murit
iuter Aedin^alnisun et Acrdistcslnisun, in
»» Salteri. sie per liunikanmlit, j)cr nnintcni
Uu>^leri, iiidc liuri;rij)i et per suininitatein
(ii<i;at ad ( 'c>bbanber«r'', inde C'iMunbiki'',
Sidennii'' ut fons detluit et \ia ([uedani
ilividit uscpic Kieraegisjjrig'', illi' tlnvins
30 in Laegine et ille uscpio in loenni 'ligit-
legc'. inde Kananburg, Mesenstene, inde
usipie ( iein'ringauuog, Uiiillansole, in l'ni-
kinabnie et in laeuni in cici'identeni
Uupsterkiidln, in Eiere, inde per Gelbi-
34 kicssathas in Kggrikesuueg, inde Egsuitlie-
brunnaii. sie Klnienan. Arunbiki- et per
Isimiebnie'' in Acdere et Heide et Druli-
tlnrbiki et per viani orientaleni in Uuec-
bani. in I)asanli(>e, in Euurcssol et sie
*o Uuetaiispaeekian. (^>uaiu petieioneni quia
iustani esse eognovinins. nentiipiam dene-
oniniinii lideliinii ni»trcinnn presi'ntiuni
seilit-et et t'nturnruni engnoseat industria".
ijualiter vir venerabilis Iterninuirdu.s'' ej)i-
seiipns ex iippiclci ipii'' voeatnr Ilildenes-
leiii. i\\\\' est in pa;^!! Asttala in liiini>re
sanetae Mariae snper tinviuni Indistlia'',
veniens ad nos depreeatus est eelsiludineni
nosii-ani, nt prel'alani aeccIcHiani enni f'ra-
Iribus ibidem den t'anndantibns pro nostrai-
nn'iH'edis inerenientii snb nostra deteiisinne
et inmninitatis tnilinne reeiporemiiK. Cuius
petieioneni (juia instani tnre cognoviinus,
assensuin preiien- non nej^avinms et, sieiif
petivit, |)er lioe inistrae anetoritatis pri'-
ee|itniii eontinnare stiidniniiis. l'reei|)ientes
ergo inbennis, ut nuiliis iudex ))ul)lieus
necjue (piislibet ex iudiciaria potestate seii
aliqnis ex tidelibus sanetae dei aecelesiae
ae nostris in aeeclesias loca vel agros seil
r|eli|qnas possessinnes, quas moderno tem-
pore iust(! et ratidiiabiiiter possidero videtur
in (|uibiis' pagis vel territoriis, vel qiiie-
quid deineeps propter divinum ettiam'
amoreni iliideni eoUatuiii i'uerit, ad eausas
audiendas vel tVeila exigenda seu nian-
sioues faciendas aut fideiiissores tollendos
aut homines ipsius aecelesiae tani ingenuos
ininste quam et servos distringendos vol
ullas redibitiones aut illicitas oceasiones
recpiirendas^ ullo uni(|uani tempore ingredi
audeat vel ea quae superius ineinorata
sunt exaetare presiiniat. Sed lieeat illi
suisijue illi subieetis deo sei-vientibus
clerieis snb nostra defensione et immuni-
tatis tnitione quieto traniite ibidem residere
et pro nobis et coniuge proleque nostra
seu pro stabilitate- toeius imperii nostri
a deo nobis eoncessi et eins elementissinia
miseratione perpetuo eonservandi iugiter
doniini misericordiani exorare et jiossessi-
onibus iani ad eani eollatis vel deineeps
46
60
i'M". [Bresslauj a) r über der Zeile nachgetrayen
b) A. statt den richtii/eii Cobl>anbriig (heule
Copiieiil»-ii(/i/e), das die in der l'iirbeiiier/.-un/i
hesproeheiie, von uns mit (i bezeichnete (iretu-
/lesihreibiinf/ bietet c) so A und nicht Eniin-
biki, uie Janicie anijieljt d) Sideiuiu a
e) ,-1, rgl. G; nach Mittheiluny .Schroeders ist die
zutreffende Form Eleracgispriiig t'l A, statt
Tigislege.- Tigislehe a g) uii über der
Zeile nncht/etrageti h) Isumdebrnk, Isunda (f
25(!''. [Bresslauj a) in auf Rasur b) das zu-eite
11 CO/T. aus a c) A' A) s corr. aus r
el A', statt quibiisijiic, i|uibuslibet oder qui-
liuscumiue f ) u über der Zeile tiaeh getragen
g) das erste i über der Zeile nachgetragen
38*
Soll
KAISF. liri; KINDKN.
piviiiuis. si'd inaf;is asscnsum iirclmiiiuis,
iiiaxiiiK' (|uia pcrjK'tuac tVliciiniis nostrai'
«•t ivfji' ' iiriis|icritatis uon jtarvuin iiiiTf-
iiK'iitiiin fort' rrfdiimis.
.•l.-.-i
>l<
et oi't-Ii'siastioiis persoiias ]M-iiniiivi'rc tiicri
et (.■imsolari iiiu) di-sistiinus, tum i|uia nos
nostrosiiuo pan-ntos in «jn-niio i-iusdcui
ai'i'losiac ' cjrim\(liis et liuc tis(ju<' Hliu dri
opt'nuitt' subliinatos esso tatt'imir. l'ndi-
min .solnin ('pisrii|iuni prt'ilii'tinii et aci-cli'-
siani .-ilii coniniissani snh uDstrani ilctVii-
siont-ni <'t innundtatis tincioncni rccipinius,
verum »•tiam'" al> anfci-cssoriluis nostris
iTt"'ris(juc tidflihus omnia eid»-ni aei-clesiae
tradita. ipiovis locorum agnitn sive dctenta
tuerint. in pri'diis, in niancipiis silvis ant
vcnatiiiniliu.s aipiis aciuarunivi' decursilous,
in al>l)ariis sivc i-imiilatihus, in vincis sou
(|uil)nslil)<'t ajn-nditiis ritr ad liain' pcr-
tiufntihus (piesitis et af(|uirendis onniibus
i'iusdem loci cpisc-opo subcsso et per omnia
obi-dire viduuuis et iubennis. Cum vcro
in cxpeditirinein ant in palatium vol in
aliud sf-rvicium nustrum itcr arripucrit,
(jiuTundibct bomimun siKirum euiuscumipn'
videautur juTsfuie jmtcstateui habcat nee
in aliani protcctinneni (juis eos engere
presumat, mdlusque iudex publieus seu
iudieiaria rpialiseunique persona in boc
sibi eontradieere vel se molestare audeat".
Predietae ijuippc e<incedinius aecelesiae,
ut eiusdem se(bs eb-riei eanonieae' et cc-
clesiastice eligendi episeopum digue et
eonvenienter inter sc sive aHun<b', e(|Uo
eonsensu regis, liberam liabeant ae pro-
priam faeultateni. Öed et üi qua eü loci
ab anteeesKoribus nostris evterisque tideli-
bus sunt attriliuta sive aniodo fuerint eon-
(piirenda. pro animac nostn; remedio. regni
quorpie toeius nobis divinitus eollati stabi-
litate et pro eoniiigis prolisipie regalis in-
eoluniitate, onnii dittieidtatc seposita, <juo
pace perj)etua eonstent nee (piilibet in
lutiinini irritare prevaleat, pactionem eeee
tradrndis nee nun rt (b'eiinis, i|uai' a
priuiis temporibus noseiuitiir. rcd(b>ndis
atlVrendis in(ndreudis et exigeiidis'', liturum
ipintpie eolononini et ingennorum pb'uissi-
uiani liabere potestalem: nee sulp "ptentu fl
novaruni ' aeeelesianiiu am imniasteriorum
aH(|uid (b' (b'i'imis totius |i,nroehie'' d<'
iure jirineipalis aeeelesiae .ir pdlestale
episeupi .lutcrantui" . l'roinde (|Uiiticiis in
expeditionem seu ad palatium vel in aliud lo
quodlibet nostrum servitiinii ir'e (b'beat,
i|Uiiniiiiiil"-t iiomiinnii mkumuh ;ii1 Ihic iler
potestatem babeat nee eo ti'uqiore qiiis-
(|uani aliquos eins boniiiu's distringere vel
ad aiiaiu prot'eetionem eogere presumat. 15
lam predietae aeeelesiae eoiieedimus, ut
liabeant eiusdeui sedis eleriei eanoniee''
at((ue aeeelesiastiee seu inter se sive ali-
unde di:,nie ad Ime et convenienter elii'udi''
episeopum liberam ae propriam t'aeultatem, so
e(|Uo' eonsensu regis'. Va ut iiaee nostra
aetoritas'' tirmior babeatur el per futura
tempora diligentius observetar, mann pro-
pria nostra subter eani t-ontirmavinuis
sigilloque nostrae imiu-ess|iiinjis insigniri a
preei pinnis.
SO
■JöO'. i| A, Klatl regiai; kl rar ^'oclesias hliinc 2.")6''. li; hin- frlill ein l'erhiiiii, irie uti oder fnii, 16
Jiamir 1) A m i mfort citri-, mm t r«ii (/«im i/A- .tA/n/irp possessionilius — cxIki'H-
n) V über der Zeile nachgelrat/en "lis nbliiliii/iii i) neuiinim auf Uirnur;
der ernte Strich den erntrii u int rlillig ab-
i/ejijiriiiiffen kl li rorr. iiiis einem zweiten <;
ll gi|Uo fonH. rc'ifis am limide nnchijetraffcn 60
II i: im: Kl! II. 1(113. 301
prfscri|it:im si^^ilii imstri iiiprcssione sij^-
naviiiiiis iiijiinis(|iic' |irii])i-i(; .-iilixriiJtiiuif
i'ontiriiiavimiis.
p Sij^iuiiii iliiiiiiii lliim'it'i. ;i M. I.Ml'.^ ^ Sifriiiim (liimiii lli'inrii-i iM.) regis
ins iclissiiiii. \\
i^, ( itintlRTiiis cMiicilliinus vii-c [•lii-liaiii- ^ ( iiiiitlicrius eaiieclliiriiis \\ri- Krcam-
balili arcliicapiH'llaiii ri'i'uLjiiiivi. \\ baltli arriiicap|i<;llani recof^iiovi. § (Sl. ]).)
Data" iiKlictiiiiic Xl. anini An |).ii:i \ 1.'" iion. inari-ii imlictionu XI'",
niinicae ini'ariiatinni.s iiiillcsiniu Xlll, aiiiin .iiiiin ilniniiiicac incaniatiitiiis millcsiiiKi XIII,
10 vcrii (Iniiiiii llciiii'ici sccuiidi rcjiiiaiitis XI: aiiiin vci-n (Immii Ilciiii'ici sccmidi rrynaiitis
ac'tnin Wirla: t'i'licilcr :iiiirii. \1; acluiii Wcila: l'rliciti-r aiiii'ii.
Heinrich bestätigt der Capelle des heiligen Kreuzes zu Hildesheim eine Besitzung
zu Tlirate. UV,/,, lor.i .
15 Ori(jiii(il(1iploin im k. Slaatiarchiv zu Htoniover (.\).
Griipen Oriy. tl milit/. Hnnover. IVJ 'ins A (a). — Laiieiisli'in Descriptio dioec. Hildes-
heim. 98 n" -J aus a und Ahsrhrifl. — Orig. Guelf. 4, 4U n" 1 aus B. — Jnnicke ÜB.
von Hildesheim 1, 4:i u" ■~>'J aus A. — Böhmer 7?«/. J(>92. — Stumpf Hey. l-')7>).
VtTf'a.'ist und neschricheu von GB, unter Benutzmuj des im Text erwähnten DO. TU.:
»0 drr libellus, in treldiem Bernward dies D. dem Könige vorlegte, ist mit Hirsch .Jidirb.
V, 406 X. 4 als ein Copialbuch, nicht mit Bayer in Forschungen zur Deiäschen Ge-ich.
in. IS-') X. 4 als eine Urkunde aufzufassen, da das W'oii lilicllus /// letzterem Sinne in
Deutschland nicht yehräuchlich ist. Da die Puhlicatio und die ('orroljoratio unseres D. fa.st
wörtlich mit DO. III. 186 und der Beginn der Fertinenzforniel mit DDO. III. 148. 184
■i übereinstimmen, so dürfte das bei dem Bnnidc vernichtete DO. III. über Tiirato nm III
verfasst gewesen .sein; in ihm war aber nach dem mehrfach erwähnten Vrkundenver-
zeichnis der Umfang der Besitzung nur auf sex maiisus serviles bemessen. — Über die
Lage von Thrate (wüst, in der Nähe von Coldingen) s. Grupen a. a. 0., Lüntzel Die
ältere Diöcese Hildesheim loa f. und v. Alten in Zeilschr. des hi.st. Vereins für Xieder-
3'^ Sachsen (1860) ^4 ff.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ileinricus divina favcnte de-
mentia rex. Notiim sit omnibus Cliristi tideiibus ^ presentibus et tuturi.s, qualiter
Berniuiardus sanctae Hildenesiieniensis aecclcsiac vcnerabilis episcopus nustrani rogaleni
celsitiidinem adiit, portans .secum libeliuin. in (|U(i coiitincbatni-, (puid (b)niinas piae
35 niomoriae ()tti> tereius iniporatnr pro remedii» animac suac su()ruin<(iu' functorum nte-
ninria pn>dinni de sua prnpria bercditate. quod Thrate noniinatur, ad septeni videlieet
niansos in pann Marstii-ni in eoniitatu cjuoqiie Bernbardi ducis cum onmibus suis
utensibilibiis-' ad id iii.ste et rite pertinentibus, scilicet terris ciiltis et incidfis pratis
canipis silvis arpiis aquarnmve dectirsibus viis et inviis exitibii.s et reditibus (|uesitis
40 356". o) unau^gefüUte Liick-e für ila.f Tagesdatum; 2öG''. ml VI iio. marcii mul wahrscheinlich auch
darin kleine Hasiir, A war nie /lesieyelt. indictiDue XI in üafür yelassene Lücke nach-
257. [Bresslau] a) A getragen.
302 K.\ isi; i; r i; K r \ dk x.
et qm-rondis cMiiu'ti.>.(|iif ;llii^ iitilitatiliu- in ii|>;i Laj^iin; lliiiiiiiii> ad ia|i|)rllain i|iir
dii-itur saiu'tjn- ('ruc-is sitam «'xlra iiiiinim ad a(|iiiliiiu'ni" |ila^aiii nrliis in |iiM|iiiiun iu>
i'ontradidil. fn nanKHic \v}if ut dr pret'ali' jn-fdici |>ri'|)iisiti>. (|mcui ciiisi'niins codcni lofn
ureesse iidu-at, rlcrii-istjuc iljidi'in doniinn scrvioiitibus viotualc |icrin'tiiii adliihcrctui'''.
n>gnns <ju(unn' vandcm lai'<;iti(ii)ciii imstra n-j^ali aiu-toritatc' rcnii\ari ar rorrnlim-ari. >
Himc itaqiu- tradioioninii ijuia iustani esse fo<;)i<>viinus, pcticioni i'jiisi-opi gratantcr fonsen-
tiontcs, id i|isuin dmiiini imporatiiris muuiis jn-n salutc aniniac iiostrai' et vomw^ix''
niistrao s(is|iitat<' nnsiriiruni(|iii' onniiiini |ii'r|ictMai' ■' salvationc'' affinnanuis iii'i'cnnitcr-
t|Ui' ratum et incMinvidsinn torc \nlnniMs et iulicmu^. ita ui luilia niaii>i- s<u niiiinr
persona sf inlmniittat aiit ullani pntestatrni in prcdiftn prcdin sini' (.■|)isccipi lirontia i'i
«'Xt'iTorc pri'suinat. Kt nt liacr nostrac ri-;;ia(' iiotcsiatis larj^itin nunc et in t'utiiro
Hniia stabilisfpio pcmianondn cimsistat '. Ini- pn't'cpt<nn cxindc cnnsfi-iptum si<i;illi
nnstri iiij)ri'ssi<>iu' assignarc iu.ssinms nianui[nf projiria corinlxiraviinus.
I Signum doinni Ilrinrici iM.i rogis invii-tissinii. ^
§ ( iuntliiTius vaiK-cliariiis vice Krc-andialdi aiciiicap|prllani ri'Cdgnuvi. h (SI. 2.1 is
l>ata'-' indictioni' M. annn (loininicac incarnatiimis niillcsinid XIII. ainm
vcri" diinnii lli'iniiii >rcuii(li rfL;i);inlis XI: aitnin W'cria; trlirilcr anii'n.
258.
Heinrich bcstütifit der hischüirx-lioi Kircln- zv H//dt sheivi riv Besitzung zu
Diiishiirfl. Wala lur.i . so
Oniiiiialdipliiiii im k. Stnntsarihir zu Hmiiiover (A ).
Orig. (ruelf. 4, 435 n" H ans H. — Jiittirlr T'li. vnn Ifihffslicliii I, /.>' x" •').■) ((*'\ .1. — -
liolittiif Jirij. Hlil'-i. — Sliniijif Bei/. 1577.
Verfnssl iiml in'srhrieheii rim (Ui, ficr riiir Wnidioiii aus dem ]). '257 oder seiner Vor-
Urkunde entnommen hol. — Die durrli I). V.5.S' liestfitigfe Urkunde Otto's III. Imudelle ;:.
narli dem T'rkundenrerzeiehuis de prcdio iu.xta Komun (|Uod ilicitur Withoc \'II niansus
(>t in Duisburg I mansnni r-nni trihus arois. l'her d<is erstere (hil linlien u-ir eine lie-
sttilignnfi Heinriehx vielil.
(C.i Tl In nuniini' sancta«- i't indnai-" trinitatis. Iloinricus divina l'a\rntc cli'-
Micntia rcx. (Inniiuni tidi-limn nostroruni t;iiii |! |iii'^riiii\iiii i|nnni rulMniruni scial i^
inditstria. ((iialitcr IJcrnnnardiis 1 lildcni-slicmt'nsis (•(•clcsiac vcnci'aKiii- prcsul nnstrain
regaleni cclxitudineni adiit, \tvi> pri'di" vididicd (piod antcrcssur iiostiT piai' nii'nmriai'
Otto tcrt-ius iii)|)cratiii- in DiiLsbiirg silii Iminnpriunr' ins i'untradidit. id rsl ununi
maDKUiu cnni trihns ar('i.>< et niancipiis, (puirnin jirinuis W'igo niiniinafur. iliiiis(pic
t'ratrt- et i-uni uxorihiis et Hliis r-oruni. (pii etiani adline siij)ersnnt. et enni eiineti« ;;■
iitensihilibiis-' ad id ipsiini predinni jxTtini'ntilms. urans. (piatinii.'^ eandeni tradicioneiii
iKiKtro regali pi-ece|>tii aftirinarenuis et enri'ulMirarennis. Hiins' itaijU"- |iriiii(inini ipua
iiiMtaiM esNe e<ign<ivinius. v<iliint;iti ill|iM|.-i assen.smn prelminins. I'reci|)ii'ntes iTgn iiiliennis.
iit nulliis piddiens iudex auf ali;i nlla |pers(in]a pn^fatci prcdin sc intr<nnitt:it. verum
^7« i'i untre rctiir iieiilt/ti lUjttr iindreee /{nrhftfihfn ci n ctirr. aitK :i ij) i\ üfn'r i/er Xetft l"
niirhf/rt riii/eti cy zucmt irnr (im Anfami ili" Horlm H f/enchrir/irn ; aun i inl iler ernte Slyirh
einen ii i/emiirhl. ihr (^iirmlrieh ilen f aber nirlil i/eli/i/l () si i'lher tier Zeile >iriehi/rl raffen
fl) inniiiHffefillllr tSirkr für ilii» Tiiiirmliilnni.
äftK. liin-HKliiii II > .1
lli:i \i;nil II. 1(M:(. 303
in |>otcstat<' <'|>isf(i|ii imiic et in ruliliii liliirc |h'|'iii:im<'IiiI<i ciiiisihtat. Im iil liiK.'C
iiostrac (loiiatioiiis scii i-ontiriiiationis am-t<iritas si,'iliili> ci iiicniiviil.sa omni pi-rinuiioat
tcni|ii)ri', luic |>r<'i-f|>tuni fxindf ciiiisci'i))tiini |ini|iri:i niaini rmToltiirantfs atniic cnn-
tinnanti's, si-^'illd iiustrai' iiiin'essionis insif^niri iiri'cc|)inm.s.
rt Sij^iuuii (IdHiiii lliiiiiici i.\I.) ri-fjis iiivii-lis>iiiii. |',
ij ( iiintlicrius caiiciUaiiiis vit-r KiraiiiKalili arcliica|.|pi'llani rcrojjiicivi. S iSI. I).i
Data** indii'tiiinc \l, amm (loininicii' iiicainutiniMs inilli'-ini<i XIII, anmi
viTii iliiuini lli'iiirii'l scrundi rr^iiiantis xi: acliiiii Wirla: Idicitcr anii'ii.
M Heinvicil bestätigt für die Dauer seines eirjeneii Lebens Jeni. Bischof Jiern-
irarcl rmi Hildesheim die durch <Jttu III. zum Lohn für die ErricktniK/ dei-
Feste Mnndbarg verfügte Verleihung der früher ron dem Pfalzgrafen Dietrich
und s'inein Sohn Sims innegehabten Grafschaft im Gau Ostfalen.
Wrrhi KU:! .
i;, ()ii<iiiuildiplom im k. Stuatsarchic zu Hamiorer (A).
Siliaten Ann. Paderh. ed. I. 1, 4()S = Lüniy 17", ;iö.') ii" U, = Uvtßknrciik l'falz-
(jvufcn 49, = Fidke Cod. tmd. <'orh. 2'.iH, = Schafen Ann. Paderh. ed. II. l,'27fy. —
Lituenstein Descriptio dioec. Hildesheim. 97 n" 1 1111.1 Ah.schrif't. — Oriy. Gitelf. 4, 4H5
u" 4 aus B. — .fanieke ÜB. ron Hildesheim 1. 44 n" -14 ans A. — Böhmer Rey. 1094. —
Stumpf Reg. 1.j7S.
Vei'fa-'^st und geschrieben von GB. — Der in A Aluiielbur^us lautende Xante der Feste
beruht offenbar auf einem Schreibfehler des GB; wie die älteste Dornualnotiz de eastello
Mun<ll)urhc und die Encfihnung eines DO. JII. <1p coniitatu quod peiidet ad castellum
MiMidburg dictum in dem Urkundenrerzeirhnis tinreisen, hiess sie Mundintrg, was ihrer
Histininiung ad defensioueni totius regionis entspricht : und su hat gewiss in der ron
GB benutzten Vorlage gestanden.
(C'.i ii In nomine ^anctac et individnao trinitatis. llcinriinis divina taventc cle-
niontia rcx. Onmiuni tidrliuni nostroruni ^ )irc-s(.>ntiuni vidclicet ac ftitunjrnni
noticia sciat, qnalittT Hcrnnuardus Hildonf^slicnicnsis aecelosiac vencrahilis antistcs
nostrani regiam clenientiani adiit, diccns silii al> antccessorc nostro i)i(; mciimriaf tertiu
Ottone imperatore ins speciale castdhnn ediHean<li, ijund Munt-lburgus* vocahir, in
ripa Aelore tiuminis perniissiini fuissc ad nmnimen et ttiitiononi contra pei-fidurnni in-
cnr^ionem et vastationem 8claiiüruni. Id ipsuni vero castellum quia magis nigationc
(piam iussu domini imperatoris libenti animo ad defensionem totius regionis nostrae in
. Ulis partibus construxerat, et quia dominus Imperator eundein episcopum pro suo in-
tiino ac iugi famiilatu omni piotatis beniv<d[en|tia ac gratia excolcbat, niercodis causa
ciiniitatum circumiaccntcni illud castellum in pago Astuala, rpiod i)lini Tliiedericus
palatinus comes posteaque tilius eins Sirus habucrat, silti in beneficiariiim ins concesserat.
Nunc vcrii, quia nostram regalem clementiani, ut id i|isum aftirmarenuis et coito-
10 boraremus, precatus est et quia aequa gratia paricpii' dcvntiiinc mibis jinstoa si-rvivit.
äöS. b) unaHngefiilUe Lücke für dax I'age^datuin.
259. [BressiauJ al A, rer.iiliriet/en für ^Iuiiilliur<rus. rt/f. die Vorbemerhuug
304 KAISKlir ÜKl" N DKN.
(»iindfin ciimitalimi si-riiitis rc-jü imstri iircci'iiti illi in Hiicin (Irtuiii iiostri |pn'stiiims'',
itii iit iiulliis iuiliciaria ptitcslMli- iiiiiil in i'n cniiiiii iliiiis inssuin scii votiim ajicrc jtfc-
suiiiat, vfruni (Hiicumt|Ui' ipso vdit iit ciimlfiii <.'<iiiiitatiini nostra larj;itii>iu' liaKcat et
regaf. I*rri-i|iii'iitis iulx-niiis. nl iil ratinii tirn>iniii|iu' (.'oiisistal. Kt iit liaci' nostrac
•lonationis sni c'iintirinatii>iiis aiictorilas stal)ili.-- i'l incnnvulsa umni |ni iiiaiu'al ti iiiporc, b
lioc prci't'ptuiii oxiiuK' iMtiisrriptiini propria manu i'nrroborantfs atinn' contirniantcs,
sijjilli luistri inpress|ionc in|sifjnirt' pr(HM'||)iniiis|.
I Si-fnum <lniiini Ilciuric-i i.M.) rcjris invit-tissinii. |
jj (Mmtlu'rius canc-cllarius vii'c KrcaniKaldi ari'liirap]ii'llani riH'ojiiidvi. f, (SI. 2.1
Uata'" indii-liimr M. aiuici (Inniinicai' incarnatinnis niilii-sinm XIII, anno lo
vtTM (loiiiiii lli-inrici sn-nndi ri'j^nanlis XI: actum Wirla: lilicilii- amen.
2()0.
Heinrick nimmt das Kloster S. Michuflis zu Ilildesheim mit seinen Besitzungen
in den hVtniijIicIicn Schutz und verlei/it ihm die Immunität soicie das Nechf
der Wahl des Abtes (icahrscheinlich unter Vorbehalt der bischößichen Zu- is
Stimmung) und des Vogtes. Wcrla — .
Urkuudv di\ l'J. Jli. im k. Slimlsanhif zu Huiinorer (A). — Ahncliri/'l r/cs ]:J. Jh. im
Urkundenaiiluiiiii der Havdscliriß der Vita Beniirnrdi p. 122 ebenda auft A (li).
Laiientileiu Hisloriti dipl. 1, 2H7 aua Copialhmh von J:i21 (a) ■= Riedel ('J>. Jlntmleiili. 1,
15, 1 «" /. — Gritpeii Orif/. et antiq. Hmiover. l09 etiendalier (!>)■ — Lauenxtein Descriiitin 2«
dioec. Hildesheim. 103 n" 5 aus ab. — Läntzel Die ältere Diikese Hildesheim 358 n" 10
aun AB = Lünfzel Der heiliye Bernirard 98 n" 4. — Janicke ÜB. von Hildesheim 1, 70
n" 69 aus A. — Stiimi>f Riy. 179'j, all,' :ii Uri2.
Die Vern-amltsehdfl eines Theiles den Worthtiitefi ron 1). 2(i0 mit dem D. 261 für Kloster
Heinint/en hü Rieger in ZeitKchrift für die oesterr. Gymvaaien 26, 77H f. zu der An- a
sieht geführt, da.is für jene im übrigen ans einem Satz der Vita Bennrardi (vgl. N. m),
einem umfamjreirhen Güterverzeichnis und dir Fertinenzformel dis lill. II. Stumpf Reg.
1791 zn.sammengfsetzte Fiilsihunij muh ein verlorenes echtes DH. 11. von JOl-i für das
Miehni'lisklustrr als Vnrlage grdienl habe. .Janirke's Jümvaml (n. a. (>. 74), dass ein schon
in dieser« .Jahre erlheiltes D. mit der Gesehichte der Entstehinig des Klastcrs unvereinbar 30
.lein würde, vermiigen wir nicht anzuerkennen : denn da die Gründung in der Vita Bernwardi
c. 46 nach dein .f. lOll und vor dem .!. lOlö berichtet und muh der Urkunde Bcrnwards
vom 1. November 1019 (.Janicke u. u. 0. 1, 55 n" 62) vor einer fünf .Jahre iviihrenden
Krankheit des Bi.iehofs begonnen ist, .so liegt keine Veranla-isung vor zu bezweifeln, da;is
Beniward bereits lOl-'t eine königliche Bestätigung für sein neues Kloster erwirkt habe, a.'«
Auf ein verlorenes 1)11. 11. niii.ssen nun der erste Theil un.serer Urkunde bis zum Beginn
des GiiterverzeiehmseJi und der Sehluns von ut nulliis (S. :i()7 Z. 19) an zurückgeführt
werden. Denn die.se Abselinitte siud keineswegs uur dem Heininger J>. 261 verwandt,
.sondern sie stimmen auch mehrfach mit I). 256" und insbesondere mit 1). 256'' überein,
und sie etit hallen überdies eine Anzalil von Ausdrücken, die in jenen DD. nicht begegnen, •"
aber durchaus dem Sprachgehrauch des GB en t.sj/ rechen ; daher würde selbst durch die an
sieh wenig uvihrsiheinliehe Annahme, dass der Fiilsctiei' des 12. .Jh.. der dem Michaelis-
259. li| A, kIoU |ii-t'staiiiiiK tulrr iircMlilimiis v) der Sinn den .Salzes ist, iliiss nur der roin
lllurhiif rriifinntr liffimlr dir Crafnehufl rfißrren xnll A) iinnusrirfilllle Liicice filr da»
TagetMloliim. "
II Kl NIM (11 II. I0i:t. 305
kloster (iDijehörte, sowohl zum Archiv des Klosters fleitiiiiijen irie zu dem des Bislliunis
ZiiliiH firlidlif inid für sein, wenigstens z. Th. gegen das Bistlium gerichtetes Machwerk
die dem liislham erthrilteii Urkunden benutzt halie, die Entstehung der uns rorliegenden
Fassung nicht ausreichend erklärt werden. Haben wir also anzunehmen, dass dem Falscher
6 ein echtes 1)11. II. für das Michaeliskloster rorlag, das am GH verfasst war, so wird
dieses 1).. dessen Ted, so ungeschickt auch die Schlusssi'ltze durcheinander geworfen sind,
durch die Vergleichung mit D. 261 nahezu rollsliindig und sicher hergestellt werden kann
(vgl. X. 8 ; nur zwei kurze Satztheile. X. h und u, bleiben zweifelhaft), schon wegen seiner
Beziehungen zu den DD. 256. 261 und wegen sei)ier Berührung mit D. 259 (in dem
1(1 liernwards Dienstleisfungen unter Otto lll. und Heinrich II. erwähnenden Satze) am
luvten zum ./. loJ:-! eingereiht werden. Entscheidend ist jedoch für diese Ansetzung, dass
D. 260 Werla als Ausstellungsort nennt. Denn wie der Fälscher für den Context zwei
echte DD. H. II., ein cerlorenes und das erhaltene von 1022 Stumpf lieg. 1791, benutzt
hat, siß hat er offenbar auch die Datierung aus beiden zusammengesetzt und jenem den
16 Ort. diesem das .Jahr entnommen; war aber das verlorene D. wie die ihm textlich ver-
wandten Urkunden zu Werla awigestellt , so ist es sicherlich auch mit ihnen zugleich
dort im März 1013 gegeben, zumal Heinrich un.ieres Wissens in jener Pfalz später nicht
wieder geurkundet hat. Dieser An.netzung steht nicht entgegen, dass in D. 260 von der
Weihe eines Theiles der Kirche die Rede ist, ivährend doch nach der Vita Bernivardi c. 47
so die Krijpta eist am 22. September 1015 geweiht u'urde : denn, wie uns G. Dehio belehii.
ist es wohl möglich, rfrt.w schon vor der Weihe der im Westen gelegenen Krypta Theile
des Ostbaues geweiht und in Gebrauch genommen n-aren. — Ob D. 260 vor oder nach
der ihm nächststehenden Heininger Urkunde geschriebe^i wurde, lä.sst sich nicht mit Sicherheit
entscheiden, doch i.st das ersterc namentlich deswegen wahrscheinlicher, weil auf die Fas.fung
S6 der Publications formet beider DD. offen.sichtlich diejenige der Urkunde Bernwards für die
mit dem Michaeliskloster vereinigte Kapelle des h. Kreuzes (.Janicke a. a. 0. 1, 27 n. 38)
eingen-irkt hat. — Der Zweck der (aus dem verlorenen D. von 1013, dem erhaltenen von
1022 und einem Güterverzeichnis hergestellten) Fälschung des 12. .Jh. war ein doppelter:
einmal wollte man offenbar den späteren Besitzstand oder Besitzanspruch durch eine
S" Königsurkunde sichern, dann aber sollte zugleich, wie die in X. d erwähnte Auslassung
beweist, der bischöfliche Einfluss auf die Abt.swahl beseitigt werden. — In un.serer Ausgabe
haben air nur die sicher aus Stumpf Reg. 1791 entlehnte Pertinenzformel durch Petitdruck
bezeichnet, dagegen davon abgesehen, die ebenfalls mit diesem DH. II. übereinstimmende
Aufzählung der Kirchen und die sich eng mit der besprochenen Originalurkunde Bernwards
35 berührenden Worte hgc vero — in septfiitrione (vgl. X. o) in der gleichen Weise zu
kennzeichnen, da es möglich ist, dass beide Stellen in D. 260 unmittelbar aus einem in
gleicher Weise auch für die gefälschte Urkunde Bernwards von 1022 (.Janicke n. a. O.
I. 63 n. 67) benutzten Güterverzeichnis des Klosters entlehnt sind.
^ Iloinricus < gratia dei Romanonim imporator semper augustus. > g Quia
40 perpctuo sam-ituin osse novimus aecclcsias dei cum personis doo scrvientibus tueri ac
subliinan'. rcginiiii (|U(i(|iu' nostrum a den nobis concessum et dei misericordia iugiter
c'iinservanduni tabtcr iimuiri et perseverare liquet, si predicto iugiter satisfacere non
pigct, cunctis tidelibus, sanfte quoque niatris gcelesi^ iiliis prescntibus iscilicet et
futuris notum esse volunuis, qualiter vir venerabilis Bernuuardus episcopus ex oppido
4» Hiidenesbeim dicto in pago sito Astfalo in honore sancte Mari^ eonstmcto super
Huviuin Hindrista foras niuruni civitatis prescriptQ < in loco quondam squalido, feris
quoque seu brutis aniniabbus coaptato > * aedificium quoddani deo in honore sancti
260. [Bresslau] a) ans Vita Bernicardi cap. 46, Moti. Genn. SS. 4, 77S
Kaiserurkunden III. 39
30ß K AlSKUrUKlN DKN.
MivliJiheli.s arolianjjt'li a t'umlanu-iiti' lalioravit, |)arti'iii ctiani jini pussc luu' uscjiu' \)vv-
nctnin oonsccravit. Unde fclsitudincin nostrain socinuln'' iain ailicns'' Iminillime prc-
«nliatur, ut prcdiotuin lot-elluni i'iitiiruiii iani(|uc iiiiniasti'riuni. prcdia (|uo(jue sive
iiiaiK-i|iia de s»i iniosttis labore ad locuin iaiii dirtiun fontradita st-u'' ali(|iias ))()ssossion(>s,
(pias intidorno toiuiiore iiiste ot raciniiahilitcr jtdssidero videtur''. cniiii iVatrilms ibidem 5
sidi ivfiula sancti Honodii'ti don lamnlantilms sab tuicioneni et iimiidiburdiimi ii-;dr
illa ratiiine reiM|i<'r(Mmis. ([u<i inunai-iii <'o in liu-o deo serviciitos libcraiii iiMlxanl
faoiiltatoiu «'Icctioncs tai-crc intcr sc, si taiis assit persona, (pic;'' eondij^na vidcalur,
sive alinnde iidVa ciiisdein opiscopii tenninos, sicubi invcniatur'". Advocatioiies pariter
et similia (|ue eis necessaria sunt oninia unni eimsensu fitisdeni loei episeopi disponere 10
babeant potestateni. Nunc ergo, quia nos divinitas iniperare deercvit, minus oi)liviiini
tradentes, quod anteeessori nostro donnio videiiect tercio Ottoni, nobis quofpie Imc
tein|>oris rideliter descrvivit, peticioiiem sui, (juam iustam fore cogiiovimus, non neganuis.
< He deeimi; eiusdoni ioei : in Nitilaun deeiniatio. in Laffordi dec■ima^ in Sa\vn;;(in
decinia, in Hi-dilcntborp deeima. in lU'rlon dccinia. in Kginstide deeima, iu iMzcm 15
decima, in Bemiggisrotbe deeima, in 'Poslicm deeima, in Ilimdisduri deeima. in iiis
vero loeis sunt predia eiusdem <;eelesie euni rebus ei^^teris sibi eoneessis: Aslicim,
Nitelnun, Laffordi, (iudenstide. SmitluMistide , Wingon, Hedib^ntliorp, Ileriibsiiem,
Dusunheni, Dennisthorp, Vordem. Winitbusen, Edinhusen, Alem, Aieresbein, Linnitbc,
Thomitlie: h^c sunt in pago Astfalo et in pretectura Tammonis. Hec vero in prefectura 10
I^iucbdti in jiago Flenitlii : Iloltbusen, Segusti. Pezunsun, Scellenstide, (Irat'lon, Abizun,
liczzem. Asl)ize, IJeink'uessun, Hozingissen, Ahicfurdi, Tbiederesscn, liaiacbohb-ssun,
Tiuguste, Suthre, Harlissem, Hatberichesheni. In pago Valotbungon: Hereuiltc ISciunun,
Waib'nstide, Megceinrotli, Aebem. In ])ago Arini;un: Ivetbun. In pago Scotilingon in
prefectura ducis Hernbardi : Hemidisduri, lloieresbeni. Item in pago Astt'alo: Osicucbem, »
Hottenhem, Wiringi, Hesithe, Lutea vilia, Hiseopesrotb, Tlirote. In pago Merstem:
Haringebusen, Lumbere, Ertbere, Putteniiusen'-', Danenstidc, Cobbinebuscn, Nitiirotlie,
Waiesrotbe, Euerdesliem. In pago (fuddingun: iliibiitiie'', Sualenluisen, Asitlie. In
prffeetura Vdonis eomitis in pago Liscba : Henobieslmsen, Oorstide, Lantwarderinisen,
Ileldagesliem, Euergoteshem, Jlerimanniggerotb, Wacliana. ( irrniannesliusen. In pn- jo
t'eetura Hfrimaniii eomitis in pago Logne : Timertlia, Lengithe, item Lengitlic, Sneg-
liusen, \\ initimsen, W'iimereslmsen, Bredenbiebe, W'itmeresbusen. Sncu, <Jese, ]{otbolues-
husen, Waleshusen, Wosthelineshusen, Dransueh, Lanelcre. Wiiiithi. Uedoluesbusen ',
l'eringotesbusen. In pago Derningon in ))refeetura Ekberti : Hanniigge, Zcnnnenstide,
Mollenstidi, Acbem, item Aciiem, Sinstide, Tiederezingerotli. Item in ]*a|go I )erning|on'' m
in prefectura Liudgeri eomitis: Scienigge, Cissunleuen, Zezingerotli, IJuurungon cum
silva Aiabure. Selzstide. In pago Nortbtburingon : Badaicuon, \u-\\\ ISailalciKm. |l)|uibi-
legon, ^\'ermerestilo^|l, Ennnode, Ilugontliorp. A(b']gen-stli(irp. In jiago Ostrnnialde
in jirefeetiu'a mareliisi Bernbardi: Latuntlicii p. In ]iago Bilslicim in ijisius |)refeetura:
Bremezlie, Eilerdestbor, Steinedal. In pago |)iiiiing<iii in jn-efcctura Lindolti eomitis: 10
Hiscopesbusen, ^Vitildebutile, Mainiuii. Sinesrotbe, \\'ilraili'sliiitile. Aldagesbutilc \\'i-tlioi-]i,
iW, 1)1 ob die ]f'oiie seciindo iaiii lulioiis rml lini/efi'lf/l sind, ah uns der Vrhiinilr niii /(il'l dir
lullxchiinfi roll IO'.J'J hrrf/n<le//t iiurde, txler oh sie dem Oriffiiiiil loii Kll.l aiir/ehiirliii und auf
eint srJion früher ron ISernirard rorfiet rageiir fiillr zu beziehe» sind, lassen wir iiiirntschii'den
c) seu — vitliftur ist aus der linmuniliUsfonnel de« erbten Dil. 11. ron lOVi filr S. Mirhtielis, 46
irelchtJi irir im folgenden mit M bezeichnen, entlehnt und an dieser Stelle rerhehrl eini/esrhol/en,
irobei der Falscher relii|iia<i »ii aliijiiHs rinderte; rgl. A'. 8 <1) der lu'llseher hat die in dem
(fr. gewiss ebenso irie in IJ. <?67 enthaltenen Worte eiiriindcm prcsuli ausgelassen c) il"s
zireitr i über der Xeile nnehgelragen f) h ül>er der Zeile nachgetragen g) das ziceite t
nlitr der Xeile nachgetragen hl ili über der Zeile nachgetragen i) dag zweite u sofort M
carr. aus 1; k) diese und die folgenden Erg/Inziingen aus II
IIKIN i;i( 11 11. l()i:i. 307
CniiKMistidc, l'"li'littlii)r]i. Tu |>a;;(i ( irfliii;;«' : Miitlm. Itdii Mutliu in |>a;,'<) Miilliiwiddc.
In |)aj;o Fltitwiililr- |iii{ prctcrturii Tliainnionis : »Mciilmsfii, IvldinkliiiscMi, Sfclliusfu,
WciidelingorDtli. Ilardcslieiii, Utisson, Siradissmi '', Solirplicc, Waditla^cun. In \>nß<>
Tilitliu in pretectuni Berniiardi coniitis: Drespiin, l.iudi^lmscn. Ilcionliuscn, Winotlmn,
6 llddocliissun, llisun, AldcntlKirj), DasclialfU , He^^ilindcliust-n , iJonnetlie. Ilic vem
iinnuTiis rerlcsiaruni fiini iircdiis ad i])sas dnnatas': In I >al|c|licini I, in Aren» II, in
Saniinunii iii. in Kicnolueshuscn im, in I >ini('rtlian \', in | Ljanclerion \l, in Aueni}^-
fjerotli«' \ll, in Dasdialon'" VIII. in licrcuilti \II1I. in Sicninon X, i|n LJomso XI, in
Tlirittitlic XII rnni mnni dcciinatione", in Szellon XIII cnni d(;cinu\ti<inc". Onincs ifptur
10 predietonnn locoruin niansi non minus quadrin':;onti quin(|uaf^iuta. H<;c vero in
pajjo Astfalo sc'ilici't in ipso loco Ilildcnt'sheini : pomcriuni in orientali parte f;ccle8i<;,
vincani in nccidcntali , silvani In scptentrionc", posscssiones aiitcm diversas qm;
niistra iinjjiia dicnntur wrtlnj nuniero XXVI i' in nicridiana parte rcelosii; diverse lo-
eatas. ll\'c omniii «•Hill i'iinim pcrtincntiis terris vidolicft ciiltis et iiiciiltis niani'ipiiü iitriiifi(|iio Mcxiis
l& villis piisciiis Vincis iiratis silvis veiintioiiihiis ikiiiIn ai|iini'iini(|iie (IceiirsihuH |)i.seHtioiiil)ii.s iimleiKliiiiü
viis et iiiviis cxitihiis et roiUtibus qiiesitis et iii({uirondis oetprisiiuo (fiimihus <pHj' i|iionMi(locuni(|iie
iiumiiiiiri possuiit utiliratilms. in |)arroeliiis videlicet sinfj^uinruni in coinitatibus vero''
supra dictorum pret'ectorum > in'' quibusquc pagis vel territoriis"' < ((uy idem vcnomhili.s
antistos eidem iiionasti-iio coiitulit>, iit" nullus iudex publiuus nec quislibet ex iudiciaria
a« potestate sive aliquis ex fidolibus sancte dei ecclesie vcl nostris idlo uniquani tempore
ingredi et' irritarc jn-esumat, huius auctoritate precepti eontirmai i viilumus. Preeipientes
ergo iubemus, ci.'clesie iam diet^ monaehis sub nostra amodo det'eiisione et inmiinitatis
tuitione lieeat tranquillitate eoiigrua residere et pro iiobis proque incülomitate iiostre
conteetalis vei regit; pi-olis antecessorum " videlieet iiostri sive successorum" seu pro
» stabilit.'ite totius imi)erii^ nostri a deo nobis eoncessi et eins clementissima miscra-
tione perpetuo eonservandi iugiter misericordiam doiiiini exorare. Et ne quis super-
grediatur auctoritatis istec donativa sive infriiigere tempore supcrveiituro prevalcat,
seriptis eontirinavinms istis: manu (|uij)p(' subscribentes propria, sigillo nostro insigniri
iust;imus. (SI. 1).)"'
JO Annci (li)minicc iiu-arnationis •< MXXII >: actum ^^'crclla; < in dei muniiie > amen*.
260. 1 ) ^1 m) h über der Zeile nachgetragen u) der Zusatz über den Zehnten fehl! in Stumpf
Reg. 1791 o) vgl. hierzu die Urkunde liernirards für die Kreuzkapelle, Janicle Uli.
ron Hildesheim 1, 27 n. 3S p) VI corr. aus III (|) vero über der Zeile nachgetragen
r) in — territoriis ans M an verkehrter Stelle eingeschoben, rgl. y. s a) die folgenden Sätze
aus M, aber in rerkehrter Anordnung ; der zweite Tlieil des echten I). hat, wie nach D. 2til
anzunehmen ist, etwa so gelautet: nou nogamiis et huius auctoritate precepti contirmari volumus.
Preeipientes erpo iubemus, ut nullus iudex publicus nec quisliljet ex iudiciaria potestate sive
nliquis ex fidelilnia sancte dei ^cclesij vel nostris loca vel agros seu reliquas possessiones.
quas nioderno tempore (prenominata ecclesia?) iuste et racionaliiliter possidere videtur (s. oben
S'. i:) in i|uibu9que l>agis vel territoriis (s. Xote r^, ([uicquid etiam deinceps propter divinum
araorem ibidem collatum t'uerit, ad causas audiendas vel freda exigenda seu mansiones vel
paratas faciendas aut fideiussores tollendos aut honiines ipsius loci tarn injjenuos ipiam et
servos iniuste distringendos vel uUas redibitiones aut illicitas occasiones requirendas ullo um-
(|uam tempore in^redi vel irritare presumat, sed lieeat ^Tolesif iam dicte monaehis sul» nostra
ämodo det'eiisione et inniunitatis tuitione tranquillitate con<rrua residere et pro nobis proque
iacolomitate nostr^ conteetalis vel regij prolis (antecessorum videlicet nostri sive successorum?
vgl. y. u> seu pro stabilitate «. «. w. t) im M stund jedenfalls vel u) ob diese Pforte,
die durch videlicet ungeschickt an das rorangeliende angeschlossen sind, in 31 standen, ist sehr
zweifelhaft ; es ist sehr wohl möglich, dass der Fälscher an der Erwähnung von yachkommen
des h. Heinrich Anstoss genommen und deshalb diese Pforte eingeschoben hat v) wie der l'er-
gleich mit D. ^56*. 261 lehrt, darf dies ^}'ort nicht in regni emendiert werden; es ist offenliar aus
der ]'U. des Dl). 2!'>0, einer Kaiserurkunde, in die DD. 260. 261 ungeändert übernommen, während
es in D. 2.'i6" in regni umgewandelt wurde \v) am rechten Hand der Urkunde i-it liaum für
ein Siegel ausgespart; zwei Einschnitte, mittels deren dasselbe befestigt war, und Spuren ife»
Siegelwachses noch vorhanden x) in M stand wahrscheinlich feliciter amen.
39*
;j08 KAiSERriJKrxnKN.
2()l.
Heinrirh bestätit/t dem von der llildesidt ttnd ihrer Tochter Walburgis ge-
gründeten itnd dotiei'teu, von Otto III. mit dem Recht, Aebtissin und Vogt mit
bischöflicher Znsti»nmtng zu tcähleu, ausgestatteten NonnenMoster Ileiningen
den k'i'miglichen Schutz und die Immunität. W'nln li)i:i . &
Ahsclirif't dex l^./lH. Jh., riiniuili im Be.fitz dir Fniii Clirisliinic Ihgnur zu Hvinnii^i'u
(B). — Hcininger Copiidhurh des /ö. Jh. p. 8' in der Bacrivixchcn Bihliulhik zu Hilde.s-
heim iiux B (C). — Heimnger Vopiiillmh rou 1573 p. 7 im herz. L(inde.<<hauptarchiv zu
M'olftuhiittcl au.s B (D).
Brnuuxvhweigixrhe Anzeigen (17 {7) iDIUi aus D (a) = Falke CD. Inid. Corh. ^22 lo
11° -/-/(/ 00. — .Tanifke IB. ron Hildvsheim I. 19 »» .T6' rt(w Cab. — immer Heg. lOfW. —
Stumpf Reg. 1580.
Verfds.'it und inihrscheinlich umh (jcsth riehen ron GB. Die Di.^pnititio srhliesst sicli im
we.icntliehen an D. 2.56'' an; ob dien D. direcl oder durch YermilteJunii des D. 26t) bc-
uittzf i.it, i.st nicht mit Sicherheit zu enl-icheiden ; ebenso nin.ss dnhingeafelU bleiben, inwie- 15
iceit daneben da.i bestätigte DO. HJ., das auch in dem oft erw/ihnlen Urkundenverzeichnis vor-
kommt (duodecimum ... de muiuliburdio et txiicione abbaciiincule Heniggi), herangezogen
iit. — B, das im J. 1849 von Bcthmann abgeschrieben worden i.'it, ist jetzt verschoUen,
so rfo-vv irir der Ausgabe die Copie Beihmavns zu (hiindc legen niussfen: nur einmal war
ein offenbarer Fehler die-fer Copie (vgl. X. x) aus den beiden unubhimgig ron einander so
<7«.v B abgeleiteten Abschriften C und D zu verbessern. Au.sserdem haben irir die Lesarten
von CD nur bei den Eigennamen und an einigen Stellen, die ihre Abhängigkeil von B
Itetceisen, verzeichnet. Zur Herstellung des in B mehrfach verdei'bten Texten konnte D. 260
Itenulzt werden.
(C.)* In nomine .sanctae et individuae trinitatis. Heiiu'iciis'' divina t'avciitc de- m
mentia rex. l^iiia perjictiio saiietitiun'' esse iiovinnis ceclosias dei eiiiii ixTsouis
coajitatis'' tiieri ae sii1)liniarf, rcj^'nuni quiiquo uostruni nionarcliicuni '' dei niiscricordia
iupiter con.servaiiduni taliter iiiiniuniri'^ et per.severari' li(|uet, si" ])redictis*-' iugiter
satisfacere non pifi;et, eunetis nostri tidelibns, sanete (juoque ecelesie'' filiis j)rescntibiis
scilicet et t'uturis notiim esse volunius, qualiter inj^enua temina qiiedani Ilildesuit' »0
nomine et lilia sua Walburgis'' divina protectione animonitae ])rediiini, quod possiderunf
in bis !oci.s: Heningi', Flatlii'", Aetliel", Kedingaroht", Hadel. Hirislae. Adeistidi''.
Quonstidi •'. Histede'', Tliiedrikingeroht \ Aeilnndingerolit ', (Miristo et sanetae Mariae
sanctoqne I'etro et dei eeclesiae in oppido liciiiii^ri" dieto super rijiani Hnvii Ovecra'
constitiito in i)ago Hastvalo iure hercditario tradidcrunt, co videlieet teiiorc ut in usus }!>
sanetimonialiuni inibi deo servientium ))ersisterent. Tnile voiierabilis sanetae Hildenes-
lieimensis" ecclesi^ episcopus Beruuardus cum doniinabu.s duabus prestripti.s^ ad ante-
261. [Bethmann-BrcHnlaii' a) E^o BCf) ))) Henricu» C/J c) ß d) ooiiptntas /}/>; cai)tala8 ('
e) iii'iuarühiciiiii auf Rasur ron etwas jOnijercr Hand in li; IJ. 'JViO hat hier a ileo iiobis
concessum, ilorh yehraurht <lli in l>. 307 den /llnilichen Ausdruch rei piililicae motiarohiain 10
f) iniuiiiri H g) supra dictis liCD, eerheji^rrt mit liüch.iirht auf I). 'JUtl li) ecelesie auf
Hasur roti etiran jüngerer llanil in H; in l>. 26(1 xleht iimtris fcclesig il Hilileswid corr.
nm H/fJlerer Haii/i aus UiMeswit /' k) AlhiirgJH /) |j Heiningi I) in) Flati I)
11) Alliel C\ .\e<iel l> ■•) Itidiiiguiotli C: HiMÜngaroth, a ron npfltcrer Hand rnrr. ans e, l>.
HVrtH ./anic/ic's fteiilnn;/ auf He/t in</eroile ziitriß't, iriirde der in li (imunehmriidr Schrrilifehler *f>
in I) rirhtiii rerl/tMsert worden sein ]ii Aderatedi IJ i\) (^ueiistide ('; (^ueiisti'di l>
r» i{i"tedf auf Husur ron etwas jilni/erer Hand in li; RiHtodi O h) Tliieilrikiii(fer<ptlit I';
Thiedrikingepith IJ t» Ailrendiiigerotli (': .MlreiitingerKtb am liande nachgetragen in l>
III Heiningin I) \) Oiiacrae /> w) Hildciisemensia I> xl CD, so dnss predictis in
htthmann« Altschrifl von H auf einem Lenefehler liernhen dürfte ''"
IlKlNKlcii II. ioi:(. ;j()'j
(•(■s.snrein iiostnim f'flicis tjt hoiuu' iiifiiniriiic tcrcimn ( )tlniiciii >' fcxunMii vfiiii'iis liiiniilliiiio
jm-cabatur, iit prcdiftiim nppuliiiu t'titiinini laiii(|ii<' iiiuiiasteriniii cum apjieiuliciis qui-
biiscumcjiu' ad lioc pi-rtinentibus siib tiiitiunciii i-l iiiiiiKlilmrdiiiin rcpilo illa rationc
reciporct '■, «jud saiictiiiKiiiialf's feiiiiiu- ciiiii jiretato epi.sfo|)«i, in ciiius |iniT<>c)iin cenobiuiii
1 ilhid situiii <'st, liltcraiii liabcrciit tiicultatcni clfctimics intcr «<• faccre. si talis inuMHct
IKTsona, quao carundcm jn-csuli c-imdifi'iia vidcTctiir. sivo aliiindi.' iid'ra eiiistlem opi-
scopii tcniiiiios, sicubi inveniretur. Advocationos paritcr et siinilia (|ueque ei« neccsHaria
ouiiiia ciiiii riinsfiisu t'piscopi et votn, ut sibi lu-itiini psset dis|j()iifrc , impptraiitf!s
(ilitiin'baiit. Nunc ergo, (juia divina gratia nos" inipcrarc dccrcvit, ad nostrani celsi-
10 tiidinem rccurrontes, cenobiuni illud ciuscpic dotes scu (pia.scuintiuo facultatcs ut sub
niistri tuii'ii)neni et ininnniitatcin iuxta «irdineni prcniissuni rccipianius, Haj^rantt-s in-
liiant. (^ui)runi peticionibus, (piia iustas scinnis, asscnsuni prclx-nins et buius auctoritate
prt'ci'pti contirniari vobnnus. Precipicntos ergo iubemus, ut nuilus iudex jmVjIicus vel
iudiciariii (|uclib(t |icitcstas ncc ali((uis sanctae dei ecciesiao scu nostri fidelis loca vel
15 agriis si'u ri'li(pias pusscssioncs, quas niodcrnn tempore pren(»niinata eccb-sia iuste et
racioiiabilitcr possiderc vidctiu' in jiagis quibuscpic vel tcrritoriis, tpiicquid etiam
deinceps propter divinum aniorcm ibidem collatum tuerit, ad causas audiendas vel
treda exigenda scu niansioncs vel paratas facicndas aut tideiussores tollcndos ant
liomines ipsius loci tani ingenuos quam et servos iniustc distringendos vel ullas redi-
jo bitiones aut illicitas oecasiones requirendas ullo'' unnjuani tempore irrumpere seu
niolestare presiunat, sed liceaf congregationi predicte tranquillitate congrua residere
et pro nobis et coniuge, prole quoque regia nostrique tocius iniperii divinitus collati
et iugiter conservandi [stabilitatej ' divinis servitiis '' invigilare. Et ne quis super-
gi-ediatur auctoritatis istec donativa sive int'ringere aniodo prevaleat, scriptis contirma-
js vinuis istis; manu quippe subsoribentes propria sigillo nostro insigniri iussinnis.
Signum' donnii lleinrici'^ regis invictis.siuii. iM.)
(nintlierus caneellarius vice Erchambaldi arcbicapellani recognovi.
Data'' indictionc XI, anno dominicae incarnationis inillesimo xill, anno
vero donnii Heinrici'-' sccundi XI actum Werla; teliciter amen.
262.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche :>' Paderborn die Erbr/üter des
Bischofs Meinicerk, loelche dieser seiner Muttei- Adala und Adcda dem König
übertragen hat, und verleiht ihr für dieselben die Immunität.
Werla lOlS März 3.
S4 Ahsrliriff des II. Jh. im Ahdiwjhoffner EvantjeUar im Domschatz zu Trier (C).
Schfiten Ann. Paderh. cd. I. 1, 40-2 = Lünig RA. 17". 705 n" 15, = Schoten Ann. Paderb.
id. IL 1, 27H, ^ Bondam Vh. B. ran Gelderland 1, f)2 n" 66. — Wilman.i - Philippi
IIV.sY/-. AT'. J, 156 i," 1.35 aua C. — Wef;ff\ ÜB. Siippl. 104 u" 6.31 Reg. — Böhmer Reg.
um. ~- ■'<tiim/if Reg. 1579.
« 2(>1. y) Üttlumem D /.) regale resraliter recip. BCD, regaliter auf Rasur ron etwa.i Jüngerer
Uunil in H; rerbegsert nach D. 260 a) ine BCD, über der Zeile rmi etwas Jüni/et-er Hand
nachijet ragen in B, rerbesseri mit Rücksicht auf I). V60 b) ulkique BCD c) licet BCD
(\i fehlt in HCD e) sopiiis BCD fi sigilluni BCD g) Henrici CD h) dicta BCD;
ilass dahinter eine Lücke für das Tagestlatum offen gelassen icar, i.it daraus :u achliessen, dass
46 in B ilicta unmittelbar an recognovi angeschlo.t-sen i.if.
MIO KAlSKKl'KKlNnKN.
Verfasst von GB, der <1ie Urkiiiicle mich gcM-hriehcn hat, iric die XachahiuiDig seiner
Srhriff:iiqe in C erkennen l/isst. — Die l'rkimde kam wif den (lesrhetikten Gutem idi
Kloster AMinghofen.
(C.\ ^ In noiiiine siinotae vi iiuliviiliii; trinit:iti>. llciiu'it'us diviiia ordiiiiinto Pro-
videntia rox. Si aocclcsinnim dfi sublimationibus dinni stiulio inserviinus, ^ aotcnu; 5
rctributiouis jiiviiiia nobis affutura esse sporainus. C^luapniptir omnium tideliiiiu ("liristi
presentitun seilii-et ac tutiin>riim imviM-it univorsitas, (jualitor Mciiuiucivus sanotae
Patherl>nmni'nsis acidesiao ^ venerabilis e|)is(.-ojms onuiia ]>rodia, quae licrcnlitario iure
posscdorat, matri su«; Adalae eontradidit. Debiiie ipsa eiiiii iiianii iiiaiiii et atlvm-ati
sui Balderiei enniitis eimi eonsnisii etiain licrcdum eadeiii prodia |(i>trstative nobis 10
douavit. At uns perpetuae beatitiulinis spe ac pla prefati cpiseopi dilcctiquc iiepotis
iiüstri, qui se oinnia<pU' sua divino servitio maueipare {jaudet, prcee et (Icviitionr
eoiniiioniti predia eadem lej^itime nobis iradita, inter (piae i)rincipales eortes'' sunt
iste: Widun. Hiuii, Meribiki. (ioltl>ike, Dodenhuson, cum api)ortinentibus villis et niau-
cipiis utriusquc sexus silvis viis et inviis exitibus et reditibus molendiids pisoationibus 15
pascuis venationibus quaesitis et inquirendi> umnibusque utcnsilibus, ipiac qiidlibi't
modo dici vel noniinari possnnt, sanetae l'aderbrunncnsi aeclosiac' in lionoreni sanetae
dei gcnitrieis Mariae sanetique Kyllani niartiris ac l)eati Liborii cont'essoris eonstruetac
per banc rej;;aleiu paginam largimur, omnimn Imniininn contradictione remota. Insuper
etiam regali auetoritate preeipinius, iit nulla niaior niinorve persona aliqua iudieiaria ^
potestate in eisdcm prediis se intromittat, nisi advocatus, quem eiusdeni aeeclesiae
episcopus sibi eligat. Si quis autem, qiiod absit, hoc nostrae douationis preceptuni
infringere ausus fuerit, centuni libras auri persolvat, L eidem aeeclesiae et L nostrae
camcrae. Et ut liaec nostrae hirgitionis auctoritas firnia et inconvulsa pernianeat,
lioc prcce])tuni inde conscriptmn manu propria roborantes sigillo nostro iussinuis in- ss
signiri.
^ Signum donini Heinrici secundi regis invictissimi. S (M.)
p (Juntberius cancellarius vice Krchanbaldi archicappellani recognovit. i|
Data y. non. mar. indictione XI, anno dominieae incarnatlonis millesiino Mll, ainio
vero donuii Heinrici secundi regnautis XI; actum W'erhi; felicitcr anuii. so
Heiiwic/i schenkt dem Doincapitel zu Ili/des/iciin eine ihm ron Gottfried, dem
ISohiie des Grafen Bardo, übereignete Besitzumj zu Ledi.
Hildesheim lOlH März 26.
Originnldiplom im k. Slaalsarrhiv zu Hannover (A ). U
Eckharl Hisl. gen. Sn:ron. '2UU n° 8 aii.i B = Falke ('od. Inul. Corb. 2U8 mit Ergänziüigeii
am D. 259. — Lauenstein Deseriptio dioec. Hildesheini. 101 v" 4 aus Ahsehrifl. — Orig.
Gvelf. 4, 434 n" 2 aus B. — Janieke ÜB. ron Hildesheim 1, 51 n" 57 aus A. — Wihnur
Reg. lOffT. — Stumpf Beg. 1581.
Verfassl und geschrieben ron GB. — Cber Ledi, das in die Stadt Gronau einbezogen to
ist, vgl. Baring Beschreibung der Saala im Amt Lauenstein (Lemgo 1744) 1, 257 f. und
Lünizel Die altere Diöcese Hilde-iheim IHI f.
262. [Brcsslau] b) C b) NU. Stumpf Heg. ir.dO; »Ortes C.
IIKIN KICll 11. loi:t. .ill
(C.) ^ In iininine «anctive et individuai! triiiitatis. HfinrieUK ilivina t'iivciiti' ulf-
nientia rex. Ciiin omnes catlmlici ciiiuscuiiKHic- ciiiKÜcionis ad lim- .siiiniiiaiii iiiten-
tionis dirigert! § debcant, nt duniiiio <'c'elrsiis(|iic' in lionorc doi dicatis dcbituiii lionoroni
i'xliibcant vt df i)ninil)iis. ([ii<; divina lar<jionte" pictatc acceperint'', {^ratian agondo
6 oiiiiiiuni biiiKirmii liir;,ntiiri nblationcs conterant, no«, quo« divinae dispoHitioiÜH pnivi-
dcntia ad smiiimiiii rci publice; cidincu regoiidiiiii prniiiovit, ([iiaiilo pbis ci-tcris in bnc
minidii accfpissc ccrnimur, tantn niaj^is (b-o accck'siiscpic divino cultir niancipatis cinn
f^ratianun atciimibus iDiitlio ofterre debitores esse recof^noscinnis. (^iiapropter sciant
oinnt's ti(bli's nustri proscntos scilit-et ac futuri, ((ualitcr nos aecclcsiac llilcb-nesbcniensi
10 in bonorc .sanctae Mariao i-Dnstrufto pro roMR-dii) aniinac nostrae et dilectisHiuu; con-
tec'talis nostrae Ciiniguntb; prcdiuni qiioddain dedinius in vilhi, r|uae vocatur Ledi in
pafjn Oudinge"' in coniitatu Liudulri'' coniitis'', universaiitcr (piifciuid ibidem a (iode-
fricbi niilito nostro Mardonis coniitis tilio donanto le<j;'itinia tradicione acccpiiniis, eiun
omnilms appertinontiis'' terris cidtis et incuitis silvis pas[cu|is niolciidinis u(piis aqua-
16 rnnivc decursibus piscationibus niancipiis iitriusque sexus, excepto uno tantuni servo
(pii linodmundus ' vocatur, et ciun oninibus acqiiisitis sivo inipiirendis ex nostra pro-
prietatc cidem ccclcsiac .stabili iure coucessimu.s, ca quideui cündici<jne ut specialiter
ad nianiis contVatrum, qui ibidem divinis obsequiis sab canonica regida sunt deputati,
respiciat, et si quid ali((ui) modo indc exigatur, eorundcni utiiitati tantununodo deputetur,
so isto tarnen modo ut per singidos aniujs, cum dies ordinationis nostrae recurrat, com-
luuniter eis in retectorio quanto melius j)ossit in cibo atque potu debitum obsequium
iiupendatur. Sj (|uaii(lii autciii (Inniinus <le ergastulo iuiius corporis nos evoeare
digiiftur, vohimus, ut pro inteniiisso tuiic ordinationis die obitus nostri tfmninus an-
niiatini in posterum" parili obsequio eisdcm'' coiit'ratribus ad ini'iiioriain revocetur.
s6 Sed ' (pio liaec nostrae tradieionis auctoritas stabilis et inconvulsa (niini tempore per-
inaneat nostraeque obiatirmis devocio a nemine unquam'' in futuro corrumpenda
peticionis cousequatur etfectimi, haue regaüs precepti paginani conscribi ae manu
propria contirinantes sigillo nostro preeepimus insigniri.'
11 Signum dnnmi lieinrici secundi regis (M.) invictissirai. §
so 1 Guntberius cancellarius vice Erchambaldi archicappellani recognovi. | (SI.) '
l>ata \ll. kal. aprilis'" indictione XI, anno domiuicae incarnationis millesimo XIII,
anno vcm ilnnini lieinrici secundi regnantisXl; actum llildeneshem'"; t'elicitei' amen.
264.
Heinrich schenkt dem Bisthmn Paderborn den ihm vom Erzbischof Unwan
js von Bremen übereigneten Hof Moringen, mit der Massgabe, dass der Ertrag
auf die Lebenszeit des Bischofs Meimcerk diesem, nach seinem Tode aber dem,
Domcapitel zufalle. [Grone 1013 April 24.]
linicltsfiick des Origlnaldiploma int k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Liirkenhafte Ah-
srhift aus der zweiten Hälfte des 17. Jh. in Bd. 40 S. 671 der Kindlinijersrhen Sammlung
n ebenda (E).
2ti3. [Bresslair a) i über der Zeile tutchqetruyen b) ac über der Zeile Hachyctrai/eii r) A
il) Iti dafür gelassene Lücke nachgetragen ei dem erste \> corr. aus h l'l muii auf Rasur,
das folgende i\ über der Zeile hinzugefügt g) v über der Zeile nachgetragen li) eisilera
corr. aas eiusdcin i) .Seil ijao — insigniri mit hellerer Tinte, nwglichenceine nachgetragen
48 k) dahinter Hannr 1) com Siegel ist nur auch ein kleiner ReM ohne Bild und Schrift erhalten
m) VII. kal. aprilis und eielleicht noch später Hildencshein In dafür gelassene Lücke nachgetragen.
MJ KAISEKl" UKlNnr. N.
Auazug in dtr Vita Meititrerci cap. '2'ä M Broirer Si(hra ::iS und in Moii. Genn. .S'.S'. //,
llö (G). — Biegtr in Forsrhnnye» znr Dentschen Gesrh. 16, 480 n" .< uns AG und dn
yr. — WilniansPliilipiii ]Vrslf. AT. l\ KU »" /.« nns A. — IIV,s7/. IH. Snppl. llKi
n" h.W aus AE. — Slinnjif Keg. L'tS-^".
Von den drei DD. 264. Vßö" und V6'.'5* sind una nnr stark- nr.it ihnnwltf datenlone Brurli- 5
xtiickf der von GB verfasste» und gesvhrie}>enen Originale erhallen. Die Datierung liiHal
sich aus den Angaben der Vita Meinu-erei ea)). Ül. 'i'J, M'm. derni. SS. II. 11'^ (r. 'Jl: proxini«
anno ... in Italiam . . . ituriis ... in castello quod Ciroiuia dicitur . . . M. kalend. may.
c. '.iQ: oadeni qiioque die loco et anno> entnehmen. Da.is die von Hirsih Jährt). ^'. .'<.''/ //,
gegeti die Glanlßu-iirdigkeit dieser Angaben geltend gemachten Bedenken hinfällig sind, ist, lo
nachdem schon Palist a. a. O. Ein)rendungen dagegen erhoben hatte, ron liirger in Fnrsrhiingen
:ur Deul.\chen Ge.ich. 16, 46H //. bündig erwiesen worden, dessen Aiis/'iihnnigni durch die
in K iiberliefeiien Ab.schriften von D. '264 und D. :^65'' noch eine weitere Sliitze erhalten
halx-n , indem zur Zeit der Anfertigung dieser Ahsrhriften noch etu-as mehr als gegen-
wärtig ron den Originaldiplomen gelesen werden konnte. ■ — Mit Hilfe der Abschrift in m
E, der NT. Stumpf Beg. 1661 und des Auszuges in Vita Meimrei-ci cap. 22 ist auch der
Te.rt des D. 264 — abgesehen ron der Datiei'ung — vollständig herzustellen gewesen :
unliedenklich durfte auch die Liste der Inlervenienten die.sem Atiszug entnommen werden,
da sein Wortlaut zu dem, was uns in A und E ron D. 264 iitierliefert ist, tnlj'lirh
stimmt und er also nur aus dieser Urkunde hergestellt sein kann, l'm den Stand der so
Vherlieferung liei diesem D. klar zu legen, haben wir neben einfachen Klammern solche
mit E.rponeuten anwenden müssen : wir hezeiehnen mit [ J das, a-as wir aus E, mit [ J '
da.s, iras u-ir aus der Nl'., mit [ J- das, was u'ir aus der Vita Meinwerci (G) in
utuseren Text aufgenommen haben, ohne indess diese Exponenten auch überall da hinzu-
zufügen, wo nur einzelne Buchstaben zu ergänzen waren. — Die beiden Ausfertigungen ■»
von D. 265 unterscheiden .sich, .soviel sich jetzt noch erkennen läs.st, nur formell ; ob die
Herstellung einer zweiten Ausfertigung mit der in D. 265^ N. h rermutheten Correctur zu-
sammenhängt und etwa nach Beseitigung eines erhobenen Wider.spruches erfolgte, .sei dahin-
gestellt. Der Te.rt von D. 260" war mit Hilfe der NU. Stumpf lieg. 1662, die nur
in der Poenforniel .sich an die Fassung des D. 265'' anschliesst, vollständig herzustellen : so
nur das Eschatokoll fehlt ganz. Dagegen mussfe bei D. 265'' auf die rollständige Her-
stellung auch des Textes verzichte! werden : konnten zwar einige Ergänzungen zu der Über-
lieferung von A und E ans verwandten DD. entlehnt oder unter Berücksichtigung des
Sprachgebrauchs des GB dem Sinne nach vorgenommeti werden, so bleibt doch in der Mitte
des D. eine grosse Lücke, indem wahrscheinlich der Schluss der Arenga, sicher die l'ublindio 3»
und der grössere Theil der Xarralio einschlie.s.slich der Liste der Inlervenienten fehlen.
Das wenige, was von der fünften Schriftzeile des Originaldiplonis an Schriftresten er-
halten ist, reicht gerade aus, um schliessen zu las.sen, da.ss diese Reste noch zur Arenqa
gehorten, gestattet aber kaum die sichere Herstelhmg auch nur ei)ies Wortes. Und dir
Ausführungen Riegers a. a. O. 469 ff. bezüglich der in der Vita Meinwerci cap. IHH, Mon. lo
Germ. SS. 11, IHS überlieferten Interveitienlenreihe (optentu videlicet Ercl)anl)aldi Ma-
gontinensi« arohippiscopi, episcoporum f|nof|uo Hoinrici WirfibnrKonsi.i, Wicgeri \'<'rden-
Bis, Arnoldi HalvcrutiidcnsiH, Hcroiiwanli Hil(l<'nc«ln'iniciiHis, Tiiioderici Minii^jardc-
vordensis, Hildiwardi Citicensis, Gregorii atque AzzoniH Komaiioruni aliorumqiu'
multoriim) erscheinen uns nicht sicher genug, um nach Riegers Vorgang diese Liste (mit w
Ausnahme des Bischofs von Vo'den) in den Text des D. 265'' einzusetzen. Nimmt nämlich
Rieger an, dass erstens die Inlervenieiüen des cap. 133 mit Ausnahme Wiggers von Verden
in D. 265'' gestanden hätten, dass zweitens im .fahre 1016 ausser dem uns erhaltenen D.
Stumpf Reg. 1662 noch eine zweite verlorene Bestätigungsurkunde für Hernshausen aus
II F. IM! KU II. iii]:j. 313
(jesleUt iviiiv. in wfhhr tlii' hüiTvenienleu des I). ^65'' mit Aiixncihme Beniirarih roti
Hildesheim und unter Hinzu f'iUjioii/ Wiggerx iibvnwmmen wären, doss rndlich drittens die
Intcrvenientmreihe des rnp. lS:i durch (hmhinntiim der Listen des I). •JUH'' und des rer-
lorenen D. run 1016 so (jestidtel irorden sei, dass in ihr soirohl Bernhard irie W'iyijer
b erscheinen: so sind alle diese Annahmen möglich, aber keine von ihnen ist heiceislmr : und
nel>en ihnen Hissen sich noch andere ebenso mögliche, aber ebenso unbeiceisbare Hgpothesen
aber die Entstehung der Liste des cap. IHli aufstellen. In jedem Falle aber iciire es,
selbst wenn Riegers Annahmen in der Hauptsache zuträfen, unzuUlssig, auch die beiden
Römer Gregor und Azzo in den Text des D. ä^6'.5* zu übernehmen. Denn es u-äre selbst
10 dann schlechterdings nicht zu entscheiden, ob diese beiden Miinner, die sonst in keinem der
DD. weder von lOlS noch von 1016 genannt werden, schon in jenem .fahr interveniert
hatten, oder, wie Wigger fon Verden, erst 1016 den Intervenienten von 1013 hinzugefügt
wliren : ihre von Rieger angenommene Identität mit dem aegenpa/ist Benedicts VII f. und
mit des letzleren Bibliothekar, dem Bischof Azzo von Ostia. Ist mehr als zweifelhaft,
16 und zu einer römischen Gesandtschaft an Heinrich hat es WUi so wenig nne lOlH an
einer Veranlassung gefehlt.
fln" iiDininc sanctac et iiHlividuc-''] ' [triiiitatis. Ilciiiricu.-* divina cirdiii;iiite''
Providentia rex. Aecclcsias L'liristi anipliare servoniiiique eins necossitatibus] |[)ie
ae dementer subvenire rcgalis'' |)niniiicionis''j ' [ordo deposcit.] [Proinde fidciium
»0 Christi noverit industria. (jualiter divino iiistinctu ammoniti et intervcntu dilectissime
coniuf^is nostre (Jünigiinde regine '', in id ipsuni ' fraterna caritate ci)llaborantibns *>'] '
[Krclianbaldo Magontiensi archiepiscopo, Bcrnwardo Ilildeneslieimensi, Arnoldi) Ilalver-
stadensi, Heinrieo Wireiburgensi, Thiederico Miniigardevordensi, Hildiwardo Citicensi
opisc<ipis''|-', (sanete Patliorl)uniensi pcclesie in lionoreni sancte dei genitriei.s Marie
S5 sanetitiue Kyliani martiris et saueti Liijorii confessoris constructe, ciii eciain Mein-
werchus venerabilis episcopus presidet, quandam nostram curtem ' Moronga'' dietani
in j)ago Morongano*^ in coniitatu Bennonis ' eoniitis sitam, quam nobis Ynowaiius'"
Hremensis" arehiepiseopus cum manu advocati sui Vdonis tradidit, omnium hominum
eontradictione remota, pro remedio anime senioris nostri tercii Ottonis dive scilicet
jo memorie imperatoris angusti et incolomit-] 'ate [v]itae nostrae pres[e]n[tis] [ac spe] '
t]uture per lianc regaiem" paginam concedinnis atqiie largimur, cum omnibus appen-
diciis areis villis paseuis aquis|' [aquarumve decursibus] |j)iscaeionibus molen-]' din[i]s
s[i]lv[i]s venationibus cunctisq|ue] q[uaHcun|qiie [modd nojrainari possint [utensilibus,
ea videlicet racionc]' |ut praedietus Meinuuereus episcopus eandem cortem quanidiu
3ö vivat in usus proprios potes-] [tativej ' possideat, post fineni vero vitae «[ujae ad
vestitum canoniconim in eadem sede deo sanetaeque gen[itrici eius Marie nee non] '
(beatis Kiiiano ac Liborio servientium annuatim melioranduni pertineat. Si quis vero
lianc nostr-] (am den-] ' at[io]ucm infringere presumserit'', centum libras [auri per-]'
sol[vatJ', L [eidem'']' a[eccjlcs[iae], L [vero nostre camere. Et]' [ut haec nostrae liberali-
40 tatis auctoritas stabilis et inconvidsa pennaneat, haue cartara] inde conscrii)tam manu
propria roborantes sigiilo [nostro iussimiis in-] ' signiri.
p Signum donni'' Heinrici secundi rcgis (M.") [invictissimi']. §
^ (luntherius cancellarius vice Erciiambaldi archicappellani recogn[oviJ. ^
264. [Bresslau] a) die Inrocation ixt in der Abschrift der NU. von Wippermann nachgetroijen
ij b) fehlt in E, dax eine Lücke andeutet; ergänzt aus D. 362 c) imperialis AC d) rationis
ordo. nach einer Lücke, E e) imperatricis au]üruste XU.\ regine Chunigunde G fl NU.;
in id i|)s. etiam frat. G gi NU. = G; collaborandum, cor und nach einer Lücke, E h) in G
folgt noch et sacerdotibus Christi i) cortem. v filter o nnchf/clra/jcn, NU.; curtem G k) NU.;
^lorang. G 1) NU.; Bernliardi G m) NU.; Uiiuwanus G ni G; Brimuensis, am Rande
40 Bremensis NU. o) imperialem NU. p^ A q'l NU.; ein erhaltener Schriftrest irürde
eher zu eiusdem passen r) fehlt in AE.
Kaiicrurkauden III. -40
314
K AlSKUrUKlNDKN.
265.
Heinrich schenkt der fji.tchöjiichcn Kirche zu Paderborn den ihm von Erz-
bischof rnican von Bremen übereigneten Hof Bernshansen.
[drom lOlH April 24.]
36Ö'. lir liehst iick drs Originiildiploms im k. Stantsatrhir r« ^[iina|^•)■ (A). t,
'J^.'t''. linirh.stiirk drs ()ri(jitmldi}ilom-i im k. Sliiiilsairhiv zu Miinsler (A^). — Lücken-
hnftf Ahsrhrifl iiii.i der •weiteti Hälfte des 17. Jh. in Bd. 40 S. 669 der Kindliniier.icheu
Siiwniliing efx'iida (E).
Ahsziiij in der Vita Meinirerci cap. 21 hei Browei- Sidera 28 und in Man. Germ. SS. 11, Hü. —
Erhard CD. }\'cslf. l.r,3 n' 83 aus A^ (a) mit Annierkujigen aius A. — Miipic Palrol. liO. lo
H(i:i ii" 69 aus a. — Bieger in Forsehungcn zur Deut.^vhen Gesch. 16, 479 n" 2 aus A
und Xr.: 477 ii" 1 aus .-1' mit Ergänzungen. — Wilmans ■ Philippi West f. KU. 2,157
.." l:i6 aus A und Xl'.: l.'>9 n' 137 aus AK — U'csif. IIB. Suppl. 104 n' 632" aus A
und n" 632' aus A^E. — Stumpf Beg. 1582.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 264. Indem wir, was in A^ mit A übereinstimmt, durch Petit- ir.
druck bezeichnen, soll damit so wenig irie hei D. 226. 227 cndgiliig entschieden werden,
da.<ts D. 265'' aus D. 265" abgeleitet i.it ; vielmehr wäre, abgesehen von dem S. 312 Z. 25 ff.
liesjn-oehenen Umstand, auch das umgekehrte Verhältnis an sieh möglich; doch sprechen jlie
Wiederkehr einer Wendung der Aretiga von D. 265'' in D. 268 und Anklänge an D. 269
eher dafür, dass jenes später als D. 265", vielleicht «'.sV im .Juni 1013, geschrieben w^ io
265".
(C.) I In nomine .s.inctae et individiiae
trinitatis. Heinricus divina t|avente] t-le-
iii[cn]tia ri'X. [Tribunal aniniej" dila-
26.'}'\
(C.) I In nomine sanctae et individuae
trinitatis. Heinricus divin.a favente de-
mentia rex. Quoniam divinae disposi-
tannis, si aecclesias Christi g eum sibi tionis providentia nos ad sunnnuni rei «
subiectis ampliamus. Qua de re fidelium publicae eulraen rcgendum provexit | et
dei universi(ta]ti p|a]te|a|t. (|U(k1 liae in- universitati niuitoruni cjuamvis mcrito in-
t|encinne intjerventu d[ijl|ejc-tissimae eon- feriores, tanicn cinincutidre fjuadam no-
teet[alis nostre Cunilgundae reginae nee minis prerogativa preesse djispolsuit", eius,
non et Hi-riber(ti) arebiopiscopi ('oloniensis, cuius niiserieordia sunius suliliniati, in .io
Adalbaldi Traicetensis. Tbeo[deJr|i)ci Mi- omnibus oportet (ojbedire" pree(^ptis, ut
megardeuurdensiB , Tli[eo]deriei Metensis, utilitati subditoruni providentes, quanto plus
[Berenujuardi'' Ilib^enjeshemensi", Tliiet- pre ceteris sub specie honoris ascendisse
mari (Jsnebnigens[i|s, Er(iei| Ilauelber- cerniniur, ta[n]to magis interius huniiliaii
gensis sanetae Paterbrunnensi aeeelcsiae liis, fjui sub ijugo nostri] '' rcginiinis de- sfi
in honorem sanctae dei genitricis Mariae servinnt, debitum retributionis exhiben(do]'
sanctiqur' Kiliajni in|artiris et sancti Liborii faniiiiari eoniiassiime eondesec^idanius. Nam
confessoris consfi-r;il;ii> . iiii ctiaiii Mein- si (lualitati^s si'rvii'iitinni imliis iiiao discrc-
2ft5". [Bresslaii] a; dient iiml liic fu/i/niilrn Kr-
gilnzunijm an« der SC. Slumjif lieg. IHGi,
deren lyesung mehrfach durch noch triwilrne
Hurhjitaljenrfiite //riliiliyl wird li) sUitt
diejuK Samen« Kteht in der .Vf. der H'i(/i/rrs
rrm Verden, der danach auch in der Vita
Mrimcerci cap. ül zu der aus IJ. ^0.5 " enl-
nonimenen Li»le zirixctien Dietrich rnn MOnnIrr
.'»>/ IHelrirti rtm Mel: nnchgelrnf/en iiil c) A
265''. [Bresslaii] a) er;/i'/n:l muh I-J h) ho /„',
ohne dann Sacht raijung dienrr Worte, die Die- 40
kam/) annimmt, zu er/iCnncn wfire; in A'
nur am .infang des it'orteii zwei i-StricIic
noch aichlliar v.) unter lieriicksicltligunfi
der Haumcerhi'ilininne dem .Sinne nach rr-
gflnzt, auch in E niclil inl/yti'/ndifi llljirlitfirt 4!i
HKINIMC
II 1013.
:;i5
[wer]cu8 voiierabilis opisCDpus presidet,
ipiandnin ciirtfiii iiDstrae propriotatis Ber-
nesliusdi) dictam in paj.;i) IJs<.;a in i'uniitatu
V[doni|s sitani, (puini ab \'iiv(u]an(> l5r[o|-
6 inonen|so aJr|f)lii|f!||)iscop|o) d[onan|te per
advo('|a|tmn siniin Vd<)|n('|ni |l('f^itim|a
tradu'iiiii«' ari-cpimiis, pm rcmcdio ani-
mariiin divac infnioriac Ottoiiis imporatorLs
tercii senioris .scilicct nostri et incoloinitatc
10 vi[te nostre] utriusqiu^ prcsentis vidtdicet
vt fiiturae c<)ii[iup|s(|uo iiostrae düuctissi-
niae nee minus jproj stab[ilitatc regnij pro-
|)rietar|i<)| iure eoncodimus, cum oninibns
appertini'ntiis ri-biis territoriis villi> nian-
16 cipiis |utnii|sque s[ex)iis silvis venationibus
aquis a(piarnnive decursibus inolcndinis
pisi'a[e|ii>nil)iis vüs et inviis exitibus et
r[ed|itibus pratis et pnseuis et cum nmnibus
ae(|uisitis vel [injquirendis, ea ratione xit
so prenotatus rpiscopus [eiusque suejccssores
liberam potcstatein in eiusdem aeeelesiae
eionis intuitu <'x|ani|iiiaiites" unieuiqiic
pro (|ualitatc m[crit)or(um" reci)inp|enHare''
studucrinuis, ilrbituni pcrsoll v|ondii doinini-
euiu i)i-ce('p|tum| ' iniplfiiiu.s i-t exc-cllen-
tiam regiae digiiitati« [exereemul«' |a|tque'
fds procnl didjiu (et e|'' ftfn>[s| pliin-s |fide
tirniion's nnbisl'' ('ri>diinu> ft d|<'Vi)tiiiren|''
eu|nijque inf'atigabilitcr la[hi)raviH.st't", sui"
la|l)ori.s" etiani |a|liq|ui))d ' reeipcre|t emo-
lumjentum''. Quorum petieijoni) ", (|ui|a
iustam esse eognovinius, assensuiii|' |pre-
b|ciites", et eo niag[ijs [(juia euni quii|(pie''
siquidcni non tarn pro [sua speeiali]" eausa
quam pro aeceles[iastiea utilitate]'' studere
Vldemus, quaiulain curteiii ii|<ist]r[)it.'] iiropni-
tatis Iier[iic]8liusoiiK d!etam !n ]>ngo Li.sga in
i'uiiiitatti Vdonis sita[iii, quam ab Viiviiaii» IS]rc-
iniineiisc aiiliiepisroiio ilüiiaiiti' pir advinatiini
suiim Vdoiiem abt
sque '
omni" con
tjradietii
265*. d) e)-gänzl mit Riicksichl auf D. 26». Der
Sehlusx der fünften Schriftzeile, etwas mehr
als die Hälfte derselben, ist Jetzt bis auf
wenige Schriftreste rersch irtinden . Wir er-
kennen hinter il[evi>tiores] nach einer I.ilck-e,
die noch für etwa 20 liiicltstahen Raum bietet,
zuerst ... güiuv \i\)[\]. Im folfjemlen erkennen
wir nach etwa 28 liuchslnhen eine t Iberli'ingc,
dann nach etwa zwei ßucitstaben i oder ii
Ollis (omiies); dann folgt nach etwa acht
liuchstalien wieder eine Oberlänge, gleich da-
hinter der Obertheil eines s oder l, dann
liucitstaboireste, die auf io oder im schlies.ien
lassen, demnächst ein d und bald danach,
wohl zu demselben Wort gehörig, tati, ilann
unmittelbar folgend s oder (, dann », darauf
eine Oberlänge ron 1> oder 1 und ein Ab-
kürzungszeichen über einem oder zwei rer-
schwundcnen Buchstaben, so dass hier, am
Ende der fünften Schriftzeile, hinter tati
vielleicht suliee (subesse) gestanden hat, was
noch zur Arenga gehört haben müsste. Ob
im folgenden eine oder mehrere Schriftzeilen
ausgefallen sind, ist jetzt nicht mehr zu ent-
scheidet!, da ron der Urkunde nur zwei zwar
unmittelbar hintereinander geklebte, aber n'illig
von einander getrennte Theile vorhanden sind:
es sind Jedenfalls die Publicat ionsformel und
der grösste Theil der yarratio verloren.
e) lab .... E, irozu auch — entgegen der
Angabe I)iekamj)s — der nach la in ,1' er-
Italiene Schriftrest bes.ier jiasst als zu m, so
dass Riegers Ergänzung zu larneiitavit ab-
zulehnen ist f; in A' ist ein Abkürzungs-
zeichen über oder unter qd nicht zu erkennen;
aliquid E g) von hier an zumeist ergänzt
nach A , wozu auch die ron E geltolencn
Lesungen stimmen li) diese drei Ji'orte so
eng geschriebtn, dass sie vermulhlich auf
Rasur nachgetragen sind
40*
316
A isr. nv KKT N in: N.
iitilitn[toni| vertoiuH liaboaiit. Si «juis
au[tejm in postiTiiiii, (luml absit, [jireliitaiii
ecclesi]am in(|iiietari''' foiitcndat ilv fisdoni
Iprcilijis. i)t'r|)»'tuii aiiatlK-inatc i'<>iuU-m-
netu[r, insuper c librns ajuri Dptiini ooiii-
ponat. 1, regiac |caiiuTt'. !• vero''| fidi-in
aecflesiae, (||iiain in]<i|uiotarc presuiupsit.
Kt ut hoc iiostre tra|(Ui'i(inis auetiir|ita|s
st[ajb[i]l[i]s (et iiiconvul|s|a ptTiuaneaJt,
haiK- i-|artani indo i-onsiTiptam manu pro-
pria iHibiirautfs sigillo imstni iussinuis iii-
signiri].
It'i.-'ilinia Iriulkiom» n[cce]))iiii|us|, saiutno I'iuicr-
liriMiiii-nsi nofclrsiar in hon ort? siuii'tiu' <li>i jfeni-
liiris Mnrinr siinct <> r II ni <|uv Kiliniii ninrtiris ot
l.ihorii ooiitVssiiiis ooiis|i>eriitnc » pro rciHediJo
iiniinnriiiii <livi' nionioriiu- Otlmiis imporntoris tercii 6
st'iiioris scilii-et nostii oiniiiunique pai'ontuni
ni>str|onuii]" * siimil ae «liU'ctissimi,' coniugis
ii08trac et pro stnitilitiitc rcR-iii propriotnrio iiiri'
convedinuiü. i-iiin oninibiis appirtini'ntiis r|(^l)M.s
tcrritoriis vi]llis niaiuipiis iitriiis(|ii(' .soxiis nilvis 10
vonacioiiiliiis aqniis ai|uariiinvc (Icciirsilms inoleii-
dinis pisra[t|io|ni|l>iis'> viis rl inviis cxitihiis et
reditibiiü prati^ et pasciii.s et cnin oninilms ac-
■liiisitis vc'l ini|iiircndi8, ca ratioiic ut prenotatus
[episc'opus piiisjque siiccesMores lilicram [pote]- |5
s[tatom in eiiilsdem acciesiae ' iitilitatcni vertendi
hnbeunt. Si qnis aiitrin in postcriini. qiiod ab!<(i]t.
pri'fataui yclcsiam iiKiiiietarc fontend[at de cisdeni
prediis, perpot|iio anatlicmato condeinnetiir, in-
super i' lilir|ns auri) optiini eoinponat, d[imi](l|i|e- 20
tatem regriae eanierc ct relliquaui part|ein
cidem aocelesiae, quam [iii|quirtarc prcsuuipsit.
Et iit liaec nostrac fradicionis auctoritas !itabili.s •
]iprinancat. baue rpgalis procf'pti pajjinani
Cdliscribi ac maim ))ropri|a C'|oiltiriiiaiitL'h 26
sif^illo uostro inssimus insijfiiiri.
I Signmiin'^ donini Hi-inrici secundi
regis iM.i invictissiini. ^
^ Ouiithcriiis cancellariu.s vk-v. Krcaiii-
baldi arcliicappellaiii [rccngnovi]. | (SI. 2.) 30
2(U>.
Heinrich schenkt dem Kloster Hehnarshatisen den Forst Siburg und Besitzungen
in fünf Dörfern des Hassigaues. — lot:^ .
Kleiiisf/rgen Kmhengesch . von WcHtphalen 1, 471 Erlr. (K).
Der kurze Auszug dieses D., von dem sich im übrit/en iveder in Münster noch in Marburg 55
eine Cberlieferung hat miffinden lassen, genügt, um OB mit grosser Wnhrseheinliehkeil als
Verfasser der J'rknndr bezeichnen zu können. Wir haben den Krtrml Kleinsorgens genau
wiederholt und mit Rücksicht auf die Intervention Meinwerks hinler diu DI). 'Mi. 260
eingereiht. — Tiesitzungeu des Klosters Helmtirshau.<<en in Hünime und Wcdiki'Hsen werden
auch in dem Helmarshausener Vrbnr hei Wenck Hess. Ijundesgesch. U'' , T.'i ern'ithnl. — 40
Zur Erklärung der Ortsnamen vgl. liötlger Dilicesan- und (imujrenzen <?, HOü.
265". 'ii 'luH ernte e (liier ilrr Zeile tiiiilifietriiffrn
!■) zicinflieti rejfiae loirf eidcin ntclil ilir olier-
Mfif/c ilcM I,, aljrr HO weit von ridein rnifrrni,
ilann dir l,eininf/ L vero wie iti D. ^'/•/ «ich
mehr iiU ilie l^min;/ et \, empfiehlt. Die SU.
weicht hier ab.
Sttö*. i) ixler rielleicIU aecck'Biao
k) A\
II Kl m; IC II II. 11113. :il7
Es hat aitr/i in diesfiit Jahn- j lol^ij ilir höiiiif auf ilte Fürbitte Keiner Oeina/i/iiiii
iiiiil Mfinwcrci saiiftae Paderboriieiisis ccclcsiiic cxiiiiii pastorix tiem K/onter Ileliu-
Wiirdi'sliusen (so in der J'J/in iin.iers Sc/i(jiii(ic/iern und des heil. I'eter» des (diersle.n
Apostels geweihet ist) </e</elien und zuifeeignct seinen Forst und Wahl »Sibiirj; genannt,
b heil dem Kloster gelegen, und etliche. Höfe gelegen in den IHirfirn liuriiii, Wedt'ckeK<;n,
Wernianessen, Staiiien, Huini in pago llassi in coinitatu DedicdiiiK" und ims i/un da-
selhst weiter dureh der f regen Leute Absterben ungefallen, pr« reniedio vitae suae prae-
sentis ac spe tuturae retributionis proque oninibus (inrjiiit Jfenricus rex) quibii.'* vivin
et del'iMiiti.-i debitores existimus.
2()7.
Heinrich vertauscht an die bischüjliche Kirche zu Würzburg den Hof Gerau
gegen die an Bamberg übertragenen Kirchen zu Hallstadt, Amlingstadt und
Seusslivg. Frankfurt lOlS Juni 'Jl.
Originaldiplom im k. Reichf!archiv zu München (A).
15 Fries in Ludeirig Wirtzh. Geschichtschr. 456 in deutscher Vebersetzung ^ Lünig RA. 17",
938 n" 12. — Weijrich Wettermann (Frehcr) Wetteravia illusfr. (s. l. 1731), CD. H aus
Abschrift. — U'owk Hess. Landesgesch. 1^,4 n" 2 aus Abschrift = Oesterreicker in Ge-
öffnete Archive 1" , 356 n" 1 Frngm. — Man. Boira 28", 442 n° 278 aus A. — Böhmer
Heg. 1098. — Stumpf Reg. 1583.
ts> Mundiert von einem Parteischreiber nach einem mit Benutzung des DO. III. 361 verfctssten
Dirtat. — Zur Geschichte des Hofes Gerau vgl. N. Archiv 22, 153 N. 2.
[C.) ^ In nomine sanctae et iiidividuai.- tiinitati.-^. Ileinrieus diviua tavente de-
mentia rex. Oniniiim sanctae dei ecciesiae fidelium » tarn prj^sentinra quam et l'iitur u r u m
noverit industfia, qunliter nos pro remedio et aeterna rcmuneratione auimamm, jiriino
SD nostri .scnioris beatae niemoriac tercü Ottonis ini})eratoris augusti et nostrae vero
animac parentnmqiie nostroruni, tum etiam inupter peticionem Chunigundae reginae sed
et (lonnii Erchanbaldi Mogontinae sedis archipr^'sulis nee non et domni Eberhardi
Babenbergensis aecclesiae vcnerandi iiuntitii-is domnique Burchardi Woi-maciensis aecelcsiae
episcopi gloriosi cum Heinrico Wirziburgensiiim venerabili episeopo qiioddam concam-
so biuni feeimus, scilieet siii iuris aecclesiam in villa quae Hal.'itat dicitur sitam cum
terris mancipiis et decimationibu.^ — exceptis duabus capelHs, altera in Druondestat,
altera in Hiscotle.sbcrge, cum deciniationibus earundem — nee non alias duas aecclesias,
\uiani in Amelungestat, alteram in Siuselingun cum suis deeimationibus et sex regalibus
uiaiisis et maneipiis ad <'a.sdem aecclesia.'; pertinentibus sanctae sedi Rabenbergensi
35 in posterum subiectas prupriasquc tii-miter statuentes, mutuo autem nostri iuris eurem
Geraha dictam sanctae aecclesiae, cui prefatus venerabili.? antistcs Heinricus videlicet
decenter pr^esse dinoscitur, ad honorem » .salvatoris uiundi preciosissimorum q vi e martyrum Kiliani
Colonati » Totnani in civitate WirziburC lonstructo atque dedicatae dantes largientfs lirmi.s.si-
maquc traditione donantcs. Xlemoratam itaque curtcni Geraba in paffo SUperiorc BiniggOWO
*) in comitatu Adclberti comitis si t a ui proprietario iure cum ouiuibu.s SUIS pe^tinentii^< aecciesiis
dfcnnationibus villis vicis areis campls pratis pascuis silvi.s » venationibus * aqui.s aquarumve
dcoursilius piscationibu.s moleudinis, cum fami I i a utriusque sexu.s Cultis et incultis exitibu« et
reditibus qucsiti.s sive inquirendis eaeterisque omuibus quae adliuc scribi aut inveniri pn.«sunt Utill-
206. [Bloch] a) K, wohl cerlesen, verschrieben oder verdruckt für Dodiconis.
318 KAISERURKI'XDEN.
tatil>us' * dt' iiostro iiirp in ius atquc doniiiiiuni ad aocTle>iaiii ot ad honorciu salvatori.s nitiudi
et egrepJi niHrtvris Christi Kiliani socionuiiqiic eins oimiiiio trHiiüftiilimiiN et iilioimviimis, ita iit »
prpiiietiis pontifex Hoiiiriciis omneüqiic siii succcsmuos iiiikIciii |iro|>ricliit(Mii in pi>i|)i'tiunn » potCStativo
pns>i<lrnnt tpiioaiit et <|iiit'i|iiid eis plai'UOrit ad iitilitnloni sc'HU'Ct suho iiei'clrsiiu' llldo faciant. nustra
• iinstTnriimi|Uc succpssoruin et »mniiim iiiortaliiiiii C'ontradii'tiiinc ill |)('rpotlUlIll loiij>-c lenidta. R
El iit live traditio omni tempore St-ftbilis et illconvulsa pcrmanoat, lianc pa^'iimm illde uon-
>CTiptain Miiinn propria forri>l>ornviinii» nostriquo si<;;illi inpri'SsiniK' insigiliri i)r\>c?iiiniu,s''.
I Signum domni Hoinri" regis yM. iiivictissinii. ji
^ (iiindhariiis caiicfllarius vit-o Krcli.uilialdi arcliica]ipcllaiii recoguovi. | (SI.)*
Hata \I.'' kal. iid. indii-tiuiu' Xl, anno doiiiiiiiiar incaiiialiimi.s millosiino XIII, anno lo
vorn diiniiii Hoinfii-i .socundi regnantiis XII: ai-tiini Frani'lioncvvrt; tVlicitcr amen.
2()8.
Heinrich verleiht der bischöflichen Kirche zu Würzburg die zum Hof Gerau
gehörige Grafschaft Bcssungen. Frankfurt 1013 Juni 31.
Origi)ialdipIo>n im k. Eeichsarchiv zu München (A). i6
Fries in Ludewig Wirizh. Ge.schiclit.sihr. 457 in deutscher Vehersetzung = Lihiig RA. 17",
938 n" 13. — Wenck Hess. Landesgesch. i*, 5 n" 3. — Mon. Boica '.iS\ 440 n" 277 nii.s
A. — Böhmer Reg. 1099. — Sfttmpf Reg. 1584.
Mundiert van dem Schreiber des D. 2<S7 nach einem mit Benutzung dieser Urkunde imhr-
scheinlich von GB verfassten Dictat. so
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinrieus divina favente ele-
mentia rex. Si fidcliter et devote nobis .servientiuin laboreni reenmiiensare ^ sfiidii-
erimus. eos procul dul)io et alios phires fide tirmiores nobis crcdimus et devotiores.
Quapropter omnium ♦ tarn iirysentium quam et futuroriim iioscat universitas, quod nos non
inmemores fidei et servitü Heinrici Wirciburgensis aecclesiae pr^sulis veneiandi sepinsime a
nobis tidelitiT inpendentis coniitatum in Bczzingun ad curtcm fJcralia rcspicientem
riim banno et districtU et omnibus • pertinontÜH * in ius atque dominium ad aeiclcsiani pt « liouDreni
salvatoris mundi et egrepii martiriB Christi Kiliani soeiorumque eins firmissime tradidinuis, ita iil
pr^dietu» pontifex Iloinricus omnesquo CmS .succcssorcs e u n dem coniitatum * potestative posside-
ant tenoant et quit-quid ei» placuerit ad utilitatem scilicet suae aecciesiao indc faciant, nostra nostro- JO
rumque successorum et onuiiiim mortalium contradictione in perpetuum longe remota. Et ut hacc
traditio omni tempore »tabilis et inconvulsa permaneat, haue paginani inde conscriptam mann prupria
<'orrohoravimus nostrique siplii inpressione insigniri prfC9pimu.s'>.
^ Signum donini Heinrici (M.) regis invictissimi. §
^ Gundharius canceliarius vice Erchanbaldi arcliicapcllani recognovi. 0 (SI.)'' ss
Data XI. kal. iuiii indietione XI, anno inearnationis duminicae niiili'siino XIII. anno
vero domni Heinrici >-ciiindi rc^rnantis \ii: Mctiiiii Fi'anilioin'w rt ' : (i'HcItiT aiiH'ii.
'iß". Hrewtlau] a) A \i) das Siegel int tirm fnixrhf Witr:hurger, das X. Arrliir 3, ii htnrhrithtn
int c) umprilnt/lich XII, ein l ijit auxrad iei-t ,
288. [Bloch] a) A \>) da» Siegel i»t dan falsch« Würzburger, da« N. Archiv 3, 44 litschriehrn inl W
ci rf«r Anfang dee w rorr. oun r.
IIIJMMcii II. iiii:j. ai9
2(51).
Heinrich schenkt der durch feindliche EinfäUe herabgekuminenen bischöflichen
Kirche zu Meissen seclis Ortschaften in den Gauen Diilaininci, Giidici und
Ni^f '>i- Frankfurt 1013 Juli 1^.
b Oriffinaldiplom im k. IJaupl- und Staatsarchiv zu Dresden (A).
Allnnus Meissnische Land- und Bergchronica 433. 435 eil. — - Kreijxiq Bei/trilye 1 , 1 u" 1
ans Ä mit XIII. kal. aug. — Köhler CD. Lu-iatiae xup. ed. I. 2, 7 n" 6 ait-i A = ed.
11. 1^,7 n" 6. — CD. Suxoniae regiae II, 1, 24 n" 19 aus .1. — CD. Siiorouiae regiue
I, 1. 286 n"62 umollst/lndig aus A. — Böhmer Reg. 1100 zu .Juli 20. — Stumpf lieg.
10 1585.
Verfasst und geschrieben von GB.
(C.) § In nomine sanetac et individuao trinitati.s. Heinricus divina favontc de-
mentia rex. ^ Nüs qui divinac pietatis conccssu in .solio rogni sedonms, i|iianivis
tufius rei publice" cura ad nos disponenda respieiat, in hoc tanieu specialiter labc)i-are
15 debemus, ut loca accclesiasticis obsequiis deputata ab omni inquietudine seor.siini in
jn-oprio .statu pcruiancant et per no.strae administrationi.-« .sublementum nova editie<'iitur
ae vetera (piaeum([ue occasi(Uie dilap.sa ad laudem et gbu'iam Hominis dei nostri.s
tcmporibus ad qualitatcm prioris t'ormae restaurentur''. Quod nun solum piv-scntis
vitae .solatium, sed etiam tuturae retributionis fore credimus eniolunientuni. Quapropter
Sil univer.sitati tideliuni nostroruni preseutium ac futuronim patere volumu.s, qualiter .Mi.s-
nensis episcopus Eiko reclamatione facta nobis innotuit eandeni aecclesiam, cui ipse
pastorali cura attitulatus presideret, iam peceatis exigentibus crebra hostiuni devasta-
tione de.solataiu ac pene ad nihilum ita f'uis.se redactani, ut nomine tantum sol(j
preesset, reliqiui autem de rebu.s territoriis appertinentia ita ab liostibus fuisse diri-|)ta,
» ut urdini ecclesiastico nee lionor debitus aut utilita.s aliqua diutius inde exhiberi jjotu-
isset. Quo audito ex debito eondescensioni.s ingeniuimus et pro bis recupcrandis ali-
(juod .supplementum conferre decrevimus. Ideo eidem prefatae acclesiae'^ sex villas
nostrae proprietatis concedimus, quatuor in pago Ualaminci: Glussi'', Difnouuocethla'''',
/i-nizi'', Miratinacethia'', V in pago Gudici nomine Golencizacethla'', VI in Xiseni
j" IJrochotinaeetbbi'', cum mancipiis utriusque scxus silvis vcnationibus aquis aquai'umve
deeursibus piseationibu.s molendinis pratis pascuis ediriciis viis et inviis exitibus et
roditibus ac cum omnibus appertinentiis inquisitis seu inquirendis. Haec autem predictae
aecclesiae in proprium ea ratione tradidimus, ut episcopus Eiko eiusqiic .succossores
cadeni predia accclesiastico iure obtineant et qualiter eis visum fuerit in usus eiusdem
« ecelesiae vertendi libcram habeant facultatem. Et ut hoc nostrae concessionis donum
per tcmpora tuturae posteritatis stabile maneat et inconvulsum, hanc regalis precepti
paginam inde conscribi ac manu propria confirmantes sigillo nostro prcccpimus in-
signiri.
§ Signum domni Heinrici regis invictissimi. ^ iM.)
p Gunthcrius cancellarius viee Erchambaldi arehicappellani recognovit. | iSI. 2.)
1 'ata Xllll.' kal. aug. indietioue XI, anno dominieae incaniationis uiille.>iinio Xlll.
anno autem dnnnii lli'inrici seeundi regnantis XII: actum \'raneono\vrt''; leliciter amen.
SCO. [Bresslau] a) b corr. aus p b) ii ül>er iler Zeile nachgetragen c) A il) ilie OrUttiamen
sind irahrselieinlich in ilafür gelassene Lücken nachgetragen e) h über der Zeile nachget ragen
f) II hinter XII nachgetragen.
320 KAISEUIHKINDEN.
270.
Heinrich schenkt dein von ihm gegründeten Bisthum Bamberg seine Güter zu
Engkijfcn und Woffsbach. Merseburg 1013 — Deceniher 1.
Originaldiplom im k. Eeichsarehir zu München (A).
Heißierger Irhnographia Bal)etih. 1,U7 Exir. aus A mit indict. XI, a. iucarn. mill. XII, a. 5
ro^n. XI. — Oeslerrrirlier in Geöffnete Archive .'i, 466 n" 14 aus A. — Mon. Boica ^JS",
444 H» ,'79 aus A. — Stumpf lieg. iriSil.
Geschrieben ron Ba. III auf einem noch ron GA hergestellten Blanquet , welches das
Chrismon und die Worte In nomino in der ersten, das Monogramm und die Worte Signum
doiiini »M der Zeile der Königsiinlerschriff enthielt, vgl. .V. Archiv <?i', l^T N. 1. — Für lo
das Dictat ist wahrscheinlich diesell>e Vorlage wie bei DD. 'J.i9. 24U benutzt worden : icir
haben daher teie bei diesen DD. nur die ('bereinstimmung mit der ■nfich.'itstehenden Bam-
berger Urkunde D. 144 durch Petildruck Ifezeicknet. — Zur Datierung vgl. N. Archiv
^'i. 17,'). zur Deutung der Ortsnamen .Tonner Gesch. der Bi.'ichöfe von Begensiturg 1, 449.
(C.i § In noniinp sanctac et individuac trinitatis. Hoinricus dci gratia rox. Nu.»« i»
etiam omnium ßdelium nostiorum tarn picseiis auctoritais iiumii i>t suoccs^sura postrrilas, qualitor
nos • quendani nostrae pateriiac hereditatis lociim Babebcrc" dictiiiii in sedoni et riilmcii episcopntus
siililiinandü piovpximus, • q u a c dam nostrnp proprietatis lo c a ad liostraill cailioram portilieiltia
in villis liic subscriptis iacentia: Emminchouun et Walalianaspah in \mgo^ «i in
romilatu Knlioiiis « rnni oninihus poruni prrtincntiis sivo adticrtntiis « rebus ninbilil)ns et ininiobilibus SO
ac cetcris oninibus i|uae rite scribi \f\ appilliui possinit iiuoquolibot modo ntilitatibus bae nostrae
anetoritati>' preceptali jiagina ad cundi'ni siipra liictuni lot'UlU Habenborc *, pront lirniins possiiniiin,
donavinius atquc proprietamus, omni contradictione remota, preiipicntes ijfitnr. iit in dco dili-i-tus
• sepe die t US episcopus Ebcrhardus atquc succegsorc«'' sui liberam debine habeant potestateni rä-
dern loca ElimiinchouiUl et Walanaspah * <inn omnibus appenditüs eonini tenendi possidcudi <&
»en quicquid sibi libcat modis omnibus in usuni epiücopatus inde faciendi. .Si quis ig-itur, (|Uod abait,
hnius nostrae donationis munilicentiam destruere sive violare presumet, * tormcnto inoxting;uibili ooram
oculis dei luat. Quod ne tiat, sed bacc traditio nostra ali oninibus'" ini-orrnpta porinancal. haui'
cartam inde ronseriptani manu propria roboraute» si^nlli ncstri inpressione insi^niri ius^timus.
§ Ouiitiieriiis caiicollariiis vice Erclianbaldi archicappellani iiotavi. ^ m
I 8iginini doniiii Huinrici' regis invic(M.)tissimi. ^ (SI. 2.)
Data kal. dec." indictionc VI, anno dominicae incaniationis MXiii. anno vero
domni Heinrici secundi rcgnantis XII: actiun Mersebiirc: feliciter amen.
271.
Heinrich schenkt der bischUßichen Kirche zu Merseburg das Erblehen des Beho »
und seines Sohnes Walech zu Ossmannstedt. Balgstädt 1013 September '22.
Originaldiplom im Domstiftsarchiv zu Merseburg (A).
Chronica epi.sc. eccl. Mer.seburgens. Iiei Ludewig Rcl. 4, ■'{5.5 und in Mon. Germ. SS. 10, I7.'i
cit. — Höfer Zeilschr. l, 163 n' 10 au.-, A. — Dobencker Reg. 633. - Stumpf lieg. 1M6.
Vcrfasst und oesrhricben von GB. in
270. [Br(>»iilau »t A In iiiiaii«i/efällle Läck-r für fien Oniinnmrii <■) v iil>ev iler /rilr nmli-
fjftrntjfti d) o e^irr. aim e e) o fl/>fr lirv '/.rite iinchi)flvarien f) n ill)er iler Zeilf narh-
qftra;ien gj kal. ilef. in dafür firliifMriir l.ürkf nachijetrafif».
IIi; INKIfll II, 1013. .'{21
(C.) ^ Im iiDiiiiiie sanetae et iiidividiiiic triiiitatis. Ilcintictis divina favontt- c-le-
ineiitia i'i'x. ;| Si i-cclesiarum <li'i Idcm aliciiiiis doiii coniniodii t<ul>lininrc stiidiierimiiH,
divinani iios iiidf nnsfrifordiani n'j;iiii|iie iiostri (nurtciii |H'i)iiicrcri doviitissiiui- iTcdinms.
(^uocirca oiiiniiiiii sanetae di'i ai-t-ulcsiae iiDstroriiiiKjiic Hdcliiiiii novfrit industria, «juod
b no8 pro romedio aniniac nostrae parciitiiiiiiiuc nostroruni ncv iion iiUervontii ac pcti-
i'ione Dit'tiiiari vi'iicrahilis opiscopi etudesiae suai; M('rsfburf^('iisi in lionnn-ni sani-ti
Laiircntü niartiris constructae conccdinuis atquo l;irginiur tale creditariinii licnfHciinn,
((iiod vulgö erbekdien dicitur, quäle Hebo ot filius eins Walct-li in Aznii-nstcdi lialicnt,
fuin Omnibus pertincntii.s et utilitatibus suis torriH culti.s* et inculti.s viis et inviis
10 i'xitibu.s i't rcditibus ([ucsitis et iiU|uirendis pratis pa.seuis ])ise;itionil*us molcndinis
aquis'' a(|iiarunivc dceiirsibus i>t onniibu.s ijuae aii(iU(> modo noniiiiari jios.sniit ut<-ii.si-
lil)us, ea ratione ut idcTn iant dirtus episcopus .suique successores liberani deldnc
liabcant de eodeni pi'cdio pDtcstatcni {juie(piid eis liliuerit [a]d usum aeeelesiae faeiendi,
oniuiuni liumiimm contradictione rcmota. Et ut haue nostrae ingenuitatis auetoritas
15 stabilis et ineonvul.sa omni permaneat tempore, hoc preceptum [inde cojnseriptum manu
|)ropri;i roborantes sif;il|li| nostri inpressione ius.simu.s insif^niri.
^ Signum domui Heinriei seeundi regis (M.) invictissimi. ^
§ IJuntlierius canecllarius vice Ercambaldi archieappellani recognovit. ^ (SI. 2.)
Data .\. kal. oct. iiulictione XI, anno dominicae incarnationis MMW, anno vero
*» domni Ileiuriei seeundi regnantis XII; actum Balgerstedi; feliciter amen.''
272.
Ifeinrich vei'tatischt seinen Besitz in den Orten Dietesheim und Tittingeshelm
f/egen das Gut Ansbach an das Kloster Lorsch.
Bambet-g 1013 October 2.
16 Codex Lauresham. des 12. Jh. f. 19' im k. Reichsarchiv zu München (A).
CD. Laitrisheim. 1, 1.'j9 au.i A. — CD. Lauresham. 1, 153 n" 94 au.'s A = Heijhe^-ger Ichno-
ijraphia Bahenb. 1, 98 unvollständig. — Mon. Germ. SS. 21, 404 au.t A. — Böhmer
Beg. 1101. — Stumpf Reg. 1-587.
Verfasst uml irahrscheinlich auch geschrieben von GB. Über Tittingeshelm (ein-'it bei
w Homburg) vgl. Kofier in den Quartalblättern des hist. Vereitis für das Grossherzogthum
Hessen (1879) 29 ff. — Von Vdalrivh von Bamberg zum Formular zusammengezogen und
so in seine Sammlung aufgenommen.
In nomine sanct§ et individuc trinitatis. Heim-icus* divina favente dementia
rcx. Si loca divinis obsequiis deputata debita devotione sublimare stiiduerimus,
» ad utriusque vite ])n>fectum nobis prodesse non ambigimus. Ideo universitati fidelium
nostronim prescntium ac futuroruin patere volumus, qualiter nos interveutu et petitioiie
Bobbonis vencrabilis abbatis sanct^ Laureshamensi'' ecclesi^, cui ipse loco abbatis
prcsidet, prcdium quoddani nostri iuris stabili traditione pro eoncambio in proprium
conccssimus. Quicquid enim in bis locis usque modo |)roprietatis obtinuimus, id est
|io in villa Ditincsheim"^ in pago !Moinckgouue in eomitatu (Jerlahi eomitis sita et in reliqua
271. [Bresslau] ai ül>er t iler Anfang einer siceiten Oberlänge, wahracheinlich eines ziceiUn 1, dat
nicht voHenrlei wurde b) is corr. au.t a c) Xni — amen steht etwas tiefer als das Yor-
'iHfiehende und k-iinnte nachgetragen sein.
372. [Breaslau] a) übergeschrieben II. b) Laureshameiisis A, was aber rielleichl .•<chon im Original
'* gestanden haben kann, vgl. D. 277 N. b c) Ditinislieini, e über das dritte i übergeschrieben, A.
Kaucrurknndcn III. 41
322 KAISERIKKUNDKN.
villa Tittingesheiin dicta, ijui; in \):i'^o Nitigowe in coniitatu Ricberti comitis lai-i't,
cum Omnibus appertinentiis mnnei])iis iitriusquc sexiis tcrris cultis ot inciiltis pascuis
pratis omiiil>us(pu> aeipiisitis vi-l aoiiiiirendis doo sanctiMpu' imnlicti; ilei vi'ck'sii,' devo-
tiuiu* gratuita obtulimus, oa quidcui ratione (juatiiuis predictu.s abbas eiusdem loci et
roliqui sui succcssorcs idem prodium i^cdesiastioo iure obtincant et qnod inde placuerit &
ad usus ^cclesi^ rationabllitir vertcndi nostro concessu libera facultate potiaiitur. Et
j>ro hoc quoddam eiusdem <,>cclesi(; prediuin nomine lloncddesbach nobis mntuo con-
cambivinius. Kt ut liec nostr«,' eonimutationis aiietoritas stabilis et incoiivulsa penna-
neat. liam- rcj^alis jirccepti paginani inde conscribi ao niaiui propria eonfirniantes
sigillo nostro preoej)imus insigniri. lo
Signum donnii Heiiirii-i secundi rcgis invictissinii. (M.)
Gunthorius cancfllarius vice Ercainbaldi arciiicapeliani recognovi.
Data VI. non. octob. indictione XI, anno dominic^ incamationis MXIII, anno vero
donmi Heinrici secundi regnantis Xll: actnni IJabeuberc; f(,'liciter amen.
27:{.
Heinrich lä'sst auf Bitten des Marahwnrd dessen Knecht Bei-nhard frei.
liegensbuni lOl'-i Octoher 7.
Freisitiger Copinllmch aus dn- Mitte des l>i. Jh. f. 8' im k. Beichsairhiv zu München (B).
Mcichelhtrk Hist. Fris-ing. 1", 209 aus C. — Mon. Boica 31", 288 n" U9 aus B. —
Stumpf Reg. 1588. «o
Verfasst nach älterem Kanzlei for»iular, vgl. DO. III. 94. Dir Wmic in vice der He-
cognitionsformel (vgl. D. 82) würden auf einen Freisinger Schreiber schlie.isen lassen, wenn
nicht etira das in er.st von dem Schreiber des Cnpiidliuchs B hinzugefügt i.it.
(C.) lu nomine sanct§ et individuo trinitati.s. Ilcinricus divina faventc dementia
rex. Notum .sit omnibus fidelibus nostris presentibus scilicet atque futuris, qualiter n
nos ob interventum Marahwardi quendam sui iuris servum nomine Beranhard* excusso
de mann illius nostra manu deiiario liberum fecimus et ab omni eum serv'itutis iugo
absolvimus. ProiniU- regali nostra iubemus potentia, ut idem iani dictus Horaniiart
tali deinceps libertatis lege utatur, quali c§teri manumissi hactenus sunt usi eodem
modo a regibus vcl im[)eratoribus liberi facti. Et ut ii^c nostr§ concessionis iiigcnuitas ao
stabilis et inconvulsa permancat, haue cartam inde conscriptam sigilli nostri inpressione
iussimus insigniri''.
Guntherius canccUarius in vice Erchamboldi arcliicapillani recognovi.
Data non. octob. indictione XI, anno dominic(,^ incamationis MXIII, anno vero
domni Heinrici regis regnantis XII; actum Reganeslnirch; feliciter amen. »
274.
Heinrich bestätigt der bürhüßichen Kirche zu Acqui ihren Besitz und verleiht
dein Bischof gei^ichtliche Befugnisse. Paula 1013 .
Moriojidi Mon. Aquensia 1, 21 n° 12 und 1, 631 ans lückenhaftem Transsumpt des 15. .Th.
im CapUelsarchiv zu Acqui (A) = Bieger Immunitälspriinlegien für italienisclie Bisthiimer w
55 mit Ergänzungen zu 1014. — Stumpf Reg. 1591 zu 1014.
373. [Brenlau] a) d vielleicht corr. au» t h) inRKgniri B.
HEINUICII II. 1013. 32.'J
Da.s.1 der zweite Theil dieses D. von PraocipieiiteH igitur iiiboinua an im wrKentlicfuti
auf das DO. II. 17r> (nicht auf das DO. 111. IUI) als VI', zitnickyehl, ist sicher. AImt
auch der erste Titeil dürfte niclil , wie Bieger a. a. O. 8 annimmt, in der Kanzlei Heinrichs
frei concipiert .lein. Vielmehr l(l<tst die Fassu7ig der Arenga und l'uhlicatio auf die Be-
b nulzung einer liUeren italtcnl'ichen VU., am ehesten eines I). lieraigars I., schliessen, zu-
mal in dem DH. III. Stumpf lieg. 2150 ein solches D. Berengars fUr Acqui ausdriicklich
erwähnt wird. Dieses dürfte dann auch in dem DO. II. 175, für welches schm Sickel
Heranziehung einer älteren VU. annahm, und in dem DH. III. Stumpf Reg. 2429 benutzt
sein, des.iien Arenga auch an un.iere Urkunde im ersten Salze anklingt. In unserem
10 D. aber .'ichliessl sich jedenfalls auch das Eingangsprotokoll an jenes D. Berengars I. an,
in dessen Urkunden die gleiche Devotionsformel und wenigstetis eine ähnliche Invucalion
(In nomine doi aeterni) begegnet. — Wir haben die Lücken des Textes an einigen Stellen
dem Sinne nach unter Berücksichtigung der VU. und verwandter DD. ergänzt, mehrfach
aber auf solche Ergänzungen verzichten müssen. — Zur Datierung der DD. 274 — 277
16 cgi. Zeitschr. für Gesch. des Oberrheins N. F. 13, 62 ff.
In nipuiiiic (lii salvatoris. lienrk'us onlinaiiti; divina clonit'ntia rex. 8i no-
stronini tiiltliiini ili;;iiis pptitionibus niaxiineque pro dei causa iutervenientibus auros
nostrat' sfi-enitatis iiu'linanuis, devotiorcs (^os in nostris obsequiis pcnnanere et super
liacc beatitudinis |)raeniia a doniino nun dubitanius [proniererij. Ideoquc notum volumns
so ticii universis sanctae dei niatris ecclesiac fidelibus nostrisquc praesentibus atque
fiituris, (jualiter venerabilis Henricus sanctae Wurciburgensis " ecclesiae episcopus
nostrae dignitatis adiit celsitudincm suppliciter postidans, quatenus ob reverentiani
divini cultns et eius*" interventionis obtentu venerando episcopo Aquensis ecclesiae
nomine Primo confimiare et eoiToborare nostris apicibus dignaremur, quidquid ad
s5 eundeni episcopatum iiiste ae Icgalitor [portinere sive per] traditiones et donationes
seu eontirniationcs'' nostroruin praedecessorum regum vcl imperatonim [concessum esse
videtur. Cuius dignis] precibus*^ annuentes iam dicto vcnerabili'' episcopo suisque sue-
cessoribus in perpetuvim regali auctoritate coiifinnamus et corroboramus, fprout iuste
et legaliter possumus,] omnia praedia castella vicos districtiones et ordinationes famulos
30 vel tamulas et universa, quae eidem ecclesiae antiquioribus institutis pertinere videntur,
eo videlicet stabilitatis ordine ut hac nostra auctoritate et defensione '
oinnes adversarios ' sccuros esse. Volumns
insuper et ordinamus atque concedimus, ut, ubicumque aliqua controvcrsia aut con-
tentio*^ atque concambiis creverit
J5 vel emerserit'',
et definiendi per pugnam .sive eanqiioneni, ne diu '
, sed domini manifesto iudicio declaretur, oninium [hominuni eon-
trauictione remota. Praecipientes igitur iubcmiis,] ut nullus diix marchio episcopus comos vico-
W comc3 sculdascio'' ^astaidus nullaque regiii nostri praepoteus vel parva persona iam dictum P riuuun
episcopnm vel suos succcssorcs de iam dicta confirmatione et corroboratione seu concessione
274. [Bloch] a) Wurtiliurgensis A b) de (eins) A c) confirmantes A d) praesentibus A
e) venerabile A f| dahinter Lücke etwa einer halben Druckzeile Mwiondi's = etwa ää liiich-
gtaben g) dahinter Lücke einer Druckzeile Moriondi's --= etwa 4't Buchstaben h) dahinter
doppelt go grosne Lücke; die hier zu erwartende BeMimmunf/ lautet in D. 71: habeat ipsius
ecclesig episcopu.s liccnciam tarnfjuam nostruin coniis palacii distrinscndi et difiniendi vel
deliberandi i) dahinter e/ien.^o grosse Lücke k) wir folgen auch von hier an noch bis rebus dem
ron iloriondi 1, liSl gegebenen Texte, da der 1, 22 gebotene Tejct aculdascliio gastaldius nulla-
que regni nostri praepotens persona magna vel parva sichtlich cerkehii ist
41*
324 KAISERUUKINDKN.
[bcu]' de univt'rsis rebus et |iro|)rietntil>(iK plebibus et dcciuiis atquc oiunibus aiipciidifüs' '
antiq\io et moilorno tempore acquisitis vel ncquireiulis iam dioto cpiscopiu purtineutihiis
iiiquietiiro aut nioleütiiro aiit disvestiri- pniosuinat, »cd licciit eis per liniie iiostrnm regaloiU pnf^iimin
raiidem fontiniiatioiiem et coiToborutioiiein seu conceKsiouein atiiiio iam dictas plebes mii-
versasque eariiin )irrtiueiitias ti'niU|iiillo et proprietario iure possidere, oiiiMiniii iKiiiiiiiuiii eüiitradictiuno 6
et dimiuuratioue pciiitiis reiiiot». 8! ipiis ij^itiir contra liaiic iioKtrae eoiu'i'ssioiii.i Vcl eorrobunitimiis
aiK-toritateiii aliqiiid ajrere et iam diettim epiiieopmii de praefata Cdlieessioiie et |eori'()l)i)rati<)lie|
iiii|uietare aut de praelaxatis rebus disvestire tentaverit, »eiat «e composituruni auri nptinii libras eeu-
tum, medictateui eaiuerae uostrae et medietatem ipsi venerabili lueu et iam dieto pontiKei seu cuieum-
i|ue inibi pru tempore praesideuti. (juod ut vcrius eredntur dilig'eutiii.squo ab oninibus nbsorvetur, 10
manu propria roborantes sigilli nostri imprcssione infcrius inunil'l iussinius.
Sipimn tlomni" llenriei (M.)° [regis invictissinii].
Datum I' annci (biminicae inearnatidiiis MXIII, indictionc XU, aiunp vcio cluiniiii
Ileurici rogis XII: aetum Papiac; fclieiter amen.
27
o.
Heinrich nimmt das von dem Bischof Alberich von Como begnlndeie Kloster
des h. Afmndius in seinen Schutz und bestätigt ihm seine Besitzungen und
Rechte. Pavia 1013 .
Originaldiplom aus der Sammlung Morbio in der k. Vniversilätshibliothek zu Halle (A).
Totti Annali di Como 2, 833 ans A. — Hortzscliansky und Perlbach Lombard, l'rhmden io
7 «» 3 aus A zu 1014. — Stumpf Reg. L592 zu 1014.
Mit Aiuoiahme des Enchatokolls geschrieben und wahrscheinlich auch verfasst von dent in
der Ati.<igube der DD. 0. III. Her. D genannten früheren Nolar Otto's III. Dieser be-
diente sich eines von HA durch Eintragung der Signumzeile liergericlilelen Blanquets;
Kanzlerunterschrift und Datierung sind von HA zuletzt hinzugefügt. — Für die Auf «5
Zahlung der Besitzungen ist die Gründung.vurliunde des Bischofs Alberich von lOlO (Talti
2, 828) benutzt, auf welche im übrigen nur wenige Worte des Textes zurUcItgefien.
(C.) ^ In nomine sanctae et individue trinitatis. Heinricus diaponento dci clc-
mentia rcx. Si loca saneta divinis cultibus mancipata auctoritate nostra et studio
roborata fuerint et ^ finnata, et nos exinde a domino pcrc-ipiomus niorcodoni et ipsa »
futurls temporibus securitatem possidebiuit et rcquiem. Quncirca uotum facimus uni-
versi« sanctae dci aecclesiae fidclibus praesentibus atque futuris, qualiter intcrventu
atque petitiono Alberici sanctae Cumanae ecdesiae venerabilis episcopi nostrique
dilectiKsimi fidelis quoddam monasteriokini, quod ipse pro romcdio animac suae om-
uiuiiuiue praeib-ecssorum atquc successorum suorum antistitum ad venerabile corpu« u
sancti Abvndii i-xiniii eoufcRHuriN constnixerat, sub nostra regia tuitionc atque defcnsione
8usci|tin)us" et nostra'' praeeeptali'" pagina Marino vcncraiido abbat! inibi ordinato
eiusquc successoribns in pcr|ictiiiun'' cuiii oninibus f<'rritnriis et nlius ab episcopo
274. 1( ffh/t in A, ohne itass eine Liiihr aiit/eileiitet i.tt; err/t'inzt au» VU. vn) iippendii-ibus A
n) D. A o) lins //ei .^foriiimli I, liHI abgeliililete .1/. hl <luitjmi()e Otto's III., iv/ihrenil (las 40
hönifilklie. M. Ihinriih« I, r,J'.> :u drm IX). III. IUI tih</eM)lel ixl. Es hat hier offenbar Mm
hriick- eine V eruechseluntj iler <'lii-h<'a ntalli/efuntlen p) actum A.
276. rBremlau] a; da» ztreite a snfiirl cnrr. au» r, h) a corr. aus o c) pceptali, so dann trohl
zuHärhM pro sfalt prae geschrielten war <l) t corr. aus p
liKlNincii II. i()i:i. 325
praofato et christianis tidclibus conccRBis et eoncetlenclis contii-niaimix rolxtramus Htalnli-
Ilius atque llisponimns: in {irimi« » ipso» ordinoH aecelesiae cnm mn.ssnriciiii docimia et omiiibuH
tcrria nd eos purtiiicntilius, (|iioniiii CRiiaiim ibi acrvionto» in Httiltitinni ot Heciilnrom i-iiram vidclinntiir
cxpondcre, » snncti qiioquo Cnrpofori Septem ordiniim" investituram ot f trndiliononi, » enrtem etinm
6 de Albnto cum ninüsariciis et oninibii.s siüh pertiiientiis, inolcndiniini de Trinnic, alti-rnni de bmilo
niaiorc cum prato alVossatu ((iiod est propef ipsiim niuleudiniiiu »isqiie ad pontem f'ctriniiiii, »iciit ai|Mii
Cosia disc'iirrit a parte moiitis, massnriiim ad saiictiim loliannem siih niunte ot campiim siib eadeni
aoeclesiu positiim et Illoiltcm ([lli i'st su|)cr i|)Sam oeclesiam, ni»li>iidiMiini iiixta monasteriiiin
sanetac Marine et iiuiirtiini Miiili'iidiiiiiiii ad Kvndanariuni'', ((iiintnm ipioque de bruilo minore; et
10 nnvcm ad nsiim inonastcrü et neccssitatCUl in » lacu conccssam; do contum ipioque tiscalibus
libris » mercati » dcccm libras Papicnsitim denariornm, alias' • XI • libros MediolancnNium et solides
Villi ilc piscaria A[d]nao, * do Nes[iJ libram I, de Insola et Laenno liliram I. de Mcnasio solidos
XIII, de Mandello solidos X, de Grauadona solidos XVI, de Annonio et l'altelina libras VII et
dimidinni, ad Siimnuinilaenni * Uillam noiiam cum Omnibus rebus ad oam pertincutibus Ct Cllin piscaria
16 quae est ad UMzioluin. de piscaria * de Adua » centum truitas, de piscaria de Postclavi « C, de
Ardeuno et liarbciino « C et X caseos fiscalcs, » vincam * ]irope ecciesiam saiicti Abuiulü ♦ cum
alia vinea quae iüi propior est, olivetum quoqne unuill (Ic Mczagri'', altcruill tlc Lalio ad Kastalise,
ecciesiam etiam boati Martini ' sitam in iSiiniü cum omni reditu suo ct runcum quod est siibtus
aecciesiam sancti Carpofori, furticellaiii iiisuper quae dicitur lusula Cuniana cum omnibus"
jo suis portinciitiis et servis et aucillis, — eo videlicet ordiiic quatenus oninia haee, sicut
supcrius iioniiuata cernuutur, seu cuncta, quae largitate vel donatione bonorum liouiinum
sequenti tempore advenerint, hinc et deinceps rata et finua ad u.suni ct utilitatem
iiionasterii et fratnini inibi domino fainulantiuni in potestate ct dispositione ^lariiii
vcnerabilis abbatis suorunupic successonun sine diniinutionc illibata pennaneant, nostra
i5 et episcoporuni seu onmiuin hoininuni contradictione diminutione et molestatione remota.
Statuinuis insuper ct divino amore aceensi novello cocnobio in posterimi prospicicntes
deeernimus", quatenus", si aliquando quispiam episcopus vel alicuius dignitatls aut
exactionis persona Ordinationen! istam per domnum Albericum venerabilem pontiticem
constitutam ct traditam simulque regia auctoritate roboratam et firraam subripiente''
so diabolo intVing-ere vel niutarc aut aliquani uiolcstiam faiuulis Christi inferrc praesumpserit,
in rcgiam transcat potestatem et Ordinationen!, deposita omni querela et obicetione,
idcireo videlieet quatenus omni tempore, quod semel deo canonice et catholice ordi-
natum est ct statutum, stabile possit manere ct inconcussum. Si quis igitiu-, quod
niinime speramus, archicpiscopus episcopus marchio comes vicecomes seu gastaldio
J5 aut aliqua magna parvaque persona contra hanc nostram confirmationem auctoritatem
atque iiistitutionem agcre temptaverit, reus et contrarius regiae maiestatis iudieetur ct
centum libras auri solvere cogatur, medietatem kafmjere nostrae et medietatcm abbati
et nionacliis in ipso cocnobio constitutis. Quod ut verius credatm-i et nunc et tuturis
temporibus stabile et firmum conservetur, manu propria roboravimus et sigillo nostro
40 insigniri precepimus''.
^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. g
g Hcim-icus canccUarius vice Euerardi episcopi et archicapellani recognovit. | (SI. D.)
Datum anno doniinico incaniationis MXlil, indictione xil, anno vero' doumi
Heinrici regis secundi regnantis xfl; actum Papiae; feliciter amen.
i:. 275. e) der lel:te <i rundest rieh des u ist durch ein Loch im Pergament jetzt nicht mehr sichtbar
{) dahinter Rasur con etwa 0,8 cm g) über dem W(n-te Rasur h) v corr. aus o '\\ zwischen
a und 1 kleine Rasur Ic) z wahrscheinlich corr. aus c \) ni über der Zeile nachgetragen
m) omibus, ohne Ahhlrzungszeichen, A n\ über der Zeile nachgetragen o) a corr. aus u
p) li corr. aus p q) a corr. aus u r) zwi.ichen r und e Loch im Pergament , wo aber schwerlich
M a gestanden hat s) über vero Federproben con einer Hand des 11. Jh.: Inno d h.
326 KAISERURKUNDEN.
27().
Heinrich niuiitit das Kloster San Sepola-o in Notiati und dessen Besitzungen
in seinen Schutz. Pama 1013 .
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Mailand (A).
Farnlli Ann. di S. Sepolcro 10 rit. — Kivgcr in Forschungen zur Deutschen Gesch. 13, b
607 n" 4 rtH.s' A. — Stumpf Atta ined. 631 n" 449 aus A. — Stumpf Reg. 1592" zu
1014.
Nach einem illtrren Kanzlei fonnular (vgl. DO. III. 264. 377) für Mundliriefe geschrieben
von HA.
(C.) ^ In nomine sanctae et individiii; trinitatis. Heinrieus dci gratia rox. Ora- lo
nibus sanctae dei aecclesi^ nostrisque fidelibus prcsentibus atquc fiituris notiini esse
volumus, quoniaiu H pro dci ainorc quoddani inonastcrimii in hnnoro sancti sejnilrhri
doniini nostri lesu Christi et sanctorum ewangolistarum .situm in locn qni Noeiati voeatiir
cum Omnibus suis pertinencüs, quy habet infra c<miitatu" Castro Felicitatis et in Perusia
et in Asisi et in Aretia et in Sena, et cum omnibus rebus mobililjiis et inmobilibus, la
et quiequid ab cimnibus liominibus concessum erit aut inantoa adquirore debct, sub
nostro nuindburdio roecjümus. Itaque nostra regali iiibenms potcntia, ut nulliis dux
archiepiscopus episcopiis marchio comes vicecomcs nuUaque nostri regali" magna
parraque*" persona prefati monasterii abbatoni Bonizo vol cius successoros, qui pro
tempore fuerit, de cunctis suis pertinentiis inquietare molestare vel disvcstire presumat, io
nullus füdrum inde tollere aut aliquam publicam functionem nee mansionaticum illic
facere nee nobis aut nostris successoribus rcgibus vcl imperatoribus ospicia prepararc
umquam presumat. Si quis igitur huius nostri mundiburdii violator extiterit, .sciat sc
compositurum auri optimi libras cd', inedietatem eamere nostrc; et mediotatem ])refati"
monasterio et ministrantibus in eo. Quod ut verius credatur et ab omnibus diligentius »
obsers-etur, sigillo nostro insigniri iussimus.
I Heinricus cancellarius vice Euerardi episcopi et archicapuUani recognovit. § (SI. D.)
Datum anno dominiee incaniationis MXIII, indietione xfl, anno vcni doniiii Iloinrici
regis secundi regnantis xil; actum Papiae; feliciter amen.
zu. M
Heinrich schenkt dei' bischöflichen Kirche zu Strassburg die Abtei Schwarzach.
Pavia 1013 oder 1014 — Januar 17.
Abschrift des 11. Jh. im. grossh. Generallandesarchiv zu Karlsruhe (B).
Gallia Christ, ed. II. .5', 469 mit indict. 12 = Migne Patrol. 140, 317 n" 81. — (Gross)
Gerettete Wahrheit 2, 11 n" 9 aus B oder dem verlorenen OriginaJ. — Grandidier in »
Würdtwein Nova subs. 6, 168 n° 80 aus B oder dem verlorenen Original mit ind. XII =
Grandidier Hist. d'Alsace i*, 206 n" 367 Extr. — Böhmer Reg. 1102. — Stumpf
Reg. 1590, alle zu 1014.
Erläutert in Zeilschr. für Gesch. des Oberrheins N. F. 13, 54 ff. Wie dort dargelegt ist,
war das f)riginal des D., das sich Ins zum 16. ,Th. in Strassburg brfundeti hatte und im «o
17. Jh. ins .irrhiv rf« Klosters Schwarzarh gekommen ist, an.s.wrhalb der Kanzlei ver-
276. Laachitzcr- Bloch] a; A \>\ parua'ini' A.
IMMNIMCII II. lOIt. 327
fdssf uml (jesrhricbeii . Unser Exemplar, das in Schwarzach gleichfalls als Original he-
Inichlft 11)1(1 als solrhfs auch in »euerer Zeit aiiyiselieti wnrile, ist nur eine alle Abschrift
dieses verlorenen Originals. — J)as D. selbst, für dessen Dictat das D. 34 noch in seinem
unverfnlschten Zustand als Vorlage benutzt worden ist, mitss, entgegen den von Bresslau
t> in Hirsch Jahrb. 3, 1 N. 4 ge<iu.i.<)erten Bedenken, als echt anerkannt werden. Die Vei'-
handlungen iiber seine Ausfertigung tnüssen sich aber über einen lungeren Zeitraum hin-
gezogen haben. Beweist die Intervention Heriberts von Köln, der Heinrich nicht nach
Pavia begleitet haben kann, dass die ersten Versuche Werners von Sirassburg, das Kloster
Schwarzach zu erwerben, schon in Deutschland gemacht worden sind, .so kam die An-
10 gclegcnheil doch auch in Pavia noch nicht zum Abschlu.is; vielmehr kann das in den letzten
Tilgen des Decembers 1013 oder in den ersten des Januars 1014 dem Könige vorgelegte
Diplom erst am 17. Januar lOKi von ihm vollzogen worden sein. Denn nur an diesem
Tage stimmen die drei Angaben XVI. kal. februarii, feria III, luna IUI zusammen; sie
sind jedenfalls bei der Vollziehung des D. in dem verlorenen Original nachgetragen ivorden;
15 ein Aufenthalt Heinrichs in Pavia am IT. Januar 1014 aber ist auch aus anderen Gründen
nicht anzunehnwn.
§ In nomine sanctae et individiuie-'' trinitatis. Ileinricus divina favente de-
mentia rex. ^ Cum ex rationabili ordino omnipotcntis dei corporis Inimani forma
eo modo sit eondita, ut (luclihct iiiiiiora membra capiti sint subiecta et ab eo veluti
»0 siib quodani duee rej^antiir, noii ineonf;riuim imtavimus ad haue imitatioiiem quas(bim
minores eeclesias in regno nostro subdere maioribus et id voluntati regis regum nihil
obstare arbitrati sumus, qui Celestes atqiie terrenos principatus miro ordine novit
distinguere. Proinde nos etiam, qui ad tempus sub aeterno rege electi sumus regnare,
in primis pro amore dei eiusque genitricis nee non pro assidiiis petitionibus dilect^
16 eoniugis nostrae Chunegunde atque fidis persuasionibus Hereberti Cohjniensis archi-
episcopi et fratris sui Heeelonis episcopi Vvurceburgensis et simul fratris nostri Brunonis
Augustensis i-onsilüs eeterorumque fidelium nostrorum rogatu et assensione, quin vero
propter ntge servitium Woriiih.-i r i i Argentinensis [ejpiseopi iiuandam abbaciam monacliorum
qu5 dicitur Suarzaha sanetae Argentinensis** §cclesi§ in honoro dei genitricis fundat»;. in
so nnstram nostroniin i) u e * successorum<^ memoriam tradidimus perpetualiter possidendam cum
uinnibus ad e andern abbaciam * legaliter pertincntibus in quibuscumqnc provincüs * mobilibus
et inmobilibns areis aedificiis servis et ancillis terris cultis et incultis agris campis pratis pasctiis sive
cunpascuis vinels vel Tinetis silvis forestis venationibus aqnis aquarumque decursibus molendinis
piscationibus viis et inviis exitibus et reditibus ceterisqne * utensilibus », eo tcnore qiiatinns profatus
8* episcopuü Werenliarius suiqne * suecessores liberam de eadem abbacia deinceps habeant potestatcra
absque omni personarum contradictione et molestatione possidendi et in usus aecclesi^ qui('(|uid inde
sibi libeat Omnibus modis faciendi. Et ut haec ncstrae traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa
permaueat, hanc precepti nostri paginam regio more dilatavimus et post conscrip t a m manu pro-
pria roborantes sigilli nostri inprcssione insigniri iussimus.
40 § Signum domni Ileinrici (M.) regis invietissimi''. ^
I Guncelinus cancellarius | vice archicapellani Erchanbaldi recog.
Data XVI. kal. februarii, feria III, luna Uli, anno ab incaniatione dominica millesimo
XIIII. indictii>iio II, anno vero domni Ileinrici'' regis XII: actum Papi9.'
277. [Bresslauj a) iudindividuae B b) B, slalt Argentinensi, uas wir nicht ändern, da der gleiche
4ö Fehler auch in einigen der Drucke wiederkehrt und möglicher IfVwe schon im Original stand
c) successorumque B; stand dies rielleicht schon im Original, so erklärte sich das rerkehrte que
dadurch, dass der Schreiber das in der VU. vorangehende praeccssorum im Sinne hatte und nur
vet-sehentlich ausliess A) invictistimi B e) Heinricici B f) über die Frage der Besiegelung
vgl. Zeilschr. für Gesch. des Oberrheins a. a. 0. 59 X. 1.
326 KAIS K K r R K r X n K X.
2TS.
Heinrich iiimmt die Anmannen von Mantna mit ihren Besitzungen in seinen
Schutz und befreit ihren Handel von Zollrn und Ufergeldern zu Samolaco,
Ravenna und Ferrara. Barcnmi 1014 .
Prir. comm. Mant. aus dem Ende des l'J. Jh. f. 3' im Arch. stör. Gonzaga zu Manhia (B). 5
Miirnlori Ant. Ilal. 4, 13 ans B = Migne Palrol. 140, 307 n» 73. — Böhmer Reg. 1103. —
Stumpf Reg. 1593.
Gegen die uns vorliegende Gestalt des D. 278 erweckt seine Fassung erhebliche Bedenken.
Der einirandsfreie von Eb. A dictierte zweite Theil de.i D. von preoipientos itaque
(S. 329 Z. 12) an l/isst nilmlich bestimmt (rgl. die entsprechenden Ab.<ichnillc in DD. 276. lo
290) auf die Ertheilung des Königsschutzes als Hauptinhalt der Urkunde schliessen, ob-
irohl die vorangehende Dispositio nichts davon enthalt. Müssen hier Worte der königlichen
Verfügung wie etwa sub uostro mundiburdio recepimus au.igefaUen sein, so sind anderer-
seits offenbare Interpolationen loi.vc/v.s- D. nachweisbar. Denn in der Reihe der den Maj)-
tuaner Arimannen gegebenen DD. steht das älteste, unser D. 278, nicht etwa mit den \b
zeitlich folgenden, Stnnijif Reg. 2483. 2910. 3137 (Original). 3283, .sowrfpCH ccs/ mit dem
jüngsten, dem D. Friedrichs 1. Stumpf Reg. 3849, in nächster Beziehung. Zufolge jener
DD. habet) Heinrich III. und Heinrich IV. die Bürger mit Zollfreiheit nur zu Ravenna,
Argenta, Ferrara, Samolaco begabt, hat zuetst Heinrich IV. die Ch'enzen, innerhalb welcher
ihre Besitzungen belegen waren, genau bezeichnet, hat dann endlich Heinrich V. (dessen Ver- so
fügungen von Lothar III. bestätigt wurden) die Zollfrciheit auch auf Garda, Lazise, Brescia,
Bologna und Comacchio ausgedehnt. Erst das D. Friedrichs I. ent.ipricht dem Inhalt
unseres D. 278 in vollem l'mfang und vielfach wörtlich; auch darin stimmen hridc üherein,
dass von den in dem DH. V. genannten Orten, in denen Zollfrciheit verliehen wird,
Argenta und Bologna ausgelassen sind, während wiederum gleichmässig in beiden die ge- »
währten Vergünstigungen nicht, wie in (dien dazwischen liegenden DD., nur den Bewohnern
der Stadt, sondern allen Arimannen der Grafschaft Mantua zugestanden werden. Ist bei
diesetn Sachverhalt sicher, dass der mehrfach in Unordnung gerathene Text unseres D.
erst durch Interpolation, die jünger ist als das 1133 gegebene D. Lothars, seine jetzige
Gestalt erhalten hat, so wird sich erst nach der Untersuchung der Dictate aus der Kanzlei 3»
Friedrichs I. mit voller Bestimmtheit entscheiden lassen, ob jene Verunechtung zwischen
1133 und 1159 vorgetiomtnen ist und das so interpolierte D., was anzunehmen am nächsteti
liegt, neben dem DH. V. als Vorlage für Stumpf Reg. 3849 gedient hat, oder ob umgekehrt
auf Gnind des D. Friedrichs I. die Interpolaiion des D. 278 bewirkt ist, deren Zweck
dann allerdings zunächst nicht ersichtlich wäre. >*
(C.) In nomine sancte et individuc trinitatis. Henricus divina t'avonfc de-
mentia rex. Omnium sancte" dei [ecclcsie]'' nostrorunifiue iideliuni prosontiuni
scilicet ac futuronim noverit sagacitatis industria, qiialitcr nos pro dei aiuore animeqtn-
noßtre remedlo cunctos arimannos in ci\ätate Mantua'' <8ivc in Castro qu(jd dicitiir
Portus sive in vicoras que noniinantur* sancto Georgio, Cepada, Formigosa seu et in «
comitatii Mantuano > habitantfs oiiin omni oonim hcredit^tte, paterno vel materno iurr,
proprietato conumaliis sivf omniVms rebus, que ab enrum pareiitibus iiossesse" fuerunt,
et eorum adquisita sive adquircnda, <nominative silva Annanore, Oarpcneta, Sacca',
Septinenti sive per« ccteras locas« in comitatu Mantuanensc reiacentibus, piHcationibii8
27S. 'Laachitzcr-Brfsslau' a) oanctorum ß \>) feltli in H ci Mant li, no dünn auch MaiitiiuDB l»
denkbar träre, doch njl. unten S. H'JO Z.20 <J) iifimiiiatiir B v) ixjsscusi li l\) dun n-nle a,
wohJ von jängerer Hand, corr. au» \i; Sacca />. Friedriche 1. Stumpf Heg. 3849 ff) pk'tera«
locus U; piT cetera loca IJF. l.
10
IIKIN iMcii II. mi I. 329
per Hiiiiiiiiihus (>t j)aliulil)iis > sivc'' :ili(|iii> siTi|)tii>iii.s tilulu, (|ui)(l iustf et le^^falitcr ei«
[lertinento ', oiun fainiliis iitrinsi|ii(' si-xiis scrvis et aiirillis lil>cllariis |)rei'ariis t-t oiiiii
i)iiiiiil)iis rt-biis coruin inobilibiis rt iiiiinnbilibus'' per Imius noKtri provojjti paj^inani,
priiiit iiisti' i't l('j;aliter possuinus, conccssimus et coroborainus, <seilit'»!t utrasqiie ripa.s
ft riuiniiiis 'l'artari, ilcinib' sursmii iisinie ad HuiiuMi Ob-y, de alia ])art(' l-'ossa alta, d«-
tcrtia parti' ec-Irsia saiirti Faiistini in (Japut N'ariaiia et iii(b' scursmii usipu- in Ajjfricia
inaiore;> ea vidulifct ratione ' < concedinius > ois (innwni tiinlun<'mn"' i-t ripatic-uni,
(piDd pro nc'jin'iii cxcrcfnt in <(iar(bi et in Laso.se i-t in> Suniniidacu <vv\ in
Hrixiana> et in Kerraria < vtd in ConiufliO et in Ravenna, i|).si'" siii.stpiu tilii.s au
honiinibus, (pii inoruin causau» laborantes negociantiir, licentiani babeant pote.stative
negoeiandi per iani dieta" loca" absque omninni bumiinmi contraditione vel publica
tuntionc vel alieiiins tholonei'" vel ripatiei rodditui'. I'rceipientcs itarpie iubcnm.s, nt
nuUus (lux epi.-ii'opus nian-bio eome.s vieeconie.s frastaldio seuldaseio deeanu.s vel aliipia
nostri ri'gni nia;;iia parvaque per.sona drliine prctatos arimannü.s de .suis persunis .sive
ir. ceiani de onniibus predietis rebus incpiietare disvestire ini)Iestare nullusipie in ei)nun
niansiiiiiibus eis invitis lio.spieiuni taeen- vel ad aliquant publieani funetioneni, nisi ad
eani quam sui anteeessores seeuiuluni lej^ein fecenint, cogcre sine legali iudieio faeere''
presuniat. Si (piis auteni, quod futurum non eredimus, contra hoc nostrun» preceptum
insurgerit aut illud int'ringere tentaverit, .sciat .se conipositurum auri (ii)tinii libras'' M,
so niedietatem camere no,stre et medietatem predictis arimannis in iam dicta Mantiui"
civitatc < sive in Castro l'urtu vel in eomitatu Mantuano residentibus > habitantibus.
(^uod ut verius creilatur et diligentius ab omnibus observetur, nostri sigilli inq)re.ssione
subter insigniri iussimus.
Signum <l(miiiii llenrici' (M.j regis invictissimi.
s5 Ht'in'icus eaneellarius vice Euerardi episeo])i et arclnea|)ellani" recognnvi.
l)atum annii dnminice inearnationis MXIIII, indictione XII, anno vero doinini
llenrici regis secundi regnantis XII; actum l\auenne; felicitcr amen.
279.
Heinrich bestätigt dein Domcapitel zu FeiTora seine Besitzungen und die
30 Immunität. Ravenna 1014 .
Ontfuialdiplom im CüpilelsarcJiir zu Ferrara (A).
UgheUi Ifalia sacra ed. I. 2, .564 au.i interpolierter Abschrift Scalabrini'^ ""v B = '•'/.
IL 2, 5S2. — Böhmer Reg. 1104. — Stumpf Reg. 1594.
Geschrieben von HB auf einem von HA hergerichteten Blanquet, in welches von diesem die
35 ganze verlängerte Schrift eingetragen n-ar, vgl. D. 280. — Wiederholung des DO. III. 275;
278. h) »II B scheint sine gelegen irerden zu miisnen i) die Constniction ist nicht i-er-
sttindlich; ob qiioil auszulassen oder juTtiuet zu lesen ist (so nach Muraiori's Druck in DF. /.),
lassett wir dahin<je.'<lellt k) hier dürfte etwa sali nostro mundihurdio reci'|)imu3 (cgi. D. J7G)
atque foHijefalhn sein 1) die in Vnorilnung i/ernthene Conslruction wird etwa in der If'ewe
40 zu bessern sein, ditss die Worte ea vid. rat. /ii>r getilgt und unter Ilinzufiigiing com ut cor
ipsi (Z. fO eingeschaltet werden ra) tholom. B n) com moderner Hand fiÜKchlich in ii)si3
corr., du auch die folgenden Datice sichtlich .itatt der Nominatice stehen, cgi. DF. I. o' DF.I.;
dictum lacuni B p) DF. f.; rcddita B q) dieselbe auffällige Verbindung sine legali iudieio
faeere presumat mit anscheinend überflüssigem l'aeere auch in D. :."''.i ri lilira B sl corr.
M iH Mantuae iwi .jüngerer Hand t) Herici B u| archiecapellani B. cun .iüngerer Hand
corr. in arrhiecancellarii.
Kaüerurknnilea III. •t'-
SM KWSV.KVKKVW V. N.
der Petildriick hezeichiwt das Verlii'lltitis zu dem roii uns rerfiUchenai Ontjitial dieser VU.
im Capilelsiirchiv zu Ferrara.
(V.) ^ Inounnc» sanctc et iiidividiu; trinitatis. lleinricus divina i'iivento t-lo-
IllClltlll rt'X. Si ocoU'sinnim iloi oiirtiin ),'i'rinni.'i i'iiscuu' ililiit.'iro stiuliuriiiiiis. nostri r('f;;i\li"
fa«ti(r>>i>>> nuptiientari § niiiiiiiif (lifHiliiiiiis. C/ii<n'iri'ii iiniiiiiiiii saiiotc di-i i-crlesiiii- tidclimn iicistniniiiuiuc 5
|irnesontiuiii no futiiroriiin iiovrrit iinluütnn, i|iiiilitor ciiixinici sniictiii' Kcrariciisis fci'li'siiic in lioiiore
sniioti » Georpii roustructa" nostrain ailioriiiit celsituiliiiciii, iioiniimtivc (ircfiforius arclliprosbvter,
IV-trus arehidiac'onus , Azoni presbytero, Hicultus inesliytir, UitiUis pivsbytor lumtique
ipsiiis cnuonici ordine constitiiti, hiimiliter dcprccantos, i|iiatiiiiis ims pro doi aiiiore nugtraequp aniinnc
reniedio omnes res et |iro|irictati'S, ((iiao eideiii crolcsiac piMtiinTf'' vidciitiir, id est villa'* ((Uae dicitiir lo
(Jiiarlisiaiin i-t rund» Contra- Tailnni et loco"" • C'nrruli et Caput Hodn et üaniiilo et l'uareiaea et eaetera
<|nae iani dietne ecciesiae ad pnrteni canonieornni p<'rtinit", villas * lerras vineas pratas a^'ro» eiiltos
et incultos aquis*) n<iuaruini|ue dei-ursilius plscationes vcnafione« .sen ni(dciidina servoa et ancillas
aldiones et aldiniiaiä • plniiicies stiva« seu eniietas res nuil)ile.s et inimoliiles qiiae dioi vel nominari
possit* et omncni supellertilein" seu quieqnid tcnent ' pogsidcnt liahcnt tarn de parte ceelesiae quam 16
de sni siioruniquc parentuni hereditate vel couquisituni prr ali>|ua lartiirum uiuiiinia". ca otiani
ridelicet rntione ut nullus ininriani residentibns super terras ipsuruni eanunicoruui colonis col(>MabUK(|ue
faeere andere^ uee ipsos iam dictos olerieos dostriugeri' niolestare audeat de cunctis t'arultatilius
eorum sine voluntate et consensu ipsius ecelesiae praesulis, praecepto eontirnintionis et roliorationis
corroborare et eonfirniari" diffnaremus" et suli nostra delVnaione duodeeini lioniines ipsius civitatis sul> 20
nostra defensione reeiperemns, (jui eos navigio duces'', quoeunique usus eorum canonicoruui fuit,
sine omni precio. (Quorum di(cn[ijs postulatiouibus conscnticntes, pmut iustc et Icgaliter possumus,
confinnainus et corroboramus omnes eorum res mobiles et immobiles tarn de parte ecelesiao dei ' quam
de suorum proprietatibus sive coiicedimus ipsis, ut aliquis ipsis* iam praelibatos canonicos non in-
iuriare praesumat de suis faeiiltalibus neque minuat, sed liceat eis liaec omnia quai' supra leguntur Ib
qaiete pacificae* teuere possidere, omnium lioniiiiiim lontindictionc lemota. l'rai'ii]iientes dcnique
iubenius, ut nullus dux niareliio areliifpiscopus cpisioiius eomes vieceomes niiila<|uc nostri reffui maf^ua
vel parva persona de cunctis praenoniiiiatis rebus taui de eeclesiis quam de suis eos moiestet sive in
placito eos inolestet, colouos et colonas distrin^ore seu aliquam publicam functione* solvere cogat,
nisi ipsi canonici, et nullus eos de rebus acquisitis vel adquirendis disvestire sine legali'' * iuditio. 80
Si quis autem buius nostri auctoritatis pag-inam violare tem|)taverit, sciat se eompositurum auri optimi
libras centum, medietatem kanicre nostrae et medietatcm iam dictis cnnonicis eoruiiuiiie successoribus.
Quod ut veriu» credatur diligentinsque ab omnibus observctur, iiiauii prnpria rnlioraiitcs sigillo uostro
itisigiiiri iussinius.
§ Siffnuni dmimi Ilrinrici (.M.) iiivictis.siiui regi-s. [1 j&
I Heinrii-iis cancelliirius vice Euei-ardi episcopi et areliii'ajicllaiii reengnovit. § (SI. ]).)
Datum anno dominicae inearnationis MXIIII, indietinne XII. anno vero domni
Hcinrici regi.s secundi regnantis XII: actum Rauenne; felicitcr ainiMi.
2S0.
Heinrich bestätigt dein Dnmcajntel roii Bologna den königlichen Schutz, seine w
Besitzungen und Einkünfte und die Immunität. Ravemm lall .
Originaldiplom im Caj/ilelsarchiv zu lioloyun (A>.
279. fBrewilau - Lenel] a) A b) pertinere viileu . . . villa VI'. c) dahinlir Lacke in VU.
•1) i corr. (ins a e) suplectilcm A f) '/«« zireile ii über der Zeile narh;irl ragen \i) A ^
VU., italt audeat,- oh ilahinler ac in der VU. «/«»'/, ixt niiht nicher li) A, utatt ducant der h
VU. i) ef.-clesiarum dei VU. k) jiraesuniat refucheiillirh auiii/chisiien.
II Kl N IMCII II. 1014. 331
(Savioli) Ann. Bologii. l'\ liii n" 40 ni(s A. — Böhmer Reg. ll()r>. — Stumpf lieg. mm.
Geschrieben ron HU itiif einem ron IIA hergerivhtelcn Jilani/itel, in welches von dienern
die ganze verlängerte Schrift eingetragen war, vgl. 1). 27iK — IViederholiing des DO. 1. '.i7'-i.
(C.) I In nomine sanctt; et individiu; trinitatis. HeiiiricuH diviiia lavcnf«,- cle-
& inontia rox. ('iiiiilocct ciiIiiiimi l'(.'jj^nnims noMtri |i|iixta iihmIiiiii iiri'di'ci-.tsoriiiii (liiiiiiitoriiiii
rejJ^lUU oiniiiliiis r('<^alein Hulam <|tu'ri>iitiliii.s Imiiiilitfr t'x ipsii ^ priiosiiliiiiii italiibiTriiiiiiiii i'xilierc i-t
■lostrno roH iiiuiiiticentiiic IxMioKtIo .siibirvnri'. Iilcin'n oniniiiiii sniiotac doi ovcicHint' Kdcliuiii nOHtroriini
scilicet l)l•al^st•ll(illlll nv l'iitiironiiii iiovcrit Iniliistria, i|iii>iii»in iiitcrvi'iitii caiKiiiH-cirillll -laiirtnc Jloiio-
iiieiisi" eeclivsiac * 'r<'u/.i)ui.s, lluj^niiis, Adliellicrti et l'etri, ijui ad HaiR-iinani in nostro
10 servitlo VcliRTlint", ciiiictnin cltTiMii rajuiuiconiin iaiii illctau saiictae Itiiloiiii'iiHi" i'i'cK'ninc i-iiiii
umuibtis rebus et |ios»t'ssioiiibiis (■■iriini i>it siiij;ula locn et torritoria euiistitutix seil cum liberiH
linniinibus scrvin et aiu'illis iitriu!<i|iii' suxiis vel libullarÜ!«'' scu rcaideiitibus d!vor.si.si|iie faiiiilii» per
liiK- iiostrum renale praoocjituni sub ii<i.str[n] siiocessoriiin<|iii' iiostroruiii det'eiisiinie xalvaiitcs recepiiiiiis,
i*onHriii[aiitoI.s videlieet eis oniiicin ruiii|UfsitiMn coriiiii tatit in torris et viiiris i|iiaiii (;t in diverifU
16 speciiiiiii!liu.s duniibiis ntque possessiiiiiibii» per siii^j^ula »t dixiinus liica et torritoria, uu(li'C'Uiiii|ui' illis
pi'r (lUoiiuMiiiunu' iiiiidii" vcl titiilujii adveiiisüe noscuiitiir vcl iiiaiitea adqiiisioriiit, »ive etiaiii coiieHiliiiius
atque coiiHrinainus gencraliti-r i)rarilittis omiiiliits canunicis »aiutac Mulmiiinsi''' eoclrsiai' inlibato absquc
nlicitius eoiitradictione, ([uie((uid coiidunatuiii vel foiieessmii fnit illis vel caiiouicae illuruiii ali eorum
episi'opis aut a quibuslibet deuiii timcntibus h<iiiiiiiibu.s * per quani('iiin(|uc i'oni'essio n e m "^ .sivc per
10 praeceptum vel per alii|[ucm'' concessijoni» ' titulum [possidcre]'', nee non et concndiiniis illis canonicis
et Omnibus presbytcris et clericis, qui sunt de episc<)]iatum ' saiict^ Bononiensis
eclesie. et onniibus, qui cum ipsis habitant, jier haue'' n.istri praicepti vel coneessionis
pagiiiam purtatirmn tcnideum ' ripatieuiii parataiii et obstaticuiii et abs(|ue alii|iia publica t'uiiotioue
quiete vivcre suli hoc nostro regall praccepto et conccssione, ut doo sanctisqiic oiiinihiis pro stabilitntc
86 uostri rcgmnnis preces incessanter t'uudniit. Practipieiido" quoque iubcnius, ut nullus iudiciariae
potestatis dux niarchio comes viceconies »culdascius locopositus aut quislibet publicus exactor neque
nliqua persona untuscuiusquc ordinis aut dig'iiitatis * in rebus ipsoruniK canonico r u ni'* placituin
tenere ueque in domibus ooruui aliquod mansionaticnni faccre iicqui' honiines eoritui cuiuscuuique
ordinis clericos vel laicos liberos coiulnticlos ' libellarios ac cartuHa|tos vel super terrani ipsorum
jo residentes neque ser\-os vol nncillas utntis(|Me sexus ad placituui ducere nee iiignuni" tollere aut
uiolcstare vel Hagellare praesuinat; scd liceat praedictis canonicis * suoruiiKino snccessoribus oninibus''
rebus et fnuiiliis » eoruuiqiie canonicis omni tempore sub tuitionis nostrae nuininiine quiete et pacifliee],
remota totius potestatis inquietudine, permanere. Si quis autem teuierarius contra lioc nostrae con-
Krmationis concessionisque * praecepttim ire tcraptaverit aut aliquam molcstationem iuferre aliquando
36 praesumpserit et quae superius scripta sunt per [omnia non ojbservaverit ', sciat se compositurum
auri optinii libras centuni, medietatem kamere nostrae et medictatcm praedictis canonicis suisque
snccessoribus. Quod ut verius credatur et diligentius ab Omnibus obscrvetur, .sigillo nostro [inferius'"
iussimus insi]gniri"'.
§ Signum domni Heinrici (M.) invictissimi [re]gis. |
if> ^ Ileinricus caucellarius vice Euerardi epi.scopi p[t a]rcliicapellani recognuvit.^ iSI.D.I
Datum anno dominicae incaruationis MXIÜI, indictioue XII, anno vero domni
Heinrici regis secundi regnantis XII; actum Hauenne"; Icliciter amen.
280. [Bresslauj a) A h) ilax erste I corr. aus r c) von concessionem — per hanc auf Rasur
th VV. aliquod; XU. Stumpf Heu. :^51s aliquem, das zu den Schriftresten besser paust e) er-
45 gän:t aus der Vi'. fl .1, stall teloncura a) rum auf Ilasur h) am letzten o corr.,
rum nachgetragen; irahrscheinlich stand ursprünglkh irie in der VU. ipsius canonicac i) A;
so ist daher auch in der I'C. zu lesen, cgi. DD. 1, '>11 y. h k) daror fehlt wie in der VC.
cum 1) hinter per Lüche, die uir dem Kaum und der NC Stumpf Heg. S'iJl entsprechend
ausfüllen; non ol>s. hat .Sarioli noch gelesen m) ergfinzt mit Hücksichl auf die mit Benutzung
60 dieses D. hergestellte Fälschung Stumpf Reg. 1596 u) der Ortuname könnte nachgetragen sein.
42*
332 K.VlSr. laUKlNDKN.
281.
Heinrich schenkt dem Tahellio PeUnis die eingezogenen Güter des Schzvester-
iHÖrders Petrus, Sohnes des Sigezo de Accadeo. Harenm 1014 .
AKSziige in Pumjmsuiifr Archiriiireiilanii den 17. Jh. im k. <>lit(il.saixliir zu MiHtnia (A"'
und E-) und des 18. Jh. im Arrhirio de' beni residiti zu Ferrara (G). i
(Muralori) l'itiia esposizione dti diiilli sn/irii Coinacrhio llO eil. uii.i E. — Federiciu.s
Her. PomjKi.iiananim hi.it. 1, 461 n" 4'J nu.i rfrtwxi/s noch rorhnndencm Origiiuil (F). —
Morhio Slor. dei nwnicipj Ital. 1, 57 n" 7 ebendaher niil MXIII (M). — Stumpf Reg. 1597.
Wdhrschcinlich au.iserhalb der Kanzlei verfaxst und yc.ichriebeit und de.^halb mit unge-
u-(ihnlieher Intilulalion rersehen ; rfn.s Eichalokoll könnte von HB hinzugefügt sein. — lo
Abweichend ron der bei DD. O. III. 395 und 416 geiiu.iserten An.iieht htiltcn irir M für
nnabhtingig roii F und halten de.'<halh den Te.rf von F, den wir zu (! runde gelegt haben,
mehrfach nach M verbes.iert, ohne inde.sx alle Druck- und Fl iiehtigkeilK fehler von M in
den Apparat aufzunehme». — Da der Tabellio Petrus durch Urkunde vom '26. .Imiutir lol t
(Federicius a. a. 0. 1, 462 n" 4S) unter Berufung auf un.fer D. über ihm dadurch geschenkte i5
Besitzungen zu Gunsten des Klo-ilers Pomposa verfügte, an das auch das Original des D.
überging, mu.ss D. 281 vor dem 26. .Tanuar gegeben sein.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. llrinriciis'' rex inviftissiimi.s a den
foronatus. t^luoniani enini iustis petitionibiis fidelium'' rox rcguni in iicrpetuuni
rcjjnans anniiit, no.s utique, qui oius niiscricordia temiioralis rcgni ref^inicn assceuti'' so
ssiiniu^, nou dcbenuis fidelium nostronim jjreees frustrari, sed et eis aiinuere et inijirubis
nninibus perniciosisque summa virtute aequum est nostram screnitatem resistere.
Pluribus enim Hdelibus nostris, ut eredemus'', patet Petrum quendaiu iiecjuissimuni,
Sigezonis* quondam de Accadeo improbum filium, .sororem suam Kavennam seiiieet
nomine, quae eeiam vivens Sige/.a voeabatur, oeeidisse'' ])ro rcruni suaruni eujiiditate' 85
cum in utem iaui vivo filio et sororicidae noniiiii.s intandi iiicurisse pericuiuni. (.'uius
omnes res mobiles et inmobiles seseque moventes in nostruni sunt redaetae doniiniuni,
legis suae ipsius Langobardae *'' seiiieet prenionstrante eapitulo''. ("uius eajiituli lutuni
testum in hac precepti nostri pagina scribi duxiimis esse' iustissimum. Cajiiiuluin ' :
'quieumque jiropter eupiditateni rerum ' patrem aut'' matrem, fratrem aut sororem vel so
aliqucm propin([Uuni suum occiderit, res interfeeti ad alios suos lieredcs perveniant.
interfeetoris autem hereditas in tiseum redigatur, ipsi vero ordinante episcopo |)ubliea
])oenitentia detur'.' l'm rebus igitur prcfati sororicidae iani dieti'" fidelis noster Petrus
tabelio niiscrieordiani nostram flagitans et exaudiri pi-onicruit" et, (pmd |)c'tiit, inter-
venicnte Heinrieo" eli-rieo nnbilissimo et caneellario iidstro aniabili et tidclissiino, im- g&
jtetravit. Ei itaque prelibatas omnes res"* mobiles et inmobiles seseque ninventcs,
quae praedielo sororicidae, antequam lioe infandum maluni ])cr|ietraret, quocumquc
nu>do pertinebant et ]>erpetrato seelere in nostram potestatcm sunt redaetae tam intra
eivitatem Kavennatem qiiam extra in loco Albareto'' et in ' alio Albareto sito in eomitatu''
Faventino in jjlebe saneti loliannis" qui' vocatur in Asiata" vel in plebe sanefi 4o
Stephani" que vocatur in f'ollorito"' vel in aliis oninibns |ilebH)Us vel locis co nrdine
281. [Bloch] a) M; Hrnricus F \>) fidcliiiiii tideliiim F vi M; ansec|uuti /•' il) /■',• crcduiiiur M
v) Si^regoiiiH A' f i pro rcr. ». cup. nee. M k) ^'.' I'Onjfoli. ,1/ h; M; cai)ituliim F i; fehlt
in M Vt »eil M I) rgl. Libev I'tipininiK Ijoth. ">!>, Mrm. Germ. LL. 4, ■'>49 m) M;
ilictu« F; irir ziehen tlic Ijeminti ron M trol: den mrani/elienden jircfati cor n) /•'/ meruit M 46
o) ^/; Heinrich' pi EM; re« 'Piniie» /' i|) Allmrctte /v' rl .1/,- coiriitato />' 8) loRniiiB A'
t) J/; quive K; <[Uk F u) K'F; Aliata F'; Aziata .1/ v) KM; .Slel'aiii /•' w) F; Cnllorot'i
Sf; Coliiritn F
II KI NIM (11 II. 1(114. 333
concodimus, ut liecjii ei licrf{libii»<iui' suis i-as «uimi's (|uo vulucrii i lo tnu-tan- vol
vendcndo vcl dunaiulo vfl (juiccjuid vuluerit* ex eis tiicieudn, mdliiis ei' obstiic-iilo
obicii'iido. Hol- iicin|i<' idi-o iiiaifstas uostra dccrevit, ut fideles ex detiiuu-ut" iuKdeliuni
reiuuncreutur et iutideles ad nieliilum ri'dii^antur. N«- i^itur ime imstruiu iirecr-ptuni
6 cuiuslibet temeritate viiplilur, attcudat uuus(|uisque , (|U(>d inaiestas uostra inferius
niiuftur. ^^ulllls itaijui' dux uiareliin eonies areliic|>isei(|>us e|<is('i)|ius et, ut ;jjeucruliter
dieauius, uulla (»crsoua puliliea vcl privata, uuixiuia uicdia vcl uiiniiua pretatuui Hdeleni
nostniin de prclibatis rebus vcl licredes eius inquietare vel inolostare presuuuit. Si vero.
quod absit, buius nostri precepti quispiaui vicdator exstitcrit. ccntuui libras auri eoniponat.
i.Mucdietatcui kaiuerac nostrae et nu'dietateui eidciu' tideli uostro v<"l liercdibus eius.
C^uod ut vcrius eredi et diligeutius possit ab uniuibus eustodiri, iiane pa<;iuaiu niauu
pmpria roborautcs sigilli nostri iiupressiono interius iussinuis insiguiri.
Siguiuii doniiii lli;iiu'ici iM.)' regis invietissiini.
Ileiurieus eauecllarius vice Kverardi episeopi et arcliieapellaui>' recognovit.
16 Datuui^ auno domiuiee iuearuatiouis JIXIIII", iudietiouc XII, anno vero donini
Hciiu'iei regis seeuudi reguautis'' XII: actum Kaveune''; teliciter amen.''
282.
Heinrich — der zweite oder der dritte — bestätigt dem Kloster Senones die
Immunität und den Besitzstand.
>o AhKchrift vom J. 1628 im Cod. lai. 9203 f. 440 der XafionalhihUotkek zu Paris (Ä). —
Chart iilar von Senonefi aus dem Ende des 17. Jh. /'. S im Departemenlalarchic zu Epinal (B).
Waitz in Archiv 11, 432 cif. aus A. — Stumpf Atta ined. 370 n" 264 aus A zu 1006 —
1014. — Stumpf Eeg. 1830 ebenso.
Wiederholung des DO. I. 103, aus dem auch die Devotionsformel entnommen üt, mit Ein-
8S fiigung eines auf den Markt bezüglichen Passus, dessen Echtheit dahingestellt bleiben muss.
und mit einer neu formulierten Grenzbeschreibung. Da fiir die Zeitbestimmung der Ur-
kunde nur die Xamen des Königs Heinrich und des Bischofs Dietrich II. von Metz
einen Anhaltspunkt geben, muss es unentschieden bleiben, ob das D. Heinrich II. und den
Jahren 1006 — 1014 oder Heinrich III. und den Jahren 1039 — 1046 angehört. Vgl.
*> N. Archiv 22, ISO f. 184. — Zur Erklärung der Grenzen vgl. Jouve in Bulletin de la
societe philomatique Yosgienne 4 (1879), 139 ff. und Fournier in Annales de la soci^te
d' Emulation des Vosges (1893) 93 ff.
lu uouiine sanetae et individuac trinitatis. Henricus divina concedente cle-
nieutUX rex. Notnm sit omnibtis saiictae dei ecclesi.ie amatoribus praesentibiis ntque futuris,
•6 qiialitcr vcncrabilis sauctac Metensis ecclosiae eiiiscopus Tlieodcricus nomine iunior iiostiani ailiit
supplicans refjalitatcm, ut nostrae anctoritatis miuiimiue quoddain Privilegium iam ab unti<|Uo Cliildirico"
rege cuidam Gundelbcrto * concessnm supra inonasterium, quod a novo in honorc beatae Mariae
virpinis sauetique Potri principis apostolorum in Silva Vosago vocata*" in luco Senonico dicto prope
tluvium Kabndoais construxif^, deuuo ut hoc idem renovaremus tirmarenuisque mounsterium. Eius^
« 281. x^ volucrint F y) G; archicanccllarii FM z) data .V a) EF; MXIII .1/,- 1013 G
h) regnandi /' c) Eaueng E'; Rauenug E' G; Ravcnnae M d) nach FM fehlte das
Siegel; in E hcissf es: coDstat Imlla sigillo cereo exeso mimita.
282. [Krusch-Amdt-BIochj a) Childerieo B b) vocatum A c) construxum A d) huius A
H;U KAISEHrHKrXDEN.
veru |ictitioii«>m boni^iie siiscipioiites itisüiiniis imlo Ihk' |>rnoseiiK iinniiinitiitis |>rniH'0|ituiii eouscnbi,
per qiiod voliimiis tirmitrrqtir iiihomiis, iit iiiiiodo et (U'iiiee|is cuiiiii ti'in)><>ri' illiid iiiivilo^luni inaotati
Childeriei reps Ii08trae niii-toritntiü iniiiiiiniiie Hrmissiiiiiini et iiieouviilsiini sine iillius eoiitnuliitiouis
obstariilo per suoeeilentiuni teinporum eurrioila perdiiret, it« vcro ut liiiec oiiiinn, qiine nd pineseriptiiiii
monasteriiim eiiiii siiae niieturitatis praecepto et ad .sti)ipiidia illornm coiiepcisit fratrm», <|iii iiiihi deo t>
:>aiietneqiie'' Mariae aliime virgini »üb regnin beati J<eiiedieti die iioi-tuque indesiueiiter militant, »eeure
lieniiaiicant cum moreato vieo ])racfati rej^is ad iiracnoininatuni locum trilmtario iure
t-iiiistitut" suaiiuc iiiijuM-iali iussiono al)s(]ui' intcniiissiniic scinpi-r lumiiito et fuiii
terminis et iiiarchis siibtiM' iiiscriiitis: vidflicft a iiiarilia tliiviuli l{al)a(loni,s ad Scanniias
us(|iu' ad I'iriTiiini' rivii I ii iii iuxta Kabadoci« I ii in ad jictraiii iii MalliiiOu-ias, dt'iiuU' in lo
Fiiljriittis, di'inde in tontaiia Caiules, deinde in IIunin>-' t'iMitana, dfiiidf in Alin.Tia
tontana, doinde in IVtori fontana, deinde in llarad fontana, deinde in Maiisnio rivido,
deindo in llailmleis'' uhi dicitiir ad Suis', deinde ad lacuni qui dicitur niare, deinde
in Li>n<ra Haies, deinde in stnnniitate petvae Albercis'', deinde in Ar<;iles', in Unneeoli
tVintana, ])er Kainani timtanani in Vossereliis'", per Donnuni" in Sicca tnntana, per i6
Canalisvere" in Septem fontanas. in Vracomons'' ad Odani, recto cursn ad liniM am,
|>er niedinni caniinnni nsque ad Saiis. per aqnani ad KaiTieicia'', ]>er Calluel ad ^ rsin''
tbntanani, inde ad l'icUani tontanaiii. nsipie ad t'ontanani in (irinen rivnlu et per rivuhnn
recto cursu ad Rabadonem.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg die Orte Cocoleu,
Niuzellifi nnd Liul»n>dii-i. Jiom 1014 Fehntnr L'k
Originaldiploni im k. Beichsarchiv zu München (A).
Heyherger Ichmgraphia Babenb. 1, 99 wivolhtändig aus A mit MXIIII. — .I/o». Boica •
28", 446 v" 380 aus A. — Fac.simile in K(iiseriirkini(h>)i in Abb. Lief. 4, Tu f. 9. — s5
Böhmer Reg. 1107. — Stumpf Reg. l')98.
Ge.tchrieberi von Ba. III auf einem durch Vorausfertiyuny der .Signumzeile von ihm .'iclbsl
hergerichteten Blanquet. Das Dictat stammt in der Hauptsache von Eh. A her: doch
sind entweder von diesem oder von dem Schreiber darin einzelne an frühere Ji/imhrrger
Urkunden (vgl. z. B. D. 218) erinnernde Wendungen verflochten worden. — Die DD. 28:i. 30
284, ferner das hei D. 254 erir/ihnte Actum deperdituni für S. Ales.iandro zu Bergamo
und ein gleichfalls verlorenes D. für das Kloster S. Adalbert zu Ravenna, von welchem um
ein Regest (vgl. Ruhci Hist. Rarennnf. ed. II. 274 und Kehr in Nachrichten der Gesellsch.
der Wissensch. zu (Hittingen (1897) 192 N. 2) auf uns gekommen ist, weisen ein um eine
Einheit zu niedriges Incarnationsjahr auf. Wenn, was sehr wahrscheinlich ist, D. 233 s»
die älteste dieser Urkunden war, so mag der hier von einem der in der Zeilrechnung
bekanntlich sehr unzuverlii.ssigen Bamberger begangene Fehler auch die Schreiher der anderen
DD. hceinflussl hal)en. Von D. 285 an ist die Chronologie wieder richtig gestellt. —
Aus welchem Grunde bei D. 283 Recognition durch die italienische Kanzlei beliebt worden
i.st, lü.ist sich nicht feststellen : über dannif bezügliche Verniuthungen vgl. Bai/er in Kaiser- ♦*
Urkunden in Abb., Text H8'. Die Ortsnamen sind noch nicht ei'klärt. — Von Udalrich
von Baml>erg zum Formular zusammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
*is2. .• aanctae B () A; Pierium B; Pifrerio VU. g) Hutrim B; tirlleiehl identifili m!l Iniitaiia
HiininHiiejfa in der VV. ht HarbiiiriN .\ i) .Suib ß k) Allicroies B I) Argilfi A
in; Kossivflii« B u) domum .1; grmeini isl der Donon o) Canalishere H p) uuacomoim 4Ii
A : Vracf'noiiii B q) Rolrieleia A r) Callucladurs in Inntanam B.
IIK IMMCII II. 11114. 385
(C.) I In iiiimiiic sanctae et iiuliviclu«; triiiitali.s. Hoinricus diviiiii favcntc" cle-
nicntia Roiuaiiorniii iin|icrat<>r aiif,'iistiis. Ad linc uns diviiia«' ili.-;]nisiti(iiiis ^ pm-
videiitia f^ratia i't lidiiiiri- iiinn'rati)riac dij^iiltati.s sultliiiiavit, iit, ([Uaiito crfja iiiis snii
exuborant benofioia, tauto ei gratius no.-itra .■^ci-vitiis .^it dcvnta. Ilaoo ims sollic-ita
6 fonsidoraticmc intucntes de boiiis sui.s, (jin;^ iicil)is <;ratiiita pietate ctiiitulit, .saiictac
su«^' ai'Cflosiao, iiiiam ad gratiain et honorem iioniiiiis .siii snh hoiiore »aiieti l'etri
npostoloruiu principis ex iiostra bereditate in Babenberc a<l epi.seoputuin jirovexinius,
voliuuus esse muniriei , ne benotieiis eins uni(|iiani a|)|)areanniH iii<;rati. (^iioeirea
ouiiiinm sanetae (U'i aeeelesiae tideliuni nostroruincjnc- pre-sentiinn seiiicet ae t'utiiroriini
10 volunms Universität! pateat, (jualiter nns intiiitu pictatis et spe aeternae renunierationis,
interventn «hhkiuo Cvnigundae dilectissinn; eoniiif^is nostrae videlieet iniiK-ratrieis
auftustae per iianc nostri inipei'ialis preee|iti paj,'inani pi'eiioiiiinate IJaberj^ensi'' aeeelesiae,
eui vcnerabilis'' presul Kberiiardus preesse videtur, cpiaedani nustrae prii|)rietatis loea
nomine Cocoleu, Niuzellici, Liubrodici sitas' in pa<;o" et in eomitatii'' con-
it. eednuis"" atqiie hirj^imur, eum onniibus appenditiis eornni terris culti.s et incultis familiis
\ifriusque sexus acpiis acpiarumve deenrsibus piseationibus niolendinis exitibns et
reditibus viis et inviis quesitis vel inquirendis unmibuscjue que quolil)et modo nominari
possunt utiiitatibus ad eadeni loea pertiiieiitibns, eo teiiore ut pndictus episcopus
Eberliardus siu(|iie sueeessores liberain deliine liabeaiit potestateni (|uie([ind eis plaeueril
iü de eisdeni loeis in usum aeeelesiae t'aeiendi, onniiuni liominiuii ref;iii nostri eontradietione
remota. t^hiod ut verius eredatur diligentiusque observetur' ab onmibus, hoc preee|)tum
inde conseriptuui manu projiria eoniirmantes sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
^ Heinricus'-' eaneellarius ad vieem Elierliardi archicappellani notavi. p
^ Signum domni Heimüci (M.) Serenissimi imperatoris augusti. Ü
85 Data XV. kal. mar.'' indictione XII, anno dominieac inearnationis MXIII, anno autem
donnii Ileinriei seeundi regnantis XII, imperii vero I; aetum Kome; lelieiter amen.
(B. D.)'
284.
Heinrich bestätigt dem Salvatorskloster zu Pavia seine Besitzungen sowie die
w Immunität und das Wahlrecht. 2Jo„j loi-i
OrkjinaUUplom im k. Staatsarchiv zu Mailand (A).
Series priuil. mon. s. Sahatoris cd. I. 41 am A mit MXIV =: ed. II. 42. — Margarini Bull.
Casinen.se 2, 71 n" 77 aus Abschrift mit MXIV. — Böhmer Reg. 1108. — Stumpf Reg. 1599.
Auf einem von HB durch Eintragung der Signumzeile hergerichteten Blanquet geschrieben
» von demselben Mann, der auch den grOssten Tlied des D. 301 hergestellt hat. Recognition
und Datierung zeigen etwas andere Tinte und dürften zuletzt nachgetragen sein, wobei für
die Datierung ein von HB geschriebenes Stück als Muster gedient hat. — Als unmittelbare
Vorlage — auch für die Intitulalio — diente das DO. III. 37-5; doch weicht rfrt.9 Güter-
verzeichnis von dieser Vorlage mehrfach ab, indem theils Besitzungen, die in DO. III. 375
** standen, fortgehusen, theils andere hinzugefügt sind. Xur zwei der letzteren begegnen auch
283. [Bresslau] a) nte auf Basur h) auf Sasiir; an der Stelle des q stand g c) A d) zirische»
V und e ein Buchstabe, vielleicht ein zweites v, ausradiert e) unausge füllte Lücken für den
Gau- uiul Grafcnnnnicn f) o corr. aus a g) n über der Zeile nachgetragen h) XV. kal.
I mar. vielleicht in dafür gelassene Lücke nachgetragen i) die an gelb- schwarzer .Seidenschnur
■•* hüni/etide GoldbuUe war nach Hcyberger Ichnographia 1, 102 im J. 1774 noch vorhanden.
336 K A I S E U U K K V X O V. X.
iw dem I>. Arduins Stumpf Et'ij. 1S40: ihre grosse Mehrzahl irinl in dem DO. II. 2SI
erwähnt, das i)ide.'isen ijrade in Bezug auf das Giiterrerzeichnis der Interpolatio» stark
verdäehtig int: von de» rier verhieiheiiden endlich irerden )renigstens zwei (Gaja und Nävi)
in den Urkunden der Kaiserin Adelheid CD. Langoh. 1754 n" 9i)~ genannt : vgl. zur Er-
klärung der Xamen Darni.<<tfidter Heichsgut in der Lombardei 37 ff'. Wir htiheu. du es 6
nicht sicha- ist, oh DO. II. i'Si )h seiner Jetzigen Ge.''talt im J. lOl-i schon rorhande»
war, und da das D. Arduins damals .schwerlich forgclegt ist. nur das Ycrhiiltnis zu
DO. III. 375 durch Petitdruck kenntlich gemacht.
(C.) ^ In iiKinine sancte ot indivichic" tiiiiitatis. llciniicus scniis sorviduni (•liristi
et Kunianorinn impoi'ator augustus secunduin voluiitaU'in doi salvatoris iiostriquo lo
liberatoris. Cjtiii'<|iii<l contiinmcionis et jirnpiiytatis'' ud ei-lejlsiiirmii dii .saui'tununqiir .■iiionmi
i'xnltatione'' preliiierimii», iil uuliis ml aeterno lieatitiulinis hraviiiiii et seeiilaiis vite ]iroftet»iii esse
profutunini verissime credinms. I^'itnr oinniuin saiiety dei eeelesie tiiUliiiiii nostriiiiiiiii|uc iiresentiuiii
scilicef iie futiiroriim «puo8cnt iiuiveisitas, ()iinliter uos ])ro dei oiimipotciitis nmorc et pio aiiiiiia
ailllt(,* nostrf >■ Adkeleidis iinpcrntricis aiiguste et ob remedium niiiinv nostrae parcntiiiiKiiie iiostioniin, 16
ropante domuo Andrea veneraljili abbate, suo coenobio nd lioiiore'' saiieti Salvatoris liaud proeiil n
menibiis Ticineusis iirbis fiindato per hoc iiostriim imperiale preceptiini, pront iuste et lej^aliter valenius,
eonfirinnmus, qiicinndmodiiiii Jlu ailtecGSSOres lllCOS praeeeptali aiictoritale i-onlirinata sunt, omiiia,
"Uly eiiisdeni"' venernliili loeo donnta eollata et oblata sunt tani de larfriHun dono niennirati," ailllt^
nostrf quam etiani aliqua inscriptiouc eartaiiini aliorum honiinuni. cum eastellis cnrtiliiis f^ servis aueiljis !0
nldinnibns^ et aldianis capellis oratoriis villig mauais campis vineis ))rntis paseui.s silvis uiontibua
vallibiis planiciebus aquis aqnaruniqiic decursibus piscacionibus molendinis terris eultis et ineniti»
ripis portibus'', verum etiani cum omnibus, de quibus veuerabili'' coeuobium iuste investituram liabet
vel babuit ex ea die, qua prefata serenissinia ainita nostra moiiaclios ibi constitiiit. fonfirninuiHs
quidem et Hrmissimam'' traditione lar^imur eidcm monasterfilo douiilli'^ Salvatnris nmnasteriuni sauet! SS
Anastasii uua euni eurte Olouua, Moiiteeclli, Erbnria, ]S|a8ili^]utiaui'', l'risinariani, l'astnrlaunni,
Riuoeertiinuni, Tnllianuni, I'uiznlmn. (,'cntascuni, Noue, Urba ', MariiKii. ('.irianinii luiii
"ninibns ])ertinciitiis siii.s, castelhun da Bosco, Felegariolo, terram de l'etro Allnsauo'',
terram quam teuuit Lintaldus cum manso de l'elenzona, Armenfaria, Hlundi, Oj\gio, LagllsiailUlll,
Ca.ssina, Cugliznda, Garlascum cum distrietiiui ' in eircuitu dm) niiliarinni'' Ulla ClllU !<ilva de SO
(Jarbonaria, de quantum iaii'' dietiiin monasteriuiii ])er praeeeptuin teuere videtur,
Uirgeillini. Caue(>il[ajte'", viridiarium prope Palatinam juirtam et »aucti lolianuis seitnni'' eiini
Omnibus pertiueutiis et adiarentiis suis tani iufra eivitateni Tieiuensciu (piam extra, (jarhlliaua,
Uicoloiigo, Bisisioiie, cellam sancti Nazarii, Mauratica, Jlelaria. Insnpir monasterium
sancte" dei gcnitricis Marif in loeo Pomposa » coustmctum, CUlll quibus ail ouiu ])enK're" J6
videtur, vel etiam omnesi' salinas, i|ua'' in Comacio ab'' SUpra Scripto mouasterio düinilli
Salvatoris pertiuerc deceniitlir'' seu'' in .-iliis omnibus loeis, qu? iail'' dicto coenobio saneti
Üaivatoris « pertiuere cei'liuntur *, illn'' in pro|>rium corrobora ni ii s. I'ri ripicntes itiic|ne iubetiiiis
ut nullus episcopus» dux marehio eonie» vieeconics castaldius nnliaque iniperii nostvi ma^'ua parvnque
persona de rebus niolülibus sive immobilibus sive de qualibet terra disvestcre (i]dem' monasterium 40
>lni- legali indicio" presumaf. Sancinius insuper et liac nostra imperial! aueto|ri]tate eoncedimu»*,
284. pr^Mchitxer- Bloch] a) nach di kleine lingiic )•) A c) daror iirf, dan zweimal r/escliriehen
irar, fletilift d( A, slnlt al> antecessoribus meis c) A, sfiilt eidcin f) c auf llimiir;
riflleichl war zuergl » yixrhrirhen g) illier der Zeile nachfiehuiien lil ergänzt au« Ijei-
liri/entler neuerer f'ojiie; ilie langen Srhäfle ron s 1 (f no«7» sichlbnr; ßasiliutiam VI'. i) ''"- •'
hinler ni iliircli ilarillier uml iluninler r/euejzlc l'unhte fietili/l k) n corr. aus li I) tu corr.
nun d ml eriiflnzl an« heiliejitmlec ('aj>ie de« 14.. Ih. n) 8Ce, ohne Alihilrzun(i>zeiehen, A
o( A, »liill peilincre p) onis, ohne Alil.-Hrzunti«zeichen. A q) A, «Init ad r) seu — illo
auf Hamir ») ep», ahne Alikilrziinii«zeiehen, A t] Jetzt «leht disvestcre dem. re seheint
aut ri enrriffiert unil ilahinler i au«railieii zu «ein, ilorh i«l letztere Uasur wohl cr«t Jiinger W
Ui ::wl^rltrn i i/ri'/ v hIeine Ua«ur Vi n iilter der Zeite norhf/el raffen
IIKINUICII II. mu. 337
ut, si ooiitigcrit, qiiod gopc nccidit, (|iiiitiiiiiN aljliii.s |iruiiuiiiiiiati moiiiiMtcrii liiiiiiH liivin ImliitiuMiliiin
ilcHCrat, liccnt inoiinclio.i i'X «inu i'iiisdcm yvcloaiy (||iiuiii iiKtlilorvin viilcrlnt i-litfcrc in patreiii, oiii-
niuiii upiscdpiiriini v(>l uiiiiiiiiiii ni<>r|tiiliiini ('ontriicli|c'fiouo reinota, iicc Ihm itit iiliciii iniiimclin ex alio
mona.Htvri" ail id traiiMitiiiii larric siin' vuliintatv muiinclKiriiin iiiihi ili'u xcrvioiitiiiiii in iicrprliiiiiii.
6 Si (piis uHtciii liiiiiis imstiiu- pr id^^atY niictoritati.s et piLMi'pti.n'' violntor oxliti-rit sivi- pracdietv
yrclesli.' saiicti Salvntnris iiuii(iratii>iicin fnciTc ailt in i'a.stcllis villin v<d alii|iilliiiHlili<;t lociM niiiH
aribertrare, placltiiiii .siiii- i'iiisdciii iiiciiuliii .ililuitis iiis.iiuiu' iillatciiiis ti'iirro aiit alic|uaiii aii(;nrlaiii
vel piildii-am fiiiictiiiiii-iii aiit thfloiiruiii cxtoriiiuTc vcl t<dlc'ro iUlt iiionaeliiiH di- alii|iia rv prcMiiiiip.HL'rit
ini>l>'!itare, .st-iat se riiiiipoüitiiriiiii aiiri coi'ti liliras iiiille, iiiiMlictatem i-aiiivrc nuxtrf ac iiicdietatcni
10 abbat! eiiiMdcm niiniasti-rii i|iii pro toin|)ure fuerit, et insiipcr, qiiod ei dctoriUH ext, cum Inda traditorc
domini salvaturis niistri. in niiiis nuniiiic iaii'' ilictinii nionuNtorinni construeinni CHt, acterni» dr-pntetnr
ini'endiis. l't autcni vcriiis credatiir boc pii-icptiiiii nostra aurturituti- pRractiini, prrseiiti'ni pat'inani
manu propria, ut vidctur inIVa. idrnibnraiiti''' »ijrilbi imstm iiissimus in.sijrulii.
§ .Siu;miiii ilmiiiii lliiuiici iM. invictissiiiii iiii|ici-.itiiris augusti. \\
ij ^ Hfiiirk'us eancellariiis viui' Kiicr.udi cpist-dpi i-t areliicancellarii recognovit. § fSI. D.)
l):ituiii anno doniinicae iiicarnationis MMIl, iiuliftionc XII, anno donnii Ileinrici
hnperatoris aiignsti regnantis Xll, iniiu-rii eins i: actiini Konn;: loliciter amen.
285.
Heinnrh bestätigt dem Kloster des h. Petrus zu Palazzuolo bei 3fontevei'di seine
so Besitzungen und verleiht ihm die Imnnmität und das Wahlrecht.
Rom 1014 .
Xofarielle Abschrift aus dem 14. Jh. im k. Staatsarchiv zu Florenz (B).
Lami Delic. erxd. 'S, 78 Reg. — Soldani Hist. s. Michadix 1, '21 ex arch. civif. Vohiter.
(S) = Biihmer Acta selecta S8 n" 40. — Stumpf Rey. 1605.
ib Kur der er.^fc Tlieil des D. bi,s zum Beginn den G-üterverzeichnisse.s schliesst sich an ein
Dictat de.i Eb. A an, während ein anderer Mann, vielleicht HB, die Urkunde fertig ge-
stellt hat. Diesem uird für die Liste der Besitzungen ein besonderes Verzeichnis gegeben
sein ; im übrigen hielt er .fich eng an das D. 284, das er gro.'isentheils wiirtlich cojneii
hat, lind das daher für die Herstellung unseres Textes verwandt werden konnte. Für
ao diese haben wir ausserdem die XU. Heinrichs III. Stumpf Reg. 2176 (gedruckt bei
Soldani 1, 290 und fragmentarisch in besserer Gestalt bei Cecina e Dcü Borgo Notizie
istor. di Volterra 27) herangezogen. Dass der Druck unseres D. bei Soldani mittelbar
auf B, das aus Volterra stammt, zurückgeht und der Text von ihm emendiert worden ist,
ist wahrscheinlich, doch bezeichnet er bei der XU. ein Chartular des Archivs zu Volterra
Sä (ds seine Quelle, und in diesem könnte möglicher Weise neben B noch eine andere Vorlage
benutzt gewesen sein; vir liahen daher die Namens formen und einige andere für die Text-
gestaltung in Betracht kommende Lesarten von S verzeichnet.
In nomine sancte et individne triiiitatis. Heinricus" divina favente elemontia
Komanonuu impcrator augustus. Equum sane dignunique'' est, ut inipcrialis eclsitudo
dignis"" siibiectorum *■ precibus iuste"* et devote petentiun» aurem prebere dignetur
easque"^ sue pietatis douo perfcere, quia, sicut unniiluis cuhiiine preest honoris, ita
280. [Rieger -Bloch] a) Heiniricus B; Henricus S Ij) dingnumque und so öfter ngn utati pn B
c) dignitatis subiect. B; dignitatis sul>ditoruni .S' d") S; in li ist hier rtie Schrift lerschirunden
und nur noch ein s ci( lesen e) S; eosque ß
KaUerurkunden IM. 43
338 KAISK Kl'KKlTNOEN.
Omnibus (lobet inisericorditer subvcniiv. Notuin igitur osso vulunnis ciuu'tis fiddilms
saiu'tc dci t'ci-Icsie ae nostris iurseiitibus et futuris. (|ualiter Adlielimis ' veiHTiiliilis
iibbus reetor eeiiobii saiieti l'ctri aimstoloruin |iriiiei|iis eonstnieti'-' |iu bico (|ui|''
VDeatiir [easak»)' Palatinliiiii. i|Uiiil sitiiin est sujut Mimteiii viriibin, adisse"^ eelsitudiuein
luistrani jmstidanteni su|ier rebus niniiasterii siii, ((iiod iiostra ei pietate birf:;iliiiii est, 6
ut niistre iuljereuius illi jireeeiitum auetoritatis t'aeere. per (|ii(id i'idtiiiii csst't et lutuiu
omni tempore de prediis suis: videlicet cortem de liie emii eapella sanete Mnrif (pie
est sita in eonutatu ' l'opoloniense'", cortem vero t\v Cistenia", eurtc di- ( 'aldaiia,
eortem Sahinioniei" in ( 'astaiieto •' et eeelesiam saneti ('(iluiidiaui, enrteni in Asileelo'i
cum oraculo saneti Viti et saneti Donati, eortem sani'ti Mallifi de I.iiea, eurtc de lo
Porto"' Offi, Corte de Visif^jnano" et eeeh^siam saiieli Salvatnrjs de N'crsilia' cuin unini
pertinentia sua, eortem de Patrii^none" et ^b)nte bnno --- seii^ in ;diis (iniiiiliiis locis,
fiue iam dieto eenobio saneti l'etri ])ertinere eernmitur, illo in pr<i|iriiini eorrulxiramus
[et]" jier Ime nustrnni imperiale preeepinni eniucdiiiius et ecintiniiaiiiiis. iiet' (imnia
predia, que" iuste et b-gaüter tenet, nee non eiini niunibus rebus, cuni easti'llis et 16
viliis pratis j)ascuis silvis montibus vallibus planieiel>us aijuis a([uan\HH|ni' ' (b'eursibus
piseationibus molcndinis terris cultis et incnltis ripis portibus vituui iiiaiii eum nm-
nibus, de quibus venerabile ccnobium iuste investituram habet, eum servis et aneiiiis
aldiaiiis et aldiabns eapellis oratoriis viliis niansis seu fpieeuinque scriptnra' eartarum
ballet eiintirniannis (juidem et tirnüssiniam-' traditinne'' lar-ijiniur eideni nninasterin so
saneti Petri principis appostolorum eum (nunibus prrtinentiis et atliacentiis suis tarn
int'ra eivitatem Lucensem'' vel Pisensem quam'' de t'oris una' eum pertinentiis sins,
(|ue habere et teuere videtur"^ aut inantca adquirere debet. Preeipientes itaque
iubenms, ut nullus dux episcopus marchio eomes vicecomes gastaldio sculdascio decano*
nullaque'' imjierii nostri magna parvaquc )tersona de rebus mobilibus sive inniobilibus »
sive de (lualibet terra disvestire molestarc incpuetare ' idem'' mduasterium'' sincr legali
iuditio facere' ])resumat"'. Saneimus insuper i't liae" nostra imiieriali auetoritate eon-
cedinms, ut, si eontigerit, (puid sepc aeeidit, i|uatiiius abbas |ii-rn(iiiiiiiali iminasterii
huius lueis liabitaculum deserat, lieeat numaelios ex sinn eiusdem eeelesie (juein nu'li-
(irem viderint öligere in patrem, omniuni e](iseiipnrum vel umnium hondnuni murtaliuni so
conti'adictione remota", nee fas sit alieni nKinaeli" ex alio monasterio ad id irausitum
facere sine voluntate monaehf)nmi inibi deo serviontium imperpctuum. iSi (piis autiMii
huius nostre jirmmdgate auetoritatis et preceptis'' violator extiterit sive |)rediete eeelesie
saneti Petri nunciratiiinem facere aut in castellis viliis vd aii([uibuslibet lucis eins
aribergare, plaeitum sine eiusdem cenobii abbatis iussione ullatenns tenire aut a]i((uani n
angariam vel ptdjlieam funtiouem aut theloneum'' extonjnere vel tollere aut moiiachos
de aliqua re |)resumpserit molestare, seiat so eonpositurum auri eotti libras mille"",
raedietatem oamere nostre et medietatem abbati eiusdem monastorii qui pro temjjore
'2Hä. f) Aillielinus S gi miistructinii JIS hi felilf in HS i) <• (o<lcr r) mit Lüche für dini
H liiiihütalien, iltinn ein li; ciiim S; ergi'lnzl nach der fh-iindunf/mii/kiindf ron 7Ü4 fMiiraloi-i 40
Ant. Ital. .''>, lo07j, 1(0 casale Palatiolo vtehl k) li; ailiisHc .S 1) S; coiiunictatu Jl ui) V<>\m-
lonieiisc ,S' = AT. n) li NU.; Cislonmo .V o) S = A'(/.,- Salniiiiiiaiiici li \t) B = NU.;
Castaifiietci .S' q; Assaliceo .S',- Ausilacto A7/. r) S = NU,; l'arb i tuler l'oho Jf t) •? ^
A'6/.; Xisiij(fiiaiio /< t) ß = A't'.,- Versiliano .S' ii) li A7'.,- Patrijrnano .V v) indem der
Schreiber an dieser .Stelle begann nirh an f). '^84 anzimchlieiuien, unlerliexH er e* einen die de- 4t
icilhrunij der auxi/eniiroclitnen Uitte entixillinden Satz ein:fifili/cn w) XU,; feli/l in HS
\) S -- NU.; quoii H y) S; et a<|uaruiiii|uc R /.) scriiituraiii li; i|iii'mcuiii(iue s<Ti|iltiraiii
et cartain .S"; rgl. iiucriptiono eartarum in I>. 2s4 a) li -^ I>. Js4 li) S; trailictione li
c; S; Lucesciii B A) et (|uaiii BS ci S; uria H f) S; videre tenctur B g) S;
(k'lano B li) seil nuilafpic BS; rgl. S. H4I N. u i) .S" NU.; et iiiquietare B k) l>. S!H4;^ M
eidi-m monasterio BS l| rgl. l). :i7K N. q m) S; prcsuinmat B w) D. ÜHi; liuiu« HS
o) .S"; contradicentes mcmorato /( pi B ^ f>. 'JS4 fp .S',- llicleoiiuin B r) Nl'. — l>.'.iH4;
ilccem milia BS
HKINlilCII II. mii. Ma9
f'uerit, i't iiisupor, ihumI ei (Ictcriits est, cmii Imhi liailitnic clmniiii salvatoris nnstri
cternis iloputetur inccndiis. L't uiitcni vci-iiis crcdatiir lii>c- |)ri'c('|itiini nostru auetoritato
iieractuin, ijrcscntoiii j)afj;iii;mi niaiiii |iri)|iria. ut virlctiu' infVa, ciirrolnirantf " sijjilli)
iKPstro iiissiiiuis iiisij;-iiiri.
6 Si^nmii iliiiiiiii 1 Iriiiric-i ' scrciiissiini (M.i et iiivictissimi iiii|Mrati)ris aii;;iisti.
Hcinricus' fanecllarius vifc Kiicranli ('|)isi-(>|ii ci arcliira|icllaiii ri<ii;;iiiivit.
l)atiini amm (liiiiiiiii( r im ai'iiatiniiis MMlII. inilictiinic Ml. anim vero doiimi Hoinrici '
iiupcratoris aiif^usti rt'^iiantis XII, iin|iriii eins |iiinii)"; ai'tiiiii* liciiiu'; t'i-liuitcr aiiifii*'.
28(5.
10 Heinrich bestätirft dem Kloster S. Vincenzo am Volturno seine Besitzungen,
das Inquisitionsrecht, den königlichen Schutz und die Immunität.
Rom lOll .
Clifiniiitm Voltitninise, Codex aulographits aiw dem Anfang des lü. Jh. f. 294' in der
Bibliothek Burherini zu Rom (A).
15 Muratori SS. l'',496 inwolhfändig a«« .-1. — Böhmer Reg. 1109. — Stumpf Reg. 160().
Wie schon Sichel zu ixi. IL '288 bemerkt hat, kann e.i keinem Zweifel unterliegen, da-is
sowohl unser D. 286 wie seine Nachurkunde, das D. Konrads II. Stumpf Reg. 2110, ihrem
Protokoll zufolge, das hei D. 286 von HB gesrhriehen sein kann, auf echte Kanzleiaus-
fertigungen zurückgehen. Aber auch die dort »och unentschieden yela.ssene Frage, ob die
M Fassung ihrer Texte als echt anzuerkennen ist, glauben wir bejahen zu können. Eine genaue
Textvergleichung zeigt nfimlich, da-is un.ser D. 286 unmittelbar auf das gefälschte DO. I.
245'' zurückgeht und seinerseits wieder als unmittelbare Vorlage für das D. Konrads II.
gedient hat. Wäre es auch bei diesem Verhältnis der Texte zu einander an sich noch
denkbar, dass die drei Stücke gleichzeitig gefälscht wären, so spricht doch die Art, wie
in dem D. Konrads II. der Text unseres D. bearbeitet und verkürzt i'.f/, ebenso entschieden
gegen eine solche Annahme wie für die Echtheit der Urkunde Konrads. Lag aber 1038
un.ier D. 286 der Kanzlei Konrads II. bereits in .seiner gegenwärtigen Fassung vor, .so
ist damit auch seine E-htheit so gut wie völlig gesichert. Dieses Ergebnis wird noch
durch die weitere Erwägung gestützt, dass von den beiden DD. Heinrichs II. und Konrads II.
nur je eine Fassung in die TJrkundensammlung des Chron. Volturnen.se aufgenommen ist,
während darin von den DD. 0. 1. 245. 359. 0. II. 288 je. zwei Fassungen, die echten
neben den interpolierten, .sich erhalten haben. Es wäre dem gegenüber ein seltsamer Zufall,
wenn, anders als von den drei DD. des 10. Jh., von den beiden des 11. .Jh. gerade die
echten Fassungen verloren gegangen und nur die falschen uns überliefert wären. Halfen
w wir also D. 286 für echt, so folgt aus diesem Urtheil, da.ss das DO. I. spur. 245'' im
.7. 1014 schon vorhanden war und von der Kanzlei Heinrichs als echt angesehen wurde.
[In nomine .'ianctej" et individne trinitatis. Hcnricus divina favente clcmencia
Ronianoiiun imperator angustus. 8i -fervore cantati.s aeeensi de statu ac restaiirai-ione
ecclesiarum dei diligeiiti eura et indagpaeione tractamus, regiii nostri solium stabiliri ac felieiter reguare
w cum Christo nequaquam anibiii^imHs. yuocirea omiiiuin liililium .sauctc dei ecelesie nostrorumquc
28Ö. s) S = /). Vs4 ,• corolioraiite /< t) B.enr. S u) .S',- primi B v) a<;tuin — amen fehlt
in S; amem B. — Xach den Angaben d«s transsumierenden yotarn war dnn Original mit Blei-
hiille (B. 'Ji, die an einem Lederriemen hing, besiegelt.
I 286. [BethmauD- Bloch] a) 1. n. s. fehlt in A
43*
340 KAIS E R U R K U N D E N.
preseiieiiuii nc fiitiironiin devocio noverit. <|iinlitor \ larilis alilms eoiiobii Cliristi niaityiis l'iiu'eiitii
sitiiiii in t<rntoriu IJeneilontauo super ttiiviiim l'iiltiiniiiin uostiain iidiciisl' crlsitiKlinciii (Ictulit inci-cptii
precessurum iinstrurum iinporatnnim Of rcpiim, viilclicpt Desiilrrii, Caroli, I.uilouici iitiiiio Lotimrii,
piT qiie'' coiitiilermit ox suis rebus iu prefntiini inuunstoriuin ac i'onliruiaveniiit res et possessionos ibi
a principibuK dueibus reliquis(|ue tidelibus collatns. Viu\e profatus'" abbas nostrani exoravit dcnienriani, 6
ut cadoiii prceepta ac legales scripeiones nee non predi« per «liversas liues reffni Italii i ci.iiiaci luia
eidem ' ceiiobio eollata per nostre eonünnarioiiis precoptum in pri'falnni venenibilpm Im-uiii <oiirfik>rciiius
et eonliniiHremus. t'iiius petieiiuiilius tnventes pro «lei amore niiiiiiaruiiii|ue nostnirnm ronieilio per hur
nostre eonlinnaeionis preeeptuni, proni iustr et' le^'aliti'r possunius. ('oneoiliiiiiis et luuliiiiiaiiiiis ac
penitus eorroboranius in predioto ecnobin Cliristi niartvris rinccnlii oninia prerept« ]irceossorum lO
nosiroruui iuiperatoruni <t rotruin, viilelieet Uesidtrii. t'ar<di, l.odouici atipie Lotliarii, verum tanicn
onines res et posscssiones per diversos tines regni Italiei jiosilas per cadeiu |in'i'i'ptii vel iiuolibot"
legal es K scripeiones*^ a prinripibug dueibus reliquis()U(' tidelibus ibidem eollntas nee non nionasteria
et ecllas inferius nominatas — priniitus videlicct decinrantes ipsas hereditates, (|ui' eireunidant i|isnin
uionasteriuni, per has (luoipie Hncs: ineipiente itaipie iV tluvio qui dieitur San^'ro, ileindc per iiiontcs is
puplicos usipte in nionte qui diiitur A/,/.e, et sie revolvintc inonte eodeni Msi|Ur in tliivio qiii dieitur
M<dfa. et queuiadnioduin deeurrit ipsa Melfa usciue ubi eoniuuprit se euni parvo tluvio ([ui dieitur
Mellariuo, et abbini' in vertieo inontis (|ui dieitur Harbida, et sie ]ier eiliuni niontis eiusdeiu usque in
montcm Arehauuui et nionteui Marthe niouteiM(|Ue C'asale, eosqiie vididieet nioutes extriuseeus cireuni-
dantcs in ortum usque riapuis Hauennula qui noniinatur, et a capitc eiusdeni ria^inis vonientcs iuxta :!0
montes puplieos in montcm usque Uenafranani qui est super iirbeni, eodem vero revolventc monte
usque in ciliuui montis qui est su)icr terrani que vocatur Arcora, que est ecelesie liereditas [sanete]''
dei gcnitricis Marie que Oliuetum vocatur, subieeta prefati ' monasterii, et ecelesii' iiiehiloniinns
liereditas sanete Cristino subdita eiusdem eeuobii cum iuelitis territoriis suis et euni relic|uis linibus,
ijisa liereditas eircuuidata in Huvio usque L'ulturno; nam itcrum ex alia (larti- inehoaiitc a prima fine 26
cum iam dieto tluvio Sangro ipsoque rclinquente qiioniodo deeurrit'' a l'aruiii eidle et perjreus usque
in fluvio qui dieitur Foruli, eodemque deeurrente fluvio ' usque in tluvio l'uantra, et quomodo
deeurrit ipsum nUVlHUl'" in alio Huniinc quod L'ultiirnus voeatur, et queniammodum" ipsuiii deeurrit
tlumcn iuxta terras eiusdem" monasterii usiiue in predictis tinibus et terris ecelesie sanete Marie —
per has quoqiie fines una eiim servis et aueillis eespitllinsque suis iiec non et cum eastris inontibus 80
collibiis vallibus toninibiis ceelesiis aqiiis » paseuis et oiniiia iiit'ra ipsis tinibus niaiieiieia acl' iiostra
presenti aiietoritate in prefato ' indnastcrio"' eoneedimus et eontiriiiamiis, siciit iaiii diidiiiii repperiiniis
in prediet« eenobio concessum et eonfirmatum esse a doinno l.oiloiiieo screnissiino imperatore per
sig-illatum ]ireeeptuui. Interca eoneedimus insuper et confirniamiis in eodeni moiiastcrio si<|uideni
monastcrium in honore beati Petri apostoli constructum, positum in loco Trite territorio rualui'iise. 36
et in Penne ccllani iinam que nunciipatur sanetn Maria in Miisano, in Abruzo eellani iiiiaui in loeo
<|ui voeatur Arole, item saneta Maria in Duas Hasiliens llixta .Suilf^nilll ■" seil et iiioiiasterium sanete
Marie in territorio Marsieano quod situm est in loeo Apiiiiauii'i, item" in tinibus .Soraiie ClVltatlt»'
inelitam valleni .Soranain eum oinnibus eeelesiio et pertineueiis suis et aliis cum eellis et terris in
ipNiH eonsistontibus partibiis siibditis eiusdem ecnobii per eognitas fines, sieiit preeepta eiusdem" eon- 40
28«. b) au.liens A O A = NU.: ac VT. .1) XU.; quem A - VU. e) prelata» A f) NU.;
idem A ~ VV. <() A - A7,'. atntt quol. legali seriptiones in \'l'., das hiih ([uol. lejjali litiilo
Kcriptioois i» IK). I. 24.'>" enlnlclU int li) W. XI'.; fehlt, in A i) prephat. A k) deeernit
A — VV., und eljenso S. .141 '/.. !>. IS; an der ersten Stelle 1,-ehrt der Fehler auch in unxerer I lier-
lieftrung der Sl'. wieder, in der die beiden anderen .'Stellen fehlen; ex dürfte sieh hier um einen 46
immer iriederhollen lA^sefehler den Co/nvlen an den Stellen handeln, an a eichen in «einen Vorlaf/eii
deeurrit ahiiekürzt geschrielieii war I) rivio Vl'.\ rivuiii, rivn SC; ho dann rielleiehl auch in der
farlar/e von A rivio «ttind ni; fluiiieii \'U. --- AT., so dam e* rielleicht auch in der Vorlaf/e ron
A Ktanil n) A oi eideni, ohne AblcarzunijHzeicheti, A \>) A, xtiitt hac c|) A -^ A'''.;
i-fnovio VV.; ryl. S. H4:J 7.. VJ r) iuxta Sanpruni, da» in VV. and SV. fehlt und in A auf w)
Unnur xtehl, int rielleicht nur /Casnl: de* f'npiften si IT. --= SV.; et A t) A — SU.; cum
tcrri"* in der VV. int a-ohl nur Vrrnehen den Ahnehreilicrn
IIKINKICI! II. loi (. 341
tiiK'iit nioiiii.stci'ii, vMcliirt rc^'iiiii |>riiu'i|iiliii et iliK'inii aliiiniiiir|iii" liilvliiiiii KcripcioiicH il>i<li-iii all
ipais eollntns, ideiii^' ci'Unin Hnneto C'olmiilii-, ci-llniii saiii'ti Dotinti in Cmiiiiui, rclliini Hiiiu'ti Miiiiri in
Anglone «niniii et alias ci-llaa et toiTns in ipKis tiiiiliiiH, itciii™ ocllnm Haiicto A);atlii' in luro Turfiu»,
crllani saiu'ti l'ctri (10* Uairami ciini oinnilui« nervi« et anoillix cuspitihiiH viiu-is i-t torri», in oinniliii»
6 siciit eiiisdiMii iiKiiiastcrii ciiiitliicnt siTi|iri<>n<'r<, iti'iiiy ((llaiii sancti SalvatoriH <k' Alifi-, irllaiii «aiKti
Martini <li' nmuti' Marsico. cfllain säurte C'ruei«, i-cllani nancti Vlarli, ccllani ManctI l'ctri «lo Tontulc,
c'üllain luiicti rincriitii ilc Trciiiiilula'- t|iie est iiixtn liinitoin, itciiiJ' i'cllani Mani'ti Su.inü cum inrlitn
walilii »im in loni l.iluirii' iilii dicitiu' l'anl.'iniiiii — lias tinos lialxiitcs : a priiiiii parle ilrciirril via
antiqiin ipi« venit ile Uiiei'nta" ipie docurrit'' intor Im» terra» et waldn'' et alia» terrim et waldn''
10 epiiid fiiit prcdieti monasterii, et unaliter descendit via ipsn et intrat in ip»nni l'nntnnnni et »ilvnin
et pnliideni prcfnti monasterii qne est enninneta Laneo; a scennda autcm parte via est nnti(|na <|Ue
ilii'itiir l'icana; a tcrcia"' vero iteniiii iisi|iie ad viain ((ue fuit aMtii|iia i|iie vadit ad ipsnni piscintini
iam ilieti nuinasterii, et deeurrit'' via'' ipsas terra» et »aldu anti^ dieti monasterii et aliani terrani
prefafi eenoliii <|Me dicitur de Tortora et terra.» aliorum lioniinnm (pie ibi aftines sunt, et sicnt ineipit
15 snjicr ipsani piscinani, it ipialifer revolvit eirca ipsani tcrrain de eudem walilo et iani dietani terrani
quo dieitur de Tortora, et vadit ad ipsuni l'antaniim predieti monasterii et «(ualiter vadit et perpens"^'
per ipsnm Pantanuni et silvam et paludem usi|ue in ipsuni l-'rijjidnm; a ipiarta autem parte usque in
iam diefiim Kripiduni et predictum •' Laneum "^ — cum omnibus quo infra Im» fines consistuntt vcl manont,
item'' cellam saneti lineentii infra eivitatem Neapolini. cillain s.iiiiti l'ineentii de Cnnie, saneti Petri
äo cellam iu.\ta eivitatem lii'neiienfiinam prope tluvio Sabliati, eellam saiiete Marie de Castaneto qno
est in eastro Piniano, eellam saneti Marei de petra C'utilia, eellam saneti Petri de l'ipera cum ipso
easale qui dieitur Leoui, eellam sanete Marie ile l'lanisi, eellaiii saneti lob.uinis de l.ueere, eellam
sancte Marie de Quimine Milia, eellam saneti l'ineentii de Telese, eellam »aneti loliuuni» de Lisine
cum ipsa molina, cellam saneti Kleutherii in Fundiliano, eellam sanete Marie de Loco sano, eellam
86 saneti llincentii de Toeco, eellam infra Salernitanam eivitatem in honore saneti Georgii constructam
cum Omnibus suis pertiueneiis, eellam saneti Ualentini ' in tluvio Bixentino, saneti Uinccntii cellam in
fluvio Tuseiano, eellam saneti Uineentii in Huvio Tensa et omnia ad iam dietam abbaciam pertineneia
cum Omnibus aliis ea]ipellis et pertiueneiis earum, eum castellis villis easis massariciis mansis silvis
paseuis venacionibus piscaeionibus vineis arbusti» pratis servis aniiliis aldiimibus aldianis redivicionibus
SO nee nun eum omnibus que diei et noininari possunt'', in prefato monasterio eoneedimus et eoiifirmamus,
ea videlieet raeione ([uatinus prenomiuatus abbas et suis ' sueeessores de Omnibus castellis et eajiellis *
vel monasteriis, tam in lioe precepto quamqiie in aliis precejitis ofl'ereionibus atque seripcionibu» que
eontinere videtur, habeant potestatem tenendi iuste comrautandi ordilianui'" rejjulariter instruendi vel
qiiicquid iustum * visum" fnerit faciendi absque Omni" contradiccione quorumlibet bominnm. San-
34 cimus insuper et nostral' imperiali in.stitueione corroboramns, ut, si aliquo in tempore fuerit orta con-
tencio de rebus iam clicti'' monasterii, iiullns andeat deineeps per parentum posscssiones ipsas here-
ditates residere vel coufendere presumat, excepto per verissimas eartulas et instas eonsi<;naciones.
Verum tarnen statiiimus atque tirmamus ob amorem eterne vite et oracionibus fratrum, quorum preees
nnnuimus, ut ipsam semper legem per anuonim eurrieula pars predieti eenobii accipiat de omnibus
40 suis territoriis ab omnibus hominibus, quam in.stitiiit Astnifus rex Langobardorum de eeelesiis; nam
ex ea quoque re lex alia nee recipiatnr nee [a] '' qualibet niterius iudieetur persona; si vero fuerit
286. u) seil aliorumque A = VU.; offenbar i^t das (ingehängte que nicht als genüyende Verbindiings-
partikcl betrachtet worden, cgi. S. S38 Z. 50 v) VL'. = SU., statt item; sed A w) VU.;
seil A; igitur AT. xl A = SU.; in VV. y) IT. = AT.; sed A z) XU. -- DO. II. ^88";
<•■> Tremdola A; Tremoiola VU. a) A = MüMbacher Reg. Kar. (Uli; Eucenta VU. b) A
c) tercio A d) vias A e) A; perexit VU. f) A; predietam Laneam J't'. g) consistent
A = VU. h) VU. = XU.; sed A ii VU. = AT.; Valencii A k) possit A, iras allerdings
rielhicht auch schon im Original gestanden haben kann, cgi. S. 330 '/.. tH 1) -1 = VU. = XU.
m» A — 1)0. II. äNS"; regendi VU., wohl nur Copi-flen fehler; conimut. regulariter ordiuandi vel
60 AT. n) yl = AT.; iust. eis visum VU. o) A = NU.; fehlt in VU. p) nra --i q) A =
XU.; nominati VU. r) VU.= AT.; fehlt in A
342 K A 1 S K lU' H K l ■ X n K X .
contoiieio de aervis vel de alia qiiariimqiip ro iiitci" alii|iit'iii viriiiiiiii siiiini seil (|iinleiiR'iiniiiiU' ' homiiiem,
liceat eis »e dofeiidere, sicut prisf« roiisiietiido fiiit, |n>r seai'ioiies eiiisdem moiinstorii ; iioi' .'iiidi'at
uliqiiis ipsos nhlmtes vcl nioiintlios nd siuTnmeiituiii iiivitaro, (JUlJl" i'Oiitrn divinum iiuitontateni et
[coiitrn)* ri'g'iilnm est. l*rei-i|iieiites iiisupcr iiilicmus, ut imlliis rox diix i)riiu-e|i.< mareliiii eonios viee-
eonics ^astaldeiis sculdasciiis vel nliqtiis piililico rei exaetor iam iliclmn aliliatcin vel sims stiecessoves &
aut nit'iinelios ex eins eeiiubio vel eins lellis iiit|uietare laiiiare de prediis iiiüiiasterii attt ali(|uil>ns
rebus disvestire aut per placita sectilaria dueerc"'. Kecepimus pretorea pretaxattiin" iiimiasteiiiini eum
oninilius pretaxatis* uiunasleriis ae eellis rebus quoque ae fauiiliis ibidem aspieientibii". eiiiii fratribus
av monaeliis ibidem dcu famulantibus sub luistre tuicionis muuburduni. Com-edimus qiioi|iie et eorro-
boranius. ut nullus ox servis aut ex familin eiiisdem moiinsterii vel eos quos>' lortisinnos voeaiit aiideat lo
inquietare aut ad piiblienin vel eoinitum placituiii diuere aut iudieare ne(|Ue in domibiis vel casis
eiusdem mouasterii itidieiuni mit plaritiini teuere, ulsi alilia prel'ati lllimastoril aut suus inis.<us, ante
cuiiis conspeetuui omnes sui residentes sieiit ante nnstraui prescuciam le"rein t'aeiant'- et reeipiant',
neque plaeiatieiiui-'* portatienm )>ontanatieum easatieuni vel qundlibet pensuiu quisquain lii>mo aut
publice rei exaetor tollere aut exigere presuniat; sed dispuuinuis, ut abbates et prepositi eiusdem loei is
iuxta priscam eunsuetudincm ad eommuuem utilitatem fratrum sua disponant'' provideneia abs<|uc
alicuius uuntradiccioue. >Si quis ig'itur liuiiis nostri )irecepti institueione'' et eonürmaeiunem seil miinbuidi
tuicione"^ aliquandu infringere tomptaverit, sciat sc conipositiiruni auri i>ptiini libras dno niilia, niedie-
tatem canierc nostre et medietatem parti piedieti monasterli. I^mimI iit viriiis eii il.itur iliii;;eiuiiis<jue
ab Omnibus ubservctur. inanii propria roborautes anulo nostro insi^'tiiri iu.ssinius. io
Signum doinini Hcnrici (M.) serenissimi et invicti.s.sinii imporatoris iiiigu.<ti.
Ilciiricus cancellariii.s vice Euerardi"' 5pi.sco})i'' et ai-cliicanccllarii recogiKivit.
Datiuii anno dominice incarnationis niille^tinio XIUI, iiidiccione XII, anno ddiiiini
Henrici imperatoris augiisti regnantis XII, inipcrii eins I; ai'tuni Konie; felieiter amen.
Heinrich bestätigt dem Kloster Montecassino seine Besitzungen innerhalb an-
gegebener Grenzen, die Immunität und andere Rechte.
Rom 1(114 .
Petri diacoiii registrum Cassinense ausi der Mitte des 12. Jh. f. ■')9' v" 1'29 im Kloster-
archiv zu Montecas.s-ino (B). so
Leonis Clirov. mon. Cassinens. 2, 31 cd. Laurentius Vicent. 46' und in Mon. Germ. 7, 647
dt. — Gattola Accessioiies ad hist. ahh. Ca.is-in. 1, 104 Heg. — Tosti Storia di Monte-
Ca.<i.<iino 1, 249 uiirollständig au-t B = Migne l'atrol. 140, HOO v" 67, ^= Todi Ojiere
complete 14, 358 n" 22. — Sfinnpf Reg. 1603.
Unmittelbare Wiederholung des 1)(). II. 'Jn-I'' mit einigen Ahfindernngen in der Grenz- a»
hesrhreihung und Zns/itzen in dem Verzeichnis der Besitzungen : sou-eil die letzteren .schon
in dem DO. III. 291 begegne}), haben wir in den Anmerkungen darauf hhigcuncsen. Dass
schon das Original mit zahlreichen Fehlern behaftet war, bewei.st die im Original erhaltene
NU. Stumpf Reg. 1798, deren Schreibei- manche Verbesserungen verstirbt hat. — Das
Esrhatokoll enl.sjirirht dem Gebrauch des HA. 40
286. B) ut A t| qualecumque, ohiu Al>k-ilrzunij>izeirhen dl/er c, A ~ yC. u) A = NU.; quod VU.
V) VC. — XV.; fehlt in A w) presuniat fihlt in A, wie in W. und Xf. x) prctextat. A
}) % A =• yi'. z) T't'.; facial et recii>iaf A a) VU. ^ NU.; placitum A b) VU.;
diipooat A e^ A d) Eupranli A.
lli:i.\" liicil II. hii I. 343
In iKniiiiic saiK'to et iiulividiie trinitatis. liciitrii'us diviiia t'avciiti' clciiiciK'ia
KoniauiirilUI illlj)0rati)r aUf^Ustus. Oportt't iiii|iiTiali ■luii^'-iiituiliiK' pri-latiH ilco tViiniilaiieiiiiii
preecs ohaiidirc et c|11cm1" in'ticriiit aiiioic Nanctoniiii, i|iiiinini vciierac-ioiiu loen dicata »unt, ul>i jfrcpeH
dci diviua niilitncioiiein'' excqiii proeiiraiit, libciiter obtoiiiiicrarc (juaequo'' iiiiiiicrn «?rgil eadoin Inc-a
6 ad [ii'rci|iifnda diviiia n'tiibiirioiio cniifiTrc; i|iiaiit<i KtiidinKiiiH luic i|iiiH |prciciirari' cuntcndit, taiito
eins ini.scrii'ordia l'iilnis et |ircs<'iK'ia l'aciliiis transilivit'' et fteniam bcatitudiiiciii t'clieiim capcHccrc
p rip iiiiTcbitur. I;rit"i' cuiHtniuiii üdcliiini satiftc dei ocolesiy iiiistroriiiiii|iio prcHi'iU'iiiiii vidolicet ttc
l'iltiironiiii c.itfiioscat SDlIircia. c|uia vir veiicrabilis ablias Atiliulflis criulitus rof^ldaribus disciplilliH
et rcetur eeiiobii saiicti Hciu'dii'ti, muid'' rst sitimi [in]' lastiu t'asiiio iibi ipsi- üiii rurporii scpulturr
10 locMiiii vcnorafionc dieavit, ciiiii cinu-ta coiiffrejfntione, i|Uaiii in i;adoiii l<i<'i) siib rif,'iibi aliiiiKci cnii-
fcssoris iimuipotenti doo Hencdieti veraciter deservire cogiiuviiims, i><t iiuoBdaiii •■' ipse veiUTaüHls
abbas pcficntcs colaitudinem nostrani, ut ob lionorcni dei et revereiieiain eiiisdein snncti loci aiiiiiii'i|iie
iiostre aiifriiientum nee non stabilitateni iiostri regni seeunilnni predece.s«orinn nostrornni iniperatonim
preeepta aiinustoriiiii, siilieet (.'aroll, Lutliaiii, * Ottmiis, per licje iiosire aiietoritatii, iiiniKi ciintirinaeioniH
16 preeeptuni eirea ipsiini veiierabileni loeuin ea (|ui,' subter serijpta (b'eernnntur'' eonlirniare et oirroborare
di^narcinur: [videliret] ^ nniues res et posses.siones et inaneipias et aldianas cartnhitOH vel oHertos
servos et aiieillas euni terris et vineis silvis niontiliiis jilanis plniiictDiiis aijuis a<|tiai'Miin|iif dccurHibils
ati|ue piseariis, ponita infra Hiies Pandulfi prineipatns Capiiano et Pandulti Deueiientaiio pi'ilicipi
eiini nniversis pertinenciis, quo esse videutiir int'ra lias lines 1(11(^1 inferius deelarnniiis et ipie ' [ab] f
M antitiuis teniporibus iiossessns est: [id est| • incipiente a prima tin« ab ip.so Carnello, et (iiioinodo salit
per ipsa Haiitra usutie in Kino sieet» et ascendente nsi|iu' ad ecelesiani sancti Mai'tini. et iiiioiiinibj
pergit per ipse erestc saneti Petri; da seeunda |iarte tine serra de nionte qiii dieitnr t'isino, et cpio-
modo pergit per serra de nionte qni dieitnr .\(|iiilone, et vadit ad laeiun qni dieitnr de l'nplo, et
quomodo perjjit ad laiiiin lütecusn, et vadit diri'etiiin ad Aipia t'niiilata. rt c|iiuiiici(lii sallt per ipsnm
K inonteni qni est snper C'asale, et pervenit ad vadnni tliivii i|ni dieitnr Kapidn. et (|Uiillli)d'> asccudlt
per ipsum Kapiduin, et vadit in serra de nionte qui dicitur Caballo, et directum pcrgit
in laeuin qui dicitur lienatVanu, et vadit per ipse serre de monte qui dicitur Kendenaria
niaiores, et vadit in ipsmu lacuni (jui dicitiu' Coraenese, et quomodo vadit directe in
capite Melarini, et vadit per ipse serre directum ad petram Scripta, et ascendit ad serram
SO niontis qni dieitnr Ordieosa, et pergit snper ipse peselora ' qni dieitnr Faleonari, et p(^rvenit ad ipsas
tines (|ne snnt intor duos montcs ex c|nibns nnns voeatnr Spinaeins et alter Poreaeins, et inde aseendit
»d cristas niontis qni voeatur Caira, et pervenit ad ipse petre snper aqua L'iqiila, et aseendit ad eolle
qui voeatur tiiinbeniti; de tt-rcia parte qnomodo deseeudit in Quirquitniu, et deseendit in Ibssata iuxta
sanctnni Daniasuni, et vadit directum in silice ad locnm qui dicitur Aren de 6i/.zuli, et qualiter pcrgit
8S ad laenni qni dieitnr Radeinprandi, et qualiter vadit in Farnetum, et inde qualiter vadit™ per caput
de rivu qui diiitnr Marocze, et (|naliter deseendit in flnvio qui dicitur Carnello, et sicut asceildit"
per ipsuni tluvilim ad aqua qne" dieitnr Cosa et salit per ipsuni monteni qui dicitur saneti Uonati;
de qiiarta parte tine serra media de eodem monte saiiiti Doiiati, et qnomodo deseendit super" ipsi
niouticellis de Marri, et vadit ad ipsi pescii qui sunt ad pede de » nionte de Balbola, et quomodo
*0 inde vadit per duos Leones, et inde salit per ipse serre super Casale, et inde deseendit snper ipsnm
montem snper ipsani villam de GalerianoP, et quomodo pei'git in Cripta imperatoris iisque in flumen
qui dicitur Galcrianol', et ascendente per eodem flnvio usque ad priores fines — uec non in ambobua
ducatibus nostris Spolitino atqne Kirraano seil infra omnes fines nostri regni Italici, et quicqnid visuin
•287. [Bloch] a) quos B h) niilitacion et Ji c) i|uasi|ue B; suaque ^'C: et quaeque XL'.
16 Stumpf Ret/. 179S d) B,- transilibit TT.,- tiansiliet Xf. e) VU. = XU.; <i B f UT. =
-VC.,' fehlt hl B g) qnos du B; iler Te-rt ist an iliexer Stelle durch uuge^hickte Abi'inderunii
der VI', in \'ertcirruny f/erdthen h) decernunt, o/i;i« Abk-ürzungmeichen, B \) Vi'.; (|ua3
-Vr.; (jB k) B: "de IT.; a NU. 1) VC: pesclorum XU.: plescora B ra) vadit
qualiter B n) ascendi B o) VU. = XU.: per B pi ß: Gareliano VU.: Galeliano
50 Xu.; mit Rücksichl auf diese haben in'r nicht emendiert
;U4 KAISKIUKKINDLN.
CDl porliiiero ml iircdu-tiini iiioiiastt-riiiiii saiiiti llciifilii'ti vi'l iid inoiinstonum Kiuit'ti Mirlmhclis nrch-
migelis i|ii^> siliiiii rst in loco (|iii vocotiir KHrc^'imu »iipni lliiviiiiii Saii};ii, <|IUmii vt-iiernliilis iiii'iiioriy
dtiimii'' OttOlli"! scivnissinii'' iniporatoris"' pr» animi,- .-uv ivimMlimii \n-r .suv nuctoritatis .stnliilein
|iroceptiiiii supra diclo nionastcriu tiaiu'ti Mi-iiedicti iiui vocatiir • iiiiiuto Casiim inilii'niiitt'r liabitunim
ririiiiter dolc^rnvit ■". t^tiornm potirii>iioiii iiistii ac di'o plaeitaiii <\sso dcTciufiilo.s |illtorveiltu] " 6
C'unifjmulf ' dilfi-tissiiiu; roniu-jis iiostr»; iniporatrii-is iioi- iioii Ilcinrii'i ruiv.iburgi'usis"
(»piscojji et lli'inriri imstri (.'Uppcllani et ail sctTctis imstri lilnutir iiniliviimis idcui|iu-, proui
iii^to et U'^'alitiT pii.isiiiuiiK, pcriiii.Niinii.H et loiiliriiwiiiiiis atipu edirolniiaviiiiii» et ca. ipiv .siipra^'
^iTipta tucrilllt, et vn ci-iaiii"', eine iiifra lcj;oiula »iiiit |i't)'' di'rpriiinitiir: vidolicet iiiiiin'» res iam
ilii-ti uiounstorii üaiii-ti Miclialielia in MarüicaiK) ('oinilatii, l't'llaiU saui'ti Hciiedictl-' et i-i'Ham »luirti- 10
Mariy in Kiindo niii^io ot sanrti Eiiticii in Aroütiiio Ot sRiieti l'iuili Mipni MaiKicanani' civitntem,
sanct« Maria • in Aiirotino, sancti (Iref^orii in rntcnio, snnrti SnlvalorlA in Abi'/.anu, xaneti Antimi
in rii-o, sancli Anteil in Allui, sancti Ang-di in Carcioio ni'i- non sancti .Sphastiani et sancti AiiK-i'li
in Trusa<|uis, sancti Cosnie" in silva, sancti Bcncdicti in Tdla, saiicta Maiia. sant'tus
(5|-ep)i-iiis", sanctiis Paulus, sanctus Lcucius in Muscusi, saiicta Maria in .Montcroni, \b
sanctus \"ictorinus in Celano: in Itallxusc * comitatu cellam sancti l'cti-i in llarl>arano, sancti
•Salvatoris snprn tlunion, sancti Angcli iid Aijunuina et sancti Auguli * ail l''lorotuni et sauctUS
Libcrator intra aipiis, in Forconc • sancte Felicitatis ccllam; in Ponncnsc * ci>niitatn cclla sancty
Marie in Qnermietu et sancli Cporg-ii *, cclla sanctc Scolastice, sanctus Bcncdictus in Museuue,
sancto Angeln in Ualbunico", sanctus Maftinus in Saline", sancta Maria in jSlaiii-ino", so
sancta C'ohunba, sanctus Bonitus", sanctus Salvator in .Scrolo' et uiia ecclcsia infVa
ij)sa civitate, sanctus Salvator su|)er tlnvio Tabe", sanctus Nicander", samtns Kdix
in Montaniano, sanctus Petrus in (.'ostriniani)''. sanettis Hcnedictus ad Noue, sanctus
Felix inter Humina", sanctus Thomas cum ipsa Ciuitella, sanctus Ualcntinus", sancta
Maria in Oftano"; in comitatu Teatino sanctus Libcrator cum quadraginta cellas", a
sanctus Angelus in ^lagella, sancta Cohnnba in Montecb;: in Aliruzio * cella sancti Angeli
<|ni vocutur Marami, sanctUS Nicolaus Sllper tluviii Tnitinii cinn iininibiis collis earnnKHK' robns
sive subiaconciis; in Asculo autem Salvatoris doniini cellc in Ciipiit ai|nis, snncti Angel! dr Stabuli)'',
sancti) Angelo de Stalofiauo'', sancti I'ctri im'' Pectignano'' et res de casa l'erlienMc. eas eiiani de
curtcs Adelbergc de silva nee uon de casa Lnpuni de l'ectegnano, sanctus Bcncdictus in BenatVo, SO
et ipsa Corte de (Japriato, sancta Maria in Cingla, sancta Sopliia in Peneuento et
sanctum Modestuin, sanctus Benedictus in Salermun, sancta Cecilia in Iseajxiiiin, sanctus
Benedictus et sancta Scolastica in (iaicta, sancta l^Iaria in Banze, sanctus Benedictus
in Larino, sanctus Benedictus in Pcctenari, sanctus (Jeorgius in Terniole et sancta
Trinitas", sanctus Benedictus in Ascidu, sanctus Benedictus in (Japua et sanctus a
lohannes et sancta Scolastica et sanctus Ilerasnuis, sanctus Benedictus in Suessa, sanctus
Benedictus in Tiano seil et aliis ecdesiis vel rebus cum nnmilpus pertinencüs et adiacciiciis
in integrum, in i|iiiliiiscinn<|ne nostri rpgiii finibno positi sunt, nt', ipieniadnnidiini ' ail enndcni
vonerabileni nionaslerinn) bcati Ik-licdicti Ciiristl COnfcssoris perveneriinl et pussesse fuerun'
vel quolibet modo temierunt, per bancf nostry confirmacionis anetoritatc nostri» fiitnrisqne tein 4"
poribus abbate» ipsiu« monasterü ipsius sancti Heuodicti firniiter invi()labiliter|q ii e)'' tcneat et
pusüidcat *, pront ' facnitas vel ulilitas ipsins vcnerabilis monastoril exigeiit. itii nt nnlliis index
287. '0 U, nMI ilf Sfminntire: IT. patcr mens ri IT.; delcgatu Ii s) fthll iti I! ti buiii-
liurde Ii U) (fur(tilmr)fenNiK li \) VI'.: super Ii w) etiani IT.; eoruni It xi IT.;
felill in H yt ilie M'ortr e. 8. Ben. «iml ikih IHK III. 'JUI einfftfilgt ■/.) MarculHnam B ••:<
ai äimc Kirrlicn ircnim auch in DO. III. 'J'.>1 aiifiii'Zflhll: 'loch Im/Cf/nrn hier die yirlilifirren
Formm tidlliaiio (tgl. (iaihanieii .Von. (ienii. SS. 7, >11^ '/,. .ii) und Castriiiiano (iijl. elmidii i,4r>
Z. Idt \» IT. und IX). III. •■."■II: Klalmb. H v.j KoltriaiKi Vf.: I-Vltriniatio DO. III. ■■i'.ll
d) ini I'ertißnano //; rijl. Hon. <ierm. SS. 7. «07 X. 26, iro auch die casa l'i'rende riirkiimmt
c) Arinitane IS; rgl. Mmi. Oerm. SS. 7, Uli Z. 3S f) IT. — AT.; et alijue admoduui Ii :."
g) hnnc h h) AT.; que fehlt in B: atcpie inviolabiliter VU. i) VU.=-yU.; ut /'
IIKINKICIt n. IUI». 345
liulilieiis'' * ijiiiiililii't vx iiidifiiilin |iiiti'stiili' in i'clln.i et vilhi'« aiil agrüH hcii lot-a ' xlvit ri'lii|iiaii
|)ii8!te.s8i(iii>'!< riiipra »fripti i-ciinliii NniK'ti Kciiuilioti, <|iiai< ninilcrii» tviiiporo'" in i|iiikiiH<riiiii<|iic |>a);iN rt
forritorii» iiitVa luintri rc'ifiii <lii'ii>iu- iiiMti- et It'gniitpr |ioM»i<li>t vel (|iiic-i|iiid cfiani (lc'iiiei-|iM iliviiin
|iictns i|i»i sancto loco voliicriiit" niigfi-p, ad oaiiHns niidioiidns vel frcdi aiU triljiita i'xi^'ciid! vul
5 niaiiNionos niil paratas fariomlas vel tidiiussipiis tnllindos aiit lioiniiios ipitiiiH inuiiaKtorii taiii lil>criiii
iiuam scrvo» seil («itiilains vel i)rt"erti)s ot ijui super terrani ipsiii» inuiiastiTii ronidi'iit iiiillatviiiiii
distriiigfendo.s nee iillas reililiieimies aiit illieitas" opcn.tionos ■'e(|iiirciidas iioMlrix riitiiriH(|iii! tenipnribiiM
iii^rcdi niidoat nee on i|iie snpeiiiis meniorata sunt penilns exi^ere presuniat. Seil licr-at proxonteiM
Atinilltlini veneraliileni al>l>ateni eins(|nel' sueeessore.s nna oiim eon^regaeione iliidoin dco faniiilantem
10 snli nostry ninnitnlis del'ensionis'l i|iiieti> ■■ ordine vivere ae» residere et denni pro nostrn aniina
»npplieare, ot quicquid fiscns ex iure iain prefati' iu'>iiasterii pars pulilien speraro pntcrat, |)ro aiiime
nostry niercede * luminarilius ipsi sanctissiuio umnastcrio nosirn ninuoat auctoritate coneesnuin ".
Xee iKiii ei'iani a uoliis ndiit^' ntquc eontirinnri plaeuit, ut ex oniuibus rebus vel niancipiis «'X ipso
puncto" niiinnsterio pertineutiliiis cartulatis vel ort'ertis, liberos atquc servos, ubi pars ipsius .Sillli'ti"'
l^ iiiiinasterii" * eieius valeat suani iiistieiaiii>' eonsei|ui, ita'^ * post faeta imiuisieioiie rem, quem" ila-
uiaverint per prcdietos veraees liomiiies iaui predieto pertinere sancto"' monasterio, liecat monaelÜB
<|uietein'' iiossidere, * ut nullius" CX ip.sis de prcdictO monasterio im" palario quoruiueumr|iie
taliter respondere aut ilc" saeramentum eompellautur''. Si vero de servis aut aueillis vel de quibus-
libet rebus orta eonteueio t'uerit, liceat monacliis eiusdeni'' sanctl" monasterii ipaos retinere, quousque
»0 in nostrn seu de eundem predccesscirum'' nostrorum presencia veniat et ibidem coram nobis positis '
deliberentur. QuieumqueK» Iiane'' nostram imperialem institueionem Ire temptaverit aut en, quf
supra nieincr.ita ineompreliensa ' sunt, niinimc observarc, quin fortnsse violare aut d i r umperc tempta-
verit, seiat se pena persolvituruni auri optimi libras lllillc, luodietatem camore nostr^ et inc-
dictatem donini AtiiuilK veuerabili ai.bati sui.sque'^ succossoriljiis et munitate vel ecelesii^
SA saiH'ti Benedicti. Treeipimus eeiam. uliieMMiqiie repertus fuerit ex rebus ipsius sancti™ monasterii
vel cellis illieitas atque dampnosas seu inutiles conscripciones ' vel eommiitaciones, evacuentur et ad in»
vel™ putestatem sancti Beiiedicti restitueutur. Ut autcm hec nostra imperialis precepcio per futura
tempora" fimiiorem obtineat vigorem, nianus° nostras" subter firmavimus et anulo nostro sigillari inssimus.
Signum donini Heiinüci (M.) Serenissimi et invictissimi imperatoris aiigii.sti.
so H('inrii.'ns c-aneellariiis vice Eiicraivli cpiscopi et archicaiiccUariiP recognovi.
Datum annii dominieo inoarnacionis niillesimn XIIII, indictiKue XII, anno vero
donini Hcinrici imperatoris augu.•^ti regnantis duodecimo, imperii eins primo; actum
Kome; feliciter amen.''
287. k) publice B: dag in der VU. folgende nee fehlt auch in det- NU. 1) locu B m) VU. =
35 . XL'.: ipse B n) B = VC o) illumitas B p) eque B q) B, statt defensione der
Vi'.: delensionis raunitatem XC r) VU. =*= NU.; quietos B a) VU. = AT.; et B
ti prephati B u) concessu, ohne Alth'irziinf/.t:eichen, B \) B, statt ad<li, wie in der VU.
steht: in der KU. ist adiit atque fort(/el<issen, offenbar ireil man an der Cnnstruction Anstoss
nahm \v) sancto hier und Z. Vi, sancti Z. 14. 19 fehlen in VU. und M U., sancti Z. '^:'i fehlt
40 in VU.; die Worte sind nohl nur Zusätze des Al/schreibers x) hier fehlt in B uie in der Xl.'.
der Passus bis zum zu-eiteti folgenden monasterii der VU., der also sicher .ichon im Original
unseres D. übersprungen war: er lautet in der VU.: elegerint at(|ue acclamaverint, ministris vel
exactoribus publicus per tres aut duos circa manentes atque consistentes veraees homines, quos
ipsius monasterii monachi adclamaverunt, inquisicio fiat, qualiter et rei veritas facilius inve-
4o stigetur, et monachi ipsius monasterii y) suaius cicium B z) dahinter fehlt uie in der
XU. ut ai B li) so auch in VU. (egl. daselbst X. oj und XU. c) compelluntur B
d) eidem, ohne Abkürzungszeichen, B e) B: deundeecssorum VU., statt dccessorum; e,i bleibt
dahingestellt, ob der Schreiber ilcs Originals oder der Copist hier eine Emendation rersucht hat
f) B = XU. g) autem adversus der I'f". ist ausgelassen: in der XU. ist der dailurch entxtan-
50 dfne TeJt durch Einsetzung eines anderen Verbums gebessert In hunc B ii B, statt vel
coniprehensa der VI'.: auch hier dürfte der Fehler schon im Original gestanden haben und
deshalb das Wort in der XU. ausgelassen sein k) vel suis(iue B li VU.: <iuas scripciones B
m) IT.; ad eius ]<i>t. B in }'U. = XU.: futurum temponiiu ß o) B p) archicaucellari ß
q) nach I.,ecmis Chrun. Cassinens. a. a. O. iröre das Original mit Goldbulle liesiegelt geiresni: ol>-
ü trohl an der bei reffendfn Stelle der Chronik- unser I>. äs7 mit Stumpf lieg. ITils rontaminiert ist,
mussjene Angabe — wenn man ihr überhaupt fVerth /»eimessen will — auf />. i"<7 bezogen werden,
da Stumpf Reg. 1798 mit einer noch erhaltenen Bleibulle versehen ist.
Kaisernrkiiudeu III. J-t
34G K A 1 s i: K r K K r N 1 ) i: n.
28S.
Heinrich bestätigt ileiu Klostir der h. Maria zu Farneta seine Besitzungen.
Biim 10 II ■ .
Abschrift des 14. /13. .Jh. in liatrolla d'alcuiii fogli rolaiili f. 33 in dir Stadlbibliofhvk :n
Cortoiia (B). — Xotarielle Abschrift von 1513 im Capileharckiv daxclbst (C). 5
Alticozzi Eisposta apolug. al librn dell' aiitico domiiiio del vescovo d'Arezzo sopra Cortoiia
(Livonio 1763) 71 u" 5 am C = Böhmer Acta selecta 33 n° 38 zu Febr. lö. — Stumpf
Heil. 1601.
Wie schon Böhmer a. a. 0. 36 erkannt hat, liegt dem D. 288, das in der uns rorUegeiideu
Gexlalt offenbar grffitscht ist, eine echte, die Besilzungen des Klosters licsliViijcndc Uiiiundc lo
Heinrichs zu Grunde. Aus dieser sind das völlig /canzleigemässe l'rotohdl soicie die Formeln
des Eingangs bis zum Beginn des Güterverzeichnisses und der Schluss von der Poenformel
an in die Ffilschnng übernommen worden. In die.ien Theilen des D. 288 sind nur einzelne,
leicht auszuscheidende Worte von dem Fälscher hinzugefügt ;' im übrigen i^t das Dictal
nicht nur an sich unverdi'ichtig, aondern überdies durch seine vielfach wörtliche Überein- i6
.<:litninung mit den DD. 0. I. 241 und 0. II. 173 geradezu als echt gesichert. Diese auf
fällige Verwandtschaft mit älteren DD. für S. Pietro in Cielo d'oro wird am einfachsten
durch die Annahme erklärt, dass im J. 1014 die Mönche des Paceser Klosters, um eine
Bestätigung ihrer Besitzungen zu ericirken, jene DD. der Kanzlei Heinrichs eingereicht
hatten, und da.is entweder diese Vorurkunden selbst oder ein auf Grund derselben aus- so
gefertigtes (uns nicht erhaltene.i) DH. II. für die Urkunde für S. Maria zu Farneta als
Dictatvorlage gedient hat. Für beide Möglichkeiten haben wir gerade in dieser Zeit
Analogien in den DD. 28-5. 292. 296. — Der ganze mittlere Theil des D. 288 ist
in der uns überlieferten Gestalt ein Werk des Fälschers; mögen auch in dem Verzeichnis
der Besitzungen manche Angaben auf das echte, uns nicht erhaltene DH. IL zurückgehen, j6
so sind doch andere sicher gefälscht (vgl. über das Kloster S. Crispoldi Potthast Reg.
10640. 10683): wir aber sind nicht im Stande sie auszuscheiden und haben daher diesen
ganzen Abschnitt soicie die sich daran anschliessenden Bestimmungen über pfalzgräfliclie
Befugnisse des Abtes, die nicht vor dem 14. Jh. entstanden sein können, als Interpolation
kennzeichnen müssen. Nächstvericandt ist dieser Fälschung diejenige des in ähnlicher Weise so
verunechtelen Privilegs Gregors IX. vom 17. December 1238 (Alticozzi a. a. 0. 82 «" 8),
das irir daher für die Textgestaltimg unseres D., insbesondere für die yamensformen. in
der Liste der Besitzungen, zu Rafhe gezogen haben. — Unsere Überlieferung des D. 288
geht erst auf Abschriften der Fälschung zurück und ist in B wie in C so schlecht, dass -
wir mehrfach nicht im Stande waren, eine sichere Entscimdung zwischen den von B und 36
von C gebotenen Lesarten zu treffen; insbesoiulere gilt dies von manchen Namens formen:
der Druck Allicozzi's ist in dieser Hinsicht werthlos, da er aus C stammt und, ich er
von C abweicht, auf willkürlichen Aenderungen des Herausgebers beruht. Den ganz be-
sonders verderbten Abschnitt idter die pfalzgrä fliehen Hechte haben wir mit Hilfe der uns
bekannten Pfalzgrafendiplome Ludwigs d. Baiern und Karls IV. verständlich zu machen lo
gesucht, wie deren eines für die Fälschung selbst benutzt sein wird; doch können wir bei
dem Stande der Überlieferung um so weniger den Anspruch erlieben, dass die von uns in
den Text aufgenommenett z. Th. sehr liefgreifenden Emcndationen überall das richtige ge-
troffen haben, als es möglich ist, da-ss bereits die Urschrift der Fälschung selbst in diesen
Thiilen einen verderbten Te.rt aufwies. i:>
iir.iNüicu II. 1014. ;i47
In iioiiiiiK- saiu'to et iiidiviiliic ti-iiiit:ilis. ITcinricus" divina favciit«" c-li'iiwiitia
Uoinamirmn iiiipiTator aiij^iistiis''. Si ciiva Inoa (l<'ii dii-ata iiiuiiitk-ciitiain iin.stn;
IjL'uignitatis larj^iimir, iTccliiiius lini- ail reji^iiDruin'' statiim iiostroruin ii<iHtrr(|ii(' aniiiic-
salutein oinniiiiixU- jii-oficcre. Quaproptcr oiiiniiiin sancte clei ccclesii' tiilcliiiin iiDstroniin-
6 qiie'' prescntimii ncc uon'' fnturoriiiii novorit uiiivcrsitas quoindani ahhntcni ^(a^tillllln
< coiiiiti'iii |ialatiiiiiin ai- sac-ri im|)crialis palatii cimsiilli>rt-iii > iioiniiif < .saiu'ti > iiid-
nastcrii saiu-tc dci fjeiiitrifis Marir de Farneta siti" in cnniitatii ( 'lusinonsi ' intiTvcntii
ac iietitionc doniini Oddolonis»-' vcncrahilis alibatis imstrain adiissi-'' ini|ii'i-ialiMii i'lf-
nicntiain, (jnatenns nos jin» dci aniorc nostrequf aninio renieilio < castclla \in<;as nira
10 prata mnias passagios gabcllas et pedagia iurisdietionescjue et > omnia. rpic ad prcdietuni
|inonasterium| ' iuste et legalitcr |pertinont| ', nostre auctoritatis pagina prcccptali''
riintinnaro i't corroborare dignareinur. Ciiius' dignis postulationibus lilx-ntissimc aun-s'"
I nostre]' pietatis acconiodantes" nostrcque aninie consulentes pro dei aniore prodieto
venerabili coiiobio" at<juc prefato abbati suisve successoribus'' concedimuH donanius''
15 niodisqnc (inniil)iis cnrrobDrainus oinncs res et jn-oprietates possessionesque, quascnnKpie
idein ccnobinin' Iimgo tempore dignoseitiir possedissc- ab Urso et (irittone et Ciignello
dl' lionzaiici ipsius loei t'undatoribns eoncessas, que (|uid(in sunt vidilieet : < castriiin
l-'arnete'' enm inribus onuiibusque pertinentiis suis", eastruin ]\on/.ani euni eeelcsia
saneti Blasii' enin eins iuribus et pertinentiis, et viiiaiii Crotis cum eeelcsia saneti
so Potentis, eastrum (iritfonis nunc Lueignani" cum iuribus omnibus eiusque pertinentiis
cunique ecclesiis saneti lusti, saneti Sinialdi^' et saneti Donati, molendinum de Monte
elaro cum tribus tenimcntis, podium sancte Christine nunc Fogiani, ecclesiain saneti
Tetri de Cottiano" cum eius^ villa tota, eeelcsiam saneti IJartoloinei'' de Curte in
comitatu Ai-etino cum tota villa, medietateni liroili' jiro divisa" cum ecclesia Aretina,
« eastrum f'ignaiii'' cum eeelcsia saneti Nicolai cum onniibus iuribus et pertinentiis suis
et villam Burgcti' cum onniibus pertinentiis et'' iuribus'' suis, curtem Curtiaui'', villam
liettollaruni^ villam Cassallis seu Cassatum cum iuribus et pertinentiis suis»-', podium
Valiane cum tota eins villa, eastrum Collicelli et villam Petrognani cum omnibus suis''
pertinentiis et iuribus cum ecclesiis saneti Angeli' et saneti Donati, et curtem'' que
w Casa'' maior dieitur cum ecclesiis saneti Laiu'entii, saneti Fabiani et' saneti Partolomei,
medietatem laei cum tribus insulis Maiore Minore et Puluense cum ecclesiis sanctorum
Secundi, Stcfani'", Leonardi, Petri et Angeli cum earumdem omnibus jjcrtinentiis et
iuribus, eastruin Castellionis C'lusinuni" situm in eongerie laci ciuu ecclesia sancte
Marie Jlagdalene cum suis pertinentiis et iuribus, ecclesiani saneti Christofori cum
36 tota villa iuribus et pertinentiis suis, monasterium saneti Archangeli" iuxta lacum cum
toto nionte Frondonc et Agiole'', villam Torcelli cum ecclesia iuribus et pertinentiis
eius, et Cerbisanam'', ecclesiani sancte Marie de Ancbaialla'" cum tota villa, ecclesiam
sancte Marie de Racondalla' cum tota villa et pertinentiis suis, tertiam partem castri
Passignani cum eius plcbe' sancte Marie cum" omnibus iuribus et ])ertinentiis suis,
40 28S. [Bloch] a) Hericiis xll B; Hemricus C b) semper augastus etc. ad regnorum ß c) nostnim-
que BC d) ne B\ ne, durch Punkte getilgt, C e) fehH in B; situ C f) Clusinum Jl
g) Oddonis ß h) adifrisse ß; addigisse C i) fehlt in BC k) preceptabili ßC 1) huiiis ß
m) aures libentissime B n) accomodamus BC oi conoliio, und "o öfter, C p) succexuribus
B, lind so öfter x statt ss oder s ql damus BC; vgl. DO. II. 173 r) cennbio ß; cono-
15 bium C s) Farnete (Franete C) iuribus cum pertinentiis omnibusque suis BC t) Blaxii, und
so öfter, BC u) Lusignaui C v) Siniraldi ß \v) Cotiano C x) eius cum BC yi Bar-
tholomei, und .10 immer, C z) Broyli C a) BC, wohl statt pro indivisa b) Sijfnani C
c) Burgecti ß d) fehlt in B e) Corfiani C f) Bettolarum C g) fehlt in B h) suis-
que BC i) Agneli B, und so öfter gn statt ug k) curtem illam (pie Cassa C, iro öfter
ss .^latt s steht ll fehlt in C m) .Stepliani, und so immer, C n) B, rgl. DO. III. -Ji-H;
Clusineu C o) arcajraeli, inul so öfter. B pi Aiole B qi Cirbillaiiani 1! r" Ancaialla B
s) Raconf-dola ß t) fehlt in C u) et ß
348 KAlSi: Kri{KrNI>KN.
et*' plobcm sanotc Mario ilo Coiitiiiilms t-uiu" onniibus iuribiis et pcrtincntiis suis iu
coniitatu Aivtino, ('Ci'li'siani sancti l'aterniani in Kiiui oauo", eoi-lcsiam saneti Martini
ilf lu'stiun.-ulis>', i-i'ck'sian» sanvti Androe tU' IJostinu-uld *, castnnn Montt'i-iii" tüiisponi''
cum eciesia sant-ti lUasii ciuii onniil)\is iiiribus H portinentiis suis, ccelesiam saneti
Gi'tirgii'' in Castollione'' Aretino enni oninibus iiM'ibns et ]>('rtiiienfiis suis, in Castro 6
Feiieitatis eeelesiani sanete Marie et saneti Mieiiaelis arebangeii euni pcrtinentiis suis,
ecclesinm sanete Marie in"' l'ndio sive de N'ingoni' euni ecclesiis sanctoruni laei>bi,
KoHui' et Andree de Ccllis cum pertinentiis suis, eeclesiam sanete Marie de Pestrino,
ccelesiam saneti Stetani et saneti Andree cum onniibus iuribus suis, eeelesiani sanete
Marie de Biene cmn duobus teninientis in villa IJiene, in civitate Perusina eeelesiani lo
sanete Marie de Valle'-', eeelesiani -aiieti Nii-nlai ile l'arione. eeelesiani saneti Andree
supra niuriini, inonasferiuin nioiiialiuni saneti Spiritus de Parione euni eins pertinentiis;
in eoinitatii ipsius eivitatis Perusiiie'' eeelesiani saneti Michaelis de Capellis cum Om-
nibus pertinentiis suis", eeclesiam saneti Andree et saneti Erculaiii^ de Pillo", ecdesias
sanctoruni Laurentii et Ef^idii'" de castro" Fluininis cum onniibus jiertinentiis suis, 15
ccelesiam saneti Donati de Magnano", eeclesiam saneti Stefani de monte Kutiano''
cum eins pertinentiis, eeclesiam sanete Marie, sanctoruni Bartolomei et Cliristofori
in curte Pacciani cum pertinentiis eins, eeclesiam saneti Martini de'' Venella iuxta
laeum'' cum tota terra quo Fitto"" dieitur, curtem rpie Paterno dieitur euni" eeelesia'
saneti Andree de Vertula, eeclesiam saneti Salvatoris et saneti Anj^cli in Insula ^laiore, 20
ccelesiam saneti Damiani, sanete Lueie, sanete Agate" et sanete M.uic Magdalene de
Castro tote Tori''' cum omnibus iuribus et pertinentiis eins"', ccelesiam saneti Bartolomei
de Sanguinaria, eeelesiani saneti lacobi de la'^ Tribuna cum vineis et terris de Petra-
gi'ossa, eeclesiam saneti Ansani de Petrognanoy, eeclesiam saneti lohannis de Casa
noua, eeclesiam^ saneti Petri et saneti JlarceUi cum eonini ]icrtinontiis et iuribus, s5
eeclesiam saneti Martini de C'olle Brandalule" cum eeelesia sanete Marie, eceiesiam'-
sancti Bartolomei de \'aliano'', eeclesiam saneti Andree de nnmte Melino, eeelesiani
saneti Cliristofori montis Sperelli euni oniiiibus pertinentiis suis. Etiani volumus su-
jieraddi eeclesiam sanete Marie que est supra niurinn civitatis Clusine cum'" vineis et
terris que sunt iuxta dietam eivitatem, castrum novum cum toto eius distrietu cum so
omnibus'' iuribus et pertinentiis suis"*, castrum Montis Gualandi cum eius distrietu
iuribus et pertinentiis suis. Insuper damus contirmamus et corroboramus omnia bona
que jirefatum monasterium" habet in Cortona, videlicct domos sitas in platca abbatis
iuxta plateam eoniniunitatis et totam stratam de porta Berarda cum domibus ex utraipie
parte seriatiin usque ad tontem que surgit in quatrivio*^ dictc terre, hospitale iuxta* 85
portam'' sanete Jlaric cum eeelesia eins sanete Marie cum onniibus pertinentiis et
iuribus eins, et iura et bona omnia qtie habet dictum monasterium in ^lontalla et in
Montanariis et de** podio de Valegio' cimi domibus et molendino, eeclesiam saneti
Angeli cum omnibus pertinentiis suis, castellum Cerreti'', villam'' Fratecioli', et villanj
Capezani cum villa de Rota, et terras quas habet dictum monasterium in Forzone et w
in Padule. Et omnia supra dicta eoncedimus et confirinainus cum omnibus iuribus et
28H. v) feliJl in D w) et ß x) Zocauo C y) RestuchuiC z) Restuiiclio C a) Moiitig C
b) Grisiiiinis li c) Georii (' d) CaHtelione li e) de li 1") Koffini li g) de I,avale C
h) PcTusii B i) fehlt in li ki .\rcliulani C 1) Pilleo C m) Zilii C n) costro U
o) Afanziano C p) Kol'tiatio C i\) iuxta laciim fehlt in B; s. Marl, iuxta lac. de Veuella 46
nomine C r) Ficto /<; . . ttn C, ilie BiichKtabenreHle am Anfanij iles Wartet jmmicti für fi,
dorh iräre hier auch p (aho PrettfV »"'iglich a) fehlt in C t) ccelesiam C u) Agatte C
V) Tliori C w) eius pertin. C xj BC y) Petrigniiio B /.) eeelesia B a) Hraiida+ h
bj Paliano et C c) et cum B di onin. et pertin. Buis iaribuH C e) monsteriuiu B
{) (juatrigio B g) dee port' B In Montan, euni pod. C ii Vallegio B kl (.'crcli et 5«
vil. C \) Fratcceoli C
IIKIN UlCll 11. lull. ;j4ij
pcrtinciitiis suis liouoril)!)» liinitibiis rcilitiluis'" pfiisinnibus jit(|Uf iiirisdictionibiis i-t
(k'stiiftiilnis juiuis" torris podiis et" torritmiis iiiiiiiinitiitil)iisi' |iasi-ui.s'i ijotlugiis et ^alicllis
ac aliis rebus et lioiiis pcrtinentibus r{U(>(|uo iiidiIo uuivcrHis (tibil"" tuis((UO" kuc(;(;khij-
ribus iin|)erlali elciuentia, nostre niaiestatis' anulo" libcraliter W" iuvesticntes de oisdr/ni'',
6 dantns vobis vcstris(|ui' sucocssoribus plonuiii et utili' dcmiiiiiuin cum iikü'o et iiiixti)
iiiiperio, oiniiiiiuubi iurisdirtioue in" roalibus et j)crs(inani)us, jircilictas tiMTas i|isai-UMi(|ue
territoria villas scu distric-tus iiv ipsius iacentia.s" univci-Haa |cuiii|>' iudiciis' taiii nalilius
quam ])crs(iii;dil>us", liljoi-c <'xcrccii(l(> oiuncs cousuctudinos utilitatcs usus cniiinda
honorc's i'niohiiiii'ntu'' dictis torris pertiucutia, vns et vcsli-os sut-cessores habere teuere
10 possidcre ac etiani gaudere de cisdcm"', (sieut|> h.iberemus persoualiter, si uti veüemus''
cisdeiu'''. Insuper coneediuuis et dainus et c-oiiHrniaiuus iortilieias'', quo invoniri et re-
periri possuiit in ("iusiiio et' I'erusino', videliect sieut"-' niittitur" fossatuni Uenolle'',
quod est supra sanetuui Martinuiu reiierttini, ad locuiii ubi t'uit quercus IJellit'aiitis, ab
ipso locii iiiiltiliir' ad sauetuin rroeubiui et a saiieto l'rcieuln in (Jiauas'' et abiiiib: in'
16 fontes'" us(|u<' ad fossatuni l'antani et Murani" et inter iaeuni et Chinas'' tei-ras viiieas
euhas et ineultas et }irata. Insuper eontirinanius et eoneedinius atcjue" dainus" tibi
ttbbati tuis((ue suecessoribns plcuani et liberani potestatem vice et auctoritate nostra
iuqieriab ex'' inlegitiino'' et ex inlieite euiuseuinque goneris coitu'' natis super dcfeetuiii
natalium dispcnsandi ipsosque rite et legitime quoad omnes actus legitimos et civiles
so iionores quoque comoda et utilitates quaslibet, et ut ex testamento et ab intestato
personis (juibuseumque succederc valcant, h'gitimandi et abilitandi, ita ut perinde''
iiabeantur'' omniinode, sieut a nostra' imperiali dementia iegitiinati' et abilitati' f'orent
ad premissa, ereandi notarios et tabelionos" publieos, iudiees ordinarios^' ac regios'"
missos, qiuicumque'^ nomine^ niineuprntiir, sollemnitatibus '■ debitis" adhibitis"' et"
15 eonsuetis, reee]ito'' al) oisdeni priniitus de tideiitatc sacro'' obsc^rvanda'' iinperio sulito'
saeramento, eisdein quoque dando" plenum et liberum arbitrinm pro'' loeis'' ubilibet'
per sacnim Komanum Imperium eonstitutis'''' sui ot'ticii, veluti a nostra maiestate'
creatis faetis et institutis tabelliones'" iudiees'" et notarios'", exercendi" cum omnibus
dieto officio pcrtinentibus aut faciendi", modo non obstantibus legibus iuribus vel''
so consuetudinibus aut statutis — et specialiter legibus illis C. de preeibus'' imperatori
offerendis'' I. nee dnmnosa et (J. si contra ins vel utilitatem publicani 1. ultima — vel''
privilegiis concessionibus faetis" et concessis per pi'edecessorcs nostros quoseunujue
geiieralibus et specialibiis faetis introductis et concessis per quamcumquc' persouani
288. in) riditilms B; rcditulius C n) aque BC o) ftlilt in H pj in . emolli B; in memoli C;
S5 »lan hi'mnte aiuh elirii ati emoluiiientia denken 4) inasoulis corr. aus inascuis 6' r) fehlt
in BC, il(H-h ist in B hinter uiiiv. ein Loch s) et tuisque BC t) niagestatis B u) an.
liberalitatis inv. BC v) eiusdcni BC. hier und Z. 11 w) et B x) iaculaa BC; riclleicht
stand nur ac ptinentias y) fehlt in BC /.) iudus oder indns B\ induciia C a) pealilms B;
penaliljus C b) moiiita HC ci iilem B; oiusdom C d) volemus B 0) Ibrtellitias B
«0 i) fehlt in B g) si coittit, doch mit Tilgunr/ ron tti, /{; si coitit C h) Uenele B; Ueuelle ('
i) mictitur B; mittit C k) Clauas C 1) iis(yic ad B m) tbnes ß; foues C; die Emciulatiim
ist nicht sicher n) itrani B o) fehlt in B p) imp. cui legittime B; imp. cum in-
Icgittime C qi cogitu B r) jtide (proidein C) liabentur BC s) nostri BC t) legitimandi
et (ac etiam Ci abilitandi ßC u) tabiliones /i v urdinat ßC w) regis ßC x) eoruni((iic
46 JiC y) nomiua B(.' ■/.) sollemnitates ß a) fehlt in B b) dliitis B c) reccptis BC
d) sacrosancta B el servamla B f) iuritico corr. aus iura'" B; iur C; die mit lü'ick-sicht auf
den Sprachiielirauch ähnlicher DD. vorgenommene Emendation i.it unsicher g) dandi ß
li) p C; off'inltar .stand ur.tjyrünglich ])er loca — constituta i) cubilibct ß kl constitutoe B
1) niagestate B m) BC, statt tabellionibus iudicibus et notariis n) cxeroitium BC o; fa-
cicntibus ßf ji) iuribusve C i]) putibus ß; precilius corr. aus jiritibus C r) offeren. 1.
ult. et (undeutlich, vielleicht durchgestrichen) i[ue {[ujs et si vel utili. pu. c. k. 1. vel ß; offeren.
1. ult. et si (|uis vel utili. pu. e. h. 1. vel C; wir haben den in Unordnung geratheneti Te.rt mit
Rücksicht auf die in ähnlichen Urkunden angezogenen Stellen dej Cod. lust. I. I'< I. v »»./ T. :>'-!
l. ult. herzustellen versucht, vgl. X. u s) et faetis B t) quascumque B
350 KAlSr. KlKKrNDKN.
quibiiscuinquc coUogio" civitati" «.■unmuiuitati* sivc ])or.<ouo singiilari . i-iiiiiscuiii(|u<'
juvcMninontie eoiulirionis ot status oxistat. sul) quacuinqiu' coiu'ossiono i'oiulietiimo seu
coinpositionc verlioruin, rtiain" [si]'' ilo i|».sis .s|i('cialitcr*' de vorho ad verbum torot''
in nostris litteris meiiti*) facienda, qno jiredictis aliqiio modo ol)viare" possunt'' quequc
ad prcmissa'' nulliu^s voliunus"^ nbtinerc roboreni fiiiiiitatis'', eisdeni ox oei'ta seientia 6
et de plonitudine inqioratorie potestatis |>enitus dcnif^antes. Et volunius insujicr, ijuod
nuUa ]>ri-siTipiio pii>>ii ii|q>i)ni. nisi'' qiiin^entoruni annoruni. Et ea, (lue "^ tcuore prc-
sentiuni cassanius et annullaniiis et irritamns, eassa et irrita esse volunius ipso facto.
Etiani volunius supperaddi pri'fat" eeuoltjo nionasteriuni sancti Orispoldi" situni in
piano IJettonc'' cum eelesiis sanete Mai-ie de Costano, sancti Salvaforis de C'oUe, lo
sancti Angcli, sancti Marcclli. sancti Martini, sancti Paterniaiii, sancti Clementis, sancti
Martini de Oolle, sancti Nicolai de Uessano', sancti Donati de Costano et'' ecclesiam
sancti Anijeli de Muldrone' Assesinatensis'" diocesis" cum omnilnis eorum iuribus et
perlinentiis, castnim Fasciani" cum ecclesia sancti IMasii'' cum onniibus iuribus et
pcrtinentiis suis. > Si q\iis iu;itiir cnntra baue nostre auctoritatis payinam tcmerarlo is
ausu vinlator extiteril. quod miniiiu' credimus, vel i)rcdictuiii abbaten! suosquc sueeessores
< monacos et vassallos > de preiliclis eausis disvestire niolcstai'e vel per placita fali<:^are
tentavorit, sciat se compositurum auri piuissinii Hbras centuni, medietatem camere
nostre et medietatem prcdicto abliati vel suis suecessoribus. Quod xit verius credatur
dilijjentiusque ab omnibus ol)servetur, sigilli nostri imjiressione inferius'' iussimus jw
insigniri''.
Signum domini Heinrici" serenissimi et invictissimi imperatoris augusti.'
Ileinricus" caucellarius" vice Euorardi cpiscopi et archicapellani recognovit.
Datum 'anno dominice incarnationls millcsimo quartodeeimo, indictione duodecima,
anno vero domini Heinrici* imperatoris angusti regnantis duodecimo, imperii vcro cius ss
primo; actinn Hnme: felieiter amen.
289.
Heinrich bestätigt dem Kloster Farfa neu ei'worbene Besitzungen, verleiht ihm
die Gerichtsbarkeit in einer derselben nnd bcjiehlt die Vernichtitng der von
Gratianus über Gut des Klosters widerrechtlich misgestelltcn Urkunden. so
Hont lOU .
Rcgishiim Fayfen.se aus dem Ende des 11. Jh. im- Cod. Valii: S-iS7 f. lHil' n" 4S4 in
der Valicanischen Bibliothek zu Rom (B).
Mitratori SS. U*", 513 n«« C contaminieft mit Stumpf Reg. 1720. — Fntte.irhi Memorir
di Spoleto H17 w° 84 ans B. — Rcgesto di Farfa H, lfi4 v" 451 aus B. — Stumpf 35
Reg. 16(r2.
288. u) collegio c. et 1. nee diimnosa huiiis h\ colegio et 1. nee damnosa civis C; ilie in HC rorhcr
(tgl. \.t) rernehentlirh auMfjfhiiKcnfii Worte Kind unrifxrhirhl an (Heuer Sfellc tiachr/elraifen irordeii
V) coicati C w) fehl! in H; et C \) fehlt in HC yi H|ieciiililiu8 H(' z fieri HC m oli-
viari HC b) lA)rh in H; jintest C ci preiiii.sHani iioluimis li d) ntis t/nrrh Loeli zemtört 10
«II H; firiiiitatcm C e) nisi in C f) eain quc H; c>:iini|iie C g) (iriH|>[n)ldi /{; Cres-
poldi C; n/1, über liifji Kloster die Vorbrmerlcunii In Beclone li i) (ie««ntii li ki fehlt
in H \) Muldro H m) Asseson. C n) diet. C o) l'iissriiini /; pi RlaN.sii H; Klaxii ''
q) fehlt in H r) inHiirniri. iJnt. etc. /(, i»o da« ICiichalokiill fehlt ») Heiiiric. C ti da-
hinter Ileniricua ini|)erator »ri (', inm imf du» Mnnotjriimni oder dan Siei/el ijiedentet werden l.iinn 16
Uj eancillarius C.
II i;i \ iMc II II. iMi (. :{,-)!
F'ür (hfl vidlekht von Eb. A cerfussle JJklal siml die DD. O. III. :tli> (\T. I), 277
(VU. II) und äS^ (VU. III) hniiitzl ironhii. Dux Ksi-hitlnhnU iiilsiniihl ilcn Gfindni-
heilen (Ic-'i HB. Von den durch iin.ser 1). be.itill igten Sehen/iKuijen heyeynin im lieijeslo di
Furfn diejenigen de.t Priesters Johann (-i, 62 n" (i>i2), des Oeimnan und der liofiala
5 C-i, 178. ISO. m u" fH'J. 471. 19(0 und des Leo Sohnes des Bezo (3, 182 n" 47:i) ; illier
den Grafen Oderisius vyl. ebenda 5, 2til> n" I2f)8. — Im Chron. Farfense ist unser D. 289
mit dem D. Stumpf Ren. 1720 contaminiert. Der Text Ist aus B abne.^ehrielien und
kommt für unsere Ausyabe nieht in Betracht. — Ein Plaeitum Heinrichs 11. von toll
für Farfa wird erwflhnt in der Gcriehtsnricunde Benedicts VIII., lieyesto di Farfa :{, 1!)9
10 n" ■ti>2, (vgl. auch Mon. Germ. SS. ll,.')42): eine l'rkiiiidc dariilier ist nicht erhnllcn.
In iiDiiiiiio suiK'to ot iiidividui; trinitiitis. I Irimiciis diviiia [favfntcl" cliiiii'iitia
Ikimianoniin iiiiporator augiistus. Ncitiiiu sit (imiiilnis fklclihtis saiicti; dci <;cclc.sif-
iinLiuiiiiii|U(' iiostioium lidi'liiiin |)ri;siMtiiiiii S(ni riitinoniin noviiit imiver.sit;is, i|iialiti'i' lIii(;o iiioiinttirii I
i|i|iiil iliritur in l'liaqilui vi'iit'niiiili; ;,'<iiltiici.s dri ac vir^riiiis Maiii,> viiicialiilis alilias nostraiii ailirii»
15 i-lv'iii'iitiain dojirofutiis est, quatiuuH ipsius t'iisis preeibiis iinstr^ pietatis aeconmuidartinus
aures, sciliict ut res novitor (1(m) tavcnte acquisitas seil a pravorura hoininuni ditione
excussas nostra iin|ii'i'iali nu j)r<,'ccj)tali paj^ina ciinliniuiieniiis. Nos voro, quia CUUCtis ins tu II
poseentibus prcbere debemus assensuni, nostrc tuitionis pryt-epto noniinatas et sub-
scriptas [res]" saiicto coiitirmaiuiis monastcrio : rcs ita([ue, quas Griinizo tiliiis llildcprandl
so eoinitis eontidit eideni monastcrio, sieut in cartida donationis illiiis continentur, qu5
sunt in coinitatn Finnano sit^; siniulqiie addidinuis pro rcdoniptionc aninn; nostn- ex
iiipstra largitato oidcni sancto loco districtuni niinistoi-ii Sparzani cum oiiinibus perti-
iientiis et cum eanipo Arsicio, quod pn-dictus (irinii/.ci hactenus teniiit, ut'', qiieniad-
niiidum illc doininaui nostrani sanctani .Mariani coustituit hcrodeni de ]jr()prio, ita et
iö n<is tacinuis de dlo niinisterioli) publico, ne forte, si alicui syculari concedercmus
illud, ea occasione pr^dictas invaderet i'es; et in prodicto comitatu Nou§ casg castelluni,
(|uc)d ibi'' contulit Atto Hlius Arderadi, emu suis pertinentiis, veluti in cartula coneessionis
illius legiintur; et in alin loco ipsius coniitatus castelluni de Anj^anello vel alia loca,
((u<; iiiibi condonavit Alkerius coiiies, ipialitcr in sna cartida ref'cruntur, vel a!i(; res,
30 (|uc inodcniii toiupurc in ipso comitatu acquisite sunt; in comitatu Sabinensi in ioco
Hortcllc'' rcs, (pias contulit il)i lolianiics prcsl)itcr cum suis consortibiis ; et eas, quas
ibi Octauianus cum Kogata coniuge sua in iam dicto comitatu sepe dicto monastcrio
optulit, ut in sua concessione liabentur; et quas Leo Hlius Bezonis condonavit in loco
Mojano; insupcr ctiam nostra impcriali proceptione iubemus sub omni contestatione,
tb ut iiniiiia illa soriptn, quc^' Gratiamis invasor rcrum ccclesie saiictf Marie de Xliiiioiie, (luy t. (11
pprtiiiet ad prffatum moiiasteriiim, fpiit, coutringantur et nimulicutur et ad ipsuiii iiionastcrium
redeant sine obligationc; in comitatu ijuo([U(' Balbensi gcclesias sancti Percgrini et
sanctc JLariy cum pertinontiis carum, in (piihus comes Oderisius novitor monaclios
locavit, quc antiquitus ipsius monasterii fucrunt et modo reacquisitt; sunt. Pi-fi-ipicntcs
40 ita<nio * iiiboiiuis, ut iiulliis dux * fpiscopvis« niarcliio conips vicocoines iudex sculdascius aut
aliquis rci publice procurator scu aliqua HD.stii regni inafrna parva ipio persona audeat
prcdictum nionasterium vel abbatum aut monaclios eins ex bis omiiibus qu§ in prcscnfi
pngina pi'^scripta sunt molcstarc aut ini(uietarc vel disvestire. Si ijui» vero hanc pryceptioncm
nostre constitutionis tcmerario infringere conabitur ausn, seiat so compositurnm quingontas
45 libras auri pnrissiuii, nii(lictatcni caiiuMC nostre rt uicdietatem supra scHpto monastcrio aut
289. [Bethniann- Bloch] a) fehlt in li b) H, rielleicht zu cerlicssern in et, da faoimus fnli/t
c) sibi iJ; rielleicht könnte auch inibi gestanden haben d) dahinter et in D, d)i.f yetiigt irerdcn
muss, da die Schenkung des Priesters Johannes sich eben auf Hortell^ bezog e) B
352 KAIS r. 1! IT K K r N O K N.
abbnti vcl fratribus eins. (Juod ut v^riiis' crediiliir ft tinilius all oimiil)iis ooiisorvi-tiir, prt,'SClltOin
pnpiiniu corrobornnteK iimiiii proprin llOStl'O ll)8l>;niri Mg\ 1 1 o iiissiiiiiis.
Sifinuin Jonmi lleinrici iuvictissiini iinperatoris augusti. (M.»
Heinricus canccUarius vice Euerardi episcopi " et art-liicapellaui ^ rocognovit.
Datum anno iloniinici» inoarnatiunis niillcsiino XIMI. indictinno XII, annn lUnnni t,
Jlcinriri ini|ii'rat()ris augusti rcgnantis \ii, iniitcrii eins I; actum Honu;; IV'licitcr anu'n.
290.
Heinrich bestätigt dem tun tierard und seiner Gattin Guilla gegründeten und
ihm übereigneten Kloster der h. Maria zu Serena seine Besitzungen und nimmt
es in den königlichen Schutz. Hom lOU . lo
XotarklU's Traussuiiipt mm t. Mai 13U0 im k. Slautsairhir zu Florenz (B).
Soldani Secovda parte delle quest. Vallombrosane 126 eil. zu 1004. — Soldani Hisl. ,s.
Michaelis 1, 158 «* 5 mts B zu 1004 mit a. incarn. millesimo quarto, indict. secunda,
a. reg. II = (Maccioni) Difesa del dominio de conti della Gherardesca sopra Ponoratico
etc. (Lurca 1771), somm. di docum. 11, = Böhmer Acta xelerta Hß n" 39. — Stumpf i6
Beg. 1H04.
Während Eingang uttd Schluss des D. 290 das Diciat des Eh. A aiificcism, scheint ilas
Mittehtück (von videlicet noniinative Z. 12 bis Precipientes itaque iuhomus Z. Hl), für
das die GründiingsHrkunde des Grafen Gerard von 1004 (am beste» gedruckt hei Miiralori
Änt. Bai. H, 1067 ; wir bedienen uns ausserdem einer Collation des Druckes bei Soldani so
156 mit Transsumpt von 1306 im Florentiner Archiv, die icir R. Davidsohn verdanken)
benutzt ist, von mneni zweiten ungeschickten und die Sprache unvollkommen beherrschenden
2Iann verfassf zu sein; tnan könnte an HB denken, doch enisjirirht das Eschatokoll eher
den Gewohnheiten des HA. — Das Original muss .sr/fon im ,T. 1306 in sehr .schlechtem
Zustand gewesen sein, da der transsumierende Notar, von dem noch andere Urkunden für s5
das Kloster copiert sind, deren Text in weit weniger verderbter Gestalt überliefert hat,
ais den unseres D. 290, die Text Verderbnis des letzteren also wenigstens nicht ausschliesslich
ihm zur Last gelegt werdeti kann. Dass noch früher die Datierung wohl schon stark
beschädigt war, dürfte vielleicht auch daraus zu folgern sein, dass in dem D. Heinrichs V.
von 1111 Stumpf Reg. 3053 (NU. I), für welches höclisf wahrscheinlich eben un.wr D. w
benutzt ist, dieses dem Grossvater Heinrichs V., al.w Heinrich IIL, beigelegt wird. Damit
könnte es denn auch zusammenhängen, dass der transsumiereiule Notar vom J. 1306 das
Incarnalionsjahr und die Indiction au.i der Gründungsurkunde vom ,T. 1004 einsetzte, für
das Königsjahr aber eine ganz unmögliche Zahl angab. Aus der Gründungsurkundc hat er
auch offenbar zwei von den S. 354 Note q angeführten Namen, die der Königsrichler Roland 35
und Wilhelm, entnommen ; ein Bernhard wird auch dort unter den Zeugen, aber nicht ais
Richter, genannt, während Markgraf Bonifaz dort überhaupt nicht erscheint, und es unklar
bleiljf, woher der Notar von 1306 .leinen Namen genommen hat. Im Original unseres D.
können die.se Unterschriften nicht gestanden haben. — Wir haben den Ei7igang unseres D.
nach dem D. 296", das dieselbe Arenga hat, verbessern können, im übrigen ausser dem to
schon erwähnten 1)H. V. noch das D. Friedrichs I. Stumpf Reg. i09(i (NU. II) heran-
gezogen. — Serena lag bei Chiusdino, Prov. Siena.
aS9. (, archicapcllanii li.
II i: IN Kl (11 II. 1014. 353
In iioiiiiiu! saneto ft individiio triiiitutis. Ilmricus divina favento donu'ntia
Üninaiiormn inporator aii]ü^ustii.s. lu.stimi ft rationaljiiu" inil)is vidi;tur, ut'' vonerabilia
saiK'toruni dci loca'*, ([ue a" bonis lioininibus intuitu |tii'tati.s et .spe'' etonie" reimi-
iierationis constiiiunlur atqiie nostro (iiiri et doininio tradiintur, uo.Htri] ' iirt'cfpti auctoritate
5 niljorontiir'', nc a pravi.-* et iuiqiiis Immiiiilms dissipoiitiir. Quiifirca'' <iiiiiiiiiiii .saiicti'
dri c'fcli'.'<i<' nn.sti-Drumquc lidcliuni pi-fsciitiiuii .scilicct at- l'utuniriuii volmiiiis imivcr.sitati
patoat, (jiialiter inonasteriuin sanctc Jlarie sitiiin in loco Serene, quod' a («crardo et
(iiiilla uxore .sua [)ro reniodio aniinaruni suarnni .'^unninique parentuni constnictuni ''
[et nobi.s]' proprietarid iure contradituni est, per liane nostri prccepti paginain, proiit
10 iuste et legaliter possumus, contirnianui.s; et corroboramus eidem nKuiasterio onincH res,
(iinnes proprietatos , qua.s predictus (lerardus et predicta Guilla uxnr mi.i prfdieto
monasterio contulcnint, videlieet noininative .sunt hcc: castello"' dc"> Scnim cnm turtc et pii-
tiiic'iitin », ciistollo ile Mirnniluld cum rrclosia »aiifti Iiiliniinis evnnfrt'li'<te cum ciirtc et p(;rtin<Ultia,
ciistcllii dl' Sciviluli cum occiesia .sjiiicti Lainiiitü cum curtc, i;ist( llo de Friio.Hiiii «e.\ta parte cum
16 ccciosia saiicti Micliai'lis arcliaiijfeli cum cuiti-, Sciipctulo ca.stcllr> cuui curto, Kotano CUni eurte,
C'liumulo castello mcilictatc cum curtc et CCelesia sancti AngcÜ , castello de Viciuatico cum
eccicsia sancte Lucio et carte, « vilia de IV'rignauo inedietatc cum ecclesia .sancti Angeli,
ecciosin saucte Marie de Pulverario cuui tredecim uiansis" », curte do Islaito medietatc * CUni
mcdietnte ilc Linalia. roclin de Biseruo ((ue" Fiuiculo vocitatur cum ecclesia sancti Angeli mcdietato
K cum curte *, castello de Campilia medietatc cum ecclesia Sancti Petri CUm curtc, castello do
A(iuaviva i|Ui)d" C'olle Goddimari vocatur (piaita parte cum ecclesia sancti Cassiani Ct CUl'te, castello
Ulli dicitur .Munteelialvo CUUI sua portione * et sua jiortione de castellare quod" iani fnit
castello ubi dicitur C'astellimuovo, castello de Metrianol' medietate cum curte, castello de Megrano *
medietate CUni CUrte, castello de Variaiicllo medietate cum curte, castello de Planzano * medietatc
S5 cum curte, castello ubi dicitur liisenzo medietate cum curte * cum eccicsia sancti Michaelis, ca.stello
de Magrano medietate cum curte'", castello de Martha ■" cum sua portione, insuper et quic-
quid ecclesie ilii conce.ssum mancipatum " contraditum est mancipiis agris pascuis aquis
aquarunive decursibus silvis pratis quc.sitis et inquirendis cultis et iiicidtis, perpetua
stabilitate .sancinuis — ,<i quis vorn eidoni monasterio sancte Marie sub regula boati
30 ücnedicti constituto' aliquid mobile vel immobile donare vohierit, [libejram habeat
potestatem, ne" quispiani audeat eis rotragare voluntate" — hec omnia cum" supra
scriptis casis ad iam dictas curtes et ecclesias iuste et legaliter in integrum pertinentibus,
et quod ipse Gerardus bone memorie et quod ipsa predicta uxor sua [Gujilla pro
remedio animarum suarum ad predictum monasterium dederuut. Precipieutes itaque
35 iubennis, ut nidlus dux raarchio episcopus comes sculdascius castaldius decanus nullaque
inperii nostri"' magna" parvaque persona iam dictum cenobium seu abbates ibi pro
teiipiire dco serviontes de supra scriptis curtibus et de aliis oiusdem>' monasterii [rebujs
sine>' legali iudicio disvestire aut aliqua publica funtione ab eodem'- monasterio exigere*
•290. [Palist - Bloch] a) venerabile li; diese und die michsien Verbesserungen (Note b — f> narh
40 L>. 296" h) et venerabilius singnum dei nostri B c) ut ß d) ipo B e) ecteme B
{} iuri — nostri fehlt in B g) roboretur B h) quocirclia B, und so öfter cha statt ca,
was wir nur in den Eigennamen stehen /assen i) quo ß k) construsserunt B I) et
nobis fehlt in B m) VU. = NU. I; castcllum de XU. II; scilicet B n) mansiis B o) ii B\
der Schreiber ron 1306 wendet diese Kürzung für rerschiedene Formen des lielatirpronomens
45 an p; Metano, mit einem nicht sicher zu deutenden Zeichen über t, B; Mitiann IV. ;
Mitriano W. II n) dies in der ^'V. fehlende cast. de JMagrano ist vielleicht mit dem lor-
angehenden cast. de Megi'ano identisch und durch ein Versehen des Schreibers zweimal genannt;
dass es aber im Or. unseres I>. stand, zeigt die XU. II r) Marcha VU. nach dem Druck-
liei Muratori Ant. Ital. .9, 1067; in dem Transsumpt ron 1306 steht in der VU. wie in dtr XU. II
ia ^lartha s) macipatum B t) constitutuni B u) ne — voluntate B - XU. I, wo indess
voluntatem steht v; de B \v) dahinter folgt in B noch regni,- unmöglich ist freilich nirlit,
dass schon der .'Schreiber des Or. hier ein \'erseheti begangen hat x) magni ß y) cidem
iiiou . . . . ssime ß, cor ssime 3 — 4 Buchstaben rerschwunden; statt sime ist siclier sine zu
lesen und rorher eine andere Ergänzung kaum möglich z) eidera B a) exiere B
Kaiserurkuaden III. 45
354 KA isi;i;r kki'n di; x.
prcsuuint sive aliijua uiolcstia interat, set liocat nbbnti i'uiii iiinnacis onuiia ([ui' ml
inonasteriiiin juTtiiicnt quiote tenert' et pacitico et siib lutstra dctoiisione deo st-rvire
ft*" oinuiuiu inalorum sublata t'orlitudinc''. Si quis voro teinoi-arid'' ausu'' aliquando
hoc nostri j)rfcej)tun> intVingore teniptavcrit "', cogiioscat " sc dampnatuin "^ in die iudicii
cum Inda traditorc, insuper novcrit se coiuposituruin am'i optimi libras ccntuin, mcdip- 5
tatoin camere nostre et inodiotatoin prelibato*-' luoiiastorli) et abbati qui nunc prcest
suisque'' siiccessoribus. Quod iit vei-ius crcdatur dilij;'entiusque ab onuiibus observetur,
lianc ' paginani propria manu roburantes'' nostm sigillo' suptor™ insigniri" iussinuis.
Signum domini Henrici serenissimi et invictissimi inperatoris augusti. (M.)
Hcm-icus cauceUarius vice Everai-di episcopi" et archicancellarii '' recognovif. lo
Datum anno duminiee inoarnationis niillcsimo [decimo]' quarto, indic-tioiie [x]ll%
amio vero domini lli'nrici inperatoris augusti reguantis XII', inperii cius pi-imo; actum
Rome; feliciter amen.
290^-.
Heinrich bestätigt der erzbischUßichen Kirche zu Ravenna ihre Besitzungen, is
Subtrio 1014 .
Abschrift Scalabrini's aus dem 18. Jh. in Cod. 652 der Sammlung Antonelli in der iiffent-
liehen Bibliothek zu Ferrara (C).
Rubel Hist. Ravennat. ed. I. ö63 cit. ex tabulario Romano.
Geschrieben nach DO. III. 330, dessen Besifzverzeichnis indessen nur z. Th. wiederholt ist. 20
Die Datierung entspricht den Gewohnheiten des HA. — Der Ortsname Sulitrio, der in
der Abschrift Scalabrini's entstellt sein muss, wird am n-ahrscheinlichslen auf Snlri zu
deuten sein; mit Rücksicht darauf haben wir das D. an dieser Stelle eingereiht.
In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina [favente]" clomentia
Romauorum Imperator augUStUS. 8i loci» divino cultui nuincipatis proprietates pertiiifiitias 25
et'' Icg'iini iiistitutii aiigere defensare et confiniiare studitcriinii», [id]* noii soliim liuinatia laiuh; pre-
dieandiiin, veriuii etiam divina rcmuneratioiie nubis reconipeiisnndnni'' credliniis et Ctiam .sciiims.
yimpropter agi»<iscant oiuncs fideles nostri" prescntes atque futuii, i|ualitoi' ims |)iii'' dci i)nini|iiitciitis
aiiinre ' aninici|iie irnstre absoliitione nee uon interveutu vel |)etitione domni Avnaidl sancty KniirniiatI»
ecciesif vcucraljilis areliiepisco))! sue sanete sedi per lianc uostram prcceptalem pa^innm coulirinamiu io
et firmissime corroboramiis omnes illo pertinentes epi^copatus monasteria cccicsias civitates et castella
ac omiies res, que iinquam per cartulas nntiquns privilepa atque procepta ad oandcm saerosanctain
Kniiennatcni ecclcsiam pertinneriintf, insuper et ea que in nostri diadeniatis toniporil)us vel autea a
Johanne'' papa Vcl a (>re):orio papa ad ipsani ecclesiani sunt olilata et pcrpetiinliter dunata et a nohis
confirmata, videlicet comitatuni ♦ Cescuatcm tum Castro veteri et novo et turribus et oinnlbus sibi 35
pertincntibus, comitatum Ficocienseni ' cum ripa et episcopatu suo * siiiiiib|uc cuniitatum Decimauuni,
290. y>) et — fnrtitudine li; die Ausdnichsireixe int xehr aii/fri/ienil und die Stelle wnbrsiheiiilirh
rerderlit. Dem Sinn icilrde schon die Aendeninff ron t'ortitiidine in in(|uictuili!ie iillenfulh
</eniiffen, aber die Fasiiuny l/liehc unfieinihnlirh und irnhrscheinllcher ist eine eini/reifendere
Kmendation, etwa in Rine omniuin niolestationo et impiictudinc c) temerarius ausu« li io
d) teptaverit B e) cofrnoBcat li f) dii])natum B gi pn-Iibati B li) seu suistpin B
i) har. B k) policente« B 1) singno B m) orler Buptus,- die Abkilnunij Ist nifht sicher
aufzulösen n) inBinf^uiri B, und so öfter Ujsn für gu o) cniiiii B pi arcliicancellini B
<{) recb(fUO\nt Ä. I/riraitf folt/t in B: Bonel'atiiis niarcliio Ite ugi tt. Rolbindiis iudex, (iulli-
elinu» imlex domini inperatoris. Bcrnanlus iudex domini inperatoris r; fehlt in B, ri;l. die ib
l'orbemerk-unff s) II B, ri/l. die Vorhemer/cunf/ fl l'III B.
2W"-. [Bloch] tt) fehlt in C b; VU.; per C c) VU.; propensandum C" d; verc VI/.: vielleicht
ist unser Terl auch hier zu emendiercn q) VU.; reffiii C () honore araore (! g) VI/.;
pertinuit r h; lohane C i) Kicociense, Iniolense, niassa C; allerdinqs h'innten solche
Formen auch im Original einer ron IIB yesehriehcnen Urhoule rjestanden hohen M
TFK.IXlüCII II. Ktll. 355
coniitaliini 'rrmieisariy, i-i>iiiitatiiiii Iiiiciliiiseiii ', • iniiNKaiii ' imy voentiir Fii*valia cmii Cnriin riTiiiiia'',
iiiuniustcriiini sniicti,- Mari^> in l'iiinposu, iiioiinKteriiiiii Hancti Illarii in (ialliata t-iiin oniiii ilintrictiniio
plH(-itoi|iie SUD UVV iion diätrictuni liaitciint- ciini portirt et ripa iniiriif |iiililii'ariiN oiiiiiitjUf< tcli*iu*iH
iiiun e t a rt iMiiiiciii |i<jt(!.staloiii in oniMil>iis lU Ikailcilli.'l et extra liaiH'ii n am civitati'hi, • mnna-
6 ittcriiiin saneti Thoine npostoli, lUDIIHstiTIUIll tiaiiuti' Kit|ilK'iniy iiitVa civitatcni AriniinciiHom cum
oniiiiliiis iicrlini'iitiis coriiiii soll oiniio.s res, i|Uaseuiii<|Uc (liacoiiiiH I'etriis Kliiis Martini dnciH per ear-
tiilani donntioiiis in snnctam lianonuatcni oecicsiain trndidit et i|ua8eini<|nc luK'lcradn coniitissa deti-
iiiiit', »ieiit Otti) UllpiTiltor in plaeito I'etro Rauennati nrchicpiscopo Icgaliter inrestivit et in
piTpetiiuni edulinnavit, it<'niiiiie omnes res et posessiones'", (|iias Lambcrtns euni lixore et filiis suis
10 liabiieniiit a mar! iisi|iie ad Alpes, a lluvio Hono Ms<|iie nd Koliain, sicut niis in prefata eeelesia ulini
traiiiilinins. (|i(oni;uu iiiinitt-i rci puhliei* et .sanete Kaurnnati.s" eeclesiy * facti sunt, — at<|uc hee
lunnia in umnibus, sieut iain eoutirniavimus et olini conKrniata fucrunt, prefatii Ariial(l<i° areliii'|ii-
.scopi) i't ad SU OS sucecssorcs in perpetuum stabilinius. l'ndo impcriali statuinius edicto, ut, si
alii|uis (lux niarcliio comes vicecomos seu ulla nustri inipcrii nm;pia parraque persona candcinP
16 Uaueiuiatum cecicsiam disvcstieriti scn molcstnvcrit'i, contum libras auri cocti componaf, medictatem
laniarc nostre et mcdietatem prescripto archiepiscopo * suisque suceessoribus. (^uod nt verius cre-
ilatur, lianc pafrinani manu prupria » roborantcs sigillo liostro sig-illari iussimus.
I Sijiiuim (Iciinni llciiirici Serenissimi iiuperaturis augiisti. § i.M.
I Iliiniiciis canecllanus vice Euerardi cpiseopi et archicancellarii recognovit. |
so l)atuiii aiiiii) dominicc iiicai-nncioiiis millrsinit) xilll. indictionc Xll, anim vcro domni
Hoiiirit'i^ iiiipcratoris augusti rcgnantis XU, iiiij)erü eins jiriiiin; actum' Suhtfid; felicitcr.
291.
Heinrich btstäti(jt dein Doincajjitel zu Pisa den königlichen Schutz, seine Be-
sitzungen, insbesondere eine Schenkung des Bischofs Wido, und die Immunität.
25 Fasciano 1014 — — .
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Pisa (Ä).
Bayer in Forschungen zur deutschen Gesch. 13, 608 n" 5 aus A zu lulö. — Stumpf
Acta ined. 631 n" 450 aus A. — Stumpf Reg. 1608".
Auf einem von HB durch Eintragung der ersten Zeile und des ersten Theiles der Signum-
30 Zeile einschliesslich des Monogramms hergerichteten Blanquet geschrieben von sonst nicht
bekannter Hand bis zum Ende des Confextes. Den ziveiten Theil der Signumzeüe, die
Rccognition und die Datierung hat HA hinzugefügt. Der Text ist Wiederholung des
DO. III. 224 mit Einfügung einer Liste der derzeitigen Mitglieder des Domcapitels und
eines Abschnittes über die Schenkung des Bischofs Wido, der wohl auf eine Urkunde des-
35 selben zurückgeht. — Wenn in den DD. 291 — 29.5. 296'' das Incarnation.yahr 1015 statt
1014 angegeben ist, so mrd die Kanzlei, da diese Urkunden sämmtlich in der Grafschaft
Pisa ausgestellt sind, sich hier dem Calctdus Pisajius anbequemt haben, wie schon Muratori
Annali d'Italia 6", 61 angenommen hat; die Urkunden sind also nach Miirz 25 anzusetzen.
In D. 296", das allein in dieser Zeit und abweichend von D. 296'' das Incarnafion.yahr 1014
*o aufweist, könnte eine Correciur des Copisten vorliegen, wenn nicht etwa die Datierung im
Original später nachgetragen war; schon D. 297 hat u-ieder a. ine. 1014. — Über Fasciano,
das jetzt in die Stadt Pisa einbezogen ist, vgl. Repetti Dizionario della Toscana 2, 85.
290'"-. ki ff'.; comu ceruiiio C 1) VU.; donavit C m) C n) TT.; Raiu-nne C o) a prefatn
ArnalJo C; allerdings könnte auch rfi'ej.- schon im Oriffinal geslandeit haben und würde dann für
■45 ad prei'atum Arualdum geschrielten sein p) and C q) disvestire, molestare C r) com-
ponere C s) Enrici C t) datum C.
45*
356 KAIS i: Kl' u K r N r« i: x .
(C.i § In noinino saiictai- ft iiuliviiliu; triuitatis. Ilcinru'iis diviiia favonto cic-
montin Ivunaruin'' iinjicratnr «ugiistus. Noiimi sit omiiimn sniutao doi ciTlosio tiililium
UMstruriumi u (• |irrseiitiiiiii srilii'et ar t'iiliiri>riiin sa;,'aiiliitis j! iiiiliustria", iinnliter iios nb intoivoiitum
Uuidouis Pisensis cpiscopi atqiu- Uuarini Mutincnsis jjrosiilis imstro r u m ililpctissimoru in
ti<lol i 11 ni por hiiiii- iioi-tram |irt'oc]itali'm |>ni;iiinm rcccpissc" quosdiiiii cnnonk'os sanctne Pisanne iiofelcsie 6
nustrn (iro aiiiiiia in iiostrn tuitione nv <left>nsit>nc, ]>roiit iustc rl lo^aliter iinssiunns: noniiiin (lonii|nt'
illoruui Potniin'' archi|iresbiti'rum et litlianne[in] archidiacimuin, Hcncdictiiin'' cantorcin
ntque priniiceriiim loliaiinein Bonizonemque presbitcnim et custoilciii riim Andrea sinii-
liter presbitero. etiam alium 15onizoneni presbitennn, insnper et Ur[snni|'' presbitennn cum
l)(>niinieo presbitero nee ni>n et Alliertum ])resbiteruni euin lolianne et Petro jircsbitevis. m
qiii anibo >;erniani unani siinul eanonieani tenerc videntnr, 'reiidi)nein at(|ne Luinizoneni
[pjresbiteros. Martinum Petr|nni presbiteros]"^ s|i]mul et gernianos unani tantmii eamiiü-
e|ain pjossidentes. Alber|i]eum (et) Uber[tnni] diaeonos "^ que Siget'reduin sub-
diat'OnOS •■', CTerarduui (hos deuii|ue predilctus'' canoiiicDS, «iiios iii huliioro prislois
[tomporibus constitu]tos' [cog]novinms ' s[an]c[t]e'' d[e]i'' grenitricis Marine 8e(ni]pcr[que]'' virpinis 15
ac sanctonim aliorum coiumemor[atio]neni, [uostra re]vppiin(u.s] sub [tui]tionc [a]c pt[inni niiini|ii|m|
illuriun propriotntcm per iiosfram confirinani[u s] p[rccclptaloni auctoritntcm — [nominajtive '
eisdeni prefatis eanonieis per preceptalem paginam dccem niansos, quas* [pi"e-
fatus]™ Uiiido antestes" . . . ad parteni et proprietatem sanct^ Mariae acquisivit, nunc
auteni inspirante den jtro renicdin animae n[iist]rac'' atqiie suae eidcni saiietae Mariae so
per cartulani utiersionis ad stipendia et victualia pretatorum canonienruni obtulit, quae"
fueinint pertinentes ad cortem de Marciana, qiiae* rect^* videntur esse per Martinuni
Hliuni bone memorie" Dominici et per Mareianum Hliuni Pasquaii atquc per Stephainini
et alium Mareianum Ceroueeta nee nun etiam per Leonem (ianguiii et per Leouein
Cloeiam sive per linnaldnin et Dodonem filios'' Dominici'' seu per lolianiiem de Cafagio «5
et per alium loliannem et Benedictum presbiterum sinudque Petronem et fratrem eins,
cum Omnibus rebus moWlibus et iinmovilil)us ad easdem" mansas» pertiiientibus — , ea
deniiiuc'l rationp iit nemo eos dilniiiaro vel disvcstire |prc'siimat de predictis rebus et dr prcipriotatibiis
ailt servis nee non aneillis adquisitls Sive adqnirendi.s iusto et legalitcr. Insupcr ctiain lis cnnic-
diinus ac libera donamus faciiltatc, Ut liabeant in potestate eortim eauuiiicam et <|uiequit eidcm 30
canonice vel clerieis seciindiini predictum niinierum ibidem pro tempore ordinatis de aelenuisinis vel
aliis rebus rite pertinentibus, de obintionibus svilieet atque mortuoruD) fiinetione, ordinaiidi disponcndi
)iabendi tenendi vel qiii('<|iiid eoriim voluntas decreverit faciendi. Xoc liceat prefaty scdis cpiscoi)nni,
qiii nunc vel pro tempore fuerit, in eadem canonica canonicos aupere nee minuere siipra preseriptiini
nnmenim vel aliqnam niolcstiam mit violcntiam ])resentibns vel fiitnris inferre, sed liceat illos ]ior 86
291. [Blocli] a) A h) obgleich einige der folgenden yameii muh iti der l'f. :ii finden .lind,
nehmen trir bei diejicti roin l'etildriic/,' Abuland, da die Idcntitfil der l'erxonen nicht zu crireinen
igt ci Beiiedictn, ohne Abliürziingszeichen, A d) hinter ur Kegte eines a, dann iMchc ron
1cm, ergdnsl nach Jaffi'-L. Heg. :i'jr>H e) Loch von 3,5 cm; die OherUInge iles li, dahinter
ein Ahkürzungszeichen, und ein Theil den leJzlen s noch sichtbar f) diac A; dahinter li cni 4o
Schrift ganz verblichen ; Bai/er las rar que noch filimn p) subiliac A, ergdnzf mit liücksichl
auf ilan vorangehende que h) hinter Gerardum Lücke ron etu-a 11 cm; die ()/>erli/ngc des
d von predictos noch sichtbar: diese und die meisten folgenden Krgi'Inzungen aus der ]'U. unter
herücksichtigung der Schriftreste. In D. 292 fS. 3.'>7 '/.. i») steht hinter ciinonici ihre 'Zahl
scilicet (|uadra)nnta: der Veneeis auf den numerus in der VC. (DI). 2, ti3H X. 18. 23. 2il) und 45
unserm I). (X. 31. 3'>. 2) hlsst annehmen, dass auch in den I>I>. für Pisa die Xahl der Domherren
ursprünglich angegeben trar. In IX). III. 224 ist nach .V. k hinler canonicoH in der Thal
Ilaum für eine derartige Ergänzung, während sie in 1)11. II. 2!)J nur iw lios dcnique gestanden
haben höitnle i) den Schrifiresten nach mit Sicherheit ergänzt ; cODstituti fiicrunt W. k) die
Abkürzungszeichen ganz rerschirunden i) ti sicher^ ue irahrscheinlich zu lesen; danach die 60
Lrgdnzung. Dann hinter tiue 6»« eiifdem noch Lücke ron /,.'> cm, in die dem .SViiiif nach etwa
roboninte« jiasscn uürdc; doch reicht der Itautn dafür kaum aus ni) dem Sinn und den
Schrift rejiten nach ergänzt ii) A, dahinter 1,5 cm Schrift völlig abgerieben; .Stumpf ergänzt
I'iüensi«, man kiinnte aber auch an lejrnlit tsler an antea denken o) bom A |i) fil dorn A
q/ so, nicht cudcnique, miiss auch in dn- V f ergänzt trerden '6
ä
flKINüTfll TI im I. 357
lianc iiiisti'iiiii |irc'c-eptnlcni iiiictoritntcm <|iiic'te nc tute tcu Hcoiin- vivcri', den «iTviro nc iiontrniii" pru
iiniina nratioiivin fnnilcre et preilictnin vnnonioaiii i-t oiiiiu'N ris ei vc-l iii'i'xcripti iiiinieri cniiuniei.i iiiato
luTtinciites iloniiiiarr, iit |iri'ilic'tiiiii cKt, rciiiota oniiiiiiiii lioiiiiiiiini tontrariotule v«;l nioloHtntioiK', I're-
eipifntcü ig-itiir iubi-iiius, iit ihiMms iliix iiiart'liii> ipisinpu« cuiiich voI vicccomc» »ciildaxiiiM ilueaiiii.i
6 i-a»tuldio »eo" villiciis'' alia iiia);iia parvaciiu- ptTMima aiidi-at siui cum prcstiniptioiio molcHtarc lio» iani
diutos vel dinvostirc vtl nli(|iiu" iiifi'rro uiolcatatiouc''. Sod (iii qui)» lioo iioiitrac- voncugNimiiii ' pre-
c'cptiini tetncrc infriiigfere temptavi'rit, sciat so vompoaitiiritm niiri obtinii libraii contum, inodivlnti-in
caiiicTf iiostrao nliaiiii|>u' iiicdictatoni prelibntc fccIoBiao cnnonicis vcl illoriim siicccsNoribuN. (^iiud ut
voriiis diliK'ciititis(|U(' ab miuiibiis obsen'ctiir, mann prupria lioc priirptmii corrciburantcs 8i(,'illi iiü!<tri
10 iiipri's.-ioiit' * iiissiniiis (iiijsiffiiiii.
I Sif^iuiiii (Iniiiiii I Iiiiirii-i sorenissinii (M.) et iiivictissiiiii imperatoris augusti. ^
I Hcinricus cancfllarius vice KuL-rardi fjiiscopi et archicapellani recognovit. ^
(SI. D.)
l>atiiiii anno doniiniee ineaniatlonis MXV, iiidictiono XII, anno vcro doinni Ileinriei
16 iniperaturis augusti regnantis xi'l. imperü eins j)rinio; actum Fasciano ; feliciter amen.
292.
Heinrich nimmt das Domcapitel zu Volterra und dessen Besitzungen in seinen
Schutz und verleiht ihm die Immunität. Fasiano 1014 — — .
Originaldiplom im biichü fliehen Archiv zu Volterra (A).
so Ammirato Yescovi di Fiesole, di Volterra e d'Arezzo 80 Extr. zu 1015. — Muratori Ant.
Ital. 3, 237 aus A zu lOlö. — (Leoncini) Illustrazione sulla cattedrale di Volterra (Siena
1869) 396 n' 3 aus A. — Böhmer Beg. 1112. — Stumpf Reg. 1608.
Das Chrismon und die Invocation sind von HA, der Rest der ersten Zeile und das
• Esvhatokoll von HB geschrieben; der ganze Context rührt von einer uns sonst nicht le-
ib kannten Hand her. Für das Dictat hat der Schreiber des Contextes das damals in der
Kanzlei befindliche DO. III. 224 als Vorlage benutzt, an das er sich enger anschloss, als
in D. 291 geschehen ist.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina faveiite de-
mentia Romanorum imperator augnstuS. Noveril omnium iidelium sanctae dei cccle-
30 siae nostronunque ■'' prosentium scilicet ac futuronim sagacitatis industria, qualiter nos
ob interventuni'* 15enedicti ^ Uultterrensis '' ^cclesie epi.scopi nostrique dilccto'' Hdeli''
per hanc nostram preceptalem paginam recepisse'' suos canonicos ordinatos sancte
sue Uidtterrensiis '' i^cclesii^^ pro anima nostra in nostra tuicione ac defensione, prout
iustc et legaliter possumus: nomina denique illorum Kodulfum archidiacoiumi, Petrum
35 archipresbiterum , Sighifrednm primicerium, Adelmo vicedomni, Lamberto cantor,
Andrea presbterum '', Teuzonem presbiterum, lohannem presbiterum et alium lohannem,
Albertuni, Albizonem et lohannem diaconum nee non et Azoneni, Uuidonem, Ahnari,
Petrus. Uuiindalmari, Donato, Teuzonem et Teuzonem, Albertum, Uuiaderi, Urso,
Uuillelmo, Berardo, Ildibrando, Peti-us et Petrus, Sabbati[n]o, Andrea, Anselmo, Banincio,
40 Corbulo et ceteri canonici scilicet quadraginta, qiios'' in honorc priscis temporibus
2!)1, r) (la.i zweite i wohl corr. aus a s) A, statt concessionis.
2!>2. [Bloch] a) nrorüque, ohne AbL-ürzunf/szeichen über uro, -1 b) interventu, ohne Abkürzungs-
zeichen, A c) zwischen u und 1 ein Buchstaf/e ausradiert d) A
358 KAISEHUüKrXDKN.
constitiiti fucnint sancte doi gcnitricis Mario sompcniuo vii-fiiiiis et sancti Ootabinni
hac'' sanctoniin alinnini coinincniorationcin, nostra roccpimus miIi t|ii|i/.iiiiic ;h- cliain
Dinniiini illonnn iinijirii'tatoni, (|H0 ad caiuuiiraiii pcrtiiu-t, nblatiinics (|iii' siii<;iili.s dii'biis
in f|tisi.-(ijni> et in occlcsia sam-tr Marie et saneti Oclal)iani et t^aneti loliannis haptistc
a forcnsis'' oblatc fuerint vol snpcr aliaria iani diote ecclesie uninos nhlationos tani 6
aiiri quam arfjcnti posite fuerint, una cum eimiteriis ipsa|ruin] e[cc)lesi(ar|inn .siniul
et niortuorum *. nee non et plehs snncte Felieitatis et sancti li)liainiis in Uilla magna
et plebs saneti La\irentii et sancti lobannis in Treseeulc» cum eortis'' et rebus et
oblntionibus et deeimaticuiibus et mi>rtuoruni '. (jue pcrtinent ad pretatas plebes, et
eeelesia sanete Marie in Petriolo cum sua i>ei'tinentia et ecclesia sancti Octaliiani in lo
CoUina cum sua pertinentia et cortem in llignani) et eortem in Flabianci et cnrtem
in Castagnitulo, cortem Cusignano, cortem in Isclito, cortem in ('(irrente, eortini in
Ancaiano. cnrtem in Tauernule, domnicato in montc Alii>ortuli, diininieato in l'tdu<;raria,
cortem in Ducia cum suis pertinentiis, lias cortes. (pias IJenedictus ])redietus episcopus
sue prenominate ecclesie atquisivif' et condonavit — nominative hec sunt: cortem la
sancti Georgii iusta'' fluvio Cecina et ecclesia sancti JIaiiini<' in Cornino ( um ilucidicini
modiorum'' de terra iuxta ipsa ecclesia et saliuis atcjue ecclesia in Caljianula, ecclesia
medietatem'' in Paterno, ecclesia medietatcm'' in ("aprile, ecclesia in Mcn-titnln. ecclesia
in Personate, corte que fuit Glierardi de Serina in Macarro, cortem niedjitateni ' in
Kozano cum |iiscaria, cortem in Molazano cum salinis et cortem in .Scandulc cum rebus äo
suis, cortem ( 'iunano, cortem '' que fuit Azi iudicis, cortem in Maiano que fuit Teudiei,
cortem in Uigignano que fuit Uuidoni, cortem medietatem in Mezana, cortem'' in ]{iuo
Odoli cum rebus novem que fuit Dauizi, eortem in Oranano, cortem in Mazonula,
cortem in Capiano cum piscareis'', cortem que dcdit Ansualdo, cortem in Linaria (pie
sita est in Paratine, casa cum terra que posita est a ])orta civitatis Luccnsis iuxta 26
ecclesia sancti Geniasii que reeta est perDuranti' — hec onniia cum oninibus eorum
pertine[ntii]s per nostram contirnianuis ])receptalem auctoritate(m|"', ea denique ratione
ut nemo eos dilaniare vel disvestire presumat de proprictatibus aut servis ncc imn
ancillis adquisitis vel adquirendis iuste et legaliter. Insuperque eis concessimus ac
liberam concedimus facultatem, quo habeant potestatem eonnn canonicam et quicquit** »0
eidem canonice vel dericis secundum predictun) nuniorum ibidem pro tcmpr)rc" firdinatis
de elemosinis vel aliis rebus ac pertinentibus. de ublationibus scilieet at(pie niurtUDrnm
fimctione, ordinandi disponendi abendi"* tenendi vel quicquif' eorum voluntas dccreverit
faciendi. Xec liceat j)ref}ite sedis episcopum, <|ui nunc vel ])ro tempere fuerit, in eadem
canonicam'' canonicos augerc supra pryscriptum numerum vel aliquam molestiam aut 3b
violentiam presentibus vel futuris inferre, set liceat illos per hanc nostram preceptalem
auctoritatem quiete ac tute seu secure vivere, deo servire ac nostra pro anima or[a]-
tionem fundere et predictam canonicam et omnes res ei vel perscripti" numcri canonici«
iusta "^ pertinentes dominare, ut predietum est, remota omnium bominum eontrarietate
vel molestationem ''. Precipicntes igitur iMl)emus, ut nullus dux marciiio ej)iseo))U8 «0
comes vel viceeomes sculdaxius decanus castaldio seu villicus alia magna parvaque
persona audeat sua onn jjresumptionc molestare hos iam dietos vel disvestire vel
aliquam inferre molestationem. Sed si quis hoc nostre concessionis preceptum temcre
infringere temi)taverit, sciat sc compositurnm auri optimi libras centum, medietatem
ciuuerc nostre aliamque medietatem |)relibate ecclesir; canonicis vel illorum suceessoribus. •<»
293. e) A, stall ac f) dahinUr rtrmisgl man ein Wort wie fiinctioDe (rgl. Z. 32 f.) (?) Tri'Bcle A
\\) tncfl A \) hier medictatc A k) o corr. mm u I) ran »icher lesbar, liu utul ti wahr-
Kheinlich m) ila* AbhOrxungKzeirhen aber e iW Jetzt nicht mehr zu erkennen in zwiuchen
\> und o Uatur nm r »t .1, statt f>re9cri])ti
II i;i N iMcii II. im». 359
(jIiiihI \it vcrius craedatiir'' (lili;,'t'ntiii.'<(|iic n\> niiniilius oliscrvclur, iiiaiiii |tri>|iriu lioc
|)rc;ci'|>tuiii C(iiT(il)(iraiitcs .>si;;illi nostri iiipri-.s.sioiK; iniuriiis iiissiiniis iiiNigiiiri.
S Sijjjnimi (liiiiiiii Ili-inrici serenissimi (M.) et invictissimi iinporatdris auf^iisti. §
p Hiiiiiifiis caiH'cIlarhis vier- Eiicrardi ciiiscripi et ari-liicapellani rfiwiijjMovit. ^
5 Datmii aimii (loiniuicac'' iiicaniationis MXV, indictionc XII, anno «loinni lli-inrici
iinporatoris aiij;tisti rcji^nantis XII, iniixTÜ eins I; aetinn in coniitatu l'isanu in vilia (niac
iliciliir l'.isi.inn; fclifitcT amen.
(B. D.)
2113.
10 Heinrich bestätigt dem Bisthnui Bergamo den ron dem Grafen Atta und seiner
Gattin Ferliuda demselben durch Testament übertracjenen Hof Almenno mit
Zubehör, womit er das Bisthum noch als König investiert hatte.
Fasiana 1Ü14 .
Originaldiplom im Imchöfticheii Atrhir zu Bergamo (A).
16 Cekstiiiii Hisforia di Bergamo 2, 413 aus B = Ughelli Ifalia sacra ed. I. 4, 628 zu 1015 =
ed. IL 4, 4S9 == Migne Patrol. 140, 323 n' 86. — Lupi CD. Bergom. 2, 469 unvolhländig
ans A. — Böhmer Reg. 1110. — Stumpf Reg. 1606.
Nach Didat des Eh. A geschrieben von HB. — Zur Geschichte des Hofes Almenno vgl.
die Urkunden des Aito und der Ferlinda .so«ie des Priesters lohavnes von 973 bei Lupi
so a. a. 0. 2, 325 ff., deren Lihalt mit den Angaben unseres D. im Widerspruch steht, und
dazu die Erörterungen bei Lupi 329 ff. und bei Darmstädter Reichsgut in der Lomtiardei
108 f., ferner den bei Jjupi 459 mitgetheilten Brief an den an Heinrichs Hof weilenden
Bischof Reginfred ujid das D. Konrads IL Stumpf Reg. 1910.
(C.) ji In nimiino sanctac et inclividuc trinitatis. Heinricu.s divina fiiventc cle-
26 iTientia Koniannriun impfrator augiistus. Si ecclesiarum dei aliquod supplemcntum
triliuinuis, inde uobis nu'rituni fore non dubitamus. | Quocirca sanctac dei ecclesiac
nostr(inini(|iu"'' jiraesentiiini scilicct ac futuronini volunius imiversitati pateat, quatinus
aninre dei et bcati Alcxandii niartyris acccnsi, ciiius aininicido credimus bene valere
perpetuo, auctoritatis ndstrae praecoptuni imperiale, prnut iuste et Icgalitcr possumus,
so illi competenter concedimus et corrnboranius, sicuti olini tradidinms per regalem in-
vestiturani, id est cortem Lemenncm cum onniibus casteilis sibi j)ertinentibus, videlicet
Hriuio et Lauello, sicut Atto comes et Ferlinda sua coniux episeopatui praefati Alexandri
niartjTis per paginam testamenti tradidit, scilicot cum terris sibi pertinentibus, cum
vincis pratis'' pa.scuis .silvis molendinis piseatioiiibus aquis aquarunique decursibus nee
86 non cum servis et ancillis aldiis et aldianis. Statiiimus ergo ac jier hoc nostrae con-
firniationis praeceptuni"^, sicut statuit ])raefatus comes et eins coniux'', ut abliinc et in
tiiturum episeopatus beati Alexandri niartyris, qui Perganuim vocatur, liabeat teneat
tirmiterque possideat absquc omniuhi homimmi contradictioue remota". Quapropter
praecij)imus, ut nullus dux marchio comes archiepiscopus episcopus vicecomes gastaldio
40 sculdascio decano aut aliqua nostri iniporii magna jiarvaquc persona praenoniiiiatum
21)2. pj craeilatur wie»- iler Zeile nuchgetrayen q) domi A.
2!(3. [Kaltciibruiiucr-Bresslau] a) dahinter fidelium ausyclassen in .1 h) r rorr. ans a c) </«-
hinter scheint ein fVort, etwa decernimus, :u fehlen d) niux auf Rasur: da unter iu noch
ein 3 ?n erkettnen ist, dürfte zner.tt versehentlich comes wiederholt worilen sein e) A
360 K A I s r. H r K K r x d f. x.
episfopntuni bcati AK-xaiulri niartyris scu o|>isco|>uiii ijui nuiu' est am alins (|ui ihiilmi
pro tempore fucrint nudeat niolostari- aiit ininiictarc pracsumat siiu> Ic'jali iiulicio. Si
quis von» liuius nustri praoi-i-jiti <|iiaiiil<ii|ii<-. <|Ui>(l iion criMliiinis. violator oxtiloi-it,
sciat sc eonipiisituruin auri djitiiiii liliras iiiillo, iiiiilii'talcni kamen' iiDstrae et incdirtatiMii
praedicto episcopatui. Quod ul vcrius (.Todatiir ft ililijji'iu-ius al) iimiiiljus observetur, &
manu propria roborantos sigilli ' nostri ' impri-ssiono iussimus insigiiin.
^ Signum donuii Hoinrici soronissimi (M.i vt invictissimi imporatoris augusti. |
^ Hcinricus cancellarius vice Euerardi cj)isc()j)i et arcliicapcllani ri'cojjnovit. jl iSI. D.)
Datum anno d>>minii'a('>-' incarnationis'' iixv, indietionc XII, anno donini Ileinrii-i
imperatiiri.s augusti rc-rnaiitis xil, iin[i(Tii eins I; actum' in comitatu l'isano in villa lo
quae dicitur Fasiana: tclicitcr amen.
294.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster S. Salvator zu Lucca seine Besitzungen,
den königlichen Schutz, die Immunität und das Wahlrecht.
Fasiano Ulli — — . 15
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Lucca (A).
Fiorentini Memorie di Matildn ed. I. 16 dt. — Murntori Ant. Ilal. 1, 1007 mirolhtäiidig
zu 101.5 «I« A = Migne Pitlrol. hiti, S22 n" 8ö. — Ergfinznngen dazu in Zarcaria Ilir
lillerarium per Ilaliam (Vonidig 17H'J) -il aus A. — Biihmir Reg. 1111. — Stumpf
Reg. 1607. so
Geschriehen von HB, von dem imhl auch das sehr unl>eholfene und fehlerreichc DIrlal
stammen wird. In dieses sind einige Sätze aus D. 293 übergegangen . daneben aber muss
der Xotar für die Immunit als formet und wohl auch für die Arenga noch eine andere
Vorlage benutzt haben, deren Text er an zwei Stellen falsch gelesen hat, vgl. N. i und 1.
(C.) ^ In nomine sanctae et individui; trinitatis. Hcinricus ilivina iavoutc de- 25
mentia Romanomm Imperator augustus. Quiequit" locis divino culiui niaiuiiiatis
nostrae libcralitatis muncre conferimus, id nobis ad actcrng f, n'triljutioiiis rcmuiicratiimi'm
prodesse minime dit'fidimus. C'ognoscat igitur omnium fiilclium sanctae dci (;cclcsiac
seu nostrorum pracsentium scilicet futurorumque sollertia, qualitcr nos inten^entu ac
peticione Cunigundae imperatricis nostraeque dilectae coniugis per lianc nostri prae- so
cepti j)aginam, prout iusto et legaliter possumus, confinnamus et corrobnramus mona-
steriuin sancti Salvatoris. quod est intVa muros urljis Lucac ciinstructuiu. uiia cum
abbatissam* nomine Alpergam ", cum onniibus sanctaemoniales " ilii diu rainulautiliu-
quae modo sunt aut** pru tenqiiire deo inibi famulantibus, cum oinnibiis corum" rcl)us
et proprietatibus, scilicet cum tcn-is vineis pratis'' pascuis silvis itasccntes" pascua- so
tionibus'^ ac omnia" subtancia", quam'' idem locus mercretur habere, confirmanms per
nostrae augustalis potentiae", per quod monasteritmi ilhul res habitas et adhuc in iure
ipsiuK monastaerii " iuste manentfs possint in futurum cimtineri. Stat\iimus ergo ac
per hoc nostrae ciintiniiatinnis |i!'accc])tuni'. ut abliiuc et in futurum pracfatum mnnasterium
21(11. I< iliig Ifiztf i rorr. n,i„ ,, g, •lomi A In uicnr, nhne Altk-üriunfinzeichtn, A \j arlu, f)
nttnt AhhilrzHngii:eirlint, A.
2W. [liBjicliitzer- Ulficli^ 111 ,■( b) dahinter hlrine llnKur C) p corr. ans p i\) ijfA e) rnl-
imler niehl rier Ornilir hirr immer für ilm AcciiHOlir, <xler es ist ein M'orl nie elira pracceptiim
atugeloMim (1 vgl. IJ. k'J.^ X. e
II KI N i; KU 11. iiii4. 361
mm riini iclnis m 1 t'aniiliis inihi iiisti;" ptTtiniMitibiis vel qunocuiiu|iie iimiitoa jxt (lutii)nfin
rrlif,ri(isiirmii virm-um scii (Icvotaniiu tacniinanim conlatiini fxlitrrit, sub iiostri pracci'])!!
contirmalioiu- |)ci-maiu'at , et iiulliis (|nislilK't de ])rac(.liftin ri-bim, quas tunc teuere
quietf ae Icpiliter videbiintur, ali(niaiii iiii|iiictiulineiii ullo iiiiKjuam in tempore facere
6 praesuniat, sed per liaiic iKistram aiictoritatcm oiiineH res ipHiim monnstcrii «int defeii«ute
sub nostri itraeecpti eoiiHriiiatioiie. Volunius etiani, ut sub nnstrn iuunuiiitnte ideni
praedu-tuni nionastcriuui nnstris et futuris tcinjxiribiis exsistat una cum Dinnibus rcljus
ac familiis ad iiiin" iustc pcrtincntibus, et, si (juaiidn abbatissa obierit, de suis ipsi»
acli^jaiit" (|iiani biiiia<' euiivi^rsatioiiis i|iiveii|ei-iiit'-' iiieliiii-eni abbalissam. l'raeciiiiiMitcs
m (pioqiie inbciiuis et iiibciido praei'ipiiiius. ut ludbis index judjüeiis aut aiiqui.s ex iudiciaria
potestatc intVa ipsuiii uionasteriuiii scu ceelesias aut villas vcl agros aut reliquas posses-
sioues in (luil)uscuui(iue locis aut territoriis seu inolcndinis piseatic)nil)u.s aquis aquanun-
que deeur.sibus vel alia" (inuiia-' ad ius ipsius numasterii pf-rtinentes" vel quae inantea
in iurae" ipsius loci divina juctas'' et bonorum iioniinuni vohintas vohierit augeri ad
15 causas audiend[um] ' vel freda exigenda aut mansionaticum vel pareitas'' facienda»
aut fideiuss(U'es tolli'udos aut boniines ipsius moiiastorii tarn ingenuos (juam et servos
super terrani ipsius eonimanentes iniuste distringendos nee tdlas redibitiones ' vel in-
consuetas occasionem requirendas uild uiiii|uam tempore inj^redi audeat aut ea quae
supra taxatas'" jjaenitus exigere praesumat; sed lieeat niemoratae abbatissae seu et
jo bis, (pii" post |e|am eiusdem monasterii regimen habuerint, una cum anciilis dei ibidem
degentibus traiupiille vivere et propositum monasticae conversationis quiete sei-vare ac
pro sahite nostra seu totius imperii nostri stabilitate a deo nobis eoidati dei misericordiam
implorare. Quapropter praeeipimus, ut nullus dux marciiio e])iseopus conies vicccomes
gastaidio seuldaseio decano seu aliqui " nostri regni magna parvaque persona prae-
:•.-. niiniinatam abbatissani atque sanctaemonialaes" inilji deo iamulantibus •'', quae modo
sunt aut in tuturo inibi deo servire debent, audeat moiestare aut inipiietare praesumat
sine legali iudieio. Si quis vero huius nostri praecepti quandoque, quod non credimus,
violator extiterit, sciat se compositnrum auri optimi libras millc, medietatem kamere
nostrae et medietatem praedictae Alpergae abbatissae suasque" successores " seu sanctae-
31) moniales" inibi deo Iamulantibus. Quod ut verius credatur et diligentius ab oninibus
observetur, manu propria roborantes sigillo nostro iussimus insigniri.
'g Signum domni Heinriei Serenissimi (M.) et invictissimi imperatoris aiigusti. |
§ Heinricus eaneellarius vice Euerardi episcopi et arcliicapellani recognovit. |
Datum anno dominicae incaniationis MXV, indictione Xll. annn donini Heinriei
3ö imperatoris augusti regnantis XII, imperii eins I; aetiun in eoniitatu l'isano in" villa
quae nuneupatur Fasiano; leliciter amen.
(B. D.)
295.
Heinrich nimnü das von dem Grafen Lothar gerf rundete Kloster S. Salvator
10 zu Settimo und dessen Besitzungen in seinen Schutz.
Pappiano 1014 — — .
Oriffhmldiplom im k. Staatsarchiv zu Florenz CA).
25W. g) Muratoi-i las noch daj! i/au;e ll'oii h) 3 cori: aus t i) der Schluss des Wortes unleserlich :
es scheint audiend gestanden :u haben, u-as vielleicht auch in audiendas aufgelöst werden könnte
15 k) A, statt paratas; offenbar hat HB die Vorlage falsch gelesen 1) rediliitiori A, was im Hin-
blick auf das folgende occasiono auch in redibitionem aufgelöst werden könnte iii) offenbar stand
in der Vorlage taxata s, icas IIB unrichtig abgeschrieben hat n) '\ A o) in auf Rasur.
KKMcrurkiiiulen UI, 46
a62 KAIS 1. UrKKlNDKN.
J^imi Delir. erud. IS, 1026 aus Copialhiwh des IL Jh. mit a. imp. IX :i( 1015 ^ Latni
Man. fccl. Flor. 1, 230. — Bölimer Beij. 1118. — Stumpf licfl. KilO.
Mit BniHlzuitg des DO. III. 297 verfassl und gcichricbeii rvn ///>. Vi/I. Puridsohn Gesch.
von Fhrt-m 1, Uli ff.
{C) ^ In lumiiiie saiictae t't individu«; trinitatis. lli-inricus diviiia iavoiite de- *
mentia Konuuionun iin|iorator nugllKtllM. (Iinnilnix noNtris tideliljux )iroiioiitil>iis <-t rutm-is ^
iio[tii|ni (e)ssc volumiitt, <|iioiiinni pn« dt-i aiiiuro Vuariniiin al>batem et nionacliis" siil) se deo
t'nuuilantiblis* in niunastcrio sancli Snivntoris, quo>l ext situm in loco <|iii vucntiir Soptimo,
qiu-m Liitliarius odiiies pro rcmedii) suao aniinao ad inonastoriiim ordiiiavit, et ccclesiam
sam'tai' Maria«- quae vocatur A{j;iiau(i euin diniii sna |)i-rlineiicia et cfi-lpsi n m sancti lo
Uoiinti qiiae est sita in Locardo euni innni sna |n rtiucnr i n et eecli'siMIII samli M.ulini
de Palma euni omni sna pcrtineneia. eorteni vcro de Montiniano eiini sna luTtinencia
et tres masarieias in monte Morello iibi dieitur Lunzano uec non onnies alias res et
proprietates, qnas ipse' monasteriiim perscriptum'' habet, et cinn onuiilni.s relms mobilibiih
et immobilibiii« ncquUitig et ncquirendis iure ei pertiiiciitibus siib nostri inuiulihiirdiu'' tuicioite 16
recepinms. Ideoiiuc iubeiniis, iit iiiillus episcopns nuirchio comos vicCCOnies'' niillnquo iiostri impcrii
Hinein pnrvaqiie persona prefii t ii iii abbaten! \\'ariinini CMim omnibns suis sneeessoribns seu
uonachis inibi deo famulantibns, qui modo s\int ant pro tempore inlM deo iamulare"
debeilt, de omnibus quae siipra lef.'-iiiitur iiic|iii('tare iiuiKstare vel disveslirt; siiii' le^iili iiidiciu presiiinat.
Si c|iiis iptnr liniiis iiostri iniiiiililmrdii viidntur exstiterit. scint se coinpositiiniui ain-i optimi libra« 80
ceutuni, medietatem kamere nostrac et incdictatcm prcfnti» abbati suisque successoriblis. t^uod
ut verius credatur et tliligeiicius ab onmibus observetur, »ig-illo nostro iussiiiiiis insiyniri.
i| Heinrieus eancellarius viee Eiierardi episcopi et archicapellani reeogiiovit. i1
Datum anno dominieae'' inearnaeionis MXV, indietione XII, anno domni lleinriei
iniperatoris aiigusti regnaniis xii. imperii vero eins [ij; actum in l*aj)iano: teljcitei- amen, tb
(B. D.)
296.
2fit; ". Jleiurich nimmt das Salvatorskloster zu Fönte Taona mit seinen Be-
sitzu7if/en in den königlichen Schutz. Pappimo 1011 .
Cluirtuiay ron Fonfe Taona niis dem 17. ,Th. 1, -i im k. Staatmrchiv zu Florenz (B). '''
Zaccaria Anerdotnrum roll. 218 aus B = Migne Patrol. 140, 306 n' 72. — Böhmer
Reg. 1117. — Stumpf Reg. 1609.
2.96'*. Heinrich bestätigt das Salvatorsklostei' zu Fönte Taona mit seinen Be-
sitzungen. Pappiano 1011 .
Urkunde in Diplomform aus dem Ende des 11. .Jh. im k. Staatsarchiv zu Florenz (A). »»
Lami Delic. erud. 3, 53 wohl aus A (a). — Soldani Hist. s. Michaelvi 33 ex arch. Vallis-
umhros. mit indict. XIII (h). — Lnmi Mon. crcl. Flor. 4, 55 mit indict. XIII aus ah. —
immer Reg. 1117. — Stumpf Reg. 16()W.
Das nur ahsrhrifllieh rrhaltew D. 296" lautet bis einschliesslich der Puhlicatio fast wörtlich
gleich D. 290 und könnte von Uli im Anschluss an die frülter von ihm geschriebenen DP. lo
296. (Laachitzer- Bloch] a) A b) A, itnlt preneriptum o) A, xlaU mundiburdii, wie nach der
AMndfrun;/ der VI'. lnVIt qfuchriehen irerrlen mfluKen d/ C8 rorr. aus ite c) doiiii A.
IIKIN KHII 11. lull 363
miimlini sein : iliix I). 'Ji>6'' ist einer Urkunde ron der Hand des lUt nnrhgezeirhnet und
weist durch seine Zusammenset zumj aus D. 294 und aus DO. I. 2tifi, das 10l4 vorgelebt
sein irird, aber für D. <?M-/ nicht benutzt icordeti ist, die auch sonst in den italienisrhen
DD. die.ier Zeit beobachtete Erscheinung des Zusammenhanges von Urkunden verschiedener
5 Empfänger auf. Danach kann um so weniger bezweifelt werden, dass Fante Taona 1014
zwei DD. erhatten hat, als in dem einen, D. 29li", das Hau/itgewicht offenbar auf den
königlichen Schutz, in dem anderen, 1). 2i>6'' , auf die Besilzbcstittigung gelegt ist, so diuss
in Stumpf Reg. 3340 beide als einander ergänzend grossen Theiis wiederholt werden konnten.
Indessen scheinen sich in einem Punkte beide DD. zu widersprechen: nach D. 296" hätte
10 Markgraf lionifaz dem Kloster die drei in ihm genannten (Jrte gegeben, nach D. 296''
dagegen quondam Bonifatius iiiarchio nur den ersten, der Kai.ter selbst die beiden
anderen Orte geschenkt. IVird nun die Angabe des D. 296" durch die Schenkungsurkunde
des Markgrafen von 1004 (Muratori Ant. Ital. 1, 295) gestützt, so ivird man doch an
der abweichenden Darstellung des D. 296'' kaum Atmtoss nehmen dürfen; denn es ist wohl
15 denkbar, dass der im Mai 1012 verstorbene tuscische Markgraf (dieser, nicht der Canusiner,
wie Overmann Gräfin Mathilde 27 u-ill, ist gemeint) das von ihm gegründete Klo.iter 1004
nicht nur mit eigenem, sondern auch mit Eeichsgut ausstattete (vgl. über ein ähnliches
Verhalten Hugo's von Tuscien Davidsohn Gesch. von Florenz 1, 117), und dass der Kaiser
der Kirche zwar die betreffenden Orte beliess, aber dafür Sorge trug, dass der in D. 296"
so der thatsächlichen Schenkung des Markgrafen entsprechende Satz in D. 296'' durch einen
das rechtliche Verhältnis klarstellenden ersetzt wurde. Es ist nun an sich sehr wohl
möglich, dass bei der dadurch bedingten Neuausfertigung zugleich der in D. 296" fehlende Satz
et alpeni — Colline (Z. 2-5 — Z. 33) in D. 296'' hinzugefügt wurde, aber es w)«s doch
bemerkt werden, dass dieser Satz und rf«,ss insbesondere die (irenzbeschreibung der Alp
»i durch die Überlieferung des D. 296'' und dei- XUU. Stumpf Reg. 1924. 2511 nicht völlig
ausreichend verbürgt ist. Denn es rväre auch denkbar, dass hier eine Interpolation vorliegt,
und dass um ihretwillen die uns in D. 296'' erhaltene, besiegelt gewesene Nachzeichnung
angefertigt ist; die Interpolation miisste dann vor 1136 erfolgt sein, da das schon er-
wähnte D. Lothars von diesem Jahre Stumpf Reg. 3340, in welchem die betreffende Stelle
» ebenfalls steht, nach Schum in N. Archiv 1, 144 ein Original i.st. — Ein D. Heinrichs,
durch welches die cella ... in hoiiore sancti Salvatoris constructa quae sita est in
ioco Fontana Tadonis dem Kloster S. .Johanns des Täufers bei Parma verliehen worden
war, wird in dem Originaldiplom Konrads II. Stumpf Reg. 2091 erwähnt und bestätigt,
ist uns aber nicht erhalten.
35 396". 296''.
In noniiue sancte et individue trini- (C.) | lii nomine sanctae et inclividuc
tatis. Heinrieu.';'' divina largiente dementia trinitatis. Heinricus divina favente cle-
Romauonim imperator augiistns. lustum mentia Romanorum imperator augustiis".
et ratiouabiie'' nobis videtur, ut*^ venera- Qnicquit'' loci.s divino cultui niancipatis
•ui bilia sauetorum dei loca, que a bonis nostre \\ liberalitatis munere conlerinuis.
liominibus intuitu'' pietatis et spe" aeterne id nobis ad aetern§ retributionis remune-
renmnerationis constrmintur'' atquc nostro rationeni prodos.^o miniine diffidimus. Cog-
iui-i et dominio traduntur, nostii [precepti] *>' noscat igitm* omniinn tidelium sanctae dei
auctoritate iirmentiu'''. Quocirca omniiim ^cclesiae seu nostronim presentium scilicet
i5 296". [Riejrer- Bloch] a) Hemric. 2J bi ratio- 296*. [Laschitzer- Bloch] h) aug. ohne Abkürzungs-
nabijem B c) in B d) intuita B f) spei B zeichen, A h) A
f ) conferuuntur ß; rgl. D. 390 g) fehlt in
B, ergänzt nach D. 290 h) fieri iussimus B;
roborentur D. 290
46*
364
K AlSr. Kl' li Kl' NDKN.
sanctae doi ecclesiac iiostroninmuo tidelium
presentiuni scilii-et lu- t'uiuniniiii voliinuis
univorsitati |iatfat, ((ualitiT ims rccrpissc '
inonasti'riiuii sancti Salvatoris, quuil est
situin in Fontana Tanoni, (et)'' quod Honi-
facius inarohid pro roinedio aniiunc snac '
propriaetario i\ire eidoiii i-oiu-cssit, scilicct
|)i'('(liuin «luuil voi'atur i-atiulia Muiiitarin^a
vi villani' (|iu' voratiir Stazano cmii oiii-
iiibus suis pcrtiiuMK'iis et in Hadio onniia
ipu- lialtiiit et silii siniililcr c-ondouavit, sab
nostri nnindihiirdii tiiicione rocepiniUR. Hoc
ot alia, (piod inantea deo auxilianto ac-
quircre potiierit, voltnnus, ut sub ncistra
defensioiu' quii'te ac jiaoitii'O porjx'tiio pcr-
nianoant sine nudestacione aliciiius. Quod'"
vcro'" pri'i'ipinius. nt ab hac Imra inantca
niillus dux inan-hio cpiscopus comcs" vicc-
comes" gastaldio sculdascio dccano seii
aliqiin nostri imperii magna parvariuo per-
sona audcat lohannpui nionachuni abliatcin,
qiii ibi deo scrvit, atque alios nionaehos,
qui modo sunt aut pro tempore inibi deo
faniulentur, disvestire niolestare aut in-
cpiietare presuniat sine legali iudieio. Si
quis igitur huius nostri nnindiburdii violator
extiterit, sciat se eoniixisituruni auri oi)tiini
libras centum, medietateni kanierae nostrae
et medietatem prefatuni" loliannem" ab-
baten! ° atque fratribus atqiie suis succes-
soribus. C^uod ut verius eredatur dili;;en-
ciuscpie ab oninibus obsorvi/tur. si^'-illo
nostro iusHinnis insigiiiri.
t'uluri>runii|ue sulb-rtia, i|ualil(i' uns iuter
ventu ac iMtitione Cunigunde iniperatrieis
nostraeque dileete eoniu^is per liane nostri
j)reeepti paginani, prout iuste et legaliter
])ossunnis. i'dntirnianius et eorrobi)ranius 6
monasterium saneti Salvatoris quod est in
loeo qui"' dieitur Fontana Taouis una euni
abbateni'' nniiiine loliannrni'' i-nni onniibus
monaeliis iiii ilcn taiimlaniilm.--. M-ilieet cmn
uninilius coruni n-ljus et proprictatilms ae lo
terris vineis pratis paseuis silvis pase\iatio-
nibus cultis rebus vel iiieultis. iniod (pion-
dam Bonitatius mareliio pro renu'din aiiinie
sue ibidem eontuiit — noniinative eat'agio
(piod voeatur Honifazingo — , et rpiod nos 15
j)ro dei aimiri' dnunnius in iisiun et suiiip-
tuni iiloruni in ioeoco'' nuneupante Staiano
cum oninibus (ad eandein \illani|'' per-
rini'iitiis et in liain i[iiii-(|iiit '' prrtiin't iidstro
regali dominio et alpem, ubi pret'atum so
monasterium situm est. — ab aecelesia
sancti Mamme et ab liis vel intVa bis"»
scilicet locis'': colles Bolagi, petra Botili-
aria, eapita Lentnle, serra de Frassino''
cum onniibus vallibus et eolliljus suis aqua- 25
nunque ilecursilius in Lenientria mitteute
liioli, loeo qui dieitur Canile et via ])ublica
Colline — haec onniia intra prcscripta loca
vel territoria pertinentes, montes scilicet
colles valliliiis aqiiis a(|unruMi(|Ui' deeiirsi- 30
bus. cum oninibus rebus ac edruni sub-
stantiis vel quod ideni locus mereretu.r
liabere inantea per ilatinmiu relij^iosorum '
seu devotarnm ieiniiiaruni collatum extiterit,
contirnianuis per nostrae augustalis j)oten- 35
tie", ea scilicet rationc quatinus predictiis
abbas suiquc successores seu monachi in
eodcm inf)nasterio deo militantibus in usiun
et suniptuni pre<lietas res liabeant teneani
possideaiit t'rnantunjue iuri' |iei|i(tuo, oni- *<>
niuin eoiitradictioue reniota. li]sii|iir pre-
296". i) ß, rgl. DD. i-S.O. HUI. 2'Jä ki ffhll in D
\j in li lautet diene f/iinz in i'norilniint/ »/<•-
rathene Stelle; §uac dibi (nlnll HciVirvij priMlia
(|UO(i voeatur ciifHilia ÜODifaciiiga jiropriau-
tario iure eid. cotic. et viJlam in; H, wag
irir mit Uilckjiichl nuf hoc ergo in der XU.
Stumpf lieg. HH10 nicht in da* :u efirartende,
<|uaj)ro|it(T ememlieren ni SV.; doniiiiUH,
vicciloniinu» li n; li, wai wir nicht rer-
busern, ireil auch in den I frii/iniililiploinrn
diener Zeit »olcht ('aminfehler hilufig itiiid
290''. 0 in'r glauben no auflöxen zu dürfen, wie-
wohl der .Schreiher dan Wort ebenso wie dan
rorangcheni/e i|iic>il abgehUrzt hat <1) Nu;
und KO hat an der jetzt durch einen Stock- <&
/lec/tcn uidejierlich gewonlenen Stelle auch
ISethniann gelcnen ; die noch «iehlliaren Schrift-
rette pasHrn dazu v) sin auf UuKur
() dahinter virorum ausgelassen, vgl. h. '■i'J4
^) A ^ D. ^!)4 : vgl. daselbst X. e. «>
HKINIMCII II. mi).
365
Heiiiricus* cancellarius vice Everardi
episcopi et aix'liicapellani rei-oj^imvit.
Datiiiu anno doniinico incamationis
millcsimo decimo quarto, indicione diio-
deciiiia'", anno domni Hcinrici" imporatoris
augusti |regnantis|'i dnixlecinm, iniperii eins
primo: actum in Papiano: fcliciter amen.
cipicntes iulit-inus, iit niilliis dux iiuircliio
coniCH vicec'oinf's gnstaldus dc-caniis Heu
nlla rcgiii nostri magna parvacpic persona
prclihatiim alibati-m Nnnsvc Kucecsson-s iii-
quietare nioIcKtarf aut disvoHtirc presumat
de omni predicta rc Si (piis autoni Iniiiis
precf'pti nostri violator fxtitwit, «ciat ki-
coniposituruni anri ojitimi lil)ras ccntum,
medictatem kamere noatre et nuMlictatom
prctafis niiinacliis in snpra dirto mnnastcrin
pro tempore deo mititantiltus. (^lund ui
veriiis indatur et diligentius ali unmibus
oltservetur, manilius pnipriis niliorantes
sigilli nostri inpressione iiissinuts insigniri.
§ Signum domni Heinrici seronissimi
(M.) et inviutissimi impcratoris augusti. ^,
^ Henrieus eaneell.irius vice Euerardi
cpiscopi et arcliiean( illarii recogmivit. [!
(SI. D.)
Datum anno dominico incamationis
fl^V, indictione XII, anno domni licnrici
im])cratoi-is augusti rcgnantis XII. injicrii
eins [l]; actum in coniitatu l'isann in villa
(juai' nuncupatur l'aj)iano; feliciter amen.
297.
Heinrich bestätigt dem Salvatorskloster zu Tolla seine Besitzungen, den könig-
lichen Schutz und andere Rechte. Piacenza lol-i .
Campi Dell' histnria di Piacenza 1, 500 n" 69 rtH.t Iura abbatiae de Tolla (P). —
Böhmer Reg. Uli. — Stumpf Reg. 1612.
Von den Vorurkunden, welche in D. 297 miüelhar oder unmittelbar benutzt sind, ist uns
au.sser dem D. Karls III. (Mühlbacher Reg. ].ö6S), an das nur wenige ron uns nicht be-
sonders bezeichnete Worte (insbesondere humillimis supplicationibus S. 866 Z. 2 und paeifico
ordine Z. 44) erinnern, nur da-'< D. Hugo's und Lothars von 9Sö (Böhmer Reg. Kar. 1S96 ^
VV. I) seinem vollen Wortlaut nach bekannt, während Campi von dem D. Berengars I.
vom 12. Januar 903 (vgl. Campi 1, 240) nur einen Satz bei Gelegenheit des Abdrucks
umeres D. mitgetheilt hat (VU. II). Wahrscheinlich geht auf dies D. Berengars, das nach
Campi im wesentlichen mit unserem DH. IL übereinstimmte, der grössere Theil un.teres
Textes zurück, doch h'isst sich einstweilen nicht beurtheilen , oh und welche neue Bestimmungeti
unter Heinrich hinzugekommen sind. — Das Eschatokoll ist kanzleigemiiss.
In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ilenricus divina faveute dementia
Konianorum imperator augustus. Si erga dei servos nostrac pietatis devotionem
exerccmus, eos procid dubio ferventes ad saera pro nobis orationum studia reddimus
et tarnen ad mansura gautlia t'eliciter promerenda id nobis multum credimus prodesse.
29C". !>) duodecimo ß q) Lücke in B.
:{66 KAlSKKrUKlN DK N.
Idcireo iiotimi sit iiiunibus tiaiu'iac ilci oi-desiae tidolibiis nostrisquo pniesentibus scilicet
et futuris, <|U!tlitor nos iliviim afHati iiistinctu rt liiiiuilliniis supplifatioiiibus llriii-ici
nostri dilecti i-am-t-llarii i|U('ii(laiii abliatciii n<»iiini' Affimilt'um. i]ui prai'ost nuinastcrio
doniiiii Salvatoris quod dic-itur Toila, ouin fVatribiis sub ri'gularis discij)lina(' iiisiitutis
1 ibidem doiiiiiii) t'aiiiulaiitibus paritor ouni ipso nioiiasterio et omnilms rebus iiuibilibiis et &
iinniobilibus colonis et coloimbiis et utriusque »exus fainiliis ae inassnritiis vel (|ui(i|ui(l
ideiii e«>eu(d>iuin iiiterius exteriiisciue iiiodt-rni) tempore (jiUKiue ad usus frafrum itossidere
videtur vel ((iiai' diviua pietas illue adilere decreverit, euni" (■oimneinl.ititii.s lioiniiiilms,
qui jiartem stiarum rei-iim in »'«»dem liieo otlerre videntur seu qui ex integro eum
omuibus suis pro sua salvatione eidem se eont'eruiit. per liane nostrae auctoritatis lo
pa^inam »nb nostrne tiiitioiii!. nmii(lliiinliiiii'' uostris t'uturisque teuiporibus siiseopimug. De
vnssallis vero, (pd praelato abbati ad utilitatem ipsius monasterii pro tempore deser-
^^unt, praeeipimiis omnino, ut nemo quod iniustum videtur eis inferre praesumat nee
eos lepis oeeasione in aliquo damnare pertemjitef ; et si occasio eis <;ravis videtur, aut
ante iam dieti loei abbatem (jui pm temj)ore iu(>rit deliniatur aut in nostra nostronim- 15
II que raissonun praesentia. Cnstellnm ctiam (pioddam in Lauernaseo eonstruetuni ob
ponioi-iitio n <■ in et dejiraedationeiu malorum liomiiuim ad utilitutein ilcnoniiiinti iiioniifiti'rii
redifiearc atque ririnare, ut nostra auftoritatc servctur et tueatur, fratcrnne coiigregatioiii ad
suorum plcuissiniaiu salutom atquC tutelam «•ouccdimus et larpiiiur, nec non etiam pro Salute
aniniae nostrae nostrique imperii prosperitate stal)ilinuis atque tinnamus eideni eocnobio so
fratribusque inibi pro tempore deo servientibus collani unani in lionorem sanetae
dei genitrieis Mariae eonstructam in villa [quae Mistrianuni nnneuiiatnr eum massari-
tiis in villa) •■ sancti Cassiani atque in Luganiano et Catiueilo et Luenllo. easale
Sarbadi. Hauanioli, Saliano, Burla atque Pnlpano cninnian('nti1)us eum omnilms
rebus eisdem pertinentibus, ut libere pacitieeque absque oninium inquiefudine tencant i:<
1 atque possideant. lusupcr etiani iubcmus iubcntesque praecipimus, ut, postquani inspi-
rante pietate divina praelibatnm monastcriuni in honorcin domini Salvatoris eonstruetuni,
quod dicitur sicut su])ra lejjitur Tolla, jirout supra comprclicnsum est, cum onmibus
rebus mobilibus et iminobilibus ae utrius(|ue sexus fainiliis qii<M|uu modo sibi pcrtiucn-
tibu» n pracdeccssoribus nostris Ambrosinnae occlesine penitns larfrituin et coucessuiii fore per- ;io
speximu»'', voluinus'' *, ut » eiusdcin ecclesiae luonasterioriuii ' COnsiU'tudincs et mores pro-
sequatur in cunetis: id est, ut abbas prnedicti inounsterii <|ui pro tempore tiierit i|uie<|iii(I in dotiio
coltili ubicumque «uorum locoriim labornre CMiravcrit, sivc ipsius monasterii domestiei taniilli ile
boc, quod pro vcstiincnio ubicumque proprio invenerint einborautcs sudore, nulla ex bis deeima
Dcqiie ab e|>i9copo l'laccntiiiae ecelesiac suisqiie successoribus ncque a quibuslibet eiusdcni episco- 35
palus plcbinm areliipraesbvteris vel prae])Ositis ))er quodvis exigatur in;j;eniuin, sed hospitio
eiuHdcm monasterii, Uti ilistum est, ]iro pail|>eribus oHerrc eogaturK, riuia sie'' praininiiinnlai-
ecelesiac Aiiibrosiaiiae euenobia perapere eoiiiperiniii». 1 Ulli etiaill praeci|iiniu.s atque nostra * auc-
toritate saneinuis, ut iiullus siij>erioris vel int'erioris onlinis n] ' pui.lieac proeiirator vel
quaclibct* niatnia parvaque persona absque consensu et voliiiitatc |>ra(;dieti monasterii 40
abbatis vel sueeessorum eins in ipsiim monastenum vel loea illue iuste pertinentia
inf^edi aut ulluni molestiam vel euntrurietatem tarn d inilms eiusdcni monasterii
rebus quam de deeiniis, Ut die t u m est, i])si abbati vel suceessori b u s suis ullo uiiquaill
tempore inferre praej»umant: sed lieeat ]iracnoininato abbati eum omnibus suis per hoc
nostra« defensionis ae tniiioni» praeeeptum qiiiete vivere et iiaeifieo ordine divinum i!>
cum einsdem monasterii fratribns seiii|)er implere obsequium pro nobis stntuque imiierii
2»7. [Bloch] al in P b) mandhurd. P ri fehU in P, n-g/lnz1 atis der NU. Slumpf Heg. 4(179''
a) VC. J; jirospexiniiiii /' e) iter Schrei/>er isl hier in Folge ungejichieK-ter Itrnutzung der
VV. I aiu drr ('onntrtielion gefallen f) I'f-'. /; mcmasterium /' n) VU.I; coueliir /' li) /',"
tricut VI'. I, iriiK nur Lexe- oder Srhreibfchlrr nein dürfte i) rciijuc /' m
HK I MM (11 II. HU I. 367
noKtri et ,'iniiii.'ll>iiN |iai'i'iitiiiii iiiisti'oriiiii * unm t •' m iilis(|iic ullitllii'' |iei'Koiianiiii <it))-n(li-
C'iili). Si i|iiis iiiitciii K'ini'i'iiriii ansii liuc pniti-ctinnis iie tiiitioiiis nostrut' |)raecc|itiiiii
corninipero vel violare |)i';iesuiii|i.si'rit, vi<riiiti lii>riu> mm optimi i'unipoimt, mi'diiaiiU'iii
camcrne noRtrno et niodiotatciii ipsis tVntrilxis, si illuttl tlic^it eis iilln lilolfHtiu. Kt llt llOC
6 muiKlljurdi'' nostri proceptum ii iiulln iiii(|iiuiii violctiir, scd s«'in|)cr Ktul)il<' et iiicor-
rn[)tillll Jicrsovorot, nuinu proinia « lolioraiitos aiiii ii I i uns tri illipi'CSHionc iiiHHiiiiiiH insi^iiiri.
iSij;iimu (Imimi Hcnrici scrcnis.siini (('t|' iiivictissimi iiii]tcr:it()ris aii^iisti.
Diitiini aiiiK) iloniinii-itr iiicarnatiiiniH MXllU'", iii<liuti(iiic (luiidcL-iina, anin) verd
doiiini IK'iirici rcgni eins XIII, iinpcrii aiitem jirinio; actum I'laceiitiao; fc.-liciter nincn.
21)S.
HeinnrJi hestätigt dem Kloster des h. Pctnis zu Brvgnato seine liositztingen.
den könif/lichen Schutz und die Immunität. Paria Kilf Mai 7.
Abschrift (iis 17. Jh. im k. Staatsarchiv zu Turin (B). — Abschrift des 18. Jh. ebenda (C).
Ughelli Italia narra ed. I. 4. 1369 nach Abschrift Calcagnini's rt)(.9 dem tnschö fliehen Archiv
15 zu Brugnato (V) = ed. If. 4, 983 mit a. imi). I = Migne Patrol. 140, 314 ti" 79. —
Böhmer Reg. 1114. — Stumpf Reg. 1613.
Der Text geht, wenn nicht ganz, so jedenfalls doch grössten Theih auf eine oder mehrere
der verlorenen VW. zurück. Wir haben die Vhereinstimmung mit dem DO. III. 201 durch
Petitdruck bezeichnet; ausserdem berührt sich D. 298 in einigen wenigen Worten noch mit
so den DD. Miihlbacher Reg. 1572. 1.591; andere VUU. sind nicht erhalten. — Für utwere
Au.sgabe haben wir Ughelli s Druck zu Grunde gelegt; die Abschriften BC ergaben einige
Verbesserungen von U, sind aber im übrigen von zahlreichen groben Fehlern entstellt,
deren vollständige Wiedergabe im Apparat nnnöthig icar.
In iKiiiiiiio sanctae et individuae triiiitatis. Ilcnrifus-'' diviiia favento clenientia
Sä Roniaiioniin imj)crator augustus. Si ad pctitioiieni scrvonim dei ecclesiasticas nocessi-
tates nostrü relevamus iuvamine atqiic iiiij)eriali tueinur munimine, id nobis et ad
niortaleni \ntam temporaliter transigendam et ad aeternam feliciter obtinendani pro-
futurum'' fideliter credimus. Igitiir notuiu sit omnibus fidclibiis nosti'is presentibus
scilieot et futuris, qunliter » vir veiierabilis ( Joilstailtiu.s alibas iiKniastciii saiictorillll l'etri,
30 Laurcutii et t'üluinbani quod vocatur Bromiadcs'' adiit sereuitatein culininis iio.stri''
deprccans, ut res eiusdeni monasterii cuiii hoiiiinibus sibi .subiectis sub eiimnitati.s*'
nostrae defeiisione "^ consistere et ab omni p\iblica funtione et iiidiciaria exactioiic im-
muiu' liberumquc reddidissemus. Cuius pititioniK oh'' amorem dei' et revereiitiani
beati Petri apostoli, Laiirentii et'' Columbani libenter iisscnsimi prar-imiunis ae per hane
35 nostrae auctoritatis pagiuam seeimdum praecepta p r a e d e cessomm nostrorum reguin videlieet
et imperatorum, id est Karoli', Ludoiiici. Lotharii, Hngronis"' et trium Ottonum" decernimus",
ut omues res pracfati monasterii cum cellulis et hominibu.s sibi subicctis sub nostrae
defensionis munimine modis omnibus consistant. Denique contimiamus et corrolioramus
2!I7. k) P, rielleicht zu rerbessem in omnium,- doch i.it auch eine solche Pluralform cii ullius bei
40 einem italienischen Schreiber dieser Zeit nicht undetikbar 1) fehlt in P in) MXIV 1'.
298. [Bloch] a) Henrichvis B b) PC; pro iiitiiro U c) Bromaides C d) BC; nostris V
e) B: culniinitatis C: imunitatis U f) BC; defensionis U g) C (wohl nur durch richtigt
Emendation): peticione B; petitione U h) BC; ab L' i) BC: dicti i' k) BC; fehlt
in U \) B; Caroli CU m) B; Ugonis C; Vgonis U n) BC; Othonorum U o) CU;
46 decrevimus B
368 KAIS K K r H K r N 1) K X.
iaiU diot»! iiioua«terio oiimrs • res eortl's \ illas occlesillS ccllils iiiassiiiitins Ot Ininiliiis iilrius-
i|Uo Ncxn.s HOC iioii jirilllitins i<t dpcinintioiios i'UUotoruni ll(iniiimill tcrrnm ipsiiis iibbiitinc Inbo-
raniiiiiii, sicut j)or privilrf;!!» Kiiiiiiiiioniiii |><)ntiti<.'Uin si-ii ptT proci'jita rc-iiiiii vt iiiipern-
turiiin iliidfin rmu'cssa vx i-untinnjita sunt, mm luni terra, tjuaiii lialict in comitatu
Miitinensi in loco et tundo ijiii vnratur Plafjazandi' i'iini capidla in'' honorcni'^ sanoti a
Oulunibani'' inibi constnn-ta. sou (!t in Elmota'' attiiu- in Salsina, et in comitatu l'ar-
mensi' loco ijui vocatur Caselle et in Hcnczcto' et in Farifrari et in'' (ialoniano"
atquc in Solignano^', in comitatu ijUDcjue Volotorcnsi"' corticcllani unani (|U9 vocatur
Trigcsinium * cum nninibus suis pertincntiis, sive in aliis (juibuscunique comitatibus
Vcl locis Simul cum riisis M'iliininiliiis i'iiiii|ii.s viii('i.s pratis pnscilis silvis)' lU' Htallarüs ai|uis a>|iin- 10
ruoi<|iif tlct'iirsibiis iiinli'iKliiiis ]ii.si'atiiiiiil>iis vi'iiatioiiihiis inuiitibiiii vnllilxis alpiliiiü plaiiitii'lius i'iipi.s
riipinis serris et niicillis alilioiiibus aliliaiiis iiicri'ati.s tlioloncis c'uui'tisi|ue rebus * ail praet'at.ini alibaliain
portiiicntibiis, taiii ea <|iiae nunc babere ridctur i|Maiiii|Ue ca <|Uae deincrps diviua pietas vuliicrit adderc
vel ainplificnrp. Sicut praedecessorcs nostri hoc idcni monasterium senij)er tutavcrunt*,
ita et nos nostra" impcriali tuitione dcfensum atquc munituni ab omnibus ininiicis et 10
invnsoribus alicnatum esse praecipinnis. statuentes"' ergo iubemus atquc praecipinius'',
ut iiullus iudex Jjublicus aut quilibct superioris aut<^ iuferioris'' ordiuis rci publicae proeurator
ad causas indiciario more andiendas in ecdcsias aut villas scu reliqua» possessio nc»,
«pi a s modorno tempore in nuiliuslibil Jirovinciis aut territorüs * iiiiperii nostri iustC Ct lejfaliter
tenet, ingredi praesumat ncc freda«' » auf tributa"^ aut nmnsiones aut''' paratasK aut tlieloncum so
aut Kdeiiissures tollere aut homines tani in<;cnuos quam * servos super terram ipsius nionastcru
commauentes • distringere nec ullas J)ublicas functiones aut reddibitiones Vel illicitas OCCa-
siones inquirere audeat; sed, remota oniniuni horaiuuiu contradictione et inquietudine'',
liceat memorato abbati suisque succcssoribus res praedicti inonasterii cum ' hoininibus
ad se |)ertineiitibus sub tuitionis nostrae defcnsitmc quieto f)rdine |)ossidere atquc^"* 25
pro incohniiitate ' nostra seu pro'" statu imperii nostri una cum clcni et mcmacliis sibi
commissis" doniini" innnensam dcmcntiani iugitcr cxorarc. Et ut'" iiacc auctoritas
nostris'" futurisquc"' tcnqioribus invinlabilem atquc inconvulsam'' obtincat tirmitatcni,
manu propria subter firinavimus et auiill nostri iniprcssione insigniri iussinius; quam si ipiis viobire
praesumpscrit, sciat se coniposituruni auri 0])tinii libras ccntuni, medietateni ]>r<1cdict0 nuiuastcrio, so
cui >-iolentiani intnlif, et medietateni camcrac nostrae, hac nostra scriptione " iucouvillsa
inancute.
Signum iM.i' domini Ilenrici Serenissimi i't inviclissimi imiicratoris augusti.
Heniicus canceilarius vice Euerardi" episcopi ct archicancellarii reeognovit.
Data'' in nonis*' maii anno doniinicae incarnationis MXIIII", indictione XII". anno sb
vcro doniini Ileurici ini])eratons augusti rcgnantis XII", imperii autcni eins il>'; ;u'tuni
Papiae in jiabitio Ticinense'; feliciter in dei nomine amen.
:Jt(*<. i'i II: l'lng!in/anr. C; Plagassaoo /,' (|) CI'; Cnlomliiiiii /( r) li; et cniolumenta C; et
cmolumenla habet U ») U, vgl. JJI).^,4r>9 Z. 15; Palmcnsi BC t) HC: Beneseto U
u) U: (iailaniano C; Galemano U v) Bl': Folifrnano C w) f',- Uolterensi B; Volote- 10
censi C xj BC; Friffesinium U y) BC: sylvis I' ■/,) alle (tuttaverunt B) a) B;
nostra nos CU h) statuentes — praecipinius fehlt in C c) BC; fehlt in U d) B; feuda Ct'
e) BC; nec V () l'; tributo B; triliutos C g) aut passatas B: aut posgatas C; fehlt in V
h) BC; inquitudine V i) et alle k) BC: aut ü 1| BC; incidumuitate U ni) BC; fehlt
in l' n/ BC; communis U o) U; dum B; dictiin C p) B; nostra luluris CI' i\) BC; I5
incouulsam l.' r) HV -- VU., in der intulerit nur Emeiidnlion der Aimriahf ist; intulerit C
t) BC: inseriptione C t) fehlt in C u) C; Kuardi, mit einem iini/eirUhuHrhen Schrift-
zeichen hinter ar, B; Luitardi U v) C, rill. DD. 80. .''/; dat. II. non. B; liatuni nonas I'. Eine
siehert Enlurhriiluni/ int hier nicht möi/lich; doch scheint unx die in den Te.rt aufgenommene
IjeJiart notroht mit Itiickxirht auf den Storni der I iM'rlieferunif wie darauf, dans ttdmmtliche hl). M
dienrr Zeil, dir einen T<i;i un<iel/en, die form data unil nicht ilatuin haben, die empfehlen»-
icerthe*te w) C: 1014 11; MXIV I' x) C; 12 BC y) Bl' ; secundo 6'; ol/ ('herlieferung»-
fehlrr ■.■!'■■ -■hon Fehler des Orir/inoln, int nicht zu entscheiden /,) I' ; Ticinen B; Ticinensi C
IIKINKKH II. 11114. ;ifi!j
/// Aiiioesenheit Heinrichs und nntm- ]'ontlf: des Pfalzgvnfen Otto wird rim
dem Pfahrichter Lan frank als Vogt des Kaisers und des Reichs das von der
Äbtissin Kufrasia des Nonnenklosters S. Salvator (genannt vionasteriuiu lie-
6 ginne) zu l'avia vorgelegte DO. III. 414 als echt anerkannt und von ihm
sowie von dein Priester Berengar und seinem Bruder, dem (Jrafen Hugo, jeder
Anfechtung des dadurch verbrieften Besitzes des Klosters entsagt.
Pnvia 1014 Mai 7.
Miirtiliiii Aiit. Etil. 1, 110 (ins diinidla uovli vorhandenem Original (li). — lilihmer
10 Hey. llir>. — Stumpf lieg. 1614.
.Mil licinilziinti des DO. III. 414, das ausserdem seinem rollen Wortlaut nach eingerürlct
ist, naeli laiigohardi.ichem Formular verfasfsf. Die Lücken des in B vorliegenden Te.rtv.^
Italien wir unter Berücli.tichtigung verwandter Urkunden so gut als miiglich ausznfUllcn rer-
ftiichf, ohne für unsere Ergänzungen üherall volle Sicherheit in Anspruch nehmen zu kifnnen. —
i:. Der Pfahrichter Siegfried hat sich wie in DO. III. 411 und in dem Placitiim des Pfilz-
ijrafen Otto vom 4. Mai 1014, bei welclieni der Kaiser nicht anwesend war (Muralori
.Int. Ittil. 1, 409), hei seiner Namensunterschri ft griechi-icher Buchstaben bedient. — In
I). Sir2 heisst es, dass die Abfis.'rin gegen die Anfechtungen Berengars und Hiigo's per
piignam den Sieg beliauptet habe. Aber von einem Zweikampf steht niclils in unserer
so Urkunde und kann auch im Original nichts gestanden haben, da auf den Klage.ipruch der
Äbtis.mi gleich das Zugeständnis Berengars und Hugo's folgt. Wenn nicht etwa der Ati.'i-
driick, entgegen dem gewöhnliclien Sprachgebrauch, auf den Bechfsstrcit überhaupt bezogen
werden kann, muss wohl angenommen werden, dass der Zweikampf in einem anderen
Termin vor den in D. 299 erzählten Vorgängen stattgefunden hat.
2i Dum domnus Einricus Serenissimus impenitur ad imperialem diguitatem* preesset
in laubia publica novitcr cdificata iusta palaeio uius rogni da parte aquilo, ibiqiio in
eius prcsencia in iudieio adessct domnus Otto comes palaeii et comes uius comitatu
Ticinensi iusticiam faciendam ac deliberandam, adessent cum eo Anialdus Ravenensis
archiepiscopus, Uainaldus uius Ticinensis, Petrus Novariensis episcopi, Otbertus et
311 Ansolmus gormanis marchionibus, Albericus iudex et missus ipsius domni imporatoris,
Annannus, Lant'rancus, Ebbo, (üsut'us, Sigefredus, Geronimus, Adelliertus, Walpcrtus,
Tado, l>iinusHlins, Giselbertus et Amizo iudices saeri palaeii et reliqid plures. Ibique
f'onnn venions prescneia Eufrasia abbatissa monesterio douiini Salvatoris et sanctKruni
(icorgii et Felici qui nuucupatur Regine una cum Petrus qui et Sikerius uotarius
35 avocato suo et pro monesterio et prese[ntavei-unt] "^ ibi preceptum unum, ubi contine-
batur in eo*^ ab ordine, sicut ie subter legitur: In noinine sancte et iudivitluo trinitatis . . .
actum Kavenna«. Erat prcceptum i])suni manu propria predicto quondam Ottoni imperatoris
tirniatum et ab eo annullo sigilatuni. Prcceptum ipsum ostensum et ab ordine lectum,
interogati sunt ipsi domna Eufraxia abbatissa et Petrus qui et Sikerius notarius avo-
10 eato suo ipsi monesterio, pro quo preceptum ipsum ibi ostenderent. Qui dixerunt :
'Vere ideo preceptum istum vobis ostensimus prcsencia, ut [ne silens apjparead''; et
luuic inedictatem de diias porciones de cunctas cortes castras tapellis adipic rebus oniniliiis
quibus spoxitis" in loeas et fundas Coronate, Castronovo, Kocea, itcni Coronate, ♦ castro lusi.la
iUfi, 'Bresslauj a) fJnhinler scheint ein Wort nie etwa promotus zu feilten h) die Ergfimimg ixt
4.S unsicher; geirlihnlicher igt av dieser Stelle osteudennit ; ol> vielleicht prcserncia eorum ostendcniiit]?
c) i-a B d) dem Sinne nach unter Tteiiiclcsicht igiing rerirandter Vrhunden er(/iiiizt v) iin-
rersti'hidlich : ob riellciclit quil>u3 (statt i\ue) posite sunt oilcr iiiiil)iis(iue positisV
KaisernrkuudeD III. ** I
370 KAlSEKlKKrNDKN.
qne nomiuatiir Mninre iiifni I.ju-iiiii Miiiore, I.i'xii. A'nlle, Siiinmii\ iio, Mc/.nimfrii. Villa Huljj^iin, Ciiloiine»,
Scliiate, Pasorimio, Venlorio, Vediisscio'. Snlli in |iuti-ii*-', Tririo, l'otu'isii, Anihrei'iiu'o'', Amln'ciiiro ',
Uugviincn, Kiisoiiiu-o. Ciiruniisco, TtTeiilixi. Vi.|iuriii. I'iiiioli, Moroiiisc. Fniiipnsco, Itililiiiiiu, iSpnnuiri;!,
Strisxin, Itavpim, Carieiniio, Loiionrni Pt lutrjl unv oivila 1 1> in l'apia • fasis et tiilius'' capellis, i|iio
sunt consecrnte nua in onorc tlei et doiniiii Saivnturi'*, alia in unoro sanctc dci ponitrii'is Marii'. ti'icia 5
in onore snueti Kunmni, t-nni cni-tibn« • ortis • jinttois <| n i incoilt tain ad locus iilii Idicitur] '
nioni'storinni lli-rnardi i|uaniiinc et in rolii|iiaK loca« infra ist.1 oivitateni sou foris anc lirhoin in
locus t't tuiKlllS rnrtv i|ne diritur Stazona, • C'istclli'" i"t 111 l'aniano, l'Ulll nn'dictali'iii <lc iliias
I>orcionps de spn-is ft nldiis ntriii.s(|nc xcxn" inl ipsis ri'lnis pfrlineilfilnis, ([IKhI" iinjitM'i.Tlc^
prei-ejitMlll" n ]iart<'S Jin-dioli lUOliastiTÜ. alirmus et (U'tilK'llUls ad nsn et victu nuMiiicliaium. 10
[quod in istniii K-gitur ]ir('c)e|>tum''. Et si ijuislitirt oiim ailviM-sus iios aiit pars i|psius
inonesterii oxiiide alir|iiit diccn- vnlt. parati suiims i-iiiii ch i-xindc in raciniic siaiHluni
et legitime Hniendiiin; et quod plus est. queriimis, ut dieat iste l^antraiieus iudex
avocati predieti doiiiiii iinperatoiis et uius regni, qui ie u prescns est, si |)ieeeptuin
istuiii, quam ie osteiidiiiius, |boiium et verum est]'', aut si predietus boiie uiemorie i&
tercius Otto imperator eiiiii tieri rogavit i-t tinuavit. vd si noliis aut pars ipsius inona-
sterii da pars [nililiea iam dieta UK'dietas de istas duas poreioncs de iam faetasi' eortcs
eastras eajiellis ad(|ue rebus oiniiiluis servis aldiis utriuscpie sexu eoiitradieere aut
sulbtraere querit an]''si ita peniianere vult. sicut in eoriiin preerptuiii |legitur'|''. Cum
ipsa domna EutVasia abbatissa seu et'' avoeato suo et ipsius mimesterii talitcr retuiissent, jo
ad ec respondens ipse Laut'raneiis iudex et avocatus supra seripto domni imperattu'is
seu uius regni disit et professus est: 'Vere preceptum ipsuni, quam tu Eufrasia abba-
tissa seu avoeato tuo et ipsius inonesterii ie ostcnsistis, bonum et verum est, et quixl
Otto tereius qui luit imi>erator cum tieri rogavit et ürmavit vobis, nee pars i|)sius
monesteria ijjsa medietas (b- istas duas poreiones ex ipsas em'tes eastras capcliis villis 'j.")
adque rebus oranibus ad ipsas cortes et eastras seu eapilbs adquc rebus pertiiientilius
(iusta ipsuiii]'' precejttum servis et aldiis utriuscpie sexu da mea nee pars ])ubiiee nun
contradieo nee eontradieere qucro, quia cum lege nou possuni, eo quod ad utilitatem
usu et vietu moneharum ipsius monesterio pertinent et pertincre debent cum lege, et
milii nee pars publice ad abendum nee requirendum nihil pertinent nee pertiuere de- 3o
bf-nt eiim legem, pro eo quod exinde ullum scriptum, nullam tirmitatem ncc seripeionem
nullaiiKpie raeion«- inde non abeo nee abcre possum, pro quo a vobis aut |)ars ipsius
nionesterii j)redicta medietas de iam factas'' duas |portioncs de prelibatas cortes eastras
capellis adque rebus omnibus servis aldiis utriusque sexsu eontradieere aut subtraere
possat. sed, ut disi, ad utilitatem usu et vietu moneharum i|)so monesterio pertinent ns
et pertinere debent cum legem iusta ipsum preceptum'. — (Je actum, il)i loeuni in
eodem iudieio, dum ibi presens esse Berengarius presbiter et Ugo eoines germanis,
filii bone uiemorie Sigefredi qui fiiit similiter comes. retulit ipsa Eufrasia .abatissa
euiii eumdeiii avoeato suo et ipsius monesterio: 'Ilabemus et detinemus jiredieta me-
dietas de siqira scriptas duas portiones de iam faetas'' cortes eastras eapeliis ad(pie lo
rebus Omnibus servis aldiis utriusque sexsu, quod in istum legitiir ]preceptiim. |Et si
ijjsc jk-rengarius presbiter aut Ugo comes exinde|'' aliquit dieere vult adversus nos
aut pars ipsius monesterio aut si nobis aut ]iars ipsius inonesterii eontradieere aut
subtraere querunt, [parati suiiius cum eis exiiide in raeione standiim et |e;jitiiiie lini-
2!K». ■ r.-dusclo rt'.; Vccillüsilo ß g; IT'.; Sallinii>nlco /i h) VI'.: Wirvaiucn H i) VU.; U
AI. . lac. li V) Vf.; nlpu» B I) VC'.; frhlt in li m) Castolli VI'., rgl. I). H02 N. 1
ii; IS, Klall Hexn» "i obirnhl in li hier /reine LilrAc nnfiflnitet int, arheint etwas aimr/efallen zu
nein. Stich Analogie von IX). J. 20') IrUnntc man rielUicht ergflnzen: ^\\\i»\ [pi'r] inipcriale
jirfccptinn [courctisum Bdiini? corrolioratnni i-stj a [lartes pri-dicti inonastiTÜ ]i) li, utall
iata« <|; de Ji r) nurh hier i»l in H keine Lilrhc anye'leulet und rictieiehl noch mehr, b«
nln im Text ergfinzt igt, auHyefallrn
iiK iNunii II. 11(14. :{7i
ciuliiin'. Cum)'' Eufraxia aliliati-isa et cuikIi'Iii I'ctro avocato siio nt i|isiiis inonustcTÜ
talitiT" rotullissi-nt, ad ca ri'.sixuulcrunt ipsi ISon-iij^ariiis jn'osbitur et Ugo coiiich ger-
mani.s, qiii et ipso Ug(i eiileni 15iTcii;;arii presbitiT gcrmuiin .siio avocatu.s fxtitil,
cli.xiTiint et jirotV'ssi fiiere: 'laiii ilieta iiicilicias (k- tiiipra Hcripta« thia.s pnreiniies ex
t< praciliutivs eorte.-i ea.-itra.s eapclli-s et lebiis >>iiinil)us .servi« aldii.s iitnuK(|iie «exHii. ipii
in sujira .■^i'riptiiiii prei'cptmii ' et sieuti vus ic (leii<)iniiia.-«ti.s. vnliis nee pars ipsiii.K
iiioiiestei'ii |iii)ii)" ediilrailieiiiui.s nee eontradieere [(picrinnis, iniiaj'' cum legem non
pii.'i.sumus, eo (juod ad utilitatcni usii et vietn muneliariim ipsiu.s inonasterio [pertiiient
et per-|''tinere*' debent" enm lege et nobis ad abendnm et reqiiirendiim niliil pertinent'
10 nee perfinere debent cum legem, pro eo quod exinde ullum -seriptnm, nidla tinnitatem
nee seripeionem ncrpie i'aeinnem inde non abemus nee abcrc po.ssunni.-;, pro (pui viiliis>'
aiit ]iars ijisiii.s moncsterii ad iain dicta medicta.s ex predictas dua.-« poreiono.s de pre-
t'actasi' eortcs eastras capellas adcpie rebii.s omnibus .servi.s aldiis nti-iiis(|ue .sexKu eon-
tradieere aut .subtraere pi>.ssainiis, .set, ut disinms, ad \ililitate usu et vietu nionelianim
15 ipsins monesterii pertincnt et pertinere debent cum legem et ut legitni'.' Kt* exinde
ip.-ii gennani se parte ipsiu.s monasterii adwarpienmt et oblieaverunt so ip.si Bei-en-
garius presbiter et Ugo eomos gormanis, ut, si unquaiu in tempore ipsi siiorumquo
lieredea ac proeredes aut eoruin sumittantes persona» advcrsus eandem Eufraxia ab-
batissa aut adversus pars ipsius monesterii de iam dicta medietas de .supra scriptas
äo duas poreiones de iam nominatas cortes eastras capellas villis adque rebus omnibus
servis aldiis utriusque sexsu agere aut causare vel removere presumpserint et taeiti
exinde omni tempore non permanserint, vel si aparuerit ullum datum aut factum vel
eolibet scriptum, quod ipsi exinde in alia jjarte fecissent, ot claruerit, tunc obblicavernnt
eomponero ipsi gerinanis suorumquc lieredes ac proeredes pars ipsi inonasterio, aut
sö cui pars ipsius monesterii dederit, dublis ipsas res et omnibus rebus, sicut pro tem-
pore fuerint melioratis aut valuerint sub estimacione in consimilibus locis, simul cum
eisdem servis et aldiis, insu])er pena stipulacionis nomine, quod est multa, auro optimo
uneias mille, argenti ponderas duo milia. — Oc actum, ibi loeum in eodeni iudieio
per fnste, (piam ipse Otto comes palacii suam tenebat manuiii, niixit bannuni ipsius
30 diimni iini)eratoris super eandem Eufraxia abbatissa et super cundem Petnis notarius
aviieato suo et ipsius nionesterio ot super ipsis rebus in mancosos aurei quatluor
milia, ut nuUus quislibet omo eandem Eufraxia abbatissa nee pars ipsius monestorio
de ipsis rebus nee familiis desvestire audead sine legale iudieio. Qui vero fecerit,
l)redictos quattuor milia mancosos aurei se conipoxiturus agnoscat, medietatem parte
» eamere donini imperatoris et medietatem pars ipsius monesterii. His actis et mani-
festaeio ut su]ira facta, rectum eorum iudiei et auditoribus paruit esse et iudicavenint,
ut iusta eorum altercaptione et eorum Lanfranki iudiei et advocatori et Berengarius
presbiter seu Ugoni eomiti germanis profcssione et inanifestacione, ut ipsa Eufraxia
abbatissa seil idem avocato suo iam dicta medietas de supra scri})tas duas j)orciones
*o de iam nominatas cortes eastras villis capellis adque rebus omnibus servis et aldiis
iitriusipie sexu a parte ipsius monesterii abere et detinere deberent ad usum et victum
jnonebarum ipsius monesterio et ipsi Lanfrancus iudex et avocatus seu pars publice
adque Berengarius presbiter et Ugo germanis manerent exinde taeiti et content!. Et
finita est causa. Et anc noticia pro securitate pars ipsius monesterii fieri amoiiuenint.
ii> t^uidem et ego Ansaldus notarius sacri palacii ex iusione supra scripto eomiti palacii
'299. s* ita B t) dahivler int riclleirht Ifgiintur oder ilergl. zu ergänzen; in B ist keine
Lücke angedeutet ii) fehlt in B, ohne Andeutung einer Lücke v) tencre B W) del)e-
mu9 B X) pertinet B y) nobis B z) vielleicht ist davor oder dahinter in ipso precepto
ausgefallen a) se B.
47*
372 K.VlSr. KlKKl'NDKX.
»•t iiulifuiu aimmicioiiiMn scri|isi, Imiuui iinperii preilirii domiii Kiiirici «Ion |ii-(i|iicii)
priiiio, soj)timo ilic lucnsis iiiadii, iniliotione duodeciiiia.
Otto fomes pnlac-ii intiM-fni. Albericus iudex et mi.ssus donnii im[ieratoris
interfiii. Annaiunis iudex saeri palacii interfui. KMxi index saeri imlueii intor-
fui. SigctVedus iudex saeri palaeii interfui, ilYl'll'hl'II^OY i!. l^innstilins iudex s
saeri palaeii interl'ui. (it-roniinus iudex saeri paiaeii infert'ui. Aniizo iudex
saeri palaeii interfui.
:u)0.
Heinrich bestätigt dem Kloster Leno seine Besitzungen, die Iiunmnität und
andere, insbesondere processuale, Hechte und cassiert alle dem Kloster nach- lo
theiligen Vrrsihrcihunqcn. p,i,.ia jol4 Mai 12.
Zmrurui Dtlla tuulin di l.ciio S7 n" 11 uns dem Liher VV (B). — Böhiiwr licij. tl Iß. —
Sliiiiipf Rqi. 161').
Das dem Esrhatokoll nach von eiticni der Kamlei nicht ungehörigen Schreiher ge-fchriehene
D. 3(H), dessen Echtheit durch die wörtliche Wiederholung in dem Origincddiphmi Konrads II. \:,
Stumpf Reg. '2u74 gesichert ist, geht höch.'<t wahrscheinlich, trenn nicht ganz, so doch zum
gröftste» Theil auf ein verlorene.'i DO. itl. zurück, in dem unederum das DO. I. 240 be-
nutzt war. Wir haben daher das letztere D. als VU. behandelt und machen nur noch
darauf aufmerksam, da.is von den nicht schon hier verzeichneten Besitzungen, die in unserem
D. aufgezahlt werden, vier CPaones, Flexo, Turricella und Dueiiio = Dosino^ in dem 20
DO. IL 243 begegnen, wiihrend über Dale das Placitum DO. HI. 40.') handelt und für
de» Panciano betreffenden Salz das Prinleg Silvesters II. Ja/fd-L. Reg. 890 1 zu ver-
gleichen i'.s/. Welche der übrigen Besitzungen, die in uns erhaltenen Urkunden vor 1014 nicht
rorkommcn, .whon in dem verlorenen DO. III. aufgezählt waren, lässt .sich natürlich nicht
fest.'itellen. — Zur Datierung vgl. Erläuterungen, Abschnitt III. — Den Text Zaccaria's i!>
haben wir mehrfach nach der NU. Stumpf Reg. 2074 corrigiert, an einigen Stellen aber
auch die DD. Stumpf Reg. 173.5. 1912 herangezogen, die sich gleichfalls, wenn auch nicht
so eng wie Stumpf Reg. 2074, an un.ser D. anschlie-isen.
In nomine sauete et individuc trinitatis. lleinricus" divina favente elenientia
Romanoruin imperator augustus. Si ecclesiarum dci usui prospicinius, oinnia eirea 30
nos prosperari nullatenus (Hflidimus. Quocirea oinniiim snncte'' Jei eoclesie iiostroniiiKiuc
fiili'liiiiii lircHcntiiiiii seilioct ac fiitiiroriini nuvcrit uiiivcrsitas, (|Ualit('r LlUZO abbns iiioiinstorü (liinnni
Salvatoris et Kuncti Itcncilitti, fnioil ppr Dc.si<Ieriiiiii rcg-cin Loiij,'oliai(luriini eonslat css« liiiiiliitiini
in territorio llrixinno loco cjui ilicitur Leoncs, pt-r Leoncm episcojnnn nostrum fidcleiu UDstri«
I)reRCIltavit ubtutilms • precejitn predeccgsoriiin iiosfroiuin ri>giim et iinperatoniiii videlicet • Karol! », S6
l^iiodoiiiiici'", • Ucreiignrii, L'goni» et • triuni Uttonuni, qUC c i dem saucto et vcncrabili loco
ab C'isdem conccssa et conlirmiita sunt, pctens et supplicitcr posccns, ut » ob amurcm dci
ea oninia • inviolnta statucre atfpic preccpti iiostri auctoritate confirmare et corroborarc
digiiaremur. Cnin» proc-ibuK oli diviiie reiiuinerationis'' ])ren)iuni difjne condesceiidcntes
baiii' iiortlrnr- inictoritatiH paginani pt-rbeiiliitor et iiiiiiiiitabiliter n li servaiubiiii ticri intiMiiniiH, per r|iiaiii 40
omiiin, rpie iaiii dieto monastcrio Leonensi cpioeuinipie .'luetoritatis modo eoUata fuere,
et omilia, r|iiv ilic infcriiiH annotnntiir'', abs(|M(! ciiiiiii(|iiani iiii|iiictildiiio vcl diminiitioiic pi'eiato
IMKt. [Bloch] h) Hcmricu» B b) «ante li c) yU; Luodonvici B d) remonerationiH It
c) Nf. yi'.; annntainiiH li
II KIM! II' II II. HIN. 37:i
Liu/.imi alibati i'iiistpif ■•iiiccossdrilais cMiiicti.>i(|iir tViitriltus in 'umi ilict" veniTiiljili Idcd
(Ifii t'aniiilantibuK t'oiitirinanms et' i'i>rri)l»i>raimi.s at(|ii(' iiitef^crriiin' lar^iiiitir: id oHt
I lastcriiiiii cum siiik mliiict'iitiU *, >'iiiii lia|iliHiiiali rc-c-li-.<iiii Kaiieti loaimiH, Clllll iiiiiiiiliux cillcMII
IllDlia.stl'rio |>ertiiu'ii t i tnirt in Siiniiiiolatii, 111 Vi(fnolt\ ('aiii|iili<)iii-, Sullo, MntcriKi, l'atiliolo, Oavarilo,
5 Cllbiato, (iii8siucuK, ( irilliailii, l'uHiat-n. t'nvoiiiin. ."^oavilliaiio, C'asn imva, lüxciitiaiiH, CnniiiuHiiri,
.Marmorctiilii, C'alvisiaim, Uii-I<>'', Hailr', .tollarimii in Hri.\in cum tiniilo ur<(|nt' in vinni uritMitiii et
i-iiMi t'rrli-^ia sancti ISeurdicti, ra-^a in Veidna. re Ij u s in T(Tvi.siij, Dalt', JlucinilO, I'uonc, (JaHtro-
liovo i'lllll l'Cflo.sia saiicti Aiulrti', .Milciniiu, Ciotaring'o flim i'crU-Hia sancti l'etri, hum i' t n
.Maria in .Maiiriatiia, Cnpiina, Cisininno, .Marcciliant), III (^nin/.ianollo, Vertnina, l-iipi'iliiia, ."^ala, Villa,
10 UstiliaiKi, Tuirift'lla cum euclesia saucti Andiee, Puscasiaiio, Curtcrupta, Flexo, Fciiti,
FoiltaiR'llatO, llucellnno. i-nrtc de •Siliano'', C'auipagiiiola, » Tiznn« cum |ii.srnlionilinN «nis, Ariola,
Limite, Tostedo. Kivaria rnni portn et » («isoariis suis, \ ia Cava. Turricella in ripa Larf^ionis,
Do.sino, casa cum orto in l'apia iiitcr duiis pontcs ac niolcndiiitim in C'atrona, in tinibu» licTi^'uniiMiHiH
l'iiliiiiil)ario, in Taurint'nso .\nriadf. 111 Mediolanense in Questro sancto Vincentio, snncU) Martin», in
li C'oncaroduin res Adelrade, CarpenetuUi. (iainliara eum erelcsia sanctc Marie et alia"' .sancti I'etri, et
»nine.s decimaü de.super totam aliliatiam in Uüiim" pauperum et liuspitnm, sniieta Marin in Gausorinpo",
Ilildrus et res Ualdulti nbbatis et Landulti diaroui in Graniano et quasdani res Hnnipertil' in Vernc-
sisco et omnem niedietatem de pisenria in Cclonisco, res Rertnldi comitis quns in precaria Imhuit,
l'aueinno cum cocifsin apdstoloruni Philipp! ct lacobi et cuiii ))lfbe sancte Marie et »ancti
äo SiOiastiani tjue dicitur i5a^^ilica iiova iiou Innge ab eadcni cclla'i, spotialiter otiaiii ciini
(Uiini ileciiiia ad caiidcni corteiii Pancianuiii pertinonte, quam seinpcr pacifico <;t (piii-to
online tenuit, ex ipio prcdiotiis rcx Desideriu.s eandem deciniam iuste et legalitcr
lllOIiastcrio tradidit, ct piscaria in t'enoso, Baii'unaria'', Duccntola, Valeriana, ^^lntaIla lata et
sencdochio .saucli ßciiedicti in Monte longo, et campo mercati et aiio scncdochio quod
ib dicitur C'ass-io cum suis portinentiis in Miiiarina, in Comgio, Vespariolo, Scandiliano',
in Maereta et niereatum in eodem loco, in Noceto, in iledesiano, in Aurcliano, et duas
partes de strata in Ponte Tremulo, et in Sexto manentes sex, in Griniacula' cum una
ccclcsia, et in Melazaiio et Talauurno integcrrime, villa Laude cum duabu.< partibus
de Arcule. (.Inmia iyitur Iiec » superius inserta * [et]" per precepta prcdeeessoruni nostruruiii *
30 tradita et conlirmata * iuste et legaliter aequisita vel acquirenda » perpetua slabilitate coiieedi-
nuis prefato monasterio possidere liabere. Statueutes itaque iubemus, nt nuUa nostri rcgni
magna parvaque persona prescripti monasterii abbatem de omnibus prenotatis molestare
vel dive.-<tire sine regali^' iudicio audeat aut liberos vel faraulos in terra abbatie locatos
vel publica aliqua tunctione distringere vel iiiquietare et infra abbatiam placitarc pre-
36 sumat; sed liccat ipsius monasterii abbati habere et ordinäre advocatum, queiiicumque
silii vel prefato cenobio fidelem et utilem esse prospexerit, et ipsi advocato, data
liccntia ab abbate, liceat suos iiiittere, qui duellum et sacramentum valeant laeere,
nuliuslque]" r('dil>itiones aut [lublicas cxcubias * sive angarias seil e x tructiones nmroruin * per-
solvere aut pontinni novos" vel veteres structiones agrere vel renovare compellantur>'. Ad liec con-
•io cedimus, ut liceat abbati onines res eiusdem monasterii, de quibus scripta per furtum
vel per igncm aut aliquo infortunio perdita sunt, per tres'- sacramentales sine ullius
contradictione teuere. Anullamus etiam omnes seriptiones vidclicet libellarias pre-
:UMI. I I AT.: atcpie B g) NU. = VU.: Giissico B h) B: Ruacio VI'.; Rido yi., und so iM
n'elleichl auch in unxerein I). zu verbessern i) XC^ VI'.; (iieile B k) B = XI'.: curtis
li Rexiliani VC. 1) et .Vr. = VT., und so i-ielleicht auch im Or. von D. 300 m) \C.^ VI'.;
eoclesia B n) XC: usn B: usus IT. o) Gausoring'O ß; Gausurinwo VC; (xauserinjfo Xt'.
p) B: Rainperti XI'.: Ragiiiiperti rt'. q) XL'. ^=^ Stumpf lieg. ITH.'i. 1912 ; ab ecclesia ß
r) AT.; Baioaria VV.: Baiouuaria B s) XU. ^ Stumpf Heg. ItU-i: Cnudiliano B t) XU.;
(Triniaula Stumpf Req. 191i; (irimacula B \x) XU. = VU.: fehlt in B \) B ^ XU., rgt.
D. 18Ö X. i> w) XU. = Stumpf Reg. 173;',. 1912; nullus B; nullas<iue VU. \) B = XU.
y) B = VU. z) res B.
374 KAlSKlU'lMvrNDr.X.
cnrias c-omimitntiojies, quas contra ik-um iiisius lin'i jililias viili'rit csso tai-tas. si um»
ijriiiir, qiiod nbsit, liuius nostri precepti vinlaior cxiitorii. r.Mup.inn t mni ))m-issiini liinns
millo. iiu'iiiftatnii kuiiii'ri' imstrc et pretati» iiK^iiiastcrid altcraiii. (.1*110(1 ut vorius cn'(.lafiir
dili-ii'ntiustjuo al inilms uli^üTvctur, manu propria tinnantc» sigillo uostro insigiiiri
iiissinuis. 6
Siffiiuin ilonmi lleinrici (M.» iin|»Tati)ris aupusti.
Henriinis cani-t-llarius vice Eberardi episcopi t>t arcliicanccllarii rocognovit.
Anno doniinicc incarnationis .MXIII. indictione diiodi'cima, anno vcro dinnini
lliinrici sccundi rcgnantis et iniporatoris auj^iisti duodi'cinio, iniporii prinio; data (niarto
idus maii: actum l'aiiio; felicitfr amen. lo
Heinrich bestätigt dem Salvatorsklosier :u Pacla den ihm von dei- Kaiserin
Adelheid geschenkten Hof IMundi und weist die Ansprüche des Bischofs Peter
von Tortona auf dieseii Hof ab. Paria loU .
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Mailand (A). is
Margarini Bull. Casinense 2, 72 n" 78 wohl aus A. — Stumjtf Beg. 1616.
Bis auf das von HB hinzugefügte Esrhatokoll geschrieben von demselben Mann, der auch
das D. 284 bis auf die Signumzeile hergestellt hat. Im Dictai erinnern einige Ausdrücke,
namentlich der Aretiga und der Publicationsformel, an den Stil itlferer italienischer Königs-
urkundeti; eine solche, die .tich etwa als eingereichte VI', für eitien anderen Empfänger «o
in der Kanzlei befand, mag dem Schreiber als Vorlage gegeben sein. — Den Hof Blundi
idailificiert Darmstädter Beich.igul in der Lombardei 38. 246 mit Bionzi (om. Castiglione
d'Asli), doch ist die.ie Annahme, angesichts des Vmsfandes, dass er vom Kloster als De-
pendenz des Hofes Corana bei Voghera (vgl. Darmstiidter 196) betrachtet wurde, bedenklich :
vielleicht ist an das in der Reconciliatio Tortonae Stumpf Beg. 4353 erwähnte Briuuti zu «5
denken. — Die angezogene Urkunde der Adelheid über Corana ist CD. Langob. 1756 ge-
druckt, und hier tcird auch Blundi erwähnt; eine Urkunde der Adelheid für Peter nm
Tortona betreffend Ouuaga «'s/ bis jetzt nicht bekannt.
(C.) ^ In nomine sancte et individue trinitatis. lli-inrieus doi onniijiotentis di>i|)o-
sicioncm" l{omanorum Imperator aufjjustiis. Imperialem decct exeleneiam" subiee- so
tonim I et niaxime omnipotenti famnlantium '' plurinnunque eciam"" nionachorum seculo
abrentmeiantium subvenire jjrecibus eisquc cnram imi)endcre, ut, quanto sunt seculo
viliore.s, tanto firmins et Valentins nostri impcrii tribnatur auxilium. Ideoque sancte
dei ecelesie fidelium nostroruni scilicet presentium ae futurorum cognoscat industria,
(jualitcr sancti Salvatoris nionasterii in campania Papit,^ civitatis siti et heditieati iVati-um sd
conventus et conj^rej^atio nostrae eelsitudinis'' nüserieorditer jtetisse" elementiam, (pia-
tinus ob divini noniinis reverentiam (juandam eiusdenifjue niona!<terii iuris corteni
lilundi vocatam nomine de pcrtinentia cortis qui" dicitur Coriano, quam sancta Adae-
lej^ida imperatrix ])er oblacionis sive oflersifinis cartulam eidem supra noniinato fjancti
Salvatoris monasterio a so li«,'dificat<i <'t composito donavit et (ditulif, |e|idem sancto 40
mona«terio corroborando concederemus. Quorum satis dipiis ])eticioiiibus et sanctissimis
pi"ecibu« j>rebente« assensum j)renominatani cortiin qui; apidlatin'' Hluiidi cum ('a]iella
'Ut\. 'I>afichit/er- Bloch) a) A li) u über iler Zeih nachfieirniien c) im ci int rorrii/ifrt d) nacli
tu kUine flagur v) 1> rorr. niis \> I ) <• iVA/r iler Zeile nnchfirtrngen
II l'.INl.Mcil II. 1014. 375
iuil)i liiilit'lir:ii;r' icrris ciilii.-i et iiicullis |irati> viiiei« silvis .'«tnlariis ii(|iiis aiiiiurmiiiiitü
(lfciirsil)ii.>i iii<il(ii(liiiis jii.suiiciiiniliii.s ripi.s nijii.s riii)iiiia si.-rvi.s et iiiu'illi.t .soii al(lioiiil>ii.si'
i't iiiiinibu.s atl caiuleui curtovii pertinciitibu.-; vcl aspiciüiitibus in integrum fiiin «li-strifto
et plai-itii iiretato saneto i't vonerabili iiioiiaKterio per liuius nostrac aucturitatis |iro-
5 i'ciituiii i'urnilii.ianiiis i-t cnntiriiianiiis, eins vitlolicct racionis (inlino (jiiatimi.s sine ulliiifi
niulcstaciiMii' \('l iii(|iii('taticin(' .siipra luiniinati inonastcrii abbas cuni i'iiisilf^ni riii]<;vi;-
•^atiiiiii.-; tVatribii.s, i|iii nunc et pro tcni|)i)rc inil>i itivina snbniini.-<travcriiit '' ot'titia, enni
iiinniljus superius noniinati.-^ ad oin.-<(l(Mn nnina.st<'rii ins rt diiniiniuni |iriipri(.-tnri<) iure
tcntant Inibt-ant et possideant, tntius ini]ierii ' potostato unmini) i'fniota. ilalicanttine
10 potestateni, !<i neces^so t'uerit, prout nu-lius .secunduni einsdeni luci utilitateni providerint,
coinnuitacionis nomine meliorare. OognoviniiLs etiam Petrum sanctg Terdonensis yeclesie''
episcopum de eadem pretata Corte eidem sancto et venerabili predieto saneti Salvatori.s
monastcrio intentionein teeisse, dicentem se de eadem corte ser|i|ptuni habere, quod
prcniemorat.i .<anete memorie imperatrix Adelebida sapiens fecit predieto episeopio
IS 'i'erdoncnsi .•<cri|)tnni de (|ii.i(lani eorte (|Ui; vocatur Oiiuaga, eo tcnore nt predietum
seriptiun de lUundi nionasterio red(lere|tn]r '. Unde eundem fetrum episcopum .suos-
(jue successores tacitiis nunc et onnii temi)ori.' esse precipinnis. Interdicendo itaque
iubemus, ut nuilus iudex publicns, nuUus ex iudiciaria potestate dux marchio come.s
vicecomes areliiei)iscopus episcopus sculdascius gastaldio iani dictum nionasterium aut
so eiusdem monasterii partem de pretata corte vel omnibus que superius Icguntnr disve-
stire in([uietare vel molestarc sine legali iuditio audeat vel presumat"'. Si quis vero
Iioc nostruni conlirinationis preceptum coeumquc* ingenio infringere tcmptaverit vel
presuniiiserit. auri [)urissiud et cocti m libras se componendum" sentiat, medictatrm
nostri palacii caiuar«; et medietatem predieto monasterio vel parti eiusdem monasterii.
sö I't autcni haboatur certius firinius(jue obser\-etur omnibus, nostri nominis figuram pi'o-
pria manu signante.s interius sigillo nostro niuniri iussinius.
I Signum domni Ileinrici Serenissimi (M.) et invictissimi imperatoris augusti. ^
y Heinrieus caneellarius vice Euerardi episcopi et arcliicapellani recognovit. H
Datum anno dominice" incarnationis MXIlll, iudictione XII, anno donmi fleinriei
30 imperatoris augusti regnantis XII, imperii vero eins I; actum Papiae; feliciter amen.
(B. D.)
302.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster S. Salvator (genannt monasterium
Ueginae) zu Pavia die einst von Bischof Lhitfred von Tortona an Otto IIT.
35 übereigneten, von diesem dem Kloster geschenkten Besitzungen, tvelche die
Äbtissin Eufrasia durch Urtheil des Ilofgerichts zu Pavia (vgl. D. 209)
gegen die Anfechtungen des Ber-engar und des Grafen Hugo behauptet hat,
und seine sonstigen Besitzungen. Parhi uilt — ■ — .
Oriyinnldiplom im k. Staatmrchiv zu Mailand (A).
1" 301. g) o ii(/er iler Zeile uacliqelrarteii li) (/"s :ireite n iiher der Zeile nachyeii-agen i) über
impii »tiinil iiorh ein A/jl-iir:iin;).i^elcheii, iliin aiisiieirhcht :u sein scheint ki über der Zeile
naclipetreit/en li der Sal; ist in der ilberlieferten Fassung unversU'inillich. Am nächsten liegt
riellrii-ht die Anntihme, dass cor redileietur ein Wort wie inane oder va<'iiuiii ausgelassen wäre:
dann iriirde der Sinn der sein, dass der Bischof auf Grund seiner Vrhunde ii/ier Ouuaga,
ii indem er Bluuili als Pertinen: ilieses Ortes betrachtete, die Ungültigkeit der Urkunde für da-t
Salralorskloster in Be:ug auf BUimW Miauplete. Doch kann miiglicher Weise auch ein griis^erer
Salztheil etwa hinler e|iis(;ii)iio Tt-nloneiisi ausgefallen sein, de.isen Inhalf wir allerdings nicht
anzugeben cermiigen m) ein :weites m ist uncollkommen getilgt n) ttonii A.
376 KAlSKUrUKlNDKN.
Muratori Änl. lUü. 3, 639 aus A. — Stumpf Beg. HUT.
Für D. 30'i scheint rin Blatiiiiit't diiirh Voraii.ifeiiiiiiiny der Sif/nuimeih' hergerichtet zu
sein, das rielleichl von HA herrührt. Die erste Zeile und den Conte.rt hat derselbe Mann
eingetragen, von dem das für das Dirtal lienutzte DO. 111. III geschrieheii ist: liecogiiitioii
und Datierung sind eon HA hinzugcfiiiil. r.
(C.> ^ In noniiiio saiiot»; et iiidiviiliu; triuitatis. lleiiiricus diviua tavento gratia
Hoilianunilll imperatur anpustus. OniiiiMiu tiilolimn uostrorum tnm iHTsoiitiiim unm c" fiitu-
roniin noscnt iiulllstria, ipuul concodiimis atinu- loiiliniiiimiis * (irn .11111111; nusno ronic d i o » ^
iiinii».sterio * siincti Siilvatiiris ijui'' liiciiur Kefriiio • iiu'du'tntPiii'' do diiiilms |mi-|li|lms taill de
i-nsU'llis (|Uani de curtis seil villi» iMiiii aliliis iitriii.si|iio sexiis ntniie cum oiniiilius portiiuMitiis, iiomiii« 10
<|iiuruiii • liec sunt: Coronato, Cstroiiouo'', Roccn. itcin Coroiinte et cnatni liisiiln 4119 uoniiiintiir
Maiore iiifra Laciim Maiorciii, Loxa, Uallc, Siiniiiioiiieo, Moznniig'n, Uilln Bulgari, Coloiiaco, Scliiatc,
I'n:>8crian(i, rerdcrio, l'cdiiscio, Salli in pndtco, Tricio, Concisa. Ainbrcciaco, Ainbociiico, Itiiffeiinco''.
Bosonaco, Ciiriinas, Terreiitissi, l'iimeria, l'inioli, Morenisc, Fnnijrasce ', Hibliano, .Spiironria, .Stiixi«.
Hauena, Cariciano, Lcocnrni; vcriiin etiaiii*-' de duabns'' porcioni« ' medietatpin, scilicct de casis'' et 15
Iribus cnpelli.s, ipiy sunt ciinsecratc iiiia in hoiiore dci et doniini Salvatoiis, jilin in honorc sanete ilei
j:cnitricis Marie, tercia in bonnro saneti Hoiniini. cum curtibus vel ortibiis' scu piidteis ibi halientilms
«pij vidcntiir esse in civitate Papia tum ad lociini iibi dieitiir nioiiiisterio Uernaidi i|iiaini|iu' in reliigiiis
loeis infra prcdietam cuitateni ' : item nlia curte que dicitnr Staszona seu Cistelli ' et I'aniano, ciini
scrvis et aldiis iitriusi|ue sexu'. (.fuc omnia dedit » donino OttOlli"' tcrcio iuiJ)eratori Linfpfrediis 20
Tcrdoncnsis episeopiis, et ideill domiius Ot[t|o pro anime sue remedio COllcessit preee])tum '
prefato monasterio. Sed eo def[uncto] uninia invascrmit Herongarius et Ilunn eoiiies,
que etiam" ante nostri jireseiitiaiii ])er imgiiaiii dcvieit diviua auxiiiaute gratia in
Papieusi palaeio jirefatuui luouasteriuui, EutVaxia al)1iajitissa ' eins studente providoutic '.
Nee non etiaui einu liis eoncediirms illi et alias eortes et villas, quas a nostris pre- «6
cessoribtis prceeptali securitate vel alico' niodi> adquisivit. videlieet Meroiii, villa l{egine,
I'auariana, Caluliani, Suaiclio, Uinasco, Lidiaeo, in Placeucia eapella que est conse-
orata" in lionore dei et domini 8alvatoris cum oniuibus suis pertiuentiis, Ciiniliano,
Merogia, Mauonate, Gislaringo, cuiu eapella qug est consecrata in lionore saneti De-
siderii" Cliano, Monteealuo, I'oliano. Zurnugn, Belba, Uuida, so
Lieiano, Uedori , Qintinari". (Jireinasco, Rouaglo, Uieosuauc, l'etnmiate, Uisiasea,
Ualeinasca, Caluonigo, Fenile, Duruento, Tr[is]dido'', .Senua, in Monte nialo eapella''
una qiK; est eimseerata in l)[o|nore saneti Petri cum oninibus rebus suis. Qua])riipter
notiim sit eatliolicorum tidclium'', quod, si quis * violator luiiu» precepti estiterit', (]uod
niiniinc credimiis, prenoscat se compositnnim auri purissimi iibras contnm, medictatom regie" 86
camcre et mcdietateni monasterio iam dicto, et insuper anatliematis iaenln (lMiun[a|nduiu
veteri ' ac novi testamenti. Et ut luiius preCCpti pa^rina inconvulsa piiiiKiiiejit. 111.11111 pnqiria
roboraiiles nostri sigUli ' eani insi^niri preeepinins.
302. ']ja»c\üUeT-B\nch] a; A, ylall «iiiani et b) A, vgl. DO. TIT. 414 X. h; quod icird in der
l'rk-unile entipeder gnr nicht rxler in qd abgekürzt c) nach ilie kleine Jiagiir d) A, statt 40
f'»»tronoui> e) c corr. aus t f) flas c ist aus einer l'nlcrli'lnr/e durch Corrcctur her-
gtjdeJII : die l'nterUinge wurde dann durch zwei Punkie für ungiillii/ erkli'lrl n) cia A
h) b corr. aus <\ i) A k) a ilber der Zeile nachgetragen 1) A; VC. Castelli, fi/jer I). 2!l!>
hat auch Cintelli m; zirixchen den beiden t ein durch einen darüber gesclzlen l'unk-l
getilgtes fi n) csecrata, 0/1««' Abhürzungszeichen, .1 ei daliinicr llasur, durch welche zwei 46
Worte getilgt sind; erkennljur sind zwei (f; drei liuchstuben hallen eine Oberb'lnge; nach dem
sielienim Uuchitnljen stand rin l'ank-l : ob mit ('liann ein neues Wort beginnt, oder ob dies der
,'^hliisK eiiifK Samens ixt, ist nicht ganz .licher p( ergi'Inzt aus einer A beiliegenden Absrhrifl
tUs H..lh. qi nach r eine l'nterifinge durch darüber gesetzten l'unk-l getilgt t) A ; ein
Wort wie etwa iiiiiveniitAtl fehlt m ror r ein c durch zwei übergesetzte l'unkte getilgt 60
t dahinter fehlt iiiipreiBioiie.
HEINRICH H. 1014. 377
I Siyiiiuii (li)iuiii Ileinric'i serenissinii (M.) et invictissimi iiiiiicratoria augiiHti. |
^ Hcinricus eancellarius vict- Eiicranli rpiscopi et areliicapcllaiii rccognovit. ^
l)atiini aiino (loniinice incarnationis MXllil, iiulictiono xA, anno vero domni Ilfinrici
iniperatoris aujifusti rejpiantis Xil, inipei-ii i-iiis i; actum l'apiae; felicitcr amen.
5 (B. D.)
30:i.
Heinrich bestätigt den angeseheneren Bewohnern der Burg Savona ihre Be-
sitzungen und vei'bietet im Bereich derselben den Bau von Burgen sowie die
Erhebung des Fodrums und andere Aintshandhmgen der öffentlichen Beamten.
10 Pavia lOli .
Origitialdiphm im k. Staatsarchiv zu Genua (A).
Vyhelli Italia Sacra ed. I. 4, 1007 = ed. IL 4, 734 = Migne Patrol. 140, 314 n' 78. —
Mon. patriae chart. 1, 404 w" 237 aus A. — San Quinlino Os.<iervazioni critiche 1, 29
n° 5 aus A. — Stumpf Rvy. 1619.
15 Geschrieben auf einem durch Voraus fertigung des Monogramms hergerichteten Blanquet in
zwei Absiitzen, indem bei Quapropter (Z. 36) Tintenwechsel eintritt. Die verlängerte
Schrift und die Datierung rühren sicher von demselben Mann her, der D. 314 hergestellt
hat und bei der Ausfertigung des D. 318 betheiligt war; ob die Texlschrift von gleicher
Hand ist, wagen wir nicht zuversichtlich zu behaupten, halten es aber für wahrscheinlich.
jii Das Dictat weist nur geringe Berührungen mit D. 314 auf und tess/ frich einem bestimmten
Verfasser nicht zuweisen. Jedenfalls aber ist durch den Schriftbefund die Echtheit der
Urkunde gesichert; von den in Jahrbücher Konrads II. 1, 408 geltend gemachten Bedenken
Hesse sich übrigens das eine beheben, wenn man Saonensi (Z. 30) nicht zu dem voran-
gehenden marchia, sondern zu dem folgenden in castello (vgl. S. 378 Z. 2) beziehen dürfte,
86 wobei allerdings marchia ohne Attribut bliebe.
(C.) ^ In nomine sanctae et iudividiu; trinitatis. Heinricus divina favente clemcncia
Komanorum imperator augiistus. Omnibns nostris fidclibus | tarn presentibus quam
futuris notum esse volumus, qualiter iuten'entu Ardemani episcopi Saonensis nostrique
diiccti fidclis concedimus et contirmamus ex" nostra preceptali auctoritate corroboramus
so onniibus hominibus niaioribus habitantibus in marchia Saonensi'' in castello omnes res
et proprietates a iugo maris usque ad metas niontes"' [et]* est iuxta flumen Lerone tarn
infra civitates quam extra et villas libelarias piscationes venationes, qiiac habere soliti
sunt. Insuper cciam" iubemus, ut in hi.-; prescriptis Continus castella non hediticentur
neque aliqua superinposita a march[i]onibus vel a suis comitibus vel vicecomitibus
3s prcdictis hominibus fiat, scilicet de fodro, de adprehensione hominum vel saltu domorura.
Quapropter comendamus et firmiter in perpetuum stabilimus, ut nullus dux marchio
episcopus coraes vicocomes ga.staldi(j venator seu qu^libet nostri imperii magna par-
vaque persona predictos homines habitantes in castello Saone de prescriptis rebus
inquictare vel molestarc presumat. Si qui° igitur hoc no.*trum imperiale prcccj)tum
10 viiilare seu frangere tcntaverit '^, sciat se compositm-um mille libras auri'>' optimi, me-
303. [Brcsslavi ] a) A, vielleicht verschrieben für et h) sa corr. ans t\e c) .i d) erfifinzt auii li und
einer Ijeiliegenden Copie von c. 1700; unier der Voraussetzung, dass das vorangehende nmntes
für montis verschrieben ist, irürde an sich die Ergänzung von qui näher liegen e) c scheint au»
t corrigiert zu sein f) tetauerit A, so dass auch temtavorit gelesen werdet* kann g) u c^irr.
15 aus r
KalsemrkundeD III. 48
378 KAISKRURKUXDEX.
diftüteiii kaniai\ nostre et nieilictatem mibilidrilms liominibus jiiostriptU'' liabitautibus
in castello Saonensi. Quod ut verius crodatur et dilijjini-ius [a]l> oninibus observetur,
inaiui jjmiiria corroborantos'' nostro sigillo imperiali iiissimus' iiisifiuiri.
^ Signum domni'' Heinrici scroiiissimi (M.^ et iuvictlsinii'" imperatoris augusti. §
I Heinricus cancellarius vice Eucrardi episcopi et arbieapollanus'^ rceoguovit. § 6
Datum anno dominicao incarnafionis MXIIII, iuili(.'tii>ne XII, anna vero doniui
Heinrici imperatoris anjrnsti rt'i,niantis XII, imperii eins prinm; aetum in palaeio l'apie;
felicitcr.
(B. D.)
304.
Heini'ich bcstätifit d<r bischößicJien Kirche zu Savona den k'öniglichen Schutz
und ihre Besitzungen. Pavia 1014 .
Registro della cafena aus dem Anfang des 13. Jh. f. 2 im Stadtarchiv zu Savona (B).
Vghelli Italia sacra ed. I. 4, 1006 aus B mit a. reg. 5 = ed. II. 4, 733 = Migne Patrol.
140. 313 n° 77. — Mon. patriae chari. 1, 403 n" 336 aus dem jetzt verschollenen an- 15
geblichen Original (M). — San Quintino Osseix-azioyii critiche 1, 25 n" 4 ebendaher und
aus M. — Stumpf Reg. 1618.
Im Eingang Dictat des Eh. A, dann Wiederholung des DO. III. 328, aus dem auch der
Titel cesaris in der Signumzeile übernommen ist. Die Datierung entspricht völlig den
Gewohnheiten des HB. — Das in M zu Grunde gelegte, von San Quintino noch gekannte 20
Schriftstück, welches als Originaldiplom angesehen wurde, hat trotz wiederholter Nach-
forschungen weder in Turin noch in Genua oder Savona aufgefunden werden können, so
dass wir über seine äussere Beschaffenheit uns kein Urtheil zu bilden vermögen. Dcs.<ten
ungeachtet sind »<■!»■ schon wegen des Titels semper augustus, der in der Inlitulalio in
keinem Originaldiplom Heinrichs vorkommt, soune wegen der (auch durch eine kurze Notiz s6
von Pertz beslilligten) Form Octonum (S. 379 Z. -5) der Meinung, dass es weder ein Original-
diplom war noch auch nur im 11. Jh. entstanden ist ; ob es eine blosse Abschrift war,
oder den An-ij>ruch erhob als Original zu gelten, müssen mr, da über die Besiegelung
nichts bekannt ist, dahingestellt sein lassen. Stehen icir somit dem Text freier gegenüber,
so haben wir kein Bedenken getragen, mit Rücksicht auf D. 305 auch in der Signum- 50
Zeile das Wort semper, obwohl es hier im Hinblick auf die DD. Stumpf Reg. 1656. 1784
an sich möglich wäre, und im Text CS. 379 Z. 6) das Wort inmunitates als Interpolationen
zu bezeichnen. Jenes semper steht mit der Intitulation offenbar im Zusammenhang ; und,
wenn unser D. und seine VUU. allenfalls als Schulzbriefe (mnndiburdia) angeschen werden
mochten, so konnte doch keine von ihnen als Verleihung oder Bestätigung der Immunität »6
gelten. — Wir haben den Text von M nach B verbessert, ohne jedoch die auch in Originalen
dieser Zeit vielfach vorkommenden Italianismen, die M aufweist, sämmtlich zu beseitigen.
(C.)' ^ In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus'' divina favcnte gratia
Romanorum imperator < semper > augustus. ^ Ad lioc noa divinae pietatis pni-
visio ad imperiale decus provexit et tantac potestatis culmine decoravit, ut erga divinum «n
808. li^ b 'on: au» p i) am emlen h Correc/iir, zicim-hett dem ersten und dein zweiten s Unniir
k) doni, ohne A/ik-ilrzuntimeichen, oder r,ielleichl doin A.
804. [Bloch] a) fehlt in .V, iro die rerlilngcrlc Schrift nicht bezeichne! ist b) Ueuricux ,W
.iiKi \ i;i( II II. im I. ;j79
cultum solliciti et circa occlesic Cliristi iiiuniiiiuii et ciintiiflidin at(|iu( niioiiu-ntuin niinus
semi>i;r pcrvigilos" et intcntis''. Idc-irtM) oiiiriiiini fidclimn saiu'tc ilfi ccclesic nostro-
ruiiKjiic presentiuni scilicot ac intuniruiii uovci-it industi-ia, (lualitcr AnlcinaimiiH"
Saonensis episcopus inipeiialihiis nostris obtutibiis preceptuiii a<' iiiiindiliiinliiiiii ante-
6 cessonmi uostrin-um Octoiiimi iinbilissiiiiiiruiu iinpfratoniiii obtulit, (|in»iii<>du ipsi pre-
fatae eeck-siac Saoniae res ac predia <^ iiimiiiiitaics > eniitulcrunt. L'iidc nos coruin
confirmaciones ^ j)rcceptuiii scilicot ac imnidilmrdiiiiii, considoraiitos pro dci tiinore'
nostraeqiU! ailiinac reincdio contirinninua ot'' linnitor iin|iur|iotiiiim corruboraiiiiis per hoc
nuf^triiiii iiiiporialo praecoptiiiii doniuni ' i'iiiii turri ot ciirto et iimii.-iionibiiM portA ot ripii ipitiiiH onstclli
10 Siionciisis, iii.siipcr Liiuiim rotuiicliiiii, Cardeto, Mnndiiciilo, de Cnllo, C'iirio, C'nsalc firniiso, Crememin'',
aqua Mai'cin ot torraiii ' de pouto <|nniita ad saiictiim ICiiK'cniiiiii portiuct, monto liiirrci, I alla, In Asto
ciirticclla ima, blobcin™ saiicti Donati, pichcni Molosino, pleben»'" snnrto Marie in GHdc(,'a° ot blebem
Mdnatciloo. Salo, monto üaroario, Cornpenio, Ledcsol', Kiinitol', Lauaiiiula'l i|no diritnr Gatita sieoa',
Salioeto, Camariana^, sancto Inlio l'inialc ', C'iiis:lo", Cruoeferriao, Hovle^', Carlo, Deco, SaUolc, Plana
16 ot Ifninio, atipie onsdom oiirtes • plebes ot propriotates onni docimacionibnn et capollia vihoi« fainiliis
utriusqiie sexus terris pi-atis canipis pnscuis silvis et cum omnibus curtis propriis vol docimationibiig
reddcMtibus Ardemanno Saonensi episcopo et suis successoribu» omnino confirmamus. Preeipientes
itaquc iubemus, ut nullus dux marvliio coines « seu aliqua imperii nostri magna parvaque persona
prodiotam sodom .Saononsem do prefatis rebus disvcstirc ant niolestare prcsuniat. Si quis lioc fecerit,
SO C librns auri coinponat, mcdictateni canierao"' nostrae et medictatom prodicto Ardeilianiio episcopO
et snis" successoribus. l^uod ut verius credatur, lianc pag:inam manu propria oorroborantes sig-illari
prcc i |> i m u s.
S Signum doiiini Heinrici sercnissinii cesaris (M.) et <semper> iiivictissimi im-
pcratoris augxisti. p
S5 I Heinricus canceilarius vice Euerardi^ episcopi et arcliicapcUani recogiiovit. §
Damm anno dominice^ incarnacionis MKIIII", indictione XII, anno domni'' Heinrici
impcratoris "^ augusti"' regnantis*' XU'', imperii vcro eins I'^'; actiim Papiae ; feliciter amen''.
305.
Heinrich bestäfir/t dem Kloster Fruttuaria seine Besitzungen.
so — lOU .
Notarielle Abschrift aus dem Ende des 17. Jh. im Repert. antiquar. scripturarum im
Communaliirchiv zu S. Benigno (B). — Delta Chiesa Descrizione del Piemonte, Ms. des
17. Jh., 4, 96 in der k. Bibliothek zu Turin (C).
Guichenon Bibl. Sebusiana ed. I. 309 n' 39 (G) = Mabillon Ann. ed. I. 4, 237 Extr. = ed.
36 IL 4, 219, = Guichenon in Hoffmann Nova Coli. 24.5 n" 39 = Irin Her. patriae libri III
(Mailand 1745) 18, = Guichenon Bibl. Sebuf^iana ed. IL 93 n' 39, = Moriondi Mon. Aquens.
2, 629 unvollständig, = De Levis in S. Willielvii opera, praef. 37. — Durandi II Pie-
monte cispadano antico (Turin 1774) 187 Fragm. aus C. — San Giovanni Dei marchesi
del Vasto (Turin 18.58) 160 aus Abschrift von 1721 und G. — Stumpf Reg. 1621.
40 ;104. c) peruigileis 3/ d) M; intenti B e) Ardemanus B f) confirmationes B; comparaciones M
g) cons. predicti timori M h) ß = VU.; ac il i) donius M k) Cremona M 1) teira M
ra) blebes, plebes 3/ n) Marie Igudega M o) Mondtcile M p) Leose Scrunito B q) et
accauiüia M r) sicta .1/ .s) Bamariaiia ,V t) umialc M u) Ciugio J/ v) Boxle M
w) camaere M x) fehlt in B y) Euerrardi B z) M; donii B, tgl. D. 292. 301 a) mil-
46 leximo XIIII M b) domiiii M c) imperator augustus .V d) regni 3/; regnis, ohne Ab-
kür:unris:eichen, B e) primo M f) fehlt in Sl.
4S*
380 KAISERURKUXDEN.
Dns Dictat giehi zu keinen Bedetiken Veriinlassnmj und wird in si-incm er.tlen Theil durch
die Wiederholung in der NU. Stumpf lieg. ISIO gesichert ; sei» Verfaxuer läfmt sich nicht
bestimmen. Der Titel cesaris im der Signumieile i.tt gewi.<is aus D. :-i()i iUicrnommen, und
um leinetu-illen reihen wir die Urkunde hier ein ; r/n.s' Esrhatokoll tirider DD. kihnitc von
dem gleichet» Schreiber stammen. — Unsere ge.ianinite Uebcriieferung gehl auf eine und t
diesellH' Alischrifl der Urkunde zurück, aus der B direct, C und G u-uhl durch Vcnniticlung
einer anderen Abschrift altgcleitct sind, so (/«.vs- ihre Uelicrcinstimniung gegen B an und
für sich noch nicht beweishfitflig u<it. In Bezug auf die Ortsnamen müssen wir hier
denselben Vorbehalt wie bei D. ii88 machen ; ein grosser Theil der.telben ist in de» ver-
schiedenen topographi.ichen Werken Durandi's erkifirf. lo
In nomine sanct^ et inilivi(lii<,> triuitatis. Henricus dei gratia Komaiinruni ini-
perator augiistus. Sicut pro cdiücatis locis sanctonim", ne a statu*" suo deficiant",
nostruni'' est iiivare, itj» pro editieaiidis qu(,TOiitiuin pr^ces benigne debennis suscipere"
et, ut stabilitatis effectum capiant, pia sollicitudiiu' ' iiimuiarc Huius rei gratia (luniiiusK
abbas*" Vvillielnuis ' nostram clenientiani adiit pctens quoddani nionasteriiini iio.stra is
aiK'toritate corroborari situin in loco*' qui dicitur Fructuaria, ex pr<)j)ria licjreditato
fratnun' eins Gottofredi™, Nitardi atque Koberti in linnnre sancte dei genitricis Mari§
sancticjue Bcnigni niartiris constructuni, veiuti" in earta iiidicatus a Guntardo" diacono
edita continetnr''. Cnins pr<;cibus susceptis prius regali prt^eepto confinnavinnisi,
deliiuc', ut stabilius permaneat, iraperiali auctoritate corroboramus, sub nostra defen- «o
sione ea ratione reeipimus', ut nidlus dux' [marchio comes vicecomes vel aliqua nostri
regni maior aut minor persona] pr^fatum' monasterium inquiotare aut de cius rebus
in bis" locis subs6riptis aii(piid audeat''' siil)tracrc: a fossa" liolljotesco" via quo dicitur
Sumany per transversum " Gerolfia et per Cabiaria* usque'' fluviuni" Orci'' et usque
in Bedoledo*" et in' Amalone usque in Lama uetula de una ])arte usque in Todullo'' »t
et fluvius qui dicitur Padus in loco qui dicitur Laboraria''; de alia parte fussa ' ßolbo-
tesco^ qu5 dicitur via Sumari' per transversum Araalonem et per transversum walda"
usque Vuarina" superiorem et usque vicum Mancilionem" et in prata Romaragia et
usque in Riuaria et'' usque fluvium Padum et de alia ripa Padi usque in Asprai, quod
est in fine Gasingaria "■ et in fine Fiscaria* et in finu Laboraria'; infra istos fines est" jd
Vulpianum cum castello et capella et' pratum" ]iorsone et pratum Kigio et Fornalln"
et walda^ de Vuipiano usque ad finem snpcrins dictinn, in Canaveso^ ^^Jianum•■' cum
castello et capella et servis et ancillis, ultra Padum in Gasingo'' cum aliis rebus suis
pertinentiis''. Cum bis etiam'' conlirmamus per banc pr§ceptalem constitutionem supra
diclo c^nobio semper habenda omnia qu^ habet vel qu^ habere debet in his suptcr" 86
scriptis episcopatibus atque comitatibus Ipporionsi'', Taurinensi, VerccUensi, Nouariensi,
805. [Bloch -'Werminghofl'] a) sanct. locis B bl Statute G c) defficiant, und no öfter fl" nlnll f, D
(1) noslronim C c) rpcipere f? f) solccitudinc li p) NU. .stumpf Uctj. IHIO; divus ]i;
D.CG h) fehlt in B i) Vuillielmus C; Wileliiius G k) locum /( 1) IVatris C m) (iotfredi rt
n) velut CG o) C = NU.; Goutardo BG p) rcil. hierzu D. l'.i(l X. 34 q) confirmnnius B 40
r) deinde B a) reecpimtis G t) dux etc. prgfatuni BC, und ilnher ijewijis auclt in der ge-
nieinnamen Vorlage; dux marcliio comes magna aut parva persona i)rac'fHtum G, wo marchio —
persona wohl ron Guichenon willhiirlich eingexeizl ist; wir ergänzen ilie .'Stelle fiiis der Nl'.
u) fehlt in B; iis C v) alicjuid audeat fehlt in li w) Atlblsia B x) JJollietesa B; Holdetesco,
da« ernte o corr. aus a, C; Balbelesco G; ». unt^n Z. 20 und N. k y) Cumari B z) an- 46
mercum B a) G; Cabieria B; Cahraria C h) via B c) flumen G d) Or^fi CG\ ge-
meint int der Oreo e) Be(h)ledon B 1) fehlt in B (?) Bodulos B li) Lalioraia C
i) foNfato B k) C; BolboU-sio B; Balbotesco G 1) I^umari B m) egl. unlm -V. y
n) Uuariuum B; Vuaritia C; Vurina G o) Manccllionem B p) fehlt in B (]) iSlijira ß
r) (taziii(faria G «) Fc«calia C; Tescnlia G t) B: lialioreris C; Laherariae G; «. oben %. 26 60
u) et e»t B V) est alte w) pratiua B x) Foruallo B y) valda B ■/.) B; Cana-
vesBO C\ Canauasio G &) Urbianum G b) Casingo li; OasinKa C; Oazingo G c) pcrti-
iiii.iil.ii» ^' d) autem <V e) supra'"' d TMimriM'iiMi'ii /(; Iporiensi «V
nr.iNKicii II. 101 1. 381
Mcdiolanensi, Ticinensi'-', Astciisi, Ainnnsi, Alhciisi, AlliinfifancnKi'', Savonensi' ot Terdo-
ncnsi''; habeat et tenuat rniicti) iure castelluni Lonf^olj.inloiiim fuiii DiiinibuB Huis
pertiiiontiis et ninnin j)r(,'(lia illa et cortes, qiias dodit Otto' qui et \'iiilliclimis"' conies
tilius Adalberti" iiepos Bereiigarii" regis ipsi" loeo infra'' fines Longobardic;'' ex
6 lii;reditato parenttun '^ et ]>ropinf(U(>rimi snoriim. Statiiiimis etiain" j)er lianc nostri
pr(;cepti tiniiitati'iii in ptT|>etiniiii lialjcndas (miiios tcrras illas, (juas babi-re debet iam
s^'pc nomiiiattiiii" iiiniiastcriuiii ex livrcditatc llcptljcrti" (luondaiii*' viri iiobili.ssiiiii, qui
fuit genitor iam dieti abbatis Vuilliebni", simul et ex h^reditatc Eribcrti filii Gezonis*
de Stoiezano^' inter oinne.s tines et pertiiieiitins Moroso'- cum casis eastri« et caiiellis.
10 simul et* (piod habere debet in" Misasca'', Montironi'^, Cylon, Scrralnn"' et in terra qu^
dieitur Varnera" et in valle Grauina et in terra grande (\n<^ fuit de Vuarnada' et in
Gratinaria et in Riuole et in Celle et in Tupino et in Morezctta'' et in Fabriea et in
Bredido et in Framello'' et in Granasco et in Koecaforte ' et in clusa quc; dieitur
Fanndasca'' et in Haeiii' et in Laterolc'", in Garisina", in Casiano" et in aliis singulis
15 loeis infra comitatum Bredolensemi". Confirmamus et pr^fato monasterio per hanc
nostram preeeptaiem paginani nnniem iliam lirroditatem et possessiones, qu^ ex'' paterno
efi materno iure debebantur Utberto, qu' fuit rilius Girardi'' et nepos Otberti comitis,
qui fecit h^redem suum" sanctam ecclesiam Fructuarienseni, quando pater eius et ipse'
reliquerunt' munduin, dantes se" et omnia siia deo facti monacbi", cortes scilicet et
so eastella qu(;" posita" sunt in comitatibus Astense, Aqucnsi, Dianensi^ et Bredoicnsi'
et que" fuerunt propria iam dicti Otberti comitis, euius filia fuit Herta uxor Girardi*",
quoruni nomina notata in pr^scnti pagina sunt: videlicet Bergamasco"^, Bredunum,
Jlontebaruieiuni'', Bienode, Garn", Canipedascam'^, Burguni maluin, Erezam'^', Serra-
lungam'', Koduin, Verdunum', Montedursitum'', Columberium', castelluni Ainardi",
S5 Garinum", Böse, Lauoie", CaderianoP, Barbariscum, Calix, Circlariola'', cum mancipiis'
utriusque sexus et cum omnibus aliis sibi rite" pertinentibus rebus. Possideat quieto
iure et tencat iam dictus locus omnia, qu§ ex h^reditate Gotofredi' et Nitardi fratrum,
((ui facti sunt monaclii", habere debet ^, et in corte qu^ dieitur casale sancti Euasii"",
simul et montem Kabiosiim cum onmibus pertinentiis suis, quam ex parte Girardi
jo habet'', et cminia illa predia, qu^ dederunt Manfredus^ marehio et Berta uxor eins'-
et fratres eiusdem Manfredi, id est'' Alricus cpiscopus et Oddo comes, et Ardoinus''
consobrinus eorum in Matigo'', in Scarnafixio et in Gasinga "" et in Corte regia* et in
Taurino civitate intus et foris, et si quid*^ aliud inveniri potest in aliis locis et fundis
305. g) Thicinensi li h) Albingenensi B; Albingaunensi G i) Saunensi C; Saonensi G k) Tar-
35 donensi CG 1) Ütho C; Ottho G m) Villelmus B; Wilelraus G n) Alduberti nigror
Beringari B o) ipso G p) intra B q) Longobardorii B r) patema B s) fehlt
in BC t) dcnomiiiatum .ß; memoratum C u) Koberti BG v) fehlt in C w) Vvillelmi B;
Wilelmi G x) Geronis B y) StoUessano B ■/.) Morozo G a) fehlt in B b) Nusasca B;
Misasco C c) Montiron ß; Jlantironi G d) Serraloci G e) Verum ß f)Vuarudaß;
40 Vanieda G g) Moreuetta B; Monzena G b) Framello G i) Rocaforte C k) Fla-
mulasea CG 1) Bauli /J; Racili G m) Lasterolo B; Laterule C n) Gausiona 2J; Gari-
siua G o) Cassiano B p) Bradol. B q) a i? r) Gerardi CG s) suam G t) ipsi relin-
querunt B u) fehlt in C v) factis monacliis alle w) quaequae G x) positg C y) Dio-
uensi alle x) Tredonensi B; Ebredunensi C; Ebredonensi G; schon rerbesseii M Durand!
15 Piemonte Cisp. 1H7 a) atqiie, statt et qug, B h) Gerardi B c) Bergomasco G d) Monte-
baruicum B; MouteViaruesium G, >ro die folgeivlen Samen bis einschliesslich Montedursitum
fehlen e) ßlenodegam C f) Camperlascum B g) C, doch ist das ■/. nicht riillig sicher;
Errestem H: Durandi <i. a. 0. 197, der in C (irezam las, deutet den Xamen auf Grinzanc (prov. di
Cuneo) h) Serralonirum B i) Vuerdumum B k) Montem nrsinum C 1) Colomberium CG
■> m) Ainaldi C; Aynaldi G n) ({orinum C; Gorinam G o) B; L[a]uti5 C; Lauris G;
Durandi a. a. (>. .i02 will hierin Lauretum — Loreto (prov. di Cuneo) erkennen p) Cadenano CG
q) Circliouila B; Cirelariola C; Criclariola G r) ancillis B s) riti B t) Gotfredi G
u) factis monachis alle v) debent alle w) Euasi /<; Eiiaxi C x) habeant £ y) Man-
freddus ß z) eius uxor G a) ideo B b) Ardouinus B c) Matizo B d) Gazinga G
■ 5 e) Cortereggia B f) quod B
382 KAISKUUKKUNDEX.
et eortibus de torris offersionisB eoruiii, lu-c uon vt (iinnos terras illas, (|iias dederunt
Vgo'' clcricus et mator eins et fVatrcs' eins Anselini inairliitiiiis lilii et Vuilliehnus'' et
Haiirandus' fratres filii mareliinnis Odduiii'", id est in Arsinj^a", in Malcria et in
Tredino", in Coniate'', in corte Oriula et iuxta mare in eoinitatu'' iSavonensi"' in" loeo
et fundo' Celle et Teritio" et in lusuia regia*' et si ([nid aliud" ihi* inveniri ))otest 6
de terra ofl'ersionis>' eorum, et ea (jui; dedit in Matii^u' ijnidani niiles Albrieus nonünu
qiiandd factiis est niunaehus. et lerrani qnani dedit" Adenianis'' euni uxore sua llerta
in Kosasco', et ea qui^ dedit* Ottlio'' de Bosado" in Palostro. Constituimus quoquo
et' stabilinnis per hoc nostr^ contirmationis pr(,'ceptum, ut abbas» prydieti monasterii
liberam habeat'' potestatem tcnendi et ordinandi cellas, quas iani habet' ex'' dono lo
niiserieiirdii; dei, id est eellani Asteuseni, eellani Nouigenseni ', ecUani in Quaranta,
cellam iu Caualliaea'", eeliam in Paderno et si quas alias dens donaro dignatus fuerit
cum oninibus pertiiientiis earuui, rcmota onininm liinnimun eontradictionc vel niolestia"
15
Signum domini Ilenrici Serenissimi ccsaris ac" invietissimi inipcratoris augusli.
Ilenricus cancellarius vice EurardiP episcopi it' arcliieapellani recognovif.
l)atiiin anno dominict; incaruatiouis MXUII", indictione XII", amio domini Ilenrici
imperaturis augusti regnantis' XII*.
300.
Heimlich bestciti(jt der Uiscltößichen Kirche zu Novara die Immunität, insbe-
sondere die Gerichtsbarkeit über die Stadt und ihr Weichbild saiinnt deren
Erti'ügniii. sowie andere Gerechtsame und Besitzunrjen.
Pavia lOli .
Notarielle Abschrift vom J. 1450 eines Transsumptes K. Wenzels von 1395 Mai 2 in ib
der Sladthihliothek zu Novara (B). — Abschrift desselben Transsumptes durch den Notar
Serbelloni von lölS-i März 3 ebenda (C). — Abschrift des 17. Jh., wohl aus demselben
Transsumpt, im bischöflichen Archiv zu Novara (D).
Species facti in causa Novar. eccl. 324 wohl aus Transsumpt Wetizcls = Series facti in
cansa Novar. eccl. n' 13. — Carohis Novaria 320 Extr. — Meiller in Ocsterreich. »o
Notizenblatt 3, 55 «" 3 Extr. aus jetzt verschollener Abschrift. — Stumpf Acta ined. 371
n' 265 ebendaher. — Stumpf Beg. 1620.
Eine den gesummten Inhalt des D. 306 (mit Ausnahme der neuen Erwerbungen des Bischofs
Feter) verbriefende VU. ist uns nicht erhalten. Der Eingang kann ganz auf das DO. I.
803. g) offertiouis B h) Hupo C i) frator B k) Wilelmus G l) l'njinindus (!; der Marne »
Idutel imnirl Kiprandiis in) HC; Oddoiiia C n) Orainga CG o) Triilino O p) Coriiali! CO
H) cerrufettu B r) Saiinensi 6'; >SHOiicDsi G s) et in B t) foiido B \i) Doiiiuio It;
Teiriiiio G v; insulam regios B w) fehlt in C x) uti B; ubi CG y) oftortionis B
X) Jlattigo B; Maripo G a) fecit alle h) Ademarius G c) Rosata B; Kosasclio G
d) BG; Oi1k> <' C) Bcratlm B f) fehl! In B g) a))l)ate8 corr. au« obbas B, iriilil <"
tcillk-arliclie Aiuleruiuf ilen Ahnrhrcilters li) lialieant B i) lialieiit cmi-. aus babet B k) et ß
1) Nauigennem C; Neiiigi'DBcin G in) Cauagliaoa ]i\ Caiialliaia C n) niolestia etc. HC,
itorauf in C noch m ijuIh autem etc. folgt; ilocli iliirflen die letzteren Worte ron della Chirjia
Kelhnlilndir/ hinziif/efiigt nein. In der iiemeinnanicii l'or/fii/e hat wahrneheintich der ;/an:c ScItliiM
r/fw ('imtejrlfii //ifpltlt ; ihn sirlter zu erf/ilmen rcrmiii/nt wir nicht, da die Foenformel in der 16
A t'. mit Kilcknicht auf eine dtirt eruähnte I'aputurhumle neu formuliert nein 1,-ann o) aU]iie G
p) Eurodi B q) fehlt in allen r) rccognovi B s) M.\1V G; 1014, 12, 12 BC t) rcgi«
alle.
II KIMM (11 II. inl). 383
414 (VU. I) zuriichgefUhrt werden : in dem die Markirerhfe betreffenden Absrhnill enl-
s-j)rirlil ein Tlieil dem bisher nur in versiUmmeller Gestalt (/edritekten D. Herennar.t I. von
917 Xovember 17 Bühmer Rey. Kar. JHöB (VU. 11); im folgenden .tind dir Test der VU. I
und der des DO. JH. 374 (VU. III) ineinander gearbeitet, mit ireleliem letzteren D. H06 noch
& einige andere Üliereinstinimungen als die von Rieger Immunitiltsprimlegien für ilalienisrhe
Bislhümer HS hervorgehobenen aufu-eist. — Zu dem falsrhen Incarnalionsjahr vgl. Er-
läuterungen, Abschnitt Hl.
In nimiiiie sam-to ot iiulividue triiiitatis. Ueiii-iciis" diviiia onliiiante clomcntia
IJtiinailDnilll illll)erator augUStUS. Si org'a loea (livini.s cultiljii.H'' iimiiciimtii boncficin opürtiiiiit I
10 liirffiiiiur, prpiuiiim iioliis a dco oterno retribiitionis repondi inm .iinljipniiis'". Iilcirco omiiiuni Hdviium
siincto dei ccciosie nostroniinque prcscntiiim scilioet et fiituronini solcrtia noverit, qviia ndicna scrcni-
tatcm culniinis nostri Pctrus ^^ouaI■iensis eivitat!» voiierabilis prcsul nostorquo dilcctus fidclis retulit
qiiosdam iiostroruin parentum ac'' p red eecssonini rPfriim * et- iniperatorum, Ottonis" scilicct
maioris iiliique oius ac nepotis", omnem libcronim licimiimin predicto civitati.s Nouarieiisis ac
15 per vi^inti quatuor in l'irC'UltU stadiaf pro tempore eohaliitatoruniK distrietum publice olim parti
pertineiiteni iuri sue eccirsic subdidisse prefatamquo sedem in honorem sanete dei gcnitricis nee non
et beati Gnudentii eonfessoris Christi dicatam cum rebus et Omnibus hominibus ad eam le^alitor per-
tinentibus sub sua rcccpisse'' tuitiono ac dofensionc'. Rclatlllll est fjuoquc, nicrcatum '' ipsius
Noitarit^' civitatis, quod omni die lovis agitur, nee non alterum mereatum in Gaudiano ii
20 deciino die uniuscuiusque "" mensis constitutum et annuale"» mereatum in eadem plcbe
nnno kalendas novembrium", id estP per omnesi f estivita t e s 1 boatissimi luliani confessoris Christi,
aliud ctiam mereatum in Ossula'' Omni die dominica liedificatiim, quod insuper annuatim
in i'i'stivitate sanctorum martirum Protliasii* et Genuisii" colitiir', conccssisse; portiim
quoquo qui vocatur Bestanium" predicte ecclesie dedisse memoravit, preterea tres
äj mansos in Orta positos ecclesie sancti Iiilii contuiisse et iiostium Huminis quod Piscona"
dicitur, quod influit per villam que Pitinascum'' vocatur, cum piscaria laci et fluminis
ad ipsos mansos pertinente* iuxta insulam sancti lulii^; demandavit insuper quandam
tcrram olim de curte regni nostri Romaniano pertinentem "^ secus ripam laci qui dicitur
sancti lulii^ positam predicte* Nouariensi ecclesie pcrdonasse, cui ex omni parte res
Sf> ipsius Nouariensis ecclesie coherent'', quin" etiam ripam et alveum Ticini ab eo loco
([ui dicitiu" Camariasco'' usquo ad locuni qui voeatiu- Petra Maura cum omnibus molen-
"dinis piscationibus verum ctiam aurificiis in ius et dominium sepe dicte ecclesie
transfudisse , ut nulli inibi aurum liceat laborare pretcr liccntiam episcopi qui jjro
tempore fuerit. Ideoque iam dictus presul nostram supliciter precatus est celsitudincm, ut secundum T. lll
85 predecessorum nostrornm regum vel imperatorum auctoritatcs nostram addere dignaremur con-
firmationem. Nos denique pro dei amore animeque nostre remcdio et nostr o r n m aiiimarum parcntum
digne memorati presulis petieioni assentientcs hoc nostre auctoritatis muuimen fieri decrevimus, per
quod dccernimus statnimus atque iubemus, ut nullus marchio eomes vicecomes sculdasius vel quilibct
30<!. [Blocli] a) Heuricus B b) cultubus B c) arabig-uimus BC d) et CD e) man encartet
411 in dem PaDsiin Ottonis — nepotis Accusatite stall der Genilive; der Schreiber, der den Einschitb
machte, ist durch das eoranr/ehende predecessorum — imperatorum zu der irrigen f'onslruction
verleitet norden f) studia D g) quoabit., und so auch unten, B h) recipissc B i) durch
Loch zerstört in C k) merchatum BD, und so öfter in alten ch statt c I) CD; Nouär B
m) cuiuseumque B n) annuasse B o) nouembru B p) idem alle:, u-ir haben jedoch dem
15 Text der VU. II den Vorzuij gcgehen, weil der 24. October der Translotionstag des am 7. .Januar
gestorbenen h. .Julian ist und dieser Tag, nach gütiger Mittheilung des Canonici) Bossi zu Xorara,
noch heute in Oozzano fcitlich begangen leird q) alle; omnem festivitatem l'U. II r) Oxula D
s) D; Protaxii, (Turuaxü BC, und so öfter in allen x statt s t) collitur BC, tco sich auch sonst
Verdoppelung des 1 findet vi) so, eher «/« Bestamum, BC: Restanium D vi Piseliona BD.
60 w) Pitinaschum BD x) pertinentes B, doch ist das s vielleicht getilgt y) luli ß z) perti-
nentibus ]}; pertineii CD a) fehlt in BC b) coheret D c) qui alle d) Camariascho BC
384 KAIS F. K r 1{ K U N 0 E X.
ex iudiciariii potcstnte uec nliiiuis reguoruiu iiostroriim mnpuo pnrvcquo porsoiic" iiifrn profatnin civitiitcm
Xoiiariani' prcscriptumque spnciuin, id est tl'ium in oilTuitU iniliai'iorum, ingredi siue ipsius
lii-eutin opUcopi ad plucita teiieiida aiit lihcros ipsius civitatis vt predioti spacii liabitatoros Iioiiiiiics
«liciibi distriiigero audeat, lu'C aliquis eiusdcm viritatis i|Uaiid<>(|iio liabitntnr niurosf ipsius civitjitis
«d portas vol posterulas lacieudas sine ipsius qui pro tonipore l'ucrit npiscopi iussu franporu presum.it 6
nee aliquid de supra noininatis suripefc conetur, neijHc quisquamfc' roK'uorum nostrorum, ut
diximiis. preputuns uicdioeris aut parva persona in eeelesias easira loca vcl njrros seu roli<|uas posscssiones
tain SUpra dictas quam alias, <iuas in quibnslibct pag'is ot tcrritoriis infra ilitioncm rcgui nustri
iuste ot lepaliter prcdicta tcnet et possidet reclesia sivc quel" deinec])S in iure saneti ' loei ipsius
volucrit divina pietas aug-eri, ad cnusas iudieiario more audicndas vcl frcdn'' exigenda aut niansionutieiiin lo
vel paratas faciondas aut lideiussurcs tollendes aut houiincs ipsius ccciosio distringondos ncc ullas
rcdibitiones vel illicitns occasioncs rcquirendas nostris et futuris temporibus andeat ingredi ncc ea <)ue
supra nicniorata sunt pcniius oxigere presumat'. 8ed lieeat memorato presuli suiscpic succossoribus iani
fate'" civitatis terniiuique Jircfati libenis liomines pro teni|iciie inibi cohal)itatores Ollincs 111 Slia
CurtC logaliter ante sc vcl suos niissos distriugcre et rationabilitcr (|iiic(|uit" intcr eos contentionis 16
euiorscrit difBuire, sieut diftinicuduni esset ante nos vel nostruni niissuni seu palatiiiuni coiniteni, cuue-
tasque° iam dicte ccelcsic res cum omnibus homiuibus ad eam pcrtiniMitibus vcl aspicieutibus unb
tuicionis nostro dcflonsionc, remota OlUlllS iudiciaric potestatis oniniuin<|Uc buniinum inquictudiue,
quieto ordinc possidcro et nostro fideliterl* parere iinperio, et qnicquid'i in prelato ccciesio rebus du
illicitis condiciouibus aut servitiis requirendis cxigi poterit et tcloncum CX oinnibus cius viUis 20
in integrum cidem eoncedimus ecciesie, quatenus' id pcrpefualiter pro nostre aninie romcdio nostro-
rumque parentuni ad pcragendum « in eadem ecciesia dci servitium augmcntum' et suplcnientuin
fiat. Voluiini.s pfcterest at<|ue firmainus, ut ea, que ip.se prcsul ipsi ecclesie sua aecjui-
sivit" solertia, telnneum videiicet de viila que dieitur (iaicate*' et de Neinenoniu" et
piscarias tres fundatas in fluvio Ticino — uua que ilicilur Sumln-asea'', altera (pie ib
vocatur>' Niuiliula', tercia que noniiuatur" Plana prope eastruiu quod dieitur Sextuni
cmu ouinibus que infra ipsura castrum et extra retinet — et alias piscarias quattuor
sitas in flumine Tauso'' in valle Ausulc' et teloneum de Cerro, firmiter teneat atque
possideat, remota omnium hominum'' enntradictione atque niolestia. si quis igitur hanc
nostram auctnritatem quandoque violare temptaverif, centum libras auri optinil coiiiponercf cogatur, 30
medietatcin palatio nostro et modietatem pretaxato cpiscopo vel suis succossoribus. Et ut lioc verius
credatur diligcntiusquc^ observetur, manibns |)ropriis roborantes sigi 1 1 i nos tri'' inipressione hanc
confirmationis nostro paginam subtcr iussimus insigniri.
Signum domini Henrici serenissimi et invictissimi imperatoris augusti.
Henricus cancellarius ' vice Heberardi'' episcopi et areliieaiiecllarii ' rccognovit. as
iJatuin anno doniiiiice ' incamacionis niille.siino quintodecimo™, indicione undecima,
anno domini Henrici imperatoris augusti regnantis" xri", inq)erii vero eins prinio;
actum Papic; feliciter amen.
800. c) alle f) durch Loch zemtlh-t in C g) quisq; B; quisquis C; quiaque D h) sivc qui BC\
»iveque D ij «trioti alle k) freuda li 1) VU.; presuniant alle m) facto Ji u) U V)
O) contawjue U p) feliciter alle q) quit({uid li r) quattus B s) parftgenduni B
t) augumentuin /i; durch Flech :friilört in C u) arpiisivit ß v) Galleate I) w) Ncme-
nomo I) X) .Sombrascha B\ Sunibrascha CI> y) ilicitur B v.) Nyuiliola I) a) vocatur B
).) Tanxo C/> c) D; Ausula y<; Au . . le C dj fehlt in B (•( atcmplaverit 7? 0 'Ic-
lioucrc alle g) et diligentiuaquc B h) nostre I> i) caiizelarius, arcliicanzelarii B 46
kl (theberardi /) li dm alle m) decimo quinto Z) n) rcL'ni alle o) duodccimo /iC
iii:iNi;i<ii ir. mu. 385
:i07.
Heinrich bestätigt der bigcliiißicheti Kirche zu PaiJerhorn ihre liesitzungeii und
Rechte. i'ufia 1014 — — .
Ahschtift (It'.s 17. Jh. in Diplumalii cril. I'(((li'rh<)ninisis 1. I7l>, im .]. lUßti rrnjUchcn mit
s dem damal.i noch vorhandenen Original, in der Bihl. Themhiriana zu Paderborn (C). —
Paderborner Copialhuvh des 16. Jh. i>. 'Si im k. Staalsarchir zu Miln.tler (l>).
Crantz Metrop. ed. L 104 eif. — Schaten Ann. Paderb. ed. I. 1, iOi) ans (' mit MXIIII
(a) = Liiniy PA. 17", 706 n" 17, = Schaten Ann. Paderb. ed. II. 1. 381. — Erhard
CD. West f. 1, 63 n" 84 au.s Da mit MXIIII = Migne Patrol. 140, 804 n' 70. — WilmanH-
10 Philippi Westf. KU. 2, 162 n" 1H9 ans I). — Wcslf. Uli. Snppl. 1()7 n' 638 lieg. —
Stumpf Reg. 1622.
Verfassl von GB. — Da weder C noch D ein Tagesdalnm auftceiaen und in dem Cijllalions-
vermerk in C ausdrücklich gesagt wird, da.is das Original noch völlig unversehrt gewesen
sei, niuss die in I) p. 1' und p. 88 von Grothues gemachte Bemerkung , das mit Gold-
15 hülle besiegelte Original habe die Datierung III. non. augusti gehöht, um so mehr auf
Irrthum beruhen, als gerade bei dieser Urkunde eine Verzögerung der Vollziehung um
mehrere Monate sehr unwahrscheinlich iciire. Vielleicht liegt eine Verwecli.ielung mit dem
D. Konrads II. vom 3. Aug. 1081 Stutnpf Reg. 2022 vor. — Ganz unglaubwürdig ist
die Angabe Schalens, dass da.^ Original in Goldschrifl ausgeführt gewesen sei.
in In iioiiiino sanctae et individuac trinitatis. Heinricus" divina favente dementia
KoinaiiDrum iiiii)erator au<j;'ustu.s. Qiioniain divinac disjiositioni.s providontia nos ad
regendam'' totiiis rei pnblicae monarchiam apostolica bcuodictioue [irovexit. ante omnia
aiitem hoc laborare debenius, ut, qiii coronam terreni imperii concessit, post emensum
huius vitae spacium ea ctiam coronari perniittat, quae non auferatur in etcriium. Qund
s5 poti.ssimum lieri posse" decerninius, si loca aecclesia.sticis obsequiis deputata nostra
auctoritate corroborentur, iit omni exteriorc inquietudine rcmota in tranquillitate per-
maneant, qnatinus eorum preeibus adiuvemur, qui ibi die noctuqiie orationibns in dei
scr\-itio vacare debentur"*, et qiiod per nos, utpote conseientia trepidi, querere non
presuminuis, sanctae dei ecclesiac servientiuni pia intercessione impetremus. Quapropter
so luüversitati Hdellum nostronim patere volumus, qualiter Megenvvercus Paterbrunneusis ''
ecclesiae venerabilis episeopiis pro ecdesiastica utilitate arduuni laborem aggressus
nobiscuni limina beatoruni apostolorum Petri et Pavli pia intentione quesivit devote
supplieaturus, ut ecclesia, cui ipse pastorali cura presidet, in priniis apostolica, deinde
nostra iniperiali auctoritate corroboraretur ', pro eo maxime quia. quando ecclesia fuit
3.-. concremata, omnia eiusdem ecclesiae precepta .atquc pri^•^legia incendio perierunt.
Cidus peticioni, quia- rationabilis videtin*, gratuito assentientes, quicquid eadem ecclesia
per iusticiani obtinere debet autecessoruni nostrorum A'el nostra oblatione ceterisquo
fidelibus ibi culiatum in rebus territoriis vol in eomitatibus ac districtu vel quibus-
cunique utensilibiis, ac quicquid i})se episcopus predictus Jlegenvvercus de sua liere-
. ditate ibi contulit vel aliundc per conunutationem aut precariam legaliter adquisivit,
deniio stabili dono concedimus et iniperiali auctoritate cnntirinaiims. Si quis autein
nostrae confinnationis edictuni ulterius aliqua presunqjtione infringere temptaverit,
centum libranun auri ad nostrum pondus conipositicnie nniltotm'. ut'' dimidium camerae
3<)i. Bre«s'i;iu a) Heniiius /' h) regemhim D ri fehlt in h lii i /'; .vr/n/n im itrnji.uu
'rer>.rh rieben für deleotentur, rgl. die S U. Stumpf lieg. 214^ e) Paterljrunncnsi Z) f) corro-
lioraiet D g) «lui /' li) ac D
KaUerurktiudeu III. "»9
386 KAISK laUKlNDi: N.
iKistrao |it'i-solvat, ivliquuiu vero eideiii oct'lcsim'. ijuani tciinTiirii' iuijuietiiro prosuinpsit.
Et iit linee conrirmafio per succcssiones tcnipornm stabilis vt inconvulsa porniancat,
haue ini|>frialis prccopti paginani iiulo oimsiTil)! ac iiianu |Pi-(i]n-i:i i'oiifinnantos sigillo
nostro iiissiiiuis insi-^iiiri.
t?if;iiiun ddiniii ' Hi'iirii'i stTciiissiiiii et iiiijuTalnris inviftisf^imi. (M.) 6
Ciuiitlierius'' i-am-i'Harius vice Erkaubalili ' areliieapellani recopiovi.
I)ata"' iiulietione Xl, aimii «Idiiiiniiar ineaniatiimis MXllI", aimo vito (Idiiiiü'
Henrici seeundi regiiaiitis XII. iminrii vtio I: aeliini l'ajjia"; i'eliciter annii''.
:u)s.
Heinrich ertienvt den Ävnzo, Sohn des Hei'hmhald, und seinen Sohn Hei'lembald w
zu Königshoten in den Grafschaften Mailand, Pavia tmd Sejjrio.
Ahschri flen , eingerückt in das Original einer Verkaiifsiirkunde i'oni Mai lOl') (A) und in
das Original einer Gonsensurhinde zu diesem Verkauf vom Mai 1015 (B), beide im k.
Staatsarchiv zu Mailand. i&
Giulini Memorie di Milano ed. I. (Mailand 1760) H, 118 wohl aun Ali =^ ed. II. (Mailand
1854) -J, 86, = Pahsl in Hirs:cli Jahrb. ä, i40 X. 2 unvolhliindig, = Ficker It(dienisclw
Forschungeti 4, 66. — (Fumagalli) Delle anticliith Longob.- Milanesi, illustr. dai mon. Cister-
cieim di Lombardia (Mailand 1792) 1, 248 aus B. — Stumpf Reg. 1831.
Wahrend die ähnliche Bestallung DO. I. 347 als Maiidat formuliert i.it, hat D. 308 so
elien.so wie die entsprechenden Bestallungen Oito's III. (DO. III. 195) und Heinrichs III.
Stumpf Reg. 2512 (derjenigen Heinrichs IV. Stumpf Reg. 2987 fehlt in unserer Über-
lieferung auch die Oirroboralionsfurmel) die Form eine.t einfachen Diploms ohne Königs-
unterschrift; das Eschatokoll fehlt in unserer Überlieferung bei allen diesen Stücken, vgl.
Steindor/f Jahrb. Heinrichs III. 2, 387. — Hier eingereiht, in der Annalime, dass die S5
Urkunde wohl noch vor der Abreise aus Pavia gegeben ist. — Da Amizo .scJion 1009
als Königsbote erscheint, niuss D. 308 eine Erneuerung seiner Bestallung darstellen, vgl.
Ficker Italienische Forschungen 2, 44.
Heiiiricus" dei fj;'ratia Roiiianonini iinperator augustus. Cognnseat iiniversus
uiundns, fjuod jiro digiiani'' Hdelitatis recompesatione '' et nostrnniin liddimii iiilcrvciitioiH' ao
eleginius'' Aiiiizoneni Ilerlenibaldi tilinni, iiiilitcni sancti Aiiibrosii' , et llevlciiili/ililuin
eiuK tiliuiii, iit siiit impi.'riales nii.ssi, quiljiis concessimus, ut in tribii« coniitatibii»;
Mcdiolanensi. Papicnsi, Scuricnsi. liabeant' licentiam" rlit'fiiiirf^ liomncs'' litcs et intcii-
tioiics fier pugnani et legale iuditium ante illos taiiquaiii ante prescntiani iiipsfram vel
noiitri [lalatini eoinitis. Et ut eunetis certius' fiad*", concessimus illis halxTo lieentiain" s&
in istis triliüs coniitatilius, ut pussint dare advocatores clerieis'' et tiitnres viduis et
orfaniii, sicut n<is ipsi. Qund ut verius credatur et in si'cula scculniiiiii ililii;(ntius '
observetur, nostri sigilli"' iiipix-ssioni' liaiie cartani inlc rius" insigiiiri iu.ssinin^.
807. i) domini D k) üunteriiiB I> I) Kn-aiilialdi I) in) in CD i«l eine Lüche für ilax 'J'at/fn-
datum nicht ani/eileutet ; seine AuHlamittnn köiinlf iliirch das Vorl/ilil der ilalieiiischen I>l>. dieiier lO
Xtil ceranlaiKl nein n) /), und ko um/irütifiHrh auch C, im ein I er.it n/Hlter iimf iiiihl ron
anderer Hand hinzugefilgl int, nie nick HjH/tire und unriehtif/c Cnrrecturen an de» Daten in
diemm Copiatbuch rifter finden c«) Piipic I) |)) Al/t/ildmiff vm li. i' in C, iio l/einerii
wird, dasH die, Goldt/ul/f an rntlien Seidenfilden anhing.
808. [Bloch; a) Henricus /;( li) Alt r reciniiiHSBiilione ß <]) et Icjfirnus ß e) Ainl)roxiiyl i»
f) babent A g) licenciam li h) AU, ntnlt oiiiin's i) ccreius li k) clr» ß; clcritis A
I) dilicntiu« U in) aiilli li u) iiiridiiis .1.
II r.lN i;irii II. Kut. MH7
Ileinvich bestätigt dem Kloster S. Znio zuVei'ona alle ßesitztitel und Besitzungen,
die Immunität, das Wahlrecht und andere Rechte.
Verohii lull M,ii Jl.
5 Alisrhiift (li's l:i. Jh. im Stadtarchiv zu Verona (D).
l'ijhdli Itiiüa Sacra ed. I. .5, 67S cit. — Miirafori Aiit. ftal. 2, 797 am damals vorli
nirhaiidcnem Original (M) = Argelaliis De nioneti-'i Italiae 1, 117, = Castellini Storia di
Vicenza 5, 67 Fnujni. — Bianvolini Not. delle chie.ie di Verona 1, -17 atm damals noch
vorhandenem Original (V) = Lami Mon. eccl. Flor. 2, 1136. — (Carattoni) Memorie
10 di S. Zenone 239 n' 101 aus MV. — Böhmer Hey. Uli). — Stumpf Reg. 162S.
Der er.<!te Theil des D. H09 bis zum Beginn des Verzeichnisses der Besitzungen slimml fusl
wörtlich mit dem D. Hugo's Böhmer Reg. Kar. 1S72 (VU. I) Hierein ; in det\ auf das Besitz
Verzeichnis folgenden Abschnitten kehren Bestandtheile aus den DD. Müldbacher Reg. Kar. ^77
(VU. II), 1161 (VU. IIl) und Böhmer Reg. Kar. 1296 (VU. IV) wieder: in dem Besitz-
15 Verzeichnis selbst haben wir nur das durch Petitdruck bezeichnet, was sich .schon in einer
dieser VUU. findet, auf die Cbereinstimmung mit anderen, im übrigen in D. 2H9 nicht be-
nutzten älteren DD. aber in den Anmerkungen hingemesen. Ob jene VUU. erst unter Heinrich
zu einem D. zusammengearbeitet .sind, oder ob dies schon unter Otto II. oder Otto III. geschehen
ist, von denen wir jetzt keine Gesammibestätigungen für S. Zeno besitzen, lässt sich nicht
so entscheiden. — Da wir zwei auf das jetzt verlorene Original zurückgehende Drucke haben,
von denen wir M zu G-runde gelegt haben, brauchte von den zahlreichen uns erhaltenen
Abschriften der Urkunde nur die älteste- herangezogen zu werden ; die übrigen kommen daneben
für die Te.rtgestaltung nicht in Betracht.
(C'.i ' hl udiiiiue sancto et iiidividue trinitatis. Iloinriciis'' divina taveiite dementia
S5 Homanorum iniperator augustiis. (^uia reg-ali» et iniperialis ])otest:is »upra"" omnin i't pn- r
Omnibus divino cultui debet esse seiiiper inteiitn et eeclesiarum dei siiroinam liboiiter portare ac
sublcvjirc, quatpnus id agcndo aeternae remuuerationis preniia percipcre mcreatur: idoirco noverit
niimium tidtlitiin sanctne dei ocelesiae tiostroruni(|ue<' prosentiuni scilicct ac futuroruni indiistria"
Ildeprandum ' Veronenseill episcopum lniinilitir uostrae sercnitatis exorasse eliMiieiitiani, qiia-
SO teinis ob amorem dei oninipotentis boatiiiiic Zoiiuiiis confcssoris CbiistiS reverentiam oiiiiios proprictates
et possessioiK'S nionastiiii pieilieti bcatissiini Zenonis'', ubi corpus eins sacniui i|iiiescit hiiiiiatiiiii
et ulji nunc donimis ' Kozo'' venerabilis abbas preesse videtiir, i|ii<' ai) autcccssoribiis
iiustris reg'ibus scilicet et iinporatoribus episcopis coniitibus bonisqiie lioiiiinibiis deli'<|fatae sunt et eon-
cessae, per nostrae muniKcentiae preceptuni corroboraremus inodisque omnibiis * contirinaremus *.
» Cuius i-atas pctitiones estimantes niiscricordi aqu e omnipoteutis dei et' eiiisdem bcati » Zenonis''
nieritis et intercessioui b u s nos adiuvari sperautcs, omnia privilegia'" et" preiepta ipsius moua-
stcrii", qiiae concessa et eonfirmata ac^ funditus delegata sunt priscis teDiporibiis ab antecessoribu»
nostris re^'ibus vel'' imperatoribus, seu omnos seiiptiones universasque res lUMi familiis et ser^-is
utriusquc sexus, uude ipsuni monasterium iuste et legalitcr baetenus investitnni permansit, et quicquid
*0 iuibi leg-ibus pertinere dinoseitur tarn per eonimutatioues et |)rccarias quam per oblationes et offersiones
bonorum bomiuum, sire aliquas traditiones et quascumque donationes quae diei ef nominari possunt
per hanc presentem nostrae ninniticentiae auetoritatem jierpetuo couHrnianins modisque omnibus
corroboramus: id est in eodem torritorin Veronensi nionasteriolnm ■" constructum in honore" sancli ii. III
:{09. [Laschitzer- Bloch] a) D; fehlt in MV h) Henricus VD c) super V d) nostrorum C
ti e) industriae r t") Vdeprandum i) er) Cristi /> h) f enonis /> i) dominus F k) Ro^;o i»
1) ex V m) privil. nninia /' ul ac M o) monasterio M p) et V q) aut M r) mona-
steriuni D s) honorem J'
49*
11
3SS i; A I s i: i; r i; k u n d e x.
Petri qiioil ilifitiu' Maiiriniici» '. villaiii l'ii-tjun". castclliim in Miiuiiatica" (.uiu i'aiicllji in
honorc* »nuctoruin • Firnii et Kiistii-i, castelliim lli'rbotum i'iiiii ciiiu'lis^ adiai-fiitiis ot per-
tint-ntiis suis. Trobuntioluni". Vicuin Adi-ns''. c'a|i<'llaiii s.uuti l.nmoniii sitaiii in ripa^
I'adi (jue ilii'itur llustilin. (.'ajuiio'-Unalaiii, CaiiiiPimi l'aliariimr' ot Kovolotuin et ii
(laio villaui (juao dicitur Aspo. cMirtii-clIain in IMatnnc, caiitllani sant'li \'iti sitani in ;>
jiorin. in* Lavanio ctirtcni iinani. in Mmitctauri'' fortoni* unani*' cum nmlenilinis.
casti'Uuui Konianianuin'' cum farticiis sancti Zenonis et inontom qiii dicitur Alt'cria,
in Lesino*" ubi dicitur Mdario'' canijios duos, in Clariano canipos trcs, in Prouam'^
canipos tres. in Lau|ilia campum umun, in Sinevello cortom unani, in L'avalo, in
l'rouinianoi-" ci>rtcni unam. casidlum sancii \'ifi cum pertincntiis suis, Paronani'', Cassi- m
anuni. ccllam sancti l'ctri intVa civitatcni \'cr(inani cum pertincntiis suis, in Lacesis'
cortom unam cum capclla'' sanctc Cristinc', in» Itanlulinii" cortcni cum capdla s;uicti
Zcnnnis, in Cavi ccllam sancti Audrcae cum pertincntiis suis, in Ai'ti corticcilam unam,
in'licllunc" massaricias" trcs, in vallc Tiii'iitiini corteni unam, in Lacliari corlcm unam
et res in vallc" Caprinatc et in'" valle Puro, in Venti capellam sancti Vitl cum per- 15
tinentiis suis: in couiitnfu Hriximio'i in Puuiniaca"' corticcilam unam et res in AlKano
constitutas et i« rinsimu» et cortcni in Rivariola cum onniibus pertinentiis suis; in comi-
t;ttii Viceutino ciu'tem unaui qui' dicitur Cornetum, in Esculctum " cortcm unam; in i-omi-
tntu Tnrvisinno' ccllam sancti Tlieonisti" el sancti Jlartiiii cum onniibus adiacentiis suis,
in Panua ccllam sanctao Eugcniac intVa civitatem cum pertinentiis suis*', in civitate m
I. II. III Floren t in capellaiii sanctae Jlariac quao dieiair l'erlciiba t-um pertinentiis snis et cum
Omnibus rohus ad praefatuin monasteriuin pertinentibus, — cum ecclesiis castellis vicis
colonibus uinncipiis factitiis et fnmiliis » utriusque sexus terris vincis pratis p.-iscuis silvis aquis
nqUHrnmquv «lei-ursibns inolendinis piscatioiiibus paludibus cultis et incultis rebus mobililius
et iuiuioliilibus. i|unnluinouuii(Uc in 8uprn dictis locis eoruni Ic-riliuin dinoscitur cxse possessio vol 86
doniinatiii, tnni de coniparntu ijuani Ct de quolibet attractu *, unniia et CX oninibus ad menioratiiiii
in locnni pertinentibus. 8pecialiter taiuen foucc d i ni n s secundum prceepta predecessorum
nostroniin, ut in icpalibus silvis tau« 111 (jaiO quam * in ceteiis paseuis lifciitiain baheant grcgca
ovium snaruni nee non porcorum iuinentorumquo vel ccterormn aniuialinni ad ipsani CCclcsiam per-
I. III tinontium absque aliqua datione aut exaetione pascua liabere. l'rec-ipientc« deni(iue 30
iubcinus, ut nullus dux niarvbio CpiscopUS arclliepiscopus coiiies vic-eooines seuldascio gastaldio
nullaquc nostri imperii mafru;; parvaquo persona * prcdicti monastcrii abbatciu"' Vel mouaclios
aut eoruin familias servos sive" liberos de omnibus prefatis rebus inquietare vd lunle-
stare aut disvestire presumat, nulluni l'odrum aut censuni neque tdonaticum seu>' ripaiicum*'
persolvere cogantur'', iiullus intVa eoriinr' villas aut castdla in^rrcdi, |iiacitum teuere aut 35
eorum liberos sive*" fainulos distrlnjrere vel pig-norare neqiii' liDspitari seu aliquam functioneiii
IV auf exactioneiii exigere audeat; scd habeant eorum navcs licentiam lundi et redeundi
per I'nd n in et'' per Atasiiu'' seil ))er cetera fluminn absque ulla pnlilica exaetione et datione;
sed netpie ipse i-piscopus' aliqtiid ab eis exquirat seu aliquam inolestiam inferat, nisi
11 tantlllll, quod antitptitUS statutuin est, in festivitnte * saniti /r'Uoni^i-' » iiut nianrnsos W^ aut 40
30». t/ Mauratiea 1' u) D = NU. Stumpf lief/. lOiH" ; Villapicta hl: vlllani — Mauriatica frhll
in V v) fehlt in V w) Trilientiolurii 1'; T olum I), wo itan Wnrt rnstHiiimcll ist; Tru-
bunciolum .Vf.'. x^ Adesis V y) ripam /> y.) l) - Ni'.; Cunipuni Walani M; t.'ainpalaiii 1'
ai Pallianum V li) rliej<n' Ort eiirfihnt in DO. III. lS:i c) ilieurr Ort i/rurheni-t iliirch
DO. I. H4ii (1) D ■-= XI'.; Lesinio M; Lessino I' e) Merlario M f ) /> — NU.; Puaro .V; (f.
Provaro V g) D = NU.; Puiniano .1/,- Pruiiiinno ]' li) l'arona M i) Lai-esi» D; ein Hof
il<ijtel//!il btut/ltigt durch Uiihnirr Hei/. Kar. Vi 17, riß. ('ipnllii in .Milthril. ile« Instit. f. nesterreich.
(ieMchiehtuf. ii, :>7 N. ^ k) i'apellam 1' 1) DV; Clirist. ,1/ nii Hardulino V 11) Bcllnno
masoeritias T oj villa V p) fehlt in V q) Urisiaiio I) r| I>; l'uiniaea M; Pruviniaca 1'
f) EKculetii V\ Osculetuni D l( Trevisiano .V U) Tlieonisii V; Teonisti D v) auis perliii. .1/ 60
w) Bliliatiani I' xi seu M y) fehlt in M /.) cojfatur I' u) earuni V b) seu D c) scu M
t\) vel .V I) Atliesim 1'; Atlia-tini /' (j M -■ NU.; episc. ipse !'/> g) Zcnononi« D
h) vijiinti .W
II KI Ni; IC II II. imi. 389
.solidoH (|iiiiif|imgiiitu * riiiii .siiIm clcricis jiciip i a t •; lit'cat(|lli' Ipsiit iiiuniivliU • i^x |ir>i|irin ruiiffri--
i,'iiti<iiR- iibliiitum • eligfero, Kl ibi talciii potliorint invitiiiro, sin autl'lll, lii-i<iitiarii lialioniit ciiiii c-oii-
soiisii o|iisci)|ii uii(l('C'imqiif' Hüii boniiin imstorcm cli^ctTo. Kt si i(li(|iiis' Imc |in'C)-|itiiiii
iiirniiipure U'iii|)tavci-it '', liciMitiaiii lialx-aiil ipsi niDiiaclii pru hat- n- aut ail uns aut ad
r> successores nostros rcclaniainli. Iloe vcru' ot in.s ob iic^tiTiiam ri-r niiiniii'in ' iMiiRT'diimiH,
tit C|iisco|iiis eilisdciu uivitatia iiiillaiii uini|iiaiii ]i'it('.4tat(!iii lialx^at'" allc|iiii| imlc aliHtraiT).'" vv\ Hlbi
iisiirpnrc aut aliciii in hciiclii-iinn darc, xrd pussillt ijuirt» et traiU|uilll! * ilci iiiifti-rironlinin iu|;itor
pro nobis » exorarc. SI (|iii.s vero liiiiiis nostri pri>rcpti viiilator oxtitci'it, sciat so cuinpoHi- t
tunim cpiitiiiii'* libras aitri obrizi *, nieilietateiii kanionic noBtrae et iiicdietatciii predieti iiiunnHterii
Kl abbati Vld nionacbis. t^nod ut verlus crodatiir et dilipr(*ntius ac firillins ab libiiK • olincrvctiir,
hoc'' nostrunil' proi-cpttimP manu piopria loborantps sifjillo iiostro iiisif^iiiri liiHsiiiiiiH'i.
Signiuii iloiimi'' lU'iiirici * (M.) screnissiiiii et invictissimi iiiipri-atnris auj^iisti.
Ileinricus' caneellarius vice Kverardi episcopi" et' archicapellaiii" recofjnovit".
Data XII. kalcndas iniiii anno doniinit-ac inearnationis Jl.\llll>', indictionc XII, anno
i.> dunnii' Ileinrici' iniperatoris" aiigusti reguanti.s XII, inijjcrii vero cius""!; actum A'eronae:
in dei uoniinc feliciter amen''.
310.
Ilehiricli bestätigt dem Domcapitel zu Verona seine Besitzungen, das Fndrwii
von den Bewohnern seiner Burgen und die Befreiung derselben vom Stadt-
80 zoll sowie die Immunität und alle öffentlichen Rechte über die Eimcohner
seiner Besitzungen. Verona 1014 — — .
Orifiitialdiplom im CapUelsarchiv zu, Verona (A). — Privilegia cajiituli Veronensi.i, MS.
des 17. .Th. (Cod. DCCXC) f. 2.5 in der Capitehbibliolhek danelhst (B). — Abschrift, des
IS. ,Tli. in Dioni.<ii CD. Veronensis Bd. 1 in der Bibliothelc der Marchesi Dionisi (C).
ä;, Ughelli Italia Sacra ed. I. ö, 671 wohl aus A = ed. IT. ö, 7.51 ^ Gloria CD. Padovano
1, 131 n" 97 mit Lesarten aus B. — Böhmer Reg. 1121. — Stumpf Reg. 1625.
Verfasst mit Benutzung des DO. II. 305, dessen Constructions fehler wiederkehrt. Die
meisten der neuen Bestimmungen begegneti auch in. einem unechten D. Berengars I. (vgl.
Cipolla in Miffheil. des Insfif. für oester reich. Geschichtsf. 2, .9.5 n" 43), das sich eng mit
30 Stumpf Reg. 2338 berührt und sicherlich er.sY nach 1027 gefUlsclit i<it. Ob de'iSen ver-
lorene echte Vorlage, die jedenfalls schon für das DO. II. 305 benutzt ist, auch für unser
D. noch nieder herangezogen i.'if, lässt .sich nicht cntsctieiden. — Ueber die Schrift können
irir bei der .^chlcctifen Erhaltung des Originals nicht mit Sicherheit nrtheilen; nur bei der
Datierungszeile, die nachgetragen zu sein sclicint, hat die Zuweisung an HB einige Wahr-
3.5 scheinlichkHt für sich, während alles übrige wohl nicht von einem anderweit bekannten
Schreiber herrührt.
I In'' nomine sanctae et individuae trinitatis. H|cinricus]*' div[ina] tavcnte de-
mentia Komanoruni impcrator augUStUS. Si dignis nostnirinn Kdelimn pcticiuiiibiis assen-
809. i) aliqui il k) temptaverint M 1) vero ob et. remunerat nos conc. D, wo die Stelle
10 verstümmelt ist m) habeant .1/ n) M^Vt'.II n) fehlt in V p) />!'= SU.; fehlt
in M = VC. q) iuss. insign. M r) diu V s) Eiiriui I'; Hrnrici D, tco da.t M. erat
hinter et folgt t) Heiiric. I' u) fehlt in D v) fehlt in V w) fehlt in V; arohi-
cancellani M x) rccocriiovi M y) MXIV M ■/.) dm VD a) imp. Heinr. D b) eius
vero M c) AhbiMuny der anhängenden Bulle (B. ',i) in MV.
i;. 310. [Bresslau- Bloch -Lascbitzer] a) ein Chrisnion ist davor jetzt nicht zu erkennen b) diese und
die folgenden Ergänzungen aus BC; Henricus C
890 KAISKltrUKlNDKN.
Silin § lirnrbuerimiis, dovoriores eos pssc i'.i oli|scc|iiio^' iiostri fniiiiilntiisj miniinc |iliftuliiiiiis. (,>ti<i('iri'a
oinnium snnclf dpi pcclpsiap tiilpliiim uos'rortiiiii|UC |iro.spiu'i]iiin scilipet iic t'utiironiin eonipcriiit iini-
vprsitns, i|niilitpr initTvpiini \v\ jii'tioioiH' dtimni ]Iilt|ii'aii(li venerabilis ciiisfojii sanctiio sedis
Ueronciisis |aC'CClOsiae, IJIIO .smu-tac Marhu'] canoiiipis l'iTuiiPiisilms |>rneceiilum poiitiiiim|cionis i't
rorruborncioiiis] nos pro (dpi) ninore [no8trai>(|uo aiiinine romodio vclj J)atris nostri inatl'i.sqlli' 6
de <|iiHdHin Corte qiiao iiomiiiutiir vnlga|rit(.T| '' S|tat]c'' cuui cuiictis suis pertinenciis ac clusa
Oar((iensi] ncc mni altera cnrU' .lun.- |(liritur It.iilnbioiusl posita in Tridoniino [comitntu etj
trihiis villis — iina iiiniciipatiir HtTjciisid. altera 15cl|uoiio, tercia vero Bimdo — t-um] cunetis
t-nruni pertineneiis, (tercia (iintquo Corte' (|liae dieitur QJuerenta. cpias Notkciiiis * cpiscopiis
pater reroncnsiuin clfriciniiii Jim aiiiini,' siiae r|eine(lio jirefata«'] Uer(ineiis[i aoeeiesiae ii])tulit|, lo
insu|)er |aiiteni easaiibus duobus'-' in Leiiuiaeo inaiore einn eiiiietis| iiertiueneiis suis et
pisearia uiia |c'iiiii'' silva qiiae dieitur Oologaria, quos qiioquo velj (juas praefatis eano-
nicis Uerononsibus Uualdcrada dci an[cilla eonccssit,] quarta auteiii corte (nmc [dieitur]
(jninto atta in ooniitntu Montcsilicano, (|nniii <|nidani nomine l.anzo * praedictac optulit aceelesiac
(cum capella • cnin onmilins eins pertinenciis, quillta VCrO qune] vocatnr Titnlus, nlii dicitnr l'illn, 1»
cum capella • in sanetae Mariae [lionorc] constrncta ini]i euilC'tis [eins pertinenciis, ciimni i)pt]iilit
.■Viizebert[ns clericns cpii Kcpiiizo VOCabatlir. in eodem posita coniitatn, insnpcr casalibus liuohu»
in coniitatu l'eroneiisi iaccntilms in cortc] regia iinae vocatnr' [Zirpa'', ipios ojitnlit' Andrcpcrpn'"]
quac Gi[zAl vocabatnr, cum * eiuictis pertinenciis et] ndiacenciis eins, |quae de oiunibus pre-
scriptis Incis dici aliipio modo vel nominari possnnt, concedere dipnaremjur. ISOS quoqiie coli- 20
silio eins adquiesceiites huitis praeccpti pag[inam pro aniinae nostrae remjedio nostro-
nimqtie [|)arentiim pro confirmjacione et cojrrobjoraeione cu|netoniin| locoruni quae
praefscripta sunt" fieri iltssimus, eo videlicet] ordine ut, nliii iimi|iu' a pracnoininatis cnnonicis
i<[norii]m(ve sncccssorilins aliqnando possessnm est" vel in fnturo possc{ssiini crit, oiniiinm contradictionc
et diminoracioiie [violentuml' cxciusa, lirmitcr] iiroprietario [detineant] iure. Hoc eciiini nostra imperiiili ib
anctoritate addimiis pro rcdemptfionc » animno nostrae nOStror]niii([Ui' jiai eiitmii et coiicediniiis
larg'imur donamus, [quo lioiniu]cs cuncti fpermorantes atqne] residentes (sive iamilii .sive libcri]
residentes [in ca]stris ipsomm canonicornni — qn[ornm castronim nomina liacc sunt: Ccrretn,]
Biunde. (Porcjile, Pnlliiinnm, Marc[iana, Graciana'i, Pruno, C'astellione, Arbetuni — ut fodrnni,)
qiiod ininste et non leg-aliter [preterito] in tempore di'dorunt, [(piod] iicfas luini erat, piililiee so
[parti "" aniplins] liine dcinceps non dent, sed per liane nostrae praeccpta I e m piipi n n ni .ineto-
ritatis voiuniiis, quo pro aniinae nostrae reniedio jiraetati canonici, qui nunc sunt |et]
pro tempore enint, [predictuni fojdniin colligendo truc.uit et liabeant, |ilaeit;i quotpie
et districta cum omni functione et redditu praenoniinatoriini castroruni ctn-ciiim et
villu|rumj i<iiniliter praecep|tali papina nostrae aucturitatis] possideant atquc dctinoant. Ncc 35
non et ipsi, qiii |in civitate] soliti crant dare [thc|loiicuin, praecipicndo itibcnuis, [ut" in tempore]
liullo [aliquis eis anfcrat' vel de boc amplins] molestare [ipsjos tcniptct. Prae[cipien|tcs il>'ni<|iic
|inbeD]do sancimus, ut iinlliis |>lnx nwircliio arcbiepiSCOpus episc<ipiis coin<'s vicceonieN nnlbi(|ne
nostri regiii mag'iia vel parva persona sanetae l'croncnsis accciesiae canoiiicos" de oinnibiis prcme-
inorajtis cniisis seu de omnibiis libcllalriis] colonis n[d sesc^'l pertincntibns aliis<|nc in praediis |)rae- *n
dict[ac aecclcsiac ac eonindem canonieorMin residcntibus] molestare |disve]st|irc anjrariare vclj per
810. c) B; oliscquiuiii (' <l) viil<iratnin f." r) rr/l. über dienen Ort f)(), f. i:i7 f) cortem C
g) dahinter AnileuUinij einer Lacke in li, im alter iiueh ne/iim oben hinter patris nostri tieften
A eine Lilclce anf/eileutet int; auch hier fehl! znfoli/e der SV. Stumpf lieg. Uti'.i nichts
h) li -- SU.; vlC x) hinler ipiac hix ijune (tizii Lilcl,e in li k) \'U. Sl .; Hippa, 46
am tttinde JCirpa f 1) optui qiie (lisa C in) ergflnzl aus VU.; Anib'cucrjfa .Vf/.
U) C yU.; prescriptio l'uit li ol fehlt in C p) liC, die auch in der VU. die i/lriche /''arm
bieten, im dnss die im Ih'uck- der VU. (rgl. daselbst .V. i) rorf/cnomiiiene Emendation in violcn-
toruni nicht ri'IIhlirh ist <)) C = VU.; tJreclana /< r) dahiiiler irieilrr irrige Andeutung
einer Lücke in H s) HC ; .\l'.; VU. ncc (^IJf ut> In tempore nllo t) ant'erct H; ob M
in (' die i/leiche Lesart, ist nach der uns rorlier/etideti Abschrift nicht sicher u) canonicis Jl
\, B^ VU.; »eC
iii:iNi!i(ii II. KU I. 391
|iliu'ita fati^'iiro sine U'ji^illi lll(ll[ci» aiidnit vol |iri'.Hiiiiuil. I'oiitrii <|iiii<l" iioHtrau i'oiitiriiiHli(>|uiii
sivo cnnccsNioniti ||iri'{c|e||)tiiiii si <|iiiH nli|(|iiiiii(lu| iiiMiiritero toniptnverit, ii(!|int Ro comp|oiitiiriiiii niiri
piiris.Hiiiii [lil>riu rciituin, inodictiitoiii kniiicrac uiiHtrnu| et iii<-i|i«tati,>iii |cnnoni>,'iH ibiiloin pro tempore
tlo.servil'iitiliiiü.l (jiiod iit veriiis ere(l|atiir (lilig:«iitiiisi|iio al> oiniiiliiis obNur|vutiir, liuiu' |pH(fiiiaiii pro-
6 pi'ia iimniil eDrioboraiito» |oaiii| iiitVriiis iiiH.siiiiiiH s|if;illaru.|
11 Sij;miiii (lipinni Ilciiii-ici (M.) scroni.'ssiiiii et iiivictissimi iiiipcrntoris auj^uNti. ^
S lleiiiriciis taiuilluriiis vier Eiicr|imli episc-opi ft^) arcliicaiicfllarii reci);^iiiivit. ^
(Sl. !).)>
|)atniii aiiun iloiiiiiiii.'(' ' iiicaniafionis M|.\|llll. iiiilietioiic Xll, anno donini llciiirici
10 impenitoriis luigiisfi rc^nantis XII; iin|icrii voro eins I; actum N'crunai'; iV'lifittT anicii.
311.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster S. Salvator und Julia zu Brescia seine
Besitzungen und die Immunität und schenkt ihm die einstigen Güter des Ra-
terius von Aljiano. Verona 1014 .
16 Originaldiplom in der Stadthibliothek zu Brescia (A).
Margarini Bull. Casinensc 2, 73 n" 79 aus A. — Böhmer Reg. 1120. — Stumpf Reg. 1624.
Bis auf das von HB hinzugefügte Eschatokoll geschrieben von einem unbekannten Mann
nach DO. IIT. 267, woraus auch die Invocation entnommen ist.
(C.) I In nomine doniini dei aetenii. Heinricus divina gratia Ronianonini ini-
so perator aiiiiustus. .Si dei aucclcsias defendore et cxaltare ^ stiiduiTiinns, vitam beatam
omni anil)imiitate sepo.sita possiderc certissime crediinus. l'roinde oniniiini sanctao dei
gccicsiac ridelium uostidnuiicuie preseiitiuiii ac t'iitiiruniiii comperiat sollertia, i|iialiti'i- noiillda reli-
giosa abbatiasa niunasterii eoustnieti vel positi in hoiiore doniini Salvatoris et saiictae luliae quod
dicitiir Xouum in iirbae» ßrixia uostram adiit cel.situdiiieiii, «niatinns ob nostie aniinc romedium pre-
S5 cepta ipsins coenobii nostronim pi-ccessorum iinperatontm vcl rogiiin nostra aiietoritate et eonfirmatioue
forroborarenuis et conlirniaremus. Cuius digiiis petitioiiibiis iiu-linati et spe, ut oportnif, ad siipema
erccti, scripta vel prccopta oiiisdem saacti et vencrabilis loci a nostris aiitecessoribiis facta et concessa
hac nostrae auctoiitatis et corroborationis pa^ina cum servis et aneillis castris capellis aldionibiis et
aldiabtis cortibiis silvis piatis ])ascni.s ai|uis eaniiiKiue deciirsilms piscatioiiiliiis molendinis stalareis,
30 cum cellis et scnodochiis et nionasteriis » SCU cum omnibus ad idem monasterium pertiiientibns,
prout iustae" et Icgaliter possumus, corroboramus et coiitirniamus. Coucedimus etiani eidem sanctae
dei aecclesiae hoc preccpto omncs TBS quondain iure pertinentes Raterio'' de Alfiano,
nunc vero nostr^ potestati iiiste et legaliter suljiacentes, qu^ sunt constitutc in corte
quao vocatur Guiitardi vel'' in eins adiacontiis'' aut ubicunique invent§ fuerint per
35 loca. lusupcr COrifedinuiS predictO monasterio seu abballssis inibi in tempore uiancntibiiü, ut
nullus liomo maguiis aut parvus terram ipsins colentes aut liabitautes aut fatitios in(|nietarc distringere
aut eoruni possestiiuuculas'' tollere ali<|ua oecasione presuniat, nisi presentia ipsins monasterii abba-
tisso ant siii eiTti et Hdelis missi. Pieripieutes denii|un iiilieiniis et liac nostra actoritate" roboranius,
:M0. w) <in^ C X) et feh/t in BC yl Alibildun;/ tliv .Siei/els (SI. .y in C v.) (iomi A.
40 Uli. [Lascliitzer-Bresslauj a) A b"! dahinter linstur; durch diege sind ror dem d eiir» zwei Buch-
staben getilgt, dann ist e Alfiano ganz auf Ha.'^ur mit dunklerer Tinte und ricileieht auch ron
anderer Hand geschrieben : ron iler ursprünglichen Schrift ist nichts zu erkennen c) vel —
aciiacontiis auf Rasur mit dunklerer Tinte und lielleiclit ron anderer Hand d) iv corr. aus
u; IT. possessioiies ulas
392 K A 1 S F. 1 J r U K r N D E N .
iit iiulliiü ilu.t nrcliic-pisc'o|iiis opUcopiis miirohio comc» vici'ooiiios si'iildasciiis jriistaldio uiillaciiu' imstii
repiii iiiHfrii" p«rva<|H<< personn pronomiiiatiini moiinstoritiiii iiv pioilietis icliiis mobilihii.s ot iiiiiHiliililnis
silii iiistiio* pcrtiiicnlibiis mit alilintis.'ous iiiibi in tfiiiporC • ilisvi'^liiv iiiquiolnio molrstnir siiic luj>'iili
prvsiimat iuditiu. Si <|iiis S^iliir tciiu-rnrio hiimi, i|iiiid iiiiiiiinL' rri'diniiis. liiiiivs iiostry iiiiuntnti.s linim-
incntiiin iiiriiiiipi-rc toiiiptiivorit, seint se ooDipositiiriiiii aiiri piiri lilua.s iiiillo, inedietatei» kaincie nostrao 6
et int'dictatom snnctao dei ycclcsinc iam il|ictne| scmi ablintissc ibidt>iii ordiiialai'. l^iiod iit nt" verius
cri'dntnr diligpiitiusnuf ab •.inniluis obsorvctur, manu pruprin r.ili.iroiiii'>< -ij-illi ihisiii impressioiic f in-
ferius iiiNsiiiius iiisi^iri.
I Sipmm domni Hciiirici soivnissiini (M.) et invictissiiui inijicratoris augusti. |
^ Ileiiifit'tis caiK-ollariiis \icc Euofartli opiscoiü i't archicain-llani recognovit. ^ lo
Datum anno doniinicao" inearnatiunis MXIIII, indictione XII, anno domni Hoiniüci
imperatiiris ani^iisti rciriiantis XII. inipcrii voro eins 1: ai'tuni Uoronau'': fclit-itor anioii.
(ß. D.)
312.
Iliinrich )iimmt das Kloster S. Maria zu Pomposa in seinen Schutz und be- is
stätifjt ihm seine Besitzungen. s. Zeno hei Verona lOld Mai 22.
Auszug in zwei Archivinventarcn des Klosters Pomposa aus dem 17. .Th. im 1;. Slaat.i-
archir zu Mndcna (E^ und E-).
(Muratori) Piena espos-izione dei diritti sopra Comacchio 140 cit. aus E.
Die schon von Federicius Per. Pomposianarum hist. 1, 239 f. ah verloren bezeichnete Ur- so
künde, aus der ufiser Auszug stammt, ist 1016 in einem Placitum zu Ravenna produciert
iporden (Federicius 1, 470 n" 48) und enthielt danach u. n. auch eine Bestätigung des
Klosterbesitzes zu Volano. — Das in dem Auszug erwähnte päpstliche Privileg ist das-
jenige Benedicts VIII. , ,Jajfi-L. Reg. 3999, dcisen Benutzung in unserem Auszug nicht zu
erkainen ist. Dagegen hat das verlorene D., aus dem der Auszug stammt, als VU. für 26
ein anderes bi-sher unbekanntes Diplom Heinrichs II. von 1022, von dem loir gleich fall. •<
einen Aiuizug besitzen (KU. I), und für das D. Konrads II. Stumpf Reg. 208S (KU. II)
gedient. Was sich in unserem Auszug bei der Vergleichung mit diesen Kachurkunden und
mit gleichzeiligeit Urkunden Heinrichs II. als detn Wortlaut des verlorenen D. angehörig
zu erkennen giebt, haben wir im Druck kenntlich gemacht. so
llcnricuti imperator' augustus confirmat prefnto monastcrio Pomposiano nd Instan-
tiniii venfrabilis viri Vuidonis abbatis dirfi monasterii cnnctas'' res et possessiones eins
mnliik'K et iininobiles ticsequo moventes eiim onniibu.s sibi peftinentibus, qu^ cidem le-
galiter pei^inent'' t^im *" apostulieo privilegio fpiam imperiali"^ rescrijjto, tani' intra
insulam PonipoKiam quam extra eaindein in Laeo saneto'' et in territorio Hauennati " m
et in coniitatu Linienni et Fauentino'' et in n/ii'.s romitatihus, cuim' plebibus scdiniinibus
;!11. ■•) dahinter fehlt «rdinataii f) o corr. nu» u, hinter o ßatur; es sclieint impressius genlandeti
TM haben g) (ioini A li) (»i dafür i/elasKnie Lücke nachgetragen.
313. 'Bbich] a) Romanoriim fehlt in K l>) rv//. in \U. II : onines re8 et posaessiones ein» mo-
biles et imin'diik's itiste ac b'jraliter sibi pcrtinentc» und ueiirr unten oirmibuH sibi pcrtini-n- W
tibuH rcVmii, miirit zu bcrciihi' inovfntci« D.i'MI c) auch die Worte tum — iinptiiali dürften dem
rrrtorenni I>. entnommen nein, irflltmid ulall rescripto eher preccpto firstunden halien tcird
<li fam ipHaiii inRiibim I'oinpimium ex intcuro (jimni i-xlra (.■ttmU'm iiiHiilam SU. II e) rgl.
Sr fl fi •„,. rclinenzformel rgl. St I ,f„d die DI). .i'.IH. 3tl. H3r,
II KI N IM (11 II. Ktll. 393
castris fainllis ti'iris i-uliis et iiiciilti.s silvis stillarii»''' nlivctis viiicis inoiitihus planii-ii.s''
ripis piscationilius vonationibus acpiis aipiai-um (liHcnrsilms ' Kaliiiis «alarii.s'' vinetiKijtif
jx'nsiciiiihus et (>xliil)itiiiiiil)us Nibi pi'i'tini'iitiliiis ', il i|isiiiii' iiKinastiTiinii c-iiiii oiniii sua
|icrtiiic'iitia suIj iiii|)i'riali (Ict'i'iisioni- i'cc-i])it' il coiiliniiat'" ({iiic({iii<l di' rebus sonirk'itb;
6 l't'tri SigczoniiS condaiii de Aci-adcci tilii in ciiiti inqirrH doiiiiniuin ihvolulls hahiiit.'"
Appant liulla cum sii/il/o plombeo ajipenao.
fncipieiis: In miiiiiiif sanct^ et individuf; trinitatis.
Anno" MXIIII. (laliiiii \I. kal. iunii, iudidioni' \II: in nionastcrio sanc-ti ZciioniH
suburl)i(> Vcri>nr.
10 »)l»).
iilii". Ilchirich bestäticjt der bischUßichen Kirche zu Treviso unter Discltof
Anialrich die von seinen Vorgängern verliehenen Einkünfte und den rjescimmten
Besitzstand, insbesondere S. Maria mit der Burg Asolo und das Kloster Cres-
pulimun. Dolce hei Volargm 1014 .
15 Notarielle Copie vom J. 13 11 im bischöflichen Archiv zu Treviso (B).
31H^. (Unecht.) Heinrich bestätigt der bischUßichen Kirche zu Treviso unter
Bischof Arnold die von seinen Vorgängern verliehenen Einkünfte und den
gesummten Besitzstand, insbesondere S. Maria mit der Burg Asolo und das
Kloster Crespulinnin sowie die Abtei des h. Hilarius und die Zehnten von
20 Bladimiin und Ceresaria. Bolce hei Volargne 1014 .
Urkunde in Diplomform atis dem 11. oder 12. Jh. im bischöflichen Archiv zu Treviso
(B'). — Abschrift aus dem Ende des 14. Jh. eines Transsumptes vom J. 1^11 im Libro
delle renovazioni de' feudi f. SS ebenda (C).
Ughelli Italia sacra ed. II. 5, 508 aus B^ = Migne Patrol. 140, 310 n" 7ö. — Agnoletli
S5 Dominiralilii delle decime in dioc. di Treviso lö n° 8 unvollständig aus C. — Stumpf
Reg. W26.
Die echte Urkunde D. Sii" ist Wiederholung des DO. III. 22ö. Die Fälschung D. SlS''
setzt an die Stelle des Bischofs Amalrich den Bischof Arnold, den wir sonst zuerst am
6. December 1021 (Stumpf Reg. 1777) nachweisen können, während Amalrich noch lOln
30 begegnet (Rubeis Mon. Aquil. 495), und fügt den Besitzungen des Bisthums die Abtei von
S. Hilarius zu Venedig und die ZeJtnten von Bladinum und Ceresaria hinzu: um die.ies
Zusatzes willen ist sie angefertigt worden. Diuts das Bi.sthum Trevi.^o Ansprüctie auf
jene Zehnten erhob, beweist die bei Gloria CD. Padovano 195 n" 159 gedruckte Urkunde
von 1052, der zufolge Bi.fchof Rother von Trevi.w auf Befehl Heinrichs III. auf jene
36 Ansprüctie verzichten musste. — Die Zeit der Fälschung des D. SIS'' wird sich mit Siciwrheit
erst dann bestimmen lassen, wenn die Nachurkunden salischer Zeit, Stumpf Reg. 28S7.
2688. 273H. SlOl. S105, von denen z. Th. erst neuerdings die ältesten Cberlieferungs-
formen wieder aufgefunden sind, geprüft und mit B ' verglichen sein werden, des.sen eine
ältere Vorlage nachahmende Schrift Dopsch dem Ende des 11. oder dem Beginn des 12. Jh.
10 :U'2. g) K, stau stallariis li) A'; planiciolius A'C. / i) E, statt iii>ciirsil)U» ki fehlt in K'
und yU. I, kaum rersch riehen für (/«.< hier ber/cgnende salectis 1) rgl. SU. II m) für den
letzlfi) Sat:: rgl. D. 2sl n) dahinter ciiim im E'.
Kaiscrurkuiideii III. ÖO
394 KAIS V. K r K K r X n k x.
ZHiiiwfisen geneii/t ist. — 7)(i die echten Thrile von D. 31H'' uns dem viTlurenen Oriiiinal
des D. 31H', das 1311 noch rorhnnden irtir, ah(ieschriel)en sind, konnten irir sie unsere»!
Text des 7). 313' zu Grunde lei/en. — Ueher die dem Brauch des GC enisprerhetide.
auffallende liecofinition ecfl. Krlfluteruiit/eu Ahsrhultt III.
313". ((-'.) ^ In noniinc sanctae et iinliviilnao tr'mitatis. llcimit'ii.s iliviua favciilc s
fleineneia Hoinaiutnnn iinjifraini' aii;jjustus. .si ncrlosüs" iK-votc, «piv fiuimlniites eis § iiptioi-int,
('oiitiilcriiniis, netiTiiao r<'com|icii.s;ilioiii.s |ireiiiiiiin |iri»'iil iluliio iic-ipcri' lum aiiiliifrinnis. l^improptir
Diiiiiium sniu'tno dei iiooolesiiio Hdolium iiu!itroruiii<|iio presentiiiiii siilicet nc fiituroinin ngiinsoat iiuilli-
tiido, AnialricuiU ' snnctao Tnriiisicnsis'' • vciicrnbilvm ciiiscopiim iiitcrvcntii ot pctitione Kjijilborti"'
Frisingcusis aecdesiae antistitis • ■lostriiin imperinlem implornssc ccisitudioein, qimtinus pro (ici lo
nmoro iiostrae<nie ntiiiiino rcnu'dio »itii sunequo necclcsiai' coiiliiinare dipiarfiiiur per hoc iiostriiin pn -
rcptiiiii i-uuctn prei-i'pla a iiostri» prodeeussorihus cunstitiita atque « coiilirmata. Cuiiis di(rnis postii-
Intionibus assonsuin*' proboiite» Pt iiustroruiii antCCCSSoruin preccpta obscrvantcs conlirinniiiiis vi
corroboraimis sibi siiapi|tie aei-clesiao oninia prodfccssoruiii iiostroriim rogum vpl iinporntoiiiin prerepln
et pa quae in illis continvutiir: scilicpt diias partes tbelonci et mcrcati de 'l'aniisieiisi porlu euiii 16
dUtripMi et legnli querela seu et diias portione.s piiblicae iiionetac nee iioii et tbcloneiim jircdictae
civitatis intoriu» et extcrius, sicut hncteniis iiostrne pcrtinuit dicioui, tarn de eliristianiN qiianiquc ot*' »
Iiideis, qni ibidem' uegütia excrccrc stiiduerint, iu*" integrum; ])refatae « Tarnisiensi aecelesiao cou-
tirinnmiis etiain saiietaiii Mariam cum casleHo AsiloK et Omnibus suis jiertiuenciis'' ac ' monasteriuiii
Crespuliunm'; et onniia alia, quae per instrumenta cartarum a"-' deum timeutibus prefatae »anctiie 80
aecdesiae dimata et concessa esse noseuntur, etiamsi imniinentc ineendii |)ericul<) vel alicitm infortunii)
iani dicta aecciesia cartas vel aliquas scriptiones i)er uef^legentium perdidit, contirmamus atque corm-
boramus illi per hoc nostrao auctoritatis preceptuni, ut ipsas res poutifex ipsius aecciesiae teneat ordinet
atqtie dispouat cum oninibug suis rebus niobilibus et inimobilibus, rcmota omnium hominum contra-
dictionp vel niolestationc. Si quis ipitur hoc'' nosfrae eonlirmationis preceptuni nefario ausu infrinjrere 2f>
temptaverit, seiat se conipositnrura auri optimi libras centuni, raedietatem kaniery uostrae et niedietatini
prelibatac aecciesiae suisquc rectoribus. Quod ut verius credatur diligentiusque observetiir, ni.inii
propria roboratuni sig-illo nostro iussimus insigmiri.
I Sifjnuin doinni Heinrici (M.) iiivietissimi iiiiperatdii.s augii.sti. p
^ (luiitherius cancellarius vice Harclianbaldi archicappellaiii notavi. ^ so
Data' anno' doniinicc incarnationis MXIIII, indictione XI, anno dinnni'" Ilciniici
serenistiinii iinpi-ratoris regni XII, inijicrii vcro I; actum in villa OuK'iii iiixta clu-sani
Uolcmi'"; lelicitcr'".
313*, 1) Anialduni.
313''. :l) C'respulinum scii al)batiani sancti Hilarisi' cum aecclesiastico districtu iicc 35
non et dccinias de Illadino et Cereisaria; et uumla ....
;ii4.
Ileinridi verleiht dem Kloster »S'. Maria in Organu zu ]'erona alle bisher an
üfl'entliche Beavite entrichteten Leistungen und Abgaben seiner abhängigen
Leute. Lizzann lull Mai M. w
*
Orighuddiplom im Stadtarchiv zu Verona (A).
J
II Kl N Kl (11 11. im I. :{<)■,
Muratori Anl. llnl. 'J, 64 aus A. — Hiaitrolini Nut. ihlle chiese di Vtroiin ;>", i:{ n" l
aus .1. — liiihmcr Reg. ll'J'J. — Slnmpf Itvy. I6'i7.
über Schrift iiml Dirtnl rijl. die VorlirnuTkiinq zu 1>. :U)3.
{C) ji In iiipiniiu' .sniK-tac et iiidividm; triiiitatis. 1 Iciiiricjis" diviiia f'avciiti! clc-
6 iiiciitia lidiiiiiiiiinim iiniMTatiu- iUigiiHtui«. Si iieticiunibuH ticlrliiiin ^ iioHtruniin aHsen-
siiiii |in't)iioriiiuis, Hileliores eos iiobis indc foro imn dubitainus. {^iia|irii|)t<'r omiiiuiii
li<l<'liuiii saiirtr dci Pi-clcsit; nostronunquo prcscntium seilicct ac i'utiiniriiiii sollcrcia
(•i)iii|ii'riat, (|iialit('r uns [iro dei ainori' iiiistrrijiic rciiicdin aiiiiin;, coiam inliTvcntu ac
pfticicinr ( 'miinimdr iiii|>i'ratriris iiiistri;i|M(' dilccte coniiif^is'' |nTd<>nainu.s et jx-r lnn-
10 iiDsfrtiiii iinix'i'ialc prcci^ptuin in ctcriniiii .stal)iliiiius nioiiastiTio'' sancti; Mai'ii; in <)r;;aii(i
sito'' l'cnnn;'' oiniic fixlniiu et placituni ivddiljicii>ii('ni anj^ariaiii seil (iuaiiicjiiiini<jiif "
piiblioani fiinftii)iK'iii, (jiiani taiiudi i\\\< liactenus nostro rei ])ul)lic9 persolvere viai sunt,
CO vidclii'et ordiiir iit ali liai' die et didiiccjis ([iiictt' pacitici- |)orinaiicant atquf pfr-
sistant et null[i|'' niorlali de jilacitis aut todro aiit de publica tuncciono ali(piid persrtiven;
ift cn-faiitur. l'roindc iiihcniiis, ut iiulliis rci pul)lic<; niiiiistcr vel cxactor iiiolcstare eos
dl' siipra scriptis cansis idtcriiis prcsiiniat'. Si (|uis iivitiir, (piixl t'iiturniii esse nun
crcdinnis, Iniiiis preci-pti nnstri [la^inani viulare' (pi()cnnu|ue ventiini tein|)cire aliipio
iniccniii aut uccasione'-', vi vi<lelicet vel tVainle, ]>resuniserit, novurit sc pro presinicioins''»
.-ue nmlitacidue aui'i nlitinii liliras c coniposituruni, niedietatem'' kamere nostr§ et me-
so dii'tatcni predicti ' nionastei-ii l'aniulis'. (^uod ut verius ercdatur dilijjenciusque in
peipctuuni al) uninibu.s observetur, hoc prcccptuni inde conscriptuni manu propria con-
tirniantes sijjilli nostri iinpressione ius.simu.s inferius in.sigiiiri.
I Signum dunun Ileinrici serenissimi (M.) et invictissimi inpi raturis augu.sti. f,
§ Heinrieus eancellarius vice Eiierardi episcopi et arcliicapcllani recognovit. ^
«5 iSI. D.)
Data \II11. kal. iuni.'^ indietione XII, anno dominico incaniationi.s MXIUI, donmi
vero Ileinrici imperatoris regnanti« anno XII, iniperii vero eins prinio; actum Lieiana':
teliciter.
:J15.
30 Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthnm Bamberg die zur Grafschaft
des Mattiggan gehörenden Güter, tvelche der Graf GebJiard zu Lehen gehabt
hat, mit Ausnahme einer [Jchergenhufc. Regensburg 1014 Juni -21.
Originaldiplom im l;. Reichsarchiv zu München (A).
Hei/berger Ichnographia Babenb. 1, 1()3 n" 119 Exir. aus A mit iudict. XII, a. reg. XIII. —
35 Mon. Boica 28", 448 n° 281 aus A = VB. des Landes ob der Enns 2, 7ii n" 58. —
Biihmer Reg. 1124. — Stumpf Reg. 1638.
Geschrieben von Ba. III auf einem durch Eintragung des Monogramms von ihm .iell>.st
hergerivhteten Blanquet. Das Dictat geht auf dieselbe Vorlage wie dn.'t D. 270 zurück,
und der Petitdruck bezeichnet daher wie bei diesem Diplom die Uebereinstimmung mit D. 1 14.
M :$14. [Bresslaii] a) A h) dahinter ein Strich ausradiert c) dag letzte o corr. aus u d) von ilem
letzten Httchstulmi des M'ortes Ueronf l/ii presumat alle.-< auf Rasur, mit Ausnahme der drei
letzten ."^'illjfn des M'ortes moU'starc, so da.ss also dies Wort schon dem ersten Tc.rl anyebilrt
haben muss ei odn- nullo, wie ein Co/iinlhuch com Anfang des lH. Jh. liest f) o ül>er
der Zeile nachgetragen g) am Anfang des Wortes ein Buchstabe, irahrscheinlich h, aus-
li radiert h) medictate. ohne Abkürzungszeichen, A i) (licti — t'aniulis auf liasnr ki Villi,
kal. iuni. wahrscheinlich nachgetragen l| der Ortaname nachgetragen.
50*
396 K A 1 s i: K r i; k r n n k x.
(C.) ^ In nomine sanctae et individime trinitatis". Heinrieus divina lavi'iitf'' cle-
menria Roniantmun iinperator aujjustus. Novcrit oiiiniinu Hiloliuni imstroiii m tmn inpsciis
iii'la.H qiiaiii vt sucrcssiir« postorilus, t|Ualitl'r iios » (|iioiuIaiii iio.slrne ^ pntciMno liereditHtis lofiiiu
Hnliciibcrc' iliotum iu scdem et iiiliiu'ii opiscüpntiis siibliiiiHiKlo provexinuis, » (| ii o dam iinstr.n' |iio-
prioutiii locn, qn^ G«'l)ohardus ctinu's in lioneficiuni liabuit. in comitatii Piligrinii et in'' ß
pn^r« Matilipiwe siia ad eundom eoniitatuni iJtrtlncntia — cxcej)to uno preconali nianso,
(|Uod nos si'hcrinlioba VOCaniUS — i'uin oninil>usooruni pertincntiissive n<1hprpntii.s » rolius nioliilibtis
et inmobilihiu nc cctoris oninibiis qiif rite soribi vol appollari possunt (inoquolilu't iin.do iitilitatibiis
bac Ii08tra>' niu turitatis procrptali papna ad iMindom siipra diotinn lüClIin Habonbrrc *, pioiit tirniiiis
po.48Uinus, donanins »tijiio propriclanms. <>ni u i oonfradictiono reniota. prccipionti's ifritiir, ut in doo lO
dilectiis • opiscopns Ebcrhardus at(]UO succcssores siii libiTani dehinc habe an t potcstati-ni ladiiii
l>> r a • cum Omnibus nppondii'iis eoruni tcncndi ]iOKsidondi scu i|uii't|uid<' sil>i liboat niodis oniuibus
in usum episcopatus iudc faciendi. Si qiiiä ig-itur, qiuid absit, liuins nostrae dnnationis nuinilicentiani
destruere sivc violnre prcsumet, • tormento incxtin^uibili eorani oculis dei lujit. (^iiod nc fiat, scd
lipo traditio nostra ab omnibus ineorrupta permanent, banr cartani indc ponMiiptaiii nuuiti piopria i&
robornnto.s siplli nostri inpressionc iussimns insij;niri.
^ Giintlierius eancellarius ad viceni Ercliaiiljaldi areliicappoUaiii recugiiovi. jj
§ Signum donuii Heinrit-i iiiiju-ratiiris i.M.) invictissinii. 15
Data XI. kal. iul. indictione XI, anno doniinicae inearnationis Sixilll. anno vero
domni Ikinrici secundi rcgnantis XII, imperii vero I; actum Kadaspone. «o
(B. 2.)
31G.
Heinrich vertaiischt an den Erzbischof Hartwig von Salzburg einige Hörige,
um den dafür eingetauschten Kindern des Ungarn Martin die Freiheit zu
vei'schaffen. Begenshurg 1014 Juni 21. 25
Originaldiplom im k. k. Haus-, Hof- und Staatsarchiv zu Wien (Ä).
(Kleimayrn) Juvavia, Anh. 216 n" 86 aus A. — Fejer CD. Hiingariae 1, 295 e collect.
dipl. Pray mit a. imp. V. — Böhmer Reg. 1125. — Stumpf Reg. 1629.
Verfa-'isl und geschrieben von GC, dcs.wn Stil hier und in D. H17 noch wesentlich von dem
Einflu-ts des GB abhängig ist. ao
(C.) ^ In nomine sanetae et individn«; trinitatis. Ilenriens divina favente elo-
mentia Homanonim imi)erator augustus. ^ Seiant omncs fidele.s no.stri presentes
j>ariter atque futuri, qualitcr nos cum venerabili Micliicpiscopo Salzburgensi Hardauuigo
nomine concandtium fpiod<lam fecinm.s. Nam Ungaricus" quidam ^lartinus nomine, an-
cilla ipsius in coniugiuni aecepta, ex ca tilios proereavit, quorum nomina liyc sunt: 3»
Reginpreht'', Vuerenpurcli, Vviginan, Ilereman, Nazo. Quo» postea ab iimata Servitute
pro helemonina nostra redimentes eidem areliiepiscopo (ju<;dam nostri iuris maneipia
jiro retriljutione in proprium concessinius, (piorum nomina subtus scripta viilcntnr:
l'alei et uxor eius Ui-/.a, Enzi et uxor eins Sicca, Kdia et VI filii illarum l'i'l mulicrum''.
Kt ut hec nostr^ eommutationis auctoritas per successiones temporuin stabiKs et in- 40
lil.'i. Urewilau^ a) dahinier ein Strich auirrailiert h) u iil>er dir Zeile nachgetragen c) r iifjer
'Irr Zrilf narJiffelragen di dahinter Uamir e) da» ernte i ülier der Zeile nachgetruiien.
'.\U\. lircsnlau] n; a eorr. au« e li) Heginplit yl c) 1 sofort cwr. an» r
HEINliK II II. im i. M«7
(•(iiivulsa |iiTiii;iiir;it, liimc iiii|>cri;ilis |)rcci'|iti i);ij>;iiiairi imif ('(iiiscrihi i't mftliil |Hii|ii-ia
cciiitiniiantcs sij^illi'' iiostii iiiipri'ssiDiic'' iiissiiniis iiisiguiri.
^ Sigiuim (lomiii lliiiiiii-i iiiijuTatmis iM.) sorciiiKHinitwiini" et iiivii-tiHKimi. ^
^ fiunthcriiis caiK'illaiiiis vice Eivaiihalili aroliii'U|icllaiii notavi. | (SI. 3.)
5 Data XI. kal. iiil. iiulicliniir Ml, aiiiio ilniniiiii'c inearnatioiiis MXIIll, aiiiin ili)iiini
Ilcmicl sccundi i'i';;iiaiilis MII, iiiiiniü \itii I; acliiiii Uadcsboiif'
317.
Ileivrich schenkt der bischüflichen Kirche zu Passmt. behufs der Krricläunq
von Kirchen Besitzungen zu Herzugenburg, Krems, Sigemaresweret, Tulln
,0 und Ötcinesseuue. J0i4 Juli ö - Bamberg.
Oritjinaldiphm im k. Reichsarchiv zu Münchat (A).
Hund Metrop. Salish. 126 Reg. — Honnaijr in Wiener Jahrbücher der Literatur 40'',
3.5 n' 18 wohl ans A. — Mon. Boira 28", 119 n" 282 an.t A. — Meiller Reg. der Baben-
berger 4 n" 9. — Böhmer Reg. 1126. — Stumpf Reg. 16H0.
15 Yerfasst und geschrieben von GC auf einem von ihm selbst durch Eintragung des Monogramms
hrrgerichteten Blanquef. — Zur Deutung der Ortsnatnen vgl. Meiller a. a. 0. 194; zur
Datierung Erliinferungen Abschnilt III.
(C.) § In iKiiiiiiie sanctao et iiulivicluao trinitatis. Heiiirieus divina favente cle-
uinitia Koinauoruni imperator augustus. ^ Sic quisque proximorum siionim necessi-
20 tatihiis" I (lebet eouipati, ut per coinpassionem viiii recte intentionis stiuleat implere et
ad implenda necessaria eoniui non dileetiu carnalis, sed aiiior semper intendatur spiri-
tualis. Hoc discretionis moderamine temperati non solum presentia cogitamus, sed
<jiH''' nos seqnantiir pnst lianc"" vitam attondimus, et continua intentione quiccpiid cur-
|Hiraliter operamur ad iitilitatem roferinnis animae iiixta quod deus nobi.s donaverit
25 [iiisse, ut transseunte'' opere operis causa iion tvanseat, qu^ pr^niia vit§ post vitaiu
presentein uobis valeat parare. Inde notiiiu sit oninnnis fidelibus nostri.s pre.sentibu.s
atque futurls, qualiter nos pro petione'' lierengarii venerabilis episeopi Patauiensi''
sanct§ dei ecclesi^ predium quoddaiu concessimus in orientali regno in coinitatu
Ileinrici niarchionis in Ins loeis : Herezogenbiirch '^ locum ad ecclesiam construendani
30 et ubi presbyter manssionein '' facere possit et I regalem mansum ; in Cremasa autcni
et Sigeinaresweret et Tubia extra civitateni et (-)tcinesseuue siuiiliter in singulis'-' locis
singidos regales mausos et in unoquoque locum oportiinum ad ecclesiam aedificandam
et e vicino ecdesiae ad edificia presbyteri coustruenda ; in Cremasa anteni qnia
aratum predium nou habetur, ubicumque in proximo nostri; proprietatis sit, pro subple-
35 meuto asscriptum"' eodem modo concedatiu-. H^c quidem sancte dei ecclesi§ Patauiensi"
pia devotione offerimus atque in proprium tradinuis cum onmibus appertinentiis ad-
quisitis vel adquircndis. Et ut I15C nostrae traditionis imperialis auctoritas per successi-
ones teinporuni stabilis et inconvulsa permaueat, hanc imperialis prcccpti paginam inde
eonscribi ac niami pnipria eonfinuantes sigillo nostro precepimus insigniri.
in :U(!. il) sigilli — iiiiii auf litisiir e) A.
!U7. [Brt'sslau] a 1 ta über lUr Zeile nacJi getragen b) e wahrscheinlich auf Itasiir c) n Hier
der Zeile nacligetraijen d) A e) rielleicht nachgetragen () über c <•''» v, </«•.■ innfi-
stiindlich ist, nachgetragen g) über n eine Oberlänge ausrmlierl
.•!0S KAISKKrKKTNnKX.
I 8i<;nuiu douuii Ilonrici uM.^ iniiici-aturis invictissimi. ^
^ <-i untlu-ri ■' fam-oUariiis vice Krt'aiilialdi aroliicapollani imtrwi. |i (SI. 3.)
Data III. nouns iul.'' indii-tioiio XII, anno doniinii'«' iiu'aniatiimis MViiii. aiiiin ildiiini
Hi-iiirii-i sci'uiuli ro-inantis XIII, iinpiTÜ vcm I; aotiiin Havcnlicri'li.
lliinrich schenkt dem Dnmrapitcl zu Bambo'g dreissig Küiiigshufen zu (Jodti-
iiesfcUl IUI Gau Oestei-reich. lirfinixliiinj Juli r, — loir,.
Orighifildiplom im k. lieichsairhiv zu Miitirlini (A ).
Heylierger Irhmigmphia Jinlietih. 1, 106 Exir. aus A. — (Hei/berger) Lnväcxhnhrit , proh.
w° J7 aus A = l'.ssrniiauii Ep. Bnmh., prob. 22 «" 19. — Schuhirth Narhträqe lo^ lo
m" 11 aus A mit a. rog. Xlll. — Man. Boica 28", 457 n" 286 aus A. — Mciller Hey.
der Baheuhergrr 4 n° 10. — Stumpf lieg. 16^4.
Die erste Zeile rührt von dem hei DI). 30S. 314 eriefihnie» Schreilier lier. Den er.sleii
Tlieil des Citnte.rtes liis nostrae ])roprietatis (Z. HH) hat GB rerfa.^st, der auch das Mimn-
gramm vorausgefertigt haben mag; die Schrift dieses Absrhnilts ist der des EC sehr ähnlieh. i5
doeh wagen wir nicht bestimmt zu entscheiden, ob sie von ihm herrührt oder einer Vorlage
von .meiner Hand nachgezeichnet ist. Endlich hat Ba. IV nach eigenem Dicfal den Sehlu.^s
des Conte.rtes und das Eschatokoll hinzugefügt. — tV/«"r Godtinesfeld .s-. Meiller a. a. 0. 194:
zur Datierung vgl. Erläuterungen Abschnitt III. — Von Udalrich von Bamberg zum Formulur
zusammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen. «o
(C.) I In nomine .«anctae et individuac trinitatis. llcinrit-us diviiia lavontc i'lc-
nientia Ronianoniin iniperator aufju-stus. | Quoeionseinnque venoral)ilil)ns personis diviiio
niani'ij)atis n))s(M|iiio pro occlcsiastica" iitilitatc ratimiahilia qucrentihiis fat-ilcm prchcmtis
a.s.scnsuin, dfliituni pro indoliito rcddiiniis. si larj;itiiri sua iion dciii'j;ciiius. Idoo nnvcrit
universitas fidoliiini nostroniiii tain ])rC'scntiiMn (piani i'iitnroruiii. (jualitcr (Inmims l'dpjni ss
sanctae Habcnhcrj^cnsi.s accle.>*iae'' prt'po.situ.s nuper con.stitiitus nostrani clcnientiam
adiit devote siipplicandn, (juatinii.s eadein aecclcsia in ]>riinitiis iniiiistorii siii nostre
henipnitatis aliqiiod recipcret eniolinncntnm. Nos autoni, iiuia cmii Imniileni ad ohac-
dicntiani'' et ad iniiinctmn niini.stcriuin Ixmani hahenteni j^ratiani cof;ii(iviiiiiis, ad (piod
beni^nifas nostrae nientis .seniper jn'ona cxtitit, ctiani rcspcetus siic devoi-ionis Ix'iii},'- so
nioreni effocit, iit }j;ratuito iaui petita concedcrenms et inaiitca de nol)is niaiora sjxTandi
Bolatiiini exldlieremus. Quajirojiter ))redictc accie.siae'' ;id scrviciiini (■"intVatnuii il>i sul)
eanoniea institntione deservientiiini XXX rogalcs manso.s nostrae pmprict.'iti.s in loco (pii
dicitur (lodtinesfcld in pago O.sterrielie in coniitatu Ileinriei eoniitis cum oninihus
appendicii» ein», videlicet servi» ancillis areis terris eultis et ineultis niolis niolendinis 35
aquis aquannnque deciir.sibus pasenis silvis venationibiiR viis inviis cxitibus et reditibus
et omnino cunetis'' utensilibns. quae vel scribi vel (pioquo nioilo noniinari ixissunt. de
nostro iure in eornni ins tradiinus, ea ratioiie quatinns idein dilcctiis nosirr l'oppo
preponitu» et sni in perpetunni suecessore« liberani iiotCKtateni babeant aii^^niciilaiiili
conmntandi i-t .ad usuiii <-t iitililatcni fralrnni qnorpiu ni<>d<i rcli^cndi. Va iit liacT j"
!M7 lii yachlragung in iler Diitirrunif, ilic ficker lieilr. 'J, '.ifiS annimmt, rermochli» wir nicht zu
ertetinen.
81S. [UrcwUu] B) <;a nachgetragen, da» a über (Irr Zeile \\) A v) i rorr. aus o
II KIN i;i (■ II II. hi| (. 3<l<)
lULStrii Irailitin liniia r\ iiicmiN iilsa |irnii:iii<'at, Ii.uh' |iu^iii.'(iii iiiilc riiiisi.'ri|ituin itiaiin
]in>|iria rdlmraiiti's si;;illi imstri inprcs.siiiiif iiissiimis iii.si^^niri.
jj Si;;iiiiiii (lomiii Ili'iirici Ifiiiiianuniiii impcratoris iiivictiissiiiii. S (M.i
§ (iuntlicriiis laiucllariiis vice Kikciihaldi arcliicaipcllali '' recognovit. | (SI. U.)
5 Anno «lominkai' ini'arnationis M.W . annn vcro (lunnn) Ilihn'ii'o socnniln rof^nante
Xliil, ini|)erii Ü, indii'tione XIII, data 111. nun. iul.; actum IJadisljone''; iVlicifci- amen.
319.
Ileitmch bestätigt der bischüßlchen Kirche zu Worms deii königlichen Schutz
und schränkt zu Gunsten ihrer abhängigen Leute die Stra/gewalt dei- Grafen ein.
10 Mörfelden 1014 Juli 29.
Liber prir. arl. Wonii. tiits dem Äiifami des lö. Jh. /'. 1;J' im f/rnssh. Staatsarchiv zu
Darmstadt (D).
Srhaimat Hisf. Wonii. 2, 40 n° 47 aus D = Mig)ie Patrol. 140, 316 n' 80. — Boos
ÜB. der Stadt U'mms 1, 32 ti" 42 aus D. — Böhmer Reg. 1127. — Stumpf Reg. 1631.
16 Dies in den neueren Forschungen über städtische Verfassungsgeschichte häufig Ijesprochene
D. ist aus.ierhalb der Kanzlei rerfasst mit Benutzung der DD. fjudwigs des Deutschen
Mühlhacher Reg. 1374 (VU. I). Ottos 1. DO. 1. 392 (VV. II), I'ippins Mühlbacher Reg. 97
(Vr. III), deren Wortlaut vielfach in einander gearbeitet i.it. Als vierte VU. kann das
DU. II. 247 gedient haben; doch würden die Uebereinstimmungen mit diesem D. in I'oen-
so formel und Corroboratio auch ohne seine direkte Benutzung zu erklären sein, wenn beide
DD. etwa von demselben Wormser Cleriker verfa.'^st wären. — Schannats Druck beruht
auf D, dessen Text er an einigen Stellen mit Rücksicht auf die Nachurkunden glücklich,
an anderen unglücklich geändert hat.
In nomine sanetc et indiviilui' Irinitatis. Heinrieus divina preordinanto demencia
25 [Romanoruinl" imperator auj^ustus. Si peticiones'» siicerdotum dci, ((uas ad no.str.iiii iioti- i
c-inni de uecessitatibiis euflesi.iruin sibi conmiissarum portuleriiit, nd ettectiim pcrduciiims. hoc nob!.s
im-iim'taiit<>r et ad teniponilis rcgni statuni et ad cterne beatitudinis incrementum perveilire'^ confi-
diiniis. Idi'o<|iie omiiiiini dci iiostrique tideliiini jiresencium Scilicet et futuronim noverit indr.stria, n. 111
quumodo veiierabilis vir Burcliardus sancte Vuormaciensis ccciesie episcopus coninimii lamen- ii
30 tacione pontifieum et abbatum eiusdeni provincie eelsitudinem iiostram adiit sese reclainando
uii t're<iuentc-m iiiiuriam ae legem iniiistam a comitibii.s nostris iamilie sue eeelesie tali
presumpcione impositam. ut. (püsipiis ex cadem familia in furto vel ])ngna aut aliipia
criminaii'' eau.sa cul(iabilis iiiventus fuisset, seil magna vel parva res esset, LX .solidos
comiti semper componere debiiis.-set. luter hec eciam precepta emunitatis, que cri.stia-
35 nissimUS Francomm' rex Dagobertus deo sanctisque SUIS apostoiis Petro et F'aulo primitus coii- i. ii. ni
doiiavit, visibus nostris relefre u d a preseiltavit, in (|uibus scriptum est, quoniodo ipse Dagobcrtns
eonstituit, m nullns * eomes aliquani in eau.sis audicndis super eandem t'amilinm potestateni
liabcri't. Insuper lontirmacioues sncoessoruui illius, videlicet I'ipjiini. C'andi, l.udowici, Helperici "^j
.Vniulti^' nee liou trinm Ottonuni tlarissiuiorum * rejruui * vd iinpeiatorum antecessii r u ni
10 :$1S. d) Nachtragung des Oiisiiamens int nicht unmöglich: andere Nachtragungen in der Datierung
anzunehmen, ist kein Anhaltipnnht rorhandeti.
:51!>. [Bresslau' ai fehlt in I> 1>) VU. I = NU. I Stumpf Reg. 2503 und NU. II Stumpf Reg. 2.^,9:,:
peticionibus I) c) O = NU. I {nach I>). II; prof'uturum VU. I A\ criminalia I)
e) Franckoruni D i) D = NU. I (nach Dj. II g) Aruulfti D
400 KAIS K H V l{ K r N 1> K X.
iKMtro r II m . DobiiS llOStrisi|Uü Hilelibus doilioiistritvit, in i|uilMi.s « ropiiiuius. i|iiiiiiio(li> i|isi
I. II constitucioneill Jircdifti rogis Uag-oberti siiis'' |ireco|H'iuiiiliiis ii novo «•onlirniavormil. F.t nv licc
lex inilistlt iiltt-rius' |iroct'ilcT<-l, iircciitiis rst clmu'iu'iaiii nostriiiii, iit instlltailtoiu oimiitiun ])fO-
suinncioiu'in iiostra ilDininiU'ioiu' i'olicri'crcinus iimhiiuo suc •■(•«•Icsii' iiusti:i nmioiitati' ilnmo
i'oiifinnAremu«. Ciiiiie pcUcionihiis oli divini «iiltiis ainoroni t'i>isi|iu' \ iilunlariaiii siTvitiiliMii ad- !>
qnioKUViitrs, hoc nOHtri uiilniiiiU preceptiiin oideiii t-rflcsic lieri dporoviiiiii.s, per i|iiod iiilu<iiiii8, ul pic-
fatUB antistes Hurglianlus eiusque »m-ces.soros, sii-ud a prenominatis rcnilm» * vel impora-
toriltus CDDStitlltUDl ost Ot ronliriiiatuiii, omiioin rem SUO occlcsie (piiotc possideaiit. et C'oinitcs
nctstri millam iaiiiilir sue ocelcFif iiiinriain vi'l iniiisticiaiii jiostliai- iiii'crrc pr.siiin n ni''.
Prctcrca oli oternat' bcalitiidiiiis rcii)iui('rai.-ioii('iii et licatunmi l'ctri et l'aiili aiKistulonuu lo
vciirrai'üuKMn islud' iiiiju'riali' prcrciitiiiii ciiiistituiiiuis Iioimjuo in sciiipitcniuiii stabik'
firnuumjui' poniiaiion' |irc'c-iiiiiiiiis, iit, si «(uis dcim'e|)s ex faiiiilia Wurniaficnsis oci'lcsic
rurtuni v«-l j)ii;,'nam"' aut idlain alian» iTiminalciu faiisani in cadiMU faniilia iierjH-tra-
vt'rit. ad niaims cjusc-opi siut advufato (.'ouiponat. Si auteni extra t'aiiiiliani (.'uni cx-
traneo aliinm rixani liabuorit. advocatus suus cuniiti pro eo iusticiam taciat, ot si alii-\ii i.>
libero liomini ullani iniu.stieiam fecerit vil cuui eo piignaverit'" vcl si extra f'aniiiiaiii
raptuni aliipii in" peres^erit, advneatiis suus siiniliter pro eo iustieiaiii i'aeiat. Si auti'iii infVa
septa eiiiiislibet t'iirtiiiii alifpiod eoiniiiiserit, reddat quod abstulit vcl restitnat et insuper
V solidos pcrsiilvat, si extra, iteruiii (pKid abstulit restitnat et iiisn|)cr unani uiuiaui
taiituiunioibi eoinponnt, et iinn(|uain inaius vadiinoniuin pminereatur «piain \' sulidns. so
Coinitcs auteiii iiuUani i)eiiitus liabeant potestatein super fainiiiain jirediete eci'lesie,
nii>i in legali phicito cum iudieio scabinionum ° et iuramcnto libcroruni iioniiiiuiu alirpiis
in ea fiir esse convincatur''. Et si palam in furto depreliendatur, in eoinpede eoniitis
interim rcscrvetur, donce scaVjinionum" iudieio in suo plaeito iiistc diiudieetur. lllos
verii LX snli(bis. (pios usque iiune iniusta et inraeionabili lenje rccejicrunt, oiiinino «5
IV interdieimus. nisi in i)ul)licis eivitatibus. Kt » si i|iii.s bnius eoniirinaeioiiis prcciptu vio-
lavcrit vel iiostre eonstitueionis transgressor extiterit, si liljer est, iii liiira.s tum ad nostram
cameraiii » pcrsolvat, sin auteiu servus, coriuin et cappillos amittat. Sed ut hoc auctoiiias
• tirma stAhilisqiie in perpCtUO » mancat, mann jiropria snbtiis adnotavinins nostrique sigilli iiii-
pressioni' cani consignare precepiinus. an
Data IUI. kai. augusti indietione XII, anno doininice incarnaeionis MXIIII, anno
vcro doinini Heinriei seeundi regnantis XIII, iiiiperii autem prinio: aetiiin Mersiteld;
in dci nomine felieitcr amen.
320.
Heinrich schenkt der biscliößichen Kirche zu Novara die Grafschaft im Ossola- m
thal und erstattet ihr die Gemeinde Trecate mit dem Hafen i'on Bestagno sowie
den Hof Gravellona zwück. Dorlmunä loli .
Originallravssumpl K. Heinrich.s VIL von 1311 April :{ in der Slmllhibliolhek zu Novara (A).
Species facti in mi/.sa Xorar. errl. 322 n" 12 nii.s Transsimipi Wenzels = Series furli in
causa Novar. eccl. n" 12. — liaronius Ann. erel. zum ./. lall n" II ans Ahschrift, 4»
trieejerholl in allen Anfingen = I'nlalius .Ai/nila sanrta •//, = Mii/ne l'alml. 1 lO, 382
n" 13!) :ii Ur2l. — f'arolns Xocaria 313 aus Transsumpl Wenzels (a) ■-= l'iilielli llulia saera
319. h) Mii'<i|ue // i; in D ron JOnritrer Uanil am Itamle narhfiHrai/ni k) pirsumal l> 1; •'^ ''•
/. //.- iiiinm 1) m) pu(fn. /> iii Sf'. I. II: «.\\i\<\ l> n) f> - XU. 1; Hcaliiniorum S'U. II
\>) MV. I. II: viiicalur I>. <-^
II i:i \ i;rr'n ii mi i. 401
rtl. I. 4, 956 = ed. II. 4, 700 (h), = (Faierdiis) Ttiitmiini xuprr dominium Horlar
„" Kitij = Cavalli Criini sfatixticostoriri deih Vidh- Viijrzzo (Turin IHI't) 3, :{ n" V, =
Mi(/ne PutroL 140, Sil n" 76. — I'rnvana Sludi nitici .ii)0 m° HH aii^ ah. — Mrlll.r /»
Oesleneich. Nofizenhlafl H, 55 n» 4 Exir. — Stumpf Reg. IH.i'J.
6 Wahrend die Narralin der Urkunde im iresetitlichen von einem unbekannten Verfti.i.ser neu
formuliert i.il, weist ihr Dirtiit im iiln'iijen neben Uebrrein.'itimmuntini mit 1). HÖH (oder dessen
Vorurk linden), die irir durch I'etitdruck liczcirhnet hiilieii, nnrh Ankliinije im (HloniM-hf
Urkunden, insbe.iondere aus der Zeit Ottos III. nnf. njl. z. Ii. Dt). III. 393. 408. <th
wohl in ihm iinf ein verlorenes D. Otto's I. (nur dii'.<<er kann unter dem iivuneuhiH nontcr
1» Otto maior verstanden werden) über Bestayno Bezuij genommen wird, erscheint es uns
daher wahr.scheiulich, da.i.s für D. 320 ein gleichfalls verlorenes D. Otto's III. benutzt
worden i.it, in welchem etwa die J'rkiindc Otto's I. bestätigt wurde.
lu iKiiiiiiic saiK'tf H imlividuu triiiitatis. Ik-inricus diviiia urdinaiito clcinoucia
KiiiiiaiKinini iiiipcrator aiigustus. [Sij" Hdclium })etifi(jnibu.s nostrc imperialis eclsi-
15 tiidinis assensuin ijrt'Lucrimus , cos nostro servicio j)ronipciores ac devociores esse
miniiiK' dubitainus. Quaproptcr cunctorum catholice ecclesie fideliuin nostrorumque
tum jirescncium quam futiironini solcrcia recotjnoscat, Pctruin vcnorabilem viriiin sanete
Nmiarionsis ci'olcsio (q)isoo[)uiii iicistruiiuiue tidelein, qui nostro tidclitatis causa uudta
sustinuit, tanuMii videlicet sitini estus et frigus, et insuper et glaciosas rupes collesqiie
äo satis aspOFDs nudis pedibus pcrseqiientibus ininiicis fugiendo superavit, fjuin etiain ininc
presencialiter luulta dauipna Arduino devastante recepit — nain ecclesie illius sunt
depredatc, rastra disrupta, domus everse, vinee incise, arbores decorticate; insuper
plebes ipsius et cortes ab Arduino pro beneficio suis inimicis date sunt — , nostrani
imperialem adissc excellenciam, quatcniis pro sui laboris recompensacionc et suorum
26 dampnorum restauracione (picmlam coniitatulum, qui in valle Uxilla infra ipsius epi-
scopatus parrocliiam adiacere diguoscitur, predicte ecclesie Nouariensi cum omnibus
t'unetionibus, que de ipso comitatulo publice jiarti pertinent, concedcremus ; ncc non
ceiam di'precatus est nos, ut quandani plebeni sui episcopatus, quam olim malo ordine
et iniusta racione sua perdidit ecclesia, qiie sita est in villa que iiominatur Trecate
30 non adeo procul a civitate, curteni quoque que Graualona dicitur — quondam ipsius
episcopio continentem, sed nunc iniuste pervasa esse dignoseitur — • sue ecclesie resti-
tueremus. Itaque dignum est, ut sui laboris predictus presul retribucionem a nobis
suscipiat. Et quoniam iustum est, ut siipra nominata plebs atqiie cortis** iam dicta
suo restituautur'' episcojjatiii, et ut alii nostri fidoles hoc cognosceiites nostre tidelitati
35 amplins stabiliantur, eins precibus annuentcs iam dictum coniitatulum a nostro iure in
cius ecclesie potestatem omnino transfuiidimus et perdonamus, et pretaxatam plebem
at(|ue cortem jx-r hoc nostre auctoritatis preceptum iam supra dicte Nouariensi ecclesie
reddimus et concedimus cum omni districtu et theloneis |etj'' piscacionibus, que in
tluniine Taxo sunt, in illis scilicet locis, ubi ipsa ecclesia ex utraque fluniinis tenet
40 pai'te, et cum venacionibus seu cum omnibus rebus, que ad publicani partem ex eodem
comitatulo exigi possunt. cum capcUis domo coltili massariciis casis sediminibus campis
pratis vineis pascuis silvis stallariis saletis paludiltus aquis aquarumque decursibus
niolendinis piscacionibus cultis et iiuiilti> divisis et indivisis tcrminis accessionibus"
tiscariis conipariciis aliisque universis reddibicionibus, cum servis et aucillis aldionibus
45 et aldianis utriusquc sexus, cum omnibus que dici aut vocari possunt ad iam dictani
lilil)i'm vel cortem pertinentibus vel respicientibus, nee non et portum de Bestagno
320. [Bloch] a) Lücke in A, die !n dem Tramsumpt WenzeLi icillkürlich mU dum ausgefüllt igt
h) cors A c) restituatur A d) fehlt in A e) concessionibus A ; die Emtndation i.it durch
die entsprechende Formel rf«s Originals DO. III. 408 genichei-t
KAiserurkuadea III. ^*
402 KAISLUrüKrNDKN.
eideiu jtlebi pertinentem ', qucin gloriosissinius avunculus nostcr Otto iiiaiur swyvn diotc
sedi per proct'ptum conccssit, ita ut nullus lunrchio uoincs vii'ocomos ticuUlnsi'iiis seil i|iiclilict
* ma^'iin |>ai'vni|iK- |u>rsiiiia » licmiiiios iain lücti 1'OinitatU.S seil plebis vel eoi'tis nuileat ilistrin-
gerc mit intVll ipsiini eoinitntiun ali(|ui(l inesmimtK cxi^iTc vv\ pmatiis tue 0 10 « iii'c iilliis nilili-
bicioups • rcqiiircrp''. Sed licent momornto prcsnli siiisiinc siiccessoribiig iaiii sepc; (lictmil i'(iiiiit:i- b
tum eiiiii siiprn dicta plobc vel corte teuere et oinnes honiines ipsius coniitatus sive
ipsill!> plebis seil eortis ante su vel suum legatuill lUstriiigoro, • siciit per iios vel nostrum
iiiisäiiiu • distringeiidi cssent; et onmia, quo de ipso comitatii ad publieain parteni per-
tineiit vel iiide exigi possunt, et pretaxatam plebcm de Treeatc atqu«- eipitciu dr
(inuialona euni onniibus suis appcndieiis vel pcrtincneiis habeat tciinit linniit ri| nc lo
|M..-i»i(K'ut tau» ipse (|iiani sueeessores illius, tpii deo dispoiiente ipsius sedis catlicdrani
sHscepturi suut, omni iiostra nostrorumque siiccessonmi regum et iiupci-atorum scu
oiiiiiiuiii iKiininiiin roiitra<lic-i-kiiii> vel diuiinucione rcinota. Si quis igitur li u c imstii' COll-
cessionis ac confinnacionis preceptuni uetarie ausu temerario violaro presuiupserit,
roiitiiin librns atiri optimi coinpoiicro pogntiir, inodlotatcm palacio no8tro et nipilictatem Nouarieiisi 16
eeelesie eiusque rectori, qui pro tempore inibi liabebitur. Et lux- ut vorius ciodntur dili-
pciU'iu8i|iio ab oninibus obsoivptiir, manu prupria subtcr coilfirmailtes siffilli uustii iiii|ircssiiin(' »
inssiiMUs iiisipiiri.
•Siguuiu domiiii Ileiurici serenissiini et invictissiini iniperatoris augusti. (M.)
Datum anno dominice iuearuaeionis niilicsimo XIlll'. indictione XII. anno vero w
regui doiuini Heiuriei iniperatoris augusti XIII. inipiTÜ autem'' I: actum 'riirutmanc ' :
t'ciieiter amen.
321.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Pavia conßscierte Besitzungen
der wetjeu Hochverraths verurtheilten Anhänger Arduins, des Grafen übert, »5
des Markgrafen ( Hbert, seiner Sühne und seines Neß'en Albert, und verleiht
ihr die Gerichtsbarkeit über Cecima und einen Bezirk von acht Miglien im
Umkreis. SohUngen J014 .
Xotarielle Abschrift eines Transsuiiijjts vom J. 12W am dem J. 1518 im k. Staatsarchiv
zu Turin (B). — Notarielle Abschrift desselben Transsumifts aus dem J. 1644 ebenda (C). M
Trist. Calchus Mediolanennis Historiae patriae libri XX (Mailand 1627) 1JI Extr. —
EimelblatI , gedruckt im Jahre 1663, in der bischöflichen Curie zu Paria aus dem Trans-
sumpt von l'j:i6 (D). — Petragrassa Laurcolae 66 Exir. ebendaher. — Muratori Ant.
Est. 1, 108 aus Abschrift Bernerio's, collationiert mit demselben Transsumjßt (M) =
Liinig CD. Ital. 1, 1523 n' 4 = Migne Patrol. 140, 318 n" 82, = Endter De Arduino 35
31 Fragm., = Orig. Guelf 1, 305 n° 41. — Mon. patriae chart. 1, 405 n" 238 aus G =
Provana Studi crilici 385 n" 36. — Prelini S. Siro 2'', 24 11" 16 aus BD. — Böhmer
Reg. 1123. — Stumpf Reg. 1633.
Dictnt des Bischofs IjCO von Vercelli, vgl. X. Archiv 22, 62 ff. 73. — Ob die ebenda 72 f.
besprochene verlorene t'rhnndc Heinrichs, welche in dem D. Konrads IL Stumiif Reg. 1908 m
Itenulzt ist, zugleich mit den DD. 321. 322 oder erst im ,7. 1015 zugleich mit 1)1). 336.
337 ausgestellt ist, lässt sich nicht sicher entscheiden. — Die zahlreichen Fehler von l)
haben wir nicht sHmmtlich in den Xoten vcrzrichnct.
'MO. {) piTtiucnti vi g) prcfuimant vi In m-fpiirprc vt i) niilicsimo vijfcsimo IUI vi k) anui A
Ii Tliruciuanc o<ler rietUirht TliriMliumni' A. ku linsa ainh Thnitmaiinu emendierl icrrden htnute. 44
IIKIN i; II II II. ioi I. 4ii:{
In noniiiio sancti; et iiidividtii; trinitatis. lIciiricMm favciite" fliviiia" cleiiieiitiii
Koniiinormii iiiijicnitor mif^iistiis. Notiini esst; voluniii.s iinivcrsis saiic-ti; doi ocflesic;
tiduliltiis \'b('rtuin coinitcni filiuin Hildcpniudi'', ütbertiinr iiiarc-liioni-iu et filio« ein« ot
Albortuni'' iiL'jtottüii illiu-s, j>ost(iuaiu ums in regem ut iinpi-ratureiir' ele)jj<!rmit et |iii.st
6 manus nobis datas et sacrainentu iiobis facta, cum dei iiostnique iiüiiiico Arduiiio regiiiiiii
nostriiiii invasisse", rapinas prcdas vastationcs' ubiquo f'ecisse (^t, qiiod «in«! lucfu nun
est dicendum, territoria et iiertineiitias oiiiiiium ceclcRiariini iiiiserabiliter Ijoiuh oiiiniljiix
cxpoliasse. Magnus dolor, niniius Im-tus, inaudita intus et Iuris dcsolalio. Si crfx"
ita destructis eeelcsiis'-' subvenitur, i|uod'' deo placebit, nulli bunomni dis|ilifi-iiduMi
10 crit; eonsilio ' ergo runi aniieis dei lialiilo. scnitata et inventa est lex Longobanloi-uiii",
(|Ue ita iul)ot: 'Si (Ulis contra animani regis cogitavcrit aiit consiliatus" f'uerit, aiiinie
SU«; incurrat periculuni et res illius intisccntur.''' .Secunduni ' igitiir legem eoruni nostra
propria"' sunt omnia bona ipsoruni, qitia iiianitestuni est ipsos contra nos non soliim
cogitasse aut consiiiatos fuissc, sed otiam ausus nepharios et conatiis impuros open?
16 exercuisse et publice bella contra" nos prej)arassc. Quia ergo legibus eoriim nostra
sunt bona ipsonim, ecelesic sancti Siri" episcopi Ticinensis, quam ipsi in suis pcrti-
nentiis ignc et rapinis vehementer devastavennit, (!<• jirediis eorum parteni dare volu-
nuis, >it sie vel in aliquo reconipensatione facta tolerabilius illata valeat substincre
dispendia, donec deo donantc couunoda sibi succrescant maiora. lustc igitur et Icgaliter
so danuis sibi de rebus Vberti tiiii Ilildi praiulii' castcliuiii de Cerreto*' et Vulparia cum
oninibus coruni adiacciiciis ad iugera tria millia cum suo toto districtu, de rebus
Oberti' et tilioruni cius et Alberti nejiotis ipsius marchionis quicquid liabuisse visi
sunt in Scadrampo* prope castrum de Balbiano et in territorio sancti Martini in Strata
et in Casale ad iugera quingenta, qiiatinus ecclesia beatissimi confessoris domiiii Siri"
25 et pastor' qui pro tenii)orc" ibi f'uerit^ onniia que su])ra nominata sunt cum suis j)er-
tinenciis, acpiis scilicct a((uarunive dccursibus ripis molcndinis jiiscationibiis terris cultis
et incultis silvis" venatiunibus stalareis servis et ancillis capellis niontibus et vallihus"
niiiibus et jjratis mercatis et districtibiis, et cum onniibus que nominari possunt in
ctenium iure proprietario liabeat atque disponat, nostra nostrorumque successonim et
so omnium hominum contradictione et molestatione et diminoratione remota. Concedimus
insuper sancto Siro" patrono nostro districtum de Sezema-^' ad miliaria octo in omni
parte in circuitu, sicut ad nostram partem pertincrc videtur, pro pacc et quiete ipsius
ecclesif et remedio et salute anime nostre nostroi-umque successorum reguni et ini-
peratoruni. Si quis igitur contra hoc nostrum preceptum in eternum deo propitio
35 valiturum ire temptavorit et cccicsiam beati Siri" vel pastorem siuiiu disvestire vel in
aliquo molcstare de predictis rebus presuuipserit '■, componat M libi-as auri purissimi,
medietatem sanct^ Ticinensi ecclesi^ et camere nostre alteram medietatem. Quod »it
vcrius credatur et ab omnibus inviolabiliter conservetiir", hoc j)reeeptum manu ni>stra
tirmavimus ot nostro sigillo insigniri precepinius''.
40 Signum domini'' Henriei (M.) invictissimi iniperatoris augusti.
321. [Rii'ger - Bloch] a) alle In M, und so im Anlaut alle unten Z. ^0; Ilili'pranili B; AliK-
])raiidi C; Aldegrandum /' c) Orbentum />, wo im folgenden marcliioneni — Alliertuiii fflill
d) CDM. vgl. Stumpf Reg. 19(18; et iu imperatorem B e) invassise B i) evastatioiies /<;
devastationes M g) CDM; der Scliluxn des M'oiien durch Loch i:erstö)-t in B h) CDM;
4ö iiuia B ii T)M; con9ilio(|ne C; der Schluns des if'ortes durch Loih verstört in B k) rgl.
Edictiis Rothari 1 1) durch Loch ^eistih-t in B nu )iroptcrea CD n) bidla nos contra
nos BC, doch ist das erste nos in B durch darunter gesetzte Striche für ungiltig erkliirt
o) BD; SjT. CM p) Hildegrandi D (p Cerretto C r) 'B(MY); L'lurti CD s) Scudrampo D
t) pastores B u) per tempora DM v) fuerint B w) vadis, statt silvis, CD; silvis cur-
M sibus vadis vcnationibus ..V x) valibiis B y) Sccema DM zi prcsumpsit B aj obser-
vetur D h) precipimus C\ iussimiis D c\ D. C; domni .V. iro das M. fehlt; Logo signi t 1>.
Henriei D
51*
404 KAlSKHrUKrNDKN.
ncnrii'iis i-ancellarius vice Euoriinli'' ej)isc-i>iii et archicapellani rocognovit.
Uatiinr' anno incarnationis duniinii'i; MXIIII, iiuliotinni' duixlci-inia ', anno vorn
iloiniiii- Hcnrioi iiniicratnris aufjusti n'{:;ni XIII, inipciii vcro juMiiio: actuiii Solcua.''
322.
Ileini'ich schenkt der bischößichen Kirche zu Vercelli covßscierte Besitzungen 5
wegen Hochverraths verurtheilter, namentlich aufgezählter Anhänger Arduins
und erstattet ihr andere widerrechtlich entrissene Giitei' zurück.
S2'2'. Entirurf auf der ktzlen Seile des Cod. Ur> in der Cai>itehbibliofhek zu Vercelli (A).
Bloch in ,V. Arcliir 'J2, 4(1 »ih.v A. 10
:i'2ä''. Abschrift des l'J. Jh. im Capilelsarchiv zu Vercelli (B).
Ferrero De vita .1. Eiisebii 138 au.i B. — Ciisani Discorsi hisforiali HÖH Krir. ans B. —
Diirandi Dell' anlicn conäizione del Vercelle.ie (Turin 1766) 126 aus B. — Mo», palriuc
charl. 1. -WS n' 239 au.i B = Provana Sludi critici 387 n° 37 mit Aiimerkungeti aus
Ms. Terrnneo. — Bloch in N. Archiv 22, 50 au.i B. — Stumpf Reg. 1634. i5
Vyl. y. Archiv 22, 32 /f. — Der iu A überlieferte Originalenfwurf ist keinesfalls vor
dem Ende des ./. 1(J16 und höch.it irahr.icheinlich von dem Bischof Leo von Vercelli .selbst
geschrieben, de.iseu Diclo! er mehrfach verr/ith ; zahlreiche Correcluren (vgl. in.sbe-iondere
X. <■. f. g. s. t. f. k. pj .'ilellcn sicher, da.is er die millclbnre oder inimillelbnre Vorlage für
da.s von Leo verfassle D. 322'' gewesen ist. Dieses D. kann daher trotz seiner auf Sohlinge» äo
1014 weisenden Daten nicht dort und damals, sondern friiliestens im Ausgang des J. 1016
die jetzt vorliegende Fassung erhallen haben; tcir erkennen deshalb in Htm die Erneuerung
einer nicht iiberlieferlen, zu Sohlingen 1014 durch Leo erwirkten Urkunde, deren Prolol<oU
mit der Datierung unverändert in das neue D. 322'' übergegangen ist. Wenn icir D. 322''
als das [preceptum] sin plumbo, saltcm auro sigillatum ansehen dürften, das Bischof stft
Leo in einem Schreiben (vgl. •^'■ Archiv 22, 22) von Heinrich IL erbillel, so würde seine
Ausfertigung noch dem Ende des J. 1016 oder dem Beginn von 1017 zuzuweisen sein:
wesentlich später i.it es schon de.iwegen nicht anzusetzen, weil es jedenfalls int A»schlnss
an die Herstellung geordneter Verhfillni.'isc in Oberitalien ertheill worden /.s7, die wir für
das ,T. I0l7 anzunehmen haben. Gabotto's weder in formaler noch inhaltlicher Hin-ticht su
Itegründelen Zveifeln an der EchtJieit unseres D. 322'' (Arch. stör. Ilatiano V, 21, 37 ff.)
vermögen wir um so weniger Berechtigung zuzu.iprectien , als eine derartige Fälschung i»
spaterer Zeit besonders in Rücksictif auf die darin genannten Namen .ictilechterdings nicht
zu erklären ist. — In wie weit die Neuausfertigung von U)16l7 sachlich eine Wieder-
holung des nicht überlieferten D. von 1014 darstellt, i.it nicht sicher zu bestimmen; immer- 8.»
hin ist es wahrscheinlich, wenn auch nictit zu erweisen, da.is die ersten Abschnitte des
Conceptes, von allen Verbe.iserungcn abgesehen, in der Hauptsache die frühere Urkunde
wiedergeben, und dass in dieser auch die mit D. 321 übereiti.itimmenden Wendungen ge-
standen liahen, welclie die Gütereinziehungen begründen sollen; in dem entzifferbaren Thcilc
des Entwurfes kommen sie allerdings nicht vor. Mit Rücksicht liierauf haben wir es vor- i«
gezogen, ahwrichend von dein bei D. 194 geübten Verfahren, D. 322 an dieser Stelle nehett
D. 321 einzurei/ien ; einerseils .find wir nicht in der Lage, .leine Entstehung in einem
■späteren Zeitraum .10 eng zu umgrenzen, wie es bei I). Ifl4 möglich war: andererseits er-
3SI. d) (turanli Ii\ Coradi C; ("orrruli I>\ Kurardi M c) racliini alle fi MXll \l n) doiniii .V
li; da* Tranmiinnjit ron l'4:i(i halte nach l>M riur liinrhrrilmnii ilen .Sier/eh, die :u ,ST. H paHnt. 4S
II Kl NU IC II II. I<>| I.
■lOf)
srhieii CS' zireikiiii'i.isiij, ilic Zriu/iiisse von Jjto's 'riiiiliylinl fiir dir Kiinzli-i Hfiiiriili\ II.
int Aiischliiss an seinen Anfenihall um Hofe im AiKju.tt lOl-i (ryl. X. Arihiv 'J2, lOJj
im Zitxammenhanije darzubieten. — In dem Entwürfe halten wir die einzelnen Absälzi' in
der Jieilirnfolijr f/rdrnckl, wie sie irahr.tcheinlirlt tiiedei'ne.trli riebe» worden .tind; allerdingn
i.st nieht zu erkennen, ob der Abschnitt Notiim sit (S. 4()8 Z. '.i) vor oder nach den beiden
rorumjehenden entstanden i.ft. Den Text von A haben wir wenigsten.'* tiei einer Anzahl
von Namen unter Beriick.tichtigumj der Schriftreste aus D. 822'' und zuweilen auch aus
DO. III. 323 zu ergfinzm rermocht. Die IJebereinstimmung mit diesem D. hnlien irir,
soweit die Idenlitiil der Xamen sicher ist, in D. 322" durch l'clitdruck deutlich gemacht,
ohne da.'is trir inde.'isen die unmittelbare Benutzung von DO. III. 323 als VU. bestimmt
liehaii/itcn wollen: in D. 322'' dagegen haben wir nur das Verhilltnis zu den entzifferten
Theilen des Entwurfs zum Ausdruck gebracht und, um dies nicht zu verdunkeln, auf die
Beziehungen zu dem DO. III. 323 nur in den Anmerkungen hingewiesen. Die Miiglichkeit ,
dass alle dem DO. III. 323 entsprechenden Xamen des DU. II. 322'' schon in A gestanden
Ixdicn. soll dadurch nicht in Attrcdc gestellt icerden.
322".
quia oinniiv jtrodia |
liiibuerunt 1
I cu[in| ipsi
20 refr|miin nostrum invasissent]" j
[l\|i>gerii dt- sanuto Salvatore
t't Hliastronim eins, | et Alberti de ....
. . . na. ^laiiitVedi de Hrosilo, Tebaldi
et I Uuidüuis de Plaz[oJ, liijrnnis de (t'irincoj,
ib Alcloiiis'' et Bennonis'^ de Lim-auo, Roderadi
et Aimonis de Uliaeo, j Attonis et Aniandi
et |TealdiJ, Olriei'' et fratruni eiu.s'', (Uuil]-
keraiiii, loliaiinis de (londezone, et Milonis
de Iporeia", | et Ueriiii-
30 j)crti, Ing-izonis et |l\ainaldi|' et Gezonis
|ilrl l{ji((lfl, (iriisiMiLTti de C'ereseda et fiatniiii
eins Aldonis Astidfi Aribaldi et Ubei-ti, | et
Aldonis de Aurello, [Aldonis] de Cercdono^,
et Maiiit'redi de Conce, et .'^igimaiini de
35 klonte Aldunis, ; tiliorani lleniianni'' iiidieis
de saneto Ena.^io, et et
Mi". [Bloch] a) mit Rücksicht auf die Schrifl-
cente in .1 ergänzt; rielleichl teuren in diesen
Zeilen die Gründe iler Giitereinziehun;/ an-
ijeijelten, ähnlich wie am Schlüsse ron D. :i22*> ;
die Fiinhtr bezeichnen in D. :i3i" die unge-
fähre Xahl der fehlenileii liuchstaben b) da-
ror filii durch Unterstreichen getilgt c) et
Henuonis iil/cr der Zeile nachgetragen d) Ol-
riei — eiii3 iil/er der Zeile nachgetragen
ei de Ipiireia über der Zeile nachgetragen,
ilacor ein iiberllüssiges, anscheinend getilgtes
de. Vielleicht hat zicischen Milo und Ve-
clni/iert wie in D. 322'' BonKlii de Solario
t/estanden 0 et [Rain.] über der Zeile
nachgetragen g) [Aid.] de Cer. ülier der
Zeile nachgetragen h) über der Zeile nach-
getragen
322''.
(C) In nomine .sanete et individuc trini-
tatis. Ilenricus divina tavente eleuientüi
Komanoruni imperator augustiis. Notnm
Sit oimiibu.s, quod nOS dona villi IIS . iniino
reddi di 111 II s saneto Knsebio Vercellen.si nioiia-
Stenuni de Coliades, Bornadein et .Mosterioliini
eiim castollo Grignascn CUIU terra et distrietir'
vallis Sieide, SlCUt Uieardns et nxor eins l'iial-
drade » tennerunt. DedunilS Karon, Fontanetiini,
leddimiis C'analli'>, CeiTO'', Siilziani; confirnia-
vinius Reuentino , dedimu.s et Oiiuoluni.
De Kaleiiilnstra niedietatem eonfirniaviniu.'^, ([nia
eiu.s erat ihnui Amizonis *. aliaui inedietatem
donavinius, quia lef^e Italiea ad nostnnii iu.s
devcnit. Daiiius >; etiani miiiiia *, c(ue Papie
aut in tOta Italia lialmeniiit. Daiiiii.« oninia
[iredia Odonis de Grignasco et nepotiiin eins, In-
gizouis « Kainaldi et Gezonis de Kadc, Kifglozoiiis
et filioi-um eins de Arboria, Vgonis Ct Vuidoni.s
de Cabrignano ■', Angi[l]berti de Meleto et ne-
322*. [Rie?er-Bloch] a) in Do. III. 32H (S. 750
Z. 13) steht cum . . . districtu vallis .Scicide
b) nach A ist t'aualli geschenkt, nicht resti-
tuiert c) steht in DO. III. 323, wo indessen
S. 7.i'> Z. 27 Cerro, Caiialli statt Cerrocaualli
CM lesen ist d) icenn die .s'. 407 Z. 4ö ausge-
sjirochene Vermiithung zutrifft, würde auch
Wido schon in A genannt sein
4(l)i
KAISKUr UKT N DK N.
Hliiiniin Uuidonis ile ]talKola, et (iinmli ilc
l'nüinjin. j |U^]oiiis' de S^'aramaiimi, et
ArJlperti de Stir]piaiui'', (Mi|loiiis de Sali-
zola, Uiiilieliui' de Sniizola et generi eins',
et Rerardi de Monte, et Ugonis de Cabri-
niaiii»"', SifjetVedi et Ingelberti de Tridiiio.
Kipzonis et Hlionim eins de Arljori.
|DaMius|", sed niagis reddiimis saneto
Kus|ebio| fuerat". ' |na|iiiiis in-
super HxniiiiU' Mustcri)lluiiii' et totaiu alibaj-
tiain" de Colindci cum castello Grifjnnsco et
tiitani terrain vnllis sisidiuy I et oinnia pre-
dia in ItaUa i]ui; Hicli(ardus)'' et uxor eins
L'ualchada liabuerunt et tenuenuit, et piedia
Udonis de Grignasco et nepotum eins, | .
. Attiinis et Uiiilinianni, |Rode|-
radi et Unabnundi. et (inniia prodia Hlinnnn
(»raseuerti et tilionun'' Rozonis de Seara-
nianno, | et* tilionun |Ast]ul[fil «Ic rii;il(liii(,'ci
|et Odjonis de Uiialdingo et Ainionis de
Uualdingo, et Mainardi de Quirigna", | et
Aiiniiii de [Liuur]no et fratruni .... onis'
et Unilielmi' et |Od]oni.«' et Aimonis et
tVatruni .-iunruni de Liuurno et OaritVedi
de Liuunn) et Hliorum presbyteri Liuzonis
et (IJngizonis iVatris \saav de Liuunup.
(Fratjris Reuzonis de Sala,
go, tilionim" Tcdisi de Laiiefrim", et Kogeri de
iJi'i '. i) dfn Schriftresten nach ergiinzi ; der \ame
fehlt in D. 322i> k) |de .Stirjpiaiia über
der JCeile nnchi/etrar/en 1) Uiiil. — eius i7ie»-
der Zeile iincht/elrar/en; der Schwiegersohn
Wilhelms ist in D.S'J'-i'' rielleicht unter seinem
Samen aufgenommen inj an bri carr.
u) unter Berücksichligting der Schriftreste
au« dem letzten Abschnitt von A ergfinzi
i>) etwa quod eius l'uer. zu erg/inzen, vgl.
unten S. 4tifi X. 16 p) A: MnstiTolum
unten S. 40s Z. 17 und Mosterioliim in B;
ob identisch mit Monasterifilum in DO. III.
3'JH (S. 7'iU Z. l:i)i' (|) siclier identisch
mit Moliadc in IM). III. H23 fS. ~,:,l) Z. 12)
r) darüber Kl — 12 Burhslnben, von denen nur
die letzten nis diullich sind und deren Be-
ziehung unsicher ist s) die g(in:e Zeile et
filioruin — (juirigiia ist nachln'lglich zwischen
die rorangebendr und die folgende eingeschoben
t) Uuilirlini I it jOdKiiiis ist unter der Zeile
am linken Hunde unter einander in zwei
stmst freigeblirlicnen Keihen eingetragen und
durch einen linken an diese Stelle verwiesen ;
dahingestellt niuss bleiben, wie der A'niiie
hinter Iratruni zu ergänzen ist: ob etwa zu
|(>djoiiie r/der [AimloniH, in welchem Falle der-
selbe Same innerhalb des gleichen (ieschlechls
zweimal begegnete — (jder ob ein ganz an-
derer Name einzusetzen ist, der dann in
l>. 322'' nicht rorh'ime u) fil. — Laueg^ia
Ober der Zeile nachgetragen
pcitis eins tibi Aniiaiiiii '', X'gonis de Rriiiade,
Aldoiiisilc Aurillii. AliKinisilol'i'rcil.iiKi. Iliezlonis*^
|Astiilfi|' et Reulti de Mortara. Askori et
Vualoni.s de Mortara, Amilongi et iratrum
eiu.s de Castello nouo, tilionun Aribaldi de 5
Cocio. MaintVedi de Ponzana, Aribciti de
Stii|(iaiiii, Robert! de ("arisi, Liiipramli iiulicis
ot fTOiiori eins Itniiiiiig'i et liIi(Tl'iiin eins, .Vini.inui
iliaciHii et tilionun eins, Arlrlmldi Itcincdii Lundiici
tiliiii'uiii (oMillx'iti illdiei.S'"', Vniliclmi niffii, Azoiii.'' 10
de PozHiiii, Azonis de iSalal^, filiorum ViiidoiiiM du
Haizola, filioruni Oirardi de Morano, Flodeuerti
du Alise, Aiisi^isi filii Liiizonix opixcopi, Vliorti
iiidieis de Iporeia, Toaldi Atonis vt Ariialdl. llhici
et IVatnim liiis, ViiilUtniini, .SijjilVidi <t Alkcii ' de \b
i^alaiaiii ' , loliauiiis de (iiniduzoiic, Miloiii.s dr
I]ioreia, Ronfilii de Solafio'', Verimpeiti, Mi-
loiiis de Saliiziil.i. \'nfl-cdi de Tl'oncano, Uode-
radi et Viialniundi, Olfiei de Raina', Atonis
ot Inpilinaniii"', tilioruni A.stiilti * et Odoniü « et s»
Adam de Vnaldinfro, Aimonis de Vualdingo, Ue-
rardi de Monte, Mainardi de Quiri^'na, Albei'iei
elerici filii Heineiüci de Salizola", Vnilielnii
de Sali/.ola, ]{odt'fadi filii liaiii, et ()j)erti
filii Azonis de Casale, Vgonis de Palcsti-e", a
Adam viceeomitis, Ribaldi de Siuki, Valdoli
de Ca.salo. Dedimu.s prcdia Vuibeitl lilü
Dadonis in Ceprione, Caneuese, Pertuso, Aganiio,
322''. e) der Sohn Hermanns dürfte mit dem Seff'en
Angilberts identisch sein. Im Arch. stör, so
llaliuno y, 21, 2i>l spricht (labolto die Ver-
ixiilhung aus, dass Angllbcrt der Sohn des
in IM)'. III. 323 (S. 700 Z. 11) genannten
Con.ituncius sei f ) den Schriftresten nach
ergänzt g) Giselberl wird auch in Dt). 3;,
///. 323 als Itiehter bezeichnet h) wohl
identisch mit dem Bruder Beuzonis de Sala
in A (S. 401! Z. 27) i) Askeri de Salerana
A (S. 407 Z. U) k) ob eJwa in A ge-
nannt, vgl. S. 40r, Z. 4!l 1) in DO. III. «o
323 (S. ~'tO Z. 4) erwähnt m) Uuiliinanni
A (S. 400 Z. IC) 11) dürfte mit dem All>
.... de Sal . . . . . in A (S. 407 Z. 2)
identisch sein; vgl. auch DO. III. 323 (S. 7.'>0
Z. r, und 3t;) ' o) in DO. III. 323 (S. 7.V) 15
Z. 6) genannt
U
llKIN'inciI II. 101 J.
407
Flazolic, Saliconis do ConHeiica, Ixmliilti
(!.• ( 'anale, All.^' de Sal "
"et tilioruni (üranli de
^[o^a^lo, | ^.
,s Aripcrti et Sindii-onis dv Auariiij;'), | |A]1-
doiiis et tVatniiii eins do Snalin;;i), Alborici
et tilii eins de Montcrono, | [An]8egisi filii
episeopi Lin/.onis, Fl<iden(>rti de Alize^,
(iirlialili eleriei ot Allicrti fratris eins'- *, et
IIP Hli(nnnn | [Il(i|l)crti do Unlpiano, et Ebonis
de Unzano, Askeri" et SigelVedi <le Saivrinin.
|r|l)erti indieis |de Iporcia]'', | (Uni|-
berti tilii |l)a(bniis in feplrione, Canaiiese,
Pertuse j . . per totani Langbardiani , |
15 [He|nn(inis tilii Aldonis'', |Liii|i|iiiiiili indieis
et Brn |nin|gi generi siii et tiliornm eins, |
Unilielnii nigri, ot Herinnnni ! (diajconi et
tiliornm eins, Azonis de Pezana, [Foljcaldi
de Cnsiile'', | . . . donis de'' et
«0 tVatris eins, et tiliornm j Giselborti Arlebaldi
Remedii | Landrici.
Siginianiii de klonte Aldonis, I et As-
mundonis'' et Uerizonis tiliornm IJerardi, et
tilii Alb . . . . de :\I e.
ii Lennrni'' tilii' presbyteri ' Linzonis,
Asmnndi ot Bcrizonis'' tiliornm Berardi, '
l'lnnibia et nbiennqm- liabnit in italia;
dedimn.s predia tjirardi et iVatrnm einsi',
tilioruni Kulirrti ili' ruipiiiiui, Aiiiiiiii Viiilivliiii rl
<)/.i>iii.H <!<' I.iiiiini», Aiiiinnid • (ioalliiii'l • (•iriirdi.
(ioiifroili '■ ili' Liininiii. Lciiiinii tilii |iri'Hl)ilcri Liiixo-
iii.s. Asnimidi et lU'ri/.iini.i liliiiriiiii iiiTHrdi, lM;,'i/.<iiiiit
tViitris Isnn<- », (tirlinlili cicrici ot Altierti Hlionim
presbitori Dalbcrti, tiliunnn UnroniH ot (irn-
üCiicrti de Srnrniiiiiuiin, Kl>i>iiis de IliitiiDo, lioderiidi
pt Aimonis d« Vlint-o, Ariperti et >Sindicoiii« de
Aiinri^ro, Aldonis et frnti'iiiii <'iiiM do .Siiali);".
Sififiiiiuniii de Monte Aldoiiis, filinriiin 'ri'di-.! ♦', tilii
Albeiiri de Moiiferoiie, Ebonis et tiliornm eins
de Firminiana, 0|,'erii de l'liii(di.s', K.niulii de
C'nimle, Saliconis de Contlentin, Si).'eficdi it In-
gellierti ile Trcdino, Teliiildi et Viiidoni» tVatnim
de Plazo, Injfouis do Ciriaco, Aldonis ot tilii euiS
Hennonis de Leiirano, Aimonis de (Jampalc,
Alberti de" , Eimerici de Torcello, tiliornm
Arnianni indieis do sancto Enasio, l-'olcadi do
Casale, KoRorii do saueto Snlvatore et tiliastrornm
eins, Mainfredi de Hrosilo. fJrascuerti de CeriHido
et fratrnni eins Aldonis AstnlH Aribaldi et Vberti.
Mainfredi de C'once, (iirardi de l'unlingo, Kozonis
et Ujjonis de Jüonticlo, (,'onstaneii de Pala-
zolo et tiliornm eins, Aribaldi de (Janaliaca.
:{2:i ". V) iliirfle zu Alberici de Salizola cm ergänzen
sein, (■(//. DO. III. 3J3 (Z. .5 und sii) und
D. .Yi"?* (S. 40(! 7.. ^2} w) eiu-a 10 Buch-
in xlaben auf und ebetisoriel über der Zeile; hier
hmnen rielleicht zwei Samen r/estanden haben
x) Raum für ein bis zwei Xanien y) oder
Alise,- am rorletzlen liuchslalien ist corrigiert
■/.) dieses Paar halten wir für identisch mit
S6 den i/leirhnamigen Brüdern de Unglano in
DO. hl. 3.^3 (Z. ä) a) dahinter de Salcraiia
durch Unterstreichen getilgt; in DO. III. 323
(Z. 26) wird Milonis de Salerana genannt
I)) dahinter eine Zeile von etwa Hl — 12 liuch-
40 stallen Kaum: doch ist nicht zu erkennen, ob
darauf etwas geschrieben war c) rgl. oben
y. 0 d) I» DO. III. 323 (Z. 2) Teperti
de Cassale c) de über der Zeile
nachgetragen; möglicher Weise stand hier
\b l'nidonis de Cabriniano; dann würde (ühnlich
wie bei X. c> der früher oben .S'. 406 Z. .'> ge-
gebene Text nach der Richtung hin verbessert
worden sein, wie er nachher in I>. 322l> (S. 40.ö
Z. 3.'>) begegnet f) dahinter filiastri eius
60 durch Streichen getilgt g) dürfte hier Al-
berici <le ^[onterone ergänzt werden, so
würde der früfiere Te.rt (oben S. 407 Z. 6)
in der M'eise verbessert worden sein, wie er
in D.322'> (S.iOl Z.lSl aufgenommen wor-
hb den i.it h) darüber et fratru eius durch
.streichet! getilgt i) i ]) durch Corr. ent-
standen; CS war zunächst Mmrmn ge.'^hrieben
V.) et Beriz. über getilgtem et fratris eius nach-
getragen
322*. p) die Annahnte von Sackur Die Cluniacenser
2, 13 X. 3, dass Girard und seine Brüder
die Söhne Roberts von Vulpiano seien, i.il un-
siclier q) ß r) Garifredi A (S. 4<ii: Z. 24 1
si dahinter rielleicht de Lauegna au.igefallen,
vgl. A fS. 401! Z. 28) i) Jedenfalls identisch
mit dem Roireri de Plazolie in A tS. 406 Z. 2H>
u1 unausgefüllte Lücke von 4 cm bis zum
Zeilenende: ob der Xame etwa identisch ist
mit dem Alberti de na in A fS. 40.'>
Z. 22 >i'
408
KAISEKrUKlNDKN.
Aiinoiiis et (Üiaidi et Goslini' iratnim eins.
Kotiuu'" sit oninilms, quin" oinniii
prc'dia. qu«; fiienint " Ualiardi ot Uunldc-
radt; quam et oimiium illoniin houiimuu''
qui subtiis I seribiintur, sancto Eusebio''
lejjaliter donaimis. quia iuiu'ti Ardoino'' in-
vasore * rej;iii iiostri ijisam Elise bianam
eeclesiam rapiuis et ineendiis eoiifiidenint.
l)imata sunt predia Hiebardi Kaion. Foii-
tanetiun, (nualli: I de |K)alenibistria lue-
dietateni reddinuis sancto Eusebio. quin
suuni I fuit dono Amizonis eomitis', alteram
inedietateni donanuis (pie Ricbardi et
Unalib-radi,' tuerat, sed ad nostruin devenit,
(bun iiKstro ininii eo adh(,^sit. Sulzinm tntam
recbbnius eeclesi^- que eins ab inicio 1 l'uit;
s Uorimde et Jb>.sterol[umJ ....
I et totani abbatiam de Colindo cmn
eastell" (iritrnascci | et terram vnllis" 8isidiii(;
danuis, sed niagis reddinuis sancto j Eusebio
et ejiiscopo Leoni suisquc successoribus [et]
omnia | predia qu(.' ipsi Kicliardus'' et Uual-
derada' in Italia babucrunt
Oiiiiiia jiioiliH * Itii'liniili ^ «t \ iiiililcnuli' et Vui-
berti lilii Dailouis et oiiiiiiuiii IStorum li<iiiiinuiii.
qiiorum nonüna liie sn-iptn eoiitiiientur.
lege Longbardoruni iiostra sunt propria.
iinia isti, postquani nobis fidelitatfin iura- ;,
vennit, enrona rejjni Lonffbanliei el dia-
deniate iniperii nobis iani attribiita. Aidoino
repiii iioslii iiivasdii iiim-ti uuuil;i va.-tavcnilll
et niaxime KiisiOiiniLam eccli'siani miscrabiliter
aflixerunt. Ideo ergo, quia legibus per- lo
diderunt, legibus nostra sunt; et quia legi-
bus nostra sunt, legibus sancto Kiisol>io omnia
iinpcrpetuuin danius. Quicunque auteni
sanetani Vereelleiisein eeelcsiaui de bis oni-
iiibus disvestivei-it vcl inquietaverit, eoin- 15
j)onat" M libras auri, |ini'dietateni| kainerc
nostre et" sancto Eusebio aiterain. (^uod
ut credatur et eonsen'etur, boc preceptuni
manu nostra tirmavinnis [etj* sigiilo iii>stn>
iussimus insigniri. -.»o
Signum domni Henrici>' invictissimi
et'- glonosissimi (M.) et serenissinii impe-
ratoris augusti.
|lle|nrieus caneellarius vice Hebcrardi
episcopi et arcbicaneellarii recognovit. ss
jDajtum" anno incarnationis doiiiinice
MXIIU, indictione XII, anno vero regiii
domni Henriei imperatoris augusti XIII.
iniperii'' v(m-o I; actum Solega; feiiciter
amen. so
323.
Heinnch bestätigt dem Marienkloster bei Gandei'sheim die Kirche zu Deren-
burg, den Ort Bühnshavsen und drei Liten zu UtisleAO mit deren Besitzungen.
Halberstadt 1014 September IT.
Origitialdiplnni im herz. Landrsliniqiturchiv zu Wolfenhiittvl (A). — Ahschrift den 1'4. Jh. 3B
ebenda (li).
lVt2". li die IdenliliV mit dem in DO. III. 3ä3 (Z. 2)
ijennnnteii Goslini ist nicht Kirlier, wenn dieter
uurh iirr t/lrichen Familie iint/ehört mi da-
ror ein ilrm S /Ihulichfji Zeichen (f'hrixmoni'J,
das bin zHi- dritten Zeile reicht ni dahinter
sancto Eimebio (Inmiis durch l'nternt reichen
i/etilf/t; die darill/er eichenden undeutlichen
Worte (et ira iuste et \v\m\\iKrt Kcheinen yleich-
fallx unffUlIf/ f/emachl iiarden zu nein o 1 fjuv
fucr. über der Zeile nachr/etragen \)i über
der Zeile nachi/etrai/en (| 1 ilnhinter iure
donainiig durch Streichen f/etilfft ri A. A
») A t) dahintrr Sul/cium totani rciJdimiis
fju? antfa cideni fuit durch l.'ntemtreichen
(/elilf/l U) oh uaH oder ualt, »V nicht nichtr
zu entxchriden v) K. ft Una. A.
322''. V) Rushurdi li w) componat kamcre
nostre M liljras auri et B x) wegen Ab-
reibung des Pergaments nicht zu erkennen
y) Herici li z) et et B a) oA hier w
|<la]tum oder |ac]tum stand, ist wegen Ab-
reibung des I'ergaiiicnts nicht 'zu erhenneii
l>i iiiipis /;.
60
lIKINItICIl II. 1014. 400
Hahnius Coli, monttm. 1, 197 n" 1 aus B = Harenlierg Hilf. Gandershem. 121 und 659
n" 4. — Häherlin Ami. med. ai-ri fill n" J mi.i A. — lilihmi-r Reg. 1128. — Stumpf
Reg. 1635.
VerfasKt und ge.tchriehen von (Ui. — ('eher Utislevo (Wüstung Ijei Derenburg) vgl.
5 Ledcliur Archii- .'?, .'>■/ f.
(C.) § In iKiniiiii- sanctao et iiulividiiiH' trinitntis. Heinricus diviiui favcntc di'-
incntia Hoinanoriiin iin|)('rator aii<justns. ^ Si aecclesianiin dei loca alicuitiK doiü
coinniodo ditaro studuerinms, nobis id regn|i]fjiio nostri statui proficorc iniiiiine dul)i-
tainus. (^ua]>rc>j)ti'r oinniuin dei Hd(clium]" nostroruinquc noverit universitas. (piod
10 (lilccta soror uostra Sophia (iandcresheimensis aecclesiae [venerab]il[i|s abbatissa iiiiä
|i'|iiiii lioatoniiM (coiijflejssoruiu Anastasii, In[n|oc'cneii coiif^refjjatione sibi efdiiinissa
Imiiiiliti r d('|)ri't'aiid|o| iios adiit, (|uat('iiiis de jn-ojirietato ciusdeiii ceclosiae cii[i|<lam
]);ni[u'ri iiiniiastcrio ihidciii in lioiiorciii sanctae dei g[e]nitricis pcrpetuae virginis Marii;
constnieto. iihi saiu-tim(i>|nial<>s sub regula sancti I?onedii'ti ingiter deo desfrv[i|imt,
15 |eeclcsijani in Daniiliurc cum oniiiibus pertiiieutiis suis, villain etiain qu^ dieitur Jiunis-
husun cum taniil[ii|s [ut]r(iu]sque sexus ccterisque appendieiis suis trcsque iitos in loco
Vtislcuo, quorum nomina sunt haec: Longer, [Rvjderic, Rede, cum coniugibus filiis
tiliabusque suis et mansis qnos possident, ut inter omne*" XXX [m]ans[i] habeantur,
nostra im]i(c|riali auctoritatc firniaremus. Cuius pcticioni assensum benigne prebentes
so eideni niiinast[or|ii) sanctae Marie prcnnniinatani aecclesiam iamque dictos niansos
cum uinnibns ([Ucimodocumque mmiinari possunt |utilit)atibus jier liaiic imperialem
paginam Hrmamus, eo tciiore ut abbatissa eiusdem monasterii libcram liabeat potestatem
de ea[dem] proprietatc quiequid sibi placuerit faciendi ad usus sororum ibidem deo
sub regula serviontiuni. |l*rec]ipie[nte]s itaque interdi[cinius, u]t nulla Gandereshemensis
-.'o abbatissa aut quclibet magna sive parva *■ persona abb[ati]ssam eiusdem monasterii
sibique in ordinc succedontes de bis omnibus disvestire ulterius aut inquietarc pre-
s[u]m[at. Quojd ut veriiis [cjredatur tiriiiius(|uc ab omnibus observetur, iioc precep-
tum inde conscriptum manu propria [c]onf[iJrma[nt]es [sigilii] nostri inpressione iiissi-
mus insigniri.
30 jj Signum domni Heinrici Komannrum iinperatoris (M.) augusti. |
^ Guntherius cancellarius vice Ercambaldi [archicajppellani notavit. ^ (SI. I>.
Data X\'. kal. oct. indictione XII, anno dominicae incarnationis MXIUI, anno ibunni
Heinrici secundi regnantis Xlll. impcrii vcro I; actum Ilalucrstcdi.
324.
35 Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg den Ort Irnsing.
Merseburg 1014 November 1.
Originaldiplom im k. Reich.^archiv zu München (A).
Heyberger Ichtwgraphia Babenb. 1, 105 Extr. aus A mit indict. XII, a. incarn. millesi-
mo XIV, a. regn. XIII. — Bied CD. Batisb. 1, 131 mw A zu 1012 = Migne Patrol.
40 140, 299 n° 66. — Oesterreicher in Geöffnete Archive 3, 468 n" 15 aus A. — • Mon. Boica
28", 451 n" 283 aus A. — Böhmer Beg. 1129. — Stumpf Beg. 1636.
323. [Bresslau] a) diese uiui die folgenden KrfiSmungen nach B b) oiiiie A c) das crslc a il/ir
der Zeile nachgetragen.
Eaiserurkunden III. 52
410 KAIS F. KUH KUNDEN.
Auf einem von GB hergiTuhtetet} Blanquet, auf welchem dieser die erste Zeile sowie das
Moinipramm eingetragen hatte, und das wahrscheinlich auch schon mit dem Siegel versehe»
irar, geschrieben von einem sonst unbekannten ^f(lnn, der ein Dij)lom ron der Hand ilci
lia. II als Schreibvorlage benutzte. Das Dictat entspricht mit Ausnahme der Poenformet
und des Anfangs der Corroboratio, die an D. 219 (VU. II) anklingen, im wesentlichen 5
rf«'»M rciM Ba. II rerfassten und geschriebenen I). 195 (VU. I). Indem wir daher, was
mit diesen Mdcn Urkundeti ültereinstimmt , durch Petitdruck bezeichnen, lassen wir dahin-
gestellt, ob der Schreiber wirklich die.<!e beiden Stücke, oder ob er etwa ein nicht erhaltenes
ron Ba. II rerfasstes und ge.'ichriebenes D. für Bamberg (das von dem bei I). 197 er-
wähnten Actum deperditum verschieden gewesen sein müsste) benutzt hat. — Zur Datierung lo
vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
(C.) § In nomine sanctac et iiiili\ iduae trinitatis. Hcinriciis Idiviiia]-' taxcntr
I dementia Konianoriun iniporator augUStUS. § Omnium Christi nostrique tiddium novoiit
iiidiistrin, qualiter nos ob reniedillin anira^ et per interveiitura nostrf (liloctissfinn']'' eoniupis
l'liviiijfviuliu' imperatrieis augustae iinoudam nostri iuris loeuni Kringesingvn dictum in \tni:» i&
KelesCOUe' et in comitntu Ottonis' coniitiü si t u ui siinet^- Habenbergensi aeelesiiie in lionorem
Ix-afi Petri primipis apostolorum et saneti Geor^ii martiris construi-tao et consceratf cuiii uinniliiis
appeudiciis, seilicet terris eultis et incultis villis Vineis ajjris prati» paseuis aquis aijuarunKim' dceur-
silius piscntionibus molcndinis areis cdificiis utriusque sexus iiiMncipiis oxitibus et roditibus et euni
omnibns utilitatibus, quae • vcl scribi vel noniinari possunt, summo et liberarali*' devotionis studio üo
in proprium cnncedimus et donamus, ea vidcliect condieionc quatcnus ciiisdcm supra dictae sanctao
Uabenbergensis'' accie.siac venerabilis episcopus Kberhardus suique successores deiuceps liberani cx-
inde liabeant potcstnteni tenendi possidendi et (iuir(iiiid .ul usuiii pracdietae aeeclesij iiuitiiieat faeiendi.
II omnium reuioto eontradietionis obstaeulo. Si qiiis ijfitur, quod absit, buius nostrae donationi.s niiini-
fiecutiam destruere » praesumat, » inextinguibili tormento in die iudieii lunt. Quod ne Hat, seil A
I ut liuius nostrae donationis auetoritas stabilis et inconvulsa * pcrmaneat, hoc praeoeptum inde conscrip-
tum propria manu corroborantes sig'illi nostri impressione iussimus * insigniri.
I Signum domni Henrici invictissimi Romanomm (M.) imperatoris augusti. §
I C'unterius cancellarius vice Erkanbaldi arfhieappollani recognovit. | (SI. 3.)
l)ata kill. nov. indictione III, anno doniinicQ incaniationis niillo.^inio XII, anno vero m
donnii Henrici sccundi regnanti.s XU, |impcranti|s antem I; actum Mersoburc; feliciter
amen.
325.
Jlelmnck bestätigt der erzhiscliüflichcn Kirche zu Hamburg für sie selbst 7md
für die ihr initergebeneii Kllkter den K'önigsschutz und die Immunität, ferner w
Markt, Münze und Zoll zu Bremen soioie die Rechte und den Schutz . der
dortigen Kaufleute. Allstedt luN Xovember HO.
(Jriginaldiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
Ijindenbrog SS. rer. .lepfentr. cd. I. ITtH aus C Ca) = ed. II. l'.iH v° 18, = (Conring)
Bericht von der ertzh. Gerechtigkeit über Bremen j II, = Lünig B.i. 9,433 n" 7, = m>
Leuckfeld Hist. Beschr. der güldenen Aue 249, = Conring Op. 1, 860. — Staphorst Hi.it.
824. (Bresslau) a) der untere Theil der Uuchmtaben diu noch erkennbar b) der letzte AiiMiifer
der caiula de« (j noch erkennbar C) Oau- und Grnfennnmen in dafür gelassene Lücke nacli-
gelrayen d) A f) liabenbergens, ohne Abkürziinyiizeirlien, A.
nr, IN Kl eil II. 1(1 II. 411
Hamburg. 1, 375 aus Ca. — Lappenherg Haiuh. Uli. Ijil n'tll uns A = Migne I'atml.
lJ0.:i09 n°7i. — Ehnick Bn-m. lli. 1. Di i," IH Kxir. aus .1. — H/ih>iur Reg. ll.iU. —
Stumpf Reg. I6:i7.
Unmilli'lhar mich D. ■»(' nr/asst und gr.srhrifhnt rou Kricli. Jtif .schon in dir VC ein-
6 geschn'inklf Ri-Htimmung über die freie Wahl de.s Krzbischofs ist hier ganz fortgelassen.
(C.) ?| In iioiTiino .•^aiu-tae ot iiidividiiae trinitatis. IFcinricu.s diviiia favente ele-
nientia Hoiuanoruin iinperator augustu.s. ^ si |>etiti<>iics Niict'nlotiiin iiins prona (Icvotionc
nd ort'eotiiiii diixeriinii.i, iil |>nH'ul dubio ad stntiini praosentis vita« et nctcnino bi'atitiidiiiiH praoinia
capcssendn iiobis piotiiliiniiii cridiiniis. Quiiproptcr imiiiiIiiiii tidiliiiiii iiiistrxriiiii pracNpntiiiin et fiitii-
10 rnriiin iiovprit iiidiistiia, i|iialitor vir" veiicraldlis LliaC'i) * Uaiiiiiialiiir^'oiiMis aoiclcnia«! arclliprao.sul,
quem nos eidfin prai'fl'i'iinus, no.stri.t cditiitilms praescutaii tVcit piaeecptn lioatc nienioriar »cnioris
et autecessoris nostri Ottmils tcrcii iiiipiiatoris aii^'ii.sti, in «niilius roiitini'liatiir, iiiioiiiodo ipse jiro dci
amoro monastcriis in eins episcopio coiisi.steiitibii.s iiiijieriali aiictoiitatc libortatuni et tiiitioiicm con-
ces.si.isct, ru^avit<|iie ('(dsitiidiueiii iiostraiii, iit noa dcuuo ncstra prncecptioiic eadcni iiionasteria et
15 oiiniin illue portlllClltia coiitirniarciiuis. Nos verö^ eins itistae et mtionabili prtitioni a.sseiisum |irai-
bonto.s dilcctao contcctali.s iio.strae * Chvnigvndae videlicot iiiiperatricis aufjustae intcrveii-
tmno all liiiiKni'iii sanelac dei {jonitrici.s Mariae, uui locu.s illc Ilamiiialiiir<i^ est cDii.scoratii», cideni Joe«
1 laiimiablir^cn.si coiu'pdinius riieteiisc[ue nionasteriis ad lianc dii>cc.sim pertiiiPiitibu.s, id e.st Hmniiii.
liinkiiiii, KaniashiMu. liiirbsiiiuii. Haesliiifra, Kipe.sholt, quicquid senior et anteccssor nieu.s'' suiquc
80 aiiteccssores reges videliect ot iniperatores eisdein nionastcriis donando aut roborand"
coiieesseran t, ca videlicet conditione ut seniper sub tuitione nostrn sint perpctiialiter cum omuibus
{)ertinentiis suis qu^sitis vel iuquirendis. Concedimus insuper pracfato archiepiscopo ciiisr|iic'
snccessoribiis licentiam construendi nicreatuni in loco Hroimin nuncupato, in quo nunc arclliej)!-
scopatUS consi.stit, cum banuo et theloneo atque nioneta piililici ponderi.s ot puri argenti,
25 totiiniqite, quod inde ad tis c u m nostrum « pertiuere dinoscitUl", iiraeiibate lireniensi eonfrriinns
sedi. Quin etiaui ncgociatores eiusdcm ineolas loci nostrae tuitionis patrocinio condonanius, prac-
lipientes Imo inq)erialis iiuctoritatis praecc])to, quo in omnibus tnli » tutela et iure potiantnr, quali
UiaioruiU videlicet civitatuni institore.s per nostrum reg-nuni potiri noscuntur, nemoque inibi alii|Uani
sibi vendieet |>oteststetn, nisi i)r.iet"at(.' sedis artliiepiscopns et advocatus, quem ipse elegerit. Ad
30 haec imperiali edictO iubemus, ut nullus dux neque marchio vel comes ant alia quaelibet iudici-
aria potestas in supra di<'torum monasterioruni hominibus Hamniaburfr *, Bromun, Huckiun, Kamaslaun,
Hiri'hsinun, Haesliuga, Kipesliolt Vcl in COCtCris pertincntü.s ('(irundeni aliquam potcstatem sibi
iisurpet seu in litis * eolonis atque ianiundlinjjis, vel eos aliquis eapitis banuo ob capitis furtum vi!
alio quolibet banno constringat aut aliquam iusticiam cogat faeero, nisi advoeati arcliiepiscopi prae-
35 nominati, (pios * ipse velit et eonstituat advocatos; ip.si vero advoeati bomines praefato.S banno nostro
eonstringant ad omnem iustieiam fa<-iendam. * Et ut baec nostra donatio a dei nostrique fidelibus
verior esse credatur ac per suecessura tempora inconvn I s a diligentius observetur, lianc eartam
conscribi manuquc nostra roboratam sigilli nostri impressione insigniri ius.sinius.
^ Signum douuii TIeinrici seeundi (M.) ^:lorio.'<i.';^*iIlli iniiicraturi.s augiisti. §
40 I Gvntherius cancellarius vice Ercanbaldi archicappellani recognovi. ^ (SI. 3.)
Data XII. kal. decemb.*^ indictione XII, aiin<i doniiiiieae incarnationis MXIIII, anno
autem domni Ileinrici seeundi regnantis xill, impeiii vero I; Altstedi actum: feliciter.
32ö. [Bresslau] a) vir zirischen qualiter und venerabilis nachträglich eingeschoben b) A e) dag
erste e zwischen d und c nachträglich eingefügt.
52*
41J KAlSKHrRKUNDEN.
326.
Heinrich verleiht dei' bischößichen Kirche zu Wiirzburg den Wildbann über
einen nördlich von Würzburg auf beiden Seiten des Maines belegenen Forst.
Pöhldi' 1014 Decemher 29.
Originaldiplom im k. Rcichsarchir zu München (A). 5
Fries in Ludewi<i IlVc/r?;. Cieschiclilschr. t-'u Eslr. in d^ii/seher Übersetzung zu 1015. —
Jiigcr Geseh. des Frankenlandes 3, 309 n" 3 aus A zu 1013. — Mon. lioica 'J8", ■i.'}3
n" 384 aus A. — Böhmer Reg. 1131. — Stumpf Reg. 1638.
Die Sehriff ist — ahge.iehen ron den verlängerten Buehstaben, in denen ein Muster aus
der italienisrhen Kanzlei nachgeahmt i.s7 — sehr /Ihnlirh derjmigen der DD. 267. 268 lo
und rührt wahrscheinlich von dem Schreiber diewr DD. her. Liegt es danach nahe, ihn
als einen Würzburger zu betrachten, .10 hat er doch auch das D. 327 für Fulda verfnsst
und irahrscheinlich auch geschrieben, und einige Au.'idrücke des D. 326 scheinen darauf hin-
zudeuten, dass er italienischer Abkunft war. Vgl. auch die Vorbemerkung zu D. SriO.
(C.) ^ In nomine sanct§ et individuae trinitatis. Hoinricus divina favente clc- is
nientia Ronianorum imperator augustus. Novcrint omnes Cristi ^ üdoles pracscntes
sciUcct et t'utiiri, qualiter nos ob intcrvcntum dilectisslniae coniugis nostrae iniperatrieis
Chunigundae sanetae Wirciburgensi aeclesiae pro tideli Servitute nostri lidelis llcinrici
eiusdeni seilicet sedis venerandi pastoris baniuun nostrinn super feras diversi generis
in silvis et subseripto anibitu, quo etiam Hugo eiusdeni sedis episcopus et praecessor so
in eodcra bivangio feras forestatas habuit, - — ex loeo videlieet Ilartbahc iusum per
Mdvn usque dum Charbahe cadit in Moyn et per aquani Cliarbahc susuni usque villani
Cbarbahc et inde usque Giiionuelt et inde usque Duodenbrunnon, inde prope villani
Cellingun iusum iuxta eandeni villam ultra Moyn et inde susuni iuxta Jloyu per con-
terminales sihTjlas et lucos usque Wirciburg et inde per eonterniinales silvulas et lucos 25
usfjue Uuerinain jiropc villani Mulinlmsunr' et inde lusuni usque dum Werina eadit in
Moyn — eoneessimus et timniter doiiavinius, co videlieet tenore quatinus praenoniiiiata
sancta Uuireiburgensis aecclesia et noster fidelis Heim-icus eiusdem aecclesiae provisor
et in posterum quilibet suus successor in feris pracseripto anibitu forestandis baue
pacem et seeuritatem de eaeteris conterminalibus et eireumsidentibus hac hora et dein- sf)
eeps nostra iniperatoria traditione et eoneessu obtineat, qua haec eadem caeteraeque**
aecclesiae haetenus usi* sunt, quae nostra praecessorumque nostrorum imperatoruni
videlieet et regum de huiusmodi forestandis silvis vel silvulis praecejita susceperunt.
Et ut haec banni nostri coneessio stabilis tirnia et ineonvulsa pernianeat, hoc praeeeptuiii
inde conscriptum sigilli nostri inpressione insigniri et contirinari iussinius et Ime pro- i5
priae raanus subscriptione corroboravimus.
S Signum domni Heinrici (M.) Romanorum imperatoris augusti invictissimi. §
I Gundharius cancellarius vice Erehanbaldi arehiepiseopi et arcliicappellani re-
cognovi. I (SI.)''
Dlatum'' a]iino dominieae incarnationis millesimo XV, regni vero dniiiiii Heinrici «
imperatoris augusti XUI, imperii eins I, indietionc Xli, im. k:il. iaiuiar.; actum Pholide";
fcliciter amen.
!J26. [fJrcailaul a) A h) cae auf lianur c) dag Sier/et inl dan faluche Würzlnirtjer, ilim ,V.
Archiv 5, 44 beurhrithen int
Itaiitn muag, noch sichtbar int,
lititr 'J, 'Jlß.'i /itttfcnotnmmen
ae auf lianur c) das Sier/ct inl dan faluche Würzburger, dim ,V.
( A) dfi ein Ue.tl den AM-iirzunr/szeichcnii, das über u gestanden
ist, int die Krt/ilnzuni/ zu ilata aiinj/eurhloHiien (•) die ron Ficker 4&
1 Sachtriii/iinf/en in der />atieriinfi rrrmochten wir nicht zu ericcnne».
iiKiMMcn ir. mu. 4\:\
Heinrich verleiht dem Kloster Fulda den Wildbann in der Mark Lupnitz.
Pöklde 1014 Deremher 30.
Notarielle Abschrift aus dem 16. Jh. im Sach.ien ■ Enieslinischen Gesammtarchiv zu Weimar
& (CJ. — Datierung am Srhluxn einer deutschen Übersetzung von 14aO ebenda (D). —
Codex Eherhardi aus der Mille des 12. .Th. I. f. Uli' Ui) ,i,„l ij, f. 47 (ß^j ,„, h. Staats-
archiv zur Marburg.
Brou-er Ant. Fuld. :i88 Reg. — Eckhart Hut. gen. Saxon. 262 n" 12 aus BK — Schannat
Trad. Fuld. ifiö n" 590 aus B'B. — Drunke CD. Fuld. .344 n'731 aus BB^ zu 1012? —
10 Mignc Fatrol. 140, 296 n' 63. — Dohenecker Reg. 638. — Stumpf Reg. 1639.
Verfasst und wahrscheinlich auch geschrieben von demselben Mann, der das D. 326 her-
gestellt hat. — Indem mr den Text von CD an einigen Stellen nach BB^ verbessert
haben und somit die Abschriften des Cod. Eberhardi bei dieser Urkunde zu berücksichtigen
genöthigt waren, haben irir es für angemessen erachtet, bei dieser Gelegeiiheit einmal die
13 Art, wie in jenem Codex die Vorlagen formell und sachlich entstellt .sind, an einem Beispiel
zu veranschaulichen (vgl. N. Archiv 22, 184). Wir haben dabei, der besseren Übersicht-
lichkeit ivegen, die .•iachlichen und die teichligeren formalen Veränderungen, die in BB^ vorge-
nommen sind, aus dem übrigen Vuriantenapparat ausgeschieden und in besonderen Zahlennoten
unter den Text gesetzt. Entbehren alle diese Ahveichungen des Cod. Eberhardi von CD
20 jeder Berechtigung, so muss es andererseits dahingestellt bleiben, inioieiceit die in B am
Schlüsse angefügte Grenzbeschreibung der Mark Lupnitz der Wirklichkeit entsprach. Die
derselben vorangestellte Bemerkung, dass Heinrich für die Mark Lupnitz die Orte Wazer-
losen und Eibingen (Weichenwasserlos oder Dörrnwasserlos , Bez. Oberfranken, und Ebing
ebenda) eingetauscht habe, scheint dadurch eine gem.sse Gewähr zu erhalten, dass in beiden
85 Orten nach Dronke Traditiones Fuldenses 17 n" 36 und CD. Fuld. 115 n' 219 (vgl. 89
n" 158) älterer fuldischer Besitz nachweisbar ist. Doch können irir nicht feststellen, ob
über diese ebenso wie über die in dem Spurium Stumpf Reg. 1646 genannten Orte Ebens-
feld und Leiterbach, die gleichfalls aus fuldischem Besitz in den des Klosters Michelsberg
übergegangen zu sein scheinen, ein besonderer Tauschvertrag geschlossen ist, oder ob sie schon
30 durch D. 335 als Pertinenzen des in nächster Nähe gelegenen Hofes Rattelsdorf an den
Kaiser gekommen sind. Auf die Angabe des Cod. Eberhardi wird für die Entscheidung
dieser Frage kaum irgend welcher Werth zu legen sein. — Zur Deutung der Grenz-
beschreibung vgl. zuletzt Werneburg in .fahrb. der Akad. zu Erfurt 15, 7 ff.
In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus* divina favente clemencia
35 Koraanoi-um imperator augiistus. Notum • sit ' omnibus fidelibus nostris'" presentibiis
scilicet et futiiris •, qualitcr- intervcntu ac peticione - Chunignnde'"' iniperatricis aiif,ai8te
nostreque" dilectc cüuiugis'''' per iianc nostri imperialis preeepti paginani conccdiniu.«
sancte ecelesie Fnldensi ' et'' domno» Popponi"» abbati eiusque successoiibus imper-
327. 1) nriluiu sit fMt hier in B. dn.i nach t'uturis eimchaltet : gratiam et salutem in Christo.
40 Notum esse volumus omniuin oatliolicg fidei memorif ; B' hat: not. sit omn. fid. nost. tarn
futuris (luam proscntilius 2) nual. ol) diviiii nominis amoreni et etenie vite retribu-
tionem paritcrqne ob peticionem B' 3) cor per schallet li' ein: dedimua sanctn mar-
tiri Bonil'acio bona nostra in Lupenzo in pago Thuringig cum omuibus appendiciis et
conpertinentiis suis, et insuper
45 327. [Bloch] a) BB'; Henricus C h) fehlt in C c) B; Chunwundj B'; Chuntifrude C d) da.
coniug. nostr? Chun. irap. aug. B' e) nostre BB' f) Fuldensi ^ccl. BB' g) B; dno
CB' h) Bopp. KB'
414 K A 1 S F. K V K K V N O K X.
pctuum ' banmim • nostiiim shjut divcrsi ' generis feras ' intcr fincs et tcnuinos Lupin-
cemarcha ''■ ''. c|uaqua vcrsum oatlcm Lupinccinarelia ' extomlitur, ex cnnspiisn et vulun-
tatt' Krclianlmlili '" Mdirmitionsis" art-liiejiiscopi veiioraliilis" noc iion et Arnoldi alibatis
Herolvesfcldensis 1" et Willoliehni'' ctmiitis et iVatris rius l'i>pi)imis'', Sigiiiiari ((lUKiue''
et omniuni circa lial)itaiiciuin, <pii ibi iiixta'' predia liahcro iioscuntiir, eo " videlicct b
tenoro ■■ quatcmis pronominata saiicta ' Fuldcnsis ccdosia nostonpic " tidclis Poppo''
eiusdem ceclesie venerabilis abbas (iinnesqiie, (pii in jn-cscripta" Fiddensi ecclesia sibi
protutiiris *■ toni|)oribns successuri sunt, in"' fcris"' infra prefat<is fines forcstandis"'
hac'' nostra inii)onali " tradicionc taloni'" jiaccni et secnritafeni aniodo et deineeps de"
ceteris eonij)rovincialibus> et circiunsedeiitil)us obtineaiit, (pialeni " liec eadeni '* eetere- lo
que ecclesie liaetenus habere'" vise sunt, ipu' nostra sive-^' predecessorum > noslroniin
iinperatonnn videlicct et' regnni de huiusniodi f(irestil)us " forcstandis pree(>])ta susee-
periint ". Et iit hec banni '-' nostri ouncessio '■' stabilis seniper et inconvulsa iienna-
neat, Imc preccptuui inde conseripium mann |iiiiiiria corroborantes sigilli nostri ini-
l)ressione '• iussinms insigniri ". i.'i
Signum domini" Heinrici" (M.) Koniamirnin'' iniperatoris augusti invietissinii ".
Gundliarius '■ cancellarius vice'' Ercluinbaldi archiepiscopi et areliicaix'Uani '' re-
cognovit.
Dattnn '' anno^ doininice ineamacionis MXV, indictionc Xll, anno vero*' regiii
domini Ileinrici iniperatoris augusti XIII, iniperii vero I "^ : III. kal. ian.'': aetuin I'liolide'; 20
feliciter. ■> '■'
•M7. 4, in ])LT|)etuum proprietatem wiltbaiiuiuin H' 5) tirin. eiiisilum incilii a nobis illuc
collati videlicet LuiJi'ncjniarohg Ji' ß) quoque advocati li 7) nosterquc et rcgiii li'
8) imp. potestate et traditione libera inauu facta tal. fi' ü) de his et de cfteris
utilitatilms sibi antiquitus a regibiis et imperatoribus anteeessoribiis nostria ))restiti9 et 25
libere concessis obtincant, qualem iiüs semper habiiisse constat et qualeni li' 10) eadeni
fcclcsia ccteryque omnes regales fcclesit habere B' 11) Corestibus forestandis et de
wiltbannis eorura libertate utendis precepta cimcessionis siisceperuiit li\ das danach
noch einschalteJ : Denique precipimus et coniirniamus iiostraqiio imperiali potestate et
auctoritate interdiciniuB, ne ulbis i>rinuijnnn, duciim videlicet marchionum coniituni, vel 30
alioruni (|iiivis regni nobilium ueque in hac I;iii>enceniarcha, ()uam deo et sancto
Bonifacio obtiilimus, neque in aliis tenninis Fuldensis fcclesiy propriis vel in confinio
termiiiorum urbes vel castella constituat, ne forte, quod absit, ingruentibiis preliis
sediciones inde oriantur et rapiue a viris pestilentiosis super l)ona j;celesiQ creberrime
tiant et sit in ruinam et destructioneni anirniirnm niultaruin 12) li^'C donatio ac 36
wiltbannii B' 13) conc. sedicionisque probiliitio B' li) inpr. iuss. ins. et nominis
nostri caractere confirmari B; impr. et nominis nostri scripto earactere in (ine prece-
pinnis ins. B' 15) in B folgt ah Sehlims nach der Sii/iui>ii:ei/e: Xotuni sit oiiinibus
tidelibus, qualit<.'r nos cum fcclosia Kuldensi concamliiuin facientes dcdinui» sancto
Bonifacio locum proprictatis nostre in Lupenzomarcha et recepiiniis alia locu, lioc est 40
AVazcrlosen (atif Baifiir) et Eibiriiten. Hi sunt autem fines et terniini Lupcnccniarcha:
Truchenebach, inde ad Steinenbrunnen, indi' iiil BirkiMens(den, inde ad Holrbiberen,
inde ad altenun Biberen, inde ad Hattenbacli, inde ad Ijeingn'iben, inde ad (,'unibelum,
inde ad Lyöpbergun, inde ad llorsuerzum, inde ad Brestinesbrunnen, inde ad Hohen-
eilicholeen, inde ad Merenlinden, inde ad Habechental, inde ad Steininenstrazen, inde i.'i
ad Weidenbrunnen et Xazaha inferius ad Steinenbrunnen, inde ad Widinensolen, inde
ad Marcsteinen, inde ad Xeptale sursuni et Nejitale infra, inde ad Setensteten per
rapcllam, de capella ad Hi'irselen, inde ad Ottereswag, inde ad Horwiilcii, inde ad
Laehweigc, inde Kalienbuhele, inde ad Warlbergen in fnntem, inde ad Zugi'uturnen,
inde ad Madungen, inde ad Gerwinessleinen. inde ad Alwigessol, inde aii Suarzbacli, fi»
inde ad Aliiide, et Alinde inferius ad ^lerrith, inde ad Liggenhoüg, inde ail Krin-
hougeii, inde ad liot^'nsolcn, inde ad (iotdcdah, inde ad Ahorne, inde ad Kulmcli, et
de Kubah infra in Werraha, et de Werra inferius in prediclum Trukeuebach.
Hi". i diverxas feras ß' k) Ijupencem. ß; Lupencein. 7<' 1) Lupencem. ßß' m) ErchabaUli 6';
Krkenbaldi B; Eberhardi ff n) Jlogontiensis B o) fehl in BH' p) Herclusfeldensis C; 66
Herfeldensis B; Herveldensis B' q) BB'; Wilhelmi C n iuxta Lupeneeinarcha H'
«; ea videl. condicione B' t) eadem prenominnta simeta scilicct B u) presenti B v) CB;
in fututuri» B' w; in feris fehlt in B, iro forestaiidoR los rorr. ans is) folgt x) BB'; ac C
y) vel prcccsBorum B' ■/.) vel B' a) BB'; Henriri C b) gloriosissimi B c) (lundiariug C,
rgl. T). 326; cgo Guntherius TV; die /iemifnition fehlt in B d) vice — archicaiielbiiii fehl! «0
in B' c) datum — feliciter fehlt in CB fi anno — vero I fehlt in B' g) secundo J>
h) B'; iaouarii D i) />; Fulde B' k) B'; feliciter etc. D.
II Kl \ K'nii II. im:,. 4l.">
Heinrich schenkt der bischöjlichen Kirche zu Paderborn den ihm vorn Erz-
hischof Unwan von Bremen übereigneten Hof J/ohnstedt.
MUhlluutsat lOia Januar l'>.
6 Origiiialdiploni im k. Slantsanhiv zu Minister (A). — lif.scripta /irUileijwrum I'ader-
burnensis cccles-iae aus der Mitte des IL Jh. p. 39 ebenda (li).
Auszuy in der Vita Meiiiirerci cap. IS liei Brower Sidera 27 und in Moii. (htw. SS.
11. llö zu 1013. — Schafen Ann. Vnderh. ed. I. 1. Kü au-H B zu 1013 mit a. ine.
MXIII, iiulict. XI, a. regn. XII = Lilnifl RA. 17", 704 n" li, = Meirhelbeck Hist.
10 Frising. i*, 4S6 n" 115.5, = Schalen Ann. l'aderb. ed. II. 1, 275. — Erhard CD. West f.
1, 64 n' 85 aus AB = Miyne Patrol. 110. 325 n" 88. — Wilmaus-PhUippi West f. KU.
2, 164 n° 140 aii-i AB. — We.ntf. ÜB. Suppl. 108 n" 644 Reg. — Böhmer Reg. 1088 zu
1013 .hiniiar 25. — Stumpf Reg. 1640.
Olncohl das D. 328 von einer son.it nicht bekannten Hand, die nur in einzelnen Formen
16 sich an die Schrift des GC anlehnt, mundiert ist, zweifeln wir nicht an seiner Originalität,
da in dem allein vorau-ige fertigten , eigenartig gestalteten, aber alle Elemente des kaiserlichen
Handmals Heinrichs II. enthaltenden Monogramm, ebenso ivie z. B. in Stumpf Reg. 1702, der
VoUzichungsstrich zwischen zwei vorgezeichneten Parallelen nachgetragen ist. Das Dictat
rührt hihli.st wahrscheinlich von GC her. — Für die Vermuthnng Diekamps (vgl. Hirsch
so Jahrb. 2, 394 N. 1), dass D. 328 Neuausfertigung eines D. von 1013 sei, liegen keine
ausreichenden Anhaltspunkte vor; es j.s/ zwar wahrscheinlich, dass Erzbischof Unwan Hohn-
stedt zugleich mit Moringen und Bernshausen (vgl. DD. 264. 265) schon zu Anfang 1013
abgetreten hat, aber daraus würde keineswegs zu folgern sein, dass Heinrich auch über
diese Besitzung schon damals weiter verfügt habe, und gegen eine Etitsfehung unseres
:•' Textes schon im .7. 1013 sprechen die auf GC als Dictator hinweisenden Ausdrücke des-
selben. Der Irrthum aber, den der Verfasser der Vita Meinwerci cap. 18 bei der Ein-
reihung der Urkunde begangen hat, erklärt sich zur Genüge daraus, dass er, wie der
Schreiber des Copialbuchs B, die Ziffer des Incarnationsjahres falsch gelesen hat ; dass die
in N. i verzeichnete Correctur an dieser Ziffer zu seiner Zeit noch nicht ausgeführt ge-
31' Wesen iväre, braucht darum nicht mit Rieger in Forschungen zur Deutschen Gesch. 16, 462
angenommen zu werden und ist an sich icie nach dem Schriftbefund in A nicht icahr-
scheinlich.
(0.) % In noiiiiiie .'^anctae et individue trinitati.s. Ileinricu.s divina favente cle-
iiu'iitia Koiuaiui[rum imperatorj" augustiis. Necesse est, ut, cum res bona agitur,
x< prius eins | [elac]io in eorde vincatur, ne, si a radice miser^ intentionis prodeat,
aniaros ne[quicie fructus prodncat. Eajpropter non sm-di auditore.s cvangelieae Jlartliac,
(.•niii.s niore Meinuuercus episcopus nobis frequenti niinisterio sata[git desejrvire, ob
interventum Cuniguudae imperatricis augnstae contectalis vi[delicet no.stre nee non
Euerhardi] sanctae Babenbergensis sedis episcopi sed et Egilberti Frisingingensis''
lo eclesi^ pontifiei.s sacrosanctae Pathcrbrunnon.sfi]'' eelesiae in honore sanctae Mariae
niundi donünae sanctique Kyliaiii inartyris atque Lyborii confcss[oris domini consecrate
cu]rteni Honstede'' dictam cum onniibus pertinentiis, terris videlicet cultis et incultis
silvis mancipiis utriusque sexus molendinis pi.scationibus aquis aquarum[ve decursibus,
quibu.-* ^cillict arcbiepjiscopns Fuvvan eam possedit nobisque legalitcr tradidit, in pago
/
45 328. iBicsslauj a) diese utul die folgenden Eriifinzungen aus B, mehrfach durch noch erhaltene
Schrifirestc bestätigt h) A c) rbr auf liasur d) N über o nachgetragen
416 KAlSKRl'RKrNDEN.
Rittiga in coinit[atu Bcrnliardi cniiiiiis porpotuo] iure possidenfdjuii tr];i(lidiimis. Et
[ut] h[ec' nostre iinjierialis tradiciniiis auctciritas lirnia ot iiu'onvulsa iioriiiaiu>at|. sii;illi
nostrii iiiijprt'ssiono haue fpaginaiu manu" propria eoiToborantlo] supterbuliari iussinuis.
^ Signum domni Ileinriei ^^I.) [imperatoris invietissijmi/ ^
^ [Gjunterius cancellarius [vice Erkanbaldi aicliicape]llani imtavi. g 6
[Data]« in XVIII. Ical. foh.'' anno dominicae inearnationis niilli^iinn \r ', iniliiiiiinc
Xl[ll. anno autem domni Heinrici''] secundi regnantis XIII, inipeiii vcm juinio; actmii
^(ulinlnisun ' ; feliciter amen. /d r\\
(B. D.;
:V29.
Heinrich vertauscht an das Kloster Hersfeld secJis Litenhufen zu Beuna gegen
eine Besitzung zu Riestedt. Frankfurt 1015 Januar 26.
Originaldiploin im k. Sfaatsan-hiv zu Marburg (A).
Wenck Hess. Landesgesch. 3*", 43 n' 45 aus Ä. — CD. Sojconiae regiae I, 1, 286 n" 63
Hiirnlhltiiidig aus A. — Dobenecker Ecg. 641. — Böhmer Reg. 1133 zu Januar 25. — is
Stumpf Reg. 1641.
Verfa-sst und geschrieben ivn dem bei D. 198 erwähnten Cleriker. Zur Namendeutung
vgl. zuletzt Kurze in Neue Mittheil, aus dem Gebiet historisch -antiq. Forschungen 17,
327 f. — Nach einer Vermufhung von Hirsch .Tahrb. 3, 6 könnte auch der durch D. 329
verbriefte Tausch mit den in DD. 330 ff. beurkundeten Rechtsgeschäften in näherem Zu- so
sammenhang gestanden haben.
(C.) I In nomine sanetae et individuae trinitatis. Ileinricus diviua favente elc-
mencia Romanorum imperator augustus. § Omnibus fideiibus nostris presentibus
seilicet et futuris notum esse volumus, qualiter nos quoddam prcdiuni situm in villa
Rizzesstat dicta cum mancipiis utriusque sexus et cum ceteris omnibus eius pertincntiis -jb
ab Heroluesfeldensi" abbacia collaudatione Arnoldi eiusdem aecclesiae venerandi ab-
batis suique advocati Bernhardi nee non monachorum niilitumque suorum consensu
per concanbiuni acquisivinnis, ae ei econtra VI litorum mansos integros in villa Bunon''
in pago Hossigouue in comitatu vero Friderici "^ comitis"^ sitos cum mancipiis utriusque
sexus seu"* cum ceteris coruni utilitatibus cunctisque pertincntiis, terris videiicet cultis so
vcl incultis campis pratis pascuis'' aquis aquanunve decursibus niolis uiojcudiiiis viis
et inviis exitibus et rcditibus' quesitis vcl inquirendis seu cum omnibus quc dici vcl
nominari possiuit utilitatibus, per hanc precepti nostri paginam eoncedimus atque lar-
gimui" et de nostro iure ac doniinio in eius ius ac dominium onn)ino transfundimus;
et si ibi integri inventi non fuerint, ubicumque in iirtiximis villis ])ossidere vidcmur, si
simili modo adimplendo donanms, ea videiicet racionc ut predictus abbas sui(jue
IJ2H, (j li; nach rien erhaltenen .Schrift rejiten würde der ftniitii für dicie Ergfinziinri kaum ausreichen,
irenn nicht paifinam oder manu liher der Zeile nachgetrn<ien irar fl erf/i'ln:! nach I>.HI7:
die Siiinum:eiU fehlt in li g) ß, wo das folgende in A noch erkennbare in aiin;iclasien m<;
oll liata in A wirklich gestanden hat, ist, da in mit einem gros.ten Anfangsbiich-itaben l/eginni, w
untieher h) XVIII. kal. Mi. in dafür gelaufene Lücke nachgetragen i) XV nofort corr. aim
XII A\ XC li, wan fUm Or. nachgezeichnet ist, hier aber allerdings nach dem lirauche des
Copisten Xlj geUseti werden müsste \l) do Heine li l| vielleicht in dafür gelansene LiUke
nachgetragen.
829. (Koltz- Bloch) a) fei über der Zeile nachgetragen h) Bünon auf Rasur; vorher stand 46
rieUtifhi ein auf -hiuoD entligendea Wort v.) in dafür gelassen« Lücke nachgetragen A) o corr.
aus c f) pa corr. aus |ira f) davor kleine Uasur
II Kl N ÜKII II. im.'). 417
successores de prenomiiiato priMlio exindo lÜKTam liabonnt potestiitem ad uhuiii ncccleni«;
f|uicqui<l eis placuerit faciendi, niiiiiiiiiii linniiiiuiii i'imtradictimic n-iimta. Kt ut li<;c-
iiostri; doiiatiiinis aiu-tDritas >tal>ilis et iiu'nnvul.sa itiiini iiiTiiiaiicat tciii|i()re, lioe |irc-
ceptuin iiidc cnnscriptinii iiiami pmi.iia eiirroliorantus sigilli iioKtri iinprt'Hsione insi^iiiri
6 iussiinus.
I Si^imiii cloiiini llcinrici iM.) iiivicti.s.siini imperatoris augusti. f,
§ (lUiithcriiis caiifcllariii.'; vice Erkaiibaldi arcliicaiiiicll.ini recognovit. ^ (SI. 3.i
Data \ 11. kal. teb. iiidictione XU, anno doniinieac iiieaniationi.s MXV, anno von»
ilonini Ilcinrici scciindi rcj;iianti> Xlll, iiu)" rii aiitoni 1: actum Francouurt.
:VM).
Heinrich giebt, unier Aufhebung eines zicischen Otto IL und dem Kloster
Ilersfeld abgeschlossenen Tausches, dem Kloster die an Otto II. übei-lassenen
Zehnten zurück und empfängt dafür die von Otto abgetretenen Güter Muß'en-
dorf und Klobikau. „ ir , im- r
•' FmnKfiirf lOJo Januar 2h.
15 Originaldiphm im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Wenck Hess. LandesgescJi. 3*, 45 n" 47 aus A zu Februar 26. — Böhmer Reg. llHS. —
Stumpf Reg. 1642.
Verfasst und geschrieben von GB; dieser hat für die DD. 330. 331 und wohl auch für
832 Blanquets hergerichtet, auf denen die erste Zeile und das M. eingetragen waren.
«0 Wahrscheinlich wurde D. 330, welches einen zu Gunsten des Klosters Memleben von Otto II.
mit Hersfeld vollzogenen Tattsch rückgängig macht (vgl. DO. IL 191), schon in dieser
unvollendeten Gestalt vom Kaiser vollzogen und be.negelt ; auf der Rückseite des Siegels
sind nämlich die Worte Moffenct deoimat. eingekratzt worden, was geschehen sein muss,
ehe das Siegelwachs erstarrt war; hierdurch sollte wahrscheinlich die Benutzung dieses
25 beglaubigten Blanquets zur Beurkundung eines anderen als des vom Kaiser genehmigten
Rechtsgeschäftes ausgeschlossen tverden. Dagegen .nnd die Verhandlungen über die Schenkung
von Memleben selbst damals noch nicht beendigt worden, sondern ebenso wie der durch
D. 332 verbriefte Tau.^ch, welcher Hersfeld andere Opfer zu Gunsten Bambergs auferlegte,
und in Zwiammenhang mit diesem erst am 5. Februar zum Abschluss gekommen. Durch
30 den letzteren kam das durch D. 33ü dem Kloster entzogene Klobikau wiedei- in Hersfelder
Besitz. — Ob dem Kloster das Geschäft icirklich so genehm war, wie D. 330 es dar-
stellt, kann angesichts der gleichzeitigen Dorsualnote: Karta imperatoris Heinriei. Quo-
modo uobis MofEondorfp abstulit decimamque nostram nobis reddidit (zumal mit
Rücksicht auf den Vermerk bei D. 332") bezweifelt werden. Übrigens wäre es möglich,
35 dass Hersfeld für Muffendorf später noch eine besondere Entschädigung aus dem Eigengut
Heinrichs erhalten hat; wenigstens heisst es in dem DH. II. vom 24. ,Iuli 1020 (Stumpf
Reg. 1753), durch welches dieses Gut an das Marienstift zu Aachen geschenkt wurde, der
Kaiser habe es von Hersfeld eingetauscht speciali nostri iuris proprietate ad regnum
non pcrtinente communi militie ac faniilie lihitu atque consensu, eine Wendung, die
••0 sachlich mit unserm D. 330 in Widerspruch steht, in den letzten Worten aber an die
DD. 330. 332 erinnert.
K&UerarkuQden III. 53
41^ KAISKUITUKTNUEN.
iC'.i ^ In nomine sanctae et iniliviiluae trinitatis. Ileiiuiens divina" favento cli-
mcntia Roniani>n\ni Imperator aufrustus. ^ Noverit oinnium dci tidoliuni nostrorumque
tam presentium quam et t'ntumnim iudiistrin, qiialiter Arnoldiis llcroluesueldensis
necclesiae venerabilis ahbas cum omni eongrcfjatione'' monaelionim militumque suorum
nos adiens eonquestus est danuia eoneambii, qiiod predeeessor nostor bonae momoriae i
Otto Imperator augustus eum aeeelesia sna t'eeit duo'' ei predia eoiieedcndo, MotVeii-
tliirf videlicet et Cloboco, decimationem vero aeeelesiae iuste pertinentem, que etiam
ei multo erat utilior, auferendo. Ciiins itaipie (juerimoniae lanuMitationcni diligentissimc
inspicientes eiusque iustae j)etieioni assensuni prebeiites jiredia iii)l)is nierilo ]iertiiK'ntia
recepimus, decimationes autem aecclesiae'' iure" et legalit( r pcrtiiuntes per liane lo
nostram imperialem pagiiiam reddendo eonccdimus at(|Ue lari^imur, eoncambiumque
accelesiae pernieiose taetum lioe modo infriiigciido ' (lissnlviiinis et, ([uod aeeclesiae
ut dixinms iuste pertineiiat. lirmiter eorrolmranuis. l't autciii liaee uostrae eorrobora-
tionis auctoritas stnbilis et inconvulsa omni permanoat teiiipurc, licie jin ecptuin iiulr
oonscriptum manu propria eonHrmantes sigilli nostri inpressione iussimus insigniri. i5
I Signum donmi Ileinriei invietissimi iM.i imperatoris augusti. §
I Guntlierius eaneellarius vice Ercambaldi areliicappeliani rccoguovit. ^ (SI. 3.)
Data VII. kal. feb. indictione XII, anno dominieae inearnationis MXV, amio vero
domni Heinrici secundi regnanti.s XIII, impcrii autem I; actum Franeonowrt.
•3»31. 20
Heinrich schenkt dem Kloster Hersfeld das Kloster Memlehen.
Frankfurt lOlö Februar 5.
Orii/inaldiplom im k. Staataarchiv zu Marburg (A).
Sihmincke 2{on. Mass. 3, 248 n" 1 aus Abschrift (a). — Wilhelm in Millhcil. aus ihm
Gebiet historisch -antiq. Forschungen 5, 74 aus a A. — Dobenecker Reg. 642. — Böhmer ab
Reg. 1134. — Stumpf Reg. 1643.
Verfaist von EC, der damals tvieder am Hofe war und in der niiclusten Zeit einen nicht
immer genau zu be.^timmenden Einfluss auf das Dictat einiger DD. ausgeübt hat. Er
hat auch den Conlexl des D. 331 sowie die ersten vier Worte der Signumzeile geschrieben
und zwar auf einem von GB hergerichteten Blanquet, welcites ivie D. 330 die erste Zeile m
und (abweichend von der N. Archiv 22, löG geiiu.<iserten Ansicht) auch das M. enthielt.
GB hat dann zuletzt noch den ScMuss der Signumzeile, die Rcrognition und die Datierung
hinzugefügt ; dies dürfte am ö. Februar gleichzeitig mit der Vollziehung und Besiegelung
der L'rkundc geschehen sein, über deren Ent-itehungsverhältnisse wir schon in der Vorbe-
merkung zu D. 33() gesprocJien haben. ar.
(V.) ^ In nomine sanetae et intlivicUiae triiiitatis. lleinrieus divina favente ele-
nientia Komanorum imperator augustus. [j Si veiii raliilia aeceicsiarum dei loea
alicuius doni incremento ditare vel sublimare studui rimus, noliis aniiiiac(|ue nostrae
ac regni statu! id valde profuturum esse niinime (bibitamus. Quapropter (inmiuni
Christi fidelium Uftstronimque presentium scilieet ae futui-orum noverit iu(bistria, (jualiter lo
SSO« (Folt/- Blni-li) ai '/«« ziieite i zirixrhen ii und ii nacht r/lfit ich rinqefUfit li) xiatl des ernten
e irar urnprOnglicti a yfjichricijen, ilarilher wurde i: (jeKClzt, aber wieder auage/i'isrht und xtatt
detnen das a in e rnrriijifrt c) o corr. aus a, dahinter noch ein Buchiria/>e, wohl b, aiis-
radiert d> am letzten >'. Correctur e) e corr. aus a f)T corr. aus i.
iiKiNKicii II. nu:.. 4i'.i
iios (liviiii ainoris instiiU'tii pi-n miicdio iuiiinne nostrae eiiiusdani al)l)aliac Miiiwli'un
(lietac inopinm i-oiisidri-antos tVati'iiiiii|iti' i))i ili-o taiiiiilantitnii |ii-niii-iaiii iiis|ii(.'icnti-s
liiic iiKidi» <-is-' proNidort' di'iTcviiiius, nt iMudi'iii al)lialiaiii 1 IcmlucsiKddcnsi ahltntiac
tradamiis, ca vidi'lii-i't ratiniic uti ex Aninidi liusdeiii aiihaliai' ahbatis siiiiriiiiji|ii<-
6 siicicssdnnii iiidiistria ac oiiisiU-in al)liatia(^ coiiia iaiu dirtnrimi tVatruin rrli'vctiir iii-
ii|)ia. IIdc itai|ii<' «tiligcntis.sime intuentcs pn-dictani MiincIciuiMist'iii ali))atiaiii llcrol-
iii'siicldoii.si ahliatiac ciuscjue vciuM-andd nliLati Anioldo 8uis(|iic siiccossoriljuK in iiiti--
;;riiiii cmii niiinilms t'iu.s pi-i-tinentiis sive'' aiiiiciidicii.s'', tt-rris vidolieet cultis vcl
iiiculiis iiiaiifipiis utriiisque sexus burcwardis villis at-ditifii.s «ilvis vcnutioiiiltiix a()iii.s
)o aiiiianimve dociirsibus inolendiius jMscatiunibus pratis pascuis paludibus viis et iiiviis
cxitibus et roditil)us qucsitis vcl iiK|iiirendis scu c-iini (nmiilms ([uac (|iii)lilji-t iimdo dici
vcl iiiiiiiinari ))ii.ssiiiit utilitatibiis, jicr Iidc noNtniin impci'ialc |(rcci>j)tuiii coiiccdiiims atiim-
larj^iimir et de iiostro'' dnminio in eins ins et dciiiiiiiiiiiii iiiiiiiiuo traiisi'niidiinus, ca
([iiipiic ratidiic iit iircdictiis Aniuldiis abbas .siiiqne .siiccessorcs de prciioiiiinata abbatia
li ciiistpu' i)ertiiieiitiis deliiue liberam liabeaiit ad usuin aecdesiae piptcstateiii quie(|uid
eis plaeuerit faciendi, onmiuni liominum contradictione reniota. Et nt h:iec nostrac
inipciialis donationis aiietorita.s stabilis et inconvulsa omni i)ermaneat tempore, iioc
))receptum indc eimseriptiiiii uinnu pr(i])ria corroborantes sijTilli nostri injiressionc subter
insi^niri iussinius.
20 § Signum dunnii Ibinriii invictissimi (M.i inipcratoris aiigusti. S
I (itintherius eanccllaiiiis vice Ercanibaldi arcliicappcllani recognovit. ^ (SI. 3.i
J)ata non. t'eb. indictione XU'', anno dominicae incarnationis MX^', anno vcro
ilninni ileinrici .seeundi regnantis XIII, iniperii eins I; actum Franconewrt.
332.
ib Ileiniich tauscht zu Gunsten der Bamberger Kirche von dem Kloster Hersfeld
die Hofe Rodheim, Weibhausen, Schnackenwerth und Wonfurt ein und rjiebt
ihm dafür eine von Siegfried, dem Sohne Siegfrieds, empfangene Besitzung zu
Wanfried, eine von einem andei^en Siegfried empfangene Besitzung zu Liiit-
ii-idcshusim und sein Gut zu Klobikau. Frankfurt 1015 Februar 5.
JO 332". Ausfertigung für Her.sfeld.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Wenck Hess. Laudesgescli. 3', 44 n" 46 aus A. — Dohenecker Reg. 643. — Böhmer
Reg. 118--). — Stumpf Reg. 1644.
332''. Ausfertigung für Bamberg.
K Urkunde des 12. Jh. in Diplomform im k. Reichsarchiv zu Manchen (A^). — Abschrift
aus den J. 1487 — 1494 in Andreas Lang Cafalngus abb. mou. S. Michaelis, Ms. hi.sl. 2,
f. 72' in der k. Bibliothek zu Bamberg aas A^ (B). — Abschrift vom J. 1494 in des.sellien
Fasciculus abb. S. Michaelis, Ms. hisf. 1, f. 2 ebenda aus .4' (C).
Bnischius Chronol. 87' cit. — Schuttes Hist. Schriften 338 n° 6 aus Abschrift von AK —
Mon. Boica 28", 466 n" 291 aus AK — Dobenecker Reg. 644. — Stumpf Reg. 164-5.
XM, [Foltz- Bloch] a) s zirutchen ei und jirovidere nacht rät/lieh eiiif/eschohen b) in eine an diejier
Stelle f/elassene Lücke nachgetragen c) dahintec Rasur: u-ie en scheinl, irar et geschrieben
d) XII auf Hasur.
53*
420
KAisi: i;r u ktnükn.
D. 332' ist geschrielien roii OB, (iiisrhiineiid auf rineni wie für die DD. :3H0. 331 her-
gerichMen Blangiui : für diix Dictat ftind die DD. 3-J9 (VU. I) und 331 (VU. II) hetmtzt.
Wie in der Vorhemerkumj zu D. 330 ausgeführt ixt, wird der Hersfeld zh Gunsten
Bambergs auferlegte Tausch Bedingung der Srhenhing Memlebeiis getresen seiv. In irelvher
Stimmung die iliinrhe ron Hrrsfcld in das Gesrhiiff einirilli<ileii, zeigt in .•iehr clKirarlen- 6
slischer llVi.vf die gleichzeitige Dorsiinlnoliz De Hodoheym, Wanlehelmsoii, Werido,
Wouurdi. ilch sich. — Währerid die Ausfertigung für Hersfeld uns in originaler Gestalt
vorliegt, ist diejenige für Bamberg, die mit den von Hcrxfeld eingviaitsrhtcn Gütern vom
Bisthum Bamberg spiifer au das Klo.tler Michehlicrg kam (vgl. D. 366), verloren. Aber
ihren Te.rt können wir herstellen, da sie der in N. Archiv 19, 610 ff. eingehend behandelten lO
Fälschung zu Grunde gelegt ift, welche uns in A^ erhalten ist; in dicier sind nur die
Signum- und Becognilion.-^fnrmel sowie die Daten (nach D. 366) verflndcrf und die Worte
cum omni decimationo eingeschoben. Abgesehen von dieser Inferpolalinn und einigen
sachlich unerheblichen Varianten unterscheiden sich D. 332" und I). 332'' nur dadurch .
dass in der Hersfelder Ausfertigung die Perlinenzformel zu den an Hers fehl überlasssenen , i5
IM der Bamberger zu den für Bamberg eingetauschten Gütern gestellt ist. Da die Über-
tragungsfiirmcl in beiden Ausfertigungen auf den Abt von Hersfeld gestellt ist, iit D. 332"
jedenfalls die früher entstandene derselben; wir haben die Übereinstimmungen mit ihr
in D. 332'' durch Petitdruck bezeichnet. — Über einen anderen Tausch, auf den Hersfeld
möglicherweise schon unter Abt Godehard eingehen mus.'ile, und der die Orte Büttehhronn so
Hiirf Fuehsstadt an Bamlwrg brachte, besitzen ivir eine Nachricht in dem Michelsberger
Gütenerzeichnis des Cod. B. VI. lö auf der k. Bibliothek zu Bamberg, das von Giesebrecht
Deut.iche Kaiserzeit 2^, 600 gedruckt worden ist; eine Urkunde darüber ist nicht erhalten.
332".
i'C.l n In nitmine sanctae et individiiae
trinitatis. llcinricus divina favente cle-
I. II nientia Roinanorum iniperator augustus. §
Omniiim sanctae dei aecclesiae nostronuiKiuc
fidolium prcsentitim scilicct nc fiiturorum univer-
sitati notuin esse volunius, qualiter nos • pro re-
raedio aniniae iiostrac, utriusque aeclesiae
Rabenbergensis vidolicet atquo Herohies-
u*'ldciisis eonnnoda runsideranics, quatnor"
cortcs Kodeheiin, \\ aiili-behusun, Werede,
I Wouurdi* cmn nmncipii» ntiiiis(|iie sexiw t-t cum
cfteri» Omnibus cariim pcrtineiitii» ab Herolues-
iicldi>ni<i abbntia conlaudatione Arnold! ciiiHdcm
aecclexiae venerandi abbati» et sni advocati üem-
hardi'' ncc non monachoriini niilitiiinquc Huonim
conHcnHM per coiieainliiiiin ac(|ui»iviiiiii», ac ni
econtra tale prediuin ciini inaiic'ipiis iitriuHi|iie
üexu» et oiini cetori« iiiimibii« i-iiis portiiioiitiis,
qualo SigcfridiiK SigctVidi Hlius nobi» in
332''.
(C.) § In nomine sancte et individiie s6
trinitatis. Heinricus divina favente cle-
nientia [Koman]o|rum]" imperator augu-
StUS. S Omniiim snnctf dei fcclcsi^- nnstro-
riimque tidcliiiin iiresentium scilicct et futuroruiii
universitati ncitum esse vol[umu.s], qu[al]iter n[oI» 30
[pro rejmedio aniinf nostry, utriusque fcclcsi^
Halienbergensis [videlicet atque''] II[ersulcldensis''
|(iiiii]nioda ci)n.s|idelni|n]tcs, qiuitunr curtcs Kodc-
liciiii, Vuaiiibcliusrii, \'u(ritlia. N'ufiirili ciiiii iiiaii-
cipüs utnus(|uc sexus, < [ciim ojnini decinia- ss
cjiono, > |c]Mm tcrris ciiltis et incultis sil(vi]s
venatfioiiibus aipiis ai|iiaruinvc'' dccursibus pis-
ca]tionibu8 molcndinis pratis pascuis exitibns et
rcditibus vii» et inviis quesiti« et inqiiireudis seil
cum Omnibus qu^> quomodocum|([iie uoiuinar! po|s- 40
sunt Jitilitatilius ad proHcripta jircdin |M'rtint'n|tibus
* II<!r.sM('ld('UHi'' abliacie <'{(iiila|ii{datii>ue Arnold!
eiuNdeni yeclcni^' venerandi alibatis et sui advo-
382". [Foltz-Bloeh] a| quatuor — Wouurdi riel- :U12''. (Bloch -Lcilsfliuli] a) (Urne und fUe folgenden
leicht nachgetragen h) n zieiKchen r uml Ergänzungen auj< HC b) ac HirsueldcnHis 46
li nnrhtr/lglich eingeschoben BC: die Untn-l'hige des (| inl noch erkenn/jar
c) D.SSä": aquurumy<C' d) Hirssueldensi
li\ Hirssueldcnse C. Xu erwarten wäre ab
Hersueldenni abbacia
II HIN KI (11 II. 11115.
4-Jl
WaiiitVciliiii (U'tlit, .•^itimi in foniitatii Hciiu'-
zoni.s coinitis, et talc, qiialc alter .Sif^t'tVidu.s
iiubis in Liutfridcsliu.siiii cum servis et an-
(.■illi.s eotori.squo eins pcrtiiicntii.'* .sitiiiii in
& pago W'i'stergowi in i'oniitalii vcri) ciii.sdcni
Ileniezoni.s coniitis cmitulit, rt talr rtiani
prcdium, qualc in Clolxn'n liabtTo vidcnuir,
.sitiun in pa^^jo Hasscgowo in coniitatu vcto
II Ikiri'liardi conütis, cum omnibus corum per-
10 tiiii'iitii» « tiTiis » ciiltis et iiiciiltiü » silvis vciia-
tioiiiiiiis nqiii.'i >i(|iiariniive deritrsilniH pisi-ntlonihiis
moloudiiii.s priitis iiusciii.s ♦ cxitilxis ot rcditil)!!»
vii«"' vt iiivüs quesitis vi'l iii<|iiii'i'n<ll.s siii rinn
oiiiuibus (|ue CJUOinodouunujllO * n iimri |ios-
16 sunt utilitatiljus ad pi'eseripta predia perti-
nentlbu.S per hoc nostnim imperinlc preccptum
I. II oonoedimus at<|<ic largimm- et de iiostro iure ae
doniiiiio in eins ins et domininni omnino trans-
t'iuidiniiis, ea videlicct ratione ut iani diitiis
20 Ainoldus Herolucsueldensis abbas suiiiue siu--
eessoies de preuoinina t is predii.s eoruniiine''
pertiucntüs libcram dehiue liabeant ad usum
eiusdem aecciesiae quicquid eis placuerit faciendi
potestatem, oninium liominuni onntradictione re-
25 mota. Et ut haec nostrae donationis auctoritas
stabilis et inconvulsa omni peniiaueat tempore, huc
imperiale preccptum inde con.sori|ituin iiianu pro-
))ria conni'niantes sigilli nostri inpressione'" pre-
eepinillS insiguiri.
I Signimi domni Heinrici invictissinii
(M.) imperatoris augusti. §
p Guntherius caneellarius vice Ercani-
baldi archicappellani recognovit. § (SI. 3.)
30
cati Hendiardi nee non mnnacli'iriiiii iniiiiiinilqun
Niiorum eoimen.su per con|raiiiliiuui " arquinivimils,
ae oi contra' talo prcdiuni ruin nianfcipÜH iitriuH-
que !te.\uii etj cum ec(teriH| omiiibns oiii» [per-)
tinentÜH, qunli- .Siefridua lilius Sie|t'|ridlil nobi«
li|n Vunnifrcdun dcdit, Hitiini in eoniitntii [H|u-
ni[izouisit eomitls, et tnlo.j qualc alter Siofridim
nobi» in L[ut]fride.flius[en cum Horvis et ancillin
coterisqiicj eiuM pertinentii» Hitiim in pa|(f«) V[uJ6-
st[er]govve'' (in cumitatii vero cinHdem llemji-
zonis ' « eontulit, et talc etiani prcdium, qnalu
in [Oloboco] baberc vidfemiir'', MJtiim in pag«
lla-sseffowo in comitatu vero Iturcliardi ' cornjitis,
cum Omnibus corum pertiu|enciig per hoc] noHtrum
[imperiale preccptum conccdimns atquc Inrgimur)
et de nostro iure [ac] dominin in eins (ius ac]
dominium * [transfundimus, en viilelicet racione
ut iam dictus Arnoldus Mer|.sueldenMia'" [abbas
snique .successores de prenominatis prediis cornm-
qiie i)ertinenciis liberani * babeaut a]<l usus eius-
dem ycciesic" * [faciendi potestatem] *. E[t ut
hec uostre douacionis auctoritas stabilis et incon-
vulsa] om[ni permancat tempore, hoc imperiale
preccptum inde conscriptum manu propria confir-
mantes] .sigilli [nostri impressione pre]cepim[us
iiij«ig'u[iri].
<§ Signum" |d()inni| (M.) [Heinrici]
Rnnianoruni inipera[toris] augusti. | >
<| [Gu]ntherius caneellarius vice Er-
chanbaldi [arjchicapellani notavit." ^ > (SI.)'»
J'2", c) ui con: aus in d) co con: aus ea, 332''. c) />. 332": post camliium HC {) A', statt
que nachträglich angefügt e) r corr. aus e
40
46
60
econtra g) Hennzonis B; Henzonis C;
Hemezonis D. 332" h) Mestergowe BC
i) Heimzonis B\ Henzonis C; Hemezonis
D. 332" k) videmus BC 1) Burckhardi
BC m) Hii-ssueldensis BC n) dahinter
fehlt in BC und fehlte auch in A' das in
A stehende quicquid eis placuerit. Ob dies
auch in dem Or. der Michelsberger Ausfer-
tigung schon gefehlt hat oder erst in der
interpolierten Abschrift A' ausgelassen wurde,
lässt sich hier so irenig irie hei dein nach po-
testatem ausgefallenen nninium hominuni con-
tradictione remota entscheiden o) Signum-
und Refognitions:eile f ehielt in BC; rgl. für
die Signu>n::eile Stumpf Reg. lll.'iO, In dem
Original der Michelsl>erger Ausfeiiigung
werden beide Zeileti mit D, 332" gleich ge-
lautet haben p) beiliegendes Siegel igt das-
jenige Heinrichs ///., das X. Archiv 6, 566
n. 4 beschrieben ist
422 KAIS K K V K K l' N ü E \.
Data mmas tob/ iiulictii>iio XII, niinn |l)a|ta iion. tohruarii indirtiono XII,
iloininicai' iucamatioiiis iixv. anno (loimii'-' auiio (U>miin|c'p| iiu'ar(uafioni.s| MXV, anno
llcinrici sccimdi ropiantis XIII. im))oni il()ni|ni]'' H(>ini(ici .sjccundi ivpna|nt|is
vero cius I; aitiini Fraiic'oni>v\ ri. <XVI,> iinponi voro <llii;> actum
Fraiu'iiviirdi' : f'clii-itcr. 5
im.
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster des h. Petrus zu Bonn eine ihm von dem
Grafen II llhilin und siitinn Jhnder Boppo übereignete Besitzimg zu Königs-
U'inter. Bonn 1015 Februar Vö.
Orif/iiialdiphn) im Archiv der l'farrei Dietkirrhe» zu Bonn (A). — Abschrift ans dem m
Ende des IS. Jh. im Copialbuch von Dietkirchen im k. Staatsarchir zu Düsseldorf (B).
Günther (I>. HhenoMoseU. 1, lOS n" 37 aus B. — Pirk Gesch. der Stiftskirche zu
Bonn (Bonn 1884) 44 aus A. — Böhmer Reg. 1137. — Stumpf Reg. 1647.
Geschrieben von GB; das Dictat rührt mit Ausnahme der Corroborations formet In der
Hauptsache von EC her, vgl. N. Archiv 22, 136. lä
(C.i ^ In nomine sanctat- et individuae trinitatis. Ilcinricu.s divina favcnte de-
mentia Komanorum imperator augustus. ^ Si venerabilia aecclcsiarum dei loea
alieuius doni conimodo meliorarc studuerimus, iiobis regnique nostri statui id niaximc
profieerc j)roeul dubio credimus. Quaproptcr omnium Christi tidilium nostrorunifjiic
p'C'sentium scilicet ac fiiturorum iiniversitati notum esse volumus, (jualiter nos divini so
amuris instinctu atque iietieione ('unigundae dilectissimae ei>nteetali.s nostrae impera-
tricis videlicct atigust§ nee non pro r[eniedjio" aniniac utiiinini(|U(' euidam monastorio
Bunny eonstriieto in honore saneti Pctri ajiostoloiiim jirineijjis |(lic,i|to, ubi |nun|e
sanctaenioniali-s ileo devote deserviunt, [tjale prediuui, (piaie noljis \\illihelmus c|ome]s
et Boppo frater eins in villa Winetre'" dicta dedenint, in pago Auelgouue" in comitatii 25
vero Ezzonis comitis situni cum omnibus suis pertinentiis mancipiis utriusque sexus
teiris eultis et ineultis vineis pratis paseuis silvis vcnationibu.s aquis aqiiarumquc dc-
cursibus niolciidinis piscationibus viis et inviis exitibus et rcditibus quesitis vel in-
quirondis seu cum omnibus qu§ quolibet modo'' diei vel miniiiiari possunt utilitatibus
per banc nostram imperialem paginam in proprium eoncedimus atque birgimur et de 311
nostro iure et dominio in eins ins et dominium onniino transt'undimus, ea \ideiiect
r[atjionc ut abbatissa eiusdem monasterii sibique" succedentes libeiam pot( statiiu
haljeant indc faciendi, si quid eis secundum deum placucrit. ¥a ut iiaec nostrae in-
genuitatis auctoritas stabilis et inconvulsa [o]mni permaneat tempf)re, hoc imperiale
preceptmn inde conscriptum manu ])ropria conürmantes sigilli nostri inpressione ins- ss
»imus insigniii.
^ Signum domni Ileinrici invictissimi (M.) inqieratoris augusti. ^
^ Guntherius cancellarius vice Ercambaldi aicliicappellani rccognovit. | 'SI. 3.)
332". I nontm M). »cheinl in da für ffeliusene Lücke IW'J''. ij) (lo...yl'; doiniui ßC.
nachgetriujm g) o corr. aux dem Anfang 40
tintK II.
:{;{:{. Bri-tulan) h; ilicue und die foli/endett Kriiflnzuutirn nnrh li b) ein auf Hasnr c) in
iliifür f/etajHiene Lücke nachffetrat/en : ob iiuch dien W'iirt auf Hasue nleht, oder olj ilas Pergament
Kfmut nljgerieben ial, läimt »ich schirer entxrhrideii il; i/a« erste o ül/er in geschrieben e) zwischen
\i und n Itasur; d<u ziceite i über der Zeile nachgrtrngen 15
II Kl \ KUH II. Hii.j. 42:$
DiitJi V.' kill. muri', iiulictioiic Xllll', aiiiio (lcimiiii(-';if iiipariiiitiiniis .\IXV ', .iiiiici
Ytro (liiiiiiii ileinrifi seeuiuli rcgiinntis xill, iin|)<rii autiiii 11; actum Buiiii«'.
:i34.
Heinrich schenkt dem von ihm gegründeten Jiisthum Bamberg die Orte
t, Schioarzenfeld und AVcIlindi.rf. Merseburg lvir> April 17.
Ori(jiiinliUpliim im k. Jieirhsttnltir zu München (A). — Abschrift des lt. Jh. im Liber
pritnl. Bambery. f. 'J8 im k. Krei.sarchii' zu Bamberg (B).
Geschichts- und rechtsverliissiger Unterricht ISO rit. — Heijberger frhnogra/ihia Bahenb.
■1. 1<)7 n" 125 Extr. au.s A mit a. ine. mill. XVI. — Ried CD. Ralisb. 1. 132 n" 140
10 aus A = Migne Vatrol. 140, A2ii n" f)0. — Oesterreicher in Geöffnete Archire H, Uifi
n" 16 aus A mit indict. XIII. — Man. Boira 28", t") n" 283 au.s A. — liölimcr
Reg. 1139. — Stumpf Reg. 1648.
Geschrieben von Bn. III auf einem durch Eintragung des Monogramms von ihm .tctijst
hergerichtvien Bhinquet. Das Dictnt rührt in der Hauptsache von EC her; doch sind
16 darin an frühere Bamberger Urkunden erinnernde Wendungen, iihnlich wie in D. 283,
verflochten icorden. — Für Weilindorf fehlt es noch an einer brauchbaren Deutung.
(C.) ^ In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricu-s divina favente de-
mentia Ronianoi-um imperator augu.stus. Si venerabilia aeclesiaruni dei loca aii-
euius doni cnnmiodo ditarc sive meliorare stiuUierimu.s, | nobis id rejjnique no.stri statni
so proficere mininie dubitamus. C^iiaproptor oniniuni Ciiristi no.strorunique fidcliiim noverit
universita.s, qualiter nos pro remedio aninie nostrae parentumque nostrorum Baben-
bergensi aecelesiae, quam in episcopatus .sedcm snb honorc boati; dei u;enitricis Mari^
sanctique I'otri apostoloruni principis ex nostra hcreditate subliniando proveximus",
interventn'' et petitiono'' Eberhardi eiusdem aeeclesiae venerandi presulis'' quedam
i5 noistrae proiirietatis loca nomine" Suarzinvelt, Weilindorf" in pago N(')rt>jowa et in
eomitatu Ileinriei ^ coraitis '^ cum omnibus pertinentii.s corum terris cuiti.-* et incultis
nuuK'ipiis*-' utriusque sexu.s aediticii.s arei-s .silvi.s venationibus aquis aquaramvc de-
cursibus molendinis piscationibus pascuis bratis'' exitibus et reditibn.s quesitis et in-
quirendis coterisque onmibus qiKj (piolibct modo noniinari possunt utilitatibus Su[ar-
30 zinvjclt perthientibus per haue nostram imperialem paginam eoneedinnis atque largimur
et de nostro iure ac dominio ' in eins ins atque dominium transfundimus, ea videlicet
raeione ut idem iam dictus Eberliardus lepiscopu-s suique suceessores libcram ddiine
lialbeant"^ potestatem ad usum [eeclesie] Babinperc quicquid eis libuerit taciendum,
onmium hominum regni nosti-i contradictione remota. Et ut liaec no.strac traditionis
36 auctoritas [per futuras] successiones teniporum [stabilis et] inconviilsa pennaneat, hanc
no.iitri preeepti paginam manu propria corroborantes sigilli nostri impressione iussimus
insigniri.
I (^untlieriu.s cancellarius ad vicem Ercbanbaldi archicappellani recogiiovi. |
I Signum (lonuii lleinrici serenissi(M.)mi atque in\'ictissimi Romanorum impera-
40 tori.s augusti. ^ (SI. 3.)
;KV{. I) V, Xlin, XV mu! Bunnn rlelleicht nacht/etrnt/en.
:l.'J4. [Bresslaul a) ilahinter p auKcadiert h) üljer dem ersten t und detn letzten v Je ein Ablrürzungs-
zeichen ausradiert c) über dem zireiten e ein Abkürzunti-izeichen auiermtiert d) dahinter
Ua^ur; es seheint .Si gestanden zu habeit ei nomine — Weiliiidorf in dafür gelassene Lücke
15 nachgetragen i) Heinrioi comitis auf Rasur; der zuerst geschriebene S'ame scheint mit S be-
gonnen zu haben g) m coii: aus a b) ^ i) das letzte o cori: aus u k) diese uml
die folgenden Ergänzungen aus li
424 KAISEIU'UKL'NDEN.
Data XV. kal.' maii anu'> ilnminic«; iiicarnatii>iiis MXV, iiulii-tiono XIIII, amio vero
doiuni M(eiuni.'i secumli rejjuantijs XllU, iniptrii aiitom ipsius secundo; actum Morse-
?
Heinrich vertauscht an das Kloster Fulda die Höfe Bahra und Bcrcscliicz 5
gegen die Höfe Rattehdorf und Ezzelskirchen. Kaufmge» 1015 Mai ll.
33.5". Ausfertigung für Fitldn.
OrlginalAiplom im k. Statüsnrchir zu Marburg Ca). — Codex Eherhnrdi aus der Mitte
des 1-3. Jh. 1. 11s elieiida (B).
Schauiuit Trad. Fuld. 216 u" 5i)li aus A. — Dronke CD. Fuld. S45 n" 73.2 aus A = 10
Migne Patrol. 140, 325 n° 89. — Facsimile in Kaiserurkunden in Abh. Lief. 4, Taf. 10. —
Böhmer Reg. 1140. — Stumpf Reg. 1651.
Verfasst und geschrieben von EC. Indessen luxt schon Bayer (Kaiserurkunden in Alih.
68k) Ih'merkt, dass die zweite Hfilfte der 6. Schriftzeile von Econtra (Z. 10) (ni inid
die ganze 7. Zeile von späterer Hand auf Rasur geschrieben sind. Was hier ursprihujlich 15
gestanden hat, lässt sich aber durch die nahezu tcörtliche Überein-itimmung von B mit dem
D. 335'' unter Berücksichtigung von A mit voller Sicherheit feststellen: vir haben daher
an dieser Stelle B unserer Ausgabe zu Grunde gelegt. — Der auf Rasur eingetragene
Passus (vgl. N. h) ist, tvie sich danach ergiebt, durch die Fortlassung einiger sachlich
unerheblicher Worte verkürzt, wodurch für die mit der Absicht der Fälschung vorgetwmmene so
Interpolation der Schenkung von vier Ministerialen Raum gewonnen wurde. Da in B
noch der ursprüngliche Text erhalten ist, in einer zweiten Fassung der Urkunde im Codex
Eberhardi 2, 73 (C) aber schon die Interpolation aufgenommen und hier noch etwas er-
weitert ist, so erhellt, dass jene eben zur Zeit der Anlage des Codex Elierhardi bewirkt
wurde (vgl. X. Archiv 19, 610; 22, 182 N. 3). Im übrigen ist sclion der in B gebotene ib
Text von Eberhard mehrfach überarbeitet; in C aber, das zu den von Dopsch in den
Mittlieil. des Inst, für Österreich. Geschichtsf. 14, 329 besprodienen Nachträgen gehört,
sind zu jener ersten Interpolation noch andere hinzugekommen, insbefiondere wird hier noch
eine Schenkung des Ortes Kora . . . iii pago Salgcwe prope fluvium Voscera Heinrich II.
zugeschrieben (vgl. Schöttgen und Kreysig DD. et SS. 1, 22); von dem vollständigen .\h- 30
druck dieser Machwerke haben wir gemäss dem im A'. Archiv 22, 184 geäusserten Grund-
satz Abstand genommen.
335''. Ausfertigung für den Kaiser (beziehungsweise Bamberg).
Abschrift des 12. .Jh. im Cod. B. VI. 15 f. 5' in der k. Bibliothek zu Bamberg (D).
Bnischius Chronol. 87' dt. — Stumpf Acta ined. 719 n" 516 aus D. k
Der Text des D. 335*' unterscheidet sich so unerheblich von dem des D. 335", dass die
wenigen Abtceichungen in Annwrkungen zu diesem mitgetheilt werden konnten. Mit Benutzung
des D. 335'' ist die Fälschung Stumpf Reg. 1652 hergestellt, die wir unter den Spuria
ahdrurken.
884« I; XV. kal. in dafür gdoMene Lärlce nachgelrai/en; möglicher Weiite int auch Merscliurc, uii'/ 40
zwar ritlUlrht ron fiti, nachgetragen ,
II i:i N i; i( II II. |(»i:>. 425
33.»". iC.i SIii iMiiiiiiii' Miin'tjic i't iiidiviilii.ii- •' tiinitali-. 1 |i-iiirioii> ili\ iiia t'avciili'
elcniciitia lldinaiiciniiii iiiipcratDi- aii<;u.stii.s. H (Jinniiini Kdi'liiiiii iinstriiniiii proHcntiinn
scilicot JK' tiiturnruiu univerKitati patcat, i|iialitcr iiol)is (|ii<iil(l!iiii 0<>noanil)iiiiii i'iiiii
Bobbone Vnlteii.si ' abbatt' i-oiiseusu -' ai' c'iillau(biti<>iu- limilianli ailvni'ati sui iii'i- imii
5 niiiiiacliiiriiin luilitiun fiiu'vonimquu siioniui facero j)biciiit, arcipicnto« ab oo in prn-
priuni'' iluas cortes Itatolfesdorf ' et Ezcleiikyricba ' cimi cuncti» oariiiii pt-rtiiieiitiis villis
iitriiis([uc si'Xii.s niaiK-i|iii.s aj^ris caiiipis pratis pasc-iiis silvis VfiiatioiiiiiiiN ai|iii> aipia-
nmuiiir (Irt'iirsil)iis iiinlciKlinis |)iscatii(iiil)iis viis vel iiivÜK exitibus et rcilitilxis ciiltis
vcl iiii'iiltis (juai'sitis sen' iiKpiiiTiiilis .sivt- cum ciiiiiiibiis ([uac i|uiilib('t iiindn tlici aiit
10 iioiiiinari jjossuiit iitilltatilms. [Ecoiitra'' prcdirfn alibati sur(nic Fiddciisi abbati^ in
hoiinrc sancti Hoiiiiacii inartyris constructi;'' ibias siniüiter nostn; priiitni'tati.s c-iirtos,
((uanun una Waraha, altera vor«' Horcscliie/.' nuncupatur, riini cuncti« earuni pertincn-
tiis viliis]'' utnusque sexus maneipiis agris campis pratis"^ paseuis silvis vcnationibiis
aqiiis aquarumqiu' di'cursibus" nioiendinis piscatinnibus viis et inviis oxitibiis pt rcdi-
li tibiis c'uitis vcl' incidtis quacsitis seil inqidrciidis sive cum nmuibus cpiae (juidibct
mnild diel aut uuuiiiiari possuiit utilitatibus per baue nostram iinperialeni pagiuam in
proprium coucediuius atquc larpjiuiur et de uostro iure ac dominio in cius ius et
duniiuiuin oiimino trau.st'undinius, ca videlicct rationo iit predictus abba.s Bobbo suiquc;
successores ad prescriptae aecclesiae utilitatcni de iara dictis cortibus eanimqiie per-
«0 tinentiis deliine liberaui liabeant potestatem quie(iiiid eis placuerit faciendi, omniuni
hominum contradictione remota. Et iit liaec nostri eoncambii sive donationis aucturitas
stabilis et iuconvulsa omni perinaneat tempore, hoc imjierialc jjreceptuni inde enn-
scriptuiu uiaiui propria corroborantes sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
§ Signum domni Heinrici Serenissimi (M.) et in%nctissimi imperatoris augusti. §
So I Guntherius * cancellariiis \nce Erchanboldi ■' archicappellani recognoviff- '". ^ (SI. H.)
l^ata V. idus mai. anno dominicae inearnationis millesimo XV, indietioiie XII, anno
vero donnü Heinrici secundi rcgnaiitis XIII, imperii autem II: actum Cliot'unga; f'idi-
citer amen.
•.iW. 1 I Fuldensi.
so 2) cum conseiisu Z*; clorJi lehrt der Vergleich mit Stumpf Reg. I6ö'^, das.s
cum nur irrthiimllrher Zusatz den Ähschreibers ist und nicht im Original
gestanden hat.
'S) in proprium fehlt.
4) Ratoluesdorf et Kzzelenkyrielia.
u 5) vel.
6) discursibiis l>: imlcs.^en staml im Original (cgi. Stumpf Heg. 1652) das
richtige decursibus.
7) et.
8) Ego (iuntherus I), wobei ego sicher Zusatz des Ähschreibers iit.
«0 9) Erchenbaldi.
10) recognovi.
336. [Foltz- Bloch] a) das zweite i coti-. aus u b) ocontra — villis erriän::! oun B und D. 33.'>'';
A hat an dieser Stelle Crgl. die Vorliemerhttnfi ) auf Rasur: econtra predicto abbati sugque
abliatij in honore sancti Bnnil'atii constructj duas nostr^ proprictatis cortes, quaruni una
46 Waraha, altera veni Bereskycz nuncupatur, cum cunctis earum pertinentiis (additis silii Illl
ministerialibus meis Alwino et Rodoh'o dapiferis. Folcoldo et Erkeiigero marscalcis meis cjte-
risque) c) 1). 33äf> =. A; fehlt in B d) D. 335'' = A: et altera B e) I). 35j»,- Bers-
ciez B f) r can: aus dem Anfanri einen a gl in A irar erst rccognoui geschrieben ; dann
ist das i ausradiert : über u steht ein Abhürzungszeicheu, so dass die Auflösung in recognovit
60 gesichert ist
lUisernrkunden III. 54
42K KAlSKUriiKlNDEN.
Über deu diiirh D. HS.'i rerhrifflcii Tmmrh yieht es noch eine irohl iileirlizvitigc Xotitiu, dir
Srhiiiniut Hist. Fiild. 'J, l-'t'J u" 39 (S) uns ehiem jetzt rersvholloieii Micliflslicnicr < 'ndrx
heniKSijegebe)! hat, und die wir hier iiiirh diesem Abdruck iriederholeii .
Anno doniinii'ae incarnatinnis M.Miiii. iudictioiif XII. U.'' aiiim iuiiirrii scciunli
iinpcratori,«; Henrioi, anno VII.' Ebirluirdi pruni 15al)inbfr{^ensjs t-piseopi tci-it ip-sc a
«Innintis inipcrator coinnintationoni nostroriun praedioruni Kailesdort' et Hc/.zclcncliirichdu
(•Hin suis liacrcilitariis pracdiis. (piae ei liacri'ditario iure evom-rant a doiiiiiia Mcclic-
lilfla. cpiao f'iiit a'ubatissa Astiiidi, i'uni abhato \'ultoiisi liobboiie et lius iKhncatn
IW-renliardo cum ipsuruiii asscusu ft voluntato onniiuiiKpK' fVatruiu iiiilitum et scrvii'ii-
tium. Iluic- Icf^itiniae i-mnuiutationi iut<'rt"uoruuI testes, (|Uoruiu nnniina iiitVa i-outiiieutui': ii>
Krelianbaldus arebiepiseopus Mojjuntinus, Ebcrbardus Habenbergcnsis (•i>iscci])us, Hci'il'"
ViiirfiburfjiMisi.s episcopus, liruno Augusttjnsis episeojms, Egilboriu.s Frisiufjciisis epi-
scopus, (ii'bi'liardus Hadisptuu'usis opiscopu.s. ]li sunt niilites et scrvicntes V'ultcnscs.
ipii il)i pracsontes et tfstes erant: Hen-nlianbis advoeatus?, Bobljo, ("uiiiiiiunf, Mlibn.
Sifiiniar, Wolf^niar, Adalbertus: lii servientes: Widerad, Kenzielio. I )irtl)r:ilit. Kiii,nliiiiir, !.=■
Weeil. Wie;rer. Aeelin. Hi sunt ctiani nainbcrj,''('us(s niilites et servientcs, ijui ilii
praesentes et tfstes erant: Tienio advoeaius, A(b'lbralit eomes. Kbo coiiies, <iebeliart
eomes, Berenger conies, Heinmo, Reginolt: et lii sunt si-rvii'ntcs : Haz/.o, Willo, Ha/.o,
Sigeloelie. Hemm, Aeelin. Maeelin.
Ouu. so
Heinrich schenkt der bischüßichen Kirche zu Como den Hof Barzano, eine
ronßscierte Besitzung der Söhne des Grafen Siegfried, Berengar und Hugo.
Mersehuri} lol'i Ortoher •/.
Ciillertiii privit. Cumauae evdesim' des J-i. Jh. /'. -W' in der Hibliolera Ambrusiana zu
Mndnnd (B). — <'od. prii'il. Citmanae erelesine uns dem An/'uni/ des Iti. Jh. y;. '>'•') im ji
liisehiiftiehen Archiv :it Como (V).
Ughelli Itnlia Sacra ed. I. -i, 'J7 1 aus (' mit a. ine. M\', iiid. XIll, a. regn. \11I ^=
ed. II. ö, '282 mit Ergänzungen und Verbesserungen aus a = Migne Patrol. MO, '-i'iT
n" 91. — Tittti Annali di Como 2, 8S5 aus ü (a) = Provana Studi crilici H94 n" 40 un-
ciiihtiindig. ■ — Rühmer Reg. 1141. — Stumpf Reg. l'iöö. 3«
Für das Dictat scheint neben dem 1). T-T noch eine ältere otlonische Urkunde, aus der
möglicherweise auch das EingangsprotokoU entnommen ist, benutzt worden zu sein : auf
sie können einige Wendungen zurückgehen , die mehrfach in ottonischen Urkunden , alier
nicht in solchen aus der Kanzlei Heinrichs II. nachweisbar sind. Ausserdem zeigt
der auf die Veriirtheiluug der Söhne Siegfrieds (vgl. über sie DD. 299. HU2. S49) be- 3»
ziiglirhe Abschnitt, wie der entsprechende in D. 337, nahe Berührungen mit den DD. 321. 322
und Stumpf Reg. 19ii8, die rielleicht (vgl. N. Archiv 22, 73) durch die Benutzung einer
von Leo crrf'issteii dirichtsurkunde über die Bestrafung der Rehellen zu erklären sind.
In iKiiiiine dotnini (b-i et salvatoris nustri Jesu Clnisti. Ileinrieus su|)enia cN'-
inentia Komanoniin inii)erator augustus. Si jietieiunibus nostniruiii tideliuiii nobisijue i"
debite" famnlantiuni aures nostre pietatis inelinaverimus, prompciores cos fore in nostro
••ervicio luiii (bibitannis. l.'uivei-sitateni igitur omninni nobis obsecpientiuni preseneiuin
Mcilicct'' ae tuturorurn ne(|naf|uaiii latcrc voluinns, (piud Alberieus sinRt« Chiiiiiih' c(!ck'»ii-
*$.">. h. zu S i) .s-, Klall VIII k) Helil .V.
■ttG, Hi'-t."'r-Blof;li-Schwulm a) HC: lielleic/il i« cerbenatm in devote b) silicet B i.i
II F. I \ i;i (' II II. 1015. 427
vi'iiernbilis üt nnstcr ililcctus ii>i.sti.|)ii.s imstn- piitatis iM'lsitiiilliiiMii ailüt MI|)|)licitiT |iii.stlllail>,
iit pro sciiii(itenii' ri'lnl>iili>ris'' nniurv rt anliiti» iiiiiiiii' iioMtrr eillMtjlK' C'oHatii t)t (.'Olifercildo mT-
vitio nostrixiuo irnju-rin siihliimuulo lidnii sam-lc inatriii ecclfnic ad lioiioreiii ricl
gciiitricis'' et vir>jiiiis Mario dic-ato ijuaiidam cuitciii euiii miinihiiK suis piMtineiiciis qiic
s dii'itiir L'illa Harzanorum, ((uo t'iiit lieieditns v.t prnpi-iftas tilii)ruiii cmnitis Si^ifrcdi
IJt'reiijifarii et ^ gonis, com-odore et douaro <li;rii;iri>niiir. (^nuniiii, (iiniiiiaiii in im.s iiiiiii.s
ort'i'iideutcs contra nostruni iniiicriiini in.-ili' tiactax cnmt et |iiTiiii-i atiiiir rci in lui.sti'ani
niaicstatiMn |)ul)lif<' oxtitcniiit. iure ac ic;;alitcr nun soluin iici- si-d et onniia (lU'-
Iial)nornnt'-' ad nostrmn |>nl)licnni drvcnuriint, iindi- sua oninia incrito perdunt, iiui sr
in ipsds jjjralis inTilidrnint , iliini tidii debito obliviscentcs in nostra tidelitatf niininii-
duravorunt et nostni ininiiro inrantt-s adlipsonint. llanr igitur pontulati.meni dignani et
nitniu |i (' I '^<pic'ielltc^i et nullo'' niodü nefjarc valcntcs ijisiu.s prccllms libcnter iiri|iiicvimiis, r..ii-
[•(■ilenti's ntiiup ooiifiniiniites eideiii (Juniauo vfncraUili et dilocti» opiscono onniiiiu.-oini' suis
suc'fi'ssoribus siipra dii'tani cin-tcni Uillam Harzaiioiuni nmninatani ciini nmnibus .siii>
i;. appcndic'iis, cmn omnilMis iiddit i li II s et Pxliiljition i Ij u s inip('lisi(inil)lls et tlinrtiitnihlls, i-nni
servis ft anc'iiiis aldiis et aldiabus tarn in niontibus quaniijue in planis tcrris cidtis
et incultis vineis iani])is pascuis silvi.s niansis niassariciis aquis aquanimque decursibus
niolendinis pasis rebus omnibus nii)bilil>us et innnibilibus et cum onuiibus que adlnic
dici vei nominari possunt ad eandeni eurtem pertinentibiis, atquo r)niuino in iiitcj^iiiin
so iargiinur et a nostro iure et domiiiio in ins et' dominium et proprietatem prct'ate
sancte ecclesie transfundimus'' et delegamus, ut qui nunc preest episcopus omnesque
sui suocessoros potcstatcin liatieant iani dictani curtom cuni onuiibus, que ad eam portinent,
ti'uere possidere Cimunutare, sit-iit liacteims preübatis periuris visa sunt pcitiiicre et ipsi lion?-
ditautes' possederunt. Et faciaut'" idem episcopi de eadem curte et omnilms, ipu- ♦
ib null' soivi possunt, (|uiiiini(l .sibi [)lacuerit, ad laudcm et honorem dei et saiictc Jlaric ex nostra
plcnissinia auc-toritate. Inbentes ergn" sanctimiis, ut nostris vel futuris teniporilius nullns dnx
marclÜO comcs vicecomes liullaque magna vel parva [lersona cuiiiscun<iue ordinis" aut diffiiitafls"
.supra memoratum Albericum episcopum suosque successores de prefata curte et unnii
sua pertinencia disvestire incjuietare molestare vel in aliqiio minorare prosumat, sod iiciat
so Ulis ([uifte et iiac-itioe tcnerc tirniiter(pU' liabcre, remota omni CDUtradictirine. Si vero, qnod
niinimc credimns, contra Iniius nostri precepti statuta allquis temerariusi' violator Umquam extiterit,
sciat se certissinie cnnipositnrum auri » libras niille, unani parteni camere nostre, altcrani
prenominatd episcopo suisve'' successoribus. Et ut lioc verius eredatur tirmiusqiie ac
inconviüsum ab omnibus observetnr, manu propria confimiantes nostri Hominis inscripti»
S5 caractere, in[signiri iussimus]'' nostri si^'illi impressione.
Signum donnii Ileinrici gloriosissinii " atqui' invictissimi imperatoris senqu-r
augusti. i.M.)
Heinricus Parmensis episcopus et cancellarius' vice Enerardi cpiMniii [et] arclii-
cancellarii " recoj;n( ivit.
io Data IUI. nonas octubr.' anno dominice incarnationis MXV, indictionc XIIII, regni
vero domni Heinrici imperatoris augusti XIIII, imperii autem eius ii: actum ileresburg;
felicitcr amen.
•tt6. ci sempiterini (' d) retributois C e) genitrici b f) Benengerii C g\ don zireiit- u
con: aiiti i B; habueriut C h) ullo C i) fehlt in B; rgl. D. 337 k" transfuilimus C
*i l) hereditates C m) facient C n) Vi'.: erg C: itaque B o) dign. aut ord. f p'i fehlt
in C qi suisquj C r) signiri iussimus fehlt in BC, iro dafür Lücke flelasneii ixt s) glo-
riossissimi BC t) eanzellarius BC ui episcopi archicanzollarii BC v) ß — />. 337:
ootolir. C.
54*
428 K AI s E H n: K r N 1 ) i: n.
:i37.
Ih'inrich schenkt dem Kloster des h. Abundius zu Como die confisciei'ten Be-
sitzungen des Albert von Parma und seiner Söhne Wibert und Siegfried zu
Talamona und in audere)i Chten im Veltlin. Metsehurg 1015 October 4.
Origimtldifiloni mix da- SumiiilniKj Morbiu in (hr k. Univemtätsbihliothek zu Halle (A ). :,
Tntti Animli di Como Ü, 8:i7 (ins A = Provaiia Sludi rritici :i92 ii" H9, = Fonsnti in
IWiodirt) della .vor. Comeii-te H, 194 n" 47. — Hortzschanski/ und Pcrlhnrh hfimlnird.
Urkunden 9 n" 4 (tus A. — Slunipf lieg. Ißnii.
Mnndiert ron ei}ieni sonst nicht micliwei.'ibaren Schreiber. Die Vbereinstimmung des
Eschrttok(dls mit I). 3H(i nnd der Sigmimzeile mit D. HH8 liisst als möglich erscheinen, da.is lo
er auch In-i der Ausfertigung dieser DD. helheiligt war, kann aber auch durch AnUhnumj
an das zuerst ron diesen geschriebene Stück erklärt werden. — Für das nur zum kleinen
Theile selbstfindige Dictal sind die DD. 74. 75. 3S6 benutzt worden.
(C.) § In noiniiu' sanctac et inclividuae trinitatis. lleinrifus diviuo nutii Itmim-
U'iruni impcrator aiigustus. Si sanctis ac venerabilibu.s locis deoqiie dicatiN ciuscjuc' 15
.•.(•rvitiiribus iiostrat" ^ siTcnitatis iiiunus conforimus, quo CDnim rolinjio .subliiiictiir, [iro-
ciil duM«) fredimus ai)ud "innijuiti'iiteni deuin rcinunci-ari et UDstrinn iinpcriiiin t"elic'it<'r
aiigeri. Dccet eiiini it imperio nostro est iucreruentuiii dei) retribuei-e et ei liDiinrcni
impendere de liis, quae ipse dedit, qui gratis lionorat et a quo oninis lionor proeedit.
Himorennis ergo sauctos, ditemus loca sanctoruin, ut ipsos adiutores iiabeaiiius. C^im- so
eirca oninibiis dei nostrisqiie lidelibus prcsentibus et futuris notum esse volumus, quod
nos pro remedio auimae nostrae et nostri imperii s[ublinii]tate* donamus atque con-
eediinus sanetae Cuinanae aeecletiiae monasterii sancti Abundii siti non longe foris ali
nrbe, eiii i)racest doinmis Albericus venerabilis episcopus, omncm portionem terrae
Alberti Paniicnsis filioniinqiie eins, scilicet Uuiberti et Sigefredi, (piain liactenus liabcre -.'S
visi sunt in Ualtellina in loco ubi dieitur Talamona vel in alio aliquo loco in eadeni
valle. (pioruni iiaereditas et proprietas i'uit; sed quia in nos offondentes contra iiostruni
impei-ium tractaverunt et periuri atque rei in nostrani niaiestateni exstitenint, iure at-
(pK- Icgaliter oninia quae habuerunt ad nostram partem publice devenerunt. Mcritn
ergo sua oninia perdunt. qui se ipsos gratis perdiderunt, dinn lidem debitan» non ser- sn
vantes in nostra Hdelitate mininie pennanserunt. Ideixpie digiiuni et iustuni ac deo
et nostris fidelibus placituni, insupcr legibus approbatuni perspicientes libentcr donamus
atque concedinius iani diclo nionasterio sancti Abundii, quicquid liabuenuit supra
nieniorati periuri in jiraedicto loco Talamona aut alicubi in pn^nominata valle tarn in
niontibus quam in planis, in terris cultis et incultis, in paseuis silvis vinetis, in sorvis 35
quoquc et ancillis niansis massariciis et cum omni redditu'* et fisco exibitione et functione
nmnibusque mobilibus sive iinmobilibus et tandem cum onmibus (piae adhuc dici vel
ipiiiiiiiari possunt de iaiii dieta ' pertinentia, (piae ad jiublicum solvi ])ossunt. omninn
in integrum largimur atque a nostro iure et duiiiiniu in ins c^t <l(iniiniuni it priiprii-
tatem praetati cenobii transl"undinius et ilelegamiis, sicut usque modo pradibatis reis 10
liertiiiere visa sunt, eo videlicet online ut abbas qui nunc pracest onniesque sui sue-
cesKores qui ibi<lem pro tempore fuerint potestatem habeant praedicta omnia illorum,
quae sunt in iam dicta valle, tenere |)f)S8idere connnutare vel quie(piid voluei-int faeere
ad laudom et bonorem oiiniipotentis dei et sancti Abundii et conununem t'ratrum
•W7. |Bre«slaii) ai eci/iinzt aim beiliegemlfc Xiitdrifiliuo/iie ilen 13. .Ih., deren Lciiniii iliirth Srhrifl- 15
rmlc in A Imiliitigt icird, die nbrr suMiniitat«;« Itiil b) ein d illter der Zeile nmlir/ehiir/en
c) c iififr der Zeile nurhgetragfn
II i; INI! IC II II. lul.'i. 42«
siistciitiitioiioiii i-t utilituti-in fx imstra |)|('ni.ssiiiia auctnritatf. liili('iitf's i^jitur saiictiinus,
iit iiostris vcl t'iitiiris toin|ji)ribus iiiilliis (lux iiiarrliin cnincs i'|)ificiipus viffcomcs imlln-
fjni' iiia;;iia vfl |)iirva porsiiiia i'uinsfiim((ii<' onlinis aiit (li>;iiitatiri nunc |iraetV'etunr'
abhatein suosnuo successorcs de praffata omni portincntia (liHvcHtire inquif^tarc inole-
;. Start' vol aliquid niinoraro praesiiinat, scd liccat (Uiiiiilius alihatiluis cactorisciuc nionacliis
illii' pnt tt'nqinri- scrvituris quictc i't pacitic«- tt'Ui'i'i' firinit<'i'(|u<' lialicrc, n-ninta omni
(•(Uitradictione. Si vcro, (piod niininu' ci-cdiinuK, coiitr.i. Iiuiu> no>iri praccPi)ti statuta
<|uis(|uani tcnicrariiis violator cxtitcrit , coinponal auri proliatis.sinii iibras crntinu,
UR-dietateni nostrae parti et ini'(lictatcni prcscnti al)l)ati vcl suis suceossoribus. C^uod
10 ut verius credatur ac tirnnmi ah onniii>us toneatur, manu propria inleriu« corroborantes
nostri noniinis inscripto caractere nostro sigillo iussinnis insifjuiri.
§ Signum diiiiini Iliiurii-i j^loriosissinii (M.) atqur invictissimi inipcratoris senipor
augusti. i]
^ Ik'im'icus Parnicnsis cpiscopus et caufollarius vice Kucrardi episropi et arclii-
16 fancollarii roeognovit. ^
Data IUI. iion. octub.'' anno doniinicao incarnatioiiis M.w, indictiono Xilii, regni
vcro donnii Hcinrici iniperatoris " augusti \llll, iiii|i('rii .uitoni II: actnin Meresburg;
teliciter amen.
(B. I).)
» 338.
Heinnch bestätigt dem Gi'afen Bei'nhard von Parma den Hof Nirone.
Mersehurtj 1015 — — .
Angelt Historia di Parma 66 dt. — Ughelli Ikdia mcra ccJ. I. :i, 206 ex cod. tahularii
Vaticani (U) = Bordoni Tliesaurus ecd. Parmens. 141, = UglielH Italia Sacra ed. II.
s5 2, 162 = A/fd Storia di Parma 2, 295 n" 1, = Migxr Pafrol. 140, 323 n" 87. —
Böhmer Reg. 1142. — Stumpf Reg. 1657.
Dan Dktat dürfte grossentheils auf ein uns nicht crJialtenes D. Otto's Ul. über die in D. 338
erwähnte Schenkung zurückgehen. Die von Ughelli ausgelassenen Formeln sind nicht mit
Sicherheit zu ergänzen. — lieber Nirone vgl. Affö n. a. (). /, 231 //'. '268 f. 2, 10. 24.
j» In nomine sanctae et individuao trinitatis. Henricus divina tavente dementia
Romanoruni iniperator augustus. Quia divinae"
Quocirca fidelium nostrorum prae.sentium
seilicet et futnrorum universitati pateat, quoniam scnioris nostri (Jttonis'' praedeeessoris
iniperatoris cognoseentes luiius remunerationis tautricem gratiani Hernardo Parmensi
S5 comiti tidelissimo nostro curtem ^»eironcm cum capellis castris domnieatis massaritiis
villis et terris omnibiisque ad eandem pertinentiis, curtem Rocliain etiam et castnim
de valle Visenorina cum onniibus ibi pertinentiis vel adiacentii.s et ((Uod dici vel nonii-
nari possit, et sicut quondani Hugo Tusciae niarchio per onniia tenuit in integinim,
per intei-ventuni et petitionem Cunigiuidao "^ imperatricis augii.stae coningis nostrae
4i> dünamus concedinuis atque larginiur. <^>,uoiiiain senior noster Otto'' Imperator eam quam
praefati sunnis pracdicto Hernardo comiti pro digno cius servitio donavit eoncessit
suoque imperiali iure in proprietarium ins et dominium tribuit et largitus est, nos quo-
:S17. ili .1 e) tUis Ablcürzutu)s:ek)ieH über inipris fant yaiiz verachwumle».
388. [Hnltzmann] a) divinae etc. (Quocirca l' h) Otlionis, Otlio tJ c) Conigiindae V
43(1 KAISK Iili;K INDKN.
ijui- i>riit"uturis ti'iin>oriliu> aiiiiidu et <lfiiK-c|)> tlnnatioiic et nmi-fssidiic tiiljiiiiiius et
contiriniiimis ntijiic jiiTjictiia xtabilitati' CKiToborainns in iiit»'}j;ruiii, sirut sll|)Ol■iu^s leffitur.
cum tiorvi.- vt auL-ilHs alilioiiilni.- aldianis inuntaiiis |ilaiiici«'l)iis imiiitilms et coHihus
ru|iibus pasc-iiis silvis'' aijiiis |ii.'-ratiiiiiil>iis, riiiii usil>ii> acnianiiiKHU' dccursilnis iiiuIimi-
ilini> iiiniiiliusi[iu' i'iiistU'in ciiitis utilitatibiis, i-a vidcliitt latiniic iil ali hat- liora iii-
aiitra ^)l•al'lli^•tu^ Hcnianlu.- coiiifs niimia supra ilicta ciiixliin ciirtis lialicat Iciicat
tiriiiitrrtjuf imssidi-at fx iKi^tra dunatioiu- concossionc at(|Ut' i'iirndidratiom'. ilabcatqui'
libcrani tacidtAtein per liuius iiostri prai-cepti pa^inani taiii ipsc Ik'rnardus ooiiius
iiiiiiiia supcrius doprolieiisa oiusdem i-urtis Neiroiiis (juaui sui hacredes et |)ri>lia('rodes
vcl i-ni dederit vel habenda statiu'rif tcnoiidi possideiidi donandi aut (■oiinnutaiidi sivi-
(jmul aniiiius t-ius dt' i'a dcerovcrit fafieiidum, iiniiiiiiiii lioiniiium ri-jini iinpci'iiqiie luistri
contradictiuiif vid inolcstatinnc ri'iiiciia. I'raircipicntes itaquc iidx'iims, iti nullii.- <hix'
iiiai-i-bii> i-pisi'opti.s i-niiifs vii'oi-Dinc.-. si-ii (piaclibct iiostri iiiipcrii et rc^ni iiia,i;iia par-
va(pK' persona pracdictuui IJoniarduni coniiteni ciusqnc bacrcdcs ac prohaerodcs de '
siijjra ilictis rebus ciusdcni i-urtis nnilestart- iiKjuictarc vtd disvestire praesuniat. Si
ipiis vtTii liuiu> niistrai' dunatinnis-
iSigiunii domini Henri iM.U-i gbiriosissinii atqiie invictissinii iniperatoris auj^usti.
Henrieus episcnjpus et eaneellarius viee ICuerardi episeo])! et arcliieantellarii i"
novit.
Anno doniinicao'' incarnationis M.W', indictione XIIll', anno domini Henrici ini-
peratoris augusti regni Xilll', iniperii vei-o eins II': aetiini Meresbiurli'": t'elieiter amen.
339.
Heinrich bestätigt dem Canonicatstift des h. Aiidomariis tmd dem Kloster des -r.
/(. Bertinus zu Sithiu ihre Besitzungen im deutschen Reich zu Deventer,
Huissen, Frechen, Golzheim, Herbach, Niedercassel, Gehdorf und Bruttig und
verleiht den von ihnen entsandten Leuten Zollfreiheit im Reich.
Nimiveqi'u Kll-'i Noremhrr !iS.
Gesta ithb. S. Beiiini des A. Tassart aus der ersten Hälfte des 16. Jh., Ms. 750 p. 1:J(> .io
in der Bibliothek zu S. Omer (A). — Ghartul. S. Bertini rinn .f. Vul. Cod. tat. o-t-'ifi
[1. -l in der Nulionalhihliolhek zn Paris (B). — Grand larlulairr drs Dom De Wille
aus der zireiteti Hälfte des 18. Jh. 1, 87 in der Bibliolhek zn S. Omer (C). — ■ Absehrift
vom J. 1782 in Coli. Moreait 19, IH in der Nationalbibliolhek zn Paris (D).
Mabillon Ann. ed. I. 4, 'J'^7 eil. aus Iperii Chron. Berlinian. — Aiiszn;/ ans A in Iperii Chron. 31.
Berlinian. bei Marlhie Thes. 3, 571. — Guerurd Curlnhiirr df S. hrrlin (J'nris 181(1),
jrt-ef. H9 v' 2 ans A. — Stumpf Reg. J638.
Dictal des EA : vgl. K. Arrhiv 20, 15H, wozu noch hinzuzufügen i.sl, dnsu das Esclialokoll
ron dB herrühren kann. — Besitzungen in einigen der hin- genannten Orle irerden srhoti
in Böhmer Reg. Kar. 1815 erwähnt; über die Kirche zn Frechen hat Ollo I., wohl 9.5(i, in
ah die Mlhirhe eine Bestätigung ihrer terraH trans Khenura sitas von ihm erbaten, eine
Urkunde ausgestellt (Mon. Germ. SS. IH, 630 f.). — Die Ueberlieferung des D. 339 in .1
888. d; gylvii U c) n-x I' fi »v I' t!) «louationi» etc. I' In domini l' ii 1016, 14, 14,2 '.'
ki Marcalmch U
II Kl N KIT II II. im:,. 4:n
und iralirsclii'litlitli niitli in />' nclit niif linr Ahsrlirif'l itrs IJ. Jh. in dein rluiniiliiiin
Cod. 721 der Hihlidihfk von S. Oiiut ziiriick. der jetzt in die lieideii Codd. IIH und I4H A
der Bibliothek zu Houloyne (jetheill int. Sie stand a/.v Xachlrati hinter den Gestu iilil>.
Sithien.'tium dvs Folcn-in, i.it (d>er jetzt mit den letzten lililttern des Cod. 14li nersrhu-nnden.
5 Oh CD IIU.1 dem.-ielhen Codex oder nus einer andern (Quelle stunnnen, ixt nieht sicher zu
eniselteiden : die in beiden <ileirht(inlende Anf/tdie De Willi' s 'er nirlulurio Simonis p. Vi'
muss lutf Inihiini heriihen.
('.' In nciiniiic sanc-tp i'l indiv iiliu- triiiitatis. i Irnriciis ilivina l'avi'iitr cli-iiicntia
liiiiiiaiiiirmri iiii|n'i'at<)r auf^iistus. Si inunastcriis Siinctoriim i't ncci-ssitatibiis sor-
III voriim il'i alii|iiii pictatis studii) |in»|iii'iinus, et nostro proflesso saliili <•! n'fjni nnstri
|»ri)tü't'rt' iTf^dinms .stahilitati. l'roiiKlc uotmii sit oiniiiliiis liilclilm.s nustris'' prcsontihiiK
soilifct ft t'iitiiris. «nialitiT. pctfiitr HcintVidn'' vi'iu'i'aKili aliliatc, scd intcrvfnii-ntc llcri-
lirrtii ( '"Iniiiciisi arclii('|>isi'(i]i(). iiiaxinicc|U<' ]in> ri'iii<'(lii) aniiii«' nnstro iliifilms niniiasti'riis
in liicci Silhin' dictn cmislniclis, (|\icirmu uiniiii r^l iMiHiiiirnniiii. alti-iMiiii xrvD nwuia-
IS i-luirnm ' , suti inimiin' rt vciici-aiinnc saiictoniiii ( 'liiisti i-oiitcssdi-iiiii .Viidomari ciiisfuiii
et saiicti IJcrtini alihatis i-cmtirmainiis et (•(iri'olxiraiiiiis (iiniio, ((uii'iiuid'^ lialicro vidciitiir
int'ra'-' rt'<j;ni nnstri'' inotas' vcl i|iiii([iiiil' possideri' ratioiiabilitiT vidcntiir" in cortis
villanini lot-is iacontiiini in Hanandra \Il'~ mansos. in I rosanlii-iin ' 11, in Frechana'"
VIII, in (iddolfassoiin" II, in iirrrliacli" II, in l'ascllni' XII, in ( icsnldosdnrplr' \\. in
i<i l'rodat'a ununi niansnni et vinrani superpositani''. Insnpcr eciani emifedinnis risdcni
t'ratribiis". ut dcinccps libero arbitrin, Hrnia paci' et ([niptc ]icrtVnant\n', <|uii-(|nid' a Hdc-
libns ("bristi siqira noniinatis traditnni est sanctis, et <|uncnin(|n(' Ii-ri-aruni rcijni nostri
liondni's illni'tnn pm nccrssitatc sna tiU'rint transniissi '. nns(piani tbidono" ci)nstrinj;antnr
nrc ilhid [irrsiiK <Ti' a i|UiH|uani (.'oji^antui'. i-'t nt lii'c nnstri' i'nntii-nialinnis sivc cnn-
gs «.'('ssionis anctoritas stabilis et inconvulsa pcrniant'at, hanc nnstri prccrjiti pai^^inam
maini pi'opria i-nbnrantes sij^'illn nostro iniprinii iiissinnis.
Sij;iiuni" dnmni Ik'nrici invictissimi Rninannrnin inipciatm-is au;;iisti. M, '
l)ata IUI. kalcndas decembris indictinnc Xllll". anim dnininife incarnatimiis MW,
ainin VI TD ilnnnii^ licnrici rrf;nantis MIII, iiMpi-rii aulnni srcundo; actum Nnvioniago.
340.
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Vanne bei Verdun seine Besitzungen imd
schenkt ihm die frühet' an den Grafen Heninann verlehnte Hälfte des Zolles
und der Münze zu Moiizon. Nimwege^i 1015 .
Notnrielle Abschrift rinii ./. 1546 ans dem Orinimd in ^[ss. Zm'wheniana 8 f. 302 in
35 der Cnirersltätsbibliothek zu (Uittingen (A). ■ — .\bschrift von Collnz nebst kleinem Far.^imile
vom .f. 1784 in der Coli. Moreait 1.9, 19 in der Xationalhihliolhek zu Paris (B). —
Charlnl. S. Viloni Virdunensis des 15.!l6. .Tb. Cod. Inf. 54S5 f. 2S ebenda (D).
])n Cliesnc Hisf. (jemJaloii. des niaisons de Luxemhourg et de Limbourg (s. l. et a.).
prenves 14 Exfr. wohl aus I) = Calmef Hisf. de Lorraine ed. I. V, 398 = ed. [f.
41) 389. [Bivsslau-Knisihl a) /'ehil in ABU h) nostronnii .4 c) Heml'rido .-IC/); HentVidu B
dl .iB: psidiu ''• psidiu D ei niniiacorum .1 f) ijuitciuid A gl int'ra — videntur fthll
in B h» r> = XU. .Stumpf lieg. S'.5^.'>; nostri regiii AC i) metis .4. k) duodecim, uml so
tiiicli im folgenden meist Zuhlieorte .statt der 'Ziffern, AB I) Hosaheim D m) CD: Fre-
quana.-t; Freken» ß n) Godolfaseim ß o) Herebath ,•( (i) Cassello ^1 (\) AB: rtesoldes-
45 dorpf CD r) sujipositam B s) ilaliinter in der SV.: utTiusi|ne monasterii t) transmisi A
n) die Signumzeile fehlt in B v) fehlt in AB w) qiiarta decima AB: XIII CD x) doinini B.
482 KAISKlir liKT NDKN.
•i', •,'49, = Migiif I'iiliol. Nl). H'Jl m" 84. — Dmiv'ur Rech, siir /<• Uniunnl :S7(i ii" Hd
iiiHiillsIfiiidig aus BC. — Bühmer Reg. IIHS. — Stitnipf Reg. 165it.
EiiigchrmJ frh'tiiltii von Bloch in dem .Jahrb. für hfhritig. Gesch. iitiil Altirthitni.sliiiii(lc
Bd. 1(1. — U'/V dort aHngeführl ist, halten irir da.s D. :iU) in seinem ganzen Vnifangv
filr echl : die In'sonders von Rieger in der Zeitschr. für öslerreich. Ggmna.tiahresen 'Mi »
(ISTö), TT.'i dagegen erholmien Bedenken erledigen sich dadurch, da.<:s nur der Schhiss
dr.s Cohtexfes nnd das Ktchaloknll von ÜB herrühren, alles übrige aber ausserhalb der
Kanzlei ron einem l'artei.-ichreiber hergestellt sein mii.tx: auch vermögeti teir die Srhri/'l
des Facfimile in B keinem der uns Itekannten Notare zuzuweisen. Dem Schreiber hat
a-ahrscheinlich eine verlorene Urkuud« aus der Kiinig.izeit Otto's III. (etn-n von W5!ß) lo
vorgelegen, durch welche das DO. II. :J18 (in der von Bloch a. a. O. gcdruckteti Gestalt)
bestätigt wurde. Aus ihr liehielt er die Worte regali auetoritate nnd dir Bezeichnung
des wohl noch zu Lebzeiten Otto's III. verstorbenen Grafen Gottfried als noster Hdolis
oonies l>ei : die ungewiihidichr Intitulatio dagegen entnahm er dem den Kaisniitcl auf-
weisenden Do. II. :ilS. Wir konnten nur die Uebei-einstimmung mit dem letzteren D. iä
durch Petitdruck liezeichnen und »i/mew es dahingestellt sein lassen, inwieweit die Zusätze
zu dem Bc.fitzverzcichnis .schon auf das von uns angenommene DO. III. zurückgehen:
jedenfalls alwr »,s7 sein Schlu.Hs von S. 453 Z. H an erst unter Heinrich II. neu hinzu-
gekommen. — Auf die Verwandtschaft un.ieres D. mit den andern, von Bloch a. n. <>.
Miandelten l'rkunden des Klosters haben wir in den Anmerkungen hingewiesen; auch .s-ie m
können z. Th. schon in dem DO. III. benutzt gewesen -sein. — B i.st trotz der gegen-
theiligen Vers-ieherung von Colloz nicht lediglich aus dem verlorenen Original abgeleitet,
sondern geht a-euig.'itens z. Th. (vgl. S. 434, Z. 43 N. e) auf das.'iclbe filiere Chartular
zurück, aus dem auch D abgeschrieben ist : aus letzterem verzeichnen wir nur einige Varianten.
In nitniiiu' sancto et iiulividuf trinitatis. Heiiiricus" diviua dispoiiontc eloinentia ir.
inipPratdr aUgUStUS. Cdelirr rst et iiU'iiKiric (•oniiiiciwlaiiclMiii ''. in ]iior(']itis nostris iiii{i('i'iiilil>iis
contiiiiir illiid «postolk'i oliservari preccpti iio» liuiiiscomodi coliortinitis'': ergo (Iiiiii triiiiniN IniIiciuiis,
operemiir boniini ml oiimes, mnxinie niiteni iid domesticos iidei; tcni|iMs .-ulvenit, tciii]>U!> preterit, seil
(|iiod boni '' Ht in tempore, eternitatis iiidofectivn prciiiia condonabit. Hoo ortHinento comnionUi et in
cndiici8 bis <|iin8i ad inaiisiir«'" siiNpoimi, bciioficii» niatri'in iiostrani poclcsiani fntliolioain nun M.lnni :t"
per nos ditare, »eii ctlani id ag-eiitibii» opcni in mnuibus iirostarc et |ior ini|ierialia prrcppta cnnlirnnnr
proct-riim iiustroriini et seiiatus consiiltu decrcviinu». (^uair ni)verint iunnrs lonsciTctalps palalii rctcri-
que fidcics iiostrl. qiialiti'r uos ' jicr intcrvcntuni lleimonis'-' lidcli« imstri sanctc N'irdniicn.sis ccclcsic
cpiacopi expctiti tiuiiiii.s. nt res ecelcsie sue antea per aimstoliinin privileffin t per ilivp nicninrie
antecesrioris nostri Ottonis prpco|)tiiiii ecciesic et inoiiasteriu beati Potri collatas, ubi üerenfrariii» 35
beate rccordatloiii« epiiteopii« rcf^nlain l)eati Hcncdicti abbatis sacra devotione iiu-eptain pro jiossf
inoiiacbili ordine dccoravit Sllisquc SUCCeSSnribu.s per adonianduni relii|tiit, per preeeptiiiii eoiitii-
niatiouiD, uti impcratoribiig et repibiis decensoribiis noBtri» moris fiiernt, iiisuper que ipse eidem linniM-
sterio * priident)>> .soU'rtia coiidonaverat, eonfcrrenins iiostraquc astiiiulatinne corroborarciiiiis:
qilod devote expoHtillatiiin iiiBto ent ex TOf^ah * auetoritate eiiiicessiini. llaniiis erf;i) et in in.s ecelesic 4ii
iam dicte coiiferinnm abbatiani i|>Hani i|iie saiieti \'itoiii ' die i t ii r tum nnmibiis arl sr pirtini'ntilin^.
villa« (lllOrjllC rCHqilc MibniitataH-. in Seantia VIII niaiisx, niolcndina \IIII, .id MalInniK enrliin
mansa IUI. ad Kraxnidiini nianHa VI, ad Crneeni eecleHiain I, ad Castoni» eurteni ceelesianL I. iid
N'ouani villani cecleKiani I euiii IUI eapcllia et inaiina IUI et diinid i ii ni apiUl (iaiilini'' eurteni rnrn
«ilriii i-t pratis aipiis a<|iiariMiii|ue decurNibuN ad eaniileni eeelexiaiu pertinentilinx. et pietiirani vinee I lA
ft40. [Bloch -Knwclij ai Heuricun AI) In commendatum A c) vgl. (ialaler 6, lo di lioiinin .1
e; meuBurani A (} A — VU. — AT. Stumpf Heg. .'otT; fehlt in IH> g) Heymoni» l>
h) jirondii /( i) Victoni I> ki Kaulini A
II Kl N uicii II. nn.-). 433
et inoleiidiiiii II .su|ii'r Uclnaiu llliviuill vt iiinU'iiiIi iiu 11 Hiipcr MiiHiiiii, in Mnrriilli c-urto* pccIcKiniii I
cum iimnsi.s III • »ilvi.s • priitiH et feriis liiilniiiliiiiuliii i'X iloiio Kiclii'ri et llurrliiiiii, • iiil l'nrrciliiiii'"
• Bcclesiani I sinilllquo et eilpcllain <ii inii.si.H XVI inter Cosiuitiaiii» ot Liiiiinni HÜii* et inoliii-
iliiiuin Uli um" cum pinlis » .silvUl'. ml llarliodi vlllitin in Wiipml eeeleHinm I et mnnsa II i-t i|unr-
6 tiirium (liiiiidiuiii , jul Fnisiiiiiiii niiiiismii i ot iliinidiiiiii, et apiid sanetuin Itiliaimiii
vilii'Uni"' cillll llliinso (lilili<liii, .1,1 Muhu um ■ ^ i|uartaiu partom occlcsie de KiiiitiiiiiH ol mnuHu II et
uioU'udiuuui illuiidium eum jtilva » et pratls. in llarreusi ' vomitatu mannii II iu villn Vilinre voeatll,
ad I'ulliatiiui uiansa II a.sHa, » de nhbatia Hauet! Amandi" maiiMa X eum «cdilibiiK ad emluin iiinnNa
poitiueutil)Us. Dodit etiaiU idem HerengarhlS piscaturam bonain apud Tilliaeum>' et deeimam
10 arietum, «(ui suo ocelcsio pcrsolvuntur ox liraccnai centona, ot doeiuuim loratiei suo civitatis do vino,
ad Amouzei™ villnui ecelesiam I, Klauiniacnui quoque villam cum ecelesia * et eapella 1 aput
C'rautiuau^ eum mansis XXX et pi.scatura etX molendiuis et pratis silvisque et oMiulbu» adiaeeiitÜK,
occiesiam «pioquo deMarleio'- * et eeelesiaui Maiuli l'otri in smIiimIjIo Vircluneu»! » sitaiii eum mauii»
V et prato dimidio * et deeiuiaui de viueis opiscopi luduuiiuieatis iu Medoeia, maimum etiaui in
15 eivitate Mettis» quoil voeatur Altum maeellum'', ad Maiitioiiis'' eurtem mausa IUI et dimidiuni, ad
Halloui.s eurtem moleudiuuiu I, * ceclesiaiu saueti Amaudi'' eum oumibus appendiciiü Snis" in »ul>-
nrliio, eeelesiam satieti licmigii et capcllam de Herleia CUrtC '' eum adiacentiis, ecclcsiam de
Mama cum « suis appcndieiis'', eeelesiam de I'eiri villa in Wapra, eeelesiam de Hocconis" montc
eeelesiam de Uouuaus iuxta eastrillU Haddoilis'' cum molondino I, eeelesiam de Mauri villa,
HO ad Kiuualdi' mansum IUI mausa eum tfiris indominicatis pratis paseuis, ad Kalien-i'' eurtem et *
(iillaui ' eurtem mausa XXX eum eeelesia .saiicti AniailtÜ * ct terris iuiluminieatis moli'udinis
pratis silvis paseuis aipiis a<iuarumiiMe (lecursil)us, viiieas etiam iu Arnaldi villa * eX doilO Kic-
uvare™ ductricis cum manso indominicato, item vineas quas Adelaldus", Amalricus et Albertus"
SU Ol' opere » eontulerautP, clausuml I super Mosellam, alterum qui dicitur » Adelendi'', # tcrcium
25 qui dieitur Adelberti, item vineam que dicitur saueti Martini, item» que dicitur in Mortario, item
qne dieitur in Piautaria, item que dicitnr in Arg'iicto ", item que dicitur in Marmoroio, nCC non et
mansum I cum servis et ancillis atque %nneis dono Genilti, ad Floriliing' mansum I
eum vineis dono Gcrardi comitis, ad sauctum lulianum mansum dimidium et vineam dimi-
(Uam" dono Heinredi''', super Mosellam aput Moreium scdilia II et vineas dono Martini, in Medoeia
JO clausuni I, supe* Scantiam'» molcndinum I eum manso et terris et appcndieiis dono Bertarii'' », coram
porta civitatis que ipsum adit mona.sterium dono Flotliildisy quantum * sibi fuerat alodium'', »
Hapouis'' eurtem'' mansum iiidominicatum, molendina III, mausa vestita II, liniuil CX potostate
sancti luliani, cum omnibus apppiidieiis dono Adelardi'' et Dudonis, culturani (nioque unam
que Hclini'' dicitur, pratuni ([iii dicitur Guiteri ex dono Amandi, insulam etiani que
35 Fruraosa"-" voeatur, pratuni (umque adiacens Balereio territorio; dedit etiam ipse Dudo
terras et sedilia ad Villam super C'osantiaiu ', ad Klabassiumt' mansa IUI cum terris indominicatis
pratis silvis paseuis et utriusque sexus mancipiis dono domni'' Berardi *, Solidiaco (juartam partem
WO. ll Slarculsi eurtem vi m) Faridum /) n) Consantiam ^ 01 dimidium .1 \>)AB; silv. et
pratis VC: prat. «t silv. I) = Xf. q) prata IJ r) vinea B rr) Limiacum f> s) silvis ,4
*o t) Barensi i> u) alle; Araantü 17'.,- igt. auch Z. 16 v) Tiliaeum Z» w) VC. = XC;
Amourei D: Monse A; Monzei B x| Crantinau B; Crantinam D y) de A z) Marleyo A
a.) Metis A b) mancellum D c) Mansionis A d) äff*; Amantii VC. = NC. e) suis —
appendii üs fehlt in D f) diese Kapelle wird schon in der SchenhungniirK-unde über die Kirche
des hl. Remiffiiis als deren Zubehilr genannt g) Buconis D h) Hadonis B i) Riuuaddi A
••6 k) Racherei D 1) üislani D m) B; Ritciuuare A: Richuhare D; es dürfte die sonst
Sichilde genannte Gemahlin des Herzogs Dietrich I. ron Lothringen gemeint sein, für deren
Sohn Adelbero clericus in Arnaldi villa due vinee sunt tradite, rgl. das Xecrolog ron S. Vanne
im Cod. 7 der Stadtbibliothek- zu Verdiin zum '^4. März n) Adelardus D 6) Albericus D
p) sua ope recontulerant B q) mansum ,1 r) Adelandi D s) item — Argileto fehlt
50 in D; Arjrileio B tj B; Floiilzing A; Florihinum D u) B^NC: fehlt in AI): 1 VC.
V) Herindi D w) Scantia A x) Betharii D y) Flotildis A; Flohildis D z) alodii B
a) Happonis D b) curte B c) Adelardis A d) Gelini D e) B — XC; Spumosa A;
Formosa D f) Consantiam A g) Flal>asium D h) dhi A
Kaiscrurktinden 111. 55
AM KAISERUUKUNDKN.
ecclesie cum diioluis mansi» et luanoipiis (Inno Kielieri', U|>llil Itlislcni'^ villnui mcdictateni
eoclesie dono AnSCCri', ail Uitöldi" curtcm mnusn II ilon» lliToinbalili », iilüdium de Kssio"
viiieiiiu n u e Optimum cum Silva dono • Ucnicri, et aliaiii silvniii oiilcin tenitorio adiacL'iiteiu
ab lixore Dodiliui" ciuptani prosentibus riliis eius, ad Donnau.s vcni iuxta Flabasiiim
uiansiim I diinidianuiuo capeHam cum silva dono Gotbcrti'', «d Villnre'i in comitatu stadu- 6
ui'usi üuper Acsonnm '' llnvinm muuüa IUI cum silvis et pratis et terris indominicatis aquis aiiuanuii v e
decursibus et moleudiuo et mancipiis utriusqnc soxug dono Anialriei" *, in codem roniitatu nd Binunam'
et ad Doinuum" Martinum^' et ad Kraus mancipia utrlusque scxus cum alodiis suis dono Ilildrici' *,
Ciistinido mansa duo cum silvis et terris" appt'udifüs dono Rotgeri, ad Auniacuni" mansa II dono
Aupelelmi>', ad laniaz' medietatem alodii nuam" liahuit Kasenna'' et dedit eideill nionasterio. ex- 10
cepto luanso indomiuicato et cccicsia, super Mosaui in ünibus Noue ville X'' el VIII pietiiras viuearuin »,
et e Barreusi'' coniitatu semper in maio nu'iise de rcdciiiptidiu''" censuiim ciiiiitalinm
X solidos dono • Wipfridi' prcsulis •, apud Loudiniis'-' sartiiin iiiaiKsuin I C'iini trn-is silvis
taniilia dono Gcrbcrge"", ad Geldulti' villain intcgraiu medietatem almlii et iiif(liot;itcm
eoclesie tarn in terris quam in pratis silvis pascuis cultis et incultis mancipils iitrius- i5
que scxus dono Kodulti tibi KodulH comitis', ecelesiam de Bitiiini'' villa cum mansis
diiuidiis' terris pratis silvis redditam a domno'" Heimone" presulc. Dcleg^avit eiiam idem
II. i)rcsul prediete eeclesie tbeloneum mercatum" in monteP sancti Vitoni, ad Mas-
niclü'' pontem IUI mansa cum pratis silvis et ceteris appcndiciis, ecelesiam (juoque
de Tilliaco'' cum maiiso, piscaturam' quoque, que ab antecessure iniusto fucrat ablata, 20
eidem loco restituit cum piscatoribus et terra' ad eosdem pcrtinente", et dccimani de
Sartage^' apud Vesuns". Noster vero fidelis eomes Gotdefridus" quasdam res ad pre-
fatum locum subnotatas dedit: in villa que Borbac nuncupatur mansa XX cum ecclesia
et silva pratis pascuis aquis aquarumque decursibus et familia utriusque sexus, ad
Domnura^ Basoluni mansum I et terras indominicatas cum prato I et raolendino I. 25
Dedit quoque ipsc comes ad eumdem locum predium quod vocatur Borrai"^ Habens
mansa XII cum silva j)ratis vineis indominicatis pascuis aquis aqiiannn(jue decursibus
et familia utriusque sexus. Herimannus» quoque venerabilis eomes in coniitatu Brac-
bantinse'' in predio quod Haslud vocatur XXX eidem contulit mansos loco cum ecclesia
terris pratis pascuis aquis aquarumque decursibus et"^ mancipia utriusque sexus; simili 30
inodo apud Feilsecum'" dedit ecelesiam eiusdem predii cum tribus mansis ad eamdem
pertinentibus cum omnibus adiacentiis; in eodcm denique loco, ex eodem" sue pro-
prietatis alodio VIII n)ansos tradidit cum familia utriusque sexus et suis ap|(endiciis.
In villa quoque ]'>eurunes^, que sita est in pago Ilainau*-', dederunt tam ipsc quam
frater eius dux Godefridus XXX mansos cum ecclesia integra et onmibus a|)pendieiis. 35
Comes etiam Liutardus'' in eodem monasterio monacbus factus dedit in pago \\ :ipr<'nsi
:M(t. 11 Richerii ^ k) Buslerii /J; Bustani /> 1| Anseri orf*c Auseri .) m) Regildi /^ u) Esseio .1
Ol Dodelini I> p) B = NU.; Goberti AD <|) Villarem A i-) Asiuam If s) Aiiial-
ridi ß t) Biunna A u) Dnnnu /> v) Mardenum A vi) alle -- NU., statt ceteris
der VU. x) Auiniaucum, oder älinlkli, A y) Angclelini A; AnRclinci /) z) laiiiaruni ,1; 10
lammaz (oder lummanil I) a) que A; (juod f) b) 11» A am e forr,; ob e aus a nder
iimr/ek-ehri, ul nicht zu entscheiden; Knsinna f> c) decera II l); fehlt in A d) et Hebar-
anci I) e) redecnn B; redecimo /> f) Vilfjfridi D g) I/iudonis D Ii) GedberffBo ß;
(ti-rberfi l> il Oedulti A; (ieldufi f); die ]\'orte ad (Teldulli villam — comitis sind fast
Hörilirh der Schenkuni/surhiinde Uiidolfn entlehnt kl ßililini B; Betelini If; ül/er ilie liiicK- 46
gäbe der Kirche ist die Urkunde des Bischof.i 1/ciiiio com ./. 9.'/.5 erlialten \) AB - NU., so
dnt» es nicht möglich erscheint aus I) II einzuseifen m) ihio A n) Heymone f)
o) mcrcatus B p) niontem A q) Mausmelli A r) Tiliaco I>; vgl. hierüber eine Ur-
kunde lies AlAes Richard s) piscatura A t) tcrram A u) pertinentcm AI) v) B — NU.;
Snrtajf A; Celta (f I> wj B = NU.; Vendnum A; Vesuacum, oder ähnlich, I) x) Godc- 60
fridm l> yt I><innu I> /■) Borai I) aj Hennaniius A b) Bracbantise A; Hrntrl)nii-
till••|]^(■ /> c) fehlt in A i\) Kelsecum I> e) eodcmque A f) B ~- NU.; Bourmiun A;
Berunes I); ül/er dienen Ort rgl. auch die unechte Urkunde .Stumpf Heg. 18.12 (f) Heyne /'
h, Leitardu« /'
HEINKICII II. KUG. 4.ii>
in comitalii de ( liistrei ' prcdiuin üjiilddiimi'- (li<tuiii, ccclesiain scilicet i'iiin ilotc siia,
iiiiui.siiiii iiKliiiiiiiiii'ittiiiii i'iiiii aliis xi,' ti-a(liilit(|ii(' in ipsiiis nionustcrii usus cinii (>nMiil)MS
oinnino redditibus. Ad villani ipie EIna'" dicilnr tcnet noster locus niaiisiini indmidni-
catuni cum tcrris pratis silvis rt(|nis acinarnnuini! dccur.sibiis ex dono Lanviiini", ad
6 Morini" curtem niansuni I cum tcrris silvis et oniniljus adiacentiis dono (icrsendis'',
ad Hongi'i'' villani ti-n-as iiini pratis ot silva"', apud Gcrnuindi" villani terras ouni
pratis et silvis ot scdililms, ad Ornani in ^\'a])ra terras cum silvis et pratis, uimd
Flabasinni' villam sanctc Marie terras einn pratis et silvis, apud fiodfredi" eurtem
niansuin I et diniidiuni euni terris indoniinicatis euni prato silva dono Uielieri. Nos
11 auti'in predicto ecclesie pro reniedio aiiiiiie nostre et clilectissinio coniugis iiostre Cuni-
f^unde*' et pro eoninieiiiciratioiie onininni parentuiii, fpioriim inoiiiorie debitores existinius,
diniiiliani parteiii tlirlmiei mor.ete et totiiis debiti, rpiod indo ad nostriini ins respieit.
in liHip (jui dieitur iMnsuniani" in jjroprimn damus et per interventmn Herimanni"
coiiiitis, cuius beiietieiuin antea tuit, tradimus ac'' impcriali auctoritate eorroboramus.
iJ Et ut liec nostre traditionis auetoritas per successiones teniponini stabilis et ineonvulsa
perniancat, hoc inij)eriale precej)tuni inde conscribi ae manu propria eonfirmantcs^
>iuillo iiostro insigniri iussimus.
SigniMii dnnini Hcinrici" Komanorum invictissimi impcratoris (M.) augusti.
< iuntlierius'' eaneellarius viee Ereanibaldi'' arcliicaneellarii rceognnvit''.
^' Data'' indietione" anno dominice incarnatioiiis MXV, anno verr«
doniiii Ileinrici" s'jcundi rcgnantis XIHI, inipcrii autem 11; actum Nouioniago '.
;ui.
Hiinrich schenkt der bischößichen Kirche zu Paderborn die Erbgüter des
BischüJ's Meinwerk, luelche dieser seiner Alutter Adala tmd Adala dem Kaiser
»6 übertragen hat, und verleiht ihr für dieselben die Immunität.
Dortmund 1016 Januar 10.
Orkjinaldiploni im k. Staatsarchiv zu Münster (Ä). — Rescripta privilegiorutn Pader-
Imnwnsis ecclesiae aus der Mitte des 14. Jh. p. 38 ebenda (B).
Auszug in de)- Tita Meinuriri rap. 132 hei Brower Sidera 36 und in Mon. Germ. SS.
3» 11, 133. — Schaten Ann. Padet'b. ed. I. 1, 417 aus Abschrift (a) = Lünig RA. 17", 707
n" 18, = Schaten Ann. Paderb. ed. II. 1, 286. — Falke Cod. trad. Corb. 453 angeblich aus
Conrier Hs. mit a. reg. XIII (b). — Bondam Ch. B. van Gelderland 1, 92 n" 67 aus
ab. — Erhard CD. Westf. 1, 71 n" 88 aus AB = Migne Patrol. 140, 328 n" 92, =
Sloet OB. van Gelre 1, 139 n" 141. — Wilmans-PhUippi Westf. KU. 2, 165 n" 141 aus
M AB. — Westf. ÜB. Suppl. 115 n' 739 Reg. — Böhmer Reg. 1143. — Stum2)f Reg. 1660.
Geschrieben von GB unmittelbar nach D. 262; doch sind die aufgezählten Haupthöfe mit
zwei Ausnahmen andere als die fünf der VU. Diese sind sfimmtlich an Kloster Abding-
S40. i) Ali XU.; Casterei D k) B = XU.; Ballodium A: Baliodium D; vgl. über diesen
Ort die unechte Urkunde Stumpf Reg. 1833 1) XI A m) Heina D n) B = XU.:
■«0 Lauuini AD o) Morlini A p) lacendis D i\) Raiigei B r) silvis B s) Germonei D
t) Flatbasium B; Flahagium 7) u) Gotfredi B; Godefridi /) v) Cunegunde Z) w) Moso-
niium B; Mosomiam I> x) Hermanni A; Herimaincini, oder <7hnlicli, D y) et A z) con-
tiniiante A a) Henrici AD h) Guiut<iei'ius A\ Cuntherius B; Coiiterius D c) Erem-
baldi A\ Eriambaldi B: Heriam baldi D d) recognov .1; recoornovi BD e) Lilcke für
■•* das Taiiesdatum und die Indiction in B; aucti in D ist hinter indietione ein kleiner Zirischen-
ratim t/elnssen f) Nouiumago D. — In A und B finden sich Angaben über ein noch vor-
handenes Siegelfragment, die zu einer Identificierung mit dem SI. 3 nicht ausreiclten.
55*
4S6 KAlSKUriJKrXnKX.
hof ülierijegangen (njl. Erhard Reg. }\'exlf. 974), und es ist mliglich, dass daf: Fehle» von
drei derselben in unserer Urkunde dumil zuxiiwnienhflngt, dass ihre Schenkung an das
Kloster, desseti erster Ahl am Jri. Februar I0I6 geweiht wurde, schon danmls in Aus-
idrht genommen war: diesem auch Goldbeck und Todtenhausen zu idierweisen müsate
Meinwerk sich dann erst spt'iter entschlossen halten. 5
{V.) ^ In noniine sanctac et iiulividiiae trinitntis. Hcinrirus tU-i f>;riUia l!iini:iiiiini|in|
iflllicrntor ailgustus. Si aocelosinrum di'i siililiinatioiiiliiis i>niiii studio § iiiserviniiis, aotonmo
rotribiitioiüs prcniin iiobis nfViitiirii esse 8|u'rnmU8. liimjiiiipti'r Diniiiiiiii tidoliiiin Christi prespiitiuiii
»eilioet nc fiitiirorum noverit univorsitns, i|iinliter Meinuiierccus" sniictÄC Pnterbrunncnsis acccicsine
venerabilis ppiscopuH oiunia predin, qiiac liercditario iure pnssedcrnt, mntri sunn Adiilne rontrndidit. 10
11eli[incl'' ipsn cum inauu mariti et advoeati sui Kalderici couiitis • conscnsu etiain lirreduni eiidein
predia pytestative nobis doniivit. At uus perpotuae bcatitudinis spe ac pia prefati episcopi dilectiqui'
nepfotis uostri], qui se oniniaque sua divino servicin nianciparo {jaudot, prece et devocione comnioniti
predia radeui le)ritiuic noliis tradita. iiiter quai' prinripalos oortes sunt isti,': Iiniliulf'sliusuii, \\ al-
ino[nthem, Hauiu-lou,) Hukilheni, ^laiulelbiki, (Jolthliiiii, DoddouhusMii, Hnkiiiiicslcuu, 16
Wakeresleuo , cum appcrtilncntibus] villi»' et uiaiicipüs utriusque sexus silvis viis et iiiviis
exitibus et rcditibus inolcnd[inis piseaoiouibus pasouis veua]cionibus'' quesitis et inquirendis oniiiibus-
que utensilibus, qnae quolibct modo dici vel nominari [possunt, sancte I'ate]rbrunncnsi " aecciesiac in
honorem sauctae dei pcnitricis Mariac snnctique Kiliani mfartiris ac beati Lyborii confessoris] cou-
structae per haue illiperialeni paginam largriuiur. unniitim liuinimiiii c-oiitradictione rem[ota. Insupcr 20
eciaui illipcriali] auctoritate preeipimus, ut uiilla maior miuorve perso[na aliqua iudifiaria potcstate
in eisdem] prediis se introniittat, uisi advocatus, quem eiusdem aecciesiae episeopus sibi clipat. Si
quis autem, quod nb[8it, hoc nostrae donjationis p[re]ceptum infringere ausus fuerit, ceutuni lil>nis
auri pergfolvat, L eidem eccicsie et L nostrc] camary. Kt ut liaec nostrae larg-ieionis auctoritas lirma
et incouvulsa permaneat, hoc [precejptum inde conscriptum manu propria eorroborantes sif^illo nostro ib
iussimus [insigmiri].
I [Signum donini]' H[einri]ci' Romanoiiim invittissinii (M.) [iniperatoris augusti]*^. ^
S Ountherius cancellarius vice Ercambaldi archicappellani reeognovit. |
Data IUI. idus ian.*-' indictioiie XIII'-', anno doniinicae incarnationis MXVI, anno
vero doinlni Hein)rici secundi regnantis Xllll, imperii auteni II; actum Diddmaniiia >-': 3«
feliciter amen». ,
(hs. U.)
im.
Heinrich emeu&'t dem. Bisthum Paderborn die Schenkung des ihm vom Erz-
bischof Vniran von Bremen übereigneten Hofes Moringen, mit der Massgabe, 35
dass der Ertrag auf die Lebenszeit des Bischofs Meirncerk diesem, nach seinem
Tode aber dem Domcajntel zufalle. Dortmund 1016 Januar 10.
Uisrnpln pririlcginrum Pad(rl>urnensis ecclesiae ans der Mitte des 14. .Jh. p. H'J im k.
Staatsarchiv zu Münster (B).
S41. [BrcHulttu ui A 1>) diese untl die foli/endcn, :. Th. rlurch Srhriftrciilc btsl/llintm Kri/Zinzunt/rn w
nun U c) davor und hinler dem li; mn apprrliticntil); mich SrhrIftreKte, riellrirht rinen
anderen ausrailierten u d) vanacionibus li; «h in ,1 tionibuH oder (-ioiiiliUH nliind, ist nicht
firhrr :u erkennen e^ Pailerbr. /(, doch hiinn so In A nicht r/e«tandrn h(il>en, weil sonst die
OUili'ini/e de« d efkennhar »ein mllsifle; ri/l. oben Z. '■> ('l ergänzt nach dem Oebrauch des
'Ui: In li fehlt die Siqnumzeile K) IUI. idus ian. und Hrodmannia feliciter ameD, vielleicht I5
muh <lif ItidiciiniiKziffri- XIII. nnchi/rli'ii/cn.
llKiNKlcii II. mit;. 437
Srkate» Ann. I'aiUrh. ed. I. 1, 417 au.i Ahsrhrifl = Lüniy RA. 17", 707 n" ]f>. =
Srhaten Ann. l'aderb. cd. IL 1. üSß. — Erliiml ('D. Wesif. 1, 72 «" 89 am B = Miyiie
Patrol. 110. :i-JU n' 9H. — M'ilmamPhilippi West f. KU. 2, 167 n» 142 aus h. —
Wi'sif. l'H. Sii,,,,l. 11.') „" ~IO Tiig. — Biihmt'i- Rxj. 1141. — Stumpf Riij. Ißßl.
6 Wiederholung des D. 264 mit (diweichetuler Inlervenienlenreihe.
In' iiDiniiu' .■ijinctae et imlivlduc trinitati.s". Hcinrii-ns <liviiia favcnte clemencia
RomanoruiU inijierator augustus. Ecclcsins Chriati ompliaro Horvoriim<|uo eiu» neccxsitntibiis
piu ar clemcntoi- Kiibvi'iiiro illiponallS prnmocionis ordo deposeit. I'roinde lidoliiiin Clirinti iiovcrit
iiidiistria, quiilitur divino iiistinctu aiiinioiiiti ot intervcntii dileoti.fsinie comut^'m iio.stre CÄiiifrundo
10 iinperatricis auguste, in id ipsuni iVatcnm oaritntc collnborantibii.s ITcribcrto Colonien.ii arclii-
episcopo, Tlicudiriio MiiiR';,'aid('inirdriisi. A(l('ll)al(lii Traicctonsi, Thcoderifo Mctensi, Wiggero
Verdensi, TliioTiiaro 0.'i.'<onbrugonsi, Kricu Hauelbergcnsi, .sancte Patlierburucnsi ccciesic in
honorem sancte dei f^enitricis Marie sanctiqne Kylinni niartiris et sancti Liborii confeHSoris constnicte,
eui cciam Meinwerehns venerabilis episcopus presidet, qnandam nostram vnrtem'' Moroni^a diet4im in
Ift pago Morongano in comitatu Hennoniü coniitis sitam, quam nobis Vnownnn.s Briniuensi.s' ari'liiepi.'<('opu.s
iMim manu advocati sui V<loni.s tradidit, oninium liominum contradictione romota, pro remedio aninic
.leuioris nostri tercii Ottoni.s dive soilicet memorie imperatoris augusti et inoolomitate vito nustre pre-
sentis ac spe futuro per haue mipiTialoiU pagiunni eimeediniiis at(iuc largininr, ouni oninibiis appen-
dieiis areis villis paseuis aquis a<nianimve decursibus piseacionibiis molendini.i silvis venacionibus
»0 cunctisque (luallcunique modo nomiuari |>ossiut utensilibns, ea videlicet racione ut predietu.s Mein-
werohus episcopus eaudcm cortem quamdiu vivat in usus proprios potestative pussidcat, post fincm
vcro vite sue ad vestitnm eanonicorum in eadem [sede]"* deo sancteque genitriei eius Marie nee non
beatis Kyliano ac Liborio'' serviencium annuatim meliorandiim pertineat. Si quis vero hanc nostram
donacionem infringere presnmpserit, centum libras auri pcrsolvat, h eidcni ccelesie, L vero nostre
«5 camere. Et nt hcc nostre liberalitatis auctoritas stabilis et inconvulsa pcrmaneat, hanc cartam inde
conscriptam manu pr<q>ria roborantes sigillo nostro iussimus iusigniri*^.
Gunthefius cancellarius vice Erchanbaldi arcliieapellani recognovit^.
Data IUI. id.*" ian. indictione XIII, anno dnniinice incarnacioni.s MXVI, ainio vero
domini Heiin-ici secundi regnantis XIIII, imperii autem II; actum Drodniaunia; felieiter
so amen.
34:i.
Heinrich et-neuert de)' bischöflichen Kirche zu Paderborn die Schenkung des
ihm vom Erzbischof Unwan von Bremen übereigneten Hofes Bemshausen.
Dortmund 1016 Januar 14.
M Rescripta privilegiorum Paderbumensis ecclesiae aus der Mitte des 14. Jh. p. 45 im k.
Staatsarchiv zu Münster (B).
342« [Brcsslau] a) die in li fehlende Incocation hat lHiJl L. lyipjiermann nachgetragen h) eortem,
V über o nachgetragen, ohne (la.ix o getilgt i.it : doch trird nun cui-tem zu le^en sein c) dazu
am Hände Bremensis, icn.i aber wohl nicht i'erbeaxerung, sondern nur Erklärung sein soll
40 d) fehlt in li; ergänzt aus der VC e) ori über Libero rtm Wippermann nachgetragen fi da-
hinter ron Wipjiermann ItiHl eine offenbar einem anderen D., eielleicht der W., entnommene
Signumzeile: .Si(.nium domini Hcinrici 11. regis invictissimi i\M.) nachgetragen; im Original, das
nach M'ippennann .ichon 1661 stark eerstümmelt war, wird die Signumzeile damals nicht mehr
lesbar geicesen sein g) das letzte t ausradiert, rielleicht von Wippermann h) yd. B.
488 KAISEIJUKKINDKN.
Auszug iu der Vita Mciuiccrci rap. 133 bei Brower Side}-a 37 und in Mon. Genn. SS.
11, 133. — Schateti Ann. Pnderh. ed. I. 1. 41S «iw Abschrift = Liinig EA. 17", 708
n' äU, = Schafen Ann. Paderb. cd. II. 1, 2S7. — Erhard CD. U'c.sif. 1, 72 w» 90 aus
B — Migne Pairol. 140, 330 h" 94 mit XVI. kal. febr. — WilmansPhilippi Wcxtf.
KU. 3. 168 n' 143 aus B. — West f. VB. Suppl. 115 n" 741 Reg. — Böhmer Reg. 1145. — b
Stumpf Reg. 1662.
Wihhrholung des D. 265" (VU. 1) mit riiiir Amdrriiixj in der Intcrrcnientenreihr mul
l'tbcrmihme der I'oen formet (jm.v D. 265'' (VV. II). Vgl. die VorlirnierlnDig zu D. •JUI.
In* nomine sanctae et intlividuai- trinitatis". Ileinrieus diviiia favente ckineutia
1 KulunnoruU) inij)erat<ir augustus. Tribunal nniim' dilntiimus, si ccelesias Christi cum silii lo
subicctis amplinmiis. Qu« de rc fidclimn dci iiiiiversitati patoat, quod liac intoncionc intrivfiitii dilii -
tiüsime contei-fnlis nostro C'iinipiiiidi' impcratriflS aufrüste »er uoii et Ileiiberti aicliiepisi'npi C'nlo-
iiious!!«, Adalbaldi Traiocteiisi», Thfoderiti Minujrardeuurdeiisis, Tlicodcrici'' Meteusis, \V iggeri
Verdensis, Thictmari Osenburgoiisis, Erici Hauclbergensis ■' sam-tc Paderburuensi ccciosie in honore
saDCte dei genitricis Marie saiictique Kyliani inartiris et «niicti Liborii'' « eonsecrate, cui cciain la
Meinwcrciis venerandns episeopus presidet, i)uaudam curtcm iiostro proprietatis licriieslmseu dictani
iu pajfo Lisgu in coniitatii Vdoni» sitain, ipiani ab Viiwano Bremoneiise aicliiepiscop» douanfe Ot per
adrocatum sutim Udoncm legitinia tradicioiic aocepimus, pro remedio animariini divc nuMiiorie Ottoiiis
imperatoris tercii sonioris scilieet nostri et ineolomitate vitc uostre utrius(|ue prescntis vidclieet ac
fiiture couingisquc nostro dilectissime nee minus pro stabiiitate rcgni propriutario iure eoncedimus, iO
cum omuibus appertinenciis rebus territoriis villis maneipiis utriusque sexus silvis vcnaeionibus acpiis
aquarumve dccursibus inolendinis piscacionibus viis et inviis exitibus et reditibus pratis et pascuis et
cum Omnibus acquisitis vol inquircndis, ea racionc ut iircnotatus episcopus ciusque sncccssores liberani
potestatem in eiusdem ecciesic utilitatem vertendi liabcant. 8i quis auteni in posteruui, quod absit,
prefatam eccicsiam iuquietare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathemate condenipmtnr, insnpcr so
II C libras anri optinii compouat, diniidietatem regie camere et reliquani iiarteni eidcni erclcsic, quam
I iuquietare presumpsit. Et ut liec nostre tradicionis auetoritas stabilis et ineonvulsa peruiaueat, lianc
cartam iude conscriptam manu propria roborantes sigillo nostro iussimus insiguiri.
Giuitlieriu.s cancellarius vice Erkanbaldi archicapellani recognovit.
Data XIX. kal. febr. indictione XlII, anno doniiniee inearnaciniiis M.wr, anno vero so
domini Heinrici secundi regnantis XIIII, ini)K'rii aiitera socundo; actum Drodinannii'.
344.
Ueinnch erneuert der bischüßichen Kirche zu Paderborn die Verleihung der
Grafschaft des verstorbenen Grafen Hahold. [Dortmund] 1016 Januar 14.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Abschrift aus der Mitte des 15. .1h. 35
in Rescripta privilegiornm Padertmrnensis ecclesiae p. 86 ettenda (F).
Auszug in der Vita Mcinwerci cap. 133 bei Brower Sidcra 37 und in Mon. Germ. SS.
11, 134. — Erhard CD. Westf. 1, 73 n" Hl aus F mit a. reg. XIII = Migne Patrot.
140. 331 n' 95. — WUmans PhHippi Westf. KU. 2, 169 n" 144 aus AF. — Westf. VB.
Suppl. 115 n" 742 Reg. — Stumpf Reg. 1663. w
34<'{. [bresslau] ai '//> in li fcttlmdc Inrorutinii li'it llHil L. WippcrDiiinn tiiiflii/clrni/in b) Tliin-
(Icri li c) dnhinln- ixt in tl eine Lüilre ntii/rtlciitet, a/icr der VU. xufolije fehlt niilils
d) daliinter igt rielleielit, t/einäitg ilrr VU., confe»»orifl zu frgänzen.
HEINKICII II. KUti. 439
Wiederholung des D. :^'JÖ. lits auf dir XwliIrntjiiMjni im Datum, die OB eitijirfut/l
hat, (jesrhrieben von GC. Weshalli dieser für den Samen des Erzeiipellans eine Lücke
gelassen hat, bleibt unerfindlich ; es dürfte ein blosses Versehen des Schreibers vorliegen ;
denn dass der Name ihm augenhiirklirh entfallen teure, ist schon deswegen auf/geschlossen,
6 weil der gleiche Name in der unmittelbar tienutzten VU. stand.
(C.) I In nomine; sanctac et intlivulu.ic trinitatis. Ilehiriciis doi f^rutia Kninanuruni
impcrator augustus. Uivine piL'tnti.s i'luiiileiicinl", (|Uiic iio.t <i<l ciiliiicii inipcrialis j^ iimiustatiii
perduxit, ad lioc voluit ro^nnro, iit feclfsiariiiii'' ordini tiriiinndo utqiio corroborando HiibvciiianiUH, hin
aiitcm [ina]xiino loci«, tiiiao ab antocessoribus nostris rcgibiis impiTatoribiia fiindata, Hed iam pcccntU
10 oxirrciitibiis pncno videbantiir annullata. Qiia[proptcr] oninium fidclitim iiOHtrorum preecntiiim sciliect
ai' t'iitiii'orum iiidiistriai^ notuiii osso vuliiiniis, ((iialiter nos divliii amori.s iiiatinctu pro rfmcdiu a[nime
nojstrae sen pnrentiiin iiostrormn imc noii et tcrcii [Otjtoms boiiau memoria« inipcratoris dilcctcque
conivigis iiostrao Cvniffiiiiilai' ini|i<'ratrR'is |angust0 iiitervenltii atiiiic Mcffinimcrc sanetae I'odruliron-
iicnsis \'ci-lesi^' [veiiera]bilis cpiscop! rogatii sibi sanetacqiie suae (ecclcsic a] Karolo magno impcra-
15 torc olim f[iiiidato, nostris vero temporibiis incü]iidium passae, [in lionorc enim] 8an[c]tae de[i genitricis
scnipermie virginis Marie et s]an[c]t[i Kiliani martiris Liboriiqne confessoris dedirate comitatum, quem
HabobI comcs, dnm vixit, teniiit, sitiim scilicot in loeis Ilauerga, Limga, Thiatmalli, Aga, Pntberga,
Trenercsga, Langanekn, Ei-pesfclt, Silbike, Matfclt, Nihtcrga'^, Sinatfelt, Hallenan prope Spriada,
(lambiki'', Gcssion, Sewardeshuson, cum omni legalitate in proprium concedinuis ati|H« birgimnr per
SO banc nostram linpcnaloin paginam, eo videlicet racionis tcnore ut prefatus episcopus Mcginwerc
sni(|Ue] snccessor[cs prcscripte cerlesie presidentes dclijinc libcr[am babüant potcstatem de eodem comi-
tatii cinsqiie ntilitatijbiis c|ni<'(|ui(l [eis plarncrit faciendi ad eor]u[m] tamon ntilitatem ccclesif, oninium
vi[delicct inqnietndine] remota. Kt ut haec iiostrae traditionis aeu [conjfirmationis auetoritas stabilis
et inconlvulsa" omni habeatnr tempore], hoc preceptum inde conscriptum [manu propria] firmare cura-
85 vimus et sigillo nostro insigniri inssim[us].
§ Signum domni Heinrici (M.) imperatoris augusti. f,
§ Guntherius cancellarius vice' archicappellani recognovi. |
Data XVIIII. kai. telir."-' infli[ctione XIII, anno] dominicae incarnationis millessimo''
XVI, anno voro domni Heinrici secundi regnantis XIl[n, imperii] II; ac[tum Drodman-
30 nia]''; felicitcr amen''.
(B. D.)
Heinrich verleiht dem Kloster Amorbach die Immunität.
Bamberg 1016 April 13.
Abschrift eines Transsumpts Karls IV. von 1856 Januar 8 in dem Copialbuch C des
Klosters Amorbach aus der zweiten Hälfte des 15. .Jh. f. 6 im fürstl. Leiningenxchen
Archiv zu Amorbach (A^). — Abschrift einer notariellen Copie von 1368 desselben Trans-
844. [Bresslau] a) diese und die folgenden, bisweilen durch Schriftreste bestätigten Ergflmungen
aus F h) A c) VU.; Niliterga F d) VU.; Bambiki F e) inconoussa F; in A
aber hat nach den Schriftresten jedenfalls wie in der VU. inconvulsa gestanden f) dahinter
in A Lücke, die in F mit Erkinbaldi ausgefüllt ist; cgi. die Vorbemerkung g) XVIIII. kal.
febr. roii GH in dafür gelassene Lücke nachgetragen h) in A ist das Pergament nach ac
ausgerisseii : in F fehlt alles hinter imperii II; wir ergänzen den Ortsnamen in der ron OB
in Ü. 341 gebrauchten Form, denn da dieser die Worte fcliciter amen geschrieben hat, irird
aller Wahrscheinlichkeit nach auch er und nicht GC den Ortsnamen zusammen mit dem Tages-
datum wie in D. Sil nachgetragen haben.
n I » KAIS F. in ■ i; K r X D k \.
sumpls IM demselben Copialbuch f. 10 (A-). — Abschrift einer notariellen Copie von 1420
desselben Transsumpts i« demselben Copialbuch f. S' (.P).
Grojip Historia monasterii Aniorhicrnsix (Frankfurt ITHd) 217 n" 47 ex cod. Ms. lanirll.
und 221 n" 34, angeblich aus dem Oriijinallran.tsumjit von i:!'>li. in Wirkltchhril uns ihr-
seilten Quelle. — Böhmer Reg. 1148. — Stumpf Eeg. UiÖli. 6
Das Dictal. in welchem nur die Publications formet <ui den Slil des GB erinnert, Ifisst
sich einem beslimmiat Verfasser nicht zuweisen und dürfte durch eine allere Urkunde für
Amnrbach (das ein nicht erhaltenes DO. IT f. besessen zu haben scheint, vgl. DD. 0. Hl.
4S3. 434) oder auch für einai anderen Empfänger beeinflusst sein. Die Datierungs-
formel ent-ipricht dem Gebrauch des GB. lo
In nouiinc sanctc et individue triiiitatis. Ilcinrifu.s divina iaveutf clomcncia
Komanonun iinperator aujjustus. Si jicticionibus sorvoruiii doi raci()nal)ililjiis aiiuuinuis
et uecessitudincs illorum sul)levainu.s, iiobis jirocul dul)i() ad etcniani beatitiidiiuMii pro-
dfssc conrtdiimis. Quapropter (iinniuin fidi'Huiii sanete dei ecclesic industria sciat,
qualittr inr pcticionem Hcinriei veueraiuli A\'irczpurgensis" episcopi (luaiidain abba- is
ciain Vdcabtdi' Aniorbadi in liorcnio Üdcnwait'' sitain cum oninibus loci.s vcl faniiliis
illuc pcrtinculibus preccpto nostre enmuitatis .sc])ivinnis, boc firuiissinuiin statiicntes,
ut nullus comes nullusque iudex vel quelibet iudiciarie potestatis persona in posscssi-
onibus ad jiredictam abbaciani pcrtincntibus auf placita tencrc*" aut boininos vul i)ro-
prio.s vcl libcros inibi liabitantes iuquicUirc vcl qunlibet modo distrinijcrc jjrcsuniat. 20
Quod si (piis violarc presunip.serit, ccntum libras auri se compositurnni cngnoscat,
medietateni ecclesic, cui violenciani intulerit, niedietatom vcro palacio nostro. llcc vcro
niistra iuipcrialis instituci" ut \)or infinita tenipora projiriuni nibur obtincat''. mann
pmpria .subtcr signavimus et .sigilli nostri inj)rcssionc insiyniri inssimus.
.Signum domini Hcinriei invictissimi Romanorum inij)cratciris angnsti. a
Gunthcrus eanccUarius vice Ercanbaldi'' arcbicancellarii rccognovi.
Data XVII. kal. niaii indictinuc XllII, anno domiiiicc incarnacinnis .MW'l, anno vcro
domini Hcinriei sceundi i-egnantis XIIII. impcrii autcni lll:
;u(;.
llein^ich schenkt dem Grafen Wilhelm dreissig Königshufen zu Drachenburg so
und den ganzen königlichen Besitz zwischen den Flüssen Save, Sann, Sottla
und Neiring. Bamberg KUH April 15.
Urkunde des 12. Jh. in Diplom form im Archiv des Ge.ichichtsvereins zu Klagen fürt (A).
(Hormagr) Archiv für Süddeulschland 2, 224 n" 10 aus Abschrift zu 1015. — Eichhorn
Beijir. zur allem Gesch. FOirntcns (Klagenfurl 1817) 1, 170 aus .4 zu 1015 = v. Freg- iiR
berg in Abhandl. der bagr. .\kademk, Hill. Gl. II, 2', 98 n° 4. — Zahn SIeiermiirk.
ÜB. 1, 14 n" 37 aus A = Schumi Uli. des Herzoglhums Krain 1, 27 n" 17. — .faksch
Mon. Carinthiop 1, 50 n" 12 aus A. — Böhmer lirg. 1147. — Sluni/if Tiig. KUu.
Sarhzrirhnnng nach einer von GB rrrfasslen und geschriebenen Urkunde, deren Siegel an
dir Sdihziii linuiiti iilierlntgin und deren Tc.cl in dieser durch eine Inlerpolnlion (zu der 40
34d. jKri-t»»] aj Wirlzliurif. /l'; Wiirc/.purg. yl' h) OteiiwHll /l' c) torncre /l' il) nitiiient /t'
c) Ermoboldi A' A-; Ermelioldi A' f) da* Siegel war Mclion im ./. IH'tll al/gefallett.
HEINHICII II. 1(110. 441
auch das Wort dodinins (jchiiii) rnreileii ist. Die Xachzcirliiiiiiiy inl tiarh Jaksrh a. a. O.
14 von dem Giirker Capt-Ilaii Knnrad um 1170 71 angefertigt worden, um den Xamen
der Gräfin Emma einzuschmuggeln und «« urkundliches Zeugnis für ihre Venoandtschaft
mit Heinrich zu schaffen. In dem verlorenen Originaldiplom waren in der Datierungs-
5 Zeile alle Ziffern um eine Einheit hiiher und stimmtim also mit denjenigen von D. :iiö
überein; so sind sie auch zunäch.it in der Kachzeichnung copiert und erst nachträglich
durch Rasur verändert worden. Wir haben daher auch das Tagesdatum nicht zu April 16,
sondern zu April lö aufgelöst. Im übrigen ist die Echtheit des Inhalts, wenn auch nicht
jedes Ausdrucks, durch das Origiunldiplnm Konntds IT. .Stuiii/if Reg. 198'i gesichert.
10 (C.) p In nonniie" sanctae et indivuluaL' trinitatis. llciiiricii.s diviiui l'aviMitc ole-
incntia Komanonini impcrator aupustus. | Sicut nniltis pr(;csse volumus, ita miiltis
])ro(lt'sse (It'boinus, ut, qui ex debito fideliuni servitiiti.s jjfatidcimi.s, ex fnictu rcinune-
ratioiiis oosdem j^auderc nos debitorcs esse sciamus. Quapropter sciant omnes fidr-les
iio.-ätri'' pr(,>sentes pariter et futuri, qualiter nos pro pctieioiie dilcctissimae coniiij.;is
15 nostri; Cunigund^ imperatricis ae interventu Heriberti areliiepiseopi Coloniensis'' ac
Ebei'bardi episcopi Rabonbergensis Willilielmo coniiti prcdium qiioddani <df'diiinis
iiicmDi-i'.'* ctiani doiniu; Ileinnu' suae matris, no.strae vidolicet nejjtis, quia'' nobis iiiia
ciiiii Hliii .satis devote sepe servivit''. Pro bac qiioque remuneratione eidein W.> in
vilbi qiiao dicitur Traskcndorf XÜX rcgales mansos et insupcr qiiicqiiid liabnmus inter
so flueiita Soiuun,' et Sonny •", Zi'itlc et JCiriny in pago Seuna' in eoniitatn .suo in proprinm
tradidinuis, cum omnibus apertinentiis^ campis pratis paseuis silvis, cum montibus et
coUibus'' venationibus aquis aquarumve decursibus piscationibus molendinis viis et
inviis exitibus et reditibus qucsitis et inquirendis theloneis, cum areis terris edifitiis
cidtis ' et incnltis vel cum omni ntilitate, quo '' ullo modo inde jjrovenire poterit, ca
25 ratione nt liberam inde habeat potestatem faciendi, quod velit, dandi vendendi commu-
tandi vel sibi tencndi. Et ut haec nostrac traditioni.s auctoritas per .successiones
teniporum stabilis et' inconvulsa omni' pcrmaneat evo'", hanc imperialis precepti
paginam inde conscribi ac manu propria corroborantes sigilli nostri inpressione iussimus
insigniri.
30 § Signum domni Heinrici Komanorum invictissimi imperatoris (M.) augusti. ^
I Guntberius cancellarius vice Ercambaldi" arcbicappellani recognovit. | (SI. 3.)
Data XVI." kal. mai. indictione XUI", anno dominicae incamationis sixv", annoP
vero domni Heinrici secundi regnantis Xin°, imperii autem ä°; actum Babenberc;
feliciter amen.
35 34 ( .
Heinrich vei'leiht dem Grafen Wilhelm das Marktrecht sammt dem Zoll in
Friesach oder an einem von ihm zu bestimmenden Orte seiner Grafschaft.
Bamberg 1016 April 18.
Urkunde des 12. Jh. in Diplomform im. Archiv des Geschichtsvereins zu Klagenfurt (A).
10 346. [Bloch] a) üher dem ersten n eine Oherlänge ausradieii b) r corr. nits p c) on iilier der
Zeile nachgetragen d) es uäre nicht iinmögfich, dass .schon die echte Vortajie unseren D. eine
dem Sat^e quia — servivit ähnliche ^f'endllnf/ enthalten hätte, in der natürlich nur der Dienste
des Grafen Wilhelm gedacht worden wäre c) zwischen u und n kleine Hasur, auf der auch
der zweite Schaft des u steht f) e corr. aus o, a auf Hasur p) A h) b auf Ha.tiir
•15 i) über t der Anfang eines zweiten, nicht rollendeten 1 k) 4; cor ullo nachträglich eingefügt
1) et — omni auf Rasur m) eü cor hanc nachträglich eingefügt: rielleicht ist omni ovo Zu-
satz des Fälsctiers nach dem DK. II. n) ba corr. aus po, das 1 «der dem zweiten a nach-
getragen o) hinter XVI, XIII. XV, Xin, U je ein Strich ausradiert p) anno auf Hasur.
KmUerurkonden III. 56
442 K A I S K U r K K V N 1) KN.
Aiialecta ad acta s. Hemmae in Ada SS. lunii ed. I. 3, 516 n' 1 unvoUständig wohl aus
A. — (Honnayr) Archiv für Suddciiisrhland ä, 225 n" 11 ans Abschrift zu 1015 =
Eichhont in (Hormayr) Archiv 11, 241 n" 5.) Fragm. = Wichiicr Gesch. von Admont 1, 226
n' 4. — Zahn Steiermark. ÜB. 1, 45 n' 38 aus A. — Jaksch Man. Carinthiae 1, 51 n" 13
aus A. — Böhmer Reg. 1149. — Stumpf Reg. 166S. b
Wie sich aus dem Origimildiplom Konrads II. Sluw]if Reg. 1985 ergieht, hat Heinrich
den Grafen Wilhelm au.'iser mit der durch D. 346 vcrbricftai Schenkung von Grundbesitz
noch durch eine Marktrechlsverleihung begnadigt. Jak.vh a. a. 0. (vgl. S. 14. 22) hat
mit BtTücksichtigung des Schrifibcfundes ausgeführt, dass das darüber ausgestellte D. zwei-
mal durch Interpolation verfälscht wordeti sei, zuerst um llTO/71 durch den Capellan Konrad lo
(in dhnlicher Weise iric D. 346), dann um 1177 — 11S4 durch einen zweiten Fillsclur,
der die Schenkung des dritten Theils der Saline von Admont, des Münzrechts und aller
Bergwerke und Salinen auf den Gütern der Empfänger hinzufügte; er entnahm die Per-
tinenzformel für den die Saline von Admont betreffenden Passus dem D. 3-16 (VV. I),
den Abschnitt über alle Bergwerke und Salinen aber dem D. Friedrichs I. Stumpf Reg. i5
4111 (VC. II). Diese Interpolationen (zu denen wir auch die Worte dedimus eis rechnen)
/(j.<s«i sich leicht ausscheiden, und der übrige Text, der z. Th. mit D. 346 übereinstimmt
und mit dessen Benutzung von GB verfa.sst sein wird, darf in der Hauptsache für echt
gelten ; er wird inhaltlich durch das angezogene D. Konrads II. gesichert. Nur an einer
Stelle dürfte ihn der Fälscher noch verderbt halicn. Statt der in einem DH. II. sachlich 20
und sprachlich unwahrscheinlichen Verbindung comitatu suo quod vocatur Friesahc wird
nämlich in der echten Urkunde der Relativsatz hinter suo predio (Z. 39) eingeschoben
und etwa durch vel 7nit dem folgenden verbunden gewesen sein; die NU. Konrads II.
bringt deutlich zum Aitsdruck, dass Wilhelm das Recht erhalten hatte, den Markt in
Friesach oder in einer andern Besitzung innerhalb der (rrafschaft zu errichten. — Die 25
Ziffern der Jahresangaben in der Datierung der Fälschung sind offenbar entsprechend
deit geänderten Zahlen bei D. 346 um eine Einheit zu niedrig angesetzt; an da- Zuver-
lä.t.'^gkeit des Tagesdatums zu zweifeln, haben wir dagegen keine Veranlassung, wenn es
auch nicht als völlig verbürgt gelten kann.
(C.) I In nomine sancte" et individue trinitatis. Heinricus ilivina favciite clc- 30
mcntia Romanorum imperator augustus. | Notiim sit omnibus Christi nostiiqiic
1 fidelihus prescntibus scilicet et futuris, qaliter'' nos pro pcticione dileeti8siiii[e]'" coniug-is iiostre
Ciini^iindnc iiiipernlricis ac intervcntu Ucreberti arcliiepiscopi Coloniciisis 6t Eberhard! cpiscopi Baben-
bergcnsis Willchelmo comiti <nec non et domine Hemme matri sue, nepti autem nosti-e,
contulinius terciani partein saline nostre in valle Ademuntense cum omni iure, sicut 36
illam in usibus nostris liabuinnis, et cum onmibus apcrtinputüs'' suis caiiLjiis prati» • silvi», cum
montibus et collibus venntionibus aquig aqunrumve decursibu« * vii« it inviis cxitibus et roditibus que-
»itU et inquirendis » ciiltis et incultis et cum nmui utilitatc, que ullo modo iudc provouirc potorit, et>
mercatiun < dedimus eis> in suo predio'' ubicumque plaeuerit sibi ad habendum atq\ic
theloneum in qualieumque loco sit mercatum in comitatu suo quod vocatur Friesahc 10
It in proprium tradidirous < CUm moneta, nec non et omnes fodine cuiiiscumquc metalli <!
saline, que in boni» Suis repericntur, usibus • Conim subinccant, univprsuni quoque in» ad impcriiiin
I spectaru » eis remisimus et en |iroprii-t)iti IpKoruni impcriali cleuieutia a8ij.'naviinus''>, ca ralione ut
libcram indc hAbca(n)t potestatem faciendi, <iuod veli<n)t, dandi vendendi conmutandi vel »ibi tcnendi.
Kt ut hmcc noitrc tradicionis auctoritiu per duccoRiiionci* t[cm]porum xtabilis et inconvulsa'^ • per- *b
847. ''Bloch] a) scne A l)) A v) oder <HlccfisBim[ae] d) dahinter tlürfien in rier echten
Vorlayt die in A (X. 4ilj faUch liezo(jenen Worte quod vocnfur Friesahc gextanden halicn
und liirri ilurrh vel mit ilem fotijenden rerknüpft geweten sein; «. die Vorbemerkung e) do-
hintrr felilt oinui in A
i
II Kl N Kl eil 11. liiic. 443
nm[nc'a]t ovo, liniic ini|iiTiiili.t |irii-c|iii pa^rinnin (iii)ile ciuiHcrilii iir inaiiii propriii r'cirrolnjraiitos ni(filli
uoHtri iinprcssioiie iussiiiiiis insi^riiii-i.
I Sigiimu iliiiiuii llfiuriii liniiiaiKinuji iiivii'tis>iiiii iiiiperiitoriH (M.) iiugu.sti. j]
g ( uiiitlii-riiis cimccllarius vii-c Krciinbaldi nrcliicappijllani rccojjiiovit. ^ (SI./
s Data Xllll. Ual. mai. indirtione XIII, aiiiin (lominice incaniationis MXV, annn vito
(loiiii[ni| llciiirifi sciiiiidi rognautis XIII. im|i(>rii aiitoiii l"l; acliiiii Habenberc; feliciter
348". Heinrich schenkt dem Kloster Schutteni den Ort lieiligenzell, eine
10 Hufe zu Friesenheim und seclis Hufen zu Plobsheim.
Bamberg 1016 .
Schutferner Copialbuch des 16. Jh. f. 3 im grossh. Geiierallandesarchiv zu Karlsruhe (E). —
Xotariatsahschrift aus E von 1746, angeblich collationiert mit dem Original, ebendaselbst (E^).
Auszüge in den verschiedenen Redacdonen des Chron. Srhutteranum bei Schannat Vindem.
16 litt. 1, 19: Mone Qnellensammlung 'S, 87; Mag in Zeitschr. für die Gesch. des Ober-
rheins N. F. S, 271.
348^. Heinrich .schenkt dem Kloster Schutfeim Antheile an dem Zehnten von
Malterdingen, die ihm sein Vassall Wolfrat von Altshausen für die Graf-
schaft im Erigau übereignet hat, soioie den Ort Heiligenzell , eine Hufe zu
•0 Friesenheim und sechs Hufen zu Plobsheim. .
Urkunde des 12. Jh. in Diplomform im grossh. Genei-allandesarchiv zu Karlsruhe CA).
Marian Gesch. der oesterr. Klerisey I, 2, 413 aus A. — Bümgi Reg. Bad. 1.5 Reg. —
Stumpf Reg. 1664.
348' (Unecht). Heimich schenkt dem Kloster Schlittern den Ort Heiligenzell,
S6 eine Hufe und den Herrenhof zu Friesenheim, sechs Hufen zu Plobsheim und
Besitzungen zn Oberschopf heim, Zzinsweier, Kürzell, Almannsweier und Otten-
heim. Bamberg 1016 .
Coccius Dagobertus rex 77 Fragm., wohl aus einer Redaction des Chron. Schutteranum.
Von den fünf Fa-'^sungen, in welchen uns D. S4S vorliegt, sind zwei — die bei Würdtwein
so Xova subs. 6, 173 n' 72 und die bei Grandidier Hist. d'Alsace i*, 209 n° 370 gedruckte,
die Stumpf tntter der Regestennummer 1665 zusaminengefasst hat — von Bloch in Zeitschr.
für die Gesch. des Oberrheins N. F. 12, 460 ff. als Fälschungen Grandidiers erwiesen
worden und kommen daher für unsere Ausgabe nicht in Betracht. — Der Text des D. 348",
der bisher nur durch Auszüge in der Schutterner Chronik bekannt trar, ist vollkommen
^ einwandsfrä und darf unbedenklich für echt erklärt icerden; sein Dictat ist von GB,
wahrscheinlich unter Benutzung des D. 334, verfasst, welches Eberhard als Oberherr von
Schuttern zu die.iem Zwecke vorgelegt haben mag. Für die Tertgcstaltung konnten wir
neben der KU. D. 348'' auch mehrfach das falsche D. Dagoberts von 703 November 5
S47. t) das gefälschte Siegel ist eine Xachahmitng des SI. 3; wie Jaksch cermutbet, war früher dag
40 echte SI. 3 selbst auf der Urkunde und ist erst später durch das gefälschte ersetzt.
56*
444 KAIS KKl'KKrX DEN.
(Grundidier Hist. d'Alsace i*, 130 n" 290; wir haben in den Annierkutijien mit def Sigle
G darauf renriesen) heranziehen, das aus unserm D. 348" und 1). 'JOi) zusammengesetzt
irorden ist. — D. 34S'' ist in einem im 12. Jh. angefertigten Srhriflstiiek erhalten, welches
die Züge einer Kaiserurkunde des ausgehenden 9. Jh. (wohl Karls III., vgl. die Vorbe-
merkung zu D. 209) narhuhmt und aus ihr aueh das Bccognition.tzeirhen iihernnmmen hat: b-
das Monogramm entspricht dem kai.ierlichen Heinrichs II. in der dem Gli geläufigen Form;
vom Siegel ist nur noch ein Bruchstiiek ohne Schrift und Bild erhalten. Erweckeil diese
fiu.<<!ereH Merkmale Verdacht gegen das D., so zeigen doch die inneren, dass seine Vorlage
nicht IM D. 348", sondern in einem anderen DH. II. für Schuttern zu suchen ist. Dmn
der Einschub in die im übrigen auf D. 348" zurückgehende Dispositio über den Zehnten lo-
fori Maltei'dingen und .feinen Erwerb durch Heinrich, der dafür die Crrafschaft im Erigau
an Wolfrat von Alt.'ihau.ten gegelien habe, (,f/ u)d)edenklich und kann keinesfalls im 12. Jh.,
als un.scr Exemplar gcichriebai wurde, willkürlich erfunden -tein, wenn auch in der An-
gabe über die Zeit jenes Erwerbes ein Irrthum angenommen werden mu.<ts: im dritten
Jahr seinei- Regierung, also nach dem 6. Juni 1004, kann Heinrich nicht mehr in Verona iB
gewesen sein; die Begebenheit mu.ts vielmehr noch ins zweite liegierungsjahr und zwar in
den Veroneser Aufenthalt bald nach Ostern gehören (vgl. Hirsch Jalirb. 1, 304. 313).
Was aber in.-ibesondere dafür spricht, in D. 348* nicht eine Fälschung nach D. 348",
sondern eine Neuausfertigung mit Beibehaltung der alten Datierung zu erblicken, i.'it die
Corroborations formet , die, an .nch einwandsfrei, doch von derjenigen des D. 348" voll- 20
ständig abweieht ; wie man in Schutteni im 12. Jh. darauf hätte verfallen sollen, wenn
D. 348*" auf Gritnd des D. 348" gefälscht wäre, hei dieser Formel von der Vorlage ab-
zuweichen und dafür eine Fassung zu wählen, welche, ursprünglich in der italienischen
Kanzlei üblich, gerade unter Heinrich II. mehrfach in die deutschen Urkunden eingedrungen
ist, bliebe schlechterdings unerklärlich. Nehmen wir also an, dass unserer JJeberlieferung ss-
des D. 348^ eine echte und von D. 348" verschiedene Urkunde Heinrichs zu Grunde liegt,
so wird darum keinewegs für seinen vollen Umfang die Echtheit behauptet. Wie die
Worte in conspectu multorum priucipum in der Datierung wahrscheinlich interpoliert
Kind, .so mögen aueh an der Fa.tsung der Strafformel Aendermigen vorgenommen worden
sein; in.ibesondere aber liegt der Verdacht nahe, dass unsere, fälschlich den Anschein eines so
Originaldiploms erweckende Urkunde hergestellt worden ist, um den Antheil des Klosters
an dem Zehnten von Malterdingen zu vergrösseni; wäre dieser sogleich ganz an Schuttern
gekommen, so würde wohl nicht, wie in unserem Texte, von drei Dritteln, sondern von
dem Zehnten schlechtweg geredet worden sein. — Einfacher ist endlich über das D. 348'
zu urtheilen ; icir kennen nur einen Auszug daraus bei Coccius; stammen dessen Nach- 3&
richten über Schutlern aus chronikalischen Aufzeichnungen dieies Klosters, .so weicht er
doch in diesem Au.<izug von den uns sonst erhaltenen liedactionen jener Aufzeichnungen, in
denen das echte D. 348" benutzt ist, durchaus ab. Dass «•»• es hier nicht mit eine)-
zweiten Neuausfa-tigung, sondern mit einer Va'fnlschung des I). 348" zu thun haben, kann
keinem Zweifel unterliegen: es genügt darauf hinzuweisen, da,<is — abweichend von den 40
DD. 348" und 348'' — Heiligenzeil und Ruckeraweyler darin als zwei verschiedene Orte
behandelt werden und zugleich die cella s. Georgii erwähnt wird. Aus Krieger Topograph.
Wörterbuch des Grossh. Baden 253 s. v. Heiligenzell erhellt nämlich, dass in Ruotgeres-
vuilere erst kurz vor 1313 eine Capelle des h. Georg errichtet wurde und da.fs er.<it von ihr
der Ort seinen neuen, zuerst 1367 nachweisbaren und jetzt noch giltigen Namen bekommen 4&
hat. D. 318 ' kann also er.it in späterer Zeit und von einem Manne hergestellt .<iein, da-
nicht mehr wusste, dass Heiligetucll früher Kuotgercsvuilere geheussen hatte; da die Fälschung
imtncrhin noch dem ausgehenden Mittelalter angehören kann, haben wir sie aufgenommen
und in Anm. 1 zu D. 348" aligedruckt.
i
i
HEINKK'ii II Hilf;
445
348".
In iiniiihic saiicti; et iiulividui,' trinitatis.
Henricus divina favente dementia Uoiiiii-
noruni inijiorator aunjustus. Si veneraljiliii
6 ecelesiaruni doi Im-a alicuiiis (limi eiiiiimi"li(
ditare stiidm riimis, imljis id ail i-<iiiciliiiiii
aniini^ iiostrae |in>Hc<T<' miiiiiiic duKitiimus.
QuaproptiT novcrit oiuiüiim dui tidcliinu
nostroruinquc tarn presentium quam* futii-
10 rorum indiistria, qualiter nns pro ' reme-
dio anim^ nostr«,' parenhinique nostrorum
nee non intcrvontu ac potitione venerandi
presidis Eberhardi'' cuidani suo'' paupcri
monastorio Oftoiiis ci'Ila difto'' iiiiaiii villaiu
16 Kuotjjcri'svuilor«''' diotain vt umiin niansuiii
in alia villa (juc iliciiiir l-'riesenheiiu ' in
comitatu IJerehtoidi'-' in pago MDrtinouna''
et sex niansds in villa ([ue dieitur IMa-
(C.) ^ In nomine »anetao i;t dividuae'
trinitatis. HeinricuH divina favente de-
mentia [{(jmanorum imperator au{^ut«tUK.
Si vciioriiliiliu nt-cirlciiiiiriiin di-i lorn iiIieiiiiiH doni ^
i'ojiiiiiodii ditaro Ktudiiorimiiii, iidIm« id iid niiir-
iliiiiii aiiiiimi! iioHtrno pruticcru iiiiiiiiiiu diibitiiiniiH.
yuuproptor iioverit oiuiiiiim dci fidcliuin iioBtru-
ruiiKiuc tain prcHcntium quam Ct futurorum iii-
dustria, qiiiilitcr n08 pro remcdio animae nostrao
pnrcntumque nostrorum ncc non intcricntu ac
pcticionc vencratidi prcsulis Eucrliardi cuidnin huo
paupcri moiiastcri» Offonis colla'' diclo'' <[tres^
tcri.'ias ]>artcs dcoiniae tociüs villac quae
Maltortinga vocatur sitae in pago Pris-
gauue donamiis et tradimus, quas nobis
fidelis vassallus noster Woluerat de Als-
husa eum manu filii sui Wolueradi pro
348^ 1) propter remedium animae nostrae
SO parcutunique nostrorum nee non iuter-
veutu et petitione venerandi praesniis
Eberhardi euidam suo pnuperi mona-
stcrio OÖonis eella dietn donat im-
numitiites in Heiligenzel, »mam
Si villam Ruckersweyler dictam, VulgO
cellam sancti Georgii, et mansum
unum et curtim doniinicam suam
in alia villa quae dicitur Swirsenhiim
in comitatu Bertlioldi in pago Mortinaw
SO et sex mansos in villa quae dicitur
liiabodelsheim in comitatu Kbcrlinrdi
in pago Alsatiae, item in superiore
Schopffen cum decimis et Omni-
bus pertinontiis in Sinßwiler,
16 Kirtzel, Almenßwiler, Ottenlieim
cum Omnibus iuribus et attinentiis
», cum terris * pratis pascuis forCStlS
censibus silvis aquis aquarumque de-
cursibus.
40 348°
46
60
[Bloch] a) E' = G; dahinter in E et später
nadiget ragen , irahrncheinlieh aus D. 348''
b) K'; in E Kueih. enrr. aus Eberh., irahr-
scheinlieh nach D. S48'' c) D. 348 >>; 8ui
A'/?' d) EE'; (Joch ist in E über cella 2,
Ober dicto 1 später übergeschrieben, wahr-
scheinlich nach I). 34Sl>, in dem der Corrector
die dort (vgl. .V. h) hin~iigefiigten Umsetzungs-
zeichen übersehen hat e) I). 348'>; Ruog-
kerschwiler £: Kuogkerswiler £' f) EE\
Fresenheim D. 3481' g) EE'; Bertoldi
D.348'' h) D.34S'>: Mortunawia EE'
34S*. [Bresslau] a) ^ b) dicto cella, miV ZeicA««,
icekhe die Umsetzung der Worte vorschreiben,
A
44«
KAlSKUrüKlNnKX.
boilesheini' in comitatii Eborliardi in pago
Alsatia cum «»mnibus suis portinontiis curti-
liciis arcis cxitibns [vt letlitibusj'' (juositis
vel inquirondis terris cultis et incniltis priitis
l)ascuis silvis' venationibtis acjuis atjua-
i'iiniquc decnrsibus'" pi^ii-atiiinibus nmli'n-
ilinis niancipiis ati"ius(|ui' sexus sou nmi
oninibus quc quoniodoounquc nuniinari
possunt utilitatibus ad oasdeni prniirifiates
perlinentibus per lianc nostrani inipcriak-ni
l)a';inani conccdimus atque larginuir et di^
nostrn iiuT ac" doniini" in eins ins ar do-
niiniuin onniino transt'undinius. oa vidclicct
ratioue ut abbas eiusdem" inonastorii sui-
quo succcssores libcrani liabt'ant de caden»
traditione ad usnni nionastcrii quicquid eis
placuerit faciendi potestateni'', omniuin lio-
niiinun rcgni nostri contradictionc reniota.
Et ut hcc traditionis nostrc auetDritas
stabilis et inconviüsa pennaneat, boe im-
periale preceptum'' inde conscriptuni manu
propria eorroljorantes .si<j;illi nostri impres-
sioue'' iussinms insigniri.
»Signum domini lienriei Kümandrum
invictissiiui imperatoris augusti. (M.)
Guntberus eaneellarius vice Eream-
baldi* arcbicapellani recognovit.
eomitatu in Eriganuo inter alia anno regni
nostri tcreio Verone potetative* tradidit,
jtretereit unnni villmu Knotprorpsviiilorp ilictam
it iiniini iiiniisiiin in * Krcsoiilioiin in roinitiitu
ItiTtolili in |iii;,'<) Miirtinonua i't VI miinsns* in villii 5
ipiiu' (licitiir Klahoilcslicini in ouniitatn KliiThardi
in pnu'o Alsaliii cnni oniniliiis suis ]iortinentiis
oiirliKfiis nrriti t'xitil>us et rcilitibus i]Uiirsitis vcl
iMi|iiir<'nilis torris cultis rt ini-nltis pratis pascnis
silvis vcnationibiKS »qnis aqiiui'uniqiic dcciirsihiis 10
piseationibiis molendinis inaucipiis iilriusipic suxiis
scu nini oninilms «piae iiuonio(looMin<|ne nioninari
possnnt utilitatilins ad oasileni proprirtafos poi-
tinontÜMis per liaiic nostrani iinpcrialom paj^inatn
concedimus atquo Inrg^imur et de iiostro iure nc 15
dominio in eius ins ac dnmininni oinuiuo trans-
fnndinius, ea videlicet ratione ut ablias piusdein
monasterü suiipie successores liberam liabcant
pofcstnteni de eadcni traditione ad usuni monasterü
cjuicquid eis placuerit faciendi, onminni boininiini äo
rcgni nostri contradictionc rcmota. ^^I <iuis ^ {'ni
magnus vel parvus, j)ntens vel impotens,
spiritualis vel sccularis ha n c uostrac anctori-
tatis traditio nem et preceptum transgredi
ac temere infringere presumpserit et res 25
prcfatas ab usn abbatis fratrumque suo-
nnn aliquo modo alicnaverit, XL libras,
decem fisco nostro, X liabenbergensi epi-
scopo, X abbati et X advocato jjersolvat
et ante tribunal divini iudieis, nisi in liac 30
vita resipuerit, reus existat. Quod ut
vcrius eredatur (!t nnnii tempore incor-
ruptum liabeatur, manu ])rii])ria ro})nrantos
syg\ilo" nostro insigniri iussinnis.
^ Signum domni JIcinrici (M.j invic- 35
tissimi Romanorum imperatoris augusti. ^
I (iuntliarius cancellarius viee Er-
cbanbaldi arcbicapellani recognovit <et ^
(SK.).> (SI.)'
848°. '\)lJ.3-iSi>; Ulabodcssheiin A',- Blobndessheim
£' k) (i l>. 34I1I-; fehlt in KE' 1) syl-
vis ££■' ni) incursiliUH A"' n) A' — G =
I).H48»; et A' ») G /J.34H''; eius
A'A'' p) ohirohl in U. 334 und in I). H4S<'
]ioteiitatcni hinter liaheant Ktrht, (Im/ei-n wir
mit Kück-xicht nuf ilit H'ieflrrMir in fr die
W'orlKlellung nicht, die auch fimnl bei GH
begegnet, ryl. I>. 33'J <\) jiraescriptum K'
T) iinpcnniüne A"' b) Ercabaldi A'; Ercu-
baldi E'
848*. !•) rom Siegel int nur noch ein Fragment ohne lo
IHM und Schrift erhallen.
00
UV.IS liicil II. Iiiic. 447
Data' iiulictiiiiio XJIII, aiiiii> (loiiiink-i- I)ata aiiiio (loininicc im-uniutioiiiK
incaniatiiiiiis M.Wl, aiini) uiitciii (lninini >ixvi, iiidictioiio XlllI, aiimi aiitcni icgiii
Henrici secundi regnanti.s Xllll, impciii iii; ilmiini llciiirici secuiidi Xll'h, im|iiiii vero
acfiiiii Babciiberg; foliciter" amen'. Hl; actum lJab<iil»crc < in cons|)ectu mul-
6 torum iiriiRi|nim ^ ; in dei nomine feiiciter
amen.
Heinrich schenkt der Gräfin Richilde ans dem confiscierten Besitz der Söhne
des Grafen Siegfried, Berengar und Hugo, die Uülfte des Hofes und der Burg
10 Trecentullii und zugehörige Besitzungen. Bamberg loia
Notarielle Copie mm J. 1:288 im k. Staatsarchiv zu Modena (B).
(Mtirafori) Piena esposizione dei dirilti sopra Comacchio 139 dt. — Muratori Ant. Hat.
2, 35 ans B = Orig. Giielf. 1, 531 n" 29, = Rena (e Camici) Serie de' duchi e tnarctiesi
di Toscava 1*, öl, = Tirabo.icki Mem. Modeneai 2'', 9 n" 160 uvvolhtändiy, = Lupi
15 CD. Beigom. 2, 477 Extr. — Böhmer Reg. 1150. — Stumpf Reg. 1669.
D(/.s Dictat i.it nicht mit Sicherheit einem Kanzleibeamten zuzuweisen; das Eschatokoll
rührt von HC her. — Die Urkunde ist mit dem geschenkten Besitz 1017 an das Kloster
Konantola gekommen ; eingehende Erläuterungen bei Tiraboschi Sforia di Nonantola 1, 284 ff.;
über den Flii.s.s Murlena vgl. da-telhst Bd. 2, Register s. v. Modena.
«0 (O In nomine sancte'* et individiie trinitati.'*. Ilenricus dei favonte dementia
Rnmanorum imperatnr augustu.-;. Legiljus eautum et iure statiitum esse con.stat'', quod
lii. ((ui iniperatori *' suo rebelies existunt post promissam fidem, sub expoliatione omnium
bonorum, (pie'' possidere videntur, publica proscriptione dcljeant condempnari, in fide
vero promis.sa per.^everantes sit digni.ssimum "^ cxaltari. Quapropter onmibn.s .sanetc
SS dei eclesie nostrisque lidelibus presentibus scilicet ac futuris notum fieri volumu.s, quod
interventu ac digna peticione Henrici venerabilis Parmensis episcopi nostrique fidelis
dilcctissimi liac nostri precepti pagina concessimus Richilde eoinitis.^e niedietatcm corti.s
de Trccentidle cum medietatc castelli et caitelle et Campi duci.s canipique de Credario
liac '' Rupte obscuro et fosse Muclene cum silvis et aquis aquarumque decursibus
30 moU'ndini.s piscationiliu.s campis vineis buscaiibu.s pratis et omnibu.s ad mcdietatem
predicte cortis pertinentibus, sicut a Berengario *-' et llugone filiis Sigefredi comiti.s
uostro imperio" rebellantibus hactenus visa sunt possideri, ea videlicet ratione ut pre-
dicta Richilda comitissa eiusque heredes ac proheredes dehinc licentiam '' per hoc npstre
auctoritatis et concessionis preceptiim habeant tcncndi po.ssidendi perfruendi ac donandi
sö vendendi comutandi ac pro aninia iudicandi et quicquid ' voluerint faciendi ^. Pre-
cipientes itaque firaiiter iubemus, ut nuUus dux marchio archiepiscopus episcopus comes
848°. t) ob dahinter im Original eine Lücke für
ilas Tagesdatum gelassen war, ist nicht sicher
zu entscheiden: in D. .3481' ist keine Lücke
40 dafür vorhanden u) foeliciter EE' v) in
E' steht am Schliiss der Urkunde L. S.; die
Chronik ron Sihuttern bei Hone a. a, 0.
spriclit von einem sigilluin appensum.
W9. [Bresslau] a) scne B b) hier und öfter überflüssige Abkürzungszeictien oder Schnörkel über
*b den yf'orten c) impratori, imprio B d) qua B e) iligTiisinium B f) B, für ac s) ah
Orengario B h) licentia hac per B i) qui(id B k) facciendi B
448 KAISEKl'ÜKrxnKN.
vicecomes sculdascio gastnldio nullaquo totius regni nostri iiinj;iiii iiarvainio ijorsona
eupra noniinatam Hidiildain comitissani ilisvestire inquietnio vel molestaro presuniat
siiosque lierodes ac pndu'rt'dcs ({iialiliet contcntionp molestot. Si quis voro , qnod
t'iituruin niininic crediinus, tciiicrai-io inotii lim- iKistro i'unrossionis proceptiim iiifriiigcrc
aut alitor iimnitarc jirosuinpscrit, noverit se coiipositiiruin auri iqilimi libras contuiii, 5
nu-dietatcm kaiiu-rc nostiv et mcdiotatcm suporius ' nomiiiato Kicliildo coniitissc eiusqut'
la'ix'dibiis ac proheiTdibiis. Quod ut vorius i-rcdatur atipic diligoutius ab oninibus'"
obscrvetur, iiianiis nostre inscriptiinu' roborantcs sigilli nostri inpressione iussimiis
insigniri.
Sigiuiin ditnini Ilcinru-i iiivii-tissimi" ot screnissimi" (>l.l ini])! raturis aiif^usti. 10
Hcinricus episcopiis ot caiifoUariiis vico Eucrardi ejjiscdjii et arcliicapcllani"
recognovit ''.
Datum annn (bmiinicc iiicariiatiiniis M\\ I, indii'ticmo XIIll, aiiiii) ilnniiü'i Ilcinrici
rcgnantis XIII, impcrii vero eins iii: aitiirn l'auenberc'; felicitcr amen'.
350. 16
Heinrich verleiht dem Kloster Hersfeld den Wildbann über einen in der
Gegend von Breitungen an beiden Seiten der Werra belegenen Forst.
Mörfelden Itilij Mai 17.
Originaldiphm im k. Stanisarchiv zu Marburg (A).
Kuchenbecker Anal. Hass. 12, 318 n° 2 aus Abschrift mit a. rcgn. XIII = Heim Hernie- so
berg. Chron. 356 unvoJhliimlig. — Wenck Hess. Landesgesch. 3*", 46 ii" 48 aus A. —
Dobenccker Reg. 649. — Böhmer Eeg. 1151. — Stumpf Reg. 1670.
Geschrieben von OB. Das Dictaf stimmt vielfach mit demjenigen der DD. 326. 327 für
das Bisthum Würzburg und das Kloster Fulda überein, deren Herren zu unserem D. ihren
Consens erf heilt haben. Ob es mit Benutzung jener Urkunden oder etwa von demselben ss
Mann, der sie entworfen hat, angefertigt i.it, lassen wir dahingestellt . — Zur Deutung der
Grcnzbeschnibung vgl. zuletzt Werneburg in Jahrb. der Akad. zu Erfurt 15, 5 ff.
(C.) ^ In nnmine xanetae et individiiao trinitatis. Ilcinriens divina faventc cle-
mentia HrimanDnim imperator augu.stus. Oninilms tidflibus nostris pn-Kciitibus atque
futuris notuni esse volumus, qualiter nos p nb intcrviiitum et jicticionem dilectissiniae so
coniugis noistrae Ciinigundae iniperatricis augustac sanctae Ilorueldeii.si aeeclesiae pro
»edida ser\-itute no.stri ttdelis Anioldi eiusdeni eenobii venerandi abbatis cum connnuni
consensu et conlaudatione Ebcrliardi liabenbergensis aeeclesiae venerabilis» episcopi
nee non Heinrici Wirziburgensis aeeclesiae nostri dilecti episeopi atque Bobbonis
Fuldensis abbat!« bannuni nostrum super feras silvaticas in lucis et silvis et in campis sa
— in ambilu subscripto et terniinationibus ita noniinatis: ab Oriente in vertice montis
Vamungon, et inde dcorsuni ))it rivuni qui dicitur Farenbahc usque in fluviuni W inalia,
et inde sur.«iun per eundein tluviuni usque ad villani Buolise dii-tam: in nci'ideiitali
vero jjarte de eodem Huvio usque ad ortuni i-ivuli qui dicitnr Mardbaiic et inde ad
!t40. 1) 8upriu8 li m) hoib; li n) invictinimi et Bcrcnisimi }i o) arcliicaiicllani H p) rr)riiu- 40
vit ß <)) dopni B r) Paiienboro B b) drr bfiilaiiliifientle Solar von IHSS erw/llint
die anhilngenät bleilmtle, utint nie :u l)fKchrei1>cn.
850. [FolU- Bloch] aj ülttr r eine Oberltinor (nis,iiilie>l
II HIN Kl eil II. um). 449
illiini arboroiii (|ii(,' vulii;i) dicitiir IIii<risl)u<)cliii, (jm; dividit ot ilistGriiiiiiiit HoDwilorflTrmo-
iiinrca et ISrciilin^fcni''- iiinrca, iiiili' vcrt) iid verticciii iiiimtis (|iii iidiiiiiiutiir HIosKi iiscjuo
in foiitcin ([iii il)i oritiir, iiid«' mmo :iil tliiviiiiii N'rldiilia dicimii et ilii ultra U(*(|u<; ad
Arindiiistoin et sir ad ( iilx'ici'i' '' iiidci|iic ad liursc et iiidc rccti- ad Hiiviiiiii lliilHtralia
6 dk'tiiin <'t sie dcdrsimi per ciiisdciii tliiiiMiiis alvcmn ii?^<|iic in L'iiiri'alia'' et indi' licdi-siini
nsqiic in ilhnn iocnin, nl)i iiiHnit ('ol)alir in W'in'alia, et iiidc sursuni ul)i oi-itur ( 'ohacli
indcujnc ad Ueinj^cresdorf' et iiidc in tiuviuni Sulalia, et sie per ciindiin tlii\ inni snrsurn
iisque nd i)redietnni niontcni \'arnunf^i)n — potestative conees.siinus tirniiterijut! dunavi-
nnis", CK videlieet teuore quatinns prenoniinatus Arncddus abhas sui({ue sneeessores in
10 postcriun prescripto anibitu in forestendis ' foris taleni paceni et seenritateni du coteris
conterminalibns et unniibus eircmnsedcntibu.s doinceps nostra iniperiali tradicione et
eoncessu obtineat, (juaieni iiaee oadoni cetcracqne aeeeiesiae liaetontis usae sunt, que
nostra anteeessiu-iinique nostroruin re;^uni vol inii)eratornni de ciusniodi furewtibn.-s .silvis
vel arbnstis precepta susceperunl. Kt ut liacc nostri inqierialis banni auctoritas .stabiiis
15 et ineonvuisa, oinnium lioniinuni enntradictinne reninta, pormaiieat, ne quis infra pre-
scriptuni terniinationis anibitum aiiquid l'eraruin eapere vel venari prcsuniat, hoc pre-
ceptum inde conscriptum manu propria eorroborantes sigilli nostri inpressione iussimus
insigniri.
I Signum dnmni Ilcinriti Romanoruin invictissimi (M.) imperatoris augusti. ^
so ^ Guntherius canccllarius vice Ercainbaldi archicappellani recognovit. ^ (SI. 3.)
])ata XVI. kal. *■' iunii i[n]dietione XIIII, anno doniinicae incarnationis millesinio
.\V1, anno vero donini Heinriei .'!ceund[i regjnantis XIHI, imperii autcni III; actum
Mersevelt '^.
351.
25 Ilmirich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg das Gut Ostheim.
Mörfelden 1016 Mai 18.
Originaldiplom im k. Reichsarchir zu München (A).
Heijherger Ichnogra})hia Babenh. 1, 108 n" 126 unvollständig aus A. — Mon. Boica 28",
458 h" 287 aus A. — Rei)ner Hessisches ÜB. II, 1, 31 n" 51 aus A. — Stumpf Reg. 1671.
30 Verfa.^.it und geschrieben von GB, der .nch eines von ihm selbst hergerichteten Blanquets
bediente, welches jedenfalls das Monogramm (vielleicht auch die erste Zeile) enthielt und
wahrscheinlich in dieser Gestalt bereits besiegelt war. Dies Blanquet ist möglicher Weise
schon in Bamberg hergestellt worden, wohin dann auch die Handlung gehören iciirde. —
Von Udalrich von Bamberg zum Formular zusammengezogen und .10 in .seine Sammlung auf-
» genommen. — In Ostheim (AG. Windecken) ist bambergischer Besitz nachweisbar; vgl.
Landau Beschreibung des Gaues Wettereiba (Cassel 1855) 91.
(C.) g In nomine sanctae et indiWduae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia Romanonun imperator augustus. f, Quicquid sanctae dei aeclesiae pia
devocione offerimus, nobis in posterum cum ipsius adiutorio reservabimus * profutnruin.
40 3Ö0. lii II über der Zeile nachgetragen c) über dem zweiten e ein Punkt d) über i ein Punkt
mit anderer Tinte 0) na über der Zeile nachgetragen f) ^ S) ^^''- '"''■ '^'' '""'' horh.1t
icahrscheinlich, Morseveit sicher nachgetragen.
351. [Bresslau] a) ua ül>er der Zeile nachgetragen
Kalserarkondeu III. Of
4r>o K A 1 S K K r H K r N n k n.
(juajir«i|iter uiiiversitati tidelinin nostrorimi tiiiii jiroscntiiiin t|ii:iiii t'utnniniiii iiatcro
voluinus. (jualitcr »os pro rcinedii) niiiniae uostrao et dilortissimac (.•(iiiiii'j;is iidstrae
CHuiyiuul»,' atque oinnium paiTiitiuii , quorum comincaiuratioiii dobitoies i'xistiiuiis,
sanctae Habenbcrgeiisi aecelosiac in lionorc tloi saiictique Pctri principis apostoloruin
constructae prcdiuiii quoddani nostrac proprietatis tradiinus Ostheiin dictum in i>a<>'i) 0
Wedon'iba in (.•oniitatu Ottonis situni cum omnibus appcrtincntiis, quo nominari ])i)ssuiit,
silvis pascuis pratis campls aquis viiicis mancipiis utrius<juo soxus mcilis molciuliiiis
oeterisque uten.-iilibus tani qucsiiis quam inquircndis, ca rationc ut ad candcm acc-
clesiam amodo tocius scrvitutis dcbitn proprictario iure, quicipiid'' ilii liabcnius'', pcr-
tingat. Et ut liaec nostiv'' tradicionis aucturitas per succcssioucs tcmporum stabilis 10
et incouvulsa ponnancat, hain' iuqK'Hali.s jircccpti pagiuam indc conscribi ac manu
propria confirmantos sigilin nostro j)rocoiiinius lusigniri.
I Signum dnunii llciurici Komanoruin invictissimi (M.) iniperatoris augusti. ^
^ rJuntliorius cancellarius vice Ercambaldi' aichlcappellani iccognovit. § (^SI. 3.)
Data XV. kal. iunii ■■ indictii)no XIIII. anno dnniinicae incaniatiimis millcsimo XV[, la
anno vcro dunnii Ileinrici socundi rognantis Xlill. iiiiiRTÜ autem ll'l; actum ]\lL'r.scveh '.
352.
Heinrich verleiht dem Stift des h. Florin zu Coblenz das Marktrecht zu Gillen-
feld mit Zoll und Münze. Frankfurt 1016 .
Origitialdiplom in der Sladibibliothek zu Trier (A). 20
Broicei- Ani. Trevir. ed. I. 1, 620 Extr. = ed. II. 1. 504. — Günther CD. Rhe)w-
Mosell. 1, 102 n' 36 am A mit a. ine. millesimo XII. — Bei/er Mittelrhein. VE. 1, 341
n" 290 rtM.9 .-1 mit a. ine. millesimo XVI. — Goerz Mittelrhein. Ttiij. 1192. — Stumpf
lieg. 1672.
Auf einem Blanquet, auf welchem mindestens das Monogramm voraufgeferfigt war, ge- 25
schrieben von GC, der für das Dictat eine von GA verfasste Urkunde (vgl. DD. 222 — 226)
benutzt haben muss. — Zur Datierung vgl. ErUiuterungen Abschnitt TIT.
(C.) § In nomine sanctae et individuae trinitati.';. lleinricu.s divina favente de-
mentia Komanorum imperator augiLstus. | Imperiali culmine nos mi.sericordia dei
ad lioc sublimari pcrmisit, ut subiectorum nobis popuiorum em'am maximcque sacer- 30
dotum Christi et congregationum aecclesiasticarum conq)etenti disponsatione ordinenius,
(piorum oratinnilius tcmi)nrali et ctcniali bcatitudine credimus cumulari. Pminde
cunct'irum ( "hristi tidciium patcat iiidu.striae, qualitcr nos pro remedin aniniac nostrac
seu regni statu atque contectalis nostrae Cunigundae vidcllcet iinperatricis augtistae
i^te^^■entll monasterio in honore sancti Flniini dcdicato (|uoddani mcrcatuni a noliis :u-.
per mathoncs nostros venditos cyptum et pcrtectum in villa (iilliuclt dicta in coniitatu
H[ert]oldi" coraitis in pago Meineueldensi .situm'', theloneum et monctam'' cum nniiiilius
ikil. li) "iui<;<l. il'i hali. am XcilenemU nacli;/etrn(frii <•) f mtninl min a corr. :ii win : diiliinler
liaMur d) Ercabn'di A; OB hnt dag nrmst ron iltm nn diexer Stelle iiehraurhic Ahk-iirziitii/s-
zeicheti hier :u »etzeti reriiesoen ei XV. kal. iiinii im dafür ijclaysrtir Lüche naeht/elrni/en io
f; der OrUmnme riellrichl niichyelrafjrn.
863» [BrcDulHiil a) die F.riiiin:uiii) den Samenn int t/esirlierl, da der Graf Herllinld vom Meitifeld-
gau für diene Xeit liiiireirhend beseui/t ixt In hinter situm irnren lli — 17 cm leeri/elaMseu,
irenn nicht dltere .Schrift hier ausradiert ixt, irax nicht ijan: xicher rerneint icerdeti kann, alter
in Anljetracht der liexchaffenluit den J'erffamentx irenig wahrxcheinlich ixt; auf dt 11 freien Uauin \b
»ind die H'orte tlieloiu-uiii i-t iiionetHm ron <1C mit riel xchirärierer Tinte nachgetragen
HEIM! IC II II. miG. 4')!
utciisililms per lU'fjutiali' coinincrtiiim ad n<>str.is (|iiii(ni(' iiiaiiii.s im|nM-ialf>.s iustc nr
iiiriilicialitrr |K'rtinciitil)us per liaiu- nnstrani iinprriali'ni pa^^iiiaiii in |ir<)|)rimii vnu-
cfdiiiius. Va iit liacc iiD.strac traditiniiis sou cDiifirinationis aiictnritas stuliili.s et incon-
vulsa oiimi lialjcatiir tempore, lioc |(r<'('fj(t[ii|in iiidi- (•(niscriptmii iiiami iirnju-ia corro-
6 l)oraiUL's atqiu' CDiitinnaiitcs et »igillo iiostro iiisif^niri iussiiiiii.s.
^ Sijjjmiiii doiiiiii Hcinrici (M.) Roinaunruin imperatoris augusti. §
^ Gunthcrius caiui llarius vice Erchaiibaldi arcliicapcllani iiotavit. § (SI. 3.)
Anno doniinicae*" incamationis inillosinio xr, iiidictioiic XIIII, aimo vpro doiiini
Ilciiirici socundi ri'f;iiaiitis xilll, iinpcrii vcrn III; aetuiii l'"raiK-iiiiii"(irde''.
10 oöo.
Heinrich bestätigt dem Kloster Lüders, das er von dem Grafen Eberhard
rechtmässig ericorben hat, die Imimmität, den Besitzstand und das Wahlrecht.
Kembs 1016 Juni 21.
Ahachfift (tii.s dem 18. Jh. im Departementalarchiv zu Vesoul (B). — Abschrift des
15 16. Jh. in Cod. laf. 5138 f. 58 in der Nationalbihliolhek zu Paris (C). — Abschrift
des 18. Jh. eiuefi Tran.ssumplK K. Eudolfs von 1290 Juli 26 im Departementalarchiv zu
Vesoul (D).
Mabillon Acta SS. ed. I. .saec. 5, 279 cit. — Lihütj RA. 19, 964 n" 22 mit indict. XIII
(L) = (Duvernoy) Mouvance du comti de Bourgogne (BeKan<;on 1849) 4 n" 7 unvoll-
20 ständig. — launig RA. 19, 979 w" 52 aus Transsumpt K. Rudolfs und 989 n° 64 aus
TraiiSKiimj)t K. Signuindn von 1434, beide Male mit a. regn. XVI, imp. VIII. — Schoepflin
Als. dipl. 1, 149 n" ISS uiirollstihulig ex authentico und L mit indict. XIII (a). — Grandidier
Hisf. d'Alsace P, 207 n° 369 aus willkürlich geänderter Abschrift von Droz. — Gallia
Christ, ed. II. 15'', 6 n" 6 e schedis Droz und aus a mit indict. XITI. — Berthod in
85 Mimoires et doc. inidits pour servir h l'hist. de la Franche ■ Comti 7 (1876), 66 unvoll-
ständig aus Abschrift von Droz. — Böhmer Reg. 1152. — Stumpf Reg. 1673.
Der Context ist, abgesehen von dem den Grafen Eberhard betreffenden Satz, in der Haupt-
sache eine naliezu icörtliche Wiederholung der Heinrich II. vorgelegten, jetzt verlorenen
Urkunde Ludwigs d. Fr. für das Kloster; vgl. z. B. Mühlbacher Reg. 551. 584. 807.
31 Das Eschatokoll rührt wahr.ichei7dich von GD her; über die Kanzlerunterschrift vgl.
Erläuterungen Abschnitt III. — Die Beziehungen der Familie des Grafen Eberhard zu
dein Kloster erhellen aus DO. I. 199 und der Vita s. Deicoli (Mon. Germ. SS. 15, 677 ff). —
Unsere Überlieferung geht auf das im Original nicht mehr erhaltene Transsumpt K. Rudolfs
oder dessen gleichfalls verlorene Vorlage von 1289 zurück; die Lesarten von L haben wir
M nur an einigen Stellen angeführt.
In nomine sanctae et individuae trinitati.s. Henricu.s divina favente dementia
Romanonim Imperator augustus". Si erga loca divinis cultibus mancipata proptcr
aniorcm dei eiusque'' in eisdem locis sibi famulantes beneficia oportuna largimur,
preminm nobis apud dominum etern^ remunerationis rependi non diffidimiis. Idcirco "^
40 noverif* onmium fiili'liuni sancti^ dei ecclesiae nostrorunique prcsentium .scilicet et
8Ö2. c) n, irie en scheint, corr. au.i o d) <ler Ortimame mit viel schirfirzerer Tinte naehgetraijen.
358. [Bloch - Krusch] a) fehlt in C b) fehlt in BDL; et C; con «mi mit Rück-sieht auf ila^ ye-
iröhnliche harolingische Formular eingesetzt c) iccirco B (1) noverit ron späterer Haml
corr. aus noverint C; irir verzeichnen die Correcturen dieser Hand nur an k-ritisch wichtigen
45 Stellen
57*
452 KAlSKKrUKrNDEN.
futurnniui iiuliistna, quin vir' voncraliilis Milo aliba ex inonasterio saiirtt; doi gcnitricis '
Mariai' semjier virginis et sanetoniin a|iostolunim l'etri et Pauli, quod est" con-
structuin« in loeo qui dicit\ir Luthrn'' atcjue Canipaniaeus ', dctulit nobis iimmuiitates
Pipini^ quondain regis et Karuli ' nee nou et Ludoviei boni,' memoriae iiuperatnrnm'",
i« quibus inveniiiuis iusertuni, (juod vir veuerabilis Deieolus abba ex largitioue 6
anteriorum" reguni in fiseo ob ainorein dei editieaverit", et qualiter ipsi et auteeessores
eoruni priores reges videlieet '' Fraueonnn jireialuiii iimiiasteriuiii nl) aiiKireni dei trau-
quillitatein<iue fratruni ibidem eonsistentium'' seiiipcr sub pli'iiissiina defensioue et
iuuuunitatis tuitiune liabuissent. Ob tirniitateiii tainen rei ' post\davit nos pri,'dietu.s "
Milo abba, ut auetoritatem ' prioruui reguni et iniperatoniin nostra confinnarenius lo
auetoritate. Cuius" petitioni ob reverentiani divini eultus et aninic; nostn; pareiituuiqiie
nostromm reniediuni nee non Cliunigundae dileetissiniae eontectalis nostrae iiniicratricis
august^ consentientes per lioe pr(;eeptuin*' nnstruni tinnavinius^', eo quod et uns pir-
fatiini monasteriuni ab Eberhardo" eoiuite iniuste sibi usiirpatuiu iuste et legaliter
eonseeuti ü\iinus. Quapropter jireeipinius , ut nullus iudex publieus vel quelibet 15
iudieinria jiotestas in eeelesias vel loea aut agros seu reliquas pos.scsisiones, quas pre-
dictns locus intVa ditioneni imperii nostri iuste et legaliter possidet, vel que" deinceps
in iure ipsius divina pietas voluerit augeri, ad eausas audiendas vel iVeda exigenda
aut niansioncs faeiendas aut iideiussores tollendos > aut honiines ciusdem monasterii
tarn ingenuos quam et servos" distringendos nee* uUas reddibitiones'' aut inlieitas so
oecasiones tarn a iudieiaria potestate quam a parte *" pontificum requirendas nostris
futurisquf tomporibus ingredi aud(>at vel siqjra nicniorata oxigere, sicut in pn^'ei'pto
prionim inij)eratorum eontinetur, »od quicipiid ibidem tarn ex muniticcntia i'eguni (juaiii
cfterorum deum'' timentiiun limiiinum legaliter" i'uerit tiaditum', jx-rpetuo nianeat iii-
eonvulsum : et liceat nieniorato abbati suisque successoribus res jiredieti monasterii sub S5
immunitntis nostri; detensionc quieto ordine possidere. Abbatem inter sc fratres cligant,
quatinus eos pro nobis et coniuge nostra atque stabilitate imperii a deo nobis concessi
et eonservandi iugiter dei misericordiam exorare delectet. Kt ut hoc pr(,^ceptum nostris
futurisque temporibus deo * protegente ' maneat inconvnlsuiii , manu prnpria subtor
tirmavimus et sigilli nostri impressione iussimus insigniri. so
Signum" domni'' Hcnriei invietissiini (M.) Ivomanorum impcratnris augusti".
Piligrimus ' cancellarius vice Ebcrliardi '' IJabenpcrgensis ' episeopi et'" arclii-
capellani recognovi.
Data XI. kal. iulii indietionc XIIH", anno dunünier incarnationis MWI, anno
vero° domini Heinriei'' secundi regnantis'' XV, imperii vero III"; aetiini Clienibez ' ; 35
feliciter amen'.
S5S. c) fehlt in 1> f) genitricis dei /> g) constitutum C hj Ludni />; Lustra /> i) ("ninpaiiiacus ß
k) Pippini f; I'ypiny D 1) Caroli CD va) iinperatorls I> n) anli<|unruin l> <>) eiü-
ficaverinf H p) videlicet reges D <\) DL; existentium HC r) fehlt in D, iro je/loch
k-leine Lücke gelamen i*l b) pmcpflens D tj auctoreni /' u; rui alle; dorh in C rou Kpilterer 10
llawl rt/rr. in cuiuH v) praeceptum ronlirmavimuH iio»trum /> wi Ht-Iieranlo /'/, x) (pias 6'
y) poneiicioi D z) servos suo» C a) HL; nee iiou (': non D h) redditioncs alle
c) DL; parte con\ aus ptate B: de potestate C d) dominum D e) fuit legaliter condi-
tum D fl fehlt in C g) ilie Sifinumzrile fehlt in D hl domini (' i) Piligrinus /(A,
(loch igt in H ihr er/He liitchstalie zweifelhaft ; Diligrimus ('; DiliHimus D k) Hccliiinli ron 45
K/Dllerer lland corr. in F^licrliiirdi ('; Klieliardi /' 1) BahempiTgensis. ron K/x'/tirer Iliiml
corr. in HaliemhergeUKis, ('; I{al)cN|(nu'sc'ntiH />; Halx-nbergensis L m) fehlt in ('DT,: ein
Zeirhfn in H int nicht mit rollet- Hentimmtheit auf ^•\ zu deuten n) inditione XIII /<; indict.
XIII L o) (juintii /> p; Uenrioi CD/, ijl regnantem /> r) XVI D «) tcrtio H; imperii
VIII D t) C; Cliemliiz H, doch fehlt über dem i der mtml rei/elmilimiff gesetzte l'iinkl, ho m
dfUM die Lemnff nicht sicher ist; ('iiemliez — amen fehlt in D; Clieml)or L.
im: IN Kl (11 II. liilC). 453
Heinrich besti'iti(/t dem K/osler Reichenau div hnmunitnt, die Zollfreiheit, ge-
wisse Verlfihmifjen von Zinsen und Zehnte)! und das Wahlrecht, letzteres mit
Vorbehalt der kUniii/irhen Znstinimiinq. r, ■ • , ,,,,,, , , .,,,
•^ ■" JJammer/itrrh JOlO August V.9.
B Deutsche Übersetzung in der Chronik des Gallux Öliem, rod. !'> ('.i')) der Vniversitiits-
hibliolhek zu Freihurg aus dem Vk Jh. f. IT-'i ( li).
Bruschius Chrono}. 11 cit. — Tschudi Chron. Helivticum 1, 5 Extr. vielleicht aus dem ver-
lorenen OrigiiKtl (T). — Herrgott Geneid. 'J, lOS n" Id-i, Utieinische RUrkUhersetzunfi ans
Ohem = Wirlenih. ÜB. 1, 'J'i'j n" '^Vi. — Barark (iidlus Oheims Chronik von lieirhenau
10 (Bihl. des litter. Vereins in Stuttgart 84, Stuttgart 1866) lol aus B. — Brandt Die
Chronik des Cüillu-'i Öhem (Ileidelherg ISilH) 8i aus B. — Böhmer Reg. 11~)4. — Stumpf
lieg. 1674.
Xachdem Brandi Reichenauer Urkunden fiil'ichungen 19 gezeigt hat, dass der von Hrrrgolt
gebotene Text eine Riickiiber-fetzung aus Ohem ist, seine absonderliche Fassung also nur
16 auf Rechnung des Rück Übersetzers zu setzen ist, fehlt es an jedem Grund die Echtheit
des D. 854 zu bezweifeln. Die von Öhem gebotene Übersetzung ist mehrfach ungenau
und an einigen Stellen (S. 455 Z. 11. S6 und S. 456 Z. 24) auch sachlich entstellt; aber sie
reicht aus, um mit Hilfe der Vorurkunden (des DO. I. 277 und der DD. Ludwigs des
Frommen und Karls III. Miihlbacher Reg. 581. 1541, von denen ersteres an einer, letzteres
so an zwei Stellen benutzt ist) eine vollständige Reconstruction des lateinischen Textes zu er-
möglichen, die wir neben den deutschen Text gesetzt haben. Sie darf, bis etwa auf ein
oder das andere Wort an den wenigen Stellen, an denen D. 354 von den VW. abweicht,
als völlig sicher gelten. Für die Herstellung des Protokolls haben wir uns der nach
D. 354 angefertigten Fälschung Stum2)f Reg. 1675 bedient; Eecognifion und Datierung
ib stimmen mit den Gewohnheiten des GD übei-ein.
In (1cm naiucn der hailij^cn und unzor- In" nomine sanctae et indivi<Iui' trini-
tailten dryvaltigkait. Ilfhiricus von göttli- tatis. Heinricus divina favente clf-nientia
eher güttigkait vergunsten römischer kaiser Romanoruni imperator augnstu.s". Knlm-
inorer dess richs. Ob wir unser vorfaren vero'' si antecessorum nostrorum regum videlicet
Sü klingen und kayser, und zu dem türdor- sive imperatorum, maximc quoque monasterionim
lichosten der gotzhuser, fryhaiten und pri- coenobüs concessa privilegia noatrac auctoritatls
vilegya durch beschirmung unscrs gwaltes tuitioue roboramus, non solum regum moreni in
vei3tnend, sygen wir nit allain den gütten eo decenter implemus, verum etiam cum traiKiuilli-
sitten der küngen in Söllichem gepürlich tati» sec-uritnte viventium fratmni orationilms plii-
35 gnägttin , besonnder umb sicherhaitt SÜn rimum adhiv.iri conliiliinus. Ideoque noverit om-
und n°lb('!S vertrüwen wir unser von der nium fiilflium nostrorum pracsentium scilicet et
lebenden briider gepett manigvaltenclielien fnturc.rum industria, quia Bern venerahllisi'abba'-'
854. [Bresslau] 3Ö4. a) die Eine/anj/sformeln nach .Stumpf Reg.
1675, ICO indessen Heinricus secundus steht
40 b) enimvero — vencrabilis = DO. I. 217
c) abba — nostris nach dem D. Ludwigs des
Frommen Miihlhacher Heg. .».S7,- die in T er-
wähnte Intervention Kunifjundens ist Jeden-
falls ron Tschudi Ixi diesem D. ebenso wilt-
U) hürlicli hinzugefügt, wie bei seinem Excerpt
aus dem D. ü05, dessen Original wir noch
Itesitzen
-»Ö4
K.VISK lirKKTNUK N.
yi'lioltVeii ■wenlrii. Ilit»niinl> so orkenncu
alliT unnser j^otrüwon jetzi{j;('n und licnmcli
wysliiiit, wann ilor »'i-winlij^ Hern, [abbfj*
»los gotzlmses Santlietzesaugia genant, in
der cre der hailigen gejiererin gottes und
zft allen zitton jungfrow Marie oueli dos
iiinu-ltursten sant l'etters geliuwon, unscrni
angosii-ht uV)erantwurt iiat cttlielic unser
vurlaren Satzungen, das ist des allergross-
nieelitigisten kaiser Ottimis des ersten,
[kaiser Karolij», neli Ludwiei sincs enis,
aber des allerdureblüehtigisten kaiser Ka-
riili niagni sines ureni, weliie gseiu'itVten
inniiieltend, wie die vorgeneinpten fiirsten
Von Krankrieii demselben nuinstcr Owe
mit bewarung ires gwaits und sigels ver-
liheu hettcn, das kain gemainer und ofVner
riehter noch fiirst noch grauft' oder ;dl an-
dre geriehtztzwang die kilehen hoff örter
acker oder alle andre ligendc giitter und
besitzungen , ime jctz underwürtlKg oder
so hernach in gewaltsamy und iiersohung
Von merung göttiieber giittigk;iit deniselbcn
münster züston miichten, iren geriehten
gehorsam und gewertig, stür zu ervordren,
dienst zft tünd, versatzungen und hinder-
gang zu liden, oueh den mensclien, sy sigen
frv oder aigen, uff dem ertrich des gotz-
huscs wonende bott und verpott, von inen
dienst, sy zft bannen und straiiffen oder
in ander unburliclien geschafften zu er-
fordren, offne gericht und taglaistung da-
liin zii legen und alles, wie obstatt, sich
understande zu erfVu-dren, und das die zins-
gotzhuH- oder dienstlütt, an welchen orten
sesshafft, gölten frid und schinn, von kaincm
grauffen geregiert, kainen bann oder strauff
bezalend oder ainiclio weltliche geschiifft
habend, sonnder allain von dem abbt oder
des gotzhu« vtigt gemaistert werden. P^s
gcpürt und stautt zfi des egedächten gotz-
hiises regierer und amptlütt in ailweg und
allen Sachen das ir by beschirmung kai-
inoiinstcrü .siniloozosniiiii nuiU'U|iati * coustni r t i
in hoiiori' sniirtac itei ^t'iiolrii'is Marino seiii|)oniU('
virj^iniü et «aiu'ti Prtri priiicipis npostoloriuii ob-
tulit obtiitiliiis noslris'' quacdam'' antocossoriim
nostrorum prnorcptn g-loriosissiini vidolicpf' nu- b
peratoris Ottonis primi, imporaloris"' Km-uli
et ipsiiis «vi I.iiiloiiiiiri iinpcrntDiis m-r iion ptiam
scroiiissiiiii pmavi eins Kamli ni.'(gin iiii|ii'i'aliiri.s
»iipiisti, in i|uibiis euntini liatiir, i|iialiti'i' siipra
difti Francornm iirini-ipcs i'idcin Aufficnsi Mii>na- 10
stpi'io per nnrtoritnti.s nuinitiononi voucpssornnt,
nt niilliKs pul)lieiis iiidox ncque diix no((iip conics
ant ipiislibet ex indieiaria jiDtcstate necolesias
eiirtes auf Inca vel apros seu roli(|iins possossioiics
niciiMirato nionastcrio pracsenli tempore siilnacentos, 16
vel i|uae deineeps in itis et duininiiiiii eiiisdcni
niona.sterii divinac pietatis nug'nirnto pcrvi'neriiit,
all ennsas andiendas vel fred« exigenda aiit ni.in-
sioncü vel paratn« faciendas sivo fidciiihsores tol-
lendos aut lioniines tani inprcniios ipiam et sorvos iO
snper terram ipsins monasterii eoniniancntes di-
stiin/jindos nee iillas ledihitinnes vel liannos aut
inlieitas opoa.sione.s rci|nii'onda.s seu ullnin pnlilicinn
placitnm liabendiini nullis teinpoiilms in^'redi vil
ea iiuae siijna menioiata sunt exij^eie praesnniat, 25
et nt eensales homines sive familiac, in quilins-
enniiine loeis sint eonstitnti, ])aeem liabeant et
eoram nnllo comite regant aut liannum porsol-
vant aut saeenlare nejifoliuni liabeant, uisi eonuii
abbatc vel ipsius monasterii advocato, scd liceat 80
supra dieti monasterii reetoribns ȟb doininieae
ininiunitatis tuitinue ipiieto oidiiie per omnia |)ossi-
dere; et ipiicquid exiude fiscus sperare potciat,
totiini fratribus ibidem dumiiio famulantibns per-
petun firmitatc regia Inrg^itatc esse ooneessiini. 35
Iiisuper etiani obtn 1 i t iiobis ])ra('diclus alibas
seripta, in (|uil>us eontinebatiir insertuni, i|Uod
Karolus mafi^niis imperator eoiieessisset eldi'iii nioiia-
steriu tlicloneuni de iiavibus', ipiae per llnmina
diaciirrebant, nee non et de carris et saug-niariis 40
necossarin ipsins moiinstcrii vel eongrcgationis
ibidem deo famnlantis ciiis>|UC familiae dcfcrcnti-
biis, iindeenni<pie (iseus tlieloneum exi/,'erc pofesl.
:154. a; fehlt in IS
'Ki\. <1) i|uneilain — vidilicel nach ilfiii />. lüirln
III. Milblhiirhrr lleii. l'>41 e) ila» fnhiende 45
bis ndioraiiius ut .V. 4rir> 'A. :il nach IKK
I. 277 {) die l>ri Oheni foli/cmlcn Worte
von den brugs^en xinrl nichn- ein irillhihlichcr
Zimat: den l'eliefsrtzerii, dei- in Keiner der
VUU. eine KntHprechun;/ findet 50
III
N iticii II. nMti.
455
si-rlii'liiT t'ryliait rüwciirliclicii zu Ijc.sit/.cii,
oiu'li wiis die U:iis( rlifli sclmt/.kjimcr von
iiit'ii iilt'/.iiliclxii ffclioH't iiic'pflit liabon, sölli-
C'lius alles (Im linidiTii allda j^iitt dicniiidc
b von kiinf^idiclici- niiltit;kait mit cwi^^cr
vestlgunj; sigeiid \ iTlicInu und erfijidjcii.
Über siilliidics liaiilt uns der vorj^ciicniptc''
abbt gi'scliriti'tfii ;;(.'/.ii}j;t, il< ro innhalt, das
der gross kaiser Karollus dem selbigen
10 einster ilen znll viin den seliillen , die
Wasser ntr und ab giinde, < von den liru^-
gen>, oueli von den wägen karreu und
söiner. die dann die nottdurrt'tigkaitt dem
gotzims oder irer Versandung allda gnft
IS dienende oueli iren diensten zuturend, von
wannen und woher dir ol)erkait den zoll
liaisehen möelit, verliehen und naehgc-
laussen h(>tte. Und batt also der vorgc-
daeht erwirdig abbt usser vliss der vesti-
sii kait unnser vorfaren ioliliciie gewnnliaiten
naehtolgende söUiehes alles usser gewalt-
saniy unser gnaden und gftttatten dem-
selben niünster oueli zu verliehen und zft
bestättisen. Uberantwurt uns och ettlieh
8ä brietl", wie s(illielies oeli ettlieh fürsten vt)n
l-'rankrieh , <las ist kaiser Otto, kaiser
Karollus und sin äny kaiser Ludwig oueli
sin uriiny kaiser Karollus gidiehen und
ergeben hotten ain tail ains zinses oder
so tribut, so inen jerliehs usser Schwauben
von den*^ centen oder hundertail von Erih-
gewe'' und Apphon genant bozalt und us-
gerieht ward, oueli den zehenden oder
deeini von dem tail oder portz, so in dem
S6 Albegewe litt, oueli die non oder den
iiünden tail, so usser der gcgny <Elssässz>
genant, oiiidi den uündeii tail des tributz,
so usser d<iii Brisjjewe zti unscrm dienst
l'ni lii'iiiitaliH iiaiiii|iio »tmlio piiHliiln v i t nciH
|ini<'ilic t II H VL'iicriilii I i ri abbaH, iit iinlcrniiin
iiiiiri'iii Ni'i|ii(-iiti'rt liiiiiiHci'inixIi iiiiftoritiitiH iiomnii'
hi'iK'lu'iiiiii piiluiii cunri'di'reiiiiiH et odiiliriiiiimniiH
niiiiitiHli'no; iioc iidii ft |ira<<<'i-|ita olitiilit, <|iiiicl
ijiiiilairi |ii'in<'i|ii-.s l''raii('h<>i'iiiii , viciolieot Otto
impei'ator, KamluK iiii|ii'rntur avuHi|iii< i|iHiiiH
Liiiloiniii'iis iiii|i(!rator iiuc nun et proaviix ciim
KaruliiM iiii|ii>rator »iiffiifttuii, cidcni monimtcrio
concciloront ijuaiulain (lartnin consiiH neu triliiiti,
i|iino eis niiiiiiatliii ex Aloniaiiiiin xiilvelia t ii r,
viilclicet ox centeiin Krilipoiiiie et A|i|ilioii iiiiiii'ii-
pata, iR'c nun et ilei'iiniiiii dr purtione, ipiae in
AII)i'n:oMii<> iacct, seil et iionnni ex tisco, «■imiih
vncalniliiiii o.st Kalmliaeli f, at<|iie ctiani et iionaiii
pai'teiii ti'iliiiti, (piac ex J'ri.scgoiiiic ad iiiistniiii
exigitur opus. Haec niitein NiipcriuN coinprelicnsa
pro CMioluniento aiiiniac nogtrac ad ideni inoiia-
steriuin contiiümiis, ([iiatcnu.s inoiiaelii atipendliim
iieecss.uiiini lialniite« pro uolii.s alacrius domin!
iiiiseiicDiiliam exorarc prorurent, sed et statuoiites
praeeipiiniis, ut nonae atijue deciniae, (|iiae pro
nostra eleiiiosina piaedieto eontulinuis mona.itcrio,
priiiio anteqitain summa ccnsiitim et tributorum
dispertiatiir, agentilius nionasterii dentiir, et post-
modiim Hat divisio ])artium, qnae ad nostrum vel
coiintiiiii iiiistroniiii ins piTtiiieri' debent. No.s vero
siipia dicti venerabilis viii petltionibu.s et voliin-
tafi satisfacere ciipieiites etiam antecessorum nosfro-
riun couccssa privilcgia firmissima larg-itate in tan-
tum roboramus, iit^, quando'' » divina vocatione
abbates eiusdeni monastcrii ex liac luce inigravcrint,
qiiamdiii ipsi monachi inter se tales invenire potu-
criiit, i|Mi ipsam cong-regationem seciinduin regulam
saneti Henodieti bene regere praevaloanf, firmis.si-
niam lioentiam, salvo eonsensu rcgis vel im-
peratoris, inter se liabeant ellgendi abbates''.
Et' iiissimus hoc nostrae aucforitatis praeeeptnm
;154, b) vorgenempten B c) der B, wo centen
iiu.i renten rei bessert , die Correctur des Ar-
liKel.i olier initerhlieben ist d) CrUigcwo B
354. <r) dass dieser Name im Original yestanden
haben muss und das KIsatis hier von Ohem
willhiirlich (liifiir eini/e^elzt ist, Kann heincni
Ziceifel unterlieiicn und ist schon rnn Brandt
lieichenauer i'rhundenfi'ilscbunyen HS bemerkt
worden h) qiiando — abbates nach dem
D. lüirls lU. Mühlbacher Ben. 1^*^ : f"'' ''^"
die Ziist immun/) des Herrschers vorbehaltenden,
den Gepflorienheiten der Kanzlei Heinrichs
entsprechenden Kinschiib, <len der Cebersel:er
missrerstanilen oder entstellt hat, haben iiir
uns an den Wortlaut des I). 4'-i!> gehallen
i| Et — iussiniiis nach DO. I. 277, des.ien
tf'oiilaut nur ganz am Schluss geändert
gewesen sein muas
456
KAlSi: Ur HKINDKN.
i-rforderi wiri. l)ise vorbofjjritViu'ii stuok
zft nutz unser sei liiiheu wir dem gutzlius
gegeben, damit die nuineli nottdurrt'tiges
uskonien hal>eude dester früliflier die
barmliert/.igkait gottes uns achttend zu er-
werben; mitt gesalzt bittend wir, das die
non oder deciui, so wir für unser arniäsen
dem ' vorbenenipten gotzhus geben haben,
zft dem ersten, ee und die suma der zinsen
und tributteu usgetailt, dem Schaffner des
Clusters gegeben werden, und darnaeh
werde ain tnilung dero tail, so uns oder
unsern graven von greehtigkaitt zugehört
und züstautt. \\'ir also begerende des
obbonenipten erwirdigen maus willen und
beger gnüg zii tünd. svgen oueli unnser
vorfaren verlihen j)rivilegi mit der aller-
Iiandvestigosten gewaltsamy vcstncn, zii
wellieher zitt von göttlicher berüffung die
äbbt desselben münsters von diser zit
schaiden, so lang dann die manch under
inen finden, die die gemain samlung nach
der regel sant Benedict wol regieren
mügend , mit allerstättigostem urlob und
venvillgung des künges oder kaisers usser
inen abbt erwellen. Unnd haben dis ge-
pott unser gwaltsame harum befolhen zu
beschriben, durch welches wir erkennen
und gepiettend, wie und was von unser
vorbenempten vorfaren disem eloster und
den brüdeni mit kungclicher oder kaiser-
licher gnad und niiltigkait verliehen iindt
gegeben ist, also fürbas und zu kunfftigen
zitteu mit allerstättigoster erkantnus und
ursach blibe. Und damit dis gesalzt uff
unser gewaltsame zu künfftigen jaren
dester stätter und vlissiger gehalten werde,
haben wirs mit unser band gevestnot unnd
mit unserm aignen sigel Ijcfolhen zfi be-
zaichnen.
Zaichcn her (M.) Hainrieh römischen
kaisers merer des richB allerdurchluehti-
gisten und unuberwintlichosten.
Guntherus cantzler anstatt Hrehaii-
baldi ilrchcaplon bekenn mich.
3>>4. c) der B
iiule cou8iTil)i, per <moil doi-eriiinius nt<|ui' lulioiniiM,
ut, su-uti all eisdem siiprn iioininatis anteiossorilius
noatris videm inoiinsterio vt iVatrilms lejfia vcl
iinpcriali liirfriUitt- i-oiK'Ossiim est, itn deiiiecpx
iiostris ftitiimi|uc teiiiporibiis tirinissiinn ratioiie 6
permanent. Et ut hoc nostrne uuotnritntis pr«e-
i-eptiim in sneeodcntibus annii« linniiis lialicatur
et c\ili;;cntin» nbscrvetur, propiia manu mistni
tirmavimuü et sigiUo nostro insigniri iussimu-s'.
30
Signum'' donnii (M.) Ilciiiriei Unniii-
norum imperatoris augusti serenissimi et
invictissimi.
Guntherus' eanccllarins ad vicem
Krchanbaldi'" archicap])(!liani recognovi. is
Siti. 1<) ilie SchliutufortHfln mich Stumpf Jicf/. 1675
mit Herilck-nichti'ijuni/ tun '/' iinil der l'el>er-
urlzung 1) T un'l Ohem; Cuntherius
Stumpf Kefl. I67!i m"> Krchinlialdi Stumpf
Ueij. ir<7r,\ vice Erelienl>alili T so
II i;i NIM ( II II. nur,. 4.'i7
Dill, iitr (Irii XMX. lau: «l''-* im^j.sti'ii I )ata IUI. Ual. si|iti-mli. iiHlii'ti(piic Xllll,
ilKlictiiiiic Xllir, aiiiiii .\IX\I, amiii Ikit amin «liniiiiiiruc iiicariiatiniiis .\IX\I. aimo
Haiiiricli dcs.s aii(l<;rii ri-f^icriiii;; XV, kai.sci- vcni (ioiniii llciiiriri scciiiuli rc;ximiitis XV,
tliiiiii III: actum in ilciii duitl' Daiiaiiiiini- iiiiiniii autt-in III; artiiin in viila (|iiaf
6 cliiiiulia. tliiitur DananiiiracliiiicliJi"; ieliciu-r amen''.
Heinrich bestätigt dem tinteren KonnenUluster, genannt Uolienbnrg, die
Immunität und verleiht ihm das Wahlrecht. Erstein 1016 September 2it.
FrfKjmnit des Originaldiphims im kais. Btzirhsairhir zu Stnwsburg (A). — Orujinnl-
10 transsiimjil K. Budulfs roti }'J8i Juli 75 ebenda (A^).
Albrerhl Hislonj von Holienburg oder Sl. Odilienberg (Svlilellutadt 1751), prob. 3 n" H
aus A^. — Grandidier in Wiirdlirein Noi'a mihs. 6, 179 n" 84 aus A* mit Enj/inzungen
aus L und D. 867 mit a. reg. XVI, imp. IUI zu 1017. — Grandidier Hisl. d'Alsace
1^, :il-J n° 372 ebendaher mit a. reg. XVI, inip. IUI zu U)17. — Böhmer Reg. 1155. —
16 Stumpf Reg. 1676 und 1SS5.
Geschrieben von GD mit Benutzung einer verlorenen, wohl von Ludwig dem Deutschen
herrührenden Urkunde. Diese schloss sich in ihrem zweiten Theile an Mühlbacher Reg. 93S
an; doch scheint in ihr das Wahlrecht noch nicht verliehen geivesen zu sein, da der be-
treffende Abschnitt des D. 855 ganz im Stil des GD gehalten ist. Durch den Fetitdruck
so haben wir die Uehercinstimmung mit Mühlhacher Reg. 933 bezeichnet, ohne damit über die
gegenseitigen Beziehungen der beiden Klöster Hohenhurg und ihrer Urkunden im allgemeinen
ein Urtheil abgehen zu wollen. — Für die Herstellung des Eschatokolls laben irir das sog.
grössere Testament der h. Odilia (L), dessen angebliche Urschrift im Stra.^sburger Bezirks-
archiv beruht, herangezogen, da diese Fälschung mit Benutzung unserer Urkunde hergestellt
»5 ist; vgl. Zeitschr. für die Gesch. des Oberrheins N. F. 14, 10 f. — Zur Datierung dieser
und der vier folgenden DD. vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
^C.)» ^ [In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina fjavente*" cle-
niontia Ivoniaminini ini]icrator augustus. | [Si locis divino tndtiii niancipatis dij,nmiii
liiinorcm cxlnhcnuis ciscjue ins sibi abbatissam cligendi conjccdinius, iin|icratiiniiii
M augustorum nioreui praecessorum nostrorum exereemus et id mibis ad actcrnani vitani
caincMidani |irot'utuniin fli([uiilii credinius. Quapropter conijiciiat oiiiiiiuni fideliuni
no.stmnini piosoiiciuiii seilicet et t'iitiironuii industria, qualiter lielewigj abbatissa in-
ferioris monasterii, quod dicitur Hohenhurg et est constructum in lionore sanctae Mariae
et [sancte (iundelinde virginis, adiit serenitatem cuhninis nostri supplicans, qiiatenus
S5 ob augniontuni mcrccdis aninie] nostrae pvaefato monastcrio potostatein i)f'r praeceptnin
nostrae aucturitatis abbatissam sibi eligendi a prae[senti tenipnrf ut iiiaiitea concodere-
mus. Cuius in-tifiniipin, (jiiia insta ft racionabilis esse vidcbatin-, interventu venerabilis
niistri(nio dilejfti fidclis Weronbarii Argentinensis aeeclesiae episcopi et Hezilini eius-
dcm acelesiac' tilii libenti animo [suscipientes, Uos nostri ;iii(t..ritatis « apices iain dicto
\o 354. f) villi B, rerIxsseH nach Stumpf Reg. IG'.'i. 854. n) T und Öhem ; Donamaracbiricha Stumpf
Reg. 167').
855. [Bresslau] a) das in AA' fehlende Chrismon ergSmi aus L h) diese und die folgenden,
zum Theil durch Schrifireste in A l>estiiligten Ergänzungen aus A' c) A
Kkiaerurkunden III. 58
458 KAISEIU'RKUNDllN.
nioliasterio ficri iussinnis. |ii>r quos dpccniiiniis ntjqiic sanrinnis. ut s[inc| ollstacuKi SOU n'iVii-
gationo suc'Ct'ssiinim nostroruiii [ia]m {iu>]iiiinati |f](m(^re}jacio nio|iiasti'rii j)(>r lutura
tenipora projtriam [oleccionom hnbeat nee iilla potcns persona duciiin vcl eoniituni
statuta nostra ponnntare cojnetiir, s[od| (juanieumque seeiindum'' doi tiiuoreni'' sibi
olej^jerit al>l>atissain, ipsa (ei] eons[ecretur et nun alia, et] lioe efiani divinae niiseratii>nis t,
rojspectti eidem conprejraeioni eonferinnts, ut ipien» sibi velit advoeatuui previdcat,
et i|ueu) eleccione probnvjorit ipse ei eonstituatur. i|ui res suas tininrc et aiiiore ilei
beue proeuret et n|ost]ra iiiiper|iali auetoritat]e t'aiiiiliain sibi suliiet-tain rvjxni |et <le-
fendat, et nemo alius jn-ebeiidani suam siiii vi-iidicet aut usurpet extra earuiu voluntateiii.
Insuper eciam inijperiali auetoritate praeeipinms iulicmus at(jue samiiiius. ut nullus lo
iudex publicus n|oc quilit>et ex] iiidiciariii ||io]tostnte aut etiain [alia niaior minorve iiiTsona in ecclp-
sias auf loca vel agrog seu reliquas possessiones, quas niodcnio ti-niporc in quibuslilbet pngis vfl
territoriis infra ditionom ini]>erii nostri iunte et lepaliter possiilet, vel ea, quae deinoeps m iure ips|iii]s
voluerit diviiia [pietas augeri, ad causas iudiciario more audiendas vel disciu-ieiidas aut uiausiones
vel paratas faririida.s ault tideiiiissorcs'" tdllondos Vel liomiiies ipsins tani iiigomuis i|iiiiin i't servos 15
»uper ferrani ipsius foniinancutes iuiustc di.striii{.'eiid(is vel freda cxigeuda ^noc iillas rediliieinnes «ut
illicitas occasioues requireudas uostris iicc futuii« tenipurilins inpredi nudeiit iicc la] (|uae supra nic-
morata sunt pcuitus exigerc praesumat, sed reniula * iudieiariae putestatis atquc ))i'avoruui linuiiuuin
inquietudine, idem roonastcriuiii [cum oinnibug rebus et maueipiig ad sc pertincntibus, sivut dictiini
est, sub nostra imperiali proteccione et iuimunitatis'' defeusione scuiper quietum eonsistat, * quateniis iO
ancillas] dei iuibi deo famulantes pro nobis et uostra dilecta coniuge ac * totius iniperii iliviiiilus
nobis coni a t a f stabilitate et [pace dei ininieiisani clenicnciani lugiter exoiaie dele<tof. Kt u( liee
concessionis nostre auctoritas timiior liabeatur et per tutura te]mpora a tideiibus nostris
veiins credatur et diligentius observetur, mann jiropria [ijnferius linnavinnis [et sij:;illi
nostri ioipressione insigniri iussinius.] S5
I [Signum^ domni Heinrici invictissinii (M.i RomanorumS i]mperatoris aiigusti. jl
§ [Guntberius'' cancelbirius ad vieeni Ercbauliuidi areliiepiscopi et .arebieanceilarii
rec]ognovit''. § (SI. D.)
[Data III. kal. oct. indiccione XV, anno dominiee incarnacionis millesimo XVII, anno
doniini Heinrici secundi' regnantis'' XV. iuij)erii autojin'' I?I; aetuin Erenstein; feliciter so
amen.
356.
Heinrich schenkt dem Kloster Michelsberg bei Bamberg eine Besitzung zu Sind-
lingen. Frankfurt 1016 October 11.
Abschrift aus de» J. 1487 — 1494 in Andreas Lang Catalogus ahb. mon. S. Michaelis, a
Ms. hist. 2, f. 7H in der k. Bibliothek zu Bamberg (B). — Abschrift vom J. 1494 in
dessellien Fa.iciculus abb. S. Michaelis, Ms. hi.tt. 1, f. 2' ebenda (C).
Bruschius Chronul. 88 dt. zu 1017. — Schdtcs Hi.^t. Schriften 339 n" 7 unvollständig aus
C zu 1017. — Biihmer lieg. 1156. — Stumpf Reg. 1677.
Verfasst utul wahrscheinlich auch geschrieben von GD; vgl. K. Archiv 19, 644. «o
H7M. <li »ec. dei tini. Kehr rtrblaimt, cieUtkht auf Haiiir e) CC., fehlt in A' f) rf<M zweite a
corr. au» i; l/ti <ler Corrediir i«t iIom Wort offculHir irrig auf ila« folt/ende ,Sul>stanlir iM'sni/en
g) Signum — Roinanoruni erytiiizl au« L, uo aber Lötlierii ulatt Heinrici Ktrht; in A' fehlen
Sitjnum- und lieroi/nitioniizfile hl erg<'lnzt aun L, wo a/fer canclarius ad vic. Erohaiil). cpi-
»copi et archicancelarii uteht i) ur»}iriliit/lirh etanil in A' secundo, u-ag ron spi'ltcrer Hand *b
rirhlifi in «ecuudi eorr. int k) regnantiR — amen in A', tro un<jiriin;/Hrh die IJatierun;/ mit
secundo Kchloim, roti »pilterer HatuI am Hände naclif/ctratjen.
llKlNKicii II. mit;. 459
In uoiniiio .sanctc ot imlividiic triiiit;iii>. Ilciiii-iciis diviim tuventc clemoncia
Koiiiaiiiinim imperntor autjjii.-itu.-^. Si Im-is diviiio cultiii tledic-iiti.s' t"riitrihus»nii' in
cisiU'in (Ico scrvii'iilihus iiii|)<'rialc'iM imiiiitici-iii.-iaiii et larj.;itatfm uilliilx-iiiii.-i, tuiituin
nobis coniiii uracinncs iimi dittidinius esse di'Vociurcs, i|iiaiitiini cii.-i cMiri.-» fXt»'rii)riljiiM
i t'ai'iiims al)siiliicii(n's. C^imt rniiii i'Krmn, <|iiiis pmcurarc didjiMiiiis, «i mali- |iriiciirciitiir,
atliTt iinliis iiiali'dic-lioiie.s iimpin, tot bciirdiL'tinncs, si lioiii' (.^«-iKTat, cnpia. (^iia|irii))tiT
iiiiinimn .-^aiictc dd et'closic iio.str<)ruiiif|iio tidoliiiiii taiii |)re8encimn r|uiiiii ot futiirormn
puteut iiidustrio, «nialiti'!- iio.-i spe roiiuiiK'rariinii.s ctonio addiR'ti pro n-iiiodio iiiiiiiie
iiostre dik't'te(iiu' i'oniufris iio.stre Kiiii<'>;iiiidi.' talcin propriotatfin, (jualcni visi** fuiinuH
10 in loco SuiiKk-iinga dicto in pago Nitcgowe in coniitatu I\iid)C'rti'' lial)fif, ad I5al)0ii-
bergense cenobiuiu in liiuiorr .sancti ^licdiaeli.s arcliangcii construetuin cum omni lega-
litate, qua u.si tuiinus, Ihh- i-.-it arcis ediKeii.s agris pratis pascuis .silvi.s cultis rt in-
i'ultis aijuis aquaruinve det-ursibns vii.'< et inviis cxitil)us ot roditibus (juositis et in-
quirendis onnubusipie que excogitari vi-l diti |iiis>uut uiiiisHibus iniperpetuuni'' usuni
IS fVatrnni in pri'iüoto conoliio doo tanudani-inni donaviMui.s, ea vidolicot logc ac raoione,
quatenus, (luicunuiuo iani noniinati' congrogai-ioni dci dispensacione tratrunupie oluccione
constituatur abbas, libera po.stliae [utatur]" potestate tenendi commutandi vel quicquid
tVatribus ad eominuneni utilitatein exinde iibuerit faciendi, oniniuui honiinuni inquie-
tudine ac contradiooionc rcniota. Et iit hcc nostre donacinnis auctoritas per .'iucce-
«0 dencia tenipora stabili.-* .<ciuper et inconvuisa onnii pornianoat evo, iianc cartam inde
iussimus scribi nianusque proprie subscripcionc contirmantes sigillo nostro in-nigniri.
Data \'. id. mtidj. indietione XV, anno doniini[ce incarnacionis] ' MXVII, anno vero
doniini lloinriti siciindi rognantis XV*^, inqierii vom III«; actum l'^-anclioncfurt''; feliciter
amen.
si 357.
Heinrich urkundet in betreff der von ihm an das Bisthum Bambei'g geschenkten
Abtei Deggingen. Frankfurt lolH Ocfober 11.
Urkunde in Diplomform aus dem Anfang des 12. .Th. im k. Reichsarchiv zu München (A).
Stengel Monasferiologia 1 s. v. Deckingen aus A ^= Petrus Suevia eccl. 258. — Heyherger
so Ichnographia Babenb. 1, 113 n" 133 unvollständig aus A mit a. imp. IUI zu l(ll7. —
Schuberth Xachträge 94 n" 7 aus A = l'ssermann Ep. Bamb. 5 Extr. aus A zu lul7. —
Mon. Boica 28", 460 n" 288 aus A = Stachele Das Bisthum Augsburg 3, fi29. 632
unvollständig. — Böhmer Eeg. 1157. — Stumpf Reg. 1678.
A, das aus dem Bamberger Archiv stammt, ist kein Originaldiplom, sondern erst im An
35 fiiiig des 12. Jh. entstanden. Ist sein Inhalt somit an .tich unverbürgt, so zeigt doch das
Diltat, dass ein von GD vei'fasstes und dem Eschatokoll nach auch geschriebenes D.
Heinnchs für seine Herstellung benutzt worden ist. Gehörte diesem auch noch der Satz
Porro — possideant (Z. 34 — Z. 37) an, was icir zwar nicht bestimmt behaupten können,
aber für wahrscheinlich halten, so icürde das verlorene D. eine Besitzbest/itigung enthalten
40 haben; vielleicht war darin dem Kloster auch der kaiserliche Schutz verbrieft icorden. Als
eine Interpolation i.it sicherlich der die Regelung der Rechte des Vogtes betre/finde .Al>srhnitt
anzusehen, der mit dem Zusatz hinter der Datierung von D. 132 (vgl. oben S. 1S2 X. a)
3ö<5. [Bloch] a) dedicatis corr. roii sjH7tercr Hand aus abdicatis B; abdicatis C b) usi «m späterer
Hand hinter getilfitem visi hi»:u<iefügt B; usi C cl Riberti C d) BC e) fehlt in BC;
« es h'mnle auch t'ruatur <irstanden halten t") anno doniini BC g) C; XT, III ron spüterer
Hand corr. in XVI, IllT ft In Franckonefurt BC, rgl. D. 357.
5»*
460 K A 1 s K i; r R K r X den.
grösstetitheHs irörtlich übereinstimmt und mit ihm auf die gleiche Quelle, eine Aufzcichnuiig
iilff die Rechte der Vögte iti de» Bnmbcrger liesitzinige», zurückgeht. Jedenfalls um
diet:er Interpolation willen ist unser Kremplur A hergestellt irorde», und es liegt di« Ver-
miithiing nahe, dass dies geschehen ist, als Bischof Otto von Bamberg die seitiem Stift
durch lungere Zeit entfremdete Abtei ziiriickeriforben hatte (vgl. Belatio de piis operihus j
Ottonis ep. Bamberg, cap. 29, Mon. Germ. SS. 1^,116H): damals lag gewiss eine he-
stmdere Wranla.-^sung cor, die Vugteirerhte zu regeln und mit denen auf anderen bamher-
gischen Bes-itzungen in Übereinstimmung zu bringen. Dass dann bei dieser Gelegenheit
auch die Poenfnrmel eingefügt wnrde, die .v/rA in anderen DD. des Katars GD nicht
findet, ist möglich, alier nicht sicher zu behaupten: wir haben daher nur jenen Satz ührr lo
die Vogtei als Interpolation gekennzeichnet. — Ob die Schenkung der Abtei an Bamberg
schon in der des Ortes Deggingen von 1007 (vgl. D. l.'iö) einbegriffen war, uns.^eii icir
nicht: ülier die Ge.<:ehichte der Abtei bis 1016 ist nichts weiter bekannt als was sich aus
den DD. /öö. .^.57 entnehmen lä.'ist, vgl. Steichele a. a. 0. In der Relatio de piis operUms
Ottonis ep. Bamberg, u-ird sie als abbacia sanctimonialimn in Kotia Toggingen l>r- 15
zeichnet, u-ührend sie spfiter ein Miinnerkloster war.
(C.) § In nomine sanctg et individiu; trinitatis. II<inrious diviiia favente de-
mentia Riinianoruni iniperator augustus. | Kedenijitoris imstri salntaris doetrina
nos adnionet, ut tliesauros nostros reponamus in c<,'lii, nl)i mm tinu-tiir ncc t'iir nci-
tinea nee erugo*. Sed et Paulus af'tirniat h^c esse in futnro mctcnda, <|U(; in lioc 20
mundo fuerint seniinata''. Quapropter omnibus Christi iiostricjue Hdciibu.s innotescat,
quia, cum haberent parentes nostri abbatiam in Kheeia in coniitatu Sigeliardi eoniitis
Tcirtriniren dictam in iionoro domini ot beatissimi Martini constructam, nos iijsani
abbatiam hercditario iure nobis j)r()priani tani pi-n fiuscb-ni sancti^sinii confessoris amore
quam nostra ac eorundem parcntinn nustroruni jicrpetiia salutc pretliorum largitinne i'5
ditare curavimus eamque nostro Habi-nbergensi cpiscupatui in lionoro l)cati l'ctri
apostoli sanctique Georgii martiris constructo in)]ieriali inunitin-ntia contradidinuis,
quatinus iini familiäre preberetur*^ obsequium nee alteri deesset pie del'ensioiiis niater-
nale solatium. l)edimus autem ipsum locum prefat^ (^eclesi^ cum omni legalitate ad
eundem loeum j)ertinente, videlieet utriusque sexus maneipiis ^cclcsiis edifieiis areis 30
exitibus et reditibus agris cidtis et incultis qu^sitis et impiinndis pratis pascuis viis
et inviis aquis aquarumque deeursibus molis molendinis rebus niobilibus vel inuno-
bilibus et cum omnibus, vel qu(; in hoc tempore habet vel postmuduni haljiturus ost.
Porro locum ipsum ab omni oppressione liberum t'ore censemus statuentes, ut quas-
cumque possessiones, cju^-eumque'' predia vel a parcntibus nostris vel a nobis aut a .ift
quocumque hominum iuste ac legaliter sint vel fuerint eidem loco delegnta, sine omni
gravamine, sine molestia, sine inquietudine sei'V'ientes inibi deo possideant. < Sane
advocatiam supra dicti loci sub tali conditione instituimus, ut advocatus per seniet
ipsum eam sine subadvoeato administret, plaeitum vero enm eolonis bis in anno, hoe
est ante festum saneti Miehahelis et ante quadragesimam, habeat, et tune detnr ei 10
servitium: duo modii tritiei, modius siliginis, porcus inductilis, porcus lateralis et jinr-
cellus, VI casei, centiim ova, VIII pulli gallorum, urna vini vel mr'donis — et urna
constet ex XXX peearii» — , du^ unn; eervisie, duo aeervi aven(^, modius aven^ vel
ordei. H§e iusticia advocati.> Preeipiendo itaque inbemus, ut nullus arehiepiscopus
ej)i8copus dux marchio eomes nulla denique magna j)arvaque persona haue nostre 16
So". 'BrcHnliiiil 8) itallhaeit» '<', 20 h\ tgl. Galattr 6, s c) prebcrut, ohne deutlich crkeniiOan.'
AlthürzunffKZfkhen, A; doch i«l noch ein Punkt über dem WoHt zu sehen d) qugcuqiie.
olinc Abkürzunyizeichen, A
HKINUKII II. mit;. 4V>\
iiistitiitioiiis aiK'toritatoin alifpui i'diiiitii iiitViiif:;cri.' iircsiiinat. Si qiiis aiitcm tcnicrarii;"
contra liaiu' venire presunipserit, se ipse cnrani snninin iiidieo deu ilanipiialjit et irain
sil)i in die tururis doinini thesauriznbit. l)e <|iiariiiii reruni veritate iit jjer 8u[cc]e-
dentia teinixira nullus reddatur amliiffiius, lioc imperiale jirf-eeptmii iiide eonsfriptiim
b propria manu ciii'r(d)orantes sif^illi nostri iiii]>r<>ssi()iie iussimus insij^niri.
§ .Sif^num domni Heinrici Invictissimi i.M.)' l^omanoruni iiiiperatori.s augiisti. S
§ Guiitlieriiis cancellarius vice Erkanbaldi arcliicappeiiani" recognovit''. p iSI.)'
Data V. idus oct. indictione XV, anni) domiiiic«; inearnationis millesimo XVII, anno
vern dnnini lieinrici secundi regnantis XV, iniperantis auteni Hl: actum Franelionefurt;
10 leliciter amen.
;5ös.
Heini-ir/t ni)iimt das mn dein Aht Crold von Früm fjefjriindete und mit Gütern
zu Weidenbacli, Stadtf'cld und Lädsheim dotierte .Vai-ietisti/t zu Prüm in seinen
Schutz und verleiht ihm einen Jahr- und Wochenmarkt.
15 Frankfurt 1016 Octoher 17.
Urkumle in Diplomform aiix dem 12. Jh. in der Stadtbibliothek zu Trier (A).
Brower Anl. Trerir. cd. I. 1. 624 dt. zu 1017. — Hontheim Hisf. Trevir. 1, 353 n' 218
zu 1017 =^ Miyrte Palrol. 140, 337 n" 99*'». — Beyer Mittelrhein. ÜB. 1, 342 n' 291 aus
A. — Görz Mittelrhein. Reg. 1193. — Böhmer Reg. 1158. — Stumpf Reg. 1679.
so A ist einer Urkunde von der Hand de.<t GD nachgezeichnet: dock erinnern einige Schrift-
formen der ersten Zeile an die Art Erichs, der auch in DD. 109. 360 die gleiche seltenere
Devotionsformel angewandt hat. Den Geu-ohnheiten des GD entspricht auch das Dictat,
abgesehen von einzelnen Wendungen, die (wie insbesondere die Puhlicalio) karolingischen
Urkunden für Prüm entlehnt zu .fein .'icheinen. Was den Rechtsinhalt angeht, so wird die
25 Verleihung eines mercatum publicum in Prüm durch Heinrich IL auch in der Urkunde
des Bischofs Albero von Basel, Rectors der Kirche zu Prüm, aus dem J. 1136 (Beyer
a. a. 0. 1, 042 n" 488) erwähnt; da inde.tKen unsere Urkunde nur in der nicht unver-
dächtigen Form einer besiegelten Nachzeichnung überliefert ist, so .sind durch diese wenigstens
die Einzelbestimmungen über die Verleihung des Marktrechtes nicht mit voller Sicherheit
so beglaubigt.
(C.) ^ In nomine sanctae et individue trinitatis. Heinricus dei gratia Ronianorum
imperator augustus. | Omnibus episcopis-' abbatibus coniitibus ceterisque tidelibus
nostris tarn presentibus quam futuris notuni esse volumus, quia Vroldus Brumiensis
abbas noster lidelis nostra licencia et consensu quoddam monasterium a fundamcntis
36 construens et in honore sancti s.alvatoris doniini nostri lesu Cliristi sanctacque dei
genitricis semper virginis ilariae nee non victoriosissime crucis et sancti .Stepliani
protomartyris inclitique martyris sancti Na/.arii dedicari faciens impcriaii nostrae
tuicioni defendcnduni conimendavit. Insuper etiam narravit nobis pr^dictus venerabilis
abbas. qualiter deo annuente nostraque gratia consentiente pretatum monasterium
•40 canonicis voluisset locare eisque ex proprietatibus. qiias ipse iure precario acqiiisivit,
857. e) ,-1 f) ilahinter Koinanorum iniperatoris ausradiert, um Baum für das Siegel ^u geicinnen;
Rom. imp. au<j. fol<it in der nnrhutcn Zdle g) archic A h) recg A i) com Siegel ist
nur ein Hruchstüch ohne Schrift und Bild erhallen.
368. [Bresslau] a) epis, ohne Abkürzungszeichen. A ,
462 KAIS K K r H K T N H K X.
absquc omni inonachonun sibi subditonim detrimento pri^^bondam adhiboro. (nuii-uin
noniina bi-i- sunt : Witenbuoi-b, Stadofclt, Liudosheini. (^nius potirioni c'(,>ti'r(iriuiii|U('
nostrorum ridelium sibi conpi^'cantiiun, boc est arcbicjiiseitj)! Trciiorciisis l'opjKuiis,
Heriberti Coloniensis, Ercbanbaldi !Mogontiensis, Eberbardi Habenbcrgcnsis, Rrunonis
Augustonsis. Hi'zcHni Wircinburgensis, Rurcbardi Uiionnacionsis coniitiinique (icrlai, 5
Ebcrliarili, Gt-beliardi, lirimingi ncc'' nou'' abbatum Bopponisj^ Uultensis, \'iiinricbi Tre-
iiercnsis. Lintliardi L'uizi'nburgensis, Hicbardi Aniarbaliensis, assonsuni |)r(,^bentos pr^-
dicta liica sub nostr«,- tuicionis innnmitatoni suscopinius iiii'rfatuiui|iu' imbliciini ciiiii
immi iure eiusdein, annuab' sciliect et ebd(mia(bile. ad Stipendium tVatrum ibidem lc<;i-
time instituinnis et jier liaiie imperialem eartani imperamus et pr(;ei|)imus, ut nulUis lu
de pri,'dictis rebus ad alienandum fratribus iaiii ibetis aii(iuid'' sibi usurpet, (pialiiius
illos quiete ac pacitice que deus dedit vel daturus erit possidentes pro nostra ineolo-
niitato regnique nostri stabiUtatc dci misericordiam iugiter uxorare delectet. Et ut
h^c iussionis mistrae donationisque auctoriUis verius credatur et dilifrentius ab i)miiii)us
observetur, liane eartam inde iussimus scribi maiui>((ue |)rcipriar siil)seri|>lii)iie eimtir- i!>
mautes sigillo nostro insiguiri.
I Signum domni lleinriei (M.) Romanorum imperatoris. |
§ Ountberius eancelbirius viee Ereliaubaidi arebieaneellarii re[eognovit|''. S (SI.)''
Data XVI. kal. nov. indictione jA', anno doniinieae incarnationis MXVII, anno vero
domui Ikinri^ secundi rcgnantis XV, imperii autcm III; actum Franconefurt; foliciter 20
amen.
359.
Heinrich schenkt dem Klostei- Prüm eine ihm von dem Erzbischof Heribert
von Köln übereignete Besitzung zu Monzelfeld. Frankfurt 1016 October 17.
Ahfuhrift Schotts vom J. 1822 in dessen Ms. Der Hiindsrück f. 72, Beil. u" 7 , im Besitz ss
des Herrn Krcu^richters Conrad;/ zu Miltenberg (B}.
Götz in Forschungen zur Deutschen Gesch. 18, 201 n" 1 aus B. — Görz MUtdrhvin.
Reg. 2154. — Stumpf Reg. 1679".
Dictat des GE; das Protokoll stimmt fast völlig mit demjenigen von D. 358 überein, so dass
es entweder von GD geschrieben oder von GE aus D. 358 übernommen ist. — In der 30
ex copia antiqua geschöpften Abschrift Schotts fehlt die Arenga; sie könnte vielleicht
mit der von D. 434, das mit Benutzung un-ieres D. hergestellt ist, gleichgelautet haben und
würde dann aus Mühlbacher Reg. 1440 entnommen sein.
In nnminc sancte et individue trinitatis. Heinricus dci gratia Romanorum ini-
perator augustus Unde pateat notitie omnium Christi fidelium 35
presentium et futurorum, (pialiter mos pro i-emedio anime nostro ncc non ])ro sabitc
coniugis nostre Cunigunde videiieet imperatrieis auguste ilkid jtredium, quod nol)is
venerabilis Hcrcbertus Coloniensis arehicpiscopus dedit in villa et marca Munzervelda
in pago MuKclgowe in comitatu Hertboldi comitis, domino Uroldo abbati Prumiensis
monasterii in |)roprium dcdinms, cum cditiciis mancipiis vicis villis areis terris cultis 40
S68> I); über (Irr Zeile nnrhijetrngrn c.) a\'\t_\\i\ A (1) odrr recojrnovi; der SrhluKH den IVorleji
iit ganz rerloren o) drin kleine Frogmenl rlex Siegeln ohne Schrift enlnpriehl keinem erhien
.Siejfcl Heinrich» II. und acheint erat dem 12. .Jh. anzugehören f) A.
35». [Kaliriciu^j
HEIN Ivicil II. loKl. 463
et inciiltis agris silvis pratis pascuis aqiiis a(|«ariiinvo docursibus viis ot iiiviis cxitibus
et roditibiis, fuiii (umiibiis llt(■ll^iliblls, ([lu' \f\ scrilji vcl iKuniiwiri |nissiiiit, in pcr-
pftiumi |ici.ssiiliiiiliiiLi. Kl ut lue iiDstre traditioni.s aiietoritas tiiiiia |ii'i'iiianoat et in-
convulsa, liaiu- ]ia;;inaiii iiule conscribi et sij;illi nostri imprcssioiu; inisi^iiri iuKKiinus.
5 Sigmiiii ildinini I liinrici üimianoniiii iiii)icrati>ri.s augii.sti.
( iuiitliiTus caiR'ellanus vice ErclieiibaMi arcliica|Hllaiii recognovi.
Data X\I. kaleiulas noveinbris anno doniiniee incarnatiuniä MXVII, anno vero
(loiiiini Hciiuici sicundi" roj^nantis .W. ini]icni antcni III: actiiin Fi-anconcfurt ; fclicitcr
amen.
ar,().
Heinrich scheukt dem Kloster Burtsckeid die von Otto III. durch Tausch von
dem Grafen Liuzo erworbenen Höfe Vijlen und Cuitile.
Duisburg 1016 December 6.
Originaldiplom im k. Slaatsarchiv zu Düsseldorf (A).
15 (^uix Gesch. von Burtscheid 202 n" 2 aus A. — Lacomblet Niederrhein. ÜB. 1, 92
H° 149 aus A. — Stumpf Reg. 1680.
Von Erich verfusst und in zwei Almätzen mundiert, indem alles hinter omnibus fid (Z. 2'.i)
mit riel dunklerer Tinte geschrieben ist. — Yylen gehört jetzt zur Gemeinde Vaels in
der Prorinz Limburg; über den dortigen Besitz von Burtscheid s. Quix a. a. 0. 173.
K Curtile könnte Cortils-sous-Mortier (l'rov. Lüttich) oder Cortil -Wodon (Provinz Namur)
sein; Cortil ■ Noirmont (Prov. Brabant) scheint dem Kloster Gembloux gehört zu haben.
(C.) I In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus dei gratia Homanorum
imperator atigustus. | Omnibus fidelibus nostris prcsentibus scilicet ac futuris notum
esse volunnis, qualiter nos ob spem futurae remunerationis ad aecclesiam, quae in loco
» Porcied noininato nostra devotione constructa consistit, deo et sanctis eins Apollinari
atque Kifolao ad usum nionacborum sub rogula sancti Benedicti ibidem deo servientium
duas curtes, id est L'illam et Curtile, quas ])ius antecessor nostcr Otto terciu.s imperator
augustus de Liuzone comite per eoncambium acquisi\'it, cum omnibus appendiciis, quae
ad illas iure pertinere videntur, in proprium donamus, cum mancipiis utriusque sexus
80 villis areis aedifieiis terris cultis et incultis pascuis prati.s eampis silvis aquis aquarum-
que decursibus piscationibus molendinis exitibus et reditibus viis et inviis quesitis et
inquirendis. Et ut haec nostra donatio nunc et in postei'um firma et inconvulsa per-
maneat, hoe preceptum nostra iussione conscriptum nostra imagine sigillare precepimiis
et, ut inf'ra videttir, manu propria corroboravimus.
K y Signum domni ileinrici gloriosissimi uM.j imperatoris augusti. |
^ Guntherius cancellarius ad vicem Hereanbaldi arcbiepiscopi notavit. | (,SI. 3.)
Data VIII. id. decemb. anno dominicae incarnationis MXVI, indictionc XIIII, anno
domni Heinrici imperatoris regnantis XV, imperii vero III; actum Diusburg*; feliciter
amen.
40 359. a) II. B, rgl. I). 358.
360. [Bresslau] a) oder Duisljuig, iras in A nicht sicher zu unterscheiden igt.
464 K A I ? r. i: r 1! K u \ 1) E x.
'MW.
Heinrich schenkt dem Grafeii Acodus di6 Kl'östev der h. Eiifeinia zu Spoleto
und des h. Angelus zu Mogliano. Magdeburg 1017 Februar äO.
Inschrift aus dem 14. Jh. nelten einem Gemälde an dir H'dDr/ drr ehemaligen Kanzlei des
erzbiachö fliehen Palastes zu Spoleto (A). 6
Ughelli Ilalia .'^arra ed. I. /*, 17-1 eil. — Sordini in Arte e Sloriii (IS9i) n" ir, ans
A. — Stumpf Heg. Hill zu lOlf (April 22).
Das Diciat dieses kurzen Fragments lässl einen Schlu.<is auf den Verfasser nicht zu : die
Datierung kann von HC herrühren. — Zur Sache vgl. Sordini a. a. <>. : zur Datierung
K. Archiv 20, 675 f. und Erläuterungen Absrlinitl III. — Das Citat bei Ughelli bezieht sich lo
ohne Zweifel auf unsere Urkunde, die dort allerditigs gröblich missver.'itanden ist.
In noniino sancte ot individue trinitatis. Iloinricnis " divina favcntc cloniontia
Ronianoruiu iinjuTator augustus. 8i nostrorimi lidclimii ]ictici(inil)iis aiires'' ....
. . . interventu ac- j)etitione domni Heriborti'' iiostri dilecti ;ir(liiiiii>((i|ii cDm'cdinius
numasteriuni sancte Eidemit' in civitate Spoleti et .><anfti Angcli, (jiuxl i'.st .situni in i6
rorte Moliana in comitatu Firmano, nostro Hdeli coniiti Acodo cum onniibii.s illi.s
adiaccntibus, [que]'' iuste et legaliter predictis iam nionasterüs pertinere videntur''. . . .
Anno dominice incarnationis M.Wl. anno regni ' donnii Heinrici Xlil. iii]i<rii
vero eius im, indictione XII: actum Magdeburgo '^ X. kal.'' mar.: iclicitcr aincii.
362. so
Heinrich bestätigt dem von den Schwestern Frederuna und Imma mit Hilfe
des Grafen Gero gegründeten KomtenkJoster Kemnade, dem die Gründerinnen
ihre aufgezählten Besitzungen geschenkt haben, seinen Schutz, die Freiheit der
anderen Nonnenklöster in seinem Reich, die Immunität und das Wahlrecht.
Goslar 1017 März 26. 25
Corveier Copialbuch aus der Mitte des 15. Jh. p. 156 im k. Staatsarchiv zu Münster (C). —
Cotxeier Chartular des 17. Jh. p. 116 ebenda (D).
Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1, 422 wohl aus DC = Pfeffinger Hi.it. des Braunschweig-
Lüneburg. Hauses 1, 742, =^ Schalen Ann. Paderb. ed. II. 1, 290 (a). — Dürre Orig.
Kaminat. 5 n" 4 unvollständig aus Da. ■ — Wilmans - Philippi We.it f. KU. 2, 171 n" 145 30
aus CD. — West f. ÜB. Suppl. 116 n" 717 lieg. — Böhmer Reg. 1159. — Stumpf
Reg. 1681.
Verfasst mit Benutzung des D. 87, aus dem auch da.s Recognitionsverbum übernommen i.it ;
das Eschatokoll kann von GE herrühren.
In nomine sancte et iiidivitbie trinitatis. llcinricu.s-' dei donantc clcmi'ucia Ho- 85
manonim Imperator augustus. Omnimn siinctc dci ccdcsio nostrorMm<|iic lidcliiiiii prcMcnciiiin
ac futuromm compi-riat univerHitnii, <|iialiter domiia Frcdcnina vcnerahilis abbatiHxB oiuHqiic Horor
Imma cometiiwa, Geronc; r-omitn adiiivnnto, roiiütriixcruiil <|iioddain mniiaHterhim in villa Keminata
361. [Bloch] a) HcricuB A b) tiahinirr etc. in A; tm Orii/inril dUrflt iiostriio pietatiH iiicli-
navirimuB (rtjl. I>. H3t>) oder ähnlir/irn t/efolijt nein o Jleribc utnl iliihintrr t oder x in A *0
i\j fehlt in A K) dahinter otc. in A i) roc;' A jji Mugde l)ur(ff A In kcl A.
362. IBrcwtlau] a; Henricu» I) h) Kamiuata I)
II Kl N IMCII II. 1(117. 4({.j
dictil '' in pü^o Tllitlil in cnniitatu lli'rnimrili iluc-is »itiini'' III liomiri' »niii'to <li-i ;,'i'iiitri<'iH i't
perpctno virf^inis Marir ilriluatiini, ail ipioil uninoni hcruditatoin Klliun, CUrtCH MCllicOt ilc villas
infra noiniliata.s'': Kuininat»'', llc^Tn, Iiii<roil, llnri);!, Tiiniliriiin , Otlii-rc, Warntan •, Itutho *,
lianlowic, lIotmiini'Hsiui, W'lttliorp, Hiitlin;,''!, Ilianphuililmr;,', Aildeni'HtlKirp, Ilatliurhik« ', Koilciiliniipn,
& Sutliorlinr;,' », f'laniki *, Wiffinanncstinrstal*', IUMii'ilrstlii>r|i », Wiilila, WaliliTiiMli, Kokrrbiki », llulana,
Ann. Scilla *. Ili'p.stidi, Sinl<;as • ^.'latis.suna vuliinlati' trailiiliTiinl. rncle noNtrain innicatntoni lllipcri-
alcni a^'^i'essc .siippllcfs r<>;;avoritnt, iit ip.siiiu niona.'^tfriiiin in iKiMtri inniidiliurdio * HiiDciporemuH.
.(iuod nos pctic'iunc Cuuigundis'' dilcctc eoniiigis nostre impcratricis vidclicet ac' liono-
raltili'" interventu Tliuodcrici Mindonensis cpiscopi fceissc • co^noai-at iinivoriitn» fidoliiiiii. Ad
10 liec »tatiiinms, \\t prt'dicti monasterii abbatisse Ullis libertati»" nc hgin prinintn" frucreiltlll",
i|iiali cetere saiiftoniDiiialcs in rcgno nostm siib rcguhi sancti lU-nedicti iiiste vivfiit(^H
lltailtur". Insiiper concrdiniiis c i dem ahha c i r , iit lllllbls liiarc'llio, lilllllls coiiies nnllai|Ui-
iii)>.tri illlluTÜ inaj,'na Vel parva piisoiia in ca placituni tjucru » vtd puhlionni fiinccioncm I' cxil'e'',
nisi advucatns, (JUClll alibatissa qUC tlUK' U'lliporis f'ucrit CUlll s « n u t i monialinni COIISCIIHII "■
16 volurrit. In obitu vero ahliatisse einsdom nionastciii liblTUIll Imliüant ai'bitrimil aliani cdi-
«ciidi" iuxta regillaill saiicti Henedieti. Et nt hnins nostro nuctoritntis privilegium • perscvcrct,
liaiic pnginnni manu propria loli.jiantis sii.'-illci nustio iiissimus insiyniri.
Signum domni Hoinrici (M.i' Koiuaiioriini iiuperatoris augusti.
(Jiintherius eancellarius vice Erciiinbuldi arcliicapeliaiii notavit".
«0 Anno dominicc incarnacionis JIXVI, indictionc XV, anno vero domni Heinrici im-
peratoris augusti XV. regnantis, iinperii IUI; actum (ioslar; data VII. kai. april.
Heinrich schenkt mit seiner Gemahlin Kunigunde dem Nonnenkloster zu
Hilwartshausen seclisundsechszig Joch zu Gimte. Kaufungen 1017 .
S5 Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
Waitz in Arch. 11, 470 dt. zu 1016. — Stumpf Ada ined. 41 n" Hö mit a. reg. XIII. —
Walfher Lexicon dipl. 2, Taf. 7 Facsimile ■ Fragmeitt = Le Moine Dipl. prat. suppl.
Taf. 43 (=^ Deutsche Übersetzung, Nürnberg 1777, Taf 42). — Stumpf Reg. 169.5.
Verfasst und geschrieben von GC. Dieser bediente sich eines von ihm selbst hergerichteten
so Blanquets, auf welchem er das ganze Protokoll (mit Ausnahme des nachgetrageneti Orts-
namens), innerhalb der Signumzeile aber wiederum zuerst das Monogramm, vorausgefertigt
hatte. — In Gimte besass das Kloster schon durch DO. I. 39') und DO. II. 20 sechs
Hufen. — Zur Datierung vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
(C.i § In nomine sanctae et individuc; tiinitatis. Heinriciis dei gratia Romanorum
86 imperator augustu.s. § Non habentes velamen | bonorum openim amplexantur'
lapides vivos, quod est interventores querere'' sanctos. Hoc respectu nos et contectalis
nostra Cunigundis'' imperatrix augusta protomartiri sancto Stephane atque sancto
362. c) dictum C d) sitam C e) nominatos C t) Haterbike D g) Wipiiannesburstall D
h) fehlt in D i) mundiburgio C k) Cunegundis C 1) ab C m) honorabilis l) n) liber-
40 tatis legis (lege D) ac ])roprietatis CD; libertatis legis ac rcgul^- primatu XL'. Stumpf Reg. tST-i
o) C = ..VC: utuntur /> y) VI'. ~XU.; fruicioncm C; fniitioncm D i\) C= XU.; exer-
cere D; oxigere VU.; dahinter fehlt irie in der VU. und NU. ein Wort icie presumat r) da-
hinter fehlt in CD ein \l'o)-t wie eligcre, das in der XU. steht s) elcgendi C t) in C steht
da» M. rechts con Signum- und Recognitionsseile u) notarius CD; im Or. dürfte, irie in der
-IS IT', notav gestanden haben.
363. [Bresslau] a) tur corr. aus tcs b) cder (lupruiit?; .|uer -1 c) Cunigund A
Kaiaerurkintden 111. 59
466 K A I S K K l' H K l' N 1) V. N .
Vito inartiri in Hildt'mianh'sluison lUDiiasterio in villn Gonnnot in paf^i) Lojjiii in
coniitatu Ilorinianni iugora sexjij^nta sox cnni suis pertinentiis interviMitu Meiniuicrclii
l'aterlirunnensis episeopi in proprium tradinuis. Kt ut liaco nostrac donationis auctoritas
stnbiiis et inconviilsa onuii tempore permaneat, hoc proceptum inde conscriptiuii nuniu
propria corroboi'Jintes si^i^illi nostri inpressione insigniii iussinius.
^ Sif^ium domni Ileinrii-i invitHM.)tissinii. S
I Uuntiierius cancellarius vico Erchanbaldi arcliica)>pi'llani notavit. § (SI. 3.)
Data'' anno dominicac inearnationis MXVI, indietionc XV, anno vero
dumni Heinrici secundi rcgnantis XVl", iniporii vvro IUI; actum Coupllinga^
Heinrich schenkt dem von ihm (jegrUndeten Bisthinn Bamberg eine von ihm,
durch Eichterspruch erworbene, ehemals dem Ratjioto gehörige Besitzung zu
Aufkirchen. Ingelheim 1017 April 28.
Originahliplom im k. Edckwrchiv zu München (Ä).
Heyherger Ichnographia Bahenb. 1, 110 n" 129 Extr. ans A. — Oestenricher in Geöffnete la
Archive 3, 471 n" 17 aus A mit HI. kal. mal. — Mon. Boica 28", 464 n» 290 aus A. —
Böhmer Beg. 1160. — Stumpf Reg. 1682.
Auf einem von GC durch Eintragung des ganzen Protokolls (mit Ausnahmt' dci nach-
getragenen Monatsdatum.i) hergerichteten Blanquet geschrieben t'o« Ba. III. Das Dictal
setzt sich fa.^t ganz aus Wendungen der von Ba. III geschriebenen DD. 239. 334 (ver- m
fa.i.it von EC) zusammen; wir halten alles, ivas mit diesen iiherein.'itimnit. durch Pclil-
druck bezeichnet.
(C.) I In nomine sanctae et individuac trinitatis. llcinricu.s dui gratia Itüinanunini
Imperator augustUS. ^ Novcrit omnium fidcliiim nostro r ii in tain prescns actHS quam et
8UCCC88ura postcritas, qiialiter nos iliviiia auctorantC dementia quondam nostrac pateruy liereditatis 45
Incnni nomine Babenperc CUm consensu et petitionc dileetissiinj coniiijris no.stry Cliunigundf videlicet
impfratrice* ♦ in sedem et cnimen episcopntns sublimando provcximus atfJUC ad (•andern » e|)i.s((i|ialiin
«edcm dilectissi nio nobis in deo prcsuli Ebcrliardo q u d d ilani iiustii iuris |)ri(liuiii jioinini-
Vfclliriclia de. Katpotone lege iudioiali ad nostram camcram acquisitum'' de nostro iure
a t q u <■ doniinio in SUUUl et acclesiae^ äU^ ins atque dominium liae nnstra * preecptali papna * so
proprictando transfundimus, situm in pag'0<' et in eomitatu Arnoldi, eum oninilins pertinentiis
eins »ive adherentii»'' areiH cdificÜM aeccl^sia", cum dccimis ad eam pertinentibus, tcTri»
eultiH et incnltis quesitiH vel inquirendl» VHS et mvilS exitiliug et reditiliuü prntis paiteuis con-
pascuis Kilvi» pixeacionilius aqui» aquaruinvc dccurnibu.s mollS niolendinis ac cetoris ouiniliUK molii-
lilinn et immobililiUR quf quidibet modo utilitatibuH Vel Heribi vel appellari possunt, ca videliect 36
racionc ut ideni supra nonunatUS cpi.scopuH K. »uiquc »ucecssore» liberam deliinc liabeant |>ote8tatcm
de eodcm prcdio tenendi poi<»idendi * eoniinutandi seu quiequid ubs lilieat niodin oninibug in UHum
cpiscopntuii inde faeiendi. Kt ut hacc noHtrac traditionis auctoritaa * atabilix et inconvuUa permaneat,
haue cartAm inde con8cri]>tam manu propria rolioranti'H Hiffilli noxtri imprcsKiono iuDHimuH iuHig'niri.
803. d( unauKfiffüllU Lticice für dax Monntmlalum c) Xül vielleir/il rarr. aus MII fl ilrr (>rln- «o
name nachgetragen.
8Ö4. (BroMlauJ a) A h) Ober i| ein Auftntz, wie der Schreiber ihn gönnt bei c zu machen pflegt,
to daim er irohl zuernt acr t/furhrir/ten hol c) iinauKt/efüttte I.dckc für dfn flaitnnmen
d) t cm-r. auK i:
11 i;i N liKii II. 1(117. 4(;7
^ Sigiiuiii iliiiiiiii llcinric'i iM.i Iiiviclis.-imi liiiiiianuruin im|pcrati)ris nii;^iHti. ^
f, ( iuiitliiiiii> i-aiici llaiiiis viel' l-!rcliaiil)iil(li an'liica|p|)cllaMi iintavi. i| (SI. D.)
l)ata IUI. kal. niai.'' iiiilii'tiunc Mi, aiiiin (luiiiiiiicu«' iiicaniationis MWII, ainio
vero (Idiiini I Iciniici sccimdi ri'jjjiiaiiliM .\\l, iiiipiTii MM; actimi' lii^,'i'lc|n'im '.
6 sn.").
Heinrich schenkt dein von ihm (jegründeten ßi.sthuni lininberf] Besitzungen im
Nordgau. Ingelheim 1017 April L'S.
Origiiialdiplom im k. Reichsarrhiv zu Manchen (A).
Gfschirhts- und recht sverlilssiger Unterricht 130 cit. — Heijherger Ichnographia Bnhcnh.
w I. 111 n° ISO Ertr. aus A mit indict. XV, a. reg. XV, imp. IUI. — Ocsterreicher in
(lcö/}nctc Archire 3, 472 n" 18 aus A. — Mon. Buica 28", 462 n" 289 aus A. —
Böhmer lieg. 1161. — .S7«/m/)A R'-Q- 1683.
Mit Benutzung der I)D. 241. 364 geschrieben vim Ba. III.
(C) ^ In iiiiiiiini' saiH'tao et iiiilividuac tiiiiitatis. llciiiriciis divina lavonte cle-
i.'i iiic'iitia Koiiiunnruiii iiii]ii'ratnr aufi'ustus. ij Ncitiun sit .imnilius saiictac dci accclesiae 1
tiilcliliiis ac luistris |iii'si'iitilpu.s scilii'Ct nti|iir t'iitiiris, i|iiiilitci- nos diviiin niictiiriiiite olcnicntin ob
renicdiuiu anini^ nostrae paroiitumquo nostrorum* quendiim nostrne patcrnae hcrcditntiH
locuni Uabenpcrc ilietiim in sedeni et iuIiihii episeopatus sublimando proveximus ntquo ad candem
episcopalem sedeiii • (jufdain nostrae proprietatis loca dicta Sl'ukinriltt'' et Rc-tsiz"^ inferior,
»0 quod propior Niwnbi'irg liabctur, Tenindorf, zi Gotilinlant, zi ITullissteti'' sita in papo
Nortgowe et in eoniitjitn Ileiliric'i liae nostrae auctoritatis |)reopptali paf,'in.i in pr()J)rilini do-
nnndi) tradldllllUS, eiiin omnibus pcrtinentiis aive adliercntiis eorum areis fdifieiis * terris culti» et
incultis rpiesitis vpj imiuirendis viis et inviis e.xitibns et reditibiis pratis pascuis conpascuig vel apuill
pascuis silvis piseationibus aquis aquarumve decursibus molis molendinis Ct » omnibus » quj quolibct
«S modo'' utilitatibns • scribi vel appellari possunt, ea vidclicet racione ut in deo nobis dilectU8 eins-
deni » sedis episcopiis Eberliardus suique successores liberam deliinc liabcant potestatem de e i s d e m
siiprn nominatis locis" tenendi possidendi commntandi vel quiequid sibi libcat in iisum ei>iscopatii.s
modis Omnibus inde faciendi. Et ut liaee nostrae auctoritatis traditio stabilis et inconvulsa per-
inaneat, haue eartani iiidc cünscri])tain niauu propria roborantes siiiilli nostri inpressione iussinuis
SO insigniri.
p Signum donnii Heinrici invictissinii (Äf.) Kniiiaiiorum imperatoris augu.sti. S
i1 fruntlu'riu.s cancellaiiiLs vice Ercanbaldi arehicappellani notavi. ^ (SI. 3.)
I)ata IUI. kal. niai.' indictione XII, anno dominieae incarnationis MXA'II, anno vero
donini Ik'inrici*'' sccundi regnanti.s XVI, iniperii vero III; actum Ingelehcim.
35 3C4. e) IUI. kal. mai. (mai, ohne Atthürzungszeichen , A) in dafür gelassene Lücke nachgetragen,
wahrscheinlicher ron Ba. lll als von GC f) act. Ing. ist über der Datierungszeile, hinter
notAvi geschrieben, wohl um Raum für das Siegel zu lassen, das noch nicht aufgedrückt irar.
365. [Brcsslau] a) am ersten Orund,strich des n eine Unterlänge ausradiert 1>) Siukinriut —
Zigötilinlant, ZihuIHsstcti im dafür gelassene Lücke nachgetragen; das Zi ;m Anfang der beiden
40 letzten Xamen ist, ol/irohl die Srhreil>i<ng dagegen spricht, doch als Präposition aufzufassen; die
Oiie heissen Jetzt Gütenland und Ilillitett c) dahinter, icie es scheint, Rasur d) ni eorr.
aus u e) locis über der Zeile nachgetragen 1) mai, ohne Abkürzungszeichen, A p) das
erste i über der Zeile nachgetragen.
59*
468 kaiseuurkundp:n.
Heinrich bestätigt dem Kloster Mivhehberg bei Bamberg die demselben von
dem Bischof Eberhard r^oii Bamberg geschenkten Besitzungen und verleiht ihm
das Wahlrecht, vorbehaltlich der bischöflichen Ztistimmung.
Frankflirt Uil7 Mai S. 6
Abschrift aus det) Jahren 14S7 — 1494 in Andreas Lang Calalogiis ahh. imni. S. Michaelis,
Mx. hisl. ä. f. 73 IM der k. Bibliothek zu Bamberg (B). — Abschrift vom J. 141)4 in
desselben Fasciculiis ahb. S. Michaelis, ^fs. hist. 1, f. '2' ebenda (C).
Schulles Uisf. Schriften '226 n° 3 aus C. — Usserniann Ep. Bamb., prob. 25 Exir. aus
C. — Bloch in X. Archiv 19. ßli aus BC. — Biihmer Reg. 1162. — Stumpf Feg. 16S4. lo
Verfas.it von GC; vgl. N. Archiv 19, 617 ff. — Die Kamensfnrmen .sind zum Theil in
dem von uns unter den Spurien abgedruckten D. Stumpf Reg. 1650 besser überliefert. Zur
Sache vgl. die DD. 332. 335. und das bei Giesebrecht Gesch. der deutschen Kaiserzeit 2'',
600 gedruckte Güterverzeichnis.
In iKiininc .santtr et iiulividiR' triuitatis. Ik'iuricus iHviiui l'avcutc i-K'iiicii( ia i5
Konianorum iniper.itor augustus. Duo sunt, quibus mundus hie prineipiiliter rof^itur,
pontificuni auctoritas et regalis potestas. Hac igitur auctoritate noverit (iiiiiiimu dci
niistroniniquc tidolium universitas, qualiter fidelissinius noster dominus Kberiiardiis
sacre Babi-nborgensis ecclesio jirinius episcopus nostrani potcstateni imiierialeni adiit
cln-istianissime deprecans, ul ad imniastenuni sancti Micbaclis aridiaii;:;{di sauftiquo «o
licncdicti prf'dia ad bonDi-eni jL^enitrieis dei Jlaric sab honore boati Pctri ])rincipi.s
aixistoloruui eideni sedi principali legittinie collata et a se per nianns advocati iani eo
tradita per nostra corroborarentur precepta. Quonun videlicet iioniina liic subscripta
sunt: in pago AVedereiba in comitatu Bruningi comitis Budenesheini", Wanebaeli'';
in pago Logcnalii in comitatu Gerlacbi eomitis Lantswindehusen, (uindissa, l\'')(la'': s5
in pago Cuningessundra in comitatu Keginliardi eomitis Scerstein': in IJanzgDwe
vero in comitatu Gcrbardi eomitis Hadolfostliorll': in Üadonzgowc'" in comitatu Adal-
1)prti eonntis Ezzilineliirielia'; in Gulligowi in emnitatu < !iind)crti eomitis Wallibcliiisni
et Hodelieim; in Weringowe in comitatu (iezemanni eomitis W'ci-itlia: in Folelif'chbi in
comitatu Tiemonis comitis Vufordi'-'; in Hathinicgowe in comitatu (icrundi eomitis >o
Pudcnibrunn<'n; in Tuferegowc in comitatu Heeiionis eomitis Tliie(b)nliusen, cum
Omnibus eonindem pertineneiis luimanis usibus quoquo modo oportunis. Cuius fidei
oeulate merito asscncientes donaria ipsius more regum atcjuc imperatorum nostroruni
quoque antecessoruin'' plcnissimc confirmavimus; monacins vero eiusdem monasterii,
salvo statu et asscnsu |iontiHeali. rejjidariter eligi'ndi al>batem dediimis |potestatem. sa
Kt ut bec nostre eoniirmaeionis jiagina in(b' eonseri])ta firma et iiieonvulsa pennancat,
manu jiropria eorrol)orantes sigilli nostri inq)ressione eandi'in sulitiilmllari iussimus'.
\)nUi VIII. id. niaii anno doniiniee inearnacionis MW II, iiidictioiie XV, anno vero
doniini Heinrici secundi regnantis XVI, irnjicrii IUI; actum Kranckfordie''.
368. [Bloch] b) Bucloncshoym C b) Lvanclmrli H i-i Rodii /" d) Si-hcmtoyn C <■) Radoiiz- «o
Ifawe C f; K/./iliiii-kiriilin JIC k) WCordi H h) Biiccpssonim C i| ,Sii/num- iiml
JtfCoffnilintiHZfilf, dir in HC fehlen, mini nun unnerer l'rhin'le in ilic F/'/lurliiinifen I). 332'' und
Stumpf Uki. HHH. lii'iO. Ili'ij ü/ßeiflri/niif/en und dürften ii/nn elirn dm oltrn .S'. 421 bei D. 3,121'
qriltiirl,!,,, W't.iiliiiii iirbiilil hiilim li) diiH Of. wird Friiiirounrdc i/ehaht haben.
II i;i N i; Uli II. 1(117. Hü»
:i()7.
Heinricii vei'leiht dem Bisthum Strasslmrg den Wildbann über einen Forst
mit angegebenen Grenzen im Untei-elsass. Frankfurt 1017 Mai 9.
Ori^imdJiplom im kuis. Bezirksarchiv zu Strassburg (A).
& Gdlliii ihri.sl. ed. IL 5*, 469 «° 12 aus A = Miipie Palrol. lti},.iii ir u^. .-^i Ici/tPin
Als. dipl. 1, l'iO n" 1S9 rtM.v A. — Grandidier in Wiirdlircin Nora .lubs. 6, 170 n" S-'i
aus A. — Grandidier Hi.il. d'Alsarc 7*, 'Jll ii" :I71 aus .1 »»(7 a. n»«. XV. — liUhmer
Reg. 1163. — Stumpf Reg. I6S5.
Auf einem durch Eintragung des Monogramms von ihm si-Uist hirgeslellleu Uliiiii/iiil muh
10 eigenem Dirtat geschrieben ron GC.
(C.) ^ In iKuniiH' sjinctac et iiidiviiliiai' Iriiiilatis. llcim'iciis dr-i f^ratiii li<iiiiani)i'iiin
iniperator ;iiij;ustus. i1 Nutmn sit niiniilMis ( 'ln-isti liilililiu>. i|iiiiil iiiterventu dilcctae
ciiniiiijis iiostrae ('iiiiif^^iindc vidclii'ct iiiijuTatrifis anjj;ustac scd et liriiiiniiis Aiif^iistcnsis
episcojji tVatri.s scilicet iiostri iiec noii Poj)j)oiii.s Laurasaniensis venorandi abbatis saer^
16 sedis Argcntin§ Wereiihcrio vencrabili episcopo cum pro dei genitrieis Mariae speciali
amore tum etiam prnpter eius tarn spiritualittT quam carnalitor iugc- servitium libcra-
lis.sime nnbis scpius iniponssinii" fnrfstcm sie dotoniiinandi) propriftaviinus: di' litore
Rcni contra Wiznuilarc ad vadiini Hugonis et de vado Ilugonis ad Sccrauuilarc et
de Scerauuilare ad Dabechenstein et de Dabechcnstein idtra Pru.scam usque ad Horaliam
so riviim, de l\iiraba ultra Surnaiii fbiviuui, deinde usijue ad ^latram fluvium ad ilbini
loeum ([ui dieitur l'liatrculioucn'', dcineeps per Matraui deorsum usque ubi Matra
iutrat Kcnuin et dcünde sursuni per tutuni liuiitcm Reni, euiii insulis (lumibus adia-
ceutibu.s usque Wiceuuuilare. lu.s igitur forestense ei suisque successoribus im-strorum
regum quoque et iinperatorum more anteces.sorum nostrorum per bannuni nostrum
86 inqierialeiu firmaviuius, ita vero ut nullus ibi cervum vel cervam, ur.suiu aut ursani,
a|iruMi vil letaui''. eaj)reos vel capreas sine licentia ipsius quoquo modo capiat. Et
ut liaei' nnstrae (bniatiimis auetoritns stabilis et iueouvulsa omni temi)ore pennaueat,
haue paginani iude conscriptam manu propria signautes sigilli ucistri inpressioue iii-
signiri iussimus.
so fi Signum (Innmi Ileinrici iu\ietis (M.) simi. \\
I (iuntlierius eancellariu.s vice Erchaiibaldi archicappellani notavit. ^ {SI. D.)
Data VII.'' id. mai.'' anno dominicae incarnationis MXVII, indietione XV, anno vero
diuiuii Heinriei seeundi regnantis XVI, imperii IUI; actum Franclionet'ord; feliciter.
»5 Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn das ihm übertragene
Besitzfhtüii des TIeini'ich in neun genannten Orten, unter dei' Bedingung der
LberweiKung von Kleidung und Nahrung eines Domherrn für sich und seine
Gemahlin seitens des jeweiligen Bischofs und der Aufnahvie beider in die
Gebetsgemeinschaft der Kirche. Paderborn 1017 .
40 Abschrift ans der Mitte des /ö. .//<. in Rescripta privüegiorum Paderburnensis ecclesie
p. 87 im k. Staatsarchii' zu Münster (F).
867. [Bresslau] a) A, das n über der Zeile nachgetragen b) dahinter Rasur c) zwischen f
und a Kasur A) cor VII ein Schriftzeichen, irntirseheinlUh X, ausradiert; VII. id. mai. in da-
für gelassene Lücke nachgetragen.
470 KAISEKIH KUNDEN.
(Fürslenb^g) Mon. Paderb. ,d. IL ISO cit. — Scliatcn Ann. Padcib. ed. f. 1, 424 aus
F mit indict. XV = Lihiig HA. 17", 7ü8 v" 21, = Schüen Ann. Paderb. ed. II. i, 291. —
Erhard CD. West f. 1. 74 »i» 92 aus F = Migne Palrol. 140. H32 n" 96. — Wilmatui-
Philippi Westf. KU. 2, 172 ti' 146 aus F. — Wi.^lf. Uli. Sujipl. 118 «" 757 Heg. —
Böhmer Heg. 1165. — Stumpf Reg. 1686. r
Vi-rfasst und wahr.tchfinlirh auch geschrieben von GC. — In der Datierung ist der Orts-
name mit detn Tagesdatuni 1111. id. iunii nicht zu vereinbaren, da Heinrich noch am
9. Juni in Werden war (vgl. Thietmar 8, 56 [7, 41]), und ohne Emendatinu mich nicht
durch die Annahme, da.'is die Ortsangabe auf ein .'ipitteres Stadium der Beurkundung falle.
zu erkitiren, weil die Handlung jedenfalls nach Paderborn zu setzen (.sV. Über die beiden to
möglichen Emendationen des Tagesdatums, entweder zu in id. iun. oder zu IUI. id. iul.,
von denen die erstere den An.iatz: Paderborn 1017 Juni 13, die letztere den Ansatz: Pader-
born — 10l7 .Tuli 12 ergeben würde, vgl. Erläuterungen Abschnill III.
In nomine sancte et iiidividue trinitatis. llciiiritus dd f^raciu Ivcmiannruni Im-
perator augustu.s. Oniniuni Cliristi Hdeliuni indn.-^tria nnvorit, cjualiter no.s divini r&
aninris rc^peetu et dilecti.s.sinie coniiigis no.^tre, (jui duo .sunuis in carne una, ('unif^nnidc
vidfüfct imperatricis augu.ste rogatu et instinctu saneto l'aterbnuinonsi ecclcsie in
honore sancte dei genitricis Marie et saneti Kiliani martiris sanctique Liborii ter beati
confcssoris dedicate tale prediiun proprietavimu.s, quäle nobi.s, oinnium honiinuni contra-
dii-tionc remota, tradidit llcinrieu.s" in comitatu Horimanni coniiti.s: in Dulininc m
man.-ium unum, in Kionhem nian.suin I, in Situnne nian.suni I, |in|'' Halo.stron niansnin
1. in Bcrchalostron niansum I, in Loliembeke man.siuu I, in Ilorlon niansum I: in
comitatu Ottoni.s comitis: in Klvcpo' nian.suni I, in Ixienldinehuson luan.suiii I, cum l>
maneipii.s utriusque sexus areis villis jiascuis aquis aquarumvc decursibus piscaeionibus
molendinis silvis venacionibus et omnibus appendiciis cunctisque qualicumque modo ss
nominari po.ssint uteiLiilibus, ea scilicet racione ut uterque nostrum tarn ve.stitura ([iiain
victu stipcndialem aniodo ab cpiscopo sedis supra Scripte"*, nunc vero a domno Megin-
•werco prcsule et post a succc.s.s()ribus ipsius, comniuni canonicorum consensu cum
peqjetua oracionum participacione plenarie inibi .sicut unus" fratnim accipiat et
potostativf jios.sidcat. P^t ut licc tradicio nnstrc libcralitatis .stabili.s et inconvui.sa'^ jicr- ao
maiieat, hanc cartam inde con.scriptam manu pr()j)ria roborantcs sigiilo no.stro .subtcr-
bullari iussimus.
Signum (bnnni Ilcinrici I'dinaiiorum invicti.s.sinii imjicratoris augu.sti. (M.)
Guntherus cancellarius vice Archanbaldi archicappellani recognovit.
Data IUI. id. iunii" indictione XII, anno dominice incarnacionis MXVII, annr) 35
vero domiii Ilcinrici secundi rcgnantis xvi, iinjicrii Uli; actum l'athcrbrunuon.
!)6S. 'Brfsslau) a) dahinter in F Lilrlre; tcntimctieinlicli nur hier auch im Orii/inal eine IJIcke für
die Angolit de* (inum iielniutm t>) frlill in !■' 0 oder Elviii'po; ;>i /'' i^l üljrr dein 11 rin v
nadtr/etraprn d) »e<i. 8ul)Hcriptc F e) unum F {) iucnncussa F, doch vgl. DI). 370.
371 und 1). 344 y. i; iro der Copint die gleich« Anderunf/ vorgenommen hat g) das Tages- 40
datum int irrig, rgl. die Vorbemerkung.
HEIXUICll II. lulT. 471
Heinrich bestäfif/t dem Kloster San Si'polcro in Noceati seinen Besitz, nimmt
es in seinen Schutz, verleiht ihm das Wahlrecht vorbehaltlich kaiserlicher Zu-
stimmung und kaisei'licher Entscheidimg bei zwiespältigen Wahlen, trifft Be-
tt Stimmungen über den Ausschluss bischöjlicher Befugnisse und nimmt den Suppo
und seine Söhne als Helfer des Klosters in seinen Schutz.
<li,sl(iy 11)17 Juni l"J.
Abschrift im Tranaminipl des Cardiiiaii Sforza von l'ilo April 13 f. 3' im Archiv der
curia vescovile zu Borgo San Sepokru (li).
10 Mittaretli Ann. Camaldulens. 1, 410 dt. — Stumpf Reg. 16öH, beide zu lol'i.
Ausserhalb der Kanzlei verfa.^sl ; einige Wendungen sind dem Privileg Benedicts VIII.
Jaffi-L. Reg. 4000 entnommen, auf da.t auch deo propitio in der Datierung zurück-
geht. — • Unter den DD. für S. Sepolcro nimmt D. SdU eine besondere Stellung ein:
Besitz und königlicher Schutz iverden in nahezu wlirtlicher Anlehnung durch zwei auch
15 in der Narratio gleichlautende Originale Heinrich.^ II. vom Jahre 1022 bestätigt; aber
wahrend diese beiden ausserdem eine Anzahl besonders namhaft gemachter Orte enthalten,
bringt unser D. Bestimmungen über die Abtswahl und die rechtliche Stellung f/e.s Klosters
gegenüber der bischöfliclien Gewalt, die in den späteren Urkunden ebemowenig wiederkehren
wie die Schutzverleihung an die adiutores Suppo und seine Söhne. Dass die letztere,
Uli deren Wortlaut ganz einwandsfrei i.'it und deren auf bestimmte Personen beschränkter
Inhalt die Annahme späterer Interpolation ausseht iesst , in den folgenden Bestätigungen
keine Aufnahme gefunden hat, ist von vornherein leicht erklärlich. Aber auch die andern
später nicht erneuerten Verfügungen halten wir — »«7 einer Einschränkung — für hin-
reichend verbürgt und echt. Im Dictat zeigt der ganze Abschnitt durch die Häufung der
85 Synonima die charakteristische Eigenthümlichkeit der übrigen Theile des Contexles, deren
Echtheit durch die Wiederholung in den Originalen von 1022 verbürgt ist. Werden über-
dies auch die Worte imperiali — edicimus (S. -172 Z. 39 f.) und der Satz prohibemiis
etiam — roborantibus nobis (S. 47'.i Z. 7 ff.) durch die Wiederkehr iii jenen DD. im
einzelnen gesichert, so ist auch der Ausschluss der bischöflichen Gewalt (S. 473 Z. 3 ff".) fast
>o mit den gleichen Worten au-sge-iproclien in einem noch ungedruckten, von Davidsohn Forsch,
zur Gesch. der Stadt Florenz 175 n" 1.5 Heinrich III. zugewiesenen, vielleicht eher aus der
Königszeit Heinrichs IV. stammenden Urkundenentwurf (M), der, aufs engste mit D. 369
verwandt auf ein gleichzeitig mit ihm ausgestelltes DH. II. für das Marienkloster in Florenz
zurückgehen dürfte. Der an sich in einer Kaiserurkunde nicht gewöhnliche Inlialt wird durch
35 analoge Verfügungen Otto's III. für das dem Kaiser unterstellende Kloster S. Ma7'ia zu
Pomposa (DO. III. 416) gedeckt, die Heinrich II. am 25. Juni 1022 bestätigte, und die
Benedict VIII. in vollem Umfang anerkannt zu haben scheint CJaff'i!-L. Reg. 4041) ; in
der ähnliche Anordnungen treffenden Urkunde Arduins Stumpf Reg. 1848 für Fruttuaria
begegnet auch der Ausdruck simoniaca haeresis, der mit dem gleichen in .Ta/fd-L. Reg.
40 40-52 und simoniaca pravitate in Jaffi-L. Reg. 4045 zusammenzustellen ist. Von den
genannten DD. Otto's III. und Arduins unterscheidet sich unser D. dadurch, da.ss es die
AbtmcaM von der kaiserlichen Zustimmung abhängig macht und bei Zwiespältigkeit die Ent-
scheidung in die Hände des Kaisers legt ; indessen stimmt gerade eine solche Anordnung aufs
beste mit der anderweit bekannten Haltung Heinrichs II. und ist in einer echten Urkunde
46 dieses Kai.sers ebenso unau/fällig, wie sie schon wenige .lahrzehnfe später in einer aus
einem italienischen Kloster hervorgegangenen Fälschung völlig unmöglich sein würde. Was
endlich das Recht des veugewählten Abtes betrifft, sich durch einen beliebigen Bischof
472 K A 1 s i: K V n K r n d k n.
tceihe» zu lassen, so ist es ausser in den ohrn angefiihiien Urkunden Heinrichs II. auch in
Stumpf Reg. 1779 für Biforco und in zahlreichen Papslurkunden (vgl. u. a. Jnffi'-L.
Heg. 3950. 3974. 3983. 4037) verbrieft worden ; aber wtihrrnd zumeist die VnentgrUlirhhril
der Weihe ausl>edungen icird, i.st die Bestimmung unseres D., nach u-elelier dem Bischof drei
Messen :u.-<tehen, ohne Analogie; und da eine derartige Bestimmung in einer Kaiserurkunde 6
immerhin auffftllig i.-it, hallen wir an dieser Stelle eine Inlerpolalinn nicht für ausgeschlossen.
In wie weit eine solche durch weitergehende An.iprüehe der Bischöfe hervorgerufen sein
könnte, die nach der Chronik des Bercordali (vgl. Coleschi Storia della cittä di San
Sepolcro 136) und Farulli Ann. di San Sepolcru 10 f. gegen Ende des .lahrhunderts zu
einer p/ipsilichen Entscheidung führten, vennögeti wir nicht festzustellen, da über diesen lo
Streit bisher anderweit nichts bekannt ist. — Die Datierung würde auch die Auflösung
zu Goslar — 1017 .Tuni 39 und damit die Einreihuiig hinter D. 3(i'J zulassen; vgl.
darüber Erläuterungen Abschnitl HI.
In nomine sancti- et inilividuc trinitiitis. llcnrii-iis (U-i -rratiii üoiniinoriini inipc-
raiiir augustus. Iin|>erialis nos cnnti'nij)lati(( coninionct" illa sonipor cdnsidcraro \b
atquc disponere, que ad augujcntuni diligontiani it iistaiiraticuicni vciii'ral)iliiim |iit-
tinet'' lociinim, ne do inij)rc)vidontia forum, (niilms ri'jjiminis ciiin lonnnitti tur, alicjuo
modo cul|iabilcs ascribamur, sed magis pro # suscoptimir iiinpiiiii et pcrcfriiiinniiii et con-
greg-Btis iii Christi laudibus » merces « iiobis ;\ (luininn trilmalur, a mio nostci' liiinor jiro-
cedit et gratis subliniatur. Proinde comperiat miivertiitas Hdelium saucte dei ecclesie «o
presentium et fiitiirorura, quod monasterio a nobis arjuisito et noviter cdificato in loeo
qui dicitur Noecati ac dedicato in honore sancti sej)ideiiri domini nostri salvatoris —
ubi prestantur miilta beneficia infirmis et fiunt mirainlia erebra ad laudem et honorem
nominis eins seeunduni profetiani illani (jue dieit: 'et erit se|)ulclirnm eins gloriosum'"^ —
concedimus ob nostre anime salutem et eonfirmamus onniem iiitt'gritatem tcrrc, quam *&
Rodericus venerabilis constructor illius loci et noviter a nobis abbas ilii ordinatus
habere et tenere ad idem monastcrium videtur vel ipse aut abbates sibi regulariter
ac eanonice successuri eidem loco in futurum acquisituri sunt. Rebus'' vero et ])osse,ssi-
ouibus terris viueis campis pratis pasquuis silvis arboribus fructiferis vel infructifcris
terris cultis et incultis aquis aquarumque decursibus oratoriis domibus edifieiis et om- 30
nibus ad idem monasterinm pertinentibus ita nostre modcrationis statnimus decretuin,
ut amodn inantea liceat ijisius monasterii congregatimiibus'" per onine tenq)us uostra
et sueces.sonim nostrorum imperatorum tuitione et defensione quiete vivere ac pacitice
et secure deo servire, onmiuni personarum remotis obstaculis contradictionibns et im-
pcdinientis, pro laude et obsequio domini salvatoris et susceptionc inopiiiu et pcrrgrinonnn. 35
Statuentes preterca confirmannis eideni monasterio et prefato abbati suisque successoribiis
imperiK'tuum omnia prcdia vel beneficia, quecumque in terris vel aquis oi collata sunt
vel a sancta scdc Romana seu ab aliqua ecclesia vel quocumque cliristiario fidoji
k'galis scriptioiiis miinimine aut i)ersonaIi investitione. Im])oriaii itaque auctoritatc;
edicimus, ut nullo unquam in tempore abbas ibi (irdinc-tiir vd cligatiir extra ipsam 40
cnngregationeni vel absque nutu et eonsensu totius eongrcgationis, nisi forte pro
peccatis sie evenire contingat, ut in ijjsa congregatione aliquis dignus non reperiatur;
quod 81 fuerit, alio requirendus est idoneus atquc dignus, no per simoniacam hercsim
vel divisione fratrum vel etiam ])opulari favore vel vi aut tumultn populonim uilus
ibi constituatur, sed sola imperiali subveniente dietione electio fratrum iuste et legaliter 4»
facta eontirmetur muniatur iiivcstiatur et roboretur. Si autcm contigerit, ut du» ibi
3««. iblochj B) priinoiKt SC. I. II = M h) H -= SV. I. II: pcrtincnt M c) lesaiw II, in
d) H ^ SU. I. II; de rcbii« M c) NU. I. II = M; coiigrcj,'ation li
II l'.l N i;irii 11. HUT. 473
piT iiiti'iiticincm elif^autur, ainbo dficiaiittir i't alias al) iiiipi'raturc Ihc-d cin-iiiii cnii.sti-
tiiatiir, (|ui ivs ecclesic inisericorditi-r xalcat roiisiiU'rare triictare iitqiii- disjjonere.
Insuper etiam iubeimis, ut luillus opi»ci)|)ii.s vii-imi« v«?! loiij^o jxisitiiH liccntiaiii liabeat
vel jiotestatcin aliqiiid virtutis scu poti'statis, vinleiitii' aut (loniinatioiiis in i|>s<i iiiona-
6 steri" exeiTore, st-d licoat i>rdiiintiiin ahhatciii i|iii-iit'iiii(|ii(; clif^cre <lcfri'vcrit ad coii-
secratiiiiiciii suaiu inlrndiu'iTc ciiisoiimiii. ita ui |i(racta cimsecraticmc nihil aliud fxiffat
pro niuncrt', uisi trcs niissas, (juas sii)i aiinualiti'i- lai°;^iniur in nratioin^ l'roliiix'niiiH
ctiani, ut niilli • »uc'ccüsiiruin nnstriiniiii inipiTatnrnni liccat ali(pii> in t('ni|><irc ipsuni niona-
steriiiin, potestatem eins, ins dnnüniuni donationoni vd ciinsecrationoni ipHiii.s loci lar;;iri
10 alii'ui mnrtaliinn laieo vel clcrico alitcr <|uani il>i dcscripta sunt, precipientilius cr)ns<'ii-
licntibus et roliDi-antilins nobis. l'roturca sub niistra detensiono recipimus .Su])|)i>neni
luiii suis tiliis, (|ui adlutiires usquo modo fuere ipsitis' vcnerabilis loci', et omnes
colonos et residentes in terra eiusdein nionasterii. ut liceat [eis]«-' quiete vivere «üb
nostra elenientia. et sint'' iniiiunies ab omni fiseaii datione et publica exactione in
i5al)batis' ipsius loci proteetione. l'recipientes itaijue inipci'iali iubeinus edicto, nt umIIhs
(lux niarehio episcopiis comcs * viceeoiiK's vel ali((uis rei publice exactor lianc nostram
sauctioneni audeat inlVinffore eorrunipere vel violare in allquo eonun, que statuentes
eensuinuis. Si quis vero, (juod non credimus, in aliiiuo violator vel eontradictor ex-
titerit, onnii oceasione postposita, ccntuni libras auri coniponat, medietatem camere
so nostre et medietatem sepe nominato cenobio. Quod ut verius credatur dilij^ontiusque
ab Omnibus oljsorvetur, manu propria rnlxirantes sijjillo nostro inferius iussinms iu-
siguiri.
Peregrinus eanecllarius ad viceni Kutn-ardi episcopi et areliicanccUarii rceognovit.
l)ata anno doniinice incarnacionis millesinio decinio (juiuto'', indictionc deeima
25 quinta, regni vero doniini llcnriei deo propitio XV, iraperii vero (piarto, tertio kal.
iulii: acta voro in loeo qui dieitur Gosla: feliciter amen.
370.
Heinrich schenkt dem von Bischof MeimverJc gegründeten Kloster Abdinghof
hei Paderborn eine von Rediald ererbte Besitzung zn Grosseneder.
80 Lcitzkaii 1017 Juli 10.
Abschrift (lex 11. .Th. im Ahdinghofer Evangeliar im Domschatz zu Trier (C).
Auszug in der Vita Meinwerri rap. 143 bei Brower Sidera 42 und in Man. Germ. SS.
11, im. — Schafen Ann. Paderb. ed. I. 1, 426 aus C mit indict. XV = Falke Cod.
trad. Corb. 67, = Schaten Ann. Paderb. ed. IL 1, 392. — Wilmans -PhHippi Westf.
35 KU. 2, 174 n" 147 aus C. — Westf. ÜB. Suppl. 118 n" 759 Reg. — Böhmer Reg. 1166. —
Stumpf Reg. 1687.
Verfasst und, wie die Nachahmung der verlängerten Schrift in C erkennen U'isst und eine
orthographische Besonderheit bestätigt (vgl. N. h), auch geschrieben von 6C. — Die
Stellung des Ortsnamens hinter der Recognitionszeile, die derjenigen in D. H64 entspricht,
40 lässt vennuthen, dass wie für jenes D. so auch für D. S70 ein Blanquct benutzt wurde,
auf dem das Protokoll vorausgefertigt war.
369. f ) ipsis venerabilibus locis ß g) fehlt in B li) sunt B i) abbates B \i' ob wir <w hier
schon mit einem Fehler des Originals oder nur der Ül>erlieferung zu tliun hatten, können wir
nicht entscheiden.
Kalserurkuaden III. 60
474 KAISKIU'K KUNDEN.
(C.) ^ In nomine snnctao et iiulividui;" triiiitatis. lluiiirii-us dci }j;ratii» Koniii-
nonun inij>erat<>r au^ustus. ^ (.icneralis Christi tidcliuin iiulustria novit aliiu] in
lunuine esse, qnod regere valeat Uunqiinin vir, aliud tani(|uaiii tVmina, <ni'>d vcj;atiir.
Hae eontemjiiatione interius vii;ilant<'s et cxteiius (|uasi olKldnnist'cntes diviiii amuris
respeetu et dilcetissiin«; teniim; sivc eimiuj^is nostn; ( "iniif^niidi; seilieet iin|i<'ratric'is b
nupisti,' interventw aecciesine nov^, (|uani in lionore sanetae Marie oniniiunque sanctnniiii
venerandus episeopus Meginiiuerens in iHTidentali parte l'ateriirunnenssis'» siilmiliii
dedieationen» ennsnnnnandn eonstruxit, pn-diuni taic ]iriiprietavinnis, ipiale lep-ditcr et
eapituiariter nomine Hedialdiis ad nostras maniis iinjx'riales lit-reditavit, in paf^o Hesse
Saxonieo in coniitatii Heremanni eoniitis in vilia Nedere nimiiiiat.i, cnin iiiaiHl|iiis m
utriuscpie sexus areis villis paseuis aqnis a<piarunive deein-silius piscaliiinilms nmlen-
dinis silvis venationiims et onmibus ap]iiiiditiis eunetis(|ue (|unlieun(pii' modo noniinari
possint utensilibus, eo denique'' tenore ut tVatres eiusdcm monastiTÜ eliuro eniicdi-ilia
earitatis sub repula saneti Benedieti doniino faniulantes jiniprietario iure |)otestative
illud liabeant atque possidcant. Et ut li^e traditio nostrae lil)eralitatis stabilis et in- i5
convulsa permaneat, baue eartam inde eonseriptam maini pi-opria roborantes si^illo
nostro subterbidiari inssinms.
^ Signum dnmni Heinriei invictissimi llonianoiiun inipcratoris augusti. ^ (M.)
^ Guntberius eancelhirius vice Erchanbaldi areiiicapellani notavit. ^
l)ata VI. id. iulii indietione XII, anno dominice inearnationis millesimo x\ll, anno äo
vero (b>nmi Heinriei seeundi regnanti.s XVI, imperii IUI; aetum'' Lictzgo''.
371.
Jlf'inricli schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn die Abtei Ilelmars-
hausen. Leitzkau 1017 Juli 11.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A). «6
Auszug in der Vita Mcinwerci rap. 14-i bei Brower Sidera 43 und in Mon. Germ. SS.
11, 137. — Broiler Overham Vita Meinuerci 360 aus A mit indict. XV = Mabillon
Ada SS. ed. I. $aec. 6", 383 = ed. IL saec. 6°, 339. — Srkafen Ann. Taderh. ed. J.
1, 425 vielleicht aus A mit indict. XV = LeurkfeJd Ant. Halbersf. 674 n" 4-1. = Liinig
RA. 17", 709 n" VV. = Meibom -Abel Walbcckisrhe Chronik Ulli ii" 3, = Schafen Ann. so
Paderb. ed. IL 1. 292. — Erhard CD. West f. 1, 74 n" 93 aus BD = Mignc l'.ilrul.
140, 335 n° .98*". — Wilmansl'hilippi Westf. KU. 2, 175 «" liH aus A. — Wrstf.
VB. Suppl. US n" 760 lieg. — Böhmer Reg. 1167. — Stumpf Reg. 1688.
Ge.^rhriel>en von Gf', der die Urkunde auch verfasst hat, auf einem von ihm seVial her-
gerichteten Blanguet, auf dem mindestens ein Theil des Rschaiokolls, wahrscheinlicher (vgl. 85
DD. 363. 364. 370) das ganze Protokoll, mit Au.tnahme der Xarlitragungcn von Tag und Ort
in der Daliening.tzeile, vorau.igefei'tigt war. I>ie letzteren Nacht vagiingen unterstützen di/;
Vermulhung Fickers Beitr. 1. 153, dass die Handlung nach Magdeburg gehöre; nur die
Vollziehung der Urkunde dürfte in Ijeitzkau erfolgt sein. War etwa das gleiche auch l>ei
IJ. 370 der Fall, das ('oneejit unsrnr Urkunde rd/er schon in Magdeburg aufgesetzt, so w
könnte mit dem Wunsche, die In-idni litamiuets von einander zu unterscheiden, die Ein-
tragung des Wortes canonum am oberen linken Rande der Urkunde (vgl. N. n), in einer
AtU. Jirvmlau] ■) iiiiliuduf; C h) C v\ etHlem'juc (! d) die W'urle uutiim Licl/.^o Mehen in
(' hinter ilrr Uecm/nitiowizeile wir tlie mUprechemlen in I). :i(!4, ri/l. doMelbnl S. f.
II Kl N i; II II II. 1017. 475
viellificlit tiUiihzciliijoi, sirlur itiihl erst dem s/jätctcii Millihtller itin/iMremlen Sriiii/'l,
• zusammenhilMjcn ; das Blanquel, welches den mit diesem Wort heijinvemlen (Umtexl erhallm
sollte, wäre damit hezeichwl worden. Zur l>nliirniiij ri/l. iimli ikhIi Krlilutvrumjen M>-
sehnill tll.
b (C.) ^ In iiiiiniiio saiR'taf et iiidividiiac triiiitatis. licinricii.s dci f^ratia Hiiiiianuniiii
inipiTator aiigustu.s. | (Janoimin" statuta nun orc lioniiinini sed «piritu dci condila
prccijiiuiit, ut cpiscopi frequcnter claustra inonac-lioriini vi.sitent, et si qua extra regulani
illie iuvcncriiit, ab.seidaut et eorri^aiit. IIi;c vi^^ilanter intoriiis conteuiplantes et in
litiiiis viti; itincre oncra nosfra ('|)i.-ie(i|)i.s in])oncndi) levigantes caritatis eaii.sa, sine fiua
II) divi's jiauiicr est, cum intcrvcntu aniantissinn; cnniiij^is nostrat; (Juniguudr vididicct
ini|ii'iatric'is ;m;;iistc. tum .iicliiciüxiiiiiirinii l'.nli.inhalili Mugontiensis, I'(i|)n<inis 'l"rc-
ucn-nsis, (ioronis Ma;;atli(!)ur<;i'nsis, N'nuuani Urriuinunsis, et cpiscDixiruin Arnold!
llalucrstedcnsis. K]i])iinis l'.i|icnl)erg-('nsis, 'riicodriei Mcttensis, I Iciurici N'uirci'burj^eMsis,
Tlicodriei Minniun.udi iiurdcnsis, Heinrici l'uruicnsis, TluMiilrici'' Miudonen.sis, Thie-
ls monis"' Mcrschurf^cnsis, Kriei Ilaueiberf^ensis, laicoruni quiKjuc IJcrcnliardi dticis, Sijfe-
tVidi at((ue Kdzieiuiis eoniituiu, abljatiani nomine Helnuuiardcsliusun'' euin oninilitis
suis a|)|)en(litiis niuhilibus et innnobililjus sedi Paterbrunnensi in lionore sanetae Mariae
saiictonimquc Kiliani atque Liborii eonstruetae, eui insif^iis aeciuisitionis prcsul -Mcf^in-
uuerciis in ]iresentiarnni preest, in j)ropriuni dedinius nostroque iure et doniinio in
20 ins et (buuiniuni ipsius amoilo jxitestative et iuxta rei;-idani saneti lU-nedicti episeopa-
lilcr disponendani al(|ue possidendani tradidinius. Kt ut Ik^^c nostrae traditionis" pagina
tirina <'t ineoiivulsa pennaneat, manu pr(q)ri<a corroborantes atque confirniantes sigilli
nostri iiupres.siiine snbtns eam .sio-illari iu.ssimu.s.
I Signum donmi Heinrici invietis.simi Knmaiioruui ^M-) inipcratoris augusti. !■!
85 \\ tiuntiicrius cancellarius vice Erclianbaldi archicappellani notavit. jl (SI. 3.)
Data \. id. iul.' indietidue XII". anno duminicae incarnationis M.wil, anno vcro
dnuiiii Heinrici seetindi regnaiitis XVI, imperii IUI; actum l.ietzgo''.
Im Atisrliliiss rill D. H71 hrivgen wir hier ein Zeugenverzeirhm zum Abdruck, dd-s iii
Schrift des II. .Ih. auf einem aelmuden Pergamentstreifen (A^) im k. Staatsarchiv zu
30 Miiiisler (liidl/eH ist (Drucke: Meyer in Wignnds Archiv 5", 129 n" 29 aus A^. —
Erhard CD. Westf. a. a. 0. aus J.' = Migne Patrol. a. a. 0., = Rieger in Forschungen
zur Deutschen Gesch. 16, 476. — Wilmans-Philippi Westf. KU. a. a. 0. aus A^. — Westf.
Uli. Suppl. a. a. O. aus -4' mit Facsimile auf Tafel 4). In dem, Verzeichnis kehren die Namen
Herzog Bernhards und eines Bischofs Dietrich (wohl des Mindener oder des MUnsferer Herr»)
» wieder, die auch in unserer Inferrenientenliste genannt sind. Ob es sieh did>ei um Zeugen
der Tradition handelt, wie Ficker Beifr. 1, 2H0 meint, oder eines vor der Ertheilung des
D. H71 angestellten Inquisitionsverfahrens, wie Rieger a. a. 0. annimmt, ist nicht mit
Sicherheit zu entscheiden, und es h'isst sich nicht einmal bestimmt sagen, dass die Liste
nnthwendig mit unserer Urkunde zusammenhängen tnuss; sie könnte auch zu einer anderen
40 auf Heimarshausen bezüglichen Rechtshandlung (vgl. z. B. Vita Meinwerci cap. 193 in
Mon. Germ. SS. 11, 1.52) gehören.
871. [Foltz- Bloch) !i) (iaror um liande noch einmal canoiiu, vielleicht ruti iiUichieitiger Hawl
b) c hinter ThuDilri nach ;/et ragen c) h corr. aiis i d) Helmuuardliu» A c) trailioiiis .1
t') V. id. iul. in dafür ffeluisene Lücl.-e nachyelragefi ffl XII über der Zeile nachi/etrnyen
45 h) ■/. auf Rasur, durch irelrhe auch der rorant/ehende und folijende Buchstabe in .Milleidcnxrhaft
gezogen sind; an Stelle des jetzigen z stand ein Buchstabe mit Oberlänge ; da lief diesellie hellere
Tinte zeigt wie der Xachtriig des Monatsdatiims, dürfte der ganze Ortsname nachgetragen und
erst später die Correctur daran rorgenommen sein
60*
47i: KAlSKUrUKlNDEN.
lli sunt tcstes: Tliiotnu"'. r.kkii'ji. Linlicr, Ekkioa. Kacdij:;, ^'uilllu'Ill. ^'^^icl^^kill,
Benna. Ki/.a. Aniulag, WiK-bal, 'riiiotiiiiT, Iimm'il. (ii'rbralit. Vuikiiif;, 'riiicdrii'. Um,
Aeii-a, Heriuuard, lUiivliard, Dodica, Tiaza, Vretheric, Lcfliord, Keluilt"', Oiia. Niinlula,
Fronca, Ileriinan. Tliiaza, Hmia, oiüsi-opiis Tliieodcrii'iis, diix Hcrnlianlus. \)i.-^
abhatia Ilelimiiiardosbusmi''. 6
372.
Heinrich bestätigt einen Tansrhvo'trag, durch rcelclien der Bischof Heinrich
von Würzburg die Abtei Erlangen, Forchheim, Eggolsheim und Kcrsbach
mit ihre}) Zehnten, vier Fischer zn Kemmeiii und den Zehnten von den zu
Hollf'ld gehörigen Dörfern an den Bischof Eberhard von Bamberg gegen lo
Gaukxhiigshojen und Traunfeld abgetreten hat. Allstedt 1017 Octoher 2().
Copialhuch des Stiftes Hauij aus dem li. Jh. f. 17' im I;. Krei.sarchir 2it U'iitzburg (H).
Frit^s in Liideiritj Wirtzli. Gescliichtschr. -IUI in deittsrher t'bersetznmj = Liinin EA.
17", 939 n" 13, =^ Lammers Gesch. der Stadt Erlangen 17S n" Q. — Sehanuat Vinde-
miae litt. 'J, 109 n' 2 wohl aus H = Schöpf Wetiereiha illitslrata 36 Fragni., = Oester- 15
reicher Xeiie Beitr. 2, Beil. 9 n" 8. — Mon. Boica 31", 289 n" 1-50 ««s H. — Böhmer
Beg. 1168. — Stumpf Reg. 1689.
Wahrscheinlieh eerfa.int und gexchriehen von GE, der sieh für einige Wendungen an ein Dictat
des Eh. A angelehnt zu haben scheint. Vgl. DD. 169. 170. 200 und N. Archiv 22, 164 ff. —
Zur Deutung der Namen vgl. Lnoslwrn Gesch. des Bisth. Bamberg 1, 143. üo
In nomine sancte et individue trinitatis. Heinriciis diviiia favente clemencia
T?<m)aniiriiiii iinperator anj^ustus. Oniniiiin fidcliinn nostroniiu prcseneimn ac futii-
ronnn voluniu* univcrsitati pateat, quod lluiuricus ^^'i^zebvl•gensis vt Kbcrliardus Babcii-
bergensis ecclesie episcopi nostram adeuntos clenienciam rogaverunt, ut iinum con-
canibiuni. rjiKid considerato ecclesiarum suariun commodo ex communi suorum clericonim «&
atf|uo tidi'litnn laicorum conscnsu inter sc feccrunt, ni)strc noticie manifestum nostriquo
im|icrialis pn-ci-pti auctoritate esset roboratum. Quocirca considcM-antcs nos eipi-um
iustam peticioneiu votisque* annuentos prcdictum coneambium, qualiter inter eos fir-
niatiiin esset, exponere iussimus. Et in jirimis rctidit f'|iisci)piis Wirzclmri^^cnsis: eon-
tuli.-ise se ecflesie Babenbergensi per manum Icgitiini advncati abliaeiam Erlangun et 30
Forchheini et Eggolvesheim et Kyrsebach et quatuor piscatores in Camerin cum curum
terris omnibusque aj)pendenciis ad prefatas villas portinentibus, cum agris campis areis
mancipiis pratis paseuis silvis venacionibus aquis a(pianmi(|no dccursibus piseaeionilnis
niolendinis cuitis et incultis viis et inviis exitibus et rLMÜtibus (piesitis et infpiircndis,
atque earundem viilanim decimaeiones; preter liec et decimaeiones illaruni villanim, m
(\\\f nunc ad Unlcvclt pcrtincnt et olim ixTtincre vise sunt, in pago Katingowc in
ciiniitatu Adaibi-rti coniitis. Ebcrbardus vcro IJaljenbcrgensis eccicsic jircsul pi'ntcssus
est: perpetuam'' tradicionem'' se fecisse Wirzeburgensi eccicsic per maniiin imlilici
advoeati de Cunigcslioven in jiago Badcingowe in comitatu (ivmbcrti coniitis et
Trieffenvelt in pago ^^'altscllin in comitatu (icningi coniitis et de mancipiis utriusque 40
sexu« ad eadem loea |)crtinentilnis, agris quoque et campis areis pratis paseuis silvis
venacionibus aquis aquarumque decursibus piscacionibus niMlcnilinis cuitis it imullis
871. i) ch ülier w nachffrlrai/en, ko dcum auch ¥,*»Kh\i\t gelexcn werden kann k) De — helmuuardcrti
rim unteren Itiiwh dt» .Slreifetu ron anderer Hand.
'.\'i. Kri'BslHu] ») votique // l>) jMTiiftua tradicor // 46
11 KI N i; KU II. im:. 477
viis i't iiiviis (•xitilui> it rcditilnis i|iii'.-itis et iiic|iiironiIis. I'riiinclc ainlila et coiisidf!-
rala uliiiinin(|iic |niMiliiiii in altcnitnnii li';^itlima triulifionc, i't (|nia pi'cdictuiii coii-
caiiil)iimi ratuiii i't rai'iinialiilc esst,- ex iitra(|U<- jiarto iKistro (liscrccinni aiiimn-t, iht
liaiR- iKistrl iiii|)crialis |)rtc-L'j)ti )ia;;iiiaiii iitiit|Ui' ficlcsic, quoil mutiui tradii-ioiio collatiiin
6 (St, continiianiiKs vt eorroboraiims in |i(i|i(tiuiiii liabere et tenero et ad iiiH et jiro-
jirii-tatcin taiii istos (iiiaiii sufcessorcs oorum prcsules sue ecciesi»; rata et inconvidsa
stal>ilit( r'' possidcre, ea vidclicet raciono iit taiii prcdicti |irf'Hid<'s (|uain(|iic succcssores
coniiii lilicrain liahcaiit |iiit('stat«'in de omiiilnis, (|U(' sii|)criiis ('<iiii|irrdii'nsa .sunt, ad
nsiini et utililaliin sii.n um «■cclcsiaruHi unlinandi (■(inunnlamli d i|uiili|iiid rornni
10 drt'ix'vorit vohintas faciendi, (inininni lioniinuni rc'^iii in stri cnntradicionc^ ifniota. Kt
ut lifc iKPstrc ani-toritatis paj^'ina omni toinpore .stabilis et incoIlVld^sa [)erinaneat, cam
manu prupria nilxnantcs siiiilli iinstri iinpressione iussimus insigniri.
Signum (M.i dumini Ileinrici invitlissimi im|HM'atoris'' augusti.
Cuntlienus" i-anctdlai-ius anctoritate' KicIianKaldi- aicliiepiseopi et areliicancellarii
16 recognovit.
Anno dominicc incarnacionis niillosimo XVII, indictione XII, anno vcro i-cgni doniini
llciirii'i impcratoris augusti XIII, imj)crii vcro IUI; actum VII. kal. novombris Altstctin;
t'clicitcr amen.
373.
so Heimlich bestätigt das Kloster des h. Petrus zu Pero und dessen Besitzuitqen,
nimmt es in seinen Schutz und schenkt ihm den Ort San Pah und eine
Kapelle des h. Martin. Allstedt 1017 .
Codex Tarvifdrudi aus dem 14. Jh. f. HKl' im k. Staatsarchiv zu Venedig (B).
Bonifaccio Eist. Trivigiana 130 dt. — Ughdli Italia mrra ed. IL 10, 207 ex codice
K Beniardi Trivisani = Migne Patrol. 140, '.iSö n" 99. — Minotto Acta et DD. II, 4, dl
Extr. aus B. — Stumpf Reg. 1691.
Wiihiiiid das Esrhatokoll dem HC heigvtetit werden kann, zeigt der Context eine iihnliihe
Misihiniy des Diitats von (iA mit Formeln itnlieni.scher Urkunden, ivie wir sie bei mehreren
DD. der Jahre loll und l(il-> beobachtet haben; eine Urkunde aus dieser Zeit mag als
»0 Muster für die .Uifas.'iuiig des D. H7S gedient haben.
In nomine sanctc et individue trinitatis. Ilenricus divina tavenle dementia
Konianofuni impcrator augustus. Si ccclesiaruin dei vel nionacliorum loca alicuiu.s
ccmtii-matioiiis scu-'' dcf'cnsionis dono mcliorarc studuerimus, id nobis ijrofuturum e.s.se
mininic dubitannis. Quaproptcr onmium < liristi fidolium'' presentium scilicet ae futu-
35 rorum notum esse volunius | Universität! | % (jualiter nos divini amoris instinetu quoddam
monasteriuni vd aldjatiam a predecessoribu.s nostris constructam in Inen qui dicitur
Pirus sitani in comitatu Taruisiano in honoro sancti Petri apostohjrum principi.s dedi-
catam cum pmnibu.'« suis pertinenciis, que olim sibi pertinucnmt ex donatione prede-
ce-ssorum nostrorum et quo in presentiarum ])refata'' abbatia'' habet, — offcrimus
40 eciani et donamus j)rctate dei abbatie pro romcdio peccaniinum '' nostrorum, instinetu''
372. c) stabiliro // d) imparatoris 11 e; C'iuictacius // f; //, statt vice, rielleicht nur Lene-
fehler (/ex ('opi.steti g) Eiclianlialdi 11.
373. [Bresslau] a) sui oder siu B h) tidellium H, und ko öfter 11 .statt 1 ci fehlt in B; setLstver-
ständlkh kann hier auch iiidustriae oder ein ähnliches if'ort im Original gestanden haben
45 d) prefate alibatic li e) pecaininum fi fi iusticie B
476 KAISKUIKKUNDKX.
et ntjjatii eciiun ililci-ti tiiU-lis luistri Inliaiinis veiierabilis Acpiilt-ijcnsis patriarche
scilicft i-' villam sancti Pauli cum suis jjcrtimMitiis et (.'apellain sanoti .Martini i-uni suis
appeiuliciis, videlieet cum inansis domibus tcrris vincis pratis pascui.s siivis vonationibus
piscatiouibus niolcnilinis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis seu inquirendis vel
cum nninibus quo qunlibct modo dici aut unminari jiossunt utilitatibus — ])('!• Iicii' 5
nostrum piH'Ccptum cnntirmaums et cornilniranuis. Insupcr cciani prcilictam abhatiaui
cum ciusdem inonastcrii abbatc'' Adaibcrln iiniiiini' suiscpu' succcssoril)us sub nostrc
tuicionis ac' dci'ensionis ' inuudiburf::in rccipiuiiis cum cuntis proiominatis utoiisilibus
et bonis, ca videlicct ratioiic ut nulhis dux coincs vicccomcs vrl ali(|ua rcf;ui iiostri
ma^na parvaque persona, ecclesiastica seu secularis potestas iaiii ilictuni monasterium lo
eiusquc abbntes de supra scriptis bonis disvcstirc inquietare vcl molcstare'' dcineeps
absquc lp<:;ali et imjieriali iudicio audoat. 81 (piis autcm, (]uod absit, iiuius iiostre
contirmationis et cormboralionis ])roecpti seu defensionis' iiiuii(lilmrj;ii"' violator i'xtitcrit,
sciat sc composituruiii aiiri nptinii" libras eentum, medietateni canian' imstn' et mcdic-
tatem |irofat<i nionastcrin oius(jui' alibafibus. l-'t ut liuius nostrc cuntiriiiatioiiis seu is
defensionis' auctoritas sta1>ilis et inconvulsa (mnii pcnnaiK'at ti'Uiporc, iianc pa;;inani
inde conscriptam manu propria corroborantes sif^iilo nostro sul)tus insijijniri iussimus.
Si<rnum domni iM.i llcnrici invictissimi et serenissimi imperatoris aufi;usti.
Pelegrin»is° eaneellarius [vice] Hcberard[i] episcop[i] et arcliicanccliari|i rccognovit.]"
Anno dtmiinice incarnationis MW II, imlictione prima, anno doinini ilrnrici 20
seeundi rey-nantis XTIII. inuicrii eins Illl: actum Alistctii'; t'clieitcr amen.
374.
Ileini'ich schenkt der bischüßichen Kirche zu Merseburg die Kirche zu Geusa
mit zicei Mausen, den ihm von dem Laien Ebei-hard und dessen Gemahlin
Meinsimida übereigneten Priester Liutger und seine eigene IJ'örige Othe/i/da. ss
Allstedt 1017 November 3.
Merseburger Copialbuch aus deni Anfang des lö. Jh. f. Ut' in der Sliftsbihliothek zu
Merseburg (B).
Thu-Imar ed. Reineccius 102 und ed. Kurze 2H3 dt. — Wideburg Rerum Misnicarum s^ecimen
primum 7'J hhx B mit a. imp. III = Widehiirg Orig. et atil. wargiinnifiliis Misniri so
Ü, 142, = Hegdcnrcirh Pfalzgrafen '27. — Dobcneckcr lieg. 651. — Böhmer lieg. 1169. —
Stumpf Reg. 1690.
Verfasxl und tcahrscheinlich auch geschrieben von GE. Wenn in der Chronica cpisc. ercl.
Merseburgens. Mon. Germ. SS. 10, 177 die Schenkung von Geusa als einen Tag nach der-
jetiigen des Gutes ROglilz an das Domstift erfolgt berichtet irird, so muss dies auf einem 35
MisTerstItndnis der Worte Thielmars 8, 66 (7, 48) beruhen; Urkunden habet) sich über
die gleichzeitige Schenkung von R/Jglitz und diejenige von zicei odei- drei anderen Kirchen,
wovon Thicimar und die Bischof sehr onik erzählen, nicht erhallen.
878> f(l «ilicet H h» abliati'tii li i) a<l defeimsicinis H, uwl «o öfter Verdoppclun;/ den h
k) in>|uiet. iiinlostarivc li li (lefl'ciis. IS m) imiri(liliur^,'i() H 11) oliini /( o) in H 10
foliim hinter iiugusti ilie Viitriurhriften: E^u loliHiiiics Sucre Aiiuilc-foiisi« eccli-siu pntriarolm
laa<lo ft rontiniio. Etr" l'i'lpffriiiiiii «Hcri |inlacii laiicelariii« liiudo et confirmo. E(.'o Hclio-
ardus opincopus et invictissimi iin|M-nit<iriii archii-arirchiriiis laiidn et coiifinno; die ernte
derntlben int o/fmfmr nun dem Samen dt» Intecrenienlrn, die liriden linderen nind aus
der Htengnilionxseile (die icir daniuli heytimlillt Italien 1 uilUiirlirh ciircihtgemaclU worden 46
p; Ali«teri li.
HEINRICH 11. HUT. 47!t
In nomine siuiete et iiidiviiliii' tiiiiil.ilis. Ileinrieii« diviua l'avcntr L'i<-nn-nriii
Ronianoruiii iuipcnitor aii;;ustiis. (/iilil(|iiiil a<l »•cclesiaruni iloi locu lar<;iinur, certi
üunius noii niodii aiiiin<- nnstri' id |iri>t'iitiii'iiMi, vcnun criani .statiini rc^ni ni»tri sul)
divinitate iimpicia iniscrifiirdius indc f^ulicriiandiiiii. (^ua|irii]it<T niiiniuiii Hd<'linni
5 Christi n<istnininn|ii<' proscnciuni scilicet hv Aiturnnun vcdunius nt sriat" univerHitUK,
(|ualitcr nos j)n> rcnii'dio aninif nostrc at(|nt,' cnritfcUilis iidstrr dilectissinie ( 'unif^nnde
vidclicet iniperatricis aufrüste noc non nnuiiuin parcntuni nostriiruni McrschurgeiiHi
ecclesie et provisori eins venenilnli episeopo I)i(-tliniari) no.strain'' ecclesiuni'' «itani in
papo Ilassajja in eoniitatii Hiiivliardi coinitis in'' villn'' (iusue dicta et duos nianHos ad
1(1 cani ])f'rtinentes cnni arcis i^t cdificiis, pretcr'' iirc'' Lint<;eniin j)ro.spitfruni . (|nom
Kitcrhardu.s^' laious eiillaiula(.'iiini- iixoris sue Meinsninde ' at(iiic consunKU" l)ii'tliniaro
eoiniti et advcicato nostro secunduin ins siinni tradidit, insiiper nostrain niuliereni
Otiiciildani'' nomine per lianc imperialem nostre auctoritati.s jja^inam eoneedinnis et
tiiiiiiter tradinius. Et iit hoc' nostre tradicionis preceptuni stabile et inconvulsnm
15 omni permaneat evo, manu propria roboravimus et sigilli nostri inpressione insigniri
iussinuis.
Signum domni Heinrici Romanorimi invictissinii imperatoris augusti. (M.)
Guntherus caneellariiis vice Erclienbaldi archiepiscopi et archicapellani recognovi.
Anno doniinicc ineaiMiaeiimis millcsinio XVII, indietione I, anno vero regni donnii
to Hetin'iei imperatoris augusti XIIII, imperii vero IUI; actum III. non. novemlir.'' Altstetin;
feliciter amen.
375.
Heinrich schenkt dem von seiner Gemahlin Kunigunde gegründeten Nonnen-
kloster zu Kaufungen den Hof Hedemünden. Gottern 1017 December 6.
tb Originaldiplum im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Ledderhose Kleine Schriften 2, 281 n" S aus A. — Dobenecker Reg. 658. — Böhmer
Reg. 1170. — Stumpf Reg. 1692.
Verfasst und geschrieben von GB.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente cle-
so mentia Komanorum imperator augustus. ^ Imperiali nostrae dignitati decens atque
necessarium absque dubio scinms esse, ut et nos in laudem et honorem dei bona in-
cipiendo pei-tieiamus et aliis incipientibus, quatinus ad efteetum pertingant, opem
nostram impendamus. Si ergo hoc iuste omnibus exhibere debemus, quanto specialius
monemur illi auxilio esse, ut bona pei-fieiat inecpta, cum qua sumus caro et anima
35 una. l'roinde omnium Christi nostrorumque fidelium presentium scilicet ac futurorum
noverit universitas, quod dilecta contectalis nostra Cvnigvnda vidclicet imperatrix
augusta monasterium in honorem salvatoris mundi et vivifice crucis nee non sanctae
dei gcnitricis scmporquo" virpinis ^lariae Potriquc principis** apostolorum et omnium
374. [Bresslau] a) seiet B b) nra ecciia B c) nuilla, so dass ein .Strich fehlt, B d) pprel
40 iiac B, vgl. D. S72, S. 476 Z. 3.'> e) Erlierhardus B f) wohl schwerlich identisch mit
der Meiiisuith, der Thieiniar 4, 10 fs/ die Xnchrirht von einer Vimon der Kaiserin Theo-
phanti rtrdanht g) csensu, ohne Abkürzungszeichen, B h) Othelikiu B i) hec B
k) nomenbr. oder nouienbr. B.
375. [Foltz- Bloch] ai que scheint nachträglich eingeschoben zu »ein b) c coi-r. atts i
480 KAIv^KKl" UKINDKN.
tiiiiml .-iiiniininii in loco qui ilii-itur ("ofiiii}ja constnixit, in quo vir<jines suli rcjiula'"
siim-ti Hfiu'ilii-ti unliimvit. Huius igitur dileutac imstrae nmiuuis amori in umniliiis
obteinj)oraiiti's pro reiin-din auiinae nostrac uoo non ijisius iiiuiiiiiiiii|iir (IcKiini-iiin
niistroniin quaiulain iiu.siri iuris c-<irtcin Iladcniiiiui diotaui sitaiu in pa^o Lacni^nuni
in (.■(iniilatu lli-rinianni L'«miti:> (.•um nnniil>us periiiicnliis siiis agris arcis editiciis torris 6
cultiti ot incultis .silvis venationibus aquis aquaniiU((U(' ih'cursibns piscationibus niolen-
dinis ])ratis pasi-uis viis ot iiiviis exitibus et rodiiibus ijucsitis et inquirondis niaiicipiis
utriusqut' sexus et unnübus quae quoniodocununu' nomiiiari ac scribi possunt iitilila-
tibus ad eandeni oorteni pertiiicntilius ad predietuni niDuafsteriuni per liane nostrani
imperialem paginani enneedinius atque larginiur. Kt ut iiace nostrac in^cMuiilalis lo
auetoritas stabili.s et ineimvulsa pustliiue'' (iniiii t('ni|H)re pennaneat. hoc iiiqieriali' prc-
eejituni inde ei>nseri]ttuui manu pmpria eontirniantes .-.igillu ucistro'' |)rcei'piniiis insiniiiri.
^ Signum donnii Heinriei Homanoruni invietissinii i.M.i iniperaloris augusti. ^
^ Ciuntlierius eanceliarius vice Erkandialdi arebieappeUani rcengnovit. § (SI. 3.)
Data VIIl/ idus deeeml)/ indictione XU, anim ilnmiuieai' iuianiatinuis niillr.-ini" WII"-', i5
anno vero domni Heinriei seeinidi regnantis \\ i. imiH rii autrii> iiii: aeiiiiii < ivterrna'';
feliciter amen.
37G.
Heinrich schenkt dem von seiner Gemahlin Knnigunde gegründeten Nonnen-
kloster zu Kaufungen den Hof Heroldishausen. Golfem 1017 . «o
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A).
Ledderhose Kleine Schriften 2, 279 n" 2 aus A zu 1016. — Dohenecker Heg. 654. —
Böhmer Reg. 1171. — Stumpf Reg. 1693.
Nach D. 375 geschrieben von GE, der sich vielleicht eitles von ihm selbst durch Vorau.':-
fertigung der Signumzeile hergerichteten Blanquets bediente. Ah dieses ausgefüllt irurdc, 25
werden die Xachtragungen in dir Datierung des D. 37n noch nicht vorhanden getcesen sein.
(C.) ^ In nomine sanetae et individuae trinitatis. llcimicus divina favente eie-
mentia Homannnim iniperator augustus. Inipfriali nostrno diijiiitati g dpcpn.s ntquo lu'cp.s-
aaritiin al)si|ii"- iliihio sciniiiH esse, ut et uns in laiidoiii et lioimrciii doi bona iiKi]>ii>iidn pcrlicianiiis et
aliig incipicntiliim, quatinii» :id etieitmii iiertint'anl, npiiii ii<>>traiii gratuito ini|><'iidaiiiiis. Si frgt) 30
hoc iiutc omiiibiiK cxliibcre deliomus, (|nHiit<> 8|iccialiii8 miiiieiniir illi auxilio esne, ut liniia pertieiat
incoopta, cum ({ua Hunius cnro et aninin uua. Proiiidc omnitiiii Cliristi iiostrorunique'* fideliuni pr^'scii-
tium sciliect ac futurorum nnvcrit univcrsitas, (|und contcctalix nostra dileeta Cunijjruuda viilclieet ini-
peratrix augUMta niunantcriuui in ImnorcMi «alvatnri.'« inuiiili et vivitieae erucis uoe nun sanitae di'i
geiiitriciit Hemperqne virifini« Mariae Petrique priucipis a]i(>st(>loriini et ouiniuni »iniul Hanetoiiini in 36
loco c|ui dicitiir Coufunpa coriHtruxit, iu ipi» virpne» Cbristl «uli rcpula xancti Uenedieti ordinavit.
Huiu« igitur dilectac nostrac coniugi» amori in omnil>ug olitcmpcrantcs pro remcdio auiniai' nostrae
nee non ipsiu» omniumipie del>itorum nosfrnruni •|uaudani uo.stri iuris eorteni lleroldesliusunt'*
dictam sitam in pngo LuCStcrun in loniitatu Heme/oniM coniiti« cum omnibuH iicrtincntiis suig
aj^i arciii acdificii« tcrris ciiltin et inciiltis «iivi» venationiliUH aquis nquarumi|iie decursibug pigcationibiig 40
•l*»"*. (•) a rocr, fiug i <1( i cttrr. mm ttem AnfatKj eine» a et tlan zweite o nchfitit ttttf IttiHur zu sft'hen
{) VIII. idiu) deccmb. in ilnfilr i/eliiKurnr Ijiirke iinihfirlrai/ni gi iliirch Xachlrafluni/ rinn'
I ctirr. nun XVI hi irahrnclirinlirli in ilnfiir i/iInKKeiie Lihhe iiiirhi/itraflen.
'.HCl. Folt/,- Bloch) a) da« zireilr r iliirih Corrediir riilginmien !>) A
IIKINKKII II IIII7. 481
moIciKliiii.t priitiK |>ii.ii'Mis vüm i't iiiviis exitilms • i|iiai>Hiti.i rl iiii|iiirciiiliN iiiaiicipÜH iitriti)i(|iie »i'Xiih et
omnibuD (|iinc (|uniiioil(i('niiii|iii' iioiniiiiiri iUlt srrilii |iiissiiiit iitilitiilDiiiH ml i'niiileiii oortciii |icrtiiieiitiliiiH
ad iirfclii'tiini moiiastiTiiiiii per liaiic iiDstrniii iiiipuriaiiMii piij^niiain coiir<.-<liiiiiiii nti|iii' lnr);iiiiiir. Kt iit
li 1) c iiostrnc aiic-ti)rita t i » prt^'fl'ptUIIl Kl'lliuni i't iiicuiiviil h ii in • mmii pmimiirat !U'V(i, illlld
6 niaiiii propria robornutcs nifri 1 1 i ii>>»ti'i iniJircsKiono iussinnis tiiHi^rniri.
^ Sigimin (Icpiiiiii llciiirici Roinauoriiiii iiivictssimi i» (M.) imjicratori.s uii};iisti. |
Ij ( iuiitlii rius (•ancrllarius vier Erkonl);ilili iircliicfippi'llaiii'' recDf^novit. ^ :SI. 3.J
Aiiiiii iliiMiiiiicac im-ariiationiis'' niillosinio }i'i^I, indictione ^, anno vf-n» doiiuii
Iliiiirici sci'iuidi ri'^naiitis XVI, iiiiiKTÜ aiitcin Ilil; actiiiii < ivtiTi'iia; f'cliciti'r amen.
377.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster zu Nordhausen den von seinei- Urgross-
mutter, der Königin Mathilde, geschenkten Hof Genien.
Miihlhnusen 1017 — — .
Copidibuch des Bisthums Münster aus dem 14. Jh. p. 17 1 im k. Staatsarchiv zu Münster (C).
16 Kindlimjer Miins/erische Beitr. S'', ö n" 3 aus Abschrift von C zu lOlfl. — Wilmatis
West f. KU. 1, 447 ebendaher. — Wilmans- Philippi West f. KU. 2, 176 n" 149 aus G. —
Westf. ÜB. Suppl. 116 n" 746 Reg. zu 1016. — Dobenecker Reg. 65.5. — Stumpf
Reg. 1694.
Verfa.fst von GB oder unter dessen Einfluss von GF. — Vgl. Wihnans a. a. 0. 1, 446 ff.
» und in Zeitschr. für Gesch. u. Alterthumskunde Westfalens 32", 140 f. ; danach lag der 1263
an das Bi.ithum Münster verkaufte Königinhof, der mit dem in D. 377 erwähnten identisch
sein muss, nicht in Genien selbst, sondern zwischen Gemen und Ramsdorf; es ist der
heutige Schulzenhof Müggenborg, der unter diesem Xamen schon im 14. .Th. begegnet.
In nomine sancte et individue trinitatis. Hinricus divina favente dementia
26 Hnuianoruni iraperator aufjustus. Ad iioc divinitate propitia in imperii fastigia
>ul)liinatos'' nos esse cognoscimiis, ut dmiationos venerabilibus ecclesiaruni dei loci.s
ab antecessoribus nostris collatas'' imperiali aiiotoritate roborcmus nostreque largitatis
uumificentia gratiiita ani])liaronius. QuajuMptiT novcrit omnium dei fidpliiim nostro-
nimque universitas, qualitcr nos pro rcmcdio aninie nostre parentumquc nostrorum
M nee non interv^entu venerandi Aldahensis ecclesie abbatis Godehardi monasterio apud
Nortbusen in bonore s.ancte dei genitricis Marie et sancti loliannis baptiste ac beati
martiris Eustachii ab attava nosti'a beate meniorie regina Mathilda constmeto, cui
venerabilis abbatissa Hia precs.se vidotur. qiiandam curteni Gamini diotani, quam eadem
regina predicte ecclesie contidit, sitam in pago Wesualorum in comitatu Hermanni
ü coniitis ea legalitatis int<'gritato, (pia ab ipsa possessa est atque eidem monasterio
tradita, cum omnibns videlieet utilitatibus areis edititiis terris cultis et incultis silvis
venationibus decimis aquis aquanimvc decursibus molendinis piscationibus exitibus et
reditibus quesitis vel inquirendis utriusque etiam sexus famiiiis et hiis, quos mallierbon
dieunt, ei'terisquc quo quomodocumque nominari possunt utensilibus ad eandem curtem
«0 pcrtiucntibus per hanc nostram imiierialcni j)aginam eoncedimus atque larginnir, omnium
876. c) statt arc war are f/ejichrirben : der Schreiber hat dann das e lediglich mit dem bei c iibliclien
Aufsatz ivrnchen : das tn'/rhtite a ist corr. aus e dl das letzte i corr. aus s.
877. [Bresslau] a) sublimitas C b) collatis C
KaJAerorkanden III. 61
482 K A 1 S V. VAU K r N 1) K N.
hnminnm roffiii nostri omitriulictioiie roniota. Preci|iioiites otiam ))roci])iimis, ut luitlus
coini-s nuHavi- innior vi'I iniinir iiulii'iariii potcstas de cadeiii (.'urto oiuscjiu' pcrtiiuMitiis
aiideat sc introraittere in placito faciendo a\it in taniulis vel oolonis, nisi advocatus,
qiu'in i'iiisdein loci abbatissa loj^itiiiio elofierit. Et iit lioc imstro iii'^ciuiitatis aiu'toritas
stabilis ot iiicunvulsa omni jxistliint." jtorinancat teinimrf, lioc pri-cciituni iiide cimscrintuni 6
mnnii propria confinnantes sigilli nostri inipressionc iussiniii.s insi}j;niri.
Datum indii'tionf XII, aiiim dominifo iiK-arnatinuis inillcsiiiKi scxtn (Iciiinn, anno
vero dnmiiii Hinrioi sccviiidi regnantis X\'l, inipcrii aiitini c|uartii'; ai-tiini Miiliilmscii.
378.
Heinrich bestätigt dem Kloster Einsiedeln seine Besitzungen und die Immunität. lo
Frankfurt 1018 JaniMr 5.
Oriyinaldiploin im Stiftsarchiv zu Einsiedeln (A).
Hartmann Ann. Heretni llö (im.s A = Mohr CD. Eaet. 1. 109 n' 76 E.rlr. mit a. n-g. XIV. —
Placidu-'i Reimann Doc. arch. Ein.'Hdl. 2, 14 n" 16 aii.<i A. — Tuchitdi Chron. Helretintm
1. .5 Eclr. wohl aus A. — Wirtemb. ÜB. 1, 2^S n" 21i Fragm. aus A. — Meyer 15
Thurgauisches ÜB. 2, 1 n" 1 aus A. — ÜB. der StadI Zürich 1, 120 n' 228 aus A. —
Hidher Reg. 1252. — Böhmer Reg. 1172. — Stumpf Reg. 16i)6.
Auf einem von ihm selbst durch Eintragung der Signumzeile und vielleicht auch der er.ilen
beiden Worte der Invocaiion hcrgeriihtcten Bhinqnct geschrieben von GB, der sicA aufs
engste an das DO. II. 24 nnhhntr und nur dm Eingang des Conlexfes rer/indert hat. to
iCJ f. In nonüno sanctae ot individuac trinitatis. Hcinrifiis divina favente de-
mentia Kiinianorinn iniperator augustus. l'biruiiKiui' Inccmini at'Ci'U'sias a Christi
fideiibns constitutas vel aliquid addcndo vel aiblita cinitirinandd iuvamus, udbis id
rcgnifjuc nostri stabilitati p pn)dessc miniinc dubitanmi*. Qiunn'optiT noverit (Mimimn
dei tiileliiim iiostroruni q » e uiiiversitas, (jualiter nos jjro remedio aniinae nostrae parentmn- tb
que nostrorum res aeclcsiastivati a • quibusdam ob aeternae reconpeiisatioiiis spoin loco «aiicto
Mp^niiradcHccIla iiuncupato fratribus ibidem siib abbntiini regiilariiim iiionacliico iiioil^raniiiii' iiiancntiluis
vel in postcriiiii »uccessiiris dei servicio" cumniudiuis stisteiitnudis eoiiccssa» prcecpti «nctoritate iin-
peraturii eontirnianiiiii, c-iiiii bicis diverse ilb'i eoutraditis ae Imitiseciiiudi .subiioiiiinatis, id est: iuris
Bili'' curtcin liiegol vocataiii nini b>eis Eiidin^a, t'uciielinga, Chenzinga, Doninfr», I'unlilnim, l!abliii;ra, 30
Kütiiiiibi, liczeiihiisa, Kerga, Hoebesbcrch, Zarda, Liela, Tiittestielda, Kihtiliuga, lürinlieiiii in diieatu''
Alainannieo in pagu Krisikeuuc sitis; in comilatu etiani Zurihkeuiie loca Vuanuiiua cum eetcris eö
pertinentiliii», id est: IMiaffinchoua, Vrincliöua acelesiaqne in Mciolano sita ceteraque illuc ubicnni(|ue
ferrarnm iaecre videantnr pertiucntia enm dote eiusdem aecelcsiae, Vtonuuilare, Chaldelirunna, Steneia,
Ifacliiu, (Jndnnouua, Hiulin, Mannindorf, Kzziling-a, Frigiubaeb, Kaliprebtesiiuilare, Sibineihlia, Viiatrann, 96
Kiiitin, Viianga, Suiltc»; in emnitatn Türgeuue Asclienza euin «ibi pcrtincMtilpus b>ci»; in eoniitatii
Linzihkcuue Tyzindorf, Türinga, Kiutin ; in coniitatii llri'liae yii:idraiiaib's. Mi'ilis, .Senoiiiu, Knslinc,
Neziidrn, ('ine, rnlli« Trnxiana, Canipessia. Ilaee i|ni|i|>e oinnia cum Hingiills eoruni appertinentiis, id
c«t utriuaque Hexus niancipÜK aediücÜH terris eultis et ineultis »ilviii pratis paxeuiN nquis aquarumvi,
decuriiibuii molendinii« inobilibuH et inniobilibuH )ii)icationibuH vincÜH alpibus cenHibns placiti« Mervitiis 40
:{77. Ol qnarti C.
'Ms. IBreHxlau] a) (lau mite i zirinchen u unil c mii-hlri/fjlirh rini/rjirhaltrt b) tUis hier ohne .Sinn
beihehalttne 8ui giht in der VU., deren Kinr/nn-/ nirhi uirilrihnll iit, auf Dllii I. c) zuernl
ducato, dann v Ober o nachgetraijen
II i: 1 NIIICII II. InIS. 483
viis et iiiviiü t'xitihiis et roditiliilN (|iiriiiti.s i>t iiiiiuirt'iidiH ron'HtihilN i*t ('(iiii oiiiiiihii.H, iln iit ah
anteCCSSOribu.s nu^tris rcgibuH sivc inipt-rntoriblis vci a i|iiiliiiHlilict (■•■lorU cidcm necL-li-Hiao
sniii-tissimar iiiatri» ilci Mariao nbliatiH fratriiin(|iii' tiniii proprio eoiiilniiata'', nii)i noittra rxrcllonti
aiu'toritate tiniiainiiK, ca seilii'ct ratioiio iit. Diiiiiiiiiii liii|iiii'tii<liiii' liria liacr pciiitiii* nuiiiuta, niilliii*
b aliijiio potf8tatis iuditiariae preditua ro];fiiiiiiif rastliMii iaiii dii-ta.s rv» ni>e aliqiiatoniiM iiiolfHtaro, vi
rapcri>, inaiiiter tlispiTdcri-, servicia iiulo in iniatMiiiii|tii' rr cxitforc vel alii|uiil iiiiiiriai- faiiiiliiii «•uriiiii
intua vol l'ori.s vel eapitalibiis vcnsiialilms infcrri' presiiniat iicc ad servii-ia iiii(|>ia ruiiNtriii;;at vel aiit
siia tollciido aiit in!c|uu exprimciidu vrl a t'ratriiin iaiii dictunim coiitiniin »ervitiu nlii|unteiiiiH dediieendo
vol iiiipcdieiido cuiilti<;at. Kt ut Iiuc nODtruin preHeiis prereptiini cunuti.s XHiictnc det nceeleiiinc üIüh
10 Aniodu et deinee|)» tiriiiiua atabiliiisque vivia nc siiceoHaiiri« eredatur ne eertiticotur, liane eartain iii-
scribi iiia.siiniis propriaipie iiiaiiii aubtii» Hrniatain'' »igilli noatri impresHioiK' inaHiiniiH conai^'iiari.
I Signuiii «liiiimi Ili'inrici IkimiamiiMmi iuviftissiiui t.M.i iiiipi-ratiiris jiugu.sti. §
§ ( iuiitli( riiis laiiri'llarius viii- Krcaiil):ilili ari-liicappellaiii recügiiovit. § (SI. 3.)
Data null, ian.' indietioiie I, anno donünicae incarnationis millcsiino XVIII, anno
16 vcfii (lonini Ilcinrici .sec-iiii<]i rcgiiantis XVI. iinpcrii autciii Uli; actmii Fraiiconowrtf ;
ielifiter ana-u".
379.
Heinrich verleiht der bischößichen Kirche zu Metz den Wildbann über einen
Wald östlich von Mosel und Seille. Frankfurt 1018 Januar 12.
10 Ongiiialdiphm im kais. Bezirksarchiv zu Metz CA). — Ahsrhrift des 14. .Jh. in Cod.
tat. 1U021 f. 260 in der Naiiomilbibliothek zu Paris (B).
Stumpf Acta ineä. 375 n" 267 aus A mit a. inip. III. — • Stumpf Reg. 1696".
Auf einem durch Vorausfertigung des Monogramms von ihm selbst hergerichteten Blanquet
geschrieben von GC, der die Urkunde auch verfasst hat, vielleicht mit Anlehnung an ein
S6 älteres Formular.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitati.s. Heinricus dei dementia Roma-
nonim inijioratcir augiistus. | Nnverit omniinu tidclium nostninini univer.'iita.s, cpiod
nos intcrventu ac pt'ticione dilect»; contectalis nostrac ('unigundtj; videlicet imperatrici.s
augustae fratri suo Thiodrico Metensis sedis venerabili cpiscopo suisque successoribus
50 ad n.suin eiusdcni aecdesiae quandani .silvani — liis liniitibu.'* torniinatam: incipientem
scilicet a civitate Mettensi .superioreni traniiteni (.■iir.sus Salli^ u.sque ad villani Aiiiaii
et rivolum Odhel et eiu.'ideni fluvii .superioreni cursnm usque ad villam Dodeismcs et
hinc inter montem Tinquerei et Jlontiuous u.sque ad jiublieani viam qu§ ducit Bada.s-
c[oit et]" rivuni Stanii)enci et huiiis .subterioreni cursiun usque ad fluviuni Nita, [i]nde
tb usque ad Hnviuni Rottena et huiu.* superioreni cursuui usque [a]d villam Tiedres-
dort". ab ea omnem [viam ustjue ad villam A]delingam'', liinc usque ad Ini'um qui
vocatur lleistrebacli, inde usque ad tluviuni Iton'^ et liuius subteriorem eursum us<pie
ad villam Xortbeim, ab hac usque villam Mu/.icba, inde usque ad villam |Here]de'',
!178. dl dahinter fehlt, wie in der W., sunt e) das zweite a eorr. aim u 11 non. ian. in dafOr
40 gela.isene Lücke nachgetrayen g) Franconowrt — amen nachgetragen.
379. [Bresslau -Werminwhoff] a) Badasc. dahinter ein Strich, der zu o passt, dann Lücke ton 0 mm,
an deren h'nile ein Sirith, der ah der letzte der Ligatur et genommen werden kann; gemeint
ist wahriicheiiilich Bacouit nih-dlich ron Tinery; Badaatori et ß bl ergänzt au» li, zu deinen
Lesung die Sehriftresle stimmen c) so wahrscheinlicher als Iten
61*
484 KAlSKItr ÜKTNUKN.
liinc ustnu' ad villaiu Hu|ifnarh!i et tiuvium (|iii vncattir liiriicit.i, liuius Miliiciinn-ni
cui-siira usqiie ad villnui Arcoucei et tiiiiiuMi Mosclli;, Imius t'ursiiiii iis(|m' Mcttini —
per banc nostrae doininatioiiis |iaginam oonsonsu viciuonmi banno nostro iiiiiKriiili
coiistringcro et. ut nistici' dicuiit, iorastare"' cinicediimis at(jU(' i'unfiniiaimis, oa srilici-t
rationc ut predictus episcopus sibiipio snocossuri liberam dfliim' liaboant potostatpiu 5
eandcni silvaiu forcstandi, oinniuni liniiiiniiin ri';,'iii llcl^tl•i cnntradit'tionc ivinota. Kt
ut haoc iiustrao douationis aucturitas staliilis et iiiconvulsa iinmi tciiipinT pcrniaiR'at,
liauc payinam inde consfriptam manu propiia (.MUTolmrauti-s atipu' i'Mutii'iiiaiitfs sigillo
nostro iiisiguiri iussimuü.
^ Signum domni Heiurici iiivit-tis>iiiii Komaim M. rmn iiii|nratciris au^usti. | lo
^ Gunfhcrius cancellarius vice Krclianlialdi ,ii(ldi.'appt'llani imtavit. jj (SI. 3.)
Data II. id. ian."" anno duminicae incarnatiouis MXVIII, indictione I, anno vcm
domni Hciiirici socundi regnan[t]is XVI, iiiipcrii IIII'^; aituni KraiirdiK'fnrd.
im.
Heinrich verleiht dem Kloster Bitrtscheid die Novalländereien in einem um i6
den Ort gelegenen Bezirk mit angegebenen G^renzei}.
Fniiikfurl lolS Januar 'Jl.
Originaldiploni im Stadtarchiv zu Aachen (A).
Lünig BA. 18'', 301 n' S ans A. — Miraeus- Foppens Op. 1, 184 n" 13 aus Abschrift
mit a. ine. MLXVIII. — Quix Gesch. von Burtscheid 204 n" 4 aus A. — Lacomhhl so
Xiedcrrhein. VB. 1. 93 n" löl ans A. — Böhmer Beg. 1173. — Stumpf Big. 1697.
Verfa.i:st und geschriel)en von GB. Znr I)cntung der Kamen vgl. Qni.r a. a. 0. 68 ff.
und Lncomhtet a. a. 0. 93 K. 1. Harna xcheint jedoch der erstere rirhtigei- erklärt zu
haben, und die terra saneti Landberti, also eine Besitzung der Lütticher Kirche in der
N/ihe von Aachen und Burtscheid, tiraucht keineswegs, wie beide Autoren annehmen, gerade »5
an dem Wege von Aachen nach Lattich gelegen zu haben. Godinges ist noch nngedeutet.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuar triiiitatis. Ilcinricus divina favonto de-
mentia Komanoruni imperator augustus. l)i^ei|iliiia eaemibitaruni .a tempore jiredi-
eationis S apostolicae sunipsit exordium, de (pia ita seribitur in aetibus apnstnldnim":
'nndtitudiiiis auteni credentium erat cor ununi et anima una'. Haue vcro adprime dili- 30
gentcs terre^tria liis largimur, ut et C(;Iestia nobiscum partiantur. Quapi'opter noverit
omniuni Clu'isti iidelium nostrorumque tarn presentiuni quam et futurorum industria,
quod nos pro remedio animae nostrae seniorisque nostiü atque nopotis Ottonis vi(biieet
tercii imperatori.s augusti. qui ipsum locum a fundamento ad dei servicium ordinäre
ce|iit, Diniiiumqne parentum nostrorum fratriiius in moiiasterio Pureete'' sub i-egula 35
saneti Benedieti vivcntibus novalia bis numinibus cirenmseripta eulta \cl adlmc
colenda — de crucc videlieet uscpie ad inuruni'' (jui vulgn vnciitur bruei et (b- nun'o
per media prata ad Huvium qui dicitur ^^'nn et sie ad alterum nnu'uni et inde ad
prata sanetae Mariac et sie in aquam qm; nominatur Bieuera UKtpie ad eins ortum
et inde transverso'' utique .-id viam. quae ibicit ad \illani muninatani Ilaniam, 40
!J"1>. il) A e) II. id. ittii. in ilafilr t/eldKnene l,iicl:r nachr/cirai/en () die leizlf I hinler III niirli-
firtraijm.
'•\si\. Bri.-it^lBu] a) Apostflgrtch. 4, 3'J bi in ilafilr geluisene I,\icke. nachgetragen c) hier —
Moor, irie »rhon iMromblet erhinnt hiil il 1 i/nhiiilir iinaiim/efillUe Lücke con 6,5 cm
II KI NU IC II II. KUS. 485
et iiiilc |iiT vi;im iis(|iii' ad viiiniin et sie j)oi' viain, ijuai; diicit (iodiiifjes jid tciTani
sancti Landberti, et iiide iti rinn ad sujira dictum eruceiii — et quioqiiid in illo i>ri)-
eiiietii'' eniitiiietiir eum oimiilais uti-iisililiiis tiTris eidtis et iiieidtiH pratis pasciiis ai|iiis
»({uaruiiKjiic dec'iii-sil)iis nudeiidiiiis piseatiniiilius silvis exitilius et reditilius' viis et
6 inviis qucsitis et iiujuirendis ceterisque quae quoinodociUTKjue noininari vel dici poüsiiiit
uliiitatibtis ad ideiii prcdium pertiiientibiis per liaiie noHtrain iiii|ierialeiii |ja^inatn cnn-
cediimiji atque larj;iimir, ea videlieot ratione ut predicti iiioiia.sterii abbas stiiqiie siie-
cesswres liberaiii lialfeanf^ ad usuni accclcsiae quicquid du plaeuerit hiiic'' Jaciendi
potestatein, oiniiiuin linniinuiii regni nostri contnidictione remota. Quod ut verius cre-
lo (bitur dilij;entiiis(pii' ab (iiiiiiibus nbsen'etur, hoc proceptiiiii iiide eonseriptiiin iiiaiiu
propria eoiitirinaiiti's si;;-illi imstri iiii|iressioiie iusi^imus iii.sij^niri.
^ Sigmiin (bmiiii Iliiniici KdinaiKH-uin iiivictissimi (M.) imperatori« auj^isti. ^
^ Guiitlierius eanccilariiis vice Kreaiibaldi arcliicappellani recognovit. | (SI. 3.)
Data XII. kal. tV'b.' iiidietioiu^ II, aiiiui diiniiiiieae iiieaniatioiiis niillesimo Xvill'',
15 anno vero doinni Heinrici secundi regnantis XVl'', iinperii aiiteni lih''; actiiiii Fran-
conoimrt; f'elieiter amen.
3S1.
Heinrich bestätigt einen Tauschvertrag, durch ivelchen das Kloster Burtscheid
den Hof Camberg an das Kloster Seligenstadt gegen den Hof liusson ab-
*> getreten hat. Frankfurt 1018 Januar 21.
Oriffhialdiplom im k. Staatsarchiv zu Düsseldorf (A).
Quix Gesch. von Burt.^cheid 203 n° S aus A. — Lacomhlet Niederrhein. l'B. 1, 92 n" 1-^0
aus A = Wolters CD. Lossensis (Gent 1849) 25 n" 31. — Stumpf Reg. 1698.
Verfasst und geschrieben von GB. — Der Ausdruck nostris e.\ utraque parte . . . pro-
J5 videntes (Zeile 37) braucht nicht so verstanden zu werden, als oh Seligenstadt wie Burt-
scheid damals dem Reiche gehört hätte, da es diesem doch erst nach dem Tode des Bischofs
Heinrich von Würzburg im November 1018 wieder heimgefallen sein wird, vgl. die Vor-
bemerkung zu D. 5.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuac trinitati.s. Heinricus divina faveiite ele-
»0 mentia Komanoruin iin])erati)r anf;ustu.s. jj Noveril oniniuni Cliristi tideliiini" nostro-
rumque taiii presentiiuii quam et t'iitiininiiii iiiiiversitas, quaiiter Henedietus I'orceteusi.s
cenobii venerabili.s abbas curtem Cagenberc eum nmnibus eins appendicii.'< sitani in
pago lyogonei in eomitatii vero'' monasterio Salcgen.stetonsi eiusqiie ])rovisori
pro curte Kivti cunctisque eins pertinentii.>< sita in pago Ha.spengouue in comitatu vero
s& Gi.silberti coniitis, sicut lex est concambii, per manus iegitinii utriu.sque aecclesiae
tradiderat advocati. Quos quia in medium iuxta commoditatem loconim consulere
rationabiliter perce|)imus, nostris ex utraque parte; sicut del)uinius ])rovidentes, eqiie
librando asseiisum prebuimus ratunique eoneanibiiini ipsuiii aeternaliter esse volumn.s
ac nostra iniperiali auctoritate roboramus. Et ut huius concambii tradicio firma stabilis
<0 :{S0. ei inotu iiuf liasur f i il con: aus ti g) ut corr. aus t h) hinc ^irischen plaeuerit
«nrf faciriuli nachträi/lich eingefihß i) XII. kal. feb. in dafür gelassene Lücke nachgetragen
V) XViu, XVI, lill rielleicht nachgetragen.
881. [Bresslau] a) über e ein Abhürzungszeichen ausradiert b) unausgefüUte Lücke für den
Grafennamen
486 KAISEKT HKIMU: N.
et iiK-i>uvulsa (uuni posthinc pennancat toiii|ii)ri', Ixu' iidstrum ini|)eri:ile prccoptuin iiide
conseriptuiii iiinnu propria contirinantes si>;;iUi nostri improssione procepimus insigniri.
^ Signum ilimuii lleiiiriii lioiiiimuruin iiivii'tissimi iM.» iin]ici-;Uiiiis aiijj^iisti. S
^ Gunthcrius cancellarius vice Krc-aiibaldi ;iiilii(;i|iiiclliiiii ri'Odf^novit. § ^SI. 3.)
Data Xll. kal. tob/ indictionc A, auin« dimiinicae incaniationis niillosimo xv'ill, s
anno verti dmnni Hcinrii-i scciindi rognantis xvi. imiicrii aiiti/iii llil; act\im Franeo-
nowrt; fcliritcr amen.
382.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg die Orte Winhöring, Andiesen-
hofen und Wüliiilcili. die er am Tage seiner KaiserkrUnung von Papst lo
Benedict VIII. gegen das Gut Terma in der Grafschaft Nami eingetauscht
^"*'^- Mainz 1018 Februar 8.
Originaldiplom im k. Rcichsarchiv zu München (A).
Heijherger Ichnographia Babenb. 1, 116 Exh: aus A mit a. reg. XVI. — Srhuberth Xach-
Irfige 111 n° 15 aus A (a). — Usscrmann Ep. Bnmb., prob. '26 n" 23 aus Ba. — i5
üt'stencirhir in Gefiffnete Archive S, 499 n' 2 ans A. — Mon. Boica 28", 468 n° 292
Otts A mit a. iiii)). III. — Böhmer Reg. 1174. — Stumpf Reg. 1699.
Geschrieben von GB auf einem von ihm .selbst hergerichteten Btanquet, in welchem das
ganze Protokoll, mit Ausnahme der Tages- und Ortsangabe in der Dalierungszeili', ein-
getragen irar. Das Dictat rührt gleichfalls von GB her, doch sind einzelne Wendungen so
alteren Urkunden für Bamberg entlehnt. — Übe)- die drei Orte vgl. DO. I. 170, .Jaffi-L.
Reg. 3700. 4001 und dazu Dümmler Gexch. des osffrfink. Reiches 2-, 136 N. 2. 3-, 514
K. 1. Doch giebt es ein Wöllenhach hei Landau a. d. Isar, auf das zuerst Koch -Stern frld
und ihm folgend Förstemann, Dümmler, Riezicr, Weiland und Sickel Wolinbah ('Uuilliiit)acli
in D. 427) gedeutet haben, nicht, und ob die unrklich bei Landau liegende Einöde Weiln- ib
bach oder einer der anderen bairischen Orte entsprechenden Xnmens (Ober- und l'nter-
ireilnbach bei lUngolfing, Wcilnbach Einöde bei .Irustorf, Ober- und Untenreiletilnnh hei
Schrobenhausen) gemeint ist, vermögen wir nicht zu entscheiden; über rine den Ort he-
trclfende Tauschiirkunde des Bischofs Hartwig von l0l7 — .■)/ vgl. Looshorn Gesch. des
Bislh. Bamberg 1, 3.')8. so
(C.i ^ In nfiniiiif sanctae et individuac trinitatis. Ileinrit'ns diviiia favcnto cdf,'-
nientia Homanoruni inipcrator aiisrustus. § NdvitIi (niiiiiiini saiu-tao di'i accclesiae
fidelium tani jiresens actas quam et sncce.ssura posterita.s, qualiter ikis aixistdlici patris
ordiiiatorisque nostri Benedicti peticione in ip.sa ordinationis nostrae die qu(i(Mani eon-
cambium ajtnd suam sanctam Homanani aecelesiam pari consilio utrobiqiie eoniauda- 36
vimus», donantes igitur .sanctae prefatae aeeelosiae in limiore apostnionini Petri et
Pauli ccuHtructae quoddani nostri iuri« prediuni Ti iina dicliini in diu-atu Spolotano
et in comitatu Nanu-nsi ^itum contra taie jirediiini. ipnd«; sanctiis l'cirns liabnit in
loco Winiberingvn <licto in pago Ilisiniggouuc et in comitatu Cliadalbobi'* comitis, cum
his locis AntiHna et Wolinbah dictis et ctnn omnibus eorum pertinentii.s et utilitatibus, lo
eo videlicet eomnnitationis fcnore quatinu.s idcm jirescripfus sancti l'dri \icariiin cius-
S81. c) Xtl. kal. fei). »»I dafür gtlamene Lücke nachi/etragen.
•82, [Brcnlau] >) iii orr. mm hi hi in ilnfilr gefnuaene Lackt nachgetragen
II Kl N KKII II. 1018. 4«7
<|ue succüssores iilciii jjrcdiimi l'i'niia ctictuiii luiljcant tuiii'unt ut ml usiiiii siiiirtae
Koniiinac aecclesine firmiter possideant, de contra vero datiH prediis Winiheriiij^vn,
Antisna et Woliiibali se ulteriua non iiitroniittaiit. If^itur fideliuiii iioHtroruin eoiiirmini
(.'onseiisii liriiiato cimeanibio, noverit oiimiuiii dei ridcliiim uiiivt-rsitas, ([ualiter taiii
i pro seiiioris et aiiti-eessoris iiostri Ottonis tcrcii inipcrati>ri.s (|iiaiii pro iiostro pareii-
tuiiique iiostritruiii ifiucilici i-adem sepe dieta lnca ad stipeiidiiiiii eanrinicoruin in C(,'nohio
saiK'ti Petri saiiclii|uc (icurii'' dcfjjeiitiiiiii per liane iiiipcrialiMri iinsti'ai' tradicionis
payiiiani eonei'diimis doiiaiinis atipic |iriiprietainus eiiin cutiiiiljiis i-di-uiii piTtiiientii» et
utilitatibiis , oiiinimii cnnlrailictiiinc rciunta, precipientes igitiir, ut iieqiie iinperator
lu neipie dux neipie episcopus neque conies necpie Mia<^na vol parva persona earos in
Clu'i.sto IJabenbergense» fVatres nostros in prefatis ])rediis in(piietare niolcstare ditive-
stire sive endeni loea conninitare, nisi eoinnuini fratruni consilio, presuniat. Si quis
vcni liani' nosirar (Idiiatimiis pafiiiiani violare, (piod absif, pn^siiniat, euni Inda traditore
indif^estiljilis bnccclli; «^ustinii suniat. (^nod ne Hat, sed liaec tradicio nustra stabilis
16 et ineonvulsa pernianeat, liane cartani inde conscriptani manu propria roborantes sigilli
nostri inipressione insigniri iussinius.
§ Signnni (bmini Ilciniici Ivoiiiaiinnini (M.) invictissinii inijjeratoris augusti. ^
I Guntherins cancellarius vice Ercanbaldi areliicappellani recognovit. ^ (SI. 3.)
Data VI. id. feb."* indictione I, anno dominicae incarnationis millesimo XVIII, anno
80 vero donini Ileinrici secundi regnantis XVII, imperii autcni ll'll: actum Mogonciae';
teliciter t'eliciter i'cliciter amen''.
383.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg den Ort Andiesenhofen, den
er am Tage seiner Kaiserkrönung von Fapst Benedict VIII. gegen das Gut
25 Terma in der Grafschaft Nami eingetauscht hatte.
— 1018 .
Origiimldiploiii iin k. Reichsarchiv zu München (A).
Nagel Origines dorn. Boicae 278 aus A. — Oester reicher in Geöffnete Archive 3, 501 n" 3
aus A. — Mon. Boica 28", 470 v" 293 aus A = ÜB. des Landes oh der Enns 2, 78
so n" 60. — Stumpf Reg. 1700.
Auf einem von GB wie für das D. 382 hergerichteten Blanquet mit Benutzung dieser
Urkunde geschrieben von Bn. II. Der Text ist durch Einfügung einer Pertinenzformel
und einige kleinere Zusätze ohne sachliche Bedeutung eru-eitert. Die Xachtragung der
Tages- und Ortsangabe der Datierung i-st bei der Volhiehinig des D. 383 u-ie hei D. 384
»6 vergessen worden.
(C.) I In noniiiie sanctae et individuac iiiuitatis. Ilciiiiieus divina favente de-
mentia Romanoruni iniperator augUStUS. | Noveril omnium sanetae dei «ecciesiae nostrique
fidi'liiim tani praesens actas (|iian) * successura posteritas, qualiter iios ap'istoliei patris ordinatorisque
nostri Heiiedicti pctitionc" in ipsa urdinationis nostrae die (|iu>ddani concambiinn apud siiam sanctam
*0 Komanam aecciesiam pari consilio utrobique collaudavimus, donantes igitur sanctac prefat? aecclesi?
382. c) rü c&rr. aiix rigii (1) VI. id. feb. in dafür gelassene Lücke nachijetragen e) der OrUmime
und piellekht auch felicitcr — amen nachgetragen.
883. [Bresslau] a) das zweite t corr. aus c
488 KAISEKUKKINDKN.
in honore apustoloruni l'otri ot l'avii ooiistnict^- (|uoil(laiii iiostri iuris praediuiii Tcniia dictum in
dncatu Spolrtaiio ft in i-oniilntu Narncnsi situni contra talo prodinni, qualr sanotus Petrus liabuit
in loco Autisina dirtu in pago^ it in i'onülatu Al'llolii'^ comitis, • cum omnibus oiu.s
peninentiis, viclelii-ft sorvis et niu-illis ti'rris cultis vt iiu-ultis i'ani))is silvis vciiafionibus
aquis nquaruiiuiuo tU-i'ursibus pisratiitnihiis inolciulinis jiasi-uis viis inviis exitil)\is et i
rfditibiis qii^'sitis vel inquirondis rclms mobilibus vt iininobilibus et iMiniiKiis (juij' (juimjuo
modo iuiv nominari aut si-ribi possunt utilitatibiis, oo vidviicot tcnorc oumnuitationiK ipia-
tinu.t idem pracscriptus saniti I'i'tri vicarius ciusi|uo suircsgorcs idem pracdium Ternia dictum liabcant
tcncant et ad usum saurtao Komanac accclesiae firmitcr pusüidoaut, de contra vero da tu'' prodio •
Antisina • et ClUS pcrtiueiltlis sc nltcrius non i n I <■ r mittanf. Ijritur lidelium nustrorum ciMniinmi lo
coniiciisu fimwito concambio, novcrit omnium doi liostriquc lidolium univcrsita.s, i|ualitc'r tain pro
scnioris et antcocssoris' uustri Ottonis scihct't tcrcii impcratoris ijuam pro uoatro parcntiimi|UO iio-
strornin reinodio oiiudein sopc diituiii lue um ad stipcndiuni oanonicorum in <'iicuciliio sancti
Potri sanctiqnc Ocorgii liabenbcrt' dcifcntium per baue imperialem nostrae traditioui» pa^inam con-
ccdimus douamus atque proprictamus cum omuibns eins pertincutiis et ntilitatibus*^, omnium contra- 16
dictiono rcmot«, previpientes igitur, nt neiine iniporator nci|nc diix ncque cpiscopns neque comea ne<|uc
magna vcl parva persona caros in Christo Babcnbergenscs fratres nostros in praofato predio in-
quietare niolestare disvestire »ive e u n dem locum oommntare, nisi conimuni fratrum cousilio, pre-
sumat. Si quis vero liano nostrae doilliliatioilis paginani violare, quod absit, prcsumat, cum Inda
traditore indi^estibilis buccellf gustum sumat at(JUe toniiento inextillguibili pocnas perpetua- 20
liter'' luat. Quod ue tiat, scd haec nostra traditio stabilis et inconvulsa HUllC et in futnruill
permaneat, hanc Jiaginaui inde coiiscriptani mann pro|)ria rnborantes sigilli nostri imprcssione inNigniri
inssimng.
^ Signum doniiii Urinrit-i Homanorum (M.) invictissiiui iinprratoris aiigusti. ^
^ Guntherius i'anccliariiis vice Ercanbalili arcliicappellani recognovit. ^ (SI. 3.) a,
Data' iiidictione 5, anno dominicae incarnationis millesimo XVIII. aiui<>
vero domni Hcinrici scctindi regnantis WU. inipcrii autcni IUI; actum'
384.
Heinrich schenkt dem Donicapitel zu Bamherrj den Ort W(Miliinl)acli, den er
am Tage seiner Kniserkrünnng von Pnpst Benedict VIJI. gegen das Gut Terina 30
in der Grafsrhoft Xorni eingetnnsclit hatte. — lois — — .
Ahsrhn/l dts 14. Jh. im Liher priril. Bamberg, f. '27' im k. Krei.inrchiv zu Bamberg (B).
Srhubrrlh Xnrhlräge HH n" lH nun B. — Oeslerreirher in Geöffnete Archive 'S, 503 n" 4
aiLs B mit VI. id. febr. — M»ti. Boica W, V.9/ «" löl au,<i B mit (VI. id. febr.). —
Stumpf Reg. ITOl. «:>
Geschrielien nach I). H8S, wahrsrheinlirh auf einem wie für dies D. her gerichteten Blanquel.
— Cber Woulimbarh vgl. die Vnrhemericung zu D. 38H.
In nomine sancte et indiviihic tfinitatis. Heinricus divina favente dementia
Romanorura imperator augllHtUS. Noverit omnium sancte dci ccelPHic nostrique lidclinm tam
prcnen» etrm quam succcsinra ponlcrita», iinaliter nos agioKtolici patris ordinatorisqne nostri Itenedieti 40
3HS, b) unautgefülllt l^iirkt für dr» Haiinainni c) irahmcheinlich in diifilr (jeldHitene Lücke narh-
gelragm i\} al rnrr. nui ict ei A, stall iritromittnnt f) te ilhe.r der Zeile nri<lii/rlrrii/en
(f) f/oj» zireile ti iilier der Zeile »(irlif/elnii/ni li) dan zireile e ci/rr. au» u ij unaiunjefüllle
Lacken für Tnii und Ort.
m: IN nie II II. 11118. 4.Mn
pctitione In ip.iit ordliintionis iiostri' ilii' i|iiimJ(Imiii cniicuiiiliiiiiii iipiiil tiiaiii .imietain Kuiiiiiiiniii cerivniaiii
|iiiii foimilio iitrobitiuo collaiiclnviiiiiis, iloniiiito« i^^itiir sancto prcfate ecclesie in lionorc n|ioittolnriiiii
I'otri et l'nuli i-oiiütritete i|U»(l(laiii iiostri iiiri» priuliiini Toriiia ilictiiiii in diiciitn Spolctan" il in
i-omitntu Nnrncnsi situni euntrn tnio prediuni, «pinlu HanetUH Pctrn» linliiiit in loco W(iuliml)afll
5 dic'to in pa(;o» et in eoniitatn" coinltis, enni oniniljiis eins pertinentiiii, videlicet »ervi»
et aiicillis terris cnltis et ineiiltls eaiiipis pnsenis .silvi« vcnationibnH acinis pratis iii|uarunii|ui) de-
cnrslhns piscationilinH niolen<liui.-i viis invii.t exitihn.t et reditibns (piesitiH vel ini|niri'ndis reliiiH nioliililin»
et inini<il>ilil>ns et oninibn.i ipie (inixitio modo iure nominari ant üerihi posHnnt ntililatibn», eo videlieet
connintationix tennre ipiatiniis ideni prcHcriptn.s .saneti I'etri vieariuH cin.iiine HnvecmiorcN ideni jiredinni
10 Ternia dietuin linlieant teneant et ad usnni «anetc Konianc eeelesie tirniitcr possideant, de contra vero
dato preilio \\ ulliiubncll dicti) et ein» pertinentiis niteriii» 8C non interniittant''. I^itnr fidelinm
nustroniiii ri>nninni conscnsu e o n tiiniato coneambio, noverit omnium dei no8tri<|ue tidelinni nniverititas,
(inaliter tani pro scnioris et antccessori.s uostri Dttmiis siili<-et tenii iniperatoiiM (|iiani pro iiii-,tri)
parentnniinie nostrorum remedio eundem nepe dictum loenm ad .Stipendium eanonieonim in cenoliii»
15 saneti I'etri .innetiiiue (Jeorii Hal>enl)ere deffentiuni per liane impcrinleni no.stre traditlimis paginam
concedimns dunamus atipie proprietamus euni omnihu.s ciu.s pertinentiis et utilitatibu», omnium eon-
tradietione remota. )ireeipiente.s igitur, ut nequc Imperator ne(iue dux neque eiii.seopUN ncqne conies
neipie magna vel parva persona karos in Cliri.sto Uabcnbergenses fratres nostro« in prefato predio in-
quictare niolestare disvestire sive enndcm locuni eonmutare, ni.si eonmuni fratruni consilio, prcsumat.
SO Si qnis vero hnnc nostro dominationis [laginam violarc, qnod absit, presumat, cum Inda traditorc in-
digestibilis bncccile gnstnm snmat atque tormento inextingnibili pcnas perpetnaliter Inat. Qnod ne
tiat, sed liec nostra traditio .stabilis et inconvulsa nunc et in futurum permaneat, hanc paginam inde
conscriptani manu prnjiria rohorantes sigilli nostri inprcssione insigniri iussimus.
Data*^ imlietidiic I, anno dominice incarnationi.s MXVIII, anno vero doniini
S5 Ileiiirici .-iocundi rc^iiantis XVII, iniixTÜ autem IUI; actum'"
385.
n«'tnrich schenkt der hisc/iöjiichen Kirche zu Paderborn eine ihm von der
Wiüa v}it Zustimmung ihres Gatten Otto übereignete Besitzung zu Sieberhausen.
Kimwegen 1018 April 12.
30 Origiiialdiplnm im k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Rescripta privilegionim Pader-
burnensis ecclesiae aus der Mitte des 14. Jh. p. 58 ebenda (B).
Auszug in der Vita Meinicerci cap. 164 bei Brou-er Sidera 50 und in Mon. Germ. SS.
11, 141. — Schafen Ann. Paderh. ed. I. 1, 429 aus B mit id. april. (a) ^= Liinig
RA. 17", 709 n" 24, = Sehnten Ann. Paderb. ed. IL 1, 294. — Falke Cod. trad.
35 Corb. 581 aus aA mit id. april. und a. reg. XVII. — Erhard CD. Westf. 1, 75 n" 94
aus A = Migne Patrol. 140, 3.39 «» 101. — Wilmans-Pkilippi Westf. KU. 2, 178 «" 150
aus AB. — Westf. ÜB. Suppl. 119 n" 766. — Böhmer Reg. 1175 zu April 13. —
Stumpf Reg. 1702 zu April 13.
Verfa.'ist und geschrieben von GB. Dieser mundierte zunächst den Anfang der Urkunde
40 Hs zum Schluss der Intervenientenliste (also bis Becelini comitis einschliesslich) und
schrieb dann sofort das ganze Eschatokoll mit Ausnahme des Monat.^datums und des Orts-
namens in der Datierung. Später erst fügte er selbst den Schluss des CotUextes in den
884. [Bresslau] a) unausgefüllU Lücken für den Gau- und G-rafennamen h) B ^ VC c) un-
ausgefüllte Lücken für Tag und Ort.
Kaiaenirkunden IIL 62
4y0 KAISERURKUNDEN.
da/'iif lit-r gflasst'iteii Kiiiiih ein, oliiw Um ganz au:i:ufüllfn. — Die Tageshczfichiuiug is/
zicfidfiitig, icif Ifi DO. I. 56. ll'J: doch habe» wir ttiis mit Biicksicht auf die bei
Grolefeiid Zeitreehnnug 1, 168 gegebenen Nachtrei.tungen für die Ansetzung zum 12. April
entschieden. Die Niuhlnigiing diexex Dtitinnf: dürfte ron GB herrühren, und niiifilichcr
HV(.s«' i.<t dieser auch der SchreilM-r de.i jetzt ganz rerhia.isten Nouiomago. Dagegen b
ist die Schrift des in die LUcke zwischen actum und Nouiomago eingetrageneti TRITILE
von derjenigen des dB so cerschieden, da.ss sie nicht ron ihm herrühren kann; immerhin
wird sie kaum in erheblich spütercr Zeit erfolgt sein. Was aber dicie Ein.ietziing besagen
sidl, darüber rennögen wir um so weniger auch nur eine Vcnnuthung auszu.<tprechen, als
es bis jetzt nicht gelungen ist, Tritile zu erklären. In Nimwegen war der Kaiser am lo
/•.'. April sicher (Thictm. 9. 7 {S. n]. 9. IS fS, 9}).
il'.' _§ In noiunu' sam-tao et imlividuae triuitatis. Hcinricus diviiia favcutc cle-
meutiii Komauoruni jnij»erati>r augustus. ^ Noveril oiiiiiiuin dci iiiU-limii uustrorum-
qiU' tarn presentium quam subscquciitiuni iiulustria, qualitor uns iutervcntu dilectac
couiugis nostrae Cvuigvndac vidclicet iniporatriois augustae Hdcliuuiqui' nostrnrum i5
Popponis Trcuercnsis aroliicpiscopi, Erkanibaldi Mognutini airliicpisoopi, Eberliardi
lialn'udii-rgonsis episeoj>i, Adelbaldi Traiccten.si.s i'pi.sfopi, ituni Pupponis abbatis
Uultcnsis, Godefridi ducis, Henihardi ducis, Becelini comitis aeclesiae l^iterbrunnensi,
i'ui veniTandus episcopu-s Mlcilnwcrcus" nostrae vidclicet servitutis paratissinuis
[prcsi]dc[t,] sub buuore agiae dei genitrieis Mariac [sanetijque uuiitiri.s Kiliaui nee non -jo
et beatissimi confessorum '' sancti Liborii cpfiscopi constructe] atque dcdicatae, tale
prediuni, qualc AVilbi |pcr nianu]m [nobis] dedit et consensuni coniugis et advoea[ti sui
Ojttonis in loeo .Siburgolmsun nominato in eouiitatu Vdonis [coniitis in pag]o Ilcnuner-
iieldun. cum omnibns pertincntiis .su[i.s possessionibusj niancipiis utriusque sexus agris
aeilitieiis tcrris eultis et incultis aquis acjuarumque dcciirsibus pratis pascuis sive ss
conipaseuis niolendinis piseationibus silvis viis |et in]viis eunctisquc qucsitis vcl in-
quirendis in pniprium iure pereinii tradi<linius. Et ut hace tradieio jn'eeeijti nostri
Unna et inconvulsa pcrmaneat, hanc paginan» inde conscrijit.iiii iii.inu prupria niborantes
sigilli nostri s^ubterbuUari iussimus iuijjre.s.sione.
^ Signum domni Heinriei Komanorum (M.) invictissimi imperatoris augusti. | so
^ Guntherius canecllarius vice Ercanibaldi archicaiipcllani recognovit. ^
Data I. id. apr.*" imlictione I. anno d[oniiniea]e'' inearn.-itionis mille.sinio XVIII,
anno vcro donnii Heinriei .■^ceundi regnantis x|vi). iniperii auteni V; actum Tritile"
Nouiom[ago]-. ^^ .^ ^,
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Gkislain seine Besitzungen, insbesondere
den Bezirk um das Kloster und das Marktrecht zu Hornu, und nimmt dasselbe
in seinen Schutz. Mm wegen 1018 .
Originaldiplom, dessen Text mit Ausnahme des Eschatokolls au.sradiert und durch eine 40
interpolierte Fassung ersetzt ixt, im k. Staatsarchiv zu Mons (A). — Chartular von
S. (ihislain aus dem 15. .Jh. ebenda (B).
885. [Hrc!(»lnu] a) die»t und die folgmilen, r. T. iluirli norli ffhtillmr Schrifirrstr heulflliijlm Er-
g/lnzungen aus li h) A C) I. id. apr. in tinfilr i/elamienc Liiihe nacliyetraycn t\) 9 li
e/ NouioiiiBiro und Tritile nachgetragen (i ilie aligcliiiile liiille liegt l>ei. •»&
IIKI N K ICH II. 1018. tili
Miraeiifi Dun. Jklg. SS'J uiirnlltiUlmlifj uns Ah.iihri/'t = Minifiis Nut. irrl. IMij. liS, =
Mhaeux ■ Foppens Op. 1, .50.9 = ^figllr Pulrol. 110, Hil n" InS. — Reiffenhinj in Mon.
de Naniiir 8, HIO aus RamJiij Ann. ilr S. (ihixlnin und A. — Bülimir Tic//. IITH. —
Stumpf Rcij. l~o:i.
6 Schon in der Vorbemerkuny zu 1)1). I. spur. 1 17 ist richtitj bemerkt worden, dnss A aus
einem Originaldiplom Heinrichs II. hergestellt ist, de.i.ien ursprilngliche Schrift — Irüi
auf das von GB geschriebene Rschatokoll — au.sr(uliert und durch einen neuen Text ersetzt
worden iit. Dies ist im 1'2. Jh. geschehen und zu-ar noch vor der Anfertigung des
DO. I. 447. für dessen Herstellung man, wie gleich falls in jener Vorbemerkung schon er-
10 trtlhnt ist, A benutzt hat, alier, soweit man nach den Schriftziigen urtheilen darf, ungefähr
in dersen)en Zeil und wahrscheinlich auch durch dcn.ielben Mann, l'm nun zu erkennen,
welche Theile der echten Urkunde in den gefälschten Text von A übernommen sind, Indien
wir mehrere Hilfsmittel. Einmal .stimmt der Eingang umerer Urkunde bis pro remedio
aniing nostre (S. 492 Z. n) wörtlieh mit dem von GB verfassten ujid ge.ichriebenen
15 I). 37S überein. Sodann sind in Folge des Umstandex, da.is das ursprüngliche Original-
diplom zusammengefaltet worden ist, ehe die Tinte vollständig trocken war, und dass die
Schrift sich deshalb an mehreren Stellen abgedruckt hat, noch einige Schrift zeichen und sogar
mehrere ganze ^yorte der Corrohiralionsformel des ursprünglichen Diploms lesbar, die uns
zeigen, dass in ihm aiwh der Context von GB geschrieben war. Weiter noch kommen
80 wir endlich durch die NU., das D. Konrads IL Stumpf Reg. 2059, das uns in originaler
Ausfertigung erhalten ist; indem hier nicht nur jener mit D. 378 übereinstimmende Ein-
gang, sondern auch die oben erwähnten noch lesbaren Worte der Corroborations formet
wiederkehren, indem ferner der Context der NU. auch im übrigen dem Dictaf des GB ent-
spricht, dürfen uir Stumpf Reg. 2059 als eine beinahe wörtliche Wiederholung des in A
ii verunechteten Originaldiploms Heinrichs IL betrachten. Des.wn Text ist danach durch
drei Interpolationen, zicei kleinere in Z. 14 und Z. 15. 16 und eine grössere von Z. 17
bis Z. 34 erweitert worden, im übrigen aber fa.st vollständig in die Fälschung übergegangen
und also aus dieser mit Leichtigkeit herzustellen. Es stimmt zu diesem Ergebnis, dass
— wie noch erkennbar ist — der ursprüngliche Text, obwohl er etwas weniger gedrängt
»0 geschrieben war, nur acht Schriftzeilen und vielleicht einen Theil der iwunten beansprucht
hat, während die neue Schrift zwölf Zeilen füllt. — Was nun jene Intei-polafionen betrifft,
so ist der Zweck der er.'iten und dritten klar. Die in der zweiten gegebene Nachricht,
dass Hornu von Dagobert an den h. Gislenus geschenkt icorden sei, findet sich schon in
der Vita S. Gisleni (Acta SS. Octobris 4, 1032); tvahrscheinlich bezog sich hierauf auch
»5 die — echte oder gefälschte — Urkunde Dagoberts, die in dem D. Konrads III. Stumpf
Reg. 33U1 erwähnt wird, uns aber nicht erhalten ist. — Die in die grössere Interpolation
verflochtene Notiz, dass der Abt Elephas, durcli^dessen Schenkung Allemant an das Kloster
gekommen sei, ein Verwandter Kai'ls d. Gr. gewesen sei, geht auf dieselbe Vita Ca. a. 0.
1034) zurück. Zur ausführlichen Beschreibung der Grenzen von Allemant mag ein Streit
*o über diese Grenzen, von dem Rainer Mirac. S. Gisleni cap. 21 f. (Analecta BoUandiana
5, 270) berichtet, Veranlassung gegeben haben. Im übrigen hängt die Fälschung vielleicht
mit den Processen zusammen, die das Kloster am Ende des 12. Jh. über seine Besitzungen
und Rechte zu führen hatte: vgl. Reiffenberg a. a. 0. 891 ff. 405 ff. Das Verhältnis der
Interpolationen zu den Papsturkunden des Klosters, von denjenigen Urbans IL Jaffi-L.
*» Reg. 5593 und Gelasius' LI. Jaffd-L. Reg. 6639 an, die mit ihnen mehrfach nächste Be-
rührungen zeigen, wird erst sicher festgestellt werden können, tcenn die ganze Reihe der
päpstlichen Privilegien für S. Ghislain einer sachkundigen Prüfung unterzogen sein wird.
Nachweisungen über die in der grösseren Lnterpolation genannten Orte findet man bei
Duvivier Recherehes sur le Hainaut ancien j)a.tsim (vgl. das Register).
62*
49-2 KAIS K K U U K U N D K N.
(C.i I Iii noinino sanctno i't iiKliuai'" triiiitati.-i. lloinrii'iis ilivina favente i-le-
raeutin Roumiiorum impcrator augiistus. ^ Ubicmnqne locorum aoeclesias a Cliristi
fidelibus eonstitiitas vcl aliquid addendo vcl addita contirinaiido iiivainiis , nobis id
ri'giiique | nostri stabilitati prodi'ssc non dubitaimis. C^tuajirupter nnvi'rit oinninin''
Hdi-Iiuin nostroniinque »mivcrsitas, (|ualitor iios jini i-i-iurtlin aiiiuu; uostrc soiiiiiiis(|m' 5
et nejiotis nostri tcrtii videlicet Ottonis iiiipcratoris augusti, ((iii ipsuni vciicrabilfiii
lociiiii ad dei servitium ibi onntiniiaiidnin in tuitii>iu'in siu; imjn'ratorii; auotoritatis
susct'pit. intcrvciitu ».•tiain Heinbarii i-iunitis jacj' potitioni' l_u'rardi CamcraciMisis ccclesit'
venerandi presidis paupi-ri monasteri« in lionoro sancti l'ctri apostoloniiii priucipis
constinicto, ubi pi-eciosus confessor Christi (lisloniis corporaliter iacerc vidi'tiir, predia 10
a Christi fidolibus conocssa vcl adhuc concodonda, proi'inrtinn ctiain hici ipsius in
gyr«) a tluniine vidfiict-t Wamii'' iisquc ad viani. ubi mapia cnix statuta est, et inde
ad altoruni tliivioluni (pii Haiicton appelhitur, et ut ipsmii ]ir('ciiu-luiii in ciri-iiitu Imi
totuni < cum distrii-tn t-t coniitatu > tcneat. (pKuistpie ail tlunu'n maj;iiuiii liai^iiaiii''
perveniaf, iu villa llornud, qui; intVa prt'finctuiu cnmdcni ossi- diiidsritiir. < quam la
I[arg]itionc Dagobcrti regis beatus Gislenus perpetuo possidet, > (nnui ([uarta teria
uiercatum esse per hanc nostram imperialem paginam eontinnanms < nee Udu etiam
villae Aiemannis duas partes, que sita est in territorio Suessonieo, in omnibus ad
oandem viliam pcrtinentiis, videlicet in terris cuitis et ineultis, in pascuis, in pabulibus
atpiis pratis silvis, in redditibus vinearum, duos manipulos totius deoiniao eiusdem vill§, sn
cuius tennini jiorveniunt usque ad buunas de terris sancti Audoeni et a bunnis saneti
Auibieni us«pie ad t'ossatum t'urcarum in Frutecto et de Frutecto usque ad terras de \'aldesun
et de Valdesun usque ad torras de Pynon et de Pynon usque ad terras de iJiiirunual vt
usque ad terras de Mairecurt — liane Aiemannis ex donatione Kiejjhantis eiusdem
loci abbatis. qui fuit propinquus Karoli regis, ab antiquo possidet hereditario iure idem üs
sanctus — , in Dvrno accclesiam uiiam cum decimiis ' ab antiquis diebus usque in
presentem ibi aspicientibus videlicet Oftineiis et de Slogia dimidiam partem ville et
totam decimam omnium feodorum ad candrm viliam pertinentium, in Dtirno mansosos'
X et dimiilium. inter Dereineias et ]>[ra]nt(ineijas et Ot'Hneias et ' (/Iiindurnum et
Blclgeias et Hercanam mansos XW'iii, in Lismonte ^cclesiani niiaiu euni decimis ab so
antiquis ibi aspicientibus videlicet de Hlelgeiis et de Plercana et de Asti[c]es, i[n
Qu]aternione t;cclesiam unam in honorc C^uintini martyris gloriosi et duos mansos tern;,
in Villarc (,>cclesiam cum duobus mansis et ajjpenditiis suis, Harminiaco, Bawineis.
Hec ergo > omnia*' more antecessorum nostrorum in nostram tuitionem ace|ii)]imus.
Precijjiendo itaque jjrecipimus, ut nullus dux marcliio eomes sive aliqua maii)r mimirve 3&
iudiciaria persona ipsum nionasterium inqiiietare aut alirpiid de rebus sibi pcrtinentibus
auferre presuniat. Kt ut'' nostre ingenuitatis auctoritas [stjabilis' et inconvulsa omni'
(po]stliinc' permaneat tempore, hoc preceptmn inde eonscrijituni manu propria enntir-
niamus et'' sigilli nostri impressione jireeeiiimus ' insigniri.
I Signum domni lieim-iei Himianorum iM.) invictissimi inqieratoris augusti. j^ 10
I rJuntherius canceliarius vice Ercanlialdi areliicaiqullani recognovit. ^ (SI. 3.)
8S6. 'BrinKlau] a/ A, n/l. DO. I. 447 \,i daliiii/er ht ilei iiuxfiefaUen , v</l. I>. 37s und XU.
.Stumpf Ue;/. 'Jd.'iit o diene iind dir foltjrni/rn Kr(/iliiziii>(/en atin li d) Wniiiiiin AT',
e) llii(fiiiiiii iM-nclimt auf einer zireiten Uagui; indem hier der auf Kasur dfn umpriiniilicheti
iJiplomn xlehende Text noclimal» ge/tndert irurdc () A \i) im (>ri(/inal dürfte hier wie in der 15
yV. nt<|ue i|>8iini l'iciiin nmiiiiniuo «il)i \«'rt'wpntia t/etdiinden hnlien h/ dahinter lineo nusfiefallen,
cgi. die .Vf. i» Hta)>ilii) und omni poNlIiiiic lajieen nirh mich alx Ifegtundlheilc den umprtlni/lirhen
Terte» nnrhiieixen, rtfl. die Vorltcmerhuiui kl enlHprrchend der XU. und dem t/eiröhn/irhc»
Sprachijebrauch den f!Ii dürfte im Oriijinnl confiniiiintc» hIhII coiifiniimiiu» et ijentanden haben
]} iussimuR Xf'.: doch entHjrricht auch precepimiu dem brauche de« OB 60
II KI N KM II II, uns. 493
Data"' indiftioiH- I, anno (loniinieac incarnationis inilicsimo XVIII, anno
(luniiii ilrimi(_-i seciuuli rcgnantis XVI, ini|iiTii aiiic-ni V; actum Novioinaj^o; feliciter
amen amen amen.
387.
6 Heinrich nimmt das von dem Bischof Gerard r:on Camhrai und seinen Brüdern
gegründete Klostei- des h. Johannes zu Flnrennes in seinen Schutz.
— 1018 .
Reateil des (iltres et docuniens concernans la fondation de Vahhwje de Florenne vom J. 1708
f. 3' (B) und /'. ö (C) in der Bibliothek des Klosters Mared.soiis. — Ausziige im Register
10 148 der Abtei Florcnnes aus dem Ende des 17. Jh. im k. Staatsarchiv zu Namur (E).
Gesta episr. Camerncensium 3, 18 ed. Colrener 2ii0 und Mon. Germ. SS. 7 , 470 eil. —
Berliere Doc. imidils 1, 9 n" 4 aus B und 1, 8 n" 3 aus C.
Das D., welches Heinrieh II. nach dem Zewjnis der Gesta episc. Cameracens. a. a. O.
dem Kloster Florennes ertheilf hat, ist uns nicht erhalten. Aber mit Hilfe desselben .nnd
15 drei Fälschungen angefertigt wurden, von denen die eine. Stumpf lieg. lööS, die au.fzug.'i-
weise schon längst bekannt ist, das Datum des l-ö. April 1012, die beiden anderen, die
mit dem vollständigen Texte des ersten erst neuerdings publidert sind, dasjenige des Jahres
1018 tragen. Wie die Vergleichung mit dem D. llö lehrt, da.i offenbar bei Herstellung
der verlorenen Urkunde benutzt worden ist, gehen alle drei Ftüsckungen auf die echte
so Vrkunde zuriiik, deren Anfang und Schlu.ss in die beiden Fiilschungen vom J. 1018 mit
so geringen Veränderungen übergegangen ist, dass -fick aus diesen — unter Heranziehung
des D. 11-5 und mit Berücksichtigung des DH. III. Stumpf Feg. 2iG0 — der echte Text
jener Theile der verloreneu Urkunde sicher crgiebt. Diese ist danach höchst wahrscheinlich
von einem Liltticher Cleriker verfasst tcorden; .sie enthielt jedenfalls eine Schutzverleihung
85 für das Kloster und wahrscheinlich auch eine Bestätigung seiner Besitzungen, während es
ganz zweifelhaft bleibt, ob die letzteren in ihr schon im einzelnen aufgezählt waren. Bei
den beiden Urkunden von 1018 ist auch das Protokoll einwandsfrei ; in der dem Gebrauch
des GB entsprechend formulierten Datierung können Tag und Ort bereits in dem ver-
lorenen Original gefehlt haben; die völlig übereinstimmenden .Tahresan gaben weisen dieses
90 in die Zeit zwischen 1018 Februar 14 und Juni 7 und lassen also vermuthen, dass es im
April in Nimwegen gegeben worden ist, wohl zugleich mit dem D. 386 für S. Ghislain,
in welchem gleichfalls Bischof Gerard von Cambrai interveniert, neben dem Grafen
Raginer V. von Hennegau, der auch zu Florennes in Beziehungen stand. Ganz unbrauchbar
ist dagegen die Datierung der dritten, dem Jahre 1012 zugewiesenen Fälschung; abgesehen
35 davon, dass hier das Jahr nicht zu dem kaiserlichen Protokoll passt, und dass de nach
dem Brauch der Lütticher Bischofsurkunden Concurrenten und Epacten verzeichnet, dass
ferner das Regierungsjahr dem Tagesdatum nicht entspricht, kann man schon de.'ihalb
nicht an eine so frühe Entstehung der verlorenen, echten Urkunde, welche auf eine Lütticher
VU. zurückgeht, denken, weil Florennes erst 1015 an das Bisfhum Lüttich gekommen ist
40 (Auctar. Gemblacense in Mon. Germ. SS. 6, 391). Unter diesen Umständen verwerfen
wir auch das Tagesdatum und die Ortsangabe jener Fassung, und es beirrt uns in dieser
Ansicht nicht, dass im Jahre 1018 der 15. April zu dem Aufenthalt in Nimwegen passen
tcürde, im Jahre 1012 aber der König am 15. April wirklich in Lüflich war; möglicher-
weise hat gerade die Kunde von seinem Osteraufenthalt daselbst im J. 1012 (Gesta ep.
iA 3S6. m) unausgefüUte Lücke für das Monatsdatiim.
494 KAlSr. laUKrNItKX.
Ciwieracens. S, li vi Mnn. (ii-nii. SS. 7, 466: Ann. Ltvdiensfs iii Muii. Genn. SS. 4, IS)
zur )Viihl jener Daten Veranlasxunfi ijcijeben. Da nnn oiich der Cvntcxl der Fossiinjj von
lOlä am iretiigsten twi der verlorenen echten Urkunde heirahrl hat, dnicken wir ihn rull-
^/^'iiiilii) unter den Spiirien nnd hnlien ihn hei der Anstiabe des D. SS7 nur an einif/en
.'^t-ilni iH-riickxirhligt. indem wir neine Lesiiniien mit der Slijle D bezeichnen. Abgcnchen t>
VOH Anfanij und Schluss Ias.<ien sich aus den heideii nuderen (lefiiluchlen Fassungen des
D. H87, zumal ihr Verhftitnis zu einander nicht bestimmt festgestellt werden kann, die
etwa auf die echte Vorlage zurückzuführenden liestandtheile nicht sicher au.ischciden ; in
den Xoten haben wir auf die für die Kritik einzelner Stellen in belrarht kommenden
Anhaltspunkte hingewiesen. Hier .lei nur noch bemerkt, da.is, icettn die echte Urkunde lo
ülnfhaupt Bestimmungen über die Vogtei enthielt, die in der Fassung B überlieferten am
ersten als echt gelten konnten: zu den Abfinderungen in C habe» vielleicht Vorgänge des
13. Jh. im Hause der Herren von liumignij, denen die Vogtei zustand, Veranlassung ge-
gelten, rgl. Roland in Annales de la soc. archi'ol. de Xamur 19, !•?! //. l)ie Fälschungen
dürften sämintlich dem 12. Jh. angehören. i5
In nomine sanctac et individuao trinitatis. Heuricus divina favcnte demciitia
Roniannrinn iniporator augu.stus. Nobis profutunnn et ad vitani presenteni traiisi-
irendani et ad t'uturani feliciter" obtinendani credimus et scinms, si in ecclesiastieis
relius'' jiromovendis et tiu'iidis ruiusfiuc petitiuni iusto afciuicverinms. Quain-optcr
innotesciniiis oninibus Cliristi tidclibus et nostris tani i'iituris quam presentibu;*, (juia so
Gerardus vir venerabilis, in primis' meus"* eapellanus'', postea vero dci gratia annuente
et me dante Cameracensis ' episcopus effectus*', et fratres sui GodefVidus et Arnulphus
abbatiam quamdam in pago et'' in comitatn'' Lommonsi ' sitam'', euius' nunc comes
adest Katbodus'. pro salute animarum suarum™ at(pu'" parentum suorum Flcirines
struxere C s6
et coiistnu-tam sanetae ^^a^iae et sancto
Lambert«» in Lcodio"" tradidere, et'''' nos
in nosti-a tuitione et mundiburdio su.sei-
pinius et iin])eriali preceptione cum suis
Omnibus pertinentiis presentibus et fiituris 3o
inconvul.sani mauere in perpetuum san-
eiinus. < Verum ut certius noriiit tideles
nostri ii>cique collimitaiiei '''' niodenii et
futuri, que ad presi-ns (püete ae legitime
possidet Florinensis abbatia, pandantur .15
simul cum rebus ipsis personae, a quibus
il>sae res''"' dcrivavere. Praefatus antistcs""
887. [BresslauJ a| foeliciter HC h) dicbus C c) in prinius quidem C d) noster 7> e) HD;
cancellarius C f) CIJ; fehlt in B g) DD: fehll in C \\) et iu coinit. fehlt in D
i) C; Lumensi B; Loinacenni D k) BD; fehll in C 1) cuius — RatlmduK fehlt in D; 40
in der echten J'oi-Iatje icürrle man eher cui nunc conics prc-est R. enrarten ni) CD; iUonnn B
n) et Buorum parentum Flurines cotistruxeruijt, iiunruin iiitiTveiitu ipsani iililuitiam cum
omnihiiB honis ad cnndcin pertinentihus f'uturis et presi-ntihus in nostro niundiliunlio et tui-
tione perjjctuo consenanilam 9ui)cc|>inius D, (Ins dann eml leieiler am .Schliiniie, lon ü. Uli; '/.. VS
an, mit BC zusammengehl tb
00) riellcichl hIuiuI hier ähnlich wie in H
(S. 40(! 7.. 21) »anctisnimo (Jhristi niartyri
Lnmberti) lotine in Leodio) pp) hiev könnte
statt et eine Anhnilpfung mit (|uam vero
stallr/efunilen halten, rgl. li (S. 4;i5 Z. 1) 60
qij) rgl. die I'ublicntio l>e> lierliire Ditc. im'dits
li n" S rr) Ich C sa) ron hier an be-
lli nnt ilrr Te.rt in E
IIKINKUII II. in IS.
495
B
< quam von) v^o et ciu.s aii|)cii(litia»" —
siilii't't ecclesiiin» saiicti Martini iKi >it;iin,
ad ([iiani |>t'rtiii('iit iiian.-'i ti.-^cali's (niatuor
5 cum alii.-* tciiis n\w siiiiilitt,T ad oam \)rr-
tiiieiit, niodiaiii vcro [lartfin tindoni'i loci
ipsius et in eodcni Inco diias ciiltiiras, nian-
suni ununi, niolcndiniiiii itnuiii et silvani''
que vocatiir ad lU'lt'iiet" t,'t ihideni nrato-
10 riuin sancti Gangui|ilii cum aj)j)eiiditiis
sui.s, i'cclesiam .sancti AlKini cum apiicn-
ditiis suis, jircdium ([Und tuit duoiiim tVa-
tnun nerialf et Huberti in Florincliis cum
manci|)iis, dimidiam ccdcsiam' in (.icmoniis
16 cum terris gratis silvis et qtu)dcum([ue "
videntur habere episcopus et fratres sui
in aliis' Gemoniis, de Villare quod dicitur
Ad-duas-occlesias ecclesie .sancti l'etri
quiiitam partcm et ipsius predii quiiitam
ao partem, in alio vcro Villare ecclesiam totam,
mansiim unum et mcdietatciii villae que
vocatur Lireineias et medietatcm villc que
vocatur Komereyas, ecclesiam in Vodeleyas
cum dote et appenditiis suis et maiisum
S6 umim ibi, in Colrinis ecclesiam dimidiam
et jiracdium cum culturis pratis silvis''
niancipiis et duabus cambis", in Floretio
uiansns tri's, molendinum unum, piscatinncm
dimidiam, in Flcrusia iiunam de culturis
so et poi'cis^', quos mansi solvnnt, et tres
partes ecclesiae in Lintris et Hammetinas
Gerardus suiqiio fratres (Jodefridus et
Arimipliiis liacc |irima di-dcriint : primitiiH
ecclesiam sancti Martini, ad quam portinent
(piatiior tiscaics mansi cum aliis terris cpin
similitcr ad oam iicrliiicnt, mcdiaiii partem
tlicliinci cum inti-;,'ra iliiiiatii>Mc' et ibidem
culturas duas, mansum unum, moii-ndininii
et silvaiu ad" Hclfutr, Oratorium sancti
Gaufjulplii luiii appendiciis suis, eclesiam
sancti Alliiui cum sui.s"" pcrtinentiis, jire-
dium (piod t'uit duorum fratrum ll<'riart^*'
et Ilubcrti in Floiincllis cum manci|iiis,
cclcsiani in Gemoniis cum terris pratis
silvis et (|uiiitani paricm in Gaminulis.
Comitissa Hawidis, annuentibus tiliis""
suis comito Kaji^incro "^ et Lamberto"",
tradidit i[uin(|ue mansos apud Meienk^y
et mansum et <liinidiuni apud Engremeias;
Waltherus '"^ t'rater Gcrardi einscojii niaii-
sum et dimidium apud Kolliers"-'; Lam-
burgis de Sarto allodium suum de Bier-
goldae*"''; Hobertus de Tliienes Rome-
reyum*^'' cum famillia: Isaae et frater eins
llcrimannus'*'' totum allodium suum in
Pradia et Gomenceyas; Wido et Ena totum
allodium de Staulecellis '•<^.
3»;
35
60
Ol appoiiditas B; an Stelle de^i itnrerbuiuhn
stehenden Relatii;sat:es iriinle man iihntich
wie in CD eine Bestimmung über die C/jer-
tragnny des Klosters an die Kirche von Lättith
nnd aber den königlichen Üchiifz erirurten
p) sylv. B 4) das Wort rieUeichl corr. in
mier aus Hcriart r) ecclisiam B s) ciuod-
iim(|ue B t) alliis B u) carabiis B; die
Sehenhing des allodium Colrüias icird in dem
angeblichen l^estanient des Arnulf ron Floren-
nes berichtet, rgl. Berliire Doc. inedils 7 n" 2
V) porsis B
tt) a C; al L' uu) fehlt in E vv) Heriät
C, wo Jedoch die Lesung unsicher ist : Heriail
E; Reriati \C. Konrads 11. ww) filis C
xx) NU. Konrads II.; com. Lamberto et
Raginero ('; die Umstellung erschien be-
sonders deshalb geboten, weit Reginar V.
schon 101.^ nachweisbar die Grafenwürde
inne hatte; der hier genannte Lambert scheint
anderweit nicht bezeugt zu sein yyi E;
Meleiick oder vielleicht Molenek C /:/.) AV'al-
terius E\ dieser Bruder Gerards, -der auch
in der XU. Konrads II. begegnet, wird sonst
nur in einer Urkunde Bischof Reginars
con Lütt ich ron lO'J'.l (.Analectes pour sercir
() l'hist. eccics. de Belgique Jl, 390 n" J) ge-
nannt, über deren Echtheit es noch einer
Untersuchung bedarf aa) Roller E bbl Ber-
goUif E cci Roviereyum C: Rourereyt'um E
dd) E; Hfimaniius C; beide Orte sinil erst
durch Schenkungen ron 1004 und 1007 an
das Kloster gekommen, vgl. Berliire Doc.
inedits 17 n" 11 eei K; Stavilecelis, oder
ähnlich, C; über die Schenkung Evas in
Stapesoul, die erst lOi'J erfolgt int, rgl.
Berliire a. a. 0. 14 n" 8
496
KAISKlM'KKrNDKX.
cum cci'lesia c-iilturis prntis nmusis silvis
et i'um loco qui lUcitur (^Uiillons, quas
Ilaiinnetinns cum suis apiieiuiitiis episcopus
et iVatros sui concnmbiarunt pro (ruiervo
cum abhate de Altoniontc, conspnticntc
coinito Koynoro", in villa vom que"
dicitur Doinini Komigii niansiim imum.
piscationcm dimidiam, in vilia (|ue dicitur
Strata niansos trcs et dimidiuni mansuni.
Et ut aMiatiani iaiu dictam Lcodiejisis
ccclesia tirmius tcneret, addidit ad cani
Haldricus episcopus ccclesiani de Lecrs et
aliani unam de Antluna* et (piidqiiiil in
Flost possidcbat et dimidiam piscationcm
de Profunda villa. de vinctis quoque undc
possunt collij^i vini quinqu.ij^inta modii.
Pro eorum insiniul trium (fratnim)* peti-
tione et assensu proximorum" suorum et
testimonii atictoritatc'' oninium ibi cir-
cumquaquc niancntium tradidi*^ sancte
Mariae et sanctissimo'' Christi martyri Lani-
beiio''. Sed*" liaec vero erat traditionis
adiectio, ut in eorum j)rosapia scmper de
proximo in proximum post ninrtini luius-
que advenirct advocatio: si autem lieredum
contingerct extirpatio, neminem lieri ad-
vocatum, nisi quem ipsc abbas eligeret*^.
Ergo «iinni rite peracto, videlicet publice'
et in j)leno coUoquio, quatenus ini])onsus
labiir non periret, sed > di-fcnsum'^ et se-
887. w) aber dieacn Tausch, der nach E fot. SC
im J. lots stattfand , vgl. das angebliche
Testament Arnulfs x) i)ui IS y) Aegidiiis
Aureaevallens. (Man. Germ. SS. So, (>H) nennt
aU die beiden ron Haider ich ifescheti/,-ten
Kirchen Liers und S. Maria in Itorera ; oh der
Satz ülter liaUlcrichs Schenhunrien der echten
l'rhunde anfjrhiirt hat, hinnen irir nicht fest-
stellen 7.) fehlt in li iii proxcim. H \<) au-
thor.ß c) f/oi'.sVi/; tradiili — Ijamhertu stand
irahrscheinlich in der echten l'rkunde rar dem
liexilzrerzeichnis. fihnlich wie in (' hf/l. ol/cn
S. 4'Ji '/,. 'Jlj); (>l> die in lU^ übereinstimmen-
den voran f/ehenden Worte jiro — auctoritatc in
der echten l'rhunde gestanden habeti, ist nicht
zu entscheiden di Auiilissiiiio U oi über den
die Votftei betreffenden Snt: rijl. die V'orhemer-
hwng f) hier ber/innt wieder die Plterein-
slimmunri mit D pi in dem Satz dcfi-nsum —
iulx-mu« kann fast Jnle M'enduni/ aus I). Uli
belef/l irerrien, so dass er sicher aus der
echten Urkunde für Florennes stammt; doch
ertnulien die Abireichunifen in HCl) nicht,
den ursjtrilnglichen IVortlaul mit Sicherheit
wiederherzustellen ; l) bietet: decurum et de-
fenaiirn maoerct mnuastorium in honorem
licali lohaniiia baptJHac conntructiun et inilii
hahituntea ]iro incol.
Hemmetinas cum suis pertinentiis episeopus
et tVatres sui concambiaverunt pro Guie-
,-pi„ff i'um abbate de""-' Altoniontc. con- 5
sentiente comite Kagincro.
Et ut abbatiani iaui ilictani Leodiensis jo
ecelesia tirmius'''' tencret, addidit ad cani
Ralilricus ejiiscopus ecclesiam de Leors
et aliam unam de Antheya" et qtiidquid
in Fiilt'''' possidebat.
\b
Pro" cornni insiniul trium tVatniiii pcti-
tione et assensu proximorum suorum et
testimonii auctoritate""" omnium ibi cir-
cuimniaque niancntium tradimus predictam so
abbatiani saiu'ti luliaiinis l)aptistf in l'ln-
rinis ßaldrico cpiscnpo Leodicnsi et suc-
cessoribus eins in jici-potuum ". 8od haec
vero erat traditionis adicctin. ut in ('(ii'uni
prosapia semper de patre in Icgitiinuin äs
filium post mortem cuiusque advenirct ad-
vocatio; si autem iiaturaliuni ut ])reinissiim
est filiorum extirpatio contingerct, nulluni
fieri advocatuni, nisi quem abbas et abbatia
eligeret"". Ergo omni rite jieracto, videlicet so
ff) Diuertio C; Guiertio E gff) E; et C
hh)firmusCA' ii) /•;,• AnteiaC kk) Folst£
11) jiro — perpotuum fehlt in E; in der
echten Vorlage dürfte .die schon ol>en (S. 494
Z. '-iij) ausgesi'ruchene Vliertraijung des Klosters 36
an Lüttich kaum wiederholt worden sein
mm) aiiothor. C im) hier endet der Auszug
in E ; über die Vogteibestimmungen rgl. die
Vorbemerkung
40
46
60
66
II KINIMCII II. KUH. 4'.t7
curuin inaiuTct et pro incoliiinitatc nostri'' |«iil)lic'c et in iiIlmhi eollDfjuio, quntcniiH iin-
ct nostre (.-Duingis' et |)m »tatii iin|>c'rii jicnsiis labor lum iK-riret, seil ^ deten.sum""
[nostri]'' dei c-k-inoiitijim iu^itcr <'xi>rnr<-t ', et »ecuriuiii''' iiiiina»*tci-iiiiii prefatuni maiU!-
linr iKistn- aiictoritatis'" prci-i-iitmii ticri ri-t ft ])rii iiu-oliiniitati' imstra i-t pro statu
t dciTovimus et jinipti-r" lim- tirinittT iiiho- nustri iiii|HTii dei i'liMneiitiain iu;iit<T iiri-
iiiiis''', ni' i[iii-- ultra ulla lalmiiuia" ciHcii- ploiarct, Ime nostre auetoritati.s """ j)re-
dere presuniat. ccptmii tifri decrevinius.
Hnius itaqiie'' pn-ccpti aiietoritatciu', uf in uoniinu ipsius, qui noljis preeipiencli cou-
cessit piitestatem, plenioreni obtineat vij^Drcni et a" fidelibus" sanctae dei ecclcKiae
10 ac' nostri.s diligentius conservetur", et^' manu propiia Hiniaviiuiis et sigilli nostri im-
pressione signari iussiinus".
Signum"^ (domini]*' Ilonrii,'! lüiniaiinruiii iniiK-ratoris aiijj;usti''.
(hinterius'- eaneellariii> vit-i.- Eicaniliuldi ' arehieapellani recof^novi ^
Datum'' indictione' I, anno dominice inearnationis MWIIF, anno doniini llenrici
15 secundi'' regnautis XVI, iniperii autem" V; feliciter*^ amen^.
388.
Heinrich bestätigt dem Nonnenkloster S. Zaccaria zu Venedig seine Besitzungen,
den königlichen Schutz und die Immunität. Aachen 1018 .
Copie des 18. Jh. nits rerhrenem Copialbuch im k. Staatsarchiv zu Venedig (B). — CD.
so Patavinua von Gennari am Ende des 18. Jh. angelegt 2, 203 aus Abschrift des 12. Jh.
in der Stadtbibliothek zu Padu,i (C).
Bozzoni II silentio di S. Zaccaria snodato, privileggi P 2 aus dem verlorenen Copialbuch
(D). — Cornelius Eccl. Venetae 11, 353 aus dem verlorenen Copialbuch und D mit
MXVIII und a. reg. VI (E). — Gloria CD. Padovano 1, 139 n» 103 unvollständig
u aus C. — Slum2)f Roy. IToT.
Geschrieben »ach DO. III. 272: das EschatokoU rührt von HC her. — Zn den Zusätzen
im Giiterrerzeichnis vgl. die Urkunden bei Gloria a. a. 0. 45 n" 29. 137 n" 102.
In miniinf sancte et individiie trinitatis. Henricus divina annuente dementia
Konianonim imperator augustlis. Si» pititionibus servonim et ancillaruui dei iustis et ratio-
80 nabilibus acquiescimus, nuinie nostre saluti proticere non diffidimus". Idcirco omnium fidelium sanctj
dei ec'clesie no^ätrol■llnll)ue presentium ac fiituinriim Jevotio noverit, <iualiter Vita'' abbatissa de
887. h) nostri. con; aus iiostra. B; nostra D 387. oo) rf/l. S. 490 Z. 49 pp) secuerum C
i) coniupris nostrae /> ki /),• fehft in B
Ii exorent D mi author. Bf) n| per D;
S5 die n'oiie propter — iubeinus , die sich
ähnlich in D. 115 fiiitJen, iliirften in der
echten Vorlage pestnnden haben, der Xeben-
aats; ne quis — presumat ist im ein:elneu
jedoch iinrerbiiri/t o) D; calumnio B
40 pi ita<|UO iiiiiiiutabilis decreti C; huius nostrae traditionis authoritateni seJ ut a fidelibus 1>
q) authoritateni B; aucthoritate C r) et B s) fehlt in B t) et D u) conservet B v) fehlt
in D wi inipr. sigTiamus ß; roborari iussimus /> xi Henricus Romanorum imperator augostus ß;
das M. irird in BC als vorhanden eriiiihnt y) fehlt in CD 7.) Gonterus oder Gonterius C;
Gunterus T); Gunterius — recognovi fehlt in B a) Ercanbandi C; Ercaubalen D b) fehlt
•45 in ('; aber die Daten ron D vgl. die Vorbemerkung o) anno MXVIII, indict. prima C d) 2' ß
et fehlt in C f) foeliciter C'I»; fehlt in B gl D; fehlt in BC.
8.SS. [Bresslau] a) Si petitionibus — diftidimus fehlt in C b) C = XU. I. Stumpf Beg. 1947;
Vitta BDE
Kaiierurkundea III. 63
498 KAISER l'HK IN DEN.
niona^terio saiicti ZAcliarif in tiiiihiis Venolianiiii oonstrm-to jirope )ialnriiiiii per lolüinnC'IU'' dia-
ctiuum i-apjiellii 11 II in diu-i« Vfiietianiiii iioütrum riiU- If m iiostram acUit i-liMncntiiini. <niatoiiiis pro''
dei amore et reniedin aiiiiiic iiostre idcin coiiob i ii in, iiii nunc illu ipsil \ita'' Vfiioniliilis alilia-
tiss« preeDse videtnr, tum omni inte^rilatt' • usus' i-t sumptus*^ in<iiuu-liarinn iiiilii per ti-nipura d»"0
fainulautiuin perpetualitor pcnuaneat et siib nostre tiiiciunis nc defeiisioiiisK iniindiburdio eontistat 6
cum cunctis facult«tibu8 rebusque** niubilibug et imniobilibus seu faniiliis utriu8<|ue sexus ad prcdictum
monasterium • pertineutibus, noilicet' infra ditioneni'^ regni uostri consisteiitilnis tniii ' v[ in iiiiniiliiis
iiliis lofis quam et in illis Uicis. quo paulo infcrius dmomnianda sunt, «luc'" ctiain
siui" t-oDtulit per oartulas" uHTersioiiis lii|,'(llrrdiis «iimicnI' filiiis i|iioiulain Oriinaldi et Ildt'l>iirf,'a
rumitis«a uxor Adalberti coniitis eiiiii suis lieredibus, sii'iit tcxtus ipsaruni cailiila r ii in lo^-'itiir'', 10
vidflieit i'ortein unain cum onniibus suis pertinentiis in Hnibiis Müiitis Siricani'l positani in villa <|Ue
retriol.i nuiicupatiir una cuiu ecclesia in honorem'' sancti Tliom«,^ et saneti Zenonis",
siroiliter et aliam curtem positam in loco qui dioitur Cona Una cum ecclcsia ad lionorcm sanut^i
Mari),' cum omnibus suis pertinentiis [et]' in Sacco et in Lupa et in Liqucntia et I.aurentiacn" iiiia
cum ceteris terris" viiieis^' canipis^ olivetis pratis pasciiis inassariciis ]>i«cationibiis niulcndinis sil\is 16
casis" cappellis aquis eariiini|ue deciirsibns montibu» vallibus servis et ancillis nd ipsas ciirte» aspi-
cientibus iu integrum, et ut oniiies coloni de ipsi» ciirtibus decimas tidcin innnastcrio |iorsiilvaiit. Nos
autem saluberrinias eins |ietitioiies inspicientes hoc nostrj iinniunitatis pr\-ccptuin'" fieri iiiSNiiiin.s,
per quod saucciinns, ut iain dictum monasterium cum suis rebus mobilibiis et imniobilibus omiiibusque
niaucipiis et colonis peregrinis servis et ancillis super terrara Supra scriptl monasterii infra rcpni iO
nostri tines residentibus sub nostra maneat defcnsi^ne, ita ut nullus dii\ areliicpiscopusy episcopiis
marcbio romes vel quisliliet piiblicus actionarius seu alia parva niagnaque persona ex rebus
pretitulati monasterii, de quibiis modo iuste et lepaliter investitiini esse videtur aut iiiantea divina
pietas ibidem amplificare voluerit, abstralicre aliquid aut niiniieri' c|u.'md<>(|U(' prrsiimant; scd liicat
supra iiominatam abbatissam et sibi succedentes res eiusdein monasterii [sub nostra defensione] '• quicto 86
ordine possidere cum omnibus ad se pertineutibus tarn rebus quam et maneipiis liberis et servis super*
res • dicti* monasterii residentibus, nullusque audeat eos'> iniuste distringere ncque ab eis nll.is
illicitas redibitiones aut publicas angarias exigere. Ante omnia autem abbatissa ciusdem monasterii
eique succedcntCS' et omnes monachc ibidem deo servientcs sub nostrj dcfcnsionis auctoritate
quiete permaneanf, nullusque rei publicf minister eas per plaiita commovere vel fatigare nisi in SO
presentia abbatiss^- pertemptet, quatenus ipsas ancillas dei, qiie ibidem deo famiilaiitur, pro imljis
statuque regiii nostri'' iHgiter"" exorare deleclet*^. Si quis igitnr hoc iiostrum prei-eptum et miiiidi-
burdiuin infretrerif, sciat se compositurum auri optimi libras centum, medietatem camere nostre et
mcdietatem predicfo mona.Sterio. Quod ut' verius credatur, manu propria roborantes sigillo nostro
inferius iuasimus insigniri". 36
888. c) C; loannem HIJE <1) pro dei amore — cartularum legitur fili/t in C e) ,Vf. I;
Vitta BOE: in li iil an dem Worte cotri</iert fi BÜE - AT. / = AT. // Stumpf lieg. W86;
iu usu et sumptu Vi'. gl defenssionis li, iiml nn liflrr liier iinil in DE Verilojipclun;) det
s »i«r/i l'onnominten h) rebus ß i| silicet U: dahinter in BOE et, da» jedtich in Vi'. -
AT. / frhil kl ilictionein BI>K 1 k« dürfte auch im Orit/inal der \'L'. yentanden 40
haben, r<il. 1)I>. I, -ins \. d,- i", t!<Jl A'. g im BDE ^ A'f. / n) qiias ibi (' und que ibi BDE
in der IT., r<//. VI). Ü, 6U1 A'. h <i( cartullas, und so öfter, BDE pi romiiies, und
enlnprechend afler, BDE c|i DE = VI'.; Siracani B; .Silicuni C, irohl nur durch
Emendation: Sericaui SV. I : .Siliiani AT. // r) lionore C s) C — A't^ /. //; Uenonis
BDE t) W. = A't'. /. //; fehlt in allen iii in Laur. cum terris C, iro das fohlende 46
hit zum SrhluM» des CnntejieM fehlt vi B = A't'. /. //; caiiipis vinei» DE VI'.
wj cainpis H xl prec^-pliim B y) archyepiscopu» B /.) I'f^. = AT. /. //; fehlt in BDE
ai supra dicti Bf>E; super res iam ilicti IT.; super rebus dicti .NT. / b) die^ Hör/ h/ltte
mit Itiick-Kicht auf IU). I. 2'i>^ auch in der VI', rri/i/nzt werden milnsen c) BDE: eiusque
«ucccHxore» !'('.; eique xui'ceiw'ires A'''. /, «o dann uK'if/lielurirciiie auch in uniierem D. ho ge- M
ntanden hat und der Fehler in der (Quelle riin HDE. nie in der XU. II, verheiuiert ist il) dahinter
fehlt, icit in der IT. und den A't' f., deuiii, das alm auch in DO. I. '^hH nicht hätte erißmt
trenlen »ollen f) deli-ctent DE; delectet, eorr. au« delectent, B f» autem BDE
II Kl N IMCll II. inls. 400
Sigiiuin dniiiiii''' Hciirici serenissiiui ft iuvictissimi iiii|)('i'atiii-is auguisti. (M.)''.
Pcregriims eancellarius vice Eiioranli ppisoopi et nrcliifaiK-olIarii reco^^nnvi.
Datuiii aiiin« iloniinici; iiic;irii.iiiiiiii> M.Wll', iiiilii-ticiiii' 1^. aiiini (luiniii" Hi-iii'iei
roj;iiaiitis .Wl', imiicrii vi-n> i-ius'" \'; autiiiii Aiiiiisjjraiii"; tV'licitir aim-ii".
381).
Heinrich schenkt dem Kloster Michelsberg bei Bamberg das dem Kaiser von
seinem Capellan Rothard übertragene Gut zu Gimbsheim.
Formidarhurh Udulnthri von Bamberg in rod. 398 f. 28 aun der Mitte des 12. Jh. in
10 der k. k. Ho/'hihliolhek zu Wien (V) und in rod. 238 f. 56 ans dem 12. .Jh. in der
hihliolhek des Klo.'<ter>t Zn-ettl (Z).
Eccard Corp. lii.ff. 2, 68 «" 67 ans V. — Jaffd Bibliotheca 5, 33 n" 11 au.s VZ.
Obwohl das D. 389 uns nur in der Formidarsammhing des Udalnch von Bamberg un-
mitteJliar überliefert ist, lassen sich die in dieser Überlieferung fortgelassenen Xamen im
16 Conte.rt mit Sicherheit festhielten. Denn wenn der an Kloster Mirhehberg ge.srhenkti' Ort
nach dem M'orllaut des Formulars dem Kai-'ier von einem seiner Capellane übereignet und,
weil Vdalrich in Bamberg nur das bischöfliche Ärctiiv benutzt hat, später mit der Urkunde
darüber in den Besitz des Bisthums gekommen .^ein muss, so passt beides von allen in
dem Michelsberger Güterrerzeichnis des 12. Jh. (vgl. zu D. 366) erwähnten Orten nur
V) auf Gimbsheim, welches der Capellan Rothard an Heinrich II. übertragen hat und welches
das Kloster .tpäter inutiliter nobis gegeti aclit Slavenhufen an den Bischof hat vertauschen
müssen. Diese Schlussfolgerung über den Inhalt des D. 389 wird überdies gesichert durch
die mit Benutzung seines Confextes (von dem eine Abschrift in Michelsberg geblieben sein
wird) hergestellte Fälschung D. 390, die, tvie von Bloch (N. Archiv 19, 643) im Anschluss
K an Eieger (Mittheil, des Lwt. für oesterreich. Geschichtsf. 1, 77) dargelegt ist, gegen das
Ende des 11. Jh. im Kloster hergestellt und mit einem echten, von einer anderen Urkunde
abgelösten Siegel beglaubigt wurde, um den aufgezirungenen Tausch anzufechten: zu diesem
Behuf irurden Bestimmungen interpoliert, denen zufolge eine Besitzveränderung von Gimbs-
heim von der Zustimmung des Kaisers abhängig gemacht und Zuwiderlwndelnde mit dem
» schwersten Fluch bedroht icurden. Bei dieser Sachlage erschien es unbedenklich, die im
Cod. Udalrici ausgelas.'ietwn Namen und die Angaben über die Lage von Gimbsheim aiis
dem gefälschten D. 390 in das eclite D. 389 einzu-ietzen: im übrigen aber Jialten wir es
nicht für zulässig, den Text des Formulars aus der Fälschung zu verbessern oder zu er-
gänzen. Denn, wie schon Bloch a. a. 0. 645 K. 1 angedeutet hat, enthält das D. 390
» noch echte Bestandtheile, die nicht aus D. 389 entnommen .^ind. Die Einleitung mitidesteus
bis zum Schluss der Interventionsformel und der Schluss des Contextes von statuentes
itaque an müssen mit Hilfe eines anderen, uns nicht erhaltenen DH. II. hergestellt .s'ei«;
Udalrich würde, entsprechend seinem sonstigen genau controllierbare» Verfahren, den Satz
statuentes — monasterio nicht fortgelassen haben, wenn dieser in seiner Vorlage ge-
■«0 standen hätte. Indem )cir daher die DD. 389. 390 hi titer einander drucken, bringet! trir
zum Ausdruck, dass uns in ihnen Bestandtheile zwäer verschiedetten Urkunden für Kloster
38S. g) C; doniini BDE h) rfo» .V. stellt in BD unter der Signiimzeile ; fehlt in C i) MXVIII E
k) prima B 1) VI E m) C; fehlt in BDE n) C; Aquisgranj B; Aquisgranae D;
Aquisgrane E o) fehlt in E.
63*
500 KAISERl'RKl'NDEN.
ilichfhl>ery erhalteii sind; die eine, irelche die Schenkutu) ron Ginihsheini hiliaf', ist in
D. 3S9. 390, dir zweite, in der eine andere SehenkiiHij rerbrieft gewesen sein ninss, ist
nur in der Fälschung D. Sik) benutzt. Dass leide DD. eigenihiimlirhe Be:ii Illingen zu
italienischen Urkunden zeigen (cgi. für die Arengen die DD. StHWjif Bcg. 1846. U. III.
268. 3(>4. 101, für den Sehluss die DD. H. IL 296'. 296''), erklärt sich daraus, dass, &
wie D. S89, so auch die zweite, nur in D. 390 benutzte Urkunde von HC verfasst war,
der bisher nur in der italieni.tchen Kanzlei gearbeitet halte. Unter die.ien Umstfinden
brauchen auch die in den er.flen Zeilen des Contcrles und in der Corroboratio von D. HUi)
mit D. SS9 übereinstinnnenden li'endungen nicht diesem letzteren D. entnommen zu sein,
sondern können iresentlich gleichlautend der zirciten, rerlorcnen Urkunde auinhilrt hohen; lo
wir hüben sie daher weder durch l\litdriirk noch ah gefälscht bezeichnet ; und mit Sicherheit
kann nur das Stück von oiune illud prediiim (S. 501 Z. 36) bis qui habitet in ea
(S. 50^ Z. 12) dem Fäl.<icher zuge-ichrieben werden. — Bei der dargelegten Zusammen-
setzung des D. 390 aus Bestandtheilen zweier verschiedenen Urkunden ist es .schlechterdings
nicht zu ent.'<cheiden, ob wir sein Richalokoll für das D. idier Ginibsheim oder für das i5
verlorene unbekannten Inhalts zu beanspruchen halten. Es entspricht durchaus dem damaligen
Gebrauch des HC, der daher sicher im Mai 1018 eine Urkunde für Klo.iler Michrlsberg
geliefert hat; erinnern auch in der Schrift des gefälschten D. 390 einige Formen an ihn,
so könnte doch auch eine Urkunde von der Hand eines son.tt nur bei D. 412 nachweis-
Iniren Schreibers als Vorlage für die Fälschung benutzt sein, und mit dem D. 412 stehen »o
die DD. 3S9. 390 auch textlich in Beziehung. Wäre nun ettca das D. 390 wie D. 412
erst im Jahre 1019 entstanden, so könnte sein Inhalt die von Hirsch Jahrb. 2, 99 be-
sprochene Schenkung des Hofes Zeiiln an Kloster Michelsberg gewesen sein, den Adalbcrt
von Oesferreich als Entgelt für die Verleihung der Mark dem Kaiser übereignet hat..
Dann würde das Eschatokoll des D. 390 dem D. 389 entnommen sein und dieses also dem i5
Mai 1018 augehören : dazu würde an sich stimmen, da.^s Rothard, der in D. 389 noch
als Capellan bezeichnet wird, der Nachfolger des am 16. Mai dieses .lahres gestorbenen
Bischofs Lambert von Constanz geworden ist. Will man aber mit Hir.ich Jahrb. 2, 99
die Abtretung von Ginibsheim an den Kaiser als den von Rothard für seine Beförderung
gezahlten Preis betrachten, so müsste das D. 389 etwas später entstanden sein, da Heinrich 30
nach Thitimar 9, 18 (8, 9) den Tod des Constnnzer Bi.'ichofs erst in Ingelheim, wo er
am 25. Mai war, erfahren hat; dann würde das Eschatokoll des D. 390 ans der ver-
lorenen Urkunde unbekannten Inhalts stammen, die in die.<iein Falle aber nicht mit ihr
Schenkung von Zeiiln zusammenhängen könnte, da im Mai lOlS Heinrich, Adiilherts Bruder
und Vorgänger in der Mark, noch am Leben war. Zu einer sicheren Entscheidung über S6
diese Dinge ist nicht zu gelangen; da aber wenigstens eine der beideti Urkunden 389. 390
im Mai 1018 zu Aachen gegeben sein mu.is, und wir nicht wis.^en könneti, für welche
von ihnen das zutrifft, haben wir beide an dieser Stelle eingereiht. — D. 389 steht in
merkwürdigen Beziehungen zu einer viel besprochenen Urkunde König Stephans F. von
Ungarn vom Jahre 1009 (Fejer CD. Hungariae 1, 289), auf welche wir hier mir hin- *o
tceisen können, deren Erklärung wir aber von anderer Seite erwarten mü.tsen.
In noniinf sanct«; et individu«; trinitatis. Heinricus divina'* favcnte dementia"
Ronianonnn iin|i<Tatfir au^jii^tns. .Si pif-tatis nostrcj cclsitudinoni adeuntibus digne
pohtul.'ita larginiur, jin-cijuie convenit. ut nostrc; dilertissinx; coniufjis atque cfinsortis
nostr«,' re^i nostri f 'unipindae postulationilms libcntis.sinic acfliin-iinir ac nostroriini 46
fidfliuni di;nii>' p'-ticionlljus a^sensun) orind'uiciims. Prriinde oninimn sanci«; de! ccclcsic,''
fideliuiii no.stninun jiri.-^i'iitiuiii'' scilicct ac fiitiininiin iiovcrit industria, dilectissimam
3^9. Tnnt.'l -Hammerl ai 'Ici cl. l' In A''" "> ' '') pn-i-Tititim etc. noverit Z
HEIN IMCll II 1(118. 501
coniugein nostram ac consortein regni ac iimlfns ex tidclibus nostrin pietatiis nostr^
clementinin supplic-itiT poatulasse, r|(iatiiiiis pru imii>rc dci aiiiin<;(|ue noKtn; n-niedio
nostra iirt;cf])tali c'ipiu'cdfn-iims |ia;;ina iiuniastcrin saiifti Mii-lmliclis'' arcliaii;rfli et
-sancti 15<'ii((li<.'ti ahliatis. ((Uiwl rst sitiini siih ti-rritorio I5al>i'iil)cr;;ciisis civitatis, inime
5 illuil |ii-i;(liiim |(|n<icl ilicilm- < Miiunn8chiiii nun "innilms sibi afliacoiitibiiH, quod est in
ciiinitatu Zeizolti i-imntis in jiagn qui vocatur Woriiiazucdt,)"' (juod (Itotliarfbis noster]'
dilectus capt'llaims imbis c-ontidit et condonavit et in nustnnn ins ae duiniiiinin de suo
iure ac doininio peiiitus transtudit et condonavit. C'nins dignas peticioiies nos liben-
tissime amplectentes id ticii aiinnimus, haue nostrc,- donntionis paginaiii scribi iubentes,
10 per (piam sn|n'a iKnniuatnni pri;dium deinceps in |ir<ipi'iuni usuin fratrnni snpra dicti
ninuasterii traiist'niuliMins et dnnanius in integrum, sieut pn;dietns IKotlianlns]" nustn^»
iinperiali'' illud substituit potestati. Unde pr^cipientes iubemus, iit null! ahbatnni sn|ira
dicti monasterii liceat jn'etaxatum predliun alieui dcniare seil eomnuitare vel pro benc-
iicio dare, sed ad pr()priuin usuni tratnun libere relinquatur omni tempore et pr^libato
16 monasterio ßervetur in integrum. C^luod ut' verius credatur et diligentius ab omnibus
observetur, liaiie paginam'' propriis nianibus roborantes sigillo nostro inferius iussimiis
insigniri.
3Ü0.
Heinrich beurkundet eine Schenkung für das Kloster Michelsberg bei Bamberg.
Urkunde de.t 11. Jh. in D'tploinform im k. ReicJisarchiv zu München (Ä). — Abschrift
aits den Jahren 1487 — 1494 in Andreas Lang Catalogus abb. mon. S. Michaelis , Ms.
hist. 2, f. 73 in der k. Bibliothek zu Bamberg (B).
Bnmhius Chronol. 87' cit. zu 1017. — Spiess Aufklärungen 219 n" 5 aus A zu 1017 =
M Vssermwin Ep. Bamb., prob. 27 n" 24 zu 1018. — Mon. Boica 28", 480 n" 297 aus
A. — Böhmer Reg. 1164 zu 1017. — Stumpf Reg. 1706.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 389.
(C.) I In nomine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina providente
dementia Romanoruin imperator augustus. Si pro deo nostraeque animae vel
jo nostronun parentum remedio aecclesias ^ dei ditare et exaltare studuerimus, ipsum
nobis propicium fore non dubitanuis. Quocirca oninium sanctae dei aecele.siae nostro-
rumqiie presentium scilicet tidelium ac fiiturorum noverit industria. qualiter nos pro
deo nostraeque animae seu nostrorum parentum remedio ac interventu et petitione
nostrae dilectae atque eontubernialis coniugis Cunigundae per hanc nostram precep-
K talem paginam monasterio sancti Michaelis archangeli et sancti Benedict! abbatis,
quod est situm sub territorio Bauenbergensis civitatis, concedimus <omne illud predium
Huod dicitiir Gimm.isehim cum omnibus sibi adiacentibus, quod est in comitatu Zeizolli* coraitis in
pago quae'' vocatur Wormazui-It, quod Kothardus noster dilectus capellanus nobis contulit et » donavit
ac ii\ nostriun ins et dominium de suo iure et dominio penitus transfudit et condonavit m integrum.
40 C'uins vero dignas petitiones nos libeutissime amplectentes id fieri annuimus, lianc nostrae donationis
paginam scribi iubentes, per'' quam supra nominatum predium deinceps in proprium usum fratrum
389. d) Michaelis Z e) fehlt in VZ, ergänzt aus D. 3H0, iro aber quae statt qui steht f i statt
Kothardus noster, das wir aus T>. 390 errjäiizen, steht in VZ N. g) JJ. VZ h) im-
periale VZ i) et VZ k) pagi, ohne Abk-iir^ungszeiehen. Z.
♦5 390. [Blochj al o corr., wohl ai« u b) A, statt cjui, wie in der echten Vorlage gestanden haben
wird Ol p auf Rasur
502 KAIS KKli; KUX DEN.
«iiprn ilicti inoniisUTii trHusfiindiiiiiis >>t tloiiiiiiius in iiitc^niin. sii-iit |ii'eili('tii.'< Kothnnliis iiostrno im-
periali • sululituil |iott>8lati. l'nilp |ireei|iientes iiibpiiiiis, iit iiiilli nl>l>iiti Mipin dioti moimaterii lii-ent
(irelasiituiirl |ire<l|iu]iii «liiMii doiinrc vcl i-ninmiitare scu pro lii>iu>Koio <l«re. llisi nnstl'a iinporijlli
licentin, sod pro »leo, siout suju'u dixiinus, et nostrno nniiuiie reiiiPilio seu nostronun
Jiarcntuill iid |iropriiiiii iisiini friitriiiii omni ti-nipore libi>re [n-limiTiatur et plidilinto«' nioiinsti>rio in 5
integTiiin servciur. Iiisuj)er etiaiii t'X jiartf dfi oinnipotentis ot saiu'ti arilian<;iTi Mifliac-Iis
et saiicti Pctri a|)i»tiili ac saiicti nciieilicti abliatis atipie ninniuiii siiiiul sam-lnniin
inalcdiriinus |ft aiiatln'niatiz)aiiius''. iit sit aiiatlii-nia maranatlia i'i |)artit'ij)('tiir (.'uiii
Imla, qui crepuit luediiis, illiiin ipsiim, «pii iaiii prctaniiii iiiiiiia>ii'iiuiii Av pivsfri})to
prcdiii disvcstiorit iiiiKiuniii vt-l inolestnre aut inquiotari' (.'Dnatiis t'uorit. et Hat ei riuein- lo
adinodiini de Inda daiiipiiatu seriptuni est; tiant Hlii eins orpliani et uxor eins vidiia,
et tiat lialtitatio eins deserta nee sit qni habitet in en'. > Statuentes itaque preeipinuis,
ut iiulius dux episciipus inareliio eoiiies vieieiniii's vi'l ali(pia imslii regni seu iiiiperii*
ina;riia parvaque persniia prelihatuni iinniasieriuin de predietn predio disvestire in-
fpiictare vel inoli'stare presiunat, oinnimn lii>miimni emitradietidiie remi»ta. Si qiiis is
vem iiuius'' nostri precepti, quod ininiine erediiniis. vinlutor extiterit, seiat se (laimuin'
aiiri purissiiiii lihras niille. nicdiotateni kamen; imstrae et inedietatem preiiiuitiatcp''
luouasteric» <ad opus tVatniin >. Quod ut verius credatur diligeiitius[(]ue] ab oiuiiilius
obscrvetur. manu pr<>i>ria roborantes sijrilli nostri impressione insi^^niri iussimus.
^ Sigimni diiunii Hcinriei invietissimi CSl.) et serenissimi iinpcratnris anj^usti. ^ m
I Gunterius eancellarius vice Ercliembaldi arehicpiscopi et areliieapellani rc-
cognovit. S (SI. 3.)
Datum anno (bmiinieae inearnationis MXVII, indietione I, ainio ilnmni Tli'inrici
reguantis XVI, imperii vero eins V; actum Aqui.sj.frani palacii: feliciter amen.
Heinrich urkundet für das Bisthum Würzburg.
Aachen 1018 .
Urkunde des l'J. Jh. in Diplom form im k. Reichsairhiv zu München (A).
Leuekfeld Ant. Poeld. 251 ti" 1 aus Abschrift zu 1017 mit a. imp. deeinio quinto ^^
Liinig RA. 7', 324 n° 172 ^ De di.'<qui.iitionihu.^ in ducatum et iudieium Wircetyunj. s«
(Frankfurt und Leipzig 1784) 13 unvollständig. — Mon. Boica 28", 477 n" 296 au.i
A = Bre.sslau DD. eentum 94 n" 67. — Facsimilefragment in Stumpf Wirzimrgcr Tmm. 1,
Taf. 3. — Stumpf Heg. 1708.
Da.<iH das D. 391 in der Gestalt, in der es uns vorliegt, zugleich mit den DD. Kunrods IL
Stumpf Reg. 2032 und Heinrichs III. Stumpf Reg. 2379 um die Zeit von 1162—llH.'i 35
in Wiirzhurg gefälscht worden i.<it, kann keinem Zweifel unterliege», vgl. darüber Bresslau
in Forschungen zur Deutschen Oe.ich. 13, 103 ff. : Stumpf Wirztmrger Imm. l, 16 f.,
2, 38 ff. : Steindor/l Jahrb. Heinrichs III. 2, 405 ff. ; Henner, Die herzogt. Gewalt der
Bischöfe von Wirzburg (Würzburg 1874) 101 ff. 116 f. 132 ff.: Waitz Deutsche Ver-
fas.fung.tge.ich. 7, 163 f. Der jüngste Ver.turh E. Mayers in Deutsche Zeilschr. für Geschichts- «o
uissenschiifl S. F. 1, 18(1 ff., auch diese drei l'rkiindni als iiihnllliih echt ZU retten, in-
S90. (1f d<u emtt a corr. aus o e) ergänzt aim B (j Ps-ilm lOs, .'» »nd 6X, 2fi g) inipe
auf Uatur h) corr. au» hoc i) in der fehlen Vorlni/e würde eher coinpositurum cm er-
u-arten »ein Vj irolil com Fälurher au» prenuiiiinntn entutelft.
11 Kl N Itlill II. 1(118. 503
dem er «e nls Copien verloroier tvhtvr Urkundi-n ansieht, erscheint uns dun haus rerfihlt;
hier nei nur henurkt, dass .lA///(C.v Ansieht (S. IH'J) : eine Fithrhumj um das Jahr I l>i')
mit dem Zweck ein Zeugnis für das wilrzburgische Herzutjthum zu schaffen sei unerklärlich ,
weil die Erinlenz des Herzogthunis schon muh der viel uiisdriicklicheren und direeleren
5 Urkunde Heinrichs V. von ll'JU Slumiif Hey. HUi-i festgestanden habe, schon daran
scheitert, dass in der Urkunde von 1120 der Ausdruck diicatus überhaupt nicht vorkommt,
vgl. auch Zallinger in Millheil, des Inst, für oeslerreich. Geschichtsf. II, .'>:i8. Überdies
H'ird speciell für den das Herzogthum betreffenden Satz in D. H91 und Stumpf Heg. äHTU die
Abfassung er-it im l'J. Jh. auch durch den Gebrauch des Ausdrucks comfcii« (S. '}04, Z. 9)
>o erwiesen, vgl. Waitz Deutsche Verfassungsgesch. 7, 2 X. 1. — Das ganze Protokoll von
D. Hill geht, nie die Cbereinstimmung mit den DD. :i88 und HfK) zeigt, auf eine verlorene
echte Urkunde Heinrichs zurück; ob diese eine Inimuniliilsbesliitigung war und ob ihr etwa
auch Wendungen des Contextes angehörten, in dem ein oder der andere Ausdruck an deti
Stil des GE anklingt, der aber im übrigen vielfach mit den früher ent.ttandeneii echten
1» und unechten Würzburger Immunitäten zusammenhängt, lässt sich nicht entscheiden. Wir
haben nur die Übereinstimmungen mit dem D. Arnulfs Miihlbacher Reg. 178-5 und dem
Dil. II. 248 durch Petitdruck kenntlich gemacht, dagegen davon abgesehen, auch das Ver-
hältnis zu den im 11. .Jh. gefälschten Urkunden DO. I. 4.')4 und DO. III. 432 in gleicher
Weise zu kmnzeichnen. Denn was in diesen DD. mit D. 391 übereinslimmt, braucht
K nicht alles aus den ersteren in das letztere übergegangen zu sein, sondern könnte, wenn
etwa dem D. 391 noch eine uns verlorene Immunität Heinrichs zu Grunde lag, sowohl
hier wie in den DD. 0. I. 4-54 und 0. III. 432 grossentheils auf diese verlorene Ur-
kunde zurückgehen.
(C.) p In nomine .sanctg et individii? trinitatis. Henricus divina ordinante pro-
J5 videntia Romancirnni inijicrator anglistus. <Si iieticionibus sacerdotum dei | de bis, quf
ad loca siiiu'tcrum iustf iurtinent, nostris auriliiiü piolatis aiqiiiescimus, regiam consiictudineni exer-
cemus hincque et temporalem icgrni nostri prosperitatem stabiliri ^tern^que ■'' vit^" ianuam
nobis CredimUS aperiri. Quapropter omnium fidelium nostrorum presentis vel fiitiirf ^tatis
pateat notic'ie, qiiod Henricus sacrosanct§ Wirziburgeiisis ?cclesi§ presul moribus et vita pro-
so batissimus nobisque ob siia merita carissimus quasdam cai'tulas nostris obtniit tonspectibus,
in iiuibus continebatur, (piod gloriosissimi antccessores'' nostri tam refrcs quam iinpcratores Karolus,
• LÄdewicus, Arnolfus, Cftnradus, HeinricXlS tresque Ottones div? nieinorii- ilMpcratOres cune t a s
res tam mobiles quam immobiles ad ecdesiam sancti !<alvatoris, in qua preeiosus Christi martyr
Kylianus sociique eiu» eorponilitcr requiescunt, iuste et legaliter pertineutes sub immnnitatis suf
36 clipeo seniper tuerentur. Ad boc etiam in eisdem cartulis * scriptum liabebatur, quod predicti
reges seu imperatures auctoritatis sue preceptis prefate ecciesij presulibus concessiss e n t et con-
lirmassent, Ut nullus cnmos vel pulilic-iis iudex eiusdem ^Cclesig servos vel .Sciavos sive par-
roelios, quos Bargildon dicunt", seu Saxones, quos Nordeibinga vocant, sive ceteros
accolas pro liberis horainibus in eiusdem ecelesie prediis nianentes, qui SC vel sua novalia ex
40 viridi silva facta in ins et dicionem predicte ecelesie tradidissent vel adhuc tradere
velleilt, ad causam audicndum vel Inda exigenduni aut mansinues vel jiaratas t'aiicnduni vel ab eis
ullam redibitionem requircndum vel ad aliquod OpilS OITininO d e strigendum "= ullo umquam loCO
vel tempore audeat presumere. l'nde etiara idein'' venerabilis pontitex Henricus nostre domina-
tioni SUppHcavit, quatinus et uos predictanim rerum defensionem sub nostr? immunitatis sus-
44 ciperemus tuitioneni. Cuius peticio n eni nostft; scrcnitatis aure libenter percepimus bancque
nostrani inimunita t e m circa "^ i|isani sedem eiusque prelatos COnscribi mandavimUS , in qua
891. [Bresslau] a) auf Ra^tir h) res c<yrr. au.i ris c) .-1 d) id corr. aus u; der Schreiber
hat irohl ucnerabilis im Sinne gehabt e) über a ein überflüssiges AbkBrzungszeichei\
504 KAISERlKKlNnKX.
preripiniiis tirinissinuMi ii t>>" iiibpiiitia. (Iliatliuis i'UUCtil .iii JirotlltaiU eoclpsiam pprtinen t i n in
agris pasfuis ^diJiciis terris cultis et iiicultis si-u in hominiljus siTvis Sclnvis Saxoiiibns
parochis vt-l c^tcris m-c-olis. ijui sc vfl suas res eidcm «,>eolesi^ nliquo modo luanoi-
panint vol adliiic niniK'ijiaro volunt, cuiuscuiuque sint nntionis cuiiisve conditionis,
quociinU[HC iure deboant vivero, tm« et i u dcfe n is a <' snb iiostrn immnnitnte' licent sine 6
omni inquiotudine poniinin- r o , neo i|iiisqii<im • i'oiiu's vol aliquis puhlicus iudpx nostor in
ulla penitlls rc prefaty i,>cclcsiv hominos vel res andont ulli> unu|niini tempore vel loeii de-
stringero vel in.niii-tiiri' vol nliijnam ixitestatem'' vel iiirisdietinneni in toto dueatu vel
comeeiis" Orientalin Franeie. nisi snper paroehos, (juos Hargildon voeant, exereere,
quod ad honorem preeiosissimi niartyris Kyüani sociorumque eins nostra aiutmitate lo
digii^'" suporaddere deorevinuis. Et ut lioe tirnnnn ineonviilsunique omni temj>oro
perseveret. manu proj)ria signum in hae quam inde iussimus conseribi cartani feeimus
bigiliixjuc nostro signare et contirmare jireecpimus. >
^ Signum domni'' Hcnriei invictissimi et Serenissimi imperatoris augusti. ^
^ Guntorius ean(M.)eellarius vice Erclienbaldi opiscojii' i't aieliitaneellarii re- 15
cognovi. g (SI. 3.)'
Datum anno dominie^ incarnationis MXVII, indietione ?, anno donini Heinrici
regnantis XA'I. iniperii vero eius V; actum Atpiisgrani j)alacii; t'eliciter amen.
392.
Heinrich begabt das von ihm gegründete S. Adalbei'tstift zu Aachen mit voller so
Freiheit, verleiht ihm eine Taufkirche und die dazu gehörigen Zehnten, schenkt
ihm Besitzungen innerhalb des Bruel genannten Moorgrundes und, als Ersatz
für eine von Otto HI. an Klostei' Burtscheid gegebene Wiese, seinen Ginindbesitz
zu Marlinne und Grandville mit dem Zehnten und bestellt den Propst des Stiftes
zum, Richter und Vertreter des Königs innei'halb der genannten Besitzungen, u
Aachoi 1018 .
C'harfiiL S. Adalheiii .AqKeiifti.s ans dem 13. Jh. f. 1 im Stadinrchir zu Anclini (B). —
Kxtraclum atrliirii S. Adalberti Aquetisi.i aus dem 18. Jh. p. 9 im k. Slaaharchiv zu
Düsseldorf (C). — Abschrift eines Transsumpts Friedrichs III. von 1475 in demselben
Extractum p. 330 (C^). — Dusselsches Copialbuch von S. Adalbert uns dem 18. Jh. *o
p. KM nach demselben Transsumpf im k. Staatsarchiv zu Düsseldorf (D^).
Beeck Aqui.fgranum 229 mivollsti'indig wohl aus B = Miraeus DD. Belg. 56" ^ Miraeus
Xol. eccl. Belg. 144, = Lünig RA. 19, 1142 n" 2, = Miraeus- Fuppeiis Op. 1, 149 (a) =
Migne Patrol. 140, 340 n" 102. — quix Gesch. von Burtscheid 205 n» 5 ivohl aus Ca. —
^«ix CD. Aqunis. 1, 41 n" 57 uohl aus BC. — Laromblet Niederrhein. VB. 1, 93 n" 152 38
aus C. — Böhmer Reg. 1177. — Stumpf Reg. 1705.
Verfas.st vnd dem Protokoll zufolge auch geschrieben von GE. Da in unserer Überlieferung
des D. 392 das Monogramm des Vollziehungssiriches entbehrt, hat dieser höchst wahrscheinlich
aurh im (Jriginnle gefehlt: die l'rkutide hat also die Genehmigung rfw Kaiser.') nirhf er-
hallen und i.st ohne Rechtskraft geblieben. WoJir-trheinlich i.it sie de.'<halb von Heinrirh m
nicht raiifiriert worden, weil ihr An.tprüche des Klosters Burtscheid in Bezug auf den
i)91. 0 *'*"■ '^"" erstm m Rantir gi pmei'iatrm — comeciis auf Urmur li( o corr. aus drm
Anfang eint« n i) da» Sitgeifrugmml ist HhK-h von ilen UnlemrÄn'flKicilrti hefegtii/t.
II i; INKlfll II. inis. 505
Moortjniiid liriiel, vyl. D. H80. nitijeyvnstunden. — Zur Sache vyl. X. Anlilr 'JH, t'ui /'.
gegen Pick Aus Aachens Verguwienheit (Aachen 1895) Hl ff- — Lacomblels unil (juir
Deutungen der Orts-namen, vim denen diejenige Lacomhlels in X. Anhir V.'{, InO nach l>,i-
liehallcn ist, gehen viin einer unrirhiigrn T.isarl aus.
6 iC.'' In iiiiiiiiiir saiicti' i'i iiiili\ iiliir tiiiiilalis. I Iriiiriciis'' iliviiia liivciiti' i'le-
montiu lüimaiioiiiiii iiniicrator au;;iistiis. (^tiDiiiaiii iiulubituiitcr Hciniiis in conspectu
(Iti placere »ancti>iiuii lnca iiistitucre ut siiljlinmre, »po ilivine reinuncrutioniM pro
n'iiiiilii) aiiimo nostiv fciirnij;is<|iic iiostrc dilccto Kunifjiiiidf'' vidclicct iin])<'ratrii'i.s
aiij^iistc HCl' iiiiii |iarciituiii luistniniiii, tum'' ccijuii pro ijoiifirniiiiuli) .sulj divina pro-
10 toctionc ri'gni nostri statu'' ecclcsiam in luMinn' saucti Adalbcrti' episcoj)! rt iiiartiriH
in inoiitc cimtcrniino scdi mistri' A<iiirnsi a nobis f'uudatani imuii libertato donaiiiusi'
cid('ni([UO ceclcsie onmcni ijossossionem, que est intVa nuirum'' qiii ' dicitur briiel'',
cum areis edificiis agris silvis |)ratis pascuis aquis acpiarumque decursibus exitibus
reditibus viis et inviis seu cum nnnii utilitate, quo nllatcnus vd uominari vel scribi
16 possit, tradinuis; baptisterium et dt-cimas cum assensu et bona voluntate episcopi Leo-
diensis lialdrici ' eideni eeclesie coiicedimus; pro rostanratione uniu.s prati a prede-
cessore nostm ecclesie Porcetensi ilati af;nun nostruni in Marlines'" et C'renual" <u)ii
decima eidem ecclesie firmiter donanuis; ipsum prclatum ecclesie iudicem et exactorfui
supra dicte possessinnis et oniuium liabitantium in ea vice nostra constituimus. !->t
so ut liec nostre auctoritatis pagina stal)ilis et inconvulsa omni pemianeat evo, eam manu
propria roborantes sigilli nostri inpressione iussimus conmuniri.
Signum dimiii M. IMP.)ni" llcinrici Romamirum invictissimi imperatoris augusti.
fiuntln'riusi' cancellarius vice Erchenbaldi'' archicaneellarii recognovif.
Annn incarnationis domini MXVIII, indictione I, anno vero regni domni'' llcinrici
SB invictissimi imperatoris augusti XVII, inq)erii autein V; actum Aquisgrani; feliciter amen.
393.
Heinrich verleiht dem Domcapitel zu Worms den Zoll und den Markt zu
Kailbach. Worms 1018 Juni 9.
Chartul. IVornuit. aun der Mitte rfw 1:J. Jh. f. :-iö in der Ii\ Bibliothek zu Hannover (C).
so Mone Anzeiger 7, 444 if 8 aus Münchener Ahscjirift von C mit ind. I. — Stumpf Acta
ined. 42 n" 36 aus C. — Boos ÜB. der Stadt Worms 1, 37 «» 46 aus C, alle mit V.
id. iul. — Stumpf Reg. 1711 zu Juli 11.'
Verfasst und wahrscheinlich auch geschrieben von GC. — Zur Datierung vgl. Erläuterungen
Abschnitt ITI.
Si
In nomine sancte et individuc trinitatis. Heinricus divina favcnte dementia
Romanorum imperator augustus. Viri iusti dum postpositi.s tumiütibus seciüarium
392. [Foltz-Bresslau] a) fehü in CC D' b) Henricus O' c) Kimeiarundae CC" />• d) ß;
cum CCD' e) statui iJ f) so nach einer C Ijeigefügten detiLichen Vlxrsetzung: AdalluTti
corr. in Alberti /)',■ Alberti BCC g) domus C ' li) ryl. I). 3H0 X. c i) (",• que corr.
von neuerer Hand in qug B: (juae CD' k) dahinter kleine Rasur in B; Bruell CCD'
1) Waldrici CD' m) Morlmes C; Morlmels corr. aus Morlmes C; Morlmels />' ii) Eren-
ual B, ICO jedoch das erste e und al von moderner Hand überfahren sind o) Abl>Hdunij des
M., dem der Vollziehum/sstrich fehlt, in allen Abschriften, in CCD' hinler Signum p) Gun-
therus CCD' q) Erckcnbaldi (corr. aus Frcchenbaldi Z)V rec. archic. CCD' r) domini
CC D'.
Kaiserurkuuden III. 64
506 KAISERUKKl'NDKN.
negotiorum in contoiuplationis suc vertice snperne voluntatis scnti'iitiani porscnitantiir,
ministeriis sepius deservirc ofHoii extorioribus nocossitnto coguntiir. L'iulf si-iat cuiic-
tonun dei nostrorinnqiu' tiiloliinn {jcnonilitiis, qualitcr Uuivlianhis liistTotus in aiiin'teiulo,
fortis in toK-nuidü, iustus in iuditio, sancti' vidclicct Worniatiensis ecelesie t'])isfiii)us
ntistraiu potestateni iniporialom adiit rogans. ut iVatribus sue scdis princij)ali.s sub b
honore scilicet bcati Petri piincipis apostoloruni tundoti-nns a sc constructe tlieloni inn
et niorcatuni in loco ([ui dicitnr Kebelinbach* cum onniibus suis ]iortincntiis per
nostruin preeoptimi in proprium traderenuis. C'uius rationaliili pctitinui libentius aurcni
aecommodantes nmre rcgum atiiur imperatorum nostruruni iiuiupic auteceseoruni firmis-
sime et ex intcfjro postulata ei>neossimus. Et ut bei- nostro cniitirniationis pajjiiui inde lo
conscripta tinna et inconvulsa pennaneat, manu propria corroborantes sigilli niistri
inpressione enndem subterbullari iussimus.
Ciuntberius cancellarius vice Krkanbaldi archifapellani imtavit.
Data V. id. iunii*' annn dnniinifc inearnationis MXVIII. anno vero domni Heinriei
secundi regnantis xvil, iinpcrii v, indictionc Vir'; actum Wormatie. u
394.
Heinrich schenkt dem von seiner Gemahlin Kunigunde geginindeten Nonnen-
kloster zu Kaufungen eine Besitzung zu Leidenho/en.
Stnmhimj lOlS Juni 16.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Marburg (A). io
Ledderliose Kleine Schriften 2, 282 n" 4 aus A. — Böhmer Reg. 1178. — Stumpf Reg.
1709.
Geschrieben von HC, der sich des D. 375 als Vorlage bediente und sich diesem auch in
der Formulierung der Datumzeile anschloss, während er im übrigen für das Eschatokoll
ein von Erich geschriebenes D. zum Muster genommen zu haben scheint, vgl. D. HW). n
(C.) ^ In mmiine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina faventc de-
mentia Komanorum imperator augUStUS. Iin])eriali uostrae § dipiitati ducuns at(nie iicccs-
sarium ahsquc dubio gcimiis esse, ut et nos in laudcni et honorem dei bona incipiendo p r o fieianius
et aliis incipientibuti, qiintenus • pertingant, opcm nostram impendamus. Si ergo boe iiiKtc omnibug
exhibcre debcinu», qiianto tipeeialiug moMeniur illi auxilio esse, ut bona purKciat incfpta, cum ipia 30
sumils caro et aninia una. I'roinde omniuni Christi no.stroriim<(Uc lidelium preHcntiuni scilicet ac
futurorum novcrit univcrsitas, quod dilecta contectalis nostra Chunigunda videl[i]cet iniperatrix augUHta
monaüterium in honorem galvatorix mundi et viviKcae cruci» nee non sanetae dei genitricis sem]ien|ni'
virginis Mariae Petritjuc prineipis apostol[orum et omniju[m| simul sanctorum in l<ieo ipii dieitur
Chofunga construxit, in quo virginc« sab regula «ancti licnedicti ordinavit. Iluius igitur diieet; S6
noHtrae couiugis amori in omnibuii uptempcrantCH pro remedio anini^ nostrac nee non ipsius omniumque
debitorum nostroruni tale prc;dium, quale nos in Uudenboue in pago Logenc; in comitatii
Kicbmundi romitis", cum omnibuH pertinentiis suis agris areis fdificiis terris cultis et incultis silvis
venationibim aquix a(|uariiinquc dccursibus'' piscationibus molcndinis ]ii'atls paseiiis viis et inviis
898» rBresdau] a) dahinier in C iler Ittutin Ins ;iim h'mlc ilcr Zfile leer i/elnmien; etitireHer war 40
im (h'if/iniil eine Lilrke für dnii- iiwl (Iriifenimiiieii, oilcr der Ortuname iritr in eine ilurcli ihn
niclil ganz auHiftfiillle Lücke ttaclit/elrar/en \<) iulii ('. rr/l. h'rli'iiilertinf/en c) aurli ilie f/ihrlir
lmliction*:ilfer ililrfte nur unfeinem I ItrrlieferuniiHfchltr Iteruhen; ob verlesen ans indictionc v UV
SM. 'F'dtz- Bloch) ai (laliinler ir/lre clirn vi»! «umu» habere einzufilijen i/eiresen , ri/l. I). 107
\t) lUi» erste 8 corr., icahmclieinlirli ans c 46
II KI N i; K II II. 1(118. 507
oxitiliUü et rcilitiliiis i|lio.siti8 i-t iiii|iiii'c'iLili.s iMiiii('l|iil.s iitriiis<|iii! kuxiih et (oiniiiJliiiH <|iii,' i|U«iiiimIiil-iiiii-
(|iiu'' iiomiiiiiri nc Morilii iiuüHiint iitilitiitilms nd iililiMii'' prueiliuill iicrtliiciitibiix nd praiMlii'tiiin
inonastcriuiii gier liaiii' iiuütrnni iiii|i<'i'lali'in |iii^'iiiiiiii i'oiiui'iliniiM ati|iii' liiri^liiiiir. Kt iit lif[c iKiHtrav
iii]^o(iiui|tati.s atirtoritas .•ttaMli.s et iiu-oiiviiUa po.stliiiic i»iiiiii tciiiporc |M'riiiaiH-at, hoc- iiii)ioriiil«* prai*»
6 crptiiin iiidr iiui»Lrl|itiiiii iiiaiiii pmpria c'|>>ii|lliriiiaii|ti's sitfilin iinstrn iiiNi|,''iiiri prac c I Ipiiiiiml.
p Sifjnuni domiii lliiiirici (M.) inviftissimi im]iiT;it<iris iiii^^iisti. Tl
f, ( iiiiitlicrlus c'iiiK'tlhirius ail vii'ciii Ilcrelianbiildi arcIiiej)isco|)i imtavit. ^ iSI. D.)
It.ila X\ I. kal. iulii iiulii'tinne 1. a|nno) (l((iiniiiicae iin-arn;uioiiis millc.'siinri XVIII,
anno)'' domni Ilcinrici sccunili regnantis X\II, iiiiiicrii vern \'; actum Strazburcli ; f<-li-
10 citer aiin'ii.
Heinrich schenkt dem Kloster Einsiedeln einen Wald mit angegebenen Grenzen
in der Umgebung des Klosters. Zürich 1018 September ü.
Origiiialdiplom im Sliflsairhir zu Einsiedeln (A).
15 Gnillimann Hahsbiirgiaca ed. I. 134 cit. — Hartmann Ann. Heremi 117 aus A. — Lihertas
Einsidl., doc. 21 «" 5 aus A. — Placidiis Reimann Doc. arrh. Einsidl. 2, 15 n" 17 aus
A = Ahgedrnngene Würdigung der Beiträge zur Würdigung der Streitsache zwischen dem
Gotteshaus und dm- Waldstatt Einsiedeln (1829) 27 n" 2. — Tschudi Chron. Helveticum 1, 5
Extr. und 1, 52 vollständig aus A ; ebendort deutsche Übersetzung =■ Fa-^sbind Geschichte
M des Cantons Schwijz (Schicyz 1832) 1, 67. — Böhmer Acta selecta 39 n" 41 aus A. —
Ringholz in Geschichtsfreund der fünf Orte 43, 323 n" 5 aus A = Ringholz Gesch. von
Einsiedeln unter Abt Johannes I. (Einsiedeln und Waldshut 1888) 195 n° 5. — Hidber
Reg. 1255. — Böhmei- Reg. 1179. — Stumpf Reg. 1712.
Verfasst und geschrieben von GD. — Deutung der Ortsnamen bei Ringholz in Geschichts-
» freund der fünf Orte 43, 203 ff. 323 ff.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ileinricus divlna favente de-
mentia Ki)inaniinim imperator aufi;ustus. Si loca divinis | obscqulis inaiicipata ali-
qua largitate exaltavcrimus, certos nos de acteniae remuncratiimis exaltatiime esse
speramus. Quapropter omnium sanctae dei acclesiae» nostrorumque fideliiim praesen-
so tium scilicet ac fiituronim noverit universitas, qualitcr vonerabilis abbas Wirund de
monasterio Meginradcseella dicto, quod constnictum et consecratiim in honore sanctae
dei genitricis Mariae sanctique martyris Mauricii est**, nostrani adiit celsitudineni
rogans et petens, ut quandam silvam inviam et incultam et ob hoc nostrae proprie-
tati dcputatam, in qua praefatuni inonastcrium situm est, ad usus, si quilibet haben
S6 poterit, tVatrum in praedicto monasterio deo tanudantimn concederemus. Cuius peti-
tioni ob remediuin animae nostrae dilectaeque coniugis nostrae Chiinignndae imperatricis
augustae assensiun praebentes iam dictam silvam cum marcha subnominandis locis
detcnninata — id est: alpeni Syla vocatam, de qua fluvius Sylalia dictus currit, et a
praedicta alpc in australi plaga usque ad locum Romanneswengi dictum, ab ipsoque
40 usque ad fontem Huvioli Alba vocati cum valle vicina Albetal dicta adiacentique
nionto'' Albccca nominato, in oriontali autem eiusdeni alpis latere usque ad sunimi-
894. c) das ei-st( u auf liasur d) A e) ob dahinter noch vcro zu ei-r/r'/men, ist nicht sicher
zu entscheiden, doch sprechen die Baumrerhällnisse an der zerstih-ten ."Stelle eher dagegen.
896. [Bresslau] a) A b) e über der Zeile nachgetragen c) auf Rasur
64»
508 KAISKiaKKr.NDKX.
tateni rupis Stapclvuant luuninat«,», alt ipsaquo rup«^ usque ad niontom Sunneboreh
vocatum i't ab i-odcm uscpu» ad nipt'iii Hoti-iiriuoh diotaiii — , ([uicquid his intoriacet
ft claudinir tenniuis, totiuii cum onnii utilitate rennii. lii>c pst alpibus silvis vallihus
paludibus planieiebus pratis pascuis aquis aquaruiiive decursibus piscationibus vena-
tiiinibu« viis et inviis cultis et inoultis exitibus et reditibus quaesitis et iiiquirendis et 5
cum quae diei vel s|eribi]'' possint" oninibiis utilitatibiis, ad praedietuin miniastcriuin
|i«'r liauc iini>erialein pafjinain perpetualiter tenenduin eoutradiimis. Ki ut luiec iiostrae
d'Uiationis aiictoritas staltilis semper et ab <un)iibiis inlaesa et iiicuuviilsa iu^i per-
iiianeat aevo, baue eartani iiide eonseriptaiii jtropiae" mamis subscriptione continuautes
sigilli nostri impressione iussinius insigniri. lo
I Signum dnnnii lleinriei iiivielissiiiii (M.) lliiinaiinruin iininTiitorls augusti. S
^ Giintherius caneellarius viee Kreliauhaldi .•iri'bieai)i)ellaiii imtavit. ^ (SI-)'
Data" IUI.'' iion. septcinb. indictione I, anno' domiuici; incaniationis MWIII. ainio
vero domiii Heiuriei seeundi regnantis XVIl'', inijierii auteiu V; actum in Tliuregi); in
dei nomine l'elieiter amen. i5
396.
Heinrich bestätigt einen Tmischvertrag zwischen den Klüstoii Gemhloux und
NiveUes, durch welchen das erstere gege^i fünf Hufen zu Baisy ebensoviel
Hufen aus dem Lehngut des Vogtes von NiveUes ei'halten hatte.
Lattich 1018 November 36. so
Ge-ffa ahbatum Gemhlacetmum auctore Sigeberto cap. 32, Cod. aufographus um 1070 f. .32'
in der Bdthsbibliothek zu Leipzig CA). — Abschrift aiis dem Ende des IS. -Th. iu der
Snmmliitiy Gerard m. 108 aus Chartular im k. Reichsarchiv im Haag (E).
Dachery Spicil. ed. I. 6, 523 dt. am A. — Mon. Germ. SS. 8, 537 aus A = Migne
I'atrol. 160. 620. — Stumpf Reg. 1713. n
Ausserhalb der Kanzlei, von einem Cleriker des Bischofs Wolbodo von Lüffirh verfa.<sst
(vgl. dessen Urkunde in Mon. Germ. SS. 8, 538). Das EsrhatokoU entspricht dem Ge-
brauch de.s GC. — Die von dem Vogt von NiveUes, dem Grafen Heinrich von LOicen,
abgetretenen Hufen lagen nach den Gesta dbb. Gembl. cap. 32 in Ende.
In noraine sanct^ et individuy trinitatis. Heinricus* gratia dei lIniiiaiKii'um eesar 30
augustiis Omnibus in Cliri.sto pie vivere volentibus. Xotum esse volumus omnibus Uim
presentibus quam futuris quoddam nostrt; donum dignitatis, quod precilius quoruiidam
nostpirum fidelium quibusdain enntulimus (;eeiesiis. ( "ongregatio ( ieniblaeensis'' (^-ecli'sic;
in pago Daniuensi siti; in parroecliia seilieet Leodicensis'' ^cclesi^, asstantc advocato
suo, quandam euiusdam terre e<imniutationem fecerat eimi Heinrien Niuigellcnsis abbati^. 85
advoeato, quam eonst^it faetani ordiue ist": enngregatio Gemblacensis yeclesiy Niui-
gellensi fcclesi«; quinque'' dedit'" mansos in villa Hascui dicta sitos, predictusque ad-
vocatns jcclesii; Niuigellcnsis reddidit ei tofidem sui benetieii a hh' silii dnti in
895. <1) ergtlnsi aim dem Burkardtibuch (U) e) poBHiiit Ober oinniliii» uti nachgetragen, »0 dasM die
Slel/iing, die dtis W'oi'l hal>rn Holltt, nirht ganz Kicher int und ck auch hinitr (iiriiiibiiH eingefügt 40
irfrdrn k''>nnle f) dax Sieget fragment lössl nur nifch einen Thvil der FihHe den sifzntden Kätners
erkennen (Ji darunter von jüngerer Hund I'hx Ii) IUI. ricileichl in dafür gelannene Lücke
niichgiiragen ii dan ende n auf Hiixur k) dahinter I aiinradiert.
896. [Bloch -Bri'Mlau] b) Henricm K h) (iemnielaoonsis K c) LondienHis /•/' il) dcilit
(|uini|iie A* ii>
II i: IN Kl (11 II. 1(118. 509
parocliia («cnililiiccnsi pusito.-*. Siijut (|1ii) roiirambio noBtrain imperialem ili;^iiitafom
LtMxHc-en.sis" ecclcsi^ cpi.sfopiis X'voIIhicId'' ailiit et, iit tirmitatciii '^ inviolaljjlcm "^
optiiicrct ]i<r mc, dcvotu.s mavit. ('iiiiis |iititi<mi asseiisiim facilc jin^-ljui, (luriniaiii et
tidcli.s.-iimuiii i'uni niilii in iniiiiilnis e(i!ii|piTi i't iitriijiic i;cclc.-;ii- enncamliiuiii iitili- cs.se
I) miilti.s adti^staiitiliiis recognovi. lim- i^^itiir iilriiiscpie rcele.-iit; eniiseii.Mi liil>-lium tactuin
Hrmamus et in t;ternum iiivioiahile et immutabile esse edicto imperiaji decerninius.
Kt ut li«;e nostra aiietoritas preeeptiimfiiu''-' cimsensionis invinlata deiiiceps pernianeat,
itissiniu.s iioe ennscribi .sif^iliicjue nnstri impressionc munitiim signari.
Signum donini Heinriei invietissimi Romanorum imperatoris'' aiigusri. (M.)'
10 (lonterius'' cancellariu.s vice ErelianKaldi archieappeilani notavi*".
I'at:i \ I. kal. (liccnilir. indietinne II ', .iiinn dnminic^ incarnationi.s .M.WIII, anno
vero'" dnnmi liciniiei .■-ciunili i-cgnanlis .wii, iinjierii V: actum Lendiu.
:«)
i.
Heinrich schenkt der erzbischößichen Kirche zu Trier den Hof Coblenz und
16 die Abtei soioie Zoll 2ind Münze daselbst. Paderborn 1018
Originaldiplom im k. .Staatsarchiv zu Coblenz (Ä).
Brotver Ant. Trerir. ed. I. 1, 624 dt. — Hontheim Hist. Trevir. 1, 354 n" 219 atts A =
Gallia christ. 1.3'', 329 n" 50, = Migne Patrol. 140, 338 n" 100. — Beyer Mittelrhein.
ÜB. 1, 344 n" 293 aus A. — Böhmer Reg. 1182. — Stumpf Reg. 1714.
M Auf einem Blanquet, auf dem mindesteits das Monogramm vorausgefertigt und das viellnrht
in dieser Gestalt auch schon besiegelt war, geschrieben von GE, der die Urkunde auch
verfasst hat. — Unter der .\hlci ist mit Hontheim Hist. Trevir. 1, 354, Hirsch .Jahrb.
3, 32 und Bär Urkk. und Akten zur Gesch. der Verfassung und Vcncaltung der Stadt
Coblenz (Bonn 1898) 3 u. a. das Florinst ift zu verstehen; die gegentheiligen Erörterungen
15 von Wegeier Beitr. zur Gesch. der Stadt Koblenz (2. Aufl. Coblenz 1882) 37 ff. sind
haltlos, und die Annahme Eltesters Mittelrhein. ÜB. 2, Einl. 41, dass das Kloster Bealws-
herg a. d. Karthause gemeint sei, ist durchaus umvahrscheinlich, vgl. das. 170. An dem
Gebrauch des Ausdrucks abbatia auch für ein Collegiatstift i.^t kein Anstoss zu nehmen;
eine ausgedehntere Anwendung des Wortes bezeugen die DD. 3. 372.
so (C.) I In niimine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia Romanonim iniperator aiigustus. Si venerabilia aeeclesiarum dei § loea
alicuiu.s doni coiumodo .sublimare .■ituducrimus, iinbis id regnique no.stri statui pro-
tntnrnm esse minime dubitamus. (,^)napn)pter noverit omnium Christi tideiium iiustro-
rum([iie universita.s, qualiter mis pro remedio animae nostrae nee non dilecti.ssimae
35 coniugis nustrae Cvnigvndae-' videlieet imperatricis augustae Treuerensi aecciesiae,
cui veiierabilis archiepiscopus Huppo pr^esse videtur, quandam nostri iuris curtem
nomine ConHuentiam et abbatiani sitas in pagn Trichire in coniitatu vero Berchdoldi
eomitis cum theloneo et moneta et cum omnibus eonim pcrtinentiis areis aedifficiis''
maneipii.s utriusque sexus agris pascuis vineis pratis silvi.« venationibu.s aquis aqua-
40 rumque decursibus molendinis viis et inviis exitibus et reditibus mobilibus et inmo-
396. e) Wolpodo E 0 firniiter inviolabiliter E g) perceptumque E hl fehlt in E i) das
Monogramm steht in A unter der Siynumzeile k) Gonterus E 1) E; secunda A.
897. [Breaslau] a) die letzten drei Buchstaben auf Ranur b) A
510 KAISEIUKKINDKN.
bilil>us seil cum omni utilitato, qui; ullatenu* juit srril)! aiit iioniinari possit, tradiimis
atcjui' rirmiter iloiiamus. Et ut liaci- imstrac aui-tnritati.s pagiiia stabilis et im-onviilsa
omni permanent aevo, i'ani manu proiiria roboranto.s sigilli nostri impressiouc iussinuis
insigniri.
^ Signum dnmni Hcinriii Homanonnn invictissimi imperatoris an<custi. ^ (M.) »
I Guntherius cancellarius vice Krchenbalili archicappollani iccognovit. ^ (SI. 3.)
Anno incarnationis domini nostri lesu Christi millosimo xVi'i'l, indictionc '!(',' anno'
regni dnnini Ileinrici Ifomanoruin invictissimi inipcratnris auf::usti \\"i'\. iiii|iirii aut( in
V; actum IJodcrcbrvnnen ; fclicitcr amen.
3{)8.
Heini-ich erneuert dem Kloster Tegernsee die Schenkung von zwei Hufen zu
Unter -Loiben. Knnfiüigen 1019 Januar 9.
Origimddiploin im k. Rcichsarchiv zu München (A).
Greiser Divi Banihergenses 77 ix" 9 ans A = Lndewig SS. )'er. Bamberg. 1, SHd n" 9 =
Mignc Patrol. UO, SU n" 106, = Gret.ier Op. Kl. 539 n" 9. — Pez Thes. 6", 150 n" 38 i6
ex bibl. Tegerns. = Migne Patrol. 140, 343 n" 105. — Oefele SS. rer. Bote. 2, 81 ans
Abschrift mit a. ine. MXCVIII (a). — Mon. Boica 6, 159 n" 6 aus Aa. — Böhmer Reg.
1183. — Stumpf Reg. 1715.
Geschrieben von HC, von dem wahrscheinlich auch das Dictal herrührt. — Über das Ver-
hältnis zu dem D. 194 und einer verlorenen VU. von 1002 vgl. K. Archiv 20, 153 /)'. so
(C.) I In nomine sanctae et individuai' trinitatis. Ileinricus dei graeia Rdniamiruin
Imperator augu.stus. Si dignis nostroruni tidelium jicgliciniiibus asscnsuin pracbcrc
decreverimus, bis scilicet, qui pro statu regni nmniumquo ^cclesiarum dei et pro nostrae
animc rcmedio atque nostroruni parentum nostram adeuntes clcmentiam dcprccantur,
quatcnus §cclcsias nionasteriorum dei .sublimare •■* exaltare atque ditarc studeamus, non ss
sohim nos ab ipso retributionem accepturos speramus, sed etiam statum regni subli-
mari putamus. Proinde cunctorum sanctae dei gcclesi^ uostrorumque fidelium reco-
gnoscat industria, qualitcr por intcrvcntum ac poticioncm Cliunigundao nostrae dilec-
tissimy coniugis et imperatricis at(pie (ioteiiardi nostri diiecti abbatis monastorio sancti
Quirini, quod Bitum est in loco qui noniinatur Tegrinse, tbios regakis mansos sitos in so
loco qui dicitin- Liuj)ana inter (bios lapide.s V'vatstcin et Holinstein donamus et ]in)-
prio iure concedimus cum (;diHciis eultis et incultis pratis pascuis silvis viis et inviis
exitibus et rcditibus aquis aquaiiimve cursibus*" piscationibus qucsitis et inquirendis,
quatenuH eiusdem pracdicti monasterii abbas ad utilitatem ibidem deo servientium
liVjeram balieat potestatom commutandi atque nrdinandi, omni contradictioiu' ronota. ss
Si quis igitur banc nostri ])raei'epti paginam violare vel speniere j)raesumpseiMt, sciat
86 redditurum racionem omnipotenti'' deo in die iudicii et nostri graeiani in praesenti
»ecido numquam conseculurum. Kt ut bec verius crecbnitur diligentiusqiie ab onniibus
observentur, manu propria eorrobnrantes sigilli nostri'' impressionc iussimus iusigniri.
897. c) dahinter Htimtr. 40
886. [Brc-aelau] a) zirigchen b und 1 igt p ntttt)t!wi»chl b) A c) rltr Arceiit iilier (Irin klzttn i
»chtint (/UichzeHig zu »tin d) i cwr. aus o
II KI NliU'lI II. 1(119. f)!!
^ Signum doinni ■•' Herini'i'' Kniiiiiiuii'iiin iinperatoris (M.; augusti invietisBiini et
Serenissimi. ^
f, ( uiiitliiTius t-anoellarius ad vicein Ereiianbaidi arcliit'ijiscopi et arcliicapellani
recdgiiiivi. § (SI. ;{.)
^ I)atiiiii'^ aimo dtiiiiiiiic(; incarnati'Piiis M.wiiII''', indictidiu' II, V. id. ian., anno vero
domiii IK'inrici regnantis XVII, iniperii vero eins V; actum Cliuofunge''; felicitor amen"'.
Heinrich bestätigt dem Kloster Leno seine Besitzungen, die Immunität und
andere, insbesondei'e processuale, Rechte sowie das Recht auf den Nachlass
10 der auf seinen Besitzungen erblos gestorbenen Leute, bestimmt, dass sein Abt
die Weihe vom Papst empfangen soll, cassiei't alle dem Kloster nnrhtheiligen
Verschreibzingen und verfügt, dass die Kinder seiner hörigen Leute durch
Ehen mit Fj'eien der Hörigkeit nicht entzogen werden sollen.
Begembtirg 1019 — — .
15 Urigiiialdiploni in Cnd. VI. V, n8:ö9 p. 43 in der Marcushihliolhek zu Venedig (A).
Bossi Elogi hiat. di Bresciani ill. 21 cit. — (Ludii) Monian. mon. Leovens. 93 aus Ab-
schrift Colelti's von A = Zaccnria Della badia di Leno 93. — Cappelletti Le chiese
d'Italia 11, 388 a«-s A mit indict. II, a. imp. VI. — Stumpf Beg. 1735.
Das D. 399 ist iciederholl, zuletzt von Bresslau in den Jahrb. Konrads II. 1, 132 N. 1,
so als unecht bezeichnet irorden, und in der Thal konnte sowohl sein unregelmässiges Eschafokoll
wie iusbesotidere der Umstand, dass die Bestimmungen, in denen es sich von der Vi'.
D. 300 unterscheidet, in die Nachurkunden Konrads II. nicht aufgenommen worden sind,
zu solcher Anfechtung Veranlassung gehen. Dennoch muss die Urkunde mit Bücksicht auf
den Schriftbefund als Originaldiplom und deshalb als echt anerkannt werden. Im Mono-
tb gramm i.H auch hier der Vollziehungssirich deutlich erkennbar nachgetragen; ausserdem
aber ffillt entscheidend ins Geicicht, dass von den zwei Schreibern, die an der Urkunde
gearbeitet haben, zwar der zweite, von dem das Eschatokoll herrührt, sonst unliekannt ist,
derjenige aber, von dem alles übrige geschrieben ist, uns noch ein zweites Mal begegnet, in-
dem er, wie wir sicher feststellen können, das D. Konrads II. Stumpf Beg. 1941 für
»0 Pcterlingen bis auf das Eschatokoll tnundiert hat; wir werden ihn danach als eilten Cleriker
des Abtes Odilo von Cluny und Pelerlingen, der auch das D. 399 für Leno erivirkt hat,
bezeichnen dürfen. — Steht danach die Originalität der Urkunde fest, und gilt es nur
noch ihre Eigenthümlichkeilen zu erkläreti, so irissen wir für die seit dem Sommer 1016
nicht mehr passende Becognition allerdings keine andere Erklärung als die Annahme, da.ss
S5 (/(')• Schreilier des Eschatokolls sie, wie die Signumzeile, aus der VU., dem D. 3()0, entlehnt
h(d)e, wobei er nur insofern mit Überlegung verfuhr, cds er dem ehemaligen Kanzler
Heinrich den ihm im Jahre 1019 zukommenden JitschOflichen Titel beilegte. Meinte Stumpf
(in den Xachlrägen zu Stumpf Beg. 173-5) offenbar um dieser Becognition icillen, da.^s
die Urkunde, wenn echt, zu 1015 Juli eingereiht werden müsse, so scheitert diese Annahme
«0 398. e) an dieser Stelle sollte itrsprünf/lich tlns M. stehen: <ler Anfane/ desselhen, der hier eiemacht
war, i.it aber irieiler ausradiert worden t'i ilatv corr. aus data g) mindestens das letzte
1 und das folejende inilict auf Basur; nach einem noch erkennbaren Schriftre.'<l scheint hinter
der Jahreszahl ursprünglich ?inno geManden zu haben, das aber getilgt wurde, ehe die Datierungs-
zeile vercolhtändigt icard h) Chuofuntr«-' — ameu nachgetragen.
512 K A 1 S K u r K K r N n E X.
schon daniii , dass der Aht Itddo, irie ans cinnti l'ririlcg Benedicts VI 11. iJaffi-L.
Reg. 4026) erhellt, offenbar erst im Jahre 1019 oder kurz rorher sein Amt angetreten
hat, und daxs er am 13. Juni dieses Jahres noch nicht geireiht intr. Vielmehr kann die
Urkunde, deren Datierung auch Ficker lieitr. 1, 213. 2, 1S5 Insiimrlien hat, mir zum
Jahre 10ll> — und zwar entweder hier, oder wenn man die Jiegierungsjnlire nicht für b
etitscheidend hält, vor D. 4 IS — eingereiht werden: vgl. darüber Erläulerungoi Absehnil/ III,
wo auch andere mit diesem lieyensburger Aufenthalt zusiimniruhihigende DD., deren Aus-
fertigung sich in unyeniihnlicher Wei.se rerziigert hat. bcs/irDchen sind. Weshalb das Güter-
Verzeichnis von D. 399 von der VI', und den Nachurkunden abweichend gestaltet ist, liisst
sich nicht feststellen; doch kann darauf hingewiesen werden, da.s.<i ähnliches auch sotust, lo
z. B. bei den DD. für Monte Amiata, begegnet. Die gegenüber der VU. vorgenommenen
inhaltlichen Erweiterungen sind im übrigen an sich unbedenklich : eine von ihnen, die Be-
stimmung ülier die Weihe des Abtes, findet in dem, was das ,<iclion angezogene rrivileg
Benedicts VIII. cum IS. ,funi 1019 in dieser Beziehung verfügt und berichtet, ihre voll-
kommene Erklärung; die beiden anderen — über das Gut der Erblosen und über die i5
Hörigett des Klosters, die sich der Hörigkeit zu entziehen suchen — scheinen uns zu dem
Iiegierungs.-<gstem Heinrichs wohl zu pa.fseti ; insbesondere tritt das Bestreben, die Usurpation
der Freiheit durch die Xachkommen höriger Kirchenleute zu verhindern, auch in den Goslarer
Sijnodal beseht üssen vom J. 10l9 (Mon. Germ. Const. 1, 62 «° 31) und in den Acten der
Synode von Pavia vom J. 1022 (das. 1, 70 n" 34) deutlich hervor. Ob es nun nur auf 20
Zufall oder auf bewu.vster Absicht beruht, da.is in den Nachurkunden Konrads II. diese
Bestimmungen dadurch fortgelassen sind, dass für sie nicht das D. 399, sotidern das
D. 300 als Vorurkunde benutzt i.it, vermögen wir nicht zu sagen ; in das Diplom Friedrichs I.
vom J. 1177 Stumpf Beg. 4212, die eiste allgemeine Bestätigung der Privilegien Leno's,
die tcir aus der Zeit nach Konrad II. kennen, sind die Bestimmungen über das Gut der «
Erblosen und die Hörigen des Klosters im Anschlu-ss an D. 399 aufgenommen.
(C.) I In nomine sant-tac et individuae trinitatis. Ueiniicus divina f^ratia Itonia-
norum iniperator [augustusj. Si aecclesiarnm (Ui usiii prospicimus, oiiiuia rircn ims pro-
sperari niillatcintä iliftidiniii.s. l/iii)C'|iniil | iioverit uiiiviTsitas * fideliuni suuctae dei iici-lesiac iKistro-
rumqiic pr^-seiitiuni scilicct iic futiironiin, qualiter Oddo ablius iiionasterii domiiii Salviiloris et .s|anrti SO
B]eDedicti • per Desiderium rcf^em Langfbardorum * fundnti iu territorio Brixiaiio loco i|ui dioittir
Lcoiics domni* Odilonis* Clitniaceusis abbatis interventu nostram exorasse'' dignitatcni,
quatenus cidem sancto et vcnerabili loco, quaecumque olim a diversis fidelibus oblata sunt
se[ll a nostrijü pr^dccessoribus rcgibiis et iiiipcratoribus » concessa et (•(mliriiiata .sunt, ♦ c« Diiiiiia
intnolata atatucre et nostri pr^cepti aiietoritatc * i'iirrolinrare ili{;nareiiiMi'. Ciiiiit picrihiis oli diviiiae 36
remuiierationi» prcniiiini dig-iie coiideHcendciites J)er haue iiostry aiictoritatis pa;,'iiiaiii * «imiiia, ipif iam
dictü Lcoucusi nionagtcrio <|Uoeiiiiii|iU' * iiiodu enllata fiieruiit «-, pryfatu OddoUl abbati eiii.si|iic
snccesBoribiu cunctüique fratribus ibidem iKk faniiilantibu» eunfirniamuR et corroboramiis Ct abHijuc •
diminutionc integerrime largimiir: id est inonanteriuni cum suis adiacentiis, cum ba|itiHmnli aeclosiu
sancti lobannia cum quo omnibiis eidom moiiastcrio pcrtineiitibun, Oaide, Formiuiano, Huccilano, 40
Gambara cum ueclesia saiictac Mariac et alia «ancti Petri, e^tera quoquc castella seil villas
circa pouitaK, 8cd et * dccimas deHuper tutam abbatiani in iixuiii |iaupcruni et bospitum, Vstilianum,
Turriccilam ♦, Curtemruptam, liipariani cum pnrtu et pisentiotiibus .suiH, l'ia eaua, 'l'urrii'eMa »,
Dosino, Caluisiano, Padiiiule CUm kiÜk adiac(3ntiiK ex lltris(|tic laei ripis, Holariuni in Itrixia
ctim broilo et casis ibidem pcrtinentibus usque in viam orientiH ct cum aeclesia »ancti Kcncdicti, U
399. fBreiwlau] aj Ua«ur ziei»chen Leone« utt'l dumni loirf zwischen dnnini uml Odiinnis; ron
letzterem ffr/rt glettl i« auf Jtamir urul hier ist vorh der Itrxl eitien friihri-en Abhilrzunijszrirhrnn
erkfnnhar: tu wiril nUo urKjn-iliii/lich, entxprtchenil der VI'., per doninuin Odilone dui/entandtn
haben \i) A, Kttiti exoravit; der Dirtator isl hier tiun der Cotmiruclion gefallen
Iir, INiticii II. idi'.t. 513
Cllliinte, Giiasiiicii, I'aiu'luuiliu iiiiii iii'cli'.sin Hiiusliiloriiin riiili|i|ii i't Iiicobi et riiiii plclx' naiit'tiic
Murine i>t snni'ti Soluiüliiiiii i|iih(> iliriliir lliisilica iioiiii min Inii^'c nb cikIoiii (■(•Um sivo C'lllll villis''
afl candeni'' curtciii iicrtiiicntilms pi-opc! vcl l(iii^iusc-ul<- |i)>sitiH, in fiTonn i-hhh ciini
aOC'lo.sia, Casii nnua, casa cilin |or|tii in l'a|iia iiilcr ilim« imntcs et innliiiiliiiiiin in (Jalrima. l'Oi*''
» etiaiii iuris ipsiiis inniiastcrii dr t'nris ipsa civitat«' et in LauiiK-iiiia, in Tanrim-nNi- (|iiii(|ii(!
Cdinitatu, in Mvcliuliini'n.sc et l'i'r^Nunmi» c (!t in 'ri'iiilNin. rontanain lata I xi-nmliii'li i L'UIII
aoC'Icsia .tancli Hoin'dicti in Mmilc liing:<i * et iil i n il < * i|iiiiil ilicilnr CaHiiinniX^ cniii huIh |iiTlini'iitiiH,
(Itias partes ilc strata in l'dnto 'rrcnitil" • iiim ilnalni» partildi« (!<• Ari-oli-, c'ortf'H ctiaill et vilUlK
in Tuscia; prcterca si ali(|iiiil csi vd invcniri potcst tani in circuitu eiuMileni ciniobii
10 rpianiquc alionnn supra ncMiiinatonun'' li)foriiin ad ii)suin portinentiuni, rpiixl ad ref^alc
ins (ilini doHc'icntibus licrcditai'iis siu-cc^ssoribus devcmcrit, iain dudiini a nubis cidcni
e(,'ui(l)ii) i>l) niistrac aninu; rcnKMlium eonc-cssuin, nostra pr<;eeptali dnnationi; et lar^iniiir
et riiuHrniantcs ri>l)nraniiis. Dmula iy-itm- haic snpiiins insorta vf'l (pii; cinitini-ntur in
pryiM'ptis nu.strnrum pryili'Ci'.ssninni iifjuni ol inipcratoi um viililiccl Kaioli, lilixlunnici. KntliarÜ',
1' liiTen^'arii', llugonis' et triiini Ottonmn, ab fi.s scilicct trailita ot i-nntirniala aut Ulldci'UniqUC
in.ste et legalitor ail(|iiisita vi! adiiniicnda perputua stabilitate cnnecdiinuK ipsi VCncrabili loco
linliero et possidorc. Hcnodictiononi quoque abbatis ab apostolicae sedis pr§sulc omni
tempore [larjgiri laudaums et ob.servari inviolabiliter ob [beati]'' l'etri a])iist(il(>nini
]irineipis et eins sanetao sedis reverontiam in [perpetmim] ' statuinms, (|iieniadnii>dnin
80 in privilcfi'üs vcncraiidunun apostnlit-dniiii Mi-iliiiatuni antiijuitMs liabctur i't iani piT
lon;;a tenipormu spaeia extitisse videtur. l'raecipientes ita.|in- iiilj.-rnus, nt nnlla ncistri
regni nuigua parvacjue persona praeseripti monasterii abtiatoni de omnibns jirrnnininatis molestarc
vcl disvestire sine rejiiili iiidicio aiidcat ant lilicro.s vol t'aniiil.is in fcira alilialiai- locatns placito vel
publica ali<nia fnnetione distrinjjere vel in(|uietare et intVa abbaciani plaeitare pr^'snmat; sed lieeat
i6 ipsins monasterii abbati habere et ordinäre advocatiim, quemenmqiie sibi et prftato c{nobii> tideleni
et ntileni esse perspexorit, et ipsi advoeato, rlata li<entia ab nbbate, liccat siios mittere, (pii duelliiin
et sacramentuni valeaut tacure. nullMs(|Me reddiljitiones aut piiblicas exeubias sive anfjarias seil
extrnetioncs nmronun persolvere aut poutinni novas vel veteres struetiones ajrcre vel renovare coni-
pellatnr. Ad liaee eoneedimus, ut lieeat abliati omnes res eiiisdem monasterii, de (fiiibiis seripta
3u per turtum vel per i^iieni ant'" aliipio int'ortunio peniifa sunt, per tres saeramentales sine ullius eon-
trndiefioue tcnere. Aunullamiis etiam omnes scriptiones videlieet libellarias ))rfearias eonnuutationes,
qnas eoiitra deiim ipsins loci abbas viderit e.sse taetas. Do .servis vero vel ancilli.s ipsills loci
a suo conditore in servitiiim monachorura deo servientium inibi traditis, qui suos tilici.s
vcl tilias occasione alienandi eos vel eoruni filios a sen-itio liberis coniugio tradunt
Si ant cc-ontra su.scipiunt, constituiinus et confirmaniiis, nt, inxta quod in pr§ccpti.s pn;-
dei-essoruni uostrornni regnni et iniperatornin c'on.><titntuni liabctnr, sive de patema sen
de niaterna generatione deseenderint, nuUatenns a t'ainnlatu disccdant. sed in pcrpetna
set'vitntt^ permaneant et in sinn-uni parentnni, servoruni scilicet, conditione perdurent.
Si (|uis igitur, quod alisit, liuius nostri pryeepti violator extiterit, componat auri purissinii lil)ras niille,
10 medietatem kamerae nostrj et medietatem prftato moiiasterio. Quod nt verius credatur diligentius-
qne ab omnibns observetur, manu propria tirmantes sijjillo nostro insirjniri inssimus.
fj Signum domni Heinriei (M.) imperatoris augnsti. p
§ Ileinrieus episeopus et cancellarius vice Euerbardi e|)isc(ipi et arcliicaiicellarii
recognovit. | (SI. D.)
14 39!t. c) (lau streite i corr. aus a li) a lorr. iiiis u e) '/'<-.•> Il'o;-/ in cerltlnr/erler Sihrifl {) v
über der Zeile nachf/etrtir/eti g) v corr. aux o oder e h) ilahinttr hleine lianur \) diese
drei yniiif^i vielleicht in dafür (/elaxsenc Lücke iiaclif/ei ragen k) .<», nicht sancti, scheint
nach den rorhnndenen Schriftg/yiiren err/rimt werden :ii niüiii'en 1) cicei fnlerlflnr/en sind
zn Anfonfi des Wortes noch erkennlxir, so dnss die Kr(jiin:\in(i irohl sicher ist m) a corr.
50 nns u
Kat-eriirkiiiuU'ii III, 65
514 KAISEKUKKUNDKN.
Aiuu) ildininii-iic ini'uniationi;; M.W Uli, iiuliotiiuic Uli, ;uiiio wvo domiü IK'iurici
sei'undi rcgmintis XVII, iinpei-ü V; actum Kadesbimi,' : toHcitor ainon; data"
400.
Heinrich bestätigt dem Kloster Montecassino die Höfe S. Urbaiiiis (Alvito)
und Vicalvi. Regeiishnrg — 1019 oiicr Umt Juli l-i. b
OHgiiialdiptom im Kloslcranhir zu Mimli'nissiuo (A).
IjeoMix Oiroii. moii. C<isxiiieii!<. 'J. Hl al. Laurentius Vireiit. iH' iiml in Mmi. (renn. SS. 7 ,
647 rit. — Gattnla Acressioiifs ad hisl. <thh. Cn.sxiu. 1. 1()4 uns A. — Slitiii/il' Kai. I7.'>^.
Die Origiiutlitfil rfe.s- Starkes, ilic irir mit Srhiiin (N. Anirir 1, 14^J annelinu-ii, iriiil nur
durch dir rölliii 2eilgemfi.s.sr, alirr keinem Kumlciliedmlen hriznlegendv Svhrifl nnd ilnnli lo
die iinrerdarlitii/r Jirsiegelnni) rerhiirgt : dir Xarlilniguny des Viillzirliungsstrirlies i.st niclit
mehr xirJier zu rrkeiiurn, nher naiiirlirh nicht ausgeschlossen. — Der Context wei.il enge
Berührungen mit I'rkunden Otto's I. auf; die Arengn stimmt fwil wUrtlirh. die Perliuenz-
formet rietfnrh, tieide auch in selteneren Ausdrücken, mit dem DO. 1. ■'<')■/ iiherein, doch
finden sich nurh Beziehungen zu anderen von dem Schreiber die.<ter Urkunde (It. D) rer- is
fdAsleu DD., w/ihreiid der Srhluss der Corroboratio in dem drin II. B zugesrhriebenen
Dt), l. 40S narhzun-eisen i.sl. .Jedenfalls hat also ein uns nicht erhaltenes D. aus den
letzten .Jahren Otlo's I. als Dirtalrorlage für das D. 4iHl gedient. — Über Einreihung und
Datierung s. Erläuterungen Abschnitt TU.
(C.) ^ In iioiniiH' saiR-tac et inilixidiiac tiinitatis. 1 Iciiiritus divina laventc v\v- w
nicntia Kniiiaiioniin iinijurator aiigustus. Si saiu-ta et veiierabilia loca superstitio-
iiilms jiravoniin liniiniiuni dilaiiiata atqiie \\ dimiimta rcstaiiraiiiiis atciuc auf^emus,
partieipes ims ticri iiicreedis onniiii. (jui ea den vnvcniiit, iiullatcnus didiitainns. Qua-
propter iiimMiiin tidcliiiin sauetac dei ceolesiae iiostriiruiiKpic |irisi'iitiiiiii seilicet ac
t'uturiirimi imverit iiiiivcrsitas, (pialitiT domims Atiimlplms veiicraljilis alihas iiicmasterii «
heatissiini patris iiostri Benedicti, quod eonstructuni est in loco qui diuitur Cassini
Monte, direxit ad nos suum nuntiuiii petens et suppiicans, qiiatenus duas ipsius mo-
na8tcrii eortcs, seilicet civitateni de sanct" Urbano et eivitatem de Hico aibo, statucre
et corrnbiirare atqne continnarc nostra preceptali auetoi'itatc dif^narenun-. Cuius pre-
eibiis annuentes pivi dei aniore et beatissinii Hciiedicti abl)atis liciiKirc nee non et pro so
ipsiiis delibati abbatis suorunique oinniiiiii iiiiinaeliniuiii liati'iuii iiicH'aliili earitate et
interventn ae petitione donini Perej^rini iiostri vicK'beet eaijellani, cpiin etiam jjro vofo
et supplici at^aniine iVatri •' Petri iiuniilliini iiionaclii et lej^ati ipsins abliatis at(|uc pro
nostrae reniedio aniniae supra dictas cortes i'i(b'ni eoenobio eonerdinins (■iiMtiiiiiaiiins et
eorroborannis cum oniniljus suis jtertinentiis et cum oninibiis rebus nioliililms et innio- »6
bilibus, cum cortibus ccHulis eastris domibus aediticiis servis et ancilHs aidiis et aidiabus
t'anudis utriusque sexus iiltellariis |)reeariiK cartnlariis massaritiis campis viiicis pratis
pascuis silvis aquis aquarumqiie ib'ciwsilius piseatiniiil)!!.-- veiiatiniiibus'' niontibus alpibus
valiiljus planitiebiis salectis olivetis eannetis niolendinis eultis et ineidtis. l'reci-
pientes insiiper iubennis, ut nullus metropolitaniis arelMi-|)iseopiis episei)piis dux pi-inceps «o
marchid comes vicecomoB Hculdascio castaldio nuMaque inipiiü ncistri iiia;,nia parvaque
pcrHona predictum venerabiicni abbateni ve| eins sncce«»oribus'' atit naclios ibidem
'VM. ii; dir Sachtrayunfi iIm TngeMtlnl iimn int iinterliliel/en.
400. IBloch^ H) A h) a rorr. iiim o
11 1; I N i; K 11 II. lull». 515
flci) t'jiiniilantcvs ilc iaiii prcnoniiiiatis iMirtil)ii> vcl t'ainiliis iiiriiis(|U(' si'xus x'ii <le
omnilni.s supra iliciis ri'l)ii.s iiu|uictar(' aiit ninli'stari' sivc (lisvcstin- siiit; lt,';^ali itidicio
tenu'rariii aiisu |)n-smnat aiit tcluiiciiin sive alir|iiaiii |iiililicani t'iinctiinicin ab eis cxij^at,
niilluniqiic f'ixlriim \v\ c-unsuiii aiit paratain |iiM-.s()lvt;rt! fopintiir. Si (jiiis aiitcin liuiuH
6 nostrao roiiHniiationi» precciiluiii inrriii^^em vcl violaro tnin|)tnverit, »eiat kc eomposi-
tiiruiii aiiri ciln'izi lihras millc inerlii^tateni kainory nostrao ot iii(!<lii-tat(!iii prciatn ah-
hati aiit eins siiccossoribiis. (^mid iit vitIvis crcdatiir et (lili<^<Mitiii.s al) inniiiliiis uhser-
vptitr, amilo nostro at'H<,'i prci'i'|)iiiuis.
§ Signum rloniiii lliinrici serenissiini (M."» et invietissiini ini))<tratori.s aii;;iisti. S
iii § Peregrinu.s eanii'llariiis vitc arcliiLanccllaiii ' Ilueianli rpiscupi rerognovil. fi
(SI. 3.)
l>ata III. id. iulii anno doniinic^ incarnationi.s MXX , indicfio" II, anno donnio"
lieinrifi regis X\'II, inipi-rii vero cin.s \': actum Hade.sbone; f'elieiter anii'u.
401.
16 I/eiiirich schenkt dem von ihm gegründeten Bisthum Bamberg den Hof
Schierstedt und den Ort Schackenthal. Gutistat — Kilf) Mai lü.
Oriiihialdijtliiiii im k. Eeichsanhir zu Miiniheii (A).
Heijherger Ithiioqraphia Babeiib. 1, 120 Exir. aus A. — Oesferreieher Neue Beilr. 4, 8ö
H° 2 nii.s A. — Mnii. Boim 28", 485 ii" HOO nus A = Heinemmni CD. Anhalf. 1. 8()
so n" 10-2. — Dobemcker Reg. H61. — Stumpf Reg. 1724.
Verfosst und gcsrhrii-heu rori ffF. der s-irh rielleirhf eines durch Vnrausfertiguvg des
Monogramme hergerichfvten Blani/uets bedient hat. Einige Übereinstimmungen mit den
DD. 406. 407 auch in solchen Ausdrücken, welche dort au.s den Vorurkunden iciederholt
.sind, lassen vermuthen, dass dei- Context des D. 401 erst nnch den DD. 406. 407 ge-
A schrieben i.st. Zur Deutung des (Msnamens und zur Datierung vgl. im übrigen Er-
läuterungen Abschnitt III. — Von Udalrich von Bamberg zum Formular zusammengezogen
und so in .seine Sammlung aufgenommen.
(C.) I In nomine .sanctae et individuai' trinitatis. Heinrieu.-^ divina favente de-
mentia Romanonini imperator augustus. | Quoniam gratuito divinae miserationis
30 rcspeetu imperial! dignitate no.s .subliniatos esse cognoscimus, eongruum esse ducimiis
non sohun ecele.^ias ab antecessoribu.s nostris constructas anipliare, sed ad maiorem
domini gloriam ■' novas aeditiearc ea.sqiie devotioms nostrae donis gratissimis exaltare.
Proinde umnium Christi nostriqne tidelium uoverit nniversitas, qualiter nos per inter-
ventum dilectac coningis nn.strai' Chunigunflae impcratrieis augustae .sanctac liabin-
34 bergensi ecclesiae, quam propitia divinitate in sedem episcopalem de paterna heredi-
tate ordinavimus, eui etiam vcncrabilcm Elierliardum episcopum prefecinius, quandam
nostri iuris eurteni Scliersteti dietam et villani quae dieitvir Seakent<il in pago .Sueue''
in comitatu Tietmari'' coniitis sitam cum omnibu.s pertinentiis suis areis ediliciis agris
pratis paseuis aquis aquarumve deeursibiis molendinis piscati<mibus .silvis venationibus
40 terris eultis et ineidtis exitibns et reditibus viis et inviis qiiesitis et inquircndis onuii-
busque qug quoenmque modo nominari ae seribi possunt ntilitatibus in pn>j)num jar-
400. c) ca iM'r. aux ce.
401. (Bresslau) a) gloriam, rietleicht auch noch novas, auf liaitto- li) (lau- mul Urafennamen
in dafür r/c/oÄSCHc Lücke narhijefratien
65*
516 KAlSEKUKKrNDEN.
pmur atque confediimis, ea scilicet rationc iit prcdictiis Kbi'rliardus c'piscujjus suiqiie
siK-cessores liberam exindo habi-ant potestateni tont-iidi coinnuitaudi prccarieandi vel
i|iiic(iuid eis placucrit facit-udi ad utilitateiii eci-lesiac suac Et ut liacc nostrac aucto-
ritatis karta stabilis i-t iiifnnvulsa omni pennaiu'at acvo, hoc- pri'fi'ptuin iiidc oon-
scriptinn propria inaiiu iMnilinnaiUes .sifjilli iiostri iiupressioiH- iussiinus insipiiri. 5
^ Sifjiuuu diiinni lli'inrii'i iuvii'tissiini KiMiiaiioruiii M. iin|K'iatoi-is aiij^usti. §
^ (iiintherius (.•anct'llarius ad vioi-ni Erkinbaldi arehicapeliaiii rcfo^novi. § i^SI. 3.)
Data Uli. id. inai. ' indictioiu' II, anno iiuaniatiouis domini milicsiiui) XVIIII, anno
vero doinni Iloinrici imperatoris auj^iisti refjnantis xvii, iniiiorii vvvo V; actum (uiti-
stat: fclifitcr anion. m
402.
Heinrich schenkt der bischUßichen Kirche zu Münster das von ihr bisher ohne
.■ichriftUrhen Rechtstitel besessene Kloster Lie<^born mit dem Recht freier Ver-
fügung über die Vogtei. Godm- 1019 Mutz 16.
Coj/itUhiuli niii Lieshoni ans (km lU. Jh. f. 1' im k. Utadl-innliiu zu Mätt.'iti'r (B). — - 1»
We.slfilli.srh« CJironik des Beniardu-s Witfiu.s, eif/enhändige Hu. etwa uom J. 1Ö2U f. '>-i'
(D^) und f. 196 (D-) im Besitz des Graf'vn Droste zu Visrlierinti , Erhdro.'itoi in Dayf'cld.
AiLszug in der Vita Meinwerci mp. 16n hei Broiver Sidern .57 und in Mon. Germ. SS.
11. 141. — Srhnfeti Auv. Paderb. ed. I. 1, 4H'J au.s Ahsrhrifl — Schafen ed. II. 1, 296. —
Wittiu.s Hi.st. ]Ve.sfphaliiie (Münster 1778) 2H5 aus DK — Kleiiisnrgeu Kirrhenf/esrh . so
(.•«« Wesiphalen 1, 481 in deutscher Vbersetzuug und 48H Brurh.sliirk aus B mit a. reg.
XVII. — - Kindlinger Münsterisrhe Beitr. H'' , 7 n" 4 aus Abschrift des PJaridus ('hur. —
Erhard CD. U'estf 1, 77 n" 97 aus B = Migne Pnfrul. 140, .«■) »" 107. — Wilmans-
Philippi We.slf. KU. U. 179 n" 151 aus B. — Wesff VB. Suppl. 120 n" 771 Reg. —
Blihmer Reg. 1184. — Slum/>f Reg. 1716. «5
Das Dirtat eidspricht durrhau.s dem Kanzleibraurh. und ist dem des D. 4l)H verwandt,
lä.sst sich aber nicht mit Sicherheit einem einzelnen Notar zuweisen, zumal da einige
Weuduiigeti auch älteren Urkunden, ähnlich wie bei dem D. H72, entlehnt sein können.
Das Esrhaldkoll stimmt in der Formulierung mit denjenigen des HC überein.
§ In" ndininc sancty et individm; trinitatis". ^ Ileinricn.-*'' divina iavcnito tde- 30
nuMitia li'onianoiMini impi-rator aufj;u.'<tiis. Ubi i,'fcde.>*iannn vcnci-abilia' loca a nostris
predecessoribns nobilittT adaufta, nt in .sno vigorn jM^rsistant, no.sti'a anctoritate sanc-
cimus'', ab omnipotente'' deo, quem in snis sanctis ' Imnorannis. rtcrm,- retributionis
pi\'miiim reci|)ere rideliter et veraciter sperannis. Quocirca sancti; dei (;ccio.'ii(; unmiuni-
quc tididium nontronim |)r5sentium videlicet et l'nturonim universitati vcdunni.-* patcat", sr.
qualiter Tbeodericu.s'' sanetv Miniigardenordensis ' ^ecle.si^' venerabilis cpisco])Us no.stry
celsitudini.x adiit tdenientiam petens. nt sn<; (•cclesi? per no.stri prycepti paginam eon-
••cderemns et eontirman-uuis unani idibatiani Licsljorn'' nominatam, (piam antea pr^-
t'ata Mimiganb'uordcnsis ' i;eclcsia habere vi(b'batnr"' etsi sine seripto, sitani in j)ago
Drcni" ae in comilatu Ilerimanni c-oniiti.-*. Cuiiis petitionibiis, ut iustum est, annuentes, 40
Uli. t;) IUI. i<l. niai., (tnai., ohne Ahhürzunfiszelchm , A) rielleichl nachgetraijen; Nnr.hl ragung deji Ort»-
iinmcnn (ri/l. Fi'fk-er Bfitr. 'J, 'J6!>) rermiirhtm irir nicht :u erkennen.
Mtl. 'Hresfilau - Holtziiiann] a) In — trinitatis fehlt in I> h) Hinricus /> c) veneraliiliuiii I)
i\) KnnxiiiiuH /' e; omnipotfliiti !>' 1) sancti« suis /> (f) parcat I) h) Tliicderiinis li
i) Mimi(^iffordciisi» Z^', ico sanctj; frhil; MimißrifonleiiBis />' k) Lipsl)cm li; Lifhorii />' ; 4&
Lysborh D' 1) Mimigfaefonlensig l>'\ .Nliinigardcronlensis D' m) viil. hali. />' n) Drein U
IIKIN UICII II. |nl!l. r,\l
iiitervi'iitii i'lijiiii :u- |ictitiiiiic ('iiiii;,'iiii«li; ' iiii|ieratric'i8 anfällst«; iii)str<,'<|iH' foiit« rtiilis
(lilcftissiiin; alliiriMiH|ni- tidcliuiii iiiistruniin , (|ui iiiibi [jn^Hentes fiiermit: Eiicfliaidi
UilueiiluTi^ciisis t'ti' Jlciiiwi-rUi'i l'iMlill)riiiilU!iisi>% Adallmldi " 'l'riiicffcnsis cpiscoiiiinini
ducisquc ( iodciridi ', \)vv liaiii- luistri pri^i-cpti |ia<;iiiain |)ivliljat<;" .si-di cpiKCDijali sil)i.
6 que^' siiisqiie aiiccnssnribu« in perijetiium (.■oiiliriiiainuH et rurnibiiramiis, iit in prrscTiiitn
loco Liesborii'' dioto iiostra iinperiali am-toritatt' dcbinc libcraiii liabcaiit" fac-idtati'in
servitiiiiu doi ordiiiaiidi (Knuis diviimiii aiiioreiii atqu»;" tiiiiDrcm". Printer \\rv ctiaiii de
advocatis in [n-rdictn Ihcd i-pisconis iiccat aj^i-rc et ordinäre seemiduni enniin vuliui-
tateni advoeatidueni ' in i[isiiruin mililia, iuxta ((und illis melius visuni l'iKM-it ad iitiji-
10 tateni <,'eelesie j)ri;titidatv. Kt' ut iit,?e nostr^ prrei'pticniis anetoritas unnii tt'nqxire
stabilis et iiieonvulsa jjernianeat, hane pai^inani nnuni propria enntirniantes sigiili nostri
iiupressione iussinms insi<^niri.
Sif^nuni duniini iiciniiei (M.) serenissinii et invictissimi iniperatoris aiif^iisti.
(iuntariiis eanedlaiius viee Areiicnliaidi archiepiscupi et areiiieajjellani recognovit.
16 Datum anno doniinic^ incarnationis MXIX, imlietionc ll. anno domini liiiiniii
regnantis XVIII", iin])erii vero eins vi, XVII. kai. aprii.: aetuni (ro.siariv; fi;liciter '.
4o;j.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn die Abtei Schildesche.
Ooslar 101U März 20.
«0 Origiiinlfliplom im k. Skuitanrduv zu Müiifiler (A). — Resrrijjtn jiririli>gioriim Puder-
buniensis ecrlesiae aus der Mitte des 14. .Tli. p. H9 ebenda (B).
Auszug in der Vita Meiinceni cap. IHö bei Brower Sidern öl und in Mon. Germ.
SS. 11, 141. — Broirer-Onerham Vita Meinwerri 879 a«.v .4. — Srhaten Ann. Paderb.
ed. I. 1. 4SS wohl aus B mit a. reg. XVIII = Leur.kfeld Ant. Halherst. H77 n" 47,
n = Lünifi RA. 17", 71(1 «" 25, = Srhaten Ann. Piulerb. ed. IL 1, 297. — Erhard
CD. West f. 1, 78 n" 98 aus AB = Migne Patrol. 140, 346 n" 108 mit 1018. — Wilnuin-'i-
Philippi Westf. KU. 2, 180 n" 152 aus AB. — CD. Sa.r.oniae regiae I, 1, 287 n" H4
unrollsffindig aus A. — Westf. ÜB. Suppl. 120 n" 772 Reg. — Böhmer Reg. llSö. —
Stumpf Reg. 1717.
30 Geschrieben von HC, der sich wahrscheinlich eines von ihm seihst durch Vorausfertigung
des Anf'angsprotoknlls und der Signumzeile liergeriehteten Blanquets bediente. Auch das
Dictiif kanu dem HC angehören, i-'if ihm alier nicht mit voller Sicherheit zuzuschreiben.
(C.) g In nomine sanctae et individuae trinitatis. [Heinricus dei grajtia" llonia-
noriim imperator angiistus. Quoniam'' i)re|deeessoJres nostros reges vel imperatores
S5 operat|()s| § esse in summ« capite, quod est (^'hristus, non ignoramus, quos scimus in
eius [mem|bris per fidem operatos haberi augmentando' aeeelesias deo vel sanetis
sacratas et pro ea ipsa re aeternae n^eoinpensationis preniia adeptos tore, non secus,
4<)2. ll) Küneguiule l> p) feldt in D <[) Hl)-; Myouerci D' v) Padebumeusis J> s) Adal-
berti ll'; Adallioli D' t| (rodtriili />' u) prelibati />' v) sihi !>' w) habest D'
40 x) timori'mi|Uf />' y) advocatiam P' z) et ut — (roslarie f^'liciter fehlt in D, ico nur
noch .lieht Hec luerunt acta Goslarie, ubi tunc cum imperatricc et aliis principibus idem
Hinricus sese reoeperat a) ß. statt XVU, also cielleicht nur f'eliler der llierliefernntf.
40il. [Brcsslau] a) ilicte uml die folt/endeti, mehrfach durch noch erhaltene .^chriffreMe IxMütigten
Kcfiünzunfien uii.-< H li) v über qo nachfietrat/en c) rorr. aus augmento, indem o in a
15 cerbe.isert und ndo cor aeeelesias eingescholien iriirde
518 KAIS F. K r i; K r M) e n.
si sanctanr' dei accdosiani nd lionoivni sam-torum Muiruin iTos[coro ct| iiuiltiplicnro
donis vel au-jnuMitis stiuhicriiuus, |iiT|iftuac' rfiinmcratiiniis (^•xiiltatidiicni uos uanrisvi''
sporanius. Qiiaprojitt-r univcrsali i^'rclo.siat' presonti vidcHcet et t'uim-ai' nianitcstiiin
pfSf o|>taiidi> dfsidcraimis, |f|ualitiT| ^Ii'^inmuTclius l'atcrln-iiimcnsis <-|)isc(>|nis iiostrat'
in)|>(M-iali cxi-elli'iitiaf dili-ctissinius >iil)liinital(>in ' iiostrain cinivrnit pustulans, acn-losiac .'>
siiat' iiiiaiii abhaliani Scddice" Vdi'atani ilari. ( "iiiiis (•(iiiiiiiui,-- )i<iitii>iiil)iis mm in-
nu'rito favi'iites iiitorvi-ntu ('lmnij;uiid(; im|(cratrii-is nostrac'' vidrlii-ct diloctissimi; i'on-
iiij:i>, «•|iisi-(ij)i>niiii qii<>(|uo ( Jcroiiis, l'nuaiii, Arnnldi, Dictrici, Hiltiuuardi et Krici
ii|itiiiiatuinqui> luistri rcpii l'cniliardi d|ucis|, Si-^üVifli coniilis, Ilcriniauiii et l'";;j;iliaridi
eonsilii vontilatimn- sujira dictaiii aliKatiaiii sit.nn in |i.il:" W <'ssa;;a et in cDmitatii m
Fridfiici i-mnitis sibi nri' noii siiac acrcli'sii; l'atiM'lirimiicnsi suis(nu' siicc-cssdribus
niiiiii «•i>iK-|fdimuf iure] duinccps pn.ssidciidani. l't vcro liai'r proc^pti j»at;iua staliilis
et inc|onJvuls|a| fiituris vd j)ri;scntil)ii> It'mporibus Ipermaiunv vajloat, propriac iiiainis
rautione tiriiiaiiui> d nostri si|f;i|ll|i iniprcssiiiiic latniii dnccntes si{j;nar|i iussiinus.
I iSifjmim di>mni Hi'inriri sorenissinii (M.i et iiivictissinii ini|per)a|t|<)|ns au);iisti|'. S i6
^ * MmtbiTiii> raiut'llarius vice Errlianbaldi arcliicapcllaiii r('coj;-n<)vil. il [SI. .'i.V'
Patuiii aniin diiiniiiic-i; iiu-arnatioiiis MWIIII, indictiimc II, aniid dnmni Ili'iiii'ici
rcgiiantis XVIl. iiiqx'rii vcro eins \l', Xlll.'" kal. apr.; actum ad (io.silare; t'clicilcr
amen"".
404.
Heinrich erneuert dem Kloster Niederaltaich die Schenkung von zehn Künigs-
hifen b^i Ober -Absdorf und schenkt ihm eine Insel in dei' Donau gegenüber
demselben Ort. Mo-schurg loht Ai>nl 7.
Origitialdiploiii im Bcsilz des Herrn Dr. Figdor zu IIVc« (A).
Greiser IMi-i Bamhenjeiises 75 ii" 8 ans B = Hitiid ■ Oeirold Metrop. Unlisli. kI. Midi, üs
a, Ü4 «" :i4 = Hund ■ Geirold Mefrop. Salish. ed. Bat. V. 17 h" ^4, = Liulririi/
SS. rar. Bamberg. 1, S35 n" 8 = Migtie Patrot. 140, 349 ii" 111. = Grefser (>/,. I(>.
538 ti' 8. — Moti. Boka 11. 14^ v" 29 aus B. — M<UI<r Reg. der linhenherger 4
n" 1. — Böhmer Reg. 1186. — Stumpf Reg. 1719.
Auf eiuem dureh Vorau.tfertiguug des Monogramms htrgeriehteleu und jedenfalls srlmn in so
dieser Gestalt besiegelten Bliinquel gesehrieben von deni bei D. 198 enrfihnten Cleriker. —
Erneuerung des D. '229 mit etwas abireieliender Grenzbestimmung und Hinzufiigung dir
Sehcnkung der Dunauinsel.
V.) ^ In nomine »anetac et individuac trinitatis. llcinriciis ilivina t'avonto dc-
niencia Konianonmi iniperator aiif^ustnx. si i\mu\ nn» «eccli'siu» ilri vrl in ciMilom J «er- s»
vienti'H Hf no^lri» iliturc Ktiiilniriiiiii.". iihmiiI iliiliio iiiiiiHn'psrihilc pr^niitiin in l'ntiiro caiioHüciT cri'iliniun.
Q'i« de rc cunrti» HileliliiiH iioBirih |iri;»ciitiliiiN Mi-ilioel üIiiui- fninri» nolnni <'«»c vulmnns. i|ii:ililir nn«
H':terU( vitf deiiidi-rio iMlInniiniiti tnni |>ri> rcnii'dio animf noHtrv <|<iani |iHr<'iituni no.strornni ncc nnn t>t
interrcntn dilcetv contccbili» n'.-ii;.' rnnif^niidnc <■! |iii dilirti AliliiliiimiB «lilmli« riiidcliiirdi ♦
408. d) am auf /{timir c) iIok uneilr t- an-r. nun s i) umpriini/firli HuIiIimitBlaiii, diinn « 40
Tiri*chm u unil m eiiit/ffiif/f, iIok u alirr nicht grlili/l gl (iice auf tianur Ii) rae fiuf
lianur i) flif Signuniieilf frlill in Ii, alifr dir Krij/Inzumi, auch rnn anjfUHli, ».•</ iliirch einen
Schrifirr»! gotichrrl V.) 'lau .Slci/rl liegt tone l/fi I) ilahinter ein I aunradieti m) XIII.
amen trnhriu-htinlich nachgetragen.
II Kl N l; l'll II. |nl!i. r,|(j
i;riiti.sH!i I>s('(|iii<> fiilfin «iM-i'Icsiiu-. i-ul ipMr |irv"-nMc viiji-tiir, in nxiiin iii<iiiiirli(iriiiii iiiilii ili •> fiiiiui-
liiiitiiiiii in niariii rt i-..iiiit.itii Adalberti * rimrclii.mii X ri't'iiii'X niiinxnH — iiitor lins tormiiioii HitoH: ab
• icciili-iital i vidclil'Ct irla^ra silpiT villuin (|II!H- Al.liatrs.lc.rl' ntlllcll|i;ltlir ll«' llicdio lluiiiiliii
alvco iisi|ti<' in riviiliiiii (jui dicitur Smidalia, • latiru.lin.' ad Miimta I •' m iilatfam, • l..ii>,'i.
i tn<lln> \.i.. ciiiitia riuijrrfiiii vcrffi-ntc in locis iindiabililiiis usiiii{ii<' si-iiiijiT ajitiK — , in-
siiper ftiaiii parvain insidaiii in Dannlii.i i-..nti:i .'and. -in villani iiu-c-ntcni p-r Ikuk-
n.mtri iiiv<'"-|>ti |i<t;.'iiiani <'.iiuTiliiiiii,'. ati|iii' lai(rinnir. «.-iiin tininiliii'^ a|i|i liijis a<l «•hhcIcmi |iiTtirii-iitilHiii
ari-is ai-ilitii-iis tcrris «•iillis .■! inrnitis * pratis |iMs<Miis et C'onipasfuis viis et illVÜs a<|iiis anna-
iiiinvi' .li-iMiisiliiis Iciiclinis |>ls<aliciiiilin.s vi'iiati.iniijiK silvis i'xstirpati« Vfl aillnii' i- x stirpaiiiliK mimi
10 «•iiui «iiiiiiiliiis i|iiv clii-i vi-l iiiiniinari p.issnnt iilciisililiiis. et di tr.i ini|icriali iiip' # in «-iim iim ac
■loniiiiiiiMi oinnlnii transfnniliniiis, rn i|ui|i|ii' rati.ni.' nt |in;ilirfMs alilias siiii|nc HncccHXDrirH .»xinili-
liUiiani haliiaiit |Mii,stutc'Mi ti'niiidi ominintauill vcl <|iiii'<{iii>l lis in iisiini |iri,-<lic;tnriim frafrnin'' iijfiTi-
lilincrit. i:t ut Inu'c n.istiai' ilimationiH aiU'toritit.i. oinniuni linininuni (••intiailictiMiii' ri'niuta, «»aliiÜM .-f
tinna i(.n-<trt. Iiam- «-aitani ix nnstia iiissionc i srriptaMi ac sij,'natani propria nnuin suhtn« tirniavinni».
ift ^ Sif^num dunnii Hcinrici (,.M.) seri-nissinii et invictissiini inipcratoris. g
I Ciuntlii'rius canccllarius vice Erkanbaldi arcliitappellani rcfofrnnvit. | tSF. 3.;''
Data VII. id. a|irii. indic-tionc l'l, annn (imninici; incannitiniiis iiiillcsinid .Willi,
annii vin> dunnii Hoinriei secundi rej^nantis .Wli. iniperii aut< in VI; actum Mersibnrf
tflii'itcr anii-n.
w 405.
Heinrich bestätigt dem Kloster Farfa seine Besitzungen, insbesondere die neu
erworbenen. Mersehury loB April y.
RegistiKiii Fitrfeme aitx dem Ende des II. Jli. im Cod. Vatif. 8487 f. 220' n" oö8
in der Vatir.aniirhen Bibliothek zu Rom (B).
ii Miiratori SS. 2'', 513 aus C roHtaminiert mit D. 28H = Migne Pafrol. 140, H47 n" lU).
— Regent)) di Farfa H, 2H4 it" 523 ans B. — Böhmer Reg. 1187. — Stumpf
Reg. 1720.
Au.s!<erh<dh der Kanzlei verfiuist und irahrsdieinlich auch geschrieben ; das Esrhatokoll steht
denjenigen der DD. 43H. 464 nahe. Ein Theil der aufgezahlten Besitzungen n-ar schon
so in dem D. 28H l/estätigt : im übrigen rgl. dazu die Urkunden Benedicts VIII. .Jafji L.
Reg. H997. H998. 40-n und die Urkunden des Regesto di Farfa S, Vi^ n" 4-Jtt: }fi2 u"4.50;
IH.i n" 452 : USS ff. n" 457 /f . 17H n" 462 ; 199 n" 492.
hl imniine sanctt- et individnt,- trinitati.-«. Heinneu.-* pius t'elix et clari.ssiinii.s dei
gratia Houiannrum inipcrator aujjn.stus. Oportet iniperatoriani subliniitateni omniuni
35 precibu.s iuste poseentiiun libenter annuere easque ad i-rtectuni pordueere. Qnaprojjter
noverit nnniiuni tidelinni sanety dei eeclesie nnstniruinque nniltitudo prysentiuin vi<lflit'et
et tutniiirum. ipiia vir venerabili.s abbas Hugo de nionasterio sanct^ dei genitricis
seniperqne virginis Marie sito tcrritorio Salunensi in loeo qui dieitur Aentianu.s no.-itre
dignitatis adiit pr(,'sentiani ^nppliei dovotione depo.seens, ut ea oinnia iiostri pri^eepti
40 timiaremus auctoritate, qu^'cunque antecessoruni no^itronnn iure perpetuo per .siniili.';
donationis paginas rcgali atqne imperiaii eon.'^titutione einsdeni niona.sterii veiidicaret ''
proprietati, in.-^uper etiani ipsas res, quas ideni abbas noviter aequisivit vel quas tideles
Christi inibi eontulenint seu qnas perditas quomodolibet recuperavit: id est in coniitatii
404. [Holtzmaiin a) iler Xaine irahrscheinlich nachgetragen h) v zwischen r und m über dei- Zeile
46 nachgetragen c) da» Siegel int in der Signumzeile hinter dem M. angebracht.
405. (Bloch) a) B.
ö-iO K A I S E R r H K r N 1 > K N.
Sal>iiifiisi eastellum dt- Tribuco ot ahcriiiii »K- Hiu-c-iniiinn i-uin suis pertinentiis, quom-
adniixiiim «li'imms Reiicdii-tus siiininus ixmtit'i-x nostcniiic spiritiialls palcr iiostm nij;atu
eidein inonastorin restituit; siiniii inndd illn Ima, qm; pnulictus pajia iiir |iimtiHc'alo
j)i\i'Ojituin pro aiiimi; sii«; miu-dio routiilit, (juy sunt: niassa de s\ipia >(.Ti|iIii HtU'i'iniano
i'uni suis iiuiuibus pertinentiis, aeeelesia ([ucxpie sanete Marie sita iu i'uiido inas.s(^' do f,
l'estiariii euni prydiis illis (pn; in ipso enntini iiiur preef|)ti), nee non et (,'eclesia saneti
Sfliastiani in CciUina in loeo ipii dieitur Fla^^iano euni terris et vineis, sieut i])sc'
|n\sul universalis aliiqu« plures sanete dei j,'(iiitriei per eartulas eniicesserinit : pari
modo nioinisteriuni saneti Laurentii in liiiil)ns Canipaniv '» '"*^'" 'I"' nnniiiiatur Macri,
quiid idein veneraliilis pater supia eilet" inen iiptuiit: et in cnuiitatii Saljinensi predia, lo
qiu; Detauiainis cum Hoj^ata »■(iniuf^e sna per eartulas venerai)ili niatri dinnini lesu
Oiwisti iledit: etiani terra de Hurtellv euni i;eelesiis olivetis atque vinetis a Icilianne
prcshitero et a suis eousortilius idilata; in eimiitatu Hoatimt terra, (|uani 'i'iaiisarii-iis
sanetv Mari»; larj;itus est; in suburhanis Tvhurtint.' eivitatis monastei'iuni saneti Adrijuii
eun\ onmibii» suis pcrtinentii«; in eimiitatu Firniano (piydani res Attmiis tilii Arderadi i;.
cum ycelesia dnuiini Salvatoris et eastello ('asa iioua, sicut liabentur in cartnia, (piani
ipsc sauct^ ^eelcsiy beaty Jlariy t'eeit; in eodem quoque eoniitatu res a (iriniizone
tiüo Hilde]>randi inibi eollate euni niinisteriii de Sparzian« et eanipo Arsitin et
de Ualli. sieut in prinri nostrn preeepto eontinentnr; simiiiter res. qnas Ailelnicidus
tilius (juidiinis ibi dedit et Adelniodus tilius Hildeiuiidis, et qu^cuiupie ab alii|iiilius ^n
eideiii sanetv Marii,- de Pharpba data sunt; in eivitato Hnrtana nionasteriuni saneti
Thet)dori euni i,'cclesiis e.t oninibus suis pertinentiis; de perditis et requisitis rei)us
monasteiium sanc-t^ Mari§ de Mignione euni oninibus suis pertinentiis, qiuid beaty
memorig senior nostcr Otto ibi restituit; in Asisio dui," §cclesi^i, qug super terrani ipsius
monastcrii positc,' sunt: in Suniniati (,'eclesia saneti Siluc.stri et curtcs de Flumine et ss
de Monasteriido et Portiea; in eoniitatu Halliensi iiKinasteriuin saneti Pcregrini euni
Omnibus .suis pertinentiis. Hi^v igitur onniia et qui,'eun<|ue imstri pr^decessnres reges
vel imperatores eideni (.'cclcsiy beati,' Marii; de I*liar|)ba ])er pr<;cept;i eontulerunt. iios
per baue paginam eontirnianuis, ut sancta dei ycclesia liabeat teneat ae iure jiroprie-
tariii sine aliqua inolestatione possideat. Si vero, qiiod absit. aliquis eontradictcn- 90
huius nostri jn'^cepti fiierit, centuni libras auri eimiponat. niedietatcm noliis et nu^die-
tateni ^■^carirl sanet^ ecclesi^ beate Alaric; de Piiarpba. Ut igitur liye nostra iussio
firmitc-r inviolabiliterque servetur. int'erius manu pmpria Hnnavimus ac illam nostro
sigillo repercusso insigniri prc^-cepimus.
Signum domni Heinriei invictissimi imperatoris augusti. (M.) •"•
Peligrimus eancellarius ad viceni lleberardi l'abenbergensis §pisc(>pi" et archi-
capellani reeognovit.
Datum anno dominicg incarnationis millesiino .WIIII, anno dnmni llcinrici re-
gnantis xvil. imperii viro vi, iiidictione II, loeo Meresburcli; V. idus april.
4(m;. «0
406". Heinrich schenkt deni von seine)- Gemahlin Kiuiignnde geffvündeten
Nonnenklostei' zu Kauftmycn dif ( trtc ( fhei-- und Niederkaiifunr/eii , Vollniars-
hauseu und Uschlaf). Allsterlt KiW Mai 4.
Frayiiient den Originaldiploms im /.'. Sldafsmuliir zu Marluinj (A). — Absclirift
Srhmincke's aiM dem Ende des 18. Jh. in dessen Diplomalnrium Hassiaruni I , />. lil in der is
Ijandesbibliothek zu Cnssel <iii-< ditn damals noch vollsltlndige» Original (1i).
HKIXRieil II. UM II. 521
Ledderhose KU-ine Schriften 'J,'J85 n" 6 nits dem noch unvemehrteit Original mit iiid. I\'
(L). — Böhmer Jieg. J18i). — Stumpf Heg. 1722.
4lH>''. (Unecht.) Heinrich schenkt dem von seiner Gemahlin Kunigmute tje-
gründeten Nonnenkloster zu Kaufuntjen die Orte Oherkaufungen mit dem
t ganzen W^alde, Niederkaujungen, VoUmnrshausen und Uschlag.
Allstedt 1019 Mai 4.
Urkunde uns dem Ende des IL Jh. in Dij/Innifurni im k. Staatsarchiv zu Marburg (A^).
Ledderhose Kleine Schriften 2, 53 cit.
Von dem erhteti D. 406" ist uns nur ein kleines Fragment des von OF geschriebeneti
10 Origimds erhalten, doch li'tsst sich der Text aus A^, B und L mit voller Sicherheil her-
stellen. Er geht auf das D. H75 zurück, dessen Wortlaut GF durch einige Zusätze er-
weitert hat. — Die Fälschung D. 401)'' ist um Ende des 11. .Th. angefertigt ; die Schrift
ist derjenigen des HF nachgeidimt, das Siegel irahrscheinlich von D. 406" auf D. ■106''
übertragen. Zweck der Fälschung war, dem Kloster einen Rechtsiitel für den Besitz des
15 Knufunger Waldes zu verschaffen: zu diesem Behufs sind hintei- Oiierencoufunga die
Worte cum toto ncmore eingeschoben. Abgesehen davon ist das D. 406*" eine ganz gute
Abschrift des D. 406" und konnte deshalb neben A und B, unter Berücksichtigung einiger
Lesarten von L, der Ausgabe desselben zu Grmide gelegt werden.
[(C.) ^ In iiiiiniiio sauctiie et iiuliviiluac triiiitatis. lluiuricus divina faventej" cle-
10 mentia'' Romanorum imperatnr augii.stus. ^ [Imporinli uostrae di^nitnti deceus atiiue ne-
ccssariuiii alist|Uo diiliio scinius'" esst*, ut et nns in laudeni et Iiunorem dei hniia im-ipieiido porf]irl-
anius et aliis iiicipiontibiis, qiiatiiius ad etiVetum'' peitiiiffant, uj)em iiostraiii [inipciidainu.s. Si ergo
hoc iuste oiiniilius exhihere debeinus. (pianti» siiecialius iiioiieiniir illi auxilio esse, ut bona perticiat
injcepta'', euni qua siimiis earo et aninia una. rroincb- onmiuni Cliiisti iiostrii|Me ti[deliuni presen-
16 tium »ciliect ar futuroruni noverit imiversitas, quod diloeta conteetalis nostra Cvnig'vuda videliejet
imperatrix aug-usta moiiasterium in honorem aalvatoris miindi (et viviticae erucis nee non sanctae dei
geuitricis .semper * virginis Mariae et OCati Petri prineipis apostoljorum et omnium simul sanctoruni
in loco ifiii diiitur C'ofünga '^ eonstruxit, In quo vir[^'-iiies sub regula saiu'ti lienedicti ordinavit. HuiiiH
igitur dileete no.strf eoniugis religioiii ac devotioiii congaudeiites, amojri etiam eius * ob-
80 teniperantes pro reniedio nniniae [nostrae nee non i]>sius omiiiunH|ne^ debitoruni nostroruni quasdani
uostri iuris villas, ijisiiiii videlicct monasteriumOuerencoufenga''-' nee nonNederencoufenga',
Uolcmereshujson'', lu.slad' dictas, in pago Hassia sitas [iu coniitatu"" Friderici comitis
euni Omnibus" pertinentiis suis agris areis editiciis" terris cultis et iucultis silvis venationibus aquis
aquarum v e deeursibus piseatijouibus molendiuis pratis pasfcuis vüs et inviis exitibus et reditibus
96 quesitis et inquirendis maneipiis utriusque sexus et oninibus quf quocumque'' ITlodo nominari ae
seribi possnnt utilitatibus ad ea]sdem Vlllas pertinentilius ad [predietum nionastcriuni et ad Utili-
tatem tantununodo sdninini iljidem sub regula nionaeliica den famulantiuni per baue
nostram imperialem paginam concedimus atiiue largini]ur. Et ut hace nostrae [auctorita t i s kai'ta
stabilis et inconvulsa » omni permaneat (JVO, hoc imperiale preceptuni inde conscriptuiii manu propria
40 contirmantes sigillo nostro lUSSimus insigniri.
406°. [Foltz- Bloch -Holtzmann] ai fliese »ml die folgenden Ergämungen aus A'BL h) elemetia .d'
c) V über der Zeile nachgetrnyen ,(' d) essectum A^ c) incepta porficiat .1' f) Cov-
funga A' g^ i :irischen n und u nacht riifiUch eingefügt A' h) BL: Ouerencoufunga A'
i) L: Xederenroufunga .1': Nederencofenga ß k) L: Uolmareshusun A' ; Uolcniereshusen B
46 1) Luslad A'BL; dneh ist der erxte Buch.ttabe in A irahrscheinlicher I al.i L; auch spricht für
die Lesung hislad die heutige Xanienxforni l'schlaff, du ein ntdautendes L schirerlich abi/efalten
tetire m) it auf Jiaxur A' n it auf Ha.su r .i' Ol BL: aedificüs -4' pi quocumodo .,4'
KmUerurkuudeu 111. 6G
522 KAISER TK KUNDEN.
^ Si^uiin iloiuni lltiiirici invii-tissinii Hoiuanormn M. iiui)eratoris auijii.sti. ^
^ Guntherius cnncoUarius ad virciii lIiTi'aiiUalldi'i arfliica|iiK'llaiii rf(.-iiu\Hivi. |
l>ata IUI. iii'ii. inai. iiulictiont- II. aiiim «loiiiiniraf ' iiicaniationis niillcsiiiin wiiii.
anno vit<i (innuii' Hfiiirici ini]K'rati>ns aiifjnsti n-gnantis \\ ii. ini]icrii \': ai'Unn Alsteti;
iVlioiter anien.|' 5
44M»''. 1' OiicrencoHfunpi» Cum totn m-niDrO iicc iioii ....
407.
Heinrich schenkt dem von seiner Gemahlin Kunigunde gegründeten Nonnen-
kloster zu Kaufungen seine Besitzungen zu Escheberg inid Miiser.
Allstedt KU!) Mai ■/. 10
Orifiiiitildiplom im k. Slnalxarchir zu Marburg (.A).
I^derhofte Kleine Schriften :2, 284 n' 5 aus A mit ind. IV. — Böhmer Reg. 1188. —
Stumpf Heg. 17J1.
Geschrieben von GF, der das D. 375 ah Vorlage benutzte; die wenigen Abireicimngen von
dic.iem entsprechen zumeist denjenigen in D. 4oi>. 16
iC.i ^ In niiniino .'iant-tae et individnai- triuitatis. Hcinriciis divina* favente clc-
Ult-ntia Hiinianiirum inipcrator aUgUStUS. i] IminTiali nostrne dig-iiitati ik-rens atque iie-
cessaritim nlisque dubio seimns esse, nt et 110s in hiinlciii et honorem dei » pro tieiamus et nliis
iuripieutiljiis. quatinns ad etTectum'' perting^ant, opem no»itram iinpendamus. Si ergo hoc iiiste omnibns
cxhibere debemns, i|unnto s]iecialiiis monemnr illi auxilio esse, ut bona perlu-iat inoepta, cum qna SO
saniiis caro et aninia una. Proinde omni um Christi nostroniniqtie lidelium |ires<'ntiuni scilirct nc
faturornm noverit universitas, qiiml dilecta cunti-rtalis nostra Cvnif.'vnda'' videlicot imporatrix auffUüta
mona.steriiim in honi.irem salvatoris niundi et vivilicac cnieis nco non sanctae dei penitricis »emperc|iu'
virfrinis Mariae et Petri priucipis apostolorum ut onmiiim siniul sanctornm in loco qni dicitur Cliofiuifja
coustnixit, in quo vir^nes sub regala sancti Deuedicti ordinavil. Iliiitiä ig-itur dilectae nostrne cun- 26
iugi» rcligioni ac devotioni COngaildentes, amori etiam in omnibus optemperautes pro rcmedio
aniniae n<istrae nee n<in ipsius omniunique debitornm nostrornni talia pi'cdia, qnalia in Eskc-
berge ac Meiskerc villis in pago Hassia in i-omitatu Dodcclionis comitis visi .snnnis li.iljcre,
cum Omnibus COnun pertiuentiis agris areis acditieiis terris cnltis et incultid silvis venationibns aqnis
aquaruni V e deeursibus pi:<vationibns nioleudinis pratis pa.siuis vils et invii» exitibns et rcditibn.s quc- 80
sitis et inquirendis n)anei|)iis utriiisque scxus et omnibus quy qilOCUniqiie niodo nominiiri ac seribi
possnnt utilitatibiis ad eadeni predia pertineutibus ad predictum nionastcrinni et ad utilitatcin
sororuni ibidem .sub regllla monachica deo SCrvientilim per hanc nostram imperialem paginam
in proprium larginnir atque eoncediinus. Et ut haec uostrae iugenuitatis nnctoritas .stabiüs et in-
couvulsa * omni pernianeat aevo, hoc imperiale prcceptnm inde conscriptum propria manu contirmantes 1&
sigillo no.ttro insigniri iussimil.s.
Ji .SiginuM diMiini Hfinrici iiivicti.s.<imi (>I.) Romanorum impcratoris augiisti. §
^ Guntherius canceiiafius ad vicem Hercanbaldi archicajjpellani recognovi. | (SI. 3.)
Data Uli. non. mai.'' indictione II, anno doniinieae incarnationis niillesinio XVIIII,
anno vcro donuii Ilcinrici inij)eratori.s augiisti rcgnaiitis .xvil, iiii|)crii v'; Al.sti'ti actum; 40
feliciter'" amen.
406", qi A'IiL T) (lomiiii Ii ■ii ,1'A.- domini Ii t) iltia im A' mit einer brüchigen Wachmnaste
Icilnutlich htfeatii/le SI. 3 itt icahmchtinlirh von A abi/flöit irordcn.
4(17. (Eoltz-Uloch n; in corr. aun u In (Ihm ergte f rorr. aim c <•) ilie drei letzten liiichelaben
iiuf hiuiir dl IUI. non. mal imai. iilin<' Al/k-ilrziini/steiclt^n, ,li iiml V — leliciter vielleicht 46
n<irh;ietriiyen.
II i;i N KK II II. 1(11!). 523
40S.
Heinrich srhenht dem von ihm genründeten liisthum Bamberg den von Einigen
Abtei genannten Ort l^er<ia im Donaugau. Allstedt Inifi M„i iti
OiiiiitKiltliplotii im /,. liiirlisarchii' 211 Miinclifii (A ).
6 Hei/berger Irhnographia Bahenh. 1, 1 li> K.iir. aus A. — ( Hi-yherger) Lnwlenliolwit,
prob, ti" IS ans A. — Ried CD. Jintisli. 1, ViH ,1" 141 ans A = Miipie Patrol. lU).
S4'J 11" 104. — Oesterreicher in Geö/I'itete Ardiice 3, 5S1 n" S aus A. — Moii. Boira
28', 483 m" 299 aus A. — Facsimili- in Kaiserurkunden in Abb. Lief. 4, Taf. 11. —
Hüll »irr i.Vf/. 1190. — Stumpf Bei/. 1723.
\i< .Utf einem Blunquet, in drm das EingangsprotokoU und die Signumzeile (in die.<ier iviedenim
ilas Monogramm zuerst) nni GG rnrausgifertigt waren und das uahrsrheinlirli auih schon
in dir.-ier (restalt besiegelt u-urde, gescIirielHU von Ba. FI. Für den (.'onte.rt i.'it dieselbe von
Uli. II verfa.-^ste, uns nicht erhaltene VU. benutzt, die auch dem D. 197 als Vorlage diente
(vgl. X. Archiv 22, 143) : wir haben nur, was mit D. 197 übereinstimmt und also sicher
15 auf diese Vorlage zurückgeführt werden kann, durch Petitdruck bezeichnet; wahrscheinlich
ist aber die VU. in D. 408 noch in weiterem Umfange benutzt worden. — Über die
Lage r/cx liingst verschollenen Klosters Berga hat zuletzt und am besten Fastlingvr in
Verhandlungen des hist. Vereins für Xiedcrbayern 24, 203 ff. gehandelt. — Von Udalrich
zum Formular zii.'^amnH'ngezngcn und .«0 in seine Samndung aufgenommen.
so (C.) § In niiiniiic sain'tac i't individuac triiMtatis. Heinricus «jratia dei Hoiiiaiinrum
impcrator aiiyustus. p (iluria praesens fuiritiva et inanis est, (hun j)iissicletui', nisi
aliquid in ea de eaelesti aeternitate cogitetur. Seil dii niiseiatin liuniaim generi utile
providit reniedium, (niandn parteni caelestis patriae terrenae substantie f'eeit esse i)re-
cium. Huius ergo nos clementiae memoies queiulam hereditatis nostrc loeimi Hnlienlierc dictum
ii auctoritnte npostolk-n tirnintiim nee iioii dilect? coiitectalis iiostre Cliviiigundae et vciieraMlis Heiiirici
Wircihurjfoii.sis episoopi nc rinmiiini titli-liinn in»strnrum e[ilscnjnn'iuu ai)l>atuni T"tiusi|Hi* icgTii nostri
principiuM conrordi dt*v<jti<ine collaiKlatuin in culniou et sciiem opiscopatns in'nveximiis, ad honorem
vidclici't omnipoteutis dii et licatao Maiiae sonipcr virjrinis sanctormii(|iif apostoloriun Petri et Pauli
nec non saneturuni niartyruni Kiliani atnuc *ieiirgii it unininm sanrturniii pia veuoratione
30 fundaviiiius, iit inibi taiu pro anlecessoris nustri tercii videlicet Ottonis iniperati^ris quam pro omnium
tidelium vivorum ntque defuuctorum memoria iugiter liostia mactaretur salutaris. Proiude noverit om-
uium dci nostrique fidelium tarn preseus aetas quam suctessiira posteritas, qualiter uos pro dei amore
uostreque salutis acquisitione praefat? sedi tot venerabilium viroruiu attestatione fuudate ((uendam
nostri iuris loc-um Berga dictum in pa^o Tuonocgnvve dioto et in ooniitatu Adalljerti' comitis
So situm, qui a quibusdani abbatia nuneu])atur, hae iniperiali et praeceptali pagina, sive
abbatia sive alin <(Unlii)et niodu praediuni sit. cum ..mnibus rebus ibidem pertinentibus mobi-
libus vel immobilibus cultis vel incultis et cunctis quo iillo nuido scribi ant nominari possunt utilitatibus.
prent tirmius possumus, concedimus donamus et proprietamus, omnium contradictione remota. Preci-
pimus igitur, ut uobis in deo dilectus Kberhardus eiusdem sedis primns episcopus ehisque successorcs
40 liberam dehinc habeant potestatem de praedlcta seu abbatia seu praedio tenendi possidendi
commutandi seu quicqnid sibi übet modis omnibus in usum episeopatus faciendi, l't autem h{c nostrf
ingenuitatis traditio stabilis et inconvulsa permanent nunc et in futurum, lianc pagiuani inde couscriptam
manu propria roburanti-s sifrilli uostri inipressionc insif,'niri iu.ssimus.
408. [Bresslau^ a ) 1« dafür f/elassene Lücke nachgetragen ; ob ton gleicher oder anderer Hand, igt
45 nicht sicher :ii entschfideii
66*
524 K A l S K u r U K r N U E X.
^ Signum doiiini Iloinrii-i i.M.t iiivii'tissinii iinpcratoris augusti. ^
^ Gunthfricus'' caiicollariiis vice Erohambaldi ari-liicajtpellani lecogn. ^ (SI. 3.)
DrtUi VI. id. luai. aniici dominic'9 iiicarnatiniiis MWllll. indiftiono II, ainid vcro
dounii Honrici set-undi rcgnaiitis x\ II, iiii]"i-ii ;mic-iii \: lutiiin .MtNicti: t'clicitiT.
400.
Heinrich schenkt dem Nonuenkfoster zu Kmifungen die Orte Lay, Waldesch,
Winningen. Bisholder, Trimbs. Magdeburg Jul9 Mai ^H>.
Orighialdiplom im k. Staatsurrhiv zu Marburg (A). — Abschrift des IT. Jh. in ('ad.
9i>:il f. 54 in der k. k. Hofhibliothek zu Wien (C).
Brower Ant. Tret-ir. ed. I. 63ä eil. — Herrgott Geneal. 2, l(l5 n" im aus C zu Juni 13. — JO
Winkelmann Acta ined. 2, 134 n" 181 aus Tran.fsumpt K. Budnlfs von 1390 Milrz 10. —
Facsimile in Kaiserurkunden in Abb. Lief. 4, Taf. 12. — Görz Mittelrhein. Reg. 1205. —
Böhmer Beg. 1191. — Stumpf Reg. 1725.
Für das D. 409 ist von GF ein Blanquef hergerichtet worden, auf u-elchem zuerst inihr-
selieinlich das Monogramm vorausge fertigt und dann die erste und die Signumzeile ein- '*
getragen waren: vielleicht war das Blanquct auch schon in dieser Gestalt mit dem über
der Signumzeile durchgedrückten Siegel versehen worden. Den ganzen Context schrieb HC
nach eigenem Diciat, indem er sich nur in wenigen, von uns nicht besottders bezeichneten
Wendungen an frühere Kaufunger DD. anschloss. Schliesslich hat dann wieder GF Recog-
nition und Datierung hinzugefügt. — Erklärung der Ortsnamen hei Görz n. a. 0. so
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitati.s. Heinricus divina favente de-
mentia Romaniinim imperator augustu.s. | Quamvi.s generaliter in onmes catiiolicac
fidei cidtores nos liberales et largos esse conveniat, specialitiT tanion in dilcetissiniani''
no.stri coniugem Chuniguiidam scilicot impcratricem augustam, qui in ('linsto sunnis
luia caro, nu.s liberalissimos et largi.s.simos esse res ipsa et ratio ennipellit. l'roiude s»
nos supra dictae eiusdem nostrae dileetissiniae coniugis devotis et religiosis pctitionibus
adcjuiescentes nostri iuris qu^dam loca in comitatii Prihtoidi coniitis et in*" pagis
Trilifliira et Meinifelt dictis sita, bis nominibus appeliata: Legia, Asch, Windinga,
IJizclre, Trimizze, cum mancipiis utriusque sexiis accclesiis acditiciis vineis nudcndinis
areis pratis pascuis terris cultis et incultis et cum uninilms iicrtinentiis, qu(; nos iure 30
et legaliter in sujira dictis locis habere dinoscinmr, nimiastcrio Clniofunga dicto in
honorem saivatoris raundi et sancty Mariae sanctique Petri apostoli constructo et con-
secrato con[cedimus et conjdonamus'". Et ut huius nostrae donationis auctoritas omnibus
Christi nostrique fidelibus credibilis habeatur et vera credatur et stabilis nianeat et
inconvulsa consistat, hanc cartam indc conscriptam mann pmpria mlxirantcs sigilli 36
nostri im|iressionc iussimus insigniri.
§ Signum domni Heinrici invictissimi (M.) Komanorum imperatnris aiigiisti. §
S rönitlicriMs canccllariiis ail vicini i']i kdibaldi arcbicap))clla)ii rccngnovi. ^ (SI. 3.)
406. h} A.
409. fFolt/-BI'ii")r a) ziritirtieti f un'l i rin :irfitrK t tiimmitierl ti) unter ilem rmlen SIricIt iln i"
n eine l'ntrriflngc (iiixrn'lini r) ilic Kriji'lnzung aim C
II KI N KK 11 II. imii. 525
Datii XIU. iiiiiii'' iiulktiniii' II, aiiiiu (lniiiiiiiri; iiii-iiniiitiiiiiis iiiilli-Miiiii> XVIIH'', iiiiiio
vt-n) (loiimi Hfiiirici iiujionitoris auf^iisti rcj^naiitis .WII, iniperii vero VI; actum fflicitcr
Jlagdeburili; aiin'ii.
410.
5 Heinrich sclienkt der bischößicheii Kirc/ui zu Jlal/jersttidt eine ihm ihirrli
liichterspruch zuerkannte Besitzung in vier Orten des Schtvaöen/jaues.
Miußhbmg 1U19 .
Onyinaldiplom im k. Staatsarchiv zu Berlin CA).
LmJcwitj Bei. 7 , 440 aiw Ahsrhrifl roti B in C mit a. re/j;. se[)tim() und 7 , 460 n" 24
10 (iiia (' mit a. ine. mill. XVIII, imp. XVI. — ■ Hüfer Zeitsrhr. '^, 148 n° H9 aus A. —
Heinemann CD. Anhalt. 1, 81 n" WS mis A. — Schmidt ÜB. de.i Hochstifts Hulhersladt
1, 49 »" 67 <ii(.'< A. — Böhmer Reg. 1192. — Stumj/f Reg. 1726.
1 '(•»•/ ((.s'.i.7 und ge.irhrielien von GB, der ifiih wdhrfirheinlich eine.'i durch Voraus ferliijinig des
Monogramms hergestellten Blanquets bedient hat. — Zur Deutung der Ortsnamen vgl.
16 Biittger Diöcesan- und Gaugrenzen 3, 204, dazu Zeitschr. des Harzvereins 8, 183. 9, 11.
19, 853. 20, 207.
(C.) ^ In iinmine .sanctae et individuac trinitati.s. Hoinricus divina favontc clo-
iiicntia RoiiiandiMiiii iinjicrator aufjustiis. f, Si venerahilia accelesiariun (U-i li>ca
alicuius doiii cdiiiiiKKlo ditaro ac .>:nbliinare studueriiiuis, nobis id regiiii|ue nostri .■^tatiii
so profuturum es.se iiiiniiuc diibitaiims. Quapropter noverit onmiuni Chri.sti tidiliuni
nostroninunie univcrsitas, qualitcr no.s pro rcnn-din aniniae nD.'jtrae paroiituinque
iu).striiruin ncc non dilccti-ssinic cnntectalis nostrau Cunigundo videlicet imperatricis
augu.ste Haluerstcdcnsi aecclesiac in honorem .sancti Stephani protoinartiris dedicate,
Olli vfnerabilis Arnoldus episcopus preesse videtur, interventu ac peticione eiu.sdem
85 voncrandi jn'f.sulis tale iircdium in usuni fratruni deo ibidem servientium, qualc nobis
iusto iiidiiuni iudieio Icgaliter ]iiTtinoro videtur, situni in loci.s Zeielinga, CJotlo, Ocii-
tircsrotli, < iardiiltrsnitli, in pago vero Sueuun in eoniitatu .'lutiMii Tliiatniari comitis,
cum onniibus ntilitatibus eidem predio iuste pertinentibus, terris videlicet culti.s et in-
cultis mancipiis ntriusque sexus arei.s aedificiis pratis pascuis silvis aqui.s aquarumqiie
30 deciirsibus piscationibu.s molendini.s viis et inviis oxitibus et reditibus quesitis et in-
quirendis eeterisque que quomodocumque nominari possunt ntilitatibus ad idem pre-
dium iure pertinentibus, per haue nostram imperialem paginam eoncedimus atque
larginuir et de no.stro iure ac dominio in eiu.s ins atque dominium imiiiio'' tran.sfuudi-
mus, ea videlicet rationo ut iilcm iani dictus episcopus sibique posthinc succedcntes
85 liberam de eadem proprietate posthinc haboant quic<[>iid eis placuerit ad usum aecclesiae
et fratriuu deo ibidem servientium faciendi facultatem. Et ut liaec nostrae ingenuitatis
auctoritatis stabilis et inconvidsa omni posthinc permaneat tempore, hoc preccptum
inde conscriptiun manu propria eoiToborantes sigilli nostri inpressione iussinius insigniri.
^ Signum domni Ileinrici Komanorum invictissimi impcratoris augusti. | (M.)
•40 11 tiuntherius cancellarius vice Ercanbaldi archicapellani recognovit. ^ (SI. 3.)
Data*" indictione II, anno dominicae incamationis MXVIIII, anno autem
domni Ileinrici secundi regnantis XVII, im])erii vero vi; actum Jlagadabvrc.
109. (1) davor ht durch ein Versehen des GF kal. a usffelaitseii c) GF hatte versehentlich zuerst
mill. anno geschrieben und hat dann zwischen diesen Worten die Zahl XVIIII, und zwar, da
45 der Raum klein war, mit Xachtraguny des letzten I ü/ier der Zeile, ein;/)Mcho/>en.
410. [Bresslau] a) A, statt omnino b) unausgefüllte Lücke für das Tagesdatum.
5-iti KAISKIM' ÜKlNlti: N.
411.
JlfiuricJt schenkt i/em ydiDienklo.tter zu Kau/iaige» den zum Erbgut seiner
Gemahlin Kunifjunde gehüriijen Hof Hericshausen.
Orighialdiplom im Sliflsarrliiv zu Kniifitngen (A). b
I.eiiderhose Kleine Srlirifti-n 'J, ö'j rit. zu lOlH. — Brexshut DD. ceiitum 3.5 «" ^4 aus
A zu lUlS oder l0li>. — Stumpf Atta imd. 376 u" 268 aus A zu 1017 Decemhcr—lOlit De-
cember. — Dohenecker Reg. 665 ebenso. — Stumpf Heg. 1834 zu 10 lö — 1021 Aug.
Mit Benutzung de.i D. 375 rerfansl von GF, der die Urkunde auch mundiert hat. Er
t>ediente sieh dabei eines Blanquets, das er durch Eintragung des Monogramms sowie durch lo
Vorau.^fertigung des Eingangsprolokolls und der Arenga selbst hergestellt hatte. Drt.vx
das Blanipiet in dieser Gestalt bereits vollzogen und besiegelt war, darauf la'sst die auf
der Büekseite des Siegels in ähnlicher TrWse icie hei D. 330 eingegrabene Insrhrifl Do
Herl[eijchacshvsvn ■srhlie.'^.ien, u-elche .sicherlich die Veruitidutig des Blnti'iuets bestimmen
sollte. Die Xachtragung der Datierung ist verge.'<.'ien u-nrden. Wir reihen das Sliirk, das i6
wegen seines Schreibers nicht viel älter sein kann, hier ein, weil einige Satze uml Tl'c»-
dungen daraus in dem von einem anderen Sclirciber 7nundierlen D. 412 benutzt sind.
(C.) I In nomine sanctae et iiuliviiluai' tiiuitiiiis. lI(•ill^i^,■n^ diviiKi l'.ivriitc ulc-
mentja Ronianoruni Imperator augustus. ^ Si • oimiibus imna * iiici|iieiitiims ex im-
lurialis dipiiiiii t i s dcbito delicmus prodcsso, quanto niaj^is honestum ac roli>;iiisuni illiu.s so
.Studium augmentare et. ut ad effectum perducatur, niodis onuiibus iios (ijioitit aduivare,
cum ijua Ulla caro divina existimUS COpulatione. Proinde (iimiilMis Cliiisti ii.i» t r i inio tiik-
libus notum esse voiumus, qualiter nos devotioni ae rrlij^inüi (iilcctissim? cDniu^ris
nostr? Chvnigvndac imjieratricis augu.stae congaudentes, petitionibus etiam eius assensuui
prebentes quandam hereditariae proprietatis suae cortem Herleichcshuson dictam in pago «>
ReinifgOWe in oomitatu Sigitridi oomitU sitam iiioiiaste r i o SUO Cliuofiiiifru in lionoie * sanotae
dci genitricis Mariae et beati Pt-tri i)riiicii)is a|io.stoioriiiii constru e t o, llbi etiam virgiues Cliristi
8ub rcgula Mancti Beiicdivti ordinavit, cum oniiiibus |icrtiiicntlis suis, ai'cis VldellCCt oilitirii» agris
pratis pascui:» aquis aqnarniiivc decursibus piscatii>iiibus inoli'iidiiiis silvis vt'naliuuibu.s rxitibiis t^t
reditihus viis et invii» * oniiiibiisquc fploCUmqUC modo dici ac scribi iiossuiit utilitatibu» *, per 80
lianc • imperialem paginain in Jiropl'ium largimur ntque couccdimu» ac omnimodi.S Continnamiis,
oinnium hominum contradictione remota, ea scilicet rationc ut abbati.ssa Ota, quam
eidem loco prefeeimus, ac qu§cumque in eodem ordinc post eam ibidem" promoventur'",
lilierain exinde habeant potestatem quicquid eis jjlacuerit faciendi ad utilitatfin tan-
tunimodo aecclesiae et .sororum ibidcn) .sub regula iiionacliica <leo servicntiiuii. i;i ut 86
liaec iiootrac donationis ac confirmationis uuctoritas stabili» et iiiconvulsa * iiniiii piriiianoat
aevo, hoc • prcccptum inde couseriptuni projiria manu corrnboraiites «i^'i I I i ii..stri iniliri'ssionc
iuK.simU8 insigiiiri.
^ Signum domni Ilcinrici invicti.s.'-inii i.M.^ Hiimaimriiiu i:n|pi raturi.s augusti. ^
ä Cuntherius' cancellarins ad vieeuj Krkinbalili afcliira|i]HHani iccrifr-nnvi. ^ (SI-S.)*" *o
411, '?"oltz-Blo<:h ai da« Wort Hchrinl auf llaxur zu xlehen 1); iihfr venl Hanur c) ilic
Ijfjiunij thti ernten linrhntalirnii int tiirhl t/anz nifher: en kann lielhichl muh (Tunthcriiis
'Itlentn irtrdtn A) da« Siegel liegt jel:t bei: üImv die fnmhiifl .itiner HiiihiirKe «. die i'or-
hemerkung.
II r. 1 N liii II II. idi'.i. 527
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster zu Knnfnngen eine Kirche zu Wolfsanfjer
und verleiht ihm einen Wochen- und einen Jahrmarkt daselbst sovoie einen
Jahrmarkt zu Kaufungen nebst der Geinchtsbarkeit und dem Zoll von diesen
6 Märkten. i'mhrhon, /o/r/ .
Oriffimildipliim im k. Stadtsnrrhiu zu Marhury (A).
Ledderliusv Kleine Srhriflcn 2, 287 n" 7 aus A. — Slumiif Reg. 17S6.
Die Ori<ii)inlit/ll des von einem sonst nirhl vachweishiiren St-hreiher mundierlen I). il'i
wird durch die ftirher erkennbare NarhtriujmKi des Vullzieliunfisstrir/is im Monoijrnmm und
lu durch die unverdächtige Besiegelung verhiirgt. Mit der Schrift des IJ. zeigt in den ver-
liiugerten Schriftzeilen diejenige der Michelsberger Fälschung D. 390 eine geicisse Ver-
wandtschaft, sodass eine von gleicher Hand geschriebene Vorlage in Miclielsberg gewesen
sein dürfte; in dieser Zeit kOiintc die bei D. SSft erwiiluite Urkunde über Zeuln cnlslanden
sein. Auch stilistisch steht D. 4-12 mit den DD. 389 und 3t)U in der Arengn und
15 Publica! io sowie in der Corroboratio in Beziehung. Im übrigen ist der Context mit
Benutzung des D. 411 verfasst ; einige Wendungen .tcheinen auch aus dem tcohl schon da-
mals entworfenen D. 413 entlehnt zu sein; das Protokoll dürfte einer Urkunde des HC
(vgl. DD. -^88. 398) nachgebildet sein. — Zur Datierung vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
(C.) ^i In iioininr saiictao et iiulividuae triiiitati.s. lleiiiricus diviiia auimciiti; cle-
80 iiK'utia Hdiiiaiiiiriiiii imperator auf;us[Ui|s. Si pietatis ^ nostrae celsitudineni adeun-
tibus diffiu' pu.stulata larjjiiiiur, prucipue eonvenit, ut uostrae dilectissimj coiiiiig-i» videlicet
(.'viiii-viulai'» iiiipeiatricis aut'iistiu' postulationilnis libeiitissimae" acclinemur. Quaprnpter
noverit onmiiim saiictae dei aecclesiae ni)stroriuin|uo tideliuni presciitium scilic-et ac
luturoruill iudustria, (Hialittr nos religioni ac (Icvotiuui prodictae coniugis nostrae congaiidentes
25 eiuüque » iietieioiiibiis assciisuiii |)iebciite.s inoiiasturio suo C'lioiil'unfra in lionore sanctae dpi grenitriois
seniperque VirginiS Mariae et tieati l'ctii principis a]postolorum'' ronstructo, ubi etiain virnfines
Christi siib rotriila sancti lienedicti ordinavit, aecclesiam niumdain in honore sancti lohannis
baptistae oditicatain in loco qui dicitur Uuultesanger in [ta«;« Hassia in comitatu Frede-
rici ci.niiti» cum sua dote oniniquc Icgalitatu in proprium larginmr atque donainus. In
so predicto etiani loco Uuoltesanger omni die sabbati inercatum con.stituimus oninibu.s-
qiK' qui viibierint vendendi et emendi facultateni ti-ibuimus, et in festivitate sancti
luhanuis baptistae ibidem per tres dies annuaiem mereatum et Choufiinga similiter in
exultatione* sanetae cnieis per tres dies mereatum annuaiem concedimus, districtum
etiam et thoionemn, quod nostro iuri ae potestati de eisdem mercatibus debetur, pre-
t6 noniinato'' nionasterio per hane imperialem pag-inam in proprinm donamus et attribuimus *, ca
Vldehcet ratione ut abbatissa Ota, quam cideni monasterio prefecimus, et qnaeenmque in codem
ordinc post eam » promoventur, liberam exinde habeant potc8tatem quicquid eis placuerit faciendi ad
utilitatem tantumraodo aecclesiae ac sororum ibidem sab rcijula nionadilea deo servlentinni. Et nt
liaec donationis nostrae * auctoritas instabilis'' onnii permaneat aevo, manu propria * roborantes
40 sifrilli nostri impressioue inferius inssimus insiguiri.
g Signum dumni Heiurici Serenissimi (M.)" atque invictissimi Romanoruni irapera-
toris augusti. ^
412. [Foltz- Bloch] a) ,1 hl rf«s ztceite o corr. aus u c) t?as zweite o corr. aus u, dahinter
ein Buchstalie, wohl r, ausradiert d) A, wohl i-erschrieben für stabilis et iiiconvuisa e) an
<5 <ltr rechten Seite des Monogramms Rasur.
528 KAISERUKKINDEX.
^ Ountheriiis crtnct-llarius ad vicem ErkeubaKli arcliiepisL'opi et arcliii:ii>jnll;uu
recognovit. ^ (SI. 3.")
Anno doniinicae incarnationis SiW'IIlI. anno vci-d ddiinii Ilriurii-i rcirnanti.-- Will.
iiupcrü vero VI; actum Boik'rltninnin : l'cliiitiT.
413.
Heinrich verleiht dem Kloster Fulda Münz- und Marktrecht in Fulda nebst
Zoll und Gerichtsbarkeit. Xvbi 1019 Juli 1.
Origiiuüdi}ilom im k. Staatsavehiv zu Marburg (A).
Schannat Hisl. Fuld. Ü, 153 n" 40 aus A. — Schiittgen unil Kre)/sig Diplomutaria et SS.
1, 23 n" 59 unrolLst/indig aus Absehrift von B. — Drouke CD. Fuld. M6 u" 734 aus lo
A ^ Migne Patrol. 140, 350 n' 112 mit 1014. — Facsimile- Fragment in Schannat
Vindiciae tob. 10 = Mereau Di]>l. Le.felmrh 182 Taf. 39. — Stumpf Ji<;j. 1730.
Verfa.ist und geschriebeti von GF. Das Tagesdatum ist aus VI. kal. iul. (» kal. iul. ver-
bessert worden, so dass die Handlung oder ein früheres Stadium der Beurkundung zum
26. Juni gehöret! dürfte (vgl. D. 412). — Eine interpolierte Fassung dei- Urkunde im i5
Cod. Eberhardi 2, f. 49 spricht von dem mercationis forum in palmis quoii ad nos
spectat; der Jahrmarkt u-ird also am Palm-Sonntag ahgehalten irorden sein.
(C.) S I" nciniinc sanctae et individuae trinitatis. Hi'inricus divina favcnto clt'-
mcntia Komanonun Imperator augustu.-:. g Vi'iieraltilia <livinae religionis cenobia
munificentiae nostrae donis exaltare ac servonun dd utilitatcs misericorditor adtcndere so
nobis <;temac rcmunerationis spe necessarium esse dueimus. Proindc omnibus Christi
nostrifjue tidelibus iintuni esse volumus, qualiter nos ])er interventum dilectae coiiitigis
nostrae Chvnigvndao imperatricis augustae in loco qui Fulda dicitur, ubi monasterium
sub regula monachica in honore sanctae dei genitricis Mariae ac beati Honefacii
niartiris in pago Pnehonia cinstnictum est, cui otiani veneraliilcni ac religiosmii virum *»
Kicharduni abbatcm prctocinius, legitimam monetam ac j)nj)plicum" niercatuni conce-
dimus ac statuimus omnibusque quibus placet vendendi et cnu ndi facultatem et
potestatem tribuimus, onmium boniinum contradictione et*" inquietudine reniota. Tlielo-
noum etiam ac districtum omniaque de eodcm mercatu et raoncta nos ex rcgali et
imperiali iure respicientia prenominatae Fuldensi aecclesiae per lianc im))orialem so
paginam in proprium donamus*" atque larginiur, ea scilicet ratione ut predictus
Hichardus abbas suique successores liberani exinde habeant ])(jtostateni quicquid eis
placuorit faciendi ad utilitatem taiituniinodcj f'ratrum et aecclesiae ibidem suli regula
sancti Benedicti deo servientiinn. Kt ut haec nostrae concessionis ac donationis auc-
toritas** stabilis et inconvulsa omni pennaneat aevo, lioc preceptnm inde eoiiseriptum s»
sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
5 Signum domni Heinrici invictissimi (M.) Romanoruni inipcratoris augusti. |
fl Guntberiu» cancellarius ad \ncem P>kenbaldi arcliicaj)pellani recognovi. g (SI. 3.)
Data kal."' iul. anno doniinicae incarnationis millcsimi> XVlill. anno vcro dnmni
TIcinrici Romanonim imperatoris augusti regnantis x\ in. iin|i<rii vi rn \I: actum ('(dnnio; «o
feliciter amen.
418. [ Folt/ - Bloch] ■) A h) corr. aun r, rermulhlich iidlllr fil' uniilrirh rrmota srlirei/jen o da-
kinttr Hatur A) Buctorit, ritllticht nurli nijrJi a. ii/>er ilem Spuren tiner frälureu DlterUlnge
»irhtbar nittfl, auf Kamir v) ilaror VI au»rmlitrt.
. II KIM! II' H II. ]«VJ. 529
414.
Heinrich schenkt dem Kloster Michelsberg bei Bamberg eine von dem rechtlos
gestorbenen Gesilinus ererbte Besitzung zu Lantershofcn.
Köln 1019 Juli I.
b Abschrift aus (Ich ./. 14S7 — 1494 in Andreas Lang Catalogiis nhh. tiirm. s. Mirhaeiis, Mn.
hist. 2, f. 7H' in der k. Bthliolhek zu Biimhery (B). — Alisrhrift vom .7. 1494 in des-
selben Fascindiis abh. s. Micluwlis, Ms. Iiisl. 1, f. 3 ebenda ((').
Briischiiis Vhronol. 88 eil. — Schidles Hist. Schriften 2'27 n" 4 aus ('. — l'ssennann
Ep. Band)., prob. i!S n" 26 ans C. — Gürz Mittelrhein. Reg. 1208. — Stumpf Heg. 1731.
10 Verfasst von GF, dessen Stil mit demjenigen des GD, dein die Urkunde ron Bloch im
X. Anhir 19, 644 zugeschrieben icorden ist, allerdings grosse Aehnlichkcit hat, aber doch
ron ihm. nnlerschiede» werden kann. Dort ist in Anm. 5 auch gesagt, weshalb wi»- die
Worte nostro in Z. 23 und meraoric in Z. 30 für interpoliert hallen; da.<i dort gleich-
falls angefochtene Wort dominus in Z. 30 ist zwar ungeu-öhtdich, kann aber nicht mit
14 voller Sicherheit als Interpolation bezeichnet Verden; und die ebenda beanstandeten Worte
eet<'ri(|ue fratres — servientes in Z. 31 werden, mit Rücksicht auf den Sprachgebrauch
des GF, eher ah echt betrachtet werden müssen.
In nomine sancte et individnc triiiitatis. Iliinricus divina t'avoiitc clenioncia
Romanornni iniporator auj;"stus. Si eeclf.sias dei deoquc loia dit-ata provehere
»0 Pt ampliticarc stiiduerimus, divina nos ssubsidia niaiora ac pociora hal)itiu-os «-sse con-
tidinnii«. Quapropter oninibus Christi nostrique" Hdelibus innotescat, quia prcdiiun,
quod nobis hcrcditario iure ex parte cuiusdam Gesiiini .sine lege detuncti sueecssit,
< nostro > Habenbor^^onsi monastcrio in honoro saneti Jlicliacli.s arelian},'cli eonstructo
deo tratribiisquf inibi sub rcffuia sancti üenodicti niilitantibiis in paj^o Arcn<;o\ve
26 dicto in comitatu EnitVidi coniitis situni Lantberishoffe'' dictum pir liain- imperialem
papnam in proprium lar;;inuir at(pie concedimiis cum omni legalitate ad idem pro-
dium pertinente. videlieet agris pratis paseuis aquis aquaiiimve deeursibu.s vineis silvis
ac utriusque sexus mancipiis oinnibusque quocumque*^ modo nominari ac scribi possunt
utilitatibus, omnium liominum contradiccione remota, ea scilicet racione ut venerabilis
30 <memorie> dominus Kato abbas, qui cidom modo presidet monasterio, suiquc sueccs-
sores ceterique fratres ibidem sub monaciiali vita deo servientes liberam cxiiidc babeant
potestatcm tVucndi et in utilitatem ecelesie quicquid eis placuerit facimdi. Kt ut hec
nostre conccssinnis auctoritas stabilis et inconvulsa omni pernianeat tempore, hoc
regale et inqieriale precei)tum inde conscriptum propria manu corrol)(>rantes sigilli
35 nostri impressione'' iussimus insigniri.
Data kal. iulii'', anno dominice incaniacionis MXIX, anno vero doinini Heinrici
Romanonim imperatoris augusti regnantis Will, irnjirrii VI: actum Colonie.
415.
Heinrich bestätigt dem Xonnenkloster zu Gerresheim den Zoll daselbst.
40 Köln 1019 .ftdi 11.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Düsseldorf (A).
414. ^Bloclij a) iiostrisi|Ue bC. rerhessert nach ilem strinitiijen Gebrauch rlen OF bi li; Lant-
lierishoft" C; im Original dihfte eine auf -hofi-ii eni/i;/en<lc Form gestanden haben c) C =
/>. ill: (luecumque B di fehlt in C.
Kaiaeriirkundcn III. 67
530 KAISÜKl- UKINUKN.
Kraiier Keitr. zur Oiilch- und Bt'njisvhen Gesch. .S''', lü ii" 11 iiks v. Kftliiifiluiinis Hand-
schrifteHSiiiiiinliiiiii im diT k. Sliinlsbibliolhek zu Miitwheii. — liit: in Lahlnir Airhiv .), -iO'J
uns Tritiixsuiupl K. Adnlfx vuii l.':ii)'J SejitendnT <?J. — LanmMet Nivdvrrhiin. Uli. 1. iui
m" 7Ö.5 aus A. — Stumpf Bnj. 17'-i'J.
Mit BriiutiHiig des DO. II. InH verfaxst und geschrieben ritn (iF. Obwohl der Xiinie o
de.i Grafen dersellie icie in der VI', ist, hat GF ihn nicht uns dieser alnieschrielien, sondern
erst narhtn'itjlich eingefüllt: der Xanie ist also auch für das .fuhr Ulli) als zutreffend zu
erachten, bezeichnet aber schu-erlich noch dieselbe Person u'ie in der VU.
C.i ^ In luniiiiip saiK'fae vi imlividiiai- triiiit.itis. Ileiiirii-iis tlivina t'axinic yratia
Itniiiaiiiiniiu ini|)crati>r aiiiriistus. [^ Si cri-lfsiarvim ilci utililatilms di'Vdta iiiciitr lo
atltemUriiuus. rttTiiae" romuiRTatiimis lu-cinia lutliis t'utura i-ssc vcrac-iter i'i-ciliimis.
Proiiide omnibus Christi nostrique ri<U'lil)us iiiiKitoscat, .|iiiilitfr iinstriuii jiletatciii Ilcri-
DPrtUS iloi pratin veiiernliilis siiiu'tae Colonicnsis neci'lesinc arvliiepiscopiis adiit |i<>.stiilHiis, i|iina(liiin
res all ailtccessoribus nostris auti<|iiitii.s dci aiu-illis in siini|)tiis oottidianos i-ullatns rciiovari ac
rostaiirari iiiticri-iiiiis, in coiiiitalii videliret rKTlUiaillH" coiiiitis sitas, hoc est tlielonriiiii in Gerrii'lies- 15
lii'im ad ai>celi>siam sanoti Ypoliti i'prefri'' mnrfiris ad victiialia s a n c t i nionialiiini'' iliiiiiin diMi ♦
serviontiuni. Klns von» |M>tiliiiiii annm-ntes iani dictum tlicloni'iiin JirtMloiiiiliati; acc'flcsiac iXC
stimribus iiiibi Christo tamulantibiis per iiostraui renalem et iiiijicrialcm potcstatein
in iimpriuni donanms atque concediimis. Kt ut iiaiH' ncistrac ilcmaiiDuis ac concessionis
(aujcturitas stabilis et incimvidsa omni jitTuiancat aevo, hoc preceptum indc (.'onscrip- 20
tum projiria mann corrohofantes sigilli nostri impressione iussinnis insif^^iiiri.
§ .Sipnim domni Ili-inrici invictissimi -M. Ixonianoitun iinpcratoris au^aisti. ^
^ (»iintherins eancolhirius ad viceni Krk'iilialdi arcliicai^iiiOlani rccopiovi. fj (SI. 3.)
l)ata V. id. iiii. anno (h)minicat' incarnationis niillrsiino Willi, anno doinui lii-inrici
Komanonim iinperatoris aiij;usti regnantis Will, iiiipcrii vcro \l: aituiii • 'olonic; 26
fclifiter amen.
4i(;.
Heinrich bestätigt die Tradition, durch welche der Freif/elassene Abbo sich
mit seiner Fainilie und Habe der bischüßichen Kirche zu Verden zu eigen
gegeben hat. (^V>j,^„_, „,j^, ,,„^,„, /.- ^
Oriijinaldiploni im k. Staatsarchir zu Hannover (A).
Hodenliertj Verdener Gcftchichtsquellen 2, 24 n" 7 au.i A. — Stumpf Reg. 17HH.
Genchrieben von GB, der sich wahrseheiidich eines durch Vorausfertigung des Monogramms
(tde bei D. 410) hergerichteten Blanquets liedicnt hat; das Dictal dürfte in der Haupt-
sache von Erich verfas-st sein, möglicherweise mit Benutzung einer Urkunde über die s»
Tradition des Abbo.
iC.) ^ Fn noniini- .•ianctae et intlividiiac trinitatis. Ilcinricu.s divina favcntc i-l<^-
mentia Romanomin im])frator aiigustus. | (Jmnes prescntis et t'iitnri tcniporis tidcles
auributi percipere fixumqni- cordibu« citjtinniN tenfrc, (piia qni(him nominf Al)l)o, cum
per 8U«; dominc Hihlcsuith tiliique eius nernliarii sanctae Fardensis aecclesiac diaconi 40
41Ö. |Bre««l«u] a) A, iro die .*>'////(• fi'lr i'l (&> mit einer caiiila remelten i>i( \>) in Ja für ye-
lamme LOckr nnchrietragen C) A (Ij hinler <lem erslrn i kleine Itanur.
iii;im;i( II ii. ]<<]:>. 531
lilMTJiliiiitfiii inuiiii iiiissiis lilici' t'iiissi't ftliTtiis, divinii ;;ratia iiispiniiiin riilciii ai'i'ck'-
siat' supiT Alcraiii Hitviinn siti; alc|Ui' in lnmiirc saiietai' dci f;riiitrii-i» «-t |)i'r|K'tuap
virj^iiiis Mai'iai' (•■nisciTali; hiiiik'Iii Mil)>taiiliaiii --uam in piciliis it in iiiaiici|iii> ni'c
lion (>tiani ciiin onniii;;i' sua ac tiliis, niilia inli'i|ii>sita |)ai'tiiinc', si-ini't i|isiiiii |n-ii|prinin
6 serviiin s|iciiitanra rontrailidit uKlationc. Si-d i|iiiiniani .•.«•ciinduni ins l'iiri'ii.-i- liuius-
niiiiii trailitio sini' mistra cciutiinialioni' i-ata nnu |M>tuil issr, i-ii;;antf riiit;;i'rii jircfjite
at'celcsiao jn-osulc, per istuil nastruni |)ivci'|)tiiin ini|M'rialc di^jnmn duxiinus <'aiii i-orrn-
liorarc, HnnittT iubiMitcs, ut uo(|ue dux iK'niu- coiin-s uccjuf iud<;x nt'(jiiu alia (jiu'liljc^t
ixrsiina lioc nostnmi legale deerctum ac (lonnni presuiiiat irrituni faeere, sed Ktahile
10 et int'Dnvidsuni iinclicte aeedosiae per omne teinpu» sinat periiianere. Et ut legentcs
ati|iic' audii'nti'.s ita a nobis pcrmissuni atqni' statntnni ossc eortiiis intellegant. haue
eartani inile e">nsei'i|itani ai' nnstra [irojiria manu cnntiniiataiii iiDstn; iniaginis ex-
|iressii)ii(' siü;natani iiispii'iaiit.
[i Signum dnimii lli'iiiiii-i liiiinaiiiiniin iuvictissinii M.' iMi|prratiiris augusti. ^
15 |i ( iiintlirrius camillarius vicf Krcanlpaldi aicliieappollaiii reci)gnt)vit. ^ (SI. D.)
I)ata XVIII. kal. scpt.' indictii>iu' U, anno doiiiinicac incarnatiunis MWIIII, anno
autcni dniiini lloinrici si;ciindi n'icnantis Will, iinpcrii vcro VI: aetnni ( 'ontlvcntiae.
417.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg eine ihm von Ennelinus über-
v> tragene Besitzung zu Hönningen und in anderen Orten des Engersgaues.
Mainz lOli) .
Origimtidiplom im k. Staatsarchir zu Cohlenz (A).
Heijherger Ichiiographia Bahenb. 1, 122 Extr. wühl aus B mit a. reg. XVII, imp. V. —
Günther CD. Bheno-Mosell. 1, 105 n" 39 aus Ä. — Mon. Boica 31", 294 n" 153 am
K B. — Beyer Mitlelrheiii. VB. 1, 344 n" 294 aus A. — Görz Mittelrhein. Reg. 1207. —
Stumpf Reg. 1729.
Für das D. 417 ist ein Blatiquet durch Vorausfertigung der Signumzeile und der Recognilion
hergerichtet worden; die Schrift die.ier Zeilen hat Ähnlichkeit mit derjenigen des Ba. IV,
kann ihm jedoch nicht mit voller Sicherheit zugeschrieben werden. Das Anfangsprotokoll,
so den Cante.vt und die Datierung hat GE nach eigenem Dictat geschrieben. — Die bam-
bergi.srhr Besitzung zu Hönningen u. s. w. kam 1422 an das Erzbisthum Trier, vgl.
Günther a. a. 0. — Zur Einreihung vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
(C.l S In iKiniiiie sanctae et individuae trininitatis". Ileinricus dci jjfratia Roma-
nonnn iniperator augiistu.s. Noveril oniniiini Ciiristi nostrcirumque fideliuni uuiver-
ss sitas. qualiter nos pro reniedio animae nosti-ac f! antci-i'SMinnnuue nnstroniin nee non
pro salute dilcct«; eoniugis nostrae L'unigiindae videiieet iniperatrieis augustae tale
prgdium, quäle Ennelinus nobis dedit, scilicet in Hohingon sive in aliis quomodo-
cunique noniinatifi locis sitiim in ]>ago Ingerisgouue in comitatu Ottonis eoniitis cum
areis aediticiis agris vineis vineti.s silvis pratis pascuis aqui.s aquarumque decursibus
•40 piscationibus viis et inviis exitibus et reditibus nianeipiis utriusquo sexus quesitis et
((uirendis, eviin iininil)us uti'nsijibus, i[Uc vel scribi vel nnminari pnssunt, ad altare
ni(|
410. [Bresslau] a) XVIII. kal. sept. u-ahracheinlich in dafür ffelasneiie Lücke nnchgelragen.
117. [Bresslau] a) A
67*
S.Vi K A 1 S K KT K K r N 1 ) K N.
saucti l'ctri ii|i(>stiiliinim priiu'ipis in usuiii tratriun deo in Rabcnborfjonsi aci-lcsia
taiiiulaiitiuin i>cr|tt'tiialitfr l>alicii(limi ddiiaimis et de niistri»'' iure in eoruni ins iiniiiino
transfinulinius. Ki m liaee nostrae traditinnis aiietoritas stabilis omni pi rniamnl aevo.
liane jiajiinain inde eonseriptain manu |prii|iria rdliuraiites sii.^illi nostii iniinrssione
iussiinus insifjniri. 6
^ Sijjnum donini lleinriei invietissinii iM.' Ixoniannnuii iMi|icratiiris auf;!!.-;!!. ^
^ (nuitherius caueellariiis vice Erclienbaldi areliie|iisec>jM atqnc arcliieaiiellani
recognovi. ^ (SI. 3.)
Anno dtnninicac incarnationis MXVIIII, indictione II. anno vero duinni liciurici
Konianonun iniperatoris aufrusti seeundi rejinantis"" Will, inipciii anli'\ii \ I : .icluni lo
Magontie; taelieiter" amen.
41S.
Heinrich scheiikt dei' bischUßichen Kirche zu Paderboiii einen Forst am linken
Ufer der Fulda und der Weser. Mühlhausen 1019 Decembcr 15.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Müuster (A). — Rescrijjttt jirivHafwrum Viidcr- i6
burnensis ecdesiae axx der Mitte des 14. .Jh. ji. IH ebenda (B).
Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1. 430 wohl aus B mit a. ine. MXA'III = Lünig RA.
17\ 709 n" 2H, = Srhaten Ann. Paderb. ed. II. 1, 295. — Erhard CD. Westf. 1, 78
H' 99 aiLS AB = Migue Patrol. 140, :U>i n" 109 mit 1018. — Wilmans ■ Philipiti Westf.
KU. 2, 182 n" 153 aus AB. — Böhmer Reg. 1180 zu 1018. — Stumpf Reg. 1737. «o
Verfasst und geschrieben von GE, der »ich vielleicht eines vnn ihm seihst durch Voraus-
fertigung des Anfangsprotokolls und der Signumzeile hergerirhteten Blanquets bedient hat.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 430 und zur Deutung der Namen Landau Wüste Orf-
schaften Kl tf.
(C.) y In nomine sanctae et iudividuae trinitati.s. lleinricus divina l'avente ele- «
mcntia Romanorura iraperator augustus. Ubicuinque sancta dei loca bonis nobis ^ a
deo donatis extoUimus, non .solum vitac nostrae longanimitatem, venmi etiam regni nos
prosperitatcni ange[re spera]niu.s*. Qua])ropter noverit onuiiuni Christi nostronniique
tidelinm univcrsitas, qualiter nos pro remedio aniniae nostrae anteeessornm(|ue nostronim
nee non pro salute dilectae conivigis nostrae GNTiigvndae"' iniperatrieis vi(b'li|cct aiigustc >o
at(|ue per i]nterventuni fieronis Mag<'del)urgensis areliiepiseo])! I >otieliiinis(Hio eomitis
quandani nostrae proprietatis t'orestiin in eoniitatu eiusdem I )<)tielionis sita|m| -- «juac
terrainuni iuxta fluviolum'" Fulda no[minatum sumens j)rope Reginhereshuson et] Uten-
huson atquc Hiberbaeli et Rotbrehteslnison in quoddam flumen Vvi.sera vocatum uscjue
protenditur, inde sursum direeta quandam villam nomine (jimundin attingit, abinde sb
cireulum projsecuta iteruni in Fuldam et] .sie sursum usque iam pr(;dietam villam,
scilieet Reginhereshuson, pergiratur — sanctae Paderbrunnensi aecclesiae, cui venera-
bilis et nobis dilectus presul Meiinmerelius preesse videtnr, ad altare et reli(|nias
sanctae (dei genitricis| Mariae saiictifpi«! martiris et ejiiseopi Kiiiani et saneti I,iboi-ii
confessonB cum omni utilitate, f[uae ab eadr-ni prnvenire ullatenus possit, firniitei- et w
417, li; dahinter zirei Uuchxlabe», irahrHcheinlirh in, iiHnnulltrl c) ilahlnitr lliixiir.
41S, [Breulau] a) diene mul die fnUjenden, mthrfuch dxrrh Schriftrestc in .i /xKli'/lii/ten Erii<'ln:unt]en
au» B b) der anlauteiule Üuclixtiibt ist ron dem folgenden (i nicht :u unterscheiden c) das
ernte u (in der Gestalt eines \) iWer der XtiU nachgetragen
II i:i N Kicii II. KMii. . n.'j;?
]K'rjiftui> liiiluniiaiii iradiunis at(|ur cuiiccdiiinis. Kt iit liacc iKistrii aiictoritas stnbilis
et iiK-iiiivulsa piinianoiit, i'aiii iiiaini jini|]ria roliorniitos sif^illi iiostri iinpreMslone iuHsimuH
insifjiiiri.
§ Sif^imiii (Idiinii Ilciinici l.'uiiiaiinniin (M.i invictissinii iiii|)criiti)ris auf^iisti. §
5 ^ < Miiitlii-riiis (.•aiicrllariiis \ici> Ki-i'licinhaldi ar-clii('|iisi'ii]ii '" ac ari'liica|i|H-llaiii
rfCDfrimvit. S (Sl. :t.)" .
Auiiu iloiiiinicar iiicaniatinnis niillcsiiiKp Wll'i'l , iiuUctionc fi, aiiiin vcrn (lomiii
Hciiiiii.'i |H(>niaiuirmii iiii|ici'atiiiis| aiij^usti scfiindi rof^iantis xvl'il, iiii|)i'rii aiitciii v"l ;
actuiii Will. Ual. iaiuiaiii .Miiliiiliiisiiii: fclicitcr aimii.
411).
Heinrirh bestätigt dein Kloster S. Alhan hei Mainz Besitzungen zu Flonheim
und liornheim. Mühlhamen 10l9 Derembn- I',.
Abschrift Schotts (ins dein AufniKi des In. Jh. in dessen DD. Riuyr/ivim, Siippl. n" 70
(elienifils Hahelsche Sammlung) .jetzt im k. Reichsarchiv zu München (B).
j8 Lamey in Acta Palat. •>, 181 n" 7 wohl ans Abschrift Schotts zu 1018. — Böhmer Reg. 1181
zu 1018. — Stumpf Reg. 1738.
Wohl mit Benutzung einer Urkunde Utto's III. verfussl. In DO. III. 2H0 uird nur
ein Tauschgeschäft, durch welches Flonheim an das Kloster gekommen ist, hestätiqt.
In uouiiiie saiictt- et iiulividuf triiiitatis. Ik-nricu.s diviiia l'avoiitc cleiiieiitia iin-
80 perator" augustus. (Jiiiiiium sancte dei ecclesie nostrique fidelium tarn preseiitiuin
quam tutumruiu sciat universitas, qualitcr fidelis noster et dilectus Gerebertus vidolicet
abbas sancti Albaiii inl'ra urbem Magoucia rogalem nostram sepius adiit cleiiifiitiam,
ut possessiones et traditiduos, quas antoce.ssores nostri clari.s.simi reges et iinpcratures
eidem saiu'to feceraiit. Hominis nostri auetoritate confirmaremus. Cuius petitionem uh
85 divini eultiis amorem i't interveiitum Krkanbaldi venerabilis arcliiepiseopi l)enigne
suscipienti's casdem ddnatiimes eaque bona in villa Flanheim et in IJrunneiieim in
pago Nahgowe in comitatu Emmechonis eomitis sita, que antecessor noster Otto pie
memoric iinperator prodicte ecclesie ex fisco nostro regio legaverat, ad ins atque
dominium sancti Albani ti-ansferimus et auctoritatis'' nostre precepto novitcr confinnannis,
80 per quod precipimus, ut predietus fidelis noster Gerebcrtus abbas eiusque successores
hec prenominata bona ad usum ecclesie sue libere sine omni contradictione possideant.
Et ut hec nostre eonfirniationis auctoritas'' in omni evo inconvulsa pcrmaneat, Iianc
cartam inde conscriptam manu propria subtus roboravimus et sigilli nostri inipressione
insigniri inssimus.
3^ Guntlierus caneellarius vice Erkanbaldi archicancellarii recognovit.
Data XVlll. eal. iunuarii indietiont' II, anno dominicc incamationis'' MXVin'',
anno vero domini Henrici secundi" regnantis will, imperii autem VI; actum Muiin-
husen; feliciter amen.
41«. d) das ernle i corr. aiig e oder c e) da« con der Urkunde abgefalletie Siegel litfft i/ei.
40 419. [Holtzmann] a^ oA damr Romatiorum zu ergänzen i'M, oder ob da)> Wort, etwa im .inschlusx
an eine Ottoni.vtie VI'., .irhon im Original ausgelasseti irar, lajigen irir dahingestellt b) author. ß
c) iiicaratinnis B d) leohl nur Überlieferungsfehler für MXVIIII e) II. B.
534 , KAISK Kl' UKT N DK N.
42(1.
IJe'ninch schenkt dem Nonnenkloster zu Kiu(/i(n;/en eine dem Kaiser ron
Kkkehart übereignete Besitzung zu Ilcrbede. Wuizhury lulit Dc.-c)»^;- :il.
Oriffinaldiplom im k. Staatsarchiv zii ^farlmyg (A).
Mcichsncr iJerisioiies divers, vaiisariim in cnniiTd imp. iudiiatarum ed. I. (.Franlifurt 6
16M) ii*', ISy aus Abschrift = ed. II. (Frankfurt 1688) l*''. 68. = Orig. ihtelf. 4.
4S9. — Kuchenhecker Anal. Hass. 1, 73 wohl aus Abschrift. — Winkel mann Acta incd.
•J, 134 n° 18:^ ans Abschrift eines r/viHÄWm/»/.« K. Budulfs nni t-J9(i Miir: l(>. -
Böhmer h'ey. lliri. — Sinmpf Hey. 173(1.
Mit Benutzung des D. 411 rerfassl von HC, der die Urkunde mirli geschrieben hui. Zur lo
Deutung des Ortsnamens vgl. Wenck Hess. Landesgesch. 3", 193 X. e.
(C.) ^ In nomine sanctao et imliviiluac trinitatis. Ileinrieus dci jiraeia lünna-
noriini inipcrator aiij^iistiis. Noverit iininiuni Diristi fiilclitini luiiversitas, S iiualitcr"
mis • |i('ticii.iiiiliii.s «liloftnc coniiijri" nustrar C'liiiiiijrMiKl.ii' iiniiinitiiiis .•iii^'iistjic iissi-iisiim iiniiliiiitcs
monastcrio sno Cliiiofiing-o'' dieto. ijuoil'' niis coniiiiiuii \(iti) in Imiio rnn'' saiicli salvatiiris i5
niundi et sanctne Marine iiiatris doniini nostri lesii Cln-isti sanotitjue l'ctri «pnstoli
onnstnicto et consecrato" qiioddnm iuris nostri jiracdiuni Herbete «Hot um, quod nobis
Keceliart dedit, in comitatii Herenianni » et in im^'n Westfalo - lieriscefso si t n m per hanc
imperialem pag'innni '^ in proprium liir>;innn' iiti|iu' ri>M(r(liiiiUM *. cum ciniuilms a|i|i('llditiis suis nrcis
• aedificiis « pratis pasciii.s terns eultis et incultis acpiis a(|uariinivo <lecursilms miilrndiiiis pisea- 20
tionibns * venationihns *, oninium homiiuim lontrndietione rtniota, oa scilicct ratione iit aliliatissa Uta,
quam cidem C^nobio praefecimus, omnesqiie in eodem ordine et dignitatc ibidiin sibi SUCCe-
dentes liheram exindi' halieant potestateni (pnequid eis pl(a]cuerit faciendi potestateill *■' ad utilitatiMU
tantnmniod» * sororuni sub regula saiieti Bonedieti in eodem ioco doo sorvientiuiu. Et llt illlius
nostrae donationis auetoritas nieniorialis'' haboatur et rera eredatiir, hanc cartam iiide »
conscriptani manu propria roboravinms et sigilli nostri impressinne insiu^niri iiissimus.
I Signum dorani Heinriei (M.) screnissinii et invietissinii iiii]Hi;itnris aui;u>ti. jj
^ Guntherius canceliarius vice Ertbanl)nldi archicapellani reeognovi. § (SI. 3.)
Datum in II. kal. ian. anno doniinicac incarnationis MXX. iii(lietion(> II, anno vero
domni Ili-inrici r[e]gnantis XVII, iniijcrii venMll; aetnm in Wirzbureb: f'eiieiter amen, so
421.
Heinrich schenkt dem von Bischof Meinicerk gegründeten Kloster Abdinghof
den Hof Drebber. Köln W>0 Februar 18.
Al/svhrift des 11. .Jh. im Abdinyhnfer Evangeliar im Domschalz zu Trier (C).
Auszug in der Vita Meitwerci cap. 166 bei Brmoer Sidera 54 und in Mon. Germ. SS. u
11, 143. — Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1, 438 aus C mil a. reg. XVlllI = Liinig HA.
17', 711 n" 27, = Falke Cod. trad. Corb. 320 mit a. reg. XVIII, imp. VI, = Schalen
Ann. Paderb. ed. II. 1, 301. — Wilmans Philippi Wesif. KV. 2, 183 n" 154 aus G zu
Februar 19. — Böhmer Reg. 1194. — Sinmpf Ptg. 174(1 zu Februar 19.
420. iKoIlz- Bloch] a) zwinrlmi u unti a kleine lla.iui- \\) VhnoUm^u riellricht niif Itiisiir c.) der «0
»1)7 quod HOB tintieltUftf Satz hat kein Prfldical ; der Sehreibet- ist tjanz nun der Construrlifin
grfallen d; r eorr. au» n e) a rnrr. aun ß f) dnn ernte ii cor;'. aiin e f[) A; HC
hat da» Wort reritettmilirh zum zietiten Male rif»ehrieben h) o corr. aus c.
II r.i N i;i( II II. lii-_'it. 535
Vir/aiisl 1111(1, irir dir Xiiilizrirliiiiiiiij ihs ('hrisnioiis uiiit eiiizrlm-r Jiiirhslahi'nfunneii in C
erkeniint Ittsst, niirh (/i-schriehrii nni dl-'. In dm Trxt sind eiiiiiji' Aiixdriir/ir aiis I). 4'JU
odir diT für l>. I'J'J heiiiihti-n liniidunirr l'rliiindi- iihmjt'imiiiii'ii , sit ilass It. l'Jl wohl
(■;■-/ IM liamliiiij iirsrliriibni i.it und dir Ihiliriniiij iinf dir Hundinnii zu hrzirhrn siin
b und. — l)w<K nur dits iisnnhviirkisrlir hn'hhrr (Kr. Diri/liolz) im Lfrii/uu niilrr drr
ciirti» Triburi rer.-<i(indrii wrrdeu kann, beweist einr l'rknndr nm UlUi ( l'hHippi Osunhrürk.
l'li. 1, 7s'/ n" MiO, und vs niu.'is al.i)> die Anijahr in i>a)L;<) Saxonico Wi-Mfiila, wrun sie
nicht lvdi(ßirh auf Irrthum beruht, in weiterem Sinne nuf dii.t ijnuze Land Wrstf(drn be-
zogen werden; in diesem Falle müsste amienommen werden, dn.ss nwh im Leriiinu Hermann
10 als (inif ijrwidtri habe.
\C.\ ^ In noniini.' siinctae ot individiia«' trinitatis. Hcinricus divina favontt- cle-
nu-ntia impcrator Huinanorum au-iustus. 'f, Si i;t('rna i't scinpcr inan(Mitia acciix'rc
(Icsiflcraiuiis, t('ni|iiiralia rt transitoria pm di'i aniorc benigne ac devote eroj^arc dcljemus.
Qunprojiter iiDvcrint nmiics ('lii-i>ti lidrlcs presentes seilicet atque futuri, qualiter nos
15 Jim rcdt'ni|ilii>iic aninu; nnstn; ae ilileetissime coniuj^is nostiv Clmnifrundi; et per intor-
veiitiini ai' inilrtessuin servititmi veneraljilis episeöjii Megciiwardi" f|iiaiidani nostri
iuris curtiiii 'riiKiiri iiniiiiiiMtarii in pago Saxonico Westala sitaui in coniitatu Ilerimanni
coniitis eiini omnihus appendieiis scrvis et ancillis, liljeris'' quoipie — cum taii servitio
et censu. (luaieni nt)bis persolvebant et agcbant — niolendinis jiiscationibus venationibus
so silvis pascuis pratis et oninibus utensilibus ad eundem locum pertinentibus ad abbatiam
in Patherbninnon a j)redieto episcopo Meginwarco'' inclioatam et stabilitam ad ^ccle-
siam <ab eodem in hnnnre dnmini Salvatoris et omniiun sanctnrum dedicatani donavimus,
ea seiiieet ratimie ut nmnaelii sul> regula saneti ]}ene(licti inibi deo servicntes deinei-ps
liberam de eadem etirlc liabrant potestatem utendi nuitandi et ad comniunem usum
S5 iilonnii <piie(inid exinde libuerit traetandi. Et ut liee nnstra auetoritas stabilis et in-
eonvulsa omni pennaneat evo, hoc preceptum inde couscriptuui impressione sigilli
nostri iussimus insigniri propriaquc manu confirniavimiis.
I Sigimni domni Heinriei invictissinii Romanonim imperatoris augusti. | iM.)
p liuntlierius cancellarius ad vieem Krehenbaldi archicappcllani recognovit''. '()
30 Data MI. kal. mar. indictione III, anno dominic§ incamationis millesimo XX, anno
vero donnii Heinriei secundi regnantis XVIII, imperii vil: actum Colonig; feliciter amen.
422.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn den Hof Hammenstedt.
Bamberg 1020 A]>ril äS.
K Originaldiplom im k. Staat-'iarchiv zu Münster (A). — Rescripta privilegiorum Pader-
burnensis eccle.^ae aus der Mitte des 14. Jh. p. 36 ebenda (B).
Auszug in der Vita Meimcerci cap. 168 bei Brower Sidera 56 und in Mon. Germ. SS.
11, 144. — Schalen Ann. Paderb. ed. I. 1, 435 wohl aus C zu 1019 mit ind. II, a.
ine. MXIX, reg. XIIX, imp. VI = Lünig RA. 17", 710 n' 26, = Meichelbeck Hist.
4« Frising. i*, 487 n" 1156 Fragm., = Schalen Ann. Paderb. ed. IL 1, 298. — Erhard
421. [Brcsslau] a) C \i) ob in C liberis oder liberts zu lesen und letzteres etwa in libertis su
emendieren ist, ist nicht sicher zu entscheiden c) hier corr. aus Meopnwardo; im Original
ki'innte auch hier, wie an der ersten Stelle (cgi. AT. a> müglicher M'eise Mcgiiiwardo gestamleti
haben d) regog C.
536 KAlSKUrUKlNDKN.
CD. ]\\\slf. I, TU II" UK> Ulla AB = Miyiif I'aliol. 140, ü'iU ii" IIH. — IIV/hkih»-
Philijipi Wextf. AT. V, 185 «» 155 ans AB. — B/ilimtr Reg. 1196. — Stumpf Seq. 174-i.
Verfnast um! geschrieben von GB, ilir, iric siliuii Fiilkir Beitr. 'J, 'H)l lumnht hat, für
das Dictat eine der ältesten Bandiergrr Uriindiiiigsiirkioiden, et im das D. 145 oder 146,
als Vorlage lienutzt hat. — Zur Sache ii)l. Viln Mcinicerci n. n. 0. und Iiici/cr in ?W- «
schunijen zur Deutschen Gesch. 16, 471.
(C.l ^ In iioiniiu- saiictac et iiiilivi(l|uiu'| li'hiitatis. lloiiiric-ii.s iliviua t'avoiitr i-U'-
nientia Knninnonini impcrator aufj^istiis. (Salubojrriinis" sncri eloqiiii institutioinbus
eriuliimir § oxciiiplisquc rcligiosonim exci'llentissimi.s a(l|ni|(>|ii)cinur, ii|t| teniporalia ot
teiTcna jim dci ainort" (l(iii[aiUc|s cniiinioila actcnia et sine tiiic inancntia st|u(l]t'a|iims lo
adipist'i| bona, (ihiajiroptcr imvcriiit iimni's Christi tiilil<s jircsi-iifcs scili('|ct| at|((uc
futuri , (iu|aliti'r iios \wv iiitt'rvciitiun spirit.-ilis |iatris imstri ilcmiiii \iil('lic(t iia]ii;
IV'iifdicti (lilfrt|i.s.'<iiiH'(jue| i-(iiiiu;;i.-* iio,-;trao (_"liii!iij;uiKlac ncc luni v(iicral)ili.s Mufioii-
tiensis aocclcsiac aivb|icj)isfoj)i Krkan|l)aldi dilcctis.siiiii(|U(' iiostri 15abenljcrgeii.si.s cpi-
scojii Eberliardi. Frigisiiifrensis (iihmjuc upiscopi Egilbcr|ti inaxinijeque ob iiige et i6
indefos.suiu serviciuin veneraiidi ^Ieginuuereli[i| oj)iscu]>i, iit ill[c nullius enndi| obpro-
briis sul)iaceat, quin phis onniilius nnbis scrvicns ])reniia lionoresquc phires a nobis
aeeijpiat exc'inpli|sque no.stri einobniienti alios ad nostruni Hdcle |(rip|v()eet servieium,
ad Paderburiienseni occlesiani in lidiiore s]an[c]t[e d]e[i gejiiiiiiiis Mariae [saiutii|ui'
Kvliani niart]iris |nee nim] san|e|t|i L|i]b[()|r(ii'' eonfessoris"" ecmsti iiete'', cui prc- üo
dictu].s [venejrabili.s Meginuucri-lius (•piseiij)us precsstr diuciscitur, [quandani iKistri iuris
corteni H]ani[nion]stedi dictani in pago Kittega et in c-oniitatu Vtonis'' coniltis'' sitam
[una cum lunnibns eins pertinenciisj sive adlierontiis, in quocumque pago vel comitatu
Sita sint. [videliect cum vicis villis eeclesiis] servi.s et ancillis areis aediticiis tcrris
cultis et incultis viis inviis exitibus (et reditibus] qucsitis et iiuiuirendis silvis forestibus 2S
venationibus aquis piscacionibus [niolis ni<iii'ndin|is rebus nii)l)ilibus et innii>biiil)us ae
ceteris unniilius fpuie rite seribi vcl i|Uii{|Ui)libet [niodo diei| possunt utilitatibus, liac
nustrae auetoritatis impcriali pag[ina dunanius ae, ()ni|iiiuni eontradietione rcnnita, pro-
prictamu.s precipientes, ut in deo dilcetus nobis sejir dictus M. episeopus liberani
dehinc habeat potestateni suiqne successores candcni eurteni H|annnonstedi ' euni onnii- so
bus] appendiciis suis tenendi possidendi seu ([uiecjuid .sibi inde libeat in usum episeo-
patus iaeienjdi. Et utj liaec tradiei" nustra a)i (Uiinibus ine()rru])ta pernianeat, bane
eartam inde [conscriptani manu |ir<ipii|a cnntiiinantes sigiili nustri imprcssione [insijgniri
iussimus.
§ Signum dumni Ileinriei |Homan<inuii|- iM.) iniperatoris augusti. ^ s»
^ Ountberius eancellarius viee Er[kanbaldi arehicapcllani rccf)gnovit''|. §
Data Villi, kal. mai. in fe.stivi|tate sancti (ieorgii niartiris] indietione III, anno
doniinieae |inearnaeionis MX.\'|, anno vero donmi Heinr[iei secundi regnantis XIXj,
iniperii autem VII: aetum |I5abe|nbere.
(B. D.) «
422. [Bresslau] ui ilitKC inul <lii fi)/i/en<l<ii, mrlirfitrh iliiirh Srlir>'ftn:slc in A /tc.iUilii/teii Ergänzungen
au« Ii \» Lyljiirii Ii, iliirli iM mich ihn Srbrift reuten in A eher Liliorii :u ergilmen c) con-
fi'gsDri« fehlt in Ii, ilißrh Kiwi in .1 llcxlr der liiitlistii/jen f sh h erhallen fl; H, statt con-
structaiii, wohl schon ,'<rlireilifehler ilr.i llriiiinalx v) in ilnfilr gelaxnene Lücke nachgetragen
f I H»miiioiiiitC'>lt' Ii, geändert mit Kilchnichl auf '/,. 'J'J g) die .'■Hgnumieile int in Ii von 4»
Wijilierniann ergänzt li) in Ii int recoiBfnovit in rei-oifnovi corrigiert, doch hieilil die He-
rtchtigiing dinier Correctur zweifelhaft : (ili l,emrziigl an dieser Stelle die dritte l'emon i) in
Ii corr. aua MX.XII, indem II ausradiert igt.
II 1. 1 \ i; i( ii 11 inL'ii. 5:{7
42:$.
Heinrich schenkt zur Dotation der von dem Krzhischof Hartwifj erneuerten
Domkirche zu Salzfmrr/ aechs KiJnifjshu/en am l'rspyuDif/ der \'isciilia.
Bambt-nj lOH'O April 'JH.
6 Oriijiniiltlipliiiii im k. k. Hniix-, llnf- loiil Sliiiilsurrhir zu Wien CA).
(Klfiiiifiyni) Invavin, Anh. 'JIH u" 87 nun A. — liiiliiinr lii-ij. i/ft.5. — Stiimiif Jiiy. Ii 11.
J>irftit des (iF. Dieser hat den Eimimui der Urkunde his muri c odtr muri cum
(X. 'J.')) und da.s ganze Eselialokoll auch yeschrieben ; lelzlerea diirfle, abgesehen von den
Stiililniijungen in der DdHernngszeile, vorausgeferliyt gewesen sein. Der Srhluss des Con-
10 Ir.rles rührt run anderer Hiiiid her, vielleicht nm Hu. IV, der dann hier iiiisnahmsirel.se
liiiniiil in Bamberg an einer nicht für die Bamberger Kirche bestimmten Urkunde mit-
ijcitrbeitet hatte. — Ob unter der Viscaha die Fischa in Xiederoesterreich oder der
Fischach genannte Abfluss des Wallersees zu verstehen sei, ist streitig, vgl. dariitier zuletzt
Becker in Topographie ron Xiederoesterreich 3 (Wien 1893), 122 und Haseniihrl in Archir
1,1 für ocsterr. Gesch. 83, 4-57 X. 34.
(C.) I Inomine" saiictae et iiulividu.u- triiiitati>. Ilcinricus flivina f'avcntf,' di--
iiK'iitia limnaunruiii iiiipcratdr aii^iistus. i;j Si vcinTaltilia aecclesianiiii dii luca ali-
cuius (liiiii larj^itiitiu- Idcupletaiiius, id jjnitVcti» aiiiinae iin.strac ])riiticeiv statiiiii([U<'
regui nostri inde in iiudius vigcre crcdiiiius et ccrtc sciimis. Proinde omnibus Cliristi
so nostrique tidelibus pateat, qualiter nos per interventum ac petirionem carae coniugis
nostrae 01ivni>:;vndae scilieet iiiiperatrici.s augu.ftae ac dilecti cai)i)ellaui nostri Aribonis
ad dotanduin .saiictae luuauonsis aecclcsiae mona^terium a veiierabili Hartvvico eiusdcni
loci ardiieiiiscopo in lioiiorein principis apo^itoioruin Pctri .sanctifiuc Rvodberti reiiovatimi
VI regalcs iiiaiistis in capite fluminis cuinsdain vulgari iicniiini- A'iscalia vocati sitos,
S5 iibi vetustisiini" aiitiipiitiis constnictae accclcsiai' adliiic niaiu'ut iiiui'i, cnni omni logali-
tatc, scilieet pratis j>aseui.s silvis viMiationibus piseatinnibns aipiis aqnaninique dccursibu.s
molendinis agris cnltis et iucultis cxitilms et iv-ditilnis et euni omnibus ntensilibus ad
praedietos iiiansos pertinentibus regali ac imperiali potcstate nostra in proj)rium con-
cessiimis at((ue donavinm.s, ea rationc ut praeiiominati niona.sterii episcopns suiquo
80 successores libcram exinde potestatem habeant uteiidi mutandi ad usum scilieet eiusdeni
monasterii. Et iit h§c nostrae anctoritatis karta stabilis et inconvulsa permaneat omni
^vo, hoc praeceptum inde conseriptuni propria manu contirmavimiis et sigilli nostri
inpressione insigniri iiissimus: ideof|ue (|uis(|uis praecepti liuius contradictor'' existat.
partem in aeterno supplicio cum Inda percipiat.
SS H Signum domni Heiiiriei invictissimi (M.^ Romanoniiii imperatoris augusti. ^
§ Lnuitlierius caneeiarius' ad vicem Krkfnbaidi arcliicappcllani [re]cognovit. y
(SI. 3.'
Data ^ Uli. kal. mai/ imlictione III, anno dominicae incaniationis millesimo XX,
anno vero domni Ilciiirici secundi regnantis xviTir'. imperii autem vil: actum Babun-
40 berch"; feliciter amen.
423. [Bresslau] a) A b) ülxr dem ersten r scheint eine Oberlänge ausradiert zu sein c) Villi,
kal. niai. in dafür r/elas^ene Lücke nachgetragen d) die Zahl wahrscheinlich in ilafür ge-
lassene Lücke nachgetragen : innerhalb derselben I über XVIII übergeschrieben.
KaiMrnrkanden III. 68
538 KATSEKrUKrNnr.X.
424.
Heinrich schenkt der bischüßichen Kirche zu Brixen die Abtei Disentis.
[Bamberg] Hm> April 24.
Oriffiiutldiplom im k. k. Hniis-, Huf- und Staatsarchir zu Wien (A).
Resch Ann. S(d>ion. 3, 708 cit. — Sinnacher Bei/Irttge 2, S64 n" 7H nus Abschrift ron 5
Bfsch (S). — Muhr CD. Raet. 1. 110 11' 78 wus Abschrift. — Hidber Reg. 1261. —
Böhmer Reg. 1197. — Stumpf Reg. 1743.
Mit Waitz Deutsche Verfa-^sungsgeschichte 6^, 142 'S. 3 und Redlich in Zeitschrift rfcs
Ferdinandeums 28, 20 X. 1 fudten wir die Echtheit des D. 424 für unzweifelhaft, indem
uns die von Rieger in Zeitschrift für die oesterreich. Gymnasien (1873) 774 f. dagegen er- 10
hiibenen Bedenken viillig unbegründet erscheinen. Sein mit Benutzung des D. 228 ver-
fasster Contcrf giebt auch da, wo er von der VU. abweicht, zu Bedenken keinerlei Anlass;
das Eschatokoll, zu dem die Intervention des Papstes trefflich pa-ist, .itimmt mit dem-
jenigen des D. 423 nahezu überein; sein auch von Rieger nicht angefochtener Rechts-
inhnlf endlich wird nicht nur durch die DD. Stumpf Reg. 2159. 2-531. 315.5, .sondern 15
insbesondere dadurch verbürgt, dass schon in dem — von Rieger gleichfalls grundlos an-
gefochtenen — D. Hanrichs III. Stumpf Reg. 2357 die Schenkung von Disentis an Brixen
auf Heinrich II. zurückgeführt wird. IJngewiihnlich ist im Formular des D. 424 nur die
Intitulatio; aber diese erklärt sich dadurch, dass die Urkunde von einem der Kanzlei
nicht ungehörigen Schreiber mundiert ist, und sie ist nicht, wie Rieger meint, aus dem so
Originaldij'lom Heinrichs V. Stumpf Reg. 3155 entnommen, sondern ohne jeden Zweifel
mit dem grössten Theil des Contextes, auch insoweit er auf das D. 228 zurückgeht, aus
unserem D. in jene Xachurkunde übergegangen. Steht somit die Echtheit des D. 424 für
uns ausser Frage, so zweifeln wir angesichts der sicheren und deutlich erkennbaren Nach-
tragung des Vollziehungsstriches im Monogramm und der irahrscheinlichen Xachfrtiguny der 85
Gau- und Grafennamen auch nicht an seiner Originalitüt ; das Siegel mag mit einem Stück
Pergament am unteren rechten Rande der Urkunde, auf dem auch der Name des Au-i-
.Stellungsortes stand, abgeschnitten sein. — Ein zweites Original in Brixen hat weder von
Redlich noch von uns aufgefunden werden können; und wenn v. Mohr die .seinem Abdruck
zu Grunde gelegte Abschrift aus der bischöflichen Consistorial - Kanzlei zu Brixen erhalten »o
hat, so mag man dort bei der Abgabe des Originals nach Wien eine Copie zurückbehalten
haben.
(C.) I In nomine sancte et individuae ti'initatis. Heinricus C9lcsti aspirantc dc-
menlia rcx Teutoniconim iinporator anf^nstiis Romanonim. si ecclesias* in laiidfin
(.•t lionoroni de! fimstructas ^j alitjuibuts boiiis ditare stiuliKiiiniis. hinc rciiiunorationeni S5
fine carentcni nos recepturos non incerti erimus. Qiiociifa imiiiibus in ('liristo lirlclibus
notum esse CUpiniUS, qualitcr nos divini fcrvnris iiistinclii pro iciiiciiio aiiiiin' iiostn; p.iiuiitiiin-
que nostroriiiii iiitervcntu ac pctitioue veuiTabili.s Lk'nedicti papi; dilectyque c-ouingis iiostry
Cvnigrndv imper.ltricis Heriuuardo IJrixincnsi episcopo nee non et # ^eclesif in Iionore sano-
torum martyriim CasHinni et » Inffeniiiiii ♦ .Udicatv, Olli vidctur praeesse , praosulis snpra 40
dlcti meinores per retributionem faniulicii hie loconim fideliter ostensi aljljatiani Tiscn-
tinensem in pago Curiensi'' et Vdonis'' coniitatii sitam cum omnilinx ad caui iure per-
tinentibu« aecdcsün' dccimationibu» nrei» edificiis raiii|pis pratis pa«i'iiiH »ilvis venatioiiibiiH »
afjuaruuiTC decurBilni» piscationibiis niolcndinis, cum fanulia iitiiiiHijue «cxu» vmeis tcrns ciiltiH et
J2J. Uri'sslauj b) eccla«, ohnr Al/kür:un;iii:eichen, A \ij Curiensi et VJnnis wnhmcheinlieh in 15
il'ifür gela»Kfnc Lilek-e nnchf/etrat/rn c) aecciesiis (1 auf Rasur
IIKI.NKICII II. KP.'d. 539
iiicultiü cxitiliiiH vt rcilitiliiiü VHS et IIIVIIM i|tifiiitii vt iiii|iiii'i'iicliii oiiiiiiliiiiii| iip, ipif dietU (lonotlll'i
pusmiiit aiit Mi-ripti» *, ilo iiiintro iiiri- m- ili>iiiiiiio iii i'iiis (litioilcill per liniir iioiitrnni pnt,Hnniii potciiti
iiiiinii vuncodiiiiiiH, c n vidolicct riili - iit prnoftitiis cpiNcopiiH Huii|iio HiiL-ci>Niior«H • lilinaiii iiulo
liiilii'.'iiit pcito.stntPiii i|iiic<|iii(l i'is plAriu-rit t'iuii'iiili ad roriiiii taiiini iitilitatcin ^'cclviiii,- Hlli^ •. Kt iit
6 liyo iiiistry tra<litii>iils aiiolnritns tiiiiiior oniiii lialii'atiir tiiiipuri'. hoc pmurcpliiiii iiido i'oiiHi'riptiim
propria'' manu c ■> ii liniui v i in 11 s vt si<^illn n<rr4ti''i iii'^i^^niri iii^MiniiiH.
\\ Sijjimiii (liiiiiiii llciiirici iinictissimi Kdiiiaiiiiiiini iM.i iiii|n'rati)ns auf^usti. S
ii ( illlltll(•^i^l^ (.■.•mc^'llariiis ail vi(,-i-iii MiTkinlialdi areliicajicllaiii recognovi. p"
|)ata \ III. k.il. iiiai. iiiclictinnc 111. anno doniinicac inearnaiiunis niillcsinio viccsiiiio,
10 aunii vcm ilonnii llcinrui ini|ii'i'atori.s rcj^nantis .Will, iin|iiiii \iii: aclnni |Haben-
licrr: tV'licitcr anicn.j'
42:).
Heinrich bestätigt dem Aht Benedict das Kloster S. Salvatore di Sesto sammt
dessen Bcsitziinfjen und die Immunität. Bamberg 1020 April 25.
16 Oriiioiithlijiloni im erzbischOfliclu» Arrhir zu Linea (A).
Tumiiias-i ■ Minitfoli in Arch. stör. ital. I, lO (1847), 24 cit. aus A. ■ — Stumpf Acta incd.
376 n" 26il aus A. — Stumpf Reg. 1744.
Von sonst nicht liehaniitcr Hmid gesckriehen : als Vorlage diente das 1)0. TIT. 219; die
Aufzahlung der Besitzungen ist grö.'HStenfheil.s neu. Der Schreiber hat sich entweder eines
so Blanquets bedient, in da-i nur die Signumzeile eingetragen war, oder es .wid Recognition
und Datierung spfiter nachgetragen irorden.
lQ.^ !! In ndniinr .sauctac et iudividuai' triiiitatis. licinricu.s divina tavcnte cle-
nicntia Knnianoruin inilieratnr augustus. Si sanctanim dci aecciesiarum ordines corroborare |i
stiidiierimus, inti'ioe.s.sore.'i ilIo.s apnd deuni pro nostri.s t"aiinoribn.s non diibitamu.s. Idcirco noverit
»5 onininiii tidciinni sanctt- eedesie doi nostionnmiue siilicot iire.sciitiuni ac fiituroinni indnstiia, qualiter *
IjCUL'dlCto venerabili abbat! nionastci-ii doniiui Salvatoris fiindati in bieo nomine 8e.\tu per no.stri
pr^c-epti p.i^.'inam ronKrniamn:> et forroboramns iil ipsnm monastcrium luin ycclesiis celllS capcllis et
oracnlis seu i'ortibns pri>di('to monasterio pcrtinentibu.s tani infra civitatom Lucam quam et defori.s,
(inoruni vocabula .sunt: (.-eclesia sanctoriUll Henedicti et Anastasii, ceclesia domini Salvatori.« «iiu-
SO dk'itur Astrudf cum onuiibus ilHs pertinentibus et casam luiam cum gi'otta iiifra burguiu
sancti Fridiani, ecclesiam saucti IMiylippi cum pertinentibus, cortem unam de Lamari.
oortoin de Lunata cum (^^cdcsia sancti Fridiani cum sibi pertinentibus, cortem sancti
Andirosii, ecclesiam sanct<; Marig, ecclesiam sancti Angeli in (iuann). (,'cclesiam sancti
Pauli in Coselle, gcciesiam sancti Antonii in monte cum nmnüius ipsis pertinentibus,
S5 in Idco Quosa terram qu<; dicitur Suico seu Uallelonga, terram sancte Agnetis cum
piscariis propc l'ontctecti)'', tcrras et mansos in loco Carr.aria et in Tm-ingana, in
Brancalo gcclesiam sancti Ilarii cum sibi pertinentibus, villam qu§ dicitur Cerbaria
et in casa Bassani cortem in Controna cum §cclesia sancti Salvatoris, in loco Quar-
tinc gcclesiam sancti Keguli, cortem sancti Petri in Gragno cum oninibus illis perti-
«I 424. d) dahinter ein zu nahe daran genclirieljenes m ausrailiert e) dahinter kann auf einem
mit dem Ortsnamen fort geschnittenen Stück Pergament das Siegel befestigt gewesen sein f) er-
gänzt ans S in der Annahme, dass Eesch die Urlttnde cor der in Note e erwähnten Verletzung
benutzt hat.
425. [Bloch] a) ob ilber dem ersten e ein Abkürzungszeichen, ist nicht sicher
68*
54(1 KAISK üritKrNDr. N.
nentibiis, cortem in lUirsillaim i-uiii ipsa occlcsia, cortem sanct§ Cristin^ in Pisca,
tcrrain qiu; dioitur Surbianula ot in l<ic(> Porif;nano et in Uinuenaria cortom qn^
«Ui'itiir Uilla. i^'i-flosiani sani-ti Lanivnlii in loco Mas!<a Mavenaria, in loco Facto et in
loco Scafianii tcrras i'uni -ilvis vt ulivftis, in loco Coniiictn i;iTl»'siani saiu'ti < 'nluiiili.ini
et «,H'i.'lcsiani sancti l'otri i't partim nnain vfciosit; sani'ti Andre«,- rt partcm unani in 5
i|)so Castro quod est Conipetuni. in loco Sexte ccclesiani saneti Androc (pii; dieitur
ad uionteni cum omni sibi pertinentia, niedietatcni fcclesiae saneti Petri tum munibus
jiertinentibus, tres portiones ecelesi«,* sanet^ Mnrii,^ jioginni quod dieitur Fianiperge,
eortcni saneti Au{0>-^tini, ycelesian» »aneti Potri in loco l'ineiano, in Potiostorli ycelcsiani
saneti Gre<;orii. in Tonzano niansos et pisearias'' et silvas, (^celesiani saneti (^hiirici' m
cum pogio quod dieitur Montetaleone. in loeo ('a]iiaiio ecelesiam saneti .Miuiati et
saneti Salvatoris et saneti Sauini et saneti Paidi idtra Huviuni lussiana et saneti
Oregorii in Petroio, niedietateiu de burpi (piod dieitur (ialltMio, in Tonule niedietateni
^cclesi^ saneti Fridiani. laeum ununi in Pa<lide euni onniibus'' piscariis, cortem de
Uuinzido, cortem de Zerretiilo, cortem de Palaria, cortem de ralli, eeelesiam saneti 16
Jlartini in loco Ferignano, cortem de Fileini, cortem saneti Angeli de Quarazana,
cortem que dieitur Lunisana prope Pratillone, cortem saneti Angeli in Nebula, cortem
de Cusignano, cortem de Brixana, eortein de Casanoua, cortem de Canndiano; et in
coiiiitatii l'isensf easam donniieatam cum Cassinis et orto et corte projie eivitatcm et in
ipso loeo casas et cassinas et ortum, que fuerunt quondam Cunici, cortem de Uetabiano, 30
cortem de Calci, cortem saneti Comieii in Raxignano", cortem saneti Petri in Petretulo,
cortem de Malendroni, corticeUa ad fontanam prope Ceeina, mansum ununi in loeo
Affine cum saline ' prope Uada, in Septimo «.'celesiam saneti Benedieti, cortem ad
sanetum loliannem cum vcitucuLi que dieitur Uenaioli, roocnm » qu? dieitur L'ernua,
tres casas in eastello quod dieitur a vieo Auscrissula, eortem de Tredeeim, t,^eclesiam n
saneti lusti, cortem saneti Prosperi, medietatem eeelesie saneti Angeli in loen Arme-
zano et in loco Anglo, in loeo Cinetoria cortem Ueelam et cortem de C'ortesi et cortem
de Gathtari, in loco Buiti cortem saneti Georgii, §cclesiam saneti Mai-tini in Cinetoria;
in coniitatu folutnrensc cortem de Bibiano, cortcm de Lano, cortem de Kofena, cortem
de Susiano, cortem de Sermena, cortem de Caspugnano, cortem saneti Petri in Publico, so
corticellam unam in loco Uingnale^, cortem in'' Uallis cum i;cclesia saneti lusti et in
Leguli' et terram qu(j dicitiu* Meletul", in loco qui dieitur I'iiio prope plcboin niansos
tres et prata donmieata ubi dieitur Xouuk-, in loeo Celle niansos et terras, in ( 'arpngnano
niansos duos, cortem de Agnano cum (;eelcsia saneti; Marie cum tertia portione ijjsius
castelli, cortem de ()rtiatie>i, in l'lnrnli villani unani, in loeo Fnngnano et Fuliano 35
terras silvas prata, in Serezano'' mansos duos, salinas donniieatas' in Ceeina, cortem
saneti Comieii de easale lustuli. corticellam in loco prope JJiboni; attpie in eomitatu
Pnrmcnse cortem uiiam in loco Uinaciano, eastellum quod dieitur Uariano ab oriente
portam et tonituni et in medio ca>ani donmieatam et deforis casas'" et cassinas vinead
jirata saleeta buscaria", prope Tarnni tlumen niansos duos, medietatem burgi Medisiani 40
(piam aqua dividif. partem burgi ipiod dieitur Furnounm, in loco qui dieitur (Jellule
et in Mamiano et in Ferigalolo, seu in coniitatu Pisturiensc vel in Florentienso et in »
i'2ö. 1)1 i74(!/- i/cm U'lzteii a ein Abhilrziiniinzeifhen : iler Schreiber hnttr uLto tinlil :iirrnt ])isi!ai'iam
iiai/en irollen c) hinler ilem zireilen i kleine liasur A) omib;, ohne Alih'lrzunf/Hzeifhen
aljcr oni, A V) e <'»rr. aim n fi .1 fi) n con: aus n, dann n :ririsrhen i iiinl n (l/jer 46
iler Xeile nachgcirni/en hi in Uallis — et in Lejr (einnchliensJich) auf Unsitr viil umlercr
Tinle und irohl ron atulerer Hand i) hinter Leg und ror dem mn der ernten //find her-
rührrndrn Zeichen für et int u einijetichohen und \ il/trr der Zeile nachtjelraffen; Leff"'' ^'^'^■
Stumpf /{ri/. l'.iHd" kl R r(n-r. aus e 1) (lomnicatas A m) casas, so dann auch hier
lirie enlnjirec/iend oUn, ri)l. .V. li/ rielleicht zuerst casam beabsiciuigt war n) nb n aun n oder 60
o aiu) u corr., int nicht :n entscheiden
llKlMaciI 11. IU2U. 541
rolinillonioiiso vcl in Unsulcnsc, i-t infrii iiiHiilaiii C'orHirniii Corte» trf'K, Ulm (licitur Nncc, alia
l'iTt<|icjuin, tertiil SiunblU'Uin. IIi;c Dimiin i'unctilinniK • ciilcm nioiniHti'rio • ima iMiiii t'iirtiliiiH
ortis terris vinvis ('aiii|>is |ii'ati.i iiiaiisM taiii iliiiiiiiicalil>iiK i|iinni et iiiOfiiinrit'ii« ahlinrivÜH tribiitnriiii
tcrris viiicis olivetin itilviü iiiuiitibn!* nlpiliiis plaiiicieliiis aruii) cntitelÜM piMrariiit HnliiiarÜH moli'iiiliiiiH
6 aiiuii* ai|iiariiiii(|UC ilei'iirsibiis servis • niicillls nldÜH et nItlialiiH iitriiii<i|iic huxii.s fainilÜH i't cum
oniiiiliii.H <|ii^' (liri vi-I iiuiiiinnri possiiiit (irvliliato iiimiaKtcrio prrliiientibiis rt aNpiririitiliiiii •iiiiiiia in
inti'ciiii" UKstiii rvgia. potostatf et inilJuri.ili potcutiil, pmiit iiiste et IcKnlitcr poüHiiiniiH, in ins et
(louiiniuni pri,'<lic'li aliliaiis umnastirii cloiiiiiil et Salvalmis '•iii>ruini|Uo cnnjt'n'ifntioniii monai-lioriini
(•<ii'iiiii<|nc Hiirccssiiriiin transtinulinins ac (lt'lf;,'ainii.s, nt putostnli'ni lialiiaiit teiii-iiili iViicixIi iirdinaiiili
10 cuniniiitanili vcl i|nici|iü(l cuniiii ntilitas fnerit t'acicndi, et i|naliter al> ei« oriliuatiini vol concoutum
fueiit, stabile perninneat. Fr^cipientos itai|iie inbemus, ut nnihi» diix inarcliio cpixcopns comes vice-
cuuies scnIdaMcio ifastaldix nnlln<(Ue iiustri iinperii magna parvai^ne persona pi^'dirtnm venerabilo
niuna-steriiini de umnibiis snpcrins dictis ini|nietarc nioicstare vel di*vf'»lirc vcl pote.stati\'e in eo
liiiüpiciiiin l'accie aiit ad aliipiaiii piildicam liinctiiiMcin cD^ferc »ine li;,'ali piisuiniit indicio. (^iii vero
16 lioc fccirit, sciat »c cnnipcisitnruni anri optiini liliras centnni, nicdiotateni canicn; mistr^^ i-t mcilictateni
prvdicto Hlilicdicto alibati siiisiitic snccessoribus. C^nod ut verius crcilntnr dili^rentiusipio ab oniiiilms
obsirvctnr, mann |iii>|iiia cnnliiiiiantcs nostro si^'ilUi sniitcr iussiinn« iiisii^uiri.
^ Signum (Innuii llcinrici invu-tissimi Uiiiiiaiinruiii M.t iiiiiRTatoris auf^u.sti. S
^ l'clei^riiuis cam-tllarius ad viconi Ileberardi episcupi et" aroliicancellarii r(^-
(SI. D.)
Data annu dnuiinice incaniationis MXX, repii doinini'' Ilfinrici secuiidi Willi,
ipcrii vorn cius VII. iiKru'tiono III. VII. kal. iiiaü: in Inco Haliculierc.
42().
Heinrich bestätigt der Kirche von Aqidleja die Iimmmität, die ihr von seinen
tb Vorfahren geschenkten öffentlichen Abgaben der Einwohner ihrer Besitzungen,
Beiceisvnrrechte im Fall des Verlustes von Urkunden und die Gerichtsbarkeit
eines KUnigsboten für ihren Vogt. ;j„,^,,„.,.^^ ,„.,^, j^^,..^ ^^
Xotarielle AhKiliiiff vom J. 1261 im k. Sfantsarchii: zu Venedig (B). — Abschrift uns
dem lö. Jh. im Eegis/m aniico, diplomi imperitdi aUa chiem d'Aquileia f. o' ebenda
so (C^). — Abschrift aus dem lö. .Jh. in Pacta inter illiisfriss. ducale dominium Veneciantm
et reverendiss. patriarcham Aquileiensem (Constdtori in iure 366/3) f. 19' ebenda (C^).
Bresslau in X. Archir H, 122 n" 3 aus C'. — Stumpf Reg. 1745.
Der Text des D. erscheint, wenn %ctr uns nur an die jetzt noch vorhandenen Vorurkundm
für Aijuileja halten, mosaikartig zu.mmmengesetzt aus Wendungen und Worten der DD.
S5 H. IL 243 (VV. I), 0. III. 402 (VU. 11), 0. IL 304 (VU. III), 0. IIL 6Ö (YU. IV),
(>. III. 215 (VU. V), ohne dass er sich auch in den Abschnitten, in denen auf Verfügungen
der Vorgänger Bezug genommen wird, ganz auf diese VüU. zuriirkfiihren Hesse. Wir haljcn
zwar alles, was mit den letzteren übereinstimmt, durch Petifdruck bezeichnet, halten aber
für viel wahrscheinlicher als eine solche Zusammensetzung, dass eine verlorene Gesammt-
40 hestätigung Otto's III. für Aquileja, wenn nicht die einzige, so doch die Hauptvorlage
für unser D. 426 gewesen ist. — Das Etclmtokoll kann von HC herrühren.
425. o) davor ein Buchstabe, tcohl r, attsradiert.
54-_* iv A 1 s i: i; r li K r x den.
In* nomine snncte et indivitluo triiiitalis». Heinrious'' divinn favcnte olenioncia
inilHTator'" augUStlls Ronianoruin'". :Si t-cilosinniui ilei cultures nustre larj,'itiiti»'' iiiimoro
diUtri' stiiduoriinits, id ad iiostri ro^ni*' stiitiiiii proKrorc'^ ininiiiio diiliitainiis. Quociron>'' iiotiiiii sit
omiiiliu» tiilelibus »aucto doi oi-clesir • prosontilxis üi-ilic<<t ac rmiiris. i|U.'iliti'i' l'oppii ' patriarclia
sanctc Aquilopousis ' ci'closic iiostraiii liiiinilitir supplicuvit cli'iiu'iitiain. <|iiatiMHis |iro doi aiiioie 6
nostrf<|iii' aniiiio remedio * saiictc A<|uilri,'oiisi ' ni'lrsic in lioiioii' sauc'tt' Mario dodioato ]>lauita
et iliüirirtio II CS, collccla» ot aii^arias, fntniiii'' l't sulViii fr i a sivc omiios |iiil>lic'as t'miotiniios .
qua»' • uo8tri anturcssures iinperatoros »ivo rege» por pri'Ci'ptl pafriiiain iaiii dioto • ooolesio eiiis-
qiie rccturibiis lar;;iti sunt, nos Cl paritCI' larpiri dipiaronuir atquo ouiiliiinarc in us ciinota i-nanini
iiistriinionta clmrlArum, eo scilicet pacto iit, si iinqunm ox ipsis ali(|uain aiit"' furtn aut iiioondio aiit lo
iiaufrajno a«t quoliliof ovontii aniisorit, lialioat" lioonoiain dcfendcndi por hoc iiustrnni priM optmn. si
a)> aliqiiilius por plaoita fatifratus fiicrit, taiiquain si ipsas cai'tllla.s aut tinnitatos prupriis rotinoat
inanilius. t'uius dipni.i |)Otioionilui.s auros nostro dapsilitatis aoooniodantos oorroliora v i in n s atqui'
per liuius iniperialis procopti pag'inani » larfriniiir saiicto Aquileffcnsi occiosio ciiisquo rectoribii» qiii
pro tempore fuerint placita" et distriotio ii c s , oollectas atquc anjjarias. fotrunil' Ct siirtrapia 16
sive oiniios pulilicas functiones de Cil.Stellis et villis sanoto Aqiiilo;rensis ' occiesio et de
universis'' iioininibus in terra eiusdem eccicsie liabitJintibiis, secunduni qnod antccessores
nostri siio antecessori lohanni'' patriarohc siiisquo predccessoribus por divcrsas pioooptii min
paj^inas eolltulfTUnt, eo denicjUC* ordiiic ut niilhis dnx marcbio » oninos viocconios niiliaqne
nostri regln inafriia vol i)an-a persona iu castl'Uis' sive villis scpe diete" eeclcsie" pinoitaro «0
colleetafi faccre vel lioinines angariare prosumat pretor Jirclibatiun' rn|ipiilicin" patriardiaiu
suosqne succcssores qiii A(|uilegeiisis ' eeclosie sedeni teuere vidc b ii ii t u r, sed saiK'te Ai|UI-
legensis' ecelesie advocatus ex uostro latere nuneius in iaui dictis eastellis ct villis
jtlaeitet et, si lites intcr eos exorte fuerint, legali iudieio ut regalis^ niissus potestative
detenninet. si quis vero Imius nostri * inoc-opti paginam infrinofere voluerit, sciat sc composi- »6
turiiin anri optiiniy libras niille, medictatoni oamcre nostre ct niodiotatoin preuoniinate Aquilegeusi '
ecelesie oiiis<iue reetoribns. Quod ut vcrius orodatnr et dilig-ontius ab oinnibus ubsorvetiir, manu
propria eonfirniantcs sig'illi nostri impressione * iussimus insig'iiiri.
Signum doniiui Hcinrici' invictissimi imperatoris. uM.)*
Pelegrinus'' eancellarius vice Euciardi'" (^piscupi ot archicaneellafii recognovi. 30
Data'' VI. kalendas mai/' anno doniinice im-arnacinnis MXX, indietinne III, anno
doniini Heinrici* regnantis XAIIII, imperii vero eins VII; acttun iiabcmlicicli ' : i'ijiciicr
amen.
421.
Ileinrich erneuert dem Papst Benedict VIII. das von Otto L mit der römischen m>
Kirche abgeschlossene Pactum, bestätigt ihm das Kloster I'ulda sowie alle
anderen Klöster und Besitzungen des h. Petras diesseits dei' Alpen mit Aus-
426. [Lonel- Kiefer -Bresslau] a) In — trinitatis fehlt in C b) Henricus C c) BC d) VU.
I XU. Stumpf I{e<j. Üir,^; larfficionis HC e) C = VU. I --■= NU.; regni nostri BC
f) fehll in C g) C; in H nicht Itubar: i|Uocirclia C h) Pope C i) Aquileieiis. C W
k) I« B nur fo iticher laibar; forum C ll que C; qu^ C in) B~ VU. IV = NV.; fehlt
in C Uj ß = yU.: habeat corr. nun liane (" ; liaiic C 01 et plaoita B ji) forum corr.
auM forrum C q) B - MI'.; Omnibus C r) loanni C 8) eorlomipie BC ti castello C
U) dictaro ecclcmam ß v; B = XU.; prefatumC w) Poponoin '' xi Icfralis ^' y) 6'=«
VU. II '^ SU.; optimi euri JS z) Henrici C a) ilait M fehlt in C b) Pellcfrinus C 4»
c) Cbunradi U; ("oranli C; Corradi C d) acta B; actum (' c; C ; mad. B: niaii <"
0 B; babobcch C : •har,et)ech C\
M KIN IMI'II II. 1020. 543
nähme dei' gegen ein Gebiet zwischen Nami, Tei'tuiio und Spoleto einge-
tauschten Höfe Andiesenho/hi, WinhUring und Uuilliiibacli und verleiht ihm
dn.<' Bt'sthuiu Bamberg. .
Tiansfuimpt det Juhnnn von Aiiielio rom ./. /.(.'{.'» im ValicHiiiscIieii Arrhir zu Rom, Ann. I.
b capx. X. n" 21 (A). — Cud. Ollolmiiimiiix lul. :iO'>7 (Alhinits) um IIS') (jesrhriehen f. liS'
in der Vaticaiiischeu Bihliothek zu Rom (B). — Oriyiiitillr»nxsumpl vom J. 124'> (Pott-
hast Reij. 117IÖ) im Valicnnischen Archiv zu Rom, Arm. I. capx. X. ii" 1 (('). — Ah-
xchrift eitles amleren Trnnssumpis vom .7. /V-Zö im Cod. lul. SiiilO f. 77 (fP) und f. 85
(D-) in der Xiilintialhihliothek zu P((ri.^.
11^ luiphul Voliiteminus ('ummvntariorum nrlxuinrnm XXXV lU lihri <d. l. (Rom }.')()<i) V/'
Reg. = ed. 11. (l'drit l'y).'>) IS'. — Bnroiiins Ann. errf. zum ./. lolt w° 7 au.i Ctiirius
eamerarius, C und zwei anderen Abschriften, wiederholt in allen Auflagen = Goldnst
Vonstilut. imp. ed. I. 1",42 = cd. II. l, 227 = Palatius Aquila sanrta 38 = Tolner
CD. Palat. 24 n" 28 = Ooldast Con.stitut. imp. ed. III. 1, 227 = LUnig RA. 19, 161
M u» 4 = Liinig CD. Ital. 2, fii>7 n" 4 = Bertolini in Archivio stör. ital. II, 16", 117 un-
volhlilndig = Bertolini Saggi rritici (Mailand 188-3) 186, = Greiser Commentariolus de
im]), munificenlia (Ingolstadt 1610) Sl = Greiser Op. 6, 63.1, = Conril. coli, regia i?ö
(Paris 1644), 276 = Laltie ComUin cd. I. 9, 814 = Harduin Acta concil. 6" (Paris 1714),
7{i9 = Lalle Concilia cd. II. II. KiS-'y = Hartzheim Concilia Germ. 3, -4-1 = Man.si
» Concil. nova coli. cd. II. 19, 331 mit Lesarten aus a, = Rousset Suppl. 1", 2ö w" 12. —
Rousset Suppl. 1",26 aus Alschrift des Dominicas Segnerus unvollständig. — (N. Antonelli)
Ragioni della sede aposl. sopra Parma e Piacenza III, 7 (1742), 208 aus C. — Mura-
tori Auf. Ital. 6, 77 Extr. aus A und 79 Extr. aus Ahschrifl Amelio's von C. —
Cenni Mon. domiuii pontif. 2 (Rom 1761), 187 aus B mit Lesarten von C (a) =
s8 Migne Putrol. 98, 62ö n" 187. — (Boryia) Breve i<<l. del dominio temp. della sede
aposl. (Rom 1788) app. 42 aus C = Mon. Germ. LL. 2'', 174 mit Lesarten aus a
= Wallerich Vitae pontificum 1 (Leipzig 1862), 704 unvollständig mit Lesarteti aus h,
^ Fiuton Le donazioni larlariche ai papi (Rom 1890) 216 unvollständig. — Theiner
CD. dominii imp. 1 (Rom 1861), 7 n" 7 aus Cencius cameranus und CG (l). — Mon.
30 Germ. Const. 1, 67 aus ABCD'. Rrtract von 1085 (ausser in den Ausgalen der
Canoni.iten) in Baronius Ann. eccl. (ed. Georgias) 13 (Lucca 1743), 629 aus E =
Baronius (ed. Theiner) 13, 610. — (Borgia) Breve i-it., app. 21 aus F. — Martinucci
Deusdedit coli. can. (Venedig 1869) 338 n" LU aus F. — Mon. Germ. LL. 2^ 174 aus
E. — Mon. Germ. Con.it. 1, 66 aus EFB. Extract von 1278 in Raynald Ann. eccl.
So zum J. 1278 n" 60 aus G. — (Zaccagni) Diss. hist. de apost. sedis dominio in urhem
Comacli (1709), app. 52 n" 16 aus GH = Slaralea Bullarium Francifcanum 3 (Rom
1765), 314. — Theiner CD. dorn. temp. 1. 211 aus G. — Stumpf Reg. 1746.
Die Im .Jahre 1339 noch vorhandene, von Johannes von Amelio (vgl. Mon. Germ. Const.
1, 6-}) und in einem, allerdings an dieser Stelle auf Amrlio zurückgehenden Katalog des
«0 päpstlichen Archivs vom .7. 1366 (vgl. Muratori Ant. Ital. 6, 77) heschriehenc Au.i-
fertigung des D. 427, welche mit Goldschrift auf Purpurpergament getchrielen war, war
mit einer goldenen Bulle besiegelt, in der wir nach der Darstellung des .Johannes von
Amelio die Kaiserbulle Heinrichs II. erkennen; sie war also eine Originalaus fertiguiig der
Urkunde; ob die einzige, oder ob es daneben noch aridere gegelen hat, vermögen wir nicht
«6 mehr fe-<tlzu.itellen. Ebensowenig ist mit Sicherheit darüber zu urtheilen, ob sie von einem
Kanzleibeamten geschriehen war oder nicht. An ihrer Echtheit aber kann nach den Unter-
suchungen Fickers Italienische Forschungen 2, 332 ff. 36.') /f. (vgl. dazu Bres.slau in Hirsch
r)44 K A I s F. u r i; K r X n k n.
Jahrb. 3, 16S X. 2) loirf Sickch- (Das Pririltg Otln I. für die römische Kirche, Inns-
bruck 1883) nicht mehr gezireifelt irerdeii, um! auch mi dii- roii Weilaiid in M»n. Germ.
CoHSI. 1, (tö für möffliih fiehnUnw Ititerpoinlio» einer Stelle iilnitben irir niiht. Denn
auch Wenn man mit Weilund n. A. annehmen icollte. dass in der VC., dem DO. 1. 'J'.iö,
der Satz Itemqno a Lunis — quarto niiliario interpoliert lei'lre — eine Frage, die an b
dieser Stelle nicht zu erörtern ist — so iriirde kein Grnnd mrliegen auch in nnxereni
D. 427 diesen Satz (S. ,545 Z. l'J — Z. lli) als interpoliert anzusehen: vielmehr spricht
alles dafür, dass im J. 1020 bei der Herstellung des D. 427 das DO. I. 235 in der uns
erhaltenen kalligraphischen Ausfertigung zu Grunde gelegt icordin und da.is die letztere
damals als echt anerkannt worden ist. — Zu den neu hinzugekommenen Jicitimninngen lo
vgl. die DD. SS2 — 3SI4 und Stumpf Heg. 1825, das Vririleg Benedicts Vlll. Joffe-],.
Eeg. -1030 für BamWrg, das (h-iginalprivileg desselben für Fulda ,Taffi'-L. Beg.4057,
worin diesem Kloster, geu-i.ss im Zusammenhang mit .meiner neu geregellen Ahhiingiqkeit
vom päpstlichen Stuhl, der Be.\-itz einer römvichen Kirche verbrieft wird, und die Zeugnisse
des Herim. Aug. 1053 in Mon. Germ. SS. 5, 132 iivd des Leo von Ostia 2, 46 in 16
Mon. Germ. SS. 7, 65S. — Da.'^s das D. 427, wie wohl auch das DO. III. 389, von
Anfang an der Datierung gedarbt hat, ist sehr wahr.'n heinlich : die Zeit .winer Ausfertigung
l/i.ist sich aus den l'nterfertignngen der geistlichen und welllichen Zeugen erschliessen, mit
welchen das D. nach dem Musler der TU. versehen ist. Schon Stumpf, Weiland u. A.
haben darauf aufmerk.iam gemacht, dass die Unter fertigungen des Bischofs Waliher von so
Eichstädt (seit Anfang 1020) und des Erzbischofs Heribert von Köln (gestorben 1021
Mlirz 16) die.ie Zeit eng begrenzen, und das.i es danach keinem Zweifel unterliegt, da.^s
die Urkunde wfihrend des Aufenthaltes Benedicts VIII. in Deutschland im April oder Mai
1020 uusgesteUt ist. Ob sie aber in Bamberg oder in Fulda gegeben ist, /(Y.v.s7 sich nicht
entscheiden, und wir haben sie daher nach dem Vorgang Stumpfs zwischen den an jenem 25
und den an diesem Orte ausgestellten DD. eingereiht. — Über die Überlieferung und Text-
gestaltung vgl. Bloch in X. Anhir 25, Heft 2.
In nnniino doniiiii dci onmipotentis patris et iilii et spiritus sancti. Ego lliin-
ric'lms" dei gratia iinperatur au^UstUS » spoiidco atque promitto per lioc pactum contirniiitionis
iiostrt' til>i licato I'etro priiicipi upostoloriim et elavigero regni celorum et per te vieario tuo donm» SO
Beiiedicto summo pontiliei et iiniversnli • pnpe, siciit a predecessoribus vestris*" iisqiie nunc in vcstra
potestate"" atquc'' ditione tenuistis et disposuistis: civitatcni Kouianani «iiiii duciitu »uo ot sub-
urbanis » alijue viculis onniibus et tcrritorii» eins montanis ac niaritiniis, litoribns iic portubiis''. »eu
cuuc'tis civitiitil)us castellis oppidis ^ ao viculis Tuscic partibiis, id c»t Pnrtuni, Centunicrllask',
Ccrem'', Bledani', Marturianuni'', Sutriani, Nopeni, eastelhini Galliseni', Ortini'", l'nüinaitiiiiii". 85
Ameriam", Tudam, Pcriisinni cum tribus insulis suis, id est maiore et minnrc, Pulueiisiiiil', Xaruianil'
et Vtriculum'l cum omnibus finibua ac ■■ tcrritoriis «d supra scriptas» civitates pertineutibus. Ncc
non' Gxarcliatum Itauennntem" sub integritate cum urbilius civitatibus oppidis et cantollis, quc pie
recordatinni« doranus^' Pipiniis" et i1..huiu» Kaiuhis" et (Immnis Ludiuiielis'' et Otto^ et itidriii
l'Ji. ^Cartellieri-Werminglioff] ai A; Heuricus J5C/> b) tuis /) c) A = Vi'.; potcst. vestra ßC; 40
polest, nostra I> d) A = J'f.: ac HCl) e) BC = VU.; portibus AI) f) opid. A immer
V) Contuncellas I> h) A = IT.; (Vram BCI) \) A ^ Vi'.: Pledam HCl)'; Pleram /)'
k) Martiiiiaiiuni IJ 1) (iailiceni A, iro auch Kotiiit rielfach c utalt s f/rl/ra nclil ixt; wir l%al>en
dien nur l>ei ileii Ortsnamen angimerkt nii Urcein /'' n) l'olimartiu, mit l'iinht unter u, C;
l'olimarciuin /> oi Bl) — VL'.; Ameraui A; Anicliani C p) HI) ■ - IT., »taH Pulueniti *S
linsulaj; Pulucn' Sinaris A\ in C int et lacu zwinrhrn Pulu('ii!<iiii ii/i'/ Narniani cingeKcItolicn,
ilaji in AB und in der VI', fehlt inul daher alx Interpolation des TrannKiimpts ron iJli!) gelten
muH» qi A = VI'.; Urticulam B; Vtriculnni CD r A -- VI'., et HCl) ») A =^ VU.:
dictas B< IJ l) dahinter in HCl) et, das in A -= VC. fehlt u) Keuennatuin A v) HC
immer; donnus, hier und fast ühri-nll sonst, A; dominus fxler donnus /' immer w) Pipinis B 60
X) Carolus B vi Lndouicus BCI> v.) Octo B
II Kl \i;i< II II. 1(120. '>4:>
Otto' hllUS L'Uls *, pieilcci'ssnre» viilelli'i't iioslri, lnutn ri'tiu apOHtiilo rt |iroilect;N.iuriliUH volrii iaiii
iltiiliiiii ])or linimtioiiU piifriiuiiii i'untiiloniiit, hoc unt civitiitciii Itiiiicniinm'^ et Kincliiini'': Iloliiiiin,
C'cMciinin, l''iiriini|Mi|iMli, Knnunliiii*', Fiiiii>iitiniii, IiiiiikiIiiiii'', llDiioiiiniii, Kcrruriitiii, Coiiiinccliiiii", *
Ailriaiii.s 1^ iiti|iic (iai"'lliini ciini (iiiuiiliiiH fiiilliim tiTrituiiis ali|iic iiimiliü terra >■' ninri<|ii<> ml !iii|ira
6 ilictas'' (ivitatoH |ii'rliiiC'iitilms. Simiil et reiit»|ii>liiii, viiU'lici't Ariiiiiiiiiiii ', rciixaiiniiii, rainini,
Sciiü^alliniii'', Aiii'i>iiaiii, Aii^iiiiniii ' . Iliiinaiiani. lIvMiiii, l'uniiimiiiiproiiipa, Moiiti-iiirultri, l'rliaiiiiiii " vt
tirrlloriinii llaliniisiiii", Callis, LiicinlU et Kii^-iiliiiiiii I' cum oiiiiiiliii.s liiiiliiiM ac tcrritorllM ad caHiloiii
livltatcs pcrtliioiililpus. l'iiilfiii'l iiioilo tcrritoriiiiii Sahiiii'iist', »ieiit n prcclictis iiiipuralor i I) uh
antcri'ssur i l> US iiost r i » licati« I'itin apnütolo piT dniiatioiiiN scriptum (Miiii-cs.tiim cat niiIi iiitei^ritate.
10 Kt' est in partilxis Tiisi'ii' l..iiii>,'iiliai'iluriiiii Castclliuii " Kolicitatin, Urbeni uotcrciii, llaliiiMiiii ri'ifi»,
ri'rfiiti, Vitcrhiuin, Orcliom', >Inrtaiii", HleilaiU*', Tii.si-niiain, Stiaiiam, l'opuloniuin, Himi'llc«»' riiiii
suliurliaiiis at<|Uo viculis et oiiiiiihus ti'rrit<iri!s nc niaritliiiis, uppidis » seu tiiiihiis iiiniillMiH. Iti.-iii-
i|U(' a 1. Ullis luui iii.sula Corsiea * in Suriann'^, ilcimlr in nnmtc lianlunis. ilrindc in lierccto)', exinde
in l'arnia, di/indc in Ko<;ia^, cxindc in Mnntiia at<|Uo in Mmilc Hilicis" atipic pruvinria l'oiietiaruni
16 i't Islriu'' ncc nun et lunctum Spcdetaniiui duiatuiu scii licni-ui^ntannni'' nna cnni pcdesia Maiicto
Christine pnsita jirojK- l'jipiani iuxf.i radiiiu r[n;irt<" iiiiliarin. Itfni in partilnis Canipnnie Soram'*,
Arcos, Aquiniini, Arhinuni'', 'J'faiiiini f, * Capnain. Nee non et patrinion i u ni« ad potcxtatc-m et
diti»ncin vcstrani pcrtinentia, sicut est** Patrimonium iScnciicntnnum et * Ncapolitaniim at((Uf patri-
nionia C'nlabrie superiorin et int'eiiori» — de oivitate autcni Xeapolitnna cum' ca.stelli.s et tcrritorii»
so ai- tinil)us et insulis » ,sil)i pertineutibus, sieiiti ad easdeni aspieere videiitur — nee non Patrimonium
Sieilie, si deus nostris illud tradiderit'' manibns. Siniili modo civitiitem tiaietam et Fundiini '
cum Omnibus larnni pertinentiis. »Supor lioc CDiitiriiiaiuus vobis Fuldensc"" monasteriuiu
et al)l)rttis" eins consocrationciii ali|ur cminia iiinnastcria eortes et villas, quas in
ultraiiiimtanis partibus" sanctiis Petrus liabere dinoscitur, absrjue Antesna'', Uuinilioriiiga''
S5 sivo Uuillinbaeli'", que a saucti l*ctri ccclcsia per commutationis" pagiiiain episcopo
nostfi) IJabcnbergensi' collate siuit. pm ipiibiis sepe" diete ecclesie sancti Petri ti-an-
scribiuius coneedinius et confifmanuis* omnem illam terrain, quam inter"' Narniani",
Tcrannem vel Spolctuiii-^' ex regiii iiostri parte liabuimus. 8ub tiiitioiie preterea
saiK'ti Petri et vestra vestroruiiique successorum i)retaxatmii e])isc()piuiii'- Pabeii-
30 bergense" offerimus, iinde sub pensionis nomine'' equum *■ unum'= album faleratum ex
ciusdem loci episcopo vos'' annualiter suscepturos" sancinius''. Offerimus insuper fir-
niannis et COrroboramus tibi, beate Petre» », ac vicario tuo domuo IJenedictO * et succ-cssoribus
eins *, prout bone niemorie pape lohanni siiisqne'' successoribus a predecessoribus
nostris Ottonibus' tactlim est, eivitates et oppida cum iiiscariis suis *: Kcatcm, Amiteriiam'',
36 427. a) Romanam l) h) A = VC; Emiliam BCI> c) A = VU.; Forumliuii BCIJ d) A --= VI'.;
Imolam BCD e) AB; Comiaclutn C; Comaclum I> f) rlaior et in />' irohl aus der Vi',
ergänzt g) terre D h) BCI) = VU.; scrijitas A \) Arimimuu A k) Senegal liam A
1) AC:^ VÜ.; Auximum BD m) Forumsempronii />' n) Urbinum B o) A: Ual-
ucnse B; Baluelsem CD: Halnense VU., was jedoch Seh reih fehler der uns erhaltenen Auafetiif/unr/
■40 sein musg p) AB ^ VU.; Egubiuni CD ij) co B r) BCD; ac A; et est (et ej dürfte
aus ite der VU. entstanden sein si BCD --= VU.; castrum A t) AD=^VU.; Ortem B; Ottern
corr. aus Otheni C u) BC: Martham A; I^Iarcham D; Marcani VU. v) A; Pledam BCD';
Pleram X)- w) Rocelles A x) Surfiario D y) Berreto D z) Refriam C; dahinter
et in B a) Cilicis..-!; Felicis /> b) Iiistria ^; Ystria JJ c) Beneuentum B i\) A =
4b VU.; Sora BCD e) A = VU.: Ariminuni ß; Arpinum C/> f) Tlieanum /^ gl alle;
patrimouia VU. h) ei D' i) fehlt in B k) CD ---^ VU.; tradidorit illud -Iß I) alle;
Fundim IT. m) Fundcnse^-l; Fuldensem /> u) abbatem .1 o) fehlt in A ]>) Ansua /i
ij) Uinntrerinira .1 ; Uuinirerinffa /i; Vuniiteringa C/> r) ü ,• Vuillalinbac yt .- Vuillinbach C.-
Willcnbacli />'.■ Vuillenbach I>- s) commut auf Basur A; conventionis ß t) Babember-
SO gensi C,- Bamber^'ensis /^' ; Babenbergensis />■' u) supra /.* v) B: Hrinanius ACD; rr/l.
den Auszug ron 10li5 \v) intra j-1 x) \aruiam ^1 y) Spulitum -1 z) BC/)': epi-
scopatum A; episcopum D' a) Bahenbergciisi A; Babenbargense B; Babembergenso ^';
Balienbergensem 7^'; Babenibergensom 7>- b) uir .1; nostre BD; nre 6'; rerlirssert nach
Jaffi'-L. Heg. 4030 ci equn» unum -1 ; ununi equum /> d)nos/> e) sucepturos .-1 f/ sanc-
64 ximus A gl A = VU.; beato Petro BCl> bi suis D i) Octonibus B k» Amitranam ,1
KAiserurkundcn III. 69
546 KAIS !•: u r i; K r M > i: n.
Fnrroueiii, Niirsiniu, 1(hIii>iiii ' et Marsiiii'" et iililii oivitoteiii TfrHiiiU'iii ciiin |>ortinriilii$ suis. \lu>
mmii'S sii|irn script«s" |iroviiieins nrlips et civitntes oppiiln ati|iie ciistelln viculos ne territoiin siiiiul<|iio
• palriinoma pro • Statu regni liostri iMiiut.i i] 11 <• (.•lirlstiilllurimi populo» » eonseivaiulo iaiii
ilic-te ecciesie tue, beate l'etre », vienrio i| u e tm> » Hi'lU-llicto # ilc'' siieeessoi-ilnis eins iisinio in
tineiii seouli eo modo eoiilinnamus, iit in siu> iletiiieant iure prineipalii at<iiie ditione. Siniili modo 5
per hoc uostre delefrntionis paetiim eonlirmanuis doiiationes, i|uas pie reeordatioiils » ripiiiiis rex et
pi.stea domniis Knroliis<> exeelleutissimus ■■ Imperator ac " (leincei)S Otttmcs' |iiissiini lieat« Petro
Christi apostolo spontanea volnntate" contiilenint, nee non et eensiim vel*' pensiunem seil ccteras"
dationcs", ijue annuatim>' in palatinm rcfjris Lonpobardornm inferri soleliant »ivo de Tusein sive de
dilcatii Spoletano', sieiit in sn]ira sriiptis'' dimationibiis eontinetiir et iiiter sjinele iniMixiiie Ailiiimniii 10
papaiii et domniim Karcdnni iniperatoiem eonveiiit, i|nando idem poiitifcx eidein de supra seriptis''
dneatibns, id est Tnseano et !*poletano, sue aiietorifatis prceeptnm eontirnmvit, eo seilieef modo iit
annis »inglllis predietiis'' ccnsns ad partem'' oecicsie saiH'tl I'etri * persolvatur, salva super cosdem
dneatiis nostra iu omnibiis dominatione et illoruni ad nostrnm ]iartem * snbieetione. C'eteruin.
sieiit diximns '^, omnia superiusk' noinilia ita ad vestram ' partem per hoc nostrc confirmatioiiis 15
paetiim eo rrobora vim us, ut in vestro'' permancant ' inre prineipatn atipie ditione, et neque n noliis
iieque n" silccessoribus nostris per (|iiodlihet arg'nmentiim sive niiuhinationein in i|iiaeiini>|iii' parte
vestra jiotestas imiiiinuatur aut a voliis indc" aliqiiid" sulitrahatur ile supra seriptis 1' videlieet'l pro-
vinciis nrbilins eivitatibus oppidis castris vieiilis * territoriis atc|ue'' ])atrimouiis nee non et pen-
siouibus atque eensibus, ita ut iieciue nos * t'aeturi simus neipie i\' c|uibuslibet ea facere volentibus' 20
eousentiamiis, sed potiiis omnia que snperius Icg'untur, id est provincie civitates urbes oppida eastellii"
territoria" » patrimonia"' atque ins u I e ccnsusque" et>' pensiones, ad partem ecclesie beati Petri
apostoli atque pontilieum in sacratissima sede illius' residentium nos iu qiiantum possiimus defensore»
esse testamur''', ad hoc ut e a ni '' * illis ditio n e in'' ad utendiim * atiiue dispuiKniliiin tinnidr
vnleant obtineri. Salva iu Omnibus potestnte nostra * posterorumi|ue'' nostrorum, seeiuicluni <|Uod 24
in paeto et constitutione ac promissionis firniitate'' Kufrenii pontiticis successorumque illius eontinctur, *
ut omnis clerus et universi populi Komaiii nobilitas propter diversas necessitates et pinititieum iii-
rationabiles erga populum sibi subiectum asperitates retundendas saeramcnto se obliget, quatiniis
t'utura pontiticum electio, quantuni uniuscuiusque' intcllcctus fuerit, canonice et iuste iiat, et ut ille"^,
([ui ad hoct? sanctum » apostolicum regimen elipctnr'', ueniine eonsentieute consecratus tiat pontifex, 80
priusquam talem in preseutia niissoriun nostrorum » seu universe generalitatis faciat promissioneni jno
omuium satisfactione atque futura conservatione, qualem ' dominis et venerandus spiritiialis'* ]iater
noster Leo sponte ' fecisse dinoscitur. Preterea alia minora liuic operi iiiserenda'" pievidimiis",
videlicet ut in elcctionc pontificum neque über neque servus iid lioi- venire prcsumat, ut illis K.imniiis,
(|nos ad liane electionem per Constitutionen! sauetorum" patrum antiqua admisit consuetudo, aliquodl' >&
faeiat'i impedimcntum; qnod si quis contra hane nostram c onstitutioueni ire presuinpserit, cxilio
tradntur. Insupcr etiain, nt nullus missorum nostrorum cuiuscumque ^ impeditiouis argumentum com-
+-J7. 1) Balinam A m) A = IT.; Marsiain DCD a) A = VU.: dictas BCn o) CJ>: populo
christianoruni A: populo ehristiano ß p) a JB q) Carolas li r) exelleiitissimus A
») atque A t) ditiones li u) vol. spont. B v) et CO \\) certas D xl donationes /<; 10
dationes eorr. au» donationes C vi fehlt in B z\ Spoletino I> a) ABB^ = VU.; dictis CIt'
1») A — VU.: dictis B('[> c) silicet .-t d) predictos Z* 0) patrem B f) dieimus ^1
U) ß = VU.; supra scripta ACh h) nomina nUe. .statt nomiiiata iler VU. i) nostram AC
V) nostra D'\ nostro /*•' I) pernianeat A m 1 neque ]ier a A 111 in B o) aliipiod D
pi AC — VU. (in C Bcriptis auf Itantir, ilie aiifli iincli ilan fnliieiiile videlicet pro iimfaml}; IS
Aicüt Bl> ql veno B r) B - VU.; ui: At.'D s) al/e; fehlt in VU. t) voiuntatilius .4
UI CHstella nppida C/> v) .1 — VU.; terras B: teiTa cori: aus terras C; terram I) vv) jiatri-
nioniuin B \) fehlt in A y) B = VU.: fthlt in ACD zi CO = VU.: illis A: illic B
B) nmur ifhr Btaniur //( C aut Von: enlslanilen; testamus /*',- ur eorr., wohl au» us, I)'
1.1 alle; ea in illius ditione VU. el poKterioriini((ue .1; posternnu|ue l> <I) Krniato A M
el uiiicnique l> f) illi B g) fehlt in O h) ABCO'; elivtitiir O' --= VU. ii BCO ^
VU.; fehlt in A ki CO =-' VU.; s.palr,4; «paliter Ä I. fehlt iu B m) C =• VU.;
inoerendum yl/}; inferenda /^ ni providinins /> o) »acrorum /' pi i'f> VU,: ali-
quid AB <i) lanict O r) cumqne auf Ba»ur in C\ aliquod O
II Kl N Uli II II. llijd. r)J7
|ioiieii' In |irctMiaiii i'lritluiu'ni aiuUwif, |>i'.«liil><'imi>.. Niiiii tt ' Ih-c iiiiiiii imimI.. iiistltueri.' placiiil,
iit. >|iii siriiii'l still spi'cinli «K'ft'iisiniir ilciiiiiii ii|i<ist<>li<'i nivi' iio^tra fiu-rliit iniHfr;|iti", iinpptrnln iimti-
iilniitiir (U'l'c'ii!«ii>iii-: i|iioil »i ijuis in (|iivnii|iuini lllurnni ipii^ Imt-^ |ii'(iini'i'iior nn t "' violarc |iri'i«iiiii|i-
scrlt, sclnl sc iionciiiiiin'' viti- mie •■nsc" niriirtiiiiiin. Illiul i/tiain cuiiKniiainiiK, ut ilunino a|iiiiitr>li('ii
5 iiistaiii in omnilnis servont oliciliontiani )«>n ilnc-ilms. i't Inrliiilius »iiiü ail facicnilnni inKtiliani. Knie
eiiim in>titiili'>ni> hoc ue('C8»inri<i aniicctiMnlnni t-sAe peritpcxiiniis'', iit niiHsi ilunnii nposliilioi nc-ii h>>vtri
M('ni|ii'i' ."int con.stitnti. ipii annnatlni nolii.s * roniinlinri' vali'ant, i|nalitcr sin^iiii iIik'ch nv imlii-i-B
pxpnlii" iii.slitiani l'aoiant. Imnr iuipi'iiak'ni ('<>nslitnti<in<-ni i|noinii(lci nliM'rvf'nt''; '|ni nii)44i ilct'i-niiinn!«
ut prlninni cMncto.s rlamiircs, <|ui'' prr ni"}fli';;entinni (Inrnni VC'I imlirnni tiicriiit inviMili. ail nutiliani
10 donuii apo.stniii'i «leferant'', et ip.so uiium o duolms clijfat: aiit .ftatini por i-o«(leni niis.fOH Haut * ni'-
ee.s.sitat<'.s cnuMiilatP ant, niissn nostro imbi!* i'(>ntiiitiant<\ pci'<^ iiiistros'' niiasos a iiolii» (liri-i'tns onicn-
(ioulnr. Il'ir ut ali <>ninil>us tidelilius sancte <l<>i ecflesie'' et nostrisf finniim cs.sc credatnr, prnprii-
niaiuisk' si|,'nafuliil" * .sulisciiiitinuilpus lim- pactum c'unHiniatiouis nu.stie'' lolidniviniiiH et sij^illi
niKsti'i inipiossicino adsij^nari iu.s.siniu.s.
16 t Signum doiuiii Heiiirici ' gl<irin.si.-<.simi lioniiiiiunun iinpcratiiris augusti.
f' Signum Erlcaiibalili ' Maguntiui'" arcliiepiseniii. -[■ Signum llcriberti" (Jol>>-
uioii.-;is airliieiiiscojii. f Signum l?oboiiis Treuerensi.s arcliiepisco])i. f Signum
Tliieilerici" Mctensis episcopi. Ego E!" rliardus"' liabcnbergen.sis'' ccdesie"' epi-
>copus Komane scili.s subilitu.s .subscrip.si. t Ego Macelinus" Vuirciburgcnmis ' epi-
so scopu.s sub.-icripsi. f Ego" Wicilinus*' Stratburgeiisis"' episcopus sub.seripsi". f Ego
Waitcrius'' Spirensis episeopus sub.seripsi. Ego Ruodardus>' Constantiensis episcopus
sub.sfrii)si. Ego Vodairiru.-; '• Kuricnsis-' i'piscopus .sub.-<cTi|i.-ii. Ego Aflaiberu.s''
Ilasilcn.sis' cpL-^c-opus subscrip.si. Ego Heinnno'' \'ncrdunen.sis' episeopus sub.serip.si.
Ego Vuaitbiii' Ileilisteidensi.s*'' episcopus sub.scrip.si. f Signum Ilihcliardi'' Fui-
ää deiisis abbatis'. f Signum Arnoldi Herfeldcnsi.s'^ abbatis'. f Signum Burc-liardi'"
abbatis. f Signum" Kuodhoi.s" Eluuanen.si.si' abbatis". f Signum (JoditVidi'i
ducis. t Signum I5crinliardi'' duci.s. f Signum Thiederici " ducis'. f Signum
Wclpbonis" ooniiti.s. f Signum Cunonis comitis. f Signum Kunrati^ comiti.s.
t Signum Ottonis"' comiti.s. f Signum Adilbralitis comitis. y Hobonis comitis.
30 427. s) A = IT.; aiuleat in pretat. elect. BCI> t) ex A u) subcepta A v) fehlt in Ii
w) ABC: promeruerint D -~= VC xi esse vit. sue per. B y) BCI) = IT.; iiistitutione .1
z| BCI) — IT.,- prospoximus ,! a) fehlt in B b) observetur I) c) quia A\ quos />
d) defeiTeiit D ei reiiunt. pro nieritis iiiissos /J i'i dei et eccl. nostris A g) manu A
h) culo — nostre auf liaitiii- in C; hinter si^ruaculo fehlen in allen Abschriften, und ilahrr
33 rielleicht schon im Ori/finol, die für ihn Sinn nothwendir/en M'orte der ^'L'. et iiobilium opti-
niatum nostiorum; der cod. B tief Baronins hat nie jedcnfalh ans der VU. ergünzt \) Hen-
rici BCD k) dieses und die foh/enden Krenze nur in A, fehlen in BCD 1) Erchandildi
BCD; im (Irii/inal hiinnte auch Erchanbalili i/estandcn haben ml J[aguntinensis I> ni Her-
berti i<C/> o) Tliieilirici C p) Ebehardus^; Heberhardus /<; Eberardus />' q) Babe-
*o bürg. /i; Babemberg. C; Bambenbcro;. /> n eccIcsia-J; ecclesici C s) AB; Mazelinus C:
^layelinus D X\ A: AVirciburg. B: Wieziburg. ('; Wiggiburg. I> u) ego — subscripsi
fehlt in B: in CK steht die CntcrKchrift des Strassbiirt/ers erst am Schlüsse der Unterschriften
hinter Adilbero vj ('; Vuociiinus A; Witilinus I) w) ^l,- Astrazburg. ('; Astrau'bcry. />
x) BD; Vuiltarius A: Walterus C vi Runddardus A; rielleicht stand im Or. Ruodhardus
\i z) A: Rodalriclius B; Zodalricus ('; Zodahuus D a) A; Curieiisis BCD h) rus anf
Bastir A; Adalbtilus /'•' c) A: Rasiliensis BCD d) Heimmo auf Basar C: Beniiminus /»';
Bcniminus D- e) AB; 'W't'nhm. C; Verdun. D f) .1: Wahl B: Walter C; Walterius D
g) Herbsterdens./) hl Kichardi BCD i) fehlt in B: steht auf Basar in C k| Herfendensis
BCD 1) atit.iii C, m auf Basar m) Brucliardi BD' n) Signum — abbatis fehlt an dieser
50 Stelle in CD and fohlt erst am Schhiss der l'nterschriften hinter dem Strassbarijer o) Riod-
chois A; Ryodhois BC; Rliyodonis D; Ruodhuc icinl im Xecrol. Eliracfns. (Xecrohi/ia Germ. 1,
76) zum 9. März genannt p) D; Ehianens. B; Fluuanens. AC q) A; Gottilredi Bl>:
Gotil'redi C r) Berinhardis -1 ; Beringardi ßC; Brugandi /> si Thiedericis /</> t) da-
hinter Sigiuini Simonis coiiiitis in Cod. D iles Baronius; doch kann nach dem Auszug roii
45 108Ö, der neun l'nterschriften ron Grafen zählt, kein zehnter im Qriijinalc gestanden haben
u) Vuelploini A ; phonis — Heiizonis piiicer fehlt in D. vgl. unten X. c v) Cunradi BC
w) C; Ottoni^; Octonis ß
69*
54S KAI? i: i; i' li K r x d k n.
7 SiiTinun Friderici " cmnitis. -j- Sif^imni J>('/iliiii>' comitis. f Siumiin Ezmiis
coinitis palatiiii'. f '"^iK"'"" FriiKTiiM" oaiiicrnrii. r Sij^imin E/miis" infcrtdiis.
+ Sigimin Ileiizoiiis*' pinccniarii"'. f Si^^nuiu Ilu/,i>'. . Milium'', llerenger, Adiliiiiiu,
AdilbiT..'.
428.
Heinrich verleiht dem von der Adala begonnenen Xonnenhlostei' zu Göss,
welches deren ,Sohn, der Cnpellan Aribo, dem Kaiser tradiert hat, die Im-
munität tind das Recht Aebtissin und Vogt zu erwählen, unter Vorbehalt der
hüniglichen Beftignisse bei der Ernennung des Vogtes.
Fnhhi low M,ii 1. M
Originaldiphmi im /r. A'. Hans-, Huf- und Staatsarchiv zu Wien (A).
Pitftrh Chrono!, sacra Styriae 1, 20.5 unvollstfimlig au.i A. — (Friilich) Dijil. .snrni Sti/riae
1, 10 »I* 6 aus A ^ SvhoUiner Diss. geneal. 53 n" 7, = v. Freyberg in Ahhamll. dir
haijr. Akademie, Hi.tt. Cl. II, ii', 9ö n" 2, = Muchar Ge.'<ch. von Steiermark 4, 27S in
deutscher l'chcrsetzumi, = Huillard ■ Brchnlles Hist. dipl. Friderici sec. 3,191. — Zahn i(
Steiermark. Uli. 1, 4H ii" 3.9 aus A. — Böhmer Reg. 1198. — Stumpf Reg. 1747.
Verfa-ist und ge.ichriebeti von GB. Dieser bediente -tich entweder des D. 230 für Küh-
bach oder der Z'rkunde für Ebcrslierg, die, wie wir in der Vortiemerkung zu D. 2'.i0 aus-
geführt haben, irahr.'<cheinlich gleichzeitig mit diesem D. ausgestellt wurde, als Dictalvorhige.
Es H'fire möglich, dass das Concept oder eine Abschrift einer dieser beiden Urkunden noch so
1020 in der Kanzlei vorhanden war; wahrscheinlicher aber ist vielleicht die Annahme,
dass eine der beiden Urkunden .selbst dem GB in Fulda zugänglich war, iceil etwa der
Graf von Kühbach oder der von Ebeisberg eine Bestätigung seines Klosters durch den
Papst erbitten wollte. Erhalten ist uns allerdings eine dem Privileg Benedicts VJIl.
für Göss, Jaffe-L. Reg. 4028, entsprechende Urkunde für Kühbach oder Ebersberg vicht ; a
und auch die Anicesenheit der beiden Grafen Adalbero von Kühharh oder Ebersberg in
Bamberg oder Fulda ist nicht zu erweisen, wenn man nicht einen von ihnen in dem
Grafen Adilbraht des D. 427 vernmthen will. — Von Udalrich von Bamberg zum Formular
zusammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
(C.) p In nomine sanctac et individuae trinitatis. Heinricus divina favcnte cle- so
mentia lionianoruin iinj)frator augustus. ^ Kntuni sit omnibus" sanctac dei accclesiae
nostrisque fidclibus prosentibus et futuris, inialili r (|uiil,nii luiiaucnsis aeeclcsiac dia-
contis consanguinons noster atque eappullanus nomine Arilin, cngitans cum traiisituriis
suis aetenia, cum terrenis niorcari cvlct^tia, quoddam monastcriuni iniellaruni ad rcgulani
8ancti Benedict! in honorem vero sanctae dei genitricis ^Mariac sanctique Andieae »5
apostoli, qtiod mater Adala nomine, patre vero suo Aribone rpiaiiivis a parilisi cxlege
tainen quantum potuit annucnte et consentiente, incepit, in locn iidiiiine (iossia in
comitatu Liuljana** de predio'' suo tunibivit atque construNit ii jnn >iia faciiltate dco
aspiranto |ierfectum sanctai' Mariae sanctique Ancb'cac miiiist<Ti<i et nmiiiiii (Icdicatiim
cum oinnil»us de siia tradicimii' et alionini Christi (i(b-liuin cii pcrtiiiontilms in imstrani lo
jjotestJitcm libertandi gratia tradidit et suae iierethunquc sunrum pnqirictati ac j)ote-
427. Xi A; Frcdcrici /<C yi A: Bpzelini HC ■/.) imleiitini comitis yt a) ß; V^zon'i A;
.Mczonis f li) A; Heinizoiiis H; H'.-iizonis C C) weliiarii I), rijl. die lelzle Note u di Hii-
gis IJ e) Aliiiili A f) AdhilbtTO HCl); ilahinter fnlijen in CO itie Unlemcliriflen des .Straiis-
hurgtr» und den Kllwanyer». — Über die Hrschrei/iunt/ der liulle vgl. die Vurl/enierkiin;/. li
42**. 'Brc-Nslnu] a| riniib;, oltne AhklirtitngHZfichcn Hber oni, A li) rif/lriclit in dafür firlasHenf
J.iicice nnrhr/elra;/en c) |) ziriiiclien ilo und dio iinchlri/t/lich einfiefiiijl
10
II i;i N i:i<ii II. 1020. 549
stati (li'iiiri-|is in t'iitiiriini i'o teuoro ahalieimvii, ({iiateniis post acccptain im.strat- iii-
iniinitatis caitani |irima ciiisdini Im-i alihatissii (Jvnijj;viulis soror prcfati Aribonis oi<iiio
eiidciii online sucufssurai' ins li'<.;itiiiiuiii i-li;;(Mi(li advncatos, (jims sil)i ni-cfNsitits et
iitilita.s ilietaverit, eidcm inunastcrio .sine iiiniiiiiiii eDntradirtinnc iiinrtaliiitn, «alva
6 regia et iinperatoria potestatc, obtineaiit; post ohitiin» vcr«) sinmi eimgrcf^atio iiii)na.st(!rii
per successioiie» tciiipuriiiii lilx'raiii lialieat elcetinniin aldjatissas reguIareH iiixta dc-
eretnni saiieti IJciicdii'ti, iniinimn eniitradietione rciiiota, sid)stitu(Midi — hoc addito: si
(|Uod ahsit, ali(nia pviiiciiialis jxitcstas iniiistc idciii monasti'riiiiii vel res suas aliciii
alli ri miina'-tiTiii \i'l |if'rs()nac aliciii sulidrrc vi| in Ijcui liciuni ilarc aiit in iiroprii;-
tatfiii doiiarc vrl f|tialicuiii(pi(' iii;;riiio liiiic j)ropii.siti) ahaliciiaru v|o|lu<Tif, iiroxiiiius
prcdii-ti Arihoiiis liercs tain diu in sua potestato retineat, fpiou.scjuc iiostro vel siieccs-
snnnu nostroruni adiutorio ad statuni inoiiasterii, unde contra ius et fas ahlatac fiicrant,
itoriiin rcdticat et in pristinani lihertateiu stabilitatenique rcstitnat. Iiistis igitur prc-
dicti Arilxinis ])ctiei"nibns anmu-utes eo quo rogaverat tenore j)rofatuni monastcriuni
15 ciini ninnaeliabus ibidem in presens collatis vel in posterum eonferendis in nostrani
iiiniunitatcm rci—pinius et iioe rcj^ia et ini])cratoria jjrecepti nostri libertate donatuni
et peri)etuo coiitirniatuin iiostrae nianus subscriptiniie roboravinnis et in actei-nai; nie-
nioriae testinnpiiiinn .sii;illi nostri inprossione in>ij;iiiri prfcf'pinnis.
^ Sif;;nuin donnii lliiiiii<i limiianiiruiii M.' invictissi' iniperatoris augusti. S
so i1 Guiitliorius eanc'('llariu.s vice 10rkanl)aldi archicappellani recognovit. S
Data kal. niai. indietione 111, anno doniinicae incamationis millcsiino XX, anno
domni Heinrici secundi regnantis XVUII, iinperii vero VII; actum Wldae, vcnerabili
papa*' Benedicto pre.sente et confirmante.
(B. 2.)'
429.
Heinrich bestätigt dem Kloster Fulda die Tmmunitüt, den Zelinthezufj von den
eigenen Gütern und das Wahlrecht, vorhehcdtlich der königlichen Zustimmung.
Fulda 1020 Mai 3.
Originaldiplom im k. Staatsai'chiv zu Marburg (A).
30 Bruschius Chronol. 59 dt. — Schannat Hist. Fuld. 2, 133 n" 41 aus A. — Dronke CD.
Fühl. 847 n" 733 unvollständig au.i A = Migne Pafrol. 140, 334 n" 117 mit Ergänzungen
aus DO. TT. 103. — liöhmcr lieg. 1199. — Stumpf Reg. 1719.
Auf einem durch Vorausferligung des Monogramms hergerirhielen Blanquct geschrieben von
OB. Dieser hielt sich unmittelbar an das DO. II. 103, Hess aber den dort aus dem
3j Privileg des Zacharias aufgenommenen Satz über die Exemption von der bischöflichen Gewalt
fort und fügte die übliche Einschränkung des Wahlrechts hinzu. Hängt jene Au.slas-'iung
mit den Verhandlungen über die Überlassung Fulda's an den Papst (vgl. D. 427) zu-
sammen ?
{Q.^ ^ In nomine sanctae" et induae'' trinitatis. Ileinrieus divina lavente clc-
40 niontia Konianormn iniperator augustus. C'onstat nos divina <lispensanto gratia caeteris
supcremiiiere inortalilms, '(\ uiulc oportet, iit, cuius prcpclliiiiiis miiiiore'", eins studcanins inodis
42S, d) A e) das zweite P eorr. aii.s K f) die Bulle ist in Gold ausgeprilgt.
429. [Foltz - Bloch] a) damr kleine Ha.iiir h) yl c) u corr., icohl au.i a
550 K Aisi;i;r i:Kr N i>i". \.
oiiiiiiiii^ pHrfre voliiiitnti. Qiiit|>><>{.i. i i .<iii|it'n<it iiiclii.stri.i .iii|ui' mililns omiiiiim liik'liiiiii ii<>>ii'<<riiiii
presciitiimi sfilicet et l'iitiiroruni, «piin vir votioraliilis Kicllliartlns alilm ex mciimstcrio (pKid (iK-itm-
Kiilila, quoJ est .-itiiiii in piij^o CIrn)>t'ol<l. con.'itriii'tiiiii in Inmorr Minoti Honirncii niiirliiis Clnisti. iili!
iiliMii ^rloriusus niurtyr rorimre unii'siit. ailions i-xeolli-ntinni i-nlniinis nostri * ulitulit nobis i|ii;uulani
«nti'oossorum no!<trurnni, l'iiiini vidtlicrt, LiKloniiii'i et C'linonraili. lU-iniici ncc non et • ottiMiis b
ini|ifrAtoriK anjjriisti anetoritateni. in ipia cuutineliatnr, i|ii:ilil('r idi'ni |>rinri|ii'S (.'Inrissillli prctatiini
nionii»lcriiiin cum muimcliis iliidciu doo ftininlantilins et cnin rebus vel houiinibus ad so iuste per-
tiuontibuti sub suh eonatituissciit defensioiie et uiunitiitis tuieinne. Obsoeravit nnnique preseriptus
nbbn, iit siniililer ipsum ninnaitterium euui niuuaehis ibidem deo militantilius et euni rebus ne bonünilius
sibi le^'alitcr aspieieiitibus sub uustra eonstitueroinus defensione ae pret'aturMm re^jum aintiiril.iti lo
no.strnm iuiijiperenius nueturitutoni. Cnius petieioncm (|uia instam, iniinu ratinnabilein esse iudieavi-
uius, » ♦'• et beuetieiii, quod postuinvil, asseiisum prebnimns. Kt iden haue iMUliiritatem propter
divinum ninurciii et veiierationem saneti luei ipsius tniui|iiillitateni<|ue iValniin iliiibin eunsistenliiiin
eircH ipsMui nicmasti rium licri deerevinuis, per ipiaui in fuliiruni saneiiuns atipie iubonius, ut nullii.s
iudex publieus aut (juilibet ex iudieiaria potestate in aeeclesias villas loea vol »g-rus « *•" piissessiones, 15
qlias inodorno tempore iustc et ratinnabiliter infra roj.'num divinilus iiol>i$ enneossum ]>roratnni ]ins.sidet
luoiinsterium vel «[uae deinccps in ins ipsius bici volmrit di\ina piilas aufreri, a<l tansas iudieiarin
niore al!i|Uaiidi> audiendas aut freda undoeumijuu oxi^Tinla vel mansiimes aut |>aratas l'aeiendas vel
fideiussores tollondtis aut bomines ipsius nionasterii taui ingrennos quam et servos super terrani ipsius
comniaucutes distrin^ciidos nee iillas redibieioncs vel inliiilas oeeasiones reqnirendas iiostris tiiturisipii' so
tenipuribus ingrcdi audcat vel ca quae supra nieinorata sunt exi^ere presuniat. Sed lieeat eiileni
abbat! suisque suceessoribiis # #f einsdem nionasterii cum sibi subiectis sub nostra defensiniie possi-
dore, et quiequid de supra dictis rebus ins fisci exipere poterat, pro actcrna rcnmncratione prel'ato
monasterio et inonachis eoncessimns. * Precipimus etiain, ut de villis aecelesiac saiieti lioiiifacii,
sei~vis etium et colonis in illis niaiiontibus, quas luoderuo teni])Oie babere videtnr vel quae deiiicijis U5
in ins ipsius loei dominus aniiililieaveril. liaboat prefatu» abbas suecessoresque eius potestatem diiimns
nccipiendas propter ^-diticia pertieioiida vel restauranda Inminariaque reuovaiida, et ut sibi tidelilriisqne
suis, paiiperibus quoque et peregrinis tempore suseeptionis usus neeessarios possint prcbere, iuxta iil
quud sanetac rcgiilac propositiim ac inaiidatum iiibet iiionaclios in susceptione hospituni paupcrumc|iie
aonipcr esHC paratos. Kt si quando vocatiouc diviua iam fatus abba de hae luce inigraverit, quamdiii so
ipsi luonaelii tales inter se possint iuvenile, qui ipsain eoiigregationem seeundum regnlani saneti
Iteuedieti repere valcant, per hane iiostrani aiutoritatem. salvo conscnsu rof^is vol illljicratoris,
* lieeneiuni babcaiit eligendi abbatcs. Kt quisquis liuic nostrae preeeptioiii reiiiti tcmptaverit, apo-
dtolivani, que in privilcgio Zaehariae papae exprcssa est, experiatur sentenclam. Ilaec vcro auctorilas
ut ]ileDiorem in dci nomine uptiueat tirmitatem, manu propria subtus enni tiniiavinius Sl^'lll<ii|U<' 3b
uostro insigniri iussimus.
^ .Signum doimii Il'iiir'u'i Koinaiiorniii iiivictissiiui (M.) iniperatoris augii.sti. ]^
|i Guiitlierius cancelliiriiis vici.' Erkanbaldi arcliifa|i|]cllani rcfcignuvit. [j <SI. 3.)
iJata \'. iioii. iiiai.'-' iiulifti'iiie UI, anii'i (lomiiiifaf iiicaniatiuiiis iiiillisiiiitj X.\, aiiiio
vero domiii Ilcinrici secundi rcgn.iiitis xvilll, iinjurii aiitcni \ II: attuin'' Fvida''. *o
\M. 11 lil)i rii« r iiii.oniodaniiiij- -u n-itinziii, irie in ilen Vl'L'. e) seu reliquas zu erf/ihmn,
irit in den Vi'l'. f) reg :ii cri/iln:en, nie in den }'l'l'. g) V. non. mal. litl/iirlil in da-
für yelaanent Liirice nachgciraiini In »<liiui Kvliln irohrscheinlirh nnchf/elnir/en.
in: IN iMtii II. 1020. 5r)i
4'M).
Heinrich sclicnkt der bischö/lir/teti l\ir<lii^ -u l'mh rlmm einen Forst am linken
Ufer der Fulda and der Weser. Kiiufumjen Vrjo Mai W.
Ilisrripld j/ririleyiofiiiii rudirhiinieiisi.f trrlfsitic ftiis ihr Mille dfs II. .///. //. // (H)
6 iiikI riKv (hr Mille lies tö. Jh. />. 91 (F) im k. Sliuilsinrliir zu Milnulrr.
Aii.'iziKj in der Vilii Meiniverei eitp. 169 hei Brower Sidera -W und in Mmi. Germ. SS. 11,
llt (G). — Schalen Ann. Paderb. ed. f. 1. 139 wohl aiix BF = Länig RA. 17", 711 n" 28.
= Sehilen Ann. I'nderb. ed. IL 1. :i()l. — Erhard CD. West f. /, 80 h" 101 aiia BF =
Miijue Patrol. 140, :i')l n" 114. — Wilnian.i- rhilipjii West f. KU. 2, ISG n" IW aus
10 Hin. — Biihnier Reg. 1-2IKI. — Shinijif Reg. 1~.50.
Xeiiaii.iferligiing des D. 418 niil Beibehalliing der Inlervenienlen (rgl. Ficker Beilr. 1, :I06)
und mil genauerer Be.sliwninng der Grenzen des Fnrsles, nm deren willen die Xenau.i-
firtifinmj erfolgt sein wird. Zur Dentnng der ()rt.-<naniea vgl. Landau Wiisle Orlsehuflen
In //'. Grenzbeseh reilmngen des Reinhardswaldes bei ('a.^.<:el, um den es sicA handelt und
iB der in dem D. Heinrielis IV. Stumpf Reg. 2ö73 als forestum Kofcinhorishusun hezeiehnet
wird, sind aus den Jahren 14.5n und 1-58-5 erhallen, nennen aber nach gütiger Mittheilung
von H. Reimer grosseniheils andere Xamen als die DD. 418. 430 und gehen wohl auch
westlich über die Grenzen des D. 430 hinaus. — Das Eschalokoll , bei dem die Dalierungs-
fnrniel der VU. naehgebildel /.«/ (vgl. Ficker Beitr. 2, 500), könnte von HC herrühren,
so für den auch die wenigen in D. 430 der VU. hinzugefügten Worte und Wendungen jyLHsen
würden.
In' iidiiiiiie sanoto et imliviihir trinitati.f '. Ilciui'irus dixina f'uvciUf clemcncia
Ixdiiianiiruin iiniicrator augusUi.s. Si s.uu-t .i r u m doi'' ecclesiaruin loea bonis'^ nobis a
ileo iluiiatis lUtaiuli) t'Xtollimiis, noii soliiiu vite nostie Imig'aiiiinitatftm, verum eciam rcnTii nos jiro-
85 spcritntcm augeiv spcM-amus. Quapropter uoverit'* oniuiiim saiicte dei CCclcsie lidolinin iiostroriim-
((110 presencium" scilicet ac tuturnnini miiveisitas '', (pialiter nos pro aiiiine nostre reniedio
iiostrorum(|ne antocessoriim nee non'' pro salute dileetc coniu^s nostre C'tinig-undo imperatricis
videlicct augnste atqiie per interrentuni Geronis Magedcburgensis archiepiscopi DfitichonisqneS comiti»
itiiimdam nostre proprietatis forestim in eoinitatu eiiisdem Dntichonis s? sitam — (|ne inicilim siimit
«Olle Kuthalmingahusun'' rectoquc traniite protenditur in * Wisaram ' fluviuiii sicquc ascen-
suni (liic'it in fluviiim qui'^ vncatur Fulda'', inde vero continuatini scrvat sui asconsns
tcnnvem iuxta ouiuk'iii Hnvium Fuldo usqiie in rivuin qui (lic-itiir Cruinniflbiflii ' nee
mm ail iqipidiini (|Un(l I Inltlui.sun'" vin-atur viani tcmlit. siniul graditur in Otliilanliam"
et" KiTliinherislnisuni' atquc ad Rothiercshusuni, nuix pergit ad' I!il<illaiiusun'' atque
äs ad Ik'iieriiiki ' sioque protenditur in viam, qne dneitur" ad W'uifrede.sivirciiiin", iteniqiie
in alterani viam, qne extenditur ad Gunnesbnrin et ad Wicmonneshiisiin''', slc<ino
4:10. [Brosslau] m In — trinitatis fehlt in B h) fehlt in !■' c) dahinter ein leohl eri't ron
K/iiflercr Hand getilgtes a in B d) in B ron ■•>i>iilerer Hand nachgetraye» e) univ. pres.
seil, ac tut. B 0 dahinter et in F g) B; Dütich. F h) F; Kotlialminy-aliiiscn BG
l'i i) FG: Wiseram B kl FG; Huv. Fulda diotuin li V) F; Crummolbike ti; Crumelbeki G auf
Basar mi FG; Holthusen B n) B; Otliilanliam G; Orhilantmm /•' oi BG ; et in F
\t) FG; Reinhei-shusen jB q) FG; Rothieresliusen ß r) FG: fehlt in B s) FG;
Rikilahuseu B ti FG; Biuerbike B u) FG : tendit B v) F; Vulfreilcskurken B:
AVlfredeskiricun G (Hs. f. 54') w) F; viam Monnesluisun G ; viam Monneshuaen B; unge-
tj achtet der l'ljrreinstinimumj ron B and G lierorcngeii wir hier die Benang ron F, indem irir
annehmen, dnxs hier wie in dem ähnlich liegenden Fall der Xote, n die Bcicha /fenheit dts
Originale itchon im 12. Jh. :u den Lesefehlern Veranlassung Itot; ans be.ilimmt da:u, dass eine
Jetzt aasgegangene (hischaft Wiemanessen bei Goltsbüren nachirei.ihar ist, währcwl ein Ort, auf
den der Smiir Mnnncshusun passen würde, auch nach Mittheilung 11. Beimers, nicht aufzu-
M finden »>'
552 KAISERlKKlNliKN.
• prnuJo oircuit (juaiulai)i viaiu, ijuo jiervcnit u.s((ia- ad pridir t u m ujijiiduiu liutlial-
lllinjjallUSUll'' — snncte l'inliTliruiiiK'iisi" ooclcsii-, riii V('ncrnl)ilis iioliis i| ii c «iilcctus prcsiil Xlcin-
wcrclius>' prcesse vidotiir. nd nitaro et rcli^uias sniicti' dci {fciiiti-itis Marii' saii<tM|iic marliiis rt
fpisfopi Kiliaiii* ac saucti LiljDrii» roiifi'ssuri.s cuiii omni iitilitatc, «iiio ab eiiilriii iillati-mis jinu t-iiire
possil, lirmitor rt iierpetiio halii-iulaiii trailiiniiü atiiiic coiiccdinxi.s ao clc llostl'O illVC et dolllillin 5
in eiusdi-in saiicto l'adiTljnnuionsis'' ecclcsie ins v\. duininiuin traiist'uiidiimis et dilc-
gaimis, CO vidi'lii-et ordinc ut nidliis ('|)is(.'i)|)uiii iaiii dirtc ecclcsio i'ius(jue successores
de jiredieta furesti disvestire vel iiujuietare jircsuiiiat. Kt ut lie«- nostn- aiu'toiita t is
paj^llia stabüis et iiu-uiivulsa puriiiaiieat, cain niaiiu piogina roliorantcs slplli ijo>lri iiii|ii'osüioiio iii-
sig'uiri iiiS!<imui<. lo
Sijjnuin'' di)iniii lleiiiriei Serenissimi et invietissinii itipin.'mnruiii iniiin-aturis
aiiyiisti. (M.!**
tiinitlierius'' e.iiuill.iriu> viei' Krkanlcdili ' areliiei)iseiij»i '' et "^ aieliicapellani -
rccognovil.
Annii dimiiiiiee inearnacionis MXX, indictione 111, anno vem dminii'' Ilcinrici im- 15
j>eratiiris ' aii;^'iisti ' seeiindi regnaiitis .\\llll'. iiiiiniii autiiii \I1: aciiiin M.'' Ical. imiii
Cli<jul"unj;a ' ; teliciter amen.
4:31.
Heinrich srheiikt dem Kloster Terjernsee fünf Künigshufen zioischen den
Flüssen Fiesting und Triesting. ^i,^,^^j, i„^„ ^j^^- ^;, ^
OriginaUliplom im k. ReichsarcJiiv zu München (A).
Hund Metrop. Salisb. 303 dt. — Oefele S.S. rer. Buk. 2. 81 aus Abschrift. — Mon.
Boica 6, 160 n" 7 aus A. — Meillcr Reg. der Bahenberger 4 n" 2 lieg. — Bijhmer
Reg. 1201. — Stumpf Reg. 17-51.
Verfasst und geschrieben von GF; die Stellung des Monogramms am Ende der Signum- ib
Zeile liisst eine Vorausfertigung demselben als möglich erscheinen. — V;//. Hirsch Jahrb. 2,
225 X. 2.
(C.) n In nomine sanetae et individuae trinitatis. lleim-ieus divina favente ele-
nientia Konianoruni inperator augustiis. y Eeelesiarum" dei sulilimationi insistere
deoquc servientiiun connnoditatibus providcre i'egaii et im])eriali diunuin esse diieinuis 30
bonori. Pminde notum sit onmibiis Christi nostrique iideiil)tis, ijualiter nos per inter-
ventiim Ootebardi Altabensis cenobii venerandi abbatis aecclesiac in honorem sancti
Quirini martiris siib regiihi nionachica in loco qui Tegrense dicitur eonstriietae \"
regales niansos intcr diios Huvioios, id est Pistnitdia et Tristnielia, in niareliia Adaiberti
inarehionis sitos eiim omnibiis appenditiis. seilieet arcis editieiis agris enltis et ineuitis 3S
cxitibus et reilitibns j)ascuis jiratis atjuis aquarnmve deenrsiljus molendinis piseationil)US
silvis vcnatinnibus et cum onniibns ntiiitatibiiK, rpiae vel scribi \(1 noiniu.ui iMi.s>init.
per liane regaleni et inijx'rialem jjaginam in projiriiim donamus at<|ue eonerilimiis,
430. y.) Padorbiiru Ji yj Meinwercus 11 ?.) K.vliani li a) I^yborii li b) die Signtimzeile
iiiirf dtui M. fehlen in ll p) Uunlarius F d) Krccinbabli F e) C|)isco|ii B f) fihlt 40
in li I!) archicaiici'liarii F h) iliii H i) XIX II k) «0 micli Cl, iro iJie in der Ih.
gtehenile Xalil riir kal. nur <lii,-c)i ein Vernelicn im ])nick ilcr Mon. f!erni. aiiKi/efat/rn int
ll Confunga ll-., Chofuiiga /•'.
431. [Brcsslauj a; da» ernte c lorr. ans 1
II 1. 1 N Kirn II. iiiu'd. 553
c.-i viilclicct iMtiiiiii- ut Klli'iij^fnis oiiisdi'iii Icici alil)»s sunnii- NUi-fexHorcs lihorniii ex-
iiiili' lialiiaiit [iiitostaU'lii (|iiir(|uiil •> lis |il.ii-iii ril laiicmli ail iitililatiiii taiitiiiii ])ictatae
aoi'flfsiac ft tVatriim iliidrm >iil) rr;;iila saiR'li lli-iu'ilicti «Ich .si-rviciiliiini, inniiimii
liHininiiin oinitiadictimir rfiiinta. I'",t ut liai-r nustrai- ilDiiatinnis aiit-turitas >taliilis et
6 iiicDiivulsa iimiii |irrmaiii'at ai'vo, Imc |iicci'jjhuii imlf cipiisuri|jtiiiii |iiM|iria manu
forroboraiiti's si;j;illi nostri iniprus.sioiu! iussinuis insigniri.
fi .Sifjnuiu iliniiiii lli-inrii-i invictissimi Hriiiiaiiuriiiii iiii|ii-i-at<in.-i augiiHti. § iM.i
ii CiintliiTiiis caiicfllarius ad vicriii Krkt'idialdi ai°c'lilL-a|i|)ullaiii rccogiiovit. ^| (SI. 3.)
I>ala IUI.' kal. iuii.' iiidii'tioiK' III, aniin dDiuiiiifi; iiicarnatiiniis inilk-.siino xk,
10 aiiiii) vcro doiiud Kt'inrici .-ici-iindi rcgnantis XVIIII, impcrantis aiitcin vil; actiiiii Alsteti;
rdifitcr aiiirii.
432.
Heinrich schenkt der bischi'ißichoi Kirche zu Bambei'g das Gut Diepenried.
Trehiir lOM Juni lO.
15 Originaldiplom im k. liiiihaanhii: zu Miinrht'ii (A).
Hei/benjer Ichnographia Babeith. 1, 121 Kdr. <iiis A mit iiul. II, a. reg. XVII, iinp. V
zu 1019. — OeHterreicher in Geöffnete Archire 3, 505 n" 5 aus A. — Mon. Boica 28",
■iSH n» 301 aus A zu 1019. — Stumpf Reg. 1728 zu 1019.
Auf finem von ihm selbst hergerirhteten Blanquet, auf wehlum das AiifaiiiisjtiotiikoU und
so ('(IV Monogramm vorausgefertigt waren, nach dem D. -Hol geschrieben von Ba. III. — Zur
Datierung vgl. Erläuterungen Abschnitt III.
iC.) ^ In iiiiiiiiiK- saiu'taf ot individuae trinitatis. Heinricus dei cli'iiicutia iiuiiia-
nulum imperator augUStUS. | Qiiicquid snnctac dei acclesiae" \nn dcvotionc oftpiimus, iiobis
in postiTiim nini ipsiiis adiutori» rcservabimiis profiitiinim. Quapropter Universität! tiileliuni ni>strorum
Si tnni prescntiuiu (niain l'utmoriun patere volnmns, qualiter nos pro rcnicdii) aniniae nostiae it dilec-
tissime ooniugis nostrne Cunigunde atqiie omnium iiaicntuni, ((iioruni coinmcnuirutiDni dcliitores fxistinms,
sanctae HahiMihergensi accl(>sia<>" in lionore dt'i sanctiiiue l'etri principis aposti>loriini constructae
prcdiiim i|iicuMani nustrae** pn>])rietatis tradimus Dietpirgen'ut dictum iu pajjo ToiiellgOUUa situm
in ooiuitatii Rödperti c'omitis cum Omnibus appeiidicüs , «jue quolibet modo utilitatibus "^
30 SCnbl vel appcUari possuut, silvis ]>a.sciiis pratis canipis aipiis » et ceteris ntensili1>iis tarn ijiiesitis
quam inquirondis, ea videlicet rai-iime ut ad eandem Slipra scriptaill aecciesiam anifido totius ser-
vitutis di'bito proprietario iure, quicqiiid ibi habemus, pertinfrat. Kt ut liaec nostrae trailitioiiis
auctoritas per successiones temporum stabilis et inoouvulsa ]irrmaiiiat, haue iiiipirialis preeepti
paginam inde conscribi ac manu propria oontirmantes sigillo nostro precepimus insijpiiri.
35 I Signum domni Heinrici invictissinii Romanonim (M.r' imperatoris augusti. §
p Ountlirrius cancoUarius ad viccm'' Erclianl)aldi '' arcliifappellani rccognovi. S
SI. 3.)
Data IUI. id. iun.' indictione VI. anno dominicae incaraationi.-; .M.Wiiii, anno
vero donnii'* Heinrici secundi regnanti.'* XI, inipt^rii nutcni \II: aotuui Dripure''.
40 431. b) quicquid auf Rnsuv; rkUekht stand ursprünglich faciendi c) IUI. irahrscheinlkh, rittleichl
auch kal. iun,, nadigetragen.
432. [Bresslau] a) A b) n con\ aus p c) über dem letzten t eine Oberlänge ausradiert
dl Theile des .V. auf Rasur e) rlie oberen Theile der Worte auf Rasur f| IUI. id. iun.
rielleicht in tlafiir ijelng.iene Lücke nachgetragen g) i scheint aus o corr. zu sein h) actum
46 Dripure rielleicht nachgetragen.
Kaiaerurkuudeii III. TO
554 KAISK l;r UKTNOKN.
Jl'inrlcli schenkt dem Mari'e7istift zu Aachen den r<>n dem Kloster liersfeld
einyetaiischten Ilnj' Muß'endvrf. Aurhni KrJO Juli •J4.
Lib. jiriril. S. ^far!<u• A<ii(iiisis hks dnn Ende tlis lU. Jh. f. Ol in äff li. Hihliulhtk :u
Berlii) (A). — Vniiiallinrh aus dir n-xliu Hiilflf di'.s IH. Jh. f. 'J.')' im Shiill.inhir :ii 5
Attrlieii (B).
Rilz in Leddiiir Archiv 10, 75 ii" 14 loivotlstdndiij aii.t Chtiiiidar (a). — Bviffenhertj in
('lironiijiif de Philippe Moii.'ikex 1, .').'>."> ti" 7 iiiivoll.sl<indi<i ehendahrr. — Ernxl Hixf. de Lim-
Iniiirg (i, UHJ n° 14 uiiroll.stfliidifj ebendaher. — l^i(i.v CD. Aijueim. 1. 16 ii" 'JH «m.s- Ba. —
Lticomhlet Xiederrhein. ÜB. 1, 96 )i° 156 (im.s B und Chartuhtr. — Stumpf Be<i. 175:^. lo
«
Die DD. 433. 434 werden rou dem ijleiehen Verfa.iser herrühren; ihr Dietttt ist ilnnh-
aus kauzleigemflxs und zeigt, soweit es nicht in D. 434 auf Vorurlcunden zuriickgeht , Be-
rührungen mit den Eigcnthümlichkeiten cerschiedener in dieser Zeit thUtigen Notare, Ifl.'^sf
xich aber etien deshalb nirht einem einzelnen mit Sicherheit zuweisen. Ebensowenig ist bei
D. 433 aus der Formulierung des Protokolls ein sicherer Schluss auf den Schreiber zu it>
ziehen. — Zur Sache rgl. D. 330 und die Vorbemerkung dazu.
In nomine sane-te et individue trinitatis. Uriuricus dei jiratia Knni.innruiii iin-
jieratiir au;;u.stus. Qiiia divine ]iietatis nuiniticcutia liueii.-.(jue nobis |in>jiieia ((uunivis
innieriti repii et inii>erii ta.sces aeeeiiinms. dininun et utile atque aninie imstre [iro-
futuruni iiidicanuis, illud adtendentes: 'eiii jikis eciniiiiittitiir, al) eo plus exigitur'", ut*" 20
ei. a «juo et ])er quem regnamus, in ecelesiis re.staurandit* et sublimandis et in (,'hristi
Hdelibus mini.stris adiuvandis et consolandis fidcliter studeamus deservirc ''. Unde'' ]>er
istud scriptum presentibus atque futuris innotescimus, rjualiter pro animabus parentuni
et antecessorum nostrorum regum et imperatorum et nouiinatim ))r<i aninia tereii
Ottonis imperatrtris et pro reniedio aiiinn' nostre et Cunigunde '' dileetissime eoniugis s5
iiostre cpiandam eurtem Motleiidorf^ noininatani. quam de nioiiasterio Ilemluestcldeusi
saneti Wicliberti speciali nostri iuris pi-oprietatr ad regnun) mm pertinente eonmiuni
niilitie ac'-' familie libitu atque eonsensu eomnmtavinnis, in'' eomitatu Ezzonis palatiui
coniitis in pago (pii dieitur Bunnekowe ' ad monastcrium sanete dei geuitrieis Marie
Aqnisgi"ani in usus fratrum ibi"* deo servientium ea lege concessinms. ut mdla 30
ninior vel minor persona hanc postliinc ' ab eonim communi utilitate aut in bciufieituu
aut in ullos privates usus auferre jtresumat. cum tota terra illa'", que ibi nostri iuris
liaetenus erat, cum maneiiiiis utrius((ue scxus terris cultis et incultis, cum foresto
silvis venationibiis vineis arjuis pi>( ationibus pascuis molendinis et omiiilius aiqx'i'ti-
nencii.s quesitis et in<|uirendis et cum" onmibus que diei" poterunt aut nominari". 56
Quicumcpie vero nobis viam universc carnis ingredientibus huius precepti connqitor at-
que violator extiterit, coi'am lesu Christo iusto videlicet iudice'' et matre sua sancta Maria
rationein iiide redditunis jiallens ac tremens subsistat et in'' inferntim inf'erius cum
satliana et angelis suis eterno supplicio concremandus descendat. Kt ut liee nostra
tradicio omni tenqiore stabilis et ineonvulsa jiermaneat, haue imjx-rialis precepti 40
paginam inde conscribi ae manu propria eontirmantes sigillo nostro insigniri iussinms.
488. [Hre»»I«ii" a) ir/l. Lura» VJ. 4s In nut ,1 o ficscrv. stiul. ß il 1 umlr et /{ i-i Cliuiii-
(funric Ii fl Mnfffniliirp Ii m Bti)H(; // li) et in A i) Piinm%'ovwc li\ ilahinirr frhit
in AU (und al»o rii'llcichl auch im Orii/inril) sitani k( il>iik-lii A; i>ciile Lfsarten sinil möi/lieh,
iloeh rgl. I). 4H4 1) ]>ost hanc Ah\ auch )Mi»thac wflrc m<!i/lich m) illn terra li 11) fehlt 4*
in A O) li, rgl. l>. 4.14; dici vol nmn. pot. A ]i) fehlt in li; in A ron np/lterer llaml
am llnnrlf nacht/rtragen i]i mit dienern ii'orle airltl die Hanilnchrift li
II i;i \ l!i( II II. iii-_'ii. 555
>Si;:;iiuiii ilnnnii lliinriri l!<>iii,'iii<iriiiii iiii|ii'n(tiiri.s iiivic-ti.s>iiiii. i.M.f
( ftiiitlifrins- cjiiH'cilariii.s \ icc l'",rcanl)alili aiTliii'ii|ii-llani ri-i-u^^novit.
Amin al> iiicaniatiniii- ilniiiiiii MX\. iiulictiiiin- III. (lata \'IIII. kal. aii;;iiNti, anno
vi'i'ii (liiiiuii Iliiiirifi sci-miili ri-;;ui ' XX, iin|>iTii auli'ni i'ius \||; ai-tnni Afjiiisfjrnni ;
b ti'lii'it<.T.
434.
Jlciiiriih schenkt dein Kloster Prüm eine dem Kaiser mirli dem Tnde des
rerltf/o.s rerstorbcucn Eppo zu(/ej'allene Besitzuin/ zu liutciiliart.
Ifiimwerslein 1020 Sfplemhfr 27.
10 I/iliev aureus PrmmenMs aus dem Aiifavfi dfs 12. Jh. f. 72 in diT Stii/lfliihliollu'k :i(
Trier (li).
Marlene Colt. 1, SSO ans li = Hoiillieim HIst. Trevir. 1, 3ö5 n' 220, = Miync Palrol.
IJO, 35:i n" Uli mil a. reg. XVIII. — Bei/er Miltelrliein. ÜB. 1. 345 n" 295 aits B. —
Gür: Milhlrhein. Beij. 1212. — Bühmer Bey. 1202. — Slumpf Reg. 1751.
15 (litr das Dielat rgl. die Vorbemerkmuj zu D. 433. Das EschalokoH liöniile von GB
herrühren, der allerdimis in der Zeit von 1020 Mai bi.i 1021 Ocluber sonst nieht als in
der Kanzlei Ihiitiij nachweisbar ist. — Die Arenga entspricht dem D. Mühlbacher Reg. 1440
(VC. I), kann aber auch in dem für den idirigen Contest benutzten D. 359 (TU. IT)
gestanden haben, so dass nur dieses als Dietalvorlage für D. 434 gedient hätte. — • Zur
so Deutung des Ortsnamens vgl. Binterim n. Mooren Die Erzdiöcese Köln 1 (n. Aufl. Düssel-
dorf 1892), 384: doch erscheint es zweifelhaft, ob das dort nachgewiesene Budinchart im
kölnischen Ei fei ■ Decanat (jetzt Bouderalh, Kr. Schieiden) zum Zülpichgan gchiirt haljen
kann: vgl. auch Bfiffger Diöcesan- und Gaugrenzen 1,88. 99 ff.
In niiniiiif saiieti.' et iudividiu; trinitatis. llrinricus divina taveute clunientia
S5 Konianoruin iniperator augUStUS. .Si nostio liburalitntis lumicic locis dco dicitis iiuidd.ini I
bcneKeii eoiiferinins et iieressitntcs oeciesiasticns nostio invaiuiiic relcvaiiiiis *, id iiobis et ad niortaleiii
vitnm tcniporalitpr traiisig-cndam et ad eternam Vitain felicitor ohtiiicndam profiituriim liquido eio-
dlniiis. Vuilr pateat" nuticiv uinniiiin C'liristI fidcliiim presentium scilicct atf[UC fiitiiioiiiiii, (|iialitpr II
uns pro iciiiedin auinii; iiostic et dilect(; eoniug'is nostie Cliiini<riind(,' * et per interventuni Hil-
30 ileracli alil)ati> nostri dilecti pifdium ndniino ßutenhart in pa^'.i Zuljiike in imnitatu Hoze-
lini i()initi> sitiim, qnod post obitinn Epponis viri exlegis iure et lege ad nostras regales
et imperiales maniis devenit, cum * titriusque sexus mancipüs et omnibns utensilibus ten-is
iiiltis et ineiiltis agris piatis eaiupis pascui» silvis aquis a(iuaruni(|ue deeursibus piscatimiiblis
UKilendinis vüs et invüs exitibus et reilitibns et oninibns aj)pertinentiis qui^siti.s ac impiirendis,
35 tpiv dici potei-uut aut noininari. ad nioiia.steriuni saneti salvatoris niundi sitxini in loco
Ulli dicitur Brmiiia in u>ns tVatruni dco ild sub regula saneti Bencdicti servientium
eom-fssinnis et in pniprietatcin donavinnis. ut jkt onniia succedentinni tenipnrmn
currieula cideni inonasterio absquc oinniuin niortalinni eontradietione tinnuin atquc
stabile in ^ternuin pcrniaiu'at. Kt ut b^c nostie concessioni.s traditio onini tempore
« Stabilis et incnnvnisa peruiaiieat, haue iniperiali.S prccepti pag^inani iiide consirilii ac mann
fonhnnantes'' propria sigilli nostri inprcssione iussinuis insijjniri.
433. n -V. Olli Anfang der Signumzeile in A s) Guiilierius A t) rlelleicht :ii rerttamern in
reirnautis.
484. [BresslauJ a) patot ß b) confirmante li
70*
556 KA isr. i;r ukv s dk n.
Sijinnin doinni llriurii'i ikoiiiaiinriiiii iiivii'ti.-ssiiiii im|HM.'ratciris aui;usti.
C'untliarius '■ cancellnriiis vice Kri-Iiaiilialdi aivliiopisfopi rocognovi.
l)ata V. käl. octobr. intlirtii)iif III. anno (iDininicv iiK-aniati<mis niillcsiiiui XX,
aniu» autem (loiniii Hciiirii-i siH'imdi n-gnantis XVIIII, iiii]>erii vi-ro eins vil; actuiii
IlaiiKTstc-in : leliritcr aiiu'ii. 5
435.
Hc'ninch bestätigt dem Kloster der Ii. Maria und des h. Benedict zu- Prataglia
aufgezählte Hufen tmd einen Theil eines Weinberges.
H<iiiiiii<rsl(i,i UrJO Odnhif :iO.
Oriyiiialdiplom im k. Staalsurchic zu Florenz (A ). lo
Mitlanlli Ami. Cuimildiileiis. l*" , 2i6 n" 107 aii.i A mit a. re-f. XVIU = Mifiiw Pitlrol.
140. H-iä 11° 11.5 mit a. ine. 1021. — Böhmer Reg. 1203. — Stumpf Raj. 17 ■'>■',.
Ge.<ichrieben ron ■'<oiist unbekamiter Hantl iinwiltelhnr muh Du. III. 4'2'S. Wiihrnid die
Origiiinlili'it der Urkunde nicht zu bezweifeln ist, mnss es dnhingestellt hleihen, oI> der
Xiiehtrag, diirih irelehen den ron Otto JII. geschenkten Hafen eine weitere zugefügt wird, i5
(k. Xote c) mit Genehmigung rfc.s- Kaisers hinzugesetzt, (dso echt, oder oh er inlerjioliert
i.sf. Der Zu.iatz fehlt in dem D. Heinrichs III. Stumpf Reg. 2317 : tilier in die.iem ist
überhaupt nicht un.fer D. 43.5, sondern das DO. III. 123 <ds Vorlage benutzt.
(C.i ii lu iiciiiiine sanotae" et individiiac triiiitatis. Ileinricus diviua tavcntc Av-
mencia Roinauoruni iinj)erat<ir augustus. j^ 8i locis dt-o .saiicti.<f[Uo ••ins dicatis bona so
nostra dainus et al) aiitecossoribus iio.stris data conti rmamus, in <j*ternuni aiiinic nostiv
profllturuni UOn dubitanius. Qanpropter notum esse volumus oniuiIm.s tidclilxiH nn.stris prcseiitibiis
scilicet atiinc fiitnris, <|iialit>'r iiiterveiitu Teuzuiiis in'ni.'iclii nostri tidolis jnn riniedio aiiiin^- iiostry
lar^riraiir ati|iie conc-cdinnis, proiit iiiste'' et leg'aliter imssuiniis. nionastcrio sniu-t«/ Marie vt saiicti
lli'iicdicti. <|tiod est sitiiiii in nlpilnis qiif divantiir Pratniia iiixta riviim nomine lüdcntcni ad 86
radicem nixutii« nomine Ainti. i|ui dividit Tnsciam et lioniaiiiam, quosdaui niansi's de inie mistri
rej-Tii, manüiim vidolicet unuiu ipii vul(fo dieitnr Nitili de ."»oei, <|uem Hn^'u maieliio per lllpellum
dederat prpdieto nionastcrio, et "^ aliuni, quem tenct tiUus prcsbyteri Aljirandi de Snci et
Leu de Soci de** Pisearia et Barieule " de Soci', altcrum vcro manxnm <{iii dieitnr Tenzonis
ItrnMiti, iineni ideni niareliio similiter * dedlt, mansnni i|n<>i|ne de Sexta, unde niarcliin lihelliini 3U
fecerat ' rnini/.oni eiistaldio, item niansiim de I'cntrinn, c|uom Le<ini niareliio per lilielliini dedeint, <'iini
trilins ninnsi-. de Ca|irena, niansnni etiani de Linaro nnnni>-' liliellnm iialmit Monixo, inansnm ipioqne
de Teianu, i|iiem l iiini/.n haliet ]ier liliellum, ciini parte illins vinee, <|'i.'un lialiet 'I'aizo per Hin lluin
I'reiirriptoi* ifritur niansos et parteni viiicy de re^nii noHtri iure ar dominiu doiiannis ati|iie transfnndimiih
in iiiM ntipie duniiniiini prcdicti nionnsterii de Pratalia nanctf Mariv et saneti liencdieti nd Itidenteni S5
in perjietuum cum omnilinH eornin pcrtinentn», qn^- dici vcl noniinari poHsnnt, enm terris panipix ciwis
vineia jirnti» paHcnis'' Hilvis aipiiis aqnarnnnpic deeursibiis et oniniluiH relms nioliililins et inmolilliliUH,
tnli tenorc iit predicln« Tenzo * reelor ipsin« nionanterii !«ni(|iie snceensoroK aldiati-s inde |jote»tatein
lialii'Hiit ad iitilitHtem ipnins monaHterii faciendi, ipiie(jnid lex « )irei'ipiat. I'rccipienteH itaijiie inlieiniiH,
4:M. ■■ l uitliarius Ii. 40
4:l.'>. I^ü'-ihitzer - Bloch] ») »fae, ohne Abk-(lrzHng»:eichfn, A \<\ A c) et — .Soci iil/rr iler
/.filt nnchi/elror/eti, oh nin ilcrxelbfn orler ron einer invlertn Hnnd, int nirhl sicher zu entniliciden,
iliirli int flau letztere ii (ilirncheinlirher : rt/l. dir y'orlieiiier/,iint/ d( ile corr. aiiK le niler aus
der Litjalur für et e) no, eher nln Jjancnle, scheint r/ele.ien irerden :ii milusen i'} fei- A
gl unu .1, flatt unde der VU. h; ilhtr ni himur 46
II Kl N i;i( II II. i(i:.'ii. 557
iil niilliis iliix iiiiirc'liio riiiiu'» virfoiiinc« i'|iiii('ii|iii-i l'a^tlll<lill^ vcl Mll>|im iimtri ri-(fiii liiii|.niil Vcl piin'ii
|iiTsiiim |iri'<licti iniiiiiistrri'' roctorini vel sllos «iii'ffHunri't iililiiiti'H du iiiniilliiiit i|iii; tiiiirii Hi'ri|itii
siinr (lisvcstire seil iM<|ui<-tart' t*Uw U'^^iili iiiilit-iit pri-miiimt. Si i|iiis ii^itnr liiiiiiH tinHtri |iri*fi*|iti viiilnt4'r
fxtiti'i'it, üi-int sc i'iiiii|)iiiiitiiriiiii iiuri <>|itiiiii liliniN (.', iiicilli-tnti'iii kiuiii'n,- iiuHtrc et iiiiMlii-tnti.-in |iruriit>j
6 iiii>liiiiiti-ri<>. yiiml iit vi'rliis cri'«!«!!!!- et <lilik'<'iitiilii nl> niiiiiiliiiH III (^■tlTIllllll obHorvctiir, liiiiic niiMtry
doiiiitlonix iia^niiiiiM in.'iiiii |ii'n|iria riiiitiniiiintcs si;;illi miHtri iiiprcKHioiio iiiH-iiiiiiiii iimi^iiiri.
ij Si;L,'iiiiiii (loiniii 1 1'iiiiici Ixoniaiinniin i.M.i iiivk-tissimi iiij|ii'r:itiii'is aiij^iisti. §
j^ l'ilij;rimiis caiK'clliiriiis \ icr IOinTliarili ciiisfoiii et arcliic:i|i|i>'ll:iiii reco^imvit. ^
l>ata 111. kal. iicpvfiiili.' iiiilictiipiii- III, aiiiin ilmniiiii'ao iiR-urniitiunis MXX, anno
10 autmii ilniinii !li-inrici sCL'unili n'j::iiaiitis Wim. iiii|iiTii eins vil: a<'tiiiii llunier.sten.
iH. 1).
4:J().
fleiriric/i bestätigt dem JJomcapitel zu Arezzo seine Besitzunyen und den
königlichen Schutz und erneuert das Verbot libellarischer Veräusserungen an
15 Fremde. — io20 .
Origimildiplom im Capileharchiv zu Arezzo (A).
Moiiefa Ragioni (Ulla cMesa Aretina, doc. 4 n" 5 unvollsländig a«.v A. — Bayer in
Fiirf»'hiiiHjen zur Deufschen Gesch. 13, 610 n" 6 aus A. — Stumpf Acta ined. 634 n" 452
aus A. — Pasqiti CD. Aretiii. lö') n" 1 lo aus A. — Stumpf Reg. 17.0:)".
so Die erste Zeile ist van HB geschrieben, der vielleicht auch das Monogramm vorausgefertigt
hui; oh auch der Context von seiner Hand herrührt, ist nicht sicher festzustellen, wie-
u-ohl mamhes dafür spricht. Sicher von einem anderen Mami ist das Eschatokoll ein-
getragen; es wird derselbe sein, der auch das Eschatokoll des in originaler Ausfertigung
nicht mehr erhaltenen D. Idö hergestellt hat; ob auch in dem D. 464 Recognition und
»5 Datierung von ihm hinzugefügt sind, oder ob hier die Schrift der unseres I). 436 nach-
gezeichnet ist, muss unentschieden bleiben. Für den Context sind benutzt die DD. 0. I.
2.53 fFtf. I), 0. III. 295 (VU. II), Hugos und Lothars (Pasqui a. a. 0. 87 n" 63,
VU. III) und die beiden Urkunden der Bischöfe Helmbert und Adalbert von Arezzo
(Pasqui 129 n" 94, VU. IV, und 148 n" 107, VU. V). — Wir reihen die Urkunde hier
30 ein, u-eil die von den VUU. abweichende Fassung ihrer Arenga durch das ])(). II f. 423,
die VU. unseres D. 435, beeinftusst zu sein scheint.
{(.'.) ^ In niuuine sanctac et individue tnnitati.s. Heinricu.s divina fa\-ente dementia
Rfimanoruni ini|)crator angu.-itus. Si rati.'< deo fanudantinni pctk'ionihu.s aiiros pio-
tati.s nostrae acconimodanius, g hinc mibis a deo uberiu.« vita" et victoria" largiri
36 credimus. Quapropter umniura fidelium sancte «U'i ecciesie nostroruni<me prespiitiiini ac fiiturorum l
devotio noverit, i|iialiter nos pro dei * aniore animeciue nostr? reinfdio cailoniCOS sanctc 11
Aretiiu- ceclesiv nostram adeiinte.s iniperialeiu potestatem de oinnibus robiis et Proprie-
tät ibus iuste et legraliter eis pertiuent ib u s iiostra preceptali anetoritnte, prout Inste et le|S^al!ter
possiinitis, coiitirnianius et pr-iiitii.s c.irrubi)raiiiiis. in jiriniis de alifpianti.s eortieellis et ecelesiis
M nee nou et deciniaticmibus, ([iias bone inenii>rio IIi'linbcTtus fpisc-opiis eis per privilegii
•435. i) in. kill, iiovemb. i-ielleicht nachgetragen.
43«. [Bloch] ai A
558 KA IST. lilKKlNDK N.
|>a;;iiiniii coiu'ossit iitfjiu' in |ifri>t'tmini liahorc »lociwit. Ni'c nun i't continnanuis ois
1. IV. \ oinni'ni illani tl'rraui, tjnain anti r<>Miri-> nn.slri iiii|ii'iali>ii's <>t n^jics seil I't iilii tiili'lcs cliii-
>iiiiiii [iretatis ciinuuH-i« ccclesii; Arcliiic, in ([iia jireeiosissiinuni t-urpus ln'ati hunali
luunatnni ivquioscit , |>rci-o|itnli inatiluliuiK' vcl iilii|iii> fllio iiiuilo cuiR'esMi'niiit. l'i'iniitiis
1V.\ . •i"'^'-''" * coiifirnia III u .- OlS umiieiii ilociiiiiu'ioncni i-x illa ti'iia, <|iiv eis ali iiiiiK'i-atoribiis il ^l•Jfil>^l^ mu ft
ft ab uliis lidcliliiis chrisliaiiis procoptali anctoritatc \i-\ alinuo alio iiioilo » i'st niltrilmta *, sic'llt
prcfatns Ilcnipfrtns" episco|ius eis (|iii)<lani privilcj;-!«) ili'dil, Moii.nn i|uin|iic iiaitnn iir
n-iliHtii iiiiiii.sruiii8i|iio t-oitis ^ancti Donati i|ii<,' sunl in cuiniiatu Arctiiid ail Uianiis 0|ii.si'ii|ii
a Siliiauo ilc(orsiiiii)'', iilebom <|iioiiiU' sniicti Sti>|iliaiii ail Classciii ciiiii suis titiilis i't iiiiiiiibii'^ per-
linentiis, rurli'iii 1{UI)(]U0 ili' •Silpii'iaiin i'\ iiitc^'in riiiii i>iiiiiiliiis ipii,' ail raiii prrtiiiuissi' pruliantiir, 10
reicsiaiii iiuiuiiir ^^aiii'ti Aii;;<'li i|iif rst ml liospitos siisi-ipioiiilos ciiiii oiiiiii siia pi'itini'iitin, * |pi{.si'a-
torc»'' trc» Hil lai'iini in luco qui ilieitur Forcioiii' rniii i'niiiiii lipiu'tit'iii, sii'iit iiinii' icptur piT Strplia-
iimn et Criftiniiiiin ot Haiericos, molendiiiiiiii iiiiiini iuxta poiitoiii • i'ivilatis Arctiii? *, C'firtll'ollani
iniani ili- Millüi'inno cum crlosia saiicti lii»tiiii in Castro Fi-licitatiü Clini omnilllis suis juTtiurntiis,
C'ortic'ollaill i'liam ili' Hlisrati » i'inii'' i'ili'sia saiii'tr Marii,''' Ct tClTani ili' Oiiliami, sii-ut l.aiilVanriis 16
taiii sanctii Dunato iiuliiavif, corticcllani mioiino de I'iatninaio * fiiin moilii'tato ilo ocli'sia saiu'tl
Miiiiati * ct villani tle Bantona lum niniiilin.s silii in-riiiuntilins. \i\~. nnmiKns ita cim-
tirniatis, qu<; doninus bone nieniorii; IIcni]i('rt>is'' .saiutis^imiis C|)i.sc'itj)ns raiiunicis sm;
sanct»; Arctini," oelesio enm-cssit, nunc ([uiJem coiToboramiis atqiio iiiri'fi-a«:abilitei' cnn-
tinnanuis preilictis cauonicis sancte Aretino eclesi§ oninos eortcs villas ol ecclesias, so
I quas eis |liissillli iniperaturcs vt lofrcs inipcriali potestatC i'oiilirniavcriml *, viili'lii'i't viiiiaiM
unain ad l'iiiuni ciiiii caiiipo ibi propi- * ad IMniiin noniiiiantt' et caiiipiiin alti'iinii i|iii dicitiir Prata-
sala niH' non Ot cortirollani nnaiii quv dicitiir ad Clane cum sna prrtiurntin et aliaiii curtieellani (|Ue
vocatur Moiona'' cum villa r llSCllh.Sl .-^ub infeg-ritate, * eclesiam i|iii)(|iie sancli l'rtri in castilln
Fauicillo'" iiuam dive iiu-murif Lolliariiis iniJ)crator * cauoiii c is Arctln^ eclcsic concessit, nee nun 2»
ct villas trcs i|iiaruiii inia nomiiiatiir Durna, altera*^ l'liea, tertia SpejfiaP *, mcreatiim iiisnper umiiii
quod celcbratur in missa .sancli llillarlani, cortcm etiani que noininatur Caiiiliiiiia et e.it in Ca.^tm
Felieitatis cum ccicsia • saneti Andrcc * dc Ucrtlllc et '' cum Mniiiiliu» suis apj)l'iulicüs *, campuin
insiipi-r unum ijui vocatur Piscinule ct consistit in pago Aritiense cum oniiiibiis suis appcndicii.'*. *
corticcllam qiioque qu^ vocatur Colouaria cum omni siia pertiiientia, ■* insnpcr Ct cortcm unani SO
qU5 dicitur Toppo » cum » tilva ' * Arborornm et'' * cum omni sna pi rtliienlia * jnT lue de-
in sigfliata loca: e.\ una parte est Clanis aqua, ex alia parle riviis Muratuli, ex tertia jiartc cavalliis
Naialie, ex quarta parte piscina Corbiniane l* et usqiie in vi a m Durnensim et ii-sque in recionem,
1 sicut Vf" et Lntliariiis ' reges per precepti pai^inani canoiiici.s iam dicti^ Aretine sanct«,!
eclesi<J eonccd.s c r n u t — cum terra que dicitur ruaideniaunia, q u c coniacct in rieci et in 3J
Policiaiiii'" ct in Peciano et per illnrnm vocabiila, et cani|ium uniiiii qui dicitur I^iuigiiria coniaci'iiti'in
ppqie Pcrilasiiim <|ili capcre videtur mndia viginti, » et campuiii uniim de l'iniita et canipiim CUIU
vinea qin; dicitur (hatltrata, corticcllani quoque .«ancti i>i'onis iuxta (Jlaniccllam cum
i.v Silva et iiiansuin" de Ciatina et'' cum omni sua pertiiientia. Haee aiiteni omnia, qm.
Iirefate sanety Aretiuy eeclesie canouicis ]>iistiinii anlecessores imstri iiiipei.-iturcs cl regl•^ 40
iinpeiiali iustitiitione eouccHscrunt nee nou et prelibatus" doinnus Ilelnibertus'' eiiiseoims,
no8 quidein noistra iinperiali potestate conKniiainus et corroliiiramus atque eosdeiii in
1 perpctiiiim habere saiieilllUK, eo videlicct firdtne ut nee reclnr eiiisdem «cdi» iiec cuiuNlibet
piileslatis peismia de predi|c)tis relius vcl di' eoruni pi'rtiiii'iit|ii|s sive de bis, qu^ diviiia pieta»
|:M>. In erij/Inzt au» \'l'. IV c| cum — Marie iilier '/</• /.lile ii(iilii/elra;/<ii ili i/<iit ziriile o roi'i'. ii
iiHK u v) ixter Faniciilii; die liiirliKldlxn ninil ihmli liiirn h'leih unilritllich () r corr. aiig 1
il) i Ohfr )ltr Zeile nacliiietrai/m In & ii/jer <ler /.eile niiilii/elrni/rn i) ,(, ftnlt »ilva
kl r Olirr der Xrile nnrhrietruiirn \) r cnrr. iiim a in) ihm cmlr ii über i ndilii/elraneii;
e* Ktaml zueml PiliciHiio ii) u »rheini narlilri'lijlicli eiiit/euclwt/eii ^n srin o) us <•«/•/■., irohl
au» n p) I iihtr der Zeile Nachi/elrage» r>o
II i:i\ IM (11 II. i(ii>ii. 559
iiiilii iiiif,'i'ri' voliu'i'it, Ulis :ilii|iiaiM iiil'i'ri'i' |iri'r>iiiiiiit i'niilnirii'tati'iii nl il<'iiiiiii>rnli<iiii-iii iillaiii iii^iTcri-
aciti'iiiti't. * l'riH'i|>iiiiiiK i'tiillll iiioiliiii|iii' oniiiiliiiM iiilii-inii.'«, iit lllllllls i'|iiiicu|iiiii vc-i faiiiiiiiciiH liliolliiiii
auf alii|ii<i<l Ncriptiiin al|ii'|iii'> liii[iiilni| t'[aoiii|iit, niHi iorsitail InlioraturiliiiK, i|iii friictiiin tcrrf upcli-Hii*
i-t i'ainxiii'is i|iHiii!i luci ri-ililniit nilllUillltei' »iiif iimlcütia *. Ki'<'i|iiiiiii-i i|iiii(|iii> üOH riim oiniiiliiiK
6 eoi'lllll ri-liiis iiKiliililiiis et iiiiiiKihililnis illin iimt« ot Icirniitcr iiiTlhiciitiliiin miiIi iioHtry tiitimiiii ■> iiiiinili'
limiliti, iiliiatelmi.t l»iH'Ci|rr vivcrc cli-m|iii- sciviri' it |.ri bis iitatiii|iii' n-^'iii iiuHtri r<-iiiiMlloi|iii-
aiiiiiiv iio-itrv orare illo« liifjitcr <li'U'L-tct. Si (|iiiH ij;itiir liiiius im^in; euiillriimtiKiilM |irri.'(-|iti • violatur
» i'X>li(erit, .soiat se fiiiiipiisitiiniiii aurl l'oc'tl liliran n-ulinii, iiii'ilii'iateni iwiiihtv iioxlrr- et iiKMlivtaK'iii
cinioiiii-is sanet«; Arrtim; <M-ok' s i .• yr,, ti'in|i.jrc ordiliatis. (/m.,! iit vt'riiiH croitntiir illli|;friitiuii-
10 t|iu' all Diniiibiis iiipsiTvi'tiir, iiiaiiii |iiM|iiia rniiuraiitcs si^rilli Uüstii iinprcNsioiio forroborari
(leiTt'vimus.
S iC.i'' Siguin" (Inimii I Icliiuiici ' invii-tissinii iiiiiicrati»ri.s aii;.;u.sti. S
y l'ilifjrimis cancellarins ad \ kern EbiTar|.N[.Vli Pabenbcr[gcnsis ciiiscdpi d arclii-
capullaiii rc(.-<ij;iiiivit.|'' !!
15 I)atum anno diiinice" incaniaiionis milk-siinu' XX. anno ilmnni III liini-ici " rf-gnan-
[ti.-^ l"-
437.
Heinrich schenkt seinem Capellan Aribo und nach dessen Tode dem Nonnen-
kloster zu Güss einige Knechte. Hammerstein 1020 Decemher 33.
so Oriijlnaldtplom im k. k. Hum-, Hof- und Staatsarvhir zu Wien (A).
Piisch Vhronol. sacm Sfijriae 1, 212 Exir. — (Fn'Jlich) Dipl. .lacra Styriae 1, 8 n" 5
aus A mit a. inip. XU = SdwUiner Diss. geneal. 54 n" 8. — Zahn Steiermark. ÜB.
1,4S n" 40 aus A. — Böhmer Rey. 1204. — Stumpf Reg. 17.56.
Vi'rfasnf und (jcschriehen von GF, der sich vielleicht eines durch Vorausfertigung des
ii Monogramms hergerichtet en Blanqnets bedient hat. In der Liste der geschenkten Knechte
sind eine Anzahl Namen vielleicht auf Ra.tur von anderer Hand geschrieben (vgl. N. c),
so dass die Echtheit dieses Abschnittes durch den Schriftbefund nicht verbürgt ist.
t'.i I In nomine sanctac et individuae trinitatis. Heinricus divina favento de-
mentia Unnianiinim impcrator au;,Mistus. ^ (^Miia certi sumus animao atipio rejfno
»0 niistro aequalem ojitandae felicitatis jirnfeftuni adcressere", si vineam noviter jjlantatae
aecclesiae nostrae liberalitatis incremento dilatamus, tamquam si veterem'' atque iaiii
assidua adidtani ferrilititate", ne in aliquo dcticiat, nosti'ae defensionis miiniinento
stabilimus, Dnniiuni Christi nostronunque fidclium noticiae volumiis jiatere, quaiiter
nos pro rcmedio animae nostrae et diiectae coniugis nostrae Ciumiginulae sciücct im-
S6 peratricis augustae per interventum Aribonis fideiis uostri cappeliani et consanguinei
mancipia sie noniinata: Wazilinuni'", A/.ilinuni. Diozinuni, Azilinum item. Racco, Anzo,
486. i|) (lie.'ie lititl <lic folffemlen Ergihizititijen aus VI'. I r) ror der Sifin\iiii:eili' ein Chrimnon, i/a.t
neuerdings irrig als F angesehen morden int s) ergänzt nach />. 405: in A int am rechten
unleren Hände ein Stüc/r Pergament, auf dem auch das Siegel befestigt geirrsen sein wird, al>-
40 gerissen t) ML A u) die Formulierung der Datierung entsprach irohrscheinlirh derjenigen
der DD. 405. 4>14; in dem letzteren D. ist die falsche Zahl der Königsjahre XIX rielleicht ans
unseretn D. entnommen.
487. [Brosslauj a) A b) an re kleine Rasur ci Waziliiiiim — (.■orimdein in dafür geliis.iene
Lücke nachgetragen; und zirar so, dass zunäclist (r/' AVaziliuum Azilinum Diezinum Az schrieh,
4S irnhrend alles andere mit dunklerer Tinte ron anderer Hand eingetragen ist: der Anfang dicirr
mit dunklerer Tinte eingetragenen Samen steht möglicher Weise auf Rasur, icas Jeiloch nicht
sicher festzustellen ist
560 KAISKUIKKINDKN.
Liu/i, Ku/.i, lzi>, itoni Knzi. itciii l\;u'cii. i^mii "iimiiiin" i'ciruiuU'm' tilii.s"', ijua«' actoiius
ex nostrn conccssione in l>on<>tii-iuni tomiit. in proprium silii larfjiimir, Ihk' .statiuMitcs.
ut sub eadciu lege atquo ciinditioiic. (jua nobis actcnus scM-viormit. silii (leineej)s fainii-
lentur et post obituni suuiu, si anto noinorlt oDriini soi-vitin carcri', cadom iiiaiu'ijiia
uionastcrii) saiuMac Mariae saiu'tlipu' Aiidrac'' apiisloli in locn (pii vocatur (Jossia ft
constitutii, onius ipso [iriinus fiuidator cxstitit. in usus sanclininiiiuliiini sul» ri'i;'ula sani'ti
BontHlii-ti ibitit-ni don sorvicntimn in pcrpctuuni scrvitiira iliniitial. Um- itiani statui-
inus. ut abi)atissa loci illius et ista et «'uruni j)i)stcritatoni ad (pui.slibi't nicmastcrii usus
eonvertendi liherani liabeat potcstatoiu. Et ut luiee nostrae auetoritatis tradiiin siaUilis
et incoiivulsa omni pcrinaneat aovo, lianc paginani inde C()nscri|iiani prciinia manu lo
corritborantes sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
§ Signuni donini lleinriei invictissinii l{iiinan<ii-uni ini]irra;i)ris augusti. § (M.)
§ Cuntlu'rius eaneollarius ad vieeni Krkenbaldi ari'liicajjpcllani rcciignovi. ^ (SI. '3.)
Data X. kal. ian.' indictione III. anno doniinici; iucarnatiouis niillesinio x'x, anno
vero donini Iloinrici secundi rcgnantis XVIIII. iniperii vero eius VII; actum Haniorsti'in; i6
feliciter amen.
438.
Heinrich erlässt den Colonen /i/ics ihn von dem Ch'afen Baldevich über-
eigneten und von ihm der biscliüßichen Kirche zu Bamberg geschenkten Gutes
zu Boppard alle bisher an den Königshof daselbst entrichteten Leistungen «o
und verleiht dei' Bamberger Kirche für dies Gut die Immunität.
Köln lirjj .
Originaldiplom im k. Ecichsarcliir zu München CA).
Heyherger Irhnographia Bahenb. 1, 126 Exlr. am A mit ind. IUI. — Schiiberth Xarh-
trfige 92 n" 6 aus A. — Oeslem'iclier Xetie Beitr. 4, (JS n" 1 aus A. — Mtm. Boiin 'JS", s5
iy.ö 71" 306 aus A. — Böhmer Beg. 1211. — Stumpf Beg. 1762.
Verfassl und geschrieben von GF. — Die Urkunde, durch welche das Baji/midn- (Int an
Bamberg geschenkt war, ist verloren. ■ — Da die iihereinstimmenden Angaben des himr-
nations- und der Begierungsjahre das D. 4S8 in die Zeit zwi.ichen 1020 December 2ö und
1021 Februar 14 weisen, reihen wir es an dieser Stelle ein; dass der Kaiser nach dem >o
26. Devemher 1020 von Hammerstein nach Köln gegangen i.it, 7vird glaubn-iirdig bezeugt
(vgl. Hirsch Jaiirb. 3, 176 ff.), und zweifelhaft kann also nur sein, ob D. 438 noch in
die allerletzten Tage des Jahres lOW oder in die ersten des Jahres 1021 gehört.
iV.) I In nomine sanctae et individuac trinitatis. lleinrii'us divina laventc elf
mentia Komanornm impcrator augustus. ^ Noverit ouniium Christi nostriipie fidelium 36
universitas, qualiter nospcr* spe* eternae remunerationis, interventu etiam ("livnigvndae
dilectae eoniugis nostrae seilicet imperatricis augustae ae vemialiilis \iii l'",lii'i-lianli
saiieti" Balienberclicnsis eeelesiae episcopi eolonis. (jui inliabitant vei ])ostiiae inlialji-
tabunt jiredium, quod I'aldrieus eonu's in Poclipartun nobis tradidit et nos ])refata<'
BabenberchenRi eeelesiae per prceepttnu eoneessimus, onnu; dcbitum, rjuoil liMeus(jui' lo
\'.\'i. il) om rieJUifht auf Uamir ei ilahinler Hin's, ilas <!!•' f/eiiclirie/>eii halte, dan al>er iliurli
ilfui nnrhi/rlrnf/nif fririiiiilciii illjerflüiiiiig geninchl nnr, fliirch Unlemtreichen fielilr/l f) x. kal.
ian. rir/Icirhl nnchf/rtrarien.
138. [BrrsslauJ a) A
II KI N 1! II II II. InJl. 5f)l
curli unstiMr |)i isi i|\(li;uit, iii:iliir;iiii >cilicci et .--i (iiiai' ülia di' ti.-.e") al) i-i> cxi-ii'liaiitur,
per liaiK' iiii|ii'i'ial<'iii pa^^iiiain <iiiiiiiiiii>ilis |ii-i°iliiiiaiiuis et alt luiiiisinnili drljiti iii^D
alisulviniit,-.. rri'i'ijiifntf.s ctiam pri-c-ipiiiius, iit imlliis i-ihucn niilla(|uo iiiilicialin''
pittfstas inaifiia vol parva i\t; i-isdcni riilimis ■■ in «li(|iia'" ro so iiiti'oinittat'' iiiliil<|iif
i al) eis pDstliai' oxi^at. nisi adviicatiis vrl iiiiiii>tiTialis cc'clfjiiac, r|U<'iii ciiiscuiiu.s silii
elegcrit aut fnnstitucrit. Kt ui ' liaei- iiH.-trar jii-rdoiiatinni.s et abNoliitioniis aiictoritas
.-taliilis et iin'ciuviilsa uniiii |pcniiaiii'at ai-vn. Imf ])rf(.-c|itiiin iiidc ciiiisiTiiitniii |iri>|ir!a
iiiaiui (.•orrnliiiraiiti's sif;illi iinstri iiijjrossionc iussimns iii.-<if;iiiri.
[j .Si;rmini diuniii Ilciiirii-i iiivictissiiiii Honianoruin iinperatoris an^'iisti. j] i.\I.
10 y ( 'imtlicriiis cam'fllariiis .nl vici-iii Erkoiiljaldi ar(.'lii('a|i)i('Ilani reen^^iiovit. || iSI. :i.)
Itata*^ iiulii-tiinn' III, aniin (inuiiiiii'i; iiirarnatiunis millosiinu XXI. aniif) vmt
doiinii Ik'iurifi sei'Uiidi rcgnnntis x\'llll. iinjicraiitis aiitcm \'ii; aftiiin ( 'oluiiic: t'ilicitiT
amen.
r.v.i
15 Heinrich vei'/eihf der hischüßiclien Kirche zti Paderborn die Grafschaft des
verstorbenen Grafen Dodico. Paderhorn 1021 Februar Vi.
Origiiialdiploiii im k. Staatsarchiv zu Münster (A). — Paderborner Gopialbuch des 10. Jh.
p. 6 ebenda (D).
Auszuy in der Vita Meinwerci cap. 171 hei Prower Sidera 57 und in Mon. Germ. SS.
»0 //, U.5. — (Fürstvnher(j) Mon. Paderb. ed. II. 160 aus Abschrift = ed. III. 14.5 = ed.
IV. 1.50, = Schaten Ann. Paderb. ed. I. 1, 441 mit a. reg. XX — ed. IL 1, 30S, =
Liinig PA. 7«, 370 n' 203 mit XIII. kal. marf. — Erhard CD. West f. 1, 80 ii" 102
aus AD = Migne Patrot. 140, 356 n" 118. — Wilmans-Philippi West f. KU. 2,188
v" 157 aus AD. — Facsimile in Kaiserurku)ideti in Abb. Lief. 4, Taf. 13. — Böhmer
" Peg. 1205. — Stumpf Reg. 1757.
Xach D. 223 ge.ichrielien von GG.
(C.) y In nnniine sanctac et individue trinitati.s. [Heinricus djiviua-' gratia Koni.-i-
noriun iniperator aiigu.stus. i\ [Dijviime pictatis [c]Iemen[ti]a, ([uae nos ad culineu impera-
tünac ninicstati.s i)ei(l[u.\it], ad hoc [voliiit iniperare, ut ccelesiar]um o[r]d[in]i tirniando atque corro-
30 borando subveiiinraus, his autem ina.ximo loeis, quae ab anteces.soribus nostris reg'ibus et imperatoiibus
fundata, sed iam peccatis exigentibus pjne videbantur [a]nu[n]llat[a. Quapropter] omnium tideliuiii
uostroriira presentiiim scilicet ac futurorum industriac notiini esse volunius, qualiter [no]s divini amoris
iiistlnctii pro reinedio aiiimae nostrae seil pareiitum nostrorum ucc non et tertii Ottonfis hone memorie
imperato]ris dileetaeqiie coniiig-is no.strae Chvuig'viide augustae iiiterventii a[t(iiie Meiii\ve]re'' s[aii]e[t]ae
35 Podrcbunuensis "^ eccle.siae vcucrabili.'- episcopi rog'atu sibi sanctcque siiac eccicsie a Karoln inag[no
iinpeiatore olim fundatjae, nostris vero teiiiporibiLS incendimn pas.sac, in lionore eiiiin .saiicty dei
geiiitricis Marine semi)[er * virginis et sancti] Kyliani martiris Liboriinue eonfessoris dedieatae comi-
tiifiuii, (qn]eni Dodic[o comes, dum vi.\it, temiijt, situm scilieet in loeis Hessiga, Netga, Nillterga,
cum omni legalitate in proprium [co]ncedimus atque largimur per haue nostram imperialem pagiuam.
40 CO videlicet tenore rationis ut pretatus cp[iseopus Meinwerc .«ui]que successores pryseriptae eeclesiae
438. li) 1 con; aug r, vyl. alter DD. 441. 442 e) colonis in aliqua auf Ranur d) intromittat auf
Rasur e) iVier u iler Anfamj einer Oberlänge, die nicIU aungeführt ist 0 unausgefüllle
Lüeke für das Tagesdatum.
439. [Bresslnu] a) diese und die folgenden Ergänzungen aus D, wo aber Heviiricus steht li) ^leyn-
45 werc D c) A
KaisernrkUDilen III. 71
562 K A I s E i; r u K r N 1 > i: n .
jiri>iileiiies dfliinc liluTiiin iiinniim jiiitestntem [de e]odem comitntn ciusqnc utilitntilms (luicipiid eis
placiiprit facii-mli ad eoriim tniiu-ii utilitntt-m ecelesiae, oniiiiiiiii (videlit-ot iiiiniictiuli|iu' leinot«. Et
iit luiff uostrno trnditioiiis scu (MiiitirnintionU nuctoritas stab[ili8 et incon]viilsii iiiuni hnliratiir triiiporc,
lioc prorepliim iiide coiisi-nptiim inniiii pruprin tiriiinviiiiii |s et luistro si);il]lo reuorousso inslfjiiiri
iii.oiiiiu». (
y Signum domni Ik'iiirici victi>nosi.ssimi ^M. iiiijuTaturis augiisti. ^
§ Gunthcrins cancoUai-iiis ail viceiii IlorkfinUalili Mn-nntiiii (ar]chipiiiscn]ii ot
arc'liifa|ifllaiu rei-ngnnvit. p
Data'' XIIII. kal. mar. iiulictium' IUI. anno (luminicae incaniatiDnis niillcsinio XXI,
anno vero domni Hcinrioi secundi rcgnantis XVIIII, [iniperii auteni Vlll]; actum Pi)drt'- lo
brvn: tVlieitcr amen''.
(B. D.)
440.
Heinrich verleiht der bischöflichen Kirche zu Paderborn die Grafschaft des
verstorbenen Grafen Liudolf mit der Massgabe, dass ihr Ertrag zur n
Instandhaltung der Domhirche verwandt werden soll.
Imhshaitsen [lir'l] Murz 1.
Auszug in der Vita Meinwerci cap. 172, cod. auto(/r. ait.s der Mitte des 12. .Tli. f. 5-i' in
der Landeshibliothek zu Ca.fsel (G).
Broiter Sidera öS und die anderen Drucke der Vita Meinwerci, zuletzt Mon. Germ. SS. jo
11, 14.5. — Schafen Ann. Paderb. ed. I. 1, 442 aus G = ed. IL 1, 804. — Wilmnn.i-
Philippi West f. KU. 2, 190 n" l.')8 aus G. — Böhmer Ref/. 120G. — Stumpf Reg. 17.i8.
Von dem D. 440 haben u'ir keine andere Überlieferung als den Auszug in G. Die Er-
iriihnung des Papstes als Intervenienten zeigt, dass die Verleihung schon im April oder
Mai des Vorjahres erfolgt oder wenigstens erbeten nrtr. m
Die <|Uoq\ie kaicndarum martiarum ijroximaruni" aliuni qiiondani coniitatum in
Inimt'deshusen intcnx-ntu Benedict i pape, (Junigunde iniperatricis augustt;, Kiierliardi
Bauenberfrensis ecclesi§ episcopi, l'iligrini ciusdem ecclesie pn^positi regiiijue can-
eellarii ubtinuit, quem situm in locis Sorathueld, Sinuthuelt, Ahnunj^a, Trcuercsga,
]»urclaun Liudolfus comes, dum vixit, tenuit, ea rationo nt nee ipse Mcinworcus e])i- »
8C01IU» nee aliquis sueeessorum suorum uliam pntcstatcni lial)eret aiicui suo niiliti vcl
extraneo euudem coniitatum in Ijcnetieium dandi, sed ministeriali-s ipsiu.s ecelesi§, (jui
pro tempore fnerit. jiresit pr(;dicto eomitatui ac de eins ntilitatibus provideat ad re-
tstaurationem constructionis ip.'iitis ecciesi«;, ut inde nuu'i releveiitur, tceta rcnarcntiu'
et quicquid oportimum iuerit ad corporaiem fonnam ipsius domus domiiii, ilii IimIc 36
adniiuistretur.
439. '1/ data — anieii »lil diinklerfr Tinte, rielleicht nnrhyel ragen.
440. 'HolUiiiann^ a) rornn f/clil in <' 'Irr Autisug aus 1>. 4:v.l.
II i;iN iMcii II. iii'.'i. 563
441.
Heinrich besditifjt dem Kloster .S. Emmerani zu liefjensljury den diesem einst
von dem Grafen Warinund geschenkten Hof Vogtareuth.
Köln lij-il Juli 3.
5 OriyinaldijiUim im k. üeirlinnrchiv zu München (A).
lliiiid Metniji. Salisb. 2'29 eil. — Hund ■ Gewollt Metrop. Salisb. nl. Mon. 'J, H7t uns
A — Liiniti HA. 18", 6öl u" 'J4, = Hund Gewohl Melrop. Salish. ,d. Rat. Ü, ä60. —
l'ez Tlies. r, 64 «" 2 aus B. — liibl. s. Emmerummi 2, 212 n" 4(J Reg. aus A. —
(loinim-s Baptistn) Liher prob. Batisb. 133 n" ö4 aus A. — Ried CD. Rati.sh. 1, 136
10 //■ 144 aus A = Miijiie Patiol. 140, 357 n" 120. — Mon. Boica 28", 493 n" 305 au.<i
A. — B/Jlimer Reg. 1209. — Stumpf Reg. 1760.
Für die drei aucli von Fielier Beitr. 2, 306 ff . besprochenen DD. 441 — 4-13 sind Blnn-
qnets hergerichtet worden; bei DD. 441. 442 waren auf diesen mindestens das Munogrumm,
bei D. 443 die erste Zeile und wahrscJieinlich ebenfalls das Monogramm vorausge fertigt.
15 Geschrieben und vcrfn.tst sind alle drei Stücke von GF; ob D. 441 zuerst rerfisst
und in D. 44'J benutzt ist, liis.it sich nicht sicher feststellen, doch ist dies tcahrsclieinliclur
als das umgekehrte Verhiillnis; D. 443 geht jedenfalls auf D. 441 zurück und dürfte erst
vollendet sein, nachdem die beiden anderen DD. ganz fertig gestellt waren. Die Correc-
turen und Xarhtragungen in den Datierungen der DD. 441. 442 legen die Annahme
üo nalie, dass die Handlung und tnelleiclit auch die Herstellung der Blanquets noch i'or dem
14. Febr. 1021 erfolgt ist; vollzogen sind alle drei Stücke jedenfalls erst in'ihrend des
Juliaufenthalts zu Köln, so da.<is ihre jetzige Datierung einheitlich und ihre Einreihung
an dieser Stelle geboten ist. Vgl. darüber Erläuterungen Ahsclmitt III. — Zur Sache
vgl. über alle drei DD. Hirsch Jahrb. 2, 215 ff. — Vogtareuth setzen die DD. O. I.
S5 203. 0. II. 230 in den Sundergau, vgl. Rudhart Älteste Gesch. Bayerns -531 f.
(C.) I In iiniiiine sanctae et individuae trinitatis. Heinricus divina faventt- ele-
mcntia RomaiKinmi imporator augustu.s. H Imperialem nostri numinis excelloitiain
hoc scinui.s exigerc, immo ad .statum reyni et ad salutem anime nostrae multiim pni-
ticere, quosque divini servitü amatores, xit sine querela in dei persistant laude, libera-
30 litatis nostrae .sustentaculo contortare, niaximo autem eos, quorum labori.s devotio
divino pro ceteris invigilat obsequio. Proinde noverit oninium Christi nostrique fideliuni
univcrsitas, qualiter nos divin^ reniunerationis spe ineitati, interventu etiani dilect§
coniugis nostrae Chvnigvndae iinperatricis augustae et venerandi RicholH abbatis
eonimoniti ciiidam aecelcsiae dei infra civitatcm Hatespononsem in honorem preciosi
35 de! martiris Heimmerammi constructae, ubi venerabile curpus eins niiracidis declaran-
tibns rcqiiiescere comprobatur, quandani nostri iuris curtem Ruitte dictam in pago
Chiineiigouue in comitatu Paponis comitis sitaui, quam quidam nfibilis hnnm Warniundus
conies eidem coenobio antea contidit, cum omnibus appenditiis, villis scilicet areis
agris pratis paseuis aquis aquarumve decursibus vado molendinis piscationibus exitibus
40 et reditibus viis et inviis quesitis et inquirendis silvis venationibus familiis etiani utri-
usque scxus ceterisque quae quolibet modo dici aut scribi possunt utilitatibus ad
eandem curtem iure et legaliter i)ertineiitibus, per li[anc imjperialcm jjagiuani in pro-
jiriuni largimur eiusdcmque ^\ annundi eimiitis traditidiieni pcrpetuo iure predict^
ccclcsie eonfirnianuis, ea videlicet ratioiie ut nee episcopus eiusdem loci nuUaque eccle-
46 siastica vel indiciaria" potestas aliquani habeat i)otestatem prcnoniinatam eurtem pre-
441. [Bresslau] al r corr.. irotil aus 1
564 KAlSKlirKKTNlti: N.
fati; i-foU'sino aufcrrc vcl u>il>iis fVatniiii ibiilcm sub iniina(.'lii<.-a iustitulione dco ser-
vientimu abalionare. seil jirodictHs Ixu'lnilt'us (.-iusilein loci alibas suique successores
libi-rain exiiub' liaboant iMitostatein ([uiciiiiiil eis )ilai-uerit taeiciuli ad utilitatciii tan-
tiiiiinioilo tVatnun ilüilcin sul) ivtrula saiu'li Hciicdioti (lfi> saiK'tnquc Hciimiicraniiiic)
tiuuiilaiitinin, i>uuii\iiii lioniinmii i-iintrailirliniu' nMimta. Kt ut In;».' iiustn; lai;;ili(mis it ,>
confirinntionis auctoritas stabilis et incnnviilsa oiiini juTiiiaurat acvo, lim- ]iivct'])tinii
imlo conscrijmim jiropria inaim i-drruburantos sijjilli imsiri iiiiiirosiniir ius>iiHus iiisiuniri.
^ Sijrmim ilomni'' Heinrici iiivirtissimi lioinainiriiin iinju-ratDris an<:;ustl. i| iM.)
^ Cuiuherius cancellarius ad vicein Erkenbaldi arfliicapiiellaiii n'(.'i>'i;u(ivit. ij (SI. ;!.)''
Data V. imii. iul.'' indictiono III. anno duniiiiic«' incarnationis niillfsiiini XXI, anno lo
vcro donnii IK-inrii-i sofiuiiU n-gnantis x.\''. inipt'i-anti.s Viil'; aftuiii ( 'olonic": fdiciter
amiMi'-'.
442.
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Emmeram zu Regensbtirg den diesem einst
von seinem Grossvater Herzog Heinrich geschenkten Hof Aiterhofen. m,
Kohl l'iJl Juli H.
OfUjinnMiplom im k. Reich snrchic zu Miiiirhen (A).
Hund Melrop. Salish. ä29 rif. — Pez Thes. r, 63 n" 1 tiii.i B. — BibL s. Emmerammi
A, All n° 39 Reg. aus A. — (loaniws Baptisfa) Liher prob. Ralish. 130 ii" 53 aus A. —
Ried CD. RaJish. 1, 137 «» 145 unvrAhtiindig aus A = Migne Patrol. 140. 358 n" 121. — m
yion. Boica HS", 491 «* 304 ((»*• A. — Fragiiieutarisches Fammile im l'lir. Gulir.
1, -JSS. — Böhmer Reg. 1210. — Stumpf Reg. 1761.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 441. — Zur Sache cgi. Jainier Gesch. der Bischöfe ron
Regensburg 1, 453 f., tco schon bemerkt ist, dass wir zwar eine Schenkungsurkunde der
Herzogin .fudilh betr. Aiterhofen (in zwei Ausfertigungen , vgl. Millhcil. des Inslit. f. 25
oesterreich. Geschichtsf. 33 f. 42), aber keine ihres Gemahls, Herzog Heinrichs I., kennen.
C'.> ?{ In nomine sanctae et individuae trinitatatis". Heinrieu.s divina favente cle-
H
inentia Komanonira imjjerator aUgUStUS. g Iinpcrialcm nostri nominis uxccllcntitim hoc
Kc-imus exipere, iinino nd statiim rcgni et ad sniutein nniinnc nostrae multiim proficere, qiiosqiio diviiii
«ervitii nmntorcs, ut sine qucrcia in doi perHistnnt laude, libcralitatis uostrac sustcntaculo eonfortarc, SO
inaxinio autcm eos, quoriini Inboris devotio divino pre ceteris invig-ilat obsequio. Proiude noverit
oinnium Christi uoKtriipie tidi-liiiui uiiiversitas, rjualitcr iios divinae rcmuncnitioiii^i spe iiicitati, intcr-
ventn etiam dilectac coningi» nostrae Clivnig-vndai' iinpcratrii-iH augustnc et vencraiidi Kicholfi abbnti»
cominoniti euidam ceclcsiac dei infra eivitateni Katcüpononsem in honnreiii prociosi dci martirls
Hcimnierammi constructae, ubi venerabile corpus eius miraculis dcclaraiitibiis rtfiuicscore couprobalnr, SS
quandain nostri iuris ciirtem Eittcrhof dietani in pago TunecgOUlie in coniitatii Adalberti niar-
chionis sitam, quam avu8 noster piae recordationis dux Heinricus eidem coenobio antoa
contulit, riini oinnibus appendicÜH, rillis scilicet arvis afpc'i» jiratis paseuis aquis aquarumve decurKibns
• molcndiiiis piscationibux c-x!ti)iu.s et rcditibiis « (|Uositis et ini|u!roiiili.s silvis vonationibus fniiiiliis
etiam utrinsque scxus cctcrisque quae quolibet modo dici aiit »crilii po.sHUnt iitilitatlbiiM nd eaiidrni 40
curtcm iure et legaliter pertincntibus, per haue imperialem pa(,nuaiii in prM|ii'liiiii lar^'-liiiiir cono'dinuis
■Hl. I>) domi A C) ein Itruchntück ttat abijefiillenen Sieiicln liti/l bei d) V. n. iul. im dafür
gelatnene Lückf naehijetnnien (•) (lau iirritf X fiiif liaKiir, dif noch ireiler rriclil ; aller
M'ahrnchtinlithktil nach halle OF uraprilnijlich XVIIII yenchrieben )') I liintrr VII luirli-
i/elrnt/en g) Coloiiie — amen nach gel ragen. «S
44S. [Bresslau] a) A
II K im; IC II II. m-ji. .")(;:)
ac piTWetlialitt'r ciiiitiriniiiiiHH, cn vidclicot ratiiiiic iit ihm- oiiisrniiiit eiiinilciii loci iiiilliii|iie erflcsiii-
B(ion vi-i iiiili<iiirift'' potrstn« niiqimm linlii'iit |intc8tiituiii |>ri-niiiiiiiuitniii i'iirtr'iii eceleHiau prefnty iiiifi-rro
vol ii!*il>u« fiiitnim iliiilcin snli iihiiijkIiUh'' iiistitiitiniic dio HiTviriitiiiiii aliniii'iiiiri', »i'd |ircilictu«
WicIiiiiriiH ciiisduin loci aliliiis siil<|i.ii- tiioccNHuroH lilKTiiin rxindu liiili(-iiiit |iiiti-Htiitvin i|iil<'i|ii!d <'ii«
h pliu'iirrit t'aciciidi ail iitllitalciii tniiliiiiiiiiodo IVatriiiii iliidi'lii xiili i'f(r>ila saiirti Muiirdli-Ii dun .iaii('to>|iic
lleiiiiincraninii) faniiiiaiitiiiin, niiiniiiiii IkhiiIiiiiim ciintnidR'tiniiu ri'iiiotii. Kt iit liyr noHtri,' lnr<,'lti>>nix
C0Il(.'('8si(inis vt conliriiiatioiiis aiirtoritas HtabiÜH i't iiu'oiiviiiNa omni |iL'riiiaiicat acvo, lioi: pri'C'r|itiiin
iiide ('oiiHci-iptiiiii |M'o|iria inaiiii rorrulioniiitOH .tigilli iiostri ini|irossioiic iiisHiniiiH iiixif^iiiri.
§ Sipiuiii iloiiini HiMiirici invictissimi Uoirinnoruin imperatoris auf^usti. ^ f.\I.)
10 p Ciuitli<.'ri\is i-;UK-cll:iriiis ;i(l viciiii lükciibiilili arcliifapiicllani n-eo^novif. "^ CSI.3.)''
Data V. noii. iiil.'' imlictiDiic iii, aiiiii» (Inmiiiic«; inearnationis niillcsinin xxi, aiiiif»
vero dimiiii Ilrinriri sfciiiidi r<;onaiitis xx', iin|nTantis autcm \ill-; actum (jDloni»?'';
l'clifiter amen.
443.
ij Heinrich bestätigt dem Kloster S. Emmeram zu, Regensburg alle diesem durch
Traditionen zugefallenen Güter. Ktjin 1021 Juli 3.
Ori(jiunhUi>lom im k. lieichmrrhiv zu München (A).
Hund Melroj). Salisb. 229 cit. — Hund ■ Gewold Mefrop. Salüh. ed. Man. 2, 374 aua A
mit non. iulii = Lünig RA. 18", 651 n" 23, = Hund Gewold Metrop. Salisb. ed. Rat.
so 2, 260. — Pez Thes. 1', 66 n' 3 aics B (a). — Bihl. s. Emmerammi 2, 20!) n" 38 Reg.
aus A. — (loanne.^ Bap(ista) lAher prob. Ratish. 128 n" 52 aus Aa = (loannes Baptista)
De ortu et libertate mona-sterii s. Emmerami dissertatio (Regen.slurg 1755) 269 n" 13. —
Beurk. Gcsrh. der Gerechtsamen fon S. Emmeram 39 n° 6 aus A. — Ried CD. Ratish.
1, 135 n" 143 aus A = Migne Patrol. 140, 357 n" 119. — Mon. Bnica 28". 489 n" 303
» aus A. — Böhmer Reg. 1208. — Stumpf Reg. 1759.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 441. — Von Udalrich von Bamberg zum Formular zusammen-
gezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
(C.) I In nomine sanctac et individuac trinitatis. ITeinricus divina favento de-
mentia Romanorum imperator augUStUS. ^ Iinperialem nostri noniinis pxcclliiiti.ini lioc
10 soiniHs cxigerp, iiniiio ad statiini res;iii et ad sjilutem aiiiinau nostrae mtiltuni i)n>tii'crc, quostmo divini
sorvitii ainatorcs, iit siiii' <(ucrcla* in iloi persistant laude, lil>ernlitatis nostrae sustentaculo confortare'',
nmxime autcm eos, (|Uorun> labori.s devotio divino pre cctcri» invi^lat obsequiu. Proinde iiovorit
omnium Christi'' nostriiiue lidelium universitas, qualitcr nos divinf rcmunerationis spe incitati, intcr-
vent« etiam dilcctf coniugis nostrae Chvuigvndao iniperatricis augiistae et venerandi liidiolfi abbatis
5j commoniti cuidam accciesiae dei infra eivitatem Ratesponensem in honorem preeiosi dei niartyris
Heimmerammi constructf, ubi venerabile corpus eius miraculis declarantibus requicscerc comprobatur,
omnia, iiuae ab anteecssoribus nostris regibus vol imperatoribus omnibusf|ue Cliristi
fidelibus vel infra ijisam Katesponensem eivitatem vel in suburbio eins vel ubicumquc
loconun acteuus tradita sunt et coli ata, per haue imperialem paginam in pcrpot n u m conlir-
40 442. li) r CO)-»-., wohl «».s I c) der ernte .Strich fte m aus einem Bnchsta/ien mit Unierlänric rorr.
dl das abffefnl/ene Siegel liegt bei e) V. n. iul. in du für r/elusseiie Lücke nachgetragen l'i X.K in
dafür gelas.iene Lücke nachgetragen g) I hinter VII nachgetrageti h) Colonic nachgetragen.,
mit noch dunklerer Tinte at.i die ührigen Xachtragiingen.
448. [Bresslau] a) über r der .infang einer Oberlänge, die nicht ausgeführt ist b) am zireilen r
*6 Correctiir c) x O'n xpiy corr. au.i n
566 KAisi. Kl i;ki" n i>r. n.
iniiiiiu.4 Ot abscjUO omniiini Iioiiiiiiiim roiitrailietioiii' in iiioprimii Inr^iniur, i-ii viilclicot iiitioiie ut uce
fpisropiis ••iiisilnii luri iitilliii|iio iinliciariii vel oocl(>sinstic-ii putcstiis iilii|iiniu liaUeiit pKtcstJitfiii pre-
iioniinnlii l>'>llil prefat«» yclesinr imlViro vol iisil)!).« tVatniin iliiilnn siib iiiiiiiai'liit'n iiislitutioiie tU-o
Borvioiitiiiiii aliiilii-iinrf, sod proilivtii» Hicliull'iis oiiisduiii loci iiblias siii(|Uf .siU'i-(>ssiiros iiliernm (>xin(le
linhi'ant pntcslatrm (|(iie(juid eis pinoiiorit fnciomli ad iitilitatvm taiitiiininodo fratriim iliidoin stib &
ro^iiln saiicti IlL'iit'dicli doo saneto<|iif Ileiiiiiiioraiiiino faniiilaiitiuni. Kt ut liaoc no.strni' ciiMliniiatioiiis
et Inrptioiiis aiu-toritns stahilis et iiu'onviil.sa uiiiiii poriimiipat novo, hoc prcccptiiiii iiidc i'nuM-riptiim
propria inanii currubciraiites siplli iioütri impifssionc iiis8iinii:> ii:si),niirl.
§ Siyiiuin douini Hcinrit-i invictissimi Koinannruin iiii])cr,itni-is an-jfu.sti. ^ (M.)
^ Ciinthcrius faiK-ellarius ad virom Erkcnbaltli arcliicaiipullaiii ncngiiuvit. ^ (Sl.:i.) lo
Data V.'' 11011. iid. iiidictioiie III. aiiim doiiiinicc ineanintioiiis iiiillesinin XXI, anm»
vero domni Heinrici secundi regnautis XX, iiiipcrantis viu: actum Colonie; feliciter auieu.
444.
Heinrich verleiht dem Kloster Gandersheim die Grafschaft des Boto und
dessen Besitz im Svilberi- und Amviergau. Ninmegen 10-Jl Juli ä8. n,
Oriffinaldiplom im herz. Lnndeshmiplanhiv zu Wol fenhütlel (A).
Schalen Ann. Pixderh. cd. I. 1, 444 aus A ^= Orig. GueJf. 4, 467 n" 1, = Sclinteii Ann.
Padcrh. cd. II. 1, 305. — Leuckfeld Ant. Onndersheim. 115 aus A mit indict. III =
Lünig RA. IS'', 29 n" 22. — Leihmz SS. Brunsvic. 2, 378 utirolhlmidig aus 3/s., alle
mit X. kal. aug. — Harenherg Hist. Gandersheim. 658 n" 3 aus A mit kal. aug. — so
Böhmer Reg. 1212 zu Juli 23. — Stumpf Reg. 1763 zu Juli (23).
Auf einem durch Vorausfertigung des Monogramms hergerichteten Blanquet geschrieben ron
GE, der die Urkunde auch verfasst hat. IVenn unsere Annahme hczügUch der Correctur des
Tagoidatums (s. Kote &) zutrifft, ki'mnte der Sachverhalt wie bei D. 41H erklärt werden.
(C.) fj In imniinc sanctae et individnac tr'mitatis. Ilcinricns divina favente dt'- ü
mcutia IvMiiiauuruin imperator augiitstiis. Si tidcliuiu nostninmi vntis ])riiljal)ilil)us
benignum jir^beudu assensum iusta ill'iriini disidi ria in liuniani>. inaxiinr aiitciii in
aeclesiastic'is utilitatibus S clcnifiiter aii<liimi.s attjuc perKciiims, id jiruiecto et aiiiiiiae
jiostrac saliiti atquo rcpd stabilitati iiroHc-cre certi.sjiiiiic conüdiinus. Proindc iioverit
oinniuin (.'liristi iiostroruiiKjm- Hdcliiiiii miiversitas, qualiter nos per intcrveiitiini dilcctae w
coniugis nostrac Cvnigviidae videlicet iiiipcratricis augustae iice iioii tidelissinii iiostri
I'iligi'inii vcnorabilis Coldiiifiisis aoclcsiae arcliiepiscii|ii, ininio familiaris nnstri Mcin-
vverci j^aiictac I'aterbnmneiisis aeeli-siac poiitifieis pm aiinirt! at(juc petieidiie nomine teiiiis
ßorori«, r<5 auteiii consanguineae nostrae doninae Sophiae Gantheresliciincnsis nioiiasteni
inatrii« atque doininae nee lum pro reefirdatione atqiic requie jiatris nostri Hcinriei s»
magni Bauiiarioruni diicis aniiiiae, ciiius ossa in eodom requieseiint inonastcrio, talein
coinitatum, qualein lJ<'>to coines ex iin])eriali nostro teniiit iminerc, iniVa Ijos ([uippc
pagos: Gandeseuiigavvi, Grcnigavvi, Friethenigavvi, FIcnitliigavvi, Avganagavvi, Veii-
zigavvi, Eriggavvi, <-t insui)er qiiieqiiid in bis duobus jiagis: Svilberigavvi et Oni-
inergavvi viwuK ei<t babere, ad altare sanctonim eonfessoriim paritci'(|iic |)ontitieiiiii, «o
bcati scilicet AnaKtatsii atqiie Iiiiioeenlii. in r|uoiMnn lionore pri;diciuni < iantliereslici-
mcnsc monaMtvriuni construettnn atqiie conseeratuiu est, prout iuste ae legalitcr postsu-
443. d) an V Correctur.
II KIMM ('II II. 1(121. 567
niiis, por li.'iiic iin|icri:ilc-iii |ia]L;iiiaiii tlonaiiius at(iui- lar^iiiior in |)ni|iriuiii. Kt ut
liacc iiostrao traiÜtiiniis aiic-toritas stabilis |)<-rniaii<'at, i'aiii iiiaiiu jiropria n>b«i'aiitC8
si);illi ii(i>tri iii]ii-i's>iiiiii' iiissiiini> in.sifjniri.
^ Sif:;iiiiiii ilnmiii Ilciuiici liiiiiiaiiiinini iM.i iii\ icti>>iiiii ini|iiratiiri.s aii^iisti. p
f, ( nintlicTiiis i'aiicillariii> vice l-'.rrln'inlialili arc-liiL-a|ijii'llaiii rccngnovit. ^ (SI. :i.)
Data anno al) infarnafinn«' «iDinini nostri Icsii < 'In-isti iiiilli'sinio X.X I, indictiono
lifl, annii vem dunuii Ileinrit-i Hoinamiruni invictissinii iniiicratoris aii;^n.sti »(jcumli
rcjrnanti.s x'x, iniiicranti.s autcm VIII; aftiiin V." kal. an;:;ii.sti'' Novioinago; fV-licitor'' ainfu.
445.
10 Hebv'ich spricht der bi schoß leiten Kirche zu Verden den Nachlass der ha
Bisthum Verden verstorbenen armen Cleriker zti, erklärt betrügerische liechts-
fjeschäfte i'erhciratheter Cleriker, durch icelche ihr Gut dei' Kirche entfremdet
uerden soll, für unr/iltig und verzichtet zu Gunsten der Kirche auf das Recht
des Königs an solchem Xachlass. j^r,hi lo^l Aiajust 7.
14 Origimildijilom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A).
JIddeiihcnj Verdener Geschichtsquellen 2, Üö n" 8 aus A mit VI. id. aug. — Stumpf Reg. 1701.
Geschrieben von GE. Von die.'iem .lind mindesten.'^ Eingang und Svhluss des Contexles
auch verfa.'tst, wahrend das initiiere Sliick eigenlhiimliche und für .tich allein stellende
Wendungen aufweist, so da.is es möglicher Weise auf ein aus.ierhulh der Kanzlei enl-
jo standenes Concept zurückgeht.
(C.) y In nuniinc .sanctac et inclividuac trinitatis. Iliiiuicus divina favcnto cle-
nu'ntiu Ikonuinunnn iniixTatin- aujfustu.s. Si intcr cetera pietati.s opera, quibus
cxereendis iiigcni ojicrani [j ilare debenui.s, aecclcsia.s dei sublimarc et augere .studomus,
non siduni temporalem in pacc quiotem, verum etiani sine fine sempiternam a Christo
«5 et in Cln-isto consequennir acternitatem. (^hiapropter, nostra dilccti.';sima coniuge
CvnifjT^-nda videlieet imperatrice aiigiista interveniente, Vvitgero vencrabili sanctac
Fardensis aeedesiae episcopo nostra impenali potestate concessimus, immo et omnibus
successoribus eins eiusdem loci futiiris pastoribus concedimus, ut, .<i in ilio cpiseopatu
jiaupercs elcrici sive in mona^^teriis sub regulär! di.-itrictionc degentcs sive ceeiesias
jn t'iiis procurante.-j pri;dia et maneipia emerint, aediHeia construxerint vcl aliam siipellec-
tilem eoUegerint, post mortem ooruni eadeni saneta Fardensis ^cclesiä totiini lierodi-
tari.i iure possideat, quia iuxta nostrae estimationis arbitrium atque canonice legis
institutura nemo Ulis rectius quam saneta aeeclesia lieres succodit, ex qua et sacros
ordines et quicquid habere potuerunt perccperunt. Qui, quod absit, si uxores et proleni
jj habentes pr^dia non per se, sed per alios fraudulenter comparata sub ea occasione
alienae manui t'eeerint tradi, ut" vel sie subintroduetae mulieres suaque posteritas ea
possint postca possidere, volumiis firmiter'' iubemus et pro lege statuinuis, ut nihil
ob lioe huius sui iuris jiretata aeeclesia perdat, sed bona integra, que ita callide ab
444. iBresslaii] a) «« iler Ziffer, welche in rlafilr fiehLtiseiic Lücke nachf/etraf/en int, hnl man
10 ^" corriijieren versucht, und sie ist so undeutlich i/eirordin, dass nicht sicher enl.tchietlen irerden
/.•(IHM, oll X ans V oder V aus S. rerbe^sert werden sollte; doch scheint uns das letztere wahr-
scheinlicher; wir haben daher mit allem Vorbehalt V einije-tetzt h) gusti — feliciter hinter
au in dafür gela.-<sene Lücke nachgetragen.
445. [Bresslau] a) ut über der Zeile nachgetragen li) dahinter Rasur, cielleicht ton qi
568 KAISKÜIKKINDKN.
ai'ci-loiu viiliu-ruiit alioiiaiv. \>vr prujirii-tatcni iior|ir!ualit('r liahcjit: et iniic(|uul'' de
boiiis fiinim ad mistruin iii> diiin.-ii'itiir iRTlincrc, M'j)ius iioiiiinatain aiTflisiaiu tutum
jirojirii" perinittiimis liabciv. Kt iit liacc lutstrai' aiu-lui'itatis jiafjiiia staliilis et iiuMm-
viils« omni pcrinaiu-at acvn, i-ain luami projiria rolmrantes sigilli iiostri iniprossione
iussiimis iusigiiiri. &
H Siyiuiui doniiii Iliiiii-ii.'i Kuiiiaiuiruni invictussimi (^.M.) innuTatoris aiij;iisti. ji
^ Guntlifi-ius caiiccllarius vice Krcliembaldi arr!ii('i>i!<c(>i)i rcco^uovit. ^ (SI. 'i.)
\h\i& aiiiin ab incarnatifuu- doiniiii iiiilk'siiiui :Ü1S I. indictioiu' ll?I, aiiiici vci-d dumiii
lliiuriei Uomanoruin impcratori.s aufjiisti secundi roj-nantis iüx, iinixianlis aiitcni \lll:
artiim VII.'' id. aii''. ( 'oliiiiiaf'': iV'ru'itiT amen. lo
44G.
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster des h. l'etms, genannt Diefkirchen. In
der Vorstadt von Bonn eine Besitzung zu Bieber, die er seinem Arzt Landerich
geschenkt hatte und von dessen Witwe zurückericorhen hat.
Cuhhnz 10 Jl Aufiiist lo. is
Oriyinnldiplom im k. Stafitsnrchiv zu Düsseldorf (Ä).
Günlher Topographische Gesch. der Sladf Cohleiiz (Cohlaiz 1813) 17 lic;/. — Günther CD.
Bheno-MoseU. 1, 106 v" 40 aus A. — Facsiiiiile in Kfiiseru7-kunden in Abb. Lief. 4,
Taf. 14. — Görz Mittelrhein. Reg. I.il9. — Böhmer Ecg. 1213. — Stumpf Reg. 1765.
Yerfnaiit und geschrieben von GE. so
(C.) I In nomine sanctae et iudividuae trinitatis. lluiiiricu.s divina lavente ele-
montia Homanonim imperator augustus. Si necessitato.s aocclosiasticas nostro rele-
vantes ^ iuvamine locis deo dieatis (|uiddam conferinius boneficii. id ad luiiuiroiii et
Stabilitäten! re;jni nostri seinms tcni)ioraliter proficere et animae no.'^trae saiuti jicriif-
tnaliter constdere. Proinde omniuni Christi nostrnnnnque fidclium miverit universitas, s5
qualiter no.s pro remedio animae ncstrae dilectaeqiic coniugis nostrae Cvnigvndae
vidclieet impcratrieis augustae tale pr§dium, quäle Landerico cuidam no-ftro medieo
dedinm.s et po.st eiu.s mortem a vidua siia reeoniparavimus, situm in villa quac vocatur
Bivcra in pago Engiresgovve in comitatu Ellonis, siitlVagantibus nioritis ac peticionibiLs"
Bei"tsvindac abbatissae'' de monasterio sancti Petri Tliicikirii lia"^ dieto in .suburliio M
IJvnna«' Atn, ad altare ])r<;dicti saneti Petri apo.-itnli in usus niimaeliaruni deo ibidi'ni
sub rc^rula saneti Hencdicti servientiiun cum omni iitilitate, quae vel seribi vel nonii-
nari pot<st, larj^-iniur donamus et de nostro iure in earum'' ins perpctualiter habenduni
onniino tranfundimus' . Va ut liaee no.stra auctoritas stabilis iiernianeat, eam manu
prnjiria roborantcs sigilli nostri iuii)ressione iussinms in.signiri. »
§ Signum domni Hcinrici Ifomanorum (M.) invietissinii iniperatori.s aiigiisti. ^
I Ountiierius cancellariu.s vice Krcliembaldi arcbicpi.scopi rccognovit. ^ (SI. 'i.)
Data anno ab incaniatione domini ndllesimo ^\ i, indictione IIII, anno vcro domni
Heinrici Ronianomm iniperatori.s aiiguBti secundi regnanti.s X>i, impcrantis aiiteiii \III;
actum Illl id. aug. C'onflventiae: feliciter amen. ♦"
445. c) <|uicfi<I A A) \TI. — Coloniao irahreeheiiilirli t'n daf/lr tfclan/iene Lücke naehge.trinien.
440. |Uru«slau] a) t ridhicht rori: iiii« c h) dahiiticr ac riKurniliert c) K rorr. nun It il) a
corr. au« o c) A ; ilnhinitr der HeM der Zeile Irer t/e/aasen.
447.
Heinridi scheiiht den Nonnen zu Iiin/jel/ieim ihn- i/nn run d>:r Edlen Kddiln
übereignete Besitzung zu Hahausen. Walbeik lojt .
liiiigellieimer Otpiiill/iiili defi Ahls Hniirirh Wirschius iias ihm Ende ihs IH. Jh. p. Hö
5 ««.V beglaitliifiler Al'srliri/'l in einem verlorenen filteren Vopidlbnch im Besitz des Biirnns
r. d. Dee/,i-ii liiniiellieim zn liimielheiin (fi). — Rimjelheimrr Copiallinrli vom J. 17 H
/). i>, nngehlirli uns dem Oriijiwd, in Wir/.lirlikeil ans lillerer Äbsrlirift, mit z. T. will-
kürlichen Correcturen des beglaubigenden Notars ebenda (C).
Eiriird Hisl. ijen. Sirxon. prnef. 7 uns dem noch uncorriyierten C oder dessen Vorlage
10 («)■ — Jiiiiickv l'ß. vnn Hildesheim 1, (i'J n" 6"'V ans Ca. — Böhmer Reij. 1207. —
Sliinipf lieg. 17ii7.
Wahr.iclieinlich geschrieben von GG, dem muh <las Diciaf angehören dürfte. — Einige
Worte ans dem JJ. 447 .tind in die Flihchnng DO. I. 435 übergegangen. — Zur Einreihung
vgl. Erlänterungen Abschnitt HI.
16 Tn iiiimiuo sanctar" et indiviiluar tiiuitatis. Hi'iirifiis divina'' providcntc clr-
iiicntia'' Koiiiaiiiiruni impcrator augiistiis. Notuiii sit omnibus sanctae dei ecdesiao
nostrisque tidelibus praeseutibu.s scilicet et fiituris, qualitcr ii()s per interventum Chuni-
i.iiiii1ac dilfctae coiiiup;is nostrae iniperatricis au^ustae ac pm nostra eiusque .sahitc et
rciiifdii» aniiiianiDi parciituin iiostroniiu sacro altari ad lioiiorcm iK-atonini iiiartyrun»
so Abdon et Sennes dodicUn aneillis(pio dd ILi jum Icmiidrc siTxicntibiis in Ihco qiii
dit'itiir Kinicellieini'' in jn'oprinm diinamn-s'' et ntl'criniu.s tale praediuni. (juale quaedani''
nobilis niatnma nomine Eddila a sua proprietato dedit in nostrani pi-Dprietateni, quod
vocatur Haliusen' sitnm in pago« in comitatn vcro comitis'' , cum
iinniibus sms pertincntiis exitibus' redditibus arcis aedificiis maneipii.s utriusque sexus''
25 torris cultis et incultis .silvis ' pascuis jn-atis a(juis aquanimve decul•.sibu^< piscationibus
nmlcndinis et einn onniibus suis ntilitatibus pei' lianc mistri imperialis praecepti paji-inam
oa ratione tradinnis, ut null! abbatis:<ae nullifjui- alii potinti personae liceat ad snas
inanus teuere aut cuiquani in l>enefieium tradere aut quiequam de eisdem bonis usur-
pare, nisi ad projn-iuni nsuni aneillaruni dei inibi ])n> tempore fanudantium semper
30 pernianeat, exeepto si euni eonsensii earundein aneillaruni dei melius et commodius
possit concambiri; illud vero concambium similiter ad earum usiim'" tantunmiodo'"
persistat. Et ut haee donationis auetoritas firma stabilisque perpetim pernianeat, lianc
paj^inam indc eonscriptam manu projiria firmavinius" nostroque sigillo insigniri iussinnis.
Signum diuiiiiii llcnrici invietissinii Komaiioruni iminraturis augusti. (M.)
js (ninterius" eancellarius ad vicem Aribonis Moguntini'' areliiepiscopi et arehi-
capellani reeogiiovit.
Datum anno dominieae inearnationis millesinio vigesimo primo, indietione qnarta,
anno vero doniini Honriei socundi regnantis XX'', imperantis VIII''; actum in Walbielii:
feliciter* amen.
w 44". ^Blocli-Holtzniann] a) sanctissimae C b) divina providentiae dementia B: divinae provi-
(lentiae dementia C c) Ü; Riugdem corr. ans Kingellieim C d) donavimus H. rt/l. I). 44S
f) fehlt in B t) in C scheint s in z corr. zu sein <x) in BC ist keine Luche angedeutet
h) dahinter in B Ringelheim, in C Ringfelheimb,- offenljar war auch hier im Original tine
Lücke, die schon in einer älteren Abschrift durch den Ortsnamen rerl-ehrt ausgefüllt war
45 i) aditilius BC k) dahinter in C servitiis über der Zeile nachgetragen; diese sowie die in
der folgenden Xole eruiihnle Xachlragung sind offenbar fähchende Interpolationen, cgi. D. 448
1) sylvis ßC; dahinter in C venationilius über der Zeile nachgetragen m) tantunimodo usum
C, cgi. I>. 448 n) firmamus B; firniavimus corr. in tirmumus C o) Gunterlus B; Gun-
terlus corr. aus Gunterus C p) Mojuntiae B; Mogunciao corr. aus Moguntiae C q) C;
60 vicesinio B r) C: octavo B s) foelidter B.
Kai^erorkondeD 111. 72
570 K AisF. i;ri:Kr n dkn.
448.
Heinrich schenkt den Nuntien :u (^iied/inburq eine ihm von dctii KOlrn Eqino
übereignete Besitzung :>' l'linziiuuzi und zehn Hu/oi zu Krxleben.
QnaVinhiinj WJl ,
VnijiniddijilKtu i»i k. Sl(itits(tnliir :ii Boliii {.[). &
AV/^i«T .4«/. QimHiiih. 160 n' 1 aus A = Lihiitj JRA. IS*", im n' 29. — Enttli CD.
i^iirdliiih. lil n" 4 aus A. mit FacsimUe- Fnigiiietit. — Heiiieiiuvni CD. AiiJudl. 1,8'j
d" 104 «iH.-; .4. — B'ihtner Heg. 1314. — Stumpf Beg. 1761).
Gexrhriehfn von GU, dem auch A(.< Diiidt iingchöreu dürfte. — l'liozuuuzi (in dur.so:
Plozewistehe) wird ah Wü.'itung Pletzwitz hei Gross -MUhlingeu gedeutet. — Die Quedlin- lo
hurger Kirrhiceilie fand am 34. Septemhcr statt (Ann. Quedlinburg. 1031 in Mmi. (liri
SS. 3, S6) ; die Urkunde niu.ts al.'io naeh diesem Tage au.'ige.itellt .sei».
rm.
(C) I In nomine sanctae et indivicluiie trinitiitis. Hciiirifu.-i dei gratia liciiiiaininiiii
imperator augustu.*. i^ Nutuni sit oninibus nostri.* ricU'libiis pre.-fcntiliu.-* .scilicot at-
quc futuris, qualiter uo.s pro rcmcdio anini^ tertii Uttoni.s iniperatoris aujju.sti dilcc- is
tissimi senioris nostri nee non pro salute no.-^tra et dilectissimae coniugis no-strae
Chunigundae iuiperatricis augustau altaii in honore dei onmipotentis et sancti Seiuatii
conlessori.s aliorunique plurinioruni saiu'tonini consecrato, cuius dedicatiniii iiitrrt'iiiniiis,
ancillisque dei ibi pro tempore servieiitibu.s in loeo qui dieitur <^>uiilirni;;il)ureli in
prfqjrinni d(mamus et in dotem otterimu.^ talr prcdiiun. quab- i|uiilam nobili.-; vir miniiiic so
Egino* a siia proprietate in nostrani dedit jiro]trietateni, quod vocatur Plioznuiizi •', et
decem uiansos in altero loco qui dieitur Arrikc.>^ieua, que .<ita sunt in pago Nord-
duringon^ in comitatu vero Tliiotmari marchioni.s, eum omnibus eorum pertinentiis
areis aedifieiis mancipüs*" ntriusque .sexiis terris cultis et incultis .silvi.s paseui.< prati.s
nquis a(piarumve deeursibus molendinis et eum omnibus suis utilitatibus per liaue ss
nostri inipi'rialis preeepti paginani ea ratione tradinnis. ut nulii abbatissae nullique
alii )iotenti personae liceat ad suas manus teuere aut eniipLani in benetieiuni prestare
aut quicquam aliud facere, nisi ut a<l jiroprium usum aneillarum dei inibi i)ro tem-
pore famulantium semper pcrmaneat, exeepto si cum eonsensu et voiuntate earundem
aneiilanun dei nieliu.s et connnodius possit concambiri; ilhid vero concambium .«imiliter so
ad earum usum tantummodo persistat. Et ut haec donationis auctoritas lirma stabilis-
que perpetim permaneat. haue paginam inde efinseriptam manu proprin finiiaviuuis
nostroque sigiilo insigniri iussimus.
I Signum domni Heinrici imperatoris augusti. | (M.)
I Giintherius caneellarius ad vieem Aribonis Mogontini arcliiepiscopi et archi- j»
capellani recognovit. ^ (SI. 3.)
Datum ainio dominicae incarnationis miliesimo XXI, indietione Illl, anno vero
domni Heinriei seeundi regnanfis x'.\ . im|Mrantis viil: aetuui (jiuidilingibureli: felieitcr
amen.
44**. [Brcsslau] a) icahrurhelnlirh in dafür f/tlaiuene Lücke nach(/elrnf/eu h) ddurin mif Hamr «o
Ol zirifhen ]> unil i l/amir.
II Kl N i:i( II II. iML'i. 571
44t).
Neinrir/i sche}iht der bisrhnßiciten Kirche zu Merseburg den UoJ llaiuersleben.
Mrisrhio-g lO-il Oiiohrr ö.
Miisihiinjir t'opiiilhiirli mis ilrm Aiifiuiij ihs lö. Jh. f. .%' in tirr Sli/lshibliotln-k zu
i Mfiselmrij (B).
Chroiiira ejüsc. eccl. Mtrsebiirgens. bei Liideirif/ Hei. 4, S62 und in Mon. Germ. SS. 10, 178 eil.
— ßres-slan in X. Anliif 17, 437 eil. uns li. — 7vV/i»" Merseburger l'li. 1, 30 n" 5ö aus B.
Vrrf'iiyist nnd iralirscheinlieh aueh ge.'icli rieben von GB. — In B lieisst es auf f. 97':
Privili'giutn s;iiu'ti Hoiurici imperatoris »iipor tlonacione villafum Vtliini et Ubethei.
in Item privii(»;iiuni de Tirinnisse (ndrr Tirumisso mhr Tirminsse oder Tirinnisse oder
iilndiili) et Grauiiuldi-rt'. Et istc dm.' littiTf imperiales non possunt legi proptor
vetustatem. Die eine der beiden dem Copisten unleabaren Urkunden ist unser D. 450;
die lindere ist nicht erhalfen und wird auch in der Chronica episc. eccl. Mersehurgens.
a. a. 0. nicht erivi'ihnt. Im übrigen vgl. zu den nicht völlig klaren Angaben der Chronik
IS über diese und andere vielleicht gleichzeitige Schenkungen des Kaisers Wilmans in Ar-
chir 11. ir,4 //; und Kehr a. a. 0. 54.
In noiiiiue sancte et indiviclue trinitatis. Hoinricus divina favciitc cloiiioneia
Rnnianonun im]ioratoi- ausiistiis. [Si venerabilia]" ecclcsiaruni di'i loca alicuiuä
(loni eiinuiiiido ditaro ac sid)liiiiare studiieriimis, nobis id"* regnii[ii<' imstri statui pro-
80 tnturuiii «■>.>i- iiiiniiui' <liiliitaiiius. (^uajirnptiT iKivcrit iniiniuiii ( 'liristi tidi-lium nostro-
rumque iiiiiversita:-, (juaiiter nos pro reiiitMÜd aniiiic imstre parcntuiinjui' iKistrorum
nee non dilrctissinio eontcctali-s nostrc Kunigiinde vidolicot inipi-ratricis aiiguste Merse-
biirgensi ecciesie in lionore sancte dei genitricis senipcnjuc virginis Marie et sancti
loliannis baptisto sanctique Laurencii niartiris a parente et antecessore nostro Ottone
S6 primo impcratore augusto constructe, postea vero peccatis*^ exigentibus'' destructe, per
no.s auteni divina propiciante graeia recuperato quandani nostri iuris corteni Hanieresleua
dietam sitain in pago Xorhtduringe dicto in coiuitatu vero Liudigeri eomitis cum
oiiinib\is s«i.< jpiTtinrnoiis villis agris arcis edificiis torris cidtis vt ini'ultis silvis vena-
ciiinibus aquis aquarunique decursibus piseacionibiis niolcndinis j)ratis pascnis viis et
so inviis exitibus et reditibus quesitis et inquirendis niancijiiis utrius<pu' sexns et Omnibus
que quoniodo nmninari vel scribi possunt utilitatibus ad eandeni cortem pertinentibus"
per lianc nostrani impeiüalem paginam concedinius atqiie larginmr et de nostro iure
ac dominio in eins ins et dominium omniuo transfundiinus. ea vidclicet racione ut
ciusdem ecclesie venerabilis episcopus Bruno sibique postidnc succedentes liberam
35 habi'ant de eadem eorte eiusque portinenciis potestatem quidquid eis plaeucrit ad usum
ecclesie faciendi. Et ut liec nostre donacionis auctoritas stabilis et iiiennvulsa omni
posthinc permancat tempore, hoc preceptuni inde conscriptum manu propria corro-
borantes sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
Signum dunuii Heiiirici üonianiiruni iiivictissiiiii imperatoris augusti. (^f.)
*o Ounthorus cancellarius vice Arebonis archicapeilani recognovi.
Data III. non. oetobr. indictiono IUI. anno doininice incamacionis M.XXI. aium vero
domni Heinrici secundi regnantis .\X, iniperii autum vii; actum Merseburg.
449. [Bresslau] a) fehlf in B, im an ilieser Stelle eine Lücke ffelanseti i.-<t ; irahrscheinlich waren die
M'orte im Original unleifrlich (leicorden b) ui" ß c) pectatis Ü d) exientilius B e) per-
■•4 tintMites B.
72*
572 K AlSKUr ÜKl'NDKX.
4:)(i.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Mersebitrff die Orte l tliiiii /md Iliilic-
tllOli. MerselKni tii;'l thiobvr .■).
(triginiildiphwi im DowsliflKarchiv zu Mrrxehiirfi (A). — Ahsrlirifl in Mft. Bfrhisdorff's
au.\ ihm lS/19. Jh. V. p. 22 aus Ä in der Slif'lshihlintlK'k daselbst (C). b
Chronica episr. vcvl. Mersthiirgeiis. hei Ludeiriy Brl. -i, SoS und in Man. Grrm. SSI. 10,
177 eil. — Hafer Ziitsrhr. 1. 16(i u" IJ ans A mit imlict. III(l) nnd ix. inip. \'II(I). —
Kehr Mrrsvhiiriiir l'H. I, 01 ii" 5tJ ans A. — Stampf Ben. 17iif>.
Gesehriehcii nach -D. 449 ron GH. Dieser hn/le zuerst ein Blamjnet herijerirhlel , mif
irelchem er den Einijanii bis einschliesslieh reciiperatae (Z. 24) nnd die Siiimimzeile mit lo
Monogramm voraustjefertigt halte: altes übrige ist später hinzugefügt. — Die Ortsnamen
n-erde» auf Uluten, Wnslang bei Salzniiindej nnd — weniger wahrscheinlich — auf Bedra,
Kr. QnerfurI, gedentel, vgl. zuletzt Küslermann in Xene Millhil. ans dem Gebiet historisch -
antiq. Forschungen 17, :iii7. 471.
(C.) y In iinmine sauetac et inclividuaf trinitati>. lliiinicu.-- «livina tavciitr i-lc- i6
incmia Roinanoniiu iinjicrator augustus. .si vciiciabili« iKH'ik-.siaiiiin «l.-i luoi g iiliculus
ddiii c'i>iiiiiio(U> (litHie vel siibliniiire stiidufriiniis, iiuljis id rcfriiiinu» iiostri statiii |>icifiitiinim t'ssc
iiiiiiiiMP diiliitnmiiK. Qiui)iro|iti-i° nuverit oiimitiiii Christi no»ti°oriiiii(|iie Hduliiiiii |ircsi'ntllll)) .sc'liK'Ct
ac futurnnim industria. i|iialit<r ims luo reincdiu aiiiiime nostrae parentiiiiiciuo nostinriiiii lui- iioii
dilcctis.-iiiiai- ciiiitfctalis uostiaf l'vni^rmiilat' vidcliret iiii]i('i'atriris ati^'iistac Mpiseldiifrinsi arrcli siai' SO
iii litiniirc saiictae dci geuitritis Maiiac J)CrjiCtliae(|Ue virjfiiii[s] nC'C 11011 saiifti Inliaimls liaptiwtaf
snncticiue Laiirpntii nmrtiris [a]» iinronte et aiiteccssore nostro Ottfoiii-] iniiiMi lin|iriatori' au^iisto
coustrurtai', postca vpru |iocratis [exigoiitibiis] destructao, per uos auteiii diviiia propieiaute <i:ratia
recupcratai- (liias villas Vtliiiii et Hiibetlieri iioiiiinatas sitas in paffi. Hassaga * in ooiultatu
vero Sigi[lVit]lii'* oc.iiiitis ad u.suiu fratruiu deo ibidem scrvienciuiii '' cum omnilms « perti- ss
nentiis » terris ciilti» et imnllis ap-ris arcis aediticiis silvis venationibiis ai|Mis a<|ii'ii'uiiii|iie dtTiirsibiiH
pi.scatiouibux inoleiidiiii!* prati» paseiiis viis et iuviis exitibii8 et reditibii» ipiesitis et IiKpiireiidis maii-
eipi(i)» [tijtriiisque >exiis et ornuibus quae (|iuiiiiiid(i noiiiinari vel seribi pussniit ntilitatibii» ad easdeni
villa** pertineiitibus per liaiic iiostraiii iiii{ieriali'iii pa^'iiiani eDiieediiuiis iiti|iie l,'ir;,nnmr et de iioHtro
iure ae duiniirui in eoriiin'' iii.s et doniiuiiini oiniiino tran.sfundiniii.s, ea videiicet ratitmc iit eiiisileiti 30
aetcicsiae JU'epositUS sibiqiic postliiiic »uecedente» liberaiii babcant de ei. "dem preiiominatis villis
earumqiie pertiiieiitii.s putestatem qiiicquid eix plaruerit ad iisiini tratruui faciendi. Kt ut liaee
nostrae donationix nuctoritai« .stabiii»> et incouvulsa (iinni pustbinc ]ier[niH]ne[at] tempore, |liiie pre-
rc|i]tutn^ indc cünxcriptura • Mi[gi]lli nostri inpretisione preccplUlUS in^i^''^iri.
§ Signum doiiini Helnriei Homaiinnim invictissimi (M.) iiiijuiiitdris angii.sti. jj 35
I Guntlierius caneellarius viec Aribonis a[r]cliieapj)cll;mi ri'eii;r>i"vil. j! (SI. D.)'
I>ata III. iKMi. nct." indictionc IUI, anno dominieae ineaniationis niillc.'<imo XXI,
annii vcro dnimii lleinrici .«'ciindi regnantis [xx|, iiiipcrü antein \n: actum Mci-s|bvrc|.
4ö<(. Hrewilau bi riitre iiml ilie meint) n ihr f'n/i/rnilrn h'ri/i'hi:nn<irn nnclt l>I>. 4I!>. 4'il ]>) Sifi
Kiflier, dann lirei l'ntfrli'lnt/rn, dann ein Lorli uo ein (nie)- :irei liiirlmlnlien i/CMtnnilen Iwlien 40
können, dann Iii; Sitrisfridi C vi en iVAcr iler Xellr naihifrlraf/en d) eiiruni rorr. aus eiim
e) niirli jn)[ierialR zu eriji'lnzen, rf/l. I). I.'il, i/cftiiltel ilrr Uaiim nicht {} in C iriril mr/lhnl,
dam Slilcke lieg uhgefallenen Sief/rtn noch rorhanden «eien n) III. iifin, oct. miiiilichenreixc
in dofOr r/elaiuene Liickt nachr/rtrai/rn .
II r. IN lilcil II. liiji. 573
4:)i.
Heinrich, schrtikt de») Dovirnpitf/ zu Mf'rsefjiirt/ Ihirfjsflor/ iind cinf; dazu
;l,-l,V,yi;ie Iiesit:>ni;i des (lern. Mers,h.,n, Ur-I (Mol..,- r,.
Oriijiiiiildiiiliiiii im Diniisli/'tsiitrhir zu Meisebiinj (A). — Mcrsehurijer ('ojjiulhiirli ttitt
8 )l(iii Aii/iiiiii dis /■). Jh. /'. lol in 'Irr Sliflsbihliiillitk tla.sellist (li). — Ahsrhrifl in Ms.
Iliihisdoi/I's HKS dem tS/]9. .Hi. :', ji. -JH uns A ebenda (Cj.
Chronica eiiL-ir. eirl. Mersebiiri/rns. lui Liideirig liel. i, 838 und in Mon. Germ. -SS. lü,
ITT eil. — Wifer Zeil.iehr. 1. /'>/ n" 11 ans A. — CD. Sa.nmiue recjiw /, J, ^87 n" ßö
uncollsliliidiy aus A. — Kehr Mersrhunjer l'B. l, ö2 n" ö7 ans A. — Sluwji/' lieg. 1768.
10 Ge.iehriehen nach D. 4öO von OB auf einem von ihm selbst heriieriihleleit Blnnquef, auf
welchem der Anfanij der ersten Zeile bis einsrhiiesslich individime und wnhrsc.heinlieh auch
das Mmwijrnmm rorausge fertigt waren. — Zar Deutung des Ortsnamevs vgl. liiiltger
Diiicesan- und Gaugrenzen 3, ä'J7.
IC.I [i In iiHiiiiiir s;iiirt;U' et iiiiliviiliuic trinitatis. Ilcinricii:- <liviii;i t'avfiiti' elo-
15 iniutia liciinaiini-uiH iiiilirratcir ailgustus. .Si venerabilia aeoclesiaruiii ilfi loci aliruitis doiii
i'iiiiiiiiiiilii ilitaie vel siililimaiT stuiliioiinius, .'! noliis id reg'iiitiue » nostri statni pnjfiitiiiiiin esse iniiiinic
(liibitamiis. Quaproptpr novcrit oniiiiiim Christi nostrorumque fidelium prest-ntimn seiliuet ac futu-
r[oruiii]'' industi-ia, qnaliter nos pro reinedio aniiiiae nostrne pftrentumqiie nostrorum noc non dilec-
tisiiiiiiat.' rontectalis nostrae Cvnigiiiidao videlicet iin])eratricis aiigiistae Merscbiirg'eiisi neccicsiac in
SO lioiiore sanetae dei ^«'nitr(ici.s Ma]riae perpetiiacqiie virg'iiiis ncc non sancti lolianuis liaptistao sanoti-
quc Lauri'utii niartiris a parento et aiitecessore iiostro Ottone prinio inipi-ratore angusto eonstruetae,
postea vcro peccatis cxljjontitiiis destriictHe, per no< aiitem diviiia ])ropiciant(; prratia recuperatao
Porkesclorp et prcflium {\\\t»\ Geronis fuit ad hfo]c pertincns situm in pa^o Hassaga in
ci.niitatii vero Tllic'doricL coniitis ad usiiin fratrura dco ibidem servientiitm cuni"^ oinnibtis pertinentiis
j5 tiTfis eiiltis et ineultis Vllus agris areis aediKeiis silvis venationibus aquis nquarnniquc deeursibus
pisi-ationiliiis molendinis pratis pascnis viis et inviis r-xitibii.s et reditibus qucsiti« et inqiiircndis man-
cipiis ntritisquo sexns et oninibns [que qu]oiiiodo nominari vel scribi pnssnnt iitilitatibus ad i d em
prf'divnil prrtinentibns per hane nostram imperialem paginam eoneedimiis atque larg-imur et de nostro
iure et doniinio in eoriim ins et [doniilniuni .ininino transfiind[imn].s, ea videlieet ratione iit eiiisdem
M aecelesiae prejiositus sibique postliinc succedentes liberam babeant de eodem prodio eiusqiic per-
tinentiis potestatem quicqnid eis placuerit ad usum fratrnm faciendi. Et nt liaee no.strae donationis
aneturitas stabilis et ineonviilsa omni posthine permaneat tempore, hoc imperiale preceptiim inde
eonscripnim -.i;,'!!!! nostri iuprcssione UlssillUl.-« insi^'niri.
I Sii;-niiin doiiini Heinrici lioiuannrniii iiivietifisimi (M.l iinperatori.s aiigu.sti. ü
S5 ji (iuntlicrius cancellarius vice Aribmiis archicappeiiani rccognovit. | (SI. 3.)
Data III. iic'ii. i>et. iiidictifme IUI, anno doniinicae incarnationis iiiiiiesiinii XXI,
anno vem dunini Heinrici secundi re.i^nantis x'x, iniiierii auteni vii: aetiini .Mersljvrc''.
451. [Bre<slaul a) i|. zirixchen regni und nostri iincJitnTt/lnh einoenchnlien h) diese und die
folgenden Ergiinzungen nach BC, unter Berücksichtigung der DD. 449. i'iO ci inni ilnnh
40 übergeschi-iebenea v corr. d) Mei-sbvrc möglicherweise nachgetragen.
574 K AisK ur nwv N in: N.
4.V2.
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster iJrübeck ein von den freien Mii7inern
Lanpert um/ l.iudijrr i» de.< Kaisers Besitz (jekommenes Gut zu Ileudeber.
Mirsi'liiirg — — — .
Originnldiphim im für all. Slolbenjischen Anliir zu Wernigerode (A). 6
Bresxliiii DI), eentiim H7 n' 25 aus A. — Sliimjif Arta ined. HTU n" '3Tü it'is A. —
Jacobs Ihiiberker L'B. 7 n' 7 oua A. — Slitiiipf Ii>g. 1770".
Verfasxl und geschrieben von GH. IMi- l'rhiiudc kann iregen dir Remgnition nicht früher
angeselzl werden, und ein späterer Anfenthnlt des Kaisers in Mer.febiirg i.st nicht nach-
icei.sbar : überdies stimmt das Dictnt mit dem der drei rnrnngehenden DD. rielfnrh icörtliih to
übereiii.
(C.) § liiiimiiu'* saiu'tao et individuae trhiitati>. llciiirifiis diviiia l'aveiito clc-
nicntia Riiinaiiorum imperator augui^tus. Si venerabilia accelesiarnin dei loca ali-
ctiius doni ^ commodo ditaro ac sublimaro studuerimus, nobis id rejjnifuie tinstri .-.laiui
prnfiituriim osso mininic dubitamus. Quapniptcr novcrit onminin ("liristi tidi'liinii \t
iiostri>rui'iKjiic univcrsitas, qualitcr nos jjto roincclii) aiiiinae iiDstrao'' nvv noii dilfc-
tissimae contcetalis nostrae Cunigundo videlicet inipcratrii'is aii^tistac iiitervciitii aetiain"
ac pctifionc ficrbirgae vcneraliilis abbatissao ciiidain nostro insigni'' nioiiastcrii) Tlini-
biki diclo in honorc sanctac dei {jcnitrici.s Mariae .sanctique Uiti inartiris dcdicato tale
prediiiiii, fjiialc a quibusdam liberis lioiuinibus Laiii)crto scilicet et Liudgero ad nostras so
nianus legitime perventum est, situm in villa Hadeliiirun in j'ago llardego in eoniitatu
vero Liudgeri coinitis cum omnibus snis jxM-tincntiis agris anüs acdiliciis torris cultis
et incMiitis silvis vcnationibus aqiiis aqnarnnupit- doeursibus piscatinnibu> nmlondinis
pascuis prat[ijs viis et inviis exitibus et reditibus quesitis et inciuirendis nianeipiis
utriusque sexus d nnmibiis qiiai' qiii>ni"d<i miniinari vcl'' scribi piissunt utilitatibus j»
ad ij)stini prediuni pcrtinentibiu-- j)er hane nostrain imperialem paginam eoncrdimns
atquc largimur et de nostro iure ac dominio in eins ius et dominium miniino traus-
fundimus, ea rationc ut iam dicta eiusdem nionasterii vencrabilis abbatissa G[e]rbiic
sibiqiie succedontes libcram deliinc lial)eant de [ejadcra proj)r[i|etate potestatcm quic-
quid eis placuer|ijt ad usum aocdesiae faciendi. Et ut hacc nostrae donationis auc- «o
toritas stabilis r't inconvulsa mnni postiiinc permaneat tempore, lioc pi-cceptum iude
conscrijitimi manu ]iropria coroborantes" sigilli nostri inpressione ius^ilnus insignii-i.
^ Signum domni Heinrici Romanorum invictissimi (M.) imperatoris angusti. ^
§ Ountberius eancellarius vice Arebonis arcliicappellani recognovit''. ^ (SI. D.)
I)ata'' indictione"" , anno dominicai' incarnationi.-* millfsimo'" , anno »
vero donmi Ibinrici .secundi regnanti.s'' , imperii autem" : actum Mer.seburc.
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Bamberg die Güter Jrlich und
Krümmel. Augsburg November 11 — 1022.
Oriyinaldijilom im k. filantsarrhir zu Colilenz (A). «
453. 'ßrcwlaii a; A Im dahinter kteitic llamir c) insiffni auf Haxiir d) c corr. nun g
e) dahinter unnungefüllte LOrktn.
II i:i \ UKII II. liiJI. .'tT.')
Hi'i/Iniijir liliiiDijrniihiit Jldinih. 1, J:i:i K.rli\ iiiihl nits Ji mit ;i. irn|). V'll. Iliinllirr
CD. MeiioMosill. I, 108 «» -// wis A mit a. reg. XXII. — Mon. Bmni 41", -JUn n" /•>/
aua li. — lifil'i- Milldrhehi. Vit. 1, 346 »"291) ans A. — Cilrz MilHrhein. liifti. 1TJ2. —
B'Vinwr Jiaj. iJliJ. — Stmii/if I{,(i. 179t.
b Xnrli D. 417 (lesiliriehfii mu lin. IV. Wusii- hidiinlc .sich eiitfs l'erfiiniiitiHildllcs, ild.s
noch GA diiirh Wiraii.'ifntigiimi dir Wnrtv Signum doiniii Hoinrici zum Hlmiijuet Iwr-
(jerirhh't luillf. lin. IV scluiiit diiiiii ziDu'irh.^it dti.'i Mouoi/ramm IdnztKjttfiigl zu liaheti,
und wiilir.srhciidirh /'.s7 (/«.•.• lilniiquit in diisir (iffitdll herrit.'i hvKieficU, (dies übrige aber
wohl erst spiilvr geschrieben worden. Data III. id. novemb. indictluno V, «v/.s <dlein
10 in der 10. Schriftzeile .steht, i-st vielleicht erst ganz zuletzt, als die in der 11. Schrift-
zeile stehende übrige Datierung schon geschrieben war, eingefügt worden. Im übrigen vgl.
zur Datierung Erläuterungen Abschnitt IIJ. — Crumbele deuten wir lieber mit Beyer
auf Kriininicl als mit (lörz auf Crummenau. — Von Udalrich von Bamhen/ zum Formular
zusammengezogen und so in seine Sammlung aufgenommen.
15 (C.) i| In iioiuiiR' saiicti; et iiulividiu- tiinitatis. Heuricu.s diviiia lavciiu- flciiieiitia
Uomanoruin iinperator aiigustus. Xovcrit onmium Christi nostrique fidc-liuin presens futu-
rac|ue miiversitns, ^ (junlitcr iio» pro reinodio nniine nostre nnticessoninifiue" nostroriim nee non pro
saliite (lilei-tc coniiifris iiostr.ie Cviiig'viHlf videlicet impfriitricis nufriistiie t«le prudiiim, qale» Poppo
TreucrtMisis aiTliifjiiscojms nohis dedlt, scilifct Irloelia et Crumbele sitiini in pago Ingcri.'s-
M gowe in ciiiiiitatii Hfllii *, cum arcis aeditifieiis* ajfris vineis vinetis silvis pratis pasouis aquis
aquariinii|ue dciiusibiis piscationibus viis et iuviis exitibiis et reditibiis nmncipiis iifriusi|ue sexiis qu^'-
»itis et inqiiircnilis oiinii(iic oiiinibiis ufensilibn.s, que vcl scribi vel uominari possunt, ad altare sancti
Pctri apo.stoloruin piintipis in Babenbergensi "^ necciesia in ustini episcopi* deo ibidem famiilantis
perpetnaiiter habendum donnmiis et de nostro iure in eins ins oninino transfuudimiis. Kt iit liaec
S5 nostrne traditionis auetoritas iliconvulsa » pernianeat *, lianc paginani inde conscriptiiiii inanii pro-
prift roborantes si(.'illi nostri in]iressione iussimus insi^uiri.
^ Signuiii diiiinü I Iciiiriii iiivittis(M.)simi Romanoruin imperatoris augusti. |
I Guntherius gancellarius" vice Arboni.s archiepiscopi et arohieancellarii re-
cogiiovit. g (SI. 3.)
10 Data'" III. id. nnvcnib. indictione V, anno dominicae incarnationis iixAIl', anno
domni Heurici secundi regnantis xxi'-'. iuipcrii vero eins Villi: actum Aiigusta; feiiciter.
454.
Heinrich schenkt der bischoßichen Kirche zu Bamberg das Gut Unnitz.
Augsburg November 11 — 1022.
•» Originaldiplom im k. Beichsarchiv zu München (A).
Heijberger Ichnographia Babenb. 1. ISS Exir. aus A mit a. imp. \"II1. — Mon. Boira
28", 508 n" SU aus A. — B'ihmcr lieg. 12S1. — Stumpf Beg. 179S.
453. [Breaslau] a1 A bi der Grafenname In dafür f/elassene Lücke nachgetragen c) dahinter
ein Buclistal/e aiixra/lieri k\\ ein n filier der Zeile nachgelrngeti e) txn- Data
<0 mehrere fl'orle ausradieii : höchst a'ahrscheinlich icar zuerst am Anfang der 10. Schriftzeile, in
deren Mitte jetzt Data steht, III. iil. iiovemb. geschrieben getreuen f) cor ll Rasur, höch»t
ir(d>rscheinlich stand da noch ein drittes l, cgi. D. 4-'>4 .Y. h g) die Zahl auf Jiasur; ur-
sprünglich .itami XVII oder rielleicht, entsprechend der VI'., XVIII.
:)Tt; KAisKinuKiN i»r.x.
Gtschritln-H von Bii. IV, (Ur mh eines durch Vurnusf'ertiguiuj den Moiiuiiniiiiiiis henierieliMen
iiiid hikh.sl icahrscheitdich schon in dieser Geslult besiegelten Blumiitels bediente. Auf'
diesem trug er zuerst die ersten fünf Sehrifizeilen l>is sodem Bahon fZ. 2ä) oder rielleirht
nur bis in usiini riusehliesxliehl ein und fügte sjti'iler den übrigen Conte.rl und das
Esehiitokoll himn. Die Worte Data III, iil. novi'iiiln'is iiulictione V, die irie tiei dem &
D. -InH allein und für sieh in einer ^genen Schrifheile stehen, sind miiglieher Weise erst
ganz zuletzt imehgetrngen worden, und es könnte der Fidl sein, dass erst nnehher iiulictiono V,
MYi.s- ursprünglich cor actum Augusta folicitor stand, ausradiert worden u'ilre: die Tilgumi
der Worte 111. id. novemb. hinter iniperii vero eins Villi wfire dann nur rersehentlich
unlerblielien. Im übrigen rgl. :nr Datierung Erläuterungen Abschnitt III. — Als Dietnt- lo
vorläge diente das D. -lö'i oder das D. 417 : a-ir haben das Verhüllnis zu erslerer Vrhunde
durch l'etitdruck bezeichnet. Ein Zusatz zur IT. ;/?. Ü6) begegnet ähnlich im zweiten
Theile des I). 170 und in den daraus abgeleiteten DD. 436. 457. — lo« l'didrich cmt
Bamberg zum Formular zusammengezogen, so in seine Sammlung aufgenommen nml in
die.ier üc.italf mehrfach gedruckt. i&
(C.) ^ In noniino .»«anct^ et individuat'" trinitatis''. llcinicus ilivina tavi'iitc clo-
iiK'ntia liouianiirnni iniporator auyu.^tus. <^>ii(iniani t('ni|i(>i-aliiini aniis.sicine honnnun
sine Hne iiiancntiuin debemus ^ spcrarc roiinuKTatinncni, iiotiini sit .niniiiiMs in <'liiUt<«
liduli I) II s, i|iialitcr otiain nos pro reniedio Hiiiniv iioslii," mislioiiiiiiinic aiitieussKiuin" uci' iioii pro
sniiitc dilccti SS i m 9 c-oniugis nostriic t'iiuig'iuidac sc'lllC'Ct iin|ieratrici.s aiifriistao talc iiratMlium, >|unlo 20
Poppo Trouercnsi» archicpiscopiis iiohis dedit. iu lluiniunzi silmn in |)a<ro ^loeiliuclt in ciMiiitatu
Pcrhtolfi'' cum arcis ncdificiis ngris viiicis viiiftis pratis silvis pa^cuis H(|iii.s nqiiariniiqiic dciiusilni«
piseationiliiis viis * inviis cxitibiis et reditibiis niancipiis iitriiisijiic .sexiis qu(,>8itis ot iiiquireudis i-iiiiii|iie
Omnibus iitcusilibiiü, (|uc vel scribi vcl noniinnri possiint. ad altarc sancti Pctri apostoloruni principi.s
in usum episcopi"' ^'pi.scopalem "" "^ scdeni linbenborgcns s i s "■ ai'ccli's i i; jiossidellti.s pir|iitiiallli'r S6
lialir-ndiini donaniiis et de nostro iure in eins ins omnino traiisfiindinuis. Lnde eadem inipcnall
potestate. fpia coeteri ante nn.s reges et imjieratores luu-nscpn^ sniit usi, praiiipinnis,
ne qui.s liane nostrani traditioneni audeat violare. I".i nt liacc nostra* amtoritas st.tbilis
et incouvulsa perinarieat, hanc pa^iiinm iiide conscriptani manu i)riipria roliorantes si^illi nostri in-
prcssione inssiinns insifTniri. ^"
I Signnni domni Ilenrici (M.)' invictissinii Koniainn-uni iinpcraturis augnsti. ij
JS Guntheriu.s cancellariu» viee Arbonis arcliieiiisi-dpi i-\ ai-eliieanc-illarii rccng-
nf.vit.'^ (SI. 3.)
nata*-' III. id. imvenibris indictiune V, anno doniiniee inearnationis .Mx'xi'l'', anno
domni llrnriei seeundl rcgnantis x'x'l, iniperii vero eins \\\\\. in. id. iiovenil).: actinn ' w
Augusta; feliciter.
455.
Heinrich schenkt dein K/oster ( Ibermiaister zu licgensbw-g zwei Grundstücke
daselbst. Augsburg 10--.' 1 November l'J.
i.')-')". (Iriginaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A). **
454. 'Br<«slan] a, 'oi <• tinr rnuilti aiiKruiliert bl is eure, atix a c) A il) l'crtnlli in ilafür
gcUigscne Lürhe norlif/rlrai/en, dann li iilx-r der Xfile narligilcfii/cn ci »co rorr. aus «t
f; II« .Mnnor/rainiii Itnxur : der dritte Verl ical kl rieh icrir urHpriini/lirh c« nahe dem ^weilen fle-
zeichnrl und isl dann auHciidirrl icordrn ^) !• ill/er uusgewlKclitem A <ieschriel>en li) i'O»'
ii Itanur; hörliKl irahrKrIttinlirb xland noch ein \ ila il actiiiii lliriliceise auf liuDUr, die <*
i^hon nn-lter //rr/innl : .•Vni.'iiHtii felii'itcr fleht nicht niclir auf l/iifin; icic icir nliicrlclirnd ron
Ficicer Itrilr, '^, 'JHO /jrKlimml cauKlnlieren hinnen; auch utand auf der radierten .SIrlle hein
anderer Orlunnme, Kondern iiulictione V.
II HIN KI (11 II. HiJI,
577
liiid ''!>. Jlnlish. I. /.W //'■ llti IIU.S A mit a. re;^. XX, imi>. \'11I = Mußte l'ntiol.
140, S59 n" IJ-^ mif a. r.';;. XXII. — Moti. B</ivn 28", 498 n' 308 aus A. — Böhmer
Reg. l'JIH. — Stumpf lieg. 177 1. heidf unter einer Kummer mit D. /öö*.
455''. Origimildiplom im k. Jieichsarvhir zu Müiirhen (A^).
Ziriigibl in HixI. Ahhundl. der hagr. Akademie 1, 417 aus A^. — Mon. Boica >!8", 496
n" 307 aus .•!'. — Höhmer Reg. l'JW. — Slum/jf lieg. 1771, tieide unter einer Nummer
mit D. J.5.5".
Da.'is riiH de)i beiden Ausfertigungen des D. 455, irelclie beide ron (IF verfasst und,
wohl auf Blanquets mit voraw^ge fertigten Monogrammen, ge.irhrieben sitid, A utid nieht A^
die zuerst geschriebene war, ergiehf .sich im Gegensatz zu der in den Mon. Boica a. a. O.
498 y. c, ÖOO K. c ausgedrückten Au/fas.sung mit Sicherheil aus dtm Correduren in der
Datierung ron A, welche in ,•!' bereits berücksichtigt sind. Weshalb nun aber die zuteile
Ausfertigung beliebl worden ist, die sich von der ersten nur durch eine üm.slellung der
beiden Grundstücke und eine amlere Beschreibung der Lage des einen unterscheidet , entzieht
sich unserer Kenntnis; für giltig müssen beide im Kloster betrachtet worden sein, da A
im .Jahre 1025 der Kanzlei Konrads IL, A^ im Jahre 1052 derjenigen Heinrichs III.
zur Bestätigung vorgelegt irorden ist (vgl. Stumpf Reg. 1880. 2431). Möglicherweise
wollte man für den Fall der Veräusserung des einen der beiden Grundstücke in der Lage
sein, einen Rechtstitel für das andere zurückzubehalten. — Die encähnfeti Correcturen in
der Datierung von A legen die Annahme nahe, dass die Schenkung selbst schon 1019 bei
demselben Reyensburger Aufenthalt, aus dem auch die DD. 399. 400 stammen, staltgefunden
hat, vgl. Ficker Beitr. 1, 216 und Erläuterungen Abschnitt III.
455".
(V.) ^ In nomine sanctae et individuae
u trinitnti.'i. Dimia" gratia Heinricus Roma-
nunini inipt'ratnr augiistut^. g Si cliristi-
anae religionis et angelicae conversationis''
amatores nostrae liberalitatis beneficio, quo
securius dco servire possint , consolari
10 stiuluerimu.s , eternonim preniiorum una
455''.
(C.) I In nomine sanctae et individuae
trinitatis. Divina gratia Heinricus Roma-
noriini Imperator augustus. ^ si christianae
relig:i<>nis et nngelicue conversatiouis amatores
iiusfrae liberalitatis beneticio, quo securius ileo
servire possiut, cousolari studuerinius, etennirum
preniiorum una cum illis nos parti<'ii)es lieri spe
cum illis nos participes fieri spe Certa certa couHdimus. l'roludo (lumilius Cliristi nostri-
confidimus. Proindo onniibus Christi no-
striipu' fidelibus innotcscat, qualiter nos
per interventum Ilenriei ducis Bauuariae
16 cuidam aecclesie in honorem sanctae dei
genitiicis semperque virginis Jlariae infra
Ratisponensem civitatem constructi; quo
\ndgo Obrenmunsture dicitur, ubi venera-
<|UP lidclibus inuotescat, <|ualitcr niis per inter-
ventum llcurici ducis Bauuaric cuidam aecclesig
in honorem sanct§ dei genitricis semperque virginis
Marine infra Katisponensera civitatem constructae
i|Ue vulgo Obrenmunsture dicitur, ubi venerabilis
abbatissa Wichpurh virfjinibus sub rej^'ula nionacliioa
deo si-rvientibus precsse videtur, quandam tf-rram
bilis abbatissa Wichpurh virginibus sub extra meridianum mumm civitatis .-t infra
40 rcgula nionachica deo scrvicntibus preesse * iilatcam *, que a parte orientali tendit per
videtur, quandam infra priMÜc-tum niona- portam civitatis que nominatur sancti Hemme-
sterium terram continalem atrio eius et rammi porta, monasterio* proxime adiacentem
infra puplicam" plateam iacentem, qu§ de in lonpritudine habeutem pcrticas XX et in lati-
455". [Bresslau] ai A b) v il/ier 'ler Zelle nnrh- 455''.
••6 fietrat/en
Kaisifrurkandcn IH,
[Bresslau] a^ ilaliinter .ichrieb der Xotar nm
Anfang der .lechnten Scltriftzeile noch ein-
mal monas, erklärte ilie^ alier, ehe er da«
Wort roltendete, durctt Cntemlrekhung für
ungiltig
73
578
KAlSKUrUKrNDKN.
jiorta sam-ti Ilcnimcrnnimi din-it ad ri'rlo-
siain cjut; viil-^aritcr Aliai-hirii'lia tlicitur,
intia fivimtoni in lonfjitudine habeutinn
portioas XX et in latitiidinc X, aliani von»
foras nninini proxinio adiai-ontoni in lungi-
tndine similiter hnbentoni perticas XX et
in latitudino VllI in «oniitatu Rmidporti
oiiniitis jiiT liani' inipcrialfni iiajrinaiii rmn
lunni k'j;alitat(' in jin)](riuni larj,'iiniir at([Uc
conccdimus, oa scilicet rationi' \it pro-
dicta abliatissa ot oinnes, (|ut; sÜii in lofo
endcni ordino i-t ilij;nitatc sucfcdunt ,
liboiani exinde habeant potestatem quic-
quid eis libuerit faciendi ad ntilitatoni ])re-
noniinati nionastorii ac surornni ibidem
nionastiee eonversantium. Et nt bee nostrae
anetoritatis karta staliilis et incimvulsa imnii
pernianoat aevo. boe proccptnin indo eon-
seriptuni propria manu contirmantes sif^illi
nostri inipressione iussimus in>;igniri.
^ Signum donuii Heinrici invictissimi
Romanorum (M.) imporatoris augusti. !!
I Ountlierius eancellarius ad vicem
Arbonis arcbicappellani lecognovi.^ (SI. 3.)"^^
Data II. id. nov. indictione II, anno do-
niinicae incarnationi.s millesimo XXI '', anno
domni Heinrici inipciatoris XVII. regnantis,
imperii ven> VI*"; actum Augustam*^: feli-
citer' amen.
tmlino Vlll, iilinin vom iiitrn i'ivit.itiin ot iufia
« platonin iiiccntein, <|iiy a porta j)n'dK'ta iluoit
ad yeflcsiam ipic vulpiriti'i' Acliacliiiiilia iliiitiii-,
iuxta atiiiiiii prelibati nionastorii in long-i-
tiuliiie similiter pertii-as XX linbentoiii et in liiti- b
tiuliiie X in emnitntn Kuo(I])erti eomitis per liiuie
!in|>crinleni pn^inain ciiui omni lepilitate in pr<>-
|irinni Inrjjimnr atipio concedimns, cn seilieet rji-
tione ut predieta alihnti.ssa et'' onines, qne .sil)i in
liieti oodeni ordine et di^nitnte su<'eednnt. iiln-rani lo
exinde lial>eant potestatem i|nie>iuid eis liliuerit
faciendi ad utilitateni prenoniinati monnsterii iie
sororiini ibidem monastiee convcrsantium. Et ut
liaec uostrne nuctoritatis knrta staldlis et incon-
vulsa omni permanaeaf avo'", lioe jireeeptinn inde 16
eonseriptiim i)ro|iria mann eonlirmantes sitrilli
nostri impressione iussimus insi<;;niri.
^ Signum ilnmni lliiniiri invictissimi
Ivniianormii i.M.) impnatoris augu.sti. ^
^ (iiuitbcrius canccllaniis ad vicem
Arbonis arciiicappcllaiii rcengiiovi. p iSI.3.)
Data II. id. imv. indictione II. aiiiiu i5
dominicae incarnatinnis niillcsinui XXI, aiiini
domni Heinrici imperatoris XVII. regnantis,
imperii voro vi; actum Augustam; feliciter
amen.
45G. M
Iloinrtrli arluiilt d<r hisrhöfirhen Kirche zu Bcunberg das (Jat Langenzenii.
Augsburg ll)'21 November IH.
Originaldiplom im k. Meichsarchiv zu München (A).
Heijberger Ichnogmphin Bnbenb. 1, 130 Extr. aus A. — (Heyberger) Lnmlc.ihohcil, jimh.
n" -Jl aus A. — ^fon. Boica ä8", 502 n" BIO aus A. — Böhmer Reg. 1219. — Stumpf ai,
Reg. 1774.
Für die drei DD. 450 — 4.58 sind durch Voruusferliguiig des Anfaugsprotokolh und des
Monogramms, vielleicht schon gleichzeitig mit der Herstellung des ersten Theiles des D. 170,
von Ba. II Blamjuels hergerichtet worden. Wie dieser Schreiber sich bei der Formidiening
465 "• c) ein liruchntikh des Siegel» liegt Im A) das
zireile X corr. nun V und hinirr I Ilamif;
umprCinglich hat liier nr/ch III gexlandcn, ho
dann ahn zurrnt XVI III geKchrithm war e) i
nacht f/lglirh hinzuf/efilgt f) Augustam
feliciter rielleirhl in dnfilr grlamime Lilrlce
nachgetragen.
455''. b) corr. aus ut, indem u durch t'nler- 40
Streichung für ungillig erkU'Irl und e HWr-
geschriehen wurde c) yl'.
HEINKK'll 11. lUL'l. 579
der Itititiilatiu des D. 17 1) in nnll'tdlendvr Weine vom Ktitizlcibrnuch aitfernte, so zeiijl er
s-irh (luch hei unsern Urkunden wenig damit rerlruitf ; denn wahrsrheinlirh hat doch er
den sonderbaren Missyriff begangen, bei der Einzeichnitng den Monogramms in D. 45H deti
ntm Kaiser naehiiilrngenden Volhiehitngsslrich gleich sellist hinzuzufügen ; auch in T). 457
5 halle er schon einen Ansatz dazu gewacht, als er des Irrlhums inne wurde, nv/ranf der
Strich in beiden DD. getilgt ward. Erst später wurden edle drei Blanquct.s ausgefüllt,
und zwar ebenfalls von Ba. II, der in D. 4.56' das D. 17t), in D. 4r>7 das D. 4r>ii als
Vorlage benutzte und D. 45S in Anlehnung an manche Ausdrücke allerer Bamberger Ur-
kunden neu verfasste. — Zur Sache vgl. die Urkunde des Bischofs Eberhard bei Schneida-
10 wind Beschreibung Bambergs '2, t07 n" 19, aus der s-ich ergiebt, da.is Heinrich die H/ife
Langenzenn und Herzogenaurach von einem Grafen Konrad erworben hat, und dazu Hirsch
Jahrb. 2, 2I> N. 2.
(C.) I In niiiiiine saiicte et indiviiliK; triiiitatis. Heinricus diviiia elcniontia Ronia-
noriliu llllj)i'rat(ir augustus. Notum sit oniuiliii» .sniiftv ^ dei acci-lcsif fidelilm.s |>refloiitil)ii8
16 .svilici't atr[UO fiitiiris, (|tialiti'r iiu.s diviiiac retributionis spc i|iiciid!iin uostr^ proprlotatis lociiin
Baveuberc dictum ad honorem dei omiiipotenti.s et sauctae Mariae niatris domini iiostri le.sii Cliristi
»anctorumque apustolonim Petri et Pauli et omiiium sanctoruui, consciiticute dilectissiina eonguge'
nostra L'hvuiguuda et omnium rcgni nostri principum, in ciihncn et sedem episcopatu.s'' provexinius,
ut et ilii iugiter'' liostia deo maetarctur'' salutaris et nostra nostroruniqnc antecessorum sahis liaheretur
»0 memiirialis. Ad cuins episcopatus augmentuin pia larg-itione qnoddam nostr^ doniinationis contulinin»
prcdiinn Ccniia'' diotum in pago RangOVVC situm et in eoniitatu Albvilli oomiti», cum omnilms
eins adiaccntibus vicis villis servis ' ancillis rebus mobilibus vel iniuiobililius terris cultis vel incultis
oxitibus et rcditibus et omnilms qu(; ullo modo seribi vel nominari possunt utilitatibus, ea in Iiac
donatione usi potestate, qua nostri antecessores reges Tidelicet et impcratorcs antehac sunt u.si in
SA sauctarum aecelesiarum ditatiouc. Quapropter per nostram imperialem inviolabiliter prccipimus
potentiam, ut uobis in deo dilectus Eberhardus primus predicte sedis eiii.scopus liberam deliinc liabeat
potostutem eius((ue successores prcfatum prediuui tenendi possidendi eouiuiutandi seu quicqnid sibi
übet modis omnibus in usum episcopatus inde faciendi. Ut igitur liacc nostre donationis muniticentia
nunc et in pusterum stabilis et inconvulsn permaneat, hoc preceptum inde couscriptuin manu pn)|ina
>0 corroborantes sigilli nostri iussimus impressione insigniri.
^ Signum invietissimi Heinrici (M.)^ Romanorum imperatoris augusti. §
I Gunthcrius cancellarius ad'' viceni Aribonis archicappellani rccogn. | (SI. 3.)
l)ata id. novonib. indittione" V, anno (Imniiücai;-' incarnationis MXXI, anno vero
domni Heinrici secundi regnantis XX, imperii autem VII; actum August^; felicitcr anion.
» 457.
Heinrich scheiikt der bischöflichen Kirche zu Bamberg das Gut Herzogenaurach.
Augsburg 1021 November IH.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu München (A).
Heyberger Ichnographia Babenb. 1, 127 Exir. aus A. — (Heyberger) Landeshoheit, prob.
40 n" 19 aus A. — Mon. Boica 28", 500 n" 309 aus Ä. — Böhmer Reg. 1217. — Stumpf
Reg. 1772.
456. [ßresslau] a) A h) an dem M'otie ist corr. c) u über d«r Zeile nachgetrcif/en d) am
zweiten a Coifectuv e) zwischen c «»irf e Rasur, auf der auch noch en zu .itehen scheinen
f) der Schreiber setzte zuerst seruuis und tilgte dann das erste u durch einen darunter gesetzten
V> Punkt fr) im Monogramm ist ein erster Querstricli an Stelle des Vollziehungsstriches aus-
radiert, dann ein zweiter naclu/etragen li) d c«rr., wohl aus t.
580 KAISKKU KKINDK N.
Vgl. die Voi-heiiiiTkiing zu D. 456. — Van ['iliilriih von liamhery zum Fürmiihir zu-
sammengezogen und so in seine Sammlung nufgcnonnuen.
{(.'.) S In nomine sanctc et individuij' trinitatis. Iloinricus divinii clt'mentiii Konia-
UOriim inipemtor liuj^ustus. Xiituin sit (inmibus .■iiiiittiu' ili'i ^ iii'i.'1'li'Kiav" li'li'lilnis prai'scntiliii.s
«oilirct atqiie futiiris. ijuiiliter iios iliviiiiu' rctrihiitiinnK s\>v i|ii(-iiilaiii imslrv iiropiictatis loriini b
Karviiberc ilirtiini ail lixiioroin dei uiiinipotoiitiH et saiu-ta<> Mariao inatris doniiiii iiosiri Icsu Cliristi
saiK-U>riinii|iie n|iostuluriiiii l*etri i-t Pauli et oiniiiiiiii üaiietiiriiiu, cousi'iitionU' dilci-tissiiiia'' * iiostra
Chviii^-ndn et oiiiuiiiui re^ui nostri |iriucipiiiii, in ciilmoii et Hodciii opiseupatus pruvexiiiiiis. iit it ilii
iiipter liostin deo ninctnretiir saliitaris et iioxtra ii08troriim<iiu' antecessorum milus linberetiir lueiiKirialis.
Ad ciiiiis episeopntiis aupiii'iituiii pia larptioiie ((iiodilain iiostro doniiiiatioiiis coiituliiiius prediiiiii 10
Vralia dictuni in pago Ikangowr"" ^iitlllll ot in i-Diiiltatu Allivini rumiti», c-iini uninilms eins ndia-
eentilius vicis villis servis aiieillis rf)>iis iiuiliilibus vcl iinniohilibiis tfiTis ciiltis vel inoiiltis exitiliiis et
redilibns et oinnibii.s <|iiae iillo miidci xerilii ailt nniiiinari pi>s.«uiit iitilitatibiis. ea In liae donatione
usi polestnte, (|iia nostri auteeessorcs repes vidclieet et iniperatoics autoliae .iiiut usi in sanetaruni
acccIeKiaruni ditatione. Quapro]iter per nostrani imperialem iuviolabiliter precipinius putentiani, ul 16
nobig in deo dilectus Eberhardus |irimii.s pracdirtf sedis episcopu» liberam deliine liabeat poleHtatem
eius<|UC sueeesMorcs prefatiini prediuin tenoiidi )iii.ssidendi coniniutandi sen i|iii('(|uid xilii libet niodis
omnilms in usnni episco]>atUü indc faciendi, l't ifritiir liaee nostrae ilonatioiiis niiinitieentia nunc et
in posteruni xtabilis et incnnvulsa permancat, lioc preceptuni inde conscri|ituiii iiianii priipria corro-
borantes .sig-illi nostri iussimnK iuipressiono in.sipniri. io
I Signum invictissimi Hcinrici (M.)'' i^oniannnini iiiiporatm-is aui^iisti. fi
I Onntherius cancellai-ius ad vieoiu Arilmuis ;utliii'a|i])illaui i-i'Cdi^ii. J! ^S1. :i.)
Data id." novemb. indictioiip V. anno doniinicac infarnatiouis MXxi, anno vuro
domni Hcinrici sccundi regnantis XX, iinperii autem VXI; actum | Augustae |; feliciter
amen ''. i6
458.
Heinrich sdu'iikt der bi.<cli'('>ßic]tcn Kirche zu Bambevi^ die zu de)n llaf
Herzogenaurach gehUi'igen (jüter, die im Nordgau belegen siiid.
Augsburg 1021 November IH.
Originaldiplom im k. Reichsarchiv zu Miiiiclieu (A). 8o
Ge-^chichts- und rechtsverl/l.ssiger Unterricht l'-iO rit. — Hei/bcrger Ichnographia Bahenh.
1, 129 Exir. aus A. — (Hei/bcrger) Lande.shohrit, prob, n" 20 aus A = Schuttes Hist.
Schriften 27 n° 5. — Man. Boirit 28", öOi n" Sil ans A. — B/ihmer lieg. 1218. —
Stumpf Reg. 177H.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 456 und Hirsch Jahrb. I, li) X. 2 (wo aber die Ortsnamen u
nilht ganz richtig angegeben sind; die heutigen Namen -nnd G-ründlarh, Wnlkersbrumi ,
Eitersdorf und Herjierndorf) und 2, 126.
(C.) I In nr)mine »ancte et individiic; tiinitatis. Ileini-icus dei gratia Romanorum
imporatur augustu«. Nostri antcct's.son;s n-ges" vidolicot jl et iin])nrat(n-fs lioiioniiii
457. (Bresulau] a) .1 lo ilaliinler Ul ilax in der VI', utetieni/e congu-rc (filr coniuj;c> iiunjielamen «o
c) </«■»• flauuame inilimrlirinlicli in ilafilr i/elriKUfnr Lilrir )i(irli<iHriitjen (1) im Monogramm
itil rin eralrr Aniial! zum l'oll-zieliunfiKnlricIif aunrailirr/ und drr ijunze VollzietiungBStrich tpfller
nachtjdrnijen v) id. novcnih. - amen irulirxrhcinlieh iiacliiirtrin/cii.
408» [Brewlau] a) daliinler ein Strich aunradirrt
II Kl N IJiril II. Iir.'l. -)H\
siuirum im-rcinditis accclosias dei ditaiiti's nobis exL>iii|)l:i |iri'I)u<.'niiit, (|uihu8 hi ob-
tt'iii|i<'raiiius, participes repii caclestis of'Hci s|icraiinis. Proind«- iiovcrit dei iuistri(|uc
tidcliiiin tain pracsi'ns iictas ([uaiii sticci-ssuni [ntstiTitaH, ({iinlitcr uns prn aiiiiiiai'
nostrac rcnicdiii omnia pracili.i ad ciirtcni X'rulin pcrtiiu-iitia ati|iic Horviontia Hauuaricis''
5 lf;;ibus subdita, torestciii scilicct iiitiT Sualiaba et l'a^ciiza Hiivins sitam et villas
Criiitilaha'', riialt;;iTcsbniiiiitiii, Altrihcsflmi", Hi'i-ibrcliti'sdurl'' iinniiiiatas ac iiiiiniiiiiiatas
tcrras cultas vi-1 incultas cetcraque omnia quibusciiiiKiuc u.sibus ad iiracfataiii ciii-tcni
ri'S[iiciciitia, in pajjo Nnrt^inuip i^t in cimiitatn Ilcinrici cnniitis i'nnstituta sanctai'
Itabrnbcrgcnsi ai'celesiau projirictavinuis , ca videlict't rnnditiom- (juatinus finsdcni
10 aecclesie venerabilis epi-scopus Ebcrlianbis succcssorosrpie'' sui'' liboram ib'iiin<- i'xinde
iiabcant postestatem* tencndi possidendi cMHiinnitandl s(!u (jniftiuirl sibi übet niodis
iinniibus in usum episc-npatus faciendi, nnniinni rcniDtn ciintradiotiiinis i)b.-tacul(i. ICt
iit bnius nostrai' inipcTiabs traditionis auctoriias stabilis et incnnvulsa pcniianoat, banr
praeci'ptaleni paginam in(b' conscriptani manu |iin|iii,i ('(iirnbnrantcs sigiili nostri ini-
16 pressione' iussimus insi<;iiiri.
y Sipiuni Hcinrici Koinannruni (M.) inijicratnris ayusti''. ^
§ ({untiicriii.s eancoUarius ad" vicciii Aribnnis areliicappolbini recog. | (Sl. 3.)
Data id. iiov.'' indiotioiie V, anno doniinicae incarnationis Mxxi, anno vero dnnini
Ilenrici sccundi regnantis XX, imperii autem VII; actum Augustae; fcliciter amen''.
so 459.
Heinrich schenkt dem ron Bischof Egilbert gegründeten Kloster des h. iStephan
in der Diöcese Freising (Weihenstephan) einen Theil der damaligen Donau-
insel Sachsengang. Merhiy lO:n November 14.
OriginaldipJom im k. Reichscirchiv zu Miinchen (A). — Freisinger Copialbiich aus der
S6 Mitte des 12. Jh. f. 14 eheiida (B). — Liber ruber aus dem Anfang des 14. .Th. f. 7H
ebenda (C).
Bnt.<:ckius Chronol. ISu' cit. — Hund Metrop. Salish. 318 Ertr. au.'i D. — Uund-Ge-
Hold Metrop. Salisb. ed. Mon. 1, US aus D = Lilnig BA. 17", 232 n' 20. = Hund-
Getiold Metrop. Salisb. ed. Hat. 1, 97. — Hund-Geivold Metrop. Salisb. ed. Mo«. S, 4-57
10 aus C = Hund ■ Geuold Metrop. Salisb. ed. Bat. S, 317. — Meichelbeck Hist. Frising.
1", 212 aus A. — Mon. Boica 9, 497 n" 1 aus Abschrift. — Zahn CD. Ausfro- Frising.
1, 62 n" 61 aus AB. — Meiller Beg. der Babenberger -5 n" 3. — Böhmer Reg. 1220. —
Stumpf Beg. 177.5.
Auf einem durch Vorausfertigung des Monogramms >rühl in der Kanzlei hergerichtet en
» Blanquet mundiert von einem Mann, dessen Schrift mit der mehrerer DD. Konrads II.
für Freising offenbare Schulverwandtschaft aufwekt, und der also wohl ein Cleriker des
Bischofs Egilbert icar. Dieser vergass das Monogramm, von dem mehrere Striche nur
umrissen waren, au-tzu füllen und ihm eine Signumzeile vo)-anzustellen ; im Eingang des
Contextes — Arenga und Publicationsformel — lehnte er sich an ein Die.tat des GE an.
Vi An der Originalität des D. 459 kann mit Bücksicht auf die deutlich erkennbare Nach-
458. h) am zweiten u eine Unterlänge; Ba. II hat iiolil zuerst r schreiben wollen c) Crintilaha —
Heribrchtesdort' iralirscheinlich in dafür gela-inetie Lücke nachgetragen il) i|tie sui scheint
nachträglich eingefügt zu sein e) A t) dahinter ein nur unrollkomnien getilgtes 3 jr) d
corr. aus v h) id. nov. sicher, möglicher U'eise auch der ganze liest der Datierung nach-
U getragen.
.">M' K A 1 S K in • K K r N 1 ) F. X.
traffmig des Vulhiehungsslriches im Monogramm und die gatv2 nnrerdfichtige Besiegelioig
tiicht ge2ireifelt trerdni : viilleirht war es schon als lilanquet vollzogen und besiegelt
worden. — Das gesriienkie Giil (idwr seine Lage vgl. Meiller a. a. O. Ii)ö) knm noch
unter Egill>ert an das Bisthum Freising (Mon. Boica 9, HSS ; vgl. Hirsch Jahrb. "!. '^'tH).
(C.) ^ In noinino sanctac vi individu.io trinitatis. lli'im-iviis diviiia l'nvi'iiti' i'lo- 5
iiH-ntia Hi)in(uioniiii* iiinierator au<!;ustuistiis». Si venerahilibus ecflosiannn dei locis
(]uiddaiu ^ lar{;^iimir benolicii nocessitatosr[ue aocclcsiasticas nostro relcvanius invaiiiiiu'.
id profVi'ti» et aniin^ et i'[egni njnstri'' sal|iiti] jinivenire nou dulpitain|ii|s. Proiinlc
iiinnihus Christ[i'' ii]ost[r]isque fidelibus |n(>tuni esse viihmius, ((iialiter ikis ob] reeor-
[dationeiu] et elemosinam divi senioris nostri Ottoiiis iiiiijcratoris aii^'iisti, nI» siicm to
quiKjue divinij' renuinoratioiiis tau» nobis quam etiam dilecti; nostri; conteetali Cliiiiii-
gnndi,^ impetr[an|dani at(iuc ob fidelissiuiuln vencrandi Frisingensis praesulis Kgilberti
obsequiuin [amorejniquc dedimus quandam ])ai"teni cui(us]daiu insul^ Sahsonaganc diet«;
ad nionasteriuni saneti jirotoniartyris Stophani in episc(i)>atu eiusdeni ogrogii autistitis
ab eodenj praestUe constriietinn tVatribusqiic'' inibi (Jliristo nnlitautil)iis, in pruviiitia \t>
sc'ilicet (irientaii itixta Danubiuni et in iiiairbia Adalberti enmitis sitam et liis ti'iininis
inchisam: a loco enini Zuntines])rueea iusuni per ripaui Danubii |ns(pie in| ioenni Urta
dictum et inde usque in silvani, quam ll|a|rt vulgaritcr nuneupant, et a supra dicto
ponte per directum usque in eaiidem silvam Hart, ipsam videlicet insulam Sahsona-
ganc", quantum supra seripto eontinetur termino, et cpiiequid relique |terr]§ euit(; vel so
inculte intra praedietum invonitur terminum cum aroi|s editieiis aquis] jjiscationibuo
venationibus zidalweidis paseuis et lignorum ineisimilhus omiiibus iiiie habitantibus et
quicquid utilitatis inibi poterit iiivenir[i], ea r|atioiir liane nostram coneessioneni sancto
Stepliano] et iam dietis fratribus firmantes, ut nulhis episeopus seu alia qnelibct per-
sona potestatem babeat res easdem inde alienare vel auYerre. Et iit iitje nostri," eon- ss
cessionis ni(uni]f|iccnt|ia onnii cvo stabili tenore Hrnia et inconvulsa permaneat. Ime
praesens (precei)t]uni inde eonscript[um )nan|u prnpria rnlmrantes sigilli nostri iin|iiri'.s-
sione iussinius insigniri.]
I Ountherius canc|ellar]ius vice Aribonis areliii-ai)])(llani' rccognovi''. ^ (M.) (SI. ;j.)
D[ata'' x]vill. |kal.] dec. indietione IUI. a|nno duniinice iueajrnationis millesimo so
XXI, annii v[cr|o' donnii [Ileinjriei seeundi regnantis [xx, inqjerii autem VII; act|iini
|a])ud vijllam [MJoringa.
4(;().
Heinrich restituiert dem Kloster Niedermimster zu Reqensburg die Kirche zu
Kij.<<ching. Inning 1021 November !'>. »
Originaldijdom im k. lieich.iarchiv zu München (A).
Avetitini Ann. Boionim ed. Ziegler llo rit. — Pariciit-s Allerneueste Nachricht von den
H/-i'hssliftern in licgnisburg 1, 166 aus A. — Mon. Boica 28", 507 n" HIH aus A. —
Unliiinr T{r(i. l'J'Jl zu Xnnmbrr Kl. -- Sinmfif Reg. 1776 ebenso.
4öft. (liloclij A) A 1)1 dicHf unil die folgenden Ergänzungen aun H, unter lierilek-nicbliiiung roii C <"
um! dfr tioeh rorhandenen Schriflrej<tc c) C; xpy B A) frilp;(|;, ohne AI>hür:unf)szeieUen
aber frili;, A v) an h Correetur f) da« ergle p cnrr. aun n \i) ob dahinter eltra noch
t Heilanden hat, no dv«s recf)(fiiovit zu le*en iräre, int nicht mehr zu erkennen In dan'll/cr
Ktand in einer eii/rnen Xcile l)atn in (Otter vielleicht Data Ill>, was ausradiert, aber noch er-
kenn/xir ixt i) C ; vcro fehlt in IS. *''
IIEIXUICII II. lii-.'l. 583
Vcrfitsst liiul gexrhricben ron GE. Die nusyvhleirhlr Tinle ist siu'ller an mehrerrn Stflleii
nachyeziiycn worden; von dienen narliyehesneiien Stellen, die 21t keinem Verdaehl Anlasn
geben, sind at)er drei andere zu unterscheiden, nn denen die urspriinyliehe Schrift aus-
radiert und durrh eine andere ersetzt ist. An zwei dieser Stellen (ryl. X. c und c) ist
ft die an die Stelle der urspriinylichen gesetzte Schrift so viel jiinyer, dass man sie hier mit
Sicherheit auf Fälschung zuriiekfiihren kann; auch l/isst sieh in beiden Fällen mit t\'ahr
scheinliehkeit vermuthen, wie der urspriinyliehe Text gelautet haben mag. An der dritten
Stelle (vgl. N. d) kann, was auf liasur steht, von einer zweiten gleichzeitigen Hand
herrühren, und hier mü.isen ti-ir, wie bei dem D. 116, es dahingestellt sein lassen, ob die
1« Correctur von autori.tierter oder ron unbefugter Seite vorgenommen ist; doch wird sie
durch die Wiederholung der Erscheinuny in zwei Urkunden immerhin verdächtig. — Über
den Au.'tsteUungsorl vgl. Uiezler (Icsch. Bitierns 1 , 42'.i.
(C.) § In noniino Sixnctac ot iiuliviiliiac triiiitatis. Ilciiirirus diviiui t;iv<'iitc clc-
nientia Hoinaiiormn iiiiiiiTatDr aii'^ustus. Oiiiniuiii ( 'liristi iiostrinMiiiKiiic iideliuin
V ^ ...
16 universitali ij iiotiiiii csso viilmmi.s, qualitcr (li)iiina Ota in Kadcsponunsi civitato abb.a-
tissa atl nKinastoiiiiMi sanctac Mariac (jiuicl ilicitiir Xiflcrcnniunstcr' nos |)r() rjnadani
aecclesia intcrjx'llavit, •.•iitsdeni nionastcrii cui pry.sidet propria sed iani diu bcni-Huionini
occasione inde abaüenata, ut videlieet detriniento suo consulen[tesJ sibi eam reniitteronnis
at(|iu' per imperialem nostri noniinis aiietoritatem perpetuo confirmaronuis. Ouiu.s peti-
iii eiimi pimn ac benijjiium pr^bentcs auditum potostati snai' oandem accclcsiam'' scilicet
Ciicskiiigcn dictam deliinc prorsus nuili in boiicrieiuni tradendani cum dceiniatii)nc
<foresta>", cum arcis aediticiis aj^ris pratis jja.scui.'i, cum'' clcricis diiobus .Vzilino et
Kudiclinne c^terisquo mancipii!? utriusquo scxus'' piscationibus molcndinis < scarewcrcli
ct>'' utilitatc, qu(; vol scribi aut nominari possit, reniittimus atquc pcr|)Ctualiter con-
j5 cedimiis. Et ut haec nostrae auctoritatis pagina stabilis permaneat, eam manu propi-ia
roborantes sigiili nostri impressione iussimus insigniri.
I Signum donuii Iliiiiriti >M.i iiDniamirum invictis.simi imperaturis augusti. ^
I Guntherius canceliariu.s vice Aribduis arcliiepiscopi recognovit. hi ^SI. D.)
Data anmi ab incarnatifine doinini millesimo X.\ 1, indictionc IIII, anno vero
80 domni lleinrici Komanorum impcratoris augusti secundi regnantis >ix l" imperantis
autcm Vlil: actum XVII. ical.'^ decendjri.s Vningen''; feliciter amen.
4()1.
Unter Vorsitz Heinrichs loerden im KUnigsijericht dem, Kloster S. Zeno zu
Verona sechs Kirchen sammt Zubehör ztcerkannt und es ivird von dem Grafen
ib Uarfimbald und seinem Nejf'en Johannes jeder Anfechtimg der Rechte det
Klosters auf jene Kirchen entsagt. g Zeno bei Verona 1021 December 6.
Abschrift des 11. Jh. im Stadtarchiv zu Verona (B). — Lazzaroni Verona sacra, ^fs.
aus dem 17. Jh. p. 711 aus D in der Stadtbibliothek zu Verona (C).
•WO. [Bresslau] a) ülxr ni Rasur b) am ersten a scheint corr. :n sein c) foresta von späterer
40 Jlanil auf Sasur eingefügt; ursprünglich kiinnte vielleiclit eius (schwerlich 8ua> dagestanden
halben d) cum — sexus ron anderer Hand auf Rasur eingefügt e) scarewcrch et ron
späterer Hand auf Rasur eingefügt; es dürfte ursprünglich et cum omni (cgi. D. 446) dage-
standen haben f) XVn. kal. und der Ortsname in dafür gelassene Lücke nachgetragen.
584 KAISK Un; KT N1»KN.
Miti-iiluvi Ant. Ext. 1, l:iii «h.v D = fCtimttouiJ Mfiiiorif di S. Zeiioue :J-ia «" 104 wif
Efgiliiziingen ans C. — Bdhiiur Be;/. 12'^'-i. — Sluwi'f Jicg. 1777.
Yt'rfasst nach laiigohardi.srheiii Foniiiilnr. — V haheii irir »«r mi ihn in D lilckenhnßeii
Stfllen herniigezogen.
iMiiii in tlci noiDinc foris et nun nniltuni lonüc iirliiiim l"i'nincnsiiun in miI.-umo s
|ir<i|iri(> bt-ntissinii saiu-ti Zoiioiiis confcssoris l'hristi. ([iiod" est i.-on.stnu'tuni iuxta pre-
(Uvtiini niouastt'riiiiii siim-ti Zcnonis. iil)i nunc licatuin et sanctuni rorims eins liuniatnui
(|iui'8C'it in paco, in i-aniinata (lonuituria ad rcjiali'ni impcriuni in indit-io rcsidcrot
diininus gloriiisissinnis llcinricus Honianoi'nni inipi'talui- .-uilj^'iistus ad|^ nniciiii|iii' iusticias
lac'iendas liac dclil)ciandas, n-sedcntibns funi co dnniniis l'upo sani-tc A(|uili'f;t'iisis lo
(^•cidt'sii; patriari'ha, l'('li';;riinis (^'iiliiniensis, Krinliortiis Mcdinlant'nsis |sanc'Iaruni|'' dci
yt'fic'siarum airliicpiscnpis. Icdianne.s N'iTdnensis, Leo Ucrcpllcnsis, Sij;ini'nclus l'larcn-
tiHus. IK'nric-iis Parnicnsis, Arnaldus Toriiiancnsis, Erniciiffcrius'' ('cnoiU'nsis, ]vii;iz(>
Fc'ltrens|is, Lti|duuuicu!<'' Ik-Ihuu'nsis cpiseopis. U<jo niareliio, Lanfranrus, Hrrnanliis,
Tadd ciiniitibiis, Arialdus, Eriberti\s, Walfrcdus, Adraldiis, Patorit-us, Martinus. IJcuo, i6
Eicardus, Cunizo. (i . . . so*', yondercrius, Eut-rardns indii-cs sarri palacii. Kddbertus
notariiis, Vvaliicrtns. Ai-cli, Kipandiis, Ennt'nardns et rcliipiis plnrrs. Il)ii|uc' cDnini
vencriint |)rrscnc'ia dnnnuis Micbat'l ald)as projilieti ni|iinasii'rii'' sancli /mniiis luia
cum Anifdjjausd iudicc advocato ejiiscdpii sancti Zonmiis vt ipsins nionastcrii, ntuli'iunl
et cf)ten»nt dicerc: 'llabonms! et dctinomus ad pars iani dicto in|ona.sterio sancti »
Zeniinis caplidlas*^ sex cum casis masariciis et onmibns rcljus ad ipsas cajjcllas jicr-
tiiicntibus iuris ij)8ius monasterii. quibus esse vidctur in coniitatu Tcruisiand. I'rinia
vcro capella, quo est (consti-mta in liii|nore'' sancti Mai-tini, (pii iacct iusta civitatc
Tcniisiana, qui liabet de terra arabilis, ubi pnssunt de onuii u-i'ano soniinari'-' nmdia
quadraginta, de vineas, |cum areu sua|'' camims duos et diniiiliuni: sceunda eclesia, a
quq est constnicta in linnnre sancti Theonisti in Inen (pii dicilur ('ascrin, (pii liahet
terra arabilis, ubi possunt seniinari de onnii grami niiid|ia .... ginjta', id)i potest
Heri fgnuni carras quinquaginta, et molendinos duos cum onnii cnnciaturas suas: terci.i
•jclesia, cjuc est constnicta in honorc sancti Laureneii in loco q\ii dicitur Fe ^,
jha]bot terra arabilis, ubi potest seminari de omni grano nmclia ti'iginta, et sunt terris so
cum ^•ineis, unde exeunt anforas viginti, de pratis, uiide exennt c-ai-i-a de t"(;n|o| tri-
ginta: quarta (;clcsia, que est editieata in honore sancti laeobi in loco (pn <licitin'
Camporusio, biibet terra araldlis, nlii potest seminari de omni grano modln scxaginta.
et smit terris cum vineis in predicto loco, unde exeunt anforas viginti, de i)ratis, unde
exeunt carra de ieno trigiuta; quinta eclesia. (pie est constructa in lionore sancti .m
Be[ne]dicti in loco qui dicitur l'alumbo, hab<'t ti rra arabilis, ubi potest seminari de
omni grano modia septuaginta, et sunt terris cum vineis in predicto loco canipo»
[duos],'' de pratis. unde exeunt carra de feno triginta; sexta edosia, fpn; est constructa
461. [LaBcliitzcr- Bresslau] ii) y /> In iri/änzt iiemämi ileni l'mfani/ der IJkhe in I) timl den
Schriflre*ten nach dem Sinne untl der in I'lacilen iihlichen Formiilieriini/, unter Bpriir/cnichtiiiiint/ 4o
eon (' c) Kriiiucrius /' d) erf/öml nach der in der l'nirrschrifl riehrnuchlcn Form
V) hinter (i ixl ein SrhafI, dfr i oder der Anfnnfj einen ii «ein hann, zu sehen: cor »k niii/en
zwei Oller drei Unrh^talien fehlen; (lizo, nie iMZZiiriini (C) Heul, Kann nicht daf/estandcn halirn
() in Ü int nur nach clli'» untl ein Theil des rorani/chcnden \> sichtlnir; wir schreilien ciiiirlli«,
ireiV hier hrinfr der in NoUirinUurk-undm iihlichen Ilalinnisnien, sumlern nur ein .Schreibfehler 4»
des Cojßisten mrliei/cn kann u) RciiiiiiaturaH />; si'iniiiari (', aber t/eiriss elienfolls durch
Kmmdulion In eri/dnzt aus ('; auch Laschilzer iiluuhic noch aroB mi ::(/ IfJten ; wir hmnieu
nichts mehr erkennen \) den Schriftrcntcn nach eri/önzt ; e« stand wohl eine mit ^iiila
endii/endr Zahl; dahinter rermisst man (lo pratis,' modia . . arca iihi C, wo arca nachi/etrai/en
ist, aher nicht i/estandm hiihen kann k) es fehlen etwa S Huchstalien: (' liest es iw Imlx-'t," SO
in ti. :i(i:i wird eine L'a|iclla 8. Laurciitii »IIa in ripii Pmli (|iic ilicilur Huililia erw/Ihnt
%
II KI NIM (11 II. ]»■>]. 585
in liDiinre saiu'ti N'iti in rontnmia nnn niultuni lon^o n Ini'o nlti dicitnr Mar ',
iiab(!t terra araliilis canipns (|iia(lra<.finta, et sunt ti-rris cum vini-is in iiridictci loco
CHinpos iluos cum oasis nnisaricils tcrris et vineis pratls sllvis, cum l)u.scalii.s, cum
|omnibus|"' rebus, sicut in brcviario antii|Uii /eniuiis Icgitur, et ad supra dictas i;clesias
6 pertinent in inte;;rum. Kt si (|uisiil>et lionu» advorsum uns quo supra dictus Micbacl
ab[bas]'' et Anieignuso iudex advocatus ji.irs iam dict" niimasterii» saneti ZeiioniB de
l)rcilictas oclesias et de predictis iinuiibus rebus eximle nobis alii|uid diccre vult,
parati suni|us cum i'ii|'' exindc in racinne" stanihim et le{j;itinn' tinicndum et, quod
pbis est, (pii'rinius, ut dicat iste Hagiuibaldus" comes et lolianncH ncpos eiii^, (jui liic
in ad presens sunt, si iam dictas <;cle[sias cum preldictis*" omnilius rebus, ut supra
iejjitur, propriis iam dicto monasterii) saneti ZeUDuis sunt et esse debent cum lege aut
non". Ad liec rcsponderunt predicti Ragimbaldus et Inlianncs, d[ixcnint et]'' profcssi
sunt: *Vere iam dicte sancte ^closi«,- cum pretVitis omnibus relnis, ut supra legitur,
proprie pars iam dicto monasterio saneti Zenonis sunt et esse debent'' cum lege, et
!.■) Mobis (pu'm supra b'ainibaldus et lobannes [de prejdiete"' (;clesie cum omnibus rebus,
ut supra legitur. ad liabcnihMii nee requircndum niehil j)crtinet nee pertinerc debet
cum lege, pro eo cpiod exinde nulluni scriptum, nulljam]'' tirmitatem nullaiufpu- raciom-ni
fxinde non habenuis nee babcre possunnis, j)er quam vobis siq)ra dietis Jlieliael abbas
et Amelgauso iudex eins advocatus iam dicte ^clesi^ cum predictis omnibus, ut sujira
Sil legitur, ad jiars iam dicto monasterio saneti Zenonis contradicere aut subtralicre possi-
mus'. Insup((r ibi locum sposj)onderunt se ipsis predictis Raginibaldus et lohaniies se
suonnuque tiliis tiliabus vel heredibus adversus eundem doninum Michael abbas et
Amelgauso iudex eius advocatus vel pars ipsius monasterii, ut, si umquam in tempore
de ])redict9 t;clesio cum prefatis omnibus rebus, ut supra legitur, agerc aut causarc
S5 vel reniovere presumj)serint, tam per se ipsis'' vel corum tiliis tilialius vel heredibus
aut eorum summittentes pcrsonas, vel si apparuerit uiium suorum datuni aut f'aetuni
vel (pidlibet scriptum aut in iudicio refudatuin, (pilod]** nos qui supra Ivagindjaldus et
lohamies exinde in alia })arte fecissent, et dare factum fuerif, tunc fibligaverunt com-
ponere supra dietis Kaginibaldus et lohannes se suisque liliis tiliabus vel heredibus
30 adversus eundem domnus Michael abbas et Amelgauso" iudex eius advocatus vel pars
iam dicto monasterio saneti Zenonis eiusque successoribus ' pcna duplex supra Scripte
eclesic cum predictis onniibus rebus, ut supra legitur, sicut pro tempore fiierit melio-
ratis aut valuerit sub estimacione in consimilis locis, et insuper pcna auri optimi libras
centum. llis hactis et nianif'estaeione iit supra factum, rectum omnium eorum iudieiuni
35 et auditoribus paruit esse, iudicaverunt, ut iusta eorum altercatione et eorum Kagini-
baldus et lohannes professione et manifestacione, ut ipse domuus Michael abbas et
Amelgauso iudex eius advocatus eiusque successores predicte §clesi§ cum prefatis om-
nibus rebus, ut supra legitur, ad pars iam dicto monasterio saneti Zenonis ad pro-
prium habere et detinere debent" et predictis Kaginibaldus'' et lohannes, barba et
• ' nepos, de prefate ^clesig cum predictis omnibus rebus, ut supra legitiir, nianeant ex-
inde" omni tempore taeiti et contenti. Et finita est causa. Et hac noticia pro securi-
tate cideni domnus Michael abbas et Amelgauso iudex eius advocatus ad pars iam
dicto monasterio saneti Zenonis fieri admonuerunt. Quidem et ego lohannes notariiis
461. 1) Lasehilzer sah hinter Mar einen Buchstaben mit Oberl/!n(ie, den wir nicht mehr erkennen
ti konnten; in C Liake; gemeint ist entireder Marcclise sir, oder Marceninn nii. ron Pnsliiman,
und wenn Laschitzer recht »nh, jedenfalls das erstere m) so ron Laschitzer ergänzt; aliia C
n) rac D o) Ragibaldus D, und so öfter y>) debet D q) ips f> r) dare factum
fuerit D, wahrscheinlich verschrieben für clstruerit, rgl. oben f>. 371 Z. 23 s) Aiiiegauso D
t) successor /) u) cielleicht zu rerbessern in deberent v) Ragibaldus, ohne Abhürzungs-
40 zeichen, D w) et exinde I>
Kaiaertirkundea III. 74
586 KAIS i: 1! r K K V N 1> !•: N.
ex iussionc siijira scriiitus donuius llfiurii'u.s impiTiitor vi iudiciini adiiiunirionilms
scripsi, anm» voro predicti doinni Hi-inriri ^loriosissimi imperaturis dco propicio liic
in Italia ni-tavo, soxto die nicnsis decenibris, indictione V; feliciter.
Kgrt Tliiethricns fauccllarius subscripsi.
Sifjniiin doinni Heinrici (M.)" inipcratnris. 5
Ego l'iligrinnnns Coloniensis archit'piscopus subscripsi. Ego l'upo patriardia f.
Tado missiis donnii iniin-ratoris subsi-ripsi. Ego lohannes grai-ia dvi Veronensis «'iii-
>icopus subscrijisi. Vgo niarcliio subscripsi >'. Ego Itigizo episcopus infrrfuit. Ego
Arnaldus opisi-opus intorfuit. Ernu-ngiM-ius c'i>isfopus intcrfuit. Ego LoiUuuiicus epi-
scopus' [Siginfre]dus'' i'])isoopus Placeii- 10
tinus intcrt'uit, subscripsi. Cunizo in[dcx]
[sacri]'' palacii intorfuit.
4()2.
Heinrich bestätigt der bischUßichen Kirche zu Mantua ihre Besitztitel, Be-
sitzimgen und Rechte und rerfügt, dass die Bewohner ihre)' Güter nur von it
den Bischöfen gerichtet tcerden sollen. Mautua 1021 December lo.
Xoliirielle Ahxchrift ans dem Ende des 11. oder dem Anfang des 12. .Jh. im hischöfliehen
Airhir zu Munlua (B). — OritjinaUrans.iumpt Karin IV. von 1354 Dccemher 10 eben-
da (C).
Done.imondi Dell' i.ttoria eccl. di Muntova 1 (Mantua 1612), 189 cit. — Muratori Ant. to
Hai. 6, H29 au.<t Absrhrift Prisriani's wohl nach BC. — Böhmer Reg. 12'J3. — Slumiif
Heg. 1778.
Da C offenbar auf B zurückgeht und nur an xehr irenigen Stellen nocli eine andere Vor-
lage lieniitzl haben tiann, /{önnen die Fehler der Untersehriflzcilen auf Rechnung des
Copisten gesetzt nerden, der offenbar die verlängerte Schrift nur mangelliaft zu lesen vcr- «5
stand. Ob ihm auch die fehlerhafte Datierung zur Last zu legen ist, oder ob diese
selion in seiner Vorlage stand, Icann nicitt entschieden trerden. Der Context, obwohl in
der Reihe der Privilegien für rfo.s Bisfhuni Mantua allein.<itehend und weder durch das
Dictat gesicliert noch durch Vor- oder Nachurlcunden gestützt, bleibt doch bi.s auf den
Pmsus über die riclilerlichen Befugnisse des Biscliofs (ut sui resideutes — imperpetuum) 10
sachlich im Rahmen der durch Jene getroffenen Bestimmungen (vgl. Rieger ImniKniltils-
Privilegien für itatienische Bisthümer 26); bei der Bescliaffenlieit der Überlieferung ist
iiidessen, icetm auch sictier eine echte Urkunde für Mantua vorgelegen liat, die volle Zu-
verl/Lssigkeit des vorliegenden Textes nicht verbärgt.
(C.)* In nomine sancte et mdividu^ trinitatis. Heinricus'' dci gratia ]{oniano- w
rum " imperator augnstus. .Si circa *■ loca *■ sanctonini bcnoficia'' lai'giniur o|M>rtanrt'',
non solum regium ' niorcni deccnter iinplenuis, verum etiam eternc beatitudinis pre-
mium no8 promereri inde liquidn crcdimus. Quapropter notum sit omnibus Hdclibu«
461. X) (/«* in f) nacliffKeichnele Monoi/nimtii iiekhl ron iler in ilrc Kan:lei ilblictie» flestnll diu
Icainerlictien llrinilmuU ab y) itif hirr mitten unter ilenen der liiKchilf, Meliendc Vnlerfrrtifinnii *0
Iliir/n'g ist in 1> Ulm- der Zeile niiclif/etraiiiii z) «»1 unteren /lande iM ein .SViVf/- deji
I'ergamenlx tlieih ol/i/erüisen, IheÜK n/M/exihnilten, xo da«» eine Zeile zur Hälfte, eine andere
faxt ganz fehlt; nie ciele von den zu l-jinijunii den l'lacitum» genannten lieiKitzern in den
l'ntcrtthiiftjizeilen genannt waren, ixt nicht fextzniilelten.
44J2. (Bresslaul b; fetilt in C \i) Honriciis ß 0; «i ■iHcris locis B <1) Ijeiieficüs B e) opor- 4»
tunae B; oportuno C f) reguin BC
11 Kl N l; ICH 11. Iir.'l. 5)S7
saiicti; fli'i ffclcsii; n(istri.-i<|iif scilu-it inc.st'ntiljii.s d tnturis, r|Ui>iii:iiii (|uii1:iin'' veiicra-
bilis .Miiiituaiuis episfopiis uiniiiiii' lliltoH'u.s'' adiit i-ulmoii sciTiiitatis nostiv deprucaiis
niiserit'onliain ' [nostrain|'' df Dinnibus rebus, de quibus autecossorps nostri rojjc^s vel
iin|)pratores ad scdem sniiL-taiuMiain i)aj;inas concesserunt jirccoptoniin ' vol undc |ir<>-
8 dicta ccclosia investita esse digiioscitur. Nos nlj aiiKircni dimiiiii lib<-iitis.sini<- jx'titin-
iiilius illius satist'iK'iciitos eideiii sanotc; cci'li'sit,' Maiituam; i'untirinaiiius"' oiniifs tradi-
tioiics preceptorum Karoli, Liuprandi. I^iidiiici", Arnidfi, Vgonis, Lotarii", Jici-fiifjarii '',
itfMii'i 15cri>n<>;arii '', (>ttl>nis^ item |()tti)nis| "^ iti'iiKjUi' tortii ()ttlHlis^ r-t (•onrcdiiiiii.s "
[KT liDC nostniiii |(rccc|itiiiii nimifs posscssioiios, qiias ]n-cmf>im)rata ' ccclesia ptis.siderc
10 visa est in tota Italia. iiomiiiativc ut sui residentes plaeita vej leges nun faeiaiit vel
aliqiiaiidi) eiistodiant, nisi ante predietiini episeopiini vel suos sueeessores" iniperpetuuni.
(.'onlirnianiiis silji ripas^' Jlantuane civitatis " et portus et onmia tolmiea" einsdeni
iiiniitatus — (jiii^ est terniinus: anibe ripe Padi de Zara-^ usque liurauani^ et <innn's
insuias eiusdfin rinmini> et de eajjite Mineli" fluininis ex utraque usque Uaicfjiani
16 parte'' — atipie per iiane traditionis cartani eideui sanetij Mantuan«; '' [ee<dcsi('| '' enrtes
ex intefjpi anti(juitus eoneessas tradinius et eontinnanius : ßaj;iiiiili), Nebulario'', l'orta-
i-iilo' Clin» onine sna eurte silvanini totius insule lleueri. Canedulo'-', Sarniite'', abba-
liani' saneti Kiitini. abljatiani'' saneti Cassiani ' martiris'" eum onmibns pertinentiis
niolendiuis ripatieis palitixuris piscationibus piseariis aquis aquarunique deeursibus, et
so euni onniibus pertinentiis suis prenominatas" res in dominatiouem " eiusdem ejjiseopii
>ancti Petri apostnli ob remediuni aninie nostre transfundimus . ea videlicet pactiouc
ut ab odierna die et deineeps nienioratus episco])us et onines sueeessores sui has ipsas
res iure j)ropnetario teneant atque possideant i', oniniuni eontra<lietiime reinota. Kt ut
hoe preceptuni tirmioreni habeat stabilitateui, precipimus. ut nidlus <lnx niai-ehio eomes
i!> iudex vel seuldasio liane contirniatiouem vel concessioneni'i
violaverit, sciat se coniposi-
turuni anibabus partibus auri ubtiuii liliras duecntas. niedietatem camerg nostre et
niedietatem prediett^ ecelesie saneti ■" Petri, Hiltoltb " seilieet ' episeopo suisque succes-
soribus" imperpetuum. Quod ut vcrius credatur, manu nostra rnbnratuni hoc preceptiun
so sij^illare precepinuis ''.
Signum domui"' Heinrici" (M.) iniperatoris >' invictissimi '■.
I Theoderieus •'' caneellarius vice'' Euerhardi"' episcopi rccognovi''. \\
Data IUI. idus decenib. indictione V, anno dominice'' inearnationis MXX, anno donini"
Heim'iei' regnantis« XVIII, imperii vero ^^I; actum Jlantue'' in palatio eiusdem episeopii.
S5 462. jr) quidem ß; quidain corr. am quideiu C h) Hitolfus C i) C; tnuiiie, oder (ihnlich, ß;
die Buchstaben hinter in sind rerloschen und ron jüngerer Hand überfahren, so da«g die ur-
sprüngliche .Schrift nicht mehr erkennbar ist k) fehlt in HC 1) precepto B\ preceptum C
mi rcconfirmamus BC n) Luduuuici C o) Lauterii B\ Littarii C p) Borengarü C
q) iterum B r) Otonis B s) recoucedimus BC i) prenomiuata C u) sucesores B
w v) ripes C w) tliolnea C x) ijue ß; q C y) lara C z) Boranam C a> llinci B
1)) parte C c) Matuang B d) fehlt in BC e) Xulmlario B f) BC On B corr. am
Portarioloi; Perarolo /)().///. :?5ö gl Cnediillo C h) imite C i) abbatia ß k) abatia B
1) Carsiani C m) fehlt in C n) prenoniitas ß o) donacöem C p) posideant B
q) hinter concessiouem ist in BC offenbar, obwohl keine Lücke angedeutet ist, ein grösseres,
4A icnhl iriedrr mit t-oncessionem schliessendes Stück ausgefallen ; Prisciani's Versuch, die Lücke
uus:ufüllen, trifft das richtige nicht; man könnte etwa rermulhen [nostram infringere seu
violnre prcsumat. Si (piis autem, quod absit, hanc nostram concessionem] r) fehlt in B
s) Hitoltb BC t) silicet B u) sucessoribus B v) prccii)imu3 C w) dni C x) Hen-
rici B: Heinrici etc. C, iro das M. und der Schluss der Zeile fehlen y) impatoris, ohne
SO Abkür~ungs:cichen, B z) inusti, Ofler ähnlich, ß; man könnte auch in augusti emendieren
ai Henrus B; Henricus C; das Original kann natürlich auch eine andere Xametisform, efun
Tluedrioiis o<ler Theudericus gehabt haben bi viee B c) Erardi B d) rcognovi ß: nur
in B cerlängoie Schrift o) duiee, ohne Abkürzungszeichen, B f | Heiirici B g) rearna-
tis, ohne Abkürzungszeichen, B h) Mut B; Maiit C.
74*
588 K A I S K K r H K UND K N.
Heinrich verfügt, dass das Kloster Biforco reichsunmittelhar bleiben und unter
dem Abt Ronmald und Xachfolgern seiner Disciplin stehen soll, bestätigt die
Besitzungen des Klosters und gestattet dem Abt die Berufung jedweden Bischofs
zu Weihehandhin gen. Ravenna 1021 Dcccmber Hl. &
Xotarielle Copic nun ./. 14TH im k. Staatsarchiv zu Florenz (li). — Xotnricllc Copii-
aus dem 15. Jh. im Capitel.^tarchic ron S. Lorenzo ebenda (C).
Vilhelli Italia saera ed. J. 'J. üVi (iii.i Ab.'trhriß von li mit a. ine. millesimo duodocimo,
indict. decima = ed. II. '2, 49:i = Miijne Patrol. 140, H62 n" 124 mit a. ine.
1022. — ■ Soldatii Quest. Vallumbrnfane 1, 12.') n" 11 anx B mit a. ino. niillpsinio duo- lo
dwimo, indiot. X. — Sohhini Hixt. .s'. Mirhiirli.'i 1, 197 aus B mit a. ine. inillcsimo
duodecimo. — Miltarelli Ann. Camald. i*, 250 n" 109 aus C mit a. ine. millpsimo
XII = Lami Mon. ecci. Flor. 3, 1764, = Mittarelti Accessiovcs historicae Fareiitin.
(Vrntditi 1771) H97 Rrtr. mit a. imp. XIII. — Böhmer lieg. 1224. — Stumpf Reg. 1779.
Ausserhalb der Kanzlei verfasst. Vgl. Petr. Damiani Vita s. Romualdi cap. (i4. 65 (Opera i5
ed. 1642, p. 206 f.; Mon. Germ. SS. 4, 854); damals scheint Heinrich an Romuald
montis Amiati monastetium gegeben zu haben, das mit den Herausgebern der Opera
(vgl. Migne Patrol. 144. 1003) auf das Camnidulenserkloster Vivo am Monte Amiata zu
deuten sein wird; vielleicht hing damit auch das bis jetzt nicht aufzufindende DH. II.
für Vivo zusammeti, von dem Grandius Epistola de Pandectis 228 (nach Migne a. a. (>.) so
und Repetti Dizionario corograf. della Toscana 2, 75 wissen (Stumpf Reg. 1833").
In nomine patris et filii et Spiritus sancti. Heinricus" Konianoruni iniperator
aujiastns. Dignum videtur no.'^trc impcriali clenie,nti(! rolif^iosoruni viroruni congruis
peticioiiiliii.s iuste ac racionabiliter acciuicscere. (^iiapnipter iioverit'* oniniiini sancte''
(li-i ecflesie '■ nostrorumquc tidcliiun jiresentium videlicct et i'iituninuii imliistria, (nia- «
litcr ni)^ pro roniedio aninic n().strc .seu j)arcntum nostroruni ii()stra(juu saltiti' m- diloc-
ti.s!-inie coniugis nostre Clmnigunde'' iuiperatrii-i.s aiiguste atfuie pro iutiM'vciitii rcligio.si
\\r\ domni Romualdi monaclii et lieremite quandam abbaciain ad lioiiDroiii sancti
Ik'nedicti ."super res nostri iuris constructam in alpe que dieitiir Rit'urco" tantuni a
re^ribus vel inipcratoribus investiri constituiinus camque permanere in jjrovisu et disei- so
plina eiusdeni venerabilis viri domni lionnialdi suornnique sc' .tuccossoruni in ipso
heremo persistentium, vitani et relif^ioneni eins .servantiiini - ipsa tanii-n provi.sio et
disi-iplina contra rcf^ulani bcati Renedicti non Hat — , contirniantes eccicsie sancti
Hcnedicti eitisdem'-' nntnastt-rii illas terras, quas nunc tenet, quarum ncnnina sunt
hec: ecclesiam cum tribus molendinis et tres mansos in Domiciucrolo, in (iaiiano »»
mansos duos et ecclesiam unam , in Pertisida ecclesiam unam et mansos duos et
molendinum unum. in ('asaic mansos duos, in Mistriano mansum unum , in I>ri-
mano mansum unum, in Hijiidiniano mansum unum, in Monte Martino mausuni
unum, in AtlVico mansos duos, in niontancis'' sancti Uaudentii mansos quinque et
oninia, quecunque iuste et legalilcr nunc habet aut inantea habitunnn est aiit .aciiui- 4o
situnim ' est aut aquisivit, ut ca liaiieat ac'' ttnieat |etj' cum oinnii)us suis pertincntiis
in integrum proprietario iure i)os8ideat, eo modo ut ncc isti qui nunc supercst abbati
nee suis successoribus lieeat terras eccicsie vendere aut alienare aut precariam faccre
absque nostra licntia, sed tantum ad usum iiion.'icliornni inil)i deo '" servientium iuxta
469. [Bloch] B) Henric. ß; Hemric. C \>) noverint C c; cc<;l. sancti- ilei ß d) Ciiiii^'unilc /M6
i') Biforco C f) HC \i) eiuii(lcin(|uc Ji h) BC \) acquisiturus BC k) fihll in C
1; fehlt in HC m) inibidem BC
II KlN i;i(ii II. iii-_'l. 589
rof^uliiin saiR'ti IJciieilicii in'niiain'ant. liisn|(fr coiitinnainiis oniiH-ni ln-reditiiti'iii lumo-
ruin i|)sius inoiiasterii et nionftcli(iniin . iit tali iiicidu lialtcaiit", (|Uo num; ii).sf lialtet.
C'onstitucnU'S i^itiir, iit siipra (lic-tmn iiiiiiinstcriiini iiiilli inarclii(>iii, iinlli coiniti, niilli
arcliicpiscöpo, iiulli ciiisropo ii:illi((Ui' siiij,'iilai-i imtsiuic subiari-at, ni^i sit in iiiiju-riali
5 et ruf^ali i)otcstatt'. volimius atrjui- (lisjxiiiinnis, iit liccat doiiiiKi Huinualdo siiimjiw siu-cfs-
soribus et abbat! ipsius inonastcrii suisquo successoribus advocare" r|iietieiuiqiie cpiscopuni
ad eoc'li'sias consccrandas et ad (uiiiuMii consceratioiiem facicndain. VdIiiiiiuk etiaiii. iit
per cireuitum monasterii et horoiiii ecclesia possidcat ab Oriente a rivo di^ lacu, ab ncci-
dentc a inj;») alpiuni, a septentriono a ('eresio, a ineridie a collina de Gimelli.s. Inviola-
10 biliter igitur iiibenius, ut non dux, nun niarcliid, non eomes, non qualiseunque niaf^na
vel parva persona line nostruin imperiale preee])tnni violare pertentet. Si vero, quod ab-
sit, aliquis illud iiitVin-ferc tentavcrit, seiat se eonipositiirum diieenta« libras aiiri eocti '',
niedietatcin nobis et inedietateni dieto niDnasterio. Kt ut hec verius credantur et inenn-
vidsa servcntiir, tnanu pnipria subscribentes nostro sigillo inferius insifipiiri '' pri'ci|iiinus.
16 Sigiiuiu doiniii' Henrici iuvictissimi " (M.) iiiiperatoris ' aufjfusti.
Theoderieus" eaneellarius recognovit.
Datnin anno doininice incaniationis niillesimo XXII ", indictione V ", anno vero
donini Heinrici" secundi regnantis XXI, iniperantis vero octavo; actum pridie kal."
ianiiarii liavenne; feliciter amen.
404.
Heinrich bestätigt dem Domcajntel zu Arezzo aufgezahlte Besitzungen und
den königlichen Schutz. Ravenm 1021 Decemher 31.
Originaldiplom im Capitelsarchiv zu Arezzo (A). ■ — • Ahachrift in einem Rotidus aus der
Milte des 11. Jh. ebenda (B).
85 Bayer in Forschungen zur Deutschen Gesch. 13, 613 n" 7 aus A. — Stumpf Arla ined.
637 n' 4.53 «mä A. — Pasqui CD. Aretin. 161 n" 113 aus AB. — Stumpf Reg. 1779".
Geschrieben auf einem durch Vorausfertigung des Monogramms hergestellten und wohl in
dieser Gestalt bereits besiegelten Blanquet. Eingangsprotokoll, Context und Signumzeile
rühren von einer Hand her, die mit der des TA verwandt ist; Recognition und Datierung
30 sind dem Eschatokoll des D. 436 ähnlich und entweder von dem Schreiber dieser Zeilen
hinzugefügt oder ihnen nachgezeichnet, ivie auch das Chrismon vor der Signumzeile wohl
auf Nachahmung des D. 436 beruht, aus dem vielleicht auch das falsche Königsjahr ent-
lehnt ist (vgl. Ficker, Beitr. 2, 499 f.). — Das D. 436 hat auch als Vorlage für den
Context gedient: das Verzeichnis der Besitzungen ist jedoch vollständig neu; nur ein campus
35 cum vinea . . Gratigata (vgl. S. 590, Z. 32. 33) wird schon in der VU. genannt;
über die Kirche des hl. Quiricus in Osenna vgl. Pasqui a. a. 0. 148 n" 107.
I In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente* dementia
Romanoruni imperator angustus. ^ Ad boe nobis divinam gratiam iniperii fastigium
contulisse credimus, ut dementia nosti'ae meritum cunctiformiter in Iiis quae pietatis
40 sunt aecunndemus''. Ideoque onmium tidelium sanctj dei ecciesiae iK)stroniini|UP preiientium ac
463. n) habeat B o) avocare BC p) cotti BC q) inBignari C n domini B s) in-
vitis3imi C; dahinter ist in BC die Stelle des M. angedeutet t) imp. invict aug. B u) The-
di'ricus C y) millesimo XII C; millesimo duodccimo B w) iiuinta B x) caleii B.
464. [Bloch) a) u curr. aus u b) mu über der Zeile nachgetragen
500 KAISKIU" ÜKIN DKN.
futiiruriiiii ilfVKtio iioveril. i|<ialiter uns pro iloi aiiinro aiiiiniu'qiio nnsirr rt'ineilio •' cniioiiicos saiu-to
ArPtiiiao"* ercli'sine nosiraiii aileiiiitca iiii|)(>riaU>m |i<ili'stat('iii ile tjuibusilaiu rebus et proprietatilms''
iuste et Ipjjalityr eis |uMiiiientiliiis nostrn preceptnii mietoritnte, pront iusle et le;;nliter inissinmis.
eontirniamiis et |ieiiilus corroliorainns, in priinis ineiliütutom ' di> i'astt'lli)" ot (Ic ccclosia et de
tuiTi' et forte quae vooatur 15ulf;ar|i|'' et iutt'';;faiii ' corticdlaiii (|iiae vooatnr ("i'llulao &
et iiiiuiii maii.'iuiu in loeo (jiii vm-atiir Seei et umiiii inansuin in l'ainpille eimi miiiiilms
sibi adiacentibus [et]'' pei-tiiieiitiluis. ut L'go'^ index eoncessit predictis eanimicis Christo
sanetoqiie Doiiat" doservieiitibiis; et iiisuper eontirniiiimis plebeiu saiieti (^)uiriei in
Nosinna cnni terris et vineis et easis' et deeinialinniliiis it (nnnilnis pertini'iitiis eins
seu et terram inxla laenni l'ernsinnni in locis et villis (piae voeantnr i'aiili, JÄiale. lo
l'elina. Passinii^nano et easas et niansos et vineas in coniitatn Seenensi'", ijuas Petrns
diaeonus eisdeni eanmiieis eoncessit, nee non <'tiani corrolioranuis easas et vineas et
terram quae est ])osita in 'Pidliano et Brinule ri l.artiano, quas Hoii^o" presbiter pre-
dictis canonicis eoncessit, et conünnanuis cortieellani intej^rani unani (piae voeatnr
IVtrnio et Canipriano et Matrifjnanello et Paj^anieo et jioreioneni nnani de eeelesia 15
([iiondani editieata in bonore saneti Mavtini in predietn loeo J'etrnio enni omnibns sil)i
pertinentibns. .sieut lulia sepe iani liietis eanonicis eoncessit, et porcinnrni intej^rani
tereiani de tiuTc et eastello et eeelesia. (piae Grit'onis t'uit et Snppo Hlius eins (lerardo
suo iVatri eoncessit et Gerardu.s j)redictis eoncessit eanonicis, in plebe sanctao Eugeniae
et saneti Petri in Afijello et terram et vineas, quas dederunt predictis canonicis et so
mansioneni domnieatam Petrus presbiter et Dominions filins Anzi, et insuper confir-
manius terram casam et vineam in coniitatu Senensi in loeo Casulae, quas dedit
J^oni/.u presbiter, et eeclesiam, quam dederunt filii 15oni|z]onis'' et eoruni eousortes,
quf est editieata in lionure saneti ^lartini. atquc mansuni ununi in l>aj;iiiilii et \iueani
domnieatam et ([uartam porcionem uuius ecclesiae site in eodeni loeo et niansiun ununi ss
in Marina et duos mansos in eoniitatu Senensi in plebe sancte Jlariae in Paeina,
quos" dedit Berardus predictis canonicis, atque casas et quartam jiartem uuius [ecclc-
stjae"" et -vineas in plebe saneti Petri sit<as qu^? vocatur Agello, quas Ko(bilfus (ilius
Liutardi predictis eoncessit canonicis, et medietatem uuius mansi, quam lionizo index
eisdem dedit, et casam in civitatc Aretina et terram et vineas, quas Martinus presbiter .10
Petro diacono et eanonico eoncessit et ideni ]\Mrus pre|dic|tis'' eanonicis eoncessit.
Similiter eontirmauuis et corroboramns terram cum vinea, quam idem canunici j)!ant;i-
verunt in (»ratizata, et mansum unum in ('lasse, (juom temiit Uitalis marmoraiius, et
in eodem loeo alterum mansum, quem dedit loliaimis filins, et quartam partem tuiius
mansi, quam dederunt filii Ugonis, nee non terram et vineas et easas, quas dedit 35
predictis eanonicis Ingizo presbiter et canonicus in Agrazze'' et Turrita et Fontanclla
et [in]*" Leprosia et Critaiolo et Cortiue, et terram cum casa et vinea, (piam dedit
Rigo in Fericione, nee non et terram et a(jnain euni piscariis, quas dedit ]\Iartinus
clericus in loeo Pareti iuxta lacnm Perusinnm. llacc miteni omnia, [inie]'' jiredievis
canonici» data'' .sunt et in Alturo tenqjore danda erunt, nos (|iii(lpiii nostrn iinpcriali pdtcstdto 10
confirmamus et corroboramii» attiue eosdeni in pcrpetniim liabcrc sanctinius, 00 videlicet online ' ut
nee rec[t]or eiug[dcm]'' scdis nee cuinHÜbct potestatis persona de predictis rebus vel de eorum per-
tinentüs »ivc de liis, qu^> diWnn pieta.s iuibi augerc voluerit, illig alii|uain inferre prcsuniat contrnrictatem
vel deminnralioncin ullani innerere attentct. • Reci])inius" quoquc eo« cum oninibus eoruni rebus
H'A. ri d rorr. aus o d) are auf Ila»ur e) tlan zweite r iiher der Xrile narhfjeiragen f) ine- 16
dietatem auf Hasur g) eastello rielleieht auf linmir h) en;<hizt aim II i) intejfram auf
Itagur k) davor Uaxur einer Oberlänge \) ill>er ca ein überflünsiijer Strich m) .1 n) i über
der Zeih nachgetragen o) q auf liasur: es stand ursprüngliih dir Ligatur von et da
p) g corr. aug 1 <\) t corr. aun d r) d rorr. aus r s) umprünglirh uar Prcripinnis
gejirh rieben; dann itit P 2U R rnrr. und dun folgende r ilurrh ilarillirr und darunter gcnclzle M
l'unhtf filr ungiltig erhiilrl
II i:i NIMCII II. 1022. ')!•!
iiioliilibiis et ininioliilibiis illia iustr et lc;fnlUer |>ertiiioiitiliiiM hiiIi iiosirv tiitii>iiiK"' iniiiiililiiirdin"',
i|iiiiteiiiis sceiiri' vivcre clei><|iii' «ervire et prn imliis KtHliii|ii<' nmü vt llll|(<'ni iinntri reiiie(Iiiii|iie
aiiiiiiue uoHtrne "iure iilo« iii(;iter ilelectet. Si i|niK iptur liiiiiis iiDStri,' cniiliriiiatioiü» prercpli viulator
i'ütiterit, Dvuit 8C c(iiii|i<>sitiiruiii aiiri eucli lilira» eeiitiiiti, iiiiMlieintuiii eaiiieri,' iiostrne et iiieilietateiii
b eanouicU 9niict^> Aretiiif ocelosiao pro teiiipcire ordiiintiK. Qiioil iit vuriiiN eredatiir ilili);oiitiilHi|iie ab
Diniiibiis obdcrvctur, iniiiiii propria rolioraiites Hi^ill! iiONiri inpreuxiime emroburari iIccreviiiiiiN.
^ (C.)' Signum domni Heinrici iiivictissimi iinpcratnris luipisti. jj
Ji Ti'iulcricus cancellariiis nd viccui Hclu-rarili arcliicanci."lla(M.;rii iiotavi. f, iS\. |).i
Datum aiin[ii (1ominii'(> i{iK-aniatiiinis'' iiiillosimi>" NXii, anno <liiniiii lleinr|ici
in iv};nantis XVJIIU'', inipi-rii vorn \'IIII. iiKlictimic ii'll, Im'o Ua|ueniie|'', |iri(lic kal. ianu.
465.
Unter ^'o)•sitz Heinrichs werde)} im Künigsgericht auf Klage des Propstes
Theobald von Montecassino Besitzungen in der Grafschaft Termoli von den
Grafen Atio und Fandulf restituiei't, und der Kläger wird namens des Klosters
16 mit ihnen unter Verleihung des Bannes investiert. Chieti 1022 Februar — .
Peiri (liaconi registrum Cassinetise aits der Mitte des 12. .TU. f. 129' n" 28-') im Kloster-
archiv zu Montecas.<iino (B).
Au.'^zug in Leonis Chron. mon. Cassinensis 2. 32 ed. Laurenfiiis Vicent. öö und in Mon.
Germ. SS. 7, 661 (L). — Stumpf Ada ined. 380 n" 271 aus B. — Stumpf Reg. 1780.
»0 Verfassf nach hetxeventanischem Formular. Den in noch mehr als gewöhnlich verwilderter,
mit zahllosen Italianismen behafteter Sprache geschriebenen Text haben wir nur an wenigen
Stellen, wo uns zweifellos Fehler des Cojmfen vorzuliegen schiene», geändert. — Da das
auf diesem Placitum beruhende D. 466 vom 1. Februar 1022 datiert iit, kann auch die
Gerichtssitzung nur am 1. Februar .stattgefunden haben. — Der locus qui nominatur
«6 sancto Petro in Plauaci bezeichnet, wie es scheint, eine Örtliclikeit in Chieti selbst.
In dci nuniinc. Noticia iudicati, qualiter jn-o t'iituris tL'm))oribus meniuria rcccir-
dandum, iil est in foniitatuni •'' Tcatonse in locum qui nominatur sancto Petro in
Planaci, ibique in placito residebant domno Enricus impcrator et Teodericus can-
ccllarius et sumnio consiliarius domni inperatoris et Leo episcopus Uerselleueie et
so Inricus episcopus Parmensis et Odcldricus episcopus Tredentinus et comite Beczelinum
et Armannus vassus et missus domni inperatori et Adelj^isi et Petri et Aczo et Petri
iudicibus, aderantquo cum eis Ascariu tilius Tresidii et Guido et Trasmundo tilii
Oisoni et Sifredo filius Teinari et Benedicto filius Luponi et Adenolfo et Geruini et
Dodo tilius Adenolfi'' et Trasmundo'^ filius Guidoui et alii plures boni hominibus ibi-
u quo eircum astantibus vel resedentibus. In presencia domni imperatori et de predictum
cancoUarius et episcopi et comitibus et iudicibus et boni oniinibus venit domnus
Theobaldus prepositus sancti Benedicti cum Petro iudice advocato suo et querelatiis
est supra Atto et Pandolfo comitibus de res sancti Benedicti, qui est in coniitatii
Tonnnlonse, et est ipsa res infra fiuis: capo finc Rigo piano'', pede rino niare cum
40 ipso litore niaris cum portora et piscaciones suas, de uuo latere fine fluvio Trinio, de
o
•H)4. t) ror der Signumzeile ein Clirismon wie itt D. 436 u) ML A.
465. [Bloch] a) comitatum tum B b) Adenol B c) Trasnündo otler Trasmindo B dl Rivus
planus L
592 KAISr. KlliKlNDKN.
alio latn line UiJorno''. ot sunt ipsc siijira .scTi)>ti.' rebus per louis iiniiüiiandi'. iil est:
ipso cnstello de Petra iVaoeda' et ipso eastello de Piscloli" et ipso castello de Guardia
et castello de Kipa ursa et castello de Montebello, et est ijisa res euiii supia seripte
castella tenentes per mensuras luodioruin quattuor niilia, enin ijise eeelosie sauet!
Bencdieti et ecclesia saueti Nienlai et ecelesia saueti l'eiri in Teeorariezo et euni :>
ipse alie ecclesie, que iutVa predieti' tinis dedieate suni. ipse supra scri])te i-elius iu
siipra Scripte iinis cum supra scri])te ecclesie i't cum predicte castella cum iutroita et
exita illaruiu et cum omue tirmamcnta vcl coruni editiciis, (juantum pirlinet ad ij)se
supra Scripte castella. cum casis terris et vineis saleetis eaimetis, cum jinniis et arbo-
ribus suis et cum omnia et in omuibus, quantum ipse supra Scripte rebus sviper sc lo
liabentes, et cum omnia ipso amplio, quantum de ipse supra Scripte rebus infra supra
Scripte tinis'' tiU'rit, in' inte<;rum' et iu omuibus, quomodo sujierius Icf^itur. Sie
reddiderunt '^ i])si sujira scri|>ti Atto vi Paldolt'o ci)n\itibus in nianus (Imniii inipcratcu'is
ipse iam dictc rebus cum siqira Scripte ecclesie et cum supra Scripte i'astella, et ii)S()
domno Enricus iuperator sie rcddidit omnia ipsa sujjra scrijita res cum supra Scripte is
castella et cum supra Scripte ecclesie et cum omne illarum editicia, quomodo superius
scriptum est, et in ipso nionasterio sancti Hcnedicti et ad ipso supra scripto preposito
pro auima sua et pro anima de coniuge sua et posuit bannum' super caput de supra
scripto preposito et de sui monaelii et misit bandum ipso sujjra scripto inporatore, ut,
si (piacuniquc tempore de omnia ipsa supra scripta res et quod superius scriiitum est so
(|uicum(jue aliquid tulerit ant invadere pi-esumpserit'" sine legalis iudicio, couq)onere
libre aurcc duo milia, medietate ad supra scripto nionasterio et ad suis monaejiis et
medietate ad camare nostre. Finita est causa, qualiter actum et dictum t'uit. l'nde
pro securita de supra scripto nionasterio et de suis monacliis et pro in postcruui
recordandum liunc noticia iudicati dixerunt scribere Aczo notarius et scabinus. Ejjo »»
qui supra scriptus Aczo notarius et scabinus de dicto domui imperatori et de pre-
dicto cancellario et de supra scripti comitibus et de supra scripti iudices et boni
hominibus iiunc noticia iudicati seri])si et ibi |l'iii)".
Sunt aiini ab incarnacione domini nostri lesu Christi inillesini" vicesimo II" et
impcrantes domno Enricus imperator agustus, et dies meuse'' t'cbruarius per indictioncm'' sn
nn; actum in Teate; feliciter.
f Ego Em'icus imperatnr. Ego Vicarius iudex. Ego Benzoliiuis. Ego Petrus.
Ego Adelgisius. Ego Girardiis.
4()().
Heinrich bestätigt dem Kloster Montecassino von den Grafen Atto und Pandulf »
restituierte Besitzungen in der Grafschaft Termoli.
Chieti 1022 Februar 1.
Petri diaconi registrum Cassinen.se aus der Mitte des IJ. Jh. f. (14' v" 135 im Kloster-
archiv zu Montecassino (B).
46{i. C-) ab alter«! autfm rivuB qui dicitur Tol'cIc />,■ nnrb hl). 406. 482 dürfte letzterer Name auch 4fi
im Original utmereji Placilumn gentandtn haljen f ) Petra fracida L - HD. 4l!6. 4X'J
g) U -~ l>. 4CG: Pcscloli L — />. 48^ li) rebus firiis li, iro rebus wohl nur ren<ehenllirh
trieilrrholl int i) integru B k) creiliderunt li \) linniiiinum li m) presuiwerit, nhne
Abk-ürzungiizciehen, li n) fehlt in li, riß. I). 467 o) inill vic II li \i) iii li, rgl. 1>. 4a
<\) indic B. «»
lii;i.\i;i( II II hi_':>. 593
Während da.s l'lacitiim 1). iii'i (IT. 11) ((/> llaiiplvorlaye fiir dns irnlirsrheinlich aiisser-
halb der Kanzlei geschriebene D. 466 gedient hat, stimmen einige Wendungen besonders im
Eingang und am Srhiiiss mit dem DO. HI. :i:i7 (VU. I) iiherein. Indem wir diese durch
Petitdruck Itezeichnet haben, icollrn wir dadurch ein endgiltiges Urtheil über die Echtfieit
i des in mehrfacher Hinsicht bedenklichen DO. III., über die sich auch Siekel nicht be-
stimmt ausgesprochen hat, nicht aligeben, da der Zusammenhang zwischen beiden Stücken
ausser durch die Annahme, dass DO. III. H'.i? bei der Herstellung unseres D. 466 benutzt
sei, auch dann erklärlich sein würde, wenn etwa das DO. III. mit lienulzung unseres
D. 466 gefälscht wäre. — In der Recogtiitionszeile ist wie in D. 46:i der Erzkanzler
10 nicht genannt: der Titel des Kanzlers /.sV dem Plaeitum entnommen. Die Datierung loird
auf die Handlung zu beziehen sein, ohne dass darum die Ausfertigung der Urkunde noch
am 1. Februar erfolgt zu sein braucht.
lii iiiiinino .saiu'tt; i't iiulividuc triiiitatis. Ileiiiricus divina t'avciitc clcinciicia
Romanorum iiupcratnr auj^UStUS. Omniuiii ttdeliiiiii" sanctc dei ocdosif nOHtrorumqui- taiii I
15 |ir('si'in-iuiii tjuain Ot futiiniriim compoi'iat'' inilustrin, i|ulii. t'UIll pusiti esseiiiiis in roiiiitatii II
Toittfiisr in lnniiii <[iii iioiiiiiiiitiir saiictiis I'etriis in l'lunaci, Illtcrveiltu TcdiTici c-nncellarii et *
consiliarii nostl'l et Loonis episc o p i Vcri-elieii s i s pt Ilciiirici 0|)i»<-o|)i I'armensis et Odcirii-i
opiscopi Trodentineiisis et Rczelini eoniitis » per hunc'' preccptuin leddi m u s et COn-
firinanms in • monasterinm »ancti Hencdicti Montis Cassini omiies pertinencias eius <| u <;
so .sunt in comitatu Tormulenso, quf » malo ordine * eidem monasterio tulerant Atto et Pandolfns i. ir
comites'', quy siia spoiitc in nlanH^^ iiostras ad partein nionasterii rcddiderant, pei' lias ii
fincs: uno oapo*' tine Kivo plann et |>edc [tinc] f niare cum ipso litore niaris cum portura et pisca-
cione .sua, da uno latu'' tine fluvio Trinuo, de alio latere fine rivo qui (Hcitur Ticeloi^, CUm
• eiistello * l'etia fraeida et * ra.<itell<i de IMscIoli et castello Ripa mala'' et * castcllo de Qnardia
J5 et castello de Kipa ur.sa et ca.stello de Montebello, * eum ipsa ecclesia saucti Benedict! et * saneti
Nicolai et » saneti l'etri in Peeorariza et cum OmnibllS ecelesii.s, qu? infra predietas fines dedicate
sunt, • et cum omnia infra supra scripta castella, cum oninibus vicis cccjcsiis casis edificiis terris
cultis et ineultis vineis olivetis saicctis cannetis » pomariis et arboribus suis, cum terris planis
miintlbu.-s atque paludis'', cum iutroitu et exitu illorum et cum omnia firmamenta. quantuni
10 pertinet ad ipsa * eastella Ct ad ip.sc CCclesi«^, quQ infra suprn serii)tas lines cdiHcate sunt,
et • oniuia et in oninibus. quantuni * in supra scriptas lines subter et SUper COntinentur '.
Prcfipi(Mites ita([ue iubenius, ut * uulla iniperii'' nostri ma^ia parvaipie persona boe, quod I
pro aninie nostrc UV eoniu;,'is [remedio) ' rcddidimus eidem monasterio Ct COnhruiavnnUS, inva- I. II
derc tollere aut diminuare"" presumat™. Si quis auteni, quod minime credimus, huius
SS nostri prccepti temerarius violator extiterit, sciat se compositurum auri purissimi libras duo
milia, niedietatem kamere nostre et medietatem partl predicti monasterii. Quod ut verius eredatur I
et dilipeneius ab oinnibus observetur, sigi II i nostri iiiipressione iussimus inferius insigiiiri
mann propria e o r roborantes.
Signum dounii Hcinriui Rimianonun invirti.s.'^iini i.M.i iinperatoris augusti.
4« Tiiiedericus cancellarius et summus consiliariiis recognovit.
Data kal. fei), anno dominiee incamacionis JIXXII, indictione IUI; actum in Teato;
felieiter amen".
466. [Bethmann- Bloch] a) VU.I; oninibus fidclibus B b) comperiatur B c) B d) comite fi
e) VV. II; capa B f) fehlt in B, ergiinzt aus Vf. II g) Bifenio VC. II, rgl. dort S. c
48 h) ffttlt in VI'. II, wird aber in der SU. D. 482 ericühnt i) continent, ohtie Abhürzungs-
zeichen, li ki inipi Ii ll fehlt in Ii, wo vielleicht noch ntehr, etwa auch nostre Cunipunde
imperatricis au<;u8te, au.igefallen ist ini presumant B v) dahinter in B: Christe protege
Heinricum imperatorem. Aurea Roma. Roma caput mundi regit orbis frena rotundi, offenbar
willkürliche Zuthat des Copisten, da Siegel und Bullen Heinriche II. diese Inschrift nicht aufireisen.
Kmtsernrknnden III. TT)
594 KAlSKUr KKINOKN.
4G7.
Unier ^'orsitz Ileijirichs tcird im Köiiifjsifcricht (Jas Recht des Klosters S. Vin-
cenzo am Voltunio auf angeführte Besitzungen anei-kaunt und durch Investitur
unier Vei'leihung des Bannes gesichert; zugleich wird dem Grafen Atta auf-
getragen, die genannten Besitzungen dem Kloster zu restituieren und dessen Recht &
zu schützen. Campo di Pietra 1022 Februar —.
Chronicon Volluriicnxc, Codex autographus aus dem Anfang d<s l'J. Jli. f. 298 in dir
Bibliothek Barbcrini zu Rom (Ä).
Miiralm-i SS. /*, 497 aus A. — Böhmer Heg. 122r>. — Stumpf Reg. ITSL
Xarh Bcnfrenlanifirhtm Formular vrrfa.'ist und geschrieben von demselheu Xolur, der auch i»
das Plaeilum D. Jli.'i hergestellt hat und der also im Gefolge des Kaisers geblieben sein
muss. — lViihret)d mehrere der aufgezählten Kirche» in dem D. 286 unter den Besitzungen
des Klosters aufgeführt sind, werden andere und ein Theil der Burgen vor 1022, soweit
es sich um Kfinigsurh-unden handelt, nur in dem gefälschten DO. I. 359'' genannt. —
Andere Be.ieh werden des Abtes von S. Vincenzo l>ei Heinrich werden auch in dem Plaeilum it-
Stumpf Reg. 1784' erwähnt, das wir, da der lümer dabei nicht anwesend war, von
dieser Sammlung ausschliessen.
In dci nomine. Kdticia imlicati, qualitcr pro futuris toniporibus nicmoric recor-
«laiiiluni, id est in territorio IJcneucntano in loeum qui noniinatur ad Campum de Petra,
ibiqne in preseneia donini Henriei serenissimi" iin]>cratoris, et erant euni en 'l'liioricus so
cancellarius et Miniinus consiliarius (liimni impcraturis et Leo episcopus W'reellencie
et Oldericus episeojius Tredcntiiius et enniite IJezelino et Aldef;;isi iiidiei', aderantque
cum eis bonis liDuiinibus, noniiiia eoriim: IJenedietus filius Lii|i(iiii et (iirardus tilius
lohannis et Ayfrediis filius Farolti et 15ernardo filius Tresidil r\ Anui iiiius Idliamiis
et Kodolfus filius lohannis et Transmundus filius Gaydoni et alii j)lures Ijoui Imniines. sfr
Ibique ante presenciam domni serenissimi" imperatoris et supra seripto eancellario et
episeopis et comite et iudiee et bonis honiinibus venit Ylarius venerabilis abbas mona-
sterii .saneti Uincentii, quod sitiini est in Saninie |)artibus in territorio Beneventano
iuxta fluviuni Vultiirimm, et ipsc supra seriptus venerabilis abbas reelainavit sc ad
donuuun serenissiniuni" imperatorem et dixit: 'doinine serenissinie" iniperatur, faeite 8»
nobis legem et iustieiara de rebus saneti nostri monasterii beati Uincentii, id est in
comitatu Aprueiense, et sunt ipsc rebus per loca noniinande, id est: ij)sa carte de
Arole cum ipsa ecclesia, que in ipsa curte dedieata est in honore sanete Marie; et
in territorio Pinnense per locis et vocabidis noniinande, id est: ipsa ecclesia sancte
Marie de Musano, que subiecta est monasterio saneti Uincentii, euiii ])crtinenciis suis, a»
et ipsa eurte de Stapelliano et ipsa eurte de Ouiano cum ipso eastello, qui ibid mu
editieatum est, et ipse Ualles et in f'a])rarie/.a et ipsa inclita eiu'te de Telcsia et ijisa
curte de Fabode cum ipsa eeelesia saneti Ansuini, qui iliidciii dedieata i-st, et in
saneto Angelo et in (Jareniano et ipsa curte qui vocatur L'allc cum ecclesia saneti
Petri que vocatur Cuculine et ijjsa curte de Hu/.ano et ipsa eurte de eoUc'' de Kude <o
et ipsa curte de Romeliano et Imieelliano et in Maeroniano'' et in Salcncri et in cnllo
FoUonJ et in casa Marana et in Marcianello et in piano de saiicio Angelo et ipsa
<'urt<- de Feronia tote iste eurti sunt in eoiuitatn Pinnense — ; et sunt alio rebus
467. (BlorliJ a) »cissim. A ; wir nelimen hier rinen immer wiftlrrMirenilrn Fililrr des Copiulfn an
ti) calle A, vgl. IM). I. 3.0.'/* c) et Imniacroiiiiino A; rxirir MiiiTuiiiaiio J)<). I. .W.9*; vielleicht 4fr
int auch der rorhergehendt Name in A ähnlich rerderbl
tl KIN lilCll ü. 102:.'. 5!}:>
in fomitiitu 'IVatino per locas (^t V(ic'al)nlis, ul r.si: ipsa cfllii saiirti Aiif^cli de Sala-
l»'iit(), quo siihic'fta est iio.stri> niDiiastcrici, t'iiiii suis portiiiciu-iis et ipsa rcclesia sauet«-
Marie in I)iias Hasilieas euiii eastellis et pertincneiis vd siibiaer-iieiis suis et cinii
eespililms suis; et sunt aliis relius in eiiniitalu Terinoleusc-, id i-nt: ijisa ceila saneti
6 IJartlioloinei euni suis pcrtinenciis, que est subieetn nostro nuiuasterio - riniuibus ipsis
supra scriptis rehus jier supra serii)tis vocabulis, quomodo supcrius scri|)tuin [est]'',
pertiiiet ad su[)ra seripto monastorio; tantuin iudieate noliis, quod vobis jdacet'. Dum
talia audivit dninnus serenissinius" iinperator, interrogavit Atto eomcs, si fuisset voritas,
aut nun. 'l'uue supra seriptus Atto comes statin) ante eoruiu preseiieiani nianilestavit
10 et dixit: 'ndniiiie serenissime* imperator et eanecllarius et episcopi et eouiites et
iiidiees et boni iicunines, certe veritateni vobis dieiuius de omuibus ipsis su|)ra scriptis
i'ebus infra supra Scripte enniitata cum ipse sujira Scripte sanete eecicsie et cum
ill(UMim eeilis, sie pertinet ad ip>uiii ]>rcn(iiuinatum monasteriuni, sicut ipse" venerabilis
abbas vobis dieit'. Dum tali nuiuit'cstacione audivit dicere rlomnus serenissinius'' ini-
^^ perator et ipso prenomiuato canceilario et episc()j)is et ipso j)renominat(> comite et
iudice et Ixmis iiominibus, rectum illoruni comparuit esse. Ita et iudieaverunt, iit
omnes ipse pronominate rebus cum supra Scripte castella et cum ipse ecelesie et cum
iliorum pcrtinenciis liab(>ant et teneaiit ipso j>ren(>niiiiato monasterio saiicti Uincentii,
et ipse venerabilis abbas vel posteriores suos securiter iial)eant et possideaut. Et cum
»> tali iudieio factum t'uit. iil)rnti aiiimo <lixit dommis Ilenricns serenissimus" imjierator
Attoid coniitis: 'Si meam gratiam vis habere et vultis, quod ego pro vobis faeiam,
onmia ipso supra Scripte rebus cum supra Scripte ecelesie cum supra Scripte castella
faciasK reddere ad ipsum supra scriptum monasterium et ad ipsura venerabilem abbatem
et ad successoribus suis !' Statiin ipso domno serenissimo * imperatore apprehendit
»s ipsum venerabilem abbatem per dexteram manum suam et commendavit eum in manu
Attoni comitis, ut omni tempore illi iustieiam taciant, sicut eis precepit domnus sere-
nissimus» imperator. Et statim investivit donnuis serenissinius" imperator ipse venerabilis
al)bas de omnia ipse supra Scripte rebus cum stipra Scripte castella et cum predicte
ecelesie, et posuit bandum super eaput eius, ut, si quis quocumque tempore de onmia
30 ipse supra Scripte rebus, sicut superius scriptum est, aliquid exinde tollere aut in-
vadere presumpserit sine legali iudieio, ut componat auri optimi libras mille, medie-
tatem a pars de supra seripto monasterio et de ij)so venerabilis abbas et successores
suos et medietatem ad ])arte domni serenissimi" im]ieratoris. Finita est causa, qualiter
actum et dictum t'uit. Tude pro seeuritatem di' supra seripto sancto monasterio et
34 de ipso venerabili abbati et pro in posteruni recordandum hunc noticia iiidicati scripsi''.
Ego' Aczo notarius et scabinus de dieto domni serenissimi" imperatcu'is et de supra
seripto canceilario episeopis et comitibus et iudice et bonis hominibus hunc noticia
iudicati scripsi et ibi t'ui.
Anno ab incarnaeione domini nostri lesu Christi sunt millesimo vicesimo seeundo
<o et iuiperante donmo lienrien serenissimo^ imperatore augusto anno imperii eins deo
propicio in Italia octavo et dies mense febr. per indiccionem quartam; actum in terri-
torio Reneuentano; feliciter amen.
Theiricus eanecllarius interfui et subscripsi. Leo servus Eusebii'' episcopus et
missus imperatoris ' affuit decrevit et in eternum valere precepit. f Signum manu
46 Bezelini comitis ibi fui. f Signum manu .Vrnouii ([ui ibi fuit. Adelgisi iudice ibi fui.
t Signum manu .Vttoni comitis {[ui ibi t'uit. f Signum manu Benedicti qui ibi fuit.
467. d) fehlt in A e) ipse ipse A f) sanctissimus Chier ainii/exehrieben ) A g) faciens A
h) statt scripsi erirartrt man hier die Formel des Beurhiitulungsbefehls, ryl. [>, 465 i) equ A
k) Eusebii Eusebius A 1) imperii A.
75*
596 KAli^KUrUKL'.NÜEN.
468.
Heinrich bestätigt dem Kloster der h. Sophia zu Benevent seine Besitzungen
und die Immxvität. Benevent 1022 März 10.
Utijistruiil s. Sojihidi- roiii ,/. lll;i. j>l:t Cnd. Vulic. ■f9:ii) f. /.'};? der Yutinniisrhen Bi
hliolhek zu Rom (B). 5
Ughelli Itnlia Sacra ed. I. 8, lir^ aus B mit indiet. 15 = ed. II. 8, 76 = Migne
Patrol. 140, 363 n" 125. — Ughelli Italia sacni ed. I. 8, 667 aus li mit iiidict. 15 =
ed. II. 10*', 485. — Böhmer Reg. 1226. — Stumpf Reg. 1782.
Wiederhiiluiuj des DO. HI. 310 mit enreiteiier lAste der Besitzungen. Die Intervention
Heinrichs ron Parma (mit Ficker Beilr. 1, 319) auf blosse Vhcniahme aus dem Dt). I. lo
408 zurückzuführen, sind «*«r «»i so weniger berechtigt, als uir keinen Anhaltspunkt dafür
halten, «f«.« dies DO. I. der Kanzlei Heinricks II. überhaupt vorgelegen hat. — Die
Recognition und vielleicht aueh die Datierung werden ron TA herrühren.
In luimiuc sancto vt individue triiiitatis. JIcinrious divina laveiite elcnieiicia
Koniani)|-uin inil)erat()r auglistus. Si tlU'n<lis smu-toruin dpi i-cdcsiis omni adnisn iusistimus, 16
«d nostri inipcrii provectum venire noii diffidimus. Quocirca omniuni tidilimii saiuti' dei ycclcsij
iio.itrormiuiuo |>reseiuium nc futurorum sollers agiioscnt imiversitas, HeiliricUUl venerabilcni Par-
mensis (^cclesi^ ypiscoplim " ciilnunis nostri sublimitatem adiisse olinixe postulando, quatinus pro
doi amore facinorumque nostroriim absolucione cenobio in honorc sancte Sophi^ fcciesif dedicato, in
rivitate que dicitnr Kencventum ennstructum'', in quo Grt'fforilis vencrabilis «hbas |in'csse videtur, M
confirmaro ac oninino oorroborare digiiurenuir omnia, «lue ab nnteccssoribus nostris ae hominibu»
ceteris dcum colentibns eideni ceiiobio'^ conccssa snnt atque ideni nionastcrinin tenuit, ex quo t'un-
datum est, tarn per preccptn predecessorum nostrornni seu eciani jicr prccaria et oblaciones ai' per
investituram scu eciam per quecumque instrumenta cartariini sive eiiinseumqiie seripcionis tituliini.
Nos qnoque ratam esse** peticioncm considcrantcs, aniuio iuclinato^ prccibus ipsius per boc nostruni ti
preceptuDi, prout iiistc et legalitcr possumus, coufirmamus et rorroboraniiis onines res et proprietatcs
ipsius monufiterii, scilicet in loco qui dicitur Pantano cuni vappdla in bonore sancti Kenedicti. alia
vero in bonore sancti Vitalis cum omnibus suis ]iertinenciisf, altera vero in bonore sancti Micliabeli»
arcbangcli que dicitur ad Holibola cum omnibus suis pertincnciis, et in Pallaria cappella una (jue est
in honore sancte Mariy, scu et fcclesiaK saiirti Bartholomci » in Collina et eurtem di' Nuriano to
in petra Sturmina Clim casis et silvis et eurtem de Lapiso'' hereditatem et ^Cclesia' SailCti Felici*
de Huto'', in Cociano cappcllam in honore sancti Petri, in Cerreto cappellam in honore sancti
Martini cum pcrtinenciis suis, cappellam in honore sancti Silvestri de Cometo in comitatu Ca|iuAno
in loco luniano' cum cappella in honore sancte Mariy in Hiuiiie in Heletro flumine, in Civitttte
cappella in honore sancti Martini, infra civitatem Asculensem ecelesias et deforis onmeni I*
hereditatem, in finibus Canni ecciesiam sancti luliani, in comitatu Tranensi corteni de Pa/.ano cum
olivetis suis, in comitatu Sipontino piscariam, in comitatu Lesinense"' piscariani, cortcni di' Laniensj»,
cortem de Calaza", sancto Roseo de Sessa cum territoribus» suis, in tinibus Capue sanctuui Pauluni sanrtiun-
que •Stephanum cum territoribus* suis, in campu Marini in finibus Tennonense sanctum Adlutorcm
«rg-a flumcn l'ultunium cum territoribiu)» suis, in partibus Capuo sanctiini .Stephanum de Strata cum 40
4«8. [Bethmann- Bloch] a) H h) B VU., rr/l. daxelb^l N. a c) B = NU. Stumpf Rtg. 2109;
monMtcrium in der VU. ist wohl nur Copintenfehler, da auch in 1)0. II. 264 cenobio ftrht
d) H XU.; eiug VU. e) li, statt incliuati der VU.; in der \U. int animo incl. wohl ehm
dieseg Fehlern tregen forlgeltumen () B — XU., und so wird auch in der VU. zu lenen sein,
rgl. DO. II. 2r,4 n) B; jcclesiem VU. = NU., doch etil, unten \. i h) B XU.; Lapilo VI'.; 46
hupeio J)0. II. 2K4 i) /<,• ecciesiam A'f/. k) B ^XU.; huto VU. ^ DO. 11. 264 : Boto
DO. I. 408 \) B = VU. /'/'. O. //. 264. 2H6: Luniano DO. I. 408 = NU. m) B -= XU.;
Delesinensc VU; Alesinense DO. II. 264 --^ DO. I. 408 ti) B -= NU. = DO. I. 408; Caiaz»
VU. ^ DO. IL 264
IIKINIMCII II. lO'J-J. 597
territurÜH suis, soii ccinin, nieiil Htiprii U-gitiir, ('iiiiliriiiiuiiiiN cidoin inonnxtrrio uiili-iiaiii siuicli Mii;;iii
[in]" •'nstrllo Miif^iio eiiiii |irrtini'iii'iiii MiiiN, • uvcirniiini miiicti Aiigc-Ii in AltiHiiiiiiu iiii|ii'r tliiviiiiii
Itifuriiiiiii in linibiis C'aiiipo Moriuii ciiiii t'iiinili'iii yi'i'li'xii,' liorodit» 1 1' iii", i|iii' i'xt in liiii|;itil(liiii' iiiillariii
diiu ft m latltlUlllIC Illlliario'' iilio*, nur non ^'('vlusinni Kiincti luliunniN <'iiin i>ninibiiH rt'Unii nniH
6 in ciiün l'ollmis it i,''"''-'* ' " "' ■■'""cti l'i'tri in tinil>iiH de I.nuri'to cnin uniniliiM iiurlinincüx miis,
suiu'tuin Aiijjcliiiii in l'alunilp.iia ciiin (uiinilius suis ixTtiiK.-ncÜH, suiii-tuiii Miflialicl" do
»Sessola cum oiiiiiÜxik suis piTtini'iu-iis, sanctani Cruecin intus in civitatr Nca|)c)lini''
cum omiiilms suis pertinenciis, in (Jampo Senarcuni tcrnim miliaria tria in lon^itudinc
et unum in latitudine, ycelesiam simeto Trinitntis iuxta Huviuni Bit<'rnum funi omnilniM
10 suis j)C'rfin<'nciis et fcclesiam sancti Martini in castello Mosano ciini DUinilius suis
jitTtincni'iis et <,'C'i'losiam sancti Inliannis in niontc Tabenna cum suis jicrtincnciis et
ecclcsia" sancti IJartlinlomci, quo est iuxta castollum sancti loliannis, cum suis pcrti-
ncnciis et cfila' sancti Angeli iuxta eivitatcm Arianenscni cum umnilnis juitincuciis
suis et ccllam sancti (irogurii in comitatu Frij^cnti cum suis pcrtincnciis et ccdcsiam
16 sancti liiti in comitatu Vulturaria et ecclcsia" sancti Stcpliani intus in civitatc Luceri
cum Omnibus pertinenciis suis et ^cclesiam sancti Donati in Leonecubantem cum
Omnibus suis pertinenciis et (jcclesiam sanctc CVucis in Nola cum omnibus pertinenciis
SUIS, videlicet omnibus in integrum tcrris liedificiis Sllb'' se linbentibns vineis pnitis ciMn|iiM nqni«
aqunrumve dooursibus molondinis piscaiionibus i'usis domnivatis castellis villi« et en|i|>elliN servis et
«1 iinrillis iiiontilins it planiciebus insiilis frascariis eultis et incultis rebus niobilibus et ininoliilibus
aldiouis et aldiftbus eonuiiendatis eorunuiuc su|)pelleetililius, eum Omnibus adiaeeneiis ad luiius ■■ eeiam ■■
uominatc ecciesij sancte .Sojibif iure ae leffitime pertineutibus vel aspieientibus integre, tarn infra
Italicum regnuin quam eeiam' in Apuli^ partibllS. Precipientes itaque iubenius, ut nulhis dnx
nmrebiü prineeps archiepiscopus episeopus comes »eu ulliis linnii) mag'nus sive jiarviis de oiiiullius. que
i5 pertinent ad prephatuni monasterium et pertinere videntur, tarn rebus quam q u e t'amiliis se intro-
mittere ealunipniare disvestire aut molestare presuinat iam dietuni (iregoriuni abliatem aut suos
successores. Si quis vero lioe preceptuin in ali(|M() violaverit, seiat se compositurum auri optimi
libras mille", medietatein camere nostre et medietatem predieto abhati aut suis» sueeessoribus. Quod
ut certum esse credatur ab omnibus et observetur, liane paginam manu propria eorruborantes sigillari
so precepimus.
Theodoricus cancellarius vice Eberardi Papebergiensis §cclesi§ episcopi et archi-
cappellani natavi.
Data sexto idus niarcii anno dominice incarnacionis millesimo vicesimo secundo,
indiccione quinta, anno regni doinni lleinrici duodecinio, iinperii vero nono; aet>mi
t& Beneuento; teliciter.
469.
Heinrich bestätigt dem Kloster San Sepolcro in Noceati seine Besitzungen,
insbesondere die namentlich aufgeführten. Benevent 1022 .
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Florenz (A).
I Farulli Ann. di S. Sepolcro 10 cit. ~ Mittarelli Ann. Camald. i^ ^32 n" llo au.s A. —
Stumpf Reg. 1784.
468. o) VU. =- NU.; fehlt in B \i) B; intus civitatem Neai)oliin XU. q) B; supra IT.; fehlt
in NU. r) B = ^'U., statt ad ius iam, rgl. da^lbst N. l; die SU. hat auch hier des Fehlers
wegen geändert s) VU. = NU. ; nostris suisque B.
.ins KAIS K K L' 1{ K r N 1 ) F. N.
Dif hi-i(lfii [>T>. 4ti9. 470. an deren Oriijinuliliit :i( :irciftln kein Anlnss ist, und von
(leiitti ü. 4ti!) in dem D. Konrads II. Stumpf' lieg. 1953 wiederholt ist, sind von ein und
dem.'^rlben, anderireif nieht Itekannten Selireibe)- mundiert. Dieser hielt sieh beide Male
(aueh für das Esvhainkoll) an das D. HK9, aus dem er eine Reihe von lie.itiwniungen
forlliess, während er dafür, in .<!ehr ungesehickter IVeise und in ausserordentlich verderbter (,
Sprache, einige Zu.^fitze machte, die ffich auf die Besitzungen des Klosters lieziehen und (Urse.
in jeder der beiden Ausfertigungen in anderer Weise, verzeichnen. Der Grund für die
Ausstellung zweier Urkunden 1*7 verniuthllih der Wunsch gewesen, für die in ilni l)I>. Iiifi.
■170 erwähnten Besitzungen mehrere Kiyenihunistitel zu erhalten.
{C.) I In nomine snncte et individue trinitatis. Henricus dei gratia Komanorum lo
jniperator augU^*t^ls. Imperiali.s HOS coiitoinjilatio preinonet illii senipcr considcrnic ntipu' ^
(lispoucre, qiiao ad uiigmcntiim diligcntinm rt rcstaiirationum vencrabilitini iii'itiiiL't" loconini. iic dn
inprovidcutia coriiin, quibus rcginünis cura committitur'', aliqiio modo culpabilcs assi'rihniiiiir, sed
niag-is pro susceptionc inopiim et pcrcgrinorum et cungrcgntis in Christi Inudihiis mcrccs nobis a
domino tribuattir, a quo noster honor proccdit et gratis siiblimatiir. Proindc coiiipcriat univcriiitas 15
tidcliuiu sanctae dei fcciesie prcscntiiim et fiiturorum, qiiod monastcrio .i nobi» adquisito et novitor
edifioato in loco qui dicitur Xoceati ac dedieato in honorc sancti sepiiU'hri'' domini nostri salvntoris
— iibi ])rcstnntiir niiilln bencticia infirniis et fiunt niirabilia crebra ad laudeni et honori'ni nominis
eins socundum proplietiam illani qiiar dicit: 'et erit scpuli liniin i'ius glorinsuni''' — concedinius ob
nostrae animar saliitem et vontirnianius COrtOS'' et castcllas, que sunt intVa C'onütato Castro jM
Folicitatis, sicuti nostre iure" esse dignoscitur, prima qui vocatur Carsuga, alia vero
Bagnolo cum castello Honesto, cum omnibus ad eas generalitcr pertinentes. Statuontes
prcferea contirmamus eidem monasterio et ad Koder[i]cu8 venerabilis abbas eonstruetor illiiis loci
suisqiie siiceessoribiis in perpctuura §cclesia et monasteritim beati sancti Apolcnaris sito
Cereto a nobis novitcr adqiiisito et ccclcsia sancti Ceruonii et sancti Iacol)i et nccii'sia s»
sancti Hutini cum omnibus ad eas generalitci' pf rtiiiciitcs; rc-lms vero et possessionibiis
tcrris vineis campis jiratis pascuis silvisf arborilms fnictifoiis vol iiil'nictif<'ri8 terris eiiltis ot inciillis
aqiiis aqiiarumqiic dci-iirsibus oratoriis domibus ediliciis et omnibus ad cosdom cortcs Pt casteilas
et ^cclesiao ))ertincntibu8 ita nostrae moderationis statuimus docretuin, iit aiimdo iiiaiitoa liceat
ipsius monasterii congregationibus iam dicta res possidcre et tenere et fruere et secure ac jo
pacifice deo servire, per omne tcmpus«^ nostra et successorum nostrorum'^ imporntorum tiiifione et
dcfensione quiete viverc, omnium personaruni remoti» obstneulis contrudictionibus et inpcdimentis, pro
laude et obsequio domini salvatori» et subsceptione" iiiii|iiini et percgrini)riiin. Statuentc» pre|)terea*
conrirmaniUN cidcra monaxlerio et pret'ato abbati suisipic .successoribus in pcrpctiuiiii oninia predia vel
bencticia, qnccumquc in tcrris vel aquis ei i-ollata sunt vel a sancta scdc Uoiiiana «eu ab aliqua 86
fcclesia vel quocumque eliristiano tidoli legalis scriptionis ' niiininiini' .iiit pcrsonali investitione.
♦ I'roibeniu»" etiam, ut nnlli successorum nostroruni iniperatorum liceat in tempore aliquo iam dicta
res largiri alicui mortaliuni laico aut clerico'' », preci]iientibuK consentientibus et roborautibus nobi».
* I'rccipiontcH ilaqne inipfviali iubcmus edicto, ut nullus duN ninrcliiu episoopus couies viceconics vel
aqnis' rci publice cxactnr lianc nostrani Hani'tioneni auileat infringorc currnnipire vel violare in aliquo W
eortini, que «tatuenli-H ceiisnimus. Si i|niN vero, quod non crediuiiis, in aliipio violator vel eontradictor
pxlilerit, omni occa^iione posiposita, (bioccnti libra« auri conipouat, mediitalfiii caniere noslrae et
nicdietate" iam dicto'" ccnobio. Quod ut vorius credatur diligontinsi|Mf ali onniibn« obsorvetiir,
innnn prnpria rohoranteri Kigillo nostro inferins iussimiis insigniri.
■WO. [Riegcr- Bloch] a) A h) dtu zweite i corr. aus t c) li über der Zeile nachgetragen 4A
d^ lenaia» 11, 10 c) cortes — iure auf Unsur f) zuerst irnr flill t/nMclirif/irn, rinnn M
da« zieeitc 1 in u corr. g) te auf Haxiir h) ilas ernte o auf lliiHur i; am p f.'nrreclur
k) dahinter in der VU. aliter quam ibi descripta sunt, worauf nick riic folgenden Ablative be-
ziehen \) A, ntntl aliquis m) o corr. aun u
IIKINKICII i;. hiL>2. 0119
^ Signum (Idiiiiii Ilriiirlci lldiiianürun) iinperutori» (M.) cacHaris seiiipei' iiivirti. ^
^ 'riicodcricus (Miiiillariiis ji" viccm l''ii(iT|aii(li" ciiiscuiii et ari-liifaiicfllai'ü
rccognovit ". S
I )ata aiiiiii ilnuiinici' iiicaniatidiiis iiiillcsiiini XMI, iiiiliilinui- \, ri'<riii vcni (louiiii
6 Iliiiiiici ilcu iir(i|iitiii XXI, liiipci'ii vero \II11; ai'Imii vcm HiMiuiii-nto; IV'licitiT aiin'ii.
(U. D.)
470.
Ileinv'ich bcstätifjt dem Kloster San Sepolcro in Noceati seine Besitzungen^,
insbesondere die namentlich aufyejührten. Benevent lo22 .
10 Origivaldiplom im Archiv der curia vescovile zu Borgo San Sepolcro (A).
Mazzattnti GH architn della storia d'Italia (Rocca S. Casciano 1897/98) 1, 88 rit.
Vgl. die Vorhemerhung zu D. 469.
(C.) S In iKiiiiiiu' saiiftt' et iii(li\ idiic triiiitatis. Heinrieus dei gratia Koiiiaiioruiii
Imperator auglistus. Imperiali'' iios couteinplatio preinuiiet illa seni|)i;i- coiisideniri' atc|iif
16 ili.i|iuncri', ^ qiinc nd augmeiitum diliguntiam et restnurntioncm vciiernbiliiiiii jtcrtinct' lucoruiii, iie de
iiiprovidentia eoriiin, qnibus regimini.s cura euiiiniittitiir, aliquo modo culpabiles asscrihaimir, sed
iiia^'is pri) susceptioiie iuu]iMiu et peregrinorum et eougregatis in Christi laudibus inerces iiobis a
iliiiiiinu tribiiatur, a «[uo uoster honor procedit et gratis .siibliriiatur. Proinde eoinperiat iiniversitas
fideliuiu saiiftae'' dei ecciesiae prosentium et futuronmi, quod iiiouasterio a uobis adqtiisito et iiovitcr
JO edifieato*' in loen qui diciliir Nuciati iic dedicato in hoiiore saiieti scpukliri domini iiostri salvatoris,
— iibi prestantiir niiilta beneticia iiiliriiiis et liuut iiiirabilia crebra ad landein et honorem nominis
cius secuiidum proplictiam illani quae dicit: 'et erit sepulehrum eins gloriosum' — eoneedimus ob
nostrae anime salutem et contirniamus cortem et tcrram do Faniito, qiii est posita in casalo
Figlinidi', cum ecclesia saneti Martini, qui est posita iiifra blebe saneti Antinii, vel
;;, in aliis locis cum parictinas antiquas, sicut cius iure esse dignoscitur, et ecclesiam
saneti Ccruonii, qui est inf'ra blebe saneti Petri sitani in Ciliano, cum onmia ad eani
generailtcr pertinentes; rebus vero et possessionilms terris vineis lampis pratis pratis* paseiiis
silvis arl»>ribus frnctiferis vel infructiferis terris cultis et ineiiltis aqnis aquarnnique dceursibiis ora-
toriis domibus editiciis et oninibus ad idem COrtcm et CCclesÜS est pertinentes ita uostr^ modera-
3u tiouis statuimus decretum, ut ammodo inantea lice.it ipsius monasterii abbatcm'' congregalionibiis
per omne tempus nostra et successorum nostrorum iraperatorum" » secure teuere, quiete ae paeiticc
vivere et deo servire, omniiim personartim remotis obstaciilis contradietionibus et impedimcntis, pro
laude et obsequio domini salvatoris et subseeptione" inopum et peregrinornm. .Statuentes propterea'
confirmamus eidcm nionasterio et prephato abbati suis<|ue successoribus in perpetuum omnia predia
» vel beneticia, quaecumque In terris vel aquis ei eollata sunt vel a saneta sede Komanu seu ab aliqua
ecclesia vel quoeuniquc christiano tideli legalis seriptionisif mnnimine aut personali investitione.
Imperiali itaque auctoritate edicimus *, ut nu 1 1 i successorum nostrorum impcratoruni lireat aliquo »
tempore de ipso monastcriuni potestatem * vel dominium » auferrere" » alitef quam ibi descripta
•ont, precipientibus consentientibus et rol)Orantibus uobis. ♦ Precipientes itaipie imperiali iiibemus
' 409. n) hinter t kleine Hasur; es scheint ein D dagestanden zu haben, also Data beabnichligt ije-
weseti zu sein.
4V0. [Bloch] a) A \t) das zweite a corr., liellekht aus c c) am o Correctur iX) dahinter
fehlt et e) dahinter fehlt tuitione et defensione der VU. f) A; preterca ü. 369: prepterea
D. 46i) g) oder scripcionis; die Lesung ist nicht sicher
600 KAISEKI' UKT NDKN.
piliclo, iit iiulliis dux mnrcliio episoopns comcs vicocomos vol alii|)iis repi'' publioc exiictor haiM"
iiostruni saiu'lioiioin iiiident itil'rin^'ore rorniiniierc vcl violitrc in ali>|iui coriiiu, <|UHe statuentos cnn-
«iiinui«. Si quis vero, quod iion crediimis, in nlii|iio violulor vol coiitrudictor extitcrit, ouiiii oi'ca»icmo
poslpuüitn, cpiitiim libras aiiri roinponat, |iiicdiotnt|em CHiiiprc nostro et incdiptatcin * nominnto ccnobio.
Qnod ut vcrins crodatur dilifrpiitiusqiip al> omniluis ol).scrvrtiir, mann proprlii iKbnrantcs siprilln ' nostro 6
infcrins iiissiiniis insipiiri.
I Signum dimini Ilciurici IJoiiiaiinrmn iiii|H ratori> i-osaris i.M.) st'iii]i('i' invicti. y
^ Tlicodorifiis cancellarius vice EiUTardi cjjisfnpi et :iri'liua|iillaiu imiaxi. Ü iSl.D.)
Data aiuiii ilominicc incarnatiimis niillcsinin XXll, iiiilictiiiiK- v, regni vci-d (Idiinii
Hcinrici dort propitio XXI, i)ii]K'rii vcn) Villi; actum vitö ISiiicuontu: tVliciter aincii. lo
471.
Heinrich verleiht dem Kloster der h. Sophia zu Benevent das Wahlrecht.
Baievent 1022 — Ain-il 9.
Regusirum s. Sophiae vom J. lin>. jetzt Cod. Vatic. 4939 f. Iü7 der Valicanischen Jii-
tiliofliek zu Rom (B). i»
l'rihrlli Italia .snvia cd. 1. 8. (i? I niis B mit a. ine. 107L\ imp. 8 = (■(/. //. U)'', 488. —
Stumpf Reg. 1783.
Verfaxst navli einem älteren Formidur. Das Eschatokoll entspricht denjenigen des TA. —
Zur Datierung vgl. Erläuferungen Abschnitt III: zur Sache das gleichzeitige Privileg
Benedicts VlII. .l,i/f(<-L. Reg. iOH7. »
In nomine sancte et individne trinitatis. Hoinricus diviua iavcnto idomcMieia
Krtiiianiiruni im)i('rator aufjiistu.s. Ecclesiis cultu divind constnK'ti.s-' scu rciani
mnnastcriis rcgulari disi'iplina constrictis si quam dilij^eiu'iam aut curam iin|i('udiiniis,
imperiale dccus nnstrum Ikic condecere estimamns, insuiicr cciam diviua i)i-( inia uns
inde adipisei speramus. Proinde onmilius dei Hdelibnsrpu' nostris tam presentilms tt>
qi\am futuris nntum f'ore cuj)imus, qualiter nos ob peticioncm et earam dileccionem
abbatis nostri (iregorii monasterio in Reneuento eonstituto quod ad sanetam Sopliiam
nominatur, cui ijiM' prccssc xidctui-, exliinc et in fiitui-uni coiH'cdinnis, ut ipsi fVatros
inibi sub niiiuacliico abitu'' et obcdieneia eonstituti, lioe ipso alibate mcmorato (irc-
gorio (piaudoque mortuo scu aliis al)batibus sibi succcdcntibus eandem viam ingressis"", so
eliganf sibi intci- sc abbateiii. (|ucnicunque velint, quem cius honeris'' aut honori«''
diguum esse cognovcriiit. Quod'' si, quod absit, talis inter eos inrcniri nccpiit, quem
eomnuniis cleceio tVatrum dignum iudicaverit, libcram eis e<meedimus potestatem, ut
ex aliis monasteriis spontane^'' sibi «digant abl)atcm. Kt ut liee auctoritas nostrc
largicionis |)ci- cuneta tuttira seeula in dei uomiuc o|)tineat Stabilitäten), manu prnprin »
nostra subter eam eontirmavimus et sigilli nostri inprcssionc iussimus insigniri.
Tlieodorieus eancellanns vice KlxTardi I'apcbcrj;iciisis cccjcsic cpiscopi'' et
areliieajipcliani notavi.
Data \. id. ajirilis'' indiceionc V, anno dnniiniee incarnaeionis inillc>inio' XXII,
anno domni Hcinrici rcgnanti« seeumli XX. inq)crii vero \\\\\: actum I'.cncmtnto; fcliciter. »
470. hl A, «lall ici i; o corr. aut u.
471. [Bloch] a) construti» B h) B c) ingrcssi li d) quid B c) aprelis B f) M» II.
HKIN Kit II II. lOJ-.'. (JUl
472.
Heinricli bestätigt der erzhisrltößicheii Kirche zu Saleivio ihre Besitzungen,
insbesondere die Burg Olevano, und die Immunität, verleiht ihr das Iiecht in
der Stadt Salerno fünf Fleischbänke zu errichten und andere Hechte und
5 cassiert die Urkunden, durch ivelche der unrechtmässige Bischof Johannes
Güter der Kirche verämsert hat. Troja 1023 Mai Hl.
Originaldiplom im Besitz der Firma Rinaldo, D'Amalo & Co. zu Salenio (A).
Muratori .Aiit. Hat. 1, 19H aus Ahschrifl ex mon. Cavensis archivo =^ Migtip Pafmt.
140. 360 h" 1:^3, = CappelMti Lp Chiesp d'ltalia 20, 2i)H. — Paesano Memorie della
10 rhie.ia Salernitana (Neapel 18410 1, 9ti nach Abschrift Jieihmanns aus A mit pridie kal.
iul. — Schipa Storia del principato Longohardo di Salerno (Neapel 1887) 207 n" 37 Ertr.
aus A. — Böhmer Reg. 1227. — Stumpf Reg. 178.5 zu .Juni 30.'
Verfasst mit Benutzung der DD. 0. II. 273 (VU. I). 28.5 (VU. II). Der Schreif)er ist
anderweil nicht nachu-ei.'tbar. Da.'i Eschatokoll stimmt mit denjenigen des TA üherrin.
15 (C^ ^ In nomine .sanctac et inilividu.ae trinitatis. Heinricns divina fiivento ele-
inentiii Ronianorum inipcrator augustus. Si iustis deoque diciitis locis * nun | solum * i
(ircesse, sed ctiain prodcsse stiidiicnnuis, pr^sentis vitae susfraffiiim " et aeternuo remediiim inveiiirc
mm titiibamus ct. .si in iiristiniini gradiim crigere coniimnr. nostri impcri! unlincn .swbliniaru procnl
duhio crediniiis. Quapnipli'r <nnnium tidclium sanctac dci accclesia« no.stinruincnic praescntinni » ac II
»0 futnrorUTu i-oniporiat Ulliversitas, qualiter intcrventn ac pctitiunc Tlieoderici nostii dilcoti can- I
Cellani per haue nostri praecepti prai'.scntfni pa^inain, pioiit iuste et legaliter possumu.s, sanctao
Snirrnitane »pdi.s acci'li'siac in lirati apo.sloli Matlioi .sitae lionorc, iihi cottidie »nmniac triuitati dobitac
dantiir laudcs, atque iuviolabiliter et perpctualiter'' ip.sius"^ praefatac aeccicsiac archi-
l'piscopo iiostroque fideli decoro concedimu.s et eonfiimanm.s omnes res et propriotates ab antiqni.s
So prineipibiis ipsiiis civitatis pracdictao conccss.'is aecciesiae .seu ea, <iuae Gisnlfvis princeps cum nxurc
sna Oenima ibi optulit'' pro suarum remcdio animarum, tarn ea, qnac infra eandem civitateni liabcre
vidcntnr qnam extra, cum terri.« illis, qtiac ultra tluvium Tu.scianuni praefate aeccicsie pertinerc
videntnr ii.sqne ad Hiiviuni qiii dicitnr Silei-, seu in cuniitatn Cappuaci et Dulicaria et in cetcris loci.s
iillU dictv accclcsi^- pertincntibns quac dici vel noniinari |)0ssiint. Insiljif'l" Ctiani C'onccdiinus
SO castrum Libani cum oinnibns adiacentibus sibi, queraadmodum illud autiquitus ip.sius
aecclesia tenuit et dom[i]nata est per praecepta et quascumque scriptiones, castum"
videlicef Libani, quod a Grimoaldo et Alfano germanis iniuste invasum est. Con-
eedimus denique confirmantes eidem aecclesi§ omnes mortiiorum res, qu§ in ipso epi-
scopio vel in rebus suis sunt aut erunt ad futurum, omnesque res mobiles sive
« immobiles, qu§ ab aliquibus deum timentibus hominibus oblate ibi sunt, ac omnes
concessiones eidem sanctae aecclesi(> concessas a principibus vel ducibus seu a regibus.
Censiles namquc homines eiusdem aecclesic; ut pars praetati episcopii dominetur,
iubemus, nuUo contradicente, sicut antiquitus fecerat. Nostra namque imperiali auctori-
tate ei concedimus confirmantes, ut pars eiusdem episcopii habeat potestatoni ad
«> eiusdem aecclesit,- ins ordinäre infra eandem ci\'itatem quinque macellatores, tibi volu-
erit, ad carnes vendendas. Ptatuentes siquidcm illi concedimus et confimiamus omnes
472. [Schiaparelli] a) A h) et pcrpetualittr auf lia.iur ; dahinter liasiir con 6 — 7 Buclmlaben;
icahrscheinlich stand hier der S'ame des Erzbischofs, der wohl in späterer Zeit getili/t ist, um dir
Verfügung als nicht bloss dem Amator persiinlich gegeben erscheinen zu lassett; auch die Eintragung
I der auf Rasur stehenden H'orte et perpctualiter könnte dem gleichen Zwecke dienen, wenn sie
etwa nicht von der ersten Hand herrühren sollte c) dahinter kleine Iia*ur: rielletchl
stand p d) o corr. aus i o) u corr. aus a
KaiserarkondeD III. 76
t)02 KAISKKr 1!K IN DKN.
illiis res, qii«,' ab oiiisdeni i'pisi'njiii iure siiu' ratioiio et iustitia j)ost nbituin sanctao
reeorclfttionis l'ctri »■iusdein aoi-ck'sii; vi'iiorahilis opiscopi ablatt; sunt per loliaiinein
episcojiiiin, ijiii iiiordiiiate eandoni temiit scilem, ut. si (jua iiide seriptio per maims
eiusdoii) lohnnnis l'aeta osteusa fuerit. diiudieniniis eain iiennanere irritaiii et inanrni.
eo quod emitra oanonicaiii auetoritatein suaiu doseruit sedoin et ad aliam aceessit. ;>
»piiid oniiiiiu) tieri non piituit. Sceuiidmii auti'in eaiuiiniin iiistitiita statiiimus. ut pars
praetati episeopii distriugat (unucs forenses presbyteros sibi pertiuentes ae clericos
unuii'sque «•Drum taniilias, sediert illos qui in dioeesi ciusdcni episeojiii iiabitanl.
viiJuuHis, ut iudieet et distrinj^at sine ulla pai-tis jiublieae eontrarietate'' et in suo eos
servititi liabeat, ut eanonos iubi'iit. Onnu-s (piippe supra dietas res illi eouHnnanuis lo
1 iiiiA cum terris vineU eanipis prntis paseuis silvis nioutibus vallibus planitiel)us ii(|tiis iii|iniriini-
i\ne decursibiis ripis iiui|o[ii|(liiiis |iisciilioiLibiis torestris" vcniitiMiiilms sci-vis aueiilis nliliis *
nldialiius » aiig'imis » rcnsibiiii pensionibus rn|ielii.s eastcliis villis ae umnibiis i|iu' ili<-i aut
iKiniinari possiiiit j)raetatl,^ «cocicsiv instc cl Irjriiliiir pcitiiKMitilnis * in iiitci^riirii. I'ii.'<'i|>ii uii •^
I. II If^ltur Oiunino iulicimis, ut millus (lux |iriiici'iis .stiatiilio iiian'lii" cpis('i>|iu.H coines vicLTriines imlla- 16
<|iic uostri regni muf^iia vel parva persona praediett> aocolesiy res vcl episcopiini inquietare niolestiire
aut iii aliqii« » sine lejrali iuditio disvestiro praesiimat, sed lieeat cidcni AmatOl'i archippiscopci
praefati episeopii res tencre possidcrc atque per boe nustruni praeeeptuni perditas res
II ad titilitatrm SUe nccciesie adquil'Cre. oniniiim hniiiintun lontradictione reinota. Si quis auteui,
quod absit, linuis nustrv auetoritatis pi'aesuniptuosus violator extiterit, sciat se i-ompositiiniin M
anri purissinii lilirns niille, niedii-tateni kann re nustie et niedietateni idem episeopiuiu rc^a'ntibus.
l^iKid iit veriiis ercdalur dilii^cntiusqnc ah iunniliiis ohscrvetur, manu pmpria loliorantis liaiii'
pa^inaui nostro siffillo inl'eriiis insig;niri iussinnis.
^ Signum donini Heinriei serenissinii (M.l lioniaunriini iniiicraturis auüusti. jl
I Theoderieus eanei'llariiis viee Eberliardi episeopi et areliieapcllani nutavit. § »
(SI. D.)
I)ata pridie kal. iun. anno incarnationis domini niillesimo XXII, indictione V, anim
veni donuii Heinric-i sceundi relrn.■lnti^; XXI, iiii]iirii vorn Villi; actum 'I'roio: felieiter'-'
ainen.
473.
Heinrich hestätigt dem ]\loster S. Maria zu PomjJosa seinen Schutz, die Reichs-
unmittelbavkeit, das Wahlrecht und den Besitzstand.
— l(i:i:^ Juni 'i'i.
Ausziiij III zirci Archivivvenfarrn firx Klosters l'omim'.H uns ilrw 17. Jh. im k. Slmih-
airhiv zu Modenn (K^ und E'). m
Dm rerlomif I>., uns ihm irir hier raun Auszug hii-len, der allein durun erhidten ge-
hliehcn ist, irnr rcrfiissl mit Henulzunij des gleichfalls nur im Au.tzug Überlieferle» D. STJ
(IT. 1} und des 1)0. in. iia (VT'. II) : seinerseits i.s7 es iruhl schon in dein D. Konruds II.
Stumpf lieg. iiOHS benutzt irordeii, Jedenfalls aber hat es als Vorlage für das 1). Heinrichs III.
Stumpf Heg. 2283 gedient, so dass die Aehnlichkeit der zireilen Hälfte der Arenga dieses ♦»
DH. III. mit de}- des I>H. II. 471 rielleichl durch mi.ier D. 473 vermittelt ist; endlich
gehen auf das letztere auch einige Wendungen in dem Privileg Benedicts Vlll.
Jaffe-L. lieg. 4<)41 vom Juli 1022 zurück. — Wir behandeln den Auszug une den des
D. 312 unter .Amvenduvg von Petitdrmh für die mit den VUU. übereinstimmenden Theile.
472. {) et auf llatur k) ''-'t ""f Uanur. 4*
II Kl N i;iiii II. iiii'L'. üo;{
llciiricus ailf^lisfus iiii|ici'uti>r m;iiiii</iin" in-cipit'' mhIi /irolertiulif iin|iciriuli uldjiltiaiu I
et Uhfiuim facit ali uniiii .siibiiioliiiiic nri-liii'|iUi'ii|ii>riiiii xivi- iilioriiiii, iit i*i( ri-^^ali« iiiiili HiiliivctJi li
|ipr8<>n^> (liimiiiantiiiiii, et Ijhiinn'^ nioiinchi i\ fartiinie Hociiluri um imiiiuiWH ili- Hiii» (|iinl)'iii voluorint
iilibntoin Jter epiiico p ii in C'oniaoloil .1 e in ('iiiiHorraniliiin nli|;aiit. (.'onliriiiat fi, (jlK^r'' alj Odclono I
s iniporatorc tortio s-iij/iriu.s" doiiata sunt soii conc-osHa, id est'': ipsaiii ahliatiam cum'
iiinnibiis iHTtiiifiii-iis suis et ciiiii latcrilius (U-siipi-r in tnta insnla, |iriinii latcn- l'adi»
liertMirrcntc''' in niarc, sccundo iatore littiis niaris, tcrlio latere Uanni, insnpiT piscnria
qin; vot-atur Idlanai' a rivo IJadi-rino ' ns(|nc in niaro ft locus (|ui dicitur Lacu sani'to''
cum oiniiiiiiis silii iicrtiiit-ntiliiis, i|uantai.'unu|ue in aporttoliL'v südis |irccc|ito rcici^untur,
lu vidpücot ' iiit'ra totuni coniitatuni'" (Joniaclcnseni ot Ferrarienscni et Oanollonseni «-t
in civitati' Uaiioiinit et in comitntii Cornolicnsc et Fancntiini et Liiiionso et J'upiliense Ct
C'i'senate et Ariniinense ot Fanense et intVa tntum coniitatuni Penisinuin cum areis
yditifiis (•.lülrls capcllis silvis prjltis pascnis saiictis" olivctis vinois nicintiliiis plaiilci c !> ii s aqni»
aqiiariiiii V ('" il c iiiixiliiis pisratloMiliiis vpiiatiunilius snliiii.s et cum iiiiiui utiiitate, (pir niiniiliari
15 auti' scrilii piitcst ''K
O.itinililitr bidla oliiii ccrco si(/il/o rohorata.
Inih.tnns: In nomine sanctc ot individue trinitatis.
Diitum'' \'ll. k.il. iul/ anno domini MXXII, indictione \', sui rcgni anno XXI, inipcrii
autcm Villi.
m 474.
Heinrich schenkt dem Kloster Mnntecassino das den Feinden entlassene Castell
Rocca dKvandro. Mmtecasmw 1022 .
Ifriyinalcliplom im Klosterarchiv zu Monteca.witio (A).
Leonis Cliroii. moii. Cassinens. 2, 43 (44) ed. Laurentius Vicent. 52 und in Mon. Germ.
« SS. 7, 657 cif. — Gattola Accessiones ad hisf. nhb. Ca,<ssi)i. 1, ll!> aus A mit a. reg. XXI. —
Böhmer Reg. 1228. — Stumpf Req. 1786.
Verfasst und geschrieben von GE. — In Montecasmio war der Kaiser in den letzten
Tagen des Juni, vgl. Bresslau in Hirsch Jahrb. H, 206 ff.
(C.) K In noniiui' >anctao ot individuai- trinitatis. lli'inrious divina t'avente cle-
M nientia Koinanoinm iinjicrator angustus. ^ (^uanivis communiter loca deo iibique
dicata cottidie in-' nndius proficere'' nostra ope adhibitji velimiis, singularitcr tanien
et qua.«i .specialiiis ccteri.s locum, in quo venerabiiis patri.s nostri sanctit-simi IJenedicti
corpus fovetur, pollere admoduni cnpimus, quippc quem a prinio aetatis flore seniper
niiixime dilexinius cuiusque intercessione piissima hactenu.s et in regno roborati et in
*6 intirmitat*' scjiius positi'' iiiisoncorditcr relevafi snnui.s. Ergo omniuni Christi nostro-
ruinqiu: Kibdiuni universitateni sein' iubenius, qualiter nos pro reniedio aniinae nostrae
4<3. [Bloih] a) J-J b) recipit li'. /; recipimus NU. c) ipsi J5.'-' dj ilie Stelle ipie — id est
kann in dem Oriijinal i/e.-'lauflen haben, ist aber nicht sicher cerbürt/t; sii|)erius bezieht sich
natürlich auf ein früher in dem Inventar rerseichnetes 1)0. HI; gemeint int wohl DO. III.
40 3.'Ai v) E': sup E' fl cum oiunilms — potcst ^ Stumpf Reg. ^2t>J o percurrente
Stumpf Heg. ^äf^'i und die späteren yVU.; pcurrente E'\ prociirreiite E' h> ilass Volano
auch in der Ff. / ei-wrihnt war, i.it schon in der Vorbemerkung zu D. 313 festgestellt
i) Biiderino E' k) A'-' = XL'.; Lacus sancto E' 1) et E': vel XU. m) cODiitatum
comitatum A'' n) salictihus E' o) aquarum VU.; aquaruinque XU. p) vel XC
46 q) possit XC. r) dat. E s) kal. iul. fehlt in E'.
474. [Bloch] a) n corr. aus m b) pfic auf Rasur c) über p eine Oberlänge ausradiert
76*
ÜÜ4 K AISKItr ItKl' N DliN.
inontcm eiiisiiciii sancti Beiifdii'ti visitantes juMisabaimis, quali iiobis luunere dcuin
iliidt'iii melius plaonrc pusscuuis. l'cusutituu' aiitciii liac ciivuuuinaque diffusa, d«'
quodnm castcllo seiiiper loco oideiu rtiutrario, de niaiiilius iiiiniiconiin nostrorum
erepto, nobis nutoni in proprium impttriali iure lieriHlitato ab arehiopisc-ojin l'ilif;;rini()
uec non n fnmiiiari nostro Diodorico videlicot cam't'Uai-in aibnoniti per oorum oom- 5
muucm intorveutuin idem oastolhini liandra voratum sit|um] in prini'ij)atu Capuano''
iid altai-o saneti Bcnedicti rt ad usus nidiiarlionini doo ibidi'in t'amulantinni per hanc
impcriaieni pa'jinani cum nmnibus a|)pi'ntliciis, id est cum arcis aodificiis vineis agris
prati.s j)ascuis silvis venationibus aquis a(juarunn|U(' decursibus tcrris cultis et incultis
seu cum omni utilitate, qu§ vo! scribi vel nominnri po.ssit, concessinnis tnididinms et 10
de nostro iure in eorum ins onniino in proprium transfudimus, en videlicet ratiouc ut
jir^sentialiter ordinatus abbas aiiique'' eins successores sicut de ceteris sancti lU'iicdicti
bonis de eodeni casti'llo bbcram liabeant potestatem' quoil aecciesiac utile sit faciendi.
Kt ut baec nostrae auctoritatis pafjina stabilis permaneat, cani manu |)riipria rdlmrantcs
sifjilli nostri impressione iussimus insij/jniri. 16
p Signum domni Ileinrici iM.i l{(>man(>nun invictissinii itnpcratiiris auj^^nsti. |
^ Theodericus cancellarius vice Ebbonis l'apembergensis episcopi et arclii-
eappellani recognovit. ^ (SI. li.t
Anno ab incarnatiimc doniini niillcsinio XXU, indictit)nc V, anno vero domni
Heinrici Romanonxm invictissimi imperatoris augusti secundi regnantis $\U, imperantis «o
autiin \ Uli; actum in"^' Mnntc- (^assino*'; felicitei- aniiii.
475.
Heinrich nimmt das Kloster des h. Salvator zu Isola in seinen Schutz und
verleiht dem Abt, den Mönchen und den abhängigen Leuten des Klostei's einen
primlegierten Gerichtsstand vor dem Kaiser. Martnrio lo->:i Juli II. ib
OriginaMiplom im k. Staaharchiv zu Siena (A).
Perci Storia del vesrovado di Siena (Liicra 1748) 189 rit. zu 1072. — Bresslau DD.
renlitm H8 n" 26 am A. — Stumpf Actn iued. 484 n" 273 nits A. — Stumpf lirg. 1788'
und (zu 1072) 2758.
Xarh (ilterem Formidar rerfasst und yeschrichcn run TA. I>ir Vrkiuidr iritr nie IwKicyi'll, 30
mu.^s aber nichtsdestoweniger von der Kanzlei Heinrichs III. oiurkiiiiut sein und i.<it in
dessen Diplom Stumpf Reg. 2477 wiederholt. — Der Ort drs nllcn Martnrio i/rhört z'im
Gebiet des heutigen Poggihnnsi.
(V.) ^ In nomine sanctae et individtiae trinitatis, Heinricus divina favente dae-
montia' Homanorum imperator atigtistns. § Noveril onmium sanctae dei aecciesiae ji
nostrornnuine presentium scilicct ac Intunirnm tidclinm sagacitatis industria, c|ualitcr
n08 pro dci amore nostrique imperii stabilitatc abbaciam sancti Sahatoiis in liico qui
[voclatur Istiia et abbaten! illius'' Idci qui vncatur Tctrus cinii unniilnis iicrtincntÜB
474. i\) dahinter unaunr/efitllle l.iiche rim li ein; der Schreiber hfinnte an die tleulnelie (lewohnheit,
Gau- und Grafennatnen zu nennen, f/edoelit halien : en könnte aber aiirli ßniidni — C'a|iiiaiio »'» <"
dafür f/eliiiiHfne l.ilrke nachiieiraqen nein "•) i| auf UoKur; en nfand irahrmlieinlicli s ''"
f) a eorr. aun i* ^t in Monte i.'aHHin'» eirlleirhl nfichtjetrafjen.
476. [Blocli] a| A bj illiu» auf Hamir
II HIN IM» II II. 1022. 605
Miis, ((iif iiiiidii liiiljct Vfl hiiiiitcii ac(|iii.--itiini.s ciit' luiii '' cxs siiccessionc'' (iiiam et
alia (iU!ilic'unu|ue iiistn !ulr|)ti(iii(', |>rcc(!|)tHrii.s'' liljilliiriis cartularÜH ca.stellis viiiaeis*
iiuincipiis villis ti^rris cultis et incultis et oiiniibus inobilibus et iiniiiobililju.s, (jin,- adliuu
(liri v«'l iKuiiiiiari possunt, siib nostrac (Iffcnsionis iiiuii(Iibiir(l!iiiii rc^cipimiis, iirecipicntcs
6 ita((iio. iit ' imlliis' (lux iiiarcliio (•(inics viceronK's sciililascio ga.stalilio aiit alitiua iiostri
iiiipiTÜ niaj^iia \i| parva persniia iMviioiiiinatiiifi alilialcm et inonachos (pii iljideiii simt
eiiiii Iminiiiilius tarn libcris ipiaiii servis vcl aiieillis prcsiiiiiut eus ud plaeita tralicre
Vfl (listriiij;ere aut iii(licar<', iiisi ante iiosti-am ini|)('i'iaiein prcseiitiaiii. Voluinus iiaiii-
t[Ue, ut de omiiibus supra dietis rebus nullus preiiiMuinatuni" abbateiii aut sueeeshores
10 suos audeat nudestare iuquietare eonteudere vel disvestire sine legal! iudiein. ,Si auis
vtTii liuius uostri inuiuliburdii violator exstiterit, seiat se eninposituruni aui-i nptiuii
hbras c, inediactateiii" eainer«; iiostre et mcdiaetateni" abbaeie sancti Salvatoris. (^iiod
ut verius credatur et dilifjentius al) (uniiilm.s nbservotur, Imc luuiidiburdiuin si^^illi»
nostro iussiiiuis insif^niri.
15 ^ Theoderiens cancellarius vice Eberliardi episeopi et areliieappellaiii uotavi. j?
Data II. id. iid. anno incarnationis doiiiini niillf.'.siniu'' XXU, indietionc V. amiu
vero donmi Hiiiu-ici regnantis secuiidi X.xi, iinperii veru Villi; aetuiii Maituiiii.
476.
Heinrich nimmt die Witwe Gondfalda und ihren Sohn Roger in seinen Schutz
so und verleiht ihnen für sich und ihre abliängigen Leute einen jjrim/ef/ierten
Gerichtsstand vor dem Kaiser. ^
Codex Sicardianiis aus dem Anfamj des i:!. Jh. p. ö:^ in der Bihlioteca yoivriMlifti zu
(.'reinona (B).
Stumpf Ada ined. :W> n" '276 <ius B zu 1014 — 1024. — Astegiam CD. Cremonese
» l.r,8 »".39 Heg. zu 1022. — Stumpf Reg. 1830" zu 1014—1024.
Verfa.^st und, wie die Xtiehzeiihmtny des Chrismoiis in B erkennen lässl, auch gesehrieben
von T.i nach demselben Formular wie T). 470; daher von uns an dieser Stelle eingereiht. —
t'her das Geschlecht des Roger vgl. Asfegiano a. a. 0. 58 N. 1.
(C.) !j in nomine sanetc et indiviiluc trinitalis. Ilcnricus divina t'avente ele-
so inen^tia Ixoniaimruin iinpei-atur augustus. Noverit oinniuni sanete dei ecelesie
ni>stri)rnin(|Ue ]ireseiitiuni seilit'et ac i'ntnnu-uni tideliuiu indnsti'ia. ipiaiiter ims jH-n dei
nmore nostrctjue remediü aniine Unndtalda et Kodgeruui tiliuui eins euui eastello ilaleu
cum Omnibus jiertinentii.s eins et Bariano et Montesello in eomitatibus" Laudensis,
Pergamen.sis''. lirisciensis atque fauiilii.s utriusque sexus sen-i.s et anciiiis coloni.s et
js eolonabu.s eartuiatis, [cum]' omnibus eoruni rebus et proprietatibus '', quas tcnere visi
sunt in prenominatis eomitatibus", que modo habent vel inantea'' aequisituri erunt
tarn ex' successione ^ quam et alia iusta adoptione^, preceptanis libeHaiiis eartuiariis
vineis maneipiis villis terris mobilibus et iinmobilibus, que adliue dici vel nominari
possunt. sub nostre defensionis mundiburdium reeijiiuuis, preeipientes itaque. ut nullus
40 47">. Cj i auf Raaur d) am ex uccession auf ['a.iur, die /fiden s hinler x i/ehiireii iler m-
xjiriinglichen Schrift an, so dans also zuerst lielleichl crit successionc fle.ichrieben irar v) </«.v
:u-eite p auf Ra-sur f ) ut n auf Rasur g) nomi auf Rasur h) yUj A.
476. [Bloch] a) commitatibas £ b) Pergumeiisis ß c) fehlt in li d) proprietatiouibus /;
e) aiitea B f) cxcussione B, i>erl>es*ert nach l). 475 g) adoptioue B
(idti KAISKIU liKT M>1:N.
(lux iiDiri'liiii loiiifs'' sculilasciii ^jiistnKlin aiit iili<]ii;i iiostri iini^Tii ina;;na vcl parva
liorsima ]irfniimiiiataiii vidiiain ant Hlimn oins aut suos liercilcs ciini nmiiibns suis
lioininibii.s laiii lihcris ijuam siTvis vel aiu'illis ]ir('SHniat oos ad |ilaciluiii traliere vol
«listrinporc aut iudii-are, iiisi ante nostram iiiiiiiTialom j)resi'iitiaiii. N'oluiiin^ ii;unt|ut\
iit de oinnibus siipra dictis rolms iiulhis oos au( forum lierodcs audeat iniilcsiarc in- a
(|ui('t«ro contondore vel disvostirc siiu; lej^ali iuditin, |sod|'' lii-cat eis (imnia ))rf'taxata
jiacitice teiioro et suos Immincs salvos haben'. Si (juis wm liuius iidstri uMMidiliunlii
violatiir exstitcrit', seiat se e<ini|nisituruni auri n|)tiiiii liliras ei'iilinii, uicdietatcni caiiici'i'
iiostri' et iiH'dietatem |treiupininal<' viihic et Kiidj^rrio tilio cius aut suis licrcdilius.
<.^>uiid ut vorius eredntur <'t diligcniiu.- ab lunnibus observotur, hoe uumdibunliuni \n
sii;ill<> UKstm iussinius insigniri.
4T7.
Heinrich bcstätifit den MUiir/ien des ^. Floraklosters zu Arezzo ihre Besitzuni/ea
und den königlichen Schutz und verleiht dem Abte das Recht Vögte zu loählen.
Friuaria in der Crraßvhaft Lucca in'J2 Juli 'j:\. \i
Originaldiplom im Capilelsnrchir zu Anao (A).
Munjariiii Bull. Cusiiieiisi' 2, 73 aufi Ä. — Muralori Aiit. Ital. 5, 283 «mä A. — Pnsi/iii
CD. Arclin. 161 «" 115 am A. — Böhmer Reg. 1230. — Stumpf Reg. 1789.
Auf ciium (liirch Voraiwferligung des Monogramms hergerichfelen Blanquet hat ein sonst
unbekannter Schreiher die erste Zeile und deti Context eingetragen. Das EsrJiato/coll hat so
TA hinzugefügt. — Als Vorlage liat das DO. III. 200 gedient, das .leincrscils, irie wir
-« der Ausgabe nadilragen müssen, eine fast wörtliche Wiederholung des 1). Ilugo's und
Lothars Böhmer Reg. Kar. 1401 ist. Neben jenem Do. III. sind in 1). 177 mekrav
Privaturliunden benutzt irorden, von denen unr die uns bekannten in dm Auiurrkungen
verzeichnet haben. i!>
C.) I In nomine sauelc; et individuae trinitatis. Ileinricus divinn favcute elc-
mcntia Roinanorum Imperator augustus. Si samt.. nun dei PiTlesüa ex nostris ichns nliiiiiid
offeriniiis*, | prcscntis et «etcnie vitiie braviiim adipisei nun titnl>iunn.s. (^nnjiroptcr onniinni sancte
dei occiesie fidclinni no.stroniinqiic iiresentium ac fnturoriiiii indiistria noverit, qunlitcr pro doi aninrc
aiiiiiiC'<|UC iio8try rcmcdio prr huiii.s iiostri prccepti piiginam i:onc'cdiinii8 dunamUN atque larfrinior 30
et» omnimodis COllfimiamus ad .stipcndiinn et iisuni atquc snmptnin * frntruni inonaili o r ii ni''
iu ccnobio »anctf I'lorae deo fainiilant i u in (|iiaiidain ccclosiaui in iinni>rc sancte Mariac con-
striictam in nionto lonio sitani t-iim oninibnü terriS rebus maUNIs et fnniilii.s ad cam in iiitr)fnini
pcrtinuiitibiis ncc non et campiim iiixta eandoni eccicsiani reg-iac )»otestati actcnns pcrtinfntcni
Hlipie Harliaritanos et Jrartilienscs einiilitcr inris reffiii nostri piTtinentcs cnin i ilms rel>Uü 34
«•t terris eoniaccDtibus in comitatu'' Aretino (|uae dicuntur Martinen s <■.- ■' et Harbari-
tane'' in locis et fundis cju|ij dicuntur (jaiognantim'' et castnnn in (j'uarata et
inontc lonio" in LvcignanC^ et Ficarita et item Lucignano, Quilliano et Carna atque
Orneta, Uesigi^^ et eastelium Koeoniannm in .Mareena et Sestu at(|ui' Lina' et in
47Ö. h) ilahinter steht in D. ■I7.'i vicccomes, was vicileicitt in li nur tlmrh ein Versehen den Coi>i»len «"
fehlt i) existerit H.
477. [Bloch] a) zicischeti e und r kleine Uasur b) um h Icltine Kasur c) \ corr. ans <t d) Ober
die terrae Marlinense» et Barbaritane vt/l. 1)0. I. :i4^ <•) üher (Jalotriiannni rijl. 1)0. I. 401)
und die l'rk-unden bei Panqui III n" T.l und 144 n« 104, wo auch die villa (pic dicilnr Moriti'
Jonio erwähnt wird f) i76tr Lina rpl. die Urkunden hei f'asqui 12r, n" Hl und l.'i^ n° lO'.l, l^
wo mich Carpiuito und Campo Harljarensi vorkommen
II i:iN IMIII II. ID'.'L'. (107
( ':ti'|jiiiitii ' i't ('aiiL{'<> r>ai'li:u'i'iisi ' t'iiiii oiiiiiiliiis caiiiiii pciiinciitiis :i Sibiaim iisciiic
Classi'lii llllllli'll all Al'liii IIM|lli- Mntrillinnillll'', iuHHin r i'l •miukih illatu ti-rnmi, i|ii.'iiii ItiTtii
ri'-riiia i'X CiiiMiiiiiio aiIi|>iUi\ll in iniiiili' l'cri'iitliio rt AlllM ill .Mii;,''liiii<> rt »ortrm ilc l.jiiiro C't L'l'll
ypx" ciusdpin Hrrtc filiiis ciiiii ccclcsiu •»amti Marlni iiiuiiastrrid siiiictc Flore coiiffHsit,
b ciiiii ciiiicilii sancli Maine et i'iiis |iiTliii(iitii>, i|iiaiii i|niilaMi < iMi|i.||jr;m(|iis'' ixt eartivm
vemlictionis ' |(rctatii iiKiiiaslorio «lodit <'t AnnMi eins |ii'c|ii)sit(), ati|ii<.' iiiaiisiiiii Je
(iragiiaiio fuiii pertiiicntiis eins, siciit aetcmis rt'ctu.s fucrat |t(!r laiiuariuiii'' i-t nunc
tenetur per Lcononi Orassiini it ccni.sortcs cius et Koiliilt'mii alii)at(.-ni, ciiin (^cclcHia
(|iiain i|i.se ibi statiiit. siciit i't'f^iac! actenus potestafi |iriiiiinii. nee nun ctiani castolluni'
10 et ccilcsiani atipio cnrtem de 15ulj;-ari it iMirticcIlani di' ( 'cllulc cnni iiinni)>iis cariini
piTtincntiis c-inn Scc;^! vt in .Munlicrllo ii in I iialdinann et in liiui;^nan<) et in I 'anii)illo
et in (Jroi,'i, sicnl r^ci iudex et l'ni-ta lius cnninx ninnasteriii sanct(! l'Miirc dcdfruut,
et ounifs uiansos i-tiin iicrtincntiis et fditiciis carnni, (juas in cnnntatu An-lino Tciizn
tilius (JrtVcdi et l'ctrns Hlius In-^^ylelnii, ivaiinddus de Uo.sina, Azzo presbvter, (JerarduH
15 et Albertus Hlii Honizonis, ioiianues Langobardus et Dnininieus Ardi et Aiififclu« filius
Martini et (.reorgius'" et Ciariprandus presbyteri et R()(hilfus Hlius Liutaidi ft Lin ni-08-
byter et Uuido filius (iritVunis in Inen Cnrsij^^iann vej alii tidclis ein'istiani jirn ainore
dei eideui niniiasterin dediTunl in ( 'anipauana", cum iriia et nnnii di cinnitinne illa,
quam episeii])! Arctini pretato enneesserunt inonasterlo. Onniia autcni, ipiae ab U"-<)n(!
Sil et Liitliario et a nostra eieimiitia vel all nliis iiibdibus ebristianis data sunt et dabun-
tur, ut dieluni est, tleo et predietu inoiiasterid. in usiini i't .suiii|itMiii trat rinn luonnoli >> iii m
conc-cdimiis « uti|Ho lai-'riniin- et de iicistru iure et ilomiiiiiiio" in i'unim ins pt ilniniiiiniiim"
onininiodis ti-iiiisfiiniliiMUs ae ilcleffainiis, nt in illonnn stipendio predirta picdia l'Uin rebus et
faniilüs ad ea pertincntibus muno.int, ipsi » eorunique suecessores aetenialiter liainant
iS tencaut firiniteiiiueP possidoant *. Noc noii etuini iiniuos res et familias, ijuas consfriu-tnr eiiisileni
loci eiUSVe posteri pi-ofatu runtiilciiint eenoliio *. per Imc iileni prcccptinii ' eideni concicliiriiis et
i-rtnlirmaniiis * cuui oiiini terra illa, (piani (piidam ruilleinius clerieus lilius Aritii'' saneti-
Flore eonecssit. (\ineedinuis etiani abliati eiusdeni loci qui pro teni|jore fuerit faeun-
diam eligendi sibi advoeatns. cpiales voluerit. Insuper etiain ad auf^endani securitateni
so et tranquillitateni t'ratruni nionaelioruni ibidem deo famulautium, quatenus eis pro nobis
et iniperio ab eo nobis eommisso orare lieeat, tam ipsos moiiachos et omnes pref'atas
res qiiiim<|U<' illonnn faniiliam et niasarios cnnetasiine res mobiles et innnobiles seseque mo-
ventes ciusdcm eenobii sab nostrae deteiisionis niniidlninliini ncipinins precipientes, nt niilliis dnx
inarcluo arclue])iscopus episeopus ooincs ant i|iiisliljct '' inortalium prcdictmn i-cnoliinni eiusquc
S5 reetores* suanive tamiliani de rebus suis absque leyali indiei.. devestire tollere molestaro
niiiniai-e vel in aiic|nii leilerc; andeat. Si i|iiis igitiir luiins preeejiti et nnuiclburdiuni " violator
viulator" extiterit, soiat »e eiiin]iosiniriiin juni .iptinii libras centnni, inedietatein caniere nostre et
niedietateni prcdicto eenoliio et l'ratribus ibi deo t'amulantibus. yiiod nt verins ere.latiir
diligentiusque ab omnibus observetiu-, manu prupiia ndiorantes haue pa-iinam siu-illare
•10 iiissiinus.
I Signum dnmni lleinrici (M.) iniperatoris invictissimi. ^
I Tlieoderieus eancellarius viee Kberliardi Papebergiensis aecclesiae episeopi
et arcbiea])pellani nctavi. | (SI. D.)
^J7. <r) egl. Böhmer Reg. Kar, 1401 h) r corr. ans a i) c corr. aus i k) lanuari au/'
*^ liciur 1) CIO« fnlf/enden rgl. die Schcnkunyisurhiimle des Richters llut/o //ei I'asijiii Ibl n" 111
in) ;:irischen e und o ein j; i/etilfft n) in Campana rielleicht nachtriiglich einr/efüi/t ; ua (otler
vielleicht ia, so dass Caiiipaiana zu lesen wäre) über der '/.eile nachgetragen o) A p) fir-
miteni, ohne Abkiirzunfiszcichen hinter q, A q) Aritii, i/o am r curr. zu »ein scheint, riel-
leicht nachträglich eingefügt r) 3 corr. aus 1 s) dahinter kleine Rasur
608 KAIRKKIKKINDKN.
Hatii X. kal. aiig. anno inc-arnntionis doniini niillesinio' XXli. indictiono V, anno
vcrci donini Hoinrici ropnantis secundi XXI, imperii vero Villi: actum Priuaria in
loniitatti LuccnsaC.
47S.
Heivrich bestätigt der Kirche zu Reggio ihre Besitzungen innerhalb der Gebiete &
von Mantua, Bologna, Modena, Luni, Parma, Pavia und Como, sowie inner-
halb der atigegebenen Grenzen des Bisthtans Reggio, femer die Schenkungen
des Bischofs Teuzo und das Inquisitionsrecht.
Diplom zweifelhafter Oriijiti(Uit/it im Capilelsariliir zu Reggio (A).
l'ghelli Italin sarra cd. II. 'J, '27H nus A = Affarn.i-i Notiz, istor. dt Heggio 1, 132 lo
iinrolht/indig. — Tirahosthi Mem. .'itor. Modenesi 2*", 15 n" 166 aus A zu r. 1020. —
Malaguzzi in I eanali di Secehia e d'Eiiza II, 2'', 41 n" 11 au.f A. — Stumpf Heg. 18:i6.
Gesehrielmt tiacli dem Karl d. Gr. zugeschriebenen D. Miihlbacher Heg.- 240 (231), dessen
Text einerseits verkürzt, andererseits durch einen Einschub über die Schenkungen des
Bischofs Teuzo erweitert ist. Wenngleich diese VU. eine Fälschung des 9. Jh. ist, so u
tirnncht darum doch die Echtheit unseres I). nicht mit Malaguzzi a. a. 0. und Rieger Im-
muiiitiilspririlegien für italienische Bislhumer 41 atigc fochtet! zu werden; denn icie die VU.
.schon von der Kanzlei Otto's I. für das Origittaldiplom DO. I. 242 arglos benutzt tcorden
ist, so kann sie auch in der Kanzlei Heinrichs II. für echt gehalten trorden .lein ; die
Veränderutigen aber, tvelclie ittiser D. gegenüber der VU. aufweist, machen den besten Ein- so
druck und geben zu gegründetem Verdacht, soweit unsere Kenntnis reicht, keine Veravlasstmg.
Seilen icir also keinen ausreichettden Grund, die Echtheit des D. 478 zu beztreifeln, so
mtiss doch seine Origittalität dahingestellt bleiben; denn die Schr^ift, icictrohl dttrchaits
zeitgeiitäss, statntttt von eitler sonst unbekantiteii Hand, alle Beglaubigungsttierktttale aber
sind mit dem unteren Theile des Pergamentblattes abgerissen oder abgeschnitten worden. — n
Für die Einreihung der Urkunde haben ivir keinen Anhaltspunkt als rfn-v kniserliche
Eingangs-Protokoll; wir vermutheti, dass sie auf einem der italienischen Züge Heinrichs
gegeben ist, dies kann aber ebensogut 1014 icie 1022 geschehen sein.
(C.) ^ In nomine sanct§ et individu§ trinitatis. Einricus* divina favente dementia
Rfinianoriuu imperator augustus. Si aecclesiarum dei scrvitoribus lar^itionis et benignitati»'' to
muDiticeiitiiim impertimur cormnqiie voti« libcnter annuimii.s, id iiobis ad au^ustalis oxcollentii,' cuimcn
protioore nou duoitamus, insuper, qiiod cunctis preciusius est di^'iiitHtibiis, notcriif ^ retributioniH
prcmium capescere non diffidimus. Indiistriam igitur omnium sanct^ dei aecclcsiac iidelium noHtro-
riini<|uc prosciltinn) scilicct ai; fitturorum nosnc voimnu», • Teuzoncni rovercntisiiimum »ancti; Kepiensi«''
aercicsiac prcsulem noiitram adiisse clemeutiam * prc muiiibus babcutcm prcccpta rcg^uiii Lnuffo- 16
bardorum, quorum auctoritatibus iam fata aeccicsia, ne pravoriim hominiim oppresHioncs aiit invasioniim
dctrimenta patcretur, undique fulcita erat ac miinita, Ctiam atfjUC Cttam poBtiilando «, ut et nos
rib divinum amorcm eandem aecciesiam cum Omnibus facultatibus üllis tam ac<|uiKitiH [c[u]amC|UC
prnfuturi» temporibus * acqui rc ii d is, cum rebus ac fnmilii.s utriusipic »exuH cuiictoiiuc cicro doo
inibi • famulante recipcremus sub nostrac dcfensionis protectionc. Quod et fecimus et per baue nostri 40
prcccpti pa^unm preeipimu» finnittTCjne iubemus, ut nulla uiKpiam totillS regni nostri mafrnii
part'aquc persona re» aut familias ciusdcni aeccioniac, scd neque vcnerabilcm ipsius loci clorum in
aliquo inquietare vel molestarc presumat; et quoniam cisdem pi'cceptis, quQ iam dictu8 vene-
477. t) ML A.
478. [Bloch] a) A h) ziciachen e und n ist g ausradiert c) da» erste i über der Zeile nachgetragen u
II K I N i;l (11 II III22. 609
rabilis ])a|t]or iioljis obtiiler|nt|, i-t i.Tinini tiiialcs tutiiis iiegiousis cplHcopatiis et r.--i
eiiisdeiii aui;olosiuo i:uniiicoii t r s in linilills .MaiitiiniiiH, llüiioiiioiiiiiliiis, MotiniMiHiliiiH ae LiinniiHiliiii*
vul I'arinen.'iihtiä soll • TiciiK'ii.HiliiiH cl l'uniaiüx et rc'Iif|llls • piT üiiii^'iila ini-u i^t vocalmla • iiinila
erniit, iJoi>(|iiu |ii'i> toinurarii; |ir<'suiii|ilioiii.s iiivasiuiic'' * iiostrain putiit cxollviitiuiii", iit «oHdiiii (rriiiiiiui«
6 tlllilleä et roK totills u|>isn>|iii liiiic iiustni |irt'Cüpto iiiaororo iubcrcniiix, nc fraudem »liqiiaiii cadiMii
aeccIcMia do suis rebus a[ut uu{iiliiiii8" ab iiiva^toribuü patorotur. C'uiu.i di),'iiaiM ae VCIieruliili'lll '^
coiisideraiitcs pctitioiioin n LuMciiHiuni ot ParuiciiHiuni contiuüs « »niuos tcrnüiinH ll[(l8 pCl' eiJrcuitUIII
aiiiiotariK iiis.siniua. A nirridio itaciue per niunCaua ücvidoiitum vcrsUM voiiiaceiit tiiie« tcriiiiiiii|U(!
vvnifutc.i de rrntn Mauri iu iuoiiIimu dt' Mciisa, iiidc in C'outroi-rufci.s ac duilMili' in nlpcni Mariiiani,
10 iudi" in niontfui de I'osei desec'udenles iu rivum Niterani (|ui deiluit iu tliivium lueidnni, per tluviuiu
lueidain. »iiiit Ipso" lueida de.seendit a [suniuia] villa Moutieulu decurrena ex trauvcrao" iu Itareani
et di'llult decirsuni per Aidaui; nd aqnilunarein'' vero parteiu in rivuui Canipipiicni et inde in Te^'n-
lariaui per clecursuui tiqu^, xiuut Padus detluit iu |Iiuri|anaui; Item per uieridicm ad orientaleiu
pla^'am ineeduut Huos per l'ratuiii uiaioreui iu uioutem Kusauhiui, jier alj)OUi iu Kaznlnui, dciudc per
M alpeui u.s<|ue iu Termas >SaIouis; (ines vero, qiii sunt intcr Tuscinm et Rcg'ienscm et Mutincuseni, de
Tennis Saloui» perveniunt iu Tendam re^'is, iude nd Kouteni Siluaut' UC iude iu rivuni San^uinariuui,
• deiude ad lacum de C'arpene'' <IC iude in viani uuvaiu indeque in Incuin Miitinnni, deinde iu loeuui
<|ui dieitur Lnuerua et iude per nionteui Lanreutii deseeudeu» venit in tluviuui ßnihim indcijue per
silvani de Mali» et inde in C'ullinam, deinde [in] riatiim Iim^um ac deinde per riviini i|ui deenrrit de
s« l.upatio iu lluvium Siglani, inde per 8[ilg-l|a]ni usi|ue Dnll(ii|m ae deinde dcseeudit' per Dininatieuni
iu Cnsüiula et iude dcseeudit per serram de Mauriano et perv|enit] au lluvium Kascnnani'" et inde
aseendit in Pirauiana indcque iu montcm super valles usque in Antiquum, deinde descendens in
Piscariolam venit iu Huviuni Siglam ac deinde per Cluzani currcntcm per uionteni Cerradi usque dum
veuit sub moutcni MercIIi ac inde venit per Siluanum, dein[de] decurrit jier Salsulnni et inde per
16 mouteni MouticnUim indeque per Campuni Miliacium; nd septeutriimaleni plagani per pnludcs Civitatis
uuuf usque strntnni ae deinde iu Aquani lon^'ani u.si|ni' dum venit iu Hurinnani. Infin i.stos prenii-
minatos tines, sicut a snuctis pntribus et iduueis ac eathulieis liuniiuibus antiquitus in ipsa acccicsia
constitutum fuisse repporimus, omnia * securc ac quiete nostra regali et illipcriali auctoritate per-
benniter» possideat. Hotulit etiam prelibatus poutifex etiam atque etiam postulando, ut ea
»u iimnia videlieot et castella et capellas, qu§ ipse suo studio et pastorali cura iure proprie-
tario de suae oblationis dono ac dato eidem aecclesi[ac° con]tulit, huic ipsi nostro
precepto ob tirmiorem sccuritatem inserere preeepisseiiuis, nominatim Villulaiii eortem
cum castcUo et mercato et tribus capellis, Pregnaiuim cmii castclln et capella, Il[ipam]''
Uundinariaiii ciiiti eastcilo corte et capella, Italado caj)ellam uiiam cum sua pertiiieiitia,
J5 in Trigasi cajJcUam uiuiin cum sua, pertiiientia, in Ualle capellam uiiam cum .sua per-
tinenda, in Sa . . . o'' cai)ellam unam cum sua pertinentia, terciam partem castelli de
Seuero cum capella una, Montem Altum cum c[astell]o et capella, Vergnanum cum
Corte et castello et duabus capellis, castellum de Rodano, in vinea Pa . . iua' capellam
unam cum sua pertinentia, in Porcillole capellam unam cum sua pertinentia, in Hutrione
«0 capellam unam cum sua pertinentia'. intVa castclhini de Uilla iicuia capellam unam
cum sua pertinentia, in Bruniano capellam unam cum sua pertinentia. Cuins quam
478. d) imlem im folgcnilen eine nur für die Zeit Karls </. Gr. passend« Wendunfi der VU. aiis-
gelasstn ist, ist auch dos hier uothuendii/e Wort cavcnJa mit fDrtije fallen c) diese und die
meisten folgenden, öfter durch Schriftreste bestätigten Krr/nn:unf/en aus der VU. f) rationaliilem
ii VC. ff) i corr. aus e; anuotare VU. h) die henuni/ ist zweifelhaft; es .vheint aquilonarera
aus aquiloneni em-r. :u sein, doch hat auch das 1)0. I. 242 aquilouein i) si durch Correclur
entstanden k) VU.; in A könnte rielleicht auch Carpeute gelesen werden 1) aseendit I't'.
m) das erste a scheint aus o corr. zu sein m h uher der Zeile nachgetragen o) ein c
ilber der Zeile nachgetragen p) die Ergänzung (nach Malaguzzi) int unsicher; eine Unter-
n iänge ist deutlich zu erkennen q) Loch ron 4 mm; Ergänzung unsiclier; ob Sableto, das in
DO. I. 256 rorkummt'f r) Loch vot\ 3 mm: Malaguzzi ergänzt Fassiua
Kaüerarkunden III. 77
tilO KAlSKKrKKl'NDKN.
(lijcnis pftirtoiii li IIS iinniK'iites per hoc iiustriiiii inoi'optmii i't liaei.' et siijjerora'' di'Si'ripta
oninia in intejjrum predicty snnctae nei-cicsiac ooiiHriimiiitis *, iit »jpo nominntn • Kogioiisis
Hocciesia hnci- oiiiiiin iure propriotario touont nt<nie possidont absqiio aliciiius potostntis contrndictiono
]IUt nliqun molestationc. Concodimus otiam, ut, [si coiitontlio de rebus ac familiis fiiisdeiii
«ecclesiae fiierit orta, lii-cat iiiqiiisitio fieri per bonos et idoiU'Os' liomines ciremmniaquc niaiu'iites 6
iisqiie ad sncramentiim, habcantqiic sibi pmititicrs ipsiiis aecolesiao advoeatos diios vel tres, si nccossc
fiierit, qiios ipsi d e le(periiit. qiii cniisniii ipsiiis oeelosino diliffcnter ini|uirniit et oxaiiiinciit: ipsi vcro
advoonti ab omni |iiipliea exai'tioiie siiit iinnitiiics)"
kainerae et mediotatiin prodictl.» sanctao | Kejfic n s i .nccelesiac. r.t ut Ikk- nostiae]''"
10
479.
Heinrich nimmt das Klosto' S. Michaelis zu Hildesheim und dessen Besitzungen
in seinen Schutz. ch-o„e 1022 November 3.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Hannover (A). 16
Schaleti Ann. Paderh. cd. I. 1, 447 Reg. — Lauenstein Hildesheim. Kirclien- und Refor-
mationshistorie 3 (Braunschweig 1735), 20 aus Ahschrift. — Blum De situ palatii Werlae
nl E.rfr. aus A. — Lüntzel Die ältere Diöcesc Hildesheim. 3r>7 n° 9 (tus A = Lüntzel
Der heilige Berntcard 96 n° 3. — Janicke TJB. von Hildesheim 1, 68 n" 68 aus A. —
Stumpf Reg. 1791. m
Verfasst xtnd geschrieben von GB. Dieser hat sich eines Blanquets bedient, auf trelchem
das Monogramm, vielleicht auch schon die unter demselben beginnende Datierung (ohne die
Nachlragungen) und möglicherweise auch die ursprünglich links vom Monogramm stehenden
Signum- und Recognilionszeilen, die jetzt grösstenfheils getilgt sind, von ihm selbst vorauf-
gefertigt tcareti. Für die Datierutig dürfte die echte Vorlage des D. 260 (vgl. DD. 256 ff.) ss
als Muster gedient haben; der Anschlu.^s an dies Muster erklärt die Correcfuren und die Aiui-
las.<tung des Kaiserjahres. Die ursprüngliche Besiegelung war an der gewöhnlichen Stelle auf
der rechten Seite des Pergamentblattes ausgeführt, wo noch Spuren von Wachs vorhanden sind.
Später ist aus einer Veranlassung, die vir nicht kennen, vielleicht im Zu-tammcnhange mit
der Herstellung des verfälschten D. 260, das Siegel abgelöst worden. Indem nun die so
Urkunde wieder mit einem Siegel versehen werden sollte, entschloss man sich, dasselbe
links vom Monogramm anzubringen, und mmste, Um dafür Raum zu geicinnen, Signum-
und Recognitionszcile tilgen, nachdem diese Zeilen vorher von einer anderen Hand sorgsam
der Schrift des GB nachgezeichnet waren, so dass nun Signum — augusti in zwei Zeilen
rechts vom Monogramm, Guntherius — recognovi alier, gleichfalls in zwei Zeilen, unter »
der Datierung .steht.
(C.) ^ In nomine sanctae et individuae trinitatis. Hciiiricus divina favente de-
mentia Romanorum impcrator augustus. Si venerabilia accclcsiarum dci loca pro-
tegero atijue pacificar«! studiu-rinius, ^ noljis iil rogiii(iuc iiostri statui prot'uturum esse
minime dubitaniUH. '^iiaj)i<p|itiT iinvcrit oninium Ciiristi fidiliiini ii<istnirinii(|Ui' uni- «0
47s, h) 8u|/ora A t) in^jeniios f'U. ul dienen Sal: wird mnii mit elniijer Ziivrrsirht nus <ler
VU. erijiln:f>i dürfen, dar/er/en ixt dir sich dura» schliensende Strafformel in einer iibrigen»
ganz dfm liraurh zur Zeit Heinrich« mtJij/reclirmlen Wcige am Srhlum geämlert, und wir wagen
daher auch nicht ihren Anfanfi ouh der VI'. cinzuKctzcn v) diese ersten Worte der Cnrro-
tioralio werden wohl der VU. entsprechend t/elautel haben, wofür die Schriftreste sprechen; die U
ganze formet aber wird schwerlich in das 1)11. 11, übergegangen sein.
11 Kl N i: I (■ II II. iii'j'J. (iil
vcrsit.is, ([iiod uns iiitcrvciitu .'ic peticioiic ruin'iniiuinli I lililciii'slicinonniH accck-siac
voiicnuiili prcsiilis iiinnasttTiiini i|iiii(lilaiii, i|Uiii) ipsr- a tunilaiiK'iitu ciiiistriii'tiiin in
hoiioro saiK'ti Midialiclis arcliaiif^eli* coiisccravil. in iici>lrinii iiiiin<lil>iinliiiiii tuicioiicni-
(|uc siisci|iimus fiiiii mniiibiis eiusdfni iiiiiiiiistiTii aii]irinliciis in liin locis inccntibus'':
6 in villa vidclicct iiuac ilifitiir Si'ioniuf^c (limiinicali'iii rasain funi tri;^inta inanslK i-t mm,
in altera vcn» ([nar vocatnr lüinniii;;i' aliani cum (lundni^intu niunsis, in Kigenstedie
sodt'c'ini niansos, in I [cniniitt'sdnrie sex niansus, in Lntca villa trif,'inta tros niansoH, in
nisi'(i|)lu'slnis(in tri^inta sox inan.sos, in Kohbingonhuson (juinilecini niansos, in Daschala
diiodi'ciin, in Heionliuson deeoni, in Euercdissc octo mansos, in Snalonlmson dccom, in
10 Nitilon vif^inti ninnsüs et uninn, in Hulzhuson vipjinti, in Kliethun XII, in IJercuilte deccin
et Oft«), in Hetcnun octo, in Hciidoneshu.son triji'inta, in Timertha curtcm cum lAXX mansis
et vinoa - onnics ergo lii niansi in ununi simul coUccti et inultiplicati tiunt <|uadrin-
genti et XVI"", curtes vero dundeviginti — ; liic vem iuimeru.s aecelosiarum: in Dalc-
lieini I, in Areni II, in Sauongon III. in Keimudueshuson IUI, in Timortlia V, in Lan-
is dcrion VI, in Aucningarothc \II, in Uaschaluu VIII, in liureuelte Villi, in Steinnon X,
in Lesse XI, in Tbritithe XU, in Scollon XIII; in Hildeneshem molendinuni l, in Lutea
villa I, in Sualonhuson i. in I>aci'urdi I, in Nitilon I, in Ahclieni I, in Sceininge II, in
'riniertha I, in Alonlni.s(ui I — h§c oninia cum eorum pertinentiis, terris vidclicet cidtis
et incultis mancipiis utriiisque sexus villis pascuis pratis silvis vonationibus aqnis
so aquanmique deciirsibus piscationibus uinjcndiiiis viis et inviis exitibus et rctibus''
([ucsitis et inquirendis coterisque oninibns quae quf)modocumque nominari j)<)ssunt
utilitatibus, quae isdeni venerabilis antistes monasterio eideni contulit. 8ub imperialis
igitur banni nostri interdietione precipinnis, ut nullus suus successor neque alius epi-
scopiis sive dux neque conies aut vicecomcs sive aliqna iudiciaria potestas eidem
S5 monasterio rebusque sibi concessis seu concedendis aliciuam violentiam sive rapinani
uUa temeritate inferre presumat. Si quis autem, quod absit, istius imperialis nostri
preccpti violator exstiterit, )irinium dei omnipotentis sanctique Michahelis archangeli
atque onmium sanctonmi iram incurrat, auri ([uoque optinii" eentuni libras eonq)onat,
medietatem camerae nostrae et medietatem predicto monasterio. Et ut haec nostrae
so confirmationis auctoritas finua et inconvidsa pcmiancat, hoc impreceptuni ' inde con-
scriptum manu propria confirmantes sigilli nostri impressione iussimus iiisigniri.
(M.) p Signum- de mini Ileinriei invictissimi Romanonmi inperatoris augusti«. ^
p . . . Iierius'" cancellarius . . . ^ (SI. D.)
Data novenili. III. non. indictione V, anno dominicae incamationis millesimo XXII',
« anno vero domni Heinrici secundi regnantis XXI*^; actum Oronaha; in dei nomine
feli[citer| amen.
§ <Tuntherius'f cancellarius vice Arebonis archicapellani recognovi^. §
479. [Bresslau^ si) n über der Zeile nacJujetragen b) ia cm-r. aus u c) die Addition ergitbl
nur 4il(> Hufen ä) A, statt reditibus e) p co)-r. aus b i) A; tcohl statt imperiale
10 prt'ccptum virsch rieben g) Signimi — aupusti und Guntht'rius — recognovi ron anderer
Hand h) daior Üasur: hinler cfliicrllarius, uo Jetzt ein Loch mit Spuren eines abgefalletten
Siegels sich befindet, ist gleichfalls Schrift getilgt, von der noch unter dem Loch zwei Unter-
längen (irohl r und a vom Samen dej) 'Krzl-anzlers) sichtbor sind: diese Uasur erstrecke sich
aber noch weiter nach rechts; ferner sind über der theilueise getilgten Zeile, ron der nur noch
46 herius cancellarius übrig geblieben ist, gleichfalls mehrere Worte ausradiert, ron denen noch
zwei Unterlängen sichtbar sind: endlich befinden sich auch rechts ron regnantis XXI, womit die
Zeile schliesst, Spureti von ]f'achs i) XII hinter Tnillcsiiiio X nachgetragen k) XI hinter
X oder vielleicht nur I hinter XX nachgetragen; ob auch uovemb. III. non. und Grönaha nach-
getragen sind, ist nicht sicher zu erkennen.
77*
t> 12 KAIS i: H U K K U N 1> E N.
480.
Heinrich schenkt dem Kloster des h. Michael zu Lüneburg eine Besitzung des
Ammoko :u Heudeber, die dem Kaiser durch Jlichterspritch zugefallen war.
Grone 10'22 Decemher .5.
Abschrift (nach i-erloreiiiin Copiar. Mind.) aus der Mitte des 17. Jh. in Kiiidlititiers b
SüwmliiiigvH Bd. ISit p. 7 im k. Staalsarchir zu Minister (B^). — Regest und Ksrhaldkiill
(nach rcriorrneni Kcfiistrum Mind.) ebenda p. 66 (B^).
Pistorius SS. rer. Genn. ed. I. 3, 749 aus Transstmpt K. Karls V. vom J. 1.530 (P) =
ed. in. 8, 8HÖ = Hodenberg Liineburger ÜB. 7, 9 n' 9. — Wiirdiwein Siths. 6, -298
«* ^5 Fragment ex perantiquo Ms. mit a. reg. XXII. — Wilmans-Philippi U'cslf. Kl', lo
2, 191 fl» 159 aus B^B-P. — Böhmer Reg. 1234. — Stumpf Reg. 1795.
Verfassf und wahrscheinlich auch geschrieben von GB. — Die Eincndaliun im Namen
des Klosters ist völlig sicher, diejenige im Namen des Orts, wo die geschenkte Besitzung
lag, wenigstens hockst wahrscheinlich. Das Gut mtiss früh an da-s Bijithum Minden ge-
kommen sein, da die Urkunde nur in der Mindener Überlieferung erhalten ist. — Zur i6
Berechnung der Regierung.yahre in diesem und den folgenden DD. njl. Erläuterungen Ab-
schnitt ITT.
Im iiiiinine sanctao et individuae trinitatis. Hciiricus divina favcnte cleiiiciitia
HiiiiiaiKiruiii imperator augustus. Si venerabilia ccclcsianiiii doi liK-a aliciiiiis dmii
conimodo ditarc studuerimus", nobis id regniiiue iiostri statiii jirntiitiirum esse minimo w
dubitamus''. C^uapropter noverit oniuitim Cliristi fidelium'^ nostrorumque iiniversitas,
(jualiter uns j)ro remcdio aiiimae nostrae parcntiiinque nostrorum nee iion per intcr-
vcntiiin dilectissiniae contectalis'' nostrae Cuuiguiidae videlicet iniperatricis augustae
at(iuc Aribonis Mogontinensis" ecclesiae venerabilis archiepiscopi ciiidain iiostro
niKiiasterio in Luniburc'^ ad honorem sancti Michaelis arcliangeli constructo atque de- ss
dieato praediiuii qiuiddani in Ilatheburun*-', lioc est quifq\iid Annnoko'' ilii posscdit et
in regale nostinnn ius legali iuditum iudicio devenit, sitiini in ii.iyo Ilartlicf;a' in
eoniitatu vero Liudigeri'' comitis cum omnibus ai>])i'nditiis' suis, terris videlicet'"
cidtis et incultis mancipiis utriusque sexus areis aediiiciis agris pratis pascuis silvis
aquis aquaruuive decursibus piscationibus molendinis viis et inviis exitibus et reditibiis so
quesitis et inquirendis caeteriscjuc omnibus (piae (juomodocunque dici sive scribi aiit
nomlnari i)ossunt utilitatibus ad ipsuiii prac<liiun pcrtincntibus, per Iianc nostram iin-
pcriah-m paginam concedimus atque lai'gimiir et de iiostro iure ac doniinio" in eins
ius et" dominium omnino'' trausfundinuis, ea videlicet ratione iit lühedagus'' eiiisdrni
ecclesiae venerabilis abbas sibique postlnnc'' succedentes" libere babeant de eadi'ni »6
proprietate eiusqne pertinentiis' iacultatem quicquid eis placuerit ad usum ecclesiae
t'acienfli, omnium hominuni regni nostri contradictione remota. Et ut haec" nostrae"
ingenjiitatis' aiictoritas stabilis et inconvulsa onnii pernianeat tempore, hoc praeceptuni
inde conscriptum manu propria confirmantes sigiili nostri inqtressione iussimus insigniri.
480. [Bresslau] a) studereinus /j' b) rluhitnri'inns 7<' cj fiiloliiiiii CliriHti P d) conk'ctiilis /' 40
e) MoKDtitincensis /;'; Moifcntiiieiisis /' f) Bambiirc li'\ Hiiinljurc P-, ille ICmmdatiun in
Luniliurc (oder rielleiilit Liiuiliuro int rliirrli lirti \niiien riei Alitex rölliij (jenichai n) Lullic-
bninn If; Latlicliuruni /'; man klinnle nurli wit Hoden/ierr/ Hcthcbuniii (ho filr \a) cmendierm;
nach Schlemm in Lfdr/nir Axhir '<', 10(1 soll lliirmlierg in dem jetzt rerloretien Original der
l.'rk-unde in ^finden die I^siinii liatbiliunnii Cdiixliitirrl hoben; irir konnten indes diese .'■Helle »5
nicht auffinden: Hiuli-liiiniii l>. 4.'>:i h) /',- amodo /*' i) Hartega f k) Liuigcri W;
Lindigeri /•• b ai>lipndciitiiB 7' m) fehlt in li' n| domino /<' o) ac /?' p) omno /'
f\) Kbedag. H'U' r) jJOBt liiinc li' s) decednntCH P\ da» folgende libere ist virlleiihl in
libemm zu emrndieren t) jierueiitii» 1' u) bot; iiostra P v) iiig<Mriitati8 P
UKlNUK'll 11. 1022. C13
Sif.;nuin domini'" Hciirici Hoinaiioruiii iiivictissiini iinpüi-nturis nugUHti. CM.)*
Uimtherius^ canccilariuH vice^ Ai'ibuni.s arcliicuppolltiiii rccugnovit.
Data' iKini.s" ducenibris iiidictione v'', anno iloniinioai- incarnationis MXXII, anno''
vero domini IkMirici secundi'' n-gnanti.s XXI"^', ini|K'rii auteni VIII; actum G^ounaila^
4SI.
Heinrich schenkt dem Collcgiatstift zu Heiligenstadt einen Maiisus zu Geisleden.
Grnne 1022 December 9.
Facs'imile dts einst im Archir des üulleiiiatstifts zu Heiligenstadt befindlichen, jetzt ver-
schollenen Originals in Acta SS. lunii ed. I. S, 19 (A). — Auszug im Copiullmch des
10 Stifts Heiligenstadt aus dem Ende des IG. ,Th. p. 74 im k. Kreisarchiv zu Wiirzhurg (B).
Pnpebroch Commenfarius de marlijribus Aiireo et lustino in Acta SS. lunii ed. I. H, 79 aus
A (a) = Wolf Polit. Gesch. des Eichsfeldes I (Giitlimjeu 1792), ÜB. 4 n" 2. — Doben-
ecker Reg. 667. — Böhmer Reg. 12HH. — Stumpf Reg. 1796.
Verfa.ist und geschrieben von OB. Den Au.izug B haben wir neben dem Facs-imile nur
16 an zwei Stellen anzuführen geliabt.
(C.) ^ In nomine sanctae et indivitluau trinitati-s. lleinricus divina favente cle-
mentia Romanonun impcrator angustiis. 8i venerabilia aecelesianim dei loca ali-
cuius doni commodo ditaic studucriraus, ^ nobis id regnique nostri statui profutiinim
esse minimc dubitamus. Quapropter noverit omnium Christi fidelium nostrorumque
«0 universitas, qualiter nos pro remedio animae" atqiie parentum no.strorum nee non per
interventuni dilectissiraae contectalis' nostrae Cvnig\^ldae videlicet imperatrici.s augustae
atque Aribonis JIogontiaotMi.sis aeeclesiae voneraliili.s arehiepisoopi ciiidam eius mona-
sterio Heiligonstat diclo, ubi prceiosa niartirum Aurei atque lu.stini eorpora requie.s-
cunt, ad usuni fratnim ibidem deo serviencium'' mansum iinum et duo curtificia sita
»5 in villa Geizlalia dicta in pago vero Eiehesuelt et in eoniitatu Willilicbni comitis cum
onuiibu.s eins appcndieiis terris cultis et incultis pratis pasciii.s .silvis venationibus aquis
aquarumve decursibus piscatioiiibus viis et inviis cxitibus et reditibn.-* quesiti.s et in-
quirendis ceterisque omnibus qug quomodocuiiKpic dici .'^ive scril)i aut nnniiiiari possnnt
iitilitatibu.s ad ijjsum mansum pertinentibus per hanc nostram imperialem pa^jinnm
3" concedimus atque largimnr et de nostro iure ac dominiu in eius ins et dominium
onmino transfundinms, ea videlicet ratione ut Richbertus ciusdem monasterii prepositu.s
sibique posthine succedentes liberam liabeant de eodom manso eiu.sque pertinentii.s
tacultatem'' quicquid eis placuerit ad usuni aeeclesiae faciendi, onniium hominuni regni
nostri contradictionc remota. Et ut haec nostrae ingenuitatis auetoritas stabilis et in-
34 convulsa omni posthine permaneat tempore, hoc preceptum inde conscriptum mann
propria eonfirmantcs sigilli nostri impressione precepimus insigniri.
4.S0. w) fehlt in B'; steht hinter der Signximzeile in B'-; ror ihr in I' x) ß'; Guntherus B-P
y) B'P; ad vicem ß' z) ß'; datum ß-P a) N. P 1>) ß-'; 5 ß"; (luinta P e) ainio
— XXI fehlt in P d) fehlt in B- e) XIX ß- f) ß'ß',- Gromiachn /'.
40 481. [Holtzmanii - Bresslau] a) dahinter fehlt in AB und alun auch icohl im Original nostrae;
wenn eine A/txchrift in .'■itrunck Solae eriticae 3, 9:sl, Mg. hist. ,'>43 der /:. L'nirer.^itätsbihlinlheh
zu Göttingen, die auf .In zurückgeht, nostrae einfügt, .<<» ist die-'< el>en»o wie die Aenderung cmt
lustini (Z. JH) in Instinae wi>hl nur Eincndatiim b) contoctidis .1. wohl nur Fehler im Facxi-
mile, indem al in id rerlenen wurde: in ß fehlt die Intervention der Kaiserin ganz c) oii
*6 aber der Zeile nachgetragen d) sacultatem A, geiciss nur Fehler im Facsimile
«14 KAISKinKKlNDKX.
I Signum (lonmi Hcinrici Konianonuii iiivictissiini iM.l iui]>(i;it(iris aujiusti. i1
^ Guntherius cancoUnrius vice Aribonis arcliicappi'llaiii roeo<;iu>vit. ^ (SI. D.)"
Data V. id. decoinl». indictione V. anno doniiiiii-ao incarnationis millcsinio XXII,
anno donnii Ileinrici secundi regnantis XXI, inipcM-ii autcMn VllI; actum (ironalia.
Heinrich bestätigt dem Kloster Montecassino seine Besitzungen innerhalb ange-
gebenei- Grenzen, insbesondere seine Güter in der Grafschaft Termoli, das
Kloster des h. Liberator in der Grafschaft Chieti und andere Kirchen, sowie
die Immunität und andere Hechte und verleiht ihm das Kloster der h. Maria
in Canneto. Paderborn 1U23 Januar 4. lo
Oriffimildiplom im Kloxtcrarchiv zu Montecofisimi (A).
Auszug in Lconis Chron. nion. Cassinens. 2, Hl und 2, 43 (44) ed. Laurentius Vicent. 46'.
52' und in Mon. Gertn. SS. 7 , 647. 657. — Gattola Acccsitiones ad liist. ahb. Cassin.
1. 120 aus A. — Böhmer Reg. 1235. — Stumpf Beg. 1798.
Geachriehen von GB. Dieser entlehnte de» Anfang der Arenga aus dem DO. III. 291 i5
(VU. I), hielt sich aber dann hauptsächlich an das D. 287 O^U. II), in dessen Text
Jedoch grössere Abschnitte aus dem D. 466 (VU. III) und aus dein Memoratorium des
Abts Bertharius (VV. IT) in Leonis Chron. mon. Cassinens. 1, 45 (Mon. Germ. SS. 7,
610, vgl. Gattola Hisloria 1, 78) aufgenommen wurden. Während GB manche sprach-
lichen Fehler seiner Vorlagen verbessert hat, ist es ihm bei der Ineinander fiigung der Vor- v>
Urkunden widerfahren, den Satz der VU. II, der die Genehmigung der in der Narralio
au-'>gesprochenen Bitte enthielt, ganz fortznla.'isen. — Auf der Rückseite der Urkunde stehen
am unteren Rande von gleichzeitiger Hand die stark verblas.^ten, kaum noch zu entzi/fcrnilcn
Namen (vgl. Schum in N. Archiv 1, 142): Guntherius, B . üs, Ekkihardus, Mat ....
(Sfhum: Maternus^, Si (ob Sigehardus'P^j S . . . ., LiutKcriis [et] Hori- us
manuus (vielleicht HohestonV^ scriptor. Die Namen (mit denen vielleicht
diejenigen auf 1). 82 verglichen werden können) .sind jedenfalls auf die Umgebung des
Kaisers zu beziehen; Guntherius könnte der Kanzlei- sein, und in dem letztgenannten
darf man wohl den Schreiber der Urkunde erkennen ; leider ist sein Name nicht sicher
festzustellen. »
(C.) ^ In nomine .sanctao ot individiiac trinltatis. IIeinrit'u.s divina favi'iitc
I dementia Romanorum imperator augu.stu.s. Oportet impiTinlem maR-nitiKlinom deo fa-
muliintiim" prece» niidiip et quod iiiste pptierint amore .sanrtr)nMii. (|unniiii vciirnitiniic hica dir.itn
II mint », libontcr imj)f'trarc Ot (jiiaoijue niunora crpa cjidnm locii jid percipii'iid.'un diviiimn rotrilpii-
tioiiem confcrro;! hoc- ijiiniito Ktudiosiiis (juis propurnio contondit, t;into eins inisericordia fultii» et J&
prpscntia facilins transiliet pt actcrnam beatitiidinem fclicius*^ cnpesccre promcrcbitur''. If^itiir ciiiic-
torum iidnliiiin nanctnc dci acccicsiac n'i.strornmf|iic prc«pntium vidolicet ac futuroriiin oognoKcat
Hollnrtiii, ijiiia rpiidam vcneraliili» ablin« nOIllillC Tcobaldus criiditiis regiilaribu.s dincipliiiis et rcctor
cocDobii Dniicti Hfnedicti, qnod est «itiim in camtro Cassino, ubi ipso Bui corporis sepiilturac lociim
481. c; das Sieycl war nach einer Jicmerh-iinr) l>ei A zur Zeil der Anfertigung des Facsimiles niehl lo
mehr vorhanden.
482. 'Bloch) a) A hl adimipliTC VII J; ohtompcrarc VU. II c) c eorr., rielUicht aus i d) pro-
mercbit, ohne Abkärzungszciehcn, A
II Kl NU IC 11 II. iu2;i. Clj
vcnorntioiii- diciivit, cum onUU uoiiR-r"-'«»!!""«. nuam in (■odiiii loi-o »iili roi^'ulii nliiiitiri confi'HMori»
Itriieiiicti <>iiiiii|iutciiti «It'o llC Hciieilicto Siini'to viTntitiT" ili-Horviro fugiiuviiiniH, « iiuxImiiii potii.-iis"
t'C'lsituilinom, iit uli liuiiurviii <li-i vt rovi*rciitiniii uiumli-m xiiiicti luci iiiiiiiiiic'i|iiu iiu.Htriic uii^iiiciitiiui
iicc non et" staliilitntciii iioütri rCf^iii .suuuiidiini |ire(loo«S8uruiii iioHtroruiii iiiipfrnturiiiii |iri.'i'i'|itii
6 niij^ii.storum, si-iliuct Karuli, Lotliarii, Ottuiii», pur hoc iiiiHtrno aucturitatiH, imiiio coiitiriiiatiuniH |ir<--
ueiitiiin ciroii ipxiiin vciierabiluiii loi-iiiii oii qimo siibtor Hcriptn (Iccurniiiitiir euiiliriiiuru et c<)rrol)rirnrf
di^nnroiiuir: videlii-et oiniies rc« et posneHitioiic» ' • mancipin ot aldinims cartuiatus vcl Mircrtiii* Hcrvox et
aiirilla.s eum terris c>t viiiei« »ilvi.s niontihiiN plaiiis plaiiiclcbii.t ni|iii!« a(|iiariiini|iie iliMiirsiljiiH iitquo
piscariis, positis inl'ra linos priiii'ipntii.s I'aiiiliilli C'apiuiiii et Paiidiilli ileiieiiontani pniirijiiH iiim iuuvitsIh
in iiertinentiis, i|iiao csso videiitiir liitVa lias tiiies, ipia» inferius doclaia li i iii ii8 et <|tia.s iih iiiitli|iiiH teiii-
porilms poKsessiis est: id est prima li ii i s iiicipieiis a » Carnelli) Vjulit per * Uaiitratn iiHqiio in
Kiiiiini siceuni, llinc usque ad aeeclesiam »aneti Martini, inue vero vatlit per • (freate Hancti l'[tt|ri;
a secunda parte linis scrry de monto * CisinoU, hlUC per serram montiu qui dicitiir Aqnilonc • vadit
ad Incum qiii dicitur de l'nplo, abllinc ad iacum Uit^cusiim, inde l'ecte ad Aqnani fundatani,
ifi exiiulc vadit per * montem qiii est SUpra Casalc llSque ad vadum Hnvii qui dicitur Kapiduni,
llinc per oim(U'm Kapidnm perglt in serram niuntis qui dicitur Cahallu et illde in laeuni (|ui
dicitur lienat'rnnuni, llillC VCTO per « serram montis qui dicitur Kondciiaria niaiures » vadit in »
laeuni qui ilicitur Couieuese. .'ihilinc JXTijlt in capite Mellarini, iude per» serram * ad pcirani
Seriptam, llillC ad serram uiontis ipii dieitur Ordicosa, illde peryit super • pesciora qui dicitur
») Faleonari, et pervenit ad » tines » inter duos montes ex quilius unus vocatur .Spiuatins ot alter J'or-
eaeius, « inde • ad cristas montis qui dlCltUr Caira, huiC ad* petram super aipiam l'iuolani,
cxinde ad collom qui vocatur Gimbituri; de tercia parte vadit in Quirquitnio, llillc in fossata iuxta
sanctum Daniasum, inde per sili c e ni ad locum qui dicitur Arco de Gixuli, abllilie perg'it ad Incum
qui dicitur Kademprandi, llinc In rarnetum, « ex inde * ])er caiiut de rifcu'' ipii dicitur Marozc, illde
a in tluvium qui dicitur Carnellu. ililie ])cr ipsum fluvium ad aquam que dicitur Cosa et salit per *
mmitcm cpii dicitur sancti Donati; a quarta ])arte linis serra media i'iusdem montis sancti Donati
llinc ascendit super * monticollos de Marri, et vadit ad * pescii qui sunt ad pcdem montis de
Italbola, exhinc pergit per duos Leones, et * salit per » serram super Casalo, » abin* dcsceudit ä. *
monte super * villam de Galeliano, hinc in C'ripta imperatoris usque in fluvium qui dieitur Galc-
50 liano, llillC per eundem fluvium usque ad priores fines. Nee non et res de comitatu Termolonse, MI
qiias predictum monasterium sancti Benedict! longO tempore penlitas liabllit, reddimus et
perpetualiter contirmamus per lioc nostfuni imperiale preceptum, quariini viddicct tines sunt:
a capite tinis Kiui plaui et a pede finis maris * et de uuo latere tinis tiuvii Triiin cum aqua eilt.S-
dem fluvii et portU SUO, et de alio latcrc finis rivi ([Ui dicitur Tiale ' cwui omuilins Suis per-
U tinentiis, cum castcllis videlicet Petra fracida et « Ripa mala, moiiasteriumque sancti Bencdicti,
quod ibidem edificatum est, et Fara'' et * Ripa ursa et * Montembellum et » Pescioli cum
Omnibus sibi adiacentibus pertinentiis, Sciücet acccicsiis casis » terris » vineis aquis niolendiliis
salectis pratis pascuis silvis; et aliaui partem terr§ in predicto eoniitatu Termolense
iuxta fluvium IJifernum', qug habet fines rivum qui descendit in caput tinis rivi sancti
40 (iregorii et in caput ipsius pertiiicntiac sancti Grcgorii, a pede finis maris, de uno
latere finis fluvii Biferni eum aqua et medietas portus, de alin latere finis Rivi uiui
cum Omnibus suis jiertinentiis, videlicet aeccicsiis casis ten-is vineis aquis niolcndinis
salectis pratis pascuis sihis saliiiis et aliis rebus quocumque iaceiitibus; siniilitcr et
monasterium™ sancti Liberatoris « in comitatu Teatino » cum Omnibus pertinentiis suis, sicut iv
4* 482. ei fehlt i» VU. II; steht in \'i'. I, die aber an dieser Stelle kaum beniit:i ixt l') sses corr.,
irohl aus ssio g) ursiirii»(/lith Casino; ilanii scheint der zweite Strich des a getiU/t zu sein,
so dass nun Cisino cm lesen i.yt h) A, statt rivo,- rivii VU. II i) Ticcle vO. III; OB hat
offenbar die beiden c der VL'. für a genommen k) in VU. III nicht erwähnt, begetfnit
auch bei Leo nur an der Stelle, wo utiser D. ausgezogen ist 1) rgl. oben D. ir.', .V. ••
W m) e corr. aus r
61fi KAISEKUKKINDKN.
in |>roc-pptis re^uin vidolirit Kaioli, Pipini at(iuf l.dtliani continotur. id est aecclosin
SHiK-ti Anjroli i\w est in liiloro Moiitis plani i'imi iutcfrro Mimtu plauo ot cum cnstcllo saiicti Aiipcli
et integris suis iiertinentüs ot curtc • Cnsnieprnndi et tota t-orte dp Garifuli et ciistollo saiicti Petri
et Corte sancti laniiarii et rnlle pliiiia et Liiriauo — qiiarnm fines li v sunt: ilc imo liitero finis •
t'riptn latronis vadit iuxta eastolllini Saracenicum * nsqiio ad • statili d(' MafjdlH * et ab ijjso 6
statilo in aquani Frasininpa et fossatuin de l'acinio, liinc- voro ab ipso fossato in ])ut(>iini de
Ca|)etnno, indc in fussatiini siuu-ti laniiarii ot in Kosrntp; do alio latore linls l'isara. indi- in viain
(|ua<' vadit in lac-iinani .supra sauctnni Dnnatnni, liinc in Ficarium et indc in fossatiini sanctae Lvciap,
exllilie per A(]nam tVig-idain USqile in linii t e s Moiitis plani, abillde in fussatnni dc Garil'uli
sub • limite.s et per cundeni fossatuin in Ali-nto — ; et in eoniitatu Valuensc monasterium lo
saneti Patris eum oinnibus pertinentiis suis ot nionasterium sanety Jlari«; in Cartiniano,
aeeelesiani saneti Angeli in insula infia niontem; et in eoniitatu Teatino nionasteiiuni
II sanetc,' Colllinbi; eum omnibus pertinentiis suis seu et aliis aeeclesiis vel rebns eum onmilius
pertinentiis et adiucenciis in integrum, in (|uibu8cunique nostri rcffni linibus ]i(>site sunt, ut, ipiemad-
nioduni ad idem * monasterium beati Uenedieti Christi eonfessDris pcrvenerunt et possessf fueiunt vel 16
<|iiolibet modo tenty. per liane nostrae confirniationis auetoritatem nostris t'uturis<|uc tempoiibus
abbates ipsius monasterii * saneti liencdieti finnitcr inviolabiliterqne tencant et possideant, prout
facultas vel utilitas ipsius * monasterii exigcrit, ita nt nullus iudex publieus * *" quislibot ex iudi-
ciaria potestatc in ccllns et villas aut ag^ros seu loea sive rcliijuas possessioncs supra scripti coenobii
saneti Benedicti, ipias nioderno tempore in quibuseunique pagis et territoriis infra uostri repni ditioncm SO
iufite et lepaliter possidct vel quicquid etiam deineeps divina pietas ipsi sancto loeo vcjlwrit aupere,
ad eatisas audiendos vel fredi aut fribnta exipendi vel mansioncs ant |)anitas faeiendas vel Kdeinssores
tollcndos aut homines ipsius monasterii tarn liberos quam sers'os seu eartulatos vel offertos et qui
super terrani ipsius monasterii resident nnlintenus distringcndos not ullas redibitiones aut illicitas
ocrasiones requirendas nostris futnrisque temporibus in^redi audcat nee ca quy superius mcmorata *6
sunt pcnitus exigere presumat. Sed liccat Tbeobaldo presenti ♦ abbat! eiusque suecessoribus una
cum eonj^reg'atione ibidem deo famniante snb nostrae defensionis munitat em quioto ordine vivere ac
residcre et deo pro nostra aninia supplioare, et quicquid tiscus ex iure iam prcfati nninasterii pars
jiublica sperare poterat, pro anini^ nostrae mereede » ipsi sanetissinio monasterio nostra maneal aue-
torilate eoncessum. Nee non etiam a nobis • eontirmari plaenit, ut ex omnibus rebus vel mancipiis • W
ipsii" » monasterio pertinentilius eartnlatis vel offertis liberis atquc servis, ubi pars ipsius * niuna-
sterii * •" cititis valcat suam iustieiam consequi, ita prefata*" inquisitione rem quam clamaverint
per predictos veraces homines iam * dicto * monasterio pertiuere lieeat monachisque quietoni" possi-
dcrc, ut nullns ex ipsis » laill dicto monasterio in platito'' <|uorumeum([ue taliter resjiondere aut*
«aeramentum conipellantur. Si vero de servis aut aneillis vel de (juibusllbet rebus orta contentio B
fuerit, lieeat monaehis eiusdeni * niouasterii ipsos letinoro, i|Uousque in nostram * presentiam vcuiat
et ibidem coram nobis positis deliberentur. Ad ll^'C rjui|)pe pro reiliodio aniniae nostn,' liostro-
ruinque nee non et Cvnigvndae [njostrae dileetissimac eoniugis et pi r iiitrrventntn
iiostninini fideliuiii videlieet Piligriiiii arebiepisco])i et Tlieoderiei nosiri dilccti caii-
cellarii eonet^diiiius et eontiniiainus ipiandam abbatiain in lionoro saiiet^ Mari^ eoii- w
structam sitain in loeo qui dieitnr (Jannetum in eoniitatu Terinolensi'' predicto monasterio
saneti Benedicti et ob ineinoriaill imi". fgitur <|iiieumque haue nostram impirlalcin institutionem
infregerit et ea, quy supra memorata * sunt, ininime ipbservare, sed fortasso violare aul diMiinipi re
temptaveril, seiat se • persolviluruni" anri plinssinu libras millc, niedietatem kamerf noslr^' et
482. n) irie in der VI', frhit ni'c o) hirr frhit nie in dir VU. ein iirÖKacren Stück, s. oben S. 34'i >t>
X. 4a ff. p) A, »liitl post facta (für factain> der VU. ; OB hol hier und im folijenden
nffeii/mr dm Sinn der durch die eben eru/ihnle AunluKnunri iinre.rgtändlich i/eiriirilenrn Vi', nicht
erfiumt (|) A, ftatl palaeio der VI'.; placito J)0. II. L'.'ii" ; hirr ij/mo liiit Cli, ahr/cuphen ron
dem Schreibfehler platito, richliy emendieti r) in dem Memoraliiriiiiii licrlhurii {VI'. IV)
trird dirxe Kirche xchim erwähnt, doch iel es an dieJier Stelle u-ohl nicht benutzt **
11 Kl N lilCII II. 102:5. (Jl7
iiiciliotati'iii * iililuiti .iiiia :|iii' «nci'C.ssKiihiis ut laiinituti » ai.'filesiiiu Niiiicti lli'iii'ilii'ti. » l'A iit liiiir«;
iioütra iiiiporiuli!* |ircui'|itio pur fiitiirn tumpiirii Krmioroiii ulitiiioiit vigorcin, um 11 11 prnjina r<>l)oriillt08
eain subtiis sigilli no.stri iinprcssiom' iiiHsiimis iiisij^iiiri.
S Sif^miin (li)iTnii llciiniil l.'niji.inni-mn iuvictis.simi iinperatoris nu^usti. ^ i'M.)
» S Teodcriciis i-aurcll.iriiis vier Klu'ili.inli i']iisc()|)i i't archieiiitpfllnni iioliivit. ^
l)almii II. null, iaii." aiiini (Inminu'ai' iiifariiatioiiis millcsiiiKi XXIII, aniiu vcrii
(Idiiuii 1 lci|iirici| s('[c|iiii(H rcj;iiaiitis XXI, iiiH)orii vcni eins Villi, iii(lii't[iiin«'| VI; ai-tiiiii
l'()(lrrl)i\ iiiiiin; t'('li[citrr| aiiifii.
(H. 2.)'
10 483.
Heinrich verleiht dem Fürsten Pandulf und seinem Sohn Johannes das Fürsten-
tltum Capua, toie es sein Grossvater Pandulf besessen hatte, mit Ausnahme
dir Ucichsabteien Montecassino und S. Vincenzo am Volturno.
Paderborn 1023 Januar 5.
15 Piiri (liiironi n-yistnini Cnsfsinense aus der Mitte des J'J. Jh. f. 71 n" 139 im Kloster-
itrrhiv zu Montecassino (W.
Gattola Accessiones ad hist. abb. Cassin. 1, l'i'-i aus B. — Böhmer Tief/. 1236. — Stumpf
Reg. 1799.
Verfasst und trahrncheiidich mich geschrieben von GB.
so In iioniiiu^ .^aiK'ti^ ot individiu; trinitatis. Einricus divina favente clenionc'ia Ronia-
iinnuii iinpcratiir auj^ustus. Si fidcliuiu iiostrnruni dcvdtissiiiiain servituteiu aliciiiii.s
diiiü coiiiiudd« reimiiierarc studucriinus, et ipsos ad" dcvocius iiobis serviendum accen-
dinius et aliis cxciiiplum similia de nobi.'* operandi prebeiiius. Qiiaproptor nov(M'it
oniniiiin Christi nostroruinqui,' tidoiiuiii tarn presenciniii quam ot futuroruni industria,
s6 «[iialiter no.s jicr interventum ac peticioneni Pilegrinii ( 'nloniensis gcclesie venerabilis
an-lii^piscopi"' principibus inclitis iio.strisque "■ fideiibus dilectis Pandulfo et lohanni Hlio
oius principatiim Capiianiuii ciiiu nmiiibu.s ad euin iuste pertincntibus coniitati})us at(nu'
t-astellis cctori.sque quo (iiKunodociiinque .scribi aut noniiiiari possunt dignitatibu.s ad
ipsuiu principatum pertinciitibu.-;, ita videlicct nt avus eins'' l'aiididfiis tenuit, per liane
jo nostrani '■ iiiipcriaiem' ])aj;inaiii concedimus atqui> larf>iiiiur, exceptio abbaeiis inipcria-
libus saucti lU-nedicti de Mmite Casiuo et .saneti Vincencii. Et ut h(;c nostri; iiigenui-
tatis auctoritas stabilis et incDiiviilsa omni posthinc permaneat tempore, hoc imperiale
preeeptum inde conseriptuni iiiaim prnpria cnntiriiiantes sigilli nostri imjircssione prc-
eopimu.s iiisigniri.
aä Signum domiii lunriei stji'iiiidi'' liomaiiorum (M.) iuvietis.simi imperatori.s augusti.
Theodericiis faiii<I!arius vice Elierhardi ^pi.scopi'' et archicancellarii notavif.
Datum 111)11. iaii. iudictinne VI, anno dominiee inearnacioni.s mille.simo XXIII, anno
domini Einrici s^cundi'' regn.antis vicesimo primo, im])erii autcm nono; actum Poder-
brunnnn; feliciter amen''.
482. s) II. non. ian. .scheint in dafür ijclassene Lücke nachgetragen zu sein t) die Bulle liegt bei.
488. 'Bloclij a) ac li h) B c) nrisqd B fl) eis B e) nrm B I") impcrium B g) novit B;
wir emendieren nach D. 482; reco(niovit würde der Copint kaum so entstellt haben h) da-
hinter folgt in li dieselbe Formel irie am Schluss ron D. 466, s. oben S. r>93 N. n.
KaUerarkuiidcn III. 78
618 KAIS KIM' KK INI) KN.
484.
Heinrich srhe})kt der bischöflicluti Kirche zu PadcrboiTi das Gut Steini.
Pdderhorn 10'2'i Januar 14.
Oriffinnidijilom im k. Slaalsarchiv zu Münster (A). — liescriplit jivirilqiuinou Pndir-
hiinien.ii.i irrlffine aus dir Mille des t-i. Jh. /). 60 ebenda (B). 6
Auszug in der Vila Meinnrrei cap. ]Si> hti liroirer Sidera li(i und in Mon. Germ.
SS. 11, 151. — (Fiirsitidierg) M,.n. Vaderh. ed. IL ISl eil. — Sehalni Ann.
Paderh. ed. I. 1. 451 uohl aus Ahsehrifl — Liinig HA. 17", 712 n" U, = Sehalen Ann.
Paderb. ed. II. 1, 309. — Erhard CD. We-<lf. 1, 82 w° 104 aus A = Migne Palrol. 110,
377 «" 134. — Wilmans-Philippi We.^lf. KU. 2, 192 n' 160 aus Ali. — Facsiniile- lo
Fragment in Zeitsehr. für Wesif. (leseh. 34 n' 1. — Böhmer Reg. 1237. — Stumpf
Reg. 1800.
Verfa.ist und gesehrieben run GB. — },'aeh der DarsleUung der Vita Meinirerci eap. 181.
182 (wo aber Hohunseli mit dem erst 1027 von Konrad IL dureh das D. Stumpf
Reg. 1934 geschenkten Encitte venecch.selt i.st, vgL Erhard Reg. WestfaL 916) leitre die i»
Sehenkung ron Stoini und Hohunseli gleieh nach der Ankunft des Kai-'sers in Paderliorn,
also wohl schon cor oder zu Weihnachten ]0'J2 erfolgt. Doch unterlieyl die Gliiubiciirditjkeit
dieser Anekdoten .ichon mit Rücksicht auf jene Verwechselung, dann aber auch deswegen,
weil der Biograph die Sehenkung ron Erwille (I. Hohunseli^ durch Überreichung der
bereits au.ige fertigten Urkunde erfolgen lihsl, ern.iten Bedenken, da diese dann nicht wohl *o
vom 14. Januar datiert sein könnte. — Zur Erklärung der Ortsnamen in DD. 484. 485
vgl. Wigand Archiv 6,152; Ledebur Archiv 13, 243 ff. ; am wahrscheinlichsten erscheint
uns die LJeutung von Steini auf Steinen bei Hemmerde (Kr. Hamm), von Hohnnsoli auf
Hou.'iel bei I.,üdcnseheid.
(r.) § In nuniinc s;iiieUie et indiviJuae trinitatis. Ikiiiiicus divina favuntu clonientia »s
Komanoruni imperator augustus. Si vener[abil]ia''' accclesiarum dei loca ditare ac
sublimare studuerinuis, nobis id animaeque nostrae renicdio parentumque nostronmi
nee non re^nii nostri § statni prcifuturum csso mininic <lul)itainus. Qnaproptcr noverit
omnium Cln-isti tideliuni nostrorunujue universitas, (juali[t)cr )i<)s in.spieientes interven-
tinn dilectissiniae coniugis nostrae Cvnigvndae imperatrieis augustae assidiu' iiKniciitis so
atqne incossabiliter nobis in menioriam redueentis, (juod Minnimoreus l'aderbniiinensis
aecclesiae veneraljllis epi.se(»pus jjIus caeteris üdelibus no-stris in Servitute no-stra iugi
devocionc sudavit, eideni Paderbninnensi <aecclesiae in honorem sanctae dei genitriei«
Mariae sanctique Kiliani niartiris nee non preeiosi eonfessoris F^ibcirii dedieatae, cui
ideni nobis dilectus antistes proosso videtur, quoddani |ii-cdiiUM nostruni Steini s*
dictum situm in |>agi> Westt'alon in eomitatu vero I'x'rnliardi '' enniitis cum (»mnilius
eiusdem prcilii pertinentiis, terris videlieet eui|ti]s et ineultis curtiiieiis arcis cdifieii»
mancipiis iiti'iusjque scxm]s pratis paseuis silvis vcnationibus atpiis a(inanini(|iio dee|u|r-
sibu.H piscationibus molcndinis viis et inviis exitibus et reclitilius (|ucsitis vd iiupiirendis
c^terisque omnibus quae quomodocumquc dici sive seribi ;ml iHniiinari jüissiint utilita- »
tibu» ad ipsum ])redium pertinentilius, per baue unstram inipcrinlrm pa^nninu eonee-
dimus atque larginnn* et de nostni iure ae dominid in eins ins cl dominium omnino
trantuiidimus'", ca videlieet ratione ut ])redictus M. episeiquis sil)i(pie piistiiine succe-
dentCK lil)eraiii liabeant de eodem prcdio eiusqu«' pirtim iiliis potestatem quicquid eis
4h4. Urcsjilaiij a; diaie utul die fotgetiden Ergänzungen au» H li) o auf Rasur; e» war zuernt «»
r ifewh riehen c) A
IIKINUK II II. 1(123. 619
placiicrit n(\ iisiiin iK'CclcHia«; faciendi, iniiniiiiii liniiiinuin rii^ni imstri coiitradicliorK;
rciiiiita. Kt iit liacc luistrac in<;ciiiiitati.s aiK-tnritaH stabilis et iiifunviilsa uiiini post-
liiuc pürinancat teiiijuire, Imc iiiipcriak* |)rfcr|)liuii iiide coiiscrijiliiin iiiaiiii propria cnn-
tiiiiiaiites »i^illi nostri imprcssioiie |iiissiniiis iii|.si;j;iiiri.
6 S Sij,'iuim doiniii Hciiirici IJomannrinii iiiviclissimi (M.i (im])crat(iris aii|};usti. ^
S ('imtliiTiiis (•.■iiicillaiiiis vice Ai'ilinnis ai-ciiirappcllaiii r<'C(i;,'iiiivit. | (SI. :t.|
Data Willi, kal. Ici). iiidictioiif VI, aiiiKi diniiiiiicac iii(.-ariiati<iiiis iniilcsinio .\.\lll,
anno vcnt domni lloinrii-i sceundi re«(nantis XXI, imperii aiitcin Villi; actum l'oder-
lii-iiiiii(iii : l'clicitri- ainc'ii ''.
Heinrich schenkt der hischößichen Kirche zu Paderboim das Gut Hohun.'^eH.
Paderborn 1033 Januar 14.
Abschrift des 11. Jh. im AbditKjhofer Evangeliar im Domschatz zu Trier ((',).
Auszug in der Vila Meinwerei cap. 188 bei Broirer Sidera (iß und in Mim. Germ. SS.
>.■> 11, 130. — (Fiirslenbenj) Mo». Pnderb. ed. I. 102 Auszug mit XVI. kal. fehr. = ed.
II. 181 = ed. III. 166 = ed. IV. 173. — Schafen Ann. Paderb. ed. l. 1.102 aus
Abschnft = Liinig RA. 17". 713 u" 32, = Schafen Ann. Paderb. ed. IL 1, 310. —
Wilmaus-Philippi We.ttf. KU. 3,194 n" 161 aus C. — Böhmer Reg. 1338. — Stumpf
Reg. 1801.
sn Geschrieben von GB, tvie die Nachzeichnung m,anclier Schriffzeichen in C erkennen lässt.
Indem iifir die fast wörfliche Übereinstimmung mit D. 484 durch Pefitdruck bezeichnen,
Indien icir dadurch über die Frage, welche der beiden Urkunden aus der anderen abge-
leitet ist, kein Urthell abgegeben haben ; .sie i'it nicht sicher zu entscheiden. — Vgl. die
Vorbemerkung zu D. 484; die Urkunde kam mit dem geschenkten Gut an Kloster Abdinghof.
Sä (C.) [j In noiiiini! sanctae et iinlividiie triuitatis. Ilcinricus divina t'avcnte de-
mentia Roraanorum imperator augUStUS. § Si vcnerabilia aecclesianim (U-i Uica (litaif ac
.siiblini.ire studiipriimis, nobis id aiiiinac(|uc iiostrae remedio at(|UO paiciitum nostronim iiec iion
vfgni iiostri statiii profiitiiruin psso iiihiiinc diibitaniiis. Qiiaproiiter noverit oiiiuiuni Christi fideliiim
iiostroriimque universitas, (|iialit('i- uns iiis|iicii'iitos interventiim dilectissiiiH' coiiiugis nostrac Cviiiffundae
10 imperatrieis augiistae assidue nioueiitis atfiue iucessabiliter nobis in meiiioriam rediu-entis, ((iiod
Mcg^iuuucrcus radcrbrunneii.sis acclcsiae" venerabilis episcopus plus cfteris tidelibus iiostris in Servi-
tute nostra iiigi devotione stidnrit, eidem Padcrbrunnensi aeclesiae* in honorem sanctae dei genitricis
Mariae sanitiiim- Kiliani niartiris nee nun prociosi confessoris Liborii dedicati', cni idcm dilectiis nobis
antistcs preesse videtur, i|U(iddani nostmni prcdium Hnlmnseli dictum situm in \ingo Wcstfalon in
36 coniitatn vero Iternbartli c<iniitis cum ouniibus einsdeui i)rcdii pertincntiis, terris videlicet cultis et in-
riiltis inrtiticiis * cdificüs inanci|iiis ntriusque sexus pratis pascuis silvis venationibus arjuis aquarnmque
decursibus piscationibus niolendinis viis et iuviis exitibus et reditibus qufsitis et impiirendis cjteris-
quc Omnibus qiiae qiiomudocumque dici sive scribi aut nominari possunt utilitatibus ad ipsum prcdium
pcrtinentibus, per hanc nostram imperialem paginam concedimns atque larginiur et de nostro iure
*0 et di>iiLiiiln in eins ins et dominimn «minino transfnndimus, ea vidolicet ratioue ut predictus M. epi-
484. d) die Datierumj ist, wie häufig in den späteren Urkunden des GB, in drei Zeilen auf
der linken .Seite des Blattes geschrieben ; auf rorherige Besiegelung ist daraus nicht mit Ficker
Beitr. 2, 19H zu schliejisen.
486. [Bresslau] a) C.
78*
620 KAlSKltr UKUNDEN.
»«■iipus .sibiqiip |i03tliinc xniiiliiitcs libernni linbonnt |n>tt'statiin de eodoin prodio eiusquo pertincnfiis
<|uici|iii(l eiK |ilaoiii'rit nd usiiiii ae('closi^> fiiiiciidi, oiiiiiiiini lioiiiiiiiiiii i'ej;iii iinstri coiitnidiotioni? rpinotn.
Et iit liei" nostrno ingciiiiitati.-i auctoritns stnbilis et iiu-oiiviilsn imiiii postliiiir |n'nn.ino!it toiiiiioiv, hoc
iiiijit'riale prooeptuiii indc i*i>iisoriptuiii iiiaitii propria rontirinantos $i<filli nostri iiiipri'ssiout' iiissiinns
iiisi(r>>>ri- 6
^ Signum domni Heinrii-i RoinaiKiniiii invictissiini iiii|Hrat<iris ;ui{;iisti. § (M.)
I (Jiinthontis fnncollarius vice Ai-lmnis ;iriliu-a]i|Hll.iiii r(H'(ii;iiiivit. i;
Datum Willi, kal. lein-, indictimic \'l, anim (liniiiiiici; incariiatii)iiis iiiilk'simo
XXIII. anno vom donnii Ilcinrici srcundi rogiiaiitis xxi, imiKiii aiitom eins \llll; actum
l'adcrbruiniiin: folifitcr aiiicn. lo
48(5.
Heinrich bestätigt dem Kloster Aödiiifjliof bei Paderborn seine Besitzimf/en
lind verleiht ihm die Immunität sowie das Recht den vom Bischof einzusetzenden
Vogt zu U'ählen. I'ad,rbuni Um Januar U.
l'rkiitide des tJ. Jh. in Diplom form im k. Stnntsarrliir zu Miiiisler CA). — Onijindi- :5
Iransaumpl K. Ferdinanda II. von 1H28 Xoremher MI dunda (A^).
Broxrer - Overham Vita Meimcerci H88 aii.i A mit a. iiup. VIII = MnhiUon Acta SS.
ed. I. saer. 6", 389 — cd. II. saec. 6", .345. — Schafen Ann. l'adnh. ,d. I. 1, 454
ans Abschrift = Länif/ FA. 17", 713 n" 33, = Srhnleti Ann. Pudah. cd. II. 1, 3l->, =
Bondam Ch. B. va7i Gelderland 1, 98 n" H9, = Wiirdtwnn Monaat. Paluf. 4, 183 Erh: — so
Erhard CD. West f. 1. 83 n» 105 aii.i A ^ Migne Pafrol. 140, 378 n' 135 mit X\III.
kal. febr. — Wilmans- Philipjn We.it f. KU. 2, 195 n" 162 au.<; A. — Facuimile-Fran-
ment in Zeitschr. für WeMf Ge.wh. 34 ii" 3. — liöhmrr Reg. 1239. — Stumpf Reg. 1802.
Nachzeichnung eines D. ron der Hand des GB,. der die Urkunde mit Benutzung des
D. 307 auch verfasst hat. Nachdem schon Bres.tlau Jahrb. Konrads IT. 2, 460 ff. gegen »6
Wilmans in Zeitschr. für westf. Gesch. 34, II //'. für die Echtheit des D. 486 eingetreten
«/, können wir jetzt mit noch grösserer Sicherheit feststellen, dass es auch da, wo es
von dem D. 307 abiveicht, insbesondere auch in der Immunitätsformel, durchaus das Ge-
präge des Stiles von GB aufweist, und duss hIsd der Gedanke, es sei gefälscht, völlig
aiusgeschlossen ist. Will man überhaupt annehmen, was ja allerdings bei besiegelten »
Nachzeichnungen gewiss nahe liegt, dass bei der Herstellung unseres Exemplares ab-
sichtliche Veränderungen vorgenommen seien , so könnten diese hJichsIcns in dem Satze
(S. 621 Z. 27), der den Vogt an das Recht (Irr Kirche und Viirschrifl und Rath d:-s
Abtes bindet, gesucht werden.
(C.) ^ In nomine sanctae et individu«; trinitatis. lleinrieus diviiia favonte clfmcntia »
Homanorum imperatfH" auj^ustus. (jlncmiani diviiif dif;nati(iiiis cli'ini'ntia ^ ad rof^cii-
dum tiitius rei puhlicac .><tatum iios provcxit sna«' iiiiiiicnsi; i)ictatis iiiaj;iiitic('iitia, ante
«mniia arl lioc lahorare de(bem|us", (ut, (|ui fiiriiiia| tciji-('ii|i inijKTii j^lniiaimir. illa iii-
CKtimal)ilis f^audii j^loria noii jirivcniur. (^iiod ecrtissimt; po.s.se fieri credilur, si loea
aecclc.sjastiei.s ob.sequii.s a cliri.stiani.s viris dcputata nostra auctoritate eon(iniii'n|tur et «»
cjorrobor[ent|ur, ut, [o]mn(i] exteriori i[n)qu|ietii|diue remota, divinis laudilius in eis
4WJ. Jircuslau] a) diere und dir. fvhjcnilen, niflirfurh durch Schriftrentc l/enläligtcn i:njt1n2un</eH
au» A'
II i;i N i;i( II II, 1(12:!. t;-_M
iii;uu'i|))iti in |iaci' ft (|iuitr dipiniiiii scrvirc (Iclcctciitiir et, <|iii <'iiris et iK-f^iiciis s«;cii-
laiiliiis j^'ravaiiiiir, ccniiiu, i|iii in Icijc eins die ac iiucti- mi'(lilantui', |)rceil)us u peccati»-
niiii nostnifuiii ihxiIjus liliciiiinii-. (^»iia|ini|itcT iiiniiiiiiii liililiimi ( 'liristi iii>stl'(iriiiii({uc
iKivcrit uiiiviTsitas, i|iialitiT dilcctus iiobis vcniM'uliilisciiii- Mr<;iii\V(!rfUM l'otliorbriiii-
!, Mensis'' acccli'sjjic antistcs rt-lsitudinein iiostraiu adiit .sn|)|iliciti'r cxoruns, iit iininaste-
riuni in ocfidciitali |>art»' I'iitlicrljriinnciisis'' snKurliii ah lo in lumorc sancti; dr-i ;;('ni-
trifis et perjtctni; vii-;:;inis Marie- ipiiiniunii|ni- saiiddiinn liindatiini |niistra| ini])iiiali
aiictiii-itatc ciinliriiiaiitur, «[uatinns t'r|atn's i|isi|us niunastciii in divino scrvitio iu;;itt'r
[iciinansuii ai> nrnni srculaii vinlcntia et nuilcslia rrnrnti et iinmiti tantit fxncdilius
III viani niaiiilaliiiinii ilii ciiiiiicnt. i|iiantn eis tcrn-nr ininnnnoditatis inipcdiiiionta nnllu
obstari'Mt. Cnilis laildabilis stuilii intontionc <.'iinfi;aii(b'ntcs et per intiTVcntiun dib'ctis-
siiii«; coninj^is nostrai' L'iini},'iind(; videlicet iiiipcratricis aui;iisir aliurunicpio tidcliiini
nostroruni iiistis pi'tic'ionllju.s gnitnito ass|eiiti('nt|os inipcriali auetoritato deiTovinius,
nt oninia a nobis vd al> i|)s() veiicraliili cplsc-uiKi de sua hereditate vel aliuiKb;*" per
16 coniniutationcm ant |ii'i'cai'iani vel ab aliis (b'i cidtoribus i'icb'ni nionastcrio collata,
viib'lii-ct in tcrritni-iis villis [arfi|s ciirtis'' |ac|d|i|tifiis inant'i[)iis utriusrpio sfxus tcrris
cultis et ineultis pratis paseuis eanipis aipiis a(juarunii|iic decursibus ninlis nuilendinis
l)iscationibus silvis venationibus exitibus et reditibu.s viis et inviis ([ucsitis et in(||iii-
rciulis cu|ni omni ntilitat«' et integritate, qu^ nllo modo ex eis provenirc poterit, ip.sius
so monasterii abbas cum suis IVatribns proprietario iure potestativae "^ habeat atque pos-
sideat et eum episcopi liefentia| ([|u|iiMnii(I illis pla|eu|er[it ad| ei)niniun|cni| us|u|m
[eee]lesiae faeiat. Insuper ceiam tirmum et stabile perpetuo iui-c sanccinuis, ut indbis
dnx aut eoiiies aut aliqua persona parva vel niaf;iia ([ucnilibct abliatuni ipsius mona-
sterii eiim suis t'ratiibus super eisibni Ixmis in(piietare mo[le]stare aut divestire .aut
S5 ali(|ua iudiciaria potostate se intromittere presumat, nisi advoeatus aeeelesiae ab abl)ate
et t'ratribus in defensorem electus et ab episeopo eonstitutus. eo videlicet tenore ut
iure contentus §oclesiae cum precepto et cousilio abbatis onuiia t'aeiat atque disponat.
Si quis autem lioe nostrae im|)erialis eonfirmationis edietuni aliqua presinnptione in-
tVinfiere temptavcrit, centum librarum examinati auri ad n|ostrum pon|d[u|s eonqiosi-
90 tione nudtetur, ut quiiupiaiiinta nostre camere jiersolvat. (|uiiu(ua!j,inta eidem ecelesi^,
(piani ausu tenierarin incpnetare presunqisit. I'".t ut lue eontirmatio verius eredatur
stabilis(pie et ineoiivulsa onuii tenijiore liabeatur, haue iniperiaiis edieti pa^-inaui ind<'
conseribi et manu propria eontirmantes siyilio nostro insii;niri iussinius.
§ Signum domni Heinrici Romanorum invictissimi inipc ratoi-is augusti. jj (M.J
s& § Guntlierius eaneellarius viee Aribonis areiiieaji]jellaiii reengimvit. ^ (ST.)''
l)atuni N\1III. kal. f'eb. indietione \'l, ;inii(i diniiiuie.-u- iniMi-uationis millesinio .Will,
anno vem domni Ileinriei seeundi rei^iiantis w'i. imperii vero eins VIlllll"^; actum
Paderbrunnon : t'elieiter amen.
487.
«s Heinrich schenkt dem Nonnenkloster zu Kaufungen das Gut Hardiiighu«oii.
Paderborn lOä'A Jtniuiir 14.
Origimildiplom im h. Staatmrch'iv zu Miiiister (A).
A*^. In iiii Or. dürfte, dem Diuled den <!H eiil^iirnheml, I'oderliriiiiriünsis txler Pa<Iort>riiniiensi3
(/e.ilonileii haben c) A d) ,(, xiall ciutilius mler curtificiis v) iltin Siet/el .-cheiiil eine
« etiran ntmnpfere, irohl durch Abi/ims von einem ecßiten Kremplar herf/esl rille Xachhi 'rinnt/ de«
drlttfn Siegels Heinriclts zu sein f) noiio .1'.
622 KAlSKKr KKIN 1)!;\.
Auszug in dir Tiln Meinirerci cap. IUI hei Hioinr Sitlira (16 und in Mon. Genn. SS.
11. 151. — (Fürstnibct-g) Mon. Padcrh. ed. 11. 181 eil. — Schoten Ann. Paderb. ed.
I. 1, 153 ipohl am A = ed. II. 1. HU. — Erhard CD. Wesif. 1, 84 n" 106 aus A =
Migne r»hol. 140, 379 n' 136. — WilwansPhilippi West f. KU. 2, 197 v" 163 au.i A. —
Fnrsimile ■ Fragment in Zeitsrhr. für West f. Oesrh. 34 n" 2. — liiVinier lieg. 1240. — 6
Stumpf Reg. 1803.
Verfas.it und geschrieben von GB. — Da die Vita Meinwcrri einen Auszug (/«.s dir Tc-
kunde giebt, muss diese schon früh mit dem (!iil an Paderborn gekommen seiv ; und
man u-ird Hardinglmsou daher eher in We.st f<den smhen, iro Heddinghansen (so Philippi)
und Niddenhausrn (1277 Herdinghus, CD. WesIf. 4, 701 n" 1464) enlsjireehrn koiiiilrn. lo
als mit Audei-en in Hessen (vgl. Hirsch .fuhrb. 3, 76).
{O ^ In nomine sanctao et iudividuiic trinitatis. Ih'inricus (li\iua ravcnte i-le-
nicntia Konianoruni iniix'iatur au^ustiis. Si veiuTabilia accclosiarmn ilii Inca ilil.irc
ac subliniaiv stmliicriimis. no1»is iil ri';;iii(|iR' noslri jj statui ]iriit'utuiuiii i'ssc niiiiiiiif
«luliitanuis. (.^liiaiiniiiti r iinverit oniiiiiuii ( 'liristi Hdcliiuii iiostriinnii(|Ui' iinivcrsitas, (jiia- i6
liier nns jiro remedi" aiiiiiiac nostrae dileetissiiiia((|Ur ciiiiiunis iinstiac ("miiguudac
videlicet imiieratrieis augustae atrjue parcntiun nostroruni noc non pro aniniabus fide-
liuni nostrormn, (juonun ihi corj)ora rcquie.scunt, Eri)honi.s scilicet eoniitis utrjuc Cono-
nis, monasterio nostro Cofunga noniinato in honorem doinini salvatoris .sanetae(nie eins
genitricis nee non victoriosissiniae ei'ueis atque bcati Petri apostolonmi principis eon- w
stnieto ad nsuni sanetinion(ia]l[i|uni ibidem deo servientium cjuoddam nostri iuris pre-
dium llardingbu.-son ■' dielum situm in pago'' in eoniitatu vero'' eoniitis
enni omnibns eiusdcm predii pirtinentiis, terris videlicet eultis et ineidtis eurtiticiis
areis aediHeiis nianeipiis ntrins(jue sexns pratis pa.seuis silvis vcnationiljns aqnis aqiia-
rumque deein\sibus piscationibus moiendinis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis »s
vel inquirendis eeterisque omnibus qiiae quoniodoeumque dici sive seribi ])ossnnt iili-
litatibus ad ipsum jtredinm portincntlbus, per liaiie nostraiii iniinTiaioni paginani coii-
cedinins at(jue iargimiir et de nostro iure ae dominio in eins ins et domininni onmino
transl'undinnis, ea videlicet ratioue u[t jirt'dietae] '' aeelesiae'' venerabiiis al)batissa Ota
sibique postliine succedcntes liberam habeant de eadem proprietate eiiisqiie ])ertinentiis so
quicqiijd eis placuerit ad [u|s[um aeeclesiae faeienjdi' jxitestatem, onuiiiun iiominuni
regni nostri eontr(adietioneJ reinota. Et ut haec nostrae ingennit|ati|s |auetoritas stii-
bijlis" et ineonvulsa omni postliine permaneat tempore, hoc imj)erialc preeeptnm indc
conscriptum mann ]>nqiria enntirniantes sigilli nostri inipressione iussinms insigniri.
p Signum domni ITeinriei Homanonnn invietissimi (M.) imix'ratnris augusti. | it
I Guntherius eancellarins viee Aribonis arehieappellani reeognovit. ^ (SI. 3.)
Datum XVIIII. kal. fei), indictione VI, anno dominieae inearnationis niillesinio XXllI,
anno vero domni Heinriei seeundi regn|ant|is XXI, iniperii autem eius Villi; actum
I'aderbrunnon ; felieiter amen.
48S.
Heinrich schenkt dem NonnenJdosier zu Göss eine Besitzung zu, Ürhnlach.
Kohl 1023 Mai 16.
Origiiioldi/ilow im slrli rmihkisrhrn l.nndesarihiv zu (!niz (.\).
4.S7. [ßrtj>-i:iiij iiy ri.iiiiK.i III 'inliir i/e/ii.iacnc lAtcl.t iiiitlii/nlidt/m \i) iiiiiiiiKi/efüllle Lücken fdf
den Gau- und Orafeunnnim c) rrgfimt nnclt dem Sprailigc/froueli des OH d) A. *'
II Kl \ KU II II. 1023. (;•_';{
Piisch Cliroiiul. siirra Slyriiie 1, ^l'J lil. niil Will. cal. iun. — (FnJlith) Dipl. sarra
Shjriae 1, Vi n" H auf: A = ScholUnir Diss. (jeneid. Uli n" Id. — Zuhn Stncrmürk. Uli.
/,/.'/ )("-// HKS .1. — ]}al,„irr R.y. IJH. — Stumpf Reg. 1801.
Für die beiden von OB rerfii.i.sleti und, abgesehen von den Nacht ra(junt)en des Oau- und
6 Grafennamens in dem ersten, des daunamens in dem zweiten, auch ye.srhrietienen DD. 188.
48i) sind riellriilit lilanquets tienulzt a-orden, auf denen die Mumuiramnie nirau.s(iefirti(jt
waren. Wir kennzeichnen ihre Übereinstimmuiif/ dunh Petitdruck in D. 489, wollet! aljer
siareniy wie bii dm DD. 481. 48,') damit awisayen, dass />. 48!l aus I). 488 (dn/eleitet sei, da
auch das umgekehrte Verhältnis möglich ist. — Zur Deutung der Ortsnamen in lieiden DD. vgl.
10 Zahn Ortsnamenbuch der Steiermark 154. 291; zur Datierung Erläuterungen Abschnitt III.
(C.) I In iiiiiiiini' siuictn«' et iuili\ iiliuio triiiilatis. Ilciuiicus ' iliviiia f'avcntc cle-
iiuiitia li'iiin;iiiiiiiiiii iiiipi r.itur aiigustus. Si vencnibilia aecclesianini ilii Idcu ali
cuiiis (Idiii i;! (.•oimiiodd (üturc ;if siil)liiiiaro studiici-imus, iiobis id rcj;iii([iu; nnstri >tatiii
proiiitiinmi esse uiininie (lubitaimis. (jliia|iio])t( r iidvcrit onniiuni Cliristi lidcliuiii iinstro-
15 nuiHiuc luiiviTsitas, qualiter no.s |ini iiiucdin aniniac nostrae parentumque nostrorum
iii'c 11(111 per iiitoi'veiituin dilcctissiiuae foiiinj^is nostrae Ounigundac vidolicet iinpera-
tiit'is aii;,'iistai' attjuc per petieiDiieiii earissimoruin fideliiiin nostroniiii venerabilium
seiiicet arcliiepiseoponmi Ariljonis Mogontini et Piligrini Coloiiieiisi.s euidain iiostri)
nionasterio Gossia dictn ad Iniiuiicm sanctao Mariae .seniper virginis saiiutique Andreae
jo apostoli eiinstriu'tii tali- prcdiuiii. (piale lialienms in villa Duniialie vocata sitiiin in pago
qni* voeatur Miiiiza* in coniitatu vci-o <pii'' miper liiit Turdogowi'' comitis, cum
Omnibus eiusdmi predii portinentiis, tonis vidclicct cultis et incultis pratis pascuis
silvis venationibus aqnis atpiarumve decursibus piscationibus niolendinis niancipiis
utriusqnc sexus areis aeditieiis viis et inviis exitibus et reditibus quesitis et inquirendis
»5 (inniiquo utilitate, qu»; in eodeni predio vel est vcl esse et ficri poterit, per iiane
nostraiii imperialem paginam concedimus atque largimur et de nostro iun; ac dominio
in eins ins et duniiiiiuni oniiiinn transfundimus, ua videiieet ratione ut abbatissa eius-
di'iii congregationis liijcraiii jmstliiiie liabcat de eodeni predio eiustpic pertineutiis (luic-
quid ei placuerit ad iisiini accclesiao laciciidi potest.it<'iii si\c llliul possidendi seil
so cum alio predio eominutandi vel in quoseumque usus libiierit vertendi, omnium liomi-
num regni nostri contradictione remota. Et ut liaec nostrae ingenuitatis auctoritas
tirnia et ineonvulsa omni permaneat tempore, hoc preceptum inde eonseriptum luanu
propria conünnantes sigillo nostro iussinins insigniri.
I Signum domni Hciiiriei Romanoniin invictis.simi (M.) imperatoris augusti. ^
S5 I Guntlierius eancellarius vice Aribonis areliicappellani rceognovit. !^ (SI. 3.)
Data XVII. kal. iun.'' indietione VV'. .iimo doiiiinieac incarnationis miilesimo XXIII'',
anno domni Ileiiiriei sceuudi regiiantis \\U'\ imperii autem X''; actum Coloniae.
489.
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster zu Güss eine Besitzunri am Flusse Latninq.
« Köln 102S Mai 16.
Originaldipliim im steiermärkischen Landesarchiv zu Graz CA).
4S8. [Brcsslau] a) am c Wei'iie Rasur li) (jui — Muriza iiml c|iii — Turdoj/owi in ilafiir ge-
lassene Lüche Fon anderer Hand nnclif/etragm ei XVII. kal. iun. in dafür ffelas.iene Liick-e
nachgetragen J) VI, li'l hinter miilesimo x'x. 11 Itinter XX and X rielleirh) in dafür ge-
lassene Lücken nachgetrogen.
624 KAISK KIKKINDKN.
J'usch Chrniiol. surra Sli/ritic 1, :^1'J rit. mit .Will. lal. iuii. — (FrölicIO Dipl.
saa-a Slitriac 1, t'J n" 7 aus A mit X\'I11. kal. iun. = Sehollivor Diss. geneul. 65
n' S. — Zalni SteirniKiik: lli. I. r,i) »"./•> aus A. — Böhmer Reg. 1242. — Shaiipf
Reg. 1805.
Vgl. die Vorhemerknng :ii 1). 48S. b
(('."' ^ In niiminc sam-tac et iiKÜviduac trinilatis. liciiiricus divina favcnte ck'-
inentin IvOlUaiHirUIU imporator anj^UStUS. Si vciicnil>iliii Hci-rlcsiarnin dei Im-a nlu-iiiii.s § iliiiii
conimodo ditarr ik- siiblimaro stiKtiieriiiius, imliis iil r(>!;in<|iir iiostri stiitiii |ii'nfiiiuniiii rsso iniiiiino
«lubituniiis. lJii«i)ro|itcr novorit oiiiiiiiim Christi Kdoliiim nostrorunique univprsitas, qiuilitor nos pro
romcdiii nniniar nnstrac parriitiirnque nostroruiii nee iinii per iiitcrveiitmii dileetissimae roniugis nostrae 10
Cmii^iiiidae vidriioet iinpcralrici.'« aii^^ii.stur ntque per petieiniiom earissimoriini tiileliiim nostroriim
venernbilium seilieet arcliiepiseopnriini Ariboiiis Mnjrontini et J'ilijjrriiii C'iiluiiicnsi.s riiiilaiii nuslni
iiioiiasterio Gossia dieti> ad lioiiorcm saiiehie Mariae sniipcr vir;^iiii.s .satu'ti'iuc Ani!ri*ai' api>stoli cnii-
.stnii'to tnic prediiiiii. iiiiale lial>eiiiii.s ilixta Huvilim l..i)inilic'lia noniiliatmi) sitiini in pa^'o Liu-
benetill* VOeato" in eomitatu vcro Gcbehar(l[i] vomitis, cum i.mniliiis ciiisilriii pndii piitincntiis, Ift
terris videlieet ciilti." et inriiltis pratis pnsruis silvis vcnationihu.s aqiii.s aqnariinive deenr:<ibu8 pisea-
tinnibns molendinis manripiis utriii.s(|nc Kexiis arcis aoditieiis vüh et inviis cxitibiis et reditibiis qiiesiti.s
Ol inquiri'ndis onini<nie «tilitate, <|iiae in eodeni predio vel est vel esse et tieri pnterit, per bane
nostram imperialem ]ia^'inam coneidimiis alqiic lar^r'mnr <t de iiostru iure ar ilomiiüu in «ins ius et
dominium ttnniino transfundimus, ra videlieet ratione ut ahhatissa eiiisdem eou^rejjutitinis lilierani 80
jinstliine babeat de eodeni prediu einsqne pertijiintii.s i|iii(<|uid'' ei pl.uiicrit ad usnm accelesiae
faciendi potestatem, • illnd possidendi seu cnni ;ilin pndin ((imninlamli vil in quoscnmquc usus
libuerit vertendi, oinnium hominum rcgni uostri euntrndictionc reniota. Et ut baee nostrae ingcnuitatis
ailetoritns tirnia et inconvulsa omni permaneat tempore, hoc preeeptiiin iiule rnnsrriptnin manu prn-
priu'' eoufirmantes Nipillo nostro iussimus insif^niri. 24
I Signum doniiii lliinrici Romaiionim invictissimi iM.i iiii|ii'raliiris augiisti. §
§ Guntherius canccllarins vice Afil)i)nis arc'lii<;iii]iillain tvcoi^nDvit. ^ (SI. :{.>
Data XVri. kal. iiiii.'' iiulictione Vi'', aiiiii) doiiiiiiicac im aniatinnis uiiilrsiiiiD .\Xlir'.
anno donmi lleinrifi .sccundi roj^naiitis .wir', iiii])iiii auirm .\''; aciiiiii < 'nlniiiac.
490. »
Heinrich bestätigt dem Kloster Echternaclt die diesem von Otto TTT. ver-
liehene Münze. Neuss l<>23 ./uni 18.
Originaldiplom in der Sfndtbihliothck zu Trier (A).
Berlholet Hisl. de Ijuxembourg 3'', 15 aus beglaubigter Abschrift = Hontheim Hi.sl.
Trerir. 1. 358 n" 223 = Migne Fatrol. 140, 3(iT n" 128. — Begrr MittelrMn. ÜB. u
1, 346 n' 297 aus A. — Bühmcr Reg. 1243. — Stumpf Reg. I8()H.
Mit Benutzung des 1><>. II f. 89 verfasst und geschrieben von GB.
(C.) p In noniinr; sanctae et iiidividuao trinitatis. lliinricus divina favontc cle-
nu-iitin Honianriruin inipcrator aiigustiis. ^ Nuvirit onniiunr' ''|iri>(i mistrorimKUir
489. ''Bresslau] B) )>iulpenctal voeato im dafür firlamnir IMcIcc tiim iinilerer lliinil nacluirlrngen 40
\>) quicuid A C) dfiH zireite p corr. aim ri, ri rorr. aim a; es war also zuerst jiroria ge-
fdirieben d; XVII. kal. iun., \'t, Alll hinirr mlllesiDiO, II hinter XX uml X in dafür ijt-
laxuenc Lüchen ron OH nachyclragen.
490. [Bitiwlaa] a) am ersten m Correctur
II Kl N UM II II. II)2:J. t»2r)
Hdrliiiin univcrsiUis, «nialitiT iios pro rcincdii) iiniiime imstriu' |i:ii-<-iitiiin(|ii<- iKisfrurimt
ncc 111)11 j)cr intcrvi'iitiim Hciiiriri lioarioriiin iluri.s iiidili iiioiiastcrio Kt'dcniacli dicto
iiii.-im a soniori- iioj)Ote i>t unteccsHore imstro t<'rci'» vidclicet Ottiiiic iiiiperiitorc
ail^llstii coiices.s a in, in i|iiii iiiiinnii |ircil)aliilcH .liciit in iiIüh loci.s ri'i^'iiii' pnteNtnti Hiiliilillx pfmi-
b tiimtiir, ncl uttnni aeorloHiju* * rt nxinai'hnnini dm sani't<H{n<' W'illilirortln confcssori «tiu n(>ot'>i|n(* ihi
«ervientiiiin por liiiiic iiostraiii iiii|>i riali'in pa;;'iiiaiii roni'p il i m ii s n-ni>vainus atrpte con-
HrinaiUUS, n nt oadom niont'tn iluincfps iinb puriiutno iiiro aeeelr'Hiav aiipm ilictao et nlihaÜH ailliuc
in rarne vivi-ntis Hiirec9i«i>rnini|nc illins siiio bonoKciario nsn t-oniiistat iinllai|iic pcrxona nin(,niu »ivi-
parva eli<ricalis aiit laic-aiia 8iipcr i'ani lieliinv alii|nnin potpxtaloni linbuiit, nisi oiuMdcill accc'lesinc
10 nlibns .snii|iio siiceOHSores et nionaclii (lei> ilii i>t sancln Willilircinln Mcrvituri, nd acccIcHiac ornnmcntum
et prai'lit'ndno siiac anf;fnientinn, i<a vidclicet ratinne ut <:oh pro nostra Hainte et pru rcmedin nniniariun
pnn'lltlllU nostrornni cininiiinuinc lideliuni det'nnctorinn di-uni anipliiis dclcctot cxorarc. Kt nt liacc
nostrae C<)nfiniiatii)ni.s rriiovationisqiic ancturitns prnescnti ac t'ntiirn ti'nipuri' tirnia cnnsistat.
Iioc nostrac doniinntinnis praeceptuni indc eonscriptnm sii^ilii iiostri iniprcsaionc sif^nnri iiisNiinns
If) niannqne propria, nt infra videtur, oorri)boravinin«.
§ Sij^mim domid Hcinrici Honianonini iiivictissimi (M.) iiiiperatoris augusti. ^
§ Guiitlii'riiis faiuM'llarius vice Arilmnis arrliifappcllani rrio^iicpvit. ^ (SI. H.)
Data Xllll.'' kal. iiil. imlictione v'l. aiiiio doininicae incarnationis millesimi) xxii'l,
aiiiio doiuiii lloinrii-i sccundi rcgnantis xx'll, inipiTÜ vero X; actum Niu.si: felieitor
so amen ainoii aiiicii.
491.
Heinrich bestätigt der bischöflichen Kirche zu Osnabrück die Immunität, das
Markt-, MüJiz- und ZoUrecht in Osnabrück sowie einen von Otto I. geschenkten
Wildbann. Aachen 1023 Juli 27.
s» OriffimUdiplom im Besitz des Bischofs von Ostiahriick (A).
(Henseh-r) Dissert. de dipl. Caroli M. 128 aus Ä(a) = Sandhoff' Re.t Osnabntg. 2'', 30
n" 16. — Moser Os-nabrück. Gesch. ed. I. 2'', 13 n" 19 aus B = ed. IL 2, 235 n' 19 =
ed. III. 4, 32 h" 19. — Philippi O.'inabrück. ÜB. 1, 109 n" 128 aus Ca. — Jostes Osnn-
hrücker Kaiser- und Königsurkunden 14 n" 17 aus A nebst Facsiwik. — • Böhmer Beg.
so l-i44_ — Stumpf Beg. 1807.
Xach D. 8 geschrieben von GB, der sich eines von ihm selbst durch Voratisfertigitng
mindestens des Monngramms hrrgerirhtefcn Btnnqnefs bedient hat.
(C.) ^ In iKuniuc sanctac et iiidividiiaf triiiitatis. llciiiricus divina taventc de-
mentia Ronianoruni illll)cratnr ailgustus. Novcrit omnium fidelinm nostrorum tani presen-
36 tiuiu quam et fiitnrorum iudustria, ((iialiter ♦ vencraliilis Osnebrng-gensis * aecciesiae episeopns ^
Mejj^nnoru.s nnstcnpn- tidelis dilectu.s serenitatis nostrae olcmentinm adiens postniavit, nt eidem
aei'clesiap snae imninnitatis nostrap et libertatis preceptiim fieri luaudareinns, per qnnd res et potu-
^tates, quae sno episeopio iure dclientnr. lirniins ac plcniiis lialpcro valnisset. C'iiius pctitioni ob amorem
domini nostri lesu Christi assen^iunl |n-i'beutes ita fieri decreviinus et hoc prcceptnm pro voto eins
40 conscribi inssimns, per qnod firmiter precipimus, ut, sicut sanetae ecciesiae dei per totam Frantiani
et .Saxoniam et imniunitutis tuitione et anteccssornm nostrorum re^um videlicet et imperatornm anc-
toritate confirmautur, ita prefati presulis sedes sancta perpetuo per lioc nostrum preceptum domiuo
opitniantc stnliilita cousi.stat, co pacto nt nnllus iudex publicum neqnc aliqua indiciaria potc-stas aut
490. b) Xini. vielleicht in dafür gelassene Lücke nachgetragen.
KtiserurkDoden IH. 79
626 K A 1 s i: K r K K r n d k n.
{'niiiitc!' vol vicpcomitPS sivp inissi <li<ininici |ior tiMiiporn itisciirri'iites loi-ii illiiis r|ii.-ico|>ntiis ad plnvitii
linliiMiiln vrl frodu sru |iiiriil°rfila exi^puiln mit |inrnta.s fiu'icndns vpl tiiloiussorrs tolleiulos aiit itprvos
\c\ liboros sivc licUloiios et caetprus i"l i'n« (|iii ecnsiini peniolverc (li'liiMit, iniml iimiitscat vDratur,
ud piiiitPiii ro8ta<iraiidiiiii aiit cttrri^'t'iidiini iillo niii(|iiaiii toniporo cuiisti'iii},'riMli>s iii^rrodi nudoant.
Uici'nt ctiaiii in codi'in luco <>siiebrii|;^'riisi iiiorcatiiiii lialicn* et nioiictniii piililicain institiirri' i't ti'loncMiii (
s<'ii rpctiifal unini tompori- iiidi' acripoie uciiiiiu' runtradicciitc. Sit quoqiif liociitia picfato vpiu'ialiili
ppigpopu 8ui8(|U0 giu'cossorildis et »uo advocato. res pn-dictae noi-clesiae cuim omiiiliiis quae possidct
vi-l di-inoeps acqnisirrit qiiieto ordine possidcrc siias(|Uo nevclesins iiistp ourrigerp rt siins caiisas
nlisqiic iilla contrariftale ordinäre atqiii" disponprr. Iiisiipcr etiani iid piusdom apcdesiac scdciii quod-
dain iioiiins vel ftirostMiii iiilVa liaoi- loi-a sitiiiii: l'aiiniimiiikil, Iliiitiiiistcii, Aiipare, Osiiiiig, Siiiitlii. lO'
Itcrj^asliaiiid, nreiiaiiaiiiiri, KliTCslold, lliiiiin'ri, i'Uiii oiimi iiitepritatc, in pori-is vidcliret silvatiris atipie
i'tTvis <iniiiii|ti<- vi'iinlioiie, quae siib baiiiii) iisiiali mori' ail forostiini ilcpiitatiir. in pcipetiinni propric-
tatis usnni doniiviniiis. ea vidolirct rationc nt nnilns CDntiiniatiy diMÜtns iiiiuMs pri'lili.ilnin mistni
«cilirct baimo iiiiinitnni «ine prodict^- «edis opiscopi vel pastoris lieeutia stndio vennndi vel aliqnod
hninscemodi ne;;i>tinni pera;,'cndi, sicuti unstri patres et antcccssores suis predceessoribus snnxcrunt, 16
presumat intrare. Qnod si i|iiisquani parvipendcns tcmptaverit, sciat se tani divinae quam et nostrae
ultionis vindiftam incnrsiirnni nee uon pro delicto Ceiltilin lilinis i'iii'ti uuri . ilimidietatoill
l-anUTiU' lUistraO et (lillliilictatein f'|iisco])0, redditnium. I".t ut hoc verius eredatur ae per
fntnra tempora dilif.'entins conservctur. Iioc lin|>t'l°l!Ui' inuniinitatiK insig'ne manu propria Kmiaviinus
et siplio nostro mslj^nin iussinius. SO
^ Signum domiii Ileinriei Koniaiioriini iiivii'tissimi (M.i iinixTatoris augiisti. §
^ Ciuntheriiis eaiiccllarius vice Aribonis arclii<;i|iii(llaiii rrcciuiidvit. | (SI. 1).)"
I >ata VI. kal. a^l^^'' indiftiune Vi, anno doniinicac incarnationis niillesinirt XXIII,
anno vero dnnnii Hi'inrici sccundi'' rco'iiantis XXII. iin])'>rii autcni X: actum Aqnis-
;rrani: fcliciter anien. «5
492.
Heinrich bestätigt dein Kloster Mouzon seine im deutschen Reiche gelegenen
Besitzungen und die demselben von dem Grafen Gottfried und seiner Ge-
mahlin Mathilde geschenkten Güter. ivois Ur2H .
Tranuxumpl vom J. 140i) in Coli, de Champagne 150 n" 7 in der NationaUnhliotliek zu so
Paria (A). — Transsunipt rom J. IH80 ebenda n° 6 (B). — Transsumpt vom .7. /.997
ebenda n" ü (C).
Ije iJong Hisl. du dioe. de Laon 602 n" 12 aitft B — Migm' hilrol. HO. :f7l ii" VMi.
— Böhmer Arla seleela 40 n" 42. — Stumpf Reg. 1809.
Verfasul mit Benutzung der l'rkundc König Hoberlx von Franhnich rom .1 . 1020, ;/• ■ M
druckt liei Pfiftter Etudes .mr le regne de Robert le Pieicr (Pari.i JSS-'i) Etüde prilim. SU
n' 7 CW. I). und des DO. III. 2H8 (VC. II): das Giiterverzeichnis ist im Verhflllnis zu
der VU. II iresentlirh erweitert. — A, obwohl keineswegs fehlerfrei, .icheint doch die Ortho-
graphie des Originals am besten wiederzugeben und ist deshalb unserer Ausgabe zu Gumde
qelegt. — Heinrich muss am !). .lugu.it oder kurz vorher in Ivois eingetroffen sein und u>
41H. Uoltzinann] a) zum Ernal: für ilan rcrliirenr .'^ieijrl niml, nithl auf den SUiirlxihnitlrn ximilfrn
an der SIrllr, iinf urlrher flau Siei/pl sich iiliiicilriirK-l halle, liruclislüfhe einrn Sirr/els Arnulf»
— jrUI irinler abiiehennt — nufr/en'lhl worden \>i VI. kal. aug. in dafür i/elanxene hOclf
nachgetrnijen c) unter Hecundi rc^iantin zwei Abk-ürziinfiHsefchen.
II Kl N i;i( II II. I(i2:(. 627
war doli iiotli um IL Aiiijiisl, njl. liicsshtii in Hirsch Jahrb. ."<, 'JflO /f. — Aus iler
selben Zeit stammt eine Vrhunde (l'/isler a. a. O. iil n° 8), die in rinn' Abschrift das Datum
des 6. August trägt, das aber nicht nothwendig auf die Beurkundung bezogen zu werden
braucht, sondern auch auf die in ihr bestätigte Tradition gehen kann, und dif in der
6 Intitulatio Rotbertu» (rex) divina ordiiiante Providentia pt inipcrator aiif;tiHtiiH Hai^iirifus
nennt. Ausgestellt für das französische Kloster S. Klicune zu Liiuoges, mit dcni Heinrich nichts
zu thuH halte, und bezüglich auf (liilcr im Gebiete ron Limnges ist sie sicher nur von
dem französischen König ausgegangen, so dass die Xennung Heinrichs in dir Intitulatio
nur als eine diesem erwiesene Ehre an fzu fassen ist: in un.scre Siunnilinni icar sie deshalb
10 nicht aufzunehmen.
(t'.i" In iiniiiiiif saiu'tac it iinlividiiai' liiiiitatis. ilciiiii-ii>'' «liviiia t'avciito (•!<■-
iiii'iu-ia IvdiiiaiinriiiH iin|iii'at >r aiij;;iistiis. lir'jalis'' cxcclleiiciar ac impei'inlis Nnlilimi- r
tatis lii'iiiviili'iu'iaiii'' ili'oil, iit ai-irlcsias per iirlicm liTianuii loilf;'«' latccjuo di'i lioiiorc coiiütriK'ta.s
(lonis iii<;feiit)bii.s ainplüicct et inaxiiiu' sani'ti n('ncili<'ti iionnu iii-si^^nita» per oinnia adiiivet ai; vi>foi'c
15 rcpralis potonciap a pcrva.sorlliiis iiiipüs scciiihIuiii siiiiiii possc defcndaf. Kt idco soire volo
taiii presenti's iiuaiii fiituros ilei at'cclosiae tiik'lcH, qiiod quidam'^'' venerabilis sniictnc Mariae MoMoiiia-
jri'ii.-iis aeccio.siac ablias milK'lipatUS lioso ndiit preseiiciam nostrae sereiiitatis llUIllilitCr rupnnH et
potcns, quatlmis pri'dia "^i i|iiae in lejriKi doi i'loimMicia nostrae potcstnti» sita linlientur et a tidelilms
dci" loco .s«neta<> Mariae Alosoinagcnsix aeeclesiae ]il<tat<i tideli dcvocinne tradita noücnntiir. auetiiri-
SO täte nostri precepti prohiherenins ne al> intidelilms di'I, i|iio(l ;\l)sit, disiraliircMtiir vel iniiistc uppri-
niercntnr. Nus ver» predeeessornni nostroiuiii scilifct Ki)inani)rnill'' illljioratonilll'' augustunuil
niorcni seqnentos eins pclirii>nibns asscnMiin pnbuimus et per preccptum nostrae auctoritatis Ottinia
predia quaiiivis ]>arvissiina ad profatuiii sanctae Mariae aeeclesiae locum dci a tidolihiis
in nomine doniini data eontirniavimus et, nt perpetnaliter' quiete et absqii(> ulla'' repeticioiic
»5 aeeelesia sanctaC Jlariao teneret', eorroboravimns: videlicet tres aecelesias in llontire saue- ir
turn Ml'" l'ionisii", Martini et sauctae Gcnoncfae in eiusdeni nionasterii villa sitas i'inn t<Tris i't"
Uliniilius ai>|n:'ndic'iis suis rt nn'dietatem niereati eiusdcin loei et districtioncni et haiiniini
eorinn luunimim et t'iMninarnm, rjiii in eadeni villa ad ipsius loci nionastei'iiini |iertinent
de eapite, et lllh' villas, (pianint liace t^Ullt mmiina: Hcucrlincnm eillll aeeelesia. Seeiani'i
so cum aecelesia, odunt cum aecelesia, Kumelia c n m ' cum silvis et omnibus appondieiis "
.suis, in villa Aleicnrt' inansnm * cum omnibus appendicüs suis, in villa Dnsiaeo aecclesiam
cum duablis cappellis et dnobns mansis, in Madreio" aceclesiam CUm II mansis, in
Titania 1 niansnin. in \illa llcrennibrev aeeelesiani * enni III eaijpollis, in nionte saneti Keniijrii
aeeclcsiam *, in Ilermannisue" aieelesiani * CUm cappella I, in Villare aceclesiam I, in villa .Scdens
äS 111 partes aeeclesiae cum teiTlS, in Hiitoni eurti' aeeelesiani * cum cappella, in K'adini inonto
dimidiani aecciesiain, in AiiiMiiii inonte'' aeeelesiani I. in (iiiiiinnji> IUI niansos et tereiani parteni
aeeclesiae, in Ptlfiiinc siipefiori aeeelesiani unam'-, in Kiuini-' monte niansnm I, in villa
Ilannnnia'' aludum cnia molendinn silvis et imniibus appendicüs suis, quem dedit
Hflfjcidus' , in llertoldi'' curte alodum cum nmlendino silvis et omnibus apjiendiciis
«0 suis, (pinii dedit Amalricus pi-n anima tVatris sui Almiis. et in luen ipii dieitur \'illa
aliiduni, ipicm dedit iam dietus Amalricus pro matfe sua, et villa i-'alisia alinlum eiini
nmlendincp silvis et oninilius appendicüs suis, quem dedit L uiricus clericus, et in villa
4!1'2. I Vidier -Krusclij a) felill in AC bi Haiiricus C c) legallis A A) benivoleneia A
e) ilefl'endat .((' ee) qiiideni, iiml ähnlich öfter e statt a, ^ f i preda A ji) de A h) imp.
46 Koni. C i) perpetnafi C k) nulla (' 1) tencrent A m) saneti HC n) Dyonisii B
o) fehlt in A |>l quatuor, i(»i</ xo auch im folgenden mehrfach Worte statt der Zahlzeichen, BC
qi Cessiaiii C v') C; Romeliacum cnrr. aus Kcmeliacnm li; Renieliacuin A si appen-
denciis !i immer ti Aleicourt C ui Maderio ß; Madreyo C v) Heroulbrc (' w) Her-
mennisuc C x> Amblumonte C v) (jivunnia C z) so hier A; I BC a) Kmini C
«0 b) Hanonia BC c) Halgodus A d) Bertholdi A : Beiroldi C
79*
628 KAlSKKr KKINDKN.
<juae «lii-itiir Noar/ '' aloilmii cum nioleiuliiKi silvis et i>miiilius appciulic-iis suis, ([uoiii
(ledit lozbertus clerifus, ut in C'olomare' aloduin i'iiin inoli'iuliiiis viiicis et omnibus
ii|)|u>ii(Uciis siiis. qiu'iii dedit Eiunia iixitr Üudonis. et in villa llairiciourtoi' aloduin
«.•um diniidia aeccli'sia et oiunibus ajipendiciis suis, i|Ufni ll.iiiiin lilius iani dicti
Dudiinis dodit, et in eadein villa aloduin, (jucui dcdit l)a(l;i. (.-um'' (|ua(laui p.-irtc 5
aoooiosiao in villa (|uai> diritur Har t-uni onniilnis apjicndiciis suis, et in villa Suni-
lunia' alodnni. tiui-ni dcdit Lii'thcrus'' iin» tilio mih I Icrihcrtd, cum (iniuilius aiijicndii'iis
suis, ot in ( iuidu'ricurto aloduni cum niok-ndinis et silvis et oniuibus aiiin'iidii'iis suis,
<|Uoin dodit l""uK-radns i-t llacadens', et in iani ilicta villa Sot-ia'" I niansuni, (jueni
di'dit Eilbortus", et in villa Flaueio aocclcsiani 1 cuui alodo, quem dedit Hainedous 10
• •t neptis eins Mainsuindis", cum onniibus appcndiciis suis. <-t in villa (pic ilicitur
\'r>;an I liscalcm niansum, (juem dodit dux Fredericusi' pro aninia Ottmiis. cum oiu-
nibus ap]M-ndiciis suis, et in villa nuncupata Duucicio I mansum. et in villa Kneinente''
I Uiausuui, super tliiviiMu Mosclliie'' in vilhi IJusoliis" iiinnscs X', in villa iiiip ilii'itiu' Ciititi'Unm niniisns II.
IiisnpiT i'uiitiriiianiu.s prvdicto nioiiiistcilo pmlia. i|iic * (imli fiiiliis coinos et •■ouiiix siui ^latllildis" 16
pro niiinia'^' siii fratiis" .Xdalberoiiis arcliicpiseopi, qui preiiituni monasterlum siib regula sancti
Benedicti COn.stitllit, et miac siioriini()ue parentum reniedio * c'Oiice.s.sit et tradidit, seilicct in villa
Madriiiffas'^ V inansns cum inan.su i n doniinic n t o et diiiiidiam aecclcsiam, in Rotela mansos VII
rt tcrciam ])arteni molrndini, in Hrctenaco mansos XVI et quandam partPm aecclesiae <Mini
omniliiis prcdic-tariim aecrlosiarnin villarum niaiisoriini prcdiorum pi rtinunciis a<niis> * pasciiis uainpis 80
vineis pratis niancipils silvis piscacionibiis niolcndinis teiTls <iillis it inciiltis et cum imniibus, quo
■«lic'i vel n'iminari possunt, <|ue iam dicto monasterio nunc pertinent aut in futurum a <|uibus('uni<|ue
deo famulautibus data eruut, ut fratres ibidem rcg'ulariter deu servientes nunc viventes SlliquC in
eodeni niouasterio snccessores onmia pfcscripta habeant teneant, llt secure deo servirc valeant,
rcniota inqnietatione » uuiniuni liomiuuui. Si qiiis tarnen, quod ab.sit, luiius nostrc contirmacionis «
vidlator extiterif, sciat sc conipositnruni uiillc libras anri, medietatem palacio nostro et medietalcMa
predirti monasterü fratrihu». (^uod ut verius credatur, manu jirojjria confirma v i m u s nostro i| u c
.sipllo * sifrillari iussiuius.
Signum domini Henrici' llninaiicpi'uni invictissimi-' imperatofis augusti.
(iuntliorius'' canccilarius vice Aribonis arcliicappcllani recognovit. w
Datii"^ indictione VI. aiinn doniinicae incaniacionis millesinio XXlll. anno vei-o do-
mini Henrici' necundi regnantis XXII. imperii autrm XI: actum Euodii; feliciter amen.
Heinrich verleUit dem Erzbischof Poppo von Triei' den Wildbann über einen
Theil des Kyllwaldes. — io2S . »
Oriffinnlfli/ili'iii im h. Slnatsatrlia- zu Cohlcnz (A ).
Giiiith'-r CD. Rheni) ■ Mosel!. 1, KM ii' tH aus Ä. — Beyer Millelrhei,,. Uli. 1, ■U? n' 298
aus .1. — diitz Mittehiiein. lieij. 1221^. — Stumpf lieij. ISl'J.
492. c) Nouan: (durch ('«rr. mtnUmdeni U fi Coloinare li: nieht lejihar in (' g) B (M{a nuf
ItoKur): Haricicurtc A; Hairicurte C h) cum cum (' i) 6'; Sumoia A: Sommoia li *n
kj Lieshcruii yy 1) Hacuiieus /< m) Oessia C n) A; Elbortus ß; AilbertuH C o) iMan-^
ninndis ß; ManiHinidia (' p) Fedciicus li q) Enemonto C r) Muselle C s) RosbcIIb« C
t> dix C u; Maltliildis A v( anim? VV. II w) frntris sui C xl Nadringas A; M»-
dringiiH« C y; suis li z) Harici C a| InoliliHsimi C 10 Gantherius A c) ilahinitr
irnr rifUeich) im Or. eine hiirke für tUui TnijeMilalum. *'
llKINltiril II. lii-.':{. 029
Verfas.ll und geschrieben roii GH, nrlrlirr der l'rknudr Krzliisihuf l'nji/jo's (Hei/fr Milhl-
rlwiii. Uli. I. 'f/.W )i" ^iH) ; Orif/iniil im k. SliKil-sarrliiv zu Cubleii:) die (Irnizbrsrhrriliitmj
entlehnte. Mil Hilfe die.ier VI', und mirh dem Spraehyebraitrh des GB hiilien wir einen
Theil der Liieken in dem an der rechten Seite nrij rerstiininielten Oritjintddiidiim uns-
» fallen kiinnen, auf die rutlstltndiye Herstellnni/ des Te.rtes idier crcriihten müssen, du keine
Abschrift der Urkunde erhalten ist. — Ztir Sache vgl. das Ixi. II. :i9 nml die eben er-
wähnte Urkunde l'oppo's; letztere enth/ilt einen Verzieht des Erzbisrimfs auf den grössten
Thiil des einem seiner Vorgänger von Otto II. i>7'.i im Gegensatz zu den Edlen des lud-
gaucs verliehenen Forstes gegen Anerkennung seiner Hechte in einem kleineren Bezirke
10 desselben seitens jener Gro.i.'ien : und eine Bestätigung die.ies Vergleiches durch den Kaiser
bedeiticl ii/feidi(ir unser Diplom. — Wir reihen das Stück hinter D. -193 ein. weil es mit
diesem und den DI). 496. 497 das irrige Kiiiserjahr gemiiiismii hat.
(C.) ^ In iioiiiiiie sanctae et iiidividiiac ti-iiiitiitis. llciiiriius divina favinitf de-
iiii'iitia Ixoiiiaiiormn impcfutor augustus. Si vcnorabilia aocclosiarum doi loea ali-
16 iMiius diiiii L'oniinodo [ditare ao subliiiiare)" stii<Iiii'riiiius, uoliis id i-cgiiirjiic iiostri 8tatui
pruiulunim esse [iiiiiiiiiu' duLitanms]". ^ | Qua|ir(>|)tfr ncixcrit oiuiiiiiiii Cliristi fidcliiiiii
iiiistr(iruiii(|iu' imivcrsitas, (jualitcr nos iiitervciitii ac pctiidonc diltx-tissiniao eoiiiugis
iiostrae Cuni}j;mi|dac videlicct impcratricis augustacl-' l'ii|i|i|ii|iii | Tnucrensis aeccjlesiae*
vciicraliili arclih'piscopo con** j .silv.un liis linllins «tquo (;oii-
V\ tiiiiis fil'l'UlllScriptain: i'X eo videlicct loro, ulii rivus i|iii viiiatiii- (/iiiiitii riidit in Miisclliun
lliiiiicii. et liitniii [Quintam sursiim usque ad ttiiviuiii qui vocatiir Kliiorlmlii- et liiiiR' sursuin iisqiie in viiiiii
imlilicnin. c(nc toiidit per .SIendeiiwilerfi, et iude]'' | usque in Wiselmln'. drindc ad llunicii Kilani it trau»
Kilaiii u.sqn(! ad villaui (|iiai' dicitur Wilcre, deindc per qucndaiu trauiitcui u.squu in lv[urd<'lani Hunilcn et
IKnrdi'laui <leoi-suni usque in .Markcnliacli tluviuni et linne sursuui ns(|ne iu publicaui platcaui et per eam
55 rectii ItiniTe]'' | totam v.illeiu di'ursuni usque c|Uii perveui.itur ad villaiii X'icani, jier quam Unit tluvius
K^relchalie. et hunc deorsuui usque in Huviuui (Surani et liune deorsuui usque in .Musellam et haue
deorsuui usqno in illuni iteruiu locnm, uhi predietus]'' | rivus (Quinta eailit iu eaui. — por liailc
nostrain ini])erialeni jiagiiiam forestare conccdiinus atquc largiiiiuf. IiitiTiIieciido ita-
qitc iiitif|iliriiii|iis''
so I ullus lionio in eadeiii postliinc silva sine liccntia
pri-dicli ai'eliii'piscDpi sviccessorunique eins alicptaiii vt'nationoiii cxcrcere audeat. Si
<il"'«l" • .■■■■; ■ :
[ iniVcgcrat'^, sexaginta soiidos areliiepiscopo suisquc j)")stliine
successdiiLms conipunat. Quod iit verius credatur |diligentiiis(pic al) omnibus obser-
56 vetiir, hoc imperiale prec<'ptuni inde conscriptum]''' | manu propria eonfirmantes sigilli
nosti'i iiiiprcssidiic priTcpiiims iii>i<^niri.
^ .Signum dnnnii llciiirici Rnniaiim-inn invictissinii (M.i iinpci'atdris augusti. §
§ Guntlierins eancellarius vice Aribonis arcliicappidiani icrdüj novit.] §
l)ata'' indietiiine VI, anno dominicar incarnationis millesimo XXIII, ainio
40 donmi üeinrici secundi regnantis XXII, imperii auteni XI; ac(tum|'
\%i. [Bresslau -^[eyer] a) eciiiin:! nach dem Si>raihtiil>r(nifli des HI! unter Iii'nii/.:sichli(/uni/ der
Sckrif'lre.tte b) ilahmler hiinnen etwa Js Biieh.fliihen feli/m; rklleiehl i.il zu erflilnzen coii[seiisu
vicinormn <|uandainj; ryl. I). :iT.> ei er<i<in:t im.-: der \'l'. d) daliinler giiid 0(l--!<) liiicli-
stdlxii II //■■'(/e fallen; eine Kriiünziing kann mil finliier Sicherheit »iclil rorffesrhlaijrii irerden
*i c) dahinter fehlen etiea HO — 70 Buchstaben; dem Sinne nach wäre, mil liilehsirht auf den
Sprachyebraueh des Uli, etwa :h eryän^en: (autem, quod alisit, hoc nostrae iinperialis con-
cessionis pieceptuni aliqua presuniptioue] f) A <r) er<jän:t nach dem yeaöhnlirhen \f'orl-
laut die.'ier Formel h) unansi/efiilllc Lüde für das Tai/eiidatuin in A i) der S'rhiuss der
Dutierunyszeile mit dem OrL-ttKimen fehlt: auch der Thfil ites Feryatiients, auf dem dos Sitqel
60 befestigt gewesen -lein wird, ist alM/erinsen.
(530 KAisi: i;r ukinukn.
494.
JJeiiiriih bestä'tiqt dem Kloster Fruttuana seine Besitzinirjeii und Jiechte, ins-
hcsnndere die roti Papst Benedict VI 11. z?i seinen (inii'iteti getroffenen Ver-
ßicfUligen. Bniwath l()2r> September 2.
l'iknitde dis l'J. JIk in Diplnmfonn im I;. Stiialf<rircliir zu Turin (A). s
De Ecelexia Chroiiolugiva liislnria ( Turin 1645) 'Jfi'J eit. — Guichenon Jiibl. tSebimaua
ril. I. 386 H° 78 aus Charlnlnr = Gniehevo» in Ilofl'mann Nova Coli. 305 »" 78, =:
GuichenoH Bihl. Sehusiana eil. II. 119 n" 78. — Mon. patriae vhml. I. 138 n" 255
aus A. — Bdlimer Reg. 1245. — Slumpf Reg. 1810.
XaehzeietiiiiiHg eiiie.i D. roii der Hand des Gß, de.s.ien Geieohnheilen auch das EsehaloiioU lo
.soicie der Stil der Corrohoralionsformel dureliaiis enlxpreclum. — Der erste Tlieil der
l'rtciinde gehl luif das D. 305 ziirüek, fügt aber einen die Verleihung der Imniunifät,
von der weder in dem D. 120 noeh in dem D. 305 die Rede iit, in nieh .schlies.senden
Satz hinzu. Der zu-eilc Tlieil von iStatitimus quoque an i.st in dem J). Konnids IL
Stumpf Reg. 1943 wiederholt. Aber in'ihrcnd dort gesagt ist, Heinrich habe dein Kloster u
Frultuaria candcm in Omnibus libertalcni, quam Cluniaconse monasterium «btinere
dinoscitur, verliehen, fehlt gerade rf/'f.sc Verleihung in un-ierer Urkunde, und der Ausdruck
supra meniorata lil)crt<»s (Z. 41), der in dem D. Konrads II. in der vorangehenden
Erwähnung der Freiheit von Clung seine Erklärung findet , bleibt in demjenigen Heinrichs
ohne Beziehung. Bei dieser Sachlage ist zumal in Betruchl der Überlieferung unseres D. «o
in Gestalt einer besiegelt gewesenen Nachzeichnung der Verdacht, da.ss es leiihl nicht in
ganz echter Gestall auf uns gekommen sei, kaum abzuweisen; und während wir einerseits
annehmen, da-is eine Be.^limmung, wie .fie in dem D. Konrads II. auf den Vorgänger
zurückgeführt wird, in unserer Nachzeichnung ausgefallen ist, halten wir andererseits
jetwn die Immunilät in sich schliesscndcn Satz für interpoliert. — Das in dem zweiten s6
Theil erwähnte Privileg Benedicts VIII. ist nicht erhalten; es wird aber mich in dem
Sgnodaldecret Ja/fe-L. Reg. 4007 darauf Bezug genommen. — Zur Pucn formet vgl.
D. 5(13 und Ficker Ilalienische Forschungen 1, 65 f.
n In nomine .sanctac et individuc trinitati.s. lleinricus dci gratia Unnianorum"
impcrator au^UStUS. Siciit pro fdifiratis locis üunctoniiii, ne n statu suo dclii-iniit, iiostruni 30
fst^iuvnrc, ita pro (dificnndiü iiiiyrciitiutn prcces'' licnif,mc dobemiis susciporc fit, ut stabilitatis •■trec
tiiiri inpiaut, pia Rolliciliidiiio proi'Urarc Hiiiiis rci j^nitia doniniis ahlias Willi'lmiis nostrain clcineii-
tiain adiit pctetix iinoddani iiioiiastoriiiiii nustia aiictoritatc corroliorari sitiiin in lni'n i|ui ilicitiir Kriic-
tiiariH, ex propria licri'ditate iVatmiii eins (Jotcfrcdi, Nitardi ati|iip Kotborli in lionorc »ancty di'i
fr''iiitriciK Mariac saiictiquc üoiüf^^Qi niartiris constriictiiin, veliiti in carla iudicatiiii u Gimtardo dincono W
(.'dila*" continctiir. Ciiiii» pruribiis »UHceptis priiiR re^ali prycepto coMtirniavirnuH, deliinc. ut staliiliua
livnuaiicnt, inipcriali auctoritatc rorroboranius, .sub nostra dfifensioiie ca ratione rccipiiuus. ut iiiilliis
dux nmrcliio t-onic« vieecoinc« vcl aliipia noittri rcjrni iiiaior :inl minor pcrnoiia prffatum'' nionastcriuin''
iiii|iil<>tnri' aut < (\c CO vc'l sul) CO ab liominibu.s positis bannum vel alif|uani publicani
CXaetinni'ni t'Xiperc Vt'l aecipcro aut>'' de ein.- dem ifbu» * aliquid audiat .snl)lialiiTr. Sta- 4»
tiiiniuK quiK{n(- ot dci nostraqiic auctoritatc cuntirmanius, ut idom Im-iis sujira mcmo-
ratam libcrtatcni in onictis optincat, et quccunK|uc de eins iibcrtatc d stabiiitatc, de
abliatis flcctionc et consecrationc a doinno apostolico lienedicto nudtisquc cpiscopis
in privilejjiis et Hinodalibus dccrctis statuta sunt, rata omni tempore et inconcuHsa
4W« fRieger - Hloub •' "/«'• um Rasur \i) an dem ernten e eine rauUa nuaiadierl v} A ii
a) V eorr. au- :ii dieser Inlerjiolation vgl. die Vorbemertcunri
M i:i N i;i(ii II. Hii'.!. üSl
Hrniitiiti- subiiixa c-i)iis<'i-vc'iitur. Kt tit lic;c imstn; iii<^(-nuit!)tis aiiotoritas .staliilis i-i iii-
coiiviilsii "iiiiii iiiistliinc pcniiancat tcmpor«'. liuc iiii|ifriali' |iii'cc'|itiiiri imlr <i)nscii|iiiiiii
niaiiii |>r(>|)ria rontiniianti-s si^^illi nostri imprcssiDiii; iuHsiiiiiis insigniri. Si ijuis aiituiii,
quod al)sit, liiiius jir(;c('|)ti violator i'Xtitcrit, tiiiiujiiniii iinporialis banni traiisgi'cssor
6 ccntiuii iiliras ojitiuii Jiiiri |icrsiilvat, iiicdietuteiii nustn; i-aiiKriv et iiiu)li<-tatcin ipsi
iijDiiastcriii, et iiisii]»'!' ai)<isti)li<r iiialudictioiii subiacoat'^.
y Si^iiiiiii iliiniiii lli'inrii'i liniiiauoi'uni iii\ icti.s.siiiii (M.i iiii|>('ratiiris atigusti. ^
^ Ilii-^o caiifcllariiis ail vifcm Klxtrliardi archicaiu-cllarii rccogiiuvit. j^
I >ata IUI. 111)11. sc()t<'iiii)ris iiidirtiiinc \ 1, aiiim doiniiiici; iiieaniatioiiis niilli-Hiiiiit
111 XXli'l, aiiiii) doniiii Iluinriri si'cundi i-ogiiaiiti.-< .\.\j'l, iiiipiTÜ vcro .\; acliiin Hcniiata;
tV'liciter amen aiiifu amen.
■ I). D.)
Heinrich bestätigt der bischößichen Kirche zu Be)-gamo die Immunität und
16 die Unverletzbarkeit ihrer Besitzungen, soweit nicht ein Urtheil des K'önigs-
gerichts entgegensteht, und ei'kennt die von ihr seit den- Zeit Karls d. Gr. ge-
schlossenen Tauschvei-träge als giltig an. — — — — .
Celcsliiio Hislurifi di Bergamo 'J'', 416 aus Abschrift (H) = IJgheUi Italia sacra eil. I.
4_ 6-Ji) = ed. II. 1,441 =^ Migne Palrol. 140, 374 h" IHl. — Lupi CD. Bergom. ii, r,ar
so ivohl (ins dem verlorenen Original (L). — Stumpf Reg. 18H7.
Verfiisst mit Benutzung des D. Karls III. Miihlbacher Reg. 1627. Die von Lupi be-
nutzte, von ihm (ds Orlginiddiplom befrnchtefe I'rknnde des Capitelsanhivs, der schon zu
seiner Zeit das EschatokoU fehlte, hat bis jetzt nicht wieder aufgefunden werden können.
Wir mussfoi uns also bei unserer Ausgabe an die Drucke hidten und liaheti den aus dem
86 verniuthlichen Original geschöpften Lupi's zu (rrunde gelegt. — - Da noch am 22. Juni 1022
der Vorgänger des Ambrosius als Bischof erwähnt wird (Lupi 2, 506), wird das D. in
den .Jahren 1023 oder 1024 aim/estellt sein; ?r»V reihen das Stück um so eher hinter der
er.'ilen ilaUeni.ichen Urkunde dieser .Tahre ein, da a-ir auch sonst von der .Anwesenheit
von Italienern in Brumalh wissen, vgl. Bresslau in Hirsch .hdirb. '■>, 261 X. 1.
sn In nimiine sancte et individuo tiinitatis. Heinricus divina tavente dementia
Homanoruni " imporator augUStU.s''. (Jniuimn siiiu'tc de! ecciesie iiostroniiiKiuo fidoHiiiii pre-
sentiiun vidclicct ac futiironiin .sagacitas noverit Ambrosium .sanete Pergain c ii s i s i'c-clfisie voiiera-
l>ili'iM c|>iscu|iiiiii ucistio ol)tuliss<' i'liijiiiitiu piccipta atiiui.' auctoritatcs |iiissiiiiiiniiM nnfriistonnii vel
rcjjum seil |iiimU'c«-ss<iiiiiii imstronini uiuiiiiiiii, ({iiDtqiiot a tempore divc iminmie iiia;,'iü Kainli legiia-
äi voruiit iisnue ad prcsiMis teiii])U.s iiostriim, qui oiiiiies imniiiiiilatis suc ac libeialitatis iituuiiniiic prefa-
tain ceclcsiani i'\altariint i't '' roluiranint'' *, petiitiiuo'', * iit coniiidoni aiictoritatibii.s nostraiii superaddc-
rciiiiis auetoritateiii. Cuiiis devotis prccibus lilientissimc asseiisuni preboutes lios apiee.s inseribi iiis-
»imiis, per i|iios doccrniiniis, nt, i|iiid<|iiid autiqiii iiiiperatures et reges, iiiiperatriees qiiuqiic ut reginc
Komanoriiiii, » Laiigobardoriim ^ seu Kraneoruni nee non et reliqiii deiim tiniciitcs iiicmoratc sancte
Fergaiu e II » i «eelesie K suis prceepjis et tcstanientis euiitiiliTiint et pustniudMin precelleiitissimi reges
4H4. f) SU auf lia.tnr.
495. [Holtzmaiin] a) fehlt in L h) augusti // c) // = VU. .Vf. .'^tum/if Ref>. l'>44: fehlt
in L d) VU. - NU.; corroborarimt LH o^ petitque L f) Loiigobardoruiii // g) ecclesi L,
HO »/a.s Schtiiss-i: i»i Ilnich ai(.i(/pfalleii ist; ecclesie //
632 KAISKKIUKI'NDI. N.
iiti|iu> niigiiKti siia aiictoritiilr (■onlinnnvrriiiit, Kliiliilc nt>|ii« iiu-oiiviilsiim nostris fiitiirisiiuo loiiipiiriliiis
in i|>«ii»i iure ot potostnto iicrpctiiiilitor innnriil, i'l iiiillus coincs vel luililirc |iiiiiis index ot j^a.stnldiu
vol nlia i|iielilipl porsoiut in inuiiaNtpi'ÜK xomxItirliÜN vol '' occleniis l>ii|iti.siiialil>iis mit riiiiiiiiHliliiis »lmi
orai'iilis vel ciiuctiä |io.ssi-s.sii>iiiliiis '. <|iins a'' tpinporc, iit pi'iMliximits l', iiiii^''iii Kiiri>li iisqiio in proscii.s
umlfciiiiquo iiifra rognum Itnlicnui si'pc ilicla Porfifam c n s i 8 eccIcKia IiiiIiimi' ili/^'ncscilnr vel c|uns 5
(trinccps iiiibi ilivina piotti« niu-nu>nlnre voliiorit, nemo snpcriuris unt inforioris roi publice piociirator
all i-anüas iiidiriario niore andionda.s ronvrnliun facpro vol fii-da exi^cro aiit niansionaticinn vel paratiis
(•xi|nircii'. paralVeilus aul tiili'inssoros vinlcnlor tdlli'ie. clerims ciusdem ocelosie in por.sonis vel iloniilius
suis Irilcrc vel lioniinos tani in^onnus lilii'llaiios ' i|nnni<|iii' .sprvox in posüpKNionilius vel niaiisloiillius
ipiiiuK eci'lesic (■umuianenlcs potostative ili»li'inj,'rro nci- uilaa pnbliou) « rodiliitinnos vel illicitas iicca- 10
aioncs • sivo an^aria^ .supcrimponero aiidvut vel infcrre prcsiimat *, qujltinus pro no.sti'a incolnini-
tntf slAluqiic rc^ni nostri alti^isininm dnminnni iugitcr qniotc valcant exoraro. Ilisupcr procipiinuH
ntqiip sUltllllDlIs, ut, iindo('nni|no a tcniporr prcl'ati inagni Karoli legalem in vcsliturani haliere diiio-
»eitur iam diela ecclesia. nilllain doMiinoratiniioni * qnislibet fneeie prosiimat, llisi prilis ante
nostri prcsentiani '" iiuliriario moro diffiiiiatur. lubcmus prctcroa atr|U(' saiKMiniis, ut i»
wnivcrsas c'iiniiuutatii)iios. (juas cuin parte palatii nostri scu cmii i(li(|uis ciiiscojpiis
alibatiis iM)iuitatil)iis xonnclocliiis [niblifis prenoiniiiata Peri^amcnsis fci-lcsia a Iciiipiire
proliliati majjni inipcratoris Karoli iisquc in prescus Icgaliter factas hab(!at, ini-oiivulsa
rotincat, peipetualitcr" possidcat absque iiHius" in posteruni contradictionc scu publica
rcpcticionc, salvo inviolatoquc iure ipsius CCclcsic. Quicunqnc antim liiiius nostri |)rec'cpti »
provarieator inventns fuerit ac c<ini|iri>hatn.s, iniinnnitatis pcuain, qnani (ndeni ecelpsic in trigmta
libris auri fntnram concedimns, persolvere sil>inu't copatur. Et nt hov. nostre conlinnationis sen lon-
cessionis atqno inununitatisl' l'iitnris trniporilms iniili.itinn ohtineat rolmrcni, mann prii|iria linnantcs »
sigillo noiitro sißillari inssitniisl.
496.
Heinrich verleiht dei' biscluißichen Kirche zu Würzburg den Wildbann über
einen Wald mit anr/egebeuen (ireiizen im heutigen Steigerivald.
Briininth KrJH September U.
Litier ulfmx Wirzburg. um 1278 geschrieben f. 22 im k. Kreisnrchiv zu Wiirzhurg (B). —
lAbi-r privil. Lnuretitii von 1313 f. 238 ebenda (D). — Xotariellr Cojiif vom .1 . 1167 so
im k. Beich.sarchiv zu München (F).
Fries in Ludeirig Wirizb. Geschichtsclir. idü Extr. in deutscher L'ljerselzung zu Sept. 3. —
Conchisionea (diqmit iuridicae concern. caundm inier mon. Eliraccn.s. et episcop. Herbipolcns,
(s. a. rt 1.) 2''. 17 :i aus Abschrift. — JMnig RA. 19, 730 n° 3 aus Abschrift — Schnlles
Hist. Schriften 2. 228 w» 3. — Mon. Boica 31", 297 n" 13H aus CFB und <>,d. Lnpnldi v>
de Bebenliiirg. ■ — Böhmer Reg. 1246. — Stumpf Reg. 1811.
Verfasst mit Benutzung des J). 326, vielleicht von demselben Mann, der diese Urkunde
hergestellt hat. Das Eschatokoll entspricht dem Gebrauch des GB. — Zur Deutung der
Ortsnamen vgl. v. Spruner in Archiv für die Ge.ich. dr.'i Obermainkrei.ses 2" , 67 f.
In nomine sanctc et individuae trinilalis. Ilcinricus* divina i'avente dementia «o
ii'onianonini iniperator aiigustus. Novorint omnoK sancte dei ecelesie iinstnr|ue lidnlp»
4M. h) U - VL. SV.; et /> i; possesioiiibuii L k) Vü. =. M.; nl picd. a tiinp. /-//
1) II =^ VI'. — SU.: iiig. i|iiam lilifllarioK L m) NU.; pracNentiani //; prcNPnti« /-
n) L = NU.; jierpptualitcnini' // 01 L Nl'.; ulla /f pi ilnhiulrr fehlt in f. II
VV. ^ XU. ein Wurl nie pu;;iija i[) iulniniuit /,. *'
4J»«. [Bretwlau] a) Hciuncu» F
II Kl N Kl (II II. Iii-j:!. C3:J
|iri'.sriiti> siiliirt et riitmi, i|iiiilltcr uns |K'r liitirvciiliiiii Kljcrlliirtli .'^itlH'ti' li;iljciil)cr;;i'll.si.s '' i-c-
elt'sil' ej>isci)|)l snmtc \Vlrzcl>mj;i'iisi'' ccrlf»!!' jini tiilili sirviliitr iii>?<lri liilrli» Mfj^cnliarili i'iiisdcm
ai-ilici't'' «Ullis vfiu-niiiili |iii»li>rls liaiiiiiiiii iiosutiin sii|Mr liiiis, vidclirct CcrVO» et CCrva« SllC»
at((iic" ca|)rcii|iis, in (.-011111:1111 1 )ii>liiiari ' cniiiitis in |ia;;c( Fniciiclt •■■ ilifto, Kii-((iie in
6 c-dinitntit A(U'll)i-rti'' cciinitis, indc in i-imiitatii Ailtwini i-mnitis |)cnnic coniitatiiiii
(iiiiiil)orti ' ciiiiiitis ii.sr|uo ad priinitus titidatinii l)ii)tniari "^ (.-oniilis cninitatinn - imnii-
natim incipicntt's du Iskincljaidi ' iiixta a<|ii,iin Mniii |irr viam (|ur iliicit ad ilarniduscili'",
indu rci'ta via iisijiu' AniftTcliafii ", iiidc ad iirl)cni iOltaralia ", imli' Wacliriirnd i' .sui>('i'
ponteni in cadcni villa, sici^nr per viain t[Uf dni'it ad Kl('.sl)acii, indc ad l>iit<-nnianniin ''
lu all! sf ciiniitatiis |{ati'n/.f,'cwi ' atipic i|iiii;;i'\vi ~ iliviiimil, indc iisipn' in cuni Incnni nl)i
Klia lin\ins infinit in Kisiva', inclc de Kiia sni'snni ns(jnc in illnin rivcdnni qui" dv
K/.cIciiini^' dctinit in Klia" et i'iui<lcni rivujnni .snrsnin n.s(jnc ( M-asznlznn ^, indc* per
rcctani viani nsquc Parvnni ' 1 )nrnlii'iMi. indc nsf|uc ad '■ Winfjorslicslioiin", indo usrnio
1|iiiiiinii('''. imlc ad Oricntalrni Lankiu'im ' , dcindc per pnldic-ain plateanr' snpra villani
16 Hnllistat " ns(pn' in Swarziialni ^ indc snrsuni cnnd(Mn Hnvinni nsipu' Stadola, indc a
rccta via per ohliipmni nnius eailis uscpie I..illisvelt '•', indc ail Rrminenstat, indc suju-a
Ijciilinicliciin '' \irr nicdictati-ni ruostgouildes ' ns(|nc in pnhiieani plateani ijuc dueit
ad llorelnisnn'*. indi' ad Marelnii'^elnisa ', indc uscpic ad mcdinni Moin et .sie snr.^nni
Moin u.s(pU' ad enni loenni, de ijno prinuun inecpiinn.s, E.skinehaeli'" — , con.senticntiljus
»0 at(pio conlaudautibu.s" Eberhardo cpiscop» enni suis militibu.s, Hicliardo abbate Fnidcnsi
cum suis niilitibns, ipso etiani Megcnliardo Wirzeburgcnsi " cpiscopo cum suis, Ottone
coniitc'' cum suis, Adclberto cum suis, Gebeiiardo comito oiusquc fratre cum suis
ceterisque insu[)er ciiisdem rejfionis ciiniprovinciaiilms niaioril)ns et minorii)ns, ex ncistia
imperiali tr.iilitinu,. .i.in.iiii u.-i proprictanuis i't de nnstro iure in Icg-ittimani fnrestini in-
S6 dissoiubiliter st;d)iliinns cicliin irclc.'*io eiuscpie iirovis.nilm.s. Si (piis i;;itur luiins nostre''
nnniirieentie vinlat'ir exstitcrit, deeem libras auri persulvat, niedietateni eamere nostre,
alterani medietatem prcclietn ( piseofM) ■■ eiusdenupie successoribns. Va lu hcc m.stri'
traditiüuis auctoritas stabili.s * i-t inconviiUa permaiicat, haue Cavtani iiulc iT.iisril|i t am nia 11 11
[iri'iiria * i<il)ura 11 1 i>s .sljfilli iKi.-itri iinircssioiic iiisig'iiiii * iussilnll^!.
-> Signum" donnii ' Ileinrici K(nnanorum invictissimi imiieratoris augusti. (M.)"
Ovntberins canceliarius vice Aribonis areiiieajuHani rec()gnovit\
I)ata IUI. nonas scptendjris indictione VI. anno dominicc incarnationis MX.xiii,
anno anteni domni' Ijiiuriei" secundi regnantis"' XXII, iniiierii xcro XI: actum Bermate-'';
fciiciter amen.
35 4!M!, b) Baiii1ieiiborf;iiisis /•' c) Wiiv.fburgeusis B; Wirtüburgen /': Wirtz|)in'gen F d) f; seil.
elusil. li; seil, uiiisd. con: in eiusd. seil. D e) adcjue, tinil »0 (iftcr, li 1') Dyetiiiari D;
Hitmari F •;) V'olckuclt I>\ Folclolt F In /•'; Adeberti U\ Adeberti corr. in Adelberti D
i) üuinberti liF k) iJyetmari D; Dithniari /•' li Eskiiiebaeh /' in) /> (durch Con:);
Jlariiideseih ll\ Ilarindeseilie /•' n) Ii\ usque ad Aiiil'erebaeh /■'; ad intilgt in I> n) Ebe-
40 raba /'; Ebcra /' )i) Waelienrode />/■' t\) KotKnm-MwnmX I> ans Corrertur; I\otonmaiiiiini /'
r) liatenligeui l> tilnnli Corrj; Ratcnsgewe /'' s) Ypbiirewi J)F t) Eiska /•' u» iiue F
v) Ezelelii'im />; Kzellelieiii /' wi Elia F x) /''; üraszulzim ß: (.Tiaszultziui l> y) ß;
felill in F; vom Coireclor eini/efüi/t in 1) 7.) Parvuni Dornlieim — ad fehlt in U: Parvani
Doridiairn indc iisque nun Correctnr eini/cfii</l in l> a) Wintrerslieini /•' In Ypliilioiie T);
I U Yl>liuue /' ei Lanekheiiii h\ ].,aiielieni /•' d) viaiii Iil>\ doch n/l. unten Z, 17, wo alle
I plateani haben e) I); iKillista H: Hullstat /•' fi Swazhaha B; .Swartzalia 1); Swartza F
'X) Lillcslilt />/•' h) »0 0'/^•^ Hereliuleliciin li; Herelindeheim l> (ilurch Corrj; Herelenlieini /'
i) Wnstgeiiildes /> (durch Corr.t: Wnst^'euildes F k) Horeliiisen 1>F l| Marekbnrgliausen
I />; ^rarinirghiisen F m) no hier alle n) eonlamlant. corr. aii;i collandaut. /); collau-
I »0 dant. /;/•' Ol Wirtzburg. /); WirtziPiirg. 7^ [i) coiiii;is J( t\) nostre huius /'' r) F;
e\i. pred. B; op. prcd. corr. in ]"i'ed. i'p. I> s) Sii/nuni- und Heeofinilionnzeile fehlen in F
t) domini I) m M. fehlt in />; .•^teht in B unter der Siiinuni:cih vi duniini />/•' wi Hen-
riei /' xi retrnant />'; regnantc />/•' y) Berinate oiler Berinace /{; Berinate /': Ber-
mace /'.
KaUcrnrktin'Un in. tst)
634 K AlSr. KlUKl'NDr.N.
497.
Heinrich bestätigt dem Kloster Murbach den Besitzstand, die Linnitnitiit, das
Wahlrecht und die Zollfreiheit im Reich. ii„sii lO'M September 2.i.
Oriijiiudilijilom im kiiii. liezirksairhir zu Culmur (A).
^[<lrthle The.i. 1, US mis Chiiituliti- = Erl.liart Orig. Hulsb. IM n" 11 , = Mh/iie b
I'.iliol. 140, H7ö h" ISä. — Liiiiiij RA. hKi>'ii «" 'J'-i »iis A. — Srhipfliti Als. dipl. 1. l.'itt
ii" M) aus A = Grttmlidier Hist. tl'Alxnce /'', JIT »" .'J/ö Krlr. — Böhmer Reg. VM7. —
.S^MMiy»/" Reg. ISIS.
Auf einem diirrh Voraitxferligidig des Monogramms hergeriehtetvn Bhinquet geschrieben rmi
(ili iiinnillclhiir muh dem DO. II. Li.'). lo
il'.i § In noiiiino sam-tiio et iiidividuao trinitatis. Ilcinricus divina tavente cle-
inentia Konianoriuii iinporator augiistus. si eijr<->» locn [lülvinis cultilms iiiitiu'i|i»tu proptor
niiiori'in ^ di'i <titnniiiN i't in uiscU'in Ihi-ik silii faiiiiilniitilnis liciielioia opnrtiinn liii'<riiiiiir, prriiiinin noliis
apiii] (leiim netemiu> rcmiinoratioiiis repciidi coiitiiliiiiiis. I'roiiiili- niiiiiiuni liilc liiiiii M<>sii>inini tum pre-
seiitiiiin minin i-t fiitiirorinn iiovorit iii<liistriia'', <|iiia vir vuncraliilis Dcf^oilliardlls aliliaü ox muiia- is
sterio Miiorbaeli, ijiiod est coiistnictiiiii in Iioniiro saiictac <Ici j^riiitrlcis si'iiipi'r<|iu' vir^iiiis Mai'ia>>
Hnnctiquc Pctri priueipi.s apnstoloruni i't saiieti Lcildcgarü martiris et opiscopi, (li'tiilit ulitiitilnis nostris
Alictoritntcs inmiinitatum doniiii Ottonis seCUIldi Hoiliaiioruin iinpi-ratoris aiiR-usti cptorormiii|iii>
preccssoruni nostronini repuni scilicot et inipcraturiiiii, in i|iiiliiiK ooiitiiiuliatur insfituni, iiualifcr ipsinn
nionastiTinni rinn ri-lius et lioniinihns silii iu»tc Kubicctis nl« aniorcin di'i fiiiiiiniillitati'nii|iii> fiatniin SO
iliiilrni consistcntinni sn1> plenissinia dofcusionc ooruiii et iiniiiniiitntis tiiitixnc lialKiitnr. Siil pro ici
lotiiis tirniitnti' rarissinia nustra contectalis OuilijJUllda, Ai(.'rntinac civitalis \\ (Tcilliario vcnciand»
cpiüropii eoniito, nos postiilavit, ut liiiiiisccniodi nostrao aiu'toi'italls innniiiiitati'iii cij^a ipsiini niona-
stcrium ob rcvcrentiam ipsius .sancti loci liac nostia rcnnvareums atiiuc i'unlirniarcnius aiictoritate.
Ni>s vero eoruni pctitioui pro dt-i amore Pt nostrao nicrccdis aiipnioiito libcnter annuimu.s et lioc prc- 2&
rpptnm inde conscribi inssinius, per qnod eis omnia loi-a, i|iiai' vel tempore Kberliardi et Lintfridi
nsibns eorum eoneessa sunt * et modo in eoruni ventitura tenentiir ail sniini peeiiliare et ipiae iniiiste
abstraeta noseuntiir, nostra impiriali anetoritate oinnia eis eoneedinius ae roliuramiis <isi|iii' intcr Ke
eli|,'c'ndi abbatem, ipii eisdem rebus fratrnnic|ne rcg'imini preesse jiossit, <|nan(bi('inii(|Me iiecesse s!t,
liberum eoneedimuN arbitrinni. Insnper eliani iniperiali secptro saneimiis, nt nnlliis eomes anf iudex .10
»eil ((uaelibet prepotcns ]ier8ona mansioncs in illis loci» habere ant jiaratas e\i|uirere presiunnt, aed
ein liccat qnicto ordiue degcre et rc{srularitcr doniino militari. Tlieloneum vidcliect iuxtn anti(|uas an-
teepH.Hornni nostronim eoncesmones ab eis vel eorum liominilin.s jier onines reg-ni nostri finea nequc
in urbe nei|Ue in via neqne ad punte.s seu ali(|nae'' strietu r a i'' nullo modo aeeipiantnr vel
<|Uerantnr. Kt tit lioe no8tra<> ennlirniationis preei-ptiim tirmum st:i))iti'tjii(. |)eriiianr;it, manu no^tra 3I>
illiid snbtuK tiriuavimUH si(rillii|iie nostri impressione in.tigniri preeepinius.
y Signum donnii lleinrici l{<>nian<irinii iiivictis.-iinii iM.) iiiiiicrat<>ri.-< aiif^ii.-iti. §
^ f MHitlicTius cancellariuis vice Aiiijoni.'< arcliicappellani recitgnovit. p SI. :{.)
Data VII. kal. octob. indirtiniio VI, anno doniinii-ac; incarnationis niillcsiinn XXl'lI,
anno vfro donini Hi'inrici sfciiiidi rt'^jnanfis XXM, ini])crii ••uitcni x'l; actum I'asilce; lo
fflieilcr amen.
497. [BrcMlau] a) J - VC. li) A c) A, itall alic|ua8 stricturas der VI'., deren Sinn <!li
ni'rhl remlnnilfn hnt.
II Kl m;1( II 11. 1 ()•_':!. ü.'Jä
J/eiiiric/i schenkt dem Kloster Rheinau ein Gut im Klettgau, das, früher dem
rechtlosen Mann (Hternm r/phUrir/, dem Kaisfr durch Richterspruch zuerkannt
war. Kistfin W^-.i Ollober ^'.t.
6 Orii/inaldiplom im Sliialsnrcliir :ii Ziiiiih (A). — Clintiulfir von Uhnnmi iieschriilicn
lim IIJH rill. H4 rhi-tidii (li).
llirnjiitt (iniiiil. V, 1(>5 )i° Itili nn.s A. — - (Miins) I)p iure nilioiiilinr iiiiin. Jihciiorieiisis
(Liizvni 17IS) V7 Ulis B. — Meijir rim Kiiimim ('mi. rnii Rheiuiiii tH ii° HO «h.s .1. —
rH. ihr Sliiilt Ziiruli I, l:'l n" VV.'' uns A. — Ifiilhir liiij. I'HH. — liolimir L'ii/.
10 rjiS. — Sliimiif lirij. 1811.
Verfiisst 1111(1 fieschriehen von Gli, der hier und in den niivlislai DD. die Kijniiisjuhrr nm
eine Einheit zu hoch ange.ietzf hat. — Der Name des geschenkten Gute.i ist anhekannl ; Wiz-
ziiihue (zerstört, l>ei Weisircil, Amt Widdshnl) hat ein späterer Interpulator , der muh
FerliijsteHnng des Charlutars B den urspriinyliilien Worttaut des D. 498 veränderte, du für
15 ausgegeben (vgl. N. ») : ob mit Rectil oder grundlos, müssen vir unenisehieden lassen.
{V.) I! In iiipiiiiur s.uu'tjir et iiiiliviiliiac triiiit;iti>. I Iciiirii-iis divina l'avt'nt<' ili--
incntia Kdinaiiiiriiin iniiicratcpr augustus. Si voncraljilia aecelcsiariim di-i Inca ali-
fiiiiis (liiiii i|! cciiiiiiHMld (litarc at- suldimarc stiidufrinius, iioliis id rc-giii((iii' iiii>tri statui
jinifiittiniin essi' miniine dubitaimis. (^»iiajiniptcr iiovorit oiiiiiiuiu Cliristi lidilium imsti-ii-
io riiiiKHic universitas, qualiter iios pro reiiiodiu aniniai' nostrae j)arcntiiin(|iii' ncistronini
lU'c 111)11 per iiitcrvc'iitiiiii ac- pcticionoiii dilectissiuiae eoniugi.s nostrae Cuiiij;'iiiidat'
videlii-i't imprratric-is auj;ustac cuidani iiioiiastcrio Hinowa dieto, ciii vonerabilis aljlias
Biirc'liardus prcossc vidctur, |talp|''' prodiuiii, rpi|alf|''' noliis ab uiio cxloi:;« li(iiiiiiie
Ottcrain dicto iiisto iucliciiiu iiidicin adiudicatiuii t'iiit. situui in \>:v^i> ( 'liligciiwc in
ii C'iiniitatii voro IJadcbotniiis foinitis, cum oiiiiiibus ciiLsdciii prcdii pcrtiiicntiis aj^ris arcis
ai'ditifis terris^ vidciicct ciiltis et incultis i-urtiticiis inaiu'ipii.s utriuscpu' .«exus pratis
pascuis iiiolendiiiis piscationibus silvis vonationibus atpiis aquaruiiive deciirsibus viis
ft invii.s cxitilius et roditibus ijuesitis et infpiirciidis (■ctcrisque omnibus que quoiiiodo-
cuiiKpii- noniiiiari vel scrilji possiint utilitatibu.-s ad ipsuiii prodiiim pcrtiiicutibiis per
30 haue nostraiu iiii|)erialeiii pa<;iiiaiii eoneediiiiiis atque iari;iinur et de iiostro iure ac
diuiiiiiiii in eins ins et diniiiniuin nnminci tiaii>t'niidiimis, ea videlieet ratione ut prc-
dietus ablias siii(|ue sueeesores '' liberaiii inpstliine liabeaiit de eodeiii predio potestatein
(piiecpiid eis |>iaenerit ad usuni aeeelesiae taeieiidi, oiiiiiiiiiii lioniiiiuiii regiii ixistri
eontradictione reiimta. Et ut liaec nostrae ini;<'miitatis auetoritas tiniia et ineonvulsa
35 üiiiiii postliine perinaneat teiniiore, lioe prece|ituiii inde conscriptuin manu propria eon-
finiiantes sigilii nostri inpressione iussimus iiisiü;niri.
§ Signum (bmiiii Heiiiriei Itoiiiaiioruni invietissimi (M.) impcratoris '' augusti. ^
^ Guntlierius eaiieellarius viee Aribniiis areliieappellani recognovit. | (SI. H.)
Data IUI. kal. imv. indictione \l, aiimp doniinieae incarnationis inillesinin .x'xii'l,
•«0 anno veni ilnmni lleinriei seeundi rcgnantis .NNlil. iiiiperii aiiteiii X ; aetiim Ileriiisteiii :
felieiter amen amen aiiicii.
498. [Bresslau] a) erf/ilnzt aun B; in A ist tale ausrmliert iiml ülter der Rasur oo» jüngerer Hand
Wizzinliuf geschrieben; ferner ist der erste .Strich des a ron c|ualo ausradiert und dafür c>
</cschrielien, der zueile .Strich des a und das 1 honnten nun als d gelten, das Srhiiiss-o uiirde
Ab i/lciclifalls ausradiert li) ..1 c) darunter ron jüngerer Hnml in irrläiii/crten Buchslnhen
80*
636 K AisK iiriiKrxni: N.
Heinrich schenkt dem Xonnenkhstei' Erstein ein durch Richterspimch encorbenes
Gut zu Kucnheim. Slntsslmnj Km Noremha- l.
Ofigiiitildijilom im kais. Brzirkxarrhiv zu Slrdsshiinj (A).
Iiireiitaire soiiiiii. ihs airli. (Jijxirt. ilu lins- liliiii :i (Pttris 1S<>S), 2(il dt. — SIniiiiif b
Artn iiied. 384 n" 274 aiis A. — Sliiwjif liiy. ISN".
Vfrfa'isl um] geschrieben roii GB.
I'IC-
ali-
{O I In iioinino sanctac et individiiac triiiitati<. 1 |iini'iiu> (li\in,i tuMutc
iiuMitia Hninaniinini imjK'rator au{:;nstus. Si venerahilia jicci'lcsianun dci lue:
oiiitis (li)ni ü coininixlii ilitarc ai- suljliniarc stiulnoriimis, iinl)is id rc<;ni(nn' iKistri statui lo
l>nifntiiruiu «'SSO niiniiiii' didiitaimis. (^hiapniptcr mivcrit miiniiini Cliristi lidclium
nostronmuiiu* univorsitas, fjualiti-r ims |irii rcmcdin aniiiiar nuslrac ]iar(iiliiiii(|ur iiostro-
niiii HCl' imii JMT intiTVcutuiii at' |K'tii'i(iiiciii dilcctissiinac ci)uiiij;'is imstrac ( 'uiiifiuiidac
vidolicft iniperatricis auj;ustaf eiiidaiii iiiniiai-tiTio Krenstcin dict" in lionorc saurtnc
Äinriae soinper virjjiiiis sanftaoque (-'cciliac martiris constriu'to, cni vcncraliilis al)l)a- 15
tissa llildij;art preessc videtur, ipioddaui mistri iuris predium Clioncnlicini dii-tuni iusto
atqtie Icf^ali iudicuni iudirio nobis af(|uisitnni, sitnni in ])af;(i Alsac-iac in cnniifatu voro
Ottonis c-iiniitis. cinn nnniilius cinsdcni pri'(lii pcrtincntiis aj^ris arcis ai'iliticiis torris
vidclicct cnltis et incultis t-urtificiis inancipiis iiti-in>;(|no scxiis jiratis pascnis silvis
venatii>nil>ns aijnis a(|uarninv(' dofiu'sibus piscatiiinibns nudcndinis viis et inviis cxititius 20
et reditibu.s nuet^itis ot iiupiirendis eetcristjuc onniibus tjnc (|Uiinicidiienni(|ii(' nnniiiiari
vcl seribi ))ossunt utilitatibus ad ipsuni jyrediinn pertinentii)us [irr iianc nosfrani iniiic-
rialeni pa^^inani enneedinius atque larj^iniur et de nostro iiiri' ac dDniinio in eins ins
et diiniiniuni (Hnnino transfundiinus, ea viib'iieet rationc ut prcdieta abbatissa sibiquo
jmstidne sueeedcntes übcrani lialieant de codeni predio potestateni quiequid eis jilaeiicrit 25
ad usuin aecelcsiae faeiendi, onmiiim buniinuni roj^ni nustri i'imtradietione rcniota. Kt
nt liaee nostrae in<jcnnitatis auetoritas stabiüs et inconvnlsa unnii jiDstliinc perniam-at
tempore, ime preeeptuni inib' conscriptuni niaini propria cnniirnianti's " siü,ini luistri in-
pressione iussiiniis insigniri.
^ iSi<^iuni donnii llcinriri b'nniaimnuii iiivictissinii ,.\l.i ini])iratiiris aii-^nsti. ^ so
H (Juniiicrius canceliariiis viee Aribonis arebieapiicilani reeoj^novit. ^ (SI. D.)
I )ata II. null, iiuv.'' indietiono vi, anno doniinieac inearnationis niillesinio .WIM,
anno vcro dimnii llcinrici seeiindi re<!;nantis x'xii'i, iinpcrii aiiti-ni X: actinii Stra/bui-c;
l'i-jifiter amen anwn amen.
500.
TTr-inrifh nr/cnndet für 'la.f h'/ostur S. Mn.riui/it hei Trier.
Muinz l<r>:i Nitrcmlicr :t(l.
Urkitiule, ficachrieheii um das .J'ilir lliri, in JJijiluiiifijrm im (Jtnl. Int. if'^Wi der XnlioiKil-
tiibliothek zu Paris (A).
49M. 'Bn-sslau] a; «»« 11 Corrcetiir \i) II. tioii. ikiv. wtihrHclieiiilirh in ilnfilr ijelaxscne Lücke *n
>ini-li</ffr<iii€n.
II i: I \ Kic II II. 1(12:«. 0.17
liiiiinr All/. Tinir. r<1. f. J , WtO Erlr. uns li mil imlict. \ll = id. IL l.-'ill. —
(!iifli'iiiis (.'!). Miitjaiil. :S, lOt'A UnuhslHik aus H mil a. rcj;. XXII. — Lnniii/ in Ada
l'nliilimi :i, Uli n" W iiii.-i A. — liei/ir Millilihiii. Vli. I. Mi) ii" :UH> uns li. — (liirz
Milhlrlicin. Uiij. IJ:.'fi. — lilihnni- lliii. l'Jii>. — Slinnjif Hill. /«/.».
^ f)ie heulen I>1K ~ili(>. .'id'i. ruti denen (Ins :nu'ile nie liesieiiill irnr iiml ilnlier nur ilns
erste der Kitmlei Fried riihs I. im .1 . II8'<! nirgelef/l irnnle (Shiniji/' /{ei/. l'.il'.i), yehöreu
zu der Serie run Ui Fiilsiliiinijni, irelrhe, irie von liresslnn in Wrsidenisihe Zrilsijirifl
.'), '.tu //'. einziehend iliirijeleijl irnrdeu isl , ritn einem und demselhen Möiirli ron S. Mii.riinin
lim diis ./. 1 1 in (ingeferlif/l wurden sind. Wenn JUrres in We.ildeiilselie Zeilsrhrifl H, '^:iil f.
III die Fiilsiliunii für einiije .Tnhrzelinle jiinijer lii'ill, .w mimr« irir seine diinnif lieziiißiehen
Aus füll nini/eii mit der Demerkiiny (ihlelinen, dii.ts die F/llsehnniien , die Jiirres nieht seihst
gesellen hnt, nieht hhiss, wie er leiehlhin nnnimmt, iiu.t derselben diplonuilischen Sehidc
wie das D. Ileinrirlis V. ron Ulli Stumpf Iteij. :I:'I7 herrorfiefiinii/e» , sondern iinzwei/'el-
hilft run demselhen Sehreiher, der Conte.ii und Dnlieriinfi die.ses T)H. V. heriiestellt hiit,
15 (jesih riehen wurden sind. — Uns Vrotiihnll liiider Crlninden ist, wenn wir nnnihmen, diixs
in 1). .')()'.' die Wolle palacio publico hinler regia villa (rijl. J). 'Uli) interjKilierl
sind (denn heide liezeiehimngen nehen einander sind nnstiissig), dnrehnus nnlndelhafl und
stimmt inshesmidere amh in der irrigen Bereehniing der Königsjiihre mit dem dnninligeu
Kanzleihraiteh üherein ; ein Anfenihall des Kaisers zu Trehnr im Anfang Deremher 1():i3
«0 ist dnreh das D. 501 gesichert, ein solrher zu Mainz einige Tage vorher iiaeh der liieh-
tnng des Itinerars hiiehsl irahrseheinlieh. Daiineh Aann also mit Bestimmtheit migenommen
werden, dass dem Falseher zwei echte Vrlmmlen Hiinrirhs vom 30. Xav. lO'i'.l ans Mainz
nnd mm U). Decemher aus Trehur für S. Ma.rimin vorgelegen hnhen. Was aher ihr
Inhalt dieser eihten T'rlainden war, ist ebensowenig zu .tagen, wie sieh feststellen liissl,
sa ans etwa aus ihnen in die Fälschungen, die durchaus den einheitlichen Stil ihres Verfer-
ligers aufweisen, übergegangen iit ; am ersten würde man noch die Intervention der drei
Erzliischiife wenigstens für eine der beiden echten Vorlagen in Anspruch nehmen können,
dann aber wohl nnr für die erste derselben, da Erzbischof Pilgrim von Köln .schon Weih-
nachten 10^3 in Rom irar. — Die historische Glauhiriirdighiil der in den beiden Fol-
•ii schlingen berichteten Tlmlsinhen ist auf dem Wege nnd mil den Milliln iHiilomalischer
Kritik nicht festzuslellen und daher hier nicht eingehender zu erörtern, vgl. darüber
Brc.sslau in Westdeutsche Zeilschrift ö, in /f. und Jörres ebenda 8, 232 //'. Xur dies
sei, ohne da.ss damit für die Glaubwürdigkeil der Zahl von 6656 dem Kloster angeblich
entrissenen Hufen eingetreten werden soll, zu den Ausführungen und Berechnungen ron
■i.'' .Törres bemerkt, dass sie sich auf einen ganz schlechten nnd durch eine erhelAiche Anzahl
ron Ort.snamen inlerjiolieiien Text .stützen, und dass in ihnen überhaupt eine Reihe von
Momenten , die für die Beurtheilung der Frage in Betracht kommen , nicht beachtet
worden ist.
('.' ?i In iiiiiiiinc sancte et individiie trinitatis. Iltinrii-us ilivina tavcute cli'-
in nicutia Knmaiioruiii iinjicrator augustii.';. < Qnaiiivis anti([iii)s tiTiiiimis |ii-('tiTj;rrili las
noii sit et y quainvi.s ah accclesiasticis iiistitutionibiLS et a jiateniis iirriiuliciis luilli
sit licitimi (leviaro, nostri taiiicn iuris ost jiro c(,'teris id soiuin et .speciale, ut, unde
rideles nostri iiit'ra regnum nostrum gravantur aut unde aeeclesie dei detrinieutuni
niagi'* ([uam connnoduni patiuntur, in melius semper eominutarc deboanius. Idcircn
i:< tideliuni iiostnirnni presentium seilicet et t'utiiniruni sollertie nutum fieri eupinius, qua-
liter nos ex abbatia saneti Maxiniini, (pie in suburbin 'rreuimruni sita est, ubi Ilarielio
venerabilis abbas proessc videtur, ([uasdani curtes et territoria, scilieet ad sex niilia
sexcentos quincpiaginta VI niansns, a prefato abl)ate in benetieiinn aeeepinnis et Ins
638 KAlSKia KKl M>i: N.
H(lrlil>U!> iiiistris: lloinrii-n ilui-i rt K/./.uiii palatiiio roiniii urc imn Ottniii coiiiili. ([tii
niliil a repio vol a niil»i> us(|uc atlliuc liahcn- visi sunt, vu ratiimo hc'iiciii'iaviiims. ut,
«juia jiri'ilictiis iilihas iaiii sciii" i'initi'i-tus (.-ciiinntKlc nohis (loini iiiiliti('([iii' sci-vire non
piitfrat, ij)!*i ft luTrdcs eoruiii |ini ooilciii aliltatc suiscjuo siU'i'i'ssiiril)iis (•iiriaiii r(';;alciu
|iftinit ot in »'xpiMlitioiitMii caiit, al)l>as vit« sh'khic siifci-ssores a curia ri';;ia t-t omni h
»■x|)»MUtii>nf. qiu-iiiadiiuxiiiin al)l)as de sanc-t" Williln-nnln, nniniiKi siiit liKcri, iiisi in
Mii^iiiitii'iisciii sivc Mettfns«'iii aiit C"i)liiiiii'iisriii fivilati'in ad j^cnorali' iiim'iliiini sivc
oolliii(uiiiiii, ali(jiia magna nci-essitatf fiifjontc, tui>rint invitati. Et ne aiiinn; nostr«;
tlctrinii-ntuui iiidc |iatiauiiir, si ca, i|ii(; a fidi'lil)us Clwisti i'idcni sacratissinm loi'u cnllata
MHit, nos iniiii^tc aiit'ciTf vidcanmr. tiniorc dci et animv' iiistii-i«; facti ncc nun Arilmnis m
Jlogonciaccnsis i-t l'o|>|t<uiis Trcuircnsis ac l'iligrinii ( 'nlnniciisis vtMicraliilium .ircliii'iii-
sci>|)onini aliiinunriuc tidcliuni nostrnnun coliortationc t-cinnimnili scrvitiuni. (|no(l unhis
ft rjuihnsdani prcdcccssorihus niistris de cadcni al)l)atiu in .sccnndd süin|)cr annn |)i'r-
solvchatiu", jir" cisdi'ni lionis et |)ossessi(inilius, ([uc indc altstulinins, dco sanctocinc
lohanni cwanf^disti; et hcato Maxiniinn cnnctisqiie jicr cos inihi al>batilins in piTpetinnu is
ij;n(>scendi> indnl;iennis et indnigendn i;;niiscinnis, et nc (juis succcssurnni nustroruni
i*ej;uin vci iniiieratiirtun ideni servitinni in )iericulnni aninn; nnstre ac sm; inde ultcrins
cxigat, nisi ea bnna, (jne nun tani in nustrnni cpiani in ennuii scrvitiuni iinli' (li>traxinnis,
ox integni rcddat aut rcstituat, mistra impcriali auctiiritatc onstitucndi» prceipinuis et
juvcipiendii conHnnannis. Precipinuis etiani atqnc intcrdicinniis prcfatn nl)bati suisquc so
.successoribus in perjictuuni. nc de rcli(jnis enrtiitus ssivc bnnis, quc ad prclicndas
fratrnni a nnstri.s predcccssDrilius regibus et ini)ierati)ril)us et per mis itiaui spcciaiiter
dolegata sunt, alicni di- in;iinril)ns sivc liberis liominibns ant alicne familic vcl alterins
accck'sie quilinslilict scrvitoribus quicquani bcncHciarc |ircsuniant, in liis viddicct Incis:
Pricliina qund in pagn Einriebe situni est, ( iiiutlii ri'sbusun (|iim(I in pa^n i )i((licrc" »;>
iacot cum sins pcrtincntiis qne ad sagimcn tVatruui it .nl iiilirnicnnin iiirani pertincnt,
Suablieim, Hesincslicim, Eucrncslieim, I?ncinbcini, \\'iilde>tein. AUinelia, ISingin, llolz-
busa, Sccringcsielt, llnkincslieim, Itukinbeim. Alsontia, A|nila, Fin'ninclt, Siemera,
Manncndai, Narbcim, Folcmarcsbadi, l'ruovesdcniod'', ükesiicini, Arnoll'csl» rc. ^b'is-
bralit. r{aleres(b)rs ■■, Kbeni), llikcndori", I.ieznilia, 1 )ecinia, \'allis, riuniacha, ilanc iniilirc, :«>
^b•^<lldi nilla.l'nimari eccicsia. ( 'rut'ta. Scranna'', Ln/.clcnkiricba.\\'iliire, 'i'nncua, Hcssiacn,
Dndideldinga, Munniringa, et in ci\ itatc Jlctcnsi et circnnicirca \ineas ddimis et
arcolas, et in pago Sallmgoiiue"^' J)inci-icbc, luolicui't, Hisanga "^^ item in pagD Mnsnlensi
vilbi f|ue viicatur Lukesinga, Loaiiia et Itiuanacini, et intcr ^Insellam et Süiam
Mai'cbiditli et liilliclu- et Kriskc. Ex bis ergo villis et cornni'^ pcrtincntiis. nt antea »»
precej)innis, nulhis audi-at aliquid Jicneficiaic aiicui IIIm in \il .ilicim liomini, scd liecat
indc abbat! suis(pic successoribus Inniinaria aecclcsie rcstanrare, edificia recni>erare et
cetera, (juc nccessaria sunt fratribus, jirocurarc, quatinns pro pace et nnitate ecclcsie
ft pro statu regni nostri et imperii ac successonim nostrornni miscricordi.nn <loniini
fo valcant cxorare liberius, (pni alj cxpeditionc j)ariter et a curia ncc non al) omni i«
regaii servitio liac nostra inq)criaii |(rcce|jtiiMic liljcro.s eos et absoiutos esse constituiuuis
atquc Hrmaiiuis. Constituiuuis prctcrea lioe et bac nostra impcriali preccjitimu' tirmanms,
ut, si quis fortassc ilir)rum tiibdiuni nostrornni .lut lilii liliorinn suornn], qui))us eadcm
Ilona et posseäKioues sandi loli.-innis ewangelisti; et saneti Maximini in bcncHciuin
counuodaviuMis, sine liercilc iin-rit def'unctns, lieneticiinn, ipiod ali cadcm abhatia lialii'rc i*
'Mt, iFiTtz-Hrex',!»») ii; (• iil>er ilir '/.lih iiiirliffditii/en li) iiiniiriini/lirli l'riioliisdiTiiiicl, </<;)i>i v iiljrr
li niirliifririii/rn, ilnn li aber nitlil i/clil</l c) A, xlnlt |{ntiTi'si|nrl ili urK/iiihif/lirli Srr'raniiBi
fUinn c ztriitchen S und V nachifftriiijen ; ohirohl ilnn fohjcntlc er tiirhf f/etih/t i»f, /itiftc der
Srhrriltrr Jeilmfulln ili'e Form iScratnia im Sinne v) da« ticeite 1 ron: inm i f ) da« zweilf
II ühfr drr Xei/c nurtii/tlrii'/en fi) A W
II r. I \ i; II II II. 1(12:1. o.'JO
visns est, .fub iiiraincntmii |fii tiitniiiin Niiiirtnniiii dii r\ alilcitis i|isiiis muna.slcrii nr
iVatriiiii rcilcant'-' i-t [«■rtraiisrnnt" et atl aiiiplilicaiidaiii oc)n";r<';;ati<)iiciii tVatniiii iici- mm
a«l rof^alc scrvitiiiin, (|Maiitiii)i alibas iiidf sine dctriiiuMitn aliarinii rcTiiin acoideKir liciu;
licrHfcrf piissit, abs(|iic niiiiii uiiiitradirtiiiiic |ii'riiiaiicat, aild<'iiti's vidclicct lim- et
ft tinniti-r |>riTi|iii'ntr.s, iic de acccli-sii.s al>l)ati(; et ile ciiniiil)iis salii-is di'iMiiiatii)iiil>tis, sivc
in silvi.i sivc in a<^ris, (|Ui; ad .■iani-tinn .Maxiininuni |i('i-tini-nt, ahltas niliil in alii'nani
|iarti'ni vortcrc vd prc.^itarc |iri'siiniat, ft nt rrs ninnasti-rii inflin.-; di-tt-nsan- et adiiivarc
valrat, advin'atias (inmcs, (|iii; ad .-ianclnni .Maxiniiniini |H'rtiiK'iit, cni vclii dandi i-iiieiue
vi'lit tcillcndi piitcstatrni in |nTiM'tunni lialtcat. I%t nt \\rv ni).>itri; ini|ii-rialis aiu'tnritati.s
10 |)iTc-cptiii picniorein po.'itnicidnni in dci nomine liabcat Hrmitati-m, mm snluin iioc mi.strnni
prfc<'|)tnni indc c'onscriiitnm mann pnipria snlitcr tii'mavimns et .-ii^illi m>.'<tri impn-.ssinno
in.-iif^niri iii.ssimns, vcrmn i'tiam, ut lirmimi anetnritalc |iiillii-ci, i)catissinii patris nu.stri
dcnnni vidcliivt {»cncdii'ti srdis"-' apustulici; |ircsnli.s sancti.ssimi |)ii\ilc<;ium iudr cm-
.•icriptnni i't apnstulica aiK'tnritatc curndioratum jn-ctati) c'c'n<(l)ii> dlitinci-c mcrninms, ut,
li si, iiuiid ali>il, alii|uis successoruiii iii>>ti-(inun rc^iuii \il ini|icratiirunL diali(ilic;i aviditate
t'(irru|itii.s ([iru'(|iiam ilc liis, (jm; pmlicto inunastciin |irii tanlis Ijnnis, (jiir indc al)-
stniimii.'i, ad cjuiftcni mtinafliormn iniln dio Jamulantiiim udiistitnimu.s atijno Hrmavinm.'<,
innninucre teinptavcrit, al)ba.-<, qni tnnc ilii [irccsse vidcliitui-, et tVatrcs liltcre npostidieam
stj'dcm'-' aj>pellcnt et ad oain quasi ad luaticm i-(mi"nf;iant, ut ah ea, siciiti digmini ost,
io fiilciti ant ca quo indc ahstulimiis bona sancti .Maximini rccipiant ant, (piod nos pro
t'isdcni bonis ad illnrum (Hiictiidincm eis in(bdsimiis, optincrt^ prevaleant. >
I Signum donnii Heinriei liitmamirum invietissimi (M.) imperatori.s augusti. \\
^ Gniitherius canecliarins vieo Aribenis arcliicapcdlani rccognovi. § (SI.)''
Data II. kal. di'ceinl). iudicticmc \l, lumn dominicc incarnationis millcsimo XXlil,
»anno vero domni scciindi Heinriei regnanti.s XXIII, impcrii autcm .\ ; actum Mogontie;
in dci noniinc t'clicitcr amen.
oOl.
Heinrich trifft Bestimmungen übei- die Abstellung und Bestrafung von Streitig-
keiten und Getcaltthaten zicischen den Leuten der bischößichen Kirche zu
30 Worms und denen des Klosters Lorsch. Trelmr 1023 Decemher 2.
■Vil". Aiisfert>(jun</ für Worms.
Clmiiid. Wormat. aus der Mitte des 12. .Jh. f. 3.5 in der k. Bibliothek zu Hannover (C). —
Lihrr prir. erd. Worm. aus dem Anfarnj des lö. .Jh. f. :iJf) im (/rofish. Slantsnrrhir zu
I)>irm^t<idf (JJJ.
is ■')(il''. .{iisfertiyung für Jjirsrh.
('oder Jjaureshitm. des 12. .Jh. f. 'iO im k. Reichmrchii; zu Mämhen (.A).
Freher SS. rer. Germ. ed. I. 1, 71 aus A =■ Goldast (.'on.'itit. imp. 2, 46 in allen
Auflagen — Palatius Aquila sanetn Ö3 = Jjüniij RA. 17", 923 n" 3 (a), = Freher
SS. rer. Germ. ed. JJJ. 1, 12ti, = liousset Suppl. 1", 27 «" 13. — Hehrlrh Ant.
<o Jj'iurish. 99 aus A = HeUcich in lonnnis SS. Mognnt. 3, Ö2. — Srhannat Hist.
Worm. i, 43 n" öo unvolhtändig ans D (h) = Migne Pntrol. 140, 37H n" 133 mit
IV. decemb. — CD. Jjanrisheini. 1. Iiiit aus ,1. — CD. Tjauresham. 1, /•)'> »" 9.') aus
500. h) ro»i ileni 1,-iin.illirh hefe-ilif/fen Slei/el ist tiiir norh ein an kUine.<i Brni'h.ftilck rorhnnrien, (Ui.i.f
iiln- seine Echtheit ni'lits /V.«/r».v/e//ffi /.si.
640 KAISF. Kl ItKlN DI. N.
.1. — Moll, (.itriii. ^.>. :'I, MIO iiii-i A. ■ — LVus LB. ihr Simlt Worms 1, oü n" ii uns .IC —
Mvii. lienii. Vollst. 1, 7S n" SU ttim ACDah. — Böhmer Jirij. ISiÜ. — Stumpf l{v(j. 1S16.
Dil- Wurniser Aiisfciiigiiiifi difues 1). ist zirfifclhs ausxerhalli ilcr k/iiiigtichi-n Kninlci,
und zirttr von einem CIcrikrr dr.i lii.ichofs Burrhurd nm Worms, rcrfnsst fiv//. 1>. Hl'.i)
und iruhrschi-inlirh aiirh in'srlirirlicii irordeii : die in der ('orrotioratioiisformrl iiirlit itn- 6
gfkiindiijic Koniijsnntrrsrlirift ist ricllrirlil nur in un-'icrrr Vlirrliefcrung iiiisgc fallen, da
die lieiden Cojiitdhiirher C und I) die Siijniimzeile anrli sonst reget nifi-isig fortlassen. 'Die
Ijfiriichcr Ausfertigung hat die Intitulalio und die Datierung in etwas besseren Einklang
mit dem Kanzleiliramh gehrarht und aueh im Text einige Verbesserungen vorgenommen, so
da.'is sie möglielierirrise nach dem Wormser Exemplar in der Kanzlei hergeslelll .sei« lo
könnte: im übrigen unter.telieidet sie .lieh .so wenig von jenem, da.ss wir von einem voll-
st/lndlgen Alidrurk absehen und ihre Varianten, mit Ausnahme der bloss orlhniira/ihisrhen,
in Zahleiinoteu unter dem Te.rt des I>. 'Uli" verzeichnen konnten. — Saehlirli vgl. zu
den DD. öOl. 507 Beseler in Zeitsehrift für Rerhtsgesch. 2, 379 //". ; Bresslau in Jahrb.
Heinrichs II. H, 'J!t:i ff. : Harttung in Forschungen zur Deutschen Gesch. 16, 5il7 f. Die it
Beziehnngen des D. ■'iol" zu dem Hofrerht Bi.schof Burrhards (Mon. Germ. Con.it. 1, UHU
n" -IHS.) erkl/irtc Harttung durch Benutzung des letzteren für das Diplom, die, da dicics
wie die liceht.saufzeichuinig in Worms ent.itanden ist, an .sich durchaus möglich erscheint:
Weiland und Kühne (Stadt Verfassung in Worms, Sjicier und Mainz in Gicrkc's Unter-
suchungen zur Deutsch, liecht.sgesch. Hl) nehmen das umgekehrte VerhHilnis an. — Auf üo
das D. 501'' geht die Verfügung des Lorsclwr Abtes Bruning (Mon. Germ. SS. ül. III)
zurück.
501". In iminiiio sanctc et iiulividuc triuitatis. Epo ' Ilcinrii-us divina favcntc
clomeutia iininTutor" augnstus '. Ni)tiini fai-i" immihtis sancte dci cfrlcsiu H(l(.-Iibiis
taui- i-t iiri-M-ntihus - ijuaiii vt tiituris, (jualitcr assidua ])riic-laiiiatio imstras aures in- 25
quiotaljat olj invcteratas ot fVcqduntcs contcntioiios et <ili inniari'idas iuiiniciiiiis. c^xw
seniiKT rrant intiT WonnaticnscMi cpi-scopuni et Laul•c^^!lanl<•n.sl■nl '' ahl>atfni et iiitcr
faniilias iitrannnr|ue la-dusiaruni, rjiu- iani in tantuni coiivaliienuit, ut ctiani inniiincra-
hilia inter .<<_• riorcnt lioniii-idia vt in Imc niaxinnnn (Irtrinicntiini uti'af|m.' pattTctur
ccclcsia. (^tuaiiriipter cum Odu.silio nieuruni Hdcliuni iil ordinäre dis|i<i.siii, qnoniodo 30
tantc diseordio tcnicrariani iprcsuni])tii(n(:'in intrr utramf|Mc et-closiain et cannn faniilias
nunc- et in |ii>.sti-runi aut ninninn dissnlvcrcni aiit in|iunitani nun rciintiucrcni. lii|iriMiis
prccfjii et ad liipf iicrap'uduni nicos nuntio.s nii>i. ut nnini-- iiiiu>tiiia. i|ur iani per
nndta t<'inp<>ra ex utraipu' jiartf inciirrcfta remanscrat, ah adviicati^ iiloruni utrinupu;
)denitor cfirrigcrctur, et iloliine i>rcvidoant, no talia a])ud illos sie invutcre.si-ant; et si 35
aliqua nova c-nntentirr', quod absit, intcr ilio.s nrla^' fuerit, voln, ut eonveniant et
ipiani fitissinio ]iiis!<int corrigant. Kt nc talis ac tanlt- seditinnis au<)atia sine
digna ultinnc inter utrasrpif faniilias pust rcnuincret, per huius cartide pr('i'C|ituni
istud c-imstiiui d'-t-rrluni. Si fpiis r^x familia sanrti Pctri \\'i>i-niaticnsis aiiipiiMn
ex familia saneti Nazarii vi| e cnntrariM aliipiis ex familia sancli Na/.arii ipicm- 10
i|Uam siT\-iirum saneti l'ctri insequiliu- et ausu temerarin et armata niuiiu aliqucm
ad occirlenduin vel a<l di-j)rodanduni eins c-urtcm sivc eins dnnnini infregcrit fl cum
inpngiiavcrit, et !*i illr aut aufugcrit' vol (puxpu) mud«» al> cius [)ote.statc sive in)>nf>;iwi-
tione HC lil>cTav( rit aut si fnrto dumi non fm-rit. illi"', (pii liuius audatio et invasioni.s
dux Pt princ'«'))s fui-rit. tollantin' i-nriuni ' et capilli ' et insupci- in utraquc maxilla fi'rn» u
rtd iioc fact'i ctiam candcnti bene*' ^ratctur et cnndMU'atur, rclifpii <'ius sc(puii'cs ciito
SOI". (Iil'— -iM.i a; ititrtir fehlt Koimii."i .mi .». ' // .•..'/ oleo auch uuhl im llriiiimil ilimcr Aun-
ferlifliin/f li) huiircüKuinensciii C c) i-n'ii(^i.Tit /' <1) illu 1) c) fehlt in l>
II i;i N i;i( II II. nr.':t. 641
f't ciipilli^ |>rivciitiir. Si iiiitciii ilii «icciilitiir, iMiiiics, (jui liiiiii> limiiiciilii \il iiivasimiis
jiartic'ipcs sunt, ciiti- et ciiiiillis |ici'iliti.s .sii|ira «lictu i'unilmstiinn- Hi^iiciitiir, ftc wori-
gcldimi "crisi (Idiiiiiin su" aiiftor IminiiMilii |iiTsi)lvat et cimi |ii'<ixiiiii.s ciiiHilcm iiiter-
i'ci-t! r(<(.-(>iK'iliatii>iii'iii faciat: et in (|iii>('iitiii|M<' Incci alitpiis r\ nti°a<|U<' faniilia al) utris-
6 ([MI- imiofcns occiditnr, Imniiriiia sujira «lictf Ncntcntic .snliiaccal. Ilanc vinilictain ot
istml niciini ((institntnni ailvoi'alus, in ciiius advucationc lioc cvcncrit, cum Hciontia
ojiisc(i|ii it aldiatis in jircscutia niinticn-nni ntriirnni(|n(' liili'litrr ailini|ili'at. Si vcni ad-
vocatiis aut nuTcodc coiidiu-tiis aiit j;ratia ciiiuniotus ali(|iui calliditati' lu;c ducretii iivcrr-
torc voluorit, f^ratia nostra ((t advocatloiu? carehit, nisi supor sacras i-cli(|iiia.s Iioe iuraro
Kl andiliit, i|Mnil cum, <|ni lininicidii m'U invasioiils illius reu» ost, niiMcjuaui acquirero
|Missii; taincn ' (|uani citissinic |)i>ti-rit ai'(|iiiraf. Kt si lioniicida ex taniilia episcnpi
i'st et adviicatns cum acf|uircrc mm |pntcrit ■ vcl nolucrit, tidcics ai)iiatis, si pDssint,
illuni acijuirant et ad' |inMlii-tam [icnani prcscniiKus luuitiis iitrcii-um(|uc rcj)rescnt('nt;
similitcf tiat ex parte cpisi'tipi. Mi de servientibus episcnpi et aldiatis illud" fimsti-
is tuimiis, ut. si rpiis illnrum tali' ali(|uid tbecrit, pi-i'dictc pcuc suliiaceat v(d X libris
dcnariorum r<dimatur. Uniiiii autcm est'', qui)d vidu iulieo et tirniiter precipin, ut
rem semel heiic ac reete detinitam millus iterai-o v(d rcnovai'c audoat. Si autem pre-
dietii.s e]>ise<>pus aut abbas hoc decrctuui aiuillai'e ciipiat, mielii aut" meo suecessnri
II libras aiiri persolvat, eonatum ^ suuiu ' iiequarpiam pei-Hciat. Kt ut liec eoustitutio
w stabilis iueiinvulsaque permaneat, sij;illi iiestri inprcssione baue eartaiu iiisi<(uire '' ius-
sinius ■'.
(iuntlicriiis ' eaneellarius vice Aribonis arelneaj)t'llani reeoj^novit '".
l)ata IUI. \\i>\\. deeciub. iudietioue VI, ainin {bnniniee incaniatiniiis .MXXIll, anuo'i
vere doinni'- lleinriei seeuiuU rej;'nante ' XXlll. impei'ii X: aetum in 'l'iiburi i-egia
2,-, \illa : amen
11
501'', 1) Eu;ii Ileiiiricus <II.> divina t'avente dementia lionianoi-iini iniperator
augustus.
2) tarn presentibus.
3) contentio inter illos cxorta.
3u 4) capilli et eoi-iiim.
5) potuerit.
6) vel.
7) cnnatuni tanicu suiim.
8) iusigniri.
35 9) Darauf f oh/t Signum dnnmi liiiniiei Uomauiprum iuvictissimi inipera-
toris augiLsti. (M.)
10) recoguovi.
11) anno dcmuii lleinriei st'euiidi reguantis <anuo> XXIII, imperii autt'inX;
actum in 'rriburia rc^ia villa: amen.
.io 0(12.
Heinrich urkundet für das Kloster S. Maximin bei Triei\
Trehur 1023 Deiember Jo.
Urkunde, geschrieben um das Jahr lllfi, in Diplomform im Cod. laf. 9266 der Nafioual-
hibliothek zu Paris (A).
\i öOl". f) cu (Ktatt m) I> g) istud /' li) est autem I> i) Gunthcrus I> k) dui I) \) CI> riel-
leicht stand im ih-iginal reguant, iras dann :u rcgnantis aufzulösen wdrc.
Kaiserurlcundea III. bl
«i42 KAIS 1. K l K K r N 1) l, N.
Zijlhsius iJefemtio ä, 29 n' 20 ans A (u) = Totiur CD. P.thtt. 22 u" 27, = Liinig
HA. hi", 'J>'6 ti" ](>H, = (Witirkcl Ulli Uli) Hisloriii .'<nrciii(iii JiinfjiiliiHs .s". Elitiihclh t'.rtid
miiriis imp. iiionast. .v. Maximiiii jirojif Tnriro.'i (I^omlon l/SlJ) -iö (h). — Hviiilwim Hist.
Trnii: 1, HöS u° 224 aus A = Kmner Oriij. Na.H.<i. 2, Um h" 71, = Migne ralrol.
l-ki, SaS u" iV.'>, ^ Jeaiiliii Ia:i mnirhe.<i de l' Ardeiine et des Wueitvre-i 1 (Parii iiiid :>
Xaiin/ la.'iS). löf> «° 2. — Bei/er MilUJrhein. Uli. 2, 19 ti" :{.'» (»k ah. — - (iörz Milltl
rlithi. üey. 1227. — BOhimr lieg. 12M. — Stumiif lirg. 1S17.
Vgl. die Vorhemerkiiiig zu D. ö<K>. ll'/r hahai das Vcriiiiltiiis zu dienern D. durch I'rlit-
druck kentillich gemacht , wenngleich wir nicht ganz he.ilimnit ent.icheiden kiiiwen , dass
J). .'>itO die zuerst entstandene der leiden Fälschungen Ist. lo
i^C.) ^ In noniiiio snnctae" ft iiulividiii; trinitatis. Ileinricus divina faventc r\i--
nu'iitia Honianoniin iinjHM'ator aii};ustu.s. <(^uaiiiviK « »ii »i-c-losinstivis iustitutiüiiiinis i-i n
|iHti'niis |ir(,-iii<licii.s § iiiilli ^iI llcitiiiii di'viaii', imstri tiiiiit'ii iuris est prt''* evterin id .soliini i't s|i(H'iiil(»,
ilt, linde fiilclc!« iKislri iiifra ro};iiiiiii iinstniin ^riavaiiliir aiit iindo aeclesi^^ di'i ilitriiiniitiiiii iii.i^.'^ls i|iijini
fi>iniii<Hliuii |iatiiiiitiir, in tiii-liits * di'lM'ainiis finniitarc. lilcirco lidcliiini ii(isti'i>i'uiii taill pvi-scittitini'' 16
quam tutniiiruni sollertio iintiiiii licri i'ii|iiiiiiis, i|iialiter iios ex aliliatia saiU'ti loliailllis cwailgolisti,'
et sniicti Mii.xiniini. <|IU' in .suliiirliiu Treuirorum sita est, iilii Ilariclm « alilias preesse'' videtiir, (|UHH-
dani eiirtos et territoria vilias et posscssiones, scilieot * sex inilia sescentos" (|uiin|uafriiita sex
niansos, Ilt vcrius foni])Utari'' potuit, u i>rel"ati> ahbntc in lienetieium aceepimns <t liis tidelilms
nostris, K/./.oni vidclic'ct paliitimi eniiiili et Ileiiirieo diiei nee iioii Ottoiii coniiti *, ea COllditionc M
beneticiaviiniis, til. i|nia pi'otatus'' alilias iani senio eonl'cctns ecmiipde imliis duini nülitiei|iie servile mm
jiDterat, ipsi et liyredes, Cjlli liaoc bonehcia IiaborOllt, pro eodoiii aliliate siiis<iue suieessorilms
curiniii re^jalcm pctaut et in exjieditioiioni eant, aljlias vero suique sneeessore» a curia regia et ab
omni expeditionc * oinnino'' sint iiberi, nisi in Mo^rmitienseui sivc Mctenscm aut Colonicnsciii i'ivitateiii
ad generale coiiciliinn sivc c<)llM(|uiuiii. alii|iia * neeessitate eojfente, fiierint invitnti. Kt iie aniniy ib
iiostr^ detrinientuni iude patiamur, si oa, <|ni,' a tidelilius Christi eideni saeratissinu) Icieo tl'auita sunt
aut cnllata, iios iniiisle auferre videaniur, servitiuin, i|Uod nobis et <|uibusdani |)redeeessonbus<" nustris
in gecundo sempcr anno de eadcni abbatia tradituni OSt, ](!•() tiinore dei it VClU'l'atioilc sailt'ti
Liliaunis ac sancti Maxiniini et <ib intorvcntuni Arihonis ilo-roneiaeensis ae l'ilijrrimi t'olo-
niensis et l'oppoiüs Treuirensis venerabiliuin arebie]>iseopiiruni alii>runii|U(' Hdeliuiu iiostroruiu » deo SO
sauctoqne Inbanni • et beato Maxiinino cnnetisquc per eos iuibi abbatibus in perpetiiuin indiilgend»
igiin V i ni u s et ij^ioscendu iiidulsinius, et nc qilis .sueccssuruni nostroriini reguni vel iniperatorum
ideni ser\°itiuiii in perieuluni aniuie nostr^ ae sne inde ulterins exigat, nisi cadcin bona, qn^- n<l!^
iion tain in nostruni quam in eoriiin si:rvitiuni inde distraximns, i-x iutejrro reddat aut restituaf, nostra
iniperiali auctoritate coustitnendo prceipiinus et preeipien<lii conlirniamus. lulicmus iiLim .itiiue in- 35
ti'rdieinius prelalo aldiati suisi|iie sueeessoribus in |ierpetiliini, iie de riliqiiis i'iii'ti))iis accclcsil.S aC
pOSSCSsionibus, (juv ad pL-CUliarCni prebi-ndam Iratriini dco ibi i'aniubintilini a nostrls prede-
ccKsoribuR repibus aut imperaturibns, Dagobert«) viibliccl. Pippino, Kunilo, l.vdcw icn, Ar-
iiolfo, item Karolo, Ziendiboldo ncc non a tribus Ottoniljus in nostra usijii«' ti'nii>oi-a'
■■t per nos r'tiaai * dele^^ata Niint Ct CÜUCCSHa, alieui de nuiioribus sive liberis boiniiiibus aut alteriiis 40
aeeelesi^- vel aliene fnniilie qiiibiislibet servitoribiis (piicquani beueticiari- vol al) corilin iurc quo-
(lllo modo abalicnai'C presumanl, hoc est in bis bieis: Suabb<'ini>-', IlesineNlieini, Krieiiiheini,
Kucresbeiin, Weblinsteiii, All)U<lia, fiOZoluesllcIni, Itin^riu, llcd/.liiisa. Apnhi. Alsonlia, Seerinjresfell,
502. |Bres«lauj a) A h) pre, «iiV ii/>cr/lnH«if/nn AlAiliziiniiHiiirhtn, A c) dim AbkilrzHmjiizrichrii,
flau alirr p Klfhrii mÜMütf, frlill in A d| copulari. oline Ahkürzunyiizeichcn, A e) ouiinn, 4fi
olinc Alji-ilr:unf/K:eiclifn, A f) tepont. nlinc Ahhilrzuniiiizeichen, A ({I die licuilziinijrn
irerdcn liier in einer roii />. .'lOO rirlfmli nhireiiliemlen Anonlniinf/ rerzciihnrl ; rini den in
l). TM) ijenannltn Orten fehlt hier nur tim r: Furniuelt; rim ihn hier t/inuniiliii fehlen neehii
in />. r.ilO
im; im: IC II ii. i(i2;i. (14.$
lliiMiK'slic'iiii. itiiUinJK'iiii, Sieiiicra, Maniiciiilai, Niirliciiii, FoleiiiarcMlxili, l'riiiU'ndoriiutli, (jrai'lio, Di'i'inia,
\Mlli> cmil suis |)i-rtilli'lltil)Us, liatiTcsilorf, Itikciidurf. McUliratli, Klimu, Artiulfi-HliKri-, l-ii'/.iiili, Oki»-
lii'iiii. * Kiiii'iiac'liu, l.oaiiia, \\ lllillll^ls, * I.iiki'!tiii;,'iii, rt in |ia(,'(i Salliiif;<iiiiic- DiiK^rilii', Iiiolkiiit, itinaiiL'Is,
il in c'ivitalc .Mctonsi et cii-cuinc-ircn iliinins vini'as af^ro.s et ari-olas, et ill llis Icii'is 1 )ii'il<'ii||iiiiilll,
i WilaiT, llossiacc, l.ii/.i'icnkiriflia. TaMcna, Itriilnlcliuffi» et .MnnniiiM;;a, Mi tdIiM iiilln, Winiarimkiriclia,
Slr;l/a, Cnilta. Siranna, « MaiUiclilii. > Kiiski\ ♦ Milllli. . ( 'lll'inil'in;{llll, üninnailia, ilaninnilori, ill-
sii|i<T ctiaili In iiay-o nracliiii-'' liifiis (jiii vm-atlir (inntlicrv.-jinsnn lil'c lloli in iiajru Kini-it-lic locus
alias \iical)iiiu riiiliin,-. iMuii uiiiiiilms ad sc iiiste et lt;}^alitor" |>ertiiu-iitil)UK vcl a8j)i-
ciontiliiis rebus — lias duas eurtes ad »aji,''inii'n et ad teinnralia, niaiitelas etiani ' et
lii luens.dia iVatmin llCe lliill all inliiiiKirnin cmnni et debilluill et ad susee|)ti<)lieill lliispitUIII
iiee non ad reereatioiieni |)aui>eruni et j>ere};Tiii()ruiii, sieut anti^eessore.s nostri cdiisti-
tuiiuut. ita et MOS specialiter constitninins ati|iir liniianin^. l'",t Ut i>x liis loeis et aec-
clesiis niillns al)l)as, nulla alia persona iiiaj;na sive parva aliini liln-n. aut aii.ni) I Ini,
ut antra dixiiiius, alli|iMil iii iiciiciaic vel a preheiula fratruni (pK)fjui) modo abalieiiare
15 presuinat, nntlissnur priTlpiniUs, .sid lici'al imU' aliliati sni.s(|iic Kiu-uessoi'ilins hiniinnriii aecciosiy
restanraio, acdiüeia roiMipfrarc et * i|iic; iioi-essaiia tantuilllliodo'' tVatrihus sunt |(roenniic «;
de acccli'siis * VCro et dl' oninihns per tf>tain abbatiaill Salicis dociniatiiinihiis uulll rnuilino
beneliciuni aliqiiod eoiicedi j)eniiittinuis, sed in usus liospituiu jiaupitriini ae pen-;;ri-
Uiiiuill pi Tpctualitcr eonstiluiliius at(|Ue saueiinus. ('onstitiiiimis pittcrca lim- it liac nostra
iu ini|>(riali auetoi'itate tirnianiMs, iit, si <(Mis l'ort.issi' illornni * aut tilii liliuiuin snurnni, i|iill>ns ^ lidua
et piissessiones * saneti Maxiuiini bcuetieiavilUllS, sine liiicik' fuoiit dctnuetus, liineliciuni Ycl
(plirijuid mIi i'odcni loeo lialiero visus est suli ius et (lolllillilUU prel'atui-nni'' .salicloi-uni * et aliliati.s
ae fiiitruni ip.sius nionasteiii red e a t et * tianseat et ad ani|ilitieandani eon^^regatioucin * nee non
ad reifiile servitinni, quantnni alibas inde sine ditrinnnto • aliarnni iciiini aeeeicsif liene perfieere
;!5 possit, absque omni eontrndietione pennaneat. lllsuper etiaui Coliccdiinus at([Ue prceipi m n s ,
ut idi'Hl :tU\<:\> suiipie sueeessores potcstatem * lialieant advoeatias cunnes llloliastefü sui
eui vel int dandi, eui * ve I i n t iusto iudicio tidleudi. et Ut advocati llulluUl ])Ost se JJOlUTe
aiidcaiit, qui vocetur j)ostadvocatus, niilluin(|iie plaeituui ])reter tiia iure del)ita in ab-
batia tenerc prcsuniant, nee euiquaiii illnnim lieeat aliqua violentia bomines gravare
30 aut vi paravei-edos eonini aut jjeeora t<dlere vel quiequani super oftieiales aut niinistros
sive mansionarios seu onniia iura abbatis constituei'e. Kt nt hoe * anetoi-itatis nostie pie-
ceptiini'' inde eonseriptnm finnuni et stabile sempcr permancat, non solnm lioe » manu propria *
linnnviiuus'" et siyilli nustii impressione'' insijJ:niii inssinais, veiuiu etiaui, ut tiniiimi auetoiilate
p<dleref, lieatissinii patris nustii donini videlieet Hcncdicti sfdis« «postoliec presniis » privilefrinni
3h inde eiinseriptnni et apostoliea auetoritate » ridioiatinn piefatn eenoliio opfinere nierninnLv, nt. si,
(piod alisit, aliipiis snceessonini niistrornm rey-uui vel inipii-aturinu dialiiiliea uvidilate eoniiptiis i|Uie-
quani de liis, que pi'cfati S(;pe nionasteiii tVatribuS ad qiiieteni ÜlofUm eonstitiiinins *, innninnere
teniptavclit, aldias, qui tune ilii preesse'' videbitnr, ac fraties libeie apostolicain" seilein", Clli ideni
locus sacratissimus sub antiquis temporibus Constantini iniperatoris et HeltMie niatris
10 illius addictns esse dinoscitur, Hducialiter aiqiellent et ad eam quasi Ülii ad niatieui eonfujriant.
ut al. ea, sienti dipiuni est, fnleiti ant ea (|Ue iude abstniinius bona Sita leeipiant aut, qnnd nos pro
tantis bnnis et possessionibus saneti loliannis et saneti Maxiuiini inde ablatis ad qnie-
tudineui illoruui ordinavinnis ;iti|U( tiruiavinius, apostoliea auetoritate roborati opiiuire pievaleanf,>
^ Signum dunini Ileim-ici limnannruni iiivietissinii impi r.itofis aupjusti. (! (M.)
15 ^ Guntherius cancellarius vice Aiibonis archicapellani recognovi. ^
•"(l"i. li) i' aber der Zeile )iiichf/etra//en i) a cnrr nun 1 ki tauturii, ohtie ALk-iirziinr/Kiei<-lieii
i'i/ier u, A 1) (letrirnto, nhne A/j/.ür:uiiffs:eicliPii. A m) vi Hier der Zeile uachyctra^ieii
n) apiica, ohne Ahkii r:iinys:ekheti über dem ziceiten a, A
81*
('.44 K.\isi;i;r kkt n im: n.
Datu IUI. id. iloci-inbr. imliotioiif \'I. ;miu> tlominic«; iiicaniatiunis inilK'siiiio XXlll,
anno voro ilonuii scriuidi llcinrici n-f^iiantis .Will, iniporii autoni .\; artinn in 'rrilniria
n-^'ia villa < iialacio imlilii'o > : in dci noniin«- auu'n ann-n".
Heinrich öestüliyt Jon Kloster des h. Michael auf dem Bercje des h. Abraham &
(Heiligenberg) die ihm von seinem Gründer, dein Abt lieginbald von Lorsch,
geschenkten Besitzungen. Trehur J03:i Deremhcr i.J.
Codex Laiirexhiim. des li'. Jh. /'. :>H' iiii k. lifirhxinrhir zu Mihicheti (A).
Fffher Orig. Palat. ed. I. <ijiji. .'W aus A = cd. IL I, ajiji. HU = Hehv'uh .\iil. Lmirish.
li>l = HdirirU in louiiuis SS. 'Mogniil. 'A, 'iH, = Frelier Ori;/. Pitlat. cd. III. I. I?.'> \n
= Toliier CD. Pidid. 14 n° JS, = Frelur SS. ler. Genn. ed. III. 1, l-^.i, = Fcchcr in
Rciiihardiis SS. rcr. Pidnt. i-iS. — (.'/>. Lauri.slieim. 1, 21'J aiis A. — CD. Lauresluun.
1, 213 n' 137 mis A. — .1/««. Germ. SS. 21. 426 am A. — Böhmer Reg. 12.i2. —
Stumpf lieg. 1S18.
Vcrfasst und iraJir.tcheitdich auch ge.ichriebcn rnu GB. if>
In nomine sancti; t't individm; triniiatis. Ilcinrii-ii.s-' diviiia iaveiitc flcinontia Ro-
niannnun inijx'ratur auj^iistus. Si vcnt'rahilia rcclcsianiiii dci loca alicuiiis cnnnnodi
iitilitate ad laudcni doi stabiiiri' confinnarc at- suijliniarc stiidiicrinuis, mibis id ad
anini«; rcmediinn regnique no.'^tri .statuni profutuniiii cs.so niininio dubitamus. (^tia-
propter noverit oiunium Christi fidcliuni no.strornnujuc universitas, qualitor Rcginbaidus so
Laurrslianien.^i.s oeelc^io voncral)ilis abbas nostrani adicns s(M'onitatoni omni a nobis
stndio jiiistulavit. (|natiniis sub nostrc rontirniatioui.s atquc innnunitatis aiK'tcpiitatc lict-rct
sibi sub .'sancti Jlicdiahclis arcliaiigcli i-t cmiiiiuni su|nTiionini c-iviuiii liniiorc nionasto-
riun) «irdinan- in nionte sanoti Abralir prctitidatu uoininc >i\U> in ]iago I,ipb(>t(Migo\vo
in coniitatu vero Heinrici coniitis. Kogavit etiani iios cidcni nionastcrio i-imürniare ad 85
u.suin fratruni deo ibidem sub regula sancti Bencdicti sorvientium l<ica ciuii |)<Ttinentiis
suis bis nominibus desiguata : Furde, Eressam, Wezzonloi-li, in ^^'ibelinga IUI manso.s,
Serizcslicim, in Paplicnliofun '' unam eeclesiam cum IIII mansis, in Pcrgeboim VIII
mansos, in Niwenbcim VIII inansos, in Ilanseuesbeim VII mansns, in ( "ibilf'i'sbcim
III mansos. (,'uius pctiiioni. (|uia rationabiiis atque rcligioni dedita vidcljatur, aun'iii no
libi-iitissimc accniiniiiidaviiinis atque i'idom (.'eflcsii; ab ipso coiu-cssa piT haue nustrani
iiuperialem pagiuam eoncediuius atque eonfinnamus. Intcrdieeudo ita([uc iutcrdicinui.-*,
ut nulhis posthine ablja.s oidem monastorio de prenominatis locis aliipiid auferre et ad
SU08 U8U.S confeiTc sive alicui iniiiti in Ijeucfieiuni (birc presumat; si autem hoc,
qund absit, fecerit, dci ftmnipoteutis oH'ensam et saneti Miehalieiis aridiangeli oinnium- :f'
que su|)emorum eivium iuprimis ineurrat et ut bauni nostri transgressor aun optiiiii
librns c ad eameram nostram persolvat. Kt ut iii;e nostn; iugcnuilatis auetoritas sta-
bilis et ineonvulsa onnii posthiiu- |HTniaui'at ti-nipnrc. Ime iircciqitinii inch; eonscriptinu
manu propria eonlirmantes sigiili nostri impressionc iussiinus insigniri.
Siginun (hunni llcinrici Romanorum invictissimi im|)cratoris augusti. m
r}untheriuH cancollarius vice Aribonis archicancelhirii reeognovi.
■VÖ, o) 'lir l'rkumtt irar nir hrjiiri/ell, ohicohl KvfiiZHchniHe für 'Irin Sici/tl yrmaeht xintl.
•VB. |.SfliwnliD a) nlirrijrurhrlelirn II. li) fuii über von niirlif/elriif/en.
II r. I \ KKii II. jMji. 645
l);it;i idiis dcfcinbris iiulictiniK- VI, iiniiu tlniiiinifr incaiTintionis MXXIII, anno
vero (loniiii llriiirici sccinidi roj^nantiM XXlil, ini]i(iii aiiti'iii X: actiiiii in Ti-ilairia
roi;ia villa.
004.
6 Heinrich rei'ieiht der hischüßichen Kirche zu Utrecht die Grafschaft Drenthe.
Bamherfi 1024 Jfiniiar 3.
Lilitr iloiiiil. f. V-T ((HS- dem Ende des /?. .///. (B-) und /'. ti2' uns dnn lt. Jh. (H'J
im k. Jieifhxdrrhir zu JJlrerhl. — Trawssuiii/if de.i Utrerhier Of/irinlnls vom .7. 1419 im
/.•. Reirlisarrhir im Hnnii (F). — Xol'iriflle Ahxrhrifl vom .T. I't'.il im /,-. lifirh.wrrhiv
10 ZK l'trvc.ht (U).
Croni/rke van HolUnidl (Divixie-hroniek) CXVIIJ' Ertr. in niederliindixrher Vhemetzumi. —
}leda Hint. ejtisr. Ullrnicrl. 28H riK.t Jl mil iidiiis iaiiuarii = Heda ■ liiicheliua 112 =
l.oiin Aloiidc HiilliDuhrhe liixtori 2, 28ii, = Mieris Holl. CIt. B. 1, 67. - — Joli. de Lei/di.t
('liron. Holl. 121 unroll-släiidifj. — • Niedeiiiliidi.'irkc Ühemetzunf) in der Chronik de.i Arenl
15 lof Borop in CD. Neerlnnd. 2. Ser. ö, 80. — Muller Het oudsle enrt. van liet .ilicht
rtreehf 74 n" 41 aufi B- B^ = OB. van Groningen en Drenthe 1, /'J n" Vi. — Böhmer
lieg. 1253 zu .Tanuar ö. — Stumpf Reg. 1819 ebenso.
Die Vhereinstimmunfi im Stilihnrarter und in vielen einzelnen Wendungen mit den
DD. 98 //'. liisst keinen Zweifel daran, dcuss das D. ö<)4 von BA verfa.ist ist, sei es dass
«0 dieser wieder vorübergehend am Hofe anwesend irar, oder, iras wahrsrheinlicher ist, da.is
er zur Zeit der Ausstellung unseres D. dir T'tn-rhtir Kirche angehört hat. — Das
Eschatokoll i.it denen des GB ähnlich.
In nomine sancte et individiu; trinitatis. Ilcinricus doi f;,Tatia Konianonun Impe-
rator aiigustns. C'iineta, ([uc aut possidemns aut possidorc vidcmui', ah ipso acce-
s;> piiiuis", ((ui nos et potenter ex nirliiln treit et misericorditcr iisqiu! ad lioe. (piod niuu-
sumus, perdnxit; ipse dator, ipsc nutritor, ipse noster est provector. Ex aceeptis
autem aut eondempiiabimur, aut f^loriricabimur. Nam si eis secundum suggestioncm
inimiei ad pompam nostram abutimur, ex eis quasi commissi talenti defraudatores in-
t'eliciter condempnabimur; si autem eis ad gioriam et laudem Hominis illius, (pii drdit,
30 utimur, ex eis ut tideles dispensatorcs felieiter glonficabimiir''. Nicbii (piippe ([uod
prosit babemus, quod ab ipso non aeeipcrenms'' ; qui'' ideo'' dat. ut recipiat, non ''
i<leo recipit, ut indi<i;eat, sed ut nos earundeni nn'uni, quas reeipit, possessorcs cterna-
litcr faciat. Nam (piie([uid ei danius, non ainittimus, sed liinc nobiseuni j)ortainus;
quod autem retincmus, non bine nobiseum portamus, sed bic amittimus. l^uapropter
.::. notum sit Omnibus sanet§ dei ccclesie fidelibus tam futuris quam et'' prgsentibus, quod
nos ob perpetuale remedium antecessorum nostronmi et nostri ac dilcetissimc^ con-
iugis nostre Clivnifjvndae'' saiu-tt; Traieetensi (^x-clesie nostris temporibus eonstnict^ et
nobis presentibus dedieate siUj patrocinio beatissimi ^[artini arebicpiscopi interventu
coniu<.cis nostre et Adclboldi eiusdem (jcclesie episcopi ae Heimonis ' Uerdunensis'' cpi-
■10 sc-ojii et eomitis BertolH tidclis nostri comitatuni de Tlirente ' per liane imperialem
])au;inam nostra iussione eonseriptam deineeps iialicndum'" damus et eoiieedimus. Que
.V)i. (Brt'sslaul a) B^O; accipimus iS"; accip. rorr. in accop. i<- In ijloriahimiir /i- c) afcn-
perimus ß- d) i|iioil lo /{-' e) et non D' f) G; et ii/HV der Zeile nachr/etragett B';
fehlt in B'F g) dilecte B'G h) G; Clivnisrvndae ß',- t'unigiinde B'; Cunigunde F
i:. i) B^G; Heiiiionis ß-'; Heymonis F k) Verdeniensis F; Verdiiiiciisis G ' |) B-; Trente ß';
Drenthe F; Trcntho '»' m ■ haliendam ß"
64t5 KAISi; KlKKlNDi: X.
duiialio ut .-itnlüris et int-Diiviilsa nunc ft in iKTin-liium pcriiiiiin'at. Iianc iiaj;iiiain imk'
c'oii«iTi|itani iiiami propria robuniviinus" et" si-^illi lui.sti-i im|iressiouc iusigniri eura-
viimis.
Sipuiui (loiiiiiii' lli'inriei Hiiinannriiin invic-tissimi imiicratiiris aiij,nisti.
Arilm arcliicpisrojius et arrliicappcllaiius'i rct'ojjiicivi. s
l>ata 111. null. iaii. aiiiin tloiniiiici; iiH'arnatii>iiis M.wiill. iiulictiiiiic \ 1, aiiim vero''
(Unniii • Heiurici regnaiitis' XXII. iiii|KTii autcin "^ X: aetiiiii Baljeiiberc " ; folkitei- amen \
:>().■).
Heinrich verleiht dem Kloster Ellwangen den Wildbann über einen W'a/d im
Bezirk der Amter Aalen, Ellwangen, KraiWieim und Gaildorf. u<
limnliciii Iti.'i Fi'liriiitr Ü.
Urig'inallransüHmpt Liulinijn des Bakrti lon 1330 Aiinusl 1 im /.-. ütudlsanhir zu
Stuttgart (C).
Khaiiim Hiernirliia Am/iifitaiia, auiiarium jtarlis l'', :ii> aus C = Liiniij RA. 18", l'M)
u" S = Esccpliorufi i)i Sdchen der Hvrren Fürsten zu (ftfitirirn-S/iielbern und Ellwnngen i.i
(17t!7) 84. — Wirlemli. Vli. 1, -^56 w" 217 nu.s C. — Sliinij>f lieg. 18W.
Das JJirtal erinnert mehrfach an den Stil des Gli, kann diesem alicr doch nicht mit
Sicherheit beigelegt uvrden. — Zwei weitere Tratissunipte Karin IV. von lH-17 und lH'}!i
gehen auf C zurück und kommen also für den Test nicht in betruchl. — ErliiulcruMj
der U renzbesehreibuny im ]yirlemb. l'Ji. 1, 2-')7 ; irir haben zu einigen Kamen derselben sn
die z. T. bessereti Formen der Xl'. Friedrichs I. Stumpf lieg. Hdöl in den Anmerkungen
verzeichnet.
In nmiiine »ancte et iiulividue trinitatis ". lleinricus dixina t'avente elenieneiii
Uoiiianiiruin iin])erator anfällst us''. Nnvcrit iiiiiversila.s dei iKistroniiiujiic Hdeliuiii,
(jualiter iio.s per intcrvontiun dilecti no.stri Eberliardi Hal)eniljor;;'onsis sedis priiiii cpiseojii 25
et Hereiij^arii Elwaeen.sis cenobii abbatis cninnmni(|ue eonsultii iideliiini nii.stniruni,
Eniost \ndelifet Alainannie ducis et rcliqnonim iirincipimi eircum babitaiu-inin, qiiaii-
daiii >ilvam Virifrnnda dietani ad Klwaeeiisc ecnobiinn pertincntcin ptT nostrain inipe-
ri;ileiii puteneiain Icj^ali liaiiim foresteni i'ceiiniis eiim iininil)iis tenninis eiusdcni silve,
ipii iiifra .sunt dcscripti, cuiii.s jiars FraiK-nnini le^iljus siibiaeet, in pagis Mnlegeowe *■ »«
et r'hiicheiipiwe in eninitatibii.s lleinriei eoniiti.s et alteriiis llpiiiriei efiiiiitis, — de
lliitlin^a ad Maralibaeb, de Jlarahbacli ad lagas, de lagas ad Sebtaiii, de Selitaii ad
I{<>ta, de Kota usquc ad fontein ip.siii.s, de. fönte ipsius .siipni monteiii ad liraiiipaeii,
de Hrainjiach ad Stedilinum, de Stedibmin .id Ilirtzbacb'', de Ilyrt/.baeb ad liota, de
liota ad Aptzliacli'', de Aptzbaeb ad Matznnliacli '. de ^lat/.imbali ad liiintlierislirueke, 35
de Iiu<)tlMTi.->briieke versu.s «leeidenteiii usfpie ad ( !erprelil/,lioucn '■'. de ( ierpreiilzlioueii
."^tiinpbali'' «leor«uiii ad laga.-*, de lagas siir.suin uscpie in Suitzbai'li ', ile Sultzbaeli --ur-
"i<>4, II) corroliKraviiinis li' u) ac /•' |i; dm HF i\) aicIiicaipellaiiUH li' r) fctill in ll't
H\ (Im F t) rc'ifn ll'f!; rcgis /<•/•" u) //''';,- ilalienlicr^' II'F v) «»i Fff wird flau Sitgtl
rririlhnt, aber nicht f>e«clirieben. **
505. [BreMlau] a) ilnhinler in <■' aim-ii 1») Beni|>iT lUitfuntiiK C c) Kl'. Stuni/if Her/. SUftl;
al^l\l■|^\<>^^ C: fiir dir Verucrlmclunii ron c und l n/l. Sitle r <1) Hirz|iai'li SC v\ Aliba-
tu<|>iii'h Sl'. () Miiii/eiilMiali AT. (fj (itTbrculitisowc A7'. li; Stiaphalia SU. i) Sulz-
jiali AT.
iir. iNUHii 11. lojj. r.47
Silin ns(|iii' ;i(l Ih'f^niiibiT';'', ilc I |i-;;iiiiiliiT;; ad < !i)Vi'licslmst'ii ', <lc (ionclu-sliiiKcii ad
lliiliiiitriiuc iiiiniis, dl- 1 Inlicuicinic minori ail l',sscli(dl)iich '" (luorHinn in iSilcnia ", iIc
lÜliTna --iirsnni in Niw n|)i'i|it/.l>ai'ii ", cl(; Niwii|>ri-lit/.l)arli siirsnni in Siill/.luicli'' |iai'\iini,
dl' Sidt/liacli [larvi) drin'Miin iisinic in ( 'Imcliina, dr ( 'Imcliina .snr>uni iisnin- in I lntlin;;a''.
(i SupiT i|nr iininia nnstro iin|iri-iali lianuii |ir<ci|iinnis, nt in ladiiii t'on-sli a nnbis roii-
Ntitiitii nidli vrnari aiit [lisoai-i aut »jnidliln't i'Xcititi' liecat, nisi cinsdi-ni «'ccU-sic por-
mitti'ntc pasturr. Sit' licc silva cmn unniibus supra dicfis Hnihiis pi-i-fjitc cfclf-sio
iinstro lifinnu in Icj^ale" torestc " anind" lirniatii cuin oinnilms (|ue in foresti aut scrilii
ant noininari jjnssiint utilitatilins. Kt iit lu'c nostre cnnstitucionis concessio Htiibilin
III ninif rt in postcniin iterniaiicat, liano pa;;inani indi' ('iinscrijitani nninn |)i'iipria rubn-
ranti's si^filli nustri inssinins inprcssiipnc ninniri.
I Sij^ninn ' dimiini iliiiiriri invi(lis>iini Ünuiannruni iMi])oratonH a\i^nsti. S (M.)
Otlcb'ieus i'ancidlarius ad vii'rni Aiilmnis" andiyfapollani rccof^novi.'
I'ata^ mm. ri'l)ruaiii, indictiniii' VI. aiiim ilnniiiiicr inrarnaciunis niillisinn) vicc-
li siinii ipiarti), cinno vero doniini llcinrici sct-undi rcj^nantis X.XIII, inipriii anteni X;
aftiun iialicmlKT;; : fVliritr>r amen.
Heinrich schenkt dem Domcapitel zu Bamberg eine früher der Ilicila, Tochter
den Grafen Otto, gehürige Besitzung zu Schlapp.
so Bnmhvni l(r24 M/irz 8.
Origiiinlfliplom im k. Meirhxarchir zu Miäirlwii (A).
Hi'i/berger Iclivoyraphia Bahenh. 1. 7-J.) Erlr. itiis .1 mif a. ine. niill. XXIIU. — • Stumpf
Historisches Archiv für Franken (Bamhery und Würzburij 1804) 1, 85 n" :^H aus A zu
Km. — Mori. Bmra ^8", 510 n" Slö ans A. — Böhmer Reg. 1-254. — Stumpf Reg. 182:2.
ib Auf einem durch Vorausfertigung des Monogramms hergerichteten Blnnquet nach T). 45S
geschrielien von Ba. IV. • — Von Udalrich von Bamtjcrg zum Formular zusammengezogen
und so in seine Sammlung aufgenommen.
iC.) § Inoininc" sanctae et individiiar tiinitatis. Ilriirifus divina i'avi-nti' idc-
racntia Konianorum impcrator augUStUS. Noveril omnium C'lnisti nostriinic Jidilinm iinivcr-
30 sitiis, qualiter nos pro reiiiedio ^ an!mao imsfriie * Ct ililortiic foninfjis nostrae Cvaip-vuilao iiiipera-
trii-is vuli-lici'f aug-iistiio tale praodiiim, qunli- Ilicila tiüa cnniitis ( )tt()nis in villa Slopec-o'^ in
l>.ijru IJatenzgowc et in eoniitatii Adalbcrti c'iiniilis lialjuit. <-iiin areis aoilitii-iis terris eidtis
it inculti.'i pratis iiascuis ai|iiis ainiariinM|iie iIiTnr.siliu.s |iisiati<inil)iis nioli.s niolendinis silvis vcna-
tlonihlLS viis « inviis exifiljus ir ri'ilitiliiis i|ii^sitis et ini|iiiri'nilis iniuiri|iiis utriiisi|ite .sexiis Ct instipCT
35 diliibil.^, quornni noniina liacf .-iiint'' , imimhiik^ nninilm.s utRnsilil>iis, que vol scrilil vel
quofjuo modo pussimt nomiiiari , ail alttirc smicti l'etri apc-^tolorinn '' iirinoipi« in lialienherg'en.si "
aeorle'fia in nsum fr.ltnuil iliiiloin lUo faninlantinni pprpetiialiter lialieiidinn donaiiius ct de nostro
iure in i'nriiiu ConJinuiKMll Utilitatcill miinino transt'undinins. Kt nt linec nostrae trnditinnis aiii-to-
■'jOri. k) Hagcnibcrc XL'. I) (.iowcshusen \U. in) Escilpali .W. n) Bilaraa XI'. m Xnn-
1" preclites]iach .Vf. ])) Sulzpach .Vf. i|) Hutilin^^iin .Vf. r) sie C s) C t) in C foli/eii
Sii/nitm- iin'l Kecof/niliim.'tzeilp, und ::wnr ilie-ie mr Jener, auf die Dfilieriinff \i) Arilinini C
V)' Dat. C.
">(K!. [Brosslau] a) .1 b) zirixehen e und c seheiiil ein Hiirlmtn/ie niiitrridiert cu nein e^ dahinter
iinaiisi/efüllte LiirK-e am Ende der Zeile dl apostolonnn nnchlriii/lirh eingefHi/t e) It über
4.'. I)al)onj;cnsi iirnht/elrui/en
648 KAIS K K r K K INI) K N.
rilH;> stnuilis l<t iiK'üliviiUH )icrniiiiioat. liiiiic |iii;;ii4»iii iiitlc coiiücriptaiii iiiniin |ii'ii|>t'iii rolioraiites si^illi
uostri iii|iri'!>»ii>iiL> iiis.simUK iii^ig'iiiri.
^ Signum' doiiini llonric-i liniiiaiuiniin impiTaturis invictissimi. S (M)
^ * •dalricus canccllariiis x'wv Aribonis iircliicaiH'clliirii rffogunvit. ji (SI. :i.)
l>ata Vlll. id. iiiart., tV-iia I, imlictiniiei-' \"li. anno diiniinicae incarnalidiiis Sixklil; t>
anno di«nini Ilcinrii-i'' .soi-undi rognantis xxii, imiicrii vcm eins xi; actum liabrnberf;
lidolitor".
ÖOT.
Heinrich triß't Bestimmungen über die Abstellung und Bestrafung von Streitig-
keiten und Gewaltthattn zwischen den Leuten der Klöster Fulda und llersfeld. w
Bamberg lUäi Miirz U.
507". Ai(.\fcrli<ii(iiii (iir Fulda.
Origiiialdipldiii im k. Stoatsnrchir zk Mdilniiii (A).
507''. Ausfertigmiij für HirsfeUl.
Ahschrift Sclniiiii(ke'.s aus dem Ende f/c.s IS. Jh. in dessen I)ijil(i»i(it(iriiim Jlns.tinciim ift
1, JI. 145 in der Litiideshibliotliek zu Cnnsel aus dem damtds norli crliidtencn Üriyiuid (A^).
Broucr Ant. Fnld. :^3H ans B = Liinig HA. 18", löii n" 51. — Sehannal Hisl. Fitld.
2, 156 n" 43 aus A. — Sehiittgen und Kreysig Diplomalaria et SS. I, 'J'J n" 58 im-
foUsti'indig an.s Ahsehrip ran B. — Wenck He.'iS. Lundesgesch. ü'', 47 n" 4U aus dem
Hersfelder Origimil (W). — Dronke CD. Fuld. :i48 n" 7:i7 ans AB = Migne Pahol. to
140, SSO n" 137. — Mon. Garn. Con.it. 80 rf H6 aus AW mit Nachirdgen aus .4'
auf S. 735. — Böhmer Heg. 1255. — Stumjif Heg. 1823.
Die beiden Ausfertigungen des D. 507 .sind mit Benutzung des D. 501 verfasst worden;
an den Stellen, wo die beiden Exemplare des letzteren au-ieinandergehen , schliesst sich das
D. 507 bald dem einen, bald dem anderen näher an; es dürfte also auf das für das ss
D. 501 entworfene Concept zurückgehen. Von den beiden Ausfertigungen des D. 507 steht
die Hersfelder an zwei Stellen (s. N. 2 und K. 7 bei D. 507'') dem D. 50t näher, als
die Fuldaer : sie ist also wohl die zuerst entstandene ; ungeachtet dessen haben wir aus
practischen Gründen den Text der Fuldaer Ausfertigung, da diese in der Urschrift erhdten
ist, vollsl/indig gedruckt, von demjenigen der Hersfclder aber nur die abweichenden Stellen so
(und zwar, soweit sie durch die Vbereinslimmung zwischen A ' und W gesichert sind, auch
die bloss orthographischen .Abweichungen) in Zahlennoten unter dem Text des D. 507'
gegeben. — In dem Fuldaer Ecetnplar ist der Context und der erste Theil der Datierung
von unbekannter Hand geschrieben und, da die erste Zeile in unverlängerter Schrift aus-
geführt i.sl, jedaifalls nicht von einem Angehörigen der Kanzlei. Ob die in verUingertcv s6
Buchstaben geschiiebetie Signumzeile von demselben oder von einem anda-en Mann herrührt,
mü.tsen wir unentschieden la.ssen. Sicher von anderer Hand als Text und Königsunler-
Schrift sind zuletzt die Recognilion und der Schluss der Datierung (Data in — Bähen-
berc) nachgetragen ; sie zeigen eine gewisse Verwandtschaft mit der Schrift eines Mannes,
der unter Konrad 11. die HD. Sliiwi>f Reg. 1929. 1938. 1961 geliefert hat, ohne sich «o
sicher mit ihr idenli /liieren zu lassen. Die Xachtr/igung der Recognilion wird mit der
in dir Kmizlci muh der Emenniiidi Gunthir.s zum Fr:liisrhof von Salzburg eingetretenen
•VM», t) > 1111/ liiiKiir; u inprOnt/licJi nur hirr (»il, <il.iii liir ,ln/iiiir/ ilfr Itei-or/nitionKZeile, tjmchrielien
g) In lorr. iiug A. *</ </«*» iilso icoht timpvünijlich Aiiiio /leo/juirlitif/l uiir \i) 'lau ernle 1
nnchtriliilirli n'ni/rfili/t. ♦*
II i;i N i;i( II II. Ki'.'i. t;4!(
Veründeruntj zusammcnhiliigcii, vgl. Erliliilfrnnijnr Alisilmilf III. - /;/ ilnn Jlr,s/>lilir
Exemjilar nitsprarh lUe in A ' narh(ßhihhii: flfsliilt drs ('lirismons und dvn Monoffniiniiis
riillitj dir dicsrf Zeichen in dim Fiildair, no dass dir Sihrfihcr den letzteren wohl muh
liri dir Mnndirriiiiy dis ersirren hvlheiHijl iriir.
!> 507". (C.) In iiDiiiiiU' siuiftni- et iiidiviiliiao triiiiiiili>. llrinrifiis ' ilhin.-i liivi-iiti-
cli'iiK'iitia IvoiiiaiHinini iiiijx'ratnr :tii<;^tistiis. ()iiinil)us Hilclihii.s taiii ]>ri!HentibuH (juaiii
et futuris iiotiiiii t'iirc ('ii|iiiiiiis, <[iialit<'r assiihia |in>claiiiati<i iiohtra» aurcK iiir|iiictabnt
nl» iiiiuiinoras -' vi tVt!((iieiit('.s CDiiti'iitionc.s, (jnac soiiipiT crant iiitcr riildriiHcm ' et
lIiTiicIdciisiMU tainiliain, <|iiaf iain in taiitimi cinivaliicniiit. iit ctiaiii iiiiiuiiMTaltilia iiitcr
ii> .sc lifiTiil linniiiiilia, <t iinlc iiiaxiimiiii iliiriiiiciiiiiiii iitrai|Ui' paliTcliir aiccli'.sia. (^tia-
jiriiptcr, HC lali.-. ac taiitac prc.-iiinii)ti<iiii.s amlacia sine ilij^na iiltinnc ' intcr iitrasc|uc
t'aniilias diutin.s rcniancrct, cum c-i>nscn.'<u et con.-iilio utrorunirjiic •' aldialuni ' Iticliardi
l'iddcnsi.-t et Aiiiiilli IIerueldoii.'*is aliiii-inni|nc lidcliuni iinstritruni per Iniiiis kartidae
preeepluni tale fnn.-Jtitiiiniti.-f deeretuni. Ut jtrininin imiid.s inin.stitia. (|Uac iani |iit niidta
lÄ tcnipora ex iitra(|ue parte ineorrec-ta rcnian.serat, ab ailvDcati.-i et [irepo.siti.s illoruni ntriin-
(|iic [ilcniter eiirri;;atnr. Kt doinccji.';, si «juis ex fninilia utrivi.sque aocele.siae ali(|ueni
.-crviiruni \-cl sancti 15onifaeii vel .--aneti l'ui;>berti " insequitur et ausu temcrario et
annata manu ad oeeidomhim vel ad depredandum eiu.s curtem sive domuin infre-^erit
it cum in])Uj;iiaverit, et si ille aut aufugerit aut si l'urte dnmi inm f'ucrit vcl (|uii(|ui>
in nindd ab eins putestate .sive inpugnatioiio su libcraverit. iili', ipii buius audaeiae et
iuvasionis dux et prineeps fuerit, tollantiir ciiriuni et capilii et insui)er in utracpic
maxilhi Icrro ad Ime facto ctiam candenti beiie cratctur et coiuburatur, reliqui ein.s
scqimccs cnte et capillis priventur. 8i autcm ibi occiditur, omnes, qui liuius liomicidii
.sen invasionis participes sunt, suj)ra dict[a]c pocnae subiaceant. Et si ex una familia
ii sunt iib\ qui occiditur, et illi, (jui occidunt, umiics singulariter weregebUim occisi et onuic
debitum, .sicut luictenu.s fecerunt, pri>j)riae aceclesiao persolvant. Si autem ille, qui
oecidilur, ex una familia est et illi, (pii nccidunt, ex alia, aiutur linniicidii solus pro
iimnibus wcreg'eldum jjersnlvat. Et in {juoeunique Inen aut ex xma aut ex alia familia
aliquis occiditur. nisi ille. (jui liomicidium l'aeit. ])rol)al)iles testes habeat aut j)er ferrunj
jii candens liuc probare valeat, quod ob aiiam causam non fccissct, nisi (piod de in-
puj;-natione ipsiu.s aliter vivus eftug-ere non i)otuisset, supra dietae poenae subiaceat.
Si autem bue probare potest, nihil patiatur, iii.si quod bactenus ipsa aecelcsia pro lege
Iiabuit. Istiid constitutum advocatus in cuiu.s advocatione lioc evencrit, cum scientia
utrorumque abbatuni in jiroM-ntia nunciorum illoruni fideliter adimjileat. Si vero ad-
ji vocatus aut mercede conduetus aut miscricordia motus aliqua calliditate hoc decrelum
avertcre voluerit, giatia nostra et advocatione careat, nisi supra sacras reliquias lioc
adtirmare audcat, (piod Imniicidam scu invasorem mis(piam adquirere possit; et tarnen
(piam citissime poterit adijuirat. Et si ipse, in cuiu.s advocatione hoc eveiierit, reuni
adfpiircre non poterit vel noiuerit, fideles alterius abbatis, si possint, adquirant et ad
10 predictam poenam presentibu.s nunciis utrorumque abbatum adprcsentent. De kamerariis
vero et pincerni.s aliisqiie honoratis ntroruuique abbatum servitoribus hoc constituinni.s,
ut, si " (|uid tale aliquis illorum ' fecerit, jiredictac poenae subiaceat secundum arbi-
trium abbatis vel X libris denar|i]orum redim[at]ur. Et hoc volo firmiterque preeipio,
ut rem semel bene ac recte difrinitam nuUus iterare audeat vel renovare. Si autem
15 predicti abbates hoc dccrctum adnullare cupiunt, mihi vel mco succcssori II libras
auri uter[quc persolvat, conatimi tarnen .suum non perüciant. Et ut haec]'* constitutio
507". [Foltz-Bloch] a) das :iieite i auf h'asnr h) erfiiinzt aus D. .'i07l>, mit flfsxen Text hier auch
ilie Legung im Cod. Elierhardi 2 f. 4S, ico im iiltrit/en mehrfache Interpolaliimen btrfeffnen,
übereinstimmt
KHisel'iirkun'leu 1[I.
82
650 KAISERURKUNDEN.
stabilis et iiicimvulsa pernianeiit , sigilli [iiostri inpressionc hanc]"^ kartain iiisigniri
iiissinius.
^ Sifjmuu ilomni ITclnrici *' Roinanoruiii iiniclissimi impcratoris (M.) atigusti. ^
^ < >ilalricus cancellariiis vice Aribouis arcliicapellani iccoffiiovit. g (SI. 3.)
Data" est anno duniinirao incnrnationis MXXIIII. rcj^nantc Ilcinriclio inipcratore &
auf^^iisto annos XXII *", imiicrii vom eins anno xH, indictiune VU; data in VII. idu.s niartii;
actiini fi'Iii'iter IJabonberc*.
507''. 1) Heinridius.
2) inv«'leratas.
3) Fidden.o'ni. lo
4) ulcione.
5) utriusque aecclosiae abbatuni.
6) Vui{;b«'rti.
7) si ((uis talc alinuid illnnun.
8) Ilcinric'hi* (M.). i5
9) Data «■.■<t anni) doniinieai' incarnationis MXXIIII, iiidicfiono VII, rcj^nantc
Ilcinriclio iiii|iiTatorc angusto annos x.XII, inii)t'rii autcni eins anno XI;
data in \ II. idus niartii: actiun IJabenberc.''
Heinrich erneuert dem Kloster Montecassino die Schenkung der Burg Rocca so
dEvandro. Goslar 1024 April 19.
Originaldiplom im Klosferarchiv zu Montecasmino (A). — Pitri difimiii regi.itrum Cassi-
nense aus der Mitte des 12. Jh. f. 62 n" 132 ebenda (B).
Stumpf Acta irted. 385 n' 275 aus B. — Stumpf Reg. 1824.
Xarh den DD. 474 (VU. I) und 482 (VU. II) ge.ichriehen vo7i einem Mann, der unter «s
Konrad II. die DD. Stumpf Reg. 1877. 1882 mundierf hat.
(C.) I In nomine sanctae et individiu; tiiiiitatis. llciin-icus di\iiia faxcntc c-li;-
I mcnti.a* Konianoruni ini|i('rator angustus. Qnamvis cimininnitiT Uxu ilcn iiiiii|nc ilicatii
cottidio in melius prüliceru iio.'stru o|>e ailhiliitn | vcliiiins, sinjfiiliiriter tanii'ii et i|Ua.si »pvcialiiis cftoris''
locura, in quo venorabilis patris nostri sauctis.simi iiunedicti corpus fovctur, poliere admuduni i'U|iiniU8, jo
qiiippo quem a primo ^tatis'' flore semper maximc dilexinius cuiusque interccssione piisüima liactcniiB
et in regno roborati et in intirmitatc Hcpius positi misericorditer sumu8 relcvati. Ergo omniuni C'ljristi
nostrorumque fidolium universitatem scire'' iiibemus, qualitcr no8 pro rcmvdio auiiiif nnstr( iiioiitcni
eiuüdcm »uncti Ileiiedicti viKitantcs pcnBabamUH, quali nobis muncrc dcuiii ibidi'Ui ini'lius placnr»
poMcmug. P|cn|8ationc autcm liac circumquaque diffusa, di' i{iii>daui castillo siinpcr lncu ildini lon n
trario, de manibus iiiiniiroruni » crriitn, noliis aiitcin in proprium iinpcriali iure licrcditato, a an(!Cta
coniuge nostra ( 'livnigvnda'' iniperatricc vidciieet angusta nee non ab arcbicpiscopo l'ili-
507°, c) dahinter Jia»ur; wir ex scheint, int II aum-mlieii il) aurh hinler XI tieheiiit rwlicrl :ru sein.
«07''. [Bloch] a) A' ; Heinrici W b) abifPKfhen ron den im rornlehendett r^rzeichnrten Vnri'atilen der
IlrrgfrlJer Au»fer1i;iHn(i mrrkm irir noch an .S'. (H'.l '/.. II ali(|ua (statt dij^na M) und '/.. i'4 40
particL'ps y|' ( tteidett gewinn nur Srhrritjffhier drs Copi.xtrn in t/tm ttipinmiitnr) : '/.. 4'J pratMlicIiio
A' : '/.. 4t> iircdicti A\ Die Abireichiini/m in U'enc/,ii Druck-, die ah Fehler den letzteren iitif/e-
»ehen irerden miliwen, taxuen xrir unberiIrkKichligl.
«iO*>. 'Hlocli] a) A \>) A, wo dun AljK-iirzungnzeiehen für et (Si.) mit einer rnuda rrrnehen int
0) zirinchen c und i llninir, ilann diene llurhnliilien diirrh einen linijen rerlmmlrn d) II auf tb
Itiinur, naehdem V nrhnn ijrtirhritlßi-n tffir, eingefügt
IIKINIIK II II. lUL'l. 651
^TiiiiK * adniuiilti per cxiiiiii rniiiiiiiinciii liitcrvriiliiiii icli-iii rastclliliii lliintrii viirnliini Hitlliii in |iriiii'i|iatM
C'apuaiiii all altari' samt! Itfiicillrti et ad iiniih iiKiiiuclioriiiii ilro iliii|i'|iiij faiiiiilaiitiiiiii per liniic iiii-
perinlciii pn^'liiniii ciim niiiiillnis appi'iiilitliH, iil est ciiiii nrvi« aiMlItit'iis ni;nH viiii'ii< pratlt paHt-iiiM xilvU
t-i'iiatloniliiis a(|uis ai|iiai'iliii v i' <lri'iirsiliu.s tcrrls i'iilti» et iiiciiltlN vcl oiiiii omni [iiti|litnli-, <|ll<,° * Hcrilii
. vvl iioiiiiiiari possit, concosHiniiis trjuliiliniiis et dd niiHtrn iiin* in «Hirinn inu onininn trnnMfudiinu«'*, ou
videlicet rationo ut praesens al)lias TllOobnIdus nlii<|iii! i'iii.s Nncc'vHHorcs -liciit do ('VtcriH '' itnnct|i|
Kt'niHlicti lionis de codcni cn.ttcllo lilicrain lialionnt (iiitcstatoni i|iiocI Verlcsi^- nlili- Mit faciiMidi. Ig-iliir ii
|<pii('iini<|Uc linni'l ^ noxtram iinporialeni institntiononi intVc^^nrit ot oa, qiiy siipra ni>>ni<irata Hiint, ininiino
iil>si'rvai|t'|, sed l'orta.ise viidarc aut di.sninipero tcniptavorit, .si'iat MO pcrsolvitiirtini " anri piiriHitinii liliriut
10 uiillc. modiotatrni camery nostro et nicdirtatcni nlil>ati siiiN(|Mi' HiicecRHoriliiis pt ninniliiti v»"''li''''V "''nc'i
Miui'dirti. [Kt]'^ ut livi' nostra iniperialis pniri'i'ptii) piT fiitiira tvinpora firniiori'in olitincut vifurrni,
mann propria roborantes t>ant s|ul)|tiis si^illi nostri inipi't'S.siunf* inssiniu.*! insig'niri.
" Sii;iimn (loinini Heiiirit'i iiiviftissiini licuiiaiupriiin impt-riitoris jiiignsti. '^ (M.)
ij IIii^o caiiccllariiis vice Eberh.inli'-' arc-liiuapclhini roeognovit. | (SI. D.)
15 Anno ddininict; incarnationis MXXIIII '', indictione \'II, anno doinni Ileinrici socundi
ivgnantis XXII, iniperantis auteni XI; data in XIII.' kai. mai. ' ; actnm (joslare.
509.
Heinrich schenkt dem Kloster Fulda die Grafschaft Stoddenstadt.
Goslar — — — .
*" Codex Eherhardi aus der Mitte des 12. Jh. 2, f. 4.') im k. Staatsarchiv zu Marburg
(B).
Brower Ant. Fuld. 253 au.s B = Liinig RA. 18", 155 »" 50, = Schannat Trad.
Fuld. 247 n' 598. — Dronke CD. Futd. .349 n" 788 au.i B zu .Juni 26 = Migne
Patrol. 140, 381 n" 138 mit indict. VI. — Böhmer Reg. 125G zu .Timi 2H. — Stumpf
» Reg. 1823 zu Juni (26).
So nahe bei der Fassung des D. 509 der Verdacht liegt, es für eine mit Hilfe des DK. II.
Stumpf Reg. 1876 hergestellte Fälschung Eberhards zu halten, so iit doch die Annahme,
dass diesem ein D. aus der letzten Zeit Heinrichs vorgelegen hohe, wahrscheinlicher, da
die sehr nahe Berührung eines Satzes : ea videlicet ratione — inde faciendi (S. 652 Z. 19)
*> mit der entsprechenden fVendung des D. 508 für Montecassino (S. 651 Z. 5) so am ein-
fachsten zu erklären ist. Dadurch u-ird freilich die Echtheit des D. .509 nicht in vollem
Umfange gesichert ; aber wenigstens sein erster Theil teird mit Ausnahme weniger von uns
ausgeschiedener Worte auf eine echte Urkunde Heinrichs zurückgehen , die datm auch, wie
Jenes als ihre Nachurkunde aufzufa-tsende DK. IL, die Schenkung einer Grafschaft
M betroffen haben dürfte. Dagegen ist die zweite Hälfte der Urkunde von Hoc tantuin
caveant bis observentui" nach uns gütigst mifgetheilten Zusammenstellungen Tangls so
sehr dem Geist und der Ausdrucksweise Eberhards gemüss, dass sie wohl all von ihm
erfunden gelten darf, wenngleich einige der in ihr ausgesprochenen Gedanken in einer Zeit,
in der man das Ende des Kai.iers voraussehen mochte, begreiflich sein würden. — Das
40 "' B verderbte Tagesdatum w/ nicht sicher zu bestimmen. Die nächstliegenden Firnen-
dationen irürden auf VI. kal. oder non. oder id. iul. führen ; doch erscheint es bedenklich,
508. e) n zicisclien u und d ausradiert, dann diese Buchstaben durch einen Bogen verbunden
f) erjjiinzt an.9 Ii und VC H g) lierliardi auf Hasiir h) XX und das Ahk-ürzuntiszeichen
ülier M auf liasur: vielleicht stand Mill. i) XIII. kal. niai. vielleicht in dafür gelassene
46 Lücke nai-hfietragen.
82*
652 KAISKlfl UKINKKN.
iiiiiiiurhincH, dass Hfhirirh. der niii IH. Juli in Grone starb, noch am 'Jli. .Iitiii, gcsrhireiqe
denn am 2. Juli odtT gar am lo. Juli in Goslar t/ewesni wäre, wen» er von (hirl ans
der Hildesheimer VherlieftTumi zufolge, ehe er uaeh Grone ging, noch eine Jieise nach
Westen gemacht hat (vgl. Seheffir-Boichorst in Mittheil, des hislit. für oeslerreich. Ge
schicht.if. ti, 52 ff.). Da nun hei Eberhard auch eine Verderbnis des Monatsnamens aus 6
Ulli, keine.viregs au.igeschlosseti ia7, und dann wiederum eine verschiedene Ergänzung möglich
u-tire. muss auf eine Aufliisung de.s Datums rerzichtet und nur daran festgehalten werden,
dass D. .')09 in die letzte Lehen.tzeit des Kaisers gehört.
In lunniue snncte et iiidividui; triiiitatis. Uriiiricns divina . e> tavente cgrnti^^ dc-
iiientia Koiuanoruin iin|i<Tat<ir aii^uslu.s. l^humiain iiKstriun i'st de boiiis iiobis divi- lo
iiitus cdllatis |irc(i|)iie sancta.s ditarc (.-cclesias, eidem devotioni, licet perpaiuM iiiiini r,i,
j)ia taiiicii iii'.stra pro.starc" est vuluntas in doinino, (jui dat jirciiiia pro Ijdiia vdluutali'.
yuaprojitcT |i)iniiiuiui '' Christi luistricjue [iidcliuiii;'' noverit universitas, (jualili-r ims
pro remcdio nniiut; iiostn; per intervcntmii ac petieionem dilect^' coiiiugis nostrij- Cliimi-
gundt; iinpcratricis augusti,' nee non et Hdelis iiostri Riehardi Fuldensis abbatis eoiiii- u
tatnin Stnddenstat situin in pago Mnyngdwe Fulde ail alfare saiicti Hnnifaeii tali iurf
tali(jiie constitutione, quali et cb^bet et a priiicipio ab oinnibns sibi plaeitis,^ prelatis
liuc us(jue est habitus, in potestate predicti abbatis sine alieiiius cinitrailietione (biiia-
viinus, ea videlieet ratione ut i|>sc suiiiue successores sieut de C(;teris einsdeni abl)atii;
boms dehine liberum babeant arbitriuiii cjuoquo modo desuper prceii)iendi seu quodlibet so
utile predict^ ^cclesi^ inde faciendi. <Hoc tantuni caveant abbates pret'ati monasterii,
iie'' vel religio monastict,- consuetudinis suis temporibus cassetnr vel cura aninmruni sibi
comniissarum perielitetur vel alimenta deo ibidem servientium rarescant. ob hoc maxinic.
quod deo collata patrimonia et deeiuiationes (,>cclesiarnm laieonnn manibns tradit.i
|)olluuntur illique deo culjiabiles iiiveniunlur, <|ni pm niebilo liabcnt, (|U(m1 pcccata n
boniinuni super se oneraverunt. Uli enini, qui terrcna jiatriinoiiia di'o et sanctis eon-
terunt, de peccatis suis exonerantur; illi vero, qui ol)iationes tidelium recipiunt et ea,
qu5 deo debentur et ad dei scrvicium traduntur, rursus ad secularem ponipani <•(
.superbiain exercendain concedunt, oncraria peccata'' super se duplicant. Unde coii-
sulinnis et preeipimus, ut modus his ])onatur et terminus. Inter hec tamen inuini nie- 30
diuni est. (Jportet, ut in eeclesiis inulte sint faeultates et maxinie in Fuldensi, (piia
'eui plus conimittitur. jikis ab eo exigitur'': niulta enim debet dare servicia et Romane
et regali curi«;. propter (piod scriptum est: 'rcdditc ([Ui; sunt cdsaris crs.'iri et ipi«; sunt
dei deo' '. Quapropter coii,sulant .sibi et iireveniant scandala, antcciuam tiant, habeantipu'
secum qu«; deo oft'eruntur, nee abiciant in eassum, quia cito venict tcmpus, ipiando 3»
inundu» recipit, quod deo dedit, et monasteria, qu§ iam sunt in habundantia, prima erinit
in rapina, ut Hat, (piod salvator ait: 'habundantc iniquitate refrigescet caritas multoruin '•■.
i'reeipinius ergo sub distrit'tioni' divini iudicii, ut omnes tradiciones regum et decretn
apostolicoruin atipie oblationes Hdelium sul) tuta custodia teneantur et fideliter obser-
ventur.> Et ut h(;c traditionis et preceptionis auctoritas staliilis et inconvuisa omni «"
tempore permaneat, haue paginam'' conscribi et sigillo nostro eam iussinms insigniri.
Signum domini lleinrici i.M.' invietissimi Romaiioruni angusti inq)eratoris.
Data'' \I. iul.' indictione \II ; actum <Mislari(!: tVlieitiT .-uiifn.
500, [Bloch] ii) presto H I.) fehlt in Jl ; r;/l. ,lie .NT. <•) iicc li d) ii)l. :i. Tön. H, H (■) etil.
Imc. Vi, 4H und l>. 4H3 S. a f) rr,l. Mal. ii. i1 ; Marc, li, 11 ; Imc. W, ir, e) Mal. ^4, li u>
h) pii)(inin»ni /< i) </o« in li ri»tii'lrii;/enr M. nilnprirlil nicht i/anx {lern ühlivtitii, iul ihm
ulttr n/frnitnr nacliffi-ltililrl k) l>iit. H 1) r,//. ilie. l'orl/iiiifr/i-ung.
IIKIXUICII II. |0(»2 — 1024. C53
.".10.
(Unecht.)
Heinrich bestä'lifjt einen zwischen de)' Äbtissin Hihhfjart von DrUheck und
ihrem Bruder, dem Grafen Wiher, yeschlossenen Vertrag, betretend die Über-
b ti-arjunq der Vixjtei zu erblicheni Hecht an den (Irafcn und die l'berfosstinrf
von (intern zu. Aderstedt, Dansledt, StrUbeck und W'etteborn an das Kloster,
und schenkt dem letzteren ein von den freien Männern Lambert und Liudt/er
in des Kaisers Besitz gekommenes Gut zu Heudeber.
Mdildiliiinj ]iH)i Anyiisl 1.
10 ('rkiimlc f/c.s' t2. Jh. in Dliilomforin im /'iirsll. Slullii iijikiIuii Archiv zu Wernigerode (A).
liresslnii DD. eenlum '.i'i u" 'J'-i uns A. — Sliinipf Arhi ined. :iiil n" 'Jill /i//v .1. —
Jiicohs Driiherhr l'li. ■') n° H aus A. — Stumpf Rey. ISflu''.
Für (his Protokoll der Fdlsrhung ist das D. 4ö2 (VU. I) heniilzt worden; nur die
Ihitiennujszeile, die er thöricht veränderte, entnahm der Falscher dem D. 82 O'f'. IT),
ift «r/7 ('« der VU. I die Zahlen in der Dntiernnii nusyelasseti waren. Der zweite Theil des
Confexies srhliesst sich eny an die VU. I an. Im ersten Theil ist je eine von uns be-
zeichnete M'enduny aus VU. I und VU. II ahyeleitet ; im ühriyen aber yeht er zum yuten
Theil wörtlich auf eine uns verlorene Köniysurkunde zurück, deren Arenya und Publicatio
z. B. mit dem Texte des D. Ludwiys des Fr. für Fischbeck von 81!) (Miihlbachtr Rey.'
» 702[681]), deren Xarratio bis zu den Worten patrocinari vellemus mit dem yefiilschten
D. Ludiciys d. D. für Corvei und Herford (Mühlbacher Rey. Wiö: vyl. auch oben die
Vorlirmerkuny zu D. 12) wesentlich iibereinslimmte. Erst nach endyiltiyer Friifuuy dieser
Ffilschuny wird auch über den Charakter der verlorenen Vorlage des D. .510 die Ent-
scheiduny getroffen arrdcn können: a-ir müssen daher dahinycstellt sein lassen, ob wir in
» (Vir ein zweites, neben Mühlbacher Reg. lölO dem Kloster Drübeck ertheiltes karolinyisches D.
zu erblicken haben, oder ob sie vielmehr als eine Urkunde der salischen Kaiserzeit an-
zu-iehen ist, die dem Kloster Drübeck etwa zu Goslar 1()H9 gegeben sein könnte, als die
karolingischc Fälschung Mühlbacher Reg. 1365 durch das echte DH. III. Stumpf Rey. 2140
in der kaiserlichen Kanzlei wiederholt wurde. — Bei dem Mangel an Sachrichten
3« über die Geschichte des Klosters im 11. und 12. ,1h. ist es einstweilen unmöylich,
über die Veranlassung der Fälschung eine begründete Vermuthuny auszusprechen oder
ihre Zeit näher als nach den Schriftzügen, in denen die VU. I nachgeahmt ist, die
aber im übrigen unverkennbar den Charakter des 12. .Th. auficeisen, zu bestimmen. Auch
die Frage, ob der in dem ersten Theil des Contextes berichtete Vorgang sich wirklich so
** zuyetrageti hat, muss ganz unentschieden gelassen und kann nicht mit Bode in Zeitschrift
des Harzvereins 4, 27 deswegen bejaht werden, weil im zweiten Theil der Urkunde eine
wirklich beglaubigte Thatsache im Anschluss an die VU. I erzählt trird ; vielmehr dürfte
die letztere Wiederholung nur deswegen erfolgt sein, ireil wahrscheinlich das Siegel der
VU. I für die Fälschung entnommen .sein wird und dadurch die VU. entwerthet wurde. —
*^ Die Äbtissin Hildegart tcird anderweit nicht genannt, und die Zeit, in der sie lebte, ist
also unbekannt; sie lediglich tcegen der aus D. 82 entlehnten Daten unserer Fälschung zum
■I. 1004 anzusetzen, ist unzidässig.
(C.) p In nomine sancte et individuae trinitati.s. llt-inricus divina tavente de-
mentia imperator Komanonim augustus. 8i tideliuni dei potitiones, ([uas nobis pro
4S suis ne^cessitatibus innotucrint, ad efteetuni perducimus, iion sohnn imperialem con-
suctudiiicm cxcrcenuis, verum etiam ad beatae rotributioiiis merccdem taiia nobis facta
jinifutura fiiiitidimus. Quapriipter notuni sit omnium tidclium nostrornm sollertiae tam
654 KAIS K K V K K V N I> K \.
futiiroruin (iii;iiii et praesentiui», qualiter i)Ost disccssuni iinnnhiliuiii (•imstnu'tonim et
I COnstriK'tricuiU iiisi); n i s miuinsto r i i Uriil)iki «licti in lioiiuru smictin' Miiiiau cU'i fruiütrivis sHiioti-
quc Viti mnrtiris dcilic a t i Ilililif^art vonenihilis abbntissH euni fratrc suo Uuikcro comite
adiit excollentiain m>strani suppliciter orans, ut iiostra inuniticoutia prcdiett," dei ccclcsi^i
sibi coromisäe prospiceremus et tain in disciplina (luam in cunctis negotiis, qu^ fanudao 6
Clirisfi pro srxu et professionc sua cxeqiii noii posseiU. providere et patroeiiuiri velle-
I. II Ullis. lief etiaill intrrvoutii diliTtissiiiu' iioliis roiito'tiili.s iio.stijii" CiiiiiK^miiliir, ([Ulli ctiaill Sllilra-
pantc Amoldi Ilahierstadensis episcopi petitione, nostruiii .su])er Imc iniiictiaiis asseiisuni
fratrem suiiiii Uuikenun eoniitein eiustjuc postiiiiiain proleni siib pracseutia nostrae
pietatis in advoeatii,- niini.-*teriuni delegit. Sed Uuikerus ad condigne rccompcnsationis lo
nierituni, quiequid liabuit in Atlicrsteti et in Dannenstedi et in Strebcki et in Wite-
biimun, tradidit ad supra dictum nionasterium, eo tcnore tamen ut, si , ([luxl absit,
suae prolis bercditaria suecessio nostro asspiisu nostroquc eonsilio eoneesso privaretur
benetitio, honiinuin (inniiiiin eoiitradietioiie reniota, legis liereditariac sueecssiDnc prac-
nominato restituerentur niatriinonio. Ad haue autem Ilildigardis vcnerabilis al)batiss(,' i6
I super advoeati«,' ministerio electionem eoiitirinaiidam talc prcilimn, (lunle a (niihnsriani libcris
liominibiis Lnmberto si-ilicct et Liudgcro ad imstnis iimuiis Ifjfitimo pervcntmn est, situni in villa
Hadcbuniii in pago Hardego in coniitatu vcro Lindgeri coniitis cum oninlliii» suis |u'rtiiientiis ngris
arcis aedifitiis terris cultis et iiuiiltis silvis vcnntionibus aquis ai|iianiiiii|iii' dccursibus pisoationibit»
moicudinis pascuis prati» viis et inviis exitibus et reditibus qiiesitis et iiic|iiir('iidis inaiicipii.s iitnusqiie so
scxus et Omnibus quae quoquo modo nominari vcl serilii possnnf iitilitatibus ad ipsiiiii ])iacdium pcr-
tincntibus per hnnc nostrani imperialem pa^'iiiani cnii'-iiliiims at(|iie larf,'iiimr et t\v nostro iiiri' atcpie
doniinio in eins ins et dominium * trnnsfundimus, üu ratione ut iam dicta iiiisdem iiionasterii venerabilis
abbatissa Hildigart sibique succcdeutes abbatisse libcram deliinc liabeant de cndcm i>ropriet«to
potestatem quiequid eis placucrit ad usum aecclesi^ faciendi. Kt ut h^e apild nostrao pictatis S6
excellentiam super advocatia Drubikcensi expetita et quodamniodo precarin iure con-
quisita libei^as et nostiae donationis auetoritas stabilis et inconvulsa omni postliine ])ernianeat
tempore, hoc jiraeceptum inde eonstriptum manu propria corroborantes sigilli iiostri inipressiuno
iuBsimiis insigniri.
I Signum domni Hcim-ici invictissimi Romanonim impcratoris augusti. | fM.)* w
§ Guntlieriu.s canccUariu.s vice Aribonis areliieajx'llani rocognovi. S (SI. IV)"
Data kal. aug. anno ab incarnatione dimiinica niillesinio IUI, iiidietione I, anno
seeundo'' domni Heinrici secundi inipcrii lil; actuin Magadaburg; in dei nomine feli-
citer amen.
511.
(Unecht.)
Heinrich schenkt dem vom Hohentwiel nach Stein verlegten Kloster, das er
dem zu gründenden Bisthum Bamberg verleihen will, Besitzungen in vierzehn
schwäbischen Ortschaften, verleiht ihm das Recht, den Abt und die Vögte zu
wählen, und trifft Bestimmungen über die Ehen zwischen den Ministerialen *o
und Vassallen des Klosters und denen des Bisthums Bamberg.
Ulm 1005 Odober 1.
l'rkundf des lü. .Jh. in Diplom fanii im SInnIsarchiv zu Ziirirh (A). — Abschrift nius
dem Jö. .Jh. im Urbar Slciner (urf(hli<jkrilvit ]>. 1 im Slaalsmrhiv zu Schaffhaiism (li).
610. [Bremlau] a) ilaii Königinnonofffiinim xtehl in A unter tirr Sii/niiiii^ri/r; iIom Siegel war hinler u
lim Worten liata kal. aug., ilie in der ^1. Srhriftzeile sich an ilie li'eeoi/niliim anDchlietmen, an-
gebracht \>) A ; der Fillschrr hat die Abl/rerialur fi de» I). H'J migsrerstamlen.
II i;i N i; IC II II. 1(M)2 — 1U24. 655
Liiiiiij RA. IS", l-jr, „" l aus Ahschriß. - Xiiiyart CD. Alrm. i>, VO m" 818 aus A —
IJssermann Kp. liumh., prob. .~> n° H, := Migtie Piilrol. 140, 2Ht n' 27. — Wirtenih.
ÜB. 1, 241 n" -Jor, ms A. — llidlH-r Retj. l:ii:i. — Stumpf Retj. 14 fj.
(Irurhrirhrn rim dmistlhm Mann, der das (Hlcrpidinie D. 171 heryesMIt hat, oder einem
^ Zeit- und Schulgeuosseu dcsmlhen. Fiir die Fälsrhuiiy xind nur wenige, von uns durrh
l'etildrurk bezeichnete Worte dem I). 171 entlehnt ; umfii.<i.<<enderer Gebrauch i.it dagegen
von der auf den Namen Karls d. Gr. gefälschten Urkunde fiir Reichenau Miihlbacher
Reg.- 460 (447) gemacht worden, aus der die .irenga und die Itestimmungcn iilier die
Wahl der Vögte entnommen sind; einige an die Casus mon. Pctrishusmsis 1, 4:i. 44 und
10 2. .'i iK A/o?i. Germ. SS. 20, (S:i7. 64(1 erinnernde Amdrücke betreffend die Gründung
des Klosters Iftiheiiticiel , seine Verlegung nach Stein und die Beerbung des Herzogs
Burchard und der Herzogin Htulwig ron Schwaben dürften aus einer älteren, auch in
der Petershaiwener Chronik benutzten Aufzeichnung stammen. Zur Entstehungsgeschichte der
Fälschung vgl. Bresslau in N. Archiv 22, 19; Brandi Reichenauer Urkundenfälschungen
15 107 /f. : Lechner in Mittheil, des Instit. für oesferreich. Ge.vhichtsf. 21, 6H ff. und zu
den Ausführungen des letzteren unseren Nachtrag zu D. 171. Zur Deutung der Ortsnamen
vgl. Vetter in Schriften des Vereins für Gesch. des Bodensees 13, 27 N. 8.
(C.) I In iiomiiic sjiiu'tac et individuae trinitatis. Hcinricus divina favente de-
mentia rcx. (^uoniam prinei])eiii ac dcfensorem aecclesianim iios fecit dominus,
jo ii(^ eins gratiae | inj^rati esse videainur, sorvicium ipsius augmentarc, accclesias multi-
jilicare, bene et oportune constriictas detondere, destruetas vero nos oportet re.staurare.
Unde nioderno tempore constructionciu ikhi ignobilis monaaterü in istis Alenianni no
partibus iuxta ripaiu Klieiii» loCO Stfine dieto <lisposiiiinus ficri, in lionori' vidclicet aaiictiie
Mariae et sanctorum maityrum (ieurgii et Cyrilli. Ipsonmi enini rcliquie illuc noscuntur
«6 translate de nionte Duello antiquioris scilicet monasterii loeo. Prius quidem illic
patratii diieis l'ureiiardi eiiisquc'* Hadc\vig(; satis honoi'ifica monachorum habitacula,
sed non niultt; coniinoditatis erant construeta; at pnstquani res eorum nostr§ dominationi
cessere, liabita cum episeopis et regni principibus deliberatione, visum est nobis opor-
tunius loc-uni monasterii transiimt.ire, secundum (juod ipsius loci coenobiotas et accolas
ao montis perardui dif'Hcultateni cnilpando audiviuius desidcrare. Nunc igitur, ut com-
memnratio et lionor jirioruni eiusdeni loci doniinurum nostri scilicet ridelium et cogna-
torum stabiliatur, placuit soronitati nostn; opera religionis ipsorum regia nostri auctori-
tate taliter adiuvare, ut fanudi dei per iiostram dispositio n e m optatam loci oportunioris
adipiscantur tranquillitateni. Notum sit ergo omni aecclesi^*^ dei, quia pr^sentaneo
K fidelitim nostrorum opiscoponim viilelicet et abbatum * favore, Sed pr^cipUC Augiensi abbate
Wariidierio et duee Herimanno adnitente aliisque Sueui^ principibus ad idcm monasteriiun
Steine nunoujiatum nostrc Iicreditatis pri^dia contradimiis, quo in diversis pagis et comi-
tatibus sita sunt'' ac locis: Arola, Ezzewillarc, Ililtesinga, Nageita, Epfendort', Pliisgina
cum fönte salis, Vfeninga, AftVaninga, Ralitfelda, Sindelsteta, Honsteta, Rieden,
40 Swanninga, Purch nominatis, cum » jcelcsüs et dccimis villis et i-cnsualllms lioniinibna ac
mancipiis utriusque sexus, cum terris cultis et incultis pascuis pratis silvis, cum que-
sitis et inquirendis inobilibus et inmobilibus, cum tassallis'' ministerialibus omnibusque
ipsorum possessionibus. Ista igitur cmn omnibns * a])|)endieiis suis et qu^cumquc adluio
nominari possunt concedimus et legitime confirmamus ad reliquias sanctorum Steinensis
« aecclesie '', ut per successurasR ^tates ille abbas eis dominetur, qui ad eiusdeni (;cclosi(>
511. [Bresslau] a) h Hier der Zeih nacligeiragen h) dahinter fehlt uxoris oder coniupis c) da-i
ziceite c corr. aus 1 d) u corr. aus et e) A f) cc auf Hasur g) das erste u (in
der IJestalt ron \) auf liasur
656 KAlSKltriiKlN HKS.
rtjrimen i't ouniiii iiroumveatur vi i-tim >ui.-. miiuacliis (iro imliis et ;uit»'cossonl»ii s
nostris iliviuain piefateni assiiUu' impldrart' nun iiigritctur. Ail lioi- (|Uoi|iir iimiiiuni
lioniinuni tidi'litati vohunus notifii-are, (juia castnun Itiiiiinhei-cli iliituin in AustritVaiicii;
parte sitiiin iani nioliinur in sicU-m oiiisiopatus suliliniurü, (jiiani noeossc ost nos prvilioruTii
ilnuntionibns et • rcrum i-rt|iiis undccuniijno provi-nientilms ditando ainjililifarc. Docre- 6
viinus orjjfo et ciTtuin aninio poi^uiinus ea i>ri;(lia illuc fontfadorc, <iui,' nobis lierodi-
tario iure c»<ntiy;«Tiuit in istis j)artil)iis Ali-nianni«; post nuirtt-in Hadowij;»,' l'tirchardi
duc-is vidu«;. Ipsuni (piot|UO ninnastoriuni Stoino, do (.•iiius statu rt nioditicationo iani
C{ifinuis, HabinbiTgensis sudis'' cpiscopis snhicere vo[l]iimus, co taiut-n pacto et rationo,
nt nullus vt'l ipsiiruni t'i>isi'ii]iiiriun aiit alinrinn luitcn t um pivsimiat alifuiiis inicpK; ox- lo
at-tionis vi-l cnnstrictionis j;ravaniiiia vcl danuia ipsi ioco ant eins abhatiliiis vd pio-
i-urntoriltiis seil rebus in|ferro et nee eeusujin' exigore nee ((uici|uani i)t'nitus eoruni
iisilius ib'trahen'; [taiijtuinnindo ' eniin eoneedimus, ut defuneti) ipsius eongrej^ationis
abbate, ((uicunique a iiionaeliis vel in[ter se vel de al|io' (pmliliet noto niimasterio
canonice succcssunis elij^atur, huic per pi-fdit-ty scdis episeopuin eura nionasterii eoni- is
niendetur. eui etiain ad lieue vivenduin ae rejiiilaritcr suos re>;iii(luiii ae pnividt' uniiiia
disponendiini idein deinei-jis oljuediat. a fpio et nietuin habeat, iie res reelcsie sui;
di.-sipare vel liburis aut ijuibusiibet niienis iicimini b u s bcnoii <• i n ex j)o>sessionilius inpni-
denter oonccdere presumat. Pr(,Herea audimus plerosque coruni. (jui aecclcsiaruin eon-
stinuintur advoeati. debita potestateinultunrabuti;' ut, qiii deberent esse iniidesti defen- 20
sores, iriipudenter etteeti sint raj)aces et iniuriosi exaetores. lecireo'' nostry piaeuit
providcnti«; in abbatis illius et iVatruni suDruin lioe perpetualiter ponere potestate, ut
sapientum iisi consilüs ex eis, quos iuter potentes sceuli noverint esso rijuitatis et
nii'destie amantiores. eligant suis eonqietcnter loeis advneatos et defcnsores, ni'e aliter
qui>quain oinuiuin sibi iianc potestateni presumat vi'udieare vel qua.--! liercilitari.-un in- tb
vadere, nisi ex abbatis eonstitutione. Ministerialibus (junrjuc tassallis", (juns iradidiinus
eidem ecelesit;. lieeat cum bis, quos ad episeupatum predietuni dare dcerevimus, con-
suetu lioneste societatis nmre vitam ajjert^»'', mutuo Hlias suas in eoningiiim dare sceundinn
commune libitum et accipere, sobolcsque earum apud alterutros stabilitcr in illius
ecclesi^ pennanejint proprietate, ad ciiius partes ipsQ pro matriiiionii dautur copulatione. su
H^c igitur deereta nostry traditionis et corroboratio nostrc," mictniitatis m linnicir in sucee-
dentlbllS li,ilK'ntiir auniS et * diligentius o bst-rvotur. |iropriH inniiii * eam coiitiriiiaviiiius et .si^illo
iiostro si^illari iiissimiiü.
§ Signum domni Hoinriei imperatoris sceundi. ^ (M.)''
■j Sigefredus caneellarius in vice Bruuonis archieaneellarii rceogn. y st
Data kal. oet. indictione lll, anno dominicQ iuearnationis i.v, anno domui regis
Heinrici regnantis llil; actum est Vlnie; fclieiter'.
512.
(Unecht.)
Heinrich verbrieft die Schenkung des Zehntens in Heil durch dortige Ein- w
wohner an das Marienstift zu Aachen. Awhen 1000 .
Libvr prii-il. S. Marine Aquentiis aus dem Ende des 1:'. Jh. f. HU' in der k. Bibliothek zu
Berlin (A). — Copialhuch aus der ersten Hnlfte des 13. .Th. f. 16' im Stadtarchiv zu Aachen (li).
all. h) »i'di« auf Uanur; urnjirüniiUch irohl ncccicsij i| ergiimt au» B k) nur die l'mrinte
iltJi MonoijramniH sinrl iirzelrhnet 1) um unteren lianile igt ein Stürh Leder uufijenilhl mit <&
fünf Ij'ichcrn, durch ire/rhe Fäden zur Itefenlij/uni/ einer Hülle wler eineji anhiini/enilru SirijeU
hallen iitZMjen ircrden h'innen. Sonnlif/e .Spuren der Henier/elun;/ find nicht rurhandeu.
IIKINIMCII II. 1(MI2 — 1024. G')7
i^uix CD. Afjueiix. i, t.'> n" '^l ttii.s li. — Laromblei Xiederrlwiii. l'll. I, 89 ii" I4ii auH
li. Sliimi>f l{,(j. Jl:H.
Falschuitij dernelhni Art wie (Ins D. Itl. Aber wahrend für difues die limmlzung einer
eililrn Urkunde Heinrichs angenommen werden musxle, fehlt es an jedem Anhtillsjßiinkle
6 dafür, dass für I). rtl'J eine solche heramjezoijen worden sei; und am wenigsten ist es
zulässig, die Corruption des Titels, die ilbrigetis nicht der einzige Grund zur Veneerfung
der Urkunde ist, mit Stumpf auf lierhiiung der Chiirtulare zu setzen, die ihre Vorlaijen
— abgeselten von Schreib- oder Lesefehlern — stets getreulich wiedergehen. — iMss der
König im ,T. UMKi in der Thal in Aachen war, ist vielleicht nur Zufall; es kann aber
1" auch .sein, dass die Schenkung wirklich in Gegenwart des Königs vollzogen wurde und
dass der Falscher davon durch eine Xolitin Kenntnis hatte, welche er zu einer Königs-
Urkunde u mit rliei tele.
Im imiiiiiu' siiiR-tc vt iinliviiluc triiiitati.-. llciiiriciis II. prutluciitis clriiii'ncic n-x.
i't iiiipcnitiir. Notuni .-^if omnibus Christi fidolibus, qualitor fainilia dr. Kila, «cilieot
15 Kubraut, Hdclfu et eoruni culieredcs, onincm tleciinacionom df; Ulla, «jue ab antccCKSoruiii
suoniiii litTi'ditate in corum erat pos.scssione, pro renicdio animarum suanini et ante-
ocssonuii siiormii Aqiien.si cccle.sie ad altare sancte Marie .sub pre.sentia no.stra ad
ii.siis fratnun tradi(brint, liac cnnditione, iit de eadem decitna Uli carrate vini singuli.s
aiinis ilciitiir ceelesic de Hiia. Et ut tradiein" tiniia et ineorivuLsa pernianeat, ear-
ei) tulaiii liaiie si-^illo nn.stro iiisijjniri iiissiiiius.
Actum Aquisgrani in palatio nostro anno dmninice incaniationi.s .\l\l.
513.
(Unecht.)
Heinrich schenkt dem Nonnenkloster zu Neuburg Güter zu Tagmersheim, Mering
s5 und Zell. Regensburg 1007 April !■',.
Conccpt des 1-i. Jh. im cod. lat. 2:i2SH f. lU in der k. Staatsbibliothek zu München
(B^). — Nachzeichnung (nach D. IHl) aus dem 14. Jh. auf nachträglich eingeheftetem
Blatte im cod. lat. :^Sä6:i f. 8 ebenda (B-).
Brusrhius Chronol. ed. I. 96 angeblich aus dem Original (C) = Hund Metrop. Salisf).
30 ;J.50 unvollständig, = Yepes Cronica de S. Benito 5,467, = Hund-Gewold Metrop. Salisb.
ed. Mon. 2, ■525 = Hund-Gewold ed. Sat. 2, 362 = Species facti in causa deeimarum Langen-
mosens. 44, = Falckenstein Ant. Nordgav. 2, 332, = Bru.<ichius Chronol. ed. II. 345 =
Reisach Histor.-topograph. Beschreibung des Herzogthums Xeuburg (Regensburg 1780) 15, =
Ussermann Ep. Bamb., prob. 6 n" 4. — Rottmanner in Blätter für das bayer. Gymnasial-
35 und Realschulwesen 16 (1880), 198 aus B^B'C. — Böhmer Reg. 990. — Stumpf Reg. 1444.
Das .schon früher wegen der ungewöhnlichen Grafschaftsbezeichnungen (vgl. Hirsch Jahrb. 2, 7
X. 1) als verfälscht bezeichnete D. 513 stimmt, abgesehen von dem den Gegenstand der
Schenkung aussprechenden Abschnitte, in Protokoll und Context nahezu wörtlich mit dem
D. 131 überein und, wie dieses, muss auch seine echte Vorlage nur die Vergabung eines
to einzigen, nicht mehrerer Güter ausgesprochen haben (vgl. S. 6-59 Z. 9. 12). Die Beobachtung,
dass nicht ein ausserhalb der Kanzlei stehender Schreilter, sondern dass ED selbst —
de.i.sen Schrift aus der Nachzeichnung B' mit voller Bestimmtheit zu erkennen ist — sich
ölä. [Bresslau] a) davor fehlt in AD haec "■'•c lonim oler ein nluiliihis Wort.
KaiscrurkuDden Hl. Ö3
65S KAISKlirUKTNOKN.
aufs engste an dns von ihm geschriebene D. für Bergen angexchlossen hülle, kihnilr dulitr
.'M (irr Annahme führen, dass wirklich Heinrich II. gleichzeitig niil IK Vit mtih dem
Kloster Xenbiirg eine mit jenem gleichlautende, einen eiii:igen Ort helrc/lciidf uml niu ED
miindierte l'rknnde erlheilt hiiltc, die dann sjx'iter dnrrh eine dem Klasler mrlircrr Güter
rei-briefende Interpolation zu der allein überliefeiien Form etitsteltl irurden iriin: Allein 5
diese an sieh mögliche Krklürung trird durch den ünsseren Befund der Nachzeichnung B-
triderlegl: das Chrismon und das ungewöhnlich durch zahlreiche Punkte verzicrie Mono-
gramm (vgl. unten N. q S. 639 Z. 48) sind detn D. IUI aufs genaueste tiachgcbildcl, die
verlängerte Schrift des D. 513 reicht ebenso weit wie in diesem: bis zu dm ll'«;-/!)/ talitcr
doiianti's i). 609 Z. 9 (denen in unserem D. kein qualiter enls/irichl) ist die Anlehnung lo
an diix Hergener Original eine so weilgehende. Jd.v.s' die Abkürzung der ]\'(>rle, die Ligaturen,
die Aufsfilze auf dem c uiul andere Eigenthümlichkeiten (vgl. acclai' A'. h S. 6,')9 Z. Hl)
in beiden l'rkunden bis ins einzelne übi'reinslininie». Dass d(T rielbeschäfligtc ED ein
von ihm ge.'ichriebenes D. so sklai'i.'ich tuwhgeahmt hätte, ist von vornherein unwahrscheinlich;
es wird völlig ausgeschlossen durch die Bemerkung, dass in B- die Buchstaben U\ über 15
trinitis über der Zeile nachgetragen ■<<ind — genau wie in dem Original l>. Vit ED das
Wort trinitatis erst durch diese Correclur eines Schreibfehlers (cgi. dort X. -.x) hngcslclll
hat — , und durch die auffallende Erscheinung, dass in B- nicht nur wie in J). IM nach
einem selteiten Brauche des ED das deutsche und das italienische Abkürzungszeichen wechseln,
.sondern da.is in den ersten Zeilen von B- das letztere genau über den gleichen Worten so
angewandt Ist, bei denen es ED in D. IUI gebrauclit hat. Dieser Befund zwingt zu der
Erkenntnis, dass in B- nicht eine verloren^: echte Urkunde für Kloster Neuburg, sondern
das DH. II. 131 für das benachbarte und gleichfalls dem Bislhum Bamberg zugehörige
Kloster Bergen nachgebildet ist. D. 513 ist daher nicht bloss interiiolierl, sondern eine
vollständige Fälschung. — Unter diesen Umständen suchen wir die Eiilslehung des D. 513 ss
in der Weise zu erklären, dass zunächst durch den Entwurf />'' ans D. Vil die (Iruiid-
tage für den Text gewonnen und dass dann auf dem (Juttrlhlnlle li- der Fälscher in
sorgsamer Anlehnung an D. 131 für die Schrift und in Berücksichtigung von ß' für
den Wortlaut, der trotzdem zuweilen zu D. 131 abirrte, .sein Mac.luverk abzeichnete. Dass
Bruschius das formlose, unbesiegelte B- für ein Originaldiplom gehallen h(dic. irird kaum 3«
anzunehmen sein: wenn daher seine Angabe a. a. 0., dass die Äbtissin ihm das Original
vorgewiesen habe, niclit nur auf einem Irrlhum beruht, so muss ein solches idlerdings
noch angefertigt, aber uns verloren .sein; der Text von Bruschius ist jedenfalls mit geringen
Abweichungen aus B' entnommen und daher von uns nur ausnahmsweise in den An-
merkungen berücksichtigt worden. — Welcher Aidass int 1-i. Jh. zu der Verfertigung des 35
D. 513 getrieben hai, vennögen wir nicht zu erkennen; wir müssen uns hier mit dem
Hinweis begnügen, dass Ludwig d. B. 1318 dem Kloster Ncuhurg unter ayideren Besitzungen
auch Zell und Mering bestäligle (Neuburgcr Colleclaneenblatt 2 [1836], -12) und dass 13112
die Äbtissin von Neuburg vier Oüler zu Tagmersheim verlau.schle; das dort belegene lldz
hiess damals 'die Neuburger Au' (Neuburger Collect aneetdilatl 'AI [1865], 74). — Die un- *»
gewöhnliche Benutzung der Z'rkunde eines fremden Klosters für eine Fälschung findet
gerade in Neuburg ihr Gegenstück darin, dass seine in der gleichen Hs. überlieferten
Papslurkunden nach denen des Bisthums Bamberg angefertigt worden sind (vgl. ,Iaffi-L.
4()09). Durch das Bislhum, detn Neuburg und Bergen gehörten, könnte auch die Kenntnis
des D. 131 dem Neuburger Stift vermittelt worden sein. Von einer liclgcmeinschafl zwischen >■>
beiden Klöstern hören wir erst aus detn .1. 1-198 (Neuburger Colleclanecnblalt :i Il8'-i7], 12). —
tlter eine son.st nicht bekannte, auf Heinrich IL zurückgeführte Schenkung des Fisch-
lehcns an Neuburg .soll ein klösterliches Sanibuch berichten, vgl. ebenda 3, 41. — Für
unseni Ted haben u-ir, indem air 7f' und B" als gleichbrrcihligl helrachlen, aus ihnen
HK r\i;i(ii ii. 1002 — 102». 659
immif ilusjeniyc (iiifijenommrn , irns )iiil <lrr als Vorbild ilininideii Jifryener l'rkitiule
ühereinslimm/, iiml dnlirr für die OrUioijraphie das ihr näherstehende Ii- zu Grunde geleijt.
((". " o 1" 1 lii"' s.'uiclac'' it iiiili\iiliic- tiinii.iti--' . I Iriiiriciis'' rliviuii Hiveiito
c'li'iiiinti.i ' rcx. Si ccilcsi.is ilii iii;iiiy;iiiilii ixallaviTiiiuis, ctcriK- r<'iiiMiii'ratii)iii8
b ciniiluini'ntiiiM ' iuiIms iiiilc |ir<>l'iituriiiii ^ iuMttii|Uiiiri iliftiiliniiis'-'. (^tiaprnplcr iiiiiiiiiiiii
siiiictac ilii ai'clcsijic'' Hdclimn |ii-('S(?neiuin scilit'i't ut ' t'utiintniiii iiovcrit iiidiistria,
qiialitcr ims laiii pro imstrai' ([iiaiii pro'' (liloctissiiiio oontcetiilis ' nnstrc Ciini;;mnlif"'
vicldicct reginc nnimc romcdio sanctne Nwnburgcnsis" ju-flcsio" Bororibus snb Knncti
lifiiiMlii-ti'' iTgtila <lo;;(Mitibns f|ui)(l(lain iiostri'i iuris iirediuiii'' talitcr donantft.s pro-
lü |>rii'taiiiur" in aii^^inciituin .sti|it'iidii)riiiii siliiiii in cdinilatii ( irayspaidi scilicct Tagiiiars-
liavm ' riuu luiniirc <t .Mnriiii;rn" sitinn in fiunilalu Ilyrspacli*' ni'i- ni>n Zi'll situtii
in niniitatn Nwnbur^" runi i>ninil>us tinsdiMn" prc^dinrnni attincnciis* ot appc-ndicii«"",
vidclicvt i'cclosiis> villis art'is i'diticiis uiancipiis utnii.s(iuf sexus terris cultis et ia-
fultis qiicsitis vei inquirendis' viis et inviis oxitibus et redditibus prati.s pa.sciÜH com-
la pastMiis sivc apiuni pasuuis silvis saginis a(|iiis inoicndinis |)iscafii)iiibus eetorisqiio
Omnibus ipu' rite dici vel seribi possunt (ju()f[Ui)libot niod" utilitatibus et appendiciis.
l'rcfipii-ntes igitur regaii auetoritato iubeniur-', (luatcnus'' bencdicti soniper f^rc-gis
mcKliratrix sivc abbatissa"' tarn presens (piani ociam pnif'utura libcrani didiinc bal)eat''
pi>tt'stat(;nr' ante dicta predia tcnondi' possidcndi ' c'i)lcndi cdificandi'-' advin'atuni su])ra
so |)iincndi'' seu quidquid sibi iiccat' niodis onniibiis ad usuni sanctinionialium in pndi-
iiata Nunburgcnsi'' ccclesia deo inonachice' servicncium"' faciendi. Et ut hec nostre
tradieionis" scu" donacionis niaiestas stabilis et ineonvulsa permaneat, hanc eartain
inde e()nseri])tani manu ]inipria rolxu'antcs sigilli no.stri inprcssione insigniri iussiinus.
Signum diinilni lleinrici'' (M.)'' regis invii'tissiini ''.
s5 Klicrlianhis caneeilarius vice \\'illigisi* arcliicancellarii recogni>\i'.
Data W 11. kal." niay in(licti(nie \', anno dominicc inearnationis M\ll, aiino vero
doniiii^ Ileinrici" secundi regnantis V; acta sunt hec Katispone^; feliciter amen.
.">i;j. [Bloch] a) fehlt in B', leo auch die verlängerte Schrift nicht angedeutet ist h) sanctc B',
und HO immer e statt ae c) ta über dei- Zeile nachgetragen in B-, rgl. D. 131 d) Hain-
rieiis B'\ Henricus C c) clemciicia B', un<l so immer ei statt ti; an ia corr. in B-; dem.
Romaiuinnn rox C f) emolimentum B' g) distidimus B' h) B' -- D. 131; ccclesie /J'
i) B'B-, statt ac des D. 131 k) p ß' 1) B'; in B' schliessi hinter dem zireiten t eine
Xeile, die folgende beginnt mit einem Zeichen, das für et angesehen werden könnte; darauf
folgt ctira alis oder dis m) B' durch Verlesung aus Cuniffundae des Ii. 131; Cliunijijuiide Ä'
n) Newnlmi-fr. /*' o) B-; ecclesit- B' p) in B' corr. aus licndicti <|) nostre /f
r) B' D.131; prcdia ß' s) ß'yj-, statt proprietamus des IJ. 131 t) Taginarliiiim ß";
Tagmarheim C uj Möriiigen B'C v) Hirspeelih B', mit Correctur am zieeiten h; Hirs-
perrf C w) B'B- ~ D. 131, wo nur ein Gut geschenkt wird; rgl. X. r x) B'B' ; adhe-
rentiis />. 131 xx) apeiid. B' y) B' mit über/lüssigem Abhürzungszeichen; fehlte in /<'
tele in D. 131 und ist dort erst am Itnnde nachget ragen z) imisrendis B- a) B'B', statt iu-
homus des I>. 131 b) ((ts ß'; iiautenus /(■' c) Mm, ohne Ahh'irzungszeiclien, B' il) halieat
corr. Ulis habeant B' ; liabeat I>. 131; habeant ß' c) in ]',' aus postatein corr. 1) teiiendi
posidendi ß', wo teiiendi auf Rasur steht: predia possidnendi B', wo zurrst jiredia tenendi ge-
standen hatte ; dann ist te in sid corr. und ilaror pos eingeschoben g) edisficandi B' li) B'B',
«/«« superponeiidi (/f*- />. 131 i) B'B', .^tatt libcat des D. 131 k) Xewidiurfr- ß' 1) mona-
eliiace ß' in) serWcium B' n) in ß' i.it t corr. aus d; dradicionis ß', wo indessen
ein Querbalken im ersten d eielleicht die Correctur zu t anzeigen soll o) B' ; seve ß'; sive
D. 131 p) Haiiirici ß'; Heinrci ß' i\> in B' fehlt im M. das S; dafür sind die ron KD
zur Verzierung eingetragenen Punkte des Sl. ron l>. 131 in B' genauer nachgemacht als in D',
wo einzelne fehlen r) inictissimi ß' s) T'niliffisi ß' ti in ß' zwischen re und novi hinler
der Abkürzung für con noch ein und rsta'ndlichcs Zeichen iii ktt ß- v) domini ß' w) Uain-
rici J8' X) Uatensiionc B'; llati'sbinKu' C: in l>. 131 actiiiii Iiadrslione.
83*
660 KATSKlilltKrNDEX.
514.
(Unecht.)
Heinrich bestätigt der von ihm gcgründeteii nnd ausgestatteten bischöflichen
Kirche zu Bamberg sowie dem Domcapitel daselbst den gesamten Besitz.
Vita Hcinrin II. aurt. Adallurto, cod. autographiis cliru ans dnti J. 1 1 1(! f. '> im Ctipilels-
nrchiv zu Oiirk (C).
Orvtsi-r Diri Hdnihfi-gcnsrn 19 aus Ahnrhrifteti der Vita (a) = Sinii(s HislDrinc SamiDriiiii
lulii Iii:i (b), ^= LudcH-ig SS. rcr. Bamberg. 1, 282 = .XbhnuUnmj von denen linides-
hcirlielieii Gerechtsamen, ürk. 1 n" 1 = Saueraeker Gesch. des Hofmarks Fürth 1, 105 lo
= Saueraeker Xordgauisehe Staatetigesch. 1, lOö, = Us.iermaiin Ep. Bamb., prob. 15
n" 11 = lAMshorn Gesch. des Bisthums Bamberg 1, 147 in deut.'ichcr Übersetzung, = Migne
Pairol. 140, 27:i n" 37, = Gretser Op. 10. 513. — Lünig 17", 8 u" 1 = Bericht an die
Riirn. Kayserl. Maje.it/it bey dem Reichscammergericht übergeben den 11. Miirz 1739 (in
Ada Bamberg. Cameralia 1), Beijl. n" 27 mit Correcturen aus b und Ms. = Jiechfsgegriindrte \t,
rhiff'ung derer ab Seiten des Bamljergi.ichen Dhomeapituls zum Vorschein gclirachleu
Schifften (1745), Beil. 240 n" 132. — Acta SS. lulü 3, 759 aus ab und Ms. ~ Mon.
Germ. SS. 4, 798 aus den S. 788 f. angeführten Handschriften. — Stumpf Heg. lt5G.
Fälschung des Bamberger Diacons Ad(dlicrl, der in seiner etwa 114(i verfassten Vita
Heinrici II. eine Cliersicht über die Schenkungen des Kaisers an die von ihm gegründete so
Kirche geben wollte und deshalb das D. .'tli aus Bamlieryer l'rkuuden mosaikartig zu-
sammen.telzte, i-gl. Bloch in N. Archiv 22, 2lö /f. Von seinen Vorlagen, deren Benutzung
aus den Anmerkungen erhellt, sind uns erhalten die DT). H. TT. 200. 4(18. 401. 318: für
die Inscriptio dürfte Ja/fe-L. Reg. 4030 benutzt .iciii, (in Thcil der Bertinenzen ist dem
DO. II. 44, ein die Cavoniker betreffender Satz gar dem DH. III. Stumpf Reg. 2354 jr.
entlehnt. Ausser diesen Quellen lagen dem Fülscher aber auch noch andere, uns nicht
mehr erhaltene Bamberger DD. (über solche vgl. N. Archiv 22, 139 N. 1) vor: der letzte
Theil der Arenga (vgl. JV. h^ entstammt einem verlorenen D. des GB, dem auch noch
die Publicatio (vgl. X. k) entnommen sein wird (vgl. auch odictuui X z) : der Schlu.ss
der Pertinenz formet stimmt mit einem D. des GF für Göss üljerein (vgl. N. a .S'. >>(!] so
Z. 50); und waJirscheinlich ist uns in dem Schlusstheile des die Canoniker angehenden Ab-
schnittes (vgl. N. d S. 661 Z. 52) der Wortlaut eines echten DH. II. für diese erhallen :
einzelne der in den überlieferte}) Bamberger DD. nicht mehr nachwei.ifiaren Stellen können
dem verlorenen in Bamberg 1014 ausgestellten DH. II. angehört Italien, von dem die
Uihhsheinwr Annalen unter diesem .Jahre berichten. So bleibt nur der kurze, die Schenkung j6
der Kleinodien aussprechende Satz, den vir auf keine Ur/cunde zurückzuführen rernmjen
und als Eigenthum des Adalberl betrachten ; wahrscheinlich ist dieser durch die Aufzühlung
in dem DK. IT. Slum/tf Reg. 2()5<> -u scinnn Einsdinbe rernnhissl icorden.
ITfiliricus" divina ]ircnr(linant(; clciiicntiii rcx" oimiilnis'' rcclcsir filiis tum futtiriH
tlUUni Iil'Cseiltibus'*. •Saliilpfninii»'' * siicii ('lcji|iiii iiistitiiti'iiiiliiiK triiiliiiiiir et p rc iiiniiiiniir, 40
ut tcin|ioralia rclinqucntes bonn et tcrrctm |iost|iniiciitfH commodn (tcrnn et sine liiie iimiiHiir.'i in cvli"
BtiidcamuH adipinci eonsintoriii''. filoria'' fllllll prc^soiiH fiijfitiva est et Vftlia, (liiiii poHHidetiir, iiiMi in
fn alii|iiid de c^'leiiti ^ti'niitnt«: c-ojritptiir. Sfd di'i niiKorntio liiiniinio (ri'ncri ntili' ])inviilit rcnicdiiini,
614. '^BrcMlBii) a) Heinricus — rex => />. SOO b) omnihus — prosentibu« ryl. .faffe-L. Itri/. 40:iO
ci snliilierrimis — cnnsiiitoria f). 'JOO dl gloriii — immeinores — I). 4()H *<>
II r. IN IM (11 II. 1002 — 1024. r.fil
qiinnilii |iart('iii c^lostis |iiitr!i' tcrrmf iiiil>Ntniitly focit omte |iru>'iiiiii. Iliiiii« it);'! muh cli'iiii'iitii,' IKiii
iiiiiMiMiiiiro.s'l licc l^nornntes hom'' ^rnttiitn (liviiii,> mifuTiitinniH ri'Hpi'i'tii rc^ali •ÜKiiitati- Huliliiiintoi •,
coii^riiuiii PHHO (Iiiciiiiiis iioii snliiin ^'i'ulcHinH uli niitucoHHoriliiiH iioMtri« eoiiittriictiiii niii|ilinr<', »od ail
niniorcm dniniiii ' gloriaiii novajt fditii'iirc «nMi|iii) UovotioniH noatrf ilmiiii ^rrntiHiiiiiiiH vxnitar«". Qiia-
b |)ri<|jti'r>' < (I<iiiiiiiicis ikui siiriliiiii amlitiiiii |>rrl)ontC!) prcc-optiH ot dfilii-ia nlitoinpcrnndo int<'ndi<ntcit
.sii!i>ii>iiil>ii.s>--, tli('.siiiiru!<)> (U villi; lai'^itittis iiiunitifontin nobis cnllntos in vv\,, (Ic.KidcriiiiiiiH
rc|ii>iii'rc, Ulli iici|iic fures ('tliidiüiit iici- liirciitiir inMim- oriijro vel tinc« )li>iiii>lia(iii', iil>i et,
(liiiii niiiiiia iiiiiic ociii;;fsta riToliimis, cor nnstnini desiik-rio et aiiiorc sf|iiuH vcrsetur''.
l'rniiiili.' iiatcrr'' vmIiimiiis iiiiiiiiiim tiilclliiiii » niiivorHitati'', quod i|iii-ii(lniii ' iiatcnii/ licn-ditatiH
10 iiiislii; liiniiii üaliriilii'i'c illetiiiii in simIimm i'I iiilnii'u e|ii8('u|iatu8 • provi'xiniux et Koiiiany McdlH
aiiitiiritiitc linniitiiiii ' ati|ni" voiieraliilis lliiiiriii W'iizilmrg'onsiH opiscopi consciuu ' et dilecty'" coniiljfiii
lioMtr^- t'liiiiiijfunil^'"' Villuiltatt'. pari" Ctiain comiiiiiiütjiic oinniiiin noBtri lidvliiiin taiii arcliicpi-
»cMponini i|iiaiii i-piscciporiini al)l>atiiini|iie iicc iioii diiciiiii ot riiiiiitum consiilto dpcri-toeinc" nc
tiicius" rrf;iii imstri |>rini'ipnni coiicunli devotiono » laiidatiiin ad li<inurom • ninnipotciitis di-i et hput^*
16 Mnriy sniipi-r vii;.'iiiis sanctiinuiniiic npiistnloniiii l'ftri i't l'aiili iici' iioii sanctiiniiii * Kvllaiii
et (ii'orjfii » fiiiidaviiniiso stahiliviniiisP et corroboravinmsl', iit'l iiiilii iioNtruni pariMitiiMi<|iie nostroriini
et titiDiiis tercii inipcratoris videlicet antfeessori.t imstri 'l eolelire '' lialieatiir menioriali' et iujfiB pro
omnilms ortliodoxis niaot e t ii r luistia saliitnrisr. Oblatis" igitur dei) iii cadem dilccta Ilobis
<;fc'k'.sia ad honorem et dccorein di)iiius dei ex inetallis la])idibiisniie preciosis in
so varios usus sanctiiarii vasis seu vestibu.s aliiüque ornainciiti.s ^cclesiastieis, eontulinius'
preterea nd" » supra dietam sedem cpiscopalem" predin* fcclesias^ vicos villaa cum nninil)ii»
SUIS pertineiitiis sive adhereiitiis, vidolieet''' ntriusqiie"' sexiis niancipüs™ arei»* fdiKciis tcrria ciiltis
et iiiciiltiü viis et iiiviis exitibus et reditibiis i|iiesitis et in<|niroiidis silvis sa(;enis venaliDnibns" [iratisV
paseiii.x eainpisV forestis forestariis eeilariis censibns aciuis ai|iianiiiive deeursihus niolendinis iiKibilibiis
85 et ininiiiliilibiisy et eetoris' oinnibiis <iuc rite serilii aiit appillari |iiissiint (|ii<>i|iiiilibet innd" iitilitatiblis,
Jircscnti iiostrf auetoritatis edieto Statuentes '■, ut nobis in dco dilcctus sepe dict? sedi.s episcopns
Ebcrliardns sniquc sueeessorcs libcrani dcliinc Iiabeant pntestatein, eadem presoripta bona cum
Omnibus appendieiis suis teneudi possidcndi aeH'- in" qunslibct USUS episCopatUS COnvertendi".
Fratribus autriu eanonicis'' doii ibidiiii i'aniulantibus ad cottidiana temporalis vit^ suVjsidia
30 possessioiies, quas tradidiinus, nostra imperiali aueturitate proprietative pussideuda eontirinanius,
ea viileliii't ratinnc ut prefati eaiiouici et eoruui per sueecssinucm prepositi liberam deliiuc eiini ipsorum
caiioniioriun consonsu et eunsilio potestatem Iiabeant'' in nieliores USUS coniiuutandi ■' auffuientandi
et ad * utilitatem suaui quoquo modo redig-eudi •■, quatenus'' et ipsi nostri benigne apild deum
memores ac dilcetissim^ coniugi.s nostrj atiiiie cousortis * regui » Chunigund^ parentuiuqlie nostl'O-
35 ">1 (. 0) nos — cxaltare = D. 101 f) über di steht roii gleicher Hand über der Zei/e nach-
i/etragen vel dui ff) <luaiiropter — suasionibus = D. 'JOO li) da« Bibehrort Matthaeiis 6,20
int hier stär/.er benutzt als in l). 3.57, mit dem wir die Uebcreinstimmung durch l'elildruck
bezeichnet haben: Jedoch geht I>. 514 nicht auf dies, sondern auf ein uns nicht erhaltenes D.
für liamljerg zurück, vgl. I>. 377 (für Isordhausen) il /). 200 k) patere — univcrsi-
40 tati rgl. l). 3r>l und I>. 307 (für Paderborn) I) queDdam — consensu — D. 200: nur
firmatuni =^ I>. iOK, in dem auch sublimando cor proveximus fehlt m) dilecte —
Chunignndg =^ />. 401 n) pari — deeretoquu — D. 200 o) tocius — t'undavimus =
D. 408 p) stabil. — corrob. />. 200 q) ut — nostri rgl. DD. 200. 40S r) celebre —
salutaris — D. 200 si hierzu rgl. die Aufzählung in dem I)K. II. Stumpf Reg. 205(i, iro auch
4.1 die }f'orte vasis und oriiainentis begegnen t) rgl. z. li. It. 170 u) ad — episcopalem =
/'. 200 V) fcclesias vioos villas — videlicet = D. 200, indem die ersti-n drei Pforte aus
der Fert inenzformel hera u.tgrhohcn u-unlen w) utr. sex. iiianc. = D<>. II. 44 x) areis —
venationibus -= I>. 200 y) pratis — immobilibus — DO. II. 44, nur campis fehlt doH wie
in D. 200; rgl. aber z. B. I). 3.'>l 7.) cgteris — seu rgl. I>. 2iiO: zu edieto statuentes rgl. 1). 307
50 a) in — convert. aus einer verlorenen Urkunde für Bamberg, rgl. die gleichlautende Wendung
in dem D. 437 für Gii.-'s b) eanonicis — Iiabeant aus dem DU. III. .Stumpf heg. 2354
v) cominutandi — rcdigendi = />. 31X d) ron dem .•^utztheile tjuatenus — respondeant
können wir nur die durch Vetildruck herrorgehobenrn Worte in dem D. 3S9 nachweisen (das
damals im bischöliichrn Archir in Bamberg war), aber es ist wahrscheinlich, dass er einetn
55 verlorenen D. Heinrichs II. für die Canoniker angehört hat; pia intercessione vgl. z. B. I). 307
662 KAISK UrüKrNDKX.
i-iiin versa ^■R•e benefii-iis nostris jiia aI(i\io assidua iiitercessione i'cspondeant ''. Si»
quis nutt'IU, <iiui>l n)isit. Iiiiiiis luisiri' iloiiatioiii.s iniiiiitui'iitiain'' at(|lU* instlllltuill a|>i<sti>l i c o '
scdis et tot veiiernbil i u III J»!\triim aiu-luntate firiiiatiiiii ^ ilcstiiicroi-' scu vinlair t('in[itav»'rit, in ilio
iudicii coram ociilis doi turiiiiMiti) iiiextiil^iiibili ytoiiialitiT lual. l^iind in' ivciiiat. si'il ln.r tiiulitio
iioslra ntClUC CiCcretUlU ab omiiibtia perpctualitcr iiiviulabiliü puriiiaiual, liaiic lartiini iiiilc cuiisiiiiitaiii 5
ninnu propria roborautos siyilli nostri iiiipressione iiisifriiiri iussiiimsB.
515.
(Unecht.)
Heinrich bestätigt dem von ihm dem Bisthum Bamberg geschenkten Nonnen-
kloster Kitzingen das aitxschlie^sliche Recht auf die Fischerei in einem Bezirk lo
an beiden Seiten des Mains innerhalb angegebener Grenzen.
Frankfurt l007 ]\'urctnhcr I.
Urkunde aus dem Ende des VJ. Jh. in JJiplomfurm im k. lieichsarehiv zu MiincheH C-l).
Jäger Gesch. des Frankenhindes 3, 308 n" 2 aus A. — Mon. Boica 30", 391 n" 7 aus
A. — Böhmer Reg. 1027. — Stump/' lieg. 1484. i»
Gefälscht mit Beimtzung des D. 165, von dem man in Kitzingen eine Abschrift gehabt
haben wird und woraus auch das Protokoll entnommen ist. Dass Heinrich für Kitzingen
eine Urkunde au.sge.stellt habe, ist im Gegensatz zu der An.mht von Hirsch Jahrb. 2, 118
nicht anzunehmen, vgl. N. Archiv 22, 167 (166 N. 2).
(C.) § In nomine sanete et individuc trinitatis. Iliimirus ilixijia iavcnte clo- so
niencia rex salubcrrimu.s. ^ Noveril! t oinuiuni nostri fidcliiiiii taiu prcsciis etax <)iiaiii i-t
succcssiira posteritas, qiiia, CUm lies nostri cjuamlam iuris abbm-iain Kiz/.infreii" dictain OX consilio
et conseiisu principnm Romanorum in episcopalem sedem Babenberg'' ouin omnibus eins per-
tinentiis sivc adherenciis, vidclicet ecciesiis * et oinnibiis iitilitatibus, <|iic' (|ii>ilibet niod" dici vcl
»cribi possuut *, prout firniius iiotiiinius, donavimus at(|iio innpricta v i in ii s , rc^aii banno sancci- S5
\-imus et signatis litteris confirmavimus, iit Kiz/ingcnsium oongrcgaoin «loininannn
piscacionum suarum usus et potestates, sicut jirius, invicilabilitcr soihjht lialnirt. Hoc
ctiam determinate exchisimus, ut, si quis benoficiarius in villis Hcrct, quo in niai-ginc
piscacioniun predictc congregacionis •■ sito sunt, nullo modo «e de passcuis'' prcdictaruni
piscacionum intromittere presumeret. Proterea fines piscaciontim sie discrevimus, ut so
ex una parte Mogi ab amnc'' (lui dicitur Swarzaiia ' us(|iii' ad i-iwum' i[ni diritur
Dilicnbach et ex altera ])arte ^logi a villa quo vot-atiir ' ( 'lidlere us(jue ad valli'ni
Sulzevcdt nemo jiretor abbatissam'-' piscandi pott^statcni liabcrct, nisi (jui piseandi
lieenciam ab ipsa inpetraret. Omnes enini villc ex utraque'' litoris posite iut'ra bos
qiiatuor fines ciusdem abbacie erant. Si ipüs igitur, «niml alisit'. dustruerc sivc viohu-o 35
preMiuiat, in novissinio die torinento incxting'uibili rorain'' oculis domiUl liiat. C^mid iic fiat, scd licu
514. e; si — munificentiam = I). uoo i) apostoHcQ — firmatura rgt. JJ. 408 g) destrucre —
iiissimus = D. 200.
515. [Blocb] a) Kizzinsf A h) Mib A cj coiiizre(;aciois, vline Al/hürzungsziichen, A d) A u) ali
aiiine, vielleicht mich ilaK corunf/ehetiile Mojri, auf Itaxur 1) Swarzaiia — vocatiir auf <o
UuKur fi) ubbaiii, ohne Ab/i-iirzu>i(/.i:rii-lini, A h) ilahinicr fehlt in .1 jiarte i) dnhinlcr
frlill (Ins roii destnierc flive violarc (il/hiiiif/ifir (Hj/ecl, und der Heul iler H. Schriflzcile, die mit
alisit endet, igt leer gelanxen, ol/uohl noch für zwei niler ilrci Worte Jlauin (lewemn ivi'lrc. Der
FfllKcher irird die an dieger Stelle in der VIJ. Ktehenden Worte luiiu« nostrac donatioiiis iiiuiii-
fici-iitiani durch einen anderen .lundnick ha/ien emetccn irotlen und für diesen fine Lücke 4&
tielansen hiiljen, deren Ausfiillunii nachher unterhiieb k) iil/cr coram itl d ilbcryeschricl>en;
icnhmcheinlich sollte hier schon doiniiii nuchijelraijen werden 1) doiiiiiii zuischen ociilis und
liiut nnchlröi/lich einr/efHi/t; in der VU. war das sonst un ilieaer Stelle .ilchendc dei durch ein
Versehen des KI> ausijefallen
II i;i N KK'II II. MiML> — 1(124. 663
tniiliiiii ii.islpa (lcrri-tlinii[ll(' no.'^tnilll iili niniiiliiiH iii<'i>i'rii|i t II III |i>'riiiaiii-iil, liuiii: rnrtiiiii indo
c'Uii8t'ri|itain iiianii |iro|)iiH nilmniiiti'.s sit'illi imstri in|ir«H8ionc iimin^iiiri iiimiiiiiiiii.
^ Signum ildinini lliiniiei i.M.) re^ifi.s invicti.<.siiiii. | (SI.)°
l)i»tii kal. iiov. indictiiiiii' V, anno doiiiinicc incariiatiiinis MVII, anno vcro doniini
6 Iliiiirici .•<cctiii(li ri-f^nanli.s VI; actum Fraiikonofurt; fi'licitcr ami'u.
olC).
(Unecld.)
Heinrich schenkt der 1^011 dem Eremiten Günther im Nordioald gegründeten
Kirche ein Gebiet im Nordwald innerhalb angegebener Grenzen.
10 Merseburg KXM Juni 7.
Urkunde aus dem Anfang des 12. Jh. in Diplomform im k. ReiclmarcMv zu München (A).
Arenlini Ann. Boiarum ed. Ziegler iy()8 eil. — Hund Metrop. Salisb. 177 lieg, zu
Hl()8. — Greiser Diri Bamhergenses (i9 n" 4 aus B = Hund ■ Gewald Melrop.
Salish. ed. Mon. 2, :i7 = Hund-Gewold Metrop. Salisb. ed. Bat. 2, 25, = Mal/illon Acta
15 SS. ed. I. saec. 6", 480 = MalnUon Acta SS. ed. II. saec. 6", 422 = Piter Thesaurus
absconditus 08 n° 1, = Ludacig SS. rer. Bamberg. 1, 331 n" 4 mit a. reg. VII = Migne
Patrol. 140, 388 n" .54, = Gretser Dp. 10, 537 n" 4. — Mon. Boica 11, 138 n" 26 wohl
aus AB = Fejer CD. Hungariae 1, 293. — Stumpf Reg. 1520.
Wie schon Steindor ff Jahrb. Heinrichs III. 1, 388 f. erkannt hat, ist das D. '>li> von
«0 demselben Fälscher angefertigt worden, der auch das D. spur. Heinrichs III. Stumpf
Heg. 2162 ht-rgestellt hat. Aber wiihrcvd der Fälscher sich bei dem letzteren Trugwerk
an das echte DH. IH. Stumpf Reg. 2161 anschliessen konnte, lag ihm eine Urkunde
Heinrichs II. für Günther und seine Stiftung zu Rinchnach im Nordwald nicht vor, loie
denn auch aus Stumpf Reg. 2161 erhellt, daxs erst Eonrad II. für die.ie ein D., das um
ib erhaltene Stumpf Reg. 1986, aimjestellt hat. Der Fälscher nahm daher für D. 516 die
letztere Urkunde zur Vorlage, an die er sich bis zum Ende des Contextes hielt, indem er
nur die Namen Eonrad und Gisela in Heinrich und Eunigunde änderte und Eönig
Heinrich III. aus der Intervcnioitenliste forlliess, dagegen an der für 1009 unpassenden
Intervention der Bisrhiifv Benno und Godehard keinen Anstoss nahm. Die Grenzbeschreibung
so des D. Eonrads II. ersetzte er durch eine andere, auf die es ihm ankam und die dem
Eloster ein viel umfangreicheres Gebiet zusprach (vgl. Hirsch Jahrb. 2, 37 N. 1) ; und
die.se gefälschte Grenzbeschreilmng ward auch in das D. spur. Heinrichs III. Stumpf
Reg. 2162 eingefügt, doch schlieist sie sich in unserem D. 516 enger an den Wortlaut des
DE. II. Stumpf Reg. 1986 an, so dass wahrscheinlich unser D. vor dem unechten D.
3.'> Heinrichs III. hergestellt und bei dessen Anfertigung bereits benutzt i.st. Das Eschatokoll
endlich entnahm der Fälscher entweder dem D. 198 oder vielleicht eher einer anderen,
mit dem letzteren D. gleichzeitig ausgestellten Urkunde für Niederaltaich. Denn während
in der Contextschrift unseres D. 516 diejenige des DE. II. Stumpf Reg. 1986 nach-
geahmt ist, zeigt die Schrift des Eschatokolls zwar gewisse Übereinstimmungen mit der
*« des D. 198, alier auch einige Abweichungen davon, in denen sie doch wiederum an Schreib-
gewohnheiten des Notars EC erinnert, von dessen Hand irir eine Urkunde für Nieder-
altaich jetzt nicht besitzen. Die Zeit der Fälschung genauer zu bestimmeti, fehlt es vorder-
hand an ausreichenden Anhaltspunkten ; der Schrift nach dürfte sie eher in den Anfang
.Mö. m) das falsche Sieyet i'<t X. Archiv 3, 4.'> beschrieben.
tJ64 K A I S K U r K K r N 1 ) K N.
th\i 12. als noch ins Ende des II. .Ih. :n setzen sein. — Der von Weiland in X. Anhiv -i, 72
aus einem Giessener Codex citierle deiil.iche l'rkundenan.'izug ist vmii Woiilaut und
Datierung mit dem D. 516 identisch, nur dass hier bereits Niederaltaivh an die Stelle
von (inniher und Rinrhnach tietretai i.it ; die Annnhnic, da.ts hier noch ein Rest der oben
vennutheten verlorenen Urkunde yleichen Datums erh(dlen sei. irini durch den Kaiscrtilel, b
der zum Jahre 1009 nicht pa.-ist, ausgeschlossen.
(C.) I In mmiine sancto et individuc trinitatis. lliinrinis ilivina l'.ivcutc cle-
nientia Romanoruiu iniperator augustus. ^ IMaiitationis cniuMiiue Htirculus tmnco viridi
iiii|ititalus i|iiiinto sopiuü miiiis >'iri'iiinfiisii< iriif^ntiir, tnnto citius niinis orcNi-ciitihiis in nrboroin or!-
(fitur. ^icli'sifts ipitiir dei compnrntioni eidcin nos rcooinpeusiiiiti's* ul>ieiiin<|iio loconim noviter lo
Iiinntntnü, si lioiiis iiostris aliqunnto licnig'iiius lulliihitis Hiiblovnintis, tnnto ciis citiiis in illviua tVlii'itcr
lande excrosi-ore tnntoquc nos Hrnnus iinporii nosiri cnlnien stabilirc lidelitiT «onfidiniiis. yiin|>iopt('r
üDiiiiuDi dei nostriqnc fidclinin univorsitHti notnm esse voinnius, ipialitpr ni«s ol) intorveiitum ilf pcti-
tiononi dilectj ooningis nostry Chuiligunog iniperatriiis aiifriisty » cl Itriiuonis An^iistonsis (ccicsif
pr^anlis uec non UoteharJi ilildiuislioimensi» vcncrabilis opiscopi et cetorurum üdolium nostrornni 16
Oebeliardi Hadisponcnsis , Ueunonis Patauicnsis cpiscoporum ad fcciesiani sitam in Iicrcnto (|U^>
voratnr Norduvald a Ouutlierio monachu inibi primitns hereiuiticani ritnni duccntu i'iinstrni'tam in
honore victoriosissinif orncis sanctt-que dci genitricis Mario ncc non beati loliannis baptlsty in nsiirn
fratmui ibi dco snb rejjnla saniti Itoncdicti .scivicntiinn, <|ui<'i|ul(I lialminius a follto ai| u v . '1"V
vocatur LcipHinsa usquc ad lofuiii qni vocatiir SuvarzalianviiR'liil et iiidc iistjuc ad so
mcntem qui vucatur Kkkirieliisbuoeli rt ita iisc|iir ad aijuaiii ijiuj vnialiir Ich hinliach
et inde ad llolerenberch, usque dum venia.s l'lecheiitonstcin, et iiuU' ad Grazzenbaeli
et sie ad foiitem ipsius aqu§ et ita per aquara qui,^ dicitur Flinspacli et Iiine, nt »nb-
terniinatnm est, ad dunien Kegiu et per desccnsnin Keg^in Httniinis nsqne in illuni I'iperulia, ((ny
duarum Pipera(lia] media iuterflnit, et sie snrsnni per eandeni I'iperalia n,s(nie ad laenm, ijui est in Ü6
nionte Hadauvieb, et inde per deoursuin aqiu; qiK; vocatur Schach et sie * inde, nt modo tor-
nüuatnni est, nsque ad locnm, nbi Kiiliiripatb eadit in Album Kefrin, * nsque in AtVoltrcsberffli et indo
ad magnum lapidem, qni ex oricntjili pbiga jirope stratain iacet, quy in Itauvariä tcndit, et sie per
stratam usquc ad Ni}.'rnni Kcg-in et sie sursuiu j)er euiidom fluviuiii ad lr)ciiin, iil)i iiitcrtluit
aqua Fladuiza, et iude ad fonteni eiusdem aqu^ et ita usque in I^aui'tinna, cum omnilms lo
nteusilibus, cnm areis ydificiis agris terris cultis et incultis pratis pasenis * silvis venationiliu.s a(|uis
aquarunive decursibus pisentionibns niolis niolendini» viis et inviis exitibns et k ilitilius ipusitis et
inqtiirendis »eu enm omni ntilitate quy ullo niodu inde provenire poterit |ier boe nostruni pryit ptum
in proprinm donavinius ntque contiriuavinins, ea videlieet ratione nt nemo niteriu.'« abscpic eiusilein
(diesig'' provisoris BUorunique successorum liccntia potcstateni habcat novalia fueiendi pisean<li aut S6
nllo ingcnio fcrai« dccipiendi aut qiiamlibet potestatcin infra pryscriptuni terminum cxcrcendi. Kt nt
lifc donntionis nostn; anctoritas stabilis et inconvnl.sa omni pcrnianeat fvo, lianc oartnni inde con-
«rriptam Hubtnsque mann projiria roboratani sigilli nostri iinpressione iiissinius initigniri.
I Sif^nuni donuii Ibiniici M.) regis invictissinii. j^
I (nintlieriuß cancellarius vice Uuiiligisi arcliicapclhmi rccognovi. jj (SI. 2.)'' 40
Data VII. id. iun. indictione VII, anno dominicae incarnationi.s milh'sinui \llll,
anno
vcro doniiii Ili-iiirici sccundi rcgnantis VIII; actum ^I<'rscl)nrfr: filicitcr aiiKii.
510. [Hrenslan] a) cfiponsantes unti wohl auch noch ul>i<;ui|; iiiif Hiisur h) eclli; A ei dii»
erhlt Sit'jtl int inillel* riner aiif/ti/osiieiiCH Wachmichichl Icünxllkh auf dem J'cri/amenlblult be-
fentigl ; ryl. die VorlM;incrk-uuf/ cm I). Ulli. 46
II KIN KICII II. KM).'— 1024. «»>.")
517.
(Unecht.)
Heinrich niiuvit das K/oster des k. Johannes zu Flurennes in seinen Schutz
und hcstätiyt die über die Rechte des Vogtes getroffene Feststellung,
b Liitlirh 1012 April l.',.
Reeueil des liltres et documens concernmus la fondation de l'ahbaye de Fhrenne vom ./. I7()S
f. I in der Bibliothek des Klosters Maredsous (D).
Fiseti Uist. Leod. ed. 1. 27.') Ktirollstiiiidiii c tatjulario Floriiiensi mit docima soptima
Mail (FJ — ed. II. /, 171, = Mirni-Hs- Foppnis Op. 1, H.~>8 = Migne I'atrol. llO. 2il8
III n" 6.5, = Lv Lontj Uisl. du dior. de Laon 603 n° IH. — Berlih-e Dar., inidits 1, .T n° l
am D. — Stumpf Reij. 1558 zu Mai 17.
Vgl. Ulier diese, wohl im 12. oder IH. ,Jh. odstandene Fnhrhung, in die nur r/av Anfanf/s-
Protokoll, die Signum- und Reiognitionszeile und wenige schon Ijei der Edition des I). HH7
beriick.iichtigte und daher hier nicht besonders bezeichnete Sätze des Contextes (quapropter
IS innotescimiis S. 6ß5 Z. 21 — conservandam suscopiinus S. 665 Z. HO und ergo
publice .S'. 666 Z. 28 — roborari iiissimus .S'. 6'6'ß Z. H.'>) aus einem echten, iin-s nicht
in ur.<tprünglicher Fa.isung erhaltenen D. vom J. 1018 übergegangen sind, deren Datierung
aber frei erfunden int, die Vorbemerkung zu D. 387.
In" noiniiic sanctac et iiidividiiae trinitatis. Henricus divina favente dementia
sü liiiinancinim iiiipiTator augustus. Qnoniam a])ud plcrDsquc abuudante ini([iiitatc
iMirniit ac<j\iitas in jilatcis, ita ut sul) iiDinino advoc-ationis praedas agaiit de (a'clcsiis''
doi et, quus defeiidere debuerant, violenter opprimaiit , veterumque auctoritas*^ et
tcstata aiiti(juitas atqiic sipnata iuris cnnscriptio'' panim apud cos valeat, cxpcdit
eclesiac dri iiostra nos auctoritate '' subvuiiin;-'. Quapropter innotcscimus oiniiibus
S5 Christi fidclibus et nostris tarn futuris quam pr^sentibus, quia Gerardus vir venorabilis
in primis noster capcllanus, postea vcro dei gratia annuente et me dante Cameracensis
opisc'iipus cffectus, et- fratres sui Godefridus et Amulfus" abbatiam quandam in pago
Loniaconsi sitaiii pro sahite aiiiiiiarum suaruin et suoruin parciituiii Floi-ines i-oii-
struxcnmt, (jiniruiu iiilirxcntii ipsani abbatiam cinn (niiuibus bonis ad eandcm pcrti-
30 nentii)us futuris et presciitibus in nostro mundiburdin et tuitione perjjetuo conscrvancbim
suscc'pinuis. Communi igitur tVatruni assensu huius constructae ab eis abbatiae Gode-
frido cessit advocatio; et ne aliqua inter ipsum et abbatiam suscitaretur altercatio,
idem (lodefridus ins advocationis , quod rctinuit, in nostra presontia sie exposuit:
])c singulis t'ocis mansuram ' de quartario tcncntibus dimidium modium avenae, de
35 aliis foi'is, qui curtilc tantum cum domo siia tenent, sextarium unum avenae; de focis
singidis in I'^lurinis, in Gognencuurt, in Prcias, in ('aiuiiiiicnitc, in Mosenceias, in Vallc,
in Sanc'to Aiiiino, in Florinoliis mansuram tcncntibus, si abbas a (iodofrido advocato
rogatus fucrit" ad castri tirinationcm, non alias, diem unum manualem in anno et
hunc mm in temporibus fenandi metendi et totius agricolationis vel sationis; sed de
40 avena advocationis et gorveia sint illi Hbcri, (|ui inanont super atria et indominicata,
et scrvientes et niinistri eeclesiae, item atria et dotaiia et curtes et indominicata et
servicntcs et minlstri a districtu jjrocinctae sint libera. Si ecclesia de suis indomini-
eatis silvis pratis tcrris cuitis et incultis'' aii(inos mansuarios feccrit, advncatus ibi
nihil accipict. Si a!ii|ua terra, cuius bannns et iustitia est eeclesiae, jicr forisfactum
ij Ö17. [HültziiianiiJ a) In — subvenirc fehlt in F b) eccliiis I> c) auttior. /> d) conscristin
c(»-r. au.i conscristpic J) e) F; Arnulphus /> f) mansuram — sint eeclesiae fehll in F
g) die Stelle ist irahrnclicinlich rerderbt: man eriraiiet um</eMirl : si Uodefridus advocatus ab
abbatc rogatus fiiorit b) inqultis />
KnisLTiirkunileii ni. 84
6liG KAISKIUKKINUKN.
iiiniisuarii iiulicio sc-al>iuoniiii in innnmn crclesiju' rodit-rit, ailvocatus ilii iiiliil oxijjot
ile ci'trro, si'd oci'lcsia taiiKiuam de suo iudoiiiiiiicatu libero ^>e iiitroiiiittrt. Si aliqui
de taiiiilin vel inansuariis eeelesiae in prescntia abbatis duellum suseepi rim, .ulMKatiis
tertiani parteni liabebit; de legibus ab eo monitu abbatis districtis, imu aliii r, icitiaiii
jiartfni. Si servus eeelesiae alterius ancillam acceporit , in eanici-a al)l)alis citaliis 5
indieii) i>ariiini .suoniin ' satistaeiet : si venire etintenipscrit , ailvncatiis eiuii adducct
et tertiani jiarteni liabebit. licni serviis eeelesiae. iiiii ]iariiii miiiiii'' nun li.ilimrii. si
mortiius fiicrit. abbas niedielatein siibstaiitiae libere i-eeipiel; si iixuraliis non i'uerit nee
in numdiburdio patris vel niatris. tntani substantiani; si jier se nun potuerit, advueatniii
suiun nioiiebit, et tertiani partim liabebit. Quaseuni(]ue leges in proxinii) vel in 10
litnginqno nionitii abbatis. non aliter. distrinxerit, tertiani jiarteni. De nnllis aliter
plaeiti.s eeelesiae vel boniiiiibus vi'l niansuariis vel aipiis vel silvls vel siivarnni pro-
ventibus ali(|uid aeei|(iot et nullani alieubi institiani faeiet il niliil sc intniniittet, si
niunitus ab abbate nun tiirrit. .>>ed si snpri' .ilicinn dr t'aniilia \il Imninn eeelesiae
tenentibus elaniaverit, (piimleeini diebus et postea oeto ab abbate iustiti.'un expeetai)it; \i<
jiost hce, si abbas ei legem imn teeerit. per se iustieiani aeeipiet. Si (piis de t'aniilia
vel potestate advocati sturnuni vel biirinaiii feeerit super .illmliniM eeelesiae vel de
servo eeelesiae sanguineui ieeerit, statiiu eum in ins addiieet et tertiani jiarteni liabeliit;
in Ulis, in quibus per se invare non ])Oterit. nibil aerii)iet et aliuni advoeatuni inittere
lieebit. Si eeelesia cniuslibet allodiuni vel servimi \i I .iiieiliain sive ijeeunia si\-e ele- 20
niosina conqnirit. ea libertatc, (pia dator vtd veiiditor priiis t'iiiietns <'st. abljas in eis
doininabitnr : rpiodsi alirpiis eum inde inolestavi-rit. (piemeunupie voliierit, ad sui de-
fensicinem advoeabit. i-'oragia atriorum et indoniinieatoruin et luiininni loeorum. in
quibus baunum ' et institiani liabent, sint ecclesiae*^. Si (piis aniem posternruiu Indus
advoeationis idtra baec adversus ecclesiam quieqnain molestuiu andi;;niler intiilerit, sa
lialdrieo Leodicnsi'" episcopo nune nobis assi.stenti et succiissorilms eins, ut nostra
vigeat eoncessio, loeo nostri ut iudices et vindices arctius ap]>areant. .•uietoritate'"
potiore iubemus. Ergo" publiee et in pleno eolbxpiio. ([uatcniis impensus laboi- inni
])eriret, sed seeuriim et defensum maueret monasteriiim in lionorem" beali loliannis''
baptistae construetum et iiiibi liabitantes pro ineoliimitate nostra et eoiiiiigis iiostrae so
et pro statu iniperii nostri dei clenientiain iu^iter exorarent ''. lioe nostrae auetoritatis'
preceptum fieri decrevinius ef per liue tiriniter iubemus, ne quis ultra ulla ealiimnia
oftendero praesuinat huius nostrae traditionis auetoritatem '' ; sed ut a fidelibus saiietae
dei eeelesiae et nostris diligentius conservetur, manu propri;i firmavimus et sigilli
nostri impressione roborari iussinius ^ Hec sunt autcni ingeuuorum " testiiini iiomina: S5
liureliardus' A\'ormaeiensis' episeo|ius. lleribertus Coloiiiensis arebiepiseopus, I)eoderieus"
Metensis ejiiseojius iVater Cunigumlis*' imperatrieis, Adelboldus N'itraieetensis" episeopus.
Godefridus dux et frater eins Ethelo, Otto dux Lotliaringiae", Adeiliei-o> dux .MM,--ilLiniiruin.
Signum'' Henriei IJoMi.inoiuin ' iniperatoris augusti.
(iuntenis cancellarius'' viee Kreaidi.ildi ' arc ideapellani '' reengnoxi '. 40
Data XVII. kal." maii anno dominieae' inearnaiioiiis MXII. indielione ,\, eoneur-
n^nte II, ejiaeta XXV, anno auteni Henriei iniperatoris undeeimo; aetum Leodii"; feli-
citer'' amen'.
."»17. i) suorom /> k) suom I) 1) Ipatunn l> m) Leodicensium 7*" n) F^ />. .V.s7; ijrilur l>
o) honore F p) lois /); loatini» /•' q) F; exori'tit I) r) et — iusüimiis fehlt in F 45
») iiigcnorum I) t) Hurcunlu» Wormaciae F u) DeodoricU8 /'' v) Cuncguiidis F \s) F;
Vltrai'iecteiiBis D \) LotlierinjtiHe /■' y) Ailclbro l>; Allicro /'' 7.) Signum- iintl llermini-
tionHzrile nieJten in fJ hinter der Diilierunij, fehlen in F a) ItomnTUini I) h) canceliiirius I)
cj Ercaiilpalcn I> A) archic)ia]icllaiii I) e» fehlt in F li fehlt in l> n) l,i'0(lici /•'
b) foelicitcr IJ. '"•
HEIN Kl (11 II. Iii(t2 — 1(»24. (J67
518.
(Unecht.)
Heinrich bcst<'iti</t dem Kluster Fulda die von seinen Vorgüngei-n Ludwig
und Otto I. den Scholastikent des Stiftes zugewiesenen Fiscalinen sowie die
6 von dem Grafen Thacholf geschenkten Besitztingen und alle übrigen Güter
und Rechte und verbietet die Anwendung des Spolienrechtes auf den Nach-
lass der Aebte sotvie die Erhebung von Lehnsgebühren bei der Investitur
derselben. p„i,i^ j„j2 Decemhn- IH.
Urkunde aus der Mitte rfe.s IH. .Jh. in Diplomfonn im k. Slanlsdrcliiv zu Marburg (A).
10 Schannat Trad. Fuld. 2i3 n' '>f)3 au.s B = Worhs Arrhiv für die Gesch. Schle.iiens 287
n" H = Worljs Gesch. der Herrschaften Sorau und Trieliel (Sorau 1826) 22H n" 1, =
Saalhom in 52. und .53. .Jahresher. des Vogtl/indisch. Alterthums forsch. Vereins zu Hohen-
leuben 81 n" 2. — Schannat Hi.it. Fuld. 2, 2li4 aus Tran.isumpl Karls IV. von 1HÖ4
Februar 19. — Dronke CD. Fuld. H42 n" 729 aus A — Migne l'atrol. 14U, 294 n" 61. —
16 Dobenecker Reg. 628. — Böhmer liig. 1086. — Stumpf Reg. 1569.
Wie schon in dir Vorbemerkung zu dem unechten DO. I. 436 gesagt ist, hat der Schreiber
dieser Urkunde, der auch als ihr Verfa.Hser angesehen trerden kann, auch «wsfr D. ver-
fa.s.'it und ge.'ichrieben. JMeses ist aber, wie jenes, nicht nur für corrumpiert oder über-
arbeitet zu halten, wie noch jüngst von Stumpf in den Nachtrügen zu Reg. 1569 und von
30 Dobenecker a. a. 0. angenommen wurde, sondern es ist eine vollständige Erdichtung. Das
beweisen, soweit es den Inhalt angeht, nicht bloss einzelne erst dem spateren Mittelalter
angehörende Termini, sondern ganze Bestimmungen, wie der Ausschluss des Spolienrechts
oder der Erhebung von Lehensgebühren bei der Belehnung mit dem Sceptcr, die für die
Zeit HeinricM II. schlechterdings unmöglich sind, soweit es aber die Form angeht, die in
ii D. 518 wie in DO. I. 436 durchgeführte Anwendung des sog. Cursus, dem zu Liebe der
Verfasser sogar da wo er sich an eine Vorurkunde anschliesst, wie in der Arenga, die
Wortstellung geändert hat. Für die Arenga hat er sich an das D. 429 (VU. I) oder
eine der älteren Fuldaer Immunitäten gehalten, in den ganzen Context aber Wendungen
aus dem vorher verfa.'islen DO. I. 436 (VU. II) verflochten; einige Worte gehen auch
30 auf das schon in der VU. II für anderes benutzte D. spur. Ludwigs d. Deutsche)i (Mühlb.
Reg. 1350) direct zurück; endlich kannte der Fälscher eine Xotilia über die Schenkung
des Grafen Thacholf (vgl. über diesen und die Lage der von ihm angeblich geschenkten
Besitzungen Dobenecker Reg. 85 und die dort angeführte Litteratur) , und zwar entweder
die von Eberhard überlieferte Fa.^sung (Dronke a. a. 0. 260 n" 578) oder deren Vorlage.
35 Die Angaben des Protokolls hat der Fälscher echten Urkunden Heinrichs für Fulda
(vgl. D. 253. 327 in der Fassung Eberhards) entlehnt, diese aber willkürlich zusammen-
gestellt und eigenmächtig verändert.
(C.) ^ In iicmiinc sanctac et individuac trinitatis. Heniions divina favcnte dc-
mencia Konianoriiiu rex. | Coustat nos divina disponente gratia ceteri» supereminere i
40 mortalibus | ldcoc|ue convf'lllt, ut, cuiiis precellimus niimere, eius voluntati parore in nmiiihiis
stiuleamus. Ideoquc ouinibu.s cristianae lidci cultorilms nostrisquc ttdelibus tarn preson-
libus (|uaill fllturis cupimu.s esse notuin, qualiter vencrabilis jihljii I5rantlloli <le monastcrio II
saiioti r.iMiefatii * ((iiml Kiiltlia vooatur * Ulla fUm Illoiiacllis suis supplicavit eolsitiidi II i
iiostrae, ut homiiios I\i)nian(i quondaiu iniperio attiueiites, qui supor terms nionastorii eoniin
45 conmaiicii t, qiios oliiii iliv.ic mtinonjir di(mniis Lodewirus rcx itciiiquc dominus üttho im-
pcrator luiius nominis primus contulerunt et confirinaverunt scolasticiü monasterü Fuldensis
84*
668 K A 1 S E H r U K r N 1) i: n.
et eoruiu suoci'SSoribus Jiro pueris mitrii'H (li;> vt ilisii|iliiii,s sinlHstii'is inljiunilis ;ul tultum
divinum xibcrius aujjmentaiuluin , nos qnoque ipsis ac moimstprio ooruni tindire .■( lon-
finiinre nnctoritnto regia (lignnremnr, luia i'iiiii proviiicia Sarowe (liota et qiiadani villa
Sita in Thnrin{jia Holzlms nuncupata, (Hiae eis quiilani" cinnes de l^K'niciiia nomine
Tiiaeliolf in testanicntii eonttdit aput ipsos eli{;ens scpultiirani, iiisiipcr alia Ixma, ipiap &
eis nostri anteccssores iniperatores reji^es prineipes uc alii lidilis iulVa Kimianuni im
periuni devotiimis intiutu optuiiTiint. N<>» i^'itiir oli divinum amorcni et ipsius saneti
loei reverentiau» onniia bona tarn nuibilia quam inmobilia eum aiiliatiis cdniieiis centis
iudiciis tlifloiii'is •moiu'tis bannis districtibus wiltlmniiis iurisditinniinis (piil>iiseMm(|ue,
qiinc • ideni Fulthrnsc moiiiisteriuin possiilet infra reginnn divinitus nobis datuni, vei ([uae lo
in futurum adipisei poterit donnnn concedente »nia enni linininiims iniperii imto dictis
et eum onndbns super terms"' ipsiirnni residcnlibns, (pii pro eonditioni' sua ad lisiMim
regium eensum solvere deberent, nee non et predicti Tliacbolli (iniiitis testanientum*'
ipsi nbliati Hrantlloo eiusque sueeessurilms et iiunuislfrio l'ldtliensi per lios )i]iicc.s Herciiilnti»
uustrae tradiniiis et « mietoritntc re^ria in perpetUlllU ciiMliriiiiinni.s. 1 reteH'a ilistriitissiiiic |inilii. ir>
bcmus, ne missi nostri vel ballivi iniperii aliipiid toilanl rapiaiit vel iiivadant di'
suppelleetili aut rebus abbatum decedentiiun, sed sueeessori omnia reserventnr, nee
pro investitiira, quae per seeptrum regium fieri debet, ab abbate de novo ereato ali-
quid exjjetatiir, sed sie omnia pro libcrtate eiusdem saneti loei taliter ordineiitur, ut
ibidem eultiis duinini perpetuo stare possit. Et ne ipiis(|uani iHMiiiiimn fminis tim- so
puriliiis contra li a n c nostram traditionem seil confirmationom viniic * aiiili-.il. hcis a|iiccs
inde eonseriptos manu jirnpria mlinrantcs sigillo n()stro fecimns insigniri.
^ .Signum domni Iliiuriei (M.) regis invietissimi. j]
^ Erkanbaldns arfbiea])elianus reeognovi. i1 fSF. I).~l
l)ata XVII. kal. ian. iudictione XI, anno vem domiui inillebinin xil, item ainm :;;.
domini Heinriei secundi reguantis xl; actam'' Fultlia monasterio; in nomine doiiiini
felieiter amen.
519.
(Unecht.)
Heinrich vei'bietet den Bischöfen von Bologna jede Veräusserung von Gütern jo
ihrei' Kirche ohne schriftliche Zustimmung des Domcapitels und jede Venfügung
über die Besitzungen des letzteren. Ruvenna 1014 — — .
Urkunde niis dem Ende des 11. oder dem Anfang den 12. .Th. in Diplomform im Capiteli-
archiv zu Bologna (A).
Ruhei Hi-sl. Rarennal. ed. I. -563 eil. — Sigonius De epi.scojiis Bononicns. (lidhigua l.')S6J a
55 umrulhl/indig au.i Abschrift = Ghirardacn Hi.iloria di Bologna (Bologna 1596) 1,49 =
Fest Sloria di Romagna 2 (Bologna 1845), 13, = Sigonim Historia de relm.i Bononiens.
(Frankfurt 1<)()4) 148, = Faleoni Mem. histor. della rlriesa Bolognese (liolugini 1(149)
115. ^ Sigonius Opera omnia 3 (Mailand 1733), 397. — (Sarioli) Ann. Bolugn. /'', 71
n" 41 aus Abschrift. — Böhmer Reg. 1106. — Stumpf Reg. 1596. <»
öl"». [Hloch] a; a rorr. mm e li) zwinchen ii und s ein liberfläsKir/ei- .Strich c) erst tcstnmentii,
dann ni aniieli/ln<il, *o daxit das Al>kilr:im(is:eichen il//rrflüxsif/ i/eiionlen ist <i) A; ricr
Sflireiber hatte zuerst acta gesetzt, filyte dann einen .Strirh iilter a hinzu, unterliess alter h i«
u zu rorrigieren.
IIKIN UKII II. 1(102 — lO'.'t. (KU)
GefUlsM mit Utimlzninj des 1). ;JSU. dein dun l'iolokoll und einige Wendungen des Conlextes
namentlich am ScJUit-is entlehnt sind. Aurh die verlängerte Schrift ist derjenigen dieses D.
nachgeahmt , wfihrcnd in der Conlejluchrift einzelne Buchstalienfurnien auf das Muster einer
Paiisturkunde, riellcichl des Pririlegs Johanns XIII. Ja/J'i' ■ L. Reg. 'AT II, zurückgehen.
ft Das einzige, icas dafür angeführt icerdcn könnte, rffws noch eine andere echte Urkunde
Heinrichs neben dem I). V>SO für die Fälschung benutzt wäre, ist der Umstand, dass die
Worte curivm ecclesiariini fn'rom des Eingangs an die Arenga des ungefähr gleichzeitig
mit D. UHU au.fge.stellten I>. '.iTil für Ferrara erinnern; doch ist darauf kaum grosseres
Geiricht zu legen. — Von den zwei siniteren Urkunden für das Capitel zu Bologna, dem
10 D. Heinrichs III. Stumpf lieg. 2:'>lfi und dem D. Heinrichs V. Stumpf Heg. .'i'J'^I, die
in der uns vorliegenden üe.itall gleichfalls gefälscht sitid (vgl. Sfeindor/f .lahrb. Heinricks III.
2, 396 f.; Schum in N. Archiv 1, IH-J f., dessen Annahmen, Stumpf Reg. 2518 sei um 1055
angefertigt und hei der Verunechtung von Stumpf Reg. H221 habe man Heinrich IV. im
Auge gehabt, aber nicht zulre/fen können), rührt I). Stumpf Reg. 2018 von dem.selben
li Mann her, der un.ser D. 'lUt verfertigt hat, während in dem wohl etwas jüngeren D.
Stumpf Reg. 3231 seine Schrift nachgeahmt zu .fein .icheint; über den Ztusammenhang der
Fälschungen untereinander müs.sen wir unser Urtheil bis nach eingehender Prüfung der
beideti späteren vorbehalten.
(C.) p In nomine sancto et indiviilur trinitiUi.s. Iloinricus gratia ili'i rcx. (Jm-
s(i niliiis tidclibiis pi-cscntibus | sive abscntibus notum fiori volunius, quod curam eccle-
siariini iure gercro debcnuis. Qum'irca adniodum, axidito detriraento rerum possessio-
iiuiiKiuo dcstriK'tiiino sanetao doi Hononionsis aecclesiae, eompatientes indi)luinius tain
iictaudissiniis sci'loribus. Unde k'gaiitcr preciplfn t es * iubemus, ut nun liccat «bdiine
alitiii fiiiscopi) illiiis saiK-tae aecclesiae vendero vcl donaro vcl ciniiniutuare de eiusdoni
»5 lUMcIrsiac * rebus ac |iip.ssc.ssii)nilMi.s sine convcntu et conjsensu atque subs^criptione arelii-
presbytori et areliidiaconi ceteronimque canonicorum eiusdem aecclesiae, quia invenietur"
ali([uand(i in t(a|iii idonea inidtitudinum serie vel unus vel duo, qiii hoc, quod inlicite
fuerit, venditionis donationis coinmutuacionisve lieri prohibebit. In constitutione quo-
que sanctornni patrnni invenitur, qnia irrita erit episcopi ordinatio vel venditio sive
» coininiituatio sine cimvcntu et consensii atcpie sub.scriptione canonicorum suonini. In-
super etiani (iptaiitcr de predils tcrranini possossionumqiie omnium canonice predicte
aecclesiae, quas nunc habet vel in futurum adquirere potucrit, precipimus, ut nullo
modo liceat ullo'' cpiscopo iani dicte aecclesie aliquo modo intromittere nee ad suum
opus detiuere nee alicui aliquo modo per scriptum vel commutationem neque pro
85 fcudo concedere vel donare, scd liceat * canonici« suis eas habere et frui et secundiim
licitum morem possiderc et deo sueque aecclesiae continuo deservire. Si quis igitur
episcopus eiusdem aecclesiae eontm haue nostram preceptionem ire temptaverit * et noii
observaverit qualiter in <a ieglllltur, sciat sc compositurum auri optimi libras centum, medietatem
camcrp nostrc et medietatem proilietis caiioiiicis *. Qiiod ut veriiis credatiir diligentiiis q u c ab
iO oiimibiis observetiir, sig-illo nostro liuprcsius'' iussiiiius insigniri.
^ Signum dorani Heinrici (M.) invictissimi regis. §
I Heinricus cancellarius vice Eueranli cpiscopi e'' archicapellani recognovit. |
Datum anno dominicae incarnationis MXIIIl, indictione xn, anno vero domni
IToinrici regis secundi regnantis XII: actum Kauenne; felicitcr amen*'.
■15 öli(. [Bresslau] ai das ziceile c über der Zeile niichijetragen b) --1 c) A; in der VU. wird
inferius </e.ila>idfn haben, aber rielleiolit schott :ur Zeit der Ffihchung schwer leserlich gewesen
Kein; impressius Stumpf Reg. 32 Jl d) A, statt et; das t ist in der VU. jetzt rerschwunden
und Fielleicht schon zur Zeit der Fälschung nicht mehr lesbar gewesen e) die Urkunde
war nie besiegelt.
670 K A I s i: K r K K UNI) r. x.
520.
(Unecht.)
Heinrich regelt in den dreizehn von ihm dem Kloster Michelsberg bei Bamberg
geschenkten Haupthöfen die Gei'echtsame des Klosters und die Abgaben und
Leistungen der Hörigen. »
Frank t'uii 1015 Februar 5.
l'rhunde aus dem Beginn des 13. Jh. in Diplom form im k. Reickiarchiv zu München (A).
Bru.'ichius Chrono!, ed. I. 87' aus Abschrift ^= Yejici Cronica de S. Benito 5, 469, =
Mager Adivcatia armata 255, = Brusrhiiw^ Chrono}, ed. II. 314 = Liinig BA. 17",
12 n' 6 = Liidewig SS. rer. Bamberg. 1 , 11 18 n" 3 = Migne Pafrol. 140, 320 n" 83. — lo
Wahrhafter Entwurf 21 aus A = Speeiest facti genaina D 4. — Spies.i Aufkl/irungen
217 n" 3 au.i A = Vssermann Ep. Bamb., prob. 23 m" 2U mit Änderungen aus Ma. —
Kindlinger Gesch. der Deutschen Hörigkeit (Berlin 1819) 222 n" 3' aus Abschrift mit a.
reg. decimo tertio. — Dobenecker Reg. 645. — Böhmer Reg. 1136. — Stumpf Reg. 1646.
Fähchung des 13. Jh.: vgl. Rieger in Mittheil, des In.ftit. für oesterreich. Geschichtsf. 1,75 i»
und Bloch in N. Archiv 19, 643 f. Für das Protokoll ist das gefälschte D. 332*' als
Vorlage benutzt worden; einige z. Th. sclwn von Rieger hervorgehobene Wendungen im
Eingang der Narratio dürften einein u»is nicht erhaltenen Dil. IL für das Kloster selbst
oder für die bischöfliche Kirche von Bamberg cntnammcn sein. — Im Zusammenhang mit
unserm D. 520 und mindestens z. Th. in wörtlieher Übereinstimmung mit ihm sind durch so
ein falsches DH. II. die Gereditsame des Stiftes S. Steplmn zu Bamberg geordnet worden;
doch vermochten wir eine Abschrift der Urkunde nicht aufzufinden und begnügen utis
daher mit einem Hinweis auf den Auszug bei Schuberth, Histor. Ver.such über die Gerichts-
verfassung des Hochstifts Bamberg (Erlangen 1790) 37; vgl. Hirsch Jahrb. 2, 88 N. 3
und Bloch a. a. 0. 643 X. 1. k
(C.) § In nomine sancte et individuc triiiitalis. Ilfiiirifus (li\iiia i'a\iiitr ile-
mencia secundus Komanonim | impcrator augustus. ^ Nosse volunms industriain
Christi fideliiun tani futuroniiu quam prcsencium, qiind ini|K'riali sanc-tinms cdicto, ut
in prediis, (jue divine intiiitu pietatis ccclfsii! saiicti ^liclialiclis I5ali('nlj('rj,^('nsi mia
cum dilecta coniuge nostra Kvnigunda jiro nostrarum eorumquo qunnmi ddiitoreK w
sunius remodio animaruni inii)t'riali cimtulinnis nuiiiiiifcncia — XIII vidi'lici'l pi-iiicipalilms
curtilibus Kjidult'ddrf, Etzclcnkirclicn'', Kodeluüm, \Vcdl)cliuswi, Werde, W't'iutlie, Dori'liu,
Ebelsvelt, Leiderbacli, ELsendorf, et circa Wederebam Scherstein, Hvsen et IK-dcnsheim
cum Omnibus villis adtinentibus — in prediis etiam ubicumque conquisiti.s ot coii<iuirendis
dicte procuratores ccclesie locandi instituendi destitucndi ac in melius eimniiiitandi »5
mansos fouda areas prata vineas silva.s ccteraque mubilia et innmliilia ad placitum
8ui abbatis ac prcceptoris liberam habeant potestatcin. '^Miilms eiiaiii plaeaciones
fiftVnsanmi et satisfactiones vel emendas execssuum vel iniuriaruiii in i>ninil)us causis
civilibus tarn in tribus placitis maii autumni et februarii cpiaiii in omnibus jilane
negociis ab universis ecclesie colonis vohimu» exhiberi. Ceterum si cdluni in litiltus «o
causarura decidendi« inter se dissenciunt, ad j)r(tximam curtiniarcbiam eos pro »en-
tenciis fen-ndis statnimus habere recursum; si vero casus perplcxus fuerit et dif'ticilis,
ad Caput, claustrum videlicct, et ad abbatis presenciani n^curratur, sieque al)bas
maioribus et melioribus sue familie convocatis ipsorum consilin, (piod iustuni <'st,
520. [Bri-«slau] a) zicüichen n und k Katnir **
Hi:i\'i:icn ir. 1002 -1024. <!7l
ordiiict et (li>|ii>ii;ir. I)cliita servicia arairoiiiiii li-ibiis viribiiB in iinno, ovoriuu in
paselia, i-asemnini in innti'costc, |)iilli)runi in i'arni|irivio, et clKlnmadaliii scrvicia diftf
niistrc ecclcsie ah uniiüliiis, nt contlfrct, inpindantur. Ccnsuni antcni nitinnini, per
(|Ufni utii|iii' iilmiissa \(l m ;;liita siiliiiliuiiir scrvicia, ins vidi'licct rajjitale, a viris
6 di'ccdi'ntibns nptinimn i'i|niini voi, si oijud carcnt, (iptiniuni capiit ix^ceuruni'', a t'iMiiinis
imlnvias optiinas t't cxuvias, transniitti ad ccclosiani ordinannis. ut cum tanndix occlfsio
in divinis scrviciis cdniiiiuninncMi pionariiini conscquantur. liiiius instituti auetoritaM
iit omni evo stabilis et inconvulsa pormanoat et iiiviolabilitor ab omnibii.s obHt-rvotur,
lianc cartam indi' cnnscriptani •■, sicut iidi-riiis apparct, si^'illi nostri inprcssicmf: inssinuiH
10 insiyniii.
^ Siijmini iliiiniii llriurifi i.M.i Ivniiiaiiiniiin linpcratoris augusti. ^
[1 < iuntlii'riiis (•an< rllaiiiis vier i-',rclii'nlial<li arcliicaiicllani '' notavit. ^ (SI.)"
ji l)ala iii'u. triiniai'ii inili<'ti(iiii' MI, aium ilcuriinicr iMcaniatinnis NDv'v, anno
donini Ibinrici secnndi re^'nantis w I, ini|iriii aiitrni llil; actum l'rancorde''; tciicitiT. !l
(Unecht.)
Heiiü'ich verleiht dem von seiner Gemahlin auf ihrem Erbgut gegründeten
Nonnenkloster zii Kaufungen das Wahlrecht, regelt das Verfahren bei der
Absetzung einer Äbtissin, trijf't Anordnungen über die Dienstmannerdehen
so soiüie über die Verwaltung des Klostergutes , verbietet die Einsetzung eines
Untervogtes und giebt einige gerichtliche Bestimmungen.
KaufutHjeH lOlö April 22.
Urkunde des 12. .Jh. in Diplomform im k. Slaaf.iarchiv zu Marburg (A).
Kuchenbecker Anal. Ha.is. 1, pracf. 9 dt. und 3, 124 in deutscher Uebersetzung aus A, beide
25 Mal zu lOlö Mai 10. — Lcdderhose Kleine Schriften 2, 277 n" 1 aus A zu 1005. —
Stumpf Reg. 1649.
D. 321 ist von einer Hand des 12. .TU. auf einem Pergament rescribiert worden, . dessen
ursprüngliche Schrift bis auf einige wenige Buchstabenreste durch Ra.<iur völlig getilgt ist.
In der noch erkennbaren blinden Liniicrung des ursprünglichen auf 10 Zeilen berechneten
so Textes folgen auf eine Doppelzeile sechs einfache und ihnen schliessen sich wiederum zwei
in Doppellinien eingeschlossene Zeilen und eine einfache an, so dass ohne Zweifel das
Pergament von vornherein einer Königsurkunde gedient hat. Allein da die Rasuren nur
li'ings den alten Zeilen 2—7 und 10 vm-genommen, die Doppellinien 1. 8. 9. davon un-
berührt gvidivlien sind, muss die verlängerte Schrift, die diese Zeilen fidlen sollte, in der
35 echten Urkunde noch gefehlt haben; nur eine in die zur Königsunterschrift be.'itimmte achte
Zeile hinabreichende Ra.tur, die, etwa 13 cm vom linken Rande beginnend, 6 — 7 cm breit
ist, lässt den Schlu.is zu, dass an dieser durchaus entsprechenden Stelle schon das Monogramm
eingezeichnet xcar. Unter diesen Umständen stellt sich uns das durch die Fälschung ver-
nichtete D. als ein durch Yorausfertigung des Monogramms hergerichtetes Blanquet dar,
40 in welches der (hntext und mimle.<item das Formular der Datierungszeile eingetragen war.
Der völlig correcte Siegclschnilt dürfte schon damals gemacht worden sein; ob die Besiegelung
selbst mit dem jetzt ahgefallenen Siegel der ursjminglichen Urkunde oder der Fälschung
.V20. b) A c) p corr. aus b d) archicapellan, ohne Atik-ilrzungszeichen, A e) das gefilUchte
Kaisersieyel ist l>eschrieben N. Archiv H, 4,'>.
672 KAlSKKrUKrNDKN.
zugehört, ist ebetistnrenig zu entscheitUm wie die damit zusmnmenhftvgnide Frage, oh das
Monogramm des Blanqiiels trie das nachgezeichnete des 1). ^21 noch HuvoUzogcn war. —
Der Fälscher sdieint nun in der Weise vorgegangai zu sein, dass er zunächst Monogramm
und Datierung stehen Hess und nur den Contejct tilgte, ein Verfaltren, dos entschieden
für die auch sonst wahrscheinliche Annahme siiricht, dass das Pergament wirklich ans dtr &
Kanzlei Heinrichs II. stammle. In den oherhalh des M. zur Verfügung stehenden Raum trug
er dann für die erste Zeile utui den offenbar schon entworfenen Context seines Machwerks
15 blinde Linien ein, mit detuvi er in der Thal aufs genauc.ilc au.'igckommen iräre, wenn
nicht die letzten 16 cm der 1.5. Zeile so aligeschaltt gewcicii wären, dass sie nicht nwhr
beschrielien werden konnten. Da indessen für den Schluss der Corroboration zwisclien lo
Zeile 15 und dem ursprünglichen Monogramm kein Raum war, musste jetzt da-i letztere —
vielleicht er.'it nachdem es links unterhalb, dem Hände ungewöhnlich nahe, abgezeichnet war — ■
fortradiert und zugleich die alle Datierung, um für die liecognilion Platz zu schaffen, getilgt
und entspreche)td tiefer geschrieben tverden. Das Eingangsprotokoll und die Untetschiifhii,
deren die ursprüngliche Urkunde noch darbte, entnahm der Fälxcher unter ■wrgsani.'tter X(U'h- u
Zeichnung dem D. 394; ob schon in der ursprünglichen l'rkunde einem aus D. H75 (VU. I)
etitlehnten Omtext die Corroboratio des D. 876 (VU. II) angeschlossen war, oder oh diese
Combination erst unserer Fälschung eigenlhümlich ist, mü.i.ien wir dahingestellt lassen.
Die Fassung der Datierung würde sich am ehesten erklären lassen , wenn für das
Eschütokoll neben dem D. 394 noch das D. 406 herangezogen worden ist. Wlllkürliclier «i
Verbindung danken auch die uneinheitlichen JcüiresmerknMle ihr Dasein; denn während
die Hegierungsjahre zu 1019 passen, .slimmen Incarnationsjuhr und hidiction zu 1015:
ob der Fälscher hier das Mittel aus den falschen Angaben des D. 376 gezogen hol,
icelches das Jahr 1016 mit der zu 1014 j)assenden Indiction XII verbindet, oder ob
in Kaufungen eine Erinnerung an den kaiserlichen Besuch im Mai 1015 erhalten war, »
von dem Thietmar VIII, 13 (VII, 9; vgl. DH. II. 335) berichtet, darf ruhig offen
bleiben, da das Kloster nach Thietmars eingehenden Angaben (VIII, 54 [VII, 3!iJ ; IX, 18
[VIII, 9]) überhaupt erst infolge eines Gelübdes der Kunigunde vom April 10 17 be-
gründet worden ist. Sind daher die zu 1015 weisenden Zahlen sicherlich Er/iiidnng des
Fälschers, so könnte er die Regierungsjahre ebensowohl den DD. 406. 407 von lOli) wie w
der von ihm ausradierten Datierung der echten Urkunde entnommen haben, falls .<ne in
ihr schon eingesetzt tcaren. Am ehesten dürfte man geneigt sein, auf diese die Ortsangabe
ad Cofhtingam actum zurückzuführen; die Stellung vor .'ictum wäre allerdings auch
als Xachalimung des D. 407 von Seiten des Fälschers zu erklären, aber merkwürdig i.it,
dass die ganz ungewöhnliche Einführung mit ad gerade in dem I). 403 für Paderborn, a5
Goslar 1019 März 20, begegnet. Und da irirklich kurze Zeit vorher im Beginn des
Jahres 1019 ein Aufenthalt Heinrichs II. in Kaufungen urkundlich bezeugt ist (vgl. D. 398
und Erläuterungen Abschnitt III), so wird immerhin mit der Möglichkeit zu rechnen
sein, dass damals die Handlung, die durch das getilgte D. verbrieft werden sollte, vor-
genommen und der Ort.sname .schon darin eingeschrieben worden ist. Das Tagrsdatum *o
würde allerdings zu jenem Aufenthalte nicht pa.s,sen und 7nüssle durch Uneinhcillichkeit
der Datierung erklärt werden, wenn es nicht unllkiirliche Zuthat des Fälschers wäre;
denn dass es in dem urs])rünglichen, sicher unvollendeten, vielleicht unrollzogenen D. fehlte, ist
höchst wahrscheinlich. Werden die hier angedeuteten Zusammenhänge und die etwaigen
Beziehungen des D. 521 zu der Urkunde, die um seinetwillen vernichtet wurde, immer er- u
wogen werden müs.sen, .so sind .vie doch zu unbestimmt , als dass wir der Fälschung einen
Platz unter den echten DD. H. II. hinter dem D. 398 hätten anweisen mögen. Sicher
ist, dass ihr Rechlsinhalt durchaus in keinem Worte auf eine echte Urkunde zurückgeht;
was immer durch das Pergament bezeugt gewesen sein nmii, die Nonnen zu Kaufungen
II KI NIM (11 II. IIM12 1(121. ()73
htillrn liiiii InleiTSse »uhr ihtniii, als sie ex im 1'.'. Jh. dmii hnittl;lni, liinlimmunijcn
ührr die Wahl der Ablisxiii, iiher die Ordnnnij des klönlerllrhni Jlmtsluills, iilier die
Sielliiiig der Viiijle in die Form eines I). Heinrirhs 11. liuziikleideu. Welelie henotidere
Verniilii.i.sHtHj zu der Ftilsehinig gelrieheit Init, rermligen wir niehl zu erkennen. Wie ditx
b inler/mlierle 1). ll^'J. so luU aueh unser I). ii'Jl silmn dem Sehreiher des eod. Hanshufensiit
der Villi s. Ciinegundis vorgelegen ; die nhireichenden Anniihnien Jlirsrhs und lirrssluii's in
.liihrli. Uiinrirhs II. .'(. /".S A'. / und -117 f. hiiliir/'rn diiniirh der Hrridilii/iing.
(C.i !l In uiiiniiic .<.iii(t;ic " et imliviiliwic triiiilali>. lliinricus diviiui liivciitc ''
cli-ini'iiliii Koui.'Miiiruiii iliijx'i'atiir iiu<j;ustu.s. Imiiinili '' noütrnti ^ lÜK-nitati <Ii'<'i'iiii iiti|iie I
10 iicccsMiriiini iilisi|ii(' diiliio .sciiniia oss(-, iit et iios in litiulciii it liMiinniii ilri • |ierliciniiiiiN ot iiIün iii-
<'i|iii'iililiiis, i|iiati'iiii8 Uli i'lVcctiiiii |icrtiii^'aiit, opi'iii iinstniiii iii|ioii(Iaiiiii.'<. iSi cr^'n Imc iiiKt<> <iiiiiiiliiiit
t'xliilx'i'i' cli'lii'iiiiis, (|uniiti> s|i(>('ialiiis iiiDiiriiiiir illi aiixiliii osso, iit lioiia iicrlii'ial iiircpta, ciiiii i|iia
siiiiMis rari) rt aiiitna iina. IM'iiindr ciiniiiuiii * li<l(-liiiin pi'cst-iilinni .s<-ili(M>t ac t'iitiironiiii novrrit
iiiiivrrsilas, i|iiiiil ililiTta roiitrclalis iinstra Ciiiii;;Mii(la vidrlii'ct iMi|iuratrix aii^riista iiKiiiaxti-riiiiii in
15 Imniirc'' saivalniis iiiiiiiili et vivitici; «•riicis * et iiiiiiiiiiiii simitl saiictDiiiiii in locii i|iii diiitnr Colil'mitja
|iri> irnii-diii animv tiUll i'ostry ijll.'llll suy nee n<in onininni ilehitniiini uostrornni llc lierouitario
jiriillu ülK^ruill ei>nstruxit, in i|Uii virjj:inf.s snb reg'ula saneti Itencdleti ordinuvit. lli^' itiUfUC in
('lirist"! fcpii'.jn'f^atp < )(lain primam abbatissain " (.•anouicf clegeniiit, fiuaiii ])iissiina cnn-
iuiix luistra iiii|icTiaii (lif;Miitati iinsfrc; jioiicndam coiifcssit senipcnjue iiiH)('ratonl)us
20 liiiinani rcgiii j)ost uns (jiia.-liKct ponciulas ab.stjiu- omni refiuisitione .servitutis libt'raiiter
]iir ]iiivilcj;iiiiii iKistniiii irli(niitl''. Statuiiini.s etiam, rjiiod prcdicti.s vir^inibus imila
al)bali--sa .sn|icr])<inalur, iiisi (juain iiitcr sf .sii))cr s(' ek'gerint; si autcni aliter fdiivcu'-
sala t'iiciil. i|iinil al)>it, aiimiiin(.'atur a sororibiis suis usquc (juater, et si non cmen-
(la\<iil. iiivit<'iil cipisciiimiii MngontiiH' sodis, in cuius diocesi sunt, et deponatur, et
2., alia, ((ur dij;iia sit, ciigatur. Statuinms, ut beneficia niinisterialiiini ' de instituta pre-
ijcnda di)niiiiai'uiii non augeantiir nee ea, que iuste po.<sedcrunt, niinuantur, ae iuris
sui ili-l)itniii convcnicnti tcinpoi'f aLbatisse iurent. Villii-us conniuuii consilio ponatur,
<pii aptus sit c'onj;rc;;'ationi et faniilic. C'cllariani unani iiilcr se iiabeanf-', cpie viruni
tidi'icni sub sc hal)(_at, qui i'i iiiinistret. Providunlos ctiani in tutiu'uni advocatoruni
311 tiiannidcni, nc t'aniiliain nionasterii agffravent, statuinius, ut nuUus sufuiubis advocatus
supiT i'us ponatur, sed ad tria tantuin placita in anno iussi'' conveniant; conia et
eutis si advocato fuerint adiudicata, V .solidis quivis rcus rediniat. ICt nt hoe nostry ii
auetoritatis preccptum finuum * omni pcrinancat evo, illud ninnu propria roljurautcs sigilli nostri in-
prcssione iii.-isinms insiffniri. Si quis hcc oiunia (pic prediximus infringere teniptaverit,
35 niortc ' nioriatur perpctua non soluni in corpore slmI etiani'' in aninia. In eelis liabeant
oninipotcntcni ' deuui ])rovisoreni, in terris advoeatuni Romane donuis tutorem'", in
spiritaiibus cpiscopum ^Igonting'^ scdis procuratorem.
^ Signmu dounii llciirit-i iM. IMI'.i" invictssimi '' inipcratoris augusti. ^
^ (iuntlierius lanccllaris ' ad vicera Herchanballdi ' areiiiei)iseopi notavit. ll iSI. V.)
■10 Data.X. ival. mai. indietione XIII, anno dominiee inearnationis niiiiesimo VX"^, anno
(bimiui Heinriei imporatnris augiisti regnantis XVII, im])('rii V; ad ( 'ol'innigani" actum;
J'ilieiter amen.
.")21. [Foltz-Iiloch] a) scae, ohne A/jk-ürziini/sz:eichen, A bl f corr. ans n ei .1 tl) li corr.
iiii.t s e) um ersten h corr. f) da.i zieeile i über n übenjeschriebrn gl an nt corr. In dnn
10 zireili; s corr. aus i i) zwischen r und t Loch im Perijumcnt, wehlies schon cor der .Schrift,
riellcicht in Folge der liasuren, dort irar k) über e ein ühcr/lüssige.^ .l/i/,iii-:ungs:eichen
I) oipotenten» A m) hier bricht Zeile 15 ab, 16 cm mm rechten Jianile, rgl. die Vor-
Itemerhung S. 672 Z. 9 n) au.-<ser dem Vollzichiingsstrich fehlt auch die daran anschliessende
Fortsetzung über den rechten lIorizontulbalLen hinaus o) Cofliung A.
K.iiserurktiu(lcn IM. 8o
(i74 KA isi:i;r i;KrNm:\.
(Unecht.)
lleiiirivh lic.<tätigt dem von ilini gegründeten Kloster Michelsberg bei Bamber(/
die von ihm selbst geschenkten Besitzmigen, insbesondere die von den Kl'nstern
Fulda lind Ilcrsfcld ringetanschten Orte samt ihren (i'erechtfainen und Zehnten, ;,
und vorhiht ihm das ]\'(ddnrhf. Fnadfurt loir, Mai 8.
L'rkuiidv des I'J. Jh. in IUjitiiiiifanii im I:. liciclisairliif zu Miinrlicii (A).
Wohrhiiftir Eiittvurf '2'J aus Ä ^ iS/wrics facti iicnnina D-l. — Sjiiess Aufkliirungni ^18
n" 4 aus Ä = Vsst-rmanti Ep. Bamh., prob. 21 n" 21 mit Änderungen aus Ms. — Mau.
Boica ä8", 473 «" 294 ah-s- ^1. — Oe.slerrrielirr Gesch. nin Banz, Urlcundensamwl. 1 lo
«" 2 aus A. — Btoch in X. Anliir l!>. iil.'> uns .1. — Stumpf llnj. Ifl.'il).
Die Ffllsehung dieser und der fulgcnden I'r/iunde ist von Bloch n. it. O. filT ff. eingehend
erwiesen. — D. It'i'i ist unter Benutzung und widil unter Xachzcichnung des T). .'W6', dem
auch das Protolioll entnommen sein mu.''s, :u-ischen 1172 und JIS'J Jierycslellt worden; In-
canmtion.yahr und Indiction sind aus dem D. 3.95* oder der echten Vorlage des D. S:i'j'' is
eingesetzt; der Satz ülier die von Fulda und Hersfeld eingetauschten Orte stimmt inhaltlich
mit den gleichzeitig entstandenen und mit gleicher, nicht einheitlicher Datierung versehenen
Fill.iehungen DD. 332''. 523 iiherein. Ihr gemcin.'<amcr Za-eck war, mit der kaiserlichen
Gründung und ÄH.'i.':tattHng des Klu.ftcrs .seine Unahhiingigiceit vom Bi.ithum Bamberg und
seine Hechte auf die damals vom Würzburger Bischof beanspruchten Zehnten nachzuweisen, so
(C.i S In noniino sam-tae et iniliviiliiac triiiitatis. Ilcinriciis diviua favcntc clc-
nioiitia lidinaiionmi iiii|ierator aurrnstiis. Duo sunt, (|iiilms saucta <lci accelcsia f,
sjM'tialitrr njjitur, inipcrialis potcstas et JJOlltiiicalis aiictnrit.is. Hac i;,'-itiir iiufturitatc imviTit
ciiiiiiiiiiii «Ifi iiiistroriiiii(|iic' tiilclliini uiiivcrsitns, i|iialitrr iidilissinnis nnstir * Klporanliis sacrae Haljon-
btTfri'iisis neci-lfsie ]iriiiiiis i-piscnpiis et I\ado iloiltis ailgcloruni Jiriinus aUbas niisti-ani im- 86
]iorinleiii iiotcstatcni adiiTHiit atteiltlSSlUlP (Icpri'caiitos, iit jxi'dia ad nioiiastri'iiini saiuti .Miilialii'liH
nrclinnjjrili *, quod nos in predieto Babenbcrgoiisi nionte constnixiiinis, a nobis lilxralitcr
collnta |MT unstia fllKKjllt' lllljierialia iiimiliiirarciitiir |inri|ita. I,>ii(iiiiiii viileliri't iininiiia liic siili-
i><'ri|ita sunt: in |iag<i Vucdi'ii'ilia in cmnitatu Iliuuin^'i cnuiifis liundcnotilicini, YuanolMioli; in [ingo
I.<i{;f<-nnlii in <-<iniitntu Gerlai * I.ant.suuiudruliusdu, (iundissa, Kuda; in pai;ci C'unint'T'Ksnndra in cinui- 3u
tntu Rcginardi • Sliertixtcin" ; in Uanzg-ovnr « in mmltatu Oi'bcarili'' cnniitis Kadoll'cMlurt': in liad.mz-
povnc in mmitatu Adcllicrti » Hüzilincliin-Iia; in Ci<il|.i<;ovuf! in luniitatr. Ourn|)ci(i » N'ualliludinsou rt
liiidi-licini; in Vucriufriiuue » Vninla: in V<.liurldi> * Vnfordi: in liadonpuuui' * Minlcnlirnunou *.
Ilorum IJadoltesdftrf et E/.zilincliirclia a FuMinsi abbacia, Kodclieini vorn, Viinllibe-
liiison, Vuerda et Vui"(irdi ab Ilercsueldensi legitinio et sut'fieiciiti emieaiiibio ac<|iiisi- 3f>
viimis cniii omni iustieia, fjua jirefatac aecclesie ea possidebant, fum ib'ciniis vi(lc'lic<'t
et Kumiliun (■orundcui pirtini'ntiiü liinnanix nsilius <|uiii|n<> unidi> up'irtunis. Ans m'itiir |)ri'iat'i
nionasterio uostro in futuniin eimsuientes liec eadcni donaiia nostra niin-c i-pfrum aiipir
iuipr-rntoriini • )iIcniK!<iin<- vonlinnavinius; fratribus vito ibidem den scrvientibus r<?;,nilariliT
fibi i-lic<'iidJ nl>lin[toui| liljeram dcdimUH potcKtatfUi. Kl nt lii,i- nontrac ocmKiinatinuis pag'ina onilll W
aev<i tirmn et iuronvulda |M'rnianoat, mann propria fiuToljnrantf.t »ijfilli Ct imaf^niis imsfrao Im-
pri-Kifioni- cniidom Mubtorliullari iussiniiiK.
."(•J2. BrcmlBu] a; dtti ernte t rielleichl rorr. ann 1 In in I). Hr,r, (icrhardi; i/eliürlp, iriV rtne/c-
nnininni iriril, der liiimgnu zum (Irolifctil, so iriirile nncli 1). TJa (jcliliardi ixter (Tcbcliardi
#//r rirhiiijc yiimennfurm Kcin '■'
II i:i \ nie II II. iniij lirJt. CT.")
^ Si^iiuin (Imiiiii lli'iiiriri llniii.'iiiiij'iiiii iiii|>i'i'atiiris iM.i ;iti;;u.sti. |{
y (iiliitlicrius raiK-i'llariiis vice Krcliiiilial<li '' arcliiia|M||aMi imtavit. !!
Dala'' \lll. iiliis niaii aiinn iliiininirr iiicaniationis MxV, iiiiliclii)iii' x'n, anno i|i>nini
Iliiniii-i xciuidi n-;;nanii^ \\l. ini|HTii vcro llii: aciiini l''iancciuc(ril<-: t'i-liciicr aiin-n''.
(Unecht.)
Heinrich schfiiht dem von ihm r/ctjj-ihti/ften Kloster Midielsherfi hei linmhern
die vom Kloster Fidda eiiKfefanschicn U'<>fe zu liattelsdorf und Ezzelskirchen
10 liehst den dortigen Taufkirchen und Zehnten und gieht dem Kloster Fulda
die Höfe Bfdira und Hcnscliicz mit ihren Kirchen und deren Gerechtsamen.
Worms loir, M„, II.
riiiiimh' des J'J. .Jh. in Diplom /orm im k. Reichsarchiv zu München CA).
Srhdiimil Vindemiae litt. I, II n" 1 ans A. — Wahrhafter Kntirurf 22 aus A. — Mon.
16 Boica 28", ■17.5 n" 29'> ans A. — Blorh in X. Arrhir It), Uli nnvollsliimlifi ans A. —
Stumpf lieg. 16.52.
Fälschung aus den .7. lli \> — //.s'.''. Für den Contecl ist das D. 33.5*, für das Protokoll
dagegen das verlorene Original des D. 866 benutzt. Die Daten sind aus beiden vermischt.
Die ZiLsütze des Fiihcliers stimmen z. Th. mit denjenigen der DD. 33.3*. 522 Hierein;
M für sich allein steht nur der Satz über die Taufkirchen und die dem Priester gebührenden
Girechtsame. — Als Schreibvorlage ivird neben D. 33.5'' das D. 366 gedient haben oder
vielleicht eine andere uns nicht erhaltene Urkunde des GC, icelcher dann der Ausstellort
Worms entnommen sein könnte (vgl. das dort von GC verfasstc D. 393). Vgl. Bloch
a. a. (>. 1)1 -J If. 6->.5 f., ico I). .V.'.'i im Zusammenliang mit den übrigen Michel. iberger
2:> Fälschungen behandelt i.'it, und die Vorbemerkung zu D. 522.
(('. ii In luuninc sanctc it individuc trinitatis. Ih'inrkus ilivina tavcnto clc-
iniMltia Iviinianiuuni inilierator au^^ustus. g Umiiium liilclimu iiustiiiniin incscntium siilicot
;u- t'iitmonini uiiiversitati pateat, iiualitcr iiobis iiunddain coueaiiiliium cum üoppouc Fiildeii.si aljbnte
faccii' iilaiiiit c-niiscnsu nv collaudntioiie licniliaidi advmati »iii ncr iioii monnclioriim niilitiiin i| ii e »
30 »uonuii, aecipientes ab eo diias ciirtes Kadoltcstorf et EKzilinknclion et villas oaruill, in (illibuH
sito sunt, dnn Omnibus peitincntüs suis, fluabus vidclicet l)aptisnialibus occiesiis et
honiinibiis jircdictas villas inhabitantibus ae divina a saecrdoto, qui (\m> ibidfui scrvit,
acfi|iifntibus debitanique ei insticiaui j(ers<dv(!ntibus, ccteris <jui)(|uo villis ad insas
C'UrtfS [icrtinentibus cum decimis utiiusqiu. sexns maucipü!) a^'iis cainpis pratis pa.sciiis silvis
35 v(>natiiiiiiliM.s ai|iii.s atiuariim * dccursilms molendinis piscatinnibiis vii» vul inviis exitibii» et reditibiiM
ciiitis et liiiiillis ((Uesitis et iiu|iiiniidl.s sive cuiii onniibus i|iic i|iinlibet modo dici Vel nominari
piissinit utilltatliiiis. Predietas eryn eurtes vel curtimareliias cum liis, (juc prcscrii)t!i
sunt. nKMiasti rill sancti Michahclis, quod nos in nionte ]5avcubergcnsi construximus,
nostia inilHiiali donatione COntulimus. Ecimtra picdicto abbat! siieque l-'uldensi abbat!« *
■10 duas .s!iiiiliter uostie pioprietatls curtes, qiiarum una Vuaralia, alti-ra vero Bercscliiez iiiineiipatiir, cum
cunctis caiiuu pcil!neiit!is * Ct imiVCrslS iitllitatibils, quo quolibot mndo dici vel iiiiiiiiiiari pi'ssimt,
ecelesiis (juoque et earum iustieiis per * nostram imperialem munifieentiani donavinnis
•>'2i. c) A dj die DatHmzeih steht in drei Zeilen untereinander rechts ran den l'nlrr.^l■hri|Un.
fiTi; KAlSKürKKlNHEN.
et de iiosiro iiirt- «e dominio in eins ins et (|i>ininiiiiii |ilinai'ii' trjKliiliimis. 1 i \ci-ii iinslro
llavonberjji'lisi inonasterio lu-c nostra iinpcrialis iliMintio stabilis et ineouvulsa omni ]nMniiiiifiit
(»MniKTf. lioo uostr»' liberalitatis jirivilcflilllll mann i>io|iria loiioliiirantrs sifrilli niisiii in|ii('ssi(ini>
insüinins in'^i^'niri.
Data \'. iil. mai. aiiiici ildinliiicc iurarnationis M.W . inilictiinu' Ml. aiiuci ilnmiui .')
Ileinrifi si'oumli X\ 1, iminMÜ iiii: at'timi rt cniitinnatmii N'iiaiiiiai'ic.
^ Sii^iitini »Imirmi llciiirii-i Kinnanoi-uin (M.) iiii|nTalipris aiigusti. |
^ Oimtoriiis raiu'cllariiis vit-c Kroliaiilialdi arcliifaiicllani luiiaxit. I'"clit'it('r
aim-n. ^ (SI.)-'
024.
(Unecht.)
J fei »rieh licstötiijt dem Kloster S. Vanne zu Vevdun die von dem Ilerzocj
(lottfried imd seinem Bruder, dem Grafen Hermann, (jesdienkten 30 Hufen
nebst der Kirche zu Buvrinnes, toelche jene von dem Grafen iMntbert gegen
den Ort Assche eingetauscht hatten. — — — — . 15
Abschrift aus einem cerlorenen Charliilar des 12. Jh. f. '2'-i in der Coli. Moreuii tH,
f. 204 in der NaHovalbibliothek zu Paris (B). — Clmrtul. S. Vitoni Virdunen.si.t r?cs
1.5.: 16. Jh. in Coli. Diipiiy 244 f. 21' (T)\) und Cod. lal. .ö4Sö f. 22 (Jß) ebenda.
Stumpf Acta ined. 63S n" 451 aus D- zu lul4—]0lö. — Bloch in Jahrb. der Geselhch.
für lolhring. Gesch. 10, 41S n" 23 aus BD^D'. — Stumpf Reg. 18S2. so
Tri'«' Von Bloch u. a. O. 41H dargelegt worden ist, entsprirlil das Formular der des
Eschatokolls darbenden DD. 524. 525 mit Ausnahme des kanzleimä.'tsifien Eingmiysj/rotukolls
nicht demjenigen eines echten DH. II., in dem u. a. eine Ankündigung von Zeugen-
Unterschriften unmöglich wäre, sondern zeigt mannigfache Verwandtschaft mit dem Dictat
der Klosterurkunden aus der Zeit des Abtes Bichard (1004 — 1046). Die au/fallende s5
Fa.'isung würde daher, wie schon a. a. 0. vermuthet wurde, ihre einfachste Erklärung da-
durch finden, dass Aufzeichnungen über die in beiden DD. verbrieften Schenkungen im
Kloster später in die Form von Kaiserurkunden umgegossen wurden. Dnss eine solche
mindestens über den in D. 524 berichteten Tau.tch zwischen Herzog Gottfried und .leinem
Bruder Hermann auf der einen und dem Grafen Lantbert auf der andern Seite vor- 30
gelegen habe, ist sehr nahrscheinlich , da die darauf bezüglichen Angaben schwerlich er-
funden sein können; der Tausch würde zmsehen Herbst 1012 und September 1015 fallen,
vgl. Bloch a. a. O. 418. — Schon im November 1015 sind die Besitzungen zu Buvrinnes
und Ba.tlieu.c durch das D. HU) dem Kloster bestätigt worden; ob die z. Th. wlirllirhe
Übereinstimmung der entsprechenden Sätze durch die Benutzung des echten l>. '.HO für :.:.
unsere Fälsehunf/en zu erklären i.'it, oder oh vielmehr jenes .^ich hier an die nicht er-
haltenen echten Aufzeichnungen gehalten hat, mit deren Hülfe die DD. 524. 525 verfertigt
worden wären, vermögen wir nicht zu e}ilscheideti. — Über die Zeit der Fälschungen, die
vielleicht noch den letzten Jahren des Abtes Richard angehören und wit der Anlage seines
Chartulars zusammenhängen , vgl. a. a. 0. Ühei- eine Anfechtung des Besitzes von Uurrinnes 10
irissen wir nichts, während wir allerdings darüber unterrichtet sind, dass etwa 11)40 das
Kloster gegen Luithards Sohn Manrgaud, der Baslieu.c für sich beanspruchte, bei Heinrich III.
Srhutz suehen musste ; vgl. Sackur Riehard von S. Vanne (Breslau ]SH6) 8~. Derartigen
t'liergriß'en seitens der Erben vorzulicugen , ist die offenbare Alisieht beider Fälsrhinuini.
fi23. [Kniulau] 8) tom Sin/rl ht nur ein .SYöri- }f'iiclt.i ohne (ieiwäge rorhanden. li
II i: I N i; I r II II. iiiii:; - . ki-.m. CTT
In iiipiiiiiic saiirt.'ic et iiiilivi<lua<' triiiitatis. lloiiiriiMis" diviiia laveiilc clciiicntia
I{iiiiiaiini-mii iiii|iiTatoi- au;;ustiis. Onmilms ikiIuiii liiM'i viiliiiiiii> |>rai!siiU'ntiin''' iinHtrao'
Hdfliliiis taiii tiiluris scilici't (|iiaiii [»nu'Nfiitilms. (iitalili-r iMcIcs iiiintri < imlffriiliiH diix
et tVat<T eins coiiics llcriiiianiius'' pro i-(;iiii-(liii aiiiiiiiiniin muii'uhi pro" pi-rcipicndo
& prai'iiiio rc^ni i-acloniiii (•ontiiliTiiiit caciioliio sanctoruiii ' l'etri aposttdoruiii priiicipis et
conft'ssoris ("liristi V'itoni, qiiod sitiiin ost in siibnrliio N'irdunen.si, \.\.\ iiianHOK cnin ecflcHia
into^ri'a !ii villa lU-uriiiics'-', f|iia(''' sita est in roniitatu Ilainan ', i|iiani priiis a coniitc
LantlHTto'' in'' pracscntia '' nostri iusto conc-ainliio acn-pcrinit pro alia villa Ascia '
iidinine sita in pa;,'" Hrafhantonsc'". Kt ric aliipiando. <|ii(m| in >iniilil)us sat'pius actiiin
in novinius, ni<-niorati coniitis I.antlpcrti" iirrfilcs candi-ni villam alii|iHi nmdo" invadi-rc
et silii nsnr|)ar(' potiiisscnt, pctic runt snpra dirti tididcs nostri (lodet'ridus'' ut Ilt-ri-
mannns'' cinsdcnKpic inonastcrii patrr Üirliaidiis candcni traditionem decreti nostri
tirniitatc sanrciri''. Quaproptcr es ain'toritati- inipcrii" nostri rei ■■ gestac "■ tcnitrcra,
vidclifct (pialitcr ipsani ' villani ■* cum onniibiis appciiditils silvis pratis pascnis cactoris-
15 quf rcditiliiis in licrrditarios usus nionasti-rio fontulcnnit , conscribi dcfrcvirmis pt
tiitnris in postfruni e(»nscriptTnn rclin(|uinnis '. Ati|U<' iit niillus hercduni vi-1 proliiri'duni
i'iusdi'in Lantbcrti" id ([iiando(HH' andfat intrinj^jcrc et^' dv r(d)us dco" datis" (pTK-ipiani
praosiiniat iiualifunupic'' occasionc ])ortin^^i'rc ^'J'. conscripti Iniiiis cartulani nianns'
propriac" sulinot.itiiinc'' tii'Mi.niinns'' ac tali aiictoritatc roboratam sigilli nostri iin-
so prossioiic si-jjnavinnis''. Et iit perpetiin ineomnisa pi'i'niaiii'ut. tididiuni nostinruni, (pii
subiiotati'' siuit nobiscrini, nianus conscrvat '^.
:>2ö.
( Unecht.)
Heinrich bestätigt dem Kloster S. Vanne :u Verdun das von dem Grafen
ib Luithard geschenkte Gut Baslieiix.
Abschrift aus einem verlorenen Churtulur des 12. .III. f. 28 in der Coli. Moreau 46, f. 204'
in der Xation(dbihliolhelc zu Paris (B). — Charful. S. Vifoni Virdunensis des 1-5. !16. Jh.
in CIL Dupuy 2U f. 22 (IßJ und Cd. lat. .>iS.5 f. 22' (D-) ebenda.
Stumpf Acta ined. 374 n" 266 aus D' zu 1014—1010. — Bloch in .Jahrb. der Geselhch.
30 für lofhring. Gesch. 10, 416 n" 22 aus BD^D'. — Stumpf Reg. 1833.
I'ber die Entstehung des D. 52ö und sein Verhältnis zu D. 340 vgl. Bloch u. u. <J. mnl
die Vorbemerkung zu D. .524; icir haben die Übereinstimmung mit dieser Urkunde durch
Pefildruclc bezeichnet, ohne dadurch ausdrücken zu wollen, dass sie nothwendig die früher
entstandene sc/. — • Die Angabc, dass Luithard Baslieux (in der Grafschaft Cutrij) bei
3.'' srinem Eintritt ins Kloster geschenkt habe, wird durch eine echte Urkunde des Abtes
Ixiihard widerlegt, der zufolge der Graf noch geraume Zeit nach der Vergabung dem
welllichen Stande angehörte; vgl. Bloch a. a. G. 439. Ebenda Lst auch über die Familie
des Grafen und über die Geschichte des Ortes (vgl. DO. II. 22'') gesprochen. — F»-
zahlreichen ■'nnnlosen Fehler von D- haben wir nicht vollständig verzeichnet.
i<> 524. liloch-KriischJ a) Henricu's J> li) presidente D- c) uostri D <li Hemiannus D';
Herinianus /J- e) fehlt in I) 1) lil> «■) Beruncs D hl i|ui /) i) Havno F) k) Lam-
lierto D \) Assia />'; Asia D' m) Bracatensi /> n) L. BD'; fehlt in D' oi vill.
aliiiuando B p) (i. et H. B: fflilt in P cj) cenxiri D'; cuxiri, oder ähnlich. /)•' rl ro-
gfste I> s) ipsa villa BD t,; reliiiuiinus D u) L. BD v) et — pertingere fehlt in li
45 \v) reb. de aadatis £l x) fiuantumiMimque /)' y) contingere D; rt/l. /). 5?.5 i) mann/)'
a) propria 1)' lii subnotare />' c) tirmamus D d) si^amus D e) sub natali D'
l'l consecrat B; censerat I).
«78 K Aisi:i;r i;k r n dkn.
In nomine sanctae et individuae irinitatis. Ilciniii'iis-' diviiiii t'avciitc eli'inciitia
Honianonnn iniperator ailfinstUS. nmnilms notmn'' lii>ii'i voIuhhis prnosidonti.ic'' nustrao
tidoliliiis laiii fiitiiris sctiicot i|iinia innoseniilms. i|iialiti'i' liilc I i s iios i c r l.iulll.'irilus '' eoillcs nohi-
lissiuuiä nülitine nostrae snjternac'' iuspiratinnis cnnsilio divinitiis' nl'll.ittis, vitat^ uno-
que nielioris dcsiderio salubritcr acccusus, lavciitf seeiiiidiiiii vnniiii lius iiiistin i-on- t.
SCUSU, in subttrbiii ^'ir(lullons> cneiioliio, i|iioil xaiictoriim*' [rctii]'' Hpostoloniiii'-' priiicipis atque ooiifossdris
ciiristi Vitoni dccoratiir incninria. tonsoratns se »•niitiilit iimnasterii). ul)i a ti'rreii" cx])!'-
ditiis ' superno libcrius'' niilitarct inijterio. et nc vaeiius ad araiu ' clnniini vrniict,
preobtidit '" de possessiinu' sua et eideni nioiiasterin iure liereilitario imssiiliiidmii
tradidit praediiuii Railixliuni" dietinn in iia;:;ii ^^attensi" eiini oiiiiii iisiii' riuciiiariii, lo
videlieet euni eeelesia integra niansuin iiiduniinieatiiiii eiim aliis XI. 'i, emii iiicilindiiiis
silvis canipis paseuis"" pratis' aijuis aquanunve deeiirsibiis iiinnibuM|u<' (iinniiin icdiiilius.
Sed qnnniani per ineurian) res eeelesiastieae saejiissiiiie scileiit siibiae« re " disj)endi(i,
niulta qiioque tani nionasteriis quam ccclosiis prioris saeeuli ' tulit oblixio, tili! imstri
karissiini nienrnratae eivitatis ejtiseopu.s Hovmo" ipsiusqiie laonastcril a ibn ilatiis* i6
|iater Kiclmrdus iiistJi" sollieitudine niis adierunt super biiiusceuicidi ^ ne;;-(itio, ipiatinus
auetoritatis mistrae muniinine liaee eadeni roboraretur traditi". <^)nin'um annuentes
]ietitiiini laudavimus Studium, parati et ex iustitia, tpia eeelesiastica lueri, et ox aniore,
quo>' fidelibus nostris nil iustum negare volumus, ad "niuia i'erre subsidiuui. i,iiia|ini|.iiM- i-x
niK'toritntc iiii)tc'rii uostri ici {.'cstae tcnoi'eiii * roiiscrilji * dccruviaiiis et fiitiirLs in pcistcnun conseusu* to
Hdelium nostroruin conscriptum relin(|iiinnis ••. Atquc uf nnllns licrcdnni vel prolicrednm eiuKdi'ni
LlUtbardl id qnnndoque audeaf infrin<rere et de rebus di.-u ' datis f i|iiiiM|nani •■' pracsnuiat ijiiili-
c'uniqiie oecasioue pertingcre, eonscripti liniiis cartiilani niaiiiis propiiac snliiidtatlniK' liiniaviiiiiis'' ac
tali anctoritate roboratani ' sigilli nostri ini])if'»»ioue si;,'naviaiiis ''. Kt tit pcrpi'tiiii ' ini'niiviil.sa pcr-
manoat, tidclinm nostrornni, «pii siibnotati sunt nobiseum, manus conscrvat •". Si>
(Ujiecht.)
Heinrich bestätigt dem Kloster Reichenau den Ort Röhrnanj und einen Theil
des Waldes von Bodman und verfügt die Restitution dieser von dem (jrafen
Gottfried occupierten Besitzungen an das Kloster. m
iJamincrkinli ttJlU August ^H.
Urkunde des 1'2. Jh. in Diplomfunn im grosshcrz. Generallandcuarchiv zu Karhruhe (A).
Dümgi Reg. Bad. 98 n" 40 aus A. — Schriflprobeti in Brandi RcichenuHcr Urkunden-
flihdningen Taf. 14. — Stumpf Reg. 1675.
Fälschung des Reickenauer Ctistos Odalrich, vgl. Brandi a. a. 0. 13. 34. 43. 57. 70 und u
öfter und Lechner in Mittheil, des Instit. für ocslerreich. Geschichtsf. 21, 75 /f. Für di',
Herstellung der Fälschung wurde ein Originaldiplom Heinrichs 1. verwandt, dessen Schrift
abgeschabt wurde und von dem nur Recugnitionszeichen und Siegel übrig blietten. Das
Protokoll wurde dem D. 354 entnommen, der Conterl 'in buntester Vermengung' rnn lie-
52«. IWcrmintflioff- Bloch -Kruscli] a) HenricuB ü b) iri notum I> v.) pcticiitia /> <1) l.ilar- lo
du« I) e) superi» !>' f| divinis /> g) feliU in li; a|>loruni soioruin D h) felill
in H/> i) supvdituB D k) fehlt in 1) 1) arcam oder arcuin li in) I>; perobtiilit li
n) Ballodium D o) Masnenei />'; Maccnssi />' p; us» /' i|) IUI /'; (|uadra<{iMta li
r) pratis pascuis /> b) subinde />' t) Bcti /;■' u) Hcuno h' \) dictiis /i/> w) iuxta />
x) huiuBmodi B y) ourn h v.) ctimstabili I>'\ cuiuBcribi />•' a) cDnscripsi />' h) reli- 4ft
qoimus W c) feltit in I> d) L. liJ) c) (^audct J) () de audatis I)'; lir audai-tis Jf
g) quioiuid /) h) (irmanins /V i ) roborata /> ' ; roborata» y>-' k) Bi^naniuii /> 1) iinjier-
pctuum D m) conscrat H; conseret D.
in; 1 N IMCII II. 1(H(2— KiL'l. 079
sliindlhiilrn illlnir 1>I>. und U'i utliiiiiirn, dir miili in anderen seiner Fillsrhuntjen heijrijnen,
diirih Odnirirh zusiiniwini)i:selzl. Jlis zn dem Wart (|iialiter (Z. 'JH) dienten ihm für die
EiideituMj die echten 1)1). Stnmjif Hey. 'MUH) und Miihlhctcher Hey. IT.'t'J (=^ Hrandi
n" ß-l. 36) sowie daneben für einzelne iVenditnyen die JJlJ. Miihlhiteher Hey. 1S17. 1873.
s Üüd-J und d(ui DH. [f. 354 (= Hrandi n" 4-J. iö. 18. G2) als Vorlayen ; eine in diesem
Alisehnilte tnit ()d(driihs eiyenen Ffllsehiinyen ilhereinslimniende Wenduny haben wir in S'ote o
rerzeiehiiel. In dem fidyenden llinijillheile der l'rkunde sind nur noch leenlye zii.iamnieii-
hiinyeiide W'iirle auf die /Illeren Urkunden Miihlbaeher Hey.- HiU. flfU. Hill, Hey.^ 1630.
/r.S'J (=^ Hrandi n" 7. 16. 17. 'i7 . 10) ziiriielczii führen, auf die wir in den Noten rer-
III wie.-icn haben, während zahlreiche Wendnnyen darin eer/lorhten sind, die auch in den amiern
Hiihrnuny belre/fenden F/Il.<!chi(nyen Odalriehs (Miihlbaeher Hey.' 230. 231, Rey.^ 1701.
IS67 = Hrandi n" 4. 3. 32. t-l) beyeynen ; wir haben hier von I'elildruck ahyesehen,
weil nicht .'<ichrr nnszumaehen ist, in welcher Heihenfolye die Fi'llschunyen heryeslellt worden
sind. — Hrandi setzt die Fälschitnyen des Ddulrich in die Zeit von etwa 116'} — 1170,
i:. und nnsrre früheren Bedenken yeyen diese Ansetziiny sind jetzt behoben, da nach den
('nlersrnhuiiyr)) Lirhiirrs die !>türke, die zu ihnen Veranlassnny yaben, von einem anderen,
dem Anfany des J->. .Jh. any-hörcnden Falscher herrühren. — Ein Graf Gottfried ist
a-eniystens unter Heinrich II. nicht nachzuiveisen ; auch Sti'ilin Wirtemb. Gesch. 1,311 scheint
nur den (Irofen dieses Namens von 966 in der Swerzenhunlara zu kennen.
«0 (('.) p Im iiciiiiiiic' .s;nut;ii' it iiiili\iilii(' trinitatis. Ilfiiiricus scenndtis diviiua faveiitc
(•Irniilili.l lüiinaniil'iini iiii|)Cl'atiil' ail,:;listlis. ü <^ii..iii.iiii-' |iriiKi|iciii nc (lol'ciisoi-cin nercle-
.•ii.inuii Ulis t'ccit (loniiiiiis, liciic ccmstnirtüs (IctciKlpio, (k'striu'tiis'' lestitiiere — IKiO si fcccrilllU.-*,
111)11 siillllll 11(1 |i(i|ictiiani in Cliiistn fclicit.itciii nobis iiroHeeif'' CTcdiuiUS, VCl'lun Ptiaiii'' COiS, ad
(|Ui)rillli utilitatiiii jifrtilict, |iiociil iln\nt> Kdcliores iic devotiores in nustro »ervitio efficimas'^.
«6 (^hiaprujitor i-omiieriat'' niiiiiiiiiii tidelimn iiD.sti-oniiii presentiiim scilicet indiistria liec nou et fiitii-
runiiii siillcrtin'', (piia"^' üitii vciierabili.s alibas Allgciisis nioiiastcrii nostry sercnitatis culllieil adiit
iiiistrisi| ue (ilitiililius (| ii ii il ilaiii prccrp t ii in gloriosissiini * Kaioli inag-ni impcratoris angiisti olitiilit'.
In <|i xarattmi i-(mi|ii'riimis, ,|iialitcT'' prcfatus inipcrator K. (|uaiulaiii villtilaiii in
l'citaiiiit'ii Hscii*-' sitaiii iiomiiie llDriiaiifi; cum lir)iiiiiiibus utriiis(jiie scxus tiiiic tciiiixiris
30 iliidciii niaiK'iitibiis et cum ooruni ])(istcns ac cum oniuibus aiiiiendiciis illuc'' Ic-iitiine
rcspicientibus'' oliiii tiadiilit ad mouastcrium' quod Sintlezzcsaugia voeatur', iit fVatrcs
in'' oadcni insula'' celibcm vitain (bicontcs et laudom doinino omni tempore tidcliti-r
IKTsolvontcs f'iiUoncs sutorcs pclliKces aliosriuo operario.s suos .statiito tempore ' inde
susteiitent'". Nee iion etiaui in eodem seripto legimus, quod idem supra dicttis Karolus
35 eisdtni tVatribus illaui ]iaitcMi sil\r cum" lioniinibus" dederat, ipuini aiitca A/./nni,
\\'ariiij;i>, (üscliiardo, I'.ppiini, .Mlicric" piscatoribus suis conce.sserat, ut, .si qiiis mo-
naclinnim, fpiod scpc e\cnit", aliipiando i'cbricitaret vel aliis inorbis egrotaret, in eadem
.-il\a iigiia iiicidf reut, ut balneis sc refoeilarcnt. llec beneficia ab iniperatore Karolo
.Viificnsi iiionasterio coram multis |>rineipibus coUata con<[uestu.s est nobis abba Hern
40 >il)i siiisque tVatribus a (nitctVido comite, qui nunc eandein l'otaniicam silvam a nobis
[Bresslau] a) c|Uoniani — proficorc Hrandi n" G4 b) das zireite t iibir der Zeile iiarJi-
(lelraijen c) etiarn — orKcinuis ttnch den DD. Braudi n« 3$. 37 d) ilie Pu/j/icatio nach lirmtdi
n» 3t;; nomi). soll. ^ Hrandi n" IJ e) qiiia — qualiter nach />//. //. 3.'>4 ( ~ llrnndi
fi" (i'J) und den DD. Hrandi n« 4.'i. 4H; culinen adierunt r. H. auch in dem falschen D.
Hrandi n» 3a {) iiljer der Zeile ntirhr/etrat/en g} rgl. Hrandi n" lU und öfter li) (■<//.
Hrandi n" 40 i) roonasteriinn — vocatnr rfli. Hrandi n" 7 (siehe ehetuta S. 68) k) in eail.
ins. c(/l. die echte Urkunde Odalrirlts Hrandi n« 100 1) vgl. Braudi n. a. O. S. Stl ni) rat.
indo sustentcntur bei Brandt n« 27 n) übe}- der Zeile nachgetragen o) vgl. ceu sepe evenit
(II der fehlen Urk-mtde (hUilrichs Brandt n« 98
680 KAISr. IMlJKlNDi: N.
in femliuu possidct. :il>lata et nlieniitn. Nos vcro (|iu>iiiain nun ;unl>iuinuis tMnti viri
com-osfioiiein, cjiiam pro aniiiia sua |iarcntiini([vu' siionini >ini|)lifitcr i'ci'crat. non posse
lU'c dfliere oxiuauiri vi-l iiicassari. .-^aj^aci aniinu, fjuiiniuil"!' t'ci'issft , intlauavinnis,
post invt'stijjationcin sollertor (lisL'ussiimi.s , po^st disenssinncni vcncraMli \ini lirrn
oniiiia. tpi«; a (Jotefritlo vinlfutcr alilata iuerant, ex intej^ro, sieiit deeeljal. restitiiiiniis'i. 6
l-ritur iie sii|)ra dii-t") ahbati 15. suisipie sueecss(>ril)ii.s vel nionaeliis siniilis athersitas
in liis rebus aut in alüs, (pias iure possident, a pravi.s lioniiniiius ani])!!!!.-* aeeidai aut
j)atiantur. hoc privilcifiuni inde rieri' iussinius, per (juod iuliennis aiipic j)reeipinius,
uf decretuni ' et statutuni " ])iissinii K. iniiii'ratoris au^usti nidlus rci;iMn .sivc diieuni
vel abliatuni infrin-jat vel niiitan-" amleat. sed ^icut ille ' villani ad kaiiierani et partein lo
silve ad lavatoriain dciniuin intirnioruni ninnaelniruni. (|iii ><|ic indij^^ent. rogatu regiiie
H." et lidianis epist-upl et Ker." ei)niitis destinavit, sie staliilictiir ae nianeat. Sin
autein quisipiani aliud tpiiequani (piani statutuiu est indo statueril, volmnus, ul ad
nostruin tiseuni j)ariter i])sa eoncessio redeat.
11 Si<;nun» dnnnii Ileinriei Hontanurnni inipcratnris auj,^usti sercnissinii et invie- is
tissinii. ij iM.>
§ Cuntheriu.s''" eaneellarius a<l vieein I-",reliinl)aldi anlMi-a|i|iillani rccu^ninvi. Ü
(SR.)" (SI.)"
Datuni^ Uli. kal. .septcmb. indietiunc MllI, amio duminieai' incarnatiunis MXVI,
anno vero donnii Heinrici secundi regnantis XV, iinperii auteni III ; aetnni in \ illa (juat; -.m
dicitur I)onainaiaeliirii-lia> : feliciter anxii.
527.
(Unecht.)
Heinrich nimmt das von Volcliold gegründete Nonnenkloster Sonnenburg in
seinen Schutz und frißt Brstimimmgen über dessen Verhältnis zum Bisthum «
Trient. Am/shurg 1018 Juni 'Mi.
Urkunde des 13. .Jh. in Diplomform im k. k. Stallhaltereiarduv zu Inn-fbruck (.A ).
Coronini Tentamen genealogico-chronologicum jiromovendae scriei comilum Goriliae (Wien
1752) 69 cit. — (Bonelli) Xolizie i.^lorico-critiche 2, 363 n" 11 atix Transsunipt ron
1427. — Sinnadier Beylräge 2, 384 n" 80 aus Abschrift von Bcsch. — Stumpf lieg. 1710. so
Das D. 527, das längst allseilig als Fälschung anerkannt ist, ist wie die Spurien Stumpf
Reg. 3165. 3166 auf einem Pergnmentblatl geschrieben, dessen ursprüngliche Schrift sorg-
faltig ausradiert ist; nur das Chrismon scheint nicht auf radiertem Grunde zu stehen
und kann vielleicht aus der ursprünglichen Urkunde übrig geblieben sein, die, irenn dies
zutrifft, dem 13. Jh. angehört haben dilrfle. Dass bei der Herstellung der Fälschung, u
die gleichfalls im 13. .Th. geschrieben ist und 1339 durch den Bischof Malheus von Trient
tran.^siimierl wurde, ein echtes D. HeinricJis IL für Sonnenhurg benutzt irorden wäre, ist
nicht zu erkennen : aucli ist es niclit sehr wahrscheinlich, dass Heinrich überhaupt »och
.■>i('(. )ii i'imo, ohne Abkürzunqs:fichen ülter mo, A «p imii» iil/er ilr.r Zeile nnelii/rhiii/m ii rr/l.
liriiiidi H» 17 81 ryl. «lecerno et constiluo in der echten l'rhiinile Odalrkhs Itnindi n» .'/x mm</ W
■tiituta . . . permutari' eliendn t; scd sicut ille r(m gleicher Hand, aljrr mit duiihlrrfc Tinlf
lind iiohl auf einer zueilen Ilnnuf, naclii/elrai/en u i Hililei/ard; Kerolil vi II ül/i;r dar Zeile
>incli;/elr(ii/e» wi llirorinitionszeichen und Siegel, bei'le aus der für die FüLscIiuii;/ /lenulzteH
f'rkunde lleinrichn J. iibrigiirblieben, flehen zirisclien der auf drei Zeilen nrtheilten Siiiniim-
foi-mel und der fbenno rerlheillen Jiecoi/niliun x) Dat A y) A, «lall jMiiaaiaiachiriuha. 46
II i;i N i;i< II II. 11102 — 1024. C81
für (las Kloster yeiirkiniflrl Inil, du ilussethc rist in der Zrit (/es li);';' crminiitcn liisrhnß
Hariwuj von Brixen gegrilndel ist (vgl. Bedliih in Zeitschi: des Ferdinandettms HS, il6
N. 1). Benutzt hat der F/ilsiher die um besten hei Sinniirker a. ii. 0. Ü, H79 u" 79 ge-
druckten Xolizen über die (Iriindung von Sonnenbury. die, u-enn sie uns auch vielleicht in
» etwas überarbeiteter Gestall vorliegen, jedenfalls auf eine echte Aufzeichnung zurückgehen.
Diese war, wie die Übereinstimmung der Perl i neu z formein (Sinnacher V, .380. 382) mit dem
I>. i'H sicher erkennen liissl , von einem Brixener Cleriker verfassl : weist unsere Fillschnng
durch die Auslassung von aijuis vor ai|uaruiiive decursiliuH an einer Stelle eine noch
weiter gehende Congruenz mit dem D. 424 auf, so möchten wir daraus doch nicht auf
10 eine directc Benutzung jenes D. durch den Falscher schliessen : eher wird anzunchnun xein,
dass hier der uns vorliegende Text der Aufzeichnung verändert worden ist. Wir haben
die Übereinstimmung mit der Gründungsaufzeichnung, die übrigens keineswegs auf jene
Formel beschriinkt ist, im Druck kenntlich gemacht. — Die Zeugen könnten einem D.
Heinrichs V. entnommen sein, auf dessen Namen die beiden Sonnenburger DD. Stumpf
i& Jieg. H165 (mit dem Ausstellungsort Augsburg) und 3166 ijefiilscht sind. — Die Zeil der
Fälschung können wir nicht genauer bestimmen; wir weisen darauf hin, dn.is am 1. Januar
1'281 (nicht 1280) ein Weisthum über die Hechte des Bischofs von Trient über Kloster
Sonnenhnrg aufgenommen worden ist (Hormai/r Gesch. von Tirol i*, S06J, lassen aber da-
hingestellt, ob unsere Fälschung mit Slreiligkeiten über jene Rechte zusammenhfingl.
so (C.) ]\ In noniiiiv sanctc et individue trinitatis. Ik'iiiriL'us diviiia favonte cle-
uiciitia Koinaiioruiii iini)crator au<;ustu.s. Quandocunquc nnstre impcrialis curro-
lioratiniiis jiie g cxposfitiir snftVayimn, celeri est aeffectir'' adtribiieiidiun et. .•si in liis
exposcitur, qu^ durarc pcrpetiin'' videiitur, literis est etiam aduotanduin, ne jinilixitas
temponun posteris hoc reddat dubinin vel incertum. Noverit igitur immiiun tarn fiitii-
« ronini quam presentmm industria, qualiter nos j)reces dimiini < idalrici Trideutinensis'^
voncral)ilis episeopi et dileeti fratris nostri cu ins dam n.iiiilis •* L'olchoiai'' elenienter
adniisinnis et oi'H.ibium sanotimonialiinn in loeo qiii dicitur Sfiiieliuio, quod ideiii UolcluildllS
in hoiinre saiicte «lei genitiicis Jjerpetue virjrinis Marie constru X i t . l'llUl doinina abliatissa
Winrliiirpa Ceterisque snis scMiiiaiilms et sanitinidnialilnis inibi deu faniulantibus. Cum i>m-
30 nibus quf prefatus Uolcholdu.s" iili loco contulit' possessioiiibus filiticiis eampis pratis
pnsc'uis silvis veiiatiombus * niiu-iriini v e decursilnis piscationibiis #, cnm fnniilia iitriusque sexiis »
tcrris c-nitis et incultis iuste a c iiuisitis vel acquirendis 111 tuitioneill llOstraill SUScepiinus.
Deccrnimus quuque, ut nee prenominatiis pontifex Ö. ncc aiiquis suoiuni sueccssoium
Tiidentincii-sis episcopatus. ad cuius nnindibui-dinm prctVitus Volclioldus bona iiiteiitione et
»5 in * vere protectiouis tutelani iliSUIll lufum tradidit, liullam potestatem linbeant ex rebus f i dem
ecciesic traditis alic|uid in su o s convertcie usus. Olli auteill iiiiusta dctenti cupiditate 111 ah-
quibus prefatam eeclesiaiii temeraverint, ij)siu.s loci abbatissa |iotPstatein habeat « mundii>urdium
predictum» episcopatui aufferre». Saiie ut .«aiictiuioniaiibus in eodi'in ceiiobio degentibus
omniinodis profiitura e.s.se deboant. quecuinquc largitioiie principum. oblatione fidciium
•10 ciiliata fuerint vid modo contradita sunt, iioiiiiiiatini que pix-tatus pontifex Udolricns in
SUStentaniCn '' iili eeclesie" ad altare sancte Marie cum manu advocati sui Ronzonis tradidit:
singulis annis iloucom-'' carradas vini *, tres sagmas olei et in .Summolacus diclo loco * pisciitm
dceipulani * et in loco Enna nuncnpato piscatorcs tres ». post obituni doniini Volclioldi falc Imnum,
([uale idem ipse pro sno predio * Risclioue * de rebus eiusdem episcopatus pro pacto et qnadam
•15 fcdcratione liabnit, situm * in locis Knn.i et l'ilanders, Omne eis no.Strae auctoritatis robur
.">'27. [Bresslau] a^ A li) a ccheint in o corr. :u fchi c) am eckten s corr. d) c covr. aus t
e) Uol auf liasur f) u (in der Gexlalt von \) covr aus i gl prcdictv, atme Abkilv:ungs-
zeichen, A h) ten über der Zeile nachiietrainn: in der Anf'eichnnnij sustentamcntum
KaisernrkaadeD XU. ^6
682 KAISEIU'KKI'XDKX.
acconunodainus. Dcccrnimus ctiniii. ut luiUa inipi'i-ii lutstri iiia^na \v\ \i:\v\:\ [m rsmia
profatani ecclesiam in possessionibus, quas nunc habet vel in jjostoruni liabittira est.
auileat ilisvcstiro , scd snb nostrc pacis ao tuitionis quiete omni tompure rata et in-
cunvulsa ' pcrmancant. Quod ut ab nnuiibus veraoitor crodatur et diligtntius obsor-
vctiir. presentem inde paginam conseribi et sigilli'' nostri inpiessionc insigniii inssimus, 5
sub tostinmnio prineijunn llerinianno Auicustcnsis epif^eopi, Hartwieo Uaitispononsis"
ejiisenpi. Weltoni dnei ]?aubarioruni, l)ic]ialdii niaveli|i|cini' de roludjure.
Datum' Auguste \"I. kaiendarum iuiii anno ab inearnatimu' (bmuiii .M.W'llI.
^ Sigiliuni" domini Heinriei l\uniani(runi inijieratnris augusti. j^ (SI.)*"
Ö28. .0
(Unecht.)
Heimlich schenkt der bischöflichen Kirche zzi Merseburg die Stadt Leipzig.
Merseburg 1021 Octoher 3.
Urkunde des 13. Jh. iii Diplom form im Domstiftsarchiv zu Mersebunj (A).
(Brotiiff) Chronica von den Änliqiiilcten T IUI cit. mit seines Kaiserthumbs im 2. jare. — i&
Peifer Lipsia (Liipzig und Mcrsibiirg 1689) 1,108 aus A mit a. ine. iMXXlI (a). —
Vogel Leipzigisches Geschichlbuch oder Annales (Leipzig 17H) aus Aa mit deutscher
Übersetzung = Dumont Corps dipl. 1", 42 ti" 63. — CD. Saxoniae regiae II, 8, 1 n" 1
aus A. — CD. Saxoniae regiae I, 1, 288 n' 66 unvoll.itändig aus A. — Kehr Mer.te-
burger ÜB. 1, 54 n" 60 aus A. — Böhmer Reg. 121.5. — Stumpf Beg. 1770. so
Die beiden Fälschungen DD. 528. 329 sind von demselben Manne angefertigt, dessen Schrift,
tvie bereits Kehr bemerkt hat, durch das D. Heinrichs III. Stumpf Beg. 2200" beeinflusst
ist. Dem Siegel dieses DH. III. ist auch das gefälschte Siegel unserer beiden Urkunden
nachgebildet, und aus demselben D. ist die Becogititionszcile des D. 529 entlehnt. Im iilirigen
ist das Protokoll des letzteren D. aus D. 374 übernommen, in der verkürzten Datierung tb
aber das Incarnationsjahr 1017 — wir lassen dahingestellt, ob absichtlich oder, wie Kehr
annimmt, in Folge eines Lesefehlers — in 1022 verändert; der Context ist aus D. 374
(VU. I) und dem D. Konrads II. Stumpf Reg. 1979 (YU. 11) zusammengesetzt. D. .528
dagegen ist in der Weise entstanden, dass der Fälscher sich für das Eingangsprotokoll
und die Arenga bis minime an D. 221 (VU. I) anschloss, dem er auch das Monogramm »
nachzeichnete; von dubitamus an ent.ii)richt sein Context im wesentlichen dem D. 430
(VU. II), steht aber an zivei Stellen dem D. 449 näher, sodass möglicher Wei.w nicht
das den Canonikern des Domstifts gegebene D. 450, sondern eine der gleichzeitigen ver-
lorenen Urkunden (vgl. die Vorbemerkung zu D. 449) von dem Fälscher benutzt ist ; wir
haben nur das Verhältnis zu dem D. 450 kenntlich machen können. Jedenfalls derselben «fr
Vorlage aiistamml das Eschatokoll (mit Ausnahme des Monogramms); die Kai.serjahre
wurden in der Datierung fortgelassen. Endlich sind einige Worte des D. 529 (VU. III),
die aus dessen Vorurkunden stammen, in D. 528 übergegangen, sodass ohne Zweifel dieses
erst später als jenes verfasst worden iit. Echte Urkunden Heinrichs über Leipzig und
Xaunhof haben überhaupt nicht existiert, wohl aber ein uns verlorenes gleichzeitig mit 40
D, 374 ausgestelllfs DH. II. über eine Kirche zu Leipzig (Thietmar VIII, Gß [VIT, 48]). —
527. i, (lahinifr /.leine Uanur k) g zwinrhen si und illi nneblrfhilich einyefiUil 1| rnr Dat eine
An rnn I'arni/rapliemeichen ra) d'ii Sieijel, irrlchrs mit einem l'eryamrntKireifen befehligt
ixl und die l'mitrhrifl HEINIlirvs DEI ÜRATI A UOMANORVM IMI'KHATOK AV(JS aufweint, kann
tinan .Siegel 1 leinrichs ( V 1 1 .) oder Frieilrich^i II. nuchijeliililet sein. 4fr
II KI NIM eil II. l(M»2 — 1(124. 683
Dil- Zi-it ihr Flllschuny hat birrils Kefir riililiij bestimmt : sie miixs gegen ihis Ernte iles
Vi. Jh. erfolgt sein iiiiil ziviir, je nachdem mau die schwer zu iH-itrtheilrnile Urkunde
liiidol/x (•»« Habsbiirg (Kehr 382 n' -174 ; vgl. Böhmer Redlich lieg. Jtudalfi 187(0 für
echt oder unecht hiilt, vor oder nach 1285; eljcnda hat Kehr idirr den idlenlings noch
6 weiterer Aufklärung bediii'ftigen geschichtlichen Zu-iammenhang, in dem beide Fidschnngni
stehen, gehandelt. Eng zusammen mit ihnen hi'lngt auch das nngeliliche LehnsUekennlnit
des Markgrafen Dietrich run Meissen über Leipzig, Naunhof, Schkeuditz von 12 lO (Kehr
1087 n' 1Ö7V.
[j In nmiiine sactac" <t imlividuac triiiitrttali.s". Ilfinricii.s diviiia «rdinante jjro-
l'i \ iiltlili.i ri'X. Si coelcsinniiii dri |ci<-a aliruius iloni jj incroiiioiit» nicliornru vrl ilitiiri' Htiuliuiriiiiuii, I
iioliis iii>.strii|iK' repii stntiii i<l |ir<iru'(<i'o iniiiiiiic (Iiiliitaiiiiis. (^iin|>i°<>|>t('r iiovcrit oiiiiiiiiiii C'lirinti II
iii>slrorinii(|iio lidcliiiin pipsciitiiiiu suilicot ac t'uturoruiii iiulustria, (|iinlitor ii<i8 pro roiiicdi» niiiiiiau
iiustrac pareiitiiiiuiue iiiistioiuiii iifi' uoii dilcctisstnic coutectalis nostrnv Cliuiiog'iindii* videlicct iin-
pcrntric'is niipiisto Mt'rsebiirjL'ensi ecc-Iosie in liouoreiu snnetac doi frenitricis Mario perpetiiei|iie Virginia
11 iicc iion snni'ti lolmiinis bnptistac saiiotiquc Lnurentii iiiartiris n pnreiito et antcccüsorc no.stro (Jttoiio
prnio" iiiiperatore aug-tisto ediisti-ucte, posten vero pfccalis exinrcntiliu» destriicte, per nos niitei» diriiia
propitinnto j^ratin recupcratc llUltni «ililiiilillii I.Hv/iki iiciiiiina t iiin si t ii in illtcr Alcstrail), Plisnaill
et l'arilaiu ilUVlos uuin omnilius peitiuoiitü'- SUIS tfiiis oulti.s et incultis agris nrcis ncdifii'iis silvi»
vciiaiioiiiliiis a(|iiis ac|iiai'um<|UO dociii'sibii.s pisoatioiiibii.'i inoleiidinis pratis pasciiis vii8 et iiiviis cxitiliiu
80 i'l rittitiliiis ([lU'sitis <?t iiiiiuireiulis mancipii!) utriusque sexus et oninibus que quoniodo I i b e t noniiiiari
vel si-iibi possunt ntilitatibns ad idem OJ)[)iclum ijertiueutibiis per baue imperialem nostrani papinani
(lonainus cunecdimns atque largimui- pretate llerseburg'ensi eccicsiae ipsiusque provisori venerabili III
Dictbmaro episcopo et de nostro iure ae dominio in eins ins et dominium omnino transfundimus, ea U
videlieet ratione ut eiusdem ecclesiae ailtistes sibique » succedeutes liberani liabeant de * prcfato
ib oppid" suisfpie portinentiis potestatem quicquid sibi inde placuerit faiieudi. Et ut hec nöstrae II. iil
dmiationis aurtoritas stabilis et incimvulsa omni postliinc permaneat tempore, hoc preceptuni indo II
iMiisci iptiim sigilli uostri inpressione preeepimus insig-niri.
^ Signum domini Heinrici Roniaiionuii iiivietissimi iinperatoris augusti. ^ (M.)''
§ Gunthcrius cancellariu.s vice Ariboni.s archicappcilani recognovi. | (SI.)'
30 Data III. 111 111. octobris indictione Uli, anno dominicae incanationis" 3?XXI, anno
vero domini Iliiiirioi .--(•(.•uiidi rcu'iii autem XX: actum Jlerseburcli.
529.
(Unecht.)
Heinrich schenkt der bischöflichen Kirche zu Merseburg Naunhof.
— 1022 .
Urkunde des 13. Jh. in Diplomform im Domstiftsarchiv zu Merseburg (A).
Hafer Zeitschr. 1, 167 u" 13 aus A. — Kehr Merseburger ÜB. 1, 47 n" 49 aus A. —
Dobenecker Reg. 668. — Stumpf Reg. 1797.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 528 und zur Deutung des Ortsnamens Küsfenmi im i,i Xeue
Mitthcil. aus dem Gebiet historisch ■ antiq. Forschungen IS*", 160.
.'i2S. [Bresslau) a) -1 In lUi.t M. auf der Köniyszeit Heinrichs II. ist rler VV. I nachgezeichnet
c) das Siegel i-it eine Xachbildnng ilen ersten KiJnigssiegels Heinriclis III.
86*
C.S4 KAi?Ki;ri;KrNi>EN.
^ In nomine sactae* et indiiuluac ' trinitatis. Hi-inrieus divina ftivente dementia
I Romanorum imperator aujJUStUS. J! yuiciniiil ml w clcsianini «Ici \ocn Inr^aimir, cc'i-ti snimis
UHU sollim Huiiut* uiisfrc iil profiituruiii, verum oti.'im stntum ro^ni nostii suli iliviiiitnte ]ir(i]iitin miscii-
cordiiis inde gubcnininluiii. (VtinproptiT i>iuiiiiiiii liiUliiiin t'hristi uostioniinque |>n'st'iitiiiin srilicet ac
futiiriTiim roluuius ut sriat universitär, (|ualiti'r nos pro rciiicilio nuiuie iiostro at>|ue (.»utci'talis nustrc b
(lilfOti»<iuie fuiiogumlis viileliret iniporntriois au-fuste iioc nun (imiiiiiin part-iitniii uustrorHui Mci-sc-
II bnrgrcnsi ecciesie et provisori cius vcuerabili ppiscopo liiitliinaiM rsoliaill ^Ul'iaill iiiin oiuiiilms ail
ipsam pertiucutibus, vidclicet terris aeilifii'üs niaiioi|iiis utriusqiiv m-xu» aj,'ris fcrris oultis et iii-
fultis pratis pasciiis canipis silvi^i veiiatiunilius luolis nioleuiliitis nquis ar|iiariiuive ilecursibns pisin-
tiouibu." viis et iimis exitibus et redilibus i|UCü!tis et inquirendis seu cum omni ntilitate, que ull.i lo
modo inde proveuire pi>terit. in jiroprietatein trailimns et de mistro iiue atqne doniinio in eins in»
«tque dominium oniuino tnin>ln n d im n s. eo qu<i<pie tenore uf pridiotiis fidelis noster DlCtiiniarus
liberam deinceps de eisdem l)onis potestatem lialieat * tradendi vendendi eonimutandi posterisqni- ndiu-
qnendi vel quieqnid >'M plaeuerit inde laciemli. Et nt bec uostre traditionis auetoritas stabilis et
ineouvnisn peminneat omni evo. baue cnrtam inde eonsvriptam subtn8(|ue niiinu jiroprla roborataiii 19
8ig:illo no!<tro insüinins iuiiigniri.
^ Signum domini Hcinrici Romanonini invictissimi iiijuiatMiis au^usti. g iM.)
^ Eberliardus cancellarius vico I5anl(ini;< anliitaiuillarii rccii^xnovi. i| (SI.)''
Data anno dominicae incaniationis MXXII, indictionc l. aiuKi vcm i-L^^ni iliniiini
Heinrici iniporatoris ansusti Xllil. iniiiiTÜ voro im. so
(Unecht.)
Hehrich schenkt dem Kloster Montecassino die Güter des Fürsten Pandulf
von Capua innerhalb angegebener Grenzen und bestätigt seine Besitzungen.
Mdiilcrasftitio 10'22 — — . S5
l\lri diticoiii Scgistnon Cassineiise aus der Mitte des 12. Jh. f. 7(> u° 159 im Klosler-
archiv zu Montecassino (B).
Stumpf Acta ineä. 382 n' 272 aus B. — Stumpf Feg. 1787.
D. 530 hetrifft die auch durch das falsche DO. III. 436 dem Klo.iler zugeiricseiieu Be-
sitzungen und steht diesem D. namentlich in den Schlus.fsätzen des Coutextcs sehr nahe, die s»
z. Th. auch in D. 531 ähnlich wiederkehren. Dennoch scheint keine dieser Urkunden
unmittelbar für die andere benutzt zu sein; nur die Besitzaufzählung des D. 530 und des
DO. III. mag unmittelbar aus dem einen in das andere übergegangen .<iein, ohne dass wir
entscheiden könnten, welches von ihnen das frühere sei. Die Verwandtschaft der drei
offenkundigen Fälschungen beruht vielmehr z. Th. darauf, dass für sie alle — am stärksten tb
für D. Ö30, dessen Invocation den.ielben Urf^prung hat — lan(i<ihardi.<trhe Fürstenurkunden
des 10. und 11. Jh. als Dictatvorlagen gedient haben (vgl. z. B. Gattula Accessiones 1, 86 ff.
104 ff. 129 ff. und Tosti Storia di Monte • Cassino 1,226. 230 ff.: hier findet sich auch
das in der Datierung der DD. 530. 531 eingeschobene Ehrenprädikat excellentissimi^;
der Satz qnicquid aütem — redigantur (restituantur) des D. 530 und des DO. III. w
geht auf das DO. II. 2-')4 oder eine gleirhlantrnde Urkunde zurück und ist in beiden DD.
etwas verschieden gestaltet tvorden. Im Protokoll stimmt D. 530, von der Invocatio ab-
gesehen, mit D. 531 überein; die Sigxnmzeile steht dem D. 400 am nächsten, Recognition
und Datierung dem D. 474. Die für ein DH. II. von vornherein ungehörigen Zeugen-
unlerschriften des D. 530 sind denjenigen des unechten Papstbriefes Jaffi-L. Reg. 4039 *b
."(•J!l. ßrcsslauj a; A h) da« Siegel ist dem des D. .528 gleich.
in: INI! IC II II. 1002—1024. tJHrj
sehr (iliiilirli : oikI von diu (jeiiaiiiitcii beyegriel trenignlev.i Herzog Konrad auch in D. 5H1
selbst. Srhiiesslich findvl die auffüllende Herrorhehuiig des iinporium Rornantini in </<•»■
letzteren Urkunde einen Widerhall auch in dem DO. Itl. IU>. Sun hat schon (iiescbrecht
Gesch. der deutschen Jüii.ierzcit •^'■', HÜ^ von D. öHl und .Jnffifj. lieg. 40:i9 angenommen,
i> dass sie Machwerke des Petrus diaconus seien. In der Thal stehen die liestimmungeu
des D. ÖSI in engstem Znsanimenhang mit den Sireiligkeiten des J. IVA? zwischen
Lothar III. und Innocenz II. (cgi. lirrnhardi Jahrb. Lothars 7'j'i (f. 7l)'-i ff), bei denen
Pelnis eine hervorragende Rolle gespielt und iilier die er in dir Chron. mon. Ca-tin.
■I. 109 ff. ansfuhritch berichtet hat. Grade jenen Vorgilngcn verdankt auch der Herzog
10 Konrad seine Erwähnung: vgl. Chron. 4, lüi) (Mon. Germ. SS. 7,8'J'J), wo Conrartiis
dux SiiGviae, qui postea Romaui imperii sceptra Busccpit, Otto (statt Gebhardiis^
de Burohisin consobrinus iniperatoris hintereinander erscheinen. Auch die gleichartige
Auffassung der Stellung des Klosters zum Reiche in der Chronik (vgl. insbe.<iondere die
Reden des Kaisers in cap. Wf> ff.) und in D. ÖHI stiilzt die Annahme, da.is wirklich in
16 Petrus diaconus der Urheber der Fltlschungen zu erkennen ist. Dies üt um so bedeutsamer,
als die beiden DD. öHO. ö31 für das — vielleicht von Petrus selbst verfasste — Original-
diplnm Lothars III. von 11S7 September '2'2 (Stumpf Reg. S3öl) benutzt sind, das erste
(mit ihm vielleicht auch DO. III. 436) für einen Theil der Besitzaufziihlung, das zweite in
erheblichem Masse für die Einleitung und die über das Wahlrecht getroffenen Bestimmungen.
w> Und wenn das D. Lothars siVÄ hierfür auf Urkunden der Vorgänger beruft, so stimmt
dazu der Bericht des Petrus diaconus (Chron. 4, 123 a. a. 0. 837; vgl. auch 4, 112 a. a. O.
826) durchaus, dem zufolge die darin enthaltenen Bestimmungen, die Petrus allerdings auf
eine Verfügung Heinrichs II. an Benedict VII. zurückführt, im Scplemher 1137 dem Kaiser
vorgelesen worden seien. — Ist es nach alledem sehr wahrscheinlich, dass auch das D. Ö3I)
is seine jetzige Gestalt erst durch Petrus erhalfen hat, so bleibt doch fraglich, ob er auch
diese Urkunde, wie das D. ö31, ihrem ganzen Umfange nach hergestellt hat, namentlich
mit Rücksicht darauf, dass ihre Sprache ungleich verwilderter ist als die des D. 531.
Dies könnte damit zusammenhängen, dass sich Petrus bei D. 530 enger an die benutzten lango-
bardischen Fürstenurkunden anschloss; es könnte aber auch darauf beruhen, dass ihm hier
so schon eine ältere Fälschung vorlag, die von ihm nur überarbeitet worden wäre. Die Ent-
scheidung darüber ist einstweilen ebensowenig möglich, nie die über die Entstehung des
DO. III. 436 und wie die Klarlegung der Fälscher thätigkeit in Montecassino überhaupt,
von der u. a. auch DO. II. 254, DO. III. 337 und möglicherweise sogar unser DH. II.
466 betroffen sein könnten; dazu «.9/ die Arbeitsweise des Petrus diaconus noch zu wenig
3s erforscht, und sind zu viele Urkunden des Klosters, insbesondere aus dem Registrum
selbst, noch ungedruckt oder wenig.ftens noch nicht kritisch untersucht. Mit Rücksicht hierauf
müssen wir uns mit dem Hinweis auf die verschiedenen Bestandtlieile der DD. 530. 531
und ihre etwaige Herkunft begnügen und haben vollständig davon abgesehen, durch die An-
wetidung von Petitdruck ein bestimmtes Abhängigkeitsverhältnis zur Darstellung zu hingen.
*o Jedenfalls führt kein Wort unserer Fälschungen auf eine uns unbekannte echte Urkunde
Heinrichs zurück; und eine solche anzunehmen liegt auch um deswillen kein Anla-ss vor,
weil schon Leo von Ostia nur uns noch erhaltene DD. des Kaisers gekannt hat.
In iK inline domlni dei salvatoris nostri lesu Clu'isti. Hehinricus* divina favente
clenicncia iniperator augustiis. Onuiiiun fidelium sancte dei ecclcsi^ prescncium
45 silicct ae futurorum industria nDverit, qualiter ob amore dei omnipotentis et beati
Benedict! cnnfessoris Christi damus et concedimus in monasterio ipsius beati Benedicti
confessoris Christi sito'' in monte castro Casino, in quo sacratissimum corpus eius
0.10. [Bloch] a) B b) sit: B
0S6 KAISER rKKrNDKX.
roquiescit, ubi uuiic ileo volente Tlicobaldus abbas prcost: hoc est infcgras omnes
ti-rras. quantns fiionint et i>ortinn('nint vitk'lict't Pal(hilti «ilini ]irinci]iis iniVa hos lines:
ilo |>riina parte tine tinit« de Cniniim, de seeiiiKhi parte tiiie liiiita de ('nnipaviia, de
tereia parte tine tinita de Gageta, de quarta parte tine tinita"" ipsius pr(<lictn nKinasterio.
Int'ra lias anteni tines quanta.seunupie terras et res t'uerunt et pertiiuiernnt snpra dicti &
l'aUUdti'' olini prineipis sive in planis vei in ninntibus (|UoeunKine niodi> in ipso pre-
fato snncto inonasterio dedinnis atquc concessimus, proiit laste et legaliter ])(>ssiunus,
eo quod iiJse l'ahlulfns'' «ilini prineeps ininiicos nostros infra nostram provineiam in-
vitavit et introdnxit: nnde pro ipso merito enlpe Icgaüter omnes res« eins iiostro
oeeidit phiseo. Ideo illnd (pie prelefjfitur infra j)rediete finis ibidem dcdimns at(pie lo
concessimus cum viis et aquis et anditis suis omnibusque suis pertineneiis ad possexi-
onem* prej)hati niunasterii et de abbatibus et reetoribus eins abendi jKissiih'ndi ae
taeiendi exinde omnia (pic ad ])artem prcdieti monasterii )>lacuerint abs(|uc eonli'arie-
tate principiini ducum marciiiniiuni emnitum castaldeuruiii iudieuiii sfuldais vcl do
cuiuseumque persona imminum. Contirmamus eciam vol>is vestrisque sueeessoribus in «
perpetunm terras, quc sub Atenulfo abbate Casinensis eelesia tcnuit, videlicct eivitatem
8uranani, castrum Surella, Vieum Album, Piccinisci, Atine, Sej)tem fratri, Castro Foroli,
Riuo Sclaui, castro Erpino, sanctus Urbanus cum omnibus pertinenciis corum castellis,
eonntatum Aquincnse totum, sicut a Laidulfo ])rineipc una cum Castro Areis Jlansoni
abbati cnneessum est, una cum rcliquis castellis ad ipsos cfnnitatus jicrtinentes cum so
suis pertinenciis, videlicet montes coUes j)lanis eultis vel incultis aipiis molentinis pisca-
cionibus et hominibus (pii infra ])redictos tines resident vel residentes fuerlnt, in per-
petuum ad posscssioncm prefati monasterii habendi ac possidendi. ("onccdimus eciam
et contirmamus ac in perpetuum roboramus per hoc pragmatice sanccionis edlctum,
qidcquid*^ eidcm venerabili loco datmn oblatum concessum ac commutatum est in per- »
pctiium. Quicquid autcm phiscus ex snpra» dictis rebus sperare poterat, pro animc nostre
et predecessorum nostrorum impcratorum rcmedio lumlnaribus elusdem ecclesii; dcpu-
tetur. Precipinms eciam, ut de supra dictis rebus ubicuraque danmosas commutaciones
vel illicitas conscripciones evacuentur et in ins et potestatem supra dlcti monasterii
redigantur. 81 autem quispiam auc nostram conccssionem quomiKloeumque vlolare so
presiuupserit, sciat'' se esse compositurus aurl purlssiml llbras niilic. mcdietatem ca-
mere no8tr9 et mcdietate prcdicto abbati vel suis sueeessoribus, et hec nostra concessio,
de quibus continet, lirma permaneat in ])erpetuum. Quod ud* verins credatur ac dili-
gencius ab omnibus observetur, manu nostra roborarc et anuli nostri inq)rcssione
subter hanc insignire decrevinnis. s6
Signum doniui Helünrlci* screnissimi ac invictissinii b'iiinanunnn ini)icratoris (M.)
agusti *.
Ego Benedictus sancte cathollce et apostolice Romane sedis ei)iseoj)us haue con-
ccssionem laudavi et sub anathematc in cterniim valere precepi. Ego Pubpo patri-
archa Aquilegensis pro episcopis Emllie, Ligurie et Istrie subscripsi. Ego Pellgrimus lo
(Jolouiensis archiepiscopus pro omnibus episcopis Gallie et Italic, qui ])resentes sunt,
me subscripsi. Ego Chonradus dux subscripsi.
Theodoricus cancellarius vice Edonis ' Papeiidegrcssis ' ejiiseoj)! et .•ircliicanet'iiaili
recognovit.
Anno ab incarnacione doniini niillcslino vlcesimo secundo, indiccione V, anno vero u
domni Ilehinrici* cxcllentissimi * ac invictissinii Romanorum imperatoris augusti regnantis
viccsimo secundo, imperantis autem nono ; actum in ilonto Casino ; feliciter amen.
.VW. Ol finit li d) Palilufi li t) rex Jl f) nccjc Ji g) fxupra H h) scia« 11 i) rgl.
1). r/il X. e.
HKINUICII H. Iit()2 — 1024. ßH7
(Unecht.)
IJehirkh empfiehlt dem Papst Benedict das rcichsunmittelbarc Kloster Monte-
cassino, spricht ihm das Hecht zu, den Aht zu iceihen und auf dem Wege
t, von und nach Benevent ans den Einkünften des Klosters eine Mahlzeit zu
erhalten, und trifft Bestimmungen über Wahl und Bestätigung des Abtes.
MoHfcrti-sitino 10'J2 — — .
Pelti diacoiii lief/islnim Cassiiiense aus der Mitte des 12. Jh. f. H8' n" 87 im Kloster-
arrliiv zu Moiitecassino (B).
10 Galtoln Acres.<sioncs ad hisl. ahh. Ca.ssin. 1, 119 nnvoUslilmUg aits li. — Tosli Sloria di
Monte Cu.'isiiio 1, äö-i aus B = Mi<jne Palrol. llO, Sli5 h" I2ß, = Touli Opere romidcle
lt. 366 H» 2.5. — Böhmer Reg. 1229. — Stumpf Reg. 1788.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 530. Die auf die p/ipsllicke Consca-ation und die Abtswahl
bezüglichen Beslimmiingen tiMien in einigen Wendungen mit Privilegien der Piipste de.i 11.
16 und 12. Jh. im Zu.iammenhang , die aber z. Th. .seihst noch der kritischen Untersuchung
bedürfen. — Der Satz qiialem meliorem — contradiccione stammt aus den echten DD.
für Montecassino und begegnet schon bei Mühlbacher Reg. 285 (276).
In iioiuine .saiictc et iiulividuo triiiitatis. Iloinricus diviiia faventc cleiiicncia
Honiaiiiiium imperator augustus Bcnedicto" urbis Rome sanctissime'* pape eiiisquo
in siK'crssnribiis canonice in apostolicam sedem suLstitucndis imperpetuuin. Ad Koniaui
imiii rii curam attinet Omnibus per totum orboiii K(jiiiamini constniotis occlosii.s im-
perial! potestate defensionis auxilia ministrarc, ut eins iiivamino ab nnniiiiiii inlidcliiiiii
seil pravorum tueatur impctu. Proindo Casineusi ecclesic providcnfcs, Jiciiedietc''
sedi.s ajHistolice pontifex, cpic speciaiius ad Komanum spcctat imperiiiiii, et prcdcees-
«5 soriiia uosti'oruni camera ab ipso sue construccionis exordio estitit'', qucque ab oin-
iiiiiiii iiicirtaliuiu doniiiiatu ininiunis permansit et libera, eandcm ecclcsiam ditatam im-
periali imiiiiticeiicia pateniitati tug coniiiiondainus, ne quavis ciiiiiscuinquc potcstatis
quodlibet iuiustum paciatur, salvo eo quod .specialiter et siiif^ulariter pre cetoris aliis
ecclesiis ad Ronianiuu imperium spectare videtur. Nain cmii omnis ceclesia ab omni
30 coiidicionali seu sci-vili necxu'' sit libera, Rj)ceiaiiu.s taiiicn post sedi.s Homaue di<:;ni-
tateiii lil)era (.'a.sinensis ecele.sia, que per patreni IJencdictuni legis inonastiee priiici-
patum teuet, et quam omnes nostri predecessores imperatores videlicct Pipinus, Karolus,
Pipimis, Carolus'', Ludoicus, Lotharius, Liidoicus, Lotiiarius'' Otto ac reliqui impera-
tores sxiaiu specialem camcram habuerunt, libcrtatis debet potiri insignc. Igitiir pre-
S5 fatimi cenobiiim paternitati tue commendamus, ut illius coopcratores existatis et ab
Omnibus infestacionibus dcfendatis, non ut extenninetis, salvo co quod Roinani impciii
(singularis camera est et specialiter ad nostnim imperium spectat. Concedimus cciani
tibi luis(|uc successoribus consecracionem abbatis C'asincnsis, et de eiusdem loci rodi-
tibus in eundo et redeundo Beneucntum ut uiunn prandium apostolicc scdis pontitici
40 ]ire])arent, constituinms, nullainque aliam potestatem vel dominium de Casinensi cenobio
Romanum jtontiticem habere volumus, sed sicut semper singulariter et si)ociaIiter sub
iA\. [Bloch] a) B. B h) ß c) Ben B d) diese Namen hat Petrus zweimal gesrhririen ;
irir beseitigen die Dittographie nicht, da wir Petrua selbst fiir den Verfasser der Urkunde hnltctt
und also die au/fällige Wiederholung schon der l'rschrift angehört haf/en könnte
088 KAISEIU'RKUNDKX.
iiujjcratoris. iura'' a sue construccionis inansit i'xnrilin. ha illaiii |icnnniti'i' maiicrc
voluinus. Obeunte autt-m Casiuensi abbate, iusUi'' touDrem rcgule et sanctonini cano-
mim preccptum ablias vitc incrito et dm-trina scicncic ex omnibus clijratur i't i'ath<ili(.'<>
bac'' iioii siiiKiuiacc nriliiu'tur iiuixtjm.' nobis hac-'' nostris succcssoribus iiiij)craloribus
ilcst-ripta eleccio per nuiicii>.s iniintescat, ipsiquc inr ])raj;niatiee sanceionis eilirtuin b
assensuin prebeaut sieipU' doinuiu üoiiiano jumtitiei alisfjiie omni veiialitato cniisciTan-
dus exibeatur. Quod si aliter actum t'uorit, prolljcant pi-avonim valori' (•(inscusum et
in eiusdoiu loci regiiniue im]>erati)r. <jiii jh-d ti'mj)ore tiurit. i-\nii iVatribiis eiusdem
ceiiobii disrnum preficiat abbatom, (jualom incliorom et diüiiiiuvm üdinanoijiK' im|)orio
rtdelem iuveneriiit abscpic cuiuslibet inqiiietudinc ac cmitradicci<iiie. 8i aiitcm (|iiis- lo
j)iain ac*" nostre"' con.stitucioncin violare presumpserit , sciat sc coinpositünim auri
purissinii libras millo, nu'(lietatem camere nostre et medietatem prcdicto iiidiiasterio,
et Ih'c cnncessii» liniia permaneat .seniper. Quod ut vcrius credatur, manu nll^t)•a rnlmrare
et anuli nu.stri imiinssjcni- sul)ter illani insi>rnirc decrevimus.
Signum (Icinini lliiniici M'i'cnis>imi liao'' invictissimi Uomanniuiii imiirralnris i»
auyusti.
Ego Choiu'andus dux doniini imperatoris ciiii>..lirinus subsiii|i>i. Tlieodericus
cancellarius vice Edonis'^ Papend(!gressis " episeopi it arrlu(an(.'(llaiii rcinj^iKivit.
Anno ab incaniacione doniini MXXII, indiccione <|uinta. anno vero domini llein-
rici excellentissimi bac'' invictissinii Komanorum iniperaturi.s augusti ri-<;ni XXll, impo- so
rantis autem nono; actum in Monte Casino; feliciter amen.
532.
fUnecht.)
Heinrich nimmt die Leute det^ Grafschaft Berfjell in seinen Schutz, bestätigt
ihnen die von seinen Vorgängern verliehenen Rechte, verfügt, dass sie nur ihm »
unmittelbar dienen, und verleiht ihnen Forsten, Jagden und Freiheit vom
Bl-Üchverh. Eeichenau 1034 Ffhrna,- 10.
Urkunde aus der ersten Hälfte des V-i. Jh. in Diplomform im Gemeindearchiv zu Vico-
soprano (A).
Gute)- V. Weineck Raelia (Zürich 1616) 112 cit. — Mohr CD. Baet. 1, 112 w" 79 aus m
A. — Bresslau in Anzeiger für schweizerische Geschichte 6 (1892 n" 1), 312 aus A. —
Stumpf Reg. 1821.
Gefälscht mit Benutzung eines Diploms aus den letzten Jahren Heinrichs V. Eine echte
Urkunde Heinrichs 11. lial nicht vorgelegen. Erläutert im Anzciij>r für .'Schweizerische
Geschichte a. a. 0. "
fC.)" ^ In nomine sanctac et individue trinitatis. Ilcinricus divina favente de-
mentia t<ecundu.s ]{<imanorum im|)erator augustus. ^ Motum >\t de! no.strisquc fide-
iibu.s, fpiaUter nos onines bomines IJergalliensis coinitatus libere et abs()lut<' ad ma-
num et sub tutelani nostram recipimus et iura ac libertatem. (|uaiii ab antceessoribus
•Vtl. I in'r ilnilern die»c corrujilen Smiiennformen, die l'elriin tiun dem I). .'tSO enlnomnien halten *<•
irird, nicht, da wir ihn Helhut für den \'erf(iMiier der Fi'iltichiinii hallen.
't'M, Iluliiri' a^ das Chrixmon i/il durch ein mit allcrlmnil yrrcierunr/en rerselunm A durfiiHlclU
HEINRICH H. 1002 — 1024. 689
nostris illis constitutii'' esse cognoviinus, illis corroboranuis. Et auctorizanius, ut floin-
cops cos in iiostra vcl ccrti iiuncii nostri Hth^litiitc iiermaiifiUns imll|u|.s (lux, iiiilliis
mareliii), nullus comes vicecomes vol aliqiiis pulilici; n-i cxactor neu ali((ua pfi-sona
sub iiostra iin]i(>riali potcstato CDiistitiita ali(nia violciitia iiiiuriarf pn-suinat, ut ikiIjIh
5 taiituminiKli) taiii iu rebus ([uaiii in piTsdiiis scrviaiit. Forestcs auti'iii i't vciiatiuncs scu
ad punteiu iro pro no.str(; anin)(> reincflio, ipio nobis eos'' benivolentiorea existant,
coiidonainus. Ut autum huius nostn; conHnnatiimi.s et corroljorationis j)roceptum «tabilo
f[t invi|olatum omni tempore pernian[eat), hani- inde cartam scribi et wif^ilii no.stri in-
pressione iussimus insij^niri. Si quis autem, quod absit, liuius nostri imperiali.s pre-
10 eepti violator cxtiterit, auri purissimi C libras componat et niedietatem ipsis libcris
honiinibus, qnibus iniuria facta fucrit, et niedietatem scriniis imperatoris pci-solvat.
Signum Henrici secundi Komanorum imperatoris (M.)*^ invictissinii.
Culionradus '' canccUarius recognovi vice Arbonis archicanccilarii. (SI. D.)
Data apud Augeara anno doniinict," iucarnationis MXXIIII, indictione VII ", IUI.
16 idus febr.
533.
(Unecht.)
Heinrich bestätigt dem Kloster KUngenmünster die von seinen Vorfahren
Dagobert und Ludtoig vei'liehenen Rechte. — — — — .
so Urkunde aus der ztceiten Hlilfte des 11. Jh. in Diplomform im grossherz. Generallandes-
archiv in Karlsruhe (A).
G-randidier Hist. d'Alsace 2'', 106 n" 454 aus Abschrift Lamey's von A. — Stumpf
Reg. lS-26.
Dass dieses plmnpe Trugwerk, hei dessen Herstellung das D. Ludmgs des Deutschen
ii Miihlbacher Reg. 1331 icahr.scheinHch .schon in der uns jetzt vorliegenden, an einer Stelle
interpolierten Gestalt als VU. gedient hat (vgl. N. b. d^, erheblich älter ist als die in
der Vorbemerkung zu DH. I. 42 besprochenen Klingenmünsterer Fälschungen und als die
beiden gleichfalls gefälschten Urkunden des Erzbischofs Adalbert von Mainz für das
Kloster (vgl. Will Mainzer Regesten 1, 249 n° 33 und Stumpf Acta Maguntina, Ein-
80 leitung 32), ist nach seiner äusseren Beschaffenheit wie nach seinem Inhalt völlig sicher.
Im nächste» Zusammenhang steht es dagegen mit dem Originaldiplom Heinrichs IV. Stumpf
Reg. 2826, und zwar ist es, wie bereits Gundlach Ein Dictator aus der Kanzlei Heinrichs IV.
(Innsbruck 1884) 23 erkannt hat, bei der Herstellung dieses DH. IV., in tvelchem aus-
drücklich auf eine a . . . Heinrico II. imperatore getroffene Verfügung Bezug genommen
J5 tcird, als VU. benutzt, also wohl angefertigt worden, um das DH. IV. zu erwirken. Denn
das umgekehrte Verhältnis zwischen den beiden DD. Heinrichs II. und Heinrichs IV. an-
zunehmen, verbietet sich aus verschiedenen Gründen. Diese Annahme würde voraussetzen,
dass eine andere wesentlich und grossentheils wörtlich mit der unsrigen übereinstimmende
Urkunde Heinrichs IL oder allenfalls Heinrichs III. existiert hätte, von der keine Spur
«> auf uns gekommen wäre: sie würde räthselhaft erscheinen lassen, welchem Zweck unsere
Fälschung noch hätte dienen sollen; sie würde nicht erklären, wie es kommt, dass in den
Sätzen, die in den beiden DD. Heinrichs IL und Heinrichs IV. übereinstimmen, sich kein
532. l>) A c) rfa« iV. irf einem solchen Heinrichs V. nachgeahmt, doch mit einer auf Heinrich II.
berechneten Veränderung d) o coi-r. aus u e) dahinter ein I ausradiert,
Kalserurkanden 111. 87
690 KAISEUUHKUXDEN.
Wort und keine Wendung findet, die den so leicht erkennharen Stil dos von Gundlavh be-
handelten Dicfators verräth; sie ist endlich mit der Thatsache schwer vereinbar, dass der
Fdiirha- unseres D. die Schriftzeichen (Monogramm, Chris'men, Recognitionszeichen) dem
D. Ludwigs des Deutschen entlehnt hat, da ihm doch, wenn ihm das DH. IV. vorgelegen
hatte, eine Anlehnung an dieses auch in den äusseren Merkmalen so viel niiher gelegen 6
hatte. Demnach muss festgestellt werden, dass die Kanzlei Heinrichs IV. unsere Fälschung
fiir ein echtes Diplom gehalten hat. so au/fallend es auch sein mag, dass sie sich durch
ein so ungeschicktes Machwerk, an dessen Spitze mich dazu eine für Heinrich IL ganz
unmögliche Jahreszahl steht, hat täuschen lassen.
^ Henriciis divina gracia rcx et iiiiporator onuiibiis regulis ot ilucilms sive cpi- lo
scojiis vil abbatibus graciani suniu i-t sahitein. Anno ab iiu-ii-natioiic doniini
Dt't'Cf ^ LXX intiT niultas i[uercbis, qin,' ad nosiram s.Mfiiitiitpm undoininiquc (b'latr sunt,
adiit nos voiKTiiliilis Magontinus nr<liit'|iisoo]nis KrcliL'nbaldiis uostreijue snUieitiulinis spcfi-
alis adiiitor conquereus, quod quoddani monnsterium siium Clingn notnini', ([und in |iiij,'o
Spirogouie sittim est, tantaiu defiMisoruni seu ccterorum, qui idcm nionastcriuni circuni- is
sidcnt, violputiam patoretur, ut, aufugicntc faniilia, euius bona iniuste diripiebantur,
ouinipoti-ntis dei servit-ium ibidem deticcret, nisi per nostnnn rogalem nuctoiitiitem iuxta
antiqua privilegia deccssorum nostrorum cideni loco consuli ri'tur. Siquideni gloriosus
princ'cqis Dagabcrtus in Imnore sancti.' et indivithu; trinitatis .saneti(jue ]\Iii-baiiclis arch-
angeli idem nionastcrium in proprio domate eonstruxit taliquc iure et jirivilegio supra »o
dictum loeuin premunivit, ut abbas simul eun: t'aniiiia ab omni servicio regis seu epi-
scopi seu advocati excusatus monasterii sui utilitatibus onuiiniodis intendat, cxcepto quod
Magontino presuli unum eaballum modium tritice«,' farin§ portantem ad regalem cxpe-
dieionem ob testamentum buius pactionis transniittat. Hoc privilegium niultis aniiis
in eodem loco custodituni est, quousquc casu aucidentt' idem monasterimn ima nnn privi- 25
legiis suis ig-ni eombustum est. l'ostea auteni al)batum eeterorumque fideliuui solli-
citudiue in integrum reparatum cum itcruni del'ensorum seu quoruiidibct insoleueia
deprimeretur, vcncrabilis Kabanus Magonciensis » episcopus a" vietniioso rege Luodnuuii'o
suis precibus obtinuit, quatenus res » inanoipia et predia'' vel ministeriules'', quo ante-
Cessores SUl reges ceteriqiic fidel es ad idem inoiiasteriiiin tradi d e ruii t, sua nuctorit a t c ad 30
eundem locura, ut prius disposita erant, delegaret. Quapropter uos quoque tenorcm
iustici^ sectantes ob ainnrcm divininii et venerationein saneti Miclialiclis arcliangeli et saneti
Tlicodiili iiiart.vris, euius » noinini idem nionasteriuni eonseeratum est, iuxta iionoi'cni nostrij
dignitatis et pefieioiiem eiusdem episeopi tali racione sepe dicto loeo cmisuluinius,
statuentcs scilicet, ut ])rivilegia securitatis sui,^ ut prodecessores mv,\ sanxcrunt, ex u
uostra rcgali auctoritate undecumque illibata obtineanf. Si quis vero lianc nostrani
preceptioneni j)osthac supergredi vel violare presumpserit, veluti maiest.ate'' reus sex
talenta auri ad supra dictum locum persolvat totideinque ob nostram inveniondam
graciam coactus reddat.
(C.)*' ^ Sigimm" domni (M.)"' Henrici Serenissimi regis ^ § «0
(C.)'' (SI.)K (Sil.)«'
.vi;?. IBresslau] a) aber der Zelle uriclii/elraffen b) </»Vjic M'orle .sind in der Vi', auf Hamir inier-
jHilierl c) A d) die beitlen Cliriimen, dii.i .\fonni/ramm und dan I/erogtiilioinnriihrn sind
der VU. nnchfiezeichnet c) daror war schon einmal Signum (liunui in ierl<iii;/frteH liuch-
slalirn geschritljen, doch sind die Worte durch rinen f/rosiicn l'lech auf dem l'eri/nmenl fast un- *&
lenerlich und wohl deshulh wieilerholt f) dahinter, t/leiehfa/ln in rerli'hit/erter Schrift, ron einer
Jilni/eren Hand, welche auch in domo einen Vermerk ilher die tjrüwlunij liamlierijs eingetragen
hat, liabi'tibergcnsis g) Jiruchntilck einen falschen .Siegels: dass dies, wie M. .\rchiv 3, 44
angenommen ist, dem zweiten Küfiiysniegel Heinrichs nachgeahmt sei, tatst sich nicIU sicher
ftiil«telltn. *"
II HIN i; ICH II. u»()2 — UI24. 691
(Unecht.)
Heinrich schenkt dem Kloster Michaelbeueim eine Hufe zu Lauferfjnch.
6 Cod. trad. et priril. nionasterii Michaellmrani atix der zweiten Hälfte den Vi. Jh. f. IS'
im Klosterarchiv zu Michaelbeuern (Ä).
Filz Gesch. von Michaelbeuern 2 (Salzburg 1833), 744 n' 2 aus A mit MXXX zu 1036. —
Stumpf Reg. 183S.
Ob der Fälscher des D. 534 sich Heinrich II. oder einen späteren Herrscher diese.i Nnmeius
10 als Aussteller der Vrlcunde gedacht hat, ist nicht leicht zu sagen. Auf den ersteren fuhrt
die Encähnung der Intervention Kunigundens, auf Heinrich IV. die Jahreszahl 1080;
im übrigen aber spricht nichts dafür, dass der Falscher ein D. Heinriclis II. oder
Heinrichs IV. auch nur gel;annt habe. Dagegen beweist das hinter der Datierung an-
gebrachte Eigenhändigkeitszeichen (S. M. P.), das in der Kanzlei Heinrichs III. üblich
16 icar, in Urkunden Heinrichs IV. aber nur noch sehr selten und kaum in dieser Gestalt
begegnet, dass er irgend ein D. des zweiten Saliers benutzt hat. Wenn aber daraufhin
Filz a. a. 0. 1, 6ö annimmt, dass die Urkunde lOSH von Heinrieh III., dessen erste Gemahlin
ja in Deutschland gleichfalls Kmiigunde genannt wurde, ausgestellt wordeti .9«, so v<t diese
Annahme nicht nur iccficii ihr ganz willkürlichen Veränderung der Datierung unstatthaft,
so sondern die Echtheit würde auch so nicht behauptet iverden können, da, ganz abgesehen
von den unheilbaren Mängeln der Fas.^ung, Heinrich III. unseres Wi.'i.'iens bei Lebzeiten
seines Vaters überhaupt nicht geurkundet hat, und das Eigenhändigkeitszeichen erst seit
1042, also mehrere Jahre nach dem Tode der Königin Kunigunde, in seinen Ur-
kunden auftritt. — Die Zeit der Fälschung ist .schwerlich ganz sicher zu be.ttimmen;
»5 Hauthaler vermufhet, wie er uns gütigst mittheilt, dcuss sie gleichzeitig mit dem aus-
führlicheren Bericht über die Einweihung der Kirche zu Michaelbeuern vom .7. 1072
(Salzburger ÜB. 1, 772 n° IB) um 1249 zur Zeit des Übergangs der Vogtei an Wem-
hard von Schaumberg (das. 1, 847 n" 146) entstanden sei; die Lidiction.izi/fer könnte
dann aus jenem Berichte in unsere Fälschung übernommen .sein. — Die Kirche zu Lauterbach
80 sammt dem Stiftsgut besass Michaelbeuern durch eine Tradition, die nach 1125 August 24
erfolgt ist (Salzburger ÜB. 1, 787 n" 40).
In nomine sancte et individue trinitatis. Hainricus divina favente dementia
rex. Notum sit (unnibu.s tidelibus no.stris ])rc'sontil)us ac futuris, quod per inter-
ventum dilecto coiiiuijalis'' iKistry Clivnci^'tindy (juoddam nostre |)ri)|)netatis jirediuni in
36 villa Livterbacli in pago Salzbursjjensi sitiiiii, id est umiin rej,'alcni niansuni, ad <;cclesiam
sancti Michahclis in loeo nomine ]5iwcni cunstfuctani pro reuiedio anim^ nostr^ hoc
regale donum contidimus '' areis editiciis terris cidtis et ineidtis eanipis pratis pascuis sive
conpascuis silvis aqiiis aquanunque decursibus viis et inviis exitibus et reditibus que-
sitis et inquirendis et omnibus utcnsilibus sive pertinentiis, eadeniqne "■ ratione quatinus
40 provisores presentes sive successores eiusdem ecclesiij in perpctuo fniantur. Et ut
534. [Bresslau] a) dahinter re., soilass also irnhl rojrine benl>sichtigt war 1>) dahinter fehlt cum
c) A; in der Vorlage könnte ea denique gestanden haben
87*
692 KAISERUKKTXDEN.
hcc traditionis-' nostre auctoritas finnior liabi'atur. manu propria rol.oraiitos'" signo
nosü-o fecimus insigniri.
Data amu. domini ali incarnatione MLXXX', indii-tioiii' X. (?• M. V.)
534. d) traditionos ^. ,ro n-.-^t rou ueiiercr Hand i iV/vr o n„ch;i(lra,in, hl e) .V7«t t ./»i »«.<•/-
W,J,.,//.v;.<.s a roH rr»7r/- //-.,.,/ Ol^ryt^chritben 1) I.X ».// ,-,)(/..r y.«<<; amge-^tnchen, sodass 5
</i> /f<iA/ IM MXX r,rl'C.i.serl iriirdf.
693
KUNIGUNDE.
1.
Kunifiunde iibevei(jno.t dem Jhifjo eine liesitzurifj zu Ecknach hehufs Weiter-
vergnbunt] an das Kloster Kühbach, die liabo am Kühbacher Kirchweihfeste
f> daselbst vollzieht. __
Ahschnfl aus dem Anfmiij (/es lH. Jh. in Cid. Ifisl. Fol. üiS f. 81 der k. JitUwIluk zu
Slutlyart (E).
Oefele in Sitzungsberichte der hair. Akademie jihilo.i.jihilol. und hisl. Ciitsse f1R9i) üfi-t
n" 11 aus E.
10 Erläutert von Oefele a. a. 0. 274. Die Tradition Kunigundens ist aber sehwerlich, une dieser
annimmt, erst von Knufungen aus erfolgt, sondern, da ihre Zeugen fast alle auch bei der
von Babo in Kühhaih selbst vorgenommenen Weilervergnhung anwesend waren, wohl in
grösserer Xühe des Klosters, vielleicht in Augsburg, von wo aus Konrad II. sieh zu dem
Kegensburger Hoflage begab, auf dem die beiden folgenden Precarienvertr/ige der Kaiserin-
16 Witwe abgeschlo.'i.ien s-ind. Wir reihen das Stück daher — mit allem Vorbehalt — vor
diesen ein. — Ein tilteres Zeugnis für das Datum des Kiihbacher Kirchiccih festes haben
wir nicht ermitteln können; jetzt wird es nach Mittheilung des Pfarramtes zu Kühbach
im October gefeiert.
Notum sit Omnibus deum timentibus j)resentibus scilicet ot futuris, qvialiter quae-
»0 dam impenitrix nomine Cliünegunda pro rodemptiono animc Hcinrici imporatoris, siii
vero mariti, propriis quoque pro diluendis culpis quandam curtom nomine Eehinalia
per manum sui advocati Adelp." ü-adidit cuidam nobili viro nomine Babo cum omnibus
utensilibus ad prefatam curtem pertinentibus, prediis scilicet atquo nuincipiis terris
eultis et incultis pratis silvis pascuis aquis aquanimquo dccursibus moieudinis vüs et
«6 inviis qucsitis et inquireiKÜ^ et cum omnibus appendiciis, que ullo modo nominari
aut scribi possunt. Eo tenore tradidit'', quo prcnominatus Babo sub honore et nomine
dei genitricis I^Iario et sancti ]\Iapni confessoris ad monasteriiim in loco Cliübach con-
structum in vcram et legitimam traderet dotem dco et sanctimoniaiibus prcnotato in
loco sub regula sancti Bencdicti coadunatis in peqietuum servienda. Huius tradicionis
»ohii adbibiti sunt testes: Rütpreht, Gerolt, Grimolt"^, Vdalscalc, Ilsunc, Dieto, Rudolf.
Hora eciam ipsa, qua tradicio, ut dixi, sit pcracta, prefatus '' Babo ab eadem inpera-
trice Chünegunda '' predii et mancipiorum ditatur investitura. Cuius investiture hü
adducti sunt testes: Griraolt", Ilsunc, Rudolf.
Insuper cognoscant omnes, quod sepe ^ dictus Babo oandcm curtem cum man-
96 cipiis omni lege, qua sibi ab imperatricc tradita est, tradidit ad altare sanctae Mariae
et sancti Magni in die vero, qua festum dedicacionis eiusdem ecclcsiae Cliubach cele-
bratur, clero universoque populo astantibus. Hü autem per aiirem tracti sunt testes:
Engilpreht, Grimolf, \'dalscalc, Sigemar, Arbo, Engilmar, Sigiboto", Rfttpreht, En-
gildio, Gerolt, Babo, Rudolf, Amelprcht, Moginhart, Walchuoii, 15etto, Vdalscalc, Egilolf,
40 Sigipreht, Recho, Altman, Rudolf, Adelhoch, Arnolt, WoUftrigel ""j Bero, Rihpreht,
Ruodolf, Perhtolt, Dietpreht, Gebolf, Arnolt, \ tilo, Ruotpreht, Ruopreht'. Predii autem
1. [Holtzmann] a) Adelp, »lit einem Hahcn am I, K; man kann etwa Adelpcronis, aber auch
Adelperti otfer Adelpreht e>-gSmen b) oA zu rerlxssern in scilicet? c) Gninolt ir dj pre-
latus K e) Ch. E f) sepae E g) Digiboto E h) E i) Ruoprii E.
694 KAISERURKUNDEN.
et inancipioruni eo modo, quo ipsc est investitus, eadem honi. (jua Iradii-ioiioni ante
dictani percjrit, ecck'siaiu investivit, liis sumptis testibus: Engeljjrelit, Arbo, tiiimolt %
NMalsoali-, Ke^inproclit, Kticii, Eginolt".
2.
Kunigunde vergabt an die bischößiche Kirche zu Freising ihre Güter Runs- i>
hofen, Hohenbercha, Ostermiething, Feldkirchen, den Forst Weilhart und ihren
Besitz zu Reichenhall, mit Ausnahme von fünf Hufen und einigen Hörigen, unter
Vorbehalt des Niessbraiichcs auf Lebenszeit und erhält dafür zum Niessbrauch
auf Lebenszeit die Höfe Tsen, Burgrain, Dorfen und Tegernbach.
Rcyeiwhurg 1025 — — . to
OrujinaUhirograph im k. licich.sarrliiv zu München (A). — Freisinger Cupialhnch aus
der Mitte des 12. Jh. f. 37' ebenda (B).
Hund Metrop. Salisb. 42 Heg. — Pez Thcs. 3', 183 unvollständig aus Arnpeckh Chronicon
Baioariae 4, 34 (a). — Meichelheck Hist. Frising. 1", 219 atts AB = Heumann Comm.
de re dipl. imperalriaim l'^H mit Lesarten aus a, ^= IIB. des Landen ob der Enns i6
2,79 n" 61 uHvollstiindig. — Zahn CD. Au.itro- Frising. 1, 63 n" 62 aus AB.
Von den beiden, in der Form von Ghirographa beurkundeten Precarienvertrfigen, welche
Kunigunde wahrscheinlich im April 1025 (vgl. Bresslau Jahrb. Konrads II. 1, 62 ff.
215 ff.) mit dem Bisthum FreLsing und dem Erzbisthum Salzlmrg abschloss, sind uns die
für die Kirchen bestimmten Originalausfertigungen erhalten ; die jedenfalls gleichlautenden w
Ausfertigungen, tcelche die Kaiserin behielt, sitid verloren. Geschrieben ist die Urkunde für
Freising von unbekannter Hand, die für Salzburg von GF, der also damals, wie bereits Bayer
in Kaiserurkunden in Abb., Text 6S"' bemerkt hat, entweder in dem Dienste Kunigundt-ns
oder in dem des Erzbischofs Günther von Salzburg, des früheren Kanzlers, gestanden
haben ivird. Von den beiden Verträgen ist der Freisinger, dessen Dictat sich an das in S5
Freising übliche Formular für Precarien anschliesst, offenbar de)- zuerst verfasste; in dem
Salzburger Vertrage ist der Freisinger benutzt, aber .stark und so wenig geschickt verkürzt,
dass im ersten Theile die nähere Ausführung der Bedingungen des Precarienverhültnisses
fortgelassen ist, und dass daher die im ziceiten Thcll stehen gebliebenen Worte precaria,
ut supra dictum est, lege des Bezuges entbehren. — Über das Verhalten Konrads II. w
zu den Vergabungen Kunigundens vgl. Bresslau a. a. 0. Da man als sicher ansehen darf,
dass die bairiichcn Güter, über welche Kunigunde verfügt, zu ihi'em Witthim geMrten, hat
Konrad, der die Gilligkeit der Verfügungen Kunigundens über dieselben nicht anerkannte,
der Kaiserin ■ Witwe offenbar nur ein Leibzuchtrccht an ihrem Witthum zugestehen wollen,
während Kunigunde ein Eigenthumsrechl daran beansprucht luibeti muss; ähnliche Diffei'enzen w
»I der Auffassung über die rechtliche Natur des Witthums scheinen bereits zur Zeit Olto's III
und der Kaiserin -Witwe Adelheid bestanden zu habeti, vgl. Sickel zu DO. III. 7; Erben
in Zeilsrhr. für die Gesch. des Oberrheins N. F. 7 , 16.
Precaria" s|eu coiiipiacitajtio'' iloiiiiia[e Cliuuij^uudjac iniperatricis augustae atque
venerandi Egilberti Krigisingcnsis aecclesiae episcopi». «
(C.) \ Anno» doniinicae incaniationis millcsimo vicesimo quinto suinm(j divinitntis
miscratione provisum est, ut ]iia dcfique ainabilis doiniiia r"lniiii;,'uiula impciatrix
2. [Brwfllau] a) Precaria — epincopi in }iJajui<ktllmch!<i(ilxn ; Anno — auffiista in rerliInfierUn
Jiuchntaben hj ditne und die foli/en'len Erydnzunyen tum li; statt scu stellt in O. H sivo
KUNIGUNDE 1025. 695
augu.sta" § ob amoreni cylestis desidcrii at(|U(; üb rocordatioiitim div<; iiieiiiorii; m-nii)riK
Hui Heinriei imperatoris auji^isti nee non ob qiioildam vit(i teniporiili« cmoluiiifiituiu
cum consUio gloriosi ducis Haioariorum Ileinrici seilicet fratris sui eiinctoniinque pro-
i'crum et optimatuni eomitumque liaioaric«; pmvintii; ac iiidic-uni r|ii<;dain siii iuris
6 predia Rantesdorl" sive Haiitcsliova, Ili)lipcrcliaii, nsturnuintiii^^a, N'i'lttiiiiiclia iioiiiiiiata
tradcrc't in uiaiuis vciicraiidi Kj^ilberti Frigisingensis 5ccle»i9 cpisco])! ut advocati sui
Odalscaicbi cum i;cc'lcsiis ac dccimis, cum forcsti) Vvilliliart ac l'Drcstariis, cum tcrris
cidtis et iiicultis mancipiis utriusipu; scxus viucis lunlcndiuls et cum nmuibuH lUHte et
Icgalitcr ad oa jicrtinentibus, cxcejjtis tantum V servilibus maiiHiH eum pratis ad cosdein
10 rite pcrtiiicutibu« in bciicticio lU-ziliui sitis qucjd nunciipatur'^ et quiiunic
scrvis cum IUI ancillis, quibus ipsum bcneticium tunc tcmpuris erat pn.snessum. Quod
viddicet beneficium ea lege, ut dictum est, ipsa domna imperatrix augusta tradidit in
pniprium uxori prcfati Bczilini absque venationibus et saginationibus ac sine liguorum
incisioiiibus in toresto iain dicto. ?]xccpit ctiam momorabilis imperatrix canicrarium'' I
IS Azili UDniinatuin '' absque beneticio sui et t'anudas II l'eza et l{aza nominatas. Insujicr
ctiam im|ieratrix augusta tradidit eideni episcopo, quicquid visa est habere in loco Ilal
dicto cum utriusque scxus mancipiis cditiciis terris cuitis et incuitis sarta^inibu!^ ac
locis sartaginmu ac locis onustariis witcvendin censalibus et cum omnibus iure et
legaiiter ad ipsam salinam rcspicientibns atque cum omnibus rebus, quas visa est
10 habere supra tiiivium 8äla noniinatum, ea vidoiicet ratione ut ipsa venerabilis doniina,
quamdiu deo ordinante v[ivcret|'' res omncs supra memoratas in integrum
possideret, post dccessiini vero vitv mortalis pro elemosina j)!»; memorii,- domini sui
Hciiu-ici imperatoris, adoptato quoque i)roj)ri9 anim§ reniedio, ad altare sanct§ Mari9
scmpcr virginis sanctiquc confcssoris Ciu'isti Corbiniani Frigisinge corporaliter quie-
ih sccntis in ins videlicct atque dominium egregii antistitis Fgilberti successorumque
suoiiim lege precaria refnnderentnr. Testes: Gerolt comes, Fridirih comes, Amolt comes,
Hartvuic palatinus comes, Adalpero comes, Tiemo comes, Poppo comes, Piligrim comes,
Altman conics, item Gerolt comes, Guntpolt comes, Heinriii Hlius Tiemonis comitis,
Pcralitolt iilius Fridirici comitis, Gerolt filius Geroldi comitis, Sarhilo filius Sarhilonis
30 comitis, Gerolt, Maganus, Gamanolf, Albrih, item Gamanolf, Ilelmpreht', Hartv^'ie,
Ekkiliart, Liutolt.
Econtra vero prelibatus pontifcx cum consilio atque consensu suorum tam clori-
corum quam laicorum niaximeque pii ducis Ileinrici ac optimatum suorum retradidit
deo devot§ imperatrici Chunigunde lege, ut supra dictum est, precaria cum manu
j5 advocati sui Odalscalchi de rebus accclesiac suao curtem Isona vocatam , curtem
Purgrcina ac curtem quae dicitur Dorfa, c[urte]m etiam Tegrinvvach cum terris cuitis
et incuitis, cum ipso monasterio et congrcgatione sancti Zenonis ac reliquis aecclesiis
et decimis, cum mancipiis utriusque sexus molcndinis silvis compascuis zidahveidis
omni([ue poenitus iitilitate ad prcdictum vencrabilem locum pertinentibus rcrumque
40 predictarum vestituram, eo tenore ut predicta domina et datum et acceptum usque
ad felicem vitae sue« [terminum] potestative possideat, postea vero integritas andjarum
partium, dati scilicet et accepti, omni contradictione remota, ad altare sanctae Marie
sanctique Corbiniani ad specialem usum Frigisingensis presulis Egilberti suorumque
2. c) dahinter unausgefiiUte Lücke für den Namen dl riu I am Si-hluss der fünften Schrifl:eiU
45 wahrscheinlich, Azili am Anfang der sechsten Schriftzeile sicher nachgetrai/en; Azili uominatum
scheint auf Rasur zu stellen e) hinler dem erstett u von viveret ist in A ein Loch; m
können etwa 17 Buchstaben ausgefallen sein; viveret, das in li steht, worauf dann auch hier
eine Lücke folgt, passt dem Sinne nach und auch insofern, all der dritte oder vierte Huch-
atabe nach v ei}ie Unterlänge gehabt zu haben scheint f) Helmptit A g; ob suc oder
50 sug, ist in A nicht zu erkennen; sue B
696 KAISERURKUNDEN.
successorum linua allcgationo iureque perpetuo consistat. Si autem forte, quod absit,
cvenerit, ut violentia sive iisurpativa jiotestatc alicuius imperatoris vel regis aut ctiain
ducis sive opiscopi liacc prccaria in illa vel in isla parte dissolvatur aut [infringatiir,
ii]terq[ue tjuojd dedit reeipiat o[t| in suum nsuni ac vostitiirani, s|i|eut ante liabuit,
rerieetat. Testes: Ucrolt conies, Fridirili eoiues, Arnolt conies, Hartvvie palatinus »
comes, Adalpero eoiues, item Adalpero eonies, El)erliart conies. Tienio conies, l'oppo
coines, Piligriin eonies, Altnian eonies, item tJerolt conies, Liuntpolt comes, Ileinrih
tilius Tiemonis comitis, Perahtoit tilius Fridirici coniitis, Gerolt filius Geroldi comitis,
Sarliilo filius Sarhilonis coniitis, Gerolt, Maganus, Gamanolf, Albrili, item Garaanolf",
Helinpreht ', Hartvvich, Ekkiliart, Liutolt. lo
I Actum'' Kadispone anno prinio donini Cliuonradi regis invietissimi ''. ^
3.
Kiinigunde vergabt durch einen Precarienvertrag an die erzbischößiche Kirche
zu Salzbtirg ihre Höfe Oetting und Burghausen nebst vier Forsten, mit Aus-
nahme einiger Hörigen und vierzig zu Oetting gehöriger Hufen am anderen i»
Ufer des Inn, und erhält dafür nach demselben Recht die Höfe Au, Gars,
Aschau, Stadel und Ampfing nebst fünfzig dazu gehörigen Hufen.
Begensburg 1023 — — .
Originalchirograph im k. k. Haus-, Hof- und Staatsarchiv zu Wim (A).
(Hormayr) Archiv 17, 799 n" 13 aus A. — Stumpf Acta ined. 42 n' 37 aus A. so
Vgl. die Vorbemerkung zur vorangehenden Urkunde.
(C"! Precaria* sive complatitatio '' domnae Clmiigv[ndac] imperatricis august§
atque venerabil[is G]\iitherii Zalzpurgensis §cclesiae* [areliiepiseopi "^J.
I Anno"* dominicae incaruationis millesimo vigcsimo quinto sunimi^'" [divinit]atis'
miseratione provisum est, ut pia deoque amabilis domina Cliunigunda imperatrix'' tt
[augiista ob amorem]'^ | eglestis desiderii ac ob recordationeni div^ meniorii; lleinrici
imperatoris aiigusti seilicet senioris sui nee non ob quoddani viti; teinporalis emolu-
mentiuu cum consUio gloriosi Baioariorum dueis lleinrici scilicet fratris sui cuiicto-
ruinque procer[uni et o]ptim[atum Baioa]ric§ ' gentis ac iudieura quasdam res sui iuris
traderet in manus venerandi Guntherii Zalzpurgensis aecclesiae arcliiepiscopi et ad- lo
vocati sui Waltlierii sie nominatas. id est cortcni ütingun et Hurchusun et IUI forcstes,
quomm noniiua h^e sunt: Otiiigaraliar[tJ^ tereuisgenhaan, Hesilinstudun,
cum Omnibus etiam ad eandem curtem Otingun pertinentibus utilitatibus, scilicet cum
terris cultis et incidtis mancipiis utriusque sexus, exceptis tantum Ulis manciiiils, qu§
2. h) Actum — invietissimi über der Schnitiflächt des 0tirograp)u> in verlängerten Buchstaben, u
df7-en untere HflJften erhalten sind.
3. [Paukort) a) Prccaria — jcclesiae und wahrscheinlich auch das folgende archiepiscopi in
.yfajuxkelbuchslaben \i') A c) den Haumrerh<ilni.H:icn nach hinnlc hier am Endf der ersten
SrhriflzcUe noch mehr ausgefallen sein, doch schliis.il auch in 1>. i" die erste Zeile nur mit dem
Titel epiecopi d) Anno — imperatrix und wahrscheinlich auch ainfiieta ob amorem in «o
cerlängerten ISuchstaben e) nur die unteren Thrile licr liuchstahcn dieses H'ortes sind er-
halten i) ergänzt nach T>. 'J (ri der letzte I)uch.stal>c könnte auch 8 sein, doch ist die Er-
gfimung zu r t] wahrscheinlicher; dahinter sind etwa 7 Buchstaben ausgefallen, der Anfang
des \ametis . . . tercuisgeiiliaau und der Same des rierteti Forstes. Dieser letztere kann also
nur liur: gewesen sein, wahrscheinlich i.it Heit zu ergänzen; den Forst Heil schenht Konrad II. «ft
gleichzeitig mit dem Forst Hesiliiicstuda /«V/ an Salzburg, cgi. Stumpf J{eg. I!>.'i7, l'J.'iH
KUNIOUNDK 1025— 1():»3. t)i>7
Ailelliardiis eiiisdcin curtis prcpositiis in Iji'in'licii, li;il)u[it,| ....'' (|ii()r|u«' iili|iii' ciiiii
dcciinis viiicis innlcndinis silvis pii.scui.s vcimtionilnis aiiuis luiuiiriiiiivc d*'curt»iljus ihm-
iion fiiiii iiiniiibiis utciisilibus, (|ii.' vcl dici vr| ' nniniiiari possiiiit, r-xffptis taiiliini XI^
iiiansis 111111 illa jiarte Hin rtuiiilnis, ubi sti|)rii dicta ciirltis ()tin};iiii|^ iacet, sitis, simI
tt in altera parte eiusdom flinniiiis. Ecoiitra vero |ii-flil)atus iiiTliicpi.seojiiiH cum consilio
at((ue cdiisonsii siioiuin tidcliiini tani c-lericoruiii quam Ifticorum maximequo pii dut-i«
Ilclnric'i suorumque optiinatiiiii ivtradidit deo dovot«; inip<'rat(rici ('liiini|^uiidac ' nuj»usti;
prccaria, ut sujira dictum (Kst, !('<;(' cum manu a<lvocati sui \Valtlif'rii V curtr.s sie
iiiiininatas: IIi)uua, (iaraza, As;;i>iiiia , Stadalara , Ainpiiin^a iii'c iinii I, liidias cum
10 inancipiis ad casdcni cui-|t('s jiertincnlibiisl'. Hiiiiisinodi Iradilinnis jit([uo rctniditiniiis
tcstcs ndtracti sunt cinncs Siy.n itcniiiKpic Sizo, 'ricinn, Ucrolt comitcs, Kuodolt', Kii-
j^ihiuan. Mcgiiihart, l>i(tinar, I'cniid, lllicraro, "' Odelscalcli, Eberliart, Aribo,
(iuzini'tli, Eboraro.
^ Actum" Ratespone anno jiriinn d[i)iiini]'' (Jlniuradi rogis iuvictissimi". ^
16 4.
Kunir/unde übereignet ihrem Ministerialen Sasso die Hörige PecJiilda helinß
Weitcrrergahiing an das Kloster S. Einmeram zu Begensburg, die Sasso voll-
zieht. — — — —
TmdiÜonxhirh von S. Emnuram cod. 5'/., f. 60, Eintragung aus der Mille dis IL Jh.,
so im k. lieichsnrchiv zu München (C).
Fez Thes. 1', 120 aus C = Heumann Comm. de re dipl. imperatricum 151.
Abt Burchard von S. Emmeram, in des.^en Zeit die Tradition fällt, war lOSO ernannt (vgl.
Bresslau Jahrb. Konrads II. 2, 237 N. 3); die Kaiserin starb am 3. Mitrz 1033 (ebenda
2, 79 N. 2); innerhalb dieser Zeitgrenzen i.ft die Tradition vollzogen. — Eine Tradition.^-
ib Urkunde über das Gut Teltinicich, welches Kunigunde nach Aussage des D. Konrads IL
Stumpf Reg. 2040, quando novissime hac presenti potita est luce, detn Kloster S. Afra
zu Augsburg geschenkt hat, ist bisher nicht zu Tage gekommen.
Notum sit praesentibu.s atque futuris, qualitcr inipcratrix Chunigunt cum manu
advocati sui Kcroldi comitis tradidit in mauum Sassonis niinistorialis sui fanuiiam suam
30 iirtuiine l'cchildam, ut traderct ad sanctum doi martyrem Eiiiiueramiuum sub co'' iure,
quo" sibi servirct, bis testibus per aures*" tractis: Cozpreht, Adalpero. Supra dictus-
que Sasso domiiiij sui; iussa complevit, tradidit*^ ad supra dictum dei martyrem in
manum Purchardi abbatis et advocati sui Magononis'' sub ea lege, qua pracdiximus.
Testes: Adalprclit, Aribo, YrmintVit, Ernust.
35 3. li) hinter it shul noch clwa G — 7 Tiiichnlahen aKSf/efollen, die sich nicht .ticher erfiämen lassen
i) 'i nachtriiißicli ^irischen iHci und nomiimri eiiii/efiii/f k) den Haumrerhfill nissen nach er-
gänzt 1) den liaumicrhiiltnissen nacli könnte noch mehr aufgefallen sein, doch braucht diese
Zeile nicht bis zum Ramie gereicht zu haben m) es können etwa 2.i Jiuchslalien ausgefallen
sein u) Actum — iuvictissimi über der Schnitt/Wehe des Chirograph)) in rerlängerten liuch-
40 Stäben, deren obere Hälften erhalten sind.
i. [Simonsfi'ld] a) »'« C stand ea iure i|ua, dann /.s/ beide Male a ausradiert, alter die Einsetzung
ron o unterblieben h) auribus C c) trad C, was sonst bei den Traditionen ron die.ter
Hand tradidit bedeutet, hier aber rielleicht auch zu tradens aufgelöst werden köttnte d) Magons,
corr. ron späterer Hand in Magononis, C.
KAiserurkundeti III. 88
AR IHM \.
Als Ardinti am l'i. Februar 10<>'^. nirlil Unxjc nach dim Hiiixchcido) Kaiser
Otio's III., zum Köni;i ron Ilalieti erhoheti norden irar, (/rlan;/ es ihm, den ifalieniselien
£rskanzler seines Vorffänf/ers, Bischof Peler ron Cumo, für seinen Dienst zu gewinnen.
Peter wird als Erzhanzler Ardiiins in den DD. 1 — !> genannt, zidetzt also am &
x?S. Januar 100'). In den gleichen Url:undfn recogiioscicrl als Kanzler der Propst
von Vercelli Cunihcrt. Dieser schied bald nach dem genannten Datum aus der Kanzlei
aus, indem bereits in D. 10 rom 'J7. Februar 100:'> der Mailänder Presbyter Gotefred
als Kanzler fungiert. Dass in dieser Urkunde ein Erzhanzier überhaupt nicht genannt
wird, hat seinen Grund wohl in einer mit dem Ausscheiden Cuniberts beginnenden lo
Unordnung der Kanzlei Verhältnisse, die sich bis dahin in leidlicher Ordnung befunden
hatten. Sjkitere Urkunden besitzen wir überhauj)! nicht; die DD. Stumpf Reg, 1850.
i.s'.W sind, wie das schon länger als unecht erkannte D. Stumpf lieg. 1SH9, moderne
Fäl.<chungen und werden daher ron dieser Ausgabe ausgeschlossen. Was die Notare
anlangt, so rühren die (nur abschriftlich erhaltenen) Dl). V — .* (dlcr Wulnscheinlichkeit i5
nach von demselben Schreiber her, der sie — soweit sie nicht auf Vorurkunden zurück-
gehen — vielleicht auch rerfasst hat. Sicher einem und demselben Dictator gehören die
DD. 6. 8. 10 an; dieser hat die DD. 6. 8 auch geschrieben und ist identisch mit dem
Verfasser und Schreiber des DO. III. 408. Die DD. 1. 7. 10 sind von sonst unbekannten
Händen geschrieben : das (nur abschriftlich erhaltene) D. 9 darf wohl mit Sicherheit einem so
Parteischreiber zugelhedt werden. Die Mögliehkeil, dass in den DD. S. 10 Theile des Fschu-
tokolls, welche von anderer Hand als das Uebrige herrühren, von den Kanzlern Cunihert
hezw. Gotefred geschrieben sind, ergiebt sich aus den analogen lieobachtungen, welche
hei der italienischen Kanzlei Otto's II. und Otto's III. gemacht wurden. Ein Siegel
Arduins ist nicht erhallen. — Vgl. zu dem Gesagten den Aufsatz Hollzmann's in «4
X Archiv 25, 4.%i ff.
AU DT IN 1(1(12. 699
1.
Ar'duin bestätigt dem Salvatorskloster zu Pavia seine Besitzungen, dns Wald-
recht und die Immunität. Pavia lou.^ Februar 20.
Originaldiplom im k. Staatxarchiv zu Mailami (A).
6 Sigonius Hist. de regno Italiae ed. II. (BoUigmi 1580) 341 cif. — Serie.s prii'il. mon. s. Siil-
vaioris ed. I. .38 aus A = ed. II. 39. — Margaritii Bull. Cu.finense 2, 65 n' 71 aus Ab-
schrift. — DD. com. Valpergine Bd. 1 nii.'; Ahsrlirift = Prnrami Sludi rriliri 3(U) n" 21. —
Stumpf Reg. 1840.
Wiederholung des DO. III. 375, aiut dem auch die Worte secundiim — liberatoris der
10 Devot ions formet übernommen s-ind. Der sonst nicht bekannte Ingross'i.sl hat auch die Schrift
dir Vr. nachgeahmt ; vgl. Hollzmann in N. Archiv 25, 4(!4 f.
M hl noiniiie saiicte inilivi(Ui;ii'([U(' trinitatis. Anloiiiiis rox diviiiii proviilcnlo
clemeiK'ia sccumluin vuluintatciii" «Ici salvaturis nostrifiue liberatoris. (^uk'i|uiil $
roiifirmncioiiis et propiictatis ad nocclfsiarmn dci sanctoniiiique miormn exaltacioncm probucriiniiK, id
16 iiobis a«l aetcrnj beatitiidinis braviuiii vt scriilaris vite profoctum esse profutiiniiii verisHiiiie'' crcdimiis.
Ifritur omiiium sanetae dci accdesiae fidelium nostrormnque preacntiiim seilicet ac fiitiiroriiin a(»iin«cat
iinivprsitas, qualiter no9 pro dei oninipotcntis aiiioro" • et ob romcdiiim aiiimac no8trf parr'iitiiiii(|iin
niistninun, rofjanto domn» Andrea vcncrabili abbatc, siio cciiobio ad bonorcin xancti Salvatori.i liaiid
prociil a meniliiis Tifinoiisis urbis fundato'' por hoc nostriim '" rcgalc proccptiim, proiit iiistc et
SO Icffaliter valoiiuis. contiiniamiis, <|uoniadmoduni a tCl'tlUS " ütto" proceptali niictoritatc ccnifirinata
sunt, iimnia, ([ue cidcni vunerabili loi-o donata collata et oblata sunt, tani dn larplliio dono bune
luemoriae donino Adadliclpide" iinperatrice " quam cciam aliqua inseriptione cartarum alionini
liominmu, cum castellis villis cortibus capcllis oratoriis nianais campis vincis pratis paacuis silvis nion-
tibus vnilibus planiciebiis aquis aquarumque decursibus piscacionibus molcndinis terris cultis et iiicultis
S5 ripis piirtilius sorvis aucillis aldioiiilms .■ililianis. vcnini iM'iaiii cum niiiiiil)Ms, de <|uibus veneralnle
ciiiMiciliinm inste investituiam liabet vcl balniit ex ea die, qua soieuissima «pKiudam lllflUorata Ad-
liaclog'ida monacbos ibi constituit. Contirmamus quidem et fiiniissima tiaditiono bir^'iniur lidein
mouastcrio saui'ti .Salvatoris munastcrium sanoti Auastasii eilin Ollllll siia [xi'tllli'ntia inia cum
curte Ob)nna, Monteeelli, Erbariam, liasiliuciam, rrixinariam, Kiuum <eruinum, terram f de l'etro
30 Albesano, terram quam tenuit Liutaldus cum manso de l'elenzuna, Tollianum, l'astorinnum, Cauconate,
Ucrgeniini, Garlascum cum districtu duum miliarum^ per" in circuitu, viridiarium propo l'alatinam
portam et saucti loliannis situm cum omnibtis pertinentiis suis et ndineentiis tam iufra civitatem Tici-
ncusem B quam extra, Pratnm regiiim. Insupcr inonasferium saiicto dei genitrieis Mariae in loco
I'onqiosa dicto construrtum et omnia, qiie in Comagio eiilem mouastcrio pertinent intra castrum sou
35 extra, tarn in Koda quam in (Juinto, Corua ceruina, Figrariolo, Zuuzadcga, Zunziano, Sarcniano et
omnes saliuas olivaeta* vel omnia que ad iam dictum monasterium sancte dci genitricis Xfariae vel
ad alia loca omnia, que coenobio sancti salvatoris domini nostri Jesu Christi pertinere videutur, tam
ibi quam in cacteris aliis locis, nee non Armentaria et lilundi cum pertinentiis inctfabilibus illo in
proprium corroboravimus. Precipientes itaque iubemus, ut nullus cpiscopus dux raarchio comcs vicc-
40 eomes frastaldius nullaque rcglli nostri ma^a parvaquc persona de rebus mobilibus sive inmobilibus
sive de qnalibet terra disvestire idem monasterium sine lejjali iudicio presumat. Sancimus'' insuper et
bac nostra regali auctoritate concedimus, ut, si contigcrit, qnod sepe aoeidit, quatinus abbas preno-
minati monasterii huius lueis hal)itacuhim deserat, liceat uioimchos ex sinu ciusdem ecciesiae quem
meliorcm viderint eligere in patreni, omnium episcoporum vcl omnium mortalium contradictione remota,
45 1. [Laschitzer- Bloch] a) A 1>) am ernten e ('orrectur c) amore mit hellerer Tinte über der Zeile
nachgetragen d"i hinter a ein Binhstabc aiisrndiert e) nrm corr. ann nru f) ra corr. aux pa
g) hinter dem zweiten n ein Buchstabe ausradiert h) ancim mit hellerer Tinte auf Rasur
88*
700 K A I s i: i; r k k r n d e n.
ncc fas sit iilic-ui niounclio ex «Ho nionastt'riu ml iil triinsittim fiit-eie sine voluntati' monarhoiiim inibi
doo »ervieiitiiini imperpetumn. Si qiiis nuloiii Imiiis iiostrne i>ioniul(;ate niU'toi-it[atis] ot pii'i'i']iti vio-
lator extilerit sive preilii-te cci'lesiac sam-ti Siilvattiris iniiuirai'ioiicin fni-cre aut in castellis villis vcl
ali<|iiibuslibct locis cius aribcrparc, plarituin sine oiiisilom [i-lyiiobii abbntis iiissiiiiii' iillatniiis ' toiirio
aut aliqunm anpnriam puplicnin " l'uiu'tiomMn aut tbcloiiouiii oxtoii|uoic aut tollere vol numaclios do b
aliiiua re prosumpserit molestarr, soiat so eoniposituruni auri eoeti libras mille, iiuMUi'tali'iii kaim're
nostro ac meilietateni abbat! eiusdcm inonasterii, <|Ui pro tempore fucrit, et insuper, iinod oi iliterius
est. iMiin Iu<la traditore doinliii salvaturis iinstii, in iiiiiis nnniiiK' iani dictiiiii nionasluriiiMi coiistnictiiiii
est, aeternis deputotur iiieeudiis. l"t aiitiin veriiis crcdatiir Ime iHeeeptum uostrae" nurtoritate pcr-
aetuiii, preseiitem pa^iuani manu propria. ut vlditur iufrn, eiirrohorantes si^illo nostro iussinuis insigniri. 10
§ Signum'' doinni Anloini iM.) regis invictissiini. |
^ Cuuibertus cancellarius vice Petri Cuniani episcojii anlikancellarü rcgognovit '. S
(Sl. D).
Data X. kal. iura.' mar. anno dominicac incai-nacionis MII, indictinne XV, .uino
donini Ardoini rogis rcgnanto"' I: aetiini in Papii'iisi palacio"; fi/licittT .■\nu'n''. 15
2.
Ai'Juiii bestätigt der bischöflichen Kirche zu Como die ihr von seinen Vor-
gänqern verbrieften Rechte, insbesondere die Immunität, und befreit ihre ab-
liängigen Leute von allen üß'entlichcn Leistungen, insbesondere vom Wacht-
dienst. Montiglio 1002 März 25. m
CoUectio jiriril. Ciiniaiiae ecclesine des 14. Jh. f. 22' in der Bibliotera Amhrommia zu
Mailand (B). — Cod. privil. Cumanae ecclesiae aus dem Anfang des 16. Jh. p. 4ö im
bischöflichen Archiv zu Como (C).
Uuhclli Italia Sacra ed. I. 5, 301 df. aus D. Heinrichs VII. Böhmer Reg. 5340 CRegesIcn
Heinrichs VII. n" 366). — Tatli Annali di Como 2, 821 aus G = Provana SlKtli crilici s&
366 n' 25. — Stumpf Reg. 1841.
Die drei DD. 2 — 4 sind, wie nach der Übereinstimmung des Kschatokolls angenommen
icerden darf, von dem gleichen Mann geschrieben, ron dem auch da.i EschatokoU des D. .5
herrührt ; vgl. HoUzmann in K. Archiv 25, 463 f. Als VU. des D. 2 müssen n-ir das
DO. II. 166 behandeln; irahrscheinlich diente aber ein verlorenes DO. III. als Vorlage, w
da.t in dem D. Konrads II. Stumpf Reg. 1907 erwähnt wird, und dem auch diejenigen
Bestimmungen unseres I). 2 angehört haben können, welche in dem genannten DK. IT. gleich-
falls begegnen, die wir inde.isen, weil sie in dem DO. II. IHH nicht enthalten sind, hier
gross drucicen musstet}. Vorlage des D. 3 war das DO. III. 207: D. 4 ist neu vcrfasst.
In n<iniin(! sancte et individuc triiiitatis. Anldinus divina iavcntc rliiiuiilia 3;.
rOX. Crcdiniu» deo oninipotenti 08»o aeecptuni nostrcque »ahiti in presenti et in fiituro niagnuin
ciHC «nbsidinm, si loea venerabilia »ervornnupie dei ccnobia sub nostra" pio atl'eetii retinerc decre-
vcrimus defcnaione '', et f|uibu» tcmi)oraleni potestaii non probet tramiuillitatom "■, non diibitjinius nieritis
ac prccibu» ooruui «cmpitemam no» posse conscqui felioitatem. Ideoquc omniuin (idelinni'' »anute dei
1. i; FW (Itm ernlin u ein Huchglahe auitrailiert k) rias r/nnze EechatokoU mit hellerer Tinle i«
narhr/elrtiffett li nira mar A in) regn .1, it/l. I>I>. :i — H n) p corr. aus s oder f.
2. Hloch-Schwalm] a) liC ^ DK. II. Stumpf Ueg. 1'.I07, cUi» wir im folgenden ah NU. be-
xrichnrn; nostro VC. b) VU. — NU.; potestate BC c) tranquilifatem ß d) H = VU.
NC; aanct d.-i ee.l fid, C
Ai;i»ii\ i(i(i-_'. 7(11
(■(•c'lc'»ic '' iiostroriiiiique |>rcs<MliiiiM siiluct '' tt t'iituniruiii i'ojrii.iHciit (IfVntii rrli(fii>, «nii/i vir vi-iiiTiiUiliH
I'rtnis 8niic-te Cciiiiciisis ccclosic pri'Siil HcreiiUntiii iiogtro Hiililiiiiiliilciii ndii-iiN iiiiiiitiiit pictuti noHtro,
<|UoiiiO(lo (live iiieiiiorit' Kni-oliix nin);iiiiM nti|iio cliriHtiniiiMsiiiiiiH iiiipcrntor Hciii vtiniii ' LiKliiwicimi'
l^lorioMissiniiiM nu(;uatu8 iicc iioii Lutliiiriii.H rpiinr liliuNi|iii- illiiiii l.iiiiiloiiiriiii K imporator, KnruliiN itiii|iii'l'
6 et llerciijrniiil» ri'ffi'» dcccüsoro« iiostri iwiiiiIimii »aiiclaiii ('oiiii'IIHoiii ccclcnlniii <•! rrr(i>ri'ii ipiiiiiH Ulla
(•Ulli rliTii i't rc'liii» ad »c iuhIo t't lr;;aliti r pritiiiciitiliii-i oli aiiiiirriii dii et revcrfiitiaiii hi-ntiHniiiii
Haliiinilii ' ciiiit'i'ssuri» Christi, i|iit iliidriii vciu'raiiti'i' liiiiiiato i-orporc r<H|uii-Hi'it, hiiI> pIpiiiHHiiiiH ilclcii-
sioiir atipie iiniiiiiiiitatiH tliicioiic'' attVrtil di'vuto ivtiiiiiiüsent. Tiidi' et «acri.i iiciitriH nliliililiiiH |iilitillit|l
verissiinas aiictoritatcs iiiiiiiiiiiltaliiiii prrdirloriiiii iircdrei-HNoriiiii iiustriiiiiiii liiipfraluniiii ali|ili' ri'|r|ini,
10 in quiliuH uiiiitiiieliatiir, i|iiallti'r üiili siiii di-tV'iisiuiio caiidiMii coiLititiicraiit eppIcHiuiii atipio iiiii|;iiliu)
i|Ucniiioiiia8 .stildin iiide xuli.stulcraiit divcrsiiüiiiie iii(|iiivtiidiiios coiiri'ili-iidd Miiliiiluvcraiit, vidclicet eoii-
i-i'dendo pum Piiiictis lioiiiiiiibiis ciiisdpin Muncte ccclcsic ab iniiiii piililii-o'" iiliH<>i|iiio vcl piibliiii
fiiiiptiiiiio i'KSC iiiiiiiiiue!). Set quin eoiitni prcfutns aurtoritatcs ri'i,'iiiii alqiK' liiipiTatoriiiii iiKqiK- miido
parte ipsiiis eecU'.sic dr omicessa piililicn t'iiiu'tioiie vel redibitionc et de teliiiieo " lui'roati Liiniii neu
16 Ciiniaiii per ebdoinadn " nlii|iiid ad piiblieiuii exii^cbntiir, pi'tiit pictaleiii noHtrniu, ut et piiblieniii fiiiic-
tiiuu'iM ail parri'in ti'liUiei, .sieut «diiii a parti- puMirat' cxaetn fiiit, nic'I et'' deinecps Hiib omni inte-
frritate piet'ate ccelesie perpctualiter eouecdereiiiu» I' lialieiidaiii, qiiud et feciiiiim. Xani et prcdirtii
prcdceessorum iiustruruni preeeptn nostr» nuetoritato coiitiriiiaviuiiis, seil etiain piscnrian cum ri|ia laei
CumU et Mezolc vcl quiequid ibi de eoniltatii Lcuco fiiit nli<|unndii vel Huminuin, seil cciani nbbatiaiii
»0 saiule M.irie quo dioitur moiiasteriuiii vetus, quod LotliariiLs et l.iiili.wiciistf inipcrntoros delc^avcniiit,
emitiriiiiiiites tirnin.s et stabiles eidciii eeelesic permnueie »niietiiniis. l'reeipicntes ergo inbemiis nt<piu
per lioe imstniiii regfalo jireeeptuiii iiiterdieiiiiiis, iit iiulliis iudex ])iiblieus vcl quislibot iiidieiarie potc-
statis minister tani supcrioris quam iiit'erioris j;raiiiis in inoiiasteria seiiodoeliia eecicsias batisinaics
seil reliquas orclcsias curtcs Iiica vcl agfii.s broiltiiii ciiiii areiia mciiia civitatis seit
25 fijja laci C'uinis et ilezole, (iiiicquid ibi de cDiiiitatu Lcuco pcrtinuit, seil et fluniiiuiiii
ac littoreas ■" possessiones niemornte ecciesie, qiias nioderno tempore cum* ipiilmslibct pag'is vel tcrri-
toriis iiifra dieioneni regni uostri iuste et legalitcr possidet vel quc deiiiceps in iure et potestate
prelibate eocicsie diviiia pietns voliierit nngeri aut ' causnM iudiriarin more audicudas vcl fredn exigeiida
aut mansiones vel paratas facicndas niit fideiussorcs tolleiidos aut lioiiiiues ipsius ecciesie tam infrenuos
80 quam et scrvos distringendos nee ullaiii redibitioiiem de liiis, nsque" modo quc" ad parteni piiblieaiii
exifrcbatiirv, aut inlicitas oecasiones reqilirendas iiostris et tutiiris temporilius in^Tcdi audcat ncc
contfa"' easdem auctoritates quij)j)iani repeticioiiis iiiferre" prcsiimat nee eisdeiii iiiiiiiiiiilnis
jirofate ecciesie, qudd iios cideii» veiier.iliili ipiscojif) conccdiimis, ulln in triii|)(irc ]ini
(jiialibet funetione aut rcdibitionis cxactioiie vel cxeuvia publica inolestare audeat nee
3j aliquid de hiis, que supra menioraviiuus, abstraherc vcl diniiuutionciii facere aliquo tempore prcsiinint.
Nam et rebusy, uude niuniiuiua' perdita vel cremata fuerant, sino alicuius niolestatione perhcnniter
2. e) silicet B; dieses Jf'ort, das in der XL', ebenfalls tciederkehrt, hätte mit Rücksicht auf das
I>. Ludirigs III. Iliihmcr lief/, Kar. 14öS auch in der VU. erqiinzt werden müssen t'i dahinter
in BC et,' was in VC. = XU. fehlt <;) Ludouicus C l,i"i<C ^ VU. (njl. DI). 3, IHS X. ->
40 = XC, statt itouKiuc,' wegen der unten X. r. s nachgewiesenen durchi/ehendcn fehler, die nicht
der l'elerlieferunff ^»»" Last gelegt werden hinnen, glaubten wir auch hier wie in den lallen der
Xoten t. u. V. y nicht emendieren zu dürfen i) Ationdii (' kl tuioionem U 1) VU. = XU.;
fehlt in BC ml public|iio H tu toloiien ß o) B = VU.; hebdoniailas C — XU. p) B =
VU. — XU.; publica cnneedcrenius ut exacta C, wo unten conccdereinus fnaeh perpctualiter^
45 fehlt q) XU.: sicut et lieinc. BC: sie deine. IT. r) BC = XU., statt cetcras der VU.;
dass dei- Fehler nicht den Ahichreibern :ur Last füllt, beweist das DU. HI. Stumpf Heg. 2iK.'i,
wo man durch die Wendung iiuminum qiioque littoreas possessiones den Sinn zu bessern
rersucht hat s\ BC = VÜ. (vgl. DD. ?, ISH X. t) ^ XU., statt in; auch hier /jeweist das
PH. III. Stumpf Heg. 24fi'> durch die Aenderung cum aliqiiibus pagis, dass wir es mit .Sehrei'i-
61) fehlem der Orif/inale zu thun haljen t) HC = VU. (vgl. DD. 2, ISH X. w) und D. Ludwigs ///.
Iliihmer lieg. Kar. lUH = B in XU. (wo C vel hat), statt ad u) BC = VU. (rgl. DD. 2, Ins
X. \} und D. BIdtmer Heg. Kar. 14 ')8 = XU., statt que usque modo v) BC — XU. ^ B
in I'C, .itatt exigebantur wi nee aliquid easd. BC, rerbcs.irrt nach der XU; der Copist dürfte
eersehentlich nach dem in Z. S4 f. folgenden nee aliquid übergesprungen sein x) inferr ''
55 y) BC = VU. (cgi. DD. 2, 188 X. x) und D. Böhmer Heg. Kar. 1458, statt res z) miiniimina B
702 KAISERTUKINDKN.
habere stnluiniiis, ot ndvoratiiiii ipsiiis occlcsie iiiillila iudex imliliiiis ilistrinj;at sine ><|iisci>|i<i aiit eins
niiuo, et »uos likeros sive servo» nulliiH miiiistroruni nostroriim piil>licU8 bannisent extra suani parroi'liiam
ad faricndani iiistieinin; habeaiit<|uc i|>9i libcri jioniines faoiindiain, eiiiuscumi|UC sint iiatioiie, üde-
iiissores et saeraiiieiitales seil festes esse secuiidmii siiani legem et eontradare et ad [lartein ipsiiis
ecciesie ini|uis!tiuiieni faeerc posse, et lieent iiieiiioratn prcsiili siiisque successorilms res prediete eeelesic 6
sue eiiiii (iiiiiiibiis Credis eoiieessis et rebus vel huuiiuibus ad se iuste aspieientilius taiii liberis ipiaiu
et serk'is sub inuuitatis defeiisiono UDstre i|uiete possidero. (juieiimque auteui hoo nostruni preeeptum
in nliquo \-iolavorit, eentum libros auri eouipnuat', nicdictateiu pnintio nostro et medietati'in iaiii diete
errlesio. l't auteni verius erodntur et dili{<:cutius ab omnibus observeliir, nianns proprie i ii »eriptionis
sigiio roborntuiu nnuli nostri imprcssione subter'' iussimus sijrillari. lO
Sigmini doiniii Ardoini screnissinii (M.1 et iuvictissiiiii rcgis.
Cunilierttis ciuiocllarins ' vice l'ctfi Ciiniani opisco])! et arcliicaiircllarii ' rccd^^iiDvi.
Data \1I1. kal. ainil. aniiu doniiiiicc iiu'aniatinni^ iicuia^rsinio'' inillcsiino si-cuiulo.
hidictionc i|iiint;i ileciina. anno vero ilnniini Anlnini rci^is rcgnautc' [n-inm: actum
Castro Monti^io; feliciter amen. n
3.
Arduin bestätifft dem Clerus der Kirche zu Como die Klauseit, die Brücke
und die Grafschaft zu Chiavenna. Montiglio 1002 Man 25.
CoUectio priril. Cumanae ecclesiae des ]■!. Jh. /'. Vi' in dir Bihlioteca Amhro.siana zu
Mailami (B). — Cod. privil. Ciimavae ecclesiae tiiis dem Anfang des 7ß. Jh. p. 33 im so
bischöflichen Archiv zu Como (C).
Tatli Annali di Como 2, 819 aus C = Provana Sfudi crUici 365 v" 24, = Fossali in
Periodico della soc. Comense 3, 189 n" 44. — Stumpf Reg. 1843.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 2. — Die Grafschaft Chiavenna wird hier zuerst mit ver-
liehen und i.it von Heinrich II. nicht bestätigt worden, vgl. DH. IL 73; ihre Erwähnung a
in dem D. Karls des Gr. Mühlhacher Reg. 405 (397) beruht auf Interpolation. Über
die späteren die Grafschaft betreffenden Urkunden tcird bei dem D. Konrads II. Stumpf
Reg. 1906 zu handeln sein.
In nomine sanete et individuc tfinitatis. Afdoinus divina favcnte elemencia
rOX. Si sanetis ar rcuerabilibus Christo dicatis locis dcoquo servientibu» nostrc serenitati« inuiiils 80
coDferimus, per quod corum rcli^o siiblimetur, procul dubio erediinus aput omnipotcutcni douiiiiiiiii
undiqoc rcmunerari. Qiiocirca» omiiium sanctc dei eeelesic fidcliuni nostroruniquc presentium scilicet"
ae futurorum comperint iiidustria, quoniani Herta i-ej,'ina iiostra dilecta coniunx nostriqne
rcgni Consors pietntis nostre eelsifudineni pceiit, ut |iro sempitcrni retributoris aniore et salut»
aiiimc nostre oiiininni<|Ue |iareMtuin nostroruni sanete Cuniaiic ccelesie ^'■'■'(ri '"ui de cnrdiuc qiiamqiie 16
omnium sacerdotum eunrtonini vel'' elerirorum, eui fautore'' ilomino I'etrus vencr.indiis potitit'ex
precsRC videtur, clusas et pontctn Ct COinitatullini iuris • nostri de Clavcuua euni uuini rcdditu it
2. a) coniponet fi b) fehlt in C c) canzcllarius, archicauzellarii HC d) HC; vf/l. tlif
DD. 3r, e) regunle C.
8. [Bloch-. Seh walm) a) quocircha und «ilicot B b) BC^VU. (cgi. DD. 2, GIH X. c), »lall W
cuuctorumve; in du» DU. II. 7.5 (einer zweiten NU. der I'C'. unnereg D. 3) sind dieicr »nd die
Fehler der AVrfcn d. p. i hrrichtiijl, diiclt wiii/en wir angesichts der im Original ilfs />. 3 nach-
gewiesenen Versrhrn Crgl. dnseihsi S. r. ») keine Eniendalion c) C — DU. II, Ih; fautori
H Im: in VI', (riß. DD. 2, HIH \. dj; miigliclierweise stand auclt hier der Fehler im Original
des I). 3 und hat C nur eiinndierl ■"*
AUDl'lN 1002. 70:i
cxliibitionc Ct districtione, que iiii(|ue moilo nd piirtoiii • rei piililicu in<lo cxi|fi ot pxirc lololml,
d<'iiicr|i» i)('r|ictiiiilitei- iiuMüiilciKliim contirninro coiit'C'Jero ilif^iiiirriniir. yiioriiiii'' i|iiin riilniii |>r<iii|ii'xiniuM
pnHtiiliitioiii'iii, poi'iiiii*' iircriliiiH lilientcr ac'i|iiivviiiiii)i, eoiicoilfiitoH iili|iiu ruiiliriiiaiiloii iiiiii ilicto Hiiiict«
('iiiiiaiic occloüii' K'i'"l>'i '"■" ■'" finliii» ((iiaiiii|iio oiiiiiibiiH Nai'ur(lolil>iiii im^fatas iliinaH tri |imiiIi'iii
& l'oiiiitiltultlin de C'lavi'iina riiiii oiiiiii n'ilililii ct i-xliiliitinii« ot (lixtrictiitlK-, i'iiiii oiiiniliiiM, i|iii- ad
piililiciiiii cxiiidu soivi possiiiit, uiiiiiia in iiite|,'ruiii cuiiccdiiiiiii* et pcrduiiaiiiiiii at<|il<- coiiliniiniiiiia
codcin'' sanc'tc CiiiiiaiK' euclesiu g[r<-);i taiii do cnrdinci qnaiiKiiiu oiiiiiiliiiH Maccrdutiliiiii, iiiciit Imcrtcniiii
iiiri TQgn'i nostri iicrtiiifre visn mint, co vidclicot ordinc iit mipra taxatiM );rux «miete Ciimnno «celcaie
ceterii|iie siieeessores sui pntoKtnteiii liabeant ea» eliiHas et poiitein Colllitatlllltlll teuere p<i<iHidero »eu
10 i|iiici)iiid ox reddiliilioiiil)ii.s vel eeiiaiiiii>< faeere voliieriiil ad Iniideiii et liiinoreiii d<'i et xaiieli Aliiiiidii''
confoNsons perpetiialiti r t'aiii'iKliini r.\ nostia |>lriiis»inia aiictorilatv. Iiilx'iites i'TKu »aiietiniiin, ut
liosli'is ac filtili'i!« tpiiiporihti.s luilliis diix cdiiius aiit (|iiiHlilii't rci piiliüce pruciiralor iii'i|iie nlii|iia
iiia;r<ia parva<|iio pei'sc>iia eiiiiiscuiiii|iii' oi'diniH aiit di;,''i>>lat>'* ex prelaxati.i eliiHis et preliliatu |>oiile
i'Dlliitjltulllin ' iciisiini ' * ex liiis iilii[iiid siil)traliore vel niiiiiiliniiein faeere (|iiuque tempore preHiimat,
l& 8ed lieeat prcdieto gre^i sancto Ciiiiiaiie eeeleaic taiii de eardiiie i|iiaiiM|iie aliis oiiiiiiliiix'' 8iiii«|ne''
siieeessuriliiis ' qiii pro tempore fiieriiit iam i'ataa vlii.sn.s et poiitom l't COlllitatullIIll in integrum ad
siionim iisiim qnictc ct paeitico possidere, rcniotn omni piibliea excubia vel tociiis potextatis ini|uio-
tudine. Si vero, i|iiod minimo credimus, eontra biiiiis nostri preeepti statuta quisquam"' tcmerarinti ex-
titerit, »eiat se eumpositiirum aiiri puriiisimi libras eentuin, uiedictateui gialatio nontro et meilietatem
20 pretato grc-ii saneto Cuiiiano ccelesie. Qiiod ut vcrius ercdatur (ft dillgentius ab umnibuH observetiir,
manu propria annotatuni .siMJlli nostii iuipressiono iiiüsimuK sigillari.
Signum iloiniii Ardoini sereiüs.shni " (M.) ct invictissimi" rcgis.
Cunibertiis cancellariiis" vice Pctri ('uiiKini'' oiiisco])! et arcliicanccllarii" recofjnovit.
Data octavo kal. ajjrilis anno doiniiiiee iiicaniationi.s nonagcsiino'' iniiiesimo
iö S(.'cund(), indiftiono quinta dccinia, anno vero donini'' Ardoini Serenissimi regis regnantc
primo; aetum castro ^lontigio; teliciter.
4.
Arduin schenkt der bischUßichen Kirche zu Como seinen Antkeil an de?' Burg
Bellinzona. Moniiglio lo(rJ Mürz -Jö.
30 Colleclii) priril. Citmamte ecclesiae des 14. Jh. f. 3 in der Biblioteca Ambromuia zu
Mailand (B). — Cod. priiil. Cumanae ecclesiae au.i dem Anfang des 16. .Th. p. ~) im
bischöflichen Archiv zu Como (C).
Ughelli Ifalia sacra ed. I. 5, 281 am C zu 1092 als D. Heinrichs IT'. = ed. II. .5, 289
mit Verbesserungen aus C. — Tatli Annali di Como 2, 817 aus C = Provann Sttidi iritici
3-0 H6S n" 2S mit iud. V. — Stumpf Reg. 18-12.
Vgl. die Vorbemerkung zu D. 2.
In nomine sanete et individuc trinitatis. Ardoinus divina tavente dementia
rex. Notum sit omnibus tideiibus nostriis, quia iiiterventu Berte regiiie nostre
dilocte coniugis pro divino respectu et* rcmedio aninio nostre" et pro salute nostra
40 3. d) BC -FC', ICO aber zwei Petenten genannt sind e) BC^VU.; tgl. X. A f) BC ^
VU. (vgl. DD. 2, (JIS A'. h) -~= DU. II. 75 ^r) BC = VU. (vgl. DD. 2, 618 N. k), statt censu
h) Abondii C i) BC, statt coniitatulo censu ; cgi. censunii|ue der VU. (DD. 3, 618 X. k)
k) fehlt in C 1) I'C; sncerdoti>)U9 BC m) B, und so dürfte auch in der Cf. zu lesen sein,-
quisque C n) inv. et sei-. C o) canzellarius, arcliicanzellarii HC p) BC: vgl. die DD. 2. 4. .'>
45 q) dm B.
4. [ Bloch -Schwalm] a) die Worte et rem. anim. nostre fehlen hier in C, ico hinter rcgni (S. 701
Z. 1) ct pro rem. anim. nost. folgt
.■!l,
if
704 KAlSi: KrUHrNDK X.
et propagationo rcgni* nostri'' dedinuis in iutcgruiii rt in inT|)etiuiin sancto Abondio
(ininein illaiii partiMn tle castro lierizona', quo ad imstrain publk-ani'' pertimiit tarn
intus ipiani loris, i-uni onniiluis appcndiriis suis, cum niercatis toloncis scrvis ot au-
i'illis aldionis et aldialms, cum umnilms pid)licis rcdditibus i't functiniiibiis, cum ipsa
quiKpu- prirta ipii' judilico usui iiactcnus dcscrvivit, ut libcrc sccure (piicte pacitiee 6
cum «mini potestate et Petrus C'umanus i'piscopus jirn iiitejjritate sue fidoi et puritato
servioii et onines sui successores babcant tencant et (piicipiid eorum voluntas deerc-
verit ad eidtum divinum iatiant, <piia prcdietum eastrum Hcri/.ona luni unmibus (pio
ad iUud aut intus aut t'oris pertinuerunt a nostni iure et dominio et ab nnnii j)id)lica
repotieione in ins et (bmiiniuin saneti Abondii omnimt transtudimus dedimus <l(iiiavinuis, lo
tit absijne pubHeo respeetu et sini' umiii iiul)lica' impiictaiidue '' oinnia supra scripta
IMTtinentia cum scrvis et aneillis ita tencant iuilicenl et urdinent sieut cetera idc:
que ante eeiitum annos eeciesia saneti Alinndii acpiisivit et tenuit. Decet enim |etj
rejjno nostro est increinentum dv liiis quc dcus dcdit dco dare et ei liouDrem retribuere,
qui gratis hnnorat et a quo onniis honur procedit. Quod ergo deo damus, de suo est, i»
et quod eins sanctis confcrimus. dei (bmo et sanetorum ])recibus rcccpimus. Honoronnis
ergo sanctos, ditemus loca sanetorum. ut ipsos apud diiiin adiutores liab<'ainus et iiiter-
cessores. Per hoc enim predecessores nostri deo niulliun^ placiu ruiit: pi r Imc et nos
s|ierannis et vite saUitein et regni augmentum et pacis ]iros|)eritatis(pie Imnoreni.
Iul>ennis igitur, ut nnllus dux nuircbio conies vicecomes, nulhis Latinus, nidlus Ten- 20
tonicus, nnlbi regni nostri nuigua vei parva persona deinceps de predicto Castro IJerizona
aut de aliqua eins pcrtinentia aut intus aut ioris tilln in'' temj)ore per aliquod in-
geniiim se intromittere audeat nee unipiam ecelesiam saneti Abondii inde disvestire
presumat aut Petrum nostrum fidelissinnnn eiiiscopuni Cuinanum ' aut ulhim eins
succcssorem inde inquietar<' nmlcstai-e'^ aut j)er ullinii jilarituni l'ati;;are contendat '. ä6
Si quis autem fccerit, mille libras eoctissinn auri componat, medictatcm nobis et saneto
Abonilio aiteram, et boe preceptuni onniibus temporibus in stia nianeat iirmitatc. (^Miod
ut credatur verius, conservetur diligentius, lidc pn'cejjtum scrilii iussinms, manu nostra
tirmavinuis'" et nostro sigilb) insigniri precepinuis.
Signum doniini Ardoini Serenissimi (M.t et in\ ictissimi regis. 30
Cunibertus" cancellarius" vice Petri Cumani episeopi et arcbicanceiiarii" recognovit.
Data octavo kal. a])rilis anno dominicc incaniationis nonagesinni '' millcsimo
secundo, indictione quinta decima, ann(j vero domini Arduini regis regnante primu;
actum Castro Montigio; fcliciter anuii.
i). 96
Aiduin schenkt der hischüßlchen Kirche zu Lodi das Flussgold [der Adda]
im Gebiet von Cavenago und Galgagnano. — 1002 .
Abschrift des l'.i. Jh. im bisrliöflivhcn Archiv zu Lodi (B).
Vghelii Ilalia Sacra ed. I. 4,901 aus Abschrift von B mit a. ino. millosimo secundo, in-
dict. XV = ed. II. 4, am = Endler De Ardoino 2ö, = Zaccaria Land, epi.ic. .w/c.v 118 40
4. b) n -^ yi'. DU. II. 74: ffhlt in C ri Hirizi.iia C A) BC --= NU.; es ucheinl elwn polc-
statcm inln- )iiirtein zu fthlr», doch r,/!. nhen S. 114 X. h, .''5 N. 0 o) ß ^ yU.; omni iillft
iinjuictutiuiie iiulilica oinnia C f) XU.; fehlt in HC g) ß hier und in XL'.; multuni deo ''
hier unil in XII. (rgl. olirn S. !I4 X.d) lii fehlt in C i) C - .Vf.; rmnanum rpiacopum li
k) moUi-stari.- H 1) H -^ XU.; contendat el prcsuniat C m) C — XU.; tirmamus B 16
n) CumlifrtuH HC o) cnnzellarius, arcliicanzellarii HC p) BC; vgl. die DD. 'J, 3. 5.
AKDi'ix inn2. 705
mit Lesartni aus li, = (^folosxO Mimiurie ddla ciltä tU Lodi (Lotli 1776) 1, 163 mit
Zusatz aus li, ^= Leibniz Ann. S.8ä6, = (])c Arnjeli und Tiniolitli) Lodi (Mailand 1877)
28 juit Ai-ndi-ninyi-n muh li mit iiidict. XII. — Casliylione in Tisauro IM rt-gno d' Ilalia
epitame ed. IL, annot. III Unirlt.sliUk aus Abschrift = ed. HI. 558. — DD. com. Val-
6 pergine Bd. 1 aus Ahschii/'l ron li mit iiulict. XV = l'rovana Sludi rriliri H62 n' 22. —
Yiynati CD. Laud. 1, 12 n" -JT aus li mit indiit. XII. — Stumpf Reg. 1845.
Das D. 5 ist, wie nach der Überein.ilimmuny des Esehatukolls angenommen werden darf,
von dem yleirlien Mann wie die DD. 2 — 4 ge.tchrielien. vgl. die Vorbemerkung zu 1). 2:
mangels anderer .inhaltxjmnkle haben wir es daher hier eingereiht. — Die Drucke Ughelli'n
10 und der Diplomala comilum Valpergiae gehen nach den Ausführungen von Hollzmnnn
iV. Archiv 2.'>, 47.'t f. auf eine gemein.^ame Quelle, eine Sammlung von echten und ge-
fälschten Arduinurkunden des 17. Jh. zurück, deren Verfertiger alter das D. 5 nur aus
derselben, am rechten wie am linken Rande und unten mehr als oben verstümmelten .ib-
Schrift kannte, die auch wir noch besitzen. Die Ergtinzungsversuche, die der Verfertiger
15 der Sammlung vornahm — i« der Quelle des Druckes der DD. com. Valp. in ausgedehnlerem
Umfang als in der Abschrift, die Vghelli vorlag — sind vielfach nachwei.sbar falsch und
haben für uns keinerlei Werlh ; denn auch die N. Archiv 25, 464 (463 N. 4) noch aLs
miiglich hingestellte Annahme, rfn.w im 17. .Jh. an einigen Stellen noch etwas mehr als jetzt
von B habe gelesen werden können, kann bei nochmaliger Erwägung der Sachlage nicht auf-
*o recht erhalten werden. So waren wir für den Vergeh, unserer-^eils die Jjücken au.szu-
füllen, lediglich auf Berücksichtigung ihres Umfanges, des Sinnes und des tcohl von dem
gleichen Notar geschriebenen und verfassten D. 4 angewiesen; tcir miissten, wo diese An-
haltspunkte versagten, ganz auf Ergänzungen verzichten, können aber auch im übrigen nur
hoffen, icenigstens annähernd das richtige getroffen zu haben.
sb [In nomine sanctje" et indivifluc'' trinitatis. Arduinus <^ratia dci rex. Si qui.s
sucursu pauperum et subventione celesiarum sacris et lumorabilibiis locis ali[quid de
suo dederit, plaeebit] "^ deo et, quod raaximum est, vitani possidebit eternam. Ideoque
Omnibus sanete dei eelesie nostrisque fidclibus'' preseutibus " scilicet atque fnturis
notti[m e.sse volumus, Bertam reginam nostrjam' videlicet dilectis.simam^ coniugcni
30 nostram adiisse elementiam dei)recantom, quatenus ob amorem dei et no.strarum paritcr
remed[ium animarnm nostrorumque parentum et] filionim per nostri precepti paginam
conccdereniiis cpiscopatui Laiulensi , nbi Andreas venerabilis epi.scopus presulatur.
omneni redditum auri, quod [in ripis flnniinis Adue levatur]'' in toto continio castei-
lorum Cauenaci et Galgagnani, qui redditus pertinere vidcntur camcre nostre. Kos
S5 auteni paupertatem prefate ecle.<ie L[auden.sis] ' [co]nsiderantes iuxta
prclibate Berte regine dilectissime "^ coniugis preces atque voiuntates per hanc nostri
precepti paginam, prout iuste ac leg[aliter possumus, omnem redditum auri, quod]'
in sxxpra scriptis ripis levatur, per tota confinia predictorum castelloruni cum omni
districtione ordinatione ac defensione" de nostro reg[ali iure et dominio predicto
40 episcupatuij" Laudensi concedimus donamus et perhemnis" temporibu.s habendum
5. [Bloch] a) wJer unsere Ergänzungen der Lücken in B rgl. die Yorliemerkunq b) insepara-
billiä B ci egi. in D. 4 quod ergo deo dainus, de suo est und per hoc enim preilecessores
nostri deo multura placuerunt d) fidellibus B e) prescentibus B 0 rijl. in T). 4 iiiter-
ventu Berte rejrino nostre dilecte coniu;ri9 p) dilectisiinam B h) dagji hier ron den ripae
46 eines Flusses die Hede gewesen sein mu.is, ergiebt sich tum Z. HS in supra scriptis ripis levatur; der
Lage der beiden genannten Orte zufolge kann nur an die .idda geilacht irerden ii zu einer auch
nur einigermassen begründeten iceileren Ergänzung der Lücke fehlen ausreichende .Anhaltspunkte;
dem Sinn nach könnte an inisericorditer et pio afTectu intuentes atque oder ähnliehej< gedactU
irerden k) dulcissinie B 1) «. oben Z. HH ni) detleusione B n) der erste Tlteil der
60 Ergänzung ist sehr unsicher; doch rgl. in D. 4 A nostro iure et domiaio o) B
Kaiiierarkanden III. "9
706 K A 1 S K K r l{ K r N n k x.
larjriiiiiir, ciinctonim*' reguin oimiiuinque honiinuni contradictionc [tliininoratioiK' atqne
niolestatioiu' roinota. Et si qiiijs'' contra haue nustri prt'copti (loiuitloiuMii insiirgore
aiit contrain» temptavt'rit, ctcrue se gflionne vincMiKt ' ligatum "
violaverit, nmncosos mille, uu-tlietatem eamere iiostrc et uiediotntem prcdietc eolcsie
Laudcnsi, dabit et 8ol[vet]' |lioo nojsti'imi iircci'iitmn 6
si-riborc nostroquc sigillo iiissiinus insigiiiri.
(Signum domui]" Ardnini serenisshni (M.) et iuvictissinii regis.
[Cunibertus canjcellarius' vice l'etri Cumani episcopi et archicancelliuii* lecdgiiDvit.
[Data]" .... [a]nn<t (bmiiniee incarnationis nonagesimo"' niillesinio seciuido,
indictione XV ^, anno vem d'Hiiini Arduini .serenissimi et iiivictissimi regi-s regnante lo
prinio>" ....
6.
Arduin bestätigt seinem Kanzler Cunibert, l'vopst von VerceUi, den Ilof Desana
und verleiht ihm für diesen Ilof und ein Gebiet von einei- Miglie ringsum
die Immunität, alle öffentlichen Einkünfte tnid die Befugnisse eines Königs- is
boten. — — — — .
Originaldiplom im Airhiv des Grafen von Vatperga auf Schloss Masino bei Ivrea (A). —
Abschrift vom J. 1780 ebenda (B).
Guichcnon Bibl. Sebuxiana ed. I. 407 »i" 90 unvoUsflindig aus Abschrift mit a. ine. 1003
= Endler De Ardoino 38 mit a. ine. 1008, = GuicJwnon in Ho/fmanti Nova Coli. H22 so
n" 90, = DD. com. Vulpergiae Bd. 1 (zweiter Abdruck), = Guichenon Bibl. Sebusiana
ed. IL 127 n" 90. — Castiglione in Tesauro Del regno d'Italia epitome ed. IL, annul. I'.i2
Bruchstück au.1 Abschrift = ed. III. 604. — DD. com. Valpergiae Bd. 1 (ertiter .Ibdruck)
aus Abschrift. — - Mon. patriae (hart. 1, 356 n" 207 aus einem zweiten Exemplar von B
zu 1003 = Provana Stiidi critici 371 n" 27. — Stumpf Reg. 1847 zu 1003. n
Verfasst und geschrieben von demselben Mann, der die DD. 0. HL tOS, A.8 verfasst und
ge.'ich rieben und das DA. 10 verfa.tst hat, und in dem wir irohl einen dem Markgrafen
Odclrich Manfred von Turin nahe stehenden Cleriker erkennen dürfen; vgl. Holtzmann in
y. Archiv 25, 460 ff. Dieser hat das DO. IL 256 für Lodi als Vorlage benutzt, das der
Bitchof von Lodi, als er das DA. 5 erwirkte, mit an den Hof Arduins genommen haben so
wird; vielleicht hat er eine Bestätigung desselben erhalten oder wenigstens erbeten. Wir
haben darum die Urkunde für Cunibert hinter D.i. 5 eingereiht. — Als B im Jahre
1780 durch den sardini.schen Unterarchivar Marino und den Archivsecretär Franchi her-
gestellt wurde, war A bereits an mehreren Stellen, insbesondere in den letzten Schrift-
zeilen, verstümmelt ; wahrscheinlich damals ist dann weiter, um die vcrblasste Schrift auf- ss
zufrischen, Reagenztinctur angeicandt worden, die das Pergament an vielen Stellen so
geschwärzt hat, dass jetzt nichts mehr zu lesen ist. Wir haben uns daher für die Her-
ö. p) conctorum li t\) tier Wortlaut den crKten Theih der Krg/imiin<i ist unsicher r) vinculln B
») irrlrhe I >rohunqit\ liier norb iirfoli/t sind, läniit nicli ebennoirenifi erralhen wie der Wortlaut den
Anfani/K den mit violaverit srlilienKriidcn Vordenmlzen t) da der Anfantj der Corrnboratin, dessen 40
Wortlaut zu errathen iiirht nwr/lich ist, zur Ausfüllunt) der Lücke, die hier bejieulmil grosser als
in dm anderen Schriftzeilen ist, kaum ausreichen würde, maij sich wie in ]>. 4 an die Poen-
formel der Satz et lioc preci'ptum omnilms tcinporiliiis in »ua inaiicat firmitate oder etwas
Ähnliche* angeschlossen haben u) die Krgi'inzungen des Kschatoholls nach den />/). ii — 4
vj ... z<;lariii8, archicariüolurii II w) H, rgl. die Ult. ü -4 x) XII Ii, verbessert nach den <»
lfl>, 2 — 4; im Original war wohl wie in />. 7 XL' geschrieben, vgl. y. Archiv 25, 4G4 S.2
y) dahinter fehlt wohl noch actum und der Ausstellungsort.
AU Drix 1002. 707
Stellung des Textes vielfnrh an Ji halten müssen, die Lücken von B aber dem Sinne nnrli
unter Beriirk.tivhtiijiin;/ der noch rorliiindenen Sihrifireste, der idjriijni I>1). desselben Ver-
fassers und des DO. U. möH auszufüllen lersuelit.
(('.) S lu niiinino sanctac et iiulividiiac triiiitatis. Ilariloiiiliis* diviiia'' favontc''
6 misoricordia rex. Si'' nostroruin'"] ^ tidcliuin |ictiricmil»|iis adscnsiiiii prai-beiiuiK, de-
voc'iorcs eo.s fore nostrac Hdclitatis ubscMjiiii) iniiiiiiie titubaiiiiis-'. ld|i-irco noverit
[oniiiiiiin fidcliuin sanctae dei] aecelesiao ii<>!tti'iiriiiii(|iie prcsentiiim ac fiitiiroi-[iiur' Holertia,
([ualitiT iiitcrvf'iitu ac pcticiono IJertao diloeti.ssi|inao nrnsurtis roj^iii [imstri per lioc
iiDstium praocepjtuiii, prout iusto et logalitcr |)i)ssuiiins, contiriiiaiidn corr<dior|aiiiuH et
10 cMuitirinaiiius Cuniberto Vercel|lcnsis ccclcsiar ipn'])i>sito [atquc nostri canccilario curtcin]
Dcsianain silii iure |)n)prictarii> portinenti;m '' i-iun castrn [et| rapi'llaiii ihidi-iii con«i-
stiMitciii ' Ulla cum luausis tcrris vinois jiratis jiascuis silvis [mi)leiidiiiis acpiis acpin-
runique] decursibiis piscariis cpmiiil)us(|ui' (pn; ilici vel iioniinari possunt ad ipsain
cortcm aspicientibus in integrum. Verum ctiani ciniccilimus atfpio diinamiis ipsi prelato
15 Cuniberto omne jmblicuni destrictum mercata"-' teloneum'' atquo sagunmm ' curaturas'
omnonKiuC-' publicam ri'iUiibitinncm. <[uain infra Dosianani villam i)ars publica cxigere''
aut spcrare po[tuerat] aut dett'oris ' iuxta ipsam villam usipic a<l nimm niilliarium in
circuitu, de comitatu Ucrcellensi bactenus pcrtiiientem. statucntcs, onmes fpierelas et
inti'ntioncs <>niniu[in lii)niinuni| in i))sa villa dej;entiuni et liabitantium ut ipsc (Junibcrtus
»0 nostri cancellarius suique liercdes aut cuicumque ipse dederit nostri esistentes ' inissi
ita dit'tiniant logaliter, [tamquam]' s[i n]os<tfri] ' comiti.s palatii ibi adeset ' prescntia.
Predictum igitur destrictum omncmque publicam funccionem Dcsianae villae, sicut'"
superius decl[aratinn° est, de regni nostri iure et dominio in" prae]fati Cunibcrti ius et
dominium omnino transfundimus ac delegamus, ut ipse suique heredes [vel quibus-
25 cumquo ipse"' dederit'', habeant" tenc]ant'' fir[m]iterquc possideant iure perpetuo atque
omnium homiuum contradiccionc rcniota. Prccipientes igitur regali iubemus potest[atc,
ut nullnsjr archiepiscopus episcopus «lux niarcbio comcs vicecomes nullaque nostri
regni [magna parvaque persona iam dictum | Cuiiibortum prepositum suosque heredes
vel eos [quibus dederit]'' de prelibatae villae destricto teloneo curatura sagumo ' vel
ao de Omnibus [quae dici vel nomijnari'= p[o]ssunt ad nostrae ' regiae ' potestatis ' iure
pertinentibus usque ad unum miliarium in circuitu inquietare molestare vel disvestire
presum[at''. Si*' quis*»] igitur huius nostri'' precepti statutum aliquando infringere
con[atus]* fuerit, seiat se eonipositurum auri optimi libras niille, mcdietatem camcrae
nostrae et medietatem iam diclo Cuniberto preposito et nostri cancellario ciusque
35 h[eredibus]<'. Qnod ut verius credatur diligentiusque ab omnibus observctur, manu
6. [Bresslau] a) diene und die folgenden, rielfach durch Buclmta/tenrtJile in A bestätigten Er-
gänzungen, soiceit nicht anders benicrht, nach D b) Lücke auch in B; ergänzt nach den
DD. 0. III. 40S, A. 8 c) Lücke auch in B: ergänzt nadi den I>D. 0. III. 40s, A. 10
d) futurorum noverit sol. B: möglicherweise war aber auch im Original noverit an dieser
10 .'stelle rersehentlich wiederholt e) über pro|)ri(itario pertinentem iwi einer Hand wohl noch
de.« 11. Jh.: pauem et sal f) Ahhürzungszeichen über cousistente fehlt oder ist wenigstetis
nicht mehr zu erkenneit g) über mercata wie gleich darauf ül>er ciiraturaa omnemqiie und
sonst noch mehrfach Ra.iur, indem offenbar sjwtere Glo-tsen eon der Art der in X. e angefühi-ten
getilgt sind h) zuerst telloneiim, dann ein 1 ausradiert i) A k) i über der Zeile
45 nachgetragen I) Lücke in B, ergänzt nach DO. II. ä-'iC; nur ein Theil des s und das Ab-
kürzungszeichen lon nri ■■find noch sichtbar m) oder rielleicht sicuti, doch ist das letzte i nicht
sicher zu erkennen n) declaratum est — in ergänzt nach DO. II. '^50 ; in A ist cor der
Lücke nur decl oder ded lesbar, in B diciinus ergänzt, dann Lücke bis prael'ati o) Lücke auch
in B, ergänzt nach D. 8 und DO. II. ^5Ö p) dem Sinne nach ergänzt, rgl. DO. III. 40S ;
50 fehlt auch in B q) quilius de ... ß r) Abkürzungszeichen über nri fehlt oder ixt wenigstens
nicht mehr zu erkennen s) cou deutlich zu erkennen, so (/«••<•■< die Ergänzung sicher ist;
audeat B
89*
708 KAISElUKKrNDKN.
propria presentein pjiginam eontirmantes siglUi nostri iiuprossione inforius iussimus
»igillari.
I Signum doiiini Hardoini sercnissiiui (M.) et invictissiini regis. ^
I [Cunibcrtujs ' [cancc]ll[ar]ius ' vice Petri L'uuaiii ' episcopi et arcliifaiu'cllaiii
rci'ognovit. jj (Sl. n.)» 6
7.
Anhiin hestölKjt dem Sah-citorkloste?' zu Lucca die namentlich aiifgeführten
lUsitzungen und das Wahlrecht. Paria 1002 Ani/iisi -2:2.
VerstiiiiiniellfS Origi)uildiplom im k. Slaal.'^arrhiv zu Luvca (A). — CD. Litcensis, cod. 87
aus dem IS. Jh., n° 4 in der k. Bibliothek da.telbst (D). lo
Fiorentini Memorie di Matilda ed. I. 9 cit. mit indict. XII. — Zaccavia Itei- litierarium
per Ilaliain (Venedig 1762) 42 Fragm. aus A mit indict. XIII. — Barsocchini in Memorie
di Lucca 5°, 650 n° 1779 nach Abschrift Fiorentini's aus A mit indict. XII (F). — Pro-
vana Studi critici 368 n" 26 aus AD mit indict. XII. — Stumpf lieg. 18-14.
Unmittelbar nach DO. I. 266 von einem unbekannten Schreiber geschrieben; vgl. Holtzmann i6
t« A'. Archiv 25, 465.
[(C.)* In niiniine s:uict(,' et individuc trinitatis. Ardoinii.s'' diviiia favcnte de-
mentia rex. Oniniuni fidelium sanctf dei eeclesiy nostrorumqiie prjsentium sciliupt et Inturoniiii
noverit universitas, Rert.tni nostram dilcctissimnm coiiiug-ein iiostry cclsitudinis exoinsse clemcntiiuii,
quateniis pro dci nniore aniiiianinique iiostrariim remedio Adelpergani'' abbatissnm cum iiiduaclialxis 20
in monaüterio doniini et Salvatoris qui dicitur]'' Prisciano dciiiii'" militautibus f in iisiiin |it sumptum
in FIcxo manentcs quinqiie, in Tcinpaniano unum, in Turie qniinme et sundriiim uuum, in CastagnuloK
mancntes octo ciim doninicato, salina]s onines, que ad ipsum pcrtineiit monaster[ium, cnfafrio dmiini-
cato in FIcxo, terras et vineas * cum omnibiis'', qiiy ad ipsuni per^tinct"' nionasteiitiin, et alias
pccias de te[rra ', qu^ sunt propc Flexuui, et olivjetuui, quod ilii peitinet, in l'etrulio mauontiMu u|nuiu, 25
in Vncnle'' pctias de vineas' dnas, a Capiugrnano manentcs trcs. in Sal]tMdo manentcs <iiiinquc et
unam peciam de vinenni" et unum sundrium'" domiiicatuui, in Fraca inaucutes iptattuor, in Pr[iscia
nianentes decem cum tcrris et vineis doninicatis, in Kotta ecciesiam unnm] cum massariciis tribus et
cum terris et vineis domnicatis, in Pacanico manentem uuum, pctia.s de prato tres in loc[o qui dicitnr
Pctronaco et alias petias de prato quatuor, in Tassig^nauo " massarium] unum, in Petrignano massarios so
quattiior, in Puliciano massarium unum, sorteni unam in Massa, in Quiesa mnssario" (unum, a Caprilel'
massarium unum — per nostri prycepti paginani dcmaic toiiced]crc confirmare et corroboraio digna-
remur. Cuius peticionibus aiires accomodantes pro dei aniorc anim|arumque nostrarum'i remedio prf-
nominatis monacabus'' in prffato mouastcrio dom]ini .Salvatoris cpii l'risciano dicitur pro tempore
dcum*" militantibus in usuni et sumptum iu Flexo manentcs quinque, in Tcmpania|no iiniiui. iu 'l'urre 36
quinquc et' snndrium unum, in Castagnnio manentcs octo] cum doninicato, saliiias omiii's, que' ad
C. t) Lücke auch in B u) ob die Datierung abgeschnitten int oder nie vorhanden war, ist nicht
sicher zu entscheiden, doch ist das letztere irahrscheinlicher; sie fehlt auch in B, und es dürfte
daher auch das ron Guichenon gebotene Datum anno incarnat. dorninicao 100.'J wohl nur
Conjectur sein. ^U
7. [Lascbitzer-Bloch] a) + /',• fehlt in I> h) Arduinus F c) D; Adalpergam F; der Accusativ
steht, irie in der VU. der Nominatir, für den Datif d) diese und die folgemlen Ergänzungen
aus I>F e) A () militntilius, o/inc Ahhiirzungiizeichen, A g) F -^ VU.; Castajfnolo I)
h> orto F i) terras F k; /'': Uaccule IT.; N'cbulo I) I) F, vgl. S. 70'.) '/,. H; vineis D
m) «udrium, ohne Ahkiirzungszeichen, A n) Tassiniano F o) A: vgl. S. 70'.) X. S p) fehlt \b
in D, >ro eine Lücke angedeutet ist q) nostrarumquc animarum F rl /''; nionachabus Vi'.;
monialibus D t) et in sundr. D t) omnesq. A
ARDUIN 1Ü03. 709
ipsiMii |ii'i'tiiii>iit maimMtoriiiiii, cat'a^in (loiiiiiit-nto in Flvxu, tcrraii ot viiipnx in Kli-xji> i-imi ninniliiiH,
um; «d ipsuni pertiiict" nioiinstoriuin, et nlin» petiaH de tfirra, <i|m' «iint propc FIcxiiin*, et olivi'tiiiii,
i|u<i<l ihi piTtlnct, de l'etriitio iiianentrni nniiiii, in rneuln pecias de vineaH'' dnnH, |ji C'apra^nano ^^
nianiiites tre.s, in Saltndo" nianontes> <|uin<|iie rt nnain ' petiani'' de vijnea et unnni Handrinin" donini-
6 eatiiMi, in Krara nianentes <|iiattni>r in l'iseia ninnenles X [cnni terriH et vineiH d<ininieatii4, in Kotia
ec'clesiani iinain ciini iiiassaricii.s" trilinsj et enni terrix et vineis doninieiitiü, in l'aeanico miinenteni
nnnni, pecias de prato tre» in loeu i|ui [dieitnr l'etronaeeo et alias pctins de pratu (|uatuor, in
Tassi^nano" ninüüajrio'' ununi, in I'etrig-nano inansarius quattnor, in I'ulieiano inaxMarinin ununi, surtom
unani in M[n.ssn, in Quicsa niassarinni nnnni, a C'aprile nia.süariniii unnin, prunt iuHtc et Icgulijtcr
10 po.ssnnms, per lioc nostrnni pre>'e|itnni donanins eonccdinina eonfirnianins et corrobornniu», nna c[nm
casis sediniinilin.s'' terris vineis jiratis paseiiis'' niuntihn.s vallilins'' aiinis*^ a(|na]ninii|ue dcrnrNilin«
niolendinis piüeneinnibiis servix et nneilli.s aldis et aldiabns oninilms relms niuliililinn [et iniinoliilibng,
t'uiii oiiuiil)iis ;ul |in;iinmiiiiitain'^ abbatissain" pertiiientibiis in intcgrujin. Insuper eciam
coiic'oiliimis et (.•oiitiniuiimis per liaiu''' nostri pri'cepti paf^iiiaiii atipic iiiviiilal>ilfm
16 aue[tontateiu ', ut, quaiulo quitk'iu'' abbatissa' de i[).s<) iuoiia].sturio ex hac luee nii<;ra-
verit, qualcm dignioreni ac lueliorcni iiobisque fideleiu inter se ipsa congregratio'" clegcre'"
v[oluorit abbatissam ", licentiaiii habeat" eligendi] ac faciendi abbatissam, eam™ scilicot
ratione <|natinns nionacliae in iani dlcto nionasterio pro tempore dco niil[itantes pro nobis atqiie
succcssoribnsi' nostrisi' domini miserieordiani] exoraro valeant. l'recipientes itacpie
20 iubemus'i, nf nulhis dux niarclii" aichiepiscopns episcopiis comes vicecomes vel aliqna
r[egni luistri magna parvaijuc persona pr^dicto inonasterio] de iain noniinatis rebus
disvcstire iiiquietare vel (linuni)rarc audeat. Si ([uis autem Iniins nostri p[recepti] " viol[ator
cxtiterit', seiat se eompdsitnruni auri nptinii libras] eiutiun. nicdictati m kainer^' nostre et medietatem
abbatisse atque monachabus in supra dicto monast[erio) * denni'" nii[litantibus. Qnod ut vcriu»
25 eredatnr dilij^entiiis ([ uc " ab oninibus] obsei-vetiir, manibns propriis subter firmaviniUS et SlgUU
nostri impressione^' inferius cum"" sigillari [iussimus.]
p Signum donini Anbiini (M.) regis. §
l\ Cunibertus caneellarius vice Petri Cuniaui episcoj)! et arcliieancellarii reco-
gnovit. g (SI. D.)
30 D[ata" XI. kalend. .septenibris anno dominico inearnatio]nis niillcsimo II, indie-
tione XI', anno vero doiniii .\rdoini re^is prinio: .-letuni [Pajiiy: in dei nomine felieiter
amen.j
8.
Arduin schenkt dem Diacon von Ivrea Tedevert den Hof Orco und das
35 Chiusellathal. Pavia 1003 — — .
Verstümmeltes Originaldiphm im k. Staatsarchiv zu Turin (A).
7. u) D, Ff/l. S. 708 Z. '2i; pertinent F v) u (in der Gestalt von v) corr. aiiti o w) Capru-
pnano F x) VU.; Saltuclo D; Saltucclo F; vgl. S. 708 Z. 26, wo DF dm gleichen Fehler
aiifiieisen y) VU.; mansos DF z) una pctia F a) F = VU.; massariis D li) . . . rio A,
40 rgl. S.70S Z.Sl c) sed oniiuilius Z) di pasturis ß e) vallis 7^ f) a(mal>us Z> gl pre-
nominata abb. F h) hac, ohne Ablcürzuni/s:eichen, A i) inviolaliili auctoritate DF
k) iiuandocunii|ue /) li ahliatissam D m) A n) abbatissa F o) habeant F p) suc-
cessorum nostrorum D n) über der Zeile nachgetragen in A r) davor ein i in A, das
wohl iirnpriinglich den Anfang von iubemus dar.-:tellen nollte, dann a/>er, nachdem die Auslassung
45 dieae.i Worts von dem Schreiber benierht und nachgeholt war (vgl. die vorige Note), zu tilgen
vergessen wurde s) I'f'.; fehlt in DF, wo eine Lücke angcleutet ist t) fehlt in F u) dili-
genterque F; et diligencius VU. v) inipressionc A w) der obere Strich des d noch sichtbar;
acta DF.
710 K A isr. i;r üktn i>i: n.
Ughflli llalia saaa tii. 1. 4, 1493 ans Ahsclirifl 00 = cd. 11. 4, lü6S = Endter De
Ardoino 27. — Casliglione in Tesauro Del regtio d'Italia epitome ed. II., annot. 118 Bruch-
stück aus Abuchrift = ed. III. 567. — DD. com. Vnipcrgiae Bd. 1 aus Abschrift ^ Provanu
Studi critii-i 372 n' 28. — Mon. patriae chart. 1, 335 ti' 20li aus Aa. — Stumpf Reg. 184i!.
Cln-r den Schreiher und Verfn.iser vgl. die Vorbemerkung zu DA. 6; die Recognitionszeilv t,
hat vieUeicht der Kanzler selbxl ge.ichrieben . vgl. Holtzmann in N. Archiv 23, 4(>0 N. 4. —
Über den Zusammenhang mit dem DH. II. 389 vgl. ebenda 462. — Die Urkunde i.it
icahrscheinlich im ,T. 1(K)~, als durch das DH. IT. 132 der Huf Orco und das (Viiusillathnl
an Leo von Vercelli zurückgegeben wurden (vgl. Dnrmsl/idler lieichsgut in der Ltimlmrdei
und Piemont 207), dieson au.igeliefert wurden : jedenfalls befand sie sich, wie eine Dorsiial- lo
iiotiz des 13. Jh. lehrt, damals im Besitz des Domcapitels von Vercelli, wo sie zum Ein-
band einer Heiligenleben enthaltenden Handschrift verwandt wurde; zweifellos zu diesem
Behuf wurde der ganze linke Band der Urkunde und ebenso oben rechts ein Streifen ab-
geschnitten. Von diT Handschrift wurde sie dann, wie wir aus einer anderen Dorsual-
notiz erfahren, im .T. 1611 abgelöst, um ad etornani rei moinoriam et oh piilcerrimam i6
autiquitatem aufbewahrt zu werden. Am Ende des 18. .Jh. befand sie sich in Turin:
1783 ist dort eine Abschrift angefertigt, die jetzt im Capitelsarchiv zu Ivrea bniihl. Du
demnach das D. .tchon vor der Zeit der er.'ilen Drucke seine jetzige Gestalt erhallen hat,
haben deren Ergänzungen für uns nur den Werfh von Conjecturen, und wir konnten uns
für unseren eigenen Versuch, die Lücken auszufüllen, lediglich an den Sinn, an das DH. go
//. 389 und an die bei D. 6 angeführten DD. de.iselben Verfas>iers halten.
I [In niiinine sanctae ot injdividuae" trinitatis. Ardoimis divin.i l'avciitc gratia
invictissiimis rcx. Si adcuntibus digne postulata largiinur, precipue convenit, ut
Ti[ost]rac dilcetissiniae § [coniugis atqiio consortis rogiii nostri IJertae pojstulationibu.s''
libeiitis.siine acliiiemur. (^uocirca oniiiimn fidcliuiii sanctae dei aocclesiac nostroruinque »6
pres^ntium ■■ ac futurnnun niiv(u-it industria, qualiter interventu |ac iiotitione nostrac
dilcetissiniae]'' foniiigis Ik-rtac et IV'tri pontitieis Cumani n(isti'i<nie ])restantissinii "
fidelis Tedeuertn sanctae lpi)riensis aceclosiae diacono conccdinius et d(jnanms enrtem
de Orco plurium . . . ., [quae olini Oortis]*^ regia nominabatiir*f, nunc vero ab loci
illius incolis sancti Georgii castnnn apcllatur, in enniitatu videiicet Iporiensi reiacenteni, so
et vallcni etiani supra nionteni quae Cliuis dicitur'' cideni Tedeuerto
Icvit^' siniiliter larginiur cum onniibus iliarum pcrtinentiis et adiacenciis, scilicet cum
castellis j)hiriniis capcllis villis ninntibus alpibus vallilius |pratisj' pasctds
silvis astallarcis'' castenetis rijus rupinis j)aludibus aquis acpiaruniqui^ decursiljus ter-
niinis aeccssioniljus forestibus in predicto cuniitatu ' CDUsistentibus ncc non etiani s6
[scrvis et ancjillis'" aldinnis et aldianis oinnibusquc rebus nii)l)ilibus et in-
tnnbilibus in integrum. Insuper tribuimus su{)ra dicto Icvitae Tedeuerti) omiie destrictuin
niercata teloneuni curaturam . . . [cum onniibus publicisj" reddibieionibus ad candcm
cortem vel ad prefatas vallcs pertincntibus et de nostro iure ac dominio in eins ius
et dominium tiansfundimus ac delcgamus, co videlicet [ordine ut i})se vel quibus- 40
cumque ipscj" dederit aut pnqiriitarii iui'is inde eartani focei-jt, babeant tcneant
8. [Bloch] a) erf/iinzi nuch />. 6 h) erg/inzi mich DU. II. HH9 c) A d) eni^lnzt nach T). 10
v) ]>r rorr., cieltricht ni/w <1 f) mo wird uohl niclier erylimt werden Ici'mnm; icas ziiixchen
]iliirium und ijuac ntund, igt nicht zu errathen (;) iKialiatur A, vor n Itnmir, n durch llaxur
und Correctur eiitslaw/en nun c, no danti zurrst riet/eicht niiiicalmtiir Ctilatt iiunciii)iilpnlinv .'/«- 46
nchriehen irnr h) dahinter mumi, irie nun ail prc^tatas valles 1» Z. 3i) herport/elil, nach ein
ziri-ilen 'Jliat genannt ijeire-nen nein i) erydnzt niu-lt den I)l>. (). JII. 4(M, A. 6'. 10; i/nch fehlt
niich mehr k) A; dax erste 1 corr. aus r I; 11 ciirr. aux o 111 1 mich hier wird mich mehr
fehlni, al* wir nicher ergiinzen Icimnten n) ergänzt mich ilrn 1)1). 0. III. 40S, A. 0; doch fehlt »och
mehr o) ergdmt mich den Urleunden gleichen Diciats M
AK in IN IltOö. 711
firniitcrque possidoant, sitqut' eis fiifiilfas vcndeiuli tciiciiili [im aiiiiiwi iii(li('aii(liranili°
(Idiiaiidi vi'l [aiieiiandi vcl cdinnuitaiiili vel ([iiicquidl'' aiiiiiuiK coruiii d('i.Tevcr|it v|<iliiiitas
faciendi, [ojmni j)iiblica molestaeioiic ae oiiiiiiuni lioiniiiiiiii c-|iiii{trai1iecioii(! vel fati-
fjaciiiiu' funditiis rcniota. Si quis |v|tT|o| tcinurarin aiisii, i|iii>d |iiiiiiiiiiu iTfdimus,
6 liiiius iiostii vvy;m liiiie]'' foncossiimis ac diiiiatii)iiis vinlator cxtiU'rit aiit tVaiij^ere
teuiptaverit , sciat se coinpotiitiinmi anii <-ii(ti liliras diiccnti , inodietatcm faincrae
iiostrae et nicdictatcin Tedfiicito |iiri-iiiiiniiiatii vol i-ui \k:v c<>iicc.sHi(iiif'iii| '' cartul«;
dederit. Quod ut veriiis crcdatur diligiMitiuscpio ab nDiiiibus obscrvetur, manu |ini|iria
roboraiites sigiili nostri inipressiono tieri iusimus'^.
10 I (Sifrinim diiinni Ardoi|nl'' sorenissiini (M.) et iiivictissiiiii rej^is. |
I [Cuuibertiis canceliarius vice]'' IV-tri ('uiiiani cpiscdpi i't archicaneellarii regnovit*^
et subscrii)sit. ji (SI. D.)
|Data anno dnininieae|'' incarnaticmis inilifsinio III, iiidicticino I, anno vero
dunini Ardoini rcgis invietissiuii rcgnanti' 1; actum l'apiacr in 'i'icin<'nsi palacio: fclicüter
15 amen.
9.
Arduin qenehmigt die von dem Aht W'i/helnt. bcnbsiddigte Gründunfj des
Klosters Fnittnaria und verleiht demselben die Immunität, das Wahlrecht und
andere Hechte. VercelH 1003 Janmr 28.
a» Abschrift aus dem 17. .Jh. in Terraneo's Tahtilarium Celto - ligusticum 2, 70 (aus notariellem,
angeblich dem Original entnommenem Transsumpt) in der Nationalbibliothek zu Turin (B).
De Ecclesia Chronologica historia (Turin 1645) 262 dt. — Castiglione in Tesauro Del
regno d'Ifalia epitome ed. IL, annof. 119. ll.'i BruchslücJie (T) = ed. III. -569. 559 =
Leibniz Ann. 3,8.5.3. — Ragioni della .lede apiistoUca tielle presenti coniroversie coUa corte
S5 di Torino 5* (1732), n" 1 aus Abschrift mit a. reg. seeundo (R) = DD. com. Val-
pergiae Bd. 1 mit a. ine. MIV, reg. seeundo (a), = De -Levis in S. Willelmi opera,
praef. 33 (b). — Procaiia Sludi critici 377 n° 31 aus Bb mit Lesarten aus Ta und
einer Collalion (von Terraneo^s Hand) von R in B. — Stumpf Reg. 1848.
Unter der Voraussetzung, dass die Urkunde aiLsserhalb der Kanzlei von dem Abt Wilhelm
30 oder einem seiner Cleriker verfasst ist, wird mit Holtzmann in N. Archiv 25, 465 f. an-
genommen werden können, rfas.s unsere Überlieferung in der Hauptsache ein echtes D. Arduins
U'iedergiebt . Doch kann, da die-fe Überlieferung (abgesehen vielleicht von den geringen Bruch-
stücken in T) aus einem einzigen Notariatstranssumpt stammt und die uns erhaltene Ab-
schrift soH-ie die Drucke in verschiedener Weise den ihnen bereits nicht mehr uvvcrderbt
35 vorliegenden Text zu bessern versucht haben, schon «m.s diesem Grunde der Wortlaut der
Urkunde, icie icir ihn lesbar und verständlich zu machen versuclit haben , nicht in
allen Einzelheiten aJs verbürgt gelten. Ob überdies die unserer Überlieferung zu Grunde
liegende Notariatscopie auch durch Interpolationen entstellt geicesen ist, wie u. a. Provana
a. a. 0. 216 X. 2 angenommen hat, lä.sst sich mit Sicherheit weder feststellen noch be-
•40 streiten; wir weisen nur darauf hin, dass in der Lage, in der sich Arduin befand, auch
weitergehende Zugeständnisse, als sonst üblich waren, an den cinffus.'ireichen Gründer des
Klosters nicht unerklärlich sind. — Zur Datierung vgl. Holtzmann a. a. 0. 4.57 f., zur
Sache noch Sackur Cluniacenser 2, 3 ff.
8. p) ungefähr ergänzt mit ROcksicltt auf DO. III. 408, ohne dass die Ergänzung auf Sicherlttit
45 Anspruch machen kann q) ergänzt mit RücksictU auf die Urkunden desselben Schreil>ers.
Tili KAISElU'UKrXDKN.
In nomiiio sanctao ot individiiae triiiitatis. Ardoimis diviiui onliiianto Pro-
videntia • rcx. Sanctorinn patriun docretis canonica auotoritate fulti '' et expcri-
iiu'nto miuidauae lejjfis instniiniur. ut ])(il)lici'^ ro|:;ni ot saiu-tanini ecclesiarmn causas
aiMpia lauce et'' iusto exaniine'' pcnsenms, qiiac duo niaxiina'' bona intcr so vario
sunt oiiline distincta, ita tonnen sibi ad inviconi t-oniuntta <ki dispositionc sunt et ' b
connoxa, ut, si altonun percat, altcruni prai'cii>itiuui'' pati non sit and)iguuni. Noveril
ifritur'-' onininni sanctae dei eeclesiae iideliinn veridiea'' prae.sentiuni seilicct ot futnmnnn
solertia', Rortani dilectani emiiufjpni nostrani nostrique rogni eonsortem iiostrao iclsi-
tudinis adiisse elenientiani , nl i)rii renioilio nostrae eiuscjiic aniniac atquo oniuiiiui
nostrornni expiationo criniininn abhatiani in bonoroni sanctae dei j^enitricis seniper lo
virpinis Mariae. (piani abbas W'illiidnius'' venerabiliter aeditieare desi(b'rat. cum onniibus
adiaeentiis et pertinentiis, quae nunr liabct lucus ipsc ulii acditiianiLi ist et <|iiae deo
volonte in tutin'uni sunt eonforonda, nostra auetoritato oonlirniarennis et re}i;ali vigore
eorroborarenuis. Nos vero tanto ' aniore nobis eonnexae retinae dignam non' parvi
jiendentes dilectioneni ac praedieti abbatis piam supplieationem' nostrique status et totius 15
Italiei™ nostri [regni]"' salutem ]>cr lioe praesens praeceptmu d luiiiis nostrao auetoritatis
eonfinnationeni futuram in loci), ([ui ab incolis a]>pellatur I'"nR'tnaria, in coinitatu Ipo-
rionsi" inter duo.s tlnvios, quoruni uniis t)rco et alter dicitiir Anialon, abl)atiani in ho-
norem" beatae virginis Mariae'' supra'' soripti abbatis'' construendain di'votiono cum
adiaeentiis ot pertinentiis suis, quae ij)si loeo |)ortinent vel quae in postoruni volonte »0
deo a nobis vel ab ipsa regina sive a quibuscumque ■■ legitime condonanda sunt Hde-
libus, cum servis et ancillis aldionibus et aldianibus, cum casis curtibus castris ecelesiis
capellis aedifieiis campis vineis pratis pascuis silvis ' stallariis saltibus piscationibus
niolondinis aquis aquarumque' decursibus" montibus vallibus ])laniticbus et Omnibus, quae
diei vel noniinari vorbis ot literis eomproliendi^ possunt, coiitirnianuis et eorroboninuis, s6
ea Andelieet ratione ut ipse Willielnnis'' abbas Christi opitulantc gratia piaeque eius sanetae"'
matris ineomparabilibus moritis fidelis" sit dispensator et reetor, quatenus ab eo ex-^'
divina clementia sanctae religionis eonstituantur et ordinentur fratres, qui secunduni regu-
lärem normam deo servientes ad nostrani omniumque '■ fidelium vivorinn '■ et defunetorum
salutem supplices effundant preces. Qui " mortc praeventus id si implere " nequiverit, per 30
qualemcumque eiusdeni religionis virum eoeptum tarn bonnni coneedimus pei-ficere, quo
nullo modo desint, qui secunduni boati Henedicti regulam iani praodicto in loeo Fructuaria''
deo' militent abbatis"^ imperio. Hoc autem ut securius et liberius iiat, scelusa oinniuiii
elerioonini laioorumque'' p(»testato perpotuo'', et ut siiiioiiiaca haerosis vol ab ipso jinioul
jx'llatur loeo, jjer hiiius praecepti nostri contradieimus auctoritatom omnom donationis vol 35
ambitiosac praelationis occasionem, undc quasi sub obtentu eeclesiastici ordinis plurima
videntur destinicta monasteria. Ideoque consulendo j)otius quam iiniiorando ot impiitati
9. [Bloch -CipoUa] a) clemciitiu T )>) fehll in T c) ]iul)lice li d) et — uxamiuc febll
in r e) T; niaxime Uli 1'; U ; fehlt in Ji; aiinexa et coiiu. T g) T; fehlt in HR
li) It; veridicaque li; fehlt in T i) solertia etc. T, wo sich erxt ron omnibus (S. 71.1 '/.. 13) 40
an irieiler ein Uyuchxlück findet k) Willelmus li 1) tantjim tautae nostro aiiiori (roniiexae
regiiiae (li^'naiiii|ue iioo parvi pcndentes dilci-lioiicm ac |)niedicti abhatis supplieationem Ti;
tantcj amnre nostrae eonnexae retinae dignam semper inipendentes dilectioneni ad praedieti
alibatis Willelmi piam supplieationem R\ die Stelle uar offenhar schon in der Vorlaije von HR
rerdrrltt, und unsere llerstrlliini/ des 'l'extes hiciht daher unsicher m) Italiae nationis sal. HR 46
□ I Ipporiensi R o) H: lionore li; rijl. oben '/.. 10 p) Mar. virg. R ij) sancti Uencdicti
abbatis eonslr. //,• iiiirh hier ist die /^'sunf/ niclit sicher; rielleirht ist »upra flicti zu emendicrcn,
iroraiis saueti ISenedieti rerderbl sein könnte n diihinler in R nochnidls vcjlente den iriederholt
8) gylvis B I) a<|Uarum R u) duetibus li, uns nach I). 10 vielleicht richtig sein mag,
doch vgl. decursibus in I). S v) comprendi li w) castae B x) mer. liine »it li 60
y) R; fehlt in li zi oninium tidelinm et vivorum li u) i|ui cum mortc iiraevcntus id
udimplere R \i) Fructuariae R c) deo vel ablialis militent im|). H dl layeorumque li
0.) peq)etua R
AÜItllN 1005. 713
quae .sai.'jie ' sub specif lit pictatiü, divino (.•üijcu*'' imiiiilus uljviaiuli.i laiii jicr'' luiius
praecepti regalom auctoritateiii quam per tri'inenduin qiiod multo anipliiis tiincnduiii
est divini ' exaniinis condii'iiiuis coutestamurcjue iudiciiim, ut nullus etiani Imperator
aut rex dux cpiscopus marcliio (.'DmoK viceuomes iudex'' nia;(na parvacpu; persona
6 eeclesiastiei vel mundaiil ofHcii aliipiam vim vel molcstiaiii ausu iietario iam dieto
abbati vel successoribus eius "^ de aliipiibus rebus vel ordinationibu« et jM'rtiin'iitiis iam
nomiiiati loci jiraesiimaut iiif'ci-ri^ vel ab endcm moiiasti^Mo et eins abbate moiiaeiiis et
faiiiilia aut villaiiis ad i|)suiii locuui pertiueiitibus baiuiuui vel aliquam eonditionem '
requirere. Ciiius nmiKisti'rii alilj.is i'uiii ih- lioc niMiiiiii ini^^ravcrit, (iMcm ipsc vivens
10 cum timore dei desiynaverit et tVatres elegerint, suseepto ab anteeessore vel, «i ipse
defunctus fuerit, a priiieipali altari'" rcgiminis baculo, digni.ssime loco praecedentis "
subrogetur et ordinetur et" ubieumque et a (piocumque sibi placuerit, etiam'', ni
necesse est?, sine idlius contradietione ab extero consecrotur '' episcopo. Omnibus igitur
patcaf, quod nulli mortali, non ipsis etiam nostris successoribus imperatorilms videlicet
15 ac regibus * de praetato mouasterio ciuscjue jjertinentiis vel in doiiiinationc vel in
ordinatione super abbaten! vel nionailins ihi degentcs aliam aliijuaiii i'rliiii|uiiMUs
))otestatem % sed omnes sint adiutores eorum et loci' in bono et' quavis" sine' mer-
cedis retributione. Qui hoc feceriut, consortes efliciantur nostri, et qui deleverint,
deleantur' et ipsi de libro vitae anathematis iaculo divina" ultione percussi. Si quis
20 autem hoc nostrum ' praeceptum infVingere tentaverit, sciat sc compositurum mille
libras auri, medictatem caiiK^rae nostrao i't medietatom abbati ipsius loci, eui iniuria
lata fuerit^.
Signum (M.) >' doniini Ardoini '• Serenissimi et iiivictissimi regis.
Cunibertus cancellarius vice Petri Cumani episcopi et archicancellarii recognovit.
85 Datum quinto kal. t'cbr. anno dominicae incarnationis millesimo quinto", anno
vero'' ilomini'' Anloini serenissimi regis regnante'" tertio''; actum \'ercellis; feliciter
amen.
10.
Archn'n bestätigt dem Alberich von Gassino seine namentlich aufgeführten
30 Besitzungen. _ iqoö Februar 27.
Originaldiplom im k. Staatsarchiv zu Turin (A).
Mon. jMtriae chart. 1, 357 n" 208 aus A zu 1004 — Provann Sfudi crifid 373 «" 30. —
Stumpf Reg. I8di) zu 1004.
Nach Dictat desselben Mannes, von welchem die DD. 0. III. 408, A. 6. 8 herrühre»,
35 geschrieben von zwei son.^t nicht bekatinten Händen, von welchen die eine den Haupitheil
der Urkunde, die andere die Worte Ardoini serenissimi et der Signumzeile, die Reco-
gnitionszeile und das Tagesdatum schrieb. Der zweite Scltreiber ist vielleiclü der Kanzler
Gotefred; vgl. Holtzmann in N. Archiv 25, 460 Anm. 4. Über die Datierung s. ebenda
458 f.
40 9. f) fehlt in R fj) clypeo BR h) R; sub B i) R; fehlt in B k) R; iudex iudicialig
mag. B 1) condictionem B m) altiori li n) praecedcnti B o) ut B p) etiam —
est fehlt in R q) consacrctur R r) RT; patet B s) regibus ali(|uam rdiiKiuimus
potestatem de praetato monasterio etc. T, iro der Schluss den Conle:rtes fehlt t) et hoc
in R u) (luainvis R v) in BR w) digna R x) fuerit etc. R, wo Sif/niim- und
45 Recognitions:eile fehlen y) fehlt in T ■/.) T ; Ardoyni B a) BT; 1005 R; der Druck
der DD. com. Valpergiae hat hier willkürlich in MIV geündert b) nostri T c) fehlt in R
d) refiiiante anno tertio B; regnantis 3 T\ sowohl der Genitir wie der Ablativ ist möglich, vgl.
die DD. 8. 10; secuudo R, wo regnante fehlt.
Kaiserurkuaden HI, 90
714 KAISERURKUNDEN.
^ In nomine sanctac ac indiviiUuio trinitatis. Ardoinus ilivina t'avcnte clenieutia
rex. Si petitionibns nosti-oruni iideliuin assensiiin* prebuimus, pronitiores eos esse
in nostra obsequla mininie ^ titubamus. Quocirca onininn» tidclium nostroruni tani
proscntjuni qnan» fnturoruni novcrit industria, oo qnod intorvcntu ac pefitiono imstrae
diU'ctissiniao coningis Hertac Albericiis villae Gassingo'' liabitator nostrani adiit ex- 5
cenlentiain *■ snppliei prece deposcens, quatinus quaedam umnsa — in Gassingo niansa
ti"ia, in Pontinglo niansa duo. in Faennolio'' XII, in 8arniacia quai' dicitur Curtlileia''
terra arabilis euni jiaseuis et onniibus rebus cidem'' pertinentibus, in Lidrinio niansa
tria. in ("iriaeo niansa tria enin niolendino, in Groso mansa VI — cum servis et an-
cillis pratis pascuis silvis cultis et ineultis ripis rupinis aquis aquarumque dvietibus et 10
onniibus predietis mansis pertinentibus nostrae eonfirmationis prceepto continnare et
corroborare dignareninr. Cu[ius pjetitioneni iustam dueentes amore nostrae '' predietae
coniugis supra scripta inansa in integrum luiii (iiniiil)us pcrliiientiis et adiacentiis suis
mobilibus <'t ininiobilibns rebus quae diei vei iKiiiiinari pcissunt, videliect cum servis
et aneillis casalivis' ortis vineis eampis pratis euitis vt ineultis silvis steliareis*^ ]iaseuis is
venationibus aquis aquarumque duciilnis nHilciulinis pahidiltiis piseationibus et onmilius
rebus, quae ad i;adem '' inansa pertinere videntur, ad predieti Alberiei suique erediun
aut eui ipse dederit ins dominium et potestatem confirmamus eorroboramus eoncedinuis
et largimur, prout iuste et legaliter possumus, eo videlieet ordinc ut nulhis dux arelii-
episcopus marchio conies vicecomes scudas[ci]us» g.astaldius vel aliquis publieae rei so
exaetor magna parvaque nostri regni ])ers(nia i)re!ibatuiii Alberieuni aut ert^des*" eins
umquam disvestire inquietare et molestare presuinat. [E]t si inventus fiierit, qiii
contra hoe uostruin eonfirmationis pre[ceptu|m facere temptavcrit'', ecntuiii libras auri
optimi eomponere cogatur, medietatem nostrae camerac et medietatem sepe nominato
Alberieo aut eredibus eins, quos inquietaverit. Et ut verius eredatur diligentiusque s&
ab Omnibus observetur, manu propria subter contirmantcs sigilli nostn iinprcssione
iiissimus annotjire.
I Signum domni Ardoini Serenissimi (M.) et invictissimi regis. ^
Gotefredus caugellarius '^ et sanct^ Mediolanensis aeclesiae presbiter prescivit.
(SI. U.) 80
Uata tertio ' kal. inarcias ' anno dominieae ineaniationis millesiino quarto, anno
vero domni Ardoini reguantis quarto.
10. [Bloch] a) sen über der Zeile nachgetrageti b) n über der Zeile nachr/elrat/en c) A
d) ^irigchen t und c ist ein liiichntaOe ausgefallen ; die Ergi'inznni/ ron i ist nicht nicher e) ei
auf Rasur () ae cm-r. aus i g) oder scudas[i)ii8; ob ein oder zirei Buchstaben ausgefallen 35
sind, ist nicht zu entscheiden h) das dritte t über der Zeile nachgetragen i) das Tat/es-
datum nachgetragen, s. die Vorbemerkung .
Nachtriiji:o und KorichtijL^iin^oii.
1. l il<iinilcii(lriicko.
288.
Nachdem die Urttchrift dieser Fulschung (A), die in der ersteti H/ilfte des 14. Jh. (nicht,
6 wie Pasqui CD. Arelino 1, 153 N. 1 meint, in den ersten Jahren des 13. Jh.) geschrieben
ist, im Stadtarchiv zu Arezzo wieder zu Tage gekommen ist, wiederholen wir hier den
Abdruck der Urkunde. Er zeigt, da.ss wir Wissen und Geschick des Flllscliers in unserer
Ausgabe oben S. 346 ff. iibcrschtitzt haben ; die meisten der Fehler, welche wir auf Rechnung
der Überlieferung gesetzt und deshalb in unserer er.slen Ausgabe zu emendieren versucht
10 haben, standen ivirklich schon in der Urschrift der Fälschung; unsere eiste Ausgabe be-
hält daneben immer noch den Werth zu zeigen, icie etwa die von dem Fälscher benutzten
Vorurkunden, ein verlorenes echtes D. Heinrichs IL und ein in der Fälschung etitsetzlich
verunstaltetes echtes D. aus dem Anfang des 14. Jh., gelaufet haben mögen. Wir haben
es deshalb unterlassen können, in den Anmerkungen zu diesetn zweiten Abdruck den richtigen
16 Text der verlorenen Vorurknnden zu verzeichnen.
(C.) I In nomine sancte et individuae trinitatis. Heinricus divina favente de-
mentia Komanonini iiiipcratiir au{j;ustus. Si circa loca doo dicata munificontiam
nostrac bcnigiiitatis larginuir, credimus hoc ^ ad regnoruni statum nostrornni nostreque
auinie salutem oninimodo proficere. Quapropter omnium sancte dei ecclesic fidelium
20 nostrunupie" prescntiuni necne* futuroriim noverit universitas, quendam abbatem
Martinum < comitcm palatinum ac sacri imperialis palacii consultorem > nomine
< sancti > monasterii sancte dei genetricis Marie de Farneta situ* in comitatu Clusi-
nensi interventu ac petitione domini Oddoloni.s venerabilis abbatis nostram addigisse"
irnjicrialcm clcmentiam, qnatenus nos pro dei amore nostreque aninie remedio < castelia
25 vincas rnra prata aquas passagios gabelias et pedagia iurisditionesque et> omnia, que
ad prodictuni-' iuste et legalitcr", nostrc auctoritatis pagina [jreceptabili * confirmare
et corroborare dignarenuir. Cuius dignis postulationibus libentissime aures pictatis
accouiodamus nostreque aninie consulentes pro dei amore {)rcdicto venerabili conobio "
atque prefato abbati suisve successoribus concedimus damus modisque omnibus corro-
so boramus omnes res et proprietates possessionesque, quascumque idem conobio" longo
tenipin-e dignoscitur possedisse ab Urse et GrifFone et Gigneilo de Kon^ano ipsius
loci fondatoribus" concessas, que quidem sunt videlicet: < castrum Farnete iuribus
cum pertinentiis omnibiisque suis, castrum Ronjani cuni ecclesia sancti Blaxii cum
eins iuribus et pertinentiis, et villnm Cretis cum ecclesia sancti Potentis, castrum
86 Griffonis nunc Lusignani cum iuribus omnibus eiusque pertinentiis cumque ecclesiis
sancti luxti*, sancti Siniraldi et sancti Donati, molandinum* de Monte claro cum
tribus tcnimentis, podium sancte Christine nunc Fogiani, ecclesiam sancti Petri de
Cotiano eins cum villa tota, ecclesiam sancti Bartholomei de Gurte in comitatu Aretino
cum tota villa, medietatem broyli pro divissa* cum ecclesia Aretina, castrum Signani
40 288. [Bresslau] a) A
90*
716 KAISEKUKKUXDEX.
cum ecclesia saiicti Nicolai oiiii oimiiljiis iuribus i't jicrtiiiciitiis suis et villain liiui^cti
cum Omnibus pertiuontiis et iui'ilms suis, curtcui C'orfiani, villaui Bettolaruiii. \ ill.uu
Oassallis seu Cassatuni cum iuribus et |icrtiiu'utiis suis, |i<i(1iuui N'aliaue cuui tota t'ius
villa, castvum Collicdli et villam l'etroj^uani cum (imnil)us suiscpu''' pertiucntlis et
iuribus cum ecclesiis sancti Angcli et sancti Donati. et curicui ill;iiii (pu' Cassa maiur 5
dicitur cum ecclesiis sancti Laurentii. sancti Kabiaui, sancti ISartlidlomei. niedietateui
laci cum tribus insulis Maiorc, Minore et l'uliuMise cum ecclesiis sauctorum Secouili,
8te|iliani, Leonardi. Petri et Angeli cum earuudem omuihus pertineutiis et iuribus,
castrum Castellionis L'lusini situm in congerie laci cum ecclesia sancte Mario Magda-
lene cum suis pertineutiis et iuribus, ecdcsiam sancti Obristofori cum tota villa iuribus 10
et pertineutiis suis, mouasterium sancti Arcbangdi iuxta lacuni cum toto moule l'"nind<ine
et Agiole. villam Torcelli cum ecclesia iuribus et pertineutiis eins, et Cerbisanain,
ccclcsiam sancte Marie de Ancaialla cum tota villa, ecdcsiam sancte Marie de l\an-
codalla cum tota villa et jiertiuentiis suis, tertiam partem castri l'assignani cum eius"
sancte Marie cum ouuiibus iuribus et pertineutiis suis, plebem sancte Marie de ("on- 15
üuibus cum omnibus iuribus et pcrtincntiis suis in comitatu Anliuo, ecclesiam sanrti
l'atcrniani in Hiuo cauo, ecdcsiam sancti Martini de Kcstuduilo, ecdcsiam sancti
Andrce de Kestunculo, castrum Montcgio'' Guisponis cinn eclesia sancti ]51axii cum
omnibus iuribus et pertineutiis suis, ecclesiam sancti Gcurii in Castellione Aretinn
cum omnibus iuribus et pertineutiis suis, in Castro Felicitatis ecdcsiam sancte Marie 20
et sancti Jlichacllis" arcliangeli cum pertineutiis suis, ccclcsiam sancte Marie in Podio
sive de Uingone cum ecclesiis sauctorum lacobi, RofHui et Andree de Cellis cum
pertineutiis suis, ecclesiam sancte Marie de Pestrino, ecclesiam sancti Stephani et
sancti Andree cum onmibus iuribus suis, ecdcsiam sancte Marie de Ryenc ciuu duobus
tenimentis in villa Byene, in civitate Perusiua ecclesiam sancte Marie de la Uale, *&
ecclesiam sancti Nicolai de Parione, ecclesiam sancti Andree supra niuniiii, ninnastcriuni
monialium sancti Spiritus de Parione cum eius pertineutiis; in comitatu i|)sius civitatis
Perusine ecdcsiam sancti Michaeliis " de Capellis cum onmibus pertineutiis suis, eccle-
siam sancti Andree et sancti Arculani de Pileo, ecclesias sauctorum Laurencii et Cilii
de Castro Fluminis cum omnibus pertineutiis suis, ecclesiam sancti Donati de Man^iano, so
ecclesiam sancti Stephani de monte Koffiano cum eius pertineutiis, ecclesiam sancte
Marie, sauctorum Bartholomei et Christofori in curte Pacciani cum pertineutiis eins,
ecclesiam sancti Martini iuxta lacuiii de Venella udniinc luiu tota terra que Fitio
dicitur, curtem que Paterno dicitur, ecclesiam sancti Andree de Uertula, ecclesiam
sancti Salvatoris et sancti Angeli in Insula Maiori, ecclesiam sancti Daniiani, sancte 85
Lucie, sancte Agate et sancte Marie Magdalene de castro toto Thori cuu] onmibus
iuribus et eius pertineutiis, ecclesiam sancti Bartholomei de Sanguiuaria, ecclesiam
sancti lacobi della Tribuna cum vineis et terris de Petragrossa, ecclesiam sancti
Ansani de Petrognano, ecclesiam sancti loliannis de Cassa" noua, ccclcsiam sancti
Petri et sancti Marcdli cum eorum pcrtincntiis et iuribus, ecclesiam sancti Martini de 4«
Colle Brandalul(e] '^, ecclesiam sancte Marie, ecclesiam sancti l'ai'tliiildiuei de Paliano,
ecdcsiam sancti Andree de monte Jlelino, ecclesiam sancti Christot'ori montis Sperdli
cum omnibus pcrtincntiis suis. Etiam volumus superadi* ecclesiam sancte Marie que
est supra murum civitatis Clusine cum vineis et terris quo sunt iuxta dictam civitatem,
castrum novum cum toto eius districtu cum omnibus" et" pertineutiis suis iuribus", «
castrum Montis Gualandi cum eius disrictu" iuribus et pi'rtincutiis suis. Insuper
damuB confirmamus et corroboramus omnia bi)ri;i (|ui' prilatum ninnjistcriuni habet in
28**. 1)) Monteg A; t/ie Erg/Imung ihr ICnduwi »v im.-iiliri- <•; erf/ilti:t nach C
NACIITKÄGK l'M) I! K It U ' II 1' 1 f ; f N (; K \. 717
C'ortona, viilcllct't donio.s sitas in [ilatcii abljatis iuxta plutcaiii uniiiimiiiitalis et totuiii
stratam de porta liorarda cum dmnnliiis" ex iitra(inr parte scriatiiii UHqiie ad fdiiteni
<|ue surgit in quatrivio diete terre, hospitale iiixta ptirtaiii sancte Marie cum ecclesia
eius sanctc Marie cum omniljus pertiiienfiis et iiiriljus eins, et iura et bona omiiia
t> q\w lialjct (lictiiin nii>nasteriuiii in ^Imitalla d in Moiitaiiariis cum podio de V'alegii)
cum domubus" et nmiaiulino*, eccle.siani sancti Angeli cum cmniibus pcrtineutiis suis,
castcllum C'ereti, et villam Fratceroli, et vilhim ('apcraui cum viila <h- Hota, et terras
quas habet dictum munasterium in Foreoue et in I'adule. Kt «iniuia supi-a dicta cnn-
cedimus et contirmamus cum omnibus ini-il>us et pertinentÜH suis litnioribus limitibiis
II) reditibus pensiouibus at([ue iurisditii)iiil)us et ib'slrictubus" acpie" terri« poiliis et terri-
toriis iu memoli-' mascuis'' pedagiis et gabellis aceiialiis" rebus et bonis pertineiitibus
qnotpni miido iiniversis* et" tuisque succssoribus" imperial! dementia, nostrc mayestatis
anulii liberalitatis'' investientes de eiusdem" dantes vobis vestrisque suceasoribus ■''
plcnuni et utile dominium cum )uen) et mixti) impcrio, onniimixbi iurisditione in rea-
15 lil)us et pers(inaülni.s, predictas terras ipsarum(|ue tcrritoria villas scu districtus ac
ipsius faculas" universas induciis' tani realilius (|iiani inMialilms ■', iibere exercendo
omnes consuetudines utilitates usus eomoda hunnres inomenta" dictis terris pertinentia,
vos et vestros sucessores" habere teuere possidere ac etiani gaudere de eiusdem",
baberemuä* personaliter, si uti volemus" eiusdem". Insuper conccdimus et daraus
20 et contirmamus fortilicias, que inveniri et reperiri possunt in Clusino et Penisino,
videlicct si comititur" fossatum Ueneile. quod est supra" sanctum Martinum repertum',
ad locum ubi fuit qercus" lieliitantis, ab ipso loco mictit" ad sanctum Proculum et a
saneto Proculo in Clanas et abinde in Foues" usque ad fosatum" Pantani et M|ur]ani'
et inter lacnm et Clanas terras vineas cultas et incultas et jtrata. Insuper confirmamus
ib et concedimus atque danuis tibi abbati tuisque succssoribus" plenam et liberam pote-
statem vice et auctoi'itate nostra imperiali cum inlegiptime" et ex inlicito cuiuscumque
generis eoitu natis super defectum natalium dispensandi ipsosque rite et legiptime"
quoad omnes actus legiptimos" et civiles honores quoque eomoda et utilitates quas-
libet, et ut ex testamento et ab intestato ))crsonis quibuscumquc subeedere" valcant,
30 Icgipümandi" et habilitandi, ita ut pro idrni " lialicntur" omnimode, sicut a nostri"
imperiali dementia legiptiinandi" uc eciam obilitandi" forent ad premissa, creandi
uutarios et thabclioues publicos indices» ordinatos« ac regis" missos, eorumque"
nomina nuncupentur, solempnitatibus debitis adhibitis et eonsuetis, receptis" ab eisdem
primitus de üdclitate sacro observanda imperio iurato"' sascramento", eisdem quoque
3ö dando plenum et liberum arbitriura per" locis ubilibet per saerum Komanum im])erium
constitutis sui officii, vellut" a nostra maiestate creatis factis et institutis thabelliones
iudices et notarios, exercitium" cum omnibus dicto officio pertinentibus aut facientibus",
modo non obstantibus legibus iuribus vel ' eonsuotudinibus aut statutis — et sj)eeialiter
legibus Ulis C. de presentibus" imperatori otterendis 1. ult. et si quevis'' vel utili. pn.'
40 e. b."' 1. vel privilegiis concessionibus factis et concessis per predecessores nostros quos-
cumque gencralibus et spccialibus factis introductis et concessis per quamcumque
personam quibuscumque colegio" etiam 1. nee dainpnosa civis" communicati" sive
persone singulari, cuiuscumque preheminentie " conductionis" et Status existat, sub
quacumque concessione condicione" seii compositione verborum etiam de" ipsis spe-
4.1 eialibus" de verbo ad verbum fieret in nostris litteris mentio facienda, que predictis
aliquo modo cbv^ivari" potest queque ad premissam" nullius volumus optinere roborem
288. d) liberalitai A e) sup A f) rep A g) indic ordinat A h) iur A i) oder iurihusvc;
die Lesung ist unsicher k) 'luis A 1) oder pu. A m) der Buchstabe ist ganz ungeiriihnlich,
ob b oder h oder k oder li, lüsst sich nicht sicher entscheiden n) coiiduc A o) condic A
718 KAlSKUrUKlNOi; N.
linnitatem *. cisdem ex i'iTta scientia et de iilonitiidiiit' iiii)icratiirio potoj^tatis pouitus
dcrogantes. Et voluiuus insujier, iiund nuUn prescriptio possit opponi, nisi in" quin-
gentonun amionuii. Et eain", (lUi' tomire prosentiuni cassaimis et anullainus et irri-
tauius, cassa et irrita esse volunius ipso faeto. Ktiain voluiuus supiieradi" profato
oonobio* monasterium sancti Crespoldi situiu in i)lano Bettoni' cum eeclosiis sanete 5
Marie de Costaiio, saneti Salvatoris de CoUe, saneti Angeli, saneti MaiK lli, samti
Manni'', saneti Paferniani, saneti Clenientis, saneti Martini de Cniie. saneti Nieolai de
(.Jessano, saneti Donati de Costano et eeeicsiani saneti Angeli de .Muldrone Assesenatis
dioeesis cum onniibus eoruni iurilius et pertiuentiis, castruni Faseiani cum iccicsia
saneti Blaxii cum omnihus iuribus et ]>ertinentiis suis.> 81 quis igitur contra lianc 10
uostre auetoritatis paginani temerario ausu violator extiterit, quod mininic credimus,
vol predictuni abbatein suosque sueessores" <n)onaeiiaeo.s* et vasallos > de predictis
eausis disvestire molestare vel per jdaeita fatigare teniptaverit, sciat se compositurum
auri purissirai libras c", medietateni caniere nostre et medietatem jiredicto abbat i vel
suis sucessoribus». Quod ut vcrius crcdatur diligentiusque ab Omnibus observetur, is
sigilli nostri impressione inferius iussimus insigniri.
p Siginim donini Heinriei serenissimi (M.) et invictissimi impcratoris augusti. |
^ Heinrieus cancellarius vice Euerardi cpiscopi et archicapellani recognovit. p (SI. D.)
Datum anno dominice inearnationis MXIIII, indictione XII, anno vero domini
Heinriei imjicratoris augusti regnantis XII. imjicrii vero eins primo; actum Ivonic; 20
tVliter" amen.
304*'^
Heinrich bestätigt nach dem Vorgang Bei-engars I. den Canonikern zu Carpi
ihre Besitzungen und Zehnten. Pavia 1014 — — .
Originaldiplom im Archiv der Congregazione di carith zu Mailand (Ä). ss
Das Original dieser bisher ganz unbekannten Urkunde aufgefunden zu haben, ist das Ver-
dienst des Dr. A. Maili von der Ambrosiana zu Mailand. Leider ist es durch lange Ver-
nachlässigung und Feuchtigkeit so beschädigt — ebenso wie ein im gleichen Archiv be-
findliche.i, gleichfalls bisher völlig unbekanntes D. Heinrichs V. für Carpi — , dass die
Schrift z. Th. unleserlich geworden war. Haiti hat zwar mit Hilfe von Reagentien noch so
einiges zu entziffern vermocht; die Anwendung eines chemischen Mittels aber hat dann an
den damit behandelten Stellen auch die letzten Schriftspuren vernichtet. Um so dankbarer
erkennen wir es an, dass Ratti uns seine Abschrift der Urkunde zur Verfügung gestellt
hat, der wir uns allerdings nicht vollständig anzuschliessen vermögen. — Die Echtheit
des D. und seine Originalität zu bezweifeln liegt keine Veranlassung vor; soweit darüber S6
jetzt noch ein Urtheil möglich ist, erscheint es nicht als ausgeschlossen, da.ss die Schrift von
HB herrührt, icährend der Contert sich offenbar an eine verlorene Urkunde Berengars I.
anlehnt, aus der auch die Invocatio stammt. Im 15. Jh. scheint dies D. Berengars noch
vorhanden gewesen zu sein; es wird ebenso wie unser D. in Urkunden Friedriclis III. von
1470 und 14S8 (unvollsländig gedruckt von Sammarini in Mnnorie stnr. c dncuntenli sulla 40
ciltit e sul antico prituipalo di Carpi 4 [Carpi 188SJ, 'JVi f.) erwähnt. — Schwierig-
keiten machen bei unserem D. 304'"' Recognilion und Datierung, von denen jetzt nichts
mehr zu erkennen ist. Ratti versichert, da.ss der Name des Kanzlers sicher nicht Heinrieus
zu leset! sei, und vermuthele Pertoldus, was ganz unmöglich ist; eine von ihm nng<- fertigte
StM, ])) maiii A, ob etwa Matcmi <xUr Martini? 46
NACHTRAGE UND It K U I < ' HT H ; r N i; K N. 710
Zricliiiiiiifi (Irr Sclinflrt'ste lilsst kdiie .fichcre LfKitni/ zu. Solllc irirkUih nirlil Ik'inricus
diKjvstandfii hüben, so kiiniite man nur an Piligriimis ikUt vIwu l'«!rc;j;riiiiis denken; in
diesem Falle würden wir entweder eine Neuan-sfertigitny ans der Zeit des Kanzlern Pilgrim
oder elira anzunehmen halten, dass die Urkuttde erst in dessen Zeit luillendet worden wi'lre;
6 ««(/ dafür könnte man anführen, duss es in dem neueren Inventar des Archivs heisst :
101 1) (MaggioV) DaUi di Pavia, doch beruht hier, loie der Zusatz Mag>;iu vermuthen
litsst, die Zahl lUUi wohl nur auf Schreib- oder Lesefehler; auch würde die von Ratli
noch gelesene Zahl der Kaiserjahre, selbst wenn man Nichteinheilliehkeil der Datierung
annehmen wollte, zu lOlH nicht passen. Wir müssen bei dem Zustande der Urkunde auf
10 die Ltisung dieses Ri'ith.iels verzichten.
I In" nomine ilDinini (k'i etcrni. Hciricus'' diviiin favt-nto cleni[ent]ja Roma-
nnruiii ini[)eratiir augustus. Si loca divino ciiltui nianripata con[digni|.s'' aeciiinulanius
binuti(.'iis, ad prcsontis vite t'ninlunifiituni ^ (ot|'' futmv^ firmitiT" nobis prodcsse con-
ridiuuis. Qiii>(circa'' o]nniinni tidcliuni sanctc "^ dei (■c'clusi(; no.stroninifjiie prescntiiun
15 HC futurdiuni ihivotio novcrit, caiuinicos plebis sancty et perpe[tue]f vir[gin]is« | [Mari|e
s[ite''' in*-' c'|astro'>' ("ar[)CMisu ad eandeni plebcin iure proprlictajtis" pcrtinonte [nlostlrlani"
adü.sse celsitiidinem deferentes sccu[ni|*-' pr[occptuni]'-' div(j nicnidi-ii; H[ercn)garii iui-
p[eratoris, in^ ll^[*'J^' I fcont]incbatiir'>', qualiter lildeni" Bjercngariu.si^ ini]perator [pre-
dictamj'' plebe(ni] canonicani ab Aistulfo Longobardorum r[egei' anti|(j|uit|us constitu-
211 tani i'lericis ipsiiis plebis |tani^' de» terris') | |quani(|UG''' de^| dcclinilis"^' [ad]^ ij)s(anj'f
plobem'' ct>' eurteni''' p('rti|nentibus^' precepti siii aulmilate'' firmavit. L'ndc [pejtierunt"
Udstrani celsitudincni, ut per [nostre^]'' . . . | . .
(continnare] dignarcinur. Quorum preeibus ' [pro
nostre aniiuej | reniedio, prout iuste [et]'" legaliter possunui.s, per nostrg e[elsitudijnis'''
86 preceptum eandem canonicani, secundum quod prius tuit, ad co[mmuneiuJ'>' et regulärem
vitam redii[cent]ess confirmamiis [ [ac perhenniter] " st[ajb[ilimujs« et tarn terras quam
dcci[nia]s'-', q[u]e'' [ilntra*-' terminos plebis in omnibus locis invoniuntur, absque dimi-
nutione sub potcstate eorum, qui in c[ommu|ni''' | [vita| pcr|nia|u.serint*-', [m\s per-
[petu|um" manere j)recipimus, [evacuata]^ per omnia illa mala consuetudine, qu§
30 clericis extra [c|a[no]nieani*'' nianentibus in reddendis [XII soliilis aliquandojp | [ipsis
super imposita fuitj''. Ötatuimus ergo, [ut abbas nullusj'' vel abbatissa dux marchio
comes vicecomes seu quelib[et re]gn[i]s nostri magna parvaque persona hoc [idjem»
in-ump[ere vel^] | [contra id vcni]re"' conetur uUo modo seu predicte plebis cl[erico]s«
presumat, ita ut velit eos molestare aut fundos afut]"" possessiones et
35 decimas ecclesi^ auferre «[ivje*-' minuere | [vell'' pro eisdeni possossionibus aliquas ex-
quirere exactiones, [ut presentes^J vel fiitiiri canonici libcrius deo faniulari, pm statu
301 iis, [Ratti - Bresslau] a) Chrismon ist nicht mehr zu erkennen, kamt alter porhanden gewesen sein
b) A c) so ist wahrscheinlich zu ergänzen; Ralti: continuis d) ron Ratti noch gelesen
e) so scheint gelesen werden zu müssen; Ratli: siiiiiliter f) hier und sonst an mehreren
.10 Stellen, wo Jetzt nur <> lesbar ist, war möglicher K'mc ursprünglich g geschrieben g) das
M'ort ron Ratti noch ganz gelesen h) ergänzt nach dem Sinn; cor plelieiii ist eine Lücke
von etica 3, .5 cm \) ergänzt nach Z. 2ti k) dahinter bis re (ron coiifirmare>, das Ratti niuh
gelesen hat, Lücke von 21cm; zu ergänzen ist dem Sinne nach etwa pur [uostre cclsitudinis
preceptum pret'ate plebis canonicis hoc idem concedere et confirmaro] dignareiniu' 1) dahinter
45 Lücke von etwa 10 cm; zu ergänzen ist dem Sinne nach etwa: [aures nostre serenitatis
clementer accommodantes pro nostre anime] m) Ralti glaubte ac zu lesen, doch ist den
Schriftspuren nach et wahrscheinlicher n) ergänzt nach dem DIL V., wo diese Worte cor
stabiümus sicher lesbar siwl o) Ratti: perpetuo,- doch i.it am Ende des ff'ortes u noch
erkennbar p) das eingeklammerte ron Ratti gelesen; Jetzt ist hier nichts mehr sicher er-
50 kennbar q) Ratti glaubte vor conetur noch venire zu lesen; Jetzt ist nur noch re -i« er-
kennen; trifft Ratti's Lesung zu, so dürfte, wie oben geschehet), zu ergänzen sein r) Ratti:
fundos possessiones; doch ist dazwischen a deutlich und Raum für einen oder zwei weitere
Buchstaben; vielleicht kann aber ac statt aut gestandet* haben
7'2I1 K A 1 S F. 1! l" i; K r N 1) K N.
r,f:.'ni' i't iirbis, pro iiobis i|uimju(.' ((iiioii' ilouin valcaiit |i'xi)r;irL'] ". | [Si quis
ijjiiiirji' li|iiiii|s« |nostre)*'' oontinnatinnis pn-ci-ptuin |ii|liij|uaiulo' couJfViii'tere'-' conatus
fiierit, scint so cüinjiosituniiii auii M|itiini libras ccntuiu, mediotntem kanicry nostn^ et
(nn'ilif tattnn fan<mic'is|i' jirescutibus vel futuris prclibatc [plobis]'-'. Qiiod nt vcrius
eiv(bitur et tlilit;oiitiiis ab oiniiibus obs[orvL'tur, manu propria int'i'riii|.s" roborantes s
aiuilo nostro iiisigniri iussimus.
^ SifTiium donini Hoinrici seronissinii (M.) et invictisjsinii iiupjcratoris. |
_^ (caiK-ellariiis •■'•*■ vice* Eueranli" opiscopi" et" ai\liiiaiHll.nii rc-
coguovit"]. g (SI. D.)
[Datiun anno doniiniec int'aniacionis|^ |inij)(M-ii lo
eins priino: actum Papic: fclii-itrr ann-n]^.
:i;i8.
Xachdem die Quelle fon Ughelli's Dnuk, ein Copinlbuch aus der ersten Hiilfle des 17. Jh.
im Yatieanisehen Arehiv zu Rom (B), wieder aufgefunden worden ist, wo D. 338 auf
f. 35 eingetragen ist, sind wir im Stande den vollst ündigen Text des D., der im Drucke \b
Ughelli's rerkiirzt war, mitzullieilen. Nach der Fas.<iung der Arenga und der Corrohorations-
formet dürfte die benutzte VU. Otto's III. au.tserhalb der Kanzlei verfn.'ist gewesen sein.
In nomine sancti,- et iiulividiK; trinitatis. Hcnricus divina favcnte clemcntia
Komanoruni Imperator augustus. Quia divim; gratii^' est, ipiod excellenti^ nomcn
iraperialis obtinentes dignitatem quoque imperialem cultu excolamus divino, intcr cetera, so
que iiostri* oflitio divinitus congruutit, luiius solius mandati non immemores, qnod
vcrit«te niagistra accepimus, quo sie monemur : 'dignus est mercenarius niercede sua' '',
et quoniam benc nobis servientos ex oo (piod accepimus nostra rfiiiiuieralionc iVustr.ui
ne(|ua(piam dcbenius. digna semjxT rctiibutiono eis bonefacicndo iniscricorditer iiisistiiiuis.
(^uocirca tirleliuni nostrorum prcsentium scilicct et futuronim universitati jiatcat, quoniam :;5
senioris nostri Ottonis predecessoris imperatoris cognoscentes Imius remunerationis
fautricem gratiam Hernardo Parmensi eomiti fidclissimo nostro cortem Neironem cum
capiiellis ca-stris dominicatis massaritiis villis et terris omnibusque ad eandem perti-
iii-ntiis, cortem Koccam etiam et castrmii de valle Visenerina cum omnibus ibi perti-
ncntibus vel adiacentiis et quod dici vel iioniinaii possit, et sicut quondam Hugo so
Tuscie marciiio )ier omnia tenuit in integrum, \n;r intervcntum et petitioncm Ounigundi;'"
imperatricis augusti; coningis nostre donamus concedinnis at(pic larginuir. (^Uioniam
senior noster Otto Imperator eam quam prcfati sumus cortem predicto IJcnianIo eomiti
jjro digno eins servitio donavit concessit suoquc imperiaii iure in proprietarium ius et
dominium tribuit et largitus est, nos quoque profuturis temporibus aniodo et deineeps si
donatione et concessione tribuimus et confii'mannis atque perpetua stabilitate corro-
boramus in integrum, sicut superius legitur, cum sei-via et an<'illis aldionibus aidianis
montanis planiciebus iiionti))Us et collibus rupibus et rujiijiis ])ascuis silvis acjuis pisca-
tionibus. cum usibus a<piarumrpie deeursibus molendiiiis onniiliusque eiusdem cortis
304''-. »I li'iitti ylaulAe ro({|aiij zu lincn, nur Kchrinen die Spuren eher auf exorarc zu weisen, (lau lo
auch in iliener Wendunii i/eiriilnilirlifr int ti Uulli: uli(|uan[tuluiii], aljer ilie Kri/^lmutiff
zu aliijiiBiiüo tut rorzuzirhen \\) s riir rohorautcs int giclirr, Sudans uoltl nur infcrius ir</rhi:l
uerilcii kann; in (Itni f>ll. K. hat Ualli noch riu« ri>r rohnruiitcs gelesen v) ilbcr den h'aiizler-
„„,„,„ , ,/i> ViirtM'merhung \\) ojfiiovil vim Haiti yelesen x) Hatti las in der Datierunys-
Oiit . . »II . . dorn iiniii'rii cius priroo A apie f ; vgl. die Vor- «
. l.uny.
XV>. Mrewlau] n) H b) Luea» 10, 7 c) Conigunds B
NACIITKÄOK ITNI» H K U I C II l' Hi f N «; K \ TJl
utilit:itil)ii.s, ua vidrlicet rufiiuic ilt iil> liiir Imr.i iiiaiili'.t |iiiMliitiis ISiMiinrilii?. lunicK
oniiiia siijira «lii'ta ciiisilcni fortis lialicat t('iii;at liniiitfr(|iic possidcat ex nostra ddiiatione
tMjncessioiic at(|iic ii>rrob<irntioiie. Il.il)caii|uc lilM'i-aur' raciiltatcin |ii'r liniiis iiosfri
|)ri;ci'|)ti iia^iiiam tum ipsf Huriianliis cuiiins niiiiiia supcriiis (l('|iri'lii'iisa riiisilciii rortis
R >Hein)iii.s (|iiani siii lit^Tcdcs ot i)iolit;rcdc's vcl uui dcdcrit vcl liabfiida statiiorit tciiciiili
piissidcndi donaiidi aut (.'oiiiimitnndi sivc i|ii<id aniimix fiiis do oa decreverit fftciciidinii,
oiniiiuiii Imiiiinuin ro{j;ni iiiij)crii([iu' iiostri c-ijutradictiont- vol molnstatifun- rotnitta.
Prcciiiiriitcs itaquo iubcnnis, ut indlus diix'' iiiarrliin ('|)isco|nis c-oim^s vicffonics sc»
iliR-lilx't iiii.stri imperii i't rcfjjni iiiaf^na parvaciuc pcrsmia |)rcdii-tuiii IJcniardimi coinitciii
111 ei»is(iiic ln;redcs ao prolicrndes de ' supra dirtis rebus iniisdcm cortis moicstarc iii-
(|nii'tarc vol disvostire ju-csiiiiiat. Si (|uis vcro liuiiis imstn; diniatiniiis c'om'i'.ssionis et
fon-iiborationis atqiie coiiHriiiatiimis prciM-ptum violavcrit, fjund t'iituruin (vssc non crf-
dimus, sciat se conipositiiruiii aiiii piirissimi lil)ras millc. iiicdictati'in camcrc iiustre <;t
inediotatem (üdeni Rernardo cnmiti .suisinic liiii'dit)iis et prolicredibus vr^l illis, (jiins
if. supcriiis statuiuuis. Qund ut vcrius crcdatur et diligeutius iiiviolabilitcrque ab omnibus
iibsorvctur, boc prcccpfuni talitcr eonsci-iptuni manu propria CDuliruiantes sigillo iiostry
cognitionis et iuipcrii iut'crius iussinuis (bnntai'i.
Sifrnuiii ilmnini Ilenrici (M.) gloriosissinii at(|uc iuvictissimi inipcratori.s scmpcr
auf:;usti.
in Hfuricus cpisciipus et canccUarius vice Kuoranli '-' c])ise()pi et arcliicaucellarii
rcfof^iiovit.
Anno (biminico'' incarnationis MXV, iudictionc XIlll ', anno (b)iiiiui lieurici iui-
pcrati>ns augusti rcyni XIIII ' , iniperii vero cius ii''; actum Mcresburch ' ; fgliciter amc-n.
«JS. d) Hberam liberam B e) rex li f) se li g) Eueraadi /( li) diii /( i) 14 H k) -J' /;
jf, 1) INIaresliuch li.
Kai<frnrkun<ieu III.
91
//. Sonstige Nachträge and Bcric/ifigiaigeu.
Uit iiilhfenil i/<w Orurl-ni unnfrer Aiint/alM: tinyelfcleiieii Vcnlnderiinfien in hczinj im/' dii
Aiifhrirnhriiniii»)i'tf ilrr iv;i iinx heiiiitzteu Ori'iji'iKilc iiiitl .l/i.ichri/'tfii goiric sotuilif/c lieriehti-
;/UH;/t'n zti tfcti l^ttrUfiinitijnh<*n sind im QmltenrrtjiMvr tr-rzeichuft ,
D. 8 ist nach dem jetzt wieder zu Tage ijekommencn Original A (nach Dirtitf des EA
geschrieben von EB) im Besitz des Sisc/io/s von Onmihriick herausgegeben von Joxte:i Osnuhritcker
Kiii.<er- und Kfinigsurkiinden 14 u" 16 nebst Facsimile. Danach ist zu rerbcssern : S. 10, n (C.) ^
In. 1(1, u praesentiiim. 1(J,i.h ütliilolfus Osiiehruggensis. cpiscopus §. 10, n nostnve dem.
ecclesiae. 10, is que. 10, i/, ecclesiae. 10,->:, nmqiiam. lO.ss zu suo Note: o corr. wohl aus tl.
lU,tti praedict^ ocelesiae. 10, si li?c. 10, .ij Farnmiiiinkil, Hnitansten. Hergashauid, Drniia-
nntniri. /0,.va Diumeri. lU,:i4 que. 10, .ir, coutuuiatii;. i(^,vs diviin;. 10,. 1:1 nostrau uleionis.
zu Hscum Note: t corr. aus u. 10, in v^rius. 10, ii regig. S. 11. j § Siguuin. invictissiini. ^.
y/,»| Egilbertus. Uiiilligisi. recog. ^ (SI. 2.). ii,.y zu V. kal. aug. Note: vielleicht in dafür
giliissene Lücke nachgetragen ; zu dominicae Note: dorn, ohne Abkürzungszeichen; A. 11, 1 re^is I.
zu Mersebiirc Note: der Ortsname ist nachgetragen. Alle anderen Noten entfallen. — IJ. 27
S. 30,1h liintcr Herkunft: Zu beachten i^t die Ü})ereinstimmung des Dictats mit demjenigen des
DO. III. STO ; sie erklärt sich wohl am einfachsten durch die Annahme, da.ss eine dem DO.
III. :i70 wesentlich gleichlautende, uns nicht erhaltene Urkunde Otto's III. für das Bisthum
.'ii Ih'u • Brixen als Dictatvorlage für unser D. 27 benutzt u-orden i.^t. — D. 29 S. 32, n vor Hund
M'lK'ji. .S'aZi.sfc. : Aventini Ann. Boiorum cd. Ziegler 114 cit. — D. 35 S. 39,7 vor Eckhui
l'iulinger Scrmones conrivales (Sfrassimrg 1^06) d 4' cit. — D. 37 S. 42, ji statt 5.9 lies: 1,,')3. —
IJ. 41 S. 48,11 vor Ughclli : Angeli Historia di Parma 64 cit.; hinter 2, 205 statt ex cod. lab.
Vat. (U) = ed. IL 2, 161 lies: aus Copialbuch aus der ersten Hälfte des 17. Jh. im Vati-
runischen Archiv zu Rom f. 33' (13) = Bordoni Thesaurus ec.cL Parmens. 136, = Vghelü
Italia Sacra ed. IL 2, 161. Nach Ughelli's jetzt wieder aufgefundener Quelle ist zu verbis.sern
(abgesehen von orthograplmchen Varianten): S. 48,3» in honorem. Siluestri, S. 49, r, Siluostri.
49, u seu largitionem. 49, «» zu causari Note : cassare B. 49, is persolvere jjredicto Sigi-
fredo. 49, IS domiui (M.). 49, h cancellarius Vulichi B. Die Noten a. f. 1. s. x entfallen. —
D. 4.5 S. 53,37 vor Westf ÜB.: Fac.fimile der Datumzeile in Acta SS. Innii ed. I. 3, 19. —
D. 56 S. 67, ,7 statt 1, 198 lies: 1", 198. — D. 57 ist zu streichen. An seine Stelle tritt das auf
S. 85 gedruckte T>. 69 mit allen Anmerkungen. Nur lassen wir dahingestellt, ob nicht nunmehr das
in FGH überlieferte Incarmilii'i.^iiihi MIHI als Fehler zu betrachten und in das zu S. Pill, Ocinber
Ijassende MIII zu emendierev 'Hesem Falle wäre die Datierung aufzulösen: S. Pill 1003
Ortoher 21. Will man diese Emendalion nicht vornehmen, so würde die Datierung ah nicht ein-
heitlich aufzufassen und so aufzulösen .lein : S. Pill October 21 — 1004. Unter den Drucken auf
S.85,itH ist anzufügen: Grandidier Hist. d'Alsace 1*',193 n" 358 angeblich nach Abschrift Zur-
Inubens aus dein danuUa in Bern befindliiheu Original. — Böhmer Reg. 942. — Stumpf Reg. 1367.
Indrm wir diese Berirhtignng vornehmen, bekennen wir, bei un.serer Annahme über das Verhältnis
• IUI I). 57 zu D. 69 einer Täu.<<rhnng zum ()pfer gefallen zu sein. Erst bei der Untersuchung
der Urkundenfälschungen Grandidiers haben wir festgestellt, dass die von Znrlauben an Schöpflin
und Grandidier gesandten Abschriften von Petcrlinger Urkunden nicht, wie behauptet wird, in
N ACH riiAi; K IM) im: i{ ICH rii; r m; i:.\. 7L':t
iliirm (/iiiaen l'iiifdiitjc Ahsrliri/trii dir Orit/iiKilr sind. Wie luhiilivli ZurlniibiiiK Text dvi,
1X1. III. 'J7S virlil (Ulf eine Ahsiiirif'l den noch erhaltenen Oriffinals dieser Urkunde znriirkgeld,
.stwdei-» iiii.s ihrem Proloknil und dem Conlext des IX). II. ö/, in dfin nur die Xamens formen
ijeHndert sind. zusammeMjesetzl ist, so litit eine genaue Amdijse des ])H. IL hl uns gezeigt, dass
dessen von Crrandidier jmblieiertep; Te.rl uns dem hei Herrgott gedrmkten Bruchstück des J). Hi4
und dem hei Schöpflin ■ Grandidier gedruckten fehlerhnfhii Texte des J)(). II. Hl (oder des DO.
III. 27;i) zu.viniHienge.'ietzf ist. Dmuuh halten n-ir es nicht mehr für zultissig, das D. Hi) als
eine Neunusfcrlignng des D. 57 zu bezeichnen : wir glauben rielmehr jetzt, dass Heinrich mir
eine einzige Urkunde für Pcterlingen, unser D. H9, das an die Stelle des zu streichenden I). ■'>?
zu treten hat, nusgestellt hat. Wir glauben auch nicht mehr, da.ss das Original dieser einzigen
Urkunde noch im vorigen .Jahrhundert vorhanden gewesen and noch von Zurlauhen eingesehen
worden ist; und nur das lassen wir dahingeslellf, oh ti'ir Zurlauben für die eigenthümliche
Gestalt, die das Diplom in Ornndidiers Druck erhalten hat, verantwortlich machen sollen,
oder oh Grandidier seihst als der Urheber des ganz in seiner bekannten Art zu.sammenge.stellten Te.rtes
anzusehen ist. — D. '>S S. 6i), i.i stall im Depurlemenliilarchiv lies: in der Bildiolhek. S. 70, j.',:
{'her das Verhfillnis von D. -'»S" zu D. öS* vgl. jetzt auch Bourgeois in Bulletin historique et
jihilologiqnc du comiti des Iravau.c hisloriques et scienlifiques Annee 18f>ö (Paris 18910 H8H ff. —
D. «i" .S'. 7li,,.' hinter lüIKi:. = Kehr Merseburger ÜB. 1, HO n" '2i). — D. 63 S. 77, m vor
Böhmer: Kehr Merseburger ÜB. 1. Hl n" HO aus C. — D. (i4 S. 79,4 vor Dobenecker : Kehr
Merseburger ÜB. 1, H^ n" Hl aus AA^BC. — D. 6.') S.81.,„ vor Dobenecker: Kehr Merse-
liurger ÜB. 1, H4 n" H2 aus B und Abschrift von Möbius. — D. 6H S. 82, n vor Dobenecker :
Kehr Merseburger ÜB. 1, Hfi n" HH aus A. — D. 71 S. 88, ss statt Güteraufzählung lies:
Weichbildgrenzc. — D. 78 S. 98, jr vor Herrgott: Guilliman De ep. Argentin. 176 eil. —
l>.79 S.99..^n (on Ende der Zeile: Zur Überlieferung vgl. jetzt Bloch in Zeitschr. für die
Gesch. des Oberrheins N. F. 11, H09ff. — D. 8H S. lo4,r. hinter 151 n" 27: = Worbs Archiv
für die Gesch. Schletiens 284 n" 2. — D. 86 S. 108,. i.t statt Frose: Frohse (ebenso S. 133,,.
134,^. lH5,:rj. 258,. »)■ — D. 89 S. 112, n vor Stumpf: Kehr Merseburger ÜB. 1, H8 n" 35
uns A. — D. 92 S. 116, n, hinter vergabt worden: Vgl. jetzt Bresslau in N. Archiv 23, 161 f. —
D. W S. 124,, am Ende der Zeile: Zu den DD. 99—102 vgl. jetzt Bloch in N. Archiv 23.
145 If. — D. lOH S. 128, ij vor Greiser: Falckenstein Ant. Nordgav. 2,165, =. — D. 106
S. IHl... vor Stumpf: Kehr Merseburger ÜB. 1,39 n" H6 am AB. — D. 120 S. 146,,. vor Mon.
Iiiitriae: Pertz in Archiv 5, 326 rit. zu 1005. — D. 121 S. 147,, k vor Wilmans-Philippi : Klein-
sorgen Kirchengesch. von Westphalcn 1, 459 Te:ct in deutscher Übersetzung. S. 147, n statt 605:
605 Heg. — D. 128. Das von ED ge.ichriebene Original (A) ist u-ieder zu Tage gekommen und
jetzt im Be.titz des Herrn Stadiarchivars Dr. .Tang in Frankfurt u. M. Der Zusatz hinter der
Corroborationsformel ist von anderer, die Schrift des ED nachahmender Hand hinzugefügt worden.
Ein Theil des Zusatzes ist zwar von dem Siegelrande verdeckt; nichtsdestoweniger kann der ganze
Zusatz geschrieben icorden sein, nachdem das D. bereits besiegelt war, wenn das Pergament unter
dem Siegelrande geschickt inngefaltet wurde. Unsere schon oben gegen die Echtheit des Zusatzes
geäusserten Bedenken sind durch diesen Schriftbefund erheblich verstärkt worden. Im übrigen
i.st nach A zu lesen: S. 154.. -j (C.) | In. 154, j:; regitninis |. 154. .^ aemolumento. 1.54, jh
(v]eln)eratione. Wormaciensis. fiincl[a]tus. 154, ■>» prae[n)o[iii]in[at)ae. 154, :i:i aecclesiay [ut].
154,. 14 diligeutiusique]. 154, :ir. carta[m]. rob[ora)ntes. 154, hu gcclesiam. 154,. n I. A. et
Ohpenheim. 154, :i^ praebond«;. .S'. 155,, ^ Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. p
155, i ^ Eberhardus. ruilligisi. recognovi. | (SI. 2). 155, :i marcii. iJl. 155,4 | amen §.
Die Koten entfallen. — D. 132 S. 158,. i, stall 358 lies: 158. — D. 143 S. 169,, .^ hinter n" 9
(}))■ = Looshorn Gesch. von Biindierg l, l'iT in deutscher Übersetzung. — D. 155 S. 184,,f,
vor Ussermann : Stengel Monasteriohgia 1 s. v. Deckingen aus A = Petrus Suevia eccl. 'J57 . =
Kur,, roll, r, 65. — D. 171 S_ -itri,,.. „,„ F,id,- d,r Zrile: Zu diesem D ,i„d ?„ D .-,11 ,-,il.
TJ4 KAIS K K r K K V N U K N.
jelil auch die Auxf'iilmtnge)! Lechuers im MittheU. den IiisHI. für uvsttrifirli. Getuhiihfuf. Jl, HS H.,
util denen icir aber, insofeni durin die vüUige Vnechtheit des D. 171 behauptet wird, nicht über
ciiistiinineii können. Wie in X. Archiv Üd, :^SH f. dargelegt ist, halten wir vielmehr an unserer
Bcurlheilung dieser Urkunde im wesentlichen fest , wir gehen zwar die Miiglichkcil zu , duss
die Bestimmung über den Rheinzoll in die echte Vorlage interpoliert sei, halten alier auch dies
nickt für zweifellos feststellbar. — D. 174" S. 207,n am Ende der Zeile: — Schneidawiml
Beschreibung Bamliergs 'J, l.')'J aus B. Vf^T", y< iw Stumpf: Schncidawind Beschreibung Bmn
bergs i?, HS n' Hl aus C. — D. IS:^ S. Ülli.is vor Böhmer: lioqucs Kaufunger ÜB. 1, H n" i
aus A. — D. 18» S. 21it, is hinter aus B: = Ägnoletti üominicalitii delle decime in dior. di
Treviso 10 u" 2. — D. ^Ül S. ^JöS,. cor Doheneeker: Kehr .Vcrseburger ÜB. 1, 40 n" HS aus
A. — D. a:ii4 S. 261,, statt pro futuris lies: profuturis. — D. 229 S. 264,4, statt n" 7 lies:
w" 8. 264,4t ror Böhmer: Schmidt in Mittheil, aus dem german. National museum (1898) 13 n° 8
aus A nehit Facsimile. S. 265, ,i statt FpIpiiuii lies: felevun. — D. 244 S. 281, u hinter S. 5 //.
füge ein : und im Archiv für Hessische Ge.wh. K. F. 2, 387 ff. — D. 247 S. 284, n am Ende der
Zeile: Zu den Ausführungen Lechners über dies D. in Mitthcil. des Listit. für oestcrreieh. Ge-
srhichlsf. 22, 376 ff. vgl. unsere Bemerkungen in N. Archiv 27, 546 f. — 1). 250 S. 287, jo vor
Diibenccker: Kehr Merseburger ÜB. 1, 41 n" 3« aus AB. — D. 251 S. 289,7 am Ende der Zeile:
Clier die Zeit der Fülschung, die wir jetzt genauer feststellen können, vgl. das Qucllenrcgister. —
D. 267 S. 317, SU statt cur em lies: curtem. — D. 271 S. 320, sn vor Doheneeker: Kehr Merse-
hurger ÜB. 1,43 n' 41 aus A. — D. 275 S. 324. si vor Stumpf: Hidber Reg. 1247. — D. 281
S. 333, 41 lies: Rauennt; £'; Kauen^ E'G. — D. 285. Quelle des Druckes von Soldani i.<it ein
von uns tciedergefundcnes Chartular des 14. Jh. f. 180 im Stadtarchiv zu Volterra. Danach
könnte S. SSS.h. io.it cortem statt corte, 338, a Asilacto statt Asilecto, 338,37 cocti statt cotti
gelesen irerde». Da auch hiei' 338, -.':, seil nulhuiue steht, kann dies vielleicht auch schon im
Original gestanden haben. — D. 286. Statt -cio (.s7 durchweg -tio zu lesen. S. 341, ii lies: id est
statt idem; denn so, nicht wie DD. 1, 351, ss, 4» angegebeti ist, steht in der VU. in der Hand-
schrift. — D. 287 S. 343, 4>^ lies: 1) Vü. = NU.; plescora B. — D. 289 S. 350,., 4 hinte>-
Reg. 1720: = Migne Patrol. 140, 347 n' HO. — D. 290^'^. Die quelle Scalahrini's ist eine
von uns wieder aufgefundene Abschrift des 12. Jh. (C^) im Archiv der Congregnzione di caritn
zu Mailand. Danach ist zu lesen: S. 354, in^ defendere et confirmare. 354, ■j7 et vere soiimis.
3.54, .1.' xiraquam per cartulas. 354,. vi insupcr ea que. S. 355,, Iinmolensem. 355, s.m siciiti.
3.5.5,.« possessiones. 3-55, „i camere nostre et medietatem preseriptu archiepiscopu Raiieuuati
suisque. 355, i, Einriei imperatoris. feliciter ameu. Statt 9 ist durchweg e zu lesen,
y. f mussheissen: honore amore C, doch honore durch Unterstreichung getilgt. Die Noten h.
c. d. e. h. i. m. n. p. q. r. s fallen fort: in N. a. g. k. 1. o. t is< C statt C zu lesen. —
D. 293 S. 359,,.'. statt 2, 415 lies: 2'', 415. — D. 294 S. 360, u statt N. i und 1 lies: N. k
und m. — D. 296 S. 363, ir, statt verstorbene lies: bereits verstorbetw. — D. 301 S. 374, 17 statt
Peter von lies: das Bisthum. — D. 303 S. 377, ,4 vor Stumpf: ('i]iollii in .\tti delV i. r. acrademiit
di scienze lettere cd arti degli agiati in Roverelo, Serie III 6, 207 aus Transsumpt K.
Heinriclts VII. von 1311 November 24. — D. 304. Nachdem die bisher vermisstc Quelle des
Druckes in M im kgl. Staatsarchiv zu Turin wieder aufgefunden und uns durch eine Phnlographie
bekannt geworden ist, können wir unsere Zweifel an der Originalität des Stückes nicht aufrecht
erluüten. Die Urkunde (A) war bulliert, die Bulle ist <d)er verloren. Erste Zeile, Kai.ser-
Unterschrift und wahrscheinlich auch der Context rühren von dem bei den DD. 303. 314. 318
lietheiligten Srhreilier her, Kanzlcrunterschrift und Datierung hat HR hinzugefügt. Demnach
müssen wir das D. als Kanzlciausfertigung itnd die in Originalen unserer Zeit nur hier be-
gegnenden auffalleiulcn Erscheinungen aii vei-hürgt anerkennen, und es sind also die Klamtnern
S. 378, t» und S. 379, «. -jh zu streichen. Im übrigen bietet das Original lediglich orthographische
Verbesserungen: S. 378, g-, sanct«;. individin'. zu triiiitatis Note: trinatis, a corr. aus t, A.
N A I II II! .\(; i: INI) lii; ijicinn; r N(; i; \. 1'2'}
:>7S,.vi zu Kuniaiiurum Xotc: ilns zireitc o silteiiil aus u corr. zu seilt, zu avm\H.'T Xnlc : A.
divin«;. zu pietatis Xote: ietati auf limui: 378, t,, tant«;. .'JZW, / v'ccIohj»;. .S'. .^7'.9, ;- intt>nli,
wozu Note: wahrsrlwiiilirh corr. aus intentii, ohne da-ss das Ahkiirzungszeirhvii Uht-r \i ijeliliß
iiitnh'. sanety. cccleHii,'. STi), i zu iinporialihus Note: am zirrilen i Correiiur. H7it,.; zu Oc-
toiuiiii Xnle: Ä. 379, n prcfati; (.'coU'sir Saoiiit;. :i7i),s iuistri;iiiu' aniiin;. 379, <, preceptiiiii.
379, ij sancty Mari^'. 379, u Gainariaiia. Kaiiclo. fruceforric;. 379, u tiiicceHoribiis, imzu
Xnle: A. 379, IS zu mart'hiü Xote: h durch Corrcclur ciilslatideu, i über der Zeile unchijelriujrn.
379, ■,„ camare nostri;. 3'i9,j.h zu Hoinrici Xnlc: an li Correeliir. 379, ja zu dominico Xote:
(lomi ,-1. MXIIII. 379, n Fapiae; f[eliciter anien|. Darunter: (B. D.). Alle sonstigen Xotcn
ent lallen. — D. 305 S. 379,. u vor Irici: DD. com. Valperi/iae Bd. 1, =. .S'. 3SJ,!i, .statt
Cunei) lies: Alessandria. — D. 3üii S. 383,. i nach VU. 11: jetzt tjedruckt von Schiaparelli in
Archirio storico Lomitardo Serie III, 13, 4ö n" 21 zu 919 Xovemher 17. S. .W/,^, statt Tariso
lies Taiiso; Z. 41 vor Tanxo- Tanso B. - D. 310 S. .389, j,; vor mit: nnvollstiindiii. —
I). 312 S. 393, s hinter Amw fmjv ein: dominicg. 393, u, statt E' lies: EK 393. ,j statt da-
hinter enim in £' lies: domiui E'. — D. 319 S. 399, ^ö Komanorum ist vielleicht doch zu
■•itreichen, v(jl. I). öOl. — D. 33i S. 423, le füge hinzu: Zur Datierung s. X. Archiv 26, 441
X. 4. — D. 333 S. 424,!, statt Bahra lies: Wohra. — D. 340 S. 432,, s statt 4-53 lies: 4.3.5. —
D. 357 S. 4.59, j3 hinter 258: , = Kuen Coli. 1", Hö. — D. 3Hli .S'. 468, ^7 zu Gerhard! Xote:
In D. 522 steht wohl richtiger Gebcardi, vgl daselbst X. h. — D. 367 S. 469,7 vor Böhmer:
Spach Un droit de chasse accordi par l'empereur Henri II. u l'dveque Wernher de Strasbourg
(.^tra.-isburii 1842) 5 in französischer Übersetzung. — D. 372 S. 476, n statt Traun fehl lies :
Trenn feld. — D. 374 S. 478,. n vor Dobenecker: Kehr Mersetmrger ÜB. 1, 46 n" 46 aus B
und Wideburg. — D. 375 S. 479, -js vor Dobenecker: Roques Kaufungcr l.'B. 1, 7 n° 3 aus A. —
D. 376 S. 480, 3j vor Dobenecker: Roques Kaufunger ÜB. 1, 8 n" 6 aus A. — D. 388 Ab-
schrift Viaro's aus dem 18. Jh. nach dem verlorenen Catastico A von S. Zaccaria befindet sich
im Museo civico zu Padna (B^). Danach ist zu verbessern: S. 498, n Silicani. 498 ij honore.
498,4!) c) BDE= Xr. f; das folgende bis zum Schluss der Xote ist zu streichen. — D. 391.
S.. 503,. in und S. 504,:, statt Bargildon lies: bargiklon. — D. 394 S. 506, n vor Böhmer:
Eoques Kaufunger ÜB. 1, 9 n" 7 aus A. — D. -lüH'' S. ■')'<! 1,h hinter cit.: — Roques Kau-
funger ÜB. l, 12 u" 9 aus AK — D. 407 S. 522, u vor Böhmer: Roques Kaufunger ÜB. 1, 14
n" 10 aus A. — D. 408 S. -523, ts statt 24 lies: 34. — D. -109 S. 524, jj vor Facsimile: Roques
Kaufunger ÜB. 1, 15 n" 11 aus A und dem Tran.ssumpt Rudolfs. — D. 411 S. 526, n vor
Dobenecker: Roques Kaufunger ÜB. 1, 18 n" 14 aus A zu 1020 oder 1021 vor August 10. —
D. 412 S. 527, 7 vor Stumpf: Roques Kaufunger ÜB. 1, 16 n" 12 aus A. — D. 420 S. -534, ,,
vor Böhmer: Roques Kaufunger ÜB. 1, 17 n" 13 aus A. — D. 427 S. 5U, ,.-, lies: p) J? = VU.,
statt Puluensi (iiisula); Fulueu Siiiaris A; in CD w< et lacu hinter Puluensiin eingeschoben,
was eine Interpolation des Cencius ist. — D. 442 S. .564, ji; vor 33 füge ein: 12,. — D. 447
S. 569,14 hinter Abschnitt III: Wenn der Au.sstellort nicht, wie wir in X. Archiv 26, 466 an-
genommen haben, auf Wallteck, Kr. Gardelegen, zu deuten, sondern, wie Stumpf im Verzeichnis
der Ausstellungsorte annimmt, mit dem Uualbach des D. 48 (Walbeck int Mansfelder Gelnrgs-
kreis) identisch ist, so würde Stumpfs Einreihung richtig und D. 447 doch hinter D. 448 zu
stellen sei«; — D. 4.59 S. 582,. ■> hinter a. a. 0. 195: Zahn in Archiv für oesterreich. Gesch.
28, 292 ff. — D. 482 S. 615,47 statt Ticcle lies: Ticclo. — D. 487 S. 622, .^ vor Facsimile:
Roques Kaufunger ÜB. 1, 20 n" 15 aus A. — D. 500 S. 637, ss am Ende der Vorbemerkung:
Zur Deutung der Ortsnamen vgl. Falk in Mittheil, des Instit. für oesterreich. Geschichfsf. 9,
322 If. — D. 521 S. 671, a« vor Stumpf: Roques Kaufunger ÜB. 1, 10 u" 8 aus A. — D. .yj3
S. 675, 11 statt Bahra lies: Wohra.
l-ebersicht der l rkiiiulon
lüH-li (hr Vt'itlKiliin;^ aut" die Eiuplaiigfr iiinl nach tler Uebcrliiferiiii
( JeircMiwart.
l)is auf die
iti'nrbL'itut iiarli ili'ii in K«isi'iiiikiiinliMi 1, /.sveiti' VDrivilf X\' iiml Ü, SüT dnr^frlrjftru (triiiiil>iit/.rii.
Alikürzuiigi'n : A. --- Arrliiv, U. = Itililiotlick, U. = Diüeem-, KA. = Koit'lisiiri'liiv, StA. = Stnatünrcliiv.
M«jiiskclliurlislnlicii nliiio Punkt »ind die iTir dii? reberlicfernnfrstVinnou «'»'•rniicliton Sijjli'n. — Die t'iaii-
KÜsisrlioii iinil iltilionisclion (Irtsnanu'ii, di<' mit Siiint liezw. San Ix'iriniirn , sind iiacli dem Ntänditfcii
Itriiilcli ilor fninzi'isisclicii und italii'iiisclicn ( litsli-xirn nnti'r S cinjrt'ri'ilit.
Aaclicii. — C.illi'pai.stit't. S. Ailalln rtus. S. 1 iLiiiirs.
II i»9. 102. 392. Für 99 Ahscluift des 12. .111.
im StA. zu Düsseldorf (A). — Für alle Cliartul.
.~>. Adalbeiti Atnu-nsis au.s dem 18. .Mi. (Hl und
aus dem 1."». ,Ih. (HM im städtiselieu A. /u
Aaciieu. Extraetuni arcliivii S. Adalberti Aquensis
aus den» IS. Jli. (C und C'l und Dussclsclies
Ciipialhueli aus dem LS. Jh. (1) und D'i im
.StA. zu Düsseldorf. — Für 102 noeli die Drucke
von Kitz in Ledelun- Areliiv und Krnst Hist. de
Limbourg (H und L). 'ü.- .mf eine i;cnieiiisanie
Quelle zurüekjcf'lu'n.
H I Archivsi(fnatnr F. '.i. !.■>! im i:^. .)li. ;iMj,'elit;t, uiit-
liält alipr «nc-ji Kintriiffc spiitorer Zeit, zn di-ncn die
/.»fit.- Al>,«clirift iinsir»'» I) 102 (HM jreliört. — V
i.\ri-Iiivsi^n:itiir U IUI") ist am Sc-hhiss von dem Nutar
F^eonardu» XavoriiisMalmendiir l)c{,'laul)i;rt; in 11 '.\nliiv-
»i);nnlnr H 101/ i«l jede einzelne Aliseliiil't narli HGs
von dem Notar J^teiilianii» Leopiddil« de Duüsel liey-jau-
liiflt. C inid IJ Ktelieii in näheren, freilieli nueli nielit
vollkommen anfiri'klürten Hezielnnicen zu einander.
Aaclien. — Pfalzkapelle. S. ^laria.
|! 98. 141. 438. sp. 't\-2 alle im Lil). inivil.
S. Jlariae aus Ende des 12. .Fli. in der k. H. zu
Hcriin (A) und im Copiallmeli aus der er.sten
Hälfte des 13. Jli. im Stadt A. zu Aaehon (H).
AlMlin;,'liof. — Kloster. S. Salvator. S. Maria.
( )mne> snneti. — s. Paderliorn.
.Mirinsherf;. — Kloster S. Jlieliael. — s. Lorsch.
Acodus, (Jraf. — s. S|ioleifi,
Acqiii. — IJisthum.
II 274 in Moriondi M<iii. Aiiueiisia (A).
■'■ 1 I -..ti- den liixeliiiflielien A. von Aetjiii »ind
'Urin ve.Heovile danellmt ; doch hat ftieh
;. rclierliefernnc de« I>. 'J74 erhallen.
Adalltcro, Grnf. — s. KegenHbur;^. NonnenkloHter
• )l»enn(inster.
M.i
S. l.,|,
AlliiTieus Von Uassino.
.\. l(t im StA. zu Turin.
Alsleben. — Nonnenkloster. S.
baptista. XII ajiostnli.
44 im StA. zu Zerlist.
Altaich. — Kloster. — s. Niederaltaieh.
Amizo. S(din Ilcrlcmbalds. ständiger Kiinigsbote.
II 308 inseriert in zwei Originalurkunden von
lOlä im StA. zu Mailand.
Amorbach. — Kloster. S. Maria. — s. Würzburg.
Andlau ( Unterelsass. Kr. Sehlettstadt). — Nonnen
klo.ster S. Petrus, S. Paulus. D. Strassl)urg.
II 79 in den dort verzeichneten Abschriften des
HezirksA. zu Strassburg und des StA. zu \\'ieii
(H. ("', (y. C", ("') uiul in den Drucken von
Sch(>i)flin und (irandidier (S. ^t', (i^j.
l'nsei'f Ahschrift(Mi gelten .sämnitlieh mittidhar «ider
unmittelliar auf ein verlori'ues ."^alhueli vom .1. 1H4S
zuriiek. v^l. Hjneli in Zeitsrjir. für dii' (Je.seh. des Oher
rlieins X. K. 11, MO» ff.
A(|uileja. — Patriarchat.
II 243. 426. Für 42(i Abschrift vom .1. 1261
(li). für beide Copialbücher aus dem 15. ,lli.
(C [bei 426: C] und 0-') im StA. zu Venedig.
Notariat.>itran.ssuni|>te iles 12. und l.'<. .III. von 1)11. tür
Aiinilcjn Iiefinden sieh im StA. zu Venedijr in der Itimt«
2 Due'ali. — C (C") ist Dil. 2, Wl" erwähnt, C i»l in
lld. 1 und 2 der KaiNerurkunden nxeh nieht heiiulit;
vfjl. im iihri(fen l>D. 1, ft!)!l. Die Numerierung di'r nU
Conunlfori in iure zuKammenfrefaxsten Ahmhriftennaniiii
liiuf^i'n i»l «idersiiruelmvoll; wir iM'zeirhnen dislialli ili'
eiir/.elnen Heftf mit ihren Spec-inltitelii.
Arezzo. — l)ouiea|iite|.
43(1. 464.
Kloster S. Flora 477. Die drei ( )r. im (,';i|iilelsA.
zu Arezzo. — Für 464 ausserdem H<ituhis an-
der Mitte des 11. .Ih. daselbst ( P ).
(.In.
l!i'(,'iMli'r : AHcwiii
Bfi'piiiiii.
('J<
IS nithiill AliHrlirirti'ii v..ii H |ll>. imkI llUi'liiit's-
lukiiiiiloii von '.)1(> — 11147. vj;!. I'ii.«i|iii CH. Arcliiin I, "'■<
II" :><!.
Asi'vviii, (iraf. — s. IJaiiibcrtr.
I-I'.l.
ICI.
170.
204".
241.
SC.-).
457. 45.S.
Billclflich, (
.rai'. — .s.
Lütli
■U.
Haiiibc
'■«• —
liistliiiiii.
i:{4.
las.
143. 144.
145.
14(i.
147.
NN.
150.
154.
155. 15(i.
157.
15H.
15!).
DiO.
1 t)L>.
U!3.
1(14. I(i5.
Kit;.
1(17.
l(i.S.
Itül.
IM.
1!I5.
lud. I!t7.
200.
201.
202.
203.
■-'04''
21H.
•21i). 220.
233.
234
23!l.
240.
-'70.
2.s;{.
315. 318.
324.
334.
351.
3(;4.
432. 438. 453. 454. 456.
3S2. :!S3. 417. 506.
.'08.
101. 408
.■<|i. 514.
|)i)iiii;a(>iti'l 151, I. ")•_». 15.3
384.
i 'ollcj^iatstit't. 8. 8trjiliaiiu.~
1 •cji'fl'in^'en. — Kloster. S. Martiiiiis 357.
.\ltc Kaii.'lle S. :Maria zu lvej,'on.sl>iii-f; 26. 28. 61.
iv.nii^' (KHisor) Hciiiricli II. || 174'.
.\.-4C\viii, Grat' 138.
I'. trili-iimV), Va.ssall 2.
Diu Or. von 417. 453 im StA. zu Coblenz;
aili' aiKlert'ii Or. und das vorunoulitcte Exeniplar
\iiu 1). 357 (A) im KA. zu Müiiclien. — Für
1 74" Traiissuinjit im Or. Leo's IX. von 1052
15) und verunocliteto Abscin-ift aus dvv Glitte
l('s 11.. Ih. (C) im RA. zu Miinclien. — Für
134 nodi und für 384 Absciirift im Lib. privil.
liamborg. au.s dem 14. .lii. im KroisA. zu
Uambcrfi; (15). — Für .s]). 514 diM- autograplic
Codi'X der Vita Hciurici anctoif Adalborto im
< 'apitolsA. zu Gurk (0).
1). 174" i.st l'iir llfiiiiich zu (.miini.ii ii.iuil" r;;- .(ii>-
ui-.stollt. — l>ii^ Altr Kii|ielle zu Kofjeu.'äliurf,' Uani (Iiireli
I'. l'Jli an Hainlitr^,'-; ihr Aieliiv liiUlote später eine lie-
'iiclcri' Alitliriliinjr de< bainborgischen, v^l. Arcliival.
/..itsi-lir. N. F. 1, 108. — Das P. 13S für tlcu Grafen
Ascwin wird mit dem Orte Krliifr (vgl. I). 20S) nii
ü.imlici;; geUuininou sein. — Wann Kl. Doggingen an
l-.imlierg kam, wissen wir iiiclil. vgl. die Vorlieinerkiing
1 1). 357. — Den lib. privil. lianiborg. (Arcliivsignatnr
ilt A 1, neu C'opialbui-ii n. 2) setzen wir in dein liier in
utiaclit komniendcn Tlii'üe elier ins 14. als noeli in das
i:!. ,)li. — i'ber den Gnrker Cod. von Adalbert.s Vita
lleinrici II. vgl. Schmidt in t'orseluingeii zur Deutsch.
Mscli. !), ;5G1 IT. — Für Dnickc von I). U3 sind die hei
lichelsherg angeführten Hs.s. des Codex l'dalrici
V und '/j) und ausserdem cod. Cill der Hofli. zu Wien
•IIS dem 12. .Ih. (C) benutzt.
r.ambcrf:;. — Klostor. S. Jliehaei, S. Petrus,
S. F.cnedictus (^licbclsberji;).
390. sp. 520. sp. 522. sp. 523. || 356. 366.
381). 414.
Kaiser Heinrieb II. 332^ || 335". — Die
Urscbrit'ten sänimtlicb im I!A. zu ilünchcii. —
Für 335'' Abselu-ift des 12. Jh. in Cod. B. W.
15 in der k. B. zu Bamberg (D). — Für 332^.
:U10 noeb und für 356. 366. 414 Abschrift
von I4n7 14'.I| in Andreas Lang ('atalugiin
alil). miin. S. Miehaciis in der k. B. zu Bamiierg
(B). — Für 332''. 356. 366. 414 noch Ab-
sciirift vom .1. 14!)4 in Andreas Lang Fnnci-
euhis abb. S. Miehailis «biiida (('). — Für 38<»
dio Ilss. d.s Cod. rdabiii. cod. 308 aus der
Mitt.' d.ss 12. .Ih in d.r MoflJ. zu Wien (V)
und cod. 28.3 i238 ist 1 )ruekf'dih-r) aus di-iii
12. .Ih. in der Kloslerl'.. /.u Zwetli (Zl.
Die beiden DI). 3.'t2'>. ',iX>'< kiikI für den Kaiser uiin-
gesti'ilt, dann /.niiärlml nii den Itini'hof von Maiuberg
iiiiil von diesem an das Kl.ister gi-kiiiiiinen. — l'lier II
und C vgl. ll.)liler-F,gger in .Mmi. (Jerm. SS. l.'i, ll.'>2f.
und llrenslnii in N. .Vrehiv 21, Hl f.; über D vgl. Himeh
.lahrb. 1, hiyi tf.. (üesebreiht Kaiserzeit 2', .'lllU, lllocli in
N. Archiv l'.t, fi:ill X. 4.
Basel (Schweiz, Kanton I$asel- Stadt). — Bi^thum.
80. 118. 188.
Otim Bropst 1| 117.
Sulzbui'g. — Nonnenkloster. S. r'vriacus. (und
('l.TÜs.T Becelin) 78.
Das Or. von 78 im StA. /.u l'iiininii. — Für
alle übrigen (.'liartul. nasilieii.se aus dem Anfang
des 14. .Ih. im St.\. zu l'.em(C). für 80 aiieh
Baseiei' I )i])lomatarium \ von 1513 im StA. /.u
Pruntrut (B), für 118 .luch Baseler Diplomatn-
rium B aus dem 15. .Jh. ebenda (D).
Das Archiv des ehemaligen l'isthums Hasel und des
seit dem Anfang des 12. .Ih. damit verbundenen Klosters
Sulzhiirg lieliiidct sieh seinem Haiiiitbestandf- nach noch
jetzt zu rruntrut als Filialarehiv des .St.\. zu l!eru.
Während das Chai-tiilnr C (vgl. über das.scllie Siekel
Kaiseriirkiindeu in der .Sidiweiz 53) nach Hern gekiuiiiiien
ist, sind die übrigen Abschriften wie die Originalurkunden
in Pruntrut verblieben. Da.s Diplomatariuin A 1 1!) ent-
hält im .1. 1513 unter licitung des Caiionicus Dr. A. Ziini-
luft dureil den Capeli.in Hierouyiiius Hriliiiger ange-
fertigte, z. Th. die Schrift iler Or. nachahmende Copieii
u. a. v.iii D. 80. St. 2174. 3109. 3953. Das Diplomatar
I! iDi i.st im 15. .Ih. entstanden. — Die bei DO. III.
129 benutzten Abschriften Hascicr DD. in den Sanini-
Inngen des l'rstisiiis in der rniversitätsH. zn ISasel und
die ebenila betindlichen Abschriften in den Cartae
Anierbaehianae sind, soweit es sich nni unsere .Stücke
handelt, ans (' aligcleitet, so da.ss .sie für den Text nicht
in betracht kanvii.
Becelin Cleviker. - s. Sulzburu- Xonnenklosti/r.
s. Basel.
Benedict Vlll., Papst. — s. liömische Kirclic.
Benevcnto. — Kloster. S. Sophia.
468. 471 beide im Kegistrum .S. Sophiae vom
.1. 1119, Cod. Vatic. 4939 (B).
Bergamo. — Bistimm.
293. II 495.
Domca])itel (Canoniker von S. Vinceuz (und
.'^. Alexander]) 254. — Das Or. von 254 in der
.StadtP)., das von 293 im bischi'H. A zu P>ergamo.
— 495 in Celestino Hist. di Bi-rjumo iHi und
Lupi CD. Bergom. (L).
Das hiscIn'iH. .\. ist verschieden von dein A. der L'uriu
vescovilc und steht nicht wie dieses unter Verwaltung
des bischütl. Kanzlers, sondern unter er des General-
728
QiK'lloii - KofristiT : Berpell — l'obleiiz.
vicar«. — Oiui des EsrliHlokolU ilnrbeii<li< Or. von -t'.iri
war imcli einer liniiilscliriftlii-lieii Notiz A<rliiii'ili's in der
Stadlll. uueh nm Knilr des l!^. Jli. vorlianden.
Ror^fll (ital.Val Hrojrii^lia: Si-hwciz, Kniitoii (irau-
büiulon). — (tratsi-hiitt.
sp. 582 im Genu'imU-A. zu Vieosojirano.
Borfren. — Nonnenkloster. S. Crux, S. Maria,
S. .Iiiliannes.
i:U im KA. zu München.
Nur fiir ilen Drnek liei Nii^rul li.ininil dii> l>l>. '2, Mis
iTwiilintr VidiniM.s von 1357 (B) in lieliarlit.
Hiinliaril. Ciraf von Parnm. — .s. Parma.
Ilcniiiaril. Freifrelassener. — s. Freisin^.
Ititoreii. Kloster. S. Henedietns. — s. San
Henedetto.
Holoi^na. — Domeapitel.
280. sp. .'>l!t, l)fi(le im ("apitcIsA. zu Mulofina.
Bonn (Prenssen, l\ef;ierun,i;slicz. Köln). — Nonnen-
kloster. S. Petrus, S. loiiaunes baptista (-ge-
nannt Dietkirelien). 1). Köln.
:«:i 44li. — Or. von 8M8 im PfarrA. der Stifts-
kirelie zu Hcmn, von 44fi im StA. zu I Xissel-
dorf. Für 888 noeli ( "opialbueli aus dem Kmle
des 18. .11». im StA. zu Düsseldorf (il).
i'ljcr die älteste (Jcseli. des Klosters v-rl. l'iek Cie.scli.
der Stiftskirelie zu Itonu (I! i l!S>i4). — Das Areliiv
de.s in ein weltlielie.s Oanienstift verwandelten Klosters
ist ^rösstentlieils naeli Düsseldorf K'ekomnien. und nur
treriM|;re Tlieile sind in Honn verblieben, vffl. Ilj:en in
Westdeutsche Zeitselir. 2. Krjfänzuufrslieft 62. 167.
Borgo San Scpolcr« (Italien, Prov. vVrezzo). —
Kloster. S. Sepulebrum. S. loiiannes evan«;. I).
Citta di Castello.
■21V). 4<i'.t. 4711. II :{ti".l. - Or. von 27(i im StA.
zu Mailand, von 46'J im StA. zu Florenz, von
470 im A. der curia vescovile zu Horgo S. Se-
polcro: ebenda 369 in Transsumpt von 1540.
Das elieiualige Klosterareliiv ist zerstreut; über die
in Borgo San Sejjolcro verbliebenen und ins A. der
liigchöti. Curie (jfelangteu Bestände v^l. Mazzatinti Oii
areliivi dclla storia d'Italia l,SS7f. und Kelir in Naeli-
richten der Göttinger Gesellseh. der Wissenseh. (IsilS)
352 f. — Seif 151.5 ist Borgo San Sepolern Bistliuui. —
Noriati (Noceati) ist der älteri' Name des jetzt naeli
dem Kloster genannten "rtes.
Hrandenburfi. — Histhum.
223 im Dom.stilts.A. zu Mrandenlmr;:.
Brefratrlia. — (Trafselialt. — s. |{er},'ell.
Bremen -Hamburg. — Erzbistimm.
325. II 50. — Das Or. im StA. zu ll.innover. —
Für 50 Bremer ('opiar aus dem Anfang des
14. .Ib. (B) ebenda und Druck im Fürstl. ertz-
biRcli. Bremisclien Niielitrab (N).
Die in Bd. 1. 2 der DD. benutzten Abseliriftcn von
LambeciuM (Dl kommen naeh der Vorbemerkung zu
DO. III. 41 nicht in bctraeht. Aiier auch die Ablei-
tungen an» dem verbrannten Lindenbrogselien ("liartular
'('} konnten wir fiir D. .50 unberüi'ksiehtigt lassen, da
wir liier diui gleiehe Verhältnis wii- bei Dil. I. 'M
(Oltenthnl Kcg. 4!)l. IX). III. 4(ll annehmen. Dagegen
scheinen die Drneke des Breuiisehen Naehtraln'H 'Nl
auf verlorene t*riginale zurückzugehen und also für ilio
Textgesfaltung in i'rster Linie berüelisielitigenswertli.
Breseia. — Nonnenkloster. .*^. Salvator, S. .hilia.
31 1 in der StadtU. zu Breseia.
Brixen. — Bistimm.
27. 31. «7. 228. 424. — Or. von 27. 228. 424
im .'^l.\. zu Wien, von 31 im fiirstbiseliiiH. A.
zu Brixen, von (i7 im krainiselien Landes-
museum zu Laibaeli.
riier die auf i'in angeblielies zweites Or. von 424
beziigliehen Angaben s. die Vorbemerkung zu diesem l>.
Brugnato. — Kloster. S. Petrus. S. Laurentius,
S. ( 'olinidianus.
2!)8 in Abschriften des 17. .111. (Bi und des
18. .Ih. ((') im StA. zu Turin und im Drucke
Ughelli's (U).
Burtscheid. — Kloster. S. .\piillinaris, S. Nicohms,
S. Gregoriiis.
360. 380. 381. — Or. v<m 3(J(t. 3s] im St.\
zu Düsseldorf, von 3S0 im .*>t;iilt.\ zu .\aelicii.
Lambrai. — llisilmm.
49. 142 im DepartementalA. zu Lille. — Fiir
49 auch Druck in Mutte Mem. de (Jambrai (M).
Das in N- Archiv 2, 293 beschriebene Cliailiilar (Cod.
Paris, lat. 10H68) brauchte aueli für 4i) nicht herange-
zogen zu werden, da der Text durch das Or. und doti
Druck bei Miitte sowie die Vergleiehinig mit der VII.
feststand. Kinc Abschrift aus dem damals noch beHH(sr
erhaltenen Or. bietet auch Cod. Cidl. Moreaii Md. 17
f. ir)7 in der National H. zu Paris.
("apua. — Fürsten. - s. Monteciissino.
Oarpi (Italien, Prov. Modena), — ('ollegiatstift,
S. Maria. 1). Modena.
3(l4i'i^ im .\. dii' < 'iingregazione rli earita zu
Mailand.
über das Archiv, in das durch Vermächtnisse eine
ganze Keilie von Urkunden und insbesondere DD. inid
päpstlielie Privilegien fiir das .Stift zu Carpi gckomiiicu
sind, vgl. Cenni storici sull'origine e la fondazione dei
luoglii pii elitmosinieri di .Milano aniministrati dalla
Congregazione di earita (Mailand ISSdi fis f. — Carpi
ist erst seit 177H ein Bi.stlinm.
Chur. — Bisthum.
114 nach <"o!l;iti<in des Druckes von .Mohr
mit dem jetzt verseholleni'n Or. in den PapienMi
der .Moll. (ierm. (^A' ) und dem Chart, magnuni
aus der Mitte des 1."). .Ih. im bisehöH. A. zu
Chur (C).
Die ilotl'nung .Siekels, dass ila» verschollene Or. von
D. 114 wii'der zu Tage kommen würrle (Kaisernrknnden
in cli-i- Schweiz 27. 40 f. I, ist bis jetzt nicht in Krfüllinig
gegangen. — Die von .Sickel ebenda 41 f. beschriebenen
Wiener Transsumpte k<immen für den Text des D. 1 14
lU'bi-ii A' und C nicht in bctrai'ht.
('lasse. — Kloster. .S. Apollinaris. — s, liavennu.
(Joblenz. — ( ',,ll,.jri;,tstift S. Maria. S l''|nriiiiis.
352 in dci- .^tadlB. zu Trier.
(jiii'lli'ii - licgUti-r: t'uiiui — FiTiiiiii.
29
I
('iiiiiii. - r>i>llniin.
74. 7ö. 113. ;U(J. A.2. .\.;i. \. 1. .tllr in <'nll.
privil. Cmiiaiiai? cfcl. des II. .111. in der 1!.
Anilinisiaiwi zu Mailaml (1$) uml im ('nd. privil.
('uiiianac ecc-l. aus dem .\ufaiij,' dfs lli, ,Ili, im
l>i.scln"pri. A. zu ('tlllHt ((').
C ist wdlil sicIiiT uns II nli;;ol('it('l. Iiir'tct nliiT ln's-
woiU'ii riiii'ii tx'ssi'icii Text, nihIiiss inö)r|i('lioi' Wfi.si' lici
seiiuT lli'i'slellinit,' iiocli i'iim iniilcri' rhorlii'tVriiii;: lier-
iilif,'c/.i>H'i'ii wiiiiliMi ist; wir liiilx'ii (Iiilicr sciiii- Vnriantuii
v»'r/.i'icIiiK't.
C'oino. — KlnstcT. S. Aljundius.
275. .'iH7 in der Uuiver.sitätsr.. zu Halle.
Ulis Kliisti'i- S. .Miiiiidic) vor Coiiio ist im .1. 1(110
von Kist'liot' Allicririi l)c;,'riin<li't. Kin Tlii'il st'lno.s
Ari'liivos, iliuMuitcT ilie hi'iilcn Or. 275. 3H7, ist in die
Siinnnlnn^' ilrs Miiil.'inili>r Forscliers ('iirlii .Morliio pe-
koninirn, l.ssil in l.ci|i/,iy viTstci^rorl nnil IS'.IO von
(li'r iirrnssisi'lien Kt';ri>''ini),' ilir I niviTsitiitsH. zn Hjilli'
iiliiMHii'SL'n «Drdt'n. Vf;!. .'^rliinn in Arcliivio slor. Italiami
SIT. V. .■>. 47l> II'.: llortzsclnmskv und l'crlbiii-li liuniliiird.
Crkiniden. Vorwort 7 ff.
C'orvei. — Klo.ftor. S. Steidiaiuis. S. \'itus.
12.
Kemnade. — NDuncnklo.ster. S. .Maria. S7. 1 362.
Heide Ol-, im StA. zu .Müu.ster. - Für ,S7
daneben uud für .'i(32 ( 'orvoier ('opiulbucli aus
der Mitte des 15. .111. el)enda ((') und (.'orveier
Cliartular des 17. Jli. ebenda (D).
I licr die .'^clionknnsr von Kcniniidc an Wiliald .\l>t
von Corvfi din-t-li K.iur.i.l III. vijl. Kihr in N. Arclilv
lö. 370 rt'.
( 'roinona. — Histluim.
84. «5. 172.
Gondtalda. A\'it\ve, und i^l^'e^ iln- Snlni.
47(1, alle im ('od. »Sieardianus aus dein An-
taug- des i;j. .III. in der B. ^ovoi-iiativa zu
Creniona (A; bei 476 li).
D. !S."> ist, wii' schon seine Anfnnlunc in den (od.
t'^ioiirdiiniMs beweist (der nenerdiiifrs ans dem Mnsi>o
patrio in ilie I!. frovernativii n-ekonnnen ist), nicht dem
.\l)t «le.s Klosters ."^. l.anreiitins, sondern dem liiselmf
;rei>'en den .M)t verliehen, l'lier .V vjjl. jetzt nooli .\ste-
,H:'»no C'l>. ('renu>nese 1, 11 f.
Cnnibert Pi-iipst. — .s. N'ereelH.
I 'ij^o-ino-en (liaiern. Prov. Seli\val)en. HezirksAmt
Xiirdlingen). — Kloster. S. .Mai'liiuis. [). Aui,^s-
burg. — .s. liainberj;-.
1 'letkirelien. — Kloster. S. Petrus, S. biiiannes
liaptista, — s. Bonn.
I'ietrieii, ( ',\|iell,in. — .-. Magdeburjjf.
Itn'ibeek. — Niiunenkloster. S. Maria, S. Vitus.
S2. 452. sp. 510. alle im fiirstl. Stolbergisclien
-V. zu Wernigerode.
hiciiternaeli. — Kloster. S. Willibrerdus.
97. 490, beide in der StadtP. zu Trier.
KaUerurkuurleu III.
Einsiodeln. - Kloster. S. .Maria, S. .Mauritius.
:{7M. :v.i:>. \\ 77. Die Or. im StiftsA. zu Kin-
siedeln, 77 im Purkliards - Pueli aus der ersten
Ilidfte des 15. .111. ebenda { P ).
|)ie liei Do. I. 107 i-rHillinte rert;umi'ntaliHeliril't il«»
17. .Hl. iiml eine eiils|ire<'lH'nde Alischrill ini^ere» I). 77
lv;;l. .Sickel Kaiiieriirknnilen in der .'»eliHeiz 70| sind
ans llarlmanns .Viin. lleriMiii Hli;;eiirlirielien und daher
wi'rthlos. .Auch (iiiillimnniin Driirk von It. 77 und sein
Citiil von I). ;l'.).'i (fidien iiiil' die iliiii von Ilnrtmann «-o-
lieferli'ii Aliscliriften /.iiriiek I vjfl. All);enieine deutliche
llio(.'rii|iirie 10 (l.eipzitf 187»], 1 lOl.
KIKvan^^eii. Kloster. S. Siil|>ieius. S. Servi-
liauuK (später aueli S. \'itus|.
53. 505. I'"iir 53 deutselie l bernetzuiif^
des 15. .Hl. im Kllwan;;er Copialbueli des St.\.
zu Stuttj;art (P), für 505 OnTranssumpt
Liidwi'^s d. Paierii von 13.35 ebenda ((').
riier zwei weitere Tiiiiiss pte von .'lO.'i s. die Vor-
henierkiin;.'' zu iliesini |l.
Epinal (Frankreieli , Dcj). N'osj^e-s). Nininen-
kloster. S. Mauritius, S. Goerieus. I). Tcinl.
58''. II 5H". — Für 58» Cliartular. Spin;dense
von 1779 im l)e|)artcnieiit.d.\. zu Kpiual (Pj
und Druck bei Calinet Hist. de Lorraine (C),
für 5S'' interiiolierte Urkunde in Di|)li)mfoT-ni
in ijer P. zu K|iinal.
Frstein. — iSunnenkloster. S. Maria. S. ( 'aeeilia.
499 im PezirksA. zu Strassbury.
\ Oll dem Archiv des Klosters sind mir geringe
Trümmer erlialtiMi, v;rl. ■Schert'er - Hoicliorst Zur (Jeseh.
des XII. niid .\III. .Ih. < lierlin 1.S97) .354 If.
Kssen. — Nonnenkloster. S. Cosmas, S. D.ainianus.
39". 39^ ersteres im St^V. zu Perlin, letzteres
im St.\. zn 1 )ü>selclnrf.
Farfa. — Kloster. S. .Maria.
289. 405. beide im Keo'istrum Farfense aus
dem Knde des 11. .Ib., im Cod. Vatie. 8487 in
der vatieanisehen P. zu Koni (P).
Kor aus beiden DU. contaminierte Text im Cliron.
Farfense aus dein 12. .Ih. in der H. Vittorio-Emnniiele
zn Koni (C) ist aus H abgeschrieben.
Farneta (Fraz. der Commune Curtona. Italien,
Prnv. Arezzo). — Kloster S. .Alaria. D. Cortona.
288 im StadtA. zu Arezzo.
Wie die (retalschte l'rscbrift dieses U., das wir in
dun .Nachträfren .S. 715(1'. zum zweiten Mal aljf.'edriickt
haben, nach Arezzo •.'ekoninieii ist, veriin'ijfen wir nicht
zu sagen. Doch sclieint sie hier schon im .1. 1525 ge-
wesen zu .sein, vgl. l>a.s>|ui CP. .\retiiio 1. 155 X. 1.
Ferrara. — l>oincaj)itel.
279 im CapitelsA. zu Ferrara.
Für den Druck l'ghelli's ist der filier privil. ecci.
Ferrariensis aus dem Mi. .Ih. im C'apitels.\. zu Ferrara (li)
lienutüt; und auf l( geht auch eine .Abschrift .Seala-
brini's in der li. /.ix Ferrara (vgl. Kehr in Nachrichten
der (iöttinger (iesellsch. der Wisseii.sch. [l!S!t7] 35t; K, I)
zurück. .Aber l'ghelli's Druck stammt iialiirlicli nicht,
wie oben ."*. 321t versehentlicli gesagt ist. aus dieser .Ab-
schrift Scaliibrini's.
92
730
(jiu-lK'ii- Uejristor: Fisclibrck — (iurk.
Fisilibeck. — Nouiu'iiklostor. S. Marin, S. lohaniics
hnjitistii.
81 im Stifts A. zu Kischhoik.
Die H4T von Koiirail III. viTfii^rl"' >'i"li>iikiiujr vim
Kifolilieck HU Alil Wiluilil von Curvi-i ist iiirlit piTiVct
freworileu, vjjl. Kolir in N. Aroliiv 15, 37" rt'.
S. Florian (Ocstt'neicli ol> ih-r Euns, Hoz. Linz).
— Colli'f^iatstift. S. Floriamis. D. l'assau.
7 im StiftsA. zu S. Florian.
FliTcnnes (Helj^ii-n, Piov. NannuV — Klostor.
S. lolinnnes bajitista. 1>. Lüttirli.
;$87. sj). 517. alli' Abschritten (15, (', D) im
Kocucil dos tiltri's de Florenne vom .1. 1708
in der 15. des Klosters Maredsous, für 387
auch Hegisfer 148 der Abtei l'"liirennes ans dem
Knde des 17. .lii. im St.\. zu Nannir (E), iur
öl 7 auch Druek von Eisen llist. Lcod. (F).
('her die iliirl"ti(ren Koste des KlosterA., die jetzt in
Niunnr sind. vjrl. Hcrlirre Miinnstie<in Ilolpo 1 (Miired-
S0119 1S90 — 1S97), 5. Kor Koeucil ist nonerdinps aus
privatem llesitz nnoli Marodsons {rekonimcn.
Florenz. — Kloster. S. Jlaria.
245. 24K. beide im StA. zu Florenz.
Folemar, Getreuer des K<inigs. — s. Goslar.
Fönte Taona (Italien, Prov. Florenz). — Kloster.
S. Salvator. D. l'istoja.
'jyti''. II 296", ei'stores im StA. zu Florenz, für
letzteres CMiartular des 17. 18. Jh. ebenda (B).
it tliotitelt: .Vri'liiviiini Kontnnae Taunis T. 1) ontliält
rrknndcn von 1004 — 1255. Es ist am Kiidc des 17.
oder, wie I{. ])a\idsnlin nunimmt. am Anfang' dos 18. .111.
pntstJiiiden. — l'bcr die l'ntonvorfung- des Klosters unter
S. Oiovanni zn l'arnia \c\. die VorUcmerknnf!' zu
n. 296.
Freising. — IJisthum.
55. 137. Ku. 2. II 32. 56. 136.
l'.ernhard, Freigelassener || 273.
Weihenste](lian. — Kloster. S. Stephanus. 451(.
- l)ie (Jr. im IIA. zu Miinehen. — Für 137.
459. Ku. 2 daneben, sowie für 32. 56. 136.
273 Freisinger (."opialbueh aus der Glitte des
12. .III. ebenda (B). — Für 136. 459 ausser-
dem Liber ruber aus dem Anfang des
14. Jh. (C).
Nur für <lie I)rueke konnm ii der vierte Tlieil von C
»owie der Liher traditioniim ma^'uus vom .1. IIS" im
RA. zu Munelien (D) in lietrnelit. Vpl. die Vorbemorkun;.'
zu D. 32 und DI). 1, (i4S. — l'l.er die rmwamlelunjr
des Colleirint.-'tifls zu \Veilienste|phan in ein Kloster
». Hirseli .Inlirb. 2, 251 fl'. Das duri-li D. öti p-eselienkte
fiiit »olltc nach dem Tode des ItiseliolN Ciottsolialk den
Cauonikeni zu \Veilien8te|dian und denen zu .S. Veit
zufallen ; das D. könnte also aucli bei Weilienstoplian
einjfereilif werden-
Fruttuaria. — Kloster. — s. San Benigno.
Fulda. — Kloster. 8. Maria, S. Bouifatius.
253, 335». 413. 429. ,507*. sp. 518. 327. .509. —
Alle Or. und ilio Urschrift des sj). 518 im .StA.
zti Marburg. Für 335" daneben und für 327.
509 Cod. Eberhnrdi aus der Mitte des 12. .Ib.
ebenda {li). — Für 327 noch Abseiirift des
1(>. .Ib. ((') luid deutsche Vberset/.ung von
1421) il>t im (ii'snmmtA. /.u W'ciin.'ir.
S. (lallen. — Kloster. S. (ialbis.
76 im StiftsA. zu S. Gallen.
Gandersheim. — ^Nonnenkloster. ."^. .Maria. S.
Anastasius, S. Innoeentius.
205. 444. II 20(i.
Nonnenkloster. .'^. -Maria (in ikr Obersiadt) 323.
Alle Or. im LandcsA. zu Wolfonbüttel ; für
323 zur Ergänzung .\bselirift des 12. Jh. ebenda
(B). — Für 20() ündonis .Synlagnia de eonstruet.
coen. Gandesiani, Ms. von 1532 in di'r M. zu
^Volfenbüttel (C) und .Abschrift Mriboms aus
dem Ende des 16. .Ih. in der k. 15. zu Han-
nover (C-!),
i'ber C und C" vjfl. N. Areliiv 23, 134 fl'.
Gassino (Italien, l'rov. Turin). — s. Albcricus.
Gendiloux. — Kloster. S. .'^alvator.
396 in (resta abbat, (ieniblaeensiuni, auclore
Sigeberto, cod. autographus um 1070 in der
Kalhsl5. zu Leipzig (A) und in der Samndung
(>('rard n. 108 aus dem Ende des 18. .Ih. im
RA, im Haag (E).
E, aus dem Naelilass des ISIJS verstorbeneu lirüssolcr
Akademikers (Jerard sfaunnend, cutbält Diplomafa Oera-
blaeeusia ab anno UGl ad anuiuii 1610 ex eartiiliirio
eiusdem abbatiae. — Die ]>D. 1, 644 inviibiiten Clmr-
tulare enthalten unser D. 3!I6 nielit.
Gent. — Kloster. .S. Bavo.
36 im CapitelsA. zu Gent.
Gerre.sheim. — Nonnenkloster. .S. Hippolytus.
415 im St.\. zu Düsseldorf.
Das Kloster, das im späteren Mittelalter in ein adelijfi's
Canouisseustilt verwanilelt wurde, war läiijfcre Zeit mit
dem Kölner i^tift von .S. Ursula enj; verbunden; iliese
\'erbindunK: wurde erst im 14. Jh. (,'clü8t.
Gezo,Vass;dl Heinrichs von Würzburg. — s. Trier,
Erzbisthnm.
Goess. — Nonnenkloster. S. Maria. S. Andrejw.
428. 437. 488. 4S9. die beiden ersten im StA.
zu Wien, die beiden letzten im LandcsA. zu
Graz.
Gondfalda. \\'it\vc. — s. Cremona.
Goslar. — Domstift. S. .Simon. .S. Judas.
Folemar 48 im StadtA. zu Goslar.
Dass die Urkunde urspriin;,'li('h dem Domstittsarcliiv
ADfreliört hat, zei(.''t die Dorsnalnotiz.
Güntherszeil. — s. Hinchnaeh, s. Nieder-Altaich.
Gi«"k (Kärnthen, Bez. .S. Veit). — Bisthum.
Wilhelm, Graf 346. 347 im A. des Geschichts-
vereins zu Kl.-igenfurt.
V(rl. V. .lakseli Mou. Carinthiae 1, 1 If. Die DU.
kamen von <ler Grillin Homma, <ler Mutter und Erbin
IJuilliii - liiLnslii ; lliilbcrntitilt — Kauruii^'iii
r.si
Willirliiis, au das (iiiikrr Nmiiiiiiklosti r, ilaiiii au iln»
KistliiLin <imk, (lüssiii Capiti^lsA. ilvui Kla^'-cufurtor (Je-
seliiclitsviTi'iu zur Aiillirwaliruiij,' anvertraut ist (ilamllml,
Vorliruii'rkuujriMi 14 rt'.).
llallxi'stiiilt. — Uistliimi.
4t;. 410. II i:{. 62. — Or. <l.r Ij.id.Mi .r.st.-ii iiiul
Orij^iiialtraii.ssimiiit Adults von 12!lö von 1). l.'t
(B) im Sf A. zu IUtüii. - - (i'J mif l-lxtr. in
üesta opisc. Halljerstailensiuni .Mon. (Jcrni. SS.
•2H, 90.
Nio' t'iir 1 >rMt'k4' konniit das llaMiorstä(lt(*r Cnpialhuoli
lies 14. .III. iu der (iyinuasi.ill!. zu llalluTstailt (Ci in
liotraclit.
lianibuffj;. — I^rzI)!^!!!!!!!! .s. IJroineii - Ilanilnn-g.
Jhuig (Vofstadt voll Wür/.bur}^). — ( "oll('i,'iat.-<tit"t
I S. lolianiies ba|iti.sta. I). Würzburf^.
3. II .'i72. — Or. voll :5 im l\A. /.n Müiiclion. :(72
im Copialbucli dos StitU'.s llaui;- aus di'iu 14. .111.
im KreisA. zu Wiirzburg (H).
riu'r II vfl. Coutzeu iu Anliival. Zcitsilir. 7. .')4. Zur
iLiiireiliuu;;' von H7'2 Vffl. nutcr Wiirzliur;.', liistliuni.
lifiiij^c'iibcrg. — Klo.stcr. — s. Lorsch.
ll(;iligeiistadt (Preiussen, Kegieruiigsbez. Erfurt). —
Coilcgiatstit't. S. Aureus, S. lustinus. 1). Mainz.
4SI im Farsimiic des ein.«! im Stit't.s.A. zu
Ilfiligcii.stadt brtindliidien Or. in Afta SS. luiiii
vol. ;{ (A); dazu Auszug im Huiligcnstädter
Copiall)U(.di aus dem Ende des 16. .111. im KrcisA.
zu ^^'ürzbu^g (1?).
Eiuf Alisflirift iu Struuck Notac critii'ae 3. '.VM, M.s.
liist. .'i42 der l'uiversität.sK. zu Giittiuf.'-eu. jrolit auf A
und dfu Druck Papi'broclis zurück.
llciiiingt'ii (Prousseu, Kegieningshi-z. Hildcslicim).
— Nonnenkloster. S. Maria. S. Petrus. 1).
Hildeslieim.
261 in den dort angeführten Abschriften (B,
C, D).
riiir da.s Hciuiugcr (J(Jiiiall>ucli I! Vf;l. .lauickc 115.
villi Hildcsheim 1, Vorwort ft. — Da.s Copialburli D hat
dir Si<juatur VII. C. 32.
Heinrich, Markgraf (der bairischen t Istmark).
22 im StA. zu "Wien.
\\'l. lleiller Ki';;. der Balieuberf^cr 192-
llelniarshaiisen. — Kloster. S. Salvator, S. Petras,
S. Maria.
47 127. 266. — 47. 127 nur in W'eiiek,
Hess. Lindesgesch. aus jetzt verseliollenem
Copiaibuch (A). — 266 nur Extr. in Klcin-
sorgen, Kirchengeseii. von Westphalen (K).
Das Kloster wurde 1017 au Paderborn veraeheukt,
vgl. D. 371; die Reste des Archivs, das ihm verblielicu
zu soiu schciut, betiudeu .sich iu Marliurpr.
Ilei-ford. — Nonnenkloster. S. Maria. S. Pusiuna.
10 im StA. zu Münster,
llersfeld. — Kloster. S. Simon, S. Thaddaeus. S.
Wigbertus.
.■)!. 286. 829. :«0. :{:n. 382". 850. jj 507''.
Mi'irili-ben. Kloster. S.Trinitas, S. .Maria 2.").
< lilelgis, Kämmerer 282. — Alle Or. im St.\.
zu Mariiur;;. — • Für 25 daneben und für 5(>7''
Abschrift Sehmiiicke's aus dem Ende des IH. .Ih.
in dessen I)iploiiiatarium Ilassiacum Bd. 1 in
<ler EamlesB. zu ( 'assel (A'). — Kür 507'' noch
l>ruck in W'encks Hess. Lamlesgeseh. (W).
riicr D. 232 H. die Vorbeinerkiiiiif.
Flildesheim. — J5isthuin.
255. 256". 25(;''. 25M. 259.
Donicapitel 268. — .Mlc Or. im St.\. zu Han-
nover.
l'ür frühere Drucke ixt nainuiitlich das llildexhiiiucr
C'npialluich des l.'i. ,lli. iiu StA. zu llauuover (Itl l.e-
uutzt Horileu; V(,'l. .lauicke, l'M. von llildcslieini 1,
\'<irwort (>.
Ilildesheiiu. — Kloster. S. .Michail.
260. 479.
Kreuzkapelle. S. ( 'rux 257. — Alle Or. im
StA. zu lianiiover. — Für 260 noch Abschrift
des 12. .Ih. in der lls. der \'ita Bernwardi
ebenda (B).
l'bir 15 vgl. .Jauieke, Uli. von Ililde.sheini 1, Vor-
wort 7. — Die Krcuzknpclle ist mit dem Klnnter
S. Michael nach dessen Gründung vereinigt worden.
Hihvartshauscn. — Nonnenkloster. .S. Maria. S.
Stephamis, S. Vitus.
868 im StA. zu H.annover.
Hoheiiburg(Uiitcrelsass, Kr. Molsheim). — Nonnen-
kloster. S. Maria, S. (iundelindis. I). Strassburg.
855. — FragnuMit des Or. im Bezirks. \. zu
Strassburg und Transsumpt Rudolfs von r2.s4
(A') sowie gefälschtes Testament der h. Odilia
(L) ebenda.
1^, das mit Hcuutzung von D. 355 gefälscht i.st, war
nur für das Kschatokoll liornuzuzicheii.
Isola (Abbadia a Isola, Fraz. der ("ommune
Monteriggioni, Italien, Provinz Sieiia). — Kloster.
S. Salvator, S. .lohannes, S. Cirinus. I). \'ii!t(rra
(jetzt 1). (Jolle).
475 im StA. zu Siena.
Kaufungen (Uber-Kaufungon, Preussen, Regie-
rungsbez. C'assel). — Nonnenkloster S. Sal-
vator, S. Criix, S. Maria, S. Petrus, Oiniies
sancti. D. Mainz.
875. 376. 894. 406". .sp. 406". 407. 409. 411.
412. 420. 487. sp. 521.
Kunigunde. Oemaliliii Heinrichs II. 1.S2. — Ur.
von 411 im StiftsA. zu Kaufuiigen, von 4M7
im StA. zu Jlünster; alle anderen Or. im StA.
zu ^larburg. — Für 406" noch Schmincke's
Dipliiiiiatariuni Hassiacum Bd. 1 aus dem Eiuh^
des is. ,l|i. in der LandesB. zu C'assel (B) iiiul
M2*
::V2
l^vielli-n - Ko;ristfr : KimiiiüuIc — Miiinz.
l>rm'k in LeiUlerhoso Kleine Si-luilu-ii (L\ für
401» n.'rh Coil. Jt031 aus dem 17. .lli. in «l»'r
Hi.fH. /.u Wien ((").
iriipr dn» Ari'liiv vj;!. KoqiU'S l'K. des Klosters
Kaiirnnirrn 1, Kinloiliiiig' äl. — i'bpr C (friilu-r Ins
civile 261 vpl. Artliiv U>. 4a2. — i'l)i«r I». 487 vfrl. ilie
Vrtrlu'nu'rkuiijr.
Keiniuulc (Hraunschwei};. Kr. iiul/.iniiulen). —
Ntmncnkloster. S. Maria. I >. Miiulrii. — .•;.
C'orvi-i.
Kit/.inm'n (Haiern, HofriiTun^sboz. Uutertranken). —
Nonnenkloster. S. Maria. I). \\'iir/.I>nr;;.
sj>. Ö15 im IJA. zu ^liinelien.
Klinfrennuinster. — Kloster. S. 'l'rinitas, S.
Mieliael. S. Theoduhi.s.
s|i. 7i'X\ im LandesA. zu Karlsruiii'.
Kiilibaeh (Oberliaiern, Mezirksamt Aieliaeh). —
Nonnenkloster. S. Maria. S.Mairnus. I ). Aufrsburfi.
•_':iO. Ku. 1. — Kür 2:W Altsolnift aus dem
Knde des II..II1. im ]\.\. zu Münelicu (1>) und
aus dem 17. Jli. in Co.l. !»():( 1 der II. dB. zu
Wien (i'), sowif Druek in Hund Metroj). .Salisb.
(II). — Für Ku. 1 Abschrift aus dem Antanjjj
des 16. ,)li. in Cod. Mist. Fol. 24;j in der k. U.
zu Stuttjfart (K).
i'liiT (' vjrl. Iioi K:iiifiui);i'ii. iil)iT K Oofeli- in lU'iii
lii'i i). Ku. I «npefiihrtOM DriicUi' S. 26!). Kiiie Ab-
srlirift von 230 in K ist ans H »lijrclcitft.
KunijTunde. (iemahlin Heinrielis II. — s. Kau-
funfjen und Quedlinburj;.
IjatiftV-n (Württend)er<;. Neckarkreis, OA. Uesij;-
heim). — Nonnenkloster. S. Regiswindi.s. I >.
Würzburj;. — s. Würzburj^.
Leno. — Kloster, i^. ."^alvator, .'^. Henedietu.s.
399. II 300. — Or. von 3!I9 in Cod. Cl. V. 58/59
in der MareusH. zu Venedi{j;. — 300 nur in
Zaeearia Hidla ba<lia di I.eno nacli dem Liber
vv,r.).
Lodi. — lüstlnim.
A. 5 in Abscbrift des 13. .111. im bisi'jiiitliclien
\. zu Lodi (15).
Lorscli. — Kloster. S. Petrus, S. l'aulus, .S. Nazarius.
19. 119. 187. 244. 272. öOl*».
Heilifronberg (trüber .\brinsberg, Uaden, Kr.
Heidi'lber^). — Kloster. S. Mieliael. I >. Worms.
503. alle im Cod. Lauresbamensi.s des 12. .111.
im K.V. zu .Mnneben (A).
Lueea. — Histbum.
Kloster. S. Salvator (."^an Salviitoro di .Sesto)
425 im er7.bisch<'>fl. .\. zu Lueea.
Lueea. — Nonnenkloster. S. Salvator.
294. A.7, beide im St.\. zu Lucea. — • l'iii- A.7
nocb C|). I.ueensis, Cod. 87 au.s deni IH. .Jii.,
in d»r k. I'.. daselbst (H).
Lüneburg. — Kloster. .'^. .Mieliael. — s. .Mindon.
I.ure (Luders). — Kloster. S. l'ctrus.
353 in ili'u ilort angeführten .\bsi'iu'itU'u
(B, C. Im iinil im I )ruoke von Lünig 1L\.
Rd. 19 (L).
liier ilie ('Ix-rlieforiiUf.' s. ilii' \'i>rlieniirUim;;.
Lüttieli. — Histlnnn.
18«. li 115. 184. — Or. von ISi; (für ileii l'.iscliof
Ibilderieb von Lüttieli und ib'ii (irafen Haldcrieli
gi'gcben I im I b'|iarteiii('iital.\. zu Lilie. Für
115. 184 .Vbsilirifl aus dem .\iifang des i:(. ,lli.
im Lib. eartar. eeei. Leodiensis im St.\. zu
Lüttieli ( H). — Für 115 noeli notarielles N'idinius
vom .1. 1333 ebenda [i').
riier H (in Dl). 1. 2 A treiiamil) \frl. jetzi llornmnit
ot .Selioolniecstprs Cart. ile !S. l/nniliirt 1. Iiitruil. ;I4 IV. —
Das Di|ili>iiiatarliini I.eodieiise des 15. .llt. in der Viiti-
eaniselieii Itililiotliek /.ii Kiiin, ülior weU'lics jet/.t l'a<|uipr
in .Melan^fps (l'areliei)loffip et d'liistnire lt)(IS!Hil, 207 tT.
y.w verfrleielii'U ist, kommt für unsere Stüeke nielil In
lietraelit.
Lüttieli. — Collegiatslifl. S. Crux.
93 im Cliartul. S. ( 'riieis aus dem Fndi' des
14. .Ib. im StA. zu Lüttieli (C).
Die Anlnpe von (' ist im .1. 1379 von <lem ('anoiiirus
^^atllias de I.elvis liejroniieu worden. Kin jünj^pre»
Cliartiilar cli's IH. .III. Ivjrl. l'(im|ite rendn des seaiK-p>
de la fominissioii d'liistuiro V, 10 |iirüssel lllüO], |i. \IX)
{Teilt weiiifirstpus tVir diese IJrkiindo auf 0 zurück.
Magdeburg. - l''rzbistliuiii.
100. 111. l!l!t. 210. 237. 242. || ()3.
1 )onira]iilc'l 22 4.
Dietricli CaiM-llaii 110. Or. von 199 im StA.
/.u Magdeburg, alle anderen Or. im StA. zu
l'„.,.lin. — Kür 210. 242 daneben und für 6H
Liber jiriv. S. Maurieii aus dem Knde des
11. .lii. im St,\. zu .Magdelnirg ((_'). — Für
63 noch ( 'ii|ii;iiliueli aus dem .\iifaii;:; des 15..lli.
im St.\. zu /i'rlist (K
e]!)!. Magdeburgensimn (M)
i'lier die Sij^natiir von C vpl. die Herielilicntifc' «n
DD. 1,647 in Deutselie /eitsclir. für (Jesiliiehtswissen-
scii.ift 11, 15.S N. 1. — Dass D. HO selion in der ersten
lliilfle des ll.,Ili. im Ma)rdeliur(;<'r Areliive wm-, erfrielil
sich ans der elieiida 1.')« f. mitffetlieilten und erl.-interten
.VutV.ciehuuiifr.
MagdeViurg. — Kloster. S. .Fobainies (Kloster
Herge).
8,S. 222, beide im StA. zu Berlin.
-Mailand. — Klo.ster. S. .Vmlirosiiis.
95 im St.\. zu Mailand.
Mainz. -- l*".rzbistlium.
139 in den Jlss. des Cod. l'dairiei, e.pd. .'(98
aus der Mitte des 12. .Ih. in der II. .tH. /u
Wien (V) und eod. 283 aus dem 12. .111. in
der KloKterB. zu Zwettl (/). Dazu Ausy-ng
i-x vetusta eojiia .•ircliiv.-iii uiitrr den l'ajiiereii
Seimneks in der StadtB. zu .Mainz (S).
und .\uszug in den (iesta
l^iclli'ii - K.'^'irttfr: Main
MiiiiAtrr.
■3S
riitor Sclmiii-kn l'ii|iii'ri'ii in Mainz int riii lamiki'! (von
Kin(llin;,'ri'S llnnd?) mit ilir Itiv.ciclinini;,' : Kliiichns
chartai'iiiM ini'ilitaiiini in rnllrclinn«- Srliunkü MiiiMii.srri|i-
liirnni riintcntanini. wo I). 1,'tll an orstiT Strllr auf|,'('l1ilirt
ixt. I>i<^ in ilii'scni Verzr-iilinis (.'inininti ii l'rknmli'n
«ilid ni'Ui'rilin^^s von clrni Stadthililiollickar Hr. \'i'lki'
in Mainz winlor anr;,'c'l'nn<ii'n wonK'ii ; Ori^'inaltt »iml
niclit «lalii'i. soinlcrn rs Minil nnr Ahscliiittm oder AnH-
■/Ä'iKt' von Sclinncks Hand.
Mainz. — Klnstci-. S. Alliainis.
41!» in Alisi'lirift Scliutt.-; In dr-ssr-n DD.
Hinf;jr:ivic!i im U.V. zu Miiiiclicn (H).
Main/.. - ( 'dilcj^intstitt. S. Sti'jiliiiiiu.-i.
177. 178. 17!). 180, alle im StA. zu Dannstadt.
Mainiody. — Kloster. S. l'ctrns. — s. Stablo.
Mantua. — lUstiuim.
4t)2 in Aljsclirit't aus di'in Kndc di s 11. oder
dem Ant'anj; des 12. .111. im KisclniH. A. zu
Mantua (15) und 'i'ranssum]it Karls I\'. von
i:}54 id)onda (( 'J.
Die von Mnratori licnntztrn. wohl auf IK' ziiriirk-
jTolicnden Schcdae des I'ri.siiani hotinilpn sich jetzt im
St.\. zn Modenn.
Mantua. — Ariniannen.
278 in l'riv. connn. .Mant. aus dum 1-iidr des
12. .111. im Arc-li. stör, (ionzaj^a zu Mantua (H).
i'ber I! vffl. N. .\rcliiv 1, 12S.
Meissen. — Hiüthuni.
124. 2t)n. beide im StA. zu Dre.sden.
^leudeiion. - - Kloster. S. Triiiitas, .S. [Maria. —
s. Herstel<l.
.Merseburg. — liisthuni.
n4. lOli. 221. 2.")(). 271. sji. 028. sp. 529. || 65.
:i74. 44!i.
Domea|>itel 89. 450. 451. — Or. von 89 im
StA. zu Merlin, alle anderen ( )r. im 1 )oinstitts.\.
zu Mersel)urg. — Für 64 noeli Transsumiit
K.uls I\'. von l:i6fi ebenda (A'). - Für 64.
106. 2r)(). 4Ö1 daneb.'ii und für 65. '.ili. 449
Merseburger Copialbueli aus dem Anfang des
15. .Ih. in der Stittsbibliotliek daselbst (B). —
Für 64. 450. 451 noeli .Vbsclirii't in .Ms. lierbis-
dortt's aus dem 18. 19. .III. ebenda (('). — Für
65 ausserdem Auszug in der Chronica episc.
leel. Merseburgens. (M).
rhcr da.s Archiv sowie über I! und C vg^l. Kehr
.Merseliur^'er Tli. 1, Einl. 18 If. 21 ff. 44 ff. — \). 89 ist
anch in H ontlialten; das Or. kann also danneli und der
horsualnotiz zut'ol'.'-e nicht vor dem 16. .Ih. aus dem
JlcrsoJinrifor .\. entfernt sein.
-Metz. — Histhuni.
.879 im BezirksA. zu Metz,
des 15. .Ih. in Cod. 10021
Paris (M).
l'lier I{ vgl. Mnnehal Catalogue des mannserit.s con-
servi's .sons les n"'' 1 — 720 de la eollection ile Korraine
(Xnuey 1896) 3S4. Die Hs. ist 1461 angelejrt; die Ab-
schrift ist also nicht aus ilem 14. .Ih., wie wir olien
.S. 483 auf Grund einer uns «gemachten irrigen Mit-
theilnng gesagt haben.
Daneben Absehritt
der NationalH. zu
.Miehaelbellern. — Kloster. .S. Michael.
sp. 5l{4 in ('od. trad. <'t |(rivil. inonasterii
.Miehaelbtn-ani aus der zweiten llillt'te des 13. .Ib.
im KlosterA. zu .Miehaelbeueni (A).
Miehelsberg. — Kloster. - s. li.-iinlier;^.
Minden. — Misthuin.
189 in .\bsehril'l IIihmio; > \om .1. 17ls im
St(\. zu Münster (C) und be^daiddgter Absebrift
vom ;;leichen .lahr im St.\. zu Merlin (C).
Lünebiug. Kloster. .S. Miebael || 480 in den
dort angeführten Absehriften (H', ]l-) und im
Druck von l'istorius SS. rer. (Seiin. (I*).
(' Kehi'irt zu der .Serie von be;,'lanlii);ten und noeli-
nials eollatioiiii'rten -Misehriften, die 17IH nach llerlin
gesebiekt wurden, vijl. DI». 2, 91)7. — Xpben CC lirauehte
keine wi-iti'r« Abschrift fiir ilen Text hcrangezoi^en zu
werden. — ilber D. 481) lunl seine Hberliefernnif V(fl.
die Vorln-merkini);.
Miilleidieck. — Nonnenkloster. S. I'etriis.
42 im Sl.\. zu .Marburg.
Monastero di \'al di Tolhi (Fniz. der ( onnuune
Morfasso, Itidicn, l'rov. I'iaeenza). — Klostor.
S. .S.-dvatiu-. D. I'iaeenza.
297 nur im Druck bei ( 'ainpi Dell' historia
di I'iaeenza aus Iura abbatiae di Tolla (I').
Weder in Mailand noch in l'inienza sind bis jetzt
Keste cles A. von Kloster 'l'olhi aTifgefumlen, und auch
die von Canipi licnutzte (^mlle lialien wir noch nicht
ermitteln kiinni'U.
Monte .\niiata. — s. San Salvatore auf diMii licrge
Amiata.
Montecassino. — Kloster. .S. Uenedictus.
400. 474. 482. .508. || 287. 465. 466. sp. 5:{0.
sp. 5;!1.
l'audulf inid lohannes, Fürsten von Capua
48;^. — Alle (Jr. im Klo.sterA. zu ^buite-
cassino. — Für 508 dam-ben und für 287.
465. 466. 48.8. .sp. 530. .sp. 581 K.gistruni
I'etri diaconi aus der Mitte des 12. .Ih. eben-
da (H).
Monteverdi (Italien, l'rov. I'isa). — Kloster. .">. I'etrus
(San Fietro a I'alazziiolo). D. Massa maritima.
285 in Abschrift des 14. .111. im StA. zu
Florenz (I)) und im Chartular aus dem Anfang
des 14. .Ih. im StadtA. zu V.dterra (C).
H ist mit anderen rrkunden des .Stadt.V. zu Volterra
nach l-'lorcnz aligegeben. — l' [vgl. den NachtraL' zu
D. 28.i) i.st im .}. 1301 angele;rt.
Mouzon. — Kloster. S. Maria.
492 in den dort angeführten Absclniften (A.
i{, c).
.Münster (Preussen, Hegierungsbcz. Münster). —
Pisthmn.
402 im ( 'opialbneh von Licsborn aus di-ui
12. Jh. ijn St.\. zu Münster (15) und in Pernhard
Wittius Westfal. < 'hnmik etwa vom .1. 1520,
cod. autographus im Pesitz des tJrafen I)rostc
zu Visclieriiig P^rbdrosten in Darield (D).
734
ijiullcii - KijrisiiT : Murlmoli
l'iulcrlioni.
Nowlluuisi-n. — Nomioukloster. S. Jlaria, S. lo-
linniu-s haptista, S. Kiistai-hiiis || 377 iin Copial-
biuli lU's Histliuuis Münster ans dein 14. .III.
iiu StA. zu Münster i^V).
ilur » (M.-. VII. 1817» iiml V (Ms. I. 1) vjrl.
Wiliiiims Philipp! W.stI". KT. 2. 30 1". — I»ic cliiiidn
i-rwäliiitfii AliM-lirit'li'ii tlon 1'. l'liiriilii.-i C'liiir im Müiisti'r-
sc-lu'ii Ms. II. 208 iiiul tlit' Alisrlirift in Kiiiilliii^^vrs
l'npitTi'ii (MiiiisltT St.\. II. 8) koiiiiiini fiir lU'ii Toxt
von 402 i-lieiuiowcnip in liotrnrht. wif uiiic Alisrlirift
aus !> in C'oil. 7*>.'i7 ilcr k. It. zu llriis.si'l. Dii.-is 1». 402
iiiu-li in (.' rntliniton soi, ist eino iiri;.'i' .Vn^riiln' vi>n
\Vilnmn.< - I'liijippi ii. «. O. 80. — 1). 877 ist nur in
MiinstorsrluT ('lii-rliofi-rnnu Ix'kiinnt nnil niiiss mit dem
Ki-iii^'inliof l>fi (icmcn 1268 in An» Miinstor.sclie Archiv
^.Tktimnu II si'in. Vfrl. ilic Vcirbcmorkiin;,'.
Muibaeli. — Kloster. S. Maria, S. Petrus, S. Paulas,
S. Leoilefrarius.
497 im 15e/.irks.\. zu ("nlniar.
Neiibury (Baierii. l\e;;ieruiij;sbez. Selnvaijen). —
Nnnnenkltister. S. Maria. I). Auj^slnirg.
sp..")i:{ in den dort angeführten riierlieferinifien
(H', H-, <").
Neumünster (Preussen, Kegierung-sbez. Trier, Kr.
Ott« eiler). Klusttr. S. Trinitas, S. Terentius.
1). Metz.
1(14 in den ibirt angetiiin-ten Abseiiriften (A,
n, (').
Vpl. Iti-v.r Mittcirhtin. I'H. 1, Kinl. t; n. 7.
Niederaltaicli (Niederbaiern. Hezirksanit l)ej;-^a'n-
dorf). — Kloster. S. Mauritius. 1). Passau.
(i. 91. 103. 198. 211. 229. 404. || 90.
Hinebnaeli. Kloster. S. Maria, S. .lolianues sp.
.")l(i. — ()r. von 229 im (iermaniselien Museum
zu Nürnberg, von 404 im Besitz des Dr. Figdor
zu Wien. Die anderenOr. imH.\. zuMünelien. —
Fiir 90 Concept auf der Hüekseite des D. Mülil-
baelier Reg. 1974 ebenda (A).
Uic Nicili-rnltaichcr DD. iH'tri'ti'cnil OIht- Ab.silml .siml
in l'rivatlicHitz ^i'k<imnn'n nn<l aus rlie.seni an ilie jct/.ifri'ii
Itcuit/.cr üliergfK'in^jrn. Nur für t'riilieri- IJrncki' i«t dir
C'iiilfx llcrinaiini alihati.i an» ili'iii 18. .Jh. im ÜA. /.ii
MiineliiMi (U; licnntzt. — I'hrr Kiiicliiiacli ,•<. Ilirsi-h
.lahrb. 2, Hf) ff.
Niedennünster. — Nonm^nkloster. .'^. M.iriii. S. I-",i -
bardus. — s. Kegensburg.
Kiedeniburg. — Nonnenkbtster. S. Maria, S. Sal-
vator. — s. Passau.
NienbiU'g. — Kloster. S. Maria. ."^. ( 'yprianus.
43. 8.3«. 83'', alle im .StA. zu Zerbit.
Noeiati (Noecati). — s. Uorgo San Sepolem.
Nonantola. — Kloster. SS. Apostoli, S. Silvester.
Hiebilde. (Jriltin (von TuHcicn).
M49 in notarieller ( 'opie vom .1. 12HH im StA.
zu Modena.
V(rl. ilic- VnrlM'Mirrkung. — Kiii Arrhiv • Invoiilar vnii
I.'i4.'> kennt nur (licic Copio, nirht mehr ila» Orifriiiiil.
Xürdliausen. — Nonnenkloster. S. ]\Iaria. — .s.
Münster.
Novara. — Histbuni.
3015. 320. — Für 3015 Absebriften eines Trans-
sumjiti's K. Wenzels von 1395 aus dem .1. 1450
(H). aus dem .1. 15(54 ((') und aus dem 17. .Ih.
(D): I? und (' in der StadtH., 1) im bisehiitl.
und Capitels.V. zu Novara. — Fiir 320 ( Ir.
'rranssumjjt lleinrielis \1I. \ini 1311 in ilcr
StadtH. zu Novara (A ).
Dil' früher in .San (iiiilin d'Orta lieliiKlIicIii n Kai.ser-
iirkiinili'U .siml jetzt in iler It. zu Nnvara. — D ist mit
iler von Meiller und ."stumpf lieniitzten, jetzt vorseli<illeiu<a
.Vlisehrift im Wiener .*stA. nahe verw.inilt iinil ersetit
deren X'erliist. — Kill fiir die Drucke vui 820 lieniitztCB
'rranssuiupt K. Wenzels ist au8 A Hli;,'eleitet und also
fiir iiiiNereii Text olmo sellistiindijre liedeiitiiujr.
Obermünster. — NonnenUloster. S.Maria. — b,
Hegi'nsliurg.
V
( >delgis, Kiinnnerer. — s. lleistrlil.
( )ffiinis\vii;ire. — s. SiliuttciMi.
Oldenstadt. — Nonnenkloster. S. .Maria. S. lobanncs
baptista. — s. Verden.
Osnabrück. — Histiimn.
8. 491. beide im Besitz
Osnabrück.
Wie die Osiiabriieker <)r., di
wieder zu Tajje (fckoninien sind, dariilier vjjl. den Iterieht
Tanffls in der wi.ssenseliaftlielieii Iteilafre iler MiiiielieniT
Allj,'eiiieiiieii Zcitiiii),' ISIUI n" 27.'' und die Iteineikiiiipoii
von Kinke, ehenda, l'.tOO n" 70. Wir lialien das Or.
von D. !< (oder vielmehr die AMiildiiii;,' dessellieli und
Mittlieiliin^ren von ]'hilip|ii und Taiiifl iiher das Or.)
nur noeli fiir die Xaehträ;;e iieiiutzeii können. — Nnr
fiir die Drueke kommen jetzt noeh in betraelit Copiar
des Domstift.s aii.s der Mitte des 1."). .Jh. (C'l und nemro«
Copiar des Doinstifts aus dem 17. .Ih. (K) im StA. zu
( )siial)rüek.
Ostmark. — s. Heinricli.
Otim, Propst. — s. Basel.
(li s l'iseliofs von
laiiffe vermisHt waruu,
P. (Piiigrim?) Vassall. - s. B;
Paderborn. — Bistiiuiii.
17. 45. 225. 265». 265''. 328.
385. 403. 418. 422. 439. 484.
3(58. 43(1. 440. 485.
Domeapitel 121. 2(54. || 342. -
im StA. zu Marburg, alle ande
zu Münster. — Für 17. 121.
403. 418. 422. 484 daneben zu
Lücken und für 342. 343. 430
Paderburnensis eccli!siae, erste
Begiim oder der Mitte des 14.
.Münster (B). — Für 121. 344.
noch und für 368 l?eseripta j
nensis eeclesiae, zweiter Tlieil, j
imljiTg.
341. 344. 371.
I 2(52. 307. 343.
~ Or. von 371
ren Or. im StA.
328. 341. 385.
r Frg.-iiizung der
l\eseri|it;i privil.
r Tlieil, aus dem
.Ib. im StA. zu
430 ausserdem
irivil. Paderbiu-
lus der Mitte de»
tjiii-lliii - Koj^iHtcr: I'ucIui-Ihh-ii
1'
73")
1."). Jli. (F). — Fiu- 2Ü1'. 4.S5 AI)(lin-lM>f.T
Evangelinr im Domscliatz zu Trier (('), h. Ali-
(linf,'Ii.)f. — Für 307 Absthrift d.s 17. .111. iu
nipliiiiiata ocel. l*a(lcrl)i)rm-iisis in der Hilil.
'riicoddi-iaiiii zu l'a(l<'rl)iini (( '). ^ — Für 307.
43!t ausserdem l'adi'rlinriu'r ( 'opialhuch <l('s
lö. .lii. im StA. zu .Münster (D). — Für 2»)4.
265'* iiDfli Ahsc'lirit't aus der zweiten Hälfte
des 17. .111. in lid. 40 der Kindlinj;erselii;n
.Sanunlinifi ebenda (K). — Für2t)4. 430 daneben
uiul t'ür 440 \'ita .^b•in\verei, eod. aut(>^ra|)iius
aus der Glitte des 12. .111. in der LandesI!. /.u
(.'assel ((!).
AViiiin das <)r. von 371 ans iloiii l'iulerboriior A. nli-
;;pg'elicii ist, wissen wir nicht. — Das t)r. von 22.'>, «Ins
wir noch in Huriin lienntzt liulicn. ist .seit dein .Vpril IHU'.)
an lins St.\. /.n Münster /.iiriickjTi'^'i'hen. — ('her It nnil
K vg]. DI). 2, 90il; wir IihImmi uns in der Scliäl/.nnf,'- iles
.Mters lies ersten Theiles iler Hs., ilio ver.scliieilen lie-
sliniint «iril, .Sickol angeselilusscn. — Über 1> vgl.
AVilniiiiis-I>hili|i|ii Westf. KU. 2, HS; es ist ilie liei ilim
mit e be/.eieliuete II». — Die in iler Hibl. Tlieoilurinnii
/.n Paderborn betinilliclie .'^aninihinfr von Abschriften ((')
ist. wie es scheint, zum (icbraiicli des Fiirstbiscbol's
Ferdinand von Kürsteuberjj an^'clcfrt nnil nnhrlacli von
.•^ehaten benutzt; die Abschriften sind 166tj mit den Or.,
soweit diese erhalten waren, cnllationicrt. weisen aber,
namentlich in den Daten, manche willkürlichen Vcr-
bessenni)fen .luf. Die DD. 2lJ2. 4S.') sind nur ans Ab-
dinjtrhofer Uberlieferuufr bekannt; die (Ir. müssen schon
unter llisehof .Meinwerk ins A. des Klosters ;rekommen
sein.
raderborn. — Kloster. S. Salvator, S. ilaria,
(.)nnies sancti (Abdinghof).
486. II 370. 421. — Für 370. 421 Abschrift
des 11. .)h. im Abdingliofer Evanj;eiiar im
Domscliatz zu Trier (C). — Für 4S(:; Frkunde
des 12. .Ih. in DiplDuiform (A) uml Or. Trans-
sumjit Ferdinands II. von 1628 (A') im StA.
zu Münster.
C ist eine Pracliths., in der man noch im 11. .Ib. an
verscliiedenen Stellen den leeren Raum dazu benutzt
hat, sehr frute .Vbschrifteu von DD. einzutrag-en, die sich
damals im .\bding-liofer A. befanden. Vielfacli ist dabei
die verläufrerte .Schrift der Or. nachgezeichnet. Xeben
diesem C'hartular kommen die bei Dickarap Westf. UU.
.•^upid. HS n" 751) angeführten jünjreren Abschriften nicht
in betracht.
PaUvtiolum (Palazzuolo). — Kloster. S. Petrus. —
s. Montcverdi.
Paudidf und Joliannes, Fürsten von Capua. —
s. Montecassino.
Parma. — IMstbinn.
71.1141.
Benihard, Graf von Parma jj 838. — Or. von
71 im CapitelsA. zu Paraia. — Für 41. 338
(Jopialbueh von Parma aus der ersten Hälfte
des 17. Jh. im \'atieanischen A. zu Rom (L>). —
Für 41 noch Druck in AftV) Storia di Panna
aus copia antica (P).
B (.Signatur Arm. LXI n" 28), die Quelle von l'ghelli's
Driicken von DD. tür Parma, ist erst kürzlich wieder
aufgefunden. Das letzte darin enthaltene Stück ist vom
.1. IBlii. lind nicht Iniigi' durnitch wird iIiin C'o|iinlliiicli
entstaiiileii sein. Wir konnten cn nur noch fiir diu
Nachtrüge lienntziMi.
Passati. — liisthuin.
133. 317, beide im KA. zu Miiiuhcn.
Kür Drucki: ist benutzt der Cud. I.onsilorlianns ans
der .Mitti. des l:i. .Ib. i'beiida '\h.
Passau. — Nnnnenkliister Niedernlnn •:. S. IMmln.
8. Salvalor.
214. 2i:). 217.,, 21ti. - Die beiden Or. und
die interiMilierte l'rkiuide in Diplomtbrm 217
.ms dem 1 1./12. .Ih. | A) im ÜA. zu .München. —
Für 216 Abschrift aus dem 13. .Ih. im Niedorn-
burger (Jopialbuch ebenda (15).
In dem von verseliieduiien Händen (,'esohrielienuii
C'opialbiich li beginnt mit f. !);> ein (/iintcniio, ilesiien
erstes lliatt li'cr gelassen ist, der ursprünglich wohl
selbständig war, und auf ileni f. !)t5 ft'. die Diplome de»
Klosters copiert sind. Diese scheinen noch im l;i. .Jh.
geschrielien zu sein, während ilii- voraiigidienden 'l'beile
des C'opialbilchs und die letzten Itlätter dieses (^iiaternio
in späterer Zeit beschrieben sind.
Pavia. — Piisthnm.
i 321 in Abschriften vom .1. 1.548 (15) und vom
.J. 1644 ((') eines Transsumptes vom .1. 1236
im Sf.\. zu Turin, sowie in einem Einzeldruck
vom .1. KilKi in der bi-schöH. Curie zu Pavia (1))
und im Druck bei .Muratori Ant. Est. nach dem-
selben Transsumpt (M).
I! und C gehören zum Fonds (»Itre Po Paveso und
finden sich hier in Mazzo 10. — Eine .Abschrift des
1!S. .Ih. im A. der Grafen della (iherardesca zu Florenz
sclieint aus dem Druck Muratori's abgeleitet zu sein;
ilir liegt ein K.templar von D bei.
Pavia. — Kloster. .S. Petrus in Ooelo aureo.
73. 251. — Or. von 73 und veruuechtete Ur-
kunde des 12./13. .Ih. in Diplomform für 2.51
im StA. zu ^lailand.
Der jetzt ebendaselbst betindliclie Libro rosso aus dem
Ende des 17. .Ih. kommt nur für die Drucke in betracht.
— Die schon DD. 1, 649 erwähnte Placentiner 1'ber-
liefernng einer Anzahl von Urkunden für .^an I'iefro in
C'ielo d'oro erklärt sich aus einem Kaiifvertr.-ige, den
der Abt des Klosters im J. 1227 mit der C'.immune von
Piaccnza abschloss. und in dem er versprach die Bc-
sitztitel über das Kaiifobject 'ad e.xeinplandiini' an.szu-
liefern (Reg. mczzano im .StadtA. zu Piaccnza f. IG8').
Darauf sind von den in betracht kommenden Urkunden
Copien von verschiedenen Notaren angefertigt, die dann
der Notar Obertns de Buca Pecora abermals copierte,
und die den Abschriften in den beiden Placentiner
C'opialbüchern zu (iruiide liegen. Deniiiacli muss so-
wohl das DU. I. sp. 460 wie unser D. 251 im .1. 1227
bereits vorhanden gewesen sein.
Pavia. — Kloster. S. Salvator.
284. 301. A. 1, alle im StA. zu Mailand.
Pavia. — Nonnenkloster. .*<. Salvator, S. Georgias,
S. Felix (genannt monasterium Keginae).
302. II 299. — Or. von 302 im StA. zu Mai-
land. — 299 nur im Druck bei Muratori Ant.
Est. aus damals noch vorhandenen Or. (li).
Pero (Fraz. der Commune Breda, Italien, Prov.
Treviso). — Kli.ster. S. Petrus. 1>. Treviso.
•3«
Qlit'lli'ii - Ufsri>tc r : l'ctL'rliiifrcn
Kt'ircusbura
J7;t im ( nd. larvisiims aus dein 14. Jh. im
StA. zu \'oncdi'r (Hy
U, ila> mit ilrlii sii;.'. Cod. 'rn'visiiiuMis iiii-lit vcr-
weolisell wcrilni <l«rt'. nilliiill rrkiiinlrii viui 9!tti — 13IS.
PeterlinfTPii. — Klii.<tt'r. S. Maria.
fiO in Ah.si-hritt von ir>()4 au.s einem iilteren
liotulus im 15ezirk.-A. /u Stra.-i.slutrfr (F) und
in unviillständiiren .Misi'liriflcn d(>s 16. .111. in
V,m\. l'ahar. Will des StifisA. zu S. (iallen
(G) und in I)iii!i>mata ab Urstisio eoUeeta in
der Univcrsität.sH. zu Hasel (H).
I'licr ilii' lliorliffiTiiiif; v^rl. Aiizeiffor für .scliwci/..
Gesih. iISlMl "y fi". — l»iis.s I). Oil nii «lii- Stelle ilcs
XU streifliiMidrii I). r>T zu treten liiit, ist in ilen Niioh-
triijfeu oIm 11 .><. 722 iiii.'i^'etlilirt.
l'etfus talielliii. — .«. l'nmi>o.sa.
Petrus und .lohannes. Dogen. — .•*. Venedig.
l'iacenza. — Nimnewldoster. S. Sixtu.s.
1N3 im StA. zu I'anna.
Piaeenza. — Kloster. S. .Sahinus.
70 in Al)selu-itt vom .1. l.'{24 in der k. H. zu
Pai-ma (A) und des 1."). ,Iii. im ('apiteisA. zu
Piaeenza (IM-
Söhne des Uibaldus |1 72 in .\l>selnit't des 12. .111.
im Areliivio degii osjiedali eivili zu Piaeenza
(A) und in Aliseln-iften des l.")..Ili. in der Stadtll.
zu Piaeenza (H) und des 1,S. .lii. in dci- Nationall«.
zu Neajiel (H') au.s einer Plaeentiner Cin-oniken-
sainndung. .sowie im Druek von ('ami>i Dell"
liistnria di Piaeenza (P) ebendaher.
Viin lt. "0 liefimlet sieli eine lindere Cupie von 1324,
die fiir den Text iiielils weiter erpriebt, im Aicliiviu defrli
o-ipednli eivili 7.11 I'ineen/.:i: die Cliroiiikcnliss. H und
It' Kind nielit |iiii,'iniert. — l'ber die t'lierlieferunp von
"2 vpl. die Vorbeiiierkuii(r; wir linlien dii.s Stüek liier
eiii^rereilit, weil A und H aus dem A. von .S. Saliiiio
staniiiK'ii dürften: doi'li ist dies nirjit sieher.
Pisa. — Domeapitel.
291 im StA. zu Pisa.
Pulling (Oberbaiern, Pezirksamt Weilheini). —
Kloster. S. Salvator. 1). .Vu^rsbury-.
212 im KA. zu Jliinelien.
J'iilliiiC war zuerst ein N'onneiikbi.ster. In uiiseroin
I), werden priivisures et fratres monnsti'rii erHülint. Oli
diese zur Zeit Heinrielis iineli der Heiicdietiiierroffel
oder Iwie N|iiiter) als Cnnoiiiker leliteii, ist nielit sielier
festzustellen, vf^l. Hirscli .lalirli. 2. 2H0.
Pom](osa. — Klo.ster. S. Jlaria.
312. 473, Au.sziige in zwei Arehivinvontaren
des Klosters aus dem 17. Jh. im StA. zu Modena
(K' und K-').
Petrus tabellio || 28 J. Auszüj^e in K' K- und in
einem dritten Arehivinventar des 18. .Ih. im
Areliivio de" beni residui zu Ferrara ((!): voll-
Hiiindi;; in den I)ruek<'ii von Federiei Her.
Pom|iosiananim bist. (Fi und von ^lorbio Stör,
dei nmnieipj Ital. iJl».
Was von dem A. des Kloiilcrs erlialten ist, befindet sicIi
jetzt Ibeil» Im .StA.zii'Modcnn, fbcil« im KlosterA. zu Monte-
rimiiio, vjfl. Kehr in Nnehriehten der (Jöttiiiijertiesellseli.
iler Wissenseli. (UKW) 291 f. Von den beiden 1)|>. :il2. 478
ballen sieb nur die Aiiszüfre in den Areliivinveiitaien
(Siimmaria roiii|iiisiana) !•'.' K' erlialten, ilie mit iioeli
zwei anderen, für uns nielit weiter in lietraelit koiuinendeii
aus einem älteren lineiitnr, wohl des l.'t. .Ib., iih;;ebMtet
sind Sie sind Ititiri von dem Notar l.aiirentius Uirriiis
zu Kenara angefertigt. Kiiie j,'leiibfalls im ,St.\. zu
Modeiia liellndlielie .\ liscbritt ihrer l^uelle vom ,1. 1737
bietet keine fiir den 'l'i'xt erhibliehen I.e-iarteii. — Niudi
Kehr in Nai^hriebteii der (i.ittinirer (iesellseh. der
Wissenseli. (lltOll) ;i7t! seheint iiiieb im N'atieaiiiselieii
Areliiv Ann. XLVIII t. 3ti ein r.xeiiipl.ir dieser Siini-
ninrien vorzulie;,'-eii.
Pratafxlia. — Kloster. S. Mari.i. S. Im nrilicliis.
435 im St.\. zu Florenz.
PriihI ^Karthaus - PrüU , IJaicni, lü ;i;icruni;sliez.
Obcr|)i'al/., Kezirksamt Stadtamhofi. — Kloster.
S. Hai'tholomaeiis, S. \'itiis. 1). Kcgensluu'g.
192 in Transsumpt vom .1. 1414 im |{A. zu
.Münehen (AV
Die (ieneralstabskarte sehreilil l'riihl, die I Irl-hxien
Karthaus- l'rüll.
Prüm. — Klosti'r. S. Salvator, S. Maria.
3.59. 434.
Collefiiatstitt. S. .Maria. S. ('rux, S. Stciilianus.
S. Nazarius || 358. — Für 35!» Abseln-il't Sehotts
vom ,1. 1822 in des.sen Ms. Der Hundsriiek im
IJesitz des Kreisriehters Conrady zu Milteuii<'rg
(H). — Für 434 Fiber aureus l'rmiiii'iisis aus
dem 7\nfang des 12. .Ih. in dei- Siadtli. zu
Trier (H). — l-'ür 358 Urkun<l<' in I )i|iloiiit'iinii
in der StadtH. zu Trier (A).
(^ili'dliiiliuri;'. — Nouuenklnster. S. Maria. S. l'etrus,
S. Servatius.
448.
Kunignuile, ( irniahliii llrinricli> II. 105. —
Heide Or. im St.\. zu Herlin.
riii-r die iMiireilniii^' \-i)ii 111.'» \'^\. dir \'"rlM-nH'rkinit'.
liaveiina. — Frziiisthum.
II 290bis in Ab.sehrift des 12. .Ih. im A. der
Congregazione di earita zu Mailand (<'').
l'her ilas .\reliiv s. bei Carpi. — l>ie Lesarten von
C" kiiiinten erst in den Naebträffen ffc{rebeii werden, »•
oben .'s. 724.
liavenn.'i. — Kloster. S. A|)olliiiaris in ("lasse,
lill in der Hibliotheea ( 'lassensis zu Uavennii.
Ilie älteren Urkunden des Stadt.X. zu Havenna sind
jetzt sämmtlieh in der llibl. ('lassensis.
Pegensburg. — -Mte Capelle. S. Maria. — s.
Hamberg.
l{egensliurg. — Klosici-. .^. l^innwiamiis.
441. 442. 443. || Ku. 4. — Die Or. im HA.
zu Münehen. l'"iir Ku. 4 Fiiitragiiiig aus der
.Mitti- di/s II. .Ih. im Tradilionsbueh von S.
Kmmeram eod. 5'/^, idxmda (C).
(^ucUi'h - Kr;;iütiT : l{i-|^(!ii»liiir{; — San Id'iiipiu.
i'lier {' v(;l. Kretlicil/. in Mittlii'ü. ili's Inslit. fiir
oesterrek-li. (Ji'»rliiclitsf, 12,12 11'. Nur für Uriirki' noih
CliiirtiiLir aus dem 11. 12. .111. <'lirn<l;i illi.
Iicijcnshiirg. — NoiineiiUlostiT NiedcTinüiister.
S. Miiiia, S. Krhiudus.
'J!t. 116. 460, allf im \l.\. zu Mümlicn.
Uffjcii.sliurg. — ^i(lmll•llkll)!sto^ Obeniuiii.-^tcr. S.
Maria.
213. 4.").")". 455''.
AdalliiTK, (Jraf Ö4. — Alle (Ir. im K.\. y.u
Müiiciii'n.
l'iir <lii' KinrilliiLn^' von ■'j-l liiir;,'! cini' Dursnalnollz.
[{(»jjn-io iirir lünilia. — Hi.stiiuni.
47«S (j). zwcit'cIliatUT ( tiii^inalilät) im ( 'apitri.-i.V.
zu lü'K^i".
üeichenau. — Klo.ster. S. Maria, S. l't'tru.s.
sp. ä'Jö. II 354. — sp. .")2G im Lando.'^A. zu
Karisnilie. — 354 in dciitsflicr l'bcr.-iotzuiig in
der ('iirnnik des (Jailiis ( Ijiem i-od. 15 ^35) der
Univi'r.sitätsH. zu Frcilmrg aus dem l(i. .III. (1$).
lü'inis. — Kl(>st(>r. .'^. Krmigius.
16 im < 'opiaiiuifli von S. l{onii aus dem Au-
tang des 13. .III. im Stadt.\. zu Keims (15) mit
Correeturen aus der zweiten lliiit'te des 14. .lii.
walu-seiieinlieli naeli Transsuiupt von 1306 (15')
und im ("opiall)ueli von Reinigil)erg aus dem
KS. .iii. aus demsellien 'rranssumpt im KreisA.
zu Speyer (C).
niieinan. — Kloster. S. Maria. S. Petrus, S. IMasius.
4!t!S im ."^t.V. zu /ürieli und zur Ery;änzun<i'
Ciiartular von Kheinau
ehenda (H).
Kibaldus — iSiilmc iles II. — s. l'iaeenza. Kloster.
S. Sabinus.
Kieliilde, Gräfin (von Tuseien) — s. Nonantola.
liinchnaeli, fridier ( Üintlierszell (Niedcrl)aierii
Bezirksamt h'egen). — Kloster. S. Maria, 8, Jo-
liannes. 1). l'ass.uu. — s. Niederaltaich.
Ii'ingeliieim. — Noinienkloster. S. ^laria. S. Alidon,
S. »Sennes.
447 im ("opiaihueli de!< Abtes Heinrich
\\ irschius aus dem Ende des 16. Jii. aus be-
glauliigter .VbseJirift in .•dterem ('o])ialbueli (Bl
und im Iiingclbeimer ( 'c)[)ialbueb vom .). 1714
aus älterer Absein'ift (C). beide im Besitz des
Barons v. d. Decken- Ringellieim zu Kingel-
heim.
Dif in B ooi>iortcn l'rkiindpn reichen bis 1573; die
Stücke liis .1534 sind ..aus altem Co]ieyl)iieli'' al)ire-
srhrielien. t'her C vfrl. .lanleke I'li. von llildeslieini I,
Vonvort 11.
Koger, Solin der (iondt'alda. — s. t'remona.
Röniisclie Kirche und l'apst Benedict VIII.
II 427 in den dort augeführten Abschriften ( A,
B. ('. D', D-').
Zur Kritik der l'hcrliet'ernnir v'^\. lilocli in N. .\reliiv
25, 6."<1 rt'. — Die für die Urueke jrobraiieliten .sielen
K, F, (i, H sind hei IX). I. 235 erklärt,
K.ii5eriirknnden 111,
geschrielieii um 1126,
Saint - Bcitiii, — «. Sitidu.
.Saint (ihisL-un. Kloster. S. I'etrus, S. rii»tleMiis.
3.S6, Or, und Cliartidar des 15. .111. (B) im St.\.
zu .Mons.
Iler |,'an/.i- .Vriliivfond» von .'^ainl ■ (ijiinlain ixt neuer-
din),"< vom .'^t.\. /.n KrÜHHel nn daiijenijfe von .Mon« iih-
(fetrelien worden.
Saint -Omer. — h. Sitidu.
Salei-iio. — Hrziiisthum.
472 im Besitz der Firma Kiu.iidu. I »'.Vmat-«
1^ ("o. zu Salerno.
\'t;\. Schip« Storin dol |irinci|into l.onifohnrdo ili
.^alerno (.Neapel IHH") 207 f.
Salzburg. — Ei-zbisthum.
122, 31(!. 423. Ku. 3,
Domcapitel 33. — Alle Or. im St.\. zu Wien. —
Kür 33 Salzburger Kammerbüeher aus dem
Ende des 13. .lii. (B) und Cod. tradit. eapit.
Salisluirg. aus dem Anfang des 14..lli. (( ') ebenda.
i'her C vpl, N, ,\rehiv 1, 502 fl", — Diu Or. von 33
war noeh in« ISUIj vorhanden, vg-l, ebenda 1,445.
Salzburg. — Kloster. 8. Peter.
123 im StiftsA. V(U) S. Peter zu Salzburg.
Vgl, N, Archiv 1,447,
Salzburg. — Nonnenkloster (Nonnberg). S. Erin-
drudis.
59 im A. des Klosters Nonnberj' zu Salzbuij'.
Vjrl. X, Archiv 1, 447.
San Benedetto in Al|)e (Fraz. der( 'oinmune Portico,
Italien, Prov. Florenz). — - Kloster l'.ifiu-co.
S. B<'nedictus. I), Faenza.
1 463 in C'opie vom J. 1473 im StA. zu Florenz
(B) und aus dem 15. Jii. im C'apitelsA. von
8. Lorenzo daselbst (C).
i'liir das Kloster, das von Stumpf irrifr nach liiforeo
di Marradi (l'rov, Florenz) verlegt worden ist, vg-l.
Kepetti Kizionario della Toscana 1, 6, Ka wurde im
It). ,)h. durch Clemens VII. dem Collegiatstift S. I.orenzo
zu Flon'uz untergeben. Im Hnllar. I.aurentiannm im
t'apitelsA, von S. Lorenzo steht eine Abschrift von C
San Benigno (Italien, Provinz Turin). — Kloster.
8. Jlaria. 8. Benignus (Fruttuaria). J). Turin.
120. 4!)4. II 305. A.9. — Urschriften im StA.
zu Turin. — Für 30.5 Iie](ertorium antiipiar.
scripturarum aus dem 17. .Ih, im (iemeinde.\.
zu San Benigno (B) und Della ('hiesa Descriz.
del Piemontc, Ms. des 17. .Ih., in der k. PrivatB.
zu Turin (("), sowie Druck von (nnclienon Bibi.
Sebusiana {\i). — Für A. 9 Terraneo Tabul.
< 'elto- Ligusticuin Bd. 2, Ms. des 17. .Ih. in der
Nationall5. zu Turin (B), und die Drucke von
Castiglione in Tesauro F)el Kegno d'Italia (T)
sowie von Hagioni della sede apostoliea nello
prescnti controversie colla cortc di Torino (R).
Die i'berreste des \. siiul im .St.\. zu Turin; nur ge-
ringe Weste im (;enioindc.\. zn .^^an Ueniguo. l'ber das
hier bcKndliche Hepcrt. antiijuar. scriptur. vgl. C'ipolla
in Atli deir aecadeniin di Torino 2G (1H91I, 8!)4 f.
93
r3s
yuoUon- Uogister: Sun Salviitoro - — Staliln
Sau Salvaton- auf iloni HtTfie Aiuiata. — Kloster.
S. Salvatiir.
08. 121». i:U». alli- im Si.\. zu Siiiia.
Sau Salvatort- tli Sosto. — Kloster. S. Salvator. —
s. I.ui-oa Itisthuni.
Sau Sopolcro. — KlostiT. • — s. Itm-;;.! S. Se-
poIcTo.
Sau N'iiuTuzo a V(ilt\u°uo. — KlosttT. S.N'inci'iitius.
2S(). 4(?7. lii'itU' iui < 'liron. N'olturiii'iisc. ("o<l.
autojrrapluis aus iU>m AutaUf; des 12. .Mi. in iliT
li. Harheriui /u K'oui (\).
Savoua. — iiistluiui.
'M)-l iui .">t.\. zu Turin.
(lur iliis wii'ili'i'iiiit'^'t't'iinilriii'. v<m uns i-ist in lien
Niii'litiii'.'rn lifnnl/.t«' "r. v;rl. nlicn .'<. 724.
."^avoua. — 15ewuluiiT <ler liuru;.
30^ iui St.\. zu (ienua: dazu zur Krj,';iHzuuf;;
Hefristni ciclla eateua aus deui Autau«; des
13. .111. iui Stadt.V. zu Savoun (B).
.">eliililesclie. — Nonuenkloster. S. ?tlari;(.
KM in deu dort aujrel'ülirten .Miscliriften
(A. 15. i:. F).
riiiT V. Kcdinpliovcns Hnndschriftcnsiunnilunfr in
MiincliiMi iKi v";l. v. Miininii'i'stcin in Viprti'ljiihrsschiii't
fiir lliT.ililik. .'<|iliinf:istik nml liinoaUiffie \'A l.s».') . 1:51 tt'.
251 rt". .\ns K. nii-lit. wir riiili|i|ii nnil ."sirUcI .'innalinion.
iiUN.V, sinninii'n l.inni\v's Drnckc anoli ilfiOttimisrlifn l'r-
kumicn. !■" ;,'olit nicht mit" K, snnilcrn ioif di'.s.sen Quelle
/.nriirk : nIpiT iini-li diese wiir vnn .\ verselili-den, wie
n:uneiillieli die l.esarlen l)ei I><). I. 35 l>ewci.sen.
Seluittcni (Ottouis-Wilaro). — Kloster. S. Maria.
S. l'etrus. S. Paulus.
348''. 2(KI. 34S\ .sp. 348^ — Für 20!l Scliut-
tenier ( "ojiiuHiueii aus deiu 18. Jh. iui LaiidesA.
zu Karlsruhe (F). — Für 348* Sflmttenier
< 'o|iialljueli des Iß. ,Tli. [K] und Notariatsah-
selirilt Von 17116 daraus, aiijjeldieli eullatioiiiert
mit dem <)r. (KM elienda. — Fin- 34S'' inter-
liolierte Urkunde des 12. .lii. in 1 »iiiiouiform
i-ljenda (A|. — 348'" nur im l)ruek von ( "oceius
napdiertus rex.
K i."<ieniitnr Coiiialliiielier n" TMi ist lii'titi'lt : Kin
Kxtruct etlii'lier angpescliriebenon kav». und k;;l. l'n -
lieitten de» i;iitti<lianN Solintlfrn. — F i.Sifjrnntnr n" 731'')
enthält Schnttenier l'rknnden von 964 — 1669. — Kini'
Krwiihnunj; von I). 34M" tindet »ich schon in ciniin
lirii-f de» I'anI Vidz an lleatus Khenanns vom 24. IJcc.
l.')40 in Horawitz nnd Hartfeldcr lliiefwcchücl <le» Hcatns
Khinaiiiis ' L<i|>/.i(,' I88G1 472 n" 346.
Sehen -Hrixeu. — liistlium s. Hrixeii.
Seligeustadt (Hessen, l'rov. Starkeiihiir;;. Kr. ( »ll'en-
hach). — Kloster. S. l'etrus, ."<. .Maiei-liinus.
1>. Mainz.
II 2.")2 in dem dort aiit^el'ührten l)riick (Sl
Selz. — Kloster. S. Petru«. S. Paulus.
18 im Landes.X. zu Karlsruhe.
Senoues. — Kloster. S. .Maria, S. Petrus.
II 2H2 in Absehrift vom .F. 1628 in (.'od. lat.
920.3 der NatioiialP.. zu Paris (.\) und im
< 'liartiihir von Senoiies aus dem Kiide des 17..lli.
im l>epartciueutal.\. zu Fpiiial (H).
Serena (trülier hei ( "iiinsdino. Italien, l'rov. Siena). — •
Kloster. S. Maria. I). \'olteria.
II 2!K) in Transsuni|it \nni .1. i:!0(i im Si.\. zu
Florenz (W).
Settimo. — Kloster. S. Salvator.
295 im ."^t.\. zu Florenz.
.*^itliiu (jetzt Saint- Omer, Frankreich. Ilcpart.
Pas de Calais). — ( 'ollcoialstit't uinl Kloster.
S .\udoniariis. ."<. Petrus. .S. P.criinus. 1),
'riieroiianne.
II 339 in ileii ijiirt viT/.c'iclnirti 11 Alisclirit'teu
(A, P. ('. D).
\ll\. Sickcl .\ctH Kaiol. ■_', -.'L'H ; l|.,Mrr- !■;;;-,. r in Mou.
(ierni. .SS. 13, Ulli lt.: Uaiji-neii-c l.es uliaites de .Saiiit-
Itcrlin 1 (Saint -Onier I^SÜ). Introd. 1 tV. — l' her die
riicrlii'fcninjf tinscrcs 1). 33!) Im Ixsundcicn vffl. die
Vorlicineikiinfr.
Snissons (Fraiikreieh, Derart, .\isnc). — Kloster.
S Medanlus. 1). .'^oissons.
II 96 im ( 'iiartiilar vnu ."^aiiit - Mi'dard ans dein
13. ,lli. im Dejiarteinental.V. zu Laon (.\).
Eine AlLseliiift in Coli. .Moicaii lid. 17 1'. 20S der
National li. zn Paris stammt an.s .\.
Soiinenhuro^ (Tirol, Hez. Urtineek). — Nonnen-
kloster. S. .Maria. 1). Ui-ixen.
sj). .")27 im ."^tatthalterei.V. /.n Inii^liriu'k.
Speyer. — Pisthum.
.02 I! 190.
I )omcapitel 12"). — P.eidi' ()r. im l.andis.V.
zu Karlsrnlie. — Fiir 19(1 ('od. minor Spirensi»
aus dem Fnde des 13. .lii. (P) und ('od. niainr
Spirensis aus dem 15. .111. ((,') ebeml.i.
('her C vpl. WcmlinK: (icsch. iler Hisclirilc von .■Spiier
1 (Mainz 1».')2), 2.
Spoleto (Italien, l'rov. Penio^ia). — Pistimm.
.\eodiis, (irat'll 3(il, Fxtr. als Inscjn-it't aus dem
14. .III. ni'hen einem Ciemälde an der Wand
der ehemaligen Kanzlei des (üv.hiseliiitl. Palastes
zu Spoleto (.\).
.Viis der 1 licrlielcniii;.' rol;,''crn wir. dass das D. in»
.\rchiv des Itistlinins f^ekomnicn ist.
St.ililo. — Kloster. S. Petrus, S. Reinaclus.
Stalilo-Malmedy II 23H im Chartuliir aus dem
.Vnt'an;,' des 13. .lli. im St.\. zu 1 Xisseldort' (A),
im ('Iiartiilar ans dem Knde d<'s 1.") .lii. im
St.\. zu Püttieh (1>) und im Cod. Si.ihiili'to-
Malmiindarius des Fr. N'illers vom .1. 1778
.•henda (11).
|l und II. von nns noch in liriisscl iicnnt/.l, sind
ni'ni'rilin|.''s mit ilein .Vrchivt'onds .stahio n.ich i.iittich
;ihjfc(;elteii. — I) hatte in Hriissel die .si;|-natiir ('artii-
laires et maiiiiscrils 116", nicht, wii' Dil. I , (i.')2 an>,'e-
(jelicn ist, It 144. II halte ilie .Si(r|i/itnr Cartnlalre« et
nianiiscrit» lii. In K fehlt dii' Urkunde. Die jiiiifi'ren
('o|>ialliiiclier 11 r)3 nml II .'i7 im St.A. zn lliissiddorf
liielcii niihts für den Text invinihliares.
(^iii'lli'ii - Kcjiintt'r : Stein — Vciu'dij;.
7:jit
Mriii (Seh« ei/.. K.illtiill Siliatlliauscn |. — Kloster.
S. Maria, S. ( le(irj;iiis, S. ( 'yrilliis. I ). ( 'mistaiiz.
171. Nji. .">11. ' l rsc'lirit't viui sp. .")11 im .StA.
zu /iirioli. — Für 171 inter|H)lierte rrkiinile
lies 12. .111. in 1 )iiiliiiiitofin im StA. /.u ."^eliatl-
liaiiscn (A). Zur i'.r^iiii/uii'; tlir lieide .Mi-
seliiit'teii des 1."). .III. im 1 ili.ir Sieiiier < icri-clitl};;-
kfiti-ii cbciida (1>|.
Steterliiir}; (nraiinsclnveif^. Kr. Wolteiiltiittel). —
Ni)mieiiklii.--ter. .*>. laeolnis, .'>. ( '!iii>tn|iliiiriis. 1 >.
liilileslieilll.
\' l"_'(i in 11s. des ("judn. Sii-derlnirj^ense aus
dem .Vnl'ailj;' des 14..lli. im Landes. \. /u W'cilt'en-
liiittel (.\).
i'lici- .\ \).'l. .Moll, (ioriii. S.S. IG, 1!I8. — In ili-iii
Sti'tfrliiir;,'rr l)i|ili)iiinliir \'II. I!. 2S im IjiiiuU'n.V. zu
WdllViiliüttcl ist l>. 12t; uirlil ciitliiiltiii.
Strassbiii-ff. — HLstlmm.
;14. .•}(i7. II 277. — Heide Oi-. im r.r/.iiks.\. /.u
Strassl)iif;j^; 277 in Absclirit't des II. .111. im
l.andcsA. zu Kai'lsnilio (15).
>ui/.l)Ufg. — Niinnenklii.-.tei-. .*^. ('vfiacus. - s.
liasoi.
edevert, l)iaeiin zu Ivi'ea.
.\. S im St.V. zu Turin.
inernsec. — Kloster. S. I'etrns. .'~^. I'aulus, S.
l^'iiirinus.
•_':i. l'.i.i. UM. •_':!!. 308. 4;:{1. alle im 1;.\. zu
.Müiulii'u.
Imrn. Nonnenkloster. .*>. .Maria.
1 1(1 im i;.\. zu Maastricht.
olla. - - s. .Monastero di Val di Tolla.
liistliuni.
n den dort augetuhrten Ahschrlf'tfii (1), K.
sowie im Hrucdv bei Henoit Ilist. de
Toul (("); dazu ein Faesiniile -Fragment (A) des
vernieintliehen Uriginals in Le Moine l>i|il. [irat.
Freviso. — Risthum.
sp. 318". II 313». — Urschrift des Spurium im
biseln'itl. A. zu Treviso, zur F.rgänzung Absehritt
aus dem 14. .111. eines Transsumptes von 1311
im Liliro delle renovazioni de' feudi ebenda
(V). — Für 313" 'iVanssumjit vom J. 1311 eben-
da (1?) und interpolierte Absihrit'r des 11. oder
r_'. .Ih. in dem eben erwähnten Spurium.
Dir \iiii Itellini.nnn licnutzteii, dann seit Iti.HO vii-
inis.ston ')r. iind Tiiiiissiiiiiiitc von Tiovi.saiior HD. .'<iii(l
iolzt wirdtr iiiit'yet'iindin. Sie betindeii sicli nicht in der
bisilh'itl. Ciirii', sondern im Ari-liiv der Mensa vesenvile.
vi;!. Kehr in Xaehricliteu der (ie.sell.seli. der Wissenscli.
zu (ir.ttiiif:en (1899; 2UÖ f.
Trier. — Krzbisthuni.
397. 493, beide im StA. zu ( 'oblenz. Zur Kr-
.iränzung von 493 die VI'., Or. rrkunde des
Frzbisehofs i'ojipo ebenda.
'1
'i'otd. -
11235
<Iezo, \'assall liciiiriehs von \\ tirzbiirg 4 im
StA. zu < 'obh-nz.
11. 4 ist im .1. IH'.III viiiii StA. zu Iterliii an danjiiiij;«-
zu ('oldeiiz ziiriiek(fi!(felieii wordoii. Nneli (fiilijfer -Mil-
thi'iliiii^' ans Cuhlenz und lli'rlln hat daa I). vor neiiicr
.Miliet'eriiii;; iiaeh llerliii zum Kiirlrieriiirlieii .ArrhlvfiMidx
^.'iliJirt
Trier. Khister. S. Maximinus.
500. 502. II 94. - Verliilseiite Ifscliriflen von
500. .502 im Cod. lat. 92fit> der Nationaill. zu
Paris. — I-"iir 94 ( 'opialbueh von S. Maxiinin
aus deni .\iifang des 13. ,1h. im .St.\. zu
('oldi'iiz (B|, Maximiner Iliploniatar aus d<-in
Fnde des 17. .Ih. in der Stadtl'.. zu Trier (< '),
Transsumpt Karls \'. von l.')'_'.'i in Cod.
lat. 92(1.S in der Nationall'.. zu Paris iK) und
der auf das Or. zuriikgeliende 1 »ruck llontiieim>
(H).
l'lier den Verlust des Or. von 94 v^'l. die Vor-
liciiierUiin;,'- — .\ii»»er (' (fielit e» in Trier (.Siadllt.
Katalo;;iiiiiiiiiier 1 '<!)(>, .Standiiiinimer I.'i4^ noch einen
zweiten (ocle.K de» l.'i. lU. .Ih. mit .Vhsehrit'teii des ver-
lorenen l/ilier aureus, der zwar iiller ist als C, dessen
Text des II 94 aher, «o er von •' ahweielit, nur im-
liraiiehhare Lesarten liefert. Khensoweiiij; hot der Itriiek
von Zvllesin.s et\v;is für die Textjrestaltuii),',
Ltreeht. — Bisthum.
; 14. 15. 112. .504.
de-ni l'nde des 12.
im KA. zu ltreeht
Abschrift aus dem
"len
— Für alle Absehrift aus
.Ih im l..ibcr donatioinim
(P.-). Dazu für 112. .504
1.3. .Ih. im zweiten Theil
{!{•■). Für 504 noch
desselben < 'opialbuehs
Transsuin])te von 1419 (F) und von 1531 (<i)
im l;.\. zu ltreeht.
li lietindet sieh jetzt im .st.\. zu l lieiiii. Klieiidahin
ist auch y, das wir iioeh im llaa^' lienntzt liahen, mit
anderen l'treeliter .\reliivalien im .1. l!S94 ahffe<;eheii
worden. li ', das wir ins 14. .Ih 1,'esetzt liahen, iliirfte
riehtijjer dem \'^. .Ih. zuzuweisen sein. Nur für Driieke
koninit noeli in hetraeht I.iher eateiiatns ans dem Knde
d.s 14. .Ih. Im K'A. zu Ttiveht Di.
Venedig. — Dogen Petrus und .lohaunes.
II 24 im Liber blancus aus der .Mitte des 14. .Ih.
(C) und im Cod. Trevisaneus aus dem Anfang
des lü. .Ih. (D) im StA. zu Venedig.
i'lier die X'eiietianer ( 'o|ii.ilhiiulier v^'l. jetzt .Moiitieido
in Itiillettino ilill' Istil. slorieo italiano 9 I ISOUi, 204 t)'.
291 ti' und dazu Leiiel Die Eiitstehunjf der Vorherr-
sehaft \'ene(li}rs an der Adria i,stra.s.<i)iui},' lS97i 9. —
1) wäre hesser Cod. Trevisaneus als, wie in DD. 1. 2
und hei uns ^'eselieheii. Cod. Trivi.saiiiis genannt worden.
Venedig. — Khister. S. Plilarius, S. IJenedictus.
II 185 in Abschrift aus dem 14. ,Ili. im Liber
paetorum primus im .StA. zu Venedig (B) und
in Absdn-ift aus dein 15. ,Ih. im Lilier XH'
(.S. (Jregorio di N'eneziii) ebend.i (C).
Die Kntstelimifrszeit voll It ist stiitti},', unsere Ab-
sehril'r aher wohl erst im 14. .Ih. uaclig'etragfeii. — C
9A*
r40
Quellen - Repister : Veneilifr — Willioliii.
Iinbcn wir olirn S. 'JIM iiii« (iloria il'U. l'iul.ivniui 1, US)
um-li ins H. Jli. •:i'.si't/.t, iiKk'liIcii uns nlit'r imi-li nooli-
lunli^tT rMtiTsiii'luuit.' ilcr Hs. <l<u-li oIut für iliis 1&. .III.
enUrhcidou.
Venedig. — Kloster. S. Zacliarias.
II 388 in Absi'liritt Viaro's aus iloni Ende des
18. .III. naeli vciliircneni ("atastico A im
städtisclieii Museum zu l'adua (M'), sowie in
C'ojiie des 18. .111. im St.V. zu Venedij:; (H) und
im Cn. I'atavinus von (tennari aus dem Kndc
des 18. .)li. in der StadtIV zu l'adua (Ci: dazu
die nnu'lie von Itnzzoni 11 silcnliu di S. ZiK-ravia
snodato (D) und von Cornelius Kei-i. Venetae (K).
l'lier die Kiliation der rberlicfcrunp kiiniicii wir erst
ricliti;: nrllirilen, seit wir M' (v;;!. NnclitrJi-re olieii S. "2.">1
kennen pt-lenit linben ; sie pelit in H. 1), K auf den ver-
lorenen (.'ntastieii .\ /.iirürk. dissen Alisihrift in 15'
vorliegt. (ilovnnni .\nilre.i Viaro , der I! ' licr;r<'stellt
hat, war narli {rütijri'n Krniittelnnjren l.»/./.arini°s von
lTt>9 — 1805 Notar xu Hadia- I'olesine im DIstriet von
Kovijro. — Statt (iennari (C) liiitte der CD. I'atjiviuu»
von Itrnnarei in dur H. des biscliiitl. Seminars zu l'adna
licnntzt werden sollen, den (iennari eopiert hat ; doeh
wiril dadnrcli an unserem Text niehts jfoändi-rt. Itrunacei
hat noch Aliscliriften des 12. .III. herangezogen, wie
solehi' fiir 1)(». I. iM und für St. 194" noch jetzt vor-
liegen; doch hat aueli er, z. H. tur St. 2U.SB, den C'ata-
stieo .\ lienntzt. Nur jene beiden Copicn kennt ein
.\rrhivinventar des Klosters vom ,1. Iti79 (im ."»t-X. zu
Veuedigi aus der Zeit vor Heinrieli IV.. während es
fiir die 1>1>. <t. III. 272 und II. II. 388 auf den C'atastieo
A verwoist. Dieser war jedenfalls jünger als die Ab-
sehrifli'U des 12. .Ib., da er eine solche l'opic bei .'<t. 1947
benutzt hat ; er kann also auch ileshalb mit dem von
Cornelius U. 309 angeführten C'opialbucli saee. XV. ex.
oder XVI. in. identisch »ein.
N'ercelli. — Histhum.
II 132. .•{•32-\ 322^ — Für 132. 322'» Ahsel.riften
des 12. .111. im ("apitelsA. zu Vereelli (IV); für
322" Entwurf von 1016 17, geseliricbcn von
IJischof Leo, in Cod. 102 der < 'aiiitelsl?. zu
Vereelli.
Kür die l'bcrliefernng der älteren Vereelleser DI),
vgl. jetzt noch (iabotto in Arch. stör. Italianu V, 21,
4 ff.
Vereelli. — Propst Cunibert.
A. 6 im A. des (Jrafen von \'alperga auf Schloss
^lasinii Ijf'i Ivrea und zur Ergänzuii"; .Mist-lirift
vom .1. ITSU ebenda (H).
Kine zweites K.xi'mplar von IJ und eMic t'opie davon
vom .1. 1781 befinden »ich im StA. zu Turin.
Verden. — Histhum.
108. 109. 416. 445.
Oldcnstadt. — Nonnenkloster. S, Maria. S. bi-
liannes baptista 107. — .\lli' im St.\. zu
Hannover.
Verdun. — Kloster. S.l'<trus. S.Vitonus iS.V'anne).
II 340. sp. ,")24. s|). 52.">. — Für 340 .M.sclirift
vom J. l.")46 in Mss. Zwielieniana l'xl. 8 in d<r
l.'niversitätsH. zu Ciöttingen (A); für alle Ab-
Kclmften vom .1. 1784 in der Coli. Moreau
IJd. 19 (für .340 nebst kleinem Faesimilr-) und
IM. 46 in der Nationall'.. zu I'.iris (15), s.iwi.'
Abschriften des 1.")., l(i, ,lli. aus einem ver-
lorenen Chartular des 12. Jh. in Coli. I »ujiuv
244 (^I)') und Cod. lat. 5435 (l)-') ebenda.
l'ber die Mss. /wicheniana vgl. Verzeichnis der
Handschriften im Prenssischeu .Staate I. Hannover, (iill-
tingen 2 (Uerlin 1893), 192: über die Absehriflen
in der Coli. Moreau (wo in Hd. 12 auch DO. II. 2KS)
und da.s verlorene Chartular di's 12. .Ih. siehe Itlocli iu
.lahrh. der (iesellsch. für lotliriug. (iescli. 10, 341 tf.;
ülier Ci>ll. Dupnv 244 (iueraiil rol.vpti(iue de S. Kenii de
Keims (l'arls lS."i3) prefaee p. 4S. — Der Cod. lat. 17639
(l'riiher C<ill. Houliier (i9>''", vgl. DI). 2. 914) ist eine
von ltonhi<'r willkürlich gebesserte .\bsehrift des Cod.
lat. .')43.'). aus dem auch Cod. lat. .'i214 eine für Ilalute
hergestellte .Vbsehrift ist.
Verona. — 1 )(>nieapitci.
310. — ()r. im CapiteisA. zu Verona ; zur Er-
gänzung l'rivilcoja eapituli \'eronensis, Ms. des
17. Jh. (Cod. DCC.XC), iu der CapitcIsM. zu
Verona (15) und .Vbsclu-ift des 18. .ih. in Dionisi
<'l). W'roueusis in ihr lt. dor Marehesi Dio-
nisi (C).
Verona. — Kloster. S. .Maria iu ()r;;:uui.
314 im Stadt. \. zu X'erona.
Verona. — Kloster. S. Zeno.
11809. 461. — Für 309 Abschrift des 13. Jh.
im Stadt.V. zu N'eriuia (D). Dazu die Dnu-ke
Mach dem jetzt verlorenen Or. in Muratori .\nt.
Ital. (M) und Hianeolini Not. dello chiese di
Verona (V). — Für 461 .\bschrift iles 11. Jh.
im .StadtA. zu Verona ( D) uml zur Erj^äuzunp;
Lazzaroni \'erona sacra. Ms. aus dem 17. .III..
aus D in der StadtB. daselbst (C).
Vicenza. — Bisthum.
II 173 in den dort verzeichneten und iu der
\'orbemerkung besproclienen Abselu'ifii'U (.\,
C. D) und Drucken (H, U).
Vilich. — NonnrnkJostiT. .S. Cornelius, .S. ( 'ypri-
anus.
II 40 in Ori'.nnaltranssumiil K. .Vdojfs von 1292
im StA. zu Dü.sseldorf (li).
l)a.s Copiar H 99 ans dem 14. .Ih. ebenda enthält nur
eine .\bschrift des Transsumptes.
Volterra. — Domeapitel.
292 im liisclu'lfl. .\. zu \'olt(i-ra.
\\ eihcnste|)hau (Niederbaicrn, UcziilisaiiU Frei-
sing).— Kloster. .S. .Stcplianus. D. l'ri'ising. —
s. Freising.
Weisseid)urg. — Kloster. S. l'ctriis. S. l'auius.
II 3.") im Copialbueh vom .1. 1491 im Besitz des
histoi-. X'ereins zu S|ieycr (('i und im Eiher
priv. Weissonburgensium \omi .1. l.")S() iui StA.
zu Wien (B).
i'ber C vgl. Zeus» Traditioiies Wizeirburgense« (Spc.vor
1«42), I'raefatio H.
Werden. — Kloster. .S, Liudgerus.
9 im .St.\. zu Düsseldorf.
Wilhelm, Craf. s. (nirk.
Quellen - Uc'ijiittcr: Wurm» — Zcirz.
741
W ipriii>. I'istlmiii.
1. 11. !t2. 12.S. 17ti. 247. p ■_'(!. L'l. :.'•_'(!. 227.
;U9. 39:1. 501». — Ol-, von 1. II. 171). 247
im St.\. y.n I);irmst;i(It , von !)2 im ."^t.A. /,ii
I>ii/i'rii, Villi 12S im l>i-slt/, des Staillarcliivars
l'r. .luii'j zu Fraiikl'urt a. M. — Zur Kr;;iiii/.uii<;
von !t2. 12S. 247 und für 20. 21. 22t;. 227.
.393. 50 1» ("hartui. Worin, aus diT Mitto des
12. .Ml. ((') und aus dorn Kiido des 12. .111. (für
21 C-'l in der k. 15. zu Hannover. — Für 20.
12,S. 227. 247. 501" damlnMi und für 31!» I>ii)or
|iriv. W'orm. aus dem Anfanj; des 15. .III. im
St.V. zu Darmstadt (D). — Für 20 nnci, .\i.-
seln-ift vom .1. 13(iO ebenda (K) uiul Aiiseiirift
vom .1. 1777 des N'idimationshuelies vom .1. 1H1(5
eliend.'i (li). — l'ür ■_'"_'7 nocli dcf i)rurk \iin
Seliannat (S).
Die in Liizcrii l>i'tiii(lliclu>ii Worniser IJI). staiiiineii uiik
ilrr Snniniliiii^ lU-s 179!) (fcstorliciiou Diiiloniiitiknrs
(i;itti'rcr. — Piis Or. vdm 12M, (Ins wir nur iiucli für
(iii' Niulitriij,'-!' lieiiutz<Mi konnten is. nlicn .'^. 72:t), i.st
erst kür/lieh im frivathcsitz wi<.'(l(M" zu Tn^r ;rok<iniinen
nnil von llorrn Dr. .Inn",' iin^'i'kiuil't worden. — Kür
I>. iO nur eine .Mjselirift von K, ilie in It »teilt, nielit
zn lieriieksielitijfen. — In l' sind von (. 41)' an Xaeli-
triifi^o znni alten Hestande des C'liartiilnrs am Kndc des
12. .)li. einf.'etia;;eii, die wir mit (-' ' bezeichnet Italien.
Würzlnir;;. - ItiHtlium.
5». s|.. ö»*. .30. 37. 3M. Hd. 174. 175. 207. •_'4s.
249. 2t)7. 2(;h. 32«. .391. |! 4!t(i.
.Vmorliaeii. Kloster. .S. Maria || .345.
Laulten. Nonnenkloster. S. Ije^jinwindis (iO.
.\lle Or. im i{.\. y.n .Milnelien. Für 4!Mi !Jl..r
ali)us Wirzliiir;;.. um \'2's ;;i'sc1n-ielien , im
KreisA. zu Wiirzbuif; (U). Lilier |irivil. l.jiuniitii
von 1513 elieiida (D). < 'opie von 1407 im I{.\.
zu Münehei» (F). — Für .345 rlrei .Miseliriflcn
eines Transsumittes von 1.35fi im .\morl>ae|iei-
( 'o|ii.ili)iieli (' aus d<'r zweitr-n Hälfte des 15. .III.
im fürst). Leininj^enseiien \. zu .\morhaeli (A',
A-, A').
I>. tili war dem HiHtlinm (feffelieii, mit der lle.Htiniinnnf,',
dass das (int znr Krrielitnnif eines KloHters in Lantfen
verwenili't werde. — I). .'172 lialii'n wir bei lliiiijr ein-
fjercilit, weil das Or. in ilas A. dieses Stifts (ri'kommi'ii
sein miKss. — C (v(;l. DI). I, (ihtt) war fiir •l!)6 nielif lier-
aiiznzielicn, da der Text ans l< ali)^elcitet ist.
Zeitz. — Ristimm.
6H im Doiiistifts.V. zu Naumburg;.
Bücher- Ilei> ister.
Dil" scliuii in iliii Uiirlnr - lvrj.'i.s(iTii zu Itd. 1 mnl 2 der Knisi-rurUmi<lpii vi'iv.uiiliiR'ti'U WuiUc sind liiiT
nur ilniiii von Neiicni luif^etiilirt, wenn )iei ilcii I'rkiiiulon iles 3. Knndcs nndcre iiiindc iidiM' 'l'licilc jener
Wfrkc 3SII riticrcu niircn. Dir nur nn einer Stelle de» 3. Kniides selion mit vollem Titel eitierten Werke
sind in das Hüelu-r - Hejfistur nielit nuf/^enomnn-n.
A li lijiiiill 11 II o-, Ilistoriscli - 1 )i|il(iniatisclii' . vitn
dciu'ii LaiMli'slic'iTlirlicn < M'i'i'clitsaiiicii dos
lI(Klit"iirstlii-li<'ii Hauses B-andciilmrji iil)cr den
-Marktrii-ckcii Fürth. (Ansbacli) 1771.
Abliaudhiiificn. iSeiu' liistorisclie, der cliur-
t'iirstlitdu'U l)aiiTisfli('ii Akadoiiiio dii' A\'issoii-
scliaftoii. Hd. 4. .Müiudun 17!.l2.
Al)liaudlun}^(' II , Historisclu' . der kiiiiiglicdi-
liaic>riscli<'ii Akadfinic di-r Wisscnsidiat'teu.
(Hd. 1.) llsg. im Jalire l.S()7. MüiKdicii.
Abhandlungen der liistorischen ('hisse der
künifjlich bayerischen Akademie der \\'issen-
sehatten. ]?d. 2, Abt. '_'. .Miineh.-n 11S;{9.
Acta .so in Sachen des liocliwürdifri'n l'nmcapi.uls
zu Hainberg contra das J'iirstliclie Hnchstit't
ihiselbsteii am kayserh Keielis-Caminergerieht
zu Wezlar verliaiuMet worden seynd. (Acta
Hamberg. (•aincralia. I5d. 1. 17:58 tt'.). Ih,r!ii
iiiihnhiii : An die Rom. kayserl. Majestät von
iliro hiichfürstl. (luaden zu Bamberg und
W'iirtzburg. Herzogen zu Franken, erstatteter
aUeruntertliänigster Hericht samt einer specie
facti . . . bey dem kayserh und des Heichs-
< 'amnii'rgericlit übergeben den ll.Martii 17.5!).
Bamberg eod. anno.
Acta in Sachen Würtzburg contra Branden-
burg, in specie die fiirstlieli Bi'aiidenliurgiselie
< Jnoitzbacliische \'ormnndseliati't und .Mjlösnng
der l'fandtscliart't Kitzingen betreft'endt. Unoltz-
bach 1(J2!1.
Acta Sanetonim lunii . . . eolleeia digesta com-
mentariisrjue et oliservatioiiibus ilhistrata a
(iodet'riilo Hensclienio 1'. M., Daniele l'ape-
brocliio, Francisco ISaertio et (!onradu lanningo
e soc. lesu presbyteris tlieohigis. Tom. .S. Ant-
verpiae 1701. — (k-tol)ris colL dig. connncn-
tariisque et oliserv. ilhistrata a ( 'onst.-iiitiiio
Suyskeno ]'. .\|., (Jonielio Byeo, Jacobo Biieo,
lo.sejjho («hesquicro, Ignatiu Hubeno pre.sby-
teris theohigis. Tfini. 4. Briixellis 17M().
Affaro.si, Cannniiio, Notizie istoriehe della eitti'i
(li b'eggio di Lombardia. I'arte 1. i'ailova
17."..").
.\ t'f'o. Irenen, Storia delia eitt.'i di l'ai'iiiM. 'roiiio 'J.
l'arma 17!);{.
Albinus. l'etrus. ileissniselu Land- und Berg-
ciironica. Ih'eszden l.'iSi) (andere Kxeni|ilare
l.^HO).
Aitiiiann. Willi., und Bern heim. Krnst. Aus-
gewählte Urkunden zur Frläutennig (h'r Ver-
fassungsgeschiciite Deutsdilands im .Miliel.-ilter.
2. Aufl. Berlin 1895.
.\mniirato. Sci|iione, Veseovi di Fiesnle. di \ dl-
terra e d'Arezzo. Fireiize lHli7.
A n a 1 e c t a Bollaiidiana toin. ."). Ediderunt ( 'arolus
de Smedt, (iulielmus van ilooH', losej.inis de
B.'ieker et ( 'aroliis Houze jiresl.yteri sne. lesu.
I'.iris, Bruxeiles. (ieiieve i88().
Analectes jnmr servir m lliistoire ecciesiastique
de hl Belgique, jnibiii's par le elianoine
Konsens ... et le chanoine \'ictoi- ISarbier.
Bd. 25 (2. .Serie, tome 9). Louvain 1895.
Angeji, Bonaventura. La historia della eitt;i di
l';ii-ma et la descrittione del liiniie Bai-iiia.
l'arma 1591.
Annales de l:i sip<-i('ti' ai'<di<''n|(igiqiie de N.uniir.
Tome 19. Namur IN'.H.
Anz<-iger iür Kunde der teiUselien \ orzeit.
Hsg. von Franz .losepli Mmie. .l.-ilirg. 7. 1838.
Karlsruhe.
.\nzeiger für sehweizeri.-~ciie ( ieseliielite. Hsg.
von der allgemeinen gi'seliiehtforseliendeii (ie-
sellsehaft der Schweiz. Neue Folge. Bil. (i.
.I.dng. 189Ü 189;]. Bern.
,\reliive. Die geörtneten. lül' die ( ieseiiiehte des
Königreichs Baiern. Kim- Zeitschrift in
z\v;inglosen Heften hsg. von kinugl. baierischen
Archivs - Beamten. IN li.ielenr . . . von Fink,
.lahri'. 1 — :». 1821 22 -182;{,24. B;nidnMg.
Riiclicr- HcjjiHtcr: Arcliiv lii'iliiiii-i-.
74.!
Aiiliiv ilci' ( i (• s !• 1 1 s (• li a t't t'iir ältcrr ilciitsclio
( M.scliiL-litskiiiulc. Uli. 10. I IjuiiHivcr IS.'il.
.\i'cliiv für li CS s i s (.• ii !• < M>i'liiclitc iiml AIiit-
tlmiii.sUiniilc. Il.sfj. . . . voll 1. W. ( 'lir. Sti-incr.
I'.d. •_'. Daiiiista.lt istl. N. F. !'..!. ■_'. Dann-
siaiit IS'.C.I.
\rcliiv. Neues, der ( lescllschat't für ältiTc
(IciiLM-lir ( icscliii'litskmi(lc . . . 15(1. 2. 4. llaii-
nov.-r 1S77. isTil; l'xl. 1!>. 20. '_M . 'Jl'. •_>:!. •>'>.
•_>(;. '21. llaiiiinv(M- und Li'ipzij,' lH!t4. 1895.
ISÜC. 1S117. 1898. 1900. 1901. 1902.
.\ icliiv für (ios(diifliti' und Altciiliuiiiskiindi' dos
( I lic rni ai 11 k rci.s es. Ais l-'m-tsctzuiif^ dos
Ari'iiivs für Uayrcutliisi-iii; ( Jcsrliii-liti^ und .\ltor-
tliuiiiskuudc. Ilswf. von E. ('. llajjjcn . . . Hd. '_',
I. II. 'fl. r.ayiviitli 18:54.
Arilii\ lür Kuiiilr iis t (• ITC i (• !i i .s f li e r (ic-
siliic'lit.s(iu(ll.ii . . . Ud. 28. Wien 18(i;5. -
.\iciiiv für n.sti'rrt'ifliisi'iu' ( irscliiiditc . . .
15(1. s2. W im 189"). — N. mir/, Notizenbiatt.
.\icliiv, .MIjjtMucinos, für die (iescdiiditskundo
des |) re uss i sc iien Staates. Hsg. von Lok-
jKild viin Ledebur. Hd. 8. IH. 15(riin. i'o.son
und Un.inb.M-f; 18:50. 1834.
.Vrciiiv für <lio < icscliioiito .^ i- li je s ie n .s , drr
Lausiz und /.um Tiieil von Mei.sscn. Vnn
I. (1. Worl.s. Soi-au 179S.
.\l'clii\ für ( icsclliclitc und AltiuTtliuniskluidc
W'f s t p lial cn s. Im Namen de.s N'crcins
lis-'. von ranlWi-and. I5d. ."). 6. Lemgo 18:52.
ls:i4.
.\rcliivici .stririen italiaun n.s.^^ia raeeolta <Ii
ojiere e doeumonti üniira incditi o divenuti
rarissinii risguardantila.storiadltalia. Tnmo 10:
Sommnrid dclla storin di Lucea dell' anno MIV
all' anno .Ml)('(' ei)m|iilatn' su doeunienti eon-
toniimranei da (iindamo Tommasi . . . enn-
tinuatii sino all' anno 1799 . . . per cura di
Carlo Minutoli. Firenze 1847. — Ai-cliivio
storico italiano. Xuova serie tomo 16. Firenze
18(52. — Arehivio storico italiano fondato da
<i. 1'. N'iensseux o eontinuato a enra ilella r.
de])utaziiine to.scana di storia patria. t^uinta
Serie tomo .i. 17. 21. Firenze 1890. 1896. 1898.
.Vreliivio storieo lombardo. Tiiornale della
sofi(>t;i Lonibarda. Scr. .S, (tase. 2.5|, vol. 1:5.
Annn 27. Milano 1900.
.Vrent toe 15oeiip. Krimijk, ,v. (.'odi-x <lip!.
Neorlandieus.
.Vsscrtio libertatis reip.15remen.sis, das i,st Der
kayserl. und dess heil. Köm. Heiclis freyen
."-^tadt HreuuMi Ehren-, Freyheit- und Standt.s-
rettung. wieder eine im .lahr 1642 unterm
Titul Fürstl. Ertzbischi)H. r.remischcn Naeii-
trabs angemasste Confutation de.s.s im Jahr 1641
anseiten ermeldter Stadt in Truek gegebenen
i'rodromi (mIii- N'nrtrabs . . . zu bh-ibr-iider
Nachrielit au.ssgefertigt anim 1646. Mremen.
.\>tegian'>, Lm-iMi/", «• ' '."liii- dipj. ( 'riMunni-si-.
nekinann, .Inhann I 'iiristiipli. I listnri.-irhc i5e-
schri'ibung der ('liur und .Mark |5niiiden-
bnrg . . .. ergänzet fortgesetzet und heraus-
gegeben Von I5ernliai'il Ludwig Mekinunn.
r.d. 2. Berlin 1 7.-):5.
Meriehl an ilie Küin. Kaysi-rl. .Maji'stät ä. Acta
Sil in .'^aellen de.s hncliwüriligcn I >omeapituIs
zu I5andierg . . . verhandlet worden sevn.I.
I5erliere, l>iim l'rsmer, 1 Im-uments ini'dit.s pnur
servil- ;'i riiistiiii'e eeeli''siasti(|iie de l:i Melgique.
Tiuiie 1. Mareiksous 1894.
(I5eruard. .laeipies], Keeueil des tiaitiz de paix.
de treve, de neutrailti', de suspen.sion d'arme>.
de ciinfi'di'ration, d'allianee, de eounueree, de
garantie et d'autres aetes [iiddies . . . fait.s
entre les enipereurs, rois, ri''publi<|nes, prinees
et autres puissanees de rEurii|)e et des autre^
jiarties du nnmde. . . . .'^ervant a i'tablir le>
droits des prinees et de fnndenient a Ihistnire.
. . . Tome 1. Anistei-ilam und La Ilaye 1700.
15ernhardi, Wilhelm, Lothar von Supplinburg.
I /// .- .Ijiin-bücher der l)eutseh(Mi ( ieschiehte.
Leipzig 1879.
Hernheim, Ernst, .v. Altiii.inn.
Heye r, Heinrich, .v. l rkundenbucli zur ( ieschiehte
der mitteirheiniM'heu 'l'erritoi-ii n.
Biaiicolini, ( ü.iuiliati.-i.i. Notizie storiche delle
chie.se di \ erona. Liiim 1. .">. parte 1. N'erona
1749. 1761.
(15 i Id erbe e k , ('lir. Lndw. v.), Sanunlung ini-
gedrnektcr l'rknnden und anderer zur Er-
läuterung der niedersäehsi.sehen (ieschiehte und
.MtertJu'imer geliiiriger Nachrichten. ISd. 2.
I.Stück (mit 2. Stück). Hannover 17.J4.
Hl um. l'ranciscus Antonius. I)c vero situ veteris
palatii regalis et imperialis W'erlae tide diplo-
matuin et veterum scriptomni episcopatni
Hildesiensi a.sserto. (l)i.s.s. 17X6.) Helmstadii.
151 um, Franz Anton, (Ieschiehte des Fürsten-
thum.s Hilde.slieim. Hd. 1. Wolfenbüttel 1805.
Hilde, (ieorg, .V. l'rkundeidiuch der ."^tadt (loslar.
15iihmer, .loh. l-"riedi-ich, Kegesta imperii inde ab
anno M( '( 'XL\'I usque ad annuni .AK '( '( 'XHI.
l)ie Hegesten des Kaiserreichs unter llejurieli
Raspe, Wilhelm, Hichanl , K'udolf, .\dolf,
Albrecht und Ileinririi \1I. 124(5—1.31:5.
Stuttgart 1.S44.
— Hegesta imperii I. 1 >ie Regesten des Kaiser-
reichs unter den Karolingern 7.")1 — 918. Ni-u
bearb, von Engelbert Mülilbacher. Inns-
bruck 1889. 2.Autl. LAbth. 1S99. — h'egesta
im|)erii IL I )ie Üegesten iles Kaiserreichs
744
Biiclier- liogister: Bölunoi- — Codex.
unter <\vn IleiTschorn aus ilem säclisisclun
Haust- itl!» -1024. Niu bearl). von Emil
V. Ottt-ntluil. 1. Li<'l". Innsbrurk ISOil. —
Rcgesta iui]>i'rii ^'l. IMc Ivc-ioston dos
Kaiserreichs unter Kudolf, Ailolt", Albreelit.
Heinrich VH. 1273 l.U.«. Neu hsg. und
or^ränzt vi>n Oswald 1!« dlicii. 1. .Mith.
Inn.shrnek 185)8.
Bii linier, Regest« arehiepiscoporum Maf:;iintinen-
siuni. Hegesten zur (Jesehiehte der Mainzer
Erzhiseliiife von Houitatius his Uriel von (ieni-
niingen. Hd. 1. l^earli. und lisj;. von Cornelius
^\'ill. Innshruek 1877.
(Hon eil i, Benedetto), Notizie istorico-eritielie in-
tiirno al H. M. Adelpreto veseovo e conipro-
tettore della eliiesa di Trento . . . Vol. 2.
Trento 17(il.
Bordon US, Franeiser.s, 'l'liesaurus sanetae oeele-
siae Tarniensis ortus, sanetoruni et privile-
gioruni j)ul>lie;ie ulilitati iussu illustriss. et
reverendiss. 1). 1). l'amli Nendirini . . . ex-
positus. l'arniae 1671.
Bormans, S., et E. Seh ool meesters. Car-
tidaire de l'eglise Saint - Eandurt de Liege.
[/;( dir ('olleetion (hr doeunients inedits ilii-
Aeademie rovale <h' l^(-lgique.j Tome 1.
Bruxelles 1893.
Böttger, Heinrich. Diöcesan- und (iaugrenzen
Norddeutsclilantls zwischen Oder, Main, jcnseit
de.s Kheiiis, der Nord- und Ost.see, von Ort
zu < )rt schreitend festgestellt, nehst einer Gau-
und einer dieselbe begründenden Diöcesan-
karte. Abt. 1—4. Halle 1875. 1876.
(Brei tinger. .lohann .lakob, und Iselin, .Johann
Rudolf). Thesaurus historiae Helvetieac con-
tinens lectissinios seriptores, (pii per varias
aetates reipublicae Helvetica<' rationeni, iiisti-
tuta, mores, diseiplinani, fata et res gcstas
sennoni- latino ex()licarunt et illustrarunt . . .
'liguri 17:i."). (Eiitlit'ilt als U. Thell FrancLsci
liuillimanni Habsburgiacaj.
]5resslau. Harry. Jahrbücher des Deutschen
Reichs unter Heinrich II., .>••. Hirsch.
— .Fahrbüchc-r des Deutschen Reichs unter Kon-
rad H. (/;<: .lahrbüeher der Deutschen Ge-
.Hchichte.l Bd. 1.2. Leipzig 1879. 1884.
(Brotuff, Ernst), Chronica von den Antiipiiteten
des Keiserliehen Stilfts, der Römischen Burg
und 8t.idl .Marsburg an der Salah bey Türingen,
mit vieli'u alten schönen Historien und (ie-
sehichten . . . Hudissin l.").')6.
BroweruK, Ciiristiiphonis, Sidera illustrium et
sanctoriMu virorinn. (pii Germaniam |iraesertini
magnani olim gestis rebus urnarunt. Mo-
gmitiae 161«. (Ihirüi H. 12 — 83 Vita U. -M.
M<-inwerci clarissimi et nobiiissinii l'ather-
bornensis ecclesiae episcoiii uune luimuni ex
Jlss. autlientii'is publicata).
Browerus .v. C)verhani.
]5rusehius. (iasjiar, Chronologia ni(iii,i,>-li ridi-uiii
prai'cipuoruni ac niaxinu' illustrium, in ijua
origiiies. annaies ac eelebriora cujusque mo-
nuinenta bona tiile recensentur. Ingolstadii
15.")1. Ed. H. Sulzbaci 1682.
— .V. Nessel.
Buehinger. .inii. Ni|iiiiiiuk , ( ieschieiite des
Fürstenthunis l'assau, aus archivalischen
C^hu'llen bearbeitet. Hd. 1. München 1816.
(Bürgermeister. W'iilt'gaiig l'aull, l.ilier;i iin-
]ierialis Wonnatia prcssa snspir;ins. .Vctoruui
W'iiriiiMticnsiinn xnl. ü. 1 Till.
Hutkens, Christoplire, Trii|ili('i's taut sacn's ipie
profanes du duche de Hrabant . . . Ttim. 1.
La llav 1724.
Calinet. Dnin (.\ugustin), Histoire di' Liuiaine i
. . . e.l. 11. TouH' 3. Nancy 1748. "
Camici, Ippolito, s. Rena.
Canali. 1, di Secchia e d'Enza. Ser. H, tom. 2.
Reggio - Emilia 1883. /JJir frloniilcii hsij. nun
rollte Cnrolo Mu/ai/iizzi).
Cajjpelletti, (!iusep|ic, Lc cluese d'Italia ...
^'ol. 11. Venezia 18,")().
Carpentier, Jean le, Histoiie de Canibray et
du C.uubresis. Troisiesme partie, vol. 2. Leide
1(;(;4.
Castigi i
I'. \ .ili riano, .■,-. Tesauro.
Cecina, Lorcnzo Aulo, Notizic istoriehe della
citta di X'olterra . . .. data in hice, iilustrata
CDU notc ed accresciuta di altre notizie istoriehe
d;\l cavaliere l-'l.iiiiinici Dal Piorgo . . . Pisa
17.")S.
Chapeavillus, loannes, Qui gesta pimtitieum
Tungrensium, Traiectensium et JA-odiensiuin
seripserunt auctores |)raecipui ad seriem reniiii
et temporum eoUneati ae in tomos distincti.
'l'oni. 1. 1 dii 1612.
Coecins. IcmIiicus, Dagoljertus rex Argentiiiensig
episcopatus t'undatiir |iraevius . . . MnLliemii
l(i2:{.
Codiee dipl. Aretino .v. I*as(pii.
Codice dipl. Crenionese 71.5 — 13:t4 ron
Lorenzo Astegiano. \'ol. 1. |= R. deputaziono
so|ira gli stuili di stnria patria delle antichc
provincie e della Lombanlia. Histm-iae jiatriac
nionunienta e<lita jussu regis Caroli Allx^rti,
series IL tom. 21. Augustae Taurinorum 18!)5.|
(lodex di|il. Lusatiae superioris. Sannnhnig
der rrkunden für das Markgr;d'tliuni Ober-
lausitz. Hsir. viin <iustav Köhler. Hd. 2
Ui'u'liLT - Ki'fiistcr : < 'oili
|-ick.
74:.
|i. iictt|. (i.HTiii/ i.s:>4, •_*. Aiiii. Uli. I.
(incl-litZ IHÖli.
('oilix ili|p|. Miiri'ildidi'imi n3s Jl ogiintinas . . .
illusti-.diliiiin. i'il. \'. F. (lo (iinlcnus. 'I'um. M.
l'iaiuot'uiti et Lipsiiu' ITöl.
('odcx (li|)l. Ncerlandi ciis. W-rzaiiirliny vaii
Oorkoiidcii, bctrt'kki'lijk df viidcrliindsclie
Ucsc'liicdciiis. l'itp'^cvcii door liet liistoriscli
( iciiiii>lscliai> ficvi-sti-^jd ti- L'trcflit. 2. scrii',
di'i'l .") : Kniiiijk \:u\ An-iit toc l?iii'o|). Tti-rrlit
I.Sdd.
Codex di))!. Saxoiiiac rcj;iai-. II. Ilaii|ittli.
Hd. S: l'rkiiiidfiilincli der Stadt Lripzif;-, lisj;-.
villi K. Fr. vciii l'iiscni- Klftt. Ild. I. Leipzig
ISCS.
Cii I e .-.i' li i , Lorenzo, Storia dclla citta di Saii-
sciioIcTo. Citta di Ca.stoild KS8(i.
Coli ri iif; i u.'< , licrinanmis, Opermn tniim.s 1, . . .
furante foiiiim'Htariis(|iie suis liaei- opera passim
aufrollte et illustraiite .lidianiie W'illirlni" (üie-
lielio. Brunsvigae ITMO.
( ' rn 11 V c ko , Die, van lioiiandt. Zeelandt eii \ rics-
laut. {Sit<i<-iianiitc Divisic - ivroniek.) Leydeii
i:)17.
Dali I, Konrad , Histoi'iseli -topographisch -stati-
.■itisclie lU'.-ieiireibung iles Für.<tenthunis Lorsch
oder Kirciieiigesehieiite des Oberrheiiigaues . . .
Mit einem Urkiindenbuche. Dariiistadt 1812.
l>al 15orgo, Flaininio, s. Cccina.
i )ariiis täd t er, l'aul. Das Keichsgut in der
I.niiibardei und i'ieniniit (568 — 1250j. Stras.s-
l.urg 1800.
Davidsohn, Robert. Geschichte von Florenz.
Hd. 1. ßerUn 18<l().
l)etluctio juris et facti, das ist Keclitiicli üb(.'r
zeugende Kelelirung von den hohen Gereeht-
sanien und landesherrlichen olinverneinlichen
Itetugnussen . . . Friderici Caroli. l'>iseliot"en
zu I>ainl)erg und Wirzburg, Herzogen zu
Franken etc. etc., in Aiil)etracht der sämtlichen
liurg- und Stadt -Thürii und Thoren in der
lioehfürstliehcn Residenzstadt ISaniberg . . .
liaiiiberg 1740.
D e d u c t i o n , in Iure et Facto gegründete, super
iure indicendi collectas ordinarias et extra-
ordinarias. Hildesheiin 1734.
De- Levis, ."^aneti Willidnii Divionensis abliatis
et Fnictuariae t'uniiatoris opera . . . Augustae
Taurinoniin 1797.
Demonstratio. Tripartita. worin augeiiseheinlieh
wird vorgestellt, dass die Stadt Hildesheim
von ihrem Aid'ang l)is iiiiliin den Herren
lüschoeöeu als ihren J^audtsfiLrsten gleich
anderen Jlunicipalstädten des Stiffts vollkoni-
KaiscrurkUDÜeu III.
Mieiitlieli iiiiterworll'en geweKen inid aniiocli
seye. I llldislieini ItilM.
Diploinata eomitiiin N'aljiergiae. H(L 1 (b. 1. ctn.)
!<//. -V. ArrI,;,- 25. 470.
1 ) i V i s i e - kroniek x. (Jronycke van HoHandt.
Dob(!neeker. ( )lto. Regesta diploinatica necnoii
epistohiria 'l'liiniiigiae. Ud. 1. .l<-na lKO(i.
I>ünimler. Friist, (iesehiehte des oslfrankiselien
Reiches. 2. AuH. | //( ; .liihrbücher der I )eut.schen
(iesehiehte.| 15(1.2.3. Leipzig l.S,S7. IHHS.
Dürj-e. IL. Origines Kaniinaten.se-s. Im Pro-
graiiuii des herzogliciu'M < iyinnasiinns zu Holz
niiiiden I87!t.
rjccardus, ,lo. Georgius, Cor|)Us historicuiii
medii aevi sive scriptores res in orbe universo.
praecipue in (Jermania, . . . eiiaiTantes aut
illustrantes. Tom. 2. Lipsiae 1723.
Fckliart, .lohann (Jeorg von, (iründiiche Nacli-
lirlit \iui der keyscrl. und königliehen alten
Saltzi)urg und dem Raliast«! Saltz in l"'rankcn.
Würtzburg (1725). ed. H. Leipzig (1751).
Fitester, Leopold, s. rrkunih'nlnieli zur Ge-
schiciite der mittelrheinischen Territorien.
Fndter. lohaimes Martinus , De Ardoine ni.u'
eliione Fporediae . . . rege Italiae. Praeside
L 1). Koeiero di.ss. 1730. Altortii.
Fntwurf, Wahrhafter gründlicher .summarischer.
rl. Kais. Siifti' und .Vbtei Jlichelsberg. Augslnu-g
1741.
Ksterl. Franz. ( 'hronik des adeligen IJenediktiner-
frauen - Stiftes Nonnberg in Salzburg. Salzburg
1841.
Fysengroin, (.iuilielmus, Chronologiearuni reruni
amplissimae clarissiniaeipu' urbis Spirae . . .
libri .\\T. (Dilingae 15(i4.)
rabrus, Antonius, (= Leucht, Christian Leonh.)
Furopäischer Staatscantzlcv 31. Theil. (s. \.)
1718.
Falc kons teil! , .Johann Heinrich von, Aiitiipii-
tates et memorabilia Nordgaviae veteris oder
Nordgauischc Alterthiimer und Merckwürdig-
keiten . . . Theil 2. Schwabach und Leipzig
1735.
Farulli, Pietro, Annali e memorie dell' antica
e nobile cittii di S. Sepolero . . . Foligno (1713).
Fatteschi. (iiancolombino, ilemorie istorico-
diplomatiche riguardanti la seine de' duchi e
la topogratia de' teiiipi di niezzo de! ducato
di Spoleto. Cainerino 1801.
Ferrero, Jo. Stephanus, De vita et gestis s.
Fusebii ^'ereellensis ejnscopi. Rmnae 1602.
Ficker. .Julius, Heiträge zur Urkundenielire.
Bd. 1.2. Innsbruck 1877. 1878.
»4
746
Hiieher - Kegister : Fickor
.liiffo.
Fii'ker. Fnrschungeii zur Reiclis- und lu'i-hts-
pcsihii-lite Italiens, lid. 1. 4. Iiinsbniok 1868.
1874.
Koppen s, lonnncs Franci.-sciis, ,v. Mirainis.
Korsehn nf;cii zur Dent.-ii-lien (teseliichtc. Ril.
9. 16. (ii.ttiiigin 1869. 1876.
Krclier. Mar<|uar(lns, De Lii|)tiduno antiqnissinio
Alenianiae uppido eoninnMitarinlus. (1618.)
(Fronnuil le r .-ion.) ("liroiiik von Fiirtli. (Fürtli
1872.)
(Fii r.i t enl) f r;,', Keniiii. Frcilicrr voni. .Mhhii-
nii-nta l'ailerbornensia ex historia Hnniaiia.
Franciea, Saxoniea i-nita et mitis illiistrata.
r.-i.i. riHinia.' n;(in.
(lallift ehristiana. Ed. II. Toni. 15. Parisiis 1860.
(iattuia, Kr.-isnius. Histnria abljatiao Cassinensis
|u-r saeeuioruni seriem «listrilmta . . . Pars 1.
Vcnetiis 17H3.
(iereken, Philip]) Williehn. .Vnst'iilirlielio Stitls-
iiistorie von Prandcnliiirf;. Nebst einem Codiee
diploMiatieo ans dem P>raiidriiliiiri;isfhen Stif'ts-
arehiv. Hraunst'hwei^' und W «plircultiittel 17(i6.
(S ieseljree h t. Wilhebn von, Ucschiehte der
dentsehen Kaiserzeil. ö. .\ufl. Pd. 2. Leipzig
1885.
liretser, Jaeobus, Divi Handjergenses S. Hen-
ricus Imperator. S. Kunegundis imperatrix ,
S. Utli" epi.seopns. Ingolstadii 1611.
(iross. .Iidiannes, (ieretteti Walwlicit in eini'r di-
ph)matisehen <iesehiehte der Abtcy Seliwarzach
am Kheinc . . . Hd.2: Beilagen zur Pewährung
di-r Heielisinnnitt(dbarkeit und Landeslien-Iieli-
keit der Aljtei St-liwarzaeli am Klieine . . .
Jinu-hsal 1780.
(■rupen, Origines et anti<piitates Ilanoverens('s
oder umstimdliehe Aldianrlhnig von dem Ur-
sprünge und den .Vltertliümern der Stadt
llanniivi-r . . . (iilttingen 1740.
Origines (»ennaniac oder das älteste Teutsch-
land unter den l{önieni, Franken und Saelisen.
Theil 3. Lemgri 17t;s.
'rudenus, Vajentinns Fenlinandus liber baro de,
M. Codex dipl. Moguntin.
(•nillimann, Francisens, Habsburgiaea . . . Fd.
nova Üati.sbonac 16116. Kd. 111. Tiguri 1737.
N. Preitingci'.
(riilieh. Philip|> .Jakob von. Historiseli -juridische
Abhandlung über die Meverdinge des nörd-
licdien 1 >i-utschlandes. insbesondere des Iloeh-
Htifts Hilde.-^hcim. (iiessen 1802.
Iiäberlin. Analeeta inedii aevi ad illustranda
iura et res (»ermanieas. Norindjergae et
Lipsiac 1764.
Ilalinius, Simon l-'riderieus , Colleetio nmuu-
mcnlorum vctei-um et reeentiuni ini'ditoiuui ...
Tum. 1. lirunsvigae 1724.
Hansizins, Jlarcus, (iermaniae saeiae lonnis 'J.
Arehii'piseoiiatns Salisburgcnsis eln'onuldgice
propositns. .\ugusl;ic' \'indelieorum 1729.
Hartzheini, loscphns, Coneilia (iermaniae ...
Tom. .'*. ( 'olimiae 1760.
llautbalcr. Willibald, .v. rrkuiidi iibuili. .Sjilz-
biirger.
lleineeeius, .IdIi. .MK-Iiaci, Numiirum (ioslari-
eiisinm antitpii pariter ae reeentioris aevi soli-
diirum aecpie ae braeteatorum .syllogc. /;,
.Icdiaim Michaelis llciiii'ceii et .Icijiami (icorg
lA'uekti'ldi Scriptiu-es ri'ruin < iennaniearuni,
cum variis di|)|iimatibus et indicibiis in nmiin
viilnmen eidleeti. Franeot'uiti .ul .Moeniim 1707.
Hey berge r, W'iilirlmus luannes. lelmiigraplii;i
ehnndci Habi'nbiTginsis di|il<>m:itica sivc i^pj-
tiime dipliuiiatieci - iiistdi'ica. Pars ]. liaiii-
bergae 177-1.
( — ) Die durch die allg« meine teutsi'iie und lie-
sonders babenbergische <ieschichte aut'gi'klarte
... Landeshoheit des kayserlichen liist-
und Fürstenthums Mamberg über den Mark-
Hecken und das gesummte ,\int Fürth. Ud. 2:
Codex probationum diplomatieus. I>ainl)er^
1774.
Hirsch, Siegfrieil , .laiirbücher des Dcutsciien
Heichs unter Heinrich IL [/«; .Jahi-lu'icher
der Deut.schen (icscliiclit<'.| Ud. I. P.d. 2.
vollendet von Hermami Pabst. Hd. :i, lisg.
und vollendet von Harry JJresslau. Pierlin
1862. 1.S64. Leipzig 187'5.
Hodenberg, Wilhcdm von. Verdener (le>ehiclits-
(piellen. Heft 2. Celle 1857.
(Hormayr, .losel' Freiherr von) Tascheiiliiicli
für lue vaterländische (.leschiclite. .lahr;;. 3.
Wien 18 IM.
H ci rt z s e li an s ky , .Vdaliiert, und i'erlbacli,
Max. Loiiibardisehe Urkunden des elften Jahr
liundeits aus der Sammlung Morbio auf di-r
koniu'iielien L'niversitätsbilih'othek zu Halle
Halle 1.S90.
Huillard-Hr.'holles, .l.-L.-A., Hi.sKn-ia diplo
niatiea Frifleriei secundi . . . auspiciis et
suinptibus H. de Albertis dt' Luynes. Tom. 3
I'arisiis 1852.
Jacobs, Kd., s. rikniidiiiliueji des Kiosler^
llsenbnrg.
Jaffi', Philippu.'^, Piblintheca renim (iermani
earum Tom. ä: Monnineiila llambergcnsia
Perolini 1869.
— Hegcsta pontiticum ]\omanorum ab eonditJi
ecciesia ad annum post Christum nalinn
Hiulici- IJi ;;l-.li'r : .lulirliüi'lifi' — I.iiihIuii.
74;
.M('.\('\U1. K.l. L'. :iiis|.icii> (iiilirlini \\.iti(.|i-
l);H.'ll l'UniVCIMUlt S. I^ricwcllt'clil . I''. K.llliMI-
l)i-uiiiirr. I'. l'.w .ilil. 'I'iuii. I. '_'. I.i|i.si,ic Isx.").
ISSS.
.1 ;i li I- iiii r h ,' I- ilcr 1 > r 11 I sc li cn < icsclliclltr. Awt'
\ I r.iiil;issiiiii,' SciiH T .Müji'stät des I\c>iii;,'s vim
liiiycni lisi;-. iliircli die liistorisclii' ( 'uiiiiiiissii(n
l)i'i der Kiinij;!. AUadcmii' diT W i>sciiscli;itt(ii.
N. liiTidi.-irdi, Brcsslaii , Diiininlcr, llirscli,
Stciiidortr.
.1 all rl) ü i' li f r dor Kr>iiii,dicli(ii AUadcini»' f^ciiiein-
iiüt/.i;;-i'r W'issonstdiiil'lrii zu !■', r fii r t. Neuf
l'ol-.'. ürfi i:>. Krfiirt 1S,S7.
.1 a li rliuc li dci' ( icsi llscliai't lur Icit liri ii;;i sehe
t ii'scliiflitc und AlliTtluiinsUiiiidc. .lalir;;'. 10,
l^'.IV. Met/..
.i a h il)üt- lie 1- d<i- Literatur. I'xl. 44. Wien 1S2.S.
.Ulf ei'iK'in Anzcigel)latt für \Vi.-iSLMi.s(.-liaft und
Kunst.
,J alirosljt-richt. ")'_*. und 53., des \'(i<^tläM(lisclirn
altfrthuiusfor.schcndcn Vereins zu Holienlcubcn
und 4. und 5. Jalwcsbericlit dos (iestdiiidits-
und altiTthuinstorscluMidon Vereins zu Selilciz.
Il.sg. von M. Dietrieli. (1SS2.)
.Takseli. Aujjust von, Monunienta historica ducatiis
Cariiitiiiae. Bd. 1: Die Gurker (leseliielit.s-
«luellcn S(i4--l'J.'{2. Kla.u'.-nfurt l.SO(i.
Jiiniekc, K., .s-. l'rkundenbueli des liochstifts
Hildesheiiii.
Jan n er, Ferdinand, (icseldelite der Risehiife von
l>e;;-cnsburg. I?d. 1. licgcnsbur-;-, New York iX;
("iueinnati 1883.
Jostes, Franz, Die Kai.sei-- und i\iinigsiirkundcn
des Osnabriioker Landes im Liehtih-uek lisg.
I Mit einer Sotiderdumiahe iler dii' '/'riiii.sscriji-
tiitiii'H entholtendcii Einitittnuj.) Münster i. \V.
(1899.)
Kein-, 1'.. .V. l'rkundcnbueii des Hoclistifts Merse-
burg.
(K 1 e i in ay i'u . l''ranz Tbaddäus von) L'npar-
tbeyiselie Abliandbmg von dem Staate des
liolien Krzstit'ts Salzburg und dessen Cirund-
vert'assung . . . 1770.
Kleinsorgen, Gerhard von, Kirclungiseliielite
von Westplialen und angriinzeiiden Oertern.
Tlieil 1. Mün.ster i. W. l'779.
Knaut. Ghristianus, Antiquitates comitatus IJallcn-
stadiensis et Aseaniensis oder ( iründliebe und
aust'übrliche 15eselireibung der beyden uiiraiten
nnrdtburingiseben ( iratsebat't( n IJallenstädt tiiul
Asehersleben . . . L'(>tlien ll.UKS.
Koeh-Sternfeld, J. E. v., Beyträge zur teutschen
Länder-, Vcilkcr-, Sitten- und Staatenkunde.
Iid. .'5: Das l'rädialjn-ineip, die (irundiage und
Kettung der lluralstaaten und insbesondere des
ebristlifli -gernianiHeben Stniitenftystenii». Mün-
ebeu l.s;t:».
Köbii'r, <iustav, «. Codex dipl. Lu.>iiitiao superioris.
K oe \\ ne, ( 'ark Der rrspruug der Siadtverfassuug
in Worms, S|ieier und .Mainz. | rntersuelningen
zui' l)eutselien Staats- und Keeiit-sgi-siiiielite
bsg. von Otto (Jierke. Heft :U.| Urchiau IN'.IO.
Kremer, < 'hristoidi .lak<ib, Akadeiiiiselie Hei-
Iriige zur liülcli- und Hergiseben Geseliieble.
Itd. '2. Mannbi'im 1 77(i.
Ivreniei-, .bili.uin .M.-irlin, (lenealogiselie Ge-
sebielite des alten Ardenniscben ( leseldeclits,
insbesondere des zu demselben geliiirigen
Hauses der eliemaligi'u (irafen zu Sarlu-iik.
Mit I ine in ( 'odex diplonuiticus. Frankt'iirl inid
Leipzig 1785.
Kr(^ysig, (Jeorge f Miristopb , Hey träge zur
Historie derer ('hur- und Fürstlieben 1-aude.
Tlieil 1. Alteilburg 17.")4. Theil (), h.sg. von
lleiiirieli (lottlieb Franeken. Altenburg 1 7li4.
— Dijilomataria et scri|>tores, .v. Sehcittgen.
Krieger. Albert, Topogra]>hi.sehes Wiirterbueli
des ( Trossherzogtums Baden. Hsg. von dei-
badisehcn historischen Konnnission. Heidelberg
1898.
Krosigk, Konrad von, .s. l 'rkiiiidenbiieli der
Familie von Krosigk.
Kuchen bee ker, .loh. Phil., Analeeta Hassiaca.
("oll. 1. 12. Marburg 17'J.S. 1742.
(Kuen) Colleetio seriptorum . . . Tom. 1 rimae
1756.
Kurz, Franz, Beyträge zur fJeschiehte des Landes
Oesterreieh ob der Enns. Tlieil 3. Linz ISO».
Kurze, Friderieus, \. Tliietmariis.
Ijaguille, Louis, Histoire de la provinee d'Alsace
depuis .Iitli's L'esar jusqu'au mariage de
Louis \V. . . . Strasbourg 1727. l'artie 'S:
rreiives.
Lamius, lo., Delieiae eruditoriim seu veteruni
iivfy.(V)TO)}' opiiseulorum eolleetanea. (Bd. 3):
Historiae |ioiititieiae et augustae pars secunda.
(Bd. 13): L'haritonis et Hippophili hodooiioriei
|iars tertia. Florentiae 1737. 1743.
— Sanetae eeelesiae Florentiuae monuincnta.
Tom. 3. 4. Florentiae 1758.
L a m m e r s , Ferdinand , Geschichte der Stadt
Erlangen von ilirem Ursprung unter den
fi;iiikisehen Kiiuigen bis zur Abtretung an
ilie Krone Bayern. Erlangen 1.S34.
Landau, (.i.. Historisch - topographisehe Be-
schreibung der wüsten Ortschaften im Kur-
fürstenthuni Hessen und in den grossherzoglich
hessischen Antlicili'ii am Hessengaue, am
Oberlahngaue und am Ittergaue. (Zeitschrift
94*
r48
Büclior - Kesristi'i- : Laiij;
Mittheiliiii^on.
des Vereins tur hessiselie (ieseliioliti' und
l.anileskuncle. 7. Supplement. ) Kassel 1858.
Liinj;. Carolns Ileniieus de. Hc^esta sive rennn
Itiiiearum «utojrrapha ad anninn iis(|ue ^I( "('('.
N'.vl. 1. Monaei IS'.".'.
La neust i- in, .loaeliini liaiwaiil. llistmia diiiin-
niatiea episeopatus llildrsimsis. das ist Diplo-
inatiselie Historie des Histhunis Ilildeslieiui . . .
Mild.sliein. 1740. 2 Tluile.
— Spccimen geograpliieae niedii aevi diplitniatieae,
hoe est: l)eseriitti<> dioeeesis llildcslieinuMisis
jier antiqnos snns pagos. Hennopoli 174.").
I.aurt'utius N'ieeutinus nxtuaehus ,s-. Leo Ostieusis.
Ledderhose. < ". \V.. KLiin' Srlinffn. Hd. '2.
Marbur}; 1787.
Ledebur. Leopold von, s. Archiv tur die (ii'-
scliiclitskunde des prenssiseheu Staates.
Le <;!av, A.. Hevue des opera diploinatiea de
Miraeus. Hrnxelles 1856.
Le Louj;. Nieolas. Histoire eeeli'siastique et
eiviK- du dincese de Laon et <le tout le pays
eontenu entre TOise et la Mcuse, l'-^isne et
la .Sanibre. OliAloiis 1788.
Leo (Ostiensis), ("hronicon Casinense, ed. Lau-
rentins Vicentinus uionaelius. Venetiis ISl.'i.
Le Rov, laeobns. N'otitia niarchionatus saeri
Homaui iinperii. lioe est urbis et agri Ant-
vi-rj)iensis, oppidoruiu . dnuiiniorum , moua-
stcriorinn eastcll«irmiii|ni' sub v« . . . Anistelo-
danii 1H78.
l.i'uektV'ld, .loii. (icor^., .\nti([uitatcs Blancki-u-
liuTfrens. oder t ienealofjiselu' und liistoriselic
Besebn'iljuu;^ derer voruialils f^ciebtcu (Jrafi-u
von Ulauekeuburg am Hartz -Walde, nel)st
kurt/.er Naciu'ielit von der alten kayserl. säclis.
I'taltzstadt Waiiiiausen, wie auch einigen genea-
logiselieu Stammtafeln derer hertzogl. liraun-
>elnveig- und Lüneburgi.^elien Krbuiarscliailen
und Herren von Uidersliausen. Kraiiekfurtli
und Leipzig 1708.
Autifpütates Praemonstratenses oder liistoriselie
Naelirielit von zweyen elnuals beriilnnten Pr.ie-
monstrateusi'rkiöst<'rn S. Marien in Majj;de-
burg und (iottes-(inade bei (.'albe. Magdeburg
und Leipzig 1721.
— Kurtze liistoriselie Naeliricht von einem sehr
raren und selifiiien M e r s e li u r g i s e li e n
Braeteaten . . . Haiberstadt 172:{.
LocatiiH, Umbertus, De l'laciiitinae urbis origiiie,
8UCCCKHU et iaudibus. ( 'remonae 1564.
Loosliorn. .bdiaiin, Die <!escliiebte des Histliums
Bamberg. Bd. 1. Münelien IHSd.
!.,oc wen fehl. .'^,, Hege.stu jxintitieiim, s. .latb'-.
(Luchi, (i. L.), Monumental nionasterii Leonensis
brcvi coniraentnrio illiistrata. Woinae 17.">!t.
Ludewig, lo. l'etrns a. luli(|uiae manuserip-
torum . . . Tom. 4. Fraueofurti et Lipsiae 1722.
-~ Seriptores rerum episeopatus Baiubergeusis.
(Novmn Volumen seriptoruiu reruiii (ieruiauj-
earuin. Pars L| Fraiieut'iirli et Lijisiae 1718.
1. Uli ig. .lo. ( 'liristian.. Das 'reutselie b'eielis-
jirehiv . . . Bd. 7. 8. Leipzig 1711. 1712,
!.,üntzei, 11. .\., Der lieilige Beniward. i'>i>eiinf
von llildeslieini. llildeslu'iin IS.'ili.
-Mager, Martiiius, De advoeatia anii.nta sive
eiieiitelari patroiioruin iure et potestate elieu-
tumipie iifrieio viilgo Sebutz- und Seliii'iiis-
gereelitigkeit diet" in et extra lunnaiin - ( Jer-
luanieuiii iiiiperiuni luoribus priseis et iiodiernis
reeepto traetatus iuridico-liistorieo-iiolitieus . . .
Praneiifurli 162.").
Malaguzzi, conte Carolo. ,v. Canali.
Marlot, Dom (iuiilauuie, Ilistnire de la ville,
eite et niiiversit«' de Keims, ini'tropolitiiiue de
la (iaule Belgil|Ue. \nl. 2. ii. Keillls 1 S45.
1846.
Mazzatiiiti, <iiiise|i|ir. (Ili nrcliivi della .-inria
dltalia. Vol. 1. Koeea S. Caseiano 1897—98.
Meili iin. Ileiirieus junior, Rerum Germaniearum ■
tomi III. Ileliiiaestadii 1688. Tom. 2. sei-ii)tore8 I
t M-nnaiiieos ab H. Jleiboniio juniore e .MStis
priinuiii publieatos recensitosfpie et imtis ali-
eubi illustratos eontinens.
Meyer, .loliaiuies. .s. Tlnirgaiiiselies rrkmiden-
bueli.
Mezger, .Joseplius, Historia Salisbumensis. Hoc
est Vitae episcoiiorum et areliiepiseoporum
Salislmrgensium neenon aVjbatuin monasii rii
S. Peti'i . . . Salislmrgi 16!t2.
Migne, .1. P., Patrologiae eursus comiilciiis ...
toni. 140. 144. Parisiis 18.53. 1867.
Minotto, A.-S., Aeta et diplnmata . . . vol. 2,
seet. 3. Venetiis 1874.
.Miiiiilnli. ('ailii. .V. .\i-cliivio storieo italiaim.
.Miraeus, Autbertus, Opera dii)l<iniatie;i it liisto-
riea . . . Ld. II. a. loa. Krane. l''i)ppeii>. \'ol. 4.
Bruxellis 1748.
— s. Le (ilay.
MittlK'ilungen ile.s Instituts inv .ist (n-rcMeiiiseiio
< ieseliielitsforselinng . . . redigiert von |-',. Miilil-
baeher. Bd. 6. lt. II. 21. 22. Innsliruck 1 SS5.
IKSH. 18!)0. 1 !)()(). l'.KIl.
-M i 1 1 li e i 1 u n gl- 11 des liistiiriselien \'ereiii.s /ti
Osnabrück. Bd. 8. Osnabrück KStiti.
Mittlieilungen der (iesellscbaft für Salzburger
Landeskunde. N'en-iusjalir 35. KsDö. Ui'digiert
von l-"riedrieli Pirekuiayer. Sal/.lnu'g.
.M ittlieilungen. Neue, aus dem (ubiet liistorisch-
aiiti<|uariselier l'"orselniiigeii. Im Namen des
Biu-hcr- KcffiBter: Mono — l'roliiii.
74!»
t li ü ri ii<i;iseli-sjicliHisulicn Vereins . , . lisj;.
von .1. O. Op.!. 15(1. 17. 18. Hallo 1H«9. 1804.
Mono, Franz .losi-pli, s. An/cij^i-r für Kiimlc der
tciitsfliiMi Vorzeit.
Ijhullins.iimiiliin^- dir liadisclicii i.aiidcsj^c-
^(■lii<lit<>. I'.d. :{. Karlsrulie IS'IH.
Mnniiiii.'iita Hoica . . . \'ol. !l. l(t. 15. ,'10
ipars 1). .Monaeliii 17t;7. 17(;s. 17H7. 1834.
Moininienta (ierniuniaf liistoriea . . . ("on-
stitutiones ut acta |iitliliea inipüratormii et
re^inn. Toni. 1. ed. I.iidr^ieii.-; Weiland. Ilanno-
verae l.S!)!{. 1 )i])loniatiini rej^uni (-t inipera-
toruni <>ernianiae toni. 1.2. Ilainioverae 1879 —
1S84. 1888 — 1893. - .Seriiitoruni toin. 5. 6.
10. 11. 13. 15 pars 2. 16. llannuverae 1844.
I.s.')2. 1854. 1881. 1SS8. ISSn.
Moniimenti storiei jiulilieati della r. deputa/.ione
N'iiirta di storia patria. Serie 4. Mi.scelianea
vol. .'{. \'enezia 1S.S5.
Miieliar, Alliert v.. (iescliiclite des Herzogtluims
Steiermark. Tlieil 4. (irätz 1848.
-M ü li 1 1> a e h e r. Hnj^elliert , Hegesta inij)erii I,
V. l?ölinier.
Muratori, Lud. Aiit.. Antiquitates Italicae . . .
'l'oni. 4. .Mcdiolani 1 741 .
Na eil trab, Fürstlicher ertzlji.<eliöflicli( r üre-
mi.sclier, . . . samt ferner angeliengten kurzen
aber olinliintertreiblielien Deduktion. 1()4'J.
Nagel, ^Vntonins, Xotitiae origines domus lioieae
seeulis X. et XI. illustrantes . . . Monacliii
1SU4.
Nessel, Daniel de, .Supj)leraentnm Jiruschianum
sive Ciasparis Uruseliii nioiiasteriorum et epi-
scopatuum ( iernianiae praeei[)Uoruni ac maxime
illiistrium chronieon .<ivc centuria secunda.
\ indobonae 1()92.
Not izcnblatt. Ikälage zum Archiv für Kunde
österreichischer ( iesehiehtsquellen . . . .lahrg.
3. »). Wien ]S5:i. ISÖli.
( )e s t.e r r e i c h e r, Paul, Denkwürdigkeiten der
fränkischen Geschichte mit besonderer Rück-
sieht auf das Fürstbistlium llaniberg. Stück 2. 3.
r.amberg 1832.
- (Jesdiichte der Herrschaft Hanz. Teil 2:
Urkundensammkmg. IJamberg 1833.
U 0 r k o n d o n b o e k n. Urkundenbuch.
Ottenthai. Kmil v. . Kegesta iraperii II,
.s'. Böhmer.
Overham, Adolphus, Vita b. ^leinwerci ecclesiae
l'aderboniensis episcopi, a (.'hristophoro l>ro-
wero . . e mss. primum eruta scholiisque illu-
strata, nunc vero recognita. ad autograplnini
restituta i-t noiis asper.sa. Nfuihusii KiHl.
Overmann. .VIfred, (Irätin M.'ithilih' vcin Tuseien.
Innsbruck 1S!I5.
labst, Hermann, .lahrbüeher des Deutschen
Reichs unter Heinrieh II., v. Hirsch.
I'alatius, loannes, .Vipiihi saneta sive Havarica.
. . . N'enetiis 1074.
I'apebroeh. Daniel, h. Acta sanctorum Innii.
Pasqui, l'baldo, Docuinenti per la storia della
citt.'i di -\rezzo nel medio evo. \'o|. 1: < 'odice
diploMiatieo. |= Dociimi'iiti di stori.-i Italiana
pnbblieati a cura della dcputazione Toseana
sugli studi di storia patri.-i. Tomo ll.{ Firenze
1899.
Panllini, ("hristian\is Franciscus, Anonymi nio-
nachi annales ( 'orbeicnses succincti. /« i/ts/n-Z/icn
Herum et anti(juitatum ( iermanicarum syntagma
varios annales, chronica et dissertntiones com-
prendcns ( 7'//k7 3, .S. 3(55 — 420). Francofurti
ad .Moenuni 1698.
Paulus, .lohann Conrad, (ieschichte des Möllen-
becker Klosters von seiner ersten Stiftung bis
auf gegenwärtige Zeit. Rinteln 1784.
Periodico della societä per la jirovincia e antica
diocesi di Coino. Vol. 3. Como 1883.
Perlbach, Max, Lombardische Urkunden, s.
Hortzschansky.
Pertz (Georg lleimuch), König Ludwigs mid
Arniüfs Urkunden für das Bisthuni Verden und
die Stiftungsurkunden von (iandersheim.
Hamelslohe und Uelzen, als Probedruck eines
Urknndenbuches der Weifischen Lanib'. Hau
nover 1840.
Petragrass a, Bartholomaeus, Laureolae sacrae
singulis eccl. Papiens. episc. c<nitextae. 1G68.
Petri Damiani Opera omnia coli. . . . studio
et labore d. C'onstantini Caietani. Tom. 2.
Parisiis 1642.
Pez, Bernardus, Thesaurus anecdotorum novis-
sinnis. Tum. 3. 6 [Codex diplomatieo-historico-
cpistolarisj. Augustae \'indeIicoruui et Craecii
1721. 1729.
Philipp!, F., .V. Osnabrücker irrkundenbuch.
Piter, BonJiventura, Thesaurus absconditus in
agro seu monasterio Brzewnoviensi prope
Pragam . . . Brunae 1762.
Pratje, Job. Ilinr.. .\ltes und Neues aus den
Herzogthüinern Bremen und Verden. Bd. 1.
Stade 1769.
Prelini, Cesare, San Siro prinio vescovo e
patrono della cittä e diocesi di Pavia. Vol. 2.
Pavia 1890.
50
BiicIiiT- RofriKter: rrütTiinjt — Solmltcs.
l'riift'ung, Kcflitsgejjrümlcto, mit vnllstiiiulij^joiii
Meweiss durcliaus bewahrte, derer näiiibtliolioii
llis^lu•r^l ab Seiten «Ics Hainbergisclicn Dboin-
eapituls willer tbis liui-lisiitt't iiiul seine iler-
ninhlen ivjjierende linelitiirstlielic (iniulcii di\-
selbsteu zum \'(irseb<iii irelirarliten Si-Iiriiricii.
. . . 1745.
ruM'li. Si-jismumlus, Clinindiof^iac saerac diu'atus
Styriae pars 1. (iraecii 1715.
t^uix, rliristian. l)if ki>iii';ru-li<' Kaiiellc und
das i-licniai. adi-lige Niinuenklnstcr auf dem
Snlvntorsberpe. Aaelien 1829.
— Oescliii'lite der elieinalij,'i'n Heielisabtci ISuri-
selu'id . . . Aachen ls;{4.
Reillieh, Oswald. Hejie.'^ta ini|icni \'l.. s. Hölinier.
K ei nee ei US. Heinerus, »•. Thietniarus.
Kena. Cosinio della, (e Ippolitit ("aniiei) Dclla
Serie dciili aiitiehi duelii <• niareiiesi di Tiiscaiia
parte seeonda. (Bd. 1, Tiieil 1:) Introduzione
dedieata all' ill. si<rn. L. Bartolini. Firenze
17ti4. (Theil 4:1 Supidenienli distorie Toseane
di I.r. A. .\. dedieati all' ill. si<;n. F. (J. Fenini.
Firenze 177;:{.
Hepetti, Knianuele, Diziouario gcojcraiien üsieo
storieo della Toscana. Vol. 1. 2. Firenze
lS3:i 1835.
Kesch, .losephus. Annales eeelesiac Sabionensis
nunc Brixiensis . . . 'l'iini. 3. Augusta Vinde-
lieorum 1767.
Rensens .v. Analeetes.
Kiezler, Sigmund, (lesehiehte Baierns. \/ii :
(Jesehichte der euro|)iiischen Staaten, hsg. von
A. II. L. Heeren. F. A. Ikiit \ind W. von
(iiesebrecht. Bd. 1. (iotha 1.S78.
Ko(|ues, Hennann von. s. Urkundenbueli tles
Klosters Kaufungen.
Hosehmann. Anto)). l)e episeojtatu Sabi(uicn.si
S. (.'assiani lloborctani disipiisitio. Toni. 2.
Ulniae 1751.
Hos.si, Ottavio. Elogi historiei di Brcsciani illu.stri.
l$re»eia lti20.
KouBsct (de MiBsy, Jean) Su|)pl<'-ment au corps
universel di])loniatirpte du droit des gens, eon-
tenant un reeueil des traitcz . . . qui ont
eeha|»i'- aux jireniirres reelu-relies de .Mr. (.lean)
Du Slont. 'J'oiue 1, partie 1. Ainstcrdani, La
llayc 1789.
liubei. Hieronvnii. Historiariiin Kavennatuni libri
deeem. (Kd. I| \'i-netiis 1572.
Hudhart, (Jeorg Thonia«, Aelteste (iescliiehte
Bayern» und der in neuester Zeit zum König-
reielii- Bayern gehörigen Provinzen Scliwabi-n,
l'heinland und F'ranki-n. Haiidturg 1841.
k^aekur. Ernst. 1 )i(' ( 'luniaceiisci- in ilircr kirch-
iielicn und allgi'nieingi'sebielitlii'hcn Wii'k-
samkeit iiis zur Mitte des elften .lahrhunderts.
Bd. 1. 2. Halle a. S. 18!12. 1S04.
Sagitlarius. Ca.spar, Historia 1 lallprr>i,iilitnsis
ab originii)Us per singnlos cpiscupos ad iira<-
si-ntem statnni repetita. .lenae Iti75.
Sanelenientius, Henrieus, Series eritieo-ehrono-
logiea episeoponun < 'i'enionciisiiini . . . ( 'i'c
nionae 1814.
Sancraeker, Fberhanl Andreas, \'crsueli riner
i-lin>nologiseh - iliplonialiseji - stalistiselien (ie-
scliieiite des linfiiiarkts l'iirtli und seiner
zwölf einverleiltten Ortschaften. Tlnil I, Nüni
berg und Leipzig 1781).
( — ) Isordgauische Staatengeseliieliti' oder Iniehst
merkwürdige Besehreibung des Burggravtliunis
iSürnberg . . . Tlieil 1. l''rankfurl inid Lciji/.ig
171K).
Schäfer. Wilhehn, Saehsenchronik für \'er-
gangenheit und (iegenwart oder Magazin fih'
Ansanindung und ^littheilung der allseitigen
Eigiiisciiaften, Schicksale und \'erh;dtnisse der
sächsisciien < iesaniiiitlandc. Bd. 1. I)resden
1854. Bd. 2 (s. I. et a.).
Sciiatz, Wilhelm. Incerti auctoris saec. .\111.
chronicnii liallierstadense inde ab a.78(l. us(pii'
ad a. 1200. IIall)crstadt 1839.
Schul in cke, l-'riederich Christoph. Mcmimenta
Ilassiaea ... 'riicil 3. ( "assel 1750.
S c h n e i d a \\ i n d , 1". A.. N'ersiieh einer statisti-
schin Besciireii)ung des kaiserliciien ilochstifts
Baml)erg. .\bth. 2. Bamberg 17!)".
Schot tgen, ('liristian. Inventariuni iliploma-
ticnm iiistoria<' Saxoniae sn|>i'rioris , das ist
\'erzeiclinis derer liirkunden der Historie von
Obersachseil . . . Halle 1747.
Schot tgen. ( "liristianus, und Kreysig, (ieor-
gius. l)i)iloniataria et scriptores historiae Ger-
nianicae niedii aevi . . . Tom. I. .Mteiilmrgi
1753.
Schriften des Vereins für (ieschichte des Boden-
sees und seiner Umgebung. Hi'fl K!. l.ii dau
1 884.
Schroetter. Franz Ferdinand, N'ersueh einer
österreichischi'ii Staat.sgeschichte von dem l'r-
sprunge ( )esterreichs bis nach dessen lOrhöhung
in ein llerzogthum. \\'ien 1771.
Schulx'i't h. M. IL. Nachträge zum historischen
N'ersiiche über die geistliche und weltliche
Sla;its- und ( ierichtsverfassuiig des 1 loelislilt^
Band)erg. 17t)2.
Schultes. .lohann .Adolf, Historische Schriften
. . . Abth. 1. Ilildbiirdiausen 1798.
Bürlmr- Uojj^Htor: Si'luilte» — ITrkiiiiilriilnicli.
751
(Sf li iil t es) I)i|ilnn)ntisi-hi- (icscliichto (Ich grilf-
lic-licn IIjuiscs ilciinobcrf;. 'I'luil 1. I lilillniiji--
liiiuscn (IT.SN).
Sciz, Nii'olaiis Autoiiiiis, AnaKsis libri eiii titiilus:
Brcvis notitia moiiastiTÜ li. v. ^1. Kljracoiisis
. . . \\'iiT('l)iirj^i 1 740.
.Sfrifs (acti in causa Niivarii'iisis ocflesiae (;t
lii|iarit'i).siiiiii .saiu'ti liilii scii Drta«! . . . cinii
n.'f^ii) (lucali Hsco Jlt-dinlaiii (1721). V!>lhiihl
i'ili'iiliscli mit i/rr in />/>. 1. 2 iiiiif niii uns
niiili Wiener }[<iteri(il ritierteii S[i(!C'ios facti.
nin der wir iretfir in Ad/viyv/ nuc/i in Miiiliiiid
ein K.renip/<ir iinf'fi'ni/en kimnlrii.
Scrics . . |invil('^i<iriiiii . . . niniiastcricp S. Sal-
vatoris cinices.sonini. (Kd. II.) 'l'iciiii 1708.
Si t/ u 11 ^'sbericlitc der |iliiiiisi)|)lii.seli- philo -
Icijl'isciicn und <lii- liistorisclieii C'lasse der
k. b. Akadciiiif der \\ issctiscliafton zu Miiii-
clicii. Jahrg. KSi)4, München ISil.").
S i t /. uiig.-ibc ri c ii t c der philiisnpliisch - liistc iri-
schen (.'lasse der kaiserlichen .Vkadeiiiie der
Wissenschaften, lld. 14. Wien 1854.
Siildani, Fidele, Ilistoria inonasterii s. ^[icliaclis
de l'assiniann sive corpus historicuni diplo-
niaticuni criticuni . . . iuxta chronologicaiu
abliatuin i'.-issinian. scricin elaboratuni. Toni. 1.
Lucae 1741.
<(>uestioni istoriclu; cronologiche X'alloiiibro.sane.
Lucca 17iJl. iSeconda parte, in replica alla
risposta del padre (iiiidn (jlrandi. Firenze 1783.
Speci<'s facti genuina mit seiner besseren 15e-
leuehtnng in der dem publieo schon bekannten
rechtshangenden Sach Anselloi Abbten dos
kais. Stifts und ("lostcr.s S. Michelsberir. 1742.
Species facti in causa deciinaruni Langenmo-
sensium ex insiruinentis anthenticis extracta,
cum corollarii.s (s. 1. et a.)
Spiess, Philipj) Ernst, Aufklärungen in der
Oeschichte und l)ij)loiuatik , als eine Fiu-t-
setzung der archivalischen Nebenarbeiten.
Bayreuth 1791.
Steichele, Anton, Das Histhum Augsburg
historisch und statistisch beschrieben. P>d. 2. 15.
.Vugsbiirg 18(}4. 1872.
Stcindorff. Ernst, .lalii-büeher des Deutschen
li'ciciis unter Heinrich III. \In: .Jahrbüclu'r
der Deutschen (icschichte. l'd. 1. 2. Leipzig
1874. 18.81.
Stengel, Carolus, Monastcriologia in «pia in-
signiuni aliipiot nioiiasterioruni familiae s.
rieiiedicti in (lermania oiigines fundatorcs
elariipie viri ex eis oriundi deseribuntur eo-
rundemque idaeae aeri inci.sae oculis subii-
cinntur. Augustae \'indelieorum 1619.
Stumpf, Karl Friedrich, Acta Jlaguntina se-
ciili Xll. L'rknndcn zur (icschichte des Erz-
bistliiuns Mainz im zwiiliten .Jahrhundert. Inns-
bniek IH(;:{.
Stuiiipff, .loliaiiii. (iemeiiiei- löblicher Fydgno-
sehatft Sti'tti'ii, l..aiiden und N'öickeren ehroiiick-
wirdiger 'riiaateii Mesclin-vbimg . . . Ziirvch
ir)48.
Suriiis, l.aiirentius. De probatis sanctoruni vitis.
lulius. ( 'oioniae Agrippiii;i'- 1<II><.
lesaiiro. Kmanilel, I)e| regiio il'llali.i .--oilo i
bailiaii ipitome. Ed. II. III: (,'oii Ic aniio-
tationi clejl' abbate \'a|ei-iaiio < 'astiglionc.
'roiino l(i(;4. r.ologna ICSI).
'riiesaiirus historiac! I lelvetic:ie .v. I5rciting<,'r.
'riiietmarus .Mersebiirgcnsis cpiscojni.s, ( 'hn»-
nicoii. Ed. Keinorus Keineccius. Francofurti
ir)80. — l'ost oditioneni loh. M. Lappenbergü
reeognovit Friderieus Kurze. [In Scriptorus
rertiin (iermaiiicaruiu in iisiiiii seholaruni ex
Monumentis ( ieinianiae liistoricis reciisi.| llan-
noverac IHM).
'riraboschi, Oirolamo, .Memorie storiche .Mode-
ll".
Mode
nesi col codice diiilomatico.
1793.
— Storia dell' augusta badia di S. Silvesii-o di
Nonantola. aggiuiitovi il codice diplomatico
della inedcsima. Toino 1. 2. .Modiiia 17s4.
178.5.
Tommasi, (iirolamo, s. Archivio storico italiano.
Tosti, l.uigi, Ujiere coinplete, edite da Loreto
Pascpialucci \n\. 14. \= Storia della badia
di Montccassino vol. l.| Homa 1888.
— Storia della badia di .Monte -Cassino. Tonio 1.
Napoli 1842.
Tscliudi. Aegidins, Chronicon llelveticum oder
Gründliche Heschrcibung der sowohl in dem
heil, röniisehen h'eich als besonders in einer lobl.
Eydgnossschaft und angräntzenden Orten vor-
gelotfenen merckwürdigsten IJegegnusseii . . .
Ilsg. v(m .lohann lUidolff Iselin. Tlieil 1. l'.asel
1734.
Unterricht, (»e.schiehts- niid rechtsverlässiger,
auch wahrhafte, mit ächten Urkunden durch-
aus bewäln-te Prüfung der bey dem Publieo
ohnlängst erschienenen Speeici facti, in betreff
der hoclifürstl. Hrandenburg- Onolzbachisch -
angeblicher Kestitution des Status anni nor-
mativi zu Fürth . . . 1753.
Urkunden buch. Das, zu der in Akten und
Hechten bestbegründeten Ausführung der
seit .lahrlninderten zwischen dem Hochstift
und der Domjjrobstey P)aiiiberg, dann dem
hochfürstliclien Il.iuse P.randinburg-t )nolzbacli
über die voiilhcvlieiie Obiii^kiit in dem Markt-
(Ol'
Biifhci- Ut'pstor: l'rkiindenbuoli — Wurstisen.
flecken und Amte Fürth obgewalteteu Ditte-
renzien. Hil. 1. 178Ö.
Urkuiiilenbucli der Stadt Goslar und der
in und bei Goslar belegenen geistlielien Stif-
tungen. Hearb. von Georg Hode. Tlieil 1.
1= Geseliielitsijuellen der Provinz Saelisen
und angrenzender Ciebiete. lisg. von der
liistoriselien ("onnnission der l'rovinz Saeliscii,
Hd. •->».] Halle li<m.
Uorkondenboek van (ironingei. tu Dniite,
bewirkt doorl*..l.Hlok. .1. A.Keith, SJiratania,
.I.Üeitsnia. ('.TL. iiutgers. Deell. (Jroningen
1 (Sit«.
Irkundenbueb di's Moehstifts Hildes he im
und seiner Hiseiiöfe, lisg. von K. .lanieke.
Tiieil 1. 1= l'ublieatiouen au.< den K. I'nussi-
seheu Staat.sarehiven ßd. 65. | l.eiiizig KSSHi.
l'rkundenbueli des in der (irafsehaft Wernige-
rodf belegenen Klosters Il.se nburg. Bearb.
von Ed. .iaeobs. 1. Hälfte. \i= Ge.seliiehts-
nucllen der Provinz Saelisen und angrenzender
(iebiete, hsg. von der liistorisehen Conunissimi
der Provinz Saelisen, Hd. f.. 1. Hälfte.] Halle
ltS7.">.
l'rkundenbueli des Klosters Kaiifiuigen in
Hessen, im Auftrage des liistorisehen X'ercins
der Diöcese Fidda bearb. und hsg. von
Hennann von Hoques. Hd. 1. Cassel 1900.
l'rkundenbueli der Familie von Krosigk . . .
hsg. von Konrad von Krosigk. Heft 3, Ab-
tlieil. 3. Halle a. S. 1894.
Irkundenbueb der Stadt Leipzig .v. Codex
dipl. Saxoniae regiae.
L'rkundenbueli des Hoeh-stifts Merseburg.
Tli.il 1. bearb. von P. Kehr. (= Geschichts-
tjuelleu der Proviii;; Saelisen und angrenzender
Gebiete, hsg. von der historiseben Comiiiission
der Provinz Sachsen, Bd. 36.) Halle 1«99.
Urkundenbueh zur Gesebielite der ... niittel-
rheinisehen Territ<irifn. bearb. von Heinrieli
Baver, Leojiold Eltester und A. (Joerz. Hd. 2,
im'} Eiiifcitiiii;/ roii L. Eltester. Goblenz 1S65.
L' r k u n d e n b u e h , ü s n a b r ü c k e r. Im Auf-
trage des Historischen Vereins zu Osnabriiek
bearb. und hsg. von F. Pliilii>pi. Hd. 1 . < )siia-
brüek 1X92.
L'rkundenbueli, Salzburg er. ( Jesaniiiielt
und bearb. von Willibald llauthaler. Hd. 1,
lieft 5. Salzburg 1900.
Irkundenbueb, Thurgauisehes . hsg. von
.lohanneR Mever. Hd "J, Heft 1. Frauenfeld
1882.
UsHcrniann, Aeniilianiis. Episeojiatus IJamber-
geiisis sub K. Hede ajiostoliea eliroiiologice ae
di|dniiiatiee illu>tratus. Mit eiiitin Codex
probatiiiiiiim. Tvpis San - HIasianis 11S02.
\alvasor, Jüliann W'eieliard. l)ie lllne des.s
llertzogtliunis Ci-.-iiii. l);is ist W'alin', grüiidlieiic
und reelit eigeiidlielu' Helcgeii - und He-
schaifeiilieit dieses ... Hcimiseli - keyserlielieu
herrlielieii Erbiaiides . . . Lavbaeli Ki^il.
(4 Hde.)
Ver li a II d 1 u nge 11 des liist(iri,-.cl\eii N'ereiiis für
Niederbavern. Hd. 34. Landslmt KS98.
\'o rs tellung, Kurtze doch gründliche, de>
lioelifürstl. Hauses Hraiid. Onolzbaeli eniii|if-
tirender .liiriiini über den MarckllleeUen rürlii
und deren zugefügte Kränekung v.ni dem
Hoehstiift Bamberg und dessen Dimibprobstey
... (s. 1. et a.).
VVaitz, (leorg, Deutselie X'erfassungsgeseliicliie
Hd. 7. Kiel lS7(i. Hd. G, 2. AuH., liearl. von
Gerliaid Seeliger. Berlin 1.S96.
(Wald au, Georg Ernst), Diplomatische Geseliielite
und ausfiilirlielie Heselireibung der Nünibergi
sehen Landstadt Hersbriiek. Nürnberg 17SS.
Wege! in, .lo. Reinhardus, Thesaurus reniin
Sueviearuni seil dissertatiiiiimn seleetaruiii.
Vol. 2. Liiidaviae 1757.
Wichner, Jakob, (Jesehielite des Heiiediktiner-
stiftes Adniont von den ältesten Zeiten bis
zum .lalire 1177. Hd. 1. IS74.
Wideburg, Friderieiis, Aiiti(|uitatuiii iiiarggra-
viatus Misnici pars 2. Halae Salieae 1735.
[Tlieil 1 führt den Titel Origines et anti(pii-
tates margg. Misn.)
— Keruin Misnieanun speciiueii iiriuium. Ilaiii-
Imigi 1732.
Wigaiid, Paul. .v. .\reliiv Westplialens.
Will. Cornelius, Hegesta areliit'piseojinniiii .Ma-
guiitineiisiiiiii. .S-. Hiilmier.
Willeliiii, saneti, oj)era, .v. De -Levis.
^\'illke liiiaiin , Eduard, Acta iinperii iiie(lila.
Hd. 2: Urkunden und Briefe zur (ieschichte
des Kaiserreichs und des Königreichs Sieilien
in den .lahreii 1200 — 1400. Innsbruek 1!S85.
(W'ölektMMi , Lazarus ( 'arl von), llistoria Norim-
bergensis diploniatiea oder Zusaniiiientrag der
vornehmsten von den glorwürdigstcn ){'<
miselieii Kaysern und Königen der reielisfrey cn
Stadt Nürnbei'g ;ill<'iinild(sles ertliejlten l'"rey
lieiti'ii, Hegiiadigungeii und < 'niicessioneu . . .
Nürnberg 1738.
Worbs, I. G., H. Arelii\ Sililesiens.
W'orniatia. Libera inip<'i-ialis, .v. Hiii'germcistor.
Wurstisen, Christian, Hassler ( 'liroiiick. darinn
alles, was sieh in oberen Teiitsehen Landen,
nicht nur in der Statt und Histunibe Hasel.
. . . zugetragen . . ., beseliriebeli. Basel (1580).
Biic'liiT- Ucdittt'r: Ycpe» — Züpfl.
r.").!
10]) CS, Aiitoiiiii f le , C'onmira gciiiTal «Ic la
orileii (U' San Benito. Timio ö. \'allail<iliil
Uilf).
/i a (• li a I- i .1 , l"iaii(.i.si-iis Antonius, Aneedotoruni
nii<lii aivi niaxiniani partum ex areliivis
i'istoricnsilins follcctio. An}:;ustac Taurinornni
I 755.
— ( 'rcnionensiiini cpiscoporiun .scrics, a Ferdi-
nanilo rj^iieilio |irinnini eontexta, flcindc a
Nicoiao ("olcto ;ili([nniitiiliini aui-ta. Mcdiojani
174!"
Zahn, .lo.sfjjji von, Ortsnanicnlmi-ii dir Stcicr-
niaik im Mittelalter. Wien 18i):{.
Z (■ i t s e li ri t"t , A re li i va 1 i s elio. llsi;. von Franz
V. Lr.litT. Hd. 7. .Miinehen 1S82. — N. F.
lls>^. durch das bayerische allgemeine Rcichs-
arcliiv in Jlünchen. Bd. 1. ilünchon 1S90.
Zeitschrift des Ferdinand e ums für Tirol
und X'orarlberg. lls^-. vim dem Vcrwaltunj;s-
Aiisschusse desselben. Dritte Folge, lieft 28.
Innsbruck 1884.
Zeitschrift. 1 )eutsehe , für G e s c h i c h t s -
w i s s e n s e h a f t. I Isg. von L. (.^uidde. Bd. 1 1 .
Freiburg i. B. und Lei|)zig 1894. — N. F.,
im Ven'in mit (i. Buehholz, K. Lamprecht,
K. .^Iarcks hsg. von (ierhard Seeliger. Jahrg. 1
(der ganzen Folge 7) 18!)ö 97. Vierteljahres-
hefte. Freiburg i. B. und Leipzig 1M97.
Zeitschrift des Harz verein« für (iesehiehtc
inid -Altcrthumskunde. Ilsg. von Kd. .Jacobs,
.lahrg. 4. 8. 9. 19. 20. Wernigerode |s71.
1H75. 187fi. 1886. 1887.
Zeitschrift für die ( iescliichti- dos (»ber-
r he ins. Ilsg. von der Badischen historischen
Konwnission. N. F. Bd. 7. H. 1 1. 12. 14. Karls-
ruhe 1892. 189:i. l,S9(i. 1897. 1N99.
Z e i t s e h r i f t für H e c h t s g e s c h i c h t e. I Isg. von
b'iKlorir, Bruns, l.'otli und B..hlaii. l!d. 2.
Weimar \W.i.
Zeitschrift, Westdeutsche, für < ieschichte
und Kunst. Hsg. von F. Hettnei' und K. Lam-
preeht. .lahrg. 5.8. Trier 18.S(;. l,S.s9. Zweites
Frgänzungsheft. Trier 1885.
Zeitschrift für vaterländische (Jeschichte uiifl
Alterthinnskunde. Hsg. von dem N'erein füi-
• iescliichte und Alterthuniskunde ^\'estfalens
durch dessen Dircctoren W. E. (iiefers und
A. Hechelmann [/lezw. H.(jeisberg]. Bd.:{2. :J4.
1= 4. Folge, Bd. 2. 4). ^lünster 1874. 187(1.
Zöpfl, Heinrich, Altertliümcr des deutseh<'n
Reichs und Rechts. Bd. 1. Leipzig und Heidel-
berg 186U.
I
Kaiscrurkiinden II
95
N a m e 11 - R e g i s t e r.
Die Buchstalien C mui K, I uiul Y sind durchweg als ein und derselbe Buchstabe behandelt worden. Hinter
der Namensform ist in Klammern die Art der Uebcrlieferung angegeben, und zwar liedoutet nr. Original, cone.
L'oncept, facs. Facsimile, c. L'opic, tr. Transsuni])t, sp. Spurium in Diploniform (bei den drei letztgenannten
Ueberlieferungen giebt die nachfolgende Zahl das .lahrhundert an), ed. Editio (Druck). Ein vor die Zahl
gesetztes Kreuz bedeutet Erwähnung einer Person nach ihrem Tode. Bei den in interpolierten Stellen sowie
in ganz unechten Stücken vorkommenden Namen sind die Zahlen in gebrochene Klammern eingeschlossen.
Weitere Abkürzungen sind: AH. — AmLihaupImannschufl. Ar. = ArrondiK.iemenl, B. ■-= Bezirk. BA. —
I{r:irk-samt. BU. = Bt^irkghaiiptmannuchdft. bl. = lieli/isch. /»: = hai/risch. c. = curtis. civ. = civitas.
I>. = DMrikt. Dp. -— Dfparlement. tl. — elsass-lothrinffisch. fl. = flumeu, Huvius. frz. = framüsisch.
(ib. = (hrtsbezirk. (Id. = Gemeinde, llffi. = Iler^ot/thutn. lis. = he/isinch. Ilst. = Hauptstadt, ht. =^ heute,
hfutiff. it. = italienisch. KU. = Kreishauptmnnnxchnft. km. -^^ Kilometer. Kr. = Kreis. Kt. = Kanton.
I. — locus. /. = linkji, linker. LKr. = lAiudkreis. ni. = mündet. N. = Norden, ii. ■= nördlicJi. Nbb. —
Srbrnbaeh. ybfl. = Sebenflnsg. nö. = nordiistlieh. nw. = nordirestlich. ö. = östlich. OA. ^= Oberamt.
oberh. == oberhalb, osö. =-= ostgädöstlich. pr. = praedium. pr. = preussisch. Prot; = Profin::. r. — rechts,
rtehter. HB. = Begierungsbezirk. s. = siehe, sdchs. ^= sächsisch, sehw. = aehn-eizerisch. sd. -~ südlich.
.s'AV. = ,'^tadtkreis. so. = südöstlich, ssw. = südsädtrestlich. sn: = südwestlich, i«. = Miirf. unterh. =
iinterh'ilb. v. = villa. r. = von. ir. ^= westlich, irb. = württembergisch, irnir. = westnordwestlich, wsw. ~
wrstsüdirestlich. zw. ■— zwinehen.
A.
Abbatisbach (c. 12). wohl nicht Stierbach
iCSd. Affhöllrrliach) sondern ein I. Xbb.
des Kainsljachs r. zur (fersprenzj bei
Ober- Ko inslxich , lis. Fror. Starkenburg
Kr. Krba.h, .'sj, ,.
.\ptzbach tr. 14), ein r. Nbb. der
llothiich r. zur }f'<h-nitz: im wb.
.lagst -Kr., OA. Elluani/en u. Krails-
heim, bei Unter - iJeufstetten, 04tj, 35.
Abbatt^dorf (or.) v., Absiinrf Ober-
«. Unter-!, Xieilernsterreich Uli.
Krenu, 265," lo. 510, i.
Ab>>o (or.) 53(1, 95.
S. Abdon (c. 16) altare s. Ringelheim.
Abezano (c. VS), Arezzano, Ij.-Ust.
der it. I'ror. Aquila, cella S. Sal-
vatoris in 344, lo.
.\blienivilla (ed.) 273, i.
.\braham ic. 12) episc. ■{-/<. Krigisinga.
S. Abrahf '<•. 12) nions, l)er Heiligen-
btrij im Odenwald, Hadrn Kr. u.n.r.
IJeiilelljerg, 044, »>; mouost. S. Micha-
helis 644, jo. u.
Abruzo. Abruzio (c. 12), />/« lyind-
trhaft .ibruzzm in Untrritalien,
:J4ii. 3i. 344, zj; Apruciensi» ■■• !•_'■
comilatus 594, sn.
S. Abuudii (or.), Aboudii, Habundii
(c. 14) ecol. s. Cumana eccl.
Accadeo (c. 17) »■. Sigezo de Accadeo.
Acei s. Aciaco v.
Aceli, Aeelin s. Azilinus.
Acemannus (or.) presbitcr 4, i".
Achachiricha s. Aliachiricha,
Achein s. Ahchem.
Aciaco (sp. 12) v., ad Acei (c. 18),
Esse;/ - les - Xancg, frz. Dp. Meiiiihe-
el-.Moselle Ar. Nancy, 71, ib. sn.
Ai'odus (or.) comes 464, 15.
Ai-sona (<■. 1(5) fl., Die Aisne, l. Nbfl.
iler Oise, 434, f..
Acutianus (c. 11) I. s. Pharpha.
Acutus (or.) mons. Der Monte Acuta
in der it. Fror. Florenz D. Bocca
S. Casciano isd. r. S. Sofia), .'»56, tb.
Ai'zo s. Az7,n.
.Idal . Adael . Adhaol-, Ailol-, Ailhel-,
Adil-, Aeilel-. Cdel-, Kthel-. Kddil-,
AI..
Adala (or.) uxor (leronis com. .52,30.
Adala (or.) mater Meginuiicrci episc.
Paterbrunnensis 31(i, 5. 436, lo; ma-
ritus: Baldericu« coraes.
Adala (or.) mater Aribonis capel. .VW, 35.
Eddila (c. 16) uobilis matrona 5(iU, M.
Adelaldua (c. 16) 433, m.
Adelardus (c. 18) 433, 30.
Adelp. (c. 16) advocatus Cunigundaa
imp. (i93, M.
Adalbalilus, Adelbaldus (or.), Adal-
boldus, Adelboldus (c. 12) episo. i.
Traiectum.
Adelberge (c. 12) c. 344, »o.
Alperga (or.), Adelperga (c. 18) abba-
tisaa s. Luca.
Adalbero, Adal pero (or.) , Adel-
bero (c. 11), Adilbero (i-. 14 1.
Adalbero archiepise. s. Remi; frater:
üodefridus comes.
Adalbero episc. ". Basilea, Mettis, Sabi-
niensis episc.
Adelbero dux Mosellanorum ((i(!ö, .v>).
Adalbero coincs (in provincia Karinthia)
65, 15. id. 103, 3.^
Adalbero comes (in ])ag. Brisihgoiiui)
144, 1». 14."., :,. 2(12, ».
Adalbero comes (in pag. Knsitala)
140, s«.
Adalbero comes (in ]>ag. H"si) 240, an.
Nuiiirii - Register : Adalbcro — A)jrnuiio.
755
Ailalliero cumes •J.">4, a.
Adalbcro comes 267.
Adiilpcro l•o^le^ (»95, 25. ß!)(i, f>.
A(lal|'<T'i comcs (Ulli, o.
Ailill)ero .">4f>, i.
Ailalperc) 6Ü7, ao.
Adalbertiis, Atlelbertus, Adhel-
bt'i-tus, Albertus (or.), Adal-
l.relit (c. 11), Adilbraht (c. 14),
A ilel brab t (ed.).
.Aili'llierti clausiim 433, s.'>.
s Aiialberti capel., eecl., festivitas,
liioiinst. .1. Ai]iiis(;raiium.
Ailalbertiis abbas ,v. Pirus.
Alliprtus presbiter .s. l'isniia eecl.
Ailelbertus pastor -JUS, i.
Adlielbcrtus canonicus .«. Bonoiiia.
AUiertus, canoniei, .v. l'ulteranensis cccl,
Ailelbertus iudex palacii 369, 3o.
Ailalliertus rex f 3.S1 , i; pater:
BiMciigarius IJ. rex; filius: Otto qui
ft Vuillielnius comes.
Adalbertus marcliio, curae8(in Ostarriise)
r.lil, 1. ."..y2, ;i(). 582, 15.
Adi-lliortus comes (in pag. Cunzin-
^'omiui) 2Ü9, M-
Adalbertus comes (iu \ia;j. Murrensi)
22.">, I".
Adalbertus comes (in i)ag. Kateiizgrouui)
lCii,;io. 2(HI,5. 201,1.1. 42(>, 15. 468,25.
I7ü, 35. 633, 5. 2". 647, :io. (674, :)o).
Adelbertus comes (in pag. Riniggowo
supi;r.) 317, in.
Adalbertus comes (in pag. Sueinihgouui)
2.")2. 15.
Adalbertus comes (in pag. Tuonoc-
gouve) 523, ;ui. 564, 33.
Adalbertus comes (in pag. Zabemo-
CdUuil 74, 25.
Adalbertus comes 498, in; uxor: Ilde-
bur^a coniilissa.
Adilbraht comcs 547, 25.
Adalbertus miles Fuldensis 426, 15.
Albertus filius Bonizonis 607,15; frater:
Gerardus.
Albertus filius Dalberti presbiteri
4ii7, .'>; I'rater: (-ürbaldus clericus.
Albertus 403, l. 20.
Albertus 433, 20.
Adalpreht 697, ao.
Albertus de na4Uö, 20. 4U7, i.i.
Allienus Parincnsis 428,25; filii: Sige-
fredus, Uuibertus.
Edelen (e. 12) de Rila (657, i5).
Adelendi (c. 16) clausuni 433, 20.
Adelonhusun (c. 14), iViislitng Adel-
haiisen, liatlen Kr. fii. bei) Freiburg,
223, 10.
Adelgeresthorp (sp. 12), Gersdorf, j»;
Rii. Magdeburg Kr. Wolmirstedt,
(306. 3.V).
Adilgcrus (ed.) preshiter 153, 3».
Adelgisius, Adelgisus, Aldogisus {e. 12)
iudex 591, ml 592, 311. 594, 20. 595, ift.
Adelhardus |or.) prcpositus «. ()tin);uii c.
Adalliartus lor.) comes (in pag. Ban-
gouuei \ 212, 111. 213, u. 214, 1. 35.
A d a 1 b e i d a , .\ d a d b e 1 c i <1 u , A d -
h e I e i d i s , A d e 1 c li i d a , A d a e -
1 0 g i d a , A d b a e 1 e g i d H . A e d e I -
heida (or.), .\delheyda (tr. 13).
Adalbeida iiiiperatrix, uxor Ottonis I.
imp., auiita Ileiurici II. iinp., ■(•21,20.
336, 15. 374, 35. 375, 10. «99, so. 25.
.•Vedelheida abbatissa ((^uidilingaburgae
raonast.), „soror" (seil, spiritualis)
Heinrici II. imp. 279, 15.
Adelhejda abbatissa ». Vileke.
Adelhoch (c. 16) «93, !■•.
Adeliiijja (or.) v., Kdelingoi, et. li. I.oth-
ringiii Kr. liolchen, 483, 33.
Adilman (0. 14) 548, 1.
Adelmo s. bei Adhchiius.
Adelmodus (c. 11) filius Guidonis 520, 10.
Adelmodus (c. 11) filius Hildemodis
520, 20.
Ethelo (c. 18) (666,35); Irater: Gode-
fridus dux.
Adaloltinchoiiun (or.) v., .Ullkufen Od.
liubarh, br. HB. Xiederb<ii/erii BA.
Dini/ol/hig, 278, 15.
Adalp-, Adelp- s. Adalb-.
Adelrade (ed.) res s. Concaroduni.
Adam (c. 12) vicecomes 406, 23.
Adam (c. 12) de Vualdingo 406, 20.
Ademarus (c. 17) .382,3; uxor: Berta.
Adamunta (or.), Admont , Steiermark
BII. Liefen, 149, 20; Ademunteusis
(sp. 12) vallis (442, 36).
Ad - duas - ecclesias s. Villare.
Addunesthorp (or.) , Addenesthorp
(c. 15), Addeiistorf, pr. JtB. Liine-
I bürg Kr. Vhen, 110, 20. 465, 1.
I Adel- Ä. Adal- u. Adhel-.
I Adern- s. Adam-.
Adenolfo. -fus s. Atinolphus.
j Aderis (c. 13) s. Vicus Aderis.
Aderstidi (0. 12) 1., Aderstedt, pr. RB.
Magdeburg Kr. Oschersleben , 308, 30.
Adhaelegida, Adheleidis «. Adalheida.
Adbelbertus s. Adalbertus.
j Adhelmus (c. 14) abbas .v. Mons viridis.
Adelmo (or.) vicedomnus s. Uultera-
nensis eecl.
Adil- s. Adal-.
S. Adiutor (c. 12) 596, 35.
Adraldus (e. 11) iudex palacii 584, 15.
Adrianis (e. 14), Adria, D.-Hst. der
it. Fror. Rorigo, 545, 1.
S. Adriani (e. 11) monast. ». Tybur-
tina eiv.
I Adriunus (c. 14) papu (I.) f .540, i<>.
' Adua (or.) fl., Die Adda, I. Sbfl. ././.
l'o, 325, 10. 15. 705, 3«. — Vgl. Ual-
Icllina.
Aedelheida s. Adalheida.
AediiigahuHun (or. I 299, 2".
Aeggihardu!« x. Eckehardup.
Aegizinis (or.) lilius Herp 296, ii>.
Aeiea ». Eica.
Acilrendiiigeroht (c. 12) 1., if irihi bei der
KllingerlUler Milhle (Id. Oerterotle, jir.
Uli. i'.rfurt Kr. Worbin, .308, .wp.
Aelere x. Alera.
Aerdisteshusun (or.), KrzhiiuHen. Braiiii-
mbireig Kr. Oandrnihfim, 299, 20.
.Verlugin h. Eraluiiinus episc. Caiiiera-
censis.
Aernaburg, AernaburgciiBiB (or.) i-iv.,
Arneburg, pr. Uli. Moi/deburi/ Kr.
Stendal, V.M.
Aesternacus monast. x. ElVleruaeb.
Aeterne (or.) Die Uaiide r, :ur Leiiin
mit ihrem I. Sbfl. .\lfrtiii du. rar Gau-
deraheim I in Braunnchiceig Kr. Gun-
dersheitn, 299, ift. 20.
Aethel (c. 12) 1., Ohihnf Gd. Goslar :Kr.-
Iht. im pr. RB. Jliblesluinr, :J08, m.
Aetheluui (or.) abbatissa s. Ullishusun;
snror: Vualtburga.
Awe ». Augea.
Affi (c. 13), Af/i, it. Fror, rerona l>.
Capritio Veronese, 388, 10.
Affine (or.) 1., Wüstung A Fine bei Ro-
.lignano Marittimo, it. l'ror. u. D.
I'ixa, 540, 20.
Aflbltrestjergh (sp. 12), ifDer Lindljerg
beim gleichnamigen Ort im hr. RH.
Xiederbagern BA. Regen, (644, 25).
Affraniiiga (sp. 12) 1., Effringen, wb.
Schicarzwald-Kr. OA. Xngold, (655, 35).
Aifrico (e. 15), A/frico Gd. .V. Goilenzo,
it. Pror. u. D. Florenz, 588, 35.
Aga (or. I 1. pagus, Der Aa-Gau im
pr. RB. Mindert, um die Aa, einen
l. Xbft. der M'erre (l. zur We«er}, der
bei Herford m., 54, 3. 262, i. 439, 15;
com. : f Hahold.
Agamio (e. 12), Ghemme, it. Fror. ».
D. Xorara, 406, 25.
S. Agathe (e. 12), Agate (sp. 14 eeli;i,
eecl. s. Thori, Turcino.
Agello (or.), Gello di Arezzo Gd. .Irezzn
(it. Prov.-Ust.:, plebs S. Eugeniae et
S. Petri in 590, 20.
Agello (or.), Wüstung Agello bei Mar-
ciano, it. Pror. u. D. Arezzo, ]»lebs
.S. Petri 590, 23.
Aginulfus (ed.) abbas .v. Tolla monast. ;
rgl. Egilolf.
1 Agiole (sp. 14), Agello Gd. Magione, it.
Fror. u. D. Perugia, (71«, io>.
Agnano (or.), Agnano Gd. Dicomano,
it. Pror. u. D. l-lorenz, oder rielleirht
eher l'gnano Gd. Casellina e Torri.
\ ebenda, eecl. S. Mariae 362, 10.
95*
rsß
Naiiieii - Ki'pistiT : Agunno — AlinenPwiier.
Agu»U" (or.) c, iri7»fM»ij/ A;/tiaHo nie.
r. MoMttcaliHi (li l'i»/ ili Ceeimi, it.
/V. Pisii I>. Vo/Urra, cum eccl.
S. Mariv 540, *>.
S. Airnetis tor.t U-rr« .VW, ja.
\.- • (or. ) valli», Dus A'/m>lhat im
■ Ml-. K(. Tf**iH ,l>tr AijHo :»tn Lii-
• i,n- Stt\ 03, I«.. »4, I."
A-ra/^e lor.), Apa^zi fi<l. Ar«i20 (it.
l'ror.-H»t. . :m\ SA.
.\ji;rioia lunior (c. V*) vS"29. 5).
Ahabah (or.) 1.. Abbiich, hr. Uli. Xinlfi-
fmii/fTH HA. Keihfim, 174, ss. 175, i.
.\bachirioha, Achachiricba, Ahiicliircha
or.l 1. eccl. lt. Rcgenesluii-c.
.\bcheni (ur.), Achem (sp. 121, iril,it bei
(iroMiiii Kr.-llnl. im pr. Uli. llihle.i-
htim , ^aoO, ?■.) tili, l.>.
.\chcm isj). VI), llnchiim, Hraiiimrhirtiy
Kr. »olffiibiitlel, ^300, M>.
.\ohem (sp. !•_•>, Arhim, Braunschirrig
Kr. Wolfeiibiittel, ;306, sa).
Ahorue (c. VI), auf <Um Böller im Thü-
ringer Wald iSarhseii-if'eimar Kr.
Ei*ennch, nü. r. Gerslungen\ (414, .v>).
Ai<ln lor.i 609, lO.
Aiervsheiii (sp. TJ) \., Adersheim, liraitn-
sehuYiti Kr. Wolfenhüllel, (3üt), i;,).
Ayfredns tc. l'Ji Klius Knrolti 5i(4. üi.
Aiininus (conc.) de Liiiumo 400, ni.
407.1.
Aiiiio ». Heimo.
Ainardi (c. 17( i-astel. .'löl, »i.
Aiatull'iis lor. ), .\stulfus iconc).
Ait<tiilfus rex Lniigobarilorum f 341, 4o.
719, 15.
Asialfus 405,3«. 407, s-*: fratres: Aldo,
Arilialdus, Uraseuerius de Cereseda,
IlKTtlU.
Astulfus de Moi-tani 400, i.
Astulfus de Uualdin|TO 40(1, i.i. ^>.
Alaliure (sp. VS) >ilva, /'«• illper Ijeim
f'oriähiiiiii Oljier fld. Uennau, pr. HD.
Lüneburg Kr. (lifhorn, '306, 36).
Alacfunli '»p. VI), AlfertU, pr. HB.
Hunniirfr Kr. Sprinije, (.106, »).
.-Vlaiiiiinnia, Alainannicu^ «. Alemannia.
Alba (<•. IJI, Albf <;d. .Mansa, it. Prot.
Aquila I). Arezzano, cella .S. Angeli
in :M4. in.
Alb« or.) fluviolii», Die Alp, I. Xbfl.
der .'<ihl im nrhir. Kl. ■'^eJiiriz, m. oberh.
r.SchiwUlleiii fld. h'riiKinbcrg), ,",ü7, lo;
AlbeUl ioT.) vallij, Ha» Alpthal, iyt l7, t».
S. Albanu» (c. U)j «. Mognntia.
Alban-to (cd.) 1. 332, »5.
All>are(o (ed.), Albareio ad. Faenza
1>.-Il»t. der it. I'ror. Uareiwa , 33J, 3f,.
\ nn lor.) pr.. Albern, Xinlerönter-
■ ■!> RH. hrueX- a. d. Uitha, l,'.«,«.
Altiate 'or.), Albale, it. I'ror. u. h. Com»,
1 Albecoa (or.) iiions. Die Xtbeckeiialp
im tchir. Kt. Schiciz, ir. r. Alpthal,
.'>07, 40.
AUx'gewe (c. 16), Der Alydii in Ober-
itchiralten, 455, (lO.) J&.
Albeiisis (c. 17», r. Alba IK-Iht. der it.
I'ror. Caneo, episcopntiis et oniiiitaliis
SSI, t ; DinneiisiN, r. Itintio iI'AIIhi, I).
Alba, comitatiis .3S1, jn.
Albereis (c. 17» petrn. Im! I.rs Ahrai/ex
tid. |ii. oxli. r. I liaon mir l'laiiir, frz.
Itp. Vnsijex Ar. S. Dir, 334, m.
Albericiis (or.) episc. «. Ciimana eccl.
Albericu8 (or.) presbiter s. Pisana eccl.
Albericiis (or.) eapellanus 171, ft.
Albericiis clericus, tilius Heinerici de
.Sali/.ola 406, sn. 407. i.
Albericiis iudex et niissiis iraperatoris
369, 30. 37_', 1.
Albricus (<•. 17) miles, postea nionackus
88-2, 5.
Albericus piscator f (079, 35>.
Albrih (or.) 695, :io. 696, 5.
Albericus (or.) villae Gassingo habitator
714.
Albericus de Monterone 4(»7, 5. lo. so.
Albertus .v. Adalbertiis,
Albesano (or.) ». Petro Albesano.
I Albetal (or.) vallis «. Alba.
Albetone (c. 17) castel., Albettone, it.
Pror. Viceiiza I). Barbarano, 205, i.
Albia (or.) fl., Die Klbe, .'.7, i5. 247,4o. 15.
V;/l. Nordolbiii^fa.
Albiuganciisis (c. 17), i\Albeni/a,l>.-Ilsl.
der it. Pror. Genua, episcopatus et
comitatu.s 381, i.
H. Albinus (c. 18), S. Albini eccl,
."f. Allbin irsir. r. Florennet, bl. Pror.
y'amur Ar. Philippeville , (495, in.
005, 3d>.
Albizo (or.) canonicus .•*. Uiiltera-
nensis eccl.
Albricus, Albrih x. Albericus.
Albiicha (sp. 12) 1., Albig, Ä«. Prov.
ItheinhejiHen Kr. Alzeg, (638, 2.^,.
042, 10).
Albus Kegin (sp. 12) s. Regiii.
Albu.s Vicus (sp. 12) «. Bico albo.
AlbuuinuB (or.) episc. *. Sabiniensis episc.
Albiiiiiiius presbiter «. Uuii-ziburg.
Albuuiiius diaconus «. Uuirziburg.
Albvinus (or.i. Albwinus (c. 13) comcs
(in pag. Rangouue) 579, «o. 580, in.
633, 5.
Alkerius (c. 11) coine.s 351, il>.
Alkerus (c. 12) de Salaram ». Askcriis
de .Salerana.
Alda|;e»biitile (sj>. 12l, AlgCKbüttel (Id.
Kelheit, pr. KB. Lilnebiirg Kr. Gif- \
hörn, /.'iOÖ, 4"). j
Aldalia, Aldahensis m. Altaha. I
Aldegisu» n. Adelgisiii».
Aldenhcrdp ic. 1,",. 40. -,.
Aldiiithorp (sp. 12), Oldendm-f, pr.
Uli. Uildoshcim Kr. Kinlieck, (307, ä).
AldonisMons(couc.), Monlaldo Torine»*,
it. Pror. II. D. Turin , n. Sigimuiinu*
de Monte Aldonis.
Aldo (conc.) 405, :io. 407, an; IVatres:
Aribaldus, Astulfus, Uraseuertiis de
Cereseda, Ubertiis.
Aldo (conc.) de Aurcllo 405, 30. 4uii, 1.
Aldo (c. 12) de Ceredono 405, .1«. 4(i0. 1.
Aldo (conc.) de Ijiurano405, sfi. 4i)7. 15;
tilius: Benno de Liurauo.
Aldo (conc.) de Sualingo 4i)7, b. 10.
Aleicurt (tr. 15) v. , Aillicourt Gd.
Hemilly-siir- Meinte, frz. Dp. Ar-
ilenncx Ar. Setlan, 627, 30.
Alem (sp. 12) I., Ohliini , pr. Uli.
Ilildenheim Kr. Peine, (300, ii>).
Alemannia (or.), Alamannia (tr. 14),
Schwauben (c. 16), Schnoben, (iO, tb.
202, 1:.. 455, (1(1.) .in. 646, sr,. (05.'i, «0.
656, 6). Alamannicus (or.), Alenian-
niciis (c. 15) ducatus 98, 1. 4M2, ;io;
dux : Ernost. Alcmanmirum (or.)
lex 00, 2.').
I Alemannis isp. 12) v., Allemunt, frz.
I Dp. Ainne Ar. SoisHimn, (492, ir>. in).
Alenhusen ». Alonhuson.
Alento (or.). Der Alenlo, it. Pror. u.
D. Chieti. zum Adriati.irhen .Meer, m.
nir. r. Francarilla al Mure, (ilO, 10.
Alera, Aelere, Eiere (or.) fl., Die Aller,
r. Xbfl. der Weser, 133,1.-,. 299,30.36.
303. 3(1. .J31, 1.
Alcstra (sp. 13) fA., Die Elster Weisse
Kister I, r. Xbfl. der (Thüringischen)
Saale', (083, i:.>.
S. Alexnndri (or.) episcopatus, facultas
s. Porgamum.
Alfanus (or.) Od, .in; gennanus: (tH-
moaldus.
Alferia (c. 13) mons 3S8, 6.
Alflieid (9]). 12) abbatissa s. Uisbeki,
Alfiano (or.), Alfiano eil Uniti, it. Prno.
H. D. Crenwna, ;388, 16 ; «. Ratcrim
de Altiano.
Alife (c. 12), Alife, it. Pror. Caaerla
D. Pie/Iimonte d'Alife, cella S. .Sal-
vatoris de 341, &.
Alimiin (c. 12) ,548, i.
Alinde, .\linde (c. 12l, Die Klle 1 Kitt),
r. Xb/I. der Werra in Sach.ten • If'eiinnr
Kr. Eisenach, ni. I>ei LanehrBilen,
(414, .vi).
Alipertuli (or.) mons 358, 10.
Alisteti X. Altsteti.
Ali/.c (conc), Alisc (c. 12), Alict Ca-
slello, it. Pror. Sorara D. Vereelli, t.
Flodeucrtus de Alize.
Almari (or.) canonicus s. Uulteranensls
eccl.
Alnicn(lwiler (ed.), Allmannsireier,
l'.iiilni i\,- I iffenbiirg, (445, .ir,).
N'aiiH'ii - Ki'(.'iHtt'r : AImcriii-- Aiinflbcrgii.
Almuria (c. 17) tbntana, die Quelle { Altiiin iiiiiculluiii (<•. Ki) ». Mettis.
riiies roii der Höhe »il. der Plaiitf :ir.
Haut de In Vienje ii. Lac dt la Mnij-
hcriil/fliennetiden Htichen, /'/■;. It/i.
l'oai/en Ar. S. Die', 334, i».
Alniunua (v. 12) I., f>er Alme-Gaii um
'lie Ahne, I. Xh/I. der Lippe in M'e.sl-
l'dlen, 5(iiä. «; com.: f LiudüH'us.
Alfi (tr. 15)-j-(i27, in; frater: AniRlriciis.
Motiluison (or.), Aleiiliusen (sp. 12,
■' Alir/se , pr. RH. Lilnehun/ Kr.
Uioi/i'inrf, (307, i). (511, is.
Alpeplnna (or.) c., Plana alpis (i\ 12),
Alpepiana (id. S. Stefano d'Areto, it.
I'ror. (ienua D. Chiaeari, 92, 30.
28f», s;.).
Alpet^a >'. Adalb-.
Alpes (o. 12), Die Apenninen, 355, iii.
Alpraiidus (or.) deSoci preshiter "wG, a.i.
Aliiiiis (c. 17) cpisc. (AstcD.sis) 381, m;
t'ratres : Maiifrcilus iiiaichii), Oddo
conies; coiisoliriniis: Ardoiniis.
Ahatia, AUaciii (nr. ), Elssässz (c. 16)
pagus, l)a.i Kl.ta.i.t, 21, i". 80, 16. S5.
'M. aä. 100, 1. :i5. (445, :ii>). 440, i. s.
4."i5, 3d). 030, i.'i ; com. : Eberliardus,
l»Uo.
AltiiH (i>r.) H. M0118 Altti«,
Alu/.iiri (Sp. 12), J'Jhe, pr. IIH. Ilildex-
lieim Kr. (Jronau, (3(tO, so).
Alwigcssol (c. 12), ?* Siederumi in
Siichnrn - Meinini/en Kr. Mrinint/en,
:ir. urr Voiielheide u. dem Arnsbery,
an demien (Malihani/, n. r. S'rhireina,
{414, w>.
Alna (or.), Ama (id. Are^zo (it. l'rop.-
Jl.sl.). (iii7, I.
Amalon (<•. 17) fl., I)er Amallone (Bal-
lone), r. Xhft. deK Urco (I. zum I'ot,
it. I'ror. i(. [). Turin, 380, ■.'.-.. 712, 1.'..
Amali'icus (c. 14) ci)isr. ». Teriiisio.
Amalricua (tr. l."i) 027, 111 ; IVater ; f Alo.
Amalricus (<•. 16) 433, so.
Anialricus (c. 10) 434, f..
S. Aniandi abliatia, in Kode: (Hsl. den
fr:. Dp. Arei/ron). 433, :>.
S. Amandi eccl. .v. Virdunensis eccl.,
Vvoririncia.
^f/eodii'nsisi
episc.
■S. Aniaudus (or.
i 41, so.
Amandiis 433, 30-
S. Aniantü (c. 16) eccl. s. (TÜlani c
Abliusa ;8p. 12), Allvhausen, wb.
Itinidu-Kr. OA. Saulgau, ».Woluerat Amarbahensis abbas .s. Amerbach.
de Alshiisa. Amasona (ed.) 273, f>.
Alsoutia (sp. 12) 1., Alnenz, br. HB. Ainatc mens *■. Amiate mens.
Pfalz ßA.KirMieimbolanden,{638,ib. Amator (or.) archiepisc. ä. Salernui
012. 10). 1 » . • ; ^ .,,„
I
.0).
Alsteti .V. Altsteti.
Altalia, Altälia, Aldaha (or.j, Alta-
lirn^is, Aldabeusis (or. ) 1., Xicder-
Allaicli, br. Uli. Xierlerbai/ern HA.
Deijgendorf, eccl., monast, S. INIauricii
S, 1. 1 14, 15. 1 l.'i, 20. 128. 248, iö. 481, 3n.
552, :io; abbas (iodcliardus 7, 10. 8,5.
114, i.i. 115, i,".. 128,-0. 232,10.
248, J(i. (2.54, 10.) 265, 5. 208, 15.
431, :io. 518, 36.
Altavilla (c. 171 castel., Allarilla, it.
I'ror. H. D. Vicenza, 20."), i.
Altduoui (or.) 284, 35.
Altechendorf (or.) c. 209, so.
Altissimo (c. 12), .S?. Antjelo Altissimo
4 km. IC. f. Caslelbottaccio, it. Fi-ov.
Campobasso D. Larino, eccl. S. Angeli
in 597. 1.
Altmannus, Altninn (or.) conies 190, 25.
095. 25. 090, :,.
-Mtniiinnus comes 152,25; filia : Fie-
derunda.
Altiiian 093, 40.
Altomonte (c. 18 1, Haulmont, frz. Dp.
Xord Ar. Ace^ies, abbas de (496, 5).
Altrihesdorf (or.) v., Ettersdorf, br.
HB. Mittelfranken BA. Erlangen,
581, 5.
Altstoti, Altstedi. Alsteti (or.), Alt-
stetiu, Alisteti (c 14). Allstedt.
Sachaen - Weimar Kr. Weimar. 55, 30.
115,35. 230,10. 411,10. 477,15.
478. 2<i. 479, 20. .'(22, 1. 40. 524, 1.
."i5:!. 1".
Ambeoiaco (or.) 370, 1. 370, 10.
Amlierga (c. 16) pagiis, T>er Ammer-
Gau im pr. Uli. llilde.-lieini , bei
Bockenem, 242, 30. 40; com.: Wich-
maiinus.
Amt>lini (tr. 15) mons, Amblimont, frz.
Dp. Ardennes Ar. Sedan, 027, 36.
Ambreclaco (or.) 370, 1. 370, 10.
S. Ambrosii (or.) c. 5.39, 30.
S. Ambrosii (or.) abbatia, Ambrosiana
eccl. s. Mediolanensis eccl. ; S. Am-
brosii iiiiles». Aiiiizo imperialismissus.
Ambrosius episc. .«. Pcrjjamum.
Amelgauso (c. 11) iudex advocatus v.
Uerona.
Amclpreht (c. 16) 693, 35.
Amelungestat (or.), Amlingntadt , br.
KB. Oberfranken B.l. Bamberg I,
317, 30.
Amena (or.) 1. pr.. X ieiler - Ohmen , Im.
fror. Oberheasen Kr. Alsfeld, 213,
1. 10.
Amerbach (or.), Amorbach (c. 15)
Amorbach , br. KB. Unter/ranken
BA. Miltenberg, cellula 42, .15; ab-
bacia 440, 15. Amorbacensis (or.),
Amarbahensis (sp. 12) abbas Atto
155, 35 ; Richardiis 402, 5.
Ameria (c. 12), Amelia, it. Fror. Perugia
D. Terni, 544, 36.
Amferebach (c. 13), Ampferbach, br.
KB. Ober franken BA. Bamberg II,
633, 5.
Amiatc, Amato (or.l mona. Dir .Mmite
.tmiata auf der flrenze der it. l'rop.
.s'icri« ( D. Monlepulciuno) u. Prur. lu.
ll.l (Irniueto, inotiiist. .S. Salvatori»,
domiiii Jesu ('lirl»ti f.ilibtidid .S'. .SVi/-
raliirr, I). Montei>ulciunot 84, 25. 85, lo.
l."i.5, m. 150, .111; abbas Uuini/o H4, 26.
85. 155, 3.'i. l.')0, *i.
Ainilon)fiis (e. 12) et fratres ciuH de
Citstelio nouo, filii Aribaldi de Coi-io,
4O0, I.
Amitema (c. 12i, WiMung Amilerno
liei .S'. Vitlorinu Od. Pizzoli, il. Prur.
u. l>. Aquila, ,545, 30.
Ami/o (conc.) oomcs 40,5, 25. 408, 10.
Aiiiizo (ed.) index palacii 309, 30. 372, 5.
Ainizo (c. 11) impcrialis niiüSiiH, milcs .S.
Ambrosii, tillus Herlcmbaldi ;i86, :»;
filius : Herleinlialdiis imperialis miHsuB.
Ammoko s. Einmecho.
Amonzei (c. 18) v., .MontzMIle, frz. Dp.
Menge Ar. Verdun, 433, 10.
Amorbach, Amorbacensis k. AmcHinch.
Aniphinga (or.)c., Ampfing, br. llli.ober-
lia;/ern B.l. Milhldorf, 097, 5.
AiiMilag ior.) 470, 1.
S. Aiiastasii (or.> monast. 3.30, 25.
099, 25.
.SS. Anastasii (or.) et Benedicti eccl.
.539, 25.
S. Anastasii (or.) pontiticis altare, con-
grpgntio .V. (Tandereshcim.
Anastasius (or.) archiepisc. Unieri-oriim
172, 1.
Ancaialla (sp. 14), eccl. S. .Marie de
(710, io>.
Ancaiano (or.), Ancaiano Gd. Socicille,
it. Prov. u. D. Siena, c. in .358, 10.
Ancona (c. 14), Ancona, it. Pror.-tUt.,
545, 5.
S. Andree eccl. (710. 20).
S. Aiidreae (or.) cella, eccl., monast.
s. Castronovo, Cavi, Cellis, Coiiipe-
tum, Ferdiun, Gossia, Meliuo mnnte,
Perusia, Pilco, Restuchulo, .Sextn,
Tnrricella, Ucrtule.
Andreas episc. .s-. Laude.
Andreas (or.) abbas ». Papia.
Andreas, Andrea (or.) presbiter .■<. Pisana
eccl., üulteranensis eccl.
Andrea (or. ) canonicus s. Üulteranensis
eccl.
Andreperga. (juae Giza vocabatur,
.390, 15.
Anfoningo (or.) 93, 5.
Anganello (c. 11). ? Agnano Gd. Caine-
rino rD.-H.it. der it. Pror. Maceraia),
castel. de 351, 25.
Angare (or.) 1., Enger, pr. KB. Minden
Kr. Herford, rielleicht auch der Ober-
lauf der Hunte (I. zur Wej<er/, der
früher Angel oiler Angeibecke hiess,
im pr. HB. (hnabrück Kr. Melle u.
Wittlage, 10, 30. 020, 10.
Angelberga (or.) imperatrix (uxor Lu-
dowici IT. imp.) ■{• 217, 20.
758
Xiuiioii - Hojristor: Anfrcli'lmut' — Arclo.
Angelelinus (c. 18) 4ä4, i«.
S. Angeli ort ei<cl., ? Ä Angtio in
Anli-M < AHtria Oil. Afem>. t'l. Pror.-
Het.i. .V>S,io.
S. Aiißflu«, (VW<) .S. Angth, il. Ih-or.
Tfnimo />. I'tnne, SW, ». m.
8 Xu iH '"F.) ccol. in iiisula infrn tnon-
" Anittto fiel I'fjtco, it. PrOT.
■>ii />. IurrHin, lllti, 10.
S. Augcli ecol. (717, 6).
S. Aui-eli ecd., f Ä Aiifffh di Celh (id.
Itrriila. il. IVor. Ii
^718. »>.
Antilaba [c. 17) iiioiinst. v., Andlau,
fl. B. rnlfi-Kk<isg Kr. SchUlMaitt,
UK), 1 ; abbntissa Brijfidii it'.l, :i;,.
S. Antinuis (or.l, .V. Anliniu bfi CosUl-
iiiKiro tirir Altlxitf tili. Monlalciiio, il.
J'ror. II. I). Sicno, 155, m; abbas
Itoso 156, 10.
S. Aiitiini (or. 1 pU'l)9, lag bfi Mimlerchi,
il. /Vor. II. />. Arf::o, erfl. S. Maj'tini
5!»!», st>.
S. Aiitimi rella s. L'ico.
/>. Pfiiigia, Antii)uuin (or.), Antim Od. Prignano
siilla SfCfhia, il. Pror. Modena I>.
S. Augcli (or.) c. laaUl., i-ella, ocl. I Pari'H" "fl Frignano, (iÜD, io.
«. Alba, Altisiiiiio. A<|uauiiia, Ario- Antisnii, Aiitisina («r), Antesua (C. 1-1)
neiisis i-iv., Armezano, Hiserno, Car-
i'iolrt,Chuiiiulii. FlorcUiiii, (ialbiinii-o,
(iuamn, Iiisiilii Maiür. Maraiio, Mens
plann«, MulJroiie, Xelnilii, Paliini-
bara, PeriRimno, l'erusinus lac, Pe-
trf>'/iiani v.. Quara/niia, .Sulabento,
Si.ilmld, Stalotiaiio. Trasai|iii8.
Au^i'luA i,or.) lilitis Martini )i(i7, i&.
Aiij;« ri (or.) civ., Eiigrrn, pr. HB. Caastl
Kr. Hinltln, 247, 30.
AngiDoTtii« » Rngilbertus.
A ;-, Kiigrrn. <lrr iiiilllere
1. pr., Aiidif.iinlii>/'cn, Ol>eri)slrrreifh
BIl. liitd. 480, 1,1. 487, i. 4S8, i. lo.
545, so.
Antisstoti lor.) v., .' iMml-ileltrii (Id.
Maisimi, Obtrhtii/erti HA. München II,
•-'41), :;o."
S. Antonini (c. 14) Conca, ? .S'. Anlo-
nino (id. Torrn: :a Conte , il. Pror.
Paria 1). Voghera. 88, i.
S. Antonii (or.) in inonte fccl. 539, 3o.
Antonius filius Kilialdi de Uico Uale-
gari 91, 25.
«HI ./i> )!'..■«•»•. 56, 15; Antus (V. 12) filius Ribiildi .ie Uico
i-ora.: Dodico. j Ualegari 91, ä.
An^b' (or.) 1., ir.«/.<H^ jH.v/ii«^i^.l ^ c.mitatu.s um Anlirerpen
(bl. Pror.-lht.}, 221,. lo; r«m.: Gotizo.
AnzebiTtus (or.) clericus, <|ui Reginzo
.\tuntfmagno (Gd.Vicopixano, il, Pror,
u. I'. Pi;<a), 540, ä5.
Aogloue (>■. 12), oella S. Mauri in
341, I. t
S. Aniani (c. 10) eorl., iS^. Agnaii (Id.
Ogjf, cl. B. Lothringen LKr. MeU,
12». 35.
■ ." /•. Xbfl. der
M lor.). Der
/.,iri.r •.,.! ,ri . > i, >. / •■■i. / / < /<7l, 268,20.
Kn^italn (or.i pagrus, der (ioii im
iibrren EnHxIhal , 149,20; i'om.:
Adalbcro.
Annf. ior.) preabitcr 4, lo.
.Kuix'i sen-us S. Marias Aijuisg^ni
l'W, lo).
Aijiioniom ("r. i. Annont di Brianza,
it. I ' h. Ijtccii, 325, 10.
Ansai . tariu'' palat-ii 371,16.
S. Aniani (sp. 14.1 ecol. «. Pctrognani v.
Anncenis (r. 18) 434, i.
An'itfii'U» loonc). Ausigiaus (c. 12)
Hliii» Liuzoois episc. 4O0, m. 407, 6.
AiiM-lino (or.) i'anonicus i>. Uultera-
-1.
.'\ larchio 309, ao; germanua:
(JiU-itu* maruhio.
Vi.-, im: iimr. I.i.inis tilii 382, i; ». VgO
Aii-iiiiur ivt.i cpiac. ». Traic<'tatii.
An^Doldo lor.) 858, to.
S. AiKoini (c. 12) eoci. «. Fabode.
A >•.«>. . Antinna.
A 1 7 1, A nth/e, U. Pror. Xamur
.1. I loiipptrilU, wcl. de (400, io>.
vm-abatur, 39(1, 15.
Anzo (iir.) mam-ipium .559, :i5.
Enzi (or.) maucipium 560, i.
Enzi (or.) inani-ipiuni 560, i.
Enzi (or.) 396, 35; u.\or: Sicca.
Anzus (or.) 590, 20; filius: Dominicus.
Apiidu-iiii [OT.W..'^ Altenhani Hd. I'nter-
Dielfiirl, br. HB. Siederbai/ern BA.
Eggenfeldev, 277, 25.
Apinianii'i (c. 12) I., monast. S. Marie
340, 35.
Apiniani (c. 14) Palacium ». l'alacium.
S. Apollinaris, Apolenaris (or.) eccl.,
monast. «. Cereto, Porcied, Rauenna.
Appbon (c. 16) centena, her Affa-Gnu
im irb. Donau- Kr., 455, (10.) 30.
Aprucicnsis coinitatus ». Abruzo.
Aptzbacb s. bei Abbatisbacb.
Apida (8]). 12) 1., yfiinslerappel, br. HB.
Pfalz BA. Kirihheimbulanden, 638,25.
042, lo;.
Apuliy (e. 12) parte.», Apulicii, .597, 20.
Aqua longa (or.), eci'l. S. Martini in
226, i.i.
Aqua longa (or.) 609, 25.
Aqua frigida (or.; 610, 5.
Acjua fundata (or.), Act/uofuiuiala Od,
VilicuMO ed Ac^/iiafondala, il. Prov.
(Jaurrla D. Sora, 343, i». 615, 10.
AqiiBuiuR ir. 12l, Aniuarira d'Imrnia,
it. Pror. ('amjiobatiio l>. Inernia, cclla
S. Angel i 344, 16.
Aquaviva (c. 14), Acqiiarira Od. Cum-
piglia .^larillima, il. Pror. Pisa /),
l'olltrra , castel. de, ijund l'nHe
Cioddiniari vin'atiir. rum eccl. S. Ciis-
>iaiii 353, 20.
Aquensiü (c. 17) eci-1., c. Acqiii iD.-Hsl.
der il, Pror. Alexnandrial, ,323, :'(i;
episcoputus et cMimitatus 381. 1.211;
cpisr. Primus .323, 211. 10.
Aqiiensis eecl. «. Aiiuisjrranuin.
Aquilegeneis (c. lli, Ai|uili'ieu>is (r. 15i,
r. Aiiuil^ja (iislirniihisch - il/i/ri«ches
Kil)itenland BlI. (Iradi.sta), erol. .S.
Marie 28(1, 10.3:1. 542. 584, m; pa-
triareba lohannes 280. 478, 1. .542, i&,
Poppo. 542, 1.20. 5S4, 10. 586, ."i. {6t<6,»:i).
Aquilone (or.) nions, Der Monte Aipii-
lone auf der Oretize der it. Pror,
Canerta (D. Sora) u. Canipoltiigno
(I). Isernia), 4 km. ir. r. Venafru,
.343, 20. 615, 10.
Aquinum ic. 14), Aijuinn, il. Pror,
Caserta D. Sora. 545, i.'i; A(iuinensis
(c. 12) comilatus (686, i.i.
A(|uisgrauuni (or.), Aachen, l!ll.-ll.-t.
der pr. Rhein- Pror., 19,5. IIS, 1.
119,15. 122,35. 124,15. 127, .m.
147, 1. (168, 10). 499, 1. 50:', 20.
.504, 15. 505, äö. 554, 30. 555, i. 626. so.
(657, i.'i) ; Aquistrraui, Aquisj.Tanense
(or.) jialatium 42, 1:1. 168, 20. 169, 10.
A<|ueiisi8 (c. 12) eccl., monast. .S.
Mariae 123, 5. (168, 5. 10). 554, 25. :i,..
(657, 15) ; prata S. Mariae 4S4, 3;. ;
servi S. Mariae «. Anno, Gisleliivt,
(lizelo, Guntbret, Huno, Hunzel,
Liuezo, Meinbolt, liiiczelin; Aquensi»
sedes 505, 10, .S. Adalberti cerl.,
mona.st., SS. Adalberti et Hermetis
rapell. 122, 36. 124, ir,. 127, 30. .5il5, lo;
fcstivitas S. Adellierti 123,5. S. Nieliolai
monast. 122,36; festivitas S. Xicjiolai
123, 5.
Aranbach (c. 121, Ohrciibach, br. HB.
rnterfranhen BA. Millcnbcrii, 11. Hof
Ohren/xich Od. Viclbninn, hs. Pror.
Sliirh-enbiirg Kr. Krbach. (am gleich-
namigen Fluas, s. Bramalia; 282, 5.
Arbetum (c. 17) castr., Krbezto, il.
Pror. u. D. Verona, 390, 25.
Arbinum (c. 14), Erpino (i-. 12) castr ,
Arpino, it. Prov. Canerla />. Sura,
545, 15. (680, 15).
Arbo ». Aribo.
Arbori (com-.), Arboria (c. 12), ArlHim,
il. Pror. yorara D.VerceUi, t. Rigizo
de Arbori.
Arbororiim (or.) silva 568, so.
Arces (c. 14), Arcis (<•. 12) castr., Are«,
it. Pror. Caserta D. Sora, 645, i&.
(686, 15).
Arcliaiiilialdiis, Arrhanbaldiis, Archen-
baldus K. Erkambaldus,
S. Ari'bangeli (sp. 14) monast., S. Arc-
angelo del iMgo Od. Magium, il.
Pror. u. D. Perugia, (710, i"
Archanus (c. 12) mons 340, i5.
Arclo (c. 13i V., ArM, Xiederland»
Pror. Sild-Ilolland. 18, 5.
NailU'n - Ui'gintcr : Aren- Arnilili.
75U
Arco (or.) de (iizuli, Aivu (<•. 12) de
(iizzuli 1. 343, 3o. (il5, io.
Arcole (Dr.), Arciile (ed.) 373, ;s. 51;t, &.
Areoiicei (nr.) v., Argunci/, et. H.
Lolhringen I,K)'. MeU, 484, i.
Ari'iira (c. 12) terra 340, m.
Aiviiato (c. 14) castel., Caulfll' Aninato,
it. Fror. l'iucen:a I>. Fiorenziinia,
~*7, 40.
> .\n-iilani (sp. 14) eccl. «. Pilcn.
Arilemanus, Ardcmuiiiius, Hart-
miin i'ir.;, Hertinanu (c. 15).
.Vi'äcmanus episc. s. Saonia.
Hartnuinn abbas .<. Elwaiigen.
Anleiiiariims coUevita n. I'ergamuiii.
Hartman 284. M.
AnliMina (or.) *. Osning.
.Arleiiiie (c. 14) pagiis. Der Ardennen-
'•II II, 117. sö.
Anleiimim lor.). Ardenno, il. Fror. u.
I>. Soniirio, 325. 15.
Anleradus U'. 11) 351, ia. 520.15;
tiliiis: Atto.
Arili (or.) ». Dominicus Ardi.
Anlingus (or.) conies 1.55. a.
Artlniiius. Hardoiinis (or.l. Arduiiius
r. 13) rex Italiae. „regni Invasor"
4U1. 20. 4(13. 5. 408. 5. 699. lo. 700.
1 02. 10. ib. 703. 704. 30. 705. 25. 706.
... 10. 707. 1. 708. 1. 15. 709. 25. 30.
710. 20. 711. 10. 71J. 1. 713. 20. 25.
714; coniuu.\: Berta.
Ardoiuus 381. .10; oonsnbrini: Alricus
eiiis<-. . Manlredus marchio. Oddo
coines.
Harduinus (c. 16) 433. 1.
Arebo s. Aribo.
Arem (or.). Ohnim, pr. RB. Hildes-
heim Kr. Goslar, (307. .5). 611. 10.
Areiignwe (c. 15) pagus. Der Ahr-Oau,
um die Ahr (I Xbft. des Rheins in
'ler pr. Rhein - l'rov.J, 529. 20 ; com.:
Erni'ridus.
Arentelht (sp. 12). S. He/ine, fr:. Dp.
^'osl/e■•: Ar. Kpinal, 71. 15.
Arestinii (c. 12). ehem. Hafen am Fu-
•iner See, it. Fror. Aquila D. Afe^-
:<ino, cella S. Euticii in .344. 10.
Antia. Aretina (or.) civ.. Arez:o, it.
Fror.-IL'it., 326. lä. 558. 10. 590, 35.
Aretina eecl. S. Donati 557, 35.
55^. 559.5. 590.1.5. 591.5. (715. 35);
Aretini episcopi 607. 15; episc. Helin-
•itHS t 557.10. 5.58; Aretinen.si,-i
or. I episcopi uuntius Ingezo pres-
bitiT l.")5. 35. S. Florae monast.
606. 30. 607 ; abbas Arnou f 607. 5,
Rodulfus 6117. 5. Aretinus coniitatus
5.%8. 5. 606. 35. 607, 10. (715. 30.
TU». IS); Aritiensis (or.) pagus
."■.")8. 25.
Aretino isp. 14) ^f. Castellioiie Aretino.
Argentina. Argriituraliiin mr.); Ar-
gentiua. Argeiiliiiiwiiii», Argcntora-
tensis (or.) ecci. *. Strasburg.
Argilc» (c. 17) .3.34. m.
Argileto ic. 16) 1.33, 25.
Arialdiis (or. ) eiiisc. h. Clusinuni.
Arialdus iudex sacri palai-ii 584, ift.
Horialil. Heriart (c. 18) (495, io>;
IVater: lliilifrtus.
llrrliinlialdus (c. 11) imperialis niismiB,
tiliiiH .\inizoniH iiiilihs, iinperiuÜH
missi .386, 30.
ArmiinnuH s. Heriniannu>.
Arnianore (c. 12) «ilva (328, 40).
Armenturia (or.) 330. 25. 099. 35.
Armezano (or.)l., eccl. .S. Angeli 64(», 25.
Arnaldi (0. 10) v., Arnarille, fr:. Dp.
Meurthr-et - Muselle Ar. Toni, 433. ;^i.
AriaiK'nsiH (c. 12) c^iv.. Aririno di
Fiuilia, D.-Ilst. der it. Fror. Arrllino, A.rna\iinH, A r no 1 d 11 h, Arnoltus,
Arnnlt (or.l. A r n a 11 d 11 8 (couc).
ct'lla S. Augoli .597. 10.
HeribaUliis (»p. 11) presliiter s. l'iiirzi-
burg.
Aribaldus (oonc.) 405. 30. 407. 20;
Iratres: Aldo. Asiiilfus. (iraaeuertus
de Cereseda. Ubortiis.
Aribaldus (c. 12) de Caualiaca 407, 25.
Aribaldus (r. lü) de Cocio 406, 5; tibi: !
ArualduN arcLiepisc. n. Itauenna.
ArnalduH episc. «. Teruisio.
Arnoldus episc. HaluerstodensisOcotiua
Arnolfus).
Arnoldus abbas «. Herolfesfold.
Arnaldus Klius Oiidalrici 14ii, 20; n/1.
Sehennines.
Amilongiis et Iratres eins de Castello 1 AriioMus romes 466, :to. 69.5,25. 096,5.
I Arnandus l().'>, 2.'). 4ii6. 10.
Heribertus. Arnolt 693, m.
Amolt 093, 40.
Arno (or.), Der Arno, 6()7, t.
Am (or.) archicpise. •{- s. Salzburg.
Anioii (or.l abl>as s. Aretia.
Arno, Amonius ic. 12) filius lohannis
594. 20. .V.».-), 15.
noun.
Aribei-tiis
Aribo, Arebo, Arbn (or.) capellaiuis,
luuaueusis eccl. diaconus, consan-
guineus Hcinrici II. inip. 537, äo.
54s, 30. 549, 1. 10. 559, 36 ; arcbi-
cancellarius. arcbicapellanus 569 —
.VS-i. 611-614. 619—629. 633—6.50
I als Rtcognoscent 646, 5). (654, :io.
683, 25. 689, 10); archiepise. .•;. Mo-
gontia; pater: Aribd; niater: Adala; . ,r , , ,^ ,
soror: Cvnigvudis abbatissa. ' Arnolfes^.ere (sp. 12, I., in.st beim
,,..,. A,-nolfi^-Berg im pr. RB. Trier
Aribo (or.) pater Aribonis capcllani AV. Dann, sd. r. Lootjh, (038 25
postea archicaiicellarii et archiepise. (i43 i > " ' " '
548,
Arbo 693, 35. 694, 1.
Aribo (or.) 697, 10.
Aribo 697, 30.
Arihinbach (or.) I., Ober- u. Mittel-
Ehrenbach, br. RH. Oberfrank-en BA.
Fonhheim, 2(Ml, 1.
Arihinbach (or.) I., Kirch- Eli renbach,
br. RB. Oljerfranken BA, Forchheim,
2(H), 1.
Ariniinum (c. 12), Ariminensis civ..
Riniini, D.-Üst. der it. Fror. For/i,
355, 5. 54.5, 5. S. Eupheinii; monast.
355, 6. S. Thome apost. monast.
355, 5. Ariminensis (or.) coniitatus
226. 5. 603, in.
Arindenstein (or.). f Der Bei/er- Berg
in Sachsen -Weimar Kr. Eisenach, ssic.
r. Lengsfeld, 449, 1.
Aringun (sp. 12) pagus, Gau im in-.
RB. Hildesheim, um Alfeld, (306, äo).
Ariola (ed.). Aroin Od. Corniglio, it.
Fror. u. D. Forma, 373, 10.
Aripertus s. Heribertus.
Aritiensis pagus «. Aretia.
Aritius (or.) 607, 25; tilius: Uuillclmus
clericus.
Arlebaldus 1 conc.) tilius Giselberti
iudicis 406, 5. 407, 20.
Herlembaldus (c. 11) 386. 30; tilius:
Amizo miles, imperialis missus. |
I
Arnolfus, Arnulfus (or.i. Ar-
nulphus (e. 18).
Arnolfus episc. ». Haluerstedi.
Arnolfus rex, impcratnr f .50, 10. 286, 5.
299,10. 399.35. (.■>03.30>. .^.87 5.
(642, 35).
Arnolfus comes 488, 1.
Arnulphus 494,20. (495, 1. 665, 2.->) ;
fratrcs : Gerardus capellaiitis postea
Canieracensis episc. , Godefridus,
Waltherus.
.\rola (sp. 12) 1., Arien, Baden Kr.
Konstanz, (6.55, 30).
Arole (c. 12) 1., c. de 3*1, 35. 594, 30;
eccl. S. Marie .594, 30.
Arrikesleua (or.) I.. Wü.ilung Xieder-
Erxleben im pr. RB. Magdeburg Kr.
Kalbe, l. an der Bmle, Hohen -Erx-
leben (Anhalt Kr. Birnburg gegen-
über, 570, 20.
Arserio (c. 17) castel., Arsiero, it.
Fror. Vicenza D. Schio, 205. i.
Arsieio, Arsitio (c. 11t campns 351 20.
520, 15.
Arsinga (c. 17) 382, 1.
Arunbiki (or.), Der Arenbeck, I. Xbb.
der Ise fr. zur Aller im pr. RB.
LünHturg Kr. Isenhagen, 299, 35.
Aruitdi for.), Erteilte, pr. RB. Arns-
berg Kr. Lippstadt, 12. 35.
760
Niiiiu'ii - Kefiistor : Arzcr — Azzc.
Aritr ur. I limes ±20. U'.
Afhue -\>. V2\ AV«ri-, pi: KB. UiliU»-
htim Kr. Oi-omhii. \3l>6, jo).
Asi-oririis isp. 181 ailvocatus {i6, w).
K-.tiih (IT.) 284, in.
AMiiriu ic 12^ Hlius Trcsidii .">91, 3<i.
Askcrus (o. 12) de Mi>rtara 4t»J, i.
Askems (conc.'), Alkcrus (c. 12) <ie
SaU-raiia 4"(i. i."'. 4<i7. m.
Asch (Or. 1 1.. ll'dWftwA, ;>;•. ItU. ». I.Kr.
Coblnii, ."i24. i\
Asoliebniniien ("P. i 1.. h'nfhlinrti , pr.
Uli. \\'if»baiUn Kr. Höchst, 214. ai). .h&.
A^clle^l/.a lor.l. AWArwc, .Schirci: Kl.
Thurgau, \Si. X>.
Ascherijrun , Asskyiinjfun (or.) v.,
Atchrring, br. UU. iVi-rbai/frn BA.
Münrhfn II, 24!'. :^'. s...
As«.'!« l«'. 18) V.. Annclif, bl. J'ror. lira-
bant Ar. BriUmtl, \(i77, 6).
AbcuIu, Asouleusis ic. 12) civ., AfVoK
.'vitriiino, it. I'ror. l'ixjijia />. Jioriiio,
344,35. .'.ÖO. :i:.; S. Beneiiictus 344, w.
Asi-uluiii (c. 12), rfi« Gfijend von Ascoli
Ficftto ( it. Fror. - Iht'. . 344, ;5.
A»cuaiuus (or.) comes 164, 30.
As^uus (or.)i-., Aschau, br. IIB. Ober-
ixii/trn HA. Mübhlorf, ti!»7, i.
Asheini isp. 12) 1.. nÜDt im pr. HB.
u. I.Kr. Hihiexheim, bei SIeueriraUi,
:?ii6, I.V.
AsiHta (eil.i. S. Iobanni> plebs ia
.»>. 10.
A^ilal'to 'C. 14i, Anilalto Hd. Bibbona,
it. Fror. Piita D. Viilterra, c. in, cum
SS. Viti et Dmiati oraculo 338,6
(r<//. 724, S3).
Asilo (sp. 11) castel., Anolo, D.-JIxt.
der it. l'roc. Trerino, 31)4, lö.
Asisi (>>r.), Asisio u-. 11), Assisi, it.
I'ror. Perugia D. Foligno, 326,1.').
.■>2(>, i". Asseseiiatis (sp. 14l dioresis
(718, 5).
Asitbe (sp. 12). tiii.-<tuiig Onede bei
Elze, pr. RB. Hildesheim Kr. Gronau,
3tM5, s5).
Asniundo, Asmundus (conc.) filius
Berardi 4<t7, 5. 2". 25: frater: Berizo.
Asoitbe ». Astoida.
Aepo (C. 13) V. 388, 5.
A-pra (c. 17) 38li, s5.
A-ikyringiin ». Ascberigun.
As^eseuatis diocesis ". Asisi.
Aste (or.), ..1»^« Gd. Tiglietto, it. Prof.
Genua D, Sarona, 379, lo.
Aatenaiac. 17), r. Asti D.-Hsl.derit.Prot.
AlexMndria . cclla382, lo; episcopatus
et comitatus 3'<1, i. ao; ». Alrieu«.
A^tfa)a, Astfalo, Astualii (or.^ HasU
Talo (c. 12) pagu9 »ive provincia,
(Mfalen, 209, ;.. i". »Ö, 3b. 3<).'>, i.-..
•Sd«, jn. «. 3«»7, 10. 808, m; com.:
Tbiedericui -j-, Siru» -j-, Bemuuardu»
epiac. HildenesbemcDHiii, Tammo.
Attirea («p. 12), Athi», hl. /Vor. Itniiie-
gau Ar. ifonn, (492. 3«).
Aetnida is]>. 13) i-iv. . Astiiidi (ed.), 1
Asnitbe dr. 13) monnst.. Astiiidense
(or.) nionii>t.. Eiistti, .SKr. iiti pr.
RB. Dilssfblorf. 4.'> , SÄ. \W , :io).
47, .t&. 426, :> ; abbatiasa lyiaüihild '
4:>, S5. i 426, 4. '
Astrudf (or.) eccl. S. Salvatoris .')39, 30.
Astiilfus d. Aistiilfiis.
Ata.-*i9 (c. 13), Atesis (ed.) fl.. Die
Etiich, 49, 1. 3KS, 35.
Atorajrowi (or.) pagiiB. Ihr Attergau
in ^>l>rrösterreich , um dett Attersfr.
176, ;io; com.: Gcbebardus.
Atorahof (or.) 1.. f Attersee, Oberilsler-
rrich IUI. i'iicirlabriick; lUi, 30. 177,:«.
Atliei-steli isp. 12). Adersttdt, pr. HB.
Magdeburg Kr. (>.-!cherslebrn, ((i.">4, ii>).
Atine (C. 12), Aliiin, it. I'ror. Caserta
I). Sora, (686, 16).
Atiniilpbus (or.), Atiniilfus, Atenulfus
(c. 12) aVtbas s. Cassini Mons.
Adeuolf«! (c. 12) 591, 30.
Adenolfi (c. 12) filius Dodo 591. :ici.
Atto (or.) ahbas «. Amerbiich.
Alto (or.), comes fr. Ia-cco^ :i59, 30;
coniux : Ferlinda.
Attd comes fc. Termoli .">!)!. c. 5!)2. m.
593, 2(1.
Atto come.^ 59.5.
Atto filius Arderadi 351, 25. 52»), la.
Atto, Ato (r. 12) 405, ib. 41)0, 10.
Atto, Ato (c. 12) 406, 15.
Aubertus s. Otbertus.
Audan lor.). />/«• Aue, r. Xb/I. dci- lA-iur.
»I. I>ei Hair.thausen Brauiischireig
Kr. Gandersheim , 299, so; rgl.
Avganagavvi.
S. Audneni (sp. 12) terrae, bunnae
(492, 20.>.
S. Audomari |c. 16) episc. monast. «.
Sithiii.
Auga (or.) pagus, Gau an der M'eser,
um Höxter, 54, 5. 110, so.
Avganagavvi (or.) pagus, Der Aue-
Gau, um die Aue fs. Audan^, 560, 35;
com. : -[■ B(Ho.
Anj;ea (sp. 12), Aufiensis (or.) 1.,
Awe (c. 15), Owe (c. Ki), Sintlezzes-
augiii (sp. 12). Santliotzesaugia (c. lOi
Reicheiiau , Baden Kr. Konntan:,
Augense mona.--t. SS. Mariac, Petri
28, 30. 64. ir.. 4'4. 1. (10.) 15. ((»79.
689. 10). Au<nensiB (sp. 12) abbas
Bern (4.53. .la.) 454. 1. (679, ib. 85.
680, 1. 5); Warinberius (65.5, 3&).
Augnsta, Augustana (or.) civ., Augusta
Üindclicoruiii civ.. Augsburg, Htt.
de« hr. Uli. Srhirnben, 24.3.',. 1.55,30.
i 575. 30. 576, 35. 57h. ü:.. 579. 30. .580. 20.
581.15. (((82.5). Augii»ten8i8. August-
burgensis (or.) eci-1. 295. «o. (664, 10);
episc. Bruno 153. 30. 155. :i<i. 171. 25.
295.10. 327. 2;.. 426. 10. 462. 1. 469. 10.
(604. 10/ c.'//. Bruno canccllarius),
<'Herimaiinu8 682, i>).
S. Augiislini (or.) c. 540, 5.
Auu (or.). f Aue Gd. liülkaii, pr. HB.
.'^tade Kr. Xruhaus a. d. Oste, iriel-
Iciclil auch nur rrrsihciitlich duivh
den .'<rhrribrr rom folgenden .Setila
getrennt und als Aunsetila auf Ahlirn-
seth Kr. Xeuhaus a. d. Oste zu deuten
HO. 2;.. 46.5.5.
Auiiiaciiin (c. l^^). Augng, el. />'. I.nth-
ringen LKr. Met:, 434. 5.
Aureliai'i) (0. 14) c Oriago, it. I'ror.
Venedig D. Dolo, 220. 35.
Aureliano (c. 17) castel.. Orgiano, it.
I'ror. }'icenza l). Ixmigo, 205. 1.
Aureliano (ed.) 373, 25.
Aiirello (CDiic). Aurella Gd. Ozzano
Monferrato, it. I'ror. Alessandria D.
Casale Monferrato, s. Aldo de Anrello.
Auretino (c. 12). S. Maria in 311. 10.
S. Aureu.-^ (facs.) s. Ueiligonsla).
Aiiriade (ed.) 373. 10.
Auserissula (or.) vious. Vicopisunn, it.
I'ror. u. D. Pisa, 54l). 25.
Ausimum (c. 14). Osimo, it. I'ror. n.
D. Ancona, 545. 5.
Austrit'rancia (sp. 12), i>stfran/i-en,
(0.56. )); rgl. Francia orientalie.
Ausule vallis .t. Ossula.
Aiinnto (sp. 12) fl.. Der Arelo, r. S'bfi.
der Trebbia, m. zu: (lltone u. Bobhio,
(2S9, 30).
Auaringo (conc). Auarigo (e. 12' ••<.
Aripertus. Sindico de Auaringo.
Aut'lgouue (or.) pagus. Der Auel -Gau
im pr. Uli. Köln ,rgl. Auel Gd,
Blunkcnbcrg , Ober- Auel Gd. Luut-
hausen u. i'lhnl. Orte im Sieg- Kr. ,
422. 25 ; com. : Ezzo.
Aueningarothe (or.) . Aueni^'^eruthe
(sp. 12). Ererode, pr. ÜB. Ilibles-
heim Kr. Alfeld, (307. 6>. 611. ift.
Auentiouillare (sp. 12), Aventiovillaiv j,
(c. LS), f Ar Hier s, frz. Dp. Vosgeg l
Ar. Mirecourt, 71, 15. 25.
Auesaze (or.). Avezaat (Kerh- Arezaat,
IV. V. TielJ, Niederlande Prov. Geldern,
eccl. de 167. 5.
Auiau (or.) v. . wüst im frz. Dp,
Meurthe-ct - Moselle Ar. yancg, an
der Seille, oberh. r. Abaucourt, 483, so.
A z i 1 i n u 8 . A z i 1 i (or,) A c e 11 f c. 1 1 )
Acc 11 n led.).
Aziliiius clericus s. Cheskingun.
Azili camorarius 695. i5.
Acoli 584. 15.
Aculin serviens BambergcusiN 426. i.'>.
Acelin serviens Fuldensis 426. 15.
Azilinus niunci]iium .5.59. 35.
Azilinus mancipiiim 559. 35.
Azmenstedi (or.), Ossmannstedl, Sachsen-
Weimar Kr. Weimar, .'121. 5.
Azze (c. 12) mons. Der Monte Acelo
Im Mela - Gebirge, auf drr Grenze
der il. I'ror. Caserta f D. Sora) und
Aipiila (P. Arezzano), 340. lü.
Niuiii'ii -|{r;;i>Iir: Azzo — liiililriciiit.
'61
A/üo, Azo, Ez/.o (i>r.), Aczo (c. 121,
Kzo (f. U).
A/.ii episc. f ». Perframuni.
Az/.o |iresl>itfr *. F'iTiari», Uuir/ibiirj;.
\ •/(> presliiter 6il7. lo.
\ .1 CHiHiiiicus s. l'ullcraneusis occi.
1 |>nlatiiiu8 conies r. Lothrinyen)
\1-1. •■:,. :AS. I. ä-^l.;.-.. '038. 1. (i42."s">i
[■ag. : Auelfjouue. Jiuiinckowe.
V. 1) COMICS, nilvocutus i'cci. S. Sicphaiii
Mogdiitiiiae 212. in. 213. 6. 21-1. l. 35.
\ .'!) iudex f>!(l. 3".
\ I iiidici» c. 3.V. s».
Aizii notarius et Sfaliinvis 592. ib. .'lÜ.'». 3».
Ezo inliTtor .")1.S, i.
\/.H piscator -j- (079. 35). |
A o vir 30. üo. i
A .1 (k" Casale 4i)6. ^rij tiliiis: Opertus.
S^-o ili- l'ezana 4ii0. w. 4ii7. i5.
Azi> de Sala 400. m; rnitcr(V): Benzo
■\r Sitla.
B.
I 1 1 n"nl)(,TC . Üabmboijf . Hahciipcrc.
üaliiiiluTc. Baliinperc. Bahunlierch.
Hal)L'liciv . BaiieiibtTC . iiiivfiiberc.
liavciiber;.;. Bavuiibercli. Pauenberc
hir.). Baiii'iiborg. Bal)iiib(Tch (c. 12),
lialifinberch (c. 13). Boiiiberf; i'\ 1."))
1. casti-.. Babeiibergeiisis civ.. limn-
lm-(j, ÜA.-Hst. (lex bi: HK. Ober-
franken, 5. 10. 7. 15. S. 15. ()2. So.
6.".. 1. (i7. h. 68. 5. 161. 10. 102. lo.
103. 15. 164. 10. 165. I. 170, 36.
172. so. 30. 173. sä. 30. 174. 25. 35.
17.'l. ib. 35. 170. ib. 30. 177. 25. 35.
178.30. 180.5. 181.2.5. Itt2,20. IS.!. 35.
184. 10 18r>. 1. 186. 10. 15. 187. lo. 20.
188. \b. ib. 189. 20. 30. 190. 15. ib.
191. 20. 30. 192. 20. 193. 20. 194. is.
l!».'). 15. 190. 20. 197. 20. 30. 198. 30.
199.1.30. 200.1. 201.5. 202.1.1.206.15.
■_'o.s. 20. 30. 212. 15. 213. b. 214. 1. 35.
"_' 1 .">. 25. 30. 231. 20. 2-i4. 15.25. 23.">. 15.25.
2.36.15.25. 2.'>7.2o. 2.!9. 10.25. 244. 30. 10.
2."i.'>. 35. 2.">6. 2». 25. 257. 15. 262. 10.
20.5. 30. 270. 15. 271. 10. 276. 25. an.
277.20.25. 278. 10. 25. 280.40. 281. 35.
282. 10. 2.<!. 30. 320. 15. 20. 322. 10. 1
33.K5. 396.1.5. 39s. 1. 423.30. 440.25. 1
441. .10. 443.5. 447.1. 448.10. 460.25.
407. i.i. 488.10. 489.15. 501. 1. 35.
'■-13.20. 530.35.537.36.539.10. .541. 20.
.42.30. 579.15. .">80. 5. 646,5. 647, 15.
i;48. 5. 650. 5. 15. (6.56. 1. 661. 10. 602. 20).
Habenbergensis. Bahenpergonsis. Ba-
benberchensis. Babembeigensis.Babin-
bcrgeiisis . Bauenbergeusis . Habe—
■_'ensis. Papeiibergensis. Papember-
^onsis . Pa])ubergien8is . Paiicnber-
•jensis (or.(. Baveubergensis (sp. 12).
l'apendegressis (c. 12). Bambcigcmis
(ed.) eccl.. coenob.. episcopatus. scdes
S.S. Mariae. Icsu Christi. Pctri.
Pauli. Kiliani, Georii et omiiium
S.S. 160.3.i. 161.35.170.:». 171.10.
172.25. 173.25. 174.30. 175.30. 170.25.
177.25. 178.30. I8O.6. ISI.30. 182.25.
I.S4. 1. 18.5.5. 186.10. 187.15. 188.20.
189.20. 190.20. 191.2.5. 192,20.30.
ivÄi«ernrknndcn III.
193. 20. 30. IUI.20. 2.>. 195. 2i>. 1110.20.
197. 2.V IDH.xv 199,3;.. 201.. V 200. 16.
201). 11). 212. 10. 213. 5. 214. 1. 3.'..
215. 25. 229. 35. 23o. 231. 20. 234. 2".
2.15. 20. 230. 20. 237. ib. 239, 1:.. 244. 35,
245.;,. 2.5,5.1;.. 270. 1.-,. 271. 10. 2.s3. la.
317,25.30. 335,5.10. 398. 2Ä. 410. 16. 20.
4 1,5, 3,5. 420,30. 423.20. 148. 30. 4.'.0. 1.
460.25. 408. 1;,. 20. 470. 4'<7.a. 488. 10.
489. 15. 51.5.30. .523.28. 'hJ2. 1. ■►4.5,26.
.547. 15. .553. 25. ,50o. 35, 10, ,502. 26, i
.575, 20. ,570, 20. 26. .579. 1.5. .5S(t. ;,. ,-,81 . ;..
.597. :io. OIKl. 3.".. 007.10. 0.33.1.040,2;..
047,3.-.. (0.50.5. 001. 1;.. 674. 20;;
episc. Ebet'liardiis 172. 35. 174. i.
17,5. 1. 176. 1. 177. 1. 178. 1. 179. 5.
184.15, 18,5,15. 1,80,2... 1.S7.30. ISH,3M.
189.35. 190.30. 191.35. 192. 3r.. 193.30.
194.30. 19.5.2.5. 190.3.1. 197.35. 199.5.
200. .5. 201. 20. 21.5. lo, 2.30, I, 30.
231. 30. 2.34. 30. 2.!5. 30. 230. 30. 2.37. 35.
239. In. 15. 245. 5. 255. \b. 2.56. 30.
2.57.20. 271.25. 276.3.5. 277. 30. 278.25.
2.s.t. 15. 317. 2,5. 320. 20. 335. 10. 15.
390. 10. 410, 20. 415. 3.5. 423. 20. 30.
42(>. 5. 10. 441. 15. 442. 30. 445, lu.
(445. 20). 446. 25. 448. 30. 4.52. 30.
462. I. • 4(i0. 25. 35. 407, 25. 408, \b. \
475. 10. 470. 20. 35. 490. 15. 515. 35. ;
516.1. 517.1. .520.35. 52.3.35. 536.15.:
.545. 2.-.. 547. 15. .5.59. 10. .560. 35. .562. 25.
.579.25. 580.16. 581,. 5. 597. 30. 600, ,i.i.
604. 15. 607. in. 633. 1. 20. 646. 25.
(001. 25. 674. 20. 686. 10. 088. 1.5) (s.
Eberliardiis cancellarius. archioapel-
lanus) ; prepositiis Poppo 398. 25. 30.
Piligriniis s. Piligrimus cancellarius;
advocatus Tietno 426. 15. Babcn-
bergcnscs Iratres I.SQ. 20. bsl. ki.
183.1. 4.S7. in. 488.1.5.489.15; militcs
et servientes 426. i.i. .S. Stejihani
eccl. 244. in. 245. .5. Mona ange-
lorum. eccl. Babenbergensis. mnnast.
in Babeiibergonsi monte. S.S. Micba-
elis. Benedicti. Petri {Kloxter Mkhels-
berg) 459. in. 468, 2n. ,501. 1. 35. ;
(502. 5). .529. 2n. (670. 26. 674, 25.
675. 35. 676, i> ; abbas Rado .529. 30.
(674, 25).
Babo .V. Bauo.
Bacfaiu (or.) 1.. lia'cli Od. Vreienbach,
.'Hchicei- Kt. Schwiz, 482, 30.
Bacili (c. 17) 381, 10. I
Badabioiics (c. 17) c. 390. 5. I
Badaleuon (sp. 12). liudelebfu, pr.
RH. .Maf/debiirff Kr. XcKhablriixIcbeii,
(306. 35)'.
Badaleuon (sp. 12), icünt ö. c. Biule-
kben, (306, 35>. j
Badascort (or.). Baroui-t, el. B. Loth-
rini/en Kr. Cluilfaii - Salins, 483. an.
' Badelesbach (c. 16 1 v.. Bohhbach,
Baden Kr. Offetibury, 86. 15. 20.
I Badengouue (sp. 12) . Badeingowe
(i\ 14). Bathinicgowo (c. 15i. fiau
I in Franken zir. Main u. Tauber (»rf. ,
M. Würzburg) , 408 , 30. 476 . 35.
(074. .10) ; com.: Gerundiis. Gvro-
l)eriu9.
I Baderinus (c. 17) rivus 603. 5.
Badrcldiiii (IHM. lliKlffbl, lliirfi. dir ,11,
der ."^tellr ilrr hl. tluinr /i'iVm',/«//ii,i/
büi h'iinii/Mhißf im /ir, tili, llildr.ili, iiu
Kr. Ilfeid lag, 241. I.
Badl'riilii (or.) v., Bejferrn, hl. l'rnr.
Anlirrr/trn Ar. (u. !>. r.y Mecheln,
221. 30.
Bodilicks ^c. 16) c. Htlecke, in: HB.
M. Kr. Arnnberij, 242, an,
Budio H. Baio.
Bagiiiii (or.). Itagni S. Filip/Mj (id.
Abbadia S. Salralore, it. I'ror. ,S'i>«o
/'. Mimteimleiano, c. de 84. 30.
Bagiiiolo (c. II) e.. Bagnolo ,V, IV/o,
it. I'ror. u. I>. .\fanlua, 5«7. 15. —
Vgl. Baiii'.lo.
Bagnolo (or.). Bagnolo (Id. Cortona,
it. I'ror. u. 1>. Arezzo, ,590, 20.
Bagnolo (or.) c. et castcl.. Bagnolo
fid. Anghiari, it. I'ror. u. I). .Irezzo,
.598. 2n.
Bailodiiim (e. 18) pr.. Banlieiur, frz.
I>1>. Meurthe-et-Montlle Ar. Brieg,
435. 1. (678. io>.
Baina (c. 12). Benna. it. I'roc. Xorara
I>. Biella, s. Olricus de Baina.
Baio (sp. 11), Badio (c. 17) .364. 10. i&.
Baioaria (sp. 11), Bauuaria (or.),
Bauvariä (sp. 12), Bagern, 2'A. 25.
,577, :jo. (604, 2.5). Baioariorum,
Baunariorum. Boariorum (or.), Bau-
barioruin (sp. 1:!). Baioarica (or.)
prcnintia 30.20. 095. 1 ; gens 695.25;
dux 500, :i5. ,577, 30, 625, 1. (6.S2. 16).
695. 1. 690. 25. (x. Heinricus I. f ,
HeinricHs II. f. Heinricus V.. Welfo).
Bauuaricae (or.) leges .'.81. 1.
Baiouuaria (ed.) .373. 20.
Balbensis comitatus ». Balua.
ßalbiano (c. 10). i" Balbiano Gd. Col-
tiirano, it. Fror. u. D. Mailand,
castr. de 403. 20.
Balbola (or.) [postea Famaraj, mons de
343. 3S. 615. 26.
Baldericus s. Baldricus.
Baldlicringa (or.). Palfheringa (conc.)
V.. I'oldering, hr, Uli. Xiederbai/ern
BA. Landau, 114.25. 115. 20.
Baldinga (or.)l.. liuhlingen, Baden Kr.
Freiburg, 98. 5. 482. 30.
Baldolfus (or.) arcbiepisc. k. Taren-
tasiensis arcbiepisc.
BaldiilK (ed.) abbatis res s. Graniano.
Paldultiis s. Pandulfos.
Baldoluc'sheiiii. PaMolt'esheim lor.) 1..
Baldei-uhciin, br. HB. Unterfranken
BA. (kli.'<enfu)i, 230. 25. 30. 241, 1.
Baldricus (or.) episc. .«. Leodium.
Baldricus, Baldericus (or.) comes (in
pago Tbrentc). maritus et advocatus
Adalae (matris Megiuuuerci episc.
Paterbruiinensis) l;i8. 15. 310. in.
436. in.
Paldricus (or.) comes (? in pago Triebire)
560. 3,5.
Baldricus (or.) comes (wohl r. Mecheln)
221. 25. 35.
96
I
re-j
NiuiuMi - RctfistiT : Biili'ri'iuin — Bololro.
Balereium (O. Uli territurium. r. BtUeraii.
frz. D}>. Meii^ Ar. Veitlun, 4S3. 36.
Balerici lor.) ö,'>8. lo.
BalgtfKtedi (or.). Bali/sliliil, pr. KU.
Sifrsrbiirn Kr. (^uerfiirl, 3"_'l. ».
Balleunn (or.) 1.. litiii, irM im pr.
WH. Mimleii, JÖJ. 5. 439. i&.
Ballonis lo. 101 c, . Balei/foiirl Gd.
Vfrtliin (Ar.-H«t. im fr:. l>p Mfion),
iS>. ii>. 433. IS.
Bahienm ropis ic. 14^. Haijnurtn, it.
fror. Kom P. Vilrrbo, .">4."i. i«.
Baltia (C. rjl. Castriimha 0<1. Aiirfma,
it. Pror. Aiiiii/a /). Solmniia, .■>4(i. i.
Valuensis (or.). ßalbensis (c. 11)
i-oiuitatii!< 344. is. 3.M. :i5. .V2i). rfft.
616. 111 ; ^(lalul•n^e (c. !•_')• BaUieuse
(c. 14 1 territorium 34lt. 3.">. '>i'>. ;>.
Balzola /•onc.) . Pul^olu , il. Fror.
Alf-nfanilria U. Oifolt Mmiferrotu, g.
Uuiilo ile Kiilzola.
BaniluTgeiisis tccl. »■. Babeiiliere.
Bauiolo (or.l. Baijnoto, it. Pror. Horiijo
Tl. linitia, 33(1. i». — i'</l. Bagniolo.
Bautena lor.». Ban:rna Od. Bibbiena,
it. Pror. II. D. Are::o, v. de öj8. i5.
Bantra. Bandra. U antra lor.).
Uiiautra c. 12).
Bantra. Bandra oastel.. Rmrii il'Eramlro,
it. Pror. u. Lt. Cinrrto, ölU. s. tiiil. i.
Bantra. Uantra. IUe Vandru, I. Xbfl. ile*
OuriglidHO, It. Pror. ii. D. Ciinerta,
m. ir. r. Jiocca d'Erandro, 'itö. »o.
615. 10.
Uuantra fl.. I>ie Voiulra, I. Xbfl. dv.t
VoUurno, it. J'roc. Campobanso D.
Inernia, bei Furll dtV Sannio, SU), ib.
Banzc (c. l"2i. Band Gd. Genzano, it.
Prot. u. D. Potenza , S. Maria in
;j44. DO.
Banrgovue (sp. VI)- Banzgowe (<•. l."il.
/»<•;• Banziniii. i'»i Banz (hr. ÜB.
(Iberfranktit HA. Sttiffelxteiit), 468. 25.
<674. so); com.: Gebehardus.
Bar (tr. 15) v.. Bar, frz. Dp. Ardennes
Ar. Vouziera, 638. 5.
Barbarano (v. 12). cuUa S. Petri in
:iU. 15.
Barbarensi lor.l «. Campo Barbarensi;
r;il. Barbaritane terrae.
Barbariano ic. 17) casu-1.. Barbarann,
Ii.-IIyt. der il. Pror. Vicenza, 'Jd."«. i.
ßarbarisi'uni '>•. 17'. Barbnreueo, it.
Pror. Ciineo D. Alba. .i'^l. i-i.
Barbaritane (or.) tt-rrae. larjni um
Owttlnuoro gulla Cliianna (id. Arezzo
(it. Pror.- Hut.), rijl. PoKqxti CO.
Aretin. 104 Anm. 2, »JtMf. 35; rgl.
Campo Barbarensi. Barbaritani (or.)
6<MJ. J5.
Barltennum (or.), Berbentio di ValtiHina,
il. Proe. u. Ü. Sondrio, 32ö, 15.
Barbola (c. 12) mon> 34<i. 16.
Barca (or.) 600. 10.
Bun'ario (Or.> moiile. Momlniriaro, it.
J'roc. Ciineo D. Mondori, 379. m.
Bardagn »-. Hnrdego.
Bardanga (Or.l pagiis. Der Bardeitga»
im pr. ItB. Lilnrbiirg, llll.s«. 132,»(>.
Bai-deniiuic- ^or. 1. Bardewir (c. lö).
Bardoirirk; pr. HB. 11. LKr. Lilnr-
bury, 11(1. si). 46."). 1.
Bnrdo arc-hicanoi-llariiis (iS4. 15).
üardo (or., couies .ill.i"; rtliiis: Gode-
fridii9 miles.
Bnrdonis moiis. /'(•;• /.« (V.«u - Pusk in
den lii/iiri.ichrii .I/idiii/iicfi, zir. J'oii-
tremofi (D.-llst. der it. Pror. Masim
t Carraru) 11. Brrceto (it. I'ror. Parma
D. Bori/olaroi, .">4.">. ii>.
Bardulini (o. 13 1. Btirdoliiio, D.-lht.
der il. Pror. Verona , f. omn eapel.
S. Zunoiiis in 38!?. 10.
Baregium (c. 12) 1.. Barrca, it. Pror.
A(jiiila D. >'nlmona , 344. 1; monast.
S. Mioliahelis 344. i. lo.
Bariano (c. 13). Bariann, il. I'ror.
Bergamo D. Treriglin, 60.'». :«>.
Baricule (or.) de Soci lutG. a.
Barigi (or.). Börrg, pr. KB. Ihnnorrr
Kr. Hameln, llli. 2«. 46."i. 1.
Bari</m (or.) abbatia, Bergen, br. HB.
Schwaben BA. Seiibarg a. d. Donau,
Barigen^iensi8. Bargensis (<>r.) ecol.
f.8. 5. 15. 194. Ä
Barnei (sp. 12 1. Benneg , frz. Dp.
Meurthe -et- Mosel le Ar. Sanci/, 71. 25.
Barrensis ic. 16) cumitatus. Le Barrois
in Lothringen, bei Bar -Ic- Dur (Iht.
des frz. Dp. MeuseJ, 433. 5. 434. 10.
S. Barthdlomei (c. 12) cella j9.">. 5.
S. ßarlhnloiiici (c. 12) eccL. mona.-t. s.
Cassamaioiv Ap/ C'asa/ dillina. Curtis.
S. lohannis i-istd.. Pacciaiii c. l'aliano.
Prulense monast.. .San|L.'uinaria.
Baruiicio (or.) canonicus ». Unitera-
nensis eccl.
Barzanorum (c. 14) Uilla c, Barzano,
it. Pror. Conio D, Leeco, 427. 5. in.
Basfiii (c. 11) V.. BaiKi/ Gd. Baisg-
Thy, bl. Pror. Brabant Ar. yirellea,
508.35.
Basilea (or.) . Basilca (c. 16) civ..
Basel, schu: Kt.- H'sl., IDl. 1. 144.25.
145.211. (534. 1". Basiliciisis. Basilensis
(«r.; eccl. S. Mariae Kio. 35. 144. 10.
145.5. 223.5; cpiso. Adalburo ü.'^. .15.
1(10. ;)5. 145. I. 111. 171. 1. 172. 1.
223.5.15. 547.211; prebeudarius at<nic
prepO!<itii8 (Jtiin 144. 15. 20.
I Basilica noua (or.) plebs s. Pancianiiro.
I Basilicae Duae 1. Duas Ba.silicas.
Bai«ilij.'iitia. Bn^iliucia (or.). Bunaluzzo
it. I'ror. Alcssandria D. Xori Ligure,
336. 25. (i9U. 25.
Baainosheim lor.). Bensheim, Kr. - Iht.
der ha. Pror. Stark-cnhurg, 1. 25.
BasoluB (c. 16) *. Domiiii8 Basolus.
Baw-aiii casa (or.). l'asa Basriana Gd.
Bugni di Lurcii, it. I'ror. u. ]). Lurrri,
539, 85.
Batliinicgowe .-•. Badengouue.
Batuellon. Bothfeld, pr. ÜB. ii. A'»-.
Merseburg, 288. 25.
Banbarioriim dux s. Baioaria.
j Bauga Liudpraiuli (sp. 12) aqueductus
1 (289. 35).
Baiiena (m-.V Bavena (od.). Bareno, ü,
Pror. Xorara D. Pallunza, ,370, 1.
376. I.'..
Baucuborc . Bauenberg , Bavcnbcrch.
BavcnbiTffensis eccl. ». dgl. s.
Babeuberc.
.S. Bauo (iir.) .<. Gaiidense moiiasl.
Beuo (c. 11) iudex sacri palacii ,')8i. la.
Papo (or.) comes (in pag. Chiiiien-
I gouue) 563. S5.
I Babu (c. 16) nobilis vir 693, 211. S5. 30.
I Bebo (or.) 321. 5; tilius: Walcch.
' Babo (c, 16) 693, 35.
Bauuaria. ßauvaria. [{auuariorum (lux,
I Baiiuaricae loges s. Baioaria.
Bawincae (sp. 12) , Beugnies Gd.
1 Ilarmignies, hl. I'ror. Ilennigau Ar.
I Mons, '(492. an).
Bebo s. Bauo.
ße Colin US, liccilinus, Bezili-
nus (or), Bi'zelinus, Beczoli-
nus (c. 12), Bethelinus (c. 13).
Becilinus clericus 98. 35.
Be<'ilinu3 comcs (in pag. Tridiire et
Mcineuold) 5. 1. 127. 30. I3(.). 211. 21ii.2n.
213, 111. — Wohl nicht, uie Stark- Die
Kosenamen der Germanen ( MVcji IsGtj)
'.)■] ;m glauben scheint, mit dem Ber-
toldus comcs in pag. Trichire et
Mcineucld identisch sondern eher dessen
Vater {oder sonst i>/er Vorgi/ngerJ.
ßeceliniis comcs 49(1. 15.
Bezilinus comes 54,'^. 1.
Bezelinus Cornea 591.3». 593, 15. .594, 20>
595. 45 ; ob mit dem Bcnzolinos
592. 30 identisch? — Xach lleyck
Gesch. der Iler'.oge r. ^Öhringen sind
die drei let'.l genannten Grafen u. viel'
leicht auch der folgende /''die mit detn^
Bertoldiis comes in pag. Brisiligouui
et Mortinouua iilentisch.
Bezelinus vir nobilis (46. 10).
ßeziliui beuelicium, uxor 695, 10.
Bodebur (c. 1,5) 40. w.
Bedingarolit s. Rediugaroht.
Bedolcdo (c. 17), iriist, it. I'ror. u. l).
Turin, 380, 25.
Bodolium (c. 12). BInglio, 11. I'ror.
Sorara D. Biella, 159, 1.
Belba (or.) 376, 30.
Belcsem (or.). Belshcim (sp. 12) paf,'"«,
Gau in der Altmark, um SlendaJ,
1;H7. 1". (306. .15; ; 'com.: Werinzo;
prcfectura Uernhardi inarcliJHi.
Beletro (c. 12) fl.. Die Vellelru, r. .MA
de« Cerraro, il. I'ror. Foggia I).
Borinn, 596, 30.
Xaiiifii - Kfphtor: llilt'inl' — lii'riii;jri>riii<.
7R3
Belliiff. iWlfuff (c. 18). Silva iid (4Ü."».r,:.
Kfli^^imns s. Piligriiniis nrcliii-piM'.
(Jolonieiifiis.
licliiii (u. 10) culliirn, flilli/ - noim - lex-
Ci'iles, frz. Dp. Meust Ar. Commerci),
Ki'lln (c. 17) fontnna 334. \h.
llrlla.simii (c. 14). lielliiißli), il fror. it.
1). Como, 139. 211.
lI'HHaiitis (sp. 14) i|iicrciis. Iieiiii l'iissn
(illii (fiierce :ir. tleii L(ii/hi ili Montr-
pitlciuno II. ili (Viiiisi, auf iler (!re>i:e
ilir it. I'rnf. .Sienii ( l>. .^Iimlrjnileiiinn)
II. rerii(/ifi < h. J'eriif/iiit, {TIT. 2").
Ü.lliiikon Ic 14). Jielliiii/eu , Jiaden
Kr. I.i'irrtich, 144. lo.
Il.lliine (o. l:ii. Dellini, it. I'ror. Verona
/>. Caprino lV;-OMcw, SS.*!. lO.
lli'Huncnsis (o. 11), r. Uelliiiinfit. l'ror.-
Ilsl.), opisc, Lotluuuifus ö84. in.
.■>,s(i, ä.
' Belslicim pagiis «. Beii'sem.
Tielueuo (or.) v.. Holheiio, Tirol Ulf.
Tioiie, 391). .i.
1 iJelzoniort (sj). V2). I'elloinoiirt, el. B.
Li>tlirini/en Kr. Cluitean - Siilinn,
\ 71. l'O. 30.
RcnalVo (r. 12). Veiiafro, it. I'ror.
l'nnijmbasnu I). heniia , S. Bene-
(liitiis in .'!44. so. BeiiiilVana iiions
Orolil iler Monte Ceriuo) 340. sn;
Beiiafraiius (or.) , Beunfranu (c. 12)
laciis 343. S5. 61.">. \b.
Bencilinus (or.) cpisr. 92. 2.'>.
Benzolinus (c. 12) ri92. 3o {vgl. Bc/.e-
linus conies bei IkM-clinus).
Beiieilesthiirp «. Bennedesthorp.
S. Bencdicti cella. S. Benedelto Gtl.
I'excina, it. I'ror. Aqiiila I). ArKzano,
344. in.
■< Benedicti c. 88. i.
^S. Benedict! (or.) et Anastasii et-i'l.
.".39. 25.
Ü. Benedicti (or.) capella. cella. eccl..
inona.st.. iiions. seiiodochium .t.Astulu.
Ualicnberc. Benafro. Bifurco. Brixia.
Capua. Cassini Mons. (iaieta. Larino.
Leoiies. Monte longo. INIuscuue. Noue,
Palumbo. Pantaiio. Pectenari. Pra-
talia. Ripa mala. Saleruum. Septimo,
Scssa. TcUa. Tiano, Venetia.
.S. Benedicti (or.) abliatis retrula. norma,
decretuin 21. ss. 22. 35. 28. 30. 32. 20.
()4. 2n. Tl. 10. 91). 25. !)8. 1. 1(10. a.
10:.. I. 5. 121. ;io. 122. I. 143. 25.
149. 25. 1.'.8. 5. 24t). 20. 2tiT. 2T.">. 35.
282. 30. 30ß. 5. 334. 5. 3.")3. 30. 409. in.
432. :i.'i. (4.'p.'i. 35.) 4."it). 211. 4ti3. 25.
4Ü.'). 10. 15. 4T4. in. 47."). 2n. 4*>0. 1. 35.
■IS4. 35. .'.iHi. 35. 521. 25. .">22. 25.
.")26. 25. r>2T. 25. r>28. 30. .'.29. 2n.
ö;i4. 20. .j35. 2n. 548.35. 549.5. iViO. 30.
.').').3. I. .^55. 35. 5t)t). 5. .">t)4. 1. .">65. 5.
öOfi. 5. .'jGS. 3;). ."1.88. an. ,")89. 1. til.'i. 1.
(i2T. 10. 628. 15. 1544. 25. (ß59. 5.
1)1)4. 15. tiT3. 1.5). 093. 25. 712. 30.
I
BenedictiiH lor.) ]>Rpa (VIII.: l'^iJ,!».
487.3.-.. 488,10. ,".20.1. .'ktli, i... ."i3s.3.,.
.■>44, 30. .")4.'), 3n. ,'i4fl, 1. ."i4!», 20. 5tl2. 2.^.
(130, 10. 1139, I". 1143, 30. Ilati, .1.-..
i li>"7, l.'i. 211 .
Bcnedictiis (or.) episc. n. riiltcraiioiiM
eccl.
Benedictus (or.) ablias«. Porcicd.Scxtn.
Bcnedicttis (or.) prcsbiter .[."jO, 26.
Benedictus (or.) cantor «. Pisana ocd.
Benedictus, ßcnodictn (c. 12) tilius
liiilioni 591, 30. .'.»l, 20. .■i9."), IS.
Beiieueiitiim (<>r. 1. Bencventuiii i,c. 12').
Beneueiitana civ., Umereiit, it. I'ror. -
Jlxl., 341,20. 344,30. .'.9(1,20. .".97, 3.^.
.■)99, ... (i(Ml. (()87, 3Sa S. Sophiv cecl.,
tnonast. 344, .10. .")90, i.%. ")lt7,2o. f(iH),25;
abbas (irc^'orius ."i9(), 20. .■|Ü7 ,2.'i.
(jiio, 2.-.. S. McidcstUB 314. :>•: S. Pctri
cella 311, i.'i. Bcncueiitaiius (or. Ipriii-
ceps Paiidulfiis 343. i.i. (il.'.,.'.; ducains
.".4."), i.>. Bencucntaiium. Beneventaniiin
(c. 12i lerritorium 340, 1. 594, i:.. 2.V
595,10; Patrimonium .'i45, 15.
Benezeto (c. 17), lienrceto fitl. S. Doiiuto
d'En:a, it. I'ror. 11. D. l'aniia, 3ti.'>, ».
S. Benigni (or.) monast. «. Fructuaria.
Beiina (or.) 470, 1.
Beunaf^gero (or.) marcha (iler yiniir
riet leicht in llenmlorf, pr. Uli. Merue-
biiry Kr. yaiimbiiri/J 131, 15.
Bennedesthorp (or.), Benedosthiiri»
(c. 15), Itendestorf, pr. Uli. Liiiic-
biirfi LKr. Harbiirr/, 110, 20. 4(i.">, 5.
Beiinethe (sp. 12), iriinl bei ihlaiixen,
pr. Uli. Hildenheiiii Kr. Einl>eck,
(307, 5>.
Benno [= Berengarius] episc. «. Pata-
iiiensis eccl.
Benno (or.) [= Beruharius] episc. a.
Ferdiun.
Benno comes (in pag. Morougano)
313, 2.5. 437, 15,
Benno serviens Bambergensis 426, i5.
Penno (or.) 69T, in.
Benno de Liurano , tilius Aldouis
405, 25. 407, 1.5,
Benzo (c. 12) sen'us et filii sui 145, 30.
Benzo (conc.) de Sala 406, 25 ; frator(?):
Azo de Sala.
Benzolinus s. hei Benciliniis.
Berahtiildus, Borangerus, Beranhart n.
\ Bertdidu.s, Berenga^iu^. Bernhardus.
Berarda (s|). 14) porta d, Cnrtine.
Berardi) (or.) canonicii.i «. Uulteranensis
j eccl.
' Berardus 407, 5. 20. 25 : lilü: .\Moiind(i,
Berizo.
Berardus 4;53, 35.
j Berardus (or.) 590, 25.
Berardus de Monte 4()fi, 5. 20.
Berccto (c. 14), Berceto, it. Fror.
I'arina I>. Bort/otaro, 545. 10.
Ben'halostron (c 15). lierghulterii lld.
Haltern (Dorf), pr. ÜB. .Miin.iter Kr.
Koesftld, 4T0. 20.
Bi-n-lidoldux, Bcrclitoldu'i ». Bertoldio.
Bcrenloii-Ii (i-. 15), Bilrenbncli i!d.
Briirliiirilrr-Iii'lrenluirli, br. HB. I'fal:
I: [ /'.,„ 1
It I r.- il ({ ;i 1- 1 u - . Jjcrcugciu-, He-
ran g c r 11 «, B e r i n ;f o r u 1 , P e r a n-
guri 11», Peringe ru» er,). B eren-
ger (c. 14).
Bcrcngariu» [=• Benno] epiKc. ». Pata-
nieii'-is eccl,
Beri'Ugiiriii", e\i\*v. t *. Viriliincn-is i |.
Berengariii* alibas *. Elwangen.
Bcreiigariui prcsbiter, filiiiM .Sigcfredi
cMiiiitis 3To,.i,v4o. 371. .376.20. 427..',.
447. .10; l'rater: Hiign conie.«.
Beringerun presbitcr *. Uuirzil.urg.
Berengarius I, ini|ierat<ir, rex Itniiae ^
372. 3S. 51.3,1.%. .■»87,.'.. 701.5. 719,15.
Berengarius II, rex Itniiae f .iSl, 1.
587, a; liliii.s: Adall.ertus rex; nepos:
Otto i|ui et Viiillielnius comes.
Beretigerus ciuncs (in pag. Nordgruiue
et KelesgiMnie)172.3o. 180. lo. 181.85.
189. 25. 194, 25.
Berenger ci.mes 426, 15.
Perangarius artifex 268. I5.
Berenger 54tf, 1.
j Berenhardus. Berenliariui,. Berenuunrdiis
I *. Bern -.
: Bereschiez (sp. 12) c.. irÜKt bei Allen-
dorf ror dem Bflrenurhieivien , pr.
HB. Canitel Kr. Kirrliliiiin. 125. i".
' (675, 40).
ßereuelte. ßcreuilte (or.), Beieuilti
I (sp. 12). Barfelde, pr. ÜB. HiUhx-
' heim Kr. tironiiii, (306, 20. 307, 5).
j 611. in. 16.
' ßerga mr.) I.. Ober- Bergen , Buden
I Kr. Freihiirg, 482. 30,
I Berga (or.) I.. >|iii a i|Mi)iiisdaiii abliatia
I nunciipatiir, liogenlierg, br. Uli. Xieiler-
j Ixii/ern BA. Bogen, 523. 30.
; Bergallia (ed.) vallis. />«.« Beryell
(oljcre.i Mnira - Th(il\ schir. Kt. Uraii-
biinilrn ( li. Maloja) 11. it. I'ror. n. I).
Sondrio, 141. 1: Bergalliensis (sp. 12)
ciiiuitatiis (688, 35).
Berganiasco (c. 17), Bergamasco, il.
I'ror. Alessandria [). Acqiii, 381. 20.
Bergashaiiid (or.) I., Bergeshörede Od.
Uiejienheck- , pr. Uli. Münster Kr.
I Tech-Ienbiirg , 10. 3« {rgl. 722. 10).
! 626. 10.
' Berge (or.) I.. f Berg Od. Gaindorf,
br. ÜB. Xietlerbai/ern HA. Vil.ibi-
biirg, 33. 1.
Bergomenses fines ». Pergaiiium.
Bergiisio (nr.) v., Bregiizzo, Tirol Uli.
Tione, 390. 5.
Berhcloiiibingon (or.) v., l'erbing (id.
Jlornnch, br. HB. Xiederbiii/ern BA.
Landau, 269. 20.
i Beringcnis ». Berengarius.
96'
764
Naim-ii - Uegistor : Borinjroti'simsi'n — Bibi'ron.
Beriugoteshusen isj». l'i). Dth>en*en,
yi: KB. HMeditim Kr. yurtheim
v'W«, 30).
Berinhunlus «. BtTnliiirdiis.
B<?rinhus..u U". Ml. H't7«<MN.</ Bern-
hausen im rl. li. Obrreljmsit Kr.
Gthirtilfr, irohl bri Münihhiiu«fn,
101, 4.
Bi-rii» (onno.) filius Beninli 1(17, i. w. S4 ;
fniter: AMniindn.
BerizoQu «. Birizi>nii.
Berlusi-o (c. 14), la<l naht am Tidont
,r. Xbfi. <ies J'o , it. I'rur. u. J>.
/'«icruro, !S8, ».
Bcrleiii (f. 161 <•., Hlnroiirl, fr:. l>f>.
Meu»« Ar. Vfnlun, i'ii|iel. do 433, 15.
Berliin (s|i. 121, lirrrl, ilrauiuichireifi
Kr. Wolffiibaitfl, Q\m. 15).
BeniintH (sy. Vl'\, lirumath , rl. li.
L'itlrreUaJUi LKr. Slrusuhiirg, (i;tl,io.
633, 30.
Bern (sp. rj) alilm-s ». Auge».
BemarJö. Bemnrdii!' ». lloriiliiirdiis.
l?enieni> «. Bernliiirius.
Berneshu.-^on (or. i. Berni-slui-cn (r. 14)
C. Brriuthiiuxtn, pr. Uli. lliUltuheim
Kr. Ihidergtatit, :!l.'i. i. la. 4:{8, i&.
Bcrngerus *. IHcrnlinrius.
BtTiiharilu ^ , Bureiihard US .
Bernherd, Bornardus (-do),
Pcrnliardus (nr.), Bernnhard,
Beranhart (i\ 12), Beriu-
hardus (c. 14).
Bemardi mona.st ». Pnpia.
Bcrnharrhis dux (I. .Saxoniiin), familiaris
Heinriri regis 12. i.i. ."»O, I5. iVi, lo.
57. IS. 110, 25. 247. in.
Bemhardiis dux (II. .Saximuni) Uuestua-
Irinini, <ifiine.s) 290.5. 47.''>, 15. 476.1.
490,15. 518,5. 547,25; cius comi-
tatiis in pajf. Marsticm .'iol, 35; eins
coiiiitatiis in pag. Tilithi (307, 1).
465, 1 ; timf, iirel'ei'tiira in iiag.
Si-otilingon <;U>6, «5).
BembarduK inarchio 2."i5. 15; eins
marca in jiag. SIrozani 274. 2.'>: eins
prefectnra in pajf. (Jsteniuulde et
ßeli-heiin (306, S5>.
Benihardu.sciiines(in pag". Ri(tiKn|416,i.
Bernhaniiis ci.ine.'* (in pag. Wc-tfalim)
61^. .15. (il9, S5.
Bemliardus «unies Parinentii!, 72(t, ss. 30.
721.
Bemhcrd ronu-s dilenlittdt mit dem
in pagr. Ritliga .»"y 206. in.
Bemardn» (•<iin<!- .')M4, in.
Bemhnrdiiit advocatuit ». Fulda, Herol-
feofeld.
Bernardo filiu.t Trexidii 504. in.
Bernnhard »erTnit 322, <5.
Bcrnhariii", Berenharins, ßt-rn-
(fcr'i" ''.r.i, BcrncriiK (<•. 10).
IV r Iienn<>] cpinc. *. Ferdiun.
Bcr .ililias s. Herolfo'rcUi.
Bernhiirius diai-oniis k. Feiiliiin ; iiiater:
Uildesuith.
Bernenis 4.!4. 1.
Berniggisriithe (sp. 12), Barienrixh,
pr. IIB. Uililfuheim Kr. .Murienburii
i. llunn., (.3(1(5, 1;. .
Bernmiardus, Bcreiiiiiiaiiiii> \^>T.u Bern- Bestagii
wardus (<•. 111. Boniuardns (<;. 12)1 1""""'
episo. «. Hlldeneslicni (fiiis eiunitatus ^
In jiag. Astiiala .3(13, a.-,); f «. L'iiirzi-
linrg.
Ben. (<•. 16) 693, 10.
Bersih (c. 16) ai|iia. lUt Birnitf, I. Xh/I.
(Ict lihein, III. Ui BdiM'l, 101, 5.
Bert« ("1".) regiiia, mninx Ardnini regis
7(»2, :ui. 7(t.'i, M. 7lt."i. 25. ;i5. 707, b.
7(>S. !.■■. 71(1. 2». 25. 712, :>. 714, !>.
Herta regiiia ( fi'/l.tililicli , .\ltirkiir<lfin
r. Tiiacitni-^ (i(»7, 1 : tiliiis: Ug" rex.
Berta iixur MaiilVcdi niarohiunis ;J81,30.
Berta roniiix Ugoniü iudicis 607, 10.
Berta iixur Adeniari 382, 5.
Berta iixor Uirarcli. tilia Otl>erti cDinitis
381,20.
Berta filia Hamedei 146, S5.
Bertaldi (ed.) «•(Pinitis res 373, i5.
Bertariiis (e. 16) 433, 30.
Besado (0. 17). Bfsali; it. Prof. .Uni-
lunil D. Abliintrjirti»so, s. Ottlm de
Besadii.
Besinga (c. 12i v., I'iixinij, br. Uli.
Olirrpfah BA. Uixliny, 67, an.
Bcssiai'o (sp. 12) I.. Bexch, pr. Uli,
Trier Kr. .Snarbiirif, (Ü3S, an. 64.3,5).
itr. 14 1, Bestaiiinm (i\ l,"»)
(iler Hafen c. Trecute, it.
I'ror. II. I>. Xorara) 3S.!. 20. 4(11, 16.
Bctenkirielia (i-. 12), Beedenhirehen, ha,
I'ror. Stark-enbiirff Kr. Binslieim,
282, 1.
Betenun (cir.). Betniimi (s|i. 12), lielheln,
pr. Uli. Ililile.-'heim Kr. Gronau,
\306. 211). 611. in.
Bethelinns «. Bcrelinus.
Bett" (0. 16) 693, »5.
Bettolaniiii (sp. 14) v.. Bellolle Cd.
Sinaliinfld, il. I'ror. .Sitna I>. MmUi-
piilciano, ■Jld. 1).
Bettone (sp. 14) piano, Bellona, it.
I'ror. i(. It. I'rriii/ia , monast. S.
Crespoldi in ;718, ;>).
Betunnn x. Betenun.
Boiielande (or. 1, Iii.tel Sord- iiml Sfld-
Beveland (Xiederlamle l'mr. Xtrlund)
41, 10.
Betierl)iki ». Bilierliach.
Bertlieid (or.) aliliatissn «. Mulinbeche. Benerliaeum (tr. l.'i) v., Brevilli/, frz.
Berthonin (f. 14) v., Ilerloi/ne, bl. I'ror. Dp. Ardeniies Ar. Sedan, 627, 2.'..
Luxembnrif Ar. liiiKtniiiie, 117, :in. Beuo ». Bauo.
S. Bertiui (c. 16) aldiatis monast. ». Beurunes (c. 18) v.. liiirriniien, bl.
Sithiu. I'ror. Ilennegaii Ar. Thiiin, 434. 30.
,677. :>).
Bertoldns, Beri.ioiau>, Ber.-h- Bezringon s. Bezzingun.
toldus, Beri'hdoldus, Perh
toldiis, Berali toldus, Perah-
tolt (or.), Perhtult (c. 16).
Bertholdus (c. 19).
I Bertoldi c, Berloneoiirl, fr:. Itj>. Ar-
deiines Ar. IMIiel, 627, 35.
Berahtoldiis epise. s. Tollensis ecol.
Bertdoldns coines (in pag. Brisihgouui)
98, 40.
Bertoidu« oonies (in )iag. [Brisiliirouui
et] Mortinouna), des rori;/rii Ifolin.
445,15. (25). 44«, .'i; rifl. liewlinus
comes. -
Berohtoldus eomes (in pag. Lungoviie)
73. 25.
Bertoldus 'ffihrhiich PerlitoH'us] coines
(in )iag. Trichire, Mcineiield, Mnsi-l-
gowe) 4.')0. :!.■>. 4(52,35. .'(00, 35. 524, S.'>.
576. an ; rijl. Becilinus <'omes.
Perahtolt filiu» Frideriei eomitis 695, S6.
606. 5.
Perhiolt 693. 11.
Bertolfus (c. 12) comes 645. !■>.
I'erhtolfu» (or.) eomes «. Bi-rtoldus com.
Bertoiii« (c. 16) domus n. Bredal.
Bertranntis (c. 13) alilias «. Malmun-
dariiiin.
Bert-vinda (or.l aMmtissa *. Bnnna.
Bcruuardii- ^ B('rnnii:irdn>.
Bezelinns, Beziliniis g. Becelinus.
Bezenhnsa (or.) 1., BelzenhauKen, Bude»
Kr. Freiburg, 482, 30.
Bezo (c. 11) 351, 3n; lilins: Leo.
BczM'ingeu (c. 14), BöUingen, Badtn
Kr. t'reibiiri/, 22.3. 10.
Bezzem (sp. 12). Boilzum , pr. HB.
Haniiorrr Kr. Sprim/e, (306. -ic).
Bezzingnn. Bezcingon (or. ), Bexnungen,
lis. I'ror. Slarheiibiirg Kr. hariiisladtf
1. 2n: coinitatus in .'!18. 25.
Bia (c. 14) aliliatissa ». Xortlmsen.
Biaiigiliudiliiir^r (or.). BiKilenburg Gd.
Lüneburg (UB.-Iht. der pr. I'roe.
Ilannocer), Ipl. 2". 4((5, 1.
Bilieraho (or.). lUr liieber, r. Xbft. dtr
Hanne (1: .ur Fulda) im pr. HB,
Caxxrl Kr. dernfeld u. Fulda, iduran
die Orte iMugen- n. Xieder - Bieber)
291, 30.
Bilierliach (or.), Benerliiki (c. 15),
Beberbeck, pr. ÜB. Caeset Kr. Hof'
geinmar, 532, 3n. 551, 35.
Bilierliahc (or.) 1.. Y Biberbach Od.
Fürth , br. Uli. Xiejicrbageni BA.
Orufenau, 32. 4".
Bilieren (<■. VI), Der Bielier- Bach, r.
Xbb. der llrxse (r. -.ur Iliimch »'»
Snclmrn- Knhurii-dolha Ilgl. <!othn,
III. bei Friidriihxirirlh, 414. m).
Xiiincn -Hi'piKtor: Bbiiiuio — Uonifurii.
7 f. 5
BiMiiii'i (iir.), Hibbiano (Id. l'elaijo, il.
l'roc. II. IJ. Floren:, 282, :5.
Biliiiino (<>r.), liiUiiiino (lil. ('olle ill
Val (l'Klna, it. I'ror. u. h. .Sienti,
K. de Mll, S5.
Kiliilii/. dir.), W'olfnkehlen oiler iiilxl
Ijei Wiilfakehlin, li". fror. Slark-en-
bury Kr, (Irois- (jrrdii, l.s».
Ililiioiie. Hiliiini (nr. i. Itiliboiiii, It. Prov.
l'isti IJ. Vollrrra, 28-.', s5. i'.40. 3i.
Bil>lianii (ur.) 370, i. 370, lo.
Birkillliiii'll Ir. 12) V., Hickeiihiich, hu.
I'ror. Sturkrnbiirii Kr. Hensheiin,
2S1.SS.
Iliki.'[iil(irf |Ä|i. 12i I.. liii-krxiliirf. pr.
Uli. Trier Kr. liilbiirii, .«.l.S,3i«. 04:1, i).
Bii'ii iilliii {iir. I, Viciis AIImi> ((•. 12)
i'iv., l'iriilri, it. l'rov. (Juifert(f l>. Sora,
■">U. äfi. iliSö, Ifi).
Biili'Ds ^<ir. I riviis, f)er Uiilente, t^iiell-
//».«»■ ihn Itonco, it. I'ror. Florenz D.
Hocca S. Caseiano, ."iö6, ib. 3ft.
Byt'iie (s|i. 14) v. , ei-rl. .S. Marjo
(710. üo. 2,-.).
Biergiililiie <•. 18). Hriyotle (Id. S. , loiaud-
le: - Fleiirnx, hl. I'ror. Jleniieyiu Ar,
C'heirlerui, ^4!!"), i<i>.
Bienerii (or.) nc|Uii, />ie lierer, r. Xhb.
der Wort» Is. WrinV "" pr. Uli.
Aachen, m. hei Aachen, 484, 35.
Bicnerta dir.) fl.. Die lii'rntte mier einer
der Sil. ron ihr /lie.isenden (bei und
in der Mi'/he ron .iniiinci/ mündenden)
r. Sbhe. iler Mosel, el. B. Loth-
ringen LKr. .Met:, 4-84, i.
Bifernus (or.) fl , Der liiferno (zum
Adriatisehen .Meer), it. I'ror. Campo-
buKSO, .j92, I. Ö97, I. h. 61 ü, 35. 40.
Bit'iirco (f. 12) all'e, incin;t<f. .S. Bene-
(lic'ti in, S. Ilenidello in Alpe Od.
J'ortico di Romni/na, it. i'ror. bloren:
It. liocca .V, (Ju.'ieiano, Ö88, 25. 311 ;
iililias Roiiiiialdiis iiii>na<'hus et
heremita 5,88, S5. 30. 589, 5.
Bilcriia (tr. 14l, Der Buhlet; r. Xb/I.
de» Kocher im wb. Jagst- Kr., 647 1.
Bilingriez (<ir. 1 1.. lieilngries, BA.-IIst.
im br. KU. OUrpfuh, 189,25.35.
Billiche. Billilie (Vp. 12), \f'asserbilli</
(id. .Mertert, Luxemburg D. Greren-
macher, <e.38, 35. 643, 5>.
Bintriii (sp. 12), Pinga (c. 12) 1.. Uingeti,
Kr. - Ilst. der hs. I'rov. liheinliesseti,
14«, 5. (0:^8, 35. 642, m).
Binningun (c. 16\ Binningen, Schireiz
Kl. Basel -Land, lill, 5.
Bynchiiiflperge (or.), Büchenbery, pr.
KB. Cassel Kr. Fulda, 291, :io."
Bin-hsimin (or.) . Birrhisiniin (c. 14)
iiionast.. lirissum, pr. KU. Hannorer
Kr. Si/kt, 6(1, 1. 10. 411, 15. 31).
lürkineiü^olen (c. 12), Die Birken,
yiederung in .Soc7i.>fpM - Kobury-Gotha
Hyl. (jothn, n.r. Seuhirchen, ;414. m).
Birkuiihiirt (e. 12), liirkert, hs. I'ror.
Slarkenbury Kr. Frbarh. 282. 1.
Birinliciiii (or.) I., ? Ober- u. Unltr-
Uirken (Id. Sl0ijen, linden Kr. Frei-
bury, 482, .H).
Birisliio (r. 12) I.. lieriuiel , pr. Uli.
.Magdeburg LKr. ll'iltmKlaitl, 8(18, jn.
Ilirizoiia, üi-rixona (i\ M) i'»»lr.. Bel-
linzonu, IUI. den sehir. Kl. Temiin,
94, 16. 35. 7l)4.
Bisnngn, Bitangiii (xp. 12), KUin-
liensinyen , el. B. Lothringen Kr.
Chiilrau - Salins, (03H, 311. 043,1).
BlM•ofl'l•^lll•^g(! lor.), liischljery, br. Uli.
Oberfrank-en HA. liamltery //, .117. 311.
Biüt'o|ihc>liii',on (or.; , Bi',c'>i|it.'^hii'-(Mi
(«1«. 12). irilMl bei .Meine, pr. Uli.
Lüneburg Kr. (llfhorn, (300, im/. Ol 1,:>.
Biscopesrolli (sp. 12), Y Uuihe, pr. Uli.
u. LKr. Ilildesheim, (300, 25).
Bisentiiinii (im1.) 373, 5.
Bisentio Cor.), Hisenzo (i-, 14), liisenzo
(ill. Viilenliino, it. I'ror. Uom D.
Viterlm, (das alte Vinentiim) ciistel.
c'Uin ct'fl. S. Mirhaelis 3.'i3, 25; corli-
i'ella de l'i7, id.
Biserno (c. 14), icüM im Val di Cornia,
it. I'ror. I'isa D. Volterra, rocha de,
i|ue Fiüi<'iilo vocitatur, ciiin ecel.
S. Anaeli 3.")3. I5.
Bissione 'or. ), liinsone (Id. .S'. CrLitlna
e liissone, it. l'roc. u. I). I'acia, 3.36, 30.
Bitefusu .1. Uiteciisiis lariis.
Bitilini (r. 16) v., lirthelaincille, frz.
Dp. Meiise Ar. Verdun, 4:i4, I5.
S. Bitiis s. S. Vitiis.
ßiunde (or.) oastr., Bionde fld. lielfiore
di l'orcile, it. I'ror. Verona D. S.
lionifacio, 390, 25.
Biiinna (c 18), Die Biotine, l. Xb/I. der
Aistie im frz. Dp. .Marne Ar. S.
.Mi'tieliould , tn. bei Vienne-hi-Ville,
434, ö.
Bivera (or.) v., Xieder- u. ()l>er-Bieber,
pr. Uli. C'oblenz Kr. Xeuiried, 568.25.
Biuignaiio (or. ). Biriynnno (Id. Arezzo
(it. I'ror.- Ilst. f, <i67, in.
Binine (c. 12), Borino, D. -II.it. der II.
Fror. Foggia, napel. iS. Mari^ in
590. 30.
ßivvcrn (c. 13) I.. erc-l. .S. ^lii-hahelis.
.Michnelbeuern Od. Dorfbeuern, Salz-
burg Bll. Salzburg, <691, 35).
Bi.xentino (c. 12) tl.. Der Vicetidino, il.
Fror. u. D. Salcrno, (zum dolf ron
Salerno) cellii S. Ualeiitiui in 341, 2.5.
Bizelre (or.) I., Bisholder, pr. KB. u.
LKr. Coblenz, 524, 25.
Blabodesheiiii (sp. 12), Blaljodolsheini
(od.) V., PInhsheim, el. B. Unler-
el-ia.is Kr. Frsteln, 445, I5. (30).
446, 5.
Bladino (sp. 11), Pladano, Platano
IC. 14), Biadene Od. Monlebellutui
(D.-Ilst. der it. I'rov. Trerim), 22(1.
<394, .■!5> : capi-1. .S. Petri 220, 10.
Blatisheiiii 'c. 10 1. lilotzheim, el. B.
Oberehuss Kr. Mülhau.ien, lol, 5.
S. ßlaxii (sp. 12) eccl. *. Fascianicastr.,
Montosrioniiisponis castr., Kon^ano.
Bled« (i\ 14). liieila, it. I'ror. Uom Ü.
fiterl«, ."Vit, 35. 54.'», i'i.
Blel|{i-iao («p. 12). Bluuyien, bt. I'ror.
Ilrnneyau Ar. .Motu, (492, 3"/.
Blciiodo (c. 17) .IHl, »0.
Bleii.'<i (<ir.) inoiii. Der Ulemdiery in
Sarhseti - .Meiningen Kr Mrininyrti,
•ml}, p. liemMhausm, 449. 1.
BliüCati (or.) , (Irllo liiiu-ardo (Id.
Cantiglione FIbocchi, it. I'ror. u. U.
Arezzo, rorticflla ile , ■■um im'cI.
.S. Muri.; iVi8, 1;..
Bliindi (or.), f liiimzo (Id. Costigliolt
d'Asti, il. I'ror. Alessiindria h. Asii,
330. 25. 374, 35. 10. .iir,. 15. 090. 36.
Boarioriiiii diix s. Baioaria.
Bolilio, Boho M. E'oppo,
Boliiiiin (c. 14). liohhio, l'.-lhf. drr
it. I'ror. I'arln, .'145, 1.
Bocconi* (<•. 10; iiioDtc, liouyueinonl,
frz. Dp. .Meime Ar. foinmerry, ei-el.
de 4.33, 15.
Bokele ir. 14), irolil bei Seu - Bökel,
pr. Uli. Lüneburg Kr. (llfhorn, 152,35.
Bochliardoii. Poi-lipartun lor.), Uopixird,
pr. ÜB. f'oblenz Kr. .S". floar, 20, 10.
130, in. 50O, 35.
Boc-Iieslierch (or.) I., Voglubury (Id.
Ober - Bergen, Uaden Kr. Freiburg,
482, 30.
Boi'holt (or.), Bouchoiit - lex - Lierre, 1,1.
I'ror. u. Ar. Anlirerpen, 41, 35.
Bodaiihu-^oii lor. I, Bodciiliii.-cn ic. 1,5),
Ikihnsen, pr. IIB. Lüneburg Kr. falzen,
110, 20. 405, I.
Bodcchissiin (sp. 12), Bödexeti, pr. IIB.
Minden Kr. Höxter, (307, 5).
BodemeloÄen.-tamphe (c. 15) 40, 5.
Boderliriinnen, Boderelirvnnen s. Pa-
terebrunna.
Bodo, Böto (or.) poine.s 290, 10.
■}• 566,35; pag. : Avgnnagavvi, Erig-
gavvi, FIcnithigavvi, Frietheiiigawi,
Gandescmigavvi. nririi._';ivvi. V^nzi-
gawi.
Bodr) (or.) advocatiis .s. Uiiishii>iiii.
Boeiiiin (sp. 11), Boomenia (sp. 13),
Böhitieti, 254, 25. (008, i) ; com. :
Thacholf. Boeiiiiense (or.) theloncuni
251, 20.
Boian (or.) v. , Bündorf, pr. ÜB. u.
Kr. .Merseburg, 288, *o.
Boyle (or.), Beia Gd. Ongio, it. Fror.
Genua D. Sarona, 379, 10.
Bolagi (sp. 11) collcs 364,20.
Bolliote.sco (c. 17) fossa 380, 20. «5.
Bolilioris (or.) v. 288, »5.
Boloniensi.s erd. «. Bononia.
Bomberg ». Babenlierc.
Boiialdus (or.) filiiis Dominici 350, 25.
ßonfilius (c. 12) de .Solario 406, 15. —
Vijl .Bonusfilins.
S. Bonilacii, Bonefacii (or.), Bonefatii
(sp. 13) archiepise. et mart. monast.,
servi < Fiilibi.
(66
Ximieii - Ri'jjislor : Bouit'iu-iiis — llrmiisolu.
Buoifacius, Bonifatius (c. 15) B>)bii» ».
Pni"'- '■'■•<-. j
itouiin KouifaciuB. B<inifatius |
^^|.. 1 1 iii;ir. Mi.i Cr. Tiueien) f 283, so. ;
SW. s. u>. j
1! >|.. U). Biinifac-iiign (o. 17). j
164. 5. 14. i
S. l;..!.:iu- (1-. 12' 344. s... I
B'inizii (<>r.) alibas- *. Xuccnti.
B"iii/" lor.) iiresJiiter et fusU<s ». Pisana
Clil.
Bonizu (or.) presliitcr ». Pisana ecci.
Boniiu (iir.) iircsbitcr 590, so ; Bunizunis
tilii öSMK :<>.
B..ul/i' (or.) iudi-.v 690, ss.
H..I1I/.. Kir.) (i07. is; filii: AllicrluN
(t^■nlI"d^l^.
lioi.izM (..r.) 5.'>ä. a».
BtiuiiH!- K-, 14). 117, So.
Boni.niH (c. 14>. ISoimfua, it. I'tor.-
Iht.. :Aih I. Boni.nicnsis, Boloniensis
(.•r.i eii-1. 331. (669, so); L-anonici
Aü)iell<ertii>, Hiig", Petni», Teuzu
.'Ul. b- Bf>ui>nieuse.s fine.« 609. i.
B«uu> (ur.) altlias s. Raucnna.
B<>nu--Iilius led.) iudex i>alaril 369. lio.
a;.». 5. — V;il. B..nfiliu^.
B'ipp" «. PoJlllO.
BorKai- (r. 16) V.. Forbach. Kr.-llsl.
im <•/. B. lAtlhringeii, 434, iv.
B'-niade (cniif.). Uonurie , it. I'ror.
Snrara 1». liiellu, 40,">. jii. 406, lo.
40)S. Ib.
B'.rr.ii (f. 16) it.. liehain. fr:. Dp.
MtuM Ar. Comiiirrc;/, 434, iö.
B<l^^e ^ir.). Uursch, Saclueti - iVeimar
Kr. Einenach, 449. i.
Boraonu (f. 17) )iratuiii 380, so.
B<>wi> (or.), lioKco Mareiiffo, it. I'ror. ii.
lt. AltJuiandria, i-astel. da. :t36, ib.
B<'>o (r. 17). Bimia, it. I'ror. Cuneo
It. Alba, 3H1. so.
R... , |.,r.) epiM-. •{■ «. Merseliiirc.
J( — (or.) alilias ». S. Antiiiitis, S.
Medardi i-i>enol>., Mosniiium.
Bi'>i>iinr<> ('»r.), ." JioimaKco, it. I'roc.
I'aria D. Voghera, 370, i. 376, in.
Botillaria {*\<. 11) iietrn .!64. s».
Böt'i «. B<m1u.
BoiiiiiKach l>>r.) V.. liauiiiburh, j>r. IUI.
Caiitel Kr. IMenbinn. 61. i.i.
Boua (or.) 476, i.
B^l<•l•autell^isfl>r.). Brai-l.untiiü'i!, (c. 18)
|>Hgii-. (■■llllitHtll^. hra/xinl , 41,30.
4;J4. ö. (677, 5).
Bni(eii.»i> (c. 16) cuiitcna, c. llriu),
fr:. Ifp. MennT Ar. Verdun, 413, lo.
Bmniaha. Bn'iiil>»r)i, Braiiliai-h (c. 12)
rivus. hrr llhrrnbarh. I. Sbli. dtM Muil-
iMflu (I. zum .Uainj, Im. I'ror.
StarL-tnburg Kr. Erlxirh u. br. Uli.
iHlrrfrankm IIA. Millmber<i,^\.t:<.
2^2. h. (Am Olirmlttirh iler i/lrirh-
nnmir/e <hi, *. Araiilia<b.>
Braiii|>acb (tr. 14). l>rr JinmilMicIi, »•. 1 Briimieiisis an-tiii^iii«-. .v. Bremmi.
SUj. drr h'olliaih <r. :ur •'"•»iiiV.-;, hiriiuKk' (r. V2), Jtfrniitr Tii-itw, it. I'rur.
»rb. Jii;/sl-Kr. O.l. KIlivuinirH, (iltiran
der iilrirhiuimiiif Hof <i<l. W'ürlh)
64«, 30.
Brancalo (ur. i. liruncoli tlil. l.mvii
(it. I'ror. -tlsl.), ect-l. S. llarii in
539, 3b.
firani-hi.so (or.) 226. i5.
Braudaliilc (s)!. 14 1 «. dilk- Ürandaliilc.
Branlletulrtren^is,Bn^lldenlnn•geIl^iMllr.),
r. liramlmbiirri (SKr. im /»•. Uli. I'ots-
daml, i'cci. S. Pelri. cpiM-. Wig"
(L'uidc.) 104, :i:.. 2")9, a;,. 296, 1. 1..
Brantho (or.), Brantboh (sp. 13) alibas
». Fulda.
Brantlnciac ia\i. 12). I'lniitc dd. Dnur,
bl. l'rot. Ilentieffati Ar. Ü/omä, \192,2&).
Branuirst (indors. s. II) tiiresti> (im
l>r. Uli. Casscl Kr. Fulda) 291. S5.
Braus (c. Ki), lirau.r S. Cohiire. frz.
I>2>. .Marne Ar. !i. .Vi'iiehonld, -V.M.b.
Bredal (i\ 16), ? lirieu, Ar.-Jhl. im
fr:. J>]>. Mciirlhc - et - .Munellc, 129, w ;
Bcrtonis donius 130, i.
Brcdiiibitbo (s]). 12), liremke, pr. HB.
llildexheim LKr. Göttingen, (306, 30).
Bredulo (r. 17), ipü»t M Brco, Brco-
loHf/in II. Brcoliingi , (id. .Mondori
(IK-Ihl. ilrr it. I'ror. Ciinco), 381, 10;
Jtrcdulcnsis (f. 17) uoinitatus (:ir.
Tnnaro u. Stiira) 381 16. so.
Brcdunuiu (c. 17), Bruno, it. I'roc.
.HeK:<andriii l>. Acqui, 381, l'O.
Breidiniie (or.) . Wü.iliinij linilingen
:ir. Botenbtiri/ «. I.i.i/ii'iiliiiu.iiii, pr.
Uli. Cassel Kr. Uotenbiinj, 61, lo.
Brcidingeroinarra (or.). Die Urcitinigcr ,
Marl.; um .Allen- u. Frauen- Brei-
tlingen (Sadmcn - -Meiningeti Kr. .Vei-
ningen) u. Herren- linituiit/en (pr.
KB. Cassel Kr. Schmalkaldeu), 449.1.
Breniezbe isji. 12i. ^ BriesI, pr. Uli.
Magdeburg Kr. Stendal, {30(), m).
Brenuin (or.) 1., iiiouast. , Bremen]
(Freie Stadt, Deutsches Beith) 60. I Broniuni (c. 13), Ä Oerard (früher
411. Breniensis, Breuiouciisi.s (<ir.), Brogne), hl. I'ror. u. Ar. Samnr,
Briinueusis (c. 14) (et Hauiiiiabur- 142, 10.
fcnsis) »edes 60,5. 411,sö; arcliienisc. Urosilo (cour.), Uro:(do, it. I'ror. u.U.
licbizo .59, 30 . Vnvuanus ,313, 25. Turin, ,v. MaiulVi'dus de Broslio.
315, 1. 16. 411, 10. 415, 10. 437, 15. ' jj,.,,^ (,„. v „^i,^^ l'ratau, pr. KB. Mer-
438, IS. 475,10. 518,5; advot-atus '-- -
Vdo313,i!&. 315,5.20. 437,15. 438, iB.
Brendula (<;. 17) castel.. Brendola, U.
I'ror. u. I>. Vicen-M, 205, i.
Brenhorst (i-. 14) l.'>2. 3».
Bresnizi (or.), l'ricMunil:, sdehti. KU.
I^ipzig All. Borna, 288, jä.
Br&'<liiic-liniuiicn (i-. 12i, Ybcim Vor-
irerk Sopliienbrunn, ml. r. Wcchmar,
Saclmen - Kolmrq - (lotlia lli/t. (lollia,
(414, 1").
Brctenaco itr. l.">) 628. 15.
Brouli ((•. 14) 87, 35.
Brii-inbtini isii. 12). Brilzrnheim, Im,
Mailand I). Abhiategra.sso, ,v. Vgo de
Brinalc.
Brinule (or.) 590, 10.
Brisriensis coiiiitalus «. Brixia.
Brisdigouui, liri.siki'uuc (or.), l'risgnuuu
(s|). 12), l'risirhgowo (i-. 12). Bry-
sichgowo (f. 14), Brisikgowo, Brisili-
giiwi (c. 15), Brisgcwo (<•. 16) (lagus,
Der UreiKi/au im .«/. Baden, 9^,1.35.
144, 10. 145, 5. 202, 2:.. 44,"i. \b. 4.')5,
(15.) 3». 482,31»; roni.: Adalliuro, Bcrt-
doldus, Bfrtoldus.
Britlingi (or.). Brietlingrn, pr. Uli. u.
LKr. I.ilnehurg. HO. 20. 4()."i, 1.
Britle (or.). i'lireda, Sirdfrlumli- l'rur.
Xordltnibant, ei-<-l. de l(i7. ;>.
Briuio lor.ji'a-tel., Ilririo, it. I'ror. i'oino
l>. Leiro, 359, 311.
Brixana (or.). i-. de .")40, 15.
Brixia (or.), Brixiaiia urbs, llrescia, it.
I'ror.-Iist.. (329.5). 373,,'.. 391, 20.
512, 10. 8. IU:iu'dirti ei'cl. 373, 5.
512, 15. S.S. .Salvatoris. luliae inoiiast.,
i|Uod diritur Nouiini 391. 20; abba-
tissa Koliuda .■!91,2". Biixianus (or,),
Brisfiensis (r.. 13) inmitatus ;W,s, 15.
60.'>, 30. Brixianuiu tcrrilorium
372, 30. 512, 30.
Brixieiisis, Brixinonsis (or.), c. Ilrircn,
lill.-Iht. in Tiriil. ciliar. ,s-. .Saliiiiicn-
sis ecci.
* Brucbiiidberguu (or.) 1., liriH-khimher-
qcn. pr. HB. Lüneburg Kr. l'Uen,
132, 25.
Brochotiiiai-ethla (or.) v., liim/.-uilz,
ai'ich.i. KU. Drcaden All. Mcixuen,
' 319, 30.
Broilo (or.), Brolio del Chiiinli (Id.
(iaiolc, it. I'ror. u. D. Siena, 283, 15.
Broniiudes (ed.), lirugnato, it. I'ror.
Cenua D. Spe^ia, iiioiiast. SS. l'utri,
Laurcntii, Colunibaiii .'!67, 2,5, 30; ab.
bas Couütautius 367,25.
Hcburg Kr. Wiltenlicrg, 111,35.
Bnibe'honniirk (od.), .Mari- um Brau-
biiih (pr.lilt. Wiesbaden Kr.S.diara-
liatisen), 290, 35. 291, 1.
Bruggeheim (or.) territorimii, lirüggrn,
pr.HU. llildexheim Kr. dronnu, 45, 10.
Bniiiiia (c. 12) 1.. I'rilm, Kr.-lht. im
pr. KB. Trier, .550, 35. Bniiiiiciiso
(s)). 12), PnmiiiMiKo (c. lU) iiiouast.
S. Salvalori* 162, .10. 5.55,35; -siit
alilia.s yroldus 161, 3<p. 462, 3;., Uildc-
radus .5,5.5, 25. lesu Cliri.sli et SS.
Mariac, Cruris, >Stepliaiii. Nazarii
monaHt. 461, 3,5.
I'roc. Ulifiniu-tnen Kr. Main:, (6.'18,25. BruiiiKela (or.), Bornnele (auf Süil- Ucee-
642. in). 1 land), SieAerlande I'ror. Zecland,
Brigida (i-, 1^ al.li;i(i-s:i .„ Alitll:ih:i ' 41.10.
Nuincii - Kt';{i«t<'r : Bniii — ('iiliiitriii.
Iß-i
üriiti .<. Bruno.
Briiiiiitno (f)r.) 009, lo.
BrimiiiKiis (si>. 1-J) i;iiines (In \n\g. \Ve-
(Icrriliii) 4()-_', 6. 4«.S, SCI. <fl74, sft).
UriininRus (cmc.) goiier fiMiiiriinili
iiiilicis 4tt0, .'.. 4(17, ifi. — V;/!. Hur-
niii^'iis.
Bruiiniirlia .v. üurnac-lm.
HriuiMclieini (c. li)) v., Itm-niteiiii, lix,
l'rnr. UheinhesKeii lir. A/'f//, ,"):i3, .::>.
Uniniic'liiitc' (••V.). hl. Theil rnn llei/ftm-
hiiiii (in ilfi-dlleti M'rsI lurslailt). lHO,^:i.
Bninncnstiit (c. l:t), liriinn.ilutlt, hr. Uli.
l 'i\ Irr franken HA. dcruhluifm, (i.i3. lä.
Urinni, Brvnii, Brun (or.).
Bi-iinn i-anctsUiiriiis in der Ueeoitnitinn
Vl'l — 138; iinrichtii/ archicancollariiis
((iOC, :if.>; ciiisc. .4. Aiigiista; frater
Hcinrici II. regis l.Vi, jo.
Briiii episc. f ». Ferdiiiu.
Kniiiii i'pisc. «. Mersel)iirr.
Bruno eomes (t<. At-nehury) l;i7, üo;
tiliiis: Ziazo clericus (= Theoilericn»
i-iincellariiis).
Bruno comcs <4C, lo).
Bruno <4fi, m>.
Brnoclisole, Brüi-tisole (c. 12), Bruchsal,
hmlen Kr. Kiirlxnihe, 23, i. 24, 5.
Brnsatus (or.; .v. Tcu/.o Brnsatus.
linisca .S-. l'rnsca.
Briit:iu-ton .<. Hrutansten.
Bruuin (or.), JSriirida, it. I'ror. Genua
I). Saronii, 379, 15.
Bu.-ca Rodolosi (sp. 12) <290, l>.
Bucciniano (<■. 11), Uoctliii/nano, it. Fror.
Perugia I). Uieti, i'astel., massa de
ü20, I.
Bnckinn (or.), Bukkiun niona.st.,/?i(c^rM,
]>r. ms. Ilannorer Kr. Iloya, 00, i. iii.
411, 15. :«>.
Bnccllano (or.) 373, lo. öl2, lo.
Bvc-lirheiin, Bvolicrheim (c. 14), U'ii.ilunr/
llw-hheim hei Sam/jsheim, et. H. Oher-
f/.sa.« Kr. CuliiKir, 1(11, 5.
Bnkiiilieirii i-^p. 12) I.. Stein- Hockenheim,
hs. I'rov. Jtlicinhe.i.sen Kr. Alzei/,
(03.S, 25. 043, i).
Budcicshnson (or.) 1., lieiilethausen
(!J. OUr-Aichbach, br. lil). Xietler-
bai/ern HA. Landshut, 33, i.
Budcnlininnon (sp. 12), Pndenilminnen
(!■. 15j. (laii/tällel/iriiiDiy hr. Uli. I'nler-
f ranken HA. (lehnen fürt, 4li«, :in.
<(>74, 3«).
Budeneshciin .s'. Buodenesheim.
Bndirisola (or.) v., (iross- n. Kleiii-
llollen.sen, pr. KB. Lünehury Kr.Vhen,
132, 2-1.
Biiffonaco (or.), Bumiayo, it. l'rnr. ii. D.
.Mailand, 370, 1. 37(>, lo.
Bniaunia (or.) 283, 15.
Bnirnnual (sp. 12) (492. 20>.
Buiti (or.) I., Hati (id. i'ii-o/iiaano, it.
l'rnr. H, l>. I'iua, S. (icorgii r. 540, «&.
Biilgari (or.) L'illa, lialyaro O'ramio, it.
l'rHP. u. I). Cmno, 370, 1. 37(1, m.
Bulgari (or.) castcl., ocri., tiirri'*, r.
,'i!)(l, 5. 007, Kl.
•Bnlnaria (or.), Huli/heria <!d. Cenena
(D.-Iht. der it. I'ror. Karl)), 220, I5.
Biini'Ooli (('. 17) fiintana 331, to,
Bnndo (c. 17) V., Itondo, Tirnl IUI.
Tionr, 39(1, !,.
Bnnikanroht (or.) 299, 25.
Biiiii>linsiin (or.) v., llühnnhauMm (id.
Lanyenxlein, pr. HH. .Uaydebarg Kr.
llaOiemtadl, 4lt9, 15.
Bnnivna (or.) v., tiber- u. \ieiler-lieana,
pr. Uli. u. Kr. .Mernebary, 80, lo;
ryl. auch Bün'in.
Bnnnn, ßvnna, Bunnum (or.), Bonn,
SKr. im pr. KU. Köln, 422,2". 423, i!
008, :m. S. Petri nionast. Tliictkirichn
dictum (IJietkirchenJ 422,2". ÖG«, an;
abliatissa Bertsvinda .J68, :iii.
Bnnnckowe (o. 12) pngus (um Bonn)
.'>."i4. 25; i'oni.: Ezzo )ialatinus come.s.
Bnnniggerotlia (or.) nenius 41, :i5.
Bünon (or.) v., wohl doch nicht Beuna
(n. Bünivua^ sondern Alten- u. Kirch-
Bauna, pr. Uli. u. I.Kr. Cassel
fwozu auch der Xaine des (trafen
Friedrich pas.it/, 410, 25.
Bnochbach lor.) v., liuhach, pr. Uli.
fohlen: Kr. Simmern, 5, i.
Bnochinebach, Buochinebahc, Bnochi-
nebah (or.) <•. 1., Büchenhach, br. tili.
Ober franken HA. llUchstadt a.d.Aisch,
212, I". 213, 5. 214, i. iö. 215, 30. lo.
Bnodenesheini (sp. 12), ßvdensheim
(s|i. 1.!). Bndencsheini (c. 15) curtile,
Biidesheiin, ks. I'ror. Oberhessen Kr.
Friedherij, 4G8, 2". (670, :i". 074. 25).
Bviilicheini s. Bvchcheiin.
Biiolise (or.)v., Der Busshof Gd. Alten-
II. Krauen ■ lireitunyen, Saclisen - Mei-
ninyen Kr. .Meinimjen, 448, 35.
Buniela (c. 12) v., Zait- Bommel, Xieder-
lande I'ror. Geldern, 18, i.
Buozingeshurst (c. 15) 40, 5.
Burana s. Buriana.
Burchardns, Bnrchard. Biirg-i
ha rein s, Bnrgliartn s(or. ), Purc-
hardus (o. 11).
Burchardns archiepisc. *. Laudunensis
archicpisc.
Burchardns episc. s. Vvormacia.
Burchardns abbas ». H. Galli mona.st.,
Regcuesliurc, Rinowa.
Piu-cliardiis dnx (II. r. Schwaben) )
'O.V), 25. 050, 5) ; lixor : Hadewig.
Burchardns jialatinns comes (r. Sach-
sen), faniiliaris et advocatus Heinrici
II. regis .Vi. 1.5. 288, .i". 290, 5: comes
(\u pag. Hassaga) 112,35. 421,5. i".
479, 5.
Bnrchard 470, i.
Bun'lieiiii M. Pnrchhoiin.
Biirchiixun (or.), liuryhauntn, br. HB.
Oberbnytm HA. Alt Öttiny, «90. 30.
Bnrchinn (o. 12) I., Gau um Borytln
(pr. Uli. .irnshery Kr. Soest 1, .Ifl-J, 30;
com. •}■ : LiiidoHiH.
Biirguti («p. 14) V,, Itoryhello Gd. 'J'uoro,
it. I'ror. u. l). I'rruyia, -710. i/.
Burghardns, Bnrghartn« s. Bnn-hardnx.
Bnrgorii-Iio (or.) ijui dicitnr Roiarar-
iIo>H 84, .VI. I."i7, 5.
Bnr^rripi (or.) 299, j.-,.
Biii-guni inalnni n;. 17), Horyomale, it.
I'ror. Cunto [). Alba, :W1, s".
Buriana (or.), Bnrana (c. 11), Dir Bu-
rana, I. Sh/I. des l'anaro in den it.
I'ror. .Moilena u. Ferrara, m. liei lloit-
deno It. Ferrara , (ht. canatisierl)
587, in. 009, I". 25.
Bnrla (ed.), ¥ Horlu Gd. Vernusca, it.
I'ror. I'iacema I). p'ioremuola, 300, ».
Bnrnii (ed.), Gotlsbilren pr. KU, Cassel
Kr. Ilofyeianmr. 317, 5.
Bnrnii for.), S. Martini ecd. in 32,'i, I5.
Burnacchernn (or.) Börnecke, liraun-
schweiy Kr. lilunkenbury, 130, 5.
Burnacha, Brunnacha (sp. 12), f liorni/,
el. B. Loihrinyen LKr. .Metz, i'038, so.
643, 5>.
Burningus (i'. 12) filiiis Ribaldi de Uico
L'alegari 91, 25. — f':il. Bruningus.
Burro nionte (or. ), i'liurroni Gd. Bu-
salla, it. J'rov. u. I>. Genua, 379, 10.
Bursibant (or.) pagns, Gau im pr. HB.
Münster u. (Jsnabriick, 12, 2".
Bnrsillano (or.), Borsiyliuna Gd. Piazza
al Serchio, it. I'ror. .Massa e Carrara
IJ. Caslelnuoro di Garfaynana, c. in
540, 1.
Bnsleni (c. 10) v,, liulaincille, frz. Dp.
Meuse Ar. Commercy, 4.34, 1.
Butano s. Bnzano.
Bntenhart (c. 12) pr., ? liouderath, pr.
KB. .lachen Kr. .'ichleiden, ö.Vi. .w.
Buto (c. 12). Castelpoto, it. I'ror. u. D.
Benecent, eccl. s. Febci de 590,3".
Butoni (tr. 15) c., Boulancourt. frz. Dp.
.Irdennet Ar. Meziire.i. 627, 35.
Bntrio (or. I, liudrio Gd. Correyyio, it.
Prov. u. D. Heygio nell' Emilia, 009, 35.
Buttingan (or.) v., I'utling Gd. Hirsch-
horn, br. Uli. Siederbnyern BA. Ky-
genfelden, 277,25.
Buzano (conc), Butano (c. 12), Busano,
it. Proc. u. I>. Turin, s. Ebo de
Bnzano.
C. K.
Cabalio (or.) nions 343, 25. 615, )5.
Kabenbnhele (c. 12), Der Kambühel,
Berg im Thüringer Waltl (Sachseti-
Kohurg-Gotha Ilgt. Gotha, sw. t. San-
dra), (414, 4ä).
Cabianula (or.), eccl. in 358, J5.
Cabiaria (ed.) ;180, 20.
768
Xiuncu- Kogistor : C'ahriiiiauo — L'a|)ut Hotla.
('■Lrinluii.. .i-i.m-.i, CHlirigiiami ic. 12),
' ^■>i(i. iV. I'ror. II. lt. y<h
I ^ . Vuido de Cuhritiiano.
Cultulll|•iull^ (iir.) I.. CademptHo, Üehireis
Kr TtssiH. 94, I.
CndcriHU» (c. 17) 381. tb.
(" ' :.!, Ctifiigifiareijijii) t Mrliito
■ i lii S.diiiliano, it. I'ror. ii.
1'. ' i>''. *. Idlimiiu'!- du l'ufagio.
Ciiffeiiben- (nr.) f., Kiini/irrt/, )'>'■ ^'ß-
iri>jiA<i</«^ Kr. Liinbiirif. -IS."», jo.
Caini («irj iimn^, lirrg in ilrr it. I'ror.
i'ii.strta It. .s'oivi, <i/>o<- irolil nicht ilrr
.^luntt Cairo nir. r. Monttfo.isino, «oii-
ilrm im {^urlhjrbitt iler Virola (».
Uitiola/ 34;<. a». 615, :m.
Calubric ic. 14l Mi|ii;riori» et infcriuris
|iiilriiiiiiuiH, Calabrim. ,>1,5, i6.
CiihiiKidc (»r.) V. 9"J, s;>.
t'uliiiji (o. 12), \tiuliinii Ciilii^iii bei
S. Xieola la Strada, it. I'ror. u. D.
Cnnerta, f. de 59(i. aa.
Cal)>iiliii (or.), I>er h'albach. r. A'W». <ler
Flitdf (I. :iir Fulda) im pr. HU.
CiLisfl Kr. Schlüchtfrn ii. Fulda, mit
dm Oiien ttlifr-. MUltl- u. Nieder-
Kalbach. 291, 3o.
Calci (<>r.). Calci Gd. rina (it. l'roc-
Hut.), c. de 54(1, so.
Caldanti v*^- '■1). f'alduna Od. Campi-
ijlia .yaritlima. it. I'ror. l'isa lt. Vol-
terra, c. de .'fct8. 5.
Kalenduslria (i-nnc). Kalendustra (c. 12)
40."i.si. 408.1".
Calix (c. 17) 381. s:..
Calli> IC. 14). Cat.ili. it. I'ror. l'aiaro e
l'rbino I>. I'rbino. .">4.">:5.
Gallo (i.r.; 379,11..
Calluel (e. 17) 334.1.'..
Caliilinni (or.) 370, ü.
Culiii-iaun dir.), CalviMiniu (ed.), Cal-
riniino, it. I'ror. Mantua I). Vasti-
i/liime delle Stiriere, 373, 5. 512, lu.
CuliioiiDiiitc (c. l.s). Cliuumunt (Id. (u.sd.
r.) Florenne*. bl. I'ror. Xamiir Ar.
I'hilipjircille. (Ofi."). aii).
Caliioiiigii (cir.) 376. jo.
Caiiiariana s. liuinariaua.
Cainariaitco (e. 17) I. 3tS3, 3(i.
Caiiiarino (nr.). Camerino. D.-Ilnt. der
il. I'ror. Marerata. 0<l7. i.
• ' -. Kaiiieriiceiisi», Clmiiicra-
I .lnll^l(•L■Il!>i^ (nr.) civ., Cam-
biiti. Ar.- Ilul. dei» fr:, hp. Xord.
.>,*.; e«-<l. S. Miiria..' :A,\b. \C,H,3b.
206. .s. 492. ."i; eilige. KraliiiiiiiiiK ö8, i&.
109.1. 171..'.. 296.;.. ücrardii> 492,6.
494,20. <49.">.i.so. 065,25); <>iiniüitii«
188, K. CaiiicraceDKe» DcgutiaUjrc«
58,10.
(';iii:friri fr. M). Krmmeni. br. Uli.
' <•» IIA. Haiii/,eri/ /, 470. .lo.
K (r.r. I. Münchchof, Uraun-
mriiirrig Kr. (ianderelitim. oder icOsI
daliei, 21*9, 15.
Kniiiioadnnbcrg (or.) 299. «n.
CaiiiiiiiDa (or.) c. 558, sä,
Caiii|ia!;iiatii-o (or.) e., Camjxiiinatico.
it. I'ror. u. Jj. Grosseto. 84. M. 157. m.
Cam|iagniola (ed.), CumjHiiiiwIa Cre-
magca. it. I'ror. Creiiwnn II. Crema,
37.!. ici.
Caiii).alo (c. 12) «. Aiiiio de Cainpalc.
Caiii|iania (c. II), l>ie Campatina di
h'oma in der it. I'ror. liom, ."rJO, 6.
('aiii|>ania (c. 12), l>ie Campaißia Feiire
in der it. I'ror. Caterta , iAb, >&.
<086. 1).
l'aiii|.aiiiaeii> (r. lö), Chamjitii/iir.i/. fr:.
l>p. Haute -Saune Ar. I.un. 4.VJ. i.
CaiiipauaDa (or.) 607, ift.
Cain|ieda.sna (c. 17) 381. an.
Caiii|io>sia <or.), Garns, Schirei: Kl,
S. Gallen. 482. 3;..
Caiii).i<.iiioiii (or.) rivuin, in 009. in.
üaiii|iilia (e. 14), Cumpii/lia .Mariltima,
il. I'ror. I'ixa ]). Vollcrrii, l•a^teI. de,
eiim eccl. S. Petri .i.').!, 211.
Caiiiiiiliiiiie (ed.), Cumjiitjlio tld.VtriniiUi
füll l'anaro, it. I'ror. u. J>. .Modenu.
373,1.
Caiii|iille (or.), i'Campiylia Gd. liapo-
lano, il. I'ror. u. I). .s'/c/k/. .'.Oh. 5.
007, 10.
C a 111 ]. 11 , Ca m p u s (or.).
Caiiipo Barliarensi, Der Caiii/io liarba-
rise. luij hei Cantclniioro Kiilld Chiiissa
Gd. Are::o (it. I'ror.-Uxt.), 007, 1 ;
rgl. Harbaritauc terrae.
Caiii|iiis de Petra I., Campo di l'ietra,
il. I'ror. u. IJ. Campubanso, ,j94, 15.
Caiii|.ws ducis (e. 13), ]>'iis/iiiiif Caiiipo-
doso bei Cemiimaro Gd. Finale deW
Eniilia. it. I'riir. Moilenu D. Mirandola,
447. --h.
Caiiiiiii!- Miliiieiiis OOil. ib.
CaiiiiHi Moniiii (iiics, Cirilä ('ami>oi>ia-
runo. it. I'ror. Compobasno I). Larino,
.".97.1.
Caiiipiiü Paliariti!« 388, 1.
Caiii|ioriisio (e. 11) I.. ecel. S. lai-olii
in 584, 30.
Campo Senarciini 597,5.
Caiiij.osona (or.), c. de 84,35.
CaiiipoMiri (ed.) 37.'!, 5.
Caiiipo-Uualani, Campalano Gd. Xo</ara,
it. I'ror. Verona ü. laola della Scala.
3SS. 1.
Caiiipriaiio (or.j, Canipriano Gd. Are::o
(it. I'ror.-Ihl.), 590. 15.
Caiiiuliaiio (or.), Camif/Iiano Gd. Capan-
nori, it. I'ror. u. I). Linea, r. ile
,540, 15.
('anale (cone.; f (anale, it. l'ro'.Citneo
h. Alba, s. RodulfnH de ('anale (bei
KuodulTus).
CaDaÜBverc (e. 17) 334, 15.
Kaiianliiirg (or.) 299, 31..
' Caiiainse (eonc.). CanciUM- ir. 12i
W'üstun;! Canairse liei lliiaiotta (Id.
Vuliteniu. it. I'ror. Turin l>. Irrea,
I 400, i.i. In". 10. Canavcsuni (c. 17),
I I>ie l{e:/iunr Cnnarrge (im l>. In-ea u,
Turin), 380. so.
! ('aiides (c. 17) fontana. die Ifitrlle eine»
\ ron der lliilie sli. iler l'liiinr ■-«■. Haut
ilr la Viefje u. Lac de la Maijr herali-
/liessrnden Hiirhcit. fr:.. Dp. I'o»'/«« Ar
s. Di.: 334. 10.
Caiiediilo (c. 11) e., Caiiedole Gd. Ilorrr-
liella con l'o:zuolo, it. I'ror. u /'. '/.oi-
tiia. .".87, 16.
("aiiile (sj.. 11) 1. ,364,26.
Caiinetuin (or.) I. 610. K.; abbatia S.
Marie 010. 10.
Canni (c. 12) fines. U'üntuwi Caniie. it.
I'ror. liari, D.(u. II hn. irsir. r. Har-
Iftla. eeel. S. luliani 590. 35.
Capago (or.) 157. 1;..
Capeealii (sp. 14) v., Capewine Gd. Cor-
tona, it. I'ror. u. D. Are".o. (717.5;.
Capellis (sp. 14). ci-el. S. Micliaollis de
(710. 2.^).
Capütauo (or.), |mteiis de OKi. ;,.
Capiaiio (or.), Cuppiuno Gd. Iiicisa in
Val d'Anio, il. I'ror. u. D. Flornr..
c. in 358, 20.
Caiiiano Cor.) I., CappianoHd. I'ucicchio,
it. I'ror. Floren:. I>. S. Miniato. eci'l.
S. .Miniati, ,S. .Salvatoris. S. .Sauini,
.S. Pauli ultra fl. lussiana in .140,10.
Cajipuaei (or.) et Duliearia eoniilatu»,
r. Capnccio lit. I'ror. Stilerno D. Cam-
j>a;/nu/ u. Torchiaru, 001, 25.
Capragnano s. Carpngiiano.
Caprarieza (c. 12). Caprara Gd. SpnUore,
il. I'ror, Tcruiiio D, l'enne. ,5(14. 35.
Caj.reua (oi'.), Camprena hei l'arlinu Gd.
liibbiena. it. Fror. u. I). Are.'o. inauai
de 550, .1(1.
Capriati, (e. 12). Capriuta a }'oltunio,
it. I'ror, Caserta I). l'iediinonte d'Alife,
c. de 344, 30.
Caprile (or.). it'iMiin;/ Caprile l>ri Moiite-
catini di V'al di Verina. il. I'ror. l'isa
D. Volterra, eecl. iiicdietas in 35S, 16.
Cajirile (e. 18), Caprile Gd. Cupannori,
it. l'roe. u. D. Lucca, 708, 30. 709, 6.
Caprina (ed.), P Capriano del Colle. il,
I'ror, u. D, lirexria, 373, 5.
Capiinate (c. 13) vallis 388, 16.
Ca]irngüanü .v. Cari.iignauo.
Ca]>ua (c. 12), Capua, it, I'ror. i«, D.
Cemerlfi, 344, 35. .545. lö ; Capiic (incs,
partes .MIO. 3.'.. K.. .S. IteiiedicluB, S.
Heraeniuii, .S. loliannea, .S. .Siolastieu
344. 3.-i; S. Paulus, .S. .Stcplianu«
.'lilO, 35. ('a|iuanuB (or.) roniitatus,
prini'ipatUH 343, 15. 590, 30. 004,6.
015,;.. 017,2;). 051, 1; prinueps: lo-
baniies, Pandulfti» ilV.), Pandiil-
fui, (V.).
Caput aijuis (c. 12), eella S. Salvatoria
in 344, 25.
Caput Reda (or.) 330, 10.
Naiiicn - Ke^tii-tfi- : ( 'ii|iut Vitriiiiiii — riiHtriii»iK.
7(19
( 'iii.ut Variimu (c. 12) (329, r.).
('iirl)oniiriii (cir.), Ciirhomi rit nl Tiriitd,
it, l'roi-, u. I). y'aiiVi, silvii d«; SM, mi.
Ciirciolo (c. 12), Caimili, it. I'mr. Aqiiila
/). Arezxano, ccllii S. Angeli in 344, lo.
C!nnletii (or.), Cardf, it. l'ror. Cuneo l>.
Stiluzio, 370, 10.
Cnreiiiaiiii (c. 12) .'>04, 9,'>.
Ciiriciiino (or.) 37(1, i. 37(), i5.
Cariile (c. 14) caput 87, :i.'i.
Karintliia(cir.) itnivinoia, A'(/(7i/cH,lti2, .lö.
Kl.'j. x>; oiiDi .: Adalburo; »lux: ()lti>.
Cariii (i>r. ), C/iifii, il. I'roi\ ii. I>. Im in,
37S>, 10.
Cari" (i>r.), Oiiro Montenutte, il. l'roi:
llenua l>. Sacona, ;J79. ii.
Carisi (c. 12), <'arittio, it. I'iop. Xorara
I). Vercelti, n. Ruhertiis de Carisi.
Karloniauuiis (or.) Invasor -J- 121, an.
t'ariia ( ur. I, Oma bfi S. Giiislino (lil.Loro
CiiifeiitKi, il. I'rov. II. J). Are.::o,
(iO(i. :i,-..
Carnello (or.) tl . Ihr l.iri, tibn-er Lauf
(ifn (larii/lidiio (s. (ialeliaüo), il. l'ror.
Aquila, Cii.ifiiu u, lioui, lH'.i.n). 3;"i.
615, 10. i.'i. ; ri/l. Sorana vallis.
Carniola (c. 12) regio s. Creina.
K a r o I u s (or.), Carolas, K a r u 1 u s
(c. 12), Karo II US (c. l(i).
Karolus 1. iiiajjnus. iniperator. rex
Fraiicorum ■[■ 11, i\>. 42. :(.=>. 121, l'.'i.
12o, 1. 142,10. löli, 10. 2til, 10. 2S4, 25.
2,S(i. :.. 3411, 1. 10. .US, 10. 372, 35.
.!!)!). :i:.. 4.!tl. lo. 4.'i2, i. 4.'>4. 4.V), f.. iä.
<492. Ä. .^»K-i. 30). 513. 10. .")44, 35.
.■)4ti, 5. in. 561,3.'>. 087.5. 61."i. 5. 61(i, i.
«31.30. ().i2. (642. :i5. ()7». 68(1.5.
(i87. 30). 7(il.i; pater: Pippinus rex;
tilius: Ludowious I. imp.; uxor ri/l.
Hildigart; (propiiKpius: Eleplias abbas
.S. (iisleni).
Karolus III. iniperator, rex Francorum
120, in. 142,10. 158,35.159,1. 220.
.367,:i5. 4."i4. (5).io. 4."),'>,(r)).i'5. (642,35).
Till. 1.
Karon (conc), Carrone Od. Candia
Cunavene, il. l'roi: Turin I). Irrea,
40.'),25. 408,5,
('arpene (or.), lacus de üOÜ, i5.
( 'arpeueta (e. 12) (328, 4o).
Carpcnetulo (ed.). ('ar/>eneilolo, it. I'rov.
Muiiliin l>. Caitiijliune ilel/e Stiriere,
373. 15.
Carpense (or.) eastr., Carpi, il. Prop. u.
1). .Mo'lena, 71Ü, 15; canonici plobis
S. Marie 719. 15.
Carphse (or. i. Karpfsee Gel. Scbönrain,
br. RH. Oberba.i/ern BA. Tö/z [oder
Der Grosse ii. der Kleine Karpfsee
ebenda K 65. 25.
Carpiiiito (or.). wüsl bei Castelnuoro sulla
Chiassa Gd. Are-.:o (il. l'ror. -I hl. J,
()ll7.i.
S. Carpofori (or ) eccl.. S. Carpoforo
Gd. Como jit. J'ror.-fht. , .■!25, 1.i5.
Kaiacrurkunden III.
Carpii^nODO (or.), ('apru;;nan<i. (.'apra^-
naiio (c. 18), 540, 3o. 7(18.25. 7(tl», i.
Carrariafor). 1.. Carraia Gd. CuixiiiMori,
il. l'ror. u. />. Imccu, 539, :w.
Karrieleia (c. 17) 334, is.
CarHiiga (or. ( c. et ea»tel.. ('ai-Miii/a
■ Gd. Cilenia, it. l'ror. m. />. I'erui/ia,
5Ü.X, 20.
Cartinisno mv.). iiionast. ,S. Mariv in
61(i. 10.
Casttle (e. 12), CtiMile .Mimferrtito,
D.-Hxl, der it. l'ror. Alr^numlria,
40.3, 20 ; s. .\i(). Kolealdu», V'aldolus
du (basale.
Casale (c. 1.5). ('anale Gd. .Miulii/liana, it.
l'ror. Floren: I). Hwca S. ('axfiano,
,588, 35.
Casale (or.) nions. mens snpra. Iterg
bei ('a.iale, Ii km. irnw. r. Filiifnano,
il. l'ror. I'ampobasso IJ. Inernia,
340, 15. .343.25. (J1.5, 15,
Casale (or.),C«.sn/(,iXvH.W. r. Caslel forte,
it. l'ror. Caserla I). Giii'la, serra super
343, 10. 61,5.2.-..
(^asale Grasso (or.), Ca-talifrasso, it. l'ror.
Ciiiieo 1). Siitiu-.o, ;)79. 10.
Casaleprandi (or.) c. OKi. i.
Casalia (or.) e.. Canai/lia Gd. .s'. Gimi-
i/iiiiiio, il. l'ror. M. 1>. tüena, 282, S5.
Casa (or.), Cassa (sp. 14) iiiaior, noua.
Cassa iiiaior (sp. 14) '■., Ca.ia .Mag;iiore
Gd. Castigliiin del Lat/n, il. l'ror. u.
1). l'eruijia, cuin eeel. .S.S. ßartholo-
mei, Kabiani, Laurentii (716, 6).
Casa noua (or.), Casa nova(ed.), ? Casa-
nuora Gd. Acqiinfreilda, it. Pror.
Maiitua D. Canliglione delle Stiriere,
.373.5. 51.3.1.
Casa noua, Xoue casj (c 11) castel.
.!51. 25. 52(1. 15.
Casanoua (or.). Casaniiora Gd. Piere-
fosciana, it. l'ror. .Uassa e Carrara
D. Caslelnuoro di Garfagnana, e. de
.540, 15.
Cassa noua (sp. 14), eecl. S. lobannis
de (716, 35.)
Caselle (ed.) 1.. Cosellu Gd. S. Donaio
d'Ema, it. l'ror. ii. 1>. Parma, 368, 5.
Casello (c. 17) v.. Xieder-Cassel, pr.
HB. Köln Sieg-Kr., 431, I5. — Vgl.
Cassala.
Casorio (c. 11) 1.. Ca.iler. it l'ror. ii.
D. Trerino, .584. 25 ; cella, eccl. S.
Theonisti 388.15. 584.25.
Casiano (c. 17) 381, lo.
Cas)iugnano (or.>, c. de 540.3».
Cassala (c. 12), Cassella (sp. 12), Cassel.
llsl. der pr. l'ror. llcx.ien-yassau,
21(i, 25. (217. i). — Vgl. Casello.
Cassallis seu Cassatuiii (s)). 14) v.,
Caselle Gd. .Monlepiilciano ; l).-llst.
der it. l'ror. .Sienai, (716, i).
Cassa iiiaior. noua s. Casa.
S. Cassiani abbalia 587,1.^.
.S. (.'jisaiiini (or.) ei-i'l. ». .\.|ii,iviva.
•Sabinien.iii eci'l.
S. CaiviiHni v. 300, 2,1.
(tiiMianuni (c. 13) SUS, in.
Caasiim (or.) 330, Ki.
CaiHiiii (or.) Mona. Monte Ciiiaino (or.)
Cnaiiio (c. 12) Monn, eaatr. I., .Mimtreax-
nino Gd. Caiminu. .V. Gerinano , il. l'ror.
Canerta O. Sora, :H:i,:,. 344,1. 514, «ik.
593. 15. 604, 2<i. 014. 35. (117, 30. ((W5, U>.
680,15. 688,20.) Caninonai« (<•. 12)
ec<4., iiionaat. .S. Henedii'ti 343, 5. 10.
.341. .34.5,1.25, 514,25.10. .591,3».
602.1.%. 593.15. (ili:l,3o. «Ol. «14, Ji*.
«15,1.30. «1«. 017,1,30. «50.30. «öl.
/«H5, 15. «S((, 15. «87 ; abban (6K7, ja.
688,1)., Manso f 0M6, 1;,), Alitiolphu»
343,5. 34.5,5.20. 014,2,'.. t (080, I6>
llei^atus n. Petrus nionachun), Tlico-
baldua ,591,3,-,. «II. ,i;,. 01«,2.-., 651,5.
(0.86,1); advocatus Petrus index .591. 35.
Cassiola (or.), ('asola Gd. Montrfiorino,
it. l'ror. .flodrmi 1>. I'arnllo nel l-'ri-
gnano. «09, 20.
Cassiuni (or.)8enodocliium 373. 25. 513,5.
Ca8tagnitulo(or.), rielleirlil miV Custaneto
— Castagneto delln Glierardexca iden-
tisch, c. in 3')S, 10.
Castagntilo (c. 18), Wüstung Castagnoln
bei .y<>c:ano Gd. Liirca (it. l'ror.- II st.),
7((8, 20.35.
Castaneto(c. 14), Canlagnelodella Gherar-
desca, it. l'ror. t'isa I). Volterra, c.
.Salamonici in 388, 5; ri;/. Castajfuitulo.
Castaneto (c. 12). ? Castagneto Gd. .<?.
Martina Vutle Vnudina. il. l'ror. u. 1).
Aveltino. cella .S. Marie de s. Piniano,
Castanetum (or,), Castagneto Gd. I're-
dappio. il. l'ror. u. 1>. Fori). 226. 15.
Castellione (c. 17) castr,, .*" Casligliime
Mantornno Gd. llorerltrila (ll.-ll.fl. der
it. l'ror. .ilanliia . 390. 25,
Castellione (sp, 14) Arctino. Casligliime
Fiorentino. il. l'ror. u. 1). .irezso. eccl,
S. Cxeorii in (71(i. i5.>,
Cnstellionis (sp. 14) ('liisini castr,. Casli-
glion del Logo. it. l'ror. u. Ij. I'erugia,
cum eccl, .S. Maiie Magdalene (716, a).
Castel luin, Castel lo (c. 12).
Castelluin v,, .*" Chr'itillim-sur-Bar, fr:.
Dp. Aiflennes Ar. l'ouzierx, 628. in.
Castelluin Felicitatis «. Castro Felicitatis,
Castello nouo (c. 12). C<u<lelnorrlto. it.
I'ruf. l'ariii 1). Mortara. s. Ainilon-
gus de Castello nouo.
Castellonuovo (c. 14) castel., f Castel-
niioro di Cecimi, it. l'ror. l'isa I).
Volterra. 353. 20.
Castencola i-, 14 1. Castagnoln Gd.
Ferriere. il. l'ror. u. 1). Piacenza, ?8, i.
Castinido (c. 16) 434.5.
Castonis (c. 1«) c, Chattoncourt, frz.
Dep. Meiiae Ar. Verdun. 432, 10.
Castrinsis (c. 13) coniitatus ^/m /'»•c. Dp.
Ardennes 121.1; com.: Fredericus.
07
70
Namen - Kcgistor : Ciistvo — C'lilojH'iiHc.
Castro (or.1, Ciistellum (o. 12) F^'lioitati«,
(.'. rfi Cattfllo. it. I'nir. H. U.
tnicria. .'»-lö. in. 5r>8. ss; ecci. SS.
Muni'. Mii-haellis aivliiiiig. in ("IG, so);
ecel. S. lustini in ööS, u>; comitatus
32ti. 1». .'«98, so.
C»stn«nouo (or.\ Custronov« (ed.),
f Castflniioio Hnzmlf. it. Prof. u. D.
Como. 'MH. 40. 3T(i, 10.
Castroniivu (ed.) cum eci-l. S. Andree
373,6.
Casulne (or.) 1.. Casole d'EUa, it. I'ror.
u. D. Siena, 590. i«.
Cuteronn («ji. TJ). J>>e Caro$ia (Jlori-
acco). r. SM), ilfs Hio 'J'nrto o: zum
I'o), it. I'ror. H. /'. I'iacrnia, m. iinlerh. ■
r. Caultl S. Oioninni, \'28Ö. 3.'i). l
Catiuellu (ed.) 36(5. «o.
1'ntr.mii (or.) 373. lo. .513. i.
CiiUL-onute (or. i. Coeconato, it. J'ror.
AUsnandfia D. .Uti. 336. 30. 6i»9, ao.
Causude (c. Vi) l."i9. .'i.
l'uunlli (conc), Caiialiara ic. 12). Ca-
ualliaca (ed.). Caraylia. it. I'rop. Xo-
rara D. BielUi. 40.'i. sj. 408, i»; «•clla
in ;i82. lo; ». Aribaldus de t'aualiaca.
("avalo (c. 13). Caiolo <!tl. Fiimaiie. it.
I'ror. Verona D. S. J'ietro Iiicariano,
388,5.
Cauenaci (c. 13) castel.. Carenago d'Adda,
it. I'ror. .Mailand I>. Lodi. 70."). .10.
Cavi (r. 13). i" Carajnn. it. J'ror. Verotia
I). Caprino Verone^ie, cclla S. Andreae
in 3f<8. 10.
C'aviinno (ed.) 373, &.
Kebelinbarh (c. 12) I.. Kaillach. Im J'ror.
Slarkenbuiii J\r. Erbach, "»06, 6.
.S. Oecilia. .S. ("eciliae (nr.) monast. ».
Erenstein. Xeaiiolis.
t'eoina (or. i. Cecina '»'</. Jiihltona. it. J'ror.
I'isa J). Voltrrra. .'>ltl. 2i>.
Cecina (or.'. Wüstumj Castd di Cecina
im Val di Cecina. it. J'ror. J'iga D.
Volterra. .">4<l. 36.
Cecina (or.) fl.. Die Cecina in der it.
I'riir. I'ixa I>. Voltrrra. zum IJ:iu-
rinchen .Ueer. 3.'>8. 15.
( 'edeca (or.) 282. :i.
Celano (c. 12), Celano, it. J'ror. Aquila
D. Areziano, S. Victorinus in 344. i5.
Kelbirijiach (s]<. 12'. J)er KolberKixtrh.
I. yib. de« tiruimm Jtef/ni im br. Jtji.
Siederbai/ern JiA. Ile-jen, m. bei JauI-
iri'jiähal (<id. Lindben/i, <084, S5).
KeIeüRouuc. Kcloscoue. ChelBgouiie (or.)
|iui;u8. /'er Keh'jau in liai/em, um
den h'eltbach (l. Sbb. der J>onau im
hr. JIH. Oberbni/n-n JiA. Jngolxladt,
Kl. bei J'fiirrinj/), 29. so. 180, lo. 41<I, 15;
com.: Herengerus. Mägenes, Otto.
Cvlizini (or.) v., Xalhchen, pr. JIB. u.
Kr. Mtm^mrij, 288,3').
Cclla, Celle (or. /. de Cellis m|p. 14).
Cell» T.. Zell bei JJnehdorf. hr. Jlji. Meiler-
Ixtyrrn HA. J!e;ifn. 114. s,^. 11.'). SO.
Cella. Celttii-In-Dinanl . I'l. I'ror. Samur
Ar. Itinant, 142, if-
Celle, ? Celle (Id. (ViiVi-nV, it. J'ror.
Turin J>. Su.ia. 381. lo.
Celle. Celle IM/ure, it. I'ror. (lenua D.
Sarima, 382. ä.
Celle 1.. f Celle lld. Fi;/Iine i'aldarno.
it. J'ror. u. J>. J'^lormz, r)4(l, 3ii.
Cellis. Celle Od. Citlä di Castcllo, it.
I'ror. u. I>. I'eruffia, ecd. S. Andree,
S. lacubi. .S. Roftiiii de (716, so).
Celleiris (c. 16). f \'ille->iur-yron, fr:.
/);>. Meurlhe-el - MoKclle Ar. Brie;/,
129. 40.
Cellingun (nr.) v.. Xellingen, br. HB.
Vnterf ranken BA. Jiarhtadt, 412, üo.
Cellulae, Cclhile (i)r.) CDrticella 590,6.
607. lo.
Ccllule (or.) 1.. ? Cella di Costameszana
Od. Noceto, it. J'ror. I'arnia J>. Borgo
S. Donnino, 540. 40.
Celonisco (ed.) 373. ij.
Celiim (or.), Celiiin (sp. 12) aiireum
mona.st. s. Pa|)in.
Keininata (or.) I.. Kcmnath , li.i. -ll.it.
im br. HB. Oberpfah, 237, so.
Keiiiinetan (<ir.), Koiiiinata (c. 15) v.,
Kemnode , Braiiiinrhirrig Kr. Höh-
minden, 1 10. io. 464. 3b. 4().i, i. .S. Mariy
niona>t. 11(1. iO. 46."). 1 : cimstnictores :
Frederiiiia aUbatissa. linma cmiiitissa.
Cenedensi.s (c. 11). r. Ccneda, hl. zu
Viltorio (D.-JIat. der it. J'ror. Treriso)
gehörig, episc. Ermengerius 584, lo.
586,5.
Cenna (nr.) jir., Jjangenzenn, br. JIB.
M ittel franken BA. Filrth, 579, »o.
Oenoso (ed.), piscaria in 373, äo.
Centascum (or.) 336, 2b.
Centri)crucis (or.). in 609, 5.
Centumcellae (c. 14). Cin'larecchia, D.-
JJut. der it. J'rov. Jiom, .J44. so.
Cepada (e. 12) vieora (328, 40).
Ceprione (c. 12) 406, 25. 407, lo.
Cerbaria (or.) v., WüKtung Cerbaia nw.
I'. Fucecchio, it. J'ror. Florenz D.
S. Miniato, .539, »5.
Cerbisana (sp. 14) (716. io).
Cere (i', 14). Ccrreteri, it. J'ror. Jiom
JJ. CIrilarecchia, .544, 35.
Ceredoni) (cf)nc.), Cercdano (c. 12) ».
Aldo de Ceredono.
Ceresaria (sp. U), Ceresarea (c. 14)
220. 10. ::o. (394, S5).
Cereseda (conc.), Cerisido (c. 12), Cere-
xeto, it. I'rov. Alessandria J). Casale
3/e»n/"p>'»'o/o,*.Gra.senertiiK de Cereseda.
Ceresio (c. 15) ;S9, 5.
Cereti («p. 14) castel.. Cerreto Od. Cor-
inna, it. I'ror. u. D. Arezzo, (717,5).
Cercto (or.). Wüstung Cerreto di Jianco
bei Hanrii (Id. Arrzzo (it. J'ror.-JIst.),
598. Xi: iimnast. .S. Aimlenaris ,5!)H. j>o.
— Vgl. Cerreto.
Keroldus ». Geroldn.s.
Ceronecla (or.) ». Mareianna Cerouecta.
Cerradi (or.) iiion» 609, »n.
Cerreta (c. 17> castr.. Cerea, it. I'ror.
Verotta It. Songuinrtto, 390, 35.
Cerreto (c. 16). Cerreto iMmellino, it.
I'ror. I'arin I>. .Miirtiira, castel. de
403, 30.
Cerreto (c. 12). Cerreto Saniiita, IK-Ilut.
der it. I'ror. Benermt, i'ajiella 8. Mar-
tini in 596, 80. — Vgl. Cereto.
Cerro (c. 1,5). Cerro Logo Maggiore, it.
I'ror. Como I). i'arese, teloneuni de
384. «5.
Cerro (c. 12), f" Cerro (Id. .Mortaru (D..
Jlst. der it. I'ror. I'aria), 40.5, 86.
(!eruaria (or.), S. Petri c. in 157, 16.
S. Ceruonii (or.) eccl. 598. 35.
S. Ceniouii (or.) eccl. s. Ciliano.
Ccsena (c. 14). Csma, D.IJst. der U.
I'ron. Forli, .545. 1 ; Cesenatis (c. 12),
Cesenate (c. 17) i itatiis 3.54, 35.
603. 10.
Ceiinaco (c. 13). (^ineii. bl. I'ror. Samur
.{r. Dinant, 142. I.^.
Cliabua (or.) iiiontes, Dir lirrge mit den
Ilagribrrg im Flilming bei Beiz ig (Kr.-
Jht. des pr. lUi. J'ötsdam), 24S, 1.
Cliadalholius (or.) comes (in ]ia^. Isi-
iiincgouua et Rott!?ouiii) 277.36. 4S6, 35.
Clialdebninna (or.) 1., Kaltbrunn, Srhweiz
Kt. S. Gallen, 482.30.
Chamba (or.). Der Kamp, l. Sb/l. der
Dotiau in Siederiist erreich, 2.5, 10.
Cliameracensis ». Cameracensis.
Cliarliaiu- (or.) aijua, Per Kleine Fger-
oder Knrhach, I. Sb/l. de.s .Main im
br. ÜB. I'ntrrfranicm BA. Markt-
heidenfeld, m. unltrli. r. Zimmern
412. 20.
Charbabc (or.) v., Kurbach, br. HB.
I'nler franken BA. .Uarkiheiilenfeld,
412, 20.
Chatsa (c. 12) pr.. Katsch, Steiermark
IUI. Murau, 1:!6. 35.
Chaziipah (or.) v.. jMngenkatzbarh (Id.
Jlnisbrunn, br. RH. Siederbayern Il.\.
Vihbiburg, 278. 30.
Cliellere (sj). 12) v., Kühirr, br. Uli. I'nler-
franken BA. (ierolzhofm, (622,80).
Chelsgöuue s. Kelcsgouue.
Chernbez (v. 16). Kembs, el. B. I'nter-
elsass Kr. Millhausen, 452, 35.
CliPiizinga for.) I.. Kenzingen, Baden
Kr. Freiburg, 98, ft. 482, 30.
Cbeskingen (or.) eccl.. Küsrhing, br. HB.
Oberhayern HA. Jni/ol.itiiill, ,58.1, 20;
clerici Azilinus et Hiidicho .\s.(, jn.
(üiildericus, Childiriciis s. Hildericiis.
Chilianus s. Kilianns.
Cliillchcim s. bei Kirih-.
Chiiiiengouiie (or.) pagiis. Der Chiemgau
um den Chiemsee im br. Uli. Ober-
bayern, .5li.'i, 35 ; com.: Papo.
Cbirihsteti s. bei Kirib-.
Chli'geiiwe (or.) pagiis, Der Klettgau
( liiulen Kr. W'aldshat u. Schweiz
Kt. .^rhaffhausenj , (f.'iö, 30; com.:
Kadcboto.
Niiiiirii - Uc(;iHt<'r : Cliluiluiiiiii'iiH — ClaiiiH.
771
( lilmlinmii-iis n, liiuiiiwioiis.
Chciclienniiwi'llr. 14) pi'^fns. Der h'm-her-
fliiii im irh. Jiiynl -l\i., um den Kocher,
fi-ili, 30; com.: Heinririis.
Cliochiim (tr. 14). /><•»• Kocher, r. ybfl.
des yeckar in Württemherff, 047, I.
('hoiiriiiiiis, Chonniiulus ». Chiiiinnuliis.
Chiiiifiingii, ("hrifiiiij;!!, Otniruiiifa, CIiud-
i'iiii;ra, Clnmrutino, ('iinl"imii;».Cüfiins;ii,
(Jciiiruiif{i>ii, Ciiiipliiiiira, Cciliiii<;a, Cii-
l'iin;;a (nr.), Clii>ii|>huii^;ia, Cnliliinga,
(.'iifhiiii<;;a (s|i. l'J), OiieroMi'ouriiiiga
(sp. 11). OiiiTdifipiifeiij^a <i'. l.S) I. V.,
Ober- Kauf iiniien, }>r. IUI. 11. LKr.
CuKsil, iii<>iia>t. SS. Salvaturis, Cnicis,
RIariae, l'etri et (iimiimn SS. \'21(5,35).
274, 6. 35. 425, «. 4f!((. b. 471), as.
480, i.a5. .■)()(), 30. ;)5. .'ill,!). .V21,s5. 30.
iV2'J, (J>. i'o. 'i'Ji, 30. r>2ti, s5. .">v;7, s.^. 30.
r)34, li. 5.'^.', 16. ß'J'J, 15. (67;l, 15. in) ;
aliliatissa Öla .VJO, 30. .V27, 3ö. .")34, so.
Ü-J-.', S5. (Ü7.i, 15).
Chniieiihcim s. hei Chuo-,
I Cll^i^ t- , Ci'i> t-.
I
] Cristnn (i>r.) comes '296, 6.
Crislanus (or.) itiuerarius 10(1, 1.
Crisliaiius (or.) episc. n. I'atauiensis occl.
Oristianus (or.) ri.")8, 10.
S. Cristiiie hereditas 340. 20.
.S. Cristiiie (or.), Christine (sp. 14) c.
capel., ei'd.. podiiiiii ». Fogiani jxidi-
iiiii, Lacesi, Papia, Pisca.
S. Clirisliif.iri (sp. 14) eci-1., S. Crislo-
foro (111. Cnsitiijlion ilel Lago, it. I'rov.
II. IK /'enigia, (716, in).
.S. Cliristiil'i>ri(sii. 14) ei'cl. .«. Pacciani 0.,
Sperelli iiioiis.
Cliri.-tiis, Cristiis (cir.^ hniifir/.
Chrnziiuia (or.), Croziwa (c. 15) v.,
Kielzschaii. pr. I'ror. Merseburg Kr.
li'eissenfels, 81, 35. 82. 35.
Chriiazi.s (or.) v., Groitiseh. seichs. KH.
Leipzig AH. Borna. 288. i'n.
Chiiniulo (c. 14). Wiixtiing Cumuln :w.
Biicciano. Monlebicchieri 11. Agliati,
(id. II. sw. r. S. Minialo (D.-llnt. der
it. I'ror. Florenz), castel. cum eocl.
S. Angcli 3.'i3, 16.
Chiin-, Chvn- ». bei Clin-.
ChObach (c. Ki), Chuibach (c. 11) 1.,
Kiibhiieii , hr. Uli. Obcrbdi/ern BA.
Aicliiuh. 267, 10. 693, 25 ; eccl., inonast.
S.S. Majriii, Muriae 2ü7. in. 1 j. 693. -St. 35.
CYibai-li, Colialic (nr. ), Kubacli. Kiiliah
(c. 12). ein .jetzt eingei/ani/ener r. Xbb.
der if'erra in Saclmen ■ ff'eimar Kr.
Eineiiach, mündete unterh. r. Gerstungen
11. kam aus der com liilller (».
Ahiirne) sich herziehenden Schlucht,
(414. 50). 449, 5.
Chuofiinga. Clmofungo s. Chouftinga.
Chüneguiida s. Cuiiigmida.
Chöiu'ubeim (or.) pr., Kiinheim, et. B.
B Oherelsass Kr. Colmar, 636, 15.
C li 11 1) n r » du ^ (nr.j, C 11 li n ti r a d 11 » ,
CAiiradiix (>|>. 12). eil IUI r ad II » ,
Clin n ra tid 11» (c. 121, Kiiiiratim
(0. 14), CiinrudiiH (ed.); C6n<i
(or.), C 11 o II ci (c. 14), C h 11 o II o (c. 10).
CliiiDuradus I. rfx •}■ (50;1, ao). .'1.011, ft.
Cluioiirailus II. rex 006, m. 697, 10; dux,
HiMiirii'i iiiip. runsobriiiiiH (686, 10.
688, 15).
i'luioiio comcs (in pag. Murtanoiiiiii)
80, 211.
t 'iiiio comos "47, sft.
Kuiiratus cmiios .V17, A.
Culioiirailiis cancfllarius (6S9, 111).
< 'onradus tiliusWildrudis matrone 290, 35.
Cöno ■{- 022. 1.-..
('Iiiippincbouun mr.iv., Kulten kufm <ld.
Bubinli. br. KB. Sieilerbai/ern BA.
Dini/olfin;/, 278. i.'i.
Chut (c. 11) civ., Gotha, pr. IIB. Merse-
burg Kr, Delitz.ii-h. mier'lautzsch.sächs.
KU. u, AU. Leipzig, 78, ij.
Ciciceiisis eecl. s. Citiccnsis eccl.
Kila (or.) H.. Die Kill, I. .V/.//. der Mmel
im pr. HB, Trier, 629. 2».
üiliano (or.), Sillano Gd. Grere, it. I'ror,
u. 1). Floren:, ercl. S. Ceruonii infra
blebe S. Petri .".99, 85.
S. Eilianus, Eyliaiius, Chilianus (or.),
-ni eccl. .<. Habeiiberc. Patcrebruiiiia,
Uiiirzibiirg,
S. ^ilii (sji. 14) eccl. s, Fluininis castr.
Cylon (c. 17) 381, 10.
Cilult'esheiiii (c. 19), Wüstung Zeilsheim
nir. r. Ladenbiirg, Baden Kr. Mann-
heim, ()44, i'ä.
Cimiliano (or.) 376, i.'i.
Kinricha (c. 12). Ober-, Mittel- u. Nieder-
Kinzig, hs. fror. Starkenburg Kr.
Krbach, 282, 1.
Ciuotoria (or.) 1., Cintoin di Iliifi Gd. Vico-
pisano, it. Pror. u. T>. J'isa, "i4(l, iä ;
eccl. S. Jlartini 54(1. 25.
Cingia (c. 12), uüsl bei Alife, it. I'ror.
Casertn f). J'iedimonte d' Alife, S.
Maria in .'i44. 30.
Cingio (or.) Cengio, it, I'ror. Genua I).
Savona, 379, 1».
Cingiina (or.) l.">7. 5.
Kii>pli (f. 14), ? Küblingcn, Braun-
schweig Kr. Wolfenbüttel, 1;")2, 35.
S. Cy])riani (or.) inonast. s, Xiuuenburc.
Kirkendale (c. 1.")) 4(1. 10.
Circinasi'o (or.), ? Cerctnasco, it. I'rov.
Turin D. I'inerolo, 376. 30.
Circlariola (r. 17 1. f Costigliole d'Asti, it
J'ror, Alcssandria 1), Asti, 381, ib,
Ciriaoo (or.), Cirif, it, Pror, u. D. Turin,
714,5; s. Ingo de Cirian 1.
S. Cyriacus (or.), Kloster in Sulzburg,
Baden Kr. Lörrach, 9>S, 35,
Kirii'hberr, Kirii-hberg (or,). Burg
Kirrhbrrg, von der ht. nur mich der
Fuchsturm steht, bei Xirgenhain in
Sachsrtt -Weimar hr. Weimar {cgl.
Historisch - topngruphisches Taschen-
buch ('. .Jena, hsi/, r. J, C. Zenker flrna
luar.l IS-'}, 9.1. 248,5.
Chilic'lieiiii d'. 12) I., Kirchen, Bmlrn
Kr, lÄirrach, 202, ».'1.
Kirilii'hciiii (or.)v., Kirrhhelm a,Srrk'ar,
irb. Meck-ar-Kr. 0,1. Ilrsighrim, 74, S5.
Kirililieiiii lor.) I., Kirrhhrim, 'Teil des ht,
Ortes Kirchentellinxfiirt, irli, Schirarz-
wald-Kr. ll.\. 'Tübingen, 191. .1». .15.
('hiriliHt('li(or.)l.. KirchstettenGd. Wolfer-
ding, br. ItB. Siederbagern BA, Vilsbi-
burg, 276, sc.
S. Cyrilli (c. 12) mooiiRt. s. Stein.
l'iriiizinga (or.) v., Zenzing Gd. Braun-
ried, br. HB. Olierpfalz BA. B'slini/,
00, 35.
Kyrscbiich (c. 14). Kersimch, br. IIB.
Oberfrank-en BA. Fonhlieim, ■176. 311.
Kirt/.el (ed.), Kürzeil, Baden Kr. Offen-
burg, (44;"), 35).
Cise (or.), tfCis Gd. Bludesch, Vorarlberg
BN, Bludenz, 482,35.
Cisinianu (ed.) 373. 5.
Cisino (or.) iiions, l>rr Monte l'esima
in der it. Pror. {'anijmba.iso lt. Isernia,
9 k-m. sd. r, Venafro, .'(43. jn. Ol.'i, 10.
Cissiinleiicn (8]i. 12), irüst bei Warberg,
Braunschireig Kr. Jlebnstedt, (300, 35).
Cistelli (or.) c s, Staazona.
Cisterna (c. 14), c. de 338, 5.
CiticensiH, Citizensis. r*r*eyicn^/. Titircnsis
(or. ), Cicii-ensis ic 1.")). r. Zeitz, Kr,-
Ilst. im pr. HB. .Versebiirg, eiil. Hl. 30.
82. 20. 30. 296, 1 ; episr. Hildiuiiardus
81. 30. 82, io. .w. 104, 35. 10. 171, 10.
296,1. 313,20. 518,5.
Kitzingun (or.), Kizziiigen (sj). 12)
abbastia. Kitzingen, BA.-Ilst. im br.
HB. I'nterf ranken, 19.">. 20. (662, «o>;
Kizzingensiuni isp. 121 c-ongregacio
doiiiinaruiii (662. J5>.
Ciuuano (or.) c. 3.">8. so.
KiueDliein (r. 13). Kaifenheini, pr. HB.
Coblenz Kr. Kochein, 127. 30.
Civitas (i-. 12\ .s'. l'aolo di Ciritate, it,
Pror. Foggia I). S. Serero, 596, 30;
capel. S. Martini 596. 3.1.
Civitas noua (or.) 6(l9. 2.'i.
Ciuitella (c. 12), Cicilella Casanora, it.
I'ror. Teramo I). I'enne, 344. io.
Kiza s. bei (liso.
Kizzingen. Kizzingenses s. Kitzingun.
Clanae s. Clanis.
Clane (or.) forticella. Chiani (Jd. Arezzo
(it. Pror.-Ilst,), 5ri8, äo.
Clanirella (or.), S. Luonis cortieella
5.">8. 35.
Cianiki (or.). Klenze, pr. HB. Lüneburg
Kr. Lüchoir, 110. 20. 465.5.
Clanis (or.), Clanae (sji. 14) aqua, Die
Chiana in der it. Pror. Arezzo, I. Sbß.
des Arno u. r. Kbfl. des Tiber, ht.
canalisiert, 5.58, 30. (717, so).
97»
Nainon - KesristtT : t'lariaiio — Corbiiiiiuii.
CliiriiiiiK (o. 13). Chioniiio <iil. Uomar-
iollo. J¥»-o/ Ml. Hirti, ass, i.
( •' -.;,,, (;,i j ,.f.:„ (it_ /Vor.-
S. Stc|>liuni i>lel>9 nd
Cooio (,c. Vi). Co::o. il. /Vor. iVjrm A I C'omncl«. Oonmglo (orj, l"iimaclu(c. 1'2).
Mortara. g. Aribiildns de Coiio. (loiniacolum (c. 14). Comacchio. /).-
/Ist. der it. l'roi; J-'enara. (.i'JO. :.).
33ti. 3;>. ."i^."!. 1. 090, :ii>. l'omiiflensis
(f. 17) episr. (>(»;!, 1 ; romitittus (!(i3, lo.
CIii?>is (or.) riv., Clagft Fiiori Gil. Ha-
rmna (it. Pror.-ilst. . ». Ruuenn».
Classi» (or.) fl.. fUe CA«i*«i, /. A'A/f. dt»
Arno in drr it. l'ror. JrK:o, 607, l.
Cluuiun (c. 1»). Chianuio, il. l'ror.
Sorara /). Uiflla. 1.".».;..
Chiuenim. Cluvemm (c. 14). Chitirfnna.
it. l'ror. u. />. Sondrin. rlusac et imus
de 9.'i; i'lus)«'. imns et i'uniitatulus
de 7(l*2. JJ. 703.
S. Cleiiiciitis (SIL 14) evA., f S. Oemente
lld. Moniffalco. il. l'ror. l'eruiiin D.
S/ioMo. (718.:.).
Clri>iate (<«r.) V.. Capiale. il. l'ror. Como
l>. lyrffO. 120. 1". !.'•.
Kleslenilii' (<•. 14». f SlriKlaii. pr. HB.
.Mayilrlnirg Kr. Stihirnlel. 1.V2, S4.
rieui vullis s. Cliuis vallis.
('Iian<i (or.) 376, so.
Cliin . . . o (or.), e. de 84. :io.
Cliinintiano (i>r.) r. de l."i7. ;■.
Clinir» (s]>. 11). Kliiiiicnmihinlir. br. IIB.
I'fiilz in. Heri/:aberii. iiast. SS.
Trinitalis. Mi.li'alielis, Tlieod..li (69lt).
Cliuis (-.r.). Cleui (c. 12) vallis. Das
Ckiantlla -Thal. it. l'ror. Turin D.
Irre». (Dir Cliiiiisrlla,r. Xbft.tler Dora
Ballea, ni. iiö r. Strambino VS. 3.5.
l.VJ. I. 710.30.
Cloliorii(.ir.lGl<'bon>pr., (c. l.M. Xieder-
M. Ober- Klobik-aii, pr. Uli. ii. Kr.
.UenvMirfl. 418. r,. 421. ... i".
Cl<><-ia (or.) s. Leo Clocia.
Cliitna (or.) urbs. Kliideit. pr. Uli. .^lerse-
burg Kr. Schireinil:. 111,».').
Cluniarensis (or.). r. Cltiii;/. fr:. ,. />/).
S<ii'mt-<t-lMire Ar. .Udcon. abbas (jdilo
I.V.. 35. 289. ii. ."il2, 30. 71.">, io; rgl.
Fatemiaro.
Cluse (.-. 17) «aitel. 2n.".. i.
Clusentena (si..,12), CIrcenlaiiie, frz. iJp.
IW/M Ar. Kpinal. 71. sj.
Clusinuin. Clusine (s|>. 14) '-iv.. Chiuni. it.
l'ror. Sima 1>. Mtmlfpnklano, (716. 40.
717.sn); et<l. .S. Marie- 710. io>. Clu-
Binus for.) eiiiiw-. Arialdus l.'iO. i. lo.
Clufinenais (8]f. 14) «•oiiiitatiis 71.">, so.
Clasiiii (sp. 14) Castellionis rastr. ».
Castcllionis Clu^dni castr.
I 009. «0.
I (sp. 12) (307. i>.
Cobbanbcrg (or.). Koppriibriluf/e. pr. HB.
Ilannorer Kr. Jlanuln, 299, 25.
Kobbing^onhuson (or.). Cobbinchuscn
(»j>. 121. Kolifßmjttn. Srhaiimburtj-Lip]ie.
'.*ili. .•:. . 011..-..
Kokerbiki («.r.). Knkerbtck: pr. ÜB. u.
Kr. SlO'lr. 110. S5. 4fl.'i. 5.
Cociano (e. 12). Cncciiino h'ornillo (id.
CauUtHO. it. l'ror. ii. /' llinrrrnt.
ca|>el. S. P<-tri in 590.
Coooleu (or.) 1. 335. lo.
Cofuncra, Cofnnga, Cofliunga, Cohfungn
s. ('luiufungja.
Colejfcnbeiff lor.l. her Knillifrii. hl. Uos-i-
bilhl, in Buden Kr. Mannheim ilkm.
ii. r. lliihrnsachsen). 28.'>. 5.
Coliade leonc). Coliades (c. 12). nionnst.
de 40.'>. io. 406. lo. 408. 15. ,
Coliiigauwe pagus »\ ("oloiiia.
Collari («-. 14) moiis 88. i.
Collo (sp. 14). CoUrmaucio, il. I'rnr.
l'triigia />. Folii/no. ei'd. S. Martini
de, S. .Salvatoris de (718. .'•). i
Colle Bnindaliile isp. 14i. ecci. S. Mar-
tini de (716. lo".
Colle Goddiiiuiri (c 14j s. Aquaviva.
Collicelli (sp. 14) eastr. (i 16, i>.
CoUina (or.) 609. 15.
Cnllina, eerl. .S. Hartholomei in 596, 30.
Collina (or.), eecl. S. Oi-tabiaiii io, .S.
Oltanano ollr' Km (lil. Vollrrra (!>.-
IUI. der il. l'ror. I'isa\ S."iS. lo.
Collina, eeel. S. Sebastian! in ». Flagiano.
Colline (sp. 11) via ](ublieK 364,25.
Collorito (ed.). plebs S. Stejibani in
332. 4».
Cologaria (i'. 17) silva 390. lo.
Coloniare (tr. 1.'.) 628. i.
Colonaeo (oi-.), Colna;io. il. l'ror
Mailand. ;!7(1, i. 370, lo.
Colonaria (or.) corlicella. Wiislini;/ Colo-
naria im }'al di Chiana, it. l'ror. a.
D. Arez-o. ,'i.j8. 30.
S. Colonati (or.) eccl. »■. Uuirziburg.
Colonia (or.), Coloniensis eiv., Köln (pr.
RB.-Hst.l 43, 15. 44, 15. 219, i. .V28. 4ft.
.^i29. 35. "130,^5. .V}."). 30. .')ül. 10. .■)64. 10.
.'>0."). 10. .'>66, 10. r.08. 10. 623. 35. (i24. l'5.
« (038.5. 642.20). Coloniensis (or.) eccl.
17.1. .")1, ;o. 247. 10. .'i.3(l. lo. .'lOO. so.
017. 25.Coloniensi3 archiepisc Gero f
.■>l,2o; Heribertiis 108.35. 171,5.35.
221.25. 247.10. 314,30.327.25.431,10.
437.ii>. 4.3s.in. 441.15. 442.so. 462,i.s5.
464,10. .").!ti. 10. r47. i;.. 000.3.'.); Pili-
griiiius "lOO, 30. .'iSJ. lo. ."«^0. .'.. 604, i.
610, 35. 617.25. 023. 15. 024. m. (638. lo.
642, 25. 686, 4o). — ( 'olingauwe (c. 13)
]>agU8 (Der Gau um Köln) 127, 3o.
Colrini (r. 18), Corenne. hl. Pror. Xamur
Ar. l'hilipperille. (49.">, 25).
S. Columba .344, 2o.
S. Coluinbc cella 341, i.
.S. Colunibc (or.) monast., ». Montecly.
H. Coluniliani eccl. .i.iS.b.
S. Coluinliani (or.) cajiel., eccl., monast.
g. Broiniades, Compeluin. Plogazano.
Cojumbario (ed.), Colomlmra fid. Fari-
nnU, il. Fror. Crrmona 1>. Crema,
373, 10.
Cciliiiii)ieriuni (c. 17) .381,20.
Columbra (<•. 10) e.. C'olmar, IUI. des
cl, Ii I l'ierelnagK, Ö6, I5.
Coinenese (or.) laous .343.25. Ol.'), la.
Coinensis eccl. s. Ciiniaim ei'd.
S. Coiiiii-ii (or.) c. .«. hisdili casalc,
Kaxignano.
Coiiiinu (e. 12), Pan Val di Cumiiia,
il. l'ror. Caserta l>. .s'o'«, hei Alrilo,
drill allen Cominium (x. S. Crliauus)
341,1. (080.1); cella S. D..nBti (S.
Donalii Val di Cominw .'{41. i.
Competiini (or.) 1.. Compilo <!d. l'apnn-
nori, it. l'ror. ii. 1). Lurca, bW. i. 5.
S. Andrej cecl. .Ml». 5; S. Coliimbani
e<cl. Ö4i». 1 ; S. l'etri eccl. 540. ö.
Cona (c. 18) 1., Cona, it. Pror. Venedig
II. Chio:i:iia, cum eccl. S. Mari?
498, 10.
Conca (c. 14), S. Antonini .<. .S. Anto-
nini Conca.
('oucarodum (ed.), res Adelrade in 373, iß.
Conce (cone). Cuiiiro, il. l'ror. Ales.ian-
dria lt. Cunalc Monferrnio, k. Maiii-
frcdus de Conce.
Concisa (or. ), Concesa, it. l'ror. u. D.
Mailand . 370,1. 370. lo.
Coiidiistricnsis (c. 14) pafriis, Drr Gau
I Condroz in Belr/ieii (l'ror. Liitlich u.
Xamur). 117, 30.
/'. ('ontinil>iis (sp. 14). plebs .S. Marie de,
i" S. Maria delle Coiti Gd. hisciano
yicconr. il. l'ror. u. D. l'erwjia, (710, l&).
Conflenca (conc), Conflentia (e. 12),
Confienza, il. l'ror. Paria D. Mortara,
g. Salico de Conflenca.
Contlvcntia . Conibicntia (or.). Coblenz
(Ihl. der pr. lüiein - l'ror.) 5(19, »6.
531.15. .'.OS, 4o; abbatin. monast. S.
Florini 450,35. 509,35.
Contluentis (sp. 12) v., P Cnn/lans-en-
./arnigi/. frz. Dp. Meurlhe-el-MogelU
Ar. Briri/. (73, l).
Conradus g. Cluioiiradiis.
Constancia (ed.) urbs. Kotulan: ( Kr.-ll^.
in liadenj. 140. 20; Constantiensis,
Constantiuceusis (or.) e)iisc. johancs
(11.) t (0811. 10); Lambertu-s I.m, 30.
171,1.25; Ruodardus 547,20.
Con9tautinu8(si>. 12)iniperator| (043, 35);
mater: Helena.
Constantiu» (ed.) abbas *. Hromiides.
Constancius ic. 12) de Pidazoln 41)7,25.
Contra -Pa(bim (or.) iiindus. Cimlraiift
Gd. Ferrara (it. Fror, -Ihl), 330,10.
Controna (or.), Conlmne Gd. lla'jni di
Lurea. il. Fror. u. D. Lurca. c. in,
cum eccl. S. .Salvatoris 539, 35.
Corbeia (or.) Nova, Coq.heia (c. 14),
Conieia (c. 17). CorbicnNis (or.) 1.,
C'^rrci Gd. llii.rlrr (Kr-llid. im pr.
ÜB. .Minden I. monast. SS. Stepbani,
Viti 14.2.'.. 28.:io. 54,;.. ."lO, 15. 120,25.
148,5: abbas Hosat 14, 20.
Corbiiiiane (or.) j.iseina .'>.")8. 30.
S. Corbiniani (or.) eccl. g. Frigisinga.
N'aiiit'ii - UejiUtcr : Co rliii lo — ( 'iiiiiniiit.
r:{
r, .rbiilo (or.) canonicus h. L'ulturiiiiciisis
«cd.
iiirtiiini (sp. 14) c, Sciofiano <lil. Sin»-
lun;ia, it, l'roi\ Sienn l). Montepiilciano,
71Ü. i).
I 'irffi-nio (or.) 379, m.
t '>iriiimiiii, Coriiiiio (or.) c, l'oruna, it.
l'ror. I'iiiiii l>. \'<i;/lifiu, 336, :r>. 374,.i.'>.
i'iirua ccriiinu (c. 12), Corniicerrine
litt. .Mi<//iai'ü^ it, J'roi', l'errttra h.
I 'uinai-chio, 35i"), I ; <'.'/'. Coriia ceniinH.
ruate (c. 17). !' t'orontitii (lil. Cnrne-
tiiiiio AI/m, it. l'nn-, (iiiifu />. .1/^/.
::s-J. I.
' 'inelii'nsis <l\ 17) fumitatus ü. iiiiinula.
' ructo (i;. 12), capel. S. .Silvfstri de
>. luniano 1.
I ■nu'tiiiii (c. l;i), Coruedo {>■. 17) c.
castel.. Ciimeilo, it. J'ror. ]'iien:(i 1>.
\'alilu'jtw. 2l).'i, 1. b88, 16.
' iiiino (or.i. Hie iMtuhehaft t'oiniiin,
lt. /'nii'. /V,i(i />. Viilteiia. im iiiilein
l'hitl iler Cuniitt ;i(»( tinlf iim l'ium-
/'ii>"l, eccl. .S. Maniiuo in 3.')8. lö.
I riiit«! (or.) I.. Wüntiin:! Cnnteto im Viil-
'li-Fi'iru, it. J'riir. u. J). llronseto, 8.5, 1 ;
l'o|i]iae in ('oriiito 157. lo.
' ''in)iiate(or.), ('»nmiite, it J'roi-. Mailand
l>. Ahbiatenrasso, 309, 10. 37G. lo.
I nronate (or.). Y dirnute, it. l'ror. u. I>.
.Mai/and. 309, w. 370. m.
t ori>lieia n. t'orbeia Xova.
("orreiite (or.) c. in 3."jS, io.
C'orrigio (ed.). ? Curriijiiiu (Id. f>. Cipriano
/'". it. l'ror. Varia />. Voi/hera. 373.1',..
tsica or. i insiila, Corsica, .">41. i. .">4i), lo.
rsiüriaiio (or.) 1., C'orsii/nanv bei Certo-
inondo <ld. l'oppi., it. J'ruv. u. IJ,
-liwcu. 6(i7, 15.
I rsitiiauo. Ciirsignano (or.) 1., if'üsliin'/
I \>rsi;inaiio bei J'ienza, it, l'ror. Siena
l>. Monlepiilciano, 84, ;iä. 157, 5.
I 'Ttesi (or.), c. de 54U, 25.
I Ttiiie (OT.J. Cortona isp. 14), Cortona.
it. l'rur. u. l>. Areszo. .i9l).:iö. (717. l);
strata df piirta Berarda, ho9]iital(;
iuxta i>ortam .S. Marie cum eucl. S.
Marie v717. i;.
t Ullis regia (c. 17), t'ortere'j'jio Od. S.
'iiori/io Canarese, it. l'ror. Turin I>.
frrea, s. Orcii.
r.irtiliano (or.). res de 1,>7, lO.
I.'oala (c. 13) c, Kiiufl, Jt.l.-lUt. im br.
HU. l'fatz, 18,35.
.S. Comiio (c. 12) oella in »ilva 344, lo.
C'o-iUino (gj). 14). Omtano (lil. Hantia,
it. l'ror. u. 1), l'erwiia, cccl. S. Itonati
de, S. Marie de (71S, »).
Costriniano (c. 12), i' Catir/nano, it. l'rur.
'l'eramo lt. l'mne, .S. Pelnis in .'144, w.
f'otiano (sp. 14), ('nzzana <ld. f'antiylion
Fiorentino. it. l'ror. u. I). Art::o,
ec<-l. .S. IVtri de (71.'i, aft).
(Vihncli, tVihalic ». bei ("liuo-.
CoiiriiMga, Cöfiuii^a, Coul'unjf'in, Coii-
pliiiijia «. Clioiirunija.
(.Vino .1. Cliuonradua.
Cnzini (or.), KötsKchen, jtr. Uli, ii. Kr.
.Memeburij, 288, ib.
Coznltiri^a s. Uozriltin}run.
(Vi/pri'ht g. Uciübertds.
I'rainham ("r.), t'rainhrm, bl. l'ror,
liriiliant Ar, Bräsuel, 41,:iii.
Crantiiiaii (c. 16). t'rantrnoi/, fr:, It/i.
Mrurllie-et-Movelle Ar, Sanc;/, capel.
apud 4.'i.'t, in.
("rassus (ur.) ». Leo Crassus.
Cmtina (ur.), mansus de 5ö8, 35.
(Vcliczliah (or.) pr. , Kroiabach (id.
Streiii/brri/, Xiederösterreich lill. Am-
utelten, 268. so.
("ndario (c. 13), campiis de 447, ä5.
l-'reginfelt (or.), 1. ufe. Krainfrld, hg.
l'roc. Oberheggen Kr. Luiitrrbach,
291, :i5.
( 'reina (or.) pagus, coinitatus, C'amiola
regio, AVai'ii, 3."), 3o. 83, i5. 264, lö;
com.: Odalricus. l'uatilo.
Cremasa (or.) 1., Kremg, BH.-Hgt. in
Xicderögterreich, 397, ao.
C'remenna (or.), Cremeno Cd. Bohaneto,
it. l'ror. u. D. Genua, 379, lo.
C'remnnensis (c. 13) civ., Cremona, it.
l'ror.-lht., eccl. 107, i. 108,5. 203, 20;
cpisc. Landulfus 108,5. 203.20. S.
Laurentii abbatia I08, 5; abbas Lam-
perttis l(>i, 5.
Creniial (c. 18), Grandrilk, hl. l'ror.
Lüttich Ar. \Varemme, Mh, i.'>.
l'rcsciano (or.) 92, 35.
H. Crespoldi (sp. 14) monast. .<. Bet-
tone,
('respulinum (s]). 11) monast. 394,20.
'lua ceniina (or.) 699. :)5; »n/xw/ie/n- 1 Cretis (sj). 14) v., Crete Gd, Cortona,
/ich rersrhrieben für Corna ceruina it. l'roc. 11, 7>. Arezzo, cum eccl.
t = Cornacerrinei. | S. P.itentis <71'). 30).
irueia ». Corbeia Nova. I (Vika (or.), »Das Kreekgors bei Bergen-
sa (or) aqua 343.35. 61.'>. 25. op-Xoom, Xiederlande Prov. Xord-
^antia (C. 18), Die Couganceg, r. Xb/I. \ brabnnt, 41,35.
Crikstide (c. lö) v.. Ober- u, Vnter-
Kritgstädt, pr, HB, u. Kr, Mergeburi/,
76, :i5.
'ler Aire (r. zur Aisne) im fr-. Dp.
Mtuge. Hl. bei l'iemodan (Gd. Aubri'-
•ille), 433, 1. 35.
'■ielle (or.;, Cogelli Gd. Capannori. it.
l'rur. u. D. Lucca, eccl. 8. Pauli in
.V{9. 30.
^ia (or.) aqua. Die Cosia. it. Fror. u. , , .
I>. Como.zum Logo di Como, m. Af 1 1 '- "l'ta ('"■■; imperatons 343, m. 6I.J.25
t'omo, 325.5. . (.'ripta (or.) latronis 616.5.
Crintilaha (or.) v.. Grogs- Gründlach,
br, HB. Mittelfranken BA. Fürth.
:a\. 5.
Kri'ke (»p. 12), '•'»>«/ Gd. Hunj^mi,
I.Hjemhurii D. firrrenmarher, ((3>'. w.
(143, i>.
, < 'rist- «. Christ-.
(Vitaiolo (or.) .'iHO, .15.
Krotillantlior)! 'ort I.. KttteUtorf, pr.
HB. Lüneburg Kr. Cl:en, 1.12. as.
t'roziwa g. Cjiröziuna.
I'riii-i'ferriue (or.), Jt'üglung Crorrfrrrro,
it. l'ror. Genua lt. Albrnt/a (bei l'o
lizzanoY), 370, 10.
•S. ('ruciü capel. etc. ». H. (Vux.
Criiftn mp. 12), ('ruckten (Id. Sommern,
Luxemburg D. Lujrembuni, HiAH, 30,
643, 6).
f'nimbele (or.) pr.. Krümmet, pr. HH.
U'ieglitiilen l'ntrrirrglrnratd ■ Kr.,
.">7."». 15.
(Vunibiki (or.). Der H'ebelgbaeh, r, Nbb.
der Itatier (t. zur l.^inej im pr. Uli.
llunnorer Kr. Springe, •_'9J). ■.;,.
Cruiiibiinbacli for.; I.. Ober-Krumbarh,
br. HH, Mitlrifrnnken HA. llergl,rurk:
271. 2".
Oummelbichi (e. \T\) rivus. Der (Mer-
bach. l. Xbh. der Fulda im pr. HH.
Cagset. m. bei der Spiegel-Mühle (Gd.
Knirkhagen, LKr. Caggel/, .'i.'i 1 . .10.
Krunganthorji (or.) 1., •' Koltendorf. pr.
HB. Lüneburg Kr, l'^lzen, 132.25.
Cru.\ (c. 16). irügt zwigchen Fromeiu'-
rille II, Xi.ri'rille. frz. Dp. ,1/(M.«< .Ir.
VerduH, 432. 10.
S. C'rucis cella 341,5.
.S. Crux, .S. Crucis (or.) capel.. eccl..
monast. s, Üriimia. Chouruiiga, Hil-
deneslieni, Leodium. Xeaiiolis. Nola.
Kubacb, Kubah s. Cobach (bei Chno->.
Ciibiate (or.), Cubiato (ed.) 373,5. ."4.f. 1.
Cucinburg (or.). Kuckenburg, pr. HH
Merseburg Kr. Quer fürt, 112, 30.
Cuciiline (c. 12), eccl. .S. Petri .'>94. i".
Cuciillo (c. 17) castel., Cogollo. it. l'rur.
Vicenza t). Tiene, 2o.'), 1.
('uguziida (or.) 336,30.
Cuhonradus «. Ohuonradus.
(Viiiiuua lor.), Kaja, pr. HH. u. Kr.
Mer.-'cburg, 2SS. 20.
Cuiscesburjr |or. ). Keiischberg. pr. HH.
11. Kr. Merseburg, 2S.S. ..-^ • tmrgwar-
dum 288, .30, com.: Herimaimus.
Cuiiiana (or.), Comensi.s (c. 14). r. Como
(it. l'ror.-llgt.), eccl. S.S. Marie. Abnn-
dii 94. 9.".. 90.1. 139. 20.25. 324. :i".
420. 10. 427.1. 25. 428.20. 701. 1.5. 702. 35.
7i):!. 7o4; cpisc. Petrus 7oi.i. 702. .15.
704,5.20. 710,25 (weitere Stellen rgl.
Petrus archicancellariusy. Eberhardu>
iH. 9."«. 20. 139. 20.20, Albericus 172. 1.
324, .m. 32.'.. 2.'.. 420. 10. 427. 10. 25.
428.211. S. .\bundii m..nast.. eccl. 324, :ii.
.32."., ij. 428: abl.as Marinus 324,36.
32"), 20. >S. Mariae monast. ;i2."i. 5.
701,20. Ciimani fines 6o9. 1. Ciima-
nus mercatus 7111.1.'.. ("umaiuis. (_"u-
mis (c. 14) lacus. Largio (Der Corner
See) 139.20. 373. 10. 701. 15.25. C"u-
iiiaua Insula s. Insiila Cumana.
::i
Name» - Rogister : C'iuiibeUuii — Di-dieo.
l'_M. yll/ihf in Snchsni-
sii. r. dolliii. iro dir
,„,,„.,,..„ .N.,,jnr<«7* »•***/, \.4I4. I".
Ciimi' (c. 1-''. l*«* ""* i'umite (hrute
M-iM). il. i'»"or. Xfoptl I>. (»■ ' t:HU
fiir. r.> l'ozzuoli, cell» S. Uincentü
de :M1. li.
l'umudorf (»rX K<~>ni;i!«liiif. hr. ÜB.
OUiUt;ifi-n BA. MüHchrn II, 6:>, tb.
Cunibirt»;' KT.) caiioellurius. Vercel-
lpIl^is e.i-1. iin'iMi>itu> "tl7 ; im «'"■
JtKogniliun: Tiit. i". Tnj. i». 703. ü".
-(»4.30. 706.6. 71K1. 7il<(.2.v 711.10.
71.H,jo.
^'^lnicll^ (i«r.> r>-kt,i!<>.
Ciiiniro-hovcn (c. 14), Clmnigp;>h<>f.
Chiiniiicilishoiiim (or.) 1.. diuih'iiiiis-
hofm. hr. IIB. Vntrrf ranken BA. ]
ikhxmfiirt. 2:M.;5. 3S. -'41.1. 47(5.::».
Cimiguuda. Oviii-. Kiini-, Cliuiii-, ('liviii.
üviii-, Ciin-guuda. -gA'udii. Cviiiovndii
(or.i; Kvni- (s|.. 13). Cime- .c. 12I,
Kuiie- (c. i:>). Chuiie- (c. 11). Chvne-
(c. 13'. Ci\ni- (o. 14 . CGiie- (tr. 131.
Chönc- (c. lC)-tfiinda, Cliiinulmnda
(c. l:n. CunifTiiiidiii (<•. 14); <'iini-
(or.). t^'uni-. Chuiif- (s)!. I.il. Kune-
<e. l."))-gundi^;KuniJrund (r. l.'n.Chu-
nipint (c. in rojfina. iiiiperalrix
6. IS. 8,i6. 12.15. 13.10. 14. :i.). 17.5.
IS.sn. -.»a.so.io. •_'3. a5. -'i.io. 27, SO.
2Jf!. S5. 29. ;:.. .31. so. 32. io. 34. ti. 35, S5.
36, 86. 42. 35. 4.!. 4o. 4.'>. 10. 47. 30.
.'il, 16. .V2. 35. ."i9. 35. 64, so. 67. S5. 70, w.
73.<i).s5. 74. so. 76.30. 77. 10. 79.30.
81. SS. 82.15. .S;^.S5. 102. :o. Itcf. i.v
lo.'>.i. loCi.is. 108.10. loy. I. 111.. 10.
112.30. 116. s:.. 118,30. 130. ;n. is.
1:13.35. 135. 5. 137.5. 1311. so. 140,35.
143.15. 147.20. 14.S.SO. 149. so. l.Vl, 10.
l.-«.io. l.-^.5. 162.30. 163.30. 164. S5. 1118,
30.35. 201.10. 209. so. 210. 15. 216. S5. 30.
217. so. 22."^. 5. 229. 5. 35. 2.30. s5. 231. so. ;
■512, «0. 2;l:t. so. 2;17. 30. 239. s5. 247, 10.
2.'>Ö, SJ. 2.'il. 15. 2.'4, so. 2.'>6. S5. 2.i7. I5.
260,40. 261.40. 262. 30. 263. so. 264. 10.
26.">,5. 271.15. 273.30. 276. s5. 277. so.
278, 15. 279. 15. 2S7. 15. 311. i<>. 313. so.
314. s&. 316. 5. 317. 1. 25. 327. s5. .33.'>, 10.
344,5. 3(J<i.3o. 364.1. 311.'...'.. 410, 15.
411. i&. 412. 15. 413.35. 41. V.!.-.. 422, so.
43.".. 10. 4;17.;>. 4:38,10. 439. 10. 441. ir..
442. 30. 44K. 30. 4.'>0. 1. 30. 4.')2 10. 4.'>9. 5.
462. 35. 46.'.. 5. 35. 486. s5. 469. 10.
470. 15. 474. 5. 47.">, 10. 479. 0. 35.
4H0.3I.. 483. S5. 490,15. .'>0O.45. .'»01..^.
r>0.').5. .'.06.30. .■■07,.'i5. Ö09. 35. .'llO. S5.
U\'t. 30. 517. 1. .51S.5.35. .".21. ü5. .'.22. :o.
.523. S5. .524. ^>. .525. so. 526. so. 527. so.
.528. s«. .Vtl. 35. 6.32. :to. .5.(4, 10. .535 15.
6.36. 10. .537. so. ."kJK. 3.'.. .551. s5. 5.53. ü5.
.554.?'. .55:,,;:,. 5.59.30. .560. 35. .561.:«!.
.-.. io. 564. 30. 565. ;io. .566, 30.
.■5. 569. 1.'.. 570. 15. 571. so.
57::..:... 57.;. 15. .574.15. .575.15. .576. so.
.579,15. :Jt^i.h. .582.10. .5H8.S5. 012. so.
613.20. 616. .v>. 618.:«.. 619. s5. 621. 10.
622. 1:.. 62:1, i5. 624. 10. 629. 14. 6:U. so.
fii'i.t». tiSÖ. 10. 64.5. V,. 647. 30. 6.'.0, »5.
t!52, 10. i'8.'4. 5. 0.59,5. 661. 1». :io.
664. 10. 666. »5. 670. »0. 078. 10. 683, 10.
«81. 5, 091. *.). 693, so. »0. 694. »6, «<i.
69.5. 30. 696. stv s5. 697, 5. S5. 720. 30;
«•.iiiiiix: Hoinrious 11. rox. iiuperatur:
tnitre> : Hiiiniciis V. diix Hauuariae.
Tlieodoricus ill.i MetU-nsis episc;
»dvoi'uti s. AdeliL. Kcr.>ldii> comes.
Cviiigvndis lor.l abbati>sa, soror Ari-
li.iiii!. i-ai>ellani (postea archiepiNC.
Miigiiiitiiii) »'. C.i.»ia.
Cuuiimml (cd.) mili's Fiildcnsis 426, 10.
Cuniiigesbach ic. 12l. /><'• Kuinshach
(mit den darnnUciiendtn Orten Olfr-
u. yirder-Kiiin.siMch). r.Sh/l. der (ier-
apren: (I. :iim Main), h.i. I'ror. Slar-
kenbiirg Kr. Erbaeh, 282,1.
Cuningfssuiidra (sp. 12) piigi's, Gau
:u: Main:: n. dem 'J'aunus. 468, S6.
<674, 30); i-oiii.: Ki'giiihardus.
Cuiiizo (c. 11) iudex palacii .".84,15.
Ö86. 10. — Vgl. G»u7.o.
Cum.. Kunratus ä. Chuonradus.
Cuntbarius, Cunthcriu.s Cuiiterius «.
Gunllierius.
Cniitliicliun (c. 12) 1.. Kihiig. hs. I'ror.
Slarkenbiir;/ hr. Erbaeh, 2.Sl.S5.:iO.
Cmitumica (c. 17) vallis 20.5.1.
Cunziiia (nr.l. Quiiicina (.■mdc.) v.. A'i7ti-
:in<i. br. HB. Niederbai/ern BA. Vils-
hofen. 114. sf.. 115. so.
Cunzingouuui (»r.) pagus. Der Küming-
Gau (um Künzing), 269, so; cniii.:
j Adelbertii8.
' Cfinegunda, Cftnigunda s. Cuniguiida.
Cuiiradiis »•. Chuoiii-adus.
Kurdela (nr.) ö.. J>er Wehchhilliger-
Bueh (r. ybb. der Kill. »1. *"' Kordel)
mit "einem I. jVWi.. dem Mauxbarli.
I j,r. HB. II. LKr. Trifr, (rgl. Marken-
bach; 629. so.
1 Curieiisis (i>r.). Kuriensis (c. 14) civ..
Chur, Hut. den schw. Kl. Graiibünden.
140. :i5; occl. 140; episc. 6dalrkii>
140. in. 144. 10. 1.5.5. :iO. 171, 1. S5. .547. so.
Ciiriensis. Hrotiae cmnitatus. j.agus
(Uhfitien) 140, so. 482, :)5. 538, 10;
cum. : Vd".
Curiiiiriiigun (sp. 12) (643, 5>.
Cumili ("F.) 1.. Ctirolo Gd. Lagosanio,
il. l'rov. Ferrara 1). Comacchio, 330, 10.
Cursignano «. Ci.rsiniano.
Curticia (or.) «. Sarmacia.
Curtile (or.) c, ? CortiU - soiks - Mortier.
' bl. I'ror. u. Ar. Lültieh, 463. S5.
Curtis (sp. 14), Wilslung Cnrterceehia
nel Chianli bei Aie:zo (it. I'ror.- llnl.J.
ecri. .S. Bartliiiloniei (715, .s.-!/.
i Curti8rupta(i.r.),C»rteriii)ta icd.) 373, in.
I 51.J „,. _ Curtis regia s. Cortis regia.
Ciininas (<>r.), Curuiiasco (ed.l 370,1.
' :i76, 10.
1 Cusignano (c.r.), Cusignano Gd. S. Minialn
\ (U.llgl. der il. I'rnr. Floren:), e. de
I ."40, 15.
Cusignano (or.) c. 3.'.8. 10.
Custodia (c. 17) castel., Costozza Gd.
Ixmf/are, it. I'ror. u. I). Vieenza. 205. 1.
Custrei (c. 16). f. Cutri/.frz. /'/'• Meurihe
f/-iVo»e//«ylr.«r»ey,cr.iiiitatu8de 435.1.
Cutilia (e. 12) petra. cella S. Maroi de
.341. so.
(c. 16) i'.,
Ilildrsheim
. 242. :ii>. in.
D.
Dabei-henstein {or.l Ihulmtein. el. B.
rtilereha.is Kr. Afohheim. 469,15.
Dada, Dado .s. Dndo.
Dagciui. Dagiuo, Daginiiius «. 'Pagiuo.
Dagi.bertus (or.l. Pagabertus (sp. 11)
]irincep8, rex Kranetiruiu t 284. s5. so.
:}99. ;i5. 4(H1. 1. (492, i5. 642. :i5. 690. 15).
Dabiiuiufi (or.) iiagii.s, Gau um l^m,
malzueh (sächit. KU. Dresden All.
Meis.teti). 319. S5.
Dallicrtus (c. 12) presbiter 407.;.; filii:
Albertus. Uirbaldus clericiis.
Uale (ed.). Hello, il. I'ror. u. I>. Brencia,
373, 5,
Daloheiiii (or.). Daleheyni
Kiinii/.tdahlum. /»■. HB.
Kr. Marienbury i. Ilann
(:i07. fi>. 611,10.
Dalheiii (0. 14), Sahdahlum. Braun-
xchireig Kr. W'olfenlmltel, 1.52. :I5.
Dalmatianoruin (c. 16) dux, r. Dnima-
tien, 27,10; duces: lolianues. Petrus.
S. Uama.siis (or.) 34:^, so. 015. so. j
S. Daiiiiamis (c. 14>. S. Damiano Gd.i
S. Giorgio l'iarentino, il. I'ror. u. D.^
I'iueenza. 87, :t5.
S. Damiani (sp. 14) occl. «. Tiiori castr.
Daiiacbgowe «. Turmocgouve.
Dan.iniaracbirirba (c. 16), Donaiiiara-
cliiriclia (sp. 12 . Dummerkircli. el. H.
I ithereham Kr. AUkirrh , \:ü. \.(b.)
(680, io).
Dannenstcdi (sp. 12). Danstedt, pr. HB.
Magdeburg LKr. Ilalherdadl. (654, in).
Danubiiis, Uaimuius for.) H., Die Donau,
(8. 1). 32, 35. 180, S5. 229, 5. 254, 30.
265, 10. 519, 1. 5. 582, I5. — I'«/'.
Tuonocgouve (Donaugau).
Dapeiina (or.) murus 226, 15.
Darneburc, Dariiil.urc (or.) c., Derenhurg,
pr. HB. Magdeburg LKr. Halber-
Kladt, 241, 1; ecH. in 40». ir..
Darnuensis (c. 11) pagus, Gau In Bel-
gien, n. d. Sambre, 508, 30.
Dasauhec or.) 299, 35.
Hascbala, Daschalon (or.), nasclialen
(sp. 12), Damel. pr. HB. Ilildenlirim
Kr. Einbeck; (:^07, ö). 611. 5. 15.
Dasingarod 'or.' c, Dexingerode. pr. HU.
Ililde.iheim Kr. Duder-^ladt. 261. 1.
Dauandra (c Ui) v., Devcnler, Nieder-
lande I'ror. (h'ei--Yiinel. 431, iß.
Daucnstide (sp. 12), DarcnKtedl, pr. HB.
Ilannorer LKr. Linden, (306, sr.).
Dauizus (or.) 358, so.
Deoima (sp. 12) 1., Itelzem. pr. HU. u.
LKr. Trier, (638, 80. 64:i, 1).
Decimanus (c. 12) romitatus, liei Ha-
renna (it. I'ror.-Ilut.). 354, 3.',.
Deco (or.) Dego. il. I'ror. Genua l>. Sa-
rona. 379, 10.
I Dedico s. iJodico.
Niiiiu'ii - Kt'giKtiT : I>cp-iiliiir<luH — Dropuiizr,
Dfgenliardus (nr.) ulibas »•. Miiorliucli.
Di'giTciise «. Tegronsc.
li,^,jriiul,,rr(iir.) 1., Defifitndorf. Il.l.-llit.
im In-, Uli. Sietltn-bayeniy 3'_', l".
IJeiciplus (c. 18) nbhas -[- n. Liitlir».
D.llina [<>T.) fl., hie Ihilkr. <•. AT-//, iln-
Ems im ]ir. Uli. Mindrn, m. ir. r.
llülerstoh. .'»4, 1".
Iliiiiii^'U (or.) 1., Theninijtn, liaileii Kr.
Freiburg, flS, ,',. 48'.'. 30.
Dennisthcirp sp. VI] 1., Deimtorf, liiaiiti-
schweii/ Kr. Braunurhireiy. .'.Uli i.V.
Deoilerifus ». Tlicndericus.
Deponii (i>r.) 41, i».
Dercineiae (sp. VI, 'l'richeres Oil. Dour,
hl. I'ror. Ileiinefiaii Ar. Monn. (49'J, :iri).
I)irnin^'iiii |s]>. TJl pa};us, Der flerliii-
HUI, (>. r. lirdiiiinrhirei)/, {:Wfi) ; prae-
icli; Kkliertiis, I^imlgerus, LiuilolfuH.
1 1. .siariu (or.) <•. v., Destina, it. I'riir.
Siirara 1>. Vercelli, 707.
S. Üesiderii (or.) capel. ». (lislarinjjfo.
Desiüerius (or.) re.x Luntfohanluruiii f
34(1, 1. 10. 372, 30. 378, üi>. all'. :io.
DeuaiiiT"''»'"'' (•'• 14), ? Dannenhätlel.
pr. KU. Lüneiitrij Kr. (lifhorn. l.VJ, ;i5.
Dhiiniliurg .v. Dnriiilmrg.
Dianensis comitatiis, c. Diana iVAlba.
it. I'ror. Ciiiieo D. Alba. ,v. Albcnsis
lomitalus.
UiedenhouB (nr.), Diedeiilinuiin (sp. VJt),
Oiodeiduiua (c. 15), Diedenhofen, Kr.-
If.it. im el. B. Lothringen, 38, 40. 4U, 25.
(143, 1).
Diepaldus .«. Theodli-.
Diet-, Dietli- s. Thood-.
Dietpirfjeriiit (nr.) pr., Diepenried Od.
liodenKlein, br. KB. Oberpfuh BA.
Koding, 553, S5.
iJiezinus .<. Theodi-.
Difniniuocethla (ur.) v., Daubnitz. .tächs.
KU. Dresden AH. Meissen, 319. 25.
liilienbach (sp. VI) riv., f DerVehrbach.
I. ybb. de.1 Main. br. IIB. MitteJfranken
(BA. Schein feld) M. I'nterf ranken
( BA. Kitzingen}, m. w. r. SicK-ershau.ien.
(i()-J, 30).
Diinerthaii s. Timertha.
Dimnatii'Uiii (or.) ()09, -m.
Dincriche, Dincrihi' ». Tinquere.
DingDluinga superior (or.) v.. Ober-Din-
golfiiu/ Gil. Fruiienbibiirg. br. Uli.
Xiederbagern BA. Dingo/jing, •J78, 15.
Diodericus s. Theodericus.
liinnanto (c. 13), Dinant. Ar.lf.it. der
bl. I'ror. Xamur, 14"-', 15.
S. Dionisii (tr. 15) eccl. »■. Mosomum.
Diot- s. Theod-.
Disserinark (ed.l, Die Mark r. Diez
(Hst. des l'nterlahn-Kr. im pr. Uli.
Wiesbaden), 290, 35. -.'fll, 1.
Ditincsheiin (c. 12) v., Dietesheini. hx.
Fror. Starkenbiirg Kr. O/fenbarh.
321, 40.
Diiiiiicri (or.) 1., Ihr Dümmer ■ See, pr.
Uli. Ilunnorer Kr. Diepholz, 1(1, so
(vgl. 722. ii;. (J2t), i».
Diiislmrg, Tuishiircg (or.), Duinliurc
(f. 15), Tui>il)iir({ (o. W, Duinburg,
SKr. im pr. Uli. ftilumUhrf, 13, ^.^.
54, 5. 130, 6. 22.'i, 25. 3(t2, »o. 403, 3&.
Doliirunko (c. 14) 1.52, SB.
Doddoiilmsun (or.), Dodi-tiliiison (c. 12)
C, l'ixltenhuiisrn, pr. Uli. i(. Kr.
Minden, 31U, lii. 4;t(i, ift.
r>odrisines (or.) v., Delme, el. B. iMth-
ringen Kr. ('h'lteiiii - Siilins, 4S3, 30.
iJodico, Dodiua, UndiMilm, Dun-
deeho, Düdiuo, Döticlio (nr. (,
Dilticho (c. 14), Dudico, Di'-
d ico (ed.).
Duodeclio prepiisitiis x. Magadalmrg.
Diidici) comes .Mj, i5. 2ü(i, lO. 317, 5.
.522,25. .J32, 30. 551,25. t 561, 35;
pag. : Ängira, Haasia, Netga, Nih-
terga.
Dodica 47(>, i.
Diidiliniis (c. 16) 434, i.
r)iidiniaca (sp. 12) ,v., Dognerille, frz.
Dp. l'osges Ar. Kpinal, (73, i).
Dodn (or.), Dado (c. 12), Dada,
Dudo (tr. 15).
Diidi) 628,1.5; uxor: Emma; filiiis:
Haimn.
Dadn 406,25. 407, lo. 408, i ; filius:
Vuibertus.
Diido filius Ademdfi 591, 30.
Dodn tiliiis Dominici 35(j, 25.
Dudo 433, 30. 35.
Dada 628, s.
Domiahe (or.) v., Dümlach (Dieni/ach)
i-'d. (ti. 1^/3 km. sir. r.) Kupfenberg,
Steiermark BII. Brück a. d. Mur,
623, so.
Domiciucrolo (o. 15) 588, 36.
Dominicas (or.) presbiter s. Pisana eccl.
Doiiiinicus (or.) f 356, 2o; filius: Mar-
tinus.
Dominicus (or.) 356, 25 ; filii : Bonaldus,
Dodo.
Dominicus (or.) filius Anzi 590, 20.
Dominicus Ardi (or.) 607, 15.
Doniini Remigii (c. 18) v., Dampremg,
bl. Frov. lletinegau Ar. Charleroi,
(496, 5).
Donuius Basolus (c. 16), Dombasle, frz.
Dp. Meuse Ar. Verdiin, 434, 25.
Domnus Martinus (c. 12), Donimartin
(c. 18), Dommart in-aur- Bois, frz. Dp.
i'osges Ar. Kpinal, oder Dommartin-
Us-Ville Gd. Ville-sur . lllon, ebenda
Ar. Mirecoifii. 71, 20. 25.
Domnus Martinus (c. 18), Dommartin-
sous-Huns, frz. Dp. Marne Ar. S. Me-
nehoiild, oder Dommart in-la-PlanclKtte,
ebenda, 434, 5.
Doiiuinaravhirii'lia «. Duiianinrarliiricbn.
H. Donati (or.) pleb«, S. Itonato (id.
f'airo Monlenolle, it. Fror, llenwt l>
•'^arona, .'I7U, 10.
S. Donnli (or.) Corte« .15H, r,.
S. Donati lor.) mon» .'14.1, ix (115, 25.
.S. Donatuiii (or.), iui-una «iipra 61(1, :,.
S. Dl mati ( or.)i'Ccl., rt-lla, oinculuni «. A n--
tla, A^ilai'to, ('oininu. (.'ontaiio, Lt'oni'-
cubantc, Lomrdo, liUHiKnani cii>tr.
(bei LurignuMo^, Man^-iano, Petro-
gnani v.
! Donato (or.) cnnonicuii «. UulteranenniH
! c<'cl.
DoniiHiiH Ic. 16) iuxta Flalmaiiim, Deur-
noiids-drrantlieauzi'r. frz. Dp. Meime
Ar. liar-le-Diir, 4.S4. 1.
Dnnnaua ic. 16) iuxta Haddoni^ castr.,
Deiixnonds-auxBoi«, frz. Dp. Meime
.ir. Commerri/, «ccl. <ic' 4.!3. |5.
Donuus (<•. 17), Ifer Donon, Berg in
den Vogenen, el. B. fnlerelnatM Kr,
Molsheim, 3 km. n. r. (Inindfontaine,
334, 15.
Dorfa (or.) c, Dorfen, br. Uli. olier
hat/em BA. Erding, 69,'i, v.,.
Dorflin (sp. 13) curtile, Dörfleiits, br.
ÜB. Oberfranken BA. Uamberi/ II.
(67(1, 30).
Dorinlmrg, Dliornburg (or.), Dornbiirg,
Sachsen -Weimar Kr. Weimar, 116, m.
119, .15.
Doinedhe (c. 15; v.. Diihren, pr. Uli.
Magdeburg Kr. Gardelegen, "(i, 35.
Dornheim Parviim (c. 15), Dornheim,
br. ÜB. Mittelfranken BA. Scheinfeld,
Oller iiüst dabei, 633, 10.
Dorstide (sp. 12), /}orste, pr. KB. IUI-
desheim Kr. Ostercnle, (306,25).
Dosino (or.) 373, 10. 512, in.
Dödico, Düticho s. Dodico.
Drachere, Drechere |)agus s. Trichire.
Dreni (c. 16) pagus. Der Dreingau in
Westfalen, 516, 10; com. :Herimannus.
Drespun (s]i. 12). Dasjte. Braunschueig
Kr, lliilztiiinden, (3()7, 1).
Dreuanaiiiiri (or.) 1.. ein See (ciell. das
Heilige Meer) bei Dreieriralde, pr. Uli.
Münster Kr. l'ecklenburg, 10, ,10 (rgl.
722. io>. 626.10.
Dreiiiini (or.), Drairehn, Gau im pr.
RB. Lüneburg Kr. (11. ir. r.) Lüchoir,
110,20.
Drikeringon (or.) pagns s. Trichire.
Driezele (or.) bnrgwardlum, Drelzel,
pr. ÜB. Magdeburg Kr. Jerichoic IL.
274, 20.
Drimano (c. 15) 588, 35.
Drinhougen (c. 12), ? die Höhen beim
Mordbirg im Thüringer Wald, n. r.
Marksiihl, .'Sachsen -Weimar Kr. Kise-
nach, (414, 60).
Dripura s. Tribura.
Drodmannia s. Tnitmannia.
Droganize (or.) 1., irüst in der Gegend
con Zerbst (Kr.-Hat. in Anhalt), 57, 15.
Namon - Rpgistor : Druboniilia — Kiliiiliiisoii.
Dniliemihn (o. 1'2) fl., J'f Traubrnbaeh
(ht. Knöblinijfr Bach), I. A'W». (in
Jie;ien im br. HB. Obtrpfah BA.
Cham. III. bfi l'nter - Traubfitbach
tdd. Thierhttin), (57, ib.
Dnibiki. Tliriil>iki ((ir.) 1., DrUbcck; pr.
ÜB. Mdfiilfbiii-ti Hr. n'erniyeiuilf. nm-
nasf. SS. Mariiie. l'iti 103. la. .'iTi. I5.
\65J. i> ; alibiitissH Gerliirjr« •^»'■l- \l<.-ii> ^
Hildifrart <,Ö;>i\ Drubikoensis (sp. Vi\
»tlvocatiii ((i.H, ih).
linihdeldinjru, Druhdelinsris (sp. li>) 1..
trügt liti Itürmeiiniieii. hiixfmlmrg ]t.
llrrrrnmarhrr. ^((.'{S, ;io. Üi3. .'l^.
Drulilherinki (<>r.), Dniffflbrck Oii. Ulli-
liffbütifl. j>r. RH. Lüneburg Kr. (iif-
horn, -^itit.aa.
IlruiiudfStiit dir.). Triinslmll. br. BB.
Itberfrank-m BA. Hambfrij II. .•(17. an.
Drusiiisrus (Sp. 11) presbitcr s. l'iiii-
/.iliiirg.
DnitiniiuoiH s. Trutinannia.
Duas Basilicas (v. 12), ecol. S. Marie
in ."UO,»». ,i9.'>. 5.
Durt-nta (<■. 12). ." IhircnUi Od. Meliz-
:ano. it. I'ror. Benerent />. Cerreto
."^niini/n, :541.5.
Duieiitiila led.), DucetUola <!d. S. Cio-
ranni in I'rrsicelo, it. I'ror. ii. U.
Bolotjna. 373. iti.
Duc-ia lor.), Doccia Gd. Sejito. it. I'ror.
II. D. Fhrem. c. in 3'tö. lo.
Dudico «. Dodico.
Dudo «. Di'do.
Ihidulepon (sp. 12). Hohen- ii. Xiedeni-
Dnlthbtn. pr. KB. Maydebury Kr.
Wanzlehen beztr. Wolmireledt. (.iOß. a.')).
Duellus (sj!. 12 1 ni.ins. Her Ilohentwiel
im irb. Schirarzicald-Kr, ÜA. Tutt-
lingen (Eniclare. /' , km nu: r. Singen
im badischen Kr. Konstanz), (655, S5).
Duislnirc ». Diiisbiirg.
Dulceri isp. 11) v., Dolce. it. Pror. Ve-
rona I). S. I'ietro Incariano, 39-1, :io.
Pulicaria (or.), Torchiara. it. I'ror.
Salerno I). Vallo della Lucania. s.
C'appiiaci i-t Diilicaria cnniitatus.
Dulli^tat (c. 1(5) V., IhVlslndt. br. HB.
Unterfranken HA. fierolzhofen. (i:5:{. i!>.
DuUus (iir.) fl., Der Dolo. I. Xb/I. des
Dragone fr. zur Secchia. «. Sigla^,
bildet die (irenze der it. I'ror. Heggio
neir Emilia ii. Modenu. 609, i.'>. in.
Diilmine (c. 1.'»). lU'dmen.pr. HB. Münster
Kr. Koesfeld, 47(1. i".
Duiiieri ». Diinneri.
Diimiiz ^ir. I urbs. iJommilz.irh. pr. HB.
Mergeburg Kr. Torgau. 111, 3.S.
Duneheriii (c. 13) v., honcherg. frz. Dp.
ArdenneM Ar. Sedan, 121.1.
Iluudui-h'i, Dfltichi> *. iJodicD.
Da»denbrunn<in (or). Duttenbrunn, br.
HB. I'nter franken BA. KarUtadt,
41_', so.
DiiiiDacgiiuue, Duonocbgovve «. Tuonoc-
gouve.
Dumnti (or.) .S58,t6.
Duria, Duriliin (or.) pagus, (iau im br.
HH. Srhirti/tii. 0(5, iS. 175.3«; dmi. :
Manegiildiis. Kiwinus.
Duiingia s. Turingia.
Purn lor. I silva. der ht. For.st r. .\halt-
bergt u. Oladau im pr. IUI. Magde-
burg Kr. Jerichow II. nii. r. Ilohen-
xeeden, 247, 4.'>.
Durna (or.l v., Ilorna bei Itadia al l'ino
Od. Ciritella in Vol di Chiiiuu, it.
I'ror. u. D. .irezzo. iW. ä; Duniensis
via i>.V>, 30.
Diirnin (or.) v.. Dürni Od. Oüuching.
br. KB. Obcrpfalz />'.!. I'ar.iberg,
7.'i. so.
Durnmii, Dvrniim (sp. 12), Dour, bl.
Pror. Henneyau Ar. Monit, (492. ss).
Durran Lieznicoha (or.). Die Dürre Lie-
sing in X iederii.iter reich Uli. Hoden,
rereinigl .sich liei Kodaun mit di r ron
I. kommenden Krirhen Liexing zur
Lieging, einem I. yO/t. der Schuechat.
Durren-Uiiithendal (or.), ein I. Seilcn-
thul des l'lfenbdrhs (s. Ulmenay in
der li.i. Pror. Starkenburg Kr. Heppen-
heim, r. Dürr- Ellenbach bis Ober-
Schiinmattcmvag. 285, i.
DuiTiii-Griisiiiarasaha (or.) v., (Irasensee
Od, Mariinskirchen, br. KU. Xieder-
bayern BA. Eggenfelden, 277,25.
Duruento (or.) 376, so.
Dusiaco (tr. 15) v., Douzg, frz. Dp. Ar-
dennes Ar. Sedan, 627, ;in.
Dusunhem (sp. 12) 1., Wüstung Ihitzum
bei Salder. Braunschucig Kr. Wolfen-
büttel. (306,15).
Duucrehgouue (or.), Tufercgowe (c. l."»)
pagus. Der Taul?ergau in Fmnkcti.
um die Tauher (I. Xb/I. de^ .Main).
235,». 468, 30 ; com.: rffiiiriius.
E.
Ebaraha (c. 13) urbs, Bwyehrach. hr.
KB. Ober f ranken BA. Bambery 11..
63.3, ü.
Ebarhardiis, Ebbo s. Ebcrhardus.
Elielsvelt (sp. 13) curtile, Ebenufcld. br.
HB. Oberfranken BA. Slaffelstein,
(670. 30).
Ebeno (sp. 12) 1., teilst n. r. Bitburg
(Kr.-IIst. im pr. HH. Trier), ^(i3S..i».
643,1).
Eberaro (or.) 097, in.
Eberaro (or.) 697, lo.
Eberbacli (c. 12), Eberbach Od. Kri-
cbrhheim. hu. I'ror. älarkenhury Kr.
Erhach, 282,1.
Elierlia rd uB, Eber- Eliar-Eiier-
H c 1) e r- (or. ) E v e r- Heuer- (c. 131
Ebir- (ed.)-liardus-har(u» -hart
-ardus (or.), Euerandus 'or.),
EurarduB Cf, 17); Ebbo.Eppo
(or), Elio (conc), Edo (sp. c. 12).
El'erliardu!', Ebbo cpisi'. Habciibcrgensis,
nepo9 Heinrici II. inip., s. Halienberr ;
canrcllariu> in dm- Kecngnilion:
141—199. 202—222. 226, so. 280,40.
282, 3,^. 283, 30. 290, 10. (6,")9, sf,. 684, u),
nicht in der Kccoynition : 16.!, 30; ar-
cbicaiiellaiius. arehicaiici'lliiri\is Inder
Heciignilion : 293, io. Wl't. 10. 326. sis.
329—384 (für deul.tchen Empfi/ni/er
33,'>,sn>. 389 -.392. 395,^0. 4(l4,i. 4(>8i so.
427,35. 429, 10. 448, 10. 4,")2.3i>, 473, so.
478, 1;,. 499,1. 513,10. .Mf), 10. ,''.20,35.
54I,i,'>. 542,3». 557,.'). 5.')9, in. 587, so.
591, fi. 597 (507. 617,.'.. 3,i. (531.5.
(551,10. (669,10. 686,10. 6SÖ, 1.'.).
Eberliardus epise. s. Cumana eccl.
Ebarliardus abbas s. Teurense.
Euorardus, Ebbo iudex paliicii :569, 30.
372,1. ."..^4,1...
Eberliardus •{■ (534, S5.
Eberhardusi-oiiies 100, 1. (44,''., .•lo^. 1-16,1.5.
4.52, 10. 462, 5 ; pag. : Alsatiu.
Eberhart, Ebbo comcs 320, so. 426, 15.
696, ö.
Eblio niiles Fuldensis 426, 10.
Eberliardus laieus 479, 10; uxor: Meiii-
suiiida.
Eppo vir 555,30.
Eppo pisca(or t (679,35).
Eberhart 697, 10.
Ebo serviens Ottonis ducis 23,35.
Ebo de Buzauo 407,5. 10.
Ebo de Firniiniana 407, 10.
Ecbertus (c. IS) abbas s. OIToniswilare.
Ekberti (sp. 12) preie<-tura in piig. Der-
ningon (306, 3o).
E c k e h a r d u s , E c <• e h a r t , E k k i-
hart, A e g gi h a r d u s , E g k i li a r-
dus, Eggihartus, Eggihari-
dus (or.).
Eekehanlus c))isc. »■. Slesuuigensis episc.
Eggihardus abbas ». Xiuuenburc.
Aeggihardus eonies 296,5.
Etrgiharidns 518,5.
Efcehart 534,15.
Ekkihart 695, 30. 690, 10.
Ekkica (or.) 476.1.
Ekkica (or.) 476, 1.
Ekkirii-hisbuoch (sp. 12) inoiis. ? Der
Kirchlierg hei Kirchhery im Wald, br.
HH. Xieiierliayern BA. Heyen. (664, *o>.
Eolia (or.) inulier 396,35.
Eeliinalia (c. I61 c, Ecknach. hr. RS.
oherhagern BA. Aichach, li!);!. .'n.
Kchulf (or.) 47(5, 1.
Eddila s. Ailala.
Eddinkhusi'ii (sp. 12), Engensen. pr. KB,
Lüneburg Kr. Hurydorf, (307,i>.
Edeleii «. Ailnl-.
Edi-ra IC. l.'i) lluvioliis, Die llnire, I.
Xbft. der .Marchelle (l.zur Ihirlhej, bl.
I'ror, Xamur Ar. Itinant, beim ghich-
namii/en i>rt. 218, s.'i.
Etlinhusen (sp. I2l 1., "■i''"^ ■''". ''. Hü'i-
drssum. pr. KU. u. LKr. Ilihirsheim,
(306,15).
Naimii - l{i';;i»t<'r : Kili» — Knsitiilu.
Kdii «. Elieiliardii!'.
Kilzicii s. EaiiM.
Klilcrrmcli, Aesternacns (nr.), h'chter-
nach, Liixemlmrii J). (irerenm(iche>\
miiiiiist. .S. Willilironli 1-21,26. (>25;
abbiis ile .S. \Villibr..ifln (Ü88,5),
J{au<Mi;,'crus 121, 3b.
Egulrhahc (or.) H., Der oa-rr - Uach,
I. S hh. ilcr Sauer im /ir. Uli. ii. /{Lr.
Trier, (i'JO, 25.
E;i;ga teimis (or.) 285, i.
Eg(;iliarilu3, Eggiliartus, Ej,']?iliariJus «.
Ei-kcliai'iliis.
Ef^^'iluc'sln'im (iir.), Bjjfj,'"l^'-'"'''ei'i' '^- 1-t)
V.. Hjii/olshiim, br. Uli. (Hierfranhett
HA. t'urfUlieim, 3,35. 470, :i(i.
Efrtrriki'siinei» (nr.), ? Der Krgelsireii Im
jir. Itit. Lil>ieliHrfi,:ir.SiirahenKehl ( Kr.
henhtiiien) it. Smlerlmri/ (Iir. I Icen i,
•29», 3»!
Egilaspali (<ir.) v.. Ober- ii. i'iiter-KII-
/uicli (iil, liimh(ich,br. Uli. Siederbayern
H.i. Eiiiiciifehlfn, 27 S, in.
Egilhortiis, Egilpertus, Eigilbertus, Eil-
l>t'i-lus, lU'yilbertus (or.), Eigt'lluT^us
(s(). 12) i-aiicellarius in iler lleaiiinition :
2—121. 229,15; episr. ,v. Erigi.singa.
Eillicrtus t)28, in.
EiliUa (iir.), Heilica ((•. 13) aljbatissa «.
l'atauiousis oiv.
Egilnlf. Eirinolf (c. 16) 693,35. 694, i.
('(//. Aginullus.
Egiiiiiiliiisa (cir.) pr., Kichnihaiiseii, br.
Uli. r liier frniden B.i. yeit.-dudi a. ä.
Siiiile, 257, 15.
Egiiiii (or.) nobilis Wr 570, 20.
Egiiistidi- s. Eigenstcdie.
Egsuitbobniunan (or.), i" ilie Quelle ilen
lioriiliuilis, eines l. Xhb. der Ilmenau
im /</•. A'/>. Lünehurg Kr, l 'hen, 29'J, 35.
Elia (C-. 13) fl., Die Ehe, l. ^b/l. der
Aiueh im br. RB. Mittelfranicen, 6SS, in.
Eberiueuiist (or.) silva, Der lleuring.s-
forst im pr. Uli. Cassel, (il, 5.
Eibiiigcn^c. 12) 1., Kbing, br. KB. Ober-
franken H.A. Staffelsiein. (414, 4o).
Ai'ica (or.) 476, i.
Eiko, Heico (or.) episc. «. Misncusis episc.
Eicardus (v. 11) iudex palacii 584,15.
Eicbesuelt (facs.) pag^iis, Das Eichsfeld
in den pr. HB. Erfurt u. Cassel,
613,25; com.: Willihebiius.
Eichinebcrg (c. 15) 40, lo.
Eigciistediö (or.), Eginstide (sp. 12),
Kgenstedt, pr. KB. Ilildesheim Kr.
Marienbunj i. llann., ,306, I5). 611,5.
Eigilbertus, Eilbertus, Eigelbergu« s.
Egilbcrtus.
Eihstatensis (iir.). Heihsteidensis (c. 14),
r. Eich.-<t>ilt (H.l.-llsl. im br. KB.
MUtelfranken). episc. Megingaudus
171,20; Vualtheri .")47, 20.
Eilcrdesthor isp. 12), Eleersdorf. pr.
ÜB. Miigdebiirg Kr. Stendal, (306, 10).
Eilika s. ie« Egil-.
Eiinerikus (<;. 12) de Torcello 407, in.
Kaisci'url^undcn III.
Einriebe (sp. 12) pagu», Der Einriehijau
imjir.KB. Wiesbaden, nii: des Taunus,
(638. 25. «43, 5).
EiiiriciiB s. Hi-inrinus.
Ei-ka (c, 13), Die Aisch. /. Xbll. der
Itegnit: in Frank-rn. 633, in.
Eilterliol' (or.) <•„ Ailerhofen. br. KB.
yieilerliai/ern B.I. Slraii/iiiig, ."i(M, 3.^.
Ei/.em (sp. 12). Eitzum. pr. Uli, Ilildes-
heim Kr. fironau. \306. 15).
Eleplia.s (sp. 12) abbas, |ir<ipiii(|UU8 Karoli
(icia^iii) regis, f ". .S. (jislcnus.
Elcrac'gisprig (Dr.) fl. 290,25.
Eiere 8. Alera.
Elcsbaoh (c. 13). Ailsbnch Od. Felzel-
hofen. br. ÜB. Oberfranken HA. llikh-
sladt a. d. Aisch, 633. 0.
Elesleuo for.) civ., Aisleben, pr. KB.
.Merseburg Mansfelder, See- Kr. ,momif>t.
pucUanim SS. dei geiiitriris, lobiiniiis
bapt. ac XII aposlnlciruiii .V2, ;im;
abbatissa Matliild 52, an.
S. Eloiitherii {r. 12) cflla ■<. Fundiliano.
Elisenaburg (or.) civ., Ilsenburg, pr. HB.
Magdeburg Kr. Wernigerode, .55, 15.
Elisla M-. 12), Elsloo, Siederlande l'roe,
Limburg, 17, 15. 18, l.'>.
Elleugerus (or.) abbas s. Tegrense.
Ello, Hello (or.) coiues 568,25. 575, 20;
pag. : Engiresgovve.
Ehnenau (or. ), Ih'e Ilmenau, I. Xb/I, der
Elbe im pr. HB. Lüneburg, 299, 35.
Elmeresbah (or.) v., wüst heim Forsthaiis
Kühkopf Gd. Gunter.ihlum, hs. Fror.
Kheinhessen Kr. Oppenheim, 1, 20. 20.
Elineta (c. 17), .S. Almazic Gd. Moilena
(it. l'rov.-llst.), 368,5.
Elna (c. 16) V., Esne", frz. Dp. Meiise
Ar. Verdiin, 43.5, 1. Helna {c, 16) H.,
Leruisseaad' Esnes,r.Xlib,de.i ritisseuu
de Forges (l. zur Maas), ebenda, m. bei
BMiineourt, 433, 1.
Elsanpali (or.) v., .*" Elsenbach (n. e.
Xeumarkt a. d. Kolt), br. KB. Ober-
bagern BA. Mühldorf, 277, 25.
Elsendorf (sp. 13) curtile. Elsendorf, br.
KB. Oberfranken B.i. llücli.stadt a. il,
Aisch, (670, 30).
Elssässz .V. Alsatia.
Elvepo (c. 15), Elpe. zur Bauernschaft
Scherlebeck gehörig, Gd. Reckling-
hausen [Dürft, pr. KB. .Münster Kr.
Kecklinghiiusen, 470, 20.
El Wangen (c. 15), Ellivangen, Hst. des
irb. .lagst-Kr,, 64, 5. Elwacense (tr. 14)
cennbium SS. (Viti,) Sulpicii, Serui-
liani 64. 646, 25. Eluuanensis (c. 13)
abbas Hartmann 64, 1. 10; Ruodho
.547, 25 ; Berengarius 646, 25.
Eniilia (e. 12), Emelia (c. 14), Die
Einilia in Olieritalien, .545, 1. (686, 10>.
Emma (tr. 1.5), Imma (or.), Hemraa
(sp. 12).
Hcmma, neptis Heinrici II. inip., mater
Willihelmi comitis (,441, ij. 442. 30).
Inima comitisaa, aoror Fredcrunae abbu-
tissae 110, 15. 404,35.
Emma uxor Dudonis 628, 1.
Humino (ed.) iniles bambergensiü 426, i.'>.
Emmanlbnrp, Emmantliorpe (or.) 1. v.,
Emmendnrf, pr. KB. Lüneburg Kr.
falzen, 132, 2i>.
Eiiimi'trlio ic. 19i coniea .5.33, !,'•: pag.:
XaligMwe.
Amruoko lod.i 612,25.
S. Emmerainmus s. H. Heimmi-rummi
ecci.
EmiiiiiK'hiiuiin inr.i I. v., Engkufen Gd.
Jenkufen, hr. KB. X iederbai/rrn BA.
iMndshul. 320,15.24.
Enumdc isp. 12). Emden, pr. KB. .Magde-
burg Kr. Xeiihiddensleben, ;;H06, 35).
Enchelen Uuihsilsteiii lor. 1 285.1.
Endinga (or.) 1,, Endingen, Baden Kr.
Freiburg, 98, 5. 482, 3«.
Enoiiiente (tr. 15) v., in 628, m.
Kngil-, Kngel-, Insvl-, Ingll-, Iiigel-,
Angil..
Eiigillierlus (or.) ilinerarius 160. 1.
Engil|ireht, Engelprellt (c. I61 693,35.
694. 1.
Angilbertus (c. 12) de Meleto et nepos
eins filius Armaiini 40,'i. 35.
Ingelbertus (conc) de Tridino 406, .-i.
407, 15.
Engildio (c. 16) 693, 35.
Ingylelmus (or.) 607, 10; filius: Petrus.
j Ingelfredus (c. 18) comes, filius Grimaldi
■ 498. 5.
Engilhard (sp. 11) i>re9biter s. Uuiizi-
biirg.
Ingillieim 11. «'An/. «. Ingeleheiin ^/<pi I).
Ingilmanuus (c. 12) .i. Uuilimannus.
Engilmar (cd.) serviens Fuldensis 426, i5.
Engilmar (c. 16) 693,35.
Engiluuan (nr.) 697, 10.
I Engiresgovve, Ingerisgouue,Ingerisgii WC
I (or.) ]iagus. Der Engers- Gau (um
I Engers, pr. KB. CMenz Kr. Xeuiried),
I 531,35. 568,25. 576,15; com.: Ello,
! Otto.
' Engizunfiirst (or.) forestis, Der Eggen-
forsl hei Itirschhoni (hs. l'roe. Starken-
burg Kr. Heppenheim}, 285,5.
Engiemeias, Grcmeias (c. 18) v., Ingre-
mez Gd. Kolg, bl. Fror. Xamur Ar.
I'hilipperille, (495, 20).
Enisiuualt «. Auisis.
Enna (sp. 13 1 1., Xeumarkt ("Egna t, Tirol
Bit. Bozen, (681, 10. 15).
Ennelinus (nr.) 531,35.
Enninclmuun (or.) 1., Engkofen Gd. Xeu-
hausen, br. RB. Xitderbai/ern BA.
Vilshiburg, 276. 30.
Enricus s. Heinricus.
Ensitala pagus ,v. Anisis.
778
Naiuon-llotristor: Kiisliiic — FaM.
Ensliof lor.), Schling. Vorarlbeiy BH.
Kiui i>. Au/i«.
Kl • M.l.-rf '<p. l-.'i 1., Eyffnilorf, irb.
••lurorziralil - Kr, OA. Ohfrmlorf,
055.1»).
Eplienhcim (i>r.), Iltpf>riihrim, Kr -llst.
ihr h«. /Vor. Starlrmbiirfl, 284, ».
Ki'i' ' «. Elierlianliis.
y.j .iiinus, Ai-rlugin (or.), Erlouiiiiius
...i. episr. «. Ciimeracensis episi'.
Erl'aiirt ;<ir.), Kr/talica '•'</. Mr^:ano
SiccoHiariü, it. fror. u. /). Paria, 33ti, Si.
l>!t!t, s.%.
Erkaiii))iil<lu8, Erkaii-. Eix-iim-. Eii-aii-,
Enliam-, Ei-«liiiii-, Erken-, Errhi-n-,
Erclii-ni-. Erkill-. Errkin-, Hfronn-,
Hi-rchaii-, Hi'rkem-, Han-liiinliaUlns,
Erkaupalliius, Hi'rcaiilialldus, Ercliaii-
Ih>Mus (it.), HiTiliaiilialldiis (sp. 12l.
Erchaniliiililus, Archriitialilus (c. 12),
AroliaubaMu«. Erfliinlinlilus u-, 15),
Anliaiiibaltlus lO. lii) arilut'pisc. s.
MiiMiiutia; arcliii'apillaims, airliican-
CfUarius III ilrr Hecm/niliuii : 2Ü2 — 2Ti(.
2S1,S6. 2W-28S." 2!M,i". 292, .v
205—322. 327. i». 386, :>. -.Wi. m (für
ilal. Kmj'fniuirrt.:i96—Mni 409—42.1.
43:>-44ri. 4411-451. 456-47i>. 474-477.
479-497. 5"2-511. 516-519. 522-539.
549 — 5.">6. 560— 5(is. ;(>66,4o. 6thS, io.
671. 1". 673,;iö. 675,1. 676,f.. 680, i.i).
Erkuii)iaMu8 inr.) ucpliilis vir l.Sl.io;
pater: Suidigerus.
Ert'iuboldus (or.) aMias .•-. Gandense
mouast.
Heremlialdus (<;. I61 434, 1.
EreiistJ'in, Herinstcin (or.), Erstein
(c. 13 , Ersirin, Kr.-Iht. im (I. li. l'n-
ttrrlmits, 141, i... 142, jn. 45s, an. 635, 10.
6.30, 1". ■'^•S. Jlariae, Ceciliat' luoinist.
636, IS ; alibatissa Hildipart 636, lö.
Eressa ' c. 12 1 1., Urism, hu. I'ror. Slnrken-
burg Kr. Heppenheim, 644, «.'>.
Ereza c. 17), f Hrin:ane, it. Fror. Cuneo
l>. AI/m, 3S1,»o.
Ercaltin^n (or.; 1., h'riio/ilin;/, br. HU.
XieJerbai/ern li.l.jAiiiihhiil. 19l*,i.'i. 3ä.
Eribirtua ». Heriliertus.
Ericus • or.) episc. «. Hauelbcrgensisepisc.
EriiTauiie (»p. 12), Eriligi-we (c. 16),
/>rr Ergnu im irb. Jlonaii-Kr., 4-4Ö, 1.
455(10.) sj; <'oiu. : Woliierat de Als-
liusa.
Eriggavvi (or.) pagus, f>er Erichnyau,
lim Erirhsi/iirfl (pr. Uli. 1 1 ililenheim
Kr. Einbeck/. 566,3a; '■om. j: Böto.
Eriiibertus n. Herit>ertu9.
.S. Erindrudis (or.i monast. *. Salzliiirg.
F'ringa, Erin;.nin for.) 1. pr., Krin;/, hr.
Kit, Xifflerb<ii/ern BA. I f'iril.irrhen,
164. xs. 244, «n. 24.5,6.
Eringe«ini(Tu i'"r.) 1., Irnnimi, In-, KU,
Xieilrrbrii/em UA. Keihrim, 41", ■'>.
' ErlHiiguii (<•. 14) V. ali-
;.;i, hA.Iht. im br. KU.
.MiUilfniiiLtn, 3,3S. 476,80.
Erleiitiiiius ,<. Eraluiiinus episc. Camera-
i'onsis.
Erliiihai'h (C. 15), Erlenbiuh. hr. II U.
J'fiil: UA. I'iriiiaaen!), 40, in.
Eriiicnardus (r. 11) 584, ift.
Ermeiisjerius (r. 11) episc. *. l'eiicdensis
cpisf.
Ernlriihis (c. 15) comes 529, sfi ; pag. :
Arengowe.
Ernost (tr. 14) dux Alaiiiaiiiiio 046, j.'..
Einiist ^or.) comes f 158,5.
Erinist 697. .10.
Enuistesdorf (or.) pr., Ehrnntlmf bei
,'^taat:,yieiteri>sterreiih Uli, .^1 intellmch ,
159.;.'..
Erpcsfeld (or.'), Eipcsfolt (c. 15) I., />"*
. Erjxsftlil bei lliiiiihhini.trn, pr. KU.
Arnsberrj Kr. Lippulailt, 262. 1. 439. 1.. :
com. ■}•: Hahold.
£rph (or.) presul -J- «. Ferdiun.
Erpho (or.) comes f 622, ir>.
Hcrp (or.) 61iiis Aegiziiiis 296, 10.
Erpiuo .«. Arliinuni.
Erstein s. Eronstein.
Ertheri- (s|i. 12), Wüstung Enler bei
Ilannorer (pr. I'ror.- /Int.), (3ü6, sft).
Eskelierge (or.) v., Escheberg, pr. KB.
Casnel Kr. W'olfhugen, 522,25.
Eskiiieliai'li, Iskineliach (c. 13), Eschen-
baeh, br. KU. l nterf ranken UA. Uaxtt-
fiirt, 633.5. ir>.
Esciilctiim (ed.), Sehio, IK-Ilxt. der it.
I'ror. ]'iccnzii, c. in 388, ir>.
Esgerih «. bei Asceric-us.
( Ezoka (or.) ancilla i-uin suis filiis et
tilialiiis 2.>8, 1".
Esico (or.) conii'N f 112,30.
Edzico (or.) comes 475, 15.
Espilapali (or.) v., Olier- 11. I'nter-Enchl-
bdch <i'l. Taufhirchen lie:ir. l'eters-
kirchen I, br. KU. Xiederbai/nii BA.
Eggen fehlen, 278,20.
Es.«liell>ach (Ir. 14), Der Xenlel- oder
Ainenbnch, r. Xbh, des Ufihlcr (r. ciiiii
Kocher) im irb. .lagst -Kr. (>A. Ell-
irangctt, m. bei Kotlspiel (fid, Uiihler-
thann), 647, 1.
Essio (c. 18), Ki.r, fr:. Ilp. .^leiise Ar.
Verdiin, aiodiuin de 434, i.
' Eti-resfeld (or.l 1., /tos Ellen feld bei
Eiirstcnaii, pr. KU. Osnabrück Kr.
Uersenbrück. 10. 30. 626,10.
Etlii-lo s. Adal-
Eticli (i-. 16 i 694,1.
Et/.clcnkirchen s. Kzelenkyricha.
Eulraxia (or. f, Eiilrasia (ed.) aliliatigsa
1. Papia.
,S. Eugeniae (or.) cell«, plcbs s. Agello,
I'arma.
S. Eugeniiis (or.) 379, m.
Eugeniu» (II. 1 pontifcx f .'>46. 25.
P'ugiibiiiin (c. 14j, Hubbio, it. I'ror. 11.
I). I'eriigiii, .'ilö,?..
S. Eiiptiemiv I''. 12), Eufemie (c. 14)
monast. *. ArimlDum, .SpoK'tum.
Eurini dr. 15) inous, i' }'rigne-aH.r-Bois,
fr:. I)p, .irdennrs Ar. Sedan, 627, sft.
S. Euseliius. Eiisebiana (com-.) cccl. ,s\
Verci'Ui.
S. Enstachii (c. 14) monast. .<. Nni-tlnisen.
Eiiteraha 11. .v. ludra.
S. Euticii (c. 12) cella .<. .\it>iiii.i.
Eun (<■. 18) (495,25).
S. Euasius leonc), S. Eiiasii casalc. hl, in
Casair Monferrato(l).-Ilst.ilrr il, I'ror.
A lexsandrin ) einlH':ogcn , 38 1 , 25 ; «.H cr-
maiiuns index de .S. Kunüiii.
Euerodisse (or.l, Kiicrdevlicm isp. 12\
lliiicrsscn,Schaiimbiir<i-I.ijij)r,{Al )6.-.) .
611,5.
Eueresheim, Euerneslicim (sp. 12i I.,
Ebrrsheiw, hs. I'ror. Khritihrs.-rn Kr,
.Main:, (638.25. 642, 10).
Hiior'.'Otesliera isp. 12 1, E/icrgöhrn, pr.
Uli, llildrshrim LKr. Hiiltingen ,
(:106.3»\
ICuorliardns. Evcrardus. Euerhart, Euc-
randus, Eiirardus s. Ebei'hardus.
Eucruuinns (sp. 13) vir. nobilis (47, i).
Emidium (tr. 15), Irois, das hl. Carignan,
fr-. Dp. .irilenneii Ar. Sedan, 628, .10.
Enorininilla (sp. 12), Arrainrille, frz.
Dp. Meiirlhe-el-MoscIle Ar. Toni, 71, ;■>.
Euiiresscil (or.) 299, 35.
Ezcka »■. bei Esico.
Ezelehim (c. 13). Etzrlheim, br. KB.
MilUlfranken UA. Schcinfcld, (i3:), 1 ..
£7.olenk.vriolia(or.). EzzpIenk.vriclia(o.l2l,
Ezzilinchirclia, Ezzilinkiiolicii (sp. 12),
Etzelenkirclion (sp. 13), Kzzilincliiriclia
(c. 15), HczzeltMicliiricliiiii (od.) c.
pr., Et:elskirchen, br. KU, Oberfranken
UA. nndisludl a. d. Aisch, 42."i, .".. :i". ;
426, 5. 4(i8, 25. (670. 3». 674, .-m. 67,'., 3" . i
Ezcniannns (or.) abbas .<. Salsi.
Ezzewillare (sp. 12) 1., Ktzirihl Od. Uiirli [
Baden Kr. il'aldsliut, (655,35).
Ezzilinga (or. ) 1., Esslingen (Id. Egg,
Schirei: Kl. Zürich, \X-1, 35.
Ezzd, Ezci s. Azzo.
.S. Fabiani (sp. 14) eccl. .s. Cassa moior
(bii Cnsa).
Kabianum (c. 14) v., Fabblano (Id.
Uorqonoro, il. I'ror, 11. Ii. I'incenza,
87, 35.
Fabode (c. 12), c. ile. cum eccl. .S. An-
suini ,594. 3.1.
Fabrica (c. 17i, Fubbrica (!d. Turin fit.
I'ror. -llst,), 381. to.
Fabrica (or.), rivua de 226, 10.
Facnnolio (or.) 714.5.
Factii (or.) 1., Wüstung Facta l>eiCoinpilo
(id. Capaniiori. il. I'rur, u, I), I.urni,
540, 1.
Fagise (or.) 282,25.
Faina (c. 17) l'onlana 334, i5.
Falconari (or.) pc^sclora 343, .m. 615,2».
Fald (sp. 12), A'"i//.#-. fr:. Dp. .Veurthe-
et-Moselh .Ir, Suncg, 71,15. .■m.
N'iiiiH'ii- Hi'^fislcr: Fali»lii
Florrliiiiii
('.»
l''alisia itr. li>) v., /■'<ilii inr , fr:, /t/i.
Ardennen Ar. yoiuiers, (i"27, iii.
Fiiinulasca (c. 17) clusa. Chhinit il! I'eniu,
it. I'roi'. H. l>. Ciineo, 381, m.
Faiiif^ascc (or.) 370, i. 37ft, m.
Faiiuiii (c. 14), Pliaiio (ur.) civ., lüino,
it. I'ror. I'enaro e l'rhtHO /'. I'enaro,
'J'JII. 16. rvl.">,s. Fanensis (or.) uomitatus
•J-lii, i. UOi, 1".
Fiira (or.) Ol."), nä.
F:irileiisis, Fartllt'Il^is occl. n. Fenliiin.
Faroiilialio (or.) riviis, />«• /■'ariibacli,
r. yiili. iler I ( 'rrrii i» Sdch.toi- Mein ini/eii
Kr, .Uviiii>ii/iii,in./»'i Alleii-Ilriiliinfien,
ll.S,35.
Fuili-nsis abbas k. l'liarplia.
Fiirifrari (ed.) :i08,5.
Furiicla, Farnetc (sp. 14) i-astr., Ftirneta
(1(1. Cortomi, il. I'ror. u. I). .l/r;^«,
7l.'i, so. (:ni>. S. Marie moiiast. 71."i, s«;
al>bas Mai'tiiiiis 71.'>, :!ii.
Kariietuin (ur. ) 348, x'>. Gl;»,».
Faniito (or.), e. et terra de .^Oü, so.
Farmumiiikil (or.) 1., i" h'itnrinhel, Flnr-
ttfimr Itci Schivtiie, pr. Uli. Osiia/irüt/,'
h'r. lOiiri/, 10,311 ((■<//. 722, io>. (520, lo.
Farnlfus (c. 12) 594, so; filius: Aylredus.
Fasciani isp. 14> castr., /■Vi.if/an« flil.
Ciirliinii, il. I'ror. II. /^.Irccc», (718,5; ;
S. lilaxii fi-cl. \718, Ki).
Fasriuuo, Fasiaiio, Fasiana (or.) v., hl.
in l'im (il. I'ror. - Iht.) einbezogen,
.■!.i7, 15. 35!),.^. 3(i(l, 10. .{(il.aü.
S. Faustiiii (c. 12) ecci., >f. Faimtino
(iil. (luilo, it. I'ror. Mantiia I>. Casfi-
ijlionr 'lelle Stiriere, (329,5).
Faiicutia (c. 14), Facnza, IK-Ilxt. i/er
it. l'rov. liaiemia, 545, i. Faiientinus
(c. 17), Faventiuus (ed.) comitatus
332.10. 392,33. (503,10.
Faiiiculo (or.) castcl. fi.W.-.'f. ; S. ]\>tri
eeel. 558,20.
Fazola (or.) 609, lo.
Feilseeum (c. 16), Velsiqiie (id. Velsique-
liiiddrrxhore, bl. I'ror. Ostflandem
Ar. Alost, 434,30.
Felegariolo (or.), Friigaroto, it. I'ror. it.
/). Alcsmndria, 33l),S5.
Felicianum (or.i c. Feli:zano, il. I'ror.
II. J>. Alesnandria, 120,5. I5.
■<. Felicitatis (or.)cella, plebs »'. Foreone,
Uilla niaj^a.
Felicitatis i or.) t'astellum, Castro s. Castro
Felicitatis.
S. Febeulae (or.) eccl. .>•■. Kauenna.
S. Felix (e. 12). inter tlumina 344, ao.
S Felix, S. Felicis (u. 12) eeel., monast. .i.
Biito, Montaniauo, Papia.
Feltrensis (e. 11), r. Fellre (iJ.-tht.
der il. I'roi>. Bc/limoJ, epise. Rigizo
584, 10. 580, 5.
Fenile (or.), .'' Fenile, il. I'ror. Turin
I>. I'inerulo, 376,3".
Fcnti (ed.) 373, lo.
Feriiriensis eccl. ji. Ferraria.
Fenii.iir, Fericioiiu dir.) I., WHhImiii/
Fereione bei HariiiHa (id. Coiiutm, it.
I'ror. II. II. Are::i>, 55.S, lO. ."i9(J, s.'i.
Ferdiim (i>r.) 1., Verden, h'r. -Hut. im
/>/•. Uh. Stade, 13.1,15. 134, xv Far-
deiisis, FartbiMiii'i lor. i. Vi-rdeiiniH
(c. 14i eeel, .SS. Miiriae, Andreae 132.
ia'{,Lii. l.!4,.i". l.!.'., 10. 2!MI, 1. 530,1.1.
.Vll, 1. .M57,SÄ. so; epi>e. Ilrmi i- 132, li,
Fi'pli -[ 131, so, Üeniliariii^ i lieiiiini
132, in. ;:.. 133.15. l:i4,:io. 135..',. lo.
1.30,5. 2U0, 1, 1,'uitKeniH 437, lo 4.iS, m,
r(31,5. 5<i7,25; iliaeomiü HernliariiiH
,"i30, 10.
Fcreiiiano s. Ferigiiaim.
Ferenti (e. 14), Ferento (id. Muntefia-
Hcone, it. I'ror. Ilom ll. f'ilerbo, .'14."), 10,
Fereiitiiio lor.) moiis 007, 1.
Feric-imie (ur.) .v. Feri'ione.
Ferigiilold (or.) Felegorn (id. Miiiexano,
it. I'ror. l'arma IJ. Boryo S. Donnino,
540, 10.
Feriguano, Fereniano (or. ), W'iistiiny
l'eroniano im l'al d'Orcia, it. Pror,
Siena I). .Monlrjmlciiino. c. de 84, 35.
1,'.7,.\
FerigTiaim (ur.) 1., W'ii.iliiini Feronianu
bei l'iitaia, it. I'ror. 11. I>. I'isa, eixl.
S. Martini in ,"i4(), 15.
Ferleuba (e. 13) eapella .S. Mariae x.
Floreutia.
Ferlinda (or.) eoniiix Attonis comitis
359, 30.
Feronia (e. 12), e. de 594, 10.
FeiTaria (c. 12), Fcrrara. it. I'ror.- Hut.,
329,5. r>4.">, I. Ferariensia (or.) eccl.
.S. Gei>r<rii areliiprcsbiter Gregorius,
archidiaeonus Petrus, presbiteri Aio,
RiciiH'us, Uitalis 330,5. Fcrrariensis
(c. 17) coinitatus 6(13, 10.
Fiearita (nr.) 006,35.
Ficariuni (or.) 016,5.
Fi<-oclensis (i-. 12) comitatus, um Cerria
(friilierFieoclej, it. I'ror. 11. II. liarenna,
354, 35.
Fies (c. 14) V., Fize-le-Marnal, bl. I'ror.
Lattich Ar, W'uremme, 117,35.
Fijjariiilo (or.), Ficarolo, it. I'ror. Horiijo
I). (hchiobetlo, 099,33.
Figlinule (or.) ciisale, ? Fii/line- Val
d'Arno, it. I'ror. u. I>. Floren:, 599, so.
Fiheriet (or.) 1., Vierclh. br. Uli. Ober-
franken BA. liambery //.. 20(5, 2i>. —
Uihiritpahc (c. 11) i-ivulus, i/er /. Sbb.
des Main, an dessen Mündiinii Viereth
liegt, ebenda, (206, so). 21)8,30.
Filanderi (sp. 13) 1., Villanders, Tirol
BU. Bozen, (681, i.5>.
Filciiii (or.), Figline Gd. Monlaione, it.
I'ror. Floren: II. S. Miniato, c. de
.^^40, 15.
Finiculo (c. 14) .•<. Biserno. 1
Finiianus (c. 11) cuiMitatus, dueatus, c.
Fenno, l>. ■ Ilst. der il. I'ror. Ascoli ^
l'iceno, 343, 10. 351, so. 404,13.52(1,15.
.S. Firmi (e. 13) eapel. .•<. Mauriatiea.
Firminiana (c. 12) ». Ebo de Finiiiniana.
Fisealiu (e, 12) m.U'n, .V«*»« Fincmilin
it. I'ror. Ferriif'i l>. Comacrhiu, 3,"i.'>, 1
Fiücaria le. 17) Uni», r. LomlMiiilorr
(früher Fiiieiiniim) an der FiMca (r.
:um .Miillunei, it. I'ror. n. Ii. Turin,
;»80, 30.
Filto («p. 14i terrn, in der il. I'rnr.
I'erni/ia, Mtl. den l.iigo Trimimeno, frgl,
l'ietrii/iltii dd, l'iegiiro, II, Hrrieln)
71«. :.M.
Flal>ii>iiiiii, FbiboHiiiiiiii (u. 10 >, FIuIhih
(id. lleipfieK, fr:. Ilji. Mrnur Ar. \'rr-
diin, 433,34. 431,1. 435,.'..
Flabianx (or. 1. Fiibinnn di FiMiiono dd,
Vollerra (Ij.-Ilsl. der it. I'ror. I'inn),
e. in 358. 10.
Fladiii/n (<p. 12) aqua. Ilie Flanit:, l.
y/i/l. des Kleinen Uegin,br. Uli. Sinler-
biii/ern HA. Urgen h. (Irafenait, m.
n. r. Flanit: ((Id. Fraiienaii), 0(}4, so).
Flugiani I ( I-. 1 1 1 1., Fiano Uomano, il. I'ror.
II, II, (II. nni'i. 1 ,) Ilom, 52'). .',; (.■ecl.
•S, Sebastiaui in Collina 52ii, 3.
Flamperge (<ir,) pojfium 540, 5.
Flanlieiin (e. 19) v.. Flonheim. hs. I'ror.
Uheinhesscn h'r. .il:e;/, ."i33, s5.
Flaona (c. 15l. Fiunoim, listerrrirhisrh-
illgrisches Kilsleiiland HU. .^littrrbiirg,
portiis de 2.S0, 25.
Flathi (c. 12) 1,, Gross- 11. Klein-Fhithe,
pr. IIB, llilitesheiin Kr, Goslar, 3i)'<, 30,
Flaueiii itr, 15 1 v., C Flaba Cd. Uau-
coiirt-rt-Flaba, frt. Dp, Ardennes Ar.
Sediin, 62S. ki.
Flauiniaea (c. 16) v.. Flarigiig, frz.
I>p. Meiirthe-et -Moselle Ar. Xanci/,
433. 10.
Flchtthorp isp. 12), Flechtorf, Braun-
schireig Kr. liraunsehweig, (307, i).
Flenithi, Flenitliigavvi (or, 1 pagus, Gau
im pr. HB. Ilildcslieim. 299, so. 300. so).
500. 35; com.: ■{- Höto, Liudulfus.
Flerusia (c. 18), Fleiirus,bl. Prot. Ilenne-
giiii Ar. Charleroi, (495, s5>.
Flexo (ed.), ? Fiesse, il. Pror. Brescia
II. Verolanttova, 373, 10.
Flexum lor. ), ff'iistiing Flesso bei Mon-
tiiolo Gd.Liicca (il, I'ror.- Ilst.), 70S.
709. 1.
Fliedenu (or.), liie Fliede, l. Xbfl, der
Fulda, mit dem daran liegenden Ort
Flieden, pr. Uli. Cassel Kr. Fulda,
291. :)0.
Fliethersele (or.), Vlierzele, bl, Pnw.
Os-I/Iandern Ar. Alost, 41. 30.
Flinsbacb (or.) v.. Flinlsbach dd. Xessl-
bach, l/r. ÜB, Xieilerbai/ern B.l.Iieogen-
dorf, 128, so.
Flinspach (>]<. 12) aijua. ein I. Xbh. des
Schirar:en Hegen im br. Uli. Sieder-
bagern BA. Hegen, (664. so .
Fliideuertus com-. 1 Je Alize 400. 10.
4l»7. 5.
S. Florae (ur. 1 moiiuät. ». Areua.
Florefium ic. 18), Flore/fe, bl, Prov, u,
Ar. Saniur, (49.'), 25).
98*
b
780
XiuiH'ii - Ui'':i<f IT : Klori'iitiii — Friitcoooli.
F!'T-Mitiii c. 13'. Flnpfnlin« (or.^ fiv.,
' Vit.-, il. I'ivr.-Hft.. 282. S6. 283. ib.
;--. ^i. .S. Miiriv iiionsst. 2*>2. »>.
2n1, is; »l>l>»s Marimis iS*2. s.v 3<i.
2Si.:». S. Mariae capel. »iiiae dieilur
Ferlfubii ;IS'<, *>. Florentiensis (or.)
oKUiitAtii« 540. 40. j
Floretum ic. 12 1, cella S. Aiigeli ad
SU. 1.V
.S. Floriani lOr.) mouii^t.. .V. Floriiin.
Oitrn'itltn-fich Uli. Lin:. S. s.S. s».
Florihine (c. 18). tlnrchinfirn. el. li.
Liithrhigen Kr. Ditdttihufm -W'rst.
\m. ii.
Florinelli (c, 18 1 <4!I5. lo. (iß.'S.ss).
Fltiriiies, Florini, Florinensis (o. 18)
aliluitiii .S. Iolinmii> liapt.. t'lormnrs,
hl. I'ror. Xamiir Ar. l'liilippfrilU,
HH. m. \3b). (4J»6, s». Ctiö. il,. 3b. (iüO.ss).
S. Floriui (iir.) monast. s. Cnnflventia.
Floruli (or.) 540, S5.
Flost ». Folt.
Flothildis (0. 18) 433,30.
Fluchenbah (or.). VnUr-F Utckeniach ,hs.
I'riir. .'^tarli-enltiirt/ Kr. Iltpiimlicim,
2>4. 1".
Fliimiiie (r. 11). i' Fiiime 0<i. lioccn
S. Marifh, il. I'ror. u. I>. Trranio, c. de
52«. ib.
Fluminis (sp. 14) castr., f Fiumc <1J.
Sclifijiiia, il. I'ror. ii. Jl. Penii/ia,
\71ti, 3o:. S. rilii. .S. Laurencii cccl.
,716, i-s).
Fliimii" (i>r.) c. il2, .10.
Fhinrliahc (or.) fl., ein r. .VM>. lUsQuinl-
Unrhfjxl. iiir.yosfljitiipr. llB.u.LKr.
Tritr, 62«, si).
Flutwidde (sp. 12) paffus. I>er Hau Flol-
irrilfl im pr. HB. I.üntl'urg, (307, l);
prelectiira Tlmmtininis.
Fnconianiim (■•r.) castcl., Cantel Foco-
i/ntiHO, il. I'ror. i(. J). Are::<i. (il Ki, af).
Fotriani (sp. 14). aiitea S. Christine po-
dium, Foiano della Chiana, it. I'ror.
II. I>. Arr::o. 715. :!.'•;.
Folc-, Folrli-. Volc-, Volcli-, Volg-,
l<ilr-, Ixlrli-, I nolk-, Vnolk-,
>Volc-, »<ilg-, Folc.
Fol.aldiis fiuiuM. Folcadus (c. 12) de
Casale 407, i&. so.
W'ili''iMii» (r. lö) episc. *. Misnensi.s
epiüc.
l.'olclioldtt«, Volcholdu» (sp. 13) mibilis
681,.
Folcbartus (or.) preabitcr 50, m.
Uaolkardiii (tp. 13) vir nobili« <47, i).
Volcbal (or.) 476,1.
Vobf '• V "f.It(or.),V<.l>rfeld(«i..llj,
V •. Vit. F..l<MitU (c. 13),
F<M. I.,. !■, . . . l.">) pajfus. l>iiM Volk-
fftfl in Frauken^ um dir Volkiich (I.
Shfl. f/M .Main im hr. Uli. I'ntrr-
frnnkm), 101, r.. 170.10. 198, 4o
Ol»; jii».!,,. 256. 2i. 408.!'.. 6:{.'!, i.
: PiftinaruR.
Viilohinisdorf (or.i v.. Volk-silorf fiil.
lliihhriuirn, hr. Uli. yieilerliai/ern HA.
F;l!lf>if'flilen, 27.'', io.
FolcMiarus (or. i i'omes 136, h ; pag. :
Bardajra (n. Hnrdeg:o>.
Foloniarua (or.) fidelis Hcinrici regis
.'•7, ib. ib.
W'oliniiar (ed.) milea Fuldensis 426, ifi.
Uolcmcrt-.shuson ((•d.)v,, i'olhiiarKhausen,
pr. Uli. i(. LKr. Casstl, 521, so.
Fulinidus itr. 15) 628, f..
FideniaivstiBili. Folemaresliah isp. 12)
1., VoUmrrabach, Oldenhuri/ Filrslen-
Ihiim Uirhenfdil, (638, 2;.." 643, 1).
Folinic. 12). />(> Foglia, il. I'ror. Pesaro
e l'rhino, zum .lilriatiticiten Mrer,
355, 1».
Folloni (c. 12) lollis 694, 10.
Folt, Flost (c. 18), Foh Od. Wi'pion,
hl. I'ror. u. Ar. Xamiir, (496, lo>.
Föns .Silnaiii (or.'l. ? hei den Alpe di
.^illano nn. r. Silltinn . il. I'ror. Mamia r
Carrara U. Castelniioni ili Garfa-
(/nana\ 6U9, ir>.
Fontaim lata (or.) .■i73, 2«. 513, ß.
Fuiitanu Tnonis (sp. 11), Tanoni (c. 17),
Fonle Taona, her;/ 11. Kloster //ei
Val-di-Iiure <ld. I'orta S. Marro, it.
Fror. Florenz I>. I'i.iloio. monast.
S. .Salvaton8(363,no.) 364,1.6; abbas
Johannes 364.
Fontanella (or.), Fontanelle hei Petrelo
Gd. Caxtiglione Fiurentino, it. Fror.
u. I). Arezzo, 590, 3n.
Foiitancllatn (ed.), Foiitanelliilo, it. I'ror.
Parma I). liorgo S. Donnino, 373, 10.
Fontanetmn t^conc), Foiitanetto da Po,
it. Pror. Korara D. Vercelli. 405, 25.
408, 5.
Fontani (c. 16), Fontaine», frz. Dp. Meime
Ar. Montnirdi/, 433, b.
Forchenbarh (8\,. 12) aqua, Der Fahrn-
haeh, I. yiih. dir Ohe (I. zum Schwarzen
Uegen; im hr. Uli. S'iederlMii/ern BA.
Uri/en, heim gleichnamigen Ort (Gd.
Uwhdorf), (644, so).
Forcone (c. 12), Foreoni Gd. Ciritella
Mexmr Uaimondo, it. Pror. Chieti D.
lAinciano, S. Felicitntis rella 344, 15.
For^-one (sp. 14) (717, 5).
Forecheim, Forhheim, Vorhcheni (or.),
Furchheim, Vorchheim (c.l4) abbatia,
pr. 1., Fitnhheim, liA.-Ilst. im hr. ÜB.
1 lUjer franken, 3, a:.. 4, 10. 199, 1». 200, 5.
201, 10. 221, 10. 476, so.
I Forehahi (or.) f'orestus (zw. dem liliein
I M. der Bergstrajme) 1, so.
I Forehun (or.; 1., t'orra, hr. Uli. Millel-
f ranket» BA. Ucrnhriirk, 271, so.
' Formigosa (i^ 12) vicora, Formigosa Gd.
Uonro ferro ro, it. I'ror. u. I). Mnntuu,
{.•528, 10).
Forminiano i'or.), ¥ Formignano Gd.
Esmate, it. I'ror. Bergamo I). Clusonr,
512, io.
Fornallo (c. 17 1 3K0, ,10.
Foroli (c. 12) rastr., Forli del Sannio,
it. I'ror. t:ampobaii!io /). Inernia,
(686, 15).
Foruli (c. 121 fl.. Der Forli, r. .\hh. der
}'andra (l. zum Volturno) in der il.
fror. Campoliasso D. Inernia, 34(1, si.
ForumUui (e. 14), /<«•//, it. Pror.-lht.,
545, 1 ; Liuiensis (c. 17) coniitatus
392, 3b. 603, 10.
Foninipoixili (c. 14), Forlimpopnli, il,
I'ror. u. D. Fori), ,5-15, 1 ; l'upiliensis
(c. 17) comilatus 603, 10.
Forumsiniprouii (c. 14), Fossoinhrone, it.
I'ror. Penaro e l'rhino 1>. I rhino,
.">4."), .'>.
Fossa alta (c. 12) (329, 5).
P'ossi (c. 13), Foaxeji-Ia-Yillf. hl. I'ror. u.
Ar. Samur, 142, ift.
Foues (sp. 14) (717, so).
Fraca (or.), Fraga Gd. Lucca (il. I'ror.-
IIsl.), 708. ib. 709, fi.
Frnmello (c. 17), Fiamenga Gd. Vicoforlt,
it. Pror. l'iineo D. Mondori, 381, 1«.
Francia, Frantia (or.). Franken, Deutsch-
land, Kl, 1:,. 40, ib. 268, so. (i2.'i, 10.
Francia oricntalis (504. b) ; rgl. Austri-
francia. Franci (or.) 224, 10. 2.'<6, 16.
Frani'oruin rex im Protokoll: 87, 16.
j 94, 15. 9.'>, 15. 96, 15. US, 30. 99, 30.
I 106. 40. 108, 1. 10. 119, 30. Frani'oniin
j ref^es, inipcratoree. fürsteii von Fraiik-
I rieh (c. 16) 142, 10. 246, 10. 284. ib. 30.
399, 35. 4.52, :.. 454 (10.) ir.. 455 1.',.) ib.
I 631, 35. Friuicoruin leses (i46, 30;
doetor s. .S. Heniiffius.
Francilione (or.), ? Franciglionl Gd.
Vicrhio, il. Pror. u. D. Florenz, 282, S6.
Franco (c. 12 1 praosul -|- s. Vvonnaria.
Fninkonol'urt, Frankoiio-, Kniiicono-,
Francone-, Vrancono-, Franchona-,
Franchone-, Franrhono-, Franeo-furt,
-frut, -ford, -lorda, -vord, -vorda,
-uiirt, -vvrt, -wrt (or.). Kraiieomirda
(sp. 12), Francorda (sp. 13), Franck-
fordia (<•. 151, Frankfurt (im .Main,
.S/iV. im pr. ÜB. Wieshadrii, 17(1, .to.
171,16. 17;t. 10. 174. 10. 17."), I". 176, 10.
177,10. 17.S, r". 179, 15. 1,S0,. 10. 182,10.
183,16. 184, -jo. 185,s5. lHt>,:iM. 1S7..I0.
188,35. 189,10. 190,10. 192.1. 19.1,1.
194,1. 36. 19."). 35. 196, 11,. 198.1. 199.10.
200,15. 201, S5. 235,1. 2:36,1. 2:17, 1.
238,5. 2411,20. 277,5. 1.1. 278,36.
286, 10. 318, 10. 35. 319, 10. 417,5. 418, 15.
419,2(1. 422.1.5. 451, .5. 459.20.461,6.
462,20. 4(i;i,.s. 468,35. 469. 30. 48:J. 16.
484,10. 4'^5, 15. 486,5. (663,5. 671, i".
675, 1).
Frasa s. Frosa.
Frascia (ed.) 273,6.
Frasiniiij,'a lor.) aijiia 616. 5.
Fnisinuiii, Frasniiliim (c. 16j, Fresnes-
en - Woi'rre, frz. Dp. Meiise Ar. \'rr-
dun, 432. 1... 433. 5.
Fra.ssino (sp. 11), Frassignoni Gd. Sam-
huea Pisloiese, il. I'ror. Florenz /'.
I'isloia, serra de 364, so.
Frateoeoli (dp. 14l v., Fraltirciola Cd.
t'orlona, il. I'ror. u. D. Arczzo, (7 11 ■
Naiiioii - Iti'ifiittor : Frcclniiiii - (iiilupiuiiiiiii.
7H1
Froclmna (c. ItSt v., J'recheii . /»•. HU. u,
Lhi: Köln, 4.J1. IV
Fredi'iiciis x. Fri<lerii;us.
Krprieruna (or.) alibatissa 11(1. la. \<i\,v.,\
siirur: Immii romitissn.
Freileniiulii ic. 14) miitrona, tilia Alt-
muiiiii comitis liVJ. s;..
Kri'ri"( (c. 14i, l''ren-im, hl. I'rov. Lim-
hiini Ar. Tonf/eitt, v. ilr 117, Xi.
I'roaeiilieim .<. Frii'sonlieiiii.
Frethvbemus (sp. 13) villicua (40, ki).
F r i il (• r i c u s , F r i il i r i c u s , F r i d i-
r I li . F ro ilc r i <• u s , Vretluiric
(|>r.).
Kn>(lerieiis (lux ( /. ron (llieflnthiiin/en, f
i\'2x. I"; (pnter: Otto).
IVi'ilcricus conios 120, m, 121. i ; coiiii-
tatii"! i'astriusis.
Kridericus comi's 'jrj, m. 'JIU. S5. 41(), s:..
."i21, .in. 027, s:.. ö4t>, i ; paf,'.: Hassia,
l'hirnihgimiic.
Friderii'Hs comcs (!,"), ifi: "'"g. : SiindtT-
gouue.
Fridrricus conies .'«IS, lo ; png. : Wessaga.
Fridirili, Fridlrinis comcs (59.">. i.'>. ß9fi, 5;
lilius: l'eralitolt.
Frilicricus camerarius ,548, i.
Vretlioric 47(i. i.
S Fridiani (nr.) Imrgns, 5^. Frediano,
hl. in Lucca (it. I'ror.-Iht.}, 531), 30.
S. Fridiani (or.) cccl. s. Luiiata. Tonule.
Fridinga (c. 12i vieus, Friediiiy (lil. I'itz-
liiifi. In: Uli. (>beri>f<ih IIA. Cham,
67. ■.v\.
Fridini (sp. 11) decaiius »•. Uuirziburg.
Fricsalic (sp. 12), J'rie.fach, Kiirnlett
im. S. Veit, 442, lo.
Fricsi'nheim (c. 16), Fresciilieirn (sp. 12).
Swirsenheini (ed.) v.. Frie.senheini,
liailrn Kr. ( tfj'enhiirt/ , 445. i.'V. :;.■■).
446, I.
Frietlienigavvi (or.) ]>agus, tian um
liro.i.t- u. Klein-Frei/en, pr. Uli. Ilil-
•lexhfim Kr. Alfeld, 566.35; com. ■{-•.
l!i>to.
Frigonti (c. 12) comitatus, r. Friyento,
it. l'ror. Avellino D.S. Angelode' Ijom-
hardi, 597. in.
Frigidus (c. 14) rivus >>&, i.
Friffidug (o. 12). .^ Der l'rerldand, r. Xb/I.
df.i Calore ^l.:llm l'olturnoj, it. l'ror.
Arellino l>. S. Anfjelo de" Loml>ardi,
m. iriiir. r. I'atentopnli, 341, 15.
Frigintiafli (or.) ).. Freienbach, Schweiz
Kl. .Sf/jH-ic, 482. 3.i.
Frifrisinga lor.), Frisinga (c. 12), Frei-
■lini/, li.i.-IIxt. im br. Uli. Oberbfii/eru,
35, 30. 69."), :^i. Frigisingensis, Frisiii-
genais, Frisingingensis (or.). Frisionsis
(c. 14) ecci. SS. Mariae. Corliiniani
35. 66. so. 67.«. 162.3». 163. 1. 164. 1.
24». i.i. 394, Kl. 415. 3.s. 694. m. 695;
episc. Abraham 7 162. 30. iTodescal-
chus 3.5. a.'>. 35. 6."i. 20. 66. 67. t 162, 30,
Eifilberlus 1:J8, i». 1(9, s". 102, in.
163, t. jo. 171, 3(1. 241», la. 394, &.
415,35. 420,1«. .".30, ift,,'iS2. 1(1. 694,1".
61l,'>, i«. rtU(7t Kt;ilbfrtii« (.■ancp|lariuii>;
ndvocaliit odiiNcab-lin» 095, 6. 3i. Fri-
singfimcs fratr(!9 07, i:,. S. Vito I.
07. 3i. l'ffl. Wiliaiislcpbanc.
fVimotlic (or.) v., Vrrmde, bl. l'ror. 11,
Ar. Antirrr/Mm, 41, :\;,.
Frisiiiaria, Frixiiiariu 'or.). Fernonarn,
it. l'ror. H, l). .Mfusiindria, 330, s.'i.
099, •>!,.
Fronca (or.) 476. 1.
FroiidoiK.' (sp. 14) mons, ? bei Mimte
D-ondoKo Uli. l'eruijia (it. l'ror.- Hat.),
«ö. r. Miiijione, (716, m).
P'rosa, Fnusa (or.) c. r(!giiliH et civ.,
l'rohne, pr. Uli. .Mni/itcbiin/ Kr. Knllir,
li>9. ir,. 134,1. 135.Vv 13f!,sn. 2.".9. i».
279. 1.'..
Fröchiliiichoiuiii (or.) v., Friehlkofen
tili, (•'iilt/iinlioi/, br. Uli. yieiler/xii/erii,
HA. l)iiii/ol/i)ii/, 278, i.'>.
Frii(;tnaria (or.) 1., S, lieniijno, it. Pror.
H. I). Turin, monast. ,SS. Mariae.
Kenigni 146. ■•i\. a.'.. 3M(), ir.. 03l(, im.
712; abbas Willelmiis 146,a(>. 3H(), lü.
3S1, s. 630, 30. 712, Kl. io. Fructuari-
oiisis (c. 17) cccl. 381, 15.
Frudun (or.) mancipiuni 248, ä5.
Frumosa (c. IK) iusula, iiohl eine Maim-
Inselliei y^erdun (Ar.-ll.1t. im fr:. Dp.
Meiisej, Oller Itei b'romezei/ (Ar. f'er-
diin ?, 433, 36.
Fruosini (c. 14) castel., Frosini bei Mal-
carolo Od. Chiii.iilino, il. l'ror. 11. D.
Siena, 353, in; S. Michaelis cccl.
3,">3, 15.
Frutectiim (sp. 12), Friiti/ IJd. ynnteuil-
111-Fo.i.ie, fr:. Dp. Ainne Ar. Soix.son>i.
492, äo).
Fuliradus s. Folc-.
Fulda, Fvlda, Wlda (or.), Fultha(sp. 13),
Fulde (c. 1.5); Uuldensis, l'iiltensis,
Vultensis (or.). Fuldeiisis (sp. 12),
Fulthensis (sp. 13) 1., Fulda, Kr.-Hst.
im /ir. Uli. Cfissel, eecl., monast. SS.
Mariae, Honilacii 28, 3n. 64, I5. 291,35.
413, 3r.. (i"i;. 414,5. (,30 — 40). 425,1».
.52f!, 20. 30. 545.2». .">49,s(i. 5,50. 649, 15.
6.52, 15. (30). (607. 1.1. 15. 668, m. r...
674, 30. 675, 3.5> ; abba.s Hrantlio 291 . 30.
292,1. <667,io. 668, i.i>, Poppo 413,35.
414, 5. 425. 426. 5. 448, .10. 462, 5.
490. 15. (()7.5,S5), Ricliardus 528, -.'5. 3».
.547,2». .550, 1. 6;i3,.'ii. ti49, i». 6.52, i5 ;
advocatus Bernhard 113 425, 1. 426,5. m.
(675, s.s). Uuldensis familia (i49, 5.
6.")0, 10; Vultenscs niilites et servientes
426, 1". 649. 15.
Fulda, LuIda(or.lfl., Die Fulda, 61, in. 15.
291, 35. 532, .10. 35. 551, 3».
Fulguttis (c. 17), Die l'eui/otle, r. Sb/I.
der Uarine im fr:. Dp. Vosqex Ar. S.
Die, 334. 1».
Fullano (or.>, Fulignano Cd. S, (iimi-
i/nano, it. I'rov. u. D. Siena, 540, 35.
Fundiliano (c. 12), cella .S. Eleutherii in.
? i'. Fleuterio Od. Fontana Liri, it.
Proc. Caserta D. Sora, 341, ä«.
Fundo magno (c. 12n S. >[iiriv eclla
in 344, 10.
Fiindum (c. 14), Fonili, il. l'ror. 1 'uurrln
D. liafta, 54.5, s».
Funifnano (or.) 1., \Vü»tut\ij Fuijnanu
bti S. liimiijnano, it. l'ror. u. D. .S'i«n<i,
5J0, j;,.
Fiircone (<r. 14 1. "■'V«' bei Aipiiln degli
Abriuzi, it. l'ror.- 1 Int., 54<l, 1.
Furdo (c. 12) I., Farth, h». l'ror. Star-
Icenburii Kr. Heppenheim, 644. sfi.
Fiirihiiinbach (or. 1 1.. l-"irrrnl>ach,br. Uli.
.Millelf ranken HA. llrmbruel.; 271, 15.
Furniuelt iHp. 12), l'Srfeld, h». l'ror.
Uhrinheimen Kr. .{heif, '6;18. »5 .
Furnouuiii (<>r.| liur},'us, l'omorodi Taro.
il. l'ror. u, l). l'nrmii, 'AO, «1.
! Furli (or.) I., Filrlh, UA.-llsl. im br.
Uli. Mitlrlfrimlcen, IUI, S6. W.
Fu'ici (or.) c, irilnl ö. r. .V. Oimiffnano,
il. /Vor. u. D. Siena, 282, »5.
Fusculisi (or.) v. 558, 20,
Ci.
<i. V. 143. io.
(t ... so iudex palacii 584, 16.
Haliollum (c. 14). Garelto, it. l'ror.
Uoriijo D. I'olenella, 545. 1 ; Gaiicl-
lensis (e. 17) comitatus 61(3, 10.
Gagiii lor.), *iaja ad. Capriitlio, it. Fror.
Alessandria D. A.iti, 33(i.'25.
Gaido (or.), (iade. Cheili, il. l'ror. u.
D. lirenria, 373. 5. 512. 1».
(laj'do s. L'uido.
Gaieta, Gageta (c. 12) civ.. Gai'ta, D.-IIhI.
der il. l'ror, Canerta, 344, .i». .545, 2».
(186. 1); S. Benedictus. ,S. Sodastica
344, 30.
Gaio (c. 13) .388, 5. 25.
j Gayra (0. 14), Der (leer, l. yb/l. der
Maas, m. bei Maa.ilricht, 117. 35.
Galbunico (c. 12), S. Angelo in 344. 2».
(Taleafe (c. 15) v., Galliate, it. l'ror. u.
D. Xovara, telnneiim de 384, 2».
Galeliano (or.;. Galcriano (c. 12). v. de
343, 10. 615, 25.
Galeliano (or.), Galeriano (c. 12) 11.,
Der (Inrigliano :iim (lotf rim dui-tii',
1 343, 10. 615, 25; (■;//. Carnello.
Galgagnani (c. 13) castel.. (lalifai/nnno,
il. l'ror. .Mailand D. ImU, 7o5. 311.
Galiano (<•. 15), dalliana (id. Marradi,
il. l'ror, H. D. Floren:, 5,88, 35.
(ialleno (or.) biirt'us, Oalleno Gd. Fucec-
chio, it. l'ror. Floren: D. S. Minialo,
j ."i40, 10.
I Gallia (or.), Gallien, 171,15. <686. io>.
lialliatn le. 12). .S. Ilarii inonast. 3.'.;5, i.
; (iallise (c. 12) castel., Galle.se, it. Fror.
Ilom D. Viterbo, ."i44, .15.
.S. (ialli (or. I monast.. S. Gallen (Kl.-
Hsl. der Schirei:), 96, so; abbaa Bur-
cbardus 96, 2». .547, 25.
(ialognaniim (or.) 1. et fiindus. Wüstuui/
Galoijn'ino bei (^uarala (id. Are:zo 1 il.
I I'ror.-Iht.). 606. 35.
(82
Nuuie« - lU'stister : (iiüoniano - Gerbertus.
Galüuiauo (c. 17) 369, s.
Gmn U-. l~\ f Camo, it. Prot. Vunto .
I). Alba, ;1S1. so. I
lianiaiiolf (nr.) ßOö, an. 696, 5.
(;aman..lf (or.) ÖO'i, so. 6Ü6. 5.
Uaiiiiiriaim (or.) 379, lo {rgl. 725, fi).
liiinilmni «ir.l, (Inmliara, it. /'»•or. Itrtseia
h. l'rioluiiiiiini, cuiii eccl. S. Mariae,
S. IVtri a73, 14. r>12, 4».
Uuiiil'iki (or.t I., Oaii um OfinUck,
»iilJerk Kr. Tirinte, 2li-'.S. 439,16;
i-oiii. -J-: Halmld.
Gainene^loih (or.). /'«• (Juminehlxich, r.
SU), dtji Srckar in der ha. I'rur.
SlarJi-rnliiiri/ Kr. Erbiirh tu. Uailrii
Kr. Muglidch ', mit <lfm dtirunlitijrniltH
fllrichimmliitii Ort, 'iS't, 1.
Ciniiiini IC. 14) c, (iemeti, pr. Uli. Münster
Kr. Uiircl-rn, 4>>1, so.
Giiriiiniili, (.ieiiioiiii (i-. 18), Jamiolle,
bl. /Vor. \amiir Ar. I hilipperille,
<49.'>, I" is.>.
liaiiJciisf (nr.). r.Genl ( Ihl.ilerbl. l'ror.
(ht/tiinilrrn , moniist. SS. itanonis,
l'etri 41: alilias Ereiiiboldiis 41, lä. äö.
Guiidure^heiiii, Gimdeslieim (or.), Gan-
diTshej-ni Hr. l.i\ tlawlrrxheim, Kr.-
Jliit. in Jtrniin.'irliireiii, Gandere.*-
iieiini-iisis, Gamlereshoiiieiisis, Gan-j
thert'slieimeiisis. Gandt'-lu'mensis (or),
Gaiuleiie.sluiiifii^is (C. l(ii eccl. SS.
Anii>tiisii, lMn'ic-eiilii47, 3j. ."»"i, ij. iii),b.
103, li. 1 10, 3». 240. »D. 242, 35. w.
243, 1. 29.'), :>. 4<i9, lo. .MiU, :io. lo: ab- '
batissa S^iphia 240, sb. 242, :).'.. 279, is.
409. 10. -0. ö6i5, 30. S. Mariae niiina>t.
4t»9. i>i. üO.
Gaiidesemijravvi(or.)pagus (um (Jamlers-
hfim .'rfiO. Sj : com. 7 : Böte. ;
S. Gaut'ulpbi(c. IS) Oratorium (49.5,5. io>.
Gangus (or.) ». Leo Gangus.
Gaiiilincbnutm (or.) v., Gabtkofen (!d.
Critshach, br. KB. yiederbui/ern ISA.
Itinijolfing, 278, 20.
Garaza (ur.i c, Gars. br. RH. Ober-
bii'itrn HA. M'annerburff, 097, 5.
Garda (c. 12), Garila, it. l'ror. Verona
It. hnriliitino, •';{29, 5; : Gardensis (or).
flusa (Oir Schlucht Chiuna im Ktsch- ,
Ihal, 2 kin. ii. r. Uiroli Vfrronexe. Ü.
f'uprino VeroncjfeJ. 390, 5.
l»ardulf<.'9rfitb(iir.ll., Kurprnndh, Fiirnl-
nrl im Fumtrerier liallnistcll, Anhalt
Kr. Hiillrnsledt, 52.5, :.'..
Gartiiiiana mr. 1. Graf/it;niin(i. it. l'ror.
Mailand I). I^idi, 330, 30.
Garifredus (conc), Gonfredus (c. 12)
de Liuumo 4<i0, t«. 407, ft.
GanTüb (<>r.), c. fo»>atuiii de (ilO, 1. a.
Garinuiii (i-. 17», ? Garini Od. AlbartUo \
ValU di Maijra, it. l'ror. u. D. Cuneo,
:»1, s&. I
GaripranduD (or.) presbjlcr 007, 1».
Garisiiia (c. 17), Garzagna Gd. Mondori
(It.-Iläl. der it. l'ror. Cuneo), 381, 10.
GarIa.«<-aiii(or.l, GarlattcD, it. Fror. Farin
It. Mortara, :136, so. 699, »0.
Garmarita (or.), c. colla iu 85, i. 157, lo.
Gas|icii2a (1-. 12i, ttber- u. I'nler-Gcrs-
prcti:, hu. l'ror. Slarkctiburi/, Kr.
Frbach, "282, 1.
Gassiii-io (nr.), (iasingo, Gasiiiga (c. 17),
Gaasino, it. l'ror. 11. lt. Turin, 3S0, 30.
381,30. 714,5; Gasingaria (r. 17) tiiiis
380. 30.
Gathtari (or.», c. du 540, a.
S. Gaudeulü (sp. 12) fines <289, ü).
S. GaudciitüA-. 15) montaneae, Itie Alpe
di S. Ginlcn:o, bei S. Gmlcnzo (it. Fror.
u. 1). Florenz), 588, 3j.
S. Gaudentü (c. 15) eccL s. Xouaria.
Gaudianii (i\ 15), Oozzano, it. Fror. u.
I). Sorara , mercatuiii in 3S3, 15;
.S. Iiiliani confess. festivitates 383, 20.
(iaubiii (0. 18) !•.. !* Goiiraincoiirt, fr:.
Jip. Meii.ie Ar. Monlnialy. 4.'!2, in.
Gatirus (0. 17), Jtrr Fo di (luro(cir.den
it. Fror. Ferrara u. lioriijo), 0O3, .=>.
Gausiiringii (ed.), S. Maria in 373. 15.
Gaiita sicca (or.), (iolla secca, it. Fror.
Cuneo It. Mondor) , Lauaniola que
dicitur 379, 10.
Gavardo(ed.), Garardo, it. Fror. lirescia
1). Sali,, 373, I.
Gauellcnsis comitatus .<. GabcUum.
Gebebardus (or.), Gebeardus
(sp. r2), Gebehart (ed.).
GcbebardlI.^ comes (in pag. Ateragowi)
170. 30; (in pag. Matufjgouuuc) 188,20.
t 396, 5.
Gebeliardus (uiiriclitif/ Gerhardus) comes
(in pag. Banzgovuc et Grapfelt) 2.')7, 15.
420,15. 402,5. 408,25. O.!3,2o. (074, .io>.
Geliehardus comes (in pag. Liubenetal)
024, 15.
Gebebildehuson (c. 14), GieboUehausen,
pr. Uli. Hildenheim Kr. DudemtatU,
«0, 25.
Gebelere (or.), Geblar, Sachsen -Weimar
Kr. Eixenach, 449, 1.
Geboideswege (c. 15) 40, 5.
Geboll" (c. 10) 693,40.
Geginiiicliouun (or.) v.. Geigenkofen (lil.
Iliiliemkirrhin, br. Uli. yiederbai/ern
IIA. iJingol/ing, 27.S, 20.
Geigingiin (or. ) 1., Oeiging Od. lliilx-
brunn, In-. Uli. Sicderbai/ern HA.
Vilsbihurg, 270, 30.
Gei/.laba (facs. ) v., Geixieden, pr. UH.
KrfurI Kr. Ihiligenxtadl, 013, 25.
Gelbikicssallias (or. i, ein Abziigsgralirn
nach der Sothrirth (I. WM/, der (trl:e
im pr. UH. Lüneburg LKr. Celle, m.
oberh. r. Müden J, 299, 30.
GcldulK (c. IS) V., Joudrerille, fr:. Dp.
.Meurihe- rl - .Monelle Ar. Hriei/, 434, in.
GembluoH (e. 13i, Gemhloii.r, bl. l'ror.
u. Ar. Xamur, 142. i.'>. (Tomblacensis
(c. 11; ei'd. .508, 30. 3»; parochia
:m. I.
Gemma lor.) uxor Gisulfi )irincipis
Olli. -.-,
Geiumct (or.) v., IHnile, pr. UH. IIilile)i-
heim Kr. Münden, 400, 1.
Geinonii (c. 18), .lumagne, hl. Fror.
Sumur Ar. I'hilipperiUc, (495, 10).
Geinonii .v. Giuninuli.
Gcnen/.ano (nr.), ? Genzonc, it. Fror, u.
It. l'ariii, 92, 35.
Gciiginbab (or.) abbatia. tiengenbueh,
liwien Kr. O/fcnburg, 197, 25. 35.
S. Genouefae (tr. 15) eccl. .s. Musomuni.
Genstal (c. 16) v., U'iist bei Kumpfmühl
Gd. Uegenxburg ( Ilst. den br. 11 H.
Olierpfal:}, 227, 15.
Genuensis (nr.), v. Genf (Hl.-Ihl. der
Schirei:\ ojiisc. Hiign 172, 1.
S. (ieorgio vicora. .S'. Giorgio di Manlomi,
it. Fror. u. It. Muntuü, (328, lo).
S. Genrgii cella ,'114, 15.
S. Genrgii (or.) c. iuxta fl. Cecina 358, 1;«.
S. Georgii, S. Georii (or.) castr., ccUu,
eccl.. ninnast. .s. üaiiciiberc . Haiti,
Oastellione Aretiim, Ferraria, Orco,
l'apia, Knol;reresvuilere, .Salcrnum,
Stein, Terinole.
S. Georgii i'ostivitas 536, 35.
Georgius (or.) prcsbiter 007, 15.
Ger-, Glier-, Ker-, (ieie-, Oir-.
Geraha (nr.) c, 1.. <h-ii!i.'i-t:er(iu,l<r.-llst.
de)- hs. Fror. Starh-enburg , 13, 10.
231, 25. 30. 317, 35. 318, 25.
G e r a r d u s . ( i li c r a r d u s ( or. ). (x i r .1 r-
' dus (conc), Gerhardus (c. l.'n.
Gerardus in priniis caiiellaiius 1 Iciiirici 1 1 .
I regis, postea e|)iscnpus ,v. (.'aincracensis
l eccl.; fratres: Arnuliihus, Gndel'ridus,
' Walthcrus.
(ierardus cannnicus .<. Pisana eccl.
Gerardus comes ( //. r. .Urizj 433, S6.
Gerhardus comes .s. Gebeliardus.
Girardus 381, 15. 20. 25; uxor: Herta,
filia Otbcrti coinitis; lilius: Otberlus.
Gerardus 3.53.5. in. 30; uxor: Guilla.
Gerardus filius Bonizonis 007, 10: l'raler:
Albertus.
Gerardus lilius (irilbnis .590. 15; Haler:
Suppi«.
' Girardus lilius Jnliamiis .592, 30. 594,20.
Girardus 407, i.
Girardiis 407, 1. 408, 1; fralres: Ainio
de Liuumo. (iosliniis.
(iiranlus de Moraiio 400, in. 4l)7. 1.
(iherardus de .Serina 3.5H. 15.
Girardus de Uuilingo 400, 1. 4lt7, 20.
Girlialdus (conc.) clerii-us. lilius Üalberti
presbiteri 407.5; fratur: Albertus.
(ierbirga, (icrbirc (or. 1 abbatissa ».
Drubiki.
Gerbirga coniux Mcgiugnzi viri imbilis
47, 25.
Gerberga (c. 10) 434, 10.
Gcrcbertus (c. 19) abbas «. Mognntia
(.S. Albanus).
N'ii Hi'fjwter: '«i'rlniilit — lioilclViiliio.
r83
• lorhrnlit (or.) 471), i.
(Ii'ilaiia (or.), (Jerlahiis (n. lü). (-ier-
l»r|iiis (c. ir>|<-iiiiie8 (in \inir. Loginalii)
■^l. -a. 210. -.ii. 40S, ii. 1(174. an).
(iprliilius (!•. r2)ciiino3 (in ]ia({. Mnineli-
giniuci 3'JI, I".
(lorlaiis conu's (einer dir heiilfn roriiien)
4(i-,i, 5.
(torinnnin (or.), Deiilsrhland, 171.15;
rffl. Kranoiii, Tcntoniciis.
(icrmaniicsluiscn (ap. 12), dermersluiioien,
pf. Uli. IlihlenheiiH Kr. I)wler.ilatlt,
(:«i(;. :i(i).
(tpriiiiiti(li (i". 16) V., Heriiionrille (Id.
f'rnnirrih^ille, fr:. t>i>. .Ucii.ir .ir. Ver-
diin, 4:!."). :>.
(ieri) lor.i nrcliifpisc. -[- x. C'olonia;
fratcr: Tliiftiiianis ciimes.
(iero (or.) urcbiepisc. fi'ilschlleh episc.)
.«. Magu(ia))uij,'.
(iero dir.) comes(iii pag. Lii.sici, Xizizi,
Zeiliistc) ■)7. 1.-.. 1 (!.■>. 5. 111. 10.
Gern (iir.) cdmos (in püg. Sucuun et
Hassa<fa) 2,'J5, i...
(lern (or.) comes f 52, 3«; ii.xor: Adala.
Uero (or.) comes 110, t.'., 464, :i.^.
(iero (or.) comea 2üC, 5.
Gcronis (or. i pr. iü'.% so.
(reroldus.OeroIt (or.), Kerold us
(c. 11).
(icroldiis aliliaa .<. Laureshani.
Kcr'nldus] comes \ '.(iSO. m).
(ieroldiis comes (in pag. Isinincgouua et
Riittgouui 164,24. 278, sn.
Kerolilus comes, advocatns Kunigundae
inip. 697, ib.
(Jeroldus, Gerolt comes 60,"), ää. 090, 5. |
697, 10 ; iiliiis: Gerolt,
(Jonilt comes 095, ib. 690, 5.
(iernlt tilius Gerold! comitis 095, 25.
«90, 5.
(ierdt 09.'), 30. 090, 5.
I ; eri ilt ()9;}, 30. 35.
(iiTfildiis serviis Heinriri Tl. reur. 109, i.
GeroWia (i'. 17), Wahl :ir. den Flü.isen
(hi-i> II. ifalliDw (x. Ami)^lm), it.I'rov.
II. I). Turin, aSO. an.
(»eronimiis .*. Hieronymus.
(ierprchtzlioiion (tr. 14.), Gerbertshofen
<id. H'eiperlüJtofen , ich. Jagst -Kr.
()A. Krailsheim, 640, »5.
Geri'ichesheim f<ir.). flerrenheim , pr.
Uli. II. LKr. Düsseldorf, ü:iO, i.>; eccl.
S. Ypoliti .'i^O, 15.
(ierrih (sp. 11) presliitcr .<. I'uirzibiirg.
(ierscndis (c. 10) 435,5.
Gcrulfus (c. 16) i-V-i, ih.
(ienindus (c. 1.5) coincs (in pag. ßaden-
gouue) 468, 3o; ryt. Geriiugus oomes.
Geningus (or.) comes (in pag. Kinec-
gouuuei 1, j5.
GcruDguH comea (in pag. Waltschin)
470,4"; ob mit dem (ienindiiii coine«
identixfh f
.S. (iciuasii (or.) occl. .3,'>H, y.,.
.S.S. (iiTiiiwü el l'rolasii nbhutia m. Mo-
diolanensis eccl.; festivitax «. OkiiiiIh.
Geniini (c. 12) 591, so.
GerwiiieNsteinen (c. 12), Her derherilein
im 'l'hilrini/er Wald, Sarhsen-M*ininfiet%
Kr. Afeinini/e», nn. r. Steinb<tch,
(414. :>.)>.
(tCSB (sp. 12), Dliern- ii. Xiidern-Jrna,
pr. Uli. llildestieim I.Kr. f!nllini/en,
(:iUC, 30).
(icsiliniis (c. 15) 529, 20.
Gesinegaimue pagiis «. (Tcssioii.
Ges'ildesdorph (c. 10) v., (lelxdmf, pr.
UH. Cohten: Kr. Ahrn-eiler, 431, i.-,.
(iossano isp. 14), eccl. S. Nicolai de
(718, 5).
Gession (or.) 1.. Gcsinegauuue (or.)
I)agus. Y lim (iessetn <ld. Sande, pr.
Kit. Minden Kr. l'adrrljiirn, 125, 10.
262, ,'.. 439, 15.
{ictlo (or.) 1., (ciVaV in Aiilinll Kr.
Ilidlenstedt, 525, 25.
(lutwinc ic. 12) 1., Zirinyenberi/, hs.
l'ror. Starh-enbiirg Kr. liensheim,
282, 1. 5.
Geueringauueg (or.) 299, 30.
Geuise dir.), Gehesee, pr. Uli. Erfurt
Kr. W'eissensee, 82, 10.
Gcuiizo (or.) comes 290, 10.
Gezeniannus (c. 15) comes (in pag. We-
ringiiwo) 408, ih.
Gezo (or.) miles Heinrici episc. Uiiirzi-
burgensis 4, 35. 5, ö.
Gezo de Mortara 4O0, 1.
Gezo de Rade 405, 30.
Gezo de .Stolezano asi,.-.; filiiis: Eri-
bertus.
Gherardus s. Gerardu.s.
Gigat (iir.) sumiiiitas, Der lierijrSi-ken
Uli auf der Grenze :ir, Uraiinsclnrei;/
(Kr. Ilolzminden) 11. dein pr. Uli.
Hanmner (Kr. Ilumelnj, 299, 25.
Gigiiclb) f.sp. 14) de Ron^jano 715, .30.
Gillani (c. 16) C, W'iisinny Gilinroiirt
bei Uari'euiirt, frz. Dp. Meiise Ar.
Verdun, 438, 20; eccl. S. Amantii
43;J, 20.
(iilliiielt (or.) v., Gillenfeld , pr. ÜB.
Trier Kr. Dann, 450, 35.
(limbitnri (or.), Gimbernti (c. 12) collis
343, .30. 615, 20.
Giinellis (c. 15), coUina de 589, 5.
Gimnmsehim (sp. 11) pr., Gimbsheini, hs.
fror. Uheinhes.ien Kr. M'orins, 50l,
5. (36).
Gimundin (or.) v.. Münden, Kr.-Hsl.
im pr. RB. JJildesheim, 532, 35.
Ginasco (or.) 376, 25.
Gir- ». Ger-.
Gisila (c. 13) mater Heinrici II. reg.
30, 25. 187, 20.
IGi8ilbcrtu<i,GiielbortU8,Giael-
! b r 0 1 (or.) , G i s a I b 0 r 1 11 H , (7 i 1 1 0 -
I brot (ü. 12).
GiaelbertiiR abbas «. Sena.
Uiiiilbertiis coine» (in pag. Haapengouiio)
485, 3».
<iis(dbertii» index palucii .169, 30.
Gist-llicitiis iudex 4116, III. 407,20; filii:
Arb'baldiis, l.anilricus, Rcinedins.
Giselbret 103, m.
Gislebret ncrvus .S. Marine Ai|iiingrnni
JOH, 10).
GiselhardiiM »p. IJ) pixintor j 679,35).
Gisilharius (or), Ginillnrinii, (ÜHilhc-niv
(c. 15) + episc. H. Memebiirc; arclii-
episc. ». Magadabiirg.
Gi>biringo (or.;, Ghislarenyn, II. Prnr.
Somra I). Virctlli, cnm caiicl.
S. Üesidcrii 37«. 25.
S. Gislonns (sp. 12), .s'. Ghislaln, Itl.
Priir. llennegau Ar. Mons, ü. Petri
moniist. 492,,'.. 1:.); abbn.s t Elephas
';492, 20).
Giso (or.) comes (in pag. Oberenlogcnahe)
213, 5.
Giso 591.30; filii: (ruido, Trasmnndo.
Kiza (or.) 470, 1.
Gi/.a (c. 17) s. Andreperga.
Gisufus (ed.) iudex palacii 369, 30.
Gisulfus (or.) princeps Oul, 25; uxor:
Gemma.
(iiuiinna (tr. 15), Gironne, frz. Dp. .(/•-
denne.s Ar. ffedau, 627, 35.
Gizelo (c. 12) serviis S. Mariae Aipiis-
grani (168, 10).
Gizuli (or), Gizznli (c. 12) «. Arco de
Gizuli.
(Tleliuntra(or.) pagus, Gau in Würltem-
bery, sir. r. Stuttijiirl, 178.35; cum.:
Hugo.
I Glizenuuilere (or), Gleisireiler. br. ÜB.
I I'fal- BA. Landau, 151, 10.
Globoi'o s. Cloboco.
Glussi (or) V. 319. 25.
Gotbertua (<•. 18) 434, 5.
Giiddimari Colle (c. 14) s. Aqnaviva.
GoilcFridesrod (or.) pr., Giiltfrie<lsr>ida
Gd. Kelcart.iberija iKr.-Ilst. im pr.
Uli. Mer.iebiir;/j, 131, 15.
Godfredi (c. 10) c. 435,5.
Godefridus, Gotefredus (Hr.),
Got efri dus (sp. 12). (xod i fridus
(c, 14), Gotdefridus (c. 16)*
Goto-, Gottofredus (c. 17).
Godefridus dux rc. yieilerlnthrinijen)
4.34, .15. 490,15. 517,1. .'.47,2.1. '606.35.
077. 1. 111); fratres: (EthelofAc; Adal-»,
Hcrimannus comes.
Godefridus comes (f r. Verdun, Vater
ile.< rociV/.»; 434, jn. 62S, 15; coninx:
Mathildis ; frater : .Xdalbcrn archiepisc.
Remensis.
Gotefridus comes ;679, 40. 680, 5).
rs4
Namt'ii - Register : Godefriiius — Gribua.
Golcfreduäiancellariusot Mediolanensis iGosikcstorii i,c. 11) 1.V2, 35.
cofl. preabitcr in <ltr if«»y«»''«»i ; Gosiliire, (tuslurc (i>r.1, tiosliir, Ciii>lariii
711,», I (e. l'J), GonIh (C. Kil I., fioslar. Kr.-
I. '..rrcdiis in<>na>'hu9 ;{*). la. .Sfil, s4. ' i/«/. im pr. Uli. Hililenlirim, 124, ii>.
i.;ii. jo; friitres: Nitardu> iiionaulius,
K"l)crtu9, Willelmus iil)l«ii> Frui-
tiiariiie.
li.'defridu» (iidvi'i-ntus;. iUi, i«. 'A'J't, i.
ÖftTi. si. »>'' ; fnitre-- : Arnuli>hus, Ue-
ninlus ca)iolliiims posteii episc. Caiuc-
r«ceii8i>, \V;lltlll■ru^.
Godol'ridus milos, tiliiis Bardimis ciimiti!-
Ml. 10.
GudeJi»rdii>, Gddehartns, Giitehardus,
Giilheliiinlu> l'ir.'i, Gol«hiirdii> (conc.)
alilia.-, •■lasc. .-. Altaha, Herdlfol'eld,
Hildeiiohein.
(iodeM-alrliu^, Uotescalcliiis (or.), Gi>dc-,
Gotcscalciis r. 12) episc x. Friffi>iiig-a.
Godesdhu, Omilir Gode^dhilli ("i".), ab-
l)ati^^u «. llcriulirti.
Godibi ('ir.), Crnla, s^chs. KU. u. AU.
Bautzen, IM. 15.
Godiiiycs (ihm [troM ^ Gäddinga Df).
2, 077, i.i; ri/l. Goddiiiga v., Mühl-
iHicht,- Ury. ' 216] 485, i.
Gi>ti/.i> (ur.l coines 221,10; comitatus:
Aiitwerf.
Gc.dolfa^^eim (i-. 16t v., 'lijizheim, pr.
Uli. Aachen Kr. Düren. 481, 15.
Gl>dolpnludu,^ (>ir.j 607. j.
G..dtiiie>reld (..r.; 1. :?98, so.
S. GMcrici {>\>. 12) innnast. ». Spinal.
Gngneiieimrt (e. 18) (66.Ö, si).
Goldaraperc (or.) v., GoUerberg (id.
Iiti!«:h<iihnrh, lir. Uli. Obtrhayem HA.
Altölt ing, 277, ij.
GoldarUD ''ir.) v.. Goldern Gd. Ilütlrn-
k-ofrn . hr. Uli. Xiederl/at/ern HA.
Landshut, 278, is.
Giilciicizacethla (nr.) v., f Koll:i<chen,
x/lch». KU. Leipzig AU. Grimma,
319, SS.
G..ll..gnyue (>,.. 12), GolligOWi (C. 15), I (j^„^,,„ ^ j., , ^.,.„„^;, ,,.,; ,.,.„„,;,
J»er GoUnch-Gau in Franken, um die '•}'•.
Goliath (r. zur Tauber j , -168, 25.
^t!74. an;; cum.: Gumpcrtu>.
Golthbiki KT.), GoUbike (r. lll o.,
Goldbrck-, pr. UU. Casnel Kr. Uinleln,
310, 10. 4;i6, 15. I Graeni, Grenigavvi (or.) pagus, Gau um
G..mei..eva> h-, 1S„ Gomez.e Gd. l".^- l fn-eene rliraunschweig Kr. ^^«"''f-'-
Gomezk, hl. l'ror. Xamur Ar. l'hi- '•«"">- '-^»9.-.,. .,66,35; c.in. f: Bot.,.
lipperille, (VJü, ii). Grafloii op. 12 1. Grufelde , pr. Uli.
Gi,iidHliiin(.'Cii if. 14), Gundelfingen, Uildesheim Kr. Alfeld, -;:ii)6, so).
liaden Kr. Frriburg, 22:{, lo. | Grali,hi-It .i. Grapfelt.
Gondezone (com- u.Ioliaime,- de Gondc- yrgg^,a,„, ,,jrj^ (iragnuiM hii Chiassa
ad. Arezzo (it l'rot.-IIst.), inausus
de 6Ü7,5.
127,s5. 4Ü.">,so. 47.J, sa. Ö17,i5. .',18, i5.
651, 15. 652, 40.
Goslinu!. (eono.), Gu!<lliuus> (••. 12)407, i.
4(»8, i: f|•atre^: Aimo de Liuui-iio,
Girardu>.
Güssia (or.) 1., Guus, .'^leiermarl.' IUI.
I^idien, iiii,na>t. |,iiellanim S.S. Ma-
liae, Andre:ic .■»48, 35. .">(iO, 5. ti2.'!, 15.
624, 10 ; abl,ali»a Cvnigvndis ö49, i.
Go^tlla (or.), tlimtau, pr. Uli. u. Kr.
Mo-seburg, 288, s5.
Gotaringo (ed.) cum eccl. S. Petri 373, 5.
Gotbertus ». bei God-.
Gotdedah (c. 12), '( der unterh. r. I'nter-
Klltn mündeiute l. ybb. der Klle {n.
Aliiide; III .Sachsen - ]]'eimar Kr.
Einenuch, ,414, 5o).
Gotefredus, Gotehardus, Gotescalebus,
Goiizn 11. ahnl. s. bei God-.
Gotti (or.) vir 30, so.
Güvcbexhu.'-en. Gom-liesbuscn (Ir. 14).
Gauchshauseti Gd. Ilonhardt , irb.
Jngst-Kr. OA. Krailsheim, 647. i.
Götilinhint .«. bei (iuo-.
Gozbertus (sp. 11) proliiter .s. Uiiir^i-
burg.
lozbertus (tr. l.'i) elericus 628, i.
Gozpreth (ur.; 697, lO.
Cozpreht (c. 11) 097, so.
Gozfelt (i,r.) l>agu^, I>us Gozfeld im br.
Uli, i'nterfrank-en, 19."). so.
Gozollingun (or.i, Cozoltinga (conc.) v.,
? GutzMunfi Gd. Ilaberskirchen, br.
UU. Siedei-bayern HA. IHngolfing,
114, S5. 115, SI,.
Gozohie.-heim(sp.l2)l., Wüstung Gos.iel.i-
heim nnö. r. Kc/relsheim, hu. Fror.
Uheinhexaen hr. Alzey, (642, 4n).
Giizteuuisvi (or.). KraiiKiiick, pr, Uli.
Potsdam Kr. ISceshoir-Storhoir, 105, 1.
Kaulenbach, pr. Uli. Trier Kr. liern-
I k-axicl, 043, I .
I Grariana ic. 18 1 ra>tr., Grezzana, it.
l'ror. u. f). Verona, 390, s5.
Gondralda (c. 13) vidua 6"».",, 3i:. 606,5;
tilius: Rodgcriis.
Gondumum f«p. 12/, .' Gaiulerlot Gd.
iJour, bl. l'ror. Jlennegau Ar. Hon»,
'492, S5/.
tioofredus «. Garifreda.^ de Liuurnu.
Gonleriiu «. Guntheriun.
Gonzo (or.)
Cunizu.
«crkii« 287, 15.
Vgl.
(iragno lor.), triiist beim .Monte Gragiio,
bri (iallicauo, it. I'rov. Massa c Carrnra
II. Casliinuorodi Garfagnanu, S. Petri
f. in 539, 35.
Grayepaeb (e. 14) eomitatus, r. Grais-
barh, br. Uli. Schuabrn HA. Donau-
irörlh, 'tib'J, III,.
Gramiciola (sp. 12) rivus (289, !5).
Granano (or). Gragiianu bei Monte
Fiesole Gd. I'oiilassierc, it. l'ror. u,
l>. Florenz, e. in 358, an.
Graniisco (e. 17) 381, lo.
Graiicoua (c. 17) castel., (Iraiiconu, it,
J'ror. i'icenza l>. Harl/araiio, 205,1.
Graniano (ed.), Gragnano <id. I'elle-
grino l'armrnsc, it. l'ror. I'aiiiiu It,
Horgo .S. Donuino, res lialdulli ab-
bat is et Landulli diacoiii 37.3, 15.
Grapfelt, Grapfelt, Grapfeld, Grafphrlt
(or.) pagus, her Grobfrld - Gau in
l'nterfriinken u. Thüringen, 34, i.
206, s5. 257, 15. 550, i ; com.: Gcbe-
liardus, Otto,
tiraseuertus (conc.) de (Vresedu 4(15, 3U.
4o7. so;fratres: Aldo, AribaUlus. Astul-
fu8, Ubertus.
Graseuertus (conc.) de .Scarainanuo
406, 15. 407, 5.
Grasmarasaha (or), über- u. L'nler-
(irasinser, br. Uli. Xiederbagern HA.
I'farrk-irchen. 277, 25.
Grasmarasaha (or.) .>••. Durriu - Grasma-
rasaha.
Grasso (or.) *•. Casale (irasso.
ürasznlzun (c. 15), Krassolzhrim, br.
Uli. .Mittel franken HA. Schvinfeld,
633, 10.
Gratianus (c. 11) 351, 35.
Gratigata, Gratizata (or.) vinea558, 35.
590, 30.
Gratinaria (c. 17) 381, lo.
Grauadona (or.) Graredona, it. l'ror. ii.
I>. Como. 325, lo.
(iraualona i tr. 14) c., Grarrllonu, it. l'ror.
I'aria l>. Morlara, 401, 30. 402, in.
Griuiilinchimuii (or.) v., Graflkofcn Gd.
liubach, br. UH. Xicdcrba.i/ern HA.
IHngolfing, 278, so.
Grauina (c. 17) vallis, ? /'«.v 'Tli(d der
Grana fr. zum l'o, m. bei Vulinza) in
der it. l'ror. Alessandria, 381, lo.
(irauindorff (c. 151, Gross-Gn'ifendorf,
]ir. UH. u. Kr. Merseburg, 571, lo.
(irazzcMibacb (sj,. 12) aqua (664, so).
S. Gregorius 344, 15.
S. Gregorii cella 597, lo.
S. Gregorii (or.) pertinentiac, rivus, Im
S. Gregorio <id. Termtili, it. l'ror,
Campobasso l>. Larino, 615, •in.
.S. Gregorii (or.) c. colla, eccl. .v. Paterno,
Petroio, Potiostorli.
! Gregorius papa (V.) 354, ao.
' Gregorius abbas «. Kcneuentum.
I Gregorius (or.) archi|)rcsbiter«. Ferrana.
Greiiieias v. s. Engreiiioias.
Grenigavvi pagus x, (iraeni
j Grctinge (sp. 12l pagus, '<'ff» im pr. Uli
! Lüneburg, (307, l).
I Greue (Or.), Grere, it. l'ror. «. /'.
Florenz, 282, S5.
Gribna (or.) v.. Wüstung Greifen zir.
KretZKchnu n. Iliisrhirilz, pr. Ulf.
Mfrsfbitri/ Kr. Wrissi-nfets, 82, s.'i.
Niiiiicii - l{i'>.'ihli'r : tiric/.|mli • — lla;.'iiii.
r85
ürio/iiah (or.) v., drieshiirli, hr. Illt.
yieilerhai/ern IIA. hiit<ii>lfniii, 'JTH, ■n\,
(irifodir./ 5110, i6;filii: (»erardusiSuppo.
(irifi'ii <or.) ü07, i6; filius : Uuido.
(iudega (or.), plel>a S. Muriv in .'{70, lo.
ftudpiistidi' (ti|i. l'Ji I., liwlnurinil, /»•.
UU. llilileHlirim Kr. l'rini, (iWÖ, 16).
Gudici ». Schiitui.
Griffo de F{oiii;aiio 71.'), aft; Oriffoni« Oudincrc(or.), (iuddiiijfun (»p. 12) pa({u\
ciislr. «. Ijusi^iinni castr. (Iiii Lucig- Umi »" ''"• /"■. I'ror. Iliiiiiiiirn-, :ir.
„Ql,„) I i/o- l^inr «. dein lieiiirilekfn Ith, j
GiiKuasco (conc.) .-astel., fhignasro, it. <300. «>• ^'H' '»; com.: Liudulfu..
J'ior. i(. /». Xur/ira, 4(l5, »o. 400, lO. Guido s. Uuido.
4<tS, 15; ». Odo do liriffiiasro. , tiuieryum, (Tuiereium (c. 18), Oiffj/,
Giiliano (or.), (Iiifiliano fii(. I'ierr lil. I'ror. llntnrtiiiu Ar. Mon», (40(5. i).
.s'. Stefano, it. I'ror. ii. /'. .irezzo,
terra de 558, 16,
Cirilliauo (ed.) 373, .'>.
Griiiii/."(c. 11) filius Hildeprandi coniitis
:i51. i."i. Sil. 520, 15.
(irimaldus (c. 18) t 4ü«,5; filius: Ingel-
l'redus comes.
(iriiiioaldus (or.) (iOl, an; germanus :
Alfaiius.
(trimolt (c. 16) OiCt, 3o. a5. f.'Jh i.
Urineo (e. 17) rivulus, ein l. Slih. des
liiihodiau (r. zur Meu'ihe) im fr:. Dp.
ViHMies Ar. S, llir, m. iinterh. r. Senonen,
:m, 16.
Griniacula 373, w.
Guilla «. Vuilla. {
Guisponis (ap. 12) ca.str. ». Montegio.
Guiteri (c. lU) pratuiii 433, 30.
Gumberti (or.) .Solium «. Solium Gum-
berti.
Gumpertus (sp. 12), Gvmbertus (c. 14),
Gumliertus (c. 15) oomes (in pag.
Budengi'uuc. GoUngovue. Iphigewi;
40.S, ib. 476, 36. 63.!, 6. <674, 3o).
Gumpo (or.) advocatus 159, 30.
Guncelinus n. Guiitherius.
Guncenahii (or.), <lun:enou, lis. I'ror,
O/ierlienni'n Kr. htiuterhurh , 29 1 , 36.
Gundelburtus (c. 17) [episc. Senonensis
fictitius] t 333. 35.
Grobion (c. 11) fl., Oas Verloren XVasser, g (i„„delinde (tr. 13| moua.-t. *. Hohen-
r. X/jfl. der biick-au (zum lirnthng-
See im pr. Rh. Maf/del/uri/ Kr.
Jerielioir I, 248, 1.
Grödiscäni (or.) v., Groitzichen, pr. RB.
Merxehurg Kr. Weisxenfeh, 82, S5.
Grodisti (or.) urbs, (irmlltz, pr. RB.
Merseburg Kr. Torgau, 111,35,
Grogi (or.) 607, lo.
Grona, Grönaha, Gruona (or.), Grouna
(c. 12i. Grounaha (c. 17), drone, pr.
RB. Hildesheim LKr. Göttingen, 12, i.
287, -Ib. 312, 5. 011, 35. 613, i. 614, i.
Groso (or.), Grosso, it. Proc. u. D. Turin,
714, .5.
Grothisti(or.), Gröditsch,pr. RB.Frank-
fuii a. 0. Kr. Lübben, 105, l.
Grumulo (c. 17) castel., Grumolo delle
bürg.
Gundissa (sp. 12), Kirchgöns, hs. I'ror.
Oberltessen Kr. Friedbrrg, 468, :!5.
(674, 3(l^.
Gunheriourte (tr. 15). Guintouii, frz.
I>p. Ardennes Ar. Vouziers, 628, 5.
Gvnigvnda s. Cunigunda.
Gunnesburin (c. 14), Cottsbüren, pr.
RB. Ca-ssel Kr. Hofgeismar, 5.'>1. 35.
(iuntardi (or.l (•. 391, :iii.
Guntliardus (or.) archidiacnnus s. Tau-
rinura.
Guntardus (sp. 12) diai-onus 380, 15.
630, 35.
Guntbret (c. 12) servus S. Mariae Aquis-
grani (168, lo).
Badesse, it. Fror. u.l).Vicenza,20r>,\. Gunthereshusun (sp. 12) 1.. Wieder- u.
Grunenprunnen (c. 16), eine Quelle bei
Krlenbaeh, br. RB. Pfalz BA. Pir-
masens, 40, 10.
Gniouavua (or.) fl., I>er Grunabarh (Die
Grüne), r. Xbb. der Ripparh (r. zur
Saale} impr. RB. Merseburg Kr. Merse-
burg u. Weissenfeis, m. bei Klein-Göh-
reii, 82, 30.
Gnionuelt (or.), Wüstung Grünsfdd bei
Remlingen, br. RB. i' nterf ranken BA.
Marktheidenfeld.dronochht.dieGräns-
felder Mühle) 412, *o.
Gualandi (sp. 14) «. Montis Gnalandi
castr.
Guamo (or. ), Guamo Gd Capannori, it.
Pror. u D. Lucca, S. Angeli eccl. in
539, 30.
Guardia, Quardia (c. 12), Guardialfiera, \
it. Pror. Campobasso D. Larino, castel
Ober - Goiuiershausen, pr. RB. Cohlenz
Kr. S. Goar, (638. so. 643. 5>.
Gunthcrius, Gvntberius, Guntheri. Gvnt-
heri, Gunflierus, Guntliericus, Gun-
terias, Cunthcrius. Cunterius, Guntha-
rius, Gundharius (or.), Guntarius.
Cuntharius (c. 12). Gonterius (c. U);
Gunzelinus (or.), Guncelinus (c. 11)
cancellarius in der Recognition : 2<lO, 15.
201. 25. 224. 3«. 225, io. 227, sii. 228, sä.
230-279. 281. 35. 28.5—28.8. 291, lo.
292,5. 29r>— 322. 327. lo. 386,.->. 391, 3i>
(für ital. Kmpfiinqer}. 396 — 399.
409 — 425. 4.15 — 446. 449 - 451.
4öe_47ü. 474 — 477. 479 — 497.
502 — 511. 516 — 519. 522 — 5.39.
549 — 556. 560 — tx:\. 611—614.
019-629. 033—644. \654. an. 664, m.
666, 4n. 671.1". 673. .15. 675.1. 676,5.
680,15. 683, S5>; archiepisf. «. .Salzburg.
de 592, 1. 593, 20; iräre nach einer
sp^-iteren Glosse des Leo-Codex mit Ripa Guntherius monachns <684. 15).
mala (s. d.) identisch, rgl. Mon.-Germ.
SS. 7, 661 Z. 46 f .V.' b. \ Guntpolt (or.) comes 895, «5. 696. 5
Kniserurkiinileii 111.
Guntramuui (c, 15), Guntramiia (c. 10 >
86. 15. 98, 10.
(iun/.eliuiin «. (iuntherius.
Gnu/iiichouuD (or.) v.. Unter- u.Obtr-
Günzkofen Gd. Grimltach, br. IUI.
.\ietlrrb(igern BA. IHmiulfing, 278, tu.
Gotilinliint mr.) 1, Gillinlund Gd.Srr-
barn, br. RB. ilberjifalz BA. .Vri/<i-
burg rorm Wahl, 407, s<i.
Guajiinro (or. i, Guiuago, it. I'ror. ii. D.
Brescia, 373, 5. öl-'l, i.
(iuauua (or.), <tuauc (c. 15^ v., Geiua,pr.
RB. u. Kr. Merseburg, 288, W). 479, 6,
(ivtcrena(or.), Alten- u.Groluen-Goltrrn,
pr. RH. Krfui-t Kr. I.uni/ensiilza.
480, 16. 481, 6.
üutistat (or.). tlottstnli, pr. RB. u. LKr
Krfurt, ixler rielleicht Gustedt.pr. RB.
Ilildeshrim Kr. Miirimbuni i. Iliinn..
510, 5.
II.
H. rc^aiiH K. Hildigart.
Habcctiental (c. 12). ? zir. Ohrdruf u.
Srhirubhauseii,Saehsin-Kobiirg-<!othii
llflt. Gutha, ,414, 15 .
Habubpah (or. i v., Ilabach Gd. L'nlrr-
dietfurl, br. RB. Siederbagern BA.
I ICggenfelden, 277, S5.
Habuhunislu-iiii (c. 16). lla/jsheim, el.
B. Obiielsiiss Kr. Malhausen, 101,5.
t Habundius *. Abundius.
[ Hacadeus (tr. 15) 628, r,.
f Hacbingun (or.), Ober- u. l'nler-llurhiiig,
I br. RB. Oljerbagern BA. München I,
< 65, 25
Hadauvich (sp. 12) mons. Der Grosse
Arber im Böhmerirald, br. RB. Siede r-
bai/ern (auf dtr Grenze der BA. Regen
u.' KötztingJ, (664, 25>.
Haddonis (c. 16) castr., Hattonchüttl ,
frz. Dp. Meuse Ar. Comniercg, 43;i, 15
Hadeburun (or.), Hatheburun (c. 17) v.,
Ileiideber, pr. RB. .Magdeburg LKr,
llalberstadt, 574, 20. (654, 15) ; pr. in
! 612, 25.
Hadel (c. 12) 1., n-üst bei Pabstorf, Braun-
schweig Kr. Wolfenbüttel, 308, SO.
Hadeliuia (c. 14) v. 117, 30.
Hademinni (or.) c. Hedemünden, pr. R H.
Hildesheim Kr. Münden, 4.80, 1.
Haderibcsprucga (or.) 1.. Hersbruck, BA.-
Hst. im br. RB. Mittelfranken, 271, 18.
Hadewig(sp.l2), Purchardi ducis vidua
(Herzogin r. Schiralien) f <655, 25.
656. 5).'
Hawidis (c. 18) comitissa ( Tochter Hugo
Capets) (495, 15) ; filii : Lainbertus.
Kaginerus comes.
Haeslinga(or.), Hasalinge (c 14) moiiast.,
Heeslingen, pr. RB. Stade Kr. Xeren,
60, 1. 10. 411, 16. 30.
i Hagna isp. 12) fl., I>ie Haine, r Sbfl.
der ,'<chelde im Hennegau, in. liei CoiuU',
i 492, 10 ; rgl. Hiinau.
99
7S6
Nainpii - Ki'iristfi-: IliihuUl- — llaultus.
Hahold (or.^ votaea t '26-2, i. 439, is;
1 ■ \ V " . . Erpesfcld, Oam-
iir>>< Lniii-niieka.
. .\ liitiTjfii, Piiterc«,
. Sill.iki, Siiiatfeld,
1............. ..lueresga.
Hahuseii (c. 10) pr., Ilnhnugfii, Bi-nun-
xc-liireiji Kr. Goiiiierislieiiii, 509, sii.
Haies (c 17) ». Longa Haie«.
UaiiiiK 0. Heimo.
Hainati (r. lüi pnirus, comitatus. Der
lUnnffinu fron lirr Ilaine, n. Uaj^naA
W4, »". \077, 4).
Uaiiirich, Hainrii'us ». Heinrinis.
Hairicicurte ^tr. l'>) v., Harricourl.
frz. hp. Ardfnnm Ar. i'ouzirn:, 028, i.
Hai, Halla (or.) 1., Unchmhall, hr.
lilt. Oherboitrrn HA. Hfrrlile*<ia(ie n ,
l!<7, ^>. 30. 09.'», 15.
HulaoboliUssun (sp. 12), f Jlalbf (iii.
Kopixiihrilfiiit, pr. KU. llannnri'r Kr.
Iliiiiiehi, (3ilO, io).
Hiililruniriii if. lö) v.. UrMrnnitrn, pr.
UH. iirrsrinirg Kr. Kri-artubfrija,
70, 35.
Hal..stron (c. 15), HnlUni. pr. KU.
.Müniilfr Kr. Kor.sfrl(i, 470, io.
Halstat (or.) v. pr.. IlfiHsladt, hr. Uli.
OltrrfranA-ni HA. liamlierff I, 100, .lo.
317. 30.
Halteriuia (<•. 14) c. 117, ;io.
Haluerstedi (or.). Halljerstadensis 1..
llalhrrataiU, SKr. im pr. KU. Mati-
(Ifburfi , l."i. i.",. 4<t9.. ;io. Hiiluersta-
densis, Haluerstatensis. Haluersteden-
sis, HuH>erstateii9i>, Halberstadliensis
(or.), Halverstadensis (c. 12), Halljer-
stadensis (tr. 13) eccl. S. Stepliani
15. so. s5. 55, lö. 70, 30. 3h. 290, i.
.V25, io ; episc. Arnolfiis ( unrichtig Ar-
noldus) 15, an. .">5, is. »j. 57, i5. 70, 25.
»1, iri. 103, so. 171, S5. .'DO, 1. 313, »o.
475. 111, 51S, 5. 525, 20. <G54, 5> ; pa-
rorhia 80, 10.
Hambrina (or.) fluviolus, Dir Kinmer,
I. X//fl. ilfr W'egfr, m. hri Kmmrrn
(pr.Kh.llaiinorrr Kr.llritnriii), 125.1,^.
Haiiiedeiis (or.) 140,25; filia : Herta.
Hamedeus 028, 10; neptis: Mainsiiindis.
Haiiiercsleua (c. 1.5) o., Hamerdelien, pr.
Uli. yiaqdfbitrg Kr. Ihrlirrslehen,
571,35.
Hameritte (or.), Op-Ilemni, Xifderlantie ;
l'ror. (tfldern, eccl. de 167, 5.
Hanierstein, Hamersten (or.), Ohtr- u.
Siedrr-llawmrrKlein, pr. KU. CoMeiiz
Kr. Xriiiriril, .",50. ;.. 557, |0. 50<l, 15.
Hammaburt', Hamtriaburfrcnsis (or.) 1.,
Ilmiihiirtj tl'reir Stallt, Ikutxchf»
Kfieli), "lonast,, eccl.S.Mariae 59, :to. x<.
00, 10. 15. 411, ». ni/c/i BrcmcnBis sedes ;
' ' '■ ■ «. IJrcmun.
H -, Heiiimetina8(c. 18), //"/»/»-
iirr' •!• :-FlorFiinrg, hl. l'ror. Xamiir
Ar. I'hiliiiprrillf, /495, so. 490, I>.
H li 'rir.) <•., Iliiinintniitfdt,
lliliimluim Kr. Smihtim,
j3Ü, i'j. j".
Hamuutcspali (or.) v., lliimmerslMirh,
hr. Kit. yiedfrhni/rrn HA. Kfiyenfrl-
ilrn, 277, 25.
Haiieton (sp. 12) tinviolus, Ihr llanne-
ton, I. Shh. ilrr lliiine (s. Ha^na) in
(Irr hl. l'ror. Ilenncijiiii Ar. Moiis, ui.
iintrrli. r. Honssii, 492, 10.
Haneuuiliro, Haniiiuilori (sp. 12), llnn-
irdlrr (iil. KUrhingi ii-lliininiirr, pr.
KH. Trier Kr, Sanrhriirhrn, ((»38, 30.
04:1. ;.).
Hnnnonia (tr. 15) v., Iliinnogne-S. Mar-
tin, fr:. Dp. Ardrnnfs Ar. .Mrzivrrs,
027, ;i5,
Hansciiesheiiii (c. 12) 1., Ilnnihrliiilis-
Itrini, Hatirn Kr. Ileidtlhrrg, 644, 25.
Hapoiiis (c 10) c, irüst hri U'oi'l, frz.
I>p. Mense Ar. Verdnn, 43;f, :ti>.
Hnrad (c. 17) fontana, die (Quelle eines
roH der Ulihe sii. der l'lnine zir. Haut
de Itt Viertle 11. Luc de la Mnix herah-
flicxKendrn liarhe.s, frz Dp. Vosfle,i Ar.
S. Die, 334, 1".
Harbodi (c. 10) v.. Ilerhenrille, frz. Dp.
Meiise Ar. Verdiin, 433, 1.
Harbuleis (c. 17) 334, lo.
Harclianbaldus .v. Erkambaldus.
Haj'ilaiiuijfus .<, Hartuuicus.
Hardkiriclia (or.) 1., Hartlrirelien, hr.
KH. Siederhai/ern HA. Laudau a. Is.,
32, 40.
Hardego, Hardegouue, Harthega, rer-
»c/ich//. Bardaga (or.) pagus, Der Harz-
fiaii fnin den llarz\ 55, 15. 186. 5.
241,1. 574,20. 012,25. (0.')4, 15); com.:
Folcinarus, Ippo. Liudgerus, Rich-
pertiis.
Harderen (c. 14), llerdern (id. Freihiirg
(Kr.-Ilst. in Baden), 223, 1».
Hardeshem (sp. 12). Iliirdes.se, pr. KU,
IJinehtiri/ Kr. Cifhorn, (307, i).
HardinL'liiison (or.) pr., ? Heddinghansen,
pr. KH. Arnsherg Kr. Hrllon, oder
lliddenliansen, pr. KH. Minden Kr.
Herford, 022, 20.
Hardoinus, Hardiiinus s. Ardoinus.
Harichii (sp. 12) abbas ». Treueri.
Haringeluisen (sp. 12), llerrenhaiisen,
pr. KH. lt. LKr. Ilonnorer, (300, 2.i).
Harlissi'iii (sp. 12), irüsl hei Itzitni, pr.
KH. HiMesheini Kr. Mnrienhnrg i.
llann., (306, 20).
Hai'mdcseih (c. 16), KIrehaieh, hr. Uli.
L'iütrf ranken BA. llassfurt, 633, 5.
Hamiiiiiacum (sp. 12), flarniignirs, hl.
I'riir. Hennegnn Ar. Moiis, (492, 30).
Harn'a (or.) v., Ilaurhof <ld. Kihndorf,
pr. KH. n. LKr. Aaehen, 4M4, 10.
Hart (or.) silvo, lag hei Marl.-griifnrn-
«iedl, Siedrriisterreich HU. tlross-
Enzcrsdorf, .582, 15,
Hartbalic (or. 1 1., Iliirrharh, hr. KH.
L'nterfrunhen H.\. I.ohr, 412, 20.
Harthega «, Hardego.
Hartman, Hartmann *. Ardcmaniis.
Hartuuicus, -vvicus, -uieus,
-wie, - V u i c , - V V i 0 h , - u u i g u s ,
-viiigus, Hardauuigus (or.),
H art \v icus (c. 13).
Hartuuicus archiepisc, , »iicWifi/? cpisc.)
.V. Salzburg.
Hartvuic palatinus ci imes 095, 2."). liUil, .■,
Hartvvic 695. 30. 690, in,
Hariiotliorpa (or,) y., Ilalligdorf, jir. KH.
Liinrhurg Kr. I Izen, 132, 2",
Hasalbach (er.), Ilaselhach, hr. KH.
Sehirahen H.i. Seuhnrg a. D. 25, 3i>.
Hasaliiigc luonast. «-, Haeslinga.
Hasalpall (or.) 1., Ilaxelhach (id. Kbers-
/wint.hr. KH. Miederhai/ern HA. \'ils-
hihiirg, 270, 30.
Haslianieusis pagns s. Haspengomie.
Hasela (c. 14), ? Hasel, Hoden Kr.
Lörrach, oder llaslaeh, liuden Kr.
Kreihnrg, 144, 10.
Hasclbach (nr.) aliliatia,.*' Olier-ii.Xirdir-
llaslach, el. H. I'nterelsass Kr. Mols-
heim, 192, 25,
Haslud (c, 16) pr., Xeder-n.Op-llnssell,
hl. l'ror. Oslflandern Ar. Aloit, 434, 25.
Hasmareslieira (0. 121, Ilassmersheim,
Hoden Kr. Mo.shach, 202, :im.
Haspongoime (or.), Hasbaniensis (c. 14)
pagus, lla.shaie (Ileshagr) in Helgien,
117,30. 48.5,30; com.: Gisilbeitus.
Hassaga, Hassega, Hassegowe (or.) 1.
pagus, Der söchsich-OKlfölischi llessen-
gan im pr. KH. Mersehiirg, 112, 35.
255, 20. 421,5. 10. 479,5. .572, 20. 57.!. 20;
com.: Burchardus, (»ero, Sigil'ritlius,
Thiedericus,
Hassin, Hessiga (or.), Hassi (ed.), Hesse
Saxonicus (c. 11) 1. pagns, l>er silch-
sisch - engrische llessengaii nm Hof-
geismar u. die Diemcl (I. yhfl. der
Weser), pr. KH. Minilen n. I'assel,
Waldeeh, 317.5. 474,5. .522,25. 501,35;
com.: Dixlico, Heremanuiis. (Doch
rgl. Koqnes L'B. von Kniifiingen 1,
Xachtrag zu S. 5.)
Hassia. Hessigouue (or.), Hessin (sp. 12),
Der frönirische llessengau, r. Cdssel
sd. (pr. KH. Cassel, Waldecl.), 210,25.
(217,1). 41(),25. 521,30. .527,25; com.:
Fridcricus.
Hastvalo «. Astfala.
Hatlieburun s. Hadebuniu.
Hatherbiki (or,), ITatlierbike 'c 1.5),
(iross-n. Klein- fle.sehecl,-,pr. KH l.ilne-
hurg Kr. falzen, 110,20. 405. >.
Hatlierichesheni (sp. 12). Ileersnm, pr.
KH. Ilildesheim Kr. M((rienhurg i.
llann., (.306, 2n).
Hatresgauwe rgl. Xatresgauwe.
Hattenbach (c. 12), Die Kesse r. Xh/I.
dir Hörsei) otirr einer ihrer Xelien-
u. Seitenht'lehr hei Ehersli'idl (Sarhsen-
Kohurg-dotha Hgl. Hot ha), (414,10).
Haulfus (ed.) abbas s. Helniuuardes-
liuMun.
Xmiioii - Kcpsler : Iliiiicllierf;ciiiii» — IIcMu-iohIici
TS';
llaui'llicrjjensis (or.), i\ Hiirrl/tfr;/ (pi:
J{U. I'ntsiliiiii h'r. 11 'csf /);•(■// mV; ), cpisc.
Hililorii-us l((4. a.>; Erims -.'TO, iä.
;U-i, ;iu. 437. 1". liH, lo. 475, i.'.. .".18, 5.
Haui'i'i;n nr.) 1., O'aii um llan'n/o (dil.
\['e//i iitriipp, Lippf) um llarrfharh
(!. .\/>/>. ilrr \t'irrr //. zur W'isrrJ, iii.
I>ei h/iiniliiiiineii', "_'<!!, i. 439, i.'>; com.
t: Hnh,.lcl.
Iliiimrlim (c. 14) o., Iluirrluli, pr. UU.
llililrKlirhii Kr. (limltir, 43(i, 15.
HuwMis n, Hadewifr.
Hauuohm-st (or.) 1., Ilnrrhnxl, pr. JtH.
I.iliiehiini Kr. f'hni, l.'i2, s.'i.
He/ii (or.) iiiulier, uxor l'atiinis 390, 3ü.
Hazo (or.) 73, a.
Hii/.i> >ervit>iis Bamliers^ensis 4'J6, i.'i.
HazzoiecDservieiis Humlier^'ciisis 426.15.
HelierharJiis, Hcberardus «. Ehi-rliardus.
Helieratat (or.), K/tfmtadt, lix. I'ror.
Stitrheiihurg Kr. Darmstadt, 1, an.
Herelo Ä. Heinricus.
Hc.lmrst (i-. 14), Kickhorst, pr. Uli.
I.iini/jiirt/ Kr. (lifhnni, 1.V2, 35.
He.ilesdorf (..r.) 1.. lht:elx(lorf. hr. Uli.
Olifrfrdiikeii HA. Khermamisladt,
2<MI, 1.
Heciliiius, Hecilo, Hecil .^■. lloiiiricus.
Htililentlicirp (sp. 12) 1., Ilallrmlorf,
Jirtiiiiixcliir. Kr. U'olfeiibiitle/, (3(M), I5>.
Hefta (or.) v., Oher-Ileft GrI. Diepolts-
hircheii, hr. KU. Xiederhai/ern BA.
Ki/iiciife/ileii, 278, so.
H?}jcn(or.t, He(ien(c. 15), Jlei/eii, Braun-
ttfliirrifi Kr. Ifohmiiiileii, 11(1, io. 465, i.
Hegi (or.), in'lst bei Weiiiheim, Baden
Kr. .Mainihehii, 284. lo.
Hegilbertiis .v. p^gilbertus.
Hegninlierg i tr. 14), lleiieuhtry (id. Jaf/st-
zrll, ir/j. Jaiist - Kr. OA. Kl/iraiij/eii,
«47.1.
Hepouiic (or.) pagus, I>er Hetjaii (Baden
Kr. Konstanz ti. Schirei:: Kl. SrlmU'-
hansrii), 196, ib.
Heliiiirifus s. Heinricus.
Heico .s. Eiko.
Huienhusen s. Heionhuson.
Heihstoidensis epise. s. Eihstatensis episc.
Heilaiisja (or.), (ian im pr. RH. Stade,
im, v...
Heilica »■. Eilika (/lei Egil-'.
Hciligenzel .v. Ruotgeresvuilere.
Heiligonstat (tars.), Ileilif/enstadt, Kr.-
Jlst. im pr. BB. Erfurt, iiionast. SS.
Aurei , lustini 613, so ; prepositu8
Richbertus 613, so.
S. Heimiiierainini, Hemnieramini (or.),
EninHiamiiii (c. 11) eccl., porla s.
Regensburc.
Heinio (or.), Haimo (tr. l.'O, Aimo
(com-.), Heinimo (c. 14), Heynio
(<•. 18).
Heinu) episc. s. Virdunensis ecd.
Haimo lilius Dudonis 628. i.
Aiiiiü do Caiiipnio 407, la.
Aiiiio de r.iiiurno .«Mi.sn 4i)7,i. 408, i ;
fratres: (ürnrdua, (.ingliuiis.
Aimo de Uliiicn 4<)5, Ht. 407, i<>.
Aimo de Uualdingi) 4O0, -hk
Heinfridus (c. 1(1) abbaa s. .Siiliiii.
Hoiiirciliis (c. Kl) 4';3. 35.
Heinricus, II c i n ric li u s . U e i ii-
rili, IL eh inricn 8, HtMiricu»,
E i n ri 0 u s (or.), H c i n c r i c n »(c.l2),
f[ a inr i c u a (c. l;l), Hain ricli(c.).")),
H c II r i i'li u s (tr. 13), Enri c n^ (c.l2),
H i n r i c u 8 (c. 14 ) , I ii r i c u s (c. 12) ;
H e I' i 1 i n u s , H c /. i 1 i n u s , H e z z i 1
(or.), Hecil (ed.\ Hecilo (c. 15),
Hczel in n 8 (sp. 12), He/.el (sp. 1.3),
Hecelo (c. 11), Hezelo (c 1.3);
H enzo (c. 14).
Heinricus episc. x. Lausuncnsis episc.
Heinricus cancellarius, capellanus, episc.
Parmensis in der I{ero</nition : 29.1, so.
.325, in. 326. i5. 32!» '384 (für denl-
sclien Kmpfi/ni/er 33.'), in). 389— .392.
395, io. 404,1. 40S,sip. 427,85 429, lo.
448, 10. 513, I«. (669, 40) ; amurhulh
der Beeofjnitioii : .332, 3», .344, 5. 366, i,
s. Hanna.
Heinricus, Heciliuus episc. s. Uuirzi-
burg: frater: Heribcrtus archiepisc.
Colon iensis. Siei/el 209, 40.
Heinricus advocatus .s. Xiuigellensis ab-
batia.
Hezilinus tilius Argentineiisis eccl. 457,35.
Heinricus 1. rex f (503, :io). 550, 5 ;
coniux rgl. Mathilda rcgina; filius
rgl. Heinricus I. dux Haiuariae.
Heinricus [rersehentl. auch Heinricus,
Heinricas, Heiinricus. Heiricus. Herin-
cus, Heinchus (or. 1, Heinrus (sp. 12)]
II. rex 1—333. (655, 15. 6.56, 35. 6.59.
660. 35. 662, so. 6(1.3, 1. 5. 664, 35. 10.
669,15. 40. t)S3,.5. 30. 690,10.691,30);
electus 26, 15 ; coronatus 332, i5. im-
perator (289, so. 305, 35). 335—652.
(653, 10. 654,30. 65(5,30. 657, 10. 664,5.
665, so. 666, 35. 40. (>70-682. 683, so.
684-689. 690,10). t693,5. 69.5, 1. so.
696. s5 ; rex Teutonicorum, iinp. Ro-
manorum 53.S, an; cesar 379,so. 382, 15.
508, 30. 600, 5 ; scrvus servorum Christi
336,5. Im Könif/st/eriiht : (15.5, 30. 35.
1.56). 369, S5. 372, 1. 584, 5. 586, 1.
591,25. 592,1.5. 30. .594, so. 595,20.40.
Attava: Mathilda regina; avus: Hein-
ricus I. dux Baioariae; avia: Ivditha;
avuiiculus. parcns: Otto I. rex imp. ;
amita: Adalheida impeiatrix; pater:
Heinricus II. dux Haioariae ; iiialer:
(lisila; coniux: Cunigunda; frater:
ßruim episc. AM<ru>tensis; ncpotes:
Eberhardus episc. Babenbergensis,
Otto III. rex imp.. Otto dux; (nep-
tis: Hemma); consanguincus: Aribo
capellanus archiepisc. Mogontinus;
consangiiineae (somres nomine):
Aedclheida hii Adal- , .Sophia abba-
tissae; (consobrinus: Chunnradus
dux); familiaris et adviicatus «. Burc-
hardus palatiniis comes.
Hetiricus rex (II. <*/<■/• ///. ;J3;{, an.
Heinricus dux (I. liaiuariae^ avua Hein-
rici II. imp,, t .564, ;i5; puler ri/l.
Ileinrii'iis I. rex; coniux ri/l. Ivditha;
tiliuH ri/l. IleinrieU" dux (II.).
Mcini'iciiHdux (Il.Hiiiuariue), putei' Hein-
rici II. iiniK, t74,;i( 111, 3u. .566,3a;
puter ri//. Heinricui dux (I.) ; coniux
cf//. ( J Inilii.
Iloinricu'«, He/ilinu^dux 1 \'. Iluioariiie),
frater l'uiiiguii<laeimper»trici«',254,»o).
577, 30. 625, 1. (<l:J8, 1 . «42, so). 61(5, 1. ».
09«, S5 «97, 6.
Heinricus marchio, coinen (in Ostiirrike)
2,40. 20,15. so. 229,5. 2«.'i, in. 20«, Sil.
;t97,s5. 39K,3o.
Heinricus comes (in pag. Chochenguwei
046, 30.
Heinricus, Hecilo comes (in pag.Douereh-
giiuue) 2.35, 25. 468, 30.
Heinricus comes (in pag. Lobedungouuei
644. 25.
Heinricus comes (in pag. Mulcgcowe)
640. :io.
Heinricus comes (in pag. Nordgouiie)
;il, 25. 237, :io. 239, 25. 30. 270, S".
271, so. 423, 25. 467, 20. 681, 5.
Hcinncus comes (in pag. Ratenzgcauil
4,1.
Hezelinus comes (in pag. Zulpike) 555, so.
Heinricus comes, familiaris Heinrici II.
regia 55, in.
Hezelo comes 218, 20.
Heinricus comes 296, 5.
Hcnzo pincernarius 548, 1.
Hezel vir nobilis (47, 1).
Hezzil 284, 35.
Heinricus 470, su.
Heinrih filius Tiemoni» cMiuitis ii9.>, 2...
096. 5.
Hcciliniis servicns Ottonis ducis 23, 35.
Heinericus de Salizola 406,20; filius:
Albericus clericus.
Hicila (or.) filia Dttonis comitis 647, 3c.
Heinstcti (or.) v., Heesteii (Id. Itri/rm,
hl. I'ror. Antirerpen Ar. Merheln.
221, 3fp.
Heionhuson (or.), Hcienhusen (sp. 121.
Heinsen, pr. BB. Ilanuorer Kr. Ilu-
melii, (307, i). 611, 5.
Heira (c. 13) silva, W'nld r. Ilrun-
lez-Marche, hl. Fror. Samiir Ar. Ih-
nant, 218, 25.
Heiste (or.) v., llei/Ht-op-den-lierf/, hl.
I'ror. Anlirei-pen Ar. Merheln, 221,3«.
Heistrebach (or.) I., irüst ad. r. h'alk-en-
lierfi. et. Ii. Lothringen Kr. Bolrhen,
483, 35.
Heit forestis, Wald an der Wörn fr.
zum Inn), hr. BB. Olierhayern HA.
Altütting u. Mühldorf, 696, 15.
Heldageshem (sp. 12i, irüst l>ei Krelierk-,
pr. BB. Ilddesheini Kr. Dudemtadt,
(;i06, .TO).
99*
r88
Namen - Ufsiistcr : lleUlo — Ilörolilo^'linliartl.
Heide (or.), /'•> HrhUiirltdt, I. .YA/f. der
Alltr im pr. HU. I.ünfburg Kr. (lif-
hurit, •_>})!•, SA.
Ht'l'iM isp. 12) inater Constautini imp.
. i;k!. 34).
Helewii; itr. 13) ahbiitissii s. Hohenburg.
Helgüdus ^tr. 14) li'.'T. ■ ■
Hello «. Ello.
Helmbertus, Hempcrtii^ (ov.) epiM-. »•.
Aretiii.
IK'lmprelit (or.) öltö, so. 690, lo.
llelmhtirj,'« (sp. 12) matronu f 102, so.
Holm^cnsperk (or.) v., Ilcmjerslierij, hr.
KU. Sifderbayrrn HA. Ittgi/eiidorf,
•iHJ, *.i.
Heliiiuuaixleshusuii (or.). Holmwardcs-
liusuu. -husen (ed.) 1., Ilrlmiirshausen,
pr. im. Casitel Kr. Hofyrwmai', mo-
nast. SS. Salvatoris, l'etri 5(5, i6.
l.'>3. 35. 317,1. 475,15. 470,5; abbas
Haulfus .')0. 15.
Helim «. Eliia.
Helpericiis (c. 15) rex Frani'orum (irohl
Cliilptrich II.) t 39!), 35.
H^lpidi (or.) v., llelfta, pr. Uli. Mersc-
l/urii Mansftldfr See - Kr., 8(1,5.
Memezo (or.l, Ueniizo (sp. 12) coiues
liii pasr. Westergowi) 421. 48tt, 35.
Hemuia k. Emma.
S. Hemmerammus «. S. Heimmcrammi
c.-il.
Hemmenieldun (or.) pagus, (iaii bei
JiirrenlMrti pr. HB. Casstl Kr. U'ulf-
haijrn , 490, iu ; com. : Vdo.
Heminetina'i s. Hammetinas.
Hemmitesdurie (or.), Hemidisduri, Him-
disduri (sp. 12). Ilimmelsthür, pr.
KU. u. LKr. Ilildesheiin, {30ö, 15. 26>.
011,5.
Hemino v. bei Emma.
Hoinpertus x. Helmbertus.
Heningi (c. 12)1., oppid., Heiningen, pr.
HU. Hildenheim Kr. froslar, eccl.
Cliristi, .SS. Miiriae, Petri 308, 30.
Heuriciis, Henrichus, Heuzo «. Heitiricus.
Hepstidi (or.). Iliputedi, pr. HB. Stade
Kr. Uremerrürde, IIU, 25. 405, 5.
Herafa deserta (or.) aqua, /tie taube
Ilrrfa, I. yhb. der Ilerfa (l. zurWerra,
in. /lei Wölfershauoen) im pr. HB,
Caxsel Kr. Hrmfeld, m. oberli. r. IföY-
ferthaunen, 61, lO.
S. HerasmuB (c. 12) ». Capua.
Herbete (or.) pr., "«(- m. ff'esl-Ihrhede,
pr. HB. ArnnZ/erf/ Kr. Ilattinyen,
iyi\. 15.
Herbetuin (f. 13) castel., Krbl, it. I'rot.
Verona h. Itola della Scala, 388, i.
Hercana (»p. 12), Krqucnnea, bl. Hroc.
JIriinri/aii Ar. Stirna, (492, so).
Ifcr. !in-, Herchaii-. Herkeinlpaldiis, Her-
' !j 'rjlialldu.4 1. ErkamhaldiiH.
HiT' iiiiiljre 'tr. l.'j) v., f^nrombreii Od.
/•,».•/,(»//(•<•« -rt-I^. ('hennoin, fr:. Itp.
Anlennet Ar. Sedan, 627, *).
Herebach (o. 17) v., Herbach (id. .Ver/,--
utein, pr. Hli, ii. LKr. Aachen, 431, 15.
Herebortus s. Heribrrtus.
Hi'rede (or.) v., i' llai.ig,el. U. Lothriniicn
I.Kr. .\tetz, 4«3, 35.
Herolinlehcim (c. 13), llerlheim, hr. HU.
l 'nterf ranken UA. (irroI:hufen, 633, 15.
Heremaiiuus, Hcremau «. Hcrimanuus.
Horeiiibaldus .v. Eremboldus.
Heiesleldeiisis. -ueldensis, Herl'etdensis
al)bas. ab)>uoin *. HeioHV-sIVId.
Hcrezogenburch (or.) 1.. lhr:o<irnbiirii,
Xiederiisterrrich Uli. S, l'iiUen, 397, ib.
Herialt, Heriart «. Arialiliis.
Heribaldus s. Aribaldus.
Heribcrtiis, Heriberlitus, Here-
bertus (or.), Eribertus, Erin-
bert US (c. 11), A ripert us (conc),
Aribertus (c. 12).
Heribertus arcbicpisc. s. Colonia, l'rater:
Heiuricns episc. Uuirziburgensis.
Erinbertus archiepisc. «. Mediolanensis
archiepisc.
Eribertus iudex palacii ,')84, i5.
Eribertus filius tiezonis de Stolezano
381, :..
Heribertus filius Lietberi 628, 5.
Aripertus de Auariugo 407, 5. lo.
Aribertus de .Stiipiana 400, i. o.
Heribrahtliosbusun (or.) 1., Ilerbuteiii,
/w. I'ror. Obprliessen Kr. I.aiiterbach,
2i»l. 3Ä.
Heribrehtesdorl' (or.) v., Ilerpersdorf,
br. HB. Mittelfranken UA. Ikruhntch.
581, 5.
Herikesgebutle (c. 14), Ilarxhüttel, pr.
HB. Lüneburg Kr. difhorn, l.')2, 35.
Heridisheni (sp. 12) 1., Ileerte. Braun-
schireig Kr. M'olfenbüttel, (300, 15).
Heril'urdense, -t'urtense mnnast. s. Heri-
uurti.
Herigoldesbüch (or.) 1., Ileroldsbach,
br. HB. Obcrfranken HA. Forchheim,
200, 1.
Heriiiiannijjgeroth (sp. 12), lliinmiiirrode
'»■'/. Satliiihaiixen, pr. HU. Ilililmheim
LKr. tiöttini/en, (306, 3o).
Hermannisue (tr. 15) 027, so.
Herimanuus. Hcriman, Here-
mannus, Hereman, Hirinian-
nu8, Hiriman (or), Heriiian-
nus (com-.), Armannus (c. 12).
Heriinauiius episc. «. Augusla.
Hermanuus diaeonus 400, 6. 407, lö.
Armannus iudex palacii .369, so. 372, i.
Hermannus iudex de >S. Euasio 405, 36.
407, so.
Herimanuus dux (II.) Sueuorum 38, sto.
HirimauMiis dux (III.) •Sueuorum 290,5.
<6.'»5, »6).
Herimannus comes (in burgwardo t'uis-
cesliurg) 288, 30.
Hereuiannus coiiies (iu pag. Ilassia)
474,10; mit dem folgenden ideiitiftch?
Herimannus coiues (in pag. I.ogui)
(306, 3(i). 460, 1. 480, 5.
Heriiuauuus comes (in pag. Milzani)
150, 15.
Herimannus comes (e. Verdunl 434, S5.
4.35, 10. (077, I. 10); frater: (iodefri-
duB dux.
Herinuinnus comes (in pag. Westfalon
et Dreni) 470, io. 481, 30. .MO. i«.
5;J4, 15. Wib, 15.
Herimannus comes 530, 1,'); mit dein
vorigen identisch ?
Hermannus comes 153, 3:1; der a ruf im
llfs.srngnni^
Hiriman comes 296, 10; der Uraf im
Lcinr-Oan u. mit dem rorii/en iden-
tisch i'
Hcrinianniuus (sie !) comes 209, -du.
Aruiannns vassus et missus imp. 591,80.
Hereman filius Martini Ungarici 396,35;
fratres: Nazo, Ret'inpreht, Vuoren-
purcli, Vviginan.
Armannus 4O0, i ; filius: Augillierti de
Meleto nepos.
Herimannus (495, s5); frater: Isaac.
Heriiiiaii 470, 1.
Herimannus 518, 5.
Herinehouun (or.) v., Ilirnkofen (id. Bu-
hach br. HB. Xiederbai/ern BA. I>in-
golfing, 278, 15.
I Herincus s. Heinricus II. rex imp.
Herins(ein ». Erenstein.
Herisi (or.), Altenheerse, pr. HU. .Minden
Kr. Warbiirg, 54, ifl.
Heristi (or.) c, Khrsten, pr. HU. Casstl
Kr. Hofgeismar, "201, i.
Heriueldon (or.), Krfelden, A.v. J'ror.
Starhenburg Kr. (Iross-derait, 1, is.
i Hcriuurti (or.), Herford, Kr.- 1 Ixt. im pr.
' HU. Minden, Heril'urdense, -l'urtense
(or.) monast. S. Mariae 12, so. so.
110,:io; aljbatissa (iodesdhu 12, so. «6.
Heriuuardus (or.) episc. »■. Saliiniensi»
eccl.
Heriuuard (or.) 470, 1.
Herlcichesliuson, Herleichaeshvsvn (or.)
' c, Her/esha Ilsen, pr. HU. Cassel Kr.
Kschirege, 520, 10. s,').
Herleml)alduH s. Arlcbaldus.
Hermannisue, Hermannus ä. Herini-.
S. Heruietis (c. 13) capel. .v. .\i|ui8-
granum.
Hernust (or.) comes 296, 10.
Heroldesbusen (c. 13) 127, .10.
Heroldeshusunt (or.) c, lleroldishaiisen,
]»: HB. Erfurt Kr. Lani/ensaha,
480, 35
H^roldcslinhard (or.) 1., Oher-Limlhart,
hr. HB. Xicderbni/ern BA. Malhrs-
dorf, 32, 10.
Nium-n - Ui'ffUtor : Ileroll'csfclil - Hulanii.
r89
Höroltcsfeld (or.), llrrsfM, Kr.-Ilut.
im /ir. HU. Casnel, Hcrolues-, Heres-,
Hcruf lilousis, -teldunsis (or.), Mei-aiiel-
densis isp. 12), Herolvesfeldeiisis (c.lO)
eccl., iiionast. S. Uuiffberti (il, i. 5.
•J7.i. :io. 41«, SS. 418, i. 41», i. ,'.. 42(».
44ö, :iii. r>r)4, 25. i^()74, :ij) ; iil)bn8 Ke-
rcüliariiis (il, (iodeliardus -J?;!, 3«,
An... Mus 414, i. 41<i, ja. 41s, i. 41!l.
4-_'l), .■..'.. 411. 421, i&. so. 44>'<. 30. 4411. 5.
.')47,j,'.. t)49, lo; advocatus UiTnlmrdus
410, ;:.. 4-JII. .15. 421, i : fiuiiilia (Uli, a.
S. ruijiberti servi 049, ift. (m(I, lo.
Herolt (or.) U);J, 40.
Herp s. bei Erpho.
Hertfshusa (c. 11) coniitatHS, (Irafsehafl
Hill J/i'iizhaiiseii (hr, Uli. Ohrr/iai/eni
liA. Sehrohenliauseii), 21>T, u>.
Ilcsilinstudiin (or.) forest is, It'nW am
hm, r. (Ini-ii abiri'li-ts, im hr. HB.
Otier/iai/ern HA. Wassei/iiin/ ii. Millil-
dorf. (iim, 3i>.
HesiiR'slieiiii (sp, 12) 1., h'nufiiheim, Iw.
Priir. HheinlieKneii J\r. Mainz, (6;J8i ib.
042, 10),
Hesis (c. 14), Jeni, it. l'rur. ii. l>. Aii-
<H>iia, ."i45, .'i.
Hesitho (sp. 12), Ileineiie, pr. HH. xt.
I.h'r. Ililile.shrim, (.KIO, 2ü>.
Hessin, Hessijiii, Hessignuue, He.sseSaxo-
iiicus pagiis .v. Hassia.
Hi'ssimis ((ir.) cnines (in piig. Morte-
Udvua) 18(j, 15. 197, 30.
llessinus (or.) conies (in pag. Sulich-
goiiue) 191, 30.
Heveldon (or.) provincia, Das Havelland
im jir. HB. Potsdam, 260, i.
Heuerardus »•. El>erhardus.
Heza s. /lei Hazo,
Hezol, Hezelinns, Hezelo, Hezilinus,
Hezzil s. Heioriciis.
Hozin<ra (c. 12) v., Ilütziiif/, hr. HH.
Ohtrpfalz HA. Cham, 67, 25.
Hezzelenchirichon s. Ezelenkyricha.
Hicila s. »ach Heinricus.
Hiddeshuson (or.) c, Wüstung lliddcsen
nii. r. Sieder- Elsunf/i II , pr. HH. C'assel
Kr. Wolfhagen, 261, i.
Hieronymus (c. 17) episc. s. Vicentia.
tteronimus (ed.) iudex palacii 369, 30.
372, 5.
.S. Hilari, Hilaris ocd. s. S. liarii eccl.
Hilde-, Hildi-, Hilti-, Hild-, Hilt-,
Ilde-, Udi, Childe-, Childi-.
Hiltiiioldus (or.) comes (in pag. Para)
177, 30.
Ildclirandus, Ildibrando s. Hiltprandus.
IldelmrRa (c. 18) coniitissa, uxor Ad-
allierti comitis 498, 5.
Hiklilmrga (or.) nobilis persona 50, in.
Hillligart, Hildigardis (sp. 12) abtiatissa
.V. Drubiki; i'rater : Üuiker comes.
Hildigart (or.) abbatissa s. Erenstein.
H|ildigart] regina (uxor Karoli magni
reg.) t (680, io>.
Hildelinus (sp. 11) praepositiis h. Uuirzi-
burg.
Hildeiiiodes (r, 11) 620, «o; lilius: AdoU
modus.
Hildonesliem (or,), Hildcneahviin (ip. 12)
1. oppiduin, Hildeuhrim, pr. HH.-Ilst.,
2Ü9, 1. :I0."), 15. (.307,10). 311,30. 611,15.
' Hildciipshemunsis, Hildiiiishciiiit'iinis,
(or.), Hildencsheimeniiis (c. 12), llil-
deiisemfD''is (i'. 14) crrl. S. Mariae
152,30. 298,15. 21(9,5. 301, 3o. »12, so.
303, 25. 30.'., 15. 30,s, 35. 31 1, 5. 10. 61 1, 1 ;
cpisr. Beriuiuardus 152, 25. 153, 10.
171,20. 295. 298,10. 299,1. 301, :io.
302.30. .!0.!,25, .305.10. 3o8, 3,>. 31.3,20.
314,30. 611,1, (iotfhardus (664, i.'.>.
S. Michalidis monast. ,306, 1. 611, 1. 25.
S. Crucis «apel. extra nmnim ad
aipiil. plagaiii iirbis 302, 1.
Hild(plfns (or.), Hiltolfus (c. 11) i-pisc.
8. Mnntua.
Hiltprandus (or.), Ildeprandus (c. 13)
episc. s. Uerona.
Ildibrando (or.) canonicus *-. Uultera-
ncusis ercl.
Ildebrandus (or.) oomes 155, 35.
Uildoprandus (c. 11) comes 351, 15.
520, 15; filius: Grimizo.
Hildeprandus (c. 16) 403,1. 20; filius:
Vbcrtus conies.
Hilderadus (c. 12) abbas *•. IJrumia.
Hildericus, Hilderichus (or.) episc. «.
Hauelbergensis episc.
Childericus, Childiricus (c. 17) II. rex
Francorum f 333, 2». 334, 1.
Hildricus (c. 16) 434, 5.
Hildros (ed.) 373, i5.
Hildesuit (c. 12) ingcnua l'emina 308, 3o;
filia : Walburgis.
Hildesuith (or.) 503, 10; filius: Bern-
liarius diaconus Fardensis.
Hildcnuardeshuson((ir.). Ililirarishausen,
pr. HH. llildrslifim Kr. Münden, mo-
nast. SS. Stephani, Viti 466, 1.
Hildiuuardus, Hiltiuuardus (or.), Hildi-
wardus (c. 12) episc. s. Citicensis eccl.
Hilla (c. 16) fl., nie III, l. Xbfl. des
Rhein im Elsass, 101, 5.
S. Hillariani (or.) missa 558. 25.
Hiltesinga (sp. 12) 1., llihingen, Baden
Kr. Konstanz, (655, 85).
Hiltiboldus, Hiltiuuardus, Hiltprandus
»•. Hilde-.
Himdisduri s. Hemmitesdurie.
Hin (or.) H., Der hm, r. Xbfl. der
Donau, 697, 1.
Hindrista fl. ». Indrista.
Hiiigelenheiin s. Ingelcheim.
Hinricus s. Heinricus.
Hirimannus, Hiriman s. Herimannus.
HjTspach (c. H"! comitatus, (Irafsehaft
Hin llirichbufh t<!d. hjenliaiisen, br.
liJI.()herbai/ernHA.Aicharh),{6öi), 10).
Hirtzhuch, Hyrtzbiich (tr. 14). ein r.
Sbh. der Hatharh (r. zur Wr>rnil:t
im irh, Jagul-Kr. <>A. h'llirangen, liei
(Saxhardl iHd. Sliiilllrn), 646, 30.
Hirzlulia (or.(, der tlnind ,hn lliir»tl'
am SW .-Abhanii des Sirbriislirrf/H im
pr. HH, Cassrl Kr. Ilersfrld, ;i. «',
Uerfa, Ol, 10.
HisiniKitoiiuo «. Isinincgouua.
Hy^triullllill comitiituH s. Intria.
Hitinheim (c. 16) .„ Ililll.nhrim, rl. H.
t'ntrrilsasH Kr. Krstfin, S6, 15.
Hlitlicruii(or.)l., tlrnss- u. Kltin-Lieilrni,
pr. HH. hiliifbiirii Kr. Clzen, 132, tb',
ri/l. HlutlKTIIII.
Hlodo-, Hlotho-, Hludo-, Hindu-. Hlu-
tliuuuii'UH s. Luilowiru».
Hlullicrun (or.) v., Lilder, pr. HH. I.fliir-
bunj. Kr. Plzen, i^lrr mit Hlitlicrun
identisch, 132, 20.
Hokinni'slcuo (or.) c, lliitenslrlten,
pr. Uli. Maf/debury Kr. Seiihalden»-
Irhen. 436, 1.',.
Hodensasson (or.), Oilcnsachsen, pr. HH,
Cassel Kr. Ililnfeld, 61, 15.
Hodo s. Otto.
Holakirii'hun lor.), Ilnfkirrhen, hr. HB.
yiederbayrrn HA. \'ilsliofen, 12«, 30.
Hiijjen (c. 15), Ilajen, pr. HB. Ilannorir
Kr. Hameln, 46.'i, 1.
Hojrtrunfja (or.), Der Ostegau im pr.
HH. .Stade, 110, 25.
Hohcnberg (or.l, Herhenberg (id. Kirch-
hichl, br. HB. t)berbai/frn HA. Ti'lz,
65, 26.
Hohenburg (or.) 1., Ihmburg, hr. HH.
I 'nterfranhen HA. Marktheidenfeld,
42, 35.
Hohenburg (or.), monast. inferior SS.
Mariae, (Jundelinde, Siedcnnilnster
(id. S. Xahor, el. H. Cnteirlsriss Kr.
MoMieiin, 457, 30; alibatissa Heiewig
457, 30.
Hoheneihcholcen (c. 12), ? her grosse
Hain, ein Vorberg deji Thüringer
Walds in Sachsen- Kohiirg-dothii Ilgt.
(iotha, sd. r. Wechmar, (414, 40;.
Hohenstat (or.), Ober- u. Sieder-Hoch-
stadt, hr. HB. Pfalz BA. Landau,
151, 10.
Hollentenne (tr. 14) minus, Hnrhthann
(id. Hosenberg, irb. Jagst - Kr. (>A.
KUirangen, oder daliei, 647, l.
Hohgozzinrhouun (or.) v. 278, 20.
Hohingon (or.) 1., Hönningen, pr. HB.
Cohlenz Kr. Xeuiried, 531, 35.
Holiperchah (or.) pr., Hohenbcrcha, br.
HB. Oberbai/crn BA. Freising, 695, 5.
Holiiinseli (c. 11) pr., ? Honscl (Id. Lüden-
scheid, pr. HB. Arnsberg Kr. Altena,
619, .10.
Hoieresheiii (sp. 12), Hegersum, pr. HH.
Hildesheim Kr. (ironau, (306, 25>.
Hoium (c. 13), //«.!/, Ar.-Jfst. der hl
Proc. Lüttich, 142, I5.
Hobtna (or.), Hollen, pr. HH. .'^tade Kr.
Xenhaiit a. d. Oste, 110, 25. 465, 5.
r90
Niiiiu'H - Uf-'isti'r: HoU'l>il)eri'ii — Hvsoii.
Holi-hil>eren ir.
V
l'2i, /W« lieirtr orfw i Hortanii riv. «. Orte.
^■•^w' i:^:»r }lnisfl)\ Hortello (o, 11)1. ;!51,;i"; terra de öJil, lo.
Horwiden (r. 12), ? .Yi'o/criiMj; in Sneb-
xfii- Koliurn'dotha Hi/t. (lolha, *i/. lifi
Mfchtersltin, v414, i.%\
Hosanheiin (r. 1(5) v., Iliiissrii, A'iW/rr-
/nnrf«- /Vor. (itldrni. 431, I5.
A';-. Kistnarli, tu
■ui.„.... ,414, 4o\
11 li (sp. V2\, Ittv J/ollfi-berg
.hm Wahl. hr. JtH. Xinlfr-
1. Itfiffn, 11(7. c. (»ro»«->r/- j
' .,,,.,1 <;,!.' Ktiiifiiiitii), (0«4, so), j r. 1 • V
HM...01. (c. 14.. /W//-.W. Ar KB. OUr. Ho»«' ^"■••) '"'•»; *• C'-'">'" ^ova.
/.rnif,. /J.l. KUrma,m.<tadt. 47«. 58. | Hos>n"l« (O'-) 41, 40.
S. Miilmhelis oapel. i Hostilia (c. 1.1), (Mii/liit, D.-Ilst. drr
II
12
T.) lapis 510, ai>.
Holt , Hol/-, Hui/-.
H'l/-frniuj»n (or.i l., l/ohfffrlhif/en, irh.
.\ . •,; (!/• - Kr. (>A. BSblinfitii . 178, ar>.
17!i.
it. I'ror. Mnntiin, S. Tjiiureiitii capel.
388. I ; r<//. Pe
Hostraria (c. l(i), UostrrI, l.ii.rnnhuni
/>. Lu.rrmlnirfl, 130, i.
HotiiiaDDessiiiMor.), Hutinauessuii (c. l.'i),
OrhliniKsrii. /»c. UH. ii. LKr. Lilne-
liiini, 11(1, so. 4l>.'i, 1.
n..l.Moim (or.l I., IM:hfi»,, hr. AVi. i Hotlenhein (sp. 12), IhUeln. ,,r. Itlt. u
«falz BA. BiiriiUmirnfrld, 182, :io.
I - ■ .■..
Uolzlieiii) (or.^ v., IMzUam Cd. Mitlers-
k-irchrii, hr. Uli. S'iedfrhai/erii BA.
Ei)ilf»frldtii, 277, 2.1.
Holtheiii (or.) v., llaiilcm (Id. Ilautrm-
S. I.irriii, hl. I'ror. Ostflaiidem Ar.
Alnul. 41, 30.
Holzhus {>\i. 131 V.. hiirfi- ii. Sirder-
Ilt)l:li(iintrii, pr. Uli. Mcrsfhiirii, Kr.
FrkniisiM-rtia, (666, i).
Holzhii-a ^^p. 12) 1. (638, ;a. 642, io).
Hub.husoD («T.), Holtlniseu fsp. 12),
M'rifilfniholzfii, pr. ÜB. llildesheiiii
Kr. .Vfrld. (:<(I6, so). 611. 10.
Hollliusiiii (i. l.">) "ppidmii. llohhaiiseii,
pr. UU.Cassd Kr. //o/V/f isHinr, S-'il, :w.
Honesto (">r.) raMel. ."i9S, so.
Hom-ldcsliacli (r. 12) pr., Amliarh. Usf.
des hr. UH. Mittflfranl.rii, 322, h.
Honsceit (r. 17l, llosrlirid, Liixemhtirg
II. Diflirfh, 13(1, I.
H">n«led(- (or.) c., llohnalfdt, pr. ÜB.
llildrshfim Kr. Xorthrini, 415, lo.
Hön^teta (sp. 12) 1., lloiixirllcn, Baden
Kr. Konstanz, (655, sa;.
Hon-heiii (ed.), Horrem (Id. llennners-
iMch, pr. ÜB. Köln Kr. Bert/heim,
127, y<.
Horehii-iin (c. 13), llorhausen, hr. ÜB.
l'nter franken BA. Ilassfurt, 633, 15.
Horoviin (or.) pa^iis. ^»'o" "" hr. Uli.
Ohfrpfalz, zir. dem unteren Lauf der
Sah u.des Uei/rn, 182, W ; cum. : Utn.
Horihiisen (c. 14), If'üstnni/ Jlarliansen
am ir. Ende r. Xieiler-Marsherff, pr.
ÜB. ArnsUrg Kr. Brilon, .Hl, 35.
HnrloD (f. 15i. F.i'le, pr. ÜB. Münster
Kr. UeekJinijhaiisen Amt Alt-Srhrrni-
'■"■/■■. 47(1, so.
11 r .iinzi (or.). l'rmitz.pr. IUI. n. l.Kr.
I •'Illenz, pr. in 576, so.
H ■' od '^p. 12) V., Ilornii, hl. I'ror.
'■' Ar. ilons, 4112, 15.
i (■• 12), ? Xiederunij im Thal
,u . ' il. zur fiera), .^irhsen-
Ki' Ulli, liutha, »d. r. Ste-
lifrij' 111. i",.
LKr. tlildrsheim, (.31 Mi, sa).
Hösi (or.) pasfus, Her llausen-tlau im
hr. Uli. Oherhiii/ern, um Oher- u.
l'nter-llausrn(B.\. ff'eilheini),2lö,io;
C'iiii.: Adalliern.
Houua (or.) <•., -1" ""' /"", /"'. IUI.
Oherltai/crn, HA. U'n».'<erhiir(/, (597,5.
Hozingisscn (sp. 12), llnhn.sen, pr. Uli.
Hannorer Kr. Hameln, (3()6, so).
Hnitigan s. Rittiga.
Hreini (or.) v., Uhelne, pr. ÜB. Münster
Kr. ."^teinfurt, 12, SO.
Hreniis, Hrrnu.'* »•. Rcnus.
Hretiae (or.) comitatiis .s-. Ciiriensis
coiiiitatiis.
Hristedi (or.) v. l, Uirstedt, pr. ÜB.
Liinehurij Kr. I Izen, 132, so. 25.
Hrutansleii (or.) 1., ? Der Uitenstein, lit.
die flrafentafel r/cnannt, (Irenzstein
bei Süden feld (pr. Uli. Osnuhrüek Kr.
Ihurffj zn\ den Kreisen llmri/ u.
Teck-Ieuhnrg \pr. ÜB. Münster) ; wenn
nicht doch eher : Krittenstein (Id. Liunc,
pr. Uli. Osnahrück- Kr. U'itllar/e,
10, .-lo («y. 722, lo). 626, lo.
S. Hiil.ertus (c. 13), *'. HuheH, hl. Pror.
Luxemburg Ar. Xeufehäteau, 142,15.
Huliertus (c. 18) (495, lo) ; frater: Herialt.
Hulpetlieri (or.) v., ? litdra, pr. Uli.
Merseburg Kr. I^uerfurt, ;")72, so.
Hiikilhcm (iir.) <•., llöck-elheim, pr. HB.
Ilildeshfim Kr. Xoiiheim, 4:10, 15.
Hukinesheim (sp. 12) 1., Ock-enheitn, hs.
I'ror. Itheinhessen Kr. Lingen, (638, s5.
(H.!, i;.
Hup(;eiilier(5 '«r.), Ilnppenherg (id.
l'nler-h'ischhach, hr. Uli. Oherbagern
BA. lolz, (!.j, s5.
Hiigiprolitinchniiim (or.) v.. Ilrllhers-
kofen (id. Mamming, hr. Uli. Xieder-
hai/ern BA. llingolling, 278, 15.
Hiigisloiiiclia for.)»rl"ir. IHe hohe Buche,
stand auf der Höhe zu-, dem lilvss-
berg u. dem Uothen Berg in Saehsen-
Meiningen Kr. Meiningen, n. r. tie-
orr/enzell, 4-U). 1.
Hugo, lg II, Vgo (or.)
Hugo cpisc. K. (ieiiuon>is opisc.
Hugo eiiisf. t .V. l'iiiiv.iburg.
Hngii alilias .s-. l'horplia.
Hugo cauonii-iis x. Ilimonia.
Hugo oaneellariiis in der Uecognition .
031, 5. 651, 10.
Ugo iudex "i90, .'■. 6o7, lo ; coniux : Berta.
Vgo clcricus et iniili-r eins et l'ratres,
Anseliiii iiiarcliiiiiiis lilii 382, i.
Hugo rex t 120,1. .tO", 35. .372, ».v
.""113, 15. 558, 30. .")87, 5 007, i. i5;
luater: Herta (m«/-«'/!/».!/ rcgioa); tiliut
(•(//. Ijothariu8 rex.
Hugo luarcliio Tuscir t '-^>2, so. 5.'i0, ss.
720, 30; luater: Vuilla.
l'go uiarebio .■)84, lo. 586, 5.
Hugo eomes (in pag. (ileliiintra) 178. :i.i.
Hugo comes, filiiis Sigel'redi eoiuitis
370,3.5.10.371. 376,20. 427, 5. 447.:ii>:
frater : Herengarius presbiter.
Ugonis filii .')90, :i.'i.
Vgo de liriuaile 4o0, i.
Ugo de Culiriniano 400, 35. 406, 5.
Ugo de Montirlo 407, 25.
Vgo de l'alestre 408, 2f>.
Ugo de SciirainanHO 406, i.
Hugonis (or.) vadiiiii, eine l'url im
Rhein, rermull, hei Uheinau (el. B.
rnterel.iass Kr. Krstein), 409, 15.
Hugonthnip (sp. 12), ? l'minendorf, pr.
ÜB. Magdeburg Kr. Xeuhaldenslelten,
(306. 3r>).'
HuUissteti (or.). llillslelt, hr. ÜB. Ober-
pfalz BA. Xeunhnrg rorm II ald. 467. so.
Hulstralia (or.) fl.. Die Visier. I. Xbfl.
der U'erra in Sachsen - Meiningen u.
dem pr. Uli, Cassel, 449, i.
Hulzhuson .V. Holt-.
Humana (<•. 14). I'mana (Xumana), it.
l'rov. u. D. Ancona, .'')4.'>. 5.
Humi (ed.). Ilünime, pr. HB. Cassel Kr.
Uofgeismar, .317, 5.
Huuaba (or.). Die Ilaune, r. Xbfl. der
Fulda im pr. Uli. Cassel, Ol, I5.
Huneuwanc (or.). v., f Fllicang Gel.
Breitbrunn, hr. Uli. Oberhagern BA.
.München II, oder Wangen (Id.l'erchii,
ebenda, 249, so.
Huno (f. 12) serviis S. Mariae Ai|Hi»-
graiii (168, lo).
Hunzel (c. 12) servus H. Mariae Aqui»-
grani (168. lo).
Hurim (v. 17) fontana. die (Quelle eines
ton der Höhe sli, ihr l'lnine zw. Haut
de la Vierge u. Lac de In Mni.r herab-
fliessendcn Baches, frz. Dp. Vosges Ar.
S. Die, 344. 10.
Hürseleii (i-. 12), Die llörscl, r. Xh/I. der
Werra, (414, 15).
Huea (or.) I., Hausen, pr. Uli. Ober-
franken BA. Forchheim, 200, i.
Hvseii (.sp. 13) curtile, Hausen, pr. ÜB.
Wleshaden LKr. Frankfurt. (07O, .To).
NrtiiK'ii - Iii>);ii>tfi- : lIilHijiri-litiiu'liuiiiin — lakiiicbiicli.
791
I Hiisipri'litiiicliuuiiu (mim V , Ihinnftrech-
liiifi Uli. Iliihlgenien, hr. Uli. Sieilrr-
hiii/rrn HA. Ki/i/eiit'rlilrii, 'JTS, in.
Ilutliiii,'« (Ir. Hl. llilllliiiijeit, irb, Jai/»t-
Kr. O.i. Aulen, (i-lli, .1.1. iMT. 1.
Illl/I^ (.-. 14) ."i48, 1.
I. Y.
^ lacobi (or.) ecci. .">1»8, ss.
larolii dir.) erel. a. C'uiii|i(irusii>, Cellis,
l'iini-iiiniirii.
jas (tr. 14 1, ml. de. Die Ja;/ul, 1: Mhfl.
IfD Serktir in Wilrltrm/Mr;/, (U6, 3», :i5.
Miliz (f. 18), Janiet:, fr:, liji. Meii.ie
\r. ifoiitmMii, 434, in.
laniiarii (or.) c, rossiitiiiii CIO, 1. ;>.
luarliis (or.) 607, &.
• I .«. bei Iiii>o.
IIS Christus (or.) iT^^fr» ,■ moiiast. lesu
I 'liristi n. Aiiiiate, ßniiiiia, Ma<;iula-
i'iu'if. Noceali. Polliii<;a. Vijl .S. Sal-
vator.
Ilaiiiis (c. 12) 4ÜG, 20; liliiis: Knilerailiis.
.S. Yhirii (r. VI) cella 341, .■>.
.S. llarii (or.). Illarii (c. 12). Hilaris
-p. 11). Hilari (c. 14) eccI., uionasl. .s.
Uraui-ald, lialliata. Venetia.
Ylarius (c. 12) abbas ». S. Uinrentii
monast.
Ilde-. Ildi- s. Hildo-.
Ilisun (sp. rji. Eilennen, pr. IUI. Hildcs-
heim Kr. Einbeck; (307. s).
Iliiiuineshiisuii lor.) ).. llbeshansen. Im.
l'rnr. Oberhessen Kr. Lanterbaeh ,
291, ib.
Ilsunc (c. lö) 693. :i.i.
s» (sp. 11) H.. Die Ih, I. Mt/l. der
!>onuii im br. KU. Sietlerbai/ern,
■J54. 2.). 30.
Iiiicelliano (c. 12) .')94, i".
'iia ■•'. Emma.
, macroniano«. Macroniano((7//. 594. I5).
1 med (or.) 470, 1.
niidesbusun (i>r.).Inimedesliusen(c.l2)
.. Itnbsbnnsen.pr. HB. Hililesheim Kr.
Sortheini, 430. 10. ,"i02. ih.
Tinmola i.v. 14). Imola ( Das alte Forum
i'orneliii. D.-Üst. der it. I'ror. Boloijna,
.'>4.'i, 1. linmolensis (c. 12). Cornelieu-
-13 (e. 17) oomitatus 3.55, i.(r<7/. 724.31).
:ii3. 10.
ida (or.) fl., Die Kn:a, r. Xbfl. des
/V) auf der Grenze der it. I'ror. Parma
. Keygio nett' Emilia, 609, in.
liista. Indistba (or.). Hindrista (sp. IJ)
rt.. IHc Innerste, r. Mb/I. der Leine im
pr. KB. JliUlesheim, 299. .i. i.i. 305, i.i.
olliertiis .<. Engilbertus.
,'elebeiiii,Incgolesheiiii.Hiiigeleiiheim.
Ingilbeim (or.). Ingilinheim (sp. 12).
Inglineheiin,Ingilheni (<•. 12 1. fngilen-
heyiiMc l(i). Ober-lni/elheim, lis. I'ror.
Itheiiihessen Kr. Biii</en, 124. i.'i. I.{8,i5.
■-'17, i. 218,5. 241, lö. 243,5. 270, 30. |
407. 1. an. |
Ingelfredus s. bei Engil-. i
S. IiigeDiiiiii, liieuiiiiuuiui, Iii^L'Uiivviiii
(or.) en-l. n. Siibinien:«!!! err\.
Iiigi'TiKgoiiiie, -gowe ». Engirengowo.
Ingezo (or.) preshiter et iiuntiuHx. Aretiu.
Iiigizo (or.) presliiter etc'aiioiiicu«5Ütl,.v..
Ingizo 4tKi, sr,. 407, i; frator: Isaac de
Liiiiiriio.
Ingizo do l{ade 105, m.
IngylelmiiH «. Itei Eiigil-,
Ingilinauiiiis «. L'iiilimaiiiiiis,
Jnglorada tr. 12) foiiiitissii ;15Ö, .
Togii (eonc.) do t'iriaco -105. ;n. 407. i.i.
Ingoblesaba (c. 15), ImioMiriin, rl. U.
rnlerelsdxn Kr. W'rissenbnrij, 40, m.
S. Iiiiiocontii (or.) eccI.. monast. s. (iaii-
deresheiin, Magadabiirg.
Inric'.is s. Heiiiri(;us.
Insob» (or.), hola S. Kufemia, il. I'ror.
u. D. Conto, 325. in.
Insiihi Ciimana (or.) curticella 32.5, is.
Insubi (or.), Iiitiiila (ed.) oastr., <|uc no-
iTiiiiatiir Maiori', Die hola Madre im
Ixtf/o .Maffijiore, it. I'ror. Xorara D.
l'atlanza, .309. in. 370, in.
Inüiila Maior(sp. 14), Die Isola .Mat/t/iore
im Liifio 'I'rasiineno, il. I'ror. u. D.
Pernf/ia, 544, .15. (716. 5. 35) ; ercl. SS.
.Salvatoris, Augeli (710. 3.^).
Insula Minor (sp. 14), Die Isola Minore
im Logo Trnsimeno, it. I'ror. u. D.
l'eriigia, 544, :i5. (716, 5).
Insula regia (c. 17) .382, ä.
Insula riß. auch I.sula.
S. lohannes (or.) 32,5, 5.
S. lohannciii (or.), c. ad, cum vemi-
i-iila Uenaioli, .S". Giovanni alla Vena
Gd. Vicopiiiano, it. Pror. u. D. Pisa,
540, 20.
S. lohannis ea-stel., S. Giovanni in Guido,
it. I'ror. u. D. Campobasso, eccl. S.
Bartholoniei 597, in.
S. lohannis (or.), loannis (ed.) baptistae
eccl.. monast., plebs, lestivitas .«.
Asiala. Capua, t'a.ssanoua (bei Casa>,
Eli'sleuo. Florincs, Lcoues, Lisine,
Lui'ere, Magudaburg. Merseburc',
Xorthusen, Xortuualt. PoUucis casa,
Tabenna, Treseciile. Ullishusun, Uilla
magna. L'ulteranensis eccl., Uuirzi-
burg, Uuolt'esanger.
S. lohannis (or.) ewangelistae eccl., ab-
batia s. Mirandolo, Misnensis eccl.,
Treueri.
.S. lohannis (or.) porta s. Papia.
lohannes papa f 3.54, 311.
lohannes papa XII. i" .54.5. 3n.
lohannes (or.) papa XVIII. 171, 10.
lohannes patriarcha ». A((uilegensis eccl.
lohannes (or.), Ioh.ines (sp. 12) episc.
.•i. Uerona; ■)• «. Constantia, Salemum.
lohannes (or.) abbas ». Fontana Taonis,
Luca. ^lediolanensis e<-i-l.
lohannes archidiaconu.s ». Pisana eccl.
lohannes diaconus. capellanus ducis
Vcnetianim 27. 10. 49K, 1.
lohuiiuuH iliucoiiuH «. riiltcraiieniiis ei'd.
lohanncn preibiter 351, 3u. .520. in.
lohannei prcsbiter «. Pisana ei-cl. ; ger-
iiianu«: l'cini« prcHhili-r.
lohaniiea pre^bitor *. l.'ullenini'iisi» cc-i-l.
lohaiineK canoiiicii', n, L'ultcraiieii-<i!> ei'cl.
lohiinno clericu», legatii« 1. Vcnoti«.
lohaniieK priiiiiccriiis «. Pinana cc(!l.
lohannes notariuii ,585, *n.
I'iliann«) diix Uenulicoriiiii et Dalma-
(ianoriim, filiun Pefri dn<'i» 27, i&.
lohaiiiiCH princep" Capiiunua, liliiis l'an-
dulfi V. pnni'ipis 017, 25.
lohannes 504, W, tiliu.H: Arno,
lohannes 504, sn; filiiis: (ürardu».
lohannes 504, a; filius: Rodolfus.
lohannis filius öOO, .in.
lohannes, nepos Kagiiiibaldi coinitis58,5.
lohannes 3.50, Oi.
lohannes de Cafagio 3,56, 25.
Iidiannes de (.iondezune 40.5, 25. 4iM>, i.'>.
lohannes Langobardus Go7, 16.
loiiio (or. ) nioute. Monlione Gd, Arezzu
(il. Pror.-Ilsl), OOO, M. 35; ec<l. 8.
iMariao 600, in.
lovis IC lö) dies .18;!. 15.
lozbertiis ». (iozbertus.
Ijihigewi (c. 1.!). Der I/ff/nii, um den
Iff, einen l. Sbb. des Hreitbaehs fl.
zum Main) in Mittel- u. l'nterfrunken,
m. 1^/a km. WSW. r. Tiefenslocklieim,
033,10; com.: (rumpertus.
Ipbihoiio (c. 13). Ipliofcn,br.Kh. Millel-
franken BA Scheinfeld, 633, in.
S. Yiiolitus (c. 10), .S. Yppolitus isp. 12),
.s'. /'(■//, el. B. Oberelsass Kr. Kappolts-
weiler, 73, 1. 5. 80. 3n.
S. Ypoliti (or.) eccl. ». Gerrichesheim.
Iporeia Cconc), fprea, D.-IIst, der il.
I'ror. Turin, s. Milo. Cbertus de Ipo-
reia. Iporiensis 101'. I. Ipporiensis (c. 17)
coiiiitatus et episcopatus .'MI, 30. 710. 3n.
712. 15; eccl. 710. 25; diaconus, Icvita
Tedeuertus 710. 711,5.
ippha (or.) fl.. nie Ipf, r. Xbfl. der
Donau in Oberi'islerreich, ni. Iiei Ipf-
dorf (Gd. Asten), 8, iö.
Ippo (or.)coiiies241, i; pag. : Hanlego.
Ibo (or.) 476, 1.
Iringus (or.) servus 109. 1.
Irlocha (or.) pr.. Irlieh, pr. IIB. Coblen:
Kr. Xeuwied, 575, i5.
Ynuinfrit (c. 11) 697, sn.
Isaac (c. 18) (495. S5>; frater: Heri-
niannus.
Isaac (conc.) de Liuurno 4o0. 25. 407. 5;
frater: Ingizo.
Y'sara. Y''3iira (or.) fl.. Die Isar, r. Xbfl.
der Donau, 3:!, 1. 6.5, 2n.
Iserahofior.). Isnihof (ronr.) w.Knrzen-
Isarhofen (Gd. Moos) u. Lanr/rn-Isar-
hofen, br. HB. Xlederbayern BA. Vils-
hofen, 114. 211. 11.5, an.
Iskinebach s. Eskinebach.
79J
Naiin'ii - Kofiistcr : Isclito — Liuiportus.
Isclito lor.i, WilMung Ksrhiftobei Villa-
matfHu Uli. Vollfrra (D.-Hst. iler it.
/vor. iV«i>, 1-. in ST»)?. lo.
Iainiii<.-<ruu(ia. HisinijfffKiiue (or.^ |ia<;us.
/<<•/• l»fii-Gaii, lim ihn /,wm (/. A'A//.
rf<» Inn im hr. li U. ( ^IktImi i/h-ii ), 278. so.
S. lulinni (e. 12) capi'l., festivitas s.
Caiini, (iiiiuliuno.
S. lulii (f. 15) orcl. s. Orta; iiisula, Ih't
liioln S. (iiulio im Lniio d'Orta, it.
I'ror. II. /). \orarn, 38.'{. 2.%; lacus, j
Per Lm/o d'Oitit, 383, «
4«0.s5;<om.: C^lad«lh.■llu^, (ieroldus. luniaiio (o. 12) 1., capel. S. Silvestri de
Vgl. Ison«,
Isiniiebnii- (or.). TVr ht-Bruch im pr.
RB. I.ilnthuiy Kr. Gifhoiii ii. Isen-
haprii, an ihr ItK (r. zur AIhr), fahrt
ht. rrrsfhiethiif Xamrii ( H'istfrbrck-rr
Moor u. a.K 299, *.">.
Islaito (0. 14) f. 353, i:..
Isoiia (iir.1 c. lüfii, br. HB. Ot>frbai/ern
BA. ffannfrl/Hrii, (am Isen, rffl. Isiuinc-
gOUlUI> ()9.">. 16.
Isrnhof «. Iserahof (hei Isara-/
Istria (i-. 12i. lotrien, 54.'>. i&. (686. 4o).
Istriensis (c. 14), Hystricu.><is (c 15)
oomitatiis 27, äu. tb. 280, lo.
Corneto in 506. sn.
luslad (ko or.. rrrsehrielitn für I.uslad P)
V., l'.irhlai/, pr. HB. Ilildtshrim Kr.
Mitmhn. ,521. ao.
lussiana (or.) fl.. Die (limriaiin, r. Xh/I.
des Anio in der it. I'ror. Floren: D.
6. Miniato, 540, lo.
S. lusti (or.) eccl.. .S. (linxto in Canuic-
eio Od. Pisa fit. I'ror.-Ihi.), 540, S5. !
S. Insti (or.). liixti (sp. 14) eccl. .f. Lusi-
gnani castr. (Iiri Lucignano). Uallis.
S. Iiistini (or.) eccl.. luonast. ». Castro
Felicitatis, HeiliRoustat.
. lustuli (or.) rasale. S. Comicii c. 540, 85.
Isula lor.) 1., aMiaria S. Salvatiins, . , , ,
- . Ivtra .v. ludra.
AbliadIa a /«o/n tid. Monteriggioni,
It. I'ror. 11. n. Siena, 604. 35. 6Ö5. lo;
alilias Petrus 604, s.*).
Ita (or.) atibatissa s. Placentia.
Italado (or.) 609, :io.
Italia (conc). Italien. 8.S, so. 203, is.
4(t5,30. 406,10. 4<i7, 1. 4(iS.s;). r>87, in.
595.10. (686,40). Italicuiii (c. 12) re-
(rniiiii 27. 1.'.. 91. 10. 15. .'UO. j. lo. 343, 40.
597. ». 632, 5, 712. i.'). Italica (<■. 12)
lex 405, 30.
It'in (or.) fl.. Die deutsche Nied, im el.
Ii. IjOthringen, rereinigt sich hei \or-
then ,». XoitlieiiiO mit der framiisi-
srhen Sied {S. Xita> zur Sied (l. zur
Saar), 483. 35.
Itra (or.) v.. Egthra, silchs.KlI. ii. Alf.
Leipzig, 8<l. 5.
Yuliach (or.), ? Im Xiebach, (Irund sd.
der Zirltarhs-Mühle (<id. Honshausen\
Iuuaucn8is.Iubensi»(cir.)eccl.,arcliiepisc.
«. Salzburg. \
luuenesdal (c. 15) vallis 40, .'>.
luolkurt (sp. 12), .lurrecourt, frz. Dp.
Meurthe-el-Monelle Ar. Sana/, <()38. so.
643, 1). j
S. luxti eccl. ». S. Iu8ti eccl.
Izo (or.) mancipiuin 560, i.
Labiiraria (c. 17) 380, «; finis 380, 30.
Lacesi (ed.), Lazise, it. I'ror. Verona
I). liardolino, c. cum .S. Cristinc capel.
388, 10.
Lacfnrdi (or.), Laffordi (sp. 12) 1.. (Iro.is-
II. Khin-Laß'erde, pr. Uli. Ililde.sheim
Kr. I'eine. (3ü(j, lo. ifi). 611, lö.
Lacbari Ic. 13), c. in .'?88. lo.
pr. BB. Cassel Kr. Uolenhurg, Ol, lo. i Lacihbiiocha (c. 12) arbor „An der Ilain-
lubeusis, luuauensis (or.) eccl.. arcbiepisc.
s. Salzburg
ludas (or.) iiroditor, tniditor Christi f
202,10, 2.'>l,3-i. 2.'4,io. 337, 10, 3.S9. 1.
354. 5, 487, 10, 488, i.i. 489. so. (502. 5. lo).
.5;J7, so. 700, 5.
ludei (sp. II), Die Juden, :I94. la.
buche" bei der Eehe der (Irenze zir. der
lis. I'ror. Starhenbiirg Kr. Erbach u.
dem hr. HU. l'ntrrf ranken BA. Millrn-
Iwrg, ^/-j km. li. der Geiersmiihle (Od.
Vielbrunn), 281, S5.
Lachweige {v.M).? Siederung in Sachsen-
Koburg-Gotha Ilgt. Gotha, zw. Sandra
, , , . r, . . Tr "■ ^iiltehtddt, (414. 15).
Ivditha (or.), avia Hemnci II. regia t j
.. . -. — :.._ _,./ a..:__; j.... T ^-^
.32. lä; coniiix rgl. Hcinricus dux I.
Baioariae.
ludra (or.), Ivtra, Eutcraha (c. 12) fl.,
Lacnigouui «. Logni.
Lucunaiiara, Lancuiiara (c. 14), Locarno,
Schweiz Kt. Tessin, 9."). i. 96, 6.
Jne Itirr oder On ihrem V»i,f,"/ni(/j Tiacus Maior(or.), Maiore(ed.), /Jer Aai^o
Euter, r. Sb/I. de* Seciar In der hs. Maggiore (it. I'ror. Sorara u. Como;
I'ror. Starkenliurg Kr. Erbach u. in '"Schweiz Kt. Tessin), 370, i. 376, lo,
Baden Kr. Moalxich, 281. s5. 282, 6. Lacus rotundus (or.) 379, lo.
2^5, 1. Lacus sanctus, Lacu sancto (c. 17), La-
S. luliae (or.) iiionast. s. Urixia. gosanto, it. I'rov. Ferrnra D. Comac-
H. liilie (or.) liniale *. Tiniale. '''"'<'' 392, 3,'.. 603, 5,
lulia (or.) 590. I5. Lacnnum (or.), Lenno, il. IVor. u. D.
'.«Ml», 325. 10.
H. lulianus (<■. 16), .S. Julien bei Metz, Laffordi «. Lacfnrdi.
el. li. iMthrini/en LKr. Metz, i.Vi.b.Vi. r • i r- • , n i,-
' Lagina, Laeginc. Lieinne (or.) 11,, Die
8, luliniius (c. 16), .s'. Julien-Us-Gorze, ' I^eine, l. Sb/I. der Aller in der pr.
frz. Dp. Meurlhe-et-Moselle Ar. Brieg, I'ror. llannorer (u. Saehiien), 299, so. 30.
433.30. 302, 1. Ijeinegau s. Lainga, Logni.
Lagusiaiiuin (or.) 336, S5,
Laidulfiis (c, 12) princei)S (686, k>).
Lainga (or.) piigiis. Ihr untere l.einrgau,
pr. I'ror. lliiiinnrcr, um die .Mündung
d*r Leine (Lagina) in die Aller, 13(i.iii,
Laliuni (or.) ad Rastalise, Laglio, il. I'i-or.
n. D. Como, 325, 16.
Laiiiari (or.), Lnmmari (Id. Capannorif
it. I'ror. u. l). Lucca, c. de 539, »0,
Lama uetula (c. 17) .380, S6,
Lani bor t us,-bc'rto.- porl US, Lan-
bertus, -pertus, Landbertus
( or.) , L a n t b u r t u 8 (c. 18).
8. Landberti eccl., terra s. Leodiuni.
Laiiiberfus opisc. s. ('onstancia.
Lainiierlus abl)a8 .v. Crenioucnsis civ.
Lamlierto cantor s. Unltcranensis eccl,
Laiitbertus comes (I. r. Löwen) (677).
Lanjicrtus über homo 574, so. (664, 16).
Lanibertus filius Hawidis comitissae
(495, ift); l'ratcr: Kagincrus comes,
Lambertus 35.'>, &.
Lamburgis (c. 18) de Sarto (49.5, so).
Lamulc. Lamulf (or.), Lamolc (Id. Arri-
dosso, it. I'ror. u. D. Grosseto, S, Ma-
riae c. el cella 84. an. 157, 5.
Lankheiin Orientalis (c. 13). Klein-Lang-
heim , br. HB. I'nter franke» HA.
Kitzingen. 633. 1«.
Lancierion (or.), Lenghrn pr. HB. IUI-
desheim LKr. Gi!ttiiigen,{a07.b).6\l,iO.
Lancuuara j<. Lacunauara.
Landbertus, Lanbertiis s. Lambertus,
Landeiidorf (c. 16) v., Landendorf (Lan-
donrillers), el. B. Lolhrim/en LKr.
Metz, 13(1, 1.
Landericus (or.) medicus 568. s5.
Landricus (conc.) filius üiselberti iudicis
406. 6. 407, so.
Landolus (c. 14) episc. + .v. Tcruisio.
Landulfus (c. 13) episc. et capcllanu«
regia ». Cremonensis eccl.
Landulfl (ed.) diaconi res s, (Iraniiinn,
Laneus (c, 12) .341, in. i,^,
Lanfranciis, Lant'rankus (cd.) iudex pa»
lacii 369, .in. .Mi). 10. sn. .371, .ift. 40.
Lanfrancus comes ,')84, 10.
Lanfrancus (or.) .ViS, ir>.
Langancka (or.) 1., Gau um Lnngeneiehe,
pr. HB. Arnsberg Kr. Lippstadt. 262. 1.
439. 15; com. +: Hahold.
Langbardia, Langbard<jrum . Lango-
liardoniin reges, Laiifrobarda lex «.
Longob- ; Langobnrtus s. luhannei
Langobanlns.
Langcnaho (or.), Langenaii (!d. Magd-
los, pr. HB. Cassel Er. Fulda, 291. aft.
Laniensf (c. 12), c. de 596, 3.'>.
Lano (or.). //njio Gd. Colle di Viit
d'Elsa, it. I'ror. 11. D. Siena, i\ dt
540, sr..
Lanpertus. Lantbertus s, Lambertus.
Nuliu-ii - Ho(fi8tcr: I.iintlii'riBliolVi' • — Lfiiraiiu.
il.l
LniithorislioHo (r. 15) pi'.. iMiitemhufeH, Liiuivto (c. Ij), WühIiiiiii Ciintrllii ili
pi: HU. Cohlen: Kr. Ahrueilri; ;VJ1(. SJ.
LimtMUiiimleiiliiisoii (sp. r2). I,anl>\viiiile-
Imst'ii d'. 1.'>I. Heiileiilidiiseii, pr. Uli.
CMeii: h'r. ireUlai; JUS. ;;,. («74. 3i)>.
Liiiitwanlcrliiisun (8p. 12). Lamlnlfa-
hauseii , pr. Uli. llilde-iheim t.Kr.
(Intli)i(ieii, (.iOIJ, s.)>.
Liinzinperc (ur.) v., I,un:riil>fr(j <iil. Hei-
sihmli. I,r. im. <)/,rr/i(iycrii HA. All-
iilliiiij, '.iT!, sb.
liiiiizü (or.) vir 3ti, so.
Lnn/.i' (<ir.) manumissiis 151. .■>.
Jittiizci (or.) 390, in.
I,api>o (c. 12), Lapiii, it. /Vor. ». I).
Arelllnu. c. ilo Ö9(), 30,
l,iira (or.) fl. -tl, 40.
I.iinleriacn (or.), Lardiriaeum (sp. 12)
c, l,iirilirai/o, it. I'riir. it. I). I'nria,
«2. -i:,. (2S9i :in>.
Largio (od.) s. Cuinaniis lai-us.
Larimi (c 12). I.ririiio. I).-Ilsl iler it.
I'ntr. Cdiiipo/iaxto, S. BoiKdictiis in
:!H, 3o.
Lartiaiio (or ), i" lAirriaiio <lil. liagno
in Roiiiai/iin, it. l'ror. Floren: D,
Korea S. Canciaiio, 5!ll), in.
Lasese (e. 12), l-nzise, it. l'ror. Verona
n. Harilolino, \S'H>, ,V.
Katerole (ed.) 381. m.
Latimis (c. 14) 94, 30. 7ii4, 20.
Latnntliiirp (sp. 12), Layemlorf, pr. HB.
MiKidehury Kr. Sahiredel, (306, 35).
Laiido (ed.) v.. I.oili, D.-Ihi. der it.
l'ror. Mailand, .HS. i.'.. Laiidensis
(c. 13) ecL-l. 7H.">, :i.i. 7ill), ,'. ; episcopa-
fus 7(l.'i, 30. i'i; episu. Andreas 70Ö, 30;
comitatus (JOS, 30.
Laudenlmrc (or.), Ladenburg, Baden Kr.
Mannheim, 155, I.
iMrttii liti l.arini) tit.-iht. der il
l'ror, (\titipottasfto , uurl. S. Pi-'tri ID
Hniljii« do ,'iU7, i.
Lauro (or), Iioro l'iiifennii, it. l'ror,
n. I). AriKto, »ors do t}(l7, 1.
JjaiiMnnensis (or.), r. Laimanne (llnl.d'n
si-hn-, Kt. Wandt), i'pisr. Heiiiriuiit
172, 1.
Lniivuiiius (c. llS) 435, 1.
Lavnnio (0. 1,3), lAiraijno, it. l'ror. n,
I). Verona, r. in HKS, t,.
Laiianiola (ur.) «. (iaiitn sicca.
Laiu'^iia (i'onc.) «. Teilisiis cle Lauegna.
Lauello (or.) onsti-I., Lnrello (id. Corte,
it. l'ror, u. D, Ben/nino, 35U, 30.
Lauerna (or.) I. 609, 16.
Lanernasco (ed.), castel. in 306, 15.
Lauoie (u. 17), r* Loreto (id. Contii/liole
d' Atiti, it. l'ror. Atessinidria lt. Asli,
3.><1, ib.
Ledt'se (Or.), Lodisio, it. l'ror. (Iriiiia
lt. Sarona, 379, 10.
Lcdi (or.) V., ht . In (iroiuiii (Kr. Hut.
im pr. HB. llildenheim) einhezoyen,
311, 10.
Leers (e. 18), Liem, hl. Fror. u. Ar.
Liittirh, cfcl. de (496, 10).
Lel'lierd (or.) 476, 1.
Le^ia (or.) fl.. L>er Li/k, I. Xb/I. der
Scheide in Flandern, 41, i».
Legia (or.) 1.. Lai/, pr. ÜB. u. LKr.
Coblenz, 524, sä.
Leguli (or). Leijoli Od. Peccioli, it. Fror.
u. D. Pisa, 540. 30.
Leheml>eke (c. 15). Lemlieck, pr. KB.
Münster Kr. Keek-Iinghausen, 470, 20.
Leiderl)8cli (sp. 13) curlile. Olter- 11.
I'nter-l.eiterbaeh, hr. Uli. (>/>erfrani-en
HA. Stuffeistein. '07o. 311).
audunensis (or.), r. L;ion llst. des , Leingrüben (c. 12). Hie Leina, l. Xhfl.
frz. Dp. Rhi'me), archiepiso. Burchar-
dus 171. 10.
I.auffinna (sp. 12) <664, so).
Launielina (or.), Die Lomellina, in der
it. l'ror. l'acia II. Mortara, 51.3, 5.
Laiipha (c. 13) 3.S8, ä.
Laurentiaca (c. 18) 498. 10.
.S. Laureutii (ur.), Laurencii (c 11)
capel.. et'cl., monast., plclis, sedes »'.
Bromiades, Cassa maior Aei' Casa^.
Cremonensis civ., Fluiniiiis castr.,
Hostilia, Macri, Massa Macciiaria.
Merseburc, Pe . . ., Soviloli. Trese-
cule.
Laurentii (or.) mons 609, 10.
Lauresham (c. 12), Lorsrh, hs. Prov.
Starkenburfi Kr. Bensheim, Laures-
haniensis, Laurasamensis (or.), Lau-
rishaniensis. Loresheiiiiensis (c. 12)
monast., eccl. SS. Petri, Pauli, Na-
lioris. Xazarii, 22, 10. in. 145, .w.
222, l.i- 2,Sl,iO. 10. 2.S4, 2n. 321, 3.i.
644. io; alibas (Jeroldus 22, 10. i,',.
145. 30. 35. Poppo 222, 15.20. 281, 20
iler Xesse (r. zur ll/irsel) in l^'acltsen-
Kobiirg-dotha llgt. Gotha, in. olierh.
r. Eberstädt, (414. 10).
Leipttiusa (sp. 12i acpia. Die Luip/Iitz
( llangerleitner Uach )iin hr.Uli.yicder-
bai/ern HA. liegen, beim g/eirlinamigen
Ort ((id. Raindorf , ein i^uelllliiss der
Kinchnarh (I. -,nm Schwarzen Kegen),
(6Ö4. 2.i>.
Lemcnnis (or.) c. Alinrnno S. Salratore,
it. Fror. u. l). Bergamo, 359. 30.
Lementria (sp. 11). Die Limentra, r. Xbfl.
des Ueno, it. l'ror. Florenz 11. Bologna,
364. 25.
Lemunta (or.) c, Limonta, it. Pror. u.
D. Como, 120. 5. 15.
Lengithe (sp. 12». dross-Lengden, pr. KB.
llildesheim LKr. (liiltingen, (306. 311).
Lengithe (sp. 12). Klein-Lengden, pr. ÜB.
llildesMm LKr. (liitlingcn, (:to6. 3").
Lenttik- (Sp. 11) lapita. Berge bei Len-
tola ((id. .•^ainbuett Pistoiese, it. Prot.
Florenz D. Pistuia), 3ti4. 20.
2.S2. .0. 321, 35. 469. 10. Reginbaldus 1 ^^n\.^\\^ s Clanicella.
64it. 25. 644, 20; uiilcs .V. Uuermhenis. ^ '
S. Xazarii l'amilia 640, 10. ; Leo(VIII.papa)8pirituali8paterti>46.30.
Kaiscrnrkniiden 111.
Leo (or.) epiic., bibliothecariui Uoniauy
ec<-l., apoitolicuit minui 7(i. :&. 78, 1».
m, I».
Leo (or.) epiac. et inixui impertitorw «.
ViTcelli.
Leo (or.) prvabiter 6o7. \b.
Leo ßliu* liezoni« 351, 30.
Leo (or.) it'A, jo.
Leo ('locia (or.) 3.56, »0.
Leo Cramu« (or.) 607. 6.
Leo de Sooi de Piaciria (or.) 5.*i6, sa.
Leo (ianguii (or.) 3.56. 211.
Leoearni (or). Leuuami (ed.) 37o. 1.
376. IS.
Lcodium (c. 11) Ulli», Liittirh, Pror.-
llst. in Belgien, 117. 1.',. 494. 2.'.. .500, in.
ititi6, 40). Lrudii'en'.i'. lor.). LuoilicimiH
(c. 13). Tungrensis eccl. .SS. Mariae,
Jjaiiiberti 117. i.'i. 142.5.1". 167. &.
21H. 30. 221, 2.-.. 494. 2.-.. '496. lo. s<>).
.50.*^. .111. .'i(l9. I ; epise. .S. Aniandu* -f-
41. 21', S. liemarluH (TiiiigrenHium
episc.) t 275. tu, Notkcrus IS. jn.
117.15. 142.5. 167,5. 171..'). Haldri-
ciis 218. .1". 221. 25. 3.V (490, 1.1. so).
.505, 15. (666. 25). Vvolbodo .'.09, 1.
.S. Crucis eccl. 117.20. .S. Ijaiidbcrti
terra 4.'<5. 1. — Vgl. Lewa pagus.
S. Leonardi (sp. 14) eccl. «. Perusinii«
lacus.
Leonecubante (<•. 12). f* Lioni, it. Pror.
Arellino l>. S. Angela de' Lomburdi,
eccl. S. Donati .597. 15.
Leones (or.) 1.. Leno, it. l'ror. Brescia
D. Verolanuora, 372. 3". 512. :io. Leo-
nense (or.) monast. S.S. Salvat'iris.
Bencdicti 372. 30. 10. 512. 30. ,35; abhas
Liiizo 1,55, 35. 372. 30. 373. 1. Oddo
512, 30. 3ft. S. lohannis eccl. 373, 1.
512, 40.
Leones duo (or.) :J43, 40. 615. 25.
Leoni (c. 12) casale 341. 20.
Leprosia (or.) .590. 35.
Lerone (or.) fl.. Der Lerone, r. Sbfl. iler
Arosria (zum (lolf r. (ienuai, it. l'ror.
(ienua D. Albenga, 377, 30.
Lesinensis (c. 12). r. lyesina, it. l'ror.
Foggia D. S. .S'ercro, comitatus 5üli. .15.
Lesiiio (c. 13), Die Mmiti Lessiui an der
Sordgrenze der it. l'ror. Veroiin,
388. 5.
Lesse (or. ). Lesse, Braunschirtig Kr.
Wolfenhüttel, (.(07. 5). 611. 15.
Letligauuue (or.) pagus s. Nctga.
Leuoade (c. 14). Locate, it. l'ror. u. D.
Mailand, 88, 20.
Leucarni s. Leocami.
S. Leucius (e. 12) s. Muscusi.
Leiico (c. 14) comitatus. umLerco, l).-ll--<t.
der it. Pror. Como, 701. 15. 25.
S. Leudegarii (or.) martiris et episc.
monast. s. Muorbach.
Leudonis (c. 16) sartum 434. m.
Leuniaco maiore (c. 17). Lcgnago, D.-
llst. der it. Proc. Verona, ca^ale^ duo
in 390. 10.
Leurano s. Liunmo.
100
Jdi
Nauuni - Register : Leuiirniis — Liiu'zo.
Leiiiirnit!' i^i-ono.) lilius Liuzonis prcslii-
teri -UtT. 4. iS.
Lew» (etl.) pa^s. (•'au um LüttUh (»■.
Leodiunii. 127. so.
Lex» (or.). Ltsa, it. I'ror. A'oiyiro D.
I'allanza, 370, i. 37Ö. lo.
Libaiii (t^r.^ castr.. (Mtroixi siil Tunriano,
it. I'ror. II. /'. Salfttio, (KU, :iii.
S. Lilionitor. S. Lilieratoris (or.) uionast. |
au. i.s. öl.'., 40. I
S. Liliemtor Intra aquis, ." liid-tHlacqiia.
il. I'ror. Aijiiila />. Solnioiin, .'144, 15.
Liliniza (c. 12) U., ein I. X/'fl. '/f.< Xairr
(r. zur Snrr) in Kruiii lill. Kraiii-
buri/, IM. untrrli. r. liiitchoflarl,-, 3."). 30. I
S. Liborii. Lyliorii (or.i eccl.. munast. |
Ä. l'alerebruima.
Libtirie (c. 12i 1., colla S. Sossii in,
if S. Sossio. il. I'ror. ArtUiuo D. Ariano
df l'uijlia, 341. &.
Lib/.ilvi (sp. 13 1 oppidum. I^ipzig, KH.-
lUl. in Saclisrn, {6SS, la).
Liciiina (or.), Lizzana, Tirol BIf. Ko-
rrrrln, 8!I5. tb.
Liciauo (or.) 376, so.
Lidrimo (er.) 714, h.
Lieliizii IC. 14) arohiepisi-. s. Breinuu.
Licinne ». Lagiiia.
Liela (or.) 1.. LitI, Bmli-ii Kr. Lörrach,
482, 30.
Lie.-liiirn (c. 12^ 1. alibatia. IJenhorit,
]>r. HU. .Münftrr Kr. Jitrkuin, .MO. 35.
617. .5.
Lietbcka (or.) v. 41, .w.
Lietliei-usitr. 15)t>2s, 5;tili>is: Heribertus.
Lietzgo (or.). Leilzk-au. pr. Uli. Mw/de-
buri.i Kr. JericJioir I. 474. äo. 475, i5.
Liezniccha (or.) s. Diirraii Liezniccha.
Liezniba. Lieznih (sp. 12) I., Liesenich.
pr. KB. Cchlenz Kr. Zell (638, so.
643. i).
LipRenhoüg (c. 12\ ? Das Dicke Gehege
im Thürinr/er Wald, .'^acltjieii-il'einiar
Kr. Kigcnach. zu-, Marhsuhl ii. Filrtha,
(414. 50).
LigiirJH (<■. 12), Ligurien, ;G86. |o).
Lillisvelt (c. 13), Lühfeld. Or. HB. l'nter-
frnnk-en BA. (jerolzhofen, 633, 15.
Liiiiga (iii ) 1.. Liingauuue (nr. i )>agiis,
Gau um J^emgo in Lippe. 12."). in. 262. i.
439, 15 ; com. \: Haliold.
Limia (c. lOi. Der Wndeliiinrourl (im
l>l>erlauf Xoron , h icss früher IHe
l^mmt-H , r. Shfl. der Coiiaances (s.
Coaantia, im frz. I>p. .Meuse Ar. Ver-
dun, rntüiiringt in der Uigend ron
l^mme», m. l/fi I'arois, 4;M. i.
Limite (ed.). ? Limitn, il. I'ror. h. I).
Mailand, 373. m.
Lina (or.), />•«« Aei fhinsna Od. Arezzo
fit. Pror-Ust. , DO«, 35.
Linalis (c. 14) im, ib.
Linaria (or.), c. in .3.'>8. so.
Liiiaro (or.), f Linnri Od. Barbrrino di
Val <r Elsa. il. I'ror. » l> l-i-miz.
mmntaf de .Vi4. .in.
Lindim (r. 14'. irilsl am Lindenberg bei
SUIcrhurg, Hraunschireig Kr. Wolfeti-
biillrl. 152. .1".
Liuduiic.iiiia ^iir.t 1.. Lindau, Schireix Kl.
Zürich. 482. :i5.
Lininciim (c. 10). Llng-drcant-Dun, frz.
Dp. Meuse Ar. ilonlmtdi/. 433, 5.
LiniiitiU' (sp. 12) I., Leinde. Braiinschireig
Kr. Wolfenhüllfl, (3(16, 15).
Linta (or.) pr.. Lind (bei Scheifling),
Steiermark Bll. Murau. 10.'!. 35.
Liiithard mr.) 1., Xiedcr- Liiidhart, br.
Kit. yietlerbai/ern HA. Mullersdorf,
32. 10.
Lintnwa (or.) I., Linlach, br. KU. Ober-
pfalz BA. Amberg. 270. i».
Lintri (c. 18). <>p- u. Xeer-Linter, hl.
I'ror. BrabanI Ar. h'iuen, (^495, 3»).
LiiizihliiMnie (or ). Der Linzgati um Linz
( liude» K r .Konstanz ),i;um\ii\Uii tö'i,:\:t.
Lvöjibergiin (e. 12i, ? Der Grosse See-
berg in Sachsen - Koburg - Gotha, Jlgt.
Gotha, irnir. r. Seebergeti, (414, m).
Li(iuentia (c. 18) 498. 10.
Lirundorf(or.) 1., Ober- u. Xieder-Lei/ern-
dorf, br. KB. Xietlerbayern BA.Kollen-
burg, 32, 40.
LisgH (or.). Lischa (sji. 12) lüigiis, Der
Lisgau im pr. KB. Jlildcsheim, zw.
Osterode u. Duderstadt. (3l)0, 25).
31."i, I. 15. 438, T.^); com.: Vdo.
Lisiue(c. 12),cellaS. lohannis de 341.2".
Lismonte (s|). 12 1. Limont-Fontaiue, frz.
Dp. Xord Ar. Arcsnes. (492, 30>.
Liiibana, Liubenetal (or.) pagiis, eomi-
tatiis. M»i l^ohcn. Bll.-Hsl, in Steier-
mark, 548,35. 624, 10; com.: (rebe-
hardus.
Liiiltasa. Liubasa dir.) ü., Die Loisach,
l. Xb/I. der Isar im br. KB. Ober-
bagern, (i5. so. 26.
Liubocholi, Liubodioni (or. ) civ., Leib-
chel, pr. KB. Frankfurt a. O. Kr.
Lübben, 10."). 1. 5.
Liu)>rodici (or.) 1. 'üb, lu.
Liubsi (or.), Leibsch, pr. KB. Potsdam
Kr. Beeskoir-Storkow, 105. 1.
Liubusize (or.) I., Leps, Anhalt Kr.
Zerbst. oder Gross- u. Klein-Lübs, pr.
KB. Mugdel'iirii Kr. •/erichmr J, ,")7, 15.
Liud-. Liut-. Luit-.
Liutaldus (or.). terra (piam teniiit336, 25.
699. 30.
Liiitardus (or.i. Liutliardus (sj),
12). Liiithardiis (c. 15).
Liut)iar(biB abba.s «. W'issenl^irg.
Liulardii!* c-omea fr. Longirg u. Mercg)
postea inonachus fartiis 434, 35.
(678. 1. 20).
LiiitarddK 590,26.607,15; tiliii^: Ro-
diilfuK.
Liudenboiie (or.), l^iidenliofen. pr. KU.
Catsel Kr. .Marburg, pr. in 5ll0, 35.
Livterbacli (c. 13) v., Lauterbach Gd.
Xussdorf. Salzburg BH. Salzburi/
(091. 35).
Liiidoslu'im ^sp. 12), P Liessem, pr. KU.
Trier Kr. Bit bürg, 402. 1.
Liiitfridcshusiiii (or.), Lutfridcslmsen
(c. l.j) 421, 1.5.
Liuti'frodiis (or.) eiiisc. f ,v. Tenlonen-
sis cpisc.
Lititfridiis (or.) f 634. 25.
L i 11 d ^' e r u ~ . I , i 11 d i g e r u s , L 11 d i e r
^o^.), Liiitgeru.s (c. 15). (Vgl.
Leiidegarius.)
S. Liiidgorus episc. (Mimignrdiiordensis)
tu. 211; rgl. Uuerthina.
Liutgerus presliiler 479, 10.
Liudgenis <'ome8 (in ]mg. Hardogo,
Derningou. Xordtlmringa) (300, 35).
571, 25. 574, 20. 012, 25. (054, 15).
Liudgenis über bomo ,"»74, 20. (054, i'. .
Ludifr 470, i.
Liuthariliis ,s. Liutardus.
Liudigliusen(sp. 12), P Lüwdissen.Braun-
schirei;/ Kr. Ilolzminden. (307, l).
L i u d o I f u s , L i u d 11 1 f 11 rs , L i 11 d 11 1 f
(or.), Liudolfus (c. 12), L)idol-
l'us (sp. 13), Liutolfus (c, 15).
Liudolfus «rcliiepisc. s. Treueri.
Liudolfus comcs (in pag. Aliininga,
IJurclaun , Siuuthuold , Sorehtfeld,
j Treueresga) 147, 25. t 562, 30.
I Liudolfus comes (in jiag. Derningon)
(306, .10).
Liiidulfus roiues (in jiag. Flenitlii, (iu-
dinge) 296, 10. (306, 20). 311, 10.
Ludolfus vir nobilis (47, 1).
Liutolt (or.) 69.'), 30. 690, 10.
Liiit)irandus (or.), Liud]irandus (sp. 12).
Liujirandus (c. 11) rex f 9"2. 3.'>.
(289, 40). 587, 5; ». Bauga Liudprandi.
Liuprandus (c. 12) iudex 406. 5. 407,15;
gencr; Bruningus.
LiutuarduB (c. 12) epise. f s. Vercelli.
Jjiu)iana, Liupna (or.) 1., Unter- Loilien,
Xiederiisterreich BIL Krems, 229, 5.
510. 311.
Liuprandus s. Liudpriindus,
Liurano (eonc). Leurano (c. 12), Jxir-
riano, it. I'ror. u. D. 'Turin, s. Aldo,
Benno de Liurano.
Liut- s. Liud-.
Liuzi (or.i mancipium 560, 1.
Liuzo e]>i8c. 406, 10. 4o7. 5; filius: An-
segisus.
Liiizo (or.) abbas s. Lcones.
Liiizo presbiter 4O0. 2fi. 4o7,5.25; filius:
Leuurniis.
IjUzo (or.) jtrcsbiter ». Uuirzibiirg.
Tjiuzo (or.) comes 463. 25.
Liuezo (0. 12) »ervus S. ^[ariiie .\r|iiis-
grani (168, in).
I
Xiiiiifii - Hi'f;i»tfr: IJuifiisiH — I.ii
■yö
Liiiii-nsis (<•. 17) c-uiiiitatiis «. Furuiiiliiii.
Liiiiirno (coiio.). Lironin l'iemontr, it.
fror. Xorani D. l'eralli. n. AiuiiiiiiN,
Aiiiiii. (iiirirredus. Isaai-, t )ilo. L'uiliel-
iiiiis ilt; Liuiinm.
Loaui» (9p. 1-J) I., Ulf, j>r. HB.CobUti:
Kr. M<ii/ni, ((»38. 30. (Ji.l. i>.
Liil)oi|iiiibiir^' (DiM castel.. iMtlenbiiri/,
Utiileii Kr. Miiniilieim, 2Si. ib.
liiilii'diiiigoiiiie. liOliotuii^Dtiiiiie, Lobci-
tiiiinliii (<ir,). LDlK'teiijfiiwu (f. rj).
Luliedfiiifuiiiie (ed.) pii^iis. Der I.a-
ilrni/au am unteren Sechar i um Laden-
/jiiri/). I . M. 31). '2iii, iii. -JSi. iii. sa.
ti44. jn ; com.: Heiiiricus. Megiiigiizus,
Poppo. Iii)l)odiiburH-en»i8 (or.) iiiai-cha
•.>,s-l. 3;..
Lobii (c. 13). Lohhe«., bt. l'ror. Henne-
yaii Ar. Charleroi, li-2. 1».
Loi'iirdo (or.). ecci. S. Donati in. Am-
cardo S. Donato (Id. Certaldo. it. l'ror.
Floren: I>. S. Miniiitu, .iül'. 10.
Loc" sann (c 12). Luogosano, it. l'ror.
Arellino I>. S. Anijelo de' Lombardi,
celUi S. Älarit' di- 841. i»,
Lodewicii.-i. Lodouious , Loduiiuicu» s.
Liidiiwicus.
Ldgiiiabi. Liigouei, Logen? (or.), Loge-
nah i (s]>. VI). Logeuehe (c. VI) pagus,
Der Lnhuijau. 24.25. 210.20. 468.25.
4S.">. :ii). 5lMi. wb. (ti74. 30); com. : Her- j
laus, Kichinundus. — Vgl. Oberenlo-
genahe.
Logni, Lacnigouui for.), Lngne (sp. 12) 1
pagus. Der obere Leinet/au, pr. HB.
liildesheim, um die Leine fLagina^
bei Criillinf/en, (300, 30). 4ti6, i. 480, 1 ;
com. : Heriinannus.
Lomacensis, Lomraensis (c. 18) pagus,
comitatus. Ja' pa.i/n de Lomme (bl.
l'ror. Xamiir 11. Itennegaii, fr:. Dp.
Ardennes Ar. liocroi), 494,20. (605, 25) ;
10111.: Ratbodus.
Ijoiiinicha (or.) fl., Die lAiming, r.Sbfl.
der Miir: in Steiermark- BH. Bruch
a. d. Mur, durchfliesst das Tragöns-
Thal, ti24. 10.
Lonerstat (or.) eccl., Lonnerntadt, br.
HB. Oberfranken BA. Uiiclustadt a. d.
Aisch, 206. 15. 2Ü8, 25.
Longa (sp. 12) alpis (289. S5),
Longa Haies (c. 17) 334, in.
liOngauilla (c. 16), Luhe/n (Longerille-
le:-S. Acold). et. B. Lothringen Kr.
Bolchen, 1:{0, 1.
Longer (or.) litus 4US). 15.
Longobardig [r. 17) fines, Langbardia
(conc). Longbardicum (c. 12) regnum
381, 1. 407. in. 408, 3.
Loiigobardoruiii, Langobardorum,Lang-
bardorum (or.) rex, reges 341. w.
372,30. ,".12, .10. r>46..i. 608, :i5. G31,:i5.
719, 15, ». Aistulfus, Desiderius; rex
im Protokoll: 87, 15. 94. 10. 95, lö.
96, 15. 9.'^. :io. 99. 30. 106. 40. KW. i. 10.
119, 30. 719. i.i.
Longobardorum, Longbardorum fc.l2),
Langolmrda (ed.) lex 332.25. 40.!, 10.
408. 1.
Longobai'duruiii Tuscia «. Tusi-ia ; Laii-
gobardus (iir.) n. lolmniit-a Lango-
bardus.
Longobardorum castel., Lombardore, it.
l'ror. u. D. Turin, 381. 1,
Longo i-anipo (sp. \->\ l.oni/clmmp, fr:.
Dp. Vonge» Ar. h.pinul, 71. 15. 20,
Longoria (or.) caiiipus .ViS, ;i5.
Lüiistfyii (ed.), DIter- u. \ieder-Ltihn-
uteiu.pr. HB. Wienbadm Kr. .S. Ooam-
hau.ien, 290, 3.1. 201. 1.
Loreslieiniensis »bbas s. Lauresliani.
Lostataua (c. 1.'.), Ijistiiu, giMin. KU.
Leip:ig All. (Irimnui, 81, 35.
Lotliaringiae (0. 18), r. Lothrini/en, dux
(Ü66,:i.s); n. Otto. Tliiedoi'i.Mis ibei
Theod-/
Lotbarius (or.) I. ru.\ Kraiiuonim, imp.
t 142. 10. 34(1. 1. I». 343, 10. .367, 35.
,")13, 10. .'>."i8, 25. 61."). 5. (ilti, 1. (687.30).
701, 1. 20; filius: Ludowicus imp. II.
Lotbarius (or.), Lotariu<< (c. 11) rex f
120, 5. .".."i^, 30. 587, 5. 607, 20; pater
vgl. Hufjo rex.
liotbariiis (or.) coiiies 362, 5.
Loul'en (or.) castr., Lauffen am Sechur, Liigaiiiauo (ed.). ? Luiqnano. it. l'ror. u.
uh. Sechar-Kr. <>A. Ufsi;/heim, 74,:)5; 1 IJ. Cremona, 386. 20.
S, Keginsiiintdis virgo iliidem rei|uie3- L^jt. « Liud-
cens 74, ;i5. r ,.
T - , \ / Ol-,- Luliaco (or.) 376, 20.
Luana (or.). c. Lugano, Schirei: hl. -r ,, .
Te^xin. vallis 93, io; Li.anug (c. 14) Lullanbrunnan (or.) 299. 15.
mert-atus 701, 10. Lmnbere (sj). 12), Limmer, pr. HB.
Luca, Lucensis (..r.) urbs, civ., Lucca, li<""'orer LKr. Linden, (.iot!. 25).
it. I'rov.-Hst., 338. 10. 20. 358, 20. 1 Lunata (or.). Lunata (id. Capannori, it.
360, 30. 5.39, 25. Lucanus (or.) abbas ; l'ror. u. D. Lucca, c. de, cum eccl.
lohannes löö, 35. .S. Salvatoris mo- ' S. Fridiaiii ö;}9, 30.
Ludo-. Lude. Hill do-, Hlodo-,
Hlotho-, Hindu-, Ululhii-,
Chluilo- (or.), Lud-, Lodn-
(c. 11). Lnodo-(Hn. 11), Lüde-,
Lvdu- i«p. 12), liodo- (c. 12),
Lode- («p. |;|). Liidu- (c.I4i Wi-
en « , - im i c u H , - u u i k u 1 (or.). -u i -
cu8(c. 11). -vieu!. (i-. 18). Ludoi-
cu» (<•. 12), Ludwig (c, 16).
Loduuiiii'iin Gpisi'. M. Belliinciiniii cpiw.
Ludouiiikiis i-apcllanu» 171. 5.
Liidowiriia I. piii„, impemtor rex Kran-
i-oruin t 11.25. 12.2». 4.I. :io. 121,24.
142. 10. 284. 15. 2N6. 5, 340. 367. .15.
372. 55. 4.".2. I, 4.'»4. (5.) 10. 45."» iä). ti.
.'>13. tu. .■>44. V, (042. 35. as7. :«)). 7oi, 1 ;
pater: Karolus iiiai;niiH imp.
LndowieuslI.iiDpenitorf 587. 5.701. 1.20;
pater: Lotbarius I. imp.; lixor r»//.
Antrelberjfa iniperatrix.
Ludowinis (II. (icrmaniciiH) rex Frau-
coriiin t 4(1, i. 29». 10. 399, ih. ^50.3, 3«.
667, 15. 69(1. 2.^).
LudcnuicuH (IV,
i t,-*h 5.
luer. rex Franconim)
nast. (juod die. Prisciano 360, :)0.
708, 20. :!o; abbatissa Alperga 360,30.
361, 25. 708. 20. S. IVIathei c. 338, 10.
Lucensis comitatus 608, 1.
Luccre, Luceri (c 12) civ., Lucera, it.
l'ror. u. D. Foggia, cella S. lohan-
nis de 341, 20; eccl. S. Stephan! intus
in 597, 15.
Lukesinga, Lukesinjris (sp. 12) v. I.,
Lii.rem, pr. HB. Trier Kr. W'ittlich,
(638, :io. 643, 1).
S. Lvciae (or.) fossatuni 616, .1.
S. Lucie eccl. s. Thori, Vicinatico.
Luciano (or.) 616. 1.
Lvcignaiio (or.). LucignaneUo Gd. Arezzo
(it. I'ror.-Hst.), 606. 33.
Lucignano (or.), iVüstung Lucignano di
Castiglione Fibucchi bei l'ontenano Gd.
Talla, it. l'ror. u. I). .ire::o, 606. 35.
Lusignani (sp. 14V antea (irifTonis castr..
Lucignano, it. l'ror. u. D. .\re::o, cum
ecclesiis SS. luxti. Siniraldi. Donati
(715. 3,^).
Lucioiis (sp. 14). W'ÜKtung LuceoU bei
Scheggia, it. l'ror. u. D. Perugia, 54,">. 5-
Liifo (or.). Wü^ilung Luco bei Heggello,
it. l'ror. u. D. Floren:, 282. 25.
Lucullo (ed.) 366. 20.
Lüddera (c. Vl^. Lautern, Im. Prov.
Starkenhurg Kr. Bennheiui. 2.'*2. i.
Ludier .<. Liiidgerus.
Ludolfiis n. Liudolt'us.
Luugovue (or.), Lungowe (c, 13), Der
Lun-Gnu im oberen .Mur-Thal (.Salz-
burg, Steiermark), 36, S5. 73, 25.
Luni (c. 14). iVilatung Lnni, 8 km. mö.
p. Sarzann, it. l'ror. Genua It. Sptzia,
54,5,10. Lunenses (or.) tines (io9, i ;
Liinensiuin (or.) confinia 609, 5.
Luniburc ic. 17). Lüneburg. HB.-lht. in
der pr. l'ror. llannorir. S. Michaelis
monast. 612.2.-.; abbas Rihcdatfus
612. 30.
Lunisana (or.) c. 540, 10.
Lunzano (or.). WilHung Lonciuno ö. r.
Sesto Fiorentino, it. Pror. u D. Florenz,
362, 10.
Luodouuicus, -uicus, Ludewicus«. Ludo-
wicus.
Lupa (c. 18), lAira Gd. Cam/mgua. it.
l'ror. Venedig D. Dolo. 49s. 11..
Lnpatio (or.) 609, 20.
Lupellina (ed.) 373, .5.
Lupeace-, Lupenzemarcha (c.l*2), Lupin-
cemarcba (c. 16), in Lupcnzo ((•.12),
Die Mark Lupnil: in Thüringen, r.
der Werra. hei Gro.-<>ieu- 1;. ]Venigen-
Lupnit: ( Sacltgen - Weimar Kr. Eine-
nachj. (413. 10). 414. 1. (30. 10).
Lupo(c. 12) 591. 30. 594, so; filius: Be-
nedicto.
Lupr.ni (c. 12) casa ». Pectegnano.
Lusici (or.) pagus, Die Lausitz. 105. 5.
lOÜ*
roG
Naineii - Uejiister : Lusiguiuii — Miuitionis.
Lusignani castr. «. bri Liii-ijrnan"-
Luten (or.) v., iriiat ftri der Ltiitrmilhlf
fi"</. hiUltshfiin tHB.-lht. in drr pr.
Fror. Hunnorts-), ahr i GMdingen,
j>r. KB. u.LKi:Hildf*heim, (306.' «4).
t)ll..VI.V
Liit. v.Vnch (f. 15^ 40, 10-
I !'•. 12'. lAiHili-nini, liD. l'riir.
'iry Kr. Ittnshfim, 2>>'2, I.
Lutfridesbuseu s. Liutfride.>.bu«im.
l.iitliira (c. 14) rt , rttr l.iillrrbach. r.
SUi, iler All (rgl. Agii^ im pr. HU.
Mindm Lh'r. 11. Sh'r. JUrlefehl. M.Sb.
I.utlira (c. 18) I., Lure (LOiltrs). Ar.-
Usl. iiH frz. />/>. Ilaiilf-f^iiiinf, 4.">2, 1.
S.S Marine. Pftri et l'auli nioDiist.
4.VJ, 1 : abltas Deic<>lu> -j- 4,VJ. :>. Miln
4.V», I. 10.
Liitre ii'. l."i) Viiiluiii, rille Furt in drr
Laiilrr (I. Xf/(l. des Uheiii im lir. RH.
l'fal: u. <■/. H. InlrrflsiisK Kr. Wein-
»rn/iiirfl), 4U. ^.
Luue.-lierg !>■'■ l"-i. Drr l-niKberp (Loiix-
brrif) im pr. Uli. ". ."»'A'r. Aaclim (n.
drr Stadl). 124, is.
Liuo N. Liuzo.
Lii/.eleiikirirhii (sp. 12) I.. rs-iflshirch
lid. Hii*i. rl. Ii. lAiIhriniien Kr. lUc-
dnihufrii-thl. (638. :iii. 643,5).
Luz7.iluncliirii'hun(iir.) 1.. Loitirnkirclieii,
br. Hh. Sinlrrbayrrii li.X. V ihliibii rr/,
270. .Kl.
M.
M«e«rro (ur.). ? Monirro Od. Virchio,
it. fror. II. D. Florenz, f. in 3."j8, 15.
Macelinas f— Mi-^enlmrdus) episc. s.
Uuirziburg.
Slac-elinus (or.) clericus 143, 20.
Miici'liii (ed.; servieus Baiii)>ergensis
426. 15.
Mazeliii (or.l 269, 1;..
Mucennria (or.) ». ^lassa MaienariH.
Maebindorf «. Mahandorf.
Miicblino fiir.). Masliiias ic. 14' v..
Meclieln, Ar.-Hxt. in der bl. fror.
AntireriM-n, 142. 16. 221. 30.
Macreta (ed.) 37.S. 25.
Macri (<■. 11) 1.. niona«t. S. Laurentii
.".20, .-..
M.i.Tiiiiiann (r. 12) .'>94. i".
Ma.lreio (1r. 1.'.), Mniri/. frz. Dp. A<-
dtnnes Ar, Sedan, 027. so.
Madringa.i (tr. 14) v. 028, la.
Madiiniiren (c. 12), f Die Schirarzlmchn-
WitM in Sachtien-Kobiirff-Oolliti JJflI.
Gotha, gö. r. UiiMa, (414, 60).
Majradalmrjr. -livTc.-lmrch.Masfadcliurp,
-liiirc. Mageileliiirjj. -Ipiirch, Ma^de-
liiin'b ("T. .. -liiirtf 'i'. lli. -Ijiiri^im
(c. 14), M:ij;iili'liiir!:mii. Maidelmrg
(c. 13). Miii/dfbiiri/, Jlet. der pr. l'ror.
.Stu-hnen, .■>!, m. 53. i.-«. 78, «i. 103. »0.
I"T : lOH. 3». 111. I. .14. 112, 10.
79. .V.. 29;{, s;,. 404. ir,. 52.5. 1.4«.
.Mhjh«!»-, Magadae-, Maga-
di*-. Magathe-, Magcdc-, Mngide-(')r.),
Magilii- ic. ir,. Mngde- (f. 15) Imr-
^ensis (i>r.l. Ma^edeluircgensis (or.),
Partbenii|i»litaua eivl. (imnuist.) lesii
Cbristi et SS. IVtri. Maiiricii, Inim-
i-eiitii 7.'i, s<i. 77. w. 78. 104. Vi. 10.
12.".. 10. l;!0. 4". 137. 23.i, ü(i. 247.
24.S1. 260. «1. 274.80. 279, SD. 29,".. in;
arebiei.isi'i>|>alii> 77, 40. 79, .10. Sl. ^t,.
247, in; »rrhiopiso. Gisilharliis|78, s,
Tagini. 75, sii. 78, s. so. 104. .10. 10.
111, .10. 125.10. 131.10. 136.4. I.i7.
102, :io. 171. 4. .14. 2.3:!.at. 247. 274.sn.s.'..
279. Sil. 295. 40, Cieni 47."., 10. 6is, 6.
r>32. so. ."»51. s4; pre|n>.-iitus Dii<id(vb(.
201, 4. S. Iiibauni» liapt. iimnast.
111. .10. 258, 34 : al.lins Sigifridiis
2.">><. S4.
Ma'/aiius g. Jlegin-.
S. Magdalena (s).. 14) «. S. Marie Mag-
daleiie ei'd.
Magella (or.). Da» Mn/ella-debirije in
den it. fror. Chirti 11. Aqiiilti, 344. S4.
016, 4. S. Angelii.-i x. Mmis planus.
Mägene.* s. Magainis (/mI Megin->.
Magidi'liurgMiii. Magideliurgensis arfhie-
pisc. «. Magadaliurg.
S. Magni (c. 111 ecci., monast. «. Cbu-
liacb, Magnii.
Magno (c. 12) castel.. eccl. S. Magni
in .'.97. 1.
Magonii «. Megin-.
Magontia, Magi.ncia. Magnncia, Magon-
tiensis, -i-iensis, Maguntinus, Maguu-
tinus arcbiepisc. «. Mngontia.
Magrano (c. 14), castel. de 3")3. :!5.
Maliandtirf, Mai'liiiidurf (nr.) 1., Machen-
dorf Gd. Unter- ndenhart, br. RH.
Oberpfalz BA. l'arsberg, 239.
Maiano (or.). Maiano Gd. Certaldo, it.
Proc. Florenz D. S. Miniato, c. in
358, so.
Maidel.urg s. Magadabiirg.
Mainardus, Mninfredus, Mainsuindis s.
Megin-.
Mainiini (sp. 121. Meyniiin (c 14), Meine,
pr. RB.Liinehiiri] Kr. Gif hörn, l.")2:i4.
(306, 40).
Majore (or.) »■. In.siila castr. Maiore.
Maior insula «. Insnla Maior.
Maior (or.), Maiore laciis ». Lacus Maior.
Maireciirt (sp 12), ? Maincourt Gd.
Chariffni/, frz. Dp. Aisne Ar. Soissonx,
(492. so)"-
Maladci ((;. 17) i-a.sti-1., Meledo Gd.
Sarii/o, it. l'ror. Vieenza D. Ijonigo,
20,",, 1.
Malendroni (or.), i-. de 540, so.
Malen (c. 13) castel., Maleo, it. Prov.
Mailand D. Lodi, 005, 30.
aialeria (c. 17), ? Miillare, it. l'ror.
Genua D. Sarona, 382, 1. '
Male.seiiiilla{sp. 121. -villa(c. 18), Malzi'-
rille, frz. Dp. Meurlhe-rt-Miinelle Ar.
Xancy, 71. 14. S4.
Malhirheias (c. 171, MalfoDae Gd. Moi/en-
moiitier, frz. Dji. VonfieM Ar. S. Dii',
;W4, 10.
Malliace (or.) 0., Maiiliaso, Schireiz Kt.
Tesnin, 92, 31. 03, 10.
Malliauo (or.). Miiflliano, it. I'roi: u. D.
Grogselo, 28.{. 14.
Mallo (or.), Silva de 609, \h.
Maliniindariuiii, Maliiiundarieiise (c, 13)
i'onoliiiun. Malnmli/, Kr. IIkI. im pr.
RB. Aachen, 275,24.3.'.. 276. 1 ; abims
(r. Maliiieili/ «. Diablo /». .Stabulaus/)
RniuMigern.s | 275, S4, Berlrannus
275.30; constnict(.r .S. Reniarlus
Tiiiigronsiuin e]iisi'. .s. Leoiliuin.
Malonia (c. 13), Maloiinc. bl. l'ror. u.
Ar. Xamur, 142, 14.
MalsiMis (c. 12) nions. Der .Malchen
(MelUiocus^ im Odeiiirald, h.i. Prov.
Starhenuiinj Kr. Ben.iheini, ti. r.
Ziriniimlier;!, 282, 1.
Maltertinga (sp. 12) v., Mallerdini/en,
Baden Kr. Freiburi/, 445. I4.
Malvagia (ed.j, .Maurai/es, frz. Dp. Meune
Ar. Comnierci), 27.'!, 4.
S. Älaiiie (or.) caiiol., S. Mama Gd. Sub-
biano, it. Fror. u. D. Arezzn, 607, 4.
Maiiiiano (or.), Miano Gd. Merlexano, it.
l'ror. Parma D. Borijo .S, Donniiio,
540, 40.
S. Maniine eccl. 304, so.
S. Maiiiiiic (or.) eccl. *. Coniimi.
Maiiiiiiingiin (or.) v., Mamminij, br. HB.
Siederbai/ern BA. Diiif/olfin;/, 278, 14.
Managoldingon (or.\ Mnni/oldin;/, br.
RB. Oberpfalz BA. Rei/enxbuni. 248. s4.
Mancjiano (sp. 14). ? Manciano Gd.
'l'rrri, it. Pror. Perui/ia D. Sjmleto,.
eccl. S. Donati de (716, 30).
Mancilionis (c. 17) vicus, M'iistuiifi Man-
siglione bei Lom/iardore, it. l'ror. 11.
D. Turin, 3.S(I, s4.
Mandell.iki (or. ) c, Mandrlhcck Gb.
WiehrechtKliaanen, pr. RB. llililexheim
Kr. Xortheim, 130, 14,
Mandcllum (or.). Mandello del l^ario, it.
l'ror. Como D. Lecco, 325, 10.
Manduculo (or.) 379, 10.
Manegoldus (or.) conics (in paj;. Duria)
06, 24.
Mandli (c. 14). f Maneja Gd. J'ellei/rino
Parmeiifie, it. l'ror. Parma D. Bori/o
S. Donnino, 87, ;5.
Manfredus (r. 17) marcliio {r. Turin)
.381,30; uxor: ßcrta ; fratres : AlriciiH
cpisc, Oddo Collies; consnbr'nus;
Ardoinus.
Mannendnl (sji. 12) I., Mangel, pr. RB.
Cohlenz Kr. Kreuznach, (638, S4. 643, i>.
.S. .Manni (sj.. 14) eccl. (718,.',).
Maiinindorf (or.) 1., Miinnedorf, Schiceiz
Kl. y.iirich. 482, 34.
Maiionate (or.) 376. s4.
Ma:;so (u. 12) abbas •[• «. Cassini Moni«.
Mantalabi (or.) v., Manllach bei Vel-
burfi, br. RB Obcrpfnlz BA. l'am-
beri/, 75, so.
Mantionis ir. 18) c. Menoncourt Gd.
Triaiicimrl, frz. Dji. Meune Ar. Bar-
h-Diic, 433. 16.
XaiuPii- KcjfiütiT: Miuitiut — Miirtiiiu».
j'j;
MniitiiH (c. 11). MaiitimiiH (or.) civ.,
Maiiliio, il. I'rnr.-Ilsl., .tJS, :i;,. ;{2)», »i..
MS, in. ö>*7. Jlaiitiiuiia e<i-l., (•|iis<'ii.
|iiiim S. Pctri Ml \ ciiim-. Ilililiill'ii>
171. .'i. ."hST, 1. s.'i. Miintiianii». Miintna-
iicnsls (<•. 12) roiiiitatii'« .'>2M, m.
'•i'2\>, iii). Maiitiiani (or.) fincs liltil, i.
^^allaIlttll|•ll (f. 11), iriihl kaum Meil:rn-
iliiif (/ir. Uli. Maiiileliiirtj Kr. 11'»/-
niirslt'lli, l.')2. :ir>.
Mar ...... ir. 11) 1.. f Miinelige, it.
I'i'or. II. I>. Virimii, ÖN.*!. 1.
Maranlio (or.). Die Minrh. I. S/i/l. 'Irr
Ihiiiiiii, i'), \:,.
Maraliliaoli (tr. 14), ein I. XMi. iler ./ui/xl
im irh. Juij.il-I\r. DA. Kllirnni/m, hei
liiieh (Gil. Si-)iiriilisl>erii), (i l(i, ;i().
Muniliwnriiiis ic. 12) :i22, S4.
Maraiia (c. 12) <'asa ■>i)4, in.
Mnraiio Ic. 12), ? Mnrann <i<l.S, Marie,
it. I'roi'. Aijiiila />. Arr;:iini), cclla
.S. Angeli Mi. jt,.
Mnrclmcl» (c. l.i)v., Marimcli, l>A.-tM.
im irb. yee/k'nr-Kr., 22.">. i".
MarclmiV''""'a (i;. 1.!). Maria/jiiri/haiisen
(itl. Ilniiiert, br. Uli. l'nterfriin/.-en
IIA. //«.v.v/"l()<, Oli.), 15.
S. Marcelli (.s]>. 14) ccci. (71(j, lii).
S. Marcolli (sp. 14) ecci. <718, 5).
S. Marcüllinni (or. ) occi. .<. Hauenna.
Marcelliami (ed.) .■i7.{, ."..
Marcciin (nr.), Mnrrenii (Id. Arezzo (it.
I'riir.-Ilst.), t)(Hi. X,.
^larkenliarli (or. ) fl., Der W'ehrhbillifier-
liach roll .seiner (Quelle bis ziiiii h'iii-
flii.s.i ile.i Maii.s/Mriix, i>r. Uli. ». LKr.
Trier, (ri/l. Km-ilolay (i2'J, jci.
Maiki'siiilla (S|i. 12), i* Maxerille, frz.
Dp. Meiiiihe-et-MoxeJIe Ar. Suiieij,
{-a. '.>).
Marrliidilh, Markiililit \s\t. 12), Mertcrt,
I.ii.reiii/iiirr/ It. tlrerenmaehrr, (O;}.'^, :•>.'>.
<)4:J, 5).
.S. JLarci (c. 12) eella. cccI. .«. Cutilia
petra. Rauenna.
Marcia aijiia (or.), Acquamarsa Od. Ri-
rarn/o Lif/ure, it. I'rof. ii. I). Genua,
37t). 10.
Marciana (or.). Murciuna ad. Ca-seiiia,
il. I'ror. II. I). I'ixa, c. de 306. jit.
Marciaim (or.) castr., Marzana Gd.
i^iiiiilo di Valpanlena, it. I'ror. u. I>.
i'eroiia. .tOO. itu
Marcianello (c. 12) 594. m.
Manianiis (or.) filius Pasqiiali 3.")fl, 20.
Marcianiis Ceroiiccta (or.) 3.')!!. so.
Markulilit .«. Marcliidith.
Marc^tuiiieii (c. 12), ? bei Gonpiteroda ,
Saclmen - Kobiiri/ - (liilha lli/t. Gotha,
(414, .6).
Mari-ulfi (c. 18). c. Maiicniirl, frz. Dp.
.\lcii.ie Ar. Verdun, 43.!. r.
S. Marcus (c. 12) .i.( 'utilia pctra. Raurnna.
Jlardliahc (or.) rivulus. ein l. Sbb. der
Uosa (1. zur Werra, m. b. WeriiK-
haiisen) in Sachsen - Meiningeti Kr.
Meininiien. entspr. am W'estnidtanif des
Holen Berys, m. untc-rh. r. lleonjenzell,
44.S. 3h.
I .S. Marin :lll. i».
.S. Miiria .•|U4. 14.
.S. .Marii' ccrl. 3.'')1. 3.V
.S. Marii; (or. ) crcl.. f S. Marin in Mimte,
il. I'ror. Florenz D. S. Minl.ii,, .",:t|i i..
S. Mario eccI. <7l(l. ii>>.
S, Mnriv fiiii- <2H0. a<i).
S. ^[aiio V., ." Vaitx- Marie <ld, Cour-
Celle« -»iir-Aire, frz. Dp. Meute Ar.
Hur -le- Dhc, 43."i. u.
S. Marii' portu ». Curtine.
.S. .Mariai' (or.) prala «. A<|uifi);raniiin.
S. Marino c i'Col., nionast.. cella, cn-
pellH, |iIl'Ii9 s. A^'iiano. A^iiano, Aii-
caialla. Apiiiianici. Ai|uilcx'''iisiii eci.d,.
Ariuis-iratmin. Arole, Au<rca. Aiire-
tiiiu, liabcnln'rc. lian/.i'. Basilea. B.vi'm-.
HiuiiK'. Blisiati. ISruiiiia. ('aineraccii-
»Ib i'ccl.. Caiinetiiiii. CarpriLse castr..
Cartiniano . Castro Fclicitali». Kc-
miiictaii. Chniiriiii;.ra. Cliuliai-Ii. C'iii(;la.
Clusimiin. Coiia. Cnnfinilms. Corliiic.
t.'ostaiio. l!umana cccl. n. iiKniast,.
Druliiki. Duas liasilii-as. Kli'slcnu.
Ercnstciii. Farneta. Fcrdiuii. FNiren-
tia (nionast. ii. ca|icl.). Frigisiii;,'!4. Friic-
tuaria. Fulda. Fiiiido ma(,'mi.( ianihara.
(iaiidcrsheiiii (eocl. ". iiinnast.). Gaii-
sorinj;". (iossia. (iiidc(;a, Hanimalmrg.
Henirijfi. Hcrinurti. Hildenoshem.
Holienliurfr. Innio nioiitc. Lainiile.
Leodiuin. Loco saiio. Luthra. Mau-
riatica . Maurinn. Mef,Tnradcscella,
Mcrscinirc . Migiiione . Mistrianum.
Montcroni. .Mosomuni. Muorbach. Mii-
sano. Xiuuenhiirc. Xortliiiscn. Xort-
uiialt. Xouaria.Oflano. OtTiiia. üffonia-
wilare. Oliuetuni, I'acciani c. Pacina.
l'allaria. I'anciano. Papia. Parma.
I'assingnann. Paterebruiina. Pater-
niaco. Perusia. Pcstrino. Petriolo.
Phar])lia. Piniano. Pisa, l'laiiisi. r'ndio.
Pomposa. I'ratalia. l'iilverarin. Qiier-
(|ucl>i. (juiiiqiie Milia. Hancodalla.
Re!»ciiesl)urc (Xidoreiiiuunster. Dlie-
renmunester ii. Vetiis ca|)ella). Rio.
Sala, Sceldice. Scnoniciini. .Serciie,
Sexto. .Spirensis ccrl.. .Stein. .Straz-
liurff. .Sfinehiirc. Titidiis. I'llishu.'iun.
Ualeriani), Ucrona (canonici u. monast.
in Organo), Uestiario. l'ulterauensis
cccl.
S. !J[ario Magdalene ccrl. ». Castellio-
ni.s Cliisini castr.. Thori castr.
;\[ariano (c. 13). ? Mariano Od. Pelle-
i/rino I'armense, it. I'ror. I'armu D.
Boryo S. Donnino, f(7. :i.i.
Marimvallis (ed.) 273. ,'■.
Marina (or.) r>!)0. a.i.
Marina (or.) alpis (li)!». .-,.
Marinco (or.). Marrni/n <id. Alensondria
(il. I'ror -l Ist.. 331). i.i.
S. Marini (or.) eccl. G(l7. i.
Marin i campiis. Cani/io Marino, it. I'ror.
(.'am/iobas.io I) Liirino, ."ii)(!. v>.
Marinus (or.) aWms ,«. Cnmana cccl..
Florcntia.
Slaiismo (c. 17) rivulus, Die Maix, I.
Xbll. der I'laine (r. zur Meurihe) im
frz. Dp. IW/ftf Ar. S. Die. 334. m.
' Miirlcin (o. 18), Marli/,il. H. Lothrini/en
I l.Kr. .Mtl;, eccl. de 43 1. m.
' Mnrljiii-:< (c. ISA Marlinne, il. I'ror.
I.imliiirii Ar. Tomiern, '*Ki, |5.
Marinori'i«! (r. IKi 4.3.). a,.
Marmoretulo (cd.) .373. ;..
.MaroR (c. Kl). Im Marre, fr:. Dp. .Mewe
Ar. Veiilun, «ccl. du 4.33. l.'>.
Muro/o (or.), Maroczc Ir. 12) rivut
343. SA. Ill.'i, :<i.
Alarri (or.), inonticcilidf .'!4.l. ,i.'i. tll.'), t:,.
Martwl (c. 17). .Marml, el. B. Lothrin-
gen Kr. 1 'hiilenii-Salinii, cci'l. ad 120, »&.
Jlar^i Ic Hl. MafKicaiiH civ.. irütit Imi
S. Itriiiilellii (M. .S. Hi'iidlir'tj cell«),
das alle Marriiria, 314- I". .'>l(l. I ; cella
S. Pauli Hupra M, civ. .314. lo.
Mar'-iiaiiMni ic 12) tcrriloriuni , Dun
I Mamerliind (in ilerhi. il. I'ror. Ai/uiln/,
I 34(), 3t,; Manicainn coiiiitatuü 314. t'>.
MarsiiMi (c. 12) iiionte. cella S. Martini
I de .Ul. f..
i Mar^itieni (or.), Mersteni («p. 12) pafru«.
(lau im pr. IIB. Ilaunorer u. in
\ Schaunilnirii- Lippe, .'«11, a.V <3tl0. sf.) ;
I com. : Hcridiardus «lux.
Martha (or.) cvanK-elica 41.">. 35.
Mart» (c. 12) .Martha tc. 14). Maria, il.
i I'ror. Rom D. Vilerlxi. .'il.'i. in; CHitcl.
j de 3.'>3, 25.
; Mnrthe (c. 12) mon» .340. i&.
I Martinenses (..r.) filKi. .ir,; Martinensea
terrae. Die ehenialii/e Terra Marlinese,
lag bei (Juarala (Id. Arezzo it. I'ror.-
I //.</.>, fillß. 35.
' .S. Martini «'apel., ?.S'. Marlinodi ('alle (id.
Colle, it. I'ror. Trevim D. Ccneda, i7H. i.
S. Martini (or.) eccl. 343, 2«. ßl.'i. lo.
.S. Martini (or.) eccl.. .s'. Martina (Id.
(laiole, it. I'ror. it. D. .s'i>mo, .MMI. 20.
S. Martini eccl. (40.">. i).
S. Martini vinea, bei Bim-S.Mai-tin,
el. B. Loihrini/en LKr. .Metz, 433. 25.
S. Martini (or.) eccl.. capcl.. i'ella. ali-
batia s. S. Antimi plcbs. Aqualong^a,
Hurmi, Cerreto, Cinctoria. Civita.s.
Colle. CoUc Brandalule. Ferij^ano.
Mai-sico. Mosano. ^loinmum. Palma.
I'elniio. (^uestro. Restiiclinlo. .Saline.
Tecgingun, Teruisio. Traiectum. Ve-
nella.
S. Martini tcrritorium .s- Strata.
Martino x. Monte Martino.
Martinus s. Domnu.'< Martinus.
Martinus abbas (comes pnlatinu~. im-
pcrialis palacii consiiltor) .«. Fameta.
Martinus (or.) presbitcr ."i9<l. 30.
Martinus (or.) presbiter .1. Pisana eccl.;
trermanus: Petrus presbiter.
Jlartiniis (or.) clericu.« .'ilM). 35.
Martinus iudex palacii '»84, 15.
Martinus du.\ 3ö,j, 5; filius: Petrus dia-
comis.
Jlartiniis (or.) Ungaricus 39(5,3«; lilii:
Hcrcinan. Xazo, Rcüinpreht. Vncr<>n-
purch. Vviginan.
798
Nuinon - Ro;rister : Marlinu* — Molta.
Miirtinus (or.) 6(>7, »s; filius: Angclus.
Murtiuus (or.'' filius Dominici 3.'>6, i«.
Murtiiiiis 433. :!6.
Mi«rturianuiii (e. 14). ll'Mj</HM;y .Vtmlti-
niiKi ( Moiiltranno) 1' a hm. ir. r. Ca-
niilf, it. I'rur. Uum l>. Ciritarecehia,
Marturio (or.). ttrhrn-t M. :u l'om/ilioniti,
it. t'rov. u. It. Sifna, (ioö. 16.
Miulinus «. Machliues.
Musiiielli (»-. !."<) \>om, ? Mtsnil-sou»-hs-
l'öteg, fr:, hp. Mttu» Ar. Vtttlun,
434. I».
Masaii (or.), .Wn«iO l'isuna G<l. Lucra
{it. l'ror.-ll!>t.), Uvi. 3». 7tl9. s.
Ma.-«» Maceuiiria lor.) 1.. Maxsa Marl-
naia (Id. Co/Miinori, it. I'ror. u. It.
Lurra, otxl. .S. Laurc-ntii 640. i.
Materno (ed.). MatUriio, it. I'ror. Urcx-
fia I>. .<nlf>, 373. i.
MiitfL-lillnr.). Mattelt ;<-. l.">) 1.. Itaa Matl-
frlil Ijtim i/lrichiiaiiiiyrn Ort, ]ir. IIB.
Ai-nnherij Kr. Hriinn. •Jfi'J, 5. 439, iS;
i'oiii. f: Huliold.
S. Mathei c. ». Lui-a.
S. M«thei (or.) apostoli »;ccl.x. Salernum.
Matliild. Mtithhild ior.i,Mei-hetilda(ed.)
uhliatissa «. Astnida. Elesleiio.
Mathilda (c. 14) regiua. iiltava Hein-
riui II. iiiip. (ciiuiiix Heinrici I. reg.)
f 4X1.31).
Matbildis 'Ir. 14) coniux liodefridi co-
iiiitis C-2H. 15.
Matig'i (r. 17). Maihi, it. I'ror. h. I>.
Turin, 381, 3.». .3.S2, ä.
M;itili;Tiiwe «. Matiitfjjiiiume.
Malra lor.) H.. I>'f M'xlrr, I. -YA//. itrx
Hill in im rl. Ü. L'iitrrrhiins, m. hei
Fort-Louis (Kr. Iliiymaii), 409, äo.
Matriiiianuiii.Matrignanellii (or.), .Main'-
ijnuno M .Mnntr (liori (Jil. SulMano,
it. Fror. ii. I>. Arrzzo, .590.15. (in7, i.
Mattelisis pagus ». Mcttis.
MatUitgouuiie, Slatihgiiwe (iir.) pagiis.
Iter .M)ritii/ffaii um ilie .Uiittir/ r.X/i/l.
lim Iiin in O/ifrösIcrri ich IUI. lirau-
nauj, IfcW. so .'196. 5 ; colli. : Geliehar-
dii!«, PiligrimuH.
Matughcf (i.r.) I., .Uiitlii/lwfi-n, Obir-
öntrrrrich Uli. ISruuiiuu, l.SfS, so. 30.
MatzuDliacli. -Iiali (tr. 14). .^Iiitziiihurh,
ir/i. Jiii/nt-Kr. ilA. Krailtiliiii)i, ii-li). 35.
Maura (<■ 15) »■ Petra Maura.
Mauratira (or.) :i3(). 3(i.
Miiuri (i-. lli) V., Lamorrillr, frz. Itp.
.l/<-M*f Ar. Commi-rri/, ecci. de 4.33, 15.
S. Mauri (c. 12) eella 8. Aiiglunc.
Mauri (or.) *. Prato Mauri.
Maiiriano (or.), .l/wniio fiil. I'rignano
milla Secchia. it. I'ror. .Moilfnii It.
l'iirullo ntl Frignuno, »erra de (i<)9, 2».
Maiiriatii-a Ir. 13), S. Maria in 37.3, 5;
S. Petri mona»t. :W8, 1 ; eastcl. cum
••apel. .SS. Finiii et KuRtici .'188. 1.
.S. Maiiricii (or.) ecel.. moiiuat. ». Altalia.
Magadaljurg, Meginrade»eclla, Spinal.
S. Mauricii reliipiiae 78. 10.
Maiirino (e. 12). ." ilureni (lil. Fiino
.{ilriano, it. I'ror. u. U. Teramo, S.
Maria in .'!44. :fo.
S. Maiirus s. Mauri.
S. MaNiniiiii (vi). 12) abbatia s. Treueri.
Mazelin x. Macciinus.
Mazonula (or.), c. in 358, 30.
Mazzok« (or.) aneilla oura .-uis filiis et
filiabus 2.'>s. 35.
Mooli.tilda .V. Matliild.
S. Meditrdi (0. 1.'!) eoenobium, .?.
Mnluril (lil. Soixxonx ( Ar.-Ilxt. im frz.
I l>i>. Aixnr), 121, I ; abbas Uomp 121, 1.
' Mediolanensis(iir.), r. .Uniliinil (it. I'ror.-
I Iliil.t. eccl. 584. 111.714. ;;.; Ainbrosiaua
I ecel. 300,311. 35; arcliie|iisr. Krinbertus
.'184, 1(1 ; presbiter s. Gotelrediis (iiii-
eellarius; .S. Alnb^o^ii niile.s ,s-. Amizo
imperialis niissus. .SS. Aiiibrnsii. Pro-
tiisii.Cieruasii abbatia 119. :i.i. 120. m. I5 ;
J abbas lobaiines 119. :ifi. Mediolanen-
sis epis<'opatus et riuiiilatiis, Medio-
lanense 88, an, ,{73, 10. 381,1. 380, :iii.
,M3. 5. Medioiaiienses deuarii 32."i, 111.
Medisianuiii (or.), Medesiaun (ed.) bur-
gu8. Miilisaur,, it. I'ror. I'arma II.
liorgo S. Itonnino, 373, ib. 54(1. m.
Medocia (r. 10) 4.'13, m. iö.
Megecinnitli (sp. 12). (''«V /»i der Itntlif-
mülilf all. Haus Eschirde, pr. HU. Ilil-
drshiim Kr. Croniiu, (3ll0, 211).
Hegin-, Mögen-, .Mavrau-, Magen-,
.Magiiii-, Mein-, Main-.
Mainardiis «. Meginliarl.
Meinbolt (c. 12) servus S, Mariae A(]uis-
grani (168, 10).
Mägenes «. Maganus.
Mainfredus (conc.) de Brosilo 405, ao.
41 17, an.
Mainfredus (com-.) de Conce 40.5, 30.
4t 17. a<i.
I Mainfredus (c. 12) de Ponzana 400,5.
Megingaudus (or.) episc. s. Eihstateusis
episc.
Megingoziis (or.) coines (in jiag. Ijobe-
dungouue) 1, in.
Megingoz virnobilis 47, a5 ; coniux : Uer-
birga.
Megingoz (or.) 66, sn, 35. 67, as.
Megingozeshuson (or,), ^f(■ngxllaullen, pr.
im Caxsel Kr. HirsfiM, Ol, 15
Mcgciiliardus (e. 13) episc. s. Uuirziburg.
Meginliart 093, 35.
:Megiiiliart (or.) 097, ui.
Maiiiardus (cone.^ de Quiiigua 4liO. ao.
Meginherus (or.) «. OsDeViruggensis epise.
Meginradescella for.), .Meeiiiradi bere-
iiiite cella (c. 15) I., Kinsiei/e/n, Srhiniz
Kt. Scinriz, inonast. .S.S. Mariar. .Maii-
rieii 97,1(1. 482. a5. 483,1. Ul7,:m\
abbas Wirand qui et Vcren<lu8 97, 10.
Megiiisnic'hegibutle *c. 14. irohl stall
Meginsuitliegiliutle Yt 1.52. 3.1.
Moinsuinda (c. l."i~i iixor Eberhard! luici
479. 10.
Mainsuiudis (tr. l."i) neplis Hanudei
028, 10,
Magono (e, 11) advocatus ,s'. Kegencs-
burr (.S. Heiiumerammi ecol.).
Magenes (or,) coinitatus 1 in |iag, Kelcs-
goiiue) 29, 311,
Magamis (or.) 095, 30. 090, ö,
Meginuuerciis, -uuerohus, -uuerc, -win-,
-were (or.), -warcus (c. H). -wor-
cus (s]i. 12), )\Iegen\viiriliis (i-, 11).
-vvercus (c. 17i. Meinuiu'n us, -uuerc-
ciis, -uuerchim, -vven-us, -werrus,
-were (or.). -wcrkus (c. 12), -werchu«
(r. 14) ('iipollaims 147. a.i: epise., I'a-
iiiiliaris Heinrici II, s. l'ateicbniniia ;
inatei': Adiila.
Megranu (c. 14), castel de .'l.'i:!, an.
Meiarcspah (or.)v., Maisparhdd. I'ntir-
hietfurl, lir HB. Xicdtrbai/ern Il.l.
Kl/gen fehlen, 277. a5.
Meilis (iir. I. .Vi/.s, .•<rhireiz Kl. S. (liiUrn,
4.S2, 35,
Meinbtdt s. Megin-.
IMeinciicM, Meinifelt. .MncniiuOt (or.),
]\Iciiuiclt fc. 13). Meinencldonsis (or.)
pagus, /'')■ .Miiiifelilgim iiii dir unteren
.Monel, um Miii/en (Kr.-Il.tl. im pr. Uli.
Cohlenzj, 127. 311. 213, ic. 4."i(t, :i.">. .■i24,a.i.
570, ad ; eom.: üecilinus, Bertoldus.
Mciuiiiga. Meinungun (or.) 1.. vicus,
.Mciningiii {IIkI . r. Surhsen-Meiningin),
17(1. ir.! 200. ao.
Meiiiingeromarcha (or.), hie Meiningir-
inark um .Viiningen, 2U0. a.'i.
Meiiioluesnide (c 14), .Ueln rode, liraun-
schiieig Kr. Uraunschniig, 152, 85.
Meiiisiiinda s. Megin-.
Mcynum s. Mainuin.
Meinungun s. ^loininga.
Meinuelt «. Meineueld.
Meinuucrcus, -iiiuTclius eti-. s. IMcgin-,
Jleiolano (or.). Meilen, Schneid Kt .Zilrieh,
, eccl. in 4S2. 3«.
Meisliraht, -brath (sp. 12), .Vrispr/l (id.
Kehlen, Lua-emhury 1). Lu.nniburq,
(038. a5, 043. i>.
Mciskere (or.) v,. Xiider- u. Ohrr-Meiser,
pr. Uli. ('a.s.sel Kr. Iliifi/ii.smar, 522, S5.
Mclaria (or.;. Mellura, it. I'ror. Horigo
I). Massa Sujieriore, 33(i, 3",
Mclarini eaput «. Mellarino.
Melario (e. 13) 388, 6.
Melazano (ed.) 373, a.'i.
Melenk fc. 17), Melin (id. (Inhage. hl.
I'ror. Xamur Ar. Ilinant, (49.5, 15).
Meleto (V. 12) ». Angilbcrtus de Mcleto
(lu'i Engil-).
Meletulo (or.) terra, um Melelo (id. Mon-
laione, it. I'ror. Florenz ll. S. Minialo,
540, -M.
Mclfa (0. VI) (I., hie Mrifii, l. Shfl. des
(iarigliiino in der it. I'ror. (nserta
1). Sorii, 31(1. 15.
Naiiini - Repstcr : Mcliiiu — Muti^ontiu.
roo
Ä[eliiii) iii'intp isp. 14). Mmilf Mrlino
<1<1. Mai/ioiir, it. l'roe. ii. I), l'rriiiiiii,
eccl. S. Aiiilreo de (71(1. m).
Meli« (C. U) V., l-:il,„i,ll,. hl. I'ror.
I.iiltieh Ar. Ilitii, 117. :io.
Melliirinn IC. iL') H , Drr Mollarino, I.
Slifl. ilrr .Milfii in ilir il. I'ror. Cii-
gerta l>. Sora, tu. uiiterh. r, Atiini,
.S4(t, ifi; Melluriiii (or.), Moliirini (c. IJ)
ciiiMit .U.!, sr.. tilft, 1.'..
Mflonico (')r.). .Urtiaitim (id. l'tt/i/rfi/htn-
liiio, it. I'ror. Como I). I.rern, l'JO, lii.
.Mfliisino (or.) |ilolis, .*' .\lill>ximo, it.
I'ror. Gtnuu L). Snroiiti, :t7i). lii.
Mfiiasiiim (or.), .Mrniiyijio, it. I'ror. h.
I>. Como, ^''ö, 10.
l\lcn-^a (or.), imiiis de (309, .'..
Menlimlorf (<ir.) 1., Miihrtmtorf, hr. Uli.
.Mitlrlfraiihn HA. Krlaiii/rii, 20(1. I.
Merelli (or.) minis ßOi', sii.
Mercii (iir.) v., .Mein; hl. I'ror. Ost-
fluiiilrrii Ar. (II. Kir. r.) Alost, 41, :i(i.
MOreiilimleii [v. l'J), ? Iieim \'nnrrrh
lliiiiil.shriinii (itl. Ohrilriif, .^tichsfii-
I\(ihiiri/-<lothii Ulli, dothii. (414, i.i).
MerL•^llU^l•ll, -bürg .^ Mcrsehurr.
Merchem (or.), f Merchtem, hl. I'riir.
lirahaiit Ar. liriinnel, 41. :)i).
MerMiiki (c. 11) <■., Meerhech; S'rhauni-
hun/hijipi; 310. 10.
Merogia (or.) 37(i, i.i.
Meroldi uilla (sp. l-_>), .Merl flil. Jlulle-
rich, LiLTemhiini lt. hua-emhurg,
((538, so. 64a, 5).
Meriiiii (or.), .'' Mernm; il. I'ror. it. I).
Como, 37(), 2'>.
llerrith (c. 12). ? 'Drr See,' ein roii iler
Elle (s. AlitidO heim Schhiis U'il-
helm.ithal ((lil. ErkiiriHshuiineii) iiihil-
ileter See, Siichxeii- Weimar Kr. Kixe-
IKU-Ii, (414, 5o).
Mersi'liurf. -burtr (or.). -Imii'h (s|). l.'l).
Jhrt-iburc, Morslivrc. Mercsliurg (nr.),
-burch (I-. 11) urbs, Meriehiir;/, lili.-
II»t. in der pr. I'ror. Siiclisen, 11, i.
5(i, :io. 7(), S5. 79.10. 113,.^,. 131, .io.
laj. 1. 148, 10. 149,3.5. iil.i. 2.33,5.35.
■J.">8, 85. 288, 30. 10. 320. :io. 410, 30.
424.1. 427,40. 429.15. .".19.15. .")2(l,.3.5.
571, 10. ,'i72, .1.'.. .■i73,:)5. .")74,.i5. (()()4, lo.
()S3, 3o). 721, 2o. Mersebiiij»efisis (or.),
Mer.sburgensis (c. l.'i) eccl. et epi-
scopntus .S.S. Marille, lohannis bapt.,
Laurentii, Roiiiani 7(i, 3o. 77, m. 78, i. 5.
79, so. 25. 80,20. 81. S2, 15. 104, 3r>. 10.
112,35. 113,.'>. 131,20. 2.08,10.288,10. 15.
321,6. 479,5. 571,20. 572, 20. 573, 15.
(()83, 10. 20. (584, 5) ; episc. Boso f
79, 2.5. 81, 20, Uisilhiirius f 79, 30. 35.
81, 25. 35 (f. Magadabiirg>, Uuijiportus
76,30. 78,5. 79, .35. 80,5. 81, 30. 82, 20.
104, 35. 40. 131, 15. 20, Thietmariis
258, in. 15. 288, 10. 35. .321, 5. 475, 10.
479. 5. (083. 20. ()S4, 5. 10), Bruno 571, 30.
S. Fetri eccl, in anlifpia urbe 2.S8, .in.
Merseburgense biirgvnardiiim SO, i., ;
territoriiini 7G, 25.
Mersevelt (or.), Mersifebl (c. 15), .I/ör-
felden, h.s. Prnr. Slarkenhiirg Kr.
Oro-ts-deraii, 400,30. 449.20. 4.50.15.
llerstein h. Maritlmi payin,
Meseiisteno (or.) 2Ü9, 30.
Mctriano (c. 14), «•«siol. de .15.3, tn.
Mettis, Mettcnsis, Muten»!'« (or.) eiv..
.Uli:, Hut. dm et. II. Lollirinißrn,
433, 15. 4*1, sn. 484, 1. (tl38, b. 30.
(142, «o. 643, 1). Metten»is ecel. 70, 3.^.
129, 30. 333, 3fi; sede» 4-'<3, 2ä; epi>c.
Tbi'oderieus (I.) f 71, 1, .Aclidbero
70, 35. 71, 30. 72. 129,30, Thc'oilerieu»
(II.) 171, 5. 314, 30. 333,3;,. 437. 10
4.!H, 10. 475, 10. 4H3, 25. .>17, |5. (6(i(i,35).
Altiini iiiaccibiiii iiiiiiiHiim 4.13, 15.
Miittensis (e. \H) pagiis (078, m);
(•Olli. rijl. (ierardus.
Mo/.agri (or.), Me::e!irii, il. I'ror. 11. Ii.
Como, olivetuiii de 32.5. i.'>.
Me/.aim (or.), -I/ccc«»« /«/ Kmti (!d.
<iiilluz:o, it. I'ror. u. I). Kloren:, c.
iiiedietas in 3,58, 20.
Mczaniigii (or.) ? Me^ninn Kii/yeriore,
it. I'ror. .Miiiliinil l>. (inllurate, 370,1.
,370, 10.
Mezolo (c. 14) lacus. Der l.ago di .\h:-
zola, it. I'ror. 11. I>. Como. ischliisxl
II. im den Lmiodi Como an) 701, 1,5. 25.
S. Miclmbel (or.), S. Michael (.«p. 11),
.S. ."Michalielis. Michaebs, MichaeUiB
{'i\K 14) capel., oci'l., inonast. .v. S.
Alirahi; nions, Babenberc, Baregiiiiii,
Biseiitio, Biwern , Capelbs. Castro
Felicihitis, Cbiiga, Fnio>.ini, HildenoH- j
hem, Hübliiila, Liiiiiburc, Sessola. 1
S. MichaheHs festuiii (400, 10).
Michael abbas .5. Uerona.
IMidilithe (sp. 12), .Mehle, pr. KU. Ilil-
de.sheim Kr. (ironau, (.'ioO, 25).
Migiiiiiiic. Minione (c. 11), Der Mignone
in der it. I'ror. Korn, m. n. r. Ciri-
tarecchia, eccl., nionast. S. Marie de
351, 35. 520, 20.
Milciano (ed.) 373, 5.
Mildaiihouede (c. 14). iriisf, rielleiehl hei
(^iirruin, lirnnnarhireig Kr. Braiin-
schireig, 152, 35.
Milia (c. 12) ,s'. Qiiinque Milia
Miliacins (or.) s. Campus Miliacius.
Miliarina (ed.) 373, 25.
Mibsciano (or.), Milisciano Gd. Arezzo
(it. I'ror.-Ilxt.), cortieella de 558, m.
Milierei (sp. 12), Miller;/, frz. Dp.
Meiirthe-it-Moxel/e Ar. Xiinri/, 7 1 , 20. 30.
Milmenebadi (or.), Mühlharh, pr. lilt
CuKnel Kr. Ilomhirg, oiler der dfiselhst
fliessende Mülilhach, ein r. Xhh. des
fieis-Kltisses (7. zur Fulda}, Ol, i".
Jlilo (c. 18) abbas s. Lntlira.
Milo (conc.) de Iporcin 4o.'>, 20. 400, 15.
:Milo (c. 12) de Salizola 40(i. 1. lä.
.Milzani (or.)pagus. Der Miltschiinergaii
in Sachsen 11. der Oher-Laiisit:, 1.50, 15;
com.: Herimanniis.
Mimcicuo, Mimeicua. ^liineleiiiensis
(or.) 1. monast., Memle/ien, pr. IUI.
Merseburg Kr. fklcuiisljerga, 28, 20,
410, 1. 5; alibas Reginoldus 28, 20.
Mimignrdnonlfiiaiii, Mini«-, Miminu-
giirduuiirduiuiiii (or.;, Miniiganleuor-
dentis, -vordenaiii (c. 12», i". .Münnter
(Iht. der pr. I'ror. Wettfalrn), eccl.
510, 3ft; cpiic. ,S. l,iii>l;,'eruii t 11,20,
.Siiidgeriiii 171, a.">, Tlieoijricii» .313, 20.
314, 30. 437, 1». 43H. io.47.5. i". i470, 1?)
510, 3.-.. 51M, 5.
Minciu« (c. 11) 11., Ihr .Minei,,, I. Slifl.
drM l'o, it. I'ror. \'i nmft u. .Ufinlim.
.587, 10.
Mindll (or.), Minden, Ull.-Iliil.,in der pr.
I'ror. Weslfiilrn .V), 3.'i. MimidoneiiRiii,
Mindoiienni'«, .MindeimiH (nr.) ccc|. .S.
I'ctri 224, i. 290, 1.; epi>c. Theodricii«
.50,1.'.. 110, .10. 171,3/.. 224,1. 290, 1.
405. 5. 47.5, 1». 470, 1 Ct).
iS. Miniuti (or.) cella 1.57, 10.
.S. Miniati (or.) ecc-j. ». Capiano, Pra-
toniaio.
Mininiingalia (c. 12i fl.. Die .Milmling, I.
Sbfl. des .Main in der hs. I'ror. .Starki-n-
hurg u. dem hr. Uli. I'nterfrank-en U.A.
.MiilenlM-rg, 282, 1.
IMiiiione «. Migiiione.
Minor (sp. 14) inaula s. Insula Minor.
Jliraiidolo (c. 14 . H'ilulnng Mirandiinlo
Itei Chiusdinft. it. I'ror. it. D. Siena,
Ciislel.du, cum eccl. .S. loliannia evaug.
3.53, 10.
Miratinacethla (or.) v., Metiitz, silclm.
KU. Dresilen All. Meissni, 319, 25.
Misasca (ed.) :i81, 10.
Mi8ncnsis(or.), r .VeissenlAll.-Ihl. in der
s/Ichs. KU. Dresden), eccl. S. Iohanni!<
evaiig. 1.5(1, 15; episc. \Volcoldu9Hl,35,
Eiko 150, 15. 319, 20. .IM.
Missike (c 14) 1.52,35.
Mistriano (c. 15) ,588, 35.
Mistrianum, cell» .S. Mariae 306, 20.
S. Modestus (c. 12) s. Beneaentuin.
Moeniiiolt s. Meineiield.
MoHenilorC, Molbmdorfp (or.) c. pr.
.Uuffendorf, pr. Uli. Killn LKr.
Bonn, 417, 2n. .10. 418. 5. 554, 25.
Mogontia, Mogoncia, Magontia (or.),
Moguntia (c. 12), Ma^'uncia (sp. 12),
Magoiicia (c. 19) urbs, Mogontina (or.).
Mogfintiensis civ., .Vain:, Il.1t. der hs.
I'ror. Ulieinhessen, 100, 15. 101, 15,
100, 1.5. I(i7, 20. 170, 10. 212. 21.!. 214.
21.5, in. 21(i. 5. 240. 1,-,. 2.56. m. 257, »0.
271, 3.5. 290, ir,. 291. m. 4,87, 20. 532, 10.
.5,33,20. vO-{S,.5(. (i39, 25. \042, 20/. Mo-
gontiensis, -ciensis, -tiacensis (or.),
-ciacensis (sp. 12), -tinensis (c. 17),
Moguntiensis (c. l(i). Maj^oiitiensis
(c. 12), -ciensis (sp. H). Mogon- (or.),
jlogun- (c. 12). Magon- (s]i. 11),
Magun- (c. 14) tina sedes 1, 15. 22, 20.
212,.5.213, 35. 20.5, 10.317,25. ,673, 20. 35);
eccl. 12,15. 105,35. 171,211. 212,40.
214,2.5.530,1.1.012,20. 013, 20; archi-
episc. S. lionifaciiis -j- x. dens., Raba-
nus ('episi-.') t (090, 2.V. Uuilligisus
ausserhedhder Uemi/nition : 1, 16. 12. 15.
13, 10. 1.5, 45. 22, 20. 105. .15. 160, i.
171,1.20. 212, .5. 10. 213,35. 214,25.
294, 15. 2J)5 IX. Uuilligisnsarchicancel-
800
NaiiK'ii - Rc;ristiT : MhIioIh — Morlario.
larius', Erkamlmldus aiitturrhalb (In-
Htevt/nitioii : 313, ;o. 317, sJ. 414, i.
42(i, 1". 4Ü2. 1. 475, 10. 49(1, li. ,'>33,s&.
53Ü, 10. '»47, i:.. (690, in. smN. (»i lirr
KtfOffHiliuii: 562, & (n. ErkitinImKlus
arfhicano. ) , Arilio tiusitrrliiilb iler
Jttrof/iiilioii : 61'2, s«. 013, ;ii. (iii, is.
6"J4, 10. <6:18, lo. 642, «). »» i'f»' Hreni/-
HilioH: ii6!l. ;ii. 570, .t:» («. AriliO ca-
{ifllnnus, «rohicanc.A S. Stc'phanirci'l.
212, :■. i;>. 213. 214; ailvcn-iitiis .v. E/./.o
oomvs M Aaoj. S. AII)aiiu8.'i3o, s». ii ;
abba!> Gerebortus .Vti, so. so.
Mohola (e<l.) i-ivulus, IHr Mrhollr (im
L'iiltriaiif Fliiriit). I. -V////. (/<■/• Muatt
im fr:. l)p. Mninr Ar. Commerfi/, m.
iintrrh. r. Voiil, 273, 6.
Moiaiio (c. 11)1., MfOtiiio <:<{. Citti) tlcllti
l'irtr, il. I'ror. l'triujia lt. Orrieto,
3.-.I. 30.
Moiii, Moyn (or.), Mogus (sp. 12) tl.
ai|ua, l>rr Main, r. Xbfl. </<■*' Itliriii,
2»Mi, »<). 2US, so. 412, so. ib. 633, 5. id.
662, so).
Mniiirhgoiiiie (or.), Moiuek^omiv. Moyn-
jjiiwe (c. 12) pairus, l>er Mniiiijuii (br.
ttH. Vntrifrtinkiii ii. h.i. I'rur. Star-
henbiiry), 6, 4.'>. 321. lo. 652. i.'>; com. :
(iiTiahus.
Moiüiia (or.* cortiecUa, Mttiuno (lil.
Arr::o (il. I'ror.-Hstj, ,">,"(^, so.
Miilazauo (or.), Molu::uno (!il. Greee,
il. I'ror. II. J). Fluren:, c. in 358, 2o.
Moliaiia (c. 14) c, Moi/liuno, it. I'ror.
II. /'. Martriitii, inonast. .S. Angt'li in
464. lä.
Miilioariii (or.) tnons 282, ib. !
Mollfiistidi (s|i. 12), iri7W bii ScJiöpjx-n-
sliill, Braunschireig Kr. W'olfenbütUl,
(3U«J, S5).
MiiiiHsteriolo (c. 11), c. de .">2tl, sä. i
M<inatt-ilc (">r.) plebs, Monfxifflio, it. \
I'ror. Ciinro f). Mondor), 37!>, lo.
M'iiiccls (sp. 12), Monrrl-sii r-Seillr, fr:.
Itfi. Mturihr-ft - Mosfllr Ar. Stiiicii,
71. Sil. so.
M"Oi<i H. bei Monte.
Moutulhi ibp. 14 1, Montallu Od. Cortona,
it. I'ritr. II. lt. Arf::o, (717, b).
M'iiitauarii (>p. 14), Montanara Od.
l'orlund, it. I'ror. it. I).Are::o, (717, 6).
Muntanianu (c. 12), S. Fulix in 344, so.
Monte (iir.) c, Montt liolognolii, it. I'ror.
H. />. I'aeia, 1211, i. 15.
Moiitu (roni'.), Muntr Asintirio (id.
l'irflicariillo, it. I'ror. Xorara I).
Itifllii, M. lierardiis de Monte.
Mont« Aldonia (conc), .^lonUddo Tori-
ne»e, it. I'roe. u. It. Turin, «. Si(^i-
maDons de Monte Aldoiiix.
Modi Altua (or.), Montuldo<!d. ]'r::ano
nul t'ronttjo, it. I'ror. ii. /). Urgi/io
nrll' Kmilio, (MlO, 3i.
Moni anftelorum (ap. 12) «. liabenbcrc
(■S. Michavlis nionast.).
Montebariiioiuni (c. 17), Momliuru::u,
it. I'ror. AIrjuandria Iß. Arqiii, J}81,go.
Miintebi'lhllii {or.), Montrbrilo, lo hm.
II. r. .^lonlrnrro di Hinorriii, nahe der
Trii/no-.yiinduny,il. I'ror. Ciimpo/iasso
It. I.iirino, 615, ;i;i; raste), de Monte-
bello 5!t2, i. .■>93, ib.
Monlebissa;.'o l<'. 14i easU'l. 8S, .',.
Mouto Imno (i-. 14), Monlebiioni (!d.
(i<dlii::<i, it. I'ror. ii. />. h'lorrm,
3:18, 10.
Montccaluii (or.), .Uontrcairo ]'rrsiy!/iu,
il. I'ror. l'iiriii It. \'oi/hfra, 376, so.
Montci'lialvci 11-. 14) castel., irilst /«•/
Cinn/iiy/io Miirittimii, it. I'ror. I'isu
I). Vidlirra. riilleicht die ht. Huren
.s'. Silrfxlro, 353, so.
Moiis Cassini, Monte Cassino (or.) s.
Cassini Mons.
Monlecelli lor.), Monlieelli Parese, il.
I'ror. n. It. l'ariu, 336, so. <i9!),sa.—
1'///. Jlonticcllo.
Monte elaro (sp. 14), molcndinuin de
(71.5, 35).
Monteet^' (c. 12), S. Columlia in 344, sü ;
.S. C'olmnbf monast. 616. lo.
Montedisnii (c. 17) castel., Montecchio
l'rrrulriiio, il. I'ror. ii. 1). Viren:ii,
211.5, 1.
Monte diiiuini (or.) <•., Monledomini (id.
CaIen:uno, il. I'ror. u. I). Floren:,
282, s.'i.
Montediirsitiim (c. 17) 381, so.
Montefalcone (or.) \)ii</\\un, ^[ontefalconl
(Id. Cuslelfrunai di xotio, it. I'ror.
Floren: I). S. Miniiito, 54ü, lo; eccl.
S. (^uirici 54(), lo.
MoTitefeltri (c. 14), .V. Leo, it. I'ror.
I'esaro e l'rbino I). L'rbino, 545, 6.
Montcgio (iuisponis(sp. 12) castr., .I/o»i-
leccbio (id. ('antif/lione Fiorenlino, il.
I'ror. II. It. Are:M, cum ecel. .S.
ßlaxii <716, 15).
Montis (iiiHlandi (sp. 14) castr., Monte
(luulundro Hd. Tuoro, il. I'rov. lt. I).
I'eriigiu. (716, I5).
Monte latronis (or.) castr., Montelaterone
(Id. Areidosso, It. I'roe. 11. I), (rronseto,
84, 35.
Monte liiiign (or.), ." Monlilinuio Cd. I'iu-
noro, it. I'ror. u. 1). linloynu, seno-
dochium euiu eccl. S. Benedicti in
373, 20. 513, 6.
Monte malo (or.), lapel. S. l'etri in
376, 30.
Monte Martino (c. 15). .V. .Maiiino it
.Uonle (id. Moiliiiliiinii , it. I'ror.
Floren: It. Komi S. Canciano, 588, 35. •
Muns planus (iir.) (il(i. 1..); eccl., castel.!
S. Anjfdi in lalcre Montis plani, .S.
Angclus in Ma^.'-ella 344, s.o. 616,1.
Mnntcrnnc (conc.) «. Albcricns de Mon- '
teronc.
Montcroni (c. 12), .S. Maria in 344, 15.
Mona Balis (or), Sahberi/, /ir. IUI. (.'tumel
Kr. Iloinhery, odtr her lüsenl/ery uli.
daron, 61, 5.
Montesello (c. 13), .Monlieelli d'Oylio
(Id. Verolareccbia, it. I'ror. Ureacia .
lt. Verolmiuora, 60.5, 30. |
Monte Silicis (c. 12), .Vonxeliei. It.-Ihl.
der il. I'ior. I'adiiii, 54.V 10. Montis
Sillcani tines 4'JS. 10 (ryl. 72,"), Sü);
IMioitosilicaims (or.) coinitatus 390, 10.
Mcmtclauri (c. 13), .Montoriu Vtronesr,
il. I'ror. u. II. Verona, c. in3S,s, •,.
Mons Uictimoli (c. 12), M'ilsliiny Villi.
nioli Im! .V. .Secrnidii Hil. Suliixuola, it.
I'ror. Xorara I). Uiella, 15U, ,•>.
Jlons viridis (c. 14), Monlererdi, it. I'ror.
I'ixa It. Vollerra, 3;18, 1. .S. l'etri
monast. in 1. i|ui vcic. ca.^alc J'ala-
tioluni f'S. I'ieiro a l'ahit:uolo) 3,'i8;
üblias Adlielnius 338, 1,
Monticcllo (or.), i(ii/«< bei liiyiitino (lil.
Are::o /il. I'ror.- Ilxl.). 607, 10. —
Vyl. Moutecolli.
Montido (c. 12), Mnnligio (c. 14) castr.,
.tlontiylio, it. I'ror. Alensandria 1), l'a-
Kule .Monfirralu, 702, 1.1. 7()3, 26. 7(l4,:iu;
.v. Lgo, Kozo de Miiudclo.
Monticulo (tjr.) v., Monleerhio, il. I'ror.
II. lt. Heyyio neW F.milia, 609, 10.
: Monticnlus (or.) mons (509, S5.
I Montiniacnm (ed.), .Wonilyny-Ies- Van-
eonleiirx. fr:. Ilp. .Meuse Ar. Coin-
nierey, 27,'i, .i.
Montiniano (or.), Manliynano ad. Canel-
lina e Torri. it. I'ror. n. lt. Floren:,
c. de 362, in.
Montirimi (c. 17) 381, 10.
Montis (iualandi, .Silicani ,s. //-/ Muni.'.
Montiuous (or.) 483, so.
Morani (c. 12) ». Campo Moraiii nncs.
Morano (i'onc.), Morano mil I'o. it. I'ror.
Ale-isandria I). Cusaie .Uoiifcrrolo, s.
Ciiardus de Morano.
iMoreium (c. 16), Malroy, el. II. Lolbrini/en
LKr. Mel:, 433, S5.
Morello (cir.) mons, Iter .Uonle .Morello
bei .Morello (dd. Sexlo Fiorenlino), it.
I'rur. II. I). Floren:, 362, 10.
Morenise (or.) 370, 1. 376, 10.
Moresberg (or.), ein lierg im Ihlemrald,
'■/. r. Ober- it. i'nter-Sen.sbacb, hs. I'ror.
.'^larlrenbnry Kr. F.rhucb, 285, 1.
Morezctta (c. 17), K .Morelta, il. I'ror.
Cuneo II Sohi::o, 381, 10.
Moringa (or.), ^Morinscn (c. 14) v., Me-
riny, br. Uli. Oberbayern li.i. Fn'ed-
her'y, 582, so. (059, lo).
Morini (c. 18) c, ." Mutanninrt, fr:.
Ilp. .Meuse Ar. Verdiin, oiler Moriain-
eoiirl, ebenda Ar. Coninii rci/, 435, 6.
Moronga (i'. 14) c, Morinyen. jir. HB.
Ilildrsheim Kr. Sorlheim, 313, S5.
437, ici. Moronganus (c. 14) pagua
313, s&. 437, 15; com.: licnn<>.
Moroso (c. 17), Moro::o, il. I'rur, ftmio
I). Mondov'i, 381, ft.
Miirreclienliouena (c. 15) 4u, .,,
Mortara (c. 12), .Mortartt, li.-lhi. in der
il. I'ror. l'ariu, n. Astulfus, Askcrua,
(iezo, Kcull'uH, \'ualo de Mortara.
MoHario (c. 16) 4;!3, S5.
Nmiu-n - Roputi'r: Morti-iioviiii - - Xe<liT<'.
801
Morti'uiivim, MurteiiMim (cnj, Mortii-
DiiuiiH |r. IUI, M<ii-tiiiiiiiiiit (Hp. 12).
Morliniiw (ed.). Murtuiiaiii.'ciiti» (r. IM)
pa^us, />iV (h'trnuu in Ituflfit fh'r,
lliitleii, Offeulmrii ii. ii/inl/irltslfr Thrit
r. Fni/iiir,//. xii, 2". IX«, i... 1»7. sft.
■_'-l(), ;.. 41.'), la. (i5>. 4-lH, .-.; i-om. :
BerelitoldiiH, Cliiiono, Hosainus.
Mortitulo (or.), ecci. in .'158. t;..
Mosa (f. Vi). I>ie Mitita, I. Slifl. </<■«
Uhehi, 117,;«!. 218,45. •_•".(, I. 1.13,1.
134, 10.
Musiinii (c-. 12) i'Rstcl., ccri. S. Martini
in ."j'JT. 111.
\los<>l)riinn('n (•ir). I>rr (>/«'/•- ii. \ifilrr-
Mtiosfr 'l'iii-h liei Dhrr-MooK, lis. l'ror.
t Hicrhrssrii Kr. Lnulrrliiieh, 2!)1, 3.'i.
M.isclla. Mii9<'llii (nr.) H., I>ii .Uo.ir/, l.
.VA//. ,l>.i Hilf in, 413. äft. 48 1, i . &2>^, lo.
t!2!), ;o. ;.-i. (0:18, ao) ; i-Ihusimii super
Mosolhim 4;l:{, iO. Miiseljjuiiuiie ("f.),
Miisi'liTDWi' (i'. 110, Musolcnsia (sp. 12)
pitgiis. /'(•)• .Uiinr/i/iiii, ll(i, :iii. 4ti2, :iä.
i.lW'*, :«)) ; cdni.: BerthoKiiis. Mosel-
iRUoruiii (u. 18) (lux .\<lcllit'r<) ((5(i(i,:i:.).
Mosonceias (o. IS), W'il.itiiiifi La Mozi'e
hfi i' Uli rs-le-> 1 nmhon , lil. l'ror. \amiir
Ar. fhilipiterille, .^(iü.'i, 3.i>.
Mosidi (iir.), <:au l. ihr F.llie, sd. r.
Iliiinl'iir;/, um .Moin/iii ri) (pr. RB.
Liiiirburii Ll\r. Ilarlnirff', IUI, ä5.
Mo.somiiui (0. 16) I.. .Voiizoii, frz. Dp.
Ardeiiiifs Ar. Seilan, 43,ö. in. llnso-
magensis (tr. 15) eccI. S. Muriae, 627 ;
al)l>as Bdso 627, i.i. S. Dioiiisii, S.
Martini, .S. (ieimuufae eccl. in eiusd.
nioniist. villa 627, s.'i.
MosttTdliini, Mustcrolum (conr.), Mii-
storinlum (c. 12) 40.'>, io. 406, in.
KKS, I.-..
Motinen.scs tines s. .Mutinensis.
Motiuuni (or.) 1. 60!t, 15.
'S[r<m'ina(or.). Preisciu'ii.pr. Uli. I'riink--
fiiii a. O. Kr. LiMeii, 1U5, i.
-Mrozani (or.) pagus, Oaii im pr. RB.
Magdeburg, r. der Elbe, 274, a.5: mar-
chio : Bernhardus.
Mucianii (ed.) 373, .ö.
Muolena (c. 13) fossa, Die ehemalige
.Moden a , ein eingegangener r. Nbfl.
des Po in der Kmilia, 447, 25.
Muglano (or.), Mugliano Gd. Areszo
fit. Prov.-Hst.), 607, i.
.Muldrone (sp. 14), eccl. S. Angeli de,
.*" Madonna degli Angeli (id. Assisi,
it. Pror. Perugia D. Foliguo, (718, 5).
Mulesjrowe (tr. 14) pa<;us, Der Miiu-
laehguu um die .Maulach , /. ,YA//. der
Jagst im irb. Jagst-Kr. DA. Krails-
heim, 646, 30 ; i^om.: Heinricus.
Mulibem (conc), Mühlham Gd. Aicha
a. d. Donau, br. KB. Xiedei-bagern
BA. Vilshnfen, 114, so.
Mulinbeclie (or.) monast., Miillenbeck-,
pr. HB. Casnel Kr. Rinteln, 50, lo;
abbatissa Bertheid .^O, 5.
KaiaeritrKuiideii [11.
.MulinliUKun, -liumin (or.|, -Iiu^hh (c. |)l|,
Muli-, MulnbuHcn lo. 14). .Milhlhiumm
I. Thilr., .s'A'r. im pr. RB. Erfurt,
137, in, 15.3, I». 154,5. 205,10. 41U,».
4H2, 5. 5:«, 5. 3S.
.Mulinliunuiii (or. l v., Milhlhitimrn, br.
RB. l'nterfrankrn BA. KarMiidl.
412, s5.
Miilinliusun (or.) •.'Cil., .UUhlhiiumn, br.
RB. Itberf ranken BA. Höchsliidl a.d.
Aixch, 2lltl, I.-,. 2().'<, «.
Mundrii-Iiini;a(cir.), Muiitrii-liiiiKa (c-i>in\)
V , Mintriirhing, br. RB. Ilbrrpfiih
BA. Kigensburg, 114, i','.. 248,2;..
Miiiii;lliur){ii<>(iir., r^r»i7iriV/<»/i/'(V/-Munil-
Imrifus) rastel , lag am Kinflusn der
Ocker in die Aller, pr. RB. Lüneburg
Kr. tlifhorn, 303, an.
Jluiiirlioilorf (i>r.) V., Sieder - .Milnchs-
ilorf. br. RB. yiederbagern BA. Vila-
hofen, 1 15, 211.
Mnnzcrvelda (c. 10) v.et marca, .Mon:el-
feld, pr. RB. Trier Kr. Bernk-axlel.
462, .15.
Mmirbai-li (nr.), Murbnch, rl. B. (Ibrr-
rlsuKg Kr. Ilebireiler . nninust. S.S.
Maiiae, Petri, Leudogarii, 034, i,'. :
alibiis Dcgenhardus 034, I5
^luri/.a (nr.) pagus, /)<•;■ .Milrzgaii um
die .Miir: (I. Shfl. der Mur) in Steier-
mark-, 623,20; com.: Turdogowus.
Muotlieresheira (o. 14. M'üntung Milters-
heim im el. Ii. Oberelsass Kr. (leb-
ueiler, zw. Ensinheim u. Milnchhausen,
101, 5.
Murani (sp. 14) fossatura (717, 20).
Muratuli (or.) rivus 5.">8, .10.
Murniiringa (sp. 12) 1., Bürmeringen,
I.iu-imburg D.Grerenmacher, (638,30.
643, 5).
Murrehart (or.) cellida, Murrhardt, wb.
Xerkar-Kr, OA. Backnang, 42, 35.
Murren.sis (c. 13) pagu.*. Der .Murrgau
um die .Murr (r. zum Xechar) im irb.
Xeck-ar-Kr., 225, 10; com.: Adal-
liertus.
^lurzilasaha (or.) v., Mertgee Gd. Tauf-
k-irchen, br. RB. Xiederbagern BA.
Eggenfelden, 27.8, 2«.
Musano (c. 12), cella S. Maria in, eccl.
S. Marie de 34ii, a.i. 5it4, .15.
Muscaua (or.), Meuschau, pr. RB. u.
Kr. Merseburg, 288, ä.j.
Muscusi (c. 12), S. Leucius in 344, 15.
Muscuue (c. 12), .Miisciifo, it. Pror.
Terami) D. Penne. S. Benedictus in
344, M.
Musella. Muselgouuae, -gowe, Musolen-
sis pagus s. Mosella.
Musterolum «. Mosteroluiu.
Mutha (sp. 12) in pago (xretinge, .Milden
an der Aller, pr. RB. Lüneburg Kr.
Gifhorn. (307, i".
Mutlia (sj). 12) in i>ago Jliitliiwidde.
.Müden an der Ortze, pr. RB. Lüne-
burg LKr. Celle, 307, 1 .
Muthiwidde (sp. 12) pagus. her .Müden-
nnu bei Müden an der Oiizr, :il)7.i .
Mutiiii>n*iii (or.), r .Mmlrnu (it. Pror.-
IIhI I, «pisc. iruiiriiiuii .UM, 1 ; ruml-
tatui :WH. s tlllH, i.'i. .M'itiiKMiKU." (or.)
liliet Olli», 1. - ly. Theo.UIdu«
innre liio.
Miui igl, 'riii'lininur.i.
Miizic'lni (nr.) V., .Munng-I' Erripir lid.
I'harlerille, et. B. Lolhrini/rn LKr.
.Metz. 483, .1 ..
8 N'aliori« (c. 12) oci-l. «. Liiureilium.
N'aetaiilia (or.) hIIvb, im pr. RB. .Magde-
burg Kr. Jerich'ur IL riinllnhrniirrden
u\ bin zur Elbe, 217, ili.
Xagalgoiiue (or.l pagu«, Der Xagoblgnu
um die Xagold, einen r. Sbfl. der Enz
(I. zum Xeck-itr), itH, 5; com.: Weriu-
lierius.
j Xagalta (or). N'agelta («p. 12) 1., Xit-
gold, OA.-Hüt. im irb. .Schiearzirald-
Kr , 184, ft. (0.".5, 35 .
Xahgowi" {f. 1<() pngu«, Der Xatiniau
um die Sähe il. Xbfl, den Rhfiii),
533, 25 ; com. : Emmei-lio.
Naiiuicum (c. 13), S'amui , bl. I'ror.-Ihl.,
142, 16.
Xantirinchoiiun (or.) v., Anderalcofen Gd.
Grienbach, br. RB. Xiederbagern B.l.
Dingidfing, 27.8, 20.
Xarlicim (»p. 12) 1.. Xorheim, pr. RB.
Coblenz Kr. Kreuznach, 'ti:iH,i!,.<H:i.\,.
N'arnia (c. 12), Xarni, it. Pror. Perugia
I D. Terni, 544, .v>. 545, 25. Xamenais
I (or.) coinitatus 486, 35. 488, 1. 489, 1.
I Xatalii,' (or.) cavallus 5.">8, 30.
Xatresgainve (<•. 13) pagus, riell. statt
Hatresgauwe I 'r'«i/ iHi />r. RB. DümkpI-
dorf), 127, 30.
Xävua (or.) c, iriixt an der Stelle den
ht. Oiiex Eggenthal, br. RB. Schiralien
B.\. Kanfbruren, 00, 25.
Xazaba (c. 12), f Der Leina - Bach in
Sachsen - Koburg -Gotha lli/t. Gotha,
rerrinigt sich bei l^rina mit dem Schilf-
irusser zur Kleinen Leina, dem t^uell-
finss der Hörset, (414, 44).
S. Nazarii (or.) rella, .s". Xazzaru de'
Burgondi, it. Pror u. D. Paria, 336, 30.
.S. Xazarii monast., eccl., familia s. Bru-
niia, Laiiresham.
N'azo (or.) filius Martini l'nirariri 3!)6, 3.'>;
l'ratres: Heremaii, Ri-ginprelit. Vue-
renpun-h, Vviginau.
X'ea|)oli3 (c. 12), Xeapolitana civ.. Xe-
a/iel, it. Pror.-tlst., 341, i.i. 344, .v).
545. 15. 597,5. S. Cccilia 344, .lo: .S.
Criix ."i97. 5; .S. l'inc'entii cella 341. i.'>.
X'eapolitanum Patrimonium 545, 15.
Xebula (or.). Xierole lld. Montecaiini di
Val di Xierole, it. Pror. u. D. Lucca,
r. S. Angeli in .">4ll, 15.
Nebulario (tr. 14) e. 5S7, 15.
Xeccarus, Xeccar (or.), Xekar (c. 12) H.,
Der S'eck-ar, r. XJifl. des Rhein, 1, 25.
74, 25. 281, 25. 282. 5. 2.S5, 1.
Xedere (c. 11) v.. Grosseneder. pr. RB.
.Minden Kr. Warburg. 474, 10.
101
802
Nnnu'ii - Hi'iiistor : Xodcrfiicoufengii — Nouiuia.
Xederencoufengm (ed.) v., Xifdfr-Kau-
fuiiiirn. pr. h'B.u.J.Kr. ('«««r/. ö*21,si>.
Xeironis (c. 17) c. Xiroiie (!<l. Pulan-
ittHo, it. /Vor. M. i>. l'arma, 72(1, ss.
7-n, i.
Xemeiioiiio (r. 15), telonoiim ilo .•?S4, so.
Xeineta (or.) civ. ». Spira.
Xepe (i-. 14). yrp>\ it. I'ror. Hoiii I>.
Vilrrlto, 544, sfi.
Neptale (o. 12). ? <'<•'• Ilöhrnsug ir. r.
ttosfiilrriHiii, Suchafii - Kolnirr/ - (lotha
llgt. (iolha. Ztr. Lriiui-liiich «. Srhitf-
H-asiiir s. Nazalia>, (414, 44).
Xeristein (or.), Siri-Klriii, Im. I'ror . Khrtn-
heKurii Kr. Opprnlifim, 285, i:>.
Xi'üi (or.), A>.«.w, iV. Pror. ii. I). Coiiio,
■'. 10.
N - M- (or.) ur))S, trOft l>fl Kfmlirrg, j>r.
Uli. Mrrsthurg Kr. \\'illniln-r;i. 111,36.
Xi'tjra (or.) 1., /><■<• yrthriiuii um dir
Xtihf I. Xbfl. drr Wfsrr im pr. Uli.
ilindrn , 5(51,3;.; com.: Dodiio. Lelli-
gauuiie (iir.) pagiis, wohl rrrsrhrie/ten
für Xetlip., 12.0, 10.
Xczmlra (or.), Xiizidfrs, Vorarlberg ßU.
lihidr,,:, 4S2, :!.■..
Xiblus (or.) de Soci 5ö(i, s5.
S. Xicander (c. 12) 344, so,
S. Xicolai ecd. 592, 5. 5<.i;5, «5.
S. Xicolaus, S. Xicolai (or.), Xioholai
(c. 12) eccl., moiiast., festivitas s.
AquisgniDiiin. (ii'ssano, i'orcied, Si-
gii»ni rastr., Tnitino.
S. Xii-olui de Parione eccl. »■. Periisia. i
Xidehgouue (or.), Xitegowe (c. 15), Xi(i-
gowe (c. 12) pagus, Der XiMagaii
in HtttsfH u. XasMau, um die Xidda
(r. zum Main', 214,3». ;{22. i. 4511,1»;
com.: Ricliertiis, Ruodollus.
Nidereniiuinster (»r.) monast. S. Mariae
«. KegciiesbiircT.
Nienbem (c. 15), irüsl beim Hohen Xie-
mcn im pr. RB. Münslrr Kr. Kiisfeld,
n. r. H alter II, 470, 2fl.
Xigenburg «. Xiuuenburc.
Nigtr Regin (sp, 12) s. Kegin.
Xihterga (or.) 1., Der lUerguu in Wal-
deck- u. dempr. /iß.Casxel Kr. Frunhen-
brrg, um die Itter (I. zur Kder ,262,5.
439, 15. 561, 35; com. f: Dodico, Ha-
hold.
Xirina (sp. 12) fluentum, /'<> Xeiring, r.
Xhfl. der Sare in Kriiiu. 441, S<i.
Ni»a (or.) lluviolue. Die Xiexe, r. Xbh.
der Kmmer (I. zur Wexer) in IJppe
u.dem pr. Uli. Minden Kr. Höxter, m.
ir. r. SchittUr, 125, 15.
Niwni (or.), 'Von in drr Hflrlis. KH.
Dresflen, 311», «5.
XiU (or.) fl.. Die Xied, I. Xhfl. der Saar
im el. B. I^hringen u. im pr. HB.
Trier Kr. Saarloui» lu. zirar igt an
unnerer .stelle der (^uellfhin« h'ranzii-
fütehe XietI gemeint, in'ihrend die
Ittuinch* Xied Itim heiimtj, 403, sn.
Xitao (or.) ilno fluiuina. Die Grosse u.
die Kleine Xethe, die sich bei Lier zur
Xetht (riurm i^urllflusK drr Uupel) rer-
einigrn, hl. l'roe. Anlutr/M-ii, 221, 30.
Xitardiis(sp. 12) moiiachus3S(), I6.3.S1, 35.
(I;5Ü, 3o;l'ratrc9:(iiittMfrc<Uismoiiacbus,
Holierliis , Willelimis nlilias Knictii-
ariae.
Xitegowe, Xitigowe ». Xiilchgouue.
Xitera (or.) rlviis 609, i».
Xitilcaiiipiiii (nr.) \.,XrttrU-amp, pr. HB.
Lüneburg Kr. Clzrn. 132, ib.
Nitil(in(or.),Xi(ilBiin,Xiteloun (»p. 12) i.,
Xrtllini/ru <ld. Xitllimirn - llrlmersrn,
pr. HB. Hildrshrim Kr. .Marienhurg
I. Hann-, (306, lo. 15). 011, lo. \b.
Xitilrotlie (8p. 12). Xetielredr, pr. RB
Ilanniner Kr. .Springe, (3ÜC, S5).
Xittenouua (or.) I., Xiltenau, In: RB.
Olirrpfnlz B.\. Umliiig, 173,30. 174,1.
Xiiisi (i)r.), Xeu.ii!, Kr.-Hnl. im pr. HB.
Dilsarldörf, 025, I5.
NiuzelUci (i«r.) 1. 335, lo.
Ninen- Ninon-. Niiinen-, Niweii-,
Niwii-, Xigeii-, Nuiiiien-, Niitiun-,
Nniii-, Xiu'ii-, Xwii-.
Xiiieiilpiin-, Niuonlmrc, Xouumbiirgura
(or.), Xwiiliurg (c. 14) 1. castel., ab-
batia, Xruhurg a. d. Donau, BA.-
Jhi. im hr. HB. Srhuutl/en. 155, 3o.
193, -.'S. 220, 30 ; comitatus (659, in).
Xwiiburgensis (c. 14) eccl. (659, 6. 20).
Xiwnliiirg (iir.). Xeunburg rorm Wald,
BA.-Iht. im hr. HB. Ohrrpfalz, 407, so.
Xiuucnliiin-, Xuuueiihurij;, Xigeiibnrg
(or.), Xuenlmrc (c. 15) civ., castel.,
Xienburg a. d. Saale, Anhalt Kr.
Bernhurg,i>\,in. 104,2.^. 10.^, 10. 128,1.
.SS. Mariiie, Cypriaui monast. 51, 20.
104,25; abbas Eggibardiis 51,15.
104, 20. 25. 105, 15. 20.
Xiwenlieim, Xuiuheim (c. 12), Xiimien-
lieim (or.) v. 1., Xeuenheim (id. Heidel-
berii (Kr. -Hat. in Baden), 281, 25. 282.5.
285, 5. 644, 25.
Xiwn|>reht/.bacb (tr. 14), Der Klingen-
hach.l.Xhh.des Bilhler r.zitm Kocher)
im uh. ./ugxt-Kr., m. hri Heilbirg fld,
BilhlerzeÜ, OA. Elli'angen), 047, 1.
Xiiienstat (or.) 1.. Xrustadl am Main, hr.
HB. 1'nlcrfranl.eii BA. Lahr, 42, 35.
Xiuigellensis (c. 11) aliUatia, eccl., -\7-
rellrg, Ar.- Hut. der hl. I'ror. Brahani,
508,35; advocatus Heinriciis .'»OS, 35.
Niuiliola (c. 15) pisenria 384, 25.
Xizizi (or.) provintia, im pr. HB. Meme-
burg u. in Anhalt, 111,35; com. ■\:
Hoilo hei Otto;.
Noarz (tr. 15) v., Nouart, frz. Dp. Ar-
denne» Ar. Vouziers, 628, i.
NobbenhuBOii (c. 12) aiiltu», der Wald
heim .higdhnu» llainhaux fld. Viel-
lirunn . hu. I'ror. Starkenhurg Kr. Kr-
liarh, 281, 2;..
Noce (or.) c, P Nocete, frz. Dp. Come
Ar. ('orte, 541, 1.
Xoceati, Nociati (or.) 1., iBorgoJS.Se-
polcro, it. Pror. u. D. Arezzo, monast.
S.Si'pulc'hri lesu CbristietSS. ewaiige-
listarnm ;(20, 10. 472, .'o. 598, 15. 599,so;
abb;is Bonini 326,15, Rodoricus 472, 25,
598, 20.
Nocelo (ed.), Xocelo. it. /';■(»-. l'arma I).
Borgo S. Donnino, ,173. 2:1.
Xola (c. 12), Xnia, D.-Il.it. der it. Pror.
Caserta, eccl. S. ("nicis ."i97, 15.
Xonantiila (ed.), Xonantola, it. Pror. u.
D. Modrna, abliacia 8. Silveslri 48, 35.
4», 5.
Nord-, Nort-, Nort-, North-, Norht-,
Nordu-, Nor-.
Xorddur'ngou, Xorhtduringe i)agus ,<.
Niinlthnriiiga.
Xordclliinpa (sp. 12) Saxciues (,503 85);
rgl. Albin.
Xiirdgomie, -gouiiue, -gouui, Xortgouue,
-govve, -giiwc, giSiiiie, -gouui, Xort-
gouue, -gowa, Xorgcivve (or.), Nord-
gowe (c. 12) pagus. comitatus. Der
Xordguu fin Bai/rrn, der Oherpfalz u.
Franhen\:\i,>u. 07, 30. 7.">, 20. 172, jn.
180,10. 181.35. 189,25. 194, 2.-,. 237,30.
239, 25. 31.. 270, 20. 271, 20. 423, 25.
407,20. 581, ,'.; ci.m. : Berengerus, Hein-
ricus, Ovdalscidchus.
Xortbeini (or.) v., Xorthen Od. Conichen,
el. B. Lothringen Kr Bolchen, 48:1, 35.
Xorthera (c. 14), Xortenhof, Braun-
schueig Kr. Wolfenhiittel^ 152, 35.
Xiirtliusen (c. 14), Xordhausen, SKr. im
pr. HB. Kr fürt, monast. SS. Mariae,
lohannis l.apt., Eustachii 481, 30; ab-
batissa Uia 481. 30.
Xordthiiringa, -duringon, Xurtturiggia
(or.), Noi-tlidmringou (sp. 12), Nc.rlil-
duringe (c. 15) pagus, Xordtliil ringen,
(lau im pr. HB. Magdeburg, in Braun-
schweig u . Anhalt .h\,in. l.!fi,...(300,S5>.
.")7(J, 20. 571,25; niarcliio: Thiotmarus,
Uuerinzo; com.: Liudigerus.
Xortuualt (sp. 11), XonluvaM (sp. 12)
Silva, heremum, Der liiihmcrirald u.
der Bui/ri.iche Wahl im hr. HB. Xit-
derhngern, 254, 26. {(>04. 15) ; eccl. SS.
!Marii,', lohannis bapt. Hinrhnarh, BA.
Hegen). (064, lö).
Xosinna (or.), plebs S. (Juirici in, .S'.
(^uirico d'Orcia (früher: in Osenna),
it. I'ror. SienaD. Moniepuhiann, .590,6.
Xotkcrius (or.) episc. f «. llcrona.
Xotkerus (or.), Xotgerus, Ni.tligeru»
(c. 14) episc. ». Leodium.
X0U5 casf castel. s. Casa noua.
X'ouB, Xova (or.) Corbcia s. (^)rbeia
Xova.
Xoua curia (sp. 13), Xaunhof, sdchs.
KU. Leipzig All. (Irimma, (084, 5).
Xouaria (c. 15), Xoiiariciisis civ., A'o-
rara, it. Pror.-Iht., ,383, 10. 15. ;J84, 1.
XouariensiB (tr. 14), Xovariensis (ed.)
eccl., sedes .SS. Marine, (iaudcntii
383. 401.402,15; episc. Petrus 309,26,
383, 10. 401, 15; episcnpatus et comi-
tatus 3H(), 35.
Niuiu'ii - Upfjioti'r : Xuvavillii — l)Hiiiii|;.
803
NDvavillii (iil.K .VeMr/V/f-/«- Vaiicoiiteurs,
frz. l>i>. MiKxe Ar. ('oiiiHii'rn/, 'JtT.i, i.
Xiiiiii villu (i'. !(•), Cliam/miiirille, fr:.
Dp. MeiLsf Ar. Verilun, \',\'l, m. \:i\, to.
Viivii villii (iir.) iS8, io.
\.>U(' (or.), .Vor/ Lii/iire, D.-Ilxl. der it.
I'nir. Alewidiiilriu, xm, S5; Noulgeusis
(r. 17) colla aiS'i, 10.
Nouü (c. 12), S. Jk'iicdictus ncl ;J4l,ao.
\ouv casv ftistel. ». Casn iioun.
S.iveiita (c. 17) castol., Xitrrntii Vireii-
liiiii, it. J'ror. f'icenza l>. Li>iiiifo,
2(t5, I.
Noiiiinoiiasterii \..i. Nomnn monasteriiim.
N.iiiidiiinjfiiin , Xovionm^iim , Tritilu
Niiuicuiiagmii ('>r.), Ximirri/eii, \inli-r-
Itiiiile l'ror. (leidern, l.'i, 6. 47, 10.
■W, id. 431, •.>,-.. 4:i.'>, ;o. 491), 30. 4113, i.
."itj7, .").
N.ivoli'tiim (c. 1,J) 38S, 1.
N.mule (i>r.), a/ter Xamr der (iegend
heim ht. .Uoiile/ioralle ((id. (irere, it.
l'ror. II. I). P'loreiiz), 540, 30.
Nouiimbiirtriii'i *'. Niueiiburc.
Ni.iiimoiiastorii (c. Ki) 1., AViomVus/rc
(Id. (»Iiriiler Kr.-lht. im yr. RH.
Trier \ 12i>, :io; mi)nast,, altare SS.
Triuitalis, Tlieri-ncii 129, so. 36. lUO, 5.
Ximuiii moiiasterium (or.) *•. Brixia.
Xuil (.>r.) tl.. Hie Xiiihr, r. X/>fl. der
/•;//«■ in Anhalt. 24H, i.
Xuen-, Xuiti- ,s. Xiueii-.
Xiirinno (c. 12), f. de 09(5, 30.
Nursia (c. 14), Sonia, it. l'rnr. Peru-
gia J>. Spoleto. 546, i.
Niirus (c. 14) fl.. Der Xiire, r. Xh/I. des
Po, it. l'ror. ii. D. Piacenza, 8b, lO.
Nwnliurjr, -burgensis ». Niiieiiburc.
Nuiiupiiburyf K. Ximienliurc.
Nuuiieiibeim s. Xiweiilieim.
Niiuuisazi (nr.), Wiistiitui Xaiisrs im
yaimegf/riiml am Breiteidjoeh, einem
I.Xhh.der Vife fr. zur Fulda;, oberh.
V. Faxsdorf ((Id. Rnnshuiisen), pr.
litt. Cassel Kr. liolenhiiri/, Gl, lo.
Xuzpach (or.) 1., Xusshuch, liadeii Kr.
Offenhurg, 18ö, 15. 25.
o.
I Ujeranhus (i>r.), Opaninhusa (i'onc ) v.,
Olierhausen, hr. RB. Xiederbayern BA.
Landau a. Is., 114, 25. 115, 20.
Obereiilogenahe (or.) pagus, Der Oher-
liihrgaii in Hessen Irgl. Loginahi^,
213. 5; com.: Uiso.
Obereniminestcr, Obrenmiinsture (or.)
moiiast., eccl. S. Mariae s. Regenes-
burc.
Obertus ». Otliertiis.
Obiaai (or.) c Obiano ad. Hirarolo
Canarese, it. Fror. 11. T>. Turin, 141», 25.
Obponhcim (or.), Oppeuheim (c. 12) 1.,
Oppenheim. Kr.-Ilnt. der hs. Fror.
Itheinhexsen, 154, 35. 222, 16.
(>bpliiii;;a (c. l.'i), Opfingeii, Hiiilm Kr.
Freihiirg, 145, l>,
Okfsliciiii, (»kiiiheiin (sp. 12) I., Cxluim
(!il. (\rheim-Aliiltle, pr. Uli. Trier
Kr, Dann, (i;tS, j;,. «43, 1;.
Orliliresrotll (nr.l 1., K l'hiiiernile, pr.
RH. Memeliurg Mannfrllrr liehiryii-
' Kr., 525, ib.
Ortnbiaiiii (or), c. de 5^10, so.
8. Ortabiani (ur.) eccl. «. I'ollina, UuU
tcraiicnsis ucul.
Outauianiia (c. U) 351, 30. 520, 10; con-
iiix: Kogata.
Octones ». üttoiies.
Oila (c. 17), Der Framonl-lUieh, I. Xhb.
der Breusch im el. B. I ntenlsaxs Kr.
Molsheim, m. hei Srhirineek-, ;{:i4, ir,.
Odah'iciis, Odelricii», -driciis.s. Ac/Undal-.
0<ld.i s. Otto.
Oddolii, Odcllo s. hei Uot-.
üdcnwalt ». t)toneiiuald.
üilerichesschcit (c. 15) 4(1, in; der
Xame gehört zu Ottcrlpacb.
Oderisiiis (c. 11) comes 361, 3.>.
Odbel (or.) rivoltis, Der See - Barh (Im
Oberlauf S. Johann-Hach), r. Nhh.
der .S'rille (;-. zur .Mosel) im el. B.
Lothringen Kr. Chdleau - Salins,
»I. irnir. r. Craincourt, 483. 30.
Odile, Odilus *•. hei Uot-.
Udo Ä. Otto.
Odoli (or.) s. Riuo Odoli.
Odrosfliet (or.), ? Die Oosler Scheide,
Xiederlande Fror. Zeeland, 41, 40.
Odunt (tr. 15) v., ? Osnes, frz. Dp.
Ardenne^ Ar. Setlan, oder {nach Log-
non) YoHcq ebenda, (J27, 30.
Ofderath (ud.) al>l)a8 .<. Treueri.
Offano (c. 12), S. Marin in 344, 25.
Offi (c. 14) 8. Porto OtTi.
Offina (or.), c. S. Maria in 84, 30.
Offiiieiae (sp. 12), Of/ignies Od. Dnur,
bl. Fror. Ilennegau Ar. .Ifons, (492,25).
Offonis\vilare(c. 18), OHoniscclla (sp.l2),
Srhuttern, Baden Kr. Oß'enburg, mo-
uast. SS Mariae. I'etri et Pauli
caeteroriimijiie S.S. 24(i, 5. 445, 10. <2o) ;
abbas Ecbertus 24ü, 10. — Vgl.
Schuttera.
Offredi (or.) filiiis Teuzo 007, 10.
Ot'husen (c. 14) v., I' ff hausen, Baden
Kr. Freiburg, 223, 10.
Ogeriiis de Plaioles s. Rogenis de Pla-
zolie {bei Ruod-j.
Oldericus s. Odelriciis ibei Uodal-^.
Olev (c. 12) fl., Der Oglio, l. Xhfl. des
Po, (329, 5).
Oliuetum (c. 12), eccl. S. Marie, .s'.
Maria delV Olireto Cd. Pozzilli, it. Fror.
Ciimpoba.-'so D. fsernia, 340, 20. 25.
Oliuoluiii (c. 12), Oliiola, it. Fror. Ales-
sandria D. Casale Monferruto, 405, 25.
Olonna (sp. 12) fl.. Die Olona, l. Nbfl.
des Fo in der Lombardei, (289, 30).
DIonim (ur.) c., Curtrolonu, it. Pnir, u.
D. Paria, AM\, it.. (109, 2ft.
OlriciiH (roll ',) 4il5, tu. 40i(, III.
Olricu» (c. 12) d.- liiiiiia 40Ö, 1;..
ONiiic Inf.) iirbn, Klitniy, pr, RH, .Uersr-
hurg Kr. Turijau, IM, S6.
Omiiiernavvi (or i piij.'iiii, Der Amnirr-
gau bei HiH-kmem, pr Itli. Ililde»-
hrim Kr Murimburg i. Hauii., 5(1(1, Ji.
Oiihonit (o 14), OhnhwM, pr. HH.
Lüneburg Kr, flifhorn, 152, aü.
Opariiidiiina x. Obcraiihui.
OpiirliiH 1. (Itlierdm.
Oppenheim s. Olipciihoim.
OrcliBiÜH (ed.), Ourches, frz. I>p. .Ueiue
Ar. Commerrg, 273, I.
Orclie (c. 14), Wüstung Orrhiu mlrr
Xorrhia, it. Prnr. Rom D. Viterlm,
lOk-ni. ir. gegen X. r. Vrlrnlla, 545, 10.
Orio, Orii (c. 17) fl.. Der theo, I. Nbfl.
des Po in der it. Fror. Turin, ,"{80, so.
712, 15.
Orco (or.), V. de, olim fort!» rc;fiu nunc
■S. (reorjrii castr., .S'. flinrgin Canarese
(mit iler Kritziime Cortereggin . it. Prot*.
Turin D.lrrea, l.'>8,35. .Wl,;«). 71((,sa.
Ordicosa (or.) iiions 343, 30. 615, 15.
Orgaiio (or.), monast. S. Jlariae in, ».
Ucrona.
(^rientalis linnklieim s. Lnnklieim.
Oriola (i-. 17) c., Oriola (Id. i'illanuora
d'Asti, it. Priir. Alessandrin />. ,1sti,
382, 1.
Orna (c. 10) H., />/> Ornr, I. Xbfl. der
Mosel in Lothringen, 129, »n.
Orna (c. 16), Ornes, frz. Dp. Meuse Ar.
Verdun, 435, 5.
Orneta (or.), Orneta bei .s'. (iiuslino (id.
I.oro Ciufrnna, it. Fror, u. D. .trczzo,
000, 35.
Orta (or.) I , Orth, Xiederlixlerreich Bit,
Gross-Enzersdorf, 5*>2, 15.
Orta (c. 15), Orta Xorarese, it. Fror. u.
D. Xovara, ,S. lulii eci'l. 383, 25.
Orte (c. 14). Hortana (c. 11) civ., Orte,
it. Fror. Rom D. VitrrIjo, 520, i«.
544, .15; S. Theodori monast. 52(1, -in.
Or(iatico (or.), Orciatic« Od. Laiatico,
it. J'ror. u. D. Pisa, c. de 54(», 35.
Oskeresledo (nr.), Oscherslfhen, Kr.-Hst.
im pr. RB. Magdeburg, 2(i(l, i".
Ösen (sp. 12) v., Uagi-nohsrn, pr. RH.
Jlannorcr Kr. Ilamein, 1(12, 40.
Osleiiclieni (sp. 12), tlssrlsr, pr. RH. u.
LKr. llildfsheim, {,3(16, 25).
Osiiebnurifcnsis, Os.ncbriiircnsis, Osne-
tiurcfrensis (or.). Osenbnrirensi.';. (Vien-
limgensis (c. 14) 1., Osnabrück-, RH.-
Ilst. in der pr. Fror. Hannorrr, 10, 35.
020,5; eccl. 10, m (rgl. 722,»;.
025, :i5; episc. ("Jthi'iolfus 10, 10 (rgi
722. .t , Thietmarns 171,36. 314,30.
437, 10. 438, 10, Megiidienis «25. S5.
Osning (nr.), Osniff (c. 14) I., .\rdenna.
Der Osning, Oe/iirge in Lippe u. den
pr. RH. Osnabrück- u. .Winden, 10, 30.
2(1, .15. .'»4. 10. 626. 10.
101*
804
XaiiiiMi - Ht'ijibtor : (^ssula — Oztnio.
Ofsul« (c. 15), Z)«»i(Wo*fio/i(, D.-Hsl. drr
il. Fror, \orara, iiiervatuiii in ."{SU, so;
festivila.'- SS Pnithasii, licniasii
:«3. ai. Oxilln (tr 14». Ausulf (o. 17)
vallis, />«»■ i'iil irihxvla I Kfchiiitlial,
ron Htr Tcnr diiri-lifloiisrii , itimda,
:<84. ». -KU, »; n/l. Taxo.
Ostarrikf, Osterriolii- (or.) pnijiis, orien-
talis piovintia, Ih't Marl- IMimifh,
•J, 4M. ."{US, so. ,">*>•_', 16 ; iiian-hio. Olli. :
Adalbertiis, Heiiiriciis.
(•»lormuntiiijra (or.) pr., Ostrrinirthini/^
i>iiri-<\-tfrrrifh ItH. liniiinaii, <iy."i, s.
t)>UTmi!ilde (sp. l\i) pagus, lüiii in (Irr
Altmari- um Stilzirffifl, (30(5. 36);
prvIVctiira Bcriihanli roarcliisi.
Ostlieiiii (or. ) pr., iMlifim,)ir.J{li. C'assel
I.Kr. Hanau, 4,"KI, 6.
Ostnisna (or ). Onlru, »/IcIik. KU, fiaiitzrii
All. h'amriu. 1,">(I, 16.
Otalinga n. Otilingiin.
Otbprtiis, Obertiis (c. 16), Oper-
tus (c. 12), AubertuB (ed.). ( f'ffl.
nurh Ubcrtus).
Oportiis, Aiibertus episc. ». Uerona.
Otbertua iiiarcbiii :l(i9, s&; gernianus:
Anseliiius marchio.
Otliertus, Übertus marcbio et filii eius
40:1, I. so; nepos: Albertus.
Otbertus comcs 1 381. 15. so ; Klia: Berta
uxor (iirardi ; nepo^: Otbertus.
Otbertus filius Girardi, nepos Otberti
C(>llliti^, t ;{81, i.'i.
Opertus lilius Azonis de Casalo 4U6, so.
Oteneuiiald (or.). Ottcnewalt (c. l'i),
( •denwalt ic. 15) silva, lierenium, Ihr
Odniirald, -ibl, lo. •_'«4. so. sä. 440, 15.
Othelilda (c. 15) mulier 479, lo.
Othere (nr.), Ohr, pr. Uli. Ifaniiorrr
Kr. Hamf/n, 11(1. so. 46.">, I.
Ot)iilaiibain (<•. 14) 55i, 30.
OtiliiiguD (or.), Otaliiiga (conc.) v., Itl-
ling, hr. HU. yifilrrhayrrn BA.Sfraa-
/linij, 1 14, s;>. 1 15, so.
Otini (c. 14) prebendarine atque prepo-
sitiis 8. Basilea.
Otinguii (or.) c, All-Ötliit;/, HA.-JJxt.
im In: Uli. Obertjai/rrn, (596, 30. 697, 1 ;
prepositiis AdelharduR 697, K Otiii-
garahart (or.) foresti^, Drr Öttinger
Ftnut im BA. Alt-ÖUinri (zw. Alt-
Ötiing u. drr Ah), 096, 30.
Oitenewalt «. Oteneiiimld.
Ottenheim (ed.), Ollenlieim, Hadm Kr.
Offrnburji, (445, s&).
Ottcraiii (or.) hoino exlex 6:{.">, so.
Ottert.ach (i-. 15) fl., Drr iHUrlxich, I.
SM. dt» Ithrin im hr. Itll. I'fah BA.
BfrfizaJjtrn u. 'Irrmrrgluim, 4U, lo. ;
r<//. OderiehesRcheit.
Otter«r"Ut (or.), irilM in drr Im. I'ror.
Slark-i nhurq Kr. tirom-derau, zir.
Hiillrllnirn m. Ifornheim, 1. i&.
OiUTi'j'wag (c. 12), l>rr ilörnflgawr
'J'rich in Sneh»tn-Kfiliur!i-(lolha llf/t.
ti'Mlia, »ir. r. Hörmlt/aii, <414, 16).
Otto. 0<ld<i, Hoiln, Octo (or.). Odo
,ioiir. . Ottlio (sp. l.Si. OtO iv. 12) ;
Vdo. Vlo(oij. rdoi.-. 14). Uto(<'. 16).
( \'i/l. öta liei Ulli-;.
Oddii abbas «. Leoiies.
Vdo advouatu-i «. Breiiiun.
(,>tlo I. niiiior, ma-riius (maximus) iin-
perator rex Fraiii-oriiin, senior, pa-
reiis, uviiiiciilus lltinriri II. iiiip., f
1"<, 3(1. 3.^. 27, so. 76, 3». 77, 1.1. 79, so.
Sl,i;,. 86. i<>. 1(17,1. 111,3.'.. 121,30.36.
126.1«. i;f2.i.'.. 140. 142,10. 22(1, r.. 15.
247. 260. 10. 2S4. 3... 28«. 1;.. so. 343, 10.
344. 1. .3.">5, :.. 3.'<3. 10. 402, 1. 454,(6.) 10.
4."i5, (6.) S6. 544, 36. 545, 30. 54(i, 6. 550, 5.
571,20. 572, so. ,^73, so. .'>.H7, 6. 615,6.
<667, <6. (iS3, 16' ; uxor: Adalheida
imporalrix ; Hlius: Otto II.; nepos:
tttto III.
Otto II. iinporator rex Fraiicoruiii, filius
Oltoiiis I. iin|>., t 15,30. 27, S6. 28, S6.
41. so. .•16. 42. 6. 47. S6. 50. 10. 86, 10.
107, 1. 126, 10. 140, 15. .'10. 142,6.220,6. 16.
383.10. 418.6. .54.5.1.30. 546,:,. 587,. v
6:i4, 16; filius: Ott«. III.
Otto III. iniperatorrexFraucoriim, nepos
Ottollis I, inip., senior atijue nepos
Heinrit-i II. iiiip., f 4, 16. 15, s.i. 30.
22, 16. 85. 23. sn. 27, Sä. :(8, ä. 42, 40.
43.35. 45,10. 47, Sä. 59,30.60,1. 62, 1.
64. 5. 73. 10. 74, so. 83, S5. 86, 10.
87,S5.:)0. 96, so. 10.5, 1. 107,1. 123,1.
124, 15. 125, 15. 126. 10. 134. 30. 140.
1,59.1. 162. s,'.. 177,30. 178,35.1811,10.
181, .(0. lS2.sä. 184,5. 185,6. 189, ss.
190, so. 192. s,-.. 193, Sä. 194, so. 19.5, so.
196,s5. 197. s.'.. 198, :t6. 199,3.5. 2( »4, i(j.
209. so. 21(1, 16. 215, 30. 220, 6. lä. 228. 5.
229.5. 231, S5. 234,30. 23."., so. 236, so.
237, Sä. 2;VJ, so. 244,:i.5. 2.511, sr.. 2.59, 1.
261,. 15. 26s,so. 270, ir.. 271,1.5. 280,1.6.
801, .16. 3(12 30. 303,30. 306.10. 309. 1.
313, s5. 315, .6, 316,6. 317. s6. 369, .ir..
37( 1 15. so. 37(1, so. 383, 10. 41 1 , 10. 432, 36.
437, IB. 4.iS, 15. 4;W. 10. 463, Sä. 484, 30.
487.6. 48.'^, 10. 489,10. 492,6. 520, so.
523.30. 533, sfi. 554, s5. 561,30. .570.15.
582, 10. .587, 5. 60.3, 1. 625. 1. (6(il, 15.
687, 3o>.699, so. 720. s6. :io; pator: Otto
II ; genitrix: Theophanu iniperatrix.
Ottones, Octones tre> 220, 30. 286, 5.
288. so, 367,35. 372,36. ;i79, 5 ((',<//.
72;>,i). im, 3b. (50.3, 30). 513, 16.
(642, Sä).
Otto diix (Karinthiae), nepos Heinrioi II.
regis 1, 16. 23, .1". :iä; servientes ».
Kbo. Herjlinus. .Siggiliuus.
Otto dux Lotliaringiae (606, 35).
Oddo niarchio 382, 1 ; filii : Ilaprandus,
V'uillielnius.
Otto conies palacii 369, S5. 371, S5. 372, i.
Otto, Odo, Vdo, Ute Comcs (in pag.
Alsatia) 86, 15. S5. 1(H), 35. 636, 16.
Otto i|iii i't VuillielniuB coiiies (Bur-
g(iiidiai'). tiliiis .\(lall.('rli regis, nepos
Bereugarii II, regis .381,1.
Otto ooiiies (in pag. Kelesgouue) 410, 16.
Vdo eoines (in pag. Curiensi) 538, 10.
OltoiLines (in pag. Kngire8govve)531,3S.
Otto coines (in pag. ( i rapfelt ) 34, 1. 206, S6.
N'do conies (in pag. Heiniiieruelduu)
490, so; mit dem t-oin. in pag. Lisga
et Hitliga iiliiitisrh'f
Vto (or.) ronies(iii pag. Horevun) 182,30.
Vdo conies (in pag. l,isgu et Kittign)
(306, s;.). 315, 1. 16. 438, 15. ,536. so.
Bodo i'onies (in provintiii Nizizi) f 1 11,36.
Otto comcs (in pag. Wedoreiba) 450,5.
Oddo comcs 381, :io; fratrcs: Manl'redus
iiiaiTbio, .\lriciis episc. ; cousobrinus:
Ardoinus.
Otto coines 647, :io; filia: Hicila.
Vdo coines 296, 10.
Otto comcs 470, so.
Otto conies .547, 85.
Otto coines 633, so.
Otto comcs (638, 1. 642, so).
Otto t (i28, 10; (lilius; Kreilcricus dux).
Otto coniux et advocatiis Willac 490, so.
( »ttho de Besado 382, 5.
Odo de Cirignasco 405, 30. 406, 16.
Odo, Ozo de Liuurno 406, so. 407, 1.
Odo de Uualdingo 406, so.
Ottollis vicus, ? Olloiie, it. l'rur. I'aria
D. BoIMo, 88, 10.
Öda *■, Ota ihfi Vo{-).
Odal-, Oudal-, üvdal-, Ödel- *■. bei Uodal-.
! Odilo *. />ei Uot-,
1 Out'houscii (c. lii) V., Aiifhiiuxfn (id.
Ait/ii,l)r. KB. yiederhai/crn BA. tlrir»-
huch, 2.53, 6.
Oufhüvcn (c. 13) v., Ohrrliof (id. Mat-
ch ing, hr. HB. Xicdrrlmi/cni IIA.
Griesbaeh, 253, 5.
Oliupcstiilc (or.) pagus, (!uu in (tlirr-
iisterrrieh, 148, so; com.: Rodpoto.
Ota K. liei Uot-.
Otcinesseuuc (or.) 1., ?• ./rd/crsir^ .\ifdrr-
österrrifh Bll. l\tiriii'iil>urg,odrr i'oits-
uu, rluiida Bll. Zirclll, 397, 30.
Öthilolfus s. l'd-.
Ouuelaba (or.) aipia H., Die Aula, I.
Xlt/I. dtr Fulda im pr. ÜB. Cassel
Kr. Xirgenhaiii u. Iliisfild^ m. hei
yiedrr-Aula, 61, 5. lä,
Oua (or.) 470, i.
Oiiekare (or.), Ovecra (c 12) tl-, Di«
Ocker, l. Shfl. der Aller in llraun-
gchireiq n. der pr. I'ror. Ilnniiorer,
299, 15. 308, 30.
Ouerenconfiinga, -cuufengH .v. Oliou-
fuDga.
i Oiiiano (c. 12), c. de 594,36.
Ouuaga (or.) c. 375, 16.
Owe K. Augca.
Ouueicio (tr. 15) v. 628. 10.
Ouueninga (or.) v., Kining, hr. KB.
Siederhai/ern BA. Kelhrim, 29, »0.
Oxilla vallis x, Ossiila,
Ozo, Odo de Liiiiinio «. Otto.
Oztruo ir. 14) 152, ib.
Nuiiii-li - Kc^iiiti'r : I'. riiK/iiii.
805
P. miles K. l'ilijfriiiiu^.
Pa . . iiia K. PaHsiiia.
Pacanird (or.), I'uf/anifo <lil. ('a/uiniiiiri.
it. fror. II. D.Lueca, "OH, sr>. 701», ä
— Vyl. PBj{ftiiii-o.
Pac'finni (sp. 14) f.. I'iut!ihu>, it. /Vor,
l'triiiiid 1>. Orrirln, ei'cl. S.S. Marie,
Uarthiilüiiiei, ('liilsturnri ^71ü, :iii).
Paciiia (or.), I'iiriim (lil. t'nstitiiiioco
lierunliiifiii, it. I'rur. ii. I). Siiiiii,
pli'lis S. iMuriat- 5i<0, s5.
Paderliriiniioii, l'ndi'ilinmiifiisis, -Imr-
nciisis, -lioriieiisisi'cil.v, l'iiterehnuiiiu.
Pudcriiii (i', 17). I'iiiliriiii, it. I'rur. Alfs-
minilriii I). l'iirlouii. onlla in ;!.S'J, \n.
PacliiioUi (or.), l'aliiuilc (eil,) ;J7.'i, i.
.■.12, in.
Piiflulu (nr.), iriist lifi Villti Sii/etlii Grt.
I'iiliiiii, it. I'ror. ii. I>. l'isii, 540, 10.
l'uiliilo (s|). 14) (717, ^).
Puilus (or.) fl,, hrr l'„, ,S8, i. itl, «,
;S8lt, 3.'i. :i(i. .'!HS, I, S5. .■i4."i. ij. 5!S7, lo.
603. :., (!09, in. — Viil. Coiitra-Padum.
Paj;anii'o (or. i, Wiii'tHiHi l'tiiiinilco hei
Chiiwi, it. I'ror. Sieiia l>. Montrpiil-
eiimi), 590, if>. — IV/. Pacanico.
Pagenza (or.) fl.. I>ie l'rniiitz, (^iiellftiiss
der liii/nitz in Franken, 581, 5.
Pah (or.) 1., lim-li (lil. liiiuibilmri), hr.
Uli. yinler/iiii/erii liA. \'i/s/)i/>iirt/,
•J7Ö. :u).
Palilii'iin (or.) V,, liiiohhiim (lil. Iliihers-
hirrhrn, lir. Uli. Sieiliß/iai/erii HA.
Dini/iilfiiiii, 'i7.S, in
Paliliii.siin (or.) v , liin-hhaii.ieii (iil. .Miim-
miiiii. Itr. lili.Miiilrrluti/rrii HA. Dini/ti/-
fiiKj, 278, 15.
Paliniannim (or.) v., ? Bticlimaiin Gil.
Kiirli/ien/, l>r. Uli. Xieilerbaffern BA.
I'ftirrk'irehrti , 277. ä,'>.
Palaoiuin A]piiiiaiii (<•. 14) i'., I'ala::o
l*if/n(tiio, it. I'ror. t^remotui IK Crewtiy
8,S, ;,.
Palaria (or.), I'iiliilii, it. I'rov. ii. D.
I'isii, c. de 540, i.).
Palatiiia (or.) porta p. Papia.
Palatioliim (c. 14) casale I. s. Mens
viridis,
l'alazolo (f. 12). l'alttzzolo f'ercellese, it.
Fror. Snrara D. Vercelli, s. Constan-
cius de Palazolo.
Palci (or.) 390, :if.; iixor: Heza.
Paldacliaresperr (or.) v., lierfi Gd. Bu-
hacli, hr. HB. Sirilerbai/erii HA.Diiif/ol-
fiiiff, 278, IS.
Paldari (c. 15), l'ailri Gil. Borgo f>.
liirnartliiio, it. I'rov. ii. D. Piacenza,
87, .w.
Paldolfesheim n. Baldoluesheim.
Paldi.lfiis, Paldulfus x. Pandidlus, Paii-
dulfiis; rijl. iiihIi Haldolfus,
Paldriius s. Baldricus.
Palinike (r. 14) 152, 36.
Palestre (c, 12), Palestro ((■. 17), /'«-
lestro, it. fror. I'iiria It. Murtiini,
382. 5 ; .V. V'go de Palestre.
Paliano (»p. 14), erel. S. Kurtliolomt-i
do aiU, in).
Paliiiriiia (>■. 1,1) k. Cainpua Paliuriim,
Palitlii H. P.dida.
Pallaria (r, 121, l'iii/linrii Gil. S. Sirolii
■Miinfrrili, it. I'ror. ii. I). Ilriirrrot,
5U(!. Sf.; rapel, S. .Mariv ,'il)(l, an,
Palma (or). ceid. S, Martini (lo. .V.
■Martiiio iilla l'itimu llil. I'umtliiia e
Torri, it. I'ror. ii. It. I'loriiiz. 302, in.
PaltlifrinRa .v. MaldlieriiiKa.
raliiiiil.ara (i-. 12). i\ iixtiini/ l'iiliimhiirii
tili Liirino ll.-llit. 'Irr it. I'ror. t'iiiii-
luß/iii.iKi> , S. Aii>fi'lu» in ,51(7, d.
Paliimho (!•. 11) 1.. cci-l. S. Benedit;li
in .'.84. :ir..
Panrianuni (or.), I'aiiciann, Pani-ianii!)
(ed.) (•., I'iinziino tiil. I'nui/ioi/iilliano,
it. I'ror. II. I). Moilniii. oiler l'itHZitiw
Gil. Ciistflfriiiifo ililf Kiiiilia, it. I'ror.
U. I). lio/oi/nii, 373, I,-., in, 513, I ; CccI,
S.S. Pliilippi, larobi 37.3, i&. 513. i ;
plehs S,S, Mariae, Seliastiani. ipiae dir,
Basilica iioiia 373. 15. 51.!, i.
Pandolfns, PaldoH'ns (c. 12) eoines r.
'l'rniioli .'»91, .ir.. 5!)2, in, .'193, in.
Pandulfus (or.) princeps lieiiciieiitaiiua
343, ir,. Ü15, .>,.
Pandulfus, Paldulfus (c. |2) prinrcps
Capuanus IV., aviis Paiidulli prin-
cipi.s V. 343, i,-.. ()17. i... <li8(>, i. .'.).
Pandulfus (or.) priuceps C'apuaniis V.
015,5.017,26; aviis : Pandulfus girin-
eeps IV,; tilius: lohaiines.
Paniano (or.), ,** fagnmio. it. I'ror. Conio
D. Ijicco, 370, 5, 370, i5.
Pautani (sp. 14) fo.ssatuin <717, an).
Pantano (c. 12) I. .590. ä; capel. S.
Benedict! .590, J.'>.
Pantaniim (o. 12). ?" I'dntinio Gil. .SVv/y»)//,
it. I'rur. Cfiiiijwhiis.io l>. luniiiii, ,!41.
Paoue (or.) c., ? I'aronr il'A/r.'ifiaiiilriii,
it. Pror. II. I). Ali.ssonilriii. 92, x>.
Paone (ed,), l'iinme ilil .Uil/ii, it. I'ror.
Hresriii II. Veriiliiiiiiiiin, 373, 5.
Papenliergensis. I'apemliergensis, Pape-
bergieiisis, l'apcndegressis ecci. ».
Babenherc,
Paphenliofun s, liei Pharenlmucn,
Papia (or,), Papiensis, Tirinensis civ,,
urbs, Paria, it. Prnr.-Ilsl. , 85, S5.
289, S5, (io>, 324, lo, 325, i». 320, a.
327, in. 330, 15. :in. 3Ö8, :i5. 370, i.
.373, ii>. 374, 10. .15. 375, :in. 370, ir.,
377, I, 378, 5, 379, 25, .384, :i5. 380. 5,
40.5, :io. 513. i. .545. 15. 099, |5. :m.
709, :io. 711, 10. 7l'0, m. Papiensis. Ti-
cinensis eccl. .S. .Siri episco)ii 4o.! ;
episc. Kainaldus 309, js; episcopatus
et i'omitatus 309, J5. 381, i. ;j8ü. sn.
S. Petri monast., (|uod dif. (Jelum
aureum 92. 30, 289, 25. .S. .Salvatoris
monast. 330. 337,5. 374, 35. in. 37.5, in.
699, 15, 25. 7(10. I ; abbas Andreas
:3:^0, 16. 699, is. S. Salvatoris et SS.
(ieiirgii, Felicis monast., ipiod die.
Kegine 369, :in. 376,5; abbatissa Eii-
fraxia 309. 3n. an, 370, an, 35. 371.
.176, st). Uornardi iiionu«t. .370, a. 370, i.%
>S. ('jiriiitini' eccl 515, i.'.. .S. .SulvuturiN,
.S. Mariv, S. Knuiiiiii lupellno .170,5.
37(1, ift. viriitiariiiiii prupe Piilatiniiin
piirtam et S. loliunni« .130. an. 090, im,
Papieniiu, Tieinenno palni-iuiii 92, sn.
.368, ;i.-., 370,2... .378.5, 7(H». i... 711, ui.
TieineiiMc» tine« 6O0, 1. Papieiue«
donirii .325, 1...
Papiniio (.)r,) v.. I'n/ipiaiio <tä. Iliiifni ili
S, tiiiiliuno, it. Pror. 11. l>. Pimi,
362. 25, .365, 2..,
I'apingalaut (.ir.), i" l'iijHiihork- mlir
l'n/iriiiMHe lüi Heriirnoir'/.ooiii, .\ieilrr-
liiiiili I'ror. Sorilliriihiint. II. a...
Pap.) H, Kaiii.,
Para (or,) piigus. hie Hmir in lliultn
ii.ilrm irh. Srhiriirziriilil-Kr., 177, 3o;
com,: Uiltibiililun.
I Paratinc (or.), f Baratti, tieijrnil bei
I Pofmionia (Gil. I'iombino, it. I'ror.
[ PiMu I). Volter ru, 3'*, 25,
! Parda (sp, 13) 11., lUi Parthe, r. .Sb/I.
iler P/eiKKe in ilrr mlrliM. KU. I^ijiziii,
in. in l^^ipziii, (6K3, 15),
l'areti, Pariti (..r,) I. et v,, Pertio Gil.
t'ortona, it. I'ror. u. I). Areszo,
590, in, 35,
Parione (sp, 14), eecl, S. Xiuoiai de,
mona.st. S, Spiritus de, », Pcrusia,
Parma (e. 13), Parmensis (..r,) eiv.,
Parma, it. I'ror. - llst.. «<(, :{88, to.
645, in. Parmensis eccl. .S. Mariae
48, 3n, 35, 49, 1, m, 8i), m, m. 90, i, 10,
590, 15; episc, .Sigelredus 48, an, 35.
49, 10. 89. II., Hc'iiiriius 427, :i<. 429, 10.
447,25. 475, in. .5^4. m. ,591, :io. .593, 15.
590, 15 s. «HcA Heinricus .-aiK'ellarius).
S. Kugeniae cella 3.'<8, 20. Parmensis
e.iiriitatus 89,25. 368,5. ."hiOss; comes
720, 2.'>, K. Bernliarilus, Parmenses fincs,
l'armensiuiii confiniii 609, 1, 5. — .V.
.Vlbertiis Parmensis,
Parona (c, 13), Panma all' Ailige, it.
I'ror. u. h. Verona. :i88, 10,
Parredum (c 16), l'arois,frz. I>ji. Mrv»e
Ar. Vrriliin, 433, 1.
I Pariliennpolitaua (or.) ei-cl,, - us andiie-
pise, .S-. Magadaburg-
Paruni (c, 12) collis ,340, 25.
Parvnm Dornliciiii s. Dornbeiin,
Pasilianum |..r.) c„ liimiano, it. I'ror.
II. 1). .\lai/aiiil, 12(1, 5. 15.
Pasqualus(or. I 3.50, 2«.; filius : Mareinnus,
Passeriaoo (or,), I'aseriano (ed.), Piumi-
ranu ,Milaiie.ir, it. Pror. .Mailand l>.
Gallaratr, 370, I. 376, l.i,
Piissingnano (or.), Passignanum (sp. 14)
I. et V,, castr,, PoMsif/nano, it. I'ror. u.
I). I'eria/ia, 590, m. 716. in\ S. .Marie
plebs (716, 15),
Pa[ss|iua (or,) vinea 6U9, 35.
Pastoriannm (or.). Panturana, it. Pror.
AlenKimdria l>. .Vor/ l.igure, 336, 25.
699, .3.».
Paszini (or.), Wüstung Pox.^en Itfi 'Hin-
thermlorf, jir. HB. 11. Kr. .Uerirbnn/,
2.88, 26.
806
Niuneii - Register : l'atiiuioiisis — Pctrofrnano.
l'nUiii«»!!«« (or.) fiv., iirbs, fussau, JtA.-
Rf{. yinUrfiayerH, •2M.iO.
; ä: ei-«-l. l.'ilt, -5. .no. 397.»; 1
- !.">!», ii. 171. .1", Hoi-en-
;tf7, SS. vfiiil. !.■> . SS.
i'Mililmtia KlosIrrSif-
■>:>■>. 10. -i."».» :.. •2:>i. n:. ;
... . ■ .--., !...... .1 v!öl, Sil. ai). 2J'J, 10.
FiiiiTiliriiuiia. I'uder-, l'otierliriinnon,
ro.krlirvniioii, l'oilrcbrvii, HmliT-
' ■ H i(leretirviiiieii(or.). l'alliir-
11). l'inlnibnmiien (c. l.")|,
. . . A;-. - llst. im l>r Uli.
' -n. 12ö,iS. U7, ii. 470:;:,. :>ltt.:..
.- .V;.".. :;... "llil', lii. G17,.S. 3.'i. •)l!l, .1.
• .j '. •■::. il_'-J, :i;.. l'iiter-, ruther-,
r, ;. 1! ru:.:i :■-!> . Poilri'broiiiiciisis,
-tiuiiii(.'iisis, l'oclelhruuiioiisis (iir.).Tc)-
ililliriiiiii<.>ii>is (c. 12). rulherliruiiuen-
sis (sp. 11), l'«dor1iiinieiisis (c. 14),
• linnieiisi> (c. l.'i) ecci. (inoimst.),
■ SS. MariHc, Kiliaiii. Liltorii
."»4,1.1«. l'ili.i. i.'k M7. 171, so.
■jlil. 40. "JUa. I. 295, 10. 3U), ,"■. 15. t
;M3,?.'. :i... ;il4, to. 31ti. i.ai7,i.:HH5,3o.
Il.'i. 10. 4.SÖ. .'.. lÄ. 4o7, lo. s". 4;j!>, 10.
4Hy. 1". 47it,i.v 475, li. 490,1;.. .jIS, lo. '
.";;.'. . .. .">>3G, i&. .Vr2,i.6. ■>61,3.">. ."i(>tj,:io.
'.i~ •. ()19, :iii. (>21 1 ; episc. Hollia-
ri'i- jn. :iH. 54. in. 120,«. 147, iO. 171, in.
29."). 10, Mc!.jiiimiercu> 201, lo. 262, ö.
:i1". -.. ;!1.S, io. -5. .(14, ;i... :il7, i.
~ '. si. 415. .).-.. 436, 5. 4:i7, lo. io.
I .- )... 4;i9, 1". 20. 460,1. 470. Ä I
17 1. .. 475, if.. 490. ir.. 517. i. 51S, i. !
.'■ ;.. ■'•. 5-S.">, i.'i. in. 5:16. .552, i..561,:io.4o.
.■it}2. :io. 566, :io. 6lS, 30. 4o. 019, :io. -in.
621,1. S. Salvatoris, .S. Mark- omni-
iniiqiu' S.S. t'oci., monast. in «icciden-
tali parte I'ati.-r)iniiineii.''i8 suliiii-)iii
Klftftrr Ahdinifhof) 474, 5. 5:i5, 211.
621, .-..
ra'trt'a. riitliti<ra (or.) I. papriis. Dir
l'arln-iinii im jir. HB. .^liilJen, l/i/i dir |
l'aiUr I. SUi. (in- IJpjH' . 54,5. 262, 1.
43i», 15; 0.111. i: Hahold.
Patericus ("•. 11) index |iala<'ii ,584,15.
l'atiTiiiao" (<•. 16|. I'elerlinfini l'ai/rnir),
Sfhirfic h'l. iliniill, e.il. S. Muriae
m6,.mo vt/l. 7221".); abbas OdiliisM!..',.
ri)l. Cluiiiacensis abijas.
S. I'atcrniaiii (sj». 14) eccl. <718, ..,,.
>S. I'iitcniiani (sp. 14) ccci. «. Riiio eauo.
Patemfi ic. 12), l'aierno fld Crlinio,
it. Priip. Aijuila 1>. Areczano, H. Gre-
Korii celln in 344. i".
Piitrnio (or.). I'airrno <ld.S. Oimigiiano,
il. fror, II. fl. .S'iVh«, citI. medictas
in HW, i.i.
Patemo (»p. 14) e. (716, jo).
l'uthcrbrunnon, -brunnensis, -bumciisis
wcl. ». Paterebrunna.
Patherga *. Patrrga.
Patinolc «. Padinolo.
Piitn't'none (c. H), l'iUriiiiiuni <id. Crr-
tahlii. H. fror. h'Inrrn: II. S. Miniato,
10.
S ) moiiait. 616. 10.
Pii ..ij lüU, in.
S. l'aulus. S. y Wo 'r'(/. fodriiznno, it. fror.
M. />. fiaceiizo. 8S, .1.
S. Paulus ,144. u..
S. Panb V., .S'. /'»/« di l'iim . it. fror.
Triri«o h. (hlrr:o, 47.S, 1.
S. Pauli. Pavii (or.) occl., cella .s. C'a-
l>iano, CapiiH, INiselle, Marsi 11. SS.
IVtri et Pauli cccl.
l'aiiariann (nr.). ? farariiiii Cd. l.iiKir-
iiilla, il. fror. Turin I) finrrolo,
:i76, ;;..
Pauenbero, Pauenbergcnsis oeol. «. Ha-
beuberc.
Paiierianus (or.) 220, i«.
Pa«ano (e. 12), c. de .596. :l,^.
IV I., .S. Laurencii eccl.
in .584. i:.; rirttiirht mit Hostilia i/trii-
ti.trh ; dann ir/in- dir Ort indil auf
folrginr idd. (Mifl/ia' zu deuten.
l'ucbilda (f. 11) faiiiula 697, :iii.
Peiiaiio (i.r.). firiano (>d. Cortonn, it.
fror. u. I>. Ari:zo, 558, :i5.
Pei-or«rii'Zii, Pecorariza (c. 12), eccl.
S. l'etri in 592, ä. 59:1, 25.
Pecteßiiano, Pectignano (c. 12), casa
Luponi de 344, .10; cella .S. Petri in
344, 2...
J'ectenari (r. 12), S. Üenedictus in 344. 30.
Pedroruni (c. 12). froii (Id. Hriona. it.
fror. II. D. XoriD-a, 159. .■>.
Pelesrinns. Peligrinus, Peligrimiis *■.
PiliirriiMiis.
Polenzi.na. IVlenziina ("r.), liellinznna
fid. fozzol dtl frroppo, it. fror. AlfD-
mindria I). y'o)7omi, inansuin de336,2.').
699, 30.
Penna (c !.">) K\\.,fedena,i>.'iterreichisch-
ilh/rischiK Kihtinliiiid Ulf. finino,
280, Kl.
Penne (r. 12). Peuneusis civ.. fenne,
D.-Ilnt. in der it. fror. Trramn, 340,35.
344, 20. l'ennensis, Pinneusis (c. 12)
coinitatus 344.1.'.. 594, 10; - sc terri-
ti.riuiii 594. 30.
Peiino *. Heniio.
Pensannim (r. 14). fesaro, Hut. der it.
fror, fesaro e l'rbino, .545,5; Pcn-
saurunsis (or.) omiitatus 226, 6.
Penlapolis (e. 14), I>ie fenta/ioli in den
it. fror. l''orl'i, fesaro e Vrbino, An-
conn, 545, 0.
IViabtolt ». Bcrtoldiis.
Peraiigarius s. Berongurius.
Peregrimis, .S. JVregi-iiii eccl., monast.,
K. Pili^rinius.
Pcrt,':iiiniiii. Pergamea(or.)oiv.,ßi';Y/«mo,
it. fror.-llxt., 292. 35. 3.59, 35. JVr-
gamenNis eccl. 631, 3(1. 10. 6.32,5. 15;
episcojjatus .S. Alexandri 3.59. .360, 1 ;
i'pisc Aziif ''93, .■>, Regiiifredus292, 10,
.Vnibrouiui* 631, 30; arcliidinconusThc-
oderull'u« 292. 3.. ; oullcvitae Ardenian-
nu», l'etriis 292, 35. .SS. Alexandri.
I'iiicentii canonica i'ai'ultas 293.1.35
Pt'rgaiiienBia coiiiitatiix 513, ft. 005. .10.
Hergoinenses (cd.) linct 37.1, in.
Pcrgolieini (c. 12 1 1., feri/heim, im lit.
llrideliHril Kr.-Ilst. in lUidrn iiuf-
;/e<)iiniieii, 644 25.
i'erhi'iiue (r. 12) casa 344, 25.
Perlilolt, -loUliis, -toU'iis .f. RertoUius.
Pcriguano (nr.) 1. v., feriijnonn (Id.
Lari, it. fror. u. 1). fina, .353, 15.
540, 1 ; eccl. S. Aiigeli 353, 15.
Pci'ilaüiuiu (or.) 5.">8, 3,5.
Peringerus *. Ucrcngarius.
Pernliardiis s. Bcrnliardus.
Persicuin (or.) c. 541, 1.
Persf.niitc (or.), ftrsonuta Itri Ualli Od.
Sorieilte, il. fror. u. I>. Sienii, ccd.
in .3,58, In
Portisiila (c. 15). fiirtieeto .s'. Marina
(jd.(iii/futa,il. fror, Flnrm: /'. lOirca
S, Casriano, 588, 35.
Pertuae (or.), Pcrtiisu (c. 12), fertiisio,
il. fror. Turin lt. Irrea, 406, 25. 4(1", 10.
Pi'rusia (or.), Pcrusina inv.. ferui/ia, it.
fror. -Hut., 326, 10. 544,3.-.. (716,25);
eccl. S, Älaric de la Ualc, S. Xicolai
de Parionc, .S. Antlree supra iniiriiin,
moiiiisl. S. .Spiritus de Parioiie (716, 2.>).
l'crusinus coiiiilalus 603. 10. (716, 2...
717,20). Periisiims (or.i lacus. Der
Liijio Traximrno (L:if/o di l'eruifia),
it. fror. u. I>. feruifia, (54 l. 15 (effl.
725,3«))- .590,10.35; jnodietas laci
cum cc<desiia SS. .Sccondi, Stephani,
Ijconardi. IVtri. Angeli (716,5); iii-
sulae .1. lusiila Maior, Insula Minor,
Puliicnsis insula.
Pescioli (or.), Piscloli (c. 12) caslel.
592, 1. .593, so. 015, .15.
Pesella (or.) 283, is.
Pestrino (sp. 14), fititrino (Id. Cilerna,
it. fror. u. I>. ferui/ia, eccl. .S. Marie
de (716, äo>.
Petori (c. 17) fonlana. dir i^uellr eines
ron der Höhe aö. der flaiue zir. Haiti
de la Vierfie u. Lac de la Mui.r herab-
jUefisenden Haches, frz. T)p. Vosges
Ar. S, Die, 334, 10.
Petra (c. 12) ». Caiii]ius de Petra.
Petra fracida (or.), frnceda (c. 12) castel.,
fieira Fraciila, Hiri) in der il. fror,
('iiiniinbasso I), Larino, r. am Trii/no,
H km nie, r, Monlenero di Bisaccia,
592, I. .593, 20. (il5, .15.
T'ctragrossa (sp. 14) (716, 35;.
Petra Munra (c. 15) 1. 383, .10.
Petretulo (or.), c. .S. l'etri in 540, 20.
Petrignaiin (or), felrofjnano Od. Ca-
pannori, it. fror. u. D. Lucca, 7(18, 30.
709, 5.
Petrinus (or.) pons 325, a.
Petriolo (or.), fdriolo Od, (uin-, il.
fror, u, D. Florenz, eccl. .S. Marie
in 3."i8, 10.
J'etriolo (c. 18) v., c. in, cum ei'd. .SS.
Tlioin?, Zenoiiiü 498, 10.
Pi^lro «. I'etriis.
Pclrognano, Pcliognani (sj.. \.\) v., fe-
trir/nnno Od. (laxtii/lion de! hat/o, il,
fror, u. It, feruijia, (716. 1. 35).; eccl.
S. Angcli, S. Donati (718, &>; eccl.
S. .Aiisaiii (716, 35).
Xiiiiifii - IJ<'niHt('r : l'i'troio l'irilii'iiii.
807
Poti'oio (or), I'rifoio ll<l. \'i)iii, it. I'ior,
HorcHz l). S. Miniuli), S. (tri'ifcirit
cccl. iu 6'U), 10.
Petronaco, Petroimcoo (f. 18) I. 708, m.
7l)!l, 5.
IVtriitiiate (or.) S7(l, jo.
Pctruio (or.) I. cnrticTllu, l'rlroio (Id.
'l'riiiiiiiiuiii, it. I'ror. Sinin l>. Muntfi-
fiukiuiiu, i'iOd, ir>; rccl. S. .Martini
im), 15.
Pelrulio, Pctrutio (or.), WiLiliiiiij l'ilruio
lifi .Muiiluolo (ril. Juncea it. l'rur.-llnt.},
7(18, 25. 7(19, I.
S. Petri (or.) casale i\ 9.3, r>.
S. Petri (or.) castcl. (Ud, i.
S. Petri cTil. (71(i. i<i:.
S. IVtri (or.) greste, liii .V. I'iitriiifiiir,
it.l'ror.u. I>. t'aserlii, ^^^^,■^<l. (U.'i, lo.
Petri V., l'irrririllf (Id. (Hiicrei/, frz.
Itp. yteiisr Ar. Viiiliiii, ecci. do 433,16.
S. Petri (or.) o. eecl., inoimst., capol.,
cella, pUOis .>i. ArpIIo, A</ello, Au};ca,
Biihi'iilieri; (niMimst. S. Michaelis),
Barliarniio, Ik'iuMiontuin . Hlailino,
BromimU's, Hiinna, C'iiinpilia, ( 'cruaria,
ChoutuiiKa, (.■iliaiio. Cociiiim, Coinpe-
tum, Cnstriniiiiiii, Cotiano, Ciiriiline,
FauicuU), ( iatulmra,( iandi'iise iiionast.,
S. (iislenus, (iotarin^^o, (iiniriio, Hclin-
uuardeshusuii , Heiiiu^i, Laiireto,
Magadaliiirj», Maiitiia, Mauriatica,
Mersetiuri', Monte malo, Mons viridis,
Äluorbach, Papia, Pecorariczu. l'ec-
tegnano, Porusinus lacus. l'etrt'tulo,
Pirus. Planaci, Publico, Salzburi;,
Senonii-uni, Sexto, Teruisio, TimtoU-,
Trite, üairano, l'eron», Villare ((uod
die. Ad-duas-ecclesias, Uinciaao. Ui-
pera, Virdiinoiisis ecid. (nionast. S.
N'idini «. ei-cl. in suburbio), Wisson-
burg.
SS. Petri et Pavli liininn 385, :m.
SS. Petri et Pauli Pccl., monast. .v. Ha-
benberc, Lauresliani, Luthra, OUbnis-
wilare. Roma, Salsi. Vvcirma<'ia.
S. Petri (or.) vicarins »•. Roma.
Petrus archiepisc. f s. Ranonna.
Petrus (or.) Cumanus episr., arcliican-
cellarius in der liecoyiiitioii: 700. in.
702, 10. 703, L'o. 704, 30. 706, ». 708, i.
709, So. 711,10. 713, 20 ; .<. Cuinana
eccl.
Petrus (or.) episc. s. Xouaria, Terdonen-
sis eccl ; f ». Salemuni.
Petrus (or.) abbas ». Isula.
Petrus (or.) ari-liidiafonus .«. Ferraria.
Petrus diaconus, filius Martini diicis
■'!Ö5, 5.
Petrus (or.) diaconus et canonicus
Ö90, 10. 30.
Petrus (or.) arcliiprosbiters. Pisana eocl.,
Uulteraneusis eccl.
Petrus (or.) presbiter 590, 20.
Petrus (iir.) presbiter -s. Pisana eccl.;
germauus : Johannes presbiter.
Petrus (or.) presbiter s. Pisana eccl.;
germanus: ^lartinus presbiter.
Petrus (or; uauonieuii ». Hononia.
IVtruH (or.), trvs canonici. «. I'ulturo-
neniiiH ecid,
Petnis (or.) collovila «. Purganium.
Petrus (or.) nionachuH, lci;atuH Atinolplii
ulilialis I 'asiini .Monti-i .''iH, .10.
I'etriis iudex, advucntus x. ('aMini .Mona.
PetruH iudex 501, :ic>, .'i92, :iii.
Petrus iudex ."lOl, 3".
Petrus tabeliu 332, an.
Petrus (|ui et Slkerius notarius .300, »i. 9A.
371, I. 30.
Petrus dux Ueneticorum et Dalniatia-
noriim 27, 10. i& ; tiliiis : lolmnnes dux.
Petrus (or.) Traucraarius cduics ir)5, 35.
Pelnis (or.) filius Inuylfliiii Ol (7, 10.
Petrus filius ■Sigezmiis de Accadeo
3.32, äo. .39.3..'.; somr: Ravenna i|uae
eciani Sigeza.
Petro (or.) 35ü, 25.
Petro Albesano (or.), terra de .1.30, 35.
099, 2.'..
Peza (or.) famula 695, lü.
Pezana (conc), Pezzaiia, it. I'ror. .Vo-
rara I). Vfrcelli, s. Azo de Pezana.
Pezunsun (sp. 12), l'etze, pr. I{)i. Ilil-
ilislii im Kr. firoiiaii, (300, 20).
Pferiiigiin (or.) 1., I'fiirriiii/, br. Uli.
(tlifrliuiiirii HA. liii/olstadt, 180. 1". 20.
Phafeiiliouen (or.) v., Olur-Ifnlfiidiofin,
br. im. Ohtrhaiii-rn HA. Miincii.ii It.
249, 20.
Paphenhiifun (c. 12) 1., i'w/ bti llridel-
berfi {Kr.-IUl. in Iitidin\ 644. 2f>.
I'liafl'enhouen (or.) 1., I'faffi iilmfin. il.
H. ('ntfrf/.iajis Kr. Xabirn, 469, 20.
Phaffinchoua (or.), Ifiiffihon, Schweiz
Kt. .SV/(H'»>, 482, 30.
Pbano .S-. Fanuni.
Pliarplia (c. 11), Moiiaxlero di Farfa
(Id. Farn in Sidjina. it. I'ror. I'rrniiia
I). Kieti, monast., eecl. S. Marie
351, 10. 20. 519, 35. 520. Farlensis (or.)
abbas Ugo 1.55, 35. 351, 10. 510, 30.
Aeutianiis locus 519, .1.').
S. Pliylippi (or ) eccl.. .s'. FUippo Od.
hneca [it. l'ror.-Iht.J, 539, :io.
S. l'liiliiipi (or.) eccl. k. Pancianum.
Philisa (or.) fl., Die IV/.x (drosse l'ils).
r. Sb/l. der Doniiii in liiii/rrn, m. hei
Vilxhufen, 33, 1.
Phirnihgouue (or.)pagus. (iiin in Ilrxsen
nm Vernti (pr. Uh. ('oxsel Kr. Ilom-
herfi), 212, 10; com.: Friilericus.
Phisgina (sp. 12) I., Finchint/en, pr. RH.
Sifimaritigen OA. Ilaiiieriwh, {(ibb,ib).
Phistarheiiii. Pliistarbini (or.) I. v., Pfis-
terxlium (Id. Binabibnri) , br. Uli,
Xiederbai/ern BA. Vil.ibibnrii, 276, 30.
278, 20.
Pholida s. Polida.
Piana (i'. 15) piscaria .384, 25.
Piccinisci (sp. 12), Picinisco, it. Pror.
Caserta l>. Sora, (080. 15>.
Piceriu» (c. 17) rivubn, ein r. Sldj. dm
Hiibwlrau 11(1 fr:, l>i>. Vuni/eM Ar. .S'.
IHr, m, untrrh, r. .s'inunen, .331. I«.
I'ieta (c. la) V. .38K, I.
Pill«) («p. 14), Pilo (!d, Prriii/iti (il, Pror,-
llst.), ecel. S.S. Andrec, Arciilani
I dl- '710, si).
Pilifritincliouiin (or.) v.. PUlierskuf' n
Uli. .Mumminii, br, KU. Vm/, <7..i,/. 1«
IIA. IHiif/olfliifi, 278, IV
Piligri III 11 «, Piligrim. Pi I ig ri-
nn ■, Pel igri nun, Pelegr iiiim,
Perogr i n UH (or.), Pi I igri ninius,
Pol ii;rimua (c. 1 1), P i I egri m 11 1,
Hel igrim US (c. 12).
S. Peregrini monast., eccl. 351, U.
520, 25.
Piligriiiius eaiicellarius, eapellanuH, pr^'-
positus Uabenbergensis eeel. in der
Ueroi/nition: 4.52, M 47.3, in. 478, IS.
499,1. 51."), 10. ,520, :i.'.. .''41.15. 542,»'..
557,5, 5.59,10. augnerhiilb der lleco-
i/nilioit: 514,30. 502.25: arcliiepiso. x.
Colonia.
Piligrimiis coines (in pag. Matuggouuue)
396, B.
l'iligrim comcs 228, 10.
Piligrim (■omes 095, 25. 096, ft.
l'liligrimus] iniles 2, 35.
Pinga .v. Ringin.
Piniiimi (e. 12) i'astr., cella S. Jlario
de Castaneto in, ." Piijnano (Id. Mi-
!/liuno, il. Pror. it. I>. Arrllino, ixlrr
Caxliifinelo (Id. S, .Miiiiino falb l'/iii-
dina, ebenda, 341, 20.
Pinioli (or.) 370, 1. 370, 10.
Pinnensis cunitatiis, -se temtorium s.
Penne.
Pino (or.) 1., Pino, hl. in Monlifioralle
S. Stefano | (Id. (Irere, it. Pror. u. I>.
Floren:) einbezogen, 540, :iii.
Pynon (sp. 12). Pinun, frz. Pp. .tigne
'Ar. Laon, (492. 2o>.
Pinum (or.), Badia al Pino (Id. CM-
tella in Val di fliinna, it. Pror. u. />.
Arezzo, 558, so.
l'ipernha (sp. 12) dnae. Ihr Uulh-Iliich,
r. .\Mi, des ,'<rbiriirzen llei/eii im br.
IIB yiederbni/ern, m, sie, e, Bäbraeh
(ISA. l'iiebtaeh), soirie ein anderer
Baeh ebenda, (064. 20. 25).
Pipinesdorf (or.) v., Pepinrilte ffd. Uei-
ehersltery , et. B. Lothringen Kr. Iheden-
hofen- U'ext, 116, s.">. 311.
Pippinus, Pipinus (or) rex Francorum
(unriehliii Imperator) f 40. i. 42. 35
121.25 142.10. 284,25. .399, :i... 4.52,1!
.544,35. .".46.;.. 550.5. 016. 1. (U2,35.
687.30); Klius: Karolus inagnus irap,
I Piraniana (or.), l'rignann snlla Seechia,
I il. I'ror. .Modena I>. I'arn/Io nel Fri-
' !/nano, 609, 20.
Piribeim (or.) v., ? Beri/ham (Id. ImI-
ehing, l>r. IIB. S iederliaifern B.i.
1 IHngolfing, 278, 15.
808
Niuiicii - Ri'gistcr : l'inis — Pdstiimia.
l'inis (e. U) 1., Pno Gd. Hrtda, it.
I'ror. M. n. Trerijta, inonast. S. Potri
477,34: abbas AdHlbcrtii> 478,5.
PisHiia, Pisensis (or.) civ,, Pisa, it. fror.-
llxi., .LJ*;, :!ii. .■>4tt. i:.; ecci. S. Mariao
.'!."i6; t'jiis«'. luiilo .»."»ti, 1. 15. i-aiioniri:
Potriis ur<-lii|>ivsbiter:ir>(i, &; loliamios
iinliiiliacmius .<.'i(),;); Beiiedictiis rini-
tor :!.")(), 6 ; l"li«iiiios |irimiccniis 3,'>(>,ä;
[iresliiti-ri : Albericiis, AlbiTtiis :j5li, lo,
Aiidri-Ks, Honi/i> ciistos, Honizo .'!.")(). 6,
Dc>iiiiiiirus,Ioli«iiiu'S,Martiiiiis, Petrus,
Petrus, Teudo, L "bertus .'löfJ, I", Ursus
.!."••>, i, L'uini/o ;!.'i(i, i»; Siy^elVedus
>ubtli!ii'Oiius .'!."i6, 10 ; (ierarilu!' 8.'>ti, m.
Pisaiius, Pisensis euniitatus 3öt), 5.
3*1, in. :i61, ». ;!65, »0. '»In. i;,.
Piscft, Pis<-ia, Priscia (or.), l'escia, il.
I'ror. u. I>. Lurra, c. S. Cristinf
öUt, 1. 7tX, ib. 71)9, b.
Pisraria (or.) s. Leo de Soci de Pisiaria.
Pisi'uriiila (or), l'esearola Od. I'ritjiiaiio
suHa Srerhia, il. I'ror. Minlriw l>.
l'aniHu »!<•/ h'riiiiiano, (5(1!), in.
Pisi-iatelhis (or.) fl., /><•»• I'i.scialftio
( l'iiKttrlloj in drr it. l'rur. fori}, 22(1, 1".
Pisrini (or.), I'ixsen, pr. Uli. u. Kr.
Mfrsfhiirg, i)^, 2.,.
Pisi-iiiule (or.) cainpiis, \l'üxtuiiri I'ix-
cimilr hfi Chifmsa (id. Arrxzo (it.
l'ror.-lUt.), .WS, ib.
Pi>cloli »■. Pesc-loli.
Pisi'Oiia (c. l(i) tl., iJrr I'cscoiir in ihr
il. I'ror. Xorara, zum iMf/o d'Orlu,
3.S3, •.-..
Piseniga (c. 14) insula 220, ib.
Pisensis riv., epini- . cumitatus .>. i'isana
••iv.
Pisin» (f. 15) i-iv.. I'ixino .Mitlerhurg ,
HU. -Hut. im östrrreichixeh-illi/rixrlien
Kilxlrnland, 28'», in.
Pistnii-ha (or.) fluviohis, Ihr I'iesting,
I. Shfl. der Fixcha (r. zur Donau)
in yiiilrrÖHlrrrpirli, 552, 30.
Pistoriensis (or.), r. Pistoia ( h.-Ilxt. der
it. I'ror. Florrnzf, ^■onlitatu^ 54Ö, in.
Pitiuascuni (c \(i) v., I'fUrnaxco, it.
I'ror. u. h. Xorara, .'{)S.'t. ib.
Piuiitu (or.), campiis de 5.J8, ab.
PUreutia, Placeni-i» (or.) r-iv., Placen-
tiua urb.«, I'iarenza, II. I'ror. - llst.,
m7. 217, so. Ml, b. 37(i, ib. l'larentina
ecfl. S7,s"i. :{(I0, .nä; episc .Sijriiil'niduH
H7, so. .Vi. 584,10. 580, 10. S. Siiivutoris
(•apel. ;i76, :.'i. S. Sauiiii inoiiast,.s7,2;..
S. Sixti monast. 217, i«; abbatissa
Ita 217, i,i.
PladiiiHi K. ßladino.
Placazano (c. 17) 1. et fundiis, llar/az-
zano (id. S'onantola, it. I'ror. u. I).
Mfjdrna, 308, ft: S. Columbani capcl.
Plaioles ». Plazolie.
Plana (or.), I'iani (Id. fjeni/io, it. I'ror.
(iiniia I). Saroim, 370, 1«.
Plana alpit x. .Mpeplana.
Pliinaci (C-. 12) I , U I'inne Cd. Chirli
it. I'rot.-II*t , S. Pctnis in .591, s.'..
593, 16.
Planisi (o. 12), cillii S. Mario de 341, so.
Plantaria (t-. Ki), l'hinlii'rrx, el. li. I.uth-
rini/rn LKr. Mitz, 43.'!. ib.
Planxano (c. 14), I'ianzano, it. I'ror.
Hom I>. Vilerho, uustel. de 3,"i3, s<i.
Plasiaiio (c. 1;() ;W8, 16.
Plataiiii H. Bladiiio.
Piatone (y. 13), ? I'iadma, il. I'ror.
Crnnonii H. Ciixdlmnijiiiorr, curtifolla
in 388, .'>.
l'lazo (rolle.), I'iiizzo, il. I'ror. ii. I>.
Turin, n. Tebaldu>, Uuido di' Plazo.
Plaz.ilie (ronc), l'laiolos (c. 12), i' l'iiiz-
zolo (tii.CalnsKO, il. I'ror. Alrxsiindria
I). Axii, x. Roiüerus de Plazolie.
Pleclientenstein (sp. 12) \()t)4, so).
Plertole (f. 14), T'illolo Cd. S. Antonio
a Trrbbin, it. I'ror. n. I). I'iiinnza,
88, 1.
Pleziaja (or.) v., liliisirn, pr. Uli. ii, l\r.
.yirrsebnrii, HO, lo.
Pliea (or.) v. .558, ib.
Pliozuuuzi (or.) jir., Wiixiunii I'hlzirilz
hri (Iroxx - Millilinifen, Anhnlt Kr,
hrrnhirf/, 570, so.
l'lisiia (sp. 13) fl.. Die I'hixse, r. Shfl.
dir W'rlxsrn) Klxter in Sachxrn n.
Sarhxvn-A/trnbiiri), (683, 15).
Pliiiiibia (c. 12), l'ombia, il. I'ror. u. I).
Xorara, 4(17, 1.
I'oclionia (or.) pagiis, Ihr Jlnvlimi/au
um Fulda, 52^, ib.
Pipchpartuii s. Bmlibardon.
roilerbrunnoii, Podrebrvn, Podrabruu-
neii , l'odrcliioiineiisis . -buniicnsis,
Podcl-, Podilliruiinensis eecl., epise.
.V. pMlirrebruiina.
l'odio (sp. 14), l'oijflin (id. Citti'i di Ca-
stfllo, it. I'ror. «. />. Prrngia, eecl.
S. Marie in, »ive de Uingone (71(),so).
Poleia (e. l.'i) tluviolus , Der Hounj
(liocq), r. Xb/I. dir .Maas in der bl.
Pror. Namur, 218, ib.
Poliano (or.), Poi/Iiano, it. I'ror. .Mai-
land It. (iallaralf, 376, 30.
l'dliciano (or.), Pnliccinno (Id. Areszo
(il. Prop.-Iht.), 558, 36.
Poh.la, Polide, Pholida, J'alitbi (or.),
P..loda (c 13), l'iihldr, pr. Uli. Hil-
dixliriin Kr. Osliroilc, 75, b. 160, SS.
151, s... 20.i,:«. 292.10. 29.5, .■*. 412. lo.
414, so.
Poliniartiiim (c 14), liomarzo, il. I'ror.
Uoni It. V'iirrho, 544, ib.
Polliii(,ni (or ) V.. Pollini), hr. HU. Obrr-
l/ai/rrn HA. U'iillirim, 249, so ; iiionast. |
•S. .Salvntoris lesu Christi 219, so.
Polliicis (c. 12) iaBa597, 5; ecri. .S. lo-
hannis .597, i.
Poiiiposa (or.) I., rlirmalii/rx Kliisttr i
Pomposa, ."> km. ii. r. ( 'ixlii/uro, il.
I'ror. Frrrarii P. Comarrliio, imina.'it.
,S. Mari.; 3.J6, 3.,. ,355, i. 392. 30. 603. 1. .'..
(S99, Ml. .16 ; alibas Vuido 392, 30. Poni-
posia (■-. 17) insula 392, .36.
Pon« iiii|Mrii (c. 13) v., PoiUhi^rr (id.
Dmbrrl-HawKa, hl. I'ror. LiUtich Ar.
Uli,'/, 21K, ib.
l'onteterto (ov.), l'unlelHIo <iil. I.ncca
{it. Pror..ll.tl, , ,539, 36.
Ponte Treiiiulo (or.), strata in 373, S6.
513, ...
Poiitiiclli {r. Ml, > l'onlirrlli (id. Por-
tiinai/o, lt. I'ror, l'aria It. Holtbio, 88, 1.
Pontinjrlo (or.) 714, .'1.
Ponzaiia (<;. 12), l'onzano Monfrrralo,
il. Pror. .{Irxnandria l>, ('a.ialr .Mon-
frrrato, s. Maiufredus de i'onzana
(bri Mej;in->.
Popoloniensis comitatu» .v. I''i|iiil..iiiiini.
Pojipae (iir.) .v. Cornilo.
l'oppo, Bopiio . Hobbip (or.). Popo
(••.11). Bobo («■. 14). Pubpo 10.12).
Poppo iiatriaicha .v. .\i|uileftensis eecl.
P<ippo archiepiac. .s. Treueri.
l'oppo abbas x. Fulda, Laiiresliaiii.
l'oppo i)re)io8itus x. Babeiiberc
Po])po Collies (in piig. Lobedungouue)
284, 30.
l'opo conies f 280. so.
Bohbo ciimes 262, 30.
Bobo comes 547, S6.
l'oppo conies 695, sä. 696, ...
Bobbo niiles Fuldensis'426, 10.
Poppo. 414. I. 422. so; frater: Willihel-
niuB conies.
Poppo tilius Weigeri LS, .',.
Populouium (c. 141. I'n/mlonin dd.
Piombino, it. I'ror. Pisa l>. VoUerra,
545, 10. I'opuliiniensis (or.), Popolo-
niensis (e. 14) coniitatiis 338,.'). 541, 1.
Poicacius (or.) mons, .>* Der Monte Or-
laxio in der it. Pror. Cnserla i). Sora,
.34.). 30. 61.5, so.
Pürke^dol•p (or.), Ilnrpxitiirf, pr. HB.
.Merxrbnri/ .Uiinxfrlder See-Kr., .573,20.
Porcied, Purcetuni (or.) 1., linrtxvhi'id,
i/ehörl ./elzl zu .larhrn (pr. Uli.-Ihl.),
I'orceteiisc (or.) immai-t. .SS. A])olli-
naris, Nicolai 463, s.'i. 484,3,'). 485, 30.
505, 16; abba« Benedictus 485, 30.
Porcile (or.) casti'.. HeJ/ioredi Porcile, it.
Pror. Verona It. S. lionifazio, 390, ib.
Porcillole (or.) 609, ib.
Portarolo (c. 11) c. 587, 16.
Portatorium ic. 14) portus 88, 1.
I'ortica (c. 11), c. de 52(1, sft.
Porto (ed.; Offi, c. de 338, 10.
PortuB (c. 12) castr., Porto .Mnnlornmi,
it. I'ror. u. />, .Mnnlua, {328, in.
32D, so).
Portus (e. 14). Porlo dd, liiiin. 544,30.
Posci (or.), nione de (i(i!l, m.
Postclavi (or.), Poxrhiaro, «chir. Kl, (Irau-
biindrn H, Hrrnina, piscariadc .325, 16.
Postomia (c. 11), r* Poxtnmnn (Id, Mrz-
znne di xolto, il I'ror. Vrronn II.
Trrgniiiio. oi/rr l'oxtioma (id. I'acse e
l'adrrnelhi, it. I'ror. 11. I). Trerino,
ecci. S. Viti 111 585, 1.
Nuliioii - Ki'giHtcr : l'utiiiiiii'iiH ~ - Cjiiirini
S09
Potaiiiiuus (sp. 12), c. liothniiii, lliuleii
Kr. Konstanz, liscus (071), m); Puta-
iiiifa silva (t)79, lo).
S. Potcntis (sp. 14) eccl. a. Crotis v.
I'uthi'rlirunnensis ucci., - ae sulmrbium
s. PatiTi'briinna.
I'otiüstorli (or.), occl. S. (iri'gorii in
540, 5.
I'ochof a. Puoebnf.
l'radia, in Proios (o. 18), IWe Gd.
Jiieami- - lez - I'^ossca, hl. l'rov. u. Ar.
Xamiir, (495, 86. 005, 3b).
Pratalia («ir.) alpes, l'rdtiiijlia. Cid. (u.
7.V hm. nö. r.) l'oppi, it. I'ror. i<. l>.
ArKzo, iiiona.st. .SS. Mnriy, Bi-iiedicti
556; alilias TouzDnioiinclnisööO, 20. m.
l'riita»nbi (or.) i'aiiipii.s, ? bei Prnio
Antico Od. Arezzo (it. Prov.-lht.),
5.5.S, so.
Pratillouo (or.), Wüstunf/ I'rutiiflione bei
Montopoli di Val d' Arno, it. Prot'.
Florenz l>. S. Miniato, 5U), 15.
rnituui loiipuin (or.) 009, 16.
rriitoiiiaio (or.), Prato Mai/no, lierg-
rücLeii, it. Pror. 11. I>. Arezzo, w. vom
('(isentino (obersten Arno-TImlj, corti-
cella de 5.')8, i."» ; eorl. .S. Miiiiati 558, 15.
Pratiis maior (or.) 609, to.
Pmto Mauri (or.) 600, 5.
I'mtuni rc(5iuni (or.), ? Prato Iteggio
(id. Cliirasso, it. Pror. u. Ü. Turin,
itiitO, 30.
Prcgiianum (or.), Regnano Gd. Viäno,
it. Prov. «. I). Religio neW Emilia,
609, 30.
Preias s. Pradia.
Pretimi (or ) urbs, Prettin, pr. RB. Merse-
burg Kr. Torgau, 111, :i5.
Priohina (sp. 12) 1., Nieder- u. Ober-
Breehen, pr. HB. WiesUiden Kr. Lim-
burg, (6:!8, 35. 64t!, b).
Prietozina (or.) urbs, Prctzseh, pr. RB.
Merseburg Kr. W'ittenlierg, 111, 35.
Primus (ed.) episc. s. Aquensis eccl.
Priscia *. Pisca.
Pi-iseiano (or.) monast. s. Luca.
I*risf;auiie, Prisichgowe .s. Brisihgouui.
Priuaria (or.) 608, 1.
S. l'roculus (sp. 14) (717, 20).
Prodaca (c. 16) v., Bruttig, pr. RB.
CoMenz Kr. Kochern, 431, 20.
Profunda (c. 18) v., Profondeville, bl.
Prov. u. Ar. Xamur, (496, 15).
S. Prosperi (or) c, .S. Prospero Gd.
Caseina, it. Prot', u. J). Pisa, 540, S5.
SS. Protasü (or.) atque Geruasii abbatia
s. Mcdiolanensis eccl.
SS. Prothasii (c. 15) et (ieruasü festi-
vitas «. Ossulrt.
Prouaro (c. 13) 338, 5.
Proucsderuoth s. Pruovi'sderuod.
Prouiniano (c. 18), c. in 388, 10.
Pruleusis (c. 15) monast. .S. Bartholomei,
Karthaus-PrüU iPrühl), br. RB. Oher-
pfcdz BA. Stadtamhof, •227, 10; abbas
Bonifacius 227, 10. 20.
K.iiscriirkuuden Hl.
Pruiuiousts iiioiiast. a. Hruiiiia.
Pnino (o. 17) oastr., Prun, it. Pror.
Verona l). S. Pietro Inearianii, .'i90, 26.
Pruoinad (c. 10), Brumath, rl. B. Vnlfr-
elaiisH LKr. Straasburg, HO, 15.
Pniuvosdcruipil, ProtiPNduruotli (iip. 12)
1., Proatralh, pr. RH. u. LKr. Trier,
(638.25. 013, 1).
Pnlsca (or.), Bruscn (r. 17), /'(> llrni.irli,
I. Slifl. der III im et. B. I'nterehaa»,
334, 15. 409, 15.
Publico (or.), (;. S. Peiri in 540, .10.
Pubpo ». Po]ipo.
Puileiiiliruiincn «, Budoiibrunnon.
Puizoliim (or.), Pozzolu Formignro, it.
Pror. Aleasundria I). Xori Ligure,
336, 25.
Pulii-iiino (or.), Wüstung Puliceiano bei
Segromii/no Hd. Lucca (it. Proc.-Ilat.),
1G6, ,10. "709, 5.
[ PuUiiico (ed.) 373, 5.
PuUiacum (0. 16), Pouilly, frz. Dp. .Mruse
Ar. MonimMg, 433, !<.
PMlIianuni (or.) castr. 390, 25.
Pulpauo (ed.) 300, in.
Piiliiensis (c. 12) insula. Die laola
Polve^e im Logo Trasimeno, it. ProB.
M. D. Perugia, 544,35. (716,5).
Pulueraria (or.) , Pulverario (c. 14),
Poh'eraia Gd. S'assetla, it. Prop. Pisa
D. Volterra, domnicatu in 358, 10;
eccl. S. Marie de 3."i3, 15.
Punnaha (or.) I. v. 270, 30. 278, 20.
Puochinefiirti (or.), B'le/renfiirde, pr. RB.
Arnsberg Kr. Lippstudi, 147, 25.
Puochof (conc), Pochof (or.) v., Buclt-
hofen, br. RB. Xiederbni/crn BA. Vils-
hofen, 114,20. 115, 20.
Puözinesbeim (or.), Boozlteim, el. B.
Cnterelsass Kr. Schkttstadt, 143, 35.
Pupiliensis (c. 17) coniitatus s. Foruni-
populi.
, Puplo (or.), lacus de 343, 20. 615, 10.
Purcetum s. Porcied.
Purch (sp. 12) 1., Wüstung Burg beim
gleiehnamigeii Berg im wb. Sehiearz-
j wald-Kr. OA. Balingen (nnii. r. Thail-
1 fingen, so. v. Onsimettingen), (655, 10).
Purchardu3 s. Burchardus.
Purchheim (or.), Biircheim (c. 15) 1.,
Burkheim, Baden Kr. Freiburg, 98, 5.
482, 30.
i Purgreina (or.) c, Burgrain Gd. Mitt-
bach, br. RB. Oberbni/ern BA. Wasscr-
I hurg, 095, 35.
Purio Buperior (tr. 15), Pouru-au.r-Bois,
frz. Dp. Ardennes Ar. S'cdan, 627, :)5.
I Furo (c. 13) vallis 388, 15.
Puscasiano (ed.) 373, 10.
Putei (c. 16) V., Pu3-e. frz. Dp. Meurthe-
et-3loscJle Ar. Briey, 129, 10.
Pnttenhasen (sp. 12), Pattensen, pr. RB.
Uannocer Kr. Springe, (306, 25).
Puuiniaoa (c. 13), corticella in ,388, 15.
(jiiadrauades (or.), Grabt, .S'ehweii Kl.
S. Gallen, 482, 35.
({uuraiittt (r.. 17), l^uartinti, it. Pror.
.ihsaiinilriii lt. Aequi, cellii in 382, 10.
Qiiurata (nr.). i^uarata Gd. Areszo fit.
I'ror.-llat.,, castr. in 0(10, 35.
Quaiu/.iiiui (or.), Corazzana Gd. .S'. .W;i<-
<ilo ll.-llat. in der it. Pror. Florenz),
c. S. Aii){i'li do 510, 15.
(|iiardi» a. Ciuardia.
({iinrtitiu (or.) 1., Corfiiiv Gd. Villa
Cullemandina, it. Proe, .Maata <• (.\tr-
rara />. ('(latrlniiovo di Garfiignana,
occl. .S. Keguli .539, 35.
Quartixiiiiia (or.) v., (Jatirteaana Gd.
Ferrara (it. Pror.-llat.:, 3.30, 10.
Qunternio (»p. 12), Quaregnon, bl. Prop.
Jlenneijau Ar. .Uon», occl. S. Quintini
(492, :.(.).
Queiistidi (c. 12) I., Groaa- u. Ktein-
(^ucnstedl, pr. RB. Magdeburg LKr.
Jlalbersladt, 30'^, 30.
Qiiercnta (or.) c. 390,5.
Querquotu (c. 12), ? Cerqueto Od. Fano
Adriano, it. Proe. u. D. Teramo, cclln
S. Marie in 344, 15.
Qucstro (ed.), S. Vinceiitius, S. Mar-
tinus in 373, 10.
Quidilingaburc, -burga, (juidilingoburg,
(Juidilitigibiirch, (^uitiliril)urg (or.),
(^uiddclinburch (tr. 13) 1. ninna^t.,
Quedlinburg, pr. RB. Magdeburg Kr.
Aschcrslelien, 47, 30. 52, 10. ;')4, 20.
103, 2D. HO, 30. 570, 1.^1. 35; altare dei
el S. Scniatii 570, id; abbatissa vgl.
Aedel heida (bei Adal-^.
Quie.sa (or.), Quiesa Gd. Viareggio, it.
Prov. u. D. Liieca, 708, 30. 709, 5.
Quilliano (or.), Quilliano bei S. Giustino
Gd. Loro Ciiifenna, it. Pror. «. D.
Arezzo, 006, 35.
Quillons (c. 18) 1. (496, 1).
Qiiincina ,s\ Cuuzina.
QuiiKiue Milia (c. 12), Cinque Miglia,
Ebene in der it. Prov. Aquila D. Sol-
mona (vgl. Rocaicinquemiglia Gd.
Castcldi Sangro ehemla), cella S. Mario
de 341, 20.
Quinta (or.) rivus, Der Quintbach Die
Quint), l. Xbb. der Mosel im pr. RB.
u. LKr. Trier, m. bei Quint (Gd.
Ehrang), 629, 20. 25.
Quiutinari (or.) 376, 3«.
S. Quiiitini (sp. 12) eccl. a. Quatemio.
Quiiito (or.) c, Cinto, it. Prov. Padua
D. Este, 390, in.
Quinto (or.) 699, 36.
(2uinziauoll» (ed.), Quinzanello, it. Pror.
II. D. Brescia, 373, 5.
S. Quirici (or.) eccl., plebs s. Monte-
falcone, Nosinna,
Quirigna (conc), Quaregna, it. Prov.
Novara D. Biella, s. Mainardiu de
Quirigna (bti Moginhart>.
S. Quirini (or.) monast. s. Tegrense.
102
810
Xamcii - Register : t.i'iiiinuilnlo — UegeiiesliuiT.
Quirqnitiil" ^^r... Qiiin|uitulu (c. IJi
.14;{. 3". 015, so.
Quitiliiil'urg ». Quidiliugnl'uri'.
(^lu»« (OT.' 1.. bfi Mulittn ili Quam Od.
Baitni ili S. Iliiiliano, it. I'ror. u. D.
Baitn
R.
Ratiiulo (1-. 1") tl,. /)«• Kabodeau, r.
Slifi. </«• Meurthr im fr:. Dp. l'oiiiirs
Ar. S. lUr, m. Ifi S. Hlaise (Gd. ]
Mo!/fH»ioutier), '.iS'i, ss. ;t3-i, f>. i.'>. ;
RaliadiM-iolns (c. 17). Pir Jiariur. c. ,
.VA//. </»■* Kahodtau im frz. l>i>. Vo.tffen
Ar. S. Ihr, m. bei Ilarine (Cid. Moyen-
moutirr). 334, lo.
Rabiiniis (sp. 11 1 Breliiepisc. liriihilmlich
epi^c.) t s. Mogonlia.
Rnbiiisiis (c. 17) mons 381. ib.
R&cann (or.) vallis. t-cllii S. Salvatoris
157, 10.
Racc« (i<r.) mancipiiim .">50, 35.
Raoco (or.^ iiiancipiuiu 56Ü, i.
Radnnznovue »•. Ratenzgomii.
Rndasbona, -poiia s. Regenesburc.
RadbaUl (or.) abbas «. Uuerthina.
Radda lor.) c, liadda, it. Prot: h. D.
."NiViio, 282, «5.
Ratio (c. 12). irilst bei Gattinara, it.
Fror. Xornra I). Vercelli, ». Gezo,
Ingizo. Kaiualdiis de Rade.
Radebnti«. Radpoto, Ratpoto
ror.), Ratbridus (c. IS).
Radel>of>» i-omes (in pag. Chlegeuwe)
6:l5. ii.
Ratbodus comes (in pag. Lomaeensi)
4!4. so.
Radpotii comes (in pag. Öliiipestale)
148, so.
Ratpoto 466, 25.
Rademprandi (or.) lacus 343, 36. 615, 20.
Radc>-, Radi.'liona, -pnna, Rad^spona,
Rades.. Radi>poDen9is k. Regenesburc.
Radesdoi-f ». Ratolfesdurf.
Radlieriu» ». Retharius.
Radini itr. 15) mons 627, 35.
Radinzguoe k. Ratenzgouni.
Rado {>]}. 12), Rato (i-. 15l abbas «.
Balienberc (mona.st. S. Michaelis).
Radolfe-sdorf, -torf, Radolfosthorff, Ra-
dolfdorf ». Ratolfesdorf.
Radnnzgowe s. Ratenzgouui.
Radpoto K. Radeboto.
Raduirii> de Canale «. Ruodulfiis.
Raedig (ot.) 476, i.
Ragim-, Ragin- s. Rcgin-,
Raherei (c. 16) c, Raricourt, frz. Dp.
MeuM Ar. l'erdun, 4.3.'l, 20.
Rnhprehtemiuilare 'or.) 1., Hurg Alt-
ItnyfirriitrH bei Altendorf, Schweiz Kt.
>'-h„i:. 482, Si.
Ralilfelda (ij.. 12; 1., Rothftldtn, icb.
Srhirarz)rald-Kr. OA. Xat/fild, {665. 35).
Raini-, Rain- ,<. Rcgin-.
Raitisponensis episc. «. Regenesl>iirc.
Rania.shuiu (or.) monast., Ilamthloh, pr.
h'li. Lrinebunj Kr. Winsen, 60, i. 10.
411. 15. so.
Ramesaha (e. 14) fl., Oer Milhtbiich,
I. ybfl. der J>reisam, Baden Kr. Frri-
biirtf, •2'IH, ih.
Ramnigge »■. Kemninge.
Ranipcrti (ed.) res s. Vernesisoo.
Ranasea (sp. 12) vallis (289. 40. 290, i).
Rancodalla (sp. 14), cccl. S. Marie de
v716. 10).
Randesbure (or.), Kamxpnii (Gross- 11.
Klein-, br. UH. Oberpfulz HA. Stadt-
amhof. 268, 35. 269. 35.
Rangouue, Rangovve (or.) pagus, Der
Itangau im br. Uli. Mitlelfranken (u.
OberfranKen HA. Jliiclistaill a. d.
Ai.irh), um die l/annach, eine» l. Xbb.
der Aiseh (l. zur Regnitz) im HA.
l'ffenbeini (m. bei fi'indshcim^, 212, 10.
213,;.. 214, 1.3:.. 579. so. 580, 10; com. :
Adalhartus f, Albvimis, Riiodbertus.
Rantesdorf sive Ranlc-ihova (or.) pr.,
Ranshnfen, t>berösterreich Bit. Brau-
nau. 695, 5.
Rapidus (or.), Rapidu (c. 12) fl.. der
so. r. Venafra mündende r. Shjt. des
Volturno, it. Proe. Campoha^o D.
Isernia (vgl. Man. Germ. SS. 7, 582
Anm. 24)1 •543, 25. 615, 15.
Rapperenowa (c. 12) 67, 30.
Rapraudus (c. 17) filius Oddoni raan'hi-
onis 382, i; frater: Viiillielinus.
Rasenna (c. 18) 434, 10.
Rasenna (or.) fl., Die Rasennu, r. Xbfi.
der Secchia, it. Fror. Modena, 609,20.
Rastalise (or.) s. Lalium ad Rastalise.
Ratbodus s. Radeboto.
B.atenza. Ratcnna (or.) fl.. Die Regnitz
und ihr (Jiii//flu.'is Rednitz, l. A'A//. des
Main in Franken, 4, 10. 170, 40.
206, 20. 208, 30.
Ratenzgouui, -gouue, -gowe (or.), -gewi
(c. 13), Ratintzgouui, Radinzguoe (or.),
RedenzcgewT (sp. 11). Radanzgovue
(sp. 12), Ratingowe (c. 14), Radonz-
gowe (c. 15) pagus, coraitatus, De>-
Regnitzgaii in Franken (um die Reg-
nitz), 3, 35. 160, 80. 170, 10. 200, 6.
2itl. 10. 206. 1;.. 208, so. 408,25. 470,. «.
633, 10. 647, 30. (674, 3o> ; com. : Ad-
albertus, Heinricus.
Ratcspona, Ratispona, Ratisbona, Ratcs-
ponensis.Ratisponensis«. Regenesburc.
Rateresdorf (sp. 12), Rittersdorf, pr. RB.
Trier Kr. Bitburg, (638, so. 643, 1).
Raterius (or.) de Aliiano 391, so.
Rato s. Rado.
Ratolfosdurf (or.). Ratoluesdorf (c. 12),
Radolfesdorf, -torf (sp. 12), Radolfos-
thorfr (c. 15), Railolldorf (sp. 13),
Radesdorf (cd,) c ]ir. curtilc, Riil-
telmlorf. br. KB. Oberfranken BA.
Stfißelstein, 425. 6. 30. 426, 6. 468, 25.
(670, so. 674, 30. 675, so).
Ratpoto *. Radeboto.
Rattisponense monast. s. Regcnesbtirc.
Raudo campus «. Rodo.
Rauanioli (cd.) 366, so.
Rnucngcrus (or.) abbas ». Efdernach,
MHlniundariuin.
Raucnnii (or.), Ravcnna (c. 12) 1.. Ka-
vonnas (cd.) civ., Rarenna, it. Pror.-
Ilst. . ;!29. 5. S5. 330, 35. 331, 6. 10.
332, 3/.. .333, 15. 3,">.5, 1. 3(i9,35. 54.5, 1.
.589,15. 591,10. 603, 10. (00!», in). Ra-
uenuns (or.), Ravcncnsia (ed.) eccl.
354,25.30. 355; archicpisc. Petrus •]•
.355, 5, Ariialdus .'{.H. S5. 355, 10. \b(rgl.
724, 32). 309, 25. S. Apollinaria inonnst.
in civ. cognomiuata Classis (S. Apol-
linarc in Classe Fuori Gd. h'ureiina)
225.35. 226.25; abbas (Uaucniias)
Bonus 155, :i5. 225, 35. S. Fdiculae
et .SS. Marci, Marcelliani cccl. 220,5.
Raucnne districtus 3.55. 1; Raucn-
nas territorium 392,35; Rauenuas
cxarchntus 544,85; rgl. auch Deci-
manus comitatus.
Ravcnna (ed.), (piae eciam .Sigeza voca-
batur, soror Petri, .Sigczonis de Ac-
cadco filii 332, 20.
Raueiinola (c. 12) riago. Die Rarindota,
r. Xh/t. den Volturno in der it. Pror.
Caiiipobasso J). Isernia, m. sii. r. Rocca
Rarindola (Gd. Montaquila), 340, »0.
Raxignano (or.), Rosignano marittimo,
it. Prov. u. D. Pisa. c. S. Coniicii in
540, 20.
Raza (or.) famula 695, 15.
Raziolum (or.) 325, 15.
Reatc (c. 14), Rieti, D.-Hst. in der it.
Pror. Perugia, 545, 30 ; Reatinus (c. 1 1)
comitatus 520, 10.
Rechinlierishiisun s. Reginhereshuson.
Recho (c. 10) 693, 40.
Reda (or.) 699, 35.
Reda (or.) .•!. Caput Reda.
Redcnzegewi .v. Ratenzgouui.
Rcdialdus (c. 11) 474, 5.
Rediborun (or.), Heddcber, pr. IUI.
Magdeburg Kr. Wernigerode, 241. 1.
Redingaroht (c. 12) 1. (irnhl statt lle-
dingarolit: Hrttitigcrmle. Braunschtreig
Kr. Wolfenbiittei) 308, 30.
Rcdo (or.) litus 409. 15.
Regenesburc, -bürg (or.), -burch (c. 11),
Reganesbiirch (c. 12) ; Rades-, Rad^s-,
Rates-, Radis-, Ratis-, Radasbona,
-pona (or.); Rades-. Rates-, Ratis-,
Rattis- (or.), Radis- (sp. 12), Kaitis-
(sp. 13) ponensis civ.. urbs, Regen.iburg,
Hs1.dej<br. RB. Oberpfalz, H,\'. 20.2.'..so.
27,35. 29.1.25. 30. .U,20. .15. 32,15.
33,10. 34,10. 3.5,.'). .36, 1. ,37,5. 00, 1.
74, 5. 75. 15. 157, 30. 1.58, 25. 159, 10
180,25. 227,80. 228,26.229,15.2.10,25.
249, 1. 10. 251, 1. 40. 252, 25. 2.53, 20.
254,45. 204,30. 265,25. 207.35. 322, .15.
.390,20. .397,5. 399,5. 514.1. 51."., 10.
.563, 30. 564, .10. 565, 35. 577, S5. .583, 16.
(059, 2.5). 696, 10. 697, 10. Radcs-
|)oneDsis cccl. episc. (icbehardus
171,30. 227,20. 426,10. (664, 15>;
(HartwicuH (!82, 5). S. Mariae capel.,
Kaiiicii - Kegi»tcr : K<>){riiliiiriliiH — liii-lnTiHilurf.
^1 1
quam uliiii Vetürom voualiaiit, nl)azia
iiifra urlieiii (t>ie Alte Kapelle) 20, ü.
31, so. 7.">, ii). 230,35; alilias Tii(;iiii
2Ö, »11. ■il, ü". Kailu«|")i>ense moiinat.
SJ. Mariae, i|U<nl ilic. Niilfroiiiiiuuster
( Fruiieiik-Imter Sieilermilitster) 32, \b.
l-l:i, 30. 5S3, i..; alibalissa (')ta .'i2, lO.
143, 3«. .W-l, 16. liattispiineuse mo-
iiast. S. Mariae i|U(h1 voc. Oburoii-
inuiioster ( h'ruuenklonlir tibermil unter)
2.'>0, s;>. fiTT, :i!> ; aliliatis^a Wirpurj^
2r>il, 36. .'>77, u.'.. >S. Ufiiiimeraiiiiiii
eccl. (Kloster S. Kmmeram) ö(>3, 36.
.'»04,1.35. 51)5, 6. 36. ;'>()(), 5. ()!t7, 3o;
abbua KichoHus iiiVi. 30. ölil, i. 30.
605, I. 30. ö(iO, 1, l'mcliardus 0!I7, 30;
advoratua Maroni 1 (ii)7, 30. S. Hi'in-
lucrainiiii porta (Imj in iler Si'lhe den
Jet^iiieiiastroHuniisilien Turmes) bl'i, i».
ö78, 1. Aliacliitii-lia 1. eccl. (Ia(/ i>i tier
Xiihedes alten lliitliai(scs) 20, 36. 57K, 1.
Ratk'.<i>onen3ia(tei-iitMrii]curtesl43,30.
Regeuuardus «. Kegiii-.
Regia (C. 14), Keffifio nell' Kmiliu, it.
Proe.-Ust., .")4.'i, 10. Regiensis (or.)
i'cd. üüS, 30. 610,1.6; episc. Teuzo
()Ü8, 30 ; episcopatus 009, 1 ; (coniitatus)
009. 15.
Regiauum (c. 14) c. ? Rezzanello Gd.
iiiroUa Trebbia, il. Fror. it. D- Pia-
cema, 88, 6.
Regil (sp. 11) prcsbiter s. Uuirziburg.
Regilindeluiseii (sp. 12). Relliehausen, pr.
HB. Ilildesheim Kr. Einbeck, (307, 5).
Regin (sp. 12), Rcgiuo (i>r.)fl.. Der liegen,
I. Xb/I. der Donau, (u. zwar (»04, 30.
speziell der eine. Schwarzer hegen ge-
nannte IJuell/luss desselben im br. HB.
Xiederbayern) 00. 30. (004, 30). AUuis
Refjin. Der Grosse liegen im br. HU.
Siederbayern, rereinigt sich bei Zwiesel
mit dem Kleinen Hegen zum Schwarzen
Hegen, (nicht der Wei-ise liegen!)
(004,35). Xiijer Reprin fl., Der Kleine
Hegen ebenda, (^uelllluss des Schwarzett
liegen (nicht dieser selbst.'). (004, 3.')'.
Kegin-, Regen-, Ragiii-, Uasim- ,
Reihin-, Rein-, Reyu-, Rain-,
Raim*.
Rainaldus episc. s. Papia.
Rcginoldus (or.) al)bas s. Miineleuo.
Reginolt (ed.) milesßaniliergensis 426,15.
Rainaldus de Rade 405, 3i>.
Rainaldus (or.) de Rosina 007, 10.
Reginardus s. Reginhardus.
Reginbaldus (c. 12) abbas s. Lauresham.
Ragimbaldus, Rainibaldus (c. 11) comes
585; nepos: lohauues.
Regindegesrode (c. 14), wiM nw. r.
Hautheim, Braunschweig Kr. Braun-
schweig, 152, 36.
Regine (or.) v. 370, 35.
Regine nionast. «. Papia.
Raginerus, Reyuerus, Rainerius s. Rein-
harius (bei Regin->.
Rcgiufredus (or.) epise. *■. Pergamum.
Reginger (or.) 284, 35.
Roiiigcre.idorf (or.), Wüstung llengrrs-
dorf bei der liengrrsmilhle Gd. (u. n.
r. ; W'ilnschensuhl, Sachsen- W'rimur Kr.
Kisentich, 449, 6.
Regingi>/.t'sliUM)n (or.), Itengshaiisen, pr.
HB. Cassrl Kr. Hiitenburg, Ol, 10.
RuguulmrduH (b|>. 11) presbiicr «. Uuinsi-
burg.
RcginharduH (c. 15), Reginardus (.ip. 12)
i-ciino9(in pag. CuningosHUiidra) 408,36.
((i74, 3o>.
Rcinliarius (9)1. 12), Raginerus, Rey-
iiorus (c. 18) comcs fV, r. Ileniugau),
filiua Hawi(li:s eomitissao 492, 6. <49.">,16.
490, 5) ; l'rater : Lambertiis.
Rainerius (or.) comes 155, S5.
Reginliercahuson (or.), Recliinlicrishusuu
(c. 15), Wüstung Heinrrsen nö. r. Im-
menhausen, pr. HB. C'assel Kr. Hof-
geismar, 5;}2, 30. 36. 551, 30.
Rogiiilmsen (<ir.), lieinhausen, br. HB.
Oberpfalz BA. Stadtamhof, 180, 35.
Reiuleue.ssun (sp. 12), ui>hl wüst bei
Sehlde,pr. HB. Ilildesheim Kr. Gronau,
(306, 30).
Reinlone.shuson, Reinonhieshuson (or.),
Reuolueshu3en,Ri<'noluc3husen(sp.l2),
Henshawsen, pr. HB. Ilildesheim Kr.
DuderstadI, {306, 35. .107, 5). 611, 10.
Regino s. Regin.
Rcginoldus, Reginolt s. Rainaldus (bei
Regin-^.
Reginpreht (or.) filius IMartiiii Ungariei
396,35; fratrcs: Hereman, Nazo, Vue-
renpuroli, Vviginan.
Regiuprecht (e. 16) 694, 1.
S. Reginsuintdis (or.) virgp ». Loufen.
Reginzo (c. 17) s. Anzebertus clericus.
.S. Regiilus (or.), lieggello, it. Prot: u.
D. Florenz, 283, 15.
.S. Reguli (or.) eccl. s. Quarfine.
Rein-, Reyn- s. Regin-.
Reinii^gowe (or.) pagus. Der Hinggau
im pr. HB. Cassel Kr. Euch wcge, 526, 35 ;
com. : Sigifridus.
S. Remaclus (c. 13) Tungrensiuni episc.
t s. Leodium.
Remedius (conc.) filius Giselberti iudi-
cis 406, 5. 407, 20.
Remi (c. 13), Heims, Ar.-Hst. im frz.
Dp. Marne, 18, 30 ; archiepisc. Adal-
bero t G28, 16. S. Remigius, .S. Re-
migii monachi (in suburbio) 18,30.36.
S.Remigii(tr. 15) inons, Pouru-S.Hemy,
frz. Dp. Ardennes Ar. Sedan, 627, so.
S. Reiuigii (c. 13) eccl., monachi s.
Remi, Virdunensis eccl.
S. Remigius (c. 18) Francorum doctor
18, .10.
Remigius (c. 18) «. Domini Remigii v.
Remninge (or.), Ramnigge (sp. 12) v.,
Hemlingen, Braunschweig Kr. Wolfen-
hütlel, (:W0, 30). 011, 5.
Rendenaria maiores (or.) nions ä43, S6.
615, 15.
K'ii.i (c. 12) II., her Ueno in der Ho-
miigna, zum Adrialischrn Mnr, i't',, 10.
Kenuluualiuüeu «. Keinlonesliiiiion [liei
ICugiii-).
Rcnun (or.), Rhenus (r-. 12), Urcnua,
Hrvnus (c. 10). Der Hhein, 1, 15. KM), »6.
101, i. 202, 1,1. 30. 409, 16. 30. <05ö,s«).
— Vgl. Rinet'gouuue.
Ronxiclio (ed.) scrvien« Fuldensi» 420, |5.
>S. RuHtitutuo (or.) rella «. Ton|uino.
Rcituchulo, Reiitunculii {«\t. 14), Histon-
] chiv Gd. Castiglionr Kiorentino, it.
Prot. u. D. Ärezzo, ei-cl. .S. Andrei;
de <710, 16) ; eccl. 8. Martini de '710, 16).
Rotharius, Radhcriu» (or.) Kothnrius
(c. 15) episc. «. Paterebrunnu.
Rethuu 11. Rhctbun.
Rt^tsiz inferior (or.) 1., WmigrBts Gd.
I'enting, br. HU. Oberpfah BA. Xeuit-
hurg rorm Wald, 4(i7, 15.
Reull'us (c. 12) de Mortara 4o0, 1.
Rciionlino (c. 12), Hopintino Gd. Tru-
mrllo, it. Prof. Pavia D. Mortara,
405, 36.
Reueri (c. 11) inHula, «"/i^ma/ii/e Po-Insel
/tfi Hevere (D.-Ilal. in der it. Prov.
Manlua), 587, 16.
Rhecia «. Riezzin.
Rhenus s. Renus.
Rhethun (or.), Rethuu (sp. 12), Hheden,
pr. HB. Ilildesheim Kr. Gronau,
(306, 3..). 611, 10.
Riale (or.) 1. et v. .">90, 10.
Ribaldus «. bei Ricbaldus.
Ribuariensis (c. 14) l'agus. Das liipuaricr-
Land am Hhein, pr. HB. Köln u.
Coblenz, 117, 35.
Ribzi (or.), licipisch, pr. HB. u. Kr.
Merseburg, 288, 20.
RIc-, Rik-, Rieh-, Rihcli-, Kih-, Ri-.
Richardus (or.), Rihchardus (c. 14) ab-
ba.s s. Amerbach, Fulda, Virdunensis
eccl.
Richardus (conc), Ricardus(c. 12) 405, so.
406,10. 408; uxor: L'ualderada.
Ribaldus (c. 12) de Suno 44)6, S6.
Ribaldus (c. 12) de üico Ualegari 91. so;
filii: Antonius, Antus, Rurningus,
.Suppo, Teidaldus.
Ricbaldesgebutle (c. 14), ? Bütgesbüttel,
pr.HB. Düneburg Kr. Gif hörn. 1.52,35.
Richbertus (facs.) prepoeitus «. Heili-
gonstat.
Richpertus (or.) comes (in pag. Hardego)
55, 16.
Ricbertus (c. 12), Rihbertus (c. 15)
comes (in pag. Xidehgouue) 3*22, i.
459, 10.
Rihpreht (c. 16) 693, 40.
Rihedagus (ed.) abbas s. Luniburc.
Riherisdorf (or.), Richeresdorf (i'onc.)
V., Reichersdorf Gd. Waltrrsdorf. br.
HB. Nietlerhayern BA. Deggeiulorf,
114, S5. 115. so.
102*
812
Noineu - Kcgistor : Rii-herisdorf — Roderadus.
Richi'risdorf (or.) v.. IMchergdorf, br.
HB. Xietirrbai/rm HA. Landau, 278, so. j
Riiherus (c. lö) 433, i.
Richerus (c. 18) 434, i.
l{i,lunis (c. 16) 435, 5.
KuiLT^rossiicida (or.), Ifff Ri'ck-ei-gifrunti
sir. Obtr- h'itii:ftil>ach u. J-'all,vn>lrfäi»),
A*. J'ror. Starkfiiburg Kr. Krliach,
•2.S">, 1.
RiohiMa (c. 13) comitissa (p. Canossa)
447.». 30. 44,"^, 1.5. — I'y/- R'*-'"^''''''-
Kikilla)iusun (o. 15) .Vtl, so.
Riohinimuh (c. 12) v., IMchenliach, hs.
Pror. Starktnbtirg Kr. Brmheim,
281. M.
Ri.-lo (cd.) 373, 5.
Richmundus (or.) comes (in pag. Logi-
naliil 506, ».
Ricoldimhuson (c. 15), Rtcklinghausen,
Kr.-Ilsl. im pr. Uli. Miinxifr. 470,80.
Richolfus (or.) episo. «. Tergostineusis
episc.
Riclirilfiis (nr.) ab)>as *. Regcnesburc (S.
Heininieranimi ecd.).
Riculfus (or.) presbiter s. Ferraria.
Richpertus, Rihpreht s. bei Richbertus.
Rihtilinga (or.) 1., M'ßslung Richtungen
in Baden Kr. Freiburg, 4^2, so.
Riciivara (c. 18) duetrix (Richilde v.
Lothringen ?} 433, 20.
Ridcboch (or.) (1., Die Rippach. r.Xb/l.
der Saale im pr. RB. Memelnirg Kr.
Weissenf eis u. Merseburg , »i. bei
Dehlil: a. d. Saale, 82, 30.
Rieden (or.) v., Rieden Od. See?uiusen,
hr. RB. Oberbayern BA. Weilheim,
249, so.
Rieden (sp. 12) 1., Riedheim, Baden Kr.
Konstant [Amt EngenJ, (655, 35).
Riegel (or.), Ryegol (c. 15) c., Riegel,
Baden Kr. Freilnirg, 98,1.5. 482. so.
Rien (or.), Gatt in der il. Pror. Anl-
irerpen. 41, 35.
Rienolueshusen s. Reinloneshuson (bei
Regin-).
Riezzin (^or.), Rbecia (sp. 12) pagtis, Der
Riesgau in Schwaben, n. der Donau,
185,10. 460, 8o; com.: Sigehardus.
Rigala (or.), Rila fc. 12) 1., Reil, pr.
RB. Trier Kr. WiUlich, 213, 35. 214,5;
familia de (657, lo); decimacio de,
eccl. de (657, 15>.
Riirildi (c. 16) c., Rignriurourl, fr:. Dp.
Meuse Ar. Bar-le-Duc, 434, i.
Bigio (c. 17) pratum 380, so.
Rigizo (f. 11) episc. ». Feltreiü-is episc.
Rigizo (conc), Rigozo (c. 12) de Arbori
405, 35. 406, 5.
Rigo (or.) 590, 35.
Rigo piano s. Riuus planu.s.
Rih-, Rihoh- «. Rio-.
Rila M. Rigala.
Rilint (or.) domna 187, m.
Rinii (c. in c., Rehme, pr. RB. u. Kr.
Minden, 310, lo.
Rinalia (or. i, Rhino , pr. RB. Cassel
Kr. Ilünfeld, lil, i5.
Rincka (or.) 1., wüst w. v. MSllheim,
Baden Kr. Lürrach, 98, 35.
Riiidiilin (or.\ .*' Rnnsbach, pr, RB. Cassel
Kr. Hers fehl, fil, i5.
Rindunt (c. 14), Rühme, Braunschweig
Kr. Braunschweig, 1,V2, 35.
Riuei-goimiie (or.), Der Rheingau in
Hessen, r. am Rhein (»•. Renus), 1, »ft;
com. : Geniugiis. Riniggowo, Rinib-
go\vi(or.)suin'riorpagusi3, ui. 317, 35;
com. : Adclbertus.
Ringc'lheim (i\ 16) I., Ringelheim, pr.
RH. IliUlenheim Kr. Goslar, 569, so;
«Itare SS. Alidoii et Sennes ,5(i9, so.
Riiiowa (or.) monast., Rhcinaii, .'^chini;
Kl. Zürich, 6.'{5, so; abbus Burihar-
dus 635, so.
Rio (.-. 14), Rio neir Elba, it. Fror. Li-
rorno D. Portoferraio, c. de, cum S,
Marie oaiiel. .'{.'i8, 5.
Rioli (sp. 11) 364, s5.
Ripa mala (or.) castel. ,593, so. 615, 35;
monast. , eccl. S. Benedicti 592, 6.
.593, s5. 615,35. Vgl. Guardia.
Ripandus (c. 11) 584, 16.
Riparia(or), Rivaria (ed.), ? Rirara Gd.
S. Feiice siil Panaro, it. Pror. Modena
D. Miramlola, 373, 10. 512, 40.
Ripa Rundinaria (or.), Rondinara Gd.
Scandiano, it. Pror. u. D. Reggio nelV
Emilia, 009, 30.
Ripa ursa (or.) 615, 35; castel. de 592, i.
593, S5.
Ripesbolt (or.) monn.st., Reepsholl, pr.
RB. Aurich Kr. Wittmund, 60, 1. 10.
411. 15. 3(1.
Rijiidiniano (c. 15) 588, 35.
Risliorg(or.), lierfikeltc in Braunschweig,
Kr. u. sw. r. Gandcrsheim, 299, so.
Riscah (or.) v., Reischach, br. RB. Ober-
bayem BA. AUötting, 277, 26.
Rischone (sp. 13) pr. (681, lo).
Ristedc s. Rizzesstat.
Ristilibnch (or.) 1., Rüsselbach (Ober-,
Mittel- H. I'nter-), hr. RB. Ober franken
BA. Forchheim, 271,20.
Rittiga, Rittcga, Hratigan (or.) pag^ns,
Gau im pr. RB. IliUlesheim, um Sort-
heim, 299, so. 416,1.536,30; com.:
Bernliardiis, Vto.
Rivli (or.) 0., Runson (Rallen), bl. Prov.
Limburg Ar. Tongern, 485, 30.
Riutin (or.) 1., Rüli, Schweiz Kt. Zürich
(B. Ilinwil), 482,35.
Riutin (or.) I., Rüti Gd. Tuggen, Schweiz
Kt. Schwic, 482, 3n.
Riutin (or.), Reute Gd. Thaldorf, wb.
Doniiu-Kr. OA. Udreiisburg, 482, 37.
— Vgl. Rnitte, Riithtin.
Riuanacha, liiiienacha (sp. 12) 1., Rübe-
nach, pr. RB. u. LKr. Cohlenz, (638,30.
643, 1).
Riuaria (c. 17), Rirarii, it. Pror. u. D.
Turin, 380, S5.
Rivaria »•. Ripai-ia.
Ri Variola (c. 13), c. in 388, 16.
R i u o , R i V o , l{ i 11 u m , R i u u .s , R i -
vus.
Riuoaltenses (c. 14) tiues ». Venetia.
Riuo cnuo (sp. 14), eccl. S. Paterniani
in (716, 15).
Riuoceruimim, Riuiim cervinum (or.),
Rio Cerrino Gd. Bosco Marengo, it.
Pror. u. D. Alessandria, 330, sft. 699, 85.
Riuole (e. 17), Rivoli, it. Pror. u, D.
Turin, 381, in.
Riuo Odoli (or.), c. in 35S, sn.
Riuus jilanus (or.), Rivo ])lami, Rigo
lilano (c. 12) 591,35. ,593,20. 61.'i, so.
RiuoSclaui (c. 12), Fonlechiari (SchiatiJ,
it. Pror. Casertii D. Sora, (680, 15).
Riuus sioi-us (or.), Riuo sicco (c. 12),
Der Rio Sccco, r. Xbfl. der Vandra
(l. zum Gurigliano), it. Pror. u. D.
Caserta, m. n. v. Rocca d' Evandro,
343, so. 615, 111.
Rivus uiuus (or.) 615, 10.
Riuualdi (c. 18), Rieral Gd. M.-nil-la-
Horgne, frz. Dp. Meuse Ar. Commcrcij,
4.33, so.
Riwinus (or.) comes (in pag. Durihin)
175, 30.
Rizzesstat (or.), Ristcde (c. 13) 1. v.,
Ricstedt, pr. RB. Merseburg Kr. San-
gerhausen, 308, 30. 416, S5.
Robertus s. Ruodbertus.
Rocca (or:), .'' Rocca liorromeo Gd.An-
gera, it. Prov.Como D. r«rfse, 369,40.
376, 10,
Rocca c. 720, 25.
Rooka (or.) de Senzano, Wüstung Roc-
chctla di Senzano hei Ruilicofani, il.
Pror. Siena D. Monlepulciuno, 157,5.
Roccaforte (c. 17), Rocca forte Mottdovi,
it. Pror. Cuneo D. Mondori, 381, 10.
Rochutini (or.) urbs, Reuden, pr. RB.
Merseburg Kr. Wittenberg, 111, 35.
Roco ((. Rozo de Scaramanno (bei Ruozi).
Roda (sp. 12), Röda (c 15), Rödgen,hs.
Pror. Oherhessen Kr. Gicssen, 408, 26.
(674, 30).
Rodano (or.), /><■)■ Uodano, r. Xbb. des
Crostolo (r. zum Po), it. Pror. v. D.
Reggio nrW /v'hkV/«, castel. de 6ü9,«5.
Rodbertus ». Ruodbertus.
Rode (c. 12), c. de colle de .594, 40.
Rodebeim (or.) c, Rodltrim, br. RB.
Mitlelfranl-en BA. l'/fenheim, i^O,»».
468,2.'.. (67(1, :io. 074, 30).
Rodencsicuu (or.), Gro.is- u. Klein-
Rodrnslrhen, pr. RB. Miigdehurg Kr.
Wolmirstetit l/czw. I( '«Hc/cAcn, 130, 0.
Rodenniannun (or.). Roibemann, pr. RB.
CuHsd Kr. Fulda, 291,30. — Vgl.
Roteniiiannnn.
Roderadus, Rodericus s. Ruod-.
Nniiu'ii - Hcginf i-r : KuilfUiiiirii — Hiul-.
813
S. Rodeuuiira(s|). 12), Itoilowaru (c. \H),
f Ä. Jlii/J'ine, et. li. IjOthrinyeii i^Kr.
Met:, 71, su. (73, 5).
Rodgeriis, Kodgvrius a. Riiod-.
Rodo (or.), Raudo (c. !•_') campus, Hhd,
it. l'rof. Muilaml I>. Vallurute, 9», i&.
9->, 1.
Rodolosi (sp. 12) a. Bucca Rodolosi.
Rodulfiis, Rodolfiis s. Kii<idulfu8.
Rodum (c. 17), Umidi, it. l'rov. Cuneo
D. Alliii, 381, io.
Rolcnu (or.), c. du 540, ä6.
Roffiano (sp. l-l) iiiontc, ecd. S. Ste-
phani de <716, 3u>.
S. Roflfini occl. ». S. Rufini oecl.
Rugata (f. 11) coiiiux Octnuiani 351,30.
520, in.
Rogerus, Rngerius s. Ruod-.
Roggiiigiin (or.) 1., Uogying, br. Uli.
Obcrpfal: liA. liegensbtirg, 32, lo.
Roi^o a. bei Ruozi.
Rolinda (or.) abbatissa a. Brixia.
Rollieis (c. 18), Holy, bl. Proc. Ntiniiir
Ar. Fhilipperiüe, (495, 20).
Roma (or.) urbs, Romaiia (or.) civ., ßom,
171,10. 3.f5,2ö. 337,15. .339,5. 342,20.
345, 30. 352, 5. 354, 10. 544, 30. (687, 15).
718, Äi. RonianH ecd., basilica SS.
Petri, Pauli 70,ä5. 171, 10. 20. 486,35.
487, t. 35. 488, I. 5. 48», i. 10. 513, 15.
544, 30. 545. 546 ; sedes 78, 6. 472, 3&.
547, 15. 598, 35. 599, 35. (G61, 10. 686, 35.
687,30) ; curia (6.J2, 3ii> ;domus (673,35);
auctoritas 171, 10. 172, äo. 173, 25.
174,25. 175,25. 176,25. 177,25. 178,30.
180, 5. 181, 25. 18-2. 25. 184, 1. 185,1.
186,10. 187,10. 188,15.189,20.190,20.
191,20. 192,20. 193.20. 194,15. 195,15.
196,20. 197,20. 198,30. 199,30.215,25.
234, 20. 235, 15. 236, 15. 237, 20. 2;39, 10.
244,35. 270, 15. 271, 10; pi)tentia256,20.
257,15. Ronianus pontifex, S. Petri
vicarius 171, 1». 486, 10. 488,5. 480, .5.
(687, 40. 688, 5) ; Romani pontifices
368, 1, ». Adrianus, Anaatasius, Bene-
dictus, Eugenius, lohannes, Leo, Za-
charias; bibliothecariiis s. Leo episc.
Romani 546, 30; Romani populi nobi-
litas 546,25. Ronianuni rcgnum (673,30);
imperium (667, 10. 668, 5. 687. 688, 5.
717, 35>. Romanoruin rcx in Protokoll
u. Signunizeile: 201,5. (246,20. 667,35);
impcrator i)i Protokoll 11. Signuinzeile :
(305, 3.n). 335,1 —652, 10 (c?sar 508,30).
(653, 40.654, 30. 664, 5. 665. 20. 666, 35.
670,25. 671,10. 673.5. 674, 20. 67.'), 1.25.
676, 5. 677. 1. 678, 1. 679, 20. 680, 15.
681, 20. 682, 5. 683. 25. 684, 1. 15. 686, 35.
687,15. 688,15.35. 689,10). 715, 15.
719,20. 720, 15, 1« der Datierung : 510, 5.
528, lo. 529,35. 530,25. 5.32, 10. ,533,5.
567, 5. 568,5.35. 583,30. 604,20.(686,45.
688,20); iniperatores 627, 20; impera-
tores et reges, imperatrices (juoque et
reginae 631, 35 ; principes (662. so).
Romanus oibis \ßSl, 20).
S. Romani (or.) capel., eccl., episcopatus
». Papia, Merseburc.
Romania (or.), Die Uomagna, 556, 25.
Ronianianuin (c 12) •'., Ilomagnano
Seaia, it. l'rov u. D. Nortira, l.^O, 1.
383, 25.
Runianianum (c. 13) ciLstcl., Uotnmjnanu
Od. (irej:zana, it. Proe. u. I). Verona,
uuin fncticiis S. Zeminis :i88, 6.
Roniarngia (f. 17) prata ;{K0, «6.
Roinclinoum (tr. 14) v., Uemilly - aur-
Meiiae, fr:. Dp. .[rdennea .ir. Sedan,
627, 30.
Ronu'Iiuno (c. 12), i\ de 594, 10.
Romuroyum, Romcroya.s (c. 18) v., Ho-
merre, W. J'ror. Xtnnur Ar. Philippe-
rille. (495, 20).
Romualdus (c. 1,5) moiiafhus et lioro-
mita a. Bil'urco.
Roni^aiio, Ron^ani (sp 14) ua-str., Iton-
zano Od. Corlona, it. I'ror. u. I>. Arezzo,
cum cccl. .S. Blaxii (715,30); a. (ii-
gucUo, tirilVo. Urso de Ron(jaii<i.
Rongoi (c. 16) v., lieynri'ille, frz. Dp.
Meuse Ar. MontmMy, 435, 5.
Ronzo (sp. 13) advocatus a. Tridontum.
Rooif (c. 12) 284, 35.
Roosdorftbiiomarca (or.). Die Mark- von
Possdorf (Sacltaen-.Meininycn Kr. Mei-
ningen), 449, 1.
Roralia (or.), Der Ilolir/>acli, r. \bb. der
Zorn (s. Soriia> im el. B. Unterelaasa,
m. bei llochfelden, 469, 15. 20.
Rore (or.), Rohr (mit Kloster Rohr), pr.
RD. Erfurt Kr. Schleusingen, 61, 25.
Rornang (sii. 12) villula, Riihntany (Jd.
Liqqeringen, Baden Kr. Konstanz,
(679, 25).
Rosasco (c. 17), Rosasco, it. Prov. Paria
D. Mortara, 382, 5.
Roselas (tr. 15) v., Rozerieulles, el. B.
Lothringen LKr. Metz, 628, 10.
Roselles (c. 12), fVüatuny Roselle, it.
Pror. H. D. (u. 7 km. nnii. r.) Groa-
seto, 545, 10. Rosolensis (or.) comita-
tu3 541, 1.
Rosentc (or.) 616,5.
,S. Roseo (c. 12) .<. Sessa.
Rosina (or.) , Raaaina Od. Castel Foco-
ynano, it. Pror. u. D. Arezzo, s. Rai-
naldus de Rosina.
Rosolensis comitatus .s'. Roselles.
Rossni (or.), Riiisen, pr. RB. u. Kr.
Merseburg, 288, 20.
Rota (sp. 14), Rota Gd. Cortona, it. Pror.
u. D. Arezzo, v. de (717, 5).
Rota (tr. 14), Die Roth, r. A'W. der
Sechla (r. zur .lagst) im wb. Jagat-
Kr. OA. Ellirangen, 646, 30.
Rota (tr. 14), Die Rothach, r. Xb/t. der
li'örnitz im wh. Jagst - Kr. u. im br.
RB. Mittelfranl.en. 646, 30. 35.
Rota cardosa (or.) s. Burgoricho.
Rotala (sp. 11) fl.. Die RodI, I. Xbfl. der
Donau in Oberöaterreich, 254, 25. 30.
Rotanbiki (or.) 299, 15.
Rotano (c. 14) 353, 15.
Rotbertus s. Ruodbertus.
Rötcgu |<ir.) V., Roilini/. IIA.- Hat. im
br. RH. Oberpfalz, 0«, *..
R<.t<'la (tr. 16), /«/«■/. Ar.llat. im frz.
Dp. Ardenne», (128, 1,1.
Rutoniluoli (or.) riipiii, Der tlmai^e Rote
Stein im schir. Kl. Schiriz, um r. Ufer
der SihI, tliraa nltrrhalh der .Mündung
der Alp, .'(08, 1.
Kotoniiiaiiliun (i-, l.tA r* Der Rrulberg
n. r. .^ihnrnireisHarh (br. RH. .Mitlel-
f ranken B.i. Seualndt 11. il. Aiach),
auf der ttrenze narh Ohrrfriinkrn B.i.
llüehatiidt a. d. Aiaeh. rielleichl auch
der lldlhenliery air. r. l'hlfrlil (H.t.
Xru.itadI II. d. A.), arhirerlirb Rulh-
mannaireiler( M ittel franken ll.i.Sihtin-
felili, 6.(3,5. Vyl. Rodcnmaiinun.
Rotciisoleu (c. 12). ? Xiederung in Sach-
arn- Weimar Kr. Eiaenach, ö. e. Fem-
lireiten haeh , (4 1 4 , 50) .
Rnigerus «. Ruod-.
Rötgüuuc a. Rottgiiuui.
Rotlialmingahusun (c. 15)551,30. .5.52, i;
nach Landau W'ilate Orlachaften =
Ri')tl)fehtc.shusiiii.
I{i)tliarduM .s. liuml-.
Rotharius a. Rctharius.
Hothe (or.), wüst in Braunaehireig Kr.
Ilolzminden, ad. dea Vogler, HO, «0.
465, 1.
Riithiereslmsun (c. 15) uilat beim ht.
Röddenhof Gd. Hofgeiamar (Kr.-lfat.
im pr. RB. Caaael), 551, 30.
Rotliolueslmsen (sp. 12), .*" Albeahauaen
Gd. Reinhausen, pr. RB. Ilildeaheim
! LKr. Göttingrn, (306, 30).
I Rothuuardostliorp (or.) 1., Rohratorf, pr.
RB. Lüneburg Kr. Clzen, 132, «6.
Rotlizi (or.), Rochlitz, All.-hht. in der
sächa. KU. Leipzig, (nach Kurze iciMJ
288,20.
Rotta (c 18), Rotta a quarto Gd. Ca-
pannori, it. Pror. u. D. Lucca, 708, 25.
709, 5.
Rottena (or.) fl , Die Rotte, r. Nb/I. der
FranzOsiachen \ietl im el. B. Loth-
rinqen, in. unterh. r. Baudrecourt
483, 35.
Rottgouui, Rötgouue (or.) pagus. Der
Rottgau um die Rott (l. Xbfl. dea Inn
in Bayern), 164.25. 277,25; com.:
Cliadalhohus, Ueroldus.
Rötuiiila (or.) 1., Rothireil, Baden Kr.
Freibury, 482, 30.
Röda .1. Roda.
Rovdalbortus, Rödbertus, Rödpertas,
RCitbrehtcsbuson a. Rund-.
Römanncswcngi (or.)]., Wang Od. Iberg,
Schweiz Kt. Schwiz, '*)!. 35.
Rouaglo (or.) 376, 30.
Rozano (or.), Cozzano Od. VoUerra (D.-
Ilat. in der il. Prov. Piaa), c. medietas
in 358, 20.
R0/.0 a. bei Ruozi.
Rubraut (c. 12) de Rila (657, ir.).
Ruckersweyler a. Ruotgeresvuilere.
Rud- s. Ruod-.
Sl-I
Naiiien - Kogister: Ruezolin — Saligestut.
Rue^eliu (c. 12) servus S. Mniiiie Aquis-
graiii 1(51?, lo".
S. Kuliiii abbiitia 5S7, 16.
S. Hufiiii (or.) Cfcl. '»aS, S6.
S. Ki.ffini (sp. 14) eoel. «. Oi-lUs. —
Vffl. S. Kodüutmra.
Ruhunlcuim (c. 16), i' Koffijmhau^n, tl.
H. t>bfr(hi<i.is Kr. itfbireiUr, 101, h.
Huitt«.> (tir.) c, Votfliireiilh. br. HB.
ObrrbayerH It.i. Koxfnhrim, 5(i3, 36.
— Vgl. Riiiliii. Kutlitiu.
Ruubudi (or.) 1., i* Kirchenreinbach, br.
Uli. Oltr/tfah HA. SuhUieh. 237. 3«.
Runo:iliu U-. 1.')), UoHcatilia (id. Mor-
tu;«, it. l'roi: «. 1>. /'iVirfH^u, S7,3ä.
RvuJiiuiiriuiii (i>r.), liumlinerio Oil.
Hrcivia, it. I'ror. ii. I>. Conw, 32.'>. i.
Kuudinuria (or.) «. Ripa Rundiimri».
Runitu (or.) 379. n'.
Rnod-, Kvod-, Kiid-. H»d-. Ruot-,
Riit-. Knop-, Kilo-, Uovd-, Kod-.
Höt-, Rud . tili , Kod-. Kot-. Ko .
Kiivdaltierlus ^nr.) (iü. 3.>.
Ruodardus »■. bei Ruodh-.
S. Rviidlierti, Rodlierti (or.) eccl. »■.
Salzliurg.
Rui'ppertus (or.) episc. s. Spira.
Ruodbertus (or.) comes liu pag. Ran-
gouuc) 215, so.
Ruud-, Ruot-, Rodpertus, Rodl)ertus,
Riioppi;rtu>, Kuiitbehrtus (or.), Ru-
pertus (c. lö) comes i in pag. Tuonoc-
(fouve) 20. 2;.. 30, so. 07, 3«. 14:J, so.
173, 3(i. 227, \b. 230, 25. 248, 30. 2.^, aö.
553, ib. ,^7s, b.
Ri)dbertu3 ic. 11) notarius 584, 15.
Rotbertiis (sp. 12), Robertos (c. 17)
380. 15. (530, 30: frafres: Gottofredus,
Xitardusrnonacbi,W'illelniu8abb.Fruc-
tiiariae; pater«. Robertos de Uulpiano.
Riitpreht (c. Iß) 6i)3, 30. 35.
Ruolj.relit (c 10) 693, lo.
Ruoprcht (c. 10) 693, 40.
Robertos (c. 12) de Carisi 406, 5.
Roliertus ic. 18) de Thicucs (495, 20).
Robertus (conc). Rotbertus (c. 17) de
Uulpiano, vir uobilissiinus ^ 381,5;
407,1.10, filius: Willehuus abb. Fruc-
tuariac eiusque fratc8 (s. oben Rot-
bertus).
Rotbrehlcshiison (or), in?«/ bei Vaa/cc,
pr. KB. Ciixeelh'r. Uofyeismar, 532, .to;
rf/l, Rotlialmiugabusun.
Roderadus (c. 12) 406, 15.
Roderadus Ic. 12) filius Ilaiii 4o6, 20.
Roderadus (omc.) de Uliaco 405, 25.
407, 4.
RrMlericns (or.) abbas ». Noceati.
RTderic (0. 12) lituB 409, 15.
Ruot- •■ (»I». 12), Itiickcrswi-y-
1er 1 (cd.) V., Ileiliijen:ell,
Baii. n i\ ; , < i/ffttburff, 445, 15. (20. 25).
440, 1 ; cella S. öeorgii (445, 2&>.
Rotgcnu (c. 16) 434, &.
Rodgerus, Rodgorius (0. 13) filius Gond-
faldac 005, 30. 606, 6.
Rogerus (cooc.), Ügerius (c. 12) du Pia-
zülie 400, 25. 407, 10.
Rogcriu.s (conc.) de S. Salvatore 405, 20.
407. »0.
Ruodardus ^^■. 12) episc. .1. C'onstanoia.
Rotbardus ' sp. 1 1 ) capellanus 501,5. I0.(3ft).
(502, iS '
Ruotliorisbrucke (tr. 14), ''»« Brücke,
irelche Ivl MelbemmUhl (Od. Malten-
/mch. u-h. .fiijint-Kr. O.l. KraiMtcim)
ü/ter tleii HiitlibtH-li (im Unterlauf
Kothbach. r. Sbb. iler Jagst, m. oberh.
r. JagstzellJ führt, 040, S5.
lluodko (c. 12) abbas s. Elwangcn.
Rudiclio (or.) clericus .s. Cho>kingcii.
Rudini.'ilieitu (0. 14), iriinl Ui Witlciibcim,
<■/. B. Oherelsa.in Kr. Mülhauscn, 101,5.
Ruodiuondus (or.) servus 311, 15.
Ruodpertus, Kuoppertus, Kuot- Ruo-
prcht. Rupertus u.dgl. s. Ruodbertus.
Rodulfus (or.) archidiaconus s. Uullcra-
neusis eccl.
Rodulfus (or.) abbas ». Aretia.
Ruodulfus (c. 16) dux 86,10.
Ruodolfus (or.) comes (in pag. Xideb-
gouue) 214, 30.
Rodulfus comes 434, 15 ; filius : Rodulfus.
Rodolfus (c. 12) filius loKannis 594,25.
Rodulfus (or.) filius Liutardi 590, 25.
607, 15.
Rodulfus filius Kodulfi comitis 434, 15.
Ruodolf, Riidolf (c. 16) 693, 3o. 40.
Rudolf (c. 10) 093, 35.
Rudolf (c. 16) 693, 40.
Ruodolf (or.) 697, 30.
Rodulfus (c. 12), Radulfu» (conc.) de
Canalc 407, 1. in.
Ruozi, Roi^-o (or.), Rozo (conc).
Roi<,'0 prcsbiter 590, 10.
Rozo abbas x. Ueroua.
Ruozi 8, I.
Rozo de Mouticlo 407, 20.
Rozo de ijcaramanno 406, I5. 407, 6.
Rupcnacba (or.) v., Jtupigny Gd. Otarltf,
el. B, Lothringen LKr. Metz, 484, 1.
j Rui>ta obecura (c. 13) 447, 2ft.
I Rus^uluB (or.) mons 609, 10.
S. Rustici (c. 13) capel. «. Mauriatica.
Ruthtin (c. 14), lleulhc, Baden Kr. Frei-
bürg, 223, 10. — Vgl. Riutin, Ruitte.
Ruzano (c. 12), c. de 594, 10.
8.
Sa ... o (or.) [SabletoV] 609, 35.
Sabbati (c. 12) fl.. Der Sabato. l. Nbfl.
ileji Calore (l.zum Volliirno), it. Fror.
u. l). Arcllino u. Benercnt, 341, 20.
Sabbatino (or.) canonicus s. Uultcrancn-
sis eccl.
Sabinensis (c. 11) coiuitatus, - se terri-
torium. Das Sabinrrlnnd in Mittel-
ilalien. 351, 3o. ."il9, 35. .'j'JO, 1. 10. 545, 5.
Sabiiiii'usis, Saliiciiensis (or,), t\ Sehen
(Silben), Kloster bei Klausen, Tirol
Bll. Bozen, eccl. SS. Cassiaui, Inge-
uuiiii 30. 20. 83, 25. .15. 204, 10. 15. 538,40.
Sabiuiensis, Brixiensis episc. Albuuinus
.30, 20. 34. 2.'). 30. .S3, 2.'i. 40 ; AiUilbero
171, .10. 201,10; Heriuuardus 538,35.
Sabus fl. s. Sovva.
Sacca (c. 12), Saeca Gd. Borgofortc, it.
Proe. Muntiia D. Gonzai/ii, oder Saeca
Gd. Goito, ebenda D. Castiglione delle
Sliriere, (.328,40).
Sacco (e. 18), Biore (früher Plebs SaceiJ,
n.-llst. in der it. l'roi: Padua, 4"J8, 10.
Sahsbach , Sasbach am Kaiserstuhl,
Baden Kr. I'reiburg, liscus 4.')5, 15.
Sahsouagauc (or.) insula, Sachsingang,
Sehloss u. früher Douaiiinselbei Milter-
u. I'nter-Uausen, y ieilerlisterreich Bit.
Gross-Kn:ersdorf, 5.S2, 10. 15.
Sala (or.) v. et corticella, Sala Gd. Ce-
.lenatico, it. l'rov. Forli f). Cesena,
226,5.10; eccl. S. Mariao 226, 10.
Sala (ed.), Sala al Barro, it. Proe. Como
D. Leeco, 373, 5.
Sala (conc), Sala Monferralo, it. l'rov.
Alessandrid I). Qisale Monferralo, s.
Azo, Benzo de Sala.
Säla, Sala (or.) fl., Die Saale, l. Xbfl. der
Elbe, 51, 20. 52. 30. 76, 25. 80, 15. 82, 30.
104, 25. »0.
Säla (or.) fl., Die Saalach. l. Xb/I. der
Sahaeh in Sahburg u. dem br. HB.
Oberbayern, 095, 20.
Salalicnto (i-. 12), cella S. Angeli de
.595, 1.
Salalit (or.) c, Sallach, br. RB. Kieder-
bai/ern BA. Mallersdorf, 250, 25.
Salamonici (ed.) c s. Castaneto.
Sala nova (or.) 226, 15.
Salaram s. Salerana.
Salcucri (c. 12) 594, 40.
Säle (or.), Säle della Langhe, it. Pror.
Cuneo D. Mondoci, 379, 10.
Salegenstctense nionast. *. .Selegonostat.
Salerana (conc), .Salaram (c. 12), Sale-
rano Canaffne, it. Pror. Turin D,
Ivrea, s. Askerus, Sigcfredus de Sa-
lerana.
Salernum(c.l2),Salernitanaciv.,.S'a/emo,
il. Pror.-llst., 341,25. 344.30. Saler-
nitaii( (or.)8ediseccl.S. Mathei6(il,2o;
episc. Petrus ■]• 602, i, lohannes t
602, 1 ; archiepisc. Amator 602, 15 (egl.
601, 40 Sote b). S. Benedictus 344, so.
S. (jeorgii cella 341, 25.
Saliauo (ed.), ? Sagliano di Crenna, it.
Prot). Pavia D. Bobbio, 366, 20.
Saliceto (or.), Saliceto, it. Prov. Cuneo
D. Mondor), 379, 10.
Salico (conc.) de Conflenca 407, 1. 15.
Saligcstat (tr. 13), Oslencieck, pr. RB.
Magdeburg /.Kr. Ilalherstadt, 15,3".
NiiiiD'ii - KegiHtcr: Suliiie — Scliidi-ri.
815
Saline (c. 12), am Salino, it. fror. Te-
ramo T>. I'eiine, (^iim Ailriatiiichfn
Meer) S. Martinus in :{44, -i».
Salis (r. 17), Saales, el. li. l'ntrrelaasH
Kr. MulKlteim. ;).'}-l, i.'>.
SalJzola(coiu- ),.Siiliiziila {c..l\l),Salii.isula,
it. l'ror. Sinura l>. liiella, s. üeine-
ricus, Milo, Uuiliolinus de Snlizola,
Salla (or.) I., Saal, br. Uli. SiiilerOai/ri-ii
HA. Kelheim, 32, 40.
Salli in puilteo (or.), puteo (cd.) .'<"(), i.
37G, 10.
Sallia (or.). Die .sW7/c. /•. A'i//. der Mosel
in Lolhriniien, m. /«'iWc/r, 483, 30. Sal-
lingouue, Sallnignuue (sp. 12) pagus.
Her Seillei/aii, (038, 30. 043, i).
•Sainnis (or.) s. Tennae Salonis.
Salso (c. 14) V.. Salso maiji/iure, it. Fror.
I'arnia P. Borgo S. Hunnino, 88, 5.
Salsi (or.) 1., Sei:, el. B. l'nterehass Kr.
W'eisstnbiirg, nioiiB.st. .SS. Petri, Pauli
21,2o; abba.s K/.omaniiti» 21,15.
Salsina (ed.), ? Saüceln Pamiro Od. Mo-
dena (it. l'ror.-II.it. \ 308, ü.
Salsole (or.) 379, lo.
Salsula (or.) 609, io.
Salteri (or.), Der Seiter, Gebirgszug w. 1
r. Er:haiis< n, liraunsehireig Kr. Clan- j
derslieim, 299, 25.
Salt\ido (or.), Salloechio Od. Lucca (it. j
Pror.-IUt.), 708, S5. 709, i.
Saluzdla s. .Salizoln.
Salvatiano (ed.) castel., Salrazzano Gd.
Sae^olongo, it. Proi: ii. I). Padiia. 205, l.
S. Salvatore, S. Salratvre Monferrato,
it. Pror. II. D. Airssandria, s. Roge-
rius de S. Salvatore {bei Ruod-^.
S. .Salvatoris cella supra flumen 344, 15.
S. Salvatoris eccl., ? S. Salvatore Gd.
Fermo (D.-Hst, in der it. Prov. Ascoli <
Picfno\ 520, lä. 1
S. Salvatoris terra (289, m).
S. Salvatoris (or.) abbatia, capel., cella,
eecl., monast. .<. Abezano, Alife, Ami-
nte, Astrudv, Brixia.Bruiuia, Capiano,
Caput a(|uis, Choufiinga, GoUe, Cont-
rona, Foiitana Taonis. Hclniuuardcs-
husun, Insula Maior, Jsula, Leones,
Luca, Papia (iiiona.'st. .S. Salvatoris,
monast. Regine), Patauiensis abbatia,
Paterebruniia, Plaoentia, PoUinga,
Räcana vallis, .Septimo, Serole, Scxto,
Tabe fl., Tolln, Versilia, Uuirziburg.
Salza(or.) V., Sah,br. HB. U nterfranketi
BA. XeiistadI a. d. Saale, 34,1.
Salza (or.) c., ? Saha, pr. P B.Erfurt
Kr. Xurdhau^sen, 229, 35.
Salzburg (or.) urbs, Sahburg, Hst_. des
gleichnamigen Kronlandes in Öster-
reich, 73, 35. Salzburgensis, Zalz-
purgensis (or.). luuauensis, lubensis
ecci SS. Petri. Rvodberti 30, «. 3i.
37, 1. 148, 20. 30. 149, 20. 537, 20. .548, 30.
096, 20. 30; ari'hicpisc. Arn t 43, 30,
Hartuuicus 30, 26. 73, 25. 148, 30.
149, 20. S5. 171, 30. 396, 30. 537, äo,
truntherius 696, 20. 30 (s. (iuntberius
lancellarius); advocatus Waltherius
U9U, 3<). 097, 5 ; diaconuH n. Aribo
cupcIlanuM. .S. Erindrudis inoiiii.>>t.
( Kloster Sonnberg 1 73, 3.'.. S. Pofri
monast. 149, 25. •Salzburcgoiiiii (or),
.Salzburgensis (c. 13) pagu*, /Vc
Sahburggaii, |.s7, »,.. (091. 35); com.:
Tliienio.
Sainbiicuin (or.) e. .MI, 1.
.Samnic (c. 12) partes, Smiiniioii in l'nlrr-
ilalien, 594, 25.
Sangro, Saiignis (c. 12) ll., /''/• Sangro
in der it. Landschaft AhruzzenMolise,
»I. fV. r. Lanciano ins Adriatischr
.Meer, 310. 344, I.
Sanguinaria (sp. 14), Sanguineto Od. Tu-
oro, it. Pror. 11. 1>. Perugia, eccl. 8.
Bartholomei de (716, 35).
Sanguinarius (or.) rivus 609. I5.
Santlietzesaugia .<. Augea.
Saonia, Saone. Saonense (or.) castel.,
Sarona, D.-Ilst. in der it. Pror. Genua,
377, 35. 378, I. 379. 5. lo. Saouensis
eccl.. sedes 379, 5. 15; episc. Arde-
inannus 377, 2.">. 379. Maoncnsis mar-
uhia 377, 30 ; Savonensis (c. 17) epi-
scopatus et comitatus 381, 1. 382, i.
Saracenicum (or.) castel., Pretoro, il.
Pror. II. />. Cliieti, (rgl. Mon. Oerni.
SS. 7, tili Z. 1 f.) 616, 5.
Sarbadi (cd.) casale 366, 20.
Sarenaeo (sp. 12), Sarcus (c. 18), Ser-
coeur, frz. Dp. Vosgesi Ar, Eitinal,
71, 25.
Sareniano (or.), Sariano Gd. Treetnla,
it. Prov. Rori'/o D. Badia Polesine,
699, 35.
Sarethuelth s. SorebtfeUl.
Sarhilo (or.) comes 095, 25. 096,5; filius:
.Sarhilo.
Sarhilo (or.) filius .Sarhilonis coniitis
695, 25. 696, 5.
Sarmacia (or.), quae die. Cm-ticia 714,6.
Sarmite (c. 11) c, Sermide, D.-IIst. in
der il. Pror. Mantua, h9il, 15.
Sarowe (sp. 13) provineia, um Syrau,
Sachs. KU. Zwickau AU. Plauen.
(668, 1).
Sartage (c. 18) 4.34, 20.
Sartu (c. 18), Sart, bl. Pror. «. Ar. Xa-
mur. s. Lauiburgis de .Sarto.
Sasso (c. 11) ininisterialis 097, i&. 30.
Satalarun (or.) \.,Frawnsattling. br. RH.
Xiederbai/ern BA. }'ilsbiburg,'2'i6,30.
S. Sauini (or.) cella 157, 10.
S. Sauini (or.) eccl., monast. s. Capiano,
Placentia.
Savoncnsis episcopatus et comitatus s.
Saonia.
Sauongon (or.), Sawngtm (sp. 12), Sau-
iniien. Braunschireig Kr. Wolfenhüttel,
(306, 10. 307,5). 6il, 10.
Saxonia (or.), Sachsen, 10. I5. 258, 10.
625,40. Saxones (sp. 12)(.")(l3.25. .504,i).
Saxonici (or.) episcopi 259. 35. Hessse
Saxonicus pagus «. Hassia; Wesfala
Saxonicus pagus «. Westfalen. — Vgl.
Bureliardua palatinus comes-
j Hcakeutal (or.) v., Sehuektnlluil. .inliml
' Kr. Bemburg, .'»15, 35.
.Seadruiiipo (c. 10) 4<i.l, . '
j Soaünno (or.) I. .MU, i.
I .Scaldi« l'iir. ) fl.. Die Sehrhli, U,;.. Sriil-
diu pu!;ll^, her .'^rhrbtri/au an der
I Sehrlilemilndung. 41, 35.
.Sciimbab, .Scuiiibah 'or. > 1., llnhrn-
Schambach, br. KB. lUierpfalz BA.
Parsberg, 172, 30. 3b.
.Scamnac (c. 17). I-ies Fnss/a Od. Mögen-
niiiutler, fr:. Dp. I'»«/« Ar. .*f. /*iV,
334, 5.
.ScandiliHiio(c. \l),'if Cawligliano Od. Vi-
conago, it. Pror. f'mno I). Varese, 873,2&.
Scaiidule (or.), e. iu 358, »o.
Scaiitia (e. 10), Scance (Kscance), hl. in
Verdun (Ar.-llst. im frz. Ifp. Mruse)
1 einbezoqen, früher l'orstaiU, 432, io.
I 433. M.
Searalowa (c. 12) v,. .Siharbni Od. .lllrn-
markt, br. BB. Oberpfah BA. Cham,
\ 67, 30.
Scaramanno(conc.). Scarmagno, it. Pror.
Turin D. Irrea, s. (Tmseuertus. ügo
(bei Hiigo>, Ro/.o (bei Kiinziy de .Scara-
manno.
.Scarnafixio (e. 17), Scamafigi, il. Pror.
Cuneo D. Saluzzo, 381. .Ki.
.Scavilliano (ed.), ? Carigliano, Schireiz
I A7. 'Pessin, 373, 5.
I Sccgi, Scei (or.) 1. 590. 5. 607, 10.
' Sceininge *. .Scieninge.
! Sceldice (or.). Schildesche fc. 15) I.,
I Schildesche, pr. RB. Minden LKr. Biele-
feld, monast. S. Marie 120, 5. 16. 518, 5.
' Scelhnsen (8|). 12), uüst bei Sehellenhnrst
i Od. Ütze, pr. RB. Lilneburg Kr. liurg-
dorf, (307, i>.
' Scellenstide (sp. 12). Sellensleill, pr. RB.
Jlildesheim Kr. Alfeld, (.300, 20).
Scellon (or.), Szellon (sp. 12). Sehlem,
pr. RB. Ui Idesheim Kr. Atfeld,(M',b).
611, 16.
Scenensis comitatus .1. .Sena.
Seerauuilare (or.), .'<chrrireiler. el. B.
l'nterehass Kr. SchlellsladI, 409, 15.
Sceringest'elt (sp. 12) 1.. Schiersfcld. br.
RB. Pfalz BA. Kirchhtimbolanden,
(038, 25. 642. in).
Scerstedde, Schcrstoti lor.) c, Oross-
Schirrsledt, pr. RB. Magdeburg Kr.
Aschersleben, 11. Klein-.'^chiersteilt, An-
halt Kr. Bernburg, 515, 35 ; pr. in
255. 15.
Scerstein (c. 15), Scherstein «sp. 13),
Shertistein (sp. 12) curtile, Schier.itein,
pr. RB. II. LKr. Wiesbaden, 468, 26.
(670, 30. 674, 30).
Schennines (or.), Schännis, Schireiz Kt.
S. Gallen, eccl. Amaldi filii Oudalrici
140, 20.
Schvplice (sp. 12). Scheptlse, pr. RB.
Lüneburg LKr. Olle, (307, 1).
Seliersteti .v. Scerstedde.
Sohorstein .<. Scerstein.
Schideri .«. Scidere.
81Ü
Nttiiicn - Register : Schililesche — Sikoiiiis.
Schil.U-che >. Sceldice. , Sedens (tr. 15) v., Scdan Ar. - 1hl. ....
S,, r.) 1 . Schinli»^. br. HB. f'-^- ^^P- -i'>le„nu, 627, 3o
\ „ J:A .W..//<-.W<..r. 32. 40. ScduTUor.)\.,Seetiorf,irh.Schiiar:wald-
,;„.,, ,,;„. d„.,f A>. OA. Obfimioif, 177,30. 178,1.
Sclioi.flen (ed.) supcnur, Ober - >>chopf- , ,. . „ ,. iv
ktim, Da.len Kr. OfrfHlm,y. {4-1.-.,»..). Scgim {ar.), tM,,,,,; ,t. 1 ro,. u. I). hloreti^,
SchutUi. Gudioi (or.), Zculici (c. l.M '=«-"^:'- ^'' -f "f-
IWU8 retri.. ...,.vii,cia,i<..../*-An/^f.m SeRusti (sp. l'J), .V<?«rr, pr. h li. JliMes-
;..• i.'ß. 5/ </fr «7f/w. AV/. Ä.'.»i A'-. Alfehl, (.tOÜ, so).
Lfij>:iff, X' - ■'-, 78, 10. 79,40. Sohtiui. aiKStlitiim (tr. 14), />.VS<r;i<o,r.
81. ». 311», S5- -V/'/'. (/«■'• .Ai(7.s/ 111. tri. Jni/st-Kr. OA.
Schiitfi'rn ( o. 18) Ü.. Oie Srhutifr, l. A'A//. F.lhctwicn, ii4(i. 30.
</<•.• Kin^iij ,»•. cm». Hhriti) in Jtadm St-lcgonostiit (or.), Selgonstat (i^d.) 1.,
AV. Offfiiburg. '_'40, 5. — lüoiter SalepriMistetouse (or.) inoimst., SeliiJiti-
Schuttfttt g. Offuuiswilarc. ulailt. Iik. rror. SUirk-cnbiirg Kr. Offen-
Schwaubeii (c. 16) «. Alemannin. *"<•''• Ö. i... 21Ht, 30. 48.'.. an.
Seiden-, .Schideri (or.) eiv., Schiedei; 1 Selzstide (sp. 1;2), P W<>W«f/, /.r. «ii.
!,»;./.#, 12Ö, 10. 24'
Scie
Magdeburg Kr. Gardflegen, (3(Ui, 35).
eniugc, Seeininge (or.), Hcieuiggc' Sen& (or.). Siemiil. Prov.-Iht., :m, ib.
ip 1'^) V. Schöningen, Braunscluceh SeiniiM8(or.)ul>basCneaelbeitusU)5,35,
IK',-'. UebnMedt, (306, 36). 011. :.. 16. Sinensis cpis.^opi iiuntms 155. sr.. be.
^
o , Ol ■ / \ i\: oi^^^ 111 .«. ncusis, SceiiCDsis (or.) comitatus 59(1.
Sclaui, Sclavi (or.), /)if Storwi, 111, 36. .,,„,>, o
17(1. 40. 28U. 15. S5. 303, 30. (503, 35. | Senarouni (c. 12) «. Campo Senarouni.
1). Como, 376, 30.
S. .Sennes (c. 16) nltare s. Ringelheim.
Senogallia (c. V2),Seni'gallia fSinigagJia),
it. Prov. u. D. Äncona, 545, 5.
Senoiiicum
)'osi/e.i A... , .
SS. Mariae, Petri 333, 35. 334, 6. Seuuaideshusuu (or.), SewiircleshusHM
Senouio (..r.), Sehnifis, Vorarlberg BH. , (c.J'"l\.l-. '•>:"/'"■.'"'>'' "".[.!'"'":i:.i"
Fcldkirch, 482, 35.
Senzano (or.) s. Rocka de Senzano.
Seou (c. 15) V., Secna, pr. HB. Merse-
burg Kr. Eel-artsberga, 76, 35,
.■.lil. 1-; Sclauorum provintia *. Nizizi. Sonna (or.), Sttina Coiimsco, it. Prot
s ; iiunia (or.) UM, 3o. 35.
Sclttui U'- 12) s. Riuo Selaui.
S. Scolnstica (e. 12) s. Capua, Waieta.
S. Scolastice (c. 12) cella 344, ift.
!<,■... .in.Ton (or.) pagus, Gau im pr. HB.
^ler, utn ScMppingen (Kr. Aham),
Se.lilingon (sp. 12) pagus, <»'(iii i». pr.
HB. fu. IC. r.) Uiide.!iheim, (306,20);
prefcetura diicis Bemhardi.
Scrunna (sp. 12), Sehra.isig Od. SehiUt-
ringen, Luxemburg D. Luxemburg,
(638, 30. 643, 5).
Scriezesheini (or.), Scrizeslieim (e. 12)
1., .Schriejilieim, Baden Kr. Mannheim,
1, S5. 644, So.
Scripta (or.) i>eti-a 343, ib. 615, 15.
Scuntere (or.), I»ie ScJiunter, r. Nbfl. der
Ocker in Braunsehireig u. dem pr. HB.
Lüneburg Kr. Giptorn, 299. 15.
.Scupetiiln (0. 14) castel., Wüstung Sco-
pelo bei Barbialla Gd. Moniaione, it.
Pror. Floren: />. .?. Minialo, 353,15.
Seulil.ure (or.), Scldeilbar, pr. HB. u.
Kr. Merseliurg, 288, -ib.
.Se (or.), ? See, br. HB. Oberpfah
BA. Parsbcrg, 160, lo.
Sebach (e. 1.5), Ober- u. Xieder-Seebaeh,
el. B. Unterehatui Kr. Wciseettburg,
40, 10.
Sebach (.•-•].. 12) ac|ua, JJer Seebach (Ar-
berxcebach , .• V'//. den Gro/men Hegen
im hr. l! i 'i/i-rn BA. Hegen,
m. bei Si' i'c f!d. Einenstein,
(064. «).
S. .Scbastiani (or.) e. 157,5.
S. .Sebastian! (or.) cella, cccl., plebs ». | Serole (c. 12), S. Salvator in 344, ao,
Flagiano (ccci. in Collina), Pancianum. Serralon (c. 17) ;J81, lo.
Tni-a.,u.8 Serralunga (c. 17), Serrahwga, it. Prov.
.Scbiate (or.), .-' Sulbutit, tt. Pror. Ma,- ^,„,,^g fj ^i,/ .^^^^ „„
Innd n. Monza, 370,1. 370,10.
.Sceia (tr. 15; v., Sachy, frz. Dp. Arden- «• ««-uatii (or.) altare «. Qu.diltngaburc.
»M Ar. Setlan. 027, tb. 628, 6. i 8. Seruiliani (c. 15) cenobium ». El-
8. Secondi (ip. 14) cccl. ». Porusia. wangcn.
Scssa, Suessa (c. 12), Sessa Aiininca, it.
Prov. Castrta />. Giii'ta, S. Uoneilictus
in 344, so; S. Roseo de 5ill), 35.
Scssola (y. 12), Wiltttung Suesgola, 3 hn.
sd. r. Maddaloni, it. Prov. u. D. Ca-
KVrta, S. Michahel de 597, 5.
Sestignum (e. 12), Sostegno, it. Prov. ifo-
rara 1>. Biella, l.V.t, i.
Scsto s. bei Sexto.
Setensleteri (e. 12), r* f.»..' .ydlemtelle in
.'iaeli-ten- Koburg- Gotha llgl. Gotha,
nie. r. Gospiteroda, sw. v. Leina, im
Thal des Sfhilfu-a.isprs (das .mVA bei
Leina mit dem Leinabaeh zur Kleinen
Leina, dem (Jucll/Iuss der llOrscl, ver-
einigt), (414, 4.'.).
Setila (or.), Seth Gtl. Xindorf, pr. HU.
Stade Kr. Xeuhaus a. d. (hte, (doch
vgl. Ann) 110, i'5. 405,6.
Setlcka (or.) v., Zellirk; bl. l'ror. Bra-
bant Ar. Brüssel, 41, 30.
Scuna |iagU8 .<. .Souua.
S. Seueri (or.) c. super lacum 157, i".
Seuero (or.), castel. de 009,35.
Seiiricnsis (c. 11) enniitatus, (h-afschaft
um Seprio Gd. Gal/arate (D.-IIsl. in
der it. Prov. Mailand), :!86, äo.
(c 17) 1 Senones, frz. Dp. Seuuaha (or.) 1., Klein-Secbach, br. HB.
ts.Dll 333 aT; LuA. Mittelfranken BA. Erlangen, 200, ,.
KB. Minden Kr. liilren, 262,5. 431». i:.
com. t : Hahold.
Sexta (or.), wilst im Cetsentino, it. Pme
n. D. Arezzo, mausus de 556, 30.
, . / ,.., ^ i/ . • Sexto (ed.), Scsto etl Uniti, it. Prov. ii.
Sei-tem fontanac {,^.y,),Grandfonta,ne, ^^ ^,J,„„„^ 37;!, ,,.
el. B. l'nterelsass Kr. .Molsheim, 334, 15.
Septem fratri (e. 12), Settefrati, it. Prov.
Cascrta D. Sora, (686, 15).
Septimo (or.), eccl. S. Bencdicti in, S.
Benedetto a Settimo Gd. Cascina, it.
Prov. u. D. Pixa, 540, 20.
Septimo (or.), Settimo S. Giuliano Gd.
Ca-ieUina e Torri, it. Prov. u. D.
Florenz, 362, 5. S. Salvatoris monast.
302, 5 ; abbas Vuarinus 302, 5. 15.
Septiiienti (e. 12) (328, 40).
S. Sepnlcbri (or.) monast. s. Noceati.
Sercedo (e. 17) eastel., Sarcedo, it. Prov.
Vicenza D. Thiene, 205, i.
Sercna, Seren.! (■■. 14) 1., Wüstung Se-
rena liei Chiusdino, it. Pror. u. D.
Siena, 3.W. 5 ; castel. de 353, 10. S.
Alarie monast. 353, 5. 85.
.Serezaiio (or.), Serezzano Gd. Pomarance,
it. Prov. Pisa I). Volterra, 540, 35.
Serina (or.) •■<. (ilierardus de .Seriiia.
Sei-mena (or.), c. de 540, ao,
Sexto (or.) 1., Sesto, zerfallenes Kloster
bei Capannori, it. Prov. ... D. Lueea,
539, 25. S. .Salvatoris monast. 539, 85.
541,5; ablia,<Benedietus.')39. 2r>. 541,15.
Sexto (or.) 1., Sesto Gd. Lueea (it. Prov.-
Hst.J, ecel. SS. Andrej, Petri, Marif
in 540, 5.
.Sesto (or.), Wüstung Sesto bei Castel-
nuovo sulla Chiassn Gd. Arezzo (it.
Pror.-Jht.), 006, 35.
Sextum (f. 1.5) castr., Sesto Calende, it.
Prov. Mailand D. Gallarale, 384, 25.
Sezema (c. 16), Cecima, it. Prov. Paria
D. Voghera, distrietus de 403, so.
.Shertisteiu s. Scerstein.
Sinno (or.) 282, 26.
Sibiano (or.), Subbiano, it. l'ror. u. D.
Arezzo, .558,6. 607, 1.
Sibincihlia (or.) 1., Siebnen, Sehweiz Kt.
Sehiriz, 482, 35.
Siburg (ed.), ein Wald bei Karlshafen,
jyr. HB. f'assel Kr. Ilnfgeismar, 317, i.
Siburgohusim (or.) 1., Sieberhausen, pr.
HB. CasHcl Kr. Wolfsluigen, 490, 20.
Sica (.:. 17) fontaua, eine Quelle sw.
dem Donon und dem Kleinen Donon,
el. B. Ihilerelsn.is Kr. Molshcim, .'!34, 16.
Sicca (or.) miilier, u.xor Enzi .390, 36.
SikeriiiB (cd.) s. Petrus (jui et .Sikerius
notarius.
Niuiirn - Kefosti'r: Sioi<li> — Slupu.
817
Sioiile «. Sisidiny vullia.
Sicilio (i;. 1-1) putriinoiiiuni , Sici/ien,
"i4.'i, so.
Sick'iiini (or.), i' Seilemänäer (Id. Allrn-
hujien l,i>r. Uli. /laiinnrer Kr.S/iriiifle,
•_'!)!». 20.
Siililiiiealiruiiniiii inr.), Sieilelnbriinn, lis.
l'riir. SliirkenOiini Kr. Jlrpiienheim,
'28.'>, 1.
Siefridus «. Sij;efriilu8.
Sii'rnora (s|>. \'2) \..Simi)iern unter Ihtiin,
pr. Uli. L'Mf>i: Kr. Kreiiziiuclt, ((j3H,Sü. j
«4;!, I). !
SilViiii-liouon (or.), Siffkofen Od. Min- \
trm-hing, br. Uli. Oberpfalz HA. Ile-
ijuixbiir;/, 248, ». i
Sifreilu .1, Sigefridus,
SIgre-, SiiTi-, 8ig:gl-, Slijhi-, Sigin-,
Sign-,
.Si;,'ulpi»lo (or.) fonii's 29(5, l«.
Sigibodus (or.) miles UuoriiiiitieDsis
2,S4. 35.
Siffihoto (c. 16) G93. js.
SiffelVcdii9(c>r.),Sigifridiisepisc. «.Parma.
Si({iiit'redu8 (c. 11), Sigifredus (ed.) episc.
s. l'liicciitia.
Sigifridiis (nr.) aM)as »•. Magadaburg
(luoiiast. S. roliaunis).
SigclVedus |or.) 3iibdiac'0uu.s s. Pisana
eix'l.
Sigliilredus (or.) primicerius «. Uulte-
rauonsis eccl.
Sigc'fredus caneellarius (056, 35).
Sigefredus iudex palacii 369, 30. 372, 5.
Sißifrithus (or.) coiui-s (in pag. Hassaga)
.'>72, ib.
Sigifridus (or.) comes (in pag. Reinic-
gowe) ."i26, ij.
Sigifrt'dus (f. 14), Siget'redus comes -[■
370, :i5. 427,.-.. 447. »o; filii: JBeren-
garius pre.sljitfr, Ugo comes.
Sigifridiis (nr.) comes, illustris vir 121, 30.
Sigefridus, Sigifridus (or.) comes 296,6.
475, lä. ."il8, 5.
Sigefridus (or.), Siefridu,< (sp. 12) 420, .10.
421.5; fiiius: Sigefridus.
Sigefredus (or.) fiiius .\lberti Parmensis
425, if) : frater : Uuibertus.
Sigefridus (or.). Siefridus (sp. 12) fiiius
Sigefridi 420, lo. 421, 5.
Sifredo (c. 12) fiiius Tcmari 591, 30.
Sigifridus (or.) fiiius Zrubonis 274, S5.
Sigifrid (or.) 296, lo.
Sigefridus (or.),Sicfridua (sp. 12) 421,1.5.
Sigefredus, Sigilridus de Salerana 406, 15.
4(i7. 10.
Sigefredus de Tridino 406,5. 407,15.
Sigehardus (or.) comes (in pag. Riezzin)
185, 10. 460, 20.
Siggilinus (c. 12) serviens Ottonis ducis
(Karinthiae) 23, .15.
Sigeloi-he (ed.) serviens Bambergensis
426, 15.
KaUerurkimdcii 111.
I Sigimaiiiius (conu.) du Monte Aldoni»
I 405, 30. 407. 10. 20.
Sigiiiiar (ed.) miles Fuldcnniii 420. iä.
Siginiarus(c. 12) (adviioatun) 414,1. (so).
SitfCMiar (c'. 10) 093, 3i.
Sigcmareswcret, Sigimaresuueridc (or.)
\.,'f<lrafenwörlh, Xifileri'mlirreifli IUI.
Kreinn, ;J97, :i"; niinisterium 20.5, lo.
Sigiprclit (c. 10) 09.3, w.
Sigiuiiin (or.) 2H.I, ,ia.
Sigiuuin (or.) 284, ab.
Sigeza (ed.) ». Ravenan, ipine eeiam
Sigeza vocabatur.
Sigezo (c. 17) ile Acradeo t 3.32, lo.
393, 6 ; fiiius: Petrus; filia: Ravenua,
(juae cciiim Sigeza voc.
Sigla (or.) H., Die Seccliiii, r. .VA//, dm
J'o i)i den it. I'rnr. AVyi/iVi tirl/' Kmilia,
Mo'lenu ii. Muntiiti, t)()9, 20.
Signaiii (sp. 14) castr., Cii/naitn (id. t.'or-
tona, it. Prov. u. D. Artzzo, (715.35.
716, 1) ; eccl. S. Nicolai (716, 1).
Sigubodo g. Sige-.
Syla (or.) alpis, lag an iltr l^iielk der
SihI, beim Drii.sherf/ im «clnr. Kl.
Schwiz, 507, 35.
Sylaha (or.) H., Die Silil, l. Shfl. der
Limmat, Schireis Kt. Scliiviz 11. Zürifli,
m. uuterh. r. Zürich, 507, 3».
Silbiki (or.), Silbike (c. 1.5) I., Gau um ^
Silbach, pr. HH. Arnsben/ Kr. lirilon, t
262, 5. 439, 15; com. t:Haliold. I
Siler (or.) fl.. Die Sek in der it. Pror.
Salerno, zum (iolf v. Salerno, 6(tl.25.
Siliano (ed.), c. de 373, 10.
Silicanus, Silicis (c. 12) mons s. Monte
Silicis.
Sill)iciano (or.), wüst bei Suhbiano, it.
Pror. u. D. Arezso, c. de 5.'>8, 10.
Siluani (or.) .s. Föns Siluani.
Siluaiius Mir.) 0()9, so.
S. Siliiestri (c. 11), Silvestri (c. 12) ab-
bacia, capel., eccl. «. luniano, Xonan-
tula, iSummati.
Sinatfeld (or.), -feit (c. 1.5). «Sinnthuelt
(c. 12) 1., Dan Sindfeld (Send feld) im
pr. RB. Minden Kr. Büren, 202, 5.
439, 1.-. 562, 25; com. f: Uahold, Liu-
dölfus.
Siudcisteta (sp. 12) 1., Wüstung Sindel-
stelten bei Egenhaunen, wb. Schu-arz-
wald-Kr. OA. Xagold, (655, 35).
Sindico (conc.) de Auaringo 407, 5. 10.
Sinedi, Siuidi s. Sinithi.
Sinesrothe (sp. 12), Esaenrudt, pr. RB.
Lüneburg Kr. (riflwrn, (3l)6. 10).
Sinevello (c. 13), c. in 388, 5.
Sinigas (or.), ? Schnego, pr. RB. Lüne-
burg Kr. Lüchow, 11(1, s5. 465, 5.
S. Siniraldi (sp. 14) eccl. »•. Lusignani
castr. bei Lucignano).
Sinitlii. Sinedi (or.), Siiiidi (c. 14) I.,
Die Srnne. Heide in Lip/ie u. dem pr. \
RB. Minden, su: rom (hninri. 10. :i.i.
20, 35. 54, 10. 626, 10.
Sinmido (ap. V2), Srituttrtlt, Bruu,,^: iw n.i
Kr. »'olfmbotl'l. 3»Hl, .(.■, .
Sin|(wilvr (cil.l. JCnntirrirr, Itaden Kr.
O/fniburi/, 445. mi:.
Sinti - lor.) *. Tnreiiiu.
Sini. up. 12) «. Aiigea.
.Sinutliui-It «. Sinatfeld.
Sinzingun (or), Sinzing, br. RB. il/,tr-
pfah RA. Stadliimhof. .12, m.
Sipuizi(or.) urb», Saplilz,pr. RR. ilert»-
bürg Kr. 'l'orgau. 111,»».
Sipontinnx (c. 1 • ■ ' ' linft
Sijtnntn di r > l.m.
»u\ r. Muni .., ... ,',.,.. ... D.
Foggiu), 500, ib.
SirndisMOn (sp 12), Seemhmiium . pr. RR.
Lüneburg Kr. fliflinrn, •':J07. 1 .
S. .Siri epi.'if. TicinciL^tis eccl. «. Papia.
Sims (or.) c^-mcs In pai;. A.stfalaj. filiu»
Thiederli'i jialatini loinitis, f ',i\\'.\, 35.
Sisidinv (conc). .Sicide (c. 12) valli.», Am
Thal der Sn<iu fl. Sbll. de» l'o in der
it. Pror. \ißi(irri),H\:,. 2>i. 400. 10. 4(IS, 15.
Sithiu (c. l(i) I.. .S. Oinrr, Ar.-lht. im
frz. Dp. Pax de falai«, 431 SS.
Audomari episc. , Hertini abliatin
mouast. 431. i:.; nbbnn Heinfridus
431, 10.
Situnnc (c. 15). Si/tlun Cd. Haltern, pr.
RB. Münntrr Kr Küxfrld. 47o. 211.
Siukinriut(or.) 1., Sichnrenth <ld. Brand-
holz, br. RB. (Jberfranhen BA. Ber-
nich, oder Zengiriid fld. Siinzenritd,
br. RB. Obirpfiilz BA. Xeunburg rirrm
Wald, oiler uügt id. r. Xcunburg rorm
Wald, 407. 1;..
Siuselingun lor.), Seinsling. br, RR. ilber-
franlcen BA. Bamberg IL ai7. 30.
Siusili (or.) urbs. irüst zu: iJexsau u.
Wiirlitz, Anhalt Kr. Dessau. 111, 3;>.
S. Sixti (or.) moiiast. s. Placcntia.
Sizo comes -j- 280. so.
Sizo (or.) comes 697. 10.
Sizo (or.) coMies 097, 10.
Slendcnwilere (or.i. Schleidireiler (id.
Schleidireiler- Rmlt, pr. RR. u. LKr.
Trier. 629, 20.
Slesnuigensis. Slicsuuiccensis (or.). r.
Schlesu-ifl Jlst. der pr. Prnr. Schles-
wig-Holstein , eccl. 290. 1 ; e[>isc. Eckc-
liardus 1"2. 1. 290, 1.
Slidesa (or.). Die Schlitz, I. Xbfl. der
Fulda, II. der qliichnamige Ort daran,
hs. Pror <'/„,7,..„„ A'.- Ia„i..l,.,.l.,
291, 35.
Slierbacli .r.). >rii'j,,i,iirh, 'ihirustir-
reich BH. Kirchdorf, I-IS. ^n.
Slierbacli |or.) 1.. fl'üstunt/ Srhiierbach
bei Burk; br. RB. Obrrfranhrn BA.
Forchheim. 200, 1.
Slierefa (or.), Altinschlirf, hs. Pror. Ober-
hfgsttt Kr. Lauttrbarh, 291, 35.
Slihtanuelt (c. 14) 1.52, S5.
Slonia (!,p. 12), Elouges, hl. Pror. Henne-
gau Ar. Mons, (492, 25>.
103
SIS
Xaineii - Ucfristcr : Slopece — Stt'iiliiuii.
SI,
Kr-
Schlojtp G<l. n'iMtti- ! Sovva (or.), Sotiuun (sp. 1*2), Snlms
■herftiiHlfii BA. Stadt- ' (o. J2) fl., Die Sare (San), r. Xhft.
! der Donau, 3,">, ao. 441, so; niainr et
minor Huvii, ilic (leitleit sich /h> Ihid-
nianiistlorf (lUI.-llst. in Kraiii) tfr-
ri'niijiiiilrii (Jurllfli'lmie \f'iir:encr l(.
W'ot'hehicr Sare, 'Mi, iS.
Soviloli (c. 14), t-astel. ilo, cum. eccl.
S. Liiiirt'utii 353, lo.
Sparoaria (or.) »70, i. 376, lo.
S|iBr/.inini (c. 11), ministeriuiu de 620, i6 ;
Sjiar/.ani (c. 11) ministerii dislrictus
351, so.
Spegia lor.) v. 558, s.'.
Spelitroiniis (or.) l>ajriis, J>'r X/ni-htruin
in Obff- II. Xifilrrljai/frn, nin Ohrr-
u. Cntcr-S/Hrlitraiii (C.'i/. Weiijendorf,
hr. Uli. yieili'ilxii/irn HA. JhiKjol/ini/),
276, !0 ; com. : Öilalriciis.
Sperelli (sp. 14) inous, .Uonte Sperello
Gd. Magione, it. Frov. «. I>. Perugia,
eei-1. S. Christofori (716, m).
Spinal (sp. 12) 1. v., lipinal. Ilst. des
fr:. Dp. Vosges, 71. 72, ft. SS. Jlau-
rioii, Goerici monaat. 71, o\ aliliati.-isa
Diethurhc 72, i. lu.
Spinatius (or.), Spinacius (o. 12) iiions
343, 30. 615, -io.
Spira (or.) seil Xemeta civ. v., Spei/ei-,
UkI. des br. HB. I'fah. 21, 35. 62, ft.
Sjiirensis (or.) ccci. S. Mariae (Jl, ;if>.
62. 151, 6- 225, in; episc. Uunppertiis
61, »5, Uualtherus 104, :ij. lo. 151,5.16.
171,1.85. 225,10.15. 547. so. Spirenses
deiiarii 225, 15. — .Spirilifjouuc (or.),
Spirofjouie (sp. 11) pay^iis. Der Speyer-
gau, löl, 10. (690, i5) ; com. : Wolf-
ram mus.
Spirf^a (or.), Spergau, pr. h'Ii. ii. Kr.
Merseburg, 288, 25.
S. Spiritus (sp. 14) de Tarione nionast.
s. l'erusia.
Spoletuin (c. 12), Spoleti civ., Spoleto,
D.-Iht. in der it. Fror. Perugia, 464, 15.
545, so; monast. S. Eufemie 464, 15.
Spoletauus (or.), S]K«litinu8 (c. 12)
ducatus 343,10. 486,35. 488,1. 489, i.
545. 15. 546, 10.
Sponis (sp. 12). .^ SponrUle, frz. Dp.
Meurlhe-et-Moselle Ar. Brieii, 71, 30.
Spriada (or.) 262, 5. 43'J, 15.
Staliuhius, StaliuluiiMe (<'. 13) ccnnl).,
Stablo iStaielotl, bl. Pror Lilttich Ar.
f'erriers, 275, 25. lo ; alibates, construc-
tor 8. Malmuiidariuiii.
Sludorin (or.) oellula, Schliiehtern,
//.- /,/: ..f. SB. Ca^d, 42. j:..
f») 14), trUtt bei Meine, pr.
i,,- ..„„./'Urg Kr. Gifhorn, l.V2,35.
SiiiiJaha (or.) rivuliis, /)(> .Sehmida, I.
^ ' ■'. der DoHOH in XietierSsterreich,
>• ' iir.) V,, Srhmidlk-ofrn
'ir. HB. yirdfrl^i/eim
'. 278, 15.
S; 12) I., Sdimeden.stedt,
p, . las. IJiri, -lifiin Kr. Peine, (3n6, i:.>.
Snr!'..'i):n (or.) 1., Schnailtaeh , br. HB.
' ■':<•!> BA. Ifersbruclr, i'l.so.
Sil' I. Gross- II. hlein-ScIinern,
pr. HB. llildesheim LKr. Göllinge»,
(306. so).
Soci (or.), Snei Gd. BiUiinm. it. Pror.
u. I>. Areszo, s. Alpraudus, Baricule,
Leo. Xiblus de SocL
Solario (.-. 12), ? Sobirolo Gd. Sissano,
it. Pror. II. D. Xorara, s. Bonfilius
de .Solario.
Sole^,'« (c. 12), Sohhiigai. pr. HB. IUI-
drsheim Kr. l'slar, 404. i. 408, 25.
Siilidiai-o (e. 16), Souilli/, frz. Dp. Meiise
Ar. l'ertlun, 43.3, J5.
Soligiiano (ed.), Sulignano, it. Pror. u.
D. Parma, 368. 5.
Solium liumberti (or.), in/«/ zw. Lispen-
hausen u. Bebra, pr, BB. Cassel Kr.
Kolenbury, 61, to.
Solmania (c. 13) v., Soumagne, hl. Pror.
u. Ar. Lmirh, 127, *>.
SoDdiTt-nhoiion .«. Sunderahol.
Sondererius (eil) index palaeii 584, 15.
Sophia (or.) abbatissa, (nomine tenus
»oror, re) ponsangiiinea Heinrici II.
inip. s. Uaiideresheim.
S. Sojibi? eccl., nionast. s. Beiicuentuin.
Sora (c. 14), Sorana, Surana (o. 12)
civ., Sora, D.-Ust. in der it. Proc.
Caserta, 340, 35. 545, 15. (686, 15).
^ vaiiavallis, rfa« Thai des Liri (s.Car-
■ , 340, 35.
Surbiauula (or.) terra, hei Sorlmnello
Gd. Lueai it. Pror. -Hat.), 54(1, i.
Sorelitfeld, .Sarethuelth (or.), .Soratliueld
ic. 12) I. pu(fU8, Gau in Westfalen,
»i. u. ii. r. Lichtenau (/ir. BB. Minden
Kr. Büren, 54,5. 125, lo. 562,25;
com. ■}■: Liiidüiriis.
*^ -■ ' - fl.. Die Zorn, r. Nbfl. der
-Ulli Khein im el. B. l'nlei—
. ... Ulltr.rh. r 1/4,1, , Ii, il, r I l\'r
llagenau), 469, ».
Soron fr. 13i v., Soiron, iji. Pr'j'-. Lat-
tich Ar. Verrirrs, 127, J".
•'^ 12) cella «. Liburic.
Stabulo (c. 12), cella S. Angeli de 344, 28.
Stadalara (or.) c, Stadel, br. ÜB. Ober-
hugirn BA. Wasserburg ( Amtsgericht
Haag), 697, 5.
>iadefelt (sp. 12), Ober- it. Xiedir-
Stadlfeld, pr. BB. Trier Iir. hniin,
462, I.
Stadela (c. 1-3). StadelKchirarzucli, hr.
BB. UnterfraiiLeii BA. Gerolzhofen,
633, 15.
i Stajjelvuant (or. » rupes, am Kluhberg,
\ Schweiz Kl. Schwiz, osö. v. Studen,
508, I.
Staiano (sp. 11), Stazano (e. 17) v.,
'f .^tagno Gd. Camugnano, it. Pror.
Florenz D. Vergato, .304, 5. 15.
Staliiliano (c. 12), S. Angelo de 314,2.').
' Stainen (ed.), Stammen, pr. Itll. Cassel
I Kr. Hofgeismar, 317, 5.
I Stnuipenci mr.) riv., I>er Grand-Klang,
l. Xhb.der Kranziisisclitn Xied {s. Xitaj
I »I« el. B. Lolhrimien Kr. Chäleau-
Salins, m. zir. Morrillc h. Baiidie-
court, 483, 30.
Slapelliano (i-, 12), c. de 594, a;..
Starbuudc (c. 14) 152, 35.
Starciilloslinsou (or.). Sterkelshau.ien, pr.
Bli. Cassel Kr. Boteiihiirg, Gl, lo.
Staszona (or.), Sta/.on« (ed.) scu Cisiclli
c, ? Slazzona. il. Pror. ii. /). i'omo,
370, 5. 376, 15.
State (or.) o. 39(1, 5.
Staulecelli (c. 17), Stape^oul Gd. Stave,
bl. Prov. Xamur Ar. Philii>perille,
(495, 2.-,).
Stazano .«. Staiano.
Stazoiia »'. Staszona.
Stedrrbcirch (c. 14) oppiduni, Steler-
burg, liraunschireig Kr. W'olfrnhiitlel,
152, 30. 10.
Stedere (c. 14), ? Stiddien, Braunschtreig
Kr. Wolfriiliiitlel, 152. 30.
Stediliiuim, .Stediluum (tr. 14), Stödtleii,
wh.Jagsl-Kr. OA. Ellirangen, 646,:)ii.
Stein (or.), Steine (sp. 12) 1., Stein am
Bhein, Schirei: Kl. Schaffhaitsen, iiin-
nast. SS. Mariae. (teorgii, Cvrilli
196,25. 202.15.30. (655,20.35. 666,5);
Steincnsis (sp. 12) eccl. (655, in).
Steinaha (or.) possessa. Die Steinach,
r. Xbfl. des Xer/,-iir in der hs. Pror.
Sliirkcnlrurg Kr. Ile/ipi iilieim u. in
Baden Kr. Heidelberg, mit den daran
liegenden Orten Ober- u. I'nter-Abt-
steinach (Kr. Heppenheim', 284,10.
Steiuedal (sp. 12), Stendal. Kr.-llst. im
pr. BB. .Magdeburg, (306. 4o).
.Steinenbninnen (c. 12). Quelle am Süil-
eiiile des .Steingraben , sir. r. Mihia,
in Sachsen - Weimar Kr. Ki.-'cnach,
(414, lo;.
.Steinonbruiincn (<•. 12), ? ijiiille bei
(lo.<pitero:lii, Sachsen - Koburg - Gntha
llyt. Gotha, (414. 15).
Steini (or.) jir., .** Steinen Gd. Hemimnli .
pr. HB. Arnsberg Kr. Hamm, 618. :)>
Steinini-nslrazen (c. 12), i' I>ie Stra.i.-^,
Georgenthal- Schirabhausen- Gothit,
Sachsen- Kohiirq- Gotha Hat. Golhn.
ai4, 15).
441
■'im, lUe Sann, I,
■ irrmark-, 441,20.
-. Der .'fann-Gau, Staduncnsi!, (c. IGM'omitatus, Grafschaft
helmiis. L'AsIrnois in der Cliam/iagne, 434,5.
Stcmnoii (or.). Burgstemmen, pr. BB.
Hildesheim Kr. Gronau . (.307, 5>.
611.1.-..
.S. .Sfephani (or.) cella 157. in.
8. Sicphani eccl., ■*»'. Stefano Gd. Cit^rna,
il. Pror. u. D. Perugia, (716, ici).
Nuliii'ii - I{o;;i'<trr: Str|iliiiiiUH — Suo){liuiuii.
81»
S. Stcphanii», S. Ste|>)iani (nr.) eccl.,
iiiona^t., plebs «. liatxüilicrc, Mriimin.
('a|iim,Cliis8e. Cullorilo, Corlpc'inXnvn,
llHliU'i'^toili, l{ilili'iiuur(Jos)iiH<>ii. Lu-
cori, Mci};uiili:i, Poni-in, linlliaiio,
Stnitii. Slrazlmrjf, Wiliaiistcpliaiio.
Stepliaiiiis (or.) :!5li, io.
.Stopliaiiua (or.) ^tfiS, lo.
Str-ueia (or.) I.. Slilfa, Sihweh Kl. Xilrhii,
4«2. 3".
>Stiiii|iliHli (tr. 11), Der licif/lern/inch, r.
S'/i/i. dir Joffsl im wh. Jiiijsl-Kr. OA.
Kruili/ieiiii, in. Ijfi Sliiiipfai-Ii, (MO, 36.
Sdrpiaiia (c. 12), SIropplana, it. Pror.
yovaiui /}. Vircelli, n. Aribcrtiis de
Stirpiana '/«'i Horibertus^.
StoklitMii (f. 14), li/i'in-Sli'ici.-licim, ßraun-
nchiiiifi Kr. lirauniiehweiit. 152. .'!,'>.
Stoi'hheim (or.) v., Stockiim, Uaiirrn-
nfhnft IlnrerlHxh Cd. Scliii/ipiiit/en
(Kirchspiel), /ir. Uli. Mihi.iltr Kr.
Aha 11.1, 12, 20.
Stoildonstat (r. 12) coinitatus, Oraf-
nehiifl um Slorivtwll. I>r Uli. l'nter-
frank-rn BA. Anehafj'enhiirg, ß52, iR.
Stolezaiiii (c. 17) s. (lezo de Stnlezano.
Strasista (y. 12) pr., SInisisrh, Krain
IUI. Krainbur<i, 35, 30.
ytrata (i'. IS) v., Str^e-k^-Iieaumont, bl.
Fror. Uennepau Ar. Thiiin, ^lÜü, »).
Strnta (e. 1(5), (erritoriimi N. .Martini in,
lionjoS'. Martina, it. J'ror. Alensandria
D. Casale Monferrato, 40.i, so.
Strata (c. 12), .S. Step)iaiius de 596, 40.
Straza (sp. 12), Strassen, Luxemburg
D. Luxemburg, <G43, 5).
Strazliurg, .Strazburc, Strazbiircli (or.),
Argentoratum, Artreutina, Arneutora-
tensis urbs. uiv., Sirassburg im KIsass,
38, so. 99. .i. l.i.">, 30. 24-% ao. 245, is.
r>07. n. 034, 20. 030, 30. StrazburH'ensis
(or.), Stratburgimsis (r. 14), Arjjen-
toratensis, Argcntinensis, Argeiitina
sedes, eccl. .S. Mariae 38, 5. so. 327, sä.
457. ;ii>. 409,10; epiac. Uuerinharins
(Wizcliniis) 38. I.j5, ,10. 171, 1. 35.
327, sü. 35. 457, 35. 4(i9, i5. 547, so.
634.20. S. Stepbani abbatia 38, s6.
Sfrebeki (sp. 12), Strlibeck, pr. SB.
Magdeburg LKr. Ualberstadt, (654, 10).
Strewe (or.) i)r.. Ober- u. Mittel-Streu,
br. HB. Unterf ranken BA. Mellrich-
stfult, 257, 15
Strixia (or.), .Strisxia (ed.) 37l), i. 370, 10.
Sturnni, .Sturmiun (or.) pa-fiis, Gau in ,
der pr. Pror. Hannover, um den Unter-
lauf der Aller, 133, 15. 135, 1.
Sturmina (c. 12) petra, Pietrastornina.
it. Pror. II. />. Aiellino, 59(), 30.
Sulitrio s. Sutria.
Suis (e. 17), ? beim Lac de la Maix,
fr:. Dp. Vosges Ar. S. Die, 334, in.
Sulaha (or.) fl.. Die Suhl, r. Xb/I. der
ll'erra in Sachsen- Weimar Kr. Eise-
nach, m. iinterh. r. Berha, 419. .i,
Sulro (or.) terra, bei Soico Od. Camaiore,
it. Pror. II. U. Lucca, 539, 35.
Suliulif;ouue (or.) pu(,niii, Ihr SOlchen-
gaii im irb Schwiirzirtilil-Kr. I M'iist-
ung .S'illrhen bei Itullimburg), 191, 311;
com, : Hoasiiuu.
Sullo (od.). Sali), D.-IlMt. in ihr it. Pvov.
Jlrescia, 373, 1.
S. Sulpicii (0. 1.5) eenob. ». KIwangen.
Sullzbai'li (tr. 14), ein t. .\bb. dir .lagst
im ii'b. Jagst- Kr., bei lieiftiihof (GU.
Ilonhardl, OA. Krailshrim), (110,36.
iSultzbarli (tr. 1 4) parvus, Der Irsbach,
I. S'bb. des Kisbiieh r. zum Korher)
im icb. Jagst- Kr. 0.\. Haililnrf, m.
bei Suhliach am Kocher, (117, 1.
Siilzovolt (sp, 12)vallis, bei Sulzfeld am
Main, br. HB. l'nter franken BA.
Kitzingen, (002, so).
Siilzia (coiie ), Sciolse, it. Pror. u. />.
Turin, 405, 2,-.. 408, li,
Siunari (c. 17) via 380, so. so.
Sumbrasca (c. 15) piscaria 384, 35,
Siimnia (c. 13) lluviolus, Die Somme. I.
Nbfl. der Ourihe fr. zur Maas) in der
bl. Pror. Namur, 218, SB.
Suiumati (c. 11), Soininnti Cd. .tmalrice,
it. Pror. Aijuila I). Citladurale, ocol.
•S. .Silucstri in 520, sft.
Sumiiioia (tr. 14) v., Sommaiithe, frz.
Dp. Ardennes Ar. Vouziers, 028, 5.
Suraiiiolacu (ed.), Sumiuuglacus (or),
Samolaco, it. Proc. u. D. Somlrio,
325, 10. 329, 5. 373, 1.
Summolacus (sj). 13) 1., wilst bei Riva
(BU.-Hst. in Tirol), (081. 10).
Summouico (or.), Suuimovico (ed.),
? Somma Lombardo, it. Prov. Mailand
D. Cailarate, 370, 1. 376, 10
Suiiderahof, Sondereubouon (or.) 1., Son-
derhofen, br. IIB. I'nterfranken BA.
Ochsenfurl, 235, sö. so. 241, 1.
Suiidergouuc (or.), Der Sundgau in
Oberbagern 11. Tirol, 65, S5.
Sunne))orch (or.) inons. Der Sonnenhcrg
im schiv. Kt. Schwiz, nö. i\ WillerzeÜ,
508, 1.
Sunninbach (or.) riv. , Der Petzenbach,
r. Nbfl. der l'ils im br. HB. Nieder-
bai/ern, 269, so.
Suno (c. 12), Suno, it. l'ror. u. I>. So-
rara, s. Ribaldus de Suu<i (t>ei K\a-).
Suntheim, Svntheiin, .Suntheime (or.) 1..
Soniheim a. d. Ciinz, br. HB. Sehuaben
BA. Memmingen, 3, Li. 175,30. 170,1.
Suneburc (.sp. 13) 1.. Sonnenburg, Tirol
BIL Bruneck; (681, sä)..S. Marie eenob.
(681, 25. 40) ; abbatissa Wigburga
(681, S5).
Superriuus (c. 12) castel. 91, ss.
Suppo (or.) filius Grifonis ,590. u>; fniter:
Gerardus,
Suppo filius Ribaldi de Uico Ualegari
91, S5,
Sui>po 473, 10.
Sura (or.), Si'ira (sp. 12) iL, Die Sauer,
I. Xb/l. der Mosel in Lu.remburg u. \
dem pr. HB. Trier, 629, s,'.. i;6.!S,,i(i). ,
■Suraiia civ. *■■ Sora. |
.Surcyu (.-. 14) v., SurriOd. BauHchltittm,
Lu.remburg D. Diekirch, 117, an,
.Surollu (e. 12) contr , ■>■■••■"■■ ■' ■■ »'■•',
M. Vicalri, n, r. <
rirri.it. Pror.Cas' , . :, ......
Suriaiio (0. 14), Sarznna, It. Pror.Genmi
D. Ltcante, 54.<, 10.
.Siidinno (nr.), o. da 54o, ...
Sumollo (op.) c, ¥ Susflio Cd
ii. Prof. Sorara /». Pul hm
.Sutlicrbui-jf (or.), Suderburg, pr. Uli.
Liliir/iiirg Kr. Plzen, | K», -ii. 405, '„.
.Siithre (»p. l-j), .s-,7</,-/-, ,,r. HB. Ilildrs.
j heim Kr. Marienburg i, llann., '300,?ip^
Sutria (e. 14), Subtrio (c. 12), S„ln. it.
I Pror. Hom D. Viterim, 35.'.. 30. 511, 54.
! Suabaha (ur.) tl., hie Schirnburh, r. Shfl.
der llcgnilz, m. bti Kilangtn, \, 10
.581, ft.
Snabheiiii (.sp. 12) 1.. Sauer - Schivaben-
helm, lis. Pror. Hheinhessen Kr. Dingen,
(038. 25. 042, 10).
•Suaiclio (or.) 370, 26.
tSualeucidun (or.) pagus. Das Sehiralb-
feld, um die .Sehiralb, einen l. \b/l.
der Wiirnitz (l. zur Donau) in den br.
HB. Miltelfranken u. Schiraben (m.
gegenüber c. Wömitzostheim, BA.
Niirdlingen), 158,5; com.: AVerin-
harias.
Siialingo (eonc), Sualigo (c. 12). Sauglio
(Succeglio) Gd. Pecetto, it Pror. 11. D.
Turin, s. Aldo de .Sualingo.
Sualonhuson (or.), Sualenhusen (sp. 12),
wüst bei Ilemmendorf, pr. HB. Han-
nover Kr. Hameln, (300, 25). Ol 1, s. ift.
Suana (e. 14), Sovana Gd. Sorann, it.
Proc. u. D. Grosseto, 545, 10,
S u a r z- , S u V a r z - , S w a r z -.
Suarzaha (c 11) alibai-ia, Schicarzach,
Baden Kr. Bailen, ,327, s5.
Suarzaba (or.) v.. .Suar/ahahof (eonc.),
Schwarzach, br. HB. Xiederhayern BA.
Deggendorf, 114, S5. 115,20.
■Suarzaha (or.) abliatia, Milnsterschirarz-
ach, br. HB. I'nterfranken BA.
Kitzingen, 43, 30.
Suarzaba (<ir.), Swarzalm (sp. 12), .Swarz-
haha (c. 13) H. amnis. Die Schirarzach,
I. Xb/I. des .Main in i'nterfranken,
m.bei Mänsterschwarzach, 43, 30. 033, 15.
(662, 30).
Suvarzahaiivincbil (sp. 12) 1. (664, so).
Suarzbach (<•. 12), ? der aus der Senkung
zir. Kis.iei u. dem Crbranntcn Berij
kommende r. Xbb. der L'lle (h. Aliüdej
in Siichseii- Weimar Kr Kisenach, so.
V. L'tteririnden, (414, .^o).
Siiarzinvelt (or.) 1.. SchirarzenfeJd, br.
HB. tlber/ifalz BA. Xabburg, 423, ib.
.Sueghusi-n (sp. 12). inist bei Wanke,
pr. HB. Hildesheim LKr. Göllingen,
(306, 30).
103*
8-2Ö
Naiiion - Register : Sufinihjjouui — Tormolo.
ri8. jo. -JS'J, is; com.: AdiiibiTius.
Tienio.
Saeüsa «. Se«sa.
<: ' -nicum (sp.Iä),'r. l^oissons (Ar.-Hst.
■:. D/t. AisHf , territorium (49'2. 10).
> l'Jl. c. Schirabfii, principes
Siieuonim (or.) iliix 290. j;
ivir iiurUus IL. Heriiiiiiunus II.
... III.
S . -^vvaua (or.) pagii>. l>rr
• i»: KU. Mo;/iU/iuri/
•I iit'i-i':t, j.»,"!. io. r»l.'», 5.'>. ."i'jr», :;.% ;
com.: Goro, Tietinnrus.
.Sui(ljL.'erus (or.) episc. s. Mimigarduor-
ilen>is ci>isc.
.SiiidijTonis (or.) pater Erkaiilialdi nobilis
v>ri 1:?1. in.
S. . j (or. I pO(.iis, (fau in Braiiii-
'i >■ fianilirsheini 11. Hol:-
.«»■«.1 I pr. KB. Hildesheim
Kf. .'lOfi, s."..
SuiiKlfiin;:« IC 1,'») 1., Similinfien, pr.
KU. \\'i(j>ba<ien Kr. Höchst. 4ö!t. 10.
Suittes (or.) 1., Schiris, .-chir. Kt.-llsl..
Suualin.i (or.) v., Miinckgiraliii, bl. J'roi:
Ofiflamirrn Ar. Aiidetiardc, -il, ;«).
Swaiiniiiga (.sp. 12) 1., Schireiiningen,
..-; < I r,,rzwald-Kr. OA. RoUireil,
"w !r/.-, .•>iivurz- «. Siiarz-.
SvvBua «. SueuiiD.
Svveinigovvi- s. Siieinih^nuiii.
Swir-euheim «. FriesfiiluMui.
SzelloD «. Scellon.
Talie {•!. 11) tl.. l'fr ] Uro. (Jiic//liii.vi
drs Salino mar/fliore {:iim Adriatischeii
.^feeri in der it. Pror. Teraino D.
Fi-nne, 8. Salvator Mlper 314. so.
Tul inna (i.-. 12) moiite. Berti, auf irel-
■ hi,,, Tnrtnna liegt, it. l'ror. Canipo-
liiinK« l). Larino, ei'd S. lolianois
in .'.97, 1".
Tado (ed.) iudex palacii :{(!9. :io.
Tado (c. 11) comes. iiii><iis imperatoris
ö)*4, 15. &86, i.
Tadi.oe (sp. 12). Thaon-lf.g-Voi>gei>, frz.
1>]>. f'ongeji Ar. Epinul, 71, 15. so.
T:i' ,i.r..tit ■■idnrf (or.) V.. Deiljtrsdorf Od .
'III, hr. KB. Xietlerbai/em BA.
. ./,' 27.'«. 1.'.. ■ j
TaKinii. Taeini, Tajpino. Tageni, Tegeno.
Xi.,,.;,,.. Tl. .'i, .;.,„. !i., r.), Ta-
:]i;9tiiiri'
, . . ~. :.. ; . . .\lajfada- j
l.urg.
T ,,.,,. T-J.-.vi,, (c. 14) pr., Tagmemheim, '
^■hiraben BA. Ilonautcinrlh, j
Tai/o «. 4*1" The<Mlo. I
Ta .,,,.. , r.,r.) I., Talamona, it. Pror.\
Irin, 428, i:>. .Vi.
Talauurno (ed.) 373, s5.
Tanunonis (sp. 12) prefcctura in pago
Astfnia (3l)C, *<>^.
Thainnionia (sp. 12) prefectura in pago
Fhitwiddo {3Ü7, i>.
Täniioroda (or.) v., Frankleben, pr. KB,
II. Kr. Merseburg, oder iri'ist dabei.
St), 10.
Taoiiis (sp. Hl. Tanoni (<•. 17) Fontana
K. Flintana Taonis.
Tareisa (or.) pr., qnod ali antiipiiorilius
.Sintlicrisliüsiin nuncup.. Ober- 11.
I'ntrr-Thcres, br. KB. l'nterf ranken
BA. Ifaggfiirl, 2."(li, s5.
Tarentiisionsis (or.). r. Tnrentaise, dem
(lebiel der oberen Igtre im frz. Dp.
.'<aroie Ar. Moiitiers, arcliiepisc. Bal-
dolfiis 171, 10.
Tartari (c. 12) fl., Tarlaro, zirei l. Xbft.
dis Oglio, U. l'ror. Maldini (/). Ca.sti-
glionc deUe .Stiriere) u. Cremona (D.
Casalmaggiore), in. olterh. 11. unterh,
r. Marcaria, (;i29, 5).
Tarus (or.) fl., Der Taro, r. .YA//. des
Po, it. Pror. Parma, ö40, 4u.
Tarnisio; Tarnisiensi.s, Taruisiana ecctl.,
portns ; Tarvisianus comitatus s. Ter-
ui>io.
Tassignauo (c. IS), Tassigiiano Gd. Ca-
pannori, it. Pror. 11. D. Liirca, 7(I!S. 30.
709, 5.
Taurinum (c. 17) civ., 'Purin, it. Pror.-
Hsl., :iSI. 30. Tanrinensis (or.) eccl.
arc)iidiacouus Gimtliardus 14G, .in.
Taurinensis epi$;copatns et comitatus
37:J, 10. 380, »b. 513, 5.
Tanena (sp. 12) 1., TabcnGil. 'Paben-KodI,
pr. KB. Trier Kr. Saarhitrg, (038, 30.
64:J, 5).
Tauernule (or.), TaranteUe del Bor-
ghctio (Id. harberino di Val d'Elsa,
il. I'rov. II. D. Florenz, c. in 3.58, 10.
Taxo (tr. 14), Tauso (c. 15) fl.. Die Toce
f'To.ia) in der it. Pror. Xorara, zum
Lago Maggi)>rc, (im Val d'O.tsola,
s. Oxilla vallis bei Ossula', ;^84,S5.
(cgi. 725. I.V. 401, 35.
Tealdns ». bei Theoda-.
Teannni (c. 14), Tiano (e. 12), Trano,
it. Pror. u D. Caserta, Ct-li), 15; S.
Beneilictus in 344, 35.
Teate (c 12), Chieti, it. Prov.-IIst., -ß2, so.
b\y,i. 1": Teatinns (or.), Teatcusis (c. 12)
comitatus 344, ib. öül, S5. 593, I5.
595. I. 615, 10. 616, 10.
Teljaldus ». bei Theodb-.
Teliolaria (i-p. 12) (289, S5).
TecKingiin (or.), Teggingen (sp. 12) 1.,
Drggingen, br. KB. Schwaljeti DA.
Xördlingen, ahhatiaS. Martini 185,6. 15.
400. so. '
Tedaii(horp (or.) 1., Tfitendorf. pr.RB.
Lilnebiirg Kr. falzen, 132, 20.
Tedericus «. Theoderieus.
Tcdeuertus «. bei Tlieodbertiis.
Tedisus 1. Iiei Tlieodi-.
Tcgi-no «. Tagino.
Teggingen .«. Tecgingun.
Tegrense, Tegrinse, Tegriusee, llexe.
rense (or.) l., 'Pegernsee, br. KB. Ober-
bagrrn BA. Mienbach , 228, 5. 2J9, s.
2ik<, 15. so. 510, 30. 552. ::o. S. Quirini
monast., eed. 26, so. 228, 5. 22i). ;>.
268, 15. 510, 30. 552, .10; alil)as Eliar-
hardns 20, so. 229, 5, Kllengerus .")53,i.
Tef;rinvvaoli (or.) e., Griiiilegernhach,
br. KB. Olx'rbagi'rn BA. Erding, oder
Tegernimch Gd. Hofkirchen eheiida,
695, 95.
Tegnlaria (or.) 61 19, 10.
Teiano (or.). 'Pignano Gd. Barherino
di Val d Elsa, it. Pror. u. />. Florenz,
mausus de 556, 30. — Vgl. Tignano.
Teidaldns *. Tiicodaldus.
Teiese (<■. 12), Telese (das alle Telesin)
I Gd. Solopdca, il. Pror. Bencrcnt I).
i Cerreto Sannita, oella .S. Uiiiccntii de
341, 20.
I Telesia (c. 12), Telesio Gd. Cellino d'AI-
tanasio, il. Pror. n. D. Terumo. c. do
591, 3S.
Telia (c. 12), S. Itonedicti eella in 314. \>\
Teniarus ä. Thietmarus ,/*.•/■ Theodni- .
Tempauiano (or.). Tempagnano di Lii-
natu Gd. Liicca lil. I'mr. - llsi 1,
708, 20. 35.
Tenda regis (or.) 009, i...
Teuindorf (or.) I., Diendorf Gd. Meissrn-
berg, br. IIB. OI>erpfalz BA. Xeiin-
bürg vorm Wald, 467, so.
Tensa (e. 12) fl., eella .S. Uincentii in
341, 25.
; Teo-, Teod-, Teot- s. Theo-.
Teranne (c. 14). Terui, D.-Ilut. in der it.
Pror. Perugia, 545, S5.
Teranne (c. 14) cjv., Teramo, il. l'mr-
Hst., 546, 1.
Tereola (c. 14). Die Tergola, I. Xb/I. d. ,■
Brenta, it. Pror. Paduii 11. Venedig,
220, 25.
. . . tercuisgenliaan (or.) forestis 096, :;
[ Terdonensis (or.). r. Tortona. D.-HkI. in
der it. l'ror. .Ue^sandria, eccl. epi-
Liutcfredusf 370, 20; Petrus 375, ui. 1
Terdouense episco])ium ;J75, is; --i»
episcopatus et comitatus 381, 1.
Terentixi s. Terrenlissi.
Tergestinensis (or.), p. Priest, e])is.-.
Ricliolfns 172, 1.
Teritio (c. 17) 382. 5.
Terma (or.) pr., ehemaliges Keiehsgut,
in der Gegend r. Terni (D.-Usl. in der
it. Pror. Perugia) gelegen (rgl. Ficker
Forschungen zur Keichs- u. Kerlils-
gesch. Italiens :i,3<iri Anm. 4), 480, :i5.
487, 1. 488, I. :.. ixi), 1. 10.
Termae .Saloni» (or.) 009, 15.
Termole (c. 12). Termoli, it. Prov. Camiui-
basso D. Larino, S. Georgiiis in :! 14, an;
S. Triiiitas in 344, 35. Tcrmolensi»
(or.). Termulensis (c. 12) coniitatiH
.591 , .15. 59:i, so. .595, 1 . 0 1 5. .10. 35. 0 1 0, Li ;
in finibus Termonense (c. 12) .590, 3i.
— Vgl. Atto comes, Paiidolfus comes.
Xaiiii'ii - KcfjiHtfr: Teri(ilino — 'l'liii'riiiiiiiil!iiu'<'i
^•Jl
Tcri|uiiio ii'i-.). irllii S. Kustiliitat.^ in.
J'iere ili S, Urstitutii <lil. Miintulehw,
it. lYoc. II. l>. SieiKi, 157, ii>.
Terrentissi (or.), Terentixi (ed.) ;I70, i.
.■t7ii. 10.
Trniisic) (iir.). Tervisii» (ed.). Taniisii)
(f. 14). 'l'i'niiuiiina (<•. 11) civ . Tn-riso,
it. I'ror.-Uxl., 2-JI), ai). ;J73, ö. r>l.i, ö.
ösi.jii; fcl. ■.'•-'U, u.. ;i!t4,:.. i;.. Terui-
»iiiuiis, Ti'niiaiiensis (f. 1 1 ), 'roriilsiiius,
Tai-iiisiamislc 14), Tarvi8iauuH(f. 13),
TaniisiiMiHis (s|i. 11) o|iisc. '220, 2i. lo,
Laiidoliis f 22(1, lÄ, Anialriinis ;li)4,ft,
Ariialdiis (J!»4. 30'. .">)S4, lo. ."WO, f, ;
c-üiiiitutu,s -J-JO, a,".. H.SK, lä, 477. 35.
.'i«4,io; portus 394, i:.. .SS. l'eiri, Viti
sciiiulocliin 2"_'ü, ;o. .S. Murtiiii capol.,
cella i.S. Mavtitw lltl. Trerinol 388,16.
Ö84, 20.
Testcriiant (i'. TJ) pagtis, Gau in den
Xinlrrlamlen, 18, !>; eoiii. : Uiimehus.
Teud-, Teilt-, Teuz- s. Tlie..d-.
Thauliolf (sp. 13) comes de Booiuenin
(liG8, 5. Kl).
Tliainiiiii ». Tamnioiiis prefectiira.
Tlii'ii'icii.s n. 'PlieinkTiciis.
TlielotuiimiiM (c. 14). irii'l an (Irr Stef/c
r. t'eltrnliof, liraunschireitj Kr. liraiin-
Ki-Inreifi, 152, :!:>.
Tlu'otpaldiis .S-. /.,<• Tlieodli-.
Theod-,
n.od
Thiot
Diot
Thiet
(c. 11 .
(or.), Teld- »u. u;; tmu./'.-, iiu£-^
Tai/-,Touz-,lHpz-,Ziaz-(ur.),Theo-,
Teu-. Tliii-. Tic- tur.i. Die- (sp. 13),
Tliei- (c. 1-2 (, Te- (conc).
Theo da-.
Tiaza (or.) 470, i.
riiiaza (or.) 47G, i.
Thuodaldus (ed.). Teodaldiis (c. 12) iiiar-
chio (Graf r. Modenaj 48, so. 91, to.
Teidaldug (c. 12) tilius Ril)aldi di- Uico
l'alefrari 91, ib.
Tealdus (o. 12) 40.^, s5. 406, lo.
r h e o d 1j-.
riieobaldiis, Teobaldus (or.) abbas s.
Cassini Mons.
I>iepaldus (sp. 13) marchio de Uoheburo
(682, 5).
'l'ebaldus (eonc.) de Plazo 405, 20. 407, 15 ;
frater: Uuido de Pla/.o.
Tedeuertus (or.) Icvita, diaconu^ s.
Iporeia.
Dietpreht (c. lü) 693, 40.
Dietbraht (ed.) serviena FiiUlensis 426, 10.
nietljurhc (sp. 12) abbatissa s. Spinal.
Tbietkiricha (or.) luouast. s. Biiuna.
T li e o d e !• -, T li e o d r -.
TiediTsdorf (or.) v., IUeilersilorf, et. B.
Ldt/iringen Kr. Bolchen, 4,"S3, 30.
Tliiederessen I8p. 12), /linlrriirn, pr.UB.
Uannurrr Kr. Ilumeln, C.Mi, 30).
Tiederi'/.in),'eriil|i (sp. \->), iHiniierixIf,
pr. Uli. .yiainUbunj Kr. Hal/irriitaill,
<306, 3b;.
Thiedrikin|B;erolit (c. 12) I., IHllichenriHle,
■ pr. HB. Merneltiirij Kr. Saiiiierhaunen,
308, 30.
Theiidericii«, Tlicdibiriciia, Tlieoilricii»,
Tfiulric-ii». TliieiiderioiiH, Tliioilriuiis,
Thiadririi», Thii'ilericiis , Dii-tiicii«
(or.), Thiudricus, Deodericus (i\ l.S)
episc. «. Mettis (Tlicod. II.; soror:
C"uni>{iinda iinpiratrix), Minii);ard-
uordensis opise., Minda; f 1». .Mi-tti«
(Theod. I.).
TheodericiiM, Teoderious. Diodericus,
Thiedericu», Tciuierioiis, Zia/.o (or.),
Theodnrious , Teduriciia, Thieriru»,
Theiricus (c. 12) i'lericus, Kliii> Bni-
noni-si-iiinitiSjCapellaniis Ht-inriii regis
l.'iü, r>. 137.20 ; canrellariiis et Huinmus
oiinsiliarius, laiiiiliaris Ueiiirici itnp.
I» der liecoi/nition : 587 — 607. 617, 6. 35.
(686, 10. 688. 1.)), »1/0/1/ //( der Jteco-
(/nition: 586. 1. 691,25. 593, 15. 594,20.
59,5, 10. 601, 20. 604, f.. 616, x,.
Tiiiedericus dux (J. r. Obcrhthrinyen)
.'i47, 2D.
TLiedericus (or.) palatinus comes (com.
in pag. Asti'ala) f 303, 35 ; filiiis :
.Siru8.
Tliiedericus (or.) comes (in pag. Hassaga)
.j73. 20.
Thiaederifus (or.) comes 296, 5.
Thiedric (or.) 476, 1.
Theoderiilt'us (or. i arcbidiaconus s. Per-
gaiiium.
Tedeuertus s. bei Theodbertus.
T h e o d h -.
Diothalinus (sp. 11, statt Diotbaliuus?)
presbiter s. Uuirziburg.
Dietheri (or.) 105, 5.
Diotholius (or.) presbiter 4, 10.
Theodi-.
Teudicus (or.) 3.'i8. 20.
Diezinus (or.) manripium 559, 35.
Tedisus (conc.) de Lauegua 406, 25.
407, 10.
Theodm-.
Thiatiiialli, Tietmelle (or.) 1. pagiis,
Gau um Detmold 1 1 Ist. r. Lippe), 125. 10.
262, 1. 439, 15; com. t: Haliold.
Thietmanis (or.), Thiemarus (c. 14)
episc. »•. Osnebriiggensis episc.
Thietmanis (or.) comes (Markgraf r. der
Ostmurh) f 51 . äo ; t'rater: (icrn archi-
e]>isc. Coloniensis.
Tietmarus, Thiatmarus, Thiotmarus (nr.)
marchio (r. der Ihtniurk), comes (in
pag. Xordthiiringa, Sueuun) 515, 35.
525, 2:.. 570, 20.
Tietmarus. Dictiiiarus (or.), Di>itniarus
(c. 13), Tiemo comes (in pa?. Volc-
lelt) 161, 35. 198, 40. 2.")6. 25. 46.'*, :«>.
633,1.5.
iJu-tlimaiiiN 1C-. l.'i) ci>mci ••( mlVM.-atiis
iiiipei'utoriit 479, 10.
Tcmuriis (c. 12) 591, 30; tiliii«: .Sil'rudo.
Thiutriii'r (or.) 476, 1.
Thiciiiicr (or.) 476, i.
Dietmar (ur.) U07, 10.
Thii-mo (or.) conii'» (in pa;f. SaUhiirc-
goiiui) 187, »n.
Thiemo, Tifiiio (or.) comes (iu pajf.
SutiniliKouui) 12«, 2». 2:12, 10.
Tiemo eome» lin pag. Volefdt) ».Tiet-
marus Climen.
Tiiiiio(or.)come»«9.j,»5. 6U6,r,. 697, 10;
tilius: lii'inrih.
Ticiiio udvocatus s. Balienberc.
Th.'odo-.
Tcuzo (or.) opisc. h. Itcgia.
Teudo (or.) presbitiT «. Pisana ccel.
Teuzo (or.) prcsliiter «. IJulteraucn.iis
ecci.
Dieto (sp. 11) presbiter «. Uuirziburg.
Teuzo (or.) cauoniciis «. Bononia.
Teuzo (or.) cauonicus a. l'ulteruneusig
ecel.
Teuzo (or.) cauooiciis h. Uulterancusis
ecel.
Ziazo (or.) clericus ». Thcodericus capel-
lanus postea cancellariiis.
Teuzo (or.) monachns. abbas ». Fratalia.
Teuzo (or.) tilius Offn'di 607, 10.
Taizo (or.) .5.J6, an.
Dieto (c. 16) 693, 80.
Teuzo Brusatus (or.) 556, S5.
Tliiedoiihusen (c. 15), ? Distelhauucn,
Baden Kr. Mosbach, 468, 30.
Teotiiuicus, Teutoniius (c. \i), ein Deut-
scher, 94. 30. 7U4. 20. Te'itoniciirum
(or.) rcx 538, 30. — Vgl. Francia,
(rennania.
Theodoricus s. Thcnderieus.
Thcodp- .1. Theodi.-; Theodr- «. Theoder-.
S. Theodoli (sp. 11) monast. s. Clinga.
S. Theodori (c. 11) monast. s. Orte.
S. Theonisti (c. 11) cella, ecel. *. Caserio.
Theophanu (or.) imperatrix. geuitrix
Ottonis m. imp. 1.14, 30.
S. Thcreneii, Therentii (c. 16) monast.
s. Niiuimonastcrii 1.
Thiad-.Thiaed-,Thiat-,Thiaz-8. Theod-.
Thidhi (c. 14). Thiede, Braunschirrig
Kr. Wolfenbmtel. 152. so.
Thied- «. Theod-.
Thielleiche, Thielliche (or.) pr. I.. Dil-
lich, pr. RB. Cassel Kr. Homberg,
212. 1«. 15.
Thiemarus. Thiemo «. Theodm-.
Thienes (c. 18). Thgnes, bl. Pror. Xu-
mur Ar. Dinant, s. Robertus de
Thienes.
Thieodericus. Thiericus «. Theodericus.
Tbiermondingin (c. 14), Wüstung Thir-
mend Ingen, 1' , hm. nnir, r. Vörstettrn,
Badin Kr. Freiburg, 223, 10.
822
Xiiiiit'ii - Hepistor : Thiel Tremololii.
Thict-, Thielh- «. Theod-.
Thilii (.T.) tt., /'«■ l'vlfi" lirl:"''»->"
j. V( Ilumftgl mit ilcr XHIit
:iir liuptl (r.sHrSohebUj, |
Tliil.the s. Tilitlii
T; " " '■• K. i IK'.'ii-.
S 1*2) Mi, s->.
: ; l.i ö7, 4». I
. luunust. ». Ari- !
i.i'.ii i-f. ■■■ . .-tr., Tuoro, U. I'ror.
M. I>. Perugia. imtI, SS. A},'iiti'. Duiiii-
aiii. Lucio, Marie Mugiliilone do
(71(5. S6>. I
Tliormaro« (or.) c, Doifmark, pr. SB.
l.ÜHt/'urii Kr. Fallimihoslel, l;5ü, H).
T' -I'. 12) 1-, Ui'irnien, pr. RB.
Kr. (iwlar, (306, so).
T Throto (»p. 12) i>r., mW
ICH, pr. RB. u. LKr. üan-
II, .i</-. :;'il, 3J.. (:W6. ib).
T\,p..,,» (... i-.>), Thrient (e. 14) papus,
Urftitht, ht. Fror, i/rr Nie-
1 {.S. IS. (UÖ, 40.
Tlireucrv^ga «. Treuercsgii.
Thntithe (or.) , Thritütho (sp. 12).
■'<-, Brnitmchirtijf Kr. H'olfen-
... (307,5). eil, 15.
Thnite ». Tlirate.
Throtronnnia, Thnittiiana s. Trutinaiinisi.
Thrubiki «. Drubiki.
T' T.) s. Zürich.
Ti itle (c. 14), ti'üiiliinff
ittfl bei VfUenhof, Braun-
» . BroHiisdurcit/, 152,34.
Thunnjoa ». Tiiringia.
Tiale «. Tii-clo.
Tiao« ». Teanuiu.
Tiaza ». M Theoda.
Tvburtina (<•. 1 1) civ., Tivoli, U. Prov.
'u. D. Rom, 520, lo; monast. S. Adri-
an! .V20, 10.
Ticolo (c. 12), Tiale for, slatt Tinle)
riv., I>ei- Trcchio, il. Prof. Campohasso
I). Ijarinn. m. 13 km. iimir. r. Termoli
in» Ailriatinehr .^feer, .503, so. 615, 3i>.
Ticiiiiis i^p. 12) fl.. Per Tiignin (Tianoj,
I \i.,i h.i;,, /-iOO, i). :W3..in, 384. s5.
'"r.) civ. iirlis c<-cl. e|ii9C.
L. . -!•<; pahiriiini. -sog liiies k.
pHpia.
T .. , i, ..;;„,,., (,,r.) V.. /h'cJirrliiii/ Gd.
. br. IIB. Obrrpfaiz BA.
i. - - .. .jii. J."i.
Tied-, Ti<'U ». Thood-.
T T'irf.dm-.
1 ' , Klalt Titriilefff) I.. hl. in
/;. 111(1 '!< jti-. Pror.-Iht. ' einbfzoffen,
•M). *>.
T ■ ' 1 V . Tiiiftn. br. RB. Sieder-
I K'lliriiil, 34, ii.
'I ■<' MnrIiHO iille Fnnli
iliiKi a Tif/nano) flil.
. . — . . •. ., (/. i'ror. Floren! It.
S. Minialo, '>Ki. i&. — Vgl. Toiaoo.
Tilithi. Thilethe (ur.), Tilithe (»p. 12)
, (ran in Entern, um die \\'eser,
.. 125,1». vMl7, i). 4(55, 1 ; coii\ :
iicnihardiis diiic.
Tilliii.iiTii 'I-. 10). Tilhjsiir-Mtuse, frz.
: ' I;-. I'cn/KH, 4:i:t.5. 434, so.
T .). lliiiierthaii (sp. Tfi. />'>-
• ■II. pr. RB. IliUlt.-!hclm LKr.
'■■■■ iiii/fn, (;100, .10. .■!07, ,'.^. ül 1 . m. 15.
Tiuqiure (or, i, Uincrichc-, üiucrihe
(8p. 12k Tiiierv, el. B. iMliriiii/eit
Kr. (7(i//crtH-.sVi/iM6', (t)3.S, :i'>. 043, i);
TiiHpierei imins (Der Uoehbern n. r. '
Tiiicrii) l.'S3, 30.
Tirimiisso (c. 15) 571, in.
Tisentiiiensis lor.)ablintia, lH,'<iiili.'i,.-rhw.
Kl. Graubiimltn B. I 'orderrhein, 53Ö, lo.
Titania (tr. 15), Tt'taignt, fr:. Dp. Ar-
denne» Ar. S«dan, (527, 30.
Titicensis eccl. «. Citicensis eccl.
Titiiii:inii, Titiiiniio (or.) c, Hocaid'Oreia
(früher Itocta u Tinlitiinnio! Gil. Ca-
xlii/lioit d'Orci«, il. Pror. .Siena D.
Montepuhinno, 84, 35. 1.57, 5.
Tittiiigeslieini (c. 12) v., Wilsliinii Didig-
I hrim, ht. in Ilonibury ror der Iliihc
(Hst. des Oberluiinus-Kr. im pr. RB.
Wirsbiiden eiiibe:o:H'n, 322. i.
Tituliis (or.) c, ubi die. Uilla, Villa
presKO Teolo (id. Teolo, il. Pror. u.
I). Padiiu, ciiiu-l. S. Marine 3U0. lä.
Tiufstat (or.) v., Tiffxlatit (jd. llammers-
barh, br. ÜB. Xiejierbnijern BA. Eggen-
j /■«•Wim, •.'77, S5. I
I Tiuyuste (sji. 12), Thüste, pr. RB. Han-
norer Kr. Uamrhi. (3()0, so).
Tizano (od.), Tiziano Val Parma, it.
\ Pror. XI. D. Parma, 373, lo.
Tyzindorf (or.), Deisendwf Baden Kr. !
Konstanz, 482, 35.
Tocco (c. 12), Tocco Gaiidio, it. Prov. u. \
' D. Benerent, cclla S. Uincentü de
341, 3,'..
Todullo (c. 17) 3^0, s,^>.
Topinguu,TogiiigiiuiWc 14)v,, Thicngcn,
Baden Kr. Errilturg, 223, m. lö.
Tolla (ed.), monast. S. Salvatoris, Mo-
naslero di Val di Tolla Gd. Morfasno,
it. Pror Pinceiiza D. t'ii>rin:iiola,
360, 1. S5; ablias Agimiiriis 300. i.
Toilensis (or.), Tiillcusis (s]). 1-2). v. Toni,
Ar.-IIst. im frz. Dp. Mearlhc-et-Mo-
sclle, eccl. 272. 45. 273, lo ; eiiisc. 72, 25,
B.rahtoKliis 171,5.30. 272,45.
Tollianiiiii «. Tullianum.
Tolliin.stein (or.)pr., Dollnuleln, br. RB.
M Uli If ranken BA. Eich^tält, 158,:..
Tnntolc (c. 12), cclla S. Peiri de 341,5.
Tonulc (or.), eccl. S. Fridiani in 5i(), i".
Tonzano (nr.) 540. lo.
Topi") (or.) c. J'lere al Top/M Gd.
Arezzo (it. Pror. -Hut.}, 5r>8, 30.
Torci-lli (»p. 14) V., Torrieella Gd.Ma-
gione, it. Pror. 11. I>. Perugia, (710, 10).
— Vgl. Tiirricella.
Ton^i'Uo (c. 12). Torrillo Gd. Casulc
Monfrrralo (D.-IItl. in der il. I'ror.
Alenhandria), ». Eiiiiericux do Torcello.
Torucnse (or.t iimimst., I'hurn, yieder-
lande Proe. Limburg, 107, a.
Tortoni IC. riX terra de 341, 10. i;>.
Tosheiu isp. 12), Wilbtiing Tosnem bei
Marienbiirg i. Hiinii. iKr.-Ihl. im pr.
RB. Ili!de.iheim), yiOO. 15).
Toso (or.». Tosi Gd. Reggelln, if. I'mr.
II. I>. Florenz, 283, 15.
Tostedd (ed.) 373. 10.
S. Totimiii (or.) eccl. s. Uuirziburg.
Toiieligomui. Tönolikön. .v. Tiioiiocgi mvi'.
Traii'clum (or.), l'trechl. Pror.-Ihl. der
Sirderlamle, 10. 1. 35. r20. S5. 121, m.
122. 1.1. Traiccteusis (or.), Vltraii'ctcii-
sis (od.) eccl. S. Martini 10. a;.. 17,5.
18.1.5. 138,10.15. 045, r.; urchiepisr.
.S. Uiiillibrordiis \ s. Kl'dcriiach ; cpiM'.
Aii.'-IVidiis 10,3,".. 17.1. li>. 18,5. 13S. 111.
171, 35. Adalbnldiis 314. so. 437, in.
438, 10. 490, 15. 517,1. 04,5,35. (000, s:.).
Triiiectiim (c. 13), Maasiriehl, Nieder-
lande, Jht, der I'ror. Limburg, IIJ. uv
Traucnsi8(c. 12), /'. Trani, it. Proe. Bari
D. Barletta, comitatus ,5!')0, :\:<.
Traiisaricus (e. 11) .5-20, 10.
Trasaipiis (c. 12). Trasaceo, il. Pror.
Aijuila D. Arezzanii, cclla .SS. Scbasti-
aui, Angcli in 344, 10.
Traskcndorf (sp. 15i v., Draehcnburg,
Steiermark Bll. Rann, 441, 10.
Trasmuiido (c. 1"2) filius Gisonis 5'Jl, 311.
Trasinundo, Transinundus (c. TJi tilin-
Guidoiiis .591, 30. 5!)4, s5.
Trauarda minor (or.), ? Trogarth, pr.
RB. u. Kr. Merseburg, 288. s.>.
Traiiena (c. 12), Trahen, pr. RB. Coh-
lenz Kr. Zell, eccl., teloncuin de
(168, 5. 10).
Trauer.'iariv (c. 12) comitÄlus, r. Trarer-
saro Gd. Bagnacarallo, it. Pror. Ra-
vennu D. Lugo, 355, 1 ; Traucr-sariiis
(or.) conies s. Pi'trus.
Trcbeni (c. 15), Wilstung Treleii bei
Dehlilz a. d. Saale, pr. IUI. 11. Kr,
Merseburg, 81, ;i(i.
Trcbia (sp. 12) fl., Die Trebbia, r. Xbfl.
des Po, (289, sä. sn).
Trebista (or.), Gross- u. Klein-Drelmil:,
Sachs. KU. u. AU. Bautzen, 150,15.
Trebuntioliim (c. 13), Treri nzuolo, it.
Pror. Verona /). Isoin della Scaln,
3.88, 1.
Trecatc (tr. 14) v., Trerate, il. Pror. ,1
JKXorara, plebs in 401, S6. 402, .-i.
Trrcentullc (c. 13), \Vü..itun<i Trerenliila
bei Casumaro Gd. Finale, it. Pror
Modenu D. Mirandola, c. de 447. -j
Tredeoim (or.), Wüstung Trrdici lui
Calcinaia, it. I'ror. n. I>. I'isa, r. ilc
5411. sft.
TnilentiiiuB, -neiisis episc. «. Tridentum
Trciliiio s. Tridino.
Treisaiiia (r. 14) fl.. Dir Drelsaw. I. Sbfl.
der Elz Cr. zum Rheili) in Builen Kr,
Frriburg, 223, in. I5.
Treiiiolola (c. ]■.' . .•••M» S rinrfmii .1.
341. ;..
Nniiii'H - l!i-:.'it"lrr : 'ri'Minili
Tii'iiinu.
S2.'«
'rrfiimlo (iir.i «. Ponte Truimilo.
Tioscculo (Dl-.), Tri'ffolf <<'l. ('anlellina]
in Chliinli, it. fror. u. D. SVom,
SS. rjniireiitii et loImniiU plulia in
:i58, !,.
'rresojtnlo (c. 14) c-.. Treitinjnti Oil. Mira,
it. I'roi: Vdtediij l>. I'nlo, 2-J(), x,.
Tiesiilius (c. lli) ."i!»l,;i(i; tilius: Asciinu.
'l'ri'sidius (i'. 12)594.2", tiliua: Horiiarilo. 1
Ticiioresf,'!!, Throiicrcs^rn (or. ) 1. pajfiis, I
t)ir hreireniwi um hrnvrr, />r. KU,
.[rnslicrij Kr. Lipi'slailt, .■)4,;., 'Jli-i, i.
4:!!'. I.'.. 5(52, 35; com. f: HalioUI, Liii- 1
Ti-ouuris (or.), Trevoris (i\ II). Trier,
ItH.-Hsl. in der /)»•. Ii'lifin-f'rnr.,
■_'■-'■-', I. 30. '2Ü, a>. Tiviiennsis (nr.),
Trt'iliroiisisisp.lS) ercl. .Olli), 3.'>.0"J!), i.i ;
ariliiepisc. |jiuili>ltiis 171, :>. 20, l*<ippo I
Iti-J, 1. 47.'>, 10. l'.H», 1.-.. Ulli), 3.-,. .')47. 15. I
.■|7."), i.i. 57ü, i'o. Ij2!t, I.'.. (tiiW, 10. 04:!, ;io).
SS. Iiibamiis evauj;. et Maxiiniiii ali-
balia in Trouiroriini (aji. TJ), Trevi- [
roniiii (cd.) siilmrliio 118, 30. <()."J7, 15.
ti.iS. 1;,. m. 039, 5. 20. 642. 043, so. jo);
ablias Ordfrath 118, ;i.'i, Viiinrioliiis
402..-., Haricho (037, ir.. 042,1.".). |
Treuina (or.) pr., Treffm, Ki'lrnthen \
IUI. Villaih. 15!t, 30.
Tril)az (Ol'.) url)s, TrrbU:. pr. Uli. .^lerse-
hiini Kr. Wittm/ifr;/, 111,3;..
TriliiK'O (0. 11), oastel. de 52i>. 1.
Tribuna (sp. 14), eccl. .S. lacobi della
(,710, 35).
Tribura, Tribuns, Dripiira(or.), Tribiiria
(sp. 12) resfia v., Trehur, hs. Fror.
Starii ii/iiir/i Kr. Gross- Oeraii, 210, 3.i.
202, 1... 273, 20. ÖÖ3, ar.. 641, 20. s.-..
644, 1. 645, i.
Tril)iu-i (c. 11) 0., Jakobi- i(. Marien-
Drehber, pr. RB. Hannorcr Kr. Diep-
holz, ö-'i.'), 15.
Tricliire, Triliehira, Drikeringon (or.),
Drecbere, Pracbcro (#p. 12) pagus.
(iait im pr. HB. Cohkii:, 130. 20.
509, 35. .524, 2:.. (03,"<, 25. 043, .".) ; com. :
ßecilinus, Bcrchdoldns, ly//. Baldricus.
Ti irio (or.), Tre::o sttWAdda, it. Fror.
II. D. Mailand, 370, 1. 376, i«.
l'ridentiiiii (or.), Tricnt, BIL-Hsl. in
Tirol, 84, I. Tridentinn-i, Trientinns
(or.), Tivdentinus, Tredentincnsis
(c. 12K Trid^■ntin^'Il^'is (sp. 13) ej.isi'.
Odelriciis l.iö.so. ,591, 30. ,593, 15. 594.20.
1.681'); advocatus Roiizo <;681, io>; epi-
••copatiis (081,30); eomitatus 39U, 5.
Trieutina vallis 388, 10.
Tridino (conc), Tredino (e. 12), Trino,
it. l'roe. Xorara I>. Vercelli, 382, 1 ;
s. Iiigolbertus, SigelVedus de Tridino.
Triebns ti.r.) civ., Trehatsch, pr. RB.
Pnlndaoi Kr. BeesIcoii'-.Stori'on; 1 05. 1 . 5,
Tri.ffenvelt (c. 14). Tn-nnfeld. hr. RB.
Vnterfranken BA. Markt heidenfeld,
476. 10.
Trieznii-cba. Tristnirlia »v.) fluviolus,
Die Triesiinfi, r. Shfl. dir Schirerhat
in XiederSsti'i-reich,
Trigasi (..r.) 609, 33.
25, 15. ,552, 30.
1 ri^.'^iiMiini o'. iV; (:"i't!''.'i.ii .i'i
Trilii'liiiM ». Trii'liiru.
Triinizze i.>r.) I., Trimim, pr. RH. ( uA-
lin: Kr. .Miti/en, .521. 2.',.
Trinale (..r.), moleiidinnin do 325, ft.
.S. Triniintis (c 12) eeel, iuxtu Ifitcniiim
tl. 597, 5.
.S. Trinitns, .S. Trinitatis (»p. 11) monnnt.
«. Clintfii, N'onimonasterii 1., Teriindo.
Trimi (or.), Trinio, Trinno (i'. 12) 11.,
Der Triijno, il. l'roe. CtimpobtisHo u.
Chieli, cnni Ailriiitiechen .'/<•<•»•, 50 1 , 10.
593, 20. 015, 30.
Trisdidü (or.), ? Trwlale, it. l'roe. Como
D. l'arese, 370, 30.
Tristnieha s. Trioznicciia.
Trite (0. 12) 1,, monast. S. Peiri 340,35.
Tritile (or.) Noniomajifuiii »'. Nouioma-
gUlll.
Tioeiaoum (ed.), TrouKsei/, fr:. Dp.
Mense Ar. Commereif, 27.3, 1.
Troia (or.), Troiu, it. I'rov. Foggia D.
Borino, 002, 25.
Tronrano (f. 12), Tronzano Vercellese,
it. l'roe. Xoeara D. Vercelli, ». Vu-
fredus de Troncano.
Tri'ichenebacb, Tnikenebaeli (e. 12), ein
r. Shh.der Werra in Sach.ien-Weiniar
Kr. Eisenaeh, /lieKsl int Sleinyrahen,
m. olirrh. e. Milila, (414, 10. 50).
Tniobiiba (or.) 1., Ober-Trubach, br. RB.
Oberfranhen BA. I'e[/nil:. 11. ünter-
Trubach Gd, fVolfnbery, ebenda, 20<J, 1,
Trusiana (er.) s, Uallis Trusiana.
Trutino (c. 12) fl.. Der Tronlino (Tor-
dino). it. Fror, ii- T>. Teraino, zum
Adriatischen Meer, ,S. Nicolans super
34-1, 25.
Trutmannia, Tbrotinannia, Drodmannia
(or,), Thnitniana (tr. 14), Pnitmannia
(e. 18), Dortmund, SKr. im pr. RB.
Arnsberg, 54, 10, 12.i, i.".. 124, 10. 25.
127,2.1. 130,35. 224,30.402,20.436,30.
437. 25. 438, 30. 439, 25.
Tuclianinzi (<•.. 15) 81, 30; nach neueren
Vermiithungen w/ire der Xame zu
trennen (Tiieha, iNInzi) i(. auf die
Orte Tawha, pr. RB. .Merseburg Kr.
Weissenfeis. u. Miisdiicilz, ebenda Kr.
Merseburg, zu deuten.
Tuelierin (or.) territoriiim, im pr. RB.
Merseburg Kr. Weissenfels 11. Zeitz,
82, 25.
Tüeliiliugim (or.) v., Tichling Gd. Gott-
frieding. br. RB. Xiederbagern BA.
Dingo! fing, 278, 15,
Tinla(c. 14), Todi, it. I'rov. u. D. Perugia,
544, 35.
Tufereg<i\ve s. Duuerehgoiaie.
Tuisbnreg, Tuisiburg ». Diu>bm-g,
Tnllensis s. ToUensis ei-cl.
Tulliauo (or.), Tiilliano G<l. Casfel Fo-
cognano, it. Fror. u. D. Are::o, ,590, 10.
TuUianum, Tollianum (or.) .iSO, 25, 699, 30.
Tnlna (or.) I., Tulln, BII.-Hsl. in Xietler-
ÜKt erreich, 397, 30.
'('■indiriun (or,), TU mir in. pr. liti.llnn
nnrer Kr, Hameln, 110, so. 46.5, 1.
riifiergoinie, Tnnlii-Iinw «, Tiionocjjoiivi'.
Tiingri (e. 13), Tongern, Ar.-Ilsl. in der
bl. Fror. Limburg, |42, 15; Tiirig-
rendi« (or.) ei-ej., Tiuii>ren'<iuin (c. l;{)
epiNi-. H. Lcodinin.
Tiintnnivpidi (or. l I, ttlirr- u. Vnter-
Diessbaeh f J'insltarh lid. .SebaUham,
br. RH. Sieilrrbaiirrn BA, VilMbuni,
270, 30.
Tiionidorf (or.), Thunditrf lld. Aicha a.
d. Donna, br. HU. .\ie<lerbai/rrn H.l,
rihhnfrn, 114, 25.
Tiionoc;{Oiive, -govvn, l>n •■,
nu'inHCgouiie,TönolikAM 1 . ,,
TuniM-goime (or.), 1' • c. 12),
Tunliibnw (c. 15) p 1 lionau-
gau um die Donau (s. U.iimljmitv, br,
RB. Siederbagern 11. t>brrpfalz, 07, .To.
17.{,:io. 227,15. 2.30,25. 2W,.no. 2'.<l,.io.
523, 30. ,553, 2.'.. .564, 35; com.: Adal-
bertus, KiiodViirtiifi.
Tiiosibrnnno(or.)l., Thuisbrutin, br. RH.
Olierf ranken BA. h'orchheim, 2(K), 1.
Tüi.aradorf for.) v., ? Taubemlnrf Gd.
Kollbaeh, br. RH. Xiederbayern ll.i.
Kggenfelden, 278, 20.
Tnpino (c. 17), Tupini) Gd. Turin (it.
Fror.-tht.), 381, 10.
Turciuf) (e. 12) 1., colla S. Agathe in
341, 1.
Turdogowus (or.) comes (in pag. Mfiriza)
623, 20.
Türgouue (or.) comitatu.s, Der Thurgau,
hl. Kt. der Schweiz, 482, 35.
Turgua (or.) url)3, Torgau, Kr.-llut. im
pr. RB. Merseburg, 111, .15.
Türinga (or,). Ober - Theuringcn (mit
Unter - Theuringen\ wb. Donau-Kr.
OA. Tettnang, 482, 35,
Turiiigiina (or.), Toringo Gd, f'apannori,
it. I'rov. a, D. Lueca, 539, 15,
Turingia, Dnringia (or.), Tluiringi«(c. 12)
l)agus, Thüringen, 233, 2.'.. 25,'<, 10.
268,20.(413,10. 068. 1;. Vgl. Xord-
thuringa.
Turnulnm (c. 15) v., Tnrnolo, it. Fror.
Farnia D. Borgolaro, 88, i.
Turnuiiua (or.), Tornau, pr. RH. u. Kr.
Merseburg, 288, 25.
Turre (<•. 18), Torre Gd. Lueca (it.
Fror.-lht.). 708. 20, 35.
Tuirieella (or.), Torriceila del l'izzo, it.
Fror, ('remona l). fVisahnaggiore, oder
Torricella Gd. Sissa, it. Fror. Forma
D. Borgo S. Donnino,31'i,\o. 512,40;
eeel. S, Andree 373, 1».
Tnrrifclln (or.) in ripa Largionis .373, 10.
512. I". — Vgl. auch Toroelli,
Tnrrine (or.), Torrinu, it. Fror. u. D.
Faria, P2, .15.
Tunis ((• 14) c, Turro Gd. .s". Lazzaro
Alberoni, ii. Fror, u. ll. l'iarenza,S7,3b.
Turrita lor.), Torrita <id. Arezzo (it.
Fror. -/Ist. . 590. 35,
Tuscana (c. 14), Toscamll". ■' l'rnr.
Rom IK Viterbo, .545, 10.
824
Nniiu-ii - UoL'istcr : Tusciii — riicula.
51.!. ;.. .'«44, 5«.
7'2(.l, äo. Tusfin
'.. Tu*i-auu8 du-
Bouefiicius,
'1 ir.) fl.. l><r Tuitfixiiio ( Ütri-
• ■■'-(• it. I'ror. Saliriiu, rui»
. tiOl, sä; «'IIa S. Uin-
, „; :. iu^oiano ;Hl. ü.
Ttisvum (ed.). Tusfy Gd. Vaufoiilfiii-n.
•■-- !'■■ Mfugt Ar. Commtrcji. 273,1.
'1 ior.)l.. Tutschffldrn, lUiden
n . rifiiiiirt/, iS'2, io.
u.
Ubertu» (or.) preshiter «•. Pisaiia eccl.
UlK'rtus (oonc), Vbertus (c. Vi) iudex
de Iporeiu 400, lo. 407, lO.
VI 1 1 tiis (f. I6'l coiues. filius Hildeprandi
Jh.!. I. a<i.
übertus (oonc), Vbertus (o. 12) 405, 30.
4o7. »1 ; fratres : Aldo, Aribaldiis.
Astiilfus, Gi-aseuertus de Cereseda.
übhusoii (or. I, Obliausen, pr. HB. Mei-Kt-
huvg Kr. Qiiri-fiiti, 112, 30.
^"lliaIlum (<•. 17), Obiano Od. Kirarolo
Canartst, it. I'ror. ii. D. Turin, 380. 30.
Ubiiigun (or.) v., l'ffing, br. liB. Ober-
Imyern BA. iVeilhtim, 249, so. S5.
Vkeuordi (or.) v.. wüst im pr. RB. Cassel
Kr. llrrnfeld, r. der Fulda, in der
(ityettd roii .Mfttriar, 61, 10.
Udo. Vdo K. Otto.
\ r.uii.'isccita (or.) v. 27S. :;(>.
Vi. liiriclia {OT.)i>T.,Auß-irclieii Gd.Berg,
br. HB. Oberbayern BA. München II,
W). iS.
Ufecreginfelt (or.) «. Creginfeli
■\' ■ ;2 ' . Ober- u. t mrr-
n-:irald - Kr. OA.
I I ' tili riMif ft.
:»).
UfT', Vpo D. Hugo.
Vl<a (or.) V., OM-, pr. ÜB. ii. LKr.
Trier, 629, S5.
Uli:i(r, (conc). Vliaco (c. 12). Oglianico,
it. I'ror. u. I>. Turin, ». Aimo, Rn-
dcraduü de Uliaco.
Uliffnano (or.), L'lii/nami <id. Volterra,
'IK-Hsl. in der it. I'ror. I'iDa), c. in
S.^>'. 1".
1 or.), (JIdentiadt, pr. HB.
I Kr. f^l^'ii. der Xanie int
uiif I Uen "■ 'in) moimst.
S.'«! Mnriiie, I. it. 132 lo. is;
.Vetheluui V.VZ. sj; advocatus
/. .10.
W::.- ''hn, IlKt.dtn leb. Donau-
Kr
Ulmeiiu 1 ,.1.^ l><r l'lfenbach (I.axbach),
r. Xbfl. dtii Serhar, hx. I'ror. Sliir-
Kr. llrpj»iibiim, Buden Kr.
n III. tili Ilirtrlihorii, 2H,0. 1.
I ■ ' I'inhenhtifh,
hu, I'ror.
■r,i n i.ri„i4-h II. lleppen-
liri Ilir/irbhorn tkurz rordrr
■ ,.,,,,,.„,/ den Ulfenhaclui in den
Srck-ar), 28Ö, 1.
VItnüeotensis (od.) episc. .<. Trnii-.timi
Vaa (c. 14) fl. 220, i.
Unaoo (or.) urcliipraesul ». Viivinuuis
aroliiej>isc.
Uiieci«, Vnicii (or.) comcs 137, ;ii. 2.")9. i.
Vnfri'dus (c. 12) de Troiicano 40(i, 16.
l'njtari<-us (or.), ein l'ngar, 396, 30 ;
rugrorum (or.) nrrhiepiso. Auastasius.
172, ..
Vningen (or.), Inning, br. IIB. Ober-
bayrrn BA. .^fflnchen II, ."i83, 30.
Unuiacum (ed.), I'gni/, fr:. I>p. Meuse
Ar. Conimercy, 273. i.
Unrochus (c. l.'i) ooines (in imy. Tc-
sterliant) 18, 5.
Unsci (c. ir>) V., yiriler-ll'üntich, pr. I{B.
«. Kr. Merscburii, 76, a:,.
Unstroda (or.) fl., Die liislnit. I. .\b/l. |
der Siiaie, 28, io.
Vnviianus, Viiuuaiiiis, Uiivvaii, Un-
uaiius, Uiiaco (or.), Vnwamis, Vno-
wanus (f. 14) arehieiiisc. Breniensis
et Hnminüliiirgciisis .<. Bremun.
Cd-, Vd-, Vod-, V( , (Ml-, Ond-, Ovd-,
' Öt; Od-, Odd-.
Oda, Ota (or.) abl'ali--.sa x. Clioufunga,
Regenesliurc (Xiderenmunster).
OdalricuB, Odelrieus (or.), Odeldricus,
Oldericiis (c. 12), üdolricns (sp. 13),
Vodalricus, Odalricus (o. 1-1), Oudal-
rious (ed.) episc. s. Curieiisis e])isc\,
Tridentum.
Odalricus (or.). Odelrieus cancellarius
I ffl der Recoi/nition: 647 — 650.
')dalricu8 (or.) comes (in pag. Creina)
204, lü.
(Jdalricus (or.) comes (in jiag. Sjieht-
reino) 276, so.
Oudalricus (or.) 140, üo; filius: Arnuldus,
Od:ilscalchus (ur.) advocutus *■. Frigi-
singii.
Ovdalscalchus (or.), Odalscalehus comes
(in pag. Xordgouue) 67,30. 75,20.
Vdalscalc (c. 16) 00.J, 30. .r>. 694, i.
VdaUcalc (c. 16) 693,35.
Ödelacaloh (or.) 697, lo.
Odelgisus lor.) camerarius 269, so.
Ödilo, Odilo (or.), Odello (sp. 12), Oddolo
(sp. 14), Odilus (0. 16) abbas ». Clu-
I niaoeiisis abbas, Paterniaco.
! Vtilo (.-. 16) 693, in.
Otliilolfus (or.) episc. «. Osnebruggensis
epiac.
Odo, Oddo, Udo, Vto s. Otto.
Uraha, Vraha (or) c. pr., Herzogen-
' aurtich, br. KB. Oberfranken BA.
' Ilnrhsladt a. d. Aiwh, 4, lo. 580, lo.
.Wl, I.
Vrnlia lor.), Uraha («p. 11) tl.. Die
Aurarh. l. \bfl. dir Uignil:, br. HB.
I t'nifrfrnnkrn B.4. lloisfurtj u. O/irr-
1 franken (BA, Bantberij II), «i. olierh.
I r. Bug, 170, in. 206, iro. 208,3«.
l'rlirt (or.), Ca.ililletto d'Orba, it. I'ror.
.ile.-ntiinilria I>. \ori Liffurr, cnirr
Cupriiitu d'Orbn, ebenda, .'{36, ib.
Urbanum (o. 14). l'rbino, 0,-IIst. indet-
it. I'ror. I'esaro r l'rbino, 545, fi.
S. Urbanus (or.) civ., Alrito (das alle
Cominium, s. Coniinu>, #7. I'ror. Ca-
seiia I). Sora, 514, i:>. (686, 15>.
Urbs uetus (c. 14), Orrirto, I),-IIst, in der
it. I'ror. Perugia, .MÖ. lo.
Urcca (or.) fl., />»> Or^ia, I. Xb/t. de«
Ombrone in Toscana, l."i7, 5.
A'rching (or.) v., Irchiiig (Id. Egglfing,
br. HB. Xiiderbai/ern BA. driishaeh,
2.")3, 5.
Vrgan (tr. 15) v. 628, i«.
Vrinclu>ua (or ), l'erikon Gd. Sti'lfa,
Schweiz Kl. Zürich, 482. 30.
V*roldus isp. 12). Uroldus (c. 19) abbiis
x. Bruniia.
Ursus (or.) pvesliiter «. l'isana eccl.
Urso (or.) cnnoiiicus .v. Uulterancnsis
eccl.
Urso de lion^ano 71."i, so.
Usizi (or.) urlis. lüiizsch, pr. HB. Merse-
burg Kr. }\'ittriiberg, 111, :ir>.
Ustorliiiguii (or.) v., l'strrling (id.
Xiederhöcking, br. HB. Xiederbayern
BA. Landau a.d.Isur, 115. an.
Vstilianum(iu', ), Ustiliano (ed.), Onliiiini,
it. Pror. u. I>. Vremona, 373, m. .',12. i".
Utdoluestal (c. 15) 40, lo.
Utenbuson (or.). Vdenhaii.-n n , ju-, IUI.
Cassel Kr, Hofgeismar. 532, so.
Utliini (or.) v., Wüstung i'hden bei
Sahniünde, pr. HB. Merseburg Mans-
felder See-Kr., 572, so.
Vtinliard (or.) silva, Der Eisenhanlt,
Wald im br. HB. Oberpfah BA. u.
ö. V. Hoding, 66. so.
Vtisleuo (or.) 1., irüst bei Derfubiir;/, pr.
HB. .Marideburq LKr. Ilaihrrsiadt,
409, 15. "
Utisson (sp. 12), Ütze,, pr. HB, Lüneburg
Kr. Burgdorf, (307, l).
Uto, Vto .«. Otto.
Vtoiiuuilarc (or.) 1., ötwilam See, Schu< : -
Kt. Zürich, 482, so.
Virieulura (c. 14), Otricoli, il. /')"'.
Perugia I). Tcrni, ,544, 35.
Vttibngun (or.) 1., Iltling Gd. Wild.,:
fels, In-. HB. Ofierfrankrn BA F.neli-
heim, 271. 20.
Vuaiiouua (or.) 1., I'fcnau, Insel im
Züricher See, .Schweiz Kt. ,'^'chu'iz,
4M2 ;i.i.
Wiiigon (sp 12) 1., Üfingen, Ilraun-
schweig Kr. Wolfenbüttel, (:106. i.-, .
Uzbouara (or.) v , Aushofin '>■/.
Heisrharh, br, HB. Oberbagirii KL
Altiitting, 277, ■::>.
Uacinio (or.), fossatum di' 616, .-,.
Uacula (or.), Vacule (ed.), Vactoli Hd.
Lueca (it. I'ror, -Ilst,), 70.8,1-6. 709,1.
Nil II - UcpHtcr : riidu — N'iriiiiiii,.
s:.'.)
Umla CT.). r«</(i li<l. HoKiiiiuiiiit niarit- . Variiiiielli> (i'. II), rnslel. di< ;),'i3, »n.
limo, il. l-rov. ,1. I). fh.; .MO, ^o. Uariuu.. (or.) ea^U.|., l'«,-,,,.«,//.I/«n-W.-
L'airuiio (o. 12), Vairuim l'aliiiurii, it. (id. .Ueilmano, it. fror, l'uroiti [).
I'rov. II. /). Ctmerld, cflla S. IV-tii de J Horgo .V. lUmniiio, .■>4(», 3;,.
•'^l' '• Vanifia (c. 17) lerni .181, in.
Val.lM.napm' (or.) w.. J\ilke,ihe,;, hr. Vu.riur.i;r.n f..i-.) .„onn. [hr Armlnn,
Uli. ,\ie,l.r/'a!/rn, HA. hg,,nifeldm, ' im Thilri,i,,.-nr,,hl, S,i.-I,«n,.}ln,,i,,ar,,
•J78, so.
l'alciiiasi'a (or.) :{7(i, 30.
V'aldt'siin, VaudeasüH, frz. /'i'. Aimie
Ar. Soinsons, (4!I"J, so).
Vnidolus (c. 12) de Casale -lOll, si.
Tale (sp. 14), eucl. S. Marie de la ».
PlTUsill.
KiiM-liiuiiu l."i8, 35. 15U, I. j. 4(1.'., ^."
jDii. •. ins :,'tr,, „,. 707. i..: I |.is... I.iuU
I"" ■ ' 172,»"..
4^^•' jit4, s...
Mir), 11. , - (jnuii.fitiii p»n-
c'i'lluriii-. 11« ei ciiiiiitatim
.'ISO, 3.1. 71 )
l'alegia (c. 11). Vn/vijijio su/ iWiicio,
it. I'ror. l'eroiiii 1>. Villa fraiieii a
f.^raiiti; .'i87. 10.
Valt'irio (sp. 14), Vulecchif (!d. Cortona,
it. I'ror. II. O. Are~:n, (717, ft).
S. Uiilentiiius (c. 12) :!44. so.
S. Ualentiiii (c. 12) cflla .«. BixcntiMO fl.
Kr. .Ufiiiini/ni, nö.
\M>,3b. 449,0.
Uarstnn (i.r.), Warstaii (c. l."i), Foriit
Oll. Uerrni, ßraiiiincliireii/ J\r. Hol:-
mindoii, Un, so. 105. 1.
Ueeio (or.) 558,3».
Uecia (or. ) c. 540. s:>.
Uedori (or.) 376, 30.
Vedreta (or.) 22<>, m.
Vi'duin, Vedovilla (r. IS), i'oiil. fr:.
Dp. Miiise Ar. Com »1 frei/, 273, 1. .'i.
Uodiisrlo (or.) Vedii>,scl<) (ed.), I>-
diiflr/io cim Cofzaiio, it. fror. .Vailaiid
l>. .Uoiiza, ;!7ll, 1. 870, 10,
,, , \ i'rdfii>i> i'ii
Valeriana (ed.), ? Valrriaiie (id. /mo/n 1 Velda (or.) I., Veldeii, br. Uli. Mitlel-
(D.-Ilst. in der it. I'ror. lioloiinai.
373, so.
Ualeriano (or.), S. Maria in l.')7. 10.
Valiaue (sp. 14) podiiim, Valintio (Id.
.\toHtepulrl(ino(D. - llst. in drr il. I'ror.
Siriia), (71t), i>.
Ualln (or.), Vtdhidd. (riii.irallii. It. I'ror.
Ceiiuii D. Siirona, 379. 10.
Valle (!•. IIS), VaH.r-hz-Stare (Id .^larr,
1)1. I'ror. Samiir
(6()5, 35>.
fraiik-eii BA. Urrsl/riich, 2.)7, :io.
V'ciilalia (or.) fl., IUe Frida, I. .\/,/l. der
Werra in Sachgen- H'eimar Kr. Eixe-
niuli, III. bei Dorndorf a. d. W'erra,
44!l, 1.
Vi'ldes, l'eldes (or.) pr. castel., Veldes,
Krain liH. fiiidniiinnudorf, 83, S6.
204, K..
Ueiina (or.) 1. et v. 51(0, 10.
ir. I'hilipperille, \ Vclislierg (c. 12), Der Fe/sheri/ im Oden-
wald, lix. fror. Starhiibiiri/ Kr. Benn-
l'alle (or.), Valle (ed.), ? l'alle di Cromo '. '"''". ""«"'■ '•- Beedenkirrhen. 282, 1. ,
(id. Sallrio. it. I'ror. Como I). Varese, j Vello (c. 17) castcl., Velo d'Astico, il.
.■i70, 1. 370,10. I Prov. Vicema D. Schio, 2(t5, 1.
Uallo (or.\ Valle Cd. Qiiattro Cantella, [ Veltt-hiridia (or.) pr., Feldkirrhen, Ober-
it. I'ror. II. D. lief/f/io nell' Einili(i,(iOU,:ü.\ ö.ilerrricli BII. Braiinau, t)9."), 5. 1
ünlle (c. 12) c, Vullemnre Cd. (^epagatti,
it. I'ror. Teramo D. Penne, 594, 35.
lallelonga (or.) .539,35.
Lalles IC 12) 594, 3."..
Valletellina s. raltellina.
Ualli (c. 11) 520,15.
Ualli (or.), c. de 540, 15.
Vallis (sp. 12) I., Kell, pr. HB. u. LKr.
Trier, (038, :in. 043, 1).
lallis (or). Balli Gd. Somcille, it. Pror.
u. O. Siena, c. in, cum ecci. S.
lusti 540, 30.
Uallis plana (or.) G16, 1.
Üallis Trusiana (or.). Der \Vall;/aii, das
untere Thal der III (r. zum Rhein)
in Vorarlberg, 482,35.
Valothungciu (sp. 12) pagus, Cau im
pr. HB. llildenheim Kr. Gronau,
;.30ß, 20V
ralti'Uina, Ualtelina (or.), Valletellina
(0. 14) vallis. Das Vrltlin. Thal der
Adda (s. Adiia> in der it. Prov.
Sondrio, 325, 10. 428, 25; vicecomi-
tatus de 139, so.
Valuensis comitatus s. ßalua.
('antra s. Bantra.
Variana (c. 12) s. Caput Variana.
Kniscrurkanden III.
Ucnaioli (i>r.) vcrriiciila .v. c. ad .S.
lohanneni.
Vonclla (sp. l4), eccl. S. Martini iiixta
lacum de (710, 30) ; Uenelle (sp. 14)
fossatum supra S. Martinuni (717, so).
Ueneni (or.) fl., Die Eiira, r. Xb/i. der
Hanne (r. zur Fulda) im pr. RH.
Cassel Kr. Ilünfeld u. Ilersfeld, m.
bei Sieglos, Ol, 15.
Venetia (c. 14), Venedig, it. Pror.-Hst., '
220, 1, .SS. Hilari. "ßenidicti ecel. i
ahliatia 220,1. (,394,35); aM.as Vuil- !
lielmus 220,1 ; Icgatna Johannes clericus j
220, 1. S. Zacliaric iiionast. 498, 1 ; !
abbatissa Vita 497, 30. 498, 1. Uene- 1
ticoruni, Uenetianim (c. 14), Vene- 1
tiarum (c. 18) provincia 545, 10; dux i
27, 10. 498, I, s. Johannes, Petrus; }
capellaniis .s. Johannes diaconus. Ve-
netiaruiii. Riiioaltenses fines 220, i.
498. 1.
Venti (c. 13), capel. S. Viti in :i88, lä.
Ucntrina (or.), mansus de 556, .w.
Venzijravvi (or.) pagus, Goii 111« Wenzen
(s. Winethun^, 506, 35; com. f: Böto.
Vercelli (c. 17», Verctlli. D.-IIst. in der
it. Pror. Xorara, 713, S5. Ucrcellensis
(or.), Vercellensis, Uersellencie, Ver-
uellencie (c. 12) eccl. S. Euschü, eccl.
1^.
. *. Ferdiiui.
l'erdcrio (nr.), Vcrdirio (od.,, I
it. I'ror. Como I). /.^rco, 370. 1
Uerduiicnhiti epiic. ». Virdimenaii epipc.
Verdiinniii (c. 17), Vniluno, il. Pror.
Cuneo n. Alba, 381, jm.
VerendiiB, Winind (c. 16) ablm» «.
Me^fiIlradt•^c<•lhl.
1 rerKcmini «. l'irgemini.
Vergnaniim (or.) 009,3;,.
Ucrim perl ns (Curie), Vcrinipcrtiu (o. 12)
405, Sft. 40ii, I.-..
Vcrioluin (ed.), irilut im Hoih de Voiriil,
frz. Dp. -Urune Ar. Commercij, n. r.
Varon, 27.'!, ...
Vcrnesisco feil.), resRamperti in 373, i».
üerona, Verona (or.) civ., Ueronuniiiimi
(c. 11.) iirbs, Verona, it. Pror.- Ilft.,
27, S5. 373,5. 388.10. 38». 15. 391. 10.
392,10. 393,5. 395,10. 44«. 1. 513. 1.
584, 5. L'eronensis (nr. 1, Veroncii?-is
eccl. 27, so. 390; cpisc. Xntki'rius f
390,5,()pcHiis27, so. 49,i,HiltpraiMlii«
387. •>:,. 390, 1, Johannes 5^4, m. .>!((. ;,;
-ses clcrici, canonici .S. Mariac 39o.
S. Zenonis monast. (in Vcronc »iib-
url.io) 387,30.35. .388,40. .393,/.. .>S4.
585; abbas Mn/.n :i87, 30, Michael
584, 15. ."(8.5; advocatus Aiiielgaiiso
iudex 584, 15. .■)85; Milarium S. Zenonis
584, 5. S. Mariae in Organo monast.
395, 10. .S. Petri cclla 388, 10. L'ero-
nensis comitatus 390, ij; murrhia
27, so. Veronense territoriuin ;i87. 10.
Uemica (or.) rocca. Der .klonte drila
Verruca, it. Pror. u. f>. I'imi. 541), jo.
Versiüa (c. 14', Vrmilio del Pietrn-
nantino, Geijend bei Pietraxanla. it.
Pror. u. D. Lucra, eccl. S. .Salvatorin
de 3:^8. 10.
Vertuina (ed.). Vrrline Gd. .'<iilzano, it.
Pror. u D. Breacia, 373, 5.
üertule (or.), Uertiila (sp. 14). eecl. .S.
Andrej de 558. S5. (716, sr).
Üesigie (or.), Visige bei S. Giuntiiio
Gd. Loro Ciufenna, it. Pror. u. D.
Arezzo, 606. 35.
Vesin ir. 17) fontana. ? (Quelle des Ilur-
bach.i ir. zur ileurtliej im frz. />p.
Vosges Ar. S. JJir. 3;i4, iü.
Vespariolo (ed.» 373. sö.
Uestiario ic. 11). inassa de 520, a; eccl.
S. Mari? .520,5.
Vesuns (c. 18» 4.34. sc.
Uia caua (or.). Via cava led) .373. 10.
512, 40.
Uiauenaria (or.), Monteearlo (früher
Virino_ia), il. Pror. u. D. Liiera, 54», 1.
Uicana (c. 12'i via 341. 10.
Vicarius ic. 12) iudex 592. 30.
104
826
N;uiu'ii - Reyristor : Viioiiti
Viif..i-.Ii.
Vioontiii ^c. 17) vastel.. TiVoi-o, i7. Villiire (c. ISV Villi rs-l(<itii>itniii, bl.
I'rtir.-Ilft., 205, I. Vicentina i'cci. rror.Stimiir Ar.l'hiliji]ifrillt,'^A\)'i.io).
•J04,Ji; -uiiK'pis-.ipium-iOi, 35; episc. Villiisco (c-, 14) C. Vilhueo <l(l. Ou-i>a-
Hien'nymus -Jlti. Si. <o. Mb. Vü-tn- „„/„_ ,7 i',-„r „ p Ceinona, 8.S, 1.
tinus W. 1.1. .•oiiutuus .isf«. ,6. Vj|ii^,is„s .V. Uuilliftisus.
Vii-iniitico (o. 14), ? Virinato Siulicio
Oll. .>«-»-r(((Ycc<i, it. P)-i)r. M. D. Lurca,
oii>t*l. de. cum wcl. S. Lucii- .S53, i5.
Vicio (Or.), Vicchio, it. l'rur. 11. It. Flo- :
»•nir, 282, SA.
l"i>-o (or.), Vico Gd. Artzso (it. iVor.-
y/irf.;, 558,».
l'ico (c. 1'2), celln S. Antimi in 344, 10.
Viius Adcris ic 13) ÜÜS. 1.
Vicus Albus «. Biou albn,
I (or.) :«}6, ao.
I {»r.) 370. a>.
L'ifxi LJBlofrari (0. 12) «. Ribaldus de
Uico Ualegari.
Uiotinioli (c. 12) *. Mons Uictimoli.
S. Viot/irinus (f. 12) «. Celano.
Vii'uli (ed.) 153. w.
Uisfiiriiano (or.), Vigliano flil. ('axillina
f Torri, it. I'ror. i(. I>. Flortn:, e.
in 358, so.
VigDiili' (ed.), Vij/iiola siil l'aiinro. it.
Fror. II. I>. Mixlena, 373, 1.
rihirit|ialic rivulii^ ». Filieriet.
Vilekc (tr. 13) 1., Vilich, pt: ItU. Köln
LKr. Bonn, raonast. 47. S5; abbatissa
Adellieyda 47, .1".
ÜUla (or.) o., Vi/Un fld. Vaeh (Vaals),
Xiederlande l'rnc. Limhuri), 4Ö3. 25.
Villula ^or.) <■. 609, »0.
Uinaciano (or.) 1., Visiano Gil. Mcihsano,
it. J'rop Parma D. liorijo S. Donnino,
.'>40, »5.
Uinar (or.) silvn, /»<•»■ Fienrr-lirurh, pr.
Uli. Maiidtlnini Kr. .Ifrichow I u. II,
247, ir.. "
S. l'iniM'ntii, Vinconcii (i-. 12) inonast.,
.V. I'i'iiffM^o o Volliirno, it. I'ror.
CaniitDlni^mt ]>. Isrrnia , :t4ll. 1. in.
."i94. 59."i. 1:.. (517,30; abbas Ylarius
34(1, 1. 5!)4. ib.
S. Uincentii (or.)cella. facultas, S. Vin-
centius (ed.) «. Cunic Nrapolis, Pcr-
irainuiu, Questro, Telesc, Teiisa, Tocco,
Treniolola, Tusoianua.
UinciacQ (sp. 12), Vincoi (c. 18), Vin-
rei/, fr:. Dp. Vosgcs Ar. Mirecoiirt,
71, so. S5.
Uinciano (or.) 1.. Vinchiana (Id. Liifca
(H. l'rov.-IJst), eccl. S. Pitri in 540,5.
Uindeliconun ic, 12) Augusta s. Au-
gusta.
Uingnalc (or.) 1.. Vii/nale di Mmilaione
(id. Monlaione, it. Prov. Florenz I).
S. Miniatn, ,"«40, .10.
üingone (sp. 14) .«. Podio.
Uiniale (or.) S. Iuli<', .S'. Giiilia, it. I'roi:
Genua I). Saronii, 37!), 10.
Villa (tr. 15) 1.. ? La rille GW. ,Sa «/«*•- Uipera (c. 12), cella S. Petri de 341, so.
Monclin, frz. Dp. Ardennes Ar. lii'lhel, Uiqucria (or.), V'iqueria (ed.), Voflhera,
(527,10.
Villa (ed.>, ? ViUn d'Adda, it. l'rov. u.
D. Bergamo. 373. 5.
Uilla i^or.) c. Villa Gd. I^ri, it. Fror.
u. D. I'im, 540, i.
Villa (c. 16) super Cosantiam, Ville-niir-
Cousanrrs, frz. Dp. Meiise Ar. Vcrdiin,
43:J, J5.
Uilla (or.), Villa (ed.) ». Barzanorum ■
Uilla. ßulgari Uilla. Titulus.
Uilla magna (or.), Villamagna Gd. Vol-
ttrra (D.-Uiil. in der it. I'ror. Pina), .SS.
Felifitatis, lohanois plebs in 358,5.
Uilla noua (or.) 325, 10.
Uilla noua (or.), Villanora Gd. Xorel-
lara, it. Prov. Regyio nelV Emilia D.
Guantalla, castel. de 009, 10.
ll.-IIsl. in der it. I'ror. Paria, 370, 1.
370, 10.
Virdunensis, Uuirdunensis (or.), Uerdu-
nensis (c. 12), Vuerdunensis (c. 14),
r. Verdiin-siir-.Veuse (Ar.-JIsl. im frz.
Dp..Meiise},va'].. sedes 21.8, 20. 432,30 ;
ejiisc. Ben-ngarius f 4.52, 35. 433, o,
Wiglridus -J- 434, 10, Hciiiio 171,5.30.
218,30. 432.30. 434.1.'-.. .j47,2o. (!4.'>.3ü.
((578, 16). .S. Amaudi, S. Remigii eccl.
433, 15. S. Petri occi. in suburbio
Virdunensi 433, 10. SS. Petri, Vituui
inonast. in suburbio Virdunensi 1 K lo-
gier .s'. Vuniii^l 432. 35. 10. (077, 5.
678, 5) ; abbas Ricbardus <677, 10.
678. 15). I'ff/. (jodefridus comes,
.S. Vitoni luons.
üirgeniini,Ucrgeniini (or.) 336, 30. 099, 30.
Uillamsca (or.), Uilla Rasca (sp. 12) c, , , s „.1
Villara^ca Gd. Itognano, it. Prov. u. l^>rgonto (or.) c. 92, 35.
It. Paria, 92, 30. (289, 30). Virigunda (tr. 14) silva, Der Fiirengrund
\i\\arvtc.l6)\..'!'Villcrii-le-Sec,frz.Dp. im ich. Jagst.-Kr., nir. v. Ellirangen,
ileunt Ar. Bar-le-lJuc, 4.'t3, 5.
Villare (c. 18), Villern-fn-Ar;/onnr, frz.
Dp. Marne Ar. S. Mi'nfhindd, 4.34, 5.
Villare itr. 15), Villem-I'ernag, frz. Dp.
AnUnne» Ar. Sedan, 027, :v).
Villare 'sp. 12). Villern-.S. flhislain. bl.
Pror. Hennegau Ar. Suignie», (492.3«;.
Villare (e. 18; quod. die. Ad-du«8-ecck-
»ia», l'HUm-deux-KgliMii, bl. Prot.
Samur Ar. PhUippecillr, (496, 16);
eccl. S. Petri 49.',, \i„.
040, S5.
Uisara (or.) 610, 5.
Uisbeki (sp. 12) v., Fischbedr, pr. HB.
Camel Kr. Uinteln, nionast. 102. 20;
abbatissa Alflieid 102, so.
Viscalia (or.) fl.. Dir Fiiirhach, r. .\l>fl.
der Salzarh in .'<al:/iurg, Ab/luHH den
WallemeeH. odtr rielleirhl l)ir Finrliach,
r. Sbjl. der Donau in Niederiiuterreicli ,
537, so.
Viscnerina (c. 17) vallo, Willisnera Gd.
Culagna, it. Pror. 11. D. Ueggio nell'
Kinilia, castr. de 720, sr>.
Uisiasea (or.) 370. 30.
Visignaiio (ed.), Vinignanii Gd. Cancina,
it. I'ror. u. I). Pina, <■. de 338, 10,
Vita (c. 18) abbati.ssa *. Venetia.
S. Vitnlis (c. 12) eai»el., S". Vitale (lil.
Benerent (it. Pror.- II. it.), 590, S5.
Uitalis (or.) jiresbiter s. Ferraria.
Uitalis (or.) marnioriirius 590, 30.
Uitycusiis (or.), Biteeusu (e. 12) lacus,
ein See bei f'iticiixo (Id. ]'iticuno e
Aeqiia fand ata, it. Pror. Cattrrln I),
Sora, 343, so. 01.">, to.
Viterbium (c. 141, Vitrrlm. D.-Il.st. in
der it. I'ror. Itoni, .'il.'i. in.
S. Viti (c. 13) capel. in portu 3SH. 0.
S. Viti (c. 13) eastel., .S'. Vito di Segrar
Gd. Si'i/rar, it. Pror, Verona D. S. Piilro
Incariano, 388, 10.
S. Biti (e. 12) ewl. 597, 15.
S. Viti, Uiti (or.) eccl.. capel., nic.iiiisi.,
oraculum, seuodoi'hia, .S. Vito 1. «.
Asilacto, Corlieia Xova, Drubiki,
Elwaugen, Frigisinga, Hildcuuardi'»-
huson, Postouiia, Teruisiu, Venti.
S. Vitoni (c. 10) mons, Der Moni S.
Vavnr in Verdiin (Ar.-IIst. im frz.
Dp. Meiise), 434, i.%; nionast. s. Vir-
dunensis eccl.
Viuduhi (or.) 476, 1.
Uiuola (iir.) ii(|ua, Die Virola, r. Slifl.
der Melfa in der it. l'rov. Ca.svrla
D. Sora, bei PiciniMo, 343. 30. 015. so.
Vodeleyas (c. 18), Vodelic, bl. Pror.
Xamur Ar. Philippei'ille, eecl. iii
(49;'). so).
Uolicburc (sj). 13), Vuhburg, br. IUI.
überbai/ern BA. Pfufl'enliofen, l'ie-
]ialdus marehio de (082, 5).
Uolana (c. 17) pisearia, Voluno Gd.
Codigoro, it. Pror. Ferrara D. Co-
macchio, (392. so.) (503. 5.
Volc-, Uüle-, Volcli-, Uoleli-, Volg-
s. Folc-,
Uolerni (c. 14) clusa, Volargne (Jd.
Dold; it. Prov. Verona D. .S'. I'iiiro
Incariano, 394, 30.
Uolniaricurt (sj). 12). Voliiiaireurt(<;. 18),
Uo»i(fc«i<c/, frz. Dp. ^'o»ges Ar. hpi-
nal, 71, 15. S5.
Voloterensis, Uolutarensis comitatus *.
Uulterauensi» comitatus.
Vorchheim, Vorlicbcm «. Foreclicim.
Vordom (sp. 12) 1., Vöhrum, pr. IIB.
Ilildesheim Kr. Peine, (.iOO, I5>.
Vosagus (c. 17) silva, Die Vogmen,
333, 35.
Vossurchis (c. 17) 334, 15.
Vracomons (c. 17). Friimont Gd. Grand-
fontaine, el. B. l'ntereltasH Kr. Mols-
luim, 331, 15.
Vranconowrt a. Frankonofurt.
Vrctheric s. Friilericus.
Vufordi. Wfurtlie ». Wouurdi.
Nuiiiuii - Ki-);;i«tiT : riigli-ri — WuriupiK.
8-.'7
Uugleri (or.) mons, her Vnyler in
Jlraiinarhireii/ Kr. llol^miiiileii, ir. i\
KnehcmhuiiKen, \>Wi. »;,.
Uiilila. Wldii ; Viildciihis, - ttniHis, Vul-
teiisis g, Fulda.
AVIlipiiiihach (c. l'J), Der Gi'mzer flach,
r. Slifl, lieg tthrenhaehm (». Ilrniii>dm>
im lir. Uli. I'iitrrfriniktn HA. Mil-
trii/tiri/, m. /«i Weihlmch, 'JSi. a.
WII'HHiluii-ij (r. 12) dostruota. Siitltum-
riiiiie Kullxtch Itf! lüil/mrli, lis. I'rov.
Sturkmliiirij Kr. Kr/uich, 2S2. 5.
Vulimna (c. 10), l'til/xira, it. I'ror. l'aeiti
U. l'uf/hera, 403, io.
üidpiniiii (i'oHc. I. Vul|iiaiiiiMi (c. 17),
Voliiiiini), it. I'rur. ii. I>. Turin, ;!S(), jo;
wfliila de Vuliiiaiiu ,'I.Sil, :iii; s. Koliortus
de l'uliiiano.
L'ultcrant'iisi». UiiltU'rroiisig,Uciliitaren3is
(iir.). Vuliiterciisis (cil.i. r. Vnlterrii,
D. - /Ist. in ilrr it. I'ror. I'isa, ccci.
S-S Mni'ic , Ootabiuni. Inhantiis liapt.
3.')7. 30. Hfiy. 1 ; episc. Briiodictus
3."i7. an. 3.")8. m; canonici : Adclnio
vicodomiiiis, Alliertu.«. AUiertiis. Al-
Itiz». Alniari, Andicn prcsbitur, An-
drea. Anücliiiü, Azo, ßaniiniii, Bo-
nudo. CurlinJM. Diiiiat", Ildilirando,
lohaiiiics prisliitcr, luliatinc.-- cliaconus,
JotiannC!'. Ijamliertn cautor. l'ctrus
ari'liipivsliitci'. Petrus. Petrus. Petrus.
Rodultus arebidiaciiMus, Salibatino.
Siffliit'rodus priniieerius. Tcuzo pres-
biter, Teuzo. Teuzo. Urso, Uuaiidal-
mari. Uuiaderi. l'uido, Uuillelniü et i
ceteri quadraginta 3">7. :)o — lo; comi-
tatus 2vS-.', ib. 368. :,. r>40. 35. I
l'ultiiile (or.), burgo de 84,3«. 1,")7, 5. |
A'ultiiraria (c. 12) ccimitatus, v. Vol-
tiirara Ap/iiila, it. I'ror. ii. 1). Fogijia,
.'i97. lü.
l'ultunius. Vidturnus (c 1-J) fl.. Der
Voltiiriio. it. Fror. C'ampobasso u.
CiKitrtii, :um Golf r, Gai'ta, 34<). i. 35.
.•.!I4. 35. :>9ü, w.
Vurestedi n. Ui AW f^'. 83 U.
AVrin (or.) H.. Die Warm (li'iirmj, l.
yij/l. der Uoer r. ^iir ■l/«n.s' im jtr.
im. Aaeheii, 484. 35.
Wrtli.irp (sp. 12). Vordorf, pr. IIB.
Lüneburg Kr. Gif hörn, (3(l(), lo).
iirzihurgeusis episc. s. Uuirziburg.
W.
AVakeresleuo (or.l c. M'acker.^hbcn, pr.
Uli. Mnqilebuni Kr. Ncuhaldena/eben,
43(i. 1.-,. '
Waebana (sp. 12). f\'aal,e, pr. Uli.
Ililde^heim LKr. Güttinifen, {.SOfi. w).
Wacliciirod. Wacbenrod .«. Walduinröd.
\ uaeou (ed.). Vacon, fr:. Dp. Meiise
.ir. Commereii, 27."i. 5.
I uaddinga (or.) v.. AUenireddingen, pr.
Uli. Magdeburg Kr. Wanzleben, l.'J(J, 5.
ladirin^ras (or.) v.. Wettringen, pr.
IIb. Miinxter Kr. Steinfnrt. 12. 30.
Waditlagun (sp. 12), Waiblingen, pr.
Uli. Lüneburg LKr. Celle, <307, i).
I Viia^ana (or.) I., Waym Od. Jona,
.S'i7i(/-ri> Kt. S, Galten. ISJ, i;,.
W'agken (i'.ll). Wagi/nm, UniunM-hirri,/
Kr. Ilraunnehweig, l.VJ. a.s.
L'uagnine (nr.i. I>rr Wai/ram. Ihhjrl-
hftte Ißfi Winiram. .\iiileri!iilerreieh
Uli. Tulln, 2«:.. i;,. .Ml», .,.
Walibanrnd (or.), WncbenrÄd (*p. II),
Wacbeiir.icl ic. |3) eccl.. Wurhtnriilh.
br. Uh. itberfranken IIA. lUlchidudt
a. d. Aineh. 21 Mi, i;,. 2<W. a... tl33, ft.
Uualacra (er.), Walecru (e. 13). Die
Innel Walrherrn, Siedirlande I'ror.
Xr-lawl. 41. lo. 124, m. 12", s6.
\\'»labana^pab, Walannspali (or.) V. 1.,
Wolfsbiieb, br. Uli. S'iederbai/ern HA.
Lanilshut, 3211, i.'i. 3,s
Walalidurf (or.) I., Walldorf, Saehnen-
Meiningrn Kr. Meiningen, 2(>Ü, so.
Walaliusc.u (or.), Wabbuseii (c. 16),
Wallhaunen, pr. Uli. Mer»ebarg Kr.
Sangerhaimen, 80, 35. 82, 1.
Uuabini (c. 13) k. Cainpo- Uuabini.
Uualliacli (or.), Walbicbi (e. Ki), Walbeek;
pr. Uli. Merseburg Man.sfilder Ge-
birgn-Kr., (an der ziieiten Stille riel-
liicht auch Wallie.ck-, pr. Uli. .Magde-
burg Kr. Giirdelegen) 57, .10. ötJÜ. ;«.
Walburgis «. bei Vualtburga.
Walcbuon (c. KJ) 093, .15.
Uualdeiuannia (or.) terra .'jifi, ad.
Uualderada (or.) dei ancilla 390, 10.
Uualderada, Uualdrada (cone.), Vnal-
derada (e. 12) u.xor Ricbardi 40,"), 30.
400. 10. 408.
Uualdersidi (or.), AValdersidi (e. l.'>(,
Wohlerst, pr. Uli. u. Kr. Stade,
110, 35. i(i',, 5.
Uualdiuauo (or.) 007, 10.
l'ualdingo (cone.), Vualdiiigo (c. 12),
Wildengo, it. Fror. Norara D. Biella,
s. Adam, Aimo, Astulfus, Odo de
Uualdingo.
Vvaldrichesbaeh (ur.) 1., Obtr- (mit
Mittler-) u. t.'nter- Weilembaeh, br. Uli.
Oberfrnnhen BA. Ebcnnannstmll,
201 1, I.
Walech (or.) fiHus Bebonis 321, 5.
Waleera .v. Uuabiera.
Vualebenesbab (or.) tl. 33, 1.
L'ualehinga (or.) v., Ober- Weilnni. nr.
ÜB. Olierpfah BA. Farxberg, 31. 35.
Waleliusen .<. Walabusou.
Walesrollie (sp. 12i, ? Alre.iroile, pr.
ÜB. Ilantiorer Kr. .'springe, (300. iö).
AValtredus (c. 11) index ])ahieii 584.15.
Vualben. (or.) 476, 1.
Uuabsgas (e. 10) v., Wallingen, ei. Ii.
Lothrini/en Kr. Diedenhofen - We«t,
129, 10."
Walleiidenbrunno ii-. 12), Da» Wall-
brunnthal, ein r. Seitcntlial deji Ohren-
bach.s (n. Itraniaba^, bildet die Gren:e
zir. der li.s. Fror. Starhenhnrg (Kr.
Krbuehi 11. dem br. HB. I'nterfruiiheii
(BA. Miltenlierg), m. bei Idirmbach
(s. Aranl)achA 282, s.
Walb-riMidu (.|i. 12), \i allrnntedl, pr.
Uli. Illbirthrim Kr, Gronau. :{<"l.i<i>,
WhIIüm bii I ri. Vn ,llii,obu-ou *. Wan-
I U-l..
Wabi. ..: .. ,.. AI' " ■" Irn,
pr. Uli. llildeMhelm Kr. >■ m.
I üuabuuiiduii (coiir.), VuiibijuiPi,!" 1. 12)
' 41 Kl, Ift.
\ 12) dl) M- I :
\' „dl lud-
\
^ ... pir: Aelbol-
uui abliatHin.
Walburifi» (c. 12) ßliii UiJdetuit in-
gciiiiao feiniiiae 30H, su.
Uualt)>erCHbrunnnD (or.) v., Walliem-
brunn, br. Uli. (Iberfrankrn BA.
Forebheim, 581, t,.
UMaltlii>riiH,Vualtboru«,Uu«lthei
Waltoriu* (c. 12), Waltbeni- .. i .,,
Viialtbi-ri (e. 14) |,pi»e. «. Kibutnti-nxjri
epise., Spira.
Waltlicrius (or.) advocatuH «. Salzburi;.
Waltbeni» (e. Is) 1', " ,,;
Aniuipbuft.Cierardu .-ii
CanicraceriHis epiv.. 1 im.i.iu.iii^
Vualtiln *. Uuatilo.
WallricuH (e. l,",) 227, 15.
Waltscbin (e. 14) liagiis. Der Gau Wald-
nassen in Franken, 470, 10; «■■■ni.:
Cierungus.
Uualuense temtnrium «. Babia.
j Waniii (>],. 12) fl., Die Wamnes. l. \bb.
der /lainctK. Hnsnn) In der bl. I'ror.
Uennegau, m. nnii. r. WiismueJ, 492, 10.
Uuandaliuari (or.) canonicas ». l'ul-
tcranensis eccl.
Vuanebarli (sp. 12), Wunt'bach (e. 15),
Wohnbach, hs. Fror. Uberhenscn Kr.
Friedberg, 408, ;n. <074, 35).
Vnauga (or.) 1., Wangen, Schireiz Kl.
Schiri:, 1S2. :),).
Wanifredun (or.). Vuanirrcduii (-p. 12),
Wunfried. pr. Uli. CasMtl Kr. Ksch-
irege, pr. in 421, i. 0.
Wanlebebusun (or.) , Vusnib»'bM''on,
-husen >p. 12), Wallibel: M.
Welliebu>en (>p. 13i e.. ,;.
br. ÜB. Mittelfranken BA. I. Ifnlnim,
420. 3". 4(58, 25. <Ü70. 30. «74. .v. .
l uantra k. Bautra.
W'apra. Wapreusis (i-. Ki) ]>agii<<, Der
Gau ll'orr/"« im iMthringrn u. Liij-em-
burg, 433, 1. 15. 434. Ji. 43.'», 5.
V'uaralia (.••]>. 12), Waraba (c. 12) c
Wohra, pr. ÜB. Caniel Kr. Kircli-
hain, 42.1. 10. (67.^. m).
^Va^alle^pal•b (••. 15), Frohnack-rrhof
(früher Warschhach) Gd. t>ber-Srr-
barh, el. B. l 'nterel.ia.Hii Kr. Weijoien-
bnrg, 40, i.
Unareiaea (or.) ;öO, 10.
Vuarini (er.), Wahren, sdchK. KU. «.
AIL Ittipzig, 75, an.
Vuarina (c. 17) superior 380, ti.
Warinini» (sp. 12) pi>cator f (079. x.^.
lii4*
8-2>i
Namen - Register : Wuriulierius — Uuido.
Wnrintierin' *. hri Fiiprinliariiu.
"^' rinensis episc.
\ .is#. Septiiuo.
\V:ir Vvormaci«.
^\" ' .iiim-s ,"><>,'?. 3;>. 40.
la (or.) I., htrmuthahain,
;.-. l'iij':. i'lfrhesum Kr. iMiiterhach,
•Jitl. SS.
1-. 17 1 :{si, 10.
> Uarstau.
Wartheriren u'. 121, T>ri- M'arllterg im
Tliilringeriratd , Sachsen - Koburg-
Gothii Uijt. Cotlui. :ir. ScIimerbacJi
«. Thal. vil4. 15}.
ruatilo (or.). Vualtilo (c. 12) onnies (in
pngr. Ci-eina) 35, so. 83, ih.
Vvntstein (or.) lapis 510, so.
Wnuerwald (nr.). Der WarfViratil in iln-
IJ.I'ror. Aiilirer]>fii (bd il'uirre-yotre-
Ihiinr, Ar. Mefhelnj, 221. 3o.
Wii/erlosen (c. 121 1.. H'eiehenirasserlos
odrr Iti'rrniranKFrlos, hr. HB. Ober-
fratik-en HA. Iiaiii/>erg /, (+14, jo).
rnazijrini (or. t urbs, ^.ri>»i. ;»•. RB.
Merurhurg Kr. Tnrgaii, 111, 35.
Wazilinus (or.) niaucipiiiin 559, 36.
liiii/z.. (or.) 281, 35.
Unecl>ani (or.) 299, .•«.
W'et-il (ed.) serviens Fuldonsis 420, if>.
Wedeckesen (ed.) 317, 5.
Wedereilm (or.), Vnedereilia ^sp. 12),
Weilereba (s]). 1:5 1 l>agiis, Die Welterau
in Hegsfn, um ilie U'etti-r (r. Nbfl.
<ler Xi'lda/, 4."i0, 5. 46s. ;(,. ;670. 30.
•574. S5) ; com. : Bnininjjns, Otto.
Weidenlininnen (c. 12), ? die Quelle de»
I^iHii-Baeh« (g. Nazaliay xd. r. }\'i}>-
peruda. Sarlmcn-Kobiirij-dofha Hgt.
Golhd, ;414, 15).
AVeiperus ». bei Wiggerus.
Weilde-tein. Weldiustein (sp. 12) 1.,
Wölhtfin, hu. I'ror. UheinhcKScn Kr.
Aheii, (6;*i, 35. 642, 4o).
Weilindorf (or.) I. (nichl Obei'-M'eiliug.
». L'ualehingn) 4'2S, ib.
Welliehusen ». Wanlelifhiisiin,
Welfo (»p. 13) dux Baubariorum (II.)
■682. 6).
Welpho (e. 12) comes 547, S5.
I'neliza (or.j pr., Obet'-if'Sk, Steiermark
ßH. Murnu, 16.?, 35.
Wendeliutle (e. 14). irüxt im pr. HB.
Lilnchurg Kr. Oifhorn, sd. der Meiner
Heide, l.">2, »5.
Weudelingcroth (.«!>. 12), Wiedenrnde. )>r.
RB. Lilneburg LKr. (eUe, (307, i).
l'nenelingn lor.). Wenclinga (e. 1.0; I.,
Wendungen, Baden Kr. KreiburgjtiS.b.
4.S2, x>. '
Uverala ». Werla.
ruercelmrg.-liurgeni'i.s crcl., -lpllrcgen«i^
epi'C. ". l'iiirziliurg.
Wer: I, Wertheim, Baden Kr.
.»/■ : f>.
Vii> r<liiiitii*i.^ episc. ». Virdimcnsix epiitc.
Wen'de (or). Werde (sp. 13), Vuerd«.
Vuerltha (sp. 12), Weriihn ic. 151 e.,
Schnackenwerth, br.HB. l' iiterf ranken
BA. Schueinfurt, 420. aa. 4()S, iä.
\07O, 30. 674, sn. 35).
Vverela, Werella s. Werla.
Viiereiipiireh (or.) filia Martini Unga-
riei .lilti, »5; fratres : Herenian, N'azo,
lleginprelit, Vviginan.
Uuerina, Werina (or.), Oir HV»-ii, r.
Xbfl. deg Main im br. RB. L'ntcr-
frauken, 412, s.'i. Viieringouue (sp. 12),
Weringiiwe (e. lö), Ihr Weiti-Gau,
46S, ia. (674, 0); eoui.: (iezemannus.
Uuerinharius , Vuerinliarins . Woren-
liarius. Werenherius (or.); Wizelinus
(or.1, Wieiliuus i^c. 13) epise. s. Striiz-
liiirg.
Warinlieriiis (sp. 12) aUlms «. Augea.
AVeriiiherius (or.) comes (in pag. Xagal-
goinie) 184, 5.
Werinliarius (or.) comes (in pag. Suale-
ueldun) 158, 5.
Uueriuherus (or.) miles Laureshamensis
2S4, 35.
Uiierinzo (br.) iimreliio, eomes (in
pag. Belesem, Nonltlmringa) 136,5.
137, 10. «0.
Vucrllha, Weritlia ». Werede.
Werla. Uverala. Vverela (or.), Werella
(s|). ]•_') V., H'iitihinij KVWo l>ei Burg-
dorf, pr. RB. Ilildiithiim Kr. (loslar,
129,5. 2.")9, I. 2!t.'), 35. 301,10. 302,15.
, 303,5 304. 10. 307,3.1. 309,25. 310,. w.
Vuerlazi (or.) urlts, WSrIit:, Anhalt Kr.
I Ih.ssiiu, 111, 35.
[ Vveriiiana (or.) lluvioliis. Ilie Wormbke
I (Wormbach), r. Xbb. der Kmmer, m.
oberh. r. Lügdc (pr. ÜB. Minden Kr.
Jliixter), l'J."i, 15.
Wermanessen (ed.) 317, 6.
Wiriiierestlior]! (sp. 12), Wormsdorf, pr.
RB. Magdeburg Kr. Xeuhaldensleben,
<306, .15)".
Werra, Werralia s. Wirraha.
Werstcten (e. 14) 1,, Vörstetten, Baden
Kr. l'reihurg, 223, in.
ruerthina(or.). Werden, pr. RB. Dilssel-
[ darf LKr. Essen, 11, ib. Unertliinense
(or.) monast. .S. Liiidgeri 11, i'o. 25;
aMias Radbald 11, 20.
Wessaga (or.) pagus, Gau in lApjie u.
dem pr. RB. Minden (zw. Herford u.
dem Osning, nach Anderen grösser u. mit
dem T'uetego identisch), ."1I8. 10; com. :
Fridericus.
I'uesterkiellu (or), If'estercelle, ]n:RB.
Lilneburg LKr. Celle, 299. 3u.
Weslergowi, lui-steriin (or.), Viiester-
govve (sp. 12) pagus, Gau im west-
lichen Thüringen, 421, 5. 480, 35 ; eoiii. :
H"-mezo.
Westlalon (1 ir. ). Wesnalonnn (e.l4 )pagiiB,
Westfalo-heriscefse (or.) pag., Weg-
fala fc. 11) Saxonieus pag.. Westfalen,
481, .10. 034. 15. 535, 15. 018, 35. 010, 30.
rnestualorum (or.) dux 200.6; diix,
I eomeg «. Bemhardns. Hermannus.
Uuetanspaeekian. AVetanspaeckie (or.) 1.
299, 15, 10.
Uuetego (or.) ])agus, (iaii in Lippe, dem
pr. RB. Minden u. dem iraldeckischen
Kr. I'i/rmont ^:w. l'i/rmoiit u. Xie-
heim, nach Anderen grösser «. mit dem
Wessaga identisch, 12.'i, 10.
Wezzenlcieh (e. 12) 1.. Wiesloch. Buden
Kr. Heidelberg, \S\\. 25.
Wl'nrthe s. Wcmurdi.
Uuiaderi (or) eanoiiicus .«. UiiUrraiieii-
sis eccl.
Wilieliiiga (e. 12) 1., Wiiblingcn, Baden
Kr. Ileidelberg, 644. 25. ,
Wibelskirga (e. 17), Waibelskirchen, et.
B. Lothringen Kr. Bolchen, 130, t.
Uuiberlns, Vuiliertiis, Wibertus, Uuib-
bertus, Vuibbertus .«. /*/ Wiy;bertiis.
Uuikanaueldi' (or.), Gau um M'ickensen
(Gd. Eschirshausen, Braunschweig Kr.
Hohnlinden), 110. 20.
Unicberlus. Uiiieberdesdene, Uuieberti s.
buntiau s. Iwi Wi;;!)-.
Wicenuuilare, Wizimilare (or). M'ilten-
wrier, Baden Kr. Offenburg, (oilfr]f'eis-
weil, ebenda Kr. I'rriburg f/ 409, l.'>. 2<1.
Wioger. Uuiker s. I>ei AVigiferiis.
S. Wicliberti monast., Wiehpurli .v,
Wigb-.
AVielimaninis s. hei Wigmannus.
Wicilinus (e. 13). Wizelinus (or.) eiiisc
s. Uuerinliarius.
Uuikinabroe (or). ein Bruch hei H/f-
keidierg, pr. RB Liineburg LKr. Celle,
299. 30.
Vuiking (or) 476. 1.
Wieiiionnesliusun »•. bei Wigm-.
Vvicpurg s. Wigburga.
Uiiida (or.) 376, 30.
Uuidekin s. bei Vuidukin.
Wiilclaliach (i-. 12). ein r. Xbb. der
Miimling (I. zum Main) in der Im.
I'ror. .Starkenburg Kr. Krbach, kommt
r. Kimbach, m. untcrh. r. König,
282, 5.
Widelo (e. 1.3) comes (in pa^'. Xatres-
gauwc) 127, 30.
Widenalio (or.). Weidenau,pr. RB.Cusael
Kr. Fulda, 291. 35.
Widerad (ed.) serviens Fuldensis 426 15.
Uuidila (or.). Widila (c. l.j), Wedel, pr.
RB. u. Kr. Stade. 110.25. 46."...-..
Widinenscilen (c. 12), ? Xledcrung bei
Gospileroda, Sachsen - Koburg - Gotha
Hgt. Gotha, <414, 45).
Uuidii (or.) episc. s. Wigo episc. Brandc-
burgensi».
Uuido (or.) episc. s. Pisana eci'l.
Vuido (c. 17) abbas *. Pomposa.
Uuido (or) can<micus s. Uulteranensi»
, eocl.
Uuido (or.) comes 155, 35.
Guido (c. 11) .520, 20; filius: Ädelmodus.
Guido, Gaydo (e. 12) 591,30. 594,26;
filius: Trasmundo.
Nimu'ii - l{i'(ji»liT : < f uido — Uiiiniilamiu.
829
(ruiilc) (<•. V2) tilius Gisouis .'>U1, .v.
l'iiidii (or.) filius (fritTniiis (107, i:>.
Widi. (c. 18) <495, ib).
Uiiidii (oonc), Vuido (i-. VI) i\v Biil/.ola
400, 1. 10.
Viiiilo (c. 12) de Cabrignaiio 405. .i.'..
(407, 16).
Unido (oonc), Viiido (c. 12) du Pliizo
40.'>, 20. 407, 15; IViitor: Tebaldua de
l'liiz...
Uiiidoims (or.) 3.")!S, io.
liiiidikiii (sp. l;5) vir n.ihilis (47, i).
Vuidiikin (or.) 47(i, i.
Uiiidiikindesspyckian (or. ) 21)!». li.
Widim (■•.11) c„ (irossen-Wiedeii, pi:
Uli. Cassrl Kr. Uiiitfln, 310 i».
Uiiieze (or.) I., liias, Aiihnll Kr. Xer/ist.
57, 15.
Wig-, Vvls-, Vultr-, riiip-. Wich-,
Wie-, VtIc , l uic-. Vulb-, l'uih-,
riiip-, Vvit-, Uiiil-, >Vi-, Vui-, l!ul-,
Wei-.
Viiij.fantliori) (or.j 1.. r* t\'irlini(iiiiis<U>rf
<;>!. liDnixfii, pr. Uli. Lüiuhiinj Kr.
l'heii, 13-_'. 30.
Uiii<-tierdt'sdene (or.). <las obere Thal
lies Umieiiltenier Haches, eines (/iiell-
harhes (irr Ätenia (s. Aeteriu'), am
Siidalihami lies liodenlierijs (sä. r. Hde-
hiniseiO. Hilf äer (Irenze :ir. liraun-
siliiieiij Kr. (i(iiiilrrsheitn) ii.ileinpr.
UH. liildrsheim (Kr. Osterinle), 2!)9. is.
Uuiciiertesbuntian (or.), Ikr Biintrweg
am Sit. Theil des Voflelberqs bei W'iern-
liaiiseii, pr. HB. llildesheim Kr.
Osterode, 299. 15.
S. riiijrberti. Vuiglierti. Wigberhti (or.),
Wiebberti (<•. 12) monast. «. Herol-
fest'eld.
Uuii-bert US, Uuibbertus, Uuippertus (or.),
Wilieilus. Vuibbertus (c. 15) episc. s.
Merst'burc.
Uuibertua (or.) filius Albert i Parinensis
428. i.i; frator: Sigefredus.
Vuibertus (c. 12) filius Dadonis 406, ä5.
407. 10. 408, 1.
Wigburgü (sp. 13). Wichpurh, Vvicpurg
(or.) abbatissa s. Regenesburc (Oberen-
luunester), Siineburc.
Wigfridus (c. 16) episc. t ». Virdunen-
si-s episc.
Wiggerus (o. 14). Uiiitgerus. Vvitgerus
(or.) episc. s. Ferdiun.
Uuiker (sp. 12) conies. IVater Hildigardis
abbatissae (654).
Weigorus (c. 12) 18,5; filius: Poppe.
Wirger (ed.) serviens Fuldeusis 426, 15.
Vviginan (or.) filius Martini Ungarici
:!!H), a.TJ t'ratrcs: Hereiuan. Xazo,
Regiuprcht. Vuerenpurch.
Wifbmannus (c. 16) coines (in pag. Am-
lierga) 242. 3o.
Uuigmannesburstal (or.). Wigmannes-
bui-stal (c. löt. ff'ilstuiiff ^\'ichmaii»s-
borstif sd. r. Moisbiirii. pr. RH. lÄine-
hiirg LKr. Ilarbari/, lllt, zo. 465, 6.
Wirnionneahusun (o, 15), H'flWiiiii; H'iV-
mii nehmen «. r. (lotttibOreit, pr. ÜB,
l'iissri Kr, llufgeinmar, .Vil, s&.
Wiifo, Vuigo. Uiiidoior.)epi"r.», Hrande-
burgriinis epiHc. \
Wigo (or.) niaiicipiiiiii ;I02, so. i
Wii-bp-, Vvicp-, l'uipp- ». Wigb-. 1
Wihaimtephaiic (e. VI) 1., S. SIr'pbiiiii |
(or.) iiionnNt., Weihe imlepltan (id. \'iH-
ting, br. UH. Dbrrbai/erit HA. h'rei-
siiiij, (17, >6. 582. 10. 30.
Ihiihsilstein (or.) ». Bnchelcn Uuibsil-
stein.
Wilnre (sp. 12) 1.. Krriizireiler, pr. HB.
Trier Kr. Saarburg, (0.38, an. (143, 6).
Vuilkt>iaiiiu8 U-. 12» 40.'., ». 400, i;..
Wildrudis (od.) matrona 2110. :i.'. ; filius:
Coiiradus.
Wileiicburg (c. 12) i'iv., M'eilbiirg, llsl.
des Oberlahii-Kr. im pr, Itit. Wien-
badeu, 24, jr>.
Wilere (or.) v.. Ilofiieiler, pr. Uli. n.
LKr. Trier, (i2!l. -.mi.
Wilbaiin (or.) v., W'eilheim, BA.-JIat.
im br. HB. Oberbai/eni, 249, iO.
Uuili-. Vvili-. Vuilielmus, -gisus, -nian-
nus 4". Willi-.
Uuilingo (couc.), L'uulingo (c. 12) ».
Girardiis de Uuilingo.
Vuilla (or.) iiiater Hugonis Tascif iiiar-
ohionis t 282, so.
Guilla (o. 14) uxor (Icrardi 353.
Willa (or.) 490, so; coniux et iidvoca-
tus: Otto.
Uuillansole (or.). In den Willen, (iegend
am r. Ufer der Wiet:e (I. zur Aller)
im pr. HB. Lüneburg LKr. Celle,
299, 30.
Willi-, Vvilll-, Vuilli-, l uilli-, Will-,
Unill-, Wille-, Uiiille-,Unili-. Vuili-,
Vvili-, Villi-.
S. UuiUibrordus. Willibrordus (or.) ar-
chiepisc. confessor f ». Efdernach.
Uuillicuma (or.) ancilla cum filiis suis
273, 30.
Uuilligisus, Vuilli-, Vvilli-, Willigisus
(or.). Willegisus (.sp. 12), L'uille-, Villi-,
Uuiligisus (c. 13). Vviligiaus (ed.) ar-
ehicancellarius. arcliicapellanus. sura-
nius capcllanus im der liecognition :
2—261. (659. 25. 664, 10); archiepisc.
s. Mogontia.
Vvillihart (or.) forestum. Der Forst
Weilhart, r. an der Salzaeh in Uber-
österreieh HU. Braunau, 6115, 5.
Willelmus (or.), Vuilliehiuis (c. 14),
Vvillielmus, Willielmus (c. 17) abbas
s. Fructuaria, Vonetia.
Uuillelmo (or.) eanf>nicu3 ». Uulteranen-
sis eccl.
Uuillelmus (or.) clericus, filius Aritii
607. 25.
Willihelmus (facs.) comcs(inpag.Eichea-
uelt) 013, S5.
Willihcliiiii* Willohwlm»!« (•{> 12) oomw
(II. in > 4-12, m;
Willilli'bllUH (Ol.) c
Wilbbrbriua (or.), U fj)
coiiii"« 414, I. 422. !•<; tnttir: PiipiMi.
Vuillieliiiii« (c. 17) i'oiiie» ». Otto ■lui •■{.
VuillicIiMUH i'omc«.
Vuilliolmiiii W. 17) '1 •• "11
chioni* ;I82. l ; fr
Uiiilioliiiuii (con<'.). 't mii'-iMMin ,. i.;,
niKur 400, lu. 407. I6.
Uuilieliniii) (i-onu.), ViiilieliDUt (v. 12) de
Liuuriio liNl, 2». 407. i.
lluill .-.), Vuilielmui (o. 12) d«
.S;i: 1. so.
Uuibio.uiiii.» (.oiiu). Ingilmaunuii (o. 12)
4ti(i, 1... t».
Uuillinbiirh ». WJilinbah.
Willo (cd.)gorvienHHHiiiburgcniiifl420, 15.
Wilmeresliuson (»p. l'J), Wrilbnnr»-
hausen, pr. UH. lliUluiheim LKr.
(iiittingen, (;l()6, .vi).
Uuilpbaba (or.), Wolf, pr. ÜB. Ctuuul
Kr. I tun fehl, 81, 15.
WilradcHbiitile (.sp. 12), WimbilUel, pr.
ÜB. Lilntburg Kr. difhorn, (;t06, m).
Uiiilrika (or), Wilryek, Itl. Proc. u. Ar.
Antirerjien, 41, 35.
Wimareskirieba, Uuimari (sp. 12) eccl.,
Weimersk-irrhen ftd. Kiseh, Lurem-
hurg J). IHekireh, (038, 30. 04;l. 5).
Vvinibilibach (or.) 1., Oljer-Wimmflhaeh
(id. Wimmelbach, br. UH.Obrrfninktn
HA. Forchheim, 2011. i.
Vulmliilibach (or.) 1., I'nler- Wimmeltmch
Od. Wimmelbach, br. UB.Oljerfrank-tn
BA. Forchheim, 2<MI. i.
Uuincira (or.), Winzer, br. UH. Xialrr-
bayern BA. Deggendorf, 128, 30.
Wiudiiiga (or.), Windiiigis isp. 12) 1.,
Winningen, pr. Uli. u. LKr. Giblrns,
.■)24, 2.-.. (643, 1).
Winenlieiiii, Uainenheiiii (or.), Wein-
heim, Hilden Kr. Mnnnheim, 1. s5.
Winetbun (sp. 12), tienzen, Braun-
schiceig Kr. (fandersheim, (307, !)• ^9^-
Venzigavvi.
Winetre (or.) v., Klinigsirinter, pr. ÜB.
Köln Sieg -Kr., 422. 25.
Winjiarteiba (c. 12). Gau in BaiUn
(Kr. .Mosbach), dem br. UH. l'nlrr-
frank-en , HA. .Miltenberg) u. dfr. Im.
Fror. Stark-enburg (Kr. Erbarh , co-
initatus in 202, 3i>.
Wingershesheim (c. 13), ? Willanzhtim,
br. ÜB. Unterfranken BA. Kilzingen,
033, 10.
Wingon ». bei üvi- (S. 824;.
Vvinidorf (or.) V.. Windorf Od. Tittling,
br. UH. Xieilerbayern H.A. l'a»»au,
252.15. — Vgl. Vuisantesdorf.
Uninidouua (or.). Die Weid-Filze, Xit-
deriing ml. r. yantmbueh lOd. Schön-
rain> im br. ÜB. Obrrbagern BA.
T'.lz, 65, 25.
830
Xiuncii - Rcfristi-r : Winilieriiigvii — Woiiiinli.
Wiuiheriiiavnior.). Uuiiiilieringa (c. 12)
I. pr., H'iiihiiriiii/, lir. Uli. Obrrlxiifern |
BA. AllvHhiu, i4ö, so. 480, a6. 487, i.
Will!-' '-) 1,, Wnulhausm,\
p, /i Kr. Mnrirnbttrg
^Vinitllll^OIl (sp. 12), i\'er»de, pr. IIB.
lliMtuhtim LKr. (li'itliHijfii, (."MIO, so).
Uuiiiizo, Vvinizo (or.) al>bas *■. Amiiite
iiions.
Uuioizo (or.). WiniüO (sp. 11^ proshiter
». Pi^autt eoel.. Uuintil'
Uuinizo (or.) ouslalilius . . •
Wiuuciiroth (o. 14). irinst im i»: Uli.
I.ilnrliurii Kr. (iifhorii, liel Walle u.
iMfIfshÜtIfl, 152. 34.
Vniiiriclius (sp. 12) alibas .s-. Treueri.
Winten-aslo (o. 12), Wintrrkatilrn. Im.
I'ror. Slarteiiltiirg Kr. Hrnubfim,
••Oa^ 1.
Uuiuzalo (or.), c. de 540, i.'i.
Uuippertus ,v. Iiti Wigliertus,
Winiud i|iii et Vercndus (c. lö) abbas
s. McgiiiradescoUa.
AViroi-, Vvirci-, Viiirci-, Uiiirci-, Wir-
cin-, Win-e-, Vuirfc-, Lttiircebur-f.
-burc. -burgensis, Wirczpurgeusis s.
Utiimibiinr.
Uuirdiiiiensis episr. ». Virdunensis ejiisc.
Wiribeni (or.), Werben, pr. IIB. Merse-
hurg Kr. Wtissenfeh, 288, ih.
Uiiiricus (tr. 15) clericus 027. 40.
Wiiiugi (sp. 12), Wirriiiflen, pr. HB.
II. LKr. Ililde»hcim, ;:?0l>. 25'>.
Wiri-alitt,Uuirmbii(iir.i. Werraha, Werra
(<•. 12) fl., IMe Werra. Quellfliiss der
Wttstr. (414, fMi). 44S. ». 44!», f,.
riiir/.ildirg. Wirzi-, Wirci-. Uuirci-,
l'iiin-e-. Uueire-, Wirzburg. -burc,
-burch ('ir.). Vvir/il'Urgeii!-is (or.) civ.,
urbs, Wiircbiir;/, Jlxt. des br. HB.
l'nterfranken, 3, !is. 42, 4». 43, 35
74,::.. l<i«i, i. 200, 40. 200,5. 210,5.
24:j, .(.. :!17, .v,. 412, ib. 534, 3o. Wirzi-.
V'virzi-. Wirci-. Vvirci-, Vuirci-,
Uuir.i-. Wircc-, Vuirce-, l'uirce-,
UiieriL-, Wir/-, Uuirzburgensis, Uuer-
c. ) - (or.), Wircin- (sp. 12),
W ' --is (c. 13), Wirzebvr- j
gt-ii-i~ . . Ui, Wirczpurgensis (c. 15), |
Vviircc- fc. 11), Wiirci- (ed.), l'urzi-
(<■ ' ' ' . = Wirziburgensium
(in vatiiris, Kiliani. Co- t
1" lö. 3, .K>. 4, a.'i. (1, 15.
13. 44, I. 5. 74, 2i.
-.1,1. 2<I8, 20.35. 2(19.
'. 5. 10. 2H7, 15. 317, 35. I
;. •.. 412, 15. 25. 448,80. I
... .51)4. in). «33, i;l
IS 170. lo. 44. 200,16. I
ardus -J- 43,35, I
118 iHcoiliiiii>j
i, 4j. 7. i. 15. 13, in.
4;i. 44, 5. 74. Sil. 35.
17!). j... 171, 1. in. 172. w>. '
173. .'A. 174. 3«. 175.1(5. 170.!«.. 177. sfi. I
3;
1<
2i
31
47
dl
2i'
II
It'ir
i:
i:>l. I...
19.\ ir,. lOÜ,!«. 197. »0. 1!)8, 35. ll»S). 85.
200. 2t 18, Sil. »i. 21."). S.V 231. s«. 234, so.
235. 15. 230, so. 237. so. 239.. 10.
24;i. LS. s.S. 241, 35. 271, 10. 270, 30.
280, 5. s»i. 287, 15. 313. so. 317, sb. 35.
318, 1. ;5. 323. 30. 327, S5. .344, 5.
412. 15. s.'i. 420, 10. 440, 15. 44i<, so.
402, 5. 475, 10. 476. so. s5. (.TOS, S5. 40).
.")23,s.%. (001. 10' . Jlpgcnlirirdiis (Macoli-
niis) 547. 1.1. 033. 1. so; prepositiisHil-
dobiiiis 20,S. 3.1 : dccaiius Fridiiii 21 )S, 35;
prcsbitoii: Albuuimis, A/,/.o, Berin-
geriis, l)icto, I)iothaliiiiis, l)ni>iii!ruR,
EiiiriDiard, (ierrili, (.lozbcrtus, Hori-
baldus. Luzii, Itcgoubardiis. l{cgil.
Wiiiizo 208,35— 209, i;diaiouiis Alb-
iiuiiiu> 209, 1. iS. Iiibnnnis bii]it. ccci.
sab diiminio .S. Kyb'aiii (im n.Staill-
tlteil lliiiiii) 3, 35. 4.
Uuisagartadorf (or.) v., \f'issersdorf<id.
Jieisclieiibach. br. IIB. Oberbai/er» BA.
Allötlimi, -in, S5.
X\i\sA\\lef<Aori{OT.)\., Windorf Gd.l'elers-
hirchen I. br. KB. Xiederbai/rrn B.l.
Kggenfelden, 278, so. — Vfil. Vvinidorf.
W'isebahc (or.), Die Wiesbach, 1. ybb.
der KU! im pr. Uli. n. LKr. Trier,
029, so.
Vuisera, Vvisera (or.), Wisara (c. 15)
iL, Die Weser, 14, S5. .'i32. 30. 551, 80.
Wis.senburg (c. 15), Weissi iibiirg, Kr.-
II st. im cl. li. l'ntereha.ss, niouast.
S. Pctri 39. 10. l'iiizenbiirgeusis (sp. 12)
ablias Liuthardus 39, 40. 402, 5.
Wizziiiburc (sp. 12) pr., Ruine Weissen-
burji, sir. r. Weisweil, Baden Kr.
Wdldshiit, (035, 10).
Wis8upiK'lig(c. lö). .*■ Wechselbury, säclm.
KU. Leipzig All. Uochlitz, 81, 35.
Wisserodi (c. 15) v., Wisehroda, pr.
KB. Merseburg Kr. Eckartsltcrga,
70. 35.
Witeburnuu (sji. 12), Wüstung Wette-
born beim Wetieborner Zoll Gd. T>an-
stedt, pr. TIB. Magdeburg LKr. Hal-
berstadt, (054, 10).
Witeiibiioi^h (sp. 12), Weidenbach, pr.
HB. Trier Kr. Daun, 402, 1.
Uuitgenis, Vvitgerus «. Wiggerus.
Uiiithcndül (or.) »■. Durrcii-Uuilliondal.
Witildebntile (sp. 12), Wedesbiltlel, pr.
RH. Lüneburg Kr. Gifhorn, (3O0, 40).
VviUolfcsboua (or.) 1., Wcigclshofen, br.
HB. Oberfranken HA. Eitermanustadt,
2(10, 1.
Witmeresliusen (sp. 12), Wittmarshof
Gd. lienniehausen, pr. HB. Ilildesheim
LKr. Giittingen, (300, 30).
Uuitthorp (or.), Wiltorf, pr. RH. Lüne-
burg Kr. Winsen, 110, :;o. 405, 1.
Wizelimis (or.), Wicilinus (c. 13) cpisc.
*. Uiieriiihariu>.
Uuizenburgcnsia abbas s. AVissuuburg.
Wizuiiibirc ». Wicciiiiuilarc.
Wizziiiburc *. bei Wigsciiburg.
Wlda H. Fulda.
W'lliinobacli, Wllonoburg «. bei Vulluiio-
c.s'. H27). I
Vvolbodo (c. 11) t'pisc. s. Lcodiuiii.
Wolc-, Vuülk-, Uuolk- s. Folc-.
Wolf-, Uuoir-. Wollf-. Wohl-.
Wulf-.
Wolucrat (sp. 12) de Alsluisa vassallus,
coiiics in pag. Krigauuo 44.">, 15;
lilius: Wubicrndus.
Woluunidus (sp. 12) lilius Woluerati de
Alshusa 415, 15.
Wüliioradcsliusaii (or.), Wiilfrutshaitsen,
br. RH. Oberbagirn II. i. München II,
05. 35.
UiioUesangcr (r)r.) 1.. Wiilfsamier, pr.
HB. u. LKr. Cassct, 527, s5. 30. .S. lo-
liaiitiis bapt. eccl. 527, So; lc>tivitiis
527. 30.
Uuolli'sliart (or.). Wiilferts, pr. R li.Cussel
Kr. J'ulda, 291, 30.
Wolfrainimis (or.) coiiies (in pag. Spirih-
gouuc) 151. 10.
Wulfredcskirchun (c. 15) 551, .15.
Wollftrigel (c. 10) 093. 10.
Wolg- s. Folc-
Wolinbab .s-. Wülinbah.
Woliiiodcslieim (or.). Wollmixhcim, br.
HB. l'fah BA. Landau, 151, 10.
WoliiiTiit, Wolueradus, Wolucradcsliu-
siin, Wollltrigel .v. Wolf-.
Worin (<-. 14), Wichrc fid. Freiburg (Kr.-
IJsl. in Baden), 22-3, 10.
Vvoriiiaoia, Uuormacia, Wormatin (or.),
Vuarinacia (sp. 12), AVarmacia (c 18)
civ., Worms, Kr.-llst. in der hs. I'ror.
Rheinhessen, 2,5. 13, lü. 2-3,30. 210,25.
284.85. 500.15. (070, 5). Woriiiaciciisis,
Vuoimacicnsis. l'uorniacicnsis, Wor-
inatiensis, Uuürinatieiisis (nr.), Vvor-
maticnsis (cd.) cccl. S.S. l'etri et l'auli
1. 13,15. 23, S5. 24. so. 110, So. 1.-)4.S5.
210, so. 202, 25. 203, 15. 284. so. s5.
317, S5. 399, 25. 35. 400, 10. .500, 1. 5.
040, 35. 10; sedcß, cpisco])atus 154,25.
210, sa. 25; episc. 04O, s.5, Franco f
18,1, Burcliardus 1,15.30. 1.3, so.
23,25.35. 24, so. 30. 110,25. 154,2.5.
171, I. S5. 210. 15. S5. 225, 10. 202, S5.
203,15. 284, so. 28.5,5. .317,25. 399.2.5.
400. 5, 402, 5. 500, I. (000, 35) ; iiiilos
8. .Sigibodiis; scrviis 040, 40; i'aniilia
640,35.8. Amiiiidi cccl. 1.54, 35. Wor-
macicuscs denarii 225, 15. — Wor-
maziiclt (sp. 11), Wornirsvcld (c. 12)
pagns, Das Wurmsfeld , 222.15.
.501,5. (35); com.: Zcizolfus.
Wcirngowc (or.) c, Warngau, br. IUI.
Ohcrbagern B.i. Miejibiich, 22S, m.
Uuostgcuildcs (c. 13), (Irgend bei Dürr-
fehl Ihr. RH. L'ntc'rfranhen HA.
Schiivinfnrl), 033, ift.
W.riliiibali. Wnlinliali (or.). Wnuliinbacli,
Wiilliiiibacli (c. 11), Uiiilliiibacli (■•. 12)
1. pr., 'f Weilnbaclt Gd. Iliiinl/eri/, br.
HB. yirdcr/xii/crn BA. l:'i/r/cn fehlen,
480, 10. 4.S7. 1'. IHO, I. 10. 545. 2:..
Wduurdi (or.), Vufordi (sp., 12), Wfiirllic
(sp. 13) c, Wonfurt, br. HU. I'nter-
f ranken HA. tlussfurt, 420. 30. 35.
408, »0. (070. .-in. 074. 30. 3ö>.
NiiiiKüi - Rp^fiBtcr: VurcHtcdi — Ziirrin(;o.
831
Vnio-itodi (.11-.) I.. Wresteilt, pr. Uli.
I.üiirhiinj Kr. Üheii, 1.12. ü.'..
Wim, Wrlhon» ». bei Viir- ^V. «27'.
Iliivi/.inosiliirf (or.) 2, m.
Wullroilcskiiclmii .i. Wolf-,
l'uiiliii^'o ". liiiliii};!!.
Wiilliml)iich s. W"liiibiili.
Vviincl)urgcn8is, Wiirciliurgensis cccl.,
ppisc. H. Uiiir/il>iirg.
l'unniiiRon (s]). 12), l-'h>'!/, /"'. l^-
Lihieliiifii Kr. (lifhorn, (3l)li, as).
z.
/alirrnogoiiui (cir.) pa^rus. Der Zubcrgiin
lim die Zäher {l.zum SicKiir) im wb.
Sr.rkur-Kr., 74, iö; com.: Aclall)ertu8.
Ziii'lmrins (ur.) papa t •"'•^>'), ■"'.
Zalzpiir^ji'nsis eccl. s. Salzburg.
Zarn (c. 11), />(> Zara, r. Seiletißuss
( SrlM-niirm) lies l'o in der it. J'roi:
Miinlua, ,"kS7. in.
Zarila (or.) 1., Kirelnarleii, ISiide» Kr.
h'rrihiini, l.S'J, 3».
Zariiigcii (c. 14), Zährim/en, Italien Kr.
Fn-ibiiri/, 223, lo.
Zoii'linjra (nr.) 1.. Zehliiii/ Domaiiialbe-
zirk- lliillniskdl, Aiilui'lt Kr. liallen-
xleill, b'lb, -.Tl.
Zciiilici s. Sciiutizi.
Zöbetlesdurf (<ir.) v., wüst im Tenfels-
liettf, pr. Uli. II. Kr. (u. nw. r.) Mcrse-
Inirij, (SO, 10.
Zrbedesdorf (or.) v., \V(istu}iit Sehicez-
ditrf, pr. Uli. II. Kr. Merseburg, n.
r, Meii.sehaii, 8Ü, 10.
Zrizolfiis (sp. 11) comes (in pag. Wor-
mazuelt) 222. 15. 5Ul, 5. <35).
Zell (.!. 1 1(, Zill, br. Uli. .Schwaben IIA.
Xriibiiri/ u. d. lluiiiiii, (ßb'.K i").
Zt'imn()nsti<li'(s]). l2),.'»'''i)iHirii«^«//,/ycni(/i-
schirii;/ Kr. Uolfenbilltel, (UdO, ao>.
I Zciii/.i (or.) V.. Selii'lnit: bei KrUiji»)
] Hd. Leipivii, si'lrhs. KU. Iireiuten
All. .\l rissen, :11!), ii.
.S. Zoniiiiis (nr.) congrogatio, S. Zeno,
br. Uli. V/terbiijfern HA. Hrrchte«-
ffiiden, liii't, 36.
S. ZoiKinis capel., eod., monast. fnrticia
M. Hardiiliiii, Petriolo, Koiiiaiiianuiri,
Ueroiia.
Zcrbiste (or.) tciTitorium, die fiei/end um
Zerbst (Kr.-Ilst. in Aiihnll ', 57, i,'.;
coin. : (iero.
Zerrotulo (nr.), fVii.iluni/ Cemiello bei
S. Oerpiisio di Viil d'h'rii fld. I'iiliiiii,
it. I'roi: H. l>. J'isa, c. de 51(1, i.'>.
Zeziiigeroth (sp. 12). wüst bei Helmstedt
(Kr.-Ilst. in Hraunscliweiji), (;5( IG, xi).
Ziazo (or.) clericiis s. Tlieoderii-iis ca-
poUaniis postca i-aiicellarius.
Zirhorliheim (i)r.) v. 27H, ■in.
Ziendiboldu.s (sp. 12) rox •[• <G42, aa).
Zigiriuti (or.) 1., lieit (Id. Eberspoint,
br. HB. yiederbayern HA. Vilsbiburg,
27 G, 30.
Zigötilinlant, Zilmllissteti s. Gütilinlant,
HuUissteti,
Zilitun (or.) v., Zeiling Od. Marlins-
kirchen, br. Uli. Niederbai/ern BA.
Kggenfelden, 277, 25.
Zirjia (c. 18) i'. regia, Zerpa Od. Bel-
fiore di l'orcile, it I'ror. Verona D. S.
Bonifacio, 3Ü0, 15.
Zizuris (nr.), 1. c. pr., Zi:ers, schiv.
Kt. Graubünden B. t iitfrlandi/uiirt,
lU), 15. 30.
Zludi'biza (iir.), Schlndeljueh, pr. Uli.
u. Kr. Mcrsebiieg, 288, J.'i.
ZluupistI (or.). Schlrpziti, pr. KU. Frank-
furt a. <>. Kr. l.abUn, 1(»5, i.
Ziiiilik« (c. 14) 152, :i„.
Zötla («p. 12) lliioiitiiiii, Die .Sotlla, I.
Sbfl. der Sare auf der tlrenze tii\
I Steiermark u. Kroatien, 441. ■:•'.
' Zoiira (c. 12) fl., Der Zaier (Die Snurn',
r. Xb/I. der Sare in Krain, ;l."i, ao.
' Znibo (or.) 274, sa; filins: Sigil'ridu«.
Ziienkntiua (or.) civ., Zwenkau, silehs.
I KU. u. All. Ijtiptig, 71>, id.
Ziu'tna (or.) nrbii, Zwrihau, pr. Uli.
I Merseburg Kr. 'J'orgaii, 111, :i:..
Zugcntiiriiuii (c. 12), ? Die Kuhle Kuppe,
lierg im Tliürini/erirald, iir, H'inter-
j .ilein 11. UuhUi, Saehsen-Kol/uni-Ootha
JIgt. Gotha, (414, 1.5).
! Ziilpikc (lt. 12) I)agus, Der Zälpichgan
um Zülpich (pr. HB. K/iln, Kr. Eus-
kirchen), 655, 30 ; com.: Hezeliniis.
Zundcri'iihartb (or.) forcstis, entsprach
etwa dem ht. Kr. Fulda im pr. ÜB.
Cu.'<srl, 201. Ü5.
Zimtinesprucca (or.) )., Die Zeinets-
Briicke, eine ehemalige Donaulirüel.e
hei Mannswörth, Siederösterreieh Bll.
Brück, i)82, 15.
Ziinzadega (or.) C99, 05.
Zuiiziano (or.) 690, 35.
Zürich, Tliuregiim (nr.), Zürich, schw.
Kt.-Ilst., 97, 5. 98, M. 508, lo. Ziirili-
keiiue (or.) comitatus. Der Züriehi/au,
482, 30.
Zurringo (or.) 376, 3o.
Wort- und Sach-Register.
Bei der Schreilmug der Worte sind in dem imclistehcnden Verzeicliniss uuerliebliche orthogjrapliische Aliweicliuiigen
(ci, ti, ae, ?. o u. dgl.) nicht berücksichtigt.
Abl'H«, »bllati^>sa oft. abhas vd (et)
praepositus '29, so. 31, so. ;U"2, 15.
»bbas sive (et) reclor 88, in. 154, i.
:{.S8, t. abbas, abbatissa regubiris
267, 30. 482, Sil. 540, s. abbas catholice ac
Udii siiiioniace oniiiiatus ((iS8, i).
abbas ab imperatore in-aefeclus, or-
dinatus, constitutum -Sib. :">. 472, l5.
528, sä; rgt. 22. lo. abbatissa ab im-
perati.iro praefecta ö26, ;io. 527. 35.
.^34. »1. abbatissa a sororibus olecta
ab imperatore ponenJa (673, ifi) ; vgl.
electio. abbatissa per episcopiim depo-
nenda(673, so), ad abbati^ praesentiam
recurrere (070, 4o). ante abbatis con-
8|>ectum legem facere .S42, io.de rebus
abbatuiii decedentium aliquid i'ai)erc
• <668, 16).
abliatia (abazia 23ü, ss) oft. abbatia
vel (sive, et) luona^teriHiii, abbatia
monasterii, monasterium et abbatia
43, »0. 35. 44, 5. 48, 35. 110, 30. I
222, 15. 477, 35. caiiella sive abazia ]
230, S5. locus qui a quibusdam abbatia ]
nuncupatur 523, 35. abbatia seu
pracdium 52.'?, 35. 40. abbatia regalis,
iuiperialis 282, .w- 603, i. 617, .ho.
abbatia quae regi {jertinet (ad jiub-
licum ius ]>ertiueiis) 05. so. 1 10, so.
abbatia tantum a regibus vel iinpe-
ratoribus inve.stienda 588, ä5. ab-
batia episcopio siibdita 108, 5. abba-
tiae tarn canonicae i|iiani raouachicae
16."i, ::.i. abbatiani di-sponere ad usum
canonironim 4, lO. abbatia stabilita
ad (.-cclcsiam 535, so. inona.-iterioin in
abbatiam erigere 32, iö. episcopii
Caput et Domen in alibatiam com-
mutatum 79, so. 81, 26, vgl. 82, 20.
absentes in Promulgation (669, so).
acchalÜB (= ac alü.s) (717, 10).
acce.'siones in Pertincnz 401, \n. 710, 35.
accolae 280, 15. ib. (603. S5. 504, 1. 65.5, S6).
actionarü 39, ab. actionarius publicus
498, so.
actus apostoloram 484, S8.
accrviiB {Mass = scobru») <460, 40).
adaquare 119, 6. 280, so.
adfirmare «, iurare.
adprehennio hnniinniii 377, 35.
adquestos 89, ib.
advenae presbiteri 17, 6.
advo(atii> oft. advocatus ab abbate,
!i' ' ■ ntTTegatione, episcopo, ar-
< >.-ligcnduR, conslituendiis,
ponendus 11. s. ir. 11, s5. 2u, :ia. 28, :id.
32, 30. 46, so. (46, ss). 48, 1. 53, 6.
54,6. 56, so. 60,10. 16. 86, S5. (102, 30).
103. S5. 126, so. 132,40. 137, S6. 141,5.
153, 5. 1.58, 15. 180, 20. 182, i. 183, 5.
224, 15. 247, 25. 35. 267, 20. 279, 20.
310, 20. 37.3, 35. 411,25.30. 436, 20.
458,5. 46.5,10. 482,1. (496,25).
513, ■». 549, 1. .561, 5. 607, 25. (654, 10.
656. so. 65!), 16). advocatus ab abbate
et fratribus electus et ab episcopo
constitutus 621,2.'). advocatus ab epi-
.>icopo curti impositus Ifl.'i, 5. eligere
advocatos in toto episcopatu 259, 35.
adv(i<-atum secure perquirere 53. 5.
advocatos deponere 28, 36. advocatum
destrin<rcre 702, 1 .episcopis de ad vi icatis
agere liceat 517,6. habeant pontifices
duos vel tres advocatos 610,5. advocatus
familiam regens 458, 5. advocato
admanus episcopi componere 400, 10.
advocatus comiti iiistitiam laciat 400,i5.
advocatus hat Antheil au der l'oPii
446, s.'i. ius advocati legitimum diebus
vitae retinere 267, i.i. iusticia advocati
(460, 40). servitiuiii advocati 32, 30.
(182, 35. 460, 40). advocati rapaces
et iniuriosi (656, 20). advocatorum
tirannis (673, 30). advocatus res mo-
nasterii inutiliter tractans 11, 3«.
advocatus iniuste aut praesumptuosc
contra legem faciens 233, so. advo-
catus mercedc conductus 649,35. ad-
vocatus eccl. Ac|uilegensis ex latcre
imperatoris uuncius 542, 20. advoi'ati
abimiieratoreconsfituti247,35. — advo-
catus Romauae domus (= imperator)
(673,s.'i). advocatus regis (imperatoris)
288, 30. 479, 10. advocatus (advocator)
imperatoris et regni 370, 10— 371,40.
advocatus imperatricis6y3,20. 697,25.
advocatus et maiitus (coniux) 310, 5.
436, 1(1. 490, 20. clericis advoca-
tores dare 386, 36. cum advocato,
per advocatum, cum manu (per ma-
num, in manus) advocati tradere, acci-
pere »<. ». »<■. I.'{l,s6. 212, 10. 213,6.
214.1. 288,30. 310,5.313,25.315,5.20.
4.36, 10. 4;i7, 16. 4:38, 15. 468, 20. 476,35.
485, 35. 49tl, 20. 508, so. (081, 40).
693. so. 69.5, 5.. V). 096,30. 697, 6 -so.
advocatus secundus («. postadvocatus,
8uV)advocalu8) (673, so).
advocatia, advocatio, Bdvocatura(460,36).
841, 5. 649, so. 85. (6.'>4, 26. 065, 30.
660,25). advocatio! hereditaria) (496,26).
advocatioiies disponere .'106, 6. 309, 6.
advocationem in militia ordinäre 517,5.
advdcatiirae locura evacuarc 11, ;h).
advocatins dandi et tollciidi poicstas
119, b. (639, 5. 643, 2.5). iiiinisterium
advocationis (654, 10. 15). ius ad-
vocationis (065, 30). avena advocationis
(665, 40). sub nomine advocationis
praedas agere (665, so).
adwarpire 371, 15.
aelemosina »■. elemosina.
aerariiim regale 112, 1.
aiTamen supplex 514, so.
ager ausserhalb l'erliueiiz 505, lü.
agia dei geuitrix Maria 490, 20.
agon vitae 148, so. 149, 16.
agricolationis tenipus (665, 35).
aldii (aldiones) et aldiae (aldianao)
93, 26. 120, 6. 146, 30. 830, 10. 336, 20.
338, 15. 341, 25. 359, 30. 368, 10. 391, sr,.
401,10. 427,15. 430,1. 514. .15. .541,5.
597, so. 602, 10. 699, S6. 704, 1. 709, 10.
710, 35. 712, 20. 720, 35. aldii utriusqiie
sexus 370,5 — 371.40. 37(i, in. aldiones
allein 375, 1. aldianae allein 34.3. 15.
615,6. — mansi aldiaricii 541, i.
alodium (allodium, alodum) 433. 30.
434,1-36. (495.20.25). 627,35.40.
628, 16. (666, 16. 20). alodium jiro-
prietatis 434, 30.
alpes in Pertinenz 36, 30. 73, so. 120, 10.
163.1. 164,1. 368,10. 482,io. .508.1.514,35.
541,1. 710,30. ausserhalb Pertinenz
(288,26). .364, 20. 507, s5. 10. .556, 25.
588,25. 609, 5. 10. iugum aljiium 589,5.
alveus fluminis 88, 1. 383, so. 449. 5.
ambitus 61,5. 65.30. 76,30. 412,20.25.
448, 35. 449, 10. 15. s. terminus.
amplium (cum amplio) 592, 10.
anathema 137, 35. 316, 1. s5. (686, 3^1).
anatheinatis jicrciissio 228, 20. ana-
thematis iaculo dainnarc, anathcmatis
iaculo percussus 376, 35. 713, 15, jicr-
petuo anathemate condempuari 438, 25.
anathema maranatha (.502, 5). — ana-
thciiiatizare (.'i02, 5).
anchora fidclitatis 37, 36.
ancilla oft. ani'illa in coniugiuiii accciila
396, :io. ancillula 153, 1. 5. s. scrvus.
andita (0is6, 10).
antbra 88, 6. 584, 30.
angariam cxigcre, swperimponere ex-
torrjuere 337, 0. 338. sn. 498, 25. 632, 10.
700, 6. augariaiii pcrsolvere 373, S5.
395,10. 513,25. angariae in Pertinenz
602, 10. angarias largiri 542, 5. 15.
angariarc 157, 20. 390, 40. 542, 20.
i
Wort- und Siicli - IvogistiT : minoiii»^ broviiiriuiii.
8:l.J
■nnnona s. stiiieiuliiiiiniii.
uDiioturo iiinnu iiropiiii in Corrobor/it Ion
90, 1. -JKö, 10. 7(1.1, 20.
HiinulUirc ißliSj. 351, 3.V :{7;i,io. ")l:l, 3«.
041, 1... 04i), {:,. (718, i>; n. cussiire.
nniiiilii (nniilc») insigiiirc, sigillare, annuli
iinprossici 11, 35. 15, 10. 19, 1. S't, jn.
40, 20. 42, 10. 68, 10. 90, 10. 91, 30.
157, üS. 240. 20. 273, 15. 270, 1. 295, 30.
342. 20. 345, 25. 307, s. 308, M. 369, 36.
<()8ii, 30 0S8, 10). 702, 10. 720, 8. ma-
yestalis aiinulo invcstire (717, 1«).
antistes ( = episcopus) 1, u. 7,6. 13, 10.
30, 25. 35, 30. 38, 10. 54, 10. 80, a.
117, 25. 138, 10. 153, 5. 102. 20. 210, äö.
220, 15. 295, 1. 303, 25. (307, i.".). 317, 36.
324, 35. 356, 15. 394, 10. 4(M), 5. 494, 35.
582, 10. 611, 20. 018, 35. 019, 30. 021, 5.
(683, 20). 69."), 25.
ai)cr 101, 5. 138, 15. 409, 25.
apires;-^ rrA-M»if/c 14.25. 117,35.323,20.
457, 35. 031, 35. (Oü.s, 10. 20).
appellarc scdem apostolicam (639, 15.
643, :;5).
apostiilioa sedcs 295, 1. 51.i, i.i. OO-i, 6.
(039, 10. i.i. 643, 30. 35. 002. 1. 686, 35.
687, so), apostolica libeitas 21. 20.
apostolica pracdioatio 484, 25. apo-
stiilii-a sentcntia 550, 30. apostolica
bi'iiedictio SXb, 20. apostolica malc-
dictio 631,5. apostoliciim regimen
546, 30. ajxistolicus missus SO, 15. apo-
stolicus patei-, domtiua apostolicus,
veiieraudus aiiostolicus ( - dir Papst)
486, 30. 487, 35. 488, 40. 513, 20.
547, I. 5. 10. 630, 10. decreta apo-
stolicorum (652, 35> ; s. auctoritas,
privilojrium.
apiieiidox 119, 1.
apiiiii (apiuiii) pasciia 4, 1. ll.'>, 25.
128, 35. 148, 25. 151, 1«. 158. 10. 104, 1.
467, «o. (659, 15) ; s. zidalweidon.
aquaeductus <289, 35). 714, 10. 10.
a<|uimolae 32, 35. 33. 1.
arabilis s. terra,
aratrura (ah Ackeniiasa) 132, 20. 25.
debita servicia aratroruin (071, 1).
aratiira 501. 1.
arbores 205, 10. 281, 25. -lo. 449, 1..592, 5.
59.5, 25. arbores l'nictiferae vel in-
fructiferae hi I'ertinenz 472, 25.
598,25. 599,25. arborus niitrire 61,5.
arbores decortii-atae 401, 20. arbores
sueoidore 93, I5.
arbusta 341, 25. 449, 10.
.irchidiaconiis 146, :i5. 292, 35. .330, 5.
356, 5. 357, 30. (009, 25).
archipraesul 1, 15. 104, 35. 10. 111, 30.
137, 10. 279,20. 317, 25. 411, 10.
archipresbyter 330, 6. 356, 5. 357, 35.
366, 36. (669, 25).
archiiiiu (— aroliivuni) ecclesiae 58, 36.
area ausserhalb Periiiienz 7, 40. 8, 1. 5.
152, 35. 180, 25. 302, 30. (670, 35).
areola 290, 35. (6.38, 30. 643, 1).
arena 701, 20.
ar^entuni 358, 5. arifcntuin purum 60, 6.
4ll, 20. argenti inventi utilitas
131, 15 ; s. bei poena.
KaiseriirkuDilen III.
' ariboi'frare .337, 1. 338, 86. 700, 1.
aries 242, 10. 433, 10.
ariniuMiii, uriinaiirii 139, 26. 328, S6.
I .329, 10. 20.
arina : annonim pmclainatio (40, so).
i arinata manu 610, m. 049, 15.
j ariiienta 280, 30.
artifex 268, 15.
asseiitiri, assensus ». Konsensus,
assiguarc iiuiiiu nostra in Corro-
horalioii 97, 1.
assus : assa inaiisa 433, .',.
astallareum (für stallareuiiu 71u, 30.
atrium 577, 10. 57,8, 1. (665, 10. 688, 80).
attestari, adtcstari 140, 25. 509, 5. pro-
I pria manu attestari in Corroboralion
j 100, :o.
I attcstatio 231, 25. 523, 30. attestatio
iuramenti 140, 25.
; attractus 388, 25.
' auctoralis traditio 159, 30.
auctorare 2.'i6, 20. 257, 15. 295, 20. 30.
I 466, 25. 467, 15.
auctoritas oft. auetoritas canonica
602, 5. 712, 1. auctoritas Romana
171, 10. 172, 20. 173, 25. 174, 25.
175, 2.5. 176, 25. 177, 25. 178, 30.
ISO, 5. 181, 25. 182, 25. 184, 1. 185. :.
ISO, 10. lS7,io. 188,15. 189,20. 190,20.
191, 20. 192,20. 193,20. 194, is. 19.5,15.
196, 20. 197,20. 198.30. 199,30. 215,25.
234, 20. 235, 15. 236, i5. 237, 20. 239, lo.
244, 35. 270, 15. 271, 10. auctoritas Ro-
manae sedis (661, 10). auctoritas aposto-
lica, apostolicae sedis 171,15. 231,20.
385. 30. 523, 25, ((!39, 10. 643, 35. 10).
auctoritas poutificum, pontificalis
408, 15. (674, 20). ex auctoritate im-
perii (677, 10. 678, 20).
auctoritative 166, 10.
auctorizare (689, 1).
aula : in aula militare 269, 15. regalem
aulam ijuerere 3'U, 5.
aurum 358, 5. aurum laborare 383, 30.
rcdditus auri, quod in rijiis fluminis
levatnr 705, 30. 35. aurificia 383, 30 ;
s. bei poena.
avena (182, 40. 460, 40. 605, 30. 35). avena
advocationis (065, 40).
avicula lol, 10.
Baculus rcgiminis (abliatiae) 713, 10.
j ballivi imperii (668, 15).
balneum: bahieis se refocilare (679,35).
bannus (baniuim, pannus, pannuin) re-
gius, regalis, imperialis, legalis, noster,
publicus 18, 5. 24, 30. 80, 5. 131, 15.
137, 25. 140,40. (168,5). 169,1. 224, 20.
233, 25. 30. (668, 5). bannus capitis
60. 15. 411, 30. liannus in Verbindung
mit forestum, nemus, silva 1, 20. 35.
10, 30. 35. 101, 10. 281, 20 40. 282, I.
291, 35. 412,30. 414, 10. 449, lo. 469,20.
484, 1. 026, 10. 646, 25. 647, 5. bannus
veuationis, bcstiarum. super feras
65, 20. 30. 221, 25. 35. 223, 10. 15. 273, i . 5.
412. 15. 414, 1. 448,35. 0:33, i. bannus
macelli 251,20. bannus in Verbindung
mit mercatuB l.^ao. 80,5. 98, 40. 100,6.
1.34, .V.. 13.'i, 5. 15. 222, 16. 20. 225. 10. i5.
411,20. comitatug cuiii baniio et di-
(ttrictu 3IK, i.',. ili»trii'ti<) bimiii 140,2».
141. I. districtio et biiniiuä 627, 2».
bnnniit et iustitia (60'>, i>>. 00(!, 2<' .
bannus «ivedistrictuB IK, ,',. bannuii ad
nostras iiianu'i sjiecialitcr pi-rtiiieiia
242, 10. baiiiMi coiistriiigere Oli, 15.
411,30.3.5.484,1. bnnno pracriperc,
sancire, intcrdiccrc, aub baniii intcr-
dictionc praecipere Idl, 10. (iU, s.i.
647, 5. (062, 2.'i). bunni edicto con-
Knnare 117, 36. bannum (banno«)
exerccre, exit;ere, per bannum c.\i-
gere, rcquirere, tollere 02,5. 132, 10.
141, 5. 142, 25. 224, 18. (454, so).
(030, 3.'.). 713, 5. bannum comiionere,
Bolvcre, pcrsolvere l,:iA. 119,5. 2M2, 10.
(454,2.5). bannum (baiiduni) imponure,
mittere, super caput ponere 50, 25.
371,25. 592,15. 595,2.',. '03(1.3:,,. in
i banno ponere 0.'>, 30. trHiisgrc-ssor
I bauni (i:{|, 1. 044, 35. — mercatuin
bannitiim :334, 5. bannita dintrictio
l)0nli.s 140, 40. banniscere 702, 1.
I baptismalis 8. ecciesia.
, baptistcrium .505, i5.
barba (- Oheim) 585, 35.
bargildon (.'>0:J, 35. .504, 5).
benedicere, benedictio ». consecratio.
j beneficium ("= Lehen) : beneficium (in
beueficium, pro beneficio) accipere,
coniiniidare com-edere, conferrc, dare,
habere, possidere, praestare, teuere,
tradere 8, 30. 37, 1. 73, 25. 105, 5.
108, 5. 16. 129, 30. 202, 35. 210, 20. 228, 10.
249, 20. 202, 30. 389. 5. 396, 5. 401, 20.
435, 10. 472, 35. 501, 10. (.i02, 1). 508, 35.
549, 5. 560, 1. 562, 30. 569,25. 570,26.
583. 15. 20. 598, 35. 599, 35. (637, 45.
6:38, 10. 45. 642, 15. 20. 64:3, 15). 644, 30.
I (056, 15). 695, 10. 15. 097, 1. in bene-
j ficium aufcrre 554, 30. lieneficio pri-
I vari 203, 25. (054, 10). ex beneficiis
' rediniere 130, 5. beneficium regere
5.")8, 10. beneficiorum oceasione aba-
1 lienare .583, 15. beneficium ereditari-
um (vul^'o erbolehen) 321,6. beneficia
[ ministerialium (073, 2.i) tres piscatores
1 cum eoriim bciieticio .V>8, 10. — bene-
ficiare, bcneficiari ; - beMinen J 7, 10.
I 129, 35. (0:!8, 1. 20. 35. 042, 20. 40.
I 643, 10. 20). inbencficiare 207, 2.5. beue-
j ficiarius 18, 35. 1 19, 1 . (' - Lehenstrflger)
(602, 25). bencfieiariiim ius 30:3, 35.
1 beneticiarius usus 025, 5.
bestiae 1, 30. 1:38, 15. 221, 25. 22:3, lo.
bibliotbecarius eccl. Romanae 76, 25.
, 78, 5.
i bivangium 412, 20.
blebs s. plebs.
boDi bomines 325, 20. 353, 1. 361, 10.
I 383, 40. 387, 30. 40. 591, 30. 36. 592, 26.
594, 20. 25. 595, 10. 15. 35. 610, 5.
bravium 84, 20. 87, so. 128, 20. 148, so.
149, 1.5. 3:30. 10. 606, 25. 699, 15.
brayda 87, 35. 88, 1.
breve recordationis 156, i5.
breviarium antiquum 585, i.
105
834
Wort- und Saoh - Ros'*'i'>' = broilum ravisuic.
broiliim (bniylum) 325,5. 373,5. ül-2,45.
7U1, i» ,"15, 3i).
bruel < Moor 4S4, m. 505, lo.
Iinita aiiimalia (3c)ö. 45).
bulla 49, 15. bulla imnginis id, so. a; s. I
subterbullare.
bunna (-~ Gmtssirin) <402, so),
burgiis 84, so l.'>7, 5. S.SO.an. 54(1, io.40
Hiirf i'/Vi"»- IM Kijieniiamrn. \
buri;wnrilium, (liurcwartlium) 78,15.'
8U,ii. 274,40. S5. 288,31). 419,5.
ttirina ( = Tumult) ^0G6, I5).
bascalia, buscarin 447.30. 54(1.40. 58.">, i. i
CabaUus (09t1, So\
oaesar 38, :.. 2t»4, 4o. 3t)9, i. :t79, so.
3.'<2, 15. 5lV^, 30. ,"199, 1. 600, 5. 7111, i.
oafiulia 364, 5. cafagiuui 364, lo. cafa- ■
gium domnicatmn 708, so. 709, i.
callis 63:t, 15.
caliiinpniAin gercrc 17. i«. cahimnia
offeiidere 497.5. (666, 3o). calumpniaro
597, S5.
oambi 49.5, S5.
caiiibiarc 268, so; s. concambiuni.
ouniera 162, .15. ramera n-gis, impera-
tiiris oft in Poe» ; ausserhalb tler-
selhen 276, lo. 277, S5. 278, 1 5. 320, 1 5.
466, S5. (687, si). 70Ö, 30. caniera spe- [
Cialis iinperatoris (687, 30). camera |
singularis Koiiiaiii iiiiperii (687. 35).
ramera (kamera) alibatis (666,5.
680, 10).
camerarius regis, imperatoris 269, so.
548, >. 695, 10. kamerarii abbatum
649, M.
camiuata 155, so caniiiiata domiitoria
584, 5
caminus (= M'effJ 334. 15.
campania (= Hai. campagna) (2S9, 35).
374, Sä.
caiiipin 32i, 35.
Campus (als Landmass) 584, S5. 35. 585, 1.
Campus mercati 373, so. carapestria
in Peiiinen: 280, so
cani'cllarius ausnerhalh Pecoi/nition
16 <. so. 332, 35. :!t:6, i. .")62, s.v fti) i , sr,. 35.
;VJ2, SS. .'»93 i.-i. 594, so 59.'), 10. 15. 10.
601. so. 6t>4, 5. (ilO, 35. 707, 10. so. 30.
cannetum 111 Pertinfnz 514,35. 592,5.
603, *6
"S 6<)2, 10. ciinoniim praeceptum
~>, 1). canoniim statut;i. instituta
■I7.j,j. 602,5.— canouica alihatia 165,35.
ranonii.-a auctoritas 602, 5. 712, i.
canouica congrogatio 102. so. canonica
iu'titutio ;19.S, 3«. canonica lex 567,30.
canonica plebs 719, I5. canonica re-
conciliatio et laxatio 295. 40. cano-
nica regula 311, 15. canonica religio
53, 5. dco canonice inilitare 75, sf).
canonicc ordinäre 32.J, 30, canonice eli-
gere cpini-opum, clectio canonice facta
15, 35. 'M*\, 15. so. 516, Sö. abbatiyt regu-
lariter «c canonice »ucccssuri 472, S5;
f. <r\^hri\\r^\n , — canonica C— Col-
in, 1. 5. 331. 15.
I. 30. 35. (669,30).
719, s.">. 30. canonica C = Pfründe im
Collegiatstift 3,Mi,io. canoniii^knnouici)
fMitiilifiirr dex StifleK) 4, i.>. 29,30.1
31. so. 35, 35. 37,1. 112,35. 117, so. I
137, s5. 156, 5. ISO, 10. 181, 35. 182, so.
261, 5. 293. 15. 313, 35. .S.SO. 331. .■i.")6.
3.'.7. 3rKS, 35. 15. 390. 391, 1. 431, 10.
4-37, so. 461.10. 470, S.V 487, .5. 488, 10.
489,10 .")57, 35— 5,">9,5. 590. 591,5.
(661, s5. 30. 669, S5-3Ö). 719, i5—
720, 1.
cantor 356, 5. 357, S5. l
capella oft. capella sive abazia 230, S5.
••apolla regia 75, ir,. 78,5. 79, 35 81, S5. j
capcllae pracpositus 75, so. |
capc-llanus (cappcllamis) regis, inipcra- j
toris 136, 5. 147, S5. 171, 6. 203, so.
344,5. 494,20. ,'iOl,!s. (.'.01,35). 514,30. 1
537, s". 548,30. .'i.V.», 35. (665, ss). suin-
mus «•«pellanus 1 12, b. capcUanus diicis
Venetiarum 27, 15. 490, 1.
capitulum legis 332, S5. Icgalitcr et ca-
pilulariter 474, 5.
caprel, capreae 469, s5. capreoli 101,5.
6.33, 1.
capula 280, so.
Caput (capo 591, 35. 593, so) : banmim
ponere super caput alicuius ,592, i5.
595, S5. ca])ut summuni ipiod est
Christus 517, 35. luemlua capiti sub-
iecta:>27,i5 caput episcopatus 206,15.
episco]iii caput et noiucn in abl>atiara
conimutatuni 79, .10. 81, S5. caput
(= claustruni) (670, 10). i)er caput
formare iiiruiasteriuin 52, 10. caput
fluiuinis, rivi, rivuli, riaginis 206, so.
208, 30. 340, so 343, s5. 35. 364. so.
537, so. .587, 10. 615. Optimum cajiut
pecorum (671,5). de capite pertiuere
ad monasterium 627, s.i. capitis ban-
num, capitis furtum 60, 15. 4ll,3o. —
ius capitale (671, 1). census caiiitalis
4.34, 10. ciimeu capitale 50, S5. capitales
censuales 483, 5.
caractere nominis confirmare (414, 35).
427, 35. 429, 10.
cardo: grex ecclesiae de cardine 95, so.
.10. .35. "02, 35 — 7Ü3, 15. — cardinalis
«. ecclesia.
carisuia 137, b.
carnipriviuin (671, 1)
caro ; carnes vendirc (iol, in. in carno
viverc 1, .tj. 62.5,5. caniis felicitate
remuiierari 17,.i5. viain univcrsac carnis
ingredi 554, 35. ipii duo sumus in
caruu una 470, 15. cum c|ua sumus
caro et aniina una 479, .10. 4.80, 30.
506, 30. 521. so. .522, so. (673, 10). <iui
in Christo sumus una caro .524, S5. cum
i|ua una caro cxistimus .526, so. car-
nalis illlectio 397, so. carnaliter 409, 15.
carra feni 584, S5-35. theloneum de
carris (454, 10).
carrada (carada, carrata, knrrada) 130, 1.
(168, 15. 657. 1.'.. 681, 10).
carta oft. carta.s scribere 90, 3. cartiim
inscribere 4.83, 10. carta |>raecepti in
testimonium scripta 100, 10. cartarum
insi-riplio 217. S6. 336, so. 699, so.
cartarum muniliones 282, s5. corlaruin
umni[mi]na 330, i5. cartarum scrip-
tura .■!38, 1:1. cartarum toxtus 96, S6.
Carla iudicatus 380,15. 630, 3f.. cartao
amissae, peiHÜtae 394, so. .542. 10.
cartubi für Priraturhiinden oft ; für KU-
niilitiirhuiuieii 1(!5, :irt.V'03,30, ;i,'..(i7S,io).
«artulo ]ireccptuiu (540, 35. 649. in. car-
tula concessioiiis ,")51,s5. caitula cou-
scripti (677, 15). carlula donationis
351, so. 3,55, 5. cartula lilidlarii 27, S5.
cartula oblaciouis, olTersiiuiis 2S3, so.
3.56, so. 374, 35. 498, 5. cartulac aut
lirmitates 542, 10. cartulac aiitiipiac
354,30. cartulac verissimac 341, 35.
cartularii 514, 35. 605, 1. 35. cartulati
331, S5. 343, 15. 345, 5. 10. 605, 35.
615, 5. 616, so. 30.
casa oft. casa domnicata 540, 15. 35.
,597, 15. casa domnicalis 011, 5. — casa-
ticum 342, 10.
casale 93, 5. 341, so. 366, so. 381, s.'i.
390. 10. 15. 54i), 35. 599. so und Sftfr
in Eiiievitiimin.
casalivum 714, 15.
ca«cus (182,40. 400, 40. 671, 1). casei
fiscales 325, 15.
cassare (718, 1). cassuni (718, 1). in cas-
sum abicere (652, 35) ; s. anuuUare,
evacuare, irritare.
cassina 540, 15. 20. 35.
castaldio s. gastaldio.
castcllum oft. conecssio casIfUum roedi-
. ficandiatiiue tirinandi 3(16, 15. ius spe-
ciale castelliim editicandi 303, 30.
! castella . . . quot(|uot loibliium j.etie-
runt miTcatum 100,5. pre8cri]itis Con-
tinus castella uon hedificontur 377, so.
1 castellare ([Uod fuit castcllum 353, so,
] — castellanus 89, 35. 146, 30.
castenetum 710, 30.
castrum oft. castra disrujita 401. so.
ad castri firmationem rogari (665, 3ri).
caterva sanctimonialium 132, 35. cater-
vula puellarum 1.52, 40.
cathedra (cpiscopi) 138, i:,. 402, 10.
J catholicus üflrr. abbas catholice ordi-
natus (688, 1). canonice et catholice
ordinäre 32.5, 30. canonica et catholica
I recouciliatio et taxatio 295.40. ecclesia
catholica 77, 10. 79. so. 11 1,s5. 401, 15.
I 432, 30. catholica et Uomana sedcg
(686, 35).
causa oft. causae civiles (670, 35). causa
criuiinalis 399, 30. 400, in. cnusaruin
lites (ti70, 4o). causis regalilms obno-
xius 58, 35. causas audnc 14,30. 16,40.
22, S5. 42, I. 46, 10. 15. .5S, so. 62, 10.
1 72,5.15. 1.S3,S5. 142, S5. 166,5.224,10.
I 286,15. 299, sn. 309.15. 34.5,1. 361,15.
' 868, 15. 384. 10. 3U9. 35. 452, i5. (4.54. \b).
458,10. (503,40). .5,50, 1.^. 616,20. 6.32,5.
701, S5. causas discuterc 90. 1. 45S, 10.
causas, causac rationcin cxignre 96,35,
126, so. causas exsecpii 47, 35. causa
finita 585, 4n. .592. so. 595, 30. causam
iuipiirere et examinure (ilO, 5. causa»
ordinäre at<pii' disponcre 10,30. 626,5.
causare, caiisari 49, lo. 371, so. 585, s.
Wort- uiiil Siiili - Krffistcr : cuiitio — eotii|iL>rtiiic-iitiai',
R35
cuutio: ('aiitioue.s vel delilicrationcs'J'iÖ.i.
|)ro|)riue nianus cautioDc finiiare
'.18. iit.
«•oilarii ((1(11, in).
foUa, i'cllula oft. i'olla inoiiasUrio auli-
iccta 590, i. 6.
cellaria ( - KeHenneinteriii) (073, sli).
ceiisus 82, 3fi. 71, si. 72, 6. 95, 30. 36.
OS,.-,. 141, &. 825,1.^445, vS). (45.'j,in. -n).
182, 1(1. 54G, r,. 1". j(i. (iÜ2, m. ((i(il,S">.
70.'!, 10. i'Ciisiis caiiitnlis 4:!4, w. ceiisus \
ileoiniao incllis 1 1-J, i. ccnsus rc|,'alis vrl ;
im|i(;rialis,coiisiis {|iil rr^jalibus suhia- '
tut usilius .")((, 2'i. 127. i.'i. ceii»ii9 iiltiiims i
( iuscapitalc) \'>71, i). ''i-'iisiisi'xactiii,
in(|iiisitio 140, m. 1-U, i. cfiisiiin oxi-
ffiru l.'i2, 3.'). ceiisnm solvi-ie, in-rsol-
v.To U), iii. 140, ii>. 388, 30. 515, i.
ö'J.'i, 1.1. (i2(i. I. (()68, lo). — ceiisiialL-9,
ccnsalos. ccii8ile8 ;>(), 3». 140, 3.'>. 141. ;>.
Kil, I. 202,30. (454, if.). (iOl.a.-i.
((!.">5, in). 095, i.). «•t'iisuales ca])itales
48.S, 5. terra criisualls 140, lo. 141, lo.
202, 30.
centa \008, .'>). rcntena 4.'i3, ift. (455, lo).
ceiiteiiarü 3!), 35.
centuplirare 127. »5.
ceram solvcre 17. i.
cervari<-ia 8S, i.
«•crvisia (182, in. 460, 4o>. cervisia ferincn-
tata (jrruit) 18, l.
cerviis, ciTva 10,30. 101. s. 135, i. 138, i5.
409, ib. 020, 10. 033, i.
fcspitt's in I'ertinen: .■!40, 30. 341, i.
595, 1.
clionis monastcrii 474, lo.
cibus atquc ])i)tu8 311, so. canonici una
cil)uni capientcs 117, so.
cidalweida s. zidalweida.
ciliiim montis 340, lä. so.
ciniitiTiuin 80, i. 3.58, 5.
circuitus (ei>isc(>pi per diocesim) 14. lo.
i-ivis (Oremouensiä) 203, S5. cives suporni
C= Engel) 044. so. 3i.
civitas UM), fi. 544, 30. 35. 545, f,. .in.
54(>, 1. i.i. so. civitates maiores 99. i.
411. S5. civitates pulilicae 4U0, ib.
civitates regales vel jiraefecturiae ^
1'9, ö. civitatis et castclla 354, 30.
civ^itates . . . c|Uiiti|iiot publicum
petieriiut mercatum 1(X), ö. tarn
infra civitates <|uaiii extra 377, ao.
civitates (ii Deutschland : Acruaburg
l:>7, 10. so. s.t; Au^cri 247, 30; .-Vr-
goiitina 155, 30. (i34, 20 ; Astnida
(40, 30); Augusta 24. 3ö. 15."), 30;
Bsbenbcrg 501, 1. (35); Baailea 101. i ;
Caiiieracum 58, 30; Chut 78, 15; (,'0-
ionia (03!f<, s. 642, so); Curiensis
14(t, 35. 10 ; Elesleuo 52, .10. 10 ; Eliseua-
burg .V), 10; Fiasa 279, i.i; Hildesheiin [
305, 15 ; Liuliocholi 105,1.5; Mettis
4.W, 15. 4"<3, 30. (038, 5. 30. 642, so.
1)43, 1); Moguntia 212, 5. 15. 213, i.
IC. 3.->. 214, 5. 30. 10. (()38, 5. 642, so) ;
Xuuenburg 104, 20; Pataviensis 251, so.
So. 252, 10. 253, 5 ; Ratisbona 26, sä.
■W, so. 32, 15. 35. 7.'), 15. 503, 30. .")G4, .10.
.'>05, 35. 577, 35. 10. 578, i. 583, 10;
.Scideri 12."), 10. 247, 30; Spirii 02, &;
Treboni 81, 30; Tricbu« 105, 1.»;
Tiichainuzi RI, 30; Tuliia 397, 30;
Viriluimin 43.'!, 10. .10. i;07S, 16); Wi-
l(Micliiir)f 24, s;>; Wiryiebur« 3, 3:..
74, sft. 209.6. .S17, 34; Woriimtia
13,15. 2.'i, 30; Zuenkoiiua 79. in. —
civitates in lliilirn: .\rctiuiii .'■•.'.M, 10.
.590, .0; Ariauiiiii .'i97, in; Ariininutii
3.").'i, 5; Asculuiii .'190. 35; Huiievi'iitiiiii
311.20. .")90, sn; Civitan iiciva t'illi'i
nnorn) 009, s:.; (^'la.ssiii 22.'", 3.,; Cliinium
(7l(), in); Crciiiona 107, 1. 108, 5;
Funuiu '220, 15; Kcrrai-a 3.'I0, sn;
Florciitia 282, S6. 283, 15. :J88, so;
(iaicta 545, so; ilorta 520, so;
LiK-a 3.'!S, sn. 35.S, s6. 639, S6;
Liicciia 597, 16; Mantua .'{'.(S, SB.
329, sn. .">87, 10; Marsicaiia .'144, 10;
Neapiilis .'i41, 15. .'»4."), i5. 597, &; X<i-
varia ;{83, in. ift. 384, 1. lo. 401, 30;
Papia iTicinum) 289, S5. 3.'ltl, 30.
370, I. 5. 374, 35. 376, 15. 513, 5.
099. :iii; Pariiia 89, 15. sn. 3n. 388, gn;
Pcniiii 2'<0, 10. 15. s5; Pergainuiii
29'2. 35; Peni>ia(716, s.'.); Pisa 3:J8, so.
&40, 15; Pisinuiu 2.S0, 10. ib. S5; Pia-
cent ia 217, so; Haveuna 332, 35. .'i.").5, 1.
545, 1. (io.t. 10; Honia 544, .10; .Sa-
lornum 341, s5. (iol, ib. 10; .Serole
344, so; .Siira 31o, 35. (080, 1.'.); Spo-
letuiii 404, 16; Tarvisiiiui 220, so.
394, 15. 584, so; Taiirinum iJ81 .-lo;
Teranne .MO, 1 ; Tibur .')20, in; de
S. l'rbano 514, S5; Verona 388, 10.
389,5. .'i90, 35; de Vico Albo 514, s5.
clamarc rem 345, ib. 616, .in. clainarc
super aliquo (666, 1.5). damores 547, 5.
claustrum 475, 5. (070, 10).
clausum 433, so.
claviger 544, 30.
clerus 1 1 2,35. 133,35. 142,3n. 206,S5. 308, sb.
209, 1. 295, 15. 331. 10. 546. s5. 608, 35. 10.
— clerii'us oft. derici saeculares
121,30. clerici extra caiionicam inancn-
tes 719,30. clerii-iis distringcre 330,15.
clericorum pauperum hercdita8 567,SB.
clericorum uxures et pioles 507. .".0.
clerici f((/fmancipia^.")83, so. clcriralis
persona (J25, 5.
clipcus iiiimiinitatis (503, 35). dipeus
tuitionis 286, in.
cUisae 95, 20-35. 381,10. 390,5.394,30.
702, 35—703, 15.
coenobium oft. coenobium canonieorum
117, so. coenobia regalia 72, 1. 10.
coenobita 484, S5. coenobiotac
(6.">5, s.i). coenobita, coenobitalis fratcr-
hitas I.SO, so. 1,82, 1. 183, 5. coenobite
Adcrrb.) 1,80,15. 181,25. 182,30.
cognatus 27.5, 30. (655, 3n).
cohabitatores 383, 15. 384, 10.
coitus inlieitus (717, ss).
collaudare 65, s5. 103, s5. 171, 20. s5.
200, S5. 208, 35. 209, 1. 231, sn. 486, .i5.
487, in. 489, 1. 523, s5. — collaudatio
218, S5. 223, 15. 416, s5. 420, y.,. m.
42.5, 1. 448, 30. 479, 10; «. consen8iis.
collecta 46, 15. 542, 5-20.
colleirium 21,25. 38, ib. 111. 35. (717, in).
collovita 202, ib\ *. diaooniu, li-vila.
colliiiiitaro 8, 1. colliraitaiiei (404, vi).
collin« ( -- llagtl) ,')H9, ft.
colli>i|uium |,^eiiernlp (038, b. 042. !6>.
colloqiiiuiii pulatinuiii 2.33, an. > 1!
■|uiiini plenuiii 49il, :.',. 4U7, 1. li'i''
i'ol.ini 15. 3;.. 00. 15. 78, ib. 1'
141, 10. 10.5, in. 2'JO, 10. 224. IB.
330. 1.',. 25. .300. ;>. .'{•**'•■
liuHi. 390.10. 411,30
482, 1. 498. 1,-.. s-i.
.501,1, 01)5,30. «70, 10. coliiiin. -■
colunubua) 330, IB. SB. .'160, B. ÜUÜ,
coltilis doiiius 300, jo. 40l, lo.
coiiia et cutis *. coriuiii et capilli.
cnmbiiationc aignnri 041, 1 ; ». fernim
caudonii.
comcciu, cumicia ( coinitotus) (.504, 6.
008. ö).
comes oft. conic« pagi 284, 3n. rumiteiii
eligere 109, 1. <iiiiiiti.H m-abinii 281, 35.
coniiti» cdnipe» 100, sn. cmniti l,X
»ol. persolveri- 399, 30. 4<Ki, sä.
comitum insultaiitiuin praesumptio
400, 1. lex iniusla a coiiiitibus ini-
pdsita 399, 311. comitialia Opera HO, in.
conics palatinuH (i»i Urutschlnnd) ,5.5, 15.
■J88, 30. 290,5. 303,35. .54.H, I. 5.54,25.
(0:V<, I. 042. sn). — (in llalim) :»8l. 15.
386,. 15. (715, so). — come» palaiii
(in Italien) 80 , 16. »n. 00 , 6. 309 , s5.
371, 25. 16. 372, I. 707, sn.
cometissa, comitissa 110, 15. 30. 355,6.
447, 3n. 448, 1. 464, 35. (495, ir.).
498, 10.
comitatus oft. comitatus super pagos
54, 5. comitatu» ad curtein rcspiciens
.318, 25. homincs comitatus 402, i. 6.
iitilihis comitatus 502, 3n. loca ad
comitatum pertiuentia .'190, 6. comi-
tatum concedere, coiifirmare, dare,
donare, praestan-, tradere, transfuii-
dcre 108,3.5.20-2,1.30. 203, so. 3(«. .u..
.'104, 1 . 3 1 8, s5. 354, 35. 355, 1 . 401 , s5. .15.
439, 15. 20. 501, M. 502, 1. 25. .in.
.500, 35. 045, 411. ()52, 15. (080. 1.'.).
comitatus renovarect contirmarc 54,5.
ciimitatuiii habere, regere, tcnerc
109, I. 304, I. 402, 5. pro i-omitatu
dccimas tradere 440, 1. iniiiistcriali»
praesit coinilatiii .562, 3n. cum comi-
tatiliiis commutatioiies faccre ((.'12, 15.
— comitatiilus 401, S5. 35. -to. 702, 35.
703, .5. in 15.
commendati 507, äo. coinmendaticii
366. 5.
coinmendatiu regis (l/ei Ablairahf) 51, 35.
commcndatiuni cpiscopi subiectuin
{ron K läutern) 202, 15.
commertium ncgutiale 4.51, 1.
communia 60, 35. communalia 328, in.
communitatca 187, s5.
coiiiiiiiitare oft. oimmutarc ei'i'lesiastico
inore 98, 15. cominutatiune» daiiino-
sae <()80,2ö). — cumniutuare \209,35.in.
00:». so), commiitualio (660, «6. 30).
comporicia 401, in.
comi)ascua (i'onpascua) oft in Pertinen^.
coiniiertincntiae (U3, io^
105*
836
Wort- iiiul Sacli - Register : compes — oiirticella.
rfTüj^«»« ci^iniri«' 400, *>.
0!K>, SO.
.«, poeua.
publica 157, i*. compositio
l>roviuciale«)218,s5.
-_ _■ 1. 1 . 1 1 1.1". <>.»v>, so.
lonoaml.iuiii 00, i<i. 81. »s. l">9,so. 212, 5.
21.1. I. a. 2U. 3>. 317, ss. 323, w.
31HJ. jo. <414, 3:.). 410, s5. 418, fc. 420, w.
421, 1. 425, 1. so. 403. si. 470, ib.
477. I. 509. so. 570, 30. (675, sft). i'on-
f;,; ' '■"" . concainbiuin
1. 074, .iä). cou-
i:> 2U, I. 242. so.
<•. ' 4S.'i. ,15. lex fou-
cBiu -11 T ■■. ■ > iini'iiinbiuiii cniitir-
niarc, conlaiulnrc, firmure, nib>irare
470, ii. 477, I. 485. x<. 480, 35.
487. I. ».■>. 48.S 10. -ISi), 1. 10. .')09. 1.
com-ainliium liissolvore 418, 10. pro
ooncambio oonredoro 321, ss. vice
concatiibü tradere 82, ib. ronoambio
sive scriiito tniilitmii 28, ». coucain-
biare, concuiibiii. <-imi-aiiibirt' 322, 5.
(49«), 1). 509, 3fi. 570, .10; «. canibiare.
eonciaturae [Ptrtintn: ron moleudinuiiij
581, ib.
conciliuni generale 171, I5. (638, 5.
642. »).
roiulaticii 331. s5.
cundii-ionalis (087, so).
coiifercntiae f= Vrrleihinigrn 40, r,.
conilnHlis 577, lo. «. coiitorminalis. cou-
finiuin tennintirum (414, so).
congeries loci (710, f>).
coniugalis (= coiiiux) (001, so).
coniiiTiuin mutuuin (6.50, s5).
coniuratio 140. S3.
coDiiiuiiire sigilli impressione 505, £o;
«. tiiunire.
consanguineu!. regia, iiiiperatoris 23, so.
142. .">. .>48, .1". 5.59, 35. 560,30. con-
sariguinitas 38, 10.
cooscribcre in Hreognitlon 212, ;5.
213,15.214,10. 21.5,.'.. post (onscrip-
luiii, conscriptam in Corrohoraiion
im, ib. 327, 35.
.• .'K.Tit.tio iuris rI'/iim';! 00.5, :;n). coii-
■ •nes illic! fimscrip-
vel com ■ evacuare
345, ts. (080, iv.
i-onsecrare inonaBteriuin 71. 5. 250, a:..
011, 1. consecratio, bencdictio <!c<-le-
-i'irniii I.'.r. ii.i. 29.5, in. .10. 3(t0, i.
i'io. consccratio, beiic-
|.fr pa|iaiii .513. I5.
7, s.'i. 088,5) : per
■im 473, &. 713, lu;
puiii Ciiiacienseiii 003, 1.
i.npnt. post factum pro-
1 iiiissnriini ruti'\«
rogiii (rcgitiac)
!■<, as''<'nsio,
1. Ins ii/irf »7/111-
iiriirn : COUBVtDiUB, ttascIlBUfl regIS, 1111-
81, i5. 82,if.. 100,15. .500,10. 501, 1.
(001,30). 702,30. 707,6. 710, -.'0. 712,6.
coMsiirtp8 351, .HO. 520, 10. .590,20. 607,6,
cimslitiitio rogalis , impcrialis (47, i),
351, 10. 400, 1. 519, m. .540, ;«.. .547,5.
041, li. 047. f.. 15 (0~^8, 111). ii>n8titHtio
pracocptnlis ;$80, :ii>. constitutin paiuie
.540, -Ib. coiistitutio saiirlunim piitrum
,540, 35. (009, so). coiiNtitiitionis traiis-
gressor 400, 85. coiistilutmn 90.25,
041 , 5. 049, so.
coiistrictio iniipia (056, 10).
peratoris hd gt istlichen WiiMrn OO.so. ,
122, 5. 224, «. 300. 20. 3.-.. (455, 35).
550, »0. (0.S8, 5); hti KUilir/xiii 47,2.'..
120, 10. 401, 30; /«•(' »■(m.«^'(/(M Utinii-
liiiifffii von BiscUiifen und Ahlrn
107, 10. 29.5, 35. 485, 35. (054, 10),
rgl. concainl.ium firmare; l>ei Ein-
tritt ins KloKtii- (078, 5). coiiscn-
8US, coiisilium rogiiuie, imperalricis
bei Uamlliingrn Ihinrirh» 108, 10.
140,30. 198,30. 201, 10. 231. 20. 237,30.
2.39, «5. 2.50, so. 2.57, 1.V 27 1, i;.. 270, 25. ]
277,2«. 278, 15. 400.25. .523,25. 579, 15. 1
580,5. cüMsensus oousiliuiu, coiiaultus constrmgerc ». distiingerc.
M. »•. ir. priucipuiii, optiiiiatiiiii, fidc- cousultor sacri palacii (715, 20).
lium /«•(■ Unmllinujrii Ihiiiricha 12, 15. (;o<isultii.s s. coiisensus.
88,20. 122,.v.. 124,1... 105 30. l«5>';-!^.onto,„,,„ra„eiiii,3n.
171,1. 172,2... ll3,25. Il4,30. 1(,%25. '
170,25. 177, 2.V 178,30. 180,:.. ISl. 31).
182,25. 184,1. 185.1. 180, in. 187, 1.'..
188,15. 189.2.1. 190,20. 191,25. 192,20.
193,20. 194.20. 19.5,1.'.. 190,211. 197,20.
198,35. 19;i,3:.. 201,10. 202,20. 21.5,25.
231,20. 2:!4. 2'. 235,2). 230, 20. 237,25.
239. 15. 244, 35. 240, 10. 2.50, 20. 2.57,
271 . 10. 275.30. 270, 30. 327, 25. 4o3, 10. '
432. Sil. 4.87,1. 4.88,10. 489, 10. 518, 10.
523,25. .579,15. .580,5. 040, 30. 049, 10.
(001,10. 002. 20. 078,20). consensus
u. s. ir. des Dincesanhinehofs bei Hand-
lungen Heinrich.-: in seiner Piücese 1 , . . .. „„. „,,, _
103, ..0. 1-JO. 15. .505. 15. .•onsensus n.s. w. '■ ^'^ri-na tcrrcn. impcni .iS.,, 20 020, 85.
episcopi Wirzcl.urgeiisis M Gründung \ »■O''""» •'eirui L..ii-bnr.iici 408, 5.
roii Humherg 171, 1. 172.20. 173,25. corporalis lorina (eiclesiac) ,502, :i5.
174,30. 17.5.25. 170,25. 177,25. 178, so. I Qortis und seine Zusammensetzungen s.
180.5. 181,. in. 182,25. 184,1. 185,1.1 hei cur-. cortales dcciniationes
11*0,10. 187,15. 18S, 15. 189,20. 190,20. 1 249,30. cortisiani 342, 10.
coiiteriiiiualis, couteriiiiims 412, 2:.. 30.
449, 10. 505, 10 ; s. conlinalis.
coutradare 702, 1.
contuberuialis coiiiux (501, so),
coiitus ( = cunctus) 88, ft.
couvenientia 07, 35. w.
convetitus ad causas audicndas 632, 6.
coors (— cohors) 74, 35.
corium et capilli, cutis et cajiilli, 4o0, 35.
640, 4,-,. 041, 1. 041, 3n. 049,20. coina
et cutis (073, .so).
191. 20. 192, 20. 193, 20. 194. 1.5.
195,15. 190,20. 197,20. 198, :i.'.. 199,35.
21.5,25. 231. 2f>. 234,20.23.5,15.230,20.
237,20. 239,15. 244.35.271,10.276.30.
52-3,25. (G()l.i''). cnnsensu.« M. «. ir.
vicinoriiiii, cumproviiioialiuiii u. s. w.
bei Wildbwin lol, 1. 21^,2:.. 223, 1.5.
414,1. 44.8,30. 4.94,1. 0:i3, 15. 640,2.'..
ciMiseiisus 1«.«.«.. episcopi l>ei Wahl
ron Abt oder Äbtissin 50, 20. 132.35.
1.53,5. 389.1. 408,35. consensu.s u.s.ir.
episcopi bei i'ogternrnnung 30(i. 10.
309, .■). consensus u. s. ir. advocati, cano-
nic.inini, eleri et populi, Tuonachi.rum,
iiionadiaruni, inilituiii /«/' lltimllungen
ron liischlifen, .\liten, Äbtissinnen und
J'röiisten .80, 25. 132, 25. 206, 20.
208.2.5. 209,1. 410,25. 420, .35. 10. 421, 1.
425.1. 420.5. 405,10. 470,25. 470,25.
'490,:.). .509,.'.. .554, 25. 509, 30. .570, 25.
001,30. 009,25, .30. 075,2.-.). 695,30.
097,5. consensus liereduni, proxi-
morum, niariti, uxi.rirt, patris, l'ratris
i(. «. //-.i.! 1,2.1. 310,10. 430.10. 479,10.
490. 20. •;49(i, 15). .548, 35. 095, 1. 090, 25 ;
lt. collaudarc, dclilieratio, lii'cntia,
subscriptio.
r consignare dexlcra regali in Corroho-
' ration 118, 1. consignare sigilli im-
' pressionc 400, :.o. 483, 10. consignati-
ones 34 1 , 35.
consiliariu» ,591,25. 593,15.10. 594,20.
consiliuiii ». cMinscnsns.
cons.ilirinin iinpcratori* (0''8, 15).
. coiisur» regni, rcgnorniii 51.15. .52, SS.
1 50, 35. 07, tb. 70, 10. 73, 26. 77, 10. 70, »0.
Costa (289, 30. 10).
cratare ». gratare.
cresta, grcsta, erista (iiiontis) 343, äo. so.
015, 10. 20.
crimen capitale 50, 25. criminalis causa
.3i'9, 30. 400, 10.
crux 117, 20. (210, 06. 217, i>. 289, so.
401, .35. 479, 35. 480, 30. 4.84, 35. 485, i.
492, 10. 500,30. 521, 25. 522, 20. 022, 20.
(664, 15. 673, 15). exaKatio crucis
527, so. signo crucis subscribcrc 29.5, 40.
cultura 125, i5. 433, 30. (495, 5. 26. 490, 0.
cunctiformiter 589, S5.
cura aniinarnm (652, 20). cura eccle-
sianim 15, 15, 100, 10, 204, 30. 330, 1.
(009, 2..). cura Romaiii iinperii (087, i")-
cura infirinoruiu (038, 25. 643, 10).
cura monasterii (656, 15). cura
pastoral is 319, 20. 385, 30. 609, 10.
cura populoruin 2.59, 25. 4.50, 30. cura
rci pul.li.ac 319, in. cura regia de
rei pul.licae custodia 4.5, 1.5. cura
rcgiminis 51, 35. 130, 35. 472, I5.
598, 10. 599,15. cuia sccularis 325, 1.
sub cura abbatis coiumiltere 275, 25.
curatnra 107, 1. 707, 15. 25. 710, 35.
curia rcgalia (0.38, 1-10. 042, 2». 052, 30).
i-uiia Komaua (0.52, .'lo).
cursioues, cursus a<|uaruiii 215, 35. 510, 30.
curticclla (corticella) 03, 6. 157, 10. I5.
220, 10. 325, 15. 308, 5. 379, in. 388, 5.
10.15. 540,20.30.35. 557,35 — 558,3.-..
590, 5. 10. 607, 10.
Wort- iiiiil Siicli - l{e(?i»t<'r : eiirtifermn — iIoiiiiih.
837
L'urlit'enim (rurtileruni) 3*),:!0.:6. lü'2, 3&.
Ifl.l, 3X 1«4, SS.
ciii-illiciiim '241, i. 441!, i. a. Ol:), so.
til.s,.i5. «19, 3i. ii-2i, sti. (I;t5, SA. 0!JÜ, 16.
cuitile -2(1, sr.. .iJ, aa. 7«, lo. 201, ft.
(ti(i5, 36). curtilia priiu-ipaliii (Ü70, 3o>.
cintiloeii 187, iit.
curliiiiiii'cliiii <;(>70, 10. ü"."!, :i;i .
ciirtis (cortinl oft. curtis iii'Stri iiiiis oft.
nirtis renalis, rvfiia, roj-ii iuris, rrj^iii
iiustri -21», i... ;tl. 2". 7it, 1». HO, i>. !tM, i.
1.'>H. 3.',. ^ji^, 10. •279, 10. 3.s;i. s.^. .iUi), ir..
71(1, s'i. i'iirliü iloininirii, tldiniiiicatn,
iloiniiiicalis (^S'J, :io). 290, ari. (14.'), ■.•:.).
iiirtis opiscopi ;jS4, 15. corles priiiui-
pales .Uli, 10. 4'U!. lo. i-urtis inclita
594, 35. c'urlis silvarum 587, \;>. ad
i'iirteiii aspiccre, rcsiiirere, perliiiero
74, ;io. I(i4. 1. -il-', 10. -21.3. i. :i:,. -220, 35.
+17, .10. ,")S1, 1. 5. oomitatus ad curiL'iii
n-ipieieus 31.S, ;j. ciirleni iiil'riugere
(il", 40. 049, i.'i. rcdditiis ciirtis ."i.'iö, 5.
debitum ciirtis öGd, lo. öGl, i. prae-
positiis ourtis (>97, i.
custodire plaritiim 89. 30. 587, lo. cnsto-
diac civitatis 140, 33.
custos et pre^l>yter 3.">t), 5.
cutis g, coriuiii.
Da ((iIk l'riipiuiition) 33(), i.>. .'!43. '.'o.
309, -ib. 370, 15. ;».
dapiler <4"25, 15) ; s. inferior,
dapsilitas 54'2, lo.
datii) 301,1. .{Ol, 30. 388,30. 540,5. ilatio
fiscalis 473, lo. datio legalis 54, la.
ilatio publica 388, 35.
decanus 208, 33. 329, lo. 338, 20. 353, 35.
3.^7, 1. 358, 10. 3.'j9, m. 361, l'o. 364, la.
365. 1.
dcciraa, decimatio 4, 1. 12, io. 14, 10.
32,10. 34,25. 35, 35. 54, 5. .83, 35. 85, 1.
.s?, 5. 93, 25. 98, 5. 112, 5. 123. 5.
156, 5-15. 157, 15. 104, 25. (1G8, 15>.
192, 30. 193, .10. 194, 25. 195, 25. 190, 25.
•JOO, 25. (209, 35. 10). 212. 15. 213, 1».
220. 10. 20. 25. 247, 35. 248, 25. 249, 30.
202, .30. 264, äo. -280. 10. 290, 35. 10.
291,1. 300, 1.5. (300,10.15. 307,5).
■ il 7. 30. 10. 324, 1 . 325, 1 . 358, 5. 300, so. v>.
.lOS, 1. 373, 15. 20. 379, 15. (394, 35).
ll.s, 5. 10. (420, 3.i). 434, 20. 44.5, 10.
44.'>, 30). (455. 10. 20). 400, 30. 470, 35.
isj . .15. (492, 25. 30). 505, 15. 512, 10.
."■3S, w. 557, 10. 558, 5. 583, 20. 590, 5.
007, 15. (6.52, 20. 6.55, 40. 657, 15.
074.35. 675, 30). 095, 5. 35. 697, i.
719, 20. 25. 35. decima arietuui 433,5.
dcciina foratici de vino 433, 10. de-
ciuia de vineis indomiiiicatis 433, 10.
decima mausoruin 76, .15. decima
mellis 111. 35. decima ex porconim
precio sive ex novalibiis 290. 33.
ilecima ox reditibns 124, 10. 127. 25.
decimatio civitatum ,S1, 30. decima
villae 476. 33. (492. 20). dccimae epi-
scopatus 260, I. deciniationes corfales
249, 25. decimatioiies salicae (639. 5.
043, Li), decima ieodoruin (492. 25).
decimas accipere 5.50. 25. decimas pcr-
solvcre 498, 15. — decimalis «. ccclesia.
decipiiln piaciuiii 1,081, 1
docorticarc 40l, tn.
di'cretum üflrr. di-crvtuiii liyali
<Ieoretum »iiindalii fl.'IO. 10. .i
apostiiliiMiruiii '0.52. :. '
ruiii palruiii 712, 1. '
dicti 549, 5. ducrota iHiii.in.Mi n , i , 1 .
649, 15. dccrcta avertcrüOU.ft. Ü^9,3.^.
docuplum 1 12, I.
dcdicatio iiiniiastorli 104, .10. m. 474, .
ik'dicHtio altaris .570. 15. dcdicatiniiiü
>>rticium 295, m. IV^lum ilcdicatioiiis
09.3. 35 ; K. cunsccratio.
defcctus iiataliinu (717, 25). '
dclViisiii: specialis ddViisio domiii ap-
stolici seu iiostra 517, 1, .v. iiiiiiiiiiiitii
tiiitio. suli dciensiciiie ( -=■ in coiiu
tatu ) 07, 30.
delcnsor ( advocatus) '090, la. 2."i'.
tleKnitio episcnpi in clii^enda abbatissa
72, s «. 25.
deificac suasioiics 172, 20. 173,25. 174.2.1.
175.25. 176,2". 177,25. 17H. 30. isii.a. ,
181,25. 1S2,20. 1.S3, 3.-.. I.s4. 40. IH«, 10.
1S7, 10. l^<^^. 15. 1.S9. 2». 190, la. 191, lo.
192, 2". 1U3. 20. 194,1.'.. 19.5,15. 190,20.
197, 20. 198, :in. 11)9, 30. 215,25. 234. 15.
235. 15. 230, 15. 237, 20. 239, 10. 243, 30.
270, 10. 271, 10. (061, .5).
dcliberare iusticiam 309. 25. 584, 10. —
ilcliberatio cuniepisciipisetprin<'ii>ibus
^055, 25) ; s. conscnsus.
della (Genitiv des Artik-ds) (716, 36). 1
denarii Spirenses seu WoImaticD^ses
225, 15. denarii Papienses, Medio- 1
lauenscs 325, 10. deuarium ex<Mitcre |
bei Freildsaung 322, 25. s. libra.
deroifarc (718, 1).
deserere sedcm episcopi 002, 5.
dextcra regalis 118, 1.
diabolus 38, 10. 325, 30.
diaconus 27, lö. 209, j. 355, 5. 356, 10.
3.57, 33. 373, 15. ;380, i5. 406,5. 407, 15.
498, I. 530, 10. 548, 30. 590. 10. 30.
630, 35. 710, 25. diaconcs (plw.J
112, 35; .«. collevita, levita.
diadeiiia bravii celcstis 128. 2ii. diadema
iiuperii 408. 5. in nostri diadematis
tcmporibus 3.54, 30.
dies dominica 383, 20. dies lovis 383, 15.
dies sabbati 222 , 15. 527 , 30. dies
ordiiiatiiinis regiae 22, in. 311, 20.
480, 31. 487. 35. 489, 1. dies inanualis
(665, 35).
dilatare paginain praecepti 327, 35.
dii(cesis,(dioccessi3, dyoccsis) 50, la 51, 30.
<)0, 1. 76, 25. 87, 25. 120. 15. 170. 40.
200, 15. 208, 20. 411, 15. 602, 3.
(673, 20. 718, .3).
discipbua Romualdi .588, 3«. disciplina
caenobitaruiii 4-'*4 , ib. disciplina
rcguiaiis LS, .w. 41, 30. 343,6. 366, 1.
600, 20. 014, 35; .«. districtio. disci-
plinis scolasticis inbuere (668, 1).
dispeiisare super defectu nataiium
(717, 25).
disterminare 82, 30. 449, 1.
• li-'i?i',":iTe mnrcliiu 2H4, ja. ic.
' 'rv.cinMriunfrfofliH Immuiiildt.
217, *.. J
70.(, 1. a. 705, .15. dl
1 I t, I. di>lri<'tii) Im:
111, I. b.
li.. n-'/nl
107,
||, 1;,. 41 li
1 . ,l!»2. 10). ,vj,, ;. ..:-
II. 008, .'./. 099, 30. 707.
1 !■ . 1... '710, 15. 71 7, 10. la). dintni'uni
vcl plaritiiiii 251 , 25. distrii'tuii
aecclosia.slicu8 (394, 35).
ili.sve8tire(divc9tiro, deveJitirc, disviiitire)
85. 15. 88, I.'.. 91, .To. 94, 3.-,. 109, lo.
115, 10. 139, :«>. 140, .-,:.. 15», 5.
220, 30. 10. -260, 5. 2SU, ai<. 282. .10.
2S3, 25. 'iüo, 5. 203, 15. 324, 1. 6.
320, 20. .■i29, 13. 3.30, so. 3i<! 1..
3.W, 26. 342, 5. 351, 40. 3.V{, 30. 3
;i5f<, 25 3.57, 6. 3.58, 2a. 10. ;:•■
304, 20. 30.5. 5. .371, .w. .373, .10. :;;
379, la. .■i.S8, 30. 390, 40. 392, 1. b
WS, 13. 409,26. 427,25. 429, 1. 4
W^, 1. 47«, 10. 487, Kl. 4.8.8, 16. I> '
(.502, 10). 513. 20. 515, 1. 541, 10.
552, 5. 5.57, I. .597, 25. 602, I5. 605, 10.
O06. 5. Co7. 33. 021, 20. (6.82, 1). 690, 10.
704. 20. 707, .10. 709, 2o.714. 20. 718, 10.
721, 10.
divisa et indivisa 401, 40. pro divissa
(715, 35).
doctor eximius Francorum s. Remigias
18, 30.
dominae 308, 35.
dominatio 12, .10. 21, 30. 38, 20. .M). ;...
129. 30. 201, 10. 2ti2, 23. 203, 15. 2"^ \. ...
2S«i, 5. 288, 10. 290, 30. 388, 25. 400. 1.
484, 1. 488, la. 489. 20. .54ti, 10 .579, ;o.
580, 10. r^7, 20. 025, 10. (05.5, ja).
713, 15. — dominatus (687, 36).
dominicalc furcstum 61, .5. 0.5, 30.
dominii-atus (domiiiicatum, doinnicatus,
-um) 24, 25. 3.')8, 10. 708, 20. 35. 720, 25 ;
s. indoniinicatiis 11. bei casa, curtis,
man.'iio, pralum, salina, siindrimn,
terra, vinea.
domiDiuni 3, M>. 10.!. 20. 103. 5. 301. .■■>.
599, 35. dominium rc^iai' con- 1 1-
tinnis 147, 25. in ius et doininnnn
Iransl'uiiilcrc oft. iuri et doinini» tra-
derc 363, 10. doniinio attitularc
131, 15. in dominium ridi:.'iri-, pcr-
vcnirc , doniinio piTtineri' 20.8, 15.
.332, 25. 364, 20. diiminiiini Im-i 473, 5.
dominium pb-num et utile (707. 10).
domus collilis .306. 30. 401, 10. domus
. ...■■c... iiii ... ,1.,,,.,,. laratoria
Ics 05, 20.
. . domiim
inlriii!j''ii' 04i), I'«, 049. 15. saltus do-
moruiii 377. :ia. doma{i/rii.: doinati«)
,690, 2<i). domcstici funiuli 3HO.30.
838
Wort- und Saoli - Ueirister : dos — fonila.
di>s cvclcaiae, coeDobii K>4, a. '.'W, lO. |
4:lö, I. 48-2, so (40.'>. 2i>''. 5-'7. sä. iiltari |
in doU-iu offorrt' .'wO, -«. in vrniui et \
logitimam (inouastmi) dotnii triiderc
69?< ?* ■■"■•>>!«t'Tiiirn dutari' 5'2, 5".
f, ; , ' ti r muimslerio
- iiinnsiis 71, i5.
I
;i5
dutiilioiiiiii
tenninatio
<C06, i) ; «.
maiisuin 129, u. dotalis
29Ö, 14. dotalia (Gü.'). io\
durntus, diictrix »■. diix.
duellum 373, 36. 513, ti.
piigna.
duplum K. |>oi'na.
dux oft. duccs doiiiui apostolii-i 547, 5.
duciitus 9Ö, I. .'!43, «0. 4t>2, ;tii. 4SÖ, ib.
4.S8, I. 4S9, 1. (."M>4, a). 544. so. r>4ö, i;..
54Ö , 10. tomporc iliu'iitus (rcgis
Hi'inrici) 66, ». durtrix 4;J:t, sn.
Ebdoinada 701. &. cbdoniadulis 462, :>.
(671, i).
ccclfsiii liaptismniis (Imtismalis) .'I7;t, i.
.M2, lt.. (t>75, :«>)■ 701, so. ccclcsia
liaptiMiialis aiit ciirdinalis G.32, i. ec-
clcMa dpi-iiiialis 14, in. 141, i mator
ccclesiii 29, Si. as. .Sl.so. .to. 130, i.
roatrix eoflp^ia427, I. eci'lesia inetro-
polis 137, 15. ccoli'siae parochianae
20S, S5. ei:clc--iac n'galos (414, S5>.
ediitrc 109, .%. 115, s:.. 472, lo. 599, 85.
odictuni 1 17, 35. 135, i&. I:i8, i&.
355, 1". 385, 10. 411, ao. 473, u>. rm, 5.
598, .V.. 600, 1. 621, s.S. 30. (661, S5.
670, ib. 686. so. 688, 5>.
eleotio (li)irra) abbatis, abbatissno;
rligi'udi abbatcni, abl>atissam arbi-
trium, facultas, lii-ontia, optio.potestas,
Privilegium 21, S5. 22, 3.'>. 28, 35.
:i3, 1. 4r>, 35. 46, 5. 10. 4S, i. .'.0, so.
51, si. 5:H, :.. 72, i;.. s.s 90, so. 102, so.
lai, S5. 110, 35. 119. I. 122, .'.. 126, I.',.
l.'kl, h. 246, 10. so. 267, so. 275, 35.
306, 5. 309, 1. 337, i. 338, 30. 361, 5.
.•W9, 1. 452, s;.. (455, 35). 4t«, i. 459, is.
465, 15. 468, 35. 472, 4o. 54U, 5. 550, 30.
600, 30. 603, 1. 630, w 634, s5. (656, i5.
67.1, ].'.. so. 674, 10. 688, i). 709, is.
713, lo. olig-cndi i'|iiscoi>um facultas,
pott-stas II. ». if . 1,">, 40. 60, so. 224, S5.
:W0, IS. 30. (-Ifctio papaf 546, sj.
eb-ctioucm abbatis iiüro 275, ga,
priniam olt'ctioiiis vicotn o]>tinfre
27.'», to, «'li'ctio rcgularis 275, 30. com-
munis fW-ctio frntruiii 600, 30. clec-
tioni abbatis annucrc dent'garc,
flcptioiioiii fratniin cniifiriiiarc 27.5, ii.
472, 45. <>lecci'i abbatis irnperatorilius
piT nuiirios iiiD>it<-scat (ÖfSl^, 5). in
i'li(f<tido abbatc n'j^ia ricctio prae-
I>oucii(bi !>6, .'ui. dcfiiiitiii cpiscupi iu
<-liK<'ii<bi »bltatissa 72, I5 s.'>. laculta..«
('li(.'viiili ubliatiKnaiii cum ppiscopo
.So9, 1 ; K. contcnsus. — coii<-or» jirin-
rijiiiii. I t i.i.TiiiliiniTii i.jectio ;iS, 10.
T' iiii i'li'i'ti 8U111UB
r , . . ^ re in ri-jfem et
mipcratorein 4in>, 1. cligcre comitciii
!«!•. ,
cl.
1--
(4.V>, f). ^2, IU. <666, !(>;• 695, xo.
elo et soelo 138, 15.
eloquiiim sarniin 172, 15. 173, so. 174, s5.
175, so. 176, so. 177, so. 178, s.>. ISO, 1.
181, s5. 182, so. 183, 35. 184, 3;.. 186, 6.
187, 10. 188, 10. 189, 15. 100, 15. 191, I5.
192, I,-.. 193, 15. 195, 10. 196, i... 197, I5.
198, s5. 199, 30. 202. 10. 21.^. so. 234, 15.
2 15, 10. 236, 15. 2;{7, 1... 239, 1. 213, :io.
271, 5. .536, 5. (660, 40). clo<|uium
sanctuiii 194, 10.
emendae cxcessuum vel iiiiuriarum
(670, 35).
emporiuni (— nicrcatus) 98, 35. 99, 35.
cmunita.>i m. immunitas.
cpisoopatus, eplsccipiuiii oft, locum in
sedoin et i'uliiieii episrnpatus siibli-
iiiare, proveliere 172, so. 173, S5.
174,s5. 175,S5. 176,s5. 177, s5. 178,30.
180,5. 181, S5. 182,so. 1S4, 1. 185, 1.
186,10. 187,10. 188.15. IS9,so. 190, so.
191, so. 193,so. 194,15. 19.% I.-.. 196, so.
197,so. 198,30. 199,30. 201,10. 215,s6.
231, so. 2 i4, sn. 2.15, 15. 236, 15, 237, so.
239, 10. 243,35. 2,">0, so, 257, 15. 270, i5.
271,10. 27«, S5. 277, so, 278, 10. ,320, 15.
306,1. 466, sö. 467,15. 523, s.s. 579, 10.
580,5. (061,10). louiim in sodem cpi-
scoi)atns, in sedem e|iiac(>paUMii subli-
mare, i)roveliere 202, ia.288, 15. \056, 1).
locum in cnbiicn et t-aput cpiscopatus
erigere et subliniarc 206, 15. ecelesiam
in sedeni episeopatus, in sedeni epi-
seopalein priivelai'e, ordinäre 423, so.
515,35. ecflesiaiM ad eiiiscopahim pro-
vehere 33.'), ,',. episcupatnm cnnstniere
atque ordinäre 208, so. episcupatiiin
confirniare 171, 10. episcupiuni in ab-
batiani coiiiiiiutatum, dciectuin 79, 30.
81,35. 82,15.
episcopus oft ; ft'ir aivhiepisropus 73, S5.
518, 5. (073, so. :i5. 690, 25). lioniane
sedis ei)iscopu3 (686, 35). episcopus
qui iuordinate sedeni teuuit, «lui sedeni
suam deseruit et ad aliam accessit
602, 1,5.
equus albus faleratiis 545, 30. equus op-
timns (671, 5).
erbelehen 321, 5.
crgastuluiii corporis 311, so.
eriniaiini «. arimanni.
escatica 280, so.
evacuare 345, S5. (686, 25). 719, 25 ; ».
annullare, cassare, irritare.
exaotio iniqua (656, 10). cxactio iudici-
aria 367, .'10. exactiu publifa,rcjj;ia50, so.
.388,35.473,10. «10,5. (030,10). exaetio
redibiti(iiiis7nl,3(i. exactioteliiueonim,
vectipabiini 41. s5. 42,5. 225,10. se-
euriis ab aliena üxactinne 96, 40. abs-
que exaelione ]iasi-ua liabcre .3.88, .10.
exac-I ionis persona 50, so. 32.'>, sö. exac-
tioneni accipere, exigere, exqiiirere
38.H,35.(fl30,io).719,3.'..— cxact<ir46,ö.io.
103, so. exactor fi»cali8curie91,3o. exac-
torvii'eiinperat(iri8.')(l5, lü.exactoriiiili
Iiciis80,i. 22n,so .331,s5,exacliirrei pub-
li.-ae 200,5. 293,10. 342,.'.. 15. 395,15.
17.1. 1.',. '>m, 10. «(II), ), (0H9, i), 71'', so.
■ xai-tor regaÜK, u-gius 32, s5. 141, 1.
cxaetore» rapaces et iniuriosi (656, so).
exaltatici ^rersfhrir/mi exultatio) s. crucis
I Fe.'itlitfi) 527, 30.
exarare 135, si', 280, 25. (679, 25).
exareliatus 544, 35.
exi-essus (67(), a.s).
exeiibia (exc-uvia) ]mblica 95, 40. .373, S6,
51.3, s:.. 701, 30. 70.3, 15.
excutore donariuni 322, S5.
exilio tradcre 546, 35.
exlex 548, 35. 555, 30. 635, so.
oxpeditio (= Heerfahrt) 104, 30. 85.
300, 10. so. (638, 5. 10. 642, so. 690, so);
«. iiiilcs.
cxstirpare Silvas 254,30. 265, 15. 209, S5.
519, 5.
exstirpatio heredum. liliüriiin naturali-
uiii (490, sa).
exuviae oi)timae feiiiinaruin (071, 5).
Faeticii, faticii 388, 5. so. 391,35.
facuiae (717, 16).
facultas elijiendi ä. eleotio. facultas ven-
deudi et eineudi 527, 30. 528, S5.
facundia (für facultas) 607, S5. 702, 1.
falconuni proenratio 140, 10.
faleratus »■. equus.
familiaris 55, 10. 204, 35. 295, 1. 500, 30.
004, 5. fainilialis 50, 15. fainiliarissi-
mus 103, 30. familiäre ob.seqiiiiiiii
400, S5. fainiliaritas 38, 6.
faumlamcn 53, 1. famiilatiis 117, 10.
303,35. famulatus coactiis 51,30.
a faiiiulatu discedore 51. i, 3ü. I'aiiiu-
latuni faccrc 224, 15. famulatus obse-
quium 390, 1. famiiliciwni 213, 35.
5:36, 40.
faniulus vft. fanmli ddinestici monasterii
366.30. famuli iu terra abbatiac locati
51.3, 20.
farina triticea (690, so), farinalia 129,35.
fasces regni et imperii 554, 15.
fassalli s. vassalli.
favor et suadela fidel ium 202, so.
febricitare (079, 35).
felevun 2«.'), 10.
feniorale (643, 5).
fenum 584, 25. .lo. 35. fenandi tenipii>
(665, 36).
feoduni (foiidum) (492, 25. 609,35. «70,35.
680. 1).
fcraiii, feras caiierc, captare, dociperc.
inseqiii , venari 1,30. 61, 15. 65, :i>.
135, 5. 449, 15. (««4, 35). ferac agrest^'s
65, 20. ferac diversi generis 412. 1:..
414, I. ferae silvaticae 448, ;i5. lucus
feris coaplatus (305, 45). fera» fore-
staro 412, so. S5. 414. 5. 449, 10.
feria III in der Datieriim/ 327. 4o.
feria quarta 99, 35. 492, 15.
fermentata cervisia 18, 1.
ferrnin : ferro candenti gratare et com-
biiicre 040, 45. «49, so. per fcrruni
eandciis probarc 649, s6.
feriila cpisi-iqialis 295, so. :to.
Wuil- iiiiil Sacli - ICc;:ihiiT : li»iivuiui — iiuiiuiiililiii)^i.
«.i'J
ffstivitas 9. AJallicrti l'i.S. a. «. (icniKÜ
">;)(!, 35. ». loliannis l>n|iti9tA0 527. .m.
b. Iiiliaiii 88.'!, :;i>. fi-stiiin h. Micliiiolii
(l.'^'i, 35. 4(>ll, 3.'>). festiviliiü 8. Nii'dliii
l'J't,5 ; «9. l'rolliiisiioKicrviiaii :t.S,S. s»;
s. Zonniiis ;JS.S, m. fcNtiiiii iletlii'utin-
uis eci'U'diiK- (ÜKi, 35 ; ». txiiltntio. .
fiber ( Ui/tfi) 101, 10.
ßd(.'iussi>ru» tdlliTü 1(1, s». 1-1, 30. '2'2, s5.
4_'. I. 4(!. ift. 58, so. (12. lo. la.l, ;.'..
•JJl, III. •_'.s(j, ir,. •_>!(!», s5. ;l(H), I.'.. .'U5,5.
:;i)l , i;.. 3(5y, in. ;W4, i». 4.VJ, 15. (454. 15).
4.">H. 1.-,. 55(1,15. «lü.io. Ü-iO, 1. 03'2,5.
70l,iä. tiileiiissiirca esse 702, i.
lideliiiiu ('OIISCI13U8, consilitini, coDgiiltiis
,1. ronseiisiis.
figurii iioiniiii.s f = Momigramin) 375,S5.
filiastri 40."), so. ■407, so.
filii naturales (490, s&).
finia oft. firialis ccistii 289,30. liiialea
teniiiiii (109, .'.. line < --■ Hai. fino)
348, 20. .591, 35—592, i. 59.f, so.
fiscus (pbiscus), fiscus regalis. regius,
fiscus piililicus, fiscus rei publicac
1, 35. 10, 35. 22, 30. 58, 30. 35. ()0, 5.
(i2, 10. 142,3.-.. 202,30. 224. so. 27:{, lo.
.{45.10. 411, s.^. 42S, .15. 44(i, so.
(4.'>4, 30. 10). 533. s5. .j.'iO, so. 5()1, i.
(Uli. So. <6(iS. 10. ()79, iü. 686, lo. s5).
in fiscd odificare 4.52, 5. in fiscuin
redigere 3.'!2. 30. iiliisc" eadere, ad
fisciim rcdire ^680.io. 680,io). — fiscales
casei 325. ir>. tiscalis curia 91, 30.
fiscalis datio 473, 10. fiscalis exactor
91, 30. tiseales liomines 141. 10. fiscales
librae mcrcati 325, 10. fiscales inausi
(495, 1). 628, 10. fiscaliiii 7, i. fiscarü
401, 40. — res infiscare 40.'i, 10.
flagellare l.")7, 20. 331, 30.
Humen sive rivum de sud cursu ducero
88, 10.
fluvialis (abl. plttr. für fluviis) 125, 15.
focus (665, 30. 35).
fodina iiietalli (442, 10).
fodnim (fotruin) 204, .15. 205.10.377,35.
542. 5. 15. fodnnn coUigcre, e.vigere
tollere 93.5. in. 205, 10. 221, 1. .S26, 20.
390, .30. fodruin concedere. dare, per-
donare, pers(dvere, de tbdro alif|uid
persolvere 205, 5. 388, 30. 390, s5.
39,5, 10. 515, 1.
fontana 334, lo. lä. .540, 20.
foragia (6öü, so).
foraticuiu de vino 433, 10.
forestis (foreste, forestus [gen. furesti
uml fiirestus], t'orestum) 1, 20. 30. 35.
4, 10. 7, 1. 10, 30. 20, 35. 32, 10. 35, 35.
38, 30. 54, 10. 79, 10. 98, 5. 125. 15.
141,1. 172,30. 173,35. 174,35. 175.35.
176,35. 180,15. 181,10. 183,1. 184, 10.
186, 20. 188, 25. 189, 30. 218, so. 30.
229,35. 237,35. 239,30.35. 241, i.
244. I. 247. 35. 10. 273, 1. 5. lo. 281, 20.
2.'<5.5. 291.30. 292,1.327,30.(445,35).
449,10. 469.15. 483,1. 5.32, 30. .536. s.'..
551,25. .552,.i. .554..10. 581,5. (.5.S3, 20).
602, 10. 626. 10. (661, 20. 689. .-.). (595.5. 10.
696, 30. 710. 35. forestum doiiiiiiieale
65. 30. forestum singulare atijiie dn-
iiiiiiiiMilr 61,5, fori'stin buiiiiUH 2.SI, 10,
silvaiii fiircÄlem faecre, in li'gule f«i-
resti- firinare, in lugittiiiiaiu l'urefitiin
»tabilire tl3.i, 20. 04(1, sa. (147, 5. fon-
^tarl■ fcriis. run'stc-«, nilvuii, nilviiliM
412,20.25.3«. 414,5.111. 419, 10. 484,i..V
(I2U, sa. — loreatale» veiiatione» 137,15,
foreatonsc iu« 13M, 15. 4»lit, -11. — fure-
stariu» 00, 30. (001, 2<i). 09.5, 5.
forisrnctuiii 1 frz. forfail) (005, 40).
forma eiiriMiraliK ,'i62. 35. foniiii iiniiKi-
iiis 7S, 25. forma munetae 225. 15.
fortilieiao (717. so).
forum merca(ionis (.528, 16) ; «. mercatus.
fnrciises 8r>8, 5. 602,5. ius forcnso
.531, 5.
foss«, fossatum (289, 10). .34.1, 3<i. 380, «o. s;«.
447. 25. (492, so). 015. s" OHl .'..
(717, so).
friigari ( - sufl'ragari) 84, 2...
fras<'ariae 597, so.
fraternitiLs (canonicorum) 20 1 . 1 ; .v. /«"»"
coeiiobium.
freda 42, 5. 80, 1. 7o2, 5. freda (fredns,
fredi) e.\igere 10, 20. 14, 3". 10. 10.
22. 25. 42, 1. 40. 10. 15. 02, 10. 72.5. 15. j
141.5. 142.25. 100,5. 224,10. 280, 15.
299,25. ;!09, 1,',. :!45. 1. .•!01,i5. :d84, 10. !
4.52. 15. (454, 15). 4.58. 1.5. (.50.3, 10). I
.550.15. 010. 20. 026,1. 032,5. 701,25.'
freda facerc .58, 20. fredas |iersolvere
119.6. freda tollere 368, 2.1. frea
(= freda) 157, 15.
fructuarius ». usus.
fullones (679, 30).
functio, functio publica oft. functionem
publieam e.xigere , iiiquirere, e.xtor-
qucre, ad fuiicti<inein ]iulplicam cogere
.56, 2.-.. 93. 5. 1 10, 35. 220. 20. 329', 15.
.■!.!7. 5. 3.38,35. 353,35. 308,2O. .i.S8,35.
465, 10. 515, 1. 541, 10. 7ol, 15.
functionem publioam facere 320, 20.
functione publica distringere 373, 30.
513, 20. functionem solvere, persol-
vere, recipere 89, 30. 35. 320. 20.
330. 25. 395, 10. functioni publicae
debcri .89, 10. absque functione
publica negociari 329, 10. absque
functione publica vivere 331, 20.
ab omni publica functione immunis
367, 30. 701, 10. functioncs necessariae
quas liberi homines tenuerunt 280, 20.
functio mortuorum 356, 30. 358, so.
fundus .330. 10. 368, 5. 381, 30. 382, 5.
520. 5. 606, 35. 719, 30. funda 369,40.
370, 5.
für 401», 20. — furtum 373,40. 399,30 —
400, 20. 513, 30. 542,10. furtum capitis
611. 15. 411, .10.
fustis : perfustem baiinum mittere371, 25.
Gabellae (715, 25. 717, 10).
galli (40O, 10). gallina (182, 40).
gastaldio (gastaldus. gastaldeus, gastal-
dius, castaldio. castaldeus. castaldius)
8.5. 10. 91, 30. 93, 1. 120, 15. 140, 3".
205. 10. 226, 20. 293. 10. 323, 40. 325, 30.
329.10. 330,35. 3:^8,20. 342,5. 3.53,35.
.3.'>7. 5. 3.58,10. 359,35. 361,20.364,15.
30.5,1. 37.5,15. 377,15. 38«, 30. 392.1
44H,i. 514. «o. .541,10. .5.-|0.j... .557,1.
00.5, .-,. (KMI, 1. 032,1. (080. 10). 009,10.
714, 2<i.
gelii'iiiia 70(1, I.
gi'iicrulio patvnia iuu iiiui.to:. 513, ja.
gciiR Hitinirica 090, 2..
gurvcia ( - frz. rorrr'r liij.i, in..
gmcia In Oruimformtl (l!)0. io>. gracia
iiiipi-nitoriar Verlud iiminlrvhl > 510, s&.
595. 20. 041, 5. 049. ji.'
granuin ,5H4. so-aj.
grnlurc (cnitarn) 04o, 4». 049, so; «. hti
ferruiii.
gresta «. crc.itn.
grox ccclosiac, moniwterii 06, «o —
90,1, 158,5. (0.59, ifv. 7(J2,J5 -708, «0.
grct'cs di'i 343, 1. grcge» ovium .'188, <ft.
grottn 539, ao.
gnüt ( • fermentaüi cerviiia) 18, 1.
HvbdoiimdB h. obdomada.
heleiiioHina m. eluinosinH.
hercmu« 440, 15. 588.30. 580,s. (064, 15).
hercmitn 07, 40. ö«8, i5. vita berenii-
tica (004, 15).
hcrc« oft. pmprietatcs clerii'orum sine
berede obciintium .54.5. erclesia here»
paupeiiiin clericorum 507,3«. ecclc
siam liorcdem facere ;}81, I5. - intcrfec-
toris liereditatcm in fi»cuni redigere
332, 30. — hereditäre .5. 5. 51. 25 und
öfter. Iiereditaria in rejjnum successio
38, 10. hereditariae legis sin-ccssio hei
Vor/tei ((554, 10). ereditarium bene-
ficiiim 321, 5. hereditarius usus (077, la).
heresis 472, 10. 712, Jo.
heribannus regalis 15, 30. heribannum
exigere 224, I5.
heriscefso 534, 15.
hoba 8, 25. 25, 15. 60. 35. 229, 5. 10. 278, 20.
097. 5. hoba fore-larii 00, 3k. hoba re-
galis 208, so; «. inansiis, scherinboba.
hohstraza 208, so; ». strata.
bomicida 041, 5. 049, x., 1. interfector. ho-
micidiuiii 040,25. 041.1. 10. 049. 10-25.
homines comitatus 402, i. homines iiia-
iores 377, .10. inqiiisitio per bomines
veraces 345, 15. 610, .10; s. bonibomine.1,
eensuales, comiiieiidaticii.
honor öfitr. honorcs civiles (717, s5).
honorati servilores 049, 40.
hortameuluin 246, 5.
bortiis. ortiis oft ; nlil.plur. ortibus 376, 15.
hcspites, hospitiiim (ospiciura) öflt^. ho.
spieiiim facere 329, 1 5. 541. 10. ospicia
regilms vel imperaloribus praeparare
320, 20. — hospitari 388, sa. — hospitalc
(717, 1).
hostis: in hostem ire 46, so. ss, bostium
devastatio 319, 2«. ab hostibus dircpta
319, 20. — bostilis praedatio 41.35.
hostilitcr incurrere 38, 15.
bostisana 140, 4«.
laculuin anatbematis ;{7(5, 35. 713, 15.
iamundilingi 60, I5. 411, 30.
84U
AV,.it-
Ut'i^i^trr: irr
liiiii
Ac
TS.
i li;illliUlll i,2'<ll, li'>.
iiuliilis.
illu<tvr iintisti> 1. i.s illuster vir ouines
IJl. illi-tris lojfittiis "Jitl, 6. io.
sigillari 8, lo. 114, 3i>.
•21'.l '::■. W'i. 30. iina-
's forma
.... «7, I.
e^. ■ 05, 36.
ini "ioiie sig-
niirc lo::, 4u. :m. i». ^tj7 1, »u,. - sigilli
iin|>ressiiiiie iiiiu<;iiiitri '2G, i.'>.
iiniiiuiiis » fiscali dationc et puliliea
exai'tiouc 473, lo. iiiiinunis üb oiiiDi
|)ulilicii fiiiictiinio et imlioiarin exnc-
tioiie ;!67. .ro. iiniiiunis al) omni piib-
lii:v • . (ilO, ;•. imiiiiiiiis all omui
jdi' ,iiiii Vfl imlilic« fuiu-tione
701. I". iniiriuiiis ab oinnium inortu-
liuiii doiiiiuatii ()>S7, :;:■). iminunis ab
omni niiilestia .~>3, lo.
immunitns (inmunitas, i-nuinitas) 15, 40.
22,10.14. 40, i.io. 41,20. 50,10.
51,». 72, so. .VI. 9(j, Ä. ICti, 5.
267, 1». .10. 280, so. i... 334, i. 361,6.
(370, »>. 399.80. 440,15. (445, 20>.
452, 1. 498, i&. <.">o:t, 30. 15. 504, 5>.
549, 1. 15. 626, i.-.. 0:f4, 15. so. 044, so.
70l,5. inunitas 345, so. 617,1. im-
niuuitatis poc-na ( 3)1 libr. auri) |
632, s"i. immunitas et liberla.s Kl, lo. 1
28, s.i. 625, 3S. iminunilas (rmuuitas)
et defensio, iintnunit^itis dei'ensio, de- I
fensionis imiiiunitas 21, so. 22, ;io.
41,40. 52, 40. 58, S5. 286, lo. 307, 30.
452, s>. nuuiitas defunsionis. defensio
inuiiilatis :>45, lo. 616, ib. 702, .i. ini-
inunitas (cmiinilas) ettiiitio, iimniini- 1
tatis tuitio, tuitionis imiiuinitas, de-
fensio et iiiiiimnitatis tuitio, tiiitio et
iinniiinitatis defensio 1(1, iö. 14, 35.
22, 15. so. 45, 30. ii8, 15. 62, i:.. 08, so.
86, so. 96, S5. 35. 126, lo. 13:5, so. so.
142, so. 166, 10. 299, 5. lo. so. .illO, lo.
307, s«. 309,10. 452,5. (454, .w). 462, 5.
(503, 40). 625, 40. 034, so. 7ol, 5. de-
fensio et niunitatis tiiitio 5.50,5.
iroinunitatis iiiuninicn 631,35. iinmu-
nit^itis tutela ."18. 1». protectio et iin-
munitatis defensio 4.5^, so. niundibiir-
dium et imiiiiinitatis tuitio 32i 15.
56, 15. — niundiliurdiuiii linandibur-
diuin. iiiiindliunliuni, niundobiirdiuni,
inunloiriliuiii, iKundibiii'Iuiii, niuud-
burduni, inundeburduin, inunburdum,
mundiburtfiuiii) ."lO, 15. 51, so. 71, 1.
72, 1. io.llo,s:.. 152,30.203,-5.224, 15. s5.
326, li. so. 362, s». 304, 25. 367, 6.
379, 1. 5. 465, 5. 498, 30. 605, 1».
606. 5. 10. 607, 35. (681, -Jh). iiiundi-
burdiuui et dcfenrno, mundiburdii de-
feiuii), mundiburdiuin defeiiBionis
60,10. 52. s.'.. li»2, sr.. IIH. 35. 121, 30.
122,1. 20:1, so. 224,5. 22rt,s". 259,3.5.
47^ !'• ilii'.. 1 . i;ii7. :tfi. inundibur-
d iiliurdii tuitio,
tri ■> (iiHch in V^er-
hintlunq mit delensio) 17, I. 54, 1.
115. :<i' 1 »0. t,^. -Ml. .V ;{()(!, 5. :i09, 1.
312, y 15. .'{02, 16. 361. 10. 366, 10.
478, :.. 4'U. -.. 19<». r.. .'..'i!». •. 5!H, i.
611,1.
247, i-
imola v6M, 31',. delensio, «lilon-
sionis inanus, defensionis nuiniinentuni
21, S5. -VI. so. 4,'>. 40. 47. s;.. ()8. x>.
80, S5. 98, III. liH>, :,. 120.1... 14il,:io.
146, so. 1,5:!. 1. 224, sii. 280, sn. 2!».i,;.. !
323,80. 330,si.. 331,111. 354, 1. 3i4, 1.'.. I
367, 35. :;80. so. :193, 1. 473, lo.
498. so. s.v .5.'>!), 30. 0;5il, 35. inunimen '
et defensio 1;M, »0. tuitio, tuitionis
muninien. tuitionis elipeus, tuitionis
jiatrociniuni 40, so. OO, 1.5. 140,35.
142. so. 259.30. 280, 10. 3 51,30. 351, 15.
.308, 15. 411, 10. so. sö. (453, 30). 401, 35.
492,5.30. (Ü81. 30. (!82. 1). defensio et
tuitio, tuitionis defensio, dcfensionis
tuitio, libertns et tuitio 11, sb. 59,35.
103, 15. 324, 35. 3.')0, 5. 15. :'..57, ao.
3r)S, I. 306,45. 308, Sä. 383, if.. :i84, 15.
411, 10. 472, .HO .598, 30. protci-lio 9.5, so.
protectio ae tuitio :5t)7, 1. protectionis
tutela et defensio 87, 30. tutela .52, 45.
60, 10. 411, s5. — tuitio s. Petii
.545, S5. spei'ialis defensio doinni a))o-
stolici sive iniperatoris 547, 1. pro-
tcflio abbntis 473, 15.
inipensiones 427, 16 ; .". pensio.
inipenitor l'ijii.inus 40, i. iiiiperalores
Koiiuini regiii (073, 10).
iniperiuin Roinununi (007, 40. 608, &.
087, so. s:.. 35. 088, 5). saeruin iniperi-
um, saeruni Roniaiium Imperium
(717, .10. 3.5). ad imporium S|iecialitcr
speetarc (087, 35). eontra imi.crium
male tractare 427, 5. 428, S5. inerum
et mixtum imperiuni (717, 10).
inbenelioiaro 207, s5.
ineeudiuni 20, 30. 51, 1. 202, i. 385, 35.
394, so. 439,15. 542, 10. 501,. 15. ineen-
dium aeternura, infernale 251, 30.
337, 10. 339, 1.
ineidere novalia (209, 35). iueidere ligua
(079, 35). lignorum incisiones 582, ao.
095, 10.
incisurae 164, 30.
inclita eurtis 594, 35. inclitus dux025, 1.
incliti jirincipes 017. s5. inclita terri-
toria :540, so. inclita vallis 340, 30. |
inclitus waldus 341, 5. i
indago 275, s5. j
indominicatum (00.5, 10. 001, 1. so) ; ü.
dominicatura.
induviae ojitimae feminarum (671, 5).
inenodiibilis traditio 145, 5.
infertor 548, i ; «. dapifer.
infidelitatis rcatus 98, in.
infiscare 103; 10.
infortuuium 93, 10. 373, i.i. ;!U4, so. 513,30.
ingenuitas: ingcnuitas auctoritatis, inge-
nuitutis auetoritas 130, 5. 321, 10.
480,10. 482,1. 492,35. 5o7. 1. .522,30.
52.5,35. 012,35. 01.3,30. 022,30.62:1,30.
624.20. 631,1. 63.5,30. 6:50,25. 644,3.'..
ingenuita'. concessionis :322, 30. inge-
nuitatis traditio 231, .35. 52:5, 40.
iuimici rei pnblicie 35.5, 10. inimi<'U.s
dei et regia 251, 30. 403, 5. ininiico
regia adliacrcre 408, 16. de nianibus
inimieoruni eri[iere 604. 1. (150, 35.
inimici in provinciam impcratoris
iiitrodiu-ii ^08(i, .">). iiiimicus 1 - dii-
bolns) 645,25. — inimicitiaeinniarcidae
04t1, S5.
iniuria regii Hominis ;58, 16, s. oft'ensa,
iniuriarum satisfacticmcs (070, 36).
inlegiptime luiti (717, 25).
inmarcescibilis 232, 35. 254, ao. 205, 6.
518, 35.
inmareidus 640, 25.
iiupiisitio 315.15.40. 010.5. 610, 30.
702, 5. iiiiiuisilio ( -- acipiisitiii) 145,30.
140, 1. Iixiiiinilioiisrer fuhren 281, 31.
inscriptioo/Vcr. nialasinscriptiones facere
108, 6. iust-riplionü mauus roborare
in Corro/ionilion 448, 5. 702, 5.
insignc C= t'cAM/irff) 10,4o. 27,so. 28, S5.
29,30. 31,20. :52.so. 43,1. 44,1. 46,5.
50, 15. 50, 15. 07, S5. 78, 10. 79, 3;..
81, 30. 98, 35. 99, .15. 026, 15.
iuspeotator 135, 20.
institores urbium , civitatum 00, 10.
411,25.
institutioimperialis341,3;i. 312,i5.:!1.5. Sil.
440, 20. 401, 1. 547, 5. 5.58, 10. 010, 10.
051, 5. iuslilutio praecoptalis .558, 1.
institiilum (impcratoris) (071,.'.). insti-
tuta sauctoruiii patrum 117,20. instituta
inaiorum 103, 10. institutum legis ca-
nonicae .507, :io. iiistitiiliiiu apostolicao
scdis (002. 1) ; s. canoncs.
instrumenta cartarum 157, 1. 394, so.
512, 10. .'■.90, 20.
intentio (— lis) 375, 10. 380, 30. 473, 1.
707, 15.
interfector 332, 30 ; s. hoinieida.
intestatus : ab intestato subcedere(7 1 7, 25).
invasio 41, 20. 84, 30. 220, 20. (i40, 10.
041, 1. 049, 20. invasionis rcus 041, 10.
invasus 295, 5. — invasor 121^ 30.
351, 35. 308, 15. 408, 5. 049, 35.
investire 355, 5. 387, 35. 498, 20. 587, 0.
588,30. .595,25.094,1. investire anulo
(717, 10). — investitio 472, 35. 598, 35.
599, 35. investitura 108. 20. 325, 1.
;!:5'5,so. :M.8,i5. ;3,59, 30. .590, 20. 032, 10.
09:!, 30. 099, 2.'). investitura per scept-
lum rcgiuiii (008, lü).
irritare, irrita esse velle 300, 10. (718, 1).
irrita et vacun 108. 20. irritnm et inanc
diiudicarc Go2, 1. iirilum facere 5:!1,6.
irritum liaberi 285, 10; «. anuullare,
cassare, eva(^uare.
itineraii 100, 1.
iudex, iudex jml)li<-us oft in Immunität ;
ansserlialb ilieatr Formel 135, 1».
.S.''i8,so. :!71,35. 40,5. :i5, 400, 5, 10,
4( 17. 10-20. 581. 15— 586. 1 . ,590, 5 —592,25.
.591, 20- .595. 15. ()07, 10. (000, sr.).
iudex et missus doinni impcratoris
309, 30. 372, 1. iudex palacii 309. 30.
.372, 1. .581, 15. .586, 10. iudii es
ordinali {glatt iudices ordinarii)
(717, 30). iudex et exactor vice imiie-
ratoris .505, if>. iudices (Baioariao)
69.5, I. 096, S5. iudices domiii a])o-
stolii'i 547, 5. iuslum, legale iiidicum
iudicium 525,25. 012.25. 03.5, s".
030. 15. iudicium et manifestatio iii-
dicum 2.52, 10. — eoine» (jui iudical
Wiirt- (111(1 Siii'li - |{f(ri»t<>r: iiij:iiii maM.iuri'
841
t3'i. J6. iiiiliriire pro iitiiinii 447. J.s.
711. I. rai'ta iiidii-atu« 3.S(1. it. )i:l(). .'i.'>.
uolii'ia mdii'iiti 5i)l,s.^. 'tVJ,::: .'>!I4. is.
.'>ll.'i, 3a. iiiUiciiili le<;i> qiioj indiciitiiH
uppvllaiit 140, M. - in iiiilii-in ailoii.se,
prae.iidere, rfsiik-ru \4ti, a(i\ Ml), ja.
•')tS4, ;>. iuilicitini hivp placituiii tciicru
.'!42, m. iiiiliciiiiii piiMicniri l'acerr (CJ, .■>.
iustfi iiKÜcin diiuiliciiiv i).S, m, rcrtuiii
iinlioium .'iJS.'>, w. in iinlii-id liaiitiiim
iiii|>i>ncri' M, aa. in iiidicii) reriularu
(utalt ret'utarc) .'>8.">, ia. lugali iiiilii-iu
liles (loU'riiiiimre ,">42,afi. per legale
iiiilii'iiiin liti-s (litnoire .'M(i, 3t>. nun
siiio lc'(;ali iiiilicio lÜBvestire, engere,
iiii|uiotaro u. n. ir. oft in Im-
iiiiiiiitt'lt. ijiaiiifostiiin (loinini iiuliuium
;{■_'.'!. :ia. indiciuin pnriuiii (ötili.a). iu-
(lui-ia (filr iudi<-ia) tain realia i|uaiii
liei-aiinalia (717, laS iudifiuTii sratii-
iii>niiii K. sculiiiii. ruiM iiiiliriis ( i'fi l'er-
tiiieii:) (()(i8, 5). — iudicialia, iiidii-i-
aria pewoiia, pr>testas oft. iudii-iaria
aciptisicic) 144, lo. 14.'). i. iudiciali lege
aii|iiireri', Iradirc 14tj. Xt. 4f>ü, -ib.
iudifioliter tiuiri et determinari .'rtl, s6.
iugera 403. so. 466, i.
iiigiiiii alpiiim 089. .'>. iiin-um siiminum
(•289. :io). iugum iiiaris :i77. 30.
iumetita -.'Sil, 3o. ;j88, iö.
iiiraro. adfiriiiare super sacras reliquias
641. a. 64U, 35. iurare pro marcha
284, .ib. iuris debituin iurare (673, sa).
iuramontum 14». ;ä. 284, 3S. 4lM(, :>o.
(639, i). iuramcntum eoactuiii 96, sü ;
.V. sacramentuni.
iuridicialis persona 247, 30.
iurisdirtio (iurisditio) (504, s. 668, .'>.
715.25. 717, io>.
ins. ius legale, legitiniuni, publicum,
regale u. «. ir. oft. ius capitale (671, i).
ins eci'lesiasticuni 322, 5. ius forense
■"i31, 5. ius foresteuse 138, i5. 469, 20.
ius paternum et niaternum 328, 10.
381. la. ius precariuni 461. 10. (654, 25).
ius tributarium 334, 5. in ius addu-
cere (666, 15>.
iustitia : iusticia (= servitium) advocati
(46lt. 10). iusticiae legales 80, 1. cum
omni iusticia (674, 35). cum ecclesiis
et earuni iusticiis (675, 10). debitam
iusticiani per3ulvere(675,30). iusticiam
acciperc, expectare (666, 10). iusticiani
consequi 34.5, 15. 616, so. iusticiam
exigere 50, 25. iusticiam facere, facere
ac deliberare 60, 15. 233, 25. 369, 2a.
400. la. 411. 30. 35. 547. 5. .".84, 5.
594, .10. 595, 25. <666, 10). 702, 1. per
iusticiani obtinere 368, 35.
iusuin (= Hai. giii) 412, 20.
Lacuna ^— Ixigtine'' 616, a.
laicus 93, 30. 132, 30. 159. 35. 331, 25.
473, 10. 475. 15. 476. 25. 479, 10. (652, 20).
laicalis persona 625. a.
lanx : aequa lance pensare 712, 1.
lapides preciosi (661. 15).
lares 162, 30.
lati s. liti.
Kaisernrkandcn III.
latuH : uunciiis e\ Inture iiiipuruturia
.M2, 20.
laiibia 309, ib.
luudaru ( ziutimmtn 1 i.'.il 1.. 171 i-..
(«8«, jft).
lavatoria domu* (680, i" .
lufa 409, 25.
U'tfiire 06, 25.
legaJitaN 262,5. 439, la. 4.5», 10. 400, s5.
4SI. 3.'.. .■.27,25. 529,25. ,5,'17,2a. W\,v,.
578, 5.
Icgatus abbatis s. Hilarii Veneliri
2211,1-35; e|>is<-opi Niivarierisi', 402, 5;
aldiatis M. Ca.sinon.iiii 514, so; ». nii»-
8118, nuncius.
legipliini actus (717, «). legiptiinare
(717, 311).
Icvita 710, 30; «. collevita, diacdous.
lex AlBiiianiiorum 60,25. legesBauuaricae
.^sl, a. leges Kranconiin 646, .1». lex
Laiigiibarda, Ijangiibardoruni 3.'!2. 25.
lü.'!, 10. 408. I. lex quam instituit
Astulfus rex Lnngobardoriim .'{41,35.
lex Italica 405, 30. lex Colouieiisis
ecciesiae 17, 1. lex moua^-teriorum
publicorum 56, la. lex negotiatorum
Cameiuceusium 5.s,.in. leges (<-(id. Iiisti-
niani) (717,35). lex canonicu .567,30.
lex cnncambii 485, 35. lex hereditaria
(6.54, io>. lex iudicialis 140,35.460,25. lex
libertatis, libertatis ac legis primatus
110, 25. 322. 25. 46.5, 10. lex monastica
(687, .10). lex mundana 712, i. lex
praeceptoria 32. 35. 82. 35. lex precaria
695, 25. .lo. 097, 5. lex proprietalis
66, 25. legem iniustam imponere 399. 30.
400, 1. 25. iuxta legem coinponere
27, 30. legem facere. legem et insti-
ciam facere 233. 2a. 342. 10. .587, jn.
594. 30. (6(36, 15). legem accipere,
recipcrc .'Ul, 35. 10. 342, 10. legem
reposcere 50,25. legem requirere 93, 20.
leges distringere (666, 1. 10). legibus per-
derc 408, 10. legis occasionedamnare
366, 10. cum lege cnntradieere 37(1,25.
371, 5. cum lege, legibus pertinere
370,25—371,15. 387,10. 585.15.
contra legem facere 233, 30. pm lege
habere 649, 30. pro lege 8tatuere507,35.
sine lege defungi 529, 20 ; k. exlex.
leti s. liti.
liliellus ( — Copialbuch) 301, 30. — per
libellum dare, habere 5,56,25.30. libel-
lum facere 550. .10. 559. 1. libcllariae
(libelariae) 377, .to. 513, 30. libellarias
facere 108, 15. libellariae scrij.tiunes
373, 10. cartula libellarii 27.25. libel-
larii 89, 35. 329, i. .Wl. 10.25. 390, 10.
514, 35. 605. 1. 35. 632, 5.
libertäre 2(57, 15. 548, 10.
libcrtas regalis, regia 27,28. 29, 30. 31, 20.
122, 30. liberta* regia et apostolica
21, 20. libertas coenobionim, mona-
steriiirum regalium 32, 20. 72. 1. 10. ri/l. j
47, .35. ecclcsiam, monasterium regia |
libertate donare 267, 30. .505, 10. .549. 15.
libertas et stabilitas(mona.<terii)6.'?0, 10.
libcrtas et tuitio .'>9, .35. 411, 10. liber-
tatis ac legis primatus 110,25. 40.5, 10. .
sub libertate desen'ire 56, so. confir- I
matii) aivu libcrtim 33, 6. libcrtatin
pnieeeptuin 10, 10. 28, s8. Ü2.5, sA.
libertA« dnnationia 48, 1. libcrtai (nio-
uiiHtiTÜi HUper advocutia '(l.'>4, üi),
libertui iidvnciitum oligendi (102,9«).
liliertas ■juaiii epiicnpi .Saxnnii'i ha-
benl in fligendo ndvncatofi 2,59, ib.
liberti 103, 5.
libr» anri n. puciia. librai* deiiarinruni
325, 10. 041,15, 049,40. librae mrreati
linealei 325, 10.
liceiitiu iinperialiii />ri A'/'M/rr/xtu 120. 10.
4 Ol.. -In; litt Tautfh roll Klimtrn/iit
.'M)2, 1 >. liecntia nien-atum aeilltieandi,
0(>nntituendi,e<initnii>ndi, faciendi 00,5.
9K. :i5. 99, ja. 121, 1. 1.14,36. 222, 16.
411, 20. liecntia monc-tain faeiondi
58, 35. 134, .V,. liecntia mueulluin |iiil>-
licuni ciinstruendi 224, »o. lieentin
aunim Inlmrandi :{M.'I, 141. liecntia iniK-
Norum re(fiiirMin lite» difTiniendi, uii-
viieatcires et tntore» dnnili :{80, ;o. 35.
liecntia epi»i'<ipi //c/ t'riiiiitui runi/ run
h'/otitn-i/iil l().s. 16. liecntia vcnaodi
oft hei Wildbaiiii : ». >. .imcnsui,
liddones k. liti.
lignn ineiderc. litdinruin inciiionea 1.
incidcro.
limen (statt limesl 299. 10. lim in« apo-
stolorum ;i85, 30.
limes 40,5. 101,5. 220, 10. 341,5. 409. 20.
483, 30. 016, 5. (717, 5) ; n. tenniniu.
linea C = VollziihHiiiiiiHtrich im Mimo-
gramni) llo, m.
Iitesaudire,<lcieriniiiare,diirinire 46,10. 1.5,
380, .30. ."i42, 20, s. causa, liteni destnicro
284, 30. liteiii evellere 89, 20. lit«»
causarum (670, lO), litigium 2.84, 30.
liti (litones, iiddnnes, lati, leti) lu, s«-
14, 35. 1.5. 35. 46, 20. 00, 16. 78, 15.
102. 25. 133, 30. 224, 10. .JOO, 1. 411, .«..
620, 1. litnrum mansi 70, 30. 4<(9, 15.
416, 25.
litus (littus) fluvii, maris 1. s.',. 117, yi.
226.1... 4(19.1.-.. .544. )o. .591,40, ,593, 2o.
(>()3, a. litti.reae possessiones 701, ;5.
litterae ( - Könii/.iiirkiinrUt 111, 40.
135, 20. (662, 2a. 717, 16), rg/. 06, 20.
\\\.eyt\y ( Brief des Ifixchofn ron Würz-
hiirg an ihn I'u/utt) 171, 10.
locare (= rerpachtfn) (670, 35).
loci>positu.s 331, 25.
lucriticatio 79, 25. 81, 20.
locus 412. 25. 448. 35.
biminaria 1 ecciesiae) 68. so. 224, »0.
345, 10. 5.V1. 25. \6;}8, .14. 64.'!, 15. 686, 28).
luna in drr Datiiriinq 327, 40.
Maalman 224, 10.
maccIluiM publicum 224, 20. bannuiu
macelli 251, 20. inacellatores 601, 10.
maceria 128. 3o. maccriare 128, 30.
maiestas oft. maiasta.<i traditinnisf' -= Tra-
dition-fiirkmidi) 1,">8, la. .659. 20). reus
in maiestatcm, reus maiestatis 32,5, sa.
427, a. 428. ja. maiestatis regiae oÄcn-
saiii incurrere, imti 47. 1 . 27.5, 28.
maiorare 117, 10.
10(i
842
Wort- und Snch-Ri'^ister : iiiiiiores — monachiis.
muore* refrni \«c\ ot i-ivitateü '.>li, i.
iiiainr«« et meliort'» fumiliae i,6"0. lo^.
miudres honiines 877. so. luaiores sive
liberi hoiiiincs v64ä, 40).
maledii-tio a|>oiitolica 631. &.
tnalherlxin -t"*!, ss.
nianoipatioiiis auotoritas 21'J, :><i. 'J13. i:i.
214. 10. 215, i.
maiii'ipia i'h l'ertintn: ofl ; aunurrhalh
iV/f.iiffl.- i"»?, 16. 308. I. 343. 15.
,■145, 1». 3i>6. Sil. TmO. SS. 016, s. man-
cijiiu in beiieficiuni tenore ,'i60. i.
uiuni-ipia emere 507, 30.
inanoo-.! 7tM}. 1. nmncosi aiirei 371. so.
miinousi XX iiut snlidi L 3t<8. 4o.
niaiioiitos l.")7. 15. 373. s;>. 7( >8, so — 709, 5.
nuinifejitntio im Ki'miifsffrrirhl 371, S6.
5S.">, 30. js. luanirestatio iudicum 252, i&.
manipulus (4Ü2, if).
tnansio doinniouta .'i90, :!o. nisinsiones ;
ei-clesiae 632. &■ donius cum mansi-
onibus .'i71>, .v mansiones facere 14, so.
22, ü. 42. I. 46. 15. 58, so. 62. 10.
72. 5. 15. 133. ». 2 J4. 10. 2Sfi. ir.. 299, s5.
3t»9, 15. 34.">, :.. 397, .10. 452, ir.. (4,".4. 15). !
458. 10. v.'i03, to). 5.>0, 15- 616, so. 701, s."».
mansiones habere K34, :ui. mansiones i
rei|uirere, tollere 166, 10. 368, so, in I
mansionibus invitis possessoribus ho- 1
fl>icium fiicere 329. I5. j
niausionarii (64^^. 30).
mansiiinaiira debere 14, 10. mausionati-
cum exquirere 632, 5. mansionatiriim
faeere 326. so. 331, S5. .■!61,i5 3)54, 10. j
miinsionaticum habere 56, S5.
mansuarius (665, 10. 666, i. 10).
ntausura (665, so. 35).
mansus ([(fn. -us und -i] niansa, niansum)
oft. mansa assa 4:^, 5. mansi dolales
(ecck'siae) 71, s5. 72.1. (73. 5). 24<:J, S5.
mani^us dotalicius 129, :i5. roansi ad
ecclesiam pertinontes 479, 5. niansi
fiseales (495. 1). 62.S, 10. niansi tarn
domnicalea quam et ma^saricii aldi-
aricii triliutarii .541, 1. mausus indo-
minicatus 433, so. .lo. 434, 10. 435, 1.
62.S lö. (67f*, 10). mansi litoniin 416. s.'i.
niansi ipios liti )>o.<sideDt409, 15. mausi
litorum et servorum 76, .no. mansi
»en'ile8 695,.'>. mansus preconalis 396, 5.
mauMis renalis 4. 3b. itl, 15. 227, 15.
264, 15. 265,10. 269, so. 288,35. 317, :io.
397,30. 398,30. 441,1.'.. 510, :io. 519, 1.
.537. so. .5.52, sc. (691,35). mansus regii
servicii 80, 10. mansa assa 4.33,5. niaii-
luni sartuni 434, 10. mansa vestita
433, 30. ad niansos mensurare (209, 85). |
iiiantela (64:i, b).
manu« impenitri.\ r)tt'ini8 (tertii) 45, 10.
manu» re^fidis 6niiitiis 117, s5. manu»
defensiouis rcg^iae 140,:hi. 146, so. manu
pijtenti conccdere 255, so. 264. 15.
manu |>ote!<tativ;i abdirare 284, so.
tnanns dare regi, tidelitali regia 38, 10.
44j3, 5. manuuiii truncatio (46, 3u).
manu propria firmiire, confinnare, ro-
borare, corrobr.nire ofl in Corrolio-
ralion ; rgl. »nnut4irc, as-si^narc, at-
t»tari, rararler, caulio, roMsi^rnarc,
figiini, iniu-riptio, nota, aignaculuin,
ntniare ibei signum), lubuutare, aub-
•criljerc. |
manumissus 151. 5. 322, ao. 531, 1.
marca (marcha, niarehia) ('= Markgraf -
sthafi) 27. so. S5. 265. lo. 274. S5. 377. 30.
5.52. ;tii. 582, 1:. uml öfter in Kiprn-
namrn. f. auch monarchia. — mana
civitatis, villae. curtis . monasterii,
silvne u. s. ir. 40, i.i5. so. 62,5. 76,35.
~f,\b. 131, i.-.. 261.1.284, 3.V 40. ;};M,5.
419.1. 462,35. ;"i07..3;.. 519. 1. marchio
oft. mnrchisuf! (3(16, 35).
mare : hicus (|ui dieitiir niare 3,34, 10.
mnrmorarius 590, 30.
marecalcus (425. 45).
massa 355, i. 520, 1.
ma.ssaricia (masaricia) 156. 40. (289, :io).
32.5, 1. 5. 341, S5. 362. 10. 366, .->. so.
3ft8. 1. 3S8. 10. 401. 10. 427. 15. 428, 35,
429.35. 498, i.\ 514.35. .5S4.so. ;i85, 1.
708, s5. 709, .'>. 72(1. s5. — mansi mas-
saricii .541, 1.
massariiis (masariiis, mansarius) 325, 5,
607. 30. 70K. 30—709, ,'..
niater ecclesia, matrix ecclesia .v.ecdesia.
iiiater iimnasterii (= abbatissa) ,53,5.
.566, 35. maternu« s. generatio, ius.
matho 4.50, 35.
maxilla: in utraque maxilla comburi
640, 45. 649, so.
medicus impcratoris 568, S5.
raedo c= Meth) (182, 40. 400, 40).
mellis deciiiia 111, 35.
memorialc 172, S5. 173. .10. 174.30. 175, so.
176.30. 177.30. 178,35.180,10.181,30.
182.30. 1.S4..S. 18.5.5 186.1.5. 187, 15.
l&S-'o. 189. s5. 190, so. 191,s.5. 192. S5.
193, s5. 194. so. 195,so. 196, S5. 197, s5.
198, 4". 199. 35. 215,30. 234, s,5. 235, so.
236. so. 237. sr,. 239, so. 243, 10. 271, 15.
Salus memiirialis 201, 10. 579, so. 580, 5.
auctoritay memoriidis 534, s5.
menare (= führen) 280. 30.
menia urbis. civitatis 336, 15. 699, 15.
701, so; .«. murus.
mensalia (643. 10).
mensurare (209, 35).
mercationis forum <528, i5).
mercatum (mercatus, gen. -us) 10, a.
15, S5. .".8. 40. 71, 15. SO, 1. 94, so. 99, 1.
100, b. 134. 35. 135, 5. 15. 167, .'.. 222, so,
22.5, 10. 15. 243, 20. S5. 293, i. 32.5, 10.
368, 10. 373, S5. 394, 16. 403, S5. 434, lö.
442, 35. m. ,506, .5. .527, 30. .528, 25.
609,30. 620, .5. 627, S5. 7o4, 1. 707, 15.
710, 35. mercatum baunitum 334. 5.
mercatum publicum 462, 5. 528, S5.
mercatum stabile KX), 1. mercatum
annualc 383, so. 462, 5, fffl. 88, i.
iiiercatum trilms vicibus in anno 87. 10.
mercalum per tre.s dies in feativitate
s. liihannis bajitistac. mercatum per
tres dies in exaltatione s. cnicis 527, 30.
mercatum in missa .s. Hillariani ,5.58,25.
mercatuiM eliilomadalc, mercatum per
ebdumada 462, 5. 701, 10. mercatum
omni die dominica 38.3, so. mercatum
omni quarta feria 99, 3.5.492, 15. mer-
catum omni die lovis ;W3, 15. merca-
tum omni die sahbali 222, I5. 527,s5.
mercatum decimo die uniu^cuiusque
nicnsis 383, 20. mercatum tieri per-
mittore 24:1, 20, «. licentia. mercatum
habendi ius 232, 40. mercatum coep-
fum et |>erlcctum 450, 35. mercatum
1^= AfarUplat::) 2(i, S5. campus mer-
cati, locus mcrcati 100, 5. 373, so.
mercimonia exercere, veiililare 99 .15.
222, \b.
merum et mixtum imperium (717, 10).
metae 377, so. metae regni 431, 15.
metalliim (442, 40. 661, 15).
metendi tempiis (ti65, 35).
metropolls ecclesia 137, 15. iiictrnpoli-
tana sodcs 105, 40. metropulitanus
514, 10.
miles 2, .35. 4,35. 15,30. 203, S5. 208.25.
284,35. 311.10. 382,5. 386, .30. 410, s:..
418, 1. 420,35. 421, 1.42.5,5. 420,.'.. 10. 15.
562, .10. 633. so 644, .so. ())75,2ö).
in aula inilitare 269, 15. militia 517,6.
554, 25. (078. 1). domi niilitic(|iie ser-
vire (0,'!8. 1. 042, so), in niilitiam ire
40,20.25; «. expeditio.
miliarium 4,5. 10. 89, s&. 100, 5. 107, 1.
1.54,35. 280,15. 330.30. .384, 1. 403,30.
54.5,15. 597,1.5. 099, so. 707, 15. so.
minister 12, s.5. 93, i. 10. 114, S5. 217,36.
395, 15. 498, 30. (643, 30. 065. 4o>.
701. 20. ministerium 18,5. 66,30. 67,25.
265, 10. 351, 20. 398, 25. 41.5, 35. .520, 15.
(654, 10. 15). ministeriohiiii publicum
351, 25.
ministerialis .53,5. 93, 1. 166,6.(425,40).
561,5. 562,30. (6.55,10.056,26.673,25.
690, 25), 697. 25.
missa 473, 5. .558, 26.
missus discurrens 39, S5. missus domi-
iiicus 1(1. so. 620, 1. missus regis, iiii-
Iieratoris 90, 6. 93, 20. 218. 1. 300. 15.
369,30. 372.1. .384,1.'.. 386, 30. 402.5.
542,30. 546, 30. .16. 547,.'.. 10. 586,5.
591, 30. 595, 40. (668, 15). 707, so. missos
regios crenre (717, so), missus aposto-
licus, domni apostolici 80, 15. 547,5. 10.
missus episcopi 205, 10. :^84, I5. 702,1.
missus alibalis, abbatissae 93,20.342, 10.
391.. 15. nullius potestatis missus 93, 10;
«. Icgatus, nuntius.
moderatrix gregis (= abbatissa) 1,58, 15.
(659, 15).
moderni 256, 25. tcmpus moderimin ofl.
modius 87,35. 88.6. (182, 35.10. 460, 40.
490, 15). 5.58, 35. 584. sfl-35. (665, 30.
090. 30); al« Ijundmans .3.58,16. .592, 1.
molcndinuin oft in I'erlinenz ; auxser-
halh I'erlinrn: 87,40. 127,35. 325,5.
373, 10. 432. 10. 4.33, 1. 495, 5. s.'.. 5,58, 10.
.'■>84, 25. 611. 15. 627, 36. 628, 16. 714, 5.
molandinuiii (715,35. 717,5). molen-
dinariuni cum inolcndino 248,25. mo-
lendina levare atque doponere (289, 35).
molina 340, 20.
monachiis „fl. monachos locare 351, 86.
moiiachiiruiii habitacula (0.55, s5).
iiionailiica abbatia 105,35. inona<'hicus
babitus 246, 5. 600, S5. monachica
institutio 505, 1. .5(iO, 1. mi.iiai'hicuB
ordo 121, .10. iii'.nachicac couversati-
onis ordo 122. 1. monachica vita
227, 20. monachalis vita .529, 30.
W^rl- und Such - Ki'giittor : iiiuiiurt-liiu — urbiit.
84.1
miiuarcliia rci |iiiblicito .'{85, :;i>. iiinnur-
ihiii für iiiiircliia 220,6. reijmiiii mo-
iiaivliicuiii 3UH, !■!>.
raniiaatoriiiiii oft. iiioonütfrium canoni-
coruiii, iiiiiiinuliiiriiin l^tl, iii. iiiniiu-
sturiiini |iM>'llariiiii, piiollan^ ,'>(), i.'i.
iVi, 3". 211", 10. .'i-JH, 3(). moiiastitriu
piililica öli, :;<>. iiioiinHtoriu ri'Kulia
:<2, '.'0. nKiMHHteriiiiM in inipciiali et
ri'(;ali potestalo ."WK, i. inonastoriuni
ri'|;nlart' lOI, :.'.). nionasixriiiiii uoD
itrnoliile ((i.V), iti). miinasterinin iusi({ne
.'i74, i.'i. ((i.")-l, i). ninna.storiuni paupi-r
401), lo. il.'i. I". 1!I2, .">. nmnaütoria s.
IVtri in partiluis nltranumtuni.'» "il.'>, so.
liirniM inonasU'i'ii traiianiutar(>(li.'i5, so),
nionastcricilnni ;i24, un. :t87, m; *. «b-
liatia, c'i>ciiül>inni.
niiinota l.'i, an. IH, i. f,. 58, ;iii. :iä. 02, 6.
.SO, 1. ilH, 10. 100, I. I.i4,:i6. \ih,b. 15.
140,1". l«."),;ifi. 224,so. '22.'j, 1.1. IJ.V), i.
430, 1". ;44'2, 1"/. 4.")l). :i:.. 50S), ib.
(i2.'>. i..'i. (I!(i.s,6 > immetupnlilic« 10, ss.
;tfH, 1.1. 020, .->. nionptii publiiii pi)D-
ileris i'l pnri ar;.'oiiti tjO. ;>. 411.30.
iMdiieta turnia pmnlere et piiritato
SpiriMisiuin sivoAVorniatiensiuin dona-
rii)riiin 2'Jö, i.'i. nimicta legitiina .VJHjSä.
inoiietas 1'alsa.s dostruerc 225, 15; s.
liceiitia.
niouiinciituin .«. nmiiinien.
montcs pulilici :!40, i.i. in. nidntcs sil-
vosi 40, 1". inuntis ciliuni 340. ift. i".
moiiti» Vertex .Mo, i.,. 448, 3.i. 44!), i.
niontis jies 343, :i.>. Ol.), i.i. niontis
radix 5."i0. 2.>, inoutana (montanua)
1411. 10. 430, 1. .'kSS. :i.i. 001),.,. "SO,:».
MU>ntana]ilatea,inontiuniplatea l.i'ii.3.'i.
282, 5. mdnticellu.s 343, iä. 015, S5.
inoutare ( stcii/eii) (289, :«').
mortuoniin restiiil.jo. iiiüituorumfunctio
350, .10. 358, :in.
miilta 371,2.1. niulctatio 39.'), i.>. nuiltari
38.i, 40.
miindiburdium ri'tris«. imnaiiiitas. niiin-
dibiirdimii patris vi'l niatris (600, :-''.
ninndiliiirdiuin Jex /</.«•/) o/'.s iiher e,ii
h'li»:ltr x081, :10. So).
iiuindilin^i 62, lö.
mundsvat (muntscat) 10, io. 020, i.
nuininien loutra iinursioncs Srlavurum
303, jo. innnimen anotoritatis regiae
3;«, ;iö. 334, 1. 383. :i5. (078, lö). mu-
niin|in]a lartarnni 330, i.i. muninien
legalis scriijtionis 472, :i:>. 598, :i5.
.')i)0. :i.'.. nmniniiiia pordita vol cremata
701. :).>. numiiiieu illlnlllnitati^ 031, :!.=>.
nHiiiiiniMi npalis |irat'i:uiiti 142, :>.
167, ."). muiiimen iiiiperiak' .367, 2j.
muiiimen ciri'a i'i'cli'sias rhri.-.ti .■!7!(, t.
niiiiiiiiu'iitiini (iinporialis) del'eiisioiiis
5.')!),;io.miiniinentninregale^-- Klinigs-
urhiinde) 36, :t:>. nuinitio auctoritatis
(454, lo). ninnitiones ( Crk-unden)
93,30. inunitiones cartaruni 282.35;
.V. iiiimunita.s.
munirc impressioiii' sigilli, sigillo (ii
Corroboration .324, lo. 375, 85. 509, 5.
647, 10 ; s. foniiiunire.
munitas «. immuiiita».
niiiriu ( • ■-•tihtiik-t) 88| 6.
inuriiit civitati«, \ir\m 13, lA. 55, DO. 87, 3&.
81», SS. 140, 34. 212, 5. 15. 21:1, 1. 10. 34.
214, 5. 30. 10. 220. 15. 302, i. ;»05, io.
3,V), 1. 30(1. 3.>. .'•i77,j5. 578, 5. (710, s5/.
innriiH piiblirii.'t 220, 15. inuniH fran|{(.>ru
.184, I. inurornin rxtruutiimrii pi-nol-
viTf 37.1,35. 513, 35. muri v«tii«tiiiiiiiiii
antiipiitu:< riin«triiftui' uicli'»iiio537,35.
niurua vecIcRiau relevaro 502, 3u.
inuriia i Moor) 484, 35. 505, lo.
Natiilo domini 29.5, 5.
iiuufrngiiim 542. lo.
iiavis 2t>0, 3.5. 325, 10. 388, 35. naviiim
statin 142, 35. — navigiii diicca (glatt
durcro)330, so. ripaticnmnavigii 91, 25.
pütcstua iiavigandi '.^Ml, 35 ; 1. tbulo-
nuiini.
iit'gotinin iifler. iiegotia in I'erlii>rnz
25, 30. nogotinni regalc 134, 30, neun.
tiuin roi publiuau 37, 35. uegntiuni
sai'oulare (454, 35). negotium, iirgotia
eNeireru 42, 10. .{94, 15. pro m'gnlin
exercere 329, 5. negocia districtinnis
142, 25. negdi'iandi sioi' thelniieii liceii-
tia 329, 10. districtin vcnditioni.s et
ncgutiationis loci 140, 10. iiegotialc
commertiuni 451, 1. uegotiaturia sn-
liitio 80, 1. negotiantes ,58, 10. 98, 10.
1(M1, 5. negntiatrires 58,10.60,5.79,40.
411, 35.
iiemu8 10, 30. 35. 41, 35. 253, lO. <522, 5>.
620, 10. (059, 10). nemus banno muni-
tiim 10, 35. 626, 10.
nepos regis, iinperatoris Heinriei 1, 15.
4, 15. 245. 5. 310, 10. 436, 10. 484, 30.
492, 5. 625, 1. nepti^s iiuperatoris
(441, 15. 442, 30).
nexiis eondicionalis seu servil i.s (687, :to).
nobilis vir, persona, homo, inatrona
(47, 1). 'M, 10. 131,30. 563,35. 569, 30.
570, 30. (681, 35). 693, 30. uubilis aut
ignobilis 93, ib. 273, 10. homines no-
biliores 378. 1. prenobUis (654, 1).
ini>na.sferiuni iiou ignobile (655, 30).
iiobilissimns 86, 10. 332, 35. 379. ft.
.381,.',. (678, 1). nobiles regni (414, 30>.
nobilitaa populi Romani .540, 3.').
nona (455, 10. 30). (495, ibj.
noriiia s. Benedicti 71, 10. 627, m. nnr-
ma vitae inona-sticae 121. 30.
notam manus propriae adderc 247, 10.
notarc in Recognilioii M,\. 37,5. 50, .10.
53, 10. 85, 30. HO, 40. 179, 10. 231,35.
249,10. 2.51,1. 252,30. 2.'>3,i5. 255, .10.
250, 40. 257,30. 2.58, 30. 2.5!". 10. 260, 10.
262,10. 263,35. 264,30. 267,35.273,15.
274, 30. 277, 5. 35. 278, 35. 320, 30. 335, 30.
394,30. 397.1. 398,1. 409, 30. 416,5.
451,5. 463,35. 465, 15. 46t). 5. 407, 1.30.
409, 30. 474, 15. 475, 35. 484, 10. .500, 10.
507,5. 508,10. 509,10. 591.5. 597, 30.
000, 5. 35. 002, 35. 605, 15. 607, 40.
017, .5. 3.5. (671,10. 673,35. 67.5,1.
670, 5).
nntariiia 309, 30 — 371.10. 584, 1 5. .585. 10.
(717, 35^. notarius sacri palacii 371,45.
nntariiis et scabinus .592, 35. .595, 3.5.
notarios ordinäre 90. 1. notarios creare
(717, 30).
I niititJB :I71, 10. ,'>8.5, 10. notici» iiidi<-ati
I 59l,i.'>. .592.25. 594. 15. .59,5, 35. imlilia
Hignnriini (Irriuiriehen 131, 15.
novnlia cultit vi-l coleiidu 4^-1, Sft. uiivaliu
; ex viriili ^ilva facta (.50.3, .u). novalia
inciRa et ail iiiunnii^ meminnitu '209,35 .
di-cima ex iinvulibnn 290, 35. mivalia
■'.vculiTc 209, 40 . |H>teata« novnlia fa-
ciendi (001, .15/.
Duraortu ». triliutuin.
nummi probabilen 025, 1.
nuntiui ex Iut4'i-e iiii|>erutorif 542, in.
nuntniH regln, iinperatiria 1 ,56, 1 . <i40,3<>.
Ost), 1 >. nuntiuiiepiiii-opi l,'i5, ri. 041, 5.
nuntiuH ubbati8514, 25.641, '.. 049,3o. m;
«. legutun, miiinna.
Obitus imporatorin tonninus 811, 30.
oblalio 28,55. 32,35. ."lO, 10. 52,.«. .54.1.
58,30. 220,15. 311, s. «5. .156, if-.
.1,58, 1. 5. 30. 385. 35. .{87, 10. .596, 30.
(0.52, 35. 3.'>). cartula »blationiH .374, .uS.
I obri/nin anrum 381), .,. 515, 5.
I iibHecpiiiim pnblii'uin 701, 10.
oliHtare: non ob^tantibu» legibus (717, S5).
I obstaticum 331, 30.
' iiccasio: oeeaKione legix dainnare 366, 10,
I occasiones illicitafl lucere, requirore
46, 15. 30. 72, 10. 15. 141, 5 ; «. reddi-
bitiones, retribiitiones.
oflfendcre in imperatorem 427,5. 428,35.
olTendiciilum 367, 1. — offensa regia»
maiestati.s (47,1/. 275,25. iiffensarum
placationes (670,35). »fTeDsam dei,
regis regiim incnrrere 124, xo. (J44, 35.
offersi.« 341. .10. 382, 1. 5. .387, 10. car-
tulae ()fler.'<ii>nis 28.3, 30. 350, 30. .374, 35.
498, 5.
ofterti (bomines mon. CasiDensis) 343, 15.
345, 5. 10. 015, ,-.. 616, 30. 30.
offii'iuin oft. ofl'K'iuin eccleaiasticum vel
mundanum 71:<, 5. nlTiciuni poteatatia
32, 30. — ofTiciales inonaaterii 96, S5.
offioiale.s abbatia (04.3, so).
oleum (681, 10).
olivetiim 280, 30. 325. 15. .393, i. 498. i5.
514. 35. .520, 10. 540,1. ,541, 1. 593,3...
590.3;.. 603.1". 699.35. 708,25. 709, 1.
nnnatarii loci 695, 15.
oppidum (opidnin) 100. 5. 544, 3". 35.
,545,30. 54(5,1.15.30. oppida in Deutuch-
laiul: Heningi .308, 3». 309,1. Hildenes-
hem 299,1. 30,5, i". Hnltliiisnn 551, 30.
[ Libziki (683, 15-35). Rothalmiuga-
1 hiiaun 552. 1. Stederborch 1.52. 30. 40.
optiinatea regni 518,5. ciptimates Bai'»
ariae 695, 1. .10. Oltli, 35. 697, 5. «ipti-
1 mates comitatns Cnrii'naia 140. 30.
' optio : obtio abbalem eligen<li 275, *o.
1 opus oft. ad opus distringere (,503. i" .
Dpere impiietare ,5:1, 1. opera regalia
vel comitialia 1 19, 10. openirii (679. 30).
' oraculum 3:38, in. 539, 25. 632, i.
orationum participatio 470, 25.
' Oratorium :W6, 20. 3äx. 15. 472, »«.
I ,495, 5). .598, 25. .599, 35. 699, 20.
i orbis Roinanus (687, so).
lOO»
844
Wort- uml Saoli - Kcgistor: ordeum — plaoituin.
ordeura (460. lo).
or>linuti»uis rejriae dies "ü. lo. 311, so.
^^O, 3". 487, i-s. 4v'<!>, I. ot\linator iin-
l^ieretoris idrr P<ip»-tl 4Sti, so. 4>»7, ».
4SS 40. onlinatio (iihbatis) 718. }i>, «.
const-cnilin. dutrü-tiunes et ordinnti-
ODOS 323, ib.
ordo oft. ordo eoclesinruni, eoclesiasticus
•_>61, so. 3lf>. i*. 43». .V .VSfl. io. onlii
muuHchilis 432. ja. ordiiu-s ecolesiac
32.'», I. ordincs shoims percipore r>tj7. so.
«eptfiii ordinum investiluni 326, i.
onianii'Dta eocle>iasii(-a ((i(ll, «o).
ortaiiientiim (für honameutuiii) 432. ib.
onus rivuli 448, sä; ». captit.
iiTermcrke 17, 5.
Ovis 41, 40. 38.*^, a. ovinus pastus 141, i.
Ovum vlS2, 40. 4Ö0, 40. 071, i>.
Pabiilatica 28<), so.
pactio. pactum 27.». 28.'>, 10. 205, so. 36.
300,40. .531, I. .'>4I, :6. 546, 5-s5.
M7. 10. <690, »>.
papanismus 170. 40,
pagitiae corrnbonitiomiiii .53, 40. pagina
pracfi-pti oft. pa^iim praeceptalis «.
pnie<'c|>tali8. pa^rina regalis. imperialis
oft. pagina testaiiienti 3.5!), 30.
palatiuiii rogis (imperaturis) aiissrr-
halb Porn 92, so. 286, 40. 3GS, .15.
369. S5. 376. so. 378.5. (."lO'.so. 504. i.'..
6;57, so). 700. 15. palatiiim rc^fis Lonfro-
hardonini 546, u. pulatium ducis
Veneliarum 498, i. palatium episcii])ii
Mantuae 587, so. palaciuni publicum
'644, i), in palatium ire, iter arripere
3(K\u,. so. palatiii re-spondere 34.5. i.'i,
cum parte palatii imperialis commu-
tAtioni'S facere 032, 15. cunsecretales
palatii 432, .■«1. (.•on.-^uUor sacri palatii
<.715, so), palatinum coIl<ii|uium 233,30.
comcs palatinu8, palatii s. comes. iu-
dex palatii s. iudex.
palifixurae .587, 15.
palmi: in jialrais (= l'almMnntunj
.525«, lÄ..
palade^ 111 1'niinem 163, 1. 104. 1. 217, .10.
220, 10. 388, so. 401, 1«. 419. m. (492, 15).
593, v>. 714, 1.'.. ])alu8 ausnerhalb I'er-
linmz ,289, 40. 329. l). 341, 10.
pannu« «. bannus.
panstel e. pfansteti.
papa 3.54,. VI. .'»46, 10. .549, so. .562, S5.
Tcnerubilis [lapa .5;i8, .is. spiritalis pater
nostcr domtius pa]>a .530. 10. papa
urbis Koinac '687, 1.')). pajia universalis
171, 10. domniis et veneraiidus spiri-
tualii patcT niister .546. .•«>. sandae
,1 1 ..;,,> ^.( Komanac sedis cpiscopus
». apoi<t<jlicu8 , piinlifex,
,-■ .,- - ...
par: servuj qui parem saura non habu-
•rrit ''606, 5/. parium iudicium '060. .'.).
paradiüu* 2.'1, ».
tollere
... 632, a.
,Ü1J, ^ ,.
paratam conredere 331, so. paratas ex-
((uirerc 633, 5. 034, so. paratas (paradas)
facere 10. so. 14, so. 22, s.^. 42, 1. 40, 16.
."Ä, so. (»2. 10. 72, 5. 16. 133, s!.. 141,:..
I 224,10. 286, LS. 309, i*. 34.5, .v 301, 15.
I 384, 10.402. 1. (4r^4.i5). 4.58, 1:.. (.^.03. 40),
■550, ir«. 010. so. 020. i. 701, s6. para-
tam persolvero .51,5, 1. paratas tollere
i 368, so.
! parcutela 48. 1.
parietinae autiquae 599, S6.
parilisis (filr paralisis) 548, 36.
parix 101, 10.
parriiuhi (parociii) (503, .ta. ,504, 1. 5).
parrochia (parroechia) 78, 10. 80, 10.
81. so. 82, so. 30. 1.56, 1. ;.. 106, 1. 170, 40.
200,1.299,10. 300,.',. 307, if.. 309, 1.
401, S.V .50^30. .509, 1. 702, 1. parochi-
anae ecelesiae 208, ib.
particulare 273, 5.
paiicha (671, 1).
pascua I« Pertinen: oft ; niisserhalh
Pertinen: 31^, S5. pa.scua i)is(;atii)num
(662, sf>). paseua babere alisque datidiie
aut exactionc 388, 30. iiascuationes
364, 10. pascentcs pascuationes 300. 3ri.
a]ium ]>ascua »'. apes.
passagii (715. s6).
jiastus oviuus 141, i.
patella 129, 3,5. 149, S5. patellarum loca,
patellarii loci 149, S5. 187, S5; s.
pfansteti.
pater monasterii 337, 1. 338, so. (077, 10.
678. iü). 699, 40. pater spiritualis s.
apostiilicus, pa])a, pontifex. cpiscopus
I)ater cleriooruui 390, 10. pater ( =
Bischof) 171, 1. 5. 15. 009, 1. patres
regni nostri 78, 5. So, 15. sancti nostrae
fidelitatis patres et prim-ipes 82, 25.
pater (recis) spiritualis Willifrisus ar-
chiepiscopus 294, I5. paternitas (Anrede
I an den Pupsll (087, S5. 35), paternum
! iüSÄ. ius; ])ateriia seu materna gene-
I ratio 's. «jeneratio.
I)atriarcha (patriarca) 205, 10. 220, 40.
280, 10-35. 478, 1. 542, 1. 15. 20. 5^4, 10.
ri86, 5. (686, 35).
Patrimonium 47, s5. 515, I5 — 546, so,
(6.52. so. sa).
giatrocinium tuitionis, tutelae 60, 5. 10,
411, so: njl. hei immunitas.
I |iatronus | episco]nis) 132,30. advo-
catus atijue patronus 132, 30.
1 pax regiae auctoritatis et defensionis
98, 10. ))ax et securitas regii lianni et
defensioniis 100, a. pacem et securi-
' tatem babere 412, 30. 414, a. 449, 10.
! jjaeeni solvere 1, sa; «, frcdus.
pccarius (^ stau])a) (460, 40).
pecora (peccora) 280, .10. (043, so), Op-
timum caitut peccorum (071, &).
j pei'uliuiii 93, 16.
I pecunia 1.56, 15. (606, so), oljcecatio pe-
cuniac 275, 35.
pedagia (715, sa, 717, 10).
pcUificcs (079, so).
pendicia (^ appendicia) 130, 1.
pensio 393, 1. 545, so. 546, a-so. 002 10.
ai". 10).
pensum tollere aut exigore 342, lo.
pentecoste 170, 40. (071, i).
perculere uummos 025, 1.
peretfi-inl 157, la. 472, 16. sa. 498, so.
5.50, s5. 598, 10. ;». 599, 15. 30.
(643, 10. 16).
periculum incendii 394, so. pcriculum
nominis sororieidae incurrcre .332,25.
perii'uluiii vitae incurrere ,547, 1.
periurus 427, a. so. 42S, S6. so.
Iiertica 30, so. 577, 10. 578, 1. a.
pcs montis ,343, sa. 01,5, S5. \>etals Moss
8, 1, pede, a pede in (Iremliesehreilmng
.591,35. 593, so. 015, so, 10.
pescli (ppsclora) 343, so. 35. 015, 15. sa.
pessulum regalis praecepti 247, 20.
pestileiitiosua (414, so).
jictia (pecia) 708, S5— 709, a.
petra 334. 10. 343,25. .10. 304, 20. 590. so.
01,5, 15. 20,
pfansteti, paustet 1,52,35. 187, S5; s.
patella.
pictura vineae 432, 45. 434, 10.
pignum tollere 331, so. pignorare 388, sa.
pincerna 649, 40. pinccniarius 548. i.
pisccs ((iSl, 40). piscari nulli liceat in
forest i 647, 5. piscandl potcstas (602, so),
piscatores 434, so. 470, 30. .5.'i8, 10.
(679,35. 081, 40). — piscatio oft. pisoa-
tionum fiiies, margo, paseua, usus et
potestas (002, 2.5. so), piscatioucm exer-
cerc 282, 10. piscatoria 117, so. pisca-
tura 433,5. 10. 434, 20. ))iscaria 325, 10.
343, 15. 358, 20. 373, 10-20. 384, 25.
390,10. 5.39,35. ,540.10. 541,1.54.5,30.
587,15. 590, .i,a. .596,35. 603,5. 015,5.
701, 1,5. piscaria laci et fluminis 383, 25.
Piscina 341, 10. 15. 558, so.
placationes oflVrisaruin (070, 35),
placiaticum 342, 10.
jilacitum 281, 1. 355, r>. 39,5, 10. 542,5. 16.
(006, 10) ; in Periinen: 280, 10. 355, 1,
375,1. 482,10, placitum legale
400, 20. placitum ]iut)liciim vel comi-
tum 342, 10. iilacitum saceulaic 342, 5.
districtus vcl placitum 251,25. placita
et districta 390, 30. districtio placiti
141, 1. placita et districtioncs 542, a. 16.
placitum agcrc, facere, babere, reti-
nerc, teuere 10,20. 47,:i5. 62,6. 93,5.
110, 35. 119, a. 141, 5. (182, 36). 221, 1.
233,25. 331.2.'.. 337, a. 338, sa. 342, 10,
384, 1 . 38.S, sa. 440, la. (4.54, so). (460, sa).
465.10. 482.1. 026,1. 700, 1. ad placi-
tum duccrc, per placita duccrc 331, sn.
342, a. 10. ad jdacitum voc-are 40, 20.
ad placitum, in plaoito c<>nstringerc,i)la-
cito destringcre 141, a. 10. 513, so. ad
placita trällere 00.5, 5. 000,1. per placita
commovere, fatigare 94, sa. 391, 1.
488, so. 542, 10. ))laciti8 inquictare
.53, I. in jilacilii mole.stare 3,30,25. pla-
<;itum adteiidcrc, custoilire 89, so.
119, 5. ,587. 10. ad jilai'ila convenire
(673, 30). in placito resider<' ,591, 25.
in |)lacito diiudicari, re«i)ondcre400, 20.
Wurl- und Smli - Kejjiittcr : plutca — praoicirc-.
S45
016, Ml. de pliioitis alii|iiid persolvere
895,10. placituiii hi» in aiin» ,40(),36).
plai-ituni aiit>' foHtuiii s. .Micliidiirlis
et auto (|iindraf!e8iiiiain lX'2, 36). pla-
cita tria iure deliita, tria in uuiio
(648, L'A. (i?,!. 3ii). placita iiiuii, autuiniii
et IVbniarii ('iTtl, 36>. - placitare
66. -,'.. 373, 3... 51 :i, so. 54-.', io.
platea 8.1. .''177,40. 57m, i. 717, i).
pinte» puldii'H .■)77, lo. &2'.K 20 (i;W, 10. la.
pliiti'a recta I. :.i>. ä.',. platea mnntaiia,
niontiuiM (ilie UergHtfansei 1, s«. jj.
•J8-_', 5.
plelis (bleb.^i) t-S, 6. 32-1, 1. 332, 40.
8.Ö8. 6. 806, S4. 378, 15. 379, 10. u,.
3S;{, 20. 392. 35. 401. 2O-402. 0.513,1.
540. 30. 558. r>. 590. 5-2... 599, 20. 2t..
719, ib-ib. pli-ljs {= populus) 117, 10.
pleuaria potcstas 295, 2i. pletiitudo im-
l)iTatoriae potcstatis (718. i>.
podiuui (pogiuiu) .")40, ,'>. 10. (715, 35.
710, I. 717, 5. 10).
poeiia : Androhunii geigtlfeher Strafen :
10. :ii. 80,20. 124,20. 137.3.'). 173,1.
174. 1. 175, 5. 170. 1. 177, r,.
17.S. .',. 179, .■>. 180.25. 182,1. 183,:..
18."., lö. 186, 25. 187, 3". 188, 30.
190.r,. 191.10. 19.".. .10. 190,35. 197,35.
202.10. 216,1. 22.S.20. 232,45. 234,35.
235,3.',. 236.35. 238.1. 240, 1.5. 244,5.1
251,30. 2.J4. 10. 256.35.257,25.271,30.1
277, I. 35. 278. 30. 279, 2,'.. 316. 1. 16. 1
320,25. 3,37,10. 3.39,1. 354, 1. .376,35.
.396.10. 410,25. 438.25. 446,20.461,1.
487. 10. 488, 15. 489, 20. (.502, 5>. 510, 30. |
537. :io. 550, 30. 554, 35. 61 1, 25. 626, i5. j
631, 5. 644, 35. (662, 1. 35. 673, ,35). 1
700, 5. 706, 1. 713, 15.— OehUtiafen:
5 solidi 400. 15. — 60 colidi 399, 30.
400. 25. 029, 30. — 600 solidi 58, 35. —
1 iiiieia 400. 15. — 10 lil.rae denar.
641. i.".. 649, 10. — 40 lilirao 446.20. —
UH) libra.' argcnti 203, 25. — 2000 ar-
grnti piiiideia371,25. - 1000 mancosi
706, 1. —4000 nianeusi 371, 30. — 1000
unc'iae auri 371, 25. — 6 talenta auri
(690,35).— 10 talenta auri 112. 1.—
2 librae auri 641, 1:.. 649. 15. 3 librae
auri 273. 10. 2.S5, 10. 400, 25. — 10 librae
auri 273, lo. 6.33, 25. ^ 20 librae auri
367, 1. — 30 librae auri 632, äO. —
100 librae auri 27, 30. 49, lO. 85, I5.
88, 15. 91, .35. 107, 5. 108, 20. 115, 3a
139,30. 146.3.1. 157,25. 203,30. 218,1.
2S0.30. 282.35. 283.2.5. 286. 30. 290.10.
293. 15. 310. 20. 313,35.'316, 1. 15. 324. 5.
325,35. 330,30. 331,3.','. 333. ,1. 3."4.i.
355.1.=.. 3.57,5. 3.'j8,4o. 362, 20. 364,2.5.
365, 5. 368, :io. 376. 35. 379, io. 384, 25.
385, 10. 389, .5. 391,1. 394,25. 395, 15.
402.10. 429,5. 436,20. 437, 2ti. 438.25.
440,20. 448,5. 473,15. 478, 10. 498,30.
.520. .10. Jhil, 15. .5.">7, 1. .">59, 5. 585,30.
.'.91.5. 600.1. 00.5. 10. 606..'.. 607,.i5.
6II.2.S. 621.25. 020,15. 631,5. 644,35.
(669, 35. 089, 10). 702, 5. 703, i5. 709, 20.
714,20. 718.10. 720,1. — 200 librae
auri 326, 20. 587, 25. 589. 10. 598. 40.
711, 5. — .500 librae auri 20."), 10
351,40. — 100 aut 1000 librae auri
226, 25. — 1000 librae auri 90, 10.
93, 35. 94, =5.90.1. 120,20 159.5. 221,i.
329,15. .337,6. 3.'1«,35. 34,5,90. 360, 1.
361.2». ,374,1. 375,2.1. 377, ifi. 392, 1.
403. 35. 408, 15. 427. ;io. ..V)2. i4). 513, .15.
515,1. .542.25. .59.'.,3-t. .597, s-v 602, 20.
61(1,10. 028,25. 651,5. '6H6,3o. 088, 10).
700,6. 704,25. 707. 30. 713,20.721,10.
— 2000 librae niiri 342, I5. 592, 10.
59.3,36. — poena dnph. diipb-x 371,26. ,
585, so. — riHlilutio in decupluni 1 12, 1.
— Sonatif/f Slr(ifiniilr(iliiiiii/rn: exiliuiii
540, 36. (jraeia re^iiH carire, i;nii'iain
nu.s(|uanie(in!<e<|ui51ii, i5..')9.'>.2<i.641,5.
049, 35. rejjiae niaiextatis oflenmiin
ineurreru (47, i>. reuHniaientutiii iudi-
cari 32.5. 35. eausiii rc|{alibusi obiioxiuiii
essß .■)8,35. iuilieiaria pnt'-state repriiiii
125, 20. benctii'io privari 203,25.
praedia et possesniones perdere 20.3,3".
vitae puricuIuiM inouriere .547, 1 ; ».
eorium et eapilli , ferriim iMindeim.
poenitentia publica :W2, 30.
pomerium 269, 25. (.307, 10).
pomum 592, 5. pomaria 593, 25.
pompa 645. 25. (652, 25).
pondiis : C libras auri ad pondus nostriiin
385, 10. 621, 25. argenti pundera duo
millia ,371, 20 ; ". nioneta.
pons 33, 1. 95. 20-3.',. 325, 5. 373, 10.
379,10. 434,15. 513,1. 5.58, 10. 582, 15.
6.33, 5. 702, 35 — 703, 15. bannita di-
strictio pontis 140, 10. pontem restau-
rare aut corrigere 1(1, 25. 026, 1. ad
pontem ire (689, 5). jioutium stnie-
tiones agere vel rencvare 373. 35.
513,25. thelnneuni ad [.ontes 634. :io.
pontanaticum 342, 10.
pontifex (= episeopus) 3, 35. 13, 20. 41, 20. '
43, 30. 48, 35. 49, 5. 78. 10. 82. 20. 87, 25. \
89. 20. 95, 20. 118, 35. 202, 15. 293. 5. 1
299,:,. 317.25. 318, 1. 2,'.. .324,:.. .32.'). 2.'..
394, 2". 399, 30. 415. 10. 452, 20.
(503,4.1). 506. .30. (i()9, 25. 610, 5.
(()81. 30. 10). 695, .10. 702, 35. 710. 25.
pontifex ( - l>apa) 510, 10. suinmua
pontifex et univenalis papa 544, .10.
sumnius pontifex noslenpie spiritualis [
pater ,520, 1. Ronianus pontifex AGf^, 1.
(687, 40. 688, .'.). Romanus j.ontifex et
universalis papa 171, 10. pontifex sedis
apostulieae (687, 20. 35). pontitieum
(= paparum) eleetio ,")46, 25 — .")47, 1.
pontificale (= papale) praeceptuin
520. 1. pontifieuin, pontifiealis auc-
toritas 408, 15. (674, 20). pontificalia
assensus 408, 35. pontili.ralcs doinus
65, 20. pontificalia industria 117, ib.
pontifieatus ( = episeopatus) 112,35.
poi.ularis favor 472, 10. popularium se-
ditiones 37, 35. j
poreus 290, 35. 388, 25. (495, 30>. poreus
induetilis (182, 40. 400, io>. poreus
lateralis (182, 40. 400, 4o>. porci silva-
tici 10. 30. 626, 10. porcellus (182, 40.
460. 40).
porta 157, i5. 336, 30. 3.55, 1. 358, S5.
379, 5. 384. 5. 433, 30. .540, 35. 577, 10.
578,1. 099,30. (717.1). porta quae
publico usui deservivit 94, 20. 704, 5.
portus 8,30. 88.1. 22(J, 10. 2.5. 280.2.5.
(289. 30). :J36.20. :i38,i.'.. 373, 10. 38;J, so-
388.5. 394,15. 401, i5. 512.40. 544,30-
.587, 10. 015, 30. in. 699, 25. portora
5U1, 40. 592, 20. portatieuiii 8, so.
3.31, »o. 342, 10. portoontiruiii 218. 1.
pOHxiina St«iiiaha 2X4, m,
pi.aladv'.CBtiia (04,3, 25/; ». ailMuatun «1-
cunduD, ■ubadviioatus.
poitenda 220, 15. .3.84, 5.
potentia Romunii 260, to. 257,15.
pol 111 .31 1, 20.
praebenda 1.54,35. 458,5. 402, 1. 025, 10.
638, 20. 612, 35, 6l.i, 10, 67.1, i»).
pruebi'ndain adliiben' 462, 1, in pnic-
iieiidnni «uH.-ip.Te 261, 1 ; «, provenda.
pniobendarlus 144, 10.
praceepluni, pracecptio oft. praereptuiii
^inr)dale 51, 30. praeeeptiini Higillatuiii
.34(1, 30. praee.'ptiim Hniiatuin et xigil-
latnni 369, ;ir>. prae.eptuin lieri pigare
et linnare ;17(>, 15. 20. per praeeeptuni
aeipiircre 0((2, 15. per pniOH'ptuni «e
defendere 642. 10. iiuetoritai praecop-
tali.s M7. 30. 92, 35. 93. an. 225, 1«.
(289, 35). 3.36. 15. 3.".6, 16. 357, 1.
3."(8, X5. 35. 377, 25. 514, 26. ,'.,57, j4.
5,58. 5. 699, 20. auetoritas praeeeptiva
4."., 35. eonslitulii. praeeeptah« :t.><(l, .vi.
donatii. praeceptaÜB .'>13, 10. iiuttitutio
]iraceeptali8 ö.'kS. 1. praeeeptoria (prae-
eeptaria) lex 32. 35. 82, 2;.. pagina
pr.ieeeptalis 51, i. 110,35. 121.1.
146,20. l.'lO, 15. 151,5. I."k3,35. 160,36.
101, .36. 164, .'..30. 168,. 1.5. 172, 35. 173,3f..
17."), 1..I,-.. 177,1. 178,1. 179,1. mo. 10.
181.40. 183,1. 184.10. 18.5,10. 186. so.
187,25. 188,85. 1S9.3Ü. 190,30. 191.3.-,.
195,25. 196, 30. 197..1.'.. 199,1. 2ftO,io.
209,2,'-.. 210.20. 215.3.-,. 216, .30.218,30.
221,30. -222,20. •2-J.«, 15. -2-29,5. 233,25.
2.34, 30. 235, 30. 236, .10. 237, 36.
•239,35.40. 244, 1. 2.".2, 15. -J.56, 30. -257, an.
259,1. 270,20. -271,2.5. -276,35. 277, 30.
-278, 25. :i-20, 20. 3-24. 35. :^51, 15. 354. »0
356,5. 15. 357. 31). 381, 15. 390, 30. js
396, 5. 46fi, 30. 4(i7. 20. .".Ol , 1 . 36. 5->3, 3:..
581. 10. pagina iiraei-eptabilis (715.25)
siriptio praeceptali> 27, 25. securita.i
praece|)talis 376, 25. praeceptarii
6(J5, 1. 36.
praeeinetua ». procinetns.
prae.'iirdialis nioeror 137, 5.
praedatio bnstilis 41. 35.
]iraeiiiuni »jt. praediiim aratum .397. 30.
preheniinentia (für praeeiuinentia)
(717, 40).
praefeetus ( = comes) (307, 15). prae-
feetura (.306, 20—307, i). praefectoria
civitas 119, &.
praelatio ambitiosa 712, 35.
praelatns 2o2. 20. 503, 45. .505, 16.
praenobilis x. nobilis.
praepositus 137, »5. 144, 10. 154, S5.
208,35. 201,5. :!0-2. 1. 342, 15. .300.36.
398, s&. 35. 502. 25. .572, 30. 573. 30.
.591.35. 592,15. 607,5. 613,3... 649. lä.
(601, 30). 707. 10. 25. 30. pra.'positus
eapellae 75, 2". praepositus curtis
097, 1.
praeseire 1» lieroqnition 714, *5.
84ii
W.irl- und Sai-Ii- Rcgisior: pnioscriptio — rofimun.
prae.ocriptio quing^entorum aiincruin
.718, 1 .
praesfs ( coraes) 16, »o. 'JSi 40.
prHi-«iil (= epi*-opus) 10, s<i. 15, so. |
IK. 1. 10. 35, »6. ;S*. \s. so. 42, S5.
43,6.10. <o 44, ^. ö;">.io. 66,40. 67, ssmo.
70, ». 71, 30. 72. -s. 74, w. sä. 79, ». •
81, s». 82, so. 3». 87, »0. 30. 100, 34.
116,sJ. 117, ss.4i>. 126. i6.1.S3,jo. 134,so. ;
l;8.io. 139.3". 142.30. l,">4,ss. 162, so.
2i>3,s<>. 2<i'<,3,s. JlS.so. 221,s.%. 272,4.s.
275,3.1. 2tt8,i4. 3t »2, so. ;iO!l,5, 318, si.
330, 15. 335. i">. 3.">G, 1. 383, 10. 30. 3*.
384, 10, so. 402. i. 423, so. 434. 10-1&. I
445, 10. (44.'., so), im, 36. 470. ab. |
475, 14. 476, 34. 477. 1. 5. 492, 5. |
<503. s.-i. 34). 525, SJ. .'«1, 6. 532, S4.
5;J8, »o. 5,'>2, I. 582. 10. iä. 608. S4. |
611,1. 625,40. ';664,i5). 69.'>,4". 7i»l,i.
702,5. prat'siil (= archiepismpus)
73, 35. <690, so), praoeul sedis apostn-
licae 513, i5. (63!», 10. 643, 50). pracsul i
uuivcrsulis (— papa) .">20. 4. praesu-
latus (-= i'piscopatusi 77, 4.'>. pnteKulari
70,'i, 30. I
prsi-üiimptio öftfr. pme8um|>ti<i insultans
coniiliim 411O. I. praesiimptiir 137, .w.
pragmuticum 226, i. sanctio pragiiiatica
(686, so. 688, 5>.
praiidiiim (687, »5).
pnitiiin in Pfrliiieiic oft ; auitserhiM)
Vniinen: 380, S5. 30. 484, ;t5. 505, I5.
,'►10, 34. 40. 7l>8, S4. .10. 709, 5. pratuiii
atTo!v.atum 320, 5. prata domnicata
.540, .w.
prvcaria 15. ss. 108, 1:1. 13it, ü. 373, 15.
.IS.'). 40. 387,40. .")88, 10. .'>96, so. 621,14.
094, .TA. 696, I.SO, precariae scriptioncs
373.1". 513,:«!. ius precarium 461, 10.
\6.">4, S4/. lex preraria 695. s.). 11". (i!)7,.'>.
prtH-.-irii lioiiiine.>, 89, 35. 329. 1. 514, to.
precariare (precarivare) 14.'?, so. 14."i, in.
148. 30. 151, 14. 516, I.
preshytcr (presipiter, prespiter) o/V. pres-
liiteri adveuae 17,4. prespitiri iuris
rcpii 4, 10. p^e^pite^ iiiiperatdri tra-
dilus 479, I". presliyteros forense»
distringere 602, .>.
Primates 117, |4.
primatus liliertatis ac It-gis llo, s:,. 465, 10.
priinii'erius .3,56, 4. 357, J4.
primitiae 368, 1. priraitiae ministerii
(pracpositi^ 398, S5. priiuitiao pmvec-
tu- iregis) :{8, 15.
priiuorea 166. i".
prini-eps {— Kiinig) 121, s5. (4.'i4, )o.
45.'), f.). 5.50, 4. (690, 15). jirineeps 1«
SaHüaHen .340,5.10. :{41, 1. 342, 1.
343. 15. 514, 40. ."»97, s". 601, 24. 34.
6(r2, i.-.. 615,5. 617, s.S. (686,1-15).
principe« i'ii Peut-iichlatifl .37, 34.
:W, 10. »0. 82, s5. 122, 35. 124, 10. (414, .10.
447,5. 668,4. 679,3.4. 681,3.4. 682,5).
principe* rcgni (nosiri) 80, 15. 201, tu.
231, so. .'>23.x4. .'179, 14. .580,4. (6.55, »5.
661, 1"). principe Komaoi '662, so).
prini-ipe* .Suevioc (655, 34). principe«
«in ' :,ien (M Wiltlhannrfr-
Itili :,. prini-e)Mi ac defenimr
«•»■"-"i.iriiiii IJ6.5, 14. 679, t«/. princi-
patus als Fürstfiitlniiii in Siliidalien
343, 14. 604, 4. 61,'i, 4. 617. 25. 6.M, 1.
priiiripntus i/m Marifiintifl.-i in .(«Wien
123. 4. )irincipAtus atque ditio </<•«
l'ufmlfg ri4t>, 4. 14. principalus legis
iiiiuiasticaf (iS7. so"', jirincipatus cae-
lestcs atijui' tcrrcni 327, so. — prin-
cipalis potestas ,M9, 4. priiicipalis ec-
dcsia 3iH(.4.princiiinlis sedca (opiscopii)
134, 3b. 468, so. .506. 4. principalis
locus 1,5, S.V principalo altarc l."i2, so.
71.3, 10, (irincipalia liona (182. 40),
l>rincipales ourtes 310, 10. 436, 10.
principalia ciirtilia ^670, 30).
Privilegium regis, im|>eratori8 15, so.
48.1. 51, so. 118,30. 121,30.34. 291. 1.
;{33, 3.'>. 334, 1. (45.5. :i"). 46.5, 14. (67,3, so.
676, 1. 68(1,4. 690,so-:i.s. 717, 40). Privi-
legium a)iostoliciini, iipostnlicac südi^,
apostolica auctoritate rolioratum. apo-
stolii-oruiii. papiie 171, ki. i.j. 275, 35.
392,30. 432, :>o. 5 13, so. .550, so. (639, 10.
643, 3fl). privik'gia aiiostolicae subli-
mitatis et iniperatoriae dignitalis52, 34.
privilegia et praecepta 354, :io. ;W.5, 34.
:iS7, .14. privilegia Rcimanonim ponti-
iicum seu praecepta reguiii 368, 1.
privilegia et sinodalia decreta 630. 10.
Privilegium episcopi ö")7, 40. 5.58, 4.
Privilegium electiouis 246, 10. privi-
legii.-i iiovis munire 18, 30.
proceres 275. ;i". 432, 30. 69.5, 1. 696, s5.
procinctus (precim-tus) 485, 1. 492,10. 14.
districtus i)roi-inctae (665, 40).
proclamatio ad regem 640, s4. 649, 4.
proclamatio armorum (46, 30).
procuratio falconum 140, 40. i)rocurator
ecclcsiae, monaslerii 202, so. (656, 10.
670, .14). procurator (ab episcopo)
electus 135, 14. procurator rei publicae
95,35. 351,40. 366, s.S. .368,14. 632,5.
703, 10. procuratorcs in spiritalibus
(673, 34).
profec-tio: in profecti< mem cogere3(X),i5.85.
pmlicredes 371,14. 447,30. 448,1.4.
(677, 15. 678, so). 721, 4. 10.
prole.s regia 299, 35. 300, 10. 307, so.
309, so. i>roles postuma (654, 5).
prosapia <496, so).
])roscriptione publica condempnari 447,so.
protectio regia s. iinmunitas.
|)rovonda 71, la; s. praebenda,
provincia 27, 35. 30, so. 78, 10. 98, 5.
111, 35. 140, 34. 162, 34. 163, 35.
247, s5. 35. 260, 1. 280, S5. 299, 10.
327, 30. 368, 14. 399, 30. 545, 10.
.546, 1. 15. so. .582. 14. (686, 5). 69.5, 1.
pagiis sive i>r'ivincia 299, 10.
publicarii 3.5.5, 1.
pucros nutrire (668, 1).
pugna 399, so. 400, 10. pugna (= duel-
lum) 90, 4. per pugiiam sive cainpi-
onem dctiiiire 323. :i4. per pugnain
litcs diffinire .386, 30. per pugnam
dcrvincerc 376, so.
pulli gallorum (46(), 4n. 671, i/.
puteus (putteuB, pudteuij) 370, 1. 6.
376. 1". 15. 616, 4.
Quadrage.sima (182, 34. 460, 40).
quadraus novissimus 124, 10.
ijuadraria 140, 10.
quarantesiinae 220, 10. s4.
quartana 140, 40.
quartai'ius 433, 1. (665, 30).
quatriviuin (717, 1).
quercus 282, 4. (717, so).
querela logalis 394, la. querclari 501, 35.
Radix montis .526, S4.
raptiim peragere 400, 15.
ratio: causac rationem exigere 126, so.
iu ratione .>;taro 370, 10. 40. 5S5, 5.
rcbelles inipei-atoris 447, so. rebelles
(abbatissae) (Ht2, 30). lebellare im-
perio 447, 30. rcbellioneni scdaro .38, so.
recitare praeceptum 123, 14. 125, S5.
134, 30.
rcclainare, sc rcclamarc ad imporatorcin
389, 6. .594, s4. reclamatio 319, 20; .<.
proclamati'i.
rccognoscere oft in Recoijnition. recog-
novi otsubscripsi 112,4. 123, 10, ('.17/.
(446, 34); s. couscribere, imtaro, prae-
scire, signaie.
reconciliationcni t'acerc cum pruximis
641, I.
reotor coenobii, ecclcsiae, moiiasterii,
sedis 13, 15. 17, 10. 81, 10. 88, 10.
114,so.s4. 116..34. 1.54,1.161,4.162,4,
165,30. 209, ;io. 218, :io. 220. 20, 273,4.
280,10. 286,30. 338,1. 343. r.. 394,25.
402,15. (454, .10). 542,4.10.2,'.. 556,35.
557,1. 558,10. 590,10. 607,3.4. 614,35.
(686,10). 701,4. 712, 24.
reddibilio (redibicio, redivicio) 9'i, :io.
341, 24. .39.5, 10. 401, 10. 7(11, i". 30.
703, 10. 707, 14. 710, 35. redhibitione
inquictare .53, i. rediliitioneiii inqui-
rerc, requircrc 286, 14. 402, 1. (.503,40).
redibitiones persolvere 373. 34. 513, S4.
rcdibitiones illicitas exigere, requircre
166, 10. 498, 25. reddibitioncs vel illi-
citas occasiones inquirere, re(|uirere
14, 35. 22, 30. 42, 6. 62, 15. 133, 30.
224.15. 299,2.=.. 309,16. 34.5,5. .368,20.
384, 10. 4.52, so. (454, so) . 4.58, 1 5. 5.50, so.
616, so. 632, 10. 701, 30. redibitiones
vel incoDSuetas occasione.s requirere
361,15.
redditum exigere vel tollere 93, 5.
refcctio 123, .'>.
refectorium .311, so.
refocilare (679, 35).
refrigerium 131, so.
regalitas 121, :i5. 333, ss.
regere bcneficium 5.58, in. regere eccle-
siam 358. S4. rcg"re epiacopium 602, so.
regere iiiansum 356, 20. 607, 4.
regio .35, 30. 79, 10. 138, i.".. 165, 35.
233, S4. 30.3, 30. 633, so.
rcgnuni Italicum 27, 15.91, 10. 15. 340,4. 10.
I 343,10. 597,20. 6.32,6. 712, I4. rognum
Romanum (673. 20). regnum Loug-
I bardicum 408, 4. regnum Orientale
Wort- und Such - Ue((i8tcr: rcKula — «crvitiuiii.
sj;
(--. Oülmiirh) 'Ml, 8t.. rct^iiuiii iiustruiii
iiiünurrhii'uiii :iilM, ib. ref^niiiii inva-
diTc, iiiviisor rej^iii 405, t». 4Üf<, i.
proprietas iuri» iiustri iid n'^xuiii mm
piTtinens 'i.>l, ib. Iierrdituria in rrg-
nuin 8ucct'>siii 3H, lu.
reniilii ». Ui-ni'dicti ofl; ». iiorma.
re(;nli (OÖO, lo).
reliiniiBb sacrai' 78, in. 5.'i'J, Vo. '<W1, i.
Ü41, 5. 049, 30.
rctriliutiones aiit illicitas uci-a-sionca rc-
iHiirere 58, s».
rt'ua iniiie»latis .v. inaii'stiis,
rrx Fraiu'oruni et Laii)(uliarduruni 87, ir>.
»4, ID. 9.'>, li. !Mi, lt. 98, :ic). 99, :h..
](IÜ, 40. Ul8, r. 10. 119, ao. rt'x Koina-
Diirum 201, f>. (24(i, so. ti(i7, 3»). rex
Teiitcinicoruni ü;J8, .10. ante praesen-
tiam reifis iiidiciarin morc, per iudi-
eiuni dirtinire 380, :io. O.'I'J. ii>. aul) regia
praesentia se abalienare 295, ib. in
re({eiii et imi.pratoreni elijjere 403, 1.
contrii aninuiin regia cogitare aut
consiliari 403, 10. ad regale ins deticien-
tibus hereditariis suecessoribus de-
venire 513, 10.
riago (= rivus) 340, so. caput de rigu
[für rivo) 015, au.
ripae i» Pei-tinen: 220, ib. (290, 5).
830, so. 3ys, 15. 354,34. 355,1. 375, 1.
379,5. 393,1. 403, s5. 512.10. 099,S5.
7(11, 15. ib. 7Ut, :io. 714, m. ri|)ae civit.
Mantuanae 587, 10. ripa i'adi 380, S5.
ripa et alveiis Tieini 383,30. ripatieiim
91, ib 220, 10. S5. 329, b. 10. 331, so.
687, 15. ripaticuin exigere 218, 1.
ripaticum persolvere 388, 30. ripatus
220. 10. sj,
rocca (rocha) 353, 15. 540, so und in
Kigennamen.
nincns 325, ifl. runeata 73, 30.
rupes (290, 5). 308, 10. 375, 1. 401, 15.
403. ib. 430, I. 720, 35. rupinae 308, 10.
.175, 1. 710, 3(1. 714, 10. 720, 35. nipis
sunimitas 508, i.
rura (715, äS).
rustice (= deutsch) 4.'^4, 1.
Salibatum .«. dies.
sacerdos 95, so-;io. (075, 30). 702, 35.
703,1. 5 ; ausserdem öfter in der Arenga.
sairamentum regi factum 403, 5. sacra-
nientuni de fidelitate sacro imperio
oliservanda (717, :io). ad (de) saera-
mentum compellere, invitare 342. i.
345, 15. GIO, 30. saeranientuiu t'acere
S73, .15. 513, 25. saeramento se ohli<;are
540, 25. inquisitioneni facere usiiuc ad
sacramentum 010, 0. sai-ranioutalis
373, 10. 513, 30. 702, i ; »•. iuraincntum.
sasimeu (038, 25. 043, 5).
saginae (sagenae) 24,25. 115, S5. 102,1.
103,1. 104,1.30. 172, 3C1. 173, 35. 174,::5.
175,35. 176, 3.i. 177..ir.. 180,15. 181,10.
183,1. 184,10. 180.20. 188,25. 189,3«.
190,30. 191,30. 197,30. 215, 3.-;. 234, 30.
235, 25. 230, 30. 237, 35. 239, 30. 35. 244. 1 .
256, S5. 257, 20. 271,20. (059, i5.001,2o).
sagioationes 695, 10. saginare 40, 15.
sagina (081, -lo).
»aguinuni 707, ili. ib.
«ul 8H, 5. fi.ni sali» '0.55,35). inxn.i aulin
Ol,.',, sulina 330, ,1;.. 3.'*l, 15. 2.., 39;t, 1.
{442, 3;.. Vi). :540, 2" Otl.t, 10. 015, 1».
095. 15. (199, 35. 7t>M, 20. JA. ^nlinao
doiiinicatac 5.U), j... >ahiria .■)!I3, 1.
salinarin 541, 1.
«alectA (saleta, salicta) 217, »>. 401, tu.
514,35. ri40,4o. .".92,,'.. 593,26.003,10.
015, 35. 40.
salicae deciinationes (039, ft. 043, 15>.
salire 343, 211-40. 01.5, 26.
saltn.s 100,35. 101,1. 281,25.40. 712,20.
saltns doini.riim .'!77, 35.
Salus in (irussformrl 294. 10. (Ü90, 10).
sanvtio 2(l2, 10. 47.3, i5. 59K, 10. tioil, 1.
sauctio jiragmutica (080. :■•■ iNs, ,',\.
sanetii) iuris 50, »6.
aanctuariiini (061, ta). ,
sanguinein iacere (600, i&).
sarlagines 09.5, i5. loci sartaginum 095, 16. |
sartus mansus 4.S4, 10. ,
satiiinis tempus (005, 35).
satislaotione.s excessuuin vel iniuriaiiini
(070, 35).
saugniarius (4.54, 10).
scabinus (si-abinius) 284, 35. 592, 25.
595,35. scapio 115,25. iudieiuni scabi-
norum (scabinii.nuin) 4ütl, 20. (000, 1).
scarewerch (583, 20).
scarioncs 342, 1.
scelo s. elo.
sceptrum : sceptro imperiali sancire
034, 30. investitura per sceptrum
(008, 15).
scherinhoba (= mansus praeronalis) 396,5.
scirntia: ex certa scientia (718. i>.
scobrus (182, 10).
scolaaticae disoiplinic (668, 1). scolastici
Fuldenses (007, 45).
scrinia imperatoria (089. 10).
soriptio, scriptum oft. scripta voluminum
299, 1. aine s<Tipto liabcre 510, 35.
scriptioncs legales 340, 5. 10. scripta
confringore et annullare, scrijitiones
annullarc 351,35. 373,40. 51.3, .10.
scripta inita et vaeua 108, 20. scrip-
tioncs irritaa et inanea diiudicare
602, 1.
sculdacii) (sculdatio, sculdascio, sculda-
sius, sculdnsoius, sculdaxiiis, sculdais)
107,5. 115,25. 146,30. 20.5,10.226,20.
323,40. 329,10. :«1,25. :ii8,so. .342, .v
351.10. 353, 3.'i. .357,1. 3."iS, 40. 3.59, 40.
301, 20. 304, 15. 37.5, 15. 383, .i;.. ;i'<8, 30.
392,1.402.1. 44.'*, I. 5 14, 10. Ml.io. I
587,25. 00.5,5. 000,1. (680. 10). 714,20.
secretum : ad secretis noster 344. 5 ; s. [
consecretalis.
sedcs i'>f1er. scdca apostolica s. aposto-
licus. sedes Koniana, sancta sedes '
F{oniana, se<les s. Petii 78, 5. 472, 35. !
.VIO. 20. ri47, 15. 59s, 35. .599, .15. (061, 10.
080,35. 087, 30). sede.s nostra Ai|ucnsia
505, 10. I
tcdiliu 4Si, 5. 25. U.
lediniina 308, 10. .392, :5. 401, 10. 7U9, lu.
acditio 37, J6.
-i-niper augnstui (.305, «). 378, aö. 879, 20.
127. 35. 429, III. 7'il, 15. »onipLT invictu«
.599. I.
»enutiin 4;t2, m.
»onior ri'gia Huinrici 11. M«/» /,/ 247,25.
(Ott,, III, I 1,-,, ..',. 3,,. 22, 1.5. 2.1, s4. 27, t».
;t8, 5. 42.3.-.. 43.15. 47,26. .59.30. O0,i.
02,1. 7.3,3/,. 74. ju. 88, 2<i. 90. so.
104,111. 10.5,1. 12.3,1. 124,16. 12.5,16.
159,1. 102,2;.. 177.3« 178,j;.. INO, 10.
lMl,3ii. 182, .Kl. 184.,'.. 18.5.;,. 1m9.»5.
190.2;.. 192.26. 193,25.194,2.1.19.5.2,1.
19«. 2;,. 197,2.'.. 198, 1.1. 199, 35. 209.20.
21.5, .1,1. 228,5. 229.;,. 234,2.'.. 2:1.5,2...
230. 20. 2.37, 25. 239, 20. 243, m. 2r.O, ».
271.1.',. 313,25. 31.5,4. 816,6. 317.26.
411, 10. 16. 437. 14. 488, 16. 4H4. 3<..
487,5. 4S«. 10. 489,10. 492.5. .520,20
.570, 15. 582, 10. «2.5, 1. 720. 25. 30.
senior irnperatrici» Ciinigiindae 1 Hein-
rich ll.i 095. I. «96, 25.
senodochium ». xenodocliiiini.
sentontiain ferre (07O, 10). sententia pub-
lica convictua 98, lu.
Hepta ( -- doniusi 400. 15.
sepultiiram eligere 068, 5. «upulturac
locuiii dicare, eligere 275, 40. ."^IS, ».
614, .15.
serra, sorra de inonte, serra montis
(289, 25). 343, 2«.- 10. .304, 2... 609. 20.
615, 10-25.
servitium advocali 32, .10. (182, 35. 400. 40).
servitium .•cclesiasticuni 141,5. servi-
tiui.i cpiscopo ab abbate .l.bitum
14.40. servitium regale (639. 1. «43, 21.).
mansi regii >ervitii SO, 10. ser>'itium
regii ln.ni.ris 91. 20. über a .«ervitio
ri'gali (0;i8, 10). a aervitio regis aeu
e].iacopiseuadvocatiexcusatn8/690,2o).
servitium regi in aecundo «cmper
anno deabb;itia persi.lvendum (1.38, 10.
042, 25). servitia regi agcre, persolvere.
j.raeparare 205, 10. l<\'i, 15. in servi-
tium regis iter arripere 300. 20. in
servitio regis venire 331. 10. servitium
saeciilare per>olvere .5«, 20. de servitio
saeculari libenire 47, 30. aer^-itium
terreniiin 2.s. 30. debita senitia ara-
troruni tribus vicibus in anno '671, 1).
ser\'itia ebdomadalia (671, 1). serviti-
um exigere 32. 30. 47, 35. 483, 5.
(6;J8, 1.5. 642, 3<.). ad iniqua gorvitia
constringere 483, 5. servitia in Perti-
nen: 482, 10. — serviens ( — scrvus)
23, 35. servientes ecdesiae 426, 5-15.
(541. 10. (00.5, 10). 9er\-itores regi in
aula militantes 209, 15. servitores ec-
desiae (6:J8, 20. 642, 40). 9er\-it>.res
lionorati abb. Her>fcldensis et Kul-
densis 049, 40. — servitua iDnata390, 35.
aervifus perj.elna 51.3, 35. servitua
voluntaria 400, 5. servitutis debitnm
450, 5. 553, 30. servitutis requisitio
(673, 20). debito mundanae servitutis
absolvere 51, 30. a ingo servitutis
absolvere 322, 25 ; s. itutitia.
848
Wort und Sach - Kogister : servus — teBtii
...„,,. „ft_ servoruiii, sorvieiitiuiii non- , sUtus dioceseos -208. »o. Status monasterii : superinpositam fncero S77, 30.
- i'iä. i. 4-Ö, ;.. »ervorum inaiisi | 267, S5. 540, m. G.'iO, 5. suppellectilis (supcUoclilis) 4, u>. 93, Ui
niuiisi serviles ti'.lü, 6. se Deo gtatulum imperatoris 458,1. vß^O, ft).
utTi-rre 137, i. se proprium statuta priiecepti rejfalis <J(i. 1. statuta
•.•radtr« .'iSl.a. 8<'rvi>8 ven- cauuuuiii 47.'>, ;>; ä. iubtitutiim.
den
quill
di>nur\' li)lt
filii>> vel filis:
513, 3u.
sextariiiui (665, S6 .
»ipilluni iniporiiile .!7S, 1. sipllum reptr-
cus-um .V.Mi. jo. 502, 1. sigilluin iiostnie
<orvum pcounia con- ^^^ ^j^, ^,,, ^ peoarius.
dt-rvos in pMpnum ]
1 servi vel aiirillae, -p.i | »tipendiun. cano.nooruni 00 .w. 31, so. dale deorot
i»; li.-eris couiu.io tn.dunt 1 \\\ ^'- ]*'■ ■-">■ ':!"• "'• J^l- ^'•^- ^ ^'°- 1 .-eptum 51,
3.>ti, so. 4ti2. ;>. 4Si.6. 488. 10. 4h0, 10. [
330. 16. 5ti7, 30. 507. so. {8(58, 1»).
susum (ilal. sü) 412, sn.
sutoros (070. 30).
synodus (sinodus) 170, 30 — 171,3a. sino-
Totuui 030, 10. siniidale prae-
30.
coguitioui> et iiuperii 721. 1;.; *'.
aiiutus, bulla, sig^uuni. muudiburdii
tutaiuino si^llare 247. 10.
Mffnuin ( sigillum) ,50,30.65, 3*.<602, I6).
<ijfiii« sanctjie frui-is 8ul>scribere
2il5. »0. >igniiriiiu notitia 131, i.'i.
signiiiii manu jiropria facere \504, i).
si)rna<'uluni priipriue mnnus .547, 10.
>igii»n' iniprcssione sigilli öfter, »ig-
nare, sulder siguaro alMii (= sigrU-
lare) in Corroboralion 265. so. 26.'^, 30.
269, so. 510, 10. manu pmiiria siguare,
>nbtcr sigTiarc in Corrofioral Ion 254, 10.
375, s». 44t I, so. 4(50, sa.
ailens apparerc 309, 40.
silex .343, 30. 615, so.
siligo (182, 35. 460. io>.
Silva oft. silvae jr.gale.s 388, s.^. silva
in via et inculta et ob hoi- regiae pro- 1
prietati deputatii .'>07. 30. Silvas et ;
silvula> fure-^tare 412, 30. silvae exstir- ;
palae vel adliuc ex>tirpandae (stir- !
paiidael 254. 3<i. Oti."),!,-.. 269, s.i. .519,8.
silvanim pmventus (666. 10,. silvati-
c-uiii 161, I. 284. SD. So. silvatica utili-
tju- 212,15. 213,10. 214, :,. 21.'., I.
silvatieac firae 488, 35. silvatici porri
10, 30. 626, 10. silvosi moutes 40, lo.
simoniaea he^e-'-i^ 472, 10. 712,80. simo-
niai'c ordinain (683, 1).
siu<>du.s ». synodus.
»isma (fOr seliisina) 89, SO.
societas : societatis honestae more vitam
agerc (656, tb).
(lolidus 58, 35. 325, 10. .389, 1. 399, 30.
40«». 1.-.-Ä5. 434, 10. (673, m). 719, so.
.soliuiii regni 319, 10. :i39, 35.
Kollariuni (solarium) .373, a. 512, 40.
584,5.
sidatiu negotiatoria 80, 1.
»ororicida 332, s5-35. 303, 1.
»oni 157, I. «07, 1. 708, 30. 709, 5. sors
tniirti» 103, s5. sor« vitc perhcnnis
117, 10.
■IHM-imina diver>a .'^1, 15.
P'r i'Kuiii stagnum 285, 1.
. hIu» locus (305, u>).
Stipendium iiioiiacliorum, sanctimo-
nialium 22, :i5. 122, a. 1,'>8, ft. 2.M), S6.
3:{4, 5. (4.V>. 1:.). 000, .10. 007, so.
(6.')9, w). stipendia pauperum 224, so.
Tabellio (tabclio, thabellio) 332, so.
(717, 35). tliabclioncs publioos crearo
(717. 30).
tabernae 30, 30.
stipeudialis (canonii'urum) vestitura
et victus 47(1, rt. stipendiarium et i talentum auri 112,1.(690,35).
annona 212. a. 213, 1. 214, :io. stipen- ' taxatio 205, 10.
diariuni faniulioiiim 213, .v>. se stipen-
diarium faeere 1.37, 1.
stipiilatioiiis nomine pena 371, sa.
stiriiare 273. 1«; t. silva.
strata 220, sa. 373, s.%. 513, 5. 609, sa.
(664, S5. 717, 1). strata imperialis
218, S5. strata publica 268, so; s. hoh-
straza. stratella 226, 10.
I stratieho 602, i:,.
! strieturac 034, 30.
sturnum (600, \b).
subdiaconus 356. 10.
snadela s. favor.
subadvocatus (400, 35); «. postadvocatus.
subintroeuntes personae 32, sa.
subscribere »ii Curroliorni Ion 307. sa.
.■)09, s.i. 580. 10 ; III Hemgnilion s. recog-
noscere. subscriptio propriae manus,
manus nostrae, mea 207, :io. 205, 31).
301,1. 412,35. 4.59, so. 462, 10. .508,5.
549, la. eonsensus (conventus) et sub-
scriptio canoniciirum (069, sa. 30).
subnotare, siibtcr uotare, subtus adno-
tare in Corrnl/oration 26, 25. 48, 1.
4(X), sa. subnotatio manus propriae
(677, 15. 678, so).
71.
iria, -talarca, ^lellB^eil,
'.illerea) .168, i". 37.%, 1.
401,40. 403,». 710,30.
■ 15.
olstto nsviam 142, ».
substantia (= Besitz) 91,
364, 30. 531, 1. (666, 5). substantia
terrena 523, so. (661, 1).
subterbullare 416, 1. 468, 3a. 470, 30.
474, 15. 490, sa. .'>06, 10. (674, 10).
subterminare (664, so).
Bubiirbanum 520, i". 544, .10. .545, 10.
Buburbanus 20'!, sa. suburbium 18, so.
111,30. 118,30. 1. -.4, 35. 393,5.433, 10.15.
474,.',. 50,5. ;i5. .508. .w. 621,5. (637,45.
042. 1. 677, 5. 678, 5).
sueeessio hereditaria :i8, 10. successio
legis hereditariae (6.54, 10). successor
oft. suceestrix 143, 30.
sue.s 6:i3, 1 ; «. porcus.
suffraganeus 77, 40.
BufTragium 87, sa. 1.37, 1. 280, 16. 542, 5. la.
miiiimitas (= (Jii>ffl) 200, sa. 3.34, 10.
507, 40. Mimmita.s fluvii 40, 10. suin-
mitas valtis 40, a. suininitas rogalis
11.5, s.a.
Humniittentcs (sumitlantes) personae
.371, 1:.. 58.5, sa.
»undriuin 708, xo. »5. sundrium domni-
> catum 708, tb. 709, 1.
tccta cocicsiae rcparart" .502, :io.
tegulariola 88, 1.
teloneum .s. tlielonoum.
templum 104, 10.
tenimcntum (715, 35. 716, S5).
tenor jiraecepti 2, i. 126, S5. tenorcom-
mutationis 480. 40. 48S, a. 489, ft.
terminus oft. terminus (= dies) 311, so;
(-= Weichbild) 3S4, lO. terniiiii et
mareliae .334. a. termini finales 009, 1.
termini eeclesiae (414. 30). tennini
episcopii .iOOiÄ. 300, a. terminus miiii-
sterii 205. 10. termini plebis 710, sa.
termini silvae oft. termini re^ni 18,3a.
termini villae 402. sn, terminum su-
mere "532. 30. terminis distinguere
284, 40. terminis claudi, iucbidi ,508, 1.
.582, i.'>. terminatio dotalis 205, 15.
ambitus et terminatimies, ambitus
terminatioiiis 448, 35. 440. la. termi-
nare (004, s5). legaliter terminaro
(289, 40). finibus. limitibus terminari
273, 1. 483, 30; «, suliterniinare.
terra oft. terra arabilis 1 17, 3a. 584. so-35.
,58.5,1. 714,5. terra harenosa 128, 3fl.
terra eensiialis 140, sa. 202, 30. torni
domniuata, indominieata 157, 5.
433, 1. Sil. 434, a. sa. 435. 0. 708. s5.
5. 360, 35. ' territorium oft; in Peiiinen: 10,5,1.5.
315, 10. 324, 35. 438, 20. 544, 35. 545, i-i5.
,597, 1. 621, 15. (717, 10). eum terri-
toribus .596, 35. ki. territorium cultiim
et ineiiltiim 80. sft. tcrritoria inelita
340, so. territorium eivitatis ,501,i. (35).
territorium seii liuri;wardium civitatis
78. 15. territoria inontana et maritima
■544, .30.
testamentum ( ^ KUnifinurkunite) 41, 15.
tcstamentum regale 148. aa, 149, so.
testamentum ( = Priralurhumh) 90, 1.
631, 10. carta testamcnti 0(1. i.pagina
testamenti 359, 30. testamentum pni'-
tionia (09O, 20). testamentum 1 ^ letzter
WitU) (0(58, 5. 10). ex testamento sub-
cedere (717, s5). testamentum vetus
ac novuiii 376, 35.
le.stimoniuiii 150. 10. 207, 3a. 295. sa.
,540, 15. testiinonii aucloritas (490, la).
carta in tcatimnnium scripta 100, 10.
testiinoniiim principiiiii (6H2, .'>).
testis (46, 3,a). 42«, 10. la. 470, 1. 603, .10.
(594, 1. 695. sa. 606, 5. 607. 10. 30. 702, 1.
tcstes per anrem tracti 003,35. 607, 30.
tcstes iugonui («00, 3.i). testes proba-
bilcs 649, sa.
Wort- iiiiil Siii
KrirlsliT : liMiti«»'ii — /.iiiiilwcdoii.
«10
teuti''ca «lingun 17,5. IcutDiiioe l.Sii, la.
tc'xtus (tcstus) capitiili ;W2, sft. textii»
ciii'tnruin, oiirtuliinim 9(5, 86. 408. lo.
Ilicliinemii (tliclonium. It'li)ncum, tolo-
niuii).tlioloiieiim.t<iloni'Uiii,tolloDeiiiii.
tinolctiiu) 10,30. 18,1..'). ;!0,3f>. 58,3". lo.
00, 6. 02, in. 80, 1. 89. si. i»l. s«..
107.1. I.U.3;.. i;Jä,r.. 16. l-JO,io. 111,1.
105, :i;.. 107. 5. <108, 6). •_>:>(>, m. sb.
•J2"J. 1:.. 80. 224, ii). 247, :i6. 2.M. an. «5.
329, 6. 10. ;{31, so. 3.J5, 1. 30H, 10.
384. so. s5. 390,34. ;1Ö4, 16. 401.36.
411. so. 434.15. 435,10. 441, so. 442, 10.
450.3;.. (49^),i.^. ,">((0, .V ,")0Ü, 3.V 627, 30.
528, sr.. ,530, ir.. 587. m. (I.!4, 30. (008, :,).
701. ir>. 7l)4. 1. 707, i:.. s... 710, .is.
tlieloucuin si;u(ot)vPctiRiillll. S5. 98, 4o.
100. I. 620,6. tlieloMi-um n\oicati, de
merentilius 527. 30. 7lll. 10. tlicluiioum
navigü. de niivilms, de stutiono navi-
] um. iüi, sr^ li». 6. I^s5. _^, 30.
ciuaiii iiavigantiiim 2;»^. i.'>. theloneuui
exigorc, pxtiirqui'ii', tollere 40, 16. «0.
119.5. 141,.'.. 142. S5. 100.10. 218,1.
220, so. 232.15. 337,:.. 338.36. 368, so.
(454, 10). 515, 1. 70<i. 6. theloneo con-
stringcre 431. 20. tliclnneorum exac-
tione.i 41. sa. 42. 5. tclonaticum i>er-
solvere 388. 30; 1. vectigal.
thcsaiirizare 26, so.
titulii.'^ ei'clcsiae, plebis 220, 5. 558, 5.
tiluliis scriptionis 329, 1. 596, so. per
tituliim adiiuireiv 331. ir.. per titulum
advenire 331. 15. per titulum conces-
sionis possidere 331, so.
tonitus 540, 35.
tonsoratus <078, 5>.
torones 340, 30 ; s. turris.
tortorium 124. 10.
traines 299, 35. 483, 30. 551, .w. 629, so.
(ransfretarc 280, S5.
traiisituni faccre ad mouasterium ex alio
monasterio 337. 1. 338, 3U. 700, 1.
tril.unal animac 314,so. 438, 10. tribunal
divini iudicis 446, 30.
triliutuin 115. s5. 202. 30. (455, 10. la).
cum pleuitudine numeri et triliuti ser-
virf 247, 30. triljuta exigere, tollere
22, S5. 46, 10. 15. 142, Sä. 345. i. 368, so.
616. so. tributarii 4, 1. 115, S5. tribu-
tarium ius 334. 5. mansi tributarii
.541, 1.
triticuiii (182, 35. 460, 40>. farina triticea
(690, 30). trituratua (182, w).
tniitae C= Forellen) 325, 15.
truncatio manuum (46, .in>.
tuitio s. defensio, immunitas.
turris 354, .ift. 379, 5. 590, 5. 15.
tutamen .v. immunitas.
tutelae rogiae loca sancta ,52, 15. oastel-
lun> ad salutom et tutelam concedere
30(5, 15. tutare (artirischj 368, 10. tu-
tores viduis et orfanis dare 386, 35;
s. immunitas.
Kai^enirkuDdt'ii III.
tYraiiniili'iii oxircrru 121, 3". tyniiiiinii
inva.iio 41. 20.
Ufe (=. nuf) 291, 35.
ultrumontanus •'>45, so.
uiii'ia .171, S6. 400, 16.
«rbs ,544, 36. MO, 1. 1.'.. so. 034. 30. urbc»
regales 6(1, 10. urbes in Ihiilschlnntl :
Argontoraluiii .38, 15-S6. Constantia
14(1, so. Kbcndia 0,33, 6. Eloslcvo 53, 6.
Hiidenenboim 302.1. Lcndium 117,16.
Magoiiria .'133, s<i. Mcrsiburg 79, in.
(url)a antii|ua) 288, 30. Pataviensis
251, so. Hatispouu 8. i.29,ss. .30,1.3*.
31. so. 36. 32. 3.'.. 33, 10. 180, S6.
230, S5. .Salzburg 73, 35. Spina 02, 1.
Wircel.urg 42, 10. 43, 35. VVormatia
1.54, 35. urtii", In piovincia Nizizi (In)
111,35. iirl.es in Hallen: Bonnfrana
340, so. ISrixia 391, so. Cumaiia 428, so.
Luca 360, 30. Papion»is, Tii-ineiisis
(289, 10). 3.56, 16. 370, 5. 699. 15. Pla-
fcntina 87, S5. Roma ((5M7, I6>. L'rbs
vetus 545, lo. Voroneusis ,584, 6. urbes
vol raslella coiistituere (414, 30).
urna (182, w. 400, w).
ursus 101. 5. 138, 15. ursus aut ursa
469, s5.
usus bencticiarius 62,5, 5. usus fruclu-
arius 7,5. 07.35. 73,35. 111, 10. 117,30.
(078, 10). usus hereditarius (677. 15).
Uterus: filius vivus in utero 332, id.
uxoratus (666, b).
Vadimonium 400, so.
vadum 40, 5. 343, 25. 469, 15. 563, 35.
01,5. 15.
vas (661. so).
vassus domni imperatoris 591, 30. vas-
sallus (vasallus, fassallus) 366, 10.
445, 15. (6.55. 10. 656, 25. 718, 10).
vastatio .Sclavorura 303, 30.
vectigal ,58, 10. theloneum seu veetigal
s.tlicloneum. vectigalia exigere 218,1.
vcetigalium exactio 225, 10.
velatio aucillarum 295, 30.
venatio, venari oft. venatio quae sub
banno ad forestum deputatur 10, 30.
020, 10. veiiationcs fore.-^talcs 137, 15.
alisque venationibu.s 095, 10. venati-
r.nem exercere 282, 10. 629, 30. venatu
con(Hurere 40, 15. vcnator 377, 35.
venditio et negociatio 140, 10.
ventilare mercimonia 99, 35.
verbo regio interdicero, iubere, praeci-
pere 32. 26. r>8, 15. 65, 30. 72, i. 10.
verbi rcgii auetoritate interdiccre80,5.
Vertex s. montes. Vertex contemplationis
506. 1.
vemicula 540, so.
verveces 41, 10.
vestes (661, 20). vestitus. vestitura ca-
nonieorum, servientium (dei) 130, 5.
313, 35. 437, 20. 470, 85. — mansa
vestita 433, 30.
vottitura 095. m. 090, 1. vcstiluni |i,.i..-
■tatJH 143, so. in vettituru aniperc,
haliire. powiderc, tener« 98, 10. 143, so.
145,36. 634. :6; «. invcttire.
via oft. via antiqua .341. 1. 10. via publica
364, »5. 4H3, 3". (529, j<i. viae n-ifiif
80, 8«.
vicnriiiii 30, 9A. 41, 4S. 58, u. !J20, «0.
vicaritis ». Pvtri 480, 10. 488. ft. 480. 6.
544, so. 545, .VI. .540, I.
vii-ecomc-M oft in Italien ; in IltMlafhIntiil
10, s<i. ,12, 25. 11.5, 26. 121. .V 251. sr,.
260,:.. (.502, io>. 011, j... 020. 1. voe-
oomitatiin in Ilnlirn 139, so.
vicedominuB (vicodomniis) 00, i. 03, 1.
.357. .16.
viiMi» oft. Einzelne vici in Onitach-
liiml: Fridinga 07, .lO. Moinungun
170,16; IM Italien: Vicu.^ Aib-rii
I 388, 1. Viiiu» AlbiU) (086, 14). Anseriw
' sola '»40, 25. Copada, Fomiigoja,
j Saneto Georgio (328, lo). Mancilio
I 380, 36. vicus OttoDis 88. 10. Pliitanus
220,s.'>. vifora(328, 10). viculus, vicolus
1 .52, 30. 1.5.1. 36. 544, 30. 545, 10. 54(i. 1 . is.
vigiliae et «ustndiac i'ivitütiH 140. 35.
villa oft. villa regia 202, 15. 27.3, so.
287, s.-.. (541, 2:.. 35 644,1. 645,1.
villula (679, S5). villani 713. 5.
villicus (46, 10). 357,5. 368, 40. (673, g&>.
vindicta 10, 35. 80. so. 279, 86. 641, &.
vinea, vinetum oft. vineae domnicatae,
indomni<-atac 85. t. 4.33, in. 4.34, s:..
690, so. 708, 25. 709, 5. pictura vineae
432, 45. 434, 10. redditus vinearum
(492, so), vineam plantare 87, 40.
590, so. vineas incidere 4t)l , 20.
vinum (168, 15. 182, 10). 433, 10. (460, 40.
496, 15. (557, 15. 681, 10).
viridiarium 336, 30. 699, 30.
vita coramunia et rcgularis 710, S5.
vivarium 88, i. 269, s5. 288, 30.
vulgariter, vulgo öfter, vulgare noroen
537, so.
Wadia 80, 1.
waldus .341, 5-15. walda ;180. 25. 30.
wercgcldum (werigeldum) 041.1.649,25.
wiltbannus (414. S5. 36. 608. 5\
witevendin 605, 15.
wrtha (307, 10).
Xenodochium isenodocliium) 220, so.
373, so. .391.30. 61.3.5. 032.1. 701, s«.
xeuodochia publica 032. 15.
Zi, zo (= zu) 144. 10. 467, 20.
zidalwedon (zidalweidae, cidalweidao)
4, 1. 35. 35. 16.3, 1. 582, so. 696, »5; ».
apuiii pascua.
107
Letzte Nachträge.
Ii. 174. Ausser den Bamberger 11 rUndnngsurkundeu ist auch das Siinodfdprolokoll D. Itii
ßir den Cotiiejct beiiul:t. — I). 327. Für die Bejahung der S. 413, si aufgeworfnieii Frage,
itli twch eine verlorene L'rkunde lleiiiric/is für Fulda anzunehmen ist, die Eberhard mrgelegen
hätte, li'i'sst sich geltend mac/ien , dass in seiner Umarbeitung des D. 327 die Wendung noiiiinis
nostri seripto caractere |ircccj)iiiuis iiisigiiiri begegnet fS. 414, 3^J, die fast ivörtlich übereinstimmend
in den DD. 336. 337 wiederkehrt und also einer verlorenen Urkunde aus der Zell dieser beiden
DD. entnommen sein wird. — D. 387. Frst bei der Bearbeittmg iler Diplome Konrads II.
haben wir entdeckt, dass mit den Urkunden für Florennes aueh das DK. II. Stumpf Reg. 2050
für Cateau Cambre'sis zusammenhängt und für ihre Kritik nicht ohne Belang ist. Wir werden
darauf bei der Edition jene^ DK. II. zurückzukommen haben. — DA. 9. Unsere Annahme, dass
das DA. 9 In der Hauptsache echt sei , findet eine ivillkommene Bestätigung durch die Beob-
achtung, dass es im Jahre 1026 bei der Ausstellung des Originaldiploms Stumpf lieg. 1913 für
das Dionf/siuskloster in Mailand als Dictalrorlage gedient hat und also damals der Kanzlei
Konrads eingereicht sein muss. Xach jenem Originaldijilom ist S. 712,2 fulti in fiiltis cm
emendieren.
851
TAFEL
lichiifK Vi'i'i'li'icIiiiiiK' •I<'r N'iiiiiiiiiTii ilor vom Sliini|il in dfii l<cii-|iiiknii/.lorii hiiiiiiiiI Niivlitrlliriii vvr/.<-i<'liiu-ti'ii
KiiiscriirkiiMili'ii mit dm Niiiiiiin'rii der liii-r iiiil';;i'iii>iiiiii<'iii'ii IH]>lonic. — Dvr Strich in 4I1T zufitoii ('uliiiiiiiit
liuMiig't, diiHM diiH villi Stiini|if iiiil|;«7.iililti< Stück liier iiiiii(;ohcIiIi»moii int; tliiri-li itp. — ilviitvii wir an, da«« e*
mIcIi ilnlici um ciiio Kiilsrlimiij Jiiii);i-rt'ii DntiiinH liniidcit. Den Niimini<ni der in den Nnclitrllfri-ii nliKcdnirkton
Diplome ist fin Stern, deiijoni);eii, zu welolinn in ilon Niirlilrili^un und lt<'rieliti);uii);i<ii «iilititfiTi- Kr|;iiii7.uti(.''en
(z.T. Hill' (iruiid neu ;;eriiii(leiM'r I 'elii'rliet'iTiin;,'f iil (,'eliuti'U werdi'iti ■•iiid z»fi Stiriie \ oraii;;! ••tillt.
s^
-j
od
ai
c^
cJ
's.
§
1
IUI. II.
-y.
IUI. 11.
1
im II
1
DU. II.
B
■PI
hll II.
g !
1*11 II.
i:)()7
1
l:il!l
<' 11
l.i.sü
^1 (
1 i.;<i
IJo
1 ITJ
1 1 >
1 >i 1
1 92
1308
'.'
i:i.>0
42
13110
M
1431
512
1473
160
1515
193
~
iao9
4
1 :!.">!
4;;
1390»
»2
1432
113
1474
158
1516
105
1310
5>'
1 3r>'2
4 1
1390''
510
1433
IJI
1475
148
1517
MIR
1310"
5»
i:i53
45
1391
83''
1434
123
1476
1.57
1518
197
1311
6
13J3»
—
1392
s ; ! ■'*
1435
122
1477
1.55
1519
198
1312
3
1354
46
1393
84
1 436
125
1478
149
1520
516
1313
7
1355
—
1394
86
1437
124
1479
150
1521
199
1314
**8
1356
—
1395
87
1438
1 -.'6
1480
154
1522
210
131.")
9
1357
47
1396
,ss
14311
127
1481
156
1523
85
1316
Kl
i:i.-.s
48
1397
S!)
1440
**128
14.>i2
161
1524
207
1317
II
1359
49
1,398
112
1441
129
1483
147
1525
•jo«
1318
I2
1360
50
1399
111
1442
130
14S4
515
—
201»
1319
13
1361
51
14U0
93
1443
13!
1485
171
1. ■.■.••;
sp. -
1320
I.j
i:!62
.'»2
1401
94
1444
513
1486
172
I5:i7
211
1321
14
I3n3
54
1402
11.')
1445
132
14N7
173
1 528
212
1322
16
1364
55
1403
sp, —
1446
133
1488
175
1 529
213
1323
17
1365
56
1404
96
1447
134
1489
»*174
1 530
214
1324
18
1366
53
1405
H7
1448
135
14S9»
174»
1531
215
1325
1»
1367
**69')
1406
98
1449
136
1490
176
1,532
216
1326
20
1368
58»
1407
99
14.50
1.(7
1491
178
1533
217
1327
21
1368»
58'-
1408
—
1451
138
1492
177
1534
218
1328
22
1369
59
1409
101
1452
139
1493
180
1.535
219
1329
23
1370
60
1410
100
1453
1411
1494
179
1 536
220
1330
194
1371
61
1411
102
1454
141
1495
181
1537
233
1331
26
—
62
1412
511
1455
142
1496
182
1538
221
13.32
27
1372
63
1413
l(i:i
—
14:t
1 497
183
1539
222
1333
24
1373
64
1414
1(14
1456
514
1498
184
1.540
223
1334
25
1374
65
141.^
105
1457
165
1499
204»
1.541
224
1.33.')
29
1375
66
HIG
106
145S
164
1 500
204''
1542
225
1336
28
1376
67
1417
107
1 4511
163
1501
203
1543
226
1337
30
1377
sp. —
1418
108
1460
167
1.502
200
1544
227
1338
31
1378
68
1 119
109
1461
162
1503
202
1545
228
1339
32
1379
7i>
1 IL'd
110
1462
166
1504
201
1,546
231
1340
33
1.380
71
1 42 1
111
1463
168
1503
185
1547
232
1341
34
1381
72
1422
lll'
1464
1 611
15116
205
1.548
229
1342
35
1382
73
1423
114
1465
170
1 507
206
1549
•JHO
1343
36
1383
74
14J4
115
1466
1.52
1508
186
1550
234
13-14
37
1384
75
1 42:>
116
1467
159
1509
188
1551
235
1345
38
1385
76
1426
^
1468
144
1510
187
1552
236
1346
39»
1386
77
1427
117
14611
151
1511
189
1553
237
1347
39''
1387
78
1428
118
1470
1 5:!
1512
190
1554
242
1348
40
1388
79
1429
119
1471
1411
1513
1111
1554»
243
'I Diese Vrkinide tritt an Stelle des D. 57, das zu streiihou ist. »l-I 'lif kleincfii Xachträge.
852
i>ii II.
I5&&
[1556
l'.".T
ir>üo
1562
1563
1364
1565
15f.6
1567
15<;S
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1582»
244
1604 '
•-•4:.
1605
•jn;
1605»
•J47
leoft
•-'."•i'
1607
251
I60S
St. 155 4'
UUIS»
•.MS
1609
24y
1 609"
•J.Mt
1610
2:l'.t
1611
240
1612
241
1613
51S
1614
253
1615
—
1616
•_•:..■>
1617
254
1618
1583
1584
1585
158G
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1592»
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
16<^MJ
1601
1602
1603
2561'
•J.".6^
257
2.>^
259
262
261
263
265»
265''
264
266
267
26S
269
271
272
273
270
277
274
275
276
278
279
280
519
281
283
284
2**6
287
1619
1620
1621
1 622
1 622»
1623
1624
1625
1026
1627
1628
1629
16,'iO
1631
1632
1633
1634
1635
1636
K,37
1638
1639
1640
1 64 1
1642
1643
1644
n.t.'i
1646
1646'
1>1I. 11.
290
••285
••2«)0<-
293
294
292
291
296"
296>'
295
361
297
298
299
300
301
302
»♦304
-304''"
303
306
303
307
309
311
310
312
313»
313''
314
315
316
317
319
32t(
321
322»
322''
323
324
325
326
•♦327
328
329
330
331
332»
332''
520
1647
1648
1649
1650
1651
1 6:>2
1653
1654
1655
1656
1637
1658
1639
1660
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1679«
1680
1681
1 6H2
1683
1684
1685
1686
16N7
16HH
16M8»
1689
1690
1691
1692
1693
1 694
1>11. II.
333
334
521
522
I 335»
l 335l>
523
36»
318
336
337
♦338
339
340
341
342
343
344
348»
348*'
348
■>. —
345
346
347
349
350
351
352
353
354
526
355
356
337
338
359
360
362
364
365
366
367
368
370
371
372
374
373
375
376
377
1695
1696
1696"
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
1728
1729
1730
1731
1732
1733
1733»
1734
1735
1736
1737
1738
1739
1740
1711
1742
Uli. II,
363
378
379
380
381
382
383
384
383
386
*387
392
389
390
♦♦388
391
394
527
393
395
396
397
398
402
403
404
403
407
406»
406»»
408
401
409
410
sp. —
432
= Se. 1733»
413
414
413
416
417
399
412
418
419
420
421
423
422
1743
1744
1743
1746
1747
1748
1749
1730
1751
1752
1733
1754
1755
1735
1736
1736»
1757
1738
1739
1760
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
1770
1770»
1771
1772
1773
1774
1773
1776
1777
1778
1779
1779*
1780
1781
1782
1783
17«4
17841
I7H5
Dil. II.
■IJl
■|-.'."v
•l-.'li
**427
428
429
■i:)o
431
400
433
434
433
436
437
439
440
443
441
442
438
444
445
446
448
447
449
451
450
528
452
1 4.-.3''
437
438
456
459
460
461
462
463
464
463
466
467
468
471
469
470
472
473
1786
1787
17SS
1788»
1789
1790
1791
1792
1793
1 794
1793
1 796
1 797
179S
1799
IKOi)
l.sill
1!<Ü2
l.so:!
l.soi
IM 13
18or.
1807
IMOM
1 809
1810
1«11
1812
1 is 1 3
181 4
1814»
1815
1M6
1817
1818
1819
1820
1821
1!S22
1823
1K24
1 823
1 M26
I .H27
1.S28
1 828'
1829
1830
1831
1 832
1 833
DU. 11.
474
530
531
475
477
479
260
434
433
480
481
529
482
483
484
483
486
487
488
489
490
491
sp.
492
494
496
493
497
498
499
500
I 501»
I 501 (■
502
503
504
505
532
506
I .307»
l .">07''
308
309
333
238
90
282
308
524
525
853
1)11. II.
Dil. II.
H. Xani^gd«.
IIA.
DA.
r
99
ItA.
1884
1835
I
411
= St. I(j7li
iH:i7
1838
I7^
4711
4;ir)
.•i31
1840
1841
1H4-.'
1843
1^11
I84&
1840
1847
1848
I -11
IHäl
lU
«p. —
•p. —
i
I
DD Monumenta Germaniae
3 hiatorica. Diplomatura
M8D7 regum et imperatorura
t.3 Germaniae
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
f'-y ■■
Tyt . 'i-t
> .•>